Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung März II Band März II Anhang März II

13. März

XIII MARTII.

SANCTI QVI III IDVS MARTII COLVNTVR.

Sanctvs Sabinus siue Abibus, Martyr in Ægypto.
S. Vrpasianus Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Macedonius Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Patricia vxor, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Modesta filia, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Cyrion Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Saturninus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Ianuarius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Saluius vel Siluius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Petronius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Modestinus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Zosimus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Eustasius Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Basilla, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Eppepodus Diaconus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
Alij duo. Martyres, Nicomediæ in Bithynia.
S. Carpistus, Martyr ad lacum Gerati.
S. Galatus, Martyr ad lacum Gerati.
S. Domisianus Presbyter, Martyr ad lacum Gerati.
S. Hyromeus, Martyr ad lacum Gerati.
S. Lucetella, Martyr ad lacum Gerati.
S. Zeddonus Presbyter, Martyr ad lacum Gerati.
S. Patricia, Martyr ad lacum Gerati.
S. Patyfrigia, Martyr ad lacum Gerati.
S. Basilissa, Martyr ad lacum Gerati.
S. Claonus, Martyr ad lacum Gerati.
S. Mineruinus, Martyr ad lacum Gerati.
S. Theusetes, Martyr Nicææ.
S. Horrus, filius, Martyr Nicææ.
S. Theodora, Martyr Nicææ.
S. Nymphodorus, Martyr Nicææ.
S. Marcus, Martyr Nicææ.
S. Arabia. Martyr Nicææ.
S. Julius Episcopus, Martyr Nicææ.
S. Alexander, Martyr Nicææ.
S. Pion aut Picius, Martyr Nicææ.
S. Maria, Martyr Nicææ.
Alij duo, Martyres Nicææ.
S. Dion, Martyr Nicææ.
S. Trabia, Martyr Nicææ.
S. Quartus, Martyr Nicææ.
S. Misetheus, Martyr Nicææ.
S. Nymphadoba, Martyr Nicææ.
S. Ariaba, Martyr Nicææ.
S. Poenis, Martyr Nicææ.
S. Parta, Martyr Nicææ.
S. Victuria, Martyr Nicææ.
S. Victurinus, Martyr Nicææ.
S. Alexander, Martyr, Thessalonicȩ.
S. Dion seu Dionysius, Martyr, Thessalonicȩ.
S. Eufrasia, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Domitianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Macedonius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Patricius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Lucas, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Duonius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Domitianus alius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Scalleria, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Pacta, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Pionius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Phronimus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Callidus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Dionius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Seuerinus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Petronius puer, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Saluianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Iulianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Felix, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Hilarius. Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Concessus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Martialis, Martyr, Nicomediæ in Bithynia.
S. Christina Persa, Martyr.
S. Maximus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Martialis, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Syluanus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Basileus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Constantinus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Fortunatus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Saturninus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Abundantius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Gratiosus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Ignatius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Heremita, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Romanus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Prosper, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Victor, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Primus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Laurentia Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Aselus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Hippolitus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Speciosa Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Aurelius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Fortunion, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Iustus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Eustachius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Felicitas, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S Septimius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Marianus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Bebion, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Romana Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonij.
S. Edictius Martyr Calari in Sardinia.
S. Eupraxia, siue Euphrasia, Virgo in Thebaide.
S. Pientius Episc. Pictauij in Gallia.
S. Leander Episc. Hispalensis.
S. Mochœmocus siue Pulcherius, Abbas Liatmorensis in Hibernia.
S. Geraldus Abbas & Episcopus Mageonensis in Hibernia.
S. Nicephorus Patriarcha Constant.
S. Ansouinus Episc. Camerini in Italia.
S. Rudericus Presbyter, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Salomon, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Heldradus Abb. Noualitij in Italia.
S. Kennocha, Virgo in Scotia.
B. Ericus siue Henricus, Perusij in Italia.

PRÆTERMISSI, ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Sanctus Emebertus Episcopus, consobrinus SS. VValtrudis & Aldegundis, refertur a quibusdam hoc die: de eo egimus	XV Ianu.
Colmanus Beithec de Cluain-Tibrin in Tamlactensi martyrologio occurrit hoc die: a nobis inter omissos relatus & alijs	IX Martij.
Constantini Regis Protomartyris Scotiæ. Ita Greuenus in additionibus ad Vsuardum. De eo egimus	XI Martij.
Innocens Episcopus memoratur in MS. Bruxellensi. Videtur esse Innocentius, de quo & S. Roso egimus	XII Martij.
S. Paulus Leonensis Episc. hoc die est in varijs Breuiarijs, & apud Bucelinum: vitam dedimus	XII Martij.
Labasij Martyris festum in Kalendario Coptico, ad calcem libri de Synedrijs per Io. Seldenum adiecto, notatur; aliunde ignotum.
S. Sabina Martyr ex MS. antiquorum in Polonia festorum catalogo, qui penes Nicolaum Chiouium nostrum Cracouia asseruatur, duplicis festi ritu cultam fuisse Posna intelligimus: ex varijs huius nominis, quænam hæc sit, aut cur hoc potißimum die isthic celebretur, ignoramus: forte aliqua reliquiarum ex eo, in quo passa est, loco in Poloniam translatio initium cultui huic dedit.
Capiton Abbas, Amata Virgo in Martyrologio Anglicano VVithfordi, desumpti ex Heraclidis Paradiso cap. 47 & 48. Horum sanctitatem Antinoi in Thebaide sibi cognitam auctor scribit: vitium in posteriori nomine Rosweidus arguit ex Palladio, qui cap. 137 Ammam Tabidam nominat, cap. autem 99 agit de Capitone, neutrius nomen alibi reperimus in sacris fastis.
Damianus Rauennæ Episcopus a Mosandro, ex Hieronymi Rubei historia transcribente eius vitam, quæ inde in Surij editionem 3 transijt, Sanctissimus appellatur; Beatus vero ab Haræo in Sanctorum Vitis: nihil simile habent scriptores Itali, nedum vllum cultus ecclesiastici signum proferunt: quod nec Hieronymus de Fabris fecit, qui editis nuper Rauennatium Antiquitatibus, ipsum inter Sanctos hoc die nobis referendum non suggeßit: ostenditque secundum ipsum Rubeum anno 689 electum dici debere, & post annos 16 Episcopatus, non anno 702, sed 706 mortuum esse credendum.
Donatus & Aduocatus Martyres nominantur hoc die ab Hermanno Greuen in additionibus ad Vsuardum: forte ex MSS. quorumdam Legendariorum fide, in quibus sub his nominibus legitur narratio repressæ coitionis seditiosorum Donatistarum Carthagine sub Cæciliano Episcopo, ad conflandam Catholicis inuidiam fœdis conspersa mendacijs: nusquam tamen in contextu hi nominantur.
Leo Papa in Martyrologijs Treuirensi S. Martini & Bruxellensi S. Gudilæ. Incertum quem velint: nemo enim ex vndecim huius nominis Pontificibus hoc die obijt.
Madefledis Abbatissæ, a S. Amato institutæ, felix transitus memoratur, in dicti S. Amati Vita, danda ad 13 Sept. De ipsa nihil in vllis Fastis publicus. Menardus, Bucelinus, Saussayus, & post hos Arturus in Gynecæo, Sanctis illam adscripsere.
Cuangussius, Aililli filius Martyrologio Tamlactensi, Mac-dall, id est, filius cœcus Kalendario Casselensi, vir candidus & doctrina clarus S. Ængußio, anno DCCXLVI mortuus Quatuor-magistris; an aliquem in Lethmorensi cœnobio canonicum habuerit cultum, ignoramus.
Stephanus ex Abbate Ordinis Benedictini (quo nomine a Menardo & Bucelino refertur) Franciscanus, & in agro Tholosano ab hæreticis trucidatus est; teste Saussayo, qui longum ei elogium texuit. Sed fidere ei non ausus Arturas a monasterio, maluit tacitum præterire; vel certe diligentiam eius fugit Franciscanus hic, inter Benedictinos delitescens. Nobis cum neque de tempore, neque de cultu constet, silendum porro est.
Vincentius Presbyter & Confessor Niuernis, apud Maurolycum & Galesinium, quos Saussayus secutus elogium auxit. Optamus plus lucis de eo eiusque cultu.
Trebellio Bulgarorum Regi ethnico, M. Antonius Sabellicus, turpi ducentorum fere annorum lapsu, Bogoris, post baptismum Michaëlis ac dein monachi, Acta attribuit: (quem errorem ad Acta S. Theodoræ Augustæ, sub qua conuersi Bulgari, refutauimus XI Ianuarij) eum secutus Bucelinus præsumpsit adscribere Ordinis Benedictini Beatis, & cultum & diem cultus addens de suo, ne non satis magnus prior error foret.
Vigianus, inter viros moribus & doctrina illustres sub Malcolmo Rege, laudatur a Boëtio velut egregius concionator: Arnoldus VVion Ligni vitæ lib. 3 cap. 79 Sanctum appellat, & Congreg. Cluniacensis monachum: VVilsonus in Anglicano Martyr. regium genus addit, & hunc diem cultus: hunc secutus Ferrarius est & Bucelinus: Camerarius autem longum elogium est commentus: nemo profert aut probat vllum publici cultus argumentum.
Beatrix sanctimonialis Ordinis Præmonstratensis, cœnobij Angelicæ portæ dicti, in tractus Mosellani territorio, cui a dorso canino nomen datur, prope oppidum Cocheim, vt Beata inscripta Natalibus Sanctorum Ordinis Præmonstratensis a Chrysostomo Vander Sterre. Curauimus inquiri: sed nihil certi potuimus assequi præter descriptionem monasterij, & hanc illius annuam commemorationem: Obijt piæ memoriæ beatissima Beatrix sanctimonialis: quæ si procrastinetur, pulsatio & sonitus quasi admonentis e tumba fit, quæ ex paucis asseribus simplex omnino: nec cultus eius, quod sciamus alias vllus.
Eustachius de Huyo, S. Iuettæ, de qua XIII Ianuarij, filius; ex iuuene discolo Cisterciensis monachus in cœnobio Trium-fontium, ac demum ad egregiam sanctitatem prouectus, a Chrysostomo Henriquez Beatus scribitur: quem Bucelinus & Saussayus secuti. Non tacuisset eum in Floribus Ecclesiæ Leodiensis Barth. Fisen, si sciuisset hunc ei titulum aliquo iure dari posse.
Sancia Regina, Sancij I Lusitaniæ filia, fundatis duobus monasterijs, altero Franciscani, altero Cisterciensis Ordinis; ab vtriusque Ordinis scriptoribus adsciscitur, & Beata nuncupatur: obijt hac die circa an. 1290 miraculis clara post mortem, inquit Lahierius: qui huc duas alias synonymas refert, vnam Iacobi I Arragoniæ Regis, aliam Raymundi Comitis Burgundiæ filiam: nullam harum scimus ecclesiastico aliquo cultu honoratam.
Angelus Pisanus, Ioannes Anglicus, Bartholomæus Agricola ex Ordine S. Francisci; isti Oxonij in Anglia sæculo XIII, hic Neapoli in Italia anno 1622 vitam finiuere, & Beatis ab Arturo annumerantur hoc die. Primi corpus dum transferre molirentur Fratres (honorisne ciuilis an religionis ergo non constat) ossa reperta sunt oleo fragranti innatantia. Postremi sepulcrum veneratum se testatur VVaddinghus, & multis votiuis tabellis ornatum vidisse; Vitæ quoque compendium scriptum, ac plura alia: quæ quam legitime fiant aut facta sint, necdum didicimus. Prædictis hic additur, & in Gynecæo repetitur
Margarita Tertiaria in Monte Falconis, de cuius ibidem cultu nihil inaudiuimus.
Euphrasia, Virgo ex Ordine Minimorum, Panormi pie mortua anno 1534, & inter Sanctas Virgines numerata ab Arturo a monasterio; non videtur ex Apostolicæ Sedis indulto Beatæ appellationem adhuc obtinuisse.
Guilielmus Haddoc monachus VVallensis, in Lancastria a Protestantibus patibulo affixus anno 1536, cum Beati titulo primum hodie locum habet in Martyrologio Cisterciensi Chrysostomi Henriquez.
S. Frontina, S. Prion Martyres. MS. Martyrol. S. Cyriaci. Est hoc die Pionius infra, sequenti Pion Antiochiæ passus & Frontina Nicomediæ. Videndus ergo dies	XIV Martij.
SS. Africanus, Publius, Terentius MM. hodie occurrunt in Græcorum Menæis; videnturque ijdem, qui in Romano Martyrologio referuntur cum pluribus socijs sub Decio in Africa paßi, etsi secundus istic nominetur Pompeius a Latinis: nam eius nomen tacent Græci, quando plenius de duobus alijs agendum erit	X Aprilis.
S. Encratiæ Virg. ac Martyris ac sociorum inuentionem circa annum 1390 Cæsar-augustæ recoli hoc die testantur Officia propria diœcesis Cæsar-augustanæ. Dies paßionis est	XVI Aprilis.
Desiderius Episc. & Martyr apud Hermannum Greuen memoratur. Nobis etiam ignotus est: nisi forte est Viennensis, qui colitur	XXIII Maij.
Bonifacij Ep. M. Eboani Ep. & sociorum eleuationem Brugis refert hoc die Saussayus: Acta dabimus	V Iunij.
S. Consortia Virgo Cluniacum translata, festum ibidem hoc die obtinet, & in varijs martyrologijs memoratur: natalis autem	XXII Iunij.
S. Henricus Imperator in Kalendario historico Constantij Felicij memoratur hoc die: colitur	XIV Iulij.
Canocus, primogenitus Brachani Principis apud Silures in Britannia, in Vita S. Keynæ sororis appellatur Sanctus: inscriptus Martyrologio Anglicano prioris editionis ad XI Februarij, posterioris ad XIII Martij. Fuit & huic altera soror Almedha, cui in Brechima, Comitatu VValliæ Australis, ecclesiam fuisse dicatam, ac coli Kalendis Augusti, tradit Giraldus lib. 1 Itinerarij Cambrensis cap. 2, additque Torquem S. Canauci indigenas habere pro reliquijs virtuosissimis, adeo vt nemo hoc coram posito peierare præsumat. Videtur Canaucus & Canocus vnus idemque dici posse. Reliqua latent. Dum certiora proferuntur disserimus de illo agere; si ista proferantur, poterit agi aut cum S. Almedha sorore 1 Augusti, aut cum Keyna sorore	VIII Octobris.
S. Conchenna de Kill-slebbe, iuxta radices montis Cuilin in Vltonia, hoc die ab Hagiologis Hibernis inter Sanctos relata, nominari videtur in Vita S. Munnæ illius soror, per eumque a mortuis suscitata; & anno DCLIV dicitur deceßisse: nos S. Munnæ siue Fintani vitam dabimus	XXI Octob.
S. Solinæ Virg. & Mart. translationem Carnuti factam habet hoc die Saussayus: plura de eius martyrio, reliquijs, cultu optamus discere in diem, quo fusius memoriam illius auctor dictus recolit (etsi in Appendice velut sui oblitus eam posuerit inter sanctos nulli diei affixos) in diem, inquam.	XVII Octob.
S. Geraldus & S. Gerardus vt Sancti & Episcopi Bituricenses habentur in Florario Sanctorum MS. & prior quidem velut anno 1123 mortuus. Nullus vnquam his nominibus Bituricensis Episcopus fuit: inter Biterenses vnum inuenimus apud Sanmarthanos, mortuum 1122 & Sanctum haberi, cuius Legendam nec dum nacti sumus, & dicitur natalis esse	V Nouembr.

DE S. SABINO SIVE ABIBO, MARTYRE IN ÆGYPTO.

AN. CCLXXXVII

[Commentarius]

Sabinus sive Abibus, Martyr in Ægypto (S.)

[1] Svb Arriano Thebaidis Præside, cuius Martyrium VIII huius narratum, & Diocletiani tyrannide passus est Sabinus Hermopolites: locum paßionis Antinoum fuisse diceremus, si auderemus hoc credere Actis, [Acta cum Actis S. Asclæ confusa:] quæ Latina hoc die apud Lipomanum & Surium extant: verum hoc minime audemus, propterea quod ista, solo nomine mutato, S. Asclæ Actasint, a nobis XXIII Ianuarij edita: quos martyrij genere similes, & eodem fortaße loco ac tempore passos, diuersos credere malumus, quam diuersis nominibus vnum eumdemque: itaque Actis illis omißis, quæ ex miraculo defixæ in medio flumine eius nauis, qua Præses vehebatur, constat ad S. Asclam pertinere; sola ex Menæis elogia hic dabimus; & primo quidem ex MSS. Synaxarijs seu Menologijs, tum eo quod Basilij Imperatoris iussu conscriptum reperimus in monasterio Cryptæ-Ferratæ, tum altero quod ex Collegio nostro Claromontano accepimus ijsdem verbis vtrobique.

[2] Sabinus Christi Martyr ex regione Ægypti fuit: [Elogium ex MSS.] propter incumbentem vero persecutionis sæuitiam secularem vitam deserens recessit, & extra ciuitatem se abdidit in exiguam domunculam, cum alijs quibusdam Christianis: cum vero magna fidelium multitudo comprehenderetur, ab idololatris quæsitus etiam Sabinus est, nec inuentus haud leui infideles dolore affecit. Tunc Mendicus quidam, solitus ad Sabinum accedere, ab eoque accipere victui necessaria, idololatris dixit: Quid dabitis mihi, & ostendam vobis, quem quæritis, Sabinum? Dederunt autem ei nummos duos, eumque secuti irruerunt in domunculam, atque comprehensum Sabinum adduxerunt ad Præsidem. Dixit porro ad eum Præses: Quare contemnens edicta Imperatorum, magnorumque Deorum maiestatem, ignotum Deum aliquem præsumis prædicare? Respondit Sabinus: Quia hunc, quem ego prædico Deum, præ omnibus confiteri eique credere oportet. Itaque post tormenta proiectus in fluuium, vitam finijt. Hæc ad diem hunc Cryptæ Ferratæ MS. codex: Claromontanus vero ad præcedentem XII, hoc autem die breuiter habet καὶ τοῦ ἁγίου Σαβινιανοῦ & S. Sabiniani.

[3] [cultus ad hunc diem ex Menæis:] Hoc quoque die Menologium, quod Henricus Canisius Latinum edidit, & Cardinalis Baronius in Martyrologio Romano secutus est, memoriam habet S. Sabini, alias Abibi, ex Hermopoli: qui saxo alligatus, & in flumen deiectus martyrio consummatus est, de quo, sub solo Abibi nomine, eadem quæ supra, ad hunc diem dicunt Menæa excusa, atque hoc distichon eius honori subiungunt.
Βληθεὶς Ἀβιβος εἰς ποταμὸν σὺν λίθῳ,
Ἐκπλεῖ ποταμὸν συρφετώδη τοῦ βίου.
Abiectus Abibus cum lapide in flumen,
Lutulentum huius vitæ fluuium enauigauit.

[4] Ad diem vero XVI Martij S. Sabini Officium cum hymnis, [item ad XVI cum elogio ex ijsdem.] abstinentiæ ac ieiuniorum rigorem prima quaque stropha commendantibus, habent eadem Menæa cum hoc elogio: Hic erat ex Hermopoli Ægypti, tempore Diocletiani Imperatoris, extra ciuitatem absconditus in parua domo: requisitus autem ab idololatris est, propterea quod multus esset de eo inter Christianos atque magnificus sermo: genus autem omnino præcipuum, & zelus tuendæ pietatis eximius. Tandem comprehensus, ad Arianum quemdam ciuitatis Præsidem ductus est, suamque in Christum confessus fidem, in eculeo suspensus, & vsque eo laniatus est, dum carnes eius in terram defluerent: deinde lampadibus vstulatus, postremum lapidi alligatus, in Scamandrum immittitur & martyrij lauream adipiscitur. Quod postremum de Scamandro verum non esse omnino credimus: procul enim a Phrygia Hermopolis Ægyptia: nec istic Præsidem Arianum legimus, sed in Ægypto: pro Nilo igitur qui antonomasticῶs fluuius dicitur: Scamandrum sciolus aliquis substituerit: quod temere Menæorum compilatores secuti, etiam ad XIII Sabino seorsim ab Abibo distichon tale posuerunt. >
Ρεῖθρον Σκαμανδρου της ἐλένξεως ὕδωρ
Ἐυανδρίας ἔλενχος ἦν τοῦ Σαβίνου.
Flumen Scamandri, correptionis latex,
Animum Sabini comprobauit virilem.

DE S. VRPASIANO MARTYRE NICOMEDIÆ IN BITHYNIA.

CIRCA AN. CCXCV

[Commentarius]

Urpasianus Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)

[1] Antequam ad Nicomedienses Martyres, quos turmatim persecutionis flamma consumpsit, ex antiquißimo S. Hieronymi martyrologio ad hunc diem referendos accedamus; iuuat lectori memoriam reuocare eorum, [Vrbasianus, Nicomediæ] quæ fuse Eusebius lib. 8 Historiæ Eccles. cap. 4, 5, & 6 narrat, ex eoque Nicephorus lib. 7 cap. 3 & 4, de huius incendij, tum alibi per Orientem, tum maxime Nicomediæ gliscentis, initijs; quibus primum illustriores pauci ex militia & Palatio ad certamen postulati, non modo dignitatem amittere, sed mortem etiam pro veræ pietatis defensione oppetere voluerunt: at postquam apertius rem erant aggressi tyranni nulla oratione aut dicendi vi explicari potest, [initio persecutionis,] quos & quam insignes Christi Martyres … oculis cernere licuisset. Ex illis autem paucis ac primis non dubitamus Vrpasianum fuisse: quando passum eum Menæa dicunt haud multum post ascitum a Diocletiano Imperij & crudelitatis consortem Maximianum Herculium: quod anno Diocletiani IV, Æræ Alexandrinæ CCLXXX, qui vulgaris Æræ est CCLXXXVIII, factum scribit in suæ Chronographiæ principio Theophanes: septimo vero post anno suscitatam ab vtroque horribilem illam in Christianos persecutionem, quæ plurimas myriadas martyrum exquisitis omnium generum tormentis confecit.

[2] Huius Vrpasiani agonem pro fide Menæa excusa, ex ijsque ἐν βίοις ἁγίων Maximus Cytheræus, hoc fere verborum Latine redditorum sensu exponunt: [a Maximiano suscitatæ,] Susceperat nuper imperij Maximianus insignia, & circa Nicomediam tyrannidem exercebat, vindicem se professus ardentissimum idolorum. Eius quippe furorem contra Christianos, velut ingentem ignem, sufflaminabant illius familiares & combibones. Quare omnes fere, quotquot sub eius imperio degerent, Senatorios viros atque Ecclesiasticos in concionem aduocatos, hunc in modum detonans, perterrefecit: Si quis vestrum in eam, quam Christiani profitentur, superstitionem prolapsus, clementissimos deos studiose venerari recusat, soluat zonam in conspectu omnium, & procul a palatio atque hac nostra ciuitate facessat: hæc enim ciuitas deos didicit a maioribus colere, non vnum solum, eumque crucifixum. Tunc omnes in Christum credentes horror peruasit, eratque videre, quinam essent in Christiana pietate supra vulgus hominum exercitati: alij enim clanculum se subduxere periculo, alij vero tormentis succubuerunt. At qui dilectionem erga Christum sinceram fouebant, contemptis supplicijs irrisoque tyranno, humi proiecere zonam, atque ab ipso recesserunt.

[3] Ex his vnus magnanimus, & adamantino mentis robore insignis Vrpasianus, de numero Senatorum; [Christianum se zona abiecta professus,] cum chlamydem simul abiecisset & zonam, elata voce Imperatorem affatus est in hunc modum: Quoniam, o Imperator, hodie me profiteor alteri militiæ auctoratum, seruire sub Imperatoris cælestis, Domini mei Iesu Christi, auspicijs, accipe tibi & zonam & dignitatem & gloriam; transitoria omnia, & nihil animæ profutura. Talia ex insperato cum Imperator Maximianus audisset Vrpasianum loquentem, alienata mente velut mutus adstitit aliquamdiu; dein frontem perfricans, & toruo vultu intuitus Martyrem, velut immanis fera erupit in vocem tonitrui similem, & Suspendito, inquit, piaculum istud, [taureis cæditur,] eiusque carnes conscindite taureis. Id cum fieret, & diu ac inclementer boum neruis conscinderetur martyr, oculis in cælum intentis, orantis in modum, tam placide, vt ne gemitum quidem tormenta exprimerent; deponi eum iussit ab equuleo tyrannus, atque ad circumstantes conuersus, In obscurum, inquit, & firmum carcerem conijcite insensatum, atque istic neglectim habitum macerate, vsque dum despiciam, quo mortis genere tollendus mihi de medio sit. Detentus est igitur ad dies aliquot Martyr in carcere, gaudens atque exultans, & Dominum suum Iesum Christum deprecans.

[4] [suspensusq; in cauea vstulatur:] Interim præparari iussit impius machinam cruciariam, caueam ferream scilicet, in eamque Martyrem de carcere eductum conijci alteque suspendi, & facibus per orbem ardentibus cingi, quibus totum corpus vstularetur. Ita suspensus in ferrea ista machina, Deumque supplicibus adorans precibus, vsque adeo tostus est, vt carnes illius velut cera diffluerent, terræque commistæ euanescerent; ossa autem instar pulueris in area comminuti dissipata perirent; dum animus a corpore resolutus, suauissima aërem replet fragrantia & celum ad instar sideris spectabilis ascendit; [cineres in mare sparguntur.] quemadmodum ex fidelibus quidam videre meruerunt. Execrabilis autem Deoque inuisus Imperator, in suo persistens furore, ipsam, in quam carnes defluxerant, humum & ossium cineres iussit diligenter aceruari, atque ante oculos suos in pelagus spargi. Gesta sunt autem hæc in ciuitate Nicomediæ, ad Propontidem sita.

[5] Machina, in qua appensus est Sanctus, Græce κλωβὸς dicitur, [κλωβὸς & κλοῦβος cauea,] quod caueam vertimus ex Raderi nostri hoc elogium interpretantis, & Ioannis Meursij Glossas Græco Latinas citantis sententia, vnde apud Oppiani Scholiasten in Halieuticis κλωβίον diminutiuum pro nassa: nempe cancellatim decussata filamenta similitudinem caueæ ex cancellis confectæ referunt. Est autem vox noua & barbara: sed medio æuo frequens, ac κλοῦβος sæpius scripta: quam tamen vt tomo 2 Februarij f. 772 in Vita S. Auxentij num. 11 seram verteremus, iam dicti Meursij auctoritas fecit, [seu septum cancellorum:] κλοῦβον sigillum interpretati; notauimus nihilominus etiam pro claustro accipi. Nunc autem a Reinoldo Dehnio nostro, viro linguæ Græcæ peritißimo, admoniti non ambigimus quin postrema illa significatio vnica ac vera sit: ideoque pro eo, quod istic legitur, Iussit eis (pueris ad se venientibus) ædificari paruam cellam, & seram extrinsecus apponi cellæ, in qua etiam fuit inclusus; mallemus sic verti, & caueam vel septum, cui ipse includeretur, fieri extra cellam, illam scilicet puerorum: vt scilicet vel sic insisteret vestigijs Ioannis Monachi, qui, vt dicitur num. 2, prope hebdomum stabat in clubo, vbi manifestum est non seram, sed claustrum seu locum cancellis septum esse intelligendum, ad modum caueæ: imo verißimam caueam.

[6] Suggerit idem Dehnius loca, quibus id confirmetur, varia atque in primis Ioannis Climaci, [vnde κλουβομαχεῖν in cauea certare,] qui gradu 8 pag. 173 editionis Raderianæ dicit se audiuisse Hesychastas, qui in cella ex amarore animi & iracundia, non secus ac perdices in cauea pugnabant, κλουβομαχοῦντες. Notæ sunt, inquit ille in epistola quadam, perdicum commißiones ludicræ apud antiquos vel ex Lampridio in Vita Alexandri seueri: cuius summam oblectationem fuisse scribit vt catuli cū porcellis luderent aut perdices inter se pugnarent: quin & locus Tzetzæ Chil. 5 versu 602, quem pro se allegat Meursius, contra ipsum est: quid est enim, quod Magnus Drungarius Constantinus dicatur auiam Tzetzæ, quam ex secunda vxore generat, filiæ cuidam suæ, quam ex prima vxore genitam valde diligebat, ἰσοτιμῶν καὶ τῶ αυτῷ κλούβῳ συνεμβιβάζων honore æqualem faciens & eumdem simul clubum intrare iubens? quid inquam hoc est si sigillum debeas hic intelligere, & non potius cancellos principibus fœminis seu domi seu foris in templis theatrisque sic proprios, vt nisi honore ac gradu æquales simul intra eos non versarentur?

[7] [& περικλουβίζειν cancellare.] Neque aliter intelligi potest in Basilicorum ecloga 7 τὸ περικλουβίζειν, nisi sicut Latine diceremus cancellare, seu lineis cancellatim inductis delere: nam licet τὰ περικλουβισθέντα in titulo, in textu exponantur τὰ περιχαραγέντα ἤ περισφραγισθέντα ἢ ἀπαλειφθέντα ἢ μὴ κατα πρόνοιαν ἢ ἤδησιν τοῦ διαθεμένου; quæ omnia pronuntur ἄκυρα esse: manifestum tamen est ijs verbis Latina hæc Vlpiani verba respondere l. quæ in testamento. ff. de his quæ in testam. Id vero quod non iussu domini scriptum inductum deletumue est, pro nihilo est: vt vox περισφραγίζειν, simpliciter significans obsignare, metaphorice etiam accipi dicenda sit pro eo quod est, includere seu inuoluere sic vt videri non possit, & loco citato idem sit quod obliterare vel circumscribere; atque ita nihil faueat volenti κλοῦβον sigillum vel seram reddere.

DE SANCTIS MARTYRIBVS NICOMEDIENSIBVS MACEDONIO PRESBYTERO, PATRICIA ET MODESTA. ITEM CYRIONE SEV CIONE PRESBYTERO, SATVRNINO, IANVARIO, SALVIO SIVE SILVIO, PETRONIO, MODESTINO, ZOSIMO, EVSTASIO PRESBYTERO, BASILLA, EPPEPODO DIACONO, ET ALIIS DVOBVS.

[Commentarius]

Macedonius Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Patricia vxor, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Modesta filia, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Cyrion Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Saturninus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Ianuarius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Saluius vel Siluius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Petronius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Modestinus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Zosimus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Eustasius Presbyter, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Basilla, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Eppepodus Diaconus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Alii duo, Martyres, Nicomediæ in Bithynia (SS.)

[1] Martyrologium S. Hieronymi hunc diem a Martyribus Nicomediensibus auspicatur his verbis: III Idus Martij. In Nicomedia Macedonij Presbyteri Patriciæ vxoris illius, & Modestæ filiæ. Cyrionis Presbyteri, [Memoria omnium in Martyrol S. Hieronymi.] Saturnini, Ianuarij, Saluij, Petronij, Modestini, Zosimi, Eustasij Presbyteri & Basillæ, Eppepodi Diaconi cum alijs duobus. Ijdem plane, nullo dempto aut addito, leguntur in quatuor antiquis apographis paßim a nobis citatis: varie tamen scribuntur aliqua nomina, vt Macedonis, Matriciæ & Mitriciæ, Cioni, Petruni, Siluij, Basilissæ, adiuncta huic voce vxoris, & Eppodi. In MS. Tamlachtensi apud Hibernos reperiuntur ista: Macedoni & vxoris eius Patriciæ & filiæ Modestæ, Chioni, Saturnini, Silui Ianuarij, Petroni, Zosimi, [aliquorum in alijs.] Modestini. In Vsuardo Martyrologio MS. genuino ista habentur. In Nicomedia Macedonij Presbyteri, Patriciæ vxoris eius & filiæ Modestæ. Quæ eadem leguntur in MS. Vaticano S. Petri & alijs sub nomine Bedæ, item in duplici Casinensi charactere Longobardico, Altempsiano & Reginæ Sueciæ. Ex hoc notat Holstenius, in Animaduersis ad Martyrologium Romanum, Macedonio addendam vocem Presbyteri. Adiunxit id Vsuardus, sed Patriciam & Modestam non appellauit vxorem & filiam: quod fecerunt Rabanus, Ado, Notkerus & alij. In MSS. Treuirensi S. Martini & Vltraiectino S. Saluatoris additur: Et aliorum triginta duorum. Ex his infra dabimus alios viginti, Nicomediæ passos, qui cum Sanctis hisce dictum numerum conficiunt. At dictis ante tribus additur ex ante nominatis memoria Cionis Presbyteri in MS. Corbeiensi, Saturnini in MS. S. Maximini. Cioni vero Presbyteri, Saturi, Ianuarij in MS. Richenouiensi, Epipodi Diaconi, in MS. Labbæano codice, qui Epodus alibi & Epipodia perperam scribitur. Fuit XII Martij inter Martyres in Asia passos S. Eustasius Presbyter & Basilissa, vbi hunc locum examinauimus. [Confusa apud Petrum de Natal,] Petrus de Natalibus lib. 3 Catalogi, cap. 198 confuse nomina horum & Nicænorum Martyrum aliquorum habet, citato Martyrologio Adonis, in cuius nullo codice, siue exarato manu siue excuso, simile quid continetur.

DE SANCTIS MARTYRIBVS CARPISTO, GALATA, DOMISIANO PRESBYTERO, HYROMEO, LVCETELLA, ZEDDONO PRESBYTERO, PATRICIA, PATYFRIGIA, BASILISSA, CLAONO, MINERVINO, AD LACVM GERATI.

[Commentarius]

Carpistus, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Galatus, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Domisianus Presbyter, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Hyromeus, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Lucetella, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Zeddonus Presbyter, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Patricia, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Patyfrigia, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Basilissa, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Claonus, Martyr ad lacum Gerati (S.)
Mineruinus, Martyr ad lacum Gerati (S.)

[1] Altera hæc est claßis Martyrum antiquo S. Hieronymi Martyrologio inscripta, & his verbis in editione Parisiensi: Gerati lacus, Carpisti, Galatæ, Domisiani, [Memoria Martyrum,] Hyromei, Lucetellæ, Zeddonis Presbyteri, & Patriciæ vxoris eius, Patyfrigiæ. Item Basilissæ, Claonis, Miueruini. In tribus alijs apographis eiusdem Martyrologij S. Hieronymi omittitur Mineruinus, & Presbyter appellatur Domisianus, & legitur Zeddoni & Claoni seu Claonij. In MS. nostro etiam Lucetelli & Patræ loco Patriciæ, neque addita voce vxoris. In MS. Blumiano legitur Lucæ, Tellæ, Patræ. Hæc de nominibus Martyrum.

[2] An Castacius in Tamlachtensi MS. sit dictus Carpistus, nolumus diuinare. Palæstra martyrij satis obscura est, cum quis hic sit Gerati lacus & vbi situs, non assequamur. Sed quis omnia & minima loca, [Palæstra martyrij:] quæ olim alijs vocabulis notabantur, poterit assequi? Quid si Gerasæ lacus siue stagnum, in quod grex porcorum præcipitatus apud Lucam cap. 8 legitur, hic intelligatur? scilicet ea maris Galilææ pars, quæ alluit regionem Gerasenorum. Apud Lucam Dacherium in Indice dicti Martyrologij Gerartilacus vt nomen Sancti adfertur. Secutus eum est Florentinus in suis Notationibus ad hoc idem S. Hieronymi Martyrologium, quasi præcedenti turmæ Martyrum Nicomediensium essent hi addendi. Verum quia turma illa cum duobus alijs ænonymis concluditur, aliam hanc classem Martyrum opinamur, & palæstram martyrij statuimus Lacum Gerati, siue sint in lacum præcipitati, siue supplicio alio interempti in loco ita appellato. Celebrauimus XIV Ianuarij S. Stephanum Fundatorem cœnobij, quod ab Anserum-lacu nomen acceperat. Græci appellant μονὴν Χηνολάκκου. Simili modo forsan Græce nomen Γερατολάκκου inditum est ob horum athletarum martyrium, & Latine esset Lacus honoris aut remunerationis.

DE SANCTIS MARTYRIBVS THEVSETA, HORRO FILIO, THEODORA, NYMPHODORA, MARCO, ARABIA. ITEM IVLIO EPISCOPO, ALEXANDRO, PIONE AVT PICIO, MARIA, ET ALIS DVOBVS. ITEM DIONE, TRABIA, QVARTO, MISETHEO, NYMPHADOBA, ARIABA, POENE, PARTA, VICTVRIA, VICTVRINO, NICÆÆ, AVT FORSAN ALIQVORVM ALIBI.

[Commentarius]

Theusetes, Martyr Nicææ (S.)
Horrus filius, Martyr Nicææ (S.)
Theodora, Martyr Nicææ (S.)
Nymphodorus, Martyr Nicææ (S.)
Marcus, Martyr Nicææ (S.)
Arabia, Martyr Nicææ (S.)
Julius Episcopus, Martyr Nicææ (S.)
Alexander, Martyr Nicææ (S.)
Pion aut Picius, Martyr Nicææ (S.)
Maria, Martyr Nicææ (S.)
Alii duo, Martyres Nicææ (SS.)
Dion, Martyr Nicææ (S.)
Trabia, Martyr Nicææ (S.)
Quartus, Martyr Nicææ (S.)
Misetheus, Martyr Nicææ (S.)
Nymphadoba, Martyr Nicææ (S.)
Ariaba, Martyr Nicææ (S.)
Poenis, Martyr Nicææ (S.)
Parta, Martyr Nicææ (S.)
Victuria, Martyr Nicææ (S.)
Victurinus, Martyr Nicææ (S.)

[1] Tertio loco referuntur hi Martyres in Martyrologio S. Hieronymi, & forsan in tres turmas subdiuidendi: quod quia incertum, eos simul proponimus. Sic ergo in dicto Martyrologio collocantur: In Nicæa ciuitate Theusetæ & Horis filij eius, Theodoræ, Nymphodoræ, [An diuidendi in tres turmas?] Marci, Arabæ. Hi omnes igne cremati sunt. Et hæc prima turma censendæ. Dein subditur: Iulij Episcopi, Alexandri, Pionis, Mariæ cum duobus alijs. Hæc foret secundæ turma, cui ita tertia subnectitur: Dionis, Trabiæ, Quartæ, Misethei, Nymphadobæ, Ariabæ, Pœnis, Partæ, Victuriæ, Victurini. Hæc ibi. Prima turba plerisque Fastis Latinis inscripta est; vt Vsuardi, Adonis, Notkeri, Bedæ excusi, Bellini, aliorumque: quibus consentit Martyrologium Romanum his verbis: Nicȩæ Sanctorum Martyrum Theusetæ & Horris filij eius, Theodoræ Nymphodoræ, Marci & Arabiæ, qui omnes igni traditi sunt. Arturus a Monasterio sacro Gynecæo adscribit nomina SS. Theusetæ, Theodoræ Nymphodoræ & Arabiæ, sed Theusetam viris potius adscribendum arbitramur, siue Theusetes aut Theuseta in recto dicatur, imo in MSS. etiam Theuseti & Theusebij scribitur. Relatis hisce primæ turmæ Martyribus, adduntur apud Rabanum, Notkerum & MS. Richebergense sub nomine Bedæ, Iulij Episcopi, Alexandri. At solius Iulij ex hisce mentio additur in MSS. Augustano S. Vdalrici, & Parisiensi Labbæi. Trabiæ nomen legitur apud Maurolycum. At quod Alexandro proxime iungitur nomen Pionis, in alijs MSS. legitur Dioni aut Picij. In tertia turma habetur etiam Pioni, Misthei siue Nisisthȩi, Arabæ aut Arabiæ; loco, Dionis, Misethei, Ariabæ. MS. Blumianum S. Hieronymi ita exorditur hanc clæssem: In Nicæa ciuitate Theusetæ & Horisfulæ Virginis, Theodoræ &c. quæ lectio non displicet, si in pluribus MSS. inueniatur. Florentinus mavult Nymphadobam diuidi, ac dici Nympham ac Dobam.

DE SS. ALEXANDRO ET DIONYSIO MARTYRIBVS THESSALONICÆ.

[Commentarius]

Alexander, Martyr, Thessalonicȩ (S.)
Dion seu Dionysius, Martyr, Thessalonicȩ (S.)

Ordinem prosequimur Martyrologij S. Hieronymi, in cuius editione Parisiensi, post iam relatos Martyres ista habentur; In Thessalonica ciuitate Alexandri, Dionysij. Eadem dicuntur in MSS codicibus S. Hieronymi, sed pro nomine Dionysij legitur in apographo Lucensi Dione, in Blumiano Dionæ cum diphthongo, in nostro Antuerpiensi Dioni, in quo ad diem sequentem ista repetuntur: In Thessalon. Dionysij, Alexandri Palatini. Quæ a tribus alijs absunt: sed ex illo descripta sunt in MS. Richenouiensi. Dedimus X Martij Palatinum Martyrem, & illud cognomen S. Gorgonio adiunctum. Ex vnico loco non possumus iudicare, hic male inserta ista fuiße.

DE SANCTIS MARTYRIBVS NICOMEDIENSIBVS EVFRASIA, DOMITIANO, MACEDONIO, PATRICIA, LVCA, DVONIO, ITEM DOMITIANO, SCALLERIA, PACTA, PIONIO, PHRONIMO, CALLIDO, DIONIO, SEVERINO, PETRONIO PVERO, SALVIANO, IVLIANO, FELICE, HILARIO, CONCESSO, MARTIALE.

[Commentarius]

Eufrasia, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Domitianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Macedonius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Patricius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Lucas, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Duonius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Domitianus alius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Scalleria, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Pacta, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Pionius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Phronimus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Callidus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Dionius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Seuerinus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Petronius puer, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Saluianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Iulianus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Felix, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Hilarius, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Concessus, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)
Martialis, Martyr, Nicomediæ in Bithynia (S.)

Concluditur Martyrologium S. Hieronymi hoc die cum hisce Sanctis Martyribus Nicomediensibus, qui sic ordinantur in editione Parisiensi: In Nicomedia Eufrasiæ, Domitiani, Macedoni, Patriciæ, Lucij, Duonij. Item Domitiani, Scalleruæ, Pactæ, Pioni, Phronimi, Callidi. Item Dioni, Seuerini, Petroni pueri, Saluiani, Iuliani, Felicis, Hilarij, Concessi, Martialis. Ijdem omnes sunt in tribus alijs apographis Martyrologij S. Hieronymi, solum scribitur Lucæ loco Lucij, & in Antuerpiensi Duomini, Sallæ ruæ, Piomi, & Siluiani loco Duonij, Scalleriæ seu Scalleruæ, Pioni & Saluiani. In MSS. Augustano S. Vdalrici & Parisiensi sunt Eufraxia, quæ hic Eufrasia, & Martialis. In Aquisgranensi sunt Eufraxia, & Macedonius. Notkerus ista habet. Item Nicomediæ multorum Martyrum. Hi triginta duo statuuntur in MSS. Treuirensi S. Martini & Vltraiectino S. Saluatoris: de quo numero egimus supra, quando alios Martyres Nicomedienses retulimus. Qui in Tamlæchtensi MS. referuntur Saliuus & Cionius, forsan sunt Saluianus & Pionius hic memorati.

DE S. CHRISTINA PERSA MARTYRE

[Commentarius]

Christina Persa, Martyr (S.)

Meminit huius Græcorum Menologium, ex Sirleti interpretatione a Canisio editum, his verbis: Eodem die Christina pro Christi confessione apud Persidem Martyr effecta, migrauit ad Dominum. Hinc in Romanum Martyrologium transcripta est a Baronio: In Perside S. Christianæ Virginis & Martyris. Virginitatis titulum Græcis ignotum ex sua sumpsit coniectura: Martyrij genus ex Menæis certius edocemur: in quibus sub hoc titulo, τῇ ἁυτῇ ἡμέρᾳ ἡ ἁγία μάρτυς Χριςίνα ἡ ἐκ Περσίδος μαςιζομένη τελειοῦται: Eadem die sancta Martyr Christina, ex Perside orta, flagris cæsa extinguitur: sed locus martyrij hoc loquendi modo incertus nobis redditur. Ceterum supplicij modus & patria satis eam distinguunt ab alijs eiusdem nominis, similem alibi lauream adeptis.

DE SANCTIS MARTYRIBVS MAXIMO, MARTIALI, SILVANO, BASILEO. ITEM CONSTANTINO ET FORTVNATO, SATVRNINO, ABVNDANTIO, GRATIOSO, IGNATIO ET HEREMITA, LAVRENTIA VIRG. ASELO, HIPPOLLYTO, SPECIOSA VIRG. AVRELIO, FORTVNIONE, IVSTO, EVSTACHIO, FELICITATE, SEPTIMIO, MARIANO, BEBIONE, ROMANA VIRGINE COLLECTIS IN GALLIA IN ARCHICOENOBIO S. ANTONII.

Anno 1662

[Commentarius]

Maximus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Martialis, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Syluanus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Basileus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Constantinus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Fortunatus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Saturninus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Abundantius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Gratiosus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Ignatius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Heremita, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Romanus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Prosper, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Victor, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Primus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Laurentia Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Aselus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Hippolitus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Speciosa Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Aurelius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Fortunion, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Iustus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Eustachius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Felicitas, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Septimius, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Marianus, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Bebion, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)
Romana Virgo, Martyr, in Gallia in Archicœnobio S. Antonii (S.)

[1] Anni MDCLXII mensis Iunius agebatur, cum ab Italia, conquirendis Sanctorum Actis perlustrata reuertentes, iter habebamus per Galliam, in cuius primo aditu nihil fuit, quod magnopere morari posset transeuntes per ea fere locæ, in quibus sacrilegus Hugonottarum furor vix quidquam sacræ antiquitatis reliquum fecerat in MSS codicibus: vt satis habuerimus quædam celebriora veteri religione monasteria adeundo cognoscere. [digressit illuc nobis,] Et quidem post lustrætam Carthusiæ solitudinem dignius aliquid non occurrebat quo vellemus diuertere, quam celeberrimum Ordinis Antoniani in diœcesi Viennensi Archicœnobium, vbi magni illius monachorum Patriarchæ corpus tanto tempore fuerat in veneratione, & cuius in eas partes Translationem ad XVII Ianuarij diem, ipsamque institutionem Ordinis ab eo nominati memineramus nostro in opere propositam, & insigni studio fuisse eruderatam.

[2] Accidit autem pijs illis ascetis conspectus noster hoc quoque nomine iucundißimus, [humanitate magna,] quod meminissent, veritatem posseßi a se venerandi Corporis contra Arelatenses, eiusdem posseßionem sibi arrogantes, nulla magis re Romæ defensam fuisse, quam exhibitione Ianuarij nostri, quem Summus Pontifex inspici consulique iusserat. Ergo inter alia religiosæ hospitalitatis officia, pracipua beneuolentia ostensæ nobis sunt Lipsanothecæ omnes; [exhibitæ nobis Sanctorum reliquiæ] in quibus noui operis insignes tres ex affabre sculpto, argenteisque & aureis bracteis illuso ligno; maior vna ad corporis humani longitudinem, aliæ minores duæ, ad maioris minorumque altarium insigne ornamentum. Ad quatuordecim circiter Sanctorum corpora integra, totidemq; aliorum insignes Reliquiæ dicebantur in illis contineri, partim Roma partim ex Sardinia acceptæ.

[3] [& documenta promissa:] Quæ de ijs erant documenta authentica, singulorum reddituræ rationem, per quos, vnde & quando accepta fuissent, non vacauit properantibus excutere curiosius: maxime cum eum laborem suscipere se velle ipsi Religiosi profiterentur, accuratumque de omnibus commentarium transmittere, qui huic operi posset interseri: sed siue locorum distantia fecit, vt vel nostræ ad eos scriptæ litteræ, quibus promissa impleri petebamus, vel ipsorū ad nostras responsoriæ perlatæ non sint, siue aliud aliquod impedimentum interceßit, hactenus nihil consecuti sumus, quod lectori proponeremus: itaque ad hunc diem, quo S. Maximus Martyr duplicis festi ritu istic colitur, [quibus necdum allatis:] simul omnes retulimus, acceptos ex Officiorum propriorum tabella ipso in loco donata nobis, & exhibente dies festos vnicuique eorum appropriatos: quorum quidam ex Romano videntur Martyrologio desumpti, prout aliqui istius nominis Sancti Romæ paßi reperiuntur: alij ad arbitrium delecti. Rarum enim omnino est, vt ijs, quæ Romanis e cryptis nunc educuntur, corporibus, tempus diesue Martyrij adiuncta reperiantur: idemque fere obtinet in Sardis, quos maluissemus a Romanis distingui ob rationes in Prolegomenis ad Februarium cap. 5 inueniendas.

[4] Primus igitur nobis est Maximus, hoc die, quo nemo Romæ memoratur affectus Martyrio, [simul omnes hic damus cum Maximo hoc die colendi,] nedum qui sic fuerit nominatus: quo tamen: non obstante, si subsistant cetera, Martyribus Romanis eum adnumerare non verebimur: certi eorum qui nunc eruuntur perperam in Martyrologio nomina requiri. In Sardinia duos lapides inuentos profert Dionysius Bonfant Maximi inscriptos nomine: quorum primus fol. 126 nec Martyrij vllas notas præfert, nec cuius fuerit corporis sciri poterat: alius fol. 227 Martyris quidem esse videtur leonibus obiecti, sed V Kalendas (incertum cuius mensis) paßi. Martiali aßignatur Martij dies decimus quintus, [tum qui in Martio alij tres,] vigesimus vero & octauus Syluano, vtriusque eadem quæ prioris est ratio, quantum quidem ad Romanum Martyrologium attinet: in inscriptionibus autem Sardois apud Bonfantum nec nominantur quidem harum appellationum aliqui. Basilium Romanum Martyrum vnum dedimus secundo Martij, quando suum colunt Antoniani: vt tamen dicamus eumdem esse, nullum habemus fundamentum: est autem & hoc nomen inter Sardoa ignotum.

[5] [tum qui per reliquos menses recoluntur;] Reliqui in titulo supra expreßi hoc ordine describuntur, colendi æque ac prænominati sub ritu Officij duplicis. Constantinus & Fortunatus die XII Februarij, Saturninus XIII, Abundantius XVI, Gratiosus XX, Ignatius & Heremita XXVI mensis prædicti. Mense porro Aprili notantur Romanus ad diem IV, Prosper ad VI, Victor ad XVIII. In Iunio celebratur Primus die XXI; In Iulio Laurentia Virgo & Martyr die VIII. Septembris dies VI Aselo, XXV Hippolyto addictus est. Octobri adscribuntur Fortunio, Aurelius & Speciosa Virgo: hæc ad XXIV, iste ad XXVI, primus ad XXX mensis ipsius diem. Nouembris autem dies XIII Iusto, XV Eustachio XXIII Felicitati, XXVIII Septimio, annui Officij honore venerandis destinati sunt. Kalendas autem Decembres Marianus occupat, eiusdem Nonas vno die præuenit Belio, Romana denique tertio post eiusdem mensis Idus die celebratur.

[6] Ex his omnibus Eusebius, vt dixi, Felicitas ac Marianus eodem die festum suum obtinuere, [partim Roma,] quo aliqui eiusdem nominis in Romani martyrologij tabulis reperiuntur: vt propterea suspicari libeat horum corpora Roma fuisse accepta: ceterorum vero inde allatorum talia fuisse nomina, vt nullus eiusdem appellationis Sanctus Romæ passus inueniretur: ideoque electum diem, qui videbatur idoneus magis, & ordinario Officij ecclesiastici cursui seruando minus importunus. Et hinc porro consequens foret Fortunatum, Saturninum, [partim ex Sardinia accepti:] Abundantium, Maximum, Romanum, Victorem, Primum, Hippolytum, Iustum, & Eustachium, nomina, Romanis Fastis inter Romæ passos haud ignota, aliorum quam Roma aduectorum esse; in ceteris ne locum quidem esse diuinandi. Nam inter Sardos, quorum nomina lapidibus incisa fuere, inuentaque erant, cum scriberet Bonfantius, nullus est quin aut aliud nomen referat, aut alium mortis suæ diem adscriptum habeat; tantum abest vt inter eos aliquis sit, qui sub eodem nomine ac die certam referat martyrij notam.

[7] Ceterum vti quot annis noui & noui eruuntur Martyres, ex eorum numero propemodum infinito, qui Romanum solum suo sanguine rigauerunt; anonymi partim, partim certa nominis nota insigniti; ita & in Sardinia factum arbitramur, vt crescente ex successu quærendi cupiditate plurimi eruti sint, & per varias Europæ Ecclesias dispersi, postquam Isquerdus Bonfantiusque scripsere: vt mirum non sit eorum illos non meminisse. Hæc eatenus insinuasse sufficiat, vt viri illi religiosißimi, cum hæc legerint, aliquam in eo ponere diligentiam velint, vt quos ipsi tam solenni persequuntur Officio, nobis quoque plus quam ex nomine noti fiant, per nos in reliqui orbis Christiani notitiam proferendi, cum suis quique documentis

[8] [Ibidem SS. Tergeminorum reliquiae dicuntur esse,] Certam etiam aliquam cuperemus ab iisdem habere notitiam veteris illius capsæ, quam aurei staminis panno obductam continere aiebant corpora Tergeminorum Martyrum, Speusippi videlicet, Eleusippi, & Melasippi; &, si adsint, monumenta proferri, quibus doceri poßit illa aut partem eorum reuera penes illos esse. Egimus quippe de hisce Sanctis ad XVII Ianuarij diem, ibique § 2 docuimus ex auctore Vitæ S. Annonis 4 Decemb. apud Surium, lectionibusque in eorumdem festo recitari solitis Elwangæ in Suenia, illuc translata esse sacra hæc pignora a B. Hariolpho Duce, Elwangensis monasterij fundatore. Quod licet de totis corporibus non sit necessario intelligendum, nō abs re tamen facturi videntur Antoniani, si arca quæ apud illos est inspecta, [de quibus plenius optaremus informari:] reposita intus ossa recognoscant, quæque & quot corporum esse ea videantur disiudicare ipsi, nobis indicare curent; vt neque falsi aut temerarij cultus ipsi alicui suspecti fiant, neque per contentionem plurium de eisdem Reliquijs inter se certantium debitus Sanctis alterutro in loco cultus imminuatur; cum pluribus vijs poßit earum veritas conciliari, si constet quæ & quales vtroque in loco sint.

[9] Miraremur in tabella Officiorum excusa & nobis tradita nullam horum Martyrum fieri mentionem: sed nec in ea habetur solennißimum S. Antonij festum; [horum antiquior veneratio.] cuius corpus quin reuera possideant, eleganti ex ebeno argentoque inclusum tumbæ, quia nihil dubitamus; ideo conuincimur credere, praedictam tabellam eorum dumtaxat Sanctorum esse, quorum vno eodemque die facta fuerat solennis translatio in tres supradictas capsas ante annos paucos, ideoque in libris ac breuiarijs monasterij necdum inscripta notitia; quæ proinde debuerit seorsim impressa dari canonicum Officium istic cantaturis ac recitaturis: quod non habebat locum in ijs, quorum festiuitatem iam olim in eodem cœnobio, vt propriam, celebrabant.

DE S. EDICTIO MARTYRE CALARI IN SARDINIA.

[Commentarius]

Edictius Martyr Calari in Sardinia (S.)

[1] In ea Calaritanæ vrbis regione, quæ vulgo Estampache dicitur, mediocre templum visitur præclaro Martyri Ephysio sacrum, prout æd eius Acta diximus XV Ianuarij: [Sub templo S. Ephysij,] sub eo crypta est incolis venerabilis, quam credunt prædicti Martyris fuisse carcerem. Cum igitur huius seculi initio ferueret in Sardinia sanctarum Reliquiarum requirendarum studium, multæque in varijs vrbis iam nominatæ locis inuenirentur; Sodales S. Ephysij considerantes antiquam huius loci religionem, iudicauerunt fieri vix posse, quin ibidem quoque inuenirentur aliquæ, si quærentium accederet diligentia. Quare præmissa ad Deum oratione, manum admouentes operi, primo marmoream reperere columnam mediæ magnitudinis, vndique sanguine cruentatam: de qua proinde nihil dubitantes, quin ad eam sancti Martyres flagellati pretiosam eidem purpuram contulissent, [& sacro eidem altari,] decreuerunt inter sacra lipsana asseruandam; & animis ipso successu crescentibus, accinxerunt se ad demoliendum altare, quod istic vetustissimum erat, & antiqua cultum pietate frequenti per totum annum Sacrificio deseruiebat; sed potissimum eo die, quo S. Ephysius palmam martyrij obtinuit: est enim e regione illius fornicis siue cubicelli, in quo Sanctus Martyr asseruabatur compeditus.

[2] [inuenitur corpus S. Edictij:] Destructo reuerenter altari, inuentum sub eo sepulcrum est; continens humani corporis ossa omnia, cum tabella ex candido marmore, palmum vnum lata altaque dimidium, & claris insculpta litteris in hunc modum:

✠ S. EDICTIVS M.
QVI VIXIT
ANNIS XXIX.

Ea inuentio vulgata magnam attulit voluptatem vniuersæ ciuitati, imprimis autem suburbij Estampachensis incolis & pijs S. Ephysij Sodalibus: quorum cura venerandæ Reliquiæ in arculam affabre factam, & holoserico panno aureis intercurrentibus limbis vestitam, decenter transpositæ sunt, & dies Translationi solenni indictus quarta Dominica ieiunij quadragesimalis, in XIII Martij incidens, [& 13 Martii facta translatione,] quando in ipso S. Ephysij templo stetit erecta triumphalis machina, sumptuoseque adornata intra sacellum maius, excepit super se reliquiariam thecam: ad quam multis vndique facibus collucentibus cantata musicis modulis Missa est, & panegyricam de Sancti huius laudibus orationem habuit P. Michaël de Palatijs, e Societate Iesu Sacerdos.

[3] Hæc acta sunt ante meridiem: post eam Vespertina psalmodia absoluta (quam lætiorem fecerat musicorum instrumentorum cum humanis vocibus concordans symphonia) iterum ad frequentem concionem verba fecit de eadem materia auctor huius operis Capucinus; cuius dictionem secuta est pompa processionalis, ad quam vniuersus sacer Ordo confluxerat: Canonici scilicet ac Beneficiati & ministri reliqui Ecclesiæ Cathedralis ac ceterarum parochiarum; tum Religiosi omnes & piæ ciuium sodalitates cum suis quæq; labaris, [super altare maius eleuatur,] & omnis sexus ac conditionis multitudine plurima; quȩ pompa tormentorum æneorum explosione multiplici interstrepente, ab ecclesia S. Ephysij progressa, circumductaque per suburbium, eodem vnde exierat regressa est: & sacram arcam cum sancto Corpore extulit in armarium, ad hoc paratum ornatumque supra tabulam aræ principis, vbi religiose exinde asseruatur & colitur.

[4] Hactenus Squirrus lib. 3 Sanctuarij Calaritani cap 18: addens dubium nemini esse debere; quin Sanctus iste origine Calaritanus fuerit atque ex S. Ephysij socijs vnus, qui sub Diocletiani tyrannide tormentis enectus in ipso carcere, [anno 1616.] ibidem fuerit a commilitonibus tumulatus: quæ an ex hactenus dictis poßint erui, lector iudicabit. Fide dignius est, quod Dionysius Bonfant in Triumpho Sanctorum regni Sardiniæ lib. 12 cap. 33 scribit, hanc S. Editij (sic enim ipse nomen scribit) inuentionem contigisse, anno reparatæ salutis millesimo sexcentesimo decimo sexto.

DE S. EVPRAXIA SIVE EVPHRASIA VIRGINE IN THEBAIDE

POST AN. CCCCX

Commentarius præuius.

Eupraxia, sive Euphrasia, Virgo in Thebaide (S.)

[1] Theodosij Senioris Imperium non solum viri sanctitate eximij, sed & fœminæ illustrarunt: in his S. Domnica seu Dominica virgo, ex Palestina cum sociabus aliquot Constantinopolim aduecta, vbi S. Zachariæ Prophetæ, [S. Eupraxiæ parentes,] adnitente Nectario Patriarcha, oratorium monasterium que exstruxit: cuius Acta ad VIII Ianuarij diem adhuc latentia, nunc demum nacti, seruamus in supplementum; hic tamen voluimus indicare, vt sciretur dominatrix ciuitas eodem tempore eximiæ sanctitatis Virgines aliunde accepisse, quo emittebat in Ægyptum matronalis pudicitiæ exemplar Eupraxiam, cum trimula vel quadrimula filiola matri cognomine: cuius matris putamus memoriam in Græcorum Menæis sola nominis expreßione signari ad XI Ianuarij: [an Sanctis adscripti?] vitam autem, tum illius tum Antigoni mariti, sub compendio habent Filiæ Acta: vnde in Bodecensi MS. hic titulus legitur, Vita & conuersatio Antigoni Senatoris & vxoris eius Euphraxiæ, nec nō & filiæ eorumdem Euphraxiæ, cuius transitus colitur III Idus Februarij. Imo Bibliothecæ Vaticanæ Codex Græcus signatu, 866 sola habet parentum nomina pro titulo, βίος Ἀντιγονου καὶ της συμβίος αὐτοῦ Ἐυπραξίας. Quos tamen non audemus adscribere Sanctis, etsi vitæ sanctißimæ coniuges, quia sufficienti cultus Ecclesiæstici destituimur argumento.

[2] [cultus apud Græcos 25 Iulij:] Ad filiæ cultum quod attinet, in prætermissis ad XI Februarij iudicauimus a Canisio alijsque nonnullis eius & nomen & diem confundi cum Euphrosyna, alijs Euphrosia & Euphrasia Alexandrina Virgine, cuius tunc Acta dedimus: illius autem & nomen & elogium Synaxaria seu Menæa MSS. quæ vidimus, scilicet Ambrosiana varia, Claromontanum, Chiffletianum, Taurinensia duo, & vnum monasterij Cryptæ Ferratæ ad XXIV vel XXV Iulij exhibent: quod etiam elogium ex interpretatione Cardinalis Sirleti habetur in Menologio per Henricum Canisium inter antiquas lectiones edito, quale sequitur: Eodem die S. Eupraxiæ, filiæ Antigoni cuiusdam senatorij ordinis, & Eupraxiæ, sub Theodosio Imp. cuius erat consanguinea: mortuo autem Antigono, mater Eupraxia Theodosio Imp. cuius erat consanguinea: mortuo autem Antigono, mater Eupraxia Theodosio illam commendauit, qui senatorio cuidam viro despondit. Illa vero discedens cum matre, in Thebaidem Ægypti profecta, ad monasterium ingressa in quo erant virgines centum & quatuor parem Angelis vitam ducentes, æmulata earum virtutem, a monasterio ipso discedere passa non est: erat autem tunc virgo sexdecim annos nata. Mater vero illinc discedens, Orientis monasteria obeundo, possessiones multas & beneficia indigentibus contulit. [elogium ex MSS Menais:] Post hæc cum in morbum incidisset, reuersa est ad mansionem, in qua filiam reliquerat: cumque omnes facultates suas filiæ commisisset, requieuit in Domino. Eupraxia vero cum bona omnia pauperibus & ecclesijs Dei distribuisset, monasticæ vitæ exercitationem egregie amplexa, tantum in virtute profecit, & necessitates corporis subiugauit, vt per quadraginta quinque dies immobilis steterit, intentis ad cælum manibus. Itaque propter excellentem virtutem beata Eupraxia miraculorum gratiam accepit, qua multos a varijs languoribus liberauit, & ipsa beatum finem assecuta, ad Dominum translata est.

Huic elogio in MS. Chiffletiano hoc distichon præmittitur:

Ἐυπραξία πρόςεισι χριςῷ πλουσία,
Πολλαῖς κομῶσα ψυχικαῖς ἐργασίαις.

Accessit ad Christum Eupraxia opulenta,
Multis ornata spiritualibus operibus.

[3] Martyrologium Romanum hodiernum sequitur Vsuardum: in cuius quamplurimis MSS. exemplaribus III Idus Martij in Thebaide depositio S. Euphrasiæ vel Euphraxiæ reperitur: [apud Latinos 13 Martij.] quam diei & forte etiam nominis mutationem ortam suspicamur ex eo, quod antiquiora Martyrologia, quale est S. Hieronymi vetustißimum, aliaq; superius relata, vltimam classem martyrum Nicomediæ passorum hoc die ab huius nominis Sancta ordiantur. Hoc contenti monuisse, Byzantinæ nostræ Eupraxiæ in Latinis Ecclesijs cultum retinemus hoc die, ex omnium pene post Vsuardum Martyrologiorum auctoritate, inter quæ Treuirense S. Maximini MS. sic concluditur: Eodem die natale S. Euphrasiæ Virginis, cuius vita habetur plena virtutibus.

[4] Vidit hanc Rosweidus noster, & Vitas Patrum iterato editurus cum MS eiusdem S. Maximini contulit: [Acta ex MSS Latinis & Græco,] quam eamdem nos damus cum alio duplici MS. Audomarensi, altero monasterij S. Bertini, Ecclesiæ Cathedralis altero collatam: quorum MSS. lectionem in multis sequi maluimus, quod pressius conuenirent cum textu Græco, quem ex Bibliotheca Vaticana accepimus. Nouam ex hoc elegantioremque versionem potuissemus adornare: sed dandum antiquitati putauimus, vt in tot antiquis MSS repertam retineremus: in qua quoties Audomarensia MSS ijs præferimus, quæ habuit Heribertus, rationem claram in notis addimus ex Græcarum vocum proprietate desumptam: ex qua etiam Eupraxiam scribere quam Euphraxiam maluimus; Euphrasiam tamen voluimus in titulo addere: [S. Ioanni Damase. citata,] quia ita legisse videntur in Græco Latinarum versionum auctores. Omnia interim Græca quæ vidimus Eupraxiam habent, a benefaciendo sumptum nomen, sicut a benedicendo Euphrasia. Eupraxiam etiam S. Ioannes Damascenus legit, qui in oratione III pro imaginibus; non compendio, vt visum Rosweido, [& mutato stylo ab alijs edita,] sed verbotenus ex hac Vita duos textus transcripsit, vnum ex medio numeri 8, alterum ex principio numeri 9, hoc ipso indicans, quanta eiusdem vitæ auctoritas suo tempore esset. Eamdem Agapius monachus ex veteri Græco in hodiernam dialectum transtulit inseruit que Elogio Vitarum pulchriorum, edito Venetijs an. 1644. Eamdem in Vitis Patrum priorum omnium editionum Surius inuenerat, itemque in MS insigni codice: sed maluit politiori stylo leuiter immutatam dare: quod ij, qui tertiæ illius editioni præfuerunt videntes non vsquequaque probari a doctis, veterem ex Rosweido textum restituerunt.

[5] Mortem S. Eupraxia post annum CCCCX Æræ Christianæ credimus accidisse; quippe regnante Theodosio nata, [Aliæ Euphrasiæ hoc die cultæ Bononiæ,] adeoque post annum CCCLXXIX ante illius mortem atque adeo ante annum CCCXCV, annos attigerat pubertatis, sic vt potuerit, suis posseßionibus legitime sese abdicare duodenni maior: ad trigesimum autem annum viuendo peruenit. Ab hac itemque ab Euphrasia Nicomediensi Virgine ac Martyre, quæ XIX Ianuarij colitur, aliaque eiusdem vrbis cognomine Martyre, de qua hac die egimus, (si tamen est a præcedenti diuersa) distinguendam omnino putamus eam, cuius Reliquias in sua Bononia illustrata Masinus ait ad hunc diem coli ad S. Nicolaum a S. Felice cognominatum; quas crediderim Roma aduectas: [Meldis,] & simili aliqua ex causa Meldensem in Gallijs Ecclesiam S. Euphrasiæ commemorationem, ad Vesperas & Laudes, hoc die inseruisse Breuiario suo anni 1640. Suspicari etiam quis posset Euphrasiam, primam Bituricensi in Vrbe Abbatissam monasterij S. Laurentij, a Carolo Magno fundati & a Ludouico eius filio dotati: quam Sanctam compellat Patriarchij Bituricensis ante annos 120 compilator, a Philippo Labbæo editus, & eiusdem Caroli Magnifiliam naturalem fuisse tradunt; ideoque a Saussayo in Appendicem Martyrologij Gallicani inter Sanctos nulli certæ diei addicto, refertur cum titulo Beatæ: hanc, inquam, Bituricensem Euphrasiam suspicari posset aliquis istum cultum Meldis meruisse, translatis aliqua occasione Reliquijs; quæ cuius & vnde sint, obliteratis temporum iniuria monumentis nunc ignorentur: nihil enim de ea in Lectionibus. Oratio autem & Antiphonæ cum Versiculis desumuntur ex Officio Communi Virginum, iuxta ritum Romani Breuiarij. [Coloniæ.] Ægidius Gelenius in Fastis Coloniensibus ad hunc diem collocat S. Euphrasiam, cuius caput, vti & aliud S. Seraphiæ Coloniæ apud Capucinissas religiose asseruetur: de quibus recte hoc subiungit: sed earum notitia est penes eum, cui nihil incognitum.

VITA
Ex antiquis MSS. cum Græco textu Biblioth. Vaticanæ collata

Eupraxia, sive Euphrasia, Virgo in Thebaide (S.)

BHL Number: 2718

EX MSS.

CAPVT I
Parentes S. Eupraxiæ nobiles ac sancti. Illius desponsatio: cum matre vidua recessus in Ægyptum.

[1] In diebus Theodosij, Imperatoris pijssimi, fuit vir quidam in regia ciuitate Senator, nomine Antigonus, [S. Euphrasia nata Antigono Theodosij Imp. consanguineo,] eratque Imperatori genere & societate coniunctus, sermone sapiens simul & opere: & bona semper a Principi suadens, vt pie Romanæ Reipublicæ negotia gubernaret. Erat autem & compassibilis homo, egentibus cunctis necessaria præbens. Diligebatque eum Imperator non solum tamquam parentem ac senatorem, sed etiam tamquam Christianum & pium, & semper consilia ei vtilia proferentem. Erat autem & locuples vehementer, ita vt ciuitas regia alium b diuitijs, sermone & opere similem non haberet. [& matre Euphraxia.] Hic accepit vxorem c nobilissimam ex genere proprio, ex eodem Imperiali sanguine descendentem d, cui nomen Eupraxia, mulier religiosa & timens Dominum nimis, & ecclesiæ e vacans, & offerens Deo preces cum lacrymis. Hæc multos in opere Dei f fecit idoneos, multasque oblationes in ecclesijs & sanctuarijs offerebat. Vehementer eam diligebat g Imperator & Augusta; præcipue quod ex eorum genere erat, necnon & moribus composita, & honesta, & valde religiosa. Nata est autem eis filia, & vocauerunt h eam nomine matris suæ Eupraxiam.

[2] Cumque habuissent hanc filiam, vna dierum dixit Antigonus Eupraxiæ: Nosti soror mea Eupraxia, quia nihil est ista vita, nihil diuitiȩ i, nihil vanitas huius seculi temporalis. [contemptoribus vanitatis & voluptatum] In octoginta namque annis hominis tempus impletur cum ruina: diuitiæ autem in cælo repositæ, in infinita seculorum secula timentibus Deum manent: & priuamus nos illis diuitijs, mundanis cogitationibus obligati; & in fallacia positi temporalium diuitiarum, dies nostros frustra consumimus, nihil animabus nostris vtiliter acquirentes. Audiens autem hæc Eupraxia, dixit Antigono viro suo: Et quid iubes, domine mi, vt faciamus? Cui dixit Antigonus: [& in continentia dein viuentibus:] Vnam filiam per Deum acquisiuimus, quæ sufficiat nobis, & nequaquam vltra conueniamus in infelicitate ac miseria seculari. Audiens hæc Eupraxia, consurgens extendit manus ad cælum, & ingemiscens dixit viro suo Antigono: Benedictus Deus, qui dignum te fecit timore suo, & ad cognitionem veritatis adduxit. Vere, domine, sæpius supplicaui Deo, vt cor tunm illuminaret, & mentem tuam pro hac caussa faceret elucescere; sed hoc tibi pandere non præsumpsi: quia vero ipse fecisti principium, iube me vt loquar. k Cui dixit Antigonus: Dic soror mea quod vis. Respondit: Nosti, domine meus, quia ante multas generationes Apostolus testatur, & dixit: Tempus breue est: reliquum est, vt qui, habent vxores, tamquam non habentes sint; l & qui gaudens in diuitijs tāquam non gaudentes; & ementes tamquam non possidentes: decidit enim schema huius mundi. [I. Cor. 29] Ad quam enim vtilitatem erunt hæ pecuniæ & tanta abundantia possessionum? Nihil horum cum quolibet poterit descendere in infernum. Cum bono ergo consilio tuo festina multa dare pauperibus, vt non illud consilium quod tractasti, inueniatur infructuosum. Audiens autem Antigonus, glorificauit Deum.

[3] Cum igitur adeptus esset m optimam conuersationem, & multa pauperibus erogasset Antigonus, [mortuo patre multis ante eleëmosynis expensis.] vnum solummodo annum viuens, postquam suæ renuntiauit vxori, vitam suam pie disponens, completo anno defunctus est n. Tunc Imperator pariter & Augusta n fleuerunt eum, tamquam ex eorum genere descendentem, virum iustum & religiosum. Compatiebantur enim & Eupraxiæ, non solum tamquam propriæ consanguineæ, sed etiam quia erat ætate iuuencula. Duobus namque annis & tribus mensibus vixit cum viro suo: nam vno anno ex constituto ab alterutro abstinentes, sicut fratres vixerunt. Igitur sepulto Antigono, Imperator & Augusta multum consolabantur Eupraxiam. Illa vero sumens propriam suam filiam, dedit eam in manus Imperatoris & Augustæ: [a matre,] & prostrata ad pedes eorum, cum clamore & magno gemitu dixit: In manus Dei & vestras hanc orphanam nunc commendo. Memoriam ergo habentes Antigoni, qui fuit vester, suscipite eam atque tuemini: & estote ei in loco patris & matris. Multi autem flumina lacrymarum & voces emiserunt hæc audientes, ita vt etiam Principes lugerent.

[4] Post paucum vero tempus o quiescente aliquantulum luctu post mortem Antigoni, [infantula per arrhas despondetur.] suasit Imperator ei, vt filiam suam Eupraxiam cuidam Senatori ditissimo p desponsaret. Et factum est, vt arrhas Eupraxia acciperet, & susceptis arrhis, puellæ ætas expectabatur. Erat enim nimis infantula, quando suscepit arrhas, quasi annorum quinque. Post aliquantulum vero tempus cogitauit q quidam Senatorum, vt vxorem Antigoni sibi crederet copulare: & per preces r matronarum mulierum persuasit Augustæ, vt sine notitia Principis mitteret, & Eupraxiæ coniugij huiusmodi verba pronuntiaret. [dein a matre secundas nuptias respuente:] Quæ cum audisset, amare fleuit, & dixit mulieribus quæ fuerant destinatæ: Væ vobis in futuro seculo, quæ mihi talia suadetis: s & ad talia concurritis contra mulierem, quæ secundum Deum viuere festinat. Recedite a me t, quia extranea opera conuersationis vestræ nunc agitis. Illæ vero deformatæ u discedentes, nuntiauerunt Augustæ quæ gesta sunt. Cognoscens autem Imperator quod factum fuerat, grauiter inuectus est in Augustam: & indignatus aduersus Augustam, dixit: Vere Augusta, extraneam rem a tua x conuersatione fecisti. Hæc sunt opera Christianæ Augustæ? Sic y promisisti Deo pie regnare? Sic recordaris Antigoni, qui nobis semper vtilis permansit? Alienam rem nostro imperio egisti, quod mulierem in puellari ætate constitutam, quȩ pȩne solūmodo vno anno cum viro vixit, & mox ex constituto propter cæleste regnum se vtrique separauerunt a communi thoro, tu rursum ad mundi desideria redire compellis? Non aa timuisti Deum, hanc iniquitatem volens facere. Quis audiens meum non deridebit Imperium? Quis satisfaciet hominibus; quia non per meas insidias factum est hoc? Indecentem & incongruam fecisti rem, quod nec oportuit vt in meo audiretur Imperio, propter sincerissimum meum amicum Antigonum.

[5] Audiens hæc Augusta, nimia confusione, sicut lapis fere per duas horas sine voce permansit. Et facta est magna tristitia inter Imperatorem & Augustam propter Eupraxiam Antigoni coniugem. Tunc Eupraxia agnoscens, quia magna tristitia propter eam inter Imperatorem & Augustam fuisset effecta, vultu omnino demisso, tristis facta est vsque ad mortem, & de ciuitate volebat discedere. Tunc flens acriter, [abducitur in Ægyptum,] dixit Eupraxiæ filiæ suæ: Filia mea, habemus in Ægypto copiosam magnamque substantiam: veni, eamus illuc, & visitemus patris tui possessiones & meas; & mea omnia, tua sunt, filia mea. Tunc assumens filiam suam Eupraxiam de regia ciuitate discessit, Principe nesciente, & venit in Ægyptum: & illic commorabatur sua prædia crebro visitans. Et profecta est in interiorem Thebaidem cum procuratoribus suis atque ministris bb habens curam suarum rerum. Quæ etiam illic vacans ecclesijs & sanctuarijs, [quæ ibi erogat magnas eleemosynas.] & multas oblationes illic offerens per monasteria virorum ac mulierum, multas pecunias erogabat.

[Annotata]

a Rosvveydus: præcipue suadens, & pie Romanis legibus Lyciæ negotia gubernans: in Græco textu (cum quo MSS. Treuirense, Audomarense & Bertinianum concordant) nihil de Lycia.

b Græce ἐν ἐυπορίᾳ MSS. Audom. & Bertin. similem alium in bonis operibus ditissimum.

c Græce ἰδίαν αὐτοῦ ἀνεψίαν, propriam suam cognatam vel neptem.

d Addunt Græca καὶ αὐτὴ ὑπάρχουσα πλουσία σφόδρα & hæc diues valde.

e Græce ἐν ταῖς ἐκκλησίαις καὶ ἐν τοῖς μαρτυρίοις in ecclesijs & confessionibus: ita tota passim Italia vocantur sanctuaria, [Confessiones.] in quibus Sanctorum quorumcumque corpora honorifice recondita sunt; quamuis a solis Martyribus ducatur Græci atque Italici nominis ratio: Interpretes nostri inferius simpliciter sanctuaria vertunt; quæ hic suspicatus est Rosvveydus σεμνεία, id est, monasteria intelligi debere: scilicet carebat Græco, quem consuleret, textu.

f In Græco est πολλοὺς δὲ πτωχοὺς πλουσίους ἐποίησεν διὰ της μεταδώσεως αὐτῆς: multos vero pauperes locupletes fecit largitate sua: rectius itaque in MSS. Bertiniano & Audomar, legebatur inopes quam in opere Dei.

g Conuenit cum Græco: citata 2 MSS. valde etiam diligens Imperatorem pariterque Augustam: quæ in Græco est Δεσποινα Domina.

h Græce ἐπωνόμασεν δὲ ἀυτὴν Αντίγονος: vocauit autem eam Antigonus.

i Græce οὐδὲν ὁ πλοῦτος τοῦ προσκαίρου καὶ ματαίου ἀιῶνος τούτου. nihil diuitiæ vani huius & transitorij seculi.

k Continuat in Græco suam orationem Eupraxia absque hac interruptione.

l Deest Rosvveydo & MS Treuirensi reliquum huius loci, & sic finitur: deficit enim cupiditas huius mundi: sed ad originalem textum aptius vulgata, præterit enim figura huius mundi.

m Græce κατορθώσαντες τόινυν τάυτην τὴν ἐνάρετον πολίτειαν, cum igitur hanc conuersationem ex virtute recte ordinarent.

n Addit Rosvveydus & sepultus est in pace: sed mox infra de sepultura.

n Galla Placidio Theodosij Senioris vxor.

o Rosvveydus a luctu aliquanto quiescentem Antigoni. Græce ἀναθέντες τοῦ πένθους cum luctum remisissent.

p Idem daret vxorem Græce ἐκδοῦναι, elocare.

q Ita cum Græco MSS. Audomar & Bertinianum: Rosvveydus cum MS. Treuirensi ipse Senator, eumdem intelligens, cui desponsa fuerat paruula. Minus recte: hunc enim, etsi hic dicatur Senator, filium dumtaxat Senatoris fuisse patet ex num. 13 & quidem impuberem adhuc atque æqualem puellæ colligo ex simili S. Theophanis desponsatione, de qua die præcedenti.

r Græce συγκλητικῶν, senatoriarum.

s Citata MSS. & concurritis aduersus mulierem pie viuere festinantem secūdum Dei præceptum, quod cum Græco conuenit.

t Rosvveydus cum MS. Treuir. quoniam extraneam congregationem vestram nunc egistis. ἀλλότριον της ἀπολογίας ὑμῶν ἔργον ἠργάσασθε opus vobis inexcusabile egistis.

u Ἀτιμασθεῖσαι contemptæ.

x Τῆς σῆς βασιλείας tua imperatricia dignitate.

y Συνέθου consueuisti.

aa MSS. citata non times Deum hanc iniquitatem cohortari. clarius Rosvveydus cum Græco.

bb Idem habentibus.

CAPVT II
Uita S. Eupraxiæ monastica: obitus matris.

[6] Erat autem monasterium mulierum in vna ciuitate, habens a sanctimoniales centum b triginta, de quibus magnas & mirabiles virtutes homines prædicabant. [Inter sanctimoniales 130] In illo namque monasterio c nemo gustabat vinum, nulla illarum pomum, aut vuas, aut ficus, aut aliquid huiusmodi bonorum, quæ terrena nascuntur vbertate, [miræ austeritatis in cibis,] edebat. Quædam d autem earum ab infantia renuntiantes seculo dicebantur neque ipsam speciem pomorum videre, quarum cibus erat aliquando legumina, aliquando olera, & hæc sine oleo; quædam vero earum post biduum edebant, aliæ post triduum. e Nulla earum pedes suos aliquando lauit aqua. De balneo vero superfluum est loqui; audientes enim vehementer vituperabant, confusionis & opprobrij plenam censentes vel solam illius mentionem, & tamquam rei abominabilis nec auditum quidem volebant tolerare. Vnaquæque vero earum stratum in terra habebat, [strato,] cilicium paruulum vnius cubiti latitudinis, & longitudinis trium, & paullulum in f ipso requiescebat. Erant autem & vestes earum g de cilicio vsque deorsum, obstringentes pedum extremitates. Quantumcumque poterat, vnaquæque laborabat. Et cum aliquam earum aliquando contigerat infirmari, non ei fomentum aut adiutorium aliquod medicinæ conferebatur: [veste cilicina,] sed si quam contigisset ægrotare, tamquam maximam benedictionem a Deo accipiebat, & tolerabat languorem, donec eam h visitatio Dominica præueniret. [morbis,] Nulla earum ianuas exibat. Erat autem ianitrix, [claustro:] per quam responsa omnia fiebant, i multæque sanitates ibi fiebant.

[7] Eupraxia igitur diligens monasterium sanctarum mulierum, propter mirabilem conuersationem earum, sæpius ad ipsum pergebat, thymiamaque illic offerebat & cereos. [admittentes thymiama & cereos,] Vna quidem dierum rogabat Diaconissam k & Priores monasterij, dicens eis: Paruam benedictionem volo monasterio vestro præbere, redditum auri viginti aut triginta librarum, vt oretis pro ista orphana, & pro Antigono patre eius. Cui Diaconatissa l respondit: Domina mi senatrix, m ancillæ tuæ non egent redditibus, neque pecuniam concupiscunt: propterea namque omnia reliquerunt, [non aurea munera,] & cuncta despiciunt in hoc seculo, vt æternis bonis frui mereantur: & nihil possidere volumus, ne cælesti regno priuemur. Sed ne te contristem, aut sine fructu dimittam, paucum oleum, & candelas & thymiama in oratorium confer, & hoc erit vobis pro mercede iustitiæ. Et his oblatis, rogabat Eupraxia Diaconissam, vt omnes Sorores orarent pro Antigono & filia eius Eupraxia.

[8] Vna vero dierum Eupraxiæ infanti Diaconissa dixit, tentando: Domina mea Eupraxia, diligis monasterium nostrum & omnes Sorores? Illa respondit: Etiam Domina, diligo vos. Dixit ei Diaconissa rursum cum ioco: Si nos diligis, esto nobiscum in nostro schemate. Cui infantula dixit: Vere si non contristaretur mater mea, [Eupraxia infantula desiderat manere:] vlterius non egrediar de loco isto. Cui Diaconissa dixit: Inter nos & sponsum tuum quem plus amas? Puella dixit: Neque illum noui, neque ille me: vos autem noui, & vos amo. Dicite mihi: vos autem quem diligitis, me an illum? Illæ vero dixerunt: Nos te diligimus, & Christum nostrum. Puella vero respondit: Ego vero & vos diligo, & Christum vestrum. n Sedebat vero Eupraxia mater eius, & fluminum lacrymarum eius non erat modus: libenter enim audiebat verba puellæ Diaconissa; quia cum esset ætate infantula, talia loquebatur: nondum enim septem annos impleuerat, dum cum Diaconissa loqueretur huiuscemodi verba. Tunc ingemiscens mater, & amare deflens, ad filiam suam dixit: Filia mea, veni, pergamus ad domum; quia iam vespera est. Cui puella dixit: Ego hic maneo cum Domina Diaconissa. Dixit Diaconissa puellæ: Vade, Domina, in domum tuam, non potes hic manere. Non enim quisquam manere potest hic, nisi se deuouerit Christo. Cui puella respondit: Vbi est Christus? Illa gratanter ei Dominicam imaginem demonstrauit. [septennis Dominicam imaginem osculatur, & Christo se deuouet:] Pergens autem Eupraxia, osculata est Dominicam figuram: & conuersa, dixit Diaconissæ: Vere & ego me deuoueo Christo meo, & vlterius cum Domina mea matre non vado. Dixit ei Diaconissa: Filia, non habes vbi hic possis dormire, & non potes hic manere. Puella dixit: Vbi vos dormitis, & ego. Et cum iam vespera esset, & multum mater eius coëgisset o atque Diaconissa vt ambularet, nequaquam potuerunt eam tollere de monasterio. Multum ergo crebris diebus mater eius atque Diaconissa ei blandiebantur, & persuadere nequierunt, vt de monasterio egrederetur. Nouissime vero dixit Diaconissa puellæ: Filia, si vis hic permanere, litteras habes discere & Psalterium, & vsq; ad vesperam habes ieiuniū ducere, sicut vniuersæ Sorores. Puella dixit ei: Ego & ieiuniū & omnia disco: solummodo dimittite me hic esse. [parata discere & facere omnia imponenda:] Dixit ergo Diaconissa matri eius? Domina mea matrona, dimitte hanc puellam hic: video enim, quia gratia Dei illuxit in ea; & iustitia patris, & honestas tua, & orationes vtrorumque vestrum, æternam vitam prouidere ei noscuntur.

[9] Surgens igitur Eupraxia, & assumens filiam suam, ad Dominicam eam imaginem adduxit: & extendens manus ad cælum, cum magno clamore & fletu clamauit, dicens: Domine Iesu Christe, [a matre coram Dominica imagine Abbatissæ traditur:] habe curam istius infantulæ; quia te concupiuit, & tibi se commendauit. Et conuersa, dixit ad filiam suam: Eupraxia, filia mea; Deus qui fundauit immobiles montes, & te quoque in suo timore confirmet. Et cum hæc dixisset, in manibus eam tradidit Diaconissæ: & flens, pectusque suum tundens, ita recessit a monasterio, vt omnis congregatio cum ea ploraret.

[10] Alia vero die Diaconissa sumens Eupraxiam, introduxit eam p in oratorium, & facta oratione super eam, induit eam indumento monachali: q & extendens manus ad cælum, pro ea supplicauit, dicens: r Rex seculorum, qui in ea cœpisti opus bonum, [induitur veste monachali,] tu perfice hoc in pace: da vt ambulet secundum nomen tuum, & fiduciam inueniat in conspectu tuo semper ista infantula. Tunc & Eupraxia mater eius orans, dixit: Filia mea, amas hoc schemate vestiri? Cui Eupraxia dixit: Vtique mater mea, quia (sicut s agnoui) Diaconissa & dominæ Sorores dixerunt, [arrha sponsi cælestis:] hoc schema pro arrhis præbet diligentibus se Dominus Iesus Christus. Cui mater sua dixit: Cui desponsata es, ipse faciat te thalamo suo dignam. Et hoc dicens, & orans pro filia sua, valedixit Diaconissæ & sororibus, & osculata est filiam suam. Et egressa, iuxta morem circuibat, præbens solatia pauperibus & egenis t.

[11] Vbique autem diuulgabatur Eupraxiæ optima conuersatio, quantum conferret monasterijs & venerabilibus locis, ita vt Imperator audiret, & omnis Senatus eam nimis admiraretur, [addicta sobrietati & virtuti,] atque glorificarent. Audiebant enim, quod nec piscem gustaret, nec vinum biberet: sed post tanta dona, quȩ vniuersis conferebat & gloriam, a vespera vsq; ad vesperam ieiunium faciebat, aliquando sumens legumina, aliquando olera.

[12] Post paucos autem dies euocans Diaconissa matrem puellæ, dixit ei secrete: Domina, aliquam rem volo tibi dicere: [a matre,] non te conturbet. Cui respondit: Domina mea, quod iubes dic. Dixit Abbatissa: Si vis cogitare pro hac infantula, dispone: vidi enim in somnis Antigonum virum tuum in magna gloria constitutum, & rogauit Dominum Iesum Christum, vt egrediaris de corpore tuo, [vt adsit marito in æterna gloria] & de cetero sis cum illo: & fruaris illa gloria, quam Antigonus meruit vir tuus propter optimam vitam suam. Audiens autem hæc u religiosa fœmina & vera matrona non solum non est turbata, sed lætitia magna gauisa est. Orabat enim, [cælitus per Abbatissam præmonita,] vt ab humana vita discederet, & de cetero esset cum Christo: & mox vocans filiam suam, dixit ad eam: Filia mea, sicut mihi dictum est a Domina Diaconissa, vocat me Christus, & appropinquant dies obitus mei. [instruitur in dandis eleëmosynis,] Ecce omnem substantiam meam & patris tui dedi in manus tuas: dispensa eam pie, vt cælestem possis habere hereditatem. Audiens hæc Eupraxia a matre sua, cœpit ingemiscere & flere, dicens: Væ mihi, quia peregrina sum & orphana. Dicit ei mater sua: Filia, habes Christum pro patre & sponso, ideo nec peregrina es nec orphana: habes & Dominam Diaconissam pro matris officio. [in timore Dei & humilitate.] Vide filia, festina quod promisisti adimplere. Deum time, & Domnas Sorores honora, seruiens eis cum omni humilitate. Numquam in corde tuo cogites, De sanguine regio sum: nec dicas, Debent mihi seruire. Pauper esto in terra, vt in cælo diteris. Ecce omnia sub manibus tuis habes, si necesse fuerit, Possessiones & pecunias in monasterium confer, & ora pro patre tuo & pro me, vt inueniamus misericordiam apud Deum, & liberemur ab æterno supplicio. Hæc præcipiens filiæ suæ, tertia die defuncta est, & sepelierunt eam in monasterio in monumento.

[Annotata]

a Ἀσκητριας, quasi dicas exercitatrices: sicut ἀ σκῆται. Rosvveydus architria cum legisset, & in Vita S. Antonij Archisterium, primariam ipsius Antonij cellam esset interpretatus, [Ascetriæ.] hic cellulas signari suspicabatur: nos vocem a Græca puritate deflectentem, pro qua Asceterium scribi debuerat, notauimus, XVII Ian. num. 108, & nunc Græci textus auctoritate confirmamur in ea censura, & insuper in MS Treuirensi mendum agnoscimus archetria pro ascetrias substituente.

b Græce ρδ᾽, 103 pro quo interpretes videntur ρλ᾽ legisse vel inuenisse. In Menæis & menologijs ἕκατον καὶ τέσσαρες, 104. In MSS. Audomarensi & Bertiniano, amanuensium vitio, centenarius excidit.

c Ἐν τῷ ἀσκητηρίῳ ἐκείνῳ.

d Rosvveydus: Quædam earum abrenuntians seculo, neque oleum edere volebat: quædam earum a vespera vsque ad aliam vesperam ieiunium protrahabebat: aliæ vero post biduum edebant: sed nostra MSS. conformius Græco & veritati; nisi quod δίχα ἐλαίου propter oleum librarij imperiti scripserint; vbi fortasse præter inuenerant, pro quo claritatis causa substituimus sine.

e Quæ sequuntur, quia non nisi perturbato sensu reperimus, ex Græco putauimus emendenda. Rosvveydus sic legerat: aliquantæ vero earum audientes de balneo loqui, irridentes confusionem & magnam abominationem se audire indicabant, quæ neque auditum suum hoc audire patiebantur. MSS. citata 2. De balneo autem audientes confusionem & opprobria nuditatis irridentes (καταγελῶντες vbi nos habemus καταλέγοντες) etiam & abominationem corporum diiudicabant, vt nec auditu earum hoc venire patiebantur.

f Rosvveydus in ipsis.

g Χειτόνια τρίχινα, tunicellæ cilicinæ.

h Rosvveydo est medicina: Græco textui βοήθεια auxilium.

i Addit Rosvveidus matura.

k [Diaconæ Abbatissa.] Τὴν διάκονον Rosvveidus vbique Abbatissam legit: ceterum eas, quæ Hegumenæ seu Abbatissæ constituebantur, prius Diaconas solitas consecrari, habemus in Vita S. Irenes, XIII Augusti proferenda, quam Methodius C. P. Patriarcha consecraturus de throno surrexit, & thuribulum postulans ac thymiama iaciens, & Deum benedicens, primus oblationis hymnum exorditur, & prius quidem magnæ ecclesiæ Diaconissam ipsam ordinauit… postea vero Hegumeniæ seu Prælaturæ signaculum eidem imposuit. Puta peculiare Abbatissis vel capitis vel corporis indumentum, quo a reliquo Sororum vulgo secernebatur.

l In Græco nomen exprimitur Θεοδούλη ᾑ διάκονος, Theodule, Diaconissa.

m Rosvveidus matrona: Græce συγκλητικὴ.

n MSS, duo: sedens vero mater eius, lacrymarum flumine inundabatur.

o Κολακέυοντες, blandientes.

p Ἐυκτήριον Rosvveydo Secretarium.

q Additur in Græco: Ingrediens vero mater eius, & videns illam amictam isto Angelico habitu, extendit… & talibus precata dixit: Filia.

r In 2 MSS. Audom. & Bertiniano: Rex cælorum & Dominus dominantium.

s Ὡς ἔμαθα παρὰ τὸν μεγάλης, vt didici a Magna, scilicet, Domina Diaconissa: Abbates enim & Abbatissas frequentissimo vsuOrientis monasteria Magnos & Magnas absque addito nuncupabant: quod in hac Vita sæpissime accidit.

t Hinc vsque ad tertiam lineam numeri 14 lacunam fecit in Græco MS. vnius paginæ iactura.

u Rosvveidus reuersa est in domum suam matrona, vt religiosa femina & non solum &c.

CAPVT III
Generosus animus S. Eupraxiæ in tentationibus frangendis: Obedientia eius cœca: stricta ieiunia.

[13] [S. Eupraxia a sponso repetitur per Imperatorem:] Avdiens Imperator, quia mortua fuisset Eupraxia vxor Antigoni, reuocans Senatorem, cui desponsata fuerat filia eius, indicauit ei, dicens: Quia puella conuersa est in monasterio. Ille vero rogauit Imperatorem, vt per veredarios scriberet puellæ, eique præciperet, vt ad ciuitatem veniret, & nuptias celebraret. Suscipiens autem Eupraxia Imperatoris epistolam, cum legisset eam, derisit: & sedens scripsit manu propria epistolam aliam, sic habentem: [respondet se Christo nuptam:] Domine Imperator, suadesne ancillæ tuæ, vt respuam Christum, & homini corruptibili & vermibus consumendo coniungar, qui hodie est, & cras non erit? Absit ab ancilla tua, vt hanc iniquitatem faciam. Quapropter, Domine Imperator, non vlterius vos vir ille fatiget: ego enim Christo consensi, & impossibile est eum me negare: sed supplico potestati vestræ, vt memoriam parentum meorum habeatis. Idcirco tolle omnem substantiam, [petit bona sua in pauperes distribui,] & dispensa pauperibus simul & orphanis, & da vniuersa Ecclesijs. Noui enim quia recordaberis parentum meorum, maxime patris mei: audiui enim quia in palatio numquam a te diuidebatur. Horum ergo recordationem habens, substantiam hanc bene dispone. Omnes constitutos sub iugo seruitutis manumitte, [seruos manumitti, agricolis debitum dimitti.] & eis legitima concede. Manda actoribus patris mei, vt omne debitum dimittant agricolis, quod a die patris mei vsque ad hanc diem reddebant: vt sine solicitudine mearum terrenarum rerum consistens, Christo sine quolibet seruire valeam impedimento, cui animam meam commendasse cognoscar. Orate pro ancilla vestra, a tu & Augusta, vt mereatur Christo seruire, prout dignatur ancillam suam. Deinde signans epistolam, veredario dedit. Qui reuertens, obtulit Imperatori relegendam epistolam. Quam soluens & relegens in secreto cum Augusta, multas lacrymas ambo effuderunt, nimis orantes pro Eupraxia. Mane autem facto, conuocans Imperator omnem Senatum & patrem pariter Eupraxiæ sponsi, iussit coram epistolam legere. Illi vero audientes epistolam, omnes sunt lacrymis repleti, & velut ex vno ore dixerunt: Vere, Domine Imperator, filia est Antigoni & Eupraxiæ, genus tuum, & ex sanguine eius est hæc puella. [liberatur, molestia terreni sponsi:] Vere religiosorum parentum religiosa est filia, sanctæ radicis sanctus est ramus: & omnes quidem ex quadam concordia glorificauerunt Deum, & pro puella pariter orauerunt, & nequaquam vlterius Senator ille ausus est amplius loqui pro illa.

[14] Imperator ergo cuncta disponens pie, & substantiam puellæ bene distribuens pauperibus, & ipse defunctus est, & cum suis b patribus sepultus est in pace. Eupraxia vero magnificabatur, & secundum Deum conuersabatur, abstinens se vltra mensuram suam c. Erat enim annorum duodecim quando ad certamina cœpit exercere seipsam. [duodennis pia in monasterio exercitia facit:] Et primum quidem a vespera vsque ad vesperam comedebat, deinde post biduum, postea post triduum. Nulla alia præter illam, triclinia mundabat, & d cubilia Sororum sternebat: aquam e puteo hauriebat, & ad coquinam ipsa portabat. e Hæc autem consuetudo erat in monasterio: si quando contigerat aliquam Sororem tentari a diabolo per somnum, mox Diaconissæ pandebat: illa vero cum lacrymis Deum postulabat, vt diaboli tentatio ab ea recederet, iubebatque vt lapides portaret, & sub stratum f suum supponeret, & cinerem super cilicium spargeret: [intentatione vt alia sanctimoniales solent,] & ita dormiret vsque ad decimum diem. Vna vero dierum Eupraxia a diabolo tentata est, & g colligens lapides supposuit stratui suo, & deferens cinerem aspersit desuper. Videns autem Diaconissa cinerem super stratum Eupraxiæ, risit & ait ad vnam Sororem seniorem: Vere hæc puella tentari cœpit a diabolo, & orans Diaconissa, dixit: Deus, qui creasti eam secundum tuam voluntatem, & permisisti ad hanc Regulam spiritualem venire, tu eam in tuo timore conforta. [ab Abbatissa corroboratur:] Et vocans eam Diaconissa, dixit ad eam: Quare non indicasti mihi tentationem diabolicam, sed occultasti a me? Illa vero cadens ad pedes Abbatissæ, dixit: Ignosce mihi, Domina mea, quia confusa sum indicare tibi hanc caussam. Dixit ad eam Abbatissa: Filia mea, ecce pugnare cœpisti aduersus tentationes: viriliter age, vt vincas & coroneris.

[15] Post paucos vero dies denuo tentata est, & narrauit alicui Sorori, nomine Iuliæ, quæ multum diligebat Eupraxiam: quæ etiam in certaminibus eam exercebat. Dixitque ei Iulia: Domina mea Eupraxia, non abscondas hoc Diaconissæ: h sed refer hoc, vt oret pro te. i Dicunt enim de ea, quia & ipsa a iuuentute sua multas tentationes diaboli sustinuit, & sicut refert, vna nocte tentata est vehementer, tulit se foris lectum, & stans sub aëre extensis manibus in cælum quadraginta tribus k diebus & quadraginta noctibus, neque comedit neque bibit, l neque consueta operata est: [rursus tentata Abbatissæ tentationem patefacit:] sed stans suppliciter Deum exorabat, donec diabolum superaret. Omnes enim tentamur a diabolo: sed speremus in Christi nomine, quia vincimus eum. Ergo Soror mea non m moreris, sed indica Diaconissæ caussam, & noli confundi. Audiens autem hæc Eupraxia, gratias egit Iuliæ, & dixit ad eam: Adiuuet te Deus, Soror; quia ædificasti me, & meam animam confortasti. Vere ingredior, & caussam Dominæ Diaconissæ pronuntio. Dixitque Iulia: Etiam sic fac, vt oret pro te, & adijciat n tibi abstinentiam. Illa vero ingrediens, indicauit Diaconissæ caussam. Dixitque ei Diaconissa: Non pertimescas, Filia, o omne bellum diaboli, quo contra nos nititur. Certa igitur fortiter immobili animo, & non prȩualebit aduersum te. [iubetur abstinere:] Multum enim ab eo tentanda es: sed certa, vt vincas, vt victorias & triumphum accipias a Sponso tuo Christo, & quantum potes adijce abstinentiæ tuæ: qui enim p legitime certauerit, præcipua dona percipiet. q Post quot dies comedisti Filia? Puella dixit: Post tres dies, Domina mea. Dixit ei Diaconissa: Adijce adhuc vnum diem. [quatriduo ieiunat:] Illa vero iussionem eius cum lætitia magna suscipiens, discessit.

[16] Cumque facta esset annorum r viginti, ætate confortabatur & virtute præualebat: erat enim nimis speciosa, tamquam vera s matrona; & sanguine regio procreata. Denuo autem tentata, [vicennis rursus tentatur:] indicauit Diaconissȩ caussam. Dixitque ei Diaconissa: Noli timere, filia, Deus tecum est. Erat autem in aula monasterij aceruus lapidum. Volens autem Diaconissa tentare Eupraxiam, & ad maiorem prouocare obedientiam: dixit ei: Veni, filia mea, istos lapides transporta hinc, & pone eos iuxta clibanum. [simpliciter in ardus Abbatissa obedit,] Eupraxia vero mox accessit lapides transportare: erant autem & grandes lapides inter eos, quos duæ Sorores vix poterant agitare. Illa vero super humeros suos arripiebat eos, nullo adiutorio opus habens: erat autem iuuenis & valde fortis, nec dixit Diaconissæ: Adiuuet me alia Soror: grandes sunt lapides, non præualeo. Nec dixit: Ieiuna sum & deficio, & opus hoc grande est: sed cum fiducia iussionem per obedientiam adimpleuit.

[17] [fert refertq; cæca obedientia lapides.] Alia vero die dixit Diaconissa ad eam: Non est iustum, vt lapides isti iuxta furnum sint positi, sed reporta eos in locum suum. Illa vero denuo confidenter iussionem t Abbatissæ suæ compleuit, hoc ergo opus triginta u dies iussit eam facere, vt patientiam eius comprobaret. Omnes itaque Sorores videbant quod fiebat, & puellæ obedientiam admirabantur. Aliæ quoque Sorores deridebant, aliæ acclamabant, Viriliter age Eupraxia. x Ipsa vero gaudens & psallens obedientiæ opus agebat: triginta vero diebus impletis, denuo diuini operis celebratione facta, die quadam pergente Eupraxia vt lapides portaret, dixit ei Diaconissa: Dimitte, Filia, hoc ministerium, [pistrini opere exercetur:] & tolle farinam & consperge, & coque panes in furno, vt ad vesperum parati inueniantur in ministerium Sororum. Illa vero cum magna lætitia & gaudio iussa compleuit.

[18] Rursus diabolus inueniens eam vacantem, huiusmodi per somnium tentationem ei immisit, quod quasi ille Senator, cui fuerat desponsata, superueniens cum y adiutorio militari abstraheret eam de monasterio, & ea sublata abiret. Quæ cum iaceret in sacco in cubili suo, violenter proclamabat. [otiosa rursus tentatur:] Diaconissa vero & Sorores quædam expergefactæ, audierunt violentiæ vocem, & excitantes eam, dixerunt: Vnde est tibi hæc anxietas, filia? Illa vero repente somnium recitauit. Diaconissa vero excitans Sorores, stetit in oratione, donec fieret dies. Post completum vero ministerium vsque ad horam tertiam, tenens codicem Eupraxia, [etiam occupa issima nullis deest diuinis Officijs:] stabat legens sedentibus omnibus Sororibus & audientibus. Exurgens vero ad horam tertiam, & completo canone horæ tertiæ, mox Eupraxia Sororibus ministeria præparabat, munditiam in triclinia faciens, & lectos sternens, aquam hauriens, & ad coquinam portans: ligna frangens, & legumina coquens: farinam confermentans, & coquens panem in clibano. Et dum hæc omnia faceret, nec in nocturna psalmodia deerat, nec in tertia, nec in sexta, nec in nona, nec in Vespera. Nam postquam compleuit vespertinas orationes, per semetipsam omne ministerium adimpleuit, & temperatum singulis porrigebat. Cum qua etiam & laborabat Iulia: satis enim diligebat Eupraxiam.

[19] [Denuo tentata ab Abbatissa confirmatur.] Denuo siquidē diabolus per somnum vehementer eam, tentans, ei certamen immisit maximum. Quæ mox anxietatis suæ certamen Diaconissæ confessa est. Pro quadum oraret Diaconissa, dixit ei: Filia mea Eupraxia, tempus certaminis est: vide ne molliat diabolus mentem tuam, & perdas laborem tuum. Adhuc enim paruo tempore dimicans tecum, dum fuerit superatus a te, rursum effugiet. Dicebatque ei simul Iulia: Domina & Soror mea, si modo ei non repugnamus & vincimus, in senectute quale bellum cum eo faciemus? Cui respondit Eupraxia: Viuit Dominus, Soror Iulia; quia si mihi præceperit Diaconissa, non gustabo in tota septimana panes, donec eum Domino adiuuante vincam. Cui Iulia dixit: Vere Soror mea, totam septimanam abstinere non valeo. Si tu hoc potes implere, & in terra beata es & in cælo. In isto namque monasterio nulla potuit sine cibo totam septimanam permanere, nisi Domina Abbatissa. Tunc ingressa Eupraxia, nuntiauit tentationem diaboli factam per somnum Diaconissæ: eamque rogauit, vt ei præciperet quatenus totam hebdomadam sine cibo persisteret. Cui Diaconissa dixit: Fac quidquid tibi videris facile esse, filia mea. Deus qui creauit te, confirmet te, & contra diabolum donet tibi victoriam. Cœpit igitur Eupraxia totam septimanam ieiunare, [tota septimana ieiunat,] & neque psallendi officium dereliquit, nec Sororum ministerium: ita vt omnes tolerantiam ipsius mirarentur, & pulchritudinem simul & iuuentutem ætatis. Dicebant autem quædam de collegio earum: Habemus hodie annum, obseruantes Eupraxiam, & sedentem eam non vidimus neque per diem neque per noctem, [toto anno numquam sedere visa.] nisi solum quando requiescebat in loco suo nocte. Numquam enim sedit vel quando etiam panem comedit. Omnes ergo Sorores diligebant Eupraxiam, quia se ita humiliter exercebat, & cum studio famulatum Sororibus exhibebat, dum præcipue vtique de sanguine Imperiali descenderet. Pro qua re intente nimis pro ea orantes, rogabant Dominum vt saluaretur. z

[Annotata]

a MSS 2. pro sequentibus verbis hæc habent: Ora etiam, Christo amabilis Domina mea Augusta, pro Ancilla tua Euphrasia: ita enim semper in illis nomen scribitur, quod Resvveido Eupraxia.

b Eadem MSS. parentibus.

c Hic desinit superius indicata textus Græci lacuna.

d Τὰς κοίτας: at Rosvveidus, cubicula.

e Additur in MSS 2 citatis: ipsa autem hæc omnia adimplere studebat.

f Rosvveidus: substratum sub sago Græce καὶ τιθέναι ὑπὸ τὴν κοίτην τησ αδελφῆς ὑπὸ τὸν σάκκον.

g Idem: & superposuit stratui suo cinerem.

h Μὴκρύψεις τὴν μεγάλην, non celaueris hoc Magnam, id est Diaconissam, vt hic & alibi sæpius, & supra monuimus.

i Apud Rosvveidum & in MS. Treuirensi desunt hæc omnia de Diaconissa.

k In vtroque MS. tantum est tribus: sed priorem numerum librariorum incuria excidisse conuincitur, non ex solo tantum textuGræco, verum etiam ex ijsdem MSS. num. 21, vbi longior hæc abstinentia denuo expressius inculcatur: cuius etiam alia exempla plura reperiuntur in Vitis Patrum; nominatim autem de S. Simeone Stylita V Ianuarij legimus, eum quadragesimo dumtaxat die ieiunium soluere solitum, talem abstinentiam multis annis continuasse: quod diuinæ indulgentiæ, non humanæ virtuti tribuendum esse nemo dubitabit.

l in Græco est neque somnum cepit.

m Μὴ ξενήσῃ σε τοῦτο non tibi per egrinium hoc videatur: non te sua nouitate perturbet.

n MSS. 2 in abstinentia tua: Græce καὶ ἵνα προσθήσει σοι εἰς τὴν ἄσκησίν σου, vt adijciat tibi ad exercitationem tuam, id est, vt augeat exercitationem.

o Οὖτος ἐςὶν. Deest apud Latinos interpretes.

p Μεγάλα ἀγωνιζόμενος qui magna certamina certauerit.

q Orationem interrumpit Rosvveidus his verbis. Post aliquantulum vero temporis spatium, interrogauit eam Abbatissa dicens: quæ absunt a Græco & omnibus MSS.

r Hinc corrige mendum quod irrepsit in Græcis δεκαετοῦς decennis.

s Συγκλητικὴ, ex quo apparet quod supra de Eupraxiæ sponso dicebamus, non semper titulo συγκλητικοῦ Senatorem, sed sæpe Senatorio genere procreatum significari.

t Τῆς ἀρχιμανδριτίσσης.

u Ita 2 MSS. sæpe citata: itaque etiam paulo post Rosvveidus: Græcus textus habet λ, 20: sed cum alibi semper fere denarium vnum deprehendamus deesse, quem alia MSS tam Græca quam Latina exprimunt, non audemus illi hoc loco fidere,

z Sequentia Rosvveido deerant, ex MSS. & Græco accepta.

y Rosvveidus: cum auxilio multo.

x Idem: per se ministerium faciebat inferendo.

CAPVT IV
Humilis mansuetudo S. Eupraxiæ. Vita illæsa diuinitus conseruata in varijs casibus, etiam a diabolo admotis.

[20] [Æmula insurgente,] Fvit autem inter eas quædam, nomine Germana, quam dicebant ex ancilla ortam. Hæc inuidiam habens aduersus Eupraxiam, insurrexit aduersus eam in coquina secrete, & dixit ei: Dic Eupraxia, ecce tu semel in septimana comedis secundum Regulam Abbatissȩ, & nos hoc non possumus adimplere. Si coactæ fuerimus ab Abbatissa quid faciemus? Cui Eupraxia respondit: Domina mea, Domina nostra Abbatissa dixit, vt vnaquæque sicut poterit decertet: non enim ex necessitate mihi hoc iugum imposuit. Dixit ei Germana: Impostrix & omni calliditate plena, quis nesciat, quia sub a imposturis hoc agis, vt post pausationem Abbatissæ tu ei succedas? Credo in Christo, quia te numquam dignabitur ad Abbatissæ venire locum. Audiens hæc Eupraxia, prostrauit se ad pedes eius, & dixit ad eam: Ignosce mihi, [humiliat se:] Domina mea, & ora pro me: peccaui in te & in Deum, ignosce mihi. Cognoscens autem Diaconissa quod fuerat factum, Germanam coram omnibus vocauit, dixitque ei: Ancilla nequam, & a Deo extranea, quid tibi nocuit Eupraxia; quia festinasti studium eius abrumpere? Aliena es a Sororum consortio, indigna es b ministerio, & conuiuio Sororum extranea. Cui multum supplicabat Eupraxia, [& pro eadem Abbatissam deprecatur:] quatenus illi veniam largiretur: & non eam flexit, donec implerentur dies triginta. c Trigesimo vero die videns Eupraxia quia nil rogando proficeret, assumens secum Iuliam, seniores monasterij deposcebat, vt rogarent Diaconissam, quatenus reconciliaretur Germanæ. Quo facto euocauit eam Diaconissa coram omnibus, dixitque ei: Nonne diiudicasti in corde tuo, vt studium puellæ huius abscinderes? nec cogitasti, quia dum esset matrona, & ex Imperiali genere constituta, humiliauit semetipsam, & propter Deum seruiuit tibi? Omnibus ergo rogantibus repropitiata est Germanæ.

[21] d Diabolus itaque certare contra Eupraxiam non cessabat: valde etenim furebat aduersus eam. Vna vero nocte immisit ei e phantasiam errore seculari: quæ exiliens repente & consignans seipsam, [vexata tentatione stat subdio extensis manibus,] egressa est foris sub dio, & stans in aëre extensis manibus ad cælum, rogauit Deum, vt ab ea remoueret diabolum. Nuntiatur Diaconissæ, quia Eupraxia sub dio staret, habens manus ad cælum. Quod audiens Diaconissa risit. Dixerunt ergo ei seniores: Eupraxia certamen suum vult implere. Tunc veniens Diaconissa ad locum, vbi stabat Eupraxia, dixit ei: Confortet te Dominus, & det tibi tolerantiam in suo timore. Omnes ergo Sorores orabant pro ea valde nimis; & quia condolebant ei, & quia esset ætate iuuencula quasi annorum viginti quinque. Et cum stetisset vsque ad decimum diem, orauit Diaconissa cum Sororibus, tolerantiam expectantes, & completis triginta f diebus mirari cœpit Diaconissa, dixeruntque seniores: Vere, [diebus 30,] Domina, quadraginta diebus vult stare secundum Regulam tuam, quam aliquando stetisti. Mox Diaconissa dixit: Confortet eam Dominus in suo timore. Completis autem triginta diebus, g consummata vero virtute per abstinentiam, cecidit in pauimento, & iacebat vt mortua: concurrentesque Sorores introduxerunt eam in triclinium: cuius neque pedes neque manus tendere valuerunt, sed tota, quasi lignum aridum, siue voce iacebat. [refocillatur:] Cui dum obtulisset Diaconissa cibum, ait ei: Filia mea Eupraxia, in nomine Domini mei Iesu Christi hunc cibum comede, & mox gustauit. Tunc portantes eam introduxerunt h in oratorium, & paullatim sumens cibum, cœpit vires accipere: i erat enim magnum miraculum certaminis eius.

[22] Videns itaque Diabolus tantam in ea tolerantiam, nequaquam vlterius ad tentandam eam accessit, [a diabolo præcipitata in puteum,] sed velociter ad finem vitȩ perducere eam voluit. Vna siquidem dierum cum ad hauriendam aquam descendisset ad puteum, arripiebat eam diabolus cum lagena, & deiecit eam deorsum in puteum, ita vt, k quomodo exponebat Eupraxia, perueniret caput eius ad fundum. Eleuata vero de aqua, & tenens funem situlæ, ita clamauit de puteo; [Christi adiutorio euadit:] Christe adiuua me. Qua voce facta, cognitum est, quia Eupraxia corruisset in puteum: & cōcurrentes Sorores cum l Diaconissa, abstraxerunt eam de puteo. Quæ surgens exinde, & semetipsam consignans, subrisit & ait: Viuit Christus meus, [laborem contra diabolum duplicat:] quia non me vincis diabole, neque cedo tibi. Vsque nunc quidem vnam lagenam portabam cum aqua in coquinam: ab hodie vero duabus lagenis aquam portabo. Et ita fecit.

[23] Videns itaque diabolus, quia eam in puteo necare non valuit, rursum alia vice cum descendisset ligna incidere, cumque iam pauca incidisset, astitit diabolus obseruans eam. Et dum leuasset securim vt lignum incideret, [agente diabolo seipsam inuita grauiter lædit:] colligauit diabolus manus eius, & vsque ad eius calcaneum traxit, & peruenit vsque ad tibiam. Quæ cum vidisset crudelissimum vulnus valde, & sanguinem vehementer effundi, proijciens securim, angustiata & in terram prostrata est. Iulia vero cucurrit, & clamans Sororibus nuntiauit; quia Eupraxia accipiens securim, m mortua est. Cumque concursus clamorque factus fuisset, & vniuersæ circumstabant eam simul & flebant: Tunc accedens Abbatissa, aquam in faciem eius sparsit: [ab Abbatissa consignatur:] & consignans eam atque complectens, ait ei: Filia mea Eupraxia, cur angustiata es? Recrea te, & loquere Sororibus. Illa vero respiciens, Abbatissæ dixit: Noli flere Domina mea, Mater: anima mea namque in me est. Abbatissa autem faciens signaculum Crucis in fronte eius orauit sic: n Domine Iesu Christe, sana ancillam tuam, quoniam propter te multa patitur. Et cum ligasset pedem eius de panno cilicino, leuauit eam: & dans ei manum, ducebat eam in monasterium. Illa vero respiciens ligna proiecta, [etiam læsa opus explet:] dixit Sororibus: Viuit Dominus meus, nisi collegero ligna, & o vlnas meas impleuero, non ascendam. Cui Iulia dixit: Noli Domina Soror, non præuales: dimitte: ego colligam ea, tantum tu ascende, requiesce propter dolorem. Illa vero non acquieuit, sed complens manus suas lignis, sic ascendit. Cui tamen diabolus non pepercit: nam cum ascendisset superiores gradus scalæ, [rursus læditur instigante diabolo:] concussa a diabolo supplantante eam, & calcans summitatem tunicæ suæ, super ipsa ligna ruit quæ portabat: & fixum est lignum in adspectu eius, ita vt Sorores crederent, quia lignum eius oculum penetrasset. Tunc exclamans Iulia, ait ad eam: Domina mea, tibi dixi quia non potes requiescere, & non me audisti. Cui dixit Eupraxia: Non contristari, soror, sed caute subtrahe a me lignum, oculus meus sanus est. Traxit ergo ab ea lignum, & sanguinis facta est effusio vehemens. Abbatissa vero deferens oleum & sal, & facta oratione, supposuit ei manum: rursumque dixit ad eam Iulia: Vade ad stratum tuum, requiesce, & ego Dominabus Sororibus ministrabo p. Eupraxia vero dixit: Viuit Dominus meus, quia non requiesco, [nec tamen ab opere cessat:] donec officium meum compleuero. Multum enim rogabatur a Sororibus, vt requiesceret propter plagas, quas habebat, & passa non est: sed sic vlcerata, ex vtraque plaga sanguine procurrente, stabat ministerium faciens Sororibus, & neque in opere Dei deerat nec in alio ministerio.

[24] Rursus itaque alia vice, cum adscenderet cum Iulia in q tertiam mansionem, arripiens eam diabolus, præcipitauit eam deorsum. Et cum exclamasset Iulia, concurrentes Sorores, crediderunt se Eupraxiam mortuam inuenire. Quæ surgens, occurrit eis. [præcipitatur e solario a dæmone, sed illæsa:] Quam suscipientes, introduxerunt eam ad Abbatissam: interrogauitque eam, si in aliquo fuisset læsa. Cui Eupraxia respondit: Viuit Dominus, Domina mea, quia nec quomodo cecidi noui, nec quomodo surrexi. Audiens Abbatissa, quia de tanta altitudine corruens nihil esset læsa, glorificauit Deum, dicens: Vade Filia ad opus tuum, & erit Dominus tecum.

[25] Rursus ergo inimicus volens eam occidere, sic adoriebatur. [illæsa item coctione ollæ feruentis in faciē effusa.] Cum Eupraxia ollam feruentem teneret, in qua olus coquebat, vt effunderet elixaturam in canalem qq in vasculo: ablatis pedibus a diabolo, retrorsum cadens, ollæ illius elixaturam in faciem suam fudit. Et dum omnes Sorores in hoc facto expauescerent, exiliens Eupraxia, subrisit, & ait ad eas: Vt quid turbatæ estis? Abbatissa vero videns quia non fuisset læsa, respexit in ollam: & vidit quia quod remanserat, esset feruens. Et conuersa dixit: Eupraxia Filia, non te tetigit feruens illa aqua, Cui ait Eupraxia: Vere, Domina mea, quia velut aqua frigida venit in faciem meam. Admirata vero Diaconissa, & intuens in eam dixit: Filia, Deus te custodiat r, & det tibi vt sine intermissione colas suum timorem. Et, ingressa Diaconissa oratorium, conuocauit s priores Sorores, dixitque eis: Nostis quia Eupraxia promeruit gratiam Dei? Cognouistis enim quia nec præcipitata contristata est, neque nimietate feruoris exusta est. At illæ dixerunt: Vere ancilla Dei est Eupraxia, & curam eius habet Dominus: t nam in huiusmodi tentationibus liberata est a Domino.

[Annotata]

a Ἐν φαυλότητι, sub nequitia; Rosvveidus, ingenio.

b Τῶν μυςηρίων τῆς λειτουργίας: vt non quodlibet, sed sacrum diuinorum mysteriorum ministerium hic intelligatur.

c In Græco bis est λ, 20: cur id non sequamur, rationem dedimus & rursus dabimus.

d Omnia numero hoc relata desunt apud Rosvveidum & in MS. Treuirensi: damus ergo ea ex Græcis & MSS. Bertiniano atque Audomarensi.

e In græco est, decipiens eam seculari phantasia vehementer conturbauit.

f Ibidem λ 20 & paulo post μ 30 legitur: sed textus Menæorum consentiens cum Latinis MSS. & ratio numeri quadragenarij, plenum ieiunij cursum constituentis, vni huic MS. præponderat; præsertim alibi semper denario vno a 4 Latinis discrepanti.

g In Græco additur: alios quinque dies post hos 30 stetit. verius, post hos 40.

h Græce monasterium.

i Abest a Græco hæc clausula.

k Rosvveidus: ita vt nausearet Euphraxia & perueniret…

l Σὺν τῇ ἡγουμένῃ cum Hegumena, quæ nobis Abbatissa est: quod deinceps aliquoties repetitur.

m Addit Rosvveidus de securi.

n Desunt Rosvveido sequentia: atque ita, quæ sunt proxima Abbatissæ verba, Eupraxiæ perperam tribuuntur.

o Τὰς ἀγκάλας Rosvveidus septimanam legit, & annotat hinc Hebdomadarios occurrere apud scriptores varios: verum patet ex sequentibus non hic agi de complendo tempore Officij, sed de mensura oneris portandi

p Idem ministerium tuum iniungo: &, omisso nomine Iuliæ, hæc vt Abbatissæ verba refert: nostra lectio cum Græco conuenit, estq; duorum MSS.

q Ἐν τῷ τριςέγῳ: sunt autem tristega ea, quæ sub tertia atque suprema ædificij cuiusque contignatione sunt loca: [tristega,] Rosvveidus tertium solarium legit, & annotauit per solaria intelligi tabulata: Erasmus in Actis Apostol. cap. 20 cœnaculum vertit.

qq Τὸ ζέμα εἰς τὸν κατάγοντα: Rosvveidus, coctionem olerum in vasculo: sed de sol aqua feruente oleribus iam coctis extra coquinam emittenda textum Græcum intellexere MSS.

r Idem: & tibi sine intermissio ne tolerare in suo timore concedat.

s Τὰς προτευούσας Rosvveidus Priores Seniores, & iterum num. sequenti.

t Deest in Græco: MSS 2. nam in his tentationibus aliter non exisset immunis.

CAPVT V
Potestas liberandi energumenos data S. Eupraxiæ. Paralyticus, mutus & surdus sanatus.

[26] Omnis itaque ciuitas atque prouincia consuetudinem habebat, [Inter infirmos infantes ad hoc monasterium delatos vt curarentur.] vt infantes male habentes, in illud deducerent monasterium, ad ancillas Dei miracula facientes: & suscipiebat eos Abbatissa, & ingrediebantur in oratorium, & supplicabant pro eis Dominum, & mox ab omni languore sanabantur infantes, & recipiebant eos matres propriæ sanos, proficiscentes, atque glorificantes Deum. [fuit energumena rabida] Erat autem quȩdam in monasterio mulier energumena, ab infantia obligata in monasterio, quatenus saluaretur, quæ habebat spiritum principalem a dæmonium, & erat alligata catenis manus & pedes, & spumam faciens, & dentibus suis stridens, multumq; clamans, ita vt omnes audientes eam, timore conciderent. Et cum frequenter Diaconissa cum Prioribus Sororibus pro salute eius orasset, nō poterant sanare eam: quapropter nec valebant se ad eam iungere, vt ei vel cibum offerrent. Erat autem ligatum quoddam b vasculum in fune, & ipso vasculo legumina vel panes mittebant, & appendebatur ipsum vasculum ex virga, & sic ei de longe porrigebatur, & ita vescebatur. Frequenter autem abijciens ipsum vasculum, cum virga iaculabatur in faciem offerentis sibi cibum.

[27] Vna vero dierum factum est, vt intraret ostiaria, nuntians Diaconissæ: Domina mea, mulier quædam infantem adduxit, & stans foris ad ianuam, deflet. Est autem paruulus quasi annorum circiter octo, paralyticus, surdus, & mutus. Videns autem Diaconissa, Spiritu sibi reuelante, quia gratiam promeruisset a Domino contra dæmones Eupraxia, dixit ostiariæ: Voca mihi Eupraxiam. [Eupraxia puerum paralyticum, mutum & surdum signo Crucis curat:] Quæ cum venisset ante Abbatissam, dixit ei: Vade, suscipe infantem a matre sua, & defer huc. Illa vero egressa, & videns infantulum paralyticum & trementem, miserata est super eum: & ingemiscens dolenter, signauit infantem, & dixit ei: Qui te creauit, ipse te sanet, fili. Et sumens eum, pergebat ad Abbatissam. Infans vero dum portaretur ab Eupraxia, sanatus est, & clamauit matri suȩ. Videns autem Eupraxia quia infantulus cœpisset loqui, perterrita proiecit eum in terram. Infantulus autem mox exurgens, cucurrit ad ianuam, quærens matrem suam. Currens autem ostiaria, nuntiauit Diaconissæ quod factum est. Quæ cum vocasset matrem infantis, dicit ei: Dic mihi, inquit, Soror tentare nos venisti? Respondit autem mater infantis, dicens: Per Dominum nostrum Iesum Christum, Domina mea, quia neque ambulauit, neque locutus est, neq; audiebat hic infans vsque in præsentem horam. Sed cum suscepisset eum hæc Domina Soror, mox locutus est. Illa vero proijciens eum in terram, stetit obstupefacta: infantulus vero surgens, venit ad me ancillam tuam. Dicit ei Abbatissa: Ecce ergo habes eum sanum, tolle eum, & vade in pace. Quæ assumens filium suum, pergebat, glorificans Deum.

[28] Rursum ergo Abbatissa dixit ad seniores Sorores: Quid vobis de Eupraxia videtur? Quæ respondentes, dixerunt: Vere ancilla Dei est. Vocauitque eam, & dixit ei: Filia mea Eupraxia, volo vt huic patienti, quæ in monasterio est, per manus tuas cibum offeras, si non times eam. Cui Eupraxia respondit: Non timeo, Domina mea, quidquid mihi præcipis. Sumens ergo Eupraxia caucum leguminis & fragmen panis, [energumenæ ministrat:] obtulit ei. Illa vero repente dentibus stridens, & valde fremens, fecit impetum super eam: & apprehendens caucum, volebat confringere. Eupraxia vero apprehendens manum eius, dixit: [eiq; præualet, & Abbatissæ virga minatur:] Viuit Dominus Deus, si te posuero in terram, tollo virgam Dominæ Abbatissæ, & sic te flagellabo, vt numquam præsumas c hoc agere. Videns autem illa patiens, quia præualuisset ei, quieuit. Postquam autem cessauit, cœpit Eupraxia blandiri, & dicere; Sede Soror, comede & bibe, & noli turbari. Illaque sedit, comedit, & bibit, & requieuit. Ab illa hora non illi cibus cum virga dabatur, sed de manu Eupraxiȩ accipiebat & sumebat. Omnes autem Sorores videntes quod fecerat Eupraxia, orabant pro ea ad Dominum. Cum vero cœpisset moueri & indignari, dicebant ad eam Sorores: Quiesce Soror, & noli malignari: nam si venerit Domina Eupraxia, flagellabit te; & repente quiescebat.

[29] Rursum autem Germana inuidia mordebatur, & cor eius vrebatur, dicebatque Sororibus: Nisi fuisset Eupraxia, non inueniebatur alia quæ cibum ei offerret? date cibos, & ego ministro. Sumens ergo cibos eius, accessit ad patientem, & dicit ei: Accipe cibos, Soror, & comede. Illa vero continuo exiliens in eam, vestes eius conscidit: & conterens eam, [æmulatricē ab energumena grauiter læsam liberat:] proiecit in terram: & irruens super illam, cœpit manducare carnes eius. Clamore autem facto, & nulla præsumente ei appropinquare, currens Iulia ad coquinam, dixit Eupraxiæ: Festina Domina, quia Germana a patiente dilaniatur. Currens autem Eupraxia, tenens manus patientis & guttur, eripuit ab ea Germanam cruentatā & vlceratam. Cui dixit Eupraxia: Bene fecisti, quia sic contriuisti Sororem? Illa vero stabat spumam faciens, & dentibus stridens. Dixit ei Eupraxia: Ab hac hora si maligna fueris erga Sorores, non tibi cedo, neque misereor; sed virgam Abbatissæ tollam, & cum ea te sine misericordia flagellabo. Illa vero sedens, repente cessauit.

[30] Mane autem facto, completo sacro Officio, & egredientibus eis ab oratorio, visitans Eupraxia patientem, inuenit eam disruptam vestem suam in terram proiecisse, & sedentem super eam, & colligentem stercus, & comedentem. At Eupraxia vt vidit, fleuit: &, [energumena rursus ministrat:] quæ facta fuerant, Diaconissæ nuntiauit. Conuenientes vero Sorores, inuenerunt eam nudam, & colligentem fimum d stercoris & comedentem. Dixit autem Abbatissa, vt daretur ei alia tunica, vt vestiretur. Sumens itaque Eupraxia tunicam, & e caucum leguminis, & panem obtulit ei, & dixit: Accipe Soror, & vesti te, & gusta, quare sic te deturpas? Quæ sumens, comedit & bibit. Et induens eam, ministrauit ei. Eupraxia vero a lacrymis non cessauit, vsque ad vesperam pro ea gemens. Cumque superuenisset nox, supplicabat Domino cum lacrymis, vt illa patiens sanaretur latendo Sororibus. Diluculo vero Abbatissa vocans Eupraxiam, dixit ei: Cur me celasti, preces offerens Deo pro hac patiente? Si manifestasses mihi, & ego sine dubio tecum laborassem. Cui Eupraxia dixit: Ignosce mihi, Domina, vidi eam turpiter positam & fimum comedentem, & dolui super eam. Diaconissa vero dixit: Habeo tibi aliquid confiteri, & vide ne satanas tentet te, & elatio tibi generetur. Ecce tibi Christus potestatem circa hunc dæmonem dedit, vt eijcias eum. Audiens hæc Eupraxia, misit cinerem super caput suum: [potestatem accipit a Christo dæmonem expellendi:] & prosternens semetipsam in terram, clamauit dicens: Quæ sum ego infelix & immunda, vt dæmonem tantum expellam, quem orantes per tantum tempus non potuisti expellere? Dicit ei Diaconissa: Filia mea, te expectabat hoc tempus: quia copiosa est tua merces in cælo.

[31] Ingressa autem Eupraxia monasterium, proiecit semetipsam ante altare, supplicans Deo, vt precibus eius sanaretur, & de excelso daretur auxilium. Et surgens a pauimento, orans rursum, ibat ad patientem, secundum iussionem Abbatissæ: & omnes Sorores sequebantur eam, vt viderent quid esset factura. Ad quam accedens, ait: Sanet te Dominus meus Iesus Christus, [signaculo Crucis energumenam signat:] qui te creauit. Et mox signum Crucis fecit in fronte eius. Dæmon autem clamauit coram omnibus: O! habui istam impostricem & fallacem, habitans in ea plurimos annos, & nullus me expellere potuit: & hæc immunda atque luxuriosa conatur persequi me? Cui Eupraxia dixit: Non ego te persequor, sed Christus omnium Deus. Dixit ei dæmon: Non exeo, immunda: non enim accepisti potestatem eijciendi me. [humiliat se,] Eupraxia dixit; Ego immunda sum, & omni malignitate plena, vt tu quoque testaris: verumtamen iubente Domino egredere ab ea: nam si sumo baculum Abbatissæ, flagellabo te. Ceterum resistente dæmone, & exire nolente, sumens Eupraxia Abbatissæ baculum, dixit ei: Exi, aut certe torqueo te. Respondit ei: Quomodo ab ea egredi potero, pactum cum ea habeo & ab ea recedere non possum? [baculo Abbatissæ energumenam pulsat:] Mox igitur Eupraxia cœpit cædere. Et cum tertio percussisset, dixit: Egredere a figmento Dei, spiritus immunde. Increpet te Dominus Iesus Christus. Dæmon dixit: Non possum exire ab ea, quid me persequeris? vbi habeo proficisci? Eupraxia dixit: In tenebras exteriores, in ignem æternum, in infinita tormenta, parata tibi & patri tuo satanæ, & facientibus voluntatem eius. Omnes itaque Sorores stabant respicientes in eam, & non præsumebant propius appropinquare. Eupraxia vero dure certabat cum dæmone resistente. Et respiciens in cælum, dixit: Domine Iesu Christe, noli me in hac hora confundere, [oratione dæmonem pellit:] vt non vincat me hic dæmon immundus. Et continuo dæmon spumans, & stridore facto, clamans voce magna, egressus est a muliere: & ab ea hora sanata est. Cucurrerunt autem Sorores, glorificantes in hoc Deum: magnus enim timor obtinuerat omnes. Eupraxia vero tulit mulierem, & abluit eam aqua, & induit eam vestimento, & duxit ad Abbatissam: quæ vna cum Sororibus introduxerunt eam in oratorium, & gloriam dederunt Deo pro facto miraculo. Ab illa vero hora humiliauit se se amplius Eupraxia, & sine somno tota nocte persistebat: omnem vero hebdomadam ieiunabat, vt consueuerat, sine defectu faciens cunctis Sororibus ministerium, & cum omni studio atque lætitia in mansuetudine atque humilitate degebat.

[Annotata]

a Πνεῦμα ἀρχοντικὸν. Rosvveidus: spiritum immundum dæmonem.

b [Caucium.] Καυκίον, quod retinuerunt MSS. 2 Græco textui pressius inhærentia, etiam in sequentibus. Est autem Caucium apud BedamHist. Eccl. lib. 2 cap. 6 ansatus calix ad hauriendam aquam fontibus appensus in vsum viatorum. Inuenitur etiam Caucus, Cauca, Caucum: item καυκάλιον. Vide Vossium de Vitijs sermonis l. 2 cap. 4.

c Πονηρεύσασθαι, male facere.

d Τὸν κόπρον. Rosvveidus legit phlegma.

e Idem paropsidem cum legumine & fragmen panis.

CAPVT VI
Mors S. Eupraxiæ reuelata Abbatissæ. Obitus huius, Iuliæ sociæ & Abbatissæ.

[32] Vna vero dierum vidit Diaconissa somnium, & conturbata est vehementer: a & prostrauit se in oratorium cum lacrymis, [Commotiotionem de se esse apud Abbatissam & sanctimoniales,] & nulli quod viderat indicabat. Trepidabant Sorores interrogare eam. Et cum hoc frequenter distilleret, rogare cœperunt eam omnes Sorores supplicantes & dicentes: Confitere nobis, Domina Abbatissa, cur sic ingemiscis, & nostras animas simul affligis. Et dixit: Non me cogatis dicere vsque in crastinum. Dixerunt ei seniores Sorores: Crede Domina, quod si non annuntiaueris nobis, tribulationem magnam animabus nostris ingeris. Diaconissa dixit: Ego quidem quod futurum est, vsque in diem crastinum dicere non volebam: sed quia cogitis me, nunc audite: Eupraxia nos deserit, cras enim hac vita priuabitur: nulla vero indicet ei, ne contristetur. His itaque dictis, magnus eiulatus per multas horas factus est. Vna autem Sororum cum cognouisset, currens ad furnum, inuenit Eupraxiam panes coquentem: cui Iulia aderat secundum consuetudinem. Dixit ergo illa Soror quæ venerat: Cognosce Domina Eupraxia, quia intus magnus luctus est, apud Abbatissam propter te, & b Priores. Audientes autem hæc Iulia & Eupraxia, [intelligit S. Eupraxia:] stupefactæ sunt, & diutius steterunt. Post hæc autem Iulia dixit: Putasne auditu audiuit Abbatissa, quia ex immissione illius, qui aliquando sponsus fuerat tuus, iussit Imperator te adduci ex monasterio, & propterea lamentantur? Cui Eupraxia respondit: Viuit Dominus meus Iesus Christus, quia si omnia regna c terræ moueantur, non mihi persuadere præualebunt, [adhærere Christo promittit:] vt Christum Dominum meum derelinquam. Verumtamen, Domina mea Iulia, dum coquuntur panes, vade, vide fletus istos, vide quid contigerit, ne anima mea perturbetur.

[33] [per Iuliam sociam,] Illa vero pergens, & stans foris ante ianuas, audiuit Diaconissam somnium hoc modo referentem: Vidi, inquit, quasi duos boni schematis d viros huc aduenientes, qui quærebant Eupraxiam tollere, dixeruntque mihi: Dirige eam, quia Rex ea opus habet. [historiam visionis Abbatissæ facta de suo obitu & gloria cælesti] Rursum ergo & alij venientes, dixerunt mihi: Assumens tecum Eupraxiam, deduc eam ante Dominum. Quam mox assumens, properaui cum eis. Et cum venissemus ad quamdam portam, cuius gloriam enarrare non valeo, sponte nobis aperta est, & ingressæ sumus. Vidimus autem ibi inenarrabile palatium cæleste, in quo & solium nuptiale non manu factum. Ego quidem interius appropinquare non potui: Eupraxiam vero assumentes, obtulerunt Domino: & procidens adorauit, & osculata est pedes eius immaculatos. Vidi ibi e myriades Angelorum, ac multitudinem Sanctorum innumerabilem, & omnes stabant respicientes: & vidi, & ecce mater Domini assumens Eupraxiam, adduxit eam ad thalamum nuptialem, in quo decoris coronam parabat, & audiui vocem ad Eupraxiam dicentem: Ecce merces tua. Nunc itaque perge, post decem dies veniens, fruere his infinitis seculis. Et ideo, quia hodie nona dies est, ex quo visionem vidi, cras morietur Eupraxia.

[34] Audiens hæc Iulia recitantem secrete Abbatissam, tundens pectus suum & faciem, [intelligit:] amare deflens venit ad clibanum: & cum vidisset eam flentem Eupraxia, dixit ad illam: Coniuro te per Filium Dei, Soror Iulia, indica mihi quid audisti, & quare plangis? Dixit ei Iulia: Plango, Domina mea, quia hodie separabimur a te: sicut enim audiui a Domina mea Abbatissa, cras morieris. Quod dum Eupraxia audisset, angustiara est, & pusillanimis facta, cecidit. Sedebat autem iuxta eam Iulia flens. Cui Eupraxia dixit: Soror, da mihi manum tuam, & leua me, & duc me vbi ligna sunt posita, & ibi me pone; & tolle panes de clibano, & porta in monasterium. Fecit Iulia hæc, & Diaconissæ non indicauit. Cum ergo iaceret Eupraxia in pauimento, clamauit: Cur Domine abominatus es me peregrinam & orphanam? Cur despexisti me? Ecce tempus quando debebam cum diabolo pugnare, [petit anno vno deflere peccata:] & anima mea a me expetitur. Misericors esto in me ancilla tua, Domine Iesu Christe: dimitte vel vnum annum, quatenus defleam peccata mea; quia sine pœnitentia sum, & ab omni pietate nudata. Non est in me opus salutis: nam nemo in inferno confitebitur tibi. Non est pœnitentia in sepulcro, non possum post mortem lacrymis præualere: non enim qui in inferno sunt laudabunt te, Domine, sed viuentes laudabunt nomen sanctum tuum. Dona mihi vel adhuc vnum annum, vt pœnitentiam agam; quia desolata sum sicut f ficulnea sine fructu. Cum ergo defleret, audiens quædam Sororum, indicauit Abbatissæ atque Prioribus, quia Eupraxia prostrata in g repositorio lignorum, ita clamaret. Dixitque Iulia: Vere, Domina, audiuit quia cras morietur; propterea lamentatur. Dixit ergo Abbatissa Sororibus: Quis annuntiauit ei, & animam eius afflixit? Quis indicauit ei, & cor eius attriuit? Nonne vos rogaui, ne diceretis ei, donec eius hora veniret? Cur hoc fecistis & afflixistis animam eius? Ite, & adducite eam mihi. Illæ vero pergentes, dixerunt ei: Veni Domina Eupraxia, vocat te Abbatissa. Illa vero egressa est, plorans atque conturbata: & ingressa, adstitit Abbatissæ, deflens atque mœrens, & gemitibus nimis afflicta. Abbatissa vero respiciens eam, dixit: Quid habes, filia, quia sic ingemiscis? Eupraxia dixit: Plango me, Domina mea, quia sciuisti me morituram, & non indicasti mihi, vt plangerem peccata mea, cum sim ab omnibus peccatis coinquinata. His dictis, se prostrauit in pauimentum, & tenuit pedes Abbatissæ, [Abbatissæ pedes amplectitur:] per quam omne consilium eius alacriter est perductum. Clamauitque Eupraxia, & dixit: Miserere mei, Domina, & deprecare Dominum, vt mihi concedat vel vnum annum: quia sine pœnitentia sum, & nescio quæ me tenebræ cooperiant. Dixit ei Abbatissa: Viuit Dominus, quia cælesti senatu dignam te fecit rex tuus Christus. Et cœpit omnibus recitare, quibus bonis habet frui Eupraxia. Et rogabat eam, vt pro ipsa Dominum supplicaret, quatenus eius particeps esse mereretur. Orabat enim, vt cum ea conuersaretur in illa gloria cum Christo; & ipsis donis, quibus ipsa erat fruitura, & ipsa frueretur.

[35] Eupraxia vero iacens ad pedes Abbatissæ, cœpit teneri frigore & rigore: [infirmatur: defertur in oratorium:] post paullulum vero vehemens eam febris inuasit. Diaconissa vero Sororibus ait: Sumite eam, & ingrediamur in oratorium, quia iam appropinquat hora eius. Posuerunt ergo eam in oratorium, & obseruabant eam vsque ad vesperam. Vespere autem facto, cum hora sumendi cibum iam aduenisset, præcepit Diaconissa, vt egrederentur panemque comederent, solummodo Iuliam secum retinens, ne aliqua hora relinquerent Eupraxiam: & clausis ianuis, vsque mane fuerunt cum ea. Iulia vero rogabat Eupraxiam, dicens: Domina mi Soror, non obliuiscaris mei: memento quod inseparabiliter tibi coniuncta sim semper super terram: [rogatur a Iulia vt possit commeri:] supplica Deo pro me, vt me non separet a te. Memento quia ego tibi prouidi bona certamina. Deprecare Dominum, vt me absoluat ab hac sarcina carnis, vt merear tecum abire cum fiducia.

[36] Mane vero facto, Diaconissa videns quia in nouissima respiratione esset Eupraxia vt moreretur, mandauit Sororibus per Iuliam, dicens: Venite Filiæ meæ, valefacite ei, quia iam defecit. Quæ venientes, valedixerunt ei, flentes dicentesque: Memento nostri, Domina Soror Eupraxia, nomen benedictum a Deo, qui te dilexit. Post omnes autem venit illa, quæ diu passa a dæmone fuerat, & per eam salua facta est: & lugens sicut & omnes, osculabatur manus eius, dicens; Istæ manus quantum mihi indignæ & peccatrici ministrauerunt: [accedentium anctimonialium orationibus se commendat:] per Deum & per istas manus dæmonium expulsum est a me. Et cum Eupraxia respondere non posset, dixit ei Abbatissa: Filia mea, non misereris vel huius Sororis? Quare non loqueris ei, quæ propter te ita tribulatur? Eupraxia vero respondit ad eam: Quare me luges, Domina Soror? Dimitte me requiescere, quia deficio: verumtamen tu time h Deum, & ipse te conseruabit. Et dixit: Ora pro me, quia magnum certamen est in anima mea in hac hora. Cum orasset Diaconissa, & omnes respondissent, Amen, reddidit animam. [efflat animā tricennis:] Erat autem annorum triginta k: sepelieruntque eam in tumulo, vbi & genitrix eius Eupraxia requiescebat: & glorificauerunt Deum, quia promeruissent habere Sororem apud Deum.

[37] Iulia vero magistra eius, tribus diebus flens, ab eius tumulo non recessit: [quarta post die Iulia eam sequitur:] hæc enim docuerat eam litteras & psalterium, & multum eam diligebat, cum eius esset discipula, atque ex genere Imperatoris. Quarta vero die læta facta Iulia, accessit ad Abbatissam, & dixit ei: Domina mea, ora pro me, quia vocauit me Christus, intercedente beata Eupraxia pro me peccatrice. Et hæc dicens, osculata est cunctas Sorores. Quinta autem die post obitum Eupraxiæ, defuncta est & magistra eius Iulia, & sepulta est in sepulcro, vbi posita erat beata Eupraxia.

[38] Post triginta vero dies euocans Diaconissa monasterij Priores, dixit ad eas: Filiæ meæ, eligite vobis Matrem, & constituite in locum meum, quæ vobis præesse possit. Illæ responderunt: Domina, [post triginta dies,] pro qua caussa hoc dicis, denuntia nobis: numquam enim famulabus tuis hoc dixisti. Dixit eis Abbatissa: [Abbatissa,] Vocat me Dominus: supplicauit enim pro me Domina Eupraxia, & multum laborauit in suis precibus, quatenus ego cȩlestem thalamum promererer. Nam & Iulia per S. Eupraxiam particeps eius effecta est, & ingressa est in illud palatium non manufactum: & ego festino digna fieri, & cum eis locum habere. Audientes Sorores de Eupraxia & Iulia, quia in maxima essent gloria, gaudebant, & orabant pariter, [cum electam Abbatissam instruxisset,] vt & ipsæ mererentur ad illum thalamum accedere. l Elegerunt ergo vnam Sororum, nomine Theogniam, quæ eis præesset. Quam euocans Abbatissa ad se, dixit ad eam: Ecce testimonium bonum, quod Sorores omnes de te dederunt, & posuerunt te ad principatum & præsulatum traditionis diuinȩ legis & in consequentia nostra. Coniuro te per intemeratam Trinitatem & consubstantialem, ne istius mundi quæras diuitias aut possessionem, neque occupes Sorores ad terrenas solicitudines: sed magis ut contemnentes temporalia bona, perpetua mereantur accipere. Et rursum Sororibus dixit: Quomodo perfecte nostis vitam & conuersationem Eupraxiæ, estote imitantes eam, vt participes eius efficiamini. Et cum dixissent omnes, Amen, valedicens eis, intrauit oratorium: & claudens ianuas, præcepit vt vsque ad diluculum nulla illarum intraret. [obdormit in Domino:] Mane autem facto ingressæ, inuenerunt eam obdormisse in Domino: & hymnum dicentes Domino, reposuerunt eam in sepulcro, vbi B. Eupraxia cōdita erat. Ab illa autem die nequaquam in illo tumulo alia sepelierunt corpora.

[39] [miracula ad sepulcrum Eupraxia.] Multa vero signa & sanitates fiebant in memorato sepulcro, & expulsi dæmones clamabant: Quia post mortem præualet contra nos Eupraxia, & persequitur nos. Hæc est reuera Vita Eupraxiæ m matronæ, quæ cælesti senatui interesse promeruit. Festinemus igitur & nos, tam Fratres quam Sorores, huiusmodi conuersationem habere, & sectari humilitatem, obedientiam, laborem, mansuetudinem, longanimitatem; vt & nos ita Angelorum conuersationem mereamur, & cum gaudio magno fruamur Saluatore Domino nostro Iesu Christo: cui est honor & gloria in secula seculorum, Amen.

[Annotata]

a Desunt Rosvveido vsque ad rogare.

b Παρὰ της μεγάλης καὶ παρὰ τῶν πρεσβυτερίδων.

c Rosvveidus, fundamenta.

d Ἐυ σχήμονες, honesto habitu ac specie.

e Ita habent Græcæ: Rosvveidus dena millia: MSS. duo decies centena millia.

f Idem, sicut ficus sine adiutorio.

g Εἰς τὴν ἀποθήκην τῶν ξύλων. MSS. duo in lignario.

h Rosvveidus, benedic.

k Hic & infra num. 38 in Græcis est λ᾽, 20. Sed nos huic numero diffidimus tum propter alibi dicta, tum propter ætatem 20 annorum expressam num. 6.

l MSS. Bertin. & Audomar. Eugeniam.

m Τῆς ὄντως συγκλητικῆς, vere Senatoriæ.

DE S. PIENTIO EPISCOPO PICTAVIS IN GALLIA EX VARIIS

POST AN. DLXI

[Commentarius]

Pientius Episc. Pictauii in Gallia (S.)

[1] Litaniæ Pictonicæ, ab Henrico Ludouico Castanæo de la Rochepozay Pictauorum Episcopo concinnatæ, dispositæ, quartaque editione anni MDCXLII notis additis illustratæ, post S. Michaelem, [Pictauorum Episcopus,] vniuersæ Christianæ Ecclesiæ tutelarem Angelum, & Petrum eiusdem in terris vice Christi rectorem ac Pictauensis Ecclesiæ Patronum specialem, Pictonumque Apostolum S. Martialem, inter Ecclesiæ illius Episcopos simili supplicationis formula inuocandos septimo loco proponunt S. Pientium, vulgo Saint Pien: atque in notis diem Martij XIII cultui eius aßignant, & obijsse in vrbe Metulo, quod nunc Melle dicitur, dum Diœcesim lustrat, ibidemque sepultum docent. Honorabilem huius Sancti mentionem reperio in eo libro, quem de Vita S. Radegundis, apud Surium XIII Augusti, scripsit coæua Bandomina his verbis: [S. Radegundim iuuat:] Diuina inspiratione & Christi adiutorio Pictauis sibi monasterium construxit, sancta videlicet Radegundis: Clothario Rege iubente vt id fieret: qua in re acceleranda diligentem ei operam nauarunt iussu Regis Apostolicus Episcopus Pientius & Austrapius Dux.

[2] [per Austrapij ordinationem,] Austor est Gregorius Turonensis Historiæ Francorum lib. 4 cap. 18, quod prædicti Regis Clotharij tempore iam nominatus Austrapius ad clericatum accedens, apud Sellense castrum, quod in Pictaua habetur diœcesi, sit ordinatus; vt decedente Pientio Antistite, qui tunc Pictauam regebat Ecclesiam, ipse succederet: sed Rex Charibertus (videlicet post patris mortem anno DLXI regnum cum fratribus partitus, Parisiosque & hanc Aquitaniæ partem sortitus) in aliud vertit sententiam. Deniq; cum Pientius Episcopus ab hac luce migrasset apud Parisios ciuitatem, [diœcesis suæ partem amittit:] Pascentius, qui tunc Abbas erat basilicæ S. Hilarij, ei succedit ex iussu Chariberti, clamante frustra Austrapio, sibi hunc redhiberi locum: sed parum ei iactati profuere sermones: ipse quoque regressus ad castrum suum, mota super se Thæifalorum seditione, quos sæpe grauauerat, lancea sauciatus crudeliter vitam finiuit: diœceses vero suas Ecclesia Pictauia recepit.

[3] [apud Parisios mortuus] Hæc ille: quæ Ioannes Beslyus in Episcopis Pictauiensibus sic interpungit, vt non Pientius apud Parisios mortuus, sed Pascentius Pientio ibidem succeßisse intelligatur: verum, cum sensus alioqui clarißimus eiusmodi interpunctionis mutatione obscurus, ne dicam insulsus, reddatur: malumus priorem retinere, & mortuum apud Parisios Pientium asserere cum Saussayo, in Appendice ad Martyrologium Gallicanum: indeq; corpus, in eum, [Metuli sepelitur:] quem Castanæus morti eius assignat vicum, occasione aliqua translatum credere; idque ibi mansisse, donec sacra omnia iconomachorum fœda barbaries per illas prouincias dispergeret ac profanaret. Est Metulo ad fluminis Butonij fontes, leucis Gallicis duodecim ab Vrbe Pictauiensi versus Occidentem remotus, Mesle inscriptus topographicis tabulis & Alphabeto Francico P. Duual: cui proxima Abbatia Celley (si vere eius, quod apud Gregorium Turronensem Sellense, in Chronico autem MS Malleacensi S. Celsi dicitur, castri reliquias seruat) videri posset in eius viciniam delatum S. Pientij corpus, vt mortuus quodammodo reciperet possessionem Pictauiæ Superioris, quam viuus per Austrapij ordinationem amiserat.

[4] Est in eadem Superiori Pictauia Malliacus insula, vulgo Mallezays, quam Antiza fluuius, in Rupellensem sinum paullo post refundendus, suo alueo complectitur, [templum habet in insula Malleacensi.] in eaq; Ordinis Benedictini cœnobium, a Guilielmo IV Aquitaniæ Duce in honorem S. Petri anno MX fundatum dotatumq;: cuius Chronicon Petrus monachus conscripsit, & MS. habuit Ioannes Beslyus. Hic ex eiusdem Chronici libro 1, qui de antiquitate insulæ Malleacensis inscribitur, capite 6 profert sequentia, non quidem satis certa omnia: sed quæ sufficiant ad antiquum S. Pientij cultum euidenter comprobandum. Verba autem hæc sunt: Præterea in eadem insula alia cernitur ecclesia in honore B. Pientij, vt dicitur, Episcopi fundata, quæ ipsa vetustate admodum probatur antiqua. Cum autem persona eiusdem fundatoris ecclesiæ, quisue B. fuerit Pientius quæritur, quantum aduerto, vtriusque rei certitudo ab hominibus nescitur. Totius nempe vulgi ore prædicatur, quod Colliberti, [Eiusdem natalis:] de quibus superius dicebamus, eam ecclesiam ædificauerint, atque in ea, quoties piscandi gratia illuc aduenissent, mysteria Missȩ audierint. Sed & de B. Pientio refertur, quod cuiusdam custodis ecclesiæ B. Petri Pictauis fuerit filius, atque in eadem, crescente religione vitæque merito, postea officium susceperit Episcopatus. Verum hæc vtrum sint vera, vt diximus, dubitatur.

[5] [titulus Sancti.] At dubitari non potest quin Episcopus fuerit, & ipso titulo ecclesiæ sub nominis sui appellatione nuncupata constet, honorem ab Ecclesia Sanctis constitutum eidem vel synodali auctoritate, vel populi deuota religione attributum fuisse: quod hoc in opere potissimum spectamus, ad quod proinde etiam pertinent Pientij cum decessor Anthemius, tum successor (Pascentio Marulo atque Platone intermedijs) Fortunatus; hic XIV die Decembris, ille eiusdem mensis die III inter Sanctos memorandus.

DE SANCTO LEANDRO EPISCOPO HISPALENSI,

SVB FINEM SECVLI VI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Leander Episc. Hispalensis (S.)

§ I Cultus sacer & dies obitus. Libri conscripti. Iter Constantinopolitanum. Notitia cum S. Gregorio Magno.

[1] Ad diem XXVII Februarij, vt tum monuimus. S. Leander Episcopus Hispalensis inscriptus est Martyrologio Romano, itemque Bedæ excuso, Vsuardi, Adonis, VVandelberti, Notkeri, alijsque recentiorum quamplurimis: nosque pro eo die res ab eo gestas ex S. Gregorio, [Nomen in Martyrologijs 27 Febr.] & Isidoro & alijs solidæ fidei scriptoribus colligere statueramus. Sed postea deprehendimus ab nulla Hispaniensi Ecclesia eo die coli. Verum ab Ecclesia Hispalensi, cuius Antistes fuit, hoc die XIII Martij Officio duplici secundæ classis; a Carthaginensi, vnde erat oriundus, eodem die duplici item Officio celebratur. [Cultus Ecclesiasticus 13 Martij.] Missale mixtum secundum ordinem Almæ Primatis Ecclesiȩ Toletanæ Lugduni excusum anno MDLI in Kalendario præfixo ita habet ad XIII Martij: Leandri Episcopi Confessoris & Doctoris IV Capparum. Consentit Breuiarium secundum Regulam B. Isidori, dictum Mozarabes, excusum Toleti auctoritate Francisci Ximenes Archiepiscopi anno MDII, & Missale mixtum secundum Regulam B. Isidori, dictum Mozarabes, excusum Toleti anno MD eiusdem Ximenes auctoritate. Sequuntur hæc recentiores quidam in suis Fastis ac Martyrologijs. Quamobrem & nos quoque illius Vitam distulimus in hunc XIII Martij: vti ea omnia inter Prætermissos & in alios dies reiectos die XXVII Februarij indicauimus. His addi possunt Flos Sanctorum seu Legenda, Hispanico sermone Hispali anno MDXXXII apud Ioannem Crombergerum recusa: [& obitus eodem die notatus.] item Flos Sanctorum ab Alphonso Villegas sæpius excusus, tum in Historia & antiquitatibus Hispalensibus Alphonsus Morgadus & Paulus de Espinosa, qui tradunt S. Leandrum hoc XIII Martij ex hac vita in cȩlos migrasse. Reperimus Romæ in bibliotheca Vallicellensi Patrum Congregationis Oratorij Vitam S. Leandri Episcopi Hispalensis ex peruetusto Breuiario Romano descriptam, in qua dicitur mortalis vitæ terminum clausisse die tertia Idus Martij: pro qua suspicamur alibi scriptū fuisse die tertia Kalend. Martij, quæ est memorata XXVII dies Februarij. Errorem forsan fouit S. Leander Martyr, quem ex antiquißimis Martyrologijs ad illum diem retulimus cum SS. Seruiliano & Datiano Smyrnæ coronatum. Constat præterea ex Vita in Breuiario Romano reperta, antiquam huius in Ecclesia Romana venerationem extitisse diu ante ducentos annos, quia penes nos est Breuiarium Romanum Venetijs apud Franciscum Tennerum anno MCCCCLXXIX excusum: in quo tamen memoria S. Leandri non recolitur. Habemus etiam antiqua Breuiaria, aliud Ecclesiæ Burgensis in Hispania anno MDII impressum, aliud Ecclesiæ Eborensis in Lusitania anno MDXLVIII editum: in quo solennis cultus S. Leandri exhibetur ad hunc XIII Martij cum proprijs de illo Lectionibus; in quarum vltima legitur in Breuiario Eborensi quieuisse tertio Idus Martij. Denique Thomas de Trugillo in Thesauro concionum & Ioannes Marietta lib. 5 de Sanctis Hispaniæ cap. 19 eiusdem Vitam referunt ad hunc XIII Martij, quo eum mortuum scribit Trugillo. Et hæc de die obitus & veneratione sufficiant.

[2] Leandri Frater & in Episcopatu Hispalensi successor fuit S. Isidorus, qui libro de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 28 istud de eius vita & doctrina elogium habet: Leander genitus patre Seueriano, Carthaginensis prouinciæ Hispaniȩ, Professione monachus; [claret vitæ sanctitate & doctrina:] & ex monacho Hispalensis Ecclesiæ, prouinciæ Bœticæ constitutus Episcopus, vir suauis eloquio, ingenio præstantissimus, vita quoque tantum atque doctrina clarissimus, vt etiam fide eius atque industria populi gentis Gothorum ab Ariana insania ad fidem Catholicam reuerterentur. Hic namque in exilij sui peregrinatione composuit duos aduersus hæreticorum dogmata libros, eruditione sacrarum Scripturarum ditissimos: in quibus vehementi stylo Arianæ impietatis confodit atque detegit prauitatem; [libros scribit:] ostendens scilicet, quid contra eosdem habeat Catholica Ecclesia, vel quantum distet ab eis religione vel fidei sacramentis. Extat & aliud laudabile eius opusculum aduersus instituta Arianorum: in quo propositis eorum dictis suas responsiones opponit. Præterea edidit vnum ad Florentinam Sororem de Institutione Virginum & Contemptu mundi libellum, titulorum distinctionibus prænotatum. Siquidem & in Ecclesiasticis officijs idem non paruo elaborauit studio. In toto enim Psalterio duplici editione orationes conscripsit. In sacrificij quoque laudibus atque psalmis multa dulcisone composuit. Scripsit & epistolas multas ad Papam Gregorium: de baptismo vnam, alteram ad fratrem, in qua præmonet cuiquam mortem non esse timendam: ad ceteros quoque Coëpiscopos plurimas promulgauit familiares epistolas; etsi non satis splendidas verbis, acutas tamen sententijs. Floruit sub Reccaredo, viro religioso ac Principe glorioso: cuius etiam temporibus mirabili obitu actualis vitæ terminum clausit. Hæc S. Isidorus eius frater iunior, ab ipso & S. Florentina sorore educatus, [habet Sanctos 2 fratres & Sororem.] vti ad huius Vitam IV Aprilis discutietur: alius horum frater fuit S. Fulgentius, Episcopus Astigitanus & Carthaginensis: cuius Vitam dedimus XIV Ianuarij. At S. Florentina colitur XX Iunij, ad quem diem edidit in Martyrologio Hispanico Tamaius Salazar memoratum libellum S. Leandri de Institutione Virginum & Contemptu mundi: quam etiam Lucas Holstenius inseruit parti III Codicis Regularum, in qua Sanctorum Patrum Regulæ ad Virgines continentur. Vtinam alia eius opera atque epistolæ extarent: ex quibus eius contra Arianos exantlati labores innotescerent.

[3] [adit Constantinopolim.] De his in peruetusto Breuiario Romano ista leguntur: Cum Arianæ hæresis feruorem tempore Leouigildi Regis Gothorum confutare B. Leander radicitus nequisset, pro confirmandis Sanctæ Trinitatis capitulis ad Constantinopolitani Præsulis cœtum transmeauit: vbi aderat Gregorius tunc vice Romani Pontificis agens, cū quo ipse Leander amicitiȩ fœdus pepigit, & ab eo postulauit, vt moralia Iobi sibi exponeret. In Breuiario Eborensi dicitur B. Leander de fidei negotijs Legatus a Wisegothis illuc missus. Cum dicto Breuiario Romano consentit Lucas Tudensis in Chronico mundi: at quæ in Eborensi leguntur, eadem solum habet S. Gregorius in epistola, expositioni libri Iobi præfixa, his verbis: Reuerendissimo & sanctissimo Fratri suo Leandro Coëpiscopo Gregorius S. S. D. Dudum te, Frater beatissime, [caussa fidei:] in Constantinopolitana vrbe cognoscens, cum me illic Sedis Apostolicæ responsa constringerent, & te illuc iniuncta pro caussis fidei Wisigothorum legatio perduxisset, omne in tuis auribus, quod mihi de me displicebat, exposui. En legatio Leandri pro caussis fidei: non tamen eo tempore vllum scitur Constantinopoli fuisse Concilium; multo minus, vt asserunt Trugillo & alij, Oecumenicum siue Vniuersale Constantinopolitanum II, quod anno DLIII de tribus Capitulis habitum est. Hic autem congreßus SS. Gregorij & Leandri fuit tempore Pelagij II Romani Pontificis & Tiberij Imperatoris post annum DLXXX, quo anno, teste Gregorio Turonensi lib. 5. Histor. Franc. cap. 39, magna Christianis in Hispanijs persecutio fuit. At pergit S. Gregorius in dicta epistola: Tunc eisdem Fratribus, etiam cogente te, placuit, sicut ipse meministi, vt librum beati Iob exponere importuna me petitione compellerent. Et pluribus interpositis ista habet: [precurat a S. Gregorio scribi moralia in Iobum.] Quam expositionem recensendam tuæ beatitudini, non quia velut dignam debui, sed quia te petente memini promisisse, transmisi: in qua quidquid tua sanctitas tepidum incultumq; repererit; tanto mihi celerrime indulgeat, quanto hoc me ægrum dicere non ignorat.

§ II Conuersio S. Hermenigildi, dein Reccuredi Regis cum gente Gothorum. Synodus Toletana III.

[4] Regressus in Hispanias S. Leander, omnem industriam impendit in populo gentis Gothorum ab Ariana vesania ad fidem Catholicam conuertendo. Duxerat S. Herminigildus Rex adhuc Arianus vxorem Ingundam, filiam Regis Austrasiorum Sigeberti, & Brunechildis amitæ suæ, huic circa annum DLXV nuptæ. Ingunda, etsi admodum iuuenis foret, in fide tamen Catholica adeo fuit stabilita, vt nec blandimentis nec minis aut verberibus potuerit peruerti. Tunc Leuigildus, vt supra citatus Gregorius Turonensis tradit, [S. Hermenigildum ab vxore ad fidem orthodoxam solicitatum,] dedit eis vnam de ciuitatibus, in qua refidentes regnarent. Ad quam cum abijssent, cœpit Ingundis prædicare viro suo, vt relicta hæresis fallacia, Catholicæ legis veritatem agnosceret. Quod ille diu refutans, tandem commotus ad eius prædicationem, conuersus est ad legem Catholicam. Hæc Turonensis: at S. Gregorius lib. 3 Dialog. cap. 31 totam hanc conuersionem attribuit S. Leandro his verbis: Sicut multorum, qui ab Hispaniarum partibus veniunt, relatione cognouimus, nuper Herminigildus Rex, Liuigildi Regis Wisigothorum filius, [conuertit,] ab Ariana hæresi ad fidem Catholicam viro reuerendissimo Leandro, Hispalitano Episcopo, dudum mihi in amicitijs familiariter iuncto, prædicante, conuersus est. Quem pater Arianus, vt ad eamdem hæresim rediret, & præmijs suadere & minis terrere conatus est. Cumque ille constantissime responderet; numquam se veram fidem posse relinquere, quam semel agnouisset; iratus pater eum priuauit regno, rebusque expoliauit omnibus. Hæc ibi, in quibus conuersio nuper facta, & amicitia dudum contracta, indicant, post S. Leandri ab vrbe Constantinopolitana reditum, S. Hermenigildum fidem amplexum Catholicam. Quæ ad eius diem natalem XIII Aprilis accuratius deducentur: quo die in Vigilia Paschatis interemptum arbitramur, [occisum anno 586.] saltem sub noctem præniam Paschalis festiuitatis, cum nocte præcedenti recusasset communionem sacrilegæ consecrationis ab Episcopo Ariano oblatam. Annus is est DLXXXVI, quo cyclo Lunæ XVI, Solis VI, & littera Dominicali G incidit Pascha Dominicæ Resurrectionis in diem XIV Aprilis. Exul tunc secundo aut tertio anno S. Leander scripsit duos contra Arianam hæresim libros.

[5] Superfuit Leuigildus ad annum sequentem DLXXXVII, siue Æram Hispanicam DCXXV, vti asserit in Chronico Gothorum S. Isidorus, qui initium regni eius statuit Æra DCVIII, additque, obijsse anno regni XVIII. Hic, teste S. Gregorio Papa, [Conuertit Reccaredum Regem,] quia vera esset Catholica fides, agnouit, sed gentis suæ terrore perterritus, ad hanc peruenire non meruit. Qui oborta ægritudine ad extrema perductus est: & Leandro Episcopo, quem prius vehementer afflixerat, Richaredum Regem filium suum, quem in sua hæresi reliquerat, commendare curauit: vt in ipso quoque talia faceret, qualia & in fratre suis exhortationibus fecisset. Qua commendatione expleta, defunctus est. Gregorius Turonensis lib. 8 hist. Franc. cap. vltimo, iam tum in ea scribenda impeditus, ait, aliquos asserere eum in legem Catholicam transijsse septem ante obitum diebus; [(an etiam patrem Leuigildum mortuum anno 587?)] & tum filium Richaredum pro eo regnasse anno Childeberti XII, Gunthramni XXVI, qui est iam statutus annus DLXXXVII. Sed pergit S. Gregorius Papa: Richaredus Rex non patrem perfidū, sed fratrem Martyrem sequens, ab Arianæ hæreseos prauitate conuersus est: totam quoque Wisegothorum gentem ita ad veram perduxit fidem, vt nullum in suo regno militare permitteret, qui regni Dei hostis existere per hæreticam prauitatem non timeret. Tamaius Salazar ad diem XIII Aprilis pag. 615 adfert antiquam inscriptionem dedicatæ Toleti Ecclesiæ Cathedralis, [sub initium regiminis,] ex qua constat eam sub initium regni Reccaredi factam fuisse; quæ est eiusmodi. In nomine Domini consecrata est ecclesia S. Mariæ in Catholico, die I Idus Aprilis, anno feliciter primo regni D. N. Gloriosissimi Flau. Reccaredi Regis, Æra DCXXV. Erat eo ipso die annus elapsus ab Hermenigildi Regis martyrio, ac cadebat dies ille XIII Aprilis dicto anno DLXXXVII in secundam Dominicam post Pascha, die XXX Martij celebratam. Tunc ergo, [& gentem Gothorum:] vt supra Isidorus tradit, fide S. Leandri atque industria, populi gentis Gothorum ab Ariana insania ad fidem Catholicam sunt reuersi.

[6] Secuta est Synodus Toletana III, Episcoporum LXII, in qua Gothi obiurata Arianæ hæreseos perfidia, othodoxam fidem profeßi sunt, scriptique anathematismi XXIII, ac capitula totidem, quibus subijcitur edictum Reccaredi Regis de confirmatione Synodi, [interest Synodo Toletanæ,] ac postea omnia concluduntur illustri S. Leandri homilia in laudem Ecclesiæ ob conuersionem gentis Gothorum, quam infra integram damus. Subscripserunt Flauius Reccaredus Rex, Massona Ecclesiæ Emeritensis Metropolitanus, Euphemius Ecclesiæ Toletanæ Metropolitanus: dein quarto loco & hac formula legitur, Leander in Christi nomine Ecclesiæ Spalensis, Metropolitanus prouinciæ Bœticæ, his constitutionibus, quibus in vrbe Toletana interfui, annuens subscripsi. De anno huius Synodi aliqua ob Æram Hispanicam & annum regni Reccaredi controuersia exoritur: ita quippe incipit Synodus: In nomine Domini nostri Iesu Christi, anno IV regnante gloriosissimo Domino Reccaredo Rege, die octauo Iduum Maiarum, Æra DCXXVII, hȩc sancta Synodus hahita est in ciuitate regia Toletana ab Episcopis totius Hispaniæ vel Galliæ, qui infra scripti sunt. Quia vero supra Æra DCXXV mense Aprili fuit primus annus regni Reccaredi, [quo anno?] necessario iam Æra DCXXVII debet conuenire in annum regni tertium, vt videatur loco puncti, post numerum III collocati, quarta vnitas acceßisse, atque ita IV annus succreuisse apud amanuenses, & sic habita foret Synodus anno Christi DLXXXIX. Aut contra, si quartus annus regni detineatur, constituenda foret Æra sequens DCXXVIII, & habita foret Synodus anno Christi DXC. in cuius mense Augusto annum regni octauum inchoauit Mauritius Imperator: ad quem annum Synodum hanc confert Ioannes Biclariensis sub finem Chronici his verbis: Anno VIII Mauritij Imperatoris, qui est Reccaredi Regis IV annus, sancta Synodus Episcoporum totius Hispaniæ, Galliæ & Galletiæ in vrbe Toletana præcepto Principis Recaredi congregatur, Episcoporum LXXII. In qua Synodo intererat memoratus Christianissimus Recaredus, ordinem conuersionis suæ & omnium Sacerdotum vel gentis Gothicæ confessionem tomo scriptam, manu sua Episcopis porrigens, & omnia quæ ad professionem fidei orthodoxæ pertinent, innotescens: cuius tomi ordinem decreuit sancta Episcoporum Synodus canonicis applicare monumentis. Summa tamen Synodalis negotij penes S. Leandrum, Hispalensis Ecclesiæ Episcopum, & beatissimum Eutropium monasterij Seruitiani Abbatem fuit. Hæc ibi. Interim optaremus seruare præfixum Synodo annum quartum regni Reccaredi & æram DCXXVII. Baronius eam ob caussam reijcit mortem Leuigildi & initium regni Reccaredi in annum Christi DLXXXV, imo apud Isidorum corrigit Æram DCCXXV, & vult substitui Æram DCCXXIII, quod fecit Iacobus du Breul in editione operum S. Isidori, facta anno MDCI. Sed quidni correxit initium regni eiusdem Leuigildi? aut quorsum obijsse tradit anno regni XVIII, cum mortuus esset anno regni XVI? Iterum annus regni Reccaredi IV non conuenisset in Æram DCXXVII, sed præcedentem DCXXVI. Præterea Reccaredus non deceßisset e vita anno XV regni & Æra DCXL, quia duorum iterum annorum discrepantia exoritur, & ita in sequentibus Regibus foret faciendum. Interim fauent sequentia Consilia, Hispalense Præside etiam S. Leandro habitum, anno quinto regni Reccaredi, Æra DCXXVIII, primo Nonarum Nouembrium, & Cæsaraugustanum II signatum sub die Kalendarum Nouembrium Æra DCXXX, anno regni VII. Quid ergo statuendum? Reccaredum arbitramur post martyrium S. Hermenigildi assumptum in confortem regni a patre Leuigildo, saltem ante diem VIII Iduum Maiarum, atque ita in Consilijs numerari annos eius: quos a morte patris solum cœpit digerere S. Isidorus, ne Chronicon Gothorum interturbaretur.

§ III Homilia S. Leandri de triumpho Ecclesiæ ob conuersionem Gothorum.

[7] Festiuitatem hanc omnium esse solenniorem festiuitatum nouitas ipsa significat. Quoniam sicut noua est conuersio tantarum plebium caussa, & nobiliora sunt solita Ecclesiæ gaudia: nam multas solennitates per anni discursum celebrat Ecclesia: in quibus tametsi habeat gaudia consueta; noua vero, [Gaudendum in aliorum conuersione cum Ecclesia:] sicut in hac, non habet. Aliter enim gaudet de rebus semper possessis, aliter de lucris magnis hic nuper inuentis. Pro qua re & nos maioribus gaudijs eleuamur; quia repente nouos Ecclesiam parturisse populos intuemur: & quorum asperitatem quondam gemebamus, de eorum nunc gaudemus credulitate. Ergo materia gaudij nostri tribulationis præteritæ occasio fuit. Gemebamus dum grauaremur, dum exprobaremur: sed gemitus illi id egerunt, vt hi, qui per infidelitatem nobis erant sarcina, fierent nostra per suam conuersionem corona. Hoc enim gratulatiue profert in Psalmis Ecclesia dicens: In tribulatione dilatasti me: & Sara dum sæpe a Regibus concupiscitur, nec maculam pudicitiæ sentit, & Abraham caussa pulchritudinis suȩ diuitem facit: [hæc per persecutiones crescit:] ab ipsis enim Regibus Abraham ditatur, a quibus Sara concupiscitur. [Psal 4. 2., Genes. 20] Condigne ergo Ecclesia Catholica gentes, quas simul senserit, fidei suæ decore, ad sui eas sponsi, hoc est, Christi lucra transducit, & per ea regna suum virum diuitem reddit, per quæ se inquietari persenserit: sic enim dū ex initio lacessitur, vel inuidentium dētibus mordetur, dum premitur, eruditur, & dum insectatur, dilatatur; quoniam patientia sua ȩmulatores suos aut superat aut lucratur: dicit enim ad eam diuinus sermo: Multæ filiæ congregauerunt diuitias, tu autem supergressa es vniuersas. Sed non mirum, quod hæreses filiæ dicuntur, sed attendendum, quod loco spinarum ponuntur: spinæ sunt, eo quod foris a Dei paradiso, hoc est, extra Catholicam Ecclesiam nutriuntur: & hoc non lectura sensus nostri, sed Scripturæ diuinæ auctoritate probatur, dicente Salomone: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. [Prou. 31. 29, Cant. 2. 2] Ergo ne magnum vobis videretur, quod hæreses dixerit filias, continuo eas numerat esse spinas. Hæreses, inquam, aut in aliquem angulum mundi, aut in vnam gentem inueniuntur versari: Ecclesia vero Catholica, sicut per totum mundum tenditur, ita & omnium gentium societate constituitur. Recte ergo hæreses in cauernis, quibus latent, congregant ex parte diuitias: Ecclesia autem Catholica in specula totius mundi locupletata, supergreditur vniuersis.

[8] Exulta ergo & lætare Ecclesia Dei: gaude & consurge vnum corpus Christi: [reductis hæreticis exultat:] induere fortitudine & iubila exultatione: quoniam tui mœrores in gaudium sunt mutati: tristitiæ habitus in amictum lætitiæ versus est. Ecce repente oblita sterilitatis & paupertatis tuæ, vno partu populos innumeros genuisti Christo tuo: nam dispendijs tuis proficis, tuoque damno subcrescis: tantus denique est sponsus tuus, cuius imperio regeris, vt dum te patitur deprædari ad modicum, rursum prædam tuam ad te reducat, & hostes tuos tibi conquirat. Sic autem agricola, sic piscator, dum lucra attendit futura, quæ seminat, & quæ amodo ingesserit, non imputat damna. Tu proinde iam ne fleas, ne lugeas temporaliter quosdam recessisse a te, quos cernis cum magnis lucris redijsse ad te. Exulta ergo fidei confidentia & tui capitis merito: fide esto robusta, dum quæ recolis olim repromissa, nunc cernis fuisse completa. Ait enim in Euangelio ipsa Veritas: Oportebat Christum mori pro gente, & non tantum pro gente, sed vt filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in vnum. [Ioan. 11. 51] Tu profecto in Psalmis proclamas, odientibus pacem dicens: Magnificate Dominum mecum, & exaltemus nomen eius in vnum. [Psal 33. 4] Et rursum: In conueniendo populos in vnum & Reges, vt seruiant Domino. [Psal. 101. 23]

[8] Quam dulcis sit caritas, quam delectabilis vnitas, non nesciens per Prophetica vaticinia, per Euangelica oracula, per Apostolica documenta, non nisi connexionem gentium prædicas, non nisi vnitatem populorum suspiras, non nisi pacis & caritatis bona disseminas. Lætare ergo in Domino, eo quod non sis fraudata desiderio tuo: [de laboribus fructus colligit:] nam quos tanto tempore, gemitu teste, & oratione continua concepisti; nunc post glaciem, post hiemem, post duritiem frigoris, post austeritatem niuis, velut iocundantium agrorum frugem & lætos veris flores, vel adridentes vinearum stipitibus palmites repente in gaudio peperisti.

[9] [spes datur de conuersione totius orbis:] Ergo, fratres, tota caritate animi exultemus in Domino, & iubilemus Deo salutari nostro. De cetero per ea, quæ iam sublata sunt ea, quæ adhuc expectantur implenda, vera esse credamus. Quæ enim præfata sunt Domino dicente; Alias oues habeo, que non sunt ex hoc ouili, & illas oportet me adducere, vt sit vnus grex & vnus pastor; ecce contuemur fuisse completa. [Ioan. 10. 16] Pro qua re non dubitemus totum mundum posse in Christo credere, atque ad vnam Ecclesiam conuenire. Quoniam rursus ipso testificante didicimus in Euangelio: Et prædicabitur, inquit, hoc Euangelium regni in vniuerso orbe, in testimonium omnibus gentibus: & tunc, inquit, veniet consummatio. [Matth. 24. 14] Si ergo remansit pars aliqua mundi vel gens barbara, quam fides non irradiauerit Christi, profecto credituram atque in vnam Ecclesiam esse venturam nullo modo dubitemus, si ea, quæ Dominus dixit, vera esse putamus. Ergo, fratres, reposita est loco malignitatis bonitas, & errori succurrit veritas: vt, quia superbia linguarum diuersitate ab vnione gentes separauerat, eas rursus gremio germanitatis colligeret caritas: & quemadmodum vnus possessor est totius mundi Dominus; ita & possessionis eius esset vnum cor & animus vnus. [Psal. 2: 8.] Pete a me, ait, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam, & possessionem tuam terminos terræ: propterea & ex vno homine propagatum est omne hominum genus, vt qui ex vno illo procederent, vnum saperent, vnitatem quȩrerent & diligerent. Ordo ergo naturalis exposcit, vt qui ex vno homine trahunt originem, mutuam teneant caritatem: nec dissentiant a fidei veritate, qui non disiunguntur naturali propagine. Hæreses vero & diuisiones e fonte manant vitiorum: vnde quisquis ad lenitatem venit, ex vitio ad naturam redit: quia sicut naturæ est fieri ex pluribus vnitatem, sic est vitij fraternitatis declinare dulcedinem. Erogamur ergo tota mente in gaudium: vt quia gentes studio decertandi perierant, sibimet in amicitiam Christus vnam Ecclesiam procuraret, in qua eas rursus reduceret concordia caritatis. [consonant vaticinia,] De hac profecto Ecclesia vaticinatur Propheta, dicens: Domus mea, domus orationis vocabitur omnibus gentibus. [Isai. 56. 7] Et iterum: Erit, inquit, in nouissimis diebus præparatus mons domus Domini in vertice montium, & eleuabitur super colles, & fluent ad eum omnes gentes, & ibunt populi multi, & dicent: Venite, ascendamus ad montem Domini & ad domum Dei Iacob. Mons enim Christus est, & domus Dei Iacob, vna Ecclesia est eius, ad quam & gentium concursum & populorum pronuntiat confluere conuentum: de qua rursum in alio loco dicit Propheta: Surge, illuminare Hierusalem: quia venit lumen tuum, & gloria Domini super te orta est: & ambulabunt, ait, gentes in lumine tuo, & Reges in splendore ortus tui. [Isai. 60. 2] Leua in circuitum oculos tuos, & vide: omnes isti congregati sunt, & venerunt tibi: & ædificabunt, inquit, filij peregrinorum muros tuos, & Reges eorum ministrabunt tibi. Qui vt notesceret, quæ ventura essent genti vel populo, quæ ab vnius Ecclesiæ communione recidissent, secutus est: Gens enim & regnum, quod non seruierit tibi, peribit. Alio denique loco similiter ait: Ecce gentem, quam nesciebas, vocabis: & gentes, quæ non cognouerunt te, ad te current. [Isai. 55. 5]

[10] [Ecclesia vna in Christo.] Vnus enim est Christus Dominus: cuius est vna per totum mundum Ecclesia sancta possessio. Ille igitur caput & ista corpus, de quibus in principio Genesis dicitur: Erunt duo in carne vna. [Gen. 2. 24] Quod Apostolus in Christo intelligit & in Ecclesia. [Eph. 5. 32] Dum ergo ex omnibus gentibus vnam vult Christus habere Ecclesiam, quicumque extraneus est ab ea, licet Christi nomine nuncupetur, Christi tamen corporis compage non continetur. Hæresis enim, quæ respuit Catholicæ Ecclesiæ vnitatem, eo quod adulterino amore diligat Christum, non vxoris, sed concubinæ obtinet locum. Quoniam re vera duos dicit Scriptura esse in carne vna, videlicet Christum & Ecclesiam: quo locum cum meritrix nullum inuenit tertium. Vna est enim, ait Christus, amica mea, vna est sponsa mea, vna est genitricis suæ filia. [Cant. 6, 8, 2, 16] De quo item eadem Ecclesia pronuntiat, dicens: Ego dilecto meo, & dilectus meus mihi. Quærant nunc hæreses, a quo constuprentur, vel cuius sint prostibulum factȩ: quoniam ab immaculato thoro recesserunt Christi. A quo quanto pretiosam esse nouimus copulam caritatis; tanto Deum hac celebritate laudemus: quod gentes, pro quibus sanguis fusus est vnigeniti sui, non passus est extra vnum ouile diaboli dentibus deuorari. [cum hæreticorum pudore,] Lugeat igitur veternosus prædo suam prædam amisisse, quia impletum videmus, quod Propheta vacinante audiuimus. [Isai. 49, 25] Equidem inquit, hæc captiuitas a forti tollitur, & quod ablatum fuerat a robusto, saluatur: parietem enim discordiæ, quem fabricauerat diabolus, pax Christi destruxit, & domus, quæ diuisione in mutuam certabat cædem, vno cum Christo lapide angulari coniungitur. Dicamus ergo omnes: Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis. Nullum enim præmium caritati compensatur. Inde omni gaudio præponitur, quia & caritas facta est, quæ omnium virtutum obtinet principatum. Superest autem, vt vnanimiter vnum omnes regnum effecti, tam pro stabilitate regni terreni, quam felicitate regni cælestis Deum precibus adeamus, vt regnum & gens, quæ Christum glorificauit in terris, glorificetur ab illo, non solum in terris, sed etiam in cælis. Amen.

§ III Epistolæ S. Gregorij Papæ ad S. Leandrum. Huius obitus, sepultura; translationes.

[11] Hactenus relata contigerunt antequam ad Summum Pontificatum assumeretur S. Gregorius Magnus: ad quem circa initium huius dignitatis indicatam a S. Isidoro epistolam de baptismo scripsit S. Leander: cui respondit sanctus Papa Indictione IX mense Maio, anno DXCI. Est ea epistola 41, libri 1 Registri, ex qua quid S. Leander ei scripserit colligimus: Ita illa incipit: Respondere epistolis vestris tota intentione voluissem, [S. Gregorius scribit illi, vt suo primo amico:] nisi pastoralis curæ ita me labor attereret, vt mihi magis flere libeat, quam aliquid dicere. Quod vestra quoque Reuerentia in ipso litterarum mearum textu vigilanter intelligit, quando ei negligenter scribo, quem vehementer diligo… Si ergo me, Frater carissime, diligis, tuæ mihi orationis in his fluctibus manum tende, vt quo laborantem me adiuues, ex ipsa vice mercedis intuis quoque laboribus valentior existas. Explere autem. loquendo nullatenus valeo gaudium meum, quod communem filium Recharedum gloriosissimum Regem ad Catholicam fidem integerrima agnoui deuotione conuersum. [gaudet ob conuersos Gothos:] Huius dum mihi per scripta vestra mores exprimitis, amare me etiam, quem nescio, fecistis. Sed quia antiqui hostis insidias scitis, quoniam bellum durius contra victores proponit, nunc erga eumdem solertius Sanctitas vestra euigilet, vt bene cœpta perficiat, nec se de perfectis bonis operibus extollat, vt fidem cognitam vitæ quoque meritis teneat: & quia æterni regni ciuis sit operibus ostendat: quatenus post multa annorum curricula de regno ad regnum transeat. De trina vero mersione baptismatis nihil verius responderi potest, [approbat scripta de Baptismo:] quam quod ipsi sensistis: quia in vna fide nihil officit sanctæ Ecclesiæ consuetudo diuersa… Dulcissimæ autem mihi fraternitati vestræ codices direxi, quorum notitiam subter inserui. Ea autem, quæ in beati Iob expositione dicta fuerant, & vobis dirigenda scribitis: quia hæc verbis sensibusque petentibus per homilias direxeram, vtcumque studui in librorum ductum permutare, quæ nunc adhuc a librarijs conscribuntur. Et nisi portitoris præsentium me festinatio coangustasset, cuncta vobis transmittere sine aliqua imminutione voluissem: maxime quia & hoc ipsum opus ad vestram Reuerentiam scripsi, vt ei, quem præ ceteris diligo, in meo iudicer labore desudasse. Præterea si vobis indulgeri tempora ab Ecclesiastica occupatione cognoscitis, [facienda innuit:] quid sit iam faciendum scitis: quamuis etiam absentem corpore, prȩsentem mihi te semper intueor: quia vultus tui imaginem intra cordis viscera impressam porto. Data mense Maij.

[12] Altera S. Gregorij ad S. Leandrum epistola, scripta Indictione XIII, anno DXCIV aut sequente, est 45 libri 4. quam hic vlterioris amoris tesseram adiungo, & est eiusmodi. Quanto ardore videre te sitiam, quia valde me diligis, in tui tabulis cordis legis. Sed quia longo terrarum spatio disiunctum te videre nequeo, vnum, [mittit regulam pastoralem,] quod mihi de te dictauit caritas, feci, vt librum regulæ pastoralis, quem in episcopatus mei exordio scripsi, & libros, [& expositionem Iobi:] quos in expositionem B. Iob iam dudum me fecisse cognouisti, Sanctitati tuæ cum communi Filio Probino Presbytero veniente transmitterem. Hos itaque Sanctitas tua studiose percurrat, & peccata mea studiosius defleat, ne mihi culpæ grauioris sit, quod quasi scire videor, quod agere prætermitto. In hac vero Ecclesia quantis caussarum tumultibus premor, ipsa caritati tuæ epistolæ meæ breuitas innotescit, quando ei parum loquor, quem magis omnibus diligo.

[13] At quales reposuerit S. Leander litteras, indicat S. Gregorius epistola 123 libri 7, cuius illud est exordium: Sanctitatis tuæ suscepi epistolam, solius caritatis calamo scriptam. Ex corde enim lingua tinxerat, [laudat eius epistolam caritate plenam:] quod in chartæ pagina refundebat. Boni autem sapientisque viri, cum legeretur, adfuerunt, quorum statim viscera in compunctione commota sunt. Cœpit quisque amoris manu in suo corde te rapere: quia in illa epistola tuæ mentis dulcedinem non erat audire, sed cernere. Accendebantur & mirabantur singuli, atque ipse ignis audientium demonstrabat, qui fuerit ardor dicentis. Nisi enim prius in se faces ardeant, alium non succendunt. Ibi ergo vidimus, quanta caritate tua mens arserit, quæ sic & alios accendit. Vitam vero vestram, cuius ego semper cum magna veneratione reminiscor, minime nouerant, sed eis altitudo vestri cordis patuit ex humilitate sermonis. Et varijs interpositis sub finem ista habet: De podagræ vero molestia sanctitas vestra, vt scribit, affligitur: [consolatur ob podagram:] cuius dolore assiduo & ipse vehementer attritus sum. Sed facilis erit consolatio, si inter flagella quæ patimur, quæcumque fecimus ad memoriam delicta reuocamus: atque hæc non iam flagella, sed dona esse conspicimus, si quæ carnis delectatione peccauimus, carnis dolore purgemus. Præterea ex benedictione B. Petri Apostolorum Principis Pallium vobis transmisimus, ad sola Missarum solennia vtendum. Quo transmisso, valde debui, qualiter vobis esset viuendum, admonere. [mittit Pallium.] Sed locutionem supprimo, quia verba moribus anteitis. Omnipotens Deus sua vos protectione custodiat, atque ad cælestis remunerationem patriæ cum multiplici animarum fructu perducat. Ego autem quanta occupatione deprimor ex debilitate, breuis attestatur epistola: in qua ei, quem multum diligo, parum loquor. Dein idem S. Gregorius in epistola sequente Recharedo Regi Wisogothorum inscripta ista interserit: Reuerendissimo Fratri & Coepiscopo nostro Leandro Pallium a B. Petri Apostoli Sede transmisimus, quod & antiquæ consuetudini & nostris moribus & eius bonitati atque grauitati debebamus.

[14] Datæ notantur hæ epistolæ Indictione 2 anno 598 aut sequente. Sed creduntur a nonnullis loco suo motæ, neque voluisse S. Gregorium tam diu differre aut mißionem Pallij ad eum, [quando obierit S. Leander:] quem præ ceteris & magis omnibus se dilexisse testatur: aut gratulationem Regi Reccaredo factam ob conuersionem ad fidem Catholicam, de qua scripserat ad S. Leandrum in priore epistola anno DXCI. Accedit quod videatur S. Leandro vita functo succeßisse S. Isidorus frater anno DXCVI quem S. Hildefonsus libello de viris illustribus cap. 8 asserit ex certa notitia annis fere quadraginta tenuisse Pontificatus honorem. At Redemptus eius Clericus addit finem suum consummauisse in pace pridie Nonas Aprilis Luna XIX Æra DCLXXIV, hoc est anno DCXXXVI, cui si demantur anni quadraginta, necesse est vt Episcopatum susceperit adhuc anno DXCVI, quo anno ex hoc calculo e vita disceßisset S. Leander: non videtur autem potuisse fieri, vt eius obitus & succeßio S. Isidori latuissent S. Gregorium post tres quatuorue annos. Obitus iterum S. Isidori confirmatur per succeßionē Honorati Episcopi, qui quinto Idus Ianuarij, anni Cinthilani Regis secundo Æra DCLXXVI subscripsit Concilio Toletano VI. vnde certum est S. Isidorum ante obijsse, saltem anno DCXXXVII, ad cuius diem natalem discuti ista accuratius poterunt: iam sufficit hæc indicasse & obitum S. Leandri aßignare sub finem seculi sexti.

[15] [eximius virtutibus,] In supra indicato peruetusto Breuiario Romano ista adhuc de virtutibus, obitu & sepultura S. Leandri memorantur: Sanctus vero Leander corpus suum in Dei seruitio quotidie macerabat: propter quod celebre nomen per totam Hispaniam obtinuit. Fuit enim vir timore plenus, prudentia summus, eleëmosynis deditus, in iudicijs æquus, in sententia parcus, in oratione iugis, & diuinis laudibus mirabilis, in dubietate diuinorum officiorum ad corrigendum facillimus, omnium Ecclesiarum defensor eximius, in comprimendis superbis erectus, in pietate multum affluens, in riuis caritatis ita se carum exhibens, quod ex caritate nulli postulanti aliquid denegauit. Floruit sub Recharedo viro religioso ac præcipue glorioso, cuius temporibus mirabili obitu mortalis vitæ terminum Hispali clausit die tertia Idus Martij Æra DCXL, [sepultus in æde SS. Iustæ & Ruffinæ:] atque intra ecclesiam SS. Iustæ & Ruffinæ, in qua diu Deo deseruierat, tumulatur: vbi multa beneficia ipsius & beatarum Virginum meritis præstantur. Hæc ibi. Coluntur SS. Iusta & Ruffina die XIX Iulij: in quarum ecclesia res præclare a S. Leandro gestæ partim depictæ visuntur, partim versibus descriptæ leguntur, [translatus ad ædem Cathedralem.] teste Antonio de Quintanadueñas in libro de Sanctis Hispalensibus. Tradit vero idem auctor corpus S. Leandri ex dicta SS. Iustæ & Ruffinæ ecclesia ad Cathedralem fuisse olim translatum, eiusq; Translationis memoriam in peruetusto Breuiario Hispalensi annonotari ad VI Aprilis: & dein cum esset in sacello veteri nauis templi, transportatum fuisse anno MDXLIII die XI Nouembris in festo S. Martini ad aliud sacellum claustri versus occidentem: vnde iterum cum corporibus Regum anno MDLXXVIII illatum est in sacellum Deiparæ Virginis a Regibus cognominatæ, vbi sub altari maiori depositum asseruatur. Ast eius ecclesia gaudet se poßidere sacrum caput argenteæ statuæ medij corporis inclusum. Hæc dictus Quintanadueñas. Meminit & Rodericus Carus lib. 2 Antiquitatum Hispalensium fol. 54 dictum S. Leandri corpus adseruari in sacello regio vna cum corpore Sanctißimi Regis Ferdinandi gloriosi Conquæstoris istius regionis.

[16] Hæc præcipua sunt, quæ de S. Leandro vt fide digniora reperimus. [Alia a varijs scripta.] Est aliqua eius Vita a Prudentio Sandouallio scripta & a Ioanne Horione Latine translata & a Christophoro Browero edita: quam omittimus, quod multa ex Maximo suppositio desumpta sint. Inter alia e constanti apud Hispanos fama refertur a S. Gregorio missam ad Leandrum imaginem Virginis Dei parentis, quæ hodie Guadalupi visitur, singulare in his Castellæ regnis priscæ sanctimoniæ monumentum. De ea imagine nonnulla attigimus ad diem XI Martij inter Prætermissos, vbi de Simone Rolando, alijs Simone Vela actum est. De monachatu eius, cuius meminit S. Isidorus, varij varia inquirunt, quæ non iudicamus operæ pretium esse vt referantur.

DE S. MOCHOEMOCO, SEV PVLCHERIO ABBATE LIATMORENSI IN HIBERNIA.

CIRCA MEDIVM SÆC. VII XIII MAR.

Commentarius præuius.

Mochœmocus sive Pulcherius, Abbas Liatmorensis in Hibernia (S.)

[1] Sexto æræ Christianæ sæculo in Momonia Hiberniæ prouincia S. Ita floruit, XV. Ian. a nobis relata, spiritu insignis prophetico & miraculorum gloria illustris: sed patriæ suæ haud paulo vtilior optima S. Mochœmoci nepotis educatione, [S. Idæ nepos,] quem suis precibus impetratum sorori pridem sterili filium, ipsa ad omnem virtutem egregie informauit; donec ætate adultior, ad S. Comgalli Benchorensis Abbatis institutionem translatus, ita profecit, vt aptus inueniretur qui nouum Christo Duci exercitum collecturus, [& S. Comgalli Benchor discipulus,] nouam virtutis palestram iuberetur erigere: quod ille in Helia, extremæ ad Euro-Boream Momoniæ regione, felicißime fecit Liathmorensi ibidem cœnobio constituto. Ante finem seculi VI factum id concipiamus necesse est; siquidem anno DC ad superos hinc emigrasse Comgallum, Benchorensis monasterio ante annos quinquaginta fundatorem, [Liatmorense cœnobium condit:] demonstraturum se Colganus promittit.

[2] Quo posito cum S. Itam velint Annales Hibernici anno DLXIX vita functam esse, Mochœmocum autem eamdem protraxisse vsque ad annum DCLV: consequens esset eum, qui ante amitæ suæ mortem annos viginti expleuisset ætatis, [& post annum vitæ centesimum moritur,] centesimum vitæ annum supergressum fuisse cum moreretur, aut forte CXIV attigisse: vt non omnino reijcienda sit Colgani coniectura emendantis Hibernicum versum, quo annis quatuordecim supra quadringentos uixisse perhibetur, vnius numeri mutatione. Versum hunt Mariani Gormani Luthensis Abbatis hagiologio, metrice Hibernica lingua conscripto, interpolatoris cuiusdam manu adiectum esse in margine, censet Colganus: vitiatum saltem esse nemo potest dubitare: quam pridem vero id factum sit, possemus iudicare ex eorum ætate, quos Mendum istud in errorem abduxit; si quos nouerat Colganus, eos etiam nominasset scriptores.

[3] [notus in Martyrologijs Germanicis Hibernicisq;:] Præter auctores Hibernicos, qui huius sancti ad hunc diem meminere, meminit eiusdem in martyrologio Germanice excuso Petrus Canisius his verbis: In Hibernia S. Confessoris Mothomagi, ex eoque Ferrarius in Catalogo: sed Mothemogum transcribens, citato Canisio, qui solus, inquit, inter omnes Martyrologiorum scriptores illius meminit, nulla tamen loci aut temporis facta mentione: eoque satis indicat non esse a se visa Coloniensia Vsuardi per Hermannum Greuen Carthusianum aucti martyrologia anni 1515 & 1511; ex quibus Mothomogum scribentibus, Canisius nomen vitiosus transcripsit. Hibernica vero S. Ængußij & aliorum hagiologia, eodem hoc die XIII Martij, Mochœmoci successorem Cuangusium inter Sanctos recensent, mortuumque referunt annales partij anno DCCXLVI: [in quibus & S. Cuangasius successor,] qui annus cum integro fere seculo distet ab eo, quem supræ nominauimus, DCLV; euidens est hunc illi non successusisse immediate; vt mirum non sit nullam in S. Mochœmoci Actis Cuangusij fieri mentionem: de quo cum alibi nihil quidpiam repererim, plura inquirere supersedeo, dum certioribus argumentis constet ecclesiastico eum Officio aut alio publico cultu fuisse suis venerabilem.

[4] [Acta vitæ a discipulo alioue coæuo scripta,] Quin neque fieri potuit vt illius meminissent Acta: quippe quæ eodem, quo S. Mochœmocus mortuus est, seculo esse conscripta, indicium habemus ex num. 34, vbi de S. Kainnicho, vnius diei iter ad S. Mochœmocum nulla fere temporis intercapedine emenso, sic loquitur: Deus qui illum conduxit citissime, ipse scit quid illi accidit; quia sibi & nobis latebat, nisi quod ipse viribus perambularet suis. Atqui Sanctus hic deceßit ante annum DC; de quo, tamquam sibi dum viueret noto, scribere videtur huius Vitæ auctor, qui proinde æstimari potest ex primis S. Mochemoci discipulis aliquis fuisse. Certe nec Archiepiscopi titulus, Imleacensi tributus Episcopo, & postea in Casseliensem translatus horum Actorum derogat vetustati (dici enim potest seculo septimo Lagenijs Mumonijsque ob frequentia cum Anglis commercia innotuisse honorificam hanc appellationem, Metropolitis Anglicanis a prima fere sua institutione tributam) nec aliud quidquam in ijs est vnde liquido inferas recentiora illa esse: imo, quod est in scriptoribus Hibernicis rarum, nihil in his eisdem Actis tibi occurret, quod fidem auctoris suspectam reddat. Quamuis enim mira ac magna contineant: nullæ tamen miscentur circumstantiæ, quales in multis Sanctorum Hibernicorum Actis difficulter possumus excusare, quin fabulosum aliquid sonare fateamur.

[5] [edita ex MS. Kilkenniensi:] Acta hæc nobis communicata a R. P. Hugone Vardæo ex Codice Kilkenniensi damus, collatæ cum editione R. P. Ioannis Colgani in Actis Sanctorum Hiberniæ ad hunc diem: quæ quiscripsit, idem quoque videtur scripsisse nonnullas alias eiusdem Codicis Vitas, putæ S. Ythæ & S. Maidoci: stylus enim omnibus illis similis, simplex & clarus, sed ad Grammaticæ regulas minus exactus; in eo præsertim quod pro ablatiuo, vt vocant, absolute sumpto frequentissime nominandi casu in participiorum constructione vtatur. Pulcherij nomen, quod in hac & S. Ythæ vita crebrius occurrit, [in quibus Latinum Pulcherij nomen.] idem Latine sonat quod Hibernicum nomen Mochoemoci: an autem ab alijs quoque scriptoribus vsurpetur statuere non possumus ex ijs, quos in Appendice Colganus laudat auctoribus, tamquam S. Mochoemoci facientibus mentionem honorificam: nullius enim verba producit, nec ipse dicit quemquam eorum esse qui Pulcherium nominet.

VITA Auctore Coætaneo Anonymo Ex MS. Kill-kenniensi.

Mochœmocus sive Pulcherius, Abbas Liatmorensis in Hibernia (S.)

BHL Number: 5975

AVCTORE COÆVO EX MS.

CAPVT I
S. Pulcherij conceptio, natiuitas, educatio sub amitæ S. Itæ cura.

[1] Beatissimus Abbas Mochœmoc de prouincia Connactorum, [Beoano artifici] scilicet de gente Conmuhaicne a, paternam originem duxit; cuius pater patriam suam deseruit propter inimicitiam, & venit ad regionem Momoniæ, & habitauit in terra Hua-Conaill-Ghabhra cum suis, in plebe, quæ dicitur Corcobhaiskinn b. Ipse honorificus artifex in lignis & lapidibus erat, & audax in militia, cuius nomen Beoanus dicebatur. [ex sterili vxore Nessa] Ipse amauit quamdam pulchram fæminam, multum pudicam & ingenuam de Momonia, videlicet de gente Nan-Desi, quæ erat soror sanctissimæ virginis Itæ. Ipsa fæmina vocabatur Nessa, quæ volebat viuere in castitate in æuum, sicut sanctæ virgines, quæ antea virum nesciebant: sed sancta virgo Ita sua soror eam dedit Beoano in vxorem, [ab eius Sorore S. Ita,] egregio artifici: Beata enim Ita Dei prophetissa hoc sciebat nutu diuino esse.

[2] Quodam tempore Beoanus artifex quoddam præclarum in monasterio S. Itæ construxit ædificium; quo peracto, ait ei S. Ita; Pete pretium, magister, quod vis pro tuæ artis labore. Ille ait; Promitte mihi in Christo, sancta Mater, quod petam. Et promisit ei virgo quidquid petijsset. Tunc Beoanus ait ad Sanctam Dei; scis tu ipsa pia Mater, [filius promittitur:] quod tua soror vxor mea sterilis est, & hæredem non habemus: roga ergo Deum pro nobis, vt filium habeamus. Ait ei sancta virgo; habebitis iam filium coram Deo & hominibus electum. Quod vaticinium post tempus completum est.

[3] [interim Beoanus in pugna cadit,] Rex quidam crudelis nomine Crunmhoel, de Australi parte Hua-Conaill, multum offendebat gentem, quæ dicitur Corcobhaskinn, & venit aliquando cum multo exercitu deuastare istam plebem; & fecit cædem magnam in militibus sibi resistentibus; inter quos Beoanus artifex decollatus est. Vxor autem sua adhuc erat sterilis & non habebat hæredem; quæ venit ad stragem cum suis quærere cadauer mariti sui: inueniens iam caput, corpus cognoscere non potuit. Quod duxit secum & ostendit S. Itȩ sorori suæ, flens & dicens; Non hoc, cara soror, [caput abscissum ad ad S. Itam fertur:] promisisti nobis, dicens, quod iste dimitteret filium post se: & ecce vulua mea sterilitate clausa manet, cum ipse sit occisus. Cui ait S. Ita; Noli soror flere; potens est Deus nos adiuuare & meum promissum implere. Vade igitur & compone caput ad corpus suum. Nessa soror sua respondit S. Itȩ; vtique non possumus corpus eius agnoscere in magna occisorum strage, prȩ nimio sanguinis cruore. Ait sancta virgo: Voca eum nomine suo ter in memoria Sanctissimæ Trinitatis, [quæ iubet illud trunco suo aptari,] & surget ad te, & veniet; & superpones ei caput, & dicet tibi; O mulier quid clamasti me? bene enim habui. Et secundum hoc præceptum fecit fæmina. Et ille valens anima & corpore sano & integro, [& rediuiuo] perficiente Dei potentia, ait ad vxorem suam, quod dixit sancta prophetissa Ita c.

[4] Deinde ipse & sua coniux simul perrexerunt, & venerunt ad S. Itam gratias agentes & genua curuantes. Dixit B. Ita; Vis remanere, amice, in hac vita, [benedicit ad filium procreandum,] an vt nunc ad cælum pergas? Respondit ei Beoanus, dicens: Pro nihilo hunc totum mundum computo, & velut fumum in comparatione gaudij æterni. Tunc ait ei S. Ita; Bonum est tamen, vt pretium, quod promisi, tibi reddatur. Ibi S. Ita lauit eum aqua, & postea nullum in eo vulnus inuentum est: & benedixit eum, & consecrauit, & misit eum cum vxore sua in domum suam. Et ipse Beoanus dormiuit cum vxore sua: & aperiens Dominus vuluam eius, ipsa filium plenum Dei gratia, ac venerabilem concepit.

[5] Tunc temporis S. Fachnanus d sapiens & probus aliquo euentu factus est cæcus, & nihil videbat. Ipse Sanctus in Australi Hiberniæ plaga iuxta mare in suo monasterio, quod ipse fundauit, [S. Fachnanus cæcus effectus,] (vbi creuit ciuitas, in qua semper manet magnum studium scholarium, quæ dicitur Ross-alithre) habitabat. Ibi iam S. Fachnanus fudit ad Dominum orationem, vt ostenderet sibi medicinam, qua lumen oculorum reciperet suorum. Deinde Angelus Domini venit ad eum, dicens; Non poteris sanitatem oculorum inuenire tuorum, nisi oculos & faciem tuam laueris lacte vberum vxoris Beoani artificis, quæ etiam nunquam peperit; sed dono Dei modo sanctum habet in vtero conceptum. [lacte Nessæ prægnantia] Et hæc Angelus dicens abcessit. Sanctus autem Dei non cognoscebat Beoanum artificem, & nesciebat in qua regione Hiberniæ ipse habitabat, vt indicabat ei Angelus.

[6] Et ait ad suos Sanctus: Scio quid faciam; ibo ad Dei Prophetissam B. Itam, & ipsa mihi indicabit quȩstionem meam. Et direxit ad S. Itam iter suum, via quinque dierum e. Et cum intraret plebem Corcobaiskind, [& petito per S. Itam indicio inuenta,] audierunt discipuli eius homines in quodam molendino Beoanum nominantes artificem; & ipsi eos interrogauerunt si cognoscerent illum Beoanum artificem, vel si scirent vbi ipse habitaret? Tunc vnus illorum ait eis: Videtis illam mulierem ad villam euntem? Respondentibus illis, Videmus; ait eis: Ipsa est Beoani vxor artificis. Currit tunc illorum vnus post illam, dicens ei: Expecta felix fæmina paulisper, donec sanctus senior noster veniat, qui te vult salutare. Illa stetit in loco dicens: Vere magna est mihi felicitas quod me Dei famulus vult salutare. Sanctus iam veniens Fachnanus interrogauit illam, si ipsa Beoani artificis vxor esset? Illa respondit suo more sobrie & pudice: Ego sum, Domine. Sanctus ait: Habesne in vtero conceptum? Ait ei: Dominus Deus sua bonitate mihi sterili concessit habere.

[7] Tunc Sanctus indicans seipsum suo nomine, ei narrauit quæ sibi acciderant. Beata fæmina ait ei: Domine, vbera non dant adhuc lac. Sanctus ad eam inquit: In nomine Sanctissimæ Trinitatis & per tui sanctitatem partus, mulge ea, & pro re certa lac dabunt. Illa agens iuxta viri Dei verbum, sua vbera vbertim lac fuderunt. [oculos vngens visum recipit:] Lauans igitur Sanctus lacte vberum B. Nessæ, vxoris Beoani artificis oculos suos, ibi illico lumen recepit: & videns lucide cælum & terram, gratias egit Deo suo, & benedixit illam fæminam & suum conceptum: & commendans per eamdem fæminam Nessam orationem suam, & benedictionem S. Itæ, reuersus est gaudens in Christo cum suis ad Monasterium suum.

[8] Cum B. Nessa partui proxima esset, venit cum suo marito ad monasterium S. Itæ alloquentes eam: [ipsa Sororis benedictione munita,] cumque reuersi essent, tenuerunt dolores partus Nessam; & sedit in curru: cumque S. Ita sonitum currus audiuisset f, ait suis; Sub rege sonat iste currus: videte sub quo currit. Nuntij reuertentes ad Sanctam Dei dixerunt; Soror tua Nessa sola sedet in curru. Sancta ait: Vere sub rege sonat; quia filius, qui in vtero eius est, in regno cæli Dei gratia magnus sedebit.

[9] Veniens illa ad domum suam, peperit filium gratia plenum: & crastino die nuntiatum est S. Itæ quod Soror sua Nessa parturijsset filium: Et Sancta multum gauisa est, dicens: Vnde meruit Beoanus vt haberet talem filium, [parit Mochoemocum seu Pulcherium:] qui coram Deo & hominibus magnus erit, cuius memoria erit in æternum? Et addidit dicens: Ipse erit pulcher & senex. Inde dederunt ei nomen primum id est, Coemhghin g: sed hoc nomen euertit ipsa Sancta Dei, vocans eum per dilectionem nomine, quo vulgo nominatur, id est, Mochoemoc: quod Latine dicitur, Meus pulcher iuuenis h. A fonte iam baptismatis gratia Dei in signis & prodigijs cum eo apparuit.

[10] [qui cælestis ignis globo collustratus,] Quodam siquidem die mater eius pergens foras, reliquit filiolum suum in conclaui solum dormire; retro autem aspiciens, vidit globum igneum per domum sursum ascendere. Celeriter recurrens ad domum & clamans, ignis euanuit, & nullo modo apparuit: sed inuenit paruulum vultu hilarem, forma rubicunda, vt nec posset videre, vel attingere eum. Hoc modo ostensum est matri suæ. Omnes hoc videntes vel audientes non dubitabant sanctum infantulum igne sancti Spiritus visitari.

[11] [ad annum æt. 20 sub amitæ institutione manet:] Post hæc pater & mater eius ad S. Itam venerunt, dicentes: Gratia Dei, o Domina, in tuo puerulo, nostro filiolo, mirabiliter apparet, & non est conueniens nostris moribus carnalibus, & non potest nobiscum habitare: quia nos sumus carnales, ipse vero spiritualis. Quibus S. Ita ait: Ducite illum huc: me enim oportet nutrire eum: & per viginti annos Beatissima Abbatissa Ita in moribus honestis scientiaque litterarum instruit eum Deo, nominans eum nomine, de quo supra diximus, Mochoemhog, vt Sacerdos fieret, & locum Deo ædificaret. Et prædixit Sancta Dei, quod in hoc loco, in quo S. Mochoem hog ad cælum migraret, ciuitas in honore eius cresceret ibi. S. Mochoemhog ait ei: Fiet, pia mater, sicut tu dicis.

[Annotata]

a Sumpsit ea originem a Conmaco, inquit Colganus, Vltoniæ Rege, qui regno pulsus a priuigno, & dux militiæ in Connacia sub Alildo, complures illustres tota in Hibernia familias de se propagauit: a cuius primogenito patri cognomine vasta olim regio Conmaione dicta sit, nomine ex parte adhuc superstite in Galuiensi Comitatu.

b Est ea regio (vt liquet ex S. Senani Vita VIII Martij) ad Borealem Sinanni ripam, eiq; ad alteram ripam obiecta est ea, quæ simpliciter dicitur Hiconallia, atque ab Tuamonia, quæ hic vocatur Hiconallia Gabra, dirimitur amplo illo quinque fere milliarium æstuario. Mirum est autem ex hoc loco inferre Colganum sub vno Domino fuisse vtramque regionem, quando ista scribebantur: cum in Vita S. Itæ, quam ab eodem putat esse auctore, vtriusque gentis duces bello inter se decertasse narrentur. Eam Vitam dedimus XV Ianuarij, quo colitur, in eaq; vidimus num. 16 eadem fere, quæ hic de Pulcherij parentibus narrantur, contractius tradita.

c Sed ibidem dicitur ipsa. Ita exiuisse in campum: quæsiuisse caput, quod se ad eius preces eleuarit in aëra, truncoq; superimpositum a Sancta, eidem adhæserit; ac demum post horæ vnius spatium vitæ restitutum esse, qui mortuus fuerat.

d Colitur, Colgano teste, XIV Augusti: quo die plura dicemus de eius monasterio & ciuitate, in hunc vsque diem Episcopali, etsi multum imminuta.

e Tacet auctor quod S. Ita indicauerit, locum in quo esset Beoani vxor inuenienda: sed hoc satis clare deducitur ex eo quod subiungitur: & cum intraret plebem Corcobaiskind: quia huc non potuit perueniti, nisi transito æstuario cis quod B. Ita suum habebat in Hiconallia monasterium: vt prius fuerit hac transeundum quamillue veniretur,

f Vide simile quid circa S. Brigidam. I Febr. S. Coemgallium X Maij, S. Maidocum XXXI Ianuarij & quod in Commentario ad Acta S. Patricij dicemus huc applica.

g Id est, Pulcher natus, inquit Colganus.

h Mo enim, vt obseruatum sæpius, particula est indicans amorem, obseruantiam, vel possessionem rei cui præfigitur, in nominibus proprijs apud veteres Hibernos vsitatissima.

CAPVT II
Fit monachus sub S. Comgallo: cellam in Enchatrum, monasterium in Liath-mor ædificat.

[12] Tvnc cum benedictione & licentia parentum suorum & gloriosæ nutricis suæ Itæ, [Monachus sub S. Comgallo factus,] quæ sua matertera erat, acceptis quinque discipulis secum in aquilonarem Hiberniæ plagam, id est, in prouinciam Vltorum ad sanctum Abbatem multorum monachorum Comgallum a S. Pulcherius perrexit. Sanctus autem Comgallus accepit eum cum lætitia, & apud ipsum post plurimos dies S. Pulcherius ordinatus est Sacerdos.

[13] Quadam die S. Comgallus & S. Pulcherius simul orantes, Prior monasterij sui, [visionem de vno dæmone aulam regiam,] in quo tunc erant illi, venit ad eos, dicens; Miror multum, o amici Dei, visionem, quam Dei concessione iam vidi in via, qua veniebam, & inde timore & horrore mea mens turbatur. Vnum enim dæmonem super castellum Regis, quasi in otio sedentem vidi; multitudo autem maxima dæmonum, supra circuitum huius nostri monasterij, quasi parata ad prœlium constat atrociter. Gratia iam Dei illi Priori ostendit hanc visionem; sed species eius immutata est timore & horrore dæmonum. Tacens adhuc S. Pater Comgallus, ait S. Pulcherius; Surgamus, Pater, & agamus Deo gratias; [multis monasterium obsidentibus,] quia fratres seruitium Dei tenent, & in nos iniquum surgit odium, quando diabolus multitudinem dæmonum ad locum nostrum congregat. Vbi autem diabolo inseruitur, vnus dæmon ibi in otio videtur, quasi præpositus expectans seruitium suum. Illuc enim mittit Rex milites suos in armis bellicosis, vbi contra eum fortiter pugnatur: vbi autem pacem habet, illuc tantum nuntium mittit. Ita iam agit Diabolus contra resistentes sibi.

[14] Tunc ait sanctus senior Comgallus: Veraciter fili, quod Deus seruo suo ostendit, exposuisti: [apte exponit;] Ait ei S. Pulcherius; Surge Pater & arma spiritualia nostra fortiter teneamus & oremus ad Christum, vt videant Fratres virtute Christi dæmones hinc fugientes, & vt ipsi in Christum nobiscum confidant, hoc videntes cum Priore suo. Tu circumda monasterium a sinistra, ego autem ad dextram: & proijciamus dæmones, imperantes eis in Christi nomine, ne huc iterum se congregent vsque ad diem Iudicij. Sic agentes Sancti, multi viderunt dæmones scurriles in fugam: & peruenientes ad castellum Regis sederunt ibi quasi in prȩsidio. Fratres hoc videntes, & deinde audientes, multum firmati sunt in Christo. Illud castellum Rath-Theammain vocatur, in quo erat Rex Vltorum: monasterium autem vocatur Beanchor, in quo & in cellis sub S. Comgallo tria millia Monachorum fuisse perhibentur b.

[15] [dimittiturq; ad noui monasterij erectionem,] Postquam hoc vidit S. Pater Comgallus, dixit ad B. Pulcherium: Fili, patrem aliorum oportet te esse, & locum Dei ædificare, vbi ipse tibi annuerit. Et missi sunt simul hi Patres cum suis discipulis a S. Comgallo, vt in diuersis locis per Hiberniam Christi famulos nutrirent, id est, S. Pulcherius, & Beatissimus Lachteanus c, qui fundauit egregium Monasterium Achadhur, id est, ager viridis seu mollis, propter humiditatem riuulorum, qui transeunt ibi; & multa alia sancta loca ab eo constructa sunt; & S. Molua d, filius Cochei, & S. Finnbharrus e, & S. Luctichernus f: hi omnes probati inuenti sunt in Christo Iesu.

[16] Sanctus quoque Pulcherius cum monachis suis ad locum, nomine Enachtrum g, qui est in monte Bladhma h in regione Lageniensium, venit, & cœpit ibi cellam ædificare. [ædificat in Enachtrum,] Quidam vero sæcularis homo venit ad eum dicens; Noli hic in cassum laborare: quia locus iste tuus non erit. Cui S. Pulcherius dixit: Hic iam manebo, donec quis manum meam trahens, me vi expellendo teneat. Tunc ille tenuit manum viri Dei, volens expellere eum. Ait ei S. Pulcherius; quo nomine vocaris, o homo? Ille ait: Bronach est nomen meum, quod Latine dicitur tristis. Cui dixit vir sanctus; Congruum tibi nomen habes; quia hic & in futuro tristis eris. Tu hinc iam Dei nutu & generatio tua a Duce huius regionis eris expulsus: ego vero ero in hoc loco, donec vir Dei, Coemhanus i nomine, ad me veniat: [locum S. Coemhano cessurus.] cui dimittam hunc locum, qui erit agnominatus, ex hoc loco, cuius resurrectio erit hic. Ille homo audiens talem prophetiam, & sciens suum reatum contra Ducem, sine pœnitentia post iniuriam factam in ira recessit; & illico contigerunt ei omnia, quæ prædixerat vir sanctus. Et cum B. Coemhanus ad S. Pulcherium illuc venisset, dimisit ei locum illum; qui mansit ibi in magna sanctitate vsque ad obitum suum: sanctus vero Pulcherius ad regionem Mumoniæ perrexit.

[17] Veniens siquidem S. Pulcherius ad Orientalem plagam Mumoniæ, quæ dicitur k Eile, contra Occidentalem terram Laginensium, [In Helia regione] quæ Ossraighi nominatur, accepit ibi locum, qui vocatur Cluain-mor. Demum vir sanctus Pulcherius perrexit salutare quemdam potentem Dominum, nomine Coemhanum, manentem prope in suo castro, quod dicitur Raith-eanaigh. Ille vir religiosus & fidelis erat, & ecclesiam habebat in suo castello; qui benigne suscepit virum Dei & honorificauit eum. Manens itaque sanctus vir in quodam noctis spatio in illa ecclesia, vxor Coemhani respiciens foras de solario, vidit ecclesiam muro igneo circumdari omni parte: & vocauit virum suum, & vidit ipse similiter. Tunc intellexerunt se mirabilem hospitem habere; [celesti lumine cognitus,] & ipse visitatione Angelorum stans in ecclesia visitatur: & mirantes reuersi sunt, & Deo gratias egerunt. Crastina autem die vir ille dixit ad S. Pulcherium: Domine scimus, quia homo Dei es, & multi venient ad te, & non poteris spatiosum in hac plebe mea angusta locum inuenire: sed amabo eamus ad Dominum meum, Ducem regionis Eile, vt det ipse tibi locum aptum & spatiosum: & hoc placuit viro Dei.

[18] Antequam ipsi venissent ad Ducem, suus magus dixit ad Ducem; Vir quidam ad te, Domine, hodie veniet; & si permiseris eum habitare in hac regione, potestas huius terræ contingit ei, & potens erit, [oblatam sibi ab Duce arcem respuit;] & Dominus tuæ regionis semper. Dixit Dux ad magum; si ipse in armis venerit ad me, fortiter resistam ei: sin autem mitis prædicator Christi, cui credidimus, simpliciter venerit, mihi placet. Postea S. Pulcherius cum suo ductore ad castrum Ducis peruenit, & Dux videns eum, lætus multum in aduentu eius effectus est, & genua flexit ante pedes Sancti. Dux vero audiens S. Pulcherium, repletus Spiritu sancto ait; Serue Dei viui, ecce offero tibi arcem meam regalem cum omnibus, quæ in ea sunt, & cum agris suis. Cui vir sanctus ait; Gratias Deo agamus pro bonitate tua, cultor Christianæ fidei; sed tamen hic non ero neque castrum tuum accipiam, sed quære mihi aptum locum in deserto; quia plus mihi placet.

[19] Post hæc Dux ait: Habeo quemdam locum in deserto valde secretum, [desertum idoneum admittit,] magna & densissima sylua consitum iuxta grunnam stagni Lurgan positum, & ipsum tibi & Deo offero cum terminis suis, si placet tibi. Et hoc sancto Dei multum placuit; & iussit Dux subulco suo, qui bene sciebat deserta, ducere sanctum Dei cum discipulis suis ad prædictum locum; qui renuit, dicens: Non possum ire Domine cum eo, quia plurimi porcorum meorum desunt, quos debeo quærere, nesciens quid illis accidit. Cui Sanctus ait; Veni mecum, & cum reuersus fueris, inuenies porcos tuos omnes, quos quæris, in platea huius castri incolumes. Subulcus iam credens verbis Sancti, lætus perrexit cum eo; & cum reuersus esset cum benedictione, porcos suos, sicut dictum est sibi, inuenit.

[20] Cum iam peruenit sanctus Pulcherius ad illum locum, cymbalum suum clare sonuit. [& cymbali indicio,] Veniens enim a nutrice sua sancta Virgine Ita sanctus vir Pulcherius, ipsa cymbalum paruum dedit ei, dicens; Hoc cymbalum mutum erit, donec peruenies, fili, ad locum resurrectionis tuæ: ibi autem clare sonabit. Audiens autem vir Dei vocem cymbali sui, gaudens Christo gratias egit: sciens se resurrecturum ibi. Illico S. Pulcherius inuenit illic sub vmbra cuiusdam arboris maximum aprum setis suis valde canum; qui deponens feritatem suam, mansuetus stetit ante Sanctum Dei. Tunc ad discipulos ait Sanctus: [Liathmor construit,] Sicut est color apri istius, ita erit nomen loci huius in æternum. Canus enim Latine, Liath Scotice dicitur, & nominatur ipse locus eodem nomine, id est Liath. In primis triduano ieiunio S. Pulcherius ipsum locum Deo consecrauit.

[21] Visitatio Angelorum antea frequentabat ipsum locum, quod ostensum est S. Episcopo l Colmano, filio Daire. Ipse enim erat in suo monasterio, [in loco angelicis apparitionibus pridem honestato,] quod Scotice dicitur Doire-mor, id est, nemus magnum: & est positum in confinio Mumuniensium & Lageniensium, sed tamen positum est in regione Mumuniensium, in regione scilicet Eile. Qui Colmanus Episcopus de gente regali Mumoniæ, id est, Eoganacht natus est. Quidam de fratribus eiusdem Episcopi perlustrans prædictam syluam, antequam illuc venisset S. Pulcherius, detulit inde dulcia poma: & dedit ea sancto Episcopo: interrogās eū Episcopus vnde attulit poma? ille inquit; De illa sylua attuli tibi Domine. Tunc ait ei S. Colmanus Episcopus; Multitudo Angelorum ascendentium & descendentium sæpius mihi de illa sylua apparet, quasi examen apum: ibi iam erit magnus de familia Domini exercitus. Ille ait; Da mihi pater licentiam eundi illuc, & manendi illic. Ait ei S. Colmanus; Vade in pace, & si potueris ibi habitare, vadam ipse ad te, vt sit ibi resurrectio nostra. Ille autem quinque monachos incipientes operari ibi inuenit, quos videns nihil moratus reuersus est, & indicauit Colmano Episcopo. Beatus Colmanus dixit ei; ille locus a Deo seruatus est illis: Vade igitur, Frater, & interroga Abbatem illorum, si ipse veniet ad me, an ego ibo ad illum? Hoc audiens S. Abbas Pulcherius ait; Ego ad summum Pontificem ibo: ego enim debeo sanctis eius instrui exemplis.

[22] [& per Colmanum Episcopum oblata.] Et gauisus est sanctus Episcopus in aduentu eius multum, & præcepit ei Pontifex in caritate balneare: & beatus Abbas propter obedientiam se balneauit. Postea colloquentes inuicem Sancti, videlicet Episcopus Colmanus & Abbas Pulcherius, Episcopus prophetauit dicens: Mi Frater & conserue in Christo, frequenter iste locus meus desertus erit, vt nec saltem Presbyter possit hic habitare, propter bella, quæ in confinio sæpius erunt: tuus autem locus semper habitabitur & in magis crescet. Dixit ei S. Pulcherius: Ego, Pater, propter honorem tuum præcipiam, vt de loco meo, vbi fuerit iste desertus, Sacerdos huc veniat, & celebret hic. Intersunt enim quatuor milliaria inter ista loca, & non plus. Deinde firmantes inter se inuicem amicitiam, & benedicentes se inuicem & loca sua, B. Pulcherius ad suum locum cum suis regressus est: mansit autem in suo loco sanctus Episcopus. Inde cœpit S. Pulcherius ædificare monasterium in suo loco, & creuit ibi ciuitas sicut prædixit beatissima Prophetissa S. Ita, quæ Ciuitas Liath-Mochoemoc vocatur: Et dispersa est longe lateque fama religiositatis B. Pulcherij, & confluebant multi ad eum vndique, & subdebant se iugo Christi sub ipso.

[Annotata]

a Cœpit is in suo Benchorensi monasterio discipulos colligere circa annum DXLIX; & vsque ad DC eorum regimen ibidem tenuit, vti se ostensurum promittit Colganus.

b Id ne mireris, nota in S. Comgelli Vita dici has cellas fuisse non solum in regione Vltorum, sed per alias quoque Hiberniæ prouincias; per quas distributos monachos in vnum Benchorense cœnobium compingit Colgani marginalis nota.

c Vide dicenda de eo ad XIX Martij.

d Huius frequens mentio est in Vita S. Maidoci Fernensis Episcopi XXXI Ianuarij, qui eo vsus Confessario est: Vitam Colganus promittit ad IV Augusti: sed vereor ne ea S. Lugadij sit Abbatis Clonefortensis, qui fuit filius Cartachi, Comgalli discipulus etiam ipse.

e Corcagiensis Episcopus XXV Septembris colitur, in eumq; optime conuenit ratio temporis, quod nescio an ostendi possit de Abbate istius nominis alio Inisdamhlensi IV Iulij, vel Kill-cungano IX Septembris reeurrente: quorum alterum Colganus mallet quam istum Episcopum, cum in eius Vita alij recenseantur magistri eius, & nulla mentio fiat de eiusdem apud S. Comgallum discipulatu quod ei facile concedam; si modo in illorum aliorum Vitis aliqua fiat Comgalli mentio, aut saltem eodem cum Corcagiensi tempore ostendantur vixisse.

f Apud Colganum mendose Luchernus: is fortasse qui in Vita B. Itæ nominatur videturq; fuisse Inis-tomensis in Tuamonia Abbas, & coli XXVIII Aprilis.

g Est ecclesia, inquit Colganus, hodie parochialis superioris Ossoriæ.

h In Vita S. Comgalli Blæonia, Cambdeno Bloem, apud Mereatorem montes Blemy & Blaine.

i Colitur is, teste Celgano, in loco prædicto III Nouembris.

k Alias Elia siue Helia.

l Colganus ait eum istic coli XX Maij.

CAPVT III
Res cum Ducibus Eliæ & Rege Casseliæ gestæ.

[23] [Ronanus volens Pulcherium pellere,] Postea supradictus Dux, qui benigne suscepit S. Pulcherium & locum suum ei dedit cum alijs donis, mortuus est: alius quoque surrexit post eum Ronanus nomine filius Bledini, qui decreuit S. Pulcherium de finibus suis expellere: & venit cum militibus multis in furore iræ Sanctum Dei expellere cum contumelia: sed ipse descendens in locum, pedes eius adhæserunt solo, nec vllo modo potuit se mouere de loco: vidensque quosdam monachos, vocati sunt ipsi ad eum, & dixit eis: Vocate sanctum Abbatem vestrum ad me; [solo affigitur,] ecce enim miraculum in me factum est; quippe quia mala cogitatio contra Sanctum Dei erat in corde meo. Dixerunt ei monachi: Ipse Deo modo sacrificium offert; & postea Tertiam cantabit Horam, & antequam hæc fient non audemus ei indicare. Celebrata igitur Tertia, indicauerunt Sancto Fratres quod accidit Duci. Respondit Sanctus: Hodie foras non egrediar, donec sit Nona celebrata; mansit itaque Dux eodem modo vsque ad Nonam immobiliter. Cantata iam Nona, S. Pulcherius venit ad Ducem, dicens ei: Tyranne, quid prodest tibi modo tua terrena potestas & crudelitas? [& se suaque solutus Sancto offert.] tu venisti destruere hunc locum, in quo sepelieris vtique. Dixit ei Dux: Serue Dei, quæcumque mihi dixeris ego faciam; sed quæso solue me de hoc vinculo. Tunc iussit ei Sanctus abire, & illico solutus est: statimque coram principibus suis eumdem locum, sicut antecessor suus, obtulit Deo, & seipsum suamque generationem in illo loco sepeliri decreuit, & benedicens eum vir sanctus, gaudens recessit; qui valde erat obediens S. Pulcherio, & Sanctus multum eum diligebat.

[24] Et factum est post tempus quod mortuus est Dux Ronanus, & sepultus est apud S. Pulcherium, [pro quo defuncto orat Pulcherius,] sicut ipse adoptauit. Post mortem autem Ronani, quidam scriba ad monasterium S. Pulcherij venit, & audiens ipse Sanctum Dei commendantem Ronani Ducis animam Deo, increpauit multum Sanctum de commendatione animæ viri, qui in voluptatibus suis de seculo migrauit: & S. Finianus tunc in monasterio Liath cum alijs Sanctis erat, & ille scriba magnum conflictum ante S. Finianum contra B. Pulcherium de anima Ronani Ducis suscitauit. Sed sanctus vir Pulcherius opponens multa exempla illi de clementia diuina, ait; Anima Ronani est in potestate Dei, vt indulgeat ei peccata sua propter me; vt scias, qui es cæcatus in tua scientia, quia ita est, & quod tua contentio sit inutilis, mors tibi imminet, & sepulcrum tuum ignotum erit semper omnibus hominibus: sed te non execrabo, ne sis expers regni Dei. Et discedens ille scriba insperatus nutu Dei a suis mortuus est, & vbi sit sepultus omnibus ignotum est, iuxta verbum viri Dei S. Pulcherij.

[25] [& filium eius occisum sepelit;] Post hæc Suibhne, filius Diarmada, Ducatum regionis Eile arripuit. Ipse enim Foelanum filium Ronani Ducis de regione expulit, & erat exul ab eo. Sed post tempus S. Mochoemocus pacem fecit inter eos. Slebinus autem filius Suibhne occidit manu sua per dolum Foelanum filium Ronani, quem sibi & patri suo per fidem commendauit S. Pulcherius. Hoc audiens S. Pulcherius, nimis sibi displicuit, & ipse iuit ad corpus eius afferendum ad sepulcrum: & ponens S. Pulcherius mastigiam suam in terra, ibi oblitus est eam; quæ creuit in magnam arborem, quæ vsque hodie manet, & ipsa nomine Mochoemoc vocatur in signum virtutis. Venientes ad Monasterium S. Kanichus Abbas venit illuc, & volentes corpus humo tradere, B. Kainnichus dixit ad S. Pulcherium: Hunc hominem, qui repente occisus est, non debes sepelire inter monachos tuos. Et respondit S. Pulcherius; [eumq; ad monachorum sepulcra transferendum,] nolo contradicere tibi, Pater; sed sepelietur corpus eius seorsim interim: sed tamen anima eius coram præsentia Dei in cælo est; & ideo resurrectio eius debet esse inter monachos, baculus meus & chrysmale cum ipso interim in externo loco sepelientur, & inde non soluentur, donec huc corpus Slebini, qui istum iuuenem occidit infideliter, veniet. Manus eius iam citius vindicta Dei a latere suo cadet, de qua istum occidit; & inde statim morietur, & hic sepelietur. Veniet, autem iterum iste Foelanus, & postea sepelietur inter monachos. [& occisoris pœnam prædicit:] Et sic omnia facta.

[26] Slebinus autem, cadente dextra manu eius a latere suo, mortuus est: & veniens corpus eius ad monasterium, euolutum est corpus Foelani de sepulcro, & tunc lauatum est aqua & stantibus omnibus ipse ante Sanctum reuixit, & accipiens ipse sacrificium de manu S. Pulcherij, ait ei: Fili mi, vis hic in sæculo ad tempus viuere, an nunc ad cælum migrare? Ille autem dans clara testimonia de requie iustorum, & de pœnis impiorum, ait ad S. Pulcherium: Domine Pater, gloria huius sæculi nihil est, dimitte me ergo citius ad Christum migrare: & benedicens eum Sanctus illico emisit feliciter spiritum; & sepultum est corpus eius in digno honore inter monachos. [qua pater tyrannus ad pœnitentiam adducitur,] Slebinus autem occisor eius foris sepultus est, vbi erat prius Foelanus humatus. Suibne autem Dux pater Slebini videns Dei vindictam repente in filio suo euenisse, venit & egit pœnitentiam ante S. Pulcherium dicens; Domine sancte pater & magister, Christi fidelium pastor, ego patiar libenter martyrium, seu in peregrinationem ibo longinquam si iusseris: & si quid mihi dixeris, Christo me iuuante, complebo. Videns vir Dei visitatum vera pœnitentia, ait ei; Confitere peccata tua, & esto de cetero fidelis in omnibus, & eleëmosynas Christi Ecclesijs pro anima Ronani antecessoris tui da; quia promptus est Deus ad se conuertentibus dare indulgentiam. Ipse iam Dux egit, quæ sibi præcepta sunt, gaudenter, & in castello suo, in quadam insula in medio fluminis Syure, bono fine obijt.

[27] Aliquando Failbhe-Fland a Rex Mumenensium, qui regnabat in arce regali Cassel, [Rex Falbeus cum Pulcherio contendens,] iussit suis aurigis pascere equos suos in agro monasterij S. Pulcherij, in quo erat fœnum multū. Hoc audiens S. Pulcherius properauit illuc, & aspere expulit equos de agro suo, & male eos tractauit. Cum hoc nuntiatum esset Regi, iratus iussit suos obsides regionis Hele, quos tenebat in vinculis, interfici, nisi Dux Hele & parentes obsidum S. Pulcherium de suis finibus expellerent. Sciens vir Dei hoc edictum, perrexit velocius ad ciuitatem Cassel alloqui ibi Regem, & irati altercantes ad inuicem, Rex ait sancto viro: Calue parue, tibi honor hic non dabitur, sed de regno nostro eris expulsus. Ait ei, Sanctus, si ego sum caluus, tu eris luscus. [oculo mulctatur:] Ad hanc vocem acerbi dolores vrere oculum Regis intolerabiliter cœperunt, & illico exstinctum est lumen eius: & amici Regis magnis precibus virum sanctum rogauerunt, vt in Dei nomine Regem adiuuaret, & ait Sanctus: Dolores eius prohibebuntur; sed lumen non videbit. Tunc Sanctus benedixit aquam; & lauans Rex exinde oculum suum dolores sui releuati sunt, sed priuatus est lumine; de quo non curabat Rex, quia dolores cessauerunt torquere oculum suum: & ita dormiuit sequenti nocte Rex.

[28] [exhibentur ei Sancti] In ipsa scilicet nocte visio mirabilis diuina dispensatione apparuit Regi; vidit enim seniorem pulcrum cum forma fulgurea ad se venientem, qui tenens manum Regis de sede sua duxit eum ad australem murum arcis Cassel, & posuit eum ibi; & vidit totum campum Femyn, cui imminet arx Cassel, plenum synodo candida Sanctorum, excelsa & pulcra forma. Tunc interrogauit Rex seniorem, quæ esset illa Synodus venerabilis. Dixitque senex Regi; sanctus Archiepiscopus Patricius Patronus Hiberniæ, & omnes sancti Hiberniæ cum eo sunt in Synodo ista, qui veniunt adiuuare Sanctum Pulcherium, quem tu despicis. Dico tibi, o Rex, quia, nisi dederis ei placitum suum, cito morieris & eris mersus in profundo inferni.

[29] Adhuc dormiebat Rex, & vidit quod iterum tenebat senex ille manum suam, [Sanctæq; Hiberniæ ad Pulcherium iuuandum collecti:] & ducens eum secum, statuit eum supra murum aquilonarem arcis: apparuitque visio similis priori, id est, campus Monael plenus choris pulcherrimis, qui candidis velaminibus tegebantur. Arx enim Cassel in confinio duorum speciosorum camporum constat, Femyn scilicet & Mossadhe. Et interrogans iterum Rex seniorem, dixit ei senior; Gloriosissima Virgo Brigida ibi est, & S. Ita cum omnibus Virginibus Hiberniæ, quæ in adiutorium S. Pulcherij venerunt, quem tu offendisti iniuste. Et ecce prædico tibi, o Pater patriæ, nisi dederis ei voluntatem suam, peribis, & nullus de semine tuo regnabit in æternum. Postea senex discessit ab eo, & surrexit Rex de somno: & euigilans quod vidit suis amicis & consiliarijs enarrauit. qui dixerunt ei; Nisi feceris, quod tibi præceptum est, dies tuus finitus est. Crastina siquidem die sedens pro tribunali Rex, vocatus est S. Pulcherius ante se, & narrauit ei coram omni populo ea, quæ ostendit ei Angelus in somnis. Vir sanctus gratias Deo egit, & Sanctis suis; & voluntatem S. Pulcherij Rex humiliter compleuit: & benedicens Sanctus Regem, remisit Rex eum ad suum monasterium cum magno honore.

[30] [idem a Pulcherio increpitus,] Alio tempore Rex Cassel Failbe-Fland offendit Colmanum Episcopum filium Daire, amicum S. Pulcherij, cuius superius mentionem fecimus, & rogauit S. Pulcherium vt veniret secum ad Regem; & pergentes sancti ambo ad Regem venerunt. Rex tunc erat in supradicta Ciuitate regali Cassel. Renuit iam Rex consentire Sanctis, sed superbe in sua potestate respondit eis. Tunc ait ei S. Pulcherius: Non decet te ita respondere Summo Pontifici, qui est sanctissimus secundum Deum, & non est minor te secundum nobilitatem huius sæculi; de vna enim natione orti estis sed duo dæmones dominantur tibi, [fornicationis] equitantes super te semper, id est, dæmon elationis & alter fornicationis. Respondit Rex, Quomodo sciam, si ita habitant in me. S. Pulcherius ait ei: Habebis signa, vna fœmina, quam diligis, hac nocte morietur, & duo equites in equis albis cras primo mane ad te venient, & confabulabuntur tecum, & nescies vnde venient, aut quo vadent. Tunc Rex perterritus his dictis, petiuit indulgentiam, & voluntatem Sanctorum pie adimpleuit.

[31] [& superbiæ,] Hoc videns B. Pulcherius dæmoni, qui superbiam Regi suadebat, ait; Fuge, seminator loliorum, de isto loco, & sede super lapidem illum, donec ad te veniet socius tuus, & loquar ego ibi vobiscum. Deinde alium dæmonem, qui libidinem in Rege incendebat, expulit post socium suum: qui dixerunt Sancto; quo ibimus modo? Dixit eis Sanctus; Ite in duas illas rupes, [dæmonibus liberatur.] quæ sunt in latere aquilonari huius arcis Cassel, vbi non est accessus hominum, & nemini inde nocebitis vsque ad diem iudicij. Et ille loeus ab illo tempore formidolosus est: & sæpe terrentur, & perturbantur animalia, quæ illuc difficile scandunt, & clamor & murmur eorum ibi sæpius auditur. Rex autem hæc omnia sciens gratias egit Deo, & Sanctos eius honorabiliter remisit ad sua.

[Annotatum]

a Colganus ex Annalibus patriis hunc Regem obiisse ait anno Christi DCXXXIII regni XIV vel XXIII.

CAPVT IV
Mortui suscitati: familiaritas cum S. Kainnecho.

[32] a [Vt periculo Fratrem eximat,] Qvidam de monachis S. Pulcherij ad Occidentalem plagam monasterij in sylua propinqua laborabant; sed vnus eorum separabat se ab alijs seorsum, & abscidit solus magnam arborem: cadens autem arbor constrinxit caput Fratris contra aliud lignum; &, mirum dictu! caput non fregit, sed Frater inde non potuit se mouere, nec potuit loqui. Fratres autem, cum venisset hora, reuersi sunt ad domum, putantes illum Fratrem secum venisse. Sedentes postea in mensa, respexit pius pater Pulcherius Fratres: non videns illum Fratrem, interrogauit, vbi ipse esset: & profitentes omnes se nescire, ait Pater sanctus: O Filioli mei, Fratrem vestrum in magno obliti estis periculo. Hæc dicens, surrexit illico de mensa, & sequentes eum Fratres, perrexit recto itinere ad locum, in quo Frater erat in equuleo: sed nullo modo potuerunt eum iuuare: si enim lignum abscinderent, statim Frater periret. [arborem cæsam verbo erigit:] Hoc magnum videns S. Pulcherius periculum, conuersus ad arborem, dixit: Præcipio tibi in nomine Patris & Filij & Spiritus Sancti, surge & sta in gradu tuo pristino. Ad hanc vocem arbor illico paullatim surrexit, & stetit in statu suo firmiter: sed signum scissionis in ligno multo tempore, quo stabat, videbatur. Pater iam sanctus & sui monachi recipientes suum Fratrem incolumem de tanto periculo, gratias Deo egerunt, & cum gaudio reuersi sunt ad suam cellam.

[32] [tres mortuos suscitat:] Alio quoque die monachi S. Pulcherij metentes suam segetem, tres Fratres subito in rure sunt mortui. Hoc videns sanctus vir, citius perrexit ad eos: displicuit enim sibi valde quod monachi sui subitanea morte perirent: & benedixit aquam, quæ diuinitus postea vim vini habuit; & cum aspergeret aqua mortuos, surrexerunt viui, sed erant inualidi; gustantes autem illam aquam, firmi facti sunt, & cum ceteris operati sunt, & comederunt, & in multis diebus postea vixerunt. Rediens inde sanctus vir ad cellam, vidit quamdam arborem plenam fructu, qui erat hominibus inutilis præ amaritudine nimia; benedixitque signo sanctæ Crucis arborem, & fructus eius illico in dulcedinem conuersi sunt. [fructus amaros reddit dulces,] Hæc tria miracula vno die per sanctum virum diuino nutu facta sunt, id est, vinum de aqua factum est, mortui resuscitati sunt, & amaritudo conuersa est in dulcedinem.

[33] [Fratrem iuuenem defunctum vitæ restituit: & senem decrepitum permittit migrare ad Christum.] Duo Fratres aliquando in monasterio S. Pulcherij infirmabantur, iuuenis & senex decrepitus; absente vero sancto Patre, iuuenis ille mortuus est & sepultus: senex autem viuebat. Reuertente itaque S. Pulcherio, orans ipse ad Dominum ait: In quo merui Domine mi Iesu Christe, iuuenes meos, quos tibi vellem nutrire, vt tibi seruirent, mori in iuuentute firmos; & senes decrepitos, quos vis corporea deserit, viuere? Hæc dicens iussit sepulcrum aperiri, aitque mortuo suo: Surge in nomine Iesu Christi Filij Dei; & surrexit statim benedicens Christum Saluatorem omnium. Deinde interrogauit S. Pulcherius prædictum senem infirmum, si vellet migrare ad Christum: accipiensque tunc sacrificium senex emisit feliciter spiritum. Tunc Angelus Domini veniens ad S. Pulcherium dixit; Sicut tu scis & vis, Christi famule, dispone & iudica quamdiu vixeris, familiam tuam. Hoc priuilegium sibi datum a Deo, vir sanctus Pulcherius dispensauit diuinitus suis discipulis.

[34] [S. Cannichus conficit breui spatio iter vnius diei,] Quodam die constituto B. Abbas Kainnichus promisit se venturum hora Nona ad S. Pulcherium vsque ad Liath. Hanc promissionem S. Abbas Kainnicus oblitus est, vsque ad Nonam diei in suo Monasterio manens, Achadhbo videlicet in regione Ossrige: recordatus autem ingemuit ad Deum, quia non adimpleuit quod promisit Sancto & inspiratus Dei dispensatione cœpit currere: sed tam cito agitatus est, quod ipsam Nonam in Monasterio Liath cum S. Pulcherio cantauit: Deus qui eum conduxit citissime, ipse scit quid illi accidit, quia sibi & nobis latebat, nisi quod ipse viribus perambularet suis. Iter iam vnius diei multis peditibus inter ipsa duo Monasteria Liath & Achadhbo constat; & prȩcepit S. Pulcherius balneum præparari, [& coram S. Pulcherio sacrificat:] & ait S. Kainnicho; Canta nobis, Frater, interim Missam, donec Fratres de obedientia redeant: sed S. Kainnichus noluit. Sedētes postea in refectorio ad mensam, B. Kainnichus abscidit panem, sed sanguinis riuum de pane in terram concurrere Fratres viderunt. Tunc ei leniter dixit S. Pulcherius: Domine Pater, redeamus ad ecclesiam, & sacrifica Deo sacrificium laudis, quia hoc ego & Fratres valde ambimus. Et B. senior Kannichus tunc Missam Deo cantauit, sicut desiderabat S. Pulcherius. Reuersis autem Sanctis post sacrificium, panem nitidum sine abscissione viderunt: & gratias Domino Iesu Christo agentes, comederunt eum cum lætitia spirituali.

[35] [qui tribus fratribus mortem prædicit,] Alio tempore quidam Fratres ad monasterium Liath venerunt, volentes videre & alloqui S. Pulcherium. Tum sanctus vir cum fratribus suis laborabat in agro prope monasterium, & interrogantes quis esset S. Pulcherius, indicatus est eis. Videntesque eum super genua sua operantem mirabantur: alloquentes autem eum, prophetauit eis dicens: Fratres cogitate de remedio animarum vestrarum: mors enim imminet vobis, & cito omnes moriemini, nisi ille puerulus, qui est vobiscum. Illi de hoc vaticinio dubitantes pœnitentiam egerunt: & post paucos dies mortui sunt. Ipsi enim numero quinque erant, & puerulum eorum retinuit apud se S. Pulcherius, & ipsemet docuit eum, & postea euasit in sanctum virum, quem S. Daganum Abbatem vocauit, qui iam b suo monasterio, nomine Inbher-Daoile in Oriente Hiberniæ plaga in regione Lageniensium, [& Dagano discipulo suo,] scilicet in plebe Dalmascorb posito iuxta mare iacet, & alius puer cum S. Dagano apud S. Patrem Pulcherium legebat.

[36] Quodam quoque die S. Pater Pulcherius dixit B. Dagano: Fili, si bene legeris, Communionem Corporis & Sanguinis Christi antequam morieris de manu mea accipies. Sed post paucos dies iste puer sanctus occisus est. Gens enim Ossraighe venit deuastare regionem Elle, & illo die S. Daganus cum suo sodali vitulos monasterij custodiebant: [ab hostihus decollate,] ceteri enim omnes in diuersis operibus occupabantur. Satellites autem Ducis Ossraighe contingentes pijs pastoribus, decollauerunt S. Daganum, alter vero iniugulatus euasit. Tunc erat S. Kainnichus in monasterio Liath, & veniens iniugulatus, qui euasit, ad Sanctos Pulcherium & Kainnichum cum suis Fratribus, & gratia Dei illico ipsum per Sanctos sanauit. Corpus autem S. Dagani tamquam truncum reductum est ad monasterium & caput cum eo: & ait S. Pulcherius ad S. Kainnichum: Huic iuueni, sancte Pater, promisi Communionem Dominicam ante mortem dare, sed adhuc non compleui: diuina virtus in eo per nos magnificetur. Coniunge igitur, Pater, caput eius corpori suo, aut roga Deum vt reuiuat. S. Kainnichus ait; [cum S. Kainnicho orans restituit vitam.] In Christi nomine caput coniungam corpori; tu vero pete Deum remittere animam suam huic. Componens B. senex Kainnichus caput fortiter adhæsit corpori, sicut antea; sed cicatrix, quasi circulus, circa collum vsque ad obitum suum permansit. Orans autem S. Pulcherius, tenensque S. Kainnichus eum adhuc suis maninibus, felicissimus iuuenis Daganus surrexit viuus, & sanus ad Sanctos, benedicens Dominum: & accepit Communionem de manibus S. Pulcherij, sicut promissum est ei: & postea longo tempore ipse S. Daganus vixit, cuius vita miraculis claret, & in suo loco memorato Pater multorum monachorum extitit.

[37] cQuodam tempore Colmanus, filius Feraidhe, Dux Ossraighe, putans inimicum suum, nomine Finanum, ante se fugere ad monasterium S. Pulcherij, & ibi latere, venit: scrutatus est omne ædificium monasterij ad perdendum illum. Cui ait S. Pulcherius; [immunitatem Ecclesiasticam violatam vlciscitur:] Contra te a Deo meo tres petitiones petiui, sed duæ negatæ sunt, tertia autem mihi concessa est. Prima petitio mea contra te erat, vt cito morereris; sed S. Fachannano Deus donauit, vt adhuc viuas quatuordecim annos. Secunda vero petitio erat, vt ne cælum habitares, sed propter sanctum Kainnichum conceditur tibi cælum habitare. Tertia petitio iam est, vt ante finem huius mensis a regno tuo sis segregatus, quæ petitio mihi a Domino donata est modo. Hæc verba audiens, Dux egit pœnitentiam, & obtulit oblationes Deo & S. Pulcherio. Et Sanctus ait illi: Eris iam expulsus potentia tua, & vix periculum mortis euades: sed quia sanctos viros amicos habes, in omni potentia tua post triduum dominaberis: & sanctus Kainnichus iam senex amicus meus in omnibus te adiuuabit. Postea Dux de tali prophetia gaudens, cum benedictione recessit.

[38] [& cum alijs Sanctis,] Quamdam cellam S. Pulcherius suo commendauit discipulo, qui vocabatur Mochumbe, & ipse ædificauit ibi primitus ecclesiam & refectorium. Interea S. Pulcherius & S. Kainnichus, & S. Molua filius Coche, & S. Mofecta conuenerunt vna nocte ad eamdem cellam; nullaque domus ibi tunc erat tecta nisi ecclesia sola. Et ille discipulus præpositus loci ait illis: Ite vos in ecclesiam, quia aliam domum paratam non habemus. S. Mofecta, qui dicitur & Fecheanus d, ait ei: Non; sed ibimus ad refectorium, quamuis sit nudum, & Deus noster non sinet ventum vel pluuiam super nos descendere hac nocte. Comedentes ibi Sancti, id est, in refectorio nudo & manentes illic, postea S. Molua dixit: In hoc loco, in quo facta est hæc nobis caritas tanta, abundantia diuitiarum semper erit. S. Pulcherius dixit: Hoc nudum culmen meum, sub quo Dominus nos hac nocte tempestiua defendit a vento & pluuia, [S. Mochumbæ benedicit.] benedictum erit, & clarum ædificium hic non deficiet vsque in æternum. S. Kainnichus dixit: Filius mortis in hoc loco non morietur. Ita Sancti benedixerunt illum locum, & benedictio illorum semper non fallitur ibi. Et recedentes inde Patres, ille pius discipulus Mochumbe, magister loci, ait eis; Me solum, Sancti Dei, hic dimittitis? Dixerunt ei Sancti: Spiritualiter hic tecum erimus: & tu eris Sanctus in hoc loco, & tu nobiscum ad iudicium Dei conuenies: & hoc signum habebis. Tunc Sancti quinque paruos lapides posuerunt ibi in sancto cœmiterio, qui vsque hodie immobiles ibi gratia Sanctorum permanent, in signum suæ promissionis, & nemo potest illos inde mouere.

[Annotata]

a Colitur XI Oct. natus iuxta Colganum anno DXV, mortuus DXCVIII; cuius monasterium videtur a fundatore suo deinde Killkennij dictum, & vrbi & comitatui inferioris Ossoriæ nomen dedisse: cum priori nomine Achad-bo diceretur.

b Multa de eo Colganus ad XII Martij: nos in XIII Septembris ipsum differimus: dicitur anno DCXXXIX excessisse e viuis.

c Fuit hic, inquit Colganus, pater illius celebris Scanlani, Ossoriæ Principis, quem obijsse anno DCLX tradunt Quatuor-magistri: regnasse autem annis XXX scimus ex S. Adamnano in Vita S. Columbæ: vt proinde, quæ hic narrantur, gesta sint ante annum DXCVI: cum Colmanus hic dicatur adhuc XIV annis superuixisse.

d Suspicatur Colganus S. Fechinum Abbatem Tobharensem esse, qui XX Ian. colitur, & S. Pulcherij coæuus fuit.

CAPVT V
Magna apud Principes auctoritate, & mortuorum suscitatione clarescit Pulcherius.

[39] Alio tempore comes Nepotum Ængussa de gente Nandese, [Iuratum fœdus violans Comes,] de qua gente mater S. Pulcherij erat nata, vt superius diximus, & alius Comes de eadem gente, nomine Foelanus, filius Eatach, qui erant inimici inuicem, coniurauerunt pacem inter se in conspectu S. Pulcherij, & alter alterum de manu Sancti in fidem accepit: sed postea Comes Nepotum Ængussa non custodiens fidem suam, occidit Foelanum filium Eatach. Hoc audiens sanctus Pater Pulcherius cum ira magna venit maledicere eum, vel vocare ad pœnitentiam: sed induratum est cor illius, dicens: Non curo si quid facies Pulcheri, quia sanctissimus Cuminus a longus, filius Fiachna, benedixit me diligenter, & regnum cæli & terræ mihi promisit. Hȩc dicta audiens S. Pulcherius, dixit: Quem sanctissimus Cuminus benedixit, non maledicam; sed vxorem tuam, & filium tuum maledicam. Tunc illa Domina cum filio venit ad S. Pulcherium flectentes genua ante eum, & dicentes; Parce nobis Domine in Christi nomine, [factiq; impœnitens] & quidquid dixeris nobis libenter faciemus: & scis, Domine pater, quoniam Dominum nostrum, qui te offendit, nos non possumus corrigere.

[40] S. Pulcherius accipiens satisfactionem eorum, dixit: Stagnum istud, quod circumdat eum, & est multum sibi tutamen, maledicam: castellum enim illius Comitis, tutum valde, in medio stagni profundissimi erat; & maledicens vir sanctus stagnum istud, statim terra absorpsit, & apparuit terra arida loco eius, illis nescientibus quo recessit aqua. Adhuc in duritia cordis ille Comes permansit, tunc Sanctus dixit: Maledicam filiam tuam, quam multum diligis, & equum tuum fortissimum, & velocissimum, in quo ad bella confidis: & maledicens eos, statim mortui sunt. [filiæ morte punitur:] Hoc videns Comes corde pœnituit, & fecit satisfactionem Sancto, pro nomine Christi, rogans pro sua filia, stagno suo & equo. Et ait Sanctus: Domino Deo nostro omnia possibilia sunt: sed ego orabo, vt fiat voluntas Christi mei. Et orans S. Pulcherius stagnum repletum est aquis suis repente, sicuti antea fuerat, & filia resuscitata est, & equus reuixit fortis & velox. Hoc videns Comes agrum Deo & S. Pulcherio obtulit ad ecclesiam construendam: [donec pœniteat,] & S. Pulcherius imponens illi pœnitentiam, ordinansque cellam illam, reuersus est, Deo gratias agens ad monasterium suum.

[41] Alio tempore S. Episcopus Furseus b & B. Abbas Pulcherius iuuenem vnum multum diligebant, [Pacem inter Cuanum & Scanlanum conciliat,] qui dicebatur alumnus eorum; quia frequenter vitam suam a pueritia apud eos ducebat; & docebant, & nutriebant eum Sancti in vera religione & honestate vitæ; ipse erat Scanlanus, filius Foelani de nobili genere. Cuanus iam Dux alligauit iuuenem illum, & posuit illum in custodia: timebat enim eum multum; quia iuuenis Scanlanus debebat Dux esse, sicuti Cuanus. Hoc audientes Sancti Furseus & Pulcherius, illico perrexerunt rogare Ducem Cuanum pro dilecto suo Scanlano, & ait S. Pulcherius Duci: Domine Dux dimitte nobis nostrum amicum incolumem, quia tibi innocens est. Et ait Dux: Vere adhuc mihi nihil mali fecit, sed timeo esse facturum, contendens contra meam regionem. Respondit S. Pulcherius, dicens: Ego promitto quod ipse non nocebit tibi in vita tua. Dux factus serenus, ait: Faciam quod vultis: sed venite mecum ad ciuitatem Cassel, & dimittam illum vobis coram Rege, vt sit ipse testis: & peruenientes illuc dedit eis coram Rege iuuenem Scanlanum, & pacem habentes discesserunt ab inuicem.

[42] Cum ergo S. Pulcherius rogaturus Cuanum Ducem pro Scanlano iuuene iuisset, tunc sanctus c Archiepiscopus ciuitatis Imleach manebat cum Rege in ciuitate Cassel, & dixit prophetice ad Regem: [noua culpam morte Cuani punit,] Domine Rex diligis Ducem tuum Cuanum? & ait Rex: Vere diligo. Dixit ei Episcopus: Mitte ergo ad eum citius, vt det placitum suum S. Pulcherio: quacumque enim die displicuerit ei, morietur: sic enim factum est postea. Offendens autem Dux Cuanus iterum S. Pulcherium, petensque vir sanctus diuinum auxilium contra eum, statim mortuus est. Scanlanus filius Foelani, alumnus Sanctorum, gratia S. Pulcherij Dux suæ regionis a Rege ordinatus est. [ducatumq; transfert in Scanlanum.] Et ait Rex ad Episcopum prædictum; Qualis meriti putas, Domine Episcope, Pulcherium esse? Respondit sanctus Episcopus: Scio hoc vere, vt si dixisset S. Pulcherius, mons Cuach transiret in locum campi Femyn trans fluuium d Syure, & campus Femyn de loco suo pro eo exiret, hoc vtique Dominus pro honore ipsius fecisset. Tunc Rex benedixit Deum gratias agens ei.

[43] Quidam vir bonus, nomine Dyma, amicus S. Pulcherij erat fidelis, cuius pater Fiechenus erat. Ipse Dyma in S. Trinitatis nomine rogauit S. Pulcherium, vt si quando infirmaretur, vir sanctus ad eum venire dignaretur, [Dimæ mortuo] vt Communionem Dominicam de manu eius in hora mortis acciperet, & hoc vir Dei illi promisit. Post multum vero tempus infirmatus Dyma, misit nuntium ad S. Pulcherium, vt veniret ad se: sed tunc vir sanctus in monasterio, quod Inis-leamhnacta e dicitur, in australi regionis Ossraighe plaga, iuxta fretum maris, in quo f Heoir fluuius fluit, manebat. Illud audiens Pulcherius perrexit festinus: sed antequam ipse veniret, [iterumq; suscitato] Dyma amicus eius mortuus est, & planctus magnus erat super eum: sed non fuit sepultus, donec S. Pulcherius illuc peruenit; & vir sanctus illa nocte cum ceteris circa corpus vigilabat. Media nocte, accepta lucerna ardente, surrexit S. Pulcherius ad feretrum solus, & signans signo sanctæ Crucis corpus, ait ad eum: Mi amice care, Dyma, surge in Christi nomine, vt accipias de manu mea Viaticum diuinum, [sacram Communionem impertit,] sicut fides tua requisiuit. Ad hanc vocem Dyma illico, quasi de graui somno surrexit, benedicens Deum: & ait ei vir sanctus: Quid tibi modo placet, viuere cum tuis iterum, an ad requiem, quam vidisti, reuerti? Audientes, qui erant in domo, collocutionem eorum, conuenerunt, & videntes Dominum suum viuum, gratias Deo egerunt. Ille autem eligens & orans migrare de seculo hoc, dedit ei S. Pulcherius coram omnibus Communionem, & ipse obtulit semen suum post se, semper sepeliendum apud Sanctum Dei, & redormiuit in pace, & sanctus Pulcherius cum suis corpus eius in suo monasterio Liath sepeliri curauit.

[44] Aliquando B. Abbas Pulcherius vnum de monachis suis ad Occidentalem Hiberniæ plagam misit: [Defuncti monachi sui vt corpus impetret,] sed ille rediens, mortuus est in ciuitate Imleach, quȩ est in planitie Mumeniæ, & sepultus est ibi. Ipse monachus vocabatur Cuanchear. Hoc audiens S. Pulcherius exiuit, vt adduceret corpus illius ad suum monasterium, sed Archiepiscopus illius ciuitatis non dimisit ei corpus sui monachi. Et disputantes inuicem, ait Pontifici S. Pulcherius: Putas iustum esse, vt corpus monachi mei, qui in meo monasterio corpus & animam obtulit, retineas? Dixit ei Pontifex: Deus scit, non ego. Hoc audiens S. Pulcherius dixit ei: Vt scias quod inique agis, Domine Episcope, videbis virtutem Christi in eo, & accedens sanctus vir ad sepulcrum monachi sui, apertum est sepulcrum a Deo ante eum, & tenens manum Fratris sui sanctus Pater, Frater cum eo de sepulcro surrexit. [ipsum in vitam reuocat,] Tunc Episcopus magna voce magnificans Dominum Iesum Christum, dixit ad omnes: Viuum monachum, quem Deus meus pro meritis famuli sui secundum exemplum Lazari resuscitauit, non debeo retinere: scit Deus quod non pro malitia feci, sed volens vt sanctæ Reliquiæ essent in cœmiterio huius Ecclesiæ. Postea accepta licentia & benedictione Prȩsulis, S. Pulcherius & suus monachus Cuanchear gaudentes in Christo ad suum monasterium redierunt. Postea ipse Cuanchear iussu magistri sui Pulcherij monasterium ædificauit, quod vocatur Gassmore g, & ipse ibi multis diebus in magna sanctitate & miraculis diuinis mansit, & in fine felici migrauit ad Christum.

[45] Aliquo euentu virgo sacrata, nomine h Cainer, lumen oculorum suorum amisit, [S. Canneria visum reddit,] & erat cœca multo tempore: quæ ducta ad Sanctum Pulcherium rogauit eum in Christi nomine vt benediceret oculos eius: & consecrauit aquam vir Dei benedicens oculos eius, & iussit ei, vt faciem suam ea lauaret. Illa sancta virgo lauans faciem suam inibi, illico recepit lumen suum coram omnibus: & videns cȩlum & terrā, regressa est ad cellam suam; gaudensq; ex corde benedixit Deum in miraculis suis per famulos suos sanctos. Postquam S. Pulcherius lumen temporale reddidit Dei dono, [ac pie moritur.] ad æternum lumen Deus eum vocauit cohabitare cum Sanctis. Infirmatus autem, Fratres & loca sua benedixit, & coram collecta multitudine Sanctorum tertio Idus Martij felicissime sanctam suam animam Deo reddidit, & sepultus est cum debito honore in monasterio suo sancto Liath: vbi per eum a Christo multa miracula patrantur, cui est honor & gloria cum Deo Patre & Spiritu sancto in secula seculorum.

[Annotata]

a Colitur II Nouemb. inquit Colganus, mortuusq; creditur anno DCLXI.

b Nihil impedit quo minus hic esse potuerit ille, cuius celebris Peronæ in Gallia cultus XVI Ianuarij: sed nec est ratio, quæ suadeat eumdem credere.

c Is fortasse, qui a Quatuor-magistris ad annum DCLX mortuus memoratur, Conangius; & ad XXIII Septembris nomen habere videtur in hagiologijs Hibernicis.

d Cum hic fluuius Casselensis vrbis latus Occiduum præterfluat, consequens videtur, prædictum campum eidem vrbi fuisse Occidentalem.

e In Comitatu Tipperariæ illud VVaræus collocat, ad oram fluminis Siurij, vnde etiam quandoque monasterium de Siurio dicitur, Ordini Cisterciensi traditum circa annum 1187 a Donaldo Rege Limiricensi.

f Melius forsitan Seoir scriberetur, is, quem diximus, Siurius; qui infra vrbem VVaterfordiensem Berio Nerioque coniunctus, sat amplum milliarium aliquot fretum efficit.

g Rectius Glais-mor, inquit Colganus, celebre in regione Desiorum monasterium; vbi qui 10 Febr. colitur Cronanus; hunc eumdem esse credit; asserens sæpius eumdem nunc Cronanum, nunc Mochua, nunc Cuananum dici, cui additum cognomen kearr, Cuan-chear facit.

h Idem Colganus putat hanc esse S. Canneram Fintani filiam, de qua in Vita S. Moluæ eius cognati ad X Nouemb agendum erit.

DE S. GERALDO ABBATE ET EPISCOPO MAGEONENSI IN HIBERNIA.

CIRCA AN. DCC.

Synopsis historica.

Geraldus Abbas & Episcopus Mageonensis in Hibernia (S.)

BHL Number: 3416

§ I Mageonensis Cœnobij ante Geraldum fundatio: pars prima Vitæ fabulosa vel dubia.

[1] Qvod occiduum solem respicit Hiberniæ latus, in tres distinctum prouincias exhibetur a Geographis; quarum media Connactia est, Maionensem Comitatum, [S. Geraldi cultus in Mag-eo] velut pro centro, habens, regionem amœnam fertilemque pecore, damis, accipitribus & copia mellis abunde diuitem, teste Cambdeno: qui & nomen ei esse dicit a Maio vrbecula Episcopali, quæ Mag-eo in Prouinciali Romano dicta; nunc autem Archiepiscopatui Tuamensi adnexa sit. In hac X Martij mensis die Natalem S. Geraldi Abbatis celebrari, notarique in eiusdem Ecclesiæ tabulis, inuenit Colganus in Elencho Ecclesiarum diœcesis Tuamensis; sed errorem suspicatur irrepsisse in numeris, tum quod eius Vita, Tertio Idus Martij in pace quieuisse Sanctum, dicat; [ex Martyrologijs,] tum quod Hagiologia quæcumque mentionem illius facientia, diem exhibeant XIII eius cultui designatum, videlicet Vsuardi Martyrologium ab Hermanno Greuen auctum excusumque anno 1521, præter nudum Geraldi Abbatis nomen, exhibens nihil: Florarium MS. SS. Abbatum Guidonis & Geraldi memoriam faciens: quorum prior prorsus nobis ignotus quis sit. Petri Canisij Germanicum Martyrologium, eadē qua Hermannus vtitur breuitate; sed de eo latius agendum promittit XII Augusti. Quo die apud Bituricas eodem nomine celebris Geraldus colitur quidem, & a Florarij auctore etiam XIII Martij nominatur: sed (vt re melius expensa ipse deinde notauit Canisius) valde diuersus ab eo, qui in Martio colitur; atque in Martyrologio Tamlactensi notatur ad diem XII his verbis Giraldus de Magh-eo cum suis: a Mariano vero Gormano, XIII die Geraldus de Magh-eo Saxonum Abbas & Episcopus.

[2] Cur autem Magh-eo Saxonum vocetur, operæ pretium est ex Beda discere, [S. Colmannus] simulque cognoscere illius monasterij primordia haud parum diuersa ab ijs, quæ in male consuta S. Geraldi Vita non absque stomacho legimus. Beda igitur postquam Ecclesiasticæ Historiæ suæ lib. 3 cap. 25 disputationis de controuersia Paschali, coram Oswino Rege habitæ, successum exposuisset, caput 16 ita orditur. Finitoque conflictu ac soluta concione… Colman (Lindisfarnensis, Ecclesiæ missus ab Hiensi Abbate Episcopus anno DCLX aut LXI.) videns spretam suam doctrinam, [de Paschate disputans vincitur,] sectamque esse despectam; assumptis his, qui se sequi voluerunt, id est, qui Pascha Catholicum & tonsuram coronæ (nam & de hoc questio non minima erat) recipere nolebant, Scotiam regressus est, tractaturus cum suis, quid de his facere deberet… Facta est autem hæc quæstio anno Dominicæ Incarnationis DCLXIV, qui fuit Oswini Regis XXII; Episcopatus autem Scotorum, quem gesserunt in Prouincia Anglorum, annus XXX: siquidem Aidan decem & septem annis, Finan decem, Colman tribus Episcopatum tenuere.

[3] [atque cum suis in Hiberniam migrat,] Hæc illo capite: libro deinde 4. cap. 4 institutam prosequitur narrationem. Interea Colmannus, qui de Scotia erat Episcopus, relinquens Britanniam, tulit secum omnes, quos in Lindisfarnensium insula congregauerat Scotos: sed & de gente Anglorum viros circiter triginta, qui vtrique monachicæ conuersationis erant studijs imbuti. Et relictis in ecclesia sua aliquot Fratribus, primo venit ad insulam Hij, vnde erat ad prædicandum verbum Dei Anglorum genti destinatus: deinde secessit ad insulam quamdam paruam, quæ ad Occidentalem plagam ab Hibernia [haud] procul secreta, sermone Scotico Inhis-bofinde, id est, insula vitulæ albæ nuncupatur. In hanc ergo perueniens construxit monasterium, [& Scotis in Inisbofinde constitutis,] & monachos inibi, quos de vtraque natione collectos adduxerat, collocauit: qui cum inuicem concordare non possent (eo quod Scoti tempore æstatis, quo fruges erant colligendæ, relicto monasterio, per nota sibi loca dispersi vagarentur; at vero hyeme succedente redirent, & his, quæ Angli prȩparauerant, communiter vti desiderabant) quæsiuit Colman huic dissensioni remedium, & circumiens omnia prope vel longe, inuenit locum in Hibernia insula aptum monasterio construendo, qui lingua Scotorum Mag-eo nominatur: emitque partem eius non grandem, ad construendum ibi monasterium a Comite, ad cuius possessionem pertinebat; ea conditione addita, [Saxones ad Mag-eo transfert.] vt pro ipso etiam, qui eis locum commodaret, consistentes ibi monachi Domino preces offerrent. Et constructo statim monasterio, iuuante etiam Comite & vicinis omnibus, Anglos ibidem collocauit, relictis in præfata insula Scotis. Quod videlicet monasterium vsque hodie ab Anglis tenetur incolis; ipsum namque est, quod nunc grande de modico effectum, Mag-eo consuete vocatur: & conuersis iam dudum ad meliora instituta omnibus, egregium examen continet monachorum: qui de prouincia Anglorum ibidem collecti, ad exemplum venerabilium Patrum, sub regula & Abbate canonico, in magna continentia & sinceritate proprio labore manuum viuunt.

[4] Hactenus Beda iuxta accuratißimam, & ad plura MSS. tam Latina quam Saxonica collatam Cantabrigiensem editionem anni 1644, [Vita quæ fundatorem istic S. Geraldum facit,] cui anno DCCXXXI Historiam suam finienti, & de rebus eo, quo natus ipse est, seculo gestis scribenti, maior haud dubie fides esse debet, quam Vitæ post septem eoque amplius secula compositæ ab Augustino Magraidin, vt Colganus existimat, Canonico Augustiniano cœnobij insulæ Omnium-Sanctorum, quæ Senanno fluuio circumfunditur in Occiduo limite Comitatus Longfordiæ; quem Iacobus VVaræus libr. 1. de scriptoribus Hiberniæ cap. 11 ait, inter ceteros studiorum fructus scripsisse Vitas Sanctorum Hiberniæ, ac die Mercurij proxime post festum Omnium-Sanctorum anno Domini 1405 decessisse. Eam nos Vitā ex eiusdem insulæ MS nacti ab humanissimo P. Hugone VVaræo delibauimus ad XX Ianuarij, agentes de S. Fechino, & hoc Martij die dandam promisimus: nunc vero, ea plenius examinata, satis esse arbitramur illam extare inter Acta Sanctorum Hiberniæ a Ioanne Colgano edita: ne frustra multiplicatis editionibus vulgetur scriptum prima & potiori sui parte plures, eosque grauissimos, errores quam paragraphos continens; vt si quod in eo lateat sinceræ veritatis granum, id in tanto palearum aceruo impossibile sit a reliquis secernere.

[5] Nam vt de capite primo nihil dicam, quo fabulæ simillima continetur natiuitas: scribit hic auctor secundo capite, defuncto apud Ionam insulam S. Columbæ successisse Colmanum, discipulum magistro; [fingit Colmanum primum a S. Columba Abb. Hiensem.] sed optimatum conspiratione pulsum ex Hiensi insula ad Anglicanam terram appulisse: cum Beda habeat, eum ad prædicandam fidem missum inde & ordinatum Episcopum; sexagesimo minimum anno post mortem S. Columbæ; cui aliunde habemus continua serie succeßisse SS. Baithenum, Fergnanum, Suibneum, Cumineum, quorum auctoritate sese in controuersia paschali defendens Colmanus: Numquid Reuerendissimum, inquit, Patrem nostrum Columbam, & successores eius viros Deo dilectos, qui eodem modo pascha fecerunt, diuinis paginis contraria sapuisse aut egisse credendum est? [totius Angliæ electum Archiepisc.] Addit deinde Biographus iste populum Clerumque Angliæ, compertis signis sanctitatis Colmani, illum vnanimi consensu Archiepiscopum fecisse totius Angliæ: quem ab Abbate Hiensi solis Northanhumbris de more missum scimus ex Beda, nec maiori quam decessores suos Aidanum atque Finanum iurisdictione fuisse. Postea Cusperium Regem Reginamque Beniciam nominat, Geraldi parentes, toti Anglo-Saxonicæ historiæ ignotis nominibus: nisi quod septentrionalior Northumbriæ. pars, in hodiernam vsque Scotiam procurrens, Bernicijs tribuatur, vnde Beniciæ nomen tractum videtur. His adiungit iuuenilem S. Geraldi & trium illius fratrum ætatem fuisse ab eodem Colmano tum liberalibus artibus tum etiam Theologica facultate instructam, habitumque monasticum & Ecclesiasticos Ordines ipsis collatos: videlicet intra triennij spatium, quo solo in Anglia fuit Colmanus.

[6] [ab ipsis deinde Anglis expulsum,] Quæ tot simul absurda in vnum congesta caput, alterum multo absurdius sequitur, videlicet Giraldum propter suam sanctitatem constitutum esse Abbatem VVincestriæ; vbi quamuis fama miraculorum eius circumquaque diffusa multos ad eius obedientiam monachos adunasset, in Hiberniam tamen eum inde voluisse migrare: tum quia Prȩlati Angliæ vna cum Clero contra Colmanum Sanctum Archiepiscopum, tamquam extraneum, conspirauerunt, & eum temere de finibus suis expulerunt; [sequente cum 3000 Giraldo,] quem Geraldus cum fratribus suis & tribus millibus bonæ voluntatis virorum sequi voluerit: tum vt consortium scelerosi patris euitaret, qui matre eius defuncta aliam in scelere tenebat. Est VVincestria haud procul a meridionali Angliæ latere ciuitas antiqua, trecentis passuum millibus (quanta scilicet totius Angliæ latitudo est) ab Lindisfarnensi insula, in qua Colmanus residebat; dissita; vbi si vel Abbatem vel monachum agebat Geraldus, [discipulo eius & Abbate VVincestriæ,] satis ille longe aberat ab infamis parentis, in extrema, vt supponitur, Anglia sub Colmano Episcopo viuentis, consortio: nec quidquam Geraldo potuit esse cum Colmano commune antequam in Hibernia conuenirent; quo secutos Colmanum esse ter mille viros non tacuisset Beda, si vero id scribere potuisset. Nequaquam vero ab Anglis esse expulsum Colmanum, sed zelo vel pudore stimulatum petijsse a Rege atque obtinuisse facultatem discedendi, satis ex Beda constat; cum dicit abitum eum petijsse atque obtinuisse ab eodem, vt Fratribus, qui in Lindisfarnensi ecclesia abeuntibus Scotis maluerunt remanere, Eata vir reuerentißimus ac mansuetißimus præficeretur, vnus de duodecim pueris Aidani, quos primo Episcopatus sui tempore de natione Anglorum erudiendos in Christo accepit.

[7] [deinde Mageonensi in Hibernia:] Talia Vitæ huius exordia pari stylo auctor ille per septem prima capita prosequitur, narratoque miraculo regiæ filia a mortuis, mutato insuper sexu, suscitatæ: post aliam minus etiam verisimilem narrationem de cerua, quæ Elitherensi in Conactia monasterio appellationem dederit: tandem ad Mag-eonensis cœnobij primordia veniens, narrat quomodo a Ragallo Conactiorum Rege oblatam pro Abbatia construenda terram acceperit, quæ postea Mageonia (Maguntiam habet MS.) sit appellata. Quæ Colganus arbitratur posse cum Bedæ Historia quadamtenus conciliari, dicendo primum quidem Mageonensis monasterij conditorem fuisse Colmanum; sed illius ad quam postea excreuit amplitudinis, cuius idem meminit Beda, auctorem haberi debere Geraldum. Equidem existimo Colmanum intra annos non multos ad suos in monasterio Inisbofinde Scotos esse reuersum: Saxonum rebus in Mageo iam constitutis, & administratione demandata S. Geraldo: sed video vnum e duobus eligendum, quod scilicet vel anno DCLXIV non venerit in Hiberniam cum Colmano Geraldus, [qui tamen vel debuit diu ante Colmanum istic fuisse,] multo minus illius in Northumbria discipulus fuerit: vel quod non inter fuerit illi Synodo, sub Regibus Dermitio & Blaithmaco collectæ, in qua S. Fechinus pro remedio famis pestem a Deo postulandam censuit, Geraldo (vt habetur in Vita) contra nitente.

[8] Quæ enim hanc deliberationem secuta est pestis, & Principum Præsulumque præcipuos quosque de medio sustulit, teste Beda l. 3 cap. 27; secuta quoque est illam soles eclypsim ab eodem Beda notatam anno Dominicæ Incarnationis DCLXIV, quæ accidit die tertio (primo scribi debere Petauius, Ricciolus, [vel non potuit Synodo anni 664 interfuisse.] ceterique Astronomicarum legum periti asserunt) hora circiter diei decima. Vidit hunc nodum hoc loco Colganus, eoque expeditus videri voluit dicendo, eam pestem anno quidem iam dicto inchoatam, non tamen finitam fuisse; sed in sequentem vsque annum durasse: quod, licet gratis ab eo assertum, libenter tamen ei concedimus; sed non videmus quid ea responsio ad quæstionem faciat: non enim quæritur an illa mortalitate grassante in Hiberniam Colmanus aduenerit cum suis, eodemque sequi potuerit Geraldus: sed an potuerit eo aduenisse antequam ea clades mortalibus incumberet; & quidem tanto tempore ante, quantum necesse est concipi ab eo, qui Giraldum iam tum Abbatem tantæque inter Hibernos auctoritatis fuisse assereret, vt in publico regni totius conuentu S. Fechini sententiam impugnare præsumpserit: quod profecto non stat cum illo tam nupero aduentu, etiamsi disputationem de Paschate statim a principio anni factam dicas, & ante eiusdem anni Pascha, atque adeo ante exortam pestilentiam, Colmanum ipsumque Geraldum in Hiberniam appulisse.

§ II Vita & miracula S. Geraldi in Hibernia.

[9] [Ex VVintonia profectus in Conactiam circa an. 630,] Ergo ne nihil omnino in tota hac Vita esse dicamus, quod aliquam habeat speciem veritatis; in VVintoniensi prouincia, non quidem Abbatem fuisse Geraldum dico (id enim nulla suadet omnino ratio) sed vel monasticæ vitæ posuisse tyrocinium, vel saltem natum esse atque vixisse, donec sanctioris ac solitariæ vitæ amore ductus, cum illis tribus (qui in Vita eius secundum carnem Fratres vocātur, quosque satis est sanctæ conuersationis fraternitate eidem coniunctos credere) Balono, inquam III Septembris, Berikerto XVI Decembris, Hul-britanno XXIV Aprilis iuxta Hibernica martyrologia recolendis, & alijs forsan pauculis eiusdem propositi socijs deseruit patriam, atque in Hiberniam transijt; quod circa Christianæ Æræ annum DCXXX, ætatis vero ipsius XX factum concipias licet. Appulsus in Conactiam Geraldus an ibi Ailillum aliquem Regem inuenerit, cuius filiam suscitarit, & quidem mutato sexu masculum, non habeo vnde definiam: hoc video Elitheriense monasterium, quod ab Elith cerua perperam nuncupatum credidit auctor, [Elitheriense monasterium condit] ex fabula ad id persuadendum conficta: ab Elitheir quod peregrinum significat, vere & congrue fuisse nominatum; eiusque nominis adhuc superesse vestigia in kill-an-elitheir capella, vt inquit Colganus, Comitatus & diœcesis Galuiensis in Conactia: vbi etiam alium Geraldus obtinuerit locum, quem alijs ex occidua orientalique Saxonia affluentibus discipulis Techna-Saxon, id est, domum Saxonum nuncuparit, eique S. Balanum præfecerit, sacri deposito corporis eam ecclesiam venerabilem posteris redditurum, vt ex Mariano Gormano & Cathaldo Maguir colligitur.

[10] Forte etiam in Mageonensi planitie ille famosus Conactiensium Rex Ragallus (quem circa annum DCXL floruisse, [circa 640 a Ragallo Rege locum accipit in Mageo:] & DCXLV mortuum Annales Hibernici scribūt, ipso teste Colgano; etsi eos, supposita horū Actorum veritate, errauisse fateatur) posseßiones aliquas eidem contulit, vbi aliud Geraldus extruxerit oratorium, traducta eodem discipulorum nouorum parte aliqua; quæ caussa fuerit, vt Mageonense celeberrimi nominis cœnobium ab eo erectum crederetur, maxime cum ipse in eo sepulturam cultumque obtinuerit, eidemq; & ceteris ab eo dependentibus locis probabile sit summo iure fuisse præfectum, ideoque Colmani discipulum creditum, quod eius fuisse sciretur, in Abbatiali dignitate successor; quamuis reuera diu ante conditum a Colmano monasterium, clarum esset Geraldi in Conactia nomen, iam inde a Ragalli Regis temporibus; eaque auctoritas, quantam requirunt gesta in Synodo anni DCLXIV; quæ ex ipsis Actis his verbis habe vna cum miraculis nonnullis, quæ præceßisse ac subsecuta fuisse, possumus huic auctori, dum aliud nihil opponitur, credere.

[11] His quoque ac alijs pluribus prodigijs a viro Dei Geraldo ibidem ostensis, [scopulum piscatoribus incommodum comminuit,] Rex terræ atque ceteri de terra reputabant virum sanctum, ac reuerentia dignum, & ad humanitus impossibilia potentem. Vnde Rex de quodam saxo durissimo ac grandi in medio fluminis, Muaydh nomine sito, conquestus est, quod non modicam præbebat piscatoribus ceterisque ibidem nauigantibus molestiam. Lapis, inquit, offensionis, & petra scandali est nobis omnibus saxum præfatum; nam gregibus piscium de mari ad aquas dulces currere volentium, præstat impedimentum, & retia piscatorum frequenter dirumpit. Rogamus ergo vnanimiter vestram paternam pietatem, quatenus illud saxum per potestatem tibi a Domino traditam, de medio fluminis tollatur, ac per hoc Deus tuus in suis miraculis laudetur. Tunc S. Geraldus volens populum in fide solidare Trinitatis, lapillum, quem de vtero matris secum in manu portauit, super saxum illud grande proiecit, & mox in minutissimos lapillos grandis ille lapis diuisus est. Tunc omnes qui aderant in laudem omnipotentis Dei ac sui Sancti proruperunt, & Rex decimam piscationis illius fluminis S. Geraldo ac suis successoribus vsque in seculum obtulit.

[12] In eadem quoque regione erat quidam famosus magus, qui multos suæ artis habebat discipulos; [magum contra se venientem] hic quoque in monticulo quodam iuxta monasterium Sanctorum cum suis habitabat, vendicans sibi ius hæreditarium in eadem terra: vnde vsque in hodiernum diem Collis-magorum appellatur. Sancti quoque monachi, qui cum viro Dei habitabant, cum feruore spiritus fruteta speciosa hinc inde spectantes, ignem maximum construxerunt. Huius quoque ignis fumum magus præfatus intuens, dixit ad socios, Ex arte magica didici, quod ille ignis hodie accensus, nisi extinguatur cito vsque ad finem temporis non extinguetur. Exiens ergo & arma capiens equum ascendit, vt celerius ignem extingueret. Sed Dei voluntate factum est vt pedes equi sui in quadam petra immobili firmissime, ac si essent saxo fixi, detinerentur, atque ipse magus sic dorso equi sui adhærebat, vt nequaquam se inde mouere quiret. Stupefactus igitur magus de eo quod sibi acciderat, ac diuinam sentiens præualere suis viribus virtutem, ait ad suos: Aduertite amici mei, quod, qualescumque sunt spiritus magicis artibus suffragantes, a precibus istorum virorum apud Deum cæli vincantur. Quapropter his Christicolis suppliciter supplicate, vt me de hoc intolerabili tormento absoluant, & me ipsum & omne semen meum in seruitium eorum & successorum eorum vsque in sempiternum deuoueo. Voto ergo sic emisso, ipse cum equo de vinculis suis miraculose absoluitur; sed in eadem petra vestigia equi indelebiliter vsque in hodiernum diem impressa manent.

[13] Post hæc vir sanctus suos fratres in tres diuisit turmas; [rem monasticam ordinat:] quarum vnam ad Anglicanas deputauit partes, vt inde necessaria vitæ pro fratribus laborantibus adducerent; aliam quoque turmam ad murorum circa monasterium extructionem instituit; & aliam vt ipsi Missas & Horas Canonicas deuote decantarent, & pro populo Christiano puro corde orarent, similiter deputauit. Talibus igitur ordinationibus a superno dispensatore sibi infusis, sub pio pastore Geraldo caula dominica in sublimitate honoris & reuerentiæ creuit, & ad vltimum ipse compleuit.

[14] [abactos boues siccato stagno recipit:] Post hæc venerunt quidam latrunculi numero nouem, qui inter se cognati erant, ad territorium viri Dei, ac boues inde rapuerunt. Cum vir Dei ordinem rei discussisset, eosdem e vestigio insequens, eosdem inuenit in insula cuiusdam stagni, vbi latrocinia sua abscondere solebant. Qui cum introitum ex voluntate propria ei non præberent, Deus qui mare rubrum ad libitum voluntatis Moysi serui sui deficcauit, aquam illam, ac si nunquam ibi fuisset flumen, exsiccauit. Quod intendentes nouem latrones illi, corā viro Dei se prosternentes, pœnitiam egerunt, & se sibi ac suis successoribus seruituros in posterum vouerunt. Tunc S. Geraldus ait ad eos: Seruitium ac famulatum vestrum non respuo, sed ne iustitia Dei videatur rigorem suum amisisse, semen vestrum post vos non crescat vltra numerum nouenarium.

[15] [in Synodo pro quærendo famis remedio collecta,] Eodem tempore duo Reges Hiberniæ, qui tunc corregnauerant, videlicet Dermitius & Blathmachus, edictum fecerunt, vt omnes Clerici ac laici ad Temoriam ciuitatem venirent, vt edicti regalis caussam audirent. Erat enim tunc fames magna in terra; tanta enim tunc erat multitudo hominum, vt non sufficeret eis terra ad agriculturam. Vnde cuilibet colono in portionem legitimam dabantur nouem iugera, vel septem de terra plana, & octo de aspera, & nouem de sylua. Et ideo consilium fecerunt maiores terræ, vt populus conueniret ad vnum locum, & omnes tam laici quam Clerici ieiunarent, & orarent ad Deum de illa multitudine onerosa inferioris populi tollenda per aliquam pestilentiam, vt per hoc ceteri commodius possent viuere. Cumque conuenissent in vnum populus & Clerus, [res ipsi & S. Fechino committitur:] ac super hac re diuersimode, etiam viri sancti qui aderant, sensissent, duos famosos Abbates sanctitate perspicuos, videlicet S. Geraldum & S. Fechinum elegerunt, vt quod illi duo de petenda re sentirent, omnes vnanimiter consentirent. Sed ipsi inter se sententiando non omnino concordabant: quia S. Geraldus dicebat non esse iustam petitionem, vt Deus tolleret homines per aliquam pestem, [qui contra Geraldi sententiam] qui potens est de modica annona pascere plurimos, sicut filios Israël in deserto de manna, & sicut de quinque panibus quinque millia hominum; & etiam de modicis granis & tam paucis in terra seminatis totum genus humanum annuatim.

[16] Fechinus vero asserebat multitudinem petentium esse credendam, [petendam a Deo pestem persuados,] quia omnes maiores terræ petebant, vt nimia multitudo vulgi per infirmitatem aliquam tolleretur, quia numerositas populi erat occasio famis. Cum multitudo præualeret in petenda pestilentia, ecce Angelus Domini in somnis apparuit cuidam viro, dicens: Heu quod non cibum a largitore omnium bonorum petistis; quia hoc vobis non denegaret: non enim Deo difficilius est cibos multiplicare, quam homines. Sed quia contra voluntatem Dei petistis mortem inferiorum de populo, ideo iusto Dei iudicio maiores morientur; quod & factum est. Nam ira Dei in consilij illius suasores sæuiens, duos illos corregnantes in tota terra, vna cum Rege Vltoniæ & Rege Momoniæ, & cum multis alijs per infirmitatem, [quo ipse & primores quique extinguuntur,] quæ ictericia vocatur, occidit: hæc enim infirmitas in hibernico dicitur budhe-Connaill. Hac enim pestilentia mortui sunt tot homines, quod non remansit tertia pars populi. Illa etiam passione mortuus est S. Fechinus, eo quod consensum alijs præbuit, & multi alij de Clero. Et addidit Angelus: Quia vero S. Geraldus Abbas, qui rectus est in oculis Domini, rectum iudicauit, diuina ei pietas parcet: quod totum, vt Angelus ei prædixit, euenit.

[17] Post hæc S. Geraldus ad terram Connaciæ properās, in regione, quȩ Corand dicitur, [Ab ea Corandenses liberat Geraldus,] inuenit magnam hominum multitudinem eadem pestilentia detentam. Præerat illi multitudini quidam famosus Dux, Etranus nomine, qui eamdem incurrit cum ceteris infirmitatem. Et quia multiplicatæ sunt infirmitates eorum, postea accelerauerunt ad medicum, qui potens est & erat eorum tollere infirmitates. Videntes enim virum Dei Geraldum in finibus suis aduenisse, atque firmiter credentes eum sufficientem super morbo, quo grauabantur, potestatem habuisse; ecce vndequaque ad eum accurrunt dicentes: O Sancte vir Dei miserere, miserere nostri & medere languores nostros, quia potens es: grauis enim est infirmitas nostra, & cito morituri sumus nisi subuenias. Et ait pius Pastor ad Ducem; Tu cum prole tua sub tegumento cucullæ meæ festina, ac vos supponite. Dum Dux cum prole iussa pij Abbatis compleret, ecce omnes alij de plebe currunt, & se sub veste S. Geraldi ponere attentabant. Sed cum modica cuculla omnes tegere non valeret, aut intra se capere; ecce diuina virtute tantam contulit vesti latitudinem, vt omnes capere intra se sufficeret, Quotquot ergo a cuculla S. Geraldi sunt tacti, sanati sunt ab infirmitate illa. Ne ergo ingrati beneficij liberationis viderentut, familiare suum obsequium, ac seminis post eos, S. Geraldo promiserunt.

[18] [eius soror Segresia,] Post hæc sanctus Abbas perrexit ad monasterium suum, quod Elitheria dicebatur, vbi cum mortem sororis suæ Segresiæ audiret, & centum Sanctimonialium de eius collegio, vna cum quinquaginta de suis discipulis, qui omnes ex illa pestilentia obierunt, ad Mageonensem Ecclesiam ipse cum suis deuenit. Est Corann Borealis Conactiæ trans Buellium regio nota nobis ex Actis S. Columbæ: sed ignotam sibi esse fatetur Colganus Segresiam istam, nisi Segneria sit, inquit, a Mariano Gormano nuncupata de Domnach-kerne, & ad XVIII Decembris relata.

[19] [Colmannus circa an. 670 Mageonense monast. condit,] Hæc fortaßis omniæ ante Colmanni transmigrationem in Hiberniam, aliquot annis certe ante Mageonensis ab eodem exstructi cœnobij primordia, euenere: nam supramemoratus Bedæ locus de dißidio Scotorum Anglorumque monachorum plusquam vnius anni cohabitationem in Inisbofinde requirit: quare circa annum DCLXX crediderim a Colmanno primum quæsitam Saxonibus socijs habitationem, eamque in Mageo vel ideo magis placuisse; quod eam regionem insedisset cum monachis suis Geraldus, quorum propter communis patriæ vinculum, minus formidanda vicinia nouæ huic coloniæ esset. Crediderim etiam S. Geraldum, Colmanni egregia sanctitate captum, quam XVIII Februarij ex Beda alijsque luculenter probatam lector habet, eidem, [illudq; post paucos annos Geraldo cedit.] tamquam Anglorum Episcopo & ætate maiori, se suaq; subiecisse cœnobias vnde factum sit vt plurium caput Mageonense euaderet, & magnis rerum ac personarum augeretur incrementis; præcipue ex quo remigrante ad suos Scotos Colmanno, omnium in Mageonensi regione Saxonum regimen in Geraldum translatum est: quod paucis a condito monasterio annis accidisse oportuit; si quidem Annales Vltonienses, apud Vsserium in indice chronologico, recte ad annum Christi DCLXXVI Colmanni in insula Vaccæ-albæ pausam retulere.

§ III Mors S. Geraldi: eius socij.

[20] Post Colmanni in Inis-bofinde reditum, sanctus vir Geraldus in Mageonensi cœnobio vsque in finem vitæ moras trahens, [S. Adamnanus] in amore Dei & proximi permansit; vt habet Vita sæpius citata: nec minus, vt credimus, in schismatici paschatis obseruatione sibi a Colmanno tradita, multisque excaußis, quas Beda allegat, aliquamdiu excusabili; donec Sanctus Abbas Adamnanus, post visitationem totius Hiberniæ, ad S. Geraldum perrexit, vt fraternam cum eo contraheret societatem: cui S. Geraldus fundum cum fonte limpido contulit, atque sibi suam commendauit ecclesiam, vt a persecutione laicorum post obitum suum eam defenderet: quod totum S. Adamnanus se completurum promisit, atque opere compleuit: quæ lucem capiunt ex cap. 16. lib. 5 Ecclesiasticæ historiæ a Beda conscriptæ; sic enim loquitur.

[21] [Canonicum Pascha edoctus in Anglia,] Hoc tempore (scilicet Alfredo Northanhumbrorum Rege rerum inter suos potiente) plurima pars Scotorum in Hibernia, & nonnulla etiam de Britonibus in Britannia rationabile & ecclesiasticum Paschalis obseruantiæ tempus, Domino donante, suscepit. Siquidem Adamnanus Presbyter & Abbas monachorum, qui erant in insula Hij, cum legationis gratia missus a sua gente venisset ad Alfridum Regem Anglorum, & aliquamdiu in ea prouincia moratus, videret ritus Ecclesiæ canonicos; sed & a pluribus, qui erant eruditiores, esset solerter admonitus, ne contra vniuersalem Ecclesiæ morem vel in obseruantia Paschali, vel in alijs quibusque decretis, cum suis paucissimis & in extremo mundi angulo positis, viuere præsumeret; mutatus mente est: ita vt ea, quæ viderat & audierat in ecclesijs Anglorum, suæ suorumque consuetudini libentissime præferret. Erat enim vir bonus & sapiens & scientia Scripturarum nobilissime instructus; qui cum domum redisset, curauit suos, qui erant in Hij, quiue eidem erant subditi monasterio, ad eum, quem cognouerat quemque ipse ex toto corde susceperat, veritatis callem perducere; nec valuit. Nauigauit [ergo in] Hiberniam, & prædicans eis ac modesta exhortatione declarans legitimum Paschæ tempus, [Hibernos plurimos errorem dedocet,] plurimos eorum, & pene omnes, qui ab Hiensium erant dominio liberi, ab errore correctos ad vnitatem reduxit Catholicam, ac legitimum Paschȩ tempus obseruare perdocuit.

[22] [& probabiliter etiam Mageonenses Anglos:] Quos inter Sancti quoque Geraldi fuisse monachos (quamuis Hiensibus subditi S. Columbæ instituta sectarentur sibi a Colmano Episcopo tradita) facile credet quicumque considerabit plerosque eorum cum suo Abbate Saxones fuisse, non Scotos maxime, si (quod est probabile) seniores illi, qui pertinaces in recepto semel ritu abeuntem ex Anglia fuerant Colmannum secuti; partim numero superuenientium ex Anglia nouorum monachorum & ritui Catholico assuetorum victi, partim morte sublati credantur. Cur autem S. Adamnano cœnobium suum, ceterosque sibi subiectos per diuersa monachos commendaret Geraldus moriens, in promptu caussam est assignare; quod totius Ordinis caput Adamnanus esset.

[23] Verum cum institutum de Adamnano sermonem prosequens Beda hunc in modum finiat: [eodem anno in suo Hiensi monast. obit. circa an. 700] Cum celebrato in Hibernia canonico Pascha ad suam Insulam reuertisset, suoque in monasterio catholicam temporis paschalis obseruantiam instantissime prædicaret, nec tamen perficere, quod conabatur, posset; contigit eum ante expletum anni circulum migrasse de seculo: diuina vtique gratia disponente, vt vir vnitatis & pacis studiosissimus, ante ad vitam raperetur æternam, quam redeunte tempore Paschali grauiorem cum eis, qui eum ad veritatem sequi nolebant, cogeretur habere discordiam. Hæc, inquam, cum Bedæ verba sint, ex quibus constat vnicum dumtaxat Pascha, idq; in Hibernia actum, interceßisse inter Adamnani abitum ex Anglia, eiusdemque in Iona insula mortem; cumq; ex eodem Beda lib. 5 cap. 19 constet, Alfredum Regem (ad quem legatus Adamnanus venerat) ad plures abijsse anno Dominicæ incarnationis septingentesimo quinto: [non autem anno 743] non apparet quomodo saluari poßit vel Quatuor-Magistrorum Chronologia, qua Geraldus anno DCCXXXVI, Adamnanus DCCXLIII obijsse dicitur: vel Actorum S. Geraldi caput penultimum, quo supra inchoata sic prosequitur auctor: Non multo enim post tempore post, innumera miracula & monasteria constructa, S. Geraldus in Mag-eonensi Ecclesia in pace quieuit tertio Idus Martij. [post septennium prælaturæ Mageonensis.] Post eius vero obitum S. Adamnanus Mag-eonensem Ecclesiam per septem annos indefesse rexit, claustrales in caritate perfecta instruens, volumina conscribi faciens, atque manu propria librum quatuor Euangeliorum scribens: campanas etiam ad reuerentiam ecclesiæ fabricari fecit: inde ad Ionensem Abbatiam perrexit, & ibi feliciter in Domino obijt & sepultus est.

[24] Nisi forte suspicari velimus, Geraldo Adamnanum quidem succeßisse aliquem, qui per septennium tenuerit regimen, [Geraldus quoque non 731 vel 736.] sed ab Hiensi Abbate diuersum, quos propter homonomiam Biographus, parum vt ex hactenus dictis liquet accuratus, distinguere nequiuerit: quo concesso, alia nihilominus restat difficultas, circa Sanctos Hibernos minime noua, videlicet quod si Pontifex Muighe-Heo Saxonum Gerailt (vt in suis annalibus ab Vsserio in indice ad annum 697 citatis habet Tigernanus) obijt anno DCCXXXI; vel, vt Quatuor-Magistri, DCCXXVI consequens sit, quod vel quæcumque ante Colmani traiectionem in Hiberniam diximus ibidem gesta a Geraldo videri, gesta omnino ab eo non fuerint; sed ille iuuenis admodum, [sed circa finem seculi VII videtur obijsse.] anno dumtaxat DCLXVI Colmannum secutus, vix ante seculi septimi finem fuerit regendo monasterio idoneus: vel ille centesimum vitæ annum annis viginti aut triginta superauerit, antequam moreretur: quare donec aliunde certior lux affulgeat dicimus SS. Geraldum Adamnanumque circa seculi VII finem aut VIII initium mortuos videri.

[25] [miraculis clarus etiam post mortem,] Porro S. Geraldus (vt hoc quoque vltimum ex Vita caput hic attexamus) quamuis multa in vita sua perpetrauit miracula, post obitum tamen non minora ostendit, vbi fides & deuotio petentium non defuit. Post mortem eius Tergesius, Noruagiensis tyrannus valde crudelis, totam deuastans Hiberniam, tandem ad Mag-eonensem deueniens Ecclesiam, templum quod fuit ibi extructum a Sancto, & asseribus plumbeis contectum, in contemptu Dei & Sanctorum comburendo destruxit. In hoc quoque templo quidam vir a facie persequentis fugiens de incendio, tamquam alter Daniel, illæsus per merita S. Geraldi euasit. Quædam vero paupercula vidua, per merita S. Geraldi, per anni circulum fola aqua cum herbis refecta, ibi permansit. Cum enim guerrarum commotiones cogerent ciues illam relinquere ecclesiam, ita vt durante persecutione ad propria redire per annum non auderent, solam illam viduam, non valentem pedibus per agros incedere post alios, sic miraculose per suum Sanctum Deus pauit. In his & alijs multis signis mirificauit. Deus illum Sanctum Abbatem Geraldum, cuius meritis & precibus dignetur Diuina pietas misereri nostri. Amen.

[26] Vbi obserua eum, qui Tergerius dicitur, alijs paßim Turgesium esse, de cuius, anno DCCCLX mactati, [eius 100 socios] infelici exitu vide dicta ad VI Martij in Actis S. Gorprei num. 12. Testis vero Vsserius est in Chronologico indice ad annum 697 quod vti in Maionensi vrbecula, Geraldi nomine Deo dicata ad hunc vsque dum superest ecclesia; ita ibidem & Adamnani & S. Cormaci tempore centum Saxonicorum Sanctorum habitaculum extitisse secundum libri Ballimontensis collectorem: quo numero nequaquam contentus opusculorum suorum libro quinto apud Colganum Ængußius, de Sanctis huius monasterij ita scribit: Tria millia & trecentos, qui cum S. Geraldo Episcopo, & quinquaginta Sanctos de Lugnia Connactorum, [S. Ængussius auget ad 1350, & sanctos facit:] qui Mageone monasterium incoluerunt, per Iesum Christum inuoco &c. Non existimo tamen, inquit Colganus, tot Sanctos simul degisse in illo monasterio alias grandi & magnifico; sed vel successiue diuerso tempore & sub diuersis Abbatibus, vel saltem eodem tempore in diuersis alijs monasterijs eidem archicœnobio subditis, sub eodem supremo Archimandrita Geraldo.

[27] Addimus Hibernos non tam liberales futuros fuisse in canonizandis turmatim suis, [ex quo notatur Hibernorum abusus,] cum aliqua maioris vulgo virtutis specie mortuis; si vniuersalis Ecclesiæ toto orbe consuetudinem tenuissent, solis Martyribus eam prærogatiuam tribuentis, ut nullis singulorum spectatis in priori vita meritis, omnes, quos pro Christi amore mors obita coniunxit, nullo velit honoris discrimine separatos; quandoquidem moriendi caussa indubitatam reddat eorum beatitudinem, nosque certos faciat non vane illos precibus aduocandos: at quibus laurea martyrij non cognoscitur obtigisse, eorum sigillatim prima, media, extrema expenditur vitæ, eamque comitata ac subsecuta miracula, & seorsim singuli vel Pontificio decreto, [Sanctitatis titulum nimis temere adscribentium suis,] vel publico consensu populi Christiani, euidentibus crebrisque prodigijs in certam de alicuius sanctitate opinionem inducti, Sanctorum rite inuocandorum numero aggregantur. Quam vsque adeo rectæ rationi congruam legem cum pia Hibernorum simplicitas tam parum obseruarit, vt ex eiusmodi Sāctorum simul inuocandorum cœtibus totum quintum Ængußij opusculum conflatum sit; meritoque suspicemur nihilo maiori circumspectione vsos esse eos; qui Hibernica Hagiologia concinnarunt, quamuis Sancti ipsi, quamuis vetusti sint: [quos proinde sequi non possimus.] ideo necessario cogimur alia grauioraq; requirere testimonia publici atque Ecclesiastici cultus, ab vniuersali Ecclesia solis Sanctis deferri soliti: quibus deficientibus titulum Sancti in Hibernicis auctoribus non aliter accipimus, quam si ex temporis præsentis vsu Piæ memoriȩ vel Felicis recordationis, aut Serui Dei epitheton alicuius Christiane pieque defuncti nomini præfixum reperiremus.

DE SANCTO NICEPHORO PATRIARCHA CONSTANTINOPOLITANO,

AN. DCCCXXVIII.

Commentarius præuius.

Nicephorus Patriarcha Constant. (S.)

[1] Gelebris est hic dies veneratione S. Nicephori Patriarchæ Constātinopolitani apud Latinos & Græcos: de quo Tabulæ Martyrologij Romani ista habent: Constantinopoli S. Nicephori Episcopi qui paternarum traditionum propugnator acerrimus, [Cultus sacer] Leoni Armeno Imperatori iconoclastæ pro cultu sanctarum imaginum se constanter opposuit, a quo mulctatus exilio, ibidem quatuordecim annis longum ducens martyrium, migrauit ad Dominum. Agunt de eodem Molanus, Felicius, Canisius, Ghinius alijque. Est autem hic dies, vt infra in Actis posterioribus legitur, duplici re memorabilis, [13 Martij ob translationem,] quod tunc in exilium eiectus fuerit, at potißimum, quod sacrum eius corpus Constantinopolim relatum, manibus S. Methodij, in celeberrimo Apostolorum templo, in sepulcro recens extructo hoc tertio Idus Martij compositum fuerit. Græci in suis Menæis excusis ac manu exaratis celebrant hoc die eamdem corporis translationem, encomio ex eisdem Actis desumpto. At primaria eius solennitas peragitur die secundo Iunij, quo exul hac mortali vita exutus, [& 2 Iunij die natali.] ad immortalem æternæmque beatitudinem gloriosus migrauit. Quætum Græci longo & illustri encomio proferunt, ac varijs odis & hymnis decantant, in prioribus Actis continentur. Græcorum exemplo ad eumdem diem refertur a Molano in Auctario Vsuardi & Ferrario in Catalogo generali.

[2] Acta, vt diximus, duplicia damus, priora hactenus inedita scripsit Ignatius, [Acta hactenus inedita auctore Ignatio,] teste Suida, Diaconus & vasorum Custos magnæ Ecclesiæ Constantinopolitanæ, dein factus Nicænæ Metropolitanæ Grammaticus. Hic addit idem Suidas, scripsit Vitas Tarasij & Nicephori sanctorum & beatorum Patriarcharum, & alia plura, vt diximus XXV Februarij ad Vitam S. Tarasij, [coæuo,] in qua asserit se huius discipulum, fuisse in arte poëtica & carminibus pangendis exercitatum, sacras eius conciones celeri calamo exceptas in codicem retulisse, ac demum morienti adstitisse. Succeßit S. Tarasio Nicephorus, quem patrem suum appellat Ignatius, seque eius filium agnoscit sub initium Vitæ, & iterum sub finem ex singulari veneratione omnes interioris animi sensus effundit, & quod aliquando in hæreseos errorem attractus fuerit, deplorat, eiusque patrocinio atque exemplo se ad viam veritatis reductum indicat. Nonnulla de eo in epistola interpretis mox danda continentur. Ceterum eadem Acta damus more nostro in capita & numeros distincta, & vberioribus notationibus ex antiquis scriptoribus illustramus. Posteriora Acta conscripsit Theophanes Presbyter & Præpositus, [alia scripta a Theophane Presbytero & Præposito.] in quibus paucis perstringuntur ea, quæ ad vitam & exilium spectant, quod ea essent a dicto Ignatio accurate narrata: at quæ postmodum in solenni translatione corporis peracta sunt, tradit auctor coæuus, vti ex epilogo colligimus, vbi ad arcam translati corporis cum desiderio accedit, & opem eiusdem inuocat, vt Ecclesia sancta in tranquillitate, quam tunc sub S. Methodio nacta erat, poßit perseuerare. Dedimus XII Martij Acta S. Theophanis, Presbyteri etiam & Præpositi, imo & illustris scriptoris, sed quem circa annum DCCCXX, quo tempore Nicephorus in exilio supererat, vita functum fuisse diximus. Alius ergo hic noster Theophanes est & aliquanto iunior: cuius elucubrationem Græcam de S. Nicephoro reperit in bibliotheca Veneta Aloysius Lipomanus, [a Lipomano edita.] atque a Petro Francisco Zino Latine redditam edidit VII tomo Vitarum sanctorum Patrum ad hunc XIII Martij; & ex eo Surius, quam nos nouo labore exornamus.

[3] [S. Nicephori ætas:] Natus est S. Nicephorus post conciliabulum Copronymi circa annum DCCLVIII, ordinatus Patriarcha XII Aprilis, ipso die Paschatis anno DCCCVI, præfuit Ecclesiæ suæ annos nouem, dempto vnico mense, in exilium ablegatus anno DCCCXV die XIII Martij: in exilio vixit annis tredecim, decimo quarto exilij sancte mortuus die secundo Iunij anni DCCCXXVIII: cuius corpus ab exilio relatum est anno DCCCXLVI. Quæ omnia infra ex ipsis Actis constant. Libros ab eo conscriptos post alios enarrat Philippus Labbe in Dissertatione de Scriptoribus Ecclesiasticis: quem curiosus lector consulat: [scriptæ:] plurima ex Confeßione fidei ad Leonem Papam mißa, vti & ex opusculis eius aduersus Iconomachos, infra in Actis referuntur. Familiaris S. Nicephoro fuit Magnus Theodorus Studita, cuius epistolam huic in exilio missam hic damus: & est eiusmodi.

[4] [epistola S. Theodori Studita ad illum.] Cum sæpenumero ad sacrum Beatitudinis tuæ verticem scribere instituissem; destiti ab incepto, partim indignitatis meæ consideratione, partim etiam ex infirmitate ex ærumnis nata præpeditus. Nunc vero vtrumque parui pendens, & Trinitate fretus, miser hæc dico: Gaude, vere victor impietatis, qui virtutum quadrigis fidei cursum consummas. Salue magne sol doctrinæ orthodoxæ, cuius confessionis radijs vniuersus orbis illustratur. Salue propugnator veritatis, veterum Sanctorum instar virtutis pulchritudine collucens. Reliquisti excelsum thronum eius caussa, qui semetipsum humiliauit vsq; ad mortem, mortem autem crucis. Reliquisti ministeria & oblectamenta Archiepiscopalia, & varijs incommodis Confessorum more exerceri maluisti, quam temporarijs frui delicijs peccati. Ac certe, quoniam non ex illis, etsi in illis vinebas, membra per vitam in Christo actam mortificans, sanctæ matris priuationem pertulisti, caris fratribus omnibus, simul in omnibus spoliatus. Necdum opprobria tua Christi opprobrijs similia commemoro, immissas ab Imperatoribus oppugnationes, vexationes, angustias ac veluti suffocationes. Noctu cum Christo abductus es: etenim proditus etiam ipse relegatus es, in collis confinium redactus es Martyr Christi. Sed euge, quam in bonum tibi omnia! Attolle in orbem oculos ex specula mentis, & aspice filios tuos, seu mauis, oues, pastor bone, quamuis corpore dispersas, animo tamen coniunctas, totam pene Ecclesiā tuam varijs locis occupantes, & confessionis tuæ fulgore, stellarū instar, ijs, qui in nocturnis hȩreseos tenebris versantur, orthodoxæ fidei lumen ostendentes: alias quidem Deo immolatas per athleticam consummationem; alias decertantes sine vllo præsentium rerum metu, sed Deum flectentibus precibus tuis corroboratas. Hæc est gloria Ecclesiæ tuæ: hoc insigne ac symbolum martyrij, quod sequens ætas excipiens, Deum in te, vti nunc, glorificabit. Multa tibi pro Christi imagine pugnanti encomia dicentur. Sed ignosce mihi, Dei imitator, quia hæc ex amore ausus sum, quæ dixi, sacras preces tuas impertiens: vt minimus filius tuus esse non desinam, qui omnium maxime inutilis sum propter peccata. Hæc ad Nicephorum S. Theodorus Studita. Hinc ad Acta S. Nicephori progressuri præponimus epistolam Reuerendi Patris Francisci Combefis Ordinis Fratrum Prædicatorum Parisijs ad S. Mariæ Annuntiatæ nobis missam.

[5] [Epistola interpretis,] Prouocauit vestris laboribus productus, mihique aspectus triplici grandi volumine Februarius, vt & expectato Martio aliquid adiutricis operæ conferre studerem; ac si quid mihi e Sanctorum Actis, quæ vos deficerent, repositum esset; id in rei Christianæ commodum, Christique ac Sanctorum gloriam euulgandum, propensiore animo subministrarem. Occurrit autem cumprimis Sanctissimi Confessoris, Constantinopolitanæ Vrbis Archiepiscopi ac Patriarchæ Nicephori vita atque certamen, Ignatio Ecclesiæ Maioris Diacono ac vasorum Custode, eidemque Nicephoro æquali, non inculto aut minus accurato auctore: munus scilicet Leonis Allatij, viri doctissimi ac amicissimi, Romanis ex codicibus, dum is meditanti operæ aliquid in Nicephoro, eiusque luce clarioribus monumentis, vicem aliquam acceptorum a me inclyti nihilominus Confessoris Georgij Metochitæ librorū quinque, quibus tomum alterum Græciæ suæ Orthodoxæ Regijs ex codicibus præclare ditaret, rependit. Græca Ignatij quam licuit clare, fidaque interpretis opera reddidi. Haud obscure ipse se aliquando vim passum & hæreticis imaginum effractoribus communicasse prodit, tametsi a fidei veritate sanoque Ecclesiȩ sensu de earum numquam animo recesserit. Tanta Leonis subindeque Theophyli vis fuit exagitandis pijs fidelibus, vt vel ipsos, qui columnæ videri poterant, pene prostrauerit: nec ita multi fuerunt, qua se Romani per Orientem Imperij Maiestas proferebat ac ditio, quos illa immanis ruina non inuoluerit. Quanti res negotij fuerit, piæ Theodoræ viro male pio eoque impio extincto, ἡ τῶν ἐικόνων ἀναςήλωσις, declarant Acta ad Dominicam τῆς ὀρθοδοξίας Græcorum Ecclesiasticis libris inserta, mihiq; pridem ex ijsdem producta; tum cum & sanctissimus Confessor Methodius, noua affulgente luce depulsaque terra hæresis caligine, in Constantinopolitana Sede dignus Pastor & Nicephori successor, abactis ab ea lupis ac incubatoribus, collocatus est: quo etiam tempore Ignatius pœnitudine ductus, præclarum hoc Nicephoro, velut ςηλητευτικὸν, monumentum reposuit. Laudo iudicium eius de Nicephori operibus, quorum luce ominatur depulsum iri illam erroris caliginem. Nec dubium quin multum contulerint eidem depellendæ, postquam facultas ea legendi Augustorum clementia ac pietate veritatis amantibus fuit indulta: neque nunc minus vtilia futura reor difflandis nebulis, quas noui tenebriones eadem in caussa ex orco reuocarunt, si quando Dei clementissimi in fideles suos ac Ecclesiam munere, qua scripta sunt luce, auctoritatum pondere, rationum vi, stylique nitore in publicum prodeant: quod a Maximo forsan dato ijsdem auspicijs potest præstandum expectari.

VITA
Auctore Ignatio Diacono, eius discipulo.

Nicephorus Patriarcha Constant. (S.)

AVCTORE IGN. DIAC. EX MSS. GR

PROLOGVS AVCTORIS.

[1] Nisi, Auditores, lacrymarum tempus ad contritionem cordis vocaret, [Luctus ex obitu tanti viri,] tristitiæque parturitio animi sensus supprimeret; plano fortassis itinere ac secundo flumine decurrens oratio, quod illi propensum est, etsi non satis pro argumenti dignitate, pro virili tamen sua implesset. Nunc autem tantis malorum affectuumque ineluctabiliter obsepta incursibus, quasi iners ad linguam festæ laudationi laxandam, næniam prætulit; pangendisque defecta laudibus, prorsus mœstitiæ concessit. Quis vero, sodes, interpellauit? quæ caussa mœstitiam æstumque eiusmodi incussit, ac animo tenebras offudit? Nempe diuini Deoque pleni Patris migratio, ac quod ille nobis ereptus sit, lucidissimi sideris ac Ecclesiæ Luciferi extinctio: eius, qui Dei solummodo cultum præco sonaret, amissio: clarissimæ tubæ, ad veram excitantis fidem, vocis destitutio: pretiosissimi spiritalis doctrinæ thesauri occultatio: labiorum, quorum mira pernicitas ad stolidæ vanissimæque incredulitatis prædam, intermortuorum cessatio; Ille, inquam, vere a victoria nomen fortitus, tametsi pro humana conditione morte victus est, [vigorem orationis impedit:] inertem ad laudationem linguam effecit. Ea res est, quæ orationis vim mutam reddidit: ea ad næniæ planctum absonum, animum deuocauit. Idcirco, nisi me ingratæ indolis crimen deterreret, ea scilicet ratione, quod defuncto patre filius silentium amplectatur, magnumque adeo miraculum, quod nullo obliuionis modio obtegi possit, neglectim prætereat; hoc vtique mihi ipse consulto imperaturus eram, vt, quem ignorantiæ nubes contegat, longiusque velut antiquum illum populum peccati procella arceat, ad viri virtutem haud quaquam accederem, eiusue aliquid contingerem: ne, qui indigno conatu bestiam audacia præferrem, lapidibus iaculisque confoderer ac obruerer. Semel tamen animi exilitate detecta, intusque flagrante animi desiderio, cum Deo acceptum sciam, quod e virili sit, me ipse, quoad licuit, in celebratissimi Patris laudes, velut in profundū demisi gurgitem. Faxit vero vestris ad ipsum supplicationibus diuinum numen, [eam tamen virtus illius extorquet,] vt in eo latentem margaritam capere, animoque sospite emergere liceat, ac nobis desiderantibus incorruptas diuitias commutare. Mihi ipse iniquus fuerim, nisi ab eo assumpto dicendi argumento, eam, quæ dicendi arte constat, vicem ei rependerim.

[2] Eia igitur, omisso tantisper luctu næniaque, ad orationem accedamus, diuinique viri gesta per vitam, velut communem quamdam virtutis tabellam, æqui honestique studiosis proponamus. Cunctis enim cum voluptari tum commodo futura sunt, [Proponitur Vita veris Catholicis,] quibus boni amor cumprimis curæ est, ac sinceræ fidei doctrina arridet: quia scilicet veritatis vim, ac robur palam prætendunt; ijsque, qui minus recte ad eam collineant, neruos exscindunt. Complectetur enim ac collectis vndique monumentis referet, non tantum quanta is præclaris moribus vitaque rite instituta peregerit, sed etiam quantum tuendæ veritatis caussa ad sanguinem vsque desudarit. Velim autem, summeque gratum habeam, vt orthodoxæ fidei alumnos omnes auditores habeam, quotquot suo Ecclesia vbere, potiorum, inquam, doctrina exercitatos, spiritali ac solido cibo, ad boni malique discretionem impleuit. Illos vero procul abigo ac submoueo, quotquot sinistræ opinioni addicti, aliter, ac Pater, senserunt; velut nimirum qui Ecclesiæ basim frustra conentur concutere, suamque ipsorum spem, vt verbis Prophetæ loquar, vendiderint mendacio: neque enim qui male in virum affecti sint, inque illum quiduis sinistrum meditentur, eius lubenter laudes audient, eisue præstabunt assensum. [Isai. 30. 12., Eccl. 1. 32] Execratio enim peccatoribus, vt Salomoni placet ac veritati videtur, cultura Dei. Inextricabilium enim illius sermonum cassibus pressi, argumentorumque labyrintho atque anfractibus, vt nullus vsquam euadendi locus suppeteret, circumdati, consilij inopes ad maleficia conuertebantur, stultorumque canum more incitati, [non obduratis hæreticis:] nullum Sancto oblatrandi finem faciebant. Dura enim res, ac cedere nescia hæretica prauitas; vel si millies conuicta absorptaque sit, toties impudens emergit.

[3] De his itaque sermo instituendus, circumductæ per multa orationis molestiam declinās, recto insistet calli; ita scilicet vt virum, hodierno conuentu laudationis argumentum sese offerentem, in medium producat. Porro genus, vsuque seculi mundanam claritatem, patriamque ac facultates, [in ea an de parentibus & facultatibus sit agendum.] ea denique omnia, quibus æternæ leges quæ ornatui seruiunt laudatorias orationes definiunt mirari accuratiusque describere in eo, cui constitutum fuit, vt in eis nihil vnquam operæ poneret, solisque pietatis ornamentis, vt par est, cultum sibi adhiberet, haud puto pium sanctumque ducant, quibus virtutem laudare propositum sit. Non enim Sophisticæ garrulitatis regulas sequitur, qui rebus ipsis ac operibus inculpatus, virtutum canon indexque dignoscitur. Quia tamen ipsa quoque terrenæ patriæ cognita claritas parentumque Christiana pietate spectata virtus via est iucunditatem concilians, lucidamque, vt quodam loco Lyricorum quispiam effatus est, argumenti faciem reddit; age ex rudi generis delineatione, primaque vitæ, velut materiæ, informatione totam nobis cælestem ac spiritualem statuam effingamus.

CAPVT I
S. Nicephori parentes eximia pietate, & exilio pro fide subito clari. Ipsius in aula Imperatorum dignitas.

[4] Hvnc itaque vrbs princeps Augustaque tulit, pijs vere ac religiosis parentibus: [Natus Constantinopoli,] eiusmodi scilicet, vt ex ipsis cunabulis in vitalis scintillæ modum, ac velut prælata face mundum illustraturus, & vix dum natæ hæreticæ prauitatis impios vortices flammamque extincturus cognosceretur. Porro parentes, e rei ratione nomen sortitos, plane testis est nuncupatio ipsa: Eudocia enim ad nuptiarum copulam Theodoro coniuncta, probatum vere, ac Dei concessum munere Nicephorum partu effudit, ac velut cælestem plantam, prouexit in arborem: [parentibus piis, pro fide exilium & verbera passis,] quorum adeo illustris notaque pietas fuit, vt tuendæ caussa veritatis pericula, exiliaque, ac verbera ambierint adierintque. Id vero, vt mea fert sententia, vaticiniū quoddam erat futuri in filio euentus, velutque figura ac imago prȩtendens fore, vt pari caussa atque animo, tametsi non eodem tempore, filius parensque periculis defungerentur.

[5] Contigit enim per id tempus vt, a Constantino ad Imperij gubernacula assumpto, [Theodorus pater Copronymi Imperatoris scriba,] scribæ seu Notarij partes impleret regijsque secretis ministraret Theodorus: qui dum purissima rectæ in Deum confessionis atque fidei luce, haud secus ac alter Abraham prȩnitet, graui apud eius sæuissimum hostem pulsatus est calumnia, eo scilicet nomine, quod Christum in imagine intemeratamque parentem ac Sanctos omnes venerationi haberet. Tyrannus itaque, [ob venerationem imaginum,] vt qui veritatem odio habens audire talia non sustinebat, intumuit iracundia, & virum adesse quantocyus iussit, & eorum nomine quæ fama vulgauerat caussam dicere. Ille velut ad epulas vocatus, non vt caussam obnoxius diceret, ostendit palam sic se rem habere, atque is inaudierat. Re in hunc modum certo deprehensa, Imperator cum viri obfirmata constantia, velut fomentum, nequitiam animi eius succenderet, minis insolitis tentatum Theodorum, [verberatus,] verberibus quoque ceu reum addicit: quibus nihil emollitum hominem aduertens, penulam ac dignitatis insignia adimit, grauique prorsus exilio mulctat.

[6] [in exilium mittitur:] Postmodum, aliquanto temporis emenso spatio, e Molina; (hoc enim illi castrum addictum exilio) reduci virum, inque regia rursum versari precepit; sperans, vt puto, dira attritum vexatione, didicisse quod illi ipse operæ pretium esse existimabat. [reuocatus,] Reuera tamen adamante fortius resistentem, minisque ac audacia in eum sua superiorem, atque ad alia quæcumque duriora, animi sui inuenta, si res ferret, sustinenda paratum inuenit. Hæc namque incitato animo persequebatur, ac Christi exornari plagis potius ducebat, [in fide constans,] quam vt ab Ecclesiastica lege Apostolicaque ac Patrum traditione, congrue admodum riteque sanciente, Christum verum Deum nostrum ea ratione, qua homo est, pictis expressum coloribus adorandum esse, quidquam aberraret. Vbi autem vir sanctus ore ad salutem confessus esset, seque Tyranno aduersanti parti studere abunde declarasset, [varie tortus] ad alia vocatus est tormentorum genera: quibus animi maximo robore perfunctus, Nicæam in Bithynia extorris eijcitur. Quo in loco, quod erat reliquum vitæ tempus, [iterum in exilium missus Nicæam, vita functus est:] religiose versatus, ac fortis animi in tuenda vera fide norma effectus vniuersis, ad beatam illam requiem commigrauit, vitamque in longa secula productam; laborum præmia tum recepturus, cum per vitæ compendium gesta iudicabuntur.

[7] Quæ autem ex diuinæ legis præscripto illi coniux adhæserat, vt quæ religiosa, [Mater vbiq; mariti socia,] Deique ac viri amans existeret in cunctis, maritum secuta est in periculis, in exilijs, in ærumnis, in iustitiæ (vt Apostolus loquitur) dextris atque sinistris; scilicet in tristibus, æque ac in lætis. [2. Cor. 6. 7] Cum enim par quoddam essent ad potiora atque ad virtutis agones sese incitantium, non minus spiritu quam corporum mixtione concreuerant. Hæc, viro beata sorte defuncto, annos non non paucos egit cum filio; [vidua vidit S. Nicephorum,] cum is recens liberalium artium studia capessiuisset, manuque ac atramento scriptor non ignobilis euasisset. Electus namque Scriba est, qui Imperatoribus, vt Latina lingua vocant, a Secretis minister esset. Quin & iam felix Mater hunc ex se natum summi Sacerdotij candelabro velut lucidissimam lucernam impositum, semperque clarum lumen semitis nostris prȩferentem conspexit, ac debitum secundum Deum parentibus honorem cultumque ad senium vsque ex ipso recepit. [Imperatoribus factum a Secretis,] Interim vero seculi res fluxas velut aranearum stamina pio consilio fortis fæmina reputans, monasticæ se exercitationis studio dedidit, [& Patriarcham:] strenueque in eo desudans, victo aduersario, ac professionis cursu digne consummato, morte functa immortalitatis coronam suscepit. Illic cum Virginibus in thalamum assumpta, [monasticam vitam amplexa, sancte moritur] læta choros agit, lampademque bonorum operum oleo semper accensam atque lucentem custodit. O natum, cui ex tanta parentum pietate commendatio fausta accessit! O parentes, queis tantȩ virtutis ac laudis natum, adeoque spectabilem nancisci obtigit!

[8] Ceterum, hic de Iusti parentibus sermo, inferior longe quam vt eorum exȩquet merita, hactenus deductus sufficiat: nunc vt ipse supra virtutis fundamentum semet ædificauerit, atque in corde suo, vt verbis Prophetæ loquar, ascensiones disposuerit, superest dicendum. [Psal. 83. 6] Quamquam trepidat oratio, verita ne minus pro dignitate partibus suis defungatur: [S. Nicephorus hoc exemplo prouocatus,] tametsi ne id quidem quod ex dignitate sit atque merito, æquus auditor exegerit. Itaque exigua quadam subtilique via atque methodo abundantiam contrahens, vt quæ consilij indigum inopemque faciat, vnum quid ex plurimis illius rectefactis conabor dispicere, atque ex parte totum, ceu leonem ex vngue, vobis declarare.

[9] Eum itaque Imperator Aulaque habebat ceu diuinum quemdam ornatum ac decus, [vir in aula eloquens,] sermone clarum atque illustrem, supra quam Philippus Rex, Atheniensium facundissimum b oratorem. Non enim blatero quidam erat ac locutuleius, qui ad adulationes modos, verba, sermonemque componeret, loquendoque ad gratiam, laudem quæreret: sed orationem ex ratione componens sic depromebat sermonem, vt non tam dictionis elegantia atque verborum ornatu auditorem mulceret, quam salutis negligenti remissoque, quod operæ pretium vtileque esset, [prudenter sanam doctrinam inculcat.] palam ediceret atque suaderet. Itaque cum eorum pars aliqua, qui per hoc tempus Romani Imperij sceptra moderati erant, circa sanam fidem essent naufragati; excitatam ab ijs, quoad licuit, tempestatem sedauit. Olim namq; Apostolica Patrumq; sanctione in inculpata Ecclesia vigentem traditionē, sacras nimirum pingendi atque colendi imagines, superba molitione abrogare conati, (velut quos metus incessisset, ne Christum corporalium proprietatum notis insignitum conspicerent sibi similem) aduersus eius decorem vno agmine atque impetu processerunt. [contra Conciliabulum sub Copronymo ante coactum:] Dei enim virilem figuram omnem eiusque imaginem, qui per carnem nostras portauit imbecillitates, Christus verus Deus noster, immaculatissimæque eius Parentis, necnon Sanctorum, qui a seculo claruerunt, corporalia monumenta fœdantes atque oblinentes, localem seorsim conuentum atque, vt vere loquar, c Concilium Pharisaicum in vrbe Augusta cogendum putauerunt. Phariseorum namque conuenticulum, incitatum furore contra Christum, parricidij reportauit crimen: hi autem aduersus eius corporalem figuram peruerso contuentes aspectu, Christi hostium nomen atque titulum compararunt. Ita nimirum acta res, vt ex sacræ Scripturæ contextu nihil inconsequenti ratione euincendæ sententiæ suæ promerent: ex Patrum vero tractatibus aduersus idola Gentiumque simulacra editis, sententiolas dictaque stulte decerperent, velutque in nubilo, id quod querebant videre se existimantes, præcoci definitione damnarent, &, vt verbis Scripturæ loquar, transferentes Patrum terminos, suæ dementiæ sensum in æternis tabulis exararent. [Pro. 22. 28]

[10] Quia tamen supernæ opis vltio malis infesta, tum eos omnes, qui aduersus Ecclesiam bacchati erant, tum illos maxime, qui aduersus venerandam Christianæ fidei confessionem nequitiam struxerant, d vita pariter ac dignitate priuarat; ea, cui a pace nuncupatio fuit, vna cum filio Constantino ceu paternam hæreditatem Imperij sceptra Dei nutu obtinuit: e Irene videlicet, [sub Constantino & Irene Imper.] fæmina illa robusti animi Deique amans; si modo fæminam appellare licet, quæ viros quoque pio superauit sensu. Cuius opera Deus cuncta, quæ prior discordia, instar serpentis lubricissimæ Ecclesiæ irrepens, distraxerat, in rectæ fidei vnam confessionem clementissima benignitate adduxit. Hæc itaque cum ex orbis vniuersi finibus f sacrorum virorum Synodum ad Nicæam Bithyniæ Metropolim, [Concilio œcumenico Nicæno 2.] pestifero huic morbo abolendo, cogendam sanxisset, Deo deinceps opitulante rem ex voto confecit. Præsidebat Synodo g Tarasius vrbis Augustæ sacratissimus Antistes: aderant vero h Adriani senioris Romæ, i Politiani Alexandriæ, Theodoreti Antiochiæ, Eliæ Vrbis Eliæ Sanctissimi Vicarij. Porro etiam k Nicephorus, præ multis æqualibus, Procerum huic choro comes delectus est, eique in sacra illa Synodo, Regia acclamatione concredita, atque eius tenore sinceram omnibus fidem prædicans, & velut e sublimi specula venerabilium imaginum antiquam religionem ac adorationem inclamans atque dilucide explicans, [adest Acclamationis Regiæ præco, ac promulgator.] consessor sacro consessui etiam ante sacras infulas effectus est. Hoc primum beato viro pietatis in Deum peractum certamen: hæc prima ei palma coronaque obtigit nullo auferenda casu, ijsque longe pretiosior, quæ lana, oleastro, apio plexæ victorum olim pugilum frontes solebant exornare.

[11] Quia vero ille Patrum a Deo electus cœtus, diuini Spiritus aura afflante, in rectæ fidei portu Confessionis ratem incolumem deduxerat, ac rursus Ecclesiæ tunica varium ex sacris picturis recipiebat ornatum, [rectæ fidei defensor epinicium canit] præmortuo quem hæresis parturiebat informi fœtu; magnus hic Nicephorus nominis sui ferens insignia, clarum quoddam; bellicumque aduersus fidei hostes pepigit melos; Christum ea quidem ratione, qua deitate simplex est ac intangibilis, omni circumscriptione vacare & nullis efformandum docens colorum pigmentis; qua vero per humanitatem tangibilis est atque compositus, circumscriptum esse & qui pingi possit: quibus plane consentaneus sit vsus imaginum, quo a Manetis sectatorum figmentis resiliamus atque somnijs. Hæc loquebatur, inque hunc modum sentiebat, cum Imperatoribus, vt dictum est, a secretis nauaret operam, ac publicæ rei curis addictus esset.

[Annotata]

a Is est Constantinus Copronymus, Leoni Isaurico 18 Iunij anni Christi 841 Indictione 9 mortuo suffectus, hæretico patre deterior filius.

b Demosthenem indicat.

c Conciltabulum illud habitum anno 754 Indict. 7, post quod S. Nicephorus circa annum 758 natus est.

d Mortui sunt Copronymus anno 775 die 14 Septemb. at Leo filius & impietatis hæres, anno 780 die 8 Septemb.

e S. Irene dicti Leonis vidua mater Constantini colitur a Græcis 13 Augusti: cuius nomen ijsdem significat pacem.

f Fuerunt in ea Synodo anno 787 habita Patres 350.

g Acta S. Tarasij dedimus 25 Februarij.

h Sedit Adrianus Papa ab an. 772 ad an. 795. Erant ab eo missi Petrus Archipreshyter, alijs Primus Presbyter & Vicedominus, & Petrus monachus Præfectus siue Præpositus Monasterij Romani S. Sabbæ.

i Fuerunt missi ab his Patriarchis Thomas monachus & Presbyter dein Archiepiscopus Thessalonicensis, & Ioannes Syncellus Patriarchæ Antiocheni. De his actum pluribus ad Vitam S. Tarasij c. 5.

k Dicitur etiam in eadem Vita S. Tarasij inter Patres fuisse S. Nicephorum, qui erat a secretis Imperatoris: qui cum vixisset in sanctitate, & esset ornatus diuinis virtutibus; & doctrina ac dicendi scientia, Byzantij Sedis patriarchalis suscepit honorem post Tarasij sanctam consummationem.

CAPVT II
Monasterium a S. Nicephoro extructum. Eius ibidem conuersatio, scientiæ variæ & virtutes.

[12] Qvia vero secretius sacratiusque præceptum nouerat, [Monasticam ambit:] quod sibi ipsum attendere, ac Deo soli vacare iuberet (sic enim a terrenis abstrahi, iamque in Deum ferri liceat) ad desideratam vitæ monasticæ quietem omni se studio tentabat subducere: obsecrans omnemque supplicationis modum adhibens, quo eos, qui ad seculi negotia turbasque ex aduerso trahebant, eo adduceret, vt se voti compotem fieri non vetarent. Ac vero etiam impulit, breuique quod impendio desiderabat, obtinuit. Itaque fori molestias ac rerum turbas spernens, [& in secessu paupertatem amat:] lanaque dignitatis suæ coronans insignia & cuncta quæ ad mollitiem atque delitias corporisque voluptatem prouocant valere iubens, in specum quamdam e regione Bosphori Thracij commigrat, præter Eliæ Meloten, paupertatem scilicet, ad similem Carmelum nihil inferens. Paupertatem, inquam, quæ primum ad virtutem domicilium extruit; quam qui possidet, incorruptione donatur, atq; Angelicam viuendi rationem amplectitur. [eligens locum horridum ac incultum,] Hanc igitur comitem sociamque magnarum ille rerum negotiator nactus, iamque olim supra quam alij lapillos Ophir Serumq; fila pluris faciens, ad nouum, vti dictum est, Carmelum secedit: eiusmodi scilicet, qui situ ipso lociq; difficultate deforme quid præferret, inaccessoque & arduo montis accliuis vertice vix frugibus vllis esset propter sterilitatem idoneus, summaque siccitate ac penuria aquarum laboraret; quas conuehi eo oporteret; cum ipso quod ex nubibus est irrigationis commodo careret ob loci decliuitatem.

[13] Verum quid attinet soli duritiem, situsque incommoda proferri pluribus, cum possit, si quis eo accesserit, loci indolem clarius cognoscere & supra omnem orationis vim ipsis oculis æstimare atq; conijcere, qualis ex quali ab eo tempore mutatus sit. Etenim velut exȩsam pannosamque vestem, illum soli horrorem incultamque speciem exuens, & fertilitate glebȩ sterilitatis appellationem deponens; qui ante erat aridus, cælesti imbre per terræ hiatus venasque sese inuicem subtus excipientes irrigari cœpit, [eum in fertilem commutat:] & alternante vbertate pinguis effectus, Alcinoi aulam aureamque Xerxis platanum delectabili aspectu tantum superauit, quantum veritas fabulosis commentis speciosior, maiorisque quam illa honestatis existit. Martyrum porro sacratus delubris, in quibus sæua illorum certamina vario artis ornatu luculenter exprimuntur, paradisum Dei, vt cum Scriptura loquar, perpulchre imitatur. Eius enim ad vitȩ commentum sufficientiam, aptamq; domicilio compositionem, quis etiam ante quam expertus fuerit non miretur? Sacrorum itaque virorum a monasterium esse decreuit, qui assiduis Deū laudibus colerent, [& virorum illic monasterium constituit:] quibus & ipse iugi iunctus collegio, diu noctuque precibus ac sacris canticis vacans, optimæque abstinentiæ modo sese oblectans, diuinis lectionibus ac disciplinis animum adhibebat. Mensam vero Syracusanam ac dapibus lautiorem ne verbo quidem audire sustinebat; ijs alimentis, quæ vitæ vtcumque sustentandȩ essent, parcius vtens.

[14] Postquam vero sacrarum disciplinarum mentio incidit, haud ingratum aut ab instituto alienum putem quanta viri in eis diligentia esset atque præstantia meminisse. Ad diuinarum enim Scripturarum meditationem secularis litteraturȩ compendia adiunxit, tum vt facilius posset docēdo persuadere, tum vt ad errores coarguedos euaderet expeditior. Quemadmodum enim ea legis virtus est, vt iusti atque iniusti comprehensionem certamque scientiam profiteatur, quo dignam, vt quisque alterum sectatus fuerit, [vtriusque litteraturæ Studia amplectitur:] retributionem ȩqualiter rependat; ita etiam disciplinarū perfectio vtriusque cognitionem peritiamque requirit. Non ita tamen vt æqua velut lance, quod absit, componamus vtramque: non enim pari cum domina honore ancilla certauerit: nec vero filius ancillæ cum filio liberæ, vt Abrahæ dicta commemorem, hæres extiterit. [Gal 4. 30] Quantus porro in Grammatica eiusq; partibus & adminiculis esset, quibus recta, [accuratus Grammaticus ac Poëta,] ab ea quæ vitio laborat, scribēdi ratio discernitur, linguaq; Grȩca corrigitur, ac carminum basis regulatur, ijs perspicue notum fit, qui vel modicum eam artem calluerint. Quam etiam multisonam Rhetorum cytharam tangens, [eloquens Rhetor,] suauis verbis esset ac dulcis eloquio, facile quiuis perspiciat: superfluam namque garrulitatem ac verborum iactantiam & quidquid denique ad Sophistarum ineptas fictiones ac nugas vergit, procul ab oratione eliminans, ex distinctione ac puritate compositionis dulcedinem gratiamque captabat.

[15] Quod autem ad quadruplicis Mathematicæ perceptionem attinet, [subtilis Mathematicus,] quæ ex terminis continuis discretisque constat (aut enim mouetur res Mathematica, facitque Astronomiam: aut est immobilis, ac Geometriam constituit: aut iterum in proportione certaque comparatione existit, ac Musicam facit; aut deniq; proportione eiusmodi soluta est, atque libera, atque Arithmeticam efficit) adeo hic grauiter in ea fuit exercitatus, vt vnum velut omnia colens, omniaque vt vnum, in vniuersis primas ferret. Musicam vero lyram aptauit, non qualem Pythagoras Samius, nec quasi seductor Aristoxenus: [æc Musicus,] sed nobiliorem illam centum ac quinquaginta chordarum, semperque eam pulsans morbum, quo Saul quondam laborauerat, a subditis depulit; ipsumque crudelissimum tyrannum erroris Spiritui mancipatum atque aduersus Christi incarnati mysterium obstinatissime insanientem, deliniuit, & ab eius lue incolumem conseruauit gregem.

[16] His autem quatuor veræ scientiæ ancillis cum operam diligentissimam dedisset, [summus Philosophus] ad ipsam deinceps dominam, Philosophiam nempe, eiusque præcepta ac speculationes, facili certoq; processit itinere. Quinam enim ac quanti eius termini sint, accurate rimatus; quænam sit illorum proprietas; quis subijciatur, quidue sit prædicatum, vt vocant, atque id an de omni aut de nullo, vel in totum, & similia. Quid vero in his sibi velint elementa; ac num sola nominis communione cum ijs consentiant, quæ Physica vocant ac Geometrica: quot propositiones, quaue ratione conuertantur; quæ vis sit negationis; quæ verba substantiua; quæ circumstantiæ, ac quibus certa quadam ratione proportioneque respondeant quod in illis indefinitum est; quot modi syllogismorum; quæ ac quantæ figuræ: quis hypotheticus, quis syncategoricus siue simplex sit & quomodo alter ab altero distinguantur; num item omnes reductione, quam vocant, ad impossibile probari possint: quomodo, ac quot modis hæc misceantur; quomodo concludantur ac resoluantur; quæ fallaciæ compositio, quis syllogismus sophisticus, quaue ratione fallax simul atque probabibilis sit; qualis vna constet assumptione, quomodo acceptus dialecticus syllogismus ea quæ videntur verique speciem habent concludat, & quænam horum sit reductio; quam necessitatem demonstratio habeat, vt a deterioribus captet veritatem; quæ horum problemata, quæ axiomata, quæ axiomatis similia; quænam materiam, mixtiones ac complexiones recipiant; quænam prima Physicorum principia sic vt demonstrari non possint: quæ quies sit; quot modis dicatur idem ac diuersum; vbi, Ad aliquid, quomodo, quando; continuusue principiorum processus, an vero non terminetur ad continuum; quis motor, quæ vis organica, quæ vis genitalis; quid præuium, quid id quod eductum est, & quo medio; quo quid vergat, spontene an violentia? quid qualitates contineat, ex quanam hæc esse priuatione dicantur, & an ex nihilo prorsus nihil fiat; quȩ & quomodo ex contrarijs ortum habeant ac essentiam; & quomodo iterum contrarijs destruantur pariterque intereant.

[17] [in tanta doctrina humillimus,] Hæc atque eius generis alia, sagaci mente summaque vigilantia, quoad licuit, rimatus, extremisque labris eorum vtilitate gustata, laudatissimum colebat silentium, inque cælum subuehentem sensus modestiam, id est, humilitatem exhibebat. Viri enim perfecta scientia est, vt grati animi sensu perfectam cognitionem Deo adscribat, sciatque se minime res comprehendisse, vt illæ sunt secundum essentiam. Sic indolis vi animique propensione ac diuinæ ope gratiæ disciplinarum scientiam adeptus, nihil minus ad veras virtutes gradum facere contendebat. Haud enim suam in illis probatam operam, sibi ad virtutem incommodo fore existimauit; quin apta via serieque vsus, magno sese ad vtraque extendebat profectu, in vtrisque perfectionem summam adeptus.

[18] Abstinentiæ & ciborum parcitati castitatem naturæ contrariam socians, [ex disciplinarum scientia ad virtutem incitatur: castus & sobrius,] effrænium libidinum ingruentem ventris vmbilico tumorem collidebat. Omni ab ira sedatum animum innata obtinens lenitate, cunctis se blandum atque suauem exhibebat, vultus iracundi specie profligata. Non enim illi furor secundum similitudinem serpentis; in draconem tantum, qui solus nobis ruinæ auctor extitit, totus ferebatur. Pecuniarum contemptum, [mitis & suavis,] quo ad vitæ spiritalis compendia homines preparantur, non more Cynici illius Philosophi recondebat in dolio; [pecuniarum contemptor,] sed iugi in pauperes erogatione, mōstrabat animo latiori se pecunias spernere, & eam qua illæ parantur viam declinare. Opportune enim eam virtutis adeptus summam, [liberalis in pauperes:] vt ostentationis gratia nihil faceret, eaque parte conscientia imperturbata pollens, non modo dexteram ad eleemosynæ opera instruebat, [ab inani gloria alienus:] sed etiam sinistræ eius notitiam fidenter concredebat: quippe qui eo se prouexisset, vt insatiabilis huius ægritudinis affectio nulla titillaret animum.

[19] Quamobrem secundum violentam Imperatorum iussionem maximi Regia in Vrbe hospitalis curatorem agere eum diuina gratia voluit, [curator hospitalis domus:] vt ea re, ac functione ipsum præpararet; cui, vt verbo dicam, peculiari quadam administratione Catholicæ Ecclesiæ gubernationem erat concrediturus. Verum hæc, deque his scriptores alij, qui amore ac desiderio, velut ex reseto floridissimo, apum instar eius excellentias colligant, atque ad faui, id est, diuinæ æmulationis delicias illarum qualitatem vi orationis reponant: fore enim existimo, vt eorum, quæ huc spectant, copia numquam deficiat; cum plura sint & magna, atque eiusmodi vt alterum sibi alterum præferri non sinat, quod vniuersa ad summum euaserint. Nos autem cauentes prolixitatem tædio futuram auditori, ad sequentia, Deo bene propitio atque fauente, gradum faciamus.

[Annotatum]

a In eo monasterio exul vixit, mortuus & sepultus est, vt in altera Vita dicitur.

CAPVT III
S. Nicephori electio & ordinatio in Patriarcham Constantinopolitanum.

[20] Nvper quidem a Tarasius, Ecclesiæ ille Lucifer occasum nesciens, [S. Tarasio Patriarcha mortuo,] qui fidei ratem præclare gubernans, hæresis furente procella superiorem effecerat, rectæque opinionis mercibus onustam felicissime in portum eduxerat, e mortali ad meliorem cōmigrans sortem, appositus fuerat Pater Patribus, Patriarcha Patriarchis, quia tuendȩ veritatis caussa Patriarchalem Sedem gradumque inierat; Sanctus Sanctis, quia quod sanctum est, quoad vita superstes fuit, sancte obierat; veris Pastoribus verus Pastor, [viro perfectissimo,] quia Pastorum Principem Christum imitatus, atque nominatim vocans ac cognoscens oues, sermonumque baculo lupos submouens, ad rectæ confessionis fideique caulam impellebat. Hic igitur ille vir cælestis, qui in terris, quoad licuit, vitam Angelis parem duxerat, cum Sacerdotij habenas in Dei manus deposuisset vnaque animam; vt dignus Pontifex crearetur, atque Ecclesiȩ Christo cōiunctæ inclytus præco eniteret, pura, arbitror, supplicatione rogabat Deū. Quia enim multis laboribus ac sudore in ea enatas hæreseon sentes atque spinas radicitus exciderat, deque medio, Spiritu duce, [aptus successor eius precibus petitus] scādala sustulerat, atq; rationali aratro fidei aruum innouans, non in via aut supra petram vel in spinis, sed in bona ac fertili terra, qualem Scriptura centuplicis fructus feracem vocat, Dominicæ dispensationis symbola diuinitus tradita seminauerat: ideo etiam post mortem iam vita functus videre cupiebat ac satagebat virum qui agriculturam suam foueret. Nec vero voto frustratus est: Deus enim, qui quærentibus semper inuenitur ac pulsantibus ianuam aperit, [a Deo datur S. Nicephorus:] verasque preces semper diuino digito ac spiritu perficit, sacra dignum vnctione Nicephorum ostendit ei, qui tum temporis Imperij Romani sceptra moderabatur eiusdem ac ipse nominis.

[21] Solertia nempe inferior nemini hoc solicite agebat, vt Ecclesiæ viduæ sponsum eiusmodi præficeret, qui docendo fidelem sermonem tenere idoneus esset, & eius, [sagaci Nicephori Imperatoris cura,] qui nuper Pastoris munus sapientissime obierat, vestigijs insistere. Quamobrem etiam ad vniversos cum Sacerdotes tum monachos, quosque Senatorum primores ac reliquis præstantiores nouerat, rem deferebat: vt iustissimæ plurium electioni, quam diuini Spiritus ratam haberet assensus, suo quoque ipse suffragio accederet. Ast illi (nec enim homines cum essent, prorsus cauere poterant ne quid ad gratiam agerent) mutuam concordiam dissensione soluentes, [dissensionem exortam dissipantis,] alium sibi quisque designabat atque trahebat: non quem diuini nutus præscientia designauerat; sed quem cuiusque voluntas informabat ac prehabendum suadebat. Imperatori autem acre mentis qua pollebat iudicium, Nicephorum gregis Principem suggerebat: in quem vt omnes conijcerent oculos compellebat ipse, præclaras viri dotes in memoriam reuocans; [& virtutem eius proponentis,] eloquentiæ scilicet tum sacræ tum profanæ vim maximam, morum modestiam ac lenitatem, conscientiæ ad omnes integritatem ab omni offensione remotissimam. Denique velut nimbo, continuis illis regij oris eloquijs, vniuersorum aures concludens, [ab omnibus Patriarcha acclamatur:] nulli vim faciens, velut in sagenam, in vnam omnes sententiam adegit: exinde enim omnium labijs oreque Nicephorus Patriarcha acclamatur.

[22] [e monasterio addutitur:] Mittit itaque Imperator, qui denuntient iubeantque, vt semota omni cunctatione ac sine mora sistat se Augustæ vrbi. Is vero, qui laudabilem obedientiam vituperandæ inobedientiæ potiorem haberet, quamquam renitens, viros ductores itineris actutum secutus est. Vbi autem Imperator, id quod satagebat, effecit, ac coram præsentem eum, cuius desiderio tenebatur, conspexit; in hæc verba, vt aiunt, ad eum locutus est: Mihi quidem, vir Deo acceptissime, [Imperatoris orationes] siquidem fas esset Dei mandata in minimis habere eorumque opere neglecto publicam rem administrare, in promptu erat quædam seductrix ac lata via, qua obuium quempiam, nullo anteriori merito vt Pontifex fieret commendabilem, sed qui solummodo vellet, vrbi Augustæ præficerem. Quia vero diuinis Scripturæ documentis eruditus scio, qualem esse oporteat futurum Sacerdotem & inprimis eum, cuius sit ad gradum eiusmodi prouehere alios; nimirum sublimem virtute ac labijs intactum, qui scientiam custodiat, atque exquisitam legem in ore ferens, Domini omnipotentis Angelus audiat; vereor ne sacra illa admonitione spreta, negligentiæ dein pœnas, inque meum caput diras intentatas arcessam. Nunc igitur cum Deus Sacerdotij arce, cȩlestisq; huius stadij vobis habenas concredat, ne quæso vocationem respueritis: sed diuinū subeuntes certamen in id potius respicite, quod e communi salute sit. Scimus enim vos iuxta tuum ac communem præceptorem Paulum non decertasse aduersus aërem, eum verberando; nec ita cursu defunctos vt non comprehenderetis: sed potius ad eorum euasisse perfectionem, quorum anteacta corporis castigatione probata virtus super aurum enituit. [1. Cor. 9. 23] [ad Patriarchatum acceptandum incitatur:] Nolite vero vestræ dumtaxat salutis caussa Deo supplicare; nec vitæ monasticæ compendio, quod est vestrum æmulemini, sed vt omnes salutem consequantur satagite. Sponsam formosissimam Ecclesiam existimate, cuius obsequentem aurem, rectorum ac purissimorum decretorum margaritum adstringat; caput gratiarum corona, Patrum eloquijs ceu pretiosissimis capillis mirifice effulgens, præclare cingat; pectus septena diuinarum Synodorum definitio atque regula, velut aureus torques, mystice e collo pendens, magnifice exornet: quæ denique omni ab intus gloria circumdata sit, sacrarumque ac venerabilium imaginum vario amictu Euangelica e ratione honestata splendeat. Cauendum est nobis ne quis mœchus moribus hanc sibi eam despondeat, qui hæreticæ in ea sobolis zizania serens, verorum filiorum eius pulchritudinem adulteret: ac blando ouis vellere sanam mentiens fidem, incredulitatis atque diffidentiæ lupum intus animo contegat, inque asperos montes ac loca, quæ non visitat Dominus, gregem expellat. Cum igitur agnum Dei Christum, verum Deum nostrum, pastoralis peritiæ adiutorem habeas, pedumque eius crucem, qua fulcias gregem, vt recto fidei tramite incedat; ne vocationem respuas, neue supplicem nostram orationem spernens, Dei in te iram prouocare præsumas.

[23] Ille Imperatoris monitis ac documentis, velut iaculis ex corde profectis, [onus ipse Patriarchale graue proponit,] animo saucius: At mihi inquit, Imperator, is demum dignus videtur, qui gregi rationali prȩficiatur, cui cum terrenis necessitudo nulla intercedit; & cui cælestes axes consequendi nullo carnali affectu retrahente, certus amor animo fixus est: qui diris illis Prophetico ore aduersus Pastores intentatis, haudquaquam obnoxius deprehensus est: qui Christi Pastorum Principis soliusque Pontificis exemplo animam suam pro grege tradere paratus est: qui non ad mactandum atque perdendum per furtiuas doctrinas, aliunde quam per ostium ingreditur in Ecclesiæ ouile: qui vnum hoc spectet, vt det vitam, seruetque gregem incolumem, & in fidei caulis oues faciat fœtificare: qui ad omnem indolem moresque gressum, aspectū, studium subditorum semetipse diuidat, atque ad singulorum curam Pastorali solicitudine varius suique dissimilis fiat: cuius pedi potior vsus sit vt emendet, atque a lapsu benigne fulciat; rarius autem eo vtatur ad vulnerandum, quamuis innoxie pro anima conseruanda: qui denique nullis diffidentiæ contrariorumq; affectuum vulneribus pateat. [Ier. 23. 1., Ioan. 10. 11] Ad hoc itaque bellum cum rudis sim & imparatus, nolo ipse me in inuisibiles, [ac deprecatur:] iugique lacessentes pugna atque implacabiles acies ex aduerso instructas immittere. Quippe caro cum sim, haud sum idoneus vt arma spiritalia moueam aduersus eos, quorum insultum, atque impressionem nemo, licet quoad facultas est vndique caueat, satis nosse possit.

[24] b Tum vicissim Imperator: Nulla tibi contradictionis ratio aut prætextus relinquitur, [vrgente Imperatore,] vt sacrum Christi iugum detractes: Ipse enim, vti modo dicebam, qui Verbum est, Pastorali munere adiutor accedet, addetque animos, quæ hactenus difficilia videntur, plana omnino & expedita faciens. Ergo Nicephorus, qui diuinis monitis omnibus semper morem gesserat, [acquiescit: monachum induit,] obtemperat tantis rationum momentis suadenti Augusto, eumque rogat, vt laicalem habitum monastici habitus angelica institutione ac disciplina mutare sibi liceat; adiuncturo videlicet vitæ hactenus accuratæ accuratiorem vitam, & laboribus, quibus iam præclare functus erat, laborum absolutionem maiorem. Annuit Imperator, sacrique capitis detonsos crines, c filij sui dominatrice manu, tamquam eius qua fulgebat purpuræ insignem ornatum, [detonsis crinibus a filio Imperatoris:] suscipi voluit ambitioso famulatu: decebat namque vt ex summitate diuinarum virtutum adulta coma, primis dignitatum supremarum verticibus stiparetur; atque ita illius gloria, qui ad summi Sacerdotij apicem ascensurus erat, eminentis obsequio gloriæ inclaresceret. Diuina itaque monachatus initiatione prȩeunte (iuxta quod sacrorum ille Antistes sapiensque Dionysius tradit) adhibitaq; ex sacrorum præscripto Canonum, [sacros Ordines suscipit:] per graduum quorumdam seriem, consummatione Sacerdotali, Pontificalis demum consecrationis secutus est ornatus: quando autem ac quomodo, dicturus accedo.

[25] Interim namque Imperator, & qui ei pro maiestate aderat Senatus, in maxima constitutus æde ad tremendæ d Resurrectionis celebranda solennia, dum sacrum illum chorum aureo fulgore rutilantia lumina abunde aspergerent, [Dominica Paschæ ordinatur Patriarcha,] luceque niuea immortalis illius claritatis splendores prædicarent, & omnis Ecclesiæ turba candido amictu micans, confluxisset; Nicephorus diuinum illum fidei e tomum, abs se olim scriptum, cordisque ac oris confessione probatum, & Clero illi suo solenni acclamatione oblatum, præ manibus habens, ad diuinam manuum impositionem accessit; [tenens manu librum de fide a se scriptum,] incorruptum eum testem inuocans edicensque, velle se, si quid eorum, quæ in illo scripta essent vnquam violasset, cum vera hac atque sincera professione cultuque astare in aduentu magni Dei ac Saluatoris nostri: ipsumque post celebrata super eo diuina mysteria, [& in altari deponens:] pone sacram mensam velut consecrandum, roburque & auctoritatem a Deo ex ipsa loci religione consecuturum, reposuit. [Dignus ter acclamatur a populo:] Sacramentorum autem celebratione diuino afflatu ac nutu completa, vociferans populus, Dignus super digno, trina acclamatione respondit. Exinde sacræ Sedis apicem conscendens, velut sublimem speculam, quam diuinæ custodiȩ nomine admirandus Abacuc spiritualiter designauit, cunctæque plebi pacis bonum inclamans, [cui pacem exoptat.] & vicissim pacis vota excipiens, quod erat reliquum diuinæ rei peragendæ, ipse illi operans, prosecutus est. [Abac. 2. 11]

[Annotata]

a S. Tarasius mortuus est Indictione 15, feria quarta primæ ieiuniorum hebdomadæ, siue die Cinerum, XXV Februarij anno 806.

b Nicephorus, eiecta Irene, a quo filius Constantinus fuerat excæcatus, Imperium arripuit anno 802.

c Stauracius a patre particeps Augustæ maiestatis factus anno 803 mense Decembri.

d Die 12 Aprilis, cyclo Solis III, Lunæ IX, littera Dominicali D, Pascha celebratum est.

e Antirrheticum eius, de quo supra actum, videtur auctor intelligere.

CAPVT IV
Hæreses a S. Nicephoro oppugnatæ: disciplina monastica emendata: epistola Synodica ad Leonem III Papam.

[26] Sic Deus, qui humilibus admetitur gratiam, illum quoque, cum spiritalis ascensus amore teneretur, supremam Ecclesiæ dignitatem capescere decreuit. Hanc autem adeptus, ac digne Euangelio ædificare incipiens, fidei crepidinem tutam asseruit. Tranquillo namque statu nactus Ecclesiam, quod iam ante, [Hæresi iconoclastarum domita,] vti dictum esti, Synodali Patrum diligentia deleta essent ac expurgata hæresis scandala, quieta deinceps & ipse serenitate Ecclesiæ pelagus tolerabat, nullum aduersus eam hæresis flatum contrarium timens. Quapropter etiam zelo impulsus, aliam init viam aduersus incredulorum absonas hæreses, quorum tum recens suscitata dementia omni digna execratione mysteria impudenter præsumebat celebrare; aduersus Iudæos a Phrygasque videlicet, & eos b qui Manetis deliria sectantes turbidum incredulitatis calicem insipientibus propinabant. [Iudæos veteresq; hæreticos exagitat,] Fusiori itaque stylo librum conscribens, absonam eorum religionem ac superstitionem Imperatori declarauit, vt quæ vniuersum reipublicæ corpus gangrenæ instar lædere atque inficere posset, arrepta semel agendi quod luberet licentia: eoque libello suppliciter oblato, deicidas Iudæos, & Phrygum portentosas nugas, Manichæorumque somnia ita perculit, vt nec labijs nefanda proferre auderent; sed in abdito atque angulis erroris sui mussarent deliria. Ablata est enim Regio edicto atque censura palam loquendi agendique fiducia, eoque impij adducti sunt, vt ne occulte quidem quidpiam agerent.

[27] Sic paullatim scelestorum hæreticorum subsidente procella, [emendas monasticam disciplinam:] recta veræ confessionis nostræ fides clare lucens, sabbatismum Dei Ecclesiæ præstabat. Quia vero quæ foris sunt recte illi composita erant, ad ea quæ intus erant commode aduertit animum, ad monastici scilicet instituti accutatam disciplinam. Viri quidam cæleste illud vitæ genus amplexi vel amplexuri, sacrarum c Virginum ædibus vicina monasteria exstruenda sibi putauerant, quodam vel affinitatis intuitu vel alterius cuiusdam necessitudinis respectu adducti. Et hi quidem manifestum cum eisdem contubernium haud difficulter cauere; suspicionem tamen effugere cogitationis occultæ omnino vitare non poterant. Erant enim illis omnia communia, tum prȩdia, tum facultates, secus plane ac de fidelibus quondam vsurpatum fuerat. Illi namque præclara rerum abdicatione id præoptabant, quod commune erat: hic vero mala omnium communione fiebat ne ista rite abdicarentur; eratque præcelsi instituti confusio quædam, vsque adeo vt quæ virginitatem professa esset, cunctis stupri suspecta haberetur. Hæc itaque mens illa purissima secum considerans, nulla interposita mora prouidit, ne omnino casum aliquem induceret malum periculosum, inque turpem libidinem affectus erumperet. Itaque Apostolica auctoritate vtens, addictos illi Episcopos, & qui Phinees æmulationem animo infixam haberent, sibi delegit præcones: qui subinde missi quo opus erat canonico pugione morbi nefas compungerent, [monasteria fæminarum & virorum procul separari curat:] atque admonitoria lenitudine sisterent contagionem. Hi ergo quaquauersum profecti, vbi is morbus increuerat, ac salubribus opportune vsi remedijs, obscœnum vulnus vt obduceretur, studio effecerunt: procul a viris segregantes fæminarum contubernio addictas ædiculas, & eas rerum necessariarum copia abunde instruentes, ne illarum penuria occasio ipsis foret luxuriæ in memoriam reuocandæ, fierentque nouissima. priore illa consociatione peiora. Viros autem ad consueta ipsorum munia ac monasteria, aut potius ad internam cuiusque animi curam ablegauerunt, eis suadentes, vt tamquam a morsu colubri a fæminarū conuictu fugerent, ne quis per cogitationū ianuam libidinosus consensus subintrans, animo telum infigeret ac sauciaret. Hunc in modum isti castitatis duces omnem curam sacro monachorum gregi regendo adhibentes, vtiles sui operis merces cum laudabili fœnore apud Pastorum Principem incolumes receperunt.

[28] Quin etiam quibuscumque in vrbibus vigentem eā luem inuenit Nicephorus, calamo atque atramento medicans, curationem illi impēdebat solicitam. Huius generis quippiam in Tauri montis d climate quodam, ac satrapia noscitur præstitisse. [Adulterio magni Principis resistit:] Præerat tum illi genti Dux vsque eo pessimo huic implicitus vitio, vt scortum quoddam introducturus a legitima coniuge diuortium meditaretur. Quem Nicephorus vt a fœdissima lue mundaret scripto admonens, scelus illi obiecit in faciem, adiecitque minas, quibus, nisi se continere vellet, merito obnoxium fore statuit. Atque hæc quidem ad eum fere se modum habebant.

[29] [Synodicas ad Leonem III Romam destinat:] Quia vero rectæ fidei suæ sinceram professionem Patrum decretis diligenter componere studebat, consequenti ratione morem gerens canonicæ atque veteri consuetudini, qua cauetur vt Apostolicis Sedibus communicentur quæ sunt fidei, Synodicis eam litteris exarans atque consignans, ad Romanæ tum Ecclesiæ Prȩsidem atq; Antistitem e Leonem Papam f misit ea verborum efficacia expressam, vt hæreseῶn quidem traductio, ac sugillatio luculenta, orthodoxæ autem fidei illustrissimus titulus habeatur. Si cui porro lubet vim sermonis quanta vir iste polleret ipso rei nosse experimento, g monumentum illud legat, & intelliget vberem illius in diuinis doctrinis fuisse venam. Hanc & Sacer ille Leo admiratus est, amplectensque doctrinam, Petri Apostolorum Principis decretis clarissime consentire promulgauit. [profitetur sanctissimam Trinitatem,] Consubstantialis namque Trinitatis eamdem naturam, paremque dignitatem ita dilucide explicauit, vt nihil ipsum ab eorum, qui primas in Theologia tulerunt, accurata doctrina deficiat. Vnius quoque e Sancta Trinitate personæ postremis temporibus ex castissima ac intemerata Virgine Dei Genitrice, [Incarnationem,] Christi inquam veri Dei nostri apparitionem sic explicauit & consentanec Oecumenicis Synodis palam est professus, vt quod ad honestatem cultus spectaret, nihil suppressum sit. Porro supplicationes ad Deum, [intercessionem Sanctorum,] venerandæque Dei parentis intercessiones, cælestiumque Virtutum, Apostolorum, Prophetarum, inclytorum Martyrum, atque omnium Sanctorum Iustorumque, [venerationem reliquiarum & imaginum:] necnon eorum adorandas reliquias, sacras item illorum imagines tanto digna honore pronuntiauit, quantum erat par consequi eos, qui sic vitam instituissent, atque apud Deum præclare factis enituissent. Ita congrue apteque euicit, vt solus Deus adorandus in spiritu & veritate ostenderetur: ita eius opera atque industria contemperatus est lympidissimus potus sanæ religionis; non vt quadam fœculenta varietate mixtus, sed vt diuinis informationibus compositus planeque eiusmodi, vt omnem turbidæ hæreseωs corruptelam in proximos aliunde deriuatam amoliatur ac sanet. Quid autem? an sola vocis confessione veræ fidei Caput vir hic magnus explanauit? neque zeli vis ardentior confessioni comes fuit? An id quidem minime ambiguum est; ita tamen fidem Nicephorus tenuit, vt nulla adierit eius caussa pericula? aut ad ea quidem ipse instar adamantis obduruit, sed in dicendo timidior Deo se probatum exhibere neglexerit? [in periculis intrepidus.] Minime gentium: sed ad confessionem accessit zelus, zelum probauere pericula, & inter hæc sermo illi acer gladioque acutior animis impendebat eorum, qui diuina oppugnare vique deijcere statuissent, peruersa eorum dogmata radicitus exscindens.

[Annotata]

a [Cataphryges] Phryges seu Cataphryges κατὰ φρύγας, sic dicti Montanictæ hæretici, quia Montanus vico Phrygiæ Arduban natus Hic se Paracletum dicebat, secundas nuptias damnabat, Priscillæ & Maximillæ scripta libros propheticos appellabat. De eius erroribus late egimus 7 Februarij ad Vitam S. Claudij Apollinaris Episcopi Hierapolitani in Phrygia.

b Theophanes ad an. 9 Nicephori Imp. asserit eum Manichæorum, quos Paulicianos dicebant, & Athinganorum, [Manichæ.] ex Phrygia & Lycaonia iuxta patriam suam erumpentium, amicum totum eorum cupidine flagrantem extitisse, eorum vaticinijs & superstitionibus omnino deditum… Istos vt sibi deuinciret, Pontificem vero Nicephorum reliquosque ad Dei placitum vitam suam conformantes affligeret; studuisse. In eosdem Manichæos hortatibus S. Nicephori capitis pœnam a Michaële Curopalata Imp. pronuntiatam fuisse, sed impeditam ait idem Theophanes.

c Annotarat Combefis videri hæc duplicia vtriusque sexus cœnobia fuisse, qualia sunt a S. Brigitta instituta.

d Taurus notissimus Asiæ mons, ad Patriarchatum Antiochenum late extensus. Forsan partes Pamphytiæ aut huic vicinæ hic indicantur.

e [Leo 3 Papa.] Leo 3 Papa successit Hadriano anno 795, mortuus 12 Iunij anni 816. Huius & S. Nicephori tempore Nicephorus Imperator a Bulgaris circumuenius cum suis occisus 26 Iulij anno 811 cui Stauracius filius superfuit vsque ad XI Ianuarij, interea 2 Octobris Imperator acclamatus est Michael Curopalates.

f Theophanes ad an 1 dicti Michaëlis Imp. Nicephorus sanctissimus Patriarcha ad Leonem sanctissimum Romæ Papam Synodicas litteras misit: ad hoc enim vsque tempus a Nicephoro Imperatore prohibitus fuerat, quo minus id præstaret: quod statim ab obitu eius præstitit adhuc anno 811.

g Hanc epistolam luci publicæ primo procurarunt duo e Societate nostra viri eruditissimi; [Epistola ad Leonem Papam.] Theodorus Peltanus e codite MS. Græco Latine redditam, edidit post Ephesinum Concilium typis Ingolstadianis anno 1576 excusum, at Fronto Ducæus e codice MS. Virdunensi Latinum exemplar olim, & forsan ab Anastasio Bibliothecario versum eruit, quod cum Græco collatum obtulit Baronio, abeoq; editum est ad dictum annum 811 a num. 20, cum ante vtriusque exemplaris meminisset. In ea epistola boni Præsulis forma præscribitur, & cur ipse Patriarchatum refugerit: tum preces Pontificis expetit, & quæ sibi impetranda exoptet, indicat, & post Romanæ Ecclesiæ præconia indicata, professionem fidei suæ late deducit: sub finem Michaëlem Imperatorem laudat, & legatum suum Michaelem Episcopum Synadorum (pro quo corrupte Sinnaculorum legitur) enixe commendat. Est is dein illustris Confessor factus & ad XXIII Maij fastis sacris adscriptus. Denique mittit in signum dilectionis encolpion aureum, cuius vna facies crystallum inclusum altera picta nigello est, & intus habet alterum encolpion, in quo sunt partes honorandi ligni in figura Crucis positi: tum tunicam candidam, & penulam castaneam inconsutilem, stolam & simichenium auro variata, quæ in linteamine ingeniose inuoluta, præceperat plumbeo signaculo obsignari. [Encolpion.] Per encolpion Baronius crucem pectoralem ad pectus appendi solitam, intelligit: & prosimichenio in margine notat Græce legi ἐγχεὶριον quod manualom mappulam, siue vt in sacris nominatur manipulum posset significare.

CAPVT V
Imperium Leonis Armeni. Contra vocationem imaginum & S. Nicephorum cœpta persecutio.

[30] Hæc Aduersarius ille considerans, qui bonis semper inuidet, [A diabolo excitus Leo Armenus.] qui stantibus decumanos fluctus adhibet, qui tranquillæ ac firmæ paci implacabile odium admetitur, qui fidei tunicæ nullam admittenti scissuram putridos hæresum pannos perperam assuit; haud passus est, [omnem Imperij & Ecclesiæ statum euertit:] vt Ecclesiæ Imperijque status diutius tranquillo ordine regi conspiceretur: sed turbas audaciæ suæ pares excogitans, implacabile aduersus vtrumque bellum excitauit: non tela acuta gladiosque conflans, prout illis comparatum est, qui bello corpora fatigant: sed linguas maligna meditari doctas nequitiæ suȩ cote acuens, ad animarum pericula aciem instruit, inducitque superbum recens arrepta tyrannide Imperatorem, Leonem nomine: Leonem, inquam, virum eiusmodi vt varia impietate multiformem a chamȩleontem præferens veluti si ipsum illud, quo Imperator acclamatus est, præconium omnem sanum sensum ei abstulisset, sic continuo sategit, vt quotquot saniores erant, in impietatis suæ communionem traduceret: qui quidem quantum ad genus ac prosapiam attinet, antiquum Israëlem, Moyse Duce, afflixerat, & nunc nouo Israëli præ Amalecitis diriora ostendit: Sennacheribo crudelior, Rapsace detestabilior: ventrisque mancipio Nabuzardano turpior.

[31] Hic aduersus Imperatorem de se optime meritum (quippe a quo honore auctus & primæ cohortis Dux & Ordinum seu b Thematum, vt vocant, constitutus erat antesignanus) in tyrannidis barathrum præceps actus est; nihili tum honorem acceptum ducens, tum eum qui contulerat. Etenim aduersus c Hunnos Thraciam infestantes, multamque eius vrbibus vastitatem inferentes, suscepta expeditione, primus in ea cladis auctor Leo, [a Michaële Imperatore honoribus auctus:] vniuerso exercitui fugæ arripiendæ d caussam dedit. Tenebat tunc Imperator Vrbem, victoria commodisque exinde speratis frustratus; sed Leo verbis ad e defectionem spectantibus subornans populum, [caussa fit cladis exercitui illius illatæ:] inanique spe mulcens ac decipiens, tyrannica vi rerum summam inuasit. Qua potitus, mira celeritate ad Vrbem Augustam aduolauit; mœnijsque (quod vtinam non fuisset vmquam!) miser exceptus, consueta satellitij pompa in aulam deductus est, decessorē dignitate moturus, virum innocentia simplici quam purpura clariorem. Is porto, vbi Leonem rugientem, & belluina feritate aduersus principatum frementem persensit, scissa qua Augustus fulgebat veste, [& eum Imperio motum,] comaque detonsa, aureum habitum pullo commutat; seque cum vxore liberisque sacris septis inclusit. Ea res vix tandem Leonis inflexit animum, [in exilium ablegat:] ne in eum crudelius statueret: dictoque citius exilio relegans, in hoc vnum intentus erat, vt regium diadema imponeret capiti.

[32] Hanc itaque calamitatem diuinus Nicephorus sentiens, virique versatilem animum ac leuem intelligens, adtrahere cogitabat, vt ex f more fidem scripto profiteretur. Itaque prolato codice, [a S. Nicephoro confecto symbolo fidei subscribere negat nisi coronatus,] inculpatæ fidei nostræ scriptum symbolum continente, illum per Episcopos quosdā obtulit Imperatori, hortans vt sua ipse manu subscriberet. Simulabat ille omnibus quȩ dicerentur se propensissime annuere; præstare tamen indicabat, dum g diadematis honorem consecutus esset, rem eam differre; eo facto se omnino paratum Ecclesiastico iugo collum submittere. Interim vero cōscientiæ quo pungebatur aculeo & mentem obscurante caligine, ceu calamo & atramento perperam vsus; ante etiam quam diadema solennemque susciperet inaugurationem, hæresis libello subscripsit: [subscribit libello hæresis:] totum nempe se dæmonibus trahentibus dedens, atque ijs, quam Patribus ad salutem ducere studentibus, magis obediens.

[33] Ad magnum igitur, quod a Sapientia nomen habet, templum solenni ritu inaugurandus h venit: & continuo Deus, [coronatur a S. Nicephoro,] cui futura prospicere insoporabilis oculus tribuit, magno Antistiti, viro vtique iusto, coronandi ritum peracturo concessit, vt quod ille futurus erat certo conijceret. Videbatur enim sibi vir sanctus, [quasi spinas & tribulos tangente caput eius:] dum post fusas solenni inuocatione preces sumptamque in manus coronam eius, qui initiabatur, caput tacturus esset, quasi in spinas & tribulos manum inijcere, sicque coronam imponere; ideoque palam profitebatur ingenti se doloris sensu affectum esse. Nempe erupturam mox in Ecclesiæ damnum nequissimam eius asperitatem præsagiebat viro sancto, illud spinarum more hispidum pungensque caput attangenti.

[34] Ceterum abijt ille regio diademate redimitus caput, in quo supremam iure plagam, qui ius omne fasque spreuisset, accepit: altero autem ab assumpta purpura die, iterum vir diuinus, [negat se fidei orthodoxæ velle subscribere,] recens creatum inauguratumque Imperatorem vt rectæ fidei subscriberet, vrgebat. Is se facturum fortiter pernega: mendacio namque purpuram inficiens & primo experimento Proteum exhibens, alium se atque alium adeuntibus præbebat. O animum superstitiosum, quo fidei crepido nutat! O effrænem illarum mentium errorem, per quas rectæ confessionis sensus deprauatus est! O mendacij multifidam plexuram, cuius nexu omnis expers variationis rectorum decretorum veritas compeditur! Non enim aduersus Reipublicæ hostes, qui sub id tempus ciuitatem bello cinxerant, primum desudat certamen; sed aduersus eum ipsum, qui (quibus nouit iudicijs) potestatis habenas concrediderat, aciem instruit. Hostes enim, vti modo dicebam, nihil parumue curans, [deses aduertus hostes Imperij.] quippe qui signa conferre ac ne contueri quidem, ob acceptæ ab eis superioris cladis artificiosum commentum, i idoneus esset, aduersus vniuersorum Regem bellaturus processit; nullumque non mouit lapidem, quo eius ab k Ecclesia simulacrum proscriberet. [Christo & sacris imaginibus bellum infert:] Cum enim rem veneratione dignam reuereri; cum antiquæ traditionis religionem fouere; cum diuini itineris, quo præcessissent Sanctorum vestigia, tutum callem tenere; cum sanctissimi Pastoris atque Antistitis admirari constantiam debuisset: ille econtra insaniæ furorisque serpentem fulcire, & sensu doloso mentem infectus tenacius proposito inhærere perseuerauit. Scilicet degeneris illius Roboami more, seniorum monita prudentumque consilia, quæ ex prima statim congressione vtilitatem præferrēt a se repellens, atque ad iuniorum nullius ponderis verba anilesque eorum fabulas, qui non de cȩlo sed de terra loquebantur, conuertens animam, longa sibi tempora ac victorias promittebat, si modo veteri rerum statui impietatem vomitu impuro aspersisset.

[35] Vnum igitur in cœtum ij omnes coguntur, quos canonica regula ac districtio sacris altaribus arcebat; [conuenticulum impiorum hominum colligit:] ij etiam omnes, quos inuitos fraus vi commixta inflectebat; quibus & locus intra palatij septa statuitur, & annona, qua porcorum instar ventrem distenderent, copiosa decernitur, ab antiqui dogmatis desertore nouā fidem condere gestiente. Illi regia illa temeritate, haud secus ac fabulosus ille l Ægeon, superbia elati, in m omnes ecclesias crudelissime grassari, librosque exquirere atque auferre: & si quidem eiusmodi erant, qui aduersus idola editi essent, velut ipsorum caussæ sententiæque fauentes amplexari; sin vindicandis imaginibus scripti, tamquam illorum arguentes commenta flammis absumere plerosque.

[36] Episcopos item arcessit Imperator, tyrannico ac seditioso conuentui patrocinio futuros. Hi porro, vbi e regione Byzantij nauium stationem propius assecuti essent, vti moris erat, ad Pastorum Principem summumque Antistitem sponte profecti, ad eum transmittebant: sed in regium ex aduerso discrimen incurrentes, [Episcopos Catholicos carceri includit:] ad Echeti Phalaridisque pœnas vincti trahebantur: & siquidem ex eorum fidei ratione se sentire profitebantur, præsto erat malorum solutio atque remissio; sin autem aliquis veritatis compungente stimulo tantisper impietati aduersabatur, carcere, fame, terrenis damnabatur terroribus, queis ad Empusæ spectra nihil molestiæ deesset. In hunc modum secundi Caiphæ coaluerat Concilium; sic Iannes & Mambres grandi-loquentiæ certamen aduersus nouum Moysem instruxerant; sic Sacerdotij sidus, orbisque Patrem Nicephorum tenebrarum inuentores atque Antichristi præcursores & patroni reprobant. [S. Nicephorum arcet:] Silentium namque, minis additis, Magistro indicentes, eos, qui nec discipulorum ordinem acceperant, in in ecclesijs docere imperant; sermonisque ac doctrinæ aureum flumen secundum rationem ferri prohibentes, [maleuolos Ecclesiæ præficit.] eos, qui seipsos perditionis lacus foderant, ac quibus sapientiæ aqua deerat, Ecclesiæ moderandæ præficere non exhorrescunt. Venerandum autem Antistitem sacris arcent, & quos nefas erat in Dei domum vel intrare, ijs Sanctorum penetralia credunt: Ecclesiæ columnas, qua lubet amouent ac concutiunt, & vanis atque instabilibus delirijs suis eam se suffulturos gloriantur.

[Annotata]

a Chamæleontem a S. Nicephoro appellatum Leonem Armenum tradit Auctor incertus Appendicis ad Theophanem.

b Theophanes: Michaël Imperator exercitum ex Thematibus cunctis collectum (Græce ἐκ παντων τῶν θεμάτων ςρατολογήσας) in Thraciam iussit traijcere: quod cuncti moleste ferebant maxime Cappadoces atque Armeniaci, [Themata legiones.] & dein Leo Orientalium Dux & Patricius pecijt Thematum regendarum sibi potestatem relinqui. ἐάσας αὐτὸν προΐςασθαι τῶν θεμάτων. Dicebantur autem Themata legiones certis prouincijs impositæ. Ipsæ etiam prouinciæ legiones in se habentes cœptæ sunt Themata appellari

c In Vita S. Nicolai Studitæ 4 Febru. cap. 3 dicuntur Hunni ad Liba regiones vastasse, [Hunno] quæ scilicet in Thracia prope Constantinopolim erant. Alij pro Hunnis Bulgaros vocant, eorumq; Princeps erat Crummus.

d [clades exercitui illat.] Leo corruptis quibus præerat legionibus, & vna cum ipsis relicto ordine, absque vlla caussa fugæ se commisit: quod reliquus exercitus conspicatus, perculsus est, ita vt virtus eius languesceret, & Bulgari, qui iam terga versuri expectabantur, recepto animo, clamore Romanos inuaderent, & ita victoriam, quam amiserant, recuperarent. Ita Cedrenus & Curopalates. In Appendice Theophanis dicitur omnium prima legio Orientalium fugisse. Dissimulat Theophanes, qui cum hoc facto historiam finit, vt a Leone tyrannidem amoliatur, ita hic ad Vitam annotarat Combefis. Forsan ea sub finem a fautoribus adiecta sunt.

e In Vita S. Nicolai Studitæ: Cum merentes sub ipso turmas, donorū multa largitione stultus homo decepisset, veniens ad partes Thraciæ extra vrbem, impie scelestus aduersus pios Christianos, Imperator renuntiatur; regiamque, iconoclasta palam audiens, ingreditur. In Theophanis Appendice, Interim Orientalium (qui primi fugerunt e bello) legio, [Leo Armenu Imp.] cui Bardæ Armeni filius præerat, tumultuabatur, & ipsum Leonem, Imperatorem faustis vocibus prosequebatur. Tum nullo se opponente in Vrbem conferta multitudine induxerunt. Audiens autem hæc Michaël Imperator profugus in ecclesiam, fide accepta monachusque factus comam deposuit.

f Ita apud Theophanē cum decessor acciperet Imperium, Nicephorus Patriarcha cautionem propria manu scriptam a Michaele exegit, quod ipse rectam fidem defensurus, manusque a Christianorum effundendo sanguine alienas seruaturus esset, hominesque ex sacro Clericorum ordine vel monachos, ceterosque omnes in Ecclesiasticum catalogum relatos, verberibus & iniurijs minime læsurus.

g Hinc corrigendus Leo Grammaticus, asserens Leonem Armenum a Nicephoro Patriarcha, quem de fidei suæ sinceritate, dato scripto, fecerat certiorem, coronatum imperauisse.

h Feria 2 hebdomadis, Indict. 6, Iulij die XI. Ita Theophanes, ergo anno 813 litt. Dominicali B.

i Incursiones Crummi & vastationes immensæ adportas vsque Constantinopolitanas late describuntur in Appendice Theophanis, [deses Leo.] quibus relatis dicitur: Hæc dum gererentur, vrbe non egressus est Leo, sed Imperium tyrannice gerebat. Et dein Vt opem ferret non aduertit, neque vrbe egressus est, nec alios quosuis in auxilium summisit.

k In Appendice Theophanis, narrata morte Crummi Principis Bulgariæ, e vomitu sanguinis extincti, additur elatum Leonem, quasi ipse eum telo confodisset…postmodum occasione capta Ecclesiam depopulari cœpisse: quæ anno Christi 814 gesta sunt.

l Hunc gigantem fabulantur Poëtæ centum manibus totidem scopulos simul in Iouem intorsisse.

m Contendebant in veritatem a Pentecoste, qui Ioannem Hylilam sequebantur coaceruare libros, [persecutio cœpta:] Iulio vero mense socium adiunxerunt Antonium, & deinceps ad Decembrem occultum gerebant dolum. Ita in Appendice Theophanis: in qua dicitur Ioannes etiam Grammaticus, Præcursor & Adiutor diaboli appellatus, Pancratij Sciastæ filius, cui Patriarchatum Leo addicebat. Antonius vero ex Ludimagistro ob crimina obiecta monachus factus, dein Præpositus monasterij Metropolitani tandem Episcopus Sylæi. Omitto alios ibi relatos. Consulenda etiam Acta S. Nicetæ Confessoris 3 Aprilis.

CAPVT VI
Preces a S. Nicephoro indictæ; animati subditi. Accessus eius ad Imperatorem.

[37] Hæc Dei Famulus Nicephorus cum aduerteret, nullum non supplicationis genus adhibebat quo Deus exoraretur; [S Nicephorus precibus fusis,] obsecrans atque adiutorem inuocans, vt Ecclesiam a labe puram seruaret, nec sincerum gregem scelesta hæreticorum consuetudine & societate sineret inquinari. Quamobrem omnes ad se trahebat, admonebat, obsecrabat, hortabatur non commisceri hæreticorum fermento; monebat extraneo doctrinæ abortiuam sobolem ceu venenatas viperarum proles fugere: [admonet bonos,] non enim corporale vulnus ab ijs infligi, quod medicorū remedijs queat cedere, sed periculum eiusmodi esse, quod animi sinus atque recessus peruadens respuat cataplasma quod superficie tenus adhibetur. Non igitur temporis cedendum articulo, neque violentiæ potestatis: quamquam enim tum Imperatorem tum confertam errantium turbam illi comitem hæresis trahat atque abducat, in nihilum tamen illi cessuram potestatem, nec cōtra Dei Ecclesiam eius habendam rationem. Neque enim in multitudine Deo beneplacitum esse, sed respicere in vnū timentem trementemque sermones eius, id est, in totam Ecclesiam, quæ velut vir vnus esse palam ostenditur. Propitiandam precibus Dei clementiam: [indicit nocte solennes stationes ad Dei placandam iram] peruigili noctis statione orando, ipsius iram mitigandam: flagitandum denique ne contingant mala, quanta molitur persecutorum sæuitia. Dixerat, omnesque in templo vnanimes totam insomnes a noctem concelebrant.

[38] Imperator vbi deprehendit quam illi noctu hymnodiam agebant, timor eum gelidusque pauor inuasit, ne reuerentia Antistitis ducti, seditionem ordirentur, pro singulari quo eum prosequebantur affectu. Mox itaque ad galli cantum in templum mittit indignabundus, [accersitus cum alijs Sacerdotibus in palatium,] ac Pastorum Principem velut turbarum auctorem arcessens criminis: Haud enim, inquit, par erat, Imperatore cuncta ad pacem cogente, dissensionem vos & discordiam moliri, pacique obtrectare. Quia igitur deprehensum est agere vos contra Imperatoris sententiam, vbi dies illuxerit, in Palatium pergite, vt & ille clarius de his cognoscat. Aduertit statim vniuersus cœtus, quid ista nuntij verba indicarent, & maiorem quam pro rei auditione alacritatem ostendit. Cuncti igitur supplices lacrymas libare ex oculis, Iudicemque omnium inspectorem intentius perrexerunt orare, vt Catholicæ fidei iura disponeret atque seruaret. Absolutis autem precibus, vir sacratissimus, stans eorum medius, Conuentum Ecclesiȩ in hæc verba affatur.

[39] Decebat quidem, o diuinis ordinationibus electe Cœtus ne in somnis quidem videre eo in statu Ecclesiam, [Catholicos adhortatur,] quo nunc conspicimus, ac qualia in eam mala cuduntum: quomodo nempe pro lætitia mœstitiam induat, atque ex alta pace in discordiam tendat; quæ omnes spontaneos perfecte palcens, refractarij gregis rapina patitur, & ad concordiam vniuersos hortans in diuersas scinditur opiniones. Ea inquam Ecclesia, quam Christus acquisiuit sanguine proprio; quam omnis labis & criminis puram seruauit; quam Apostolis, Prophetis, Martyribus, cunctisque Iustorum spiritibus vallans, velut Paradisum muris clausum ostendit. Nunc vero hæc eam pati videmus eorum molitione, qui specie quidem nostri sunt, re autem ipsa valde alieni ea designant, quæ ab hostibus quoque pati deprecamur. Modo namque eo adducta res est, vt cum imagine atque figura exemplar quoque afficiatur probro: si quidem honor imaginis ad exemplar ascendit. Hodie, quæ iam inde a primis temporibus verbo ac scripto fuerat conseruata Ecclesiæ traditio, exscinditur atque aboletur (quod scilicet ad veritatis inimicos attinet) inauditaque hactenus traditione imbuuntur fideles. Ne autem, quæso, despondeatis animum illorum minis terrefacti, neque aliquid de vestra alacritate remittatis; quin potius excitamini eo, quo non carebit hoc bellum, auxilio. Haud enim aliter agitur cum hostibus veritatis quam cum ijs, qui contra rapidissimorum fluminum cursum natare tentant: nam vt illi dum progressi sursum enituntur, inuiti etiam ipso aquarum impetu rapiuntur deorsum; sic hi sexcentas aduersus veritatem nugas commenti, ad eius concordiam vel inuiti trahuntur. Veritas enim res est inexpugnabilis, quæque ad omnia valeat, & maximum in vtramque partem momentum afferat. Nouit, cum honoratur, coronare; nouit expugnare, [vt veritata semper victrici adhareant:] cum bello petitur. Hac comite vincat is etiam, qui nullis armis instructus est; sin autem hæc deficiat, etiam cataphractus miles facile poterit expugnari: Testes dictorum ij ipsi, in quos oratio nostra collineat: nullam enim veritatis rationem habentes, ipsis quoque tirunculis atque elementa discentibus facti sunt ridiculi: dum nempe sibi ipsis ad contradictionem satis sunt, suisque se carnibus more insanorum ingurgitant b.

[40] Hæc concita oratione locutus, sacrum humeris c imposuit pallium, vniuersoque stipante Ecclesiæ cœtu, aulam petijt Imperatoris. Ille non pro eo, vt moris erat, oblata manu atque osculo, certis nimirum veræ amicitiæ indicijs, virum excipit; sed toruum quid atque furorem oculis prætendens, gradu præit, regiumque solium arripit, viroque iusto secundi ab eo consessus locum cedit. Quæ autem tunc d solus soli Imperatori collocutus sit, [ad Imperatorem abit,] ac quibus eum ex diuinis Scripturis eloquiorum veluti nimbis obruerit, vocante tempore modo dicturi sumus. Rebatur enim homo vilissimus & impietatis mancipium fieri posse, vt Sanctum expugnaret, modo solus cum solo congrederetur, quem omne auxilium armaque deficerent. Orditur ergo succensus iracundia talia, velut ex altissimo gurgite, ira animum succendente, eructare dicendo: Quænam hæc a vobis fabricata discordia, & aduersus Imperij sacratissimum culmen ac maiestatem plena temeritatis coniuratio atque coitio? nam qui inconsulta Maiestate nostra conuentus agere, aliterque quam sentimus nos docere, [acriter reprehenditur:] atque in caussa religionis, quibus obloquatur, adinuenire præsumit, manifestum est quod contra communem agat salutem. Si foret Maiestati nostræ constitutum ad abolenda recta decreta quidpiam moliri, eorumque, vt dicitis, antiquitatem conuellere, non deesset forsan alicui tempus ac locus nos vituperandi, & tetrum hæresis crimen nobis impingendi: nunc vero cum rectitudinis amore ducti omnem cupiamus vitare discordiam, & cunctos vnum quid in fide sentire peroptemus; cur videmur hac parte iniuriam facere, Ecclesiæ paci studendo? Nescitis turbam plurimam tumultuari atque ab Ecclesia dissidere eo nomine, quod imagines pingantur & erigantur; collatisque etiam libellis loca proferre Scripturarum, quibus probent quod interdictum sit earum religione? horum autem obiecta si negligantur indiscussa, nihil vetat quin fidei consensus discordia soluatur, nec deinceps ad rectæ coalitionis vnionem respiciat. Quamobrem his, qui ita animis fluctuant, omni mora postposita, loqui vos atque cum eis iubemus disputare; [cum hæreticis disputare iubetur:] quatenus vel eos in sententiam vestram adducatis vel ijs dicentibus ipsi auscultetis; vt nos quoque quid rectius dicatur cognoscentes, ab eius stemus partibus, cuius iustior & æquior caussa fuerit, eique ad victoriam nostræ auctoritatis momentum conferamus. Id si præstare renuitis, in tenendo de his silentio pertinaces, haud obscurum est quo vestre redigendæ res sint.

[41] [respondet Imperatori,] Suscipiens autem lucifer veritatis Nicephorus in hunc modum respondit: Ne, quæso, sacratissima Maiestas, eorum nos artifices putaueris, quibus discordia ac seditio conflatur. Neque vero aduersus Imperium tuum armorum loco preces nostras mouimus, qui orare pro Regibus, non illis mala procurare Scripturæ documentis monemur. [1. Tim. 2] At neque ad prauæ doctrinæ hæresisque morbum, sanum fidei sermonem atque doctrinam traducimus: nam qui ea teneretur ijs vel Aue dicere a veritatis Præceptore vetamur. [2. Ioan. 10] Hoc vero scimus, vobisque nihilominus rem scientibus fidenter edicimus, cunctis mortalibus, quibus rationis vel mica insit, certum atque exploratum haberi, pacem primum bonum esse quamobrem quisquis eius soluendæ auctor fuerit, is malorum opifex nō tantum vicinis, sed & generis necessitudine coniunctis extiterit. Is itaque optimus sit Imperator, qui ex bello pacem componere possit: [dum hæresis inuehitur:] tu autem Ecclesiæ rebus rite congrueque dispositis, vltro bellum inducere cogitasti; rectisque decretis, quibus Christi Crux prædicatur, late fulgentibus (nam neque Oriens, neque Occidens, non Aquilo, non Mare eius splendoris ac lucis expertia sunt) obscuram ex aduerso perditissimorum nominum doctrinam excitare statuisti. Non enim Roma, primitiua Apostolorum Sedes, vt veneranda Christi Imago aboleretur, vobiscum conspirauit: nobiscum vero eam impense honorat, & eiusmodi cultu delectatur. [Sedium Patriarchalium, Synodorumque auctoritatem conuelli:] Non Alexandria, Marci Euangelistæ venerandum Sacrarium, Deiparæ Genitricis materiatam effigiem reuereri vnquam simili vobiscum ausu vetuit: nobis illa pij operis comes est nobisque consentit. Non Antiochia, Petri Apostolorum Principis ipsa quoque celeberrima Sedes, vt Sanctorum effigies contumelia afficeretis permisit: sed antiquam earum venerationem sanctam nobiscum probatamque custodit. Non Hierosolyma, Dei Fratris inclyta mansio, vt Patrum traditiones eliminarentur assensum præbuit. Quis Romanæ ditionis Sacerdos absque vi metuque in vestram sponte concessit sententiam? Quænam Catholicarum Synodorum, quibus verum fidei symbolum diuino Spiritu explanatum est, eadem vobiscum sanxit? harum autem suffragio destitutus nemo Ecclesiæ dogmata definire eaque in arctum cogere præsumpserit. Ast, o Imperator, ne stratæ humi hæresi manum porrexeris; neue conuenienti damnatæ silentio vocem aduersus Ecclesiam inspiraueris. Procul abscedat cum suis inuentoribus, in malam rem abeat, ad Cynosargas facessat; Ecclesiæ autem omni semper maior comparatione magnificentia maneat. Nulla Ecclesiæ vniuersalis pars, vt modo Regiæ Maiestati tuæ verbis est insinuatum, a sacris imaginibus ipsam arcere studuit: nulla aduersus eius legitimam compositionem Ecclesiasticique ordinis decorem turbas vmquam conscivit: vbique enim pacis ac constantiæ tenax, aduersus procellas fluctusque & ipsas inferni portas noscitur præualere. Ne ergo doctrinas ad nouitates turbasque spectantes immittatis aduersus antiquam traditiodem nostram: isti namque qui assentandi studio, non quæ Domini sunt, loqui didicerunt, ex homicidarum vtero abortiui fœtus prodierunt. Quod si hæreticæ suasionis afflatus aliquis rectam vestram subuertit sobrietatem (non enim latet ante etiam assumptum Imperium inculpatæ Te fidei adhæsisse) & eiusmodi quispiam aures inficiendo peruadens in consensum traxit, [satisfacturum se Imperatori recipit: cum damnatis hæreticis disputare renuit:] ac scandalum genuit cuius solutionem animus sit nancisci; hanc nos diuina affulgente luce certo pollicemur. Hoc enim debito, eoque omnium maxime necessario obstricti sumus, vt Deo opitulante, quod vobis offensionem fecit, penitus amoueamus. Os autem aperire, atque ea quæ sunt Spiritus, cum ijs, qui a spiritu alieni sunt, conferre atque in disputationem vocare, haud operȩ pretium esse ducimus, quacumque demum ad hoc necessitate compulsi fuerimus: neque tamen ijs sententijs, quas ex Scriptura Patrumque libris decerpserunt, propterea cedimus.

[Annotata]

a In Appendice Theophanis: Orthodoxi cuncti Clerici, monachi & Laici vigilias per totam noctem habuerunt, [Preces nocturna.] vt Deus eorum consilia dissiparet, deprecantes. Hæc ita geri a Patriarcha discens infelix Imperator significat Pontifici: Vt quid hæc agis? Respondet ille: Nihil mali fecimus, Deum tantum rogauimus, vt Ecclesiam suam, modo illi placeat, imperturbatam conseruet. Eosdem cum S. Nicephoro in magna ecclesia per totam noctem orasse tradit Theosterictus in Vita S. Nicetæ.

b In dicta Appendice S. Nicephorus ad omnes istum sermonem dirigit: Num habetis aliquid, quod verbis istis exprimatur Fratres. Exclamauere omnes: Nouimus & certi sumus veram esse fidem nostram, in hac morimur omnes. [adhortatio ad perseuerantiam.] Ad illos Patriarcha: Superest, Fratres, vt concordes perseueremus, & animis coniuncti hac in confessione absque dissensu remaneamus: vt aduersæ partis homines nullum reperiant, quem separent a nobis, nec id exequi valeant. Gratia enim Christi plures illis sumus. Illi rursus cum clamore firmauerunt ad mortem vsque obstituros & pro Ecclesia dimicaturos, appositisque crucibus ad subscriptiones, scriptis sibi inuicem fidem fecere, numquam ab inuicem se separandos.

c Græce τὸ ἅγιον ῥάκος, quod Isidoro ἅγιον ῥάκιον. Saccus forte aut insigne patriarchale, quo augustior Dei caussam coram hæretico Imperatore ageret Ita hic Combesis: nos Pallium vertimus, ex Latinæ Ecclesiæ vsu: cui respondet similis forma pannus, sed multo quam Latinis latior & pene ad pedes defluens in Græcis Patriarchalium imaginum formis conspiciendus.

d Theosterictus in Vita S. Nicetæ: Iussit autem & Patriarcham solum inprimis ad se introire, ignorans quænam inter ipsos seorsim dicta fuerant.

CAPVT VII
Colloquium S. Nicephori cum Imperatore de sculptili ex præscripto Moysis non faciendo.

[42] Tvm Imperator suscipiens, ait: An igitur ne Moyses quidem veram tibi de his doctus videtur sententiam? [Obiectioni Imperatoris, ex Moyse de non faciendo sculptili,] Num dubitas Moysis verba Dei verba esse, qui præcipit non faciendum esse idolum seu simulacrum ac similitudinem, idque non hominis tantum, sed absolute ac indefinite rei alterius cuiuscumq; in cælo aëreq; volantium aut viuentium in terra vel aquis innatantium? Qua igitur ratione fabricatis imaginibus ac simulacris honorem vos adhibetis, cum Legislator etiā facere eiusmodi prohibeat? [respondet,] Patriarcha Velut in altum vastumque disputationis pelagus, o Imperator, nos ducis; quod multi quidem non raro traiecerunt, nullius autem aduersantium, quod nouerimus, [indicato prius vario hominum affectu:] diligentia sic enauigauit vt ad imperturbatum portum peruenerit. Nam alij quidem, quamquam absonum existiment Imaginum vsum & velut gentilitij cultus fœtum occulto mentis iudicio criminentur, easque damnantibus adstipulentur; vbi tamen ad rem venitur, puppi, quod aiunt, inhibita se paulatim subducunt, contraria agentes his quæ censuerant: habent enim imagines cum in ecclesijs tum in foro inque domibus, quidam etiam itineris comites & contubernales terra marique. Alij rei perplexitate penitus fatiscentes, atque a prima statim congressione abijcientes arma hosti terga dedere; & neque Prophetarum imagines honori habent, nec Apostolorum simulacra, neque Martyrum coloribus ac penicillo ductas figuras: sed his omnibus libera extruentes templa citra vllum figurarum imaginumque apparatum, Deo inuisibili atque incorporeo iactant supplicationes offerre se ac vota facere. At si placet, in huius rei indaginem ingressi, non negligamus ianuam; ne forte in circuitu ambulemus: sed per sua vestigia veritatem consectantes sermone, ipsam intra retia possimus capere. Audi igitur admodum sapientem verumque sermonem, quem plane probaturus sis ac laudaturus; si vere id amas quod verum est, & veritatis desiderio teneris.

[43] [Ægyptiacum ac Deo errorem Mosaici præcepti occasionem atque rationem fuisse:] Nescis quis olim de Deo error Ægyptiorum mentes incesserit, vtque ij increatam, omnique vacantem materia Domini gloriam, ad materiam formamque deprimentes, humanæ formæ simulacra colerent? Osiridis scilicet atque Typhonis, Orique aut aut Isidis atque aliorum hominum, quorum Diuis stulte adscriptorum luxuriam arguit institutum vitæ; auaritiam iniustaque studia bella; opprimendis alijs suscepta expertem denique diuinitatis naturam, mors obita manifestissime comprobat? Quin etiam vsque adeo abiectam æstimauere Deitatem, vt brutorum quoque animantium habitu formaque, naturam Dei figurarent atque exprimerent. Nempe tamquam Deum adorabant canem; laudabatur vitulus, apis; hœdus, Mercurius; piscis, Minerua; quique bruta ducerentur affectione, brutas animantes in deos consecrabant. Quin & secum hæc mutuo componentes, multiformes quosdam diuersaque concretos natura deos confingebant: alium scilicet hœdinis pedibus fabricantes (Pan hic erat) alij canis faciem adhibebentes. (Anubim puto vocabant) quem neque toto corpore virum, nec vero perfectum canem esse admittebant. Mentior hæc narrans; an ceu veris adstipularis? Imperator: Verum loqueris. Patriarcha. Quid igitur legislator Moyses? Cum sibi traditum a Deo populum ex Ægypto reducens, quas illi Ægyptiaca consuetudine fœdas animi fordes contraxerant, detergere cuperet, ne Deum humana virilique specie præditum putarent, neue ei alias animalium figuras tribuerent, hortatus eos taliter sacro sermone sanciuit: Nolite secundum priorem vestram in Ægypto consuetudinem, [& Israelitis inculcatum ne eum errorem amplecterentur:] quemadmodum ab Ægyptijs estis edocti, Dei imaginem in vobis fingere ex ijs animantibus, quæ vel aera peruolant vel mouentur in terra vel in aquis natant. Non illa Deus sunt, quidquid Ægyptij existiment, neque pictis imaginibus reddendum est, quod spectari non potest. Omni figura formaq; caret, atque inuisibilis est Deus: nihil eorum est quæ humanis oculis subiecta sunt, sed eiusmodi vt solamente contuendus sit, si cui etiam aliquando id contigerit. Sane cum Deus vniuersorum sit conditor, haudquaquam ex omnibus vnum aliquid ipse existit, cumque omnia permeet, in vno minime potest repræsentari. Itaque legislator Dei solummodo ratione, atque ita vt ipsemet pingi credatur, imaginum fabricam interdixit; nec aliam fuisse mentem suam, primus ipse ostendit, si modo quis ea quæ ab ipso scripta sunt recte inspexerit: nam quasi de Deo loquens inque eum dumtaxat sermonem referens, ita quodam loco subiungit: Non adorabis ea, & non seruies eis: ego enim sum Dominus Deus tuus, Deus æmulator. [Deut. 5. 4] Impia namque temeritas ac plane absona cogitatio est, si quis vnquam Deum omni superiorem natura atque essentia notitiaque, quem nemo vidit neque poterit videre, sibi ipsi audacter confinxerit, accepta eius figura formaque ex rebus, quæ in oculos incurrunt: vt facere impie præsumpserunt, qui Gentilium errore tenebantur; & Deum quærentes non intenderunt sursum animi aciem, neque super æthera cælumque mente erecti illic desideratum inuestigarunt; sed ad terram resque materia concretas depressi, & omnem sapientiam suam humi effundentes, res sub obtutum cadentes Dei nomine indigetarunt. Sin autem quispiam ea ratione, quod vel Imperatorem honore prosequatur, vel Ducem celebret, aut etiam virum fortem admirationi habeat, illorum simulacra conficiat; [viuentem Imperatorem, Ducem. aliosq; pingi posse:] nihil iniuriæ facturum puto, aut peccaturum, si quem laudat animo, videtque oculis, penicillo ac coloribus representet; eo modo dumtaxat, vt quod talis picturæ arte efficitur, numquam vt Deus colatur iuxta gentilium nugas atque deliria. Id enimvero olim etiam Moses vetuit, & nunc odit lex Christiana, Deus autem fieri indigne ferens: Gloriam meam, inquit, alteri non dabo. [Isai. 42. 8] Qui sic Legislatoris dicta intelligit, purum & serenum animi oculum seruat, ipsumque qui omnem mutationis aleam fugit immutabiliter considerans, ita de eo cogitat, vt nulla eum figura nullusque color afficiat; non locus aut tempus vel si qua eiusmodi corporum propria oculorum ministerio vsuque alliciant animum: sed illi inhærens, qui omni vacat corpore, immobilis ac quietus circa bonum consistit; quodque operatur imperturbatum purumque custodit. Qui vero hæc alia ratione audit, atque ad Dei naturam figura omni ac intelligentia superiorem prȩ animi imbecillitate exerrans a Dei excidit intellectu, instabilis peruagatur obliuionis campum, ita vt circa corpora humumque velut cœno mersus, attollere sese ad veram diuinitatis cognitionem non possit.

[44] Quid autem si ipsos quoque sanctos viros, qui ex Mosis institutis vixerunt, eam non seruasse legem ostendero, nec ab eorum simulacris cauisse, quæ in cælo sunt inque terra ac mari, vt quidem iuxta quod ipse indefinite intelligis, sermo accipiatur, legisque sententia? Imperator. Quomodo, quaue ratione? [simulacra in lege veteri innoxie vsurpata:] Patriarcha. Numquid te fugit, o Imperator, quomodo Salomon templum extruens, mare æneum intra templi septa fabricatus sit, in quo Sacerdotes victimarum sanguine fœdatas manus proluerent? Qua igitur basi illud tantum opus suspendit? nonne bobus duodecim ære fusis, ijsque suppositis, super illos mare explicauit? Qua igitur ratione legem obseruat, bouis similitudinem faciens, in ijs quæ consecrauit? His puto ille indicauit, paris numeri chorum Apostolorum, qui velut a bouini-operis ad serendum verbum sapientes magistri, mundum hunc, [bouei maris ænei] id est, mare, pietatis cultura subleuant, inque altum tollentes, pollutas victimarum sanguine Sacerdotum manus mundant, deterguntque limpidissimis doctrinæ laticibus, vt ab illis abducti incruentam domini hostiam offerant. Quid vero, [leones in throno Salomonis:] diuersas longeque pretiosas sedes struens, nonne leonum in eis figuras collocabat; ita scilicet, vt alios quidem superne, vbi cubitorum flexura erat, figeret; alios in imo per gradus apte disponeret? Porro leonum materia ebur erat.

[45] At quid est cur de alijs ista disseram, cum ipsum Legislatorem, tuo illo sensu, suas ipsum minime secutum leges ostendere liceat? An enim nescis fabricatum esse propitiatorium ex auro puro, illudque arcæ, quæ ex auro quoque conflata erat, imposuisse? [Hebr. 9. 4] At is, vt Pauli sententia est, [a Moyse constituto ad Propitiatoriū duo Cherubim,] in Saluatoris ac domini nostri typum accepit Propitiatorium. Nonne deinde sub propitiatorio duo Cherubim, expansis alis ipsum obumbrantia ac tegentia, mutoque clamoris silentio abditam atque ignotam eius, qui in terris videndus esset, Diuinitatem prædicantia fecit? Hæc autem numquid admittis esse illas intellectus facultate præditas potestates, quæ circa lucidos cæli axes coram Deo choros ducunt, propria tranquillitate ac scientiæ copia, qua circa desideratum bonum versantur, lætantes? Qua igitur ratione Legislator, qui, vt vis, simulacra vetuit, horum simulacra fecit? Ad hæc etiam cum aliquando Israeliticum populum interire in deserto videret, serpentum videlicet plaga sæuiente, [& erectum serpentem æneū Christi in cruce figuram:] qui e latebris obrepētes, haud secus ac tela mortifera magno impetu in iter agentes se iactabant; æneum serpentem fabricatus, in signum extulit, in quem aspicientes contrariæ virtutes ipsæ interirent, & quos illæ ex insidijs vulnerauerant, a venenato morsu repente incolumes fierent. Id vero aiunt, mei Iesu symbolum ac figura erat: quem virtutes eiusmodi, in crucis ligno contuentes, confestim velut emortuæ deficiunt spiritu, frustraque collectum aduersus humanum genus nequitiæ copiosæ venenum euomunt despuuntque: nos autem in eum respicientes, quas illæ infligunt ignitas plagas aut non recipimus omnino, aut etiam ijs acceptis sospitati reddimur. Enimuero serpentum præses draco, serpentis in ligno suspensi fortitudinem cogitans, memorque quanta inde iacta exceperit iacula, retro fugit, veterisque plagæ metu nouam semper calamitatem luget. Vides non vacare periculo, quod a Legislatore dicta sic temere atque indefinite intelligantur?

[46] Sed & illud, o Imperator, an intelligis quamobrem Moses Legislator aduersus populum Israeliticum indignaretur? Imperator. Noui sæpius indignatum fuisse; cuiusnam autem caussæ modo memineris, haud scio. Patriarcha. Tunc quando aureum vituli caput conflauerunt, rectissime illis indignatus est. [in vitulo aureo crimen fuisse quod Deus proclamatus cultusq; su,] Obliti enim quæ in Ægypto fuerant patrata miracula, apertum inter medios gurgites iter, datos subitæ neci primogenitos, mutataque elementa; interim dum Legislator eorum commodis in monte studet, vituli caput Deum proclamarunt. Num igitur hoc tibi peccare videntur, vel hoc illis Legislator dat crimini, quod temere ac simpliciter vituli simulacrum effinxissent? Imperator. Quorsum id? Patriarcha. Quia nimirum si illos eo nomine criminis insimulauerimus, necesse erit vt & Salomonem pariter eiusdem arcessamus, cum etiam ipse boues cuderit. Ergo illos tum ipsi eo nomine accusamus, tum Legislator in crimen vocauit, quod bouem Deum proclamarint, partamque in Ægypto salutem impie ipsi acceptam retulerint. Non igitur simulacrum quouis modo facere interdicitur; sed Dei facere simulacrum. b Idcirco etiam ait Scriptura, [ex mulierum inauribus fabricatus,] detractis mulierum inauribus aureis, illud vituli caput fuisse conflatum; obscure significans innuensque, vt puto, quod istius populi aures, quæ sincerum de Deo sermonem doctrinamque susceperant, in alias postmodum opiniones prolapsæ ornatum amiserint. Quin ipse quoque Legislator, vt hæc eadem Scriptura commemorat, comminuto vitulo, missisque in aquam cineribus, ea populum potauit. Quid eo ritu significans? nempe, vt mea quidem sententia est, [& ideo in cineres redactum fuisse.] cum videret ignorare illos suæ idololatriæ errorem, nec illius damnum quantum esset cogitare; subtilius atque minutius illius rationes explicans, faciensque vt in animo eas complecti possent, has edoctum populum potauit quodammodo institutione salubri, illam eis intra pectus recondens, ne qua similis impietatis ignorantia illis deinceps accideret atque obreperet.

[Annotata]

a Græce breuiter & neruose ὀι σοφοὶ τοῦ λόγου βουεργάται

b Annotarat Combefis mutuatum hæc S. Nicephorum ex maximo eiusmodi sensibus mysticis eximio vereque maximo. Cuius Maximi opera omnia eiusdem Combefis diligentia eruta & Latine reddita, eruditisq; obseruationibus illustrata publicæ luci breui danda expectamus.

CAPVT VIII
Vlterior imaginum defensio a S. Nicephoro facta, maxime Christi, Angelorum & Sanctorum. Horum apud Deum intercessio.

[47] [Picturas atque imagines vbique receptas esse:] Nvnc porro quærenti mihi etiam illud responde. Imperator. Quidnam illud? Patriarcha. Nonne res omnium gentium moribus recepta est imagines fingere, ac sæpius leones terribiles, & truci aspectu fabricamus, siue apros horrente iuba, aut quasi in campo vel montibus composito gradu discurrentes equos; aut auium genera, quæ mulcere quodammodo aëra suaui cantu garrituque videantur, sic vt ipsi quandoq; homines aures, velut vocem audituri, accommodent? Et hæc alij quidem parietibus appingunt, alij peplis intexunt, quin etiam nonnulli ænea vel aurea cudunt, vt inde animus delectetur, eaque ad ornatum conciliandum vel in domibus erigunt vel dedicant in foro. Hæcne igitur homines siue humanam vitam perdiderunt, quamdiu ea (quod Græcorum plena impietatis dementia fecit) sic cusa atque fabricata Deum non appellauerunt? [si nihil deitatis illis tribuatur:] Sin autem aliquis insipiens dæmonum errori obsecutus, horum quidpiam Deum putauerit, nonne statim aut lapidibus obruemus, aut igni comburemus, aut crudiuoris bestiarum faucibus obijciemus?

[48] Plana itaque via est, o Imperator, dum probe statuamus intelligamusque ac nouerimus, hoc solummodo Legislatorem prohibuisse, ne Dei simulacrum aliquod & imagines ederentur. Atque adeo, (modo sic loquamur) neque eos, qui ex legis ratione vixerunt, vituperabimus, neque nos Christiani peccabimus, qui Martyrum sanctorumque hominum imagines effingimus, & figura oculis conspicua, quæ in illis obscura sunt, designamus. At si mihi pius aliquis fidem habeat, ita hic distinguendus sermo ac diuidendus est, vt tamquam duæ quædam regulæ statuantur ac definitiones, quas nemo euertere ac confundere possit. Imperator. Quo id modo ac qua ratione? [Dei ipsius, vetita simulacra, non Christa & Sanctorum,] Patriarcha. Nimirum, nullas Dei imagines seu simulacra esse facienda: sed &, si quis eiusmodi aliquid prȩsumat; vt qui erroris Gentilium socius sit, extremis mancipandum supplicijs. Pingendos vero esse, qui sanctitate claruerunt, quippe qui fiducia ad Deum ac vitæ munditia magnifice polleant, medijque quodammodo ac velut portitores nobis ad illum existant: qui scilicet nostras Deo aduehant orationes, Deique ad nos dona deferant. Non enim omnino, o Imperator, vnus modus est eorum, qui ad Deum accedunt, quique a Deo honorem consequuntur: sed fiducia pro vitæ ratione modum obtinet, congruaque merces conuersationem sequitur. [qui Deo seruientes:] Nam Deus quidem cum semper sit, ortum non habet: quod autem non semper, sed postea factum est, ex nihilo accepit vt esset. Atque adeo hac ratione, quod fit semper atque oritur, dici potest famulari Deo: quod enim factum est atque editum, eius quod fecit atque edidit seruituti subiectum merito æstimatur. Sin autem quæ ad Deum est necessitudo diuersaque inde luminis perceptio spectetur, diuersa quoque nomenclatura accidentibus competit. Cuncti enim qui se supplicij metu a peccatis abstinent, Dei famuli appellantur; [non vt flagriones,] & hi flagriones vereque serui existunt, quod nimirum verberibus & carcere eorumque minis egeant, vt reuocentur a peccato: qui vero spe illecti futurorum bonorum, animum conferunt ad virtutem, mancipia haud rite appellarentur, sed mercenarij; [& mercenarij solent:] quippe qui lucri atque mercedis caussa quod est officij sui faciant. Si qui autem his superiores, id ipsum quod honestum est sincere attendentes, non exterriti metu supplicij, nec eorum bonorum quæ in futurum reposita sunt spe illecti, in id quod bonum est feruntur, [sed vt filij:] & boni ipsius gratia bonum operantur; hi immortalibus Sapientiæ thesauris repleti, Dei merito filij appellentur, Dei scilicet hæredes & Christi cohæredes effecti. Hi etsi sunt homines; [precibus Deum inflectunt.] pro hominibus tamen supplicatione ad vniuersorum Deum defungentes, magis inflectunt atque exorant, cum etiamnum hunc erraticum atque incompositum vertunt chorum; tum vero maxime, postquam pannos mortalitatis exuti, ac graui excusso puluere, & humum humo reddentes, ad clementissimum benignissimumq; Dominum puri pure cucurrerunt.

[49] Imperator. Quid ergo? numquid non, vt ais, erroris gentilium socij sunt, qui eorum hominum, quos sanctitas commendat, simulacra atque imagines faciunt? Patriarcha. Non sic temere ac simpliciter condemnandi sunt; sed consideratione vtendum atque examine. Imperator. Qua ratione Christiani simulacra eiusmodi ac imagines faciunt? quonam modo pingunt? Patriarcha. Num quæso Imperator, [Imaginum Christianam religionem vindicat ab errore gentilium:] eos, quos coloribus delineant ac pingunt, arcana illa vimque omnem sermonis ac rationis superante impertiunt essentia? Imperator. Haud sane. Patriarcha. Nonne eos homines mortales existimant? Imperator. Maxime. Patriarcha. Quid igitur criminis est, si, cum homines sciamus, ceu homines penicillo coloribusque exprimimus? Dei autem singulare atque eximium nomen, quod creatis proprie adhiberi est impossibile, in essentia omnium suprema, (quod solum soli congruit) relinquentes illam quidem nullis figuris, lineamentisque depingimus (quomodo enim pingamus, quod nec oculis nouimus) Martyrum vero, seu alioquin virorum sanctitate illustrium simulacris atque imaginibus vtimur; non ita vt deos reputemus (absit enim vt ita animis atque sensibus deprimamur) sed Dei probatissimos famulos; [& sanctorum cultum tuetur,] vt & fortitudinis illis rependamus vicem, & quæ ipsi peccatis obnoxij a summo Rege impetrare non valemus, illorum, tamquam Regis satellitum eique assistentium ministrorum, intercedente pro nobis suffragio reportemus?

[50] [a simili Imperatoris, qui est Dei imago ac simulacrum,] Quin & si lubet, etiam ab humana consuetudine atque vsu petitis exemplis, sermo expendatur. Nonne fateris ipse, atque admittis, Deum, qui rerum hanc vniuersitatem condidit, & bonus cum sit atque in huius vitæ pelago nauigantium tranquillitati studeat; ne illi ratis instar, saburræ pondere destitutæ varijs agitati factionibus, seculi fluctibus obruendi iactentur, Imperatorem seu Regem, velut sui simulacrum viuisque coloribus expressum characterem, in terris statuisse? Imperator. Ita sane. Patriarcha. Is porro, qui Deus quidem minime est; Deum tamen, quoad homini concessum, refert quodammodo & imitatur; idemque licet certo definitus loco & simpliciter homo existat, [eiusq; Præfectorum ac Magistratuum,] Præfectis tamen alijs atque magistratibus a se institutis, vniuersam ditionem ita sui præsentia implet; vt & absens cunctis adsit, longeque distans præsentem subditis timorem inijciat. Hic inquā, feretne vmquam vt quos ille Præfectos constituit, ac magistratu fungi iussit, Imperatores appellemus, Regiumque illis nomen atque insignia tribuamus? Imperator. Minime gentium. Patriarcha. Num vero accusabit, [intercedentium apud Imperatorem:] si quos ille creauit vt ita negotia gerant sicuti illi visum fuerit, adierimus eisque supplicemus, & quas ipsimet Regiæ Maiestati petitiones offerre non possumus, per eos offeramus? Imperator. Nequaquam. Patriarcha, sic ergo, Imperator, nobis quoque existimandum, Deum scilicet indigne ferre, si eius incommunicabilis nominis gloriam alteri tribuamus; laudare vero probareque & gratum habere, si eius famulos honoribus prosequendos esse in animum nostrum sapienter induxerimus.

[51] Quin & sapientissimus Paulus huic affinis sententiæ noscetur, dum ad Romanos scribens, non omnino atque simpliciter imagines reprobat aut vituperat ijs vtentes, [quomodo Gentiles commutauerint gloriam Dei] sed quia commutauerunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptilis hominis. [Rom. 1. 23] Reuera enim temerarij atque insulsi homines, cum Dei figuram & formam neque viderint, neque cogitatu assequi quiuerint (Terrigenæ enim cum essent temereque sati, ac sensuum serui & carnes, vt sic loquar, anima ac motu carentes, deficiebat eos id omne, quo immaterialem immateriali ratione attingerent, rerum oculis aspectabilium naturam transcendendo) externis dumtaxat sensibus obiectas res vt Deum coluerunt. Vbi etiam sapiens plane Apostoli sensus, atque consilium admirationem ingerit: illud namque COMMVTAVERVNT perinde significare existimo, acsi dicat: Insitæ hominum mentibus de Deo cogitationes, quæque ipso ab initio iam olim viguerunt primorum hominum traditiones, vnum dumtaxat verum Deum cognoscendum dabant: terrenæ vero sapientiæ amatores, insulsa nihilique ratione ducti, [in similitudinem creatura?] euulsis temerario ausu pietatis radicibus, eiusmodi cogitationes naturæ insitas verissimasque traditiones commutauerunt euerteruntq; & plurium numinum impietatem velut noxias plātas inseuerunt animis, ipsamque, qua erant instructi, veritatem prodiderunt, vt hominis similitudinem volucrumque ac rerum deinceps aliarum Deo tribuerent. Commutat enim id quod ante habebat is, qui ei quod adest, id quod non adest præfert: commutare enim quod non habet, nemo in animum inducat suum.

[52] Imperator. Hoccine est quod sermone contendis, de solo Deo accipiendum verbum, [pingendum Christus, qua homo perfectus existit,] eiusque dumtaxat pingendis imaginibus, ac simulacris ducendis interdictum esse? Patriarcha Hoc plane dico, nec vmquam cessaturus sum dicere. Imperator. Quid vero, nonne Christum verum Deum profiteris? Patriarcha. Maxime. Imper. Nonne vero Christi imagines ac simulacra pingis? Patriarcha. Ita plane. Imperator. Quomodo igitur, qui verum Deum Christum profiteris, Christi imagines pingis: cum Legislator Dei imagines pingendas vetuerit? Patriarcha. Bene tibi sit, o Imperator, quam enim quæstionem mouisti, doctrinam clarius confirmabit. Nam, amabo, nonne Christum verum Deum verumque hominem profiteris? Imperator. Ita sane. Patriarcha. Christus homo factus, [quamuis idem Deus sit,] nonne perinde Deus atque homo perfectus existit, quando neque suam ipse naturam minuit, nec quam assumpsit in deitatis naturam conuertit? Imperator. Plane. Patriarcha. Nonne pariter confiteris aisque, numquam nos alium atque alium Christum dixisse; sed vnum eumdemque secundum aliud atq; aliud tum passibilē tum nulli obnoxium passioni dicere; alterum scilicet qua ratione est Deus, alterum qua homo est? Quid igitur? qua ratione Deus est, nonne inaspectabilis, intractabilis, solaque mente intelligibilis est; qua autem homo, nonne eiusmodi, qui oculis videri, tangique manibus possit, ac sensu conspicuus existat? Nonne igitur, etiam eum qui pingitur, verum Deum noscimus? Vere enim Christus Deus est, quamuis & carne præditus sit. Haud tamen Christum ea ratione pingimus, qua Deus est, [& vt talis coloribus exprimi nequeat:] vel ei imagines & simulacra appendimus: sed dumtaxat, qua erat idem homo atque in terris est visus, vtimur imaginibus eius: & neque quod aspectabile ac definitum est, commensuramus ei quod inaspectabile ac incircumscriptum existit, ne in salutis negotio erremus: nec rursus, quod illi intractabile, inaspectabile, ac in circumscriptum existit, ad contactus aspectusque ac circumscriptionis rationes deprimentes, furentium more coloribus atque pigmentis effingere nitimur. Quin potius minime ignorantes vnius Christi esse, quod aspectabilis sit & non aspectabilis, quod circumscriptus & incircumscriptus, idque citra confusionem, iuxta naturarum, quæ in ipso sunt, proprietates, prout iam explicatū est (quod suum est) cuiq; tribuere nouimus. Id quod earū ipsarum, quæ pinguntur atq; ponuntur imaginum modus ostendet: aut enim illæ in præsepi iacentem repræsentant, aut Deiparæ parentis sugentem vbera, aut discipulos alloquentem, vel astantem Pilato, aut in ligno pendentem, [neque hoc sed illud Catholici faciunt.] aut si qua eiusmodi alia eius in terras aduentum declarant: quorum nihil est ea ratione qua Deus est, sed qua idem vnusque ipse homo existebat. Nisi enim quandoque homo factus esset, hominisque figuram ac formam in terra assumpsisset, numquam hæc picturæ arte efficta essent, nec locus fuisset vt in eo talia fierēt. Cum autem verbum caro factum sit, ac in terra apparuerit, humanaque forma, qui olim Deus incorporeus & carnis expers erat, visus sit; nihil ad iniuriam fecisse videri possumus, si ea quæ oculis vidimus, coloribus quoque ac penicillo reddere statuamus.

[53] Imperator. At quid de Angelorum pictis imaginibus, eorumque dices simulacris? [Pingendos esse Angelos, qua forma visi in Scriptura,] Nec enim puto dicturus es, etiam Angelorū figuras pictoribus exploratas esse, sicque illos pingere, velut in propria forma conspiciuntur. Patriarcha. Ego sane illos Angelorum nec formam nosse, nec figuram libens admittam: atque adeo nec sic pingere tamquam sciant, pingere tamen puto humana forma, vt Scripturæ sacræ morem gerant. Imperator. Vnde hæc ais? Patriarcha. Nescis quomodo de Angelis, qui Abrahæ ad quercum apparuerunt, quodam loco dicat Scriptura, respicientem tres viros vidisse oculis sibi astantes? Quid vero nonne Loth virili specie apparentes Angelos in Sodomis domo sua excepit? Non ergo pictores figmento ludunt, nec alieni a ratione conatus proles est, quod ita pingunt: sed quales Angeli apparuerunt, tales etiam pictis coloribus eos exhibent ac repræsentant. Imperator. Vnde vero etiam alarum illis additamentum accessit? Patriarcha. Omnino existimo, [cum alis, more Cherubinorū apud Moysen.] ad discretionem, ne penitus homines putarentur, alas addidisse. Quin ne id quidem opinor, minus congrue extraque rationem illos inuenisse; sed vt vim illam, qua aëra peruolant, eorumque in cælis diuinum conuictum subnotarent; vtque innuerent, quod inde ad nos iugiter descendant rursumque veloces ascendant in cælum, sic instructos alis pingendos statuisse. Quin etiam cum Moses quoque alata struxerit Cherubim (quæ ipsa pariter Angeli sunt, cum cælestes omnes atque intelligentes Virtutes Dionysio auctore vocentur Angeli) non absone puto, affine exemplum vsurpasse pictores. Nunc itaque Imperator, horum meminisse oportet, atque animo firmiter retinere, nobis qui Angelorum imagines pingimus, creaturam esse quod coloribus atque penicillo effingimus, & sic ipsos adire me, non tamquam supremam primamque essentiam suo iure obtineant (absit enim vt eo dementiæ ferar, & quod creatum est, Deum censeam) sed velut qui conserui magna apud communem Dominum virtutis abundantia & suffragij polleant potestate.

CAPVT IX.
S. Nicephori & aliorum Episcoporum & monachorum cum Imperatore de imaginibus colloquium. Horum exilium.

[54] Tvm Imperator respondendi inopia pene elinguis, vix languidum quid ac stridulum effatus: Atqui, inquit, plurimas Patrum auctoritates nobis offerunt, [Renuit cum impijs iconoclastis agere:] qui aduersæ sententiæ sunt: placetque actutum ac sine mora, vt eas coram illis nobisque dissoluatis. Ad hæc diuinus Pater: Diximus iam, sacratissima Maiestas, iterumque dicimus, nos, quibus curæ sit vestra salus, tum Scripturæ tum Patrum loca, Deo auspice atque adiutore soluturos; haud tamen commissuros, vt cum ijs conferamus sermonem, qui ab Ecclesia sese eijcientes, diro anathemati fecerunt obnoxios. Nec enim ita comparati sumus, vt demi aliquid aut moueri ex ijs, quæ canonice decreta atque sancita sunt, permittamus. Sin autem perspicue libet cognoscere, non olim tantum nos eum in modum sensisse, nec solos iam in sermonis arenam procurrere, sed copiosum atque præstantem a Episcoporum ac monachorum cateruam nobiscum in rectæ confessionis via firmo gradu consistere; [ælios Patres eiusdem fidei testes offert:] en adstant hi ad aulæ fores: quos si adesse annueritis, ex ipsorum quoque ore intelligetis, nihil eos a nostro distare sensu.

[55] Annuit itaque vt ingrederentur, vnaq; b Nobilium ac Procerum turbam, strictis quibus accincti erant gladijs, [qui introducti inter strictos armatorum gladios,] vt cuiusque ferebat ordo, adesse iubet: ratus scilicet miser futurum, vt imperterritum cuneum manu militari euerteret. Subit ergo c sacer Ecclesiæ cœtus aureis laquearibus fulta palatia, tanta gestiens alacritate, quantam nemo verbis explicare sat possit: oblataque fandi libertate, tamquam diuino aculeo incitatus festine locum tenuit, quo Tyrannus consederat: vtque Pastorum d Principem clarius quodammodo respondentem audiret ac syllogysmo ceu immaturioris ætatis puerum, tyrannum verberaret assumpto etiam ipsi ad loquendum robore, [animantur S. Nicephori libertate & constantia:] omnem a se terrorem atque ignauiam abiecerunt.

[56] Ad quos e toruo aspectu, vir scilicet leonini furoris, Neque vos, inquit, neque vllos alios, vt videtis, latet, a Deo nos constitutos, vt in celeberrimo hoc atq; rationali grege sequestri ac mediatoris fungamur partibus, qui nimirum omni studio propensio ribusq; animis satagimus, vt omnis in eo nata offensio auferatur. Quia ergo etiamnum non desunt, qui de imaginum veritate deque earum adoratione dispurant, ac Scripturæ locos plurimos his aduersantes producunt, necesse omnino est vt ij soluantur vt nempe id, quod impense satagimus (satagimus autem, [iussi ab Imperatore de veneratione imaginum disserere,] vt probe nostis, vt pax inter omnes & vnius sensus concordia coalescat) optato exitu compleatur. His ergo, quorum animos dubitatio pulsat, ob quam propositiones contrarias inducunt, necesse est vt conclusionem vestram probetis, eorumque obiectiones dissoluatis. De his namque etiam ante cum Præsule hic præsente sermonem contulimus; & nunc nobis pariter in vnum coactis, necesse est vt quæ sunt proposita citius soluatis: ne forte cunctatio vobis in silentij crime vertatur, & iussioni nostræ morem non gerere male cedat. Tum vero optimi Pastorum Principis asseclæ ac Compastores boni aduersus Leonem, ferino dignum nomine & lupino sensu instructum, diuinorum eloquiorum pharetram depromentes, inque ea reposita coargutionum tela succedaneis vicibus effundentes, [generose respondent,] vnam toti corpori plagam intulerunt. Ac ne f singulis per id tempus dicta minutius referentes, tædio simus, vnam ex omnibus vniuersim componemus vocem, eiuscemodi fere tenore.

[57] Quod quidem, Imperator, quibus iudicijs nescimus, constituti sitis vt in Christi maximo grege sequestri partes ac mediatoris agatis, neque nos neque alios laret vllos, vti ipse loqueris. Quod vero stateram, qua sequestrum agis, in aduersam ipso statim initio partem propendentem instruxeris, nemo nescit qui recte iudicare norit. Ille namque g sequester est ac mediator, non qui hac, illacue perperam trahit, [Imperatoris animum maleuolæ parti nimium adhærere:] atque ad gratiam parti alteri momentum tribuit, sed qui ex æquo vtrisque consulit. Si ergo ita animo affectus es, vt orta in Ecclesia scandala velis soluere atque extinguere, cur non etiam in omnes pariter acclinem lancem ostendisti? Cunctis namque palam conspicuum est, eos quidem, qui recto dogmati student persecutionem pati, parique nefarijs viris atque patibularijs aleæ subijci; eos vero, qui secus sentiunt, vobis in delicijs esse, omnique cura ac benignitate foueri. Numquid non hi quidem instructas auratis laquearibus domos habitā; nos autem carcerum angustiæ in arctu cogunt? Nonne his Regiæ munificentiæ addicta fercula; nos autem fames premit impletque satietas egestatis? nonne his concessum vt quos libuerit scrutentur libros; in ius autem ac crimen vocatur, quisquis librorum nobis copiam fecerit? Quænam rebus ita constitutis mediationis aut conciliationis species agnoscitur? Quænam viget æquitas, in neutram inflexa partem? Quæ mentis constantia, æquali vtrosque lance librans, neutris male fauentem conscientiam seruans? Hæc itaque cum videamus, quamque propenso in aduersarios animo eorum rebus studeatis ipsi nobiscum reputantes, certique futurum vt a primo congressu statim damnemur exilio, venerandam Ecclesiæ Catholicæ fidem silentio colimus, ne blasphemiæ cœno irretiamur, neue sermonibus, insatiabili petulantia Christi dispensationem eiusque in carne mysterium exagitantibus, polluamur. Nam quæso, quis sanæ mentis vobis in orbis vniuersi subuersione socium se præbet? Ab ortu enim solis ad Gades vsque & Herculeas columnas obtinet sacrarum imaginum veneratio atque religio, [retinendam imaginum vniuersalem & antiquam religionem,] quam non noua quædam doctrina, vniusque diei, vt aiunt, inuentum, sed Christi ad homines aduentus noscitur inuexisse. Super hoc itaque fundamentum Prophetas, Apostolos atque Doctores nouimus superædificare; Imperatores vero ac Reges his cedere debere, & quæ illorum fuerint firmata iudicio, amplecti atque indubitata habere; non vero sancire leges Ecclesiæ nedum subreptitia decreta eidem obtrudere, vimque illis ac robur violenter præstare. [nullam dogmatis firmandis Regum auctoritatem esse:] Hæc quæ dicimus vera esse, penes Auditorum conscientiam iudiciū esto. In tremendo namque ac omnino incorrupto iudicio veritas suos laudatores coronatura, eos, qui nunc piæ doctrinæ aduersantur, in mendacij probrum reijciet atque repellet.

[58] His itaque alijsque plurimis in quemdam animi stuporem actus Leo, velut surdus auribus admirabilium Procerum voce insonante effectus, vt læsæ maiestatis suæ citra spem veniæ reos habuit, [ab Imperatore deuicto] & velut manifestissimæ calumniæ contra se instructæ conuictos; sui autem factus desertor sermonis, victoria cecidisse se liquido est professus. Non enim erat vnus ex omnibus, qui manum illi victus porrigeret: ipse autem nec respicere in eos audebat, neque hiscere, vt quæ dicta fuerant, confutaret. Idque iure maximo; arrogantia enim si vel modicum quid potestatis nacta quemcumque occupauerit, furiosum omnino ac dementem reddit. Ad hæc caussa in examen vocata, illa se penitus casurum nouerat: iam enim ipse quoque inuictam veritatem, ac plane insuperabilem esse vel inuitus compererat. Quamobrem nugas quasdam, quæ nihil e re essent, præclaris illis æmulatoribus in ruinam impellendis congerens, [aula arcentur:] vbi suam ipse cladem resarcire nequiuit, minis incussis, eos vna cum sacrorum Antistite, palam ab aula expulit. O viri in deterius propensum animum! o casum horribilem ab eo quod præstantius erat h! Ex eo namque vulpina posita, Leoninam, vt est in prouerbio, induit aduersus Ecclesiam, palamque instructa acie illius impugnatoribus socius accessit: imprimis autem fortissimos pugiles exilio non inuitos relegans, [exilio relegantur de tento S Nicephoro.] alios alijs locis addixit procul ab Ecclesiæ atrijs semotos: fore enim arbitrabatur, vt post hæc verbo vno deiectum Patriarcham, hæreticæ prauitatis cassibus caperet; sin autem, vt se ille sponte Sacerdotij præfectura abdicaret, cui e sacro illo Choro nemo adiutor suppeteret. Solus itaque temporis labores ferens, in supernum auxilium animo erat intentus, orabatque vt desolato sibi & consilij inopi pia benignitate opitularetur Deus.

[Annotata]

a Græci in Menæis ad 8 Martij, vti ad eum diem diximus, colunt S Theophylactum Episcopum Nicomediensem, & ista de hoc cœtu habent: [Protectores fidei.] S. Nicephorus Patriarcha Constantinopolitanus lectissimum quemque Episcopum ad se euocauit, Æmilianum Cyzicensem, Euthymium Sardium, Iosephum Thessalonicensem, Michaelem Synadensem, Eudoxium Amoriensem, & Theophylactum Nicomediensem, aliosque multos, qui omnes Imperatorem conuenerunt, & multa illi ex oraculis sacrarum litterarum salutaria propinarunt. De S. Euthymio egimus XI Martij, ac tum quæ ille, vti die 8 quæ S. Theophylactus præclare perorarunt, retulimus. Coluntur ex alijs Æmilianus 8 Augusti, Iosephus 15 Iulij, Michaël 23 Maij. In Vita S. Nicetæ omissis Iosepho & Eudoxio, reseruntur Petrus Episcopus Nicænus, & S. Theodorus Præpositus Studitarum. Colitur hic 12 Nouembris.

b In Vita S. Nicetæ: Aderant & Imperatores Optimates & totus Senatus. In Vita S. Nicolai Studitæ, dicitur circumquaque stipante milite Imperatorem congregasse turbam Sacerdotum & monachorum.

c In eadem Vita S. Nicetæ: Itaque ante illum Imperatorem stetit Patrum caterua, lectissimorum hominum ac sanctorum, qui Angelis similes erant ac diuini.

d In eadem Vita: Sanctissimus Nicephorus eos, qui gradus dignitate præstantes erant, affatus: Agite, inquit, dicite mihi: Potestne id cadere, quod non est? At illi cum ad eius interrogationis obscuritatem ambigerent, ac nihil responderent, sed se vicissim intuerentur; rursus Patriarcha ab eis quæsiuit, num Leonis & Constantini Isau rorum tempore sanctæ imagines cecidissent. Illi vero cum capita deorsum inclinassent, & nutu verum esse quod Patriarcha quæsierat, significassent; quod satis erat ad eorum, quæ priuate dixerant, propositum confirmandum. Tunc Patriarcha. Quomodo, [colloguium cum Imperatore,] inquit, quod non stat, potest cadere? Ad hæc nihil respondit Imperator, sed ad Patres conuersus ait: Scitote Patres, me idem sentire, quod vos: simulque effigiem quamdam, quam in sinu gestabat, extulit, & per simulationem illam adorans: Sentio, inquit, quod vos, vt videtis, neque a vobis dissideo. Sed hæc in colloquio ante Natiuitatem Christi videlicet anno 814 exeunte peracta leguntur in Appendice Theophanis quando & in Natalitijs Ecclesiam ingressus, coram altari ex Imperatorum consuetudine stetit, & Corporale sacra Domini nostri Iesu Christi natiuitate in eo depicta insigne adorauit & osculatus est. Verum Luminum festo ingressus non adorauit: primumque illud simulanter, haud vere, exhibitum cognouerunt: peractisque proinde Festorum solennijs, cœpit aggredi velut Pharao Israelem &c. Annus tunc cœperat 815.

e In Vita S. Nicolai Studitæ: Arroganti ac fremebundo sensu, quod per errorem in venerabilium imaginum restitutionem consensissent, aduersus magnum Pontificem sociosque velut pro concione orabat.

f Singulorum sententiæ proferuntur in Vita S. Nicetæ, aliqua attinguntur a Leone Grammatico.

g Annotarat hic Combefis, Sequestri nomen male usurpatum a Leone, qui recti dogmatis sit persecutor.

h In Vita S. Nicetæ: Tunc Imperator furore admodum exardescens, & quod recte dictum fuerat, velut iniuriosum quiddam accipiens, omnes eiecit. In Vita S. Nicolai Studitæ. Tunc videns, [exilium indictum.] vt ij Spiritus gladio nugarum eius garrulitatem varie mediam secarent, ea re miser in furorem actus, omnes ad vnum, multa ita exæstuans, regia expellit, ac quamprimum singulis sancit.

CAPVT X
S. Nicephori in captiuitate & morbo constantia: Epistolæ scriptæ: reiectæ Conciliabuli minæ: anathema illis illatum, & in eum reiectum.

[59] Videns autem sacratissimus Antistes, Leonem vera fide eiurata, [S. Nicephorus scribit Imperatrici,] in Deum iam peruicaci esse animo, illius vxori scribit, deque recta Christianorum religione ac fide admonens hortatur, vt Imperatori viroque suadeat, vt se a nequissima illa aggressione abstineat. [Præfecto ærarij,] Scribit & ærarij publici tum temporis Præfecto, quo familiariter vtebatur Imperator propter dicendi libertatem, & quod in eadem sententia esset; ne quid aduersus Ecclesiam moliatur, neue illam, iam in pace ac rerum tranquillo statu agentem, noua turbatione commoueat: sed potius flammam sopiat, quam succēderunt ȩterno digni supplicio homines, & feros Imperatoris mores deliniat. Illi deniq; qui primi a Secretis Imperatoris munere fungens, Eutychianus nomine, hȩreticorum fouebat partes, [& scribæ,] & rectȩ fidei eloquia deprauabat, diserte scripsit quod nisi vias Domini rectas cessaret peruertere, Elymȩ magi vestigia terens, inspectore Deo atq; vltore daturus esset pœnas, [prædicens vltionem diuinam,] quibus eum amara vitæ necessitas dire cruciaret. [Actor. 13. 11] Hic vero monentem visus spernere, minarum recepit vicem: quidquid enim exinde misero vitȩ reliquum fuit, continuos ei dolores ingerens, [mox secutam:] spirans cadauer ad mortis quotidie sistebat atria. Ita nempe Deus eos curare nouit, qui pro amanuensis ac scribæ munere falsa subscribentes, insanabilem pene ægritudinem inducunt Ecclesiæ.

[60] [munere concionandi & cura vasorum sacrorum spoliatur:] At Leo prædicandi in Ecclesia munus & sacrorum vasorum donaria, viro cuidam Patritio committit, cura eorum omni Antistitem excludens: nihil enim contentione factus remissior, omnem, quod aiunt, mouebat lapidem, vt illud Ecclesiæ sustentaculum conuelleret. Quam lubens hic lassata oratio, quo vlterius procedere possit non inueniens silentij cubile sibi sterneret, & beati viri morbum relatura, ipsa suam prius ægritudinem proderet. Lectulo igitur decumbebat difficulter respirans, & cum humoris influxus quidam corpus incesseret a deplorato fere morbo conflictabatur. Nihil tamen æque virum iustum excruciabat, quam quod inimici aduersus Ecclesiam conspirationem conflauerant. [graui morbo decumbit:] Nam illam quidem aduersæ valetudinis pugnam solus ipse sustinebat: hac autem ipse vniuersus Ecclesiæ cœtus in periculum longe maximum erat adductus.

[61] [iterum ad disputandum prouocatus,] Tumebat autem Ecclesiæ aduersans infensumque concilium, & mendacij pinguedine bene fartum, in publicam lucem quærebat erumpere. Iterum ergo auctores fiunt Imperatori, leui scilicet homini, quique omni prauæ doctrinæ ferretur vento, vt Doctorem in disputationis arenam cogat. Mittit itaque Theophanem Augustæ fratrem, eumdemque Regii ensis portitorem, vt in coniuratorum cædem spirantium conuentum pertraheret Præsulem. Ad quem Antistes, ijsdem ipsis, quæ superius sunt delibata, excusando se ysus; ad quæ nunc etiam morbus accedebat, negauit affuturum se vt cum profanis disputatione congrediatur: Non enim, inquit, Pastorouibus destitutus aduersus lupos dimicat, nec suam dumtaxat salutem quærens, [petit gregem ante restitui,] cum bestijs depugnare festinat: sed vbi tuto loco, extraque periculi aleam in caula gregem suum conclusit, & timorem vbi non est timor longe depulit, ad luporum se venationem accingit. Qua igitur ratione, cum meas mihi oues abstuleritis, & procul a veris pascuis abegeritis, nunc prouocatis, vt aduersus vos tamquam diras bestias pugnam ineam? Non hoc muneri congruit pastorali; sed si vultis periculum facere vestrorum figmentorum (reuera enim figmenta sunt, quæcumque in nos semper obiecta intorquetis, & plane eiusmodi vt nulla veritate nitantur) permittite vt quisque ex animi sui sententia feratur, [Episcopos e carcere & vinculis liberari,] suæque sit voluntatis arbiter. Pateant carceres: postliminio redeant, qui graui macerantur exilio: aperiantur alta defossa humo vestra illa baratra, ac producantur viri fame confecti, factique sitis ludibria; viri scilicet quorum nox quotidie illuminatio in delicijs eorum, vt cecinit beatus Psaltes: cessent b verbera, quibus Deo afflatorum hominum corpora vapulant. [Psal. 138, 11] Atque adeo dum hæc fiant, cunctisque liberum permittatis suffragium, neque violentiæ concedatis, vt suas partes agat, tunc palam proditis Ecclesiæ hostibus eiectisque, qui nullum vel exile Sacerdotij vestigium afferunt, [eijci profanos, & indebite ordinatos:] ac proinde Ecclesiasticis disputationibus interesse non possunt, cum ceteris (si quis, quod absit, reliquus erit) conferendi sermonis caussa conuenire non detrectabimus. Neque enim fas est, vt cum profanis communem ad sacra disquirenda conuentum ineamus. Dicant enim, qui olim silentio damnata atque suppressa Constantini decreta sectantur, quis sacram illis dignitatem imposuerit? ostendant cuius ordinationis vi, quam quidem agnoscant leges Ecclesiasticæ, in Sacerdotum gradum ascenderint. Cum itaque Ecclesiasticus Ordo indignos eos esse testetur, quis eos in Ecclesia loqui sustineat? Hæc iis, qui te miserunt, renuntia: qui si nostris sermonibus obsequi videātur, [tum addicit colloquium, morbo discedente,] en tempus ac locum disputationi congrua prȩstituimus: & quidem par edendæ confessionis habendique colloquij tempus erit, vbi Deo bene propitio tantisper morbus interquieuerit, vitaque illius munere superstes fuerit: locus vero verbi diuini, famosa ac celeberrima basilica; [ac solum in templo.] in qua præsidens Deus, quæ spectant ad fidem Catholicam distincte subtiliterque decernet, & quam iustissime explanabit.

[62] Porro vbi nuntius verba hæc, eius, qui ipsum miserat, auribus insonuit, & is cuncta ad illos retulit qui contrariæ erant opinionis, mutos omnino & voce destitutos reddidit; grauique cordis dolore affecit, vt qui prorsus impossibilia ipsis proponeret & quæ præstare nullatenus valerent. Quamobrem ipsi coacto inter se concilio, [a coacto conciliabulo,] aduersus Ecclesiæ firmissimum murum coram Imperatore hæc verba despuunt. Haudquaquam fieri potest, dum res ita transigatur, [reiectu eius conditionibus,] vt quæ Maiestati tuæ visa sunt, ac præsenti decreta Synodo, prosperum exitum obtineant. Si enim vnicuique tempus detur pro animi sententia se vertendi quo velit, & iis, qui exilio damnati sunt, obtingat reuertendi facultas, & propriæ voluntatis, nulla vi subeunte, arbiter quiuis fiat, nudi forsan ac soli relinquemur: futurum est enim vt omnes illum sponte sua propense sequantur, & res nostræ omni destitutæ ope iaceant; ideo quod cum Proceribus nostris in disputationis arenā descendere renuat, quo facilius grauinos damno afficiat. Satis ergo est quod hucvsque obsecrauimus: iam enim tertio eum hortati sumus, nec ille temeritati suæ obsecutus, vt sibi suaderi sineret, induxit in animum. Quare Synodali, si placet, auctoritate vsi, quæ peruicacibus denuntiari solent, hæc ei scripto nota faciamus; vt compareat nempe, & de quibus aduersus eum Synodus querelam mouet, satisfaciat. Scribunt ergo vilem ac claudicantem tomum ad Ecclesiæ Præsulem, eoque iubent vt illis se sistat, qui Ordinibus initiati non erant, & eorum, [missos cum scripto libello] quȩ ipsi voluerunt, reddat rationem. Hunc libellum quibusdam Episcopis, Clericisque, qui vere nullo clericali charactere; aut episcopali infula donati essent, committentes, destinant ad rectæ fidei lucidissimam facem, cum tumultuariæ ac circumforaneæ multitudinis turba, [persuadente carceris Præfecto,] quæ ipsorum dementiæ particeps se eis adiunxerat. Vbi autem pro Episcopalis tabernaculi foribus astiterunt, & aduentus illorum durissimus nuntius magni Pontificis aures pulsauit, cum etiam ipsum male sentientium aspectum ægre ferret (eiusmodi enim sunt puræ mentes, vt quidquid alienum a veritate est, [admittit:] id plane molestum sit ac insuaue) decreuerat animo prorsus eos non alloqui. Cogente tamen Patricio, cui custodia eius commissa erat, ne sic missi re infecta reuerterentur; sero & vix tandem ingredi illos permisit.

[63] Ingressis autem, ne morbi quidem molestia miseris homunculis pudorem iniecit; quin inolita improbitate vsi, quæ infami illo tomo exarata erant, [ad pseudo-Synodum citatur] cum quadam commiserationis specie loqui se fingerent. Acceptis, aiunt, aduersus te libellis Synodus, vt obiecta dissoluas, omni tergiuersatione semota adesse te & clare respondere iubet. Quapropter priusquam Condemnationis districtio depositionis te pœnæ subijciat, [& nisi hæresi consentiat,] tuam e Synodi, atq; Imperatoris sententia sententiam muta, vt idem nobiscum sentias atque doceas; euertendas nimirū esse imagines & simulacra, earumq; vsum abolendum: [minis terretur:] sic namque impositum per libellos crimen licebit depellere. Sin autem contentiosius renuis contraria sentiens, accusantium appellationi palam eris obnoxius, quam fieri nequit vt amoliaris; nisi te coram sistas, ac de obiectis iudiceris. Hæc lupi pastorum habitu, Pastorum Principi inconcinne locuti, & ludicra quædam dentibus susurrantes (non enim poterant purissimæ illi menti ex aduerso liberis oculis obniti, aut ei palam loqui) silentio obtegebant suæ confusionis probrum, & obturatas continebant aures; etsi alioqui infensissimos illos mellifluæ linguæ illius responsa audiendi cupido incessisset.

[64] At Sanctus, quamquam ægritudinis vi attritus, obiecta occupauit & in hunc fere modum arguit: [tribunal illegitimum ostendit:] Quisnam vero est qui nobis libellos intendens actoris in nos partes suscipit? Cuiusnam Ecclesiæ, quæ Patriarchali dignitate fulgeat, Præsulem se esse gloriatur? Qua suscepta pastorali cura, canonicis nos pœnis subijcit? Si is appellet, qui Senioris Romæ gubernacula sancte moderatur, præsto sum; si Alexandrinus Antistes Marci Euangelistæ successor accuset, quin prompte sequar, nihil detrecto; si Antiochenus sacer Pastor in iudicium trahit, vadimonium non desero; si denique, qui Hierosolymorum sedem administrat, ad ius dicendum adesse præcipit, caussæ meȩ deesse non videbor. Sin autem lupi immanes, quorum animis constitutum sit turbare gregem sub ouina pelle & suo insultare Pastori, quis in conspectum etiam illorum venire sustineat? Ceterum fingite me, iuxta ea quæ nugamini nulloque sensu deblateratis, in Imperatoris vestramque sententiam manibus pedibusque concedere: [inepta Sedis restituendæ promissione non mouetur:] quæ ratio est, qua obiectorum nobis libellorum crimen depulsuri sumus? quis nobis gradus decernetur, qui vestra sententia rei atque obnoxij existimus? Quis enim, quis ille est potestatis tantæ, vt intra diei vnius angustias depositum ac ne in infimo quidem gradu valentem consistere, extollat in supremum? Num rudes adeo nos atque imperitos existimatis, vt diuina iura non simus scrutati? Eam sane notam nefas est ijs asscribere, qui Sacerdotij infulis fulgent. Nempe ad spernēda iura procliuis semper impietas est, inq; vnam comparata transgressionem, qua sibi obsequentes in inferni laqueum & barathrum pertrahat. Discedite ergo a nobis operarij iniquitatis; ad proprium redite vomitum, latrocinij vestri specus lustraque repetite. Nec enim futurum est, vt eos expugnetis, qui in rectæ confessionis petra animum firmauerunt, aut vt eos prosternatis, qui in celsa Synodalium definitionum specula tuto constiterunt; sed in vobis ipsis tumentes hæresis fluctus confringentur, nullumque ex tetra illuuione Ecclesiæ Catholicæ discrimen inferent.

[65] Hæc vir beatus ad homines omni sano destitutos sensu & proceres dementia plenos prolocutus, sequentia quoque adiungit prioribus: Tametsi, inquit, nostra hæc Sedes Pastore viduata sic esset, vt nullus ei curam impenderet: tamen ne sic quidem vlli liceret docere fallaciam specie quadam vana placentem, siue conuentum contra canonum prȩscripta cogere, atque ex aliena prouincia venientem nihil ad se spectantes terminos iuris dicendi caussa inuadere: Cum vero Pastoris sui adhuc præsentia glorietur, nec desit, qui vtiliter illi legitimeque præsideat; quæ vos ratio a canonicæ districtionis seueritate eximat, qui super aurum & argentum, superque lapides pretiosos; super, fundamentum, inquam, Apostolorum Patrumque eloquijs varie exornatum, [inuasores hosce excommunicatos declarat:] lignum, fœnum, stipulam peruersæ fidei superextruere tentatis: vt vel ideo solum par videatur iuxta sacros canones violati ipsorum iuris reos vos peragi, qui contra adeo claras ac manifestas pugnatis & insanitis leges, congrue omnino æternis vinculis subijciendi. Prælecto igitur ijs Canone, ac depositionis promulgata sententia, iubet eos septo diuino excedere. Illi porro tamquam flagro abacti, atroque mœrore ac furore perciti, adiuncta sibi petulantium hominum & circumforaneorum caterua, ipsum pariter ac c Tarasium, firmissimas Ecclesiæ columnas, anathemate feriunt: [ab ipsis cum S. Tarasio vicissim diris deuouetur.] atque ita impurissimi homines publice turpitudinem iactantes suam, redire festinant ad Imperatorem cum ijs conuitijs, quibus Sanctos compluerant, & coram ipso vulgique hæretici impura turba minas crepando, referunt omnia quȩ audiuerant fecerantque.

[Annotata]

a Appendix Theophanis: Hæc dum gererentur, in infirmitatem decidit Patriarcha, adeo vt diebus paucis salus eius a medicis desperaretur: cuius Imperator certior factus de vi facta nonnihil remisit: eo mortuo cuncta pro voluntate facilius executurum cogitans.

b De cruciatibus & verberibus in carcere inflictis agitur in Vita S. Nicolai Studitæ cap. 4 vbi varia ex Vita S. Theodori Studitæ annotauimus.

c In Appendice Theophanis additur S Germanus Patriarcha, qui Leoni Isaurico restiterat. Colitur 12 Maij.

CAPVT XI
Periculum necis S. Nicephoro inferendæ. Vltima in templo valedicto. Exilium.

[66] Ex canonica igitur districtione sese damnatos sentientes, & sacri illius animi inflexibili constantia ex falsis nuntijs suis liquido cognita, audaciam tantisper remiserunt; vltroque ne cum illo in colloquium venirent decernentes, [Subiacet periculo necis;] ad aliud deuium conuerterunt se, & Sanctum vi deponendum susurrabant, vel etiam ex insidijs occulte tollendum. Ac forte, nisi e Clero aliquis rectæ fidei addictior, quas vera auditione deprehenderat structas ei insidias palam detexisset, tragicæ lamentationes de eo in charta modo exaratæ exstarent. Vbi autem ne hæc quidem stropha ex voto cesserat homicidis (diuina enim protectio ac cura Dei famulo præsidio erat) contenderunt illata vi Sede sua deijcere & deponere Sanctum, [Pontifex aut Episcopus amplius appellari prohibetur] omni contentione contra eum certantes, comminantes necem & verbera, & quidquid dirum est, si quis subministraret aliquid, quod eius leuandæ imbecillitati conferret; eum denique, quamuis nullam ipsis occasionem daret, externo omni priuantes ornatu, etiam memoriæ in conuentibus sacris per leges faciendæ honore spoliarunt. Sic namque larua illa (absit enim vt Imperatoris Regisque nomen obtineat) furore Iudaico percitus, ijs, qui sacerdotali dignitate fulgebant, comminatus erat, vt si quis cum Pontificem aut Episcopum palam vocaret, extra Synagogam fieret.

[67] In sola igitur spe deinceps fundatus, & sicut diuinissimus Dauid in tribulationibus dilatatus, vnum hoc vt ferret adduci non poterat, quod Christi gregem, summo Pastore abiecto, lupis expositum prædamque factam videret. [solicitus pro suis subditis.] [Psal. 4. 1. & 2] Quid ergo per vestram ipsorum salutem agendum, quid præstandum erat? Quamdiu multitudini periculorum innatandum sic vt non mergeretur, non cederet nequitiæ temporis non peiori potestati, eamque sequentibus locum daret? Quomodo cauere poterat vt non laberentur in peccatum, quod aduersus ipsum patrabant? Nam ne eos quidem a sua abdicabat cura, [& salute quærentium necem,] qui lacessebant iniurijs eumque persequebantur, pietate Christi discipulum imitans. Non sic autem illi, quorum vnum hoc studium erat atque opera, vt beneficijs solis certare studentem, insidijs appeterent. Nec enim inania in eum meditari, mortesque intentare desierunt prius quam extra portam (ecclesiam scilicet) eiectum occiderent, iuxta Domini parabolam illam vnanimiter dicentes: Venite, occidamus eum, & possideamus hæreditatem eius. [Matth. 21, 38] Cum itaque illuminatissimæ mentis radio, cui Prophetici aliquid afflatus inesset ad anteriora prospicienda, [scribit Imperatori,] illorum ad scelus excæcatum atque in cædem incitatum deprehenderet animum, in hæc verba Imperatori scribit.

[68] Exposcit tempus, vt humilitas nostra, quæ in hanc necessitatem atque inualetudinem deuenit, ad iusti tenacem Maiestatem vestram hȩc referat. Hactenus pro virili nostra facultate tuendæ veritatis ac pietatis caussa decertauimus, [se pro veritate tuenda extrema egisse ac pati:] neque eorum quæ nostri muneris erant quidquam videmur subtraxisse, procurantes vt neque petentibus defuerit sermonis conferendi facultas, neque doctrina recipientibus. Postquam vero eo nomine tribulationem omnem & angustiam afflictionemque, infamiam, carceres, proscriptiones, famulantium etiam iacturam pertulimus, eo tandem proruperunt quidam, qui se Episcopos dicunt, vt maiorem prioribus contumeliam nobis probraque irrogarent, cum vulgi circumforanei turba gladijsque ac lignis instructa offerentes se nobis. Atque illi quidem, cuiusuis generis conuitia iniuriasque impudenter inuerecundeque in nos iactauerunt; neque Dei timorem concipientes animo, nec vlla ducti reuerentia erga suum quondam Præsulem eumque extrema decumbentem valetudine, ac solo languenti spiritu superstitem; turba vero, quæ illos comitabatur, tum me tum decessorem Antistitem, diris deuouit: quod ambobus gloriosum est & decus maximum. [& ne deteriores fiant,] Super hȩc autem omnia mala certa cognoui relatione veritatis hostes aduersus nos insidias struere: idque illis constitutum esse, vt vel deponant vel neci tradant violentæ. Ne ergo scelus tantum fiat, inque Maiestatem vestram crimen recidat, cum maior nulla in nos persecutio excogitari possit, [Sede vt cedat, acquiescere:] necesse omnino est vt inuiti atque nolentes, velut ab infensis nobis hostibus persecutionem passi, nostra migremus sede, diuinis circa nos resque nostras iudicijs & dispositioni acquiescentes, eiusque benignitati agentes gratias.

[69] Hac epistola ceu nouissima plaga accepta inquinatissimus ille animus, furiosumque aliquid ac Sardonium subridendo immurmerans, illi, quam hactenus ostenderat, violentiæ violentiora adiungit. a Patricio namque, [in exilium deportandus] illius carceris quo diuinus Pater tenebatur Præfecto, contradita militari manu, media nocte Dominicȩ lucis prȩcepit, vt virum sanctum in exilium deportaret. Cur vero istud? Nempe vt fabula & machinatio præsens ab ea quæ in Christo antecesserat coniuratione non dissideret: [de nocte,] nam & illi noctis beneficio vsi suas in Christum machinas atque insidias instruxerunt; & hi simili noctis fauente silentio, parem boni Pastoris proditionem perpetrasse noscuntur. Ipse porro horam venisse videns, & cohortem culicum instar ac locustarum salientium sibi ingruentem contuens lumen inferri iussit, ac se lectulo erigens, vnum e domesticis fulciendo sibi operam commodare iubet: vigebat enim adhuc ægritudinis dolor, ac qua regitur corpus, fatiscebat facultas. Itaq; sinistra quidē, vti dicebam, [incensumadolet:] imbecillitatem sustentans, dextera thuribulum accepit, & sacrarum illarum ædium tecta suaui lustrauit incenso; veniensque in templi maximi exaudibile catechumenium, vbi non raro supplicationibus in totas productis noctes Deum obsecrare consueuerat, duos b accendit cereos, dimittensque ea omnia, quæ in manibus erant, [in templo Sophiæ prostratus orat:] & cunctis quæ sub adspectum cadunt effectus superior, pronum in terram corpus strauit, rectumque in cælum animum dirigens, ait:

[70] Et tu omnem magnitudinem ac naturam superans, summe mirabilium rerum Dominus, imperuestigabilisque sapientiæ, cuius vix tenue quoddam ex his vestigium subobscure ostendis, inuentor solus, benignissima dignatione tua ac cura appare super magna ac sublimi mirabilis templi tui structura, [templum tot cælestibus dotibus illustre] in quo intemeratorum ac immortalium mysteriorum holocausta suscipiens, peccatorum remissionem his, qui digne illis impartiendi astiterint, conferre statuisti. Hoc namque omni sorde labeque purissimum tua potentissima dextera nunc quoque protegendum commendo; [Deo commendat,] quod ego munere tuo mihi concreditum, pro virili mea sancte conseruans, in veræ Philosophiæ petra firmum custodiui; templum scilicet, quod ceu locus ac tabernaculum gloriæ tuæ, pulcherrimum decorem suum seruauit; filios tibi atque hæredes venerabilis lauacri fœcunda prole plurimos edidit, innumerosque iugi pœnitentia misericordissimæ tuȩ clementiæ reconciliauit. Tibi, Saluator, quamquam indignis manibus, depositum trado: iudiciorum tuorum abysso, quo malueris modo disponenda concedo. Rugit Leo aduersus ædem sanctam, quærens vt rapiat, suisque catulis accommodam faciat habitationem. [ne cum orthodoxis polluatur ab impijs:] Non dormitet aduersus effrænem illius audaciam lucidissimus ac insoporabilis oculus tuus. Noscat quem offenderit, ac in quem œstro impotenti bacchatus sit. Pastores in luporum immanitatem conuertit. Ouium faciles animos, vt ijs obsequantur qui bene regunt ac præsunt, in inobedientiæ feritatem compulit. Ab eius errore gregem libera: qui se illi necdum adiunxit, remissionem a malis obtineat, eruatur a periculis. Dexteræ tuæ possessio est; ne ijs, quȩso, cedat in prædā, qui ipsam quærunt deuorare. Nos autem qui in tua nos iudicia proiecimus, [se humiliter diuinæ prouidentiæ committit] manu ducas ac dirigas quo gubernatrici tuæ prouidētiæ visum fuerit. Vides, Domine, quanta nobis violentia incumbat: ne obsecro a retributione, quȩ ex illa est, nos excludas. Ne velut imperitos minusque solertes Pastores arguas: vnus enim solusque es, cui vt sapienter omnique prudentiæ laude regat ac pascat, concessum est. Ne pigritiæ damnemur, tamquam illi dediti vtilia doctrinæ primitiuæ prodiderimus quantum enim per facultatem licuit collata opera, hæc quoque tibi, primogenito omnis creaturæ, seruauimus illæsa.

[71] Vale mihi Sophia, verbi diuini durum firmumq; perspicue delubrum; rectæ fidei tibi claustra impono, [valedicit templo,] quæ nullis vnquam hæreticorum vectibus infrangantur. Tibi sinceræ confessionis sigillo munitæ, Patrum decreta vt concrederem, operæ pretium duxi, quæ nullæ vnquam violauerint hæreticorum technæ. Vale mihi dilecta Cathedra, quam nisi vi adactus non conscendi, a qua nunc cedo vi maiori depulsus. [Cathedræ,] Valete Martyrum diuinam virtutem spirantes tumuli, ædesque sacræ, Euangelicis figuris & certaminum, quibus sunt defuncti, historijs exornatȩ, [Martyrum tumulis,] in quas insani homines profanas quidem manus inijcient; haud tamen impendentem sibi ab inuicta Dei manu subterfugient vltionem. Vale & tu Dei magna Ciuitas, ac quotquot in te sanæ orthodoxorum Patrum doctrinæ inhærent, Dei tuisque pennis subiectos, [Constantinopoli, & orthodoxis.] custodi ne qua nequitia inuolet, eosque a tua fouentis cura abducat.

[72] Hunc in modum sacræ precationis holocaustomate oblato, sese c lecticæ efferendum tradit; quo violenti sæuique ductores voluerint trahere, eo, inuitus quamuis, profecturus. [ablegatur in monasterium Boui,] Mare vero dorsa explicans in lintre excepit iustum, ad monasterium, quod ipse exstruxerat d Boui nomine, ablegatum. Illic breues moras permissus agere, ab illius violentiæ auctoribus, in monasterium longius dissitum & ipsius quoque extructum opera, [deinde in S. Theodori;] magni Martyris Theodori transportari iubetur. Haud enim ferendum putabant vt vicina ipsorum dementiæ loca iustus habitare conspiceretur. Bardan itaque Leonis consobrinum & familiarissimum ad Nicephorum destinant, qui conscensa naue ad locum deductus, cum sedisset in Cathedra & magnum Antistitem coram eo sui stitissent satellites, ne minima quidem reuerentiæ signa ad amabilem viri sacri ostendit aduentum; sed prouerbalis illius admonitionis oblitus rationem, qua sapienter iubemur ad cani capitis conspectum assurgere, velut sedi suæ fixus hærebat. Is porro elatos iuuenis animos intuens, nihil aliud nisi vnum hoc illi acclamauit. O bone Barda! ex alienis calamitatibus, [Bardam tumentem corripit,] tuas ipse pro eo ac decet, ferre noueris; eoque dicto se trahentibus, quo vellent, ducere permisit. O perspicacissimam sanctissimæ mentis munditiem? quæ longe essent prope admouentem, ac futura præsentibus connectentem. [& futura ea indicat.] Haud enim actutum iuuenem ultio attigit, sed e quadriennij fere spatio subsecuta calamitatem inuexit; quam si quis explorate nosse cupiat, virum adeat; vidensque laborantes oculos, tristem, quo exceptus est, casum palamque deplorandum perspiciet. Verum hæc satis.

[Annotata]

a In appendice Theophanis hæc de eius exilio narrantur: Ceterum Dei manu miraculorum effectrice nonnihil subleuatus est Patriarcha: quod cum rescisset Chamæleon, quoramdam ope milites in Patriarchium clam penetrare iussit, & silenter eum abducere: erat porro ieiuniorum initium. Conferta itaque multitudine coacti, velut Iudæi in Christum insilientes, [Irruptio in patriarchiū,] cum gladijs & lignis ecclesiæ atrium repleuerunt, clamantes & tumultuose vociferantes: cœperuntque execrari & diris deuouere sancta in memoria defunctos Germanum & Tarasium, imo & Nicephorum. Quæ quidem audiens Patriarcha, Deo cum lacrymis gratias egit, quod pietatis defendendæ caussa hæc audire mereretur. Confestim conspitanti impetu populus insilijt, vt in Patriarchium ingrederetur. Mox Thomas quidam Patricius, bis Exconsul, qui tunc velut Imperatoris iussu ecclesiam tutandam susceperat, portis Patriarchij occlusis, eos remouit, velut inscio Imperatore istiusmodi facinora molitos. Protinus ad Chamæleontem præfatus vir profectus, inordinatum populi motum denuntiauit. Ille pro solito mendax, nec quidquam scire, nec quemquam a se missum negare. Verum, inquit, necessitate compulsus, & animi mœrore tactus populus, in huiusmodi factum prorupit. Subinfert Thomas: Si eum Iusseris expelli, Domine, non opus multis. Tantum homines duos mitte, aliosque qui efferant: non enim ingrauescente valetudine, a se potest procedere: atque ita discedet. Id ita fecit submissis nocte, qui Patriarcham eijcerent Ecclesia Incidebat porro Dominica sexagesimæ, Græcis Orientalis Ecclesia, post quam ieiunium auspicabatur anno 815 in XI Februarij, Cyclo Lunæ 18, Solis 12, littera Dominicali G. Interim Theophanes infra in alia Vita num. 17 scribit III Idus Martij in exilium eiectum fuisse: quod intelligi potest de eiectione quo ipse Constantinopoli discedens discesserat, vt paulo post dicitur.

b Vita S. Nicetæ. Tunc Imperator misit vnum ex Optimatibus, qui tyrannico more ipsum deposuit. Ille vero cum in magnam ecclesiam descendisset, & cereas faces accendisset, thuraque & preces adhibuisset, [vltimus in ecclesia actus] cum populus ipse illius peregrinationem lamentaretur, hanc habuit orationem: Filij Christianos vos inueni, Christianos vos relinquo.

c Appendix Theophanis: Qui missi fuerant, lectica Patriarcham abducentes, medio Milij foro steterunt, vt eum militum quidam occiderent. Erat porro profunda nox, somnoque cunctis depressis nullus seipsum mouit. Post mediam horam in nullo, quorum erat molimen, proficientes, tulerunt eum inde & in arcem abduxerunt, lintreque impositum, transfretum ad Chrysopolim proiecere. In Vita S. Nicetæ: Cumque ad Acropolim descendisset, nauigium conscendit, & venit in eum locum, in quem exul ducebatur.

d Gyllius lib. 3 Bospori Thracij cap 9 late disserit de Chrysopoli & loco appellato Boue, siue Damali, asseritq; ex Chalcedone volentibus transire Byzantium, [locus Bouis.] opus esse vt ascendant ad promontorium scrutaricum, olim appellatum Bouem siue Damalim, atque ad portum vsque Chrysopoleos, id quod vt sit hodie, ita olim factitatum fuisse ab ætate Polybij, qui ait: Ex vrbe Chalcedone volentes transire Byzantium, non possunt recta nauigare, ob intermedium rapidum defluxum Bospori, sed necesse habent iter deflectere prope Bouem & Chrysopolim nauigare. Et ab hoc loco Boue Bosporum appellari innuit lib. 1. cap. 1.

e Bardæ huius morbum & interitum describit Michaël in Vita S. Theodori Studitæ apud Baronium ad an 820. num. 5 & seqq.

CAPVT XII
Sub Pseudopatriarcha Conciliabulum impium. Persecutio grauis. Imagines erasæ.

[73] a Leo Porro potius ad quærendum lupum quam Pastorem inueniendum adhibens animum, facili eum negotio reperit: virum b scilicet vitȩ secularis curas redolentem, & securi militari boum voratori Herculi comparabilem, [Intruditur Pseudo-Patriarcha,] soli ventri saginando intentum & eduliorum delicias consectantem; regendi autem peritia omni destitutum, nec nisi solœcorum ac barbaræ dictionis gnarum artificem. Hunc, vt quȩ sunt media missa faciam, vnius lucis labore expoliens erudiensque, Sacerdotalis tremendæque Sedis constituit Præsidem; suæque ipsius supinæ animæ (non enim Christi ouium) barbarus proclamauit Pastorem. Inde ex Episcopis, qui siue pœnis adacti siue etiam sponte in eius concesserant vota, atque ex nouatoribus profanisque magistris Græculorum tumultuario conuentu adunato, Ecclesiæ aduersum in Ecclesia c concilium cogit: in quo quidquid olim insano studio annotatum congestumq; fuerant, meditati, euomerent & consarcinatam prius in d Blachernis Constantini Synodum, subsidio assumentes, hanc illius confirmationem appellarunt, atque id perquam merito: cum enim eam ex Patrum suffragio omne robur deficeret, neque, vt lex Ecclesiastica cauet, Apostolicarum Sedium Antistites vllos consentientes haberet, ex sui similibus sua confirmabat, [cogitur nouum conciliabulum,] ac mendacio conabatur veritati imponere. His prima pestilentis suæ sessionis die sancitis, conuentus solutus est. Sequenti autem in vnum confluentes, occeperunt falsa dogmata sua exponere, quȩ etiam palam prodiderunt sæuitiam præfractæ suæ malitiæ. Quæso autem crudelitatis eorum enormitatem attendite.

[74] [Episcopi Catholici male habentur,] Cum rectȩ confessionis Episcopos quosdam delegissent, quos a prima statim congressione subactum iri existimabant; sacris illorum vestibus in minutos pannos conscissis, eos pro maioris ecclesiæ foribus tentos, velut vinctos stare præcipiunt, multaque ad eos imperite loquentes, ac ranarum more nihil cohærentia atque distincta tumultuarie effutientes, per medium eos consessum trahi iubent. His vero ad nequitiæ Præsides propius accedentibus clamore sublato imperant gradum sistere, [trahuntur,] perspectaque in ijs obfirmati animi constantia, quam nulla iniuriarum vis posset conuellere (duris enim petris, altaque radice fixis quercubus similes enitebant) huiuscemodi puerilibus & futilibus verbis eos aggrediuntur: Quamdiu vos inobedientia nitentes, [increpantur:] veritatis bonum renuitis cernere, rectique sermonis honestatem recusatis nosse? Nunc ergo, abiecta duritia cordis, ad nos sanctamque nostram Synodum propensi accedite, nec vestræ Sedis ac dignitatis ius animi leuitate & contentionis studio prodite.

[75] Ast illi, quamquam reorum loco habebantur omniumque in se oblatrantium impetebantur maledictis, omni tamen vexatione iniuriaque spreta, ita propemodum responderunt: [constanter profitentur orthodoxam fidem,] In eo quod vobis inobedientes simus, propensum animum nostrum lucu lenter monstramus ad obediendum veritati; vobis enim obsequi idem est quod longe a veritate abduci, atque ab omni cum Deo coniunctione alienos effici. Vestræ autem Synodo assensum præbere, quamdiu illa a sacrarum Synodorum forma & perfectione destituta permanet, & sacram Christi ac Sanctorum eius imaginem probro afficit, omnesque eidem quacumque ratione adhærentes anathemati addicit, interdictum est nobis & cunctis eamdem nobiscum fidem tenentibus. [& cultum imaginum,] Quotquot enim Catholicarum Synodorū regulas ac decreta, quæ mutari non possunt nec violari, sequimur, sacrisque diuinorum Patrum propositionibus ac conclusionibus firmiter nitimur, venerabiles imagines recipimus & amplexamur; & deuouemus aliter sentientes: vesanæ autem coitionis vestræ terminos propositionesque, & quas velut Geometrica euidentia clariores iactatis conclusiones, magno supercilio efferentes doctrinam a traditione Ecclesiastica alienam, confutamus. Habet namque illa terminorum loco, iniurias; Propositionum, [respuunt pseudosynodum:] quamdam earumdem constructionem; Conclusionum, minas. Quæ si in noui syllogismi assumptiones vertantur, iam non minas inferent, sed insidias, atque hisce consectanea. Contritioni enim præit iniuria, quam vbi cum contritione intuleritis, etiam quæ sunt reliqua Deo opitulante quærere constituimus.

[76] Sic isti serpentina prudentia instructi, in insipientium choro medio diserte pronuntiantes steterunt; Illi vero haud secus ac malignantium contra Stephanum Protomartyrem coactum concilium, [proculcati abducuntur,] continuerūt aures suas, & antequam in Sanctos irruerent, ab ipsa vulgi fæce eorum ceruices e calcari iubent. Hanc itaque, velut in scena, scenici atque fanatici homines cum ludissent fabulam, humistratos iubent surgere, & qua venerant postliminio redire; vt porcorum instar abigi viderentur pugnis in genas incussis totoq; corpore calcibus cōquassati. Hac perturbata profanaq; sȩuitia in Sāctos debacchati cum essent & eos iam hora ad mensam vocaret, floridi eloquij Clericus, Sodalium nomine Imperatorem allocutus, [anathemate feriuntur:] laudauit. Itaque rectæ fidei Præsidibus, anathemate vt quidem videbatur, ad extremum deuotis, soluerunt conuentum.

[77] Quia vero insanum furorem suum in Ecclesiam expleuerant, regulam componunt ac definitionem a veritatis terminis longe remotissimam: cui vt subscriberet Imperator, pium esse monebant. Is porro (erat enim, [subscribant Pseudosynodo Leo Imp.] si quis alius in caussa religionis versatilis animi) morem ijs gesturus indici rursus Conuentum iubet: in quo cum sedem, velut in quodam ambone sublimi locatā conscendisset, & mendacij patroni suas quoque occupassent sedes, omnium auribus intimata est falsissima regula: quæ cum plerisque astantium, etsi non omnibus, placuisset; rogabant vt quisque eam manus suæ subscriptione firmaret. His autem sic peractis, [& alij:] cum nomina sua atq; fortunas atramento commaculassent, solitis erga Imperatores acclamationibus & aduersus Ecclesiæ lumina anathematis defuncti (præloquente scilicet eo, quem dicebam Clerico) dispersi sunt.

[78] Scelerum porro vltrix Dei Iustitia, sic illusos Sanctos pro sua longanimitate haud diu dissimulatura, celerem haud sine miraculo vindictam intulit: [Clericus in Pseudosynodo prælocutor diuinitus punitur.] breui namque tempore interiecto prælocutorem Clericum pœna corripuit, obmutescente lingua, ac fatiscentibus vocalibus organis. Aduertite autem qualis ac quanta: si quis enim Psalmorum oracula viro suggereret, lingua soluta erat ad verba ministranda: sin sermonis aliquid cum aliquo conferret, vndique dissoluta ac impedita permanens, maleque articulata incerta ac subblæsa obganniens, sonitum nullo constantem sensu in auditoris aures transmittebat. Eum in modum castigatur lingua in eos procacissima, qui ore sapientiam loquebantur, ac cordis meditatione eructabant prudentiam. Adeoque opportune diuini illud Eloquij dicatur: Mors & vita in manu linguæ; qui autem continent eam, comedent fructus eius. [Pro. 18. 21]

[79] [missa facio vtique suffectura,] Verum hæc missa facio, vtique suffectura vt & illorum malignus arguatur animus, & Sanctorum cum Deo coniunctio ostendatur. Itaque finis hic esto eorum quæ ad Synodum spectant narrandorum; vtpote quȩ molestū auribus tȩdium ingerant. Quȩ autem exinde noctis atræ caligo incubuit Ecclesijs, nonne eam magis conuenit silentij profundo occultare? Etenim omnē ex picta Euangelij historia, Martyrumque certaminibus abolentes decorem, [Erasæ in Ecclesijs imagines, sacraq; violata,] eum calce subacta oblinere haud sunt veriti. Quo autem modo eos affectos fuisse dicam, qui hȩreseos inuento succumbētes sanā nihilominus rationem in conscientiæ iudicio conuulneratam seruantes, rem absurdam maligne iubentibus addixerunt operam. Hi sane non raro aqua mixtam calcem perfuderunt lacrymis, quia præ sceleris immanitate dolorem non poterant dissimulare. Cuiq; enim quiduis audendi in f sacras imagines libera erat potestas; cum alij pretiosa ac veneranda cimelia confringerent, alij sacras magni pretij vestes in minutas lacinias pannosque dissecarent & humi proijcerent; alij pictas tabellas securibus excindentes medio in foro crudelissime incenderent; alij stercore, vncturisque ac tetris odoribus priorum suffituum loco oblinerent ac fœde deturparent. Vidisses velut in captiuitate hostili sacrarum ædium conculcari donaria, & quæ vulgo intacta fuerant, atque inaspecta profanis trahi manibus, ac promiscuæ plebis exponi spectaculo: ab Ecclesijs expelli Pastores, & lupos gregibus præfici: fugari qui rectam doctrinam profitebantur, quibus vero execrationi illa erat, eos in domesticos & necessarios recipi. g Viros innoxios ceu reos tribunalibus sisti, vicissimque flagriones præsidere iudicijs. Clericos ludibria atque verbera expertos, firmissimis vndequaque ergastulis detineri; Nazaræos nostros verberibus, [orthodoxi post variæ tormenta occisi,] fame, siti, diuturnis carceribus ac laboribus maceratos, ad extrema vsque pericula inter cruciatus perseuerare: & horum quidem alios gladio vitam amittere; alios culeis inclusos, vinctosque saxorum more alto pelago demergi. Fæminas vero viris spectantibus denudari, ac velut reas equuleo distendi ac cædi, omnia virili sensu Christi caussa perferentes.

[Annotata]

a In Appendice Theophanis hæc dein ab Imperatore gesta referuntur: Mane comitijs habitis, filius perditionis ad populum sermonem habuit: Videtis, fratres, vt Patriarcha Ecclesia derelicta discesserit, [Pseudo-Patriarcha eligendus.] quod cum eo de Imaginibus fuerimus collocuti, & exposuerimus propter eas a Gentibus nos affligi. Is vero responsi congrui penitus ignarus, ita præceps & nobis neglectis, abijt. Alium igitur Patriarcham institui necesse est Ita mentitus persuasit populo abdicasse se dignitate. Ioannem quippe Pancratij filium, quod sibi adhæsisset, ad istiusmodi dignitatem promouere studebat, sed a Patricijs prohibitus est, vti ibidem pluribus agitur. De Ioanne, Hylila seu Grammatico dicto, supra actum.

b Theodotum Cassiteram Leoni Grammatico, ast auctori Appendicis filium Michaëlis Patricij Melissini, Constantini Imperatoris Caballini ob tertiam eius vxorem leuiri. Istum Theodotum Spatharo candidatum, opinatis eius consentientem, maritali nuptiarum corona notatum, tonderi iussit & Patriarcham consecrari. Celebrata est ordinatio eius Paschatis festo (ergo ipsis Kalendis Aprilis) hominis, [Theodotus Cassitera.] inquam, qui nihil spirituale calleret, nulla Scripturæ parte foret eruditus, nisi forte leuissima: qui nullam erga Deum pietatem ostentaret, tantum quod mansuetudine præstaret & bonus hominibus appareret commendabatur. Hic cum Patriarchalem dignitatem subijsset, opipara meridiana serotinaque carnibus appositis cœpit agitare conuiuia, Clericosque ac monachos nec non Episcopos, iuuenili ætate carnium esu abstinentes, continentiam abrumpere, & ad ingluuiem comedere compulit: & vbi primum pietas plurima, honestas, continentia & virtus enitebat; ibi risus, lusus, luctæ, turpiloquia haberi absque disciplinæ cuiuscumque iugo vidisses. Similia leguntur in Vita S. Nicetæ.

c Est hoc Conciliabulum tomis Conciliorum insertum sed ad annum 814, cum habitum sit anno 815 mense Aprilis.

d [Pseudo-synodus.] In eadem Appendice: Legerunt tomum editum a defensoribus Pseudosynodi, & decretum VII Synodi ad Blachernas vocauerunt. S. Theodorus Studita lib. 2. ep. 15 ad Patriarcham Antiochenum: Synodus, inquit, facta est veterem illam impiam confirmans, & orthodoxam, Nicænam scilicet, anathemate damnans.

e In Vita S. Nicetæ: Iudaicum quoddam concilium ijdem in magna ecclesia coëgerunt, & sub anathemate sanctos Patres eiecerunt… Episcopos vero, qui ab ipso dissentiebant, partim in terram deiectos pedibus conculcarunt, partim per posticum eijciendos e consessu curarunt. In Appendice Theophanis: [persecutio Catholicorum.] Orthodoxos Patriarchas nostros hi anathematis hæredes anathemate percusserunt, & more tyrannico Metropolitas & Episcopos orthodoxos per vim tractos, & in medium prædatoriæ istius Synodi proiectos conculcauerunt pedibus (quasi pietatis opus ministri impietatis agerent) & proprio sanguine infectos, militibusque traditos in custodias & carceres detruserunt: ibique diebus aliquot detentos, rursum eductos & examinatos, morem dictis suis gessisse non reperientes, Imperatore mendacij auctore de ijs monito, in exilium miserunt: quos insuper in exilio positos missis tortoribus varijs supplicijs affecit.

f In eadem Appendice: Imagines per ecclesias vbiuis erectas deposuit & combussit, [imagines deiectæ.] sacraque vasa cælatis imaginibus insignia contriuit. Leo Grammaticus: Primum sacram omnem ex ecclesijs deponit figuram: exinde Christi vel Sancti alicuius imagines habere repertos, duris supplicijs & morte damnabat: ita vt nobiles plurimos & illustres viros interfecerit.

g [affecti martyrio, in exilium eiecti.] In dicta Appendice: Obmutire ausis linguas abscidit, istos contudit verberibus, alios delatoribus & impijs hominibus institutis, vbicumque alios sibi non communicantes reperirent, accusari permisit. Repertos autem verberibus intolerandis subijciebat, facultates publico addicebat, & in exilium pellebat, non viros solum sed & mulieres .. In alienas regiones missos a locorum Dominis, Gentilitate detentis, comprehendi nouus Antichristus factus curabat: ex quo Episcopos & monachos plures occidit, & exilio multatos Episcopos maris insulis inclusit, monachos reuocauit. Quibus verbis ea Appendix finitur ab auctore synchrone scripta. Inter monachos fuit S. Nicetas, in cuius Vita legitur, talibus eos tormentis affecisse, qualibus nec gentiles Martyres ipsos afflixerant… quibus singulis per foramen quoddam angustissimum panis eiusque putidi vnciam, velut canibus, proijcebant… & paullulum putidæ aquæ dabatur.

CAPVT XIII
Impietas & cædes Leonis Armeni. Successio Michaëlis Balbi etiam iconoclastæ, ad eum epistola S. Nicephori.

[80] Et hæc quidem circa diuina ac eos, qui pia religione illis se impenderent a Leone veritatis osore patrata facinora sunt. [Leo init, impia cum Hunnis fœdere,] Quis autem amicitias atque fœdera turpiter, ac indecore cū vicinis Hunnis ab illo inita feruidissimis lacrymis non deploret? Nempe illorum superstitiones Leo, ipsi illi nostra vsurpantes legitima, mutuo firmauerunt pacta: & videre erat Imperatorem Romanum libare aquam e calice in terram equorumque clitellas versare manibus, [etiam in sacris & nefandis,] dein terna lora tangere, fœnumque in altum attollere & se omni hac ceremonia rituque deuouere. Gentes vero diuina nostra Symbola scelestis contrectare manibus, ac per illorum virtutem sacrilego se obstringere sacramento. Nonne hæc crudelitatis fuere germina? Nonne apertus in Christum furor & execratio? Nonne eiusmodi vt Dei vltionem inducant? Fidem sane abunde faciunt eius temporis portentosa euenta, videlicet concussiones ac terræmotus, cor secundum Prophetam confringentes, vrbesque populosas exitio obrutas: adhæc annonæ penuria famem super faciem terræ seminans, [vltione diuina improbata:] dum agricolæ spicas non falcibus, sed manibus & sacculis colligunt. [Mal. 9. 7] Adde aërem similes virgis igniculos emittentem & terrores videntibus inferentem: adde infœcundum mare, salumque ac fluctus obsoniorum loco visum effundere: adde cognationis ac necessitudinis obliuionem apud omnes peruagatam, tumultusque ac bella intestina in omnibus prouincijs atque oppidis progignentem. Exinde enim hactenusque contigit, vt ciuilium armorum morbus vbique obtineret.

[81] At ne sic quidem viri prauitas ac malitia vllas sibi inducias interquiescens indixit: tumens enim ac gliscens animus & eorum quæ parturiebat malorum eruptionem minitans, coniurationis gladium strinxit aduersum se, [umens ira,] non media in acie, non in aliena, atque barbarica pugnantem ditione (nam & hæc frigida quædam laudis fuisset occasio, vnde misero gratularemur velut pro patria periclitato) sed domi desidem & suis, vt putabat, rebus optime consulentem. Eum quippe, qui negotij totius ac molitionis a auctor erat, in custodia ac vinculis tenebat, expectaturum donec, quod præ foribus aderat ipsasque sua religione pulsabat, Dominici b Natalis certamen perageretur, & quid facto opus solertia diligentiore disquireretur. Tunc enimuero caput illud aduersus Ecclesiam diademate cinctum, [occiditur: die ipso Domini Natalis in templo palatino,] manumque ad euertenda recta decreta extentam, c satellitum propriorum ac tegentium latera militum gladijs in media ipsius templi area secanda prebens, efflauit animam miser, plurium Sanctorum violata religione execrabilem. Verum, si lubet, pauca velut commentando, addamus, non tamquam casu gaudeamus, sed vt calamitatem tristes animo recolamus. Quid hoc, o sublimis atque superbe ipso oris flatu contra nos procellas excitans, ac draconis more in Ecclesiam spirans? quo euolauit spiritus ille, fulmina persecutionis fabricans, atque aduersus pios. velut alter ex Cyrse d Salmoneus, furiosissime tonans? Quo præstigiæ abierunt, quibus initiatus ac consummatus, longos Imperij annos quærens parere, vitæ breuioris aborsum edidisti? [mercedem iniquitatis assecutus.] Quinam id factum, vt qui ex vtero vocem dabant Grammatici, mercedis loco Imperium tibi definientes, vitæque longioris annos beatos eructantes, gladij, quo impetendus eras, ictum numquam diuinauerint, vaticinioque prouiderint? Quomodo compti illi fastuque elati, excidij tui primitias, expositumque oculis infame spectaculum, & agnatorum honoribus spoliatorum probra oblique aspicientes, in ijs hallucinati sunt? Vbi purpureum diadema, quod ab Ecclesia nactus, ipsius coronam detondisti? Quomodo hodie mortuus, qui heri arrogans atque superbus? Quomodo qui impotenti in Sanctos œstro ferebaris, nunc plagis compunctus? Vbi illæ aduersus magnū Pastorem insidiȩ, insomnijsque similes ac vanȩ indagines, quas defecisti non comprehendenda scrutatus? Non enim potuit subtilis inquisitio tua, multo etiā labore ac meditatione vsa vel auditu solo assequi, quod illi labis crimen inferres. Verum quia facultas sermonis ipsum deficit, illo sine spiritu vitaque relicto, dum sua commaculatus ruina in proprio volutatur cruore, ad ea quæ sermonis sunt reliqua procedamus.

[82] Ornatur itaque, qui in vinculis erat, illius successor, diademate regio: qui zona posita, vitæ quoque iacturam certo expectabat, imo veluti gurgite carceris emergens vincula in sceptrum commutat, alternanteque victoria, superior euadit hoste iam securo & aduersarij iugulum premente. [Michael Balbus suffectus, & ipsa tantisper mollior hæroticus,] Hunc in modum adeptus Imperium remisit tantisper inueteratam malitiam, quoad ij, qui in vinculis ac laboribus vitam agebant, inani libertatis specie, velut obiecta in somnis imagine ac spectro, luderentur: quamuis interim defuncti sensum subocculte foueret, hæresisque transfixus hamo, velut piscis, putridæ doctrinæ cœno immoreretur.

[83] His itaque Magnus Nicephorus perspicaciffima mentis acie dispectis, ratusque haud vna cum serpentis tractu hæresis extinctam caudam, sed eam hactenus palpitare, vitamque dissimulare velut emortuam; diuini spiritus stylo rectæ fidei doctrinam consignans, [epistola S. Nicephori admonetur.] ad Imperatorem recens purpura auctum ac coronatum scribere destinat: ita scilicet vt ei ob oculos vincula sua ponens & qui ipsum ex his eruerat Deum, repræsentaret etiam Tyranni frustra malignantis probrum pariter atque ruinam, quodque ijs in locis, in quibus deliquerat, vltore Deo peremptus sit: tum veram illi atque a Patribus traditam sacrarum imaginum religionem delineabat ac describebat esse eiusmodi, vt non nudiustertius, [vt imagines restituat:] recensque inuenta obtinuerit, sed ex quo primum prædicationis Maiestas Apostolica tuba clarius insonante, orbem peruasit, venerationi sit habita.

[84] Is porro solertem viri animum admiratus, doctrinæque & eloquij vim maximam reputans, etsi talium omnium maxime rudis erat, imperitiam ex paterna inscitia velut sufficientem adeptus substantiam, in hunc fere modum nuntijs, qui epistolam adferebant, fertur respondisse. [qui pro responso silentiū imperat,] Qui nobis priores Ecclesiastica dogmata scrutari instituerunt, num bene an secus sanxerunt, rationem Deo Iudici reddituri sunt. Nos autem in quo incedentem Ecclesiam inuenimus in eo quoque conseruare decreuimus. Quid porro hic animi sit, clarius explicantes edicimus, ne quis deinceps aut aduersus imagines, aut pro ijs tutandis aperte linguam mouere præsumat: [etiam Synodi Nicænæ II,] sed facessant eliminenturque tam Tharasij Synodus, quam quæ pridem sub Constantino, nuperque sub Leone Augusto coactæ sunt; profundoque silentio sepultum maneat totum, quo imaginum memoria, inuidiosum vtique negotium, ventilatur, Is autem qui, vthæc loqueretur ac perscriberet, sui muneris esse putauit, siquidem hanc tenens opinionem Ecclesiæ præesse velit, [eaque ratisne reditum S Nicephoro concedis:] de imaginum veritate adorationeque nullum deinceps collaturus sermonem, omniaque silentio pressurus, adueniat.

[85] Has absonæ orationis Imperatorias nugas vbi auribus accepit beatus Pater, flocci faciens dicta eaque ad animum subire non patiens, priori veritatis solidissimæ confessioni inhæsit. Dialecticis deinde argumentis ac demonstrationibus aduersariorum fabellas confutans, [S. Nicephorus Synodum Nicænam II propugnat,] demonstrauit vnicam, eamque inter œcumenicas septimam Synodum, esse tenendam, ad quam sub Tarasio inclyto Pastore celeberrimi Patres conuenerunt: scelestasque & inanes ostendens esse opiniones Constantini aduersus imagines sacras, demētiāq; qua Leo eas confirmare nisus est, ipsumq; pariter triumphatum traduxit coram vniuersis, [hæresim oppugnat.] quibus inculpati cultus atque fidei cura adhuc aliqua suppetebat. e

[Annotata]

a Erat is Michael Balbus, tunc Princeps cohortis Excubitorum.

b Occidendus erat noctu Natalis Domini, nisi Imperator a propria vxore prohibitus & festi reuerentia motus distulisset necem. Ita Leo Grammaticus & alij.

c Ab his Sacerdotales vestes indutis comprehensus, membratim & in frusta sectus est anno 820. idem ita. Deterritum ante Leonem a S. Tarasio scribit Ignatius in huius Vita.

d Rex Elidis impijssimus, satis ex Virgilio notus; non item cyrse: quam puto concamerationem, testudinem seu pontem illum significare vnde ipse Iouis fulmina tonitruaq; supra ciuitatem imitabatur: κυρτὸς enim conuexus est, vnde κυρτόω in conuexum erigo &, κύρτωμα fornix: notum est autem quod apud Græcos τ & σ pro varia dialecto alternent, vt sit κύρση pro κυρτὴ.

e Baronius ad an. 821 num. 36 arbitratur Patriarcham non redijsse Constantinopolim, eo quod adhuc hæreticus intrusus Pseudopatriarcha sederet. Et σφάλμα est auctoris Vitæ S. Nicolai Studitæ, dum num 26 scribit, vna cum eo & S. Theodoro Studita alijsque adijsse Imperatorem.

CAPVT XIV
Comparatio S. Nicephori cum Sanctis varijs. Eius obitus. Scriptoris peroratio.

[86] Ea fide, sicque docens, ac strenuam diuinæ doctrinæ operam ponens; mundi vniuersum ambitum sincera de Deo opinione impleuit, eximios quosque veteris ac noui Testamenti viros, [Imitatus fidem Abrahæ,] quoad assequi poterat, vestigio premens. Nempe Abrahæ æmulatus fidem, eaque incensus animum, sicut ille, vernaculos suos doctrinæ vi armans, insanientibus aduersus Ecclesiam Regibus detraxit spolia, eosdem plane profligens, ipsam velut alterum Loth ab hæreseos captiuitate redemit. Isaaci autem obedientiam vniuersorum Patri Deo ad sanguinem vsque præstandam assecutus, [obedientiam Isaaci,] & multiplici tentatione mactatus, quamquam holocausti consummationem cruore fuso non promeruit; Sacerdos tamen & immolator veri & incruenti sacrificij factus, Dei filios atque hæredes ex spiritali sua sponsa Ecclesia, ceu alia Rebecca, sapienter suscepit. Iacobi pastoralem solertiam referens, non ex obscuris, [curam pastoralem Iacobi,] sed præclaris rationalibusque ouibus auxit gregem, cui etiam Deum benedixisse ad pedem suum gloriatur. Iosephum non solum prudentia expressit, sed etiam repræsentauit tam animæ quam corporis pulchritudine; quippe qui amore ipsius captam eam, [castitatem Iosephi,] quȩ nunc est, Ægyptiam, nefandam inquam hæresim, inque execrandæ doctrinæ societatem trahere nitentem repulit, non tantum vestem vulgarem, sed & stolam sacram dimittere præoptans. Iobi autem patientiam ac tolerantem erga aduersarium ostendit animum, [patientiam Iobi,] egregium virtutis specimen rebus tristibus atque molestis edens, neque testa abradens illata per iniuriam vlcera, sed aduersariorum ad stultitiam trahentia verba ostracismo damnans atque relegans.

[87] Mosis populum regentis normam assectatus est, [pro regimine regulam Moysis,] educens ipsum ex Ægyptiacis tenebris hæreticæ vanitatis, fœtentibus decretis ceu allijs cepisq; sibi credentes pascentis & maris rubri salsedine, id est, doctrina adstringente ac subamara, insuaue & multiplex illorum onus submergens; transferensque ad terram manantem lacte ac melle, candida nimirum & sine dolo dulcissima diuinæ doctrinæ suauitate. Aaronis Sacerdotio venerabilis hæreditatem adeptus est, [sacerdotium Aaronis,] non Mosen quemdam in his, quæ ad Deum sunt, ducem habens, sed ipse facie ad faciem, coramque sacris precum orationibus iugiter illi consuescens; neque cidari aut superhumerali ac tintinnabulis quotannis strepentibus adita penetrans, sed Apostolicam chordarum duodecim lyram tangens, in Sancta Sanctorum subibat crebrius, & diuinorum scitorum claram cunctis rationem distinctissime promebat. [Ios, 1 & c.] Iesu militarem scientiam animumque nullis hostium aggressionibus superabilem expressit, [scientiam militarem Iosue,] non mundi luminaria vlciscendis hostibus vinciens, sed diurnas nocturnasque ad Deum preces velut aciem instruens; donec is veritatis hostes miseraretur suis ipsorum ablutos sanguinibus. Cum Phinees de scorto occiso præclari laudem præconij habet: nam hic quoque de post dominum exfornicatos, vt prophetica fert comminatio, [Phinees zelum,] quibus constitutum esset Chaldæorum semen in Apostolica Ecclesiæ noualia condere, rationalibus Sanctorum Patrum stimulis, ceu pugione vsus pupigit atque confodit. [Num. 25. 7., Oseæ. 182] Dauidis necdum per vnctionem consecrati iuuenile robur atque audaciam ad pascendi gregis scientiam adiungens, ouibus ratione vtentibus præsedit, & leonum atque vrsorum molas confregit; [robur Dauidis,] linguas scilicet hæreticorum aduersus Christi gregem rugientium omnique frementium insolentia. [1. Reg. 17. 34] Solitudinis ac monasticæ vitæ amorem, quibus Elias & Ioannes celebrantur, [solitudinis amorem Elia & Ioannis Baptistæ,] tum ante tū post sacram ostensionem suam amplexus est, & perparū versatus in vrbibus, temporis partem plurimā monasticȩ exercitationi impendebat. Quippe quem non lateret eo cultu purgari animum atque ab omni terreno cogitatu liberari: vnde etiam arguendi vim liberam atque expeditam nactus est, vt loqueretur in conspectu Regum, neque per verecundiam agens aliquid neque gratiæ incundæ caussa quidquam occultans.

[88] [feruorem fidei S. Petri,] Quis vero donis gratiæ magnifice auctus enituit, cuius ille virtutem imitando, vestigia non presserit? nempe Apostolorum in Ecclesia præsidis Petri magnitudinem animi, feruoremque ostendit fidei; nec non illam Pauli vniuersorum solicitudinem, quotidianæque instantiæ labores; solatium omne suum postponens ijs afflictionibus atque ærumnis, [solicitudinem S. Pauli,] quæ pie vitam instituentes vt excipiant procliue est, molesta omnia ac tristia lubentissime excepit. Carceris abundantia etiam Paulo superior fuit; [ob perpetuos carceres,] quando huic ex alijs alia mutanti loca, vimque totam euangelij explicanti crebra carceris quadam successione mutatio obtigit: ipsum autem vnus idemque carcer habuit, ex quo throno suo coactus est cedere, vsque dum suprema dies gloriose clausit captiuitatem. Reliquorum Verbi discipulorum in Apostolatu diligentiam in se confirmauit, [par Apostolis alijs,] clare patefaciens vniuersis arcanioris sacratiorisque eorum doctrinæ viuifica ac diuinitus tradita oracula. Ea periculorum mole, [Martyribus,] quæ veritatis caussa sustinuit, Martyribus Confessionis socius accessit; omnem infamiam ferre potius eligens, quam vt aliquid, quod e veritatis rationibus haud satis esse videretur, admitteret. Patribus, qui probatas Synodos ætate præcesserunt, & qui intermedio illarum tempore enituerunt, [& sanctis Patribus.] præclari in omnibus, quibus Ecclesia magnifica de Deo opinione diues præfulsit, nullis partibus inferior omnes in omnibus, quoad eius licuit, diuina quadam & congrua sacro gradui ratione est imitatus; solicitis precibus iugique & contentæ meditioni insistens: nihiloque minus impolluta sacerdotij luce illustratum habens intellectum, curabat enixe, vt primo illi magnoque Pontifici suam ipse propense animam applicaret.

[89] Verum quia homo cum esset, indeprecabili naturæ debito vt satis faceret, omnino necesse fuerat, suam a corpore resolutionem fecit per mortem; [cum Angelis & Sanctis æternum in cælo victurus,] quāquam ea non vulgaris mors dicenda sit, sed transitus ad meliorem vitam beatamque illam requiem, in qua primitiuorum in cælis descriptorum Ecclesia cum sono choros ducit, festum diem feliciter agitans; cum quibus pariter & ipse præsultans atque sanctitatis castimoniam Angelica puritate repræsentans, parem illis beatæ repromissionis hæreditatem consecutus est. [Heb. 12. 23] a Anno itaque nono, vno minus mense; ex quo sancte atque inculpate tenuerat Patriarchatus clauum, in supremam incidens ægritudinem, nequaquam ignorauit exitus sui finem: sed quem formidabat olim ratione terroris, improuiso ac celeri ipsius aduentu, incutiendi, ingenti tunc gaudio expectabat, [ager resolutionem lætus expectat,] gratias illi agens, qui quod vinxerat resoluendo liberationem ipsi a malis afferret; solutaque iterum reuincturus esset nobiliori quadam ratione. Diebus ergo ijs, quibus lecto decumbens tantisper leuata ægritudine leuabatur, & remissiore morbo vtebatur, non cessabat omnem doctrinæ modum ad se adeuntibus inculcare, commonens vt ab hæretica dissolutione sese abstinerent, vt quȩ animi exsiccet ossa & adhærentium sibi spes secūdum Prophetam perire faciat: solam autem doctrinam ac fidem tenerent, [inuisentibus veram fidem & fugam hæreseos inculcat:] quam venerabilium & œcumenicarum septem Synodorum studio declaratam Patrumque suffragio confirmatam, vniuersalis Ecclesia deuote amplectitur, quæ fidelium spem omnem in Deum transferens, facit vt desiderata consequantur: Pia enim, aiebat, vt, nostis, Patrum fides, vanis aduersariorum conatibus obscurari non potest; sed rectis Apostolicis sensibus, atque doctrina ipsa per se firmatur roboraturque.

[90] Hæc & his plura ex opulento diuinæ suæ sapientiæ thesauro depromens sermone salutari, cum spiritalis quodammodo panis annona audientium animos confirmasset in fide, eorum, qui collecti erant, obaudiente cœtu illa pronuntiauit verba: Benedictus Deus, qui non dedit nos in captionem dentibus eorum, sed liberatis nobis, laqueum contriuit. Itaque in Dei manibus sanctam ac sacram animam suam deposuit. Quem is excessu illo suo mœroris ac tristitiæ sensum diuina sapientibus reliquerit, [Deo gratias agens moritur:] nemo, quantacumque vi dicendi polleat, repræsentare possit: quantam vero lætitiæ ac petulantiæ occasionem ab eius morte acceperint male sentientes, ex ijs quæ visu ipso satis superque sunt explorata, facile vnusquisque perspexerit. Etenim vt ceruarij lupi vulpesque, ac si qua sunt alia eiusmodi animalia timiditatis maioris, [magno luctu Catholicorum,] si iubas leones quatiant lustrisque exiliant, ne oculis quidem ferre sustinent; sed gratissimum habent, si ne procul quidem illos audiant rugientes, quamquam nihil inde audaciæ ijs ac generositatis accedat: sic hæretici lepores, cum leoninam viri fortitudinem, eiusque adhuc superstitis in loquendi fiduciam formidini haberent, [& gaudio hæreticorū.] & diuinarum ipsius animi eructationum grauitate ac vi stupenda percellerentur, multaque eos suspicio angeret, cum eorum nomine, quæ grandi scelere in eum perpetrarant, tum quod sæpius ipsa vindice veritate, rationum eius vi fuerant confutati; ne hoc quidem sibi facile indulgebant vt ex nequitiæ suæ latebris prodirent. Ex quo autem diuinum illud tabernaculum tumulo conditum est, ad melioris sortis sedem anima commigrante, & silentium sacræ illius linguæ eloquia diuina tenuere, emersere tenebriones illi velut ad lætum quoddam spectaculum: & quidquid simulationis erat, caliginosa detergentes cæcitate, nudo, vt aiunt, capite præstigiarum suarum nugas producunt, quas nihil dubito lucidissimis scriptorum beati viri splendoribus dissipandas redigendasque in nihilum.

[91] Equidem quod victus atque certamini caussȩque impar extiterim, inuicto illi inter perorandum, adscribam, si quomodo paternorum viscerum amorem inflectam ad miserendum, solicitamque intercessionem tuam mihi apud Deum meditatricem obtineam. Tu vero diuini inspector tabernaculi, Doctorque ac Mysta disertissime, qui in supernis sacrorum Principatuum atrijs ambulas, [Auctor agnoscit beatitudinem cælestem S. Nicephoro datam,] ac corruptionis nesciam sortem, sedesque immortales propius adire meruisti, bona illis parata adeptus, qui actione exculti contemplationeque virtutis fastigium consecuti sunt, plena eorum satietate repleris; abiectum atque incultum crassumque vitæ nostræ solum nec nisi fœnum proferens, diligentissima tua ad solum illum animorum cultorem intercessione, frugum ferax efficito, & quidquid illi difficilium spinarum bonæque aduersum habitudini inest imis a radicibus euelle. Ijs qui seducti, & execrata communione polluti, conscientiæ tamen iudicium non æque fœdauerunt, [quod ex ijs vnus, quos persecutio in hæreseos communione traxit, integro mentis iudicio ac sanam fidem tenente,] indulge vt veræ pœnitentiæ lacrymis labem detergant, iterumque viam teneant veritatis, quibus conuersio sola sufficit, doctrinæ nullatenus indigis: subtilis enim doctrinæ tuæ ineluctabilibus documentis ac informationibus firmius in Apostolicarum Paternarumque sanctionum crepidine defixo animo, inconcussam, velut sub Deo teste, seruaturi sumus fidei sinceritatem, quam instar seminis cuiusdam in cordibus seruatam foueamus. Neque vero defensionis ipsa exilitas, assentatio quædam frigidaque nugarum ventilatio videatur vobis, plurimum apud Deum valentibus: sed cordis reipsa dolentis germina, ac afflictiones animi contriti. Inueniam locum modumque reliquum apud vos expiandæ hæreseos, ne omnino succumbam oppressus, ne irremediabili desperatione conficiar, ac velut is, qui exiguæ voluptatis pretio primitiua vendit, eo quod congruas paternæ mensæ victimas non obtulerit, abijciar. Certus enim sum fore, vt propter hunc lapsum non minima patiar; sed vapulem multis: quippe qui Domini voluntatem sciens, eam non fecerim, adeoque formido ne æterno planctu lugeam; quærens sed non inueniens pœnitentiæ locum. Nunc ergo adiutricem manum porrige, ac quem incredulitatis fluctus inuoluerat, extrahe. Non me demergat tempestas aquarum prauitatis hæreticæ, neque absorbeat me alieni a veritate sensus profundum, neque vrgeat super me os suum puteus, turbidam atque lethalem euersionem scaturiens: sed enitere precibus vt propitius mihi reddatur iudex, magis gaudens super vno peccatore pœnitentiam agente quam super multo plures iustos, supernas nempe cælorum virtutes. Esto animi mei sponsor apud Dominum, eiq; qui scit omnia, etiam antequam fiant, aperi, me non spontanea mente ad hȩreseos b Itabyriū accurrisse, inque eo positis laqueis captum & ineuitabiliter implicatum fuisse: sed duris, quamquam putidis ac simulatis, [veniam implorat intercessionemq; S. Nicephori.] minis omnemque euadendi prȩcludentibus aditum in angustum coactum in retia venantium animas cecidisse, eisque prȩdam effectum esse: Quamobrem difficilis quide deprecatio plagæ commeritæ tristem efficit atque afflictum, & in reorum sortem adducit: Tu tamē salubri precum tuarum linamento, id quod remedium fere respuens quodammodo deploratum est, ad rectam sanamque fidei rationem compone: ne longius dilata inspectione vestra, plagæ tumor augescens, ad curam difficilis, imo penitus immedicabilis euadat. Ne igitur a salutari auxilio vestro procul consistam, nec venerandæ vestræ confessionis exors fiam, & eijciar extra almam doctrinam vestram manus pedesque ligatus, velut ille qui indecore indutus nuptiali conuiuio importunus irruerat; ne pressus fame, quam non panis & aquæ penuria facit sed audiendi verbum rectæ in Ecclesia professionis, velut Chananea despiciar ex longa incurua ægritudine, oremque vt illa frustra clamans post vestigia sequentium Christum & intercessores fatigans; sed sacræ sermonis vestri mensæ reliquijs ceu fame tabescentem catellum pasce, atque absolue a vinculo vergentis ad incredulitatem animi; si quo modo recte videre queam, audiamque a Deo ac vestra mansuetudine optabilem illam sententiam: Fides tua te saluum fecit. Ecce enim Chananæus esse desij, & quæcumque sunt sensus Chananæi decreta abieci, assensum vtili vestræ doctrinæ accommodans: quam secutus, quidquid putidæ inuentionis extraneum atque peregrinum est ab Ecclesiastica caula auersor & odi. [detestatur hæresin.] Vna enim vobiscum sapere, est sapere ad sobrietatem; vobisque coniunctum esse, multam apud Deum conciliat gratiam. Hæc sunt inculpatæ vitæ tuæ veluti cursim delibata insignia; hæc vestra ad sanguinem vsque veræ confessionis ergo exhausta certamina; hæc est vestræ fiduciæ in Deum ex ijs gloriatio. Tu vero o cara nobis anima atque Angelis comparanda, hanc erga te propensam voluntatem meam acceptam habe, qui videlicet tuæ fiducia doctrinæ viribus maiora conati sumus, & rusticitati sermonis veniam præbe mihique compatere: intelligens quod vti scopum assecutus, inexpectatam habet laudem; sic ab eo aberrans veniam pro animi candore mereatur.

[Annotata]

a Sunt anni ante exilium administratæ in Constantinopolitana Sede dignitatis Patriarchalis, ab 12 die Aprilis anni 806, quo consecratus est, vsque ad 13 Martij, quo in exilium est deportatus.

b Ortelius in thesauro montem Thabor, Christi transfiguratione nobilem, Latinis ait Itabirium dici: apud Iosephum & Egesippum Atabyrios est: sed cur hic pro throno hæreseos ponatur non capimus.

ORATIO
De exilio S. Nicephori, & translatione Reliquiarum
Auctore Theophane Presbytero & Præposito.

Nicephorus Patriarcha Constant. (S.)

AVCTORE IGN. DIAC. EX MS. GR.

CAPVT I
S. Nicephori Patriarchatus, exilium, obitus.

[1] Plurima profecto diuersis occasionibus atque temporibus, in gentibus & ciuitatibus præclara facinora, ad eximias Dei maximarumque rerum demonstrationes facta sunt, quibus vera ipsius cognitio perspicue fuit confirmata: quemadmodum in Psalmis canitur: Dies diei eructat verbum, & nox nocti indicat scientiam. [Psal. 18.] Quibus verbis etsi perpetua illa Dei virtus, rerum omnium atque vniuersi orbis conseruatrix ac moderatrix, indicatur; non minus tamen, imo vero magis etiam significantur ea, quæ nostris temporibus in primis excellentia atque admirabilia gesta sunt ab eadem ipsa diuina virtute, quæ eximia potentia sua cuncta gubernat ac regit. [Variorum precibus incitatus auctor hæc scribit.] Siquidem non in vna parte, neque in gente minima aut contemnenda eiusmodi bonorum munera viguerunt: sed publice & passim, & in proprio atque electo Christi clero, qui Apostoli Petri verbis merito vocatur regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis. [1. Pet. 2.] Verum quoniam rerum maximarum argumenta præstantissimos requirunt enarratores, qui dicendi vi eas valeant explicare, ne inornata orationis tenuitate earum amplitudo imminuatur; ego, qui orationis laboro paupertate, vehementer a scribendo deterrebar: sed tamen assiduis me ad munus hoc suscipiendum adhortantium precibus non potui non obtemperare. Dei igitur, qui dicendi facultatem elargitur, benignitate confisus, ad scribendum accedo, adiuuante me precibus suis orationemque moderante diuino Patre Nicephoro, qui se nobis maximum ad dicendum argumentum præbuit.

[2] [S. Nicephoro Patriarcha, florebat fides Catholica absque hæresi,] Cum præclare res nostræ sese haberent, & ex vtilitate ac dignitate gererentur, tunc nimirum, cum vnus in Ecclesia sensus vigebat, & impia cuncta ac peregrina dogmata, tamquam scelera atque piacula detestanda reijciens, omnes hæreticorum nugas ad nihilum redigebat; a Nicephorus Imperij sceptra moderabatur, & Nicephorus sacram excelsæ atque vrbium reginæ ciuitatis Sedem obtinebat, qui luminis instar perpetuo fulgentis, vniuersum orbem terrarum virtutum radijs illuminabat. Iam & in principe ac beata Trinitate vna & eadem essentia, & in vna Dei Verbi carnem induti persona duæ naturæ, & duæ voluntates clarissime fuerant opportunis Concilijs constitutæ & declaratæ, contrarijs opinionibus reiectis atq; improbatis; & vtilis sacrarum imaginum vsus iam inde ab initio institutus & per manus traditus, in omnibus Ecclesijs ornate decoreque demonstrabatur: quemadmodum proximis temporibus, sanctorum Patrum b Concilium celebrantium suffragijs, diuinitus fuerat comprobatus.

[3] Verum posteaquam c Nicephorus Imperator vna cum filio huius vitæ finem sortitus est, & ad d Michaëlem eius generum Imperij gubernatio peruenit, [turbata sub Leone Armeno Imp. Iconoclasta,] sub leonino nomine crudeliter frendens, inuasit hunc valde sæuus immanisque Leo, ex Armenia genus ducens: qui & defectionem a Deo, & aduersus Imperatorem, apud quem in honore erat, minime obscuram aut tectam tyrannidem machinabatur. Quod quidem illi e sententia successit: nam per vim sibi Imperium e vindicauit. Ceterum haud aliter duxit potentiam suam fore diuturnam, nisi contra nos audacter bellum susciperet, & venerabilium imaginum interitum omni studio atque arte moliretur. Ad hunc enim furorem atque dementiam a dæmonibus, a quibus instruebatur, & falsis vatum mendacium somnijs & incertis temporum promissis misere compulsus erat.

[4] [S. Nicephorus ei resistit:] Impium autem atque audax facinus ad optatos exitus se perducturum non sperauit, nisi præclarum Ecclesiæ Ducem, & ab omni reprehensione remotum, rectæ doctrinæ regulam, Nicephorum e sacra Sede exturbaret, vt propriæ malitiæ propugnaculum Ecclesiam constitueret, & nemine conatibus suis repugnante, omnia ex sententia sua & eorum, qui sibi fauebant, tuto moderaretur. Primum igitur tempus obseruabat, vt eum artibus ac dolis in sententiam suam adduceret, fingens sese in recta dogmatum exercitatione versari. [& continua traditione probat vsum imaginum:] Verum cum vir ille diuinarum rerum peritissimus & prudentissimus, tum multis sermonibus, tum Scripturarum testimonijs, tum longissimi temporis consuetudine comprobatum imaginum vsum demonstraret; nec tamen insolentem hominem a proposito posset dimouere, tunc dolus, qui antea latuerat, in apertum erupit: mores enim ferinos nomini congruentes gerebat. Itaque tamquam perniciosus quidam aper, aut sæuissimus leo, immanisque fera, salutaribus Magistri documentis sic aures occludens, vt aspis incantationibus, nihil mouebatur, sed obstinatius insaniebat.

[5] [adscitis varijs Sacerdotibus, arguit Imperatorem,] Statim igitur & pietatis zelo & præstantiori auxilio confirmatus vir, cui a victoria nomen erat, & propterea Nicephorus vocabatur, strenue aduersus impietatem & Tyrannum impietatis defensorem instruitur: coactisque primarijs Sacerdotibus, viris tum vita tum doctrina probatis, qui simul pro pietate pugnare parati erant, de communi sententia inique se gerentem Imperatorem, licet frustra, coarguerunt, & tamquam contumeliosum Dei rerumque diuinarum hostem iudicarunt. Quamobrem arrogans & superbus ille confestim & simulationem, quam occultabat, aperire, & reconditam malitiæ rationem, tamquam redundantem quamdam corruptorum humorum ex cruditate copiam, euomere, aut deformes & imperfectos ex abortu fœtus in lucem edere coactus est. Tyrannica igitur audacia celeberrimum Patriarcham, e Sede sua depulsum, in f exilio viuere compulit: ne illud quidem veritus, [pellitur in exilium,] si nihil aliud, quod impositione & obsignatione manuum ipsius (quod fieri non debuit) Imperij coronam acceperat. Verum vt verisimile est, defectionis & tyrannidis lubrico lapsus, simul cum pietate prudentiam & rationem ac mentem amiserat. Itaque nefanda impietatis atque audaciæ facinora aggrediebatur.

[6] Patriarcha vero, vt pacifici magistri discipulus, ab Ecclesia discessit tristis & lacrymabundus, vt qui sponsam immaculatam, sibi a Deo traditam, discessu suo mœrentem ingemiscentemque relinqueret. Populum autem & gregem suum opportunis sermonibus instruebat & cohortabatur, vt integram in vinculo pacis fidem obseruaret. At ille insaniens & furore percitus, pietatem pro viribus pergebat insectari: nec contentus ijs, quæ in Patriarcham diuinum commiserat, adhuc malitiæ suæ spectacula, lamentationibus & gemitibus digna, in plures edebat. Omnes, qui recta veritatis dogmata complexi cum magistro consenserant, primarios Sacerdotes, [Catholici affliguntur.] monachosque & præstantes in populo, tum viros tum etiam fæminas, non ferendis pœnis atque supplicijs afficiebat. Alij enim ipsorum plagis ac tormentis crudelibus excruciabantur: alij fame & siti in carcere diu premebantur: multi sine vlla veniæ spe mittebantur in exilium: non pauci spoliabantur fortunis ob id solum, quod erant pietatis studiosi: quidam etiam, vt fama est, clam necabantur. Nonnulli igitur Magistratus & in dignitate constituti, & Sacerdotes, & monachi, & ex reliqua multitudine, partim imperantis vi pertracti, illi adhærebant; partim metu, partim ignauia, partim adulatione, partim gloriæ cupiditate corrumpebantur: sed maxima pars stabiles & constantes in fide animos conseruabat.

[7] Tunc in sacra Regiæ ciuitatis Sede tres veri Pastoris aduersarij, ordine vnus post alium, impie consederunt, g Theodotus, Antonius, & Ioannes: qui tamquam graues quidam lupi, [Pseudopatriarchæ Ecclesiæ præficiuntur:] passim Ecclesiam lacerauerunt ac deuorarunt. Et alijs in locis & ciuitatibus, eiusdem opinionis Sacerdotes ac duces imperiti, & nullius pretij homines Ecclesijs præfecti sunt: qui execrabile ac detestandum sectæ suæ decretum impie & stulte confirmantes, varijs modis ita conati sunt imaginum vsum abrogare, vt, quantum in ipsis fuit, nullum earum vestigium relinqueretur, quod vel Dei verbi carnem induti, vel sanctissimæ Dei genitricis, vel cælestium Angelorum, aut totius reliqui Sanctorum atque Iustorum ordinis speciem præseferret. Erat autem admodum absurdum & graue, videre passim sacrosancta templa ab obscuris & execrandis hominibus, [templa spoliantur.] pulchritudine sua & veteribus ornamentis spoliari.

[8] Atque ista quidem mali dominatio grauissimas calamitates inuexit, & cuncta permiscuit ac perturbauit, non exiguo aut breui temporis interuallo Imperatoris robore munita, sed h triginta prope annorum spatio. Quorum cum quatuordecim in exilio diuus Pater Nicephorus transegisset, ab hac mortali vita migrauit ad immortalem: [S. Nicephor. moritur, sepelitur:] & sepultus est iuxta templum sancti Martyris Theodori in monasterio, quod ipse a fundamentis construxerat. In hoc enim, cum esset mulctatus exilio, piam & sacram vitam traduxit, & virtutum studio mentem suam diligenter excoluit atque expurgauit, seque purum Dei rerumque diuinarum templum exhibuit, cum similis esset Angelorum; & simul tum monasticæ tum Pontificiæ vitæ dignitatem virtutibus suis exornauit.

[9] Hactenus commemorauimus, quemadmodum beatissimus Nicephorus, vt optimus gubernator, munus ecclesiasticum sapienter administrarit: & tam vitæ honestate quam cognitionis excellentia & sensus omnes & animum recte ad pietatem instituerit: [in fide & virtutibus excellens,] & quod ad fidem pertinet, tranquille semper cursum tenuerit & legitimas vitæ ciuilis institutiones obseruarit: & quemadmodum inuidia, quæ recte facta carpere consueuit, liuore commota, cum Christi gregem optimis quibusque auctum atque ornatum institutis intueri non posset, Leonem Imperatorem, [etiam in exilio.] pernitiosum animæ propriæ inimicum, impulerit, vt nouarum rerum in religione studio aduersus Deum insurgeret, & pro viribus res sanctas atque diuinas contumelijs afficeret & contaminaret, & ad extremum e sacra. Sede diuinum hunc virum exturbaret atq; in exilium eijceret: vbi virtutibus & cōtemplationibus animum excolens & cum Deo versans, bene beateq; vitam traduxit. Nunc autem tempus est, vt, cum prouidentia Dei, qui mortis vmbram in matutinum splendorem & tenebras in lucem conuertit, mœrorem atque tristitiam in gaudium lætitiamque commutauit, in reliqua orationis parte breuiter demonstremus, quemadmodum sacrum illius corpus in regiam vrbem translatum sit: hoc enim nobis potissimum proposueramus; licet in alijs rebus recensendis simus immorati. i

[Annotata]

a Nicephorus factus est Imperator anno 802.

b Nicænum 2 habitum anno 787, cui interfuerunt Patres 350.

c Nicephorus occisus 26 Iulij anni 811. superfuit Stauracius filius vsque ad 11 Ianuarij proximi.

d Michael Curopalates acclamatus Imperator 2 Octob. anni 811.

e Leo coronatur 11 Iulij anni 813: correximus autem quod interpres hic Leontij nomen pro leon ino nomine scripserat in amphibolia vocis λεόντειος hallucinatus.

f Eiectus est 14 Februarij anni 815.

g Theodotus Cassiteras, Antonius ex Syllæo, & Ioannes siue Iannes Syncellus anno 842 depositus.

h Ab anno 813, ad annum 842.

i Imo cum 14 exilij annum ageret, scilicet a 13 Martij anni 815 vsque ad annum 828, & diem 2 Iunij.

CAPVT II
Corpus S. Nicephori magna solennitate Constantinopolim translatum.

[10] Posteaquam enim, defuncto a Theophilo, Imperium ad eius vxorem b Theodoram, & filium eorum Michaëlem admodum adolescentem delatum est, [S Theodora Imperatrix, solicita] in pietatis studium curamque maxime inincubuit fæmina; vere Dei munere (vt nomen eius indicat) data, ex omnibus præclaris & magnis facinoribus, quibus Principes probari solent, nullum præstantius existimans, quo tutius sibi Imperium confirmaret, aut virilem in fæminea persona fortitudinem exerceret, quam si pietatis & religionis cultu Deum sibi propitium redderet. Id autem nullo pacto facilius aut commodius posse contingere, quam si perturbationem in Ecclesia iamdiu excitatam sedaret, & partem in illa morbo laborantem reduceret ad sanitatem: vt, qui inter se animis essent abalienati, [pro concordia & fidei sinceritate,] conciliarentur atque idem omnino sentirent: sic enim fore, vt cum vna esset omnium sententia atque idem sensus, vera sinceraq; fides, Apostolorum Patrumque institutis tamquam solidis fundamentis inhærens, firma atque immobilis conseruaretur: & sibi deinceps Imperij gubernatio facilis ac tolerabilis permaneret.

[11] Hæc igitur cum illa vere animo excellens ac mente fortis Regina ingenio suo excogitasset, & prudentia considerasset; re cum illis, qui erant in magistratu & dignitate constituti, communicata, accersit cum ipsis eos, qui inter monachos præstabant, & de imaginum instauratione quæstionem proponit. [pro imaginū cultu cœtum Ecclesiasticum cogit:] Cumque idem omnes sentientes comperisset, diuturnoque eius rei desiderio teneri, atque animo excruciari propter religionis in ea re mutationem; postulauit, vt se Patrum etiam auctoritatibus ad veritatem confirmarent, quas varijs in libris inuenissent: mandauitque quo in loco palatij prȩfinitus cœtus ecclesiasticus vniuersus cogeretur, & ad populum ea de re quam apertissime verba faceret. Tanta autem multitudo confluxit, vt numero comprehendi non posset. Conuenerunt enim non solum illi, qui mentem sanam impietatis temporibus conseruarant, verum etiam complures ex ijs, qui cum pietatis hostibus consenserant, quique Sacerdotijs & Ecclesijs regendis ab ipsis electi fuerant: e vestigioque mutata sententia, eos, qui sanctas Imagines oppugnarant, anathemati subiecerunt.

[12] [Ioan Episcopus Constantinop. Iconomacbus deponitur.] Qua quidem celeri & insperata rerum commutatione, Ioannes, qui tunc impie munus Pontificium administrabat, stupore & mentis caligine captus, parum abfuit, quin sibi ipse manus afferret, mortemque conscisceret, Hic enim sceleris caput & summa fuerat: qui cum impie sentiret, & apud Imperatorem auctoritate posset antea plurimum, [S. Methodius substititur,] eum mendacijs & dolis imprudenter inconsiderateque confictis, in impietatis barathrum impellebat. Eo igitur propter flagitia, quæ in Deum admiserat, vno omnium consensu & cunctis tum magnorum Imperatorum, tum vniuersi cœtus Ecclesiastici suffragijs, a sacra Sede cum ignominia eiecto, c Methodius vir & vita & doctrina valde probatus, & qui pro veritate & reliligione permulta certamina & longum exilium pertulerat, atque inde plagis & carcere diu cruciatus redierat, omnibus in dignitate constitutis approbantibus, electus est, qui sacram reginæ vrbium ciuitatis Sedem obtineret.

[13] [Nicæna II Synodus approbatur:] Tunc Nicææ secundum diuinitus electum sanctum œcumenicum Concilium, quod d Irenæ Imperatricis, verum ab ipsa pace nomen habentis, & Tarasij maximi beatissimique Patriarchæ studio celebratum est, merito firmam obtinuit auctoritatem ac robur; cum omnes, quæ, Deo adspirante, in ipso decreta fuerant, comprobarent. Tunc omnes Ecclesiæ suum vbique decus receperunt, [restituuntur sacræ imagines:] & venerabilium imaginum splendore fuerunt illustratæ: eiectisque illis, qui eas nefarie insectabantur, Sacerdotes in eis ac duces, recti dogmatis studiosi, sunt constituti.

[14] Quadriennio igitur post sacratissimus Methodius, diuino plane spiritu impulsus, opportune sapienterque diuinam Imperatricem Theodoram admonuit, [Vt corpus S. Nicephori referatur Constantinopolim, pluribus suadet S. Methodius] non esse ex Imperij & Reipubl. dignitate, quod venerandus & inter Patriarchas illustris Nicephorus, qui pro gloriosæ synceræque fidei defensione a sacra Sede depulsus, in longissimo exilio defunctus erat, negligeretur: sed omni studio curandum esse, vt diuinum corpus ipsius in ciuitatem reportaretur. Alioquin ingrati animi vitium, inquit, non euitabimus, si post mortem etiam ipsum in exilio, tamquam iure damnatum, reliquerimus: præsertim cum non ignoremus, eos, qui ex genere erant Ioseph, in benedictionis parte posuisse, vt patris ossa post quadringentos fere annos ex Ægypto in Chananitidem exportarent. Quod cum ita sit, nos, qui sumus pietatis filij, diutius priuari patiemur Patris illius præsentia, a quo diuinis documentis enutriti sumus? Hæc quidem omnium, quas intuetur sol, vrbium præstantissima & regia ciuitas, sacri Ducis atque Pastoris suis reliquias sanctas desiderat, quas pie conseruet & colat. Sponsi sui præsentia fruatur rursum Ecclesia ipsius amantissima, & quo viuo iniustissima Imperatoris manu spoliata fuit, mortui corpus, annuente studiosa Pastoris Imperatrice, complectatur. Cernis quemadmodum hic populus, qui per te securus in vera religione conquiescit, incredibili studio post mortem etiam vocem eius audire in spiritu concupiscit? Quod si tabernaculum eius tantum ad se relatum adspexerit, se illum ipsum recepisse spirantem existimabit, & tamquam thesaurum aliquem pretiosissimum recondet & obseruabit. His precibus & cohortationibus celerrime ac libentissime inclyta annuit Imperatrix: Perspicuum est enim, inquit, hoc apud omnes posteros & mihi & liberis meis honori futurum.

[15] Tunc sacer ciuitatis Antistes, cum Sacerdotibus & monachis vniuersoque populo, [cum Clero & populo ad illud accedit, alloquitur,] ad sancti Theodori templum accedit, in quo gratia plenæ reliquiæ iacebant, easque cum veneratione & lacrymis complectens, tamquam Sanctum ipsum viuentem sic allocutus est: O vir beatissime, qui eisdem laboribus & ærumnis, quibus S. Ioannes Chrysostomus, affectus es, sicut eodem religionis studio & dicendi libertate præstabas; quique pariter & Sede priuatus, & mulctatus exilio, & idem triginta trium annorum spatium extorris tum viuus tum mortuus transegisti: nunc te nobis tui amantissimis restitue, atque hinc discedens, ad propria redi, vt te nunc, vt ipsum olim, populus tui studiosissimus cum gaudio suscipiat. Tibi alienus a Deo Imperator viuenti aduersatus est & te inconsiderate ab Ecclesia depulit: sed dignas furore suo pœnas dedit, miserandoque exitu Imperio simul & vita priuatus est, audaciæque suæ debita præmia tulit. Hodie Imperatores, Deo propter morum pietatem carissimi, mortuo Ecclesiam reddunt, quam, vt filij per Euangelium effecti, mecum constituunt non habentem maculam neque rugam, qualem tuis ornatam & confirmatam institutis reliquisti. Adspice & vide congregatos filios, qui ex propinquo venerunt, cum reliqui procul tuum ad se reditum expectent: quos tu, velut orphanos, noli tua mœrentes absentia relinquere. Habeat ciuitas tua loco muneris pretiosissimi tuum beatissimum tabernaculum, quo magis quam Imperij amplitudine ornata glorietur & gaudeat.

[16] Hæc voce flebili supplicans sacratissimus Patriarcha Methodius, [& eleuatum arcæq; impositum,] nocturnum psalmorum cantum & mysticum sacrificium cum populo fideli perficiens, præclarum e tumulo corpus retexit, quod vndeviginti annorum spatio integrum omnino purumque manserat: & in arca ab ipso cōpositum & Sacerdotum manibus sublatum, cum luminibus & frequenti psalmorum cantu in nauim ad hoc paratam illatum est. Sed cum fretum traiecisset, [naui Constantinopolim defertur.] & ad vrbis littus appropinquasset, Michael iuuenis Dei cura Imperator, & amplissimis dignitatibus præstantes viri, & Patricij, & reliqui ciues, læti facesque manibus tenentes, obuiam processerunt, & arcam illam pretiosam cum fide ac veneratione humeris suis subeuntes, ad magnam vsque gestarunt ecclesiam, e ex qua, Pontificia dignitate spoliatus, eiectus fuerat.

[17] [In ædem Cathedralem,] Inde rursum, assiduis item diurnis nocturnisque psalmorum cantibus vicissim vtentes, & cum omni luminum genere per mediam vrbem ipsum gestantes, in sanctorum Apostolorum templo collocarunt. [inde in templum Apostolorum] Tanta autem erat concurrentis populi virorum & fæminarum atque ætatum omnium multitudo, vt numerari non posset. In biuijs enim & porticubus premebantur, & vbique per vim sibi exitum parabant: adeo, vt quamuis multæ propter Imperatores & Sacerdotes varijs temporibus celebritates extiterint, [solennissima pompa, etiam energumenis liberatis,] nulla tamen cum hac conferri queat. Nonnulli etiam in via spiritibus immundis vexati, dum ab alijs comprimerentur, miserandas atque maledicas voces emittebant: quorum e numero quidam ab ipso curati sunt. Populi igitur impetu vix euitato, sanctum eximij Patriarchæ corpus in celeberrimo Apostolorum templo, sacris mysterijs Deo peractis, in sepulcro recens constructo, [deponitur 13 Martij,] manibus ipsius Methodij compositum est, tertio Idus Martij f, quo quidem die in exilium etiam eiectus fuerat, vt vtraque re sit memorabilis.

[18] Nos autem, o Patrum sanctissime, o sacrorum præconum decus, [inuocatur a Theophane scriptore.] qui digni facti sumus, vt te & terrestrem haberemus ciuem, & cælestem apud Deum intercessorem, ad arcam tuam cum desiderio accedimus, eamque cum omni veneratione complectentes, has tibi voces effundimus: O sublimium & arcanorum mysteriorum inspector & contemplator: o diuini adspectus atque splendoris gloria abunde propter mentis puritatem illustrate: o Patriarcharum atque Pontificum societatis particeps, qui & nomine & re simul cum illis victoriæ præconia & præmia, ærumnis & periculis superatis, percepisti; suscipe benigne sinceri cordis erga te fidem & affectionem, vicissimque tuas pro nobis ad Deum puras castasque preces exhibe: vt Ecclesia sancta in tranquillitate versetur, & fides integra custodiatur. In perpetuum nobis Deum propitium redde, & nos, qui iucundissima tua monumenta, qui pulcherrima ad salutem instituta, varijs in libris a te relicta perlegimus, in recta dogmatum doctrina firmos immobilesque conserua, & in omni temporum varietate constantes: vt omnem reliquam vitam exemplo tuo sancte transigamus, vt Deo cari simus, & quæ iustis promissa sunt, bona consequamur, illius misericordia ac munere, qui propter nos homo fieri, & carne indutus videri non est dedignatus, Christus Deus noster: qui colendus & adorandus est cum Patre, qui est ante principium, & diuino Spiritu, qui est eiusdem cum illis essentiæ, auctorque vitæ in secula seculorum, Amen.

[Annotata]

a Post Leonem Armenum & Michaëlem Balbum, sub quo S. Nicephorus vita functus est, regnarat Theophilus Balbi filius, extinctus sub finem anni 841 aut initium sequentis.

b S. Theodoræ Imperatricis Vitam dedimus XI Februarij: in qua sequentia late explicantur, vti & scelera Ioannis seu Iannis Patriarchæ.

c S. Methodius colitur 14 Iunij, creatus Patriarcha anno 842.

d Coluntur S. Irene Imperatrix 13 Augusti, & S. Tarasius 25 Februarij.

e In Menæis Græcis additur, S. Sophiæ

f Additur in eisdem Menæis: vbi anniuersaria eius memoria peragitur.

DE S. ANSOVINO EPISCOPO CAMERINI IN ITALIA.

CIRCA AN. DCCCXL

[Praefatio]

Ansouinus Episc. Camerini in Italia (S.)

[1] Camerinum in Piceni Vmbriæque confinijs antiquißima ciuitas est sub Apennini montis iugo; populus Camertes, Romana historia amicitiaque notissimi. [Camerini natus Ansouinus,] Hi vt bellica Maiorum fide ac fortitudine gloriari merito poßint, iustiorem tamen gloriandi materiam ex eo habent, quod eorum ciuitas Sanctum Martyrem Venantium protulerit cælo, & Sanctum Præsulem Ansouinum: ita namque iam ante quadringentos annos scribi onsueuisse testis est argenteus nummus ante id tempus Camerini cusus, atque apud Ferdinandum Vghellum tomo 1. Italiæ sacræ conspiciendus: cuius vna facies Sanctum vrbis exhibet Protectorem mithratum in casula sacerdotali, cum Pallio & Cruce Archiepiscopali, ac gestu dextera benedicentis, circumeuntibus hisce litteris S. Ansovinvs, altera vero facies Crucem cum istis, DE CAMMERINO. Acta vero duobus seculis nummo isto vetustiora Ansuinum habent, [seu Ansuinus,] quod in Romano Martyrologio ad hunc diem secutus Baronius est. Vtro modo scribas inuenies Lombardicæ originis vocem, quam Teutones paullo his nostris seculis antiquiores, ingrata Italis aspiratione præfixa, Hanse-win scripsissent, id est, Societatis delicium, seu, amor sociorum.

[2] [Acta & miracula circa an. 960 scripta,] Cuius nominis mensuram non æquauit tantum, sed longo superauit interuallo cuncto gregi suo amabilis pastor, vt Vitæ illius Acta declarant; quæ Eginum monachum auctorem præferentia, & Petro Episcopo, circa annum Domini DCCCCLXIII florenti dicata, accepimus ex vetustißimo Codice, maximis membranis conscripto Romæ, apud Patres Congregationis Oratorij S. Mariæ in Vallicella: quæ eadem in perantiquis Perusinæ atque Aßisinatis Ecclesiæ Legendarijs legisse se Iacobillus testatur: qui Codices vtinam reperiri a nobis etiam potuissent, in ijs namque magnam forte miraculorum a morte per intercessionem illius patratorum partem reperissemus, quam in Vallicellano MS. deesse suadere videtur prologi præeuntis prolixitas, [mutila fortassis,] sed & in principio deesse nonnulla ante Episcopatum gesta, non vana suspicamur coniectura, quæ vtcumque suppleri possunt ex Lectionibus, quas Camerinensis Ecclesia recitat, a sacra Rituum Congregatione anno MDCXLII approbatas hoc tenore.

[3] Ansouinus Camerini in Vmbria natus, ecclesiasticis muneribus a puero addictus, cum litteris esset non mediocriter eruditus, Sacerdotio demum est initiatus. Vixit eo in gradu insigni modestia, admirabili abstinentia, & vitæ integritate. Solitudinem deinde, [& ex lectionibus supplenda.] vt Deo liberius vacaret, adamauit, quam pluribus annis prope Castrum Raymundi, omni virtutum genere excoluit. Ad templum sacrificandi caussa properans, flumen strato super aquas pallio traiecit: cum vero sacrificantem solis radij interpellarent, suspenso ipso in aëre linteolo, mirabiliter vmbram inuenit.

[4] Expetitus a suis in Episcopum, Romam pergit; reuersus, difficile dictu est, quanta cum laude munus impositum gesserit. Nihil eo mitius, nihil temperantius excogitari poterat. Summum in illo precandi studium, accuratissima in pascendo grege diligentia, effusa in pauperes benignitas. Horrea ipsa solitus Eleemosynis exhaurire, cum semel nihil frumenti superesse famuli renuntiassent, scrutari iterum iussit non irrito euentu. Itaque horreum, quod beneficentia vacuauerat, fides repleuit.

[5] Ægris quamplurimis sanitatem restituit: solo Crucis signo grassantis flammæ incendia restinxit. Nec viri Sanctitas hominibus modo perspecta aut in admiratione erat; sed muta etiam animantia eam, qua poterant, impensa veneratione intelligere videbantur. His alijsque virtutibus, atque ornamentis clarus, ætate in longȩuus, tertio Idus Martij euolauit in cælum: cuius corpus in Cathedrali ecclesia Camerinensi honorifice conditum, deuotissime colitur; eiusque mortem in conspectu Domini fuisse pretiosam, consecuta deinde miracula, & multa & magna, testantur.

[6] Simile vitæ compendium potest in Philippi Ferrarij Catalogo Sanctorum Italiæ legi, ex monumentis Ecclesiæ Camerinensis acceptum, in quibus solum primum vitæ caput vsque ad num. 14 quod seorsim in varijs MSS haberi in annotatione monebimus, a se inuentum lectumque fuisse, satis insinuat, [annus Ordinationis fuit fuit 822,] cum subiungit. Quantum in Episcopatu vixerit Ansouinus, historia ipsius haud docet; docet autem illum multis post mortem miraculis coruscassenempe hæc primo habentur capite; quod iam olim ab antiquiori auctore conscriptum, Petri Episcopi hortatu Eginus monachus auctius reddidit, addita plurium in vita atque post eam miraculorum narratione, stylo neque succincto satis, neque satis polito: sed, vt illa ferebant tempora, cum eloquentiæ affectatione semibarbaro. In hoc autem Actorum primorum supplemento num. 18 legitur Sanctus Præsul, cum iam fere gereret decimum octauum Ordinationis suæ annum, plenus dierum, id est, bonorum operum fructibus ex huius mortalitatis peregrinatione migrauisse ad Christū. Vnde autem Iacobillus annos XXIV Episcopatus acceperit, nec ipse dicit neque assequinos potuimus: hoc certum, si mortuus est anno DCCCXL S. Ansouinus, [si mortis 840.] vt Vghellus scripsit, ex eoque descripsit Iacobillus, Ordinationem eius ad S. Pascalis Pontificatum pertinuisse, qui Apostolicam Sedem ab anno DCCCXVII per septennium tenuit.

[7] Porro Cathedralis ecclesia, in qua S. Ansouini corpus requiescit, [Reliquiarū cultus,] a Gentis Varranæ Dominis, Ducatum Camerinum beneficio Pontificali obtinentibus excitata, magnifico opere superbe assurgit, inquit Vghellus; &, vt Iacobillus testatur, honorificum eiusdem Sancti monumentum ostentat ex marmore eleganter sculpto, atque in tabula item marmorea præcipua vitæ & miraculorum eius capita spectanda exhibet. [Pars humeri Romæ in Vacicana:] Romæ in Basilica Vaticana aliquas illius seruari Reliquias, indicat ordo Officij recitandi pro eadem Ecclesia impressus, & commemorationem S. Ansouini die XIII Martij faciendam præcipiens, cum Mißa post Primam ante missam de Feria: has autem Reliquias partem esse humeri didicimus ex Catalogo Reliquiarum eiusdem basilicæ, anno 1617 fideliter scripto, curantibus Paulo Bizono & Marco Aurelio Maraldo maioribus Sacristis, quem ex Archiuio ibidem descripsimus. Est quoque in statuum Florentini atque Senensis confinijs collis, quem Esa fluuiolus, haud multo post in Clanim decurrens lambit, & in collo oppidum diœcesis Arretinæ, [castrum ab eo nuncupatum:] vulgo Mon-sansouino dictum: quod videri posset tantumdem esse ac Mons-sancti Ansouini: an ab aliqua eius istic Reliquia, aut alio cultu particulari, non possumus diuinare.

[8] [eremus eius vbi fuerit?] Castrum-Raymundi, de quo in lectionibus Camerino distat septem passuum millibus trans Potentiam flumen septentrionem versus: iuxta quod Iacobillus in supplemento vicum esse scribit Torricellæ nominatum, in quo eremiticam vitam duxit S. Ansouinus: vnde facile est definire quis sit ille fluuius, quem suo pallio instratum transijt, cum iret ad Missæ sacrificium celebrandum. Idem eius miraculum in alijs aliquanto prolixioribus lectionibus tribus, post reformationem Breuiarij aliquamdiu fortaßis vsitatis, [Lectiones aliæ.] inuenimus: quas ex illius Ecclesiæ Manuscriptis ad nos trāsmisit P. Henricus Lindanus, Societatis nostræ olim Laureti Pœnitentiarius Belga, nunc inter caritatis Christianæ victimas numerandus, ob mortem in Dania obitam, qua claßiarijs ibidem Catholicis maligna lue laborantibus se suamque vitam impendit, cum eis prius sua omnia lectumque ipsum cessisset.

[9] [An fuerit Canonicus Regularis,] Gabriel Pennottus in tripartita Ordinis sui historia lib. 3 c. 50 Lateranensis Congregationis Sāctis Ansouinum annumerat, addens quod in vetustis nummis, qui sub Camerini Dominijs cudebantur, ex vna parte imago S. Ansoini cernebatur, cum inscriptione quæ illum Regularem Canonicum Lateranensem ostendebat: quod nunc etiam Camerini ciues ex maiorum traditione passim & vnanimiter fatentur. [idq; ex nummo post sec. 12 cuso probetur?] Habeo ipse numisma, inquit, cum eiusmodi in scriptione a Claudio S. Caterui Tolentini Præposito transmissum, quod pro teste seruatur: sed vereor vt fideli & antiquo satis; aut ne violenta interpretatio hunc inscriptioni sensum fecerit: nec enim aut Canonicos Regulares Lateranenses ante XII seculum vsquam reperias nominatos, aut ante annum MCCLVIII Ducatum Camerinum obtinuit Gentilis Varranus in præmium seruatorum ciuium & vrbis restauratæ: a Varranis autem Dominis cusum esse, Iacobillus ait, quod pro se allegat Pennottus numisma: id tamen si verum est, antiquius est illud quam quod habet expressitque Vghellus seculo XV a Camerinensibus, postquam se in libertatem asseruissent, procusum tempore Eugenij IV aut paullo ante.

VITA Auctore Egino Monacho Ex MS. Vallicellano

Ansouinus Episc. Camerini in Italia (S.)

BHL Number: 0555

AVCTORE EGINO MONACHO

PROLOGVS

[1] Compellor Petre Venerande Pontifex, crebris iussionibus tuæ sublimitatis, quibus non expedit vllo modo contraire, [Auctor Petri Episcopi hortatis,] ad laudem & gloriam Ansuini Beatissimi Præsulis Christique Confessoris, ipsius a memoriam gestorum, cum adhuc in carne degeret, enarrare, eorum quæ post obitum gessit miraculorum, stylo, operi subnectendo sermonem. His autem olim iners animus multoties reluctari nisus est præceptis diuque differre: non quasi nolens pontificalibus parere iussis, sed plurimis præpeditus incommodis; non minus secularium tumultu rerum præuentus, quam etiam pusillitate pusilluli ingenioli, ex hac vtique constrictus: considerans videlicet hinc suæ impossibilitatem ignauiæ, illinc vero rerum magnitudinem ac temporum malorum afflictionem; vel metuens potius ne forte ponficalibus parendo præceptis, temeritatis subcumberet culpæ.

[2] Nam quis de se non formidet quicquam magni præsumere minorum? [Ps. 68, 6.] cum ipse etiam Propheta sagacissimus de se pronuntiet, dicens: Deus tu nosti insipientiam meam. Et alibi: Ad nihilum redactus sum, inquiens, & nesciui. [Ps. 72, 22.] Et beatus Apostolus humilitatis exēpla nobis monstrando inquiens Paulus, [humiliter suscepit] in insipientia dico. Et alias: Insipiens factus sum, vos me coegistis. Nam alio in loco idem sapientem se insinuat cum dicit sapientiam loquimini inter perfectos. [2. Cor. 11. 21 & 12, 11] Et: Verum si voluero, inquit, gloriari, non ero insipiens, vel illam terribilem comminationem, qua dicitur. [1. Cor. 2. 6., 2. Cor. 12. 6] Væ qui sapientes estis in oculis vestris, & coram vobismetipsis prudentes. Vbi attendendum quod non simpliciter dictum est: Væ qui sapientes estis & prudentes, sed signanter & cum additamento, coram vobismetipsis atque in oculis vestris: alioquin iam non oporteret quemquam sapientem esse vel prudentem, quod prorsus videtur absurdum omninoque abs re. [Isa. 5. 21] Sed sicut ait Apostolus: Nolite pueri effici sensibus. Nam liquide intelligitur his verbis, quod eosdem volebat pueros esse atque sapientes; vnde cum diceret: Nolite pueri effici sensibus, illico adiunxit, sed malitia paruuli estote. [1. Cor. 14, 20] Vel illud propheticum: ecce comprehēdam, inquit, sapientes in astutia sua, & B. inquiens Paulus, nolite esse prudentes apud vosmetipsos. [1. Cor. 3. 19] Et alias: Non alta sapientes sed humilibus consentientes. [Rom. 12, 16]

[4] Verum hæc omnia non interdicunt bona loqui, nec quemquam a Dei laudibus Sanctorumque eius virtutum compescunt narratione; magis arguunt superbientes. [S. Ansouini miracula Vitæ Actis adiungenda;] Nihilominus & veremur scyllæa vndique hiantia æmulorum ora, nos insano iugiter attrectantia dente. Aiunt enim non debere quemquam post antiquorum dicta Patrum sanctorum, quippiam nouogestorum narrare: ignorantes præsertim illud Euāgelicum quo dicitur: Pater meus vsque modo operatur & ego operor: nam in eo quod ait: Pater meus vsque modo operatur, & ego operor, ostendit se quotidie noua recentiaque opera patrare. [Io. 5, 17] Et ad Ioannem in Apocalypsi: Ego, inquit, sum primus & nouissimus. [Apoc. 1, 17] Nam si ipse, quod negare nullus audet, est primus & nouissimus; proculdubio ipse operatur in nouissimis, qui operatus est & in primis. Et si ipse, quod negari non potest, in nouissimis operatur qui & in primis; ergo laudandus est a nouissimis quemadmodum & a primis. Quid autem absurdius quam cum videamus opera virtutum nostris etiam temporibus perfici, ab alijs quoque plurima narrata (quæ ipsi nihilominus vel audiendo ab his qui viderant eadem narrantibus eis pro certo compererant,) sciamus antiquis loquentibus nos muti vel ingrati efficiamur.

[4] Nimis etenim præposterum incommodumque videtur, si metu hominum de Dei laudibus Sanctorumque sileamus virtutibus. [Ps. 13, 5.] Cum Propheta aperte metuentes non metuenda increpet dicens. Illic trepidauerunt timore vbi non erat. Subauditur, ibi trepidandus timor, ideoque sequitur adiungens: Dominus dissipat ossa eorum qui hominibus placent, subintelligitur enim in adulationibus. Et B. Petrus comprehensus cæsusque cum suis Coapostolis a Iudæis, interdicentibus sibi ne de Christo loqueretur, magna protinus auctoritate respōdit, inquiens: Oportet obedire Deo magis quam hominibus. Et Coapostolus eius Paulus inquit: Si hominibus adhuc placere quærerem, Christi seruus non essem. Quamobrem hæc omnia considerans ac æmulorum obsecrationes paruipendens, licet minus idoneum ad hoc tantum me conspicerem opus, [fretus ipsius sancti auxilio.] decreui huius lucidi itineris (non tamen vt decet, sed vt vires suppetunt; ipsius nempe fretus iuuamine, cuius in honorem adscribitur) carpere callem, & non tam verens ingenij parui inertiam, quam fidens quod is, qui tam facilis cognoscitur in virtute signorum se petentibus adesse, valet etiam de se loquenti obtinere loquendi copiam apud illum, qui quondam animalis stolidi ac non habentis loquendi naturam humana repleuerat ora loquela. [Act. 5, 29., Gal. 1, 10.] Sed iam præfatiunculæ huic posito termino, veniamus ad rei narrationem, ob quam ista præmisimus. b

[Annotata]

a Ne primo in limine offenderet lector, obscurum sensum vnius alteriusue vocis transpositione clariorem fecimus, cum in MS. legeretur: Ansuini … ad gloriam & laudem ipsius suique memoriam gestorum, quæ cum adhuc in carne degeret, quæ post obitum gessit miraculorum stylo operi subnectendo enarrare sermonem.

b Quod sequitur caput in proprio ac veteri Officio Camerinensis Ecclesiæ per nouem distribuitur lectiones, quas cum Responsorijs. Antiphonis &c. inde accepimus per P. Henricum Lindanum, nostrum Laureti Pœnitentiarium, & a Ferdinando Vghello: easdemq; reperimus in quodam apographo Vallicellano, quod ex MS. veteri Cassinensi Constantinus Caietanus olim accepit, & Eminentissimo Baronio communicauit.

CAPVT I
Sanctus vitæ totius cursus.

[5] Ansuinus igitur beatus (vt comperimus, referētibus plurimis, de quorum nullo modo expedit ambigi testimonio) Camerinensium oriundus fuit genere, [Egregia virtute instructus Ansouinus] haud equidem adeo infimorum. Sed quid oportet illius terrenæ requirere nobilitatem propaginis, quem videmus iam perfectam assecutum ingenuitatem, a vt nullius possit ignobilitatis macula iam vlterius cuiuscumque vel tenui offuscari. Hic itaque ab ipsis ferme primæuæ suæ ætatis annis, educatus inter sacræ Religionis Ordines, b a quibus etiam instructus sacrarum studijs litterarum, atque a bonis in meliores ascendens prouectus, dignis præsertim fulcientibus actibus, ad Sacerdotij meruit pertingere dignitatem. Iam vero Sacerdotali sublimatus decore, quam dignus habebatur illo fungi, non est nostræ exponere facultatis; porro cupientibus nosse ipsius liquidius facta declarant. Quantæ autem sanctitatis modestiæque, mansuetudinis atque continentiæ, sobrietatis ac pietatis, dilectionis & alacritatis, abstinentiæ quoque ieiuniorum atque vigiliarum fuerit, Presbyteratus sui tempore cultor, sequentis liquebit legentibus textu orationis c …

[6] His denique alijsque quamplurimis pollens Ansuinus operibus virtutum, satis dignus veneratione inter coætaneos claruit suos; adeo autem, crescente sanctitate, prædicandus Sacerdos amabilis habebatur; vt non solum a vicinis vel a longinquis alijs, quos ad venerationem sui eius attraxerat fama sanctitatis; [Ludouici Imp. fit Confessarius,] sed etiam ab ipso Cæsare Ludouico, videlicet eo quod Christianissimus esset, qui tempore illo Romani regebat habenas Imperij, veneraretur præ alijs, assumens eum sibi in spiritualem Patrem. Hæc autem ideo curauimus his inserere opusculis, vt scrupulositatis auferatur occasio vniuersa lectori, & nihil a nobis autumetur mendaciter in hoc opere confictum; sed omne quod asserimus in eo tam certa nobis fore compertum ratione comprobatur, vt etiam infidelis de hoc non debeat quisquam dubitare. Tempus quoque, quod omnes pene Historiographos continet, decreuimus annectere, ob certitudinem tantum huius nostræ narrationis: nam ista facientes nequaquam prædicamus Ansuinum secularium rerum amatorem contra Dominicum præceptum, pro eo quod commemoramus eum ab Imperatore dilectum assumptumque in Patrem; sed, vt diximus, quo rei certitudo manifestior fiat liqueatque, quod longe lateque iam illo tempore illius erat diffusa fama sanctitatis.

[7] [dein Episcopus, de immunitate a militia,] Per idem itaque tempus factum est vt Camerinæ ciuitatis Ecclesia aliquantisper absque Præsule regeretur, suo quippe defuncto d Pastore; Cumque, vti assolet, multi conarentur (licet nequidquam, quia alij seruabatur) quo ad prælibatæ Ecclesiæ pertingere valerent Pontificatus honorem, huius rei gratia quæsitus est Ansuinus: sed cum forte reniti [vellet] excusandoque, nequaquam fieri posse quod se tali indignum nosset honore, sæpius denuntiaret; omnibus in eadem persistentibus sententia, quod dudum cœperant, vna eademque voluntas pariaque vota Ansuinum tantum poscebant Præsulem, aliumque omnino eligere renuebant. Sed vir Sanctus his minime elatus fauoribus in sua sententia persistebat immobilis, atque hoc a se fieri posse penitus abdicabat, nisi prius petitio sua a prædicto Augusto locum impetrandi, quod cupiebat, obtinuisset: iam enim pessima inoleuerat consuetudo, quæ Episcopos more secularium militare cogebat; quod Ansuinus omnimodo a se posse fieri denegabat: ne forte Pontificalis honoris occasione, quod illi magis onus quam honor videbatur, præpediretur ab itinere suæ intentionis, quod iam dudum tenere cœperat cum illo, de quo ait Apostolus: Qui cum diues esset, in omnibus propter nos pauper factus est. [2. Cor. 8, 9]

[8] Sed tamen bene sibi conscius erat, quia neque mors, neque vita, neque altitudo neque profundum, neque instantia neque futura, [prius cum Imperatore pactus,] neque vlla sublimitas neque vllus honor, neque Creatura aliqua poterat eum separare a caritate Iesu Christi, cui infatigabiliter adhærebat, cum Paulo ista dicente atque cupiente dissolui & cum Christo esse; vel forte metuens illud Euangelicum, quo dicitur: Nemo potest duobus Dominis seruire: cum nequaquam ignoraret huius rei occasione se a Dei seruitio dirimendum, imo potius mancipandum. [Rom. 8, 38., Phil. 1, 23., Matt. 6, 24] Proponebat etiam & illud sibi quod Beatus Apostolus Paulus scribens in exhortatoria epistola ad discipulum inquit: Nemo militans Deo, implicat se negotijs secularibus, vt ei placeat cui se probauit. [2. Tim. 2, 4] Hæc autem forte meditanti secum, data est optio Sancto Viro a præmisso Cȩsare securiter accedendi ad Pontificatus honorem, quia non auderet eum quispiam compellere deinceps inseruire militiæ rei secularis: e hac itaque sponsione accepta B. Ansuinus etiam securus tumultibus rerum terrenarum auelli prorsus non posse ab amore Christi, cui dudum, vt dictum est, perfecte inhæserat, fideli postulatione tandem cunctis, qui sibi illum prouenisse exoptabant Pastorem, exultantibus ac Deo gratias referentibus, assensum præbuit.

[9] His denique ita peractis, cum ingenti vniuersæ ferme plebis gaudio eundi Romam arripuit iter, scilicet ob gratiam Consecrationis, [& Romam proficiscens,] Clericis nobilibusque viris comitātibus. In quo itinere Dominus Iesus Christus tam nobili eum clarescere fecit miraculo, vt liquido omnibus daretur intelligi, quod ipse per se Pastorum Pastor sibi illum elegerat ad suum gregem conseruandū dignumque Pastorem. Nam cum forte ventum esset in vnam Romanarum ciuitatum, quæ Narniensis dicitur, [fraudulenti cauponis,] opportunitas illi emendi potus fuit. Illico vero caupo ei taxato certo sane pretio, vinum obtulit. Cui Sanctus ait Ansuinus: Vide frater ne fortassis aquam vino miscueris, & frustremur huiusmodi fraudulentijs, cum tu a nobis, quod rite competit, accipias pretium; post vero nos decepisse gaudeas, nosque amissæ cogamur pati dispendium pecuniȩ. At ille velut insultans beato viro, Accipe, inquit, si vis; numquid tuis cogemur deliramentis nostra immutare negotia? Et Sanctus ad eum: Accipiam, inquit, sed vasculi deest nobis copia gratia huius exceptionis, nisi forte largitas vestræ humanitatis in hoc erga nos exuberauerit: postquam enim indigentia potandi aberit a nobis, tum quod vestrum est recipietis.

[10] Quo pertinacius negante se illi vas vllatenus largiturum, ait B. Ansuinus: [aquam vino miscentis,] Funde vinum in istius sinuamen cappæ, potest enim Omnipotens Deus, qui ex nihilo cuncta creauit, illud ita præcepto suæ firmitatis stabilire, vt mimine cogamur nostri super hoc pretij sustinere damna. Quibus auditis tabernarius amplius cœpit illum quasi gannientem habere & nescientem quid diceret, atque illudere illi velut cuidam demēti, quem vtiq; insanire putabat. Ad quem S. Ansuinus magis hilaris iterum atque iterum inquit; Funde, frater, [nequitiam miraculo detegit:] funde securus, quid trepidas, quasi tu quippiam perdas tuorum? numquid non nostrum apud te retines pretium: neque quidquam propriorum amittis si disperierit, cum nostræ potius videaris rei iacturum [facere]? Tum siquidem his conflictibus tandem victus vini negotiator fudit illud supra cappam S. Ansuini, ipso S. Ansuino quippe illam tenente. In quo facto continuo patuerunt dico stupenda memorandaque valde prodigia: nam tanta tenacitate retentus est fusus liquor in panno, vt putaretur alterius naturæ fore non suæ; fraus contra venditoris cunctis mirantibus claruit manifeste: ita namque discretum est vinum ab aqua, vt ipse etiam qui miscuerat, licet confusus, confiteretur non aliter esse præter quam Ansuinus, antequam acciperat, dixeret.

[11] [in tali signorum suorum initio Christo similis.] Quis ergo putet ob aliud quoddam facultatem vasis reperiendi defuisse, nisi vt virtus, quæ in S. Ansuino latuerat hactenus homines, non tamen illum qui ei dederat, liquido appareret; & omnes manifeste cognoscerent, quod Christus, qui in omnium suorum operatur virtutibus Sanctorum, erat cum illo, clarificans eum in conspectu hominum, quem olim apud se clarificauerat, vt dignus Pontificatus inueniretur honore? Nam quis putet digne narrare quiuerit, cuius meriti vir iste fuerit, qui a tanta cœpit perfectione miraculorum suorum initium? siquidem ab eiusdem elemento materiæ suorum cognoscitur sumpsisse exordium prodigiorum, a quo & Christi noscuntur miracula inchoata. Sic quippe scriptum est in Euangelio, dicente Ioanne de conuersa in vinum aqua a Saluatore: Hoc, inquiens, fecit initium signorum Iesus in Cana Galileæ, & crediderunt in eum discipuli eius. [Io. 2, 11.] Et B. Ansuinus confusa inter se elementa aquæ vinique (illo cooperante, qui in initio signorum suorum aquam conuer6tit in vinum) mirabiliter discreuit, vt verissime pateret illius esse discipulus, qui primum suorum mirabilium in vino & aqua monstrauit.

[12] Ipse quoque tamquam familiarem illum sibi nutriebat alumnum, quem imitatorem sui dignatus est facere in eodem clemento, a quo & ipse, vt dictum est, suorum cœpit initium signorum. Iam vero peracto miraculo, quis putas explicare poterit, quam ingens exultatio exorta fuerit his, qui Sanctum sibi Ansuinum poposcerant Præsulem, [virtutes eius in Episcopatu] cum videbant illum veraciter Christi nutricium? Qui etiam incrementis atque prouectibus proficiebat de virtute in virtutem, quatenus sanctis meritis pollentibus dignissimus Pontifex haberetur. Suscepto autem iam Pontificatu, quam beneuolus & mitis, quam sobrius & solers, quam quietus & hilaris, quam pudicus & abstinens, quam castus & benignus, quam etiam vigilans & sagax erga gregem sibi commissum, quam frugalis in cibis & potibus, quam strenuissimus in laboribus, in vigilijs & orationibus, quam rectissimus in iustitia tenenda, quam facilis in misericordia fuerit, quis, credis humano quiuerit narrare sermone?

[13] Cuius etenim pietatis ac beneuolentiæ fuerit, ex ipsius poterit luculentissime cognosci virtutibus, quæ donante Domino incessanter efficiuntur in loco, in quo eius corpus sacratissimum requiescit: nec non & multorum testimonio, [& miracula.] qui retulerunt ab antiquioribus sibi relata; adhuc etiam eo in carne degente, ea quæ dicuntur. f Sed quid opus est hoc quorumcumque testimonio requirere, cum ipse Beatissimus sit sibi fidelis verax testis, iugiter, Iesu Christo Domino auxiliante, noua recentiaque miracula faciendo. Hic etenim cum adhuc in huius lacrymosæ fugitiuæque vitæ degeret corpore, quam sola necessitate non voluntate possidebat, toto annisu omnique desiderio hanc relinquere; illam vero, quæ vera est & æterna, inuenire cupiebat: nam cuncta, quæ ad sustentationem corporeæ necessitatis habere videbatur, non super terram ærugini tineæque vel furibus demolienda thesaurizare studebat; sed super cœlos, vt hic egeret, illic vero ditaretur, vbi nullus inuenitur egenus.

[Annotata]

a MSS. Vallicellanum & Cassinense tam perfectæ esse ingenuitatis.

b In vtroque MS. prædicto additur gerentes, quod etiam sensus requirere videtur.

c Quæ hic desunt, ex lectionibus vt cumque suppleri possunt.

d Huius nomen obliuio deleuit: nam qui in Catalogo Episcoporum apud Vghellum ante Ansouinum habetur Salmes, floruitq; anno DCCL, Pontifici Zachariæ summe carus, ad annum DCCCXXII non potuit viuendo peruenisse.

e Laxius id accipit Vghellus, quasi vniuersim id pro Episcopisomnibus Imperatorio diplomate sancitum fuerit, in gratiam Ansouoni; quod non videtur verum fuisse.

f Duæ sequentes lineæ desunt in Codice Vallicellano.

CAPVT II
Miracula a viuente patrata & pia mors.

[14] [In pauperum fame laborantium vsus,] Qvamobrem, cum tempore quodam tota pene cum finitimis regionibus prouincia ingenti affligeretur alimentorum inopia, sanctus Pontifex Ansuinus quotidianis sumptibus omnes, quos poterat, egentes diligentissime alere curabat. Intantum denique circa eum amor supremæ patriæ excreuerat vt nil quod temporaliter arridet possidere curaret. [Math. 6, 25] Sed sollicite voluens secum præceptum Domini dicens: Nolite solliciti esse animæ vestræ quid manducetis neque corpori vestro quo induamini. Prophetam quoque dicentem: Nihil deest timentibus eum, ideoque lætanter tribuens omnia implebat id quod scriptum est. [Ps. 33, 20.] Non auersas faciem tuam ab vllo paupere. [Deut. 15, 9.] Cum quadam etenim die, tempore videlicet supradictæ famis, more solito venissent pauperes ad eum, sibi vt aliquid dari præciperet rogantes, cum omni vt hoc fieret præcepit alacritate. Cui cum dictum esset ab his, quibus imperatum fuerat, nil iam pene superesse, eo quod quȩquæ habuerat alimoniæ, essent omnia in huius rei opus consumpta, monere illos vehementius cœpit de se minus essent soliciti, magis committerent Deo curam sui, [exhaustum horreum, miraculo impletur,] & quidquid in horreis reperire possent darent pauperibus: prosecuti itaque iubentis imperium, verrentesque horrea, hoc ipsum, quamuis parum, quod inuenerunt obtulerunt petentibus.

[15] Quod factum satis digna retributio secuta est, concedente Omnipotentis semper larga bonitate, meritis plane B. Ansuini. Nam regredientes posthæc ea, quæ funditus exhausta reliquerant, horrea, plena reperere; ipsa proculdubio cooperante manu, quæ olim in desertis locis ex quinque panibus quinque millium hominum satiauerat turbas. Ergo ab illo iam die nullius verentes inopiæ penuriam, cœperunt cum omni securitate, [& diu sufficit,] ex præcepto videlicet S. Ansuini, indigentibus, prout necesse erat, alimenta distribuere: certi nimirum de Ansuini virtutibus nequaquam se penuria cuiusque indigentiæ vlterius profligandos; quibus ab eo perpaucissimis victualium residuitatibus permixtis etiam puluere, tam celeri euentu plena sunt horrea instituta. O beate Ansuine sapientissime fœnerator, quam bono creditori commodasti tuam pecuniam, a quo tam celeriter tibi restituta est cum tanta vsura, vt fideli narratione comprobetur tibi adimpletum illud Euangelicum promissum, quod ipse per se bonorum omnium retributor promisit renuntiantibus pro se & pauperibus dantibus dicens: Centuplum accipiet in hoc seculo, & vitam æternam possidebit. [Mat. 19, 29] Nam vtrumque verissime contigit S. Ansuino: idem & in hoc seculo centuplum accepit, & vitam æternam sine vlla prorsus ambiguitate feliciter possidet. Absit enim vt quisquam credat ob hanc retributionem eius imminutam gloriam sempiternā, pro qua hæc & quæ bona poterat agere non cessabat, multo magis autem ampliatam. Nam sicut de illo atque omnibus electis scriptum est, Propterea in terra sua duplicia possidebunt, ostendit electos Dei in vtroque remuneratos, id est, in hoc seculo & in futuro: in eo vero qui sequitur versu adiungens, Lætitia sempiterna erit eis, demonstrauit illos sempiternam gloriam sine vlla prorsushabituros contradictione. [Isa. 61, 7.] Pro qua totis viribus laborare non cessabat S. Ansuinus.

[16] [erga omnes liberalis] Intantum si quidem opus misericordiæ & amor largiendi egendis necessaria ei inhæserat, vt quantacumque tribuisset illi paruissimum & minus quam deberet profecto facere opus fecisse videretur, vnde si fortasse quondam cateruam defuisse sibi conspiceret pauperum, [cibi quærēdi caussa vagos,] vel minorem quam vellet fuisse ob gratiam quippiam accipiendi; mittens circumquaque explorare campos, & omnes quos poterant comperisse viros ac mulieres, maioris ætatis vel minoris (qui dispersi per agros hac illacque peragrantes, herbas quibus sustentari possent ne famis periclitarentur penuria colligendo) ablatis eorum supellectilibus, quibus vtebantur in huius rei opus, quasi pigneratos, ad se venire cogebat. Illis vero conspectis sæpius velut exasperans loquebatur; quidnam vellent sata ipsius demoliri, herbas iugiter colligendo. Sed si fortassis quosdam illorum titubantes metu videret, mox ijsdem iucundo promebat ore consolatoria verba. Posthæc vero (præcepto nempe eiusdem sancti Pontificis) ducebantur singillatim introrsum, atque conuenienter refectis reddebantur ea, quæ dudum ablata fuerant cum alijs necessarijs sumptibus; ac sic glorificantes Deum, Sancto Ansuino sempiternam beatitudinem optantes, [domi sua colligit.] qui tristes aduenerant læti recedebant. Vultis Fratres mei Ansuinum beatum videre imitatorem Patriarchæ Ioseph etiam in hoc facto? Sicut enim ille prudenter quondam ministrans gubernauit Ægyptum ne fame periret, sic & B. Ansuinus tempore necessario repertus est suo populo fidelissimus administrator. Et sicut Ioseph dissimulans agnoscere fratres suos fecit capere eos, quasi sub specie latrocinantium, postea vero refertos onustosque opportunis victualium sumptibus remisit lætor a se, quos prius tristes retinuerat: ita & B. Ansuinus dissimulabat, vt iuuare posset; dissimulabat auferre, vt amplius potuisset dare. O Sancta & laudabilis violentia tua, Ansuine sanctissime Pontifex, quæ, dum videretur affligere, releuabat.

[17] [Romæ febri languentem erigit:] Neque illud omnino videtur prætereundum quod gessit ante portam vrbis, cum Romam properaret obsecrationis scilicet gratia S. Ansuinus. Quidam enim languens febribus iacebat secus introitum portæ, rogans prætereuntes sibi misereri. Hunc ergo cum intuitus fuisset B. Ansuinus petitionis ipsius protinus desideria cognoscens, imposuit illi manum, inuocatoque Christi nomine sanum erexit. Quo gesto illico manifeste patuit omnibus quātȩ virtutes ac sanctitates comitabantur Ansuinum euntē ad accipiendum Episcopatus honorem. Vere mirabilis Deus in Sanctis suis, qui vbique eos clarificare nullo desistit tempore, adimplens illis id quod per Psalmistam pollicitus est dicens: Sanctis qui sunt in terra eius mirificaui omnes voluntates meas inter illos. [Ps. 15, 3.] Et alibi: ego honorantes me honorabo & qui me contemnunt, ignobiles. [1. Reg. 2, 30] Nunquid nam, Fratres, pius Dominus non potuit hunc febricitantem per Beatos Apostolos vel Martyres suos, quorum innumera sacra corpora intra muros præfatæ requiescunt vrbis, a languoribus reuelare febrium? Sed maluit ostendere cuius meriti habebatur apud illū hic, qui Pontificatum properabat accipere. Sed hȩc iam sufficiat prælibasse de his, quæ adhuc viuens in corpore gessit, licet plura sint quæ fecit miracula: quare ad ea, quæ post eius sacratissimum obitum gesta sunt, veniamus: quæ nihilominus tam præclara sunt & multiplicia vt vix possit comprehendi a nobis vnum de mille.

[18] Hic itaque cum iam fere gereret octauum decimum Ordinationis suȩ annum plenus dierum, idest, [& 18 anno Episcopatus] bonorum operum fructibus, vt de sanctis legitur Patribus, hoc ordine, quem desiderauit semper, ex huius mortalitatis peregrinatione feliciter migrauit ad Christum. Cum ergo moraretur in vna suarum ædium Diocensium, per aliquot forte dies correptus ægritudine, cœpit vi febrium æstuare. Tum siquidem conuocans ad se Clericorum cœtum, quos semper puro diligebat affectu, cum quibus etiam sanctis insistebat assidue meditationibus, indicauit eis tempus adesse suæ vocationis: Tum vero vltra quam credi potest mœror ingens ac consternatio vniuersorum hæc audientium perculit grauiter mentes: quos Sanctus ipse, [in morbum incident,] studens compendio suæ reuelationis, exhortationibus lamenta leniens præcepit celerrime parare iter regrediendi ad Sedem sui Episcopatus; quem cum forte vehentibus hominibus illo vellent reduci, eo quod destituebatur viribus in equitandi facultate; interdixit omnino, ne fortassis cuiquam grauis existeret, [referri se Camerinum iubet:] & quod sibi adiumētum, alijs onus videretur. Quapropter fretus Omnipotentis auxilio, a quo nullatenus deserendum se nouerat, iussit affore equum. Miranda valde res! nam mox vt ei oblatus est, tanta mansuetudine reuerentiaque se illi subdidit, vt terra tenus acclinis genibus patenter daret intelligi, quam sancta membra vehenda suscipiebat.

[19] Postquam autem ventum est in Sedem sui Episcopatus, statim sanctus Pastor præcepit adesse vniuersum gregem, [vbi pie mertuus,] quem caritatis pacisque concordiam ad inuicem conseruare, quoad vsque superuixit, monere non cessabat. Omnibus namque mœrentitibus, & dolentibus tanti pastoris corporalibus se deseri patrocinijs, hic de Christi misericordia securus, velut præmia suorum recepturus operum ac ab exulatu reuersurus ad patriam, in spe bonæ remunerationis lætabatur. Vbi ergo viciniorem agnouit adesse horam, qua onera relinquere carnis deberet; dato sancto pacis osculo cunctis qui aderant quique etiam ab illo benedici cupiebant, acceptoque æternæ vitæ pabulo, perrexit ad Dominum cum magnarum præmijs operationum in perpetuū exultaturus. Nam non infideliter affirmari potest, quod S. Ansuinus suo excessu ingentem mœrorem terræ intulerit, cælo vero maximum gaudium reportarit. Factis itaque rite exequiarum officijs, [miraculis claret,] tradiderunt sanctum corpus sepulturæ satis decenter cum pontificali decore. O quam nobile funus tui exitus, Ansuine sanctissime Pontifex, de quo supernarum exultat chorus virtutum, sanctorumque lætatur ordo, terra quoque miraculis releuatur. Vt autem omnipotens Deus demonstraret omnibus quantæ sanctitatis atque virtutis apud se obtineret locum ostendit illum gloriosiorem post mortem; sicut scriptum est, Cum dederit dilectis suis somnum, hæc est hæreditas Domini. [Ps. 126, 3] Nam satis laudanda sunt ea quæ, cum adhuc maneret in corpore, gessit: sed tantum illa [dicemus] quæ post obitum tam clariora quam etiam multiplicata comprobantur.

CAPVT III
Miracula S. Ansouini post eius mortem.

[20] Hvius itaque rei verax testimonium ac primum creditur fuisse quædam mulier vidua, [Puer linguæ & pedū vsu destitutus] cui vnicus erat filius, nec ipse tamen integer; vtpote cui iam fere septennio a suæ natiuitatis tempore deerat omnino loquendi ambulandique facultas. Quæ cum eum assidue quasi mortuum defleret, atque multorum peteret sibi reddi suffragijs Sanctorum, a nullo aliquid proficiebat, quia S. Ansuino reseruabatur sanandus. Denique cum forte hæc, quæ supra retulimus, gererentur, reuelatum est per somnium prædictȩ mulieri [quod] oporteret illum ferre ad tumulum S. Ansuini, & ab eo restitui sanitati. Hac ergo reuelatione monita mulier nil morata est, sed sublato illico filio suo adijt Sanctum rogatura Ansuinum, ac non immemor auditæ pollicitationis, proijciens illum ante sanctum tumulum ipsius, [sanatur ad tumulum Sancti,] cœpit magnæ deuotionis vocibus requirere quod sibi fuerat promissum, & sanctum Pontificem quasi debitorem huius rei exigere, & indefessis precibus filium suum ab illo sibi reddi postulare. His ergo muliere insistente petitionibus, erectus est puer ab infirmitate, qua retentus fuerat, linguæ soluto vinculo, gressuumque reddita sibi sanitate meritis præsertim B. Ansuini.

[21] Ecce quam potens operator effulsit Ansuinus felix Antistes post mortem carnis; si tamen quispiam minus intelligens audet mortuos illos fateri, qui postquam de corpore exierint, possunt etiam mortuos viuificare. Nam hic puer verissima ratione cognoscitur ex maxima parte fuisse mortuus priusquam a B. Ansuino viuificaretur; si quidem linguam, quæ primatum quodammodo inter cetera obtinet membra, mortuam pene gerebat in faucibus: bases quoque plantasque, cum nihil quod suum erat possent explere, mortuas habuisse nulli dubium est. [SS Apostolis in hoc assimilati:] Si ergo Ansuinus quod mortuum in illo erat potuit viuificare, sine vlla prorsus contradictione vera perfruendo vita viuens comprobatur. Libet namque, Fratres, intueri Ansuinum beatissimum, hæredem Apostolorum beatorum Petri scilicet & Ioannis in hoc miraculo, sicut scriptum est in Actibus eorum: sic enim legitur ibi, quod claudus quidam petens ab introeuntibus in templum sibi eleëmosynam dari, audierit a Petro [quod] non ab illo terrenas opes, quas nequaquam possidebat, accipere posset; tamen reddidit illi, qua amplius indigebat, ambulandi libertatē, qua sibi quȩq; expedirent deinceps facilius acquirere posset. [Act. 3] Enquam conuenientia sunt miracula tua, Beate Ansuine: nam in primo miraculo quod gessisti viuens in corpore, summi tenuisti normam magistri, similiter in hoc primo post mortem, Apostolorum claruisti successor.

[22] Ab illo ergo iam tempore cœperunt vnanimiter omnes vicinarum regionum, nec nō etiam multi ex longinquis prouincijs, frequentare locum, in quo sanctum illius requiescit corpus, oblationibus & orationibus dignis: accipientes nimirum infirmantes multarum beneficia sanitatum super diuersis languoribus ad laudem Iesu Christi Domini, [cæcus illuminatur,] patrocinijsque S. Ansuini, vt sequens oratio dictat. Nam quidam monachus, qui vtrorumq: lumine priuatus erat oculorū, perambulans multorum Sanctorum limina quȩrebat lumen amissum recipere. Hic deuenit ad templum S. Michaelis Archangeli, quod situm est monte, qui ex antiquo vocabulo Garganus dicitur: in quo cum prolixi spatio temporis moraretur; visus est illi per soporem loqui quidam, qui petitionis illius causam ab eo requirebat. Cui cum responderet perditi luminis se quærere sanitatem, protinus ab illo audiuit; non sibi esse concessum, sed S. Ansuino; & ad illius eum oportere properare domum, ab ipsoque lumen recipere debere.

[23] [Camerinum a monte Gargano missus,] Facto ergo mane cœpit prædictus cæcus referre circumstantibus quæ sibi fuerant reuelata, atque ex quo expediret illum requirere, cui a Domino concessum esset vt sibi lumen reddere posset, sciscitari. Cui cum dictum fuisset, qua oporteret illum requirere Ansuinum sanctum Confessorem atque Pontificem, sumpto statim ductore viæ peruenit ad domum illius. Cumque aliquanto tempore in illa rogans sibi misereri permansisset; diuina proculdubio hunc respiciente miseratione, illuminatus est mirabiliter a S. Ansuino. Omnibus denique exultantibus, atque Omnipotenti gratias referentibus, diuulgatum est vsquequaque quam ingens prodigium est gestum ad tumulum S. Ansuini. Nam quis non merito debeat in ipsius virtutibus exultare hominum, quem videat etiam ab Angelis honorari? Nemo igitur, Fratres mei, putet quod omnipotens Deus ob aliud aliquod miserit hunc cæcum ab ipso templo Sancti Archangeli (in quo proculdubio poterat eum illuminare si vellet) S. Ansuino restituere oculos, nisi vt manifesta ratione daret intelligi, quod ipse dignus habebatur Angelorum consortijs perfrui in cælis, a quibus Domino dispensatore sic honorabatur etiam in terris.

[24] Iam vero longe lateque percreuerat fama virtutis eiusdem sancti Pontificis, referentibus multis, [Surdo at muto auditus & loquela redduntur:] qui ab illo sanabantur: vnde contigit languentium turbas cateruatim concurrere ad sepulcrum illius, a quo etiam creberrime sani reuertebantur. Inter quos & alter quoque monachus surdus atque mutus venit a partibus Rauennæ, qui nihilominus, cum quodam spatio temporis inibi commoratus fuisset, perfecte meruit recipere auditum pariter & locutionem; interuentionibus nimirum B. Ansuini maximi Pontificis. Mox namque magna est orta exultatio hæc cernentibus; quia S. Ansuinus duo miranda ostendit prodigia in vno eodemque homine, dum reddidit ex muto loquentem, audientem de surdo; vt merito claresceret Euangelicus cooperator. Sic enim legitur de Saluatore, quod præteriens fines Tyri & Sidonis fecerit surdum audire, & mutum loqui. [Mar. 7, 37] Et beatus Ansuinus transiens ab hac mortalitate, quæ sicut Tyrus angustia potest interpretari, vel sicut Sidon venatio, id est, captiuitas, ad semper mansura gaudia, fecit audire surdum; vt adimpleret id quod scriptum est in Apocalypsi: Qui habet aures audiendi audiat quid spiritus dicat ecclesijs. [Apoc, 2, 7] Mutum quoque fecit loqui vt in Dei laudibus posset dicere cum Propheta. Domine labia mea aperies & os meum annuntiabit laudem tuam. [Ps. 50. 17]

[25] Sed hoc ita iam determinato miraculo sequamur cetera, & latius si possumus illius opitulantibus meritis in laudem S. Ansuini ora laxemus; quamquam tam innumerabilia sint eius facta sacratissima, vt magis admirari libeat quam aliquid dicere digne possim: ac veluti si quondam cuipiam contigisset inter infinitas gemmarum pretiosarum copias deuenire, nescire pene quam potiorem iudicare deberet, cum hanc vtique vellet eligere, illam vero penitus dimittere nollet. Ita & ego quocumque me verto inuenio plura de Ansuini virtutibus quæ sensum mearum excedant virium, & nequeunt explicari a me vt merentur. Sed tam miranda sunt eiusdem sancti Præsulis opera vt nullo modo tacenda videantur, quare sequamur ordinem.

[26] Alio denique tempore adductus est quidam a parentibus, quem quasi mortuum habebant, eo quod ingratas ab omni fere huius vitæ vtilitate protraheret moras. [pedibus captus] Siquidem vtrisq; erat debilis pedibus, ita vt, nisi ab alio portaretur, nequaquam de loco, vbi iacere videbatur, ad aliū demigrare aliquomodo valeret. Hunc ergo, vt diximus, parentes cum viderent a nullo alio posse ab ægritudine releuari, atque sibi minime profuturum, commiserunt illum S. Ansuino. Certi quippe omnino posse ipsum a quacumque teneretur infirmitate, si vellet, releuare ea conditione commiserunt prædictum ægrum S. Ansuino, vt si illum sanasset, iam non eum vlterius in aliquod rei secularis requirerent negotium; sed vellent illum indesinenter sanctis inhærere cæremonijs in domo sui sanatoris. Sub hac ergo pollicitatione remansit præfatus æger in domo B. Ansuini: vbi cum quodam spatio temporis moraretur, tam perfectȩ restitutus est sanitati, vt nullius paralysis videretur remansisse in eo vel paruum vestigium. [erigitur:] Sed cum aliquanto tempore in accepta gauderent salute, tam ipse quam etiam parentes illius obliti conditionis suæ sponsionem nec non & beneficium sanatoris, conatus est ad secularem reuerti habitum. [sed votum fallens semel] Quod cum factum fuisset, consecutus nimiæ temeritatis suæ vltionem, cœpit deterius laborare: verum iam quid ageret ignorabat; quippe sciens quod nullius posset alterius releuari auxilio, nisi S. Ansuinus illi indulgere dignaretur præuaricationem suæ temeritatis. Quid plura? reuersus est ad domum prædicti Pontificis ac denuo sanatus est.

[27] Nec tamen sic contentus seruare promissum, vsque tertio nisus est salutis suæ [auctorem] fugere: in quo semper inueniebat Ansuini beati virtutem peruersis suis repugnare conatibus: [iterumq; relabitur in morbum,] ideoque quoties conabatur, contingebant illi semper satis deteriora. Verum cum iam vidisset omnes suæ voluptatis aditus interclusos, redijt, atque iam intrinsecus & extrinsecus sanatus perseuerauit immobiliter adhærens salubribus obsequijs, vlterius non relicturus: in quibus etiam imbutus litteris sacris ad Sacerdotij vsque meruit pertingere dignitatem. Bene potest etiam hoc miraculum coaptari illi, quod Redemptor noster gessit super paralytico, quem Euangelista Lucas refert curasse oblatum sibi in lecto iacentem; quorum scilicet fidem videns, dixit: Homo remittūtur tibi peccata tua. Hic etenim solam salutem quȩrebat corporis, sed Saluator, vt ostenderet se animarum ac corporum restauratorem, [nec prius corporis quam animæ recipit sanitatem:] sanauit illum in vtrisque. [Luc. 5, 20] Tamen, vt demonstraret prius animȩ salutem quam carnis esse quȩrendam, ait, remittuntur tibi peccata tua, & sic vtrumque largitus est. Verumtamen hoc distant Ansuini facta a nostri Saluatoris, quod Saluator fecit sine Ansuino, numquidnam Ansuinus potest aliquid sine Saluatore? absit. Sic etenim ait discipulis suis: Si manseritis, inquiens, in me, & verba mea in vobis manserint, quodcumq; volueritis petetis, & fiet vobis; quia sine me nihil potestis facere. [Ioan, 15, 7] Ideoque B. Ansuinus huius sequēs vestigia, sanauit prȩdictum paralyticum eiusdem Saluatoris opitulatione, corpore & mente. Nihilominus & illud propheticum videtur huic rectissime conuenire posse quo dicitur: Ecce ego sepiā vias tuas spinis, & sepiam eas maceria: &, Vade post amatores tuos, & non apprehendes eos, quæres & non inuenies eos. [Iob. 15, 7., Os. 2, 6.] Nam procul dubio nisi S. Ansuinus hunc coërceret, postquam etiam sanatus fuerat, conatus est sequi ea, quæ sibi non expedire videbantur.

[28] Per idem quoque tempus monachus quidam, cui vnius deerat lateris possibilitas omnis vtilitatis, [latus emortuum monachi] ita vt pene mortuam ferret alteram manuum exanguemque, nec non & pedum alterum aridum insensibilemque gerere videretur. Hic autem cum multorum peragrans circuisset loca Sanctorum gratia suæ recuperationis, a nullo suffragari potuit, donec ad effugium Sancti se contulit Ansuini: ante cuius denique altare cum crebro prosterneretur, postulans sibi misereri, tandem recipere meruit & ipse perditi lateris salutem, ab eodem Sancto Pontifice, quem & auctorem suæ salutis de cetero est veneratus. Cuius solius ope ac meritis, vt ita dixerim, redditum se sibi fuisse comprobare valebat.

[29] Præterea quædam mulier, cui manus altera hærebat infixa pectori, ac prorsus stupidum totum gerebat latus, quærens ægrotationis suæ medelam; [& mulieris contractæ sanatur:] venit ad ipsius potentis medicationis solatium. Et iam diffisa vniuerso aliorum solamini, restabat recuperationis spes in solius B. Ansuini [meritis] a quo & ipsa tam potenti virtute saluata est, vt præ gaudio receptæ salutis oblita fuerint vniuersa pene incommoda perpessæ prius infirmitatis.

[30] Alia quoque delata est miseranda, quæ contractis præmortuis neruis, [item alia contracta.] vtrosque aridos ac natibus impressos gerebat pedes. Hæc itaque per complures annos multa perpessa fuerat medicantium arte, nec tamen a quoquam quicquam curationis recipere valuit, excepto ab Ansuino beatissimo: Domino quoque miserante cœpit in laudem eiusdem (iocunditatis nimirum indepta plenitudinem) Omnipotenti rependere gratiarum, vt diximus, actiones. Nihilominus & vniuersi, qui aderant, videntes tam mirandum prodigium, dignos satis honores cœperunt referre Omnipotenti in opere beati sui Confessoris Ansuini.

[31] Ego enim fateor quod quotiescumque hoc meæ reuoluitur memoriæ, stupesco vehementer ante tantarum magnitudines virtutum. Nam quis non possit merito mirari cum videat illum sublimari præcipuis Saluatoris nostri signis atque virtutibus, [expenditur miraculorum istorum dignitas,] quas ipse per se in terris conuersans Saluator noster est operatus: atque in hoc est amplius glorificandus, qui illi tantas tribuit virtutes, vt ea quæ ipse gesserat miranda, huic quoque ad gloriam sui nominis largiri dignaretur facienda. Quemadmodum enim ipse a natiuitate cæcum illuminauit ambulans inter homines Deus, homo pro hominibus factus, ita & per suum seruum Ansuinum scilicet beatum modernis temporibus dignatus est facere. Videmus enimuero in hoc adimpletam illi pollicitationem Euangelicam, qua Redemptor noster suis Apostolis, ac per illos credituris in se, suorum operum faciendi tribuit potestatem. Nam ipse per se auctor omnium bonorum, per quem cuncta efficiuntur bona, in quo & perfecta consistunt, dignatus est ostendere quantis præmiorum virtutibus sublimauerit suum Sacerdotem, scilicet Ansuinum; cum eum suis excellentioribus cognoscitur miraculis declarare. In ipso autem Omnipotente videbatur hoc quasi mirabilius ceteris, cum vniuersa illius opera proculdubio ab omnibus sint omnino magnificanda atque admiranda; sic enim refert Euangelium Ioannis: Præteriens, inquiens, Iesus vidit hominem cæcum a natiuitate.

DE SANCTIS MARTYRIBVS RVDERICO PRESBYT. ET SALOMONE, CORDVBÆ IN HISPANIA.

ANNO DCCCLVII

[Praefatio]

Rudericus Presbyter, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Salomon, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)

[1] Corduba Regum Saracenorum Sedes, suam obtinet præcipuam laudem, quod in crudeli horum Regum persecutione tam multos & illustres Martyres, qui sanguine suo fidem Christianam propugnarunt, inter suos ciues aut alios eo aduenientes habuerit. Ex his illustris fuit S. Eulogius Presbyter XI huius Martij passus, [Acta ex Eulogio:] qui Memoriale horum Sanctorum tribus libris conscriptum reliquit, ac postmodum in Apologetico Sanctorum Martyrum inseruit horum duorum Martyrum certamina, [cultus sacer] quæ ipsos expleuisse asserit tertio Idus Martias: quo die in Martyrologio Romano ista leguntur: Cordubæ Sanctorum Ruderici Presbyteri & Salomonis Martyrum. Additur apud Galesinum: Ij ambo pro fide inuicto animo contrucidati sunt, quo tempore Saracenorum bellum, ad Dei Ecclesiam in Hispania expugnandam, maxime exarsit. Tamaius Salazar in Martyrologio Hispanico hoc eos elogio veneratur. S. Rodericus Presbyter Egabriensis, cum a fratre illusus, patriam relinqueret, Cordubam peteret, ab ipso impio fratre ibidem accusatus, ense impetitus Martyr coronatur. Eodem die etiam Cordubæ S. Salomon, Tuccitanus genere, postquam carceris cruciatus & famis ludibria pertulisset, tandem pro Christo laurum Martyris impetrauit. Hæc ille. At primo quod Rodericum cum littera O vbique scribat, valde iam olim improbauit Morales in suis ad Apologeticum, siue ad hanc Vitam, notis, vbi asserit in antiquissimis libris manuscriptis semper Rudericum legi, [S. Rudericus non Rodericus appellandus,] & se vidisse nummum aureum Ruderici vltimi Gothorum Regis: qui cum huius vultu has in orbem litteras habuit inscriptas IN DEI NOMINE RVDERICVS REX: & Ruderici Archiepiscopi Toletani subscriptiones authographas nonnullas in publicis archiuis per totam hanc metropolitanam Toleti ditionem se vidisse, vbi Rudericum se, non Rodericum nominat, ac Ruderici verum nomen in Rodrigi Hispanos corrupisse. Secundo Tamatus Salazar asserit, S. Salomonem Tuccitanum genere: Probatio assumitur ex nuper protruso Luitprandi Chronico, in quo num. 295 ista leguntur: [Vnde S. Salomon oriundus?] Patitur Cordubæ Rodericus & Salomon, domo Lusitanus, prope vrbem dictam in Bœtica Tuccim vetuste, aliquibus Fossina: quorum vltima verba apud Thomam Tamaium sic exprimuntur: dictam in Bœtica Tuccim veteribus, alijs Tossina. Exclamat Tamaius Salazar, Luitprandum perturbatum, mendum in Luitprando: & alium errorem extraxisse Quintanadueñas in Sanctis Hispalensibus fol. 301. Quod si legisset Georgium Cardosa in Hagiologio Lusitanico, nouas explicationes vidisset. Nos vnum mendum & vnicum errorem apud hos omnes opinamur esse, quod figmentis nuper sub nomine Luitprandi editis fidem adhibeant. Cordubenses scriptores sequimur Ambrosium Morales & Martinum de Roa, qui tam magnifice de hisce Sanctis scripserunt, necdum istis libris Luitprandi aut Iuliani Petri, de quo mox agemus, confictis. Officium Ecclesiasticum in Ecclesia Cordubensi fit hoc die de hisce Sanctis Martyribus sub ritu semiduplici.

[2] Aliquis Salomon Martyr & Cordubæ passus profertur VIII Februarij in omnibus omnino & optimæ notæ codicibus manu exaratis, [S. Salomon 8 Februarij] & typis cusis Martyrologijs Vsuardi his verbis: Corduba ciuitate Salomonis Martyris. In Chronico Iuliani Petri num. 96 ista leguntur: In Hispaniæ ciuitate Corduba hoc tempore celebris habetur memoria sanctorum Martyrum Petri Presbyteri, Eutychij, Hieremiæ Martyris in persecutione Traiani fortissime passorum. Et ibidem S. Salomonis in eadem persecutione octauo die Februarij. [perperam cum alijs ad persecutionem Traiani translatus:] De prioribus videntur accipienda ista verba Vsuardi ad VII Iunij: Item Cordubæ Sanctorum Petri Presbyteri, Auentij Hieremiæ & aliorum trium. Omnes sex suis nominibus ita exprimuntur in Martyrologio Romano: Cordubæ Sanctorum Martyrum Petri Presbyteri, Walabonsi Diaconi, Sabiniani, Wistremundi, Habentij & Hieremiȩ monachorū. Vbi nomen Habentij, loco Auentij est, pro quo Eutychius in Chronico Iuliani est positus. Agit de his sex S. Eulogius lib. 2 Memorialis Sanctorum cap. 4 asseritque occisos Æra DCCCLXXXIX, id est anno Christi DCCCLI. Quam procul hæc tempora absunt ab imperio Traiani? proinde prudenter Tamaius Salazar dicta verba Chronici Iuliani Petri alto preßit silentio, tam ad hunc XIII Martij, vbi allegat Vsuardum aliosque qui ad VIII Februarij S. Salomonem retulerant, quam dicto VII Iunij, vbi de alijs sex late agit. Sed ad cultum S. Salomonis redeamus, quem cum ad diem VIII Februarij etiam retulisset Galesinius, in Notis citat Eulogium & Vsuardum, & ad hunc XIII Martij indicat de S. Salomone supra actū, scilicet VIII Februarij: ad quem diem dum inter Prætermissos eius mentionem fecimus, ad hunc remisimus lectorem, & arbitramur illo die aliquam corporis Translationem contigisse: maxime cum apud Cordubenses nulla alterius Salomonis memoria habeatur. In MS. Centulensi ad VIII Februarij loco Cordubæ citatur Concordia ciuitas, & in MS. Treuirensi Prouincia Lusitania, quod curioso lectori & antiquitatis indagatori voluimus indicare.

PASSIO
Ex Apologetico Sanctorum Martyrum ab S. Eulogio conscripto.

Rudericus Presbyter, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Salomon, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)

BHL Number: 7351

AVCTORE S. Evlog.

CAPVT I.
S. Ruderico a fratre Mahometano illata iniuria, & proditio: captiuitas eiusdem.

[1] Beatus Rudericus Presbyter ex quodam vico a Egabrensi progenitus, in eadem vrbe sanctæ legis doctrinam gradumque Sacerdotalem promeruit. Huic duo fratres fuerunt, [S. Rudericus Egabrensis, Sacerdos,] sed ex his vnus fidem Christi rectius tenens, alter gentilico deprauatus errore Catholicam spreuit religionem. Qui sicut discors a fide sancta manebat, ita semper discordanti conflictatione ob diuersarum rerum occasiones cum fratre Catholico mouebatur. Nam quadam nocte, nescio qua occasione, [litem fratrum compositurus læditur:] tumultuaria in alterutrum litigatione se conferentibus, & in sese inuicem fœda simultate bacchantibus, sanctus Sacerdos litem medius sedaturus interuenit. Qui omnes nimio iam furore accensi, cæca indignatione Sacerdotem inuoluunt, & magis nescientes quam volentes, eum vsque ad necem lacessunt.

[2] Ex qua cæde valde contritus, dum omni destitutus vigore, confracta membra lectulo reponeret; [exanimis a fratre Mahometano circumfertur vt apostata,] profanus ille frater feretro illum imponens, per vicos & vicina quæque vehentium humeris duci ac reduci fecit, & vt verus imitator diaboli fraudulenta machinatione super exanimem Sacerdotem testimonium iniquitatis composuit, dicens: Hic frater meus Presbyter visitatione Dei compunctus, fidei nostræ cultum elegit, & sicut cernitis, iam in vltimis agens, noluit prius mundo discedere, quam vobis id notum existeret. Ita cum eo loca diuersa peragrans, hæc & his similia criminosis de eo verbis narrabat; nesciente ipso prorsus, imo nec sentiente, quid contra se vir ille iniquus aptabat. [re cognita, sanus factus fugit:] Dei vero dispensatione post nonnullos dies molestijs ægritudinis Sacerdos erutus, ac viribus reformatus, cum subdola nefandi fratris molimina cognouisset; exemplo Domini, qui ad informandos nos insidias declinauit Herodis, siue sancti Euangelij non surdus auditor, quo de ciuitate in ciuitatem, caussa vitandæ persecutionis, delitescere iubemur; relicto proprio rure, alibi se Christo libere contulit seruiturus. [Matth. 2., Matth. 10] Quasi posset temporale euadere supplicium, cui diuinitus a constitutione mundi prædestinatum parabatur Martyrium: aut sicut ad tempus sese occulendo insecutorem fefellit profanum, ita quoque abesse posset oculis pij Redemptoris & vocatoris sui ad regnum.

[3] [in crudeli Mahometis Regis persecutione,] Per idem ergo tempus grauiter in nos præsidialis grassabatur insania, ita vt nonnullas apud Cordubam, olim Patriciam, nunc autem florentissimam regni Arabici vrbem, basilicarum turres euerteret, templorum arces dirueret, & excelsa pinnaculorum prosterneret: quæ signorum gestamina erant, ad conuentum canonicum quotidie Christicolis innuendum. Denique cum exoptatum b patris sui libitum progenies iniqua cognosceret, vt, quibuscumque modis ac viribus posset, Dei Ecclesiam infestaret; omnem crudelitatis adnisum erga filios lucis tenebrosa proles alacriori voto exercet: minusque se putat adipisci meritum, nisi summo furore exarserit in euersionem fidelium. Prædixerat quippe hoc Veritas sancta auditoribus suis dicens: Absque synagogis facient vos, & omnis, qui interficit vos, arbitrabitur se obsequium præstare Deo. [Ioan. 16] Et iterum: Hæc locutus sum vobis, vt in me pacem habeatis, in mundo autem pressuram habebitis.

[4] Igitur dum ob rei familiaris necessitatem ex interiori montana Cordubensi, [e latebris Cordubam venit:] quo se pridem beatus Sacerdos intuitu latendi contulerat, in nundinas descendisset, in quibus rerum distractio exercebatur, ab iniquo fratre obuius agnoscitur. Quem vt cernit c stigmata piȩ religionis ferentem, non modicis lacessitum iniurijs ad vicem exquisiti muneris Iudici offert, [a fratre impio accusatus] deponens aduersus eum coram arbitro questum prȩuaricationis sectæ Mahometanæ, quam se dudum veraciter coliturum fuerat confessus. Dei vero miles cælesti iam munere illustratus, non sicut olim aduersarijs tergum exponit, sed magna præditus fortitudine, numquam se a Christo fuisse decisum, numquam peruerso dogmati aliquando consensisse, iudici refert: seseque non solum Christianum, verum etiam Christi fatetur esse ministrum.

[5] Quem primo Iudex blandis reuocare affatibus putans: [fatetur se Christianum & Sacerdotem:] Poteris, inquit, rerum affluentijs & dignitatum fascibus honorari, & quæ tibi imminet sententiam mortis euadere, si te pristinis votis rediuiuo ardore reformans, missum ab Omnipotente in veritate prophetam nostrum credideris, [immotus in blanditijs & minis,] Christumque testaueris Deum non esse. Cui beatus Sacerdos ait: Illis inquam, Iudex hæc obseruanda propone, qui forte legibus vestris dediti ritibusque profanis immersi, potiori intuitu commodum temporale, quam æternum affectant honorem. [Philip. 1.] Nos autem (quibus viuere Christus est, & mori lucrum, cui sanctus ille Clauicularius regni futuri dicebat: Domine ad quem ibimus, verba vitæ æternæ habes? qui discipulum in carcere commonebat, dicens: Beatus qui non fuerit scandalizatus in me) vt quid perennis fontis poculum relinquemus, hausturi gurgitem cœno mendacij ac vitiorum sordibus turbulentum? [Ioan. 6., Matth. 11.] Aut qua vltione procacitas punienda est filiorum, qui pia parentum iura spernentes, iniustum vitrici contubernium expetunt? His verbis Iudex vehementi furore commotus, applicari Martyrem ergastulis iubens: Abeat, inquit, cum damnatorum custodia; [ad carceres damnatur:] horrida macerandum antra carcerum excipiant; parricidarum & furum solatio fruatur: vt omni penitus solatio destituta, vel sic peruicax elidatur temeritas.

[6] Adit Dei famulus hilari vultu, exultantibus animis specum illum reorum, qui vere sciebat Auctorem suæ salutis vbique inuocatum adesse, [in carcere seipsum excitat:] nec aliquo posse abesse situ, cuius dominatio omnem penetrat locum: qui etiam potenti Diuinitatis imperio olim sectatoribus suis fidele promissum dederat, dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consummationem seculi. [Mat. 28, 20] Hæ sunt, diabole, minaces sæuitiæ tuæ leges: hi sunt exquisiti terrores. Sed dictum est nobis: Nolite timere eos, qui occidunt corpus; quia non habent, quid amplius faciant, sed potius eum timete, qui potest corpus & animam perdere & mittere in gehennam. [Mat. 10, 28., Mat. 10, 17] Et iterum: Tradent vos in Concilijs & Synagogis suis flagellabunt vos, & ad Præsides & Reges ducemini propter me in testimonium illis & gentibus. [insultat diabolo.] Qui autem perseuerauerit vsque in finem, hic saluus erit. Si ergo potes, congredere aduersus animam, & pertinacem in confessione sua spiritum supera: videbis me magis per tormenta proficere: & cum tu plus exarseris, plus semper deficies, & feliciorem me facies peruenire ad gloriam.

[Annotata]

a Garsias Loiasa in Collectione Conciliorum Hispaniæ in Notis ad Concilium apud Lucum pag. 157 sub finem: Egabio, inquit, [Egabro, iam Cabra.] sunt qui scribunt Ægabro, hodie Cabra, milliaribus sex & viginti a Corduba dissita. Plinius in Bœtica Baream ponit, pro quo in emendationibus Iacobi Dalencampij Vbeda repositum. Verum Morales legendum existimat Egabro. Non habet nunc Sedem Episcopalem Hæc Loiasa. Tamaius Salazar ad hunc diem octo antiquos Episcopos profert, additq; Egabriensem Ecclesiam Saracenorum incursione viduatam amplius non accepisse Episcopum.

b Habdaragmano anno 852 misera morte erepto successit Mahemad filius, sub quo etiam martyrium S. Eulogius sustinuit.

c Eulogius lib. 1. Memoriales Sanctorum: mox vt stigmata in nobis ordinis sacri aduertunt, vbi morales sacram tonsuram Sacerdotum intelligit.

CAPVT II
SS. Ruderici & Salomonis notitia contracta. Constantia in fide. Martyrium.

[7] [S S. Rudericus & Salomon inita in carcere notitia,] Reperit vero in carcere Rudericus B. Salomonem, quem ob confessionem nominis Christi dudum crudelitas persequentium ibidem religaverat. Simili quippe & ipse crimine impetebatur, eo quod sanctæ religionis cultum spernens, aliquo tempore sectæ Mahometanæ adhæsisset. Ex templo indiuiduo voto nectuntur, ac sibimet inuicem consolationis suffragia ministrantes, ab alterutro se ad peragendum agonem armantur; id in commune statuentes, vt calcatis mundi affectibus, pia quotidie seruitute Deo inhæreant. Fit concors in Dei timore vtrorumque assensus, [sese ad martyrium animant:] macerantur membra ieiunijs, fatigantur vigilijs, limantur cilicijs, meditationibus compunguntur, orationibus refouentur: sicque ardore quodam cælestis patriæ conflagrati, dissolui cupiunt & esse cum Christo: festinantes faciem eius videre, cui seruierunt, cuius amore defectum temporis non verentes, vitam hanc, vt quoddam discrimen immane, refugiunt.

[8] Igitur permanentibus Sanctis in exercitio officiorum cælestium, & reddentibus quotidie pio Redemptori ceremonias laudum, pro summis delicijs antrum illud habebant. Quapropter zelo ductus iniquissimo Iudex, [ab inuicem separati,] ferali edicto custodes carceris arguit, eosque ab inuicem diuelli præcepit, & ne a quoquam visitationis gratia illustrentur, totis vesaniæ suæ furoribus iussit. Sed in nullo te iuuas, diabole, quando per hoc dissidium constantiam putas fatigari Sanctorum, quibus vnum idemque pro Christo moriendi manet indissolubile votum. Nam hi Confessores beati, a ordine & natione dissimiles, caritate non impares, diuerso licet tempore certaminis campum aggressi, [manent constantes:] vno tamen eodemque fidei ardore flammati, specimen beatæ passionis egregium orbi instituunt.

[9] Interea non post multos dies obtutibus suis Iudex eos exhibere præcipiens, [sistuntur Iudici:] illico ad ritum suū inuitat, ac de rerum copijs dignitate honorū suadendos attentat, quos ante mundi constitutionē electos & prȩdestinatos in adoptione filiorum Dei Diuinitas sancta perscripserat. Quorum pertinaciam in Dei professione considerans, post secūdam & tertiam exhortationem ex decreto Regis fore plectendos statuit. Prius tamen, quam egrederentur ad publicum, conuinctorum se pedibus aduoluentes rogant, vt continuis obsecrationibus iuuarentur, ne tentatione humana prærepti, retrorsum respicerent, & ab intuitu percipiendi vexillum victoriæ turbarentur. [se aliorum precibus commendāt:] Ita pacis osculo reconciliati, qui numquam fuerant litigio separati, omnes præ gaudio lacrymantes Sanctorum se fauoribus tueri exorant. Sicque vrgentibus ministris voto alacriori prosiliunt, celerius properantes ad locum, quo passionem consummarent.

[10] Et cum iam hora decisionis instaret, iterum a Iudice blandius exhortantur cum specie diuitiarum honorumque sublimium, [tentantur iterum blanditijs, fortiter a S, Ruderico reiectis:] quibus vtique fruerentur, si reuerterentur. Abnuunt Sancti, sicut a principio, Iudicis optionem: ita vt sanctissimus Rudericus quadam vegetatus animositate, superno iam munere perlustratus, audacter ei responderet, dicens: Quomodo nos cogis relicta pietate declinare in deuium, qui sanctæ fidei sacramentis instructi, fortiter ignorantiam vestram deflemus, quos tanto videmus errore infectos? Nam nos adeo hanc sectam detrectabilem iudicamus, vt ne nostris quidem eam incolendam canibus pateremur, quanto magis nosmetipsos fallacissimis eius figmentis subdamus. Aut quare copijs rerum aut dignitate honorum labentium oblectemur, in ipso forsitan oblectationis momento, intercidente morte, protinus omnia amissuri: qui nouimus apud Christum coronatorem nostrum, rerum ineffabilium opes manere, quas oculus non vidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendunt, se diligentibus repromissas? Ideoque celeriter crudelitatis tuæ in nos exere vltionem, quos cernis nullatenus a confessione Christi desistere vsque ad mortem: vt & quæ debentur hostibus Dei, tibi accrescant in cumulum, & diu nobis dilatum cito proueniat præmium.

[11] Hinc acrioribus frendens scelerosus Iudex clamoribus, [ambo plectuntur capite:] vltimam suæ crudelitatis sententiam promens: Perduellium, inquit lictoribus, properate abscindere colla, & debitam in capite contemptorum celerius retorquere vindictam. Sic super crepidinem aluei b constituti, Crucis signaculo se præmuniunt, & sic denuo ense prostrantur. E quibus prior Dei Sacerdos occumbens, præuius triumphator cælum intrauit. Quod ideo Iudex fieri voluit, vt sic forte horrore decisi cadaueris B. Salomonis animus flecteretur: quem post varias deceptionum illecebras constantem & fortissimum comprobans, vltimo gladio vindice trucidari præcepit. Hæsit tamen suo collo non funditus vertex incisus, quia expeditiorem B. Ruderico, quam huic Salomoni framea intulit obitum.

[Annotata]

a Morales non dubitat, quin desint aliqua, quæ de patria & vitæ instituto S. Salomonis tradiderat S. Eulogius, quod aliter non potuerit esse securus, se iam necessaria, vt hæc intelligi possent, retulisse.

b Bætis fluuij, ad cuius littus forum in platea ante arcem, vti & tribunal fuisse annotat Morales.

CAPVT III
Corpora SS Ruderici & Salomonis Bœti fluuio iniecta: ad ripam delata, inuenta, & in templis deposita.

[12] Sed quia cælorum regna adeuntibus animabus nequit obsistere callidus serpens, [Corpora Martyrum lapidibus alligata noctis Bœti fluuio immerguntur:] adhuc contra exanimata corpora bellum exuscitat: quasi mortua superare posset cadauera, cum iam nullus esset spiritus, qui potius irrideret, quam sentiret tormenta: aut quasi aliquis titulus putaretur victoriæ cum defunctis bellum inire. Vt ergo passionibus Christi communicarent Martyres, instinctu ferocitatis a diabolo Prȩses armatus, sub cuius dira crudelitate tota dignitas Cordubensis tunc grauiter vexabatur, iubet corpora martyriali cruore perfusa, vestigijs inuersis configi, ac deinceps fluuiali abysso recondi. Eadem nocte ingenti lapidum onere alligata, separatim vastissimo gurgiti immerguntur. Sperabat miser elementis imperare vndarum, quæ præstantius intendere nouerant Creatoris imperium, vt creditas sibi opes martyriales non solum a belluis conseruarent, verum etiam erepta saxorum pondere membra placido remigio fluctuum ad locum quietis veherent.

[13] Ego interim peccator Eulogius, qui gesta Beatorum meo clucubranda stylo dudum decreueram, [a S. Eulogio pulcherrima & quasi locutura visa,] cum rumor consummatæ passionis eorum vbique discurreret, expletis Missarum solennijs, ipsorum inuisenda corpora quadam vegetatus audacia adij, ac propius quam cetera spectantium turba accedere non veritus sum. Et testis est Redemptor meus, qui hunc commentarium discussurus est, quia non mentior, quod tanta decoris pulchritudine decisa illa cadauera fulgebant, vt crederes, si a quodam sciscitarentur, protinus locutura.

[14] [ad littora deuehuntur:] Nonnulli etiam e turba gentilium venientes, sumebant lapillos fluminis, qui cruore Martyrum erant aspersi, & lymphis abluentes proijciebant in a Pelago, ne Christianis in emolumentum existerent lipsanorum: nescientes quod nihil obesset ab his partem adimere, quibus totam decreuerat Dominus b passionem donare. Nam credita algarum latibulis membra, & altis abyssorum gremijs deputata, quæ tam celanda quam pabula piscibus ministranda susceperant, illico diuinitus ad superos reuocata, non solum nequeunt retineri; verum etiam leniori spiramine reciprocanti fluctuum alternatione, quæ dispersa tenebantur, incolumia littoribus exponuntur.

[15] [corpus & caput S. Ruderici in sabulo inuenta] Sane beati Sacerdotis suis non hæserat ceruicibus caput, quia semel illud vno ictu satelles auulserat. Et ideo alibi vertex, & alibi corpus iactatum, vnoque in loco sabulo opertum ab accolis viculi, c quo vehentibus vndis expositum fuerat, reperitur. Interea dum situs quietis Sanctorum notitia pene dierum viginti tempus excederet, [post 20 dies ad monasterium S. Genesij deferuntur,] nec vllum apparendi darent indicium; quorumdam ex improuiso relatione gentitilium proditur, referentibus hoc cuidam Presbytero, apud d viculum Tertios commanenti, quo monasterium e S. Genesij fundatum est. Quo nuntio idem Sacerdos compulsus beatum cadauer suæ deportandum Ecclesiæ pergit. Cui redeunti ingens fidelium turba occurrit, vtpote summo triumphatori debitum honorem dependere anhelans, qui talia pro Deo suo in exemplum Catholicorum non contempserit sustinere. Et quia defectu solis crassum tenebrarum chaos illabebatur, [nocte facibus illuminata:] totumque mundi aspectum nox cæca mutauerat, ministerio obuiantium populorum multimoda lampadum face tenebrosus horror expellitur, adeo vt nimio splendore omnia illustrante, rediuiuum ostentauerit nox illa diem emergere. Flebant omnes præ gaudio, miscebatur tripudijs luctus, & nulla contranente mœstitia vultum, pium refundebat pupilla lamentum.

[16] [ab Episcopo deteguntur odorem suauem spirantia,] Adest & venerabilis Pontifex, felicium stipatus agmine Clericorum, votis ardentioribus talibus interesse festinantes exequijs; qui mox sanctas reliquias adeunt, & inclytus Papa detegit, & osculis sancta membra demulcet. Redolent secreta cubiculi, quo prius beatum corpus Sacerdos intulerat, miro suauitatis odore, cunctaque cellulæ pauimenta etiam ablato puluere ferunt aliquamdiu suauissimi odoris olfactum respirasse. Fit omnibus in stuporem, quod inhumatum corpus nulla putredo insumpserit, nulla pestis infecerit, nulla tabes corruperit, nulla bestiarum altiliumue rabida fames discerpserit, nec propriȩ cutis qualitatem tot dierum interiecta capedo degenerans immutauerit. Sicque Sacerdotum & Religiosorum officio sanctum corpus e cellula Sacerdotis humandum Ecclesiæ inferentes; [plane incorrupta,] dant cuncti hymnorum cælestium clamorem egregium, resonant ora fidelium congruenti carmine melos, perstrepunt omnes diuinæ cantionis euphoniam, implentur atria Domini murmure sancto psalmorum, [in ecclesia sepeliuntur.] feliciumque laudum odam omnes quasi ex vno ore persoluunt, & suaui concentu omnibus percrepantibus largoque fomite luminum totius aulæ penetralibus relucentibus, Regem Christum, militia comitante Cælicolum ad spectaculum illud exequijs innuebat interesse Sanctorum.

[17] [Corpus S. Salomonis creditur in mare delatum.] Expleta igitur functione sanctissimi Ruderici, fit ardentior cunctis intentio requirendi B. Salomonis corpusculum, quod relatione multorum impetu fluminis salo credebatur esse transmissum. Nam hæc opinio prouidum magis Christicolarum ausum inhibuerat, quam furens conspiratio Præsidis, quæ acrioribus vlciscendum legibus exploratorem reliquiarum promiserat. Etenim cum nullum latentis corporis instaret indicium, moueretque omnes spes beneficentiæ Dei, qui reuelare abstrusa & aperta condere consueuit, prærogatiua quodammodo Diuinitatis potentia, qua in cælo & in terra, in mari & in abyssis, [apparitione diuina scitur inter fructeta latere,] omnia quæcumque vult ordinat, disponit & facit: subito per quietem, quo situ corpus Martyris delitescat, prȩdictum admonet Sacerdotem. Cumque Sacerdos monentem de loco sui latibuli sciscitaretur, seseque institui quæreret, quod explorandi tenere debuisset indicium. In illa, inquit, ripa fluminis, quæ vico Nymphiano adsciscitur, ibi a commeantibus inter fructeta tamaricum proiectus, cespitis limosi perfruor vili sepulcro. Pergit securus ad locum sibimet diuinitus demonstratum ille Sacerdos, [defertur ad templum SS. Cosmæ & Damiani.] nec aliter quam quod ei reuelatione ostensum est, reperit. Quod illico summis reuerentiæ obsequijs comptum, ad vicum f Colubris deportans, venerabilium Dei Sacerdotum officio in basilica SS. Cosmæ & Damiani honorifice tumulatur.

[18] g [Tempus martyrij.] Consummauerunt autem beati Martyres agonem suum tertio Idus Martias, Æra DCCCXCV, regnante domino nostro Iesu Christo in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Nomine proprio ibidem ad arcem Bætim fluuium laxius prope arcem stagnantem appellari etiamnum Pelagus docet Morales.

b Imo possessionem legendum videtur.

c Deest nomen viculi, nisi ipsum proprium isti tractui fuerit.

d Locum Tertios appellat Aluarus in Vita S. Eulogij num. 22.

e Sunt Genesij duo (ita notat Morales) Martyres ambo in Dei Ecclesia percelebres, Romanus alter, alter Arelatensis. [SS. Genesij Martyres,] Vtriusque martyrium vno eodemque die, hoc est XXV Augusti, recolitur. Necdum fabula de tertio Genesio, eoq; Cordubensi Martyre, tunc innotuerat. Roa arbitratur eam ecclesiam S. Genesij fuisse, vbi modo extat hospitale de la Lanpara.

f Extra vrbem collocant Morales & Roa.

g Annotat Morales in MS. per errorem fuisse Æram 885, sed se reposuisse 895, quod sub Mahomad Rege sint passi. Et vel inde magis probatur, quod ad Æram præcedentem 894 absoluerit librum 3 Memorialis Sanctorum, cui alias martyrium horum duorum inseruisset.

DE B. HELDRADO ABBATE NOVALITII IN ITALIA.

ANNO DCCCLXXV

Commentarius præuius.

Heldradus Abb. Noualitii in Italia (S.)

Segusio antiquum in Subalpinis oppidum, Secusia posteris, hodiernis vero temporibus Susa est, ad duorum concursum fluuiorum tuendis Italiæ claustris firmißima arce communita: hinc ad montem vsque Cinitium, qui ab Italia disterminat Franciam vltra citroque commeantium frequentia notißimus, [Noualitiense monast. in sub alpinis] secundum prædictorum fluuiorum alterum vallis tenditur Secusina; cuius partem tertiam, præter alios fundos, Noualitiensi monasterio attribuisse legitur Abbo Patricius, tempore Pipini Regis: quem Abbonem primum Secusiæ Marchionem facit Franciscus Augustinus ab Ecclesia, [seculo VIII dotatum:] in Historia Chronologica Pedemontij. Extatque in eiusmodi fundationis confirmationem apud Ferdinandum Vghellum tom. 2 Italiæ sacræ sub nomine Caroli Magni diploma, suspectum nobis varias ob causas: inprimis autem, quod in eo se Carolus Magnum intitulet; quod id intuitu filij Hugonis in eodem cœnobio monachi, confici a se profiteatur; quod conferat prædicto monasterio in Francia Monasterium S. Medardi, Ecclesiam B. Mariæ de Monte-Martyrum atque Abbatiam S. Nicasij Remis; denique quod nonnullos comprehendat fundos, non nisi post Frodoini Abbatis mortem Noualitio donatos; vt alia subscriptionum clausularumq; vitia taceam, quæ rerum eiusmodi peritus lector facile obseruabit, vt iudicet diploma istud aut omnino fictitium esse, aut multimodis interpolatum: quemadmodum plurimis alijs eiusmodi Instrumentis contigit per eos, qui originales membranas vetustate, incendijs, ruinis abolitas, Principum permissu restituerunt.

Quibus tamen, quod in hanc rem præcipuum est, de tempore restauratæ Noualitiensis Abbatiæ libentius credimus, [an fundata seculo VI?] quam ijs, qui Benedicto VIII, Bremetensi cœnobio a Noualitiensi exorto posseßiones suas confirmaturo, suggesserūt, monasterium Noualitiense ædificatū fuisse tempore Theodorici Regis ab Abbone Patricio. Hinc tamen Augustinus præfatus, ex eoque Vghellus (apud quem Benedicti bulla integra legitur data MXIV anno) scripsit, duos fuisse Abbones, Patricios ambos; quorum vnus viuente adhuc Diuo Benedicto Abbatiam fundarit, alter, Bonito Abbate Casini præsidente destructam a Longobardis, circa annum DLXXV per Secusinam vallem Rodano Duce in Galliam irruentibus, post duo circiter secula restaurarit: Godono primo Abbate constituto, cui ipse Abbo monachus factus traditur succeßisse, interim ab Augustino S. Arnulphus refertur in illa Longobardorum irruptione Noualitij Martyrio coronatus: quod nobis plane incertum est, cum nullum vspiam reperiamus vestigium eiusdem ibidem aut in vita Abbatis, aut post mortem martyrij nomine religiose culti. Ast de Heldrado Noualitij & Sancto, & Abbate circa annum DCCCXLV testem habemus Philippum Ferrarium, [B Heldradi in eo cultus,] quem Bucelinus transcripsit, in Catalogo Sanctorum Italiæ, citatis tabulis & Officio proprio Noualitiensis Ecclesiæ hæc proferentem, ad diem XII Martij. Aldradus Abbas Ordinis S. Benedicti Noualitiæ, oppido Alpino, in regione Pedemontana apud Segusium colitur: eius corpus in sacra æde eiusdem oppidi, vbi cœnobium eiusdem Ordinis est, quiescit, ac venerationem habet die supra memorata.

Huius, autem rei non solum testem habemus Ferrarium; sed Acta quoque (quæ ille in Officio contineri, [Acta conscripta] se autem non esse assecutum fatetur) vetusta proferimus, a R. P. Ioanne Iacobo Turinetto, Collegij Taurinensis Rectore, anno 1654 transmissa; ex quibus post annos triginta regiminis mortuum constat III Idus Martij, regnante Ludouico Lotharij filio, cui ab obitu patris in Imperio dantur anni viginti vsque ad DCCCLXXV. Scripta fuerunt hæc Acta non multo tempore post captam a Christianis Hierosolymam, anno MXCIX; vt constat ex num. 25, vbi coram Guilielmo Bremetensi Abbate audiuisse se ait auctor, quidij, qui B. Heldradi inuocatione naufragium euaserant, [ab auctore Chronici Noualit.] ab illa expeditione reduces, narrauerint, ex cuius ore ista accepit. Idem auctor Noualitiense Chronicon scripsit, atque ad primos seculi duodecimi annos perducit; in quo sic de B. Heldrado loquitur. Hoc quoque (Hugone Caroli Magni filio) defuncto, excellentissimus P. Heldradus in Abbatia præficitur: huius itaque Patris vitam nostris temporibus, quantumcumque ex suis miraculis atque virtutibus colligere potuimus, tam visis quam auditis lectisue, quibus per eum Dominus operari dignatus est, deuotissime in eius laudibus simul scribere curauimus.

Porro Ludouici II seu Iunioris annus vltimus, qui fuit vt dictum est Æræ Christianæ DCCCLXXV, [eius decessor Hugo Caroli Magni filius,] vel penultimus præcedens, per annos XXX retro actos ad DCCCXLIV deducit, quo Chronicon Bertinianum, ex nostro apographo editum ab Andrea du Chesne, tom. 3 Francicorum, narrat, quomodo Hugo Presbyter & Abbas filius Caroli Magni quondam Imperatoris, interfectus cum plurimis alijs sit in illa in opinata congressione, qua Pipinus, Pipini quondam Regis filius, exercitui, ex Francia ad Carolum Tolosam obsidione vallantē properanti, in pago Ecolesimo occurrens, primoribus interfectis, ceteros fugam ante congressum ineuntes, vix paucis euadentibus aut cœperit aut spoliatos sacramentoq; adstrictos abire permiserit. De quo Hugone eiusque fratribus Drogone atque Theodorico Theganus in Gestis Ludouici Pij, eidem Imperatori Synchronus scribit; quod fratres suos, scilicet ex pellicibus Regina & Adelluida natos, tonsurari iusserit ad discordiam mitigandum, & liberalibus disciplinis instrui anno DCCCXVIII; quos postmodum honorifice constituit: Drugoni Episcopatum (Metensem) dedit, & Hugoni Cœnobialia monasteria: opulentiora videlicet, Noualitiense imprimis cum iure tituloque Abbatis; alia possumus suspicari illa fuisse, quæ in spurio illo Caroli Magni diplomate Noualitiensi monasterio falso subijciuntur, ea sola fortaßis ex caußa quod fuerint Hugoni a fratre Imperatore attributa. Ex dictis tamen necessario corruunt, quæ Chronicon Noualitiense memorat de prædicto Hugone, [natus post an. 800:] quasi pater suus (quem Eghinhartus testatur non nisi post tertiæ vxoris suæ Luidgardis obitum, anno DCCC vita functæ, prædictas sibi concubinas asciuisse) puerum Frodoino Abbati educandum commendasset, statim post deuictum Desiderium Longobardorum Regem anno DCCLXXIV: atque intuitu eiusdem filij ibidem monachi, imo Abbatis, fundos qui nominantur dedisset, cum ipse decesserit anno DCCCXIV, necdum pueritiæ annos egresso Hugone. Nec plus in eo, verosimilitudinis est quod S. Medardi Sueßionensis Abbatiam Hugoni Carolus pater contulerit, in eaque ipse Hugo virtutibus clarus miraculis quoque post mortem claruerit, & publico Sanctorum cultu sit honoratus: qui tantum abest vt Sueßione obierit in suo illo monasterio, vt nulla vel istic vel alibi vspiam extet memoria de Hugone ibidem tumulato: [an etiam S. Medardi Abbas.] Abbatiam autem illam tenere non potuit patre viuente, ac ne tenere quidem eo mortuo, nisi forte aliquam prouentuum partem cum titulo inferioris notæ, Decani videlicet vel Prioris: aut certe post Hildwini Abbatis S. Dionysij mortem anno DCCCXLII: siquidem verum sit quod in Abbatum Catalogis referunt Sanmarthani, huius quoque monasterij præfecturam eidem Hildwino attributam esse ab Imperatore Ludouico iterumq; post exilium triennale restitutam; quod vltimum vti prorsus incertum est, ita verum esse primum omnino suadet Reliquiarum Sebastiani atque Gregorij, eodem Roma facta translatio per Hilduinum prædictum, haud vtique in alieno a suo iurisdictione cœnobio tantum thesaurum deposituro.

Edita sunt Chronici Noualitiensis fragmenta quædam in Tom. 2 & 3 Francicorum ex MS. antiquo, [a Ludouico fratre constitutus?] quod penes se habebat olim Petrus Monot: quorum pars prior Frodoini Abbatis ac Caroli Magni res gestas continet, fabulis non paucis admixtas; quæ autem inter eas de Hugone sunt, excogitatæ videntur occasione illius ex imperio Fratris Ludouici isto in monasterio collocati ad litteras discendas sub Amblulfo Abbate; cui idem Imperator contulerit Vallem Baudoniscam cum castro Bardino (quæ in reiecto Caroli diplomate Ludouico & Hugone rogantibus donata dicitur) & Amblulfo mortuo circa annum DCCCXX titulum dignitatemque Abbatis; alias identidem aliasque eidem subijciens Abbatias in Francia, prout eas Abbatum excessu vacare contingebat; idque numero tanto vt qui recentißime Sueßionensem historiam conscripsit Claudius Dormay, Hugonem dicat ea de caußa Magnum Præfectum monachorum vulgo vocitatum. [B. Heldradi successores,] Hugoni prædicto e viuis sublato, Heldradus, vt diximus, substituitur. Dein Abbatiam regunt Eirardus & Demontius, vsque ad annum DCCCCVI, vt habet Augustinus ex prædicto Chronico, quod integrum prodire peroptamus, vtpote magnam fidem habiturum in ijs, quæ seculo XI gesta narrat auctor post Bremetensis monasterij fundationem vel oculatus rerum testis vel ab oculatis instructus.

Etenim sub Abbate Domniuerto, qui fuit post B. Heldradum tertius, destructum a Sarracenis, mare ad Fraxinetum habitandum transgreßis, incensumque est Monasterium Noualitiense, occisis duobus qui ad custodiam remanserant monachis; vt vehementer ambigam an huc non spectet Arnulphi cædes, & ad captatam antiquioris originis gloriam conficta non sit prior sub Longobardis vastatio, [Abbates Bremetenses seculo XI,] sicut confictus est primus Abbo Patricius, Noualitiensis sub S. Benedicto fundator. Domniuertus autem Saracenorum metu cum suis se Taurinum recepit cum thesauro & libris: ibique resedit ipse & successores Pellegrinus & Gezo, vsque dum Adalbertus Eporediensis Comes post initiū seculi vndecimi Bremetensem fundauit dotauitq; Abbatiam, & Gottifredo Abbati conceßit, ad quem est Benedicti supra citatum diploma: succeßere Gotifredo Odilo, Cluniacensis Odilonis nepos, & Heldradus alter: quo mortuo, ambitiosus quidam monachus, Oddo nomine, vehementer conturbauit illius monasterij statum: donec eo amoto, data est Abbatia alteri multo meliori: quibus verbis terminari Chronicon Noualitiense (ex quo in sex libros diuiso fragmenta edita) indicat Chesnæus solenni illa antiquis clausula, explicit. Alterum autem illum multo meliorem, Guilielmum esse credimus; eum cuius hæc Acta sub finem meminerunt: & sub quo suspicamur ipsum horum Actorum scriptorem inibi fuisse monachum; quippe qui sæpius in Chronico hanc nostram Abbatiam nominet: Noualitiensem autem Ecclesiam, ex qua illa proceßit, sanctissimam matrem nostram.

Huic iterum restitutæ, apud Franc. Augustinum ab Ecclesia præpositus legitur, Petrus primus Prior, [Priores Noualitienses,] in cuius gratiam Vbertus Maurianæ Comes Italiæque Marchio priuilegia ex donatione huius monasterij confirmauit anno MXCIII: exindeque Petri successores ex instrumentis archiuij Noualitiensis nominantur, vsque ad Philibertum Mauritium Prouanam, filium Ioannis Francisci Comitis Frusachi, qui hodie Abbas est, inquit Vghellus, primus post Antonium Prouanam: qui recuperata dignitate Abbatiali, fuit inde Archiepiscopus Taurinensis, inquit Franc. Augustinus, consecratus MDCXXXI, XL mortuus: [Bremetensi Abbatiæ subiecti,] ex quo soli Apostolicæ Sedi obedientiam præstant Abbates: cum antea Noualitienses Prælati solo Priorum ac Dominorum titulo contenti, subiectionem profeßi essent Bremetensi Abbatiæ, quæ adhuc hodie efflorescit ad oppidum quod Bremetum dicitur iuxta Padum, vbi nunc munitissima Arx Monachi, prout hæc omnia cap. 16 docet sæpe citatus Augustinus. Quem mirum est de hac Abbatia eiusq; Abbatibus tractare noluisse, quam existimamus nō plus quinquaginta passuū millibus infra Taurinum ad Padum notari, & in tabulis Breme dici; proximas autem vrbes habere Alexandriam, Casaliam, Vercellas octo, decem vel duodecim milliarium interuallo. At Vghellus in Episcopis Taurinensibus ait, Gezonem Abbatem Noualetiam retulisse anno CMLXXXVII: eoq; monachos Taurino reduxisse: hoc autem neque cum tabulis Bremetensis confirmationis satis conuenit, vbi illud dicitur prius in Noualetio fuisse ædificatum, & postmodum imminente Saracenorum persecutione studio Adalberti Deo deuoti Marchionis, translatum ad oppidum quod Bremetum dicitur, collecta ibidem congregatione fratrum Regularium: neque cum ætate Petri, primi vt præfertur Prioris, vtique post restaurationem. Quare hanc restaurationem mallemus credere ad Guilielmi Bremetensis tempora pertinere.

VITA
A R. P. Ioanne Iacobo Turinetto ex MSS. eruta.

Heldradus Abb. Noualitii in Italia (S.)

BHL Number: 2445

EX MSS.

PROLOGVS

[1] Ad laudem & gloriam Dei & Saluatoris nostri Iesu Christi, qui vult omnes homines saluos fieri, & ad cognitionem veritatis venire, quæ de beato Heldrado veridica narratione, sub testificatione fidei & Christianitatis, didicimus, referre non formidamus. Quamuis enim peccatorum multitudine grauati, a Sanctorum meritis, & conuersatione peregrini longeque abiecti viuamus; in spe tamen gloriæ filiorum Dei, de resurrectione omnis carnis nullatenus dubitantes, per puritatem & confessionem delictorum ad eorum quandoque consortium nos peruenturos speramus. Et quia Scriptura diuina nos instruit, dicens: Concilium Regis abscondere bonum est, opera autem Dei propalare optimum est & salutare, nostræ saluti periculosum metuimus, si ea Dei opera, quæ a fidelibus per B. Heldradum mirabiliter patrata comperimus, litteris mandare non curemus.

CAPVT I
Vitæ totius periodus.

[2] Igitur B. Heldradus a ex Gallicana patria, quæ dicitur Prouincia, non infimis parentibus ortus, &, vt certum dicatur, b Amboliacensis oppidi, Alpinis montibus vndique septi, [In Gallia] municeps & indigena fuit: nobilis quidem genere, sed nobilior animi virtute. Solet ergo euenire vt nobilitas generis pariat ignobilitatem mentis: at non ita in Heldrado viro sancto exstitit; qui mundi mutatis phaleramentis, deposito generositatis cothurno, quanto clarius in seculo vixerat, tanto vilius abiectiusque Christo adhærere cupiens, summi Regis paupertate ditatus, [nobili genere natus] ipse pauper pro Christo effectus, seipsum pauperibus conformabat. Adhuc itaq; sub laicali habitu Christi militem contegens, eodem in vico, ex quo carnis decussatam duxerat originem, ecclesiam B. Petri meritis dicatam construxit, ac nonnulla pro susceptione hospitum peregit habitacula. Composuit vero pulcherrimum ibidem viridarium, ex quo cuncti venientes habere possent edulium. Sed dum crebrescentibus curis alia pro alijs cogitare compelleretur, [facultates amplas diuino cultui impendit,] non modicam a parentibus relictam sibi substantiam, partim ecclesijs, partim etiam pauperibus distribuere curauit. Qua pauperum Christi sinubus recepta, illius æui nexibus, quibus ea ætas flammis iuuenilibus dedita implicari solet, absolutus & liber, ab huius mundi naufragio nudus euasit.

[3] [& perfectioris vitæ desiderio,] Oculis siquidem mentis circumcirca prospiciens, infra dignissimum suæ cogitationis sacrarium sagacius perquirens, sicubi locum inuenire potuisset dignum, quo monachorum Regula arctiorque custodia vigeret, & in officijs religio maneret sollicitior: circumiensq; Galliam atque sibi domesticam peragrauit Prouinciam, translatus Aquitanias deuenit ad Hispanias: inde lapsus regressus est Italiam, vbi multorum relatione didicit præcipuum messe cœnobium, ex antiquo vocabulo vocatum Noualitium, eo quod nouæ lucis primordia & sanctitatis exordia ibi exorta noscantur esse & fundata, quod Ambulfus c peruigili & solerti disciplina regebat: sub cuius venerando moderamine quingentorum monachorum Domino dignissima militabant agmina. [fit monachus Noualitij:] Aduentu deniq; huius sanctissimi, idē rector prȩlibati cœnobij, Spiritus sancti docente instinctu, dignanter ab eodem suscipi rogitauit; dignius etiam quam postulauit susceptus est. Proinde susceptus infraque claustra monasterij detentus, quæ monachis digna & eorum studijs apta sunt omni adnisu colligens, &, vt prudentissima apis, intra sui cordis aluearia optima quæque recondens, breui regulariter edoctus quidquid S. Benedicti Regula, Columbani edicta, Basilij scripta d continent præpeti volatu studiosissime penetrauit.

[4] Eodem ergo tempore Lotharius Rex e nomine, ex Caroli progenie fines regni Italici gubernabat eximie, in armis valde strenuus intentusque bonis operibus, [ibiq; Ambulfo] & eleëmosynas agebat frequentissimas; qui prædictum cœnobium sanctitate præcipuum honorabat attentius & munerabat sæpius: inter cuius permaxima munera est locus prope montes, ab incolis Italiæ Pagnus f dictus ex nomine, quem ob insigne regium virtutis priuilegium largitus est prædicto cœnobio Noualitio, quo trecentorum monachorum numerus religione præclarus assiduis Christo vacabat studijs. Decedente siquidem vita Ambulfo venerando Pastore, g consensu omnium Hugo, Caroli Magni filius, suprema in sede constituitur: [& Hugone mortuus Abbas creatur:] qui nobilitatem generis nobilioribus sublimauit meritis, quamdiu humanis rebus interfuit, verbis atque operibus subiectos digne docuit. Sed defuncto h Hugone vna omnium voce monachi prædictum Heldradum in Abbatem suum constituunt. Pulsatus autem verbis renuit, exhortatus exemplis restitit, vi vero tractus consensit. Sciebat enim vna eademque abiectione dignum, inuitatum diu resistentem, & non inuitatum sese ingerentem.

[5] Adepto ergo venerabili moderamine regiminis, quis vel quantus extiterat & nostra succumbit facundia, [vita præclare actæ finem prænoscit:] & virtutum frequentia vires ad enarrandum humanas exsuperat. Erat enim opulentia virtutum clarus, sapientiæ affluentia compertus, exuberantia benignitatis refertus, studiosi ingenij floribus ornatus, rosea castimoniæ vigilantia tutus, & vt generaliter dictum sit, quot dierum spatijs vixit, tot charismatum priuilegijs vitam ornauit. Habent siquidem hoc Sancti proprium, vt adhuc carnea grauedine oppressi, iam prȩlibare iamque gustare incipiant, quæ vel qualia gaudia recepturi sint post funera. Nam quarto die antequam lutea linquens habitacula, liber volaret ad æthera, alacri vultu & placido mentis intuitu, conuocatis ad se discipulorum cunctis, quos Christi seruitio dignanter mancipauerat, sacris exemplis docuerat, sanctioribus oraculis ad meliora speranda extulerat, etiam sui in præsentia digna supplicatione astantibus, se indicat resolui.

[5] Qui ibi gemitus, quæ lacrymæ, quotque suspiria ab eo Christo effusȩ sunt, quatenus sinistrum derelinquens iter, dextrum, quo electi ad brauium supernæ vocationis ducendi sunt, absque offendiculo teneret; & ne pars maligna inuidiæ facibus accensa, tarditates aliquas prætendere, retiaque suæ malignitatis pedibus post Dominum currentibus opponere quiuisset. Extorquebat enim affectus interioris hominis lacrymas, quas violentia dilectionis ex intimis præcordiorum visceribus fundebat. Gemebant alumni magistrum: tristabantur de præsenti Patris discessu, cuius gloriam credebant fore eximiam. Eleuatis denique ad cælum oculis, [ac pie moritur:] quo spiritus semper intentus fuerat, & parumper resumptis viribus, viaticum Dominicæ Communionis expetijt digniusque suscepit: ac sic inter discipulorum manus, lacrymas, & gemitus animam Deo reddidit. Vixit autem Beatus Heldradus sub monastica disciplina annis septem, præfuit autem triginta. Quos omnes Christianitatis titulis ornauit, excellentia sanctitatis ditauit, & culmine virtutum laudabiliter extulit. Mortuus est autem tertio Idus Martij, regnante Ludouico Lotharij filio i, & sepultus est apud Noualitium, suum dilectum Cœnobium; vbi viget miraculis, coruscat beneficijs, præstat sanitatibus, præsentatur virtutibus, præstante Domino Iesu Christo, cuius honor & gloria, virtus & excellentia viuit & regnat in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Aldradus Ferrario, Chesnæo Eldradus.

b Nullum tabulæ Geographicæ locum exprimunt, qui huic habeat affine nomen: versus Nicensem tamen Comitatum vicus est, inter Esteronem & Varum fluuios montanis cinctus iugis, vocabulo S. Petri; sub cuius inuocatione ecclesiam construxisse in sua patria, & hospitale Heldradus dicitur.

c Alias Ambulfus, VVidilonis filius a patre traditus in manus VVarnari Decani ad vicem Domni VVitgari Episcopi seu Richarij Præpositi, vt est in Instrumento ipsius traditionis in Chronico Noualitiensi.

d Hinc suspicari posset aliquis peculiarem huic monasterio & ex istis mixtam Regulam fuisse: sed credere malim ea Rhetorice dici, & S. Benedicti Regulam istic ab initio obtinuisse.

e Anno 817 nominis & Imperij socius constitutus a patre, quod tenuit vsque ad 855.

f Pagnum quondam ditissimum & regale monasterium, quod olim Aistulphus Rex ambi-dexter condiderat, vt est inChronico. Benedictus VIII in confirmatione Bremetensi cellam a Paganis dictam enumerat inter Noualitienses possessiones.

g Anno 820, vt vult Franc. Augustinus ab Ecclesia.

h Imo cæso, anno 844.

i Ab obitu Patris, anno 855 defuncti, regnum tenuit vsque ad annum 875. Imperator Italiæ dictus ad distinctionem patrui similiter Ludouici, qui Germaniæ regnum, & ante & post nepotem Italis dominantem, tenuit.

CAPVT II
Miracula in vita & post mortem patrata.

[6] Decursa vtcumque beatissimi Heldradi vita, nihil omnino de miraculis ab eo patratis attigimus, timentes ne quod minus a nobis dictum fuisset eius subtraheretur gloriæ. Nec ideo minoris apud nos creditur esse meriti, quod miraculorum multitudini proprium volumus condere librum. Multa siquidem & mira sunt quæ aut in iuuentute, aut suscepta Christi militia peregit: sed vastatione gentilium, a & inertia scriptorum obliuioni deleta, & vitiorū memoria diuulsa fore noscuntur. Sic Deus pauca de eius miraculis nostræ noluit subtrahere notitiæ, quatenus de minimis dignanter patratis ampliora intellectui pateant: cui vero pauca non sufficiunt, multa non proderunt. Aggrediar ergo & adhibebo studium ad explanandum ea, quæ relatione digna, non solum iam omnino Deo coniunctus & cælestium ciuium agminibus nexus peregit, verum etiam ea, quæ adhuc corporeo carcere clausus, Deo iuuante laudabiliter patrauit.

[7] Dum igitur B. Heldradus vitales adhuc carperet auras, & iam Noualitium, suum dilectum cœnobium, [Serpentes monachis infestos,] pio moderamine regeret, fertur iussisse ex suis in valle Brigantinense quod monachis apta debuissent ædificare habitacula. Profecti itaque discipuli iussionibus magistri sanctissimi obedientes, dicto citius iussa, vicinoque obedientiæ pede præcepta studuerunt peragere. Venientes nempe illo Fratres, aptum locum habitationibus monachorum inuenerunt: quem ornauerunt ecclesijs, construxerunt ædificijs, & ex abundantia cellarum Monasterium illum vocitarunt. Vallis siquidem illa captionibus venationum apta, piscatione omnino opulentissima, sed serpentibus oppido erat referta: quorum infestationem prædicti Fratres ferre non valentes, reuersi sunt ad Patrem, quæ fecerant quæue passi fuerant renuntiantes. [concludit,] At ille blanda eos admonitione delinitos blandioribusque verbis delibutos, paucis diebus secum retentos cœptis iubet instare operibus; pollicens se absque mora eos secuturum. Venerandus itaque vir ad locum veniens multitudinemque serpentium reperiens, virtute diuina eos in vnum congregans, ferula, quam manu tenebat, præeuntem se sequi præcipiens, & in loco modicum cauato glomeratim adducens, terminum eius meritis suffragantibus posuit, ne vsquam amplius exire debuissent designans. Ecce res mira & omni dignatione miranda. Statuitur locus, designatur exitus, obediunt serpentes homini, quem a Christo sciebant diligi: & quod seruus Dei promittit ore, hoc serpentes tenent opere.

[8] Dum vir clarus excubias noctu seruaret Angelicas, quidam mutus aduenerat ad eius sacra limina, [muto loquelam,] petens oris colloquium & linguæ solui vinculum. At eius cœnobij familia & pueri, illum fingere putantes sicque eos decipere, verbis actum minacibus & afflictum verberibus, cum iam nihil proficiunt, extra fores proijciunt. At ipse cuius conscientia erat conscia facti, & animus inardescens cupidine loquendi, se totū conuertit ad Christum, & ad Sancti tumulum veniens, corde tenus orauit, dormiuit, verba recepit, & sanitati pristinæ redditus, lætus ad propria remeauit. Eodem namque tempore Vbertus quidam nomine similiter adueniens, vtroque pede claudicans, [claudo gressum] Patrem pulsat gemitibus, & exorat singultibus vt sibi gressum conferat & sanitatem præbeat. At Vir Deo plenus, cuius mens, dum in hoc seculo vixit, misericordiæ visceribus semper redundauit, orantem cito respexit, & per somnium illi apparens sanitati pristinæ diutina membra infirmitate detenta quam citius reformauit. Talibus siquidem beneficijs multorum infirmitatibus sæpius impensis, clarus cœpit suaderi in hoc seculo, qui sole lucidior præsidebat in cælo.

[9] Eadem circa tempora venerat mulier quædam, petens auxilium ad eiusdem cœnobium: [arentibus mammis lac restituit,] nam lactis copiam dicebat sibi sublatam, peccatis exigentibus & plurimis criminibus. Quæ cum diu oraculis persisteret assiduis, visitata ab eo per somnium, iussa est ad propriam regredi domum: nam antequam stadium in itinere confecisset, plene cœpit se lac effundere, & vbera tumescere, intantum vt iam copia effusi lactis eius sinus immadesceret. Fertur adhuc miraculum inter multa præcipuum, quod non solum hominibus sed etiam pecudibus largitur beneficia quam sæpius perplurima. Paganenses b siquidem Italicæ patriæ sæpissime candelas habitudine iumentorum compaginatas eius honore ad sacra lumina eiusdem ecclesiæ deferunt. Mirum dictu! illis deprecantibus & vota sua B. Heldrado persoluentibus, iumenta domi relicta pristinæ sanitati redduntur, & vsibus dominorum salua restituuntur. c

[10] Solennitas aduenerat B. Petri maxima, ad quam puer ex abdita mutus venit prouincia, qui numquam oris proprium habuerat colloquium: qui dum ad Sancti tumulum noctu pernoctaret, præcipuum, Heldradus vir sanctissimus sibi venit per somnium, qui os eius aperiens, absoluit linguæ vinculum. Eadem circa tempora lues quædam pestifera vastans cateruas hominum, [postis reprimitur:] & cœtus animalium, ita vt per ecclesias simulque cœmeteria quinque vel octo feretra portarentur funebria: parentes ipsorum conuersi sunt ad Dominum, & Heldradi sanctissimi deposcebant suffragium, vt ab ipsis mortiferis saluarentur incommodis. Venerunt ergo quadam die vnanimes ad Heldradi ecclesiam, offerentes illi argenteam catenam munere huius necis humillime. Qui orantes respiciens, & deprecantes muniens, ab illa die deinceps redditi sunt incolumes.

[11] Cum iste Sanctus ex paternitatis debito fere quingentorum Fratrum curam gereret, omnique illi Congregationi necessaria prouideret, & sanctitate ac religione, morumque honestate omnibus se imitabilem esse ostenderet, a Creatoris tamen numquam subtraheretur aspectu; illis procul dubio Angelicis spiritibus se significabat annumerandum, [ad comitia pro pace instauranda] qui, quamuis mittantur per officia, numquam tamen separantur ab Omnipotentis visione intrinseca. Quodam igitur tempore, Diaboli instigante sæuitia, tam perniciosa tamq; lugubris in Taurinensium partibus exorta est discordia, vt vnusquisque, si latenter non poterat, aliena patenter raperet, nec Ecclesiasticis pro religione, nec mulieribus parcebatur; nec pueris innocentia, nec senibus proficiebat ætas reuerenda: tantumque hæc rabies excreuerat, vt non solum viatoribus extraneis molirentur insidias, verum etiam in affines & conciues suos easdem exercerent insidias. Potentes vero, qui inferiorum scelera reprimere debuissent, sub eisdem nefarijs pariter iacebant.

[12] Itaque pro his periculis, Episcopis, ceterisque Religiosis viris visum fuit Concilium aggregandum, d in quo per sancta decreta vt præmissum est, impij sanctarum legum regerentur moderamine, pietatis autem & iustitiæ cultores imperturbatam pacem possent agere. Igitur huic Concilio locus decernitur spatiosus & amœnus, qui iuxta Padi flumen ab incolis e Veraria nuncupatur. Porro homines ex plurimis prouincijs non tantum placuit aduocari, sed ob Dei timorem maioremque reuerentiam corpora Sanctorum ad supra dictum locum delata sunt. [adferuntur S. Heldradi Reliquiæ:] Inter alia ergo sanctorum corpora clarissimæ famæ, ad eumdem locum corpus sanctissimi deportatum est Heldradi. Fama peruolat, & tantum patronum adesse velociter cunctis adnuntiat. Ad huius ergo eximij Patris sanctissimas Reliquias dum omnes, qui aderant, magno confluerent cursu, tanta super ipsius Padi pontem se multitudo hominum ingessit, vt pons ruerit. Cumq; multi aquis immersi vitam desperarent, euenit vt quædam mulier, quæ principaliter huius Sancti ardebat amore, [mulier aquis mersa,] ipsumque S. Heldradum videndi desiderio venerat, fæmineæ naturæ fragilitate detenta sub vastis aquis spiritum exhalaret. Cumque filij ipsius per ripas fluuij matrem quærerent, & S. Heldradum querulis vlulatibus proclamarent, vestes defunctæ, quæ ex roratione vndarum inordinatæ ferebantur, eminus apparuerunt.

[13] [orantibus pro matre filijs, vitæ restituitur:] Hanc igitur filij per quinque milliaria, vsque videlicet ad eum [locum] quem indigenæ Molinas vocant, flentes secuti sunt: ibique secundum Dei voluntatem, & beati Confessoris miserationem matrem mortuam receperunt. Cumque se filij supra matris cadauer sternerent, totumque suum detrimentum sanctissimo deputarent Heldrado, dicebant: O Christi Confessor Heldrade, ad te pio venimus animo, vt bona conferres, mala prohiberes: contraria nobis dedisse cernimus, & pro bono malum, pro salute, quam petebamus, mortem contulisti: hæ certe non sunt Sanctorum retributiones. Et in his amaritudinis vocibus cadauer matris leuantes, ad Christi Confessorem reportando, sub ipso feretro, in quo sanctissimum corpus iacebat, proiecerunt. Res miranda! mulier de morte reuixit, quæ postquam a Reliquijs tacta fuit, salutem recepit integerrimam, & cum filijs suis ea qua venerat via, cum lætitia ad domum suam remeauit. O Christi vere Confessor & discipule, cuius iam in miraculorum exhibitione imitatus es vestigia. Nam sicut ille quatriduanum Lazarum fœtentem reduxit ad vitam, ita & iste mulierem sub magnis gurgitibus diu latitantem, ad vitæ pristinæ salutem restaurauit iucundam.

[14] Dum quædam mulier peregrina transiret apud burgum Noualitij, eo die, [alia festum eius violant] quo sanctissimi Patris Heldradi festum colebatur, hospitium suscepit Noualitiæ; dumque ibi ex itinere fatigata parumper resedisset, f subuculares suæ comitis consuere cœpit. At vbi eiusdem loci homines eam operantem viderunt, blanda voce & admonitione illam corripere cœperunt, vt ab incepto opere desisteret, & cum ceteris eiusdem loci tanti Patris solennitatem celebraret. Illa respondit, se & Sanctum ignorare, & eius festiuitatem non colere. Quid plura? postquam se comitantis opus peregit, ad proprium opus conuersa calceamenta sua vt reficeret accepit. Dum vero subulam, qua suere volebat, [manum vulnerat,] pugillo constringeret, cœperunt vngues palmæ vehementer affigi, ac tanta impressione coarctari, vt iam summitates manus in exteriori parte vngium instare viderentur. De quorum vulneratione sanguine decurrente, voces in excelso cœpit emittere, & cum magno clamore & timore eius, quem paullo ante audacter contempserat, exclamare. Quo viso miraculo omnes qui ad videndam mulierem confluxerant, [eamq; pœnitens sanam recipit:] cœperunt Dominum glorificare & beatissimum Heldradum exorare. Concilio autem communicato, quid de ea facere deberent, ad Ecclesiam B. Heldradi, quæ non multum aberat, illam detulerunt, & vt eius misereretur, omnes æqualiter lacrymabilibus vocibus deprecari [cœperunt.] Ipsorum exaudita est oratio: nam dolor fugatur, palma extenditur, carneque stigmata omnia replente ad tantam mulier illa erecta est incolumitatem, vt tantum cicatricibus apparentibus in ipsa maior sanitas esse videretur. Quæ peracta gratiarum actione hoc voto se constrinxit, se annuatim vita comite ipsius Sancti ecclesiam visitaturam.

[15] [surdus mutusq; curatur.] Aliud quoque miraculum referendum putamus. In solennitate paschali dum quidam puer indigne sumpsisset Sacramentum Dominicum; foras in agros egressus est, qui sensum amisit & memoriam, & quasi brutum animal factus, domum deductus est. Parentes eius cum ab eo diligenter inquirerent, qualiter hoc sibi accidisset, audiendi loquendique officio eum frustratum agnouerunt. Sed quia Heldradi iam diuulgabatur longe fama, ad eius ecclesiam puerum deduxerunt; ibique cum parentes paterno affectu preces effunderent, eum interius exteriusque plene reformatum receperunt.

[Annotata]

a Saracenorum circa annum. 920.

b Nomen habet a Brigantio, Virgantia Ammiano, hodie Brianzon, celebri in Delphinatu Vrbe ad Durantium fluuium, Leucis a Noualitio orto circiter.

c Rectius forte pagenses, vox eo seculo frequens pro cuiuscumque regionis seu pagi incolis: vide Vossium de Vitijs serm l. 3 cap. 31. nunc solos ruricolas sic nominant Franci atque Hispani Paysans, Paysanos. Teutones Lants-lieden: at Itali contadinos dicunt; Comitatus titulo plerique in Italia pagi olim insigniebantur

d Meminit Vghellus Concilij a Gezzone Taurinensi Episcopo celebrati initio seculi XI, & controuersia circa Noualitiensis Abbatiæ collationem ab eodem compositæ anno MVIII. Sed illud sub Gezzone Concilium solum videtur diœcesanum fuisse: istud autem de quo hic Prouinciale ex tota Lombardia collectum, vt patet ex loco.

e Ferraria, plus quam ducentis sexaginta milliaribus Taurino dissita versus Adriaticum mare.

f Rectius subtulares vide Vossium l. 3 cap. 51, seu sutulares quasi subtalares: quod Franci in souliers contraxerunt.

CAPVT III
Alia miracula.

[16] Cum eorum, quæ in sancta leguntur Ecclesia, duo scriptoribus sint proposita, vt videlicet de appositis mendacium, & de subtractis diuinum timeant incurrere iudicium; de huius Sancti miraculis vt superflua apponere vitamus, ita & quæ eum indubitanter fecisse scimus, nullo modo occultamus. Fertur in Gallia, [Mens sana furioso redditur:] cum quidam nobilis septem filios strenuissimæ iuuentutis habuisset, mortua eorum matre, aliam sibi vxorem adsciuisse. Sed quia solent priuignis nouercæ insidiari, talem dicitur filijs septem viri sui dedisse potionem, vt omnes in insaniam verterentur: alijs autem per diuersa mundi climata oberrantibus, vnum eorum diuina pietas ad. B. Heldradum direxit. Dum vero monachi eum lubrice incedentem, vestes scindentem, alios percutientem, sibi ipsi non parcentem vidissent, eius infelicitate commoti, in ecclesia ipsius Heldradi clauserunt, & altera die incolumem receperunt.

[17] Nobis quoque in huius sanctissimi Patris gestorum memorabilium descriptione instantibus, memoriæ nostræ occurrit, quod, cum corpus eius propter necessarias causas ad Concilium in Burgundia adunatum, deportatum fuisset, in loco, qui Aqua-bella a dicitur, claudum vtroque pede obuiam habuit. Quem cum omnis populus suppliciter exoraret, vt ibi diuinam suam virtutem dignaretur ostendere, quantæ misericordiȩ fuerit iste Sanctus, [claudus erigitur:] patratum ostendit miraculum. Nam statim sanus factus est, & supra pedes suos rectus stetit, & robusto gressu corpus B. Heldradi secutus est. Rursus cum quidam Sacerdos Corporis & Sanguinis Domini indigne tractasset Sacramenta, manus totiusque brachij incurrit debilitatem. Qui ad B. Heldradum veniens, eius, quȩ sine pretio dabatur, medicinam expetijt, & postquam sua vota persoluit, & Domino se honestissime seruiturum ante ipsius Confessoris altare obligauit, plenariæ restitutus est sanitati.

[18] Iterum cum cuidam pauperi, ad vitæ suæ solamen, diuina pietas vnicum tribuisset filium, [moribundus seruatur,] infirmari cœpit: tandemque morborum crescente molestia, ad tantam puer ille perductus est ægritudinem, vt iam vita eum destituente omnem morientium similitudinem ostenderet. Iam vero cum spiritus, vt egrederetur, in pectore tantum palpitaret, pater eius miserabiliter deflens filium, ad sancti Confessoris peruenit ecclesiam: vbi postquam diutissime orauit, puerum, quem iam credebat sepultum, suæ senectutis in longa tempora suscepit solatium. Dum quidam iuuenis de sessorio indiscrete surrexisset, cuiusdam obstaculo se infra supercilium læsit. Qua exorta occasione sanguis se circa oculum conglomerando in faciem versus est. [oculus amissus restauratur:] Sed cum ex sanie vermes scaturientes non solum oculum verum etiam cerebrum tenebrare niterentur, nullaque posset medicorum medicari peritia, ad sanctum cucurrit Heldradum: cuius basilicam ingressus, tantum illico sensit beneficium, vt vermes a capite procedentes cum magno impetu partem sternerent pauimenti: concauitatem vero illam, quam paullo ante vermes repleuerant, vicina caro repleuit, ita vt paullo post nullum in illo appareret illius infirmitatis vestigium.

[19] Quædam mulier beatissimi Heldradi ecclesiam temere intrare præsumpsit: [peccatrix a templi ingressu arcetur:] [sed quia] oratio eius erat execrabilis, a ianua ipsius basilicæ repulsa, minime intrare potuit. Quare ad se conuersa, suorumq; scelerum conscia, hanc pro suis peccatis repulsionem se passam esse præmeditata est. Velociter ergo cursum arripiens, quemdam religiosum adiuit monachum; in cuius aure omnia sua peccata confessa, per veram Confessionem cordisque contritionem veterum peccatorum sarcina deposita, in basilica quasi in honestissimo Christi thalamo recepta est. Fuit iuuenis quidam in eo vico, qui [est] ad radicem montis, supra quem Ecclesia sancti Archangeli Michaëlis digno honore sita est, qui creberrimis febribus ita vexabatur, vt vel æstate vel hyeme nullum haberet relaxationis remedium. Cum autem assidua febris eum incessanter maceraret, [phthisi contabescens iuuenu,] itaq; eum attriuisset, vt omnibus toris euacuatis, iuuenili eum vigore penitus despoliarit, in alio diuturnæ passionis cecidit languore, in quo nec lecto volui poterat, nisi alieno frueretur auxilio; nec ad aliquid degustandum propriæ manus vtebatur officio. Hic dum mirabilia B. Heldradi audiuit, aures patris sui supplicibus pulsare precibus cœpit, vt ad tanti patroni basilicam se iam deferret exanimem: licet enim salus desperabilis videretur, sanctissimo tamen Heldrado volebat occurrere.

[20] Pater vero cernens eum præ longissimi languoris tædio cunctis onerosum & molestum, deuote ad cælum palmas extendens, ad Dominum preces effudit pijssimas, vt saltem, cui viuendi non concedebatur facultas, moriendi adesset libertas. His dictis corpus filij iam ex maxima parte præmortuum plaustro supponit, [Noualitium aduebitur,] bubusque ad deducendum coniunctis profecti sunt. Cumque ad eum locum, qui Vallis-stationis dicitur, peruenissent, ecclesia S. Heldradi, quæ in summitate rupis posita longum præbet viatoribus aspectum, illis apparuit. Iterumque ȩger resupinus plaustro, quænam hæc essent ædificia [cum] curiose inquireret a comitantibus, hanc esse B. Heldradi Domum, quam pro salute petebat, audiuit. Qua responsione nimium lætificatus, eos cœpit rogare, vt ad terram eum deponentes solum osculari, & ad illum pijssimum Sanctum, cuius iam basilicam a longe cerneret, orationum legationem præmittere sinerent. Quod dictum (quia sæpius pro suis necessitatibus eum deposuissent) grauiter ferentes, [eoq; eminus viso,] ab huiusmodi petitione duris prohibuere responsis: asperioribus vero stimulationibus boues vlcerantes velocius carpebant iter.

[21] Cumque debilis ille vidisset eos contra suam voluntatem obduratos, eo quo poterat nisu, quia aliter descendere nequibat ruinam sibi molitus est. Cum autem de vehiculo rueret, eum terra leniter suscepit, vt putares B. Heldradum proprijs illum excepisse vlnis. Postquam ille, vt optauerat, solo prostratus iacuit, atque in interiori suo Dauidicum decantauit versicuculum, Adhæsit pauimento anima mea, viuifica me secundum verbum tuum; etiam voce altiori edidit orationem: Omnipotens Deus cuius coeternum filium terris visibiliter apparuisse, cȩcos illuminasse, [eijcitur ex plaustro,] leprosos mundasse, paralyticos curasse audiuimus & fideliter credimus; quique per beatum eius discipulum Heldradum hæc eadem miracula nostris quoque temporibus renouare voluisti: Mihi etiam obsecro vt vel animam meam de hoc laborioso carcere ad te reducas, vel si placet sanitate per beati Confessoris tui Heldradi interuentum concessa, officium viuendi experiri valeam. [Ps. 18, 25]

[22] Qua completa oratione, se timide super cubitos ac manuum articulos cœpit subleuare, paullatimq; se distendendo per omnia tandem membra erectus, firme cœpit stare pedibus. Ipse autem subito stupefactus miraculo, cuncta quæ cernebat, in somnijs & non in veritate rei esse credebat. Sed dum plenum membris sensit instare vigorem, [& sanitatem recipit] gressum tentando, virilem cernentibus exhibuit ambulationem, ita vt horum dux existeret, quos paullo ante portitores & sui itineris ductores habuerat. Itaque eum vsque ad S. Heldradi tumbam sequentes, dignis Dominum inuocauere vocibus, qui tantum suis seculis voluit concedere patronum. Post aliquod vero tempus, mortuis parentibus suis absque liberis alijs, constitutus est hæres. Coëgerunt ergo eum propinqui sui atque vicini vxorem ducere: [idem ducta vxore contractus fit:] at ille tanti patris sanctitatem offendere metuens, primo renuit, illisque importune exigentibus acquieuit, credidit, vxoremque duxit. Ea ipsa nocte, qua vxorem suam cognouit, ita curuus factus est, vt non nisi supinus cælum respicere posset, ita quod vsque ad extremum sui exitus diem desperata medela curuus permansit, annua tamen reuolutione ipsius ecclesiæ limina frequentare non destitit.

[23] Quia vero huius Sancti tantum sunt numerosa memorabilia vt nullatenus nostro possint explicari sermone, ad ea tantum scribenda nos coarctauimus, quæ ex nouitate temporum per se manifesta, antiquitate non potuerunt deleri, nec quilibet vlla præsumptione valuit inficiari. [serpens in os pueri dormientis ingressus,] Dum ergo quidam paterfamilias puerum haberet suo iuri subditum, eum in montem Cinitium ad oues pascendas direxit, vbi illum, dum oues pascerentur, cum quibusdam alijs pueris accidit ad calorem solis obdormisse. Cumque iuxta illum dormientem serpens per arbusta oberraret, eumque aperto ore, vt plures faciunt, stertere aspexisset; dulcedine lactis, quo ipse potatus erat, allicitus, mox in eius os ingressus, vsque in vētrem dilapsus est. Factum est autem cum quidam illorum post somnū euigilasset, & in eius ore summitatem caudæ adhuc restantem vidisset, terribili exclamans hiatu, socios suos cum impetu exurgere fecit: e somnis vero expergefacti, videntes quod acciderat, miserabile monstrum illud, iniqua peste grauidum, toruo vultu præ intrinseco dolore cunctos aspicientem, ad matrem vsque deduxerunt. Quæ primum (vt matrum est) dilaniata multumque confusa, ad gloriosissimum Christi Confessorem perduxit Heldradum. [ad sepulcrū eiicitur,] Itaque super pauimentum orando diu fatigati, dormire cœperunt. Post aliquod vero tēporis, ea hora, qua monachi e dormitione surgentes Primam pulsare soliti sunt, mater euigilans, ante eius os sanguine tabeque inuolutum, colubrinoque more circulatum prospexit serpentem. Veloci ergo festinatione consurgens, raptum puerum ad monachos deduxit. Illi autem ad ecclesiam supradicti Confessoris venientes, pestemque diabolicam eijcientes, grates non modicas Deo & gloriosissimo eius Confessori Heldrado pro suis sæpissimis beneficijs reddiderunt. In quo facto beatissimus Pater Heldradus sanctorum Apostolorum videtur meruisse consortium, quibus dictum est serpentes fugate, Dæmones eijcite.

[24] Alio quoque tempore aliud in supradicto monasterio accidit miraculum, [sacrilega præsumptio] nihilo minus stupendum imminente solennitate B. Petri, quȩ a finitimis populis publicis foris annua agitur deuotione. Ob frequentiam itaque populi custodibus per ecclesias deputatis, vnus de ipsius monasterij clientibus ad B. Heldradi oratorium accedens b, cymbolam a custode petijt, sed non impetrauit. Instinctu igitur diaboli custode nesciente cymbolam de altari furtiua temeritate capere præsumpsit, sed quod custodi infirmis oculis non patuit, superni oculos inspectoris non latuit. Gaudebat stolidus de clandestina actione; paullo post acriter feriendus ex diuina vltione. [punitur,] Lætabundus ad nundinas egressus, cingulum mercatus, ligauit tibiam, & subito in terram corruens, verso poplite ad genu & planta ad pectus, factus est tamquam mortuus. Mirandis miranda succedunt. In supra dicto miraculo fidelis puer erectus est, ex summa fidei deuotione: in isto vero infidelis terribiliter est prostratus ex furtiua prȩsumptione. Stupebant omnes vehementer miserum hominem, [& ad sepulcrum remittitur:] quidpiam commisisse astruentes vnde superni iram iudicis promeruisset. At vbi ille paullulum respirauit, quid commiserat detexit. Tulit igitur eum populus, reportantes ad beati viri sepulcrum, & profusis pro eo in oratione lacrymis receptus est pristinæ sanitati, & omnes qui audierant & viderant, glorificabant Dominum, Heldradum famulum suum magnificantem, qui ad correptionem aliorum, domesticum suum de sua ecclesia illo modo præsumentem, terribiliter percusserat, percutiendo correxerat, [Hierosolymis reuertentes,] corrigendo misericorditer sanauerat.

[25] Neque illud silentio prætereundum credimus, quod Dei seruus Heldradus in mari naufragantibus portum salutis aperuit. Post captam vrbem Ierosolymam c & famosissimum templum ex agone christiano Christianæ religioni reseruatum, quidam Italiæ indigenæ inde cum gaudio remeantes ad suas colonias alacriter redire festinabant. Cumque post aliquot dies prosperis successibus sulcantes maria, feliciter nauigassent, stantibus ventis contrarijs tempestas valida subito est exorta, ita vt periclitarentur: at vero nautȩ maris periti, funes prȩcidētes, remissis velis maloque deposito, trāquillius remigare sperabant. Sane procellis eos vrgentibus nec sic quidē tempestas remittebatur, imo cōualescens & vehementius eos vrgens, vndis alternantibus aliquando super fluctus, quandoque pessum deferebantur, plerumque etiam immensis operiebātur fluctibus, ex impulsu ventorum & vi maris naui pene dissoluta: At illi, sicut est mos naufragantium, sarcinas in mari iactantes, alleuiabant nauem: sed & B. Nicolaum, qui, quasi ex debito naufragantibus opem ferre solet, more solito inuocantes nullo modo liberabantur.

[26] [nuocato sancto naufragium euadunt:] Comitabatur eos nauis alia, quæ in oculis omnium ita submersa est, vt ne vnus quidem residuus saluaretur. Vnde timore horribili perculsi non dabant vltra operam, sed relictis omnibus nauis armamentis, ad quem finem deuenirent, spectabant. Cumque iam de vita desperarent, quidam ex ipsis periclitantibus, cui B. Heldradus ex auditu solo innotuerat, manus silentio innuens innuebat eis, vt ipsum beatum Heldradum inuocarent. Illi siquidem renuebant, quia de eo nec etiam verbum audierant. Verumtamen ille admirandum sanctitatis virum multisque virtutibus clarum eis exponens, multa suasione multisque apud eos obtinuit precibus, vt eum inuocarent. Exclamantes igitur homines vna voce dixerunt: O B. Heldrade, succurre nobis miseris, in supremo vitæ fine positis: statimque aura gratissima datur, aëris serenitas reformatur, tempestas valida sedatur, mare inquietum pacatur: itaque prosperis vsi velis felici cursu ad propria cum iucunditate remearunt.

[27] His ipsis diebus quidā clientulus sæpe dicti Cœnobij Nouælucis superuenit, [vt ex iurate teste auctor cognouit.] & ab ore illius hæc eadē cum multa attestatione cognouit, ex cuius nos ore [quæ in] præsentia Domini venerabilis Guilielmi d Bremetensis, & fratrum ibi Domino seruientium iurauit, assertione audita descripsimus. Sed ne hoc alicui forsitan impossibile videatur, cum sit Deus mirabilis in Sanctis suis, & mirabilia gloriosius operetur in minimis; omnia quæcumque voluit fecit Dominus in cælo & in terra, in mari & in omnibus abyssis, & omnis tribus & linguæ seruiunt ei, & venti & mare illi obediunt, cuius regnum & imperium sine fine manet in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Videtur indicari concilium Bellouacense, vulgo Beauuais, celebratum anno 1114: quem generalem Gallicanæ Ecclesiæ conuentum vocat Sugerius in Vita Ludouici Crassi, in quo coram Conone Legato Apostolico actum de inuestituris laicorum, & contra Thomam de Marla, ecclesias & monasteria vexantem. At quomodo in Burgundia Bellouacum? Quia per Burgundiam ex Italia venientibus Bellouacum adeundum est in Picardiæ finibus, quæ & ipsa fortassis Burgundiæ latius sumptæ ab externis accensebatur: & habebant Noualitienses multas in Gallia possessiones, quæ eos compellebanteodem venire.

b Rectius symbolam, quæ Plauto est cœna communi sumptu collata; hic vero accipitur pro rei cuniscumque esculentæ oblatione, super altare fieri solita a tenuioris fortunæ fidelibus.

c Anno 1099.

d Vide quæ diximus in Commentario circa finem.

DE S. KENNOCHA VIRGINE IN SCOTIA.

CIRCA AN. MVII

[Commentarius]

Kennocha, Virgo in Scotia (S.)

BHL Number: 4643

[1] In Breuiario Scotico Ecclesiæ Aberdonensis memoratur S. Kennocha Virgo cum hoc elogio: Venerabilis Christi sponse & Deo dicatæ Virginis Kennochæ in ecclesia Dei solennitatem honorificentia debita celebrare conuenit, & dignis cum laudibus inter alias Sanctorum festiuitates annis singulis colendam ipsius, [S. Kennocha colēda quotannis,] dum viueret, virtutes eximiæ compellunt: prout in præsentiarum fidelium Christianorum crebra deuotio, eamdem benigne & deuote venerantium, signaque & miracula diuina operante virtute palam emissa, [miraculis clara:] persuadent & inducunt. Ad eius namque tumulum deuote accedentibus, non raro inde fiunt morborum sanitates. Sed superior vitæ eius integritas, sancta, & Deo placabilis, atque hominibus grata & acceptabilis, hanc nunc in cælis coronatam edocet, prædicat & fatetur, ac gesta ipsa egregia sese demonstrant. Erat namque ex egregio Scotorum sanguine genita, [omnibus virtutibus exornata:] corpore casta, facie venusta, & decora nimis forma spectabilis; verecunda, mansueta, modesta, pudica & pia, atque præ ceteris illius patriæ virginibus amabilis: & ita de omni morum virtute vt nihil supra, nobilibus & seculi Principibus prȩcipue & vnice instructa dicebatur; intantum quod diuersi nobiles eam a parentibus in matrimonium ducendam petebant, [nuptias spernit,] & efficaciter desiderabant. Ipsa autem his omnibus spretis, Iesum Christum & hunc crucifixum, in sponsum habere affirmauit, & illi soli seruiendum prædicauit. Quid plura? A parentibus persuasa nulla mūdi blandimenta, nullaq; eius aduersitas, nulla denique tribulatio a cælestis patriȩ amore eam retrahere valuerunt. [plurima aduersa patitur ob Christi fidem,] Et rursus fame, penuria, exilio, relegatione, malorum persecutione, & quod superest in morte minatione, vt idololatriā coleret instigata, a feruentissimo Christi amore, quem pro sponso perpetuo super omnia delegit, euelli, remoueri seu auerti non potuit: sed tamquam armata virtutum potentibus cateruis, immobilis permansit & perseuerauit. Hȩc Beata Kenoca, Virgo intacta mente & corpore, pretiosam margaritam minutissimis eleëmosynis comparauit in cælo; [in exilium relegatur.] & quia non abundauit diuitijs a parentibus relegata, seipsam [velut aurum] examinatum ieiunijs, vigilijs & orationibus ad eam redimendam in promptu dedit & exhibuit; & ita vitia carnis & ipsius maculas virtutibus domuit & subiugando fugauit, quod in ea nullum habitandi locum haberent. Et quoniam pro cælestis regni amore terrenam potentiam dereliquit, regalis matrimonium tori spernendo, spontaneȩ paupertati seipsam contulit. Quare procul dubio quia terreni Regis connubium contempsit, sponsa facta est Regis æterni, cum eodem & Angelis regnans in cælo, & in mundo cum eodē requiritur. Dignum namque ideo est vt qui temporalem in hoc mundo Virginem quampiam debitis veneramur honoribus, multo magis hanc Deo gratam & Virginem sanctam atque gloriosam Kennocam deuotis supplicemus precibus, vt nos suo exemplo in Christi nomine congregatos, ipsius meritis in futuro iudicio Deo reddat acceptos. Sed B. Kennoca in sancta senectute, [moritur.] dierum numero plena, Angelis aspicientibus, æthereos penetrauit cælos, & in Ecclesia S. Kennocæ, nuncupata Kyle, hactenus magna in veneratione habetur & colitur. Hactenus Martyrologium Aberdonense.

[2] [nomen in Martyrologijs,] Meminerunt eiusdem hoc die Laherius in Menologio Virginum: Hermannus Greuen in suis ad Vsuardum additionibus Keuocam nominat, & Dempsterus in Menologio Scotio, sed errore typographico, Kenneir scripsit in Indice vero Kennotham. Errorem descripserūt Ferrarius & Arturus a Monasterio in Gynæceo sacro. Camerarius citato etiam Breuiario Aberdonensi, refert eam X Martij addito hoc elogio. Hoc eodem etiam die S. Kennocha Virgo in Coila Scotiæ prouincia celebris, [& 10 Martij cum elogis.] vtpote quæ propagandæ disciplinæ religiosæ & monasticæ apud Collensium Virginum monasteria studio flagrauit maximo: cui etia magna vitȩ accedebat puritas, & erga pauperes & orphanos tenerrima animi affectio: nec defuere varia, quibus Christus sponsam suam ornaret, miracula: vnde & varias huic Virgini in Orientali etiam Scotiæ tractu cernere est dicatas ecclesias, & Glascua non procul extat vna. Migrasse fertur ad Christum sub annum Christi millesimum septimum, Malcolmo secundo Rege Scotis imperante. Extat precatio peruetusta, qua S. Kennochæ patrocinium Scoti implorare consueuere. Deus amator castitatis & auctor, S. Kennochæ Virginis tuæ precibus, mentis & corporis eam nobis tribue puritatem, per quam æternam valeamus euadere corruptionem. Per Dominum &c.

DE B. ERICO SIVE HENRICO PERVSII IN ITALIA.

ANNO MCCCCXV

Synopsis historica.

Ericus sive Henricus, Perusii in Italia (B.)

[1] Parochialis in vrbe Perusina ecclesia est, vicina ei portæ, quæ a S. Susanna nomen habet; titulo D. Andreæ insignis, & sacro B. Erici deposito; [B. Erici patria incerta,] cuius ibidem nota ac publica veneratio, quamuis non vt Sancti ab Sede Apostolica Canonizati. De huius vita quam sunt incerta omnia, quæ Ordinis Minorum scriptores incertißimis superstruunt coniecturis, tam est econtra certa mors pie istic obita, & mortem secuta populi publica de eius sanctitate opinio, ex ijs documentis, quæ a Conuentus Perusini Guardiano collecta anno MDCXXXIX, atque ad R. P. Lucam VVaddinghum, scriptorem Annalium Ordinis sui transmissa, nobis Romæ describenda exhibuit dignißimus illius successor R. P. Franciscus Haroldus: inter quæ fide dignißima est relatio Anonymi Franciscani, hausta ex fonte, nullis dum hominum pie curiosorum coniecturis, vt apparet, infecto: cuius hæc ex Italico verba Latine reddita.

[2] [Mors Perusij obita,] In quodam senioris Patris nostri manuscripto libro, Conuentus nostri Montis-Morcini, hæc consignata reperitur memoria. Hoc anno millesimo quadringentesimo decimo quinto, Perusium aduenit peregrinus, eremitico in habitu deuotissimus; atque ad Hospitale extra portam S. Susannæ admissus in morbum incidit, & paucos intra dies vitam commutauit cum morte. Nomē ei Erricus fuisse, patuit ex quibusdam scripturis apud eum repertis; crediturq; fuisse magnus aliquis e Germania Princeps. Caput eius ostēditur festo S. Andreȩ, & magna per eum Deus operatus est miracula; vt ex scriptura authentica comprobatur. Has Scripturas, easque, quæ apud demortuum repertæ sunt, in vrbis Archiuium esse translatas, ibique post quinquennium in illius incendio perijsse, primus VVadingus asseruit. Ad miracula haud dubie pertinet quod Marcus Vlysipponensis lib. 1 cap. 31 affirmat. In eius obitu campanas ecclesiæ vicinioris, quæ S. Andreæ erat, [cultus ibidem,] nullo trahente, sonuisse; ideoque Episcopum re perspecta vna cum Clero vniuerso accurisse, atque in prædicto templo honorifice condidisse corpus miraculis clarum.

[3] Post hæc ex eodem Marco addit VVadinghus: Sigismundus Imperator post aliquot annos Romam veniens (anno scilicet MCCCCXXXIII Coronationis caussa) dum Perusio transiret, atque hæc audiret, templum subijt, sepulcrum osculatus Reliquias adorauit, seque sancti viri meritorum rogauit fieri participem. [& Reliquiarum ornatus] Quæ huius sepulcri tum forma, quis ornatus fuerit, nemo explicat. Nullum vel exiguum admodum fuisse colligitur ex eo quod in Tabulis publicis consignatum reperitur anno MDIV; quando die XVI Iunij Rector & Parochiani prædictæ ecclesiæ, rogauerunt Magistratum, Priores & Camerarios Vrbis Perusinæ, vt, pro fiendo vno tabernaculo & in eo reponendo corpus B. Erigi, necessariam pecuniæ summam conferrent: quam in rem decreto condito facile consensere Priores & Camerarij, pro conseruatione tanti boni & doni quod in nostra ciuitate habemus, vt inquiunt, tertio B. Erigi nomen repetentes; quem Pompeius Pelinus cum in sua Historia Perusina l. 2. p. 3. ad annum 1504. Nobilem Anglum fuisse dicit, satis indicat nihil de eo certi cognitum haberi potuisse ad sua vsque tempora, post quæ renouata est Arca, versibusque inscripta, [vnde putetur Regis Daniæ filius;] quibus trium regnorum hæres fuisse dicitur.

[4] Scilicet cum capiti defuncti, ex præconcepta de illius nobilitate opinione, imposita esset corona ferrea, & nonnulli dubie loquerentur de morte Olaui, filij Margaritæ & Haquini, Sueciæ, Daniæ, Noruegiæ hæredis; ac ne illius quidem, qui se Olauum esse mentiebatur, exustione omnino deleta fuisset e quorumdam animis opinio credula, quod adhuc viueret flammis subductus aut ipse aut eius frater aliquis (quem tamen nullum Olauus legitur habuisse) satis hoc esse fundamenti crediderunt, vt certam huic peregrino patriam & conditionem inuenisse viderentur, atque alijs pari simplicitate persuaderent. Videri potest VVaddinghus hæc disputans contra Erpoldum, Pontanum, Krantzium pro sui Ordinis scriptoribus, & constanti, vt ait perpetua firmaque totius Perusini traditione: quæ quam parum firmiter dici poßit constans atque perpetua, ex ante dictis liquet; magis autem ex depositione testium & informatione per Episcopum facta annis non plusquam triginta, post quam ista cœpissent a Franciscanis venditari: prout ex Guardiani Perusini rescripto comperimus, cuius hæc sunt verba.

[5] [testes auditi de eius corpore anno 1594:] In Dei nomine Amen. Anno Domini MDCXXXIX, die vero III Ianuarij. Ego Fr. Ægidius de Perusio, Ordinis Minorum Regularium de Obseruantia, ad præsens Guardianus S. Francisci montis Perusij, fidem facio, me reperisse in libro Visitationum Perillustris ac Reuerendissimi Domini Neapoleonis Comitoli, olim huius ciuitatis Perugiæ Episcopi, quod idem Perillustris ac Reuerendissimus anno MDXCIV, & die XX Aprilis, visitauit ecclesiā Parochialem in porta S. Susannæ prope muros ciuitatis, in qua post visitationem sanctissimæ Eucharistiæ & Altarium, visitauit etiam corpus B. Henrici, prout apparet in supradicto libro in folio 298 & 299… & super idem corpus duxit informationes capiendas, & tunc examinauit infrascriptos testes, quorum nomina eorum dicta sunt, videlicet:

D. Ioannes Baptista, Rector supradictus, coram Illustrissimo ac Reuerendissimo D. Episcopo in dicta ecclesia parochiali constitutus, medio iuramento, ætatis &c. ad opportunas illius interrogationes, vt infra &c. videlicet: se esse nunc ætatis annorum sexaginta sex: & alias, dum esset puer, se vidisse corpus B. Henrici cum barba alba oblonga & cum conchis marinis, coronaque & quodam baculo,

[6] Andreas Sāctes de Brunis, de Perugia, Porte S. Susannæ; ætatis, vt asseruit, annorū quinquaginta quinq; per medium iuramentum, tactisque &c. interrogatus dixit; se vidisse dictum Corpus, quod olim retinebatur super altare, & recordatur de barba coloris albi.

Ceterum de hoc ipso informationem capi iussit a Domino Pompeio Pellino: & videtur qualiter sit etiam decretum a Visitatore Apostolico de informatione capienda. Ante dictum decretum non habebatur notitia, quod aliquid esset de eo repertum.

Deinde interrogatus est supra prȩdicta D. Vincentius Grisaldus, Ecclesiæ Cathedralis Perusiæ Canonicus; qui dixit, audiuisse ab eius matre, qui dicebat, pluries vidisse corpus supradictum, cui tamen affirmauit defuisse partem naris.

In quodam veteri Missali, in sacristia supradicta reperto, impresso de anno MCCCCXCIX, [antiquus cultus:] in Kalendario ad mensem Martij, in margine dicti Missalis sub die XIII Martij, annotatum reperitur cum litteris manuscriptis, hoc videlicet: in die S. Evlaliæ virg. quæ verba sunt impressa, & postea manu-scripta. Et B. Henrici cvivs corpvs est in hac ecclesia.

[7] Asseruit Rector prædictus quod Reuerendissimus Dominus Vincētius Herculanus, [corpus circa an. 1570 delatum in sacristiam,] Episcopus Perusinus mandauit sibi hoc Corpus in capsa collocatum, & supra altari maiori reseruatum, & de mandato Visitatoris Apostolici ex eo leuatum, & positum in sacristia a dextris altaris prædicti collocari, sicut hodie ibi collocatum cernitur: quodque Reuerendissimus Dominus Herculanus, postea concessit ibi depingi corpus ipsius. Hactenus Actorum ipsißima verba a Guardiano Perusino fidelißime excepta ex publicis monumentis, in quibus nec alijs vllis vel minima mentio aut tituli Regij aut tertij Ordinis S. Francisci: Visitator autem Apostolicus, de quo Rector ecclesiæ prædictæ meminit, Episcopus Calliensis fuit; vt alibi idem Guardianus testatur; Paulus Marius de Ruuere scilicet, a Pio V ad Vmbriam ordinandam destinatus, vt est in Italia sacra Ferdinandi Vghelli: Vincentius autem Herculanus, qui referri ad ecclesiam, eo quo diximus loco, [post decennium in ecclesiam refertur,] sanctum corpus mandauit, ex Sarnensi Episcopatu primum traductus Imolam, inde ad Perusinam Cathedram promouetur, anno MDLXXIX, vt auctor est idem Vghellus to. 1. Italiæ sacræ, & intra septennium e viuis disceßit anno MDLXXXVI, vt ex eodem Vghello constat, quamuis epitaphium mendose impressum V annis destituatur.

[8] A sacristia igitur, ad quam Visitator iusserat corpus auferri circa annum, vt idem Guardianus scribit, MDLXX, relatum illud ad ecclesiam est post decem aut plures annos, ex eoque tempore ad dextram altaris præcipui requiescit, camerato pariete, vt ait VVaddingus ad an. 1415: quin & in ipso altari, vbi prius corpus steterat, [& imago pingitur:] fuisse locatam imaginem eam, quæ nunc cernitur, scribit Guardianus præfatus: quod ex supra allegatis verbis, postea concessit ibi depingi corpus ipsius, sane perquam ambiguum est; nam ibi, etiam intelligi potest de dextro altaris latere: vbi vt Cæsar Crispoltus ait lib. 1 cap. 16 Perusiæ Augustæ, impressæ anno 1648 asseruatur corpus, rubro inuolutum panno, intra ligneam grandem capsam non ineleganter pictam: vbi & eiusdem Sancti imago expressa videtur. An in tabula suora depositum ad parietem appensa, non explicat: explicat: & caussa dubitandi est quod loculo sacra ossa continenti obducta sit, vt ait VVaddinghus, vbi supra, ad modum armarij exterior custodia, cui a parte superiori adpicta est imago corporis inclusi cum circumductis capiti radijs, sanctitatis indicijs, vnico hoc carmine subscripto.

Henrici hic corpus: spiritus ante Deum.

Cum autem nec ipse VVaddingus nec alius quisquam duplicis imaginis meminerit: [quæ eadem forte, nunc seruit operiendæ capsæ,] non de nihilo suspicari possumus eam tabulam, cuius pingendæ facultatem Episcopus Herculanus concessit, quæque vel in altari loco corporis, vel iuxta altare supra idem corpus aliquando spectabatur, conuersam esse in tectum seu partem superiorem custodiæ vel armarij prædicti: cuius ostio aperto, sicut idem VVaddingus prosequitur, vt corpus videatur, dimittitur tabula anterior arcæ, in qua seruatur: atque in hac tabula ex parte interiori (scilicet dum suis nexibus reliquæ capsæ cohæret, [imerius versus aliquos habenti.] sed exteriori dum dimittitur) inscripti sunt aureo charactere hi versus:

Qui potuit cælum precibus contingere sacris,
      Qui potuit Latij regna tenere tria:
Qui iam paupertatis amator, cultor & vrbis
      Istius, veniens huc, peregrinus obit.
Quique iter ad cælum demonstrat, quique salutis,
      Qui nunc ætherea det regione frui.

[9] In quibus Datiam scribendam fuisse pro Latio monuit is, [Præsens Corporis status:] qui oculata fide Romam accurate transmisit omnia, & errorē pictoris imperitiæ tribuit: censet autem, anno 1639 scribens, omnia ante annos circiter octoginta picta & scripta, in eoque quarta minimum temporis parte decipitur, vt constat ex anno ordinati Herculani: pergit vero narrare quomodo corpus inspexerit libatum ab ijs, qui religionis ergo quædam ex carne frustula videbantur abstulisse: caput vero, a reliquo resectum cadauere, eidem appositum, cuius multum consumpta caro velo operiatur, addita corona ferrea antiquissima, & valde æruginosa ac male habita. Addit Guardianus, a quo superius prolata documenta collecta sunt, in eadem capsa præter sacrum corpus corollam ipsius precatoriam esse, duas conchulas peregrini indicia, scipionem, & vasculum viatori aptum ad potum, quæ omnia cum veneratione seruantur: & baculus quidem mensuram corporis illius æquans longus est, inquit, palmos omnino septem: caro autem corporis, instar bubulæ maceratæ, in filamenta deducitur, si quid auferre tentes: supra capsam denique atque ad pedem prædictæ imaginis multa sunt votiua anathemata, testimonia gratiarum per eius merita impetratarum, atque inter hæc moderna nonnulla.

[10] Hæc sunt quæ de B. Erico ex originalibus litteris habere potuimus, atque ita simpliciter proferre maluimus; [auctores de eodem.] quam ex VVaddinghi Annalibus, vel eorum epitome, nonnullis circumstantijs (vt fere vsuuenit) variata transcribere, quo pateat euidentius, quid, quomodo, quando de hoc Beato scriptum sit. De quo præter iam citatos auctores agit Maurus Montis-oliuetani Abbas, in suo Prato Florido, Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, Arturus a Monasterio in Martyrologio Franciscano: qui omnes ex Marci Vlysipponensis chronico transcripsere, quæ ille de regno deserto habet: satis vtique conformia temporum rationi; cum circa annum MCCCXL natus Olauus, anno MCCCCXV, si vixerit ipse aut eius frater, canus vtique & septuagenario maior fuerit: sed vt vixisse fateamur, & Perusij peregrinum obijsse, firmiora requirimus argumenta quam solam temporis congruentiam, & coniecturam tot annis post mortem eius excogitatam.

März II: 14. März

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 13. März

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 13. März

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 11.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.

Sie könnnen mit Klick auf den Button Benachrichtigungen abonnieren und erhalten dann eine Nachricht, wenn es Neuerungen im Heiligenlexikon gibt: