9. März
IX MARTII.
SANCTI QVI VII IDVS MARTII COLVNTVR.
Sanctus Iulianus, Martyr in Africa.
S. Sicus siue Ysicus, Martyr in Africa.
S. Cyrillus, Martyr in Africa.
S. Felix, Martyr in Africa.
S. Philippus, Martyr in Africa.
S. Cedecesis, Martyr in Africa.
S. Cendeus, Martyr in Africa.
S. Marianus, Martyr in Africa.
S. Rogatus, Martyr in Africa.
S. Concessus, Martyr in Africa.
S. Iuuencula, Martyr in Africa.
Sancti auus & auia, Martyr consanguinei apud Græcos.
Sancti pater & mater, Sancti filij duo, Martyr consanguinei apud Græcos.
S. Pacianus Episcopus Barcinonensis in Hispania.
S. Gregorius Episcopus Nyssenus in Cappadocia.
S. Bosa Episcopus Deirorum, Eboraci in Anglia.
S. Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostoli, Olomucij in Morauia.
S. Methodius, Episcopus, Slauorum Apostoli, Olomucij in Morauia.
S. Vitalis Siculus, Abbas Ordinis S. Basilij, Armenti & Rapollæ in Italia.
B. Catharina Bononiensis, Virgo Ordinis S. Claræ.
S. Francisca Romana vidua, Fundatrix Oblatarum Turris-speculorum Romæ.
PRÆTERMISSI, ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sancti Cæsarij fratris S. Gregorij Nazianzeni memoria cum vno disticho celebratur in Menæis Græcorum excusis, & MSS. Chifletianis, & apud Maximum Cytheræum. De eo egimus | XXV Febr. |
| S. Tarasij nudum nomen habetur in Menæis Græcorum, & apud Maximum Cytheræum. Nullius hactenus notitiam Tarasij habemus, nisi Archiepiscopi Constantinopolitani, cuius Vitam dedimus | XXV Februarij. |
| Eutychius Abbas, cuius meminit B. Gregorius. MS. Kalendarium SS. Ord. S. Benedicti. Videtur Equitius esse, de quo egimus | VII Martij. |
| S. Siluanus, relatus a Greueno in Auctario Vsuardi inter Martyres Afros huius diei: quem eumdem arbitramur, qui a pluribus inter Martyres Afros nominatur | VIII Mart. |
| S. Paulus, Episcopus Prusiadis, in Menæis excusis memoratur cum eodem elogio, quod ei ab eisdem ponitur | VIII Martij. |
| Sebastianus, Nectarius, Martyres inter Afros hoc die recensentur: ex his Nectarius videtur loco Mariani intrusus, & Sebastianus reperitur etiam pro vrbe Sebastia positus, & ideo a nobis omißi. | |
| Gaddanæ Abbatis, Philoromi Presbyteri, gestæ in eremo describit Palladius in Historia Lausiaca cap. 110 & 112. Meminit prioris Sozomenus lib. 6 cap. 34, vtriusque Petrus de Natalibus lib. 11 Catalogi cap. 49 & 50, & Sancti titulo honorat. Eos ad hunc diem Martyrologio Anglice olim excuso inscripsit VVitfordus, quod hic indicamus. | |
| Sedna de Druim-mac-vbla & Sedna de Kill-aine, soli a Colgano referuntur hoc die ex pluribus, quos Hibernica hagiologia Sanctis adscribunt: primi ecclesiam quam rexit in Vita Patricij Tripartita reperies num. 311, secundi ecclesiam in monte Bregh collocat Kalendarium Casselense: eiusque genus Colganus ad proauum Loarnum, cum fratre Fergußio Scotici in Albania regni Fundatorem, refert. | |
| Brigida filia Domæ in Campo Liffi, Brigida de Moi-miolain, a Colgano præteritæ: in Martyrologio Tamlactensi & Mariani Gormani nominantur. Nobis, quoad cultum & Acta, ignotæ sunt: nisi quod primam VII quoque Februa. ab Hagiologijs recenseri Colganus dicat in Append. 4 ad Acta S. Brigidæ Kildariensis. | |
| Lugidius seu Lugadius de Kill-cuile, Colmanus de Cluain-Tibrinn, Tossanus de Druim-Ladhgein, nomen hoc die habent in Hibernicis fastis: quinam sint, & vbi earum ecclesiæ, tacente Colgano, nolumus diuinare: multo minus Sanctorum immiscere cultui, quamdiu grauiora suffragia desunt. Colmanum Marianus in sequentem diem distulit. Tamlactense Martyrologium in XIII. | |
| Sillanus, Dima, Mella, in Tamlactensi martyrologio sunt: Dima etiam apud Marianum Gormanum. Sillanum S. Berachi forsan esse discipulum, de quo Vita eius ex Hibernico translata XV Febr. num. 9, suspicatur Colganus. | |
| S. Briga seu Brigida, Virgo filia Congalli, mater Ancillarum Christi in prouincia Lagenia, memoratur in tertia Vita S. Brigidæ cap. 30 apud Colganum, & in Notis num. 18, qui eam coli tradit aut XXI Ianuarij, aut IX Martij. Ast vtroque die omisit, an sui oblitus an melius edoctus prudenter reticuerit, haud scimus. | |
| Silleni mentio fit apud Colganum in Vita S. Berachij 26 Febru. qui in Notis ad supplementum num. 6 recenset varios dies, quibus aliquis, nomine Sillenus, colitur: & arbitratur hunc esse, qui aut IV Maij, aut IX Martij in veneratione est. Interim hoc die alto eum silentio premit, licet in Tamlactensi Martyrologio referatur. | |
| Kennethus, Episcopus Glentaniræ in Scotia memoratur a Thoma Dempstero, citato Breuiario huius Ecclesiæ. Quæ eadem ex eius scriptis Ferrarius. Monumenta huius proferenda, cum nulla eius alibi mentio reperiatur, nec magnam apud nos fidem obtineat Dempsterus. | |
| Felix Abbas Ruyensis, Sanctus vocatur a Benedicto Gonono, & hac die refertur ab Alberto le Grand: prior Vitam eius contexuit ex Aimoino Floriacensi de miraculis S. Benedicti, & Vita S. Gildæ Sapientis, quam dedimus XXIX Ianuarij; posterior eam additis quibusdam interpolauit: neuter vllum alicuius cultus argumentum adfert, nec vllus veterum Sancti appellationem ei affigit. | |
| B. Vindrici Abbatis Tullensis. Ita Ferrarius in Catalogo generali. Eum Abbatem S. Apri vocat Saussaius in supplemento Martyrologij, & magnarum virtutum patratorem. Saussaium describit Bucelinus, additq; se necdum Vitam vidisse. De monasterio S. Apri agunt Sanmarthani tomo 4 Galliæ Christianæ, & inter paucos Abbates non meminerunt Vindrici. Quare certiora monumenta desideramus. | |
| Helias nepos & discipulus S. Vitalis Abbatis, cum hoc celebratur a Caietano in Martyrologio Siculo, & Beatus appellatur. De eo infra agitur in Vita S. Vitalis. | |
| Reinhardus, primus Abbas monasterij Reinhausen in Saxonia, miraculis claruit in vita & post mortem. Trithemius in Chronico Hirsaugiensi ad annum 1098. Menardus, eumque secutus Bucelinus inscripserunt suis Martyrologijs Benedictinis ad hunc diem: forsan quia deerat alius Sanctus Menardo, qui præter hunc solum habet S. Franciscam Viduam. Sed vnde sciuerunt illum inter Sanctos referendum, quem neque Trithemius, neque VVion Sanctis adscripserunt? | |
| Monachi LX Cisterciensis Ordinis, in Alemannia pro Christo trucidati, referuntur in Kalendario Cisterciensi Diuione anno 1617 excuso; & ex illo apud Manriquez & Henriquez in Menologio Cisterciensi; sed qui notat monasterium non exprimi; quod etiam ignorauit Bucelinus, & ipse Alemannus. | |
| Maria, soror Caroli Abbatis Villariensis, Sanctimonialis in monasterio de Dunewarch, Ordinis Cisterciensis, laudatur a Cæsario Heisterbacensi: & cum titulo Beatæ inscripta est Menologijs Henriquez & Bucelini. Citat ille Catalogum Sanctorum Ordinis Cisterciensis. Habemus Kalendarium sacri Ordinis Cisterciensis Diuione excusum, sed absque mentione huius Mariæ. Gelenius in fastis Coloniensibus solum appellat Venerabilem. | |
| Guardianus cum socio in insula Minorica a Turcis occisus, Petrus Trani in Apulia miraculis clarus, Baptista a Florentia in Aprutio extasi illustris, Ordinis Minorum, memorantur in Martyrologio Franciscano Arturi a monasterio. | |
| Simon siue Simonetus, de Camerino, Ordinis Eremitarum S. Augustini, verbi diuini egregius Ecclesiastes, & Congregationis Montis-Ortoni Fundator, IX Martij anni MCCCCLXXVIII, e vita discessit. Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano asserit eum a pluribus inter Ordinis Augustiniani Beatos recenseri, vti & Iacobillus tomo 1 de Sanctis Vmbriæ. Verum Herrera, licet alibi facile titulum Beati tribuat, ab eo tamen hic abstinet. | |
| Quadraginta Martyres Sebasteni suum hoc die cultum habuere, vsque dum Innocentij X Pontificis iussu, eum cessere S. Franciscæ Romanæ officio duplici celebrandæ: agimus ergo de ijs | X Martij. |
| Dionysius Martyr celebratur in Menologio Basilij Imperatoris; iterum cum S. Codrato & socijs | X Martij. |
| Draconius Abbas Parisijs, relatus in MS. Florario, Martyrologio Coloniensi, & ab Hermanno Greuen, Canisio, Ferrario; est S. Droctoneus | X Martij. |
| Vrspasiani Martyris, nudum nomen inscriptum est Menæis Græcorum & Maximi Cytheræi. Iterum cum magno elogio | XIII Martij. |
| Vgo Archiepiscopus Confessor, memoratur in MS. Martyrologio Casinensi charactere Longobardico: in pluribus sequenti die, dicturque Hugo Archiepiscopus Rotomagensis, qui ab alijs colitur | IX Aprilis. |
| Idesbaldi Abbatis Dunensis prima Translatio facta anno MCXXXIX, refertur hic ab Henriquez & Bucelino. Dies natalis incidit in | XVIII Aprilis. |
| Claretta, Illuminata, Virgines Ordinis Augustiniani apud Montem-Falconem in Vmbria, inscriptæ sunt sacro Gynæceo Arturi du Monstier, & Beatæ appellantur, vti & in Alphabeto Augustiniano Herrera, qui ait anno MDCII, de præcepto Prioris Generalis, corpora fere integra & incorrupta in decentiori loco recondita esse supra altaris mensam intra cratem ferream; vt a deuotis fidelibus priuata veneratione & coli possint & videri. Cum lacobillo tomo 1 de Sanctis Vmbriæ poterit de ijs agi | XXVII Aprilis. |
| Gregorius Cardinalis, Episcopus Ostiensis, ante Abbas SS. Cosmæ & Damiani ad Micam auream, cum titulo Beati refertur a Bucelino, diciturque hoc die mortuus aut certe (quando paullo distinctius se acturum dicit & nos cum illo, si certiora a venerationis monumenta assequamur) | IX Maij. |
| S. Aprunculi, Episcopi Aruernorum susceptio Claromonte colitur, quando ex Lingonensi Præsulatu ad hanc Cathedram transijt. Ita Saussaius, qui eius Natalem celebrat | XIV Maij. |
| Cantij, Cantiani, Cantianillæ, Martyrum exceptio reliquiarum apud Saxiacum. Labbæus in Hagiologio Franco-Galliæ. Coluntur | XXXI Maij. |
| S. Alexandri Confessoris apud Aruernos memoria celebratur a Saussæio in Martyrologio Gallicano. Iterum ab eo, Molano, Canisio, Ferrario | XXXI Maij. |
| Colmus Episcopus Orcadum. Camerarius. De eo licebit cum Dempstero, si certa monumenta a proferantur, agere | VI Iunij. |
DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS IVLIANO, SICO SIVE YSICO, CYRILLO, FELICE, PHILIPPO, CEDECESE, CENDEO, MARIANO, ROGATO, CONCESSO, IVVENCVLA.
[Commentarius]
Iulianus, Martyr in Africa (S.)
Sicus sive Ysicus, Martyr in Africa (S.)
Cyrillus, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
Philippus, Martyr in Africa (S.)
Cedecesis, Martyr in Africa (S.)
Cendeus, Martyr in Africa (S.)
Marianus, Martyr in Africa (S.)
Rogatus, Martyr in Africa (S.)
Concessus, Martyr in Africa (S.)
Iuuencula, Martyr in Africa (S.)
[1] Martyrologium S. Hieronymi, quod apud nos extat, in codice ante annos fere mille exarato, ista hoc die habet: VII Idus Martij In Armenia Sebastia militum XL. Item Iuliani & Sici. In Africa Cyrilli, [Nomina horum in Martyrologijs.] Felicis, Philippi, Cedecesis, Cendei, Mariani, Rogati Concessi. In MS. Lucensi eiusdem S. Hieronymi, ita de his legitur: Item Iuliani, Sici & Cyrilli. In Africa Felicis &c. Eadem habentur in Martyrologio S. Hieronymi Parisijs excuso, in quo vt duo distincta nomina scribuntur Cere, Cedis, non Cesis, & loco Sici legitur Ysici, & in fine additur nomen Iuuenculæ. In MS. Richenouiensi siue Augiæ-diuitis prope Constantiam septem proponuntur, & Africæ etiam tres primi aßignantur his verbis: In Africa Iuliani & Sici, Cyrilli, Philippi, Mariniani, Rogati, Concessi. Quinque tradit MS. Augustanum monasterij S. Vdalrici: In Africa Iuliani, Felicis, Philippi, Mariani, Concessi. Totidem numero, sed aliquot eorum ab his diuersos, habet MS. Parisiense Labbæi: Africa Iuliani, Sici, Philippi, Nectarij, Concessi. Vbi veremur ne loco Mariani aut Mariniani, sit vitio amanuensium intrusum nomen Nectarij. Ceterum cum hisce Martyrologijs omnes Africæ adscribimus. & in Martyrologio S. Hieronymi sic arbitramur legendum: Item in Africa Iuliani, Sici, Cyrilli Felicis &c. Apud Notkerum hi quinque memorantur: In Africa Felicis & Philippi, Mariani, Rogati & Concessi. At nulla Africæ mentione facta, Aquicinctinum MS. ista habet: Item SS. Felicis, Philippi, Rogati. MS. S. Maximini: Mariani Iuliani, Sebastiani, Felicis. Idem quoque nomen Sebastiani reperitur in MS. Aquisgranensi, vbi hic ordo: Natalis Iuliani, Sici, Philippi, Mariani, Concessi, Sebastiani. Greuenus etiam eumdem cum Siluano adiungit in auctario Vsuardi: Ipso die SS. Sici, Philippi, Mariani, Concessi, Sebastiani, Iuliani, Siluani. Ex his Siluanus spectat ad Martyres Afros VIII Martij relatos. Imo & Sebastianus perperam intrusus videtur: nam in MS. Lucensi S. Hieronymi, eiusdemque Martyrologio Parisijs excuso, legitur hoc die. In Armenia Sebastiani & XL militum, vbi melius in nostro codice Sebastia vrbs indicatur: interim ille error etiam repetitur in MS. Corbeiensi. Ex quo similiue mendo Sebastianus hisce Martyribus iunctus videtur, & plane omittendus.
[2] Duo ex his Martyribus SS. Felix & Philippus ad diem sequentem, [Aliqui relati 10, 11, 12 Martij:] X huius referuntur in ante memorato Martyrologio S. Maximini, item in MSS. Florentinis bibliothecæ Medicææ & D. Caroli Strozzi, ac Martyrologio ibidem excuso anno 1486. At die XII continentur in MS. Tamlactensi. Alij duo Rogatus & Cendeus XI Martij iterum referuntur in tribus exemplaribus Martyrologij S. Hieronymi, post Martyres Carthaginenses inserti: quos ab his non arbitramur diuersos.
[3] [an milites] In Calendario Breuiarij Moguntini anno 1495 & 1507 excusi, annotatur hoc die memoria XI militum. An isti ab his Martyribus diuersi sint non liquet: forsan XL militum est legendum, qui sunt Sebastiæ coronati.
DE SANCTIS MARTYRIBVS CONSANGVINEIS AVO, AVIA, PATRE, MATRE ET II FILIIS APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Avus & auia, pater & mater, filii duo, Martyres consanguinei apud Græcos (SS.)
Celebrantur hi Sancti Martyres in Menæis Græcorum his verbis: Ὁι ἅγιοι Μάρτυρες, πάππος, μάμμη, πατὴρ, μήτηρ, καὶ δύο τέκνα ξίφει τελειοῦνται.
Διὰ
ξίφους
ἤθλησε
συγγενὲς
γὲνος,
Ἡ
παππόμαννος,
πατρόμητρος,
τεκνία.
Sancti Martyres, auus, auia, pater, mater, & duo filij gladio vitam finiuerunt. Per gladium instar athletarum certauit cognatum genus, cum auo auia, cum patre mater & filij. Memorantur etiam apud Maximum Cytheræum. Nihil alibi reperimus.
DE SANCTO PACIANO EPISCOPO BARCINONENSI IN HISPANIA.
CIRCA ANNVM CCCXC.
[Commentarius]
Pacianus Episcopus Barcinonensis in Hispania (S.)
[1] Extollitur S. Pacianus plurimorum scriptorum encomio, sed fere eodem, ex S. Hieronymi verbis, qui libro de Scriptoribus Eccles. cap. 106 ista tradit: Pacianus in Pyrenæi iugis Barcilonæ Episcopus, castigatæ eloquentiæ, & tam vita quam sermone clarus, [Notitia in S. Hieronymo de libris editis a S. Paciano:] scripsit varia opuscula, de quibus Cerbus & contra Nouatianos. Et sub Theodosio Principe, iam vltima senectute, mortuus est. Ita codex noster MS. In editis codicibus pro verbis castigatæ eloquentiæ, legitur castitate & eloquentia, & Cerbus Græce exaratur Κέρβος, aut Λέρβος, vox æque dubia. Quibus omissis Honorius Augustodunensis libro etiam de Scriptor. Ecclesiast. cap. 107 hæc solum habet: Pacianus in Pyrenæis iugis Barcinonæ Episcopus, tam vita quam sermone clarus, scripsit varia opuscula contra Nouatianos sub Theodosio. Extant cum seorsim tum in Bibliothecis veterum Patrum, tres epistolæ contra Nouatianos ad Sympronianum Nouatianæ hæresis labe infectum. Parænesis siue Exhortatio ad pœnitentiam. Libellus siue sermo de baptismo ad fideles Catechumenos. De his operibus agunt Bellarminus, Posseuinus, Miræus, Labbæus, alijque disserentes de Scriptoribus Ecclesiasticis.
[2] Matrimonio ante Sacerdotium fuisse iunctum S. Pacianum colligimus ex eodem libro S. Hieronymi cap. 132 hæc scribente. [huius filius Dexter Præfectus Prætorio:] Dexter Paciani, de quo supra dixi, filius, clarus apud seculum & Christi fidei deditus, fertur ad me omnimodam historiam texuisse, quam necdum legi. Idem Hieronymus in Apologia ad Ruffinum scribit se rogatum a Dextero amico suo, qui Præfecturam administrauit Prætorij, vt auctorum nostræ religionis ei indicem texeret. Vnde illi memoratum librum inscripsit, ita prologum exorsus: Hieronymus Dextro. Hortaris, Dexter, vt Tranquillum sequens, Ecclesiasticos Scriptores in ordinem digeram, & quod ille in enumerandis Gentilium litterarum viris fecit illustribus, id ego in nostris faciam, id est a Passione Christi vsque ad decimum quartum Theodosij Imperatoris annum, omnes qui de Scripturis sanctis memoriæ aliquid prodiderunt, tibi breuiter exponam. Hæc ibi. Ceterum de Chronico, sub nomine iam dicti Dextri edito, late egimus in Præfatione communi ante tomum I Februarij cap. 4.
[3] De tempore vitæ & obitus S. Paciani ex relatis recte statui potest, floruisse eum seculo Christi quarto, & circa annum Christi CCCXC e vita migrasse, atque ita biennio post, [obitus circa annum 390,] cum Theodosius XIV anno regnaret, potuisse S. Hieronymum scire, eum iam in senectute vltima mortuum esse. Die, obitus aßignatur in fastis sacris IX Martij, quem confirmat Petrus de Natalibus lib. 3 Catalogi cap. 187. Pacianus, inquit, Episcopus, [nomen in fastis 9 Martij,] apud Barcinonam eiusdem Pontifex Ecclesiæ, claruit vir castitate insignis, vita & sermone clarus: varia compilauit opuscula, e quibus est certus liber contra Nouatianos. Tempore autem Theodosij primi, vltima senectute fessus, finem vitæ sortitus est VII Idus Martij. Hæc Hieronymus de viris illustribus. Sed quæ Petrus de Natal. sua phrasi exposuit. Vsuardus in omnibus, etiam manuscriptis exemplaribus ista scribit: Ciuitate Barcinona S. Paciani Episcopi, qui tempore Theodosij Principis optima senectute finem vitæ sortitus est. Eadem fere habent Ado, Notkerus, Bellinus, Maurolycus, Galesinius, Canisius, alijque: quæ in hodierno Martyrologio Romano ita exponuntur: Barcinone in Hispania S. Paciani Episcopi, tam vita quam sermone conspicui, qui tempore Theodosij Principis, in vltima senectute, finem vitæ sortitus est. Eumdem in Natalibus Sanctorum Canonicorum retulit Ghinius, [& II Martij.] & in Martyrologio Hispanico Tamaius Salazar. At die XI Martij inscriptus est Martyrologio sub nomine Bedæ vulgato, in cuius genuino codice neutro die vlla eius mentio reperitur, vti neque apud Florum in eius Martyrologij supplemento. Eodem XI die relatus est in Kalendario Breuiarij Eborensis anno MDXLVIII excusi: vti etiam in Martyrologio MS. Vsuardi apud Neapolitanos parum aucti & immutati, & in MS. Codice Cardinalis Barberini.
[4] Sacellum & altare Barcinone S. Paciano dicatum esse indicat Franciscus Diagus lib. 1 Historiæ Comitum Barcinonensium cap. 12, [Sacellum & altare Barcinone:] & Ioannem Dimas Lloris Episcopum Barcinonensem constituisse anno MDXCV, vt festum S. Paciani quotannis sub ritu duplicis primæ claßis IX Martij celebraretur, [Officium duplex prima classis:] & reditus aßignasse, quibus & luminaria & alia altaris ornamenta procurarentur, & Canonicis ac Clericis, festum illud in altari sacelli eius celebrantibus, stipendium tribueretur. Auxit dein huius Sancti venerationem Synodus Diœcesana anno MDC sub Ildephonso Coloma tunc Episcopo collecta, quando festum, interdicto omni opere seruili, [festum in populo.] præceptum est obseruari, vti cum Diago etiam tradit Antonius Vincentius Domineccus in Historia generali Sanctorum Catalaniæ, qui pluribus culpat negligentiam antiquorum Scriptorum, quod reliqua illustria Acta S. Paciani litteris non mandarint.
DE SANCTO GREGORIO EPISCOPO NYSSENO IN CAPPADOCIA,
CIRCA AN. CCCXC.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Gregorius Episcopus Nyssenus in Cappadocia (S.)
§ I Gregorij Nysseni fratres, soror, vxor ante Episcopatum.
[1] Evsebius atque Emmelia, de quibus ad XXX Maij agendum erit nobis, par coniugum sua liberorumq; virtute laudatissimum, non solum Ecclesiæ Orientali dedere Basilium, [Ex parentibus ijsdem] re & nomine Magnum; sed (præter plures alios, quorum partim nomina & decora nouimus, partim cognoscenda in cælis modo ignoramus) hunc etiam, de quo nobis nunc sermo instituendus, Gregorium; doctrina ac sanctitate supparem Basilio: cui tamen illum fuisse multo minorem natu, patet ex ijs scriptis, quæ ad Petrum Sebastenum Episcopum, decimum vltimumque matris Emmeliæ partum, direxit post obitum Basilij. [Basilio fratre natu minor,] Nam in proœmio opusculi in Hexaëmeron alteriusq; de Opificio hominis, quibus pertractauit nonnullas a Basilio præteritas quæstiones, quasi aliquā magno operi appendicem attexens, patrem & magistrum identidem compellat Basilium: & Petrus Gregorio fratri consulenti, an vulgaturus esset tractatus a se conscriptos in Eunomium, viuentis aduersarium & demortui insectatorem, ita respondit, vt velit eum illos vulgando exemplum fieri posteris, quomodo probos filios erga bonos parentes affectos esse oporteat. [illum vt patrem obseruat;] Etenim si superstite adhuc Sancto, inquit, tale studium in eius existimatione ab aduersariorum spiculis vindicanda posuisses, forsan adulationis suspicionem non effugisses: nunc vero candorem & sinceritatem mentis tuæ, & quæ sit tua affectio erga illum, & opinio de illo, qui te spirituali partu in lucem edidit, perspicue docent partim studiū, quo vita functum prosequeris; partim indignatio, qua in hostes eius inflammaris.
[2] Quod igitur Gregorius, in Præfatione operibus suis præfigi solita, Frater Basilij natu maior dicatur, euidens σφάλμα est typothetarum potius quam auctoris: [S. Macrinam sororem vt Magistrā,] contrarium enim probat, quæ adiungitur ratio, quod nempe de Basilio loquens, præceptorem semper appellet; vt mirum sit, tam manifestam contradictionem in primis duabus lineis inobseruatam hactenus, & toties prælo subiectam fuisse. Macrinæ quoque sororis primogenitæ, cuius encomium pro XIX Iulij extat ad Olympium monachum a Gregorio conscriptum, in formanda Gregorij adolescentia studium minime vulgare fuisse, facile colligere possumus ex ea opera, quam ipse scribit ab illa impensam Petro natu minimo, quamuis de se præ modestia taceat: certe in ea, quam de anima & resurrectione conscripsit, disputatione, tamquam habita cum eadem morti vicina, magistram eamdem perpetuo nominat.
[3] Et hæc quidem virginitatis propositum, mortuo præmature sponso, ad vltimum vitæ tenuit, fratresque Basilium & Naucratium, [hæc & fratrum quidam cœlibatum tenent:] ad idem castimoniæ seruandæ studium incitauit: ac forte etiam Petrum; quamuis vt de eo ambigatur facit quædam Basilij Vita, sed propter multos errores eo, cuius nomine circumfertur, Amphilochio, Iconiensi Episcopo sanctißimo pariter atque doctißimo, prorsus indigna, ideoq; non magnum in contrariam partem auctoritatis momentum adferens. Gregorius autem ex ijs fuit, de quibus Nazianzenus ait in laudatione Basilij, quod in matrimonio eam sibi vim adhibuerunt, vt matrimonium nullum ipsis nocumentum afferret, quo minus ad parem virtutis gloriam adspirarent; atque efficerent, [Gregorius vxorem habuit] vt hæc generum vitæ potius quam rationis viuendi electiones essent. Nam matrimonij vinculo illigatū esse, se clare fatetur Nyssenus, caput tertium de Virginitate sic exordiens: Vtinam aliquo modo fieri posset, vt ex hoc studio mihi quoque aliquid amplius contingeret … nunc vero virginalium laudum cognitio quodammodo inanis est ac minime fructuosa nobis … qui veluti quodam terrarum hiatu prohibemur, quo minus ad hanc gloriam accedamus: pergit deinde conditionis suæ molestias conferre cum eorum felicitate, qui virginitatem colere perpetuam maluerunt, & tamquam alienæ laudis spectator plaudit saniora consilia secutis.
[4] Non tamen dißimilem sibi vxorem duxerat: sed quæ, quam nomine præferebat diuini cultus profeßionem, [Theosebiam, a Nazianzeno laudatam;] ipso viuendi instituto teneret: quam Epistola 95 laudans Nazianzenus non videtur posse explere animum congerendis titulis encomiorum: Quid faciamus, inquit, aduersus Dei legem iam olim viuentem ac dominantem, quæ Theosebiam meam habet (meam enim voco, quæ, vt Dei legibus consentaneum erat, vixit; quandoquidem spiritualis cognatio corpoream antecellit) Theosebiam Ecclesiæ decus, Christi ornamentum, ætatis nostræ vtilitatem, fæminarum fiduciam: Theosebiam in tanta fratrum pulchritudine formosissimam & clarissimam: Theosebiam vere sacram & Sacerdotis coniugem, & honore parem magnisque mysterijs dignam: Theosebiam, quam futurum quoque tempus excepturum est in immortalibus columnis; hoc est omnium, tam qui eam nunc norunt, quam qui posthac futuri sunt, animis sitam. Nec vero mirum tibi videatur, quod eam sæpe appellem; nam etiam beatæ illius fæminæ memoriā pro delicijs habeo. Hactenus Nazianzenus: a quo eam & sacram, & honore parem Sacerdoti (quantum quidem fas est fæminis ad sacra accedere) ideo dici putat Cardinalis Baronius ad annum 369, quod fungeretur in Ecclesia munere Diaconissæ: quod non nisi viduis aut thoro seiunctis Sacerdotum vxoribus competebat.
[5] [cum ea deinde vt sorore viuēs,] Neque vero absurdum omnino fuerit credere, postquam Sacerdotio initiatus Gregorius est, seruatam ab eo & coniuge fuisse pari consensu castitatem: hoc enim persuadent Nazianzeni verba, quibus sanctam ac beatam ipsius sororem dicit; cuius obitū Gregorius tulit (prout Nazianzenus ad ipsummet scribit) vt vir probus & perfectus ac Deo adstans, diuinaque & humana melius quam quiuis alius cognita habens: quodque in eiusmodi rebus alijs grauissimum & acerbissimum est, hoc leuissimum iudicans. Nempe solatij magni loco habens, quod cum tali vixeris, & talem transmiseris, atque in cælestia domicilia, tamquam areæ aceruum, [& viduatus,] tempestiue deuectā recondideris: & quidem ita vt ipsa iucunditatum vitæ particeps fuerit, molestias autem per ætatis mensuram effugerit, priusquam te luxisset, præclaro funere atq; huiusmodi mulieribus debito a te ornata sit. Ex quibus non vana coniectura habetur, prius vxore viduatum fuisse Gregorium, quam Nyssenæ Ecclesiæ spirituali coniugio iungeretur: alioquin enim facienda fuisset mentio non tantum iucunditatum vitæ, quarum particeps fuit: sed etiam calamitatum, quarum, licet thoro habitationeque secreta, expers esse non potuisset, marito factiosorum Arianorum artibus in exilium pulso, & rebus Ecclesiæ sub Valentis imperio perturbatißimis.
[6] [priusquam fieret Episcopus Nyssæ,] Nam incertum omnino est, quam multis annis ante Basilij electionem, quæ anno Christi trecentesimo sexagesimo nono vel sequenti accidit, Nyssæ Episcopus creatus Gregorius sit; imo an omnino ante eum: hoc tamen Eminentißimo Annalium Ecclesiasticorum scriptori certum videtur, Gregorium Episcopum fuisse quando in exilium actus est, octauo ante obitum Valentis anno, id est, trecentesimo septuagesimo Christi; quot annorum fuisse exilium suum expreßis verbis ita scribit Nyssenus in epistola de Vita Macrinæ sororis: Magnum intercesserat temporis interuallum, quo mutuo inter nos conspectu non poteramus frui (ipse scilicet & soror, [vnde annis 8 exulat sub Valente,] eodem quo Basilius anno mortua) prohibentibus tentationum molestijs, quas ab hæresis principibus patria pulsus vbique sustinueram: nam dimetienti mihi temporis spatium, quod interim fluxerat, dum eiusmodi perturbationibus noster congressus impeditur, octo plus minus annorum videbatur: fuisse autem Episcopum Gregorium cum pulsus a Valente in exilium est, per Synodum Episcoporum Arianis fauentium media hyeme in Galatia turbulenter conuocatam, manifeste colligitur ex illis Basilij verbis Epist. 10. Hi nunc fratrem meum Nyssa ablegarunt, & eius loco virum induxerunt, imo mancipium triobolare: Quis enim hic alius locus designetur nisi dignitas Episcopalis?
[7] Prius tamen quam in exilium pelleretur, adijt Gregorium (quem paßim Nazianzenum dicimus, quod Nazianzi natus viuente Patre vicariam illius Ecclesiæ curam gesserit) postridie quam is, [Aaroni collatus a Nazianzeno,] ad instantißimas Basilij preces ac pene imperia, permisisset se Sasimorum Episcopum consecrari. Qua occasione eam orationem habuit Nazianzenus, quæ ordine sexta est, in qua Gregorium nostrum Aaroni comparat, Basilium Moysi; a quorum altero vnctus sit productusque, inuitus licet; alterum præsentem habeat, qui ideo aduenerit, vt se consoletur ac componat spirituique mansuefaciat: cui scilicet in hac sui electione difficulter poterat acquiescere, præuidens quam numquam pacate eam esset obtenturus Sedem, [Sasimorum Episcopo;] in quam, licet reuera esset Cappadociæ primæ, atque adeo subiecta Basilio, ius tamen seu potius vim vsurpabat Anthimus Tyanæ Episcopus & secundæ Cappadociæ Metropolites.
[8] [eiusdemq; consolatoria epistola recreatus,] Has inter Ecclesiæ Orientalis calamitates dum Valentis Imperatoris vel finita esset vel iam ad finem vergeret tyrannis, vitæ quoque suæ finem Basilius magnus attigit. De cuius morte litteras ad Gregorium fratrem consolatorias dedit Nazianzenus, periculoso corporis morbo impeditus, quo minus ire posset sanctum cinerem exosculaturus, ipsiq; ad ea quȩ consentanea sunt philosophanti prȩsto futurus, atque communibus amicis consolationem adhibiturus, Est ea inter epistolas numero 37, quam claudunt hæc verba: Ac me, qui hæc scribo, quod tempus aut quæ ratio consolabitur, præter tuam societatem & congressionem, quam beatus ille vir pro omnibus rebus nobis reliquit; vt virtutes illius in te, quasi in pulchro & pellucido speculo intuentes, illum quoque nos habere existimemus? [in morte Basilij,] Adfuisse morienti fratri Nyssenum Gregorium vel certe non procul abfuisse, quamuis nusquā expressum habeamus, indicare tamen videntur verba prius a nobis ex Nazianzeno allata: quibus & ciueri osculum, & orbo fratri consilium, & amicis communibus solatium se laturum profitetur, nisi morbo impediretur istæc humanitatis officia persoluere.
[9] Hoc autem magis verosimile videbitur ei, qui motus auctoritate Socratis lib. 5 cap. 2 & 4 asserentis, [cui potuit Nyssenus adfuisse.] Antiochenam Synodum celebratam fuisse Theodosio Augusto declarato, Ausonio & Olybrio Consulibus; consequens esse existimaret, vt principio anni trecentesimi septuagesimi noni mortuus Basilius sit: ita enim inter mortem Valentis & Basilij quinque fere menses interceßissent, quo tempore constat Gratiani sanctione ecclesias restitutas esse Episcopis, quibus anno priori Valens coactus fuerat reditum in patriam indulgere. Non est autem credibile, si restitutus Sedi suæ Nyssenus fuerit, antequam moreretur frater, eumdem in tanta locorum vicinia, aut ad moribundi solatium noluisse accurrere, aut si veniendi spatium mors properata non dedit, fraternis exequijs defuisse. Quod idem de Petro intelligi potest; etiamsi is iam tum, quod non credimus, fuisset Sebastenus Episcopus: Nyssa enim Sebaste ac Cæsarea triangulum propemodum æquilaterum constituunt ex Ptolemæi designatione, atque itinere tridui dumtaxat ab inuicem singulæ separantur: recentiores Geographi inter Nyssam & Cæsaream minus, maius vero inter has & Sebasten statuunt interuallum.
§ II Acta in Synodis Antiochena & Constantinopolitana: libri contra Eunomium.
[10] [Synodus Antioch. in caussa schismatis,] Erat post hanc iacturam nonus mensis aut paullo amplius, inquit Nyssenus in Vita Macrinæ, cum Episcoporum concilium indictum Antiochiæ est, cui & nos interfuimus, in caußa scilicet periculosißimi schismatis, quo non tantum ab Arrianis Catholici, sed hi quoque inter se ipsos diuisi erant: dum eorum alij S. Meletio adhærent, approbante electionem Basilio; alij ab omni cum hæreticis, a quibus consecratus Meletius fuerat, communione penitus mundi volentes haberi, Paulinum sequuntur, a Lucifero Calaritano Apostolico Legato institutum, qui nulla vmquam vel tenui suspicione pollutæ fidei Catholicæ laborasset, sed eam potius magna cum laude inter tot tantaque discrimina propugnasset. Poterat sane ea controuersia, quæ iam decimum quinium annum Ecclesiam sciderat Antiochenam, vniuersas totius orbis Ecclesias in partes distrahere: sed inuentum a Synodo medium est, in quod pars vtraque consensit, vt cum alteruter, Paulinus vel Meletius, prior ex hac vita discederet, qui superstes esset, in locum demortui nullo alio creato succederet. Arianorum autem, qui deposito a Valente Meletio Euzoium subrogarant, vt tres vno tempore Antiocheni Episcopi dicerentur, ratio habenda non fuit sub Catholico Imperatore.
[11] Ab hac Synodo posteaquam domum quisq; suam discessimus, inquit Nyssenus, mihi cupiditas incidit, vt sororem inuiserem: [hinc ad visendam sororem reuersus Gregorius,] magnum enim intercesserat temporis interuallum, quo mutuo inter nos conspectu frui non poteramus… Cum igitur multum itineris iam confecissem, nec amplius quam vnius diei via restaret, visio mihi per quietem oblata manifestum eorum, quæ erant euentura, indicium fecit. Videbar enim mihi manibus gestare Martyrum Reliquias; ex quibus splendor elucebat, qualis ex leui speculo, si aduerso soli opponatur, egreditur; quo quidem luminis fulgore oculi mei perstringebantur. Hoc autem visum mihi ter occurrit eadem nocte, nec plane quid portenderet conijcere poteram. Sollicitus itaque animo agitabam obseruabamque, [per visum de morte eius instante monetur:] vt eius significationem exitu iudicarem. Tandem ad secessum, in quo illa Angelicam cælestemque vitam degebat, appropinquans, familiarium quemdam interrogaui, primum de fratre an adesset; quo respondente illum quarto iam die discessisse, cognoscens eum altera nobis via prodijsse obuiam, tum etiam de magna illa percunctatus sum; cumque ille respondisset eam morbo quodam laborare, maiore incensus studio, quod reliquum erat viæ, festinanter arripui.
[12] Hæc ille, Petrum intelligens, vt IX Ianuarij nobis videri diximus, necdum Episcopum Sebastenum, [cum qua in ædibus paternis collocutio,] & virorum solitariam vna vitam degentium Præfectum; in anteriori earumdem ædium parte, quarum interiora sacræ Virgines cum Macrina tenebant: quas ædes verosimile est huic familiæ proprias fuisse, atque ab Emmelia matre in hos vsus conuersas. Pergit deinde Nyssenus suum cum sorore congressum describere, & colloquium, illata de morte Basilij mentione motum, de hominis anima & resurrectione: [librum de Anima scribit:] vnde natus deinde liber ille insignis, qui hoc titulo inter opera Nysseni extat, & sublimem B. Macrinæ philosophiam continet: ac denique sororis vere pretiosam in conspectu Domini mortem, suaque erga defunctam officia commemorans, exequiarum describit ordinem, in quibus ipse & illius regionis Episcopus Araxius, vna cum duobus alijs de Clero insignibus viris, subiecere humeros sacro oneri. Araxij autem Sedem vtinam clarius alicubi expressam inueniremus, esset profecto vnde in cognitionem veniremus eius loci, qui sanctæ huic familiæ patrius fuit, nec nisi vago late patentis Cappadociæ nomine expressus inuenitur.
[13] Ab eadem Antiochena Synodo reuertentem Nyssenum destinatum esse, [Itinera pro Ecclesijs ordinandis suscepta.] ad ordinandum Ecclesiarum collapsum sub Valente statum, ex iam citata S. Macrinæ Vita habemus: Te enim, inquit ipsa, fratrem de laboribus suis quærentem alloquens, ad ferendum auxilium, te ad res constituendas Ecclesiæ mittunt. Et quidem in Armeniam eum hac de caußa post mortem sororis esse profectum mox patebit, ex eius ad Petrum Fratrem epistola, libris aduersus Eunomium præfixa. Huc autem potius crediderim pertinere, quam ad exilij tempus Nazianzeni ad Nyssenum epistolam 34, qua eum continuas istas discursationes peregrinationesque ferentem molestius solatur in hunc modum: Locorum circuitu angeris tibique instabilis esse videris, quemadmodum ligna quæ aquis circumferuntur. Absit, vir eximie, absit vt ita affectus sis, nisi vero quis solem accuset, quia in orbem currit radios fundens, atque omnibus rebus, quas obit vitam afferens: aut etiam fixas stellas laudans, planetas vituperet, quorum error quoque ipse compositus est atque concinnus.
[14] Secuta intra biennium est Constantinopolitana Oecumenica Synodus, anno scilicet CCCLXXXI, in qua, [Ad Synodū Oecum: C P.] eiecto Maximo, Nazianzenus in Constantinopolitana Sede collocatus est, magnum haud dubie ad rem eam momentum adferente Nysseno, qui interfuit subscripsitque: qui etiam, quoniam aduersus Macedonij atque Eunomij hæresim agendum a Patribus congregatis sciebat, Constantinopolim attulit libros contra Eunomium a se conscriptos, toties a Theodoreto citatos & diu a viris doctis desideratos; donec eos in lucem protulit F. Ioannes a S. Francisco, Fuliensis monachus, Latinitati donatos a patre suo Nicolao Gulonio, [libros suos contra Eunomium defert;] in Academia Parisiensi litterarū Græcarum Professore regio, postquam a Iacobo Gretsero nostro nactus esset e codice Bauarico primum, qui in alijs MSS. deficiebat, librum cum interpretatione Latina. Vidit hoc opus tunc Constantinopoli agens Hieronymus, de eoque sic loquitur in catalogo scriptorum Ecclesiasticorum: Gregorius Nyssenus Episcopus, frater Basilij Cæsariensis, mihi & Gregorio Nazianzeno suos contra Eunomium legit libros.
[15] [eorum laus,] Quo autem effectu credibile sit idem opus lectum a Synodi Patribus, post Theodori & Sophronij refutationes doctißimas, audi Photium explicantem: Lectus est Gregorij Nyssæ Episcopi similiter pro Basilio aduersus Eunomium liber. Stylus illi, si cui Rhetorum, illustris & iucunditat cunditatem auribus instillans:… Theodoro concisior & Sophronio latior… Lectum est alterum eiusdem Gregorij Nysseni opus de eadem ipsa re; in quo rationibus validioribus, cum eodem Eunomio manus conferens, eum vi expugnat, omnia impietatis fundamenta labefactans: venustas vero orationis & splendor iucunditate mixtus etiam hoc opere vehementer se ostendit. Eunomius nempe Arianæ partis Episcopus Cyzicenus (vt auctor est Hieronymus in catalogo) in apertam hæreseos prorumpens blasphemiam, [& scribendi occasio,] quod illi tegebant, publice fateri cœperat: aduersus quem Basilius stylum cum strinxisset, scripto eo quod paßim in manibus est opere; multas annorum Olympiadas ædiculæ inclusum suæ absumpsisse Eunomium ferunt, inquit Photius, ac vix tandem post multorum annorum interuallum abortiendo improbum illum ac prodigiosum, quem furtiuis congressibus conceperat, fœtum in lucem eiecisse. Quin tunc etiam miserum illic fouendo partum ipsis quoque sectæ asseclis non temere exhibuisse; veritum nimirum maxime, ne quando & hoc opus, in Basilij prius manus veniens quam coalesceret, dissiparetur.
[16] [ex furtiuo Eunomij partu,] Igitur studiose, velut alter in fabulis Saturnus, natum deuorando texit atque abscondit, quamdiu quidem Basilius in fluxa ista vita degens, metum incuteret: postquam vero vir ille diuinus peregrina habitatione relicta, in suam, hoc est, in cælestem commigrauit hæreditatem, & ingenti illo metu discusso, vix tandem sero edendi aduenit occasio; ne tunc quidem omnibus, sed amicis dumtaxat euulgare ausus est. Non potuit tamen sic occulte lucem tentare veterator, quin incurreret in oculos propugnatorum veritatis acerrimorum Theodori atque Sophronij: imprimis autem Gregorij Nysseni; cuius etiam priuata caussa agi videbatur in Basilij fratris defensione: itaque vt ad fratrem Petrum scribit, Paullulum otij nactus vt valetudini operam dare posset post reditum ex Armenia, [quem obiter tantum videre potuit;] & colligere schedulas, quas contra Eunomium Petri suasu scripserat, eo rem promouit, vt labor eius in orationis formam, & oratio in volumen excreuerit. Scripsi autem, inquit, non contra vtrumque Eunomij librum: neque enim tantum temporis concessum est, cum is, qui librum hæreticum commodato dederat, eum valde importune & inciuiliter repetiuerit, & neque transcribendi, neque per otium euoluendi sat spatij dederit: nam septemdecim tantum dies huic lucubrationi impertiens, fieri non potuit, vt tam breui tempore vtrumque librum refellerem.
[17] [ideoq; nec plene & ordine refutare.] Atque hinc intelligitur cur Photius dicat, quod Gregorius non reprehendat ordine Eunomij scriptum, id est, non ad verbum Eunomij rationes refellat, quod scripserat, fere fecisse Theodorum: sed (sicut de Sophronio antea dixerat idem Photius) illa potissimum exagitet, quæ videbantur continere potissima capita hæresis Eunomianæ, vel præcipuas aduersus Basilium ineptias: & fortasse in hac ad Petrum Epistola de solis duobus primis tractatibus agit: quorum alter a Gretsero suppeditatus est, alter inter duodecim de hac materia orationes, a Parisino interprete repertas, ordine prima inuenitur: reliquas autem vndecim orationes, quas alterum Gregorij opus contra Eunomium appellare Photius potuit, [Eidem nouos libellos procudenti eterum,] & cui debellati Eunomij potißimam laudem videtur tribuere, reposuit duabus impudentis: hæretici responsionibus; & quidem alio longe, quam impressæ legantur, ordine; vt ex ipsis earum initijs videtur clare demonstrari. Nam quæ nunc duodecima est hoc habet exordium: Iam quidem diuino fauente auxilio superioribus laboribus prima contra Eunomium certamina confecta sunt… quoniam vero secundus labor ab eo contra pietatem, veluti prædatorium quoddam agmen collectus est, rursus Deo opitulante per nos instructa acie contra hostes armatur veritas: aliquanto deinde post, ne cui dubium esse poßit, quos hic primos labores suos nominet. Hæc habet: Quamobrem primam sermonis pugnam audacter ex pastorali cado, id est ecclesiasticis decretis institui (ijs namque primæ orationis vis maxime innititur)… nunc ad secunda certamina venire non recuso.
[18] [tertioq; respondet.] Est autem hæc oratio, duobus primis, quos dixi, tractatibus simul sumptis æqualis mole: cui succedunt decem reliquæ intermediæ in Parisiensi editione orationes, tertius Gregorij labor aduersus Eunomium & similis prolixitatis: quem ab eo nequaquam in decem partes, vt nunc sunt, diuulsum fuisse; sed vno eodemq; continuo textu conscriptum, iubet credere omnium partium inter se cohærentium apta symmetria absque vllo exordiorum apparatu; qualis ad singulas orationes esset in principio necessarius, & qualis reperitur in capite eius, quæ nunc secunda dicitur, orationis, his verbis instructus. Legitime decertantibus laborum in certaminibus exantlatorum hic terminus est, vt vel aduersarius laboribus defessus fractusque & languidus sponte ei, qui superarit, herbam porrigat, & cedat victoria; vel vt secundum athleticam legem ter prostratus in terram ruat; per quæ victori præsidum iudicio, clara præconis denuntiatione, ob adeptam victoriam illustris accedit gloria. Quoniam igitur bis superioribus orationibus prostratus Eunomius, nondum veritati cedit, nec ipsam sinit contra mendacium victoriæ præmia reportare: sed rursus tertio contra pietatem per scriptionem puluerem excitat; in assueta sibi palæstra mendacij, ad iteranda pro errore certamina seipsum corroborans; necessario etiam nunc per nos veritatis sermo ad mendacij euersionem contra exurgit, in auctorem victoriæ & agonothetam totam victoriȩ spem reponens.
[19] In Oecumenica porro Constantinopolitana Synodo scribit Socrates factam Diœceseon, [In distributione diœceseon ordinandarū ex Synodi sanctione,] quæ inspectione ac correctione egebant, sortitionem, lib. 5 cap. 8, ita loquens: Dispartitis Prouincijs Patriarchas constituunt, deciduntque, vt nullus Episcopus, relicta sua diœcesi, ad exteras Ecclesias demigraret: nam antea propter persecutionum tempestates illud facere cuique liberum erat. Nectario igitur ampla illa ciuitas Constantinopolis & tota Thracia sorte obuenit: Ponticæ autem diœcesis Patriarchatus contigit Helladio, Cæsareæ Cappadociæ post Basilium Episcopo; Gregorio Nyssæ (hæc quoque vrbs Cappadociæ est) Fratri Basilij, & Otreio Melitinæ, quæ est in Armenia: Patriarchatum item Asianum Amphilochius Episcopus Iconij, & Optimus Antiochiæ Pisidiæ sortito capiunt. Ecclesiarum denique versus Orientem diœcesim ijdem Episcopi, qui antea, Pelagius scilicet Episcopus Laodiciæ, & Diodorus Tarsi obtinent: honoris prærogatiua Ecclesiæ Antiochenæ reseruata, quam Meletio tum præsenti tribuerunt. His ita verbotenus consonat textus Græcus, vt dubium esse nullum poßit, quin, quod ab Antiochena Synodo factum dixerat S. Macrina, Te, inquiens, ad res constituendas Ecclesiæ mittunt, nunc quoque simili exemplo factum voluerit Socrates significare, ideoq; de Pelagio & Diodoro dixerit, ijdem qui antea.
[20] Atque ex hac sanctione desumptum est Theodosij Imperatoris decretum, [& Imperatorio decreto,] L. 3 de fide Cathol. ad Auxonium Proconsulem Asiæ, quo iubet, Ecclesias omnes mox tradi Episcopis… quos constabit communione Nectarij, Episcopi Constantinopolitanæ Ecclesiæ, nec non Timothei intra Ægyptum Alexandrinæ Vrbis Episcopi esse sociatos: quos etiam in Orientis partibus Pelagio Episcopo Laodicensi, & Diodoro Episcopo Tarsensi; nec non in Asia Proconsulari atque Asiana Amphilochio Episcopo Iconij, & Optimo Episcopo Antiocheno, in Pontica diœcesi Helladio Episcopo Cæsareensi, & Otreio Meliteno, & Gregorio Episcopo Nysseno…communicare constiterit. [Pontica Gregorio obuenit,] Ex quibus aliud haberi non potest, quam hos Episcopos in prædictis diœcesibus esse sequendos, tamquam rerum ad fidem pertinentium definitores; qui scilicet vnanimiter, vnius maiestatis atque virtutis Patrem & Filium & Spiritum sanctum confitentur eiusdem gloriæ, claritatis vnius; nihil dissonum profana diuisione facientes; sed Trinitatis ordinem, Personarum assertionem, & diuinitatis profitentes vnitatem.
[21] Verum somnolentus interpres wolfgangus Musculus dum legit, Et sortitur Nectarius Megalopolim ac Thraciam: Ponticæ vero diœcesis Helladius, qui post Basilium fuit: Cæsareæ Cappadociæ Gregorius Nyssenus Basilij frater, & Melitenæ Armeniæ Otreius Patriarchatum accipit; in errorem traxit auctorem præfationis ad opera Nysseni, vt scriberet velut ex Socrate: Cæsarea post defunctum Basilium obuenit fratri Gregorio, Nyssæ prius Episcopo: qui error haud minus absurdus est, & ab omni specie verisimilitudinis alienus; quam quod Basilij frater maior natu Gregorius fuerit, & Synodus ea, [non Cæsareæ Episcopatus.] de qua Socrates agit, anno CCCLXXXIV conuocata sit. Simili fortaßis errore Ioannes Ribittus, Epigrammatum Cyri Theodori Prodromi interpres, auctorem suum deturpauisse nosceretur, si versus Græci essent ad manum, ex quibus ille Latinos hos fecit:
Te memorande cariam, Magni frater Basilij,
Quo Nyssa & quo se præsule Cæsarea
Iactat.
quod ego scripsisse Theodorum vix credo: sed duobus Fratribus communiter dixisse, altero Nyssam, altero Cæsaream gloriari.
§ III Æquata Gregorio & Helladio potestas: hinc simultates.
[22] Igitur Helladio, Gregorio & Otreio, huic Mitylenæ, alteri Nyssæ, [Ex æquata cum Helladio potestate,] priori Cæsareæ Episcopis, vt fuerant, semper manentibus; commissus extra ordinem fuerat diœceseos Ponticæ Patriarchatus, non habendus vt proprius, ab aliquo aut singulis horum cum titulo patriarchali, Cæsareæ & Melitenæ vrbibus (prout inepta illa versio Musculi facit intelligi) communicato; sed eiectis aut reconciliatis Episcopis Arianis ordinandus: & quidem omnibus, communi consilio rem peracturis, aut diœcesim inter se partituris, pari potestate data ad reformationis negotium. Ita de se atque Helladio aperte Nyssenus in epistola ad Flauianum: Par & idem concessum a Synodo vtrique priuilegium est, vel potius cura emendationis publicæ; idque in eo, quod iure pari esse iussi sumus. [ortas simultates,] Quod inter eos simultatis exstitit seminarium, quam eadem epistola fuse prosequitur: cuius partem aliquam huc transcribere visum, quoniam insignem animi demißionem in Nysseno, & vere Christianam modestiam exprimit luculenter.
[23] Erant, inquit, qui ad nos deferrent reuerendissimum virum Helladium hostili erga nos animo affectum, [componere Gregorius studet per alios,] ad omnes commemorate, me maximorum ipsi malorum auctorem esse. Ego vero illis, quæ dicerentur fidem non habebam, vt qui & ipsarum rerum veritatem intuerer. Atqui cum ab hominibus eadem, eodem velut ore, nobis renuntiarentur, cumque rumoribus res ipsæ conuenirent, decere me statuebam, vt ne hostilitatem hanc incuratam negligerem; præsertim quæ necdum radices egisset. Itaque tuam ad pietatem multosque alios scriptis litteris, monui hanc vt in curā incumberetis. Tandē cum memoriā Beatissimi Petri, quȩ tum primum celebrari cœpta esset apud Sebastenos, peregissem; itidemq; reliquorū fidei testiū, qui vt eodem cum Petro vixerunt tempore, ita celebrari vna cum ipso consueuerunt; conuerso itinere ad meam me recipiebam Ecclesiam. Martyres proculdubio Quadraginta intelligit, quorum memoriam hoc IX Martij Oriens æque ac Occidens faciebat, & Reliquias Petrus Episcopus collegit, diuersißimus a Gregorij ac Basilij Fratre, & annis minimum sexaginta ante hunc ad Ecclesiæ Sebastenæ gubernacula sedenti, quem Baronij errorem ad IX diem Ianuarij correximus. Pergit porro Nyssenus: [ac tandem ipsemet ad Helladium,] Cumque significasset nobis quidam degere Helladium in finitimis montibus, Martyrumque memoriam peragere; primo quidem in itinere pergebam instituto, quod magis decoro cōsentaneum esse existimarem, vt ipsa in metropoli hominem conuenirem: verum vbi cognatorum quispiam data opera me accessit, atque hominem aduersa valetudine teneri pro certo confirmauit; relicto ibidem curru, vbi nuntium hunc acceperam, equo reliquum itineris interuallum confeci, sane præceps, & quod ob ascensus asperrimos prope a nobis peragrari non posset.
[24] Spatium ipsum, quod nobis emetiendum erat, habebat ad quindecim milliaria, hæc vbi partim equo vectus, [itinere difficili profectus,] vix matutino tempore atque etiam aliqua noctis parte absoluissem, prima diei hora iam Audumocinis eram (nam hoc loco illi erat nomen, in quo cum duobus alijs Episcopis in hominum cœtu frequenti concionabatur) cumque procul e tumulo quodam, qui vico immineret, concionis sub dio concursum vidissemus, gradatim deinceps progressi sumus pedites, tam ipse quam comites mei, manuque nostros equos ductitauimus. Quo factum vt eadem celeritate duo confierent; nimirum vt ipse domum e concione rediret, ac nos Martyrum ad locum perueniremus. Neque mora vlla interposita missus a nobis est, qui aduentum ei nostrum indicaret: & paullo post minister ipsius in nos incidit, quem rogauimus, vt celeriter ad eum rem deferret, quo diutius apud ipsum versari possemus, & opportunitatem aliquam inuenire, ne nihil non curatum relinqueretur. Secundum hæc sedebam equidem sub dio exspectans aliquem, qui nos intro vocaret; adeoque propositus eram omnibus quotquot eo conuenerant, vt importunum spectaculum. Non iam exiguum temporis spatium intercesserat, [permittitur feris præsiolari diu,] & nictabant oculi & consequebatur quidam torpor, & ex itinere defatigatio molestiam augebat, itemque æstus vehemens, & homines nos intuentes nosque digitis inter se ostentantes. Hæc igitur aliaq; eiusmodi omnia tam mihi erant grauia, vt in me vatis illud verbum vere competeret: Obtorpuit in me spiritus meus.
[25] Instabat iam meridies, & me vehementer congressus huius pœnitebat, [excipitur inurbane] vt qui mihimet talis ignominiæ auctor exstitissem. Cumque grauior hæc mihi accideret iniuria, quam si ab hostibus profecta fuisset; ipsa mihi cogitatio mea molestiam exhibebat, secum quodammodo pugnans, & sententiam mutans in consilio sinistro quod instituisset. Vbi vero vix tandem sacrarium nobis apertum esset, iamque ingressi fuissemus adyta; vulgus quidem hominum, quo minus introiret, aditu prohibebatur, meo mecum intrante ministro, qui manu corpus e labore fatigatum fulciret. Ego autem compellaui hominem, & aliquantulum steti expectans vt sedere iuberet. Vt nihil horum accidit, conuersus ad gradus quosdam procul inde dissitos, in eorum vno consideo, & num quid amanter humaniterue dicturus esset nobis, vel saltem supercilijs annuturus opperior. [tristi cum silentio,] Verum omnia contra spem nostram euenere: nam silentium nocturnum erat, & tristitia quædam tragica & stupor, & in vniuersum nulla vox est prolata. Ad ea toto animo perculsus, quod ne vulgari quidem voce nos dignaretur, per illa in vsu hominum frequentia verba, quibus vel obiter saltem excipere nosmet solemus, cuiusmodi sunt: Saluusne aduenisti? vel: Vnde nobis ades? qua de caussa? quamobrem huc properasti? Taciturnitatem illam mihi quasi quamdam vitæ apud inferos imaginem proponebam… præsertim cum ipse perpenderem, quantis in bonis a Patribus acceptis successores facti fuerimus, & quales posteris de nobis narrationes relicturi simus…
[26] Nesciebam quo pacto meipsum erudirem, vti memet continerem, quod animus mihi ob insolentiam eorum, quæ acciderant, interius intumesceret, & cogitationes omnes de tolerantia respueret… Posteaquam Dei beneficio victoria non potiebatur id quod in peius momento suo impellebat, tum demum sic eum appello: Num quid eorum, quæ ad corporis tui curam pertinent, propter aduentum meum omittitur, [& excusatione reiecta,] vt nox exire sit opportunum? Ad quæ cum dixisset, non esse sibi opus curatione corporis; subieci verba quædam, quibus ægrum hominis animum pro virili curarem. Cumque paucis ille se nobis irasci propter multas iniurias ostendisset; respondi ego: Mendacium inter homines ad fraudem & deceptionem vim habere permagnam: verum in Dei iudicio non posse fraudis falsitatem locum habere. Meæ vero conscientiæ tanta est in his aduersus te negotijs confidentia, vt exoptem, aliorum quidem delictorum mihi veniam contingere; hoc in perpetuum manere non cōdonatum. Hanc ille orationem cum grauiter molesteque tulisset; non amplius addi ad ea quæ dixissem probationes quasdam passus est. [inurbanius dimittitur,] Sexta iam hora præterierat, & balneum eleganter instructum erat, & apparabatur epulum, & ipsa dies sabbatum erat & Martyrum celebratio… at ille piaculi loco duxit adhibere nos mensæ suæ post defatigationem illam ortam ex itinere; post tantum æstum, in quo assidentes ipsius ad ostium sub die torrebamur; post tristem illam taciturnitatem, quā experti eramus posteaquam in conspectum eius veneramus. Nimirum nos rursum ad idem spatium emetiendum dimittit; vt per eamdem viam nosmet affligeremus, corpore iam defecto & laboribus macerato: quo factum est, vt vix sub seram noctem, multas in medio itinere ærumnas passi, comites nostros assequeremur.
[27] Quis autem Flauianus ille, [quæ Flauiano Antiocheno perscribuntur,] cui epistola inscribitur? Vix dubito quin Antiochenus Patriarcha S. Meletij successor; contra pacta quidem conuenta subrogatus, quibus ad solum Paulinum redibat Ecclesia; ab Orientalibus tamen semper agnitus, vt legitimus; quod eum fuisse, saltem post mortem Paulini (quæ decimo post Antiochenam Synodum contigit anno) quamuis Euagrium ipsi pars aduersa opposuerit, pene extra controuersiam fuit. Vir certe magnus fuit & doctrina ac morum integritate conspicuus Flauianus, quem ex MS. Synaxario nostro Parisiensi comperimus etiam inter Sanctos relatum a Græcis, die XXVI Septembris festum eius celebrantibus: nec dubium esse potest, quin de eo locutus Chrysostomus sit; quando in funebri de S. Meletij laudibus oratione, quæ est a nobis edita ad XII Febr. dixit: Benignus & clemens Dominus misertus nostri doloris, [inter Sanctos relato a Græcis.] alium cito nobis dedit Pastorem, qui pulchre exprimebat & conseruabat formam omnis illius virtutis: qui cum Sedem adscendisset, humili & lugubri veste nos statim exuit, & dolorem extinxit.
§ IV Eloquentia Gregorij; iter Hierosolymitanum; mors & cultus sacer.
[28] Svæ interim Ecclesiæ excolendæ diligentem quoque operam Gregorius noster nauauit: [Eloquentiæ studio plus æquo addictus,] in qua quanta dicentis ad populum gratia & auctoritas fuerit, declarat illud orationis de sancto baptismate initium. Nunc agnosco meum gregem; hodie video formam Ecclesiæ consuetam, quando etiam, carnalium curarū posthabito negotio, iusta plenitudine ad cultum Dei concurristis: atque ædem quidem populus angustam reddit, intra sacra adyta penetrans & irrumpens; quotquot autem ab ijs qui intus sunt non admittuntur, apum in modum locum externum in vestibulis implent. Et vero eloquentiæ studijs tam fuit addictus Gregorius, [a Nazianzeno reprehenditur,] vt nimius in ijs esse, quibusdam sit visus; nec reprehensionem effugerit, quasi abiectis sacris suauissimisque libris, quos quondam populo lectitabat; falsos & amarulentos in manus sumpserit, ac Rhetor vocari quam Christianus maluerit: quo nomine extat insignis apud Nazianzenum epistola, ordine 43 amicum amice ac grauiter de tacita hac & furtiua in deterius prolapsione redarguentis. Hinc Suidas: Addictior tamen Rhetorices studijs, tam celeber præclarusque in eis euasit, quam quisquam veterum.
[29] Hoc ne multis opus sit comprobare, faciunt insignia eius opera, quibus vel Scripturas sacras explicuit populo, [dicit in funere Flaccillæ Imperatricis,] vel fidem aduersus hæreticos propugnauit, vel illustres sanctitate ac dignitate personas meritis excomijs extulit: ex quibus a Nicephoro Callisto historiæ Eccles. lib. 11 cap. 29 illa imprimis laudatur oratio, quam in D. Gregorium Thaumaturgum edidit. Placillam quoque Augustam, primam Theodosij coniugem, Arcadij atque Honorij matrem (Flaccillam vocatam reuera fuisse ex numismatum inscriptione Baronius docet) eadem ingenij sui commendatione laudauit, defunctam anno CCCLXXXV, qua non multo ante eius filiæ Pulcheriæ, infantili ætate præreptæ, mortem luxerat immaturam: Videte, inquit, quantis in exiguo tempore conflictamur malis! [eius filiola Pulcheria,] nondum a priori clade respirauimus, nondum lacrymas ab oculis abstersimus, rursum in tantam incidimus calamitatem: tunc tenerum florem deplorauimus, nunc ipsum ramum, vnde flos germinauit & enatus est. Et quidem Constantinopoli adfuisse se, cum vtrumque funus efferretur, vtraque in oratione declarat.
[30] Idem, cum Magni Meletij mortem Oecumenicæ Synodi tempore exornassent omnes, [& S. Meletij,] quotquot Constantinopolim conuenerant Patres, aliqua eloquentiæ laude super ceteros conspicui (qua de re actum a nobis ad XII Februarij) suam quoque symbolam in commune contulit; sic vt in ipso orationis exordio declaret, eodem in loco orationem aliam a se fuisse paucos ante dies pronuntiatam, argumenti lætioris, qua Nazianzeno sibi cognomini fuerat gratulatus Constantinopolitanam Ecclesiam, tamquam sponsam sponso legitimis nuptijs in manus venientem: ita enim loquitur: Quam contrario modo a nobis in hoc loco & nunc verba fiunt, [item in ordinatione S. Greg. Nazianz.] & nuper facta sunt! Tunc tamquam in nuptijs tripudiabamus & choreas ducebamus, nunc miserabiliter gementes ingemiscimus: tunc nuptiale, nunc sepulcrale carmen canimus. Meministis enim illius diei, cum in nuptijs spiritualibus, præclaro sponso Virginem domum deducentes, conuiuio vos excepimus, & verborum sponsalia munera pro munere nostro intulimus: verum nunc in luctum nobis gaudium conuersum est, ac lætitiæ amictus saccus euasit.
[31] Peregrinationem ad sacra Hierosolymorum loca suscepisse Nyssenum, etsi non satis certo constet, quo tempore, [Hierosolymam profectus,] suscepisse tamen certum fit ex ea epistola, quam protulit & Latinitate donauit Isaacus Casaubonus, laudandus ex merito, nisi beneficium suum Caluiniani veneni liuore contaminasset, adiectis Notis, quibus incauti lectoris animus auertatur, ne peregrinationum istiusmodi vsum inter Catholicos antiquißimum, hoc prolato monumento videat confirmari. Sed pessimis Notis salutare antidotum adiunctum lector inueniet in editione Parisina, post Notas Gretseri super Petri Molinæi similis farinæ quisquilias in epistolam de euntibus Hierosolymam, Nysseno adscriptam: quæ vt nihil aduersus Catholicos facere a viris doctis ostensa est, quamuis reuera Nysseni foret, vtpote solos Monachorum ac Virginum periculosos sub prætextu pietatis discursus improbans; ita huius, quam vltro nobis Caluinistæ suppeditant ineluctabilis est auctoritas, inscriptæ, [etiam ibi reperit Arianos,] Vere ornatissimis & religiosissimis sororibus Eustathiæ & Ambrosiæ, nec non honestissimæ & ornatissimæ filiæ Basilissæ: in qua occasione peregrinationis istiusmodi, dolet se cognouisse, quod Arianæ (quam detestatur & refutat) impietatis nulla pars orbis terrarum expers esset: Nam si locus ipse, inquit, qui sanctum vestigium veræ vitæ suscepit, purus a malis sentibus non est; quid de ceteris opinari debemus, qui sola auditione & prædicatione boni illius communione sunt aspersi?
[32] Hos autem sentes cum dicit repertos a se, non eo tempore, quo late obtinebant hæretica dogmata, [post Synodum C P.] & bonum factum erat opponere se potestatibus, per quas aduersariorum videbatur doctrina stabiliri; verum tunc cum toto terrarum orbe, atque ab vno cæli cardine ad alterum ex æquo palam prædicabatur pietas; satis quidem manifeste declarat sacram se peregrinationem suscepisse post Oecumenicam Synodum Constantinopoli celebratam, non tamen an Sedem eam adhuc obtinente Hilario, post Heraclium atque Herennium ab Arianis intruso in locum Cyrilli veri Catholicique Episcopi; an vero post annum seculi illius octogesimum secundum, quo restituendum gradui suo Cyrillum declararunt Episcopi particulari in Synodo Constantinopoli post Oecumenicam collecti, in ijs litteris, quas ad Romanam Synodum destinatas refert recitatque Theodoretus & ex Theodoreto Baronius ad hunc annum: post quem, inquam, an Gregorio oblata sit querelarum occasio ab ijs, qui hæreseon virus necdum euomuerant, incertum manet.
[33] Interim in ipso epistolæ exordio declarat, Maximi gaudij & voluptatis argumento sibi fuisse congressū bonorum, [& sacris delectatus locis,] & illius ingentis humanitatis nobis a Domino præstitæ monumenta, quæ istic ostenduntur. Vtroque enim modo, inquit, experiebar, quid esset feriari Deo: cum & Dei, qui vitam nobis dedit, symbola salutaria videbam, & in eiusmodi personas incideram, in queis illa ipsa signa gratiæ Domini spiritualiter est contemplari; vt credere liceat esse reuera in animo illius, qui Deum in se habet, Bethleem, Golgotham, Oliuetum, Resurrectionem. Concludens autem, simul ac reuersus pedem posuit in metropoli, [monet ab hæreticorū fraudibus cauere] exhausisse se ait acerbitatem contra malo de Filio sentientes conceptam, datis ad prædictas Matronas litteris, easque hortatur, vt pone Dominum ingredientes carni & sanguini non acquiescerent, neque occasionem gloriandi nonnullis præberent, neue propter earum vitam ipsorum ambitio caperet incrementum. Estote memores, inquit, sanctorum Patrum, quibus commendatæ fuistis a Beato Patre vestro, & quorum in locum ipsi, vt succederemus per Dei factum est gratiam, quæ eo honore nos est dignata: quo loco existimo Cyrillum intelligi, qui harum Spiritualium filiarum suarum sub Arianis periclitantium protectionem commendauerit Patribus Synodi Constantinopolitanæ, & hi Gregorio.
[34] Quam plurima reliquit alia ingenij sui monumenta, quorum hic catalogum texere nihil attinet: [moritur valde grādæuus:] vitam autem quamdiu protraxerit, incertum reliquit Scriptorum taciturnitas. Ad extremam peruenisse ætatem, ex ea Synodo Baronius colligit, quæ in Agapij & Gebadij caußa Constantinopoli celebrata anno CCCXCIV, apud Theodorum Balsamonem reperitur, considentibus inter alios plurimos Amphilochio Iconij & Gregorio Nyssæ Episcopis. Sane magnam ei iam tum ætatem cum ordinaretur Episcopus ante annos ab hoc, qui præfertur, viginti quatuor, probaret oratio, quæ Frontone nostro Ducæo interprete titulum præfert in suam ordinationem, si vere tum potuerit de se dicere, [an auctor orationis in suam Ordinationem?] vnum se ex ijs esse, quorum cani sint crines, & fractæ ob ætatem vires, tremula autem & nonnihil claudicans oratio; cui permitti debeat, vt se velut emeritus athleta aliorum contentionibus spectandis oblectet. Verum vt in tota ea oratione omnino verbum nullum est, quod titulo illi respondeat, vel omnino Nysseni esse suadeat, semper & tunc maxime florentis eloquentiæ laude: ita ipsum orationis argumentum, quod totum est de Spiritus sancti diuinitate in aliqua Synodo propugnata, quæ a Nicæni Concilij tempore abfuerit propius, suspicionem nobis non leuem mouet, eam antiquioris alicuius esse, qui grandis natu in Alexandrina Synodo anno CCCLXII celebrata, post plures alios declamauerit aduersus Eunomium, Macedonium, aliosq; Semiarianos, qui Spiritui sancto bellum indixerant; diuinum quidem appellantes, sed eum e creaturarum numero eximi non ferentes.
[35] [Inscriptus Martyrologijs IX Martij,] Hanc coniecturam facile esset pluribus ex eadem oratione adminiculis fulcire, nisi ea ad hunc locum aut parum aut nihil faceret, nisi quantum opus est, vt Nysseni non esse cognoscatur; cuius solennem hac die memoriam Ecclesia Latina recolit, in qua Vsuardum secuta Martyrologia tam typis edita quam manu exarata, Apud Nyssenam ciuitatem, inquiunt, depositio S. Gregorij Episcopi, fratris Basilij Cæsariensis, tam vita quam eloquentia clarissimi: quibus consonans Romanum Martyrologium Cardinalis Baronij, addit: qui ob fidei Catholicæ defensionem sub Valente Imperatore Ariano ciuitate sua pulsus est. Apud Græcos autem festum hoc agitur die X Ianuarij, varijs hymnis eius encomia celebrantes multiplicatis laudum titulis, quibus Calamum eum indigitant sancti Spiritus voce plenum, [Menæis x Ianuarij,] Linguam pietatis disertissimam, diuini splendoris lucentissimam lampadem, veritatis præconem, Theologiæ apicem, fontem sublimium doctrinarum, torrentem mellifluæ eruditionis, Dei sonam lyram, cælestium scriptorem canticorum, securim hæreticorum præscindentem conatus, ancipitem Spiritus Paracleti gladium, falcem spuria germina rescindentem, ignem surculosas hæreses comburentem.
[36] [& elogio laudatus:] Post hæc autem aliaque eiusmodi plura verbosius iterata tandem ei elogium tale recitant: Hic erat frater Basilij Magni, eloquentia præclarus, & orthodoxæ fidei æmulator: propterea etiam Ecclesiæ Dei præfuit; & cum illis, qui Constantinopoli secundam Synodum celebrarunt, contra impias hæreses tunc exurgentes inuictum pugilem sese præbuit; aduersarijs dicendi potentia & Scripturarum demonstrationibus profligatis. In omni enim orationis genere exercitatus, & virtutis gloria illustris, vim & robur obtinuit; & ad iustam senectutem prouectus, obdormiuit, & ad Dominum abijt. Erat autem corporis constitutione & figura similis per omnia fratri suo Basilio, excepta canitie & minus gratioso aspectu. [Ægyptijs 14 Octob.] Copti, quorum Martyrologium in Romano Maronitarum seminario extat, memoriam Gregorij faciunt XVII die mensis Baba, qui XIV nostri Octobris respondet: ei autem, quod Ioannis Seldeni libris, [& 12 Nouemb.] de synedrijs veterum Hebræorum subnectitur, Kalendario Ægyptiaco idem nomen ad diem XXVI mensis Hathur, Nouembris nostri diei XXII respondentem, reperies inscriptum.
DE B. BOSA EPISCOPO DEIRORVM EBORACI IN ANGLIA,
ANNO DCLXXXVI
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Bosa Episcopus Deirorum, Eboraci in Anglia (S.)
[1] Eboracum præclarißima Angliæ vrbs est, Archiepiscopali Sede exornata: cui quartus præsedit Bosa, alijs Boza, Bossa, & Boso dictus: quem ante Presbyterum altaris officium in monasterio Streneshalhensi sub S. Hilda Abbatissa obijsse, [B. Bosa Presbyter sub S. Hilda,] indicat venerabilis Beda lib. 4 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 23. Certe ostendens quanta cum vitæ perfectione regeretur ab illa dictum monasterium, ista tradit. Multam inibi iustitiæ, pietatis & castimoniæ, ceterarumque virtutum, sed maxime pacis & caritatis, custodiam docuit; ita vt in exemplum primitiuæ Ecclesiæ nullus ibi diues, nullus esset egens, omnibus essent omnia communia, cum nihil cuiusquam esse videretur proprium. Tantæ autem ipsa erat prudentiæ, vt non solum mediocres quique in necessitatibus suis, sed etiam Reges ac Principes nonnumquam ab ea consilium quærerent ac inuenirent. [sacræ Scripturæ & virtuti vacat:] Tantum lectioni diuinarum Scripturarum suos vacare subditos, tantum operibus iustitiæ se exercere faciebat, vt facillime viderentur ibidem, qui Ecclesiasticum gradum, hoc est, altaris officium apte subirent plurimi posse reperiri. Denique quinque ex eodem monasterio postea Episcopos vidimus, & hos omnes singularis meriti ac sanctitatis viros, quorum hæc sunt nomina, Bosa, Æcha, Ostfor, Ioannes & Wilfrid. [in monasterio Streneshalhensi,] Hactenus Beda. Fuit Streneshalh, vbi nunc VVhitby, in Eboracensis Ducatus parte boreali, ad Orientale littus Oceani Germanici, prope sinum Dunum, vbi monasterium fundatum est anno DCLVIII, a S. Hilda, cum aliquot annos Heortheu monasterio, regularis vitæ institutioni multum intenta, præfuisset, scilicet ab anno DCXLIX. Est Heortheu, [an etiam in Herteseyensi?] aliis Hertesey, nunc Hartlepole, ad eumdem Oceanum Germanicum in Dunelmensi Episcopatu. An Bosa ibidem cum S. Hilda vixerit, est incertum. De Ostforo, postea VVigorniensi Episcopo, qui medius inter quinque Episcopos supra constituitur, dicit Beda, eum in vtroque Hildæ Abbatissæ monasterio lectioni & obseruationi Scripturarum operam dedisse. At quænam illis institutio vitæ aut regula fuerit præscripta, Beda etiam docet ibidem. Prælata, inquit, regimini monasterij famula Christi Hilda, [secundum Regulam S. Columbæ] mox hoc Regulari vita per omnia, prout a doctis viris discere poterat, ordinare curabat. Nam & Aidanus Episcopus (qui eam ante ad se euocarat, atque anno vno ad Septemtrionalem plagam VViri fluminis instruxerat) & quique nouerant eam Religiosi, pro insita ei sapientia & amore diuini famulatus, sedulo eam visitare, obnixe amare, diligenter erudire solebant. Viuebant vero S. Aidanus, alijq; tum in regno Nordanhumbrorum monachi, secundum regulam S. Columbæ Abbatis: ac postmodum S. VVilfridus, vt volunt quidam, Regulam S. Benedicti in eas oras intulit, ac sibi subiectis monasteriis imposuit: verum quia S. Hilda alijq; Streneshalenses ei minus addicti fuerunt, videntur in stricta prioris Regulæ obseruantia perstitisse. Mortua est S. Hilda XVII Nouembris anno DCLXXX. At S. Aidanus XXXI Augusti anni DCLI.
[2] De S. Bosæ ad Cathedram Episcopalem promotione ista tradit lib. 4 cap. 12 Beda: [sit Episcopus Deirorū anno 678] Anno Dominicæ Incarnationis DCLXXVIII, qui est annus VIII imperij Regis Egfridi, orta inter ipsum Regem Egfridum & reuerendissimum Antistitem Wilfridum dissensione, pulsus est idem Antistes a Sede sui Episcopatus, & duo in locum eius substituti Episcopi, qui Nordanhumbrorum genti præessent, Bosa videlicet, qui Deirorum, & Eata, qui Berniciorum prouinciam gubernaret. Hic, Bosa scilicet, [ordinatus cum S. Eata] in ciuitate Eboraci, ille in Hagulstadensi siue Lindisfarnensi Ecclesia Cathedram habens Episcopalem: ambo de monachorum collegio in Episcopatus dignitatem adsciti: cum quibus & Eadhedus in prouincia Lindisfarorum, quam nuperrime Rex Egfridus superato in bello & fugato Vulfhere obtinuerat, ordinatur Episcopus… Ordinati sunt autem Eadhedus, Bosa & Eata Eboraci ab Archiepiscopo Theodoro. Erat Eata, vt ait Beda lib. 3 cap. 26 vnus de duodecim pueris Aidani, quos primo Episcopatus sui tempore de natione Anglorum erudiendos in Christo suscepit: [ante Abbate Mailrosensi] atque anno DCLI, cum S. Aidanus moreretur, erat Abbas in monasterio, quod vocatur Mailros, anno autem DCLXIV præpositus est Abbatis iure Fratribus in Lindisfarnensi Ecclesia. In vtroque loco vigebat ordo monasticus secundum institutionem S. Aidani ac regulam S. Columbæ Abbatis. Ambo ergo & Bosa & Eata de collegio monachorum secundum istam regulam viuentium, adsciti sunt in Episcopatus dignitatem. Colitur S. Eata XXVI Octobris.
[3] Idem Beda lib. 5. cap. 21, tradit S. VVilfrido in Episcopatu Hagulstadensi succeßisse Accam, qui a pueritia in Clero sanctissimi ac Deo dilecti Bosæ Eboracensis Episcopi nutritus atque eruditus est. Huius Accæ ideo virtutes magni facit, quia insitas a Bosa ostendit. Eas lubet inde describere, [Magister S. Accæ Episc. Hagulstadēsis, in studiis & pietate] vt in discipulo Acca magistrum Bosam agnoscamus. Fuit namque, Acca vir strenuissimus & coram Deo & hominibus magnificus, qui & ipsius Ecclesiæ suæ, quæ in B. Andreæ Apostoli honorem consecrata est, ædificium multifario decore ac mirificis ampliauit operibus. Dedit namque operam (quod & hodie facit) vt acquisitis vndecumque Reliquiis beatorum Apostolorum ac Martyrum Christi, in venerationem illorum poneret altaria, distinctis porticibus in hoc ipsum intra muros eiusdem ecclesiæ. Sed & historias passionum eorum vna cum ceteris Ecclesiasticis voluminibus summa industria congregans, amplissimam ibi ac nobilissimam bibliothecam fecit. Nec non & vasa sancta & luminaria aliaque huiusmodi, quæ ad ornatum domus Dei pertinent, studiosissime parauit. Cantorem quoque egregium, nomine Maban, qui a successoribus discipulorum beati Papæ Gregorij in Cantia fuerat cantandi sonos edoctus, ad se suosque instituendos accersiit, ac per annos duodecim tenuit: quatenus & ea, quæ illi non nouerant, carmina Ecclesiastica doceret, & ea, quæ quondam cognita longo vsu vel negligentia inueterare cœperant, huius doctrina in priscum renouarentur statum. Nam & ipse Episcopus Acca cantator erat peritissimus, quomodo erat in litteris Sanctis doctissimus, & in Catholicæ fidei confessione castissimus, in Ecclesiasticæ quoque institutionis regulis solertissimus extiterat, & vsque dum sua præmia piæ deuotionis acciperet, existere non destitit. Vtpote, qui a pueritia, vt supra monuimus, in Clero sanctissimi ac Deo dilecti Bosæ Eboracensis Episcopi nutritus atque eruditus est. Adiutus etiam fuit ob conuersationem cum S. VVilfrido, cum quo & Romam profectus, Ecclesiæ suæ vtilia didicit. Colitur S. Acca XXX Nouembris.
[4] [Mortuus post S. Eatam,] De obitu B. Bosæ hæc solum narrat Beda lib. 5 cap. 3. Cum reuerendissimus vir Wilfridus post longum exilium in Episcopatum esset Hagulstadensis Ecclesiæ receptus, est idem Ioannes, defuncto Bosa, viro multæ sanctitatis & humilitatis, Episcopus pro eo Eboraci substitutus. Iam vero, vt capite præcedenti retulerat Beda, principio regni Alfridi Regis, defuncto Eata Episcopo, Ioannes vir sanctus Hagustadensis Ecclesiæ præsulatum suscepit. Succeßit Alfridus Egberto fratri anno DCLXXXV die XX Maij apud Pictos extincto: quo adhuc anno, vt tradit Ricardus Prior Hagustaldensis de Episcopis huius Ecclesiæ cap. 10, defuncto venerabili Eata, & in Hagustadensi ecclesia honorifice sepulto, Episcopatum eius suscepit S. Ioannes, cui vno anno præfuit. & cap. II Wilfridus Sedem & Episcopatum suum Hagustaldensis Ecclesiæ recepit. Sanctus vero Ioannes de Hagustaldensi translatus, Eboracensem Ecclesiam regendam pro defuncto Bosan suscepit, eamque laudabiliter XXXIII annis rexit. Deinde … ad monasterium suum, quod apud Beuerli est, secessit, ibique Deo digna conuersatione III annis in pace maiori viuens, anno ab Incarnatione Domini DCCXXI, regni vero Osrici III, Nonis Maij beato fine quieuit in Domino. Quibus annis inter se computatis, S. Bosa dicendus est anno DCLXXXVI ad æternam vitam hinc migrasse. [anno 686,]
[5] Agunt de eodem Bosa paßim omnes scriptores Angliæ, qui illa tempora, quibus Episcopus vixit, attingunt: sed aut sua e Beda descripserunt, aut a vero aberrant. Vnum attingo mendum, scilicet apud Malmesburiensem lib. 3 de Gestis Pontificum Anglorum irrepsisse in epistolam Ioannis Papæ ad Ethelredum Regem Merciorum & Alfridum Regem Deirorum & Berniciorum in caußa VVilfridi Episcopi, [Epistola sub nomine Ioannis Papæ genuinat] quæ aut plurimum interpolata est, aut certe e duabus vnica confecta. Præfuerunt Ecclesiæ Romani Pontifices post S. Agathonem Leo II, Benedictus II, ac dein Ioannes V. cui hanc epistolam adscribit Henricus Spelmannus in Conciliis Britannicis pag. 179. Sedit hic a XXII Iulij anni DCLXXXV vsque ad II Augusti anni sequentis. Hinc circa medium, expuncto nomine Bertwaldi, legendum foret: Idcirco commonemus Theodorum Archiepiscopum … vt Synodum conuocet vna cum Wilfrido Episcopo, & Bosam atque Ioannem in Synodum faciat conuenire &c. Quæ cum sequentibus potuerunt scripta fuisse ex informatione inter XI menses, quibus præfuit Ioannes V, ac viuebant Ioannes & saltem multo tempore Bosa. Prior pars epistolæ aut interpolata est, aut spectat ad Ioannem VI, qui sedit a XXIX Octobris anni DCCI vsque ad X Ianuarij anni DCCV. Quia iterum a Sede Hagulstaldensi pulsus S. VVilfridus Romam ad illum Pontificem confugit; potißimum solicitus vt monasteria Ripense & Hagustaldense a se fundata detineret. An huic malint alij priorem tribuere partem, ipsi viderint; imo & totam, modo interpolatam, intruso nomine Bosæ permittant dici, cum Malmesburiensis asserat in his S. VVilfridi gestis Venerabilem Bedam historicum dignum pro sermonum sobrietate, cui debeat credi.
[6] Trithemius lib. 4 de viris illustribus Ordinis S. Benedicti agit de Bosa cap. 64, asserens eum in Concilio Anglicano cum ceteris Archiepiscopis ad reformationem illius Ecclesiæ adiutorem Theodoro fuisse. [Benedictinus creditus,] Subscripsit post Theodorum donationi Egfridi Regis factæ S. Cuthberto Episcopo Lindisfarnensi, quam explicamus ad huius Acta XX Martij. Arnoldus VVion lib. 2 Ligni vitæ cap. 22 inter sex Sanctos Archiepiscopos Ecclesiæ Eboracensis S. Bosam quartum collocat.
[7] Quo autem mense aut die ex hæc vita ad meliorem migrarit, apud antiquos necdum potuimus reperire. Hinc etiam ad varios dies est Martyrologiis inscriptus: [inscriptus Martyrologiis 13 Ianuarij] ac primo in MS. Kalendario Sanctorum Ordinis S. Benedicti, quod extat in monasterio S. Saluatoris Ordinis Cisterciensis, nec tamen antiquo, ad XIII Ianuarij sic legitur: Sancti Bosæ Archiepiscopi Ebora ensis Metropolitani in Anglia, prius monachi monasterij Streneshalensis. [9 Martij] At IX Martij de eo agunt Hieronymus Porterus in Floribus Vitarum præcipuorū Sanctorum Angliæ, Scotiæ & Hiberniæ, & Ioannes VVilsonus in Martyrologio Anglicano vtriusque editionis. Ferrarius in Catalogo generali Sanctorum, citatis etiam Tabulis Ecclesiæ Eboracensis, quibus videntur intelligi debere Catalogi Episcoporum, quorum auctoritas allegatur in Martyrologio Anglicano. Alij referunt ad X Martij, [& 10 Martij.] ac præiuit Edouardus Maihew in Trophæis Congregationis Anglicanæ, qui noluit credere VVigorniensi asserenti anno Christi DCLXXXVI mortuum esse, ac maluit transferre obitum ad annum circiter DCCIV. deceptus epistola supra indicata sub nomine Ioannis Papæ a Malmesburiensi edita: cui maluit adhærere, quam verbis Bedæ & aliorum antiquorum scriptorum. Secutus Menardus, qui in obseruationibus refert obiisse circa annum DCCV: Bucelinus etiam ad eumdem diem suo eum elogio celebrat, ac prudentius addit claruisse sub A. C. DCLXXVIII, quo est Archiepiscopus creatus.
[8] Hactenus Martyrologia varia, sed recentiorum auctorum, quos video ductos auctoritate potißimum venerabilis Bedæ, qui eum Sanctissimum ac Deo dilectum, [a nobis quare solū Beatus cōpelletur.] dein virum multæ sanctitatis & humilitatis compellauit, imo inter quinque Episcopos, qui cum S. Hilda vixerunt, singularis meriti ac magnæ sanctitatis viros enumerat: ex his sunt Ætla siue Æcca factus Domwicensis in Suffolcia Episcopus, & Otfordus VVigorniensis, quos tamen necdum scimus vllis fastis, vt Sanctos, inscriptos. Thomas Stubbes, aliis Stobeus Ordinis Fratrum Prædicatorum, qui ante trecentos annos scripsit Chronicon de Actibus Pontificum Eboracensium & ex iis Sanctos appellat Paulinum, Ceaddam, VVilfridum seniorem, Ioannem de Beuerlaco, VVilfridum iuniorem, Oswaldum & Guillielmum sub Stephano Rege defunctum: de cuius corporis Translatione dum agit in VVillielmo VVykwane, & hunc Sanctum, nisi error amanuensium sit, appellat. Interim dum de Bosa Archiepiscopo agit, ab eo titulo abstinet, vti Brompton, Dicetus alijque faciunt. Maluimus ergo & nos solum Beati appellatione cohonestare, cum arbitremur non fuisse de eo Officium Ecclesiasticum recitatum.
DE SANCTIS EPISCOPIS SLAVORVM APOSTOLIS CYRILLO ET METHODIO OLOMVCII IN MORAVIA
SEC. IX.
Commentarius præuius.
Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
Methodius, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
BHL Number: 1851
§. I Quæ gentes a SS. Constantino Philosopho siue Cyrillo, & Methodio eius fratre, siue Methudio, conuersæ.
[1] Celebratur VII Idus Martij anniuersaria solennitas SS. Cyrilli & Methodij siue Methudij, qui fratres germani fuerunt sacerdotioq; initiati ambo, [SS. Cyrillus & Methodius coluntur 9 Martij,] & Spiritu apostolico instincti, varios Slauorum populos fidei Christianæ notitia imbuerunt. Ita tabulis Martyrologij Romani eorum inscripta hoc die memoria est: In Morauia, sanctorum Episcoporum Cyrilli & Methodij, qui multas illarum regionum gentes cum earum Regibus ad fidem Christi perduxerunt. MS. SS. Florarium illorum sic meminit ad eumdem diem: In Marauia, ciuitate Welligrad SS. Cirilli & Motudij Episcoporum & Confess. Card. Baronius in Obseruationibus ad Martyrol. ista adnotat: Habentur horum res gestæ in Breuiario religiosissimæ Polonorum Ecclesiæ, [a Polonis.] sex Lectionibus secundum ritum Ecclesiasticum distinctæ. Ternæ nunc sunt Breuiario ad Romani normam redacto: eædemque extant inter Officia propria Sanctorum Cathedralis Ecclesiæ & totius diœcesis Olomucensis, [Morauis,] consensu & auctoritate S. D. N. Vrbani VIII, omnibus omnium ordinum Sacerdotibus recitanda: quæ Eminentißimus D. Franciscus S. R. E. tit. S. Mariæ Transtiberinæ Presbyter Cardinalis, ac Princeps a Dietrickstain, Episc. Olomucensis, a Sacra Rituum Congregatione illuminata, & a S. D. N. Vrbano VIII illustrata, iterum in lucem dedit anno MDCXXX, vt iis vniuersus per Morauiam Clerus in Breuiarij recitatione vteretur. Extant & inter Lectiones proprias eorum Sanctorum, [Bohemiæ] quorum memoria per Archidiœcesin Bohemiæ specialiter colitur, quæ auctoritate Eminentißimi Cardin. ab Harrach Archiepiscopi Pragensis, anno MDCLIII excusa. In Directorio, siue ordine Horas Canonicas recitandi & Missas celebrandi, iuxta ritum Breuiarij & Missalis Romani, excuso Pragæ anno 1663, ad IX Martij ista habentur: In Bohem. & Morau. SS. Cyrilli & Methudij Ep. Conf. & Patron. dupl. Et in Morauia festum fori, vbi in Missa, CREDO. Nos infra antiquiores illas sex e veteri Breuiario Olomucensi dabimus.
[2] Nunc quia monet Baronius, licet Methodio Morauia tantum tribuatur, tamen ex registro Ioannis VIII Papæ satis apparere, [ij varias gentes conuerterunt:] etiam Methodium fuisse Slauorum Episcopum qui ordinatus ab Hadriano II Romano Pontifice, prædecessore eiusdem Ioannis VIII, ab eo ad Slauorum populum missus fuerit; quasi non etiam Moraui Slaui fuerint: indicandum videtur quibus gentibus quas incolentibus regiones, Christum ambo prædicarint. Et Cyrillus quidem, quem Martinus Polonus lib. 4 Chronici pene omnium Sclauorum Apostolum nominat, ad Cazaros siue Gazaros aut Chazaros missus fuit: [Cyrillus Chazaros,] ac primum venit Chersonam (vt inferius in prima de actis eius narratione dicetur) quæ nimirum terræ vicina Cazarorum & contigua est. Vnde vero Chazari proruperint, & quam late dominatum extenderint, tradit Theophanes ad annum XI Constantini Pogonati his verbis: Numerosa Chazarorum gens, [Ponti Euxini accolas,] ex interiori Berzeliæ, quæ est primæ Sarmatiæ, recessu prorupit; omnibusque vsque ad mare Ponticum sub ditionem suam redactis trans flumen positis prouinciis, a Batbaia primæ Bulgariæ Principe, vectigali sibi reddito, tributum ab eo in hunc vsque diem exigit. Perduxit autem Chronographiam suam Theophanes vsque ad Leonis Armeni imperium, quod anno DCCCXIII, Indict. VI inuasit. Cedrenus ad annum Heraclij XVI memorat τοὺς Τούρκους της εώας ὃυς καὶ χαξάρους ὀνομά ζουσιν. Turcas Orientales, quos & Chazaros appellant.
[3] Altera gens, cui Sancti hi fratres Euangelicam doctrinam tradidere, [vterque Bulgaros, e Sarmatia oriundos,] Bulgarorum fuit. Horum quoque ex Sarmatia origo ducitur, vbi antiqua magnaque Bulgaria, circa amnem, qui Atalis dicitur Theophani, aliis Atel, Edel Tartarice, vt notat Ortelius olim Rha Ptolomæo; Rutenis Volga seu Wolga, vnde gens ipsa Vulgares, siue Bulgari, ac Wulgares appellati. Eorum antiquam ditionem Batbaias iam memoratus, Crobasi primogenitus retinuit: quatuor reliqui fratres contra quam testamento ijs pater mandarat, sese ab inuicem, cum subiecto sibi populo, segregarunt. Et secundus quidem, cui Cotragus nomen, Tanai flumine traiecto, ex aduerso fratris primogeniti sedes posuit: ceteri alio migrarunt: circa Danubium duo in inferiore Mœsia inque Dardania consederunt, ac multa cum vicinis, præsertim Thracibus, deinceps bella gesserunt. Quamquam longe etiam ante incursiones in Thraciam fecerant, vti in Chronico Marcellini Comitis, Indict. VII Ioanne Gibbo solo Cos. anno Christi CCCCXCIX traditur.
[4] Ad diem XI Februarij § 9 Vitæ S. Theodoræ Augustæ, matris Michaëlis III Imp. a quo missus ad Chazaros S. Cyrillus est, [(equos antea instituerat Methodius pictor Romanus,] retulimus conuersum eo ipso tempore Bogorem Regem Bulgarorum, quem Constantinus Cupharas, vir eximius, tunc ibidem captiuus, primus sacra Christianorum docuerat, ac sua deinde soror, in quadam excursione capta, & in aula Imperatricis detenta, ibique Christiana religione initiata, & litterarum doctrina imbuta. Hæc enim domum remissa, non cessabat fratri Fidei nostræ mysteria prædicare. Sed validior accessit impulsus, a monacho quodam Methodio, gente Romano, pingendi artis perito: qui ab Rege iussus pingere suo arbitratu terribile quidpiam, quodque horrorem ac metum incuteret spectantibus; cum nihil definite præscriptum esset, secundum Christi aduentum extremumque iudicium, quibus nihil nouerat terribilius, pinxit; simulque Regem edocuit, quid ea sibi vellent: hic autem illico auitam superstitionem eiurauit, ac sacrum baptismum suscepit, Michaël ex nomine Imperatoris appellatus. Plenius loco citato quæ gesta quæq; postea euenerunt, deduximus: illud tamen inquirere tunc distulimus, [dubium an idem qui Cyrilli frater)] ac neque nunc extricare sat quimus, fueritne ille Methodius idem, qui Slauorum cum Cyrillo Apostolus; quandoquidem & hic Bulgaris Christi fidem prædicarit. Vnum illud contra obiici potest, quod Methodius pictor fuerit, vt habet Cedrenus, ῥωμαῖος τὸ γένος, genere Romanus; noster vero hic vel Constantinopoli natus, vel potius Thessalonicæ. Verum aut Romanum appellauit Cedrenus qui natus Constantinopoli erat, quæ Noua Roma; vel vniuersim illud, genere Romanus, idem est quod intra imperij Romani fines genitus. Et vero etiam qui Thessalonicæ natus, fortaßis & ab Antiqua Roma vel ideo trahere genus dici poterat, quod Prouincia Thessalonicensis, vti & vtrumque Illyricum sub Patriarchatu Romano continebatur. Cumque & ipse & germanus eius Constantinus Philosophus siue Cyrillus, æque Latinæ ac Græcæ linguæ periti essent, existimari possunt, Romanis parentibus Thessalonicæ nati: ac Methodius vel forsan tantisper declinandæ vel quacumque alia ex caußa persecutionis a Theophilo contra monachos & pictores motæ, ad Bulgaros Dardaniæ incolas secessesserat: vnde redierit Constantinopolim, cum illuc reuersum ex Chazaria fratrem intellexit. Si tamen diuersi Methodij fuerunt, cum pictor ille Sacerdos non dicatur extitisse; non defuere ex Bulgaris, quos dum ad Transdanubianos Slauos tendunt, excolerent sancti fratres.
[5] Triballi (quoniam & hos adisse ac Fidei scientia imbuisse feruntur) Bulgaris permisti ea ætate videntur fuisse, Christianos mores fidemq; dedocti longo vsu barbarorum, [conuertere, & Triballos Bulgaris mistos,] antea & ipsi plusquam semibarbari. De quibus iam olim Strabo annis ante Bulgarorum conuersionem DCCC & quod excurrit, lib. 7 Geograph. scripsit, Getas inferioribus Istri partibus vicinos esse, atque eadem qua Dacos lingua vti, esseque Græcis notiores, ob crebras in vtramque Istri ripam migrationes, & quod Thracibus sunt Mysisq; permisti: quod ipsum Triballis etiam, inquit, Thraciæ genti, vsuuenit. Aliquanto ante scripserat, Alexandrum Magnum in ea expeditione, quam aduersus Thracas Æmi montis incolas suscepit, impreßionem quoque fecisse in Triballos, quos ad Istrum vsque & sitam in eo insulam Peucen pertingere videbat; [olim Thraciam gentem;] & ab Syrmo Triballorum Rege impeditum fuisse ne eam insulam intraret, in quam ille se receperat. Quæ ipsißima nunc est Bulgaria, Mysia videlicet inferior. Ac suo iam tempore idem Strabo Triballos Mysosq; coniungit iuxta Istrum degentes. Hosce adiisse intelligendus est S. Cyrillus, cum in recentiori Polonorum Morauorumque & Bohemorum Breuiario dicitur, assumpto fratre Methodio longum iter ingressus, ad Volgaros Danubij accolas primum diuertisse: eis itidem fidem Christi, sacrasque litteras in eorum linguam conuersas tradidisse: eas videlicet, quibus non tantum omnes Volgarorum populi, sed multæ quoque aliæ vtuntur nationes, quæ lumen fidei a Volgaris mutuatæ sunt.
[6] Ex dictis colligi videtur, Chazaris ac Bulgaris communem fuisse Slauicam linguam. Sed, vt antea ex Theophane retulimus primæ Bulgariæ Principem cum populo suo Chazcris vectigalem esse factum; ita narrat idem, [item Morauos, Sclauicam gentem,] Slauinorum septem generationes, vt dicuntur, a Bulgaris, Mysiam inferiorem ad dextram Istri fluminis ripam incolentibus, in potestatem esse redactas. His autem pertransitis, ad Morauos, qui tunc potentißimi fuisse videntur Slauorum, peruenerunt. Situm Morauiæ ita describit Æneas Siluius histor. Bohemicæ cap. 13: Morauia, inquit, trans Danubium iacet, cui ad Orientem Hungari Polonique regnum possident, [latius olim dominantes;] Moraua disiuncti amne, qui nomen regioni dedit. Occidentem solem Bohemi excipiunt; Austriales Meridianum: Septentrionale latus Slesitæ occupant… Hic multos annos regnatum: Hungari, Bohemi, Russani, Polonique, Morauorum Principi paruerunt. Id quatenus verum sit, alij disquirant. Latius certe imperarunt, quam nunc prouinciæ limites protenduntur. Nam infra ostendetur vsque ad Nitriam, Hungariæ nunc vrbem ac fluuium, pertigisse eorum dominatum.
[7] In Bohemiam demum Sancti iidem Fidei lumen primi inuexerunt, Æræ Christianæ nono seculo, Borsiuoio Duce decimo gentis, vt idem Æneas Siluius numerat, baptizato, [& Bohemos.] cum S. Ludmilla vxore; quæ nepotem suum VVenceslaum Ducem ac Martyrem, ad studium pietatis ad infantia erudiit, ipsa quoque impiißimæ nurus suæ Drahomiræ crudelitate, coronam adepta martyrij: quæ XVI Septembris (vna quippe de regni Tutelaribus Diuis) Officio duplici secundæ claßis, vt vocant, celebratur; at VVenceslaus XXVIII Septembris, festo fori, Officioq; duplici I claßis ad octauum diem prorogato.
§ II SS. Cyrilli & Methodij res gestæ, præcipue ex historia Translationis S. Clementis Papæ Mart.
[8] [Horum SS. Acta in Bohemicis scriptorib.] Sanctorum Præsulum Cyrilli & Methodij res gestas succincte attigerunt potius, quam historice enarrarunt, Bohemicarum rerum scriptores. Eorum primus Cosmas Pragensis Ecclesiæ Decanus, qui in epistola ad Geruasium Magistrum, seu præfatione operis sui, [Cosma Pragensi circa an. 1120.] quod Chronicam Bohemorum inscripsit, testatur eam compositam regnante quarto Henrico Romanorum Imperatore, & gubernante sanctam Ecclesiam Dei Papa Kalisto, sub tēpore Ducis Boëmorum Wladislai, simul & Præsulis Pragensis Ecclesiæ Hermanni. Obiit Henricus IV, quem vulgo Germani quintum vocant, anno MCXXV, imperij XIX. Callistus II die XIX Decembris MCXXIV; Hermannus Ep. Pragensis MCXXII, XVII Septembris; Dux VVladislaus MCXXV, XII Aprilis, Dominica Misericordia.
[9] Proximus huic est Æneas Siluius Picolhomineus, qui anno MCCCCLVIII Pontifex Maximus electus, Pius II est appellatus, eoq; anno historiam suam Bohemicam finiit. [Ænea Siluio seculo 15, Dubrauio & Hagecio 16,] Eam paullo post Ioannes Dubrauius Episc. Olomucensis luculentius pertractauit, qui libro XXXIII finem posuit in Ludouici Regis miserabili obitu, ac Ferdinandi Austriaci inauguratione, quorum ille contigit XXIX Aug. MDXXVI; hæc XXIV Februarij anni insequentis. Ipse vero Auctor VI Septemb. MDLIII traditur deceßisse. VVenceslaus Hagecius circa idem tempus Chronica Bohemorum conscripsit lingua patria, atque eidem Ferdinando I anno MDXLI dicauit: quæ Germanice reddidit Ioannes Sandelius Zluticensis, & Rudolpho II Imperatori obtulit, typis excusa anno MDXCVI. In his quoque mentio fit sanctorum Slauicæ gentis Apostolorum Cyrilli & Methodij, & hic ad annum Christi DCCCCIV, [Pōtano 17;] traditur Bohemice Strachota appellari. Agit quoque de iis Georgius Bartholdus Pontanus a Braitenberg Metropolitanæ Ecclesiæ Pragensis Præpositus, in sua Bohemia Pia anno MDCVIII Francofurti excusa. Hi tamen Auctores neque inuicem satis consentiunt, neque firmant vsquequaque quam proponunt Chronologiam.
[10] Nos quia Acta illorum perpetuo tenore conscriptæ non habemus, varias, quas reperimus de illis narrationes proferemus. Prima descripta est ex codice Amplißimi viri Francisci Duchesne, [plenius in Translat, corporis S. Clementis,] in suprema Curia Parisiensi Senatoris, cui codici titulus præscriptus Tomus 2 Collectionis; huic vero narrationi hic est titulus: Incipit translatio corporis S. Clementis Martyris & Pontificis. Atque ea quidem præcipue commemoratur occasione susceptæ a Constantino Philosopho, nobili ac pio Sacerdote, Thessalonica oriundo, peregrinationis in Tauricam Chersonesum, ad Chazaros, qui id poscebant, Christianæ fidei mysteriis imbuendos: vbi dum linguæ Chazarorum addiscendæ tantisper subsistit, de corpore S. Clementis Papæ (quem meminerat illic, [quod S. Cyrillus inuenit,] anchora ad collum eius alligata fuisse deiectum in mare: quod deinde Christianis ad littus orantibus, ad tria milliaria recesserat: eoque illi accedentes ædiculam marmoream in templi formam, & intus arcam lapideam, vbi Martyris corpus conditum erat, inuenerunt: atque illud recedentis pelagi miraculum per multa tempora anniuersaria eius celebritate euenire consueuisse) de eo ergo gloriosi Pontificis corpore inquirit, idque, habitis cum omni populo & propinquæ vrbis Antistite publicis precibus, reperit ac transfert, secumq; id vel præcipuas eius partes ad Chazaros proficiscens, [& Romam attulit circa an. 868,] & postea ad Morauos deportat, ac tandem Romam, quo erat ex Morauia a Nicolao I Pontifice euocatus: atque id reconditum illic est in æde Martyris eiusdem honori pridem dicata, vbi & ipse quoque postea tumulatus est.
[11] De hac S. Clementis translatione meminit Baronius in Notis ad Martyrol. XXIII Nouemb. atque ex epistola Anastasij Bibliothecarij testis oculati data ad Carolum Regem Kalendis Aprilis Indict. VIII, [vt ait testis oculatus Anastasius Bibliothec.] id est, anno Christi DCCCLXXV, hæc recitat: Vir magnus & apostolicæ vitæ præceptor Constantinus Philosophus Romam sub venerabilis memoriæ Hadriano Iuniore Papa venit, S. Clementis corpus Sedi suæ restituit. Idem Baronius Annal. tom. 10 ad an. 867 illius Inuentionis ac Translationis historiam narrat ex Petro de Natalibus lib. 10 cap. 98 ita scribente: Leo Episcopus Ostiensis tradit, quod tempore Michaëlis Imp. CP. &c. Eamdem historiam plenius retulit Iacobus de Voragine centum fere ante Petrum annis, cum anno MCCXCII Archiepiscopus Genuensis creatus sit, [ac multo post Equilinus,] &, vt de eo scribit Iacobus Philippus Bergomensis, ante Episcopatum inque Episcopatu multos commentarios succo plenos composuerit, ac multas Sanctorum Vitas diffusas atque dispersas in vnum volumen collegerit: quo de volumine, quæ Legenda Aurea siue Historia Lombardica vulgo appellatur, pluribus disseruimus in Præfat. gener. ad Ianuarium cap. 1 § 4. At Petrus, quod nos fugit cum istam Præfationem commentaremur, [& hoc antiquior] inchoauit Catalogum Sanctorum anno 1369 die S. Barnabæ, absoluit anno 1371.
[12] Damus ergo ex Voraginensi, qui ista habet in Vita S. Clementis: Refert Leo Ostiensis Episcopus, [Iac. de Voragine,] quod tempore quo Michaël Imp. Nouæ Romæ regebat imperium, Sacerdos quidam, nomine Philosophus, qui ob summum ingenium a pueritia fuerat sic vocatus, cum Cersonam peruenisset, & de iis, quæ narrantur in historia Clementis, habitatores interrogasset; quia aduenæ potius quam indigenæ erant, se nescire professi sunt. Siquidem miraculum marini recessus ob culpam inhabitantium iam diu cessauerat; & ob incursum barbarorum tempore marini recessus veniētium, templum destructum fuerat, & arca cum corpore marinis fluctibus obruta erat, exigentibus culpis inhabitantium. Super quo miratus Philosophus, & accedens ad ciuitatulam, nomine Georgiam, cum Episcopo & Clero accessit ad quærendum sacras reliquias ad insulam, in qua existimabant esse corpus Martyris. Vbi cum hymnis & orationibus fodientes, diuina reuelatione inuenerunt corpus & anchoram, cum qua fuerat in mare proiectum, & deportauerunt Cersonam. Deinde prædictus Philosophus cum corpore S. Clementis Romam venit, & multis ostensis miraculis, in ecclesia, quæ nunc dicitur S. Clementis, honorifice corpus collocatum fuit. In quadam autem Chronica legitur, quod mari ab illo loco exsiccato, a B. Cyrillo Moranorum Episcopo Romam translatum est.
[13] Hæc ille. Quem autem Sacerdotem nomine Philosophum fuisse vocatum ait, Philippum Equilinus appellat, [ac Baronius,] ex eoq; Baronius; Anastasius iam citatus Constantinum Philosophum, cum quo & Acta consentiunt: idemq; ille est, qui diuino monitu, Cyrillum haud longe ante obitum dici se voluit; idemq; Moranorum, siue, vt vulgo nunc vocantur, Morauorum Episcopus. In ceteris Equilini ac Voraginensis narratio inuicem congruit sententia, non verbis. Sed Equilinus ita concludit: Quod (corpus) Cersonam deportantes, ibidem sepelierunt. Tempore vero Nicolai Papæ I corpus ipsum a S. Cyrillo Sclauorum Episcopo inde sublatum, & Romam delatum, atque in ecclesia eius nomini fabricata reconditum est, vbi requiescit miraculis clarens. Baronius, cum antea ex Anastasij epistola retulisset Constantinum Philosophum Romam sub venerabilis memoriæ Hadriano Iuniore Papa venisse, & S. Clementis corpus Sedi suæ restituisse, quod Acta quoque tradunt; in Annalibus vt narrationi quoque Equilini quadantenus insistat, ait Cyrillum & Methodium S. Clementis corpus Romam attulisse, viuente adhuc Nicolao; hic vero illos ait mansisse Romæ vsque ad creationem Hadriani.
[14] Quem autem scriptorem iam memoratæ Translationis, Iacobus a Voragine, Petrus de Natalibus, [citantq; hi Leonem Ostiensem,] & Cardinalis Baronius citant Leonem Ostiensem, quo in opere eam referat non indicant, vt suspicari liceat ipsosmet eam in illo non legisse. Nos illius tres dumtaxat libros Casinensis Chronici legimus, in quibus nil simile reperimus: scimus tamen plura recenseri a Petro Diacono in libro de viris illustribus Casinensibus cap. 30, Leonis scripta, quæ fortaßis Voraginensis vidisse credi potest; ceteri saltem ab eo citata; eiusmodi sunt, Sermones in varia festa, Historia Peregrinorum, Vita S. Mennatis, & alia quamplurima. [forte in sermone de cathedra S. Clementis.] Accepimus ab Reuerendißimo Abbate Vghello descriptum ex MS. monasterij Fossæ-nouæ, sed mutilum, Sermonem Domni Leonis Ostiensis Episcopi de ordinatione siue Cathedra S. Clementis Papæ, quæ colitur X Kalend. Februarij. atque ita incipit: Postquam diuinæ ordinationis prouidentia, B. Clemens, sicut in gestis Vitæ ipsius relatum est, apud Vrbem Romam a B. Barnaba Diuini verbi semina percepit; ac demum beatissimo Apostolorum Principi Petro apud Cæsaream iunctus, plenius ab eo in fide Christi informatus & edoctus est, & salutaris aquæ baptismo solenniter baptizatus &c. Est solum vnica pagella inter ea quæ consequebantur, & auulsa a codice sunt: illa fortaßis etiam fuit narratio Inuentionis & Translationis eius per Constantinum Philosophum, quam retulimus ex Iacobo de Voragine, Baronius ex Equilino. Ceterum Cathedræ S. Clementis, quæ in titulo citati sermonis coli dicitur X Kal. Februarij, nullam ad eum diem reperimus in Martyrologus mentionem.
[15] Quam porro nos hic daturi sumus Translationis eius historiam, eam suspicamur a Gauderico Velitrarum Episcopo, quem alij Gaudentium vocant, [Translationis historia scripta a Gauderico Ep. Veliterno,] esse conscriptam. Accepimus enim ab eodem Abbate Vghello Vitam siue historiam S. Clementis, sed mutilam. Cuius Præfatio ad Ioannem VIII Papam ita incipit: Præfatio Gauderici Veliterni Episcopi ad Sanctissimum Papam Ioannem sanctæ Catholicæ & Apostolicæ Romanæ Ecclesiæ, Domino semper Beato, Summo Pontifici & vniuersali Papæ Ioanni, Gaudericus Episcoporum nouissimus, perenne gaudium in Domino Iesu Christo. Dignum esse putaui ad honorem & laudem Tui Prædecessoris B. Clementis Martyris atque Pontificis, aliqua de genere vel vita ipsius, Deo institutore, in vnum colligi: & quam generosa fuerit oriundus prosapia, quamque philosophando contra idola disputans, diuino præsagio veritatem cognouerit, enucleatius inueniri: præsertim cum ego valde inutilis, huius eximij Martyris Christi Ecclesiæ, apud Veliternam oppidum sitæ, præfuerim. Et aliquanto post: Non tam strenue quam deuote collegi, & in tribus libris conglutinans ordinaui. In primo siquidem libro Clementis genus, patriam, natiuitatem, institutionem, propositum, vitam, conuersionem, & qualitatem recognitionis eius innuimus. In secundo vero, Deo auxiliante, profunditatem doctrinæ, dignitatem Episcopalis apicis, auctoritatem singularis pontificatus, & audaciam contra idola sophistice disputantis, subdidimus. Ast in tertio miramur prodigia, exulationis angustias, martyrij laureas, reuersionis eius ad propriam Sedem miracula colligere procurauimus. [vt ipse testatur,] Ac demum, Quȩ nos, vt meminimus, inquit. quæ vidimus & legimus, ipsius Christi Martyris fieri orationibus, colligentes transscripsimus, & ad laudem Dei omnipotentis ex multis paucissima deflorauimus.
[16] Haudquaquam ergo dubium nobis videtur, quin ea narratio Inuentionis S. Clementis, quam nobis suppeditauit Duchesnij codex, ex illo tertio libro de eiusdem sancti Pontificis rebus gestis a Gauderico Ep. composito, decerpta sit, ac fortassis contracta. Ipse certe se reuersionem S. Clementis ad propriam Sedem, factaque tunc miracula collegisse profitetur, quæ spectasse videtur, sub Hadriano II, Ioannis VIII decessore facta, quorum & huic narrationem dicat. Interfuit autem idem Gaudericus siue Gandericus Veliternensis Episcopus Concilio Oecumenico VIII, vt multis ex locis patet.
[17] At non omnes corporis S. Clementis reliquias Romam translatas existimem: [Reliquiæ aliquæ in Chersoneso relictæ videntur:] qui enim id paßi essent Cheronesij? His ergo aliquas reliquisse discedens videtur, cum ad eorum metropolim essent solenniter deportatæ. Eo facit quod subiungam, ante annos DC a Iaroslao Russorum Rege Catholico, S. VVlodomiri filio SS. Romani & Dauidis, siue Borißi & Hlebi, Martyrum fratre, Legatis Henrici I Galliæ Regis narratū, quodq; in vetusto codice Ecclesiæ S. Audomari, ad miraculum quod in Actis S. Clementis refertur de infantulo sub vndis post anni spatium dormiente reperto, in margine adscriptum est.
[18] Anno incarnati Verbi MXLVIII, quando Henricus Rex Francorum misit in * Rabastiam Catalaunensem Episcopum Rogerum, pro filia Regis illius terræ, Anna nomine, quam debebat ducere vxorem; deprecatus est Odalricu Præpositus S. Mariæ Remensis Ecclesiæ eumdem Episcopum, quatenus inquirere dignaretur, vtrum in illis partibus esset Cersona, vbi S. Clemens requiescere legitur; vel si adhuc mare partiatur die natalis eius, & peruium esset euntibus? Quod & fecit: nam a Rege illius terræ, scilicet Ierosolauo, hoc didicit: quod Iulius Papa in regionem illam, vbi S. Clemens iacebat, ad destruendam hæresim, quæ illis in partibus pullulauerat, perrexit. [aliquæ Romam ablatæ,] Cumque peracto negotio, idem Papa ab illis partibus regredi inciperet; apparuit ei Angelus Domini, dicens: Noli recedere; a Domino enim præcipitur tibi, vt reuertaris & tranferas corpus S. Clementis, quod hactenus in mare iacuit. Quomodo, inquit, hoc potest fieri, cum mare non partiatur, nisi in die natalis eius? Cui Angelus: Hoc erit tibi signum, quod Dominus tibi præcipiat reuerti, quia mare in occursum tuum partiatur. Perrexit ibi, & transtulit corpus S. Clementis, & posuit illud super ripam & ædificauit ibi ecclesiam: & assumens de corpore eius reliquias Romam secum duxit. Contigit autem, vt illo deferente, die quo reliquias cum summa honorificentia populus recepisset Romanus, eodem die sepulcrum, quod in mari relictum erat, cum solo se super mare erigeret, & fieret insula: vbi illius regionis homines basilicam construxerunt & congregationem: ex tunc ad illam ecclesiam nauigio itur. Retulit igitur idem Rex Georgius Sclauus Episcopo Catalaunensi, quod ipsemet quondam ibi perrexit, & inde secum attulit capita SS. Clementis & Phœbi discipuli eius, & posuit in ciuitate Chiow, vbi honorifice venerantur: quæ etiā capita eidem Episcopo ostendit.
[19] Hic Iaroslaus Russorum Rex Henrici Franciæ Regis socer, [aliquæ postea Kiouiam:] tom. 4 Francorum scriptorum Duchesnij in fragmento quodam ex veteri codice Floriacēsi, Iuriscloht mendose appellatur: in alio excerpto ex MS. Bibliothecæ Thuanæ Georgius Sclauus Rex Ratiorum. Qui ad eum missus dicitur ab Henrico Legatus Rogerus, quadragesimus quartus fuit Catalaunensis Ecclesiæ Episcopus, secundus eius nominis. Alij Galterum Meldensem quinquagesimum fuisse tradunt. Quid si ambo mißi sint? Quod vero hic memoratur in Chersonesum Tauricam venisse Iulius Papa ad hæresim, quæ illis in partibus pullularat, destruendam, haud satis cum Ecclesiastica historia consensit. Multas quidem S. Iulius I aduersus Arianos dimicationes suscepit, pro Fidei Orthodoxæ defensione, & proscriptorum Episcoporum restitutione; [illæ non a S. Iulio Papa, sed S. Cyrillo inuentæ;] numquam tamen ea aliaue caußa profectus fuisse in illas oras aliasue Orientis legitur: neque, vt Baronius probat, fidei caußa exulauit, vt est alioquin in libro de Pontificibus. Iulius II & III seculo Æræ Christinæ XVI vixere, diu post Henrici & Iaroslai Regum ætatem. Fortaßis ab Cyrillo Episcopo siue Constantino Philosopho, quo de hic agimus, minutas translatasque S. Clementis reliquias audierat Russorum Rex Neophytus, & Iulio nescio qua exerratione vel ipse tribuit, vel Legatus memoria lapsus, vel scriptor temere hallucinatus. De iis quæ post ablatas Romam reliquias acciderunt, deq; emersis e mari S. Clementis sepulcro & insula, nusquam adhuc vel legere licuit, vel vacauit inquirere. De capite S. Clementis, aut parte eius aliqua asseruata Kiouiæ, quæ fita ad Borysthenem vrbs amplißima, Metropolis tunc fuisse totius Rußiæ traditur, ipsiusq; Iaroslai regia, saltem parentis eius VVlodomiri: vtcumque quod retulimus, confirmat Albertus VViiuk Koialowicz noster in Miscellaneis rerum Ecclesiastici status in Magno Ducatu Lituaniæ pag. 42, vbi tradit ex Russorum Annalibus, Clementem quemdam anno 1146 electum Rußiæ Metropolitam, consecratum fuisse impositione capitis S. Clementis Papæ.
[Annotatum]
* an f. Bastarniam?
§ III Alia de actis SS. Cyrilli & Methodij narratio. Sclauonice versæ a Cyrillo scripturæ; ab vtroq; Missæ cantatæ Papa probāte.
[20] Aliam sanctorum fratrum Cyrilli siue Constantini Philosophi, & Methodij Vitam, aut rerum ab iis gestarum narrationem, ex prægrandi Blauburensis cœnobij codice, ad nos misit Ioannes Gamansius noster. Fuit autē Blaubura, siue, vt Gabriel Bucelinus scribit, Blaubyra; vt Martinus Crusius, [Vita alia SS. Cyrilli & Methodij ex MS. Blauburēsi.] Bladyra ac Blauburnium, insigne Ordinis Benedictini cœnobium, haud procul Vlma, iuxta amplißimum ac profundissimum fontem, e quo fluuius aërij coloris Blauus oritur, vnde & loco nomen, quod cæruleum fontem sonat, Dico fuisse illud cœnobium, quia VVirtenbengiæ Dux Vdalricus superiori seculo, eruta maiorum religione, id occupauit. Restituti quidem sunt religiosi ascetæ primum Caroli V Imp. auctoritate, dein Ferdinandi II, sed tertio eiecti. Inter præclara eius cœnobij ornamenta, egregij fuere codices de Sanctorum actis, Passionalia inscripti, quorum qui numero decimus, a F. Bartholomæo Kraffe anno 1480 in membrana elegantissime exaratus, parte 2 fol. 19, quam secundo loco daturi sumus, narrationem exhibet hoc titulo: Vita S. Cyrilli Ep. & monachi, atque S. Methudij Ep. fratris eius, qui Morauiam atque Bohemiam ad fidem Christi conuerterunt. Est porro huius narrationis pars prior contracta ex ea quam primo loco damus, remurque ab Gauderico Veliterno Ep. compositam, in opere tripartito de S. Clementis Papæ rebus gestis; quod non nisi truncum nacti sumus. Edemus tamen etiam illam Blauburanam narrationem, quæ quamuis, vt monuimus, prima parte ex priore contracta; plura tamen recenset quæ in illa desunt.
[21] Huic narrationi subiiciemus sex eas Lectiones, quas in Officio Ecclesiastico olim Slauorum Ecclesiæ recitare consueuerunt, [alia ex antiquo Officio Slauico,] quarum superius ex Baronij ad Martyrologium annotationibus facta mentio est. Eas ex veteri Ecclesiæ Olomucensis MS. Breuiario ad nos ex Morauia misit Ludouicus Crasius noster. Sex alias nacti sumus ex Olomucensi itidem Breuiario typis excuso vtcumque informibus, anno 1495; quibus tamen longe prætulerim quas ex MS. daturi sumus. Excusarum hoc exordium est: Quemadmodum ex historijs plurimorum Sanctorum & Chronicis diuersis colligitur, SS. Cyrullus & Metudius fratres germani, de Alexādria, Grȩcæ & Sclauonicæ linguæ [periti] venerunt in terram. Morauiæ. Has easdem tamen Lectiones didicimus in vetusto Passionali Pragæ extare. [& Vita S. Ludmillæ,] Vitam accepimus S. Ludmillæ ex insigni codice membraneo Budicensis cœnobij Canonicorum regularium in diœcesi Paderbornensi; cuius pars prior ex ijs lectionibus, quas dabimus, sumpta videtur, sed phrasi subinde interterpolata. De Bohemis opera horum Sanctorum, ac præsertim Methodij ad Christi Fidem conuersis quædam ex eadem Vita subiungemus.
[22] De Scripturis, Diuinisq; Officiis, in linguam Slauonicam ab his iisdem apostolicis viris, sed præsertim Cyrillo, translatis, [S. Cyrillus multa e Scripturis Sclauonice vertit,] nihil admodum habet prior Vita, præter vnum illud nu. 7, Magno Morauorum gaudio exceptos fuisse, quia & reliquias S. Clementis secum ferre audierant, & Euangelium in eorum linguam a Philosopho prædicto translatum. At Blauburana Vita num. 5, ista narrat. Cum viri sancti Regem ac populum ad Fidei lumen prouocassent, illis deinde nouum & vetus Testamenta exponentes, & informantes eos, [& Officia Ecclesiastica:] plura de Græco & Latino transferentes, in Sclauonica lingua Canonicas Horas & Missas in Ecclesia Dei publice statuerunt decantare. At Vita S. Ludmillæ nu. 1 ait, Cyrillum etiam apices vel characteres nouos comperisse & vetus nouumque Testamentum, pluraque alia de Græco seu Latino sermone in Slauonicam linguam transtulisse: Missas præterea ceterasque Canonicas Horas in Ecclesia resonare statuisse.
[23] Vbi primum id Nicolao Papæ nuntiatum est, Mirabatur, vt nu. 6 in 2. Vita dicitur, [quod Romæ displicuit,] quod ausi fuissent Sacerdotes Domini, Horas Canonicas in Sclauonico decantare. Quapropter mandauit per litteras Apostolicas illos ad se venire Romam. Qui mox iter aggressi applicuerunt Romam, Papa interim moriente. Vel vt habent antiquæ Lectiones. Cum quodam tempore Cyrillus Romam caussa deuotionis adiisset, a Summo Pontifice & ab reliquis Rectoribus Ecclesiȩ redarguitur, vt quid contra statuta Canonum ausus fuerit Missarum solennia instituere canere Sclauonica in lingua. Ad quæ ille modeste ac sapienter respondit, permouitque vt assentirentur. Quæ omnia etiam in 2 Vita num. 7 traduntur. Æneas Siluius cap. 13 historiæ Bohemiæ, hac de re sic scribit: Ferunt Cyrillum, cum Romæ ageret, Romano Pontifici supplicasse, vt Sclauorum lingua eius gentis hominibus, quam baptizauerat, rem diuinam faciens vti posset. De qua re dum in sacro Senatu disceptaretur, essentque non pauci contradictores, auditam vocem tamquam de cælo in hæc verba missam: Omnis spiritus laudet Dominum, & omnis lingua confiteatur ei; inde datum Cyrillo indultum. In Propriis Officiis, quibus nunc vtuntur Ecclesiæ Olomucensis, Pragensis, & Polonica, ista traduntur in eumdem fere sensum: Fundatis tandem Ecclesiis, & Christi opere perfecto, [postea tamen probatum, ex diuino responso:] S. Clementis corpus Romam deferunt; & a Nicolao I Pontif. impetrant, vt gentibus a se baptizatis, lingua vernacula obire sacra liceret. Quod diuino responso approbatum esse ferunt, vt omnis spiritus laudaret Dominum. Mox tamen ostendemus non videri licentiam lingua Sclauonica in sacris vtendi a Nicolao, sed summum ab Adriano II, ac saltem postea, a Ioanne VIII concessam.
[24] Idem fere quod Æneas Siluius, sed non sine insigni parachronismo scribit Ioannes Dubrauius lib. 2 Historiæ Bohemicæ; vbi recensitis locis aliquot, in quibus templa Boriuorius Bohemiæ Dux extruxerat, hæc subdit: Atque in omnibus istis locis sacris Sacerdotes a Methudio Præsule consecratos constituit, illisque stipendia de ærario suo dari iussit. Scholas præterea instituit, in quibus Scholastici Latinis litteris discendis, a Bohemis prius plane ignoratis, vacarent. Nascitur interea Boriuorio ex Ludmilla filiolus, nomine Boleslaus, [ad eius linguæ in sacris vsum compulsus a Bohemis S. Methodius,] Methudioque Præsuli tingendus vngendusque offertur. Ibi Bohemi Methudium adoriuntur, ab ipso exigentes, ne sermone Latino, quem non intelligerent, sed Boiemo sibi vsitato, sacra & Sacramenta perageret. Hanc rem ille Romam ad Cyrillum collegam, atque is ad Nicolaum Romanum Pontificem retulit. Ambo collegæ ob eam relationem, non Pontifici modo, sed frequenti etiam Patrum concilio, deridendos se propinauerunt. Cum ecce tibi, de improuiso vox hæc sua sponte, in tali frequentia insonuit: Omnis spiritus laudet Dominum, [quod a Papa concessū:] & omnis lingua confiteatur eum. Qua voce perculsus Romanus Pontifex secundum petitionem Boiemorum respondendum Cyrillo duxit. Isthæc omnia verbis iisdem narrat Georgius Bartholdus Pontanus lib. 2 Bohemiæ Piæ.
[25] Ambo illa subiungunt: Ceterum non intra multos annos mos ille vernacula lingua inter sacra cantandi viguit, abolente illum rursus Pontifice Romano, [postea reuocatum,] cum daret Boiemis Antistitem … eidemque præscriberet ne a ritu cæremoniisque & cantu Romano vllam in partem deuium ageret. Atque hoc quidem arbitror in Bohemia & aliis prouinciis, quæ ritu Latino vtuntur, [sed non vniuersim;] vim habuisse: at quæ Græcum ritum sequuntur Slauicæ gentes, eæ Sclauicum quoque in sacris sermonem pleræque retinent. Certe nostra memoria Archiepiscopus Polocensis fuit B. Iosaphatus Kunceuicius, [viget enim etiamnum,] qui anno MDCXXIII die XII Nouemb. a Schismaticis crudeliter pro Catholicæ fidei & Sanctæ Sedis Apostolicæ Romanæ defensione Vitebsci trucidatus, atque ab Vrbano VIII die XVI Maij MDCXLIII Catalogo Sanctorū Martyrum inscriptus est: [vt patet ex vsu B. Iosaphati Ep. M.] is nec Latinas nec Græcas litteras nouerat, quamuis ex sola lectione librorum Sclauonicorum & Polonicorum, tantam fuerit doctrinam assecutus, vt subtilissimas quasque Theologicas difficultates, quales sunt circa mysterium Sanctissimæ Trinitatis & alia huiusmodi, facilius ipse potuerit capere, quam subtilissimus quisque eidem explicare, & nullus ei hæreticus aut schismaticus resistere valeret; vti memoratur in Relatione martyrij eius anno MDCXXIV Zamosci excusa,
[26] Si autem eiusmodi potestatem lingua Sclauonica in sacris vtendi concesserat Pontifex, non Nicolaus quidem vt putant aliquot ex iam citatis auctoribus, sed Hadrianus II, a quo S. Methodius erat Morauorum Archiepiscopus ordinatus, vt asserit epist. 194 Ioannes VIII eiusdem Hadriani successor; miramur non immerito, cur idem Ioannes ad ipsum Methodium ep. 195 data VIII Kal. Iulij, Indict. XII, qui erat annus Christi DCCCLXXIX, [Ioannes 8 an. 879 arguit S. Methodiū id facientem,] Pontificatus eius VII, ita scripserit: Audimus etiam, inquit, quod Missas cantes in barbara, hoc est, in Sclauina lingua: vnde iam litteris nostris per Paulum Episcopum Anconitanum tibi directis prohibuimus, ne in ea lingua sacra Missarum solennia celebrares; sed vel in Latina vel in Græca lingua, sicut Ecclesia Dei, toto terrarum orbe diffusa & in omnibus gentibus dilatata, cantat. An fortaßis non adfuerat ille tunc Romæ, [ignarus forte indulsisse decessorem:] cum de ea cæremonia consulti Patres, & responsum cælitus missum dicitur? Quod tamen responsum non aliud fortasse fuit, quam diuinus quidam instinctus, quo permoti singulorum animi sunt, vt Apostolicorum virorum postulatis annuerent, eorum rationibus perspectis, ac fructu, quem inter barbaros iam fecerant: verum a posterioribus scriptoribus per vocem cælitus missam id explicatum.
[27] Quocumque se res ea modo habuerit, idem Ioannes Pontifex epist. 247 ad Sfentopulchrum gloriosum Comitem (qui Swantopulcus est Rex Morauiæ, sed nondum regio titulo a Sede Apostolica dignatus) tum alia in laudem S. Methodij, [postea an. 880 eius fidem commendat,] tum ista scribit: Nos autem illum in omnibus Ecclesiasticis doctrinis & vtilitatibus orthodoxū & proficuum esse reperientes; vobis iterum ad regendam commissam sibi Ecclesiam Dei remisimus: quem vobis Pastorem proprium, vt digno honore & reuerentia, lætaque mente recipiatis, iubemus, ac post pauca: Litteras denique Sclauonicas, [litteras Sclauonicas a Constantino Philosopho inuētas laudat,] a Constantino quodam Philosopho repertas, quibus Deo laudes debite resonent, iure laudamus: & in eadem lingua Christi Domini nostri præconia & opera enarrentur, iubemus. Neque enim tribus tantum, sed omnibus linguis Dominum laudare, auctoritate sacra monemur, quæ præcipit, dicens: Laudate Dominum omnes gentes, & collaudate eum omnes populi… Nec sanæ fidei vel doctrinæ aliquid obstat, [probatq; vt ea lingua fiant sacra,] siue Missas in eadem Sclauonica lingua canere, siue sacrum Euangelium, vel lectiones Diuinas noui & veteris Testamenti, bene translatas & interpretatas, legere, aut alia Horarum Officia omnia psallere: quoniam qui fecit tres linguas principales, Hebræam scilicet, Græcam & Latinam, ipse creauit & alias omnes ad laudē & gloriam suam. [Ps. 116, 1] [lecto prius Latine Euangelio,] Iubemus tamen, vt in omnibus Ecclesijs terræ vestræ, propter maiorem honorificentiam, Euangelium Latine legatur, & postmodum Sclauonica lingua translatum, in auribus populi Latina verba non intelligentis, [sed vt Missæ Latine fiant, si Rex malit,] adnuntietur, sicut in quibusdam Ecclesijs fieri videtur. Et si tibi & Iudicibus tuis placet Missas Latina lingua magis audire, præcipimus vt Latine Missarum tibi solennia celebrentur. Data mense Iun. Indict. XIII, id est anno DCCCLXXX. Hactenus de Mißis Horisque Canonicis Sclauonico sermone cantandis. Quo de ritu inserius in veteri Officio Lect. 1. [fructus ex Missa Sclauonice dicta.] Quod & vsque hodie in partibus Slauorum agitur, maxime in wulgaris, multæque animæ Christo Domino acquiruntur.
§ IV Chronologia Apostolicæ prædicationis SS. Cyrilli & Methodij.
[28] Qvem hic Pontifex inuentorem Sclauonicarum litterarum, quæ ad concinendas ea lingua laudes Deo sint vsui, Constantinum quemdam philosophum vocat, is est, [Constantinus Philosophus idem est qui S. Cyrillus,] vt ante dictum, S. Methodij frater, vir magnus & Apostolicæ vitæ præceptor ab Anastasio supra appellatus, qui hoc tempore vel mortuus fuisse videtur, vel mutato nomine in monasterio, vt aspectum hominum laudesque vitaret, delituisse. Nam perperam in Breuiario, quo hodie Bohemi, Moraui, Poloni vtuntur, Lect. 1 dicitur Cyrilli & Methodij pater fuisse Constantinus cognomento Philosophus: erat enim hoc ipsius Cyrilli nomen, vt oculati testis Anastasij assertione constat in epistola ad Carolum Caluum Francorum Regem anno DCCCLXXV data, qua nuntiat corpus S. Clementis Papæ a Constantino Philosopho Romam allatum: atqui constat a Cyrillo id factum, [qui corpus S. Clementis Romam attulit,] Methodij fratre: vnus ergo idemq; Constantinus ac Cyrillus fuit. Neque hunc oportuisset Chersonæ commorari linguæ Chazaricæ condiscendæ caussa, quam domi paterna institutione haurire potuisset, si is litterarum Slauicarum repertor, & sacrorum librorum interpres fuisset.
[29] Libet hic ad eiusdem Constantini siue Cyrilli commendandam eruditionem ac pietatem, zelumque rectæ fidei, proferre quæ de eo narrat Anastasius idem præsatione in concilium VIII vniuersale siue Constantinopolitanum IV, ad Hadrianum II Papam, vbi inter alia sic scribit: Ante annos aliquot Photius idem duarum vnumquemque hominem animarum consistere prædicabat. [& antea Photium reprehenderat duas animas in quouis homine constituentem,] Qui cum a Constantino Philosopho, magnæ sanctitatis viro, fortissimo eius amico, increpatus fuisset, dicente; Cur tantum errorem in populum spargens, tot animas interfecisti? Respondit: Non studio quemquam lædendi, talia, inquit, dicta proposui; sed probandi, quid Patriarcha Ignatius ageret, si suo tempore quælibet hæresis per syllogismos philosophorum exorta patesceret, qui scilicet viros exterioris sapientiæ repulisset: verum ignoraui me sub huius fomite propositionis tot animas fore læsurum. Ad quod ille: O sapientia mundi, quæ infatuatur & destruitur! Iactasti sagittas in multitudinem copiosæ turbæ, & ignorasti quemlibet ex his omnibus vulnerandum. Certe omnibus liquet, quia sicut oculi quantumlibet sint magni & aperti, si fumus palearum interiacuerit, [inuidiæ S. Ignatio cōciliandæ gratia,] videre vltra non possunt; ita oculi sapientiæ tuæ quantumlibet sint ampli & patuli, auaritiæ tamen & inuidiæ fumo penitus obcæcati, tramitem iustitiæ videre non possunt. Ac per id verum est, quod dicis, neminem ictu tuo putasse esse lædendum, cum sic obcæcatum sensum prædictis aduersum Patriarcham passionibus habens, nec quid emiseris, præuidisti.
[30] Videtur illud temerarium Photij dogma circiter annum DCCCXLVIII aut sequentem, [circa an. 848,] reprehendisse sapientißimus Constantinus; cum esset anno DCCCXLVII ad Patriarchales insulas regiæ vrbis, post obitum S. Methodij, euectus S. Ignatius, Michaëlis Curopolatæ Imp. filius. Et non multo post ipse Constantinus missus, [missus paullo post ad Chazaros conuertendos,] vt Chazaris fidei Christianæ mysteria exponeret, qui id ab Imperatore Michaële petierant, cuius erat iam celebre, etiam apud exteros, nomen, cum sancta matre Theodora & Thecla sorore placide ac feliciter imperantis, &, quod caput erat, caste tunc colentis pietatem. Matris ergo sororisque Reginæ consilio & Patriarchæ Ignatij, ad eam rem delegit Constantinum Michaël. Qui mox in Chersonesum profectus, ibi primum Sclauicam linguam, Chazaris quoque communem didicit, &, vt verisimile est, [in Chersoneso linguā Sclauicam discit,] Euangelium in eam linguam transtulit, aliaque e Scripturis aut Ecclesiasticis libris, quæ sibi ad barbarorum commodiorem institutionem vtilia censebat, & ad publicas precationes, quarum ijs formulas inculcaret, etiam priuatim vsurpandas. Quam ad rem nouos quoque characteres excogitauit, cum forte, [sacros libros in eam vertit,] vt etiamnum nonnulli Orientales populi, figuris quibusdam vterentur, quæ neque tam facile addisci præ multitudine possent, neque ad omnia enuntianda perinde idoneæ essent, nisi formæ aliquæ, velut alphabeti ordine connexæ, effingerentur: quibus identidem varie transpositis, non voces integræ, nedum sententiæ, sed syllabæ, [& nouos eius lingua characteres excogitat:] certo consonantium motu ac velut spiritu repræsentarentur; prout in Græcis ac Latinis fieri norat. Diuersos tamen ab vtrisque esse characteres illos necesse erat, ne perturbarētur legentes, quibus æque sua esset ac linguæ alterius noua scriptura. His ita præparatis, inuentisque interea S. Clementis Papæ reliquijs; ad Chazaros adijt, eosque celeriter, [Chazaros conuertit] quippe iam vltro expetentes, cognitione nostræ Religionis erudijt. Qua re peracta Constantinopolim reuertit, relictis fortasse apud Chazaros orthodoxis e Taurica Sacerdotibus, qui linguæ eorum gnari, ad Sacramenta ijs conferenda, & quæ alia necessaria, præsertim Neophytis essent, procuranda impenderent operam.
[31] Sparsus illico apud ceteras Slauinorum phylarchias rumor conuersionis Chazarorum, [petente Rastilao Rege mittitur ad Morduos,] ad Rastilaum præpotentem eo tempore Principem Morauiæ, qui & Swantoplutus siue Ssentipulcus appellari alibi videtur, cum gentem suam videret vltro ab idolorum cultu receßisse, & Christianæ Fidei percipiendæ auidam esse, Legatos & ipse ad Imperatorem Michaëlem mittit, oratque, vt eximium illum Doctorem Constantinum, qui Chazaros erudijsset, ad suam quoque gentem instruendam venire pateretur: quod sane haud grauate concessum. Id remur contigisse ante annum DCCCLVI, quando Michael & ab imperij regimine matrem ac sororem, [ante an. 856,] & se ab S. Ignatij familiari consuetudine remouit, fraudulentis Bardæ auunculi sui consilijs circumuentus. [cum Methodio fratre.] Socius Constantino ad hanc secundam expeditionem germanus suus Methodius fuit. Quando ad regiam vrbem VVillegradum peruenerint Sancti, inde perspici potest, quod in priore Vita e codice Duchesnij, dicuntur annos quatuor & medium in Morauia permansisse, [quos conuertunt annis 4 & medium,] gentemq; vniuersam cum Rege conuertisse. Dein Romam euocati a Nicolao Papa, statim iter susceperunt, neque eo peruenerunt, nisi Hadriano II Pontifice, qui Nicolao Idib. Nouembris DCCCLXVII mortuo suffectus erat: [anno 877 vocantur Romam:] a quo sunt ipsi Episcopi consecrati.
[32] Non satis tamen liquet an simul ambo sint deinde in Morauiam reuersi; an mox vt fuere Episcopi inaugurati, quod innuit prior Vita, Constantinus diem transitus sui imminere sibi sentiens, ex concessione Summi Pontificis, Cyrilli sibi nomen imposuerit, [fortassis an. 868 mortuus Cyrillus,] quod ei erat diuinitus reuelatum, &, vt altera Vita tradit, Episcopatui renuntians, habitum induerit monachalem, idque circa IV Id. Ianuarias, qui post XL dies dormitionem acceperit in Domino, sexto decimo Kalendas Martias. Illud saltem videtur colligi certo posse, deceßisse e viuis Constantinum ante annum Christi DCCCLXXX, quo data a Ioanne VIII ad Sfentopulchum gloriosum Comitem est epistola 247 superius a nobis citata, [saltem ante 880,] in qua ista habet: Ipsum quoque Presbyterum, nomine Wichinum, quem nobis direxisti, electum Episcopum consecrauimus sanctæ Ecclesiæ Nitrensis, quem suo Archiepiscopo (Methodio nimirum, de quo tota ea in epistola loquitur) in omnibus obedientem, sicut sancti Canones docent, esse iubemus & volumus: vt pariter cum ipsius Archiepiscopi consensu & prouidentia, alterum nobis apto tempore vtilem Presbyterum vel Diaconum dirigas, quem similiter in alia Ecclesia, in qua Episcopalem Sedem noueris esse necessariam, ordinemus Episcopum: vt cum his duobus a nobis ordinatis Episcopis, prȩfatus Archiepiscopus vester iuxta decretum Apostolicum, per alia loca, in quibus Episcopi honorifice debent & possunt existere, postmodum valeat ordinare. Quid enim præter VVichinum necesse erat tertium Ordinari Episcopum, quocum Methodius alios consecrare Episcopos posset, si aderat Constantinus, qui & Cyrillus, ipse senior & Archiepiscopus?
[33] Illud tamen longissime abhorret a vero, quod Pontanus lib. 1 Bohemiæ Piæ scribit, Borsiuoium Bohemiæ Ducem a Suatopluco Marcomannorum Rege inuitatum, [neque Borsiuoium Bohemiæ Ducem anno 894 baptizauit,] S. Cyrilli informatione diligentissima ad fidem Christianam conuersum anno DCCCLXXXXIV, in vigilia S. Ioannis Baptistæ cum familia sua Baptismum suscepisse. Ac post pauca, Hic Borziuoius, inquit, propter fidem Christianam exilium postea omnemque iniuriā tulit patientissime, Deo commendans omnia; vouensque tum Deo in præsentia Regis & Episcopi Morauiæ, si Deus illum in Ducatum collocauerit pristinum, se & Christianum fore bonum & Mariæ Virgini Diuæque Matrique templum insigne dedicaturum. Vbi paullo ante votum emiserat, [nec cum eo tunc iuit in Bohemiam.] ecce Bohemiæ Legati adsunt, reditum suum constanter efflagitantes, eoque deducunt, vt e vestigio se in Bohemiam, S. Cyrillo Episcopo Comite, reciperet. Qui credi potest sub exitum Iunij DCCCLXXXXIV baptizatus, in Bohemiam reuertisse, religionem, cui se addixerat, palam profitendo animos subditorum ita irritasse, vt ad eum e patria pellendum, aut etiam trucidandum, coniurarint? Quorum vt se furori subduceret, coactus sit vltro cedere, & in Morauiam ad Swentepulcum se recipere: a quo humanißime susceptus, illic aliquantulum degens doctrinam Christi perfecte nanciscitur, vt infra ex S. Ludmillæ Vita dicetur. Interea ad Ducatus gubernacula Zreimir accitus, qui inter Teutones profugus exulabat: & hic quoque, quod linguæ patriæ esset oblitus, & qui ei suffragabantur clandestina conspiratione, specie consultationis, contrasentientes tollere de medio cogitassent; cum illis exturbatus e patria est: ac tum reuocatus e Morauia Borsiuoius. Quis hæc omnia parte extrema eius anni DCCCLXXXXIV sibi persuadeat esse gesta? Cum ista legantur in Annalibus Francorum Metensibus ad eumdem annum: Circa hæc etiam tempora Zuentibolck Rex Marahensium Sclauorum, vir inter suos prudentissimus & ingenio callidissimus, diem clausit extremum. Cuius regnum filij eius pauco tempore infeliciter tenuerunt, Hungaris omnia vsque ad solum depopulantibus. Sed multo magis Pontani sententiam refellit, quod antea dictum, Methodio, præter VVichinum Nitrensem Episcopum, adiungi alium Episcopum debuisse, quem Rex Methodiusque Papæ obtulissent, vt terni deinceps, eos ipsi consecrare Episcopos possent, qui alij eligerentur; idq; iam ab anno DCCCLXXX præscriptum. Vt liquido constet ante eum annum Constantinum, siue Cyrillum mortuum fuisse.
[34] At neque ij audiendi, qui a Methodio quidem baptizatum fuisse Borsiuoium tradunt, [ac ne Methodius quidem eo anno Ducem baptizauit.] sed eodem anno DCCCLXXXXIV. Nam cum Swatopulcum iuniorem constet a Methodio anathemate perculsum, totique eius regno sacris interdictum, ob religionem violatam; ipsumque tunc Methodium in Bohemiam ad Borsiuoium Ducem iam antea Christo auctoratum abiuisse, ac postea a Swantopulco scelerum suorum veniam obnixe flagitante, reuocatum in Morauiam fuisse: quis hæc omnia connectere, & intra paucorum mensium spatium compingere se putet posse, Ducis Baptismum, reditum in patriam, actam illic aliquamdiu ex Christianæ disciplinæ rationibus vitam, inita a popularibus consilia rebellionis, ipsius voluntarium exilium, recuperationem Principatus, iniuriam Methodio illatam a Rege; huius pœnitentiam, reconciliatam cum Antistite gratiam, cædem denique ipsius Regis vel ἀναχώρησιν? Quis hæc, inquam, sex mensium spatio arbitretur accidere potuisse? Sed secessum illum in solitudinem alij seniori Swatepulco tribuunt, alij iuniori. De neutro constat.
[35] De Borsiuoij baptismo ita statuimus, si a S. Cyrillo ei impertitus, id factum ante Hadriani Papæ mortem videri: sed longe similius vero esse illo initiatum a S. Methodio, [sed prius, vti & S. Ludmillā;] vti Cosmas Pragensis Decanus, Æneas Siluius, Ioannes Dubrauius tradunt: etsi de anno, quo id contigerit, eorum nequaquam adstipulemur sententiæ. Ab eodem quoque Archiepiscopo Methodio tincta baptismate est S. Ludmilla Borsiuoij coniux, vt Æneas Siluius cap. 12 scribit, & Boleslaus eorum filius, vt Pontanus lib. 2, qui & Boriuorium ait per Methudium conciones & Sacra frequentissima fieri curasse, [ac multa millia in Bohemiā conuertit:] vt multa millia conuerterentur & baptizarentur. At Dubrauius lib. 4 refert, Boriuorium Spitigneo filio administrandam prouinciam commisisse, vt pietati ipse in arce, cui Tetin vocabulum erat, cum Ludmilla & Paulo Sacellano, viro religiosißimo, vacare liberius posset. At cum is, optimi parentis saluberrima monita contemnens, præmaturo funere esset elatus, ipseque ad principatum parens reuocaretur, quoniam alter eius filius Vratislaus imparoneri ferendo propter ætatem adhuc teneriorem esse videbatur; [Vratislaum Ducem pietate informat:] obtinuit tamen Boriuorius, vt idem Vratislaus succederet, quem ipse suis præceptis institutisque formandum recepit. Atque vt præterea in absentia patris haberet, quorum auctoritate in Officio religionis contineretur, egit cum Methudio præsule, vt quoties a diuinis negotijs vacare liceret, iuuenis modestiam, religionemque & fidem corroboraret: dein Drobosino affinitate sibi connexo iniuaxit, ne a latere filij discederet, sed præsens semper illum submoneret, quid sequi in vita adhuc lubrica, quidue fugere oporteat.
[36] Hic Vratislaus ex Drahomira impijßima coniuge S. VVenceslaum filium suscepit, auo atque auiæ quam matri similiorem. Boriuorius, vt idem Dubrauius scribit, non multo post ægritudine velut somno pressus; obdormiuit in Domino, & in æde a se recens condita, atque a Methudio præsule consecrata, ritu Christiano funeratus est. [Romam redit,] Abierat antea Romam, vt idem scriptor ait, Methudius, vbi & non multo post vita functus est. Clareque & ipse & germanus eius Cyrillus, eodem Dubrauio teste, in obitu & post eum, [ac moritur miraculis clarus:] sanctitatis suȩ ediderunt miracula, quæ mox illos in catalogum Sanctorum retulerunt. Memor autem Vratislaus beneficiorum, quæ sancti viri in parentes suos, [ipsius & Cyrilli honori positū templum a VVratislao,] seque, & totam gentem suam contulerunt, memoriæ huius & apud posteros extare voluit monumentum: nempe templum sub nominibus illorum consecratum, quod ipse in eo loco ædificauit, quem Boleslauiam ex Boleslai filij eius nomine in hodiernum diem appellant; in eo nimirum vico, in cuius sacra æde hac ipsa, [Boleslauiæ, in quo postea S. VVenceslaus occisus.] vt remur, quam VVratislaus ædificarat, Boleslaus crudelis S. VVenceslaum fratrem immaniter trucidauit; quemque ideo vicum foßis, vallis, mœnibus cinxit, ac munijt, vt Ottoni Cæsari ad vlciscendam innocentißimi Principis cædem mox venturo resistere valeret. Sed quæ ad hos fratres, auum auiamque pertinent plenius alibi dicentur, præsertim ad SS. VVenceslai ac Ludmillæ acta. Nunc quæ de hisce Slauorum Apostolis Cyrillo & Methodio reliqua sunt exequamur.
[37] De ijs in Annotationibus ad Martyrol. Rom. Baronius; Porro ijdem, [Cyrilli & Methodij reliquiæ Romæ in S. Clementis:] inquit, Romæ morientes, miraculis clari sepulti sunt, quorum sacras reliquias nuper sub altari in eiusdem ecclesiæ (nimirum S. Clementis) sacello peruetusto repertas esse accepi. Scribit quoque Octauius Pancirollus in Thesauris absconditis almæ Vrbis, in dicta ecclesia S. Clementis, quæ est 23 regionis 2. Sanctorum horum corpora asseruari, coliq; eos die IX Martij.
[38] Translatæ aliquæ eorum postea in Morauiam reliquiæ. Nam Bruna, [aliquæ S. Cyrilli Brunæ.] quæ celebris illic ciuitas est, ita ad nos anno MDCLVIII P. Theodorus Moretus noster scripsit: Nuper visitabam Ecclesiam collegiatam Brunensem S. Petri, vbi in Thesauro eiusdem Ecclesiæ S. Cyrilli Episcopi, & cum S. Methodio Apostoli Morauiæ, os brachij integrum mihi ostensum est, in antiquissima argentea theca inclusum.
[39] Edidit Balthasar Corderius noster Viennæ in Austria anno MDCXXX Apologos morales S. Cyrilli: ita enim prætitulati erant in veteri codice, qui, vt compactura & insignia indicabant, fuerat olim Matthiæ Coruini Regis Hungariæ; atque e celeberrima illa totius fere Orientis Bibliotheca Budensi, [An Apologi morales S. Cyrilli, sint huius?] per Reuerendiss. D. Ioannem Fabrum Viennensem Episcopum, tamquam præclarum e Danaum reliquijs tropæum, in Academica Viennensi Bibliotheca suspensus. Et erat quidem splendide satis in membrana exaratus, sed perquam vitiose. Cuius porro Cyrilli id sit opus, Hierosolymitani, an Alexandrini, an cuiusquam alterius, fatetur Corderius se haud posse diuinare, qui nusquam horum Apologorum mentionem repererit. Sed hic libellus, vt de Scriptoribus Ecclesiast. censet Philippus Labbæus noster, ab auctore Latino scriptus est: atque vt obseruauit, quem & ipse citat, Aubertus Miræus in opere de scriptorib. Ecclesiast. ad cap. 57 Gennadij Maßiliensis, titulo Speculi sapientiæ, Parisijs a Ioanne Paruo iam olim publicatus. Pridem mihi vir doctus aiebat suspicari se, conscriptum eum libellum a S. Cyrillo hoc nostro Sclauorum Apostolo. Inuestigandum esset num eius extet aliquod in Sclauorum scriptis vestigium.
[40] Libet ad extremum Ioannis VIII Papæ epistolam 268 recitare, qua B. Methodio gratulatur de orthodoxæ fidei cultu, & de eius erga religionem studio & cura; eiq; precatur indies spiritualem profectum maiorem, atque eum consolatur. Ita ergo habet: Methodio Archiepiscopo pro fide. Pastoralis solicitudinis tuæ curam, [Ioannis 8 Papæ ad S. Methodium epistola,] quam in lucrandis animabus fidelium Domino Deo nostro exhibes, approbantes, & orthodoxæ Fidei te cultorem strenuum existere contemplantes, nimis in eodem Domino iocundamur; & ei immensas laudes & gratias agere non cessamus: [qua eius fidei zelum laudat,] quia te magis ac magis in suis mandatis accendat, & ad sanctæ suæ Ecclesiæ profectum ab omnibus aduersitatibus clementer eripiat. Verum auditis per suas litteras varijs casibus vel euentibus tuis, quanta compassione tibi condoluerimus, ex hoc aduertere poteris, in quo te coram nobis positum, [& consolatur eum in aduersis,] sanctæ Romanæ Ecclesiæ doctrinam, iuxta Sanctorum Patrum probabilem traditionem, sequi debere monuimus, & tam symbolum, quam rectam Fidem a te docendam & prædicandam subdidimus, nostrisque Apostolicis litteris glorioso Principi Stentopulcho, quas ei asseris fuisse delatas, hoc ipsum significauimus: & neque aliæ litteræ nostræ ad eum directæ sunt, neque Episcopo illi palam vel secreto aliud faciendum iniunximus, & aliud a te peragendum decreuimus. [negans se confictæ aduersus eum criminationi ansam præbuisse,] Quanto minus credendum est, vt sacramentum ab eodem Episcopo exigeremus, quem saltem leui sermone super hoc negotio allocuti non fuimus? Ideoque cesset illa dubietas, & Deo cooperante, sicut Euangelica & Apostolica se habet doctrina, orthodoxæ Fidei cultum fidelibus cunctis inculca, vt labore tui certaminis, [spondensq; a Deo mercedem,] Domino Iesu Christo fructum afferas abundantem, & gratia eius remuneratus, mercedem recipias competentem. Ceterum de alijs tentationibus, quas diuerso modo perpessus es, noli tristari: quin potius hoc, secundum Apostolum, omne gaudium prorsus existima, quia si Deus pro te, nemo esse poterit contra te. [Iac. 1, 2] Tamen cum Deo duce reuersus fueris, quidquid innormiter aduersum te est commissum, quidquid iam dictus Episcopus contra suum ministerium in te exercuit; vtramque audientiam coram nobis discussam, adiuuante Domino, [& se quoque ei falsi obiecta discussurum.] legitimo fini trademus; & illius pertinaciā iudicij nostri sententia corripere non omittemus. Data X Kalend. Aprilis, Indict. XIIII. Is erat annus Christi DCCCLXXXII. Ex hac porro epistola manifestum est, plura eum dura perpessum, quam quæ in Vita narrantur: & fortassis hoc persecutionis, quam a Swentopulco iuniori tolerauit, initium existimari potest.
VITA CVM TRANSLATIONE S. CLEMENTIS,
Ex MS. Francisci Duchesne V. CL.
Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
Methodius, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
BHL Number: 2073
[1] Tempore igitur quo a Michaë Imperator Nouæ-Romæ regebat imperium, fuit quidam vir nobili genere, ciuitate Thessalonica ortus, vocabulo Constantinus, qui ob mirabile ingenium, quo ab ineunte infantia mirabiliter claruit, veraci agnomine b Philosophus est appellatus. [Chazaris fidei magistrum petentibus,] Hic cum adoleuisset, atque a parentibus fuisset in vrbem regiam ductus, essetque insuper magna c religione & prudentia præditus, honorem quoque Sacerdotij ibidem, ordinante Domino, est adeptus. Tunc temporis ad præfatum Imperatorem Cazarorum Legati venerunt, orantes ac supplicantes, vt dignaretur mittere ad illos aliquem eruditum virum, qui eos fidem Catholicam veraciter edoceret; adijcientes inter cetera, quoniam nunc d Iudæi ad fidem suam, modo Saraceni ad suam nos conuertere e contrario moliuntur. Verum nos ignorantes ad quos potissimum nos transferamus, [mittitur Constantinus Philosophus, qui & Cyrillus:] propterea a Summo & Catholico Imperatore consilium quærere nostræ fidei ac salutis decreuimus, in fide vestra ac veteri amicitia plurimum confidentes. Tunc Imperator, simul cum Patriarcha e consilio habito, præfatum Philosophum aduocans, simul cum Legatis illorum ac suis, honorificissime transmisit illuc, optime confidens de prudentia & eloquentia eius.
[2] E vestigio igitur præparatis omnibus necessarijs, iter arripiens venit f Cersonam, quæ nimirum terræ vicina Cazarorum & contigua est, [hic Chersonæ eorum linguam discit,] ibiq; gratia discendi linguam gentis illius est aliquantulum demoratus. Interea Deo inspirante, qui iam iamque tantum tamque pretiosum thesaurum; corporis videlicet S. Clementis, fidelibus suis reuelare decreuerat, cœpit præfatus vir, acsi curiosus explorator, ab incolis loci diligentissime perscrutari ac solerter inuestigare illa, quæ ad se tum litterarum traditione, tum quoque vulgari fama, de corpore B. Clementis, de templo Angelicis manibus præparato siue de arca ipsius, peruenerant. Ad quem præfati omnes, [& de corpore S. Clementis Papæ inquirit,] vtpote non indigenæ, sed diuersis ex gentibus aduenæ, se quod requireret omnino nescire professi sunt. Siquidem ex longo iam tempore, ob culpam & negligentiam incolarum, miraculum illud marini recessus, quod in historia passionis præfati Pontificis celebre satis habetur, fieri destiterat, & mare fluctus suos in pristinas stationes refuderat. Præterea & ob multitudinem incursantiū Barbarorum locus ille desertus est, [cuius tum antiquata memoria:] & templum neglectū atque destructum, & magna pars regionis illius fere desolata & inhabitabilis reddita; ac propterea ipsa sancti Martyris arca cum corpore ipsius fluctibus obruta fuerat.
[3] Super quo responso g miratus valde ac tristis Philosophus redditus, ad orationem conuersus est, vt quod per homines explorare non poterat, [indictis precibus,] diuina sibi reuelatio meritis præfati Pontificis dignaretur ostendere. Ciuitatulæ h ipsius Metropolitam, nomine i Georgium, simul cum Clero & populo ad eadem de cælo expetenda inuitans: super hoc etiam referens illius gesta passionis, seu miraculorum eiusdem beatissimi Martyris, plurimos eorum accedere & tam pretiosas margaritas tamdiu neglectas requirere, & in lucem Deo iuuante reducere, suis adhortationibus animauit. Quadam autem die, quæ in III k Calendarum Ianuariarum inscribitur, [cum Episcopo & alijs insulā quamdam adit;] tranquillo mari nauem ingressi, Christo Duce iter arripiunt, prædictus videlicet Philosophus cum Episcopo ac venerabili Clero, nec non cum nonnullis de populo. Nauigantes igitur cum ingenti deuotione ac fiducia psallentes & orantes peruenerunt ad insulam, in qua videlicet æstimabant sancti corpus Martyris esse. Eam igitur vndique circumdantes, & multo luminum splendore lustrantes, cœperunt magis ac magis precibus sacris insistere, & in aceruo illo, quo tantum thesaurum quiescere suspicari dabatur, curiose satis & instantissime fodere.
[4] Vbi diu multumque desiderio sancto cunctantibus, & de spe diuinæ miserationis plurimum confidentibus, [vbi refossa eius costa,] tandem ex improuiso velut clarissimum quoddam sidus, donante Deo, vna de costis Martyris pretiosi resplenduit. Ad quod spectaculum omnibus immensa exultatione repletis, magisque ac amplius sine aliqua iam excitatione terram certatim eruderantibus, sanctum quoque caput ipsius consequenter apparuit. [cum caput,] Quantæ iam omnium voces in cælum, quantæ laudes & gratiarum actiones in Deum ab vniuersis cum lacrymarum effusionibus, datæ sunt, si vel æstimare quidem vix possumus, quanto minus exprimere? Tanta siquidem in omnes tum de sanctarum inuentione Reliquiarum, [diffuso suaui odore:] tum de immensissimi odoris suauitate erat innata lætitia, vt cum iubilo ineffabili gratulantes in Paradiso extra sese putaretur consistere. [dein aliæ particulæ,] Cum ecce post paullulum rursus quasi ex quibusdam abditis sanctarum reliquiarum particulis paullatim & per modica interualla, [& anchora,] omnes repertæ sunt. Ad vltimum quoque ipsa etiam anchora, cum qua in Pōtum est præcipitatus, apparuit.
[5] Omnibus igitur pro tantis Dei bonis immensa repletis lætitia, celebratis ibidem a sancto Pontifice sacro sanctis mysterijs, ipsemet sanctus vir super proprium caput sanctarum reliquiarum loculum leuans, ad nauim cum ingenti vniuersorum subsequentium tripudio detulit; ac deinde l Gloriam Metropolim cum hymnis & laudibus maximis transportauit. [eæ Reliquiæ solenniter transferuntur.] Interea cum iam ciuitati appropinquarent, vir nobilis Nicephorus eiusdem ciuitatis Dux, illis cum pluribus alijs obuiauit, & adoratis sacrosanctis Reliquijs, cum multis gratiarum actionibus præcedens sanctum loculum, ad vrbem cum gaudio remeare properabat. Ibi etiam cum ingenti vniuersorum tripudio sanctum ac venerabile corpus receptum adorauit, & recitato coram omni populo inuentionis eius mysterio, cum iam aduesperasceret, & præ nimia populi frequentia ingredi vltra non posset, in templo S. m Sozontis, quod vrbi erat contiguum, cum diligenti custodia posuerunt: demum vero ad Ecclesiam S. n Leuntij transtulerunt. Inde cum mane factum esset, vniuersa ciuitatis multitudo conueniens, assumpto sanctarum Reliquiarum loculo, totam cum magnis laudibus in circuitu lustrauerunt vrbem, & sic ad maiorem basilicam venientes, in ea ipsum honorifice locauerunt: sicque omnes demum ad sua gaudentes reuersi sunt.
[6] Post hæc prædictus Philosophus iter arripiens, & ad gentem illam, ad quam missus fuerat, veniens, comitatus Redemptoris omnium Dei prædicationibus & rationibus eloquiorum suorum, [Cyrillus Chazares conuertit.] conuertit omnes illos ab erroribus, quos tam de Saracenorū quam de Iudæorum perfidia retinebant. Vnde plurimum exhilarati, & in fide Catholica corroborati atque edocti, gratias referebant omnipotenti Deo & famulo eius Constantino Philosopho. Litteras insuper Imperatori cum multis gratiarum actionibus transmiserunt; quia eos studio suo ad veram & Catholicam reuocare studuerit fidem; affirmantes se ob eam rem imperio eius semper subditos & fidelissimos de cetero velle manere. [petit sibi dari omnes externos captiuos & abducit.] Deducentes autem Philosophum cum multo honore, obtulerunt ei munera maxima, quæ ille omnia, vt reuera Philosophus, respuens, rogauit vt pro muneribus illis, quotquot captiuos externos haberent, sibi secum mox reuersuro dimitterent. Quod protinus completum est.
[7] Philosopho autem reuerso Constantinopolim, audiens Rastilaus Princeps o Morauiæ, quod factum fuerat a Philosopho in prouincia Cazarorum; [mittitur cum Methodio ad Slauos in Morauiā:] ipse quoque genti suæ consulens, ad prædictum Imperatorem nuntios misit, nuntians hoc, quod populus suus ab idolorum quidem cultura recesserat, & Christianam legem obseruare desiderabat; verum Doctorem talem non habent, qui ad legendum eos, & ad perfectam legem ipsam edoceat: rogare se vt talem hominem ad partes illas dirigat, qui pleniter fidem & ordinem diuinæ Legis & viam veritatis populo illi ostendere valeat. Cuius precibus annuens Imperator, eumdem supernominatum Philosophum ad se venire rogauit; eumque illuc, id est, in terram Sclauorum, simul cum Methodio germano suo, transmisit, copio sis valde illi de palatio suo datis expendijs. [ferunt secum reliquias S. Clementis,] Cumque ad partes illas, Deo præparante, venisset; cognoscentes loci indigenæ aduentum illorum, valde gauisi sunt; quia & reliquias B. Clementis secum ferre audierant, & Euangelium in eorum linguam a Philosopho prædicto translatum. [& Euangelium Slavonice redditum:] Exeuntes igitur extra ciuitatem obuiam, honorifice & cum ingenti lætitia receperunt eos. Cœperunt itaque ad id quod venerant peragendum studiose insistere, & paruulos eorum litteras edocere, officia Ecclesiastica instruere, & ad correptionem diuersorum errorum, quos in populo illo repererant, falcem eloquiorum suorum inducere; sicque abrasis & extirpatis de agro illo pestifero multifarijs vitiorū sentibus, diuini verbi gramina seminare. [Omnes conuertūt.] Manserunt ergo in Morauia per annos quatuor & dimidium, & direxerunt populum illius in fide Catholica, & scripta ibi reliquerunt omnia, quæ ad Ecclesiæ ministerium videbantur esse necessaria.
[8] His omnibus auditis, Papa gloriosissimus Nicolaus, valde lætus super his quæ sibi ex hoc relata fuerant redditus, mandauit & ad se venire illos litteris Apostolicis inuitauit. [vocantur Romam a Nicolao I] Quo nuntio illi percepto valde gauisi sunt, gratias agentes Deo, quod tanti erant habiti, quod mererentur ab Apostolica Sede vocari. Mox igitur iter aggressi, duxerunt etiam secum aliquos de discipulis suis, quos dignos esse ad Episcopatus honorem recipiendum censebant: sicque post aliquot dies Romam applicuerant.
[9] Sed cum ante non multos dies supradictus Papa Nicolaus p transijsset ad Dominum, secundus Adrianus, qui illi in Romano Pontificatu successerat, [eo mortuo recipiuntur ab Adriano 2 honorifice,] audiens quod præfatus Philosophus corpus B. Clementis, quod studio suo repererat, secum deferret, valde nimis exhilaratus est, & extra Vrbem cum Clero & populo procedens obuiam illis, honorifice satis eos recepit. Cœperunt interea ad præsentiam sanctarum Reliquiarum, per virtutem omnipotentis Dei, sanitates mirabiles fieri; ita vt quouis languore quilibet oppressus fuisset, [ad Reliquias S. Clementis, fiunt miracula:] adoratis pretiosi Martyris reliquijs sacrosanctis, protinus saluaretur. Quapropter tam Venerabilis Apostolicus quam & totius Romani populi vniuersitas, gratias & laudes Deo maximas referentes, gaudebant & iocundabantur in ipso, qui eis post tam prolixi temporis spatia concesserit in diebus suis sanctum & Apostolicum virum, & ipsius Apostolorum Principis Petri successorem, in Sede sua recipere; & non solum Vrbem totam, sed & orbem quoque totum Romani Imperij, signis eius ac virtutibus illustrare. Multis itaque gratiarum actionibus præfato Philosopho pro tanto beneficio redditis, [ipsi Episcopi consecrantur.] consecrauerunt ipsum & Methodium in Episcopos, nec non & ceteros eorum discipulos in Presbyteros & Diaconos.
[10] Cum autem Philosophus, qui & Constantinus, diem transitus sui imminere sibi sensisset, ex concessione Summi Pontificis imposuit sibi nomē Cyrillum, dicens hoc reuelatū sibi fuisse: & sic post quadraginta dies dormitionem accepit in Domino q sexto decimo Kalendas Martias. [S. Cyrillus Romæ moritur & magnifice effertur,] Præcepit autem sanctus Apostolicus, vt omnes tam Græci quam Romani Clerici ad exequias eius accurrerent cum psalmis & canticis, cum cereis & thuris odoribus, & non aliter ei, quam ipsi quoque Apostolico, funeris honorem impenderent.
[11] Tunc supradictus frater eius Methodius accedens ad sanctum Pontificem, & procidens ad vestigia eius, ait: Dignum ac necessarium duxi suggerere Beatitudini Tuæ, [Methodio volēti corpus fratris in patriam referre,] Apostolice Pater, quoniam quando ex domo nostra ad seruitium, quod auxiliante Domino fecimus, sumus egressi; mater cum multis lacrymis obtestata est, vt si aliquem ex nobis, antequam reuerteremur, obijsse contingeret, defunctum fratrem frater viuens ad monasterium suum reduceret, & ibidem illum digno & competenti obsequio sepeliret. Dignetur igitur Sanctitas vestra hoc munus meæ paruitati concedere, ne precibus matris vel contestationibus videar aliquatenus contraire. Non est visum Apostolico, quamuis graue sibi aliquantulum videretur, [annuit primum Papa,] petitioni & voluntati huiuscemodi refragari: sed clausum diligenter defuncti corpus in locello marmoreo, & proprio insuper sigillo signatum, post septem dies dat ei licentiam recedendi. Tunc Romanus Clerus simul cum Episcopis ac Cardinalibus & nobilibus Vrbis consilio habito conuenientes ad Apostolicum cœperunt dicere: [dein Romanis intercedentibus,] Indignum nobis valde videtur, venerabilis Pater & Domine, vt tantum tamque magnificum virum, per quem tam pretiosum thesaurum Vrbs & Ecclesia nostra recuperare promeruit, & quem Deus ex tam longinquis regionibus & exteris ad nos sua gratuita pietate perducere, & adhuc etiam ex hoc loco ad sua regna est dignatus assumere, qualibet interueniente occasione in alias patiamini partestransferri: [id negat;] sed hic potius placet, honorifice tumuletur, quia & dignum valde est, vt famæ tam celebris homo, in tam celeberrima vrbe, celebrem locum habeat sepulturæ. Placuit hoc concilium Apostolico, & statuit vt in B. Petri basilica poneretur, in suo videlicet proprio monumento.
[12] Cernens Methodius iam suum defecisse propositum, orauit iterum dicens: [sed iubet magnifico sepeliri] Obsecro vos Domini mei, quandoquidem non est placitum vobis, meam petitiunculam adimplere, vt in ecclesia B. Clementis, cuius corpus multo suo labore ac studio repertum huc detulit, recondatur. Annuit huiusmodi petitioni Præsul sanctissimus, & concurrente Cleri ac populi maxima frequentia, cum ingenti lætitia & reuerentia multa, simul cum locello marmoreo, in quo pridem illum prædictus Papa condiderat, [in templo S. Clementis,] posuerunt in monumento ad id præparato in basilica B. Clementis ad dexteram partem altaris ipsius, cum hymnis & laudibus, maximas gratias agentes Deo: qui in loco eodem multa & miranda operatur, [vbi & miraculis clarescit.] ad laudem & gloriam nominis sui, per merita & orationes Sanctorum suorum, qui est benedictus & gloriosus in secula seculorū, Amen.
[Annotata]
a Non primus hic eius nominis Michaël Curopalates, cognomine Rengabe, qui an. 811, mense Octobri Imperator factus, anno 813 principatu cessit haud inuitus, Leone Armeno eum occupante: sed tertius, Theophili iconomachi filius & Sanctæ Theodoræ, de qua ac filio eius fuse actum II Februarij.
b Male hoc cognomen parenti eius tribuitur, vt antea probatum.
c Id quod de eo quoque tradit Anastasius Bibliothecarius antea citatus, qui & scriptoris huius Gauderici, & ipsius S. Constantini Philosophi æqualis fuit.
d Idem VVlodomiro potentissimo Russorum Duci accidisse tradit Matthias de Michouia lib. 2 Chronicorum Polon. cap 3; Iudæorum tamen ei Lex grauis videbatur, Mahometistarum fœdi ritus ac turpes: Christianorum autem orthodoxam amplexus est religionem, quam Basilius & Constantinus Imperatores quorum sororem Annam sibi vxorem deposcebat, cum Ecclesia Constantinopolitana colebant: sed ritibus Græcorum adhæsit, proptereaquod legati, quos ea caussa Constantinopolim miserat, homines nimirum militares & adhuc semi barbari, eos vehementer commendassent; Latinorum vero cæremonias vel iidem vel sortis eiusdem alij nuntij, haud satis religiose peragi, ac templa parum esse ornata retulissent. Nisi id postea Græci schismatis propugnatores confinxerunt, cum eum ac filios plerosque constet Catholicæ fidei cumprimis studiosos extitisse, quorum duo Dauid ac Romanus, siue Borissus ac Glebus in catalogo Sanctorum a Russis, etiam Romanæ Ecclesiæ vnitis, recensentur.
e Eum oportet S. Ignatium fuisse vt constat per ea quæ ex Bibliothecario retulimus nequiter confinxisse Photium, vt eidem Ignatio conflaret inuidiam, de quibus eum S. Constantinus coarguit: quodomnino videtur, antequam ad Chazaros proficisceretur, contigisse.
f [Chersona ciuitas Chersonēsi.] De hac vrbe plura diximus ad VII Martij cum de SS. Ephrem, Basileo & aliis Episcopis ageremus.
g Ita legendum censuimus. apographum codicis Parisiensis habebat iratus.
h Quomodo ciuitatulam dicit, si ipsa est quam ante Chersonam appellauit siue Chersonesum, quæ olim perampla fuisse dicitur, quinque millia passuum ambiente muro, vt Plinius scribit. Sed cum gesta sunt quæ hic narrantur, fortassis iam tum a barbaris direpta & ex parte excisa fuerat.
i Iacobus de Voragine superius a nobis citatus § 2 nu. 12 ita habet: accedens ad ciuitatulam nomine Georgiam. Et Equilinus lib. 10 cap. 98, Tunc assumpto Episcopo Georgiæ ciuitatis. Putat Baronius hanc illam esse ciuitatem quam Plinius lib. 4 cap. 12 Georgon appellat, vnde Georgij, [In Georgia ciuitas?] de quibus idem Plinius lib. 6 cap. 13. Plinius priore loco Georgon ciuitatem non habet, sed gentem Scythicam quæ terram colat. Verba eius sunt: Vltra Panticapei amnis, qui Nomadas & Georgos disterminat. At lib. 6 cap. 13. Vltra eos (nimirum Arimpheos nemorum habitatores) plane iam Scythæ, Cimmerij, Cicianthi, Georgi, [qui Georgi populi?] & Amazonum gens Mela lib. 1 cap. 2 etiam Georgos & Moschos inter Scythiæ populos numerat. Et lib. 2 cap. 1 nominis rationem indicat: Vagi Nomades pecorum pabula sequuntur, atque vt illa durant, ita diu statim sedem agunt. Colunt Georgi exercentque agros. Sic vt ex neutro auctore satis probetur vrbem aliquam extitisse, quæ Georgia vel Georgos diceretur. Quin vero videantur vocabula illa Georgi & Nomades appellatiua esse, sed pro gentilitiis sumpta, cum hoc pecuarios significet, illud agricolas? Asiæ regionem Georgiam, [Georgianorum regia.] inter Euxinum ac Hircanum mare sitam, scribit Iosephus Silos Historiæ Teatinorum tom. 2 lib. 13, ab agrorum cultura cui addicta apprime gens, Græcum nomen inuenisse. Alij a S. Georgio id accersunt, alij aliunde.
k In nullis adhuc fastis ad eum diem S. Clementis mentionem reperimus
l Ita habet ecgraphon nostrum, nec quid diuinemus occurrit: alibi videtur Heraclea Chersonesus metropolis statui.
m [S. Sozon.] Egregio perfunctus martyrio est S. Sozon Pompeiopoli in Cilicia, quod 7 Septemb dabimus.
n [S. Leontius.] Multi in Martyrologiis tum Latinorum tum Græcorum memorantur Leontij, cui potissimum in Taurica Chersoneso dicata fuerit ecclesia, nos latet.
o Ecgraphon, Mirauit. videtur scriptum Moravve.
p [S. Nicolaus PP.] Mortuus est S. Nicolaus Papa an. 867 13 Nouembris, ad quem diem nomen eius Martyrologio Rom. inscriptum est.
q Non meminere eius illo die quæ adhuc vidimus Martyrologia: sed, vt supra diximus, 9 Martij, quo simul cum S. Methodio colitur.
VITA EORVMDEM SANCTORVM CYRILLI ET METHODII
ex MS. Blauburano.
Chazari, Bulgari, Moraui, Bohemi per eos conuersi: corpus S.
Clementis Papæ Romam allatum: vsus linguæ Sclauonicæ in sacris: aduersa
Methodio illata.
Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
Methodius, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
BHL Number: 2074
[1] a Tempore Michaëlis Imperatoris, fuit quidam vir genere nobilis, ciuitate Thessalonica ortus, nomine Constantinus, qui propter mirabile eius ingeniū dictus est Philosophus b (hic quinquagesimo die ante obitum suum, [Constantinus Philosophus] ex licētia Sūmi Pontificis imposuit sibi nomen Cyrillus, asserens sibi nomen hoc diuinitus fuisse reuelatum) cumque adoleuisset, magna religione & prudentia est præditus, honoremque Sacerdotij c ibidem est adeptus. Eodem tempore ad præfatum Imperatorē in Constantinopoli venerunt Gazarorum legati, [mittitur ad Chazaros fide imbuendos.] supplicantes quatenus dignaretur aliquem virum eruditum ad illos mittere, qui eos fidem Catholicam veraciter edoceret; adiicientes inter cetera, quomodo nunc Iudæi, nunc Saraceni, ad suam fidem eos molirentur conuertere. Tunc Imperator cum Patriarcha habito consilio, præfatum Philosophum illuc transmisit, optime confidens de eius prudentia, conuersatione laudabili, & morum puritate.
[2] Vir autem clarus iter arripiens, venit d Gersanam, quæ Gazarorum terræ vicina & contigua erat: & ibi gratia discendi e linguam illius gentis, est aliquantulum commoratus. Interea, Deo inspirante, interrogauit habitatores loci illius de corpore S. Clementis. [linguam eorum discit Chersonæ:] Sed quia aduenæ erant potius quam indigenæ, professi sunt se nescire. Miraculum enim marini recessus, ob culpam inhabitantium iam dudum cessauerat, & ob incursum barbarorum templum fuerat destructum. Porro vir sanctus ad vigilias, ieiunia, & orationes conuertitur; [diuinitus inuenit corpus S. Clementis,] Domino supplicans, vt quæ per homines explorare non poterat, diuina sibi reuelatione pandere dignaretur. Tunc mari siccato diuinitus, ecclesiam sibi dudum consecratam ingreditur, & corpus S. Clementis Papæ & Martyris cum anchora inueniens, [& secum desert:] & reuerenter sustollens, quocumque locorum ibat secum deportabat.
[3] Post hæc iter arripiens ad terram Gazarorum perueniens, [Chazaros conuertit:] Prophetica & Euangelica semina serebat in populo, virtutibusque & exemplis lucebat, omnium dulci prædicationis sermone corda refecit esuriētium: ita vt ab errore idololatriæ ad viam veritatis terram illam reducȩret. At illi plurimum exhilarati, & in fide Catholica roborati, omnipotenti Deo, & famulo eius Constantino, quod ab errore draconis flammiuomi essent eruti, gratias referebant, offerentes Philosopho maxima munera; qui illa omnia, vt reuera Philosophus, [munera respuens, captiuos petit. & obtinet.] respuens, rogauit eos quatenus pro muneribus illis, quotquot captiuos haberent Christianos seruituti deditos, dimitterent liberos; quod protinus est adimpletum. Quo facto Philosophus reuersus est Constantinopolim.
[4] Audiens autem Princeps Morauiȩ, quod factum fuerat a Philosopho in Gazarorum prouincia, [expetitus a Morauis,] ipse quoque genti suæ consulens, misit ad prædictum Imperatorem nuntios, rogans eum, quatenus genti suæ verum doctorem dirigeret; qui eis pleniter fidem rectam, legis ordinem, & viam veritatis valeat ostendere. Cuius precibus annuens Imperator, prænuntiatum Philosophum cum Methudio germano suo illuc transmisit, mandans eis dari copiosas expensas pro itinere. Egressus itaque, primo venit ad Bulgaros, quos, diuina gratia cooperante, [cū Methudio in via Bulgaris prædicat;] sua prædicatione conuertit ad fidem.
[5] Ab inde autem procedens, venit in terram Morauiæ, secum portans corpus S. Clementis. Cœpit autem ad id propter quod venerat, peragendum, studiose insistere, scilicet ad correctionem diuersorum errorum, quos in populo inuenerat, falcem eloquiorum suorum inducere, [deinde Morauis,] & de agro illo pestiferos vitiorum sentes extirpare, & diuini verbi semina seminare. Vnde quotidie cum fratre suo Methudio perlustrabat vicos & villas, oppida & ciuitates, instillando in aures fidelium verba vitæ; docens populum, per Baptismum remissionem peccatorum accipere; nec eos aliter saluari posse, veraciter proclamabat. Dum hæc saluberrima vir Dei prædicaret eloquia, [quos cum Rege suo baptizant,] & in corde Regis ac populi iā inspirata diuinitus illuxisset gratia; Rex ipse cū multitudine populi sui hac doctrina firmiter confortatus, non moratus in via, nil dubitans in fide, hilaritate magna animi, magna spe salutis præsentis & futuræ, intimis instabat postulationibus, quatenus Catholicæ fidei eum firmis initiaret Sacramentis. Hoc vt audierunt viri sancti, prægaudio lacrymati, pro eorum conuersione & desiderio deprecabantur Dominum instantius: deinde sacri Baptismatis vnda mundatum æterno Regi munus acceptabile Regem obtulerunt mortalem. Cumque viri Dei ipsum Regem cum populo suo religiosa solicitudine ad fidei lumen omnino prouocassent, [iisq; Scripturas & sacra alia Sclauonice vertunt:] illis deinde nouum & vetus testamenta exponentes, & informantes eos, plura de Græco & Latino transferentes, in Sclauonica lingua Canonicas Horas & Missas in Ecclesia Dei publice statuerunt decantare.
[6] Manserunt autem in Morauia annos quatuor & dimidium, quibus terræ illius populum direxerunt in viam salutarem. His omnibus auditis Papa, Nicolaus lætus factus super his quæ sibi relata fuerunt, scilicet de conuersione gentis Bulgarorum & Morauiæ, [euocantur Romam a Nicolao Papa:] & de reliquiis inuentis S. Clementis; mirabatur tamen ex alia parte, quod ausi fuissent Sacerdotes Domini Horas Canonicas in Sclauonico decantare. Quapropter mandauit per litteras Apostolicas illos ad se venire Romam. Qui mox iter aggressi applicuerunt Romam, Papa interim moriente. [eo mortuo recipiuntur ad Adriano 2,] Audiens autem Papa Adrianus, quod Cyrillus corpus S. Clementis secum deferret, exhilaratus valde, cum Clero & populo procedens illis obuiam, honorifice eos cum sacris suscepit reliquiis. Cœperunt autem interea ad præsentiam reliquiarum sanctarum, [offerrentes S. Clemētis reliquias] per virtutem omnipotentis Dei sanitates innumerabiles fieri; ita vt quouis languore quilibet oppressus fuisset, venerandis sanctis reliquiis sancti Martyris protinus sanaretur. Sepelierunt autem corpus sanctum in ecclesia, quæ in nomine eius diu antea fuerat constructa,
[7] Apostolicus vero & reliqui Rectores Ecclesiæ corripiebant B. Cyrillum, cur videlicet ausus fuisset in Sclauonica lingua Horas Canonicas statuere, & sanctorum Patrum instituta immutare. At ille humiliter respondens, [rationem reddūt cur Horas & Missas Sclauonice verterint & cantarint,] dixit: Attendite, vos Fratres & Domini, sermonem Apostoli dicentis: Loqui variis linguis nolite prohibere. Secutus ego Apostolicam doctrinam, quam impugnatis, institui. At illi dixerunt: Quamuis Apostolus loqui linguis variis persuaserit, non tamen per hoc in ipsam, quam statuisti, linguam, diuina solennia voluit decantari. [1 Cor. 14, 39] Cum autem propter huiusmodi institutionem plus & plus inter eos cresceret altercatio, B. Cyrillus dictum Dauidicum protulit in medium dicens: Scriptum est enim, Omnis spiritus laudet Dominum. [Ps. 150, 6] Et si omnis Spiritus laudando magnificat Dominum, cur me ergo prohibetis sacrarum Missarum solennia & Horarum Sclauonice modulari? Siquidem si quiuissemus illi populo aliter aliquando cum ceteris nationibus subuenire in lingua Græca vel Latina, omnino quæ reprehenditis, non sanxissem: sed quia idiotas viarum Dei totaliter eos reperiens & ignaros, [quod tandē cum concilio approbat Papa.] solum hoc ingenium almiflua sancti Spiritus gratia cordi meo inspirante, per quod etiam innumerosum populum Deo acquisiui. Quapropter, Patres & Domini, cogitate consultius, si institutionis meæ normam hanc expediat immutare. At illi audientes & admirantes tanti viri industriam & fidem, studiosa deliberatione præhabita, statuerunt supradicto ordine & sermone in illis partibus, quas Deo B. Cyrillus acquisierat, sicut statuerat, Canonicas Horas cum Missarum solenniis ita debere deinceps celebrari.
[8] Cum ergo fama viri Dei magnificaretur in populo, expauescens ne rumigero populi celebraretur fauore, [Cyrillus fit monachus:] sub magna deliberauit vigilantia potius soli Deo cognitus esse, quam hominum efferri laudibus. Quapropter Episcopatui renuntians, habitum induit monachalem, & ex auctoritate Apostolica dereliquit post se S. Methudium fratrem suum, gloriosis virtutibus glorificandum: cui pro fœdere caritatis æternæ, tamquam pius Magister discipulo suo, amore deuoto curam commendauit pastoralem: in quo caritatis munificentia, religio optimæ vitæ, [Methodius Ep. sedulo suorum salutē curat.] & verbi Dei instantia, veraciter refidebat. Factus ergo Morauorum Antistes & Lucerna patriæ, gregem commissum curæ suæ discreta pietate monuit, docuit & correxit, euellens nocua, salubria seminans, Ecclesias Dei ad culmen summi honoris erigens, mira exercens, vnumquemque a polluta religione discedere persuasit, & Baptismum Christi induere. Insuper cum instantia vir Dei rexit Ecclesiam sibi commissam. Sic per suam salutarem doctrinam sanctissimum Christi nomen resonabat in ore cunctorum: sic omnes quiescebant in pulchritudine pacis, omnes gaudebant in agnitione veritatis, vniuersi lætabantur in sanctitate religionis.
[9] [In pij Regis necem conspirat nepos,] Cernens autem ludificator animarum diabolus, populum semper suis mancipatum seruitijs sibi subtrahi, & Christo Regi applicari; nequitiarum indutus armis, ad tantam malignitatis perfidiam Deo odibiles excitauit, vt seditiosus Swadopluk Princeps doli, cum sibi adhærentibus fraudum complicibus fremeret, intantum quod religiosum Principem auunculum suum occulte potione veneni appeteret occidere, quatenus in loco eius posset regnare. Sed pius Rex sumpto ignoranter potu lethali, [frustra:] Diuina se gratia protegente, nil nocuum sensit in corpore.
[10] Postquam vero deuotus Rex fuisset naturali morte præuentus, & Swadopluk regnum Morauiæ gubernaret; [postea regnum adeptus Fideles persequitur:] sua feritate inflatus, fastu arrogantiæ cum ministris satanæ, qui sibi pari conspiratione tamquam canes rabidissimi erant connexi, doctrinam viri Dei vanam fore asserebant, & eos, quos vna cum eis erroneos reuocauerat ad viam veritatis, salutis & gratiæ, laborabant exterminare. Præco autem Christi constantissimus plebem Deo fidelem admonuit, vt in via veritatis persisterent, qui alacri corde salutaria eius monita capaciter susceperunt. Rebelles vero contumaciter aspernabantur legem Domini, plurimis iniurijs afficientes Sacerdotes Domini.
[11] Pater autem Angelicus alta consideratione perpendens, [S. Methodius eum excommunicat cum suis.] quomodo nonnullos pie credentes splendor lucis accenderat, & alios impie credentes & derogantes tetra caligo diffuderat; & quomodo sequaces boni currunt ad gloriam, & perfidi trahuntur ad pœnam; illorum declinans pertinaciam, illos tamquam hostes religionis Catholicæ abhorruit, omnem eorum conuersationem detestans, Dauidico surfultus eloquio dixit intra se: De cetero non sedebo cum consilio malignantium, & cum sceleratis non manebo: sed adhærebo innocentibus, & circumdabo altare Dei mei. [Ps. 25, 4] Quapropter in frontosum Principem Swadopluk, & suos satellites, & in omnes eius f Gades, excommunicationis fulminauit sententiam.
[12] Quo facto Romam adire volens beatumque Cyrillum secum ducere; sed inueniens eum mortuū, [S. Cyrilli corpus, Papa abnuente,] petiit Papam vt saltem fraternum corpus exanime secum posset Morauiam deferre, pro deuotione gentis ipsius nouiter conuersæ. Cui petitioni cum non annuisset Apostolicus, B. Methudius occulte pro tempore stetit Romæ, & tandem quadam nocte ingrediens ecclesiam S. Clementis, [clam Roma aufert,] in qua corpus fraternum fuerat sepultum, id occulte recipiens, ad Morauiam secum deportare voluit. Cumque per aliquot dies corpus sanctum deportaret secum in via, [sed vi diuina sistitur in via,] & in loco quodam amœno requiesceret, & postea cum corpore sancto vlterius vellet procedere, nulla ratione ab illo potuit abire loco. Beatus autem Methudius orationibus insistens, petijt sibi diuinitus reuelari, quonam corpus id sacrum deberet deferri. [& monitus a mortuo, id refert:] Tunc S. Cyrillus manu dextra eleuata ostendit fratri suo Methudio multis videntibus, quod Romam iterum deberet deportari. Quo deportato, Papa cum populo Romano sancto occurrens corpori, & reuerenter id recipiens, in ecclesia S. Clementis, vbi antea iacuerat, iterum sepeliuit.
[13] Post hoc Swadopluk pœnitentia ductus super his, quæ viro sancto iniuste intulerat, [reuocatur in Morauiam:] misit per nuntios ad virum sanctum, per quos petiit, vt reuerteretur ad Ecclesiam suam, promittens errata emendare. Tunc vir Dei gregem suum reuisere properat, quē reliquerat corpore, non affectu. Ad cuius aduentum occurrentes nobiles cum ciuibus patriæ, & in mirum exultationis gaudium versi, grates Deo dixerunt: Visitasti, Domine, terram tuam lætificasti eam, remittens nobis nostrum Pastorem animarum.
[14] Accidit autem vt Rex Swadopluk in quodam conuiuio Ducem Bohemiæ, nomine g Worsiwoi, sub mensa sua in detestationem suæ perfidiæ locaret, [Ducem Bohemiæ baptizat,] incongruum asserens debere cum Christicolis gentilem hominem edere. Quem sanctus Præsul Methudius conuertit ad fidem Catholicam, prædicens ei ore prophetico, si baptizaretur, quod ipse & sui successores potentiores omnibus Principibus & Regibus fierent. Cuius verbis Dux Worsiwoi consentiens, se petijt cū triginta suis numero baptizari. Quo baptizato, Sacerdotibus secum receptis, Bohemiam reuertitur, [eiq; fausta vaticinatur.] & vxorem suam S. Ludmillam, cum multitudine gentis Bohemiæ, curauit baptizari: qui in Christi fide viuentes, post multa tempora animas Christo reddiderunt, sancta exempla post se relinquentes posteris vsque in hodiernum diem, ad laudem & gloriam Dei omnipotentis, cui est honor & gloria in secula seculorū, Amen.
[Annotata]
a Initium ex præcedenti Vita expressum, sed subinde interpolatum, & contractum.
b Quæ parenthesi inclusimus in præced. Vita nu. 10 habentur, loco aptiore,
c Præcedens Vita habet cum adoleuisset, in vrbem a parentibus fuisse deductum: quod hic omissum, cum tamen vox ibidem eo referatur.
d Alibi Cherson, Chersona, & olim Chersonesus, ipso peninsulæ nomine.
e Nam cum esset vrbs Græca, in ea tamen aliqui ex vicinis Chazaris degebant, vel qui horum linguæ per cōmercia vsum haberent.
f Ita habebat ecgraphon, vel Godes Populine, an ditiones Svvatopulco subiectæ hac voce significentur non satis liquet: alte rutros vel vtrosque significari, patet ex huius loci expositione in fine sequentium Lectionum.
g Qui hic Worsivvoi, alibi Boriuoi & Boriuorius, appellatur.
LECTIONES ECCLESIASTICÆ DE IISDEM SANCTIS CYRILLO ET METHODIO,
ex veteri MS. Breuiario Olomuc.
Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
Methodius, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
BHL Number: 2075
LECTIO.
[1] a Beatus Cyrillus natione Græcus, tam Latinis quam ipsis Græcorum apicibus instructus, postquam Wulgari crediderunt, aggressus est, [S. Cyrillus Moranos conuertit:] in nomine sanctæ Trinitatis & indiuiduæ vnitatis, etiam genti Morauiæ fidem Domini nostri Iesu Christi prædicare. Et cooperante Diuina gratia, postquam illos Christo lucratus fuerat, etiam apices vel characteres nouos comperit, [eis inuenit litterass] & vetus nouumque Testamentum, pluraque alia de Græco seu Latino Slauonicam in linguam transtulit: ac Missas præterea ceterasque Canonicas Horas in Ecclesia resonare statuit. [Missas Slauonice canit.] Quod & vsque hodie in partibus Sclauorum agitur, maxime in Wulgaris, multæque ex hoc animæ Christo Domino acquiruntur.
[2] Cumque quodam tempore memoratus Cyrillus Romam caussa deuotionis adiisset, [ob hoc a Papa reprehensus,] a Summo Pontifice & a reliquis Rectoribus Ecclesiæ redarguitur, vt quod contra statuta Canonum ausus fuerit Missarum solennia instituere canere Slauonica in lingua. Illo humiliter satisfaciente illis, nec omnino eos mitigare valente; arrepto psalterio, Psalmigraphi versum in medio recitauit, [apto respōso eum inducit vt permittat;] quo dicitur, Omnis spiritus laudet Dominū. [Ps. 150. 6.]
[3] Et ipse versui alludens, Si, inquit, omnis spiritus laudet Dominum, cur me, Patres electi, prohibetis Missarum solennia celebrantem modulari Slauonice? seu alia quæque de Latino vel Græco verbo eorum vertere in sermonem? Si quidem vel in eo quiuissem subuenire populo illi, vt ceteris nationibus, in lingua Latina vel Græca, omnimodis id non præsumpsissem. Sed omnino idiotas & ignaros viarum Domini reperiens, solum hoc ingenium, omnipotente Deo cordi meo inspirante, comperi: per quod etiam multos Deo acquisiui. Quapropter ignoscite mihi, Patres & Domini: siquidem & Paulus Apostolus Doctor gentium in epistola sua ad Corinthios inquit: Loqui linguis nolite prohibere: At illi audientes, & admirantes tanti viri sanctitatem & fidem, auctoritate sua statuerunt, & firmarunt, supernotato sermone partibus in illis Missarum solennia ceterasque Horas Canonicas hymnizare. [1 Cor. 14. 39]
[4] [fit monachus,] Ipse autem Cyrillus etiam ibi persistens, monachicum habitum ibi suscipiens, diem clausit extremū, relinquens supermemoratis in partibus fratrem suum, nomine Methudium, [& Episcopatum suum Methodio fratri tradit:] virum strenuum omnique sanctitate decoratum. Qui etiam postquam multos Christo manipulos congregauerat, ab ipso Principe, qui partibus in illis tunc dominabatur, & imperabat vniuersæ terræ ceu magnificus Imperator, statuitur vt Summus Pontifex fieret, habens sub se b septem Pontifices eiusdem sanctitatis.
[5] Sed quia ab ipso mundi primordio, postquam protoplastus sumpsit vetiti amaritudinem pomi, seminarium discordiæ inter humilitatem & superbiam, [Iunior Zuētopulck in necem auunculi pij Regis conspirat.] inter dilectionem & odium, & reliqua virtutum odoramenta vitiorumque fœtorem, humani generis inimicus vsque ad præsens fundere non desistit; dolens populum suis semper seruitijs mancipatum sibi subtrahi, veroque Regi Christo Domino acquiri; totis nequitiarum armis indutus, nouos satellites & ignaros ad tantam perfidiam bellandi adit, discordiarum venenata semina inter ipsos primarios rectoresque iactitat & auaritiæ & superbiæ ignita tela parat.
[6] c Et hoc intantum, vt Swatopluk, qui erat nepos Principis vel Regis religiosi, qui institutor & rector totius Christianitatis seu religionis extiterat benignus, ipsum auunculum suum insidijs appetitum regno pellere, visu priuare, vitamque ei veneno conaretur auferre. Sed hausto illo pestifero potu, protegente se diuina gratia, nil aduersum patitur. [Methodiū contemnit,] Dehinc Swatopluk tyrannide suscepta, fastu arrogantiæ inflammatus, cum sibi militantibus sodalibus, Pontificis Methudij prædicationem quasi mellifluam respuit, monitaque sacratissima non pleniter suscepit: verum membra sua, videlicet plebem populumque suum, partim Christo partim diabolo seruire exhibuit. [qui eius subditos apostatas excommunicat.] Quapropter a Pontifice beatæ memoriæ supermemorato pagus eius & rus cum habitantibus incolis, anathemate percussa, cum sulcis suis & fructibus, diuersis cladibus attrita, vsque in hodiernum diem deflent. Hæc ex MS. illo, quantum legi potuerunt?
[Annotata]
a Cum his Lectionibus congruit initium Vitæ S. Ludmillæ, quæ extat in MS. cœnobij Budicensis Canonicorum regularium in diœcesi Paderbornensi, sed phrasi nonnihil subinde amplificata.
b Dudum inquirimus, qui illi, quarumue Sedium fuerit Pontifices: vnicum hactenus reperimus Wichinum Nitrensem, quæ nunc Sedes subiecta est Archiepiscopo Strigoniensi Metropolitæ Hungariæ.
c In citata S. Ludmillæ Vita hæc sequuntur: data in direptionem & captiuitatem & prædam & derisum & desolationem, atque in sibilum vniuersæ carni gradienti per eam: quoniam nulla societas lucis ad tenebras, nec conuentio Christi cum Belial. Quorum exempla nos quoque videntur respicere, qui eisdem passibus conamur incedere; quoniam qui domum vicini sui conspicit concremari, suspectus debet esse de sua. Quæ videtur de suo adiecisse, qui ex citatis lectionibus Vitæ illius priorem partem concinnauit.
BOHEMORVM CONVERSIO PER S. METHODIVM EPISC.
ex MS. cœnobij Budecensis
in Vita S. Ludmillæ Mart.
Cyrillus, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
Methodius, Episcopus, Slauorum Apostolus, Olomucii in Morauia (S.)
BHL Number: 5031
[1] Pestilentiæ cladibus afflicti infelices illi, qui nunc Slaui Boiemi, sub Arcturo positi, postquam diu sine lege, sine principe vel rectore vel vrbe, vt bruta animalia sparsim vagantes, fructibus terræ suæ siue alijs rebus suis destituti sunt; a Pythonissam quamdam adeunt, postulantes ab ea spiritum consilij & responsum diuinationis. Quo accepto ciuitatem statuunt, [Bohemorū Slauorum Ducem Ethnicum] cui nomen Pragam imponunt. Postea inuento quodam sagacissimo ac prudentissimo viro, cui notissimum erat agriculturæ officium, responsione Pythonissæ gubernatorem agrorum suorum statuunt, cognominatum b Primiz, iuncta ei in matrimonio supramemorata virgine Pythonissa. Sicque demum a clade ac multiplici peste eruti; Ducem sibi vel Principem præposuerunt, vocitatum c Boriwoi; seruientes ipsi, vti cœperant, dæmoniorum simulacris, ac profanis sacrificiorum artibus debacchantes. Princeps igitur iste Boriwoi, cum excellentissimæ, & egregiæ iuuentutis flore nitesceret, [quāuis hospitem, coactum tamen a Morauo, ritu paganorū humi comedere,] quodam tempore, negotij sui populique sibi commissi caussa; Ducem sibi vel Regem Zuentepulck, qui ab incepta d pertinacia mitigatus, viam veritatis constanter apprehenderat, adijt tunc temporis Morauwe vna cum Methodio Pontifice commorantem: a quo videlicet Rege benigne suscipitur, ad conuiuium pariter cum reliquis adsciscitur. Verum sessionis ei locus inter Christicolas minime conceditur, sed ritu paganorum ante mensam pauimento iubetur insidere.
[2] Tum Præsul Methodius iniuriæ condolens, fertur dixisse ad eum: [ea occasione ad fidem Christi inducit S. Methodius,] Væ, inquit, quod tu talis tantusq; haud erubescis a principalibus sedibus repelli, cum & ipse in fascibus ducatum obtineas; sed magis cupias ob nefandam culturam cum subulcis humotenus incubare. At ille, Quid, inquit, ob huiusmodi rem periculi patior? Vel quid mihi boni conferet Christianitatis ritus? Si, inquit Præsul Methodius, abrenuntiaueris idolis, & habitantibus in eis dæmonibus, dominorum dominus efficieris, cunctique hostes tui subijcientur ditioni tuæ; [& cum 30 comitibus instructum,] & progenies tua augmentabitur, sicut fluuius maximus, in quo diuersorum confluunt fluenta riuulorum. Et, Si, inquit Boriwoi, res se ita habet, quæ mora est baptizandi? Nulla, ait Pontifex; tantum paratus esto ex integro corde credere in Deū Patrem omnipotentem, eiusque Vnigenitum Dominum nostrum Iesum Christum, & in Spiritum Paraclitum, illuminatorem omnium fidelium animarum; non tantum mundialis caussa substantiæ, verum capessendæ salutis animæ tuæ, & acquirendæ perennitatis gloriæ, simul etiam percipiendæ societatis Sanctorum, & ineffabilis lætitiæ eorum. His & huiusmodi mellifluis exhortationibus accensa mens iuuenis, æstuabat gratiam Baptismi percipere. Et vt nulla mora fieret, cum his, qui comitabantur eum, terratenus pedibus Pontificis aduolutus, obnixius postulabat. Quid plura? Mane facto, Ducem ipsum & triginta, qui cum eo venerant; [peractis ieiunijs baptizat,] catechizans, peractis ieiuniorum ex more solennijs, sacrosancto baptismatis fonte initiauit; pleniterq; eum de fide Christi instrumens, multis locupletatum donis ad propria redire concessit, tribuens ei venerabilis vitæ Sacerdotem, nomine Caych. Qui reuersi in sua, supradictum Sacerdotem statuunt in castello, [domum redeunti iungit Sacerdotem.] cui nomen Gradicz, fundantes ecclesiam in honore S. Clementis Papæ & Martyris, multa detrimenta satanæ ingerentes, populum vero multum Christo Domino acquirentes.
[3] Quæ cernens perfidus ille chelydrus, proprijs armis sumptis antiqua bella reparat, populum cunctū Boiemorum in furorem Principis accendit, [Bohemis rebellantibus,] eo quod paternos mores relinqueret, & nouam atque inauditam sanctitatis legem Christianorum arriperet. Surgunt igitur aduersus eum vno animo eademque sententia, & suis eum a finibus proturbare conantur, seu etiam vitam ipsam auferre moliuntur. Quo agnito, Princeps sese ab eis remouit, rursusque Regem Zuentepulck siue Pontificem Methudium repetiuit: [secedit Dux in Morauiā & plenius a Methodio instruitur:] a quibus clarissime, &, vt decebat, humanissime suscipitur, & aliquantulum apud eos degens doctrinam Christi perfecte nanciscitur. At vero plebs præfata in nequitia sua permanens, quemdam Ducem Zreimir, cuius nomen in Latinum vertitur sermonem, Ivdica pacem, [Zreimir a rebellibus electus,] qui apud Teutones profugus exulabat, de sua gente missis Legatis, ad propria reducunt, sibique Principem statuunt. Verum quia Veritas minime fallitur, quæ ait in Euangelio: Omnis plantatio, quam non plantauit Pater meus cælestis, eradicabitur; ipsa cooperante dissipatum est consilium prauorum velociter. [Matth. 15, 13] Nam isdem eorum electus Dux, licet ex ipsis genitus esset, diuturna tamen exulatio proprij eum priuauerat labij eloquio. [ijs displicet quia linguæ patriæ oblitus,] Quapropter a suis electoribus reijcitur, primum seipsos accusantibus, videlicet quod talem sibi elegissent, cuius neque vocem neque sermonem possent haurire, & quorum clamores aures ignaras linguæ suæ penetrare non valerent.
[4] Et quoniam Dei prouidentia disponente supramemoratus Princeps Boriwoi plurimos amicorum inibi secedens reliquerat; agitur eorum consilio, vt animus furentium plebium erga benignum rectorem mitigaretur, atque aduersus perfidum inuasorem toto annisu instigaretur in necem. Verum quoniam pars quam maxima perfidorum tyranno fauebant, [& adhærentium noua perfidia detecta,] ineunt consilium, quo ciuitatem Metropolim Pragam adeant, & ibi simul egredientes in campum, quid sibi gerendum foret, iuxta beneplacitum vtriusque partis diligenter exquirant. Perfidorum ergo pars perperam agens, arma secum loricasque occulte in eumdem campum detulit, vt si hi, qui ex parte Principis Boriwoi erant, eis in omnibus assentire nollent, quilibet eorum excelsa voce occultum in medium proclamaret signum, inquiens: Variemus, variemus nos: sicque loricas & galeas, quas occulte tulerant induti, contradictores suos frameis necarent. Quod consilium eorum pessimum partem Boriwoi minime latuit. Itaq; & ipsi loricis sub tunicis induti, procedunt in campum pro definiendo statu Principis sui. Cumque parti Zreimir non placuisset consultus partis Boriwoi, [cum ijs pellitur:] vnus eorum vocem in altum eleuans, proclamat: Heya nostri, variemus nos. Qua voce cognita, pars Boriwoi, quæ loricata erat sub tunicis, Bene, inquit, bene dixisti; ecce nunc diuersis coloribus variatus apparebis. Sicque ferro obtruncato illo armatos eius socios fugam inire coëgerunt, & falsum Principem eorum patria expulerunt.
[5] Morawe dehinc properantes, pristinum Principem Boriwoi illinc reducunt, & loco proprio restituunt. [Borivvous reuocatur,] Quoniam vero isdem Princeps Morawe degens, omnipotenti Deo votum vouerat, quod si eum Dominus ad propria cum honore reduceret, basilicam in honore Beatæ Dei Genitricis & perpetuæ Virginis Mariæ ædificaret, [templa exstruit,] reuersus sine mora votum suum implere studuit in ciuitate Pragensi. Hic, inquam, Princeps primus fundator sanctorum locorum, congregator Clericorum, & tantillæ, quæ tunc fuit, religionis extitit constitutor. Habuit etiam vxorem, nomine Liutmilam, filiam Zlauboris Comitis in prouincia Slauorum, quæ Speu antiquitas nuncupabatur, [fidem promouet cum S. Ludmilla vxore.] nunc a modernis propter ciuitatem nouiter inibi constructam, Milnick vocitatur. Hæc nimirum Liutmila sicut prius in errore gentilitatis immolando simulacris feruens extiterat, ita postmodum imitando virtutes mariti sui, ad religionem Christianitatis conuersa, facta est feruentissima famula Christi. Suscepit igitur ex ea sæpememoratus Princeps tres filios totidemque filias, vt ei Methodius Pontifex prophetico ore prædixerat, & quotidianis incrementis cum omni gente sua regnoque coagmentabatur.
[Annotata]
a Hæc Libussa fuit, Croci secundi Bohemorum Ducis filia.
b Primislaus alijs scriptoribus appellatur: quartus Dux fuit, de quo & Libussa multa memorantur a Bohemicis scriptoribus, Poëticis affinia fabulis, quæ videre est apud Æneam Siluium histor. Bohemicæ cap. 5 & 6.
c Borivvoi, Æneæ Siluio Borsiuoius, alijs Boriuorius, decimus Bohemiæ Dux, Nostirici siue Hostiuici filius fuit, primus inter Bohemiæ Duces Christianus.
d Hæc, vt antea ostendimus, non videntur accipi posse de Zuentopluck siue Svvatopulck aut Sfentopulcho iuniore, qui indignis modis S. Methodium exagitauit, ac deinde pœnitentia ductus cum eo in gratiam redijt. Nam ad Borivvoium Ducem Bohemiæ, vtiq; iam Christianum, vt tumoris Svvatoplucki furorem declinaret, secessit, vti cap. 13 memorat Æneas Siluius: qui seniorem tradit ab Arnulpho Imp. prælio victum, clam profugisse, ac veste mutata armisq; abiectis, tribus eremitis sese adiunxisse, in monte cui Sambri nomen, ibiq; vitam quietam & religiosam egisse; at cum instare sibi mortem sentiret, quis esset indicasse: postea corpus eius a filio refossum, ac Velogradi in maiorum sepulcris conditum. Sed qui seniori successit, non filius eius fuit, sed nepos, vt supra dictum. Seniori quoque hanc ἀναχώρησιν tribuit Cosmas Pragensis ad annum 894. Antiquiores sunt, ac proinde fide digniores Annales Metenses tom 3 Francicor. Duchesnij pag 329, vbi hæc habent ad annum eumdem 894: Circa hæc etiam tempora Zuentibolch Rex Marahensium Sclauorum, vir inter suos prudentissimus & ingenio callidissimus, diem clausit extremum. Cuius regnum filij eius pauco tempore infeliciter tenuerunt, Vngaris omnia vsque ad solum depopulantibus. Quod in iuniorem Zuatopulcum, primi Christiani Regis nepotem, quadrare potius nobis videtur, quam in seniorem, eius auunculum.
DE S. VITALE SICVLO, ABBATE ORDINIS S. BASILII, ARMENTI ET RAPOLLÆ IN ITALIA.
ANNO DCCCCXCIV
[Praefatio]
Vitalis Siculus, Abbas Ordinis S. Basilii, Armenti & Rapollæ in Italia (S.)
[1] Mortalem hanc vitam deseruisse hoc dic S. Vitalem Acta eius docent, quæ accurate ab auctore fere coæuo Græce conscripta, ac postmodum anno MCXCIV Latine translata, atque in Lectiones distributa, solebant ad Matutinum in Officio Ecclesiastico recitari in Ecclesia Armentensi in Lucania siue Basilicata, [Vita vnde hic edita?] prouincia regni Neapolitani, vbi corpus eius dicitur etiamnum adseruari. Nonnullæ etiam reliquiæ sunt in Ecclesia Cathedrali vrbis Tricaricensis, in cuius diœcesi oppidum Armentum situm est. Apographum nostrum est anno MDLXV a Domino Luca Muscato Armentano transcriptum, & nobis Neapoli ab Antonio Beatillo Societatis nostræ Sacerdote transmissum. Edidit eamdem Vitam ex duobus MSS. Armentanis Octauius Caietanus tomo secundo Vitarum Sanctorum Siculorum, sed quod arbitraretur stylum rudem esse, eam sua phrasi perpoliuit. At nobis primi auctoris stylus minus displicebat, quem proinde retinuimus.
[2] Idem Caietanus in Martyrologio Siculo ad hunc IX Martij ista habet: In Castro-nouo S. Vitalis Abbatis ex Ordine S. Basilij. [nomen in fastis] Quæ eadem in Catalogo generali habet Ferrarius, qui ad præcedentem diem ex tabulis monasterij Carbonensis de eodem egerat his verbis: Armenti in Lucania S. Vitalis eremitæ. De illo ista Oratio solebat recitari. Adesto, quæsumus, Domine, omnipotens Deus, precibus populi supplicantis, & B. Vitalis Confessoris tui ad impetrandam misericordiam tuam precibus adiuuemur: cuius quoque interuentu apud te nostræ deuotionis fructus accrescat. Per Dominum nostrum &c.
[3] Festum Translationis S. Vitalis ex monumentis oppidi Armentani celebrari XXVIII Aprilis docent ijdem Caietanus & Ferrarius. [Translatio 18 Aprilis.] Addit hic in Notis S. Vitalem etiam præfuisse Carbonensi monasterio a dicto Armento X millibus passuum distanti. Cuius tamen Præfecturæ nulla mentio in Actis, neque apud Paulum Æmilium Sanctorium in Historia monasterij Carbonensis. Fuit Sancti Vitalis discipulus & nepos Helias, qui ad eum de Sicilia venerat: cui ille moribundus indicauit, post triginta annos corpus suum transferendum, [Helias nepos S. Vitalis.] quod tum monitus præstitit, cum interim in partibus Turrensium monasterium erexisset, & Fratres plurimos congregasset: & horum quædam infra in Actis leguntur. Caietanus hunc etiam cum S. Vitale Martyrologio Siculo cum titulo Beati inscripsit.
VITA Auctore Græco fere coæuo,
ex antiquis MSS. Latinis.
Vitalis Siculus, Abbas Ordinis S. Basilii, Armenti & Rapollæ in Italia (S.)
BHL Number: 8697
EX MSS.
CAPVT I.
Educatio S. Vitalis: Vita monastica in Sicilia, Calabria, & Lucania.
[1] Cvm sitis varijs ac diuersis, eruditissime Præsul a Roberte, fertilium agrorum floribus assueti; mirari non desino incultis & insipidis hortuli mei vos oleribus delectari. Nam claris Doctoribus prætermissis, imperitiam meam instanti compellitis iussione: vt vitam, conuersationem & actus sanctissimi Confessoris, & præcipui eremitæ Vitalis, [Prologus interpretis.] quoue ordine ab aliquibus personis gloriosum illius corpus fuerit Armentum deductum, ex opaca Græcorum silua transferam in Latinum, quatenus tempore nostro splendeat. Ardet, inquam, animus exequi quod iubetis: sed vereor, ne, dum petitioni vestrȩ satisfacere gestio, exasperet potius indocta prolatio, quam demulceat auditores. Quamquam autem, Venerabilis Pontifex, ad tanti oneris sarcinam tolerandam, insufficientem me penitus & minus idoneum non ignorem: spem tamen ad eum erigens, qui docet hominem scientiam, & linguas infantium facit esse disertas, tam efficax quam libens, quod Vestra suadet Paternitas, aggrediar explicare.
[2] Beatissimus igitur Pater iste Vitalis, natione Siculus, de ciuitate, quæ b Castrum-Nouum dicitur, extitit oriundus. Parentes eius genere clari, [S. Vitalis studijs excultus,] substantia splendidi, fide deuoti, cooperatores boni, per viam mandatorum Dei iugiter incedebant. Pater eius Sergius, mater vero fuit Chrysonica nuncupata: a quibus, cum adhuc puer esset, traditus est primis Doctoribus, sacris erudiendus litteris & diuinis. Nec multo quidem tempore studuit, sed multum in breui scientiæ fructum collegit. Mox a teneris annis Christo cupiens militare, dimissa patria, parentibus derelictis, ad venerabilem Patrem c Philippum Largirium, virum vtique sanctum, [fit monachus:] ac malignorum spirituum expugnatorem confugit, seque fieri monachum postulauit: apud quem sacro & Angelico habitu deuote suscepto, per quinquennium mansit, pijs eius moribus ac disciplinis monasticis se conformans, in deputato sibi monasterio Abbati & Fratribus plena semper obedientia seruiebat, nec vmquam a diuinorum eloquiorum fructu sancta meditatione vacabat. Mirabantur omnes humilitatem, stupebant patientiam, quam in bonis actibus exercebat. Interea se voto astrinxit, vt orationis caussa Romam pergeret, atque sacrosanctas Apostolorum Principum Petri & Pauli basilicas visitaret. [Romam proficiscitur:] Ad hoc autem quosdam de Confratribus complices habuit, cum quibus voluntate, assensu, & licentia seu conscientia Abbatis, suum duxit desiderium exequendum.
[3] Cum ergo iter faceret, ventum est Taracinam d, Campaniæ regionis: sed quoniam humani generis hostis diabolus, qui felicibus eius actibus inuidebat, parare non erubescit insidias, vt possit tam pium, tam sanctum propositum reuocare; contigit, cum esset ibi, [morsum serpentis signo Crucis sanat:] præfatum virum Dei morderi atrociter a serpente, ita vt venenato morsu nimium æstuaret, & præ doloris angustia vehementer vrgeretur. Fratres, qui secum aderant, stupefacti, ad eius interitum oculos intendebant. O magna & admiranda pietas Saluatoris! Mox, vt locus, quem serpens læserat, Crucis ab eodem Patre munitur signaculo, discedit dolor, cessat angustia, & qui mortem parauerat, sospite eo, cui parabatur, interijt. Videntes autem, qui comitabantur cum eo, quod sic illæsus, etiamque nil passus, gaudens potius & exultans in Domino permansisset; Deo, qui facit mirabilia pro Sanctis suis, gratias agere cum gloria cœperunt, magnificantes quoque Sanctum & modis omnibus admirantes. Deinde cœptam exequentes viam, sicut Domino placuit, perfecerunt.
[4] Postquam autem Apostolorum Principum, aliorumque Sanctorum ibidem quiescentium templa & sepulcra fuerunt deuotissime venerati, [degit in Calabria,] in Calabriam sunt regressi: vbi clanculum Dei famulus a socijs se surripiens abijt, & iuxta ciuitatem e S. Seuerini in quibusdam thermis biennio habitabat, vbi a nemine visus, ieiunijs dumtaxat, & orationibus intentus, preces suas Domino cum lacrymis offerebat. Motus autem, inde transfretauit in Siciliam, [dein in Sicilia,] & veniens habitauit apud montem Gibellum contra monasterium sancti Patris Philippi Largirij, in quo iam pridem fuerat monachus effectus: ibique delitescens corpus suum frigore & æstu discoopertum domauit, per duodecim annos herbis & aqua se nutriens: deinde in Calabriam remeans, peragratis eremis, [iterum in Calabria,] montibus & speluncis, applicuit finibus ciuitatis f Cassoni in monte, qui dicitur Liporachi. Hic dum in monte isto degeret, obuiam habuit Abbatem g Antonium, non antiquum illum & primum eremitam, sed alium quemdam iuuenem moderni temporis a moribus primi haud multum discrepantem: qui, postquam ad inuicem recognoscunt, mutuamque sibi veniam reuerenter impendunt, S. Vitalis dignatus est cellam eius adire. Fuit autem iste Antonius in tenera ætate bonis operibus reuirescens, per eremos semper & montes castam atque Angelicam vitam ducens. Cum per dies plurimos pariter conuersati fuissent, [B. Antonio eremitæ familiaris,] nimiumque B. Antonius congressibus diaboli restitisset; vir magnæ virtutis eum salutaribus aggrediens monitis, sic affatur: Vide, inquit, Frater Antoni, ne propter persecutiones & insidias diaboli præuaricationis lapsum incurras, vel tribulationis angustias in corde suscipias: quia tentator est insipientibus & callidus simplicibus: tentat enim deponere & præcipitare: efferus est & fugax, audax & elatus, destructor & deformis. Sed nihil præualet contra nos serpens multiformis, quia suas nequaquam versutias ignoramus. [eum in virtute corroborat:] Dempta est illi seductoria vis eius, nec subsistit: quoniam conculcatur a Sanctis per virtutem Dei & Saluatoris nostri Iesu Christi. Nos ergo ne conteramur vel pusillamines efficiamur, quia fraudulenti draconis commenta pro beneplacito Dei frangimus, cum seruamus nos: & sicut auis, eripiemur a laqueis, & a muscipulis quinque sensuum, visus scilicet, odoratus, auditus &c. quibus occupat & occultat leuiter eos, qui carnalia diligunt, & mundana sectantur. Sic etiam sperat hic secundum cogitationem & imaginationem nos rapere, & conculcare. Hæc & his similia, multaque alia prædicans B. Vitalis, monebat Antonium, & in Dei opere confirmabat.
[5] Post hæc orantibus vtrisque, & inter eos vale dicto, discessit S. Vitalis, atq; circumiens mansit in locis inuijs, & inhabitabilibus, quæ nunc dicitur h Petra Roseti: [migrat in Petram-Roseti,] vbi multa latrocinia multaque fiebant homicidia: ibique degens, orationum suarum interuenientibus meritis fures de illo loco omnes penitus extirpauit, & qui erat inaccessibilis, accessibilem reddidit vniuersis. Tunc ad vocabulum maximi Patris nostri & regularis Basilij inprimis domo constructa, aquam sanctam & salutiferam superostendit, quæ erat ægrotantium mirabilis medicina, & stupenda curatio languidorum. De vicinis ergo locis currunt viri, properant mulieres, & a quacumque detinebantur infirmitate, huius interuentu Patris sancti, sani & alacres reuertuntur: sicque factum est, vt vbi conuentus malignantium fuerat, ibi gratiarum actiones Domino referantur. Eodem quippe tempore facta est solito profusius inundatio pluuiarum: [& abundantia pluuiarum precibus auersa,] tunc efflagitatus ab incolis illius terræ, eleuatis manibus & erectis in cælum luminibus, ad preces se totum effudit, obortisque lacrymis orauit ad Dominum. Oratione facta, misericors & miserator Dominus, qui facit voluntatem timentium se, continuo precibus eius adfuit, & ex nimio labore hominum ad pietatem flexus, circumdantes pluuias in bonam terræ fructificationem conuertit, atque datorem largissimum glorificare Deum omnes & laudare præcepit, qui per seruos suos miracula semper ac prodigia non desinit operari. Hinc profectus ad montem, qui dicitur i Raparus, contra castellum S. Quirici sua mouit vestigia, [peragrat varia loca] ad quem dies aliquot iter faciens, loca dura & aspera peragrauit, vsque dum peruenit ad Cryptam S. Angeli de k Drapono: ibi sane contribulando se pariter & mala patiendo omnesque miseriarum sibi species inducendo, omnimoda regula sanctum corpus afflixit. Nec pauco ibi tempore mora facta, recedens iterum ad excelsum quemdam l S. Iuliani montem ascendit, vbi discoopertus pernoctans, nunc frigore nunc æstu, carnem macerabat incessanter.
[6] Post hæc descendens de monte, recepit se ad quoddam S. Heliæ monasterium, quod dicitur m Missanelli, [permanet aliquamdiu in Missanelli S. Eliæ monasterio.] cuius scilicet Heliæ conuersationis se imitatorem ostendit. In hoc puro & sancto seu casto monasterio concubialiter perseuerans, omni mansuetudine, humilitate immensa, obedientia immarcessibili, sobrietate multa & abstinentia decoratus, sine intermissione Deum orabat: & Angelica facies eius lacrymas effundebat. Habebat in ore semper & corde, ad integram victoriam aduersarij, meditationem diuinorum verborum: habebat & irremissam curam atque perseuerantiam omnes honorandi, omnes sine simulatione monendi: solicitos confirmabat & simplices: gulosos ac desides ad pœnitentiam & rectitudinem attrahebat: ab illis, qui se ipsos tantum diligunt, & inanis sunt gloriæ cupidi, carnisque desideria quærunt, velut ab igne & serpente, procul faciebat nomen suum: vigilabat assiduus in multa supplicatione, decipiens callidum & multiformem serpentem, portansq; in se ipso primi genitoris & eorum, qui erant de certo lapsuri, calcaneum indissolutum. Sic ergo se agens, nimis & diu afflictus, multis cunctisque admirabilis Dei seruus obsirmauit incommutabilem mentis suæ statum, nec non & quotidianam, qua iugiter affluebat, prædicationem sequens, non se laudari ab aliquo permittebat.
[Annotata]
a Robertus vrbis Tricariensis Episcopus, vti in fine num. 16 explicatur: vbi plura de eo indicamus.
b [Castrum-nouum vrbs Siciliæ.] Castrum-nouum ciuitas in medio Vallis Mazaræ sita, in cuius-æde maxima memoria marmori insculpta. est cuiusdam Placidæ Vniuiræ anno 35 post Consulatum Basilij, Christi 572 defunctæ, ex qua inscriptione & antiquis ruinis Octauius Caietanus demonstrat vrbem ibi olim celebrem fuisse, eaq; destructa Castrum-nouum erectum.
c Caiet anus hunc locum ita mutauit: parentibus derelictis Agyri ad monasterium S. Philippi malignorum spirituum expugnatoris acerrimi confugit: [S. Philippus Agyriensis.] sed malumus antiquam interpretationem retinere, deq; ea monere lectorem. Vixit S. Philippus Agyriensis seculo Christi primo, colitur 12 Maij.
d Terracina vrbs antiqui Latij, tunc, vt modo, in Campania Romana ac ditione Pontificia, in confinio regni Neapolitani. [Taracina.]
e Vulgo Sanseuerina munitissima ciuitas in media Calabria prope Nethum fluuium, qui haud procul in mare Ionium exoneratur. [San-Seuerina.] Creditur vrbs Siberena Plinio alijsq; dicta.
f Cassanum in citeriore Calabria versus Basilicatam, in regione aspera.
g [S. Antonius Italus 23 Augusti.] Colitur hic Abbas Antonius 23 Augusti. Arbitramur huius S. Antonij ossa esse, quæ in æde Cathedrali Tricaricensi ad stuporem miraculoso splendore fulgere Vghellus tradit tomo 7 Italiæ sacræ columna 192.
h Est ibidem Castrum-Roseti ad Acalandrum fluuium, parum a mari Ionio distans, in confinio Basilicatæ. [Castrum Roseti.]
i Sunt hæc loca in prouincia Basilicata, in qua reliquam vitam peregit. Rapara mons ibi in chartis geographicis notatur, imo & locus S. Quitici, sed ab eo distans: [Rapara mons.] vt alius hic locus videatur indicari.
k Caietanus S. Angeli de Asprono. Est oppidum S. Archangeli prope Agrium fluuium. In vertice montis Rapara est etiam ecclesia S. Angeli.
l [S. Iuliani mons] In Vita S. Lucæ Eremitæ, de quo mox, memoratur monasterium S. Iuliani, hisce in partibus situm.
m Massianellum oppidum Calabris vltra Agrium fluuium.
CAPVT II.
Vita in spelunca acta. Colloquium cum S. Luca eremita. Varij instructi, & peccatores adiuti.
[7] Ad hoc enim plurimum intendebat, & quia mundi huius gloriam cum suis oblectationibus contemnebat, ne humana laude aliquando raperetur, latenter inde motus, quasdam adijt valles inter duos montes: a Turris & Armenti: in quo loco speluncam reperiens, [Latet in vallibus montium Turris & Armenti:] longis temporibus habitauit, ieiunijs deditus & orationibus, multasque Dei famulus imaginationes dæmonum tolerauit immotus. Mira loquar, sed fide plena: agrestia animalia, duce Domino, veniebant, omnique deposita feritate, sacros huius viri pedes lingebant, nec inde, nisi suscepta benedictionis gratia, recedebant. Et non solum hoc, sed & multitudo volucrum ad speluncam properabant, vt tanti Patris possent benedictionis accipere portionem. Ipse vero communes escas, quas solitus erat comedere, illis manu propria ministrabat: quibus data benedictione, [cum feris animalibus & auibus familiariter agit:] acsi naturæ loqueretur humanæ, dicebat: Ite vos amodo, vt veniant aliæ. Quidam monachi casu venientes ad montem, & a solis incendio nimio æstuantes (erat enim tunc tempus messionis) huic sancto viro prope speluncam, sicut Deo placuit, obuiarunt: qui protinus corruentes ad pedes eius, potum sibi aquæ tribul postulabant. Cum ergo locus ille aqua careret, ceruam illis in eodem fortuito pascentem, digito demonstrauit: quæ ad nutum, imperium & virtutem sancti Patris, quam habebat in Deo, mira mansuetudine stetit immota, donec prædicti monachi eam apprehendentes emulserunt, & ad satietatem vsq; biberunt. Agentes itaque gratias omnipotenti Deo, & virum sanctum glorificantes, viam, quam cœperant, abierunt. Protinus Dei seruus velut compatiens, & misericors Pater ad pietatem motus, positis, prout consueuerat, in terram genibus, oculos tam spirituales quam corporales cum lacrymis eleuans, orauit ad Dominum, vt in illo loco indeficienter aquam ad vsum transeuntium largiretur. [Ioan. 16, 24., Luc. 17, 6] Exorabilis itaque Deus, qui dixit, Petite & accipietis, &, Si habueritis fidem sicut granum sinapis, [precibus fontem elicit:] sermone vestro montes transferetis; exaudiuit orationem eius, statimque iuxta torrentem fontem aquæ aperuit Saluator, qui vsque hodie dicitur Lacus S. Vitalis: in quo videlicet lacu (quod est mirabile dictu) toto tempore, [ad mentū vsque pernoctat in aqua:] quod ibi in contritione spiritus & carnis maceratione peregit, ad mentum vsque immersus constantissime pernoctabat.
[8] Cum ergo sanctitatem huius præcognitam insignis vbique fama loqueretur; accidit vt ad magnum, quod Armentum dicitur, monasterium, rumor famosissimus perueniret. In eo siquidem monasterio Prȩlatus habebatur ac Rector, vir quidam beatus & sanctus multumque acceptabilis & Deo carus, cui nomen erat b Lucas. Hic postquam bona opera, fama vbique volante, [excipit S. Lucam se visitantem,] ac durum esse vitæ hominis illius accepit, in magnam incidit admirationem, & in seipso cogitans, quod tanta gratia illi esset; mox arrepta via, quæ ducit ad Sanctum, dicebat intra se: Ego ipse vadam, & videbo si vera sunt, quæ dicunt de eo: gaudensque B. Lucas super equam candidam, sicut disposuerat, ad virum, Dei voluntate, peruenit. Tunc præmisso salutationis elogio, consueta capitis inclinatione & genu flexo, mutuam sibi reuerentiam impenderunt. Deinde ad ostium speluncæ considentes, sermones sacros & vtiles in medium deduxerunt, per Spiritum sanctū loquentes inter se. Iam iamque vir Dei Lucas, quæ de ipso indice fama cognouerat, operum experientia probauit. Appropinquante tunc, hora constituta, B. Vitalis iubet discipulo suo, Vade, inquiens, & ad venientis gratiam Fratris, de frumento elixa & cum pane modico para nobis. Celer minister accelerat dicta iubentis, & adueniente c hora secundum regularem consuetudinem præfati Patres pariter orauerunt. Tunc apposito a discipulo frumento in mensa, [curat apponi cibos,] & escis in vnum receptis, compatiens B. Vitalis, ad suum ait discipulum: Vis benedictionem Patrum acquirere, Frater Helia, veniente ad nos tanto viro? Vade & affer in medio mensæ de cepis horti: has enim S. Vitalis solitus erat cum pane hordeaceo manducare. Allatis illico cepis, vnam illarum in quatuor secuit partes & apposuit: quod dum conuiua ille Lucas videret, Parce, inquit, Pater, parce, & cibum istum caprinum longe fac a me, quia mortem inserit comedenti. Sanctus autem Vitalis intrepide, sicut consueuerat, cœpit comedere: quem vt vidit B. Lucas ita facientem, [gustata copa instar mortui corruentem,] exinde cum timore accepit, & ore suo simul degustans & gutturi mandans, statim cecidit tamquam mortuus ad terram. Surgens autem B. Vitalis orauit in hæc verba: Domine Iesu Christe, qui omnia ad salutem seruorum tuorum constituisti, & credentes in te probari permittis, vt ad maioritatem boni operis valeant prouenire; exaudi me indignum, & hunc famulum tuum sanum & illæsum ostende. Hæc orante B. Vitale, factoque super eum Crucis signaculo, [signo Crucis sanat:] continuo qui iacebat surrexit, & procidens ad pedes eius, Parce, inquit, mihi, Sancte Dei; quoniam nunc cognoui & vidi magnalia in te, & quæ multorum relatione didiceram, veritatis robore fulcita non ambigo. Ipse egressus vnus ero de prædicantibus nomen tuum, virtutes magnificas reserans vniuersis. Tunc eleuans illum S. Vitalis, simulque orans in pace abire dimisit, glorificans Dominum, qui in Sanctis suis mirabilia operatur.
[9] Volo nunc, carissimi Fratres, varia & inaudita referre miracula, [confitentes peccata non onerat grauibus pœnitentijs:] quæ pius & misericors Dominus per beatissimum virum istum Vitalem dignatus est mirabiliter operari: erit enim hoc valde necessarium illis, qui aliorum, sarcinam in se portandam assumunt, & confitentibus sibi peccata sua & ex toto corde pœnitentibus satisfactionem volunt iniungere grauiorem. Ad sanctissimum, namque virum plures vndique confluunt, & peccata, quæ fecerant, sibi humiliter confitentur. Ille humanæ naturæ imbecillitatem pia consideratione videns, vniuscuiusque morbo, secundum quod eum ferre posse cognoscit, curationem adhibet salutarem; & ne succumbant oneri, quæ grauia sunt leuiori tritura moderatur: impotentes absoluit, alleuat aggrauatos, prouidens ne propter onera grauia & insustentabilia, sicut diuersæ multorum hominum mentes, in profunda perdantur ignorantia, & a desperationis dæmone pertrahantur: qui dum tanti Patris exhortationes admittunt, monitis acquiescunt, declinantes a malo, in bono pœnitentiæ se confirmant, & cōfirmati ad propria cum gaudio reuertuntur. Ex vicinis ergo regularibus duo sanctissimi Patres d Leontius de Petra & Hilarius de Galaso talia audientes, fuerunt non modice admirati, quonam modo B. Vitalis tantam remissionem indulgeret illis, qui sunt in grauioribus culpis. Existimantes autem illum tamquam idiotam, iter ad eum direxerunt volentes interrogare, qua ratione ita soluit eos, qui sua sibi confitentur peccata. Tandem in speluncam, in qua Sanctus manebat, peruenerunt & salutatione ad alterutrum facta, vir Deo plenus Vitalis caussam itineris intellexit. Gauisus est ipse, [& ita faciendum esse id exemplo edocet:] & benedictionis atque lætitiæ gratia mensam eis ad prandium parauit, & de his, quæ solitus erat ipse comedere, elixando decoxit, & illis apposuit: qui contigentem inde vaporem & odorē perpeti nequeuntes, a mensa protinus recesserunt. Hoc cum vidisset B. Vitalis dixit ad eos: Sicut ferre non potuistis cibi huius odorem, ita & impositas homines grauis pœnitentiæ leges nequeunt sustinere, & plurima eis exempla de hac eadem materia proponebat. Admirantes autem illi spiritalem huius viri sanctissimi voluntatem, viam, qua venerant, abierunt, omnipotenti Deo laudem ac gloriam referentes.
[10] Erat in his diebus vir quidā, timens Dominum, Basilius nomine, in ciuitate Barij principatum gerens; habens in ei adiacentibus oppidis potestatem. Hic diuina gratia plenus, affectu nimio tenebatur viros venerabiles & iustos audire, vt ab eis posset verba salutifera edoceri, totamque illam circumiens regionem, quod optabat, nusquam potuit inuenire. Tunc quidam ad eum veniens, sanctam & honorabilem vitam SS. Hilarij & Leontij, qui manebant in Turrensium pertinentijs, quos oculis suis viderat & auribus suis audierat, indicauit: qui protinus deprecatiuas & oratorias litteras fieri mandauit, & illis honorifice direxit Sanctis. Itaque litteris illius e Catapani cum mentis alacritate susceptis, [ad Principē Barij adductus,] egerunt gratias Deo, qui seruorum suorum dirigit vias rectas. Et diuina prouidentia tunc factum est, vt beatus & sanctus Vitalis ad eorum mentem redeat, & ad memoriam reuocetur. Continuo ergo venientes ad speluncam, vbi in Dei seruitio persistebat, rogauerunt eum, vt cum illis ad amante Deum Catapanum viam faceret. Annuit ipse, nolens tantorum Fratrum precibus refragari. Videns igitur Catapanus tres istos venerabiles & sanctos viros, eos officiosissime recepit; promittens & asserens quidquid ipsi præceperint se facturum. Sequenti enim die postquam venerunt, vocatus ab eodem Catapano S. Hilarius, illius cameras intrauit. Cum autem vellet ipse sua sibi confiteri peccata, & ab eo pœnitentiæ tempus recipere, S. Hilarius noluit quidquam solus præsumere; sed vocauit S. Leontium, volens ipsum huius in omnibus colloquijs interesse. Ingressus ille nequaquam hæc approbauit; [post excusationem humilem,] sed coram venerabili Patre nostro Vitale censuit referenda. Ab his ergo verbis dictorum Patrū cum Catapanus se nimis affligeret, accitus est S. Vitalis, qui postquam intrauit, & vocationis suæ caussam agnouit; protinus allocutus Catapanum, ait: Non fili, non a me indigno & vbique idiota debes ea petere, quæ tibi non est fas recipere: habes tecum Patres sanctos sacro vestitos sacerdotio: ego enim parum quasdam litteras noui, & f tunc sum ausus accipere Sacerdotium. Quod ergo mens tua flagrans amore Dei postulat, non a me sed potius ab eis accipias. Ad quem ille: A te Pater, inquit, a te volo recipere hoc; noui enim, quis sis, & tam ab illis quam a multis tua vita venerabilis prædicatur. [eū instruit:] Visa namque tanta B. Vitalis instantia, voluntate Catapani deuotissime præuentus, cœpit Dei amore super illum gratiam benedictionis effundere, atque pro suo desiderio cuncta, quæ poposcerat, adimpleuit,
[11] Post hæc præfatus Sanctus cum ipso & cum alijs multis sub quodam considens vmbraculo, cœpit verba salutifera prædicare. Ipso autem die ver serenitati gratissime arridebat, sed repente versa est in contrariam caussam, & obducto nubibus cælo irrumpunt tonitrua, coruscant fulgura, solitoque asperius pluuiæ cum grandinibus effunduntur. [in magna tempestate & strage] Ex hoc autem non solum in ciuitate, verum etiam in regione illa contigit immensam hominum & animalium multitudinem interire. Nec cessauit grando, donec ad equorum genua illius cresceret altitudo. Sed licet ingens hominum & animalium strages vbique facta fuisset, per virtutem tamen omnipotentis Dei & orationem sancti Patris nostri Vitalis, Catapanus nihil in hoc damnum sustinuit, nihilque huiusmodi est perpessus. [manet cum aliis illæsus:] Hominem enim non perdidit, animalia non amisit, & quod sine admiratione non dico, ad vmbraculum, in quo Sanctus manebat, non appropinquauit grando, pluuia non accessit. His Catapanus signis & miraculis inspectis, seruo Dei apposuit non modica donaria, & genuflexo ante eum rogauit & dixit: Accipe, quæso, Pater, accipe argentum & aurum, & quidquid est placitum tuæ sanctitati: incunctanter enim scio & oculata fide cognoui, quod veri Dei seruus existis, qui postulationibus tuis semper adesse dignatur. Sanctus vero Vitalis nec aurum ab eo, [pauca ex oblatis donis accipit.] nec argentum suscipere voluit, sed quasdam tulit secum iconas & vasa detulit, quæ tantum vsui ecclesiæ competebant. Postquam autem salutaribus monitis ac sacris eum exhortationibus docuit & instruxit, ad speluncam vnde venerat cum memoratis Patribus, gaudens & exultans in Domino, repedauit.
[Annotata]
a Turris & Armentum itidem oppida, eorumq; Dominus infra num 24 Tuscanius appellatur, & Turrensium etiam ciuitas sæpius nominatur, Sede olim Episcopali exornata.
b S. Lucæ Vitam daturi sumus 13 Septemb qui Armentum monasterium extruxit, & locum muniuit circa annum 970, [S. Lucas eremita.] mortuus anno 993.
c Caietanus sub horam nonam, vt tunc Itali more Orientalium numerabant. Erat hora post meridiem tertia.
d Vghellus ante citatus inter reliquias Tricaricensis Ecclesiæ asseruari ait SS. Lucæ, Vitalis, Hilarij & Ioannis de Gallaso Eremitarum, [SS. Leōtius & Hilarius] qui in vicinis solitudinibus vitam Euangelicam duxerunt: vbi loco Hilarij & Ioannis de Galasso forsan scribendum Leontij de Petra & Hilarij de Galaso. Ast Petra ibidem locus cum Turri & Armento infra coniunctus, vbi notatur Galichio in Chartis geographicis.
e
Catapan aut Catapanus idem est atque Præfectus atque Dux. Hinc Guillielmus Apuliensis lib. 1 Rerum Normannicarum in Italia ista canit
Cui Catapan facto cognomen erat Bagianus,
Quod κατα
πᾶν Græci, nos iuxta diximus omne. [Catapanus.]
Quisquis apud Danaos vice fungitur huius honoris
Dispositor populi, parat omne quod expedit illi,
Et iuxta quod cuique dari decet, omne ministrat.
Lupus Protospata in Chronico ad hæc tempora sæpius memorat Catapanos, imo & Proto-Catapanum, qui hisce in partibus præfuerunt.
f Ita MS. Caietanus VIX.
CAPVT III.
Monasterium constructum. Miracula varia.
[12] Manens ergo beatissimus iste Vitalis Pater in prænotata montis spelunca, quoddam habitaculum reperit, quod iam pridem a S. Adriani & S. Nataliæ vxoris eius templum extiterat: [Monasteriū extruit:] quo videlicet reædificato & Fratribus congregatis, fecit ibi venerabile monasterium ad glorificandum omnipotentem Deum, & sine fine laudandum: ibi plura miracula faciebat, & operabatur innumeras sanitates: [sanat ægros?] nam per eius orationis suffragia multi læsi, multi cæci, multi dæmoniaci curabantur. Nec solum hoc, sed & plurimi de longe veniebant, cupientes peccata sua Patri sancto confiteri: [accurrentes docet:] ille vero tamquam fidelis ministrator & medicus, venientes ad se cum pietate suscipiebat, admonens eos & dicens: Quiescite, Fratres, a vestris malignitatibus, ab iniquitatibus cessate, & studete bene agere: ego enim pro vobis orabo Deum, vt de prȩteritis peccatis vestra confessio pura fiat. Audientes autem, ad eum omnes diligenter currebant, & relicta via sua mala, gratias Altissimo resonabant: admirantes quoque virum sanctum & ab eo multum adiuti, ad sua cum gaudio regredi festinabant.
[13] A commatre sua quædam mulier panem mutuo postulauit, quæ terribili iuramento respondit: Per Deum Iesum Christum non habeo panem in domo, sicut non vides serpentem in collo meo. Est enim consuetudo mulieribus terribile nomen Dei verbis mendacibus immiscere. Veniente autem hora, in qua prandere volebat infelix illa, intrauit vt panem afferret, [Mulierem ob periuriū diuinitus punitā, serpente collo eius affixo] & continuo serpens de cophino resiliuit, seque in collo mentitæ mulieris appendit pariter & inuoluit: quem videlicet serpentem continuo a latere mulier portauit ab octauo idus Martij vsque ad septimum Idus Madij, multa per medicos expendendo, & Sanctos innumeros visitando: cumque nihil proficeret, de sanitate sua cœpit pœnitus desperare. Quidam autem habitatores terræ dicebant illi: O filia, placeat tibi consilium nostrum, & eamus ad pedes & ad cellam Patris nostri Vitalis. Sicut enim pius & misericors Deus per ipsum plurimis est misertus, sic miserabitur & tibi per illius sanctissimas orationes, si ad eum perrexeris incunctanter. His auditis, infelix illa mulier iter arripuit, & ad triumphantes Martyres Adrianum & Nataliam cucurrit, & aliæ mulieres cum illa. Cumque venissent ad locum, seruum Dei contigit non adesse. Tunc ascenderunt suspiria, gemitus non quiescunt, & præ nimia tristitia fit omnis ad fletus resolutio: omnes dormitauerunt; tandem in atrijs omnes extra ecclesiam dormierunt: erat enim tum sero factum nam mox sanctus Pater noster ibat singulis serotinis horis ad lacum, & collotenus ibi tota nocte perseuerabat, mala corpori subministrans, [aduenientē ad monasterium cum aliis,] & secundum Apostolum subijciens carnem spiritui: propter quod accepit a Deo gratiam operandi miracula, & sanandi omnes, & peccatoribus spondet veniam, dæmonia pellit, mundat leprosos, illuminat cæcos, & secundum Euangeliū curat omnes languores. Hinc plerumque in figura senis Angelus Domini apparet in lacu, communicans illum Dominici Corporis & Sanguinis Sacramēto. [curat ad cellam suā duci,] Tunc S. Vitalis a lacu recedens, ad peragendas consuetas Matutinales laudes, monasterium ingressus est. Misertus autem, dum vidit mulieres foris iacentes in atrijs, dixit ad monachos: Vt quid non introduxistis illas ad cellas? Qui respōderunt: Absit hoc, Pater, a nobis seruis tuis, vt vsque in finem nō obediamus sancto præcepto tuo. Audiuimus enim a tuo veridico ore, quod inobedientia parit mortem. Tunc vocauit vnum de monachis, nomine Stilum, & dixit? Ducas eas ad cellam meam: ignem accende, ne horrore frigoris moriantur, ipsoque ita tamquam spirituali Patre ad Matutinales hymnos cum Fratribus excubante, calefactæ mulieres obdormierunt: vnaque ex illis inueniens zonam Sancti, apposuit eam ad caput infelicissimæ mulieris. O magnum & stupendum miraculum! [& attactu zonæ eius liberatam] Serpens sentiens zonam Sancti, continuo resiliuit, & ad terram de collo se proiecit, muliere præ dulcedine somni, quod sibi factum fuerat, ignorante. Regressus itaque S. Vitalis ab oratorio, & serpentem in terra iacentem reperiens, intellexit, quod diu vexata mulier liberata sit a flagello, & gratias agens, omnipotentem Deum glorificauit. Expergefactæ vero mulieres, & tantum miraculum intuentes, statim corruerunt ad pedes Sancti & vtraque manu pectora sua tundentes, dicebant: O Pater sanctissime, miserere nostri, pro nobis misellis Dominum exora, vt tuis meritis interuenientibus nostrorum recipiamus indulgentiam delictorum, & vitam acquiramus æternam. Ille vero secundum gratiam, quæ data est sibi a Deo, eas admonens, & exhortans, cœpit dicere mulieri: [admonet:] O filia, volo secundum vocem Euangelicam loqui tibi: Ecce sana facta es, iam amplius noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. [Ioan. 8. 11] Omnes enim qui mentiuntur terribile nomen Christi, non effugient iram eius. Hæc & alia multa secundum Scriptura monens illas, in pace abire dimisit.
[14] Barbarorum autem multitudine deprædantium irruente, forte capta est b Calabria. Tunc quidam eorum prædæ cupidi abeuntes occupauerunt venerabile cœnobium S. Vitalis: [Saracenis, monasteriū inuadentibus] fugientibus itaque monachis, solus ipse remansit sanctissimus vir. Beatus ab Agarenis apprehenditur, multa sibi dura & aspera comminantibus. Interrogantes autem de rebus & animalilibus monasterij, in dæmonum facies transformantur, nihilque penes eum de his omnibus inuenerunt; nam simplicem semper cum Fratribus & inopem vestitum gerebat. Non enim intendebant serui Dei ad lucrum quadrupedum, non ad quæstum aliorum ferentium onera insistebant, non alijs negotijs acquirendæ pecuniæ incumbebant, vt ad consequendum ex lucris victum repleretur eorum indigentia, petentium alterius bona regionis, non plantabant vineas, [vnū, quod occidere eū vellet,] non possessionibus diuersi generis arborum inhiabant, non indumenta mollia affectabant, nec ad ceteras mundanas curas operam impendebant: quin nec de crastino cogitabant, sed neque thesaurum habebant. Cum igitur nihil eorum, quæ concupierant, reperissent, illum plecti capite decreuerant. Gladio barbari itaque ad decollandum Sanctum altius euibrato, repente nebula, sicut fumus, Agarenum ipsum inuoluit, quem terribilis & fulguris ignea flamma percussit, turbinis quoque ac densæ caliginis reuolutio vultum eius obumbrauit pariter & obduxit. Ille, mucrone de manu sua procul abiecto, sine voce corruit super terram. [in terram collapsum, signo Crucis erigit:] Cum autem vidisset S. Vitalis patratum a Deo miraculum, compatiens eius animæ, sicut erat amator, misertus est illius, & signo sanctæ & viuificæ Crucis barbarum signans, fecit illum surgere, dicens: In nomine Domini nostri Iesu Christi surge sanus, & ad socios tuos perge. Quid inde? Surrexit illico barbarus, & ad se reuersus, in faciem cecidit, & cœpit ad sancti Patris huius vestigia volutari; rogans illum & obsecrans, vt, quod aduersus eum iniuste præsumpserat, sibi clementer indulgeret ac remitteret. Barbari vero, qui erant eius socij, ad spectaculum stantes, stupore capti sunt vehementi; quoniam vbi factum est signum super speculatores, videbant flammam ignis stantem, & cælum tangentem. Sanctus itaque cum ipso perrexit ad illos, omnesque sibi cum tremore ac timore nimio occurrentes, adorauerunt pedes eius, implorantes, vt veniam sibi tribuat, & pro eis orare dignetur, quatenus illæsi ad suos comites reuertantur. Tunc S. Vitalis admonens eos præcepit & dixit: Cessate vlterius ab effusione sanguinis Christianorum, [socios eius monet] & nolite eorum habitacula captiuare: nam Deus omnipotens non vobis permittet hoc facere, vt illos videlicet destruatis, sed vult, vt, sicut bene eruditi & docti, derelinquant vias suas malas, & conuertantur & viuant in sanctis præceptis eius; non enim vult mortem peccatoris, sed vt conuertatur & viuat in ipso secundum cognitionem & pœnitentiam. Nam propter hoc Dei Filius inclinauit cælos & descendit in terram, atq; cum esset verus Deus, per immensam bonitatem suæ magnitudinis verus homo factus est: quæ quidem vos omnia penitus ignoratis, nolentes scire sacram & salutiferam illius præordinationem. Venturus est enim e cælo, quo ascendit, ad destruendam omnem superbiam, & elatos & blasphemantes sanctum nomen eius. [eisq; minatur,] Hic profecto deponet in breui, & ad nihilum valde rediget vestræ gentis elationem & audaciam: demerget vos ipsos infelices & miseros in abyssum, cum brachio quoque virtutis suæ, vtpote sanctus & fortis Dominus & excelsus & insuperabilis, vos dispergere non cessabit. Sicut olim vestrum Principem cum suo equitatu in mari rubro demersit, Tyrannum scilicet illum & duri cordis Pharaonem: similiter ira Dei subito veniet super vos, nisi recesseritis a populo Christiano. Ab his itaque verbis nimium perterriti barbari, diuini ignis præstolabantur vltionem. Erant enim genuflexi ad pedes Sancti, [in specie Angeli apparens,] promittentes ei se numquam Christianorum gentes vlterius expugnare; sed neque potuerant in eius personam intendere, quæ tunc illis in specie Angeli apparebat. Beatus itaque Vitalis in pace eos abire dimisit.
[15] Fama autem Patris huius sanctissimi longe lateque diffusa, de ciuitate Cassani virum quemdam, cui prolem natura negauerat, ad præfatum S. Adriani Oratorium destinauit: qui protinus humiliter ad pedes S. Vitalis prostratus, [alteri moliorem vitam inculcat:] delictorum suorum molem & enormitatem vitæ studuit explicare. Ipse vero compatiens Pater, & immensæ pietatis amator, sermonis ad eum exordium habuit: O frater, ne ignores te ipsum in his omnibus, quoniam benignum Deum & Patrem habemus, qui bonitatem diligit, qui peccata mundi suscipit, & semper, velut pius & misericors, delet, si in vijs eius ambulauerimus; declinantes scilicet a malo, & facientes bonum, multisque alijs pœnitentiæ modis secundum Scripturam sanctā, eum adorauerimus. Præceptaque Dei, quæ sunt ante legem, & in lege, & in gratia, demonstrabat: comminationes quoque & flagella, quæ in ipsis præceptis sunt, aperiens. Cum autem considenti secum illi talia prædicaret, vnde venerat, placuit sciscitari. Posthæc dignatus est ipsum ad cellam suam deducere, sibique copiosorum ciborum mensam apposuit: qui dum suorum magis verborum dulcedine quam escarum abundantia plenus esset, ingenituram & sterilitatem suam eidem Patri referens indicauit, [& prolem addicit.] credens quod per eius exaudibiles orationes impetrare valeat, quod optabat. Hoc verus ille Pastor audito, læto sibi vultu & comi voce respondit: O frater, ne quiescamus, nec summum Deum aliquando relinquamus, quia potens est vobis & in senectute fructum dare. Sicut dedit Annæ Prophetam Samuelem, Saræ magnum Isaac, & Sacerdoti Zachariæ Ioannem Baptistam: fecit enim Deus voluntatem se timentium. Talia igitur prædicando, B. Vitalis manus in cælo & oculos eleuauit, & orauit ad Deum, & deinde benedictione data, illum in pace dimisit, & ait: O fili secundum fidem tuam fiat tibi. Ille vero valedicens regressus est. Tunc diuina clementia operante, & interuenientibus meritis beatissimi Confessoris, filiam tribuit ei Dominus ad gloriam & laudem pietatis suæ, & eius ministri Vitalis. Procedente quippe tempore parentes adduxerunt illam ad Sanctum, qui facta super filiam & parentes benedictione orauit, dicens: Qui mundum fecit, ipse vobis gratiam largiatur, reuertimini cum gaudio.
[Annotata]
a Coluntur S. Hadrianus 8 Septemb. S. Natalia 1 Decemb,
b Lupus Protospata in Chronico asserit anno 986 Saracenos dissipauisse Calabriam totam, ad quæ fere tempora hæc referenda.
CAPVT IV.
Monasterium Rapollæ extructum. Obitus S. Vitalis.
[16] His atque alijs in loco illo patratis a B. Vitale miraculis, ab infestatione populorum & sæuitia paganorum secessit inde, cum discipulo & nepote suo Helia, [Migrat in partes Turrinensium,] qui dudum ad eum de Sicilia venerat, & abiens habitauit in partibus Turrinensium ciuitatis: vbi tempore non modico degens, quamdam fabricauit ecclesiam, multaque per eum Deus dignatus est ibi miracula demonstrare. Inde rursus profectus venit, & habitauit secus flumen in partibus ciuitatis a Rapollæ, ibi siluestrem nactus locum, [dein Rapellensium:] ieiunijs deditus, & orationibus semper intentus, suam constituit mansionem: in die siquidem montes, sicut consueuerat, sed discoopertus, percurrebat, & nocte ad collum vsque in gurgite peraquabat. [vbi monasterium cōdit:] Quid ergo? Intellexerunt monachi, vbi se agebat, & secuti post eum inuenerunt ipsum in prædicto loco, ibique monasterio constituto, secum vsque in vltimum vitæ suæ in bona & perfecta obedientia permanserunt.
[17] Congregatis autem Fratribus de eodem loco vniuersis, sermonem B. Pauli assumens taliter est locutus: [præuidens obitum, suos adhortatur;] Nolo vos ignorare, filij carissimi, viscera concupita & membra mea dilecta, quod resolutionis meæ tempus aduenit. Bonum certamen certaui, cursum consummaui, Fidem seruaui per gratiam Dei & Saluatoris nostri Iesu Christi, quid autem mihi contingat de cetero nescio: notum est Deo, quem amaui, quem desideraui, quem dilexi, quem irreuocabiliter sum secutus in confessione bona, quem in conspectu multorum testium nos ipsi confitemur. Nolite subiectiones abnegare, sacram institutionem custodite, regulas vitæ & confirmationis monasticæ incorruptibiliter conseruate. Cœnobium nolite dissoluere, a terrenis possessionibus abstinete, traditiones & præcepta sanctorum Patrum, Basilij scilicet & aliorum, nolite respuere. Nō efficiamini multorum lucrorum cupidi, non carnis propriæ amatores, non mundum aut quæ sunt in mundo diligentes, non murmuratores aut contentiosi, non multilo qui siue detractores aut inuidi: non adhæreatis ludentium personis, sed magis insistite ieiunijs, abstinentijs, lacrymis, macilentijs, genuflexionibus, lectionibus, psalmodijs, orationibus, petitionibus, ministerijs, & quietis cogitationibus, caritati non fictæ, humilitati, mansuetudini, castitati & omni bonæ conuersationi: verbis, operibus, cogitationibus studentes, quatenus Regi & Sponso nostro Deo bene placere possitis, vt ad inuiolabiles & secretas regni cælorum nuptias securi, & sine repulsa digni simus introire cum paranympho nostro Paulo, qui dicit: Despondi enim vos vni viro virginem castam exhibere Christo, cum quo sumus crucifixi mundo, & mundus nobis. [2 Cor. 11, 2] Si enim commorimur Christo, & conuiuemus & conregnabimus ipsi in secula seculorum, cum omnibus Sanctis sibi placentibus ab æterno.
[18] [constituit successorē:] Hæc & alia multa prædicans & præcipiens probatus hic magnus Agonista, substituit eis loco sui Ductorem & primum virum quemdam spiritualem & sanctum a vita monastica non errantem, habentem rerum diuinarum scientiam & Scripturarum, & scientem eos, qui pergere cupiunt ad Deum, conducere diligenter, a moribus & actibus Sancti non longius differentem. Huic itaque licet repugnanti tradidit sacrum illum rationabilium ouium gregem, secundum subiectionem debitam pascendum pariter & ducendum, sicut qui erat rationem de eis in die iudicij redditurus. Tunc S. Vitalis cœpit his verbis Ductorem istum instruere: Frater, prouide tibi ipsi, [ei monitu tradit:] prouide & vniuerso gregi, quem pascendum a Christo Pastorum Principe suscepisti, vt pascas illum in sanctitate & iustitia, probans, quid sit gratum & beneplacens Domino. Oportet enim Prælatum esse regularem, procuratorem, prædicatorem, mansuetum, amicabilem, perorabilem, gulosorum & lasciuorum vitia fugientem, nudum, purum sine macula; non elatum, non superbum, non adulatorem; constantem, malorum immemorem, non vagum, non multa cogitantem, vt Salomon dicit: Oportet etiam esse non cupidum auri vel argenti, quia radix omnium malorum cupiditas est: non repetitorem, quia nemo militans Deo, implicat se negotijs secularibus, vt placeat ei, cui se probauit: non personarum acceptatorem, non irascibilem; sed quietum, Dei & pauperum ac Fratrum suorum amatorem, discretum & ædificatorem boni operis eis, qui sibi volunt appropinquare, nihilque plus quam Deum honorantem: non ebrium, non percussorem, non simoniacum, non auarum, per quod indicatur idololatria, non odij seruatorem, non contradictorem, non cogitatorem & datorem proprijs & consanguineis, non mundi amatorem, non solum quærentem sua, sed quæ multorum. Non sis furiosus, non audax, & iracundus, sed mitis & moderatus, & noli delinquentem aliquem inaudire; non piger, neque pigris consentiens, qui volunt subuertere sacros Canones. Non pius semper & facile condescendens, quia cæcus si cæcum ducit, ambo in foueam cadunt: non te decet esse dulcem rationum secularium auditorem, ne delecteris vestibus pretiosis: nec oportet præhonorare personam alicuius potentis, super id quod pertinet fraternitatem, nec ab obseruatione sacrarum legum, & præceptorum recedas vsque ad sanguinem effundendum. Oportet enim te ponere animam, Nam bonus Pastor, ait Dominus, ponit animam suam pro ouibus suis. [Ioan. 11, 21] Non oportet multo tempore te manere extra monasterium, quia tota meditatio tua & cogitatio volvi debet circa monasterij desideria: oportet te quoque diligere Fratres, sicut Agnos Christi, fouendo eos & tamquam membra propria gubernando: non separabis vnum ab altero, sed eos sicut pater filios curabis, singulorum necessitates visitando. Ad te namque cura spectat & sanitas animarum & corporum cum dilectione & bona voluntate. Neque proprium cuilibet habere permittas, sed sicut Apostoli & Angeli Dei communem agant vitam, & sint omnibus omnia communia. Nam propter vniuscuiusque proprietatem rei fiunt contentiones, diuisiones vel incitationes omnium malorum. Quæ autem facienda contingunt tam spiritualia quam corporalia, non secundum proprium arbitrium & voluntatem, sed cum conscientia fiant & consilio maiorum, & eorum qui sunt digni reuerentia. Et in monasterio carnes comedi non permittas. Nec licet Prælato introitus omnis & exitus rerum monasterij procuratio, sed sola eius cogitatio sit cura animarum, & in quibus occupantur illi, qui sint præordinati ab ipso: ipse negotia dirigat grauiora, dixit enim Iethro ad Moysem in Exodo: Audi verba mea atque consilia, & erit Dominus tecum: esto tu populo in his, quæ ad Deum pertinent, vt referas quæ dicuntur ad eum, ostendasque cæremonias & ritum colendi, viamque per quam ingredi debeant, & opus quod faciant. [Exod. 18. 19 & seqq.] Proba autem de omni plebe viros potentes & timentes Deum, in quibus sit veritas, & qui oderunt auaritiam: & constitue ex eis Tribunos & Centuriones & Quinquagenarios & Decanos, qui iudicent populos omni tempore: quidquid autem maius fuerit, referatur ad te: & ipsi minora tantummodo iudicent, leuiusque tibi sit partito in alios onere. Si hoc feceris, implebis imperium Dei & præcepta omnia poteris sustentare, quod Moyses fecit. Tu ergo si hoc egeris, apparebis coram Deo placens. Oportet enim te esse assentientem & sustinentem, vrgendo sacrum gregem, diuinas scilicet & spiritales oues. Cumque volueris eos aliquid agere, tu primus incipias, vt qui te viderint humilia facere, doceantur.
[19] Hæc & alia multa dicens & prædicans nouiter ædificato Abbati, rursumq; cōfirmans Fratres, præcepit eis semper in monasterio permanere, [adhortatus Fratres] totaq; mansuetudine & deuotione subijcere se Prælato: valeq; illis dicto, gaudens & exultans, Deumque glorificans, extendit venerabiles pedes suos, & manus suas sanctissimas iungens, tradidit beatam animam suam sanctam in manibus sanctorum Angelorum, & obdormiuit in Domino, septimo Idus Martij, b sexta feria, hora prima noctis: [pie moritur.] sepultus est autem a Fratribus in eodem monasterio Rapollæ, ad laudem & gloriam Domini nostri Iesu Christi, cui honor & potestas per infinita secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a [Rapolla vrbs.] Rapolla ciuitas mediterranea Basilicatæ, proprios habuit Episcopos, nunc Melphiensi Sedi vicinæ vnita, in confinio Principatus vlterioris & Capitanatæ.
b Opinamur indicari annum 994, quando Cyclo Solis 23 littera Dominicali G feria sexta conuenit in diem Martij nonum.
CAPVT V.
Triplex corporis S. Vitalis translatio, Guardiam, Turrem & Armentum. Variæ reuelationes & miracula.
[20] De vita, lamētatione & obitu sanctissimi Patris nostri Vitalis, pro mei breuitate ingenij, stylo humili scripsimus: superest, opitulante Domino, vt scribatur qualiter gloriosum illius corpus de præfato monasterio vsque Armentum peruenerit. Cum itaque Dei famulus dissolutionem sui corporis cerneret imminere, & hoc diuina per Angelum reuelatione facta præcognouisset; [Ab Angelo de obitu præmonitus;] statim nepotem suum Heliam accersiri iubet, virum vtique prouidum & discretum, atque a sanctitate & bonis eius operibus non nimium discrepantem. Tunc alloquitur eum his verbis, & dixit: Fili mi, ecce ego senui, & secundū Apostolum tēpus meæ resolutionis aduenit: cursum consummaui. Fidem seruaui, incertus sum, si est mihi corona iustitiæ præparata: verumtamen post mortem meam sepelias corpus meum, & terræ terram tradas. [2 Tim. 4, 6] Quo peracto, nullam hic inferas moram, [mandat nepoti Holiæ secessum.] sed vade celeriter ad Turrensium ciuitatem, & esto ibi vsque ad annos triginta: ego namque, si coram Deo gratiam inuenero, & de eius fuerit voluntate, veniam ad te, meque illic videbis, & quid facere debeas indicabo. [& translationem sui corporis faciendam:] Oportet enim te huc redire & ad memoratum locum corpus meum transferre: nam ab vniuersorum Domino prospera sunt ibi non minima reuelanda. Cum autem hæc dixisset, vocauit ceteros Fratres, & eos vt in fide recta bonisque semper operibus perseuerarent, admonens & confirmans, in pace migrauit ad Dominum. [sepelitur:] Mox sepultus est in monasterio Rapollȩ quod idem ipse construxit, & fecit, multasque virtutes & sanitates gratia omnipotentis Dei operatus est.
[21] Præfatus igitur Helias dilationis obstaculo propulsato, recessit inde, & veniens, sicut ei fuerat imperatum, in Turrensium partibus habitauit; vbi ad honorem & gloriam summi Regis monasterium erexit, [Helias post 30 annos monitus,] & Fratres plurimos congregauit. Peractis autem, sicut perlectum est, annis triginta, hora quarta noctis apparuit S. Vitalis venerabili iam dicto Heliæ, alloquens eum in hæc verba: Surge fili, comple verbum meum, & ad vtilitatem multorum hominum tuamque laudem, diligenter satage meas reliquias huc afferre. Expergefactus itaque Helias, & verba, quæ iam sibi dicta fuerant a Sancto cum adhuc viueret, ad memoriam & mentem suam reuocans, suscitatis quinq; de venerabilibus Fratribus, cūcta, quȩ vidit & audiuit in somno, seriatim retulit in secreto. His auditis, monachi simul cum eorum Prælato, duobus assumptis fortissimis animalibus arripuerunt viam, quæ ducit Rapollam. Qui venientes ad venerabile eius sepulcrum cum ingenti timore adorauerunt, rogantes pariter & dicentes: O Sanctissime Pater, [cum sociis abit Rapellam:] licet nos peccatores indignissimus, tam mundum, tam sacrum corpus contingere; tuis tamen resistere non possumus imperatis. Vis ergo venire ad nos humiles, vis vt tuas venerandas reliquias sine repulsa ducamus ad patriam, vbi sudores multos perpessus es, & innumera pericula sustinuisti, & vbi plurimos qui erant in ignorantiæ tenebris, ad lucem & ad Dei notitiam adduxisti; vt & nos tui, te recipientes, gloriam pariter & laudem referamus Christo bonorum omnium largitori, teque magnificemus in secula? His dictis, circumspicientes cum sagacitate locum, foras exierunt, nec a monumento procul hospitium acceperunt. [Sancti corpus odorem suauem spirans,] Cum itaque sero factum esset, in profundo scilicet vespere, accedentes non sine formidine ad sepulcrum, occulte illud aperuerunt. O res admirabilis & stupenda! Nemo illorum, qui erant in monasterio, sensit quod est, iacebantque omnes, sicut lapides insensibiles, quia aggrauauerat eos somnus. Tunc ex illo venerabili corpore velut de paradiso deliciarum odor suauissimus exiuit, [auserunt,] aromata superans vniuersa. Perterrefactis omnibus & conterritis manifeste Sanctus apparuit, vires & animos illis subministrans: qui suscepta protinus ab eo inenarrabili virtute, corpus odoriferum apprehenderunt: erat adhuc sicut positum fuerat, integrum, scilicet imputridum, & forte neque capillus de capite eius ceciderat. Dixit enim Dominus: Eos, qui me glorificant, glorificabo. [1 Reg. 2, 30] Tunc aptauerunt illud in lecto, quod vulgari eloquio solent homines feretrum nuncupare; & animalibus imponentes, cum ingenti lætitia sunt reuersi, talem secum & tantum thesaurum, immensasque diuitias referentes.
[22] Mane vero facto, cum monachi ipsius monasterij Rapollæ ad consuetas Matutinales consurgerent laudes, [Rapollensibus frustra insequentibus,] & apertas inuenirent tam ecclesiæ valuas, quam sanctissimi Patris sepulcrum, & eius inspicerent venerabile corpus sublatum; contristati valde ex interni doloris angustia lamentari cœperunt, dicentes: Quis abstulit indeficientem thesaurum, nostrumque furatus est nobis Antistitem & Patrem? Heu, quam magnum & intolerabile damnum! Quare non magis fuimus morti traditi, quam sic essemus separati ab illo? Ad quem modo fugiemus? Quis intercedet pro nobis? Quis sanabit animas & corpora nostra? Hæc & his similia dicentes, nec vllam inde consolationem accipere valentes, egressi sunt cum festinatione per vias & semitas insequentes. Cum autem ablatum sibi thesaurum inuenire non possent, inanes & vacui sunt reuersi. Adimpletumque est illud Propheticum dictum: Dormierunt somnum suum & nihil inuenerunt. [Ps. 75, 6] [veniunt ad Petramperciatam:] Quid ergo? Monachi tamquam victoria potiti, cum sacris reliquijs ad quemdam locum, cui nomē a Petra-perciata, sicut Domino placuit, peruenerunt. Tunc ex diuina visione facta sibi per Angelum, acceperunt quod ibi esset Dominus famulum suum glorificaturus, & maxima per eum miracula ostensurus. Hæc illis Angelo reuelante, [inter cantus Angelorum,] dum visionem ad inuicem, quæ facta est, loquerentur, audierunt multorum Angelorum exercitum concurrentes, seque circumferentes, psallentes Domino & cantantes. Tunc reliquiarum transitio in tota illa claruit regione, cateruatimque omnes cum Litanijs obuiam exeuntes, quidam immaculatum corpus, quidam pedes, quidam sacras illius vestes deosculari certabant: multi quidem cæci, multi claudi, & multi qui erant longioris temporis ægritudine fatigati, [& miracula,] venientes illuc, adepti sunt sospitatem, & vexati ab immundis spiritibus curabantur. Hinc rursum profecti, sicut erat de voluntate illius sanctissimi Patris ad quoddam hospitium, prope Vicum b Guardiæ, peruenerunt: statimque fixerunt gradum animalia & steterunt. O quam admiranda sunt opera tua, Domine Deus! quanto potioribus flagris animalia ire compelluntur, tanto magis manent immota: neque, quod hic gestum est, minori fertur admiratione dignum, quam vetus historia Balaam. Ioannes itaque c Turritanæ Sedis Antistes, cum talia audisset, repente conuocato Clero, [occurrunt Episcopo Turrinati:] coadunato populo, mulieribus simul & pueris congregatis, ad honorem sancti Patris huius, non sine thymiamatis & luminaribus festinanter occurrit: vidensque sacrosanctum illius corpus immobile, contristari cœpit & mœestus esse, consilium adunare cupiens, quonam modo posset ad suum Episcopium deportare. [corpus immobile sepeliunt,] Tunc iubet currum fieri, vt cum mundo illud grege, adhibitis quoque magnis viribus, ad supradictam ducatur Turrensium ciuitatem. Parato ergo curru & populo Kyrie eleison altis vocibus acclamante, contingentes feretrum, in quo Sanctissimum corpus iacebat, [extructa ecclesia:] vt imponerent currui, mouere nullatenus valuerunt: effectum enim erat ponderosius ferro multo, & innumerabili grauius plumbo. Cum ergo cognouissent, quod tunc ille non placeret Sancto Dei cultus; Episcopus & Helias reuerendus Sacerdos inuoluerunt corpus in quodam pretiosissimo vestimento, ibique in nouo sepulcro, quod tunc factum est, illud honorifice posuerunt: vbi ad honorem Dei & eius Matris fabricata est ecclesia, multaq; nunc vsque per eum fiunt miracula. Quot autem & quanti sint tunc curati a diuersis ibi languoribus, impossibile est præ nimia multitudine chartis tradere vel scriptis comprehendere.
[23] Positis iuxta Guardiam sacrosanctis reliquijs, de Sicilia propter peccata populi, Deo permittente, venerunt immundi & spurcissimi d Agareni totam terram deprædantes & deuastantes, trahentes filij Ancillæ filios Liberæ in seruitutem. Tunc irruit super inhabitantes Italiam formido & pauor. [sub Saracenorum incursionē,] Fugientibus itaque cunctis, nitebantur alij per castella, alij per loca natura munita, imminentia pericula declinare. Tunc Ioannes Turrensium Sedis Antistes, vir vtique magni meriti & multa honestate præfulgens, cum Clero & populo consilium inijt, quomodo corpus illud sanctissimum ad suam posset deducere ciuitatem, bonam in hoc habens considerationem, quod eidem ciuitati fieret e Epicurius maximus & defensor. Continuo consilium operibus comprobarunt, & consequente die, quadam Parasceue ad sepulcrum Sancti cum ingenti properant lætitia, & a tertia ipsius diei hora vsque ad mane sequentis diei Sabbati orationibus & vigilijs deuotissime insistentes. Tunc Episcopus arrepto malleo ferreo, conabatur tabulam lapideam monumenti frangere. Considera nunc, lector, & attende virtutem Sancti: omnibus cooperantibus, nihilque pro suo desiderio proficientibus, nulla vis, nullus ictus læsit tabulam illam, sed mansit illæsa, nec vllo mota est hominis ingenio. Stupore igitur capti vehementius vniuersi, quid agerent ignorabant. Spiritus autem sanctus, [corpus initio resistens,] qui loquitur per Prophetas, Episcopum inspirauit, ponens hoc in corde suo: quod ad mundos munde conuenit accedere. Mox emissis omnibus extra, solos illos, quos esse nouerat munditiæ amatores, Clericos scilicet & monachos, secum retinuit: qui flexis in terra genibus, & erectis in cælum luminibus, non sine lacrymis orauit dicens: Domine Deus noster, qui sedes super Cherubim, & intueris abyssos, qui omnia facis ad salutem nostram, [facta oratione,] & reliquias Patriarchæ nostri Iacob, rursumque dilecti filij tui casti & speciosi Iosep in fortitudine & gloria multa ab Ægypto voluisti in Palæstinam transferri, reliquias S. Ioannis Chrysostomi per triginta annos a Comana in ciuitatem Cōstantinopolim ad salutem hominum deduxisti; Tu respice super nos, & da nobis inexhauribilem hunc thesaurum, quem ad custodiam & robur nostræ ciuitatis cupimus inuenire: fac omnipotens Deus, vt non appareamus spe nostra vacui & expertes, quatenus semper glorificemus magnum & venerabile nomē tuum. Respondentibus Amen, repente concursus est locus, sepulcro per seipsum aperto. [submota plebe.] Inuentum est itaque venerabile corpus illud, habitu vestitum Angelico, absque carne quidem; sed ossa eius erant adhuc dura & valida, & splendentia sicut stellæ. Erat quoque sua venerabilis dextera manus integra & illæsa, & digitis velut ad signandum dispositis, cunctos benedicere videbatur. Tunc præfatus Episcopus & monachi ineffabilem percipientes odorem, [facile differtur Turrim,] cum ingenti gaudio & timore, in quodam ligneo scrinio nouiter facto pretiosas reliquias posuerunt. Hi, qui foris stabant, odoris fragrantiam sentientes, Kyrie eleison magnis vocibus clamare cœperunt. Deinde quatuor venerabilibus Presbyteris ferentibus scrinium, reuersi sunt omnes in ciuitatem, & glorificantes & benedicentes Deum; & sanctum Confessorem, posuerunt illud cum reliquijs & vestibus suis in templo, quod ædificauerat, ad læuam scilicet ciuitatis versus Orientem: innumeraq; tunc ibi curata est multitudo languidorum, vbi florent iugiter orationes eius, per virtutem Dei & Domini nostri Iesu Christi.
[24] [a Comite Tuscanio,] Posthæc contigit eo tempore Tuscanium quemdam, filium Rabdi (sic enim cognominabatur) in regione illa dominatorem esse in terris Turris, Armenti & Petræ, aliorumque quorundam locorum: qui in animo suo posuerat corpus beatissimi Patris nostri Vitalis de Turre in Armentum transferre. Cum palam hoc facere non valeret, assumptis quodam die secum militibus Armenti, finxit se longius profecturum. Arrepta itaque via, quæ ducit ad Turrem, cum iam essent prope ciuitatem, relictis foras militibus, vno tantum contentus Comite, qui erat eiusdem intentionis, voluntatis & eiusdem consilij non ignarus, ecclesiam adijt, ostendens se tamquam ad adorandum venisse. Tunc vocato Sacrista, cum omni mansuetudine dixit ad eum: [simulata veneratione,] Affer mihi, Pater, affer reliquias Sancti: quia volo eas cum veneratione debita osculari, vt certum iter meum per ipsum prospere dirigatur. Mos est enim latronum intendentium semper malum, admiscere mendacia veritati. Sacrista vero, sicut vir iustus & venerabilis Sacerdos, in simplicitate sancta se agens, totum statim aperuit scrinium, & posuit coram eo. Comes itaque Tuscanius subito mansuetudinem in feritatem conuertens, toruo vultu ac minis compellit Sacristam, & dixit: Si ciuitatem vertis in tumultum, caput tibi auferam, & totum puniam genus tuum. Tunc Sacrista videns se in hoc facto positum, & iniquitatem cordis illius attendens, [postea minis Sacrista intentatis,] solitudinem quoque ciuitatis considerans, & virorum absentiam cogitans (erat enim tempus metendi, quando cuncti homines exeunt, iuxta Dauid ad opus suum & ad operationem suam, vsque ad vesperam) cum nesciret aliter cruentas manus euadere tanti viri, permisit hoc fieri, & dixit se silentio pertransire. [Ps. 103, 22] Claur igitur de manu eius violenter surrepta, & occultato sub chlamyde scrinio, egressus est de ciuitate, paucissimis quibusdam viris ibi repertis, mulieribus autem plurimis. Exeunt ex his quædam secundum consuetudinem ad plateam, [corpus ausertur,] vt honorem Domino suo deferant: aspiciunt aliæ per fenestras, & quoniam ob pondus, quod latebat sub pallio, grauior solito cernentibus videbatur, scandalizatæ sunt omnes, & ex tristi habitu Sacristæ caussam protinus perpenderunt. Ea propter mulieres cœperunt primum percunctari Sacristam, quænam sibi caussa foret mœstitiæ, & vnde tantarum effusio lacrymarum: constat enim mulieres percunctatrices esse. Quid multa? In vna hora omnibus, quod acciderat diuulgatur: [frustra ingemiscentibus Turriensibus:] tunc facies & pectora tundunt, & ad fletum pariter resolutȩ modicum insecutȩ fuerunt, amissionemque tanti Patris cœperunt lamentari, dicentes: Heu, heu, quanta nobis iniustitia, quantumue damnum acciderit, verbis exprimere non valemus. Non enim ab Agarenis, non ab aliqua natione seu gente; sed (proh dolor!) a nostro Domino sumus hodie spoliati: recepimus quippe damnum grauius omni damno, a proprio sumus orbati Patrono, a communi medico separati. Hæc & his similia lamentabantur vsque ad vesperam mulieres: viri autem ab opere messorio redeuntes, & spoliationis & deplorationis caussam percipientes, quidam amare flebant, quidam alta suspiria depromebant. Tunc contra Dominum suum insurgere voluerunt; [Armenti collocatur in Ecclesia S. Lucæ.] sed a Religione sunt prohibiti iuramenti, & sic ingentem hanc tristitiam duxerunt æquanimiter tolerare. Milites vero, qui foris expectantes manserant, suscipientes sanctum corpus, cum maximo gaudio remearunt. Cum autem ventum esset ad locum, qui Vigilia nuncupatur, Armentum respiciendo, Litania solenniter ordinata, processit obuiam populus vniuersus. Tunc qui portabant steterunt, & facta est ab omnibus communis oratio, clamantibus Kyrie eleison. Cumque iam diu in oratione perleuerassent, genu flexo scrinium adorantes, ipsumque cum gloria & honore suscipientes, ad templum beatissimi Confessoris & pijssimi Patris nostri Lucæ duxerunt: ibique corpus illud pretiosissimum honorifice condiderunt. f
[25] [S. Vitalis solatur Turrienses.] Post tres autem dies apparuit S. Vitalis in somno quibusdam reuerendissimis personis Turriensium incolarum, confortans eos & dicens: Quare ciuitas sic mouetur propter me quotidie, & suspirat? Nolite, filij, nolite contristari amodo, sed exultate potius & gaudere, quia etsi placuit quadam ineffabili Dei dispositione, corpus meum esse cum fratre meo Luca; non sum tamen a ciuitate vestra spiritu segregatus. Hac ergo reuelatione patefacta, cognitisque postmodum virtutibus, quas secundum vniuscuiusque desiderium operabatur in eis, de mœrore lætitiam, de tristitia gaudium, de tribulatione fuerunt consolationis remedium consecuti.
[26] [Acta Latine reddita] Facta est autem hæc de Græco in Latinum translatio Anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo nonagesimo quarto, mense Iulij XII Indictionis, Pontificatus sanctissimi Roberti, Venerabilis Tricaricensis Episcopi g anno nonodecimo, ad laudem & gloriam summæ & indiuiduæ Trinitatis, [anno 1194.] nec non ad honorem eximij Confessoris & præcipui Eremitæ Vitalis, cuius nos adiuuemur meritis, protegamur auxilijs, orationibus muniamur nunc & semper in secula seculorum, Amen.
[Annotata]
a [Petra-perciata.] Petra-perciata seu parciata, id est, pertusa, in alio codice apud Caietanum pretiata, videtur ea esse, quæ Italis Petra-fesa, infra Potentiam vrbem in Apennino monte, versus Principatum Citeriorem: & reliquum iter correspondet. Distat a Rapolla circiter 30 millibus passuum.
b [Guardia vicus.] Guardia vicus distat a Petra-fesa sedecim circiter, & a Turri octo millibus passuum.
c Turritanæ Sedis Episcopalis, ne quidem memoria est apud Vgellum: videtur perijsse per Saracenorum incursiones; [Turrotanus Episcopatus.] & eius loco erecta anno 1068 Sedes Tricaricensis: cui modo subest.
d Lupus Protospata Anno 1031, inquit, mense Iunij comprehenderunt Saraceni Cassianum, & tertio die mensis fecit prælium Potho (alijs Protocapanus) cum Saracenis, [Cassanum vrbs.] & cæciderunt Græci, seu Christiani. Est Cassianum seu Cassanum vrbs vicinæ Calabriæ, alia in vicina Barriensi ditione. Vnde ad hæc tempora videntur hæc referenda.
e Επίκουρος, & Ἐπικούριος Græcis auxiliator, quod etiam epitheton Apollini datum.
f Asseruari modo reliquias SS. Lucæ & Vitalis in ecclesia Cathedrali Tricaricensi supra diximus.
g Creauis ergo Robertus anno 1175 aut sequente, testis interfuit anno 1177 mense Februario, initi coniugij inter VVillelmum Regem Siciliæ & Ioannam Angliæ Regis filiam: & anno 1179 adfuit Lateranensi Concilio sub Alexandro III. Nec diu post hic relatum annum superfuit, quia Henricus successor anno proximo 1195 subscripsit Florensis cœnobij priuilegio ab Henrico VI Imperatore concesso.
DE B. CATHARINA BONONIENSI VIRGINE ORDINIS S. CLARÆ, BONONIÆ IN ITALIA.
ANNO MCCCCLXIII.
[Praefatio]
Catharina Bononiensis, Virgo Ordinis S. Claræ (B.)
[1] Inter illustriora Italicæ pietatis monumenta, ad quæ ab exteris regionibus appulsi hospites consueuere deduci, haud sane postremum est, incorruptum Virginis Catharinæ corpus; quod Bononiæ religiose accedentibus offertur spectabile, per crates vitreamque fenestram, in eo pariete, [Corpus incorruptum,] qui latus ecclesiæ Dominci Corporis dextrum separat at ab interiori sacello, in quo ipsa viuenti similis (nisi quod partium patentium color obfuscatus ad nigredinem vergat) mollisque adhuc & tractabilis considet, diuina dumtaxat sustentata virtute, quod anno MDCLX illac transeuntes nostris ipsimet oculis venerabundi aspeximus, ante eam consistentes aram, ad quam Sacerdos, [conspectum a nobis.] in Beatæ honorem Deo facturus sacrificium, solet consistere: vnde per prædictos clatros directus in sacrum illud ac venerabile pignus offertur conspectus. Vidimus autem habitu, regia magnificentia apparato, indutam, sic vt manus super sedentis sinum expansæ, annulisque pretiosißimis compluribus ornatæ, dextera quidem argenteam cum Crucifixo suo Crucem sustineat; sinistra vero subiecto incumbat libro: qui vel ipse ille est, quem de septem Armis spiritualibus propria manu conscripsit, gemmeo inclusus operculo, vel alius eumdem repræsentans.
[2] Vitam illius conscripsere varij, vt in præfatione ad Vitam secundam videbimus. [Vita intra annum 50 a morte scripta,] Antiquißima habetur ea, quam anno seculi præcedentis vndecimo, quinquaginta fere annis post mortem, absque suo nomine vulgasse dicitur Frater Dionysius Paleotti ex Ordine S. Francisci de Obseruantia: quamque vna cum prædicto de septem Armis spiritualibus libro, Latinam fecit e vulgari Italico, & typis Hieronymi de Benedictis vulgauit anno MDXXII Ioannes Antonius Flaminius Foro-Corneliensis, vir cultißimæ (vt ea ferebant tempora) litteraturæ: quem sacris eiusmodi commentationibus haud illibenter stylum impendisse, testabuntur Vitæ Patrum inclyti Ordinis Prædicatorum, ijsdem typis anno post hanc Vitam sexto subiectæ.
[3] Suum ille quidem nomen velut auctoris Vitæ isti præfixit: non tamen dißimulauit Interpretis se munere dumtaxat functum, [interprete Flaminio hic edita,] quando eidem subiecit Fratris Francisci Castrocarij epistolam, maturam vtilißimi operis editionem postulantis, hoc exordio: Ede quæso, Flamini doctissime, opus illud diuinum, quod de Catharinæ posterioris laudibus, licet ex patrio sermone in Latinum transtuleris, composuisti tamen nuperrime & protulisti: id enim lectissimis verbis & grauissimis sententijs sic ornasti, vt diuersum in eodem, alterum a semet existat. Eam Vitam hic damus primo loco, [alia posterior cur prætermissa:] anno MDCLIII tertia vice recusam atq; ab Admodū Reuerendo Domino Simone Santagatha, Sacerdote Bononiensi dono acceptam; cuius etiam beneficio & ductu ad omnia vrbis sacraria vsi, hoc inter cetera præclarissimum vidimus. Eamdem Vitam vna cum libello ipsius & miraculis ex Latina Flaminij versione Gallicam fecit N. de Soulfour, & Sanctimonialibus D. Claræ dedicatam Parisijs impreßit anno 1597 typis Guilielmi de la Nouë.
[4] Quoniam porro in hac prima Vita plurima deficere videbantur, defectus illos ex parte suppleuit anno 1595 Reuerendus D. Christophorus Mansueti de Monte-claro, [nouissima & accuratissima Vita que!] historica pleraque ex libello prædicto Vitæ priori interserens, quam sic interpolatam eo, quo diximus anno iterumque quadriennio post Bononiæ subiecit prælo Ioannis Baptistæ Bellagambæ. Quia tamen Christophorus, præter accepta ex prædicto libello (quem maluerant alij seorsim vna cum Vita imprimere quam eidem admiscere) & præter aliquot recentiora miracula, ante annum sexcentesimum patrata, noui fere habet nihil, vnde Vita diuersa debeat potius dici quam prior interpolata: satis habuimus indicasse auctorem & tempus; quamuis eamdem Latine redditam haberemus, a Matthia Thannero Carthusiano, & Friburgi Brisgoiæ excusam anno MDCXXVIII: quam quidem tanto facilius æquiusq; fuit a nobis prætermitti, quod in manibus esset non tam verbis quam rebus prolixa, eademq; accuratißima scriptio Iacobi Grassetti e Societate Iesu, Bononiæ impressa seculi huius anno vicesimo; quam quomodo & quatenus Latinam fecerimus, post auctoris ad secundam Vitam præfationem distincte explicatum Lector reperiet. Ex illius porro capite vltimo, quæ ad cultum B. Catharinæ Ecclesiasticum spectant, hic coniuncta lege.
[5] Quatuor hoc in genere indulta Clemens VII Pontifex Maximus promulgauit, [B. Catharinæ Clemens VII.] tempore non vno, quorum hæc summa est. De sancta vita ac morte Dei famulæ Catharinæ, & miraculosa corporis incorruptione, eiusque exhumationem secutis prodigijs plene instructus Sanctissimus Dominus; qui ipse, in comitatu Caroli V Imperatoris inuictissimi, eadem ipsa suismet oculis Bononiæ vsurparat; amplam perpetuamque facultatem concessit Sanctimonialibus monasteriorum Corporis Christi & S. Bernardini Bononiæ, aliorumque duorum ijsdem nominibus Ferrariȩ, [Officium & Missam propriam concedit,] solenniter celebrandi illius, tamquam Beatæ, festum, VII Idus Martij: idque Officio proprio & Missa particulari, per deuotos quosdam Religiosos compositis ordinatisque, & a Magistro sacri Palatij Romæ approbatis: eiusdemque Commemorationem faciendi omnibus & singulis anni diebus. Concessit præterea, vt prȩfata Missa in quatuor illis ecclesijs dici possit a quocumque seu Regulari seu seculari Sacerdote: non tantum in die ipsius festo, sed etiam alio quocumque die, quo dici possunt Missæ Votiuæ, iuxta Regulas atque instructiones Missalis Romani.
[6] Cogitabat vero ad solennem B. Catharinæ canonizationem procedere hic Pontifex; idque ipsum facturum se viuæ vocis oraculo addixerat: [ea sub Sixto V reformatur,] sed maximi motus publici priuatique, quibus exercitum habuit totum (vt passim constat) sui Pontificatus spatium, nequaquam ei permisere, vt bene cogitata in effectum deduceret. Post aliquot deinde annos renouatum reformatumque est Breuiarium atque Missale Romanum, tempore Pij V Pontificis Maximi; ex cuius decreto necesse fuit Officium & Missam, quæ Clemens probarat, ad formam innouationis prædictæ reduci; quod sub Pontificatu Sixti V est factum: de cuius mandato eadem recensita reformataque, prælo typographico subiecta sunt anno MDLXXXVII: & ab eo tempore in hunc vsque diem, ea forma seruatur, quoties noua opus est impressione.
[7] Denique Illustrissimi Cardinales Congregationis Sacrorum Rituum, expenso denuo miraculoso corporis incorrupti, etiam his nostris temporibus, statu, [nomen inseritur Martyrologio Rom.] iudicarunt B. Catharinæ nomen Martyrologio inserendum, ex quo diebus singulis in sacris precibus Ecclesia recitat Sanctorum ac Beatorum quotidie occurrentium nomina: procurantibus negotium istud Illustrissimis Cardinalibus Gesualdo & Paleotto, qui rem ad Congregationem primum, deinde ad Romanum Pontificem Clementem, Papam eius nominis octauum, retulere: qui viuæ vocis oraculo sanxit, vt quod censuerat Congregatio executioni mandaretur. Itaque condito decreto XII die Augusti, anno vero MDXCII inserta sunt Martyrologio Romano hæc verba: Bononiæ B. Catharinæ Virginis, Ordinis S. Claræ, vitæ sanctitate illustris; cuius corpus magno cum honore colitur.
[8] Quod ad P. Grassettum, Vitæ posterioris auctorem, attinet, is post annos quadraginta quatuor, [P. Iacobi Grassetti elogium.] magna cum doctrinæ tam humanioris quam seuerioris commendatione & singulari integerrimæ vitæ exemplo, actos in nostra Iesu Societate diem suum Arimini clausit fere sexagenarius anno MDCLVI. Præcipue autem in eo eminuit & admirationem tulit promptitudo in parendo, profitenti ex ea cuncta sibi recte procedere: eiusq; luculenta dedit argumenta etiam in extemporaneis & arduis parendi occasionibus: successus certe in ijs, quæ iniunxisset obedientia, minime vulgares habuisse vel ex hac Vita colligas, quam simili obsequendi studio ab eo scriptam fuisse ex eius ad lectorem proloquio manifestum est.
VITA
ex Italico Latine reddita
per Ioannem Ant: Flaminium Foro-corneliensem.
Catharina Bononiensis, Virgo Ordinis S. Claræ (B.)
INTERPR. FLAMINIO.
CAPVT I.
B. Catharinæ vita Ferrariæ acta, virtutes, tentationes, fauores diuini.
[1] Catharina Virgo, cui Bononia materna patria Bononiensi cognomentum indidit, patrem habuit Ioannem, [B. Catharinæ parentes,] ex nobili Vigrorum familia, Ferrariensem ciuem, præclaris insignem dotibus virum, ac litteris ornatissimum, vitæ ac morum integritate memorabilem; qui suis virtutibus magno in honore apud Nicolaum Estensem, Ferrariæ Principem, fuit, ac propterea in publicis muneribus fere semper occupatus: matrem vero Bononiensem viro non dissimilem. Sed quales ipsi parentes fuerint, coniecturam facere quilibet ex filia potest. Matri Beneuenutæ nomen fuit. [natiuitas,] Nata est Bononiæ sexto Idus Septembris, die natali Mariæ Virginis Dei Genitricis, anno ab aduentu Christi decimotertio supra millesimum & quadringentesimum: cuius natiuitatem nocte, quæ felicem partum præcessit, ipsa Dei Mater Ioanni eius patri, qui tunc erat Patauij, præmonstrauit, & futuram ingens in toto orbe terrarum lumen prædixit a. Nullum nata vagitum (sicut infantes solent) edidit, neque per totum triduum vel lactis aliquid, vel alius nutrimenti quicquam gustauit; magnum profecto sanctitatis & austeritatis futuræ præsagium. [pueritia Bononiæ,] Bononiæ primos ætatis annos egit: nam ipsa in quadam epistola se Bononiæ natam & educatam asserit b. Patris dein iussu Ferrariam a matre perducta, cum Margarita antedicti Principis filia familiarissime vixit. Erat illi in teneris annis senilis prudentia, modestia singularis ac mira venustas, & morum elegantia; vt facile iam tum appareret, fæminam rari exempli futuram.
[2] Sed cum delicias omnes, opesque & quicquid delectare mortalium animos in hac vita solet, [adolescentia Ferrar æ acta.] aulamque Principis c fastidiret puella, cuius mens tota in cȩlo diuersabatur; non prius destitit, quam permittentibus ipsis parentibus d monasterium Corporis Christi, sacrarum Diuæ Claræ Virginum, ingressa est; vt tota se Christo, quem dies noctesque cogitabat, amotis omnibus impedimentis, [S. Claræ institutum amplexa,] dederet. Annus erat ille ab aduentu Christi vigesimus tertius supra millesimum quadringentesimum e, ætatis vero illius vndecimus. Semota igitur ab omnibus rerum terrenarum occupationibus, tanto animi ardore famulari Deo cœpit, vt illam mirarentur omnes, & qualis cito euasit, futuram præsagirent. Tanta inerat illi mansuetudo, tanta erga omnes, quibuscum viuebat, reuerentia obedientiaque, vt amabilis & gratissima breui cunctis fieret, &, quamquam in puellari admodum ætate, etiam venerabilis. Ingens illi rerum omnium, præterquam earum quæ Deum respicerent, [claret virtutibus,] contemptus. Parentum ac propinquorum omnium cogitationem & curam omnem statim deposuit, vt nihil aliud quam Deum amaret & cogitaret. Peccatorum illi assidua cura, & incredibilis commiseratio; atque ob id frequentes pro ijs apud Deum preces: quorum quidem quantopere salutem cuperet, vno at insigni & memorabili sane indicio potest intelligi, quod ardenter optabat, ac ita Deum precabatur, vt etiam damnatorum in inferno omnium in se vnam, ac in profundissima quidem inferni parte, supplicia transferrentur; vt per suam vnius damnationem ceteri pœnis eximerentur, & salui fierent: & hoc ipsa in suo diuino opusculo, quod de vernaculo sermone in Latinum proximis diebus nos traduximus, scriptum reliquit.
[3] Vbicumque & cum quibuscumque esset, aut de Deo aut cum Deo loquebatur; vt in terris quidem corpus, mens in cælo semper versaretur. Et, quamquam grauissimis vrgebatur tentationibus, ac pene intolerabilia ferebat antiqui hostis certamina; quia tamen tam patienter quam libenter illa pro Christo sustinebat, hilari fere semper erat facie, & temperata grauitate lætanti similis. Nullum tempus illi vacuum elabebatur, scienti, nullius æque rei reddendam nobis esse Deo rationem quam temporis. Nullum ex illius ore verbum excidit inane, & quod aliquo pacto audientem posset offendere. [inprimis humilitate,] Ita cunctis in rebus admirabilem se cunctis præstabat, vt omnium in ea virtutum exempla conspicerentur. Sed præcipua illi cura esse videbatur, pro Christo ab omnibus contemni ac pro nihilo haberi; ideoque se stultam existimari ac dici cupiebat; &, quemadmodum ipsa se credebat, ita iudicari ab omnibus contemptibiliorem cunctis mortalibus optabat. Incredibile dictu est, quantopere ipsa se sperneret, ac sperni ab omnibus cuperet, vt Christo plurimum placeret, & illum hac in re potissimum imitaretur; cuius quidem sciebat totam vitam nihil aliud esse quam veræ & consummatæ humilitatis exemplū, ac propterea in Euangelio dixisse: Tollite iugum meum super vos, & discite a me, quia mitis sum & humilis corde. Et certe nulla est virtus, qua se Christianum quis profiteri verius queat. Sancta igitur Virgo, quæ nihil aliud magis studebat, quam vt per hanc virtutem gradiens, Deo maxime placeret, ac vera imitatrix Christi fieret, omne suum in hanc studium ac diligentiam contulerat: quod sane est verissimum ac firmissimum vitæ ac religionis Christianæ fundamentum; quod si tollatur, vt ceteræ virtutes vel desint vel corruant necesse est. Per hanc fecere iter, quicumque ad cælum peruenere & perpetuam adepti sunt requiē. Ob hanc illa dictis factisque omnibus incredibili quodam modo mitem se ac mansuetam ostendebat, vt nihil illa diceret vnquam aut faceret, quod mirificæ humilitatis exemplum non præberet. Induebatur ob id vilissime, vt quæ omnium se infimam duceret, & cunctas sibi præferens illis se submittebat, ac parere omnibus maxime studebat. Vilissima quæque sibi deposcebat ministeria. Denique tam recte valentibus quam ægrotantibus, tanta caritate ministrabat, & operam suam tam hilarem, adeo promptam præstabat, vt nihil tam laboriosum aut tam sordidum foret, quod illa refugeret.
[4] Hinc sequebatur magna illa & insignis virtus, quæ totius religionis tenacissimum est vinculum & stabilimentum obedientia, [obedientia,] cuius admirabile quidem exemplum ipsa se præstitit: quæ cum ad omnium iussa promptam se & paratam semper exhiberet, & quædam ex sacris Virginibus, vel imprudentia quadam vel commiseratione mota, illi dixisset, ne tantopere laboraret, nec sic omnibus se subijceret, vt facta cunctarum ancilla videretur; placide admodum ipsa & læto vultu respondit: At ego quidem mearum dominarum & Christi sponsarum ancilla sum. Hæc mea est gloria & requies, pro vnaquaque laborare; ne panem doloris comedam, & pauperum sanguinem in meam perniciem bibam. Cumque magnum iam sibi ex hac virtute nomen comparasset, & aliquando illam experiri, qui ei præcipere poterant, vellent; iussere, vt exuta vestibus ad matrem suam nuda iret, & inde nuda reuerteretur. Parere illa continuo cœpit, ac se vestibus exuebat: sed statim iussa est, ne faceret. Iussa etiam aliquando est, vt se saltu in medium ignem mitteret: extemplo parebat, sed retracta est; vt mirari non sit opus, si tam crebro, tam libenter, ac tam anxie ipsa in suo libello, cuius paullo ante mentionem fecimus, de hac virtute verba faciat, & vnam ceteris anteponat; vt asserat, nullam vitæ austeritatem, nullam corporis macerationem illi comparandam, ac propterea sacras ad illam Virgines adhibita omni diligentia hortetur.
[5] Orationi vero & contemplationi miro studio & assiduitate vacabat, [orationis studie:] nec erat illi quicquam ea re dulcius ac suauius. Quod vbi vidit hostis antiquus, struere illi cœpit insidias, ac mirum solitudinis studium inijcere, ac monasterij tædium; persuadens illi fore vt in solitudine multo melius, & quantum vellet, orationi vacare posset. Quod quidem desiderium cum vehemens esset, & illam ad egrediendum in locum aliquem desertum quotidie magis impelleret; ignara essetne id consilium vtile, & an Deo placeret vt ita faceret, impense Deum precata est, vt sibi panderet, quid facto opus esset. Exauditæ sunt preces, [tentationibus varijs exercetur,] & admonita est, debere vnumquemq; in loco permanere, ad quem Deus illum vocauerit. Quare diuinum secuta consilium, fraudem illam fuisse diabolicam intellexit. Sed alia plurima quidem ac diuturna certamina illi dæmones intulere, in quibus quamuis præter modum vexaretur, & subtractus illi diuini amoris ardor videretur, Dei tamen ope numquam destituta est, & ex omnibus victrix demum euasit. Ter etiam dæmon sub imagine Christi Cruci affixi, ac Mariæ Virginis paruum Iesum in amplexu tenentis, illam fefellit: ita vt esse vere Christum, ac venerabilem illius Matrem crederet. Quod sibi accidisse diuino permissu ipsamet non alia de caussa in eodem libello testatur, quam quod nescio quo pacto ex nimia cælestium donorum fiducia sibi ipsa persuadebat, nullam posse hostis antiqui tam subtilem esse fraudem, quam non agnosceret. Propter quod graue ac nimis longum tulit supplicium, vt pene ad desperationem aliquando compelleretur. Atque ob id diligentissime illa sacras in suo opusculo Virgines hortatur, ne qua sit perfectionis tantæ, quæ sibi ipsa fidere audeat.
[6] [apparet ei S. Thomas Cantuar.] Taceo similia multa, ne longior sim, de quibus illa tandem victrix magna imposterum tranquillilitate frui cœpit, & ardor ille pristinus, ac diuini amoris suauitas, quam diu fuerat experta, in eam redijt. Erat autem orationi adeo intenta, vt ex nimia ob id lassitudine die quodam magnus illam sopor inuaserit, ad quam dormientem inclytus Martyr Thomas Cantuariensis Episcopus venit, pontificalibus indutus vestimentis: qui illam docuit, modum etiam orationi esse adhibendum, post quam sit quiescendum; collectis dein viribus ad eam redeundum. Quæ cum monuisset, Virgini adhæsit, & osculandam illi sacram manum præbuit. Tunc expergefacta est, ac vigilans reuerenter illius manum osculata est: post id Sanctus euanuit. Hoc autem ipsa quodam in loco Breuiarij, quod suis manibus sancta Virgo scripsit, testata est, cuius hæc verba sunt: Pro S. Thoma Cantuariensi, gloriosissimo Martyre ac benignissimo, qui manus suas sanctissimas ostendit mihi, & osculata sum illas dulciter in corde & corpore meo. Ad laudem Dei & illius, scripsi & narraui hoc cum omni veritate.
[7] [Ipsa suas docet dispositionem ad recte orandum.] Et quod ipsa, quantum ad orationem attinet, faciebat, ceteras vt idem facerent monebat & hortabatur, aiebatque septem esse, quæ ad perfectam orationem requirerentur. Quorum illud primum, mundam ab omni labe mentem & corpus habere. Secundum intentionis efficaciam, ac vehemens diuini honoris in rebus omnibus desiderium. Tertium efficaciam perseuerantiæ, ac bonorum obliuio, quæ operatus sis, & nouorum semper inceptio. Quartum dignæ conditionis humilitatem, non propriorum modo delictorum, sed omnium etiam, quæ cuncti peccatores patrauerint, ac summum pro ijs satisfaciendi desiderium. Quintum esse, sibi non fidere, nec propriæ opinioni inniti velle, ac omne suum opus, quamuis bonum, habere suspectum; quia extremæ dementiæ sit iactantiæ vitio inflari, veramque ac solidam perfectionem esse laboriosam portare crucem. Sextum, spem omnium in Deo reponere, cum minime dubitandum sit, illum sperantes in se non deserere. Septimum ac vltimum, diuinam præsentiam; nam anima, quæ antedictis conditionibus ornata est, digna iam sane facta est diuina præsentia, adeo quidem, vt quolibet momento in Deum attollere se absque vllo medio possit. Verum illud addebat, ac identidem monebat, debere illum, qui ad tantam celsitudinem peruenisset, numquam efferri ac superbire, sed semper esse humilem; ne ex tanta altitudine in profundum decidat.
[8] [Cælestibus reuelationibus illustratur.] sanctæ Virgini cælestia multa quidem patuere, inter quæ illud maxime memorandum duximus. Nocte quæ Christi natalem diem præcessit, impetrauit illa, vt sibi pernoctare in ecclesia liceret, vbi decreuit millies in honorem Genitricis Dei angelicam salutationem repetere. Quod cum faceret, & ad horam noctis quartam f peruenisset (qua quidem hora scriptum reliquit ipsa, se credere Christum esse natum) affuit præsto Dei Mater, paruulum in amplexu tenens Iesum. Nec imaginaria fuit illa visio, sed verum ac manibus tractabile Numinis vtriusque spectaculum. Benigne tunc allocuta sacram Virginem cælestis Mater Filium ei suum amplexu fouendum tradidit. Accepit illa reuerenter & incredibili cum gaudio, & in amplexu aliquamdiu tenuit, cumque os suum ori illius admouisset, cæleste numen euanuit. Ex qua re quanto illa gaudio sit affecta, verbis consequi nemo posset. Fuit præterea illi monstratum, pulcherrimis quidem rationibus & figuris, quomodo in Hostia consecrata verus esset Deus & verus homo, cum dira & longa illam de ea re dubitatio tenuisset. De Trinitate etiam edocta est. Deus autem ipse fuit, qui talia eam edocuit, sicut ipsa in suo narrat opusculo, similiter & in Breuiario, vbi ait: Ego vidi eam, & intelligo eam, gratia Dei. Illud præterea, [cantum Angelicum audit] quomodo in vtero Virginis carnem Deus assumpsit. Die quadam dum sacrificio altaris, quam dicimus Missam, interesset, & Sacerdos, Sanctvs, Sanctvs proferret, audiuit ipsa repetentes idem verbum cælesti cantu Angelos; cuius tanta fuit suauitas, vt pene de ipsius corpore egressa sit anima: quamuis totum illud verbum Angeli non protulerint: nam si paullo longior diuinus ille cantus fuisset, proculdubio exanimis concidisset. Bis etiam Seraphicum vidit Franciscum; propter quod in eodem Breuiario manu ipsius Virginis scriptum legitur: Sanctus Franciscus Pater meus. Ego vidi illum bis; Deus scit, quod non mentior.
[9] Ne animæ quædam tartareis immergerentur supplicijs oratione sua impetrauit g; [animarum saluti studet] pro quarum etiam vna h paratam se dixit purgatorias vsque ad extremum iudicij vniuersalis diem pœnas subire. Alios quosdam, qui de diuina desperabant misericordia, adeo vt dæmonum opem implorarent, ad rectum salutis iter suis orationibus retraxit. Proprijs etiam vidit oculis abeuntem in fumi speciem diabolum, cum quemdam sic impleuisset, vt de suo ouili omnino egredi vellet. Sua item oratione a Deo impetrauit, vt illustris Margarita Nicolai Estensis Ferrariæ Principis filia voti compos fieret (quæ cum B. Robertus i Malatesta eius maritus a vita discessisset, [Margaritæ Estensi impetrat gratiam castæ viduitatis:] & parentes illam sui per verba de futuro cuidam alij despondissent, ingenti afficiebatur dolore, post primum talem ac tantum maritum nulli alij viro iungi volens) nam quo die ad secundum maritum ducenda erat, allatus est nuntius illum obijsse. Nocte autem, quæ secuta est, vidit ad se venientem sanctum priorem maritum, qui sibi illam iterum desponsauit, ac dixit: Scito Margarita me tuum esse sponsum, ac nolle vt alij viro iungaris. Sic illa deinceps constanter in viduitate permansit, & magna cum laude vixit. Multa etiam prophetico spiritu præuidit sancta hæc Virgo, atque vt erant futura prædixit: vt bellum, quod Philippus Mediolanensium Dux Bononiensibus intulit, Aloysio a Verme copiarum eius Duce; quȩ pro patria orans sua, [futura prædicit:] futuros victores Bononienses vaticinata est. Et ita quidem euenit: namque Hannibal Bentiuolus, primarius tunc in vrbe sua ciuis, cum populo Bononiensi, facto aduersus Mediolanenses copias impetu, illas cum suo Duce fudit fugauitque k. Quam rem suo quidem ordine, sicut gesta est, iam sacra Virgo prædixerat. Præuidit etiam Orientalis Imperij excidium, & Constantinopolitanæ vrbis captiuitatem l, pro qua cum rogaret, ne Christianum Imperium in potestatem Turcarum deueniret, admonita est a Deo, vt finem precandi faceret, quod ob Græcorum flagitia & impietatem oporteret a Christiano corpore illud Imperium rescindi. Veram fuisse vatem exitus ipse ostendit.
[10] Meruit oratio nibus suis animam cernere sororis suæ in cælesti patria collocatam: necnon animam Ioannis Ferrariensis Episcopi hora diei tertia cælum scandentem m, & tunc ad se vnam de sacris Virginibus vocauit, [beatum aliorum finē cognoscit.] & dixit: Vide Episcopi animam, quæ sicut radians sidus cælum ascendit. Illud quoque memoratu dignum, quod interfuit, dum B. Bernardinus n in catalogum referretur Sanctorum, & ab ipso petijt ac impetrauit, vt suus frater in viam salutis dirigeretur, a qua prorsus deuiauerat. Nec illud silentio prȩtereundum, quod suo Deus illi ore iussit, ne Bononiensis monasterij Prȩfecturam, ad quam fuerat electa, respueret: propter quod affirmauit illa, diabolum sæpe conatum, vt id monasterium funditus euerteret, ac illius etiam nomen deleret: sed suis illi orationibus obstitisse, ac id frustra dæmonem tentasse, atque ob id solitum esse illum modo vlulare vt lupum, modo vt iratum leonem rugire: atque ita se ab eo cœpisse timeri, cum cerneret se nullo pacto posse illi nocere. Et iām sancta Virgo cœperat illum contemptui habere, quia diabolus ipsam propter assiduitatem & vim orationum plurimum formidabat.
[Annotata]
a Ita postea narrasse matrem, addit Christophorus Mansueti.
b Intelligit attestationem, qua suum opusculum obsignauit Beata, quam proferemus in sequenti Vita num. 57.
c Margaritæ Estensis; de qua ibidem num. 2.
d Matrem intellige: nam pater tunc mortuus erat: per anticipationem autem vocat monasterium Virginum D. Claræ, quæ tum adhuc sub seculari habitu collectæ, D Claræ habitum Regulamq; non sunt professæ nisi post annos sex ab accessu Catharinæ in illam domum.
e Imo Christi 1427 ætatis 14. qui autem hic signatur annus est quo Bononia Ferrariam cum matre migrauit, vbi biennio triennioue in aula Margaretæ prædictæ vixit, donec per illius nuptias dissolutus est, qui ipsi Bononiæ adhærebat honorarius nobilium puellarum cœtus. Regulam autem B. Claræ professa est Catharina an. 1432. vt ex secunda Vita clarius patebit.
f Ab occasu solis numerando, qui eo tempore dumtaxat nouem horarum diem Italis facit: hæc hora in transmontanis horologiis responderet tertiæ ante mediam noctem, seu nonæ vespertinæ.
g Exempla vide in Vita 2. num. 118.
h Fuit hæc illa Soror, de qua ibidem num. 114.
i [B. Robertus Malatesta] Ita eum passim Ariminenses appellant, propter crebra ad eius sepulcrum miracula. Vitam eius habemus Italice descriptam, & curante Cæsare Ranuccio editam, Arimini 1610: ex qua habemus Robertum 18 anno suæ ætatis, ne patruo esset inobediens in hoc matrimonium consensisse; quod an consummauerit vnquam incertum est, auaitus sæpe dicere: mallem potius acerrime torqueri quam semel etiam tantum ad carnalem copulam deuenire: certe nullos post se reliquit liberos, coniugij sui anno quinto ætatis vigesimo secundo, vtroque non plene exacto, mortuus 1432 10 Octobris & habitu Tertiarij S. Francisci sepultus cui an Sedis Apostolicæ permissu cultus al quis deferatur necdum nobis liquet. Arturus, more suo fidenter eum inseruit Ordinis sui Beatis.
k Iuxta vicum cui S. Petri de Casali nomen: anno 1443. 14 Augusti: [Bentiuola familia.] additur autem in Vita per Grassettum scripta: non multis annis post, reuelatam eidem Beatæ fuisse totius Bentiuolæ familiæ depressionem, occasione seditionis contra ipsam mouendæ qua vrbis priuandi Dominio, palatium destruendum, ipsi ab vrbe expellendi essent, cum omni sua factione
l [B. Io. Tossignanus.] Accidit ea anno 1453, Mahomete II, post acerrimam duorum mensium oppugnationem, die 10 Maij, in vigilia Pentecostes; ne dubitari posset, Græcorum excidium, propter schisma blasphemum in Spiritum sanctum, diuinitus permissum fuisse.
m Obiit hic 1446, die 24 Iulij inter Beatos rite adscriptus, cuius & nos Vitam dabimus, Ferrariæ, cum corpus eius venerati fuissemus, ex Latino originario fideliter descriptam: fuit ex ordine Iesuatorum cognomento Tossignanus,
n Senensem intellige, cuius canonizatio celebrata sub Nicolao V, anno 1451, 19 Maij.
CAPVT II.
Monasterij Bononiensis fundatio, & Catharinæ beata mors.
[11] Magna hæc, & manifesta sunt admirandæ sanctitatis indicia, [Deprecatur eligi in Abbatissam:] quæ cum indies magis claresceret, & iam nomen illius illustre factum esset, sacræ monasterij Ferrariensis Virgines primis illis inchoati monasterij annis, vbi se inclusere, Præfectam sibi de suo numero, quam trito vocabulo Abbatissam vocant, eligere litteris Apostolicis iussæ sunt a. Statim igitur concordi sententia omnes in sanctam hanc Virginem consensere, ac illam sibi præfecere. Quod vbi ipsa cognouit, quæ non præesse quidem, sed semper subesse, ac serua omnium esse maxime optauerat, tanto dolore: statim correpta est, ac in tātum prorupit fletum, vt pene defecerit; cuius erat tantus dolor, vt ceteris Virginibus lacrymas excuteret. Deinde cum alia duo monasteria constituere sacræ Virgines vellent, alterum Cremonæ, Bononiæ alterum; ac inter eas ageretur, vt alteri eorum sancta Virgo præficeretur, dixit illa, se numquam id passuram, nisi prius explorata sibi diuina voluntas esset; quam vbi nouit, libenter id onus subijt. Missi igitur Ferrariam Bononienses ciues ad Leonardam, [nouo tamen Bononiensi monasterio præficitur] venerabilem tunc & præclaram monasterij Ferrariensis Præfectam accesserunt, ac rogarunt, vt de sacris Virginibus vnam ipsa deligeret, cui recte administratio & præfectura sui monasterij b committeretur. Tunc illa, dabo, inquit, vobis alteram Sanctam Claram, ne vereamini. Quod vere quidem illam dixisse, res ipsa indicat, nec in re tam manifesta testibus opus est. Sic igitur electæ Venerabiles ex Minoritarum Ordine regularis Obseruantiæ viri, Franciscus Tinctor, Iacobus cognomento Primadizus & Gabriel Bononiensis c, quia Bononiæ nata esset, iussere, vt se deinceps Catharinam Bononiensem diceret. Paruit illa, & patriæ; in qua nata est, cognomentum perpetuo retinuit. Sic quidem patefacta & declarata visio quædam est, in qua sanctæ Virgini duæ sedes magnificentissimo apparatu instructæ, monstratæ fuerant; [& Bononiensis cognominatur.] sed illarum altera maior & ornatior: quas dum ipsa magna cum attentione miraretur, & quorum essent interrogasset; audiuit, maiorem & ornatiorem illam Catharinæ Bononiensis esse.
[12] Electa igitur sancta Virgo, vt monasterio Bononiensi præesset, grauiter admodum ægrotabat; sic quidem, vt illius salus magno in discrimine versaretur. Non tamen ob id impedita est (tantum illi obedientiæ studium & cura inhærebat) quin continuo ad suam præfecturam accederet. [ad mortem ægra] Et primum quidem lectica extra monasterium delata est, dein carpento vsque ad nauim; sed adeo confecto corpore, atque consumptis viribus, cum de monasterio exportaretur, vt sacra comitibus illius data sit candela, qua, sicut more Christiano morientes solent, signaretur, si forte (vti suspicabantur) in itinere diem suum obiret. Sed mirum dictu est, quam repente vires illi redierint, vbi carpento imposita est; magisque confirmata sit, vbi ad nauim peruenit: in qua sic quidem, vt reliquæ, absque vlla molestia quieuit. Ita incolumis Bononiam in suum monasterium peruenit mense Iulio, [in itinere conualescit.] die S. Mariæ Magdalenæ festo, anno ætatis suæ quadragesimo tertio. In ipso antem monasterio totum triduum non sacrarum modo Virginum, quæ incredibili cum gaudio illam exceperant d, sed totius ciuitatis mira læcitia, fuit, visentibus eam certatim ciuibus, qui eius comitarem, facundiam, morum, venustatem, sapientiam, & sanctitatem, quam dictis factisque præseferebat, satis quidem mirari non poterant. Electa quidem ad hanc Præfecturam fuit anno ab aduētu Christi septimo e & quinquagesimo supra millesimum & quadringentesimum: anno vero ætatis ipsius tertio & quadragesimo f monasterium Bononiense tunc quidem & paruum erat & contemptibile: sed non prius destitit sancta Virgo suis apud Deum precibus, [monasterij structuram perfecit,] quam accedentibus ex ciuitate non paucis, quæ suam Deo virginitatem vouebant, quotidie lateres, calx, ligna, & alia quæ ad ædifitionem sunt necessaria, liberaliter conferrentur. Ita quidem breui non solum numero Virginum, sed etiam ædificio sic monasterium creuit, vt ambitu suo & magnitudine multis oppidis comparari queat.
[13] Interim sancta Virgo nullum quidem laborem, nullam molestiam subterfugiebat, vt sacræ Virgines Deo commode famulari possent. [in lethalem morbum incidit] Dum in his laboribus diu versaretur, & multas iam graues ægritudines passa esset, vt vehementes capitis dolores, mariscarum etiam cum multa sanguinis effusione, ac febrium, (vt facile ac opportuntum maxime ægritudinibus habebat corpus) in grauem incidit valetudinem. Tunc sancta Virgo vitæ suæ finem aduenisse arbitrata, iussit lectum sibi in medio sterni cubiculo, vnde omnes posset commode alloqui. Ibi grauissima & diligentissima oratione sacras Virgines ad pacem atque concordiam hortata est, & cetera monuit, quæ gratas quotidie magis Deo famulas efficerent. Cum autem grauitas morbi illam in horas magis vrgeret, & paullo post moritura videretur; corporeis ablata sensibus est, & in admirandæ pulcritudinis & amœnitatis pratum perducta: in cuius medio maximus Princeps in throno suæ maiestatis sedens conspiciebatur, [a quo, mirabilem raptum passa] quæ quidem sedes inenarrabili ornatu conspicua erat. In duobus pomis, quæ in superiore throni parte erant, in altero D. Laurentius, in altero B. Vincentius collocati cernebantur; Angelis plurimis illos stipantibus. In parte throni dextera Principis aderat mater. Omni dignum admiratione erat, ac nullis explicandum verbis diuinum illud spectaculum. In conspectu Principis, & ante thronum quidam erat, qui fidibus canebat: sonus autem erat ille psalterij, qui apertissime verba referebat illa, Et gloria eius in te videbitur: nec alius, quam talium verborum cantus audiebatur. [Isa. 60, 2.] Princeps autem ipse dexteram extendens, manu virginem apprehendit, & dixit: Audi, filia, diligenter cantum, & percipe quid est, [conualescit.] Et gloria eius in te videbitur. Cum autem illa ingenti pudore suffusa ob tanti Numinis præsentiam & maiestatem nihil auderet respondere, omnia ei Princeps aperuit, ac declarauit ex tali eam ægritudine euasuram. Et his dictis visio euanuit, & sibi ipsa Virgo restituta, sensit melius se habere, ac pristinum robur in corpus redire, nec multo post conualuit.
[14] [quis illius visionis sensus,] Eius visionis duplex est interpretatio; quarum altera est, gloriam Crucis Christi in ea videndam, quam ipsa in corpore suo cum multa patientia, imo cum ingenti desiderio & gaudio portauit, hortata semper subditas sibi Virgines, vt idem facerent: quæ quantopere mala pro Christo pati semper optaret, libello, quem ipsa composuit, nulli dubium reliquit. Altera est, gloriam in ea Dei videndam, propter conseruatum illius incorruptum corpus, & suauissimum ex eo manantem liquorem, qui ægritudines sanabat eorum, qui sanctæ Virginis huius opem quo decet modo implorauerint; cuius rei exempla suo loco ponemus. Moritura tunc quidem illa erat: sed sacrarum Virginum, quæ illius obitum impatientissime ferebant, efficacissimæ preces Deum flexere. Post visionem autem quanta fuerit sanctæ Virginis lætitia, verba illa crebro repetentis, [& illam subsecuta lætitia:] Et gloria eius in te videbitur, dici numquam posset; adeo quidem vt necessarium fuerit, vt lyram illi paruam Sorores inuenirent, ad quam sæpius illa cantu suauissimo repetebat, Et gloria eius in te videbitur. Nonnumquam, sicut muta, facie iacebat in cælum versa, psalterij diuini Dauid recordata. Audientes sacræ Virgines harmoniæ illius suauitatem, stupebant; flebant tamen, quia grauiter adhuc illam ægrotantem morituram putabant, ac ne se desereret verebantur. Sed eas ipsa consolabatur, & se non morituram affirmabat, & addebat: Ignoscat illis Deus, quæ obitum meum impediere. Quare demum surgens illa, quamuis adhuc non leuiter ægrotaret, ad solita monasterij opera, cum ceteris more suo laborans, reuersa est; ac ita sine querela totum ferme annum fuit suis vtilis Sororibus grauissimis documentis, quæ de illius ore Spiritus sancti pleno manabant.
[15] [iterum post annum, moritura] Vbi autem venisse demum vitæ suæ finem cognouit prius quam morbi grauitate impediretur, qui non procul aberat (erat autem dies ille Veneris) filias ad se suas conuocauit, ad quas longum, vtpote trium horarum spatio, sermonem habuisse fertur; in quo primum quidem illas admonuit obitus sui diem propinquare, propterea se illas alloqui voluisse, ac ea monere, quæ piam decerent matrem, priusquam loquendi facultatem sibi imminens morbi grauitas interciperet. Ibi grauissima oratione sua de omnibus locuta virtutibus, ad quas hortata illas toties fuerat, quæque suo gratas ancillas Domino redderent, ad vltimum de pace, deque illarum concordia diligentissime locuta, ostendit summam Christianis huc redigi virtutum omnium: [suas ad pacem & patientiam hortatur] hoc illud esse bonum, quod abiturus in cælum Christus suis Apostolis, & ante omnia seruandum reliquerit: hoc etiam illud esse, quod ipsa præcipue omni studio, & quanta fieri posset diligentia custodiendum illis & conseruandum relinqueret; quod impossibile foret, sine caritate Deo placere. Propterea debere illas alterius alteram onera portare, & patienter culpas ferre; mala item quæcumque acciderent pro Christo forti animo tolerare; suique illis exemplum proponebat, quæ maxime semper optasset mala omnia pati, & magno cum gaudio illa pertulisset, vt (quod verum Christianum decet) Christum imitaretur, ac eius crucem portaret; quam qui recuset ferre, Christianus non sit dicendus. Dictis in hanc sententiam multis alijs, quæ ad confirmandos magis in famulatu Dei animos illarum pertinerent, finem fecit. Die qui secutus est, Dominico cœnauit quidem cum illis: sed paullo post vrgentibus illam varijs morbis, qui per annos octo & viginti eam afflixerant, sic lecto affixa est, vt amplius non surrexerit. Die Martis iussit eum ad se acciri, [seq; disponit ad mortem.] cui confitebatur, cum quo longum sermonem habuit. Dein oculos in cælum attollens, Poteras, inquit, tu quidem bone Iesu non prius mihi ægritudinem hanc mittere, quam Præfecturæ meæ renuntiassem, ac subrogatam mihi, quæ successura est, vidissem; & ita voti mei compos facta essem, vt subdita ex hac vita discederem. Sed quando ita tibi placitum est, non mea voluntas, sed tua fiat. Postero die hora decima quarta festinanter acciri ad se iterum iussit eumdem, cui confitebatur, ac interim parari, vbi digne Christi sacrum corpus collocari posset, & sanctum ad extremam vnctionem. Oleum, sacras item aquam & candelas, & ante suos locati oculos Cruci affixi Christi effigiem.
[16] [extrema ad Virgines oratio] Quæ vbi festinanter parata sunt, territis re subita Virginibus sacris, quod ex his morituram statim intelligebant, pauca hæc locuta est: Ego, carissimæ Sorores ac filiæ, itura sum, nec amplius reuersura & vobiscum futura. Scitote tamen me vobis vtiliorem fore, quam hucusque fuerim, si per viam mandatorum Dei, & monstratam vobis a me semitam gradiemini, mutuæ semper caritatis memores, pacis atque concordiæ, ad quam (vt scitis) vos semper hortata sum. Pax enim hæreditarium est Christi bonum, quod non Apostolis solum, sed etiam Christianis omnibus ad suum rediens Patrem, testamento reliquit, cuius vos quoque factas hæredes putare debetis. Hoc illud bonum est, quod tantopere Christus amat, & ab suis exposcit; cuius si vos, quam æquum est, curam geretis, credire vobis cessura prospere omnia. Hoc faciet, vt siquid vos in vestris Sororibus offendat, patienter feratis, & illarum misereamini, nec quidquam magis quam caussas & semina discordiarum abominemini. Matura omnes ætate estis, ne pluribus sit opus, quod rectum est, vobis ostendere. Nouellas Virgines, quæ nunc adsunt, quæque imposterum aderunt, & meam Vicariam g, quæ mihi adeo beneuola & fidelis soror fuit, ac meam simul vobis genitricem h commendo. Illud autem maxime vos cauere volo, ne caussam præbeatis, vt vel quæpiam hinc alio tendat, aut aliunde huc demigret. Quod si qua fuerit deprehensa consilium hoc meum contempsisse, Deum rogabo, vt in illam animaduertat, & merito afficiat supplicio. Deum timete, & quo decet amore, ac honore prosequimini; paratæ semper omnia potius mala subire, quam contra illius mandata quidquam facere. Vestram bonam famam & sancti huius monasterij in hunc vsque diem nulla in parte violatam, omni studio & diligentia conseruate. Meæ quidem hoc facientes eritis filiæ, & me nullo tempore vobis deesse sentietis.
[17] Cum hæc dixisset, tantus continuo dolor cunctas inuasit, [Sororum luctum tepescit.] manifeste iam intelligentes fore, vt mox ab ea desererentur, vt singultibus, & lacrymis omnia replerentur. Quæ res quidem eo grauior illis ac intollerabilior videbatur, quod repentina, præter omnium opinionem, morte occidebat: nam etsi per eos dies ægrotauerat, quia tamen læto illam vultu ac minime mortem præseferente viderant, tali obituram tempore haudquaquam suspicabantur. Per eos autem dies iubebat sancta Virgo hymnum sibi crebro illum cani vulgatum, qui ex rhythmis constat vernaculis, cuius est principium: Anima dilecta ab alto Creatore, tuum respice dominatorem, qui te confixus expectat i. Cum autem sacræ Virgines inter hæc dolore ingenti finem flendi non facerent, ad illas conuersa pia Mater, blandis admodum verbis hortata est, ne vltra flerent; asserens non futuras filias suas, quæ flere non desinerent. Debere sibi potius illas gratulari, [cognoscit adesse Confessarium] quæ de hoc miserrimo vitæ præsentis ergastulo ad tantam felicitatem properaret. Cumque hæc diceret, ad Rotarias conuersa monuit, vt festinarent ad ianuam, asserens ibi adesse venerabilem virum, cui confitebatur, quem accersitum miserat. Iere continuo, ac ita inuenere. Aduentus autem illius supra omnem humanam facultatem celer fuit: sed & diuinitus factum est, vt tam cito adesset, & sancta Virgo aduenisse illum, & pulsare ianuam sciret. Illud quoque pari admiratione dignum, quod cum post peractam confessionem ministraturus illi Sacerdos sacrosanctum Christi Corpus esset, nec in libro verba, quæ tunc dici solent, inueniret, sancta Virgo sancti Spiritus instinctu dixit: Quære, Pater, in medio libri, [sacramenta suscipit] talique in loco quod optas inuenies; & statim inuenit. Vbi cælesti Pane pia Mater epulata est, ad sacras conuersa Virgines, inquit: Vos Filiæ, vos Sorores meæ, obsecro, vt mihi omnes ignoscatis, siquid vllo pacto dixerim vnquam aut fecerim, quod vos offenderit; nec minus, vt pro me Deum precemini. Post hæc facie illius mirandum in modum exhilarata, sustulit oculos, & rursum tamquam non amplius visura illas intuita est, [& moritur.] ac statim demisit. Ibi ter repetito nomine Iesv, paruo ac suaui admodum suspirio felicem efflauit animam, anno ab aduentu Christi sexagesimotertio supra millesimum quadringentesimum, VII Idus Martias, ætatis vero suæ anno quinquagesimo: Præfecturæ autem Bononiensis monasterij anno septimo.
[Annotata]
a Imo antequam aliquid circa illas constitueret Pontifex Nicolaus V an 1452 occasione clausuræ & reformationis postulatæ, ad quam petita est ex conuentu Mantuano Abbatissa. Vt autem de ipsarum virginum Ferrariensium numero ea eligeretur, antea fuerat cogitatum, post mortem scilicet Sororis Thadeæ, quæ prima cum eo titulo monasterium per annos ferme viginti rexerat: ad hoc autem non Capitularis electio adhibita est; sed res inter Luciam fundatricem & Patres de Obseruantia, quorum regimini suberant, conclusa fuit. vt patebit in sequenti Vita, clarius exordia & historiam Ferrariensis monasterij complexa.
b Non alicuius antiqui per ipsam reformandi, vt aliqui censent & hic auctor videtur credidisse; sed noui per ipsam inchoandi, deducta ex Ferrariensi monasterio Virginum sacrarum colonia.
c Item Fr. Baptista de Leuanto Vicarius generalis Ordinis, & Fr. Marcus Fantuzzi, Minister Prouinciæ Bononiēsis, qui omnes cum Legatis Bononiensibus venerant, Virgines sacras cum sua Abbatissa Bononiam deducturi.
d At nullas ibi ante ipsam fuisse iam diximus, nec nouas nisi in autumno admissas videbimus in Vita 2 num. 77.
e Imo sexto, vt constat ex publicis Instrumentis Bononiæ confectis, de quibus in 2 Vita num. 76.
f Hoc recte: cum nata dicatur anno 1413. 8 Septembris: hæc autemmense Iulio agerentur, anni 1456.
g Soror Ioanna Lambertini hæc erat.
h Hæc pridem Ferrariæ habitum induerat Tertiariæ, filiamq; secuta Bononiam inter Conuersas iuxta monasterium vixerat aliquot annis: nunc autem senio & cæcitate inutilis intra monasterium adducta erat, nomine Benuenuta.
i Hunc ab ipsamet compositum censet Grassettus, eumque totum exhibet lib. 2. cap. 13. constat quatuor strophis, quarum istud principium semper repetitur: prima perforatos pedes Saluatoris, secunda transfixum lancea latus, tertia manus in cruce extensas, quarta spinis coronatum caput iubet contemplari.
CAPVT III.
B. Catharinæ sepultura, & corporis incorrupti exhumatio, atque miracula eam secuta.
[18] Defuncta, fuit multo quidem formosior, [A filiabus suis deploratum cadauer] quam viua, adeo vt puella quindecim annorum dormiens videri posset. Secutus est continuo sacrarum Virginum ingens fletus, ac tantus per totum monasterium eiulatus, vt manifeste apparuerit, quantus omnium illarum in eam fuisset amor, & amissæ desiderium foret. Quædam etiam, vbi expirasse illā videre, magnitudine doloris tamquam exanimes conciderunt. Tum lugubres audiebantur vndique voces, ac per totum monasterium lamenta plorantium: aliæ Matrem vocabant: aliæ sacrarum Virginum specimen, sui monasterij gloriam: aliæ se infelices dicebant, quod omni consilio, quod omni ope atque solatio destitutæ essent: aliæ mutuis amplexibus flebiles in cælum voces emittebant, ac se inuicem miserabantur, & communem lamentabantur cladem. Verum, vbi aliquamdiu dolori satisfactum est, sanctum cadauer in ecclesiam extulere, vt celebrarentur exequiæ. Sed, vbi ad locum peruentum est, in quo sacrosanctum Christi Corpus de more asseruatur, [exequiis factis] defunctæ Virginis facies multis cernentibus mirandum in modum exhilarari visa est, & cuiusdam magnæ lætitiæ signa dare. Ibi lugubres voces & lamenta redintegrata, & nouarum profusio lacrymarum. Hæc faciem, illa manus, alia sacros pedes exosculabatur, ab amplexibus illius aliæ diuelli non poterant. Tum exequiæ magno cum apparatu ac solenniter ductæ: demum effossa terra sanctum cadauer superposito sudario, & tabula, quæ corpori eminebat, ne terra iniecta comprimi posset, humatum. [sepelitur:] Magnus postmodum odor ex tumulo sentiri cœpit, & quidam inde radij emicare visi: quibus magis in sententia confirmatæ sunt, sacram Virginem in cælum esse relatam; quod ea quidem haud dubia forent sanctitatis illius signa. Si quæ de sacris Virginibus erant quæ aliquo morbo tenerentur, ad tumulum accedebant, & sanctæ Virginis opem inuocantes liberabantur.
[19] [discussa tēpestate] Hæc res fecit, vt pudore quodam teneri cœperint, quod tam humiliter sepulta esset, ac terra integeretur. Quare demum permissu Patrum, ad quos ea res pertinebat, illam exhumarunt. Quod dum pararent facere quatuor Virgines, quibus datum id negotium fuerat; horribilis tempestas, dæmonum inuidia, repente oborta est imbrium, grandinis, tonitruum, & ventorum, ac tam densæ tenebræ (& nox erat) vt non modo non exhumari, sed nec inueniri sepulturæ locus posset. Quod illæ cernentes, sub porticu, quæ sacram ambit sepulcrorum aream, ad orationem confugientes, Deum precatæ sunt, vt tantam sedaret tempestatem. Continuo igitur tranquillitas quidem reddita est; sed tenebrarum tantus erat horror ac densitas, [& tenebris nocturnis] vt nullo pacto sepulcri locus inueniri posset. Tunc ex quatuor vna in mediam processit aream, & ad Crucis signum inuocato Christi nomine, Deum rogauit, vt si ipse, quod faciebant, approbaret, & sanctam exhumari Virginem vellet, tantas noctis tenebras discuteret, ac induceret serenitatem. Auditæ sunt continuo preces, & cælum, quanta erat areæ latitudo, serenum factum; ibique tum stellarum claritate, tum lunæ splendore sepulturæ locus facile inuentus, descendentibus eo diuinitus tamquam stellæ cuiusdam radijs. Ita demum non difficilis exhumatio fuit, & sanctum cadauer in capsa, quam ad id parauerant, collocatum, vt iterum, [exhumatur corpus suaue olens & integrum,] sed honestius, sepelirent. At nescio quo pacto visæ sunt cogi sub vicinam porticum deferre, vnde tantus repente per totum monasterium odor diffusus est, vt ex omnibus partibus stupentes accurrerint Virgines, & incredibili gaudio rei miraculo affectæ sint. Fœdatam terra, quæ super iniecta fuerat, faciem & vestimenta purgarunt: nasus & partes oris, quas tabula superposita terræ pondere compresserat, diuinitus in pristinum statum sunt restitutæ: e naribus autem sanguis ad mensuram cyathi vnius effluxit, non alius, quam qui de viuis soleat corporibus.
[20] Post hæc cum vellent sacrum cadauer, sicut iussæ fuerant, in suum tumulum restituere, factum diuinitus est, [reportatur in ecclesiā,] vt dum sustulissent, non ad tumulum, sicut erat portantium intentio, sed in ecclesiam vi quadam referre cogerentur: quod vbi ante sacrosanctum Christi Corpus statuere, visa est manifeste illius facies exhilarari, ac ter reuerentiæ signa edere, cum diffusione odoris illius mirifici; cuius tanta erat fragrantia & suauiras, vt sensus adimere ac spiritum præcludere inenarrabili quodam modo videretur; vt sacræ nouitate rei Virgines attonitæ, Iesv, Iesv, sæpius inclamauerint. Ad singula autem momenta pulcrior defunctæ facies ac hilarior videbatur, & tamquam viuæ, admixta in albo rubedine colorata. Ex toto quidem corpore, sed præcipue de facie diuini odoris sudor manabat, qui quandoque in sanguinem colorari videbatur: felicem se putabat illa, [fluit liquore miraculoso,] quæ colligere illum sibi poterat. Vbi tantæ rei per vrbem fama vulgata est, multi ex primoribus ciuitatis, impetrata prius ab Angelo a Sanctæ Crucis Cardinali, qui tunc in vrbe Pontificis Maximi Legatus erat, adeundi facultate; accesserunt, vt miraculum præsentes spectarent. Et ipse Legatus, & fama permotus ac simul religione tactus: sibi, quam sacræ Virgines bauaram b vocant, depoposcit, quam sacrum cadauer in tumulo habuerat; eo, quem diximus, liquore perfusam. Voluit etiam exemplum habere diuini illius libelli, quem sancta Virgo ipsa (sicut ostendimus) composuit & sua manu perscripsit. Per totos septem dies ad sacrum corpus fuit populi concursus, [populo per dies 7 spectandum datur.] tractatum manibus & adoratum, omnique parte prorsus incorruptum, non aliter quam si tunc illud vita destituisset; affirmabantque quicumque illud videbant, se nec pulcrius, nec magis odoriferum Sancti cuiusquam corpus vidisse. Quod quidem magna cum veneratione non dedignati sunt Principes multi ac Reges c, qui Bononia iter fecerunt, visere.
[21] Sed d spectatam diu ac multis quidem modis, admirandæ Virginis huius sanctitatem, [Miraculis claret,] post felicem obitum multo illustriorem fieri Deus numero & magnitudine miraculorum voluit: de quorum aceruo non pauca memorabo, quibus appareat, quanto illam, quæ dum viueret adeo se contempserat, afficere Deus honore voluerit. Ac primum quidem monasterij eiusdem Virgines expertæ sunt illius opem quam plurimæ; quæ laborabant aliæ capitis aut pectoris aut laterum doloribus; aliæ stomachi cruditate ac debilitate, vt cibum non retinerent; aliæ, quibus assiduæ animi solicitudines ac perturbationes nullam quietem relinquebant. Ex ijs quædam neruorum dolores annos octo passa, [morbos varios curans,] vbi illam inuocauit, ea molestia liberata est. Sicut alia, quæ tussi acerrima laborauerat, propter quam ingentem pectoris cruciatum patiebatur, vbi pectus suum sanctæ Virginis pedibus admouit. Mulier quædam laborare pestilentia grauiter cœperat, & iam cum febre vehementi in gutture signum apparebat: beatæ Virginis opem implorauit, & morbus continuo pestilens abijt. Alia vero digitum traiecerat, quæ ad eamdem confugiens opem, statim sanata est. Sacra Virgo in monasterio Diuæ Agnetis graues capitis dolores annis duodecim passa fuerat: B. Catharinæ opem implorauit, & assecuta est.
[22] Duo monachi monasterij D. Michaëlis, cui vulgatum Bononiæ cognomen est in Bosco e, [& alia beneficia largiens:] nescio quo iter faciebant, exorta est ingens pluuia, nec erat quo confugerent. Sanctam rogarunt Virginem, vt sibi adesset: affuit illa repente, vt quacumque illi graderentur, pluuia cederet, nec madefaceret; cum tamen ab vtraque viæ parte vehemens imber ingrueret. Nicolaus Campegius filiam habebat, cui desperata iam salute, peracta erant omnia, quæ circa morientes solent. Anxia mater ad opem sanctæ Virginis huius confugit, & eius Reliquijs morientem filiam tetigit. Illa statim sopore correpta, putauit se a quadam Virgine ad corpus B. Catharinæ perduci: quod vbi tetigisse visa est, experrecta omni se morbo leuatam sensit, atque conualuit. Quod vbi mater vidit, quæ quinque filios habebat omnes febre laborantes, collo singulorum easdem Reliquias suspendit, & omnes extemplo sanati sunt. Nobilis mulier in monasterio quodam filium habebat, qui magnis vrgebatur stimulis, vt inde egrederetur, & ad pristinam rediret vitam. Mater ea de re anxia B. Catharinam precata est, vt filius in sententia permanendi confirmaretur, & confirmatus est f.
[23] Puella multos iam annos distortis fuerat pedibus ac manibus, & vix loqui poterat; [varij morbi curati,] immundo præterea spiritu premi videbatur: at, vbi sacrum vidit corpus, & ex pane comedit, quem sancta Virgo tetigerat, liberata est. Mulier, cui assidue lacrymabant oculi, & parum videbat, earumdem tactu Reliquiarum sanata est, & optime vidit. Alia, cui adeo corrupti erant pedes, vt non nisi genibus gradi posset, eamdem opem experta est. Filiam mater habebat expirantem, & iam Christiano more signatam: sanctæ Virginis opem implorauit, & exaudita est. Alia grauissimis torquebatur pectoris doloribus, vt iamiam disrumpenda aliquando videretur; opem eamdem, quam implorauerat, assecuta est. Infans sic tumefacto erat gutture, vt lac amplius non admitteret, ac plane iam moriens, earumdem reliquiarum tactu sanatus est. Alius tres tantum menses natus, de solario, quod viginti cubitos erat altum, decidit, & ictu tam graui horarum quatuor spatio sic iacuit, vt morbo correptus comitiali videretur, & mire tumefactum caput erat. Mater sanctam Virginem inuocauit. Puer sanatus est, ac tantus ille tumor capitis repente abijt. Alius quidam oculum habebat exporrectum, ac non minus tumefactum quam ouum, & omni prorsus lumine orbatum; ad eamdem confugit opem, & oculus ad pristinam lucem ac locum restitutus est.
[24] [item alij,] Mater quædam grauiter ægrotantem febre atque doloribus filiam habebat paruam, quæ dira ægritudine die noctuque clamabat, nec vllam quietem inueniebat. Hæc B. Catharinam inuocauit, vt sibi ac filiæ adiumento esset, & statim exaudita est. Iuuenis quidam moriebatur, nec vlla spes salutis amplius inerat: tactu earumdem Reliquiarum, & voto incolumis euasit. Mulier intolerabili auris dolore finem clamandi non faciebat: implorauit sanctæ Virginis opem, & continuo dolor ille sedatus est. Adolescens inciderat in phthisim, nec de lecto multos iam menses surrexerat: argenteam is coronam B. Catharinæ auratam vouit, & sanatus est g. Puella ex obitu mariti magnitudine doloris ad insaniam redacta erat: sacrarum eiusdem monasterij Virginum precibus, quibus opem illi B. Catharinæ implorarunt, mentem continuo recepit h. Magis admirabile est, quod referam. Iuuenis quidam i multis vno tempore morbis laborabat, ex capite, ex hepate, ac splene: siderata pars corporis erat, & crus alterum ita contractum, vt supra genu pes esset. Aqua se lauit, quæ sanctæ Virginis corpus tetigerat, confestim crus illud ad mensuram palmi extensum est: paullo post alterum palmum & amplius, ita vt pedem terræ posset affigere. Dein frontem sacro inunxit liquore, & omnes illi tot morbi simul abiere. Puella, quæ sedecim annos diro scrofularum morbo guttur vlcerosum habuerat, eodem se liquore inunxit, & insuper fasciola sanctæ Virginis, collum cinxit, & sanata est.
[25] Magis memorabile, quod sequitur. Alia puella tertium agens annum, [alijq;,] oculi orbem sibi cultro inciderat, & ita nouem annos gestauerat. Totus autem egressus de loco erat oculus, niger præter modum, deformis, & magnitudine nucis in faciem pendens, ac semper lacrymans, & tamquam ardens; sed huius sanctȩ Virginis implorata ope, redijt in suum locum oculus integer, & altero pulchrior. Mulier, quæ filium habebat grauissime ægrotantem (vtpote cuius desperata iam salus erat) ad sanctum corpus accessit: filium anxie commendauit: exauditæ sunt preces, & rediens domum pia mater filium reperit incolumem. Iuuenis, qui iam sex annos ægrotauerat, cruraque & coxas habebat putrefactas, & grauiter olentes, magna recuperandæ salutis fiducia, aqua se lauit, quæ sacrum tetigerat corpus, & voti compos factus est. Mulier triennio graui ægritudine & ingenti capitis dolore vexata, adeo vt exagitari a dæmone crederetur, nullam inueniebat quietem, neque conquisita remedia quicquam profuerant. Omnibus frustra tentatis, eius domestici ad sanctam Virginem demum confugere, statuam illi ceream, & cor vouentes argenteum: nec irritæ preces fuere. Alia perniciosum in digito morbum ficus cum incredibili dolore patiebatur: argenteum illa vouit digitum, ac insuper fasciola sanctæ Virginis, ficum inuoluit; nec multo post inhærentem cum suis radicibus lineo panno, quo digitum alligauerat, morbum reperit, & sanata est.
[26] Quidam corporis partem habebat immobilem, ac prorsus inutilem factam, [& alij:] ac insuper cruciatu ingenti torquebatur: precatus sanctam Virginem, vt sibi adiumento esset, ac sacro inunctus liquore, pristinam sanitatem recuperauit. Alius annos sexaginta natus, cui intestina fluebant, Reliquiarum tactu sanatus est. Quo quidem morbo multi alij, præcipueque pueri eodem modo incolumes euasere. Adolescentulus sideratum habens corporis latus, ac totum crus vicerosum, idem auxilium expertus est. Alius dum ex alto præceps caderet, sanctam inuocauit hanc Virginem, & nihil mali passus est. Quidam ex graui, & longa ægritudine in paralysim inciderat: ad eamdem confugit opem, & liberatus est. Puella grauissimo gutturis morbo laborabat, vt nec audire iam, nec loqui posset: ijsdem tacta Reliquijs conualuit. Puer iacebat vt mortuus, nec amplius respirabat: earumdem Reliquiarum tactu tres horribiles euomuit vermes, & incolumis euasit. Alius item iam mortuus eodem tactu reuixit. Eodem modo sanata est mulier, quæ in scapula, & brachio, quod nullo pacto attollere poterat, ingentem fuerat dolorem passa. Doctor quidam graui laborans febre, cum in magno discrimine salus eius verlaretur, eodem modo imminentem mortem euasit; multique similiter alij, qui tertianam, quartanamue patiebantur. Puer epidemiæ morbo correptus, voto statim sanatus est.
[27] Mulier luxatum habens cum intolerabili dolore brachium, nescia quid ageret, B. Catharinam inuocauit: affuit illa continuo, [alia similia beneficia.] & dixit, Vade, & te docebo. Mulier autem in his verbis sanata est. Ad eiusdem mulieris filium, pestilentia laborantem, venit beata Virgo, & dixit: Ne timeas; sanaberis enim; & sanatus est. Quidam Iuris-consultus graui gutturis morbo correptus, vt moriturus videretur, eodem auxilio euasit. Mulier biduum in partu laborauerat, nec partum eniti poterat: tactu Reliquiarum statim enixa est, nec vltra mali quicquam passa. Simili modo sanatus est vir quidam clarus, cuius non solum pectus, sed etiam totum corpus dolore ingenti correptum fuerat. Puella in intolerabili quodam dolore inuocatam suis ipsa oculis sanctam Virginem vidit flexis genibus Deum pro se rogantem. Quam cernens, ipsa omnibus, qui aderant, dixit: Flectite statim genu; nonne B. Catharinam cernitis, Deum pro me rogantem? Dumque hæc diceret, tantus ille dolor continuo totus abijt. Carthusiensis monachus biennium diro quodam morbo laborauerat, nec illi conquisita remedia quicquam profuerant; sanctæ huius Virginis ope statim liberatus est. Iuueni ludenti sodalis pertica oculum effoderat, totusque de loco erat excussus: mater anxia sanctæ Virginis opem implorauit, & caput illi argenteum pro filio vouit: vbi a medicis in suum locum restitutus est oculus, ita inhæsit ac ita redditus est, vt loco numquam motus videretur. Nobilis mulier, quæ comitialem morbum aliquando sæpius vno die patiebatur, ad sacrum accessit corpus, & funale obtulit; nec amplius eo morbo laborauit: quo quidem quatuor etiam pueri liberati sunt.
[Annotata]
a Cognomento Capranicus, Romanus natione; nomine, moribus atque doctrina Angelus, inquit Ciacconius, [Cardin. Capranicus.] prima Cardinalium creatione an. 1460, a Pio II factus Cardinalis & Episcopus Reati nus, deinde Prænestinus; difficilem legationem Bononiensem octennio sustinuit, magna cum laude sollicitudinis pastoralis.
b [Bauara quid sit?] Lineus est pannus qui ab aure ad aurem mento subtensus colli ac pectoris nuda decenter obtegit: nomen habens a baua, id est, spuma seu saliua, quasi oris effluuio, ne vestem inficiat, excipiendo paratum sit: barbetta, id est, barbula, in Gallia & Belgio Francice loquente, a Sanctimonialibus dicitur.
c De duabus Neapolitanis Reginis in Vita 2 videbimus: de Clemente VIII Pontifice Maximo, & Carolo V Romanorum Imperatore in Prolegomenis diximus sed de his scribere Flaminius non potuit, toto fere seculo prior, potuit de prioribus.
d Hinc nouum exordium sumens Flaminius præmittit hunc titulum: Plurima recensentur miracula, quæ felicem sanctæ Virginis obitum secuta sunt.
e Ad ipsas pene vrbis portas amæno in colle & syluoso situm.
f Hæc gratia refertur a Grassetto seorsim, inter tria spiritualia miracula primum; lib. 4 cap. 13 verbis quidem multo pluribus: sed nihilo maioris substantiæ quam sint hæc pauca.
g Plenius Grassettus Ferrariæ hæc accidisse docet: iuuenemq; a Iuliana quadam Bononia venientem de miraculis, quæ ibi fiebant, didicisse: votumq; fecisse, si intra octiduum sanaretur; ac mox ita sanari cœpisse, vt postridie surgens cum domesticis pranderit.
h Et hoc ibidem accidit, puellæ socero Sororum preces flagitante: eademq; hora, qua illæ in choro ex Abbatissæ præscripto fiebant.
i Ioannes Maria Bonacursius, inquit Grassettus; & hic Ferrariensis fuit.
CAPVT IV.
B. Catharina varijs conspecta, sanitatem eis restituit, alia quædam miracula.
[28] Pvella peste correpta, cum sub axilla, in scapula, & sinistra coxa iam apparerent apostemata, vidit per quietem B. Catharinam sibi præsentem, quam inuocauit, ac ferentem sibi opem sensit a. Sacra monasterij Virgo iam duos annos ingenti strictura pectoris ac simul tussi vexata, [Apparet orans pro ægra,] phthisim pati credebatur b: at nocte, qua B. Catharina exhumata est, sacro liquore illius sibi pectus inunxit. Vidit postmodum per quietem illam pro se Deum precantem; quod dum faceret, sensit ægrota inenarrabilis suauitatis odorem: quem cum ipsa ferre non posset, tota intus & extra liquefieri videbatur, ac incredibili quodam modo in Deum arrepta clamare sic dormiens, cœpit: Iesv, Iesv, cum se in tanta illa odoris suauitate deficere sentiret. Postmodum expergefacta veteri se ægritudine liberatam sensit.
[29] Non minus memorabile, quod sequitur. Sacra Virgo c in Ferrariensi monasterio Corporis Christi, luxatum habebat genu, idque ingentem illi cruciatum afferebat. Quinta nocte, cum B. Catharinæ opem summis precibus implorasset, [conspicitur in habitu Reginæ,] sopore correpta est. Sic dormiens putabat se in quodam pulcherrimo esse palatio, in quo magna vis formosissimorum iuuenum quamdam Reginam ornabant, quorum e numero vnus ad ceteras conuersus, ait: Et quomodo hæc ausa est huc ingredi? Respondit alius: Credibile quidem est, non temere, neque iniussam venisse. Vidit ergo stans procul Reginam, quam dixi, alba indutam veste superiniecta miri candoris cyclade, illi quidem non dissimili pallio, quo solennia facturi sacra Sacerdotes superindui solent. In pulcherrimo sedebat illa solio, tribus insigne caput habens coronis, sic quidem, vt alia pretio & pulchritudine aliam vinceret, audiuitq; illam esse Bononiensem Catharinam. Cœpit ergo eam rogare, vt sibi adiumento esset. Illi tunc manu sancta Virgo innuit, vt ad se iret: sed pudore quodam suffusa ob tantæ maiestatis splendorem & claritatem, non audebat accedere: sed Regina iterum ad sese illam vocauit. Accessit ergo, sed vt propius venit, ferre odorum illius fragrantiam non poterat, ac deficere videbatur. Tunc B. Catharina conuertit se ad quamdam, [& luxatum genu sanat:] quæ illi ad latus assidebat, sacram Virginem, quæ induta erat veste purpuræ subnigræ pulcherrima, cuius etiam ornatus erat insignis, Beatæ tamen Catharinæ ornatu inferior; cui sancta Virgo dixit: Huius ægrotæ misereor, quare adiumento illi esse volo. His dictis surrexit e solio, ægrotæ innuens, vt ibi paullisper expectaret. Gradi ergo illa volens interiorem vestis partem, quæ in terram vsque defluebat, dextra sustulit, ac pedem nudauit, qui erat niue candidior, in cuius parte superiore circa talum circulus splendebat aureus. Cum paullulum processisset, ad ægrotam benigno & admodum pio conuersa intuitu, illi benedixit: ac tunc expergefacta manifeste sensit ossa genu in suum locum restitui; quod dum fieret, tanto dolore affecta est, vt bis clamare sit coacta, Iesv, Iesv. Post hæc e lecto surrexit; sic tamen vt non firmo prorsus gressu adhuc posset consistere: sed vbi demum Reliquijs sanctæ Virginis genu illud contactum fuit, pristinas vires ac firmitatem resumpsit.
[30] [in pulcherrimo ornatu spectabilis,] Huic non dissimile, quod sum narraturus. Alia in eodem monasterio de ijsdem Virginibus vna, duodecim annos venam in pectore fractam gestauerat, vnde vis magna sanguinis aliquando effluebat, ac defectura prorsus quandoque videbatur. Die quodā leui somno correpta est. Quiescenti statim affuit speciosissima quædam mulier, cuius pulcherrima erant indumenta ex serico purpureo, cui quidem intertextum aurum & argentum gratiam & pretium mirifice augebat, intermiscentibus se candidissimis instar liliorum margaritis ac gemmis, floribusque pulcherrimis. Caput mirandum in modum insigne reddebant argentei crines flosculis & gemmis, supra quam quisquam effari queat, decori; corona insuper, quæ suo splendore solis splendorem æquabat. Ætas erat virens, vtpote annorum trium atque triginta. Iuuenis aderat illi pari ætate, ac pulcritudine persimilis. Ægrotantem illa Virginem percunctata est, quomodo se haberet? Bene, inquit, quando ita Deo placet: quod vero ad humanum sensum attinet, [sputum sanguinis curat:] grauem patior cruciatum. At volo tibi ego, ait illa, ostendere, quam grauis ista sit ægritudo tua? Hæc dicens paruū arripuit cultrum, quo visa est pectus illi medium findere. Respiciens, quæ ægrotabat, vidit magnam in suo pectore fissuram sanguine plenam corrupto, qui circumagi videbatur. Tunc mulier illa dixit: Bono fac sis animo, & spera Catharinam Bononiensem tibi auxilio futuram, & his dictis euanuit. Ægrota vbi experrecta est sensit multo sibi melius esse. Nocte quadam paullo antequam illucesceret, ad suum reuersa cubiculum, vbi ostium aperuit, mirificum odorem sensit: quo stupens exclamauit, Iesv, & magno cum pauore ingressa est. Sed oborta quȩdam mira in eius corde fides, tamquam audiret, nescio quem intrinsecus sibi dicentem: Ne dubita fore, vt meritis huiusce Virginis perfecte saneris. Ergo spei ac fidei plena, signari se Reliquijs illius petijt, & sanata continuo sanguinem amplius non expuit.
[31] Post aliquot dies venit sacræ huic Virgini in mentem subuereri, ne diabolica fuisset illusio, [eidem ægræ exhibet Ordinem Minoruarum,] quam viderat, cum se tanto indignam beneficio duceret. Quare dum nocte quadam coronæ Dei Genitricis, sicut plerisq; mos est Christianis, vacaret, somno correpta est, ac illi statim affuit pulcherrima & ornatissima illa, quam prius viderat, mulier, secum habens eumdem, quem diximus, iuuenem; mitibus illam oculis ac benigno intuens vultu, blande illius incredulitatem accusauit, ac dixit: O incredula, veni mecum, ne dubita. Hæc dicens, apprehensa illius manu, in amœnissimum perduxit viridarium, cuius admirandam pulcritudinem æquare verbis nemo posset: sed pauca hæc de multis Virgo ipsa, quæ vidit, retulit. Viridarij pauimentum ex auro erat purissimo, insertis ex omni genere gemmis; colores inerant, præcipueque purpureus in nigrum tendens, candidus, viridis, ac cælestis, alijque plurimi: ex tali autem pauimento, herbæ, ac flosculi odoris mirifici pullulabant, incredibili amœnitate spectantium oculos delectantes. A dextera parte longissimus erat ordo iuuenum quidem omnium, ac supra omnem humanæ mentis captum pulcherrimorum: vestes illis inerant pretiosissimæ sericeæ purpureæ, auro & argento intertextæ, intermixtis vnionibus gemmisque ex omni genere pulcherrimis: at in dextera manu paruam quidem, sed fulgentissimam tenebant crucem: circum collum mira elaboratum arte circulum habebant: alijs itidem supra quam dici posset ornamentis omni parte decori.
[32] In medio illorum tamquam Rex quidam conspiciebatur multo illustrior illis & ornatior, [cum S. Francisco,] de cuius corpore stellæ quinque micantissimæ, de manibus, de pedibus, ac pectore, effulgebant radijs; quæ totum illum ordinem longissimum miro fulgore illustrabant. In medio viridarij per gradus, qui ex solidis erant gemmis, multa celatis arte, ad illius solium Regis ascendebatur, in quibus innumerabilis infantium multitudo conspiciebatur: quorum indumenta erant tunicæ colorem habentes purpuræ subnigræ, stolis superinduti candidis: in medio pectoris paruulum habebant aurei coloris, & insigni celatum artificio agnum; [& SS. Innocentibus,] collum ornabat infantum tenuis ac ætati conueniens ex auro purissimo circulus. Palmam dextera tenebat, lilijs ac purpureis insignem rosis; musicum sinistra instrumentum, quod pulsantes, suauissime canebant. Gloria, laus & honor tibi sit, rex Christe redemptor,
Cui puerile decus prompsit osanna pium.
Erat autem illa puerilis harmonia tantæ suauitatis, quantam ne cogitare quidem, nedum consequi verbis quisquā posset, vt diceret illa, quæ interfuerat; voluptatum omnium humanarum & gaudiorum simul cunctorum, si collecta in vnum fuissent, illi harmoniæ comparata potuisse videri rem lugubrem ac tristitiæ plenam; addebatque, se fuisse felicem futuram, si cum vno tantum ex infantibus illis esse perpetuo quiuisset.
[33] Quare stupens ipsa conuertit sese ad Reginam a qua fuerat in viridarium perducta, & ait: O generosa, & o felix Regina, [& visionis istius mysteria explicat,] estne forte hȩc Regis Francorum regia, an Assueri potius, de qua tot mira narrantur? Respondit illa benigna & admodum blanda oratione: Hanc scito non esse Regis mortalis regiam. Infantes hi, quorum harmoniam adeo miraris, innocentes illi sunt, qui pro paruo Iesu sanguinem effudere. Rex ille, Patriarcha noster est S. Franciscus: tantus autem ille nobilium equitum ordo, eius Minoritæ, qui vestigia illius secuti sunt. Pretiosæ, quas nunc cernis vestes, datæ sunt illis pro vilibus & adeo rudibus, quibus dum mortalem vitam agerent induebantur: crucem tenent, quia suam portantes crucem Christum imitati sunt. Quinque illæ adeo fulgentes stellæ, quas de manibus, pedibusque ac pectore micare vides, stigmata sunt, quæ Patriarcha noster in suo gestauit corpore.
[34] Vbi hæc locuta est, paullulum secessit, atque vt auis repente redijt, [ægram perfecte sanat,] duas secum pulcherrimas adducens puellas, mirifico insignes ornatu, vt ipsæ quoque Reginæ videri possent; quarum altera manu apertam tenebat pyxidem pretioso & suauissimi odoris plenam vnguento; altera pyxidis operculum. Accessit ad ægrotantem Regina, & illæ simul puellæ. Tunc summam auricularis digiti partem tinxit in pyxide, & ægrotantis pectus inunxit, & ait; Iam tuam in Deo spem repone, & crede futurum, vt Catharinæ Bononiensis meritis amplius sanguinem non expuas. At illa hæc audiens, quantas potuit, ei gratias egit. Credebat autem, aut esse venerabilem Dei Genitricem, aut de cælestibus aliquam, & magno cum metu ac reuerentia, inquit: O felix & venerabilis Domina, ne tibi graue sit, tuum mihi nomen aperire. Tunc illa benigno ac læto vultu ait: [& quæ sit indicat,] Sum illa ego canicula, quam in cælesti patria felices spiritus Catharinam vocitant. Iuuenis hic, quem mihi comitem vides, tuus est Pater S. Bernardinus. E duabus hisce puellis, altera Diua est Catharina, altera, cuius tu nomen geris, B. Domitilla: & his dictis magna se inuicem cum lætitia, & plausu amplecti cœperunt. Tunc quæ diuino interfuerat spectaculo experrecta est, & quotidie melius habens pristinæ valetudini restituta est.
[35] Ferrariensis quidam, nobilis ac diues, magni momenti erat implicitus liti, & scripta quædam, quæ ad eam pertinebant, [aliqui Ferrarienses adiuti,] vbi essent, prorsus ignorabat: propter quod ingenti solicitudine anxius, quid ageret, nesciebat. Venit illi in mentem B. Catharina Bononiensis, & sperauit illam sibi adiumento futuram: nec sua illum fefellit opinio: siquidem affuit inuocata, & docuit, Venetijs esse scripta, quæ requirebat, & apud quem inueniri possent declarauit. Accessit ille, inuenit, & litis compos factus est. Alius Ferrariensis vir nobilis, grauissi no stomachi dolore torquebatur, nec vllis remedijs sanari poterat, & moriturus videbatur. Argenteum igitur ille stomachum sanctæ Virgini vouit, & continuo præsentem sibi illam expertus est. Puer semestris horas iam octo mortuus iacuerat. Pater B. Catharinæ opem implorauit, [mortuus suscitatur,] ceream pro filio vouens illi effigiem. Statim reuixit infans, & ad sacrū perlatus Virginis corpus, & in eius gremio collocatus, miro cum plausu, tamquam illi agere gratias vellet, magna lætitiæ signa dedit: & vbi loqui per ætatem potuit, rogare patrem non destitit, vt se crebro ad visendam & adorandam illam duceret.
[36] Puella, ob inuidiam veneficijs corrupta & macie paullatim confecta, iacebat vt moritura: anxia mater illam B. Catharinæ commendauit, [alij curati,] & paucis diebus ad pristinam corporis habitudinem & formam, magna cum omnium admiratione ac lætitia restituta est. Nobilis matrona grauissime diu mariscarum morbo laborauerat, nec adhibita remedia quicquam opis attulerant, & diro apostemate magna pars corporis corrupta erat, neque excrementa nimio podicis tumore atque duritie poterat eijcere, itaque morituram omnes credebant. Precata est igitur sanctam Virginem in tanto cruciatu atque discrimine laborans mulier, vt opem sibi ferret. Miram rem dicam: vix illa orandi ac vouendi finem fecerat, & sanata est. Alia, quæ nimio dolore ob amissum filium ad insaniam redacta erat, & iam triennium sine mente fuerat; vbi demum propin qui ad B. Catharinæ opem confugere, mentem continuo pristinam recepit.
[37] Quid alia memorem? Finem profecto non inueniam, si recensere omnia velim, [dolores colici attactu vestis pulsi.] quibus omnipotens Deus quotidie magis ex illustri sanctam hanc Virginem illustriorem facere voluit. Sed hæc, quæ recensuimus non parum quidem multa, illius claritatem, & quam sublimem apud Deum teneat locum, satis quidem (ni fallor) queunt ostendere. Nec quotidiana desunt exempla, quibus hoc abunde constare possit. Quorum e numero vnum silere non debeo, quod proximo Ianuario mense contigit. Venerabilis vir ex Minoritarum Ordine Fr. Thomas Coccus Imolensis, cui nunc sacræ monasterij Bononiensis Corporis Christi Virgines confitentur; grauissimo colici morbo laborabat, ac intensissimis per multos dies torquebatur doloribus, qui aliquando in duas & viginti horas perdurabant, nec conquisita vndique remedia proderant vlla. Cum igitur desperata illius iam salus esset, vni ex sacris Virginibus, diuino (vt creditur) instinctu, venit in mentem B. Catharinæ exterius ac strictius illud indumentum, quod a pectore, ac humeris in pedes descendit, bauaram vocant d, quod in hunc vsque diē, non aliter ac res sacræ soleant, asseruatur. Id mox in loco doloris ægrotanti superpositum est: tamque ad tollendum atrocissimum dolorem efficax fuit, vt fateatur ipse, qui expertus est cæleste auxilium, verba se non inuenire, quibus explicet tantam mox fugati a se morbi celeritatem. Verum quod ad miracula attinet, illud ad summam Virginis gloriam pertineat, neminem quidem, qui ad eam, quo decet modo, confugerit, irritas vnquam fudisse preces, adeo se benignam supplicibus suis, & promptam semper exhibuit. Quod ne quis dubitare possit, magnitudo miraculorum, & numerus ingens hoc tam manifeste ostendunt atque testantur, vt nostra diligentiore aut longiore asseueratione res non indigeat. Quare dicendi finem hic faciam.
[Annotata]
a Votum Bononiam accedendi, cuius hic meminit Grassettus, indicio est extra eam hoc miraculum contigisse. Idem nomen puellæ Isottam fuisse, dicit; quod videtur ab Isabella diminutiue trahi.
b Ait idem auctor, hanc ex ijs vnam fuisse, quas verbis solata dumtaxat Beata adhuc viuens, ceteris persanatis, languentem in infirmaria reliquit, pluresque alias circumstantias minoris omnes momenti addit l. 4 cap. 7, vt quod strepitu earum, quæ ad exhumationem se accingebant, excitata, processerit etiam ad ecclesiam, visisq; tot mirabilibus tandem conceperit fiduciam petendæ sanitatis.
c Nomen fuisse Euangelistæ, apud Grassettum lego cap. 8: & capite deinde sequenti alteram, quæ hoc miraculum consequitur, visionem.
d Quid Bauara sit iam explicuimus: & bauaram hic adhibitam non tantum Grassettus habet, sed etiam Christophorus Mansueti, qui Bauorolam seu Sotto-golam, [Patientia quæ vestis pars dicatur?] id est subgulare linteum nominat; diuersissimam monasticæ vestis partem ab ea, quam hic describit Flaminius, per modum scapularis ab humeris ad pedes descendentem ante pectus: non est tamen scapulare quia similis a tergo pars eidam non respondet: & solis Monialibus conuenit, ex panno eodem, quo reliqua vestis confecta, & vulgari nomine in monasterijs S. Claræ, Patientia dicitur, vt ex sequenti vita satis patebit.
ALIA VITA
Ex Italico R. P. Iacoci Grassetti e Societate Iesv.
Catharina Bononiensis, Virgo Ordinis S. Claræ (B.)
AVCTORE IAC. GRASSETTO.
PRÆFATIO AVCTORIS.
Beatæ Catharinæ Bononiensis Vita a varijs auctoribus antehac in lucem data est: [Auctores Vitæ primū ipsamet,] ab alijs pluribus aliud agentibus ex incidenti libata. Inter eos, qui fusius atque ex instituto eam materiam tractarunt, primum locum ipsamet teneat necesse est: scripsit enim, Deo inspirante, tractatum, cui de septem armis spiritualibus titulum fecit; eique præcipuos ac scitu dignissimos euentus inseruit, qui sibi primum seculari, deinde monachæ Ferrariæ acciderunt; dum molestissimis quibusdam tentationibus ad belli spiritualis experientiam exercetur. [2 Illuminata Bembi eius socia,] Secundus locus debetur Sorori Illuminatæ Bembi, earum vni, quæ multis cum ea annis versatæ familiarius, consciæ maiori ex parte fuere rerum ad ipsam spectantium; vtpote quæ mox ab ipsius Beatæ Matris morte iusto volumine styloque claro & facundo complexa est plurima eodem facientia, quorum vel testis ipsa fuerat oculata, vel notitiam propria illius relatione adepta: quod volumen in hodiernum vsque diem inuenitur ipsius compilatricis exaratum manu, quæ, quia decessit in magna sanctitatis opinione, prodigijs nonnullis supra naturæ ordinem roborata, seruatur: habeturque prædictum manuscriptum multa in veneratione a sanctimonialibus Monasterij Corporis Christi Bononiæ.
[3 Dionysius Paleotti,] Ab illa proximus Vitæ, & quidem historica methodo digestæ, auctor fuit P. F. Dionysius Paleotti Ordinis S. Francisci de Obseruantia, rari ingenij & iudicij vir: cuius opus, quamuis absque auctoris nomine a prælo prodierit, per totam tamen Italiam diffusum, communique plausu exceptum est: atque vt posset ad exteras nationes quoque sperandus a talibus exemplis fructus promanare, visum est omnino necessarium, vt Latinitati donatum ijs regionibus communicaretur, in quibus Italicæ rara, multa Latinæ linguæ notitia est. Verum cum Religiosus ille multa præterijsset intacta; multa quoque prioribus quotidie accessissent miracula, quæ nec attingere quidē nondum facta poterat: [4 Christophorus Mansueti:] inuentus est nobilis quidam, Christophorus Mansueti dictus, qui relata ab alijs recenseret, nouaque adiungeret, quæ adiungenda videbantur. Prodijt hic liber typis expressus, prioris Vitæ exemplaribus omnibus non modo iam distractis, sed pene abolitis & vetustate consumptis; ac solus propemodum nunc manibus teritur, iterata sæpius impressione recusus.
Attamen, vt nihil in humanis est rebus omni ex parte absolutum, quicumque penitius B. Catharinæ Acta, & monasteriorum in quibus vixit arcana cognoscere potuerunt, pariter cognouere, non modo non omnia, quæ dici poterant, fuisse a præfato auctore prolata; sed multa quoque in ijs quæ dicta fuerant confusa alterataque esse, propterea quod ad manum habere non potuerit eorum omnium scriptorum exemplaria, quæ tali operi perficiendo necessaria erant: [quæ apud hos deficiunt plurima] aut coram agere cum Sanctimonialibus vtriusque monasterij, a quibus multum adiumenti habiturus erat, certiusque cogniturus ea, quæ non parum pertinebant ad susceptam scriptionem solidius perfectiusque prosequendam. Quare spectatæ pietatis nobilitatisque Canonicus e Collegio S. Petronij, Paulus Casa-noua dictus, cui nonnulla monasterij Bononiensis cura commissa facultatem attulerat omnia illius domus monumenta liberius examinandi, cum & ipse agnouisset, facile fieri posse vt de præclara Dei famula Catharina liber conscriberetur, maiori accuratione & certitudine gesta eius relaturus, de eaque re cum ipsis monasterij Matribus atque Superioribus alijs tractasset frequentius; omnium rogatu hortatuque inductus est, vt eas ipse partes assumeret sibi, & noui operis formam conciperet, quæ Beatæ illius cognitionem, [Paulus Casa-noua collegit,] quam posset haberi plenissimam, mundo suggereret, totamque illius historiam ordine complecteretur. Suscepit Paulus quod rogabatur sane perlibenter; summaque cum diligentia excussis, quæcumque vsui esse poterant, scripturis omnibus, instructis etiam auctoritate Archiepiscopi atque Vicarij Bononiensis processibus varijs, ingens volumen compilauit, complectens quidquid certum esse indubitatumque deprehenderat, nec minimam quidem circumstantiam prætermittens historiæ perficiendæ idoneam.
Sed nec huic contigit, quod parturiebat, proferre in lucem; vniuersa materia in hunc modum collecta, ex hac vita educto: nec si protulisset, perfectum erat futurum opus, cui nullam (quantum coniectura possumus assequi) formam induxisset auctor, beneficio styli, continuæ orationis ductu digestam ordine materiam percursuri: qui tamen tantum noui (vt sic dicam) mundi in illo virtutum omnium oceano detexerat aliosque sperate iusserat, omnibus Beatæ Catharinæ deuotis ingens reliquit desiderium, plenam tandem perfectamque Vitam illius legendi, cuius in animo circumferebant amorem. Itaque ad nostræ Societatis Superiores delata ad extremum hæc prouincia est, ab ijsque imposita mihi; totius negotij penitus ignaro, prius quam conclusum illud ac plane constitutum esset inter eos, qui mihi pro suo iure poterant imperare. Imperia tamen lubens veneransque excepi, tum quod rem, nulla mea voluntate designatam, a Deo esse persuasum habens, [ex quibus ad auctore delatis] eius mihi auxilium certo crederem adfuturum; tum quod matre Bononiensi natus, sæpiusque ad sacrum Beatæ corpus venerandum inspiciendumq; iam inde a primis annis deductus, existimarem obligatum teneri me, ad contendendum omnes virium mearum neruos, eosque illius honori impendendos; quamuis debiles atque impares oneri, cui alias extra intraque Societatem nostram idonei magis alij inueniri poterant, quorum manibus felicius elaboratum fuisset, magisque ex merito & dignitate materiæ nobilissimæ, ad describendum propositæ.
Quidquid autem me hic descripsisse dico ex monumentis manu exaratis illis (quorum superius facta est mentio, & quorum indubitata fides apud omnes esse debet) sic accipi volo, vt etiam in ijsdem multum me adiutum vsumque fatear prænominati Pauli de Casa-noua volumine, [hæc historia contexta,] accuratissime pariter operosissimeque collecto: nec aliud mihi relictum crediderim, quam vt varie dispersa singula ad certa temporum ac locorum capita reuocarem. hanc vnam namque in scribenda historia conuenit ab auctore licentiam vsurpari, concedi a lectore. Quædam nihilominus dedita opera prætermisi, quod ea non satis certo probata inuenirem: alia superflua, vt videbatur, & orationis contextum importune interruptura resecui; ordinem qualis rei natura ferebat secutus, in quatuor libros opus distinxi: quorum primus, seruata quantum fieri potuit temporum serie, res Beatæ complectitur, [quadrisariam diuisa.] a prima eius natiuitate per omne illud tempus gestas, quo Ferrariæ vixit Sanctimonialis, & multorum annorum Professa, donec Bononiam mitteretur. Secundus eiusdem Acta Bononiensi in vrbe vsque ad felicem mortem exequitur: tertius catalogum exhibet præcipuarum virtutum, quibus ipsa dum vixit animum singulariter excoluit: quartus denique continet mirabilia, cœpta ab eius obitu manifestari, & per seculi pene integri decursum continuata. Atque hic proœmiorum finis esto, principiumque historiæ, in nomine sanctissimæ Trinitatis.
Interpres Lectori.
[Cur multa in hac versione omissa;] Dabis hanc mihi veniam, Lector, quam Acta Ionnis de Deo colligenti puto concessam fuisse non illibenter ab iis, qui vasto hoc in opere breuitatem amant partium singularum, etiam sic maximi corporis molem constituentium: dabis hanc, inquam mihi veniam, vt, prima, quam habere potui, Vita integre prolata: secundam hanc preßiori stylo sic reddam Latine, vt eorum quæ prior continet, nihil habeat posterior, & illius dumtaxat defectus suppleat: itaque librorum in sua capita digestorum ordinem, qualem secutus auctor est, hic tibi exhibemus; propriam ipsi nobis hac in epitome partitionem facturi; quin & ipsum quorumdam Capitum ordinem inuersuri. Cum enim ad manum esset B. Catharinæ de suis tentationibus libellus, septem arma spiritualia docens, Latine redditus a Flaminio, non putaui debere me vti paraphrasi aliena, vbi ipsa Catharina de se loqui poterat: [mutatus quandoque ordo.] hanc igitur dum de se loquentem proprijs verbis induco, deprehendi non semper in his fuisse a Grassetto obseruata cuiusq; rei tempora, dum titulos sibi præfixos sequitur: simili modo tertij libri Capita, quæ ipse paraphrastice tota sumpserat ex Christophori Mansueti libello, a Capite tertio inclusiue vsque ad duodecimum, malui ab ipso Christophoro, eadem & prius & paucioribus verbis complexo, accipere prout Thannerus Latina fecit, [& verba aliunde acceptat] expunctis etiam ijs quæ iam apud Flaminium legebantur. Denique circa res, quindecim diebus mortem Beatæ sequentibus gestas, ipsa Sororis Illuminatæ, quæ interfuit, verba ex eodem Christophoro eademque versione fideliter adnumerare malui, quam aliena circumscriptione vti. Quæ hoc loco te monitum, lector, volui, ne mireris si iuuenias, ab eo, quem Latinum facimus, auctore diuersa quædam, alioque modo & ordine hic legi, nec pauca omitti.
Series Librorum & Capitum.
LIB. I. CAP. I. Natales, & prima educatio Catharinæ.
II. Quomodo in domum Luciæ Mascaroniæ ingressa sit; deque eius domus prima origine
III. Progressus Catharinæ in vita spirituali, casusque notabilis, qui tum in ea congregatione accidit.
IV. Tentatio eius contra Ven. Eucharistiæ veritatem, & quȩ eam secutæ sunt visiones.
V. Consolationes aliæ ei post dictas illustrationes diuinitus concessæ.
VI. De remissis sibi peccatis fit certior, & extremi iudicij speciem intuetur.
VII. Terribiles a dæmone tentationes patitur per annos quinque.
VIII. Has aliæ tentationes excipiunt, quas Beata cognoscere incipit.
IX. Eremiticæ vitæ desiderio sollicitata, & circa somnum vexata dupliciter, cælitus solatium accipit.
X. Illustres duæ visiones ipsi circa hoc tempus oblatæ.
XI. Diabolus Congregationem dissoluit per litem quamdam, & aliquarum Sororum discordiam.
XII. Monasterio Corporis Christi ferrariæ initium datur.
XIII. Suarum reuelationum librum conscribit Catharina, atque igni scriptum tradit.
XIV. Nouitiarum magistra constituitur, quas præclaris instruit documentis.
XV. Easdem circa tentationes erudit, & cuidam tentatæ miraculose succurrit.
XVI. Quædam gratiæ ei hoc tempore factæ.
XVII. Aliæ reuelationes nonnullæ.
XVIII. Librum de septem Armis spiritualibus denuo conscribit Catharina, & a S. Iosepho scutellam aliquam mirabiliter accipit.
XIX. Prodigioso modo interest Canonizationi S. Bernardini: & obedientia eius miraculo probatur.
XX. Inducitur in monasterium Ferrariense clausura.
XXI. Catharina victoriam Bononiensium, interceptionem Constantinopoleos, Imperij Græci euersionem præcognoscit.
LIB. II. CAP. I. Agitur de condendo Bononiæ monasterio; quid
ea in re Beata egerit, quid reuelatione diuinā didicerit.
II. Legati Bononienses Ferrariam veniunt: Catharina noui
monasterij Abbatissa constituitur.
III. Discedit Bouoniam: quid ei in principio itineris acciderit?
IV. Catalogus sociarum, in quarum comitatu Bononiam
appulit.
V. Quomodo Sanctimoniales inclusæ, & quædam nouitiæ
admissæ fuerint.
VI. Augetur Sororum numerus: monasterium amplificatur:
gratiæ quædam per Abbatissæ preces obtinentur.
VII. Constitutiones illius quædam ad commodius regimen
pertinentes.
VIII. B. Catharinæ mater in monasterium admittitur, &
quædam circa officium Abbatissæ innouantur.
IX. Mors prima ibidem a quadam sorore obita, cum exemplo
singulari patientiæ, & efficacis a Beata auxilij.
X. Noua Abbatissa constituitur: Catharina paullo post mirabili
modo ad officium redit.
XI. Quid acciderit in monasterio postquam Beata est officio
restituta?
XII. Memorabili visu illustratur, & a morbo suo conualescit.
XIII. Extrema B. Catharinæ infirmitas.
XIV. Mors eius & sepultura.
LIB. III. CAP. I. Amor B. Catharinæ erga Deum, & documenta
eius in hac materia.
II. Deuotionis & orationis spiritus singularis.
III. Caritas erga proximum.
IV. Zelus ardens animarum.
V. Quantum horruerit alios diiudicare.
VI. Humilitas & sui ipsius contemptus.
VII. Obedientiæ virtus, & ad perferendas mortificationes
promptitudo insignis.
VIII. Puritas & castitas Catharinæ.
IX. Paupertatis amor & studium ingens.
LIB. IV. Prologus.
CAP. I. Qua occasione cœptū sit agi de corpore exhumando.
II. Concursus populi Bononiensis ad illud spectandum: &
varia quæ tum accidere mirabilia.
III. Casus memorabilis, interim dum Corpus populo spectabile
prostat.
IV. Quomodo biennio toto monasterium Abbatissa caruerit,
& quæ tunc euenerint memoranda.
V. Ad Beatam visitandam Regina Neapolitana, eiusque
nurus accedit.
VI. Occasione visionis memorandæ corpus in eo, in quo
nunc est, loco constituitur.
VII. Varia miracula primis post refossionem corporis diebus
facta.
VIII. Insigne miraculum in persona cuiusdam sanctimonialis
Bononiæ: alia Ferrariæ patrata.
IX. Gloria Beatæ illustri prodigio & visione declaratur.
X. Aliud miraculum & visio relatu dignissima.
XI. Alia miracula iisdem, quibus superiora, tēporibus facta.
XII. Alia post annum Christi MD.
XIII. Tria præclara miracula eodem tempore.
XIV. Miracula his postremis temporibus collecta.
XV. Alia eorumdem temporum.
XVI. Duæ gratiæ postremum obtentæ per intercessiones B. Catharinæ.
XVII. Apostolicæ Sedis iudicium de sanctitate B. Catharinæ.
CAPVT I.
B. Catharinæ pueritia, & spiritualis vitæ principia in Congregatione Luciæ Mascaroniæ.
CAP. I
[1] Ferrariæ opulenta satis domo atq; honorata natus Ioannes de Vigris a, & Iuris vtriusque laureā adeptus Bononiæ, dū illud ibidem publice profitetur, nobili ex antiqua Mammolinorum familia Virgini, cui Benuenuta nomen, [Patri futura filiæ sanctitas reuelatur:] legitimis nuptijs iunctus est: ac paullo post a Nicolao Estensi, Ferrariæ Marchione euocatus, ad Rempublicam Venetias destinatur Legatus; vbi deinde iussus est cum titulo Agentis ordinarij residere. Interim Benuenuta conceptam ante mariti discessum prolem feliciter enititur. Catharina hæc fuit, patri in Principis sui negotijs occupato a Dei Matre demonstrata per visum: cuius futuram sanctitatem, tum alia infantiæ præsagia præmonstrarunt; tū illud imprimis memorandum, quod vixdum firmis vtens gressibus, atque per domum potens obambulare, singularem erga pauperes beneuolentiæ & compassionis monstrabat affectum; solita deinde, quidquid ad manum veniret, eisdem elargiri. Vbi vndecimum attigit ætatis annum, patris, a Marchione persuasi, [ipsa Ferrariam migrat,] imperio Ferrariam migrauit cum matre: atque in Margaritæ Estensis allecta fuit comitatum.
CAP. II
[2] Ibi Latinarum litterarum prosecuta est studium, quarum rudimentis cœperat Bononiæ imbui: in eisque tantos breui progressus habuit, vt non modo quoscumque libros Latine compositos intelligeret; sed prout ferebat occasio, scriberet ipsa, componeretque nonnulla eleganti emendatoque stylo, quæ in hunc vsque diem seruantur. Vt tamen diuinis præuenta gratiis cor suum Deo consecrauit, noluit profanum auctorem vllum vltra attingere, solius deinceps Scripturæ sacræ Sanctorumque Patrum lectioni intenta. Biennio circiter triennioue in aula Principis Margaritæ, [studioque consecrādi se Deo] cui erat in paucis carissima, transacto, Catharina, quam ingens Deo se consecrandi desiderium ceperat, ijs breui se vidit expeditam vinculis, quibus in seculo poterat retineri: nam Domina eius Roberto Malatestæ, Domino Ariminensi, nubens, nolentem eo sequi, dimittere maternam in domum coacta est: & Ioannes parens, anno millesimo quadringentesimo vigesimo sexto e viuis abiens, filiam relinquere debuit in potestate matris, sanctis illius votis (namque erat etiam ipsa pietati addictissima) nequaquam aduersaturæ, quamuis & vnica esset opulenti patrimonij hæres & eo nomine a multis in coniugem expetita.
[3] Viuebat Ferrariæ Deo deuota Virgo Lucia de Mascaronis, [iungitur Luciæ Mascaroniæ.] quæ tertium S. Augustini habitum induta, intra domum cuiusdam viduæ, amitæ suæ, iuuenculas aliquot seculari in veste religiosis moribus imbuebat: quæ domo prodibant numquam, nisi raro admodum idque diebus festiuis, sacrificij Missæ aliorumque diuinorum officiorum caussa: & tunc quidem & habitus & corporis totius tantam præferebant modestiam, vt ciuitati vniuersæ admirationi simul & ædificationi essent. His se, boni exempli odore tracta, Catharina adiunxit: sibique ex magistræ tam bonæ institutione proposuit, Dei voluntatem implere in omnibus, eiusque indicem sequi conscientiam, quid agendum quidue cauendum docentem; omnique carnis & sanguinis affectu seposito, se suosque penitus abnegare, atque optima sociarū exempla pro viribus æmulari.
CAP. IX
[4] Præcipuum autem ei iam inde a principio fuisse rerum diuinarum studium, [solitudinis adeundæ desiderium] ex libello eius manu exarato habemus, in quo ipsa de se in hunc modum velut de alia persona loquitur: Principio conuersionis suæ, cum esset in hoc loco aliquot iam annos commorata, dulcedinem, ac suauitatem diuini amoris gustare incipiens in oratione, magno teneri desiderio solitudinis cœpit. Creuit hoc autem illi desiderium: cumque cerneret, se nulla re impediri, quod monasterium nullis adhuc Religionis teneretur vinculis, suspenso tamen esset animo, nec sibi satis fideret; Dei explorare voluntatem decreuit. [intelligit a Deo non esse.] Cœpit igitur vehementer, ac pene assidue, tam noctu quam interdiu, Deum precari, vt sibi, quid vellet, aperiret. Quare demum exaudita est: nam cum in ecclesia b monasterij huius esset, circa horam diei tertiam, ac impense rem eamdem rogaret, clementissimus illi Deus alia quædam, quæ nunc libenter prætereo, & illud, quod ad præsentem petitionem attinet, declarauit; debere vnumquemque in eo loco permanere, ad quem Deus illum vocasset. Tunc illa, vt Deo pareret, mutata sententia hoc in loco permansit, cum Deum ita velle cerneret.
CAP. III
[5] Huc etiam accedebat memoria eius, quod eodem in loco accidisse meminerat Virgini cuidam, [puellæ cuiusdam a cōgregatione recedētis] prout in eodem libello scriptum reliquit his verbis: Paullo postquam ego præsens hoc monasterium intraui, adolescentula quædam ingressa est, cui post certum spatium tædio esse cœpit benefacere; pœnituitque illam, quod mundi viam & illecebras reliquisset. Accidit autem, vt, dum talibus teneretur cogitationibus, ad quemdam Christi, probatæ admodum vitæ, famulum accederet, cui sua delicta confiteretur. Ei narrauit, sibi in animo esse, ad pristinam reuerti vitam. Cui stupens ille ait: Vide quid agas, filia; nam (vt video) tu illa es, propter quam proxima nocte somnium vidi, quod magnam mihi admirationem attulit, cum nescirem, quid illud esset, aut quid portenderet. Cui dixit illa: Rogo te, vt mihi somnium istud enarres. Tunc ille, productus sum ad quoddam solenne festum, vbi innumerabiles aderant puellæ, quæ inenarrabili pulcritudine, ac sole fulgentiores erant, & admirabili gloria circumdatæ, quarū capita ex pulcherrimis floribus factæ coronæ ornabant. Ita ornatæ obuiam ibant cuidam puellæ, quæ videbatur velle in earum consortium ire. Idcirco multa cum lætitia, festiuoque honore & gloria obuiam illi prodibant, vt eam reciperent; quæ cum eis iam propior facta esset, visa est pœnitentiæ signa dedisse, quod venisset, [infelix exitus Confessario reuelatur.] ac mutata sententia retrocessisse. Nobilissimus autem ille Virginum conuentus, vbi hoc vidit, magnum dedit mœroris signum, & euanuit. Tunc ego suspenso eram animo, & cogitabam, quidnam talis visio portenderet. Sed nunc aperte video, Deū mihi illam tuo ad me accessu patefecisse. Quare te, filia, rogo, ne prauam istam voluntatem sequare ac tentationem; sed potius fortis, & constans vsque ad finem perseueres: vt demum possis ad nobilissimum illud festum & consortium, quod ego vidi, peruenire; & cum inclytis Virginibus illis, quæ te expectant, perpetua quiete frui. Quibus auditis pudore tacta nobiscum permanere decreuit: sed non multo post, cum non satis religios se gereret, fuit propinquis & priori vitæ restituta: & ita paruo temporis spatio diem suum obijt, & visio famuli Dei vero exitu comprobata est; siquidem amissa virginitatis corona, iuste adempta illi facultas fuit saliendi ad illud Virginem consortium, quod famulus Dei præuiderat.
CAP. VI
[6] Hæc illa ad aliarum instructionem de sua quondam sodali scripta reliquit; eademque ex causa in libellum suum retulit tentationes, quibus ipsamet primis illis vitæ spiritualis initijs exercita probataque, facta est peritissima militiæ interioris magistra. Harum tentationum modum seriemque ab ipsius calamo iuuabit accipere, postquam ab eodem viderimus fauores aliquos, quibus præuenta diuinitus, & velut ad futuram luctam corroborata fuit. Optabat, inquit ipsa de se, antedicta Christi ancilla (quam in principio libelli Catellam c nominat, [innotescit Catharinæ plena suorū peccatorum remissio.] in fine autem declarat ipsam se Catharinam Bononiensem esse) optabat illa plenam impetrare suorum delictorum veniam & remissionem, atque ob id Deum impense precari cœpit: simulque vt concessæ sibi veniæ certa sibi signa daret, quibus se illam impetrasse non dubitaret: tertio autem suæ conuersionis anno, ad ecclesiam sancti Spiritus se contulit, vt vni ex illius monasterij venerabilibus Religiosis sua delicta confiteretur. Ibi cum esset illa, sæpiusque Deum rogasset, vt se exaudiret; ostendit illi Dominus aperte, sicut optauerat, se illi, quod petierat, concessisse; & omnia delicta, culpam & pœnam omnem remisisse.
[7] Eodem tertio a sua conuersione anno, vel paullo post, oblata est ei extremi iudicij admirabilis species; ex cuius consideratione profundas in ea radices humilitas egit; quod ipsa in prædicto libello narrans: [Anno. 1431] Anno, inquit, ab aduentu Christi trigesimo primo supra millesimum quadringētesimum, prius quam Ordinis institutis & Regulæ subijceremur, eoque tempore, quo prima illa nostra mater Lucia ex Mascaronum familia hic præsidebat (quæ quidem Deo sic volente in hunc me locum admisit, fuitque prima, quæ sincera caritate atque materno affectu seruire me Deo docuit) antedictæ Christi famulæ raptus est vere spiritus ad supremi iudicij spectaculum; cuius quidem ordo ac modus hic fuit. [videt extremi iudicij speciem,] Vidit illa in nubibus cæli altissimum sub humana forma Deum, cuius erat purpureum indumentum, & facies in Occidentem versa. Ad illius autem latus, paullo infra, nostra erat aduocata, Maria Virgo, in veste candida. Silebat illa, & vultu erat suspenso similis, & admirationis pleno, & vltra illam certo distantes spatio sanctissimi erant Apostoli, in cathedris sedentes fulgentibus, & flammæ ignis altissimi speciem præseferentibus. Infra vero erat vtriusque sexus innumerabilis multitudo; non sedentium quidem, sed stantium, qui facie omnes in cælum versa Deum spectabant. In medio autem illorum quidam erat, qui magna voce concionabatur. Ipsa vero, quæ huic spectaculo intererat, Christi ancilla ad Dei erat dexteram: illi tamen tam numerosæ multitudini admixta, & voce ad Deum clamabat altissima, magna cum lætitia verba, quæ nunc silentio prætereo.
[8] Cum autem, peracto spectaculo, ad corporeos illa sensus redisset, [illudq; breui futurum dijcit,] attente considerans quæ viderat; cogitabat quidnam sibi monstrata portenderent. Cumque id scire maxime cuperet, Deum impense precata est, vt sibi declararet, fuissetne illusio & fraus istæc diabolica; an vero futurum breui supremum iudicium portenderet. Quare, qui legit intelligat. Responsum est illi, ne suspicaretur illusionem illam fuisse diabolicam, certoque sciret, paruo quidem futurum tempore, quod viderat; hoc est, extremi diem iudicij propinquare d: vnde ad meam ipsius cogitationem rediens atque considerans, quod tali die, supremoque iudicio humana omnia delicta propalabuntur, [ac suam maximam vilitatem,] & nota cunctis fient; nolo mea nunc ipsa occultare, sciens illa per confessionem magna ex parte deleri atque remitti. Ideo post prædicta me ipsam diligenter examinans atque discutiens, dico vere; me quidem propter falsam vitam, qua me pollutam vidi, aliud nihil debere quam maximam ruinam, & apud Deum & homines confusionem expectare. Falsum autem, quod me polluit, illud est, quod perfecte atque vti oportebat & famulæ Domini nostri Dei conueniebat, non optaui ab vnoquoque iudicari & cognosci ita vilis & abominabilis, sicut esse me intelligebam & credebam; videlicet superbam, arrogantem, petulantem, maledicam, appetitui maxime indulgentem & gulæ, & tamquam brutum animal lumine rationis priuatam, præcipuam caussam, & inuentricem ruinæ cuiuslibet, ac omnis boni perturbatricem, & impedimentum, quod per orbem terrarum fuit vnquam, vel nunc viget, futurumue deinceps est e. Sed vere fateor, me nulla in parte adhuc nosse, quam vilis, quamque nihili sim: nam si me nouissem, profecto non essem ausa vilissimum aliquem locum intueri, nedum oculos in cælum attollere. Quare non video etiam in caliginosa & profundissima inferni parte quempiam locum, qui meæ pestiferæ putredini conueniat: ibi enim iustitiæ satisfit cruciatibus & pœnis illorum, qui summum bonum offenderunt. Cum igitur nihil prorsus in me boni sit, sequitur illud, vt nullus tam abominabilis, tamque horribilis extra me sit locus, qui mihi conueniat, nisi ego ipsa. Ideoque in me ipsa permaneo, tamquam nullus caliginosior, & fœtentior inueniri queat locus.
[9] [quæ negligens fuerit in appetendis iniuriis & probris,] Sed væ mihi miseræ! Quid mihi profuit talem esse assecutam mei notitiam, quando toto corde & anxio desiderio non optaui ac perquisiui, vt super hæc suum iustitia locum obtineret, id est, vt me talem omnes nossent, qualem me supra esse ostendi? Quamuis autem rem contrariam, hoc est honorem, ac prælationem, item sanctitatis famam non optauerim; cum tamen negligens in desiderio mala patiendi fuerim, sequitur me non fideliter bonæ voluntatis inæstimabile talentum custodisse, quod mihi summa Dei nostri bonitas assignauit. Nam cum præclarissimum hoc ab eo donum acceperim, & ad suum famulatum me vocauerit, debebam ego summo studio omnem vim ac diligentiam adhibere, vt illi conformis essem, id est, vt me omni supplicio subijcerem, ac per viam Crucis graderer, omne aspernata gaudium, & quidquid animum posset meum delectare; amansque quicumque me odisset, & honore suauiter quemlibet persequens qui me contempsisset, ac illis inseruiens qui operam mihi suam denegassent, ac inseruire noluissent; ac toto cordis affectu bene de ijs loquens, qui mihi detraxissent; cum scirem me magis dignam esse, vt mihi in faciem expueretur, [exemplo Christi.] quam vllum beneuolentiæ signum ostenderent. Et quæ me magis hac in re adiuuisset, magis amari a me ac honorari debuisset: cum scirem me hoc pacto magis quidem fuisse Christo Iesu meo suaui Domino, quam alio quocumque modo similiorem futuram. Cumque magnam tepiditatem cernam, qua quidem hac in re vsa sum, vere possum affirmare, me falsum Christi famulæ nomen gerere, quæ illud non amem, ad quod ferendum tanto ipse caritatis amore accessit, plenam scilicet amoris crucem. Væ miseræ mihi! quantus fuit hic error meus, quanta cæcitas! quæ hoc tamdiu intelligere & considerare distulerim. Et quamuis initio conuersionis meæ non nihil me delectarent iniuriæ, & aliqua ex ea re voluptate afficerer; nihilominus frigescente postea illo ardore, magna me per multos annos tepiditas detinuit: cum diligenti studio, quod me decebat, non quæsierim; iniurijs scilicet affici, & ludibrio esse, ac infamia notari, denique vilissimo cuique subijci: vt sic paullum quidem iniuriam Dei creatoris vlciscerer, qui innumerabilibus propter me & a me iniurijs affectus est.
[Annotata]
a De Negris legendum volunt aliqui, inquit Christophorus.
b Sacellum aliquod domesticum intellige: vt enim Mascaroniæ ædes non erant vere monasterium; sic non est credibile, cum nihildum adhuc esset ad perpetuitatem constitum, eis vllam adiunctam ecclesiam fuisse: patebitq; ex sequentibus, puellas in eo conuictis collectas S. Spiritus templo Minorum Obseruantium vsas, ad Sacramentorum susceptionem.
c Siue edocta a Chananæ a Euangelica, quæ se Matthæi 15, 27 catellis comparat, de micis, quæ cadunt de mensa dominorum suorum, comedentibus: siue ex nominis sui diminutiuo occasionem acceperit, ita se abiecte nominandi.
d Eo sensu scilicet, quo Paulus Apostolus propinquum esse dixit diem illum, idemq; varijs Sanctis reuelatum legimus.
e Quomodo vere hunc de se sensum habeant & habere potuerint Sancti, explicant auctores ascetici, interq; alios noster Alphonsus Rodriguez in Exercitio Christianæ & Religiosæ perfectionis. Sensum autem hoc loco perturbatum ex Thanneri versione restituimus, qui in Flaminio sic habebat: quæ præcipua causa & iuuentrix est ruinæ cuiuslibet ac omnis boni perturbatio.
CAPVT II.
B. Catharina grauibus tentationibus exercetur; Luciæ contubernium discordia litibusque vexatur.
CAP. VII
[19] Svmmam alius perfectionem crederet ea, in quibus suum hic ipsa imperfectum cognoscit: quæ notitia vt clarior manifestiorque ipsi fieret, [Permittit Deus,] iuuit diabolus dum nocere nititur; eamque & sibi & alijs, ex ijs quæ passa ab eo est, reddidit cautiorem. Nempe tentationibus probanda erat & exercenda spiritualis militiæ tiruncula: de quibus ipsa sermonem faciens in suo libello, hoc modo exorditur: Sed nec minus necessarium est a cogitationibus mentem custodire; quia diabolus interdum bonas & sanctas in mente cogitationes excitat, vt sub prætextu virtutum decipiat. Post hoc autem, vt ita esse ostendat, tentat atque impugnat eo vitio, quod est ipsi virtuti contrarium. Hoc ideo facit, vt in fossam desperationis trahat. Quod autem hoc verum sit, per id tibi ostendam, quod antedictæ Christi ancillæ accidit, quæ se ipsam nominat Catellam; quæ in adolescentia sua diuina illustrata gratia, vt Deo ministraret, hoc monasterium ingressa est: & cum sana conscientia & bono feruore die noctuque orationem frequentabat, enixeque operam dabat, [vt quæ præsumptuoso dæmonem contēpserat,] vt quālibet virtutem, quam in alio quouis esse vidisset aut audisset, assequeretur. Et hoc quidem non inuidiæ instinctu faciebat, sed vt magis Deo placeret, in quo amorem suum omnem locauerat. Cumque post certum tempus multiplici gratiæ cælestis dono abundaret, attamen varias & magnas quidem tentationes adhuc passa est; adeo quidem, vt, cum die quadam inuasisset illam quædam mentis suggestio, ac diaboli esse instinctu excitatam intelligeret, illum audacter allocuta sit dicens, Scito, maligne hostis, nullam mihi a te inferri tentationem posse, quam non nouerim.
[11] Quare volens illi Deus nimiam sui fiduciam infringere, ac ostendere, aduersarium esse illa multo callidiorem, [ab eo sub forma B. Virginis decepta,] permisit, vt subtilissima eam fraude aggrederetur, videlicet vt illi sub habitu & forma Virginis Mariæ sese ostenderet, qui eam alloquens dixit: Si amorem a te vitiosum arceas, virtuosum tibi amorem immittam, & his dictis euanuit. Cumque ipsa crederet, vere illam fuisse Christi Genitricem; quia tunc orationi intenta eam maxime precabatur, vt sibi concedere dignaretur, vt eius Filium ardenter posset amare; cogitare cœpit, cur Beata Virgo sibi dixisset, si a se fugaret vitiosum amorem, fore vt virtuosum immitteret. Quare illi per occultam hostis fraudem in mente dicebatur, vt proprij appetitus ac iudicij a se amorem fugaret. Hac igitur de caussa iterum decreuit multo magis omni studio suæ Præfectæ, [grauiter turbatur circa obedientiam:] absque vllo discrimine, ac sine sui ipsius (quemadmodum consueuerat) cura, obtemperare: siquidem initio suæ conuersionis, quamuis adhuc vinculo Religionis ita facere nō teneretur; attamen magis, quam ceteras virtutes amabat & optabat veræ ac sanctæ obedientiæ virtutem, & omne suum in illam studium contulerat. Atque ob id quidem omnes illius aduersarij maxime studuerunt, vt per eam virtutem illam deciperent: cœperuntque nouas quotidie ac diuersas illius cordi cogitationes immittere, vt pene dicta & facta omnia suæ Præfectæ prauo iudicio interpretaretur, ac in illam immurmuraret.
[12] Qua ex re magnam patiebatur pœnam, & animi cruciatum, & suam culpam apud ipsam Matrem sæpissime ac magno cum pudore fatebatur: nec tamen pugna cessabat, quamquam multum illi proderat; ob id præcipue, quod semper resumebat vires ac robur ad non consentiendum prorsus; quamquam pene violenter ad id trahebatur: & tunc ad orationis arma confugiens, aliquod leuamen inueniebat, ita vt non prorsus consentiret. Sed in magna detinebatur animi solicitudine, cum se habere infensam Virginem Mariam putaret, dicebat enim secum: Ipsa mihi Virgo dixit, vt a me propriam voluntatem repellerem, & quotidie contrarium cogito. Ita quidem ad magnam desperationem redigebatur, nesciens diabolica instigatione, non a se ipsa id sibi accidere. [idem in specie Crucifixi apparens,] Cum autem malignus hostis cerneret, quod non tamen illa ob eam rem spem deponeret; aliam adhuc subtiliorem fraudem excogitauit. Nam cum quodam mane ingressa esset ecclesiam Virgo, vt oraret, statim sub forma Christi Cruci affixi illi præsto affuit, brachia tenens aperta, & coram illa tamquam suspenso similis, & quodam amicabili ac benigno astans modo, vt pene videretur eam velle blande capere, sic allocutus est: O fur, tu cor mihi suffurata es: redde quod mihi surripuisti.
[13] Quæ magna cum reuerentia & metu, ita vt (quemadmodum ei videbatur) si potuisset, [ei implexa quædam,] sub terra se occultasset, cum re vera crederet esse Christum, quocum loqueretur, respondit. Et quomodo factum est, Domine, quod dicis? cum nihil habeam, & sim pauperrima, & in tuo conspectu in hoc mundo ad nihilum redacta, alienæ subiecta potestati, sic quidem vt nihil prorsus possideam? Ille autem, Volo, inquit, te scire, non esse te adeo inopem, vt dicis, ac te aliquid habere: nam te ad imaginem ac similitudinem feci meam, memoriam tribuendo, intellectum ac voluntatem; & cum votum mihi voueris obedientiæ, persoluisti quidem, sed id nunc mihi adimis. Hoc pacto tibi ostendo, esse te furem. Cum autem illa putaret, sibi hoc dici propter cogitationes infidelitatis, quas aduersus Præfectam suam mente agitauerat, sicut supra dictum est, ait: Mi Domine, quomodo facere debeo, cum proprium cor in mea potestate non habeā, [& impossibilia suadet,] nec valeam cogitationibus obstare, quando in me insiliunt? Respondit ille: At facito, quemadmodum te docebo. Tuam cape voluntatem, memoriam ac intellectum, nec vlla in re exerceas, nisi ad tuæ nutum Præsidis. Tunc illa: At quo modo facere debeo, quæ intellectum impedire nequeo, vt non discernat; memoriam, vt non recordetur? Ait ille: Subijce illius voluntati tuam, & puta esse tuam illius voluntatem, nec vlla in re tuam memoriam ac intellectum exerce, nisi vbi tua moderatrix velit. Ipsa vero dicebat, Se non posse, quia in sua potestate cor non haberet. Ille autem, fac vt tibi dicam, dormi, vigila, & quiesce. Ait illa, Nescio Domine quid sibi verba hæc velint. Ait ille, Dixi, Dormi, id est, vt te præsentibus huius mundi rebus non immisceas. Dixi, Vigila, vt omni studio parata sis ad obediendum. Dixi, Quiesce, vt in omnibus tuis operationibus semper de mea Passione mediteris. Cumque hæc, & alia multa dixisset, quibus illam ad obedientiam hortaretur, euanuit.
[14] [augens interim tentationes inobedientiæ,] At illa credens re vera Christum fuisse, mente remansit admodum suspensa, & in illis crebro cogitationem occupabat; nec tamen liberum se cor habere sentiebat a priori certamine, sed potius magnam sibi importunitatem suboriri, quoties illi sua Præfecta, vt aliquid faceret, iubebat; aut si quid illa dicebat, statim innumerabilia pene iudicia in mentem illi veniebant, secumque dicebat: Melius hoc esset; Illud melius ita fieret: & multæ refragrandi & contradicendi cogitationes illius animum subibant; quarum tamen omnium illam postmodum pœnitebat, seque apud ipsam Præfectam accusabat, & veniam (sicut supra dictum est) petebat: idque multo cum pudore & animi cruciatu faciebat; adeo quidem, vt aliquando potuisset redundantia lacrymarum illi pedes lauare: affirmatque quod, nisi hoc remedium fuisset, suam videlicet accusandi culpam, sæpe suggestioni consensisset, ac obedientiæ suæ Præfectæ rebellis extitisset. Nam sæpe quidem multa cum violentia impellebatur, [vnicum remediu habenti earum confessionem.] vt cū ea contentiose ageret, & improbaret quæ illa fecisset aut fieri mandasset: quod procul dubio ad damnationem illi cessisset; quia Religiosis nullo pacto licet suis Præfectis reluctari ac eorum iussa contemnere, nisi forte aliquid esset, quod, si facerent, mortalem culpam incurrerent. Quare siquis ad hoc tentetur, resistat ille fortiter, sciens non ex se quidem, sed ex inuidia hostis antiqui hoc prouenire: qui præcipue illos odit, qui in ipso statu obedientiæ Deo perfecte seruiunt, ac propter hoc nouos semper quærit modos, quibus eos possit fallere. Quare patienter resistat, & martyrij coronam assequetur. Sed vt ad institutam narrationem regrediar.
[15] Procedente tempore crescebat illi semper hoc certamen, non tamen ob id desistebat amare suam Præfectam & reuereri, ac illi obtemperare, [Nimijs lacrymis,] nec erat in suo iudicio pertinax; sed potius; ne illi consentiret, magna quidem certamina & perturbationes animi perferebat, adeo quidem, vt abundantibus præter modum lacrymis putaret futurum, vt simul cum lacrymis (nisi Deus adiumento fuisset) oculi distillarentur. Nam illi die quadam, cum teneretur in magna fletus acerbitate, nec amplius inesse aqueus humor videretur, manare sanguis cœpit: nec propter inenarrabilem dolorem, qui cor illius vulnerabat, poterat a fletu temperare: cum se præcipue cerneret diuini amoris priuatam flamma, qua tam copiose quidem antea solebat accendi, vt summa cum difficultate illum occultaret. In tantam autem capitis deuenerat siccitatem, vt nec posset orare, nec horarium Officium absque ingenti cruciatu dicere. Atque ob hanc caussam augebatur illi mœror metuenti, ne quadam proprij sensus indulgentia id accideret, [mœrore,] sed metum eiusmodi hostis ingerebat.
[16] Quin (vt ante dictum est) quando primum illi se obtulit, præceperat, vt proprium a se amorem arceret. Nunc autem illam stimulabat, in eam trahens suspicionem, vt se teneri proprio sui amore crederet, nec sui tantummodo, sed propinquorum etiam. Propter quod multa incommoda & magna tulit: & hæc erant illius in tantis curis solatia. Itaque cum in horas illi augeretur pœna, intellectu pene destituebatur, quia intrinsecus & extrinsecus oppugnabatur. Hac de caussa cœpit aliquam admittere quietem, [& vigilijs intendit eam insanam reddere;] nec tantum (vti consueuerat) per noctem vigilare: namque ita erat orationi assuefacta, vt etiam cum dormiret, aliquando surgeret & brachia in Crucis speciem extenderet. Nec dubito id quoque factum antiqui hostis fraude, vt per nimiam orationem desiperet. Præterea putauit illa (& ita quidem fuit) sibi accidisse, quod Beato Iob accidisse legimus, vt omnibus mentis, & corporis priuaretur diuitijs, vtque impossibile nunc ei videretur exercere virtutes, quas antea magno cum ardore ac sine vlla segnitie solebat exercere; nisi quod patientiæ virtus illi proponebatur: quamuis illa quoque admodum parua inesset; nam minimum quodlibet verbum, quod audiret, magno illam cruciatu animi afficiebat. Hoc autem illi post antedictas hostis antiqui fraudes accidebat, propter magnam, quam patiebatur, spiritus inopiam
[17] Cum autem post longum tempus cerneret aduersarius, se nondum prorsus eam prostrauisse, illi apparuit, assumpta iterum Beatæ Virginis forma, Filiū in amplexu paruum tenentis, [iterumq; sub forma B. Virginis ei illudit:] & illam accusans dixit: Noluisti amorem a te vitiosum repellere; nec ego virtuosum, hoc est, filij mei amorem tibi dabo: & his dictis tamquam irata euanuit. Ipsa vero arbitrata, vere Matrem Christi fuisse, ingenti dolore correpta est; credens se Matrem ac Filium grauiter offendisse. Hic nunc (subiungit ipsa) quæ audiunt aut legunt, cogitent ad quantam egestatem ac tristitiam redacta Christi ancilla esset, vt vix quidem ferre seipsam posset, intantum vt spem omnem depositura fuerit, nisi scisset peccatorum omnium maximum esse desperationem. Sed & diuina benignitas bonam illi voluntatem numquam ademit: propter quod eo desiderio tenebatur semper, ne quid, quod esset diuinæ voluntati contrarium, faceret. Cum autem videret hostis non tamen se tantis impugnationibus & cruciatibus damnationē istius consequi potuisse, [victus rabiem vertit in ipsam domum,] visus est, permittente Deo, aduersus illam rabiem auxisse suam. Nam, cum sciret quantopere illa monasterij sui honorem amaret, & commune bonum Sororum omnium, alium ad eam excruciandam modum excogitauit. Quare tamquam rabie ingenti percitus, nocte quadam cum ceteræ dormirent, audiuit ipsa illum cum terrificis vocibus circumeuntem monasterium, tamquam mox illud euersurus esset. Quod cum sibi a Deo non permitti, sicut in domum Iob obtinuerat, animaduerteret, non prius destitit, quam monasterium omne sacris Virginibus inane fieret: propter quod tamen ipsa suam non deseruit constantiam. Hactenus Catharina.
CAP. XI.
[18] Quomodo autem ea, quam dicit, monasterij acciderit desolatio, operæ pretium est altius indagando explicare. Non erat Lucia instructa facultatibus vllis, [in qua collectas Virgines Lucia erudiebat,] quibus ipsa sustentaret sese; nedum tantis, quæ puellis quinquaginta alendis sufficerent: sed ex amitæ tota pendebat gratia, viduæ & opulentæ, Bernardinæ de Mascaronis, quæ post viri sui Gregorij Sedazzari obitum ab eo hæres omnium, vt videtur, facultatum relicta, Virginem hanc neptem suam, in domum acceperat, habitu tertij Ordinis S. Augustini indutam: quæ mox ex illius consensu puellas cœpit erudiendas admittere, non tantum in disciplinam sed etiam in cōuictum. Ita constitutis rebus, Bernardina mortalis vitæ terminum attigit, neptis suæ hortatu & exemplo, etiam ipsa aliquanto antea eumdem S. Augustini induta habitum: Luciamque amplæ possessionis hæredem reliquit, adiuratam, vt eam impenderet monasterio puellarum in suis ædibus erigendo, sub D. Augustini Regula: qua de re actum inter eas frequentissime fuerat, Bernardina iam pridem eo suas omnes facultates destinante. Verum, ne quidquam ad hoc vsque tempus transigeretur, caussa fuerant iniectȩ identidem moræ, vt in ijs fieri solet rebus, quæ de die differuntur in diem.
[19] [S. Augustini monasterium ibidem erectura;] Igitur per mortem amitæ facta sui iuris Lucia, ad id, quod moliebatur, instituere paullatim cœpit subiectas sibi puellas: quibus ad omnem pietatem formatis placuit sane magistrȩ consilium. Sed Patrum Minorum de Obseruantia, quorum templo ad vsurpanda Sacramenta, & directione ad spiritum perficiendum, vtebantur, cognita virtus aliquarum ad se trahebat animos, vt ijs quoque habitu ac Regula mallent assimilari, quam sub S. Augustini Regula laxiorem multo & corpori commodiorem viuendi rationem assumere. Neque vero vsque adeo in negotio processum erat, quamuis de eo tractari iam cœperat, vt non esset Luciæ integrum mutare mentem, & ad meliora suadentium partem accedere. Interim emitur vicini pistoris domus, ampliando ad monasterij constitutionem situi necessaria: [de quo dum dubitat,] & diabolum Catharina per noctem audit sub imagine rabientis molossi totam domum strepitu perturbationeque implere, indicantem scilicet quid moliretur. Nec defuit turbandis rebus instrumentum idoneum, ex ipsarum Virginum numero vna, cui displicere cœperat, arctioris vitæ, quam sub S. Claræ Regula nonnullæ inducere satagebant, consilia agitari. Ergo pistorem prædictum aggressa, persuadet ne suas ædes velit ex pactis conuentis tradere. Alienatis deinde a Magistra sociarum plerarumque animis, grauem eidem intentauit litem, vt periuræ, eoque nomine ea hæreditate priuandæ, quam sub ea conditione adierat, vt monasterium Ordinis Augustiniani e testatricis facultatibus erigeret.
[20] [domus suæ possessione deijcitur:] Nihil horum constabat ex testamento, ab omni eiusmodi conditione libero: quia tamen suam amitæ fidem ad eam rem obligauerat Lucia, postquam testamentum conditum erat; testesque inueniebantur nonnulli, ita se ex ipsius Luciæ ore audiuisse asserentes, nec ipsa ita esse negabat, satis hoc caussæ esse crediderunt iudices, vt vniuersam hæreditatem ademptam Luciæ, addicerent Ailisiæ (id seditiosæ isti nomen erat) & sociabus S. Augustini Regulam profiteri volentibus. Verum non diuturnum ei fuit victoriæ huius, contra omnem iudicij formam, obtentæ gaudium: a Iudice enim seculari, ad cuius forum minime ea res spectabat, ad Ecclesiasticum appellans Lucia, eatenus inaudita, euidentem suæ caussæ æquitatem facile demonstrauit, euicitque vt secundum ipsam ferretur sententia, qua Ailisiæ eiusque sequacibus perpetuum indicebatur silentium, tamquam nihil iuris habentibus in eas facultates, quas, liberam de ijs disponendi facultatem relinquens Bernardina, nepti suæ legauerat. [sed per ecclesiasticum iudicem restituitur,] Quæ licet prædicta adiuratione aliquid ei oneris imposuisset, eius tamen exigendi potestatem Ailisiæ minime demandarat: sed illa eiusque sociæ, vt erant in contubernium istud admissæ gratis, ita poterant ab eodem, ad Luciæ, vnicæ liberæque hæredis, arbitrium ablegari. Iuramenti autem, quod prætendebatur, indicatum est obligationem esse nullam, si de sola Regulæ mutatione ageretur, de qua credibile non erat curasse testatricem: maxime cum in votis implendis sacri Canones permittant, strictiorē Ordinem laxiori præferre, ac dubitationem omnem resoluere posset Episcopus, ad quem spectaret & iudicare de caussa, & quamlibet iurati voti obligationem in aliam similem, multo potius in meliorem, sua auctoritate commutare.
CAPVT III.
Monasterium in ædibus Luciæ constituitur, Catharina nouis
tentationibus agitatur: quibus permixta diuina solatia discretionem
spirituum ei pariunt.
[21] [Dissoluto contubernio,] Sic restituta in integrum Lucia, primum quidem Ailisiam complicesque domo expulit, cuius nullo titulo inuaserant possessionem: deinde, dum futuro monasterio nouum, vetustis ædibus deiectis, struitur ædificium, reliquas etiam Virgines ad suos quemque parentes dimisit, interque has Catharinam, quam domesticæ, pendente adhuc lite, turbæ, ex ijsque enata scandala supra modum afflixerant. Verum illa non prius amoueri loco passa sese est, [in nouas ædes reuertitur Catharina,] quam promitteret Lucia eius habendam rationem inter primas, quæ exstructo monasterio ad sacrum habitum admitterentur: & statim atque in eo statu ædificium vidit (cui sedatis turbis emptȩ prius pistoris prædicti ædes accesserant) vt habitationi idoneum esset, eodem summa animi alacritate reuertit, vna cum quinque e prioribus sociabus, quæ solæ e tanto numero propositum conseruarant. Ingressa vero in cubiculum, atque ante imaginem Crucifixi Iesu prostrata in genua, copiosis cum lacrymis cœpit eidem agere gratias, eumque exorare, vt ne permitteret vnquam ipsam ex eo loco dimoueri.
CAP. XII.
[22] Hæc domus illius debilia quidem, prima tamen fuere principia: [efficitq; vt præ Augustiniana] quibus breui incrementum accessit, aucto Virginum numero, per eas, quas exempli boni renouata sanctitas eo traxerat, & noui monasterij fama: quod tamen adhuc passim credebatur Augustiniano Ordini adscribendum. Et sane in S. Augustini Regulam Lucia propendebat magis, tum quod eam ex parte profiteretur, tum etiam, quod ita sibi conuenerat cum amita, & nonnullæ quoq; ex filiabus eamdem malle videbantur. At Catharina cum plerisque alijs summo ardebant desiderio suscipiendi habitum S. Francisci, [S. Claræ Regula eligatur:] sub Regula S. Claræ; eamque vsu ipso cœperant obseruare, tam quoad colorem vestitus, quam ieiuniorum, silentij, paupertatis, mortificationisque rigorem: ita vt iam tum non seculares Virgines, sed summæ austeritatis Sanctimoniales viderentur: cuius exempli accedentiumque eodem continuorum a Catharina hortatuum precumque tanta efficacia fuit, vt in eius vota tandem concesserit Lucia, ceteræque eatenus indifferentes magis quam in aliud institutum propensæ. Actumque cum Patribus Franciscanis de Obseruantia est, vt noui monasterij curam susciperent: Francisco Ferrariensi Episcopo habitum Virginibus, quem postulabant, permittente, eumdemque solenniter ijs conferente Ministro Ordinis Prouinciali, anno Redemptionis nostræ millesimo quadringētesimo trigesimo secundo, cum Beata nostra annum ætatis circiter vigesimum ageret.
[23] Sola earum Magistra Lucia retinuit habitum, quem gestauerat antea; [cuius rigor postea mitigatus.] suarum nihilo minus filiarum curam Magisteriumque retinens: donec eo quoque onere sese leuauit ex parte, præposita eis magnæ nobilitatis, nec minoris prudentiæ, Abbatissa, Sorore Thadæa, Piorum, Dominorum Carpensium, Gilberti filia, Marci germana: sub cuius Sororisque Luciæ iam dictæ regimine communi, introductus est vsus absolutissimus eius Regulæ, quam sequacibus suis S. Clara proposuit. Sed quia nimius illius rigor multarum valetudinem pessime affligebat, multas etiam præmatura morte auferebat e viuis, eum Pontificia auctoritate mitigandum curauit sanctissimus pariter ac zelosissimus Frater Ioannes Capistranus a, Vicarius Ordinis Generalis: indultumque imprimis est, vt monachæ socculis, vt vocant, ligneis, & vrgente aliqua necessitate, etiam laneis pedum operimentis vterentur: pro quotiadano autem ieiunio, feriæ sextæ abstinentiam arctiorem seruare dumtaxat tenerentur: quæ mutatio anno millesimo quadringentesimo quadragesimo sexto est inducta, ex Eugenij Papæ IV decreto.
CAP. VIII
[24] Vt autem mitigatio ista nihil imminuit incensum Catharinæ studium mortificandi corporis, [interim frustra sollicitatur ad eum locum deserendū,] ita prior ille disciplinæ rigor non potuit animum illius explere, quod in eo adhuc desideraretur clausura, præcipuum religiosæ inter fæminas quietis præsidium ac fundamentum. Quare cum ij, qui veniebant ad visendum suas istic filias consanguineasq; monasterium ingrederentur, arrepta hinc occasione, dȩmon sua contra Catharinam resumpsit certamina, vt ipsa in suo libello narrat. Nam quosdam, inquit, genere & opibus claros instigauit, qui eam rogarent, vt ad commorandum cum sua filia, quæ nubere nolebat, venire in animum induceret: nec dubitaret, se vel a Pontifice Maximo, si opus esset, vel a quouis alio impetraturos, vt id facere posset; seque omnia, quæ ad salutem corporis & animæ pertinerent, prouisuros, melius quam ipsa petere posset. Quibus illa promissis non consensit: sed constanter in monasterio permansit, cum spe certa futurum, vt tandem clauderetur, & ad Regulam & instituta S. Claræ aliquando redigeretur. Sed iterum hostis antiquus nouæ fabricæ conatus est fundamenta diruere. Quod cum illa valde metueret, toto cordis affectu ad orationis arma confugiebat, qua mentis voces ad cȩlum attollebat, [& alias tribulationes patitur:] diuinam implorans opem. Sed priusquam voces exaudirentur, multos ac varios animi cruciatus tam in se, quam in suis propinquis pertulit, quas hoc loco, ne longior sim, prætereo. Attamen ita, vt scriptum est, euenit, Exclamauerunt in die tribulationis suæ, & tu de cælo exaudisti eos. [Ps. 85, 7] Ita quidem, vt prospero successu ædificium hucusque creuerit, & aduersarius in prælio victus ad Dei laudem confusus remanserit, qui sperantes in se non deserit, quamuis illos crebris vexari tempestatibus sinat, vt eos experiatur, & maiore gloria dignos efficiat.
[25] Quare demum permisit, vt illa supradictas omnes formas, quas ei apparuisse ostendimus, [incipit dæmonis fraudes cognoscere,] diabolicas fuisse fraudes sciret, ac talia fuisse a Deo permissa, vt ad magnam sui ipsius cognitionem illa deueniret. Et ita quidem factum est. Nam finito, quod narrauimus, inferno certamine, quod in annos circiter quinque protractum est, remansit iterum illa quidem diuina visitatione recreata, & in tanta sui ipsius ac propriæ b nullitatis cognitione; vt si beatæ omnes animæ contrariū illi iureiurando persuadere voluissent, non credidisset. Præterea in tam salutifero timore cœpit esse, vt in conspectu diuinæ maiestatis se tam nihili esse duceret, quam nec dici nec cogitari posset: & ita in posterum suo modo effecta est cautior aduersus antiqui hostis insidias, & ad noscendum verum ac diuinum ad se cælestis Numinis accessum. De qua quidem re hoc dicit & affirmat; quod quando sua Deus clementia mentem ipsius visere dignabatur, [& veras reuelationes a falsis discernere;] statim id sentiebat vero ac ineffabili indicio. Id autem indiciū erat, quod illum sancta humilitatis aurora præcedebat, quæ, cum ad illam ingrediebatur, faciebat, vt interius animum, caput exterius inclinaret.
[26] Itaque sibi ipsa quidem prima radix culparum omnium præteritarum, præsentium, & futurarum esse videbatur. Cumque similiter putaret, se caussam quoque delictorum omnium, quæ in suis vicinis essent; permanebat in vera & vehementi earum dilectione, & in illa ipsa hora subsequebatur sol radians, & adurens ignis verus, Christus Iesus, & cum illius anima, sine alio mediatore, tranquilla in pace quiescebat. Quare poterat quidem dicere, o profunda nullitas, tantus & tam fortis tuus est actus, vt portas omnes aperias, & illum qui est infinitus ingrediare. At recedente postmodum paullatim illa diuini amoris flamma, mens eius relinquebatur illustrata, & calefactum cor ardensque desiderio patiendi mala. [& spirituū diuersitatem experitur,] Hilaris erat facies, ac sensus omnes mire exhilarati, & aliquando facundia omni parte videbatur expedita, & virtutes auctæ, dulcesque cædem ac suaues ad reprehendendum culpas ac tolerandas. Contrarius aliquando effectus apparebat, vt ad omnem sermonem mente capta videretur, ob gratiam immiscentis se illi arctius amoris, in ea permanentis. Quantoque magis Deo iungebatur, eo magis metuebat, ne inimica illi fieret, ac eo priuaretur. Et hac quidem ratione diuina præsentia frui poterat, sine periculo inanis gloriæ, quicumque sibi adesset. Putabat enim mortales omnes, in conspectu diuinȩ ac imperatoriæ maiestatis, æqualiter ad nihilum esse redactos. Quare modo inenarrabili interius quoddam lumen illi immittebatur, per quod intelligebat, solum esse Deum, a quo affici lætitia posset & gloria, & per gratiam infinitum accipere bonum, per iustitiā vero pœnam infinitam. Ideo dementiam putabat maximam gloriari, & eius rei metu diuinos sensus non accipere, ac bene in publico etiam agere. Hoc autem non dico propter initiatas nuper Virgines, sed propter perfectas, quæ gloriam humanam nihili faciunt; ad quam quidem perfectionem, quæ sit firma, non peruenitur, nisi ab ijs qui plenam pœnis crucem portauerint, quique per viam multarum tentationum ierint.
[27] Cum autem contra velit ostendere, quomodo intelligi & cognosci diabolicæ visiones possint propter eam, [seque a dæmone specie virtutis deceptam fuisse,] quam consecuta erat, experientiam, in illis, quæ supra narratæ sunt, diabolicis transmutationibus, ait, tribus illis modis quibus (vt dictum est) sub varijs dæmon imaginibus illi apparuisset, numquam eo temporis momento sibi in mentem venisse dubitare, an malus esset ille spiritus; imo statim absque vllo, qualis re vera esset, experimento, bonum esse credidisse: quia quoties insidiator sese illi sub talibus formis ostendebat, ad eam virtutem illam hortabatur, quam sciebat ab ea summopere amari, hoc est ad obedientiā. Dein vero importune admodum ad rem illi contrariam impellebat, suggerens cogitationes malas, quibus ad iudicandum Præfectam suam incitabatur. Postea vero sub contritionis prætextu tantum illi dolorem ex tali suggestione ingenerabat, vt illam quidem in foueam inenarrabilem ac pestiferam tristitiȩ demergeret, ei persuadens, a se ipsa, non aliunde (vt sine dubio erat) id prouenire. Hac ipsa via hostis antiquus illi diu insidiatus est, [vincit spiritum blasphemiæ.] eius ad blasphemiam impellens animum: aduersus quos stimulos nullum vmquam remedium, neque per confessionem, neque per alium quemquam modum reperit; nisi cum diabolus quiescenti illi in aurem insusurrauit, vt Deum blasphemaret; cui sic dormiens illa reluctabatur, ac identidem dicebat: Numquam faciam, Numquam faciam. Tunc ille adeo indigne id tulisse visus est, vt ingenti edito fragore excitata sit, ac illum a se recedentem senserit. Et ita quidem aperte cognouit, hostē fuisse antiquum, a quo tantopere vexata fuerat, blasphemias illas sibi suggerentem, ac persuadentem, proprio vitio & a se ipsa id nasci, quod patiebatur, non alia de caussa, quam vt ad desperationem illam compelleret. Victrix autem post hoc remansit, cum haud dubie cerneret hostili fraude factum fuisse, vt in suo corde appetitus ille blasphemiæ concitaretur.
[28] Quare dilectissimæ Sorores, si qua vestrum forte fuerit, [Qualiter mens eius obscurata,] quæ ad tale certamen vmquam prouocetur, prudentiam non deserat, neque mœrore afficiatur tamquam id suo vitio accidat; sed diabolicam intelligat esse inuidiam, quæ pati non potest adorari Deum atque laudari; atq; in contemptum & derisum Luciferi eiusque tenebrosæ multitudinis celebrari ac meritis præconijs extolli. Sed cum vellet euidentius ostendere, quid sibi post insidias eiusmodi accidisset, aiebat, sibi tunc visam bonæ voluntatis partem ad opera laudabilia sopitam esse, ac minimam quamque festucam, quæ sibi obijceretur, magnam quamdam trabem videri sibi consueuisse; adeoque expertē gustus diuinæ culturæ fuisse, vt carere mente ac non esse sui compos, sibi videretur: multosque annos præterisse, priusquam pristinum orationis gustum recuperaret. Quando præterea cælestes sibi visiones contingebant, adeo se inanis gloriæ stimulis agitatam fuisse, [& quanta hæc molestia fuerit,] vt ab insidioso hoste ad propalandas illas extimularetur; futurum ostendente, vt sic ab hominibus proba iudicaretur, & hanc fuisse caussam, vt illas occultaret. Illud præterea considerandum, quanta hostis ipse calliditate illam de obedientia docebat, postmodum autem rem contrariam suadebat, ac illi videri faciebat, tales quidem cogitationes non aliunde, sed a se ipsa oriri. Nec alia de caussa id moliebatur, quam vt illam in profundam tristitiam demergeret. Quam quidem adeo sibi grauem fuisse aiebat, vt demum liberata eiusmodi molestia diceret, si horum sibi duorum data optio fuisset, vellet ne in illam recidere tristitiam, an potius capitis supplicium pati; se capitis pœnam fuisse multo libentius subituram, ac futurum vt tale supplicium, tristitiæ illi pestiferæ comparatum, res sibi quædam voluptatis videretur.
CAP. IV.
[29] Illud quoque, teste Deo, verissimum addam, quod antedictȩ Christi famulæ accidit. Longo temporis spatio tenuit illam de consecrata Eucharistia vehemens tentatio, & infidelitas quædam: [contra Eucharistiæ veritatem,] cumque ea de caussa male torqueretur, neque per confessionem aliumue modum aliquod remedium inueniret, cum ingenti cruciatu animi & amarissimo fletu pene assidue Deum vocabat: & quando adueniebat dies, quo sacrosancto Christi Corpore vescendum erat, multo acrior insurgebat ea tentatio, sicque illa cælesti conuiuio intererat, vt nullum cultus & venerationis in eo gustum sentiret. Quod cum die quadam magis quam vmquam antea pateretur, creuit adeo tentatio & pugna illa, quam dixi, vt quasi ebria nimio dolore pene defecerit atque consenserit. Nam cum inter alias Virgines sacras flexis in ecclesia genibus esset, quemadmodum post sacram Eucharistiam mos est, tanto vexari cruciatu animi cœpit, vt modo assurgeret, modo genua reflecteret; [oblatam tentationē vincit,] nec tamen sentiret aut aduerteret magnitudine doloris, quid ageret, nec vllam quietem inueniret. Sed altissimi Dei benignitas, sicut pugnam permittit ac pœnam, ita victoriam parat ac refrigerium: nam cum postea summo quodam mane eadem Virgo esset in ecclesia monasterij huius, & orationi esset intenta; Deus illam consolatus est, non voce quidem, sed spiritu; & eam alloquens aperte illi monstrauit, in Hostia, quam Sacerdos consecrat, totam Christi humanitatem esse ac diuinitatem; & quomodo fieri posset, vt sub exiguo pane illo totus esset Deus ac totus homo.
[30] Denique totam illi cognitionem fidei, quod ad sacram pertinet Eucharistiam, exhibuit, omnemq; [& in fidei mysterijs plene illuminatur;] deinceps ab ea veterem de ea re pugnam, ac omnem, quam habuisset antea vel habere imposterum posset, dubitationem depulit, ac pulcherrimis & naturalibus exemplis plana illi omnia fecit. Præterea ostendit, non tamen Corporis Christi gratiam & effectum perdere, si quis ad illud etiam sine gustu veri cultus ac venerationis accedat; modo recta illi non desit conscientia: quamuis spiritus de fide aut alia dubitatione tentetur, modo consensus non accedat: maiusque illius animæ cum tali certamine, si tempestatem spiritus patienter ferat, esse meritum, quam illius, quæ cum dulcedine ac suauitate multa, sacra vescitur Eucharistia. Declaratum illi quoque fuit, quomodo fieri potuisset, vt Dei filius Christus Iesus per sancti Spiritus virtutem de Virgine carnem sumeret & nasceretur, nullam accipiente illius Virginitate corruptionem. Fuit etiam illi præstita altissimæ Trinitatis cognitio, rerumque aliarum memorabilium, quas ob memoriæ imbecillitatem silentio prætereo. Quare antedicta Christi ancilla sic recreata est, ac tentationis illius molestia liberata, vt numquam passa illam videretur. Præterea vbi se primum ad cælestis conuiuium panis contulit, inenarrabilem quemdam saporem ac suauitatem purissimæ carnis immaculati Agni Christi Iesu sensit: quem quidem gustum ac suauitatem explicare verbis, aut etiam mente concipere, humanæ facultatis non est. At vere poterat illa dicere: Cor meum & caro mea exultauerunt in Deum viuum. [Ps. 83, 3] Post quæ ita illius mens quieuit, [magnosq; ex communione fructus refert.] sic in fide confirmata est, vt nullis omnium simul hominum contrarium persuadere conantium verbis de sententia moueri potuisset. Quare tantus ille mœror, quem passa fuerat, ita in gaudium conuersus est, vt, quod ita vexata fuisset, lætaretur; nolletque id sibi non accidisse, cum cerneret quantam sibi ea res vtilitatem ac lætitiam attulisset. Hac de caussa magnus præco Paulus Apostolus clamat; Si fuerimus socij passionum, erimus & consolationis. Adde, quod permansit in ea tam ardens, tamque numquam deficiens crebro vescendi cælesti cibo desiderium, vt magno dolore afficeretur, quod non quoties voluisset, facere id posset; adeo quidem, vt, cum die quadam, ea de caussa in tantum ac tam suauem prorupisset fletum, vt duo ex illius oculis lacrymarum riuuli effluere viderentur, senserit suam animam inenarrabili quodam modo optato pasci cibo, ad laudem Christi Iesu adhortationemque plantarum nouellarum, quæ nondum in cognitione altissimi huius mysterij confirmatæ sunt. [2 Cor 1, 7]
[Annotata]
a Colitur vt Beatus Missa & Officio ab Ordine Minorum die XXIII Octob
b Non ferens verbi parum Latini insolentiam Flaminius, nec tamen aliter exprimere valens vim vocis Italicæ nullita, [nullitas] bis in sua interpretis persona addit (vt illius verbo vtar) & nihilitatem vertit: pro qua, omissa parenthesi, maluimus nullitatis vocem reponere in suum locum.
CAPVT IV.
Varias in spiritu vicissitudines passa B. Catharina, librum de
ijs scribi a se cœptum flammis abolet, & instruendarum nouitiarum
munere fungitur.
CAP. VIII
[31] Earumdem Nouitiarum instructioni seruit quod ipsa passam se alio in loco eiusdem sui libelli fatetur, vbi animam Christi sponsam extimulat, vt amore Sponsi omnibus se corporis & animi cruciatibus subijciat, sic tamen, inquit, vt nihil horum sine consilio & consensu Præfectæ suæ vel Magistræ faciat. [Obedientiæ commendatio.] Namque obedientiæ virtus ceteras anteit ac superat, & ipsa est quæ ad cælum perducit, ac vbique tuta est; modo Religiosa, quæ subdita est, suas illi tentationes aperiat, cuius curæ atque regimini subest. Neque enim occulto certamini auxilium afferri aut remedium potest; & quanto res ipsa melior ac tutior videbitur esse, tanto magis manifestam faciat, ne forte sub specie boni decipiatur, sicut illa, cuius supra mentionem fecimus, cui sub forma Christi ac Mariæ Virginis diabolus struxit insidias. Nam ei quidem rei alius quoque interuenit dolus, quem silentio præterire nolo, vt alieno malo cautas & prudentes alias reddam, quæ & ipsæ per viam orationis & mentis gustus gradiuntur. Quadam enim nocte, [Arrogant a spiritu tentata Catharina] cum illa matutinali Officio interesset, quamdam sensit subitam in mente sibi lætitiam excitari, cumque a bono illam spiritu immissam crederet, ab antedicto destitit Officio; attamen neque de choro, neque de suo abijt loco, ne quod eiusce rei præberet indicium: cumque rem ipsa secum diligenter volueret, cogitare cœpit, quam nobilem Deus virum & fæminam fecisset, liberum illis dando arbitrium, vt bene facere ac male possent; & quo modo benefacientem, quasi per iustitiam, coronare cogeretur; quodque hac de caussa diceret Apostolus, Sibi esse repositam iustitiæ coronam, quod in bonis operibus liberum exercuisset arbitrium, malum dimittendo, quod exercere potuisset. [2 Tim. 4. 18] Cumque aliquamdiu in tali cogitatione fuisset occupata, in ea permansit opinione, vt crederet, [ex liberi arbitrij merito,] diuina id sibi gratia contigisse.
[32] Nocte, quæ secuta est, cum similiter nocturno interesset Officio, tædium quoddam illius mentem sic inuasit, & quædam corporis lassitudo adeo vehemens, vt illi pene intolerabilis videretur. Accessit his cogitatio quædam de laboribus suis, tum diuinorum Officiorum tum corporis macerationum, quos ferebat; ac deberi sibi, ita poscente iustitia, sublimiorem locum quam adeptus esset Christus, qui peccare non valuerat, nec vlla vitiorum irritamenta in se admittere: quibus ipsa esset exposita, quod liberam haberet delinquendi facultatem, & peccato subiecta esset; cum tamen viam deuitasset vitiorum, & virtutum tenuisset. Quibus ab ea mature consideratis, intellexit diaboli esse insidias, & ad humilitatis arma confugiens, [cognoscit dæmonis esse suggestionem:] ac tota mentis cogitatione sub tartaream se abyssum deprimens, & prudenter considerans, quomodo donum bonæ voluntatis a Deo accepisset, cognouit illam proximæ noctis excitatam in mente sua lætitiam non cȩlestem, sed diabolicam fuisse: quod illi dæmon persuadere voluisset, quod proprio instinctu ac per se ipsam bene egisset, quod multo quidem aliter se habet: nam licet nobis libera sit vel bene vel male agendi facultas, attamen iustitia poscit vt faciamus bene; sed illud efficere sine diuina ope non valemus: nam Veritas ipsa in Euangelio dixit; Sine me nihil potestis facere. Quanto autem maiorem quis adeptus est perfectionem, tanto magis illi metuendum est. [Io. 15, 5] Hoc te antedicta Christi ancilla moneat, cui diabolus sub forma Crucifixi apparuit; nam ante prædictam fraudem, vere possum dicere nec me vllus error decipit, tantam illi a Deo gratiam & virtutum excellentiam fuisse collatam & certaminum victoriam, vt si recensere talia velim, nimis longa sit futura narratio.
[33] Attamen de multis hoc dicam ad Christi laudem, vtque vos cautiores efficiamini, Sorores carissimæ, vtque discatis in magno semper timore esse post multa dona cælestia, [& quam sit periculosa declarat] nec vobis persuadeatis aliquid scire aut posse, quod bonum sit, nisi quantum vobis lucem ac intelligentiam suggerit Deus, vt pernoscatis dæmonum insidias; vimque, vt resistere valeatis; ad memoriam redigentes seruam Christi, quam dixi, per aliquod tempus, Deo permittente, potestati dæmonum obiectam fuisse, ea solum de caussa, quia fallebatur ac sibi persuadebat ipsa, se posse diabolicæ calliditati ac potentiæ reluctari atque resistere. Prius tamen quam hoc accideret, per gradus perfectionis pertransierat, [a somnolentiæ molestia] & cognitionem prædictorum graduum erat adepta, & post omnes illos monstratum ei fuerat, animam suam ad pristinam redisse innocentiam. Fuit illi præterea longum & maximum cum somno certamen; adeo quidem, vt non solum non posset noctu, sed nec interdiu a se illum arcere; cui quidem vt resisteret, pene semper stabat extentis in crucem brachijs & genibus flexis, siue oraret siue diuinis interesset Officijs, sacrificioque Altaris, quam Missam dicimus. Cui cum die quodam interesset, sic extentis ob eam, quam dixi, caussam brachijs; & cogitaret, se quantum sua fragilitas sineret reluctari, nec vllum tamen sentire in tanto certamine remedium, pene ad desperationem compulsa est, & proculdubio defecisset, nisi diuina ope fuisset adiuta.
[34] Quare priusquam Sacerdos, qui rem diuinam faciebat, sacrosanctum Christi Corpus de more attolleret, & Sanctvs Sanctvs dicere cœpisset, eodem ipsa temporis momento audiuit angelicam militiam, idem verbum cantu mirifico repetentem; [per Angelorum cantum sub Missa liberatur] cuius cantus tanta fuit suauitas, vt de corpore audientis anima cœperit egredi. Sed permissum illi non fuit totum audire verbum illud, Sanctvs, quod ab Angelis canebatur; nam proculdubio anima de corpore foret egressa. Post id autem adeo quidem somni victrix esse cœpit, vt per longum temporis spatium nihil inde molestiæ passa fuerit, vt posset quantum vellet absque vlla contentione vigilare. O carissimæ Sorores, nihil vos tædeat laboris somni, neque cuiusque rei alius asperæ atque difficilis, vt mereamini æternam quietem assequi. Tantæ vero suauitatis angelicus ille cantus extitit, quantam nedum verbis quispiam consequi, sed ne imaginari quidem posset. Et quamuis breuissimus ille fuerit, nec ictu oculi longior: adeo tamen suauis fuit, vt auribus statim acceptus omnium prorsus rerum creatarum, sui etiam ipsius penitus obliuisci faceret: & (vt dixi) anima de illius corpore iam egredi cœperat, & quamuis pedibus consisteret, & brachia (sicut ostendi) in crucem teneret extenta; eo tamen momento nihil mutata est, aut aliquem strepitum edidit, imo tam leniter tamque modeste se submisit, vt pluma leuior videretur, nec vlla de circumstantibus quidquam sentiret. Et hæc ipsiusmet verbis hactenus ex ipsius libello descripta.
CAP. X
[35] Fuit præterea, cum inter Sorores assidens Catharina deducendo in filum fuso manum, [visitatur a F. Virgine.] mentem diuinis rebus meditandis haberet occupatam; cum subito assurgere visa est, & profundam exhibere reuerentiam, tamquam alicui magnæ dignitatis personæ ad se venienti. Aduertit ea nouitas omnium animos, &, quod erat, suspicatæ de illa, cuius familiaritatem cum Deo Sanctisque eximiam esse multis ex argumentis erant persuasæ, non prius quieuere quam imperio Abbatissæ adigeretur veritatem fateri, candide & ingenue agnoscens Deiparam Virginem ad se venisse. Interrogantibus, ecquid locuta esset: negauit id sibi imperatum edicere: itaque silentium imposuit omnibus ad obedientiæ & modestiæ leges probe institutis, vel hoc ipso confessionis apertæ silentijque verecundi exemplo.
CAP. XIII
[36] [libellum de hisce rebus a se scribi cœptum] Has aliasque interioris fortunæ vicissitudines experta cum esset, rem multis vtilem facturam se credidit, libellum conscribendo: in quem præcipua capita immissarum sibi a dæmone tentationum, & concessorū diuinitus fauorū referret: vt his edoctæ aliæ post ipsam futuræ, intelligerent militiæ spiritualis pericula, rationesque bellandi aduersus vaferrimum inimicum. Erat, vt diximus, in hisce principijs paupertatis religiosæ rigor nouo in monasterio summus, neque modo nihil proprium possidebat vlla, sed nec cellulas, quas solæ secernebant storeæ, clausas poterant habere Virgines, quin cuicumq; ingredi volenti paterent, nec in ijs cistulam aut scrinium obseratum: modum tamen excogitauit illius industria, quo posset non tantum clam omnibus scribere, sed & habere; abdendo eum sub corio operiente sellam lectulo suo adiunctam, quod identidem inducto filo consuebat dissuebatque, vanæ gloriæ tam inimica quam amatrix humilitatis: [flammis tradit.] eoque id faciebat studiosius, quod secreta in eo sua multo distinctius clariusque exprimebat, quam postea eam fecisse cognouimus. Verum processu temporis animaduertens dissutum aliena manu coriaceum tegumen, & libellum suum lectum suspicata, continuo eum ad furnum detulit, tum forte panibus coquendis accensum; neque prius recessit quam totum flammis consumptum vidisset.
[37] [Pistrinum patienter curat;] Hanc ei abolendi hoc modo libelli commoditatem dabat pistrini cura, ipsi a Superore imposita; quod vilissimum ministerium sui contemptrix egregia alacri impleuit animo: & quidem longiori tempore, quamuis ingentem perferebat cruciatum ex immodico calore furni; vnde testata deinde est nolle se vlla ratione, vt alia aliqua e Sororibus aut filiabus suis tali ministerio grauaretur: visam enim sibi cutem ac faciem aduri, exiccari cerebrum, visum hebetari. Quare religioni sibi ducens periculum incurrendæ cæcitatis reticere, Abbatissam conuenit, & quid pateretur quidque timeret exposuit: illa autem iubente vt nihilominus patienter suum exequeretur officium, Deoque valetudinem eius curaturo se cōmitteret; Feci, inquit, quod mihi conscientia dictabat esse faciendum, prompta de cetero mori etiam, si obedientia iusserit. Equidem malo ipsa hanc perpeti molestiam, quam alias ea grauatas videre; vtpote ceteris vilior abiectiorque & indigna quæ vitam degam inter carissimas Domini mei sponsas: sed & gaudium mihi non leue est, pati aliquid pro Dei amore; siquidem bonum quod ab eo expecto tam magnum & præclarum est, vt pro eo obtinendo crux & afflictio omnis voluptas censeri debeat.
[38] Placuit Deo tantam humilitatem honestare miraculo: [in quo eius virtus miraculo cōmendatur.] accidit enim aliquando vt immissis in clibanum panibus, deuotus Frater Albertus a, concionandi gratia adueniret: quare, audito signo vocantis ad ecclesiam campanæ, ipsa a furno recedens, signo Crucis expresso, dixit ad panes: Commendo vos Deo. Rediens autem a concione, quæ fuerat per horas quinque protracta, pulchros & rubicundos extraxit, quos omnino opportuerat fuisse combustos: de quibus cōplures, etiam seculares, certatim aliquid petierunt, moti miraculi per vrbem vulgati reuerentia. Superest etiamnum Ferrariæ pars illa veteris monasterij in qua pistrinum ac furnus erat illo prodigio nobilitatus, & a priori ministerio vacans, magna in veneratione habetur a monachis, quæ eo loco quotannis cælestem quemdam percipiunt odorem, inde se per totum monasterium diffundentem: idque decem circiter ante huius Beatæ festum diebus, & aliquot subsequentibus. Igitur Religiosæ cum hymnis & canticis processionaliter adire consueuerunt loca illa, sanctis tam bonæ Matris sanctæque Sororis actionibus consecrata, in ijsque Deo agere gratias, quotannis eas sensibili hoc modo visitantis propter famulæ suæ beatæ merita. Præfata autem suaueolentia ipso quo ad meliorem vitam transijt die, percipi illic cœpit, annoque mox sequenti inducta consuetudo est processionem eodem instituendi, quæ ad hunc diem obseruatur.
CAP. XIV
[39] Hoc pietatis exercitium credibile est singulari affectu obire solitas eas fuisse, quas ipsa Nouitiarum Magistra instituerat: [facta magistra Nouitiarum] officio illo multos functa per annos; obedientiæ scilicet studio superante difficultates, quas obijciebat humilitatis affectus, quo se ei muneri minus idoneam indicabat: cui tamen quam abunde fecerit satis, egregius discipularum profectus ostendit: quibus ipsa ad omnem vitæ religiosæ perfectionem exemplo potius præibat quam verbo; nullum ab vlla admittens obsequium, sed famularem omnibus operam commodans, ab eisque volens de quocumque etiam minimo defectu admoneri; quibus ipsa rependebat specialium orationum munuscula pro ijs fundendarum, quæ sibi istud caritatis obsequium exhibuissent. Erant etiam solidissima principia ea, quibus illas informabat ad virtutem; cuius frequenter monebat primum maximeque necessarium fundamentum esse, [solidis eas documentis instruit:] certam deliberatamque voluntatem, solam Dei maiorem gloriam obsequiumque quærendi semper & vbique. Eumque in finem & vsurpabat ipsa frequenter; & alijs vt vsurparent auctor erat, illam Ecclesiæ orationem: Omnipotens sempiterne Deus, fac nos tibi semper & deuotam gerere voluntatem, & maiestati tuæ sincero corde seruire b.
[40] Solita insuper erat dicere, duas esse securissimas scalas, per quas bonæ monachæ ad Paradisi gloriam certo ascenderent: [proponit eis scalam virtutum,] quarum vna virtutum scala ab ea nominabatur, decem, vt dicebat ipsa, gradibus constans: & primum quidem docebat esse clausuram, id est, omnimodam a rebus mundanis & secularibus, ipsisque etiam parentibus sequestrationem cordis; sponsis Christi futuris ideo perquam necessariam, quia difficile, imo impossibile est, vt anima ad rerum mundanarum amorem effusa, verum Dei amorem (vtpote purissimum & ab omni terrenæ fæcis admixtione alienum) consequatur. Secundus ei gradus Audientia dicebatur: promptitudo scilicet & desiderium ingens diuinæ vocis audiendæ, non tantum exterius in ore concionatorum aut spiritualibus colloquijs resonantis; sed eius potissimum, quæ per internas inspirationes percipitur tempore sacrificij Missæ, Officij diuini, & orationis, aut etiam cuiuscumque alterius exercitij ab obedientia impositi, iuxta statuta Ordinis & consuetudines vnicuique conuentui poprias. Proximum ab hoc gradum nominabat Verecundiam: omni quidem hominum generi ac statui necessariam virtutem, sed Virginibus maxime, tamquam præcipuum vitæ continentis ornamentum & præsidium ad eius tuitionem certissimum. Post hanc locabat Taciturnitatem, sine qua vanam esse religionem Iacobus Apostolus docuit.
[41] Quinto in loco Gratiositatem reponebat: id est, [per 10 gradus ascendendam:] amabilem atque vrbanam agendi rationem cum omnibus, quantumcumque alias despectis & indignis: quæ Christi famulam Deo ac sponso suo simillimam reddit, adeoque oculis illius gratissimam, qui bonorum omnium fons & origo est, & solem suum oriri facit super bonos & malos. Hinc ascendebat ad Diligentiam, quam volebat esse indiuiduam sociam omnium actionum nostrarum, siue ad Dei obsequium eæ dirigerentur immediate, sine essent a superioribus imperatæ. Ab hac porro pergebat ad Puritatem mentis, eratque hic gradus septimus, docebatque de omnibus bene sentire, & quamcumque proximorum actionem semper in meliorem partem accipere, prohibens sinistram omnem circa res alienas suspicionem. Octauus gradus Obedientia erat non tantum erga Superiores, sed etiam erga aliam quamcumque personam: vt enim periculosissimum earum esse dicebat statum, quȩ proprium sequi iudicium consuessent; ita extra errandi discrimen esse eas, quæ alienȩ se voluntati iudicioque & potissimum sapiētiorum facile libenterque subijcerent. Nono loco consistere suadebat Humilitatem, tanto formidabiliorem dæmonibus, quanto Christianum hominem, & maxime Religiosum, similiorem Christo efficit ad mortem vsque crucis humiliato. Post quam gradus decimus superesset Dei proximique Dilectio, tamquam culmen & summa perfectionis.
[42] [& scalam humilitatis 12 graduū.] Alteram scalam, qua volebat religiosas animas ad cælestis patriæ consecutionem adniti, Humilitatis scalam nuncupabat: cui ex S. Benedicti doctrina duodecim gradus faciebat hoc ordine, vt primus esset, veram humiliationem præseferre non tantum in anima, sed & in ipsa corporis compositione exteriori. Secundus, loqui modice atque discrete, idque non clamosa sed submissa voce. Tertius, non esse facilem ad risum; quod si quandoque ridendum sit, etiam tunc modestiæ & moderationis meminisse. Quartus, silentium tenere, donec interrogeris. Quintus, exacte omnia secundum Regulæ præscriptum facere, neque ab ea norma vel minimum declinare. Sextus, credere & fateri omnium se, quotquot in mundo sunt, hominum esse vilissimum. Septimus, inutilem se atque ineptum ad omnia confiteri atque agnoscere. Octauus Confessionem Sacramentalem frequentare, in eaque minimos quosque defectus plangere & detestari. Nonus, Obedientiȩ mandata amplecti alacriter, quantumcumque aspera & difficilia, eaque exequi citra murmurationem externam internamue. Decimus, Maiorum obedientiæ semper se subijcere. Vndecimus, delectari etiam si propriam numquam facias voluntatem. Duodecimus, Deum cum filiali amore timere, semper recordando quid fecerit pro nobis, & quid exigat a nobis; in eoque timore atque amore ad finem vsque vitæ perseuerando.
CAP. XV
[43] [Exhortationum eius efficacia,] Harum duarum scalarum gradus declarabat Beata rationibus aptis, & Scripturarum atque Sanctorum Patrum sententijs idoneis, nec non efficacibus ad persuasionem exemplis; vt erat in hoc studiorum genere tum plurima lectione, tum propriæ exercitationis experientia versatissima. Hodieque plurimæ illius exhortationes sacræ supersūt apud sāctimoniales, quas breuitatis studio prætermittendas a nobis, ex ore eius descripsere discipulæ, suo in virtutibus profectu singulari declarantes, qualem ad eas haberent magistram. Quæ vt animos illis adderet ad perseuerantiam, inter primos illos institutæ ab ijs vitæ rigores, vnde graues in corpore infirmitates, in animo tædia non leuia gignebantur, non raro vtilissimis easdem documentis instruebat: sed & ipso quandoque opere ostendebat, collatam sibi diuinitus potestatem ad eiusmodi perturbationes sedandas. Id experta est quædam eius discipula, Soror Cæcilia nominata, [& ad componendos animos mira vis] quæ vehementissima quadam tentatione exagitata cum ad magistram confugisset, ab eadem placide sibi benedicente dimissa est, securaq; reddita non amplius ea se tentatione vexandam. Abijt Nouitia, seque liberam e vestigio mirata, redijt ad magistram supplicabunda, vt tam efficacis benedictionis formulam scripto mereretur accipere; accepitque in hæc verba conceptam: Iesus, Maria: Franciscus, Clara: Dominus Deus misereatur tui & benedicat tibi: illuminet te & conuertat vultum suum super te, & det tibi Cæciliæ pacem. Amen.
[Annotata]
a [Fr. Albertus de Sarteano] Videturis esse, quem a Sartiano natali suo in Hetruria oppido cognominat Arturus in martyrologio Franciscano ad XV Augusti, Apostolici zeli non tantum in Europa, sed & in Asia concionator: Minister Ordinis Generalis futurus ex Pontificis voluntate, nisi recusasset; qui, vt Arturus ait, tandem virtute, doctrina, miraculis clarissimus obiit Mediolani, in conuentu S. Angeli honorifice conditus anno 1450. Videtur autem hæc res contigisse anno 1442 quando ipse Prouinciæ S. Antonij, id est, Bononiensis minister fuit Prouincialis: nam post annum 1443 & Capitulum Romæ celebratum, tam multis Apostolicis Legationibus fuit occupatus, vt forte in suam prouinciam intra annos aliquot non rediuerit.
b Vsurpat hanc orationem Ecclesia ad Missam Dominica infra Octauam Ascensionis.
CAPVT V.
Fauores B. Catharinæ diuinitus facti.
CAP. XVI
[44] Dvm huic Nouitiarum erudiendarum muneri Beata intendit, multis a Deo gratijs præuenta est, quarum paucas admodum ad nostram notitiam passa est eius modestia peruenire. Nos duas hoc loco admodum illustres commemorabimus. Primam ipsamet retulit de tertia, vt facere solebat, [Cruciatus passionis Christi discere cupiens,] persona in hunc fere modum: Quædam huius nostri monasterij Religiosa, Dei famula, magno cum affectu desiderans cognoscere internos omnes externosque cruciatus Domini nostri Iesu Christi, eosque potissimum quos Feria sexta, quam Sanctam dicimus, perpessus est; instanter eam notitiam flagitabat ab eo, præcipue autem diebus Veneris. Maioris igitur hebdomadæ tempore, cum nocte eamdem feriam sextam præcedente, sua in cella ante Crucifixi effigiem genuflexa precatur, eiusmodi desiderium vehementius etiam augeri sentiens, ac vota multiplicans gratioso dilectissimi animarū sponsi alloquio, ex ea cui confixus erat Cruce, mirabiliter est dignata, ei in hunc modum loquentis familiariter: Anima mihi dilecta, gratissimus mihi est eiusmodi affectus, acceptissima deuotio, qua Passionis meæ identidem memoriam recolis; auctor etiam facta alijs eiusdem attenta meditatione reuoluendæ: quapropter tuo nunc volo facere desiderio satis.
[45] Noueris igitur quod a primo illo momento temporis, [discit eos ab initio vitæ continuos fuisse;] quo Virgineo in vtero carnem humanam indui, innumeri dolores animum obsederunt meum a, clare ipsi mihi repræsentantis externos omnes internosque cruciatus, quos triginta trium annorum decursu toleraturus eram, atque in Passione illa mea, crudelissima acerbissimaque morte vix demum terminaturus. Et quoniam simul etiam cognoscebam, quantæ hinc angustiæ creandæ essent carissimæ meæ atque innocentissimæ Matri, ingens hac ex parte cumulus ad dolorem accessit: sed longe maximus ex consideratione ingratitudinis humanæ, qua prȩuidebam, nec agnoscendum nec acceptandum ab hominibus beneficium oblatæ pro eis redemptionis, cum gratiæ & gloriæ iactura irreparabili. Singulis autem sextis ferijs velut in agonia versabar, menti meæ obijciens omnes singulosque Passionis sustinendæ articulos: accedebatque ad incrementum doloris expressior consideratio matris, eo die incredibili animi cruciatu torquendæ, dum meis ipsa cruciatibus mente vel corpore interesset. Neque speciali doloris argumento feriæ quartæ caruerunt, quo die valedicens amantissimæ Matri, diuellendus ab ea eram, atque vilissimo paucorum denariorum pretio a proditore Iscariota vendendus Iudæis, æternam sibi damnationem empturis.
[46] [& die Veneris sancto inexplicables.] Hi mei per totum vitæ tempus fuere cruciatus, a viua quadam clarissimaque futurarum pœnarum repræsentatione, continui semperque præsentes: quæ autem ipso Veneris sancto toleraui, neque cor humanum potest concipere, neque perpeti poterat caro mortalis, nisi præsentis coniunctæque diuinitatis auxilio fulta: sed quia impleri volebam omnia quæcumque vel a Prophetis prædicta fuerant, vel in figuris præsignata, necesse fuit vt diuina virtus suppleret humanæ imbecillitatem naturæ. Quare si mihi cupis rem gratam facere, delectare quotidiana memoria Passionis meæ tecum ipsa recolendæ: & alijs vt idem faciant commenda, quo possim illius fructus inestimabiles tecum atque cum omnibus communicare. His dictis conticuit, & dilectam sponsæ suæ animam ineffabili gaudio plenam reliquit.
[47] [in nocte natiuitatis] Æque memorabilis ea gratia fuit, qua anno eiusdem seculi trigesimo quinto in nocte Natalis Dominici recreata est, quam ipsa in libellum suum his verbis retulit: Voluit illam (seipsam intelligit) denuo experiri Deus, & diuini flammam amoris ei subtraxit, & illius mentis oculos grato aspectu Iesu Christi priuauit, qui eam crebro solebat visere atque solari: propter quod ad tantum redacta mœrorem est, vt fere semper in luctu & lacrymis esset: cumque hunc diu cruciatum pertulisset, petijt a sua Præfecta, vt sibi ea nocte liceret in ecclesia monasterij huius pernoctare, idque impetrauit. Tēplum ingressa est eo consilio, vt millies AVE MARIA in honorē Christi Genitricis diceret. Cumque ei rei magno studio & attentione ad horam noctis vsque quartam vacasset, qua quidem hora credo Saluatorem nostrum esse natum, [oblatum a matre Iesulum amplectitur,] præsto ei fuit venerabilis Dei Mater, paruulum in amplexu tenens Iesum, ita fascijs inuolutum, vt infantes recenter nati solent, & ad antedictam Christi ancillam accedens, eum benigne admodum in eius amplexum tradidit. Quæ sciens illum esse verum æterni Patris Filium, incredibili cum gaudio amplexum ei tulit, strinxit ad pectus, illiusque ori suam admouit faciem.
[48] [eoq; mire recreatur.] Ex quo quidem amplexu & tactu tanta illi delectatio generabatur, vt incredibili suauitate, qua afficiebatur, tota liquefieri videretur, sicut ad ignem cera solet. Tantus autem, ac tam suauis ex pretiosissima & purissima Infantis Iesu carne odor exibat, vt ad illum explicandum verba non sufficiant, nec mens humana id capere valeat. Quanta vero esset Infantis pulcritudo, & cælestis oris decor ac venustas, ijs qui hæc legunt vel audiunt, cogitandum relinquo. Me autem iuuat dicere, O sine sensu cor, & omnibus creatis rebus durius, cur nimia dulcedine non discissum, aut, sicut in sole nix, liquefactum es? cum gustaretur a te, ac suauiter amplecteretur paternæ gloriæ splendor. Nam visio hæc non in somnis, non imaginaria, non per mentis excessum fuit; sed aperta veraque, ac sine phantasmate, aut aliquo velamine manifesta. Vbi tamen suum in Infantis faciem os demisit, omnis illa visio euanuit; sed tantum ei gaudium reliquit, vt longo temporis spatio cor & membra illius omnia exultare præ lȩtitia viderentur. Ita quidem tanta illa & tam diuturna cordis amaritudo atque tristitia, quod aspectu Christi tamdiu caruisset, prorsus abijt, nec diu aliquis illam mœror inuasit.
[49] [hinc relictus candor in genis & labris, alias fuscis;] Hunc porro fauorem non tantum in suum de septem armis spiritualibus libellum ipsa retulit, sed alijs quoque modis varijs Deus voluit manifestatum, ad solatium præsentium & ædificationem posterorum. Nam primum labra eaque faciei pars, quæ sacras genas contingere meruerunt, insolitum ex eo contactu traxere candorem, qui in eius incorrupto corpore hodie quoque spectabilis propius intuentibus, eoque est notabilis magis, quod fusci, dum viueret, coloris esset, nunc autem demortuæ facies obscuram quamdam nigredinem traxerit. Præterea afflatus illius corporis est suauissimus odor, quem & expirare quandoque inter loquendum videbatur, non sine multo Sanctimonialium, aliarumque cum ea conuersantium personarum stupore. Euidentiorem autem prædictæ gratiæ notitiam consecutæ sodales sunt ex eo, quod illa visione ex oculis sublata, cum hora Officij matutina adesset, [& odor ex eius corpore deinde manans.] atque de loco, quem genibus flexa presserat, ad sedilia se de more transtulisset; obseruauerint ipsæ, paullatim ad psalmodiam accedentes, suauissimi cuiusdam odoris fragrantiam toto choro diffusam, quæ & sensum earum demulcebat mirifice, & animos cælesti quadam dulcedine recreabat.
[50] Ignorabant illæ primum, quam in caussam referrent quod sentiebant; donec paullatim inter eas innotuit, Catharinam Superiorum permissu peruigilem in oratione ibidem noctem duxisse: animaduersumque est prædictum odorem longe vehementiorem percipere eos, qui viciniora illi, quam qui remotiora, [obseruatas a Sororibus;] sedilia occupabant: qui licet paullatim minor minorque fieret, ad alteram tamen vsque post festum Natiuitatis diem locum istum impleuit. Finito porro Matutinali Officio, ipsa quidem coram venerabili Sacramento in oratione perseuerauit: monachæ vero in Capitulo congregatæ, de re tam mirabili consultaturæ, tandem vnanimiter conclusere, ipsam, de qua iam pridem magnæ sanctitatis formauerant suis in animis opinionem, aliquo supra communem ordinem fauore diuinitus fuisse impertitam, magnoque cœperunt teneri desiderio rei veritatem discendi; quamuis id ab ipsa vix sperabant obtineri posse, quæ de suis rebus numquam, nisi coacta aut quasi de tertia persona loquebatur; idque imminute & parce admodum. Itaque decreuere, tum quidem mouere nihil, sed aliquot dierum moram sustinere, si quid forte interea noui accideret, vnde in arcani illius venire possent cognitionem. Viderunt autem eam omnes sequenti die, [& splenas in vultu prodigiosu] dum Missa & Horæ Canonicæ decantantur in choro, facie supra modum lucenti, & flammeo quodam rubore accensa, sic vt defixos in eam oculos nequirent continere: quod tanto accidebat mirum magis, quanto magis obscurus ei ac pene luridus color esset, propter continuas eius infirmitates, & diuturnum sanguinis fluxum, quo tunc quoque affligebatur. Odor porro, qui ab eius corpore emanare videbatur, omnem terreni odoris comparationem excedebat, eamque comitabatur & locum imbuebat quocumque iret; idemque nunc vehementior, nunc remissior offerebat se eis, quæ cum ea collocuturæ consistebant.
[51] Tandem cum silentium per dies plusculos tenuissent, [ipsa rem Confessario iubenti aperit:] certæ iam non aliunde quam ab eius corpore suaueolentiam istam procedere, & quæ eius caussa foret quocumq; modo volentes cognoscere, agunt cum monasterij Confessario, eique suadent, vt obedientiæ præcepto Catharinam adigat ad occultatam hactenus gratiam manifestandam; & persuadent haud difficulter: nam & ipse eumdem odorem admirabundus hauserat, & testatus deinde est, eum sibi multo etiam vehementiorem afflatum eo momento temporis, quo ipsam hac de re interrogabat. Quæ iussis illius obtemperans, totum eius, quod acciderat sibi, ordinem enarrauit; humillime obtestans, vt rem celatam perpetuo vellet, quod tamen obtinere non potuit: erupit enim inter monachas primum, deinde etiam per ciuitatem Ferrariensem, ac denique per multas Italiæ ciuitates sparsa eiusmodi fama est; plurimæque post eius mortem imagines pictæ sunt, totam eam visionem coloribus adumbratam referentes.
[52] Pro tanto autem talique beneficio obligatam sese agnoscens Beata ad perpetuam mysteriorum vitæ ac passionis Christi memoriam recolendam, [& ad recolendam eius memoriam] consuetis orationibus suis nouam eorumdem meditandorum formam decreuit adiungere, eumque in finem scriptionem deuotissimam concepit, quam Rosarium nuncupauit; propterea quod ad normam Rosarij Mariani, a S. P. Dominico instituti, tres distincta in partes, omnia vitæ Christi atque Mariæ mysteria percurreret. Scripsit autem versu nequaquam ad Poëticas leges exacto, sed longe liberiori & ad solutæ orationis formam propius accedente: in eoque tantum ab ea diuerso, quod singuli versus (quorum ad quinque millia sexcentos & decem excrescit numerus) syllaba Is terminentur: stylo temporibus illis semibarbaris apud eos vsitato, qui Latinis versibus conscribendis animum applicabant. Inuenitur modo prȩdictum Rosarium, per omnes hebdomadis ferias distributum, apud monachas monasterij Corporis Christi Bononiæ, hoc programmate præfixo.
Iesus, Maria, Franciscus, Clara.
[Rosarium conscribit:] Rosarium antiquum & deuotum Beatissimæ Matris Dei, Virginum Virginis Mariæ, humillimæ purissimæ ac dignissimæ; non minus historicum quam contemplatiuum: vt penitus exclusa sint, & intelligantur, si quæ apocrypha aliquibus fortasse viderentur. A me Catharina moniali ac serua vilissima, indigna & inutili, hic in Conuentu sanctissimi Corporis Christi Ferrariæ, ad Dei filij & Matris gloriam & honorem (ob singularissimam gratiam infrascriptam b, ibidem nostra in ecclesia genuflexe a me obtentam) inspiratæ conscriptum.
[53] Quod ego hoc loco totum transcriberem, nisi nimia prolixitate absterritus, [cuius hoc est principium.] iudicarem lectori facturum me satis, si principium eius dumtaxat proferrem, vnde de reliquo opere feratur iudicium.
HYMNVS
Summarium originis creaturæ intellectualis & ad prima quinque Rosarij mysteria Gaudiosa.
Obone Iesu, nunc libenter te laudarem in terris,
Et meum post obitū tunc te libentissime in cælis;
Cum infinitas laudes a nobis digne promerearis.
Creasti etenim hunc orbem, hunc gubernas, conseruasque hunc gratis;
Et quidem in necessitatibus quibuscumque nostris,
Tam animæ quam corporis; nec vmquam nos derelinquis.
Sed quod incomparabile est, tu etiam pro omnibus nobis,
Delesti originale peccatum primi parentis,
Passus mortem iniquam, infamem, diram tuæ crucifixionis.
[54]
At vnde mihi laudes, vt a me semper lauderis?
Vt me sine me plasmasti, sic sine me laudaris.
Ante me tu laudabaris, & post me laudaberis.
Fecisti nos; non ipsi nos: deficimus in cunctis.
Si laus tua fecit omnia, tua igitur laus est in nobis,
Ergo si te laudo, solum de tuo, non de meo, accipis:
Dat enim nemo, quod non habet, ex regula iuris.
Quid sum ergo? dicant mihi omnes ingenij sublimis:
Currite vos, qui alta cacumina montium tangitis:
Volate vos, qui inter cælos, stellas motusque statis,
Philosophi, qui secreta & caussas naturæ inuestigatis;
Respondete mihi, quid in hoc tam diu differatis,
Vos, qui in mundo hoc estis altissimȩ cōtemplationis?
Audite igitur me, atq; his studete rationibus meis:
Sum namq; flos, fœnum, cinis, stercus, fœtor, vermis,
Luteum vas portans, ac plenum aëris, fumi, & ambitionis;
Quin imo & nihil, id est, peccatis ex meis infinitis.
Et cum nihil sim, & laus sit quid maximū; impossibilis
Datur ratio, vt aliquid fiat ex nihilo a creaturis.
Multo autem a me minus, quæ sum obscurior ignorantiorque alijs.
[55]
Pro me autem, o Iesu, tu solus digne teipsum laudabis,
Cum mihi sufficiat ex gratia tuæ miserationis,
Pro tot meorū venia peccatorum, & pro laudibus tuis,
In anima mea semper fideliterque obseruandis;
Vt sileat os meū & tua stet laus in mei silentio cordis,
Æterneque adorem hic & vbique auctorem te laudis:
Et sciam, quod hic te laudat, qui teipsum tuamque laudem satis
Cognoscit, & credit; scitque etiam quod non sit hominis,
Minus autē mei, posse in præconijs digne versari tuis.
Noscendo ergo, credendo, & adhærendo prænarratis;
Et quod laus mea & Deus meus æterne es tu, atque fuisti, & eris;
Summatim hasce laudes tuas ad tuȩ gloriam maiestatis,
Et ad honorem Beatæ Mariæ Matris tuæ Virginis,
Calamo hic recte nunc scribam cum puritate cordis,
Et gratiosa licentia tua, obtenta ex gratia tuæ Matris.
Submisse tamen te oro, vt dumtaxat in vim orationis
Easmet acceptare, & si non pro laudibus, digneris,
Saltem pro tot varijs rosis piæ Matri tuæ oblatis:
Cupio enim in laudem suam & tuam infrænari, ne peream abyssis:
Imo vt laudando cantem, & cantando ambos laudem in cælis. &c.
CAP. XVII
[56] Prænarratis fauoribus iuuat nunc aliam subnectere, ad eadem tempora referendam. Benuenuta, [Certa sit de Sororis mortuæ beatitudine.] B. Catharinæ mater, marito Ioanne Vigri viduata, non multos post annos transijt ad alias nuptias cum quodam ciue Ferrariensi: ex eoque coniugio gemina proles nata est; mascula altera, perditæ vitæ & corruptissimorum deinde morum adolescens; muliebris altera, quæ deinde in nouo Corporis Christi monasterio monacham Ferrariæ induit, atque ad eximiæ sanctitatis perfectionem ascendit, Soror Antonia nuncupata; & prima in eodem mortem oppetijt consummataque in breui, vt loquitur Scriptura, expleuit tempora multa, vniuersæ domui raræ virtutis & obseruantiæ religiosæ exempla post se relinquens, anno millesimo quadringentesimo trigesimo septimo, mense Aprilis, quinquennio post monasterij erectionem: pro cuius anima dum preces deuotissime fundit Catharina, certam eius in cælis beatitudinem Deo reuelante cognouit. [Sap 4, 13]
[Annotata]
a Hanc veritatem solidissime & deuotissime libellis absque numero, omni lingua, impressis vulgatisq; declarauit vir eximiæ inter nos probitatis R. P. Iudocus Andrios, toti Europæ hoc nomine notissimus, quibus titulus Crux perpetua Christi.
b Quod ideo addit, inquit Grassettus, quia in fine Rosarij supra memorata visio exposita inuenitur.
c De his nihil in hoc exordio, quod speciminis loco damus: noluimus tamen titulum, vt est primæ parti prefixus, mutilare.
CAPVT VI.
Scribitur a B. Catharina libellus de septem armis spiritualibus: clausura in monasterium Ferrariense inducitur.
CAPVT XVIII.
[57] Anno mox subsequenti, ex speciali mandato Christi, denuo exorsa est Beata conscribere suum de septem armis spiritualibus libellum, qui etiam sub titulo Reuelationum vulgatus per Italiam post mortem illius, [Quando libellum suum scripserit Catharina?] magnoque fructu lectus est ab vtriusq; Ordinis sexusque fidelibus, ad bellanda bella Domini auctoratis: ita ex ea colligitur clausula, quæ ad eiusdē libelli calcem legitur in hæc verba: Catharina paupercula Bononiensis seu Bononiæ nata & educata, atque Ferrariæ Christo desponsata. Ego, a me ipsa superius nominata Catella, ex inspiratione diuina scripsi propria manu hunc libellum in monasterio Corporis Christi Ferrariæ, in cella, quam incolebam, tegetibus cooperta, tempore nostræ Reuerendissimæ Matris Abbatissȩ Sororis Thadææ, Germanæ Domini Marci de Pijs, circa annum Domini nostri Iesu Christi millesimum quadringentesimum trigesimum octauum, & in vita mea nulli omnino personæ manifestaui. Ad laudem Christi Iesu. Amen.
[58] Hæc illa Bononiæ, paullo ante mortem fortassis, eo quasi sigillo obsignans scriptionem, [Quibus?] quam statim a morte sua vulgandam sciebat. In ipso eius contextu, quibus & qua intentione hæc scripserit, sic exponit, vt simul etiam internum suum scribentis statum ob oculos statuat, & doceat fidenter atque humiliter Deo se suaque permittere. Hæc autem, inquiens, omnia, Sorores carissimæ, sunt a me scripta, præcipue propter eas, quæ nuper ingressæ sunt spiritalis iter certaminis; quæque deinceps ingredientur, vt cautæ reddātur, ac semper metuant & sibi ipsis, hoc est, propriæ prudentiæ minime fidant. [Et quo fine?] Cogito enim quot cælestia dona antedictæ suæ ancillæ contulisset, & tamen post illa permisisset, vt ab hoste antiquo acerrime vexaretur ac deciperetur, qui (sicut iam dixi) sumpta Christi forma cruci affixi, ac Mariæ Virginis, insidiatus illi est, quod non alia quidem caussa factum est, quam quod illa sibi persuadebat, posse se dȩmonis dolos, calliditatem ac tentationem superare. Ita enim Deus reprimere illam voluit ac docere, opus esse semper timere; ac solum esse Deum, qui posset intelligentiam & vires aduersus hostes suos ministrare. [Quomodo per tentationes humiliata sit?] Et profecto ita illi accidit: adeo enim fraude aduersarij depressa est, vt non amplius Dei amica vel serua, sed prorsus ab eo destituta videretur; nec tot cælestium donorum, quæ sibi ante collata fuerant, recordaretur; adeoque mentis inops facta, sic prorsus obliuioni ea tradiderat, vt numquam illi collata viderentur, ob vim ac magnitudinem tristitiæ, quæ cor illius occupauerat. Nunc autem peragrato mari procelloso, ac terram promissionis ingressa, cum Psalmista canit; Humiliata sum, & liberauit me. [Ps. 114, 6.] Nam post illam tempestatem, ad tantam animi tranquillitatem redacta est ac robur, vt & de omni certamine victoriam reportaret, & nullo amplius mœrore detineretur, ac nihil de salute sua dubitaret, cupiens semper dissolui & esse cum Christo. Hoc autem ita futurum confidebat, vt in mortali adhuc corpore constituta, vnam se de supernis ciuibus esse arbitraretur. Neque hoc accidebat, quod illa tam arrogans ac sibi nimium tribuens esset (cum se minimam & vilissimā omnium, quæ in monasterio essent, crederet, atque consortio tot venerabilium Matrum ac Sororum indignissimam) sed quod diuina benignitate sustineri se, ac sustentari laboribus alienis in tam claro monasterio cernebat.
[59] Ita affecta Catharina, ad omnia, quantumuis vilia, monasterij Officia demittebat sese: [Ostiariæ officio fungens,] sic gallinas sibi commendatas summo curauit studio: sic pistrini labores alacriter sustinuit: sic etiam Ostiariæ munus magno humilitatis & caritatis exemplo impleuit. In hoc autem dum versatur assiduitate & solicitudine pari, accidit vt ad portam aliquoties eleëmosynæ petendæ caussa sisteret sese venerabili grauitate senex, cui illam Beata hoc quoque nomine impertiebatur libentius, quod intellexisset bonum illum virum ad omnia Palæstinæ loca, Incarnati Verbi mysterijs consecrata, peregrinabundum accessisse: amabat enim ab eo quȩrere & discere varia pietati suæ alendæ opportuna, circa situm naturasque locorum. Hic quadam die eadē ex caussa ad portam accessit monasterij, acceptaque eleëmosyna tradidit ei scutellam paruulam, non ex terra pozzellana aut Maiolana, sed misturæ incognitæ ac transparentis; quam dicebat eam ipsam esse, ex qua puerulo Iesu potum porrigere solita fuerat Virgo Mater sanctissima: rogabatque vt seruare penes se vellet, dum eam redux requireret. [creditur a S. Iosepho visitata.] Impleuit ea oblatio miro gaudio Catharinam: peregrinus autem reuersus deinde numquam est: neque de hoc facto amplius aliquid sciri posuit ex Catharina, nisi hoc solum, quod virum illum minime crediderit fuisse e mortalibus vnum: sed S. Iosephum Christi nutricium; per quem Deus hanc sibi gratiam voluerit facere: quo autem fundamento id crederet numquam patefecit: diuina reuelatione edoctam fuisse probabilis foret coniectura. Exhinc certe castissimo Mariæ sponso deuotissima fuit: Bononiamque abitura, scutellam prædictam Abbatissæ tradidit, ea conditione, vt die festo ipsius Sancti in altari ad populi fidelis solatium exponeretur: redderetur autem peregrino, qui dederat, si eam aliquando petiturus redisset. Seruatur igitur exponiturque hoc modo in Ferrariensis ecclesiæ monasterio: admoueturque infirmis istud cum fide postulantibus: qui si sanandi sint, odorem ex se suauissimum illa reddit: morituri creduntur, si absque odore permaneat.
CAP. XX
[60] Vnum adhuc, ad perfectam Regularis vitæ obseruantiam, in monasterio Corporis Christi Ferrariæ deesse videbatur, scilicet Clausura monacharum, [Clausura hactenus impedita a ciuibus,] tantopere laudata & commendata; quæ ne ex earum voto induceretur, ciues hactenus Ferrarienses obstiterant, causati spiritualia commoda ex sanctarum illarū animarum liberiori alloquio toti ciuitati prouenientia. Videns igitur Beata, cedentibus ad eiusmodi rationum apparentias potius quam rationes maioribus, nihil apud homines effectum iri; ad Deum pro ea impetranda se vertit, atq; ad sanctam suam Matrem Claram: & voti compos facta demum est, hac, quam subijcimus, ratione. Soror Thadæa, quæ monasterium nouum laudabiliter per annos ferme viginti rexerat, in fata concedens, vacuum Abbatissæ locum reliquerat. [mortua Abbatissa,] Igitur dum de alia ei subroganda consultat Soror Lucia, auctor ei fuit Catharina (noctu diuque animo versans, quo modo in melius nouellæ vineæ statum proueheret) vt hac occasione vsa, peteret a Superioribus Ordinis ex vicino Conuentu aliquo, in quo disciplina Religiosa accuratius nosceretur obseruari, aliquot Sanctimoniales seniores, magisque peritas instituti illius, quod amplexæ quidem magnis animis fuerant omnes, nulla tamen erat plene edocta: ex his autem Abbatissam posse deligi, & per easdem fortassis induci clausuram, hactenus tantopere desideratam.
[61] Placuit Luciæ consilium prudens, & re cum Patribus communicata, [inducitur per aliam Mantua petitam:] obtentum a Pontifice Nicolao V Breue est, anno millesimo quadringentesimo quinquagesimo secundo, decimoquinto Aprilis, vi cuius ex Mantuano Conuentu, optimis vigente institutis, assumpta Abbatissa noua est, & Sanctimoniales aliquot Sociæ, futuræ Ferrariensium monacharum Magistræ: quæ ante omnia postularunt, vt arctissima stabiliretur clausura, ad quam obligarentur statim ab edita Professione Religiosæ, nulli omnino secularium videndæ; relicta tamen, cum necessitas exigeret, colloquij facultate ad crates clausas vndique, cui alia, ex monialibus arbitra adesset: quod, ægre quamuis, impetratum tandem a ciuibus est, meliori rationi cedentibus. Qua ex re quantum voluptatis cœperit Catharina, facile est cogitatione complecti. Hæc autem eo perfectior fuit, quod eadem via dissipatum videret consilium Patrum, de se ad Abbatissȩ dignitatē euehenda. Etenim moriente Thadæa nihildum de adducendis aliunde ad reformationem Religiosis cogitabant illi; sed vnam ex Ferrariensium numero, vt alibi moris est, de communi aliarum consensu volentes præficere, in Catharinam coniecerant oculos: eodemq; Soror Lucia inclinabatur, experta iam pridem quam solidæ virtutis spiritus in ea vigeret.
[62] [cui muneri prius destinata Catharina frustra fuerat.] Ergo re deliberata conclusaque, ipsam ad se accersunt: quȩ totius ignara rei, cum humiliter ad eorum se pedes abiecisset, vt intellexit quid de illa communi consilio statuissent, incredibile dictu est, quantis cum lacrymis singultibusque animi consternati dolorem indicauerit, ex tam funesto nuntio prouenientem. Satis sit dixisse, Superiores ipsos ijs ab illa mente fuisse dimotos, iudicantes non esse inquietandam illam animam, quæ tam serio instanterque postularet, infimis quibusque ministerijs per omnem vitam addici potius, quam isto onere prægrauari. Intererat actioni huic magni nominis & auctoritatis Prælatus, S. Iustinæ Abbas vulgo dictus, ac fere Romana in Curia solitus commorari: qui conspecto tam profundæ ac raræ humilitatis exemplo, non solum, vt ceteri præsentes, cōmotus ad lacrymas est; sed ex eo die tantam concepit deuotionem erga hanc, quam eximiam esse Dei famulam penitus sibi persuasum habebat, vt (quemadmodum ex eius pluribus litteris deinde constitit) quoties in aliquā corporis aut animi tribulationem incideret, ad eam etiamnum viuentem velut ad certissimum azylum recurreret; Deique auxilium inuocans, Catharinæ repræsentaret merita, quæ apud ipsum maxima esse credebat: neque vanam eam fiduciam esse euentus plerumque felix declarabat, ab omni mox molestia se liberum sentienti. Patres autem videntes suum sibi non successisse consilium, referunt ad id animum, quod primum a Sorore Lucia propositum sibi fuerat, & Indultum ante omnia Pontificium procurant circa Abbatissam aliunde inducendam.
[63] Eadem occasione obtinuere Patres declarationes nonnullas, [Declarantur a Pontifice varia in fauorem monasterij.] circa ea puncta, quæ tenerioribus conscientijs aliquem adhuc scrupulum facere videbantur; effeceruntque vt Pontifex primum extingueret qualemcumq; obligationem, quæ vel Sororibus omnibus, vel earum alicui posset superesse ad Regulam & habitum S. Augustini; quem is declarauit ab illis licite sancteque in habitum & Regulam S. Claræ commutatum esse: speciatim autem absoluit Luciam ab omni iuramenti cuiuscumque religione, qua amitæ suȩ Sorori Bernardinæ obstricta videri posset; liberam ei faciens potestatem noui monasterij sui ad Regulam & formam Ordinis Franciscani regendi atque ordinandi; ratamque habens absolutionem Episcopi Ferrariensis hac in caussa olim pronuntiatam. Denique approbauit specialiter & confirmauit arctam monasterij clausuram, qualem Catharina & Sororum omnium pars longe maxima tam ardenter expetebant. Nec fuit in decretis hisce executioni mandandis difficultas vlla; quamuis hoc quoque Pontifex imperarit, vt omnes quocumque alio habitu Regulaque seposita, S. Claræ habitum Regulamque vna cum prædicta clausura acceptarent. Nam Soror Lucia, quæ nolebat eum, cui assueuerat, habitum dimittere, sponte sua cœnobio egressa est: hoc vnum stipulata, vt eodem cum amita sepulcro conderetur: moriensque eidem cœnobio legauit quidquid sibi reliquum erat bonorum, vnde ampliari situs loci & numerus Religiosarū posset; quamuis illæ iam tum plures quam nonaginta essent, prout ex illorum temporum indiculis constat.
CAPVT VII.
Nouo Bononiensium monasterio Abbatissa mittitur B. Catharina cum aliquot sociabus.
LIBRI. II
CAP. I
[64] Processere tam belle nouæ reformationis exordia: vt, cum vndique ad huius disciplinæ cœnobia, cupidine monasticæ perfectionis, accurrerent Virgines, nec eas capere omnes posset, aut Ferrariense recens, aut antiquiora Assisiense & Mantuanum monasteria; a Vicario Generali supplicatum a Calixto III Papæ fuerit, [Bononiensibus promissa Abbatissa,] quo permitteret ex illis cœnobijs aliquas ætate atque virtute prouectiores educi, nouis per Italiam monasterijs instruendis: vi cuius indulti continuo Bononiensibus ac Cremonensibus ex Ferrariensi asceterio promissæ sunt Abbatissæ, Sedem in eorum ciuitatibus fixuræ, cum iusto numero sociarū, ad quas aliæ earumdem vrbium aggregarentur. Bononiensibus autem destinabatur Catharina, nec potuit res ita secreta haberi, quin ad eius notitiam perueniret: quæ certa non acquiescere nisi diuinæ id esse voluntatis euidenter cognosceret; conspicuum sibi Christum habuit, clara voce edicentem, ita Patrem suum æternum velle. Cumque illa nihilominus opponeret, in votis semper sibi fuisse, [eodem se diuinitus destinari intelligit.] vt vbi prima vocationis Religiosæ fundamenta iecerat, ibidem suā quoque peregrinationem concluderet; Nequaquam ita fiet, inquit Christus, sed Bononiæ constitutus tibi est vitæ tuæ terminus. Prout ipsa deinde vni, cui plusculum præ alijs fidebat, exposuit. Cui & narrauit obscuriorem reuelationem aliam, qua sedem Catharinæ Bononiensi viderat præparatam; cum illius nominis multæ, nulla hoc cognomine Ferrariæ esset, nec ipsa eo tum vteretur, prout postea ex Superiorum mandato fecit.
CAP. II
[65] Interim negotio Bononiensis fundationis plene transacto, rursum anno sequenti mittuntur Legati, nouam Coloniam deducturi, Baptista Mezauacchi Legum Doctor, Bartholomæus Calcini, [& an. 1456] & duo eorum socij, quorum alter ex Lambertinijs, alter e Leonorijs fuit, nomina autem in obliuionem venere. Ij in comitatu trium Religiosorum S. Francisci de Obseruantia Ferrariam aduenere vigesima die mensis Iulij; & Apostolicas litteras ac ciuitatis suæ preces exhibuere Sorori Leonardæ, ex Illustrissima familia Ordelafiorum, Foroliuiensis vrbis dominium ac principatum tenentium: quæ eis Prophetico spiritu respondit, Velle se lætos eos successuque suæ legationis contentos dimittere, dando eis Abbatissam, quæ altera S. Clara futura esset; vera S. Francisci discipula; [capitulari ter electa,] digna aliquando habita, quæ puerum Iesum vlnis suis complecteretur, prout fama rei tota pridem Italia sparsæ vulgauerat: socias autem ei iungendas tali Matre dignas & quidem Bononienses plerasque. Quod autem legatis ipsa promisit, ratum in Capitulo habuere Religiosæ omnes, quamuis tali exemplo solatioque priuari se ægre paterentur, omniumque in Catharinam conuenere suffragia, præter vnum ipsius: eamque frustra ad alterum prouocantem scrutinium, obedientiæ præcepto adegere Superiores, & voluerunt ij, qui præsentes erant, Ordinis S. Francisci Religiosi, vt solum Catharinæ Bononiensis nomen catalogo inscriberetur, eoque ipsa deinceps vteretur cognomine: in quod illa libentissime consensit, facile caritura qualicumque, qui ex gentilitio nomine Vigriorum ad se posset manare, splendore, quæ seipsam ex spiritu humilitatis Catellam alias nominarat.
CAP. III
[66] Dum porro Catharina intendit formando earum quas secum sumptura erat sociarum catalogo; [inter socias nouitiam vnam adscribit,] quædā iuuencula adhuc Nouitia, cupiebat vehementer eam sequi, vt salutaribus eius documentis porro perfrui posset: verum ab aliarum, vt fieri solet, alloquio prohibita, nec permissa extra Nouitiarum locum per monasterium vagari, modum nullum inueniebat, quo suum desiderium eidem manifestaret; nisi quod amor ingeniosus ad omnia ei suggessit, vt per cellulæ suæ fenestram, quæ fortassis Beatæ cellam respiciebat, signis ac nutibus ageret cum ipsa. Quæ voluntatem eius vel coniectura assequens vel diuina inspiratione cognoscens: Bono animo esto, Filia, inquit, teque ipsam præpara: nam & tu nobiscum venies. Quibus auditis, [& Sororibus Ferrariensibus valedicit.] illa cum humili gestu, brachia ante pectus decussans, gratias silenter egit; & ex licentia Superiorū nouæ coloniæ adscripta fuit. Sub hæc vltima vespera adfuit, quam Bononiæ habituræ erant Catharina ac sociæ: tunc omnibus Religiosis in vnum collectis, earum quæ remansuræ erant pedes exosculata Catharina est, inter mutuos fletus: postulataque humiliter erratorum omnium suorum venia, promisit se, corpore absentem licet, numquam tamen e memoria dimissurum locum, in quo tot annis seruiuisset Deo: apud quem, si quid in vita aut post eam posset, efficeret omnino, vt huius sui affectus & voluntatis testimonium aliquot etiam tum perciperent, postquam in viuis esse desijsset. Quam eius promissionem eo odore compleuit Deus, quem circa illius festum Ferrariensi in monasterio solitum quotannis diffundi superius memorauimus.
[67] Sub quintam noctis horam Legati & Patres de Obseruantia cum Illustrissima Margareta Estensi B. Roberti Malatestæ vidua adfuere b, vitandarum beneficio noctis turbarum caussa, quas discessus ille facere inter ciues potuisset; [In itinere recuperat desperatam sanitatem.] & quoniam corpore sic debilis erat Catharina, vt pedibus omnino nequiret incedere, extra monasterium delata est, feretro incumbens ad instar cadaueris, vsque ad rhedam: in qua stupentibus comitibus ita subito immutata confirmataq; fuit illius valetudo, vt citra difficultatem vllam ascenderet descenderetque deinceps e curru, quoties id facere vel viarum asperitas vel alius aliquis casus iuberet, vsque dum ad canalem, qui Bononiam fert, & vulgo a sustentaculis c nominatur, sacer comitatus peruenit. Ibi in paratas naues cum transijssent; Beata Abbatissa, præ humilitate pallium sustulit supra velum nigrum, exemplumque imitatæ ceteræ omnes sunt, atq; consuetudinem exinde fecere Bononiæ illud ita gestandi, quod Ferrariæ supra humeros infra velum portare consueuerant. Iuuat autem singularum, quæ vna cum Beata sua Abbatissa octodecim fuere, [Eius sociæ,] hic attexere nomina; & circa singula annotare quædam, digna quæ posterorum commendentur memoriæ: sunt autem hæc d.
CAP. IV
[68] Ioanna, filia Rinaldi Lambertini, Nobilis Bononiensis, [Ioanna Lambertini,] sacro induta habitu Ferrariæ anno decimiquinti seculi trigesimo tertio, in coloniam missa cum titulo Vicariæ, excellentis obedientiæ merito & insignis erga omnes caritatis, pariter & amata & æstimata a cunctis; quæ cum annis post hæc viginti fuisset in Bononiensi cœnobio commorata, diem istic extremum attigit, anno eiusdem seculi septuagesimo sexto, honorifica Beatæ appellatione communi populi voce donata.
[69] [Paula Mezauacchi,] Paula, filia Baptistæ Mezauacchi, Legum Doctoris & Nobilis Bononiensis, proceri speciosiq; corporis forma spectabilis, sed morum ac virtutum decore spectabilior, Magistra Nouitiarum futura Bononiæ: vbi mortalis vitæ peruenit ad metam anno prȩdicti seculi nonagesimo secundo, nonnullis in vita atque post mortem miraculis illustrata; quorum caussa & ipsa Beata dicta est, & ossa suauiter redolentia reposita in arcam, intra idem sacellum, in quo B. Catharinæ corpus prodigiosum seruatur: cuius vitam, a persona fide digna conscriptam, inter Manuscripta seruant monachæ Bononienses, & magni thesauri loco habent.
[70] Illuminata, filia Clarissimi Laurentij Bembi Senatoris Veneti, [Illuminata Bembi,] in congregationem Sororis Luciæ iam inde ab anno seculi trigesimo ingressa, quando nec regulam Virgines, nec habitum habebant; quem vna cum B. Catharina biennio post suscepit, eidem deuota ac valde familiaris, ab eademque multum animata adiutaque in suis laboribus ad Dei gloriam exantlatis. Hæc vt inter primas Ferrariensis domus fundatrices fuerat, ita etiam ad Bononiensis fundationem ambiuit concurrere, eamque cum auctoritate Abbatissæ tertio gubernauit, rari ingenij mulier, & Latinæ linguæ bene perita; de qua agendum eo loco, vbi de exhumatione beati Corporis (cui interfuit) faciendus est sermo, itemque de libro, quem de rebus Beatæ Matris conscripsit, præcipuo ad præsentem historiam adiumento, qui in archiuio Bononiensi iuxta ipsum sacrum corpus seruatur, Speculum illuminationis inscriptus, & inter Reliquias merito reponendus. Hæc Dei famula finem viuendi fecit anno MCCCCLXXXII; quo eodem anno mortua quoque Bononiæ est Anna Morandi Rauennas, [Anna Morandi,] vidua ingressa religionem anno seculi trigesimo tertio; & ipsa vna ex sacro hoc collegio.
[71] [Samaritana Superbi, Pacifica Barbieri,] Samaritana Superbi Ferrariensis, prima ex omnibus Bononiæ mortua tertio postquam eo deducta est anno, de cuius obitu plura alibi. Pacifica de Vultu siue, vt alijs placet, Barbieri Bononiensis; contemplationi singulariter dedita, & anno quinquagesimo nono post millesimum quadringentesimum defuncta. Bernardina Calcina Bononiensis, [Bernardina Calcina] sanctioris vitæ desiderio Ferrariense ingressa monasterium, cum bona gratia eius, cui aliquanto tempore conuixerat, mariti, simili de caussa Patribus de Obseruantia sese adiungentis: mortua autem Bononiæ anno Christi MCCCCLXVI. Peregrina de Bononia, filia Vitalis Leonori, [Peregrina Leonori,] magnæ humilitatis ac deuotionis Sanctimonialis, anno MCCCCXC sublata e viuis. Anastasia Calcina, Bernardinæ paullo superius nominatæ secundum carnem soror, & multo magis virtute germana; [Anastasia Calcina,] tantæ tamque sublimis orationis, vt continuam in ecstasim sublata videretur, donec vitam meritorum plenam anno octogesimo secundo seculi tum currentis clausit: quo & altera huiusce itineris socia Andrea de Cremona vitæ mortalis absoluit spatium, [Andrea de Cremona,] Christi Domini nostri Passioni recolendæ specialiter addicta, & lacrymarum, ex ea consideratione iugiter profluentium, dono insignis; solita identidem istud repetere: Ah! Iesu Christe, amor meus, amore mei crucifixe.
[72] [Eugenia Barbieri, Gabriela Mezauacchi,] Eugenia Barbieri Bononiensis, anno MCCCCLXX hinc emigrauit ad superos. Gabriela Mezauacchi Beatæ Paulæ germana soror; quæ ex ingenti fratrum atque sororum turba patri seculoque relicta, alijs omnibus Dei obsequio mancipatis, noluit sola seruire mundo: sed eo secutura quo tam præclara prægressorum vocabant exempla, cum difficilem ad pia vota patris metueret animum, nullum reliquum tanto ex numero solatium penes se habentis, finxit videndæ Ferrariæ desiderium; cuius facta compos, eodem cum insigni consanguineorum amicorumque comitatu & splendidissimarum vestium apparatu abijt. Vbi autem in complexum sororis venit, octauum iam annum monacham professæ, continuo declarauit non se venisse, mox, vt rebantur, abituram: sed omni vestium vanitate reiecta, abiecit sese ad Abbatissæ pedes; velut si naufraga captaret tabulam, cuius beneficio instantem posset mortem euadere. Cumque nihil fingi lacrymæ singultusque testarentur, communi Sanctimonialium voto admissa extemplo est ad habitum religiosum, eoque induta ipsa sibi cæsariem abscidit: atque coram amicis, præstolantibus dum reducenda egrederetur, ad fenestellam apparuit; admirationem cunctis, patri pene mortem nuntio audito adferens. Respondit autem initijs talibus vitæ per omnes virtutum gradus traductæ decursus; cui demum coronidem mors beata imposuit anno dicti sæpius seculi nonagesimo tertio.
[73] [Modesta de Argentis,] Modesta de Argentis, Ferrariensis, exactissima Regularis obseruantiæ custos; quæ cum annis triginta quinque sub glorioso Crucis vexillo militasset Deo, propositam legitime certantibus palmam consecuta est anno MCCCCXC. [Innocentia de Annichinis,] Innocentia de Annichinis, Ferrariensis; illa cuius superius meminimus Nouitia, nondum quintum decimum ætatis suæ annum supergressa, cum Bononiam aduenit; vbi anno prædicti seculi quinquagesimo sexto, religiosam Professionem fecit prima, atque in eximiæ caritatis discretionisque monacham euasit: quarum virtutum merito ter electa est toti Conuentui Abbatissa, & anno nonagesimo ac tertio seculi ad Superos abijt, magno sui desiderio & memorabili probitatis post se exemplo relicto. [duæ Conuersæ;] His accessere Sorores Conuersæ duæ, Philippa Boari Parmensis, & Margareta de Saxulo, homine Franco prognata, cui nomen Saulus de Caula fuerat. Denique Tertiaria vna, Benuenuta vidua de Mammolinis, Bononiensis, ipsius B. Catharinæ mater; [Benuenuta Catharinæ mater Tertiaria.] post alterius mariti mortem hoc ipso anno donata habitu, quem de pœnitentia S. Francisci nominamus, in quo monasterij Ferrariensis obsequijs ipsa se dedicarat, & nunc migrante Bononiam filia, eodem optabat remigrare: quod & obtinuit, mortuaque Bononiæ est iam senex & cæca, paucis post filiæ suæ obitum gloriosissimum mensibus.
[74] His comitata sociabus Catharina cum Bononiam veniret, mire perturbatus erat publicæ rei status, discissis in factiones familijs nobilibus, & nunc hac, nunc illa, quandoque & populo, primas tenentitibus, seque vicissim expellentibus ab vrbe. Disposuit tamen singulari prouidentia Deus, vt in harum famularum suarum exceptionem, [Excipiūtur a duobus Cardinalibus,] beneuolam pariter & honoratam, tanto omnes pariter conspirarent sensu, quasi eæ certam patriæ pacem quietemque adferrent. Erant tum residebantque Bononiæ duo (quod rarum alias) S. R. E. Cardinales, doctrina, pietate, prudentia insignes: alter Bessarion, Nicænus Episcopus, Tit. Sanctorum Apostolorum, Legatus a Pontifice ad res componendas Bononiam missus e: alter eiusdem vrbis Episcopus Philippus Calandrinus de Sarzana, Tit. sanctæ Crucis in Hierusalem f. Vterq; appropinquanti cum suo comitatu Catharinæ processit obuiam, vna cum Clero & magistratibus atque Senatu, qui tum temporis sedecim g capitibus censebatur: quorum hæc sunt nomina: Dionysius h Castelli, Prior tunc temporis; Xantus Bentiuolus, [& Magistratu.] qui erat veluti Superior & administrator perpetuus omnium negotiorum ad populum spectantium; Nicolaus Sanuti i, Paulus Volta; Carolus Maluezzi; Ludouicus Caccialupi, tunc Confalonerius iustitiæ; Galeazzus, aut vt alij volunt, Ludouicus Marescotti; Gaspar Ringhiera; Virgilius Maluezzi; Ioannes Guidotti; Nicolosus Poëti; Bruninus Bianchi, Azzo de Quarto; Iacobus Grati; Scipio Gozadinus; Philippus Bargellinus.
[75] Ab his omnique populo, quasi ad festum effuso, Dei famulæ exceptæ fuere & quia necdum idoneæ satis habitationi erant nouo monasterio destinatȩ ædes, deductæ perquam humaniter sunt, velut ad diuersorium, [deductæ ad Hospitale S. Antonij] ad paruum S. Antonij de Padua Hospitale, quod pij quidam viri tenebant, sub habitu S. Francisci, tertiam illius Ordinis Regulam profitentes. Qui quidem locus fuerat iam inde a principio a Bononiensibus electus nouo cœnobio constituendo, superque ea re conuentum erat cum Tertiarijs & Pontificium fuerat indultum impetratum: sed quibusdam difficultatibus subnascentibus, inuentus est alius amplior atque commodior locus, relictoque Tertiarijs hospitali, Abbatia S. Christophori prælata, vbi hodie que est monasterium Corporis Christi. Ad illud interim, quod diximus, Hospitale inductæ circa vesperam a Cardinalibus Abbatissæ, [possessionem adeunt monasterij:] consignata ab iisdem in manus est noui monasterij possessio k, confectis super eo negotio legitimis tabulis, eodemq; die (qui vigemus secūdus Iulij fuit anni millesimi quadringetesimi quinquagesimi sexti, Diuæ Mariæ Magdalenæ sacer) trāsacta sūt omnia, quæ ad fundatione monasterij pertinēt.
CAP. V
[76] Post discessum Cardinalium, aliorumque omnium, cum solæ domi iam essent monachæ, in templum eas Beata induxit, secum oraturas Deum, tum vt sanctam hanc nouam; familiam protegere ac promouere dignaretur, tum etiam vt tam beneuolæ ciuitati rependeret fauores ac beneficia suis famulabus impensa: ab omnibus insuper promissionem exigens, quod ad finem vsque vitæ quotidie eiusmodi orationem facerent, & nouiter accessuras faciendam docerent.
Postero die duobusque sequentibus omnium accessui monasterium patuit, ita volentibus Cardinalibus; [nouis ornatur priuilelegiis:] intra quos, omnium animis mire ad benefaciendum nouellæ plantationi commotis, publicam affectus sui demonstrationem aliquam Senatus facere voluit, & monasterium ab omni vectigalium tributorumque onere eximens, insuper obstrinxit sese, ad annuam salis donationem quantus esset conuentui futurus necessarius; qua de re communi omnium voto conditum decretum est, confirmatumque amplissima Bulla, quam Cardinalis Legatus Bessarion aliquot septimanis post expediendam curauit, die trigesimo Iulij signatam. Ipso autem factæ donationis die, volens Beata suam vicissim gratitudinem demonstrare, & memor exempli sibi a S. Frācisco relicti (qui accepta a Benedictinis monachis ecclesia S. Mariæ Angelorum, [gratas se ostendunt.] ijsdem annue offerri voluerat a Fratribus suis piscium sportulam) etiam ipsa constituit, vt in agnitionem beneficiorum a Bononiensibus acceptorum, Sorores suæ quotannis in die S. Petri, festo Cathedralis Ecclesiæ principali, offerrent ad sacrificij vsum lineam mappulam, quæ l Corporale vulgo nominari consueuit.
[Annotata]
a Fr. Bapt Taglia-carne de Leuanto, ipso, quo hæc perfecta sunt, anno 1456 in comitiis Generalibus Ordinis Bononiæ coactis creatus, ne Capistranus, quem alias volebant omnes, reuocandus esset ex Hungaria, vbi gloriosissime laborabat, vt auctor est vvaddingus in Annalibus: prius tamen quam aut hic crearetur Vicarius, aut Calixtus Pontifex; agi cœperat cum eius decessore Nicolao de hac fundatione: ad cuius tempora annumq; 1455 prima Bononiensium ad Ferrariensem Abbatissam legatio pertinet.
b Alij, inquit Christophorus Mansueti, Gineuram Estensem fuisse volunt, sororem Borsi, eius qui primus Ferrariensis Ducis titulum tenuit,
c Italice de Sostegni, abest ab vrbe vno fere milliari Italico: via difficili & lutosa per hyemem; dura per æstatem propter solum argillosum.
d [Sororum Bononiam ductarum nomina.] Apud Christophorum prædictum hic Catalogus legitur numero imminutus, ordine & nominibus familiarum aliquantum diuersus. Ioanna Rinaldi Lambertini, Pacifica Syluestri Volti, Peregrina Vitalis Leonori, Anastasia Ioannis Grassi, Bernardina Matthæi Gastagnol, Thadea Nicolai Barbieri, Paula & Peregrina sorores germanæ, filiæ Ioannis Baptistæ Mezauacchi Bononienses. Alibi natæ Illuminata Laurentij Bembi, Veneta; Anna Ioannis Morandi Rauennas; Modesta Hieronymi, Argentana; Samaritana Cecchini (Franciscinum vertit Thannerus) Coperli Ferrariensis; Margarita Salui Caolana.
e Arguit hic Christophorus, eos qui putant, Legatum tunc fuisse Ioannem Ludouicum Milanum, Valentinum, Hispanum, Papæ Callisti ex sorore nepotem, ex Episcopo Segobiensi, dein Ilerdensi Presbyterum Cardinalem tituli SS. Quatuor Coronatorum: eo quod huius creatio tantum facta sit hoc anno, XIV Kal. Octobris. quod & Ciacconius confirmat.
f Ciacconius ex eoq; Vgellius tom. 2 Italiæ sacræ huius tituli non meminerunt: sed anno 1448 a suo ex matre eadem fratre Nicolao V & Episcopum Bononiensem creatum scribunt, & Cardinalem tituli S. Susannæ, deinde S. Laurentij in Lucina titulum obtinuisse, Maiorisq; Pœnitentiarij & Legati Apostolici per Picenum muneribus functum esse: sed an typographicum mendum est, quo apud Vgellum legitur anno 1462 iniisse possessionem Bononiensis Episcopatus; & annus 1452 legi debuit? ita existimo: certe mortuus erat eodem, quo creatus, anno 1447, Ioannes de Podio: nec credibile est designatum ei successorem totis quindecim annis non adiisse possessionem, maxime si Bononiæ interea temporis fuit, vt hic dicitur.
g Iulius II ad quadraginta, Sixtus V ad quinquaginta esse voluit, inquit Christophorus.
h Nescio quomodo præteritus Christophoro.
i Comes de Balneo Porrettæ, inquit idem, qui & Virgilium Gasparis Maluezzi, Comitem Castelli-Ghelfi indigitat, & Aringhieram scripsit, vbi hodierno vsu Ringhieram scribit Grassettus.
k De hac fundatione hæc ad annum 1455 Fr. Franciscus Haroldus in Epitome Annalium sui Ordinis: Ex bonis a Thadæo Alberoto medico: [Monasterij Bononien. fundatio.] Bononiæ ante aliquot annos defuncto, in pios vsus relictis, & Nicolai Calixtique Pontificum dispositione in peculiarem hunc vsum applicatis, hoc anno construi cœpit monasterium Clarissarum Bononiæ, in locum cœnobij Benedictini S. Christophori de Muradellis, quod Cardinalis Legatus Bessarion, multorum votis & propria sua deuotione, nouo huic ædificio fundando donauit: verum cum addit, quod, in illud anno sequenti perfectum 22 Iulij ex Ferrariensi monasterio solennissimo ritu deductæ Sorores fuerint, & loca confundit & tempora: nam illa solennis quidem deductio ad diem 22 Iulij, atque ad Hospitale S. Antonij pertinet, altera vero ad nouum monasterium contigit secreto sub noctem & mense Septembri
l [Corporale] Ita dictum quod sacrum Christi Corpus, ei sub tempus sacrificij superponi; efferendum autem, inuolui soleat: Palla in epistola 2. Clementi adscripta, Isidoro Pelusiotæ Syndon, Ambrosiano Rituali Palla corporalis: & vero antiquæ Ecclesiæ tam magna erant corporalia, quemadmodum hodie Carthusianis, vt etiam calicem operirent, quod nunc diuisa ab illis palla facit. Vide de his docte disserentem Dominicum Magrium Melitensem in notitia vocabulorum Ecclesiasticorum.
CAPVT VIII.
Primum gestæ a Catharina dignitatis triennium, miraculis etiam illustratum.
[77] Completo, quod visitationum officijs datum fuerat, triduo, sequenti mox Dominica a, vigesimo quinto Iulij die, obseruari cœpta est monasterij clausura arctior, [Priusquam in nouum monasteriū migret] sanctaque Abbatissa Ordini domestico regularique obseruantiæ constituendis intenta, neque labori neque curæ parcere: multarum tamen exhortationum instar erat omnibus, ad omne virtutis exercitium pronis, Præfectæ exemplum. Quæ corporali quoque ædificio partem curarum adiungens ita strenuo rem promouit, vt ad S. Christophori Abbatiam transferri potuerint Religiosæ proximo mense Nouembri, nocte quadam Sabbati diem b præcedente, postquam in Hospitali S. Antonij c quatuor circiter mensibus fuissent commoratæ. Sacrario etiam refectorioque communi de necessaria supellectile Beata prouidit, & reliquæ domui vniuersæ: habita tamen semper ratione paupertatis, quæ qualis primis illis principijs inducta est, ad hæc vsque tempora nihil omnino laxata conseruatur, quamuis & Religiosæ numero plurimæ sint d, & ex honoratioribus quibusque familijs collectæ.
Interim æstiui transierant calores, datumque principium fuerat Virginibus Bononiensibus ad aliarum consortium aggregandis, quæ magna precum instantia hanc sibi virtutis scholam patefieri postulabant: [sex no uitias admittit Catharina,] ex quibus duodecima die mensis Septembris e primitiæ. Deo oblatæ, ac sacro habitu indutæ sunt sex; Francisca Mondini, Domitilla Zambeccari, Anna Galluci, Lucia Codagnelli, Ludouica e Burgo, & Benedicta de Oleo: quæ omnes decursu temporis ad insignem sub eiusmodi magistra sanctimoniam prouectæ, hoc monasterium cum titulo Abbatissæ rexerunt.
[78] Dissimilē ab hac electione exitū duarum aliarum admissio habuit, quæ Religiosa alibi alioque in Ordine laxiori vota professæ, huc sub arctiori disciplina victuræ aduenerant, Iustina Fauentina & Dorothea Patauina dictæ. Nam Iustina quidem, [& duas ex aliis monasteriis religiosas:] quæ toto corde diuino se obsequio manciparat, obseruandis Regulæ nouæ præceptis, sanctæque domus huius consuetudinibus ita animum applicuit suum, vt expleto tirocinij tempore ad solennem ibidem professionem admitti meruerit, quam ad extremum vsque spiritum magna constantiæ & virtutis laude tenuit: ast Dorothea, quamuis & ipsa magnam de se spem primis diebus fecerat, solido tamen promptæ ad sui abnegationem voluntatis destituta fundamento, breui sic relanguit, vt nihil proficientibus sanctæ Abbatissæ monitis quotidianis, precibusque & lacrymis pro ea ad Deum fusis, remittenda in suum cœnobium fuerit, ceteris exemplo & terrori futura.
CAP. VI
[79] Valuit ea demissio ad confirmandam opinionem Bononiæ conceptam, de perfectissimo vitæ instituto & obseruantiæ regularis vigore in monasterio Corporis Christi florente: tantumque abest, [ædiū amplificationem impetrat:] vt teneras virguncularum mentes auerteret, vt amorem tam sanctæ conuersationis, cui mediocris quædam virtus impar esset, longe pluribus iniecerit: adeo vt intra paucos menses Sorores omnino sexaginta numerarentur. Quibus aliisque multis eamdem elicitatem ambientibus cum monasterij noui angustiæ non sufficerent, Senatus, Catharina rogante, contiguas nonnullas ædes ex affluentibus copiose eleëmosynis coëmendas curauit, quæ dirutæ iustum ampliando per nouam commodamque fabricam conuentui spatium reliquere. Quæ omnia cum magnam per se Catharinæ parerent inter filias suas auctoritatem, magnum tamen ad eam accessit augmentum ex euentis nonnullis supra naturæ ordinem prodigiosis.
[80] Ingens mortificandi corporis studium, & constitutæ recens familiæ necessitates variæ (quibus omnibus non ita potuit simul prospici a vigilantissima alias Matre, quin multiplicia incommoda parerent auidis tolerantiæ exercendæ Sororibus) eo deduxerant nonnullas, vt de earum valetudine desperantes medici, [desperatos suarū morbos curat.] futuras deinceps vitæ religiosæ inidoneas fidenter asseuerarent. Perculit ea denuntiatio Matris filiarum amantissimæ animum, spemque, quam abiecerant homines, in Deū collocans, ad orationem se confert, & Christo animarum castarum spōso, sponsas suas commendat. Hinc resumptis animis ab ecclesia ad valetudinarium reuertitur; & alijs quidem applicari quidpiam ex præscriptis per medicos remedijs iubet: quæ breui pristinæ restitutæ sunt sanitati: alijs solantia dicit verba, & vt diuinæ voluntati se perfecte conforment efficaciter hortatur: aliquas autem, quarum incurabiles maxime morbi erant, e vestigio sanas faciens ad ecclesiam dimittit, coram Venerabili Sacramento acturas grates pro valetudine recuperata. Fuerunt autem tam manifesto miraculosæ curationes illæ, vt quāuis ipsa, ne suis illæ adscriberentur meritis cum damno dilectȩ humilitatis, virtutem caussaretur medicinarum, vel tunc vel antea applicitarum; non tamen sic potuerit veritas obscurari, quin toti domui, ipsisque potissimum infirmis constaret, intra naturȩ ordinem non stare caussam tantarum in afflictis desperatisque corporibus mutationum.
[81] Sed harum omnium certitudinem euidentiæ suæ claritate infinitis, [vni pedem amputatū restituit.] vt sic loquar, gradibus transcendit miraculum, quo Luciæ Codagnelli, e sex illis primis Nouitijs vni, quæ terram sarculo fodiens, cæco & infelici ictu ipsa sibi pedem præsciderat, bona mater succurrit: ad hanc ingenti cum eiulatu corruentem, suoque volutantem in sanguine Sorores accurrerant, nec funesto casui præter lacrymas, ordinarium teneriori sexui ætatique remedium, quidquam poterant ferre solatij: accurrit eodem admonitu alicuius Abbatissa, aut potius aduolat, alas addente dolore simul & caritate; rescissumque pedem sibi postulat proprium habere a Lucia. Annuit misera, mirataque derepente est eumdem, sinistra Beatæ manu tibiæ truncæ applicitum, post benedicentis actum dextera expressum manu, ita perfecte coaluisse, vt nec signum quidem vllum abscissionis remaneret, omnisque dolor atque neruorum contractio euanesceret, citius pene quam suas Catharina manus retraheret. Tum vero ad puellam conuersa Mater: Hunc pedem ea conditione tibi committo, inquit, vt velut rem meam diligenter custodias, nec deinceps quidquam ei facias vnquam male. Dixit: & lacrymas præ gaudio plures iam fundens Lucia, quam antea vulneris horrendi dolor expresserat, recepit reuerenter facturam se quantum fuerat imperatum: procidensque in genua Deo Matrique Abbatissæ gratias, quibus potuit, verbis egit: pares deinde animorum motus in ciuibus fecit rei tam prodigiosæ fama per totam illico vrbem vulgata.
[82] [alteri constantiam in proposito præstat.] Nec minus ad spiritualia mala auerruncanda efficax fuit Catharinæ virtus. Erat inter Nouitias vna, quam rebellis spiritui caro, dæmone incendia sufflaminante, multos iam dies vexabat tam grauiter, vt nihil proficientibus consuetis orationum, ciliciorum, ieiuniorum remedijs, imo ab his ipsis vires quodammodo sumente hoste, a tenendi propositi desperatione parum admodum abesset. Vltimum huic consilium fuit ad Abbatissam recurrere, eiq; tentationem suam, & quam parum remedia adhibita profecissent hactenus, aperire. Subrisit ad hæc Beata, vultuque sereno: Tu vero, si quid ego iussero, faciesne? inquit. Faciam respondet illa quam possum promptissime. Abi ergo, ait, & hunc librum acceptum aperi, & in prima, quam inspexeris, pagina præsens malo tuo leuamen reperies. Abijt illa, inspexit, legit; subitoque serenatam mentem, animum confirmatum sensit, vt vix relicta ei memoria sit præteritæ afflictionis; a qua exinde tota vita immunis remansit.
CAP. VIII
[83] Hæc dum intra monasterium aguntur, Soror Benuenuta, B. Catharinæ mater, quæ habitum induta Tertiariæ in contiguis monasterio ædibus habitabat inter Sorores quas Conuersas dicunt (claustralium monacharum, [matrem suam cæcam recipit in monasterium.] in ijs quæ foris agenda sunt ministerio addictas, & conquirendis ad earum sustentationem eleëmosynis vacantes) annis grauis, & varijs pressa infirmitatibus, secundo postquam Bononiam aduenerat anno, in morbum incidit: qui eam oculorum vsu priuatam reliquit, atque adeo ad omne monasterij ministerium inidoneam, alienæque in multis indigam opis. Eam cum præstare vix possent Conuersæ illæ, suis in officijs occupatissimæ; visum est conuenire, vt intro vocaretur in monasterium, eo tractanda affectu, quem optimæ filiæ caritas posset exerere, & eximia Abbatissæ merita a ceteris Sororibus suo iure exigere. Verum, quia non erat ipsa e numero Religiosarum, expetenda facultas Pontificia fuit, quam Pius II primo sui Pontificatus anno, Christi vero millesimo quadringentesimo quinquagesimo octauo libens concessit, per breue die decima quinta Maij datum.
[84] [Mādat Pōtifex vt Abbatissæ sint tantum triennales,] Qui idem Pontifex a Fr. Marco Fantuzzi f, Bononiensi, Ordinis S. Francisci de Obseruantia Ministro Prouinciali, requisitus cum esset, ad commodiorem quietioremque gubernationem Sanctimonialium, sub Regula S. Claræ sibi commissarum, vellet iuberetque, perpetuum non esse Abbatissæ munus, sed triennij spatio definitum; eiusque petitioni annuens constitutionem edidisset, præter S. Claræ moniales multas etiam aliorum Ordinum alias comprehendentem; habuit eodem anno quinquagesimum octauum sequenti præclaram occasionem Catharina, veram solidamque virtutem suam euidenter comprobandi. Etenim Prouincialis, haud satis certus quam volentibus animis Pontificium mandatum esset a nonnullis Abbatissis excipiendum, quarum humilitati non admodum profundæ fidere vix poterat; antequam in alijs monasterijs illud executioni mandaret, Bononiam venit, reperturus Catharinam ad imperia promptissimam, & magnæ gratiæ loco habituram, si concederetur priuatim viuere. Hoc ergo exemplo viam straturus ceteris ad obedientiam promptiorem, ingressus in monasterium, Virgines conuocat in Capitulum; decretum prælegit, simulque sanctissimam Abbatissam implet liquidissima voluptate; quippe quæ nunc demum se consecutam videbat, quod tantis semper exoptauerat votis.
CAP. IX
[85] Itaque prostrata in terram lacrymisque perfusa, coram omni Capitulo atque Prouinciali, [quod imperium hilaris excipit Catharina.] Diuinæ Maiestati gratias egit, cuius clementissima dignatio suum desiderium respexisset: indeque ad Prouincialem conuersa, similes ei retulit pro allatæ rei sibi acceptissimæ nuntio. Gratissimum sane hoc fuit Deo hominibusque modestiæ religiosæ spectaculum: quo gauisus Prouincialis Conuentum dimisit, iubens vt de nouæ Abbatissæ electione Sorores cogitarent. Interim dum fluunt pauci menses g ad complendum Catharinæ triennium reliqui, ijsdem ipsa sic vsa est, vt successuræ sibi Abbatissæ præpararet omnia, quibus facilior reddi posset monasterij administratio; collectis in vnum Bullis, Gratijs, priuilegijs indultisque omnibus tam Summorum Pontificum & Legatorum eius, quā Cleri populique. His addidit accuratissimam descriptionem totius temporalis status monasterij sui, & Instrumentorum ad monasterium Ferrariense spectantium transcripta exemplaria: omniumque indiculum manu sua confecit, atque in præparatum ad hoc archiuium optimo ordine reposuit omnia, ad memoriam temporum posteriorum.
[86] [Sorori moribundæ miris intēperiis vexatæ] Hæc dum aguntur, explicandæ caritatis suæ nouam ei obtulit occasionem Sororis Samaritanȩ obitus, quæ in monasterio Corporis Christi Bononiæ prima excessit e viuis, atque ex illis fuit, quæ cum ipsa eo Ferraria venerant. Fuerat hæc strenua religiosæ obseruantiæ cultrix, de qua dum ægrotaret hoc ferebatur, quod numquam vel minimam Regulam transgressa fuisset. Voluit nihilominus Deus, vt moritura maximis premeretur angustijs, adeo vt non minimum perterreret Sorores, vultum eius & incompositos motus corporis, inter tormenta duobus diebus totidemque noctibus protracta, considerantes. Quibus verita Mater ne quod scandalum filiæ dilectæ paterentur, non discedebat a latere agonizantis, sed psalmis & orationibus apud eam insistens, & dulcibus subinde confirmans alloquijs, si quando se mali vis tantillum remitteret, cibum quoque ibidem sumebat: ne quo temporis momento ab ea recederet, liberioremque dæmoni facultatem relinqueret infirmum in corpus sæuiendi.
[constantet assistit:] Verum cum ipsa quoque afflictissimam tum temporis valetudinem pateretur; veritæ Sorores ne suam continuo illo labore mortem acceleraret etiam ipsa; rogabant eam instantissime, vt secederet, quietique necessariæ tantisper indulgeret. Quibus Catharina: Ne me compellatis, quæso, hinc abire, ne fero doleatis, cum videritis nouis in eam viribus infilientem inimicum, quem video maiores adhuc miseræ cruciatus parare. Victa tamen cunctarum precibus, eo quod quietius multo se infirma haberet, cessit loco; imperans vt accerseretur, quamprimum aliquam circa ægram mutationem obseruarent.
[87] Vix illa inde egressa erat, certe nondum lectum ad quietem ingressa, [audaciorē suo recessu dæmonem] cum Sacristana e duobus cereis benedictis, de mandato Abbatissæ iuxta infirmam ardentibus, extinxit vnam, & diabolus alteram; tantusque Samaritanæ animam horror inuasit, ardentibus oculis & enormiter distorta facie, cum omnium membrorum conuulsione collisioneque terribili, vt, cum supra lectum videretur amplius non posse contineri, aduocanda continuo pia Mater fuerit: quæ, Numquid non prædixeram, inquiens, rediturum ad furias suas nouo impetu dæmonem? cursim aduolat, atque, O immanis, ait, & cruentia bestia, hoc erat quod præsagierat animus facturum te: sed confido in Domino Iesu meo, [reuersa] non eas tibi vires futuras, vt huius famulæ Dei animam conturbare possis, vnde scandalum alijs & sinistra suspicio offeratur de virtute eius, cui certa sum æternam salutem deberi, tamquam fideli Christi sponsæ.
[88] Tum lustrali aqua & infirmam & totum aspersit cubiculum, Sororesque commonefaciens, vt, nihil dubiæ de virtute omnipotentis Dei mox demonstranda, in oratione perseuerarent, ipsa centenis circiter vicibus inflexit genua, [compescit:] & sanctum Iesu nomen inclinato capite inuocauit, atque ad infirmæ lectum conuersa graui voce & maiestatis plena; Apage, inquit, maledicte, neque in hoc loco aut anima creaturæ huius quidquam amplius tentare ausis. Nec plura: abijt illico hoc paucorum verborum ictus fulmine, & mens infirmæ, suo restituta statui, corpore quoque quieto vsa deinceps est ad pacatam migrationem: redijt vultui compositio debita, imo tanta ei derepente accessit gratia, vt quindecim annorū iuuenculam explicatæ frontis hilaritate lucidorumque oculorum claritate referret. Ad quam conuersa Mater: Eia, inquit, filia benedicta, victoriam de formidabili illo retulisti dracone: [& quiete mori infir māiubens] ecce tuus te præstolatur sponsus ad æternæ vitæ secum ineundam possessionem: vade, eique te tuamque committe animam. Ad hæc oculos illa amœno cum risu iubiloque conuertens versus Abbatissam, videbatur ei velle explicare affectum suum, & pro opportuno subsidio gratias agere: sed præuertens Catharina, Velles, inquit, vt video, filia, de certaminis tui felici exitu enarrare aliquid Matri tuæ.
[89] Ita se velle innuenti: Age, inquit, ne fatigeris, noui quid velis: verum ego tibi in virtute sanctȩ obedientiæ impero, vt Angelo tuo sancto comite extemplo ad Paradisi gaudia proficiscare. Quibus auditis, illa oculos placide ad Sorores præsentes circumvoluens, quasi lætum singulis dictura Vale, quietissime expirauit: cui salutem certam non vane fuisse a Catharina promissam, [eius animā videt in cælum ferri.] euidenti mox miraculo Deus patefecit. Ipsa enim, quæ propter consuetas infirmitates, & dolorem ex difficili Sororis huius agonia toleratum, pedibus niti absque scipione non poterat; statim atque illa emisit spiritum, scipionem quoque corroborata dimisit, & angelico fulgore facies ei læta resplenduit, ex subito superinfundentis se lætitiæ gaudio, ad conspectum beatæ istius animæ inter Angelorum choros euolantis ad cȩlum. Vnde cum hymnis & canticis exorsa Deo gratias pro duplici beneficio, sibi ac filiȩ suȩ collato, agere; Sorores quoque de prodigiosa hac eius conualescentia lȩtȩ, nec minus de sodalis suȩ felicitate gaudentes quam antea fuerant de periculo sollicitȩ, serenos vultus sumere animosque cœpere.
[Annotata]
a Hi characteres temporum concurrentes probant anno 1456, non 57 hæc esse gesta: hoc enim posteriori anno Dominica dies non cum 25, sed cum 24 coincidit, littera Dominicali c.
b Videtur hæc fuisse dies mensis 20 vel 27: primum suadet modus ille loquendi, vix integre expletum quadrimestre significans; tum etiam festum Præsentationis Virginis Mariæ, in Dominicam proximesequentem incidens: quæ potuit Catharinam inuitare vt hanc primam dominicam in nouo monasterio solennius celebrandam eligeret, in qua se filiasq; suus exemplo Beatissimæ Virginis Deo æternum seruituras præsentaret in templo.
c Antonio Patauino ex Ordine Minorum sacrum hoc Hospitale fuisse, potius quam Antonio Magno suadet Sancti istius in vrbe vicina celebritas maxima, & quod eius curam Tertiarij S. Francisci habuerint.
d Anno 1599 cum scriberet Christophorus, 180 Virgines Velatæ in eo degebant monasterio, vt ait cap. 34. præter non velatas 24, quæ aliquando 50 fuerunt, Conuersæq; siue extraneæ dicuntur: quod extra interius claustrum degant: similiter transeuntibus nobis Bononia & monasterium Corporis Christi visentibus dictum est ad 200 Religiosas in eo degere.
e Dominica infra Octauam Natiuitatis B. Mariæ Virginis: vt videas quantam huiusmodi festorum Marianorum rationem B. Catharina habuerit: nec de nihilo esse, quod 20 Nouembris suspicemur, potius quam 27 in nouum monasterium immigratum fuisse.
f [Fr. Marcus Fantuzzi.] Meminit huius, vt Vicarij Prouincialis Bononiæ, ad annum 1458 VVaddinghus in Annalibus, multaq; ab eo præclare gesta recenset: corpus Placentiæ mortui anno 1479 in sui Ordinis ecclesia sepultum, ne diruta ecclesia in loco non sacro remaneret, permissu Clementis VII anno 1527 ad monasterium Virginum translatum scribit Arturus in Martyrologio, ad diem XXVII Martij, qui hoc forte solo fundamento, eum inter Beatos refert.
g Quandoquidem non nisi in fine Iulij 1459 compleatur triennium, anno 1456 inchoatum, non potest hæc denuntiatio facta intelligianno 1458: &, qui hoc dicere videtur Grassettus noster, intelligendus est de anno factæ constitutionis; quæ tamen sequenti dumtaxat anno cœperit executioni mandari.
CAPVT IX.
Abbatissæ dignitas Catharinæ restituitur, & vita post mirabilem extasim ad vnum annum prorogatur.
[90] [Per nouæ Abbatissæ cæcitatem,] Impletum iam erat triennale spatium, post quod oportebat aliam in munere Abbatissȩ substitui Catharinȩ, quȩ coram Prouinciali totoque Capitulo ijs se verbis & pleno humilitatis vultu abdicauit, vt vberes omnibus excuteret lacrymas; & electa communibus omnium votis est Soror Anna Morandi de Rauenna, ex ijs quȩ Ferraria aduenerant vna: par sine dubio regimini tali, nisi paucis ab illa electione septimanis elapsis, in grauissimam incidisset infirmitatem; quȩ denique videndi facultatem abstulit, vt muneris sui functioni inepta, necesse habuerit renuntiare Prȩfecturȩ, quam vno dumtaxat anno tenuerat. [contra omnem opiniodem,] Venit igitur, qui Marco Fantuzzi successerat, Minister Prouincialis, singulasque seorsim audiens intellexit, omnibus certum fixumque esse non eligere Catharinam, a cuius nimia indulgentia rigorem Regulȩ laxandum metuebant: itaque ne mentionem quidem illius faciendam credebat, quando ad ferendos calculos illȩ conuenirent. Quod tantum a vero abfuit, vt vnius dumtaxat voto excepto, cetera omnia in Catharinā conuenirent.
[91] Obstupuit adhȩc quin & excanduit pene Prouincialis: &, Nȩ vos ego fatuas omnes dixerim, inquit, qui eius, quod mihi seorsim singulȩ tam asseueranter edixistis, nunc contrarium prorsus facitis omnes. Quibus non sine rubore silentibus, ea quȩ sola non vouerat, assurrexit: & Ego, inquit, illa sum, [denuo eligitur in Abbatissam.] quȩ ob eas, quas priuatim exposui rationes, in proposito perstiti, & meum suffragium alteri contuli: nunc autem cum videam quid diuina ordinatione acciderit, sententiam muto; certa diuinam voluntatem sic ferre, vt prȩter Catharinam nulla nobis sit Abbatissa dum vixerit. Vidit igitur Prouincialis digitum Dei hunc esse, demonstrantis quam gregi suo pascendo elegisset, eique & ipse sese aptans, in nomine Sanctissimȩ Trinitatis, Beatorumque Francisci & Clarȩ confirmauit electionem, gaudentibus & plaudentibus omnibus, prȩter Catharinam; cui cum graue esset, ab concupitȩ atque obtentȩ demum communis vitȩ portu denuo euocari in altum supremȩ potestatis, humeros tamen subiecit oneri, quod sibi tam manifesto videbat a Deo imponi.
CAP. XI
[92] Vt vero regendi monasterij habenas resumpsit, sensit sibi angustias fieri vndique ab ijs, [curat ampliari monasterium:] monasticæ perfectionis desiderio, eius se disciplinæ subijcere ambiebant: quas instituto suo idoneas cernens, tantoque spiritus feruore actas, cum caritas eius non posset repellere, admitti tamen non patiebantur angustiæ domus, ijs, quæ iam plures quam pro spatio admissæ erant, nequaquam sufficientis. Itaque ad solitum orationis azylum confugit: quā exaudiens Deus vitæ religiosæ desiderium nobilibus quibusdam puellis iniecit; quibus cum responderetur, deficientibus, in quas reciperentur, cellis, non posse pio earum desiderio fieri vlla ratione satis, donec aliter Deus prouidisset; eorum consanguinei, vt erant opulentissimi & modis omnibus cupiebant pijs suarum Virginum votis consultum, liberaliter contulere pecunias ad nouæ fabricæ molitionem necessarias, qua ad priores adiuncta ædes præsenti necessitati fuit copiose prouisum a.
[93] Inter hæc mortali corripitur ægritudine, qua sibi vitæ finem adferendum existimans, [letali morbo corripitur,] corpus (quod eatenus sustinuerat animus, vt nulli muneris sui parti deesset) tandem sub onere fatigatum deposuit in lectum, eumque in medium cubiculum deportari iubens, vnde commodius omnes alloqueretur, inter maternæ adhortationis affectus filias carissimas, nihil tale metuentes, commonet, ex eo sibi morbo decedendum esse. Non poterat quidquam eis nuntiari tristius: quare nec finem suspirijs lacrymisq; ponebant, rogantes, vt quæ tam potens apud Deum esset, aliquot adhuc annos vitæ tam necessariæ omnibus ab eodem impetraret. Nec componi poterant earum animi, quantumcumque Mater optima iuberet collocare fiduciam in Deum; cui non ingratas fuisse filiarum pro Matris longiore vita supplicantium fletus, annus eidem adiectus declarauit, depulso letali morbo: cuius antequam periculum Sorores agnoscerent, res gemina accidit memoratu dignissima, nec vlli quam huic loco aptius inserenda.
[94] Præscripserat medicus decoctæ carnis iusculum, infirmæ sub horam Matutini porrigendum; [in quo paratam sibi potionem] quod pridie præparatum infirmariȩ exigua in scutella seruandum reposuerant sub mortarium marmoreum, quod in culina ad manum erat molis ponderisque ingentis: verum cum designata hora Illuminata Bembi & sociarum vna ad coquinam se contulissent, allaturæ decumbenti aposema præscriptum; sublatum reperere mortarium, & scutellam vacuam extersamque. Habuit ea res supra quam dici potest attonitas, eoq; perplexas magis, quod ignorarent, quid tali hora ac tempore paraturæ essent ex medici voluntate, quod defectum non apparentis, nec tam cito parabilis potionis suppleret: tandemque conclusere, vt intritis in aquā iurulentam ouis, confectam sorbitiunculam ægrotanti porrigerent. Quam illa antequam videret, degustaretque, Et vbinam, inquit, aposema est præscriptum a medico? Hoc interim reponunt illæ, accipe, Mater, multum exinde reficienda. [a dæmone ablatam esse cognoscit:] Ad quas subridens Beata: Fœdum, inquit, istud animal, quod in forma corui culinam tripudiabundum obambulat, submissum ex inferno dæmonem esse noueritis, qui corpori meo congruam sustentationem inuidens, aposema sustulit præparatum: spe tamen sua etiam sic excidet, neque me, quod astu eiusmodi agit, pertrahere poterit ad desperationem. Redierunt non ita multo post ad coquinam Sorores, & quod Sancta dixerat reperiunt animal, magno cum strepitu atque alarum plausu saltitans per abacos; cognoueruntque hanc esse auem, de qua cælitus admonita Catharina eis locuta fuerat, & salutiferum Iesu inuocantes nomen, eamdem coniecerunt in fugam, graui crocitatione implentem aëra.
[95] Alterum, quo eximia sanctæ Virginis merita voluit Deus demonstrata, in hunc modum se habuit: Erat in cœnobio duodennis iuuencula, Magdalena Rosa, Bononiensis, quæ anno ætatis suæ decimo admissa, virtutisque religiosæ probata experimentis, [& Soror iuuencula,] & habitu donata fuerat, & solennia Religionis vota nuncupare permissa, completo duodecimo vitæ suæ anno. Hæc (vt erat cælesti illustrata lumine, innocentibus eiusmodi animis citius faciliusque illabenti, & Abbatissæ virtutes altius penetrando cognorat) maiori quodam erga eamdem, quam Sorores ceteræ, & teneriori ferebatur affectu: cuius vt familiariori conuersatione proficeret melius, ita dextre egerat, vt illius intimiori destinaretur ministerio, a qua proinde recedebat numquam, summa cum diligentia seruiens, vtque ad omnem prompta adesset necessitatem, etiam ad pedes Beatæ in eodem decumbebat cubiculo.
[96] Ergo cum morbus hic letalis superuenisset, solita prosequebatur officia inter infirmarias ministrans: [pedes a se ablutos vetita osculari,] atque cum ex mandato Medici pedes fortassis aliquo die lauandi infirmæ essent, manus pio operi applicuit sedula, non sine teneræ deuotionis affectu: quod dum facit, exhalantis ex beatis illis pedibus fragrantiæ cælesti dulcedine sic abrepta est, vt continere nequiuerit sese, quo minus eos blando complexu stringens, dissuauiaretur. Retraxit pedes indignabundæ similis Catharina, & ab eiusmodi ineptijs seuero iussit imperio abstinere: cui inspirata diuinitus Magdalena; Si modo non permittis, inquit, [prædicit id ipsa mortua passim faciendum.] vt tibi pedes deosculet, prout interior instinctus quo impellor & commoditas tā opportuna faciendum monent; non poteris saltem prohibere, quando omnis populus ad eos, te mortua, venerandos dissuauiandosque accurret. Quam prædictionem minime vanam fuisse declarauit euentus: fragrantiam autem istam non illo solum die Magdalena sensit, sed multo etiam post tempore; quemadmodum post Beatæ obitum testata est: hoc etiam adiungens, quod in eodem cum ipsa cubiculo dormiens, audiuerit suauissimis colloquijs tractantem cum Deo, ipsumque vicissim Dominum eidem mirabiliter respondentem, magna cum admiratione sua, & deuotionis affectu nequaquam vulgari.
[97] [Ipsa post extasim sanitati miraculose restituitur:] Crescebat interea, quam diximus, infirmitas, atque ad extremum adduxerat Beatam, necdum certis Sororibus de suarum effectu precum; inter quas extremis voluit muniri Sacramentis. Post eorum vero susceptionem, rapta in eam extasim est, quam alibi b fusius commemoratam præterimus: post quam secuta est mirabilis illa pulsandæ, quod numquam didicerat, cytharæ peritia, sanitasque, non integra illa quidem, sufficiens tamen ad consueta ordinis domestici & suæ functionis munera, ad quæ promptissime surrexit de lecto; dimissa, quam numquam deinde tetigit, cythara; quæque inter Reliquias deinceps est a monialibus asseruata. Sub hæc rumor vulgatur per monasterium Beatam alio amandandam esse, ad noui, nescio vbi, de quo agi videbatur, cœnobij erectionem: quam curam filiabus suis exemptura Mater optima, securas eas reddidit, superius memoratam Dei vocem exponens, qua iussa est obedientiæ aptare sese, quæ eam Bononiam destinabat, vbi vitam esset conclusura.
[98] Toto eo, qui intra prædictam infirmitatem eiusque mortem medius intercessit, anno, [miros habet in virtute progressus,] singularis plane obseruata in ipsa est commutatio, qua priores in virtute progressus immane quantum post terga reliquit, ad vlteriora extendens sese; eo conatu, vt quidquid tota præcedenti vita fecerat, hactenus nihil esse videretur, collatum cum huius anni absolutissima virtute. Dici non potest quam illa solitudinis ad diuinas commentationes auida, quam intra seipsam recollecta fuerit, quam profusæ erga proximum caritatis. Sæpe sæpius in aliquem ecclesiæ recipiebat se angulum, ibique rebus intenta cælestibus, bonam noctis atque diei partem inter lacrymas suspiriaque exigebat: Sororibus autem frigidæ hyemis asperitatem caussantibus, quæ ei, ab illa graui infirmitate recenti & adhuc debili aliam facile grauiorem adduceret, nisi a tam prolixa tali loco oratione temperaret ipsa sibi: Ne sollicitæ, inquiebat, pro me sitis, carissimæ; nondum venit hora mea. Tum vero, quæ recollectionis semper fuerat studiosa, semper secularium alloquia fugiens, nunc ea fugiebat multo studiosius, nec induci poterat, vt ad crates conferret sese, quoties absque offensa & scandalo id poterat excusare: professa crucem sibi maximam esse colloquijs interesse hominum mundanorū; a quibus hortabatur suas, vt abhorrere vellent, certæ tanto plus diuinæ consolationis percepturas se, quanto humanæ a consanguineis & amicis expeterent minus.
[99] Per eosdem dies vultus ei præter modum gratiosus esse, [suaueolentiam corporis,] & decore angelico formosus videbatur; qui alias corporeæ pulcritudinis aut parum aut omnino habebat nihil: in quo etiam frequentes mutationes obseruauere monachæ, atque vna imprimis ei intimior: eædemque non raro mirabilem ab eius corpore spargi sentiebant odorem, quo mire recreari sibi & corroborari videbantur. Si de rebus solatijsque mundanis sermo inferebatur, obscurabatur continuo illa vultus amœni claritas, sic vt vetula septuagenaria maior videretur; [vultusq; splendorem Sorores admirantur.] sublatisque in cælum oculis: O Iesu, inquiebat, formose mi, quin amamus te? Quin corda nostra tibi integre consecramus? o Francisce paupercule, per quem Seraphicis accensum ignibus mundi contemptum homines docere Christus voluit! His similibusque suspirijs vanos quoscumque sermones præscindens, diuini amoris flammas spargebat in circumstantes, qui ipsius quoque e vultu emicans radiare videbatur per oculos, & ignitum vultui ruborem suffundere; alias pallido semper luridoque.
[Annotata]
a Fabricæ a B. Catharina sic ampliatæ, quid deinde accesserit describit cap. 31 Christophorus hoc modo: [Monasterij Bononien. amplificatio.] Antiquæ fabricæ, tametsi monasterium per se esset satis amplum, Petrus Donatus Cesus, Cardinalis tituli S. Vitalis, Legatus Bononiensis, sumptibus felicis memoriæ Gregorij XIII, adiunxit nouam vtilem structuram, & multa perquam opportuna ædificauit, dilatando refectorium & dormitorium, ac fabricando cisternas amplas, præter illas quas habebant, ad colligendas de tectis aquas & ad easdem purgandas: quarum fere semper in æstate magnam patiebantur penuriam; præsertim pluuijs diu deficientibus. Et quandoquidem ambitus monasterij olim non erat perfecte quadrangularis, sicut hodie, Cardinalis, executor solitæ magnificentiæ ac munificentiæ Gregorij XIII erga pias & religiosas personas, illum effecit talem, atq; ad vtilitatem Matrum conuentualium & ornamentum publicum, ad perfectam (quæ hodie cernitur) formam perduxit.
b Vide Vitæ prima num. 13 & seq.
CAPVT X.
Extrema ægritudo, & mors B. Catharinæ.
CAP. XIII
[100] Ceterum, non multo post recuperatas vtcumque a morbo prædicto vires, [Feruentem ad suas exhortationē habet,] cum illius anni sexagesimi secundi Hebdomas sacra adesset, & iuxta laudabilem Ecclesiæ consuetudinem in festiuitate Cœnæ Domini abluendi Sororibus pedes forent, fecit hoc ipsa singulari cum caritate & gaudio: atque expleto Mandato feruentissimam ad omnes, vt sæpe alias, cohortationem fecit, eamque ad quatuor minimum horas protraxit; quantum esset animarum, Christi sanguine redemptarum pretium fuse explicans, & quam graui errore tenerentur ij, quibus curæ non est, animam ab omni inquinatione puram mundamque conseruare: tum etiam duarum nobilissimarum virtutum exaggerauit excellentiam, quarum vna in fraterna caritate consisteret, altera in viscerali quodam amore Crucis, vtraque vero efficacissimum medium esset ad cordis puritatem Deique gratiam & felicem in eius dilectione perseuerantiam obtinendam. Simili modo cum annus iam prodigiosæ ipsius conualescentiæ pene totus effluxisset, vigesima quinta Februarij die a, conuocatas in Capitulum Sorores per tres horas est allocuta, [& aliam anno sequenti,] prædixitque vltimas illas esse vices, quibus ipsas hoc modo alloqueretur. Verum attonitis ad hæc omnium animis, nulla fuit, quæ caperet verbum istud, quemadmodum Apostolis quoque vsu venisse legimus, Christo de imminenti Passione loquente: eo etiam minus, quod proximis Sabbati Dominicæque diebus læta & hilaris cum ipsis versaretur, nulla vicinæ mortis signa exhibens.
[101] Sub vesperam vero diei Dominicæ, post cœnam in communi triclinio sumptam, [vicinamq; sibi mortem esse denuntiat,] versus dormitorium regrediens, sustulit in cælum oculos, & Poteras, inquit, dilectissime Iesu, adeo desideratam mihi gratiam facere, vt priuata morerer. Aberat non procul Illuminata Bembi, atque hæc verba audiens, festina accurrit: &, Heu me, inquit, Mater carissima, adeone tibi nunc male est? Est, ait: cursum ego meum consummaui. Auertat istud Deus, regerit altera: nam si tu morereris, quid nos porro misellæ orphanæ ageremus? Respondens Beata, Pacem habetote, inquit, & libenti manete animo: melius vos adiuuabit Deus postquam hinc digressa fuero, quam si ad consummandā monasterij fabricam in viuis remanerem: citius illa moriente me perficietur, mihi credite. Vos tantum vt Regularum sitis obseruantes, videte; nec deero vobis, quamuis mortua, imo maiori vel sic præsidio ero. Benedictus Deus, qui me ad desideratam quietem perduxit, decurso peregrinationis meæ spatio, nec siuit vmquam me a Crucis suæ rectissima semita declinare.
[102] [& decumbere incipit,] Hæc locuta, quia subito quodam grauissimoque dolore premi se sensit, in lectum reclinauit corpus, a quo surrectura erat numquam: accedenteque capitis & pectoris cruciatu maximo, sanguis etiam copiosior solito cœpit profluere per hæmorrhoides, eamque effusionem secuta est acutissima febris, quæ demum ei vitam abstulit. Ita tota illa hebdomade iacuit magna cum patientia & mansuetudine tolerans omnia, sacraque Confessione animum identidem expians, solita quandoq; oculos in Crucifixi imaginem, [inter dolores & exercitia pietatis.] e pariete pendentem conijcere: eamque cantionem suauiter modulari quā ipsa vernaculo rhythmo composuerat; sed velut si alterius fuisset, solebat vsurpare hoc principio:
Anima benedetta d'al alto Creatore
Risguarda il tuo signore che confitto ti aspetta.
Sorores autem consciæ non alium eius auctorem esse quam Catharinam: postmodum eamdem tacito nomine transcriptam varijs ciuibus tradidere: vnde factum est, vt in quadam sacrarum cantionum compilatione sub nomine incerti auctoris prodierit.
[103] [9 Martij Vicariam accersit.] Eadem exercitia per primos sequentis hebdomadæ dies inter acerbissimos dolores vsurpauit: feria autem quarta, quæ nona Martij dies fuit; primo mane accersiri ad se Vicariam iussit Sororem Ioannam Lambertini, raræ prudentiæ & sanctitatis fæminam, in quam totius domus, moriente Catharina, incumbebat administratio; eique monasterium Sororesque dilectas, quam potuit instantissime, commendauit. Deinde iniunxit, vt vestes aliasque eiusmodi res cuiusdā Religiosi Nouitij, de mandato Patris Guardiani certis de caussis depositas apud moniales, diligenter seruaret, Vt in promptu sint, inquit, cum fuerint repetitæ. Quod spiritu prophetico dictum ab illa fuisse, præuidente Nouitium istum non multas post septimanas, deserto religionis proposito, rediturum esse ad seculum, & secularem habitum resumpturum, subsequens euentus patefecit.
[104] [& moritur] Post hæc cum ea dixisset ac fecisset, quæ alibi dixisse atque fecisse moribundam narratum est, suauiter Iesv nomen ingeminans, obdormiuit, sub horam prædictæ diei decimam quintam b, Æræ Christianæ anno supra millesimum quadringentesimum sexagesimo tertio, vitæ vero suæ quadragesimo nono. Secutus morientem est fragrantissimus odor, multumque ab eo diuersus, quem tali loco ac tempore exhalare poterant medicamenta, ad epithemata variasque vnctiones pro morborum ratione præparata. Communem sacrarum Virginum planctum nihil attinet explicare; [libellus a morte inuentus legitur.] cui ciendo cum multa virtutum eius collatorumque in singulas beneficiorum memoria abunde sufficerent; nouum tamen argumentum Pater Confessarius adiecit, prælegens ex producto tum primum ipsius de septem armis spiritualibus libello sanctissima monita, quæ Filiabus suis veluti testamento legauerat. Post hæc eodem Confessario omnia dirigente delatum in ecclesiam cadauer est, decantatoq; Officio funebri, eo humatum modo qui alibi satis explicatus inuenietur.
[Annotata]
a Hæc anno 1463 quando X Aprilis Pascha celebrabatur, fuit Feria VI post Cineres: ita vt initium morbi eius vltimi in primam Quadragesimæ Dominicam inciderit.
b Quæ 9 Martij, quando Italis hora meridiana est decima nona diei, conueniebat cum Transalpinarum nationum hora octauamatutina.
CAPVT XI.
Ingens erga Deum & proximum caritas atque orandi studium.
LIB. III
CAP. I
[105] Nvnc ad eius virtutes enarrandas accingimur, quarum memoriam, tamquam viuam suæ vitæ imaginem filiabus primum suis, [Quam serio Deum dilexerit Catharina:] deinde per earum relationem toti reliquit posteritati. Harum ordine & dignitate prima est ardens erga Deum amor, cuius indicium sæpenumero cuidam e sociabus familiori fecit his verbis, ab eadem scripto consignatis: Quando recessi a seculo vnicum meum propositum fuit Dei voluntatem facere, eumque perfectissimo amore diligere: atque in hoc meum omne studium collocaram; nihili ȩstimans si toti mundo vilis, imo odibilis fierem, modo Deum amarem. Cum vero infantulum Iesum pluries suis strinxisset amplexibus, [sacræ Christi humanitati singulariter deuota,] tenerum erga eum affectum testabatur non solum suauissimis colloquijs, quæ cum ipso miscebat; sed etiam speciali diligentia, qua imaginem eius partim in varijs monasterij locis depingendam, partim intra maiusculas litteras atque ad oram librorum, quos scriberet, curabat exprimendam: eiusdemque fascijs inuoluti similitudinem aliam adornauit, quæ in monasterio Corporis Christi Bononiæ etiam hodie asseruatur. Vt autem Verbum Incarnatum sæpissime, ita alias quoque sanctissimæ Trinitatis Personas affabatur frequenter, & suum eis explicabat amorem, ex ardentissimi pectoris fornace velut scintillas, emittens simplicis sed pij styli versiculos quosdam a se compositos, quos recitabat monialibus easdemque incredibili cum iucunditate docebat.
[106] Frequenter etiam solebat dicere: Quam miserabile est cor, quod alteri quam Deo contendit placere, qui nos tam caro redemit pretio, & se totum nobis donauit! [docet quo motiuo Dei amor comparari possit,] Interrogata quonam exercitio ad Dei amorem, qualem ipsa obtinuerat, pertingere liceret, dulcissime subridens respondit, Omne studium adhibendum, vt cognoscamus nos ipsos nihil esse, nostrumque esse a Deo accepisse: exploratos habeamus defectus nostros, & temporis consideremus breuitatem, cuius maxima habenda ratio, cum, quamdiu agitur, vitam æternam promereri possimus, nos tamen id pro libitu expendimus & perdimus. Sed ante omnia recordemur ingentis bonitatis Dei & amoris, quo nos prosecutus est & prosequitur, quemque demonstrauit in Verbo suo, hoc est, Vnigenito Filio, dum eius pretiosum Sanguinem pro nobis effundi voluit, cuius capiendi & conseruandi nos vasa sumus: & ad hunc scopum affirmabat, quod nec crux, nec clauus potuisset Verbum Diuinum tenere affixū, nisi amor concurrisset; totoque vultu mutata, Quodnam, inquit, cor non ex omnibus viribus per amorem cum Verbo diuino vniatur, vt fructum Sanguinis eius participet? Beata illa anima, quæ dulciter Deum cognoscit, & id amat, quod de Dei bonitate intelligit, odit autem quod de se in sua sensitiua parte cognoscit. Propterea monebat, a somno mentis surgendum, nec dormiendum, quandoquidem Dei bonitas circa nos vigilet, ac tempus præterfluat, non nos expectet; ne (quod absit) Iudex nos inueniat dormientes, rationem exacturus temporis concessi & gratitudinis erga Sanguinem suum pretiosum.
[107] Cum quædam deuota Dei famula ei diceret; Bono animo essem, si facere possem quod tu; respondit: [quæ sint conditiones ad hoc necessariæ?] Oportet te facere quod in te est. Percontante eadem, quidnam sibi agendum, subiunxit; Si tu, quæ non ita pridem seculum nequam deseruisti, cupis amare & gustare Deum, has necesse est habeas conditiones. Primum requiritur contemptus terrenorum, id est, asperneris & abomineris omnia mundana, respuas cuncta gaudia & oblectamenta, atque obliuiscaris parentum & amicorum: quia si totum vis, totam te dona Iesu benedicto. Secundo sustineas omnia sine rancore, hoc est, magno feruore & patientia omnem perferas iniuriam & mortificationem; quamlibet ames vilitatem & aspernationem, atque in calcanda via Crucis omnem operam ponas. Tertio necessaria est exstirpatio vitiorum, id est, profliges & extermines vitia & malas consuetudines, omnesque alios mores & gestus seculares ac sensuales, vt Christo queas conformari. Quartum est, Corporis & mentis refrænatio: hoc est, propriā abneges voluntatem & omnes corporis sensus mortifices, non sequendo tuos affectus; sed viriliter carnem spiritui subijciendo, & propriæ non erranti conscientiæ obediendo, vt vera pace & tranquillitate potiaris. Quintum denique est compassio proximi, id est, cæcitati omnium peccatorum, qui bona voluntate destituti sunt, compatiaris, semperque pro ipsorum salute Deum preceris: compatiaris quoque infirmis, ac libenter inseruias illis, quando tibi fuerit iniunctum: Dominus enim in die iudicij dicturus est, Infirmus eram & visitastis me. [Matth. 25]
[108] Hæc sciens & effectui mancipans documenta, operam dabis, vt alia quinque in te reperiantur. [quibus virtutibus obtineatur?] Primo corporis & mentis occupatio spiritualis, id est, mentem occupes aliqua pia & salutari meditatione, nec vmquam otiosam relinquas; etenim multa mala docuit otiositas. Secundo serenitas mentis & vultus, id est, semper sis hilaris & iucunda, sed religiose ac modeste; quod obtinebis, quando nihil contra conscientiam feceris & pacem habueris cum Deo & hominibus. Tertio confidentia in Deo, vt firmam in Deo spem ac fiduciam colloces in aduersis, & ad hæc toleranda humiliter te demittas. Quarto humilitas cordis, vt extrinsecus ostendas te potius ignorantem, quam sapientem, dicente Domino, Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem & mansuetum? Quinto denique timor Dei, id est, metus ne quidquam admittas, quod ipsi displiceat, & saluti proximi aduersetur, cum perpetuo desiderio conformandi te Diuinæ voluntati. [& per quos gradus perficiatur?] Et quando ad hos quinque gradus perueneris, oportet te alios quinque conscendere, atque tum eris beata. Primus est veritas perfectionis, vt perspectam habeas perfectionis veritatem. Secundus liquefactio, nempe ita sis cum Deo vnita, vt amore eius te sentias liquefieri. Tertius, vnitas; nimirum adeo cum Deo sis coniuncta, vt cum S. Paulo dicere queas: Cupio dissolui & esse cum Christo. [Phil. 1] Quartus, iucunditas, hoc est, in solo Deo delecteris & mentem habeas ab omnibus, quæ extra Deum sunt, abstractam, vt possis dicere: Qui creauit me, requiescit in tabernaculo meo. Quintus, laudatio, id est, iuge desiderium laudandi Deum, a quo omne bonum procedit. [Eccli. 24] Hæc iam recensita documenta omnia in hac sancta Virgine puraque eius anima, non tantum quoad scientiam, sed etiam quoad praxim resplenduere, vti obseruatum est. Vnde aiebat, Quando reliqui seculum, vnicum obiectum & finis meus fuit perficere voluntatem Dei, eo quod cuperem eum perfectissimo amore diligere, dieque ac nocte aliud nec cogitabam nec inquirebam, quam vt possem intelligere, cognoscere & amare Dominum meum, & omnes in id neruos intendi; nec dedignabar a toto mundo sperni, dummodo Deum amassem.
CAP. II
[109] Porro quemadmodum feruidus ignis scintillas ex se proijcit; sic ingens Dei amor, quo feruebat Catharina, [Orandi assiduitas,] excitabat continuam in ea deuotionem, orandi pene inexstinguibilem sitim, & consuetudinem in omni loco atque cum omnis generis personis verba de Deo faciendi. Vnde frequenter corpore quidem versabatur in terris, animo autem in cælis; adeo vt externis officijs aut exercitijs corporalibus non occupata, itemque temporibus silentio dicatis, totam se daret orationi mentali; a qua nunc mœsta, nunc læta abibat, pro diuersitate gustuum & affectuum sub ipsa perceptorum; licet in omnibus actionibus & apud quascumque personas fere semper vultus serenitatem prætenderet, [& erga res diuinas affectus,] cum modestia (quæ numquam ipsi dëerat) coniunctam; atque intra se & cum proximis ingenti gaudebat pace. Aderat illi perpetua in Deum fiducia, nec vmquam de diuina diffisa est clementia. Sensus & gustus in meditatione hausti gratiam ei conciliarunt lacrymarum; & per continuos diuini amoris actus eo deuenit, vt sæpe cuperet dissolui & esse cum illo. Multas sententias sacræ Scripturæ proferebat, & interdum etiam versus seu rhythmos spirituales a se compositos. Breuiter, omnibus in rebus studebat laudare & magnificare Deum omnis boni auctorem. Quod ad orationem attinet, aiebat sibi necesse fuisse leoninam naturam inducere, [mentem eius in Deū defixam tenent.] vt diu noctuque orationi vacare posset, qua numquam satiabatur. Agens Abbatissam cum adhuc tam grauiter instaret orationi, aliquando interrogata est, qui tantam animi solicitudinem ac distensionem perferre posset infirma, & singulis horis cum domesticis & extraneis occupata. Respondit eleuatis in cælum oculis: Scito, Soror, ac certum habe, mentem meam adeo esse defixam in rebus, non terrenis (hic substitit & siluit: postea subiecit) vt quacumque hora & momento volo, mox sine vllo medio sim coniuncta Deo, & libera ab omnibus rebus corporeis & transitorijs: sed huc non perueni sine acerbis & innumeris meis tormentis, quoniam via virtutis ardua est & arcta. Perseuerantia in oratione fuit mea vita, alumna, magistra, & mea consolatio, mea recreatio, mea quies, meum bonum & omnes meæ diuitiæ: ipsa me liberauit ab omnibus culpis mortiferis: per illam viuo: ipsa me nutriuit instar matris suos infantulos lactantis. Oratio omnem expellit tentationem & euagationem mentis, [Non placet ei deuotio extrinsecus demonstrata.] tribuit voluntatem agendi pœnitentiam, diuino inflammat amore, submouet amorem mundi, nec melior suppetit modus acquirendi amorem Dei. Sed & magnam mihi gratiam præstitit Deus, quod numquam mihi placuerunt spiritus demonstratiui & teneri, hoc est, qui externis signis deuotionem suam produnt: qui quamlibet in oratione dulcedinem & gustum sequuntur, suosque spiritus abripi sinunt, ac deliquium animi patiuntur. Si, inquit, vellem eiusmodi gustibus indulgere, sæpius essem extrame, rarius apud homines.
[110] Hoc non habebat in more, sed valde oderat; & quos cernebat istis suauitatibus capi, appellabat spiritus demonstratiuos, a quibus ita abhorrebat & offendebatur, acsi letale vulnus acciperet. Quod satis apparuit, dum quodam die sub sacrificio Missæ audiret cantum Angelorum, cuius suauitate spiritus cœpit quasi a corpore abstrahi: ipsa vero (vt alibi dicetur) ita sedate ac placide sese inclinauit, vt nulla ex vicinis quidquam in ea aduerterit. Vnde lubens se ab alijs auertebat; non quod omnibus in rebus cum omnibus non indifferenter conuersaretur, sed faciem aliquantulum sic dimouebat, vt nullam conspiceret, quo melius intenderet Deo. Nihilominus operi insistebat, corpus strenue exercens, [Inter laborandum intendit Deo.] animum autem circa Deum occupans: ac sæpius testata est, se cum alijs ex obedientia laborantem maiorem in oratione gustum percepisse, quam cum extra tempus ab Ordine constitutum suapte sponte sola esset in ecclesia. Sic sub communibus laboribus multas promeruit visitationes & illustrationes cælestes. Quare solebat dicere Sororibus: Continete vos intra silentium, & quælibet habitet in cella cordis sui, ibique proponite vobis sudores & opprobria Christi; quoniam Deus vbique sese offert & largitur, in Capitulo atque in omni angulo, vbi sanctum seruatur silentium; [Silentij amica,] quod appellabat Episcopum cogitationum, ac mirum in modum commendabat. Ex hoc orandi iugi desiderio atque assidua consuetudine processit, vt supra modum amaret ecclesiam & in ea libentissime moraretur, nec vmquam lassesceret. Vnde cum mens eius his deuotionis exercitijs perpetuo occuparetur, [& ecclesiæ,] erumpebant iugiter e corde eius suspiria & verba suauissima, quando aderat Sororibus, prodebatque foras quod interius gustabat: Nam ex abundantia cordis os loquitur. [Matth. 12] Consueuerat dicere, quod volenti se digne præparare ad orationem, inesse debeant septem conditiones. [rite oraturo necessaria docet.] Primo animum & cor habeat mundum ab omni peccato. Secundo pura moueatur intentione, zeloque ferueat honoris diuini. Tertio viriliter perseueret & præteritorum bonorum oblitus semper de nouo sese exercere incipiat. Quarto humiliet se in conspectu Dei non tantum propter peccata propria; sed etiam omnium, qui in mundo sunt, cum feruenti desiderio satisfaciendi pro illis. Quinto non sibi ipsi fidat, nec proprij sit iudicij, & opera sua, quamuis bona, semper habeat suspecta: cum magna sit stultitia de se ipso præsumere & sublimiter sentire. Sexto omnem spem ponat in Domino, certus quod numquam deserat sperantes in se. Septimo in diuina maneat præsentia, hoc est, imaginetur se semper versari coram Deo, ipsumque nos intueri.
[111] Concludebat, quod animam talibus benedictionibus repletam & ornatam non dubitaret affirmare dignam diuina præsentia, omnique momento se posse eleuare in Deum. Sed monebat cauendum ijs, [Euadit periculum insaniæ ex nimia orationis assiduitate,] qui ad tantam sublimitatem peruenissent, ne se magni facerent aut superbirent, sed semper humiles persisterent, ne de tam alto gradu in profundum miseriarum præcipites ruerent: sicut fere Catharinæ vsu venit, non propter superbiam, sed nimiam orationis, cuius erat sitientissima, assiduitatem, forsitan vires eius excedentem. Quia nec post preces Matutinas vmquam dormiebat aut quiescebat, & ob parcitatem somni, copiosam lacrymarum effusionem, variosque insultus & tentationes diaboli, quibus affligebatur, ita cœpit deficere, vt insaniam timeret: vnde conscientia tanti rigoris laxationem suggerebat. Verum hæsitauit num parere deberet huic suggestioni, verita ne a diabolo aut sensualitate proficisceretur: & gustu ac dulcedine orationis tracta supplicauit Deo, vt dignaretur suum sibi beneplacitum manifestare. Igitur finita aliquando oratione, reclinauit se in anteriori parte cellȩ ad tabulam quandam, cumque aliquantulum obdormiuisset, [monita a S. Thoma Cantuariensi.] ecce apparuit S. Thomas Cantuariensis, cui erat deuotissima, indutus Pontificalibus; innuens ei, diligenter aduerteret, altaque mente reponeret, quid & quomodo ipse ageret. Vidit ergo aliquamdiu orationi intendentem, deinde surgentem & quieti se dantem, tum ad orationem redeuntem, signoque monstrantem, vt & ipsa hunc modum seruaret. Dehinc accedens, manum suam ei osculandam præbuit, & ipsa euigilans, oculosque aperiens expresse illum conspicata, sacramque eius manum osculata est, quemadmodum Catharina propria manu scriptum reliquit, hodieque in eius Breuiario legitur hoc modo: S. Thomas meus gloriosissimus & clementissimus Patronus, qui manus suas sanctissimas ostendit mihi, & osculata sum illas dulciter in corde meo & corpore meo. Ad laudem ipsius scripsi & narraui hoc cum omni veritate. Et ita post Matutinum Officium aliquamdiu orabat, & aliquamdiu quiescebat, documentum sui dulcis magistri S. Thomæ Cantuariensis reuerenter obseruans.
CAP. III
[112] Erat Catharina deuota & feruens, non solum in orationibus suis priuatis, [In diuino Officio devotissima] sed etiam publicis diuinis Officijs nocturnis & diurnis, quæ in choro peragebantur; quibus tanto feruore intererat, vt omnes monasterij Sorores antecelleret. Tantum gustum in ijsdem percipiebat, sicuti ex eius gestibus liquido apparebat, tantamque animi adhibebat attentionem, vt numquam aduerteret quid in choro fieret, quæ ibi esset vel ambularet, quæ accederet aut recederet, & sæpe alijs in medio chori stantibus, ipsa velut immobilis loco suo manebat, vultu erecto & oculis in Crucifixū defixis. Frequenter etiam tracta a petentibus facultatem abeundi, non mutabat hunc statum, sed in eodem persistebat. Quin etiā occasione oblata dicebat, diuinū Officium rite volentem persoluere quinque conditiones habere oportere; [docet requisita ad legitimam illius persolutionem.] primo omnem caueat desidiam & somnolentiam, atque sub ipso summam exhibeat reuerentiam; nec sibi persuadeat, quod solo Cursu B. Mariæ Virginis absoluto satis debito suo fecerit. Secundo totum ab initio ad finem vsque continenter persoluat sine interruptione. Tertio silentium teneat, quia tum temporis fas non est sine magna necessitate cum alijs loqui; proinde antequam illud inchoët, siue in choro siue extra chorum, bene se obseruet. Quarto distincte seu cum punctis debitis recitet, neque nimis celeriter, neque nimis lente: at seruet medium, atque ordinem decentem. Quinto ingenti persoluat feruore sine vllo tædio, sustinens patienter quidquid tum molesti accidit, seque submittat vnicuique, & propria voluntate post habita omnibus Sororibus cedat, nolitque voce sua illas superare, sed in cunctis humiliter modo debito concordet ceteris. Et hoc est, quod conseruat concinnumque reddit diuinum Officium. Ista omnia refulsere in hac sancta anima, [eiq; attentissima] quæ tantam in choro ostendit caritatem, vt aliquoties emendans psallentes, si fuisset possibile, lubens omnia verba, circa quæ fiebant errores, cordi & ori Sororum immisisset, & adeo dulciter ad aures ipsarum se inclinabat suggerens illa ipsa verba, vt stupor esset videre gestus & actus tam eximiæ caritatis. Adhuc erat ei Breuiarium, quod ipsamet magno labore conscripserat, & hoc non habentibus commodabat. Raro in choro aut Capitulo defectus & errores aliarum aduertebat, cumque ipsi referrentur, valde stupebat; dicentique Matri Abbatissæ, Soror Catharina, videris numquam esse in choro, respondebat: Et ipsa miror nihil me animaduertisse. Affirmabat esse magnum vitium, quod vbi sunt tot spiritus Angelici cælo delapsi & nobiscum ad laudandam Diuinam bonitatem congregati, [damnat risum in choro.] & vbi summa & infinita reuerentia exhibenda est, ibi vnquam inueniatur, quæ ausit ridere, quod grauiter offendit Deum; & hinc nascitur, quod nullum ex Officio diuino gustum percipiat: si enim perciperet, cor ad Deum erigeret, & ad sacra atque melliflua verba Spiritus sancti, non ad aliud quidquam aduerteret; haud namq; possibile est versari cum Angelis ac psalmodiæ intendere, & cor ad terrena deprimere animoq; vagari atque balbutire in choro, vbi Deus ita feruenter ac hilariter laudandus est, vt auscultans nullo afficiatur tædio & molestia.
[113] Valde exultabat & iubilabat sub Officio mortuorum, aiebatque id inflammare corda frigidorum & glacie constrictorum, [Officio de functorum] propterea libentissime ipsum recitabat. Officium de Domina numquam intermittebat, nec minori deuotione persoluendum asserebat quam alterum, suspiciensq; in cælum; O, inquit, stultitia, o cæcitas, o fragilitas humana, [& B. Mariæ valde afficitur.] quam miserabilis es! Mihi dignitatem & excellentiam Matris Dei atque aliorum Sanctorum consideranti, videntur hi cum immaculata & purissima Virgine Dei Genitrice, habitaculo Verbi Diuini, comparati quasi stellæ iuxta solem positæ. Officium illius Sancti cum maxima solennitate ac gaudio celebrauimus, & dicturæ Officium Reginæ cæli videmur grauari ac viribus destitui. Et subiunxit: Qui præstantiam ac meritum diuini Officij cognosceret, ad sanguinem vsque, vt eidem interesset, vim sibi faceret, nec sine graui ac iusta necessitate inde recederet. Quod verbis astruebat, etiam reipsa præstabat: nec abibat, licet aliquid negotij sibi incumberet: neque ob labores, morbos, tribulationes & consolationes vnquam emanebat, nisi quando ex obedientia quippiam erat faciendum. Et concludebat, Religiosam, quæ vbique conuentui adesset, in choro, [diligentiam ad Officiū commendat] diuinis Officijs, refectorio & dormitorio, certo inter Martyres & Confessores insigne præmium recepturam. Sed caro & sensualitas nostra (aiebat) nos deprimit: diabolus nouit artes detinendi nos, ne ad preces Matutinas surgamus. At si possemus intelligere & explicare vtilitatem, quam affert animæ perseuerantia in Officio diuino, tam facile ac leuiter ab eo non recederemus. Crebro tantum sanguinis profluuium patiebatur, vt vix per scalas posset descendere, tamen in eodem stabat erecta. Quod si interdum non intererat principio Missæ aut Horæ Canonicæ, publice ream se agebat, [exemplo,] humique cibum capiebat sicut iuniores Sorores. Plane mirabile erat videre ipsius in omnibus & ad omnia promptitudinem ac feruorem, non allegabat senium, nec quod ex primis esset, quæ monasterium inchoassent, neque auctoritatem affectabat; verum tamquam simplex & Nouitia currebat. Audiens pulsum dicebat: Tuba nos vocat, Angeli inuitant, obedientia accersit: [& attētionem tempore refectionis.] præparemus corda nostra, vt aliquid in granaria nostra inferamus. Venite Sorores, eamus Diuinam laudaturæ bonitatem. Vsque ad tempus refectionis spiritualibus vacabat exercitijs; post refectionem interrogabat Sorores quid esset lectum super mensam, vt materiam & occasionem illis præberet mentem sancte occupandi: & rapacitatem appellabat cor tantopere circa ventrem explendum distinere, vt anima impasta maneat, suoque exemplo quid agendum esset satis demonstrabat: nam ad mensam sedebat ceu insensibilis, & aliquoties sublatis in cælum oculis, tota in id, quod legebatur, videbatur absorpta.
[114] Non minor fuit Catharinȩ erga proximos caritas, salutisque animarum immenso flagrauit desiderio. Tam impense amauit suas dulcissimas Sorores, [Caritate eximia] & ita reuerenter ac humaniter earum defectus corporales ac spirituales tolerauit, vt non sit vsquam mater tanto ergo proprias filias caritatis & pietatis affectu feruens. Sorores nuncupabat Dominas suas, cum sint (inquit) sponsȩ Domini mei Iesu Christi. Inter ardentes orationes, & prompta seruitia eisdem exhibita, memoria dignum est, quod cum quadam tentata accidit: solet enim vsuuenire athletis Christi, vt quanto altius a Deo euehendi sunt, tanto acrius ab inimicis spiritualibus infestentur. [consolatur aliquam tentatam.] Videns ergo Catharina hanc Sororem afflictam & tentatam, acciuit eam ad se, blandoque vultu dixit: Soror mea dilectissima, volo te admittere consolationem, & constanter cœptam vitam monasticam prosequi, fortiterque cum inuisibili hoste confligere. Parata sum pro te sustinere pœnas purgatorij vsque ad diem extremi iudicij ad satisfaciendum pro peccatis tuis, quȩ omnia suscipio in me, totoque corde me offero ad agendam pro illis pœnitentiam, & dono tibi partem bonorum meorum, si qua in me sunt vel esse possunt, dummodo in Religione perseueres, fidemque Creatori tuo serues. Animaduertens hæc Soror caritatem huius benedictæ Matris, quotidie se precibus eius commendauit; vnde factum, vt lubens ac læta in cœnobio permanserit, & postea in Matrem alterius monasterij fuerit electa: quod acceptum ferebat intimæ caritati B. Catharinæ. [& pro suis Sororibus labores multos sustinet.] Quæ tanta fuit, vt etiam ad eas, quæ futuris temporibus in suo cœnobio erant Religionem professuræ, sese extenderet; ad quas iuuandas sane graues exantlabat labores, doloresque sustinebat, Interim (dicens) dignetur nobis Dominus Deus præsto esse, viresque ad omnia rite construenda & disponenda sufficere, vt ad hunc locum venturæ summam perfectionem sine talibus molestijs obtineant. Quæ profecto tam multæ & magnæ erant, vt nisi amor Sorores roborasset, viribus defecissent: at ipsi tantus inerat diuini honoris zelus, vt quodlibet incommodum & laborem lubenti perferret animo. In duobus membris, tergo & pectore, fuit læsa, eo quod currus calce onustus eam ad murum allisisset, dum exstrueretur monasterium: nec ei curandæ adhibitæ sunt medicinæ corporales, solus Deus ipsam sanauit. Et quamquam non esset amplius iuuenis, quoscumque tamen subibat labores, asserens Sorores suas, ceu adhuc iuuenculas, ijsdem impares esse.
[115] [Subuenit pauperibus & indigentibus:] Frequenter sibi necessarium victum subtrahens, reseruabat pauperibus eo aduentantibus. Conspiciens aliquam Sororem parce comedere vel nimis exilem portionem alicui appositam (nam tunc temporis ordinaria refectio erat valde tenuis, & Sorores erubescebant insuper quippiam petere, nec Mater monasterij poterat diuinare quid cuique deesset) adibat ipsa Matrem, postulans sibi ob necessitatem quamdam procurari ouum aut aliud quod ad manum esset. Cumque accepisset, ferebat secum ad mensam putamina ouorum, suoque loco collocabat; oua vero caute in suum mittens saccellum, postea debilibus & penuriam patientibus præbebat. Sic etiam crebro alijs in rebus faciebat, iam huic, iam illi subueniens. Idipsum obseruabat cum infirmis, ne in impatientiam laberentur, nec infirmitate oppressæ occasionem haberent offendendi Deum, obloquendo suæ præfectæ, repræsentanti S. Claram; dicente Domino, Qui vos spernit, me spernit. [Luc. 10.] In consolandis afflictis & tentatis non habuit parem. Ex animo optabant eam sibi Sorores in Matrem præfici, quod & expresse quam sæpissime testatæ sunt. Nouerat vulnera cordis: cum quædam Soror a ad angulum cellæ ipsius habitans, prope ipsam staret, ex improuiso vultu placidissimo & iucundissimo ei dixit: [pusillanimē confirmat:] O timida & pusillanimis præliatrix, sinis te humi sterni? Soror afflicta eam aspiciens sentiebat se consolationem & animum recipere, quamuis Catharinæ suas afflictiones non reuelasset. Sola nempe ipsius præsentia & humilis ac pia allocutio videbatur immutare & releuare mœstam Sororem: & antea non poterat cognoscere quidnam mali intra se haberet, cum esset afflictissima & de sua salute non parum dubia. Ergo cum Catharinæ suas miserias, fluctuationes & scrupulos, quibus agitabatur, aperiret, respondit illa: Quando percepi te velle fieri monacham, attentis vanitatibus quibus plurimum dedita fueras, timore discruciabar, ne tibi contingeret, quod cuidam nouitiæ ad seculum reuersæ, & pro te oraui: vnde eo die, quo venisti, dum mane in templo orationi insisterem, apparens mihi Mater Dei significauit te in Religione perseueraturam. [tempestiue succurrit necdum petito auxilio] Et ita factum est; imo etiam fuit & decessit Abbatissa magnæ sanctitatis in cœnobio Corporis Christi Bononiæ. Catharina iam Abbatissa non exspectabat donec subditæ aliquid postularent, sed oculo pietatis vigilabat super gregem sibi commissum, & accersebat Sororem afflictam, & nisi cito adesset, ipsamet eam adibat & dulciter solabatur ac recreabat: quare non erat ibi vlla murmuratio aut querela.
[116] Dicebat Sororibus: Si alicui vestrum acciderit quidpiam quod non aduerterem, nec auderet vel erubesceret me accedere, permitto vobis ab Officialibus necessaria petere. Si ipsæ non potuerint subuenire, recurrite ad me, ego vobis prouidebo: etiamsi noctu vel me dormiente quidquam contigerit, siue in corpore siue in anima, excitetis me, vestramque necessitatem explicetis. Nolo inter nos sit discrepantia aut singularitas, sed vnum cor, vna pax, vnus amor, vna vnio & vita Apostolica, omnesque simul tribulationes & consolationes nostras participemus, atque inuicem Deum precemur. Querelæ & murmurationes valde illi displicebant, nec eas ferre poterat, [Querelas & murmurationes non potest ferre.] atque in his delinquentes aspere obiurgabat; & mox ita mutabat vultum & sermonem, vt vultus serenitas & suauitas sermonis indicaret, talem obiurgationem non ex animi perturbatione profectam, sed ex affectu caritatis atque ingenti desiderio hanc in omnibus seruandi illæsam: dicebatque ad eam, quæ forte ægre tulisset correptionem; Volo te esse meam filam; & consolans ipsam blandissime, Orabo, inquit, pro te Deum, filia, recipe consolationem: iam iam tui gratia paullisper ad ecclesiam me conferam: statimque ibat, brachia extendens ante Sanctissimum Sacramentum. Interdum turbatam Sororem secum ducens non recedebat, donec ipsam reddidisset pacatam. Quamobrem Catharina ab omnibus adeo diligebatur, vt se felices existimarent, quando poterant ei adesse atque dulcissima ipsius verba percipere. Commiseratio & humanitas eius erga ægrotantes explicari non valet: [Compatitur humaniter ægrotantibus] excusabat illas & se paratam offerebat ad preces pro ipsis fundendas, dummodo patienter suas tolerarent infirmitates, aiebatque ad illas: Sorores meæ, nunc estis amicæ & sponsæ Christi, amoris nostri; iam sanctis eius inhæretis amplexibus: deliciæ eius sunt esse semper cum ægrotis & tribulatis, vt testatur S. Paulus, Virtus in infirmitate perficitur. [2 Cor. 12.] Quæ igitur non cupiat languores & dolores perpeti, vt tantum dominum apud se habeat, quantus est Deus noster omnipotens? Hæc est ingens beatitudo per afflictiones semper esse cum Christo; videturque nobis hoc incognitum vel insipidum. Apud omnes pariter & indifferenter talibus vtebatur sermonibus; nec abscessit dies, quo non alicuius curationem susciperet & vel pedibus, vel manibus, vel auribus, vel alteri morbido membro medicamentum apponeret. In hunc finem habebat pyxidem medicinis refertam, nullamque ex omnibus ad se concurrentibus fastidiebat, nec fœtorem immunditiamue exhorrebat; sed incredibili caritate vniuersas admittebat, suauiter compellabat, ac placide morbos singularum, quātumuis abominabiles, ferebat. [& earum sæpe lambit vulnera.] Visa est frequenter lingua lambere vulnera capitis, quibus nonnullæ affectæ erant; cumque Soror quædam diceret: Quomodo potes hoc facere? respondit Catharina: Certa sis, Soror, quod summæ gratiæ loco habeam talia seruitia præstare creaturæ Domini mei, qui propter me & illam volens tot vulneribus obsitus fuit, vt leproso similis esset; ingentique affectu dicebat: Domine, vesti me hoc caritatis & humilitatis pallio, vt omnibus horis te, Iesu Christe, possideam.
[Annotatum]
a Fuit hæc Soror Illuminata Bembi, vt expresse cap. 5 lib. 3 Grassettus, fusius hæc aliaq; describens; sed nihil addens aut varians in substantia rei.
CAPVT XII.
B. Catharinæ zelus, humilitas, obedientia, aliæque virtutes.
CAP. V.
[117] Ex feruenti erga proximos caritate ortus est in ea zelus animarum & ardens sitis salutis ipsarum; [Zelo animarum accensa] quare iniuriam, quæ Deo per peccatum infertur, animo reputans, continuo mœrore tabescebat; nec aliud tam vehementer eam cruciabat, vti infelix peccantium status. Quantum vicem illorum doleret, nullis exprimi verbis potest; assidue pro ipsorum conuersione preces fundebat. Sane quam ardenter salutem eorum sitiret, hinc clarissime liquet, quod igne caritatis succensa feruentissime ac humillime Deo supplicabat, vt, si possibile foret, ipsa in imo inferni posita omnia tormenta, quæ merentur peccatores, sustineret, quo ijdem æterna tartari supplicia euaderent & cælestis regni gaudia sempiterna obtinerent. [optat multa pati pro peccatoribus] Dicere solebat, se crebro Deū affectuosissimis lacrymis precatam, vt si diuinæ suæ Maiestati honor accederet e sui (in gratia tamen & caritate existentis) perpetua damnatione, hanc sibi specialem gratiam præstare dignaretur, vt per suam seuerissimā iustitiam nouum & terribiliorem infernum fabricans, se, ceu maximam & nocentissimam peccatricem, in eo tamquam incudem statueret, ictibus suæ rigidissimæ iustitiæ sine intermissione tundendam, ad expiandas omnium, qui vnquam peccassent & peccaturi essent, noxas. Et quando Deum orabat, vt iniuriæ suæ Maiestati irrogatæ vltionem, omniumque scelerum a quibusuis peccatoribus (quorum salutem ex sola postulabat misericordia) admissorum pœnas de se sumeret; diffidebat se exaudiendam, eo quod opinione sua numquam reipsa talentum caritatis sibi concessum satis in præsenti vita expendere potuisset: videbaturque præ dolore disrumpi, cogitans huiusmodi talentum Dei gratia multis & sibi ipsi in loco cultui diuino dicato constitutæ collatum, nihil lucri afferre, nec in obsequium ac salutem animarum cedere, nec quidquam prodesse proximis, sed terræ suffossum & absconditum iacere.
[118] [Precibus conuertit desperatum extremo supplicio afficiendū] Magnum hunc zelum sæpe alias declaratum insigniter hac monstrauit occasione. Erat quidam scelerosus flammis exurendus, qui Sacramentalem confessionem respuens; diabolum inclamabat. Audiens hoc Catharina graui dolore sauciata est, totoque die precibus vacauit: vesperi vero rogauit Abbatissam, vt liceret sibi extra dormitorium orationi insistere: obtenta autem facultate adijt ecclesiam & ante venerabile Sacramentum precari lacrymarique non destitit, donec preces Matutinæ in choro persoluerentur, quibus etiam cum alijs interfuit. Ijsdem finitis iterum brachijs coram sanctissimo Sacramento extensis dixit: Mi domine Deus, non hinc surgam, nisi mihi dones animam illam pretio sacratissimi tui sanguinis redemptam: Domine mi, ne deneges hanc tantis meis, licet indignis, precibus: aperi tuas pias aures & intende voci orationis meæ dum clamo ad te. His dictis, audiuit vocem Domini per miraculum e diuinissimo Sacramento dicentis: Non tibi amplius eam possum negare, volo tibi donatam & precibus tuis saluatam. Tota consolatione & gaudio repleta, nihilominus in oratione perseuerauit: statim vero quidam accurrit postulaturus Matrum preces pro isto condemnato, affirmans eum ad magnam cordis contritionem permotum petere Confessarium monasterij: cui mox misso cum ingenti animi dolore peccata sua confessus est, licet fuisset admodum flagitiosus. Postea asino impositus, cum ad patibulum duceretur, internum dolorem & contritionem signis non paucis neque obscuris prodidit, sed & ex animo a Deo criminum suorum veniam poposcit. In igne auditus est ab ijs, qui aderant spectaculo, frequenter nomen Iesu pronuntiare; quemadmodum a Catharina fuit instructus per deuotam epistolam eidem transmissam. Fuit etiam magnæ auctoritatis dignitatisque persona, [aliosq; duos perditos peccatores.] cui coniuncta potentiæ opulentia scelerum fecerat libertatem: e quibus emergentia scandala sistere cupiens Catharina, cum salutaribus apud eam monitis proficeret nihil; tandem ad orationis & pœnitentiȩ arma consueta recurrens, obtinuit a Deo gratiam, qua pectus illud emollitum omnem prȩteritæ vitæ turpitudinem ad pedes illius ipsius Confessarij deposuit, quo ipsa vtebatur, vitamque in melius commutauit. Ijsdem armis expugnauit animum cuiusdam infelicis apostatæ, qui post flagitiosam sacro sub habitu vitam, hunc quoque tandem imprudenter abiecerat: sed ad eum sponte ac pœnitens redijt, agenti intus propter merita Catharinæ Spiritus sancti gratiæ nequiens vlterius repugnare a. Hunc suum sanctum zelum & pietatem etiam ad vita functos extendit, [Feruenter orat pro defunctis.] pro quibus feruenter orabat & ad id faciendum alias quoque hortabatur, dicens: Quando cupio ab æterno Patre gratiam aliquam impetrare, recurro ad animas in locis purgatorijs existentes, vt meo nomine apud ipsum legatione fungantur, atque interuentu earum me exaudiri sentio. Absolutis Matutinis de tempore, inchoabat Matutinas pro defunctis, & confestim vires recipiebat, inde non immerito ipsorum pœnas remitti sibi persuadens Ergo credibile est, Catharinam copiosa sua caritate ad tantum animarum zelum peruenisse, ex qua & verba hæc audita sunt: Diligamus nos inuicem, quia caritas ex Deo est: & qui diligit fratrem suum ex Deo natus est & videt Deum. [1 Ioan 4.] Per caritatem erat coniuncta Deo & proximo, quia Deus caritas est & qui manet in caritate, in Deo manet & Deus in eo: nec vllum e proximo scandalum accipiebat.
[119] Affirmabat homines seculares nolle quidquam laboris insumere vel aduersitatis perpeti propter proximos, atque animarum salutem: [Defectum caritatis apud homines damnat.] & caritatem non reperiri nisi in libris scriptam ac depictam in parietibus. Quod autem corda humana tam essent frigida & indurata, non Deum vel defectum gratiæ in caussa esse, sed defectum timoris & amoris suæ diuinæ maiestatis, & quod omnes, quæ sua sunt, quærant; cum tamen adhuc idem sit Deus, qui semper fuit. Proinde si hodie inueniretur Magdalena, quæ feruentius ipsum amaret, quam olim illa Euangelica, ab eo etiam amplius diligeretur, atq; excellentiora charismata reciperet: & si iam existeret Franciscus, qui plura & acerbiora eius gratia pateretur quam S. Franciscus, plura & maiora ei dona conferret: itemque, si modo esset Clara, quæ ob sanctiorem vitam magis ipsi placeret quam S. Clara, nobiliorem gratiæ thesaurum penes ipsam reconderet. Adiunxit, eos, quos oportebat caritate fulgere, oculos auertere a veritate & plus timere iudicia humana quam diuina, aucuparique proprium honorem & famam, nec imitari vitam Saluatoris, qui negligi, sperni atque ex caritate dæmoniacus, stultus & peccator haberi, falsoque accusari voluerit, & omnia ob animarum salutem tolerarit. Fuit etiam, quæ audiuit Catharinam dicentem, quod considerato Christi erga nos amore, [motiuum proximi diligendi] numquam omittere potuerit, quin intra se gratias ageret pro anima & corpore vel vltimi & despectissimi hominis, pro quo sicut & ceteris omnibus non dubitaret famæ & honoris sui iacturam facere atque infamia laborare, imo animam, corpus & vitam amittere, vt Deus plus honoris & obsequij reciperet a multis, quam a se sola. Et concludebat: Qui caritatem non habet, nihil habet, & in tenebris atque vmbra mortis manet. Hoc erat studium eius, quærere gloriam Dei, vnde iugiter pro salute aliorum orabat, optans vt totus mundus Dei sese seruitio addiceret. Quando dicebatur, Videris desiderare, vt omnes Religionem complectantur monasticam, non aduertis, quanta in ea tribulatio & aduersitas toleranda? Respondebat, Non sum ingressa Religionem ad captanda solatia & oblectamenta, sed ad mala & aspera perferenda, [& ingrediendi monasterium.] dummodo Deus meus laudetur & honoretur, etiamsi sequeretur damnatio. Deus non est ob priuatum commodum amandus, sed oculus intellectus, ad propriam vtilitatem & voluntatem reflexus atque ab eadem excæcatus, aperiendus est, ac solius Dei gloria attendenda voluntasque perficienda. Quoad se, multo magis diligebat & a Deo petebat iustitiam quam misericordiam: proinde lacrymæ doloris versæ erant in lacrymas amoris. Auditum est ex ea, non dolore sed amore ad fletum se impelli, & hoc acceptum ferebat orationi: Venerunt, inquit, mihi omnia bona pariter cum illa. Idcirco ad firmandas radices amoris Dei & zeli animarum, inculcabat Sororibus, quod a Deo tria accepissent talenta, & propterea sedulam nauarent operam bene vtendi eisdem, nempe, in memoria ipsarum habitaret Pater, [Tria talenta a Deo accepta] in intellectu Filius, in voluntate Spiritus sanctus. Memoria recolerent beneficia a Deo Patre accepta; intellectum exercerent in consideratione aduentus Filij Dei in hunc mundum; & quod homo factus sit, vt vitam suam probrosa morte Crucis finiret: voluntatem accenderent ardore Spiritus sancti; cum homini præstantius donum non sit collatum bona voluntate, sine qua nemo possit saluari, cum qua nemo perire. Crescat bona voluntas, & crescet meritum: in cælo coronatur bona voluntas, & in inferno mala punitur.
CAP. VII
[120] Fuit Catharina semper humillima & insignis sui ipsius contēptrix: [& humilitas Catharinæ] non attendebat, quod esset, ex antiquioribus, sed infimum locum petens omnibus se submittebat. Omnia honorifica officia fugiens, viliora perpetuo amplectebatur, vt verrere pauimentum, lauare, pinsere panes; atque hoc vltimum diu obiuit, assistensque furno deuotionem ac commiserationem excitabat eam ibidem contemplantibus. Abbatissæ, Vicariæ, æqualibus & inferioribus, quas omnes appellabat sponsas æterni Dei, se subijciebat; & quia eius sanctitas, quam studiose tegebat, non erat cognita, frequenter egregie mortificabatur. Monstrabat se indoctam nihilque scientem; & quamquam optime sciret legere ac diuinum Officium sapientius ordinare, concinniusque persoluere quam vlla alia, & dubia resoluere; nihilominus legens in choro lectiones, ex humilitate non renuit, signo dato etiam a iunioribus, subsistere; & interdum legendi imperitiam simulabat vt emendaretur, & sicut ante mortem fassa est, semper se æstimabat rudem atque inscientem. In vestitu exhibuit se supra modum abiectam & contemptibilem. [In vestitu exhibet se abiectissimam.] Tunicam gestauit passim contortam & rugatam. Velum eius erat fragmentum alterius detriti & lacerati veli. Matri ad portam eunti comes suo se pallio amiciuit, tantam præseferens demissionem acsi nullius pretij & auctoritatis foret; multoque magis hoc faciebat, quando aliquis intrabat monasterium. Coram Matre reuerentiæ ergo sese vsque ad terram inclinabat. Cingulum ipsius fere fuit funiculus ex corio & panno grosso compactus. Detestabatur eas quas vestium elegantia & ornatus delectabat; affirmans in veste cinerei coloris & in velo æque graue delictum posse admitti atque in veste auro texta. Monebat Sorores, vt quando incesseret eas cupido tunicam & velum sic aptandi, vt nulla in ipsis appareret ruga, sed plana essent ac decore composita, mox distorquendo ea redderent laciniosa, inde gratiam & meritum apud Deum consecuturas; Ita (inquit) ego facere consueui. Verumtamen (licet raro suas lauaret tunicas) ad Sanctissimum Eucharistiæ sacramentum accedens, aut monachas visitans, optimis ac decentissimis vestibus, quas habebat, se induit: Nunc inquiens, Filium Dei susceptura totam me intus & foris mundabo.
Numquam desiderauit, vt iam dictum, in pretio haberi; ceteræ autem, licet e tam vilibus indumentis offensæ, semper tamen eam prædicabant humillimam, deuotissimam & patientissimam; quemadmodum crebro inter se de ipsa colloquentes aiebant: O qualis est hæc anima apud Deum! tamen nemo de ipsa magnifice sentit. Veneranda Mater cœnobij Corporis Christi Ferrariensis, Soror Leonarda, cum illa de negotijs occurrentibus conferebat, & in Capitulis eius sequebatur sententiam. Consulto conuentu ac singulis suam in medium proferentibus opinionem, ipsa quidnam sibi videretur rogata paucis hoc aperiebat, eiusque opinio potius quam aliarum recipiebatur. Ita significabat hominibus magis placere eos, qui se ipsos aspernantur & humilitati student, quam qui alte de se sentiunt & magnos se reputant. Sed & per humilitatem atque sui ipsius contemptum tantopere cum Deo coniungi meruit. Inde quoque venit, [Quærit & eligit vilissima quæque seruitia.] vt semper quæsierit & elegerit abiectissima seruitia, ad quæ adeo prompte ac hilariter se obtulit, vt nihil esset ita laboriosum, vile, sordidum & fœtidum, quod vnquam recusarit. Cum aliquando Soror quædam ex commiseratione illam moneret, ne se adeo fatigaret & abiiceret tamquam Nouitiam & seruam aliarum; Catharina iucundo vultu subridens, respondit, Ego sum mancipium dominarum mearum & sponsarum Iesu Christi: hæc est mea gloria & requies, præduris laboribus pro omnibus defatigari; ne panis, quo sustentor, sit mihi panis doloris, & ne fugam sanguinem seculi, hoc est, pauperum, quorum sunt eleëmosynæ, in perniciem animæ meæ, nec sanguis Agni sit mihi in iudiciū.
[121] [Repudiat omnem sensualitatem.] Ex prædicta humilitate & sui ipsius aspernatione repudiauit & deuicit omnem sensualitatem: quamdiu enim morata est in cœnobio Ferrariensi, nulli vnquam corporis membro applicuit pannum lineum, neque ad æstum temperandum, neque ad sudorem abstergendum, neque ad frigus arcendum: sed nec vi morborum, quibus a capite vsque ad pedes laborauit, ad hoc adigi potuit: sed amicta erat tunica simplici, quam tunc temporis omnes ex panno grosso & aspero ferebant, non ex panno, quo postmodum aliæ vti cœperunt, e quo & Catharinæ renitenti tunica confecta est, quæ numquam ipsi placuit; tamen ad morem gerendum dilectis suis filiabus illam accepit. Nolebat haberi, monstrari, nominari Magistra vel Præfecta, [Renuit magistra vel præfecta appellari.] nec Sorores ad se nulla cogente necessitate concurrere; quibus dicebat: Tametsi libenter ad me veniatis, nolo delectet vos vel media hora apud me hærere, sed potius orationi tempus impertiri ac Passionem Christi cum gemitibus & lacrymis meditari, & ipsa vos seruabit, eritque optima & perfectissima vestra Magistra: sin iusta vos premit necessitas, volo me etiam dormientem excitetis, & graui vexatæ tentatione, hanc simpliciter atque aperte mihi narretis. Non inutiliter tempus teratis meque & vos impediatis; nec dicatis, vos præ verecundia non posse eam explicare, deinde paulisper taceatis, postea vnum verbum proferatis & post aliquod spatium aliud, cum hoc potius sit opus diaboli, quam Dei; sed vbicumque me offenditis, siue ambulantem siue subsistentem, in aurem mihi dicite: Talem habui cogitationem; hoc feci, peto pœnitentiam; receptoque a me responso, celeriter abite, & quod vobis dictum, facite; nec infantium more pedetentim reptate. Breuiter, nec curauit nec ostendit se esse Magistram, neque talis haberi diciue voluit. Sua humilitate & dulcissimis sermonibus omnium animos ad se traxit, & in Capitulis incredibile gaudium erat suaues eius exhortationes percipere. Monebat assidue, vt quælibet Sororum de altera bene loqueretur: semper eas ad sanctam humilitatem incitabat: prohibebat ne circa facta & negotia aliarum atque monasterij sese occuparent: cui enim sapit oratio, extra Deum nihil vnquam audire vel attendere libet. Debet quidem, sed & luberet mihi, aiebat, in omnibus, quæ ratione officij agenda, petere consilium non modo a discretioribus, sed cunctis etiam alijs. At quod ipsamet sine transgressione Regulæ perficere queo, [Cur non omnia cœnobij negotia cum Sororibus cōmunicarit.] perficio quemadmodum mihi dictat conscientia. Nam videor mihi obligata ad subleuandum gregem mihi commissum, & auertendam ab eo omnem inordinatam solicitudinem mentes perturbantem, quas oportet esse puras, simplices, sine vlla cura rerum & negotiorum temporalium; vt ad maiorem sponsi sui familiaritatem pertingere possint, qui solus vult amari, atque purum & integrū sibi famulatum impendi. Adeoque eam æstimabat insipientem, quæ aliorum defectus obseruaret, inquireret atque dijudicaret: asserens se multos annos in Ordine exegisse, nec vllum aduersus Sorores iudicium admisisse, eo quod nobis sæpe defectibus plena videatur paucisque donis prædita, quæ in gratia Dei est, & fortassis Diuinæ Majestati acceptior, quam quæ extrinsecus speciem præsefert probitatis.
CAP. VIII
[122] Ex prædictis virtutibus egregie in Catharina relucentibus profluxit, [Obedientiæ studiosissima,] vt & in ea, quæ Religionis forte vinculum est firmumque stabilimentum, id est, Obedientia, mire excelleret. Frequenter magno affectu de eadem virtute disseruit, præferens eam omnibus alijs, firmiterque tenens nullam vitæ austeritatem, nec corporis macerationem, aut castigationem huic posse comparari. Proinde quando fuit magistra & Præfecta, hortabatur crebro Sorores, vt omnem adhiberent conatum illam assequendi: Nouitiasque rogabat, vt eidem sese penitus addicerent, quam iudicabat esse sacrificium, [eam omnibus præfert virtutibus:] quod Deus exigit & exspectat a nobis, quodque orationi, contemplationi & dulcedini spirituali sit anteponendum: falli autem eos, qui se ad seruitium Dei conferunt, atque hoc in suauitate spiritus positum arbitrantur; Deo suos fideles famulos non ad hanc suauitatem, sed ad Crucis baiulationem & sui imitationem vocante. Vnde monebat eas, quæ orationi incumbunt & varias inde consolationes ac gustus referunt, admodum cautæ essent ac, prudentes, cum affligi & cruciari longe præstantius sit. Hinc multos viros ac fæminas seruire Deo, atque ingentes gustus internos percipere, nec tamen gratiam habere patrandi miracula, vel cognoscendi aliorum secreta, aut præuidendi ac prædicendi futura; quæ conferatur ijs, qui in statu veræ ac humilis obedientiæ acerbas cruces perferunt. Idcirco commemorabat S. Franciscum dicere solitum, magis sibi placere Fratrem, qui tentationes sustinuisset, quam qui consolationes ac dulcedines percepisset. Ad omnia obedientiæ opera descendit tamquam Nouitia, [prompta ad omnia.] nec minimum quid absque Matris permissu sibi elaborauit. Si quando aliquid fecisset non prius petita facultate, eo quod Matrem non inuenisset, quam primum poterat illā adire, hoc ipsum tam reuerenter indicabat, vt spectatu iucūdum esset. Personam vere obedientem atq; ex animo subiectā censuit beatam: cum incedens pedibus aliorū, etiamsi onera portet, nō tamē sentiat; cum signū quoque sit bonæ conscientiæ, quæ est thesaurus animæ, semper & debite obedire. Quæ sic faciet, erit perpetuo serenissima & vbique læta atque secura: appellatur enim obedientia propter suam dignitatem paradisus, deliciarum arca, gaudium Angelorum; cantabatque: Accipite, accipite Calicem sanctæ obedientiæ: nam multo leuius est iugum eius, postquam Filius Dei se propter illam permisit crucifigi. Quæ, inquit, est anima, quæ considerans quod Christus pro nobis passus, tam male tractari & adeo abiectis hominibus se subdere dignatus sit, quæ prompte atque alacriter obedientiæ non occurrat: cuius vel vna scintilla gustata animam obedientis incredibili perfundit lætitia? Quocumque die nihil ex obedientia ei erat demandatum, ingentem se thesaurum amisisse putabat. Cum aliquando graui morbo laboraret, Mater ei postulanti gratiam fecit Matutinas & alias Horarias preces extra Chorum persoluendi. Et postridie eadem illi gratia facta est ad dies aliquot, infra quos acerrimos dolores & febrim perpessa, [Ex obedientia absens ab Officio,] atque afflictiore quam vmquam alias valetudine vsa est, ideoque impossibile rata interesse choro, sine scrupulo emansit, quamquam ad omnia capitula & pulsus campanæ se præsentaret. Tandem quodam die Mater in Capitulo coram omnibus dixit: Soror Catharina, miror, quod te absentes a diuino Officio; & quamuis aliquando permiserim; vellem tamen te interesse Matutinis; si autem non posses, caussam indicare, sicut ceteras. Respondit Catharina humiliter, Mea culpa, deinceps vestræ parebo voluntati; [ideoq; obiurgata:] lapsa sum, peto satisfactionem. E Capitulo egressam Sorores simplicem nuncuparunt, quod febrim & alios morbos, quibus afflictabatur, non allegasset; quibus respondit: Sorores, vos doletis de meo bono. Non intelligitis Spiritum sanctum loqui per os Matris nostræ? Aduerto eam velle, vt diuinis laudibus, quæ in choro decantantur, intersim: quod præstabo. Spero virtutem obedientiæ & dulcedinem, quæ in diuino Officio gustatur, vires mihi subministraturam: nec iam primum fiet, cum antehac aliquoties in choro tam acri febri vexata interfuerim Officio, vt me morituram putarem. Verum sciatis me supra modum desiderare, vt mihi in choro psallenti amore Christi & obedientiæ mori liceret, atque hoc me singularis beneficij loco deputare.
[123] Mirum, quam placide ac religiose obiurgationes susciperit: [reprehensionem suscipit religiosissime.] inclinabat caput vsque ad terram talibus gestibus, acsi iudicio Diuino assisteret; arguebatur & puniebatur semper quemadmodum vltima. Fere in omnibus visitationibus accusabatur, aut quod esset sensualis, aut quod se ingereret negotijs alienis: & hoc propterea, quod præ commiseratione quasi tabesceret, videns Sorores infirmas non posse assequi quod desiderabant, etiamsi humiliter ac suauiter pro ipsis intercederet: sed & pro præmio caritatis suæ non raro duras reprehensiones ac pœnitentias recipiebat. Ipsa vero hilariter caput humi depressum eleuans, sic affecta erat talesque gestus exhibebat, acsi coronam capiti impositam gestaret, caueretque ne decideret. In omnibus sui obiurgationibus eumdem seruabat modum: [& sensus sui repugnantiam castigat,] sentiens autem quandoque partem inferiorem reluctantem, statim se humiliabat dicens: O sacce fœtoribus plene, non erubescis? Non aduertis modo te necdum veram Dei ancillam? Interrogata quare hoc diceret, flens respondit: Sum supra modum superba, quia reprehensio Matris meæ non fuit mihi grata: cumque caro mea renitatur, doleo me non esse veram Christi famulam: talis enim perinde dolet & irascitur in rebus aduersis ac sui depressione atque in laudibus & solatijs humanis. Vnde semper se vincens conueniebat Abbatissam, flexisque genibus cum humilitate & lacrymis culpam suam agnoscens, petebat pœnitentiam. Sæpe obiurgata & punita fuit nullo admisso defectu; sed Dominus Deus hoc permisit ad maiorem ipsius remunerationem; & ad exemplum superborū, qui multis commissis defectibus nolunt puniri, ac contra prælatos suos murmurant. Ipsa quoties murmurationem contra Superiores audiuit, contradixit: Væ, [ac murmurantibus contradicit.] inquiens, illi animæ, quæ non reuerenter ac pie sentit de suis Prælatis! non exspectet a Deo vllam consolationem. Numquam ego taxaui meos Prælatos & Confessarios, & licet mihi viderentur non præstare suum officium, tamen iudicium reliqui Deo. Omnes vtriusque sexus religiosos in summo habebat honore, asserens nullum penitus ex seruis Dei sumendum scandalum; & quamlibet appareat in eis aliquis defectus, impendendam illis compassionem, ac dicendum: Si ille hoc laborat defectu, ego alio. Idcirco monebat, Sorores omnes patienter tolerandas, cum magna sit cæcitas ab omnibus eamdem siue corporis siue animi constitutionem requirere, ac frequenter offendi Spiritum sanctum, si secus fiat. Ad hunc scopum allegabat, quod ait Apostolus, Alter alterius onera portate, & sic adimplebitis legem Christi, Aiebat etiam nullam linguam exprimere atque extollere satis posse pacem animæ candidæ, [Omnia in benignio rem partem interpretans,] omnia in meliorem partem interpretantis, nec murmurantis, neque iudicantis: & quamuis non omnino nulli in eam maris fluctus insurgant, minimum tamen voluntas eius pacata est, seu cum dulci voluntate Dei, cui omne committit iudicium, vnita, nec aliorum actus discutit. Huic tempestas affert tranquillitatem, quoniam neque de se neque de alijs solicita est, sed suo famulatur creatori tam in bello quam in pace; nec magis curat bellum quam pacem, & e diuerso; nam lumine fidei perspicit & cognoscit ab eadem Diuina prouidentia procedere vtrumque. Quandoquidem non iudicabat intentionem aut voluntatem aliorum, numquam ratione proximi fuit scandalizata, sed in sola Dei voluntate adquiescebat: & ita numquam de Prælatis murmurabat, neque propter sui obiurgationem, neque prætextu compassionis aut alterius boni. Hoc nomine dicebat ad Sorores; Solus Deus omni caret defectu, & quælibet debet se peiorem æstimare ceteris: ego omnibus vilior sum: semper nobis bonum potius quam malum præsumendum: [non patitur murmurationes.] neque excusatio hæc prætendenda, quod cogitationes non sint in nostra potestate: nam etsi ita sit, oportet tamen continere voluntatem ne consentiat;& linguam, ne malum proferat, nec est creatura rationalis, quæ hoc præstare non possit: voluntas namque ita fortis est, vt neque diabolus, neq; vlla creatura eam vincere queat, aut cogere vt peccet & a caritate Christi excidat. Possunt incidere cogitationes nobis vel inuitis, & hoc non est peccatum; sed propria sponte illas retinere, id constituit peccatum. Hinc aiebat; Non sit in vobis, Sorores, deliberata mala voluntas, nec prodeat ex ore vestro verbum cōtra vestros Prælatos vel Sorores; statim enim per peccatum mortiferum separabimini a caritate Christi; &, si vultis saluari, bene sentiat vnaquæque de altera. Ego vos omnes maxime reuereor & amo, reputans quamlibet vestrum imaginem Domini mei; sed longe amplius Matrem nostram, persuasum habens eiusdem custodiam duobus Angelis esse commissam: nec possum ferre, vt minima cogitatio aduersus eam admittatur, a qua quidquid mihi & alijs infertur, credo pure ac sancte inferri, & quando me mortificat, magnum sibi meritum parat, cum tota infecta & vitiosa sim. Parum est capite demisso & vili habitu incedere, sed qualis sit famula Dei in contumelijs elucet, atque vera humilitas est sustinere iniurias.
[124] Nihil omnino temporis Catharina sine fructu transmittebat, [Semper vtiliter occupata,] sed perpetuo sese vtilissime occupabat. Perpendebat breuitatem temporis, quod adeo est pretiosum, vt quamdiu durat, æternam beatitudinem possimus mereri, eo autem præterlapso, nihil deinceps operari. Numquam cernebatur otiosa, sed semper erat sancte atque salutariter occupata; ideoq; dicebat: Quam magna est cæcitas hominum, qui nihili faciunt id, quod nobis summi ac pretiosissimi thesauri loco donatū est? Nos vero tam stolidi sumus, vt non consideremus quid ab eo dependeat, nimirum salus & damnatio nostra. Ergo nec festis nec profestis diebus in otio considebat: & quia subtili erat ingenio, industrie & excellenter quidquid volebat elaborabat. Magnam adhibuit diligentiam in Breuiario suo coloribus exornando; rata omnino sic faciendum, atque ingenti reuerentia ac solennitate id contingendum, propter verba quæ ad laudem Dei ex illo recitantur. [dum scribit Breuiariū, vbertim lacrymatur.] Tempus volebat ad lucrum & profectum animæ expendi. Scripsit propria manu Breuiarium rebus sacris & spiritualibus penitus refertum, cum lacrymis potius quam cum delectatione: crebroq; ei erat subtrahendum, ne abundantia lacrymarum ex oculis manantiū illud fœdaret ac corrumperet. Accidit hoc, quod mens eius tota esset in Deum intenta & defixa sub oratione, lectione, diuino Officio, sub laboribus manualibus & seruitijs, omnibusque alijs in rebus, atque ex habitu iam contracto perspicere licebat internum ipsius exercitium; vnde & fletus ille inter scribendum oriebatur, opusque erat leniter calamum & chartam manibus eius eripere; ipsa vero ceu extra se posita lacrymas vberrimas fundebat. Post aliquod spatium, surgens brachijs in modum Crucis extensis, hæc duo verba proferebat, Pater noster, quæ sæpe suauiter repetebat ita tracte, vt interim nullo negotio quinque orationes Dominicæ recitari possent: tum denuo incipiebat scribere, & ornare suum Breuiarium, quod tamquam res sacra hodieque asseruatur a Sanctimonialibus Corporis Christi Bononiæ, proprijs manibus Catharinæ passim miniatum, pulchras figuras & imagines Christi ac sanctissimæ Matris eius diuersis depictas coloribus continens.
CAP. IX
Composuit etiam ad tempus fructuose traducendum varios, admodum deuotos rhythmos, [Deuotio eius erga passionem Christi.] vel laudem aliquam aut cantelenam amatoriam de Domino ac sponso suo. Passionem Domini nostri Iesu Christi habuit semper cordi insculptam, quæ numquam etiam ex ore eius recessit frequenter dicentis: O amantissima passio! o mi Domine Iesu Christe, quam acerbe corpus tuum tenerrimum pro me totoque humano genere fuit excruciatum! o oculi mei, cur non effunditis flumina lacrymarum pro miseris peccatoribus, qui non recordantur mei summi boni; Dei pro nobis flagellati? Breuiter tota vita & studium eius versabatur circa Passionem Filij Dei, atque in hac ita erat exercitata, vt nullum temporis momentum sine ipsa potuerit transigere. Vnde conferens se ad corporalia domus exercitia, vultus hilaritate internam lætitiam demonstrabat, inter eumdem dicens: Vita mea Christus meus, vel Pater noster, modo prædicto. Sic faciebat eundo ad aliquas genu-flexiones. In Capitulo vel alibi sedens, meditationem instituebat de membris Christi, animo pertractans, quantum in vnoquoque particulatim passus fuisset, & ad singula orationem Dominicam recitans, sed tam circumspecte, vt quid ageret, neque ipsa ostenderet neque aliæ aduerterent. Omnem virum secularem abhorruit, & huiusce memoriam auersata est: multo magis improbauit indiscretam ac imprudentem familiaritatem cum proprio Cōfessario. Censebat confessionem oportere esse simplicem, verecundiæ & timoris plenam, veluti coram Christo nos examinaturo fieret, acceptaque satisfactione & benedictione recedendum, tametsi Confessarius haberetur Sanctus. Semper cum lacrymis visa est adire Confessarium, & ab eo abscedere, quamquam certo crederetur graui culpa vacare: imo persuasum habebatur eam numquam se letali peccato obstrinxisse. Tanta quoque fuit puritas & munditia corporis & animæ eius, vt oblata occasione fassa sit, se neque sanam neque infirmam corpus suum vmquam nudum conspexisse.
[125] Tametsi Catharina iam dictis virtutibus prædita, excellentibus donis a Deo exornata, [Catharinæ spiritualia arma;] ipsique vnita esset, atque altos amoris & perfectionis gradus conscendisset; non tamen insidias & tentationes hostis tartarei formidare, artesque ac modos sese defendendi excogitare intermisit. Primum armorum genus, quo ad eum repellendum vtebatur, [discreta diligentia,] erat diligentia seu solicitudo bene agendi discreta, quæ discretio, teste S. Antonio, condit & perficit omnes virtutes tam Theologicas quam morales. Secundum erat, [diffidentia de se ipsa,] Diffidentia de se ipsa, firmiter credendo se ex se absque ope diuina nihil boni posse præstare; sed & humano sibi auxilio opus esse; quod ei, qui præest alijs, præcipue aiebat necessarium. Sæpe etiam referebat quemdam Religiosum Prælatum affirmasse, quod quando aliquid ad suū officium & administrationem cœnobij pertinens a Regula non decisum, suo arbitratu perfecisset, Deus permiserit ex eo frequenter molestiam, turbationem ac tribulationem emergere: e contrario, quod cum consilio & approbatione maioris partis suorum subditorum egisset, semper bene cesserit atque consolationem inde perceperit. [fiducia in Deum,] Tertium, Confidentia in Deo, tantoque maior, quanto grauior erat pressura & tribulatio; cuiusmodi exemplum reliquit Filius Dei, qui immensis doloribus amarissimæ mortis conflictatus, clamauit: Deus meus, Deus meus, quare dereliquisti me? [Ps. 20, 12] Et quamquam tum in suprema perfectione ob exactissime impletam Æterni Patris (cum quo perfecte vnitus erat) obedientiam maximo perfrueretur gaudio, nihilominus tamquam homo passibilis & mortalis in ista verba prorupit; famulis suis insinuans, vt quo magis pressi & afflicti fuerint, eo maiorem de Dei auxilio fiduciam concipiant; memores optatissimæ promissionis eius: Cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum & glorificabo eum. [Ps. 90, 15] Quidni ergo crescat in nobis desiderium tribulationis, certis de tam dulci ac fideli socio, qui adeo liberaliter pollicetur se fidelibus suis in aduersitatibus adfuturum? Quartum, [Memoria passionis Christi,] memoria passionis & mortis Agni immaculati, Iesv Christi, cum assidua imaginatione castissimæ & virgineæ Humanitatis eius, quam Catharina nominabat remedium, refugium, speculum, scutum, manna, scalam, fontem, mare, suauissimam oliuam, nutricem, matrem ac sponsam animæ nostræ; & sine hoc armorum genere (quod omnia alia excellit) iudicabat non posse nos victoriam reportare de inimicis nostris, [mortis propriæ,] atque vniuersa alia parum efficere. Quintum, memoria mortis propriæ, post quam nobis exactissima Deo reddenda ratio, non solum de malis admissis, sed etiam bonis per negligentiam omissis: proinde dicebat Apostolus, Dum tempus habemus, operemur bonum; quia nescimus diem neque horam, quando seuerissimus iudex nos auocet, cui oportebit nos reddere rationem de talento bonæ voluntatis nobis concesso, vt ad laudem ipsius & salutem animarum nostrarum atque proximorum ipsum expendamus. [Gal. 69, 10] Tamen ob hanc mortis considerationem aiebat non debere sic tractari animam & corpus, vti diabolus suggerit, quasi breui simus morituri & pauca nobiscum ablaturi, nisi dura pœnitentiæ opera faciamus: nam Spiritus malignus paullatim nos extollit, vt regulam veræ obedientiæ transgrediamur, quȩ citra omne dubium maius tribuit meritum, quam vlla quantumlibet aspera pœnitentia. Et hic diaboli dolus est valde subtilis: videns enim Religiosam admodum feruentem, nec valens a bonis operibus retrahere, impellit eam, vt indiscrete quid præter regulam communem attentet, vnde amissis armis sanctæ discretionis, non multo post fit debilis aut grauem contrahit morbum, cuius gratia cogitur intermittere studium orationis & virtutum exercitiū, atque ad spiritualia propter infirmitatem inepta, sibi ipsi pæne intolerabilis redditur; & ita subtrahit Deo honorem & cohabitantibus bonum exemplum. Sextum, Recordatio gloriæ & bonorum cælestium, [& gloriæ cælestis;] quæ strenue certanti & omnia vana oblectamenta præsentis vitæ deserenti sunt præparata: vt enim ait S. Hieronymus, impossibile est frui præsentibus & futuris bonis: & teste S. Francisco, maximum & excellentissimum donum, quod a Deo in hac vita obtineri potest, est, vt seruus Iesu Christi sciat & velit vincere se ipsum, abnegando propriam voluntatem: neque habere, sed nec optare vllam in hoc mundo delectationem & gaudium. Proinde hortabatur Catharina suas dilectissimas Sorores, vt constanter perseuerarent in bono, cuncta solius Dei Domini nostri amore perficerent, firmiter bona cælestia sperarent, frequenterq; cum B. Francisco canerent, Tantum est bonum quod exspecto, vt omnis afflictio mihi sit delectatio: quo tandem ad fruitionem gaudiorum cælestium & diuinarum consolationū pertingerent, & cum eodem sancto Patre dicerēt, Me exspectant iusti, donec retribuas mihi. [Ps. 141, 8] Septimum, [denique lectio sacra.] auctoritas sacræ Scripturæ ad imitandam prudentissimam Virginem S. Cæciliam, quæ absconditum semper Euangelium Christi gestabat in pectore. Et Christus ipse hoc armorum genere repulit a se diabolum in deserto, dicens: Scriptum est: Non in solo pane viuit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei. [Matth. 4, 4.] Et propterea continenter admonebat Sorores, vt ex quotidianis lectionibus, quæ in choro & mensa leguntur, fructum caperent, cogitarentque Euangelia & Epistolas, quæ quotidie recitantur sub sacrificio Missæ, esse recentes litteras a cælesti Sponso sibi ingenti ac feruenti amore transmissas b.
[Annotata]
a Duos hosce, a Christophoro Mansueti (ex quo tamquam succinctiori verbotenus accepimus hæc de Beatæ virtutibus capita) cap. 7 præteritos, ex Grassetti cap. 5 transcripsimus.
b Hoc est compendium eius libelli, quem scripsit de septem armis spiritualibus, a Grassetto præteritum, ideoque ex Christophoro acceptum.
CAPVT XIII.
Sepultura B. Catharinæ, refossio corporis, & miracula primis a morte diebus patrata.
[126] [Refert oculata testis post sepulturam,] Talium tantarumque virtutum exercitio cum Deum glorificasset viuens inter mortales Catharina, non satis habuit Diuina maiestas inter immortales cælorum ciues eamdem glorificare in cælis; sed illustria eius merita multis ac miris modis voluit etiam manifestare in terris: quarum quidem mirabilium rerum principium, non est vnde possimus accipere certius, quam a nominata sæpius Dei famula, Illuminata Bembi, prout ea propria manu descripsit ipsas, quæ postea Abbatissa exstitit memorati cœnobij & morti Catharinæ, ac rebus, quæ nouemdecim diebus eamdem consequentibus euenere, interfuit, in hunc modum. Vnaquæque Sororum ex deuotione pioque affectu aliquid ex ijs, quibus Catharina in vita vsa fuerat, sibi vendicauit, nempe tunicas, pallium, velum, chordam: feruenter de ipsius sancta vita & cōuersatione loquebātur & accēdebātur vehementius dū liber ab ipsamet compositus legeretur: adibant locū sepulturæ pars lacrymādi, pars legēdi, pars orādi caussa: gratus ac suauis odor e monumento prodibat, vbi nec herbæ, nec flores erant, sed nuda humus: [multas a morbo miraculose curatas] quotidie aliquæ locum frequentantes a diuersis infirmitatibus curabantur, continenter illum suauem odorem percipientes. Inter alias quædam grauiter laborans e renibus ob maximum onus leuatum ac portatum, cum humeros & renes sepulcro admoueret, seque benedictæ Matri suæ commendaret, putabat flammam ignis corripuisse locum affectum, qua se totam sensit interius accendi, dolorem vero mitigari; nec inde recessit donec se penitus comperit sanatam. Sorores & Matres discruciabantur, quod corpus illud vel ligneo saltem capulo non esset inclusum, quodque sub terra delitesceret, nec poterant pacato animo esse. Hoc Patri Confessario aperuerunt, qui, ceu vir prudens ac discretus, non dedit illis responsum. [instant pro corporis refossione Sorores:] Cum denuo hac de re cum ipso ageremus, interrogauit quidnam fieri vellemus? Respondimus, intendere nos tantummodo eam effodere & capulo ligneo imponere, suoque loco restituere; fidem illi facientes corpus nullum fœtorem exhalaturum, tam suaui odore ibidem se diffundente: recensentes quoque beneficia sanitatis tot nostris ægrotis, se non nisi monumento ad mouentibus, collata. His auditis atque consideratis, Pater obstupuit. Elapsis ab obitu eius octodecim diebus dum ei in monasterio existenti molestæ essemus, Facta, inquit, oratione resoluam me, sicut Diuina clementia mihi inspirabit, sed non est dubium quin putrida & corrupta sit; & si Dominus suggesserit, vt fiat quod flagitatis, hoc obseruetis, si in effodienda humo senseritis fœtorem, non contingatis neque moueatis illam, sed iterum operite sicut antea; si vero nullus fœtor exstiterit, imponite capulo, rursusque terræ infodite.
[127] Obtenta facultate statim curauimus fieri sarcophagum, erat autem dies Sabbati. Vesperi, tametsi aër esset turbatus atque ingens pluuia decideret, [impetratur ad eam cæli obscuri claritas.] statuimus rem aggredi. Omnes Matres & Sorores contulerant se ad dormitorium, quatuor vacabant orationi, precantes Deū vt demonstraret, an sua Diuina voluntas esset ad effectum perduci, quod meditabamur. At pluuia erat tam copiosa ventique ita sæui, vt viderentur cæli disrupti. Omnes nos quatuor flexis genibus ac cum lacrymis preces fundebamus, & pluuia paullatim cœpit intermitti, tum forte fuit sesquihora noctis, Nosterque Reuerendus Pater Confessarius etiam orationi intentus erat, quando pluuijs ac ventis cessantibus tranquillitas redijt. Verum adhuc caligo & tenebræ densæ erant, nec luna nec stellis apparentibus. Surgens quædam e quatuor ab oratione ingressa est cœmeterium, & genua flectens suspexit in cælum, atque ex intimo corde dixit: Pater æterne, omnipotens Deus, omnia tibi possibilia sunt, precor te per pretiosum sanguinem Filij tui pro humano genere fusum, præsta nobis hanc gratiam, vt signo aliquo cognoscamus, velle te corpus hoc exhumari. Et eleuato brachio versus cælum expressit Crucem dicens, Præcipio tibi loco Dei, vt clarum & lucidum fias, si ipse conatibus nostris faueat. Continuo prodiderunt se luna & stellæ, factusque est aër serenus; supra solum sepulcrum apparuerunt stellæ, ex his quædam radios suos ad ipsum vsque protendit, quod admiratione ac lætitia magna nos repleuit. Hinc voluntatem Dei intelligentes corpus exhumauimus. Faciem detegentes, inuenimus totam quassatam & deformem, [Exhumatur facie quassata.] eo quod asser corpori illisus eam compressisset, sed & inter fodiendum tres sorores sarculis illam aliquantulum læserant. Postquam venerabilis Mater esset effossa, vt capulo imponeretur, atque eodem loco reponeretur, quasi per miraculum fuimus coactæ ad collocandam eam sub porticum, vbi paullatim tam facies, quam nasus, qui erat compressus, pristinam formam per se receperunt. Corpus suauissimum odorem exhalabat: & ipsa erat candida, pulcra, tota carnosa acsi viueret, vngues omnis nigredinis expertes. Sorores more consueto ad preces Matutinas vocatæ, inuento ibi sacro corpore obstupuerunt, idque attrectantes atque exosculantes præ nimia deuotione fleuerunt attonitæ ac velut extra se positæ; dum naribus tantā odoris fragrantiam haurirent. Vltimo signo ad Matutinas preces dato, adierunt Sorores ecclesiam, aliquæ apud corpus Catharinæ manserunt, [Imponitur sarcophago,] imponentes illud sarcophago. Quædam quæ viderat tam deformem, quando fuit extracta & animo a se abierat propter obiectum illi reprȩsentatum ac menti impressum, vixque ad se redierat, instabat, vt quamprimum capulo impositum, iterum in fossam, vnde fuerat eruta, [portatur ad ecclesiam.] demitteretur: at quæ capulum de terra leuarunt, vi adactæ verterunt se ac petierunt ecclesiam; atque ante sanctissimum Sacramentum, vbi omnes erant Sorores, deposuerunt. Tum manifeste visus est vultus eius bis terue nouum edere iubilum, sparso simul e corpore suauissimo odore. Probabile est, Deum voluisse talia & tam mirabilia in hac sua famula operari propter exemplum, quod ipsa reliquerat: quippe solita adire templum, seque totam coram illo, ceu coram ipsomet Domino cæli & terrȩ, prosternere, vix valens satiari reuerentia, quam eidem exhibebat. Conspicatæ hoc cunctæ Sorores cœperunt clamare: odore interim per totum monasterium atq; templum diffuso, qui & manibus contingentium eam adhærebat, nec explicari poterat, quidnam esset.
CAP. II
[128] Facto signo ad inchoandas Matutinas, chorum omnes sunt ingressæ, tantoque spiritus feruore easdem recitarunt, vt mirum dictu sit. Odor qui percipiebatur non erat continuus, sed tanto temporis spatio sese intermittebat, quanto semel atque iterum diceretur oratio Dominica. Nunc videbatur redolere moschum, nunc violas, nunc cariophylla, nunc aromata tam pretiosa, quam possent vsquam reperiri, atqui incertum erat, quid esset. Sacrum corpus vsquequaque sanguine fuit respersum, præsertim caput, guttur, crura, pedes, ab affere compressa: cumque tota esset candida, cœpit mutare colorem & rubere atque ex omnibus partibus sudorem supra modum odoriferum emittere. Dum instar prunæ ardentis erat rubicunda, fiebat pallida & sudabat liquorem pretiosissimum, [Sudat liquorem pretiosum.] qui interdum apparebat mera aqua, nonnumquam ex sanguine & aqua mixtus. Nos hæc videntes ac stupentes, accersiuimus nostrum Patrem Confessarium. Re in vrbe Bononiensi vulgata, venit Pater Cōfessarius cum Magistro Ioanne Marcanoua Medico excellentissimo, qui contemplati sunt corpus ac sæpius contrectarunt. Venerunt etiam cum facultate Legati Bononiensis Vicarius Episcopi, multi Religiosi, Equites, Medici, alijque viri spectati, ac tales, qui possent de ijs, quæ mirabiliter fiebant, iudicare; & Cardinalis Legatus misit quemdam e suis, qui linteum a, quo facies Beatæ tecta erat, eodem liquore imbutum sibi afferret, quod & retinuit. Omnia sacro corpori admota suaui odore replebantur. [Diebus 7 offertur spectanda populo.] Placuit Legato id totos septem dies a populo Bononiensi eo confluente spectari: quod per fenestellam, vbi Sorores sacram. Communionem accipiunt, ostensum. Cuncti viderunt illud decorum & rubicundum, post breue spatium diuersas mutationes recipere. Vicarius Episcopi, vir spectabilis & prudens, elegantem ad nos sermonem habuit de benedicta Matre nostra, statumque eius & nostrum laudibus extulit. Multa præclara & deuota in medium adduxit, inter cetera, se trecenta & amplius corpora sacra conspexisse, nullum tamen hoc pulcrius; vnde eam inter beatiores atque insigniores cælestis Paradisi incolas numerans, nos monuit vt in magno pretio hunc pretiosum thesaurum haberemus. [Reconditur in monumento,] Curauit postea Episcopus parari monumentum instar altaris, atque in eo duos sarcophagos, vbi & solenniter fuit recondita præsente Fratre Baptista Mutinensi, nostro Reuerendo Patre Confessario, cum suo socio & alijs spectatis viris, inter quos fuit D. Ioannes Marcanoua prædictus Medicus, D. Baptista Mazoli nobilis primarius & Baptista Mezauacha: qui cum hymnis & canticis imposuerunt eam monumento, præsentibus omnibus nobis quod duabus clauibus occluserunt, alteram Patre Cōfessario retinente, altera nobis tradita. In Parasceue, impetrata facultate, iuimus spectatum eam, leuantesq; fericam tunicam, quam ipsi fieri curauerant, inuenimus totam prædicto sudore madentem, qui dum exsiccaretur, suauissimum spirabat odorem. [fluit sanguine.] Quadam Sorore parum de cute pedum abstrahente, vbi asser ligneus eam quassarat, continuo sanguis effluxit. Eadem nocte videbantur oculi eius adeo depressi, vt nullum ipsorum vestigium reliquum foret; cum tamen in monumento collocata integros haberet atque ita compositos acsi dormiret. Hoc viso admodum fuimus contristatæ, clausimus sarcophagum & discessimus habentes penes nos claues. In nocte Paschæ iterum eam visere constituimus; recluso sarcophago reperimus alterum oculum pulcrum cum pupilla aliquantum aperta: post modicum spatium vidimus etiam alterum paullatim aperiri, & ita mane eiusdem festi tam formosa erat, vt videretur ex se radios emittere: rubebat sicut rosa, vtrumque habens oculum cum aspectu amabilissimo. [Cernitur formosa & rubicunda.] Sequenti feria secunda visa fuit a primarijs Prædicatoribus & ciuibus, qui præ stupore vix animo constitere, abeuntesque mirabilia de ipsa retulere. Sed & tribus circiter mensibus ab obitu profluxit semel atque iterum e naribus eius scutella sanguinis. Modo omni ex parte integra est sine vllo defectu membrorum, nobisque pauperculis magnum solatium præstat contueri sacrum hoc corpus, ac cernere nos non penitus sancta eius præsentia orbatas.
CAP. III
[129] [Sacer liquor in populum distribuitur.] Hactenus sanctimonialis prædicta: quibus hæc pauca adiungi possunt, primo eiusdem Cardinalis Legati Angeli de Capranica hortatu cœpisse monachas primo inspecti corporis sacri die distribuere miraculosum illum liquorem, qui ex hoc sanitatum fonte scaturierat: cumque, licet copiosus fluxisset, tanta tamen populi deuoti auiditate exceptum fuisse, vt Sorores ægre potuerint conseruare ampullam vnam, eodem impletam: cuius pars aliqua est ea, quæ ad nostra vsque tempora seruatur ab huius cœnobij Matribus in Reliquiario deaurato, in monumentum perpetuum rei tam memorabilis. Alterum hoc loco attexendum est, quod post dies illos septem, quibus venerationi publicæ expositum sacrum corpus fuit, ad monasterium prædictum accesserit Dominus Alexander Longari, [formatur processus circa hæc miracula] Bononiensis Diœcesis Vicarius, pro Illustrissimo Cardinali Philippo Calandrino Episcopo tunc absente: qui cum diligenter inspexisset ipsoque manuum tactu explorasset veritatem incorrupti corporis, ac plene de omnibus, quæ circa illud acciderant, fuisset informatus, vt erat probe excultus litteris, stylique Romanæ curiæ peritissimus, exactissimo examine præmisso, singula quæq; certificanda curauit, quo maturius solidiusque in re tanti momenti procederetur. Atque hic ille est, qui primus de Beatæ Matris laudibus dixit ad filias pie pariter atque facunde. Quæ autem ille comperit mirabilia, vulgata per vrbem, nouoque concursu populi celebrata sunt: sparsa quoque per Italiam fama tantarum rerum etiam vicinos commouit populos, veniebantque turmatim per illos quibus corpus spectandum prostitit septem dies, etiam longius dissiti; sic vt viæ ad vrbem Bononiensem ducentes, quantum iactus est lapidis ad ipsas vsque portas, innumera hominum multitudine replerentur; quæ vt commodius ordinatiusque introiret, & nihil ageret perturbate, dimisit Legatus militum turmam, per quos aduentantium quieti consuleretur.
[130] Erat temporibus ijs Bononiæ vndecim annorum puella, [vndennis puella arctius custodita,] ex Illustrissima Poggiorum familia, Leonora nomine, quæ cum multa audiuisset de prodigijs sancti corporis, totiusque ciuitatis ad monasterium concursu illius conspiciendi atque honorandi gratia, incredibili cœpit æstuare desiderio eodem se conferendi. Verum id impossibile omnino erat ei, quæ pro more nobilium istius gentis, tam seuera seruabatur custodia, vt numquam omnino prodiret domo, nisi Dominicis festisque diebus Sacri audiendi causa, idque ad vicinum dumtaxat sacellum: vnde redire confestim compellebatur ad conclauia sua, quæ in remotissima supremaque paternarum ædium parte habebat, vsibus assignata suis, obseratis insuper ostijs, quoties vel ad suas deuotiones mater, vel ad consanguineas visendas abibat a domo. Ea sola forte inibi quodam die relicta, dum faciem fenestræ applicat, vnde in vicinum impluuium despectus erat, audit ibidem lotrices aliquot, lineæ vesti lauandæ accersitas, sermonem miscere de oblata sibi commoditate eundi ad monasterium Corporis Domini, quando heri & domo aberāt & abfuturi ad horas aliquot credebātur.
[131] [sacri corporis videndi desiderio] His auditis, instare vehementibus precibus puella, vt vna duceretur, veneratura etiam ipsa prodigiosum corpus, eique se coram commendatura: negare ad hæc ancillarum vna, prudens fæmina, aut vllo pacto conuenire ipsam parentibus inscijs domo egredi, aut sibi expedire auxilium eam in rem præbere, ex qua grauia secutura esse constabat scandala, si matri innotesceret eiusmodi aliquid, & sibi præsens damnum emergeret talis familiȩ ministerio arcendis. Adhæc impossibilem omnino descensum esse ex eo loco; cuius ostia omnia ad scalas ducentia obseratasciebat: nec haberi aut aliunde adferri posse mobiles scalas tā altas, vt vsui esse possint ad tale fastigium cōtingendū. Nihilominus reponit illa, adiuuate me, atque vobiscum ducite: mihi enim præsagit animus haudquaquam euentura quæ auguramini mala, citiusque nos domum redituras, quam aliquis parentum adueniat: aderit Dei prouidentia nullius malæ rei, sed optimæ, caussa domo egressis, efficietque, vt clam omnibus habeatur quod agimus. Quod igitur, inquiunt famulæ, bene vertat; veni, si potes: habes nos promptas ad comitatum.
[132] Non fuit pluribus opus puellæ: ad lectos accurrit, lodicesque quotquot potuit inuenire innodans, [ex alio se dimittit illæsa.] longum ex ijs funem sibi conficit, quem ex vna parte adstringit lecticȩ propinquiori ad fenestram, per eamdemque dimittit partem alteram, & se pariter post eam; velocitate tanta, vt attonitæ famulæ obstupescerent: cum quibus deinde, quam celerrime potuit, perrexit ad monasterium; vbi non parum laboris fuit, vt in ea populi sese prementis turba ad fenestellam penetrarent, per quam conspiciendum erat sacrum depositum. Penetrauit tamen aliquo vsque, donec defixo in eam obtutu respiciens Beata, velut si viueret, manu signum dedit vt accederet propius, prodigiosa atque astantibus intellecta voce dicens: Leonora Poggi, veni porro. Facta illico ad hoc imperium via puellæ est ab attonito populo, & quo res euaderet suspēsis animis præstolante. Vt autem ad fenestellam propius adstitit: Leonora, inquit iterata vox, esto parata; volo enim vt Sanctimonialis fias, sisq; mea carissima, [ei Catharina mortua loquitur,] & tempore congruo curam habeas huius corporis mei. Quibus auditis, prostrauit in genua sese felicissima adolescētula, & alacri animo amplexa oblatam sibi gratiam, executuram se promisit quæcumque imperarat. Audiere eadem quicumque adstabant, hærebantque rei obstupefacti miraculo, tantaque fuit admiratio illa, vt nemo quæreret, quæ vel vnde esset, aut de eo casu, nisi confuse admodum, referre posset aliquid: Deo prouidente, vt secretum seruaretur, quod occultum esse debebat, nec nisi post annos aliquot poterat reuelari.
[133] Rediere post hæc festinantes domum cum Leonora mulieres: sed quamuis dominæ reditum feliciter præuenisse se cernerent, non tamen minus anxiabantur, cum viderent frustra connitentem Leonoram, vt qua descenderat via, ascenderet. Dum dubitant, [& cubiculo suo miraculose eam restituit,] nec aliquid opportunum consultant, interno Spitus sancti motu acta puella sub ipsam fenestram in genua se coniicit, auxiliumque a beata Matre poposcit, cui sese iam lubens volensque dicarat: atque ecce subiro se reperit in cubiculo suo, ignara ipsa æque ac sociæ, quanam eo esset ratione delata. Tum lodices retrahit, lectos vt prius fuerant sternit, iterumque genuflexa oratione prolixiori Deo gratias agit, ac denuo famulam sese offert Catharinæ. Postremo agens de fenestra gratias ijs quoque, a quibus fuerat deducta, mulieribus, easdem precatur, rem vt omnem secretam habeant, donec eius reuelandæ tempus adesset: quod illæ sane præstitere fideliter; diuinam interim laudantes bonitatem, cuius beneficio factæ essent tantorum prodigiorum consciæ & spectatrices.
[134] Annis post hæc octo elapsis ignari parentes illius voti, quo se Deo obstrinxerat Leonora, [futurams post anno octo Monacham,] filiam despondent ciui eiusdem secum nobilitatis. Quod vbi resciuit ipsa, matri fratribusque negauit in ea se pacta consensuram, quæ præter Christum sponsum, nollet vllum, vtpote iam pridem eidem voto obstricta, nec non B. Catharinæ, vt in eius monasterio monasticam vitam sub S. Claræ Regula amplecteretur: tum rei gestæ seriem propalat vniuersam: interrogatæ famulæ eamdem confirmant, confirmant & alij, qui forte in templo præsentes se adfuisse recordabantur: nec ausi diuinæ voluntati tam manifestis prodigijs declaratæ repugnare consanguinei, exultantem atque lætantem Leonoram Matribus monasterij commendarunt, [& sui corporis custodem.] quæ baptismale nomen etiam in Ordine retinens, quo fuerat per Beatam compellata, feliciter perseuerauit in proposito, atque post annos aliquot electa est custos beati Corporis, quemadmodum ei prædictum fuerat; cumque in sacro illo collegio pie sancteque vixisset per annos b plures, ab hac vita ad feliciorem transijt anno millesimo quingentesimo vigesimo nono.
[Annotata]
a Italice che pigliasse la bauara dal volto, vt acciperet bauaā vultus, [Ritus velandi vultum sepeliendorum] vel a vultu: ex quo loquendi modo conijcicio in Italia (vbi Religiosorum Religiosarumq; corpora absque sarcophago terræ infodi mos est, detractis prius præter interiorem lineam omnibus vestibus, quibus sicut dum viuebant indui cadauera delata ad sepulturam consuetudo eiusdem regionis habet, cuiuscumque ætatis sexus aut conditionis defuncti sint) conijcio inquam, monialibus defunctis bauaram a mento versus pectus defluentem, tum cum terra inijcienda est, attrahi supra vultum: quemadmodum defunctis Sacerdotibus vidimus capitis, quem vocant, Amictum, retractum a collo supra faciem replicari: cuius loco laicis aut secularibus sudarium inijcitur vultui: refugit enim humanitatis sensus, defunctorum quamuis, nudam faciem ingesta opplere humo.
b Ab anno scilicet 1471 per annos circiter quinquaginta quinq;: quam ad annum vitæ septuagesimum quartum peruenisse ex eo habes, quod decimo nono anno ætatis expleto monasterium sit ingressa, vt patet ex præcedentibus.
CAPVT XIV.
B. Catharinæ corpus sepulcro exemptum collocatur sedens in
tabernaculo, visitur a Reginis Neapolitanis: ad nouum sacellum
transfertur.
CAP. IV.
[135] Porro, sepulta iam, vt supra diximus, B. Catharina, tanta illius fuit apud omnes reuerentia, vt, [Biennio absque Abbatissa permanent montales:] vt, quod alibi fortasse contigit nusquam, in hoc monasterio factum reperiamus; vbi non aliter quam si in viuis adhuc fuisset Beata, biennio integro manserunt Sorores absque Abbatissa, ac de noua substituenda ne cogitarunt quidem; sed quæcumque ab ea fuerant ordinata maxima cum accuratione obseruarunt omnes, tamquam si præsens assistens, quæ erant facienda singulis, ore suo imperasset. Biennio autem exacto, cum ad illius domus consuetam visitationem venisset Patrum Obseruantium Minister Prouincialis, ita quieta reperit & composita cuncta, vt nulla in re opus videretur nouæ Abbatissæ electione. Iuitis tamen de caussis decretum fuit, ne quid a communi Ordinis Regula diuersum cōmitteretur, vt ad electionem procederent Religiosæ: inter quas cum nulla esset, quæ B. Catharinæ auderet immediate succedere, necessarium habuit Prouincialis ex Ferrariensi monasterio idoneam accersere, & Bononiensi præficere Abbatissam. Verum his omissis, institutum de beato corpore sermonem pertexamus.
[136] [nigrorem in sepulcro trahens corpus] Annum illud iam integrum in eo, quem supra descripsimus, tumulo iacuerat: qui cum esset extemporali opera celeriter fabricatus, neque sufficienter exsiccata calce, qua lateres committebantur; ex humido illo conclusoque aëre nigrorem quemdam sanctum illud depositum, cetera integrum atque incorruptum, contrahere cœpit ijs in partibus, quæ discoopertæ, magis obnoxiæ erant aëris circumsistentis iniurijs. Adducta igitur in deliberationem res est, omninoque conclusum in aliam domus partem, siccam magis atque salubrem, transferendam esse Beatam: ne possidentium negligentia, dignas faceret, quibus talem thesaurum perire Deus pateretur. Ita venerabile pignus, sic vt erat extensum supra mensam, scalis breuiusculis, feretri vt formam sic & vsum habituris, imposuerunt; in eamque ipsam cellam seu cameram detulere, quam templo vicinam incolebat Sancta, [transfertur ad locum magis siccum;] cum in viuis degeret: vnde illud deinde deferebant in chorum, quoties opus erat peregrinis deuote accurrentibus illius spectaculum indulgeri, per fenestellam recipiendo sacræ Communioni destinatam. Tenuit per annos aliquot modus iste habendi monstrandique beati corporis, duobus sane ex capitibus molestissimus: cum laboris esset maximi, nec nisi a quatuor simul Sororibus subeundi, toties deferre atque referre Beatam, non sine periculo grauioris lapsus per scalas, parum accommodas eiusmodi translationi: & extensum in choro ante fenestellam corpus, plurimum occupabat loci, ad peragendas rite Officij Ecclesiastici cæremonias necessarij.
[137] His de caussis, nonnullis Religiosarum cogitatio incidit, commodius futurum, si ligneum fieret tabernaculum per modum sellæ, quatuor impositum rotulis, in omnem partem volubilibus; intra quā sessum componeretur Beata: [eiq; tabernaculum conficitur:] quod facile fieri posse persuadebat constans etiamnum sibi articulorum omnium flexibilitas, perinde ac recens extinctis consueuit: tale autem tabernaculum, sine magno incommodo nulloque impedimento admoueri posse ad fenestellam. Volebant insuper ita illud fabricari, vt ex omni parte aperiri, atque Beata sic considens vndique spectari, & cum ad sacrum epulum accubituræ Sorores essent, in aliud latus promoueri posset. Hoc consilium Matri Abbatissæ ceterisque Sororibus, vt propositum est, mire placuit vniuersis, & facile fuit a Patribus A Zoccolantibus eius exequendi facultatem obtinere. Ergo tabernaculo in hunc modum confecto, vna ex quatuor Sororibus illis, quibus demandata fuerat sacri pignoris cura, Magdalena, inquam, Rosa alibi nominata, diuinam super eo negotio consultura voluntatem ante Beatam sese prosternit in genua, eamque singulari cum spiritus feruore affatur in hæc verba: Mater sanctissima carissimaque, si diuina sic voluntas tulit vt sedeas deinceps ad eius honorem, qui tanta per te operatur & porro operaturus speratur mirabilia, augendum promouendumque in eo populo, qui tali cum frequentia tantaque pietate accurrit ad incorrupti corporis spectaculum; fac age, id nobis manifestum fiat, permittendo vt supra hanc sedem apte decenterque colloceris.
[138] [vtque in eo sedere velit,] Eo dicto accepere Corpus quatuor illæ monachæ, sedique admotum reclinare cum vellent, durum subito atque instar lapidis rigidum deprehendere, nec conatu vllo flexibile. Quid facerent, attonitæ ad eam nouitatem; & factarum in tabernaculum, quod vsui esse non posset, expensarum sera nunc etiam pœnitentia tristes? Sumpsit in arena consilium Mater Abbatissa, nequaquam super arenam fundatum; sed super ingentem fiduciam, quam Spiritus sanctus inspirabat: prostrataque in genua sic locuta est: Mater & Soror Catharina, in virtute Officij huius, quod in præsentiarum indigna exerceo, & in virtute illius sanctæ Obedientiæ, cuius vsque adeo amans fuisti dum viueres, & tam eximia verbis operibusque documenta reliquisti nobis filiabus atque discipulis tuis; mando iubeoque, vt in hanc te sedem collocari sinas, quam hunc in finem Sorores istæ aptandam curauere. Vix ea dixerat Soror Illuminata Bembi, [in virtutē obedientiæ præcipit Abbatissa.] deuotissima B. Catharinæ socia, tunc temporis toti monasterio præfecta, quando corpus istud, veluti ad suum paullatim rediret sensum, vltro subsedit, ac supra sedem constituit sese, tam gratiose venusteque in neutram partem inclinando erectum, tam firmiter etiam stabiliterque, vt viuentis hominis omnibus esse videretur.
CAP. V
[139] Hinc mixta admiratione lætitia omnium impleuit animos, neque poterant satiari bonæ illæ Virgines laudando Deo, qui nouo hoc prodigio Sanctam suam glorificabat. Atque exinde sic remanet ipsa per se consistens, nullisque vinculis sustentata, plenam seruat grauitatis ac maiestatis speciem. Eoque facto imminutus Sororibus labor est transferendi hac illac tanto molimine corporis, cui cum vnica posset deinceps sufficere, itum in suffragia est, electaque ad id munus Soror Leonora Poggi, quod ei tot annis antea fuit a Catharina promissum a. Cum porro fuerint infiniti, quos incorrupti corporis fama ad spectaculum, [multi magnates ad spectaculū veniunt.] virtutum æstimatio ad venerationem, miraculorum celebritas ad plenam fiduciæ inuocationem Bononiam traxit, non potuit eorum iniri numerus, aut ratio haberi dignitatis, quantumuis supra hominum vulgus eximiæ. Duarum tamen Regiarum personarum memoria, quæ suam hic pietatem testatam voluere, non potuit vel aliorum obscurari multitudine, vel scriptorum negligentia aboleri: quæ cum tam arcto inter se vinculo affinitatis coniunctæ fuerint, quantum inter socrum nurumque reperitur, nolui tractatione seiungere, quarum alias Bononiam aduentum nouennij intercapedo sat longa diremit.
[140] [Regina Neapolitana] Meminimus supra, cum de B. Catharinæ exhumatione agebamus, scripsisse nos, quomodo Cardinalis Legatus Capranica inter alia videre voluerit libellum, de septem armis a Beata compositum. Hic cum eius exemplar describendum curasset, copiam illius fecit Serenissimæ Isabellæ, vxori Ferdinandi Arragonij Regis Neapolitani. Perlegit illa cum singulari voluptate præclarum opusculum, & sublimem admirata virtutem, quæ in eo docetur, vehementer opinionem eam auxit, quam miraculorum per Italiam circumuolans fama in animum eius impresserat. Ergo cum ea tempora regno suo durissima experiretur, cui sexennio integro infestis animis armisque oppugnando vexandoque Franci incumbebant b, ad B. Catharinæ intercessionem confugiens, ei regnum, maritum, filios, totamque domum suam commendauit ardenti frequentique precatione. Placuit autem Diuinȩ bonitati exaudire preces religiosissimæ Reginæ, ad augendum famulæ suæ honorem: voluitque vt eo anno, qui tumultibus istis ac pene ipsi regno c in extremum adductum discrimen vltimus fuit, [restitutum sibi eius meritis regnum] prodigioso successu sopirentur turbæ: itaque rebus præter opinionem compositis, voti rea Isabella Bononiam festinauit, visura Dei famulam, & coram testificatura, quod eius vnius meritis deberet misericordiam, sibi suisque præstitam a clementissimo Numine.
[141] Annus agebatur humanæ salutis supra millesimum quadringentesimum sexagesimus quintus d, quando Bononiam appulit, ingressaque in monasterium, imposuit capiti coronam regiam, & recta ad patronam suam tetendit, ad eiusque prostrata pedes, votiua ex auro argentoque munera obtulit, interque ea detractam capiti suo coronam modo dictam, [testatur, oblata corona regia,] quam sacro vertici reuerenter imposuit: Scio, inquiens, sciamque dum viuam, Catharina Virgo beatissima, tuo munere regnum serenissimo coniugi meo mihique & filijs restitutum possidere me: reddo debitas pro munere grates ei, cui post Deum primas debeo hac in parte. Verum cum nos caduci dumtaxat & terreni regni potentes simus, tu vero regnum cæleste obtineas & numquam auferendum, tuo capiti potius quam meo, indignissimæ famulæ tuæ, corona isthæc conuenit, quam tibi deuotam vt accipias rogo, habeasque in perpetuum: meque in tuum patrocinium suscipe. Tum annulum pretiosissimo adamante instructum tollens e digito, [& annulo.] digitis Beatæ inseruit, addens: En veram fidelemque Christi Iesu sponsam, cui hoc titulo annulus congruit nuptialis. Hæc dixit, sacrisque cæremonijs finitis, cum regiæ munificentiæ testificationem egregiam eleëmosynæ nomine monasterio reliquisset, in suum regnum redijt, ibique intra paucos menses religiosissime vitam finiuit.
[142] Huius nurus, anno eiusdem seculi septuagesimo quarto hanc habuit visendi sacri corporis etiam ipsa occasionē e. Celebrata fuerant sponsalia inter Alphonsum Calabriæ Ducem, [eius nurus ad sponsum pergens] Primogenitum Ferdinandi Regis & Isabellæ prædictæ, atque Hippolytam Francisci Sforzæ, Ducis Mediolanensis filiam. Ea cum ad sponsum suum Neapolim pergeret, & Bononia transiens a Ioanne Bentiuolo & Gineura Sforza consanguineis suis magnifice exciperetur, recordata quid socrus sua eadem fecisset in vrbe, ita instanter petijt ad monasterium Corporis Christi deduci, quasi tota Bononia, tum vel maxime ipsius caussa culta exornataque, aliud haberet nihil, quod sibi gratum posset iucundumque exhibere. Quo ingressa, continuo prostrauit in genua sese coram Beata, [Ducalem coronam Beatæ offert.] prolixamque deuote admodum fudit orationem: postea erecta in pedes, ab vna pedissequarum Ducalem accepit coronam, magni splendoris ac pretij, eamque suis ipsa manibus capiti virgineo reuerenter imposuit, dicens: Tibi, o sponsa gloriosa Dominatoris vniuersorum, cui certissime credo datam in cælis coronam gloriæ, etiam hæc mea conuenit: mihi sufficit, si tua, quamuis indignissima, dicar famula: sed vt digna efficiar, tuis impetratum precibus ardentissime cupio: tuis, inquam, precibus, quas scio efficacissimas esse apud eum, qui te in hoc mundo gloriosam voluit & admirabilem reddere. Hæc & alia cum dixisset, mouit ad teneræ deuotionis lacrymas circumstantes omnes, suumque iter læta est prosecuta. Huic autem coronationi duplici originem suam debet corona illa, quȩ deinde fabricata, perpetuo remanet in capite Catharinæ.
CAP. VI
[143] In eo, quod supra descripsimus, tabernaculo annis aliquot remansit venerabile Corpus; [Custodi corporis Leonoræ apparens semel,] & quāuis non sine aliqua molestia Sororum partem chori notabilem occuparet, haud tamen cuiquam hoc graue visum est vnquam: sed magni solatij loco ducebant, habere coram oculis semper dignum illud Spiritus sancti per annos tam multos tabernaculum. Verum huic quoque incommodo modum ponere volens Beata, Leonoræ superius memoratæ, nocte quadam ante suum corpus oranti, apparuit, iussitque vt orta luce Abbatissam adiret, eique diceret, aptari se velle in formam sacelli cubiculum istud, quod sacristiæ, in qua ornamenta asseruantur, coniunctum, contiguum erat dextro ecclesiæ lateri versus aram principem, vbi Venerabilis Eucharistia seruabatur: quod cubiculum eo tempore Sororibus Conuersis extra conuentum manentibus seruiebat, & ab ipsis rotundis lignis quibusdam impletum fuerat. Istic iubebat vt perfosso muro fenestra aperiretur, cratibus ferreis munienda atque ex aduerso suum collocaretur corpus, alto in throno cunctis spectabile: simulque circumstantias alias particulares addens, exhibuit ideam sacelli imperati. Vbi dies affulsit, suspicata Leonora somnium aut diaboli illusionem fuisse, quod se vidisse atque audisse meminerat, quamuis ineffabili gaudio plenam se sentiret; continuit tamen ipsa se: satius rata nullum facere de ea re verbum, quam si omnino perfectam Deus vellet, facile nouo ac certiori signo suam voluntatem faceret innotescere.
[144] [iterum,] Rursum igitur sequenti nocte apparuit, mandata iterans & Leonoram inobedientiæ arguens, planeque asseruit hanc suam & Dei esse voluntatem; qui cum ad honorem suū vellet corpus istud incorruptum seruare, atque ad monasterij illius maximam vtilitatem, nolle se vt circa illud tantopere laborarent filiæ suæ dilectæ, sicut hactenus fecerant: iterumque exhibuit formam sacelli fabricandi, cum illo fornice tabulisque quales nunc videntur instar tabernaculi, circumambiente peristylio, & scabello altius elato, supra quod duobus inde gradibus sedes collocaretur. Tū de fenestra imperium renouauit, addens illius clauem seruādā penes Abbatissā, quæ tūc & deinceps futura esset. Hæsit ad hæc animi ambigua aliquādiu Leonora: tandem tamen etiam hac vice tacendum sibi esse decreuit, ne suæ fortassis simplicitati diabolus illudens victoriam obtineret. Quare tercia quoque nocte simili fuit apparitione opus, qua supercilio seueriori illam intuens Beata; [tertioq; Beata] Quanto, inquit, tempore in tua pertinax incredulitate manebis, Leonora? Fac illico quod meæ diuinȩque voluntatis esse præteritis noctibus indicaui. Non existimauit illa diutius morandum sibi esse, quin iussa iam tertio repetita compleret: sed Matrem adiens omnem ei visionem ex ordine pandit.
[145] Ignotum Abbatissæ erat cubicellum istud: itaque ad f rotam festina abit: Cōuersas aduocat: quærit, taline situ & loco circa ecclesiam camera sit aliqua. Respondent illæ talem omnino esse, in eaque nunc recenter composita esse rotunda ligna, quæ benefactor aliquis Conuentui donarat. Vbi ligna rotunda audiuere Abbatissa & Leonora, [iubet sacellum aptari, in quo collocetur.] nihil dubiæ de reuelationis factæ veritate, rem omnem ceteris monasterij Sororibus patefaciunt, & quid agendum foret consulunt Superiores: quorum approbatione præhabita, adornatum continuo, quale Beata præscripserat, sacellum est, eoque in pompa processionali (quā intra monasteriū vna cum Confessario suo Sāctimoniales duxere, psalmos hymnosque canentes) magna cum reuerentia, deuotione atque lætitia omnium delatum est corpus benedictum. Dum autem chorum transiens per eum ferretur locum, vbi sanctissimum reponitur Sacramentum, renouatum in eo vetus miraculum est: quo omnibus inspectantibus profundam inclinato capite exhibuit Venerabili Eucharistiæ reuerentiam. Post quæ repositum est corpus Beatæ, in eum quem designauerat locum, cum illa ipsa sede, qua sedere solita viuens fuerat. Itaque ad annos plus quam centum relicta est; donec sella vetustate fatiscens, & incorrupti corporis priuilegio haudquaquam communicans, anno millesimo quingentesimo octogesimo quarto locum facere coacta est nouæ, eleganter sculptæ atque inauratæ: quæ nostris hisce diebus conspicitur.
[146] Translationem prænarratam factam scribit Christophorus Mansueti instantibus apud Legatum Apostolicum & Episcopum, [huius descriptio:] etiam Cardinalem, Bononiensibus; pergitque sacellum hoc modo describere. Vnitū est sacellum monasterio, sic vt ex eo huc cōmeare Sāctimoniales possint; nec tamen ab ijs, qui foris sunt in ecclesia, conspici, dum fenestram intrinsecus ad crates ferreas prætensam aperiunt. Hoc pacto sacrum corpus ostenditur; quod post tot annos ac toties huc illuc portatum atque exhibitum perdurat, & cernitur incorruptum, integrum, perfectis oculis tamquam viueret; ac residet quasi in sede pontificali, modo mirabili, magnam præseferens maiestatem, omnesque spectantes replet stupore, atque ad sui venerationem allicit. [ornatus corporis,] Induta est veste præclara & pretioso ex serico, ferme instar Dalmaticæ aut tunicellæ Damascenæ: interdum etiam amicitur pallio g supra eamdem, itidem ex serico. Ita primum fieri iussit Cardinalis Calandrinus h, & post illum alij quoque Cardinales ac Principes, qui talem ipsi habitum donarunt: & nouissime sanctæ ac felicis memoriæ Carolus Cardinalis Borromæus i Tit. S. Praxedis, perpetuus administrator Ecclesiæ Mediolanensis, vir sanctus & B. Catharinæ deuotissimus, cui similem vestem dono dedit.
[147] Ad prædicti sacelli murum hæc a Cardinali k Capranica scripta leguntur: Hoc corpus quod cernitis incorruptum, [titulus appositus.] D. Catharinæ Bononiensis est, quæ monasterium primo cum paucis reædificari curauit, quod multis annis mirabili sanctimonia rexit & gubernauit: cum decessisset, humi sepulta fuit: cuius corpus decimo nono die post eius exequias, maximo populi concursu & totius ciuitatis admiratione, integrum, vt nunc cernitis, & odore suauissimo flagrans repertum est. Multa quoque signa sanctitatem eius attestantia subsecuta sunt. Anno Domini MCCCCLXIII IX Martij. [vnguium resegmina.] Totis septuaginta & amplius annis vngues manuum & pedum Beatæ præcisi sunt, quos multi ex deuotione e collo gestarunt, diuersorum morborum efficacissimam medicinam: sed iam ab aliquot annis non resecantur, extremitatibus corporis exiccatis & induratis: reliquum tamen corpus quod tectum est, in eodem quo olim fuit statu perdurat, atque per miraculum lene ac tractabile est. Hæc Christophorus: addit autem, Eodem loco, vbi spectatur corpus B. Catharinæ, [Ioanna Lambertini] sepulta est supra nominata deuota Christi ancilla, Ioanna Lambertini l, prima Vicaria eiusdem cœnobij; quæ a Francisco Gonzaga, olim Generali Minorum de Obseruantia, nunc Episcopo Mantuano, in historia sui Ordinis appellatur Beata. De ipsa certe constat, quod postquam complures annos in communi cœmeterio fuisset humata, & aliquando forte humus erueretur, suauissimus odor inde eruperit: quare illinc fuit sublata, & sub summo altari ecclesiæ condita: post aliquot vero annos remota, atque prope corpus B. Catharinæ posita. [Paula Bonon. ibidem collocatæ.] His duobus corporibus adiungitur tertium Paulæ m itidem Bononiensis, ex antiqua familia Mezauachorum, cuius meritis & precibus Angelus Capranica Romanus, Cardinalis & Legatus Bononiensis, fuit per miraculum exacte curatus a quodam næuo atque tumore deformi, qui faciem eius valde deturpauerat, & iudicatus fuerat morbus incurabilis. Quod beneficium lubens illi acceptum retulit idem Cardinalis.
[148] [Translationem suam approbat B. Catharina,] Nunc ad Leonoram redeo, quæ, sacro corpore in sua collocato sede, cum die quodam illud adornaret magna cum deuotione & reuerentia, recordata quam fuisset tarda in eius mandatis exequendis, genua flexit coram beata Matre, humiliter deprecans huius vt culpæ gratiam sibi faceret: post quam orationem cum adhuc aliquanto tempore hæreret in loco, considerans numquid alicubi fortasse deficeret, quod ornamento esse adhibitum posset; vidit Beatam hilares lætosque oculos in ipsam amanter intendere, & decussatis ante pectus brachijs caput inclinare; quasi pro præstito sibi obsequio gratias agentem. Qui capitis atque manuum motus cum esset pleno die a vigilante Leonora conspectus, non potuit suspicari phantasticam eam illusionem fuisse: sed pro singulari, vt erat, fauore rem accipiens, gratias Beatæ egit, quod suum dignata esset probare ministerium, atque iterato tardiorem quam par erat obedientiam sibi petijt condonari.
[Annotata]
A [Frāciscani Zoccocalātes & Scarpantes.] A Sic Itali vocant Fratres Minores de obseruantia ab vsu crepidarum lignearum, seu sandaliorum nudum pedem sustinentium (Zoccolos vulgus appellat) Conuentuales autem ab vsu calcei, qui Scarpa est Italis Scarpantes denominantur.
a Hæc si facta sint anno 1471, fuit Leonora adhuc Nouitia: nec tamen repugnat rationi hanc ei curam esse demandatam, quam eo muneri constabat destinatam diuinitus: maxime cum eiusmodi laboriosa & humilia officia Nouitiis & iunioribus plerumque iniungi soleant. Illuminata vero vltimum triennij sui annum in Abbatissæ agebat officio, posito quod post biennium inter regni, & Abbatissæ e Ferrariensi monasterio petitæ triennium, ipsa secundum a B. Catharina locum tenuerit: si vero serius facta hæc sunt, consequens foret triennio aut quadriennio altero differendam esse hanc actionem, vt ei potuerit Illuminata Abbatissa præesse: [Sor. Illuminata Abbatissa.] est autem difficile creditu, totis decem aut duodecim annis tam molestæ sacri corporis e camera ad chorum baiulationi nullum quæsitum a monialibus remedium esse: nisi raro admodum dicamus ea opus fuisse. Quod paucissimis dumtaxat ea gratia fieret.
b Ita passim auctores ab obitu Alphonsi Regis, anno 1458 vita functi, turbarum sumentes initium, [Res ob regnum Neapolitanum turbatæ.] quibus contra Ferdinandum a patre atque Eugenio IV, sublato natalium vitio declaratum hæredem, Callixtus III insurrexit, regnum ad Apostolicam Sedem deuolutum contendens: & earumdem turbarum finem statuentes vel annum 1463, quo mortuo Tarentino Principe thesauris eius potitus Ferdinandus ex inope subito diues euasit, qua morte Ioanni Andegauensi omnis recuperandi regni spes est sublata: vel annum sequentem, quo tandem ex insula Siciliæ idem Ioannes excessit, qui Neapolitanum regnum anno 1459 cum classe victor ingressus fuerat.
c Nam nisi mors Tarentini interuenisset: Transmisso in Brutios Ioanne Andegauensi, [Hippolytæ Mediol. & Alphonsi Neapol. nuptiæ.] inquit Pontanus lib. 6 bellum priori longe infestius calamitosiusque instauratum iri apparebat, mortuus autem est Tarentinus die 15 Septembris. Ceterum post victoriam anno præcedenti relatam ad Troiam, dedentibus se passim vrbibus oppidisq; & in fidem Ferdinandi se tradente Tarentino, nihil fuit, nisi metus ab huius perfidia, eiusq; machinationes occultæ, quæ Reginam cogere potuerint, ad auxilium B. Catharinæ implorandum mense Iunio Iulioue, nec enim credibile est prius ad eam peruenisse libellum Beatæ.
d Postquam scilicet anno præcedenti 1464, exactis vndequaque hostibus, Neapolim gloriose regressus cum suis esset Ferdinandus.
e Si anno 1474 Bononiam venit Hippolyta, de quo non disputo: quia vti non habeo vnde affirmem (cum nulla monumenta annum istum signantia citet Grassettus, [An hæc ante illas Bononiam venerit?] qui hoc asserit) sic nec habeo quo negem esse factum: si, inquam, tunc Bononiæ fuit Hippolyta; non sponsa, sed pridem coniugata venit: nam, vt constat ex Epist 85 Papiensis apud Bzouium & Spondanum anno 1465 die 15 Februarij datum est a Paulo II frequens Consistorium Legatis Ferdinandi, asserentibus mandata se habere ab illo, quæ audiri a Pontifice & a Patribus insimul conueniret. Hi in consessum venientes, antequam Turcica referrent, præfati longa oratione coniugium, quod octauum ante annum conclusum erat inter Alphonsum primo-genitum Regium & Hippolytam natam Franciscī Mediolanensium Ducis; amodo instare tempus dixerunt tradendæ sponsæ ad virum, & propterea Federicum secundo genitum paucos post dies iturum Mediolanum cum procerum turba ad traductionis pompam. Iuisse autem, & quidem hoc anno constat ex Platina, qui, cum Aloysij Patauini mortem eo anno narrasset, subdit: eodem fere tempore Federicus adolescens egregius, Ferdinandi filius, Mediolanum iturus ad ducendam Francisci Sfortiæ filiam, fratris vxorem in regnum, Romam veniens… perbenigne a Paulo accipitur, & Rosa donatur. neque iuisse tantum, sed etiam perduxisse sponsam hoc eodem anno, narrat Platina post Picennini (qui & ipse Francisci Sfortiæ gener erat) captiuitatem expositam, cum subdit: Substiterat in via, hac re cognita (Senis namque erat) Ducis Mediolani filia, Neapolim ad Maritum itura: vt fidem faceret, nulla patris fui culpa Ferdinandum in Iacobi Picennini necem conspirasse. Certum est autem anno 1465 Picenninum captum necatumque; certum quoque sequenti post anno mortuum ipsum Franciscum Sforziam: quo viuente hæc omnia agebantur.
f [Rota in monasterijs quid?] Est iuxta portam monasteriorum, in quibus clausura obseruatur, versatilis in pariete machina, ex duobus contexta asseribus inter ligneum desuper supterque orbem decussatis, per quam facile transmitti quiduis non magnæ molis, visus autem nequaquam possit: hanc a motu quo circumagitur, rotam nominant, etsi formam potius habeat vasis erecti, & ex vna aliqua parte patuli.
g Nos illud Pallio indutum vidimus, & ita omnes imagines eam exhibent, nec puto hoc tempore vmquam absque pallio relinqui.
h Is cuius num. 74 superius facta mentio, qui Catharinam Bononiam venientem excepit Episcopus, anno 1476 prope Viterbiummortuus.
i Scripsit Christophorus anno 1595; Sanctus autem Carolus e viuis excessit 1584, missus ab auunculo Pio IV Legatus Anconitanis Picenis atque Bononiensibus circa annum 1562, vt auctor est in eius Vita Guissanus lib. 1 cap. 5, quæ autem hic narrantur, ad tempora legationis credimus pertinere; adeoque ante finem anni 1565, quando mortuo Pio cessauit Legati officium, gesta fuere.
k [Auctor Epitaphij B. Catharinæ.] Vitam quidem hic Cardinalis vsque ad annum 1478 protraxit Romæ mortuus: quia tamen iam tum, cum moreretur Catharina, fungebatur Legatione Bononiensi, quam tantum annis 8 eum gessisse Papiensis scribit, postremos autem annos in suis Episcopatibus Reatino ac dein Prænestino administrandis collocauit: vehementer dubito, an illius hæc inscriptio sit: maxime, si tum primum posita cum hoc sacellum concinnatum est; quod tamen indicare videntur hæc verba, vt nunc cernitis. (nam in sepulcro clausum non cernebatur: nec de intermedio tempore commode hæc possunt intelligi) præterea quinque annos, quibus rexit monasterium & paucos menses, non videtur multos dicturus fuisse: qui de re suo tempore gesta scriberet.
l Meminit huius ad XII Aprilis Antonius Pauli Masini in Bononia perlustrata eiq; titulum Beatæ tribuit: quod & facit in suo Martyrologio ac Gynæceo Arturus.
m Item huius cum eodem titulo ad III Octobris meminit.
CAPVT XV.
B. Catharina Moniali cuidam reddit miraculo sanitatem: aliæ similes gratiæ.
[149] Restat vt collata in homines, [Francisca Mondini ad mortens ægra,] per Catharinæ merita, diuinæ virtutis beneficia enarremus: quæ primis illis principijs admodum multa fuisse; sed partim propter ipsam eorum multitudinem minime obseruata, partim attentis ad alia Sororibus, aut reticentibus ijs quibus acciderant, consignata nequaquam fuisse litteris, credibile faciunt multa illa vix summis perstricta titulis, quæ in superiori Vita referuntur: quibus omissis, vnum hic ad eadem tempora pertinens enarrabimus. Soror Francisca Mondini, ex ijs sex quas primas in nouum monasterium Bononiense Catharina admisit, viginti post Beatæ mortem annis in grauissimam incidit infirmitatem; quæ anno pene toto ipsam lecto affixit, aucta sæpius per acutas febres & plurimas stomachi atq; pectoris pessimas affectiones, tussim, catarrhos, vomitus, obstructiones, ciborum fastidia, omnisque alimenti retinendi impotentiam tantam, vt Medicus, artis suæ peritus in paucis, de vita eius tandem desperans, extrema ei voluerit Sacramenta, tamquam certo morituræ, conferri. Hortabatur Mater Sororumque aliæ, vt auxilium a Catharina deposceret; quæ toties non tantum filiabus suis, sed etiam extraneis illud ferebat tali in articulo. Verum, vt erat morborum fracta molestijs, ac vitæ tam calamitosæ satura, Sinite me, inquiebat, Sorores carissimæ, sinite me ad sponsum abire meum.
[150] Apparuit igitur nocte subsequenti Catharina Sororum alteri, multum deuotæ & spirituali; [recusat sanitatem a B. Catharina petere,] commotique animi signa præferens manifesta, iubebat, vt denuntiaret Franciscæ, resarciret commissam pridie culpam; voluntatis etenim diuinæ esse, vt petitam a se sanitatem recuperaret. Fecit illa quod iussa fuerat: sed quoniam, præ humilitatis affectu, ita iuberi diuinitus non addebat, nihil eorum quæ erant imperata infirmæ persuasit; cui vitæ nullum erat desiderium super, nec forte magna de meritis Beatæ fiducia. Postera nocte idem prædictæ Sorori mandatum cum dedisset, ipsi quoque infirmæ Beata apparuit, dicens, quod eam omnino sibi habere vellet, perfecteque sanare. Illæ cum primum se reuisunt, vt erant familiares inter se valde, suam altera alteri visionem referunt: & infirma quidem, pro more hominum ex suo affectu dicta aliena interpretantium, Catharinæ verba ad se venire iubentis, de morte intellexerat, perfectaque in vita meliori sanitate: Gratare, inquiebat, Soror carissima, festiuum hodie, quantum alias numquam, [& Reliquias a se remouet:] accepimus nuntium; ad se nos euocat Mater Catharina. Vocat, reponit altera, non euocat, tibique vult reddere sanitatem: tu vide vt posita pertinacia eamdem inuoces: mihi namque eidem videris iniuria, quæ volentem sanare te non sinas. Persuasa his verbis infirma Soror parituram se promisit; Reliquiasque poposcit, quas collo imponeret: verum vt nec fides in illa, nec deuotio feruebat, non modo nullam obtinuit gratiam, sed peius quoque habere sibi cum videretur, ei a qua acceperat sacra lipsana reddidit: asserens eiusmodi reculas deinceps sibi curæ non futuras; ipsique illi subirascens Sorori, quæ in proposito constans contrarium suadere conabatur.
[151] Duo sic transierunt dies, quando ægrotanti cœpit ingens subnasci desiderium conspiciendæ Beatæ, eodemque die sæpius eidem apparuit illa, vultu nunc hilari serenoque, nunc subtristi & iracundiam præseferente; modo ad quæsita respondens nihil, modo monens, vt de peccatis suis pœnitentiam ageret, neque in sua infidelitate peruicax remaneret: quæ cum sæpius fierent, tandem a priori sententia dimota ægra, recognouit suæ incredulitatis periculosum statum, viuaque delictorum suorum cognitione ad eorumdem seriam detestationem inducta, ad Beatam conuertit sese, [ideoq; per visum reprehensa,] atque, O benignissima Mater mea, inquit, mœrens gemensque, video fateorque errasse me: verum si emendata resipuero, futurumne credis, vt ignoscat mihi Deus? Visa est ad hanc confessionem toto vultu serenari Beata, &, Ignoscet, Filia; ignoscet dicere: neque enim tam grande peccatum est vllum, quod non eluat vitæ emendatȩ pœnitentia. Moxque, durante adhuc visione, præcepit, vt genua flectens de hoc alijsq; defectibus ex consueta formula culpam suam fateretur; eoq; facto quanta par erat animi contritione, visa est eadem Beata fune, quo accincta erat, vt flagro vti, [& castigata,] eoque castigare pœnitentem; quæ licet acerbum ex inflictis ictibus videretur sentire cruciatum, affluebat tamen interno gaudio, considerans, hac pœna expiari delictum suum.
[152] Post hæc ad consuetam sibi mansuetudinem reuertens Beata, visa est eam duxisse ad amœnam spatiosamque planitiem, pulcherrime digestis arboribus consitam; in quarum ramis auiculæ plurimæ dulcissimo absque intermissione cantu aëra mulcebant & aures: vnde cum incredibilem voluptatem haurire se crederet ægra, hoc quoque Beatam credidit addidisse: Audi, Filia, non est bonum in lecto manere otiosam, vt facis: sed ad chorum accedentem Deo laudes canere, semperque in motu sanctæ operationis versari, vt faciunt auiculæ istæ. Et his dictis tota simul disparuit visio: infirma autem experrecta eos in corpore dolores sensit, quasi vere intortis flagellata funiculis pœnas dedisset; quas minime imaginarias fuisse residui in loco plagarum liuores demonstrabant, cum magna ipsius & aliarum, quæ factum cognouerunt, admiratione. Acciderunt hæc in nocte diem Martis, ante Vigiliam Epiphaniæ Dominicæ præcedente a, anno millesimo quadringentesimo octogesimo quinto. [concepto pro sanitate voto,] Ex eo tempore remansit in ægra cordis vere contriti compunctio, cum magno desiderio recuperandæ per merita Catharinæ sanitatis, vt Deo satisfaceret pro sua pertinacia, & alio quodam defectu, cuius ipsam Beata admonuerat. Quod desiderium, pœnitentiæque agendæ propositum, vehementius eam octauo inflammauit die, totaque nocte anxiam atque vigilem habuit, quam enixissime postulantem a Beata, hanc vt sibi gratiam impetraret a Deo. Vnde supra modum fatigata, obdormiuit sub auroram, & denuo Beatam Matrem aspectabilem habuit, quæ intra biduum sanandam promittebat.
[153] Experrecta decreuit recipiendæ gratiæ cælesti parare sese per Sacramenta Pœnitentiæ atque Eucharistiæ; [Sacramentis munitur,] dixitque: Si recepto Christi corpore, Mater sanctissima, ita me corroboratam sensero, vt possim ex infirmaria egredi, promitto exinde me in nouitate vitæ ambulantem, in eadem per Dei tuum que auxilium magno cum feruore perseueraturam. Hoc voto facto, Confessarium aduocat, per eumque reconciliata Deo, sanctissimum suscipit Sacramentum, tali in statu vt Sorores continuo crederent expiraturam. Statim autem ac sacram Communionem sumpsit, subito sibi visa est exteriorum omnium sensuum vsu destitui, & velut immobilis truncus relinqui: iuterim sensit sanguinem a capite ad pedes sus deque volui, cerebrumq; in ipso capite inuerti: atque in ea humorum omnium perturbatione remansit aliquo temporis spatio: [subitoque sanata,] quo finito, sese perfectissime sanam reperit: dissimulauit tamen vt potuit receptam gratiam, diem Dominicam sibi a Beata designatam exspectans: quæ cum affulsisset, ita restitutas sibi vires sensit, quasi nullo vmquam morbo laborasset. Ergo Abbatissam aduocat petitq; sibi, Dei & Beatȩ Matris magnalia enuntiaturȩ, Capitulum Sororum conuocari: coram quibus, rerum gestarum seriem ordine elocuta, rogauit secum vt coram Venerabili Sacramento accederent, pariter acturæ Deo gratias.
[154] Mirabantur omnes, quæ pridie viderant agonizantem: itur ad chorum, inde ad sacellum Beata, præibatque cunctis magna cum lætitia, explicata fronte, genis rubentibus, hilari vultu, illa ipsa, quæ mera mortis spirantis imago pridem visa fuerat vniuersis, pallida atque exanguis. [nouo cum feruore vitam instituis.] Et quoniam Dei perfecta sunt opera, constitit hæc ipsi valetudo per annos plurimos inconcussa, vt potuerit pari, quo cetere, feruore prosequi omnia pietatis, pœnitentiæ, obedientiæ opera, quæ vsu Regulaque præscribuntur: ipsoque illo matutino tempore exorsa, principium feruentiori vitæ dedit per ducentas genuflexiones ante Crucifixum, quod erat vsitatæ temporibus istis in Conuentu deuotionis exercitium, sane molestum: tanta autem eas promptitudine fecit, quanta nulla, licet iuuencula, posset. Recitato deinde maiori de Dominica Officio, Officium Crucis, septem pœnitentiales Psalmos, aliasque addidit vsitatas tunc ibi precationes, semper genibus nixa. Denique petijt atque obtinuit facultatem toto mense scutellas omnes, aliaque vtensilia Conuentus mundandi: idque tanta facilitate, & robustarum virium ostentatione fecit, vt medicus declararet, sine maximo & euidentissimo miraculo talem tamque subitam mutationem haberi non potuisse.
CAP. XII
[155] Hoc erat quod narratis a Flaminio miraculis addendum videbatur; [B. Catharina orat pro monasterio,] quæ sequuntur circa annum quingentesimum contigere omnia, desumptaque sunt ex antiquis Sanctimonialium earum scriptis, quæ tum cum illa fierent, erant in viuis. Soror Prudentia Paltroni, Regularis obseruantiæ virtute inter omnes conspicua, Beatæque Catharinæ deuotissima, multis ab eadem fuit fauoribus apparitionibusque honorata, ex quibus toti monasterio multa prouenere commoda: in his speciatim vna scripto expressa reperitur, in qua ei signanter dixit hæc verba: Noueris filia, quod semper ante Diuinam maiestatem assistam, eamque pro hoc monasterio deprecer, vt in eo Regulæ S. Claræ obseruantia vndique inuiolata perseueret. Nouitia quædam in summitate altissimarum scalarum constituta, [sustinet cadentem,] impetu quodam vehementissimo impelli se deorsum sensit, cum manifesto vitæ periculo: in quo cum Deo se & B. Catharinæ commendasset, sustentauit eam monacha quædam, & mox disparuit; dubiū ei nullum relinquens, quin impulsionis istius auctor dæmon, salutis Catharina fuisset.
[156] Alia Nouitia, maius quoddam, quam vires suæ erant, pondus attollens, grauem læsionem incurrit, [item aliā, cui sanitatem restituerat.] quam suæ Professioni obfuturam metuens, occultam habuit: vnde factum, vt neglectum malum totum ei corpus contraheret miserandum in modum, & intensissimos procrearet dolores. Itaque Beatissimæ Dei Matri commendauit sese, & sequenti nocte Deiparam habuit aspectabilem, vna cum B. Catharina, cui infirmam ipsa, tamquam futuram breui suam, commendabat; & mox totum illius corpus manibus suis benedictis pertentans, idem vt faceret Catharina iussit: ipsis autem disparentibus, euigilans puella persanatam se vidit. Eadem in principio altissimarum quarumdam scalarū posita & vas plenū cineribus capite sustinens, fallente vestigio labebatur in preceps, certo interitura: neque impeditæ manus prohibere casum poterant: verum prioris beneficij recordata ad eamdem suam auxiliatricem mente cucurrit, ipsaque pie inuocata, ad pedem scalarum se reperit subito, non modo sanam illæsamque, sed etiam cum ipso illo, quod deferebat, vase in capite, absque vlla cinerum effusione.
[157] Fuit Sororum vna, quæ quoties sacram accedebat ad mensam, mirabili cordis dolore premebatur; sic vt per spatium non modicum temporis vsu sensuum destituta iaceret; & sodales quandoque non tantum insolitam palpitationem sentirent, [alterius frequens deliquium curat,] sed etiam talem audirent strepitum commoti pectoris, quasi loco suo diuelli cor eius videretur. Et erat absque remedio malum, eoque magis omnes habebat sollicitas: donec die quodam a sacra surgens Communione ad Beatæ sacellum se contulit, seque ei deuotissime commendauit: hoc enim dum facit, visa est vocem audire dicentem: Soluta es ab infirmitate: nec imaginariam fuisse docuit certissima experientia, nihil simile passæ deinceps.
[158] [grauem capitis dolorem aufert:] Fuit etiam surdastra alia; quæ medicorum se curæ committens, tantum abest vt Medelam tulerit, vt potius grauissimis doloribus affectum sibi caput senserit, propter adhibitorum multitudinem & varietatem medicaminum: & quia septennio integro durauerat malum, spem quoque recuperandæ sanitatis amisit: tandem tamen ei cogitatio incidit suggerens, vt se Beatæ commendaret. Illa obsequens, ad eam se contulit; sed quia petitam gratiam haud ita prompte obtinebat, morȩ impatiens cum indignatione recessit. Quod suum factum vbi recognouit, tam ei visum est indignum, vt exinde auderet numquam vel appropinquare sacello, vel Beatæ hanc suam aliasue vllas, vt solebat, necessitates commendare. Verum Catharina, vt tenera semper habuit viscera caritatis, noctu apparuit dormienti, multum iucunda hilarisque aspectu: & quid adeo lamentaretur quæsiuit, nihilque præ verecundia respondentem strinxit amplexu, eoque salutifero contactu omnis mox capitis dolor euanuit. Ita ab omni malo liberæ dies aliquantuli transierunt, post quos multo vehementius quam antea vmquam recruduit malum: sed illa beneficio facta audentior, opem a Catharina poposcit, quæ simili ratione noctu apparens, iussit cucurbitas capiti ægro vt admoueret: quod probante medico factum cum esset, vna cum surditate aurium, capitis cruciatus abiere.
[159] [debilem sanat,] Soror Thadæa a S. Maria, decimum annum affixa lecto, pedibus niti nequibat. Huic recuperandæ per Beatæ intercessiones valetudinis cupido simul & spes incidit: itaque ad eam portari se in sella fecit, multisque Sororibus præsentibus, suas ad eam aliquamdiu fudit orationes: deinde flectere se in genua voluit, ipsa Beata, coram omnibus quæ aderant spectabantque, manus ad hoc ei porrigente auxiliares. Eo autem in situ cum horam orasset integram, consolidatas sibi bases sentiens, pedibus ipsa suis ad infirmariam remeauit. Postea tamen apparens ei in somnis Beata monuit, magis e re ipsius & Dei gloria fore, si infirma remaneret: quæ proinde diuinæ sese voluntati placide conformans, hanc solam gratiam postulauit impetrauitque a Deo, vt per se, vnica Sorore comitante, posset ad audiendum Missæ sacrificium accedere: indeque mox in valetudinarium redibat, [& apoplecticam:] ad finem vsque vitæ sic debilis. Ibidem Bononiæ ex alio conuentu Soror erat, cui apoplexiæ morbus os & circumiectam vni oculorum cutem ita contraxerat, vt illum claudere omnino non posset: sed voto ad Beatam nuncupato omnia ad pristinum statum rediere.
[160] In monasterio S. Catharinæ Martyris Ferrariensi, Sōror Francisca Scotti, [item desperatam ex capitis dolore,] Placentina, multis annis graui stomachi dolore & capitis cruciatu affecta, subinde neque noctu neque interdiu vllam capere poterat partem quietis: quotiesque eo vrgebatur malo, biduo integro absque cibo, tamquam mortua, perseuerabat: neque erat excogitare remedium vtile. Quadam vero die, cum maioribus aliquanto quam solebat alias intemperijs ageretur, & morituram omnes vna cum medico crederent; Sororum vna, B. Catharinæ religiosius addicta, ad infirmam accessit hortataque est, vt in eius merita fiduciam reponens, voto ei aliquo se obligaret. Fecit illa: & stupentibus omnibus dolor omnis recessit; sic vt valens robustaque eodem die in communi cum ceteris triclinio pranderit: postea autem argentea quædam anathemata ad suæ liberatricis corpus affigenda destinauit, cum pretio Missæ ad illius honorem cantandæ.
[161] Infantula quædam septem grandia in pectore habebat vlcera, & vnum quidem tam profundum, [septem vlcera sanata,] vt per illud cerni interiora, imo ipsum cor posset; tam tumidum autem ei pectus erat, vt nec sine maximo dolore tangi, nec ad lac sugendum posset commode matris mamillis admoueri: Beatæ igitur Catharinæ filiam commendans afflicta mater, a Sororibus Corporis Domini petijt aliquid Reliquiarum, quod filiæ vulneribus admoueret. Gossipium accipit sacri corporis attactu sanctificatum; ipsoque illo mane super plagas hiantes ponit: vespera autem eas clausas solidatasque reperit, & filiam maximo suo cum solatio persanatam. Magister Theseus de Auanzis, tonsor, [febris,] festo Assumptæ ad cælos Deiparæ mense Augusto ingenti cruciatu & vehementissima febri correptus, sic vt de vita eius desperatum crederetur, voto ad Beatæ honorem facto, subito conualuit. Iacobus Gallus de Guastalla, territorij Mantuani vico, [artritis.] cum forte Bononia iter haberet, istic in tonsoris amici domo decumbere coactus, propter artriticos cruciatus, qui eum octodecim annos exercuerant nulla arte medicabiles; & ab hospite suo edoctus, quanta beneficia deuotis suis B. Catharina conferret, ipse quoque ad eamdem confugit, votum de curando ad eiusdem honorem sacro solenni faciens, simulque omni dolore sic liberum sensit se, vt alio omni graui & immedicabili infirmitate tota deinceps vita caruerit.
[Annotatum]
a Id est 4 Februarij.
CAPVT XVI.
Varia B. Catharinæ Miracula.
CAP. XIII
[162] In monasterio S. Vrsulæ Ordinis S. Claræ Mediolani, circa annum millesimum quingentesimum, [Iulia monialis, lecta B. Catharinæ Vita,] Religiosa fuit, Iulia nomine; quæ cum omni vita optimi inter suas fuisset exempli, postquam tamen B. Catharinæ Vitam, anno seculi sequentis vndecimo impressam, Bononiæ audiuit in conuentu legi ad mensam, priuatimque deinde relegit aliquoties; ita se sensit interius immutatam, vt nihil se egisse hactenus in Dei obsequio, & vitæ sanctioris tirocinium vix adhuc se ingressum putaret; tam raræ tamque consummatæ virtutis exempla a considerans. Ergo agonis spiritualis stadium nunc demum serio decurrere cupiens, multam in B. Catharina fiduciam collocarat eius, quam desiderabat, gratiæ obtinendæ. Anno integro in hac petitione perseuerauit, quotidie Beatæ supplicans, vt pro se intercederet apud Deum. Tandem, cum S. Ioannis Baptistæ festo die ad preces eiusmodi sua in cella incumberet, ipsam ante se Beatam vidit, habitu indutam monastico, ac nigro velo caput tectam, pulcherrima facie, oculisque supra modum splendentibus.
[163] Perterrita aspectu Iulia, vt primum animos fugientes a pauore collegit, signo Crucis expresso, [ad magnū virtutis studium accensa] quæsiuit: Ecqua esset. Sum, inquit, Catharina illa Bononiensis, quam toties inuocasti. His verbis animata Iulia: Si tu illa es, refert, rogo, Deum vt depreceris, quo particulam mihi aliquam earum virtutum largiatur, quas toties a te atque per te postulaui. Cui Catharina: Confide, Filia, dabit Deus quod postulasti. Tum Iulia: Noui, inquit, noui, Mater carissima, miseriam meam tantam esse, vt omni prorsus fauore sim indigna. At Beata: Tanto diuinis gratijs recipiendis euades aptior, quanto hanc tuam miseriam cognosces melius: interim quidquid facis ex amore Dei facito, magnoque cum feruore; potissimum obedientiæ opera, quæ Deo noueris acceptissima esse, cum ex pura ipsius dilectione procedunt: caducis autem rebus ne immoreris, sed cælestibus mentem habeas, quoad potueris, occupatam. Chori officio cum intereris, Deum a te inter Angelos laudari existimes, ideoque vt attente reuerenterque assistas, [eiusdem alloquijs instruitur,] vide. His vltro citroque dictis, cœpit Soror Iulia Beatam deprecari, pro ijs quibus tum temporis mundus inuoluebatur calamitatibus, sus deque vertendus, nisi maior quædā virtus succurreret. Tum vero subito obscurari facies Catharinæ & lacrymis oculi vberibus fluere, seque retrorsum auertens ipsa fari amplius nihil: quam suis subsecuta lacrymis Iulia, post aliquam temporis moram, audiuit ex ea; tam multiplicia esse mundi vbique in maligno positi peccata, vt necesse sit multas tribulationes immitti, permitti scandala multiplicia.
[164] Ita visio est tota sublata ex oculis: at non ex animo sublata suauitas consolationis internæ, propositorumque efficacissimorum solidissima virtus, quibus se mire confortatam sentiebat Iulia, certa viribus omnibus studioque ad solidam perfectionem conniti. Vt autē sumpto prandio intrauit in chorum, Vespertinas cum ceteris preces decantatura, & Christo in venerabili Eucharistia latenti, flexo corpore exhibuit reuerentiam, visa est sagitta ignea prodire e tabernaculo, suumque cor transfigere. Ex eo momento temporis alia omnino a seipsa cunctis apparuit Iulia, tantoque Diuini amoris flagrauit æstu, vt ad solam rerum cælestium memoriam colliquescere videretur. Visitatione autem Beatæ frui cœpit, primum Christi ac Matris eius Sanctorumque festiuitatibus omnibus, [& librum scribit de reuelationibus sibi ab ea factis,] dein quoties ad Eucharisticum epulum accubuisset, pulcherrima ex illa audiens & saluberrima monita: quæ fuse deducta videri possunt in tribus libris Reuelationum illius, quorum manu illius exaratorum originalia in prædicto S. Vrsulæ monasterio hodieque seruantur; & transcriptum fidelissime exemplar Bononiensis monasterij Matribus misit Illustrissimus & Reuerendissimus Frater Franciscus Gonzaga, Episcopus Mantuanus, cum adhuc esset Ordinis Obseruantium Generalis b. Mortua est autem Soror Iulia, sub tali Magistra indies de virtute in virtutem progrediens, cum maxima æstimatione consummatæ sanctimoniæ, eamque sodales suæ, vt Beatam, priuatim venerantur.
[165] [nefariam Abbatissæ cædem,] Blasius quidam Bononiæ fuit, obsequijs quibusdam monialium Corporis Christi conductus famulus: hunc, vt vsuuenit sæpe in ijs, qui Religiosis in domibus nimia habiti indulgentia pene efficiuntur intractabiles, ita transuersum egerat insolentia sua, vt sæpius de dimittendo eo frustra monito cogitandum esset Abbatissæ. Quod vbi animaduertit ille, more suo in castigatricem suam iracundius impudentiusque inuectus, cæde eius decreuit vlcisci, quod morum emendatione nolebat auertere, & summam iniuriam esse stulte credebat. Ergo in Vigilia Mariani festi in Septembrem incurrentis, dum Vesperas in choro Sorores canerent, Matrem curat euocari ad ostium, vicinum in cubiculum pertrahendam, ibique occidendam impacto in caput ligno magni ponderis, quod istic eum in finem collocarat, præcipiti mox fuga consulturus sibi. [Catharina auertit, apparens illā machinanti famulo.] Stabat infelix ad sacristiæ ostium, quod versus capellam Beatæ ducit: indeque progressam venerabili aspectu Virginem sanctimonialem sibi obuiam habuit, quæ & interrogauit eum; Cognoscisne me Blasi? Contremuit ad hæc verba male sibi conscij animus: cumque, nescire se, quæ esset, confiteretur; Ego sum, inquit, Soror Catharina, & quid in animo tecum afferas meditatum cognosco. Væ autem, si fueris executus. In terram ille prostrauit se, plenus contritionis ac lacrymarum: abeuntem tamen ab oculis absque alio responso vidit doluitque Beatam: stulteque cogitatum facinus monialibus confessus, etiam lucis radios ab illius promicantes capite vidisse sese testatus est. Ex eoque tempore tractabilis, mitis, moderatus fuit, ipsamq; Matrem Sororem Valeriam, quam prius tantopere oderat, summa semper in veneratione habuit, quamuis officio pridem se abdicasset: nec vmquam intueri eam potuit, quin cogitati facinoris memor, in lacrymas solueretur.
CAP. XIV
[166] Neque nostris hisce postremis temporibus destitit Deus, ad propagandum Catharinæ honorem, [Dæmonis fraude a via abductum,] memoranda hominibus beneficia elargiri; quæ exhinc porro narrabimus desumpta ex authentico processu in ordine ad Canonizationem formato Bononiæ, de mandato Illustrissimorum Archiepiscoporum. Domnus Concordius Viscardi, Canonicus Regularis S. Augustini, Congregationis a sancto Saluatore nominatæ, a Bononiensi suo conuentu ad Centense c castrum, quod est in agro Bononiensi, profectus, vt erat parum peritus viarum, facile ab ijs aberrauit hiberno tempore, quo itinera impedita & salebrosa d discrimen exiguum habebant ab inuijs; nec aderat a quo posset rectum iter doceri, postquam suum cœperat errorem cognoscere. Tandem tamen reperit aliquem, qui se ei ducatum præbiturum pollicebatur, & prompte sequentem fide pessima hac illac circumduxit, donec nox oberrantem oppressit procul ab omni habitatione humana: tum fluuium e vt bis transiret ijs locis iussit, vbi vadum erat nullum, & magnum periculum submersionis. Intendebantur interim nocturnæ tenebræ, quando ad fluuium eumdem se bonus senex vidit, tertia iam vice transeundum, si pessimo illi crederet: eaque re perturbatus haud modice, intrauit tamen etiam hac vice; moxq; eo se peruenisse sensit, vbi rapidissimus simul atque altissimus fluuius, nihil minus promittebat quam vadum; nihil certius minabatur quam mortem. [in eamdem reducit inuocata.] Itaque cogitare cœpit dæmonem esse, quem ducem sequebatur: ideoque ad Cælitum recurrens patrocinium, B. Catharinam inuocauit, cui multum deuotus erat. Valuit illius nomen in fugam pellendo aduersario, qui nusquam comparuit: ipse autem cœptam orationem continuans medijs in aquis, vocem ad se deferri audiuit, quæ dicebat: Regredere Pater, regredere; quia errasti a via. Conuersus ille mulierem vidit, cuius nec habitum, nec quod capite gestabat vel onus vel ornamentum discernere tenebris impedientibus poterat; quæ ei ex aqua egresso dixit: Per istam viam circui, vicinum iter digito demonstrans: cumque aliquantulum processeris, primū quod occurret hospitium, locum tuum esse scias. Volebat bene docenti gratias agere Pater, sed amplius neminem videre potuit: ideoque tam ipse quam locorum periti iudicarunt, B. Catharinam fuisse, quæ inuocata venisset auxilio. Et proinde, incolumis reuersus ad suum monasterium, seipsum stitit ad gratias agendum, & quid accidisset sibi propalandum.
[167] Soror Iustina Seraphina Roffi, in monasterio Corporis Domini Bononiæ Professa, [spasmum letalem sanat.] longo iam tempore graui pressa infirmitate, tandem superueniente spasmo conclamata fuit a medico Sororibusque: & quamuis certis remedijs adhibitis videretur mitescere aliquantum dolorum acerbitas; nocte tamen, dum ceteræ in choro Matutinum decantant, ita recruduit mali vis, vt consilij ac pene mentis impos proripuerit ex lecto sese, rectaque ad Beatæ Sacellum descendens, ad illius ostium substiterit, magno clamore & eiulatu Beatæ supplicans, vt hisce se tormentis eriperet. Accurrerunt finito Matutino monachæ, & ostium sacelli recludentes, vna cum ipsa eadem cœperunt postulare: quod dum faciunt, remittit se spasmus, ægraque ad lectum reducitur: vbi obdormiscens pulcherrima recreata est visione; in qua videbatur sibi Beatam cernere Catharinam, quæ sanitatem ipsi impetrabat a Deo. Quod veram visionem fuisse, non somnium, euigilans cognouit, perfecte sana, nec deinceps vnquam eo malo tentata, prout viua & sana, non sine lætissimis lacrymis testata est, anno millesimo sexcentesimo septimo, quando hæc authentico scripto consignata sunt.
[168] [ab extasi importuna liberat.] Soror Peregrini Parisi, in eodem monasterio similiter Professa, quoties ad sacram accedebat Communionem, tenera quadam pietatis dulcedine rapta a sensibus, corruebat in terram, tantamque mox patiebatur palpitationem cordis, vt necesse esset eam attollere atque in lectum deferre: quod sane non fiebat sine maximo incommodo Sororum, tum maxime attentarum deuotioni suæ, quam seponere cogebantur vt illi succurrerent. Itaque rogauerunt eam, vt Beatæ commendaret sese, eamque rogaret, vt ipsa bene annuente tale quid amplius non pateretur, vnde tantum turbarū nascebatur domi. Nec vero placebant ipsi eiusmodi nouitates, suo spiritui minime vtiles, & alijs molestæ: quare facile persuasa, dum die quodam imperatæ vacat petitioni, vocem audit dicentem sibi: Vade, filia, secure communica, impetrasti gratiam quam postulasti. Iuit ipsa, atque ab eiusmodi raptibus exinde libera, supradicto anno eadem hæc suo testimonio iuncta firmauit f.
[169] Quatuordecim mensium infantulus grauem incurrerat oculorum infirmitatem, [curat oculos pene exesos,] eaque per menses aliquot durante exedi videbantur illi, profluente continuo ex eis humore tam salso, vt vicinam, qua fluebat, carnem adureret, nec aërem clariorem ferre vllatenus posset; ploratibus autem assiduis familiam affligeret vniuersam. Desperabant curationem medici, relictoque quod leniendo aliquantulum malo seruire posset pharmaco, recessere, pronuntiantes fieri non posse aliter, quin puer penitus excæcaretur. Tum primum vtile parentibus consilium datum, vt voto facto filium B. Catharinæ commendarent: quod vbi amplexi sunt, cœpit melius habere infans, totusque intra breuissimum tempus est persanatus; prout voti reus vterque parens testatus est, dum Missam in Beatæ honorem cantandam curant, & geminos ex argento oculos afferunt, impetratæ gratiæ argumentum.
[170] [dirum apostema,] Cuiusdam pauperis mulierculæ filio subnatum in latere sinistro apostema plagam reliquerat tam profundam, vt per ipsam etiam cor videretur: obtulit eum Catharinæ mater, & gossiplum illius attactu sacrum plagæ imposuit, quæ continuo occlusa curataque est. Filio quoque Francisci Lamolæ impactum in caput saxum os ipsum comminuerat, [capitis rupturam,] profundeque penetrarant fragmenta, de quibus eximendis absque euidenti periculo vitæ medici desperabant. Medijs igitur humanis desperatis, mœstus pater efficaciora circumspicit: Catharinā inuocat: submissum a Sanctimonialibus gossipiū, quod suis manibus Beata tenuerat, parti læsæ imponit: subitoque omnibus inspectantibus restituta locis suis fragmenta sunt; cerebrumque ad statum requisitum rediens, puerum integerrime sanum, absque vllo prorsus dolore, constituit.
[171] [contusionē grauem,] Sebastiani Giroldi filiolo supra corpus ceciderat lignea officinæ cuiusdam valua; vnde toto luxatus corpore confractusque paruulus extra spem vitæ omnem positus videbatur: sed simili, quo prior, remedio restitus in breui sibi ac sanitati est. Ioannes Franciscus Prandi morti proximus nihil admittebat eorum amplius, [letalem infirmitatem,] quibus sustentatur vita, dentibus tam firmiter conclusis, vt ne per vim quidem deduci ab inuicem possent: quando ex astantibus alicui in mentem venit ad monasterium mittere, atque inde petere scapulare (Patientiam vocant) B. Catharinæ, quod humaniter est a Sororibus concessum. Vt autem illud infirmo corpori imposuere; seque, vt iussus erat, æger Beatæ commendauit, subito ei & os reclusum, & omnis infirmitas ablata est; testanti eo ipso momento temporis duas se manus candidas conspexisse, quæ totum ei corpus signo Crucis, a capite ad pedes ductæ, consignabant.
[172] Camillus Alfonsus Fauari febrim grauissimam passus horis viginti quatuor, post eam tantum in tibia dolorem sensit a genu vsque ad talum, [crus contractum:] vt per dies viginti pedibus ingredi non potuerit, aut diurnam nocturnamque quietem capere; credebatque aut gradiendi facultate omnino priuandum se, aut furcillarum adminiculum futurum sibi necessarium: in eamdemque sententiam ibat medicus, professus nihil remedij superesse. Hac cura dum angitur, nocte quadam venit ei in memoriam B. Catharina, eique se feruenti oratione commendauit, & mox sopitus venientem ad se Beatam conspexit, animosque addentem, ac denique dicentem: Surge: neque enim amplius dolorem istum senties. Surgit ille, atque inter assurgendum expergiscens, in pedes se erectum vidit absque vllo prioris tormenti vestigio.
[173] [Codicem rationum amissum reddit,] Fuerat Gaspar Posterla multis annis œconomus, primusque administrator vnius inter familias Bononienses præcipuæ; qui, cum administrationis suæ rationem exigeretur, inuenit e codicibus vnum deesse sibi, in quem præcipua puncta reddendæ rationis relata erant: creditus autem eamdem studio & mala fide occultare, in carcerem coniectus arctissimum est, simul de vita, fama fortunisque periclitans: suæ tamen sibi conscius innocentiæ, tum per se ipse B. Catharinam inuocauit, tum vt idem pro se facerent monasterij Bononiensis Sorores rogauit: quartoque post hæc die accessit ad Rotam vir ignotus, schedulamque attulit Abbatissæ porrigendam, in qua legebantur hæc verba: Criminalium caussarum Iudici dicendum curato, codicem illum, ratione cuius in carcere detinetur Gaspar Posterla, seruari in Archiuio Fori criminalis Turris-maioris, iam inde a multis mensibus: inuentumque est ita se rem habere. Quare de mandato Legati Cardinalis Saluiati, Gaspar in libertatem restitutus & innocens declaratus est, qui statim legauit e suis aliquem acturum Sororibus & B. Catharinæ gratias pro beneficio tam opportuno.
[Annotata]
a Quandoquidem Catharinæ virtutes in prima vita strictim attingantur dumtaxat: crediderim ex hoc loco confirmari, quod dixi in Prolegomenis, Vitæ iunctum ab initio fuisse libellum de septem armis spiritualibus: quemadmodum libellum & Vitam iunctim exhibet Latinus eorum interpres Flaminius.
b Lucas VVaddinghus ad an. 1463 testatur quod Cardinalis Paleottus, Bononiensis Archiepiscopus, [Sor. Iulia Mediolan.] hunc librum Iuliæ manu exaratum penes se habuerit, etiam hoc adminiculo comprobaturus B. Catharinæ sanctitatem: post quem in Martyrologio suo & Gynæceo Arturus a monasterio (magnus Ordinis Franciscani Papa, vt ioco dicere solebat VVaddinghus, nimiam in Sancti Beatiq; appellationibus priuata auctoritate assumendis libertatem arguens) B. Iuliam retulit ad XXII Iunij: quæ religionis studio ita exarsit, vt ceteras consocias ad totius perfectionis viam suo exemplo vehementer accinxerit. In suis autem ad hunc diem notis addit, hanc eius cum B. Catharina familiaritatem per annos triginta durasse, vnde consequens foret; hanc eximiam virginem vltra annum 1540 vitam protraxisse,
c Abest ab Vrbe Bononiensi ad Euro-boream passuum millibus non amplius nouem, Cento-di Butrio nominatum in tabulis Geographicis, a vicino oppido Butriensi.
d In agro præsertim Bononiensi fluuiis riuisq; continuis intersecto: vnde & apud vulgus obtinuit vt Bononia crassa, id est, pinguis cognominetur.
e Idicem credo, cuius orientali ripæ Centense castrum adiacet.
f Merito dubito an non hæc eadem soror eademq; sit gratia narrata num. 157.
CAPVT XVII.
B. Catharinæ alia miracula posteriora.
[174] [Curantus febris lethalis,] Dominus Iacobus Antonius Arconati, Nobilis Mediolanensis hærebat affixus lecto, cum annus millesimus quingentesimus octogesimus nonus ageretur, grauissimam ob febrim, & a medicis de salute eius desperantibus, habitam pro lethali. Pro hoc matertera eius, Domina Comitissa Margarita Triulci Borromæa, votum vouit B. Catharinæ, & subitam retulit sanitatem. Idem haud multo post disuriæ morbo ad extremum vitæ discrimen adductus, [disuria, venæ ruptura,] recordatusque auxilij simili in articulo alias sibi a Beata præstiti, alterum emisit votum, cuius reus argenteum misit anathema, cum attestatione authentica vtriusque miraculi Domino Gabrieli Beati, medico Bononiensi, rupta in pectore vena, nullis poterat remedijs consolidari: itaque apportari sibi bombacium Beatæ voluit, quod statim ac pectori admouit suo, cum stupore omnium circumstantium, liberum se omni malo dixit.
[175] Eiusdem ad recuperandam sanitatem intercessione vsus est medicus etiam alter, Excellentissimus Dominus Guido Monticellus, [dysenteria,] anno supra memorati seculi nonagesimo primo, cui in dysentericum fluxum periculosissimum transierat grauis, quem patiebatur, morbus; non sine febribus maximisque doloribus, propter quos de vita desperans ipse, discessum ad alteram vitam parabat. Habebat in familia aliquos B. Catharinæ singulariter addictos, hi ad monasterium eius mittunt, & Sororum poscunt orationes: quibus impetratis, nocte quadam, cum vehementissimus eum vrgeret dolor, ad alterum lecti latus strepitum quemdam audijt; eoque se obuertens, vidit clarissime Beatam Matrem supra ipsum lectum genibus flexam, eique agnitæ, cum timore lætitiæ summæ admixto, statum suum commendauit, supplicans vt sanitatem suam impetraret a Deo, sibique inspiraret, quid sibi ad illius Deique honorem agendum esset. Tum voti cuiusdam cogitationem immitti sibi sentit: facit illud, subitumque leuamen percipit tum quidem; intra breue autem tempus plenam sanitatem: cuius publicum testimonium, manu scriptum sua & coram testibus atque notario rite firmatum, ad monasterium gratulabundus attulit.
[176] Adolla, filia Ioannis de Ossesinis, annorum erat decem, [puella moribunda,] quando ingrauescente indies, quod lecto ipsam affixerat, malo, neque loqui iam amplius, aut certe non intelligi si quid eloqui vellet, neque alimenti quidpiam sumere poterat: sic vt de vita eius actum diceret medicus, homo expertissimus in paucis. Itaque in ciuitatem egreditur pater, vnigenitæ mortem iam certam ploraturus inter amicos. Interim a nescio quo exorata pro moriente Catharina est, & puella ea aqua est lota, qua sanctū corpus abluerant sanctimoniales; eoque facto subito conualuit. Redeunti sub vesperam patri anxieque de filia interroganti obuiam procedit vxor, ad manum trahens paullo ante morti addictam puellam: & eccum filiam tuam, inquit, B. Catharinæ aqua & orationibus Matrum Corporis Christi sanatam. Dici vix potest quam ea subita commutatio perculerit animum afflictissimi patris: quem vbi collegit ab insperatæ lætitiæ sensu, vouit quotannis aureum vnum daturum se monasterio isti, quamdiu filia sua viueret: quod etiam post mortem eius factum deinceps est, fiebatque anno millesimo quingentesimo nonagesimo, quando puella iam viro nupta cum matre sua impetratam miraculo sanitatem iurata exposuit confirmauitque.
[177] Catharina Veronensis, famula Dominæ Helenæ Cortellini, [brachium pessime affectum] multis mensibus tantum in brachiorum altero patiebatur cruciatum, vt cum ille maxime intendebat sese, non cessaret integris diebus vociferari furentis instar: & vero poterat ad mortem adduci dolorum vehementia, si continuo fuissent æque intensi. Acciti medici, medicamina adhibita; at nihil profuerunt. Itaque propositum ei est, vt ingrauescente denuo malo B. Catharinam inuocaret, cuius tot passim narrabantur miracula. Huius illa consilij haudquaquam immemor, prima occasione vsa eodem est, & nocte superueniente obdormiscens, Beatam vidit prensantem brachium male affectum, dicentemque sibi: Exurge: sana es etenim. Euigilat illa, nec mentis suæ satis præ lætitia potens, ingenti per totam domum clamore, non tantum familiares e lectis exciuit omnes, sed etiam vicinorum multos, arbitrantes grande aliquod infortunium accidisse: qui vt ipsam audiuere, pariter laudauerunt Deum in Sanctis suis gloriosum. [struma horrenda,] Domina autem ipsius, cui dirum carcinoma ad aurem instar pomi tumens, caput depascebatur ab annis duodecim; famulæ suæ exemplo in spem erecta sanitatis per eamdem Beatam recuperandæ, post expensa in medicos plus quam mille quingenta scuta, per amicos in Aula Romana potentes extorsit a Pontifice facultatem, monasterium Corporis Christi ingrediendi; quo ex Apostolico indulto admissa, atque in sacellum Beatæ deducta, fusa ibidem oratione nudo Catharinæ pedi partem capitis ægram admouit, subitoque sanam se Sanctimonialibus omnibus stupentibus ostendit.
[178] Doralicæ Fagnani, vxori Antonij Maldrati, oculus dexter pessime affectus, [oculus infirmus,] male totum affecerat caput, deformatum spasmo, & cruciatum dolore tali, qui requiem nullam indulgebat infirmæ. Et ingrauescens quotidie malum illius oculi cæcitatem minabatur, cui multus se iam sanguis infuderat, & maculæ interius duæ obduxerant: vnde vix quidquam illo videre iam poterat. In his cum aliquot traxisset dies, denote inuocauit B. Catharinam, atque omni extemplo leuata dolore, sensit & sanguinem & maculas dissipari paullatim, intraque ipsum illum diem ita perfecte se liberam ab omni malo, quasi nullum vnquam passa fuisset.
[179] [pestifera febris,] Dorothea de Galeazzo ex Brittensi castro, Bononiæ habitans, toto Quadragesimalis ieiunij tempore febri vexata fuit, quam demum pestiferam factam esse liuentes maculæ declararunt: vsuque sensuum amisso, certo moritura credebatur a medico. Solus ei restabat auditus, per quem consanguinei cuiusdam sui, qui visitandæ ægræ gratia aduenerat, vocem admisit dicentis ad aurem, vt B. Catharinæ opem imploraret, votumque faceret visendi corporis, cum aliqua oblatione, si recuperaret sanitatem. Fecit quod monebatur ægra, & continuo supra lectum suum Beatam aspiciens, ita est eo visu recreata, vt de lecto desiliens coram omnibus, sanam se liberamque professa sit.
[180] Angelica (quæ Antonio Trinchedæ Bononiensis ciuis postea vxor fuit) iuuencula cum esset, [tussis molesta,] tanta opprimebatur tussiendi passione, verni temporis continuo spatio, vt ea aliquando suffocanda crederetur: quin & per æstatem sequentem nihil minuebatur malum. Interim Augustus mensis adfuit, in eoque Virginis Mariæ festum, quo die omni populo consueuit spectandum exhiberi corpus incorruptum. Venit ergo ad ecclesiam monasterij cum ceteris Angelica: ibidemque a superueniente tussi pressa, sic vt ne semel quidem posset Dominicam absoluere orationem, Beatæ sese ex animo commendauit, cum voce nequiret: exauditamque fuisse docuit subita liberatio, & in reliquam deinceps vitam concessa a malo isto immunitas.
[181] Eadem primo sui matrimonij anno vterum ferens, adeo molestum onus sensit, vt nec vinum bibere posset, [prægnantis mulieris cruciatus insolitus.] nec alio cibo refici quam modico pane fructibusque, atque hunc ipsum paullo post fastidiens stomachus eructaret: septimo autem a conceptu mense vniuersum ei corpus sanguineæ bullæ crustæque maiores ac minores operuere, tamquam leprosæ, idque cum fœtore tam horribili cruciatibusque tam diris, vt quamuis promitteret medicus cum puerperio cessatura hæc omnia, ipsa tamen mortem optaret quantocyus; & vel præcipitio vel alio violento modo finem miserijs tantis quærere dȩmon male-suadēs suggereret. Tandem suæ olim benefactricis recordata, instanter petijt aquam Beatæ adferri sibi: quæ vbi est in ampulla allata, relicto lecto in genua se dimisit, cœpitque eadem corpus tingere. Quantum autem lauabat illa, tantam partem mox liberam a doloribus sensit: atque intra dies octo plenis viribus restituta, venit ad monasterium Corporis Christi, Beatæ suæ aduocatæ gratias relatura.
[182] [puella apostematis exesa,] Petrus Auenalis & Flos-lilij de Alexandris, coniuges & ciues Imolenses, filiolam habebant, cui post primum vitæ sesquiannum, viginti duo enata fœtidissima apostemata, tenellum corpusculum pene totum absumpserant: inter hæc vnum in gutture, alterum in collo fuit: quibus caput supra alterum vlcus quod erat in pectore inclinare coactæ, mentum quoque iam pectusculo adhæserat; sic vt absque periculosa incisione nequiret separari. Tanto malorum adeo ferocium cumulo nullum per annos plures cum inueniretur remedium, Bononiam aduenere afflictissimi parentes, fama miraculorum frequentium prouocati; factaque oratione vouerunt eo adducturos se filiam, si sanaretur, aliaque ad Beatæ honorem facturos. Reuersi in patriam nuntiauere filiæ, quid pro eius incolumitate obtinenda egissent: vnde tantum illa concepit gaudium fidemque recuperandæ salutis, vt mentum a pectore, cui adhæserat, citra dolorem vllum auulserit: plagis tamen vt ante hiantibus, moritura breui etiam tunc timebatur. Verum sub auroram sequentis diei inuenta puella est toto corpore sana, nec quidquam e plagis reliquum retinens prȩter vestigia cicatricum, ad maiorem miraculi euidentiam cunctis inspicere volentibus ostensa a Imolæ, atque etiam Bononiæ post nouem menses, quando parentes cum filia eo venerunt ex voto, & coram notario testibusque maximi huius miraculi veritatem in tabulas legitimas referendam exposuerunt. Eratque tum adeo sana vegetaque puella, vt totum illud iter pedibus emensa sit, passibus quantumuis validum æquans ambulatorem: tempus autem patrati miraculi anno millesimo quingentesimo nonagesimo quarto, vigesima sexta Augusti die signatum reperitur.
[183] [variæ vnius infirmitates,] Torquatus Monaldini, Illustrissimi pro tempore Legati Bononiensis Cancellarius, ciuisque eadem in ciuitate honoratus, molesta laborabat stomachi ægritudine, cui febris aliaque mala accesserant, crebraque deliquia adferebant: inter quæ B. Catharinæ se deuouens, petijt illius Patientiam adferri sibi, quam statim ac induit, formulamque orationis simul submissam a monialibus recitauit, sanum se postero die reperit: & hoc manus suæ testificatione constare voluit omnibus, rogato etiam ad id Notario, ne quid deesset consuetæ solennitati condito de hoc miraculo instrumento.
[184] [puer moribundus,] Ioannes Hieronymus, filius Equitis Guidonis Vaini, Nobilis Imolensis, cum quindecim aut octodecim mensium attigisset ætatem, febri molesta correptus est, quæ eum post sextum ab ortu suo mensem, fœde contractum reddidit: atque ab ipsis quæ adhibebantur medicamentis vires sumens, ad extremum terminum languentem deduxit. Vesperam afflicti parentes peruigilem egerant apud moribundum filium; quem tantis in angustijs diutius videre non sustinentes, tandem ancillis quibusdam seruisque domesticis commendarunt, sua eum benedictione, tamquam deinceps viuum non visuri amplius, munientes; œconomoque imperantes, vt si nocte ea moreretur (quod pro certo habebant) prius quam ipsi de lecto surgerent, eumdem curarent sepeliendum, ne interesse cogerentur tam funesto spectaculo. His sic digressis, perstitit apud infantem matrona quædam, arctissimo sanguinis vinculo eidem coniuncta, Domina Hippolyta Codronchi dicta, quæ parte nonnulla Vitæ & miraculorum B. Catharinæ iam pridem cognita, eidem infantulum cœpit magna cum fiducia commendare, addito voto si conualesceret. Vix illa vouerat; subito puer præ se tulit euidentia redeuntis sanitatis signa, intraque breuissimum tempus totus conualuit, anno millesimo sexcentesimo: prout ex actis authenticis constat, quæ a publico tabellione ac testibus legitime firmata sunt.
[185] Frater Raphaël Bernardi Bononiensis, Sacerdos Cappucinus, [incurabilis plaga in talo,] incurabilem per septem vel octo annos plagam in talo circumtulerat, donec exulceratus pes, auctique ex eo dolores, lecto eum affixerunt; in quo nullam noctu diuque requiem capiens, velut spasmo correptus totos quadraginta dies iacuit, magna cum sua pauperumque illorum Religiosorum molestia, qui dolebant nihil a medicis ad vulnus curandum accersitis opis promitti. Ergo alibi eam quærendam æger videns, cum esset B. Catharinæ deuotissimus, vespere quodam ceromata omnia atque vnguenta abiecit, & particulam de Bauara Beatæ reuulsam imposuit vulneri: eademque nocte quietiorem solito somnum cœpit. Mane autem facto inuenit melius constitutum vulnus, eamdemque particulam eodem reponens loco iterum quietam noctem habuit. Sequenti autem mane coiuisse plagam, ac ne cicatricem quidem superesse vidit. Nec enim cicatrix vocari potest in pelle, alias æquabiliter leui, apparens macula valde exigua, in signum miraculi patrati relicta.
[186] [difficile puerperiū,] Domina Marchionissa Anna Turchi Gualonghi acerbissimis in puerperio doloribus Ferrariæ torquebatur, nec eniti poterat, propterea quod fœtus esset inuersus in vtero; & vel matris, vel prolis, vel vtriusque mortem necessario secuturam Medici atque obstetrices iudicabant. Implorata erant Sanctorum suffragia, adhibitȩ Reliquiæ, diuina denique & humana media tentata omnia: sed frustra. Valde igitur tristis domum reuertitur P. Ioannes Baptista Lambertinus, illius Confessarius, qui & ipse Reliquias aliquas ad ipsam attulerat: atque de via in ecclesiam Corporis Christi ingressus, cogitare incipit de B. Catharina Bononiensi, quam, Bononiensis & ipse, admodum religiose colebat: recitat ad eius honorem Rosarium vnum, aliasque nonnullas preces, & pro salute Marchionissæ votum nuncupat: cuius se reum intellexit, quando paullo post bona cum spe in collegium reuersus, nuntium accepit, fœtum eo vsque prodijsse in lucem, vt baptizari potuerit: deindeque illæsa matre, mortuum esse egressum.
[187] Domina Ioanna Caualca, nobilis Parmensis, post quinque dierum febrim, [febris desperata,] nullam spem vitæ de iudicio medicorum habebat reliquam: dictum ei fuit ad B. Catharinam vt recurreret, & exhibita per tres dies aqua potanda, qua sanctum corpus ablutum fuerat, ac mox prodigiose reddita salus est, post votum de eleëmosyna Bononiam ad monasterium destinanda nuncupatum. Maria Liuerani, Angeli Vanti vxor, [mutus & amens,] filium habebat mutum, eumdemque vbi ad ætatem peruenit, amentem quoque esse compererat: votum edidit filium Bononiam deducendi, & ille loquelæ simul & rationis accepit expeditam facultatem, atque anno millesimo sexcentesimo primo Bononiam eum matre venit votum completurus.
[188] Laurentius Bedodi, aromatarius, Parmensis ciuis, adolescentulus cum esset, graue in vna coxarum vulnus acceperat, ex eoque persanato seruabat cicatricem: iuxta hanc post annos viginti ingens humorum confluxit copia: a quibus, cum maximos pateretur cruciatus, & remedia leniora prodessent nihil, facienda per sectionem via fuit. [periculosa sectio.] Aderat cum sectio fieret Pater Cappucinus, Laurentij amicus, eique ex Bauara Beatæ particulam tradidit, iubens vt quoties curando vulneri ceromata adhiberentur, toties illius lini filum vnum apponeret plagæ: nec pluribus quam tribus diebus opus habuit vt perfecte sanaretur. Quod supra adhibitorum medicamentorum naturales vires fuisse medicus chirurgusque professi, eam curationis prædictæ celeritatem miraculosam iudicarunt, talemque iuridice interrogati confirmarunt. Hæc anno millesimo sexcentesimo septimo acciderunt: anno autem eiusdemque seculi decimo octauo, dum hæc scriberentur, adhuc in viuis erat Laurentius, & ita se rem habere ipsi auctori præsens affirmauit.
[189] Huic miraculorum relatorum seriei, quam ex authētico pro canonizatione processu desumptam, futuram credidi fide dignissimam, adiungenda videntur duo (seu miracula lubet seu gratias appellare) in eum quidem numerum non relata: sed nihilo minori certitudine cognita mihi, qui Monialem hic indicatam sæpius interrogaui diligenter & quacumque fas fuit accuratione examinaui iuuenculas duas, de quibus hic pariter sermo erit. Quod autem cum prioribus non fuerint authentice consignata, ea caussa fuit, quod cum ad intentum finem relata hactenus plus quam abunde sufficerent, non iudicabatur expedire, vt, pluribus quȩ interuenere personis etiamnum viuentibus, res illæ in iudicium adducerentur.
[190] Adolescentula quædam monastico statui destinata a parentibus, [molestæ tētationes depulsæ] sua in ciuitate nobilibus & honoratis, missa Bononiam est B. Catharinæ venerandæ caussa, vbi eidem a Sororibus datus libellus est, Vitam & miracula illius continens; quæ regressa ad suas, non multo post monasterium Parmæ ingressa est. Vbi cum aliquanto vixisset tempore, quietem eius cœpit malignus dæmon consuetis sibi machinis impetere, multas grauesque diffidentiæ, infidelitatis, inobedientiæ tentationes ingerens; quibus eam miserum in modum diuexans, timorem haud sane leuem fecerat, vt in proposito perseueraret. Cumque ad Deum, Deiparam, Sanctos confugiens, Patribus quoque spiritualibus molestias illas manifestans, multo labore profecisset nihil, in memoriam tandem venit eorum quæ Beatam quoque Catharinam passam esse aliquando audiuerat: libellum supra dictum quærit, eumque legens relegensque deprehendit plane similes esse eas, quibus Sancta tot annis exercita fuerat, tentationes: itaque illius se patrocinio committens, quæ posset alienis malis experta compati, non vanam fuisse suam fiduciam sentit, serenata mox mente pristinæ restituta tranquillitati.
[191] [item maleficia.] Eodem in monasterio, annis aliquot post, collocatæ fuerunt puellæ duæ, prædictæ Religiosæ Sorores vterinæ, Christianis ibidem moribus informandæ, &, si mens eo ferret, etiam Deo consecrandæ per vota, quando iustam attigissent ætatem. Non multo istic habitauerant tempore, quando deprehensum est maleficijs esse intoxicatas, non sine parentum monachæque sororis dolore magno. Adhibiti exorcistæ nihil profecerant; proindeque iudicatum fuerat minime expedire, vt intra claustrum diutius tenerentur, paterna in domo securius minorique cum incommodo curandæ: sed nec ibi quidquam profuere remedia, quæ adhibebantur varia. Inter hæc intelligit Soror monacha, Sacerdotem quemdam Parmensem, virum pium, peregrinationem Lauretanam habere in animo: aduocat eum ad se, dataque in iter eleëmosyna rogat, vt Bononia transiens, accedere velit ad ecclesiam Corporis Christi, ibique ad B. Catharinæ corpus, Sacrum facere & pro sororum suarum liberatione orare. Quæ dum ex condicto Sacerdos Bononiæ exequitur, post duos tresue dies quam Parma discesserat; Exorcista, qui sacras adiurationes adhibebat Parmæ, puellas plene liberatas reperit: neque exinde quidquam senserunt incommodi in præsentem vsque diem, quo hæc Parmæ scribimus, mense Iulio, anno seculi huius decimo octauo. Et earum altera sana atque incolumis reuersa ad monasterium susceperat iam in capite corollam, monasticum habitum intra menses paucos susceptura; quemadmodum mihi per schedulam ex eodem monasterio nuntiatur: cum vtraque autem sana & valente egi sæpius, vt paullo ante professus sū. Hæc sunt quæ de B. Catharina Bononiensi ad piarum animarum solatium, multarum auxilium, ipsiusque in primis Beatæ & Dei Opt. Max. honorem scribenda occurrerunt: ipsi laus & gloria sit in secula seculorum, amē.
[Annotatum]
a Distat Imola a Bononia sedecim passuum millibus ad Orientem itinere rectissimo.
DE S. FRANCISCA ROMANA FVNDATRICE OBLATARVM TVRRIS-SPECVLORVM
AN. MCDL
Commentarius præuius.
Francisca Romana vidua, Fundatrix Oblatarum Turris-speculorum Romæ (S.)
§ I Cultus ecclesiasticus: res gestæ & visiones a Confessario scriptæ.
[1] Nonum hunc diem nobis claudet, quæ propter cultus præcipui prærogatiuam Romanæ Ecclesiæ fastos nunc orditur, [Post canonizationem] S. Francisca; sexui suo in omni statu ac viuendi conditione ad imitandum proponenda. Hæc vel a patria Romana dicta, vel a mariti nomine de Pontianis; eodem mortuo, se tradidit in eam, quam ipso viuente erexerat in Vrbe, congregationem Oblatarum Deiparæ Virginis, sub Regula S. Benedicti eiusque speciali obseruantia, qualem ea profitetur Cōgregatio, quæ nomen a Monte-Oliueti habet. Eadem Francisca post sæpe tentatam canonizationem, Sanctorum Catalogo adscripta est tandem a Paulo huius nominis V, [Officio duplici colitur ab Oliuetanis,] a quo etiam toti Oliuetano Ordini concessa est plenaria peccatorum indulgentia, in die ipsius festo omnibus Christi fidelibus proponenda; quemadmodum intelligi datur ex Antonio Pauli Masini, indicante in sua Bononia perlustrata talem gratiam hoc die proponi in ecclesia S. Michaëlis in Bosco, quam extra illius ciuitatis portas Ordo iste habet: qui etiam Officium de ea ecclesiasticum totum sub ritu Duplicis peragere cœpit iam inde ab ipsa canonizatione illius, id est, ab anno MDCVIII.
[2] [& Franciscanis.] Idem festum, vt ritu eodem celebrandum inscriptum est Kalendario ad vsum Fratrum Minorum accommodato & anno 1631 Parisiis vulgato per Ioannem Flandrum, idque (quod merito admiramur) vt de Sancta Ordinis Seraphici: quo etiam nomine Vitam illius Hieronymus Camboni inseruit Legendario tertij Ordinis S. Francisci, sub annum 1648 Bergomi Italice excuso, asserens eam post obitum mariti suscepisse habitum tertij illius Ordinis, & ex Minorum ordine Confessarium accepisse Fr. Bartholomæum. An sic opinandi occasionem Hieronymus acceperit ex annotationibus prædicto Kalendario additis, & per Arturum a monasterio in Franciscano Martyrologio postea allegatis, [an horum 3 Ordine recte adscripta?] nobis autem necdum visis; an vero antiquior etiam ista inter Franciscanos persuasio fuerit, non diuinamus; dum certum est, nulla illam aut veritate aut veri etiam similitudine niti. Etenim ex alijs omnibus, qui de vita Franciscæ scripserunt aliquid, manifesto liquet, statim a celebratis marito exequijs, ipsam se ad suas Oblatas contulisse: cum quibus, prius quam in vnam congregationem colligerentur, iam inde ab anno MCCCCXXV obtulerat se Ordini Oliuetano, sicut aliæ alijs Ordinibus se offerunt sub Rosario, Cordula, Cingulo aut Scapulari; cum ijsdemque S. Benedicti Regulam obseruandam suscepisse, perinde atque ipsæ fecerant; non quidem sub voti solennis religione, sed sub confeßione constantis propositi. Confessarium quoque tunc temporis habebat & habuit deinceps vnicum, de quo mox acturi sumus, Ioannem Matteotti: Bartholomæo autem non scimus aliter vsam esse, quam quomodo vsa est Fr. Hippolyto Oliuetano; nempe vt consiliario diuinitus sibi ad Confessarium adiuncto in ijs, quæ erigendæ congregationis negotium concernebant.
[3] Quia tamen consequens hinc saltem est, nonnihil deuotam fuisse Franciscam Ordini Franciscano, [culta vniuersim officio Semiduplici ad libitum,] merito hic Ordo suam erga ipsam deuotionem ista Officij solennitate profiteri potuit, & vt posset Apostolicæ Sedis indultum postulare: necdum enim ad vniuersam Ecclesiam extensa erat vel facultas vel obligatio qualem nunc habemus. Facultatem primus Vrbanus VIII anno MDCXXII dedit, omnibus secundum Romani Breuiarij formam Horas Canonicas persoluentibus, vt si liberet de S. Francisca sub ritu Duplicis intra Vrbem, extra eam vero Semiduplicis facerent, idque ad X diem Martij, quia nonus proprio Quadraginta Martyrum cultu occupabatur: obligationem Innocentius X induxit, [deinde duplici de præcepto:] & quidem vniuersim sub ritu festiuiori ac proprio die, translatis in decimum Martyribus prædictis. Qua in constitutione credibile est nonnihil tribuisse Pontificem carißimæ Sororis suæ Agathæ Pamphiliæ precibus, Sanctæ huius Franciscæ Institutum inter Oblatas amplexæ, plus communis patriæ caritati, plurimum vero eximijs Sanctæ meritis, cui non poterat non affici peculiariter, postquam illa penitius introspexerat sub Paulo V Rotæ Auditor, atque in caussa canonizandæ Beatæ Relator constitutus.
[4] Primus qui de Francisca scripto consignauit aliquid, fuit iam supra memoratus Ioannes Matteotti, [Visiones & conflictus eius Confessarius Matteotti Italice scripsit,] in S. Mariæ trans-Tiberinæ Collegiali templo Canonicus & Curatus; quodque ad rem nostram maioris est momenti, ipsius & primarum omnium Oblatarum per annos decem postremos Confessarius. Hic visiones illius raptusque & graues cum tartareis hostibus conflictus sic retulit in aduersaria, prout excipiebat ab eius ore, obedientiæ præcepto adactæ ad manifestanda plurima, quæ profunda alioquin humilitas eius voluisset inuiolabili silentio premere. Excipiebat autem Italica illius temporis lingua, [& Latine vertit,] itaque etiamnum asseruantur apud Oblatas Turris-speculorum. Postquam autem illa ex viuis abiens cœpit vt Beata honorari a populo, & crebrescentibus miraculis, post informationem de ijs acceptam, etiam processus pro ea canonizanda institutus erat, alterque (vt credebatur) vltimus futurus & decretorius esset præ manibus, qualem anno post mortem Sanctæ vndecimo confectum videbimus; idem ille, quæ Italice scripserat, Latine videtur reddidisse, ijsque præponi voluisse breuem Vitæ ipsius ac miraculorum synopsim, quam habemus.
[5] Quod ipsemet suus interpres fuerit, maxime persuademur, considerantes in Latino textu omissa fere esse omnia, [addito Vitæ & miraculorum summario.] quæ ad Oblatarum institutionem spectantia non poterant scribi absque crebra ipsius mentione: a qua vt sua ipsum modestia prohibuerit, alius tamen nemo abstinuisset, quando ita in Italico reperisset, vti reperiri testis erit. Vita secundo loco a nobis danda, verbotenus illa ipsa transcripta exhibens, quæ in Latino textu omnino desiderantur. Quod etiam præponi Visionibus Vitam atque miracula voluerit, quæ nescio qua de caußa inuerso ordine nos accepimus, probat epilogus, ita exordiens: Postquam superius dictum est de Vita & Visionibus & miraculis huius Christi famulæ B. Franciscæ; nunc in breui epilogatione dicendum est qualiter ex huius tenebrosi mundi caligine ad supernas, vinculo carnis soluto, ad æthereas migrauit visiones. Huic igitur ordini per ipsum nobis præscripto insistentes, [Omnia nos in tres libros diuidimus,] omnia in tres libros diuidemus. Primus Vitam & miracula ante atque post mortem patrata continebit, secundus visiones, tertius conflictus cum dæmonibus aliaq; nonnulla circa eosdem, & quæ damnatis supplicia ingerunt, ipsi diuinitus reuelata. Et primum quidem ac tertium librum diuidemus more nostro in capita, reiectis ad marginem titulis, quibus illi distinguebantur: secundum vero librum ita relinquemus, vt inuenimus, per seriem & numerum visionum digestum. Scriptoris phrasim, quamuis incultam & idiotismis refertam Italicis, [solis ortographiæ næuis mutatis,] inuariatam seruabimus; ortographiam nihilominus Latinam sequendo, sic vt vbi ille scribit sicurus, prontus, ricomandare, auuertere; scribamus securus, promptus, recommendare, aduertere: idemq; nobis licere velimus circa quasdam vernaculæ linguæ proprietates; quæ secundam declinationem a quarta, neutrum genus a Masculino, aliaq; similia non distinguens, easdem etiam Latine scribenti ingeßit; vt cantis pro cantibus, concepto pro conceptu, thronum pro thronus. Cetera quæ lectorem morari poterant, in notis accurate explicuimus.
[6] Damus autem prædicta omnia ex authentico Domus nostræ Professæ Romanæ exemplari MS. sub initium huius seculi exarato, ad vsum P. Iulij Vrsini, [ex authentico MS.] Vitam S. Franciscæ scribere aggreßi, cuius Manu-scripti ex autographo Turris-speculorum fideliter transumpti vt ecgraphum haberemus, operam dedit Ioannes Nadazi Societatis nostræ, apud Adm. R. P. N. Generalem pro Aßistente Germano Substitutus, & plurimis editis libris notißimus inter nostros: qui pro sua singulari erga nos beneuolentia & insigni promouendæ Sanctorum gloriæ zelo, ad ceteras plurimas suas occupationes & curas, non est dedignatus hanc quoque adijcere, vt vnum quodque folium, prout illud in Belgium mittendum erat, ad originale suum relegendo conferret. Tanta tamen diligentia sua cauere non potuit, nec vero debuit etsi potuisset, quo minus in posteriori ecgrapho non essent errores ijdem, qui fuerant in priori, ac forte in ipso autographo Matteotti, properantius adornantis versionem Latinam, & quædam subinde verba prætermittentis, quæ ad perficiendum sensum plane requiri videntur. Horum ergo defectus ne nimium moraretur lectorem scriptionis incultæ, & idiotismis vocabulisque Italicis per se satis asperæ, verba nostra substituimus, vbi opus erat: sed [] vncis inclusa, ne cui suspecta sit libertas nostra, quasi eadem stylum præsumpserit alterare.
§ II Quædam circa prædicta Confessarij scripta Lectori obseruanda.
[7] Maria Magdalena Anguillaria, sub cuius nomine prodijt Vita, [Frequentes Franciscæ raptus] cuius potiorem partem Latinam dabimus post scripta Matteotti, librum eiusdem Vitæ tertium exorditur ab hac præfatione: Seraphica hæc Dei famula Francisca mentis tam puræ fuit, tam incensæ in Diuinum amorem voluntatis, vt semper parata atq; disposita videretur ad intimam cum Deo vnionem. Itaque siue Dominico Corpori in sacrosancto Eucharistiæ Sacramento communicasset, siue in domestico oratorio diuinis rebus meditandis applicuisset animum, frequentes a sensibus patiebatur excessus. In his autem oblatæ eidem diuinitus sunt illustrationes variæ seu visiones, quas hic consilium est coniunctim exponere: tum quia insignem ipsius sanctitatem, multis & claris argumentis manifestant, tum quia plurima continent documenta animabus, cælestia cupide meditantibus, profutura. Quod tamen priusquam aggredior: quædam præmonendus mihi lector est. Primum, quod, [anno solum 1430 notari cœpti,] licet post communionem atque orationis tempore ita frequenter in extasim raperetur, per annos tamen quadraginta quinque vitæ ipsius, id est, ab anno salutis humanæ MCCCLXXXIV vsque ad MCCCCXXIX, neque ab ipsa neque a Confessarijs eius quidquam de illis rebus scripto notatum sit, quod quidem ad nostram cognitionem peruenerit. Primus Ioannes Matteotti Sanctam adegit obedientiæ præcepto, vt quæ vidisset audissetque in suis raptibus, hæc sibi, scripto eadem excepturo, narraret.
[8] Alterum punctum notatu dignum est, quod idem Ioannes inceperit quidem ab anno MCCCCXXX minutim & distincte describere conflictus S. Franciscæ cum dæmonijs, reuelationes, contemplationes & extases illius; post duos tamen tresue annos, non nisi pauca admodum consignarit scripto: nam a fine mensis Iunij anni MCCCCXXXIII, vsque ad festa Natalitia Christi in fine mensis Decembris, a quibus eo tempore sumebatur noui anni initium, nihil omnino inscripta retulit eorum, quæ intuita Sancta passaue fuerat: anno MCCCCXXXIV sex septemue dumtaxat extases annotantur, [vsque ad an. 1434,] XXXV anno non nisi tres: annis vero XXXVI & XXXVII singulis annis singuli: nullus omnino anno XXXVIII: duobus autem sequentibus annis notantur item singuli in singulis. Facit tamen earum abundantia rerum, quæ primis illis duobus annis fuerunt notatæ, vt de sequentibus annis facere iudicium liceat: caussam autem intermissæ scriptionis hanc putamus fuisse, quod in posteriorum annorum raptibus eadem fere offerrentur, quæ in primis, nec operæ pretium videretur tam accurate notare singula, solo ferme temporis discrimine secernenda. Idque multo magis vsu venit in conflictibus contra dæmones: quorum modos varios primis annis notatos, credibile est identidem repetitos fuisse, nec sperari debebat in ijsdem toties relegendis tam patientem futurum esse lectorem, quam ipsa Sancta fuerat in illis perferendis.
[9] Porro vltra & post eos raptus, qui vltimis Franciscæ annis notati reperiuntur, [in Latina versione alijs 27 aucti,] sequuntur alij viginti septem, nullius anni charactere signati: quos tamen ne propterea credas ad vltimum annum omnes pertinere: contrarium enim patebit ex dicendis ad Visionem LXXIV. Potius existimandum est ipsos ex ijs fuisse, quos vel passa est Sancta antequam eius confeßionibus aurem dare cœperat Ioannes, curauit autem postea ex ea discere; vel quos ipsa non indicauit tali loco ac tempore, quo vacabat Ioanni ordinate ac velut ex ore dictantis excipere seriem eorumdem: absunt enim omnes ab Italico textu, cuius solius vsus videtur fuisse in ea Vita conscribenda, quæ sub Anguillariæ nomine extat. Vt autem oblatas Sanctæ istis in raptibus visiones priores, [aliquibus etiam omissis imminuti:] Latine reddens Ioannes addidit; sic econtra præter misit plerasq; omnes, quæ ad Oblatarū congregationē pertinebant, ob eam quam supra diximus caussam: vt operæ pretium facturus videatur, qui vtrumque contextum inter se conferens, illas quoque quas hactenus desideramus visiones submittere nobis aut seorsim in lucem dare laborabit. Interim earum desiderium lenient præcipuæ, libro 4 Italicæ Vitæ insertæ eo loco, vbi de institutione Congregationis Oblatarum ex professo agitur.
[10] Idem Ioannes Matteotti dæmonum, quas passa est Sancta infestationes Italice similiter a se conscriptas, [conflictus quoque ordine temporis descripti.] Latinas faciens, prætermisit, quod in Visionibus fecerat, annum diemque signare litteris, quibus talia acciderant: quos tamen satis accurate notatos habuisse in Italico textu, colligimus ex libro 2 Anguillariæ (huius enim nomine semper vtemur, quamuis alius fuerit operis istius auctor) vbi conflictus isti per ordinem referuntur; & suus fere vnicuique annus ac dies aßignatur: quod inde acceptum nos quoque in annotationibus nostris ad eosdem conflictus (qui nobis librum tertium constituunt) fecimus. In Visionibus porro imprimis est obseruandum Lectori, [Quædam vt piæ meditationes solum accipienda.] vti recte monet Anguillaria, quod multa ex ijs, quæ Sancta a sensibus abducta vidit, habenda dumtaxat sint, vt meditationes piæ & contemplationes ipsius propriæ: eaque potissimum quæ mysteria Vitæ ac Passionis Dominicæ spectant: idque ipsum facile inter legendum cognoscetur. Non tamen propterea negari potest, quin ijs admixtæ sint veræ quædam reuelationes, & tales fuerint, quas habuit circa fundationem Oblatarum Turris-speculorum, & circa pœnas partim Romanæ vrbi ab vltore scelerum Deo inflictas partim ipsius Sanctæ deprecatione cohibitas. Nos autem, inquit Anguillaria, discriminis huius iudicium vel pio lectori vel superiori arbitro relinquentes, indiscriminatim ea proferemus, quæ in antiquis illis & omni acceptione dignissimis scriptis continentur.
[11] Denique necessario intelligendum est, quod in extasim rapta Francisca non semper maneret immobilis in quieto silentio: [Quomodo in extasi se haberet Sancta,] sed aliquando mouebat se & varios actus faciebat, earum rerum & affectionum expressiuos, quas videbat vel sentiebat in raptu: sæpe etiam extatica loquebatur, ac ferme Poëtarum more, intercisa & in rythmos conformata oratione atque vsitata temporis illius phrasi: a qua cum non parum recesserit huius seculi vsus, satis habebimus, inquit illa, præcipuorum capitum sensum substantiamque verbis ex hodiernæ locutionis lege acceptis aptatisque exprimere. Non item nos, quibus alius totius operis propositus scopus: vt nempe prima quæque de singulis Cælitibus monumenta pura & quantum possumus assequi integra in Dei ecclesia conseruentur: quod viris eruditis & sinceram veritatem nulloq; fuco adulteratam antiquitatem amantibus gratißimum esse nouimus. Addimus autem ipsius, quem exhibemus Latini textus autographum exhibitum fuisse Iudicibus commissarijs in caussa canonizationis, faciendæ anno MCCCCLI, [quam non obnoxia illusionibus fuerit?] quorum processus citantur in relatione postrema per Auditores Rotæ coram Paulo V facta & magna ex parte inferius proferenda; vbi ex Ioanne Cardinali de Turrecremata in prologo ad Reuelationes S. Birgittæ ea signa exponunt, quibus illusoriæ & falsæ Visiones a veris diuinisq; distinguuntur, ac demum concludunt, per istas conditiones excludi ab illusorijs visiones huius beatæ mulieris satis constat ex libro, quem eius Confessarius scripsit: vbi nonaginta octo fere visiones referuntur, in quarum vltima refert, hanc humilem ancillam Christi sæpe dixisse, quod supradictas visiones ac reuelationes firmiter submittebat determinationi sanctæ Romanæ Ecclesiæ, cum qua & pro qua cupiebat viuere & mori.
[12] Triumphales conflictus quos ipsa Dei ancilla exercuit dum viueret cum malignis spiritibus sequuntur tractatus de pœnis, quas animæ in inferno patiuntur: [quomodo inferni pœnas] & nobis librum tertium constituunt. In hisce tractatibus, quorum in pauciora capita diuisorum titulos coniunctim dabimus, diffuse narrantur omnia, quæ in vno alteroue raptu intra exigui temporis spatium obiecta fuerunt beatæ illi animæ: de quibus omnibus, vt dicitur num. 52, admirata Dei famula, quomodo scilicet sartagines & alia instrumenta stare possent in inferno: declaratum sibi fuit, [sub imagine corporea viderit?] quod talis visio ei demonstrabatur ad hoc, vt posset comprehendere, non quod huiusmodi res in inferno essent; sed quod animæ ibi existentes patiantur huiusmodi pœnas, acsi prædicta instrumenta ibi essent. Et iterum num. 55 clarius: Ex quibus quidem tormentis nimium angustiata ipsa Deo dilecta, considerans, quod animæ carnem non habent, & eis abstrahebatur cor: Raphael Angelus, in suam societatem a Deo missus sibi declarauit, secundum suum desiderium dicens: licet anima carne careat, tamen quousque veniat vltimum iudicium, materialiter punitur secundum corporis partes. Quia licet anima sit spiritualis, induit tamen naturam materialem: sed post vltimum iudicium & corpus & anima punientur talibus tormentis: quod idem fere repetitur num. 73. Neque vero difficilius captu est, quomodo anima separata a corpore eosdem, quos sustineret in corpore, diuina hoc operante iustitia, poßit in gehenna sustinere dolores; quam est apud physicarum & anatomicarum rerū peritos ambiguum, quomodo brachio aut crure chirurgica sectione mutilati, primis post abscißionem diebus sibi videantur identidem eumdem pati sensum doloris, quē in prægreßa curatione patiebantur, quando nondum abscissum erat crus aut brachium.
[13] [& an circa an. 1413,] Nulla igitur est ex hoc capite particularis hic difficultas, quo minus eiusmodi de inferno visiones diuinitus oblatæ fuisse credantur: at non æque facile est definire, quo tempore eas Francisca viderit. Iulius Vrsinus noster sensisse videtur, quod acciderint circa annum MCCCCXIII: quandoquidem ad eum annum referat Laurentij Mariti exilium & grauem Franciscæ morbum, quem ista visio secuta mox sit. Eiusdem sententiæ censeri potest fuisse Anguillaria, quamquam nullum ipsa tempus exprimat, quatenus eumdem cum Vrsino sequitur narrationis ordinem. Neque vero nullum ita sentiendi fundamentum inuenitur in hisce verbis numeri 47. Erat autem illa societas (quæ scilicet Sanctæ spiritum per inferni claustra videbatur comitari) Angelus Raphael: quia adhuc non videbat domesticum illum Angelum, [antequam familiari Angeli conspectu frueretur;] de quo dictum est superius, qui datus fuit a Diuina prouidentia in custodiam ipsius. Cœpit enim hic Angelus ei domesticus esse vno post mortem filij eius Euangelistæ anno, atque adeo anno MCCCCXII; diu noctuque aßistens Franciscæ in figura humana, vt scribit Confessarius eius, vnde hæc est Ecclesiæ in illius festo Oratio: Deus qui B. Franciscam famulam tuam inter cetera gratiæ tuæ dona familiari Angeli consuetudine decorasti; concede quæsumus vt intercessionis eius auxilio Angelorum consortium consequi mereamur.
[14] [an. vero post annum 1430,] Nihilominus difficulter nobis persuademus, quod Ioannes, qui de Vita rebusque Sanctæ, antequam Confessarius eius esset, pauca admodum scripsit, visionem ante annos tam multos præteritam voluerit tam accurate discere, tam prolixe describere ex ore dictantis. Quin autem ipse scripserit dubitari non sinunt, non tantum idem in omnibus stylus (posset enim concipi ab alio priori Confessario Italice scriptam Latine reddidisse) sed idem vbique procedendi modus, qualem solum ipsum cum Sancta nouimus tenuisse, ex obedientia præcipiendo vt ediceret, excipere & scribere parato, quidquid sibi in extasi accidisset. Imo licet non dubitemus quin diuinis rebus meditandis sese applicans Sancta, [cum iam Confessariū haberet Ioannem?] maxime post Communionem sacram etiam sub prioribus Confessarijs, pateretur potius quam ageret aliquid, & a sensibus sæpe abstracta anima in altißima penitus contemplatione defigeretur: nullum tamen inuenimus fundamentum asserendi, quod ante annum MCCCCXXX cœperit agere cum Francisca Deus per visibilium rerum species, imaginatrici facultati & per hanc intellectiuæ obiectas. Itaque verba illa adhuc non videbat domesticum illum Angelum, putamus non debere sic intelligi, quasi ante illam visionem nondum familiari Angeli sui præsentia frui cœpisset Sancta: sed sic vt intelligatur, præter morem eum non habuisse conspicuum, cum talia sibi inciperent ostendi. Quibus in hunc modum explicatis nihil obstare potest, quo minus etiam ad extremos vitæ ipsius annos, quos in domo suarum Oblatarum exegit, terrifica hæc visio pertinere existimetur.
[15] Cur autem voluit Deus hunc Ioannem, præ ceteris Franciscæ, [Cur hunc conscium esse Deus voluerit,] quos ante habuerat, Confessarijs eius veluti Secretarium esse, & tam minutim intelligere singula, quæ in sancta illa anima agebantur? Non alia profecto de caußa, quam quia decreuerat illo vti administro præcipuo ad instituendam Oblatarum congregationem: quod vt persuaderetur homini timido, sibiq; & alijs plurimum diffidenti (talem enim voluit adhibere, ne quidquam in hoc opere humana sibi arrogaret industria) opus fuit eiusdem intellectum prorsus conuinci, quod Diuino spiritu ageretur Francisca in negotio tam perse arduo tamque alienorū Ioannis ingenio. [& cur post an. 1434 tam pauca notarit?] Id autem maxime obtinebatur frequentibus purißimæ illius mentis exceßibus, quorum oculatus arbiter sæpe ipse fiebat, nullo non experimenti genere probans an essent a Deo, quæ ipsa sibi ab illo dicebat manifestari. Negotio porro secundum Dei destinationem intra triennium confecto, cessauit fortasse illa visionum extraordinariarum frequentias; & hac altera caussa esse potuit, cur ab anno MCCCCXXX ad XXXIV visiones tam multæ reperiantur notatæ, de annis autem subsecutis aut nullæ aut paucæ.
§ III Alij de Vita S. Franciscæ scriptores.
[16] Qvidquid de Vita & admirandis eximiæ huius Sanctæ sciri poterat, [Vitam S. Franciscæ vsque ad seculum 17 obscuram,] obscurum delituit per vnum & dimidium seculum inter Ioannis Matteotti MSS. & processuum iuridice formatorum instrumenta, magnæ prolixitatis vtraque, virisque eruditis ea lecturis propemodum inaccessa. Etenim de persona tam celebri tanto tempore nihil in lucem prodiuit, nisi breue aliquid ab auctore, vel sic negligenti vt non curauerit, vel sic festino vt non potuerit ista tam authentica scripta inspicere; prout Iulius Vrsinus indicat in epistola ad Oblatas Turris-speculorum dedicatoria Vitæ, de qua mox acturi sumus. Libellum istum necdum nobis videre licuit, vt de eo poßimus quidpiam iudicare, [& in MSS. latentem,] vel de stylo ætateq; auctoris certi aliquid indicare lectori: verosimile est Cardinali Baronio, suas in Romanum Martyrologium notas scribenti, vel ignotum vel contemptum fuisse, vt propterea satis sibi fecerit cum scripsit: Legi ex Archiuo eius monasterij duos MSS. codices, quibus eius præclarissima acta & miracula quidem insignia, quibus tam viuens adhuc quam etiam post obitum claruit, testibus examinatis scriptorum monumentis sunt perpetuis consignata: quos Codices apparet, fuisse Acta gemini processus anno MCCCCXLIII & MCCCCLI confecta.
[17] [primus Italice collegit Iulius Vrsinus,] Ne igitur diuturnioris culpæ rea esset Roma, quod tantam virtutem non modo alijs relinqueret ignotam, sed nec ipsa satis curaret cognoscere, eo maxime tempore, quo sub Clemente VIII magnis studijs promotum canonizationis desideratæ negotium, sub eius successore Paulo V, natione Romano, felici exitu terminandum sperabatur, Iulio Vrsino, ex Petilianorum Comitum prosapia inter Romanos nobili, in nostram Iesu Societatem ante annos forte octo vel decem adscito, & magna eloquentiæ atque egregiæ virtutis laude florenti, mandatum est, vt ex oblatis quæ diximus Manu-scriptis conficeret opus tali argumento dignum. Amplum hic volumen composuit atque in quinque libros digessit, ex quibus non solum B. Franciscæ historiam lector discere, sed etiam aptis ad formandos mores virtutesque exercendas principijs instrui posset: verum illa operis prolixitate factum est, vt ante perfectam canonizationem prodire in lucem non potuerit a prælo absolutum, deinde vt seculi curis implicati homines succinctiorem aliquam ac pure historicam narrationem desiderarent: [tum Virgilius Ceparius ineditus,] qualem credimus illam fuisse, quæ a Vigilio Cepario (nostræ item Societatis scriptore insigni, qui B. Aloysij Gonzagæ Vitam circa eadem tempora vulgauerat) composita fuisse dicitur in bibliotheca Societatis, sed, vt illius alia plura, necdum edita.
[18] Hanc nos Vitam requirentes Romæ, vbi diem suum extremum anno MDCXXXI obijt, ipsam quidem non reperiri intelleximus; sed aliam interim a Iacobo Fuligatto, [& Iacobus Fuligattus,] nostri item Ordinis scriptore, elaboratam accepimus, qui fortasse a Vigilio iam ante præparatis vsus plurimum, noluit alienum fœtum sibi supposuisse videri, sed totum laborem suum transcripsit Mariæ Magdalenæ Anguillariæ, Præsidi Oblatarum a S. Francisca institutarum, sub eius vulgandum nomine, & Illustrissimæ atque Excellentissimæ Dominæ Annæ Columnæ Barberinæ Vrbis Præfectæ & Principi Palestrinæ dedicandam, [sub nomine Magdalenæ Anguillariæ vulgatus;] prout factum est anno MDCXLI. Est autem ea Vita, quamuis priori multo strictior breuiorque, eadem tamen, quod ad materiam attinet, longe auctior, quatenus ab Vrsino præterita plurima de conflictibus Franciscæ, reuelationibusque ac visionibus complectitur, fundatæ item ab illa congregationis primordia, & varia in vita miracula: tum, quam ille nondum factam describere non potuit, sacri corporis inuentionem & quæ post eam varijs illius deuotis concessa fuerunt beneficia sanitatum.
[19] Istam igitur Vitam, instituto nostro tanto magis idoneam quanto verbis strictior materia copiosior erat, [postrema quomodo hic Latine edita?] eo libentius Latinam fecimus, quod ita disposita esset, vt totum tertium ac quartum librum (quorum argumentum ex originalibus Matteotti scripti primigenia auctoris phrasi integre nos habere gaudebamus): absque vllo historiæ contextusque dispendio liceret omittere. Post hanc Vitam ad Matteotti scripta additam amplius nihil possumus desiderare, quam miraculorum per B. Franciscæ merita in vita atque post mortem patratorum accuratam narrationem, [desiderantur miracula accuratius ex MSS. colligenda:] ex prædictis processibus & iuratorum testium depositionibus legitimis accipiendam: quippe quæ Matteottus compendiose nimium ac veluti cursim absque circumstantiarum propriarum ornatu adnotauit; Vrsinus autem & Anguillaria parce admodum ieiuneque libauerunt, iste paucis, hæc aliquanto pluribus contenta, & ab ijs, quæ mortem secuta sunt de industria abstinens, profitensque ex illis sic rite testatis volumen posse non contemnendum exurgere. Verum cum ea res impeditior sit, quam vt speremus futurum quemquam, qui codices tam vastos, [pro quibus erit relatio Auditorum Rotæ,] & tot iudiciariæ formæ ambagibus salebrosos, totos excutere, & quæ in rem nostram sunt excerpere ab alijs vacuus possit; desiderium istud vtcumque leniuimus impetrata ex domus nostræ Professæ MSS. relatione trium Rotæ Auditorum, in qua processuum eatenus habitorum reddunt Pontifici rationem, vniuersa caussa examinata concludentes, procedi ad Canonizationem actualem posse, quandocumque suæ Sanctitati placuisset.
[20] Ex hac (omissis legum Doctorumque citationibus & exemplis ad rem propositam illustrandam quandoque adductis, & ijs quæ viuentis virtutes declarabant probationibus, [vnde relatio Card. Pinelli,] vtpote in historia Vitæ concinnius reperiendis) cetera damus omnia, quibus vel studium promouendæ (caussæ eatenus impensum, vel illustriora viuentis mortuæque miracula, vel continuus eius in populo Romano cultus explicatur. Huius autem relationis sic edendæ consilium altero quoque ex capite placuit, quod ipsa videlicet sola sit atque vnica, ex qua deinde suam accepit Cardinalis Pinellus Episcopus Ostiensis & sacri Collegij Decanus, [& bulla canonizationis accepta est.] in secreto Cardinalium consistorio, quo postulata actualis Canonizatio est coram Pontifice habitam, & Romanis typis de more euulgatam: quod item ex ipsa accepta sit & formata Pontificia Bulla, per quam Francisca omnibus Christi fidelibus vt Sancta proponitur inuocanda: quam similiter habemus III Kalendas Iunij signatam & typis cameralibus excusam cum subscriptione triginta quatuor Cardinalium; suis autem annalibus verbotenus inseruit Abrahamus Bzouius ad annum MCCCCXL.
[21] Talibus autem, quæ vel auctoritate vel antiquitate primas tenent, [Alij de Sancta scriptores indicantur,] prolatis in hoc opere aut certe indicatis, nihil attinet scrupulose inquirere & enumerare ceteros, qui de hac Sancta quomodocumque scripsere. Nihil itaque de Andrea Valladesio dicimus, qui, post spectatam Romæ canonizationis pompam regressus in Gallias, ibidem deproperauit Panegyricum, quem speculum sapientiæ Matronalis inscripsit, ingenti verborum atque oratoriæ amplificationis apparatu sola illa prosequentem, quæ poterat ex impreßa relatione cognouisse aut suis oculis ipse vidisse. Breuiorum autem encomiorum, quæ Ferrarius in Sanctorum Italiæ Catalogo, Bucelinus in Ordinis Benedictini Menologio, Arturus in sacro Gynæceo, alijq; qui vel de Sanctis, vel de claris mulieribus, vel de Ordine Benedictino scripserunt, hoc loco proferendorum eo minor hic vtililas foret, quod fere ex Canonizationis bulla se hausisse profiteantur. Plura habere & citare potuit D. Secundus Lancellottus in sua Montis-oliueti historia, Venetijs anno MDCXXXIII excusa: sed non alia quam quæ citamus proferimusque, vt nunc quidem non debeat hac de caussa a nobis operosius requiri.
[22] Vnum tamen adhuc supererat, quod si mandatum fuisset litteris, [& notitia postremæ translationis.] haud dubie merebatur totam hanc de S. Francisca tractationem concludere: ordo scilicet illius translationis, qua in speciosißimam ex ære inaurato arcam repositum fuisse sacrum corpus, pariterque ad nouæ confeßionis ornatißimum locum, magnis sumptibus artificiosoque præparatum anno MDCXLVIII esse delatum, sciebamus. Litteras igitur non vnas dedimus, quibus rei gestæ narrationem, in archiuio monasterij S. Mariæ-nouæ, vt putabamus, inueniendam obtineremus: sed excusarunt illi quidquam hac de re fuisse litteris consignatum. Verum quod ipsi, ad quos propius pertinebat, neglexerunt facere, id vir doctißimus nobisque amicißimus Paulus Aringhus Congregationis Oratorij S. Mariæ in Vallicella Presbyter, non prorsus prætermisit: itaque ex præclaro ipsius de Roma subterranea opere, breuem huius actionis notitiam accepimus & subiunximus Vitæ ex Anguillaria desumptæ.
ACTA
ex autographo Romano MS.
Auctore Ioanne Mattiotti ipsius Sanctæ Confessario.
Francisca Romana vidua, Fundatrix Oblatarum Turris-speculorum Romæ (S.)
BHL Number: 3094
AVCTORE IO. MATIOTTI.
LIBER PRIMVS
De vita & miraculis S. Franciscæ.
CAPVT I.
Virtutes eius per omnem vitam admirabiles.
[1] Beata Francisca illustris ex nobili prosapia duxit originem; [Nobili stirpe genita,] Pater eius Paulus Buxa nominatus est, mater vero Iacobella de Rofredeschis, homines bonæ vitæ, & approbatæ conditionis. Florentes adhuc iuuenilibus annis hanc Christi famulam genuerunt, quæ ipsis ætatis suæ primordijs quam mirabilis & quam præclara seculis esset arfutura & maxime nostræ Vrbi, immortalibus & ætenis virtutibus ostendit: eo quod fulserit diebus nostris velut Stella matutina in medio nebulæ. [infans dat specimina futuræ sanctitatis,] Vnde cum adhuc esset in infantili sua ætate, signa futuræ continentiæ in ea apparuerunt: nam pati non poterat quod aliquis homo quantumcumque propinquus, quinimo Pater, tangeret eam, more quo solent infantes a propinquis tangi & amplexari; neque cum pueris & cum puellis, vt assolet illa ætas, aliquando ludebat vel versabatur: sed domi continuo residens, velut optima futura indoles, orationibus & ieiunijs & alijs bonis operibus diu noctuque vacabat: ita vt in illo tempore vsque ad vndecimum ætatis annum vitam eremiticam ducere & omnibus insuper vicinis incognita viuere satageret.
[2] [nupta infirmatur,] Cum autem ad annos pubertatis venisset, & creuisset in ea amor continentiæ & castitatis, velletque Deo in virginitate seruire, (quod assentiri pater eius desiderio noluit) inuita viro tradita est; & subito tam grauissima infirmitate corripitur, vt seipsam per se mouere non posset. Et cum medicorum remedijs curari nullo modo valeret, & in longum infirmitas se extenderet, a propinquis accersitur venefica quædam, curationis caussa, quæ varijs promissionibus asserebat velle sibi sanitatis beneficium restituere: sed a Christi famula, vt merebatur, [& sanatur a S. Alexio,] cum magna indignatione repellitur, & nocte sequenti beatus sibi Alexius Romanus apparuit, eique dixit: Vis salua fieri? quæ cum responderet & diceret: Volo solummodo quod Domino placet; statim sanata de lecto surrexit, & mane facto ad ecclesiam a sui Confessoris accessit.
[3] [per annos 30 seruit infirmis in 4 Hospitalibus:] Postquam autem pristinæ sanitati reddita est, aliorum infirmorum cœpit curam gerere: nam per annos triginta & vltra, quibus viri permansit in domo, infirmis existentibus in hospitali, quod dicitur sancta Maria in capella, situm in regione Trans-Tyberina, deuota seruiuit, frequenter ad eos personaliter accedendo, cibo illos suis expensis reficiebat: putredines etiam ab eorum vulneribus amouens, ipsorum pedes atque sordidos pannos suis manibus abluens, ablutiones quoque ex deuotione aliquoties bibens, ad patientiam illos exhortans, & monita salutis eis tribuens, prouideri eis de Sacramentis Ecclesiasticis Catholice faciens, alia necessaria seruitia omniaque charitatis & humanitatis officia per semet ipsam reruenter & humiliter exhibuit. Quæ pietatis opera per idem tempus multoties in hospitali S. Ceciliæ, sito in eadem regione, in hospitali sancti Spiritus in Saxia, in hospitali, quod dicitur de Campo-Sancto, deuote atque assidue exercuit.
[4] [obedientiæ studiosissima fuit,] A sua pueritia vsque ad finem vitæ semper sub obedientia patris Spiritualis vixit: & nihil tam arduū tamque difficile sibi indictum extitit, quod non solum facile, sed & iucundū ei visum non fuit. Quam obedientiæ virtutem omnibus alijs, & præsertim filiabus, quas in Christo genuerat, & verbis & moribus semper prædicauit & commendauit. Et cum anxie desideraret vitam solitariam ducere, vt Deo posset liberius vacare; [& solitudinis amantissima,] in domo quoddam oratorium, & in horto speluncam sibi quamdam, sub arbore cuiusdam pomi b cotoni, constituit: in quibus locis frequenter vacare orationibus & sanctis meditationibus solita erat. Vnde accidit quod de mense Aprilis, dum arbores florescunt, existens hæc Dei famula in eadem spelunca, [in hac poma accipit ante tempus,] cogitare cœpit, quomodo antiqui Patres comedebant in solitudine radices herbarum & fructus eremi, & ijs contenti erant: & dum hæc secum volueret, & vitam eremiticam affectaret, contra naturam temporis duo matura poma cottona de præfata arbore, in qua nil erat nisi flores & frondes, ceciderunt in terram: quæ res in maxima admiratione habita est; & tam ipsa Christi famula, quam alij de domo poma prædicta comederunt.
[5] Tantæ vero humilitatis extitit hæc Dei famula, vt se ipsam non nisi vas immunditiæ & sordium plenum reputaret ac diceret: [sui abiiciendæ desiderio] & licet vxor esset nobilis & ditissimi c viri, vilibus tamen & pannosis vestibus induebatur: quin ab ipsa iuuenili ætate, aurum, gemmas & alia muliercularum vanitatis instrumenta, omnemque pompam & ornatum seculi Christi famula feruore mirabili contempsit vt stercora, [inter mendicos considet,] vt Christum lucrifaceret: & cum haberet domum multis refertam diuitijs, frequenter per vrbem eleëmosynas mendicans petebat. Quadam die cum esset Indulgentia in ecclesia sancti Pauli, super quamdam trabem interegenos, iuxta fores a transeuntibus eleëmosynas postulans, a mane vsque ad vesperam sedit. Sȩpe etiam cum de quadam sua vinea extra portam S. Pauli reuerteretur, fasciculos sarmentorum, [fasces sarmentorum portat per vrbem.] & aliorum lignorum deferebat in capite per mediam vrbem. Similiter cum de vinea præfata rediret, multoties veniebat retro d cuiusdam aselli, onerati sarmentis & lignis; & alia multa vilia ac despectabilia faciebat, quæ breuitatis causa omittuntur.
[6] [affabilis erga ancillas & famulos] Erga seruos & ancillas, quibus domus viri plurimum abundabat, tanta se humilitate & affabilitate induerat, vt se nō velut acerbam dominā sed vt ancillam omnibus exhiberet, & sibi omnes Fratres & Sorores appellaret, & si quemquam ipsorum incaute aliquando vel parum offendisset, statim monachorum more flexis genibus veniam postulabat. Si vero quempiam illorum sensisset ex lapsu linguæ postponere vel Deum vel Sanctos, statim corrigebat errantes. Viri domum atque familiam studiose & Catholice e procurauit, semper virtute patientiæ coronata, omnia tolerabat aduersa: nam damna rerum, & guerrarum tempore amissionem animalium, [patientissima in aduersis,] & infirmitates suorum, & filiorum mortem cum incredibili patientia tolerabat: sed super omnia patientius supportabat obiurgatores & detractores, & pro eis orabat: in quibus persecutionibus, & calumnijs tanto Christi famula gaudio replebatur, quod totum sibi posset adscribi illud Apostoli dicentis: Complaceo mihi in tribulationibus. [2 Cor, 12, 10]
[7] Et non solum a prauis hominibus, sed etiam a malignis spiritibus ipsa Christi famula innumeras persecutiones sustinuit: [inuicta fuit in diabolicis conflictibus] nam frequenter ad eam venientes in figuris & formis leonum & canum & serpentum & hominum & Angelorum, eam trahebant & raptabant per domum: & multoties in altum eleuabant, & in terra magna cum rabie proijciebant, & acerrime verberabant: ita quod eius in Christo filiæ sæpius ipsam viderunt sic trahi & eleuari & proijci; audientes verberum sonitum; neminem tamen, nisi eam, videntes. Suadebant ei multa inimica animæ suæ: sed Dei famula diuino munere vniuersa cognoscens ac viribus præualens, ipsos nequam spiritus vt miserrimos & vilissimos derisit. Et cum esset hæc Dei famula quodam semel in loco sibi orationi & lectioni & sacrarum Scripturarum meditationi deputato, [quorum hic pauci referuntur.] casu prope ibidem erat magna copia cinerum: adsunt maligni spiritus, ferarum varias sumentes formas, & Christi famulam, licet intrepidam, aggrediuntur; libros ibidem existentes dissoluunt, & passim dilacerant: & inuoluentes eam in dictis cineribus, multisque verberibus eam cædentes, faciem eius & corpus plagis crudelissimis impleuerunt, vt sic laniata omnibus eam adspiciētibus non mulier, sed res monstruosa videretur. Quadam etiam nocte dum hæc Beata in cellula sua oraret, malignus hostis eam aggreditur, & multis cruciatibus afflictam, per crines extra quoddam deambulatorium super viam diu suspensam retinuit, & iugiter minabatur præcipitiū, nisi suis persuasionibus assentiretur. Quæ dum Dei virtute fortiter præualeret, malignus hostis ipsam incolumem ad cellulam suam reduxit. Multis & diuersis insidijs, prout in tractatu de conflictu dæmonum quisque f legit, antiquus hostis hanc Christi famulam impedire conatus est: sed sicut nec persecutiones, ita nec insidiæ dæmonum a fide & dilectione Christi potuerunt eam vel in modico separare: [quia] semper constans atque immobilis, confidens in Domino rerum aduersantium fructum salutiferum sperabat.
[8] [liberalitas eius erga pauperes] Erga pauperes & egenos semper intenta, domus eius, patebat omnibus velut publicum hospile: numquam ad eam pauperes accedebant, qui non sufficienter recrearentur: & sacculos pauperum duris frustis malorum panum euacuans, & ad victum suum illos reseruans, replebat illos mollibus & delicatis panibus. Vnde Deus per eam, adhuc in domo viri residentem, pietatis caussa multa miracula operari dignatus est: nam cum in vrbe æstiuo tempore esset maxima vini carentia, & infirmorum abundantia, pauperes infirmi mittebant ad eam, vt amore Dei daret eis aliquantulum de bono vino. [repletione dolij exhausti] Erat tunc in domo dolium optimi vini, quod pater viri ipsius reseruandum præceperat pro se & suis de domo: sed hæc Dei famula omnibus infirmis petentibus de illo vino subministrabat quousque illud vas fuit exhaustum. Tandem socer & filij cum ad cellarium accederent, vt seruatum vinum gustarent, g vegetem vacuam inuenerunt; & indignati contra eam fremitantes clamant, nil vini in dolio remansisse. Ipsa vero mitigare eos volens humilibus verbis & non valens, accessit ad vegetem vacuam, & aliquantulum ibidem orauit; & surgens ab oratione, inuenit ipsam vegetem plenam perfectissimo vino, meliori illo quod pauperibus dederat, & de eodem h portans, omnes admirati, Deum in eius famula laudauerunt. Alio quoque tempore maximæ penuriæ, [& granarij euacuati muneratur.] cum eius vir vendidisset certam quantitatem frumenti, & in granario nihil remansisset, nisi quædam paucitas, quæ dicitur, la i solatura, B. Francisca id quod remanserat per cribrum ducens, pauperibus dedit. Quo facto post paucos dies repertum est dictum granarium plenum optimo grano quasi k rubbis quadraginta.
[9] [Omnibus subuenire studens] Tantus caritatis ardor huius admirabilis sponsȩ Christi mentem inuaserat, quod non solum cibum corporis, sed etiam quibus poterat alimenta tribuebat animarum. Nam quoties videbat aliquos spiritu debiles, qui non resistebant vitijs & tentationibus, nimium ipsa affligebatur, & illos ad resistendum viriliter, vt mater filios, exhortabatur; orans pro omnibus, subueniens omnibus, & de sui persona non curans, vt alios faceret saluos. Vnde factum est, vt diuina ei cooperante gratia, multorum animas cum sua exemplari vita & doctrina de humani generis hostium eriperet laqueis. [mira valet verborum efficacia:] Nam angelica eius præsentia mirum in modū omnes reficiebat, & verba eius melliflua ita audientium corda ad amorem Dei & contemptum seculi mirabiliter inflammabant, vt si aliquis se male dispositum vel afflictum sentiret, & ad Christi famulam recursum habuisset, sic consolatus reuertebatur & bene dispositus, acsi nullum passus esset discrimen. Sed & seditiones & scandala a multis hæc Dei famula impediuit, sedauit pariter & euulsit: odia insuper inueterata extinxit: in omnibus pacem, concordiam & caritatem seminauit, & multos ad Deum conuertit, & ad dilectionem proximi excitauit.
[10] [summa vitæ austeritas in lecto,] A tempore suæ iuuentutis vsque ad finē vitæ suȩ, pœnitentiȩ arctissime se subiugauit: nam lectus palearis, in quo dormiebat [tā] arctus erat, quod quoad longitudinem & latitudinem impossibilis quasi humanis vsibus esset, diuina gratia subministrante; vt non extensa, sed l apodiata iaceret: numquam de die dormiens, nisi graui infirmitate vrgeretur: nocte vero somno duabus horis, induta tantum pannis lineis, reficiebatur: & hoc non obstante, diuina gratia ipsam efficiebat habilem & robustam ad omnia domus exercitia. Victus & potus eius maximæ fuit austeritatis: [vestitu,] vnde assueta ad continentiam, [cibis,] vinum numquam bibit ab adolescentia: etiamque a pueritia vsque ad eius obitum, in die semel tantum reficiebatur, abstinens a m zuccharo, melle, n speciebus, & a rebus eisdem conditis; a pullis, ab auibus, ab ouis, a caseo & ab omnibus quibus humana conditio delectatur: fructus, herbæ & legumina cibus eius, absque olei vel o sagiminis condimento. Res medicinales corpori suo numquam exhibuit, nec alijs vestibus infirmitatis tempore vsa est quam laneis. [cilicio,] Omnibus diebus vitæ suæ in corpus suum vltrix extitit seuerissima: nam quotidie duplici cilicio super nudam carnem induebatur, & in hoc vsque ad mortem perseuerauit. Strictissimo circulo ferreo stringebatur, ita vt rimas sanguinolentas in carne sua efficeret: & vt se ipsam Domino mirabiliter dedicaret, carnem suam flagellis & aculeis ferreis assidue verberans, [flagellis,] ardentes deinde faculas cereas super nudam vulneratamque carnem faciebat maximo cum ardore ac dolore colari, [& carnis adustione.] adeo vt semi-vsta & plagis tam grauissimis vulnerata remaneret, vt in pluribus locis eius corporis ossa viderentur. Omnes sui corporis sensus acriter edomans, centies quotidie pectus suum pugnis grauissimis percutiebat. Tanta custodia seruauit os suum & silentij vinculo astrinxit, [seruat silentium,] quod si aliquando aliquod verbum vel parum otiosum ex eius ore procederet, tam diu os suum percutiebat, quousque ex eo sanguis exiret. [affluit lacrymis,] Consideratio peccatorum tantam sibi lacrymarum copiam subministrabat quotidie, quod potius quædam eiulatio, quam planctus videretur.
[11] [ecclesias visitat.] A iuuentutis suæ tempore vsque ad extremum vitæ suæ frequenter ecclesias visitauit, Missas, prædicationes, & alia diuina officia mirabili cum deuotione audiebat, & ea, quæ intelligere poterat, Domini mandata & monita salutis memoriter retinens, vniuersa seruare opere satagebat. Ecclesiasticis personis, tam Clericis secularibus quam Religiosis & Presbyteris constitutis in Sacris, [Ecclesiasticos honorat.] maximam reuerentiam semper exhibuit, in tantum quod ipsis præsentibus loqui vix audebat, sed genuflexa coram eis demisso capite, luminibusque defixis in terram, Christum in eis venerabatur. Tantæ perfectionis, [sæpe confiteri solita & communicare] & deuotionis extitit erga Deum vt in qualibet septimana humiliter confiteretur, & diebus Dominicis præcipuisq; festiuitatibus tam ex feruenti amore & ardore diuinæ dilectionis, quam ex præcepto sui Patris spiritualis sumebat Corpus Dominicum, quo sumpto, statim locus ille mirifico & suauissimo replebatur odore. Quodam die semel dum famula Christi in ecclesia S. Ceciliæ sumeret Sacramentum Corporis Christi, Presbyter præfatæ Ecclesiæ ausu temerario in mente sua iudicauit, non esse dignum nuptam mulierem & bonis temporalibus adeo locupletem tam frequēter ad Communionem accedere, [cognoscit hostiam nō fuisse consecratam.] vnde instigatione diabolica ductus ei hostiam non consecratam sumendam porrexit: sed mox Dei famulæ notum fuit, eo quod solitam spiritualem dulcedinem non sensit. Cumque præfatus Sacerdos a Patre spirituali ipsius Dei famulæ dure increparetur, ad mentem reuersus de perpetrato scelere veniam petiuit.
[12] [Preces eius vocales:] Indeficienter & animo iucundo Beata hæc semper orabat, vacans sanctis meditationibus die, ac nonnumquam nocte. Raro ad eam aliquis accedebat, quin amarissime & feruentissime orantem ac deplorantem inueniret. Singulis diebus Officium beatæ Virginis, & multos alios psalmos & orationes, & sacras lectiones cum feruore maximo legebat & audiebat. Quadam die dum in sua Ecclesia ipsa B. Francisca sanctis meditationibus, [virga aurea super orantem conspicitur:] & orationibus vacaret, quædam mulier Aretina, Bartholomæa nomine, deuotione ducta, eo quod multa miranda de ea sibi relata fuissent, accessit ad domum Congregationis eius in Christo filiarum, existensque cum eis vidit quamdam virgulam auream, lilijs aureis ornatam & circumfusam, a summitate cæli supra cellam Dei famulæ descendentem: quæ cum voce magna & lacrymis clamare cœpit, & visionem quam videbat alijs indicauit. Cum B. Francisca iret vna cum pluribus ex suis in Christo filiabus ad præfatam vineam, & dictæ eius filiæ occuparentur in exercitio manuum ibidem: ipsa Dei famula, vt diceret Horas beatæ Virginis, [ipsa psallens a pluuia non madescit:] se paullo ab eis separauit: & ecce subito aër ad pluuiam commotus, maxima inundatione aquarum omnes suas filias, non habentes quo se tegerent, non mediocriter madefecit: supra ipsam vero Christi famulam orantem atque psallentem nec vna quidem gutta descendit.
[13] [Congregationem Oblatarum instituit:] Cum adhuc [moraretur] in domo sua, viro superstite, cum omnipotentis Dei opitulatione ipsa B. Francisca multas in Christo filias aggregauit: cum quibus omnibus sacræ Religioni Montis Oliueti, Ordinis S. Benedicti, se deuotissime ac solenniter obtulit, & sub Regula ipsius Sanctissimi Patris vsque ad suum obitū cum dictis eius in Christo filiabus irreprehensibiliter vixit: eamdemq; Regulam, quam bonæ memoriæ Eugenius priuilegio & exemptionibus muniuit, suis in Christo filiabus præsentibus & futuris obseruandam reliquit: quæ eius in Christo filiæ cuius religionis & continentiæ existant, si lingua taceat, opera clamant & prædicant. [a viri consentientis thoro abstinet:] Vixit autem B. Francisca cum viro suo annis viginti octo, & sex mensibus: duodecim annis habitauit cum eo a carnis copula separata de communi partium voluntate: & tunc mirabiliter commutata est, cœpitque verbo & exemplo aggregari numero perfectorum, eiusque vita tam admirabilis quam incomprehensibilis extitit.
[14] [crebro in extasim rapitur;] Nam tanta animi suauitate, & mentis oblectatione supernis intererat, & a cunctis erat exuta terrenis & Christo vnita, vt sæpius in ipsis etiam exercitijs manuum, quasi immobilis & velut insensibilis remaneret: & frequenter post tales meditationes & orationes in extasi rapiebatur, & hoc tā assidue a Deo sibi conferebatur, vt semper post sumptionem sacratissimi Corporis Christi, post recitationem rerum diuinarum, & vitæ beatæ & patriæ cælestis commemorationem, post ecclesiarum visitationem & communem ante Crucifixum genuflexionem, post Patris sui spiritualis ad inuicem de Deo collocutionem, adeo eius felix spiritus in cælum rapiebatur, [siccis vestibus egreditur e fluuio:] vt potius mortua quam viua omnibus videretur. Dum in Vigilia Apostolorum Petri & Pauli reuerteretur de ecclesia S. Pauli, posuit ibi se prope riuum, atque ibidem existens, & vacans, vt sui moris erat, sanctis meditationibus, post pusillum rapta in extasim, in medium riuuli prosiluit, & ibi in aqua genua flexit: quæ aquis vndique circumdata, pluribus horis in sancta meditatione permansit. Tandem ad se reuersa, cum dictæ eius filiæ putarent eam totaliter madefactam, ita siccis vestibus & qualibet sui corporis parte de aqua exiuit, acsi aquam minime tetigisset.
[15] [communicat etiam dum est inraptu.] Sæpe-numero contigit [quod] in ecclesia S. Mariæ in Transtyberim, in capella S. Angeli, dum vellet Sacramentum Christi recipere, spiritu rapta, suis tamen pedibus properabat ad altare, & cum deuotione maxima sumebat Corpus Dominicum, adhuc perdurans in extasi, & varijs Dei visionibus rapiebatur, & maxime visione gloriosissimi Crucifixi: de cuius plagis tanta claritas radiabat, vt nulla lingua id posset exprimere: & aliquæ eius in Christo filiæ, & maxime quædam nomine Agnes, viderunt pluries super caput eius lumen igneum flāmeo fulgore radians. Hinc erat iugis & perpetua recordatio Passionis Christi Iesu in memoria ipsius, [Inter meditāda Christi vulnera] & educebat quasi torrentem lacrymas, & singulas Crucifixi plagas amore mirabili contemplans, tanto dolore & compassione efficiebatur, vt in corpore suo eadem vulnera sibi videretur habere, & tacta dolore cordis intrinsecus ex Christi continua compassione afficiebatur. Meditatione plagarum ad humana exercitia & quotidianos labores inepta & impotens reddebatur, [in suis ipa membris similiter cruciatur] vt puta, dum vulnera contemplabatur, Christi sui intima compassione claudicabat; si vero manuum plagas, quidquid casu tetigisset, ex impotentia ad terram cadebat; cum autem caput Christi spinis [coronatum] contemplando intueretur, nec stare nec sedere, nisi in lecto iacere solummodo poterat. [& diu liquorem stillat ex aperto latere.] Sed cum spiritu rapta ad aperti lateris contemplationem venisset, tanto compassionis & caritatis igne Spiritus sanctus eam in corde vulnerabat, vt per longissima temporis spatia continue quemdam aqueum liquorem eius latus stillaret: quousque in die Natalis Domini cum Eucharistiam sanctam sumpsisset in præfata ecclesia, & deinde in extasim rapta vidisset Dei Genitricem, ipsum quem genuit adorantem, & prope ipsam limpidissimum fontem, de quo ipsa Dei genitrix sumpsit, & vulnus lateris beatæ Franciscæ reuniit: ipsa pluribus audientibus, voce præconia clamante & dicente, Sanata sum.
[16] Fruebatur famula Christi continua visione Angelorum, & maxime quemdam elegantis pulchritudinis forma decorum familiariter intuebatur, [Angelico semper conspectu fruitur:] die noctuque sibi inseparabiliter assistentem, cuius facies solis splendorem superabat: & si noctis tempore sibi opus fuisset aliquid operari, absque aliquo lumine materiali, solo splendore Angeli ducebatur. [viro mortuo ad Oblatas se recipit;] Cum autem peruenisset ad annum ætatis suæ quasi quinquagesimum secundum, defuncto iam viro, generaliter mundo renuntiauit, & omnibus in seculo derelictis, cum sua profundissima humilitate venit ad locum suarum in Christo filiarum, & præ foribus prostrata expansis brachijs, affluentibus lacrymis, sine calceamentis & cingulo & maiore parte pannorum capitis, rogat suppliciter, vt eam suscipiant in earum consortio: quæ continuo gratanter & cum maxima omnium lætitia recepta, merito cunctis præficitur, & velut pia & Sancta Mater ab omnibus colitur & veneratur. [quas in colligendis sarmentis exercens] Dum vero præfuit suis in Christo filiabus, opere demonstrauit qualiter mundus abijciendus & contemnendus esset, nam interpolatis vicibus cum ipsis ad laborandum in vineam pariter accedebat: & cum inde redirent, ipsa & vnaquæque earum fascem sarmenti & aliorum lignorum super humeros baiulabant. Accidit quodam die de mense Ianuarij, quod Dei famula cum eius octo in Christo filiabus ad solitum opus vineæ accessit, [sitientibus in hyeme vuas impetrat.] vt ligna colligeret: & cum ibidem nimium a mane vsque ad vesperam laborarent, & vltra modum sitirent, verita est, honestatis caussa aliquam ex illis ad fontem, quia in p strata publica erat, mittere, sed fusa oratione ad easdem suas in Christo filias dixit: Habete fiduciam in Domino, quia Dominus prouidebit: & his dictis, respicientes ad quamdam arborem, viderunt quamdam vitem racemis virentibus plenam, acsi fuisset tempus vendemiarum: quas Christi famula gratias Deo referens colligi fecit, & vnaquæque suum comedit, & earum sitis sedata est Dei gratia.
[Annotata]
a Fuit is tunc Fr. Antonius de Monte Sabello, Oliuetanæ Religionis, in conuentu & ecclesia S. Mariæ nouæ, vbi nunc requiescit sancta, pius Sacerdos.
b [cotonum malum.] In ecgrapho nostro erat cotani & infra poma coctana, quod librariorum vitio omnino credimus irrepsisse: nam Itali cydonium malum cotogno vocant, a lanugine, qua vestiuntur, simili gossypio, quod Italis cotone est. De hoc pomorum genere multa erudite, plura ingeniose, sed nugaciter omnia scripsit Goropius Becanus in suo Vertumno, dum nihil non trahit ad radices Teutonicas, quas, si placet superis, omnium antiquissimas & babylonica confusione priores esse, delirando contendit.
c Laurentij de Pontianis.
d Communi vulgarium linguarum Italicæ, Hispanicæ, Gallicæ idiotismo præpositio hæc cum genitiuo coniungitur.
e Ita legendum credimus pro postulauit, quod librario mendeirrepserat in ecgraphum.
f Qui nempe, inuerso rerum ordine naturali, hunc librum præcedebat in originali; nobis autem, transpositis libris, tertius nunc est.
g Id est, dolium, de qua voce plenius agemus infra ad caput 6 lib. 3 notat: f.
h [veges] Frequens huic auctori & alijs aliquanto superiorum seculorum barbarismus, pro quo ablatiuum absolutum Latini vsurparent.
i Ignota Vocabulariis Italicis vox: quam apparet, a solo ductam, quisquilias palearum significare: nisi tamen sonatura legendum sit, [solatura] vt sit originis barbaræ, ex qua in Francisca lingua son pro furfuribus sumitur.
k Notissima Italis mensura frumentaria, quam miror a vocabulariis omnibus Italicis prætermissam: [rubbus.] non audeo vero ex incerta memoria dicere, quot rubbi vno modio Romano contineantur.
l Quamuis a sustinendis pedibus podij nomen Græci fecerint, ab iisque sic factum Latini acceperint: [appodiare] quia tamen podiorum præcipua commoditas in eo est, quod in iis foras spectandi caussa prodeuntes loricæ seu peristilio, quo circumdatur podium, inniti possint; hinc in vernaculis ex Latina linguis Italica & Francica verba appoggiate & appuyer, barbaro appodiare respondentia, significant fulcire, reclinare; quamcumque in partem id velis accipere.
m Arabibus Sacchari nomen ad Græcos Latinosq; fluxisse, sed cuius in re medica tantum esset vsus, [Zucharū] adeoq; longe ab eo diuersi quod ex cannis Indicis (vnde veteres potum dumtaxat dulcem exprimere nouerant) de cocto earumdem succo, conficere ætati nostræ propiora secula docuerunt, erudite probat Io. Gerardus Vossius in etymologico:nomen autem quo hodiernæ linguæ omnes factitium nostrum significant, non tam a veteri illo Arabico vel Latinorum succo, quam ab Indico zucar & præposito articulo azucar (quomodo illud Hispani nominant) immediate acceptum merito suspicamur.
n Aromata species vocari omnium nunc pene in Europa linguarum vsus fert.
o [sagimen] Saggio Italis non tantum adiectiue significat sapientem, sed substantiue quoque id quod experimenti ac præcipue saporis degustandi caussa ex aliqua re delibatur: adeo vt videatur antiquum sagiendi verbum, in geminam ore & mente sapiendi significationem irrepsisse apud incultiores, & hac significatione hic sagimen dici pro sapore.
p Strata viarum Virgilius dixit: viam stratam Liuius: stratam substantiue ex classicis nemo, quod sciamus: quod inter barbaros, [strata.] ex Latina tamen origine, natum videtur, cum introducta scilicet apud eos esset ab exercituum Romanorum ductoribus viarum sternendarum ratio prius ignota, quarum plurima adhuc vestigia in Gallia Belgica in hunc diem supersunt: vt nunc, communi Germanis, Francis, Italisq; vocabulo viæ omnes publicæ stratæ nuncupentur.
CAPVT II.
De Miraculis a S. Francisca patratis in vita
[17] [Panem deficientem multiplicat:] Hæc admirabilis vitæ & conuersationis extitit, & multis miraculis coruscauit: nam cum quædam Francisca de Verulis, vna ex eius in Christo filiarum numero, in hebdomada, quæ sibi sorte tangebat, domus & consororum suarum curam gereret, & panis deesset pro refectione illius diei; de Deo secura fecit mensam præparari: erant enim in domo quædam frusta panis vix tribus sufficientia. Fecit itaque suas in Christo filias discumbere numero quindecim, & facta benedictione, panis multiplicatus est, & omnes saturatæ sunt, & Deo gratias agentes collegerunt fragmenta quæ supererant, & impleuerunt canistrum quasi mediæ quartæ.
[18] [prædicit Eugenij Papæ exilium,] Dotauerat insuper hanc suam famulam omnipotens Deus Spiritu prophetiæ & intelligentiæ, vt multa de futuris contingentibus prænuntiaret. Prædixit enim fugationem Domini Eugenij a & eius persecutiones, & agitationem Ecclesiæ, & rapinas, quæ futuræ erāt in Vrbe. Præuidit mortem cuiusdam puellæ, & periculum partus matris illius: nam cum quædam nomine b Ceccha ante debitum naturæ tempus filiam peperisset, tantum quia videbatur incolumis, baptizari eam subito non fecit: [mortem recens nati infantis] nocte vero sequenti circa secundam horam superuenit B. Francisca contra morem suum, & voluit, quod absque mora puella baptizaretur. Et cum Presbyter Ecclesiæ id moleste acciperet, eo quod signa necessitatis nulla apparebant, instante ipsa Dei famula puella baptizata fuit: quo facto superuenit subita infirmitas, & mortua est. Alio quoque tempore cum præfata Ceccha prægnans esset, & vicina partui, B. Francisca præuidens, quod eadem nocte esset paritura, misit vnam ex suis in Christo filiabus, nomine Anastasiam, [inexpectatū mulieris partum,] vt eadem nocte cum prædicta maneret: quæ remisit eam dicens, quod necesse non erat, quia in nullo sentiebat se grauari, nec signa aliqua partus apparebant. Beata vero Francisca iterum remisit eam, dicens præcipiensque, vt cum alia muliere ad latus domus dictæ prægnantis moraretur illa nocte: & ecce superuenit circa mediam noctem partus, & dicta Ceccha in periculo mortis fuit, quia sola erat: [& duobus infirmis reddendam sanitatem.] & clamans magnis vocibus, subito Anastasia venit, & iuuit eam: & filium illa sanum peperit, & incolumis remansit. Alius quoque, Laurentius nomine cum esset infirmus & proximus morti, recommisit eum vxor eius beatæ Franciscæ, quæ dixit ei. Noli timere, quia ex hac infirmitate non morietur, imo ipse prius sepeliet me. Et sic factum est, nam paullo post ipsa beata migrauit ad Dominum, & dictus Laurentius interfuit obsequijs sepulturæ illius. Cum quidā nomine Iacobus infirmaretur vsque ad mortem, recommisit eum mater c B. Franciscæ, quæ respondit verbo prophetico dicens: Esto secura, quia ex hac infirmitate non morietur. Et sic factum est, & viuit adhuc.
[19] [Occultas cogitationes cognoscens] Cognoscebat quotiescumque vidisset homines vitijs & tentationibus dæmonum non resistentes, & homines sceleribus & criminibus irretitos, & maxime nouos Religiosos, si fuerant in Deo seruiendo permansuri: videbat insuper cogitationes aliorum, & conflictus dæmonum quantumcumque præter modum aliquem vexarent. Nam cum quidam nomine Rentius in patria ductus, deliberasset in corde suo detrahere cuidam Presbytero nomine Francisco d, & multa contra eius famam dicere cogitaret, [a meditata calumnia quemdam prohibet,] & staret quadam die coram beata Francisca; ipsa diuino lumine illustrata, quidquid ille dicere cogitabat, vidit. Quare ipsum caritatiue monuit, vt reuocaret animum tali ab intentione, narrando eidem particulariter & distincte omnes suas malas cogitationes quas in corde gestabat, & totum id quod facere deliberauerat. Quibus auditis dictus Rentius ab intimo cordis compunctus, confessus est qualiter B. Francisca vidit & dixit omnia per ordinem quæ erant in corde suo, & quæ soli Deo cognita esse poterant; & mutatus in melius se humiliter accusauit, & promisit numquam se talia nedum dicere nec etiam cogitare. Vna vero nocte cum quædam eius in Christo filia, nomine Augustina, in sua cella oraret,vidit in forma auis venientem ad se humani generis inimicum, [videt dæmonem insidiantem:] vt eam suffocaret: sed hoc Christi famulam existentem in alia cellula latere non potuit. Cum quædam alia ex eius in Christo filiabus, nomine Perna, aliquantulum olei fudisset in terram, nec suum reatum cognoscens veniam postularet, B. Francisca hoc in spiritu videns, [culpam celatam arguit.] omnes generaliter monuit, vt quæcumque se sciret culpabilem, suam culpam humiliter diceret e: sed antiquus hostis guttur illius, dissimulantis & reatum suum confiteri nolentis, fortiter stringens, eam suffocare volebat. Quod videns famula Christi eam manu sua percussit, & statim nequam spiritus eam dimisit: quo facto illa reatum suum agnoscens, veniam postulauit.
[20] Tanta hanc Dei famulam in sacris eloquijs & in arcano Sanctissimæ Trinitatis, [Fidei mysteria profunde penetrans,] de diuersitate personarum & vnitate essentiæ Trinitatis, fides imbuerat; quod cum secum quis loquebatur de huiusmodi rebus, visum sibi fuit loqui cum eruditissimo magistro sacræ Theologiæ. Tantam gratiam in eam Spiritus sanctus infuderat, & tantus feruor & zelus fidei ipsam tenebat, quod post acceptas visiones & reuelationes diuinas, semper dicere solita erat suo Patri spirituali, de prædictis per obedientiam interroganti, quod quidquid videbat in visione f beatifica, quidquid sibi reuelabatur, & quidquid de quibuscumque ipsa videbat & dicebat, [omnia tamen sua sensu Ecclesiæ submittit: pauperis brachium pene abseissum,] omnia visa & dicta per eam submittebat iudicio & determinationi sanctæ Catholicæ Ecclesiæ, cum qua volebat viuere & mori. Fulgebat insuper ancilla Christi gratia curationum, infirmos orationibus sanando, quantumcumque grauissima infirmitate detinerentur. Nam cum quadam die reuerteretur de ecclesia Lateranensi, obuium habuit iuxta capellam seruatam in ponte sanctæ Mariæ quemdam pauperem in brachio grauissime percussum: ita vt tantum pellis inferior partes disiunctas teneret, & iam ex incurato vulnere vermes scaturiebant: famulæ [autem] Dei petenti, quare curatoris remedium omitteret, vulneratus cum fletu respondit, paupertatis caussa. Ipsa vero pauperem ad propriam domum duci fecit, & loto vulnere eiusdem extremitates fuit, vt potuit, & paruo post tempore pauper sanatus est. [vulnus graue tibi inflictum,] Quidam Iulianus de Ianua, mulio Laurentij de Pontianis, dum ligna scinderet, grauissime se ipsum in pede vulnerauit: & cum non posset restringi continua de vulnere sanguinis effusio medicorum cura & solicitudine, & quinque mensibus grauissima ægritudine laboraret, nec posset sanitatis beneficium recuperare sine mutilatione pedis; famula Christi solo tactu præfatum infirmum spatio octo dierum pristinæ restituit sanitati.
[21] [mutam] Cum quædam puella, nomine Camilla, annorum quatuor, esset muta a natiuitate, & a g parentibus cum deuotione, & fide Christi famulæ præsentaretur, illico vt eius linguam tetigit, apertum est os eius, [& aridam curat.] & omnibus audientibus locuta est. Quædam mulier, nomine Iacobella, insensibilis & arida a cingulo vsque ad pedes, præsentata B. Franciscæ, solo eius tactu similiter sanata est. Alia mulier nomine Agnes cum ex debilitate nimia non posset fœtus retinere, [pariendi facultas,] porrexit preces famulæ Christi, & statim concepit, & peperit duos gemellos. Menicus quidam nomine passus fuerat per annos quinque grauissimam infirmitatem in capite; nam ex defectu cerebri sæpius in die cadebat in terrā, [cerebri firmitas ab ea datur.] & multoties remanebat insensibilis velut mortuus: cum ductus fuisset ad Beatam Franciscam, posuit manum super caput eius, & subito sanus effectus, numquam amplius talem infirmitatem sensit. Quædam nomine Iacobella, cum pateretur morbum caducum, [sanat elephantiacū,] & per os spumam emitteret, & oculis trementes acies reuolueret, recommissa B. Franciscæ, solo tactu ipsius liberata est, taliter quod amplius passa non est. Cum quædam deuenisset ad fatuitatem & phrenesim, [& amentem:] & se frequenter percuteret, & in puteum proijceret, velletque se occidere, ac in compedibus per mensem stetisset, recommissa die quadam B. Franciscæ, nocte sequenti liberata est, nec amplius passa.
[22] Cum quidam nomine Paulus crescente flumine Tiberis apprehenderet maximam arborem, [aquis merso vitam seruat:] & arbor suo pondere eum proiecisset violenter in flumen, stetissetque in eo per horam cum dimidia, recommissus B. Franciscæ, statim aqua eum reduxit ad locum vsque vnde ceciderat: & cum extraheretur ex aqua, & in terra iaceret velut exanimis, ita vt mortuus putaretur ab omnibus; fecit poni super eum B. Francisca modicum pulueris, & subito aquam euomuit, & liberatus est. [tibiam inflatam,] Catherina quædam habebat tibiam dextram inflatam ad modum cuiusdam columnellæ, & in genu morbū periculosum ad instar carbunculi cum dolore acerrimo: cum recommisisset se B. Franciscæ, infra paucos dies sine aliquo medicamine sanata est. Quædam nomine Iacobella cum pateretur morbum caducum, vt supra dictum est, fuit liberata. [ventrem dissectum,] Matrona quædam nomine Vanotia in desperationem incidit, & insania ducta cum gladio se in ventre percussit, cum intentione interficiendi se ipsam: cum B. Francisca eam rogata visitasset, subito eius præsentia mente & corpore sanata est. Alio etiam tempore cum præfata Catharina haberet vultum inflatum, solo ipsius Dei famulæ tactu, subito sana effecta est. Cum puer quidam, nomine Thomas, [infantem nil sugere valentem,] ex infirmitate nimia per decem dies non potuisset sugere mammas, nec medici potuissent adhibere aliquod remedium, recommissus B. Franciscæ, sola eius visitatione statim liberatus est. Mulier quædam, nomine Alegra, patiebatur tam grauem infirmitatem in pectore, quod nec ambulare nec iacere nec se mouere de loco [posset: sed] die & nocte continuo sedens, [& mulierē contractam sanat.] tenebat genua iuncta cum pectore, & sæpe euomebat maximam quantitatem sanguinis: & cum medicorum remedijs sanari non posset, recommisit se B. Franciscæ; quæ vt visitauit eam, posuitque manum super caput eius, subito tam sana facta est, acsi numquam fuisset infirma.
[23] Cum quædam, nomine Iacobella, pateretur grauem infirmitatem in gutture, [Item ægros malo gutturis,] recommisit se B. Franciscæ, quæ tetigit locū infirmitatis, & absque mora sanata est. Alia mulier, nomine Francisca, habens h ancham destitutam a virtute corporis i regitiua, cum dolore nimio affligeretur, vt adhæsit B. Franciscæ, subito eius tactu sanata est. [coxendicis,] Quidam, nomine Petrus, patiebatur cum dolore nimio k cataractas in oculis, ita quod videre nil poterat: cum recommissus fuisset B. Franciscæ, [oculorum,] posuit manum super oculos infirmi, & statim aperti sunt, & vidit clarissime. Augustina nomine passa fuerat per duos annos tam grauiter in gutture cum inflatione maxima, quod vix & difficulter cibi aliquantulum capere poterat: vt B. Francisca tetigit guttur eius, [adustionis,] illico eam sanam dimisit. Alius quidam Petrus nomine, casu cecidit in ignem, & combussit sibi totaliter manum: cum pateretur dolorem acerrimum, mater duxit eum ad B. Franciscam, quæ vnxit oleo manum combustam, & subito sanitati pristinæ restituta est. Cum Iacobella quædam grauiter pateretur in oculo, [oculis inflatis succurrit:] in quo erat tanta eminentia inflaturæ, quod oculus penitus videri non poterat: mox vt B. Francisca tetigit locum inflaturæ, sanata est. Quidam Ioannes tam grauiter fuit percussus cum vno remo in capite, [sanat cōtusum caput,] quod ex ictu statim in terram cecidit: & cum caput & ossa essent collisa, & de ore ac nare sanguis exiret, & velut mortuus iaceret in terra, recommissus a matre B. Franciscæ, absque aliquo medicamine solo tactu famulæ Christi sanatus est.
[24] Quædam mulier, [dolores iliacos,] nomine Agnes, passa fuerat per plures annos maximum iliorum dolorem: vncta vnguento, quod B. Francisca ad inanem gloriam vitandam l operabat, ita subito liberata est, vt numquam aliquid tale sensisset. Quidam magnus canis venaticus momordit mulierem quamdam, nomine Ritam, in tibia morsu terribili: nam adeo erat profundum vulnus, quod vltra octo vncias m tasti recipiebat in se: in quo vt B. Francisca oleum posuit, [morsum canis,] subito sanatum est. Matthæus quidam cum pateretur morbum periculosissimi apostematis in partibus inferioribus, medicus propter qualitatem loci & n ingentiam morbi de eius vita dubitabat, [periculosum apostema,] mox vt B. Franciscæ recommissus est, sine aliquo medicamine sanatus est. Anastasia quædam cecidit de quodam solario, [tibiam ex lapsu læsam,] & partem superiorem tibiæ tam grauiter læsit, quod se mouere de lecto non poterat: vt B. Francisca tetigit locum infirmitatis, subito ita sanata de lecto surrexit, acsi nihil mali passa fuisset. Alius quidam, nomine Paulus, cum vulneratus nouem plagis fuisset, [varie vulneratum:] & præsertim in genu, quod ipsum ducebat ad spasmum, & medici eum iuuare non possent, recommisit se B. Franciscæ: quæ visitauit eum, & absque medicorum remedio in paucis diebus sanus factus est.
[25] Mulier quædam, Ludouica nomine, existens sterilis, [mulierem sterilem,] & filios habere cupiens, cum se recommendasset B. Franciscæ, statim concepit & peperit filium sanum & incolumem. Stephanus quidam lethaliter vulneratus in capite, [læsum in capite,] cum nullo medicorum remedio curari posset, & de vulnere frequenter sanguis exiret, solo tactu B. Franciscæ sine aliquo medicamine sanatus est. Quædam mulier, nomine Perna, cum per sex dies laboraret in puerperio, & iam vicina morte sibi daretur Eucharistia sacra & extrema Vnctio; cum B. Francisca visitasset eam, [laborantem in puerperio] statim filium incolumem peperit, & ipsa illæsa remansit. Quæ etiam cum per viginti quinque annos non potuisset vrinam emittere absque difficultate & doloribus maximis, vt recommisit se eidem famulæ Christi, subito liberata est, [& vrinæ difficultate,] vt numquam sentiret amplius tale discrimen. Puer quidam, nomine Iacobus, infirmus ad mortem, non capiens cibum, cum eum mater duceret ad B. Franciscam, [puerum moribundum,] posuit digitum in ore, illicoque sanum dimisit. Mulier quædam, Andreotia nomine, tam grauiter patiebatur in capite, quod pedibus se tenere non poterat: cum B. Francisca posuisset manum super caput eius, subito sanata est. Alia mulier, nomine Ceccha, [dolorem capitis,] cum pateretur in mamillis grauissime, essetque inflata horribiliter, & nigrefacta ad modum carbonis, [mamillas ex tumore nigras,] & medicus non posset adhibere remedium; famula Christi eam visitauit, & ita est sanitati pristinæ restituta acsi numquam fuisset infirma.
[26] Quædam alia o Palotia nomine, cum grauiter infirmaretur ex febri, [grauem febrim,] famulæ Christi præsentia similiter statim sanata est. Alia, nomine Perna, percussa sub brachio morbo pestifero cum grauissimis febribus, ita vt de eius vita spes esset amissa; [pestem,] vt famula Christi tetigit locum pestis, subito morbus euanuit, & febris similiter eam dimisit. Alia Palotia existens grauida, passa fuerat per mensem in vno crure infirmitatem, [gonagram,] quæ dicitur p gutta: desperata vero a medicis sibi dicentibus quod esset in breui moritura simul cum prole, recommisit se B. Franciscæ, & subito sanata est, & tempore debito filium incolumem peperit. Alia quædam, nomine Rita, [mamillas exulceratas,] cum grauiter pateretur in ambabus mammis cum plagis in eis apertis, nec medici eam possent curare, habuit recursum ad B. Franciscam, quæ ei dedit parumper vnguenti, quo perunctis mamillis, statim sanata est. q Nutius quidam nomine, cum in partibus inferioribus pateretur rupturā ita terribilem, [incurabilē herniam,] quod medicus maximo cum stupore admirabatur, nec eum curare poterat, recommissus a matre B. Franciscæ, absque mora sanatus est. Quidam Ioannes passus fuerat per annum & vltra tam grauem infirmitatem in vno crure, cum plaga maxima & inflatura, [& plagam in crure,] quod iam erat a medicis derelictus, asserentibus ipsam plagam fore incurabilem: cum recommissus fuisset B. Franciscæ, & parum vnguenti eius positum supra locum infirmitatis, subito meliorari incepit, & infra tres dies sanatus est in totum absque alio remedio.
[27] Alia quædam mulier existens grauida septem mensibus, nomine Gentilesca, [grauidam e scalis lapsam,] cecidit de quadam scala, alta decem & septem gradibus, cum capite verso deorsum: & cum esset caput eius inflatum & collapsum & oculi similiter, nec medici possent adhibere remedium propter imminentem partum; mox vt recommisit se B. Franciscæ, pristinam recuperauit sanitatem, & tempore debito filiam incolumem peperit. Quædam Angelella nomine, cum haberet brachium dextrum pene deperditum & insensibile, [& arthritim,] & medici dicerent esse guttam arteticam, & quod solo Dei remedio curari poterat; accesit ad Christi famulam, & tetigit manum eius: quo facto, statim sanata est. Cum æstatis tempore famula Christi vna cum sua r cognata iret ad ecclesiam S. Petri per viam, [liberatur a periculo sub mersionis:] quæ dicitur Settignana, & ambæ paterentur maximam sitim, descenderunt ad flumen, vt biberent; & permissione diuina vtramque velox fluminis cursus ad se rapuit, & violenter portauit per maximum spatium: orante autem B. Francisca, solido se inuenerunt in littore, ignorantes quomodo vel qualiter factum fuisset.
[28] Quædam mulier, nomine Iacobella, habens pannum s super oculos, nihilq; videns recommissa fuit beatæ Franciscæ, quæ posuit manum super oculos infirmæ, & statim omni cæcitate fugata, vidit clarissime. Alia quædam, nomine Ceccha, passa fuerat per sexdecim menses continuos sanguinis fluxum: vt se recommisit famulæ Christi, [medetur oculo obuelato,] solo tactu sanata est. Quædam Domina, nomine Andreotia, cum pateretur intrinsece dolores ita graues, quod multo tempore de lecto non poterat surgere; [interno dolori;] vt visitauit eam B. Francisca, mirabiliter eius præsentia liberata est, & concepit, & peperit illæsa & incolumis. Alia quædam, nomine Anastasia, [occulto malo,] cum similiter pateretur in [parte] secretiori morbum horribilem, præsentauit se eidem famulæ Christi, & sola eius præsentia sanata est. Quædam alia, nomine Francisca, cum pateretur puncturam & esset iam morti propinqua, [puncturæ,] vt Christi famula posuit manum supra pectus eius, statim liberata est. Iacobella quædam casu scapulam mouit de loco suo, [scapulæ emotæ,] quo viso, B. Francisca posuit manum supra scapulam ipsam, & illico suo loco restituta est. Quidam Laurentius nomine, [moribundo,] infirmus ad mortem, ac derelictus a medicis, fuit recommissus famulæ Christi, & sine medicorum auxilio liberatus est. Augustina quædam incidit in timorem grauissimum per quinque annos & febris grauissima eam arripuit, [febricitāti:] & tenuit eam longi temporis spatio; mox vero vt famula Christi eam visitauit, subito liberata est ab ipso timore & a febri similiter.
[29] Hæc igitur admirabilis ancilla Christi plurimis miraculorum prodigijs effulsit, [& omnigenæ curationis miraculis claret.] nam mutis expeditam loquelam restituit, cæcis visum, claudis gressum, pestilentibus & pleureticis sanitatem, a dæmonibus obsessis liberationem integram, morbo caduco laborantibus incolumitatem, lethaliter vulneratis, qui nullo medicorum auxilio curari poterant, plenam sospitatem, solo tactu humilis ancillæ Christi diuina bonitas, cui se totam dum viueret dedicauit, dignata est misericorditer elargiri. Aliquos etiam ab ipsius mortis faucibus ad pristinam sanitatem eius meritis & precibus deduxit: & quod his omnibus maius est, dum corpus eius quiesceret in ecclesia Sanctæ Mariæ-nouæ, antequam traderetur vltimæ sepulturæ, obstinati & indurati spontanea voluntate, sine admonitione alicuius, solo tactu ipsius pretiosi corporis compulsi sunt ad Sacramentum Confessionis accedere, multisque ac diuersis infirmitatibus laborantibus sanitatis medela donata est. Cum vero per annos quadraginta quatuor & vltra, [Post annos 44 sanctissime traductos,] continuo & indefesse, tam in domo viri quam in Domo filiarum eius in Christo, sancta & laudabilia opera exercendo, verbis salutis exhortando vsque ad extremum vitæ in odore bonæ famæ & sanctæ conuersationis vixisset, & omnia aduersa & grauia propter nimiam charitatem, qua erga Deum & proximum semper ardebat, libenter & alacriter tolerasset, anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo, vitæ vero suæ quinquagesimo sexto, [ætatis anno 56,] die secunda mensis Martij grauissima febri correpta est.
[30] Nocte vero sequenti sibi a Domino reuelatum fuit, infra spatium septem dierum tabernaculum sui corporis deponendum: [Sacramentis munita,] die vero sequenti prædictam reuelationem suo Patri spirituali patefecit, & ab eo deuote & humiliter postulauit Ecclesiæ Sacramenta. Quibus omnibus rite receptis, [& suas extremum adhortata,] iam instante hora sui obitus, Sororibus & Filiabus, quas in Christo genuerat, ardentem sermonem protulit & incentiuum materno affectu, eas de sua abitione consolatorijs verbis exhortando & demulcēdo, ad diuinū eas exhortata est amorem; & inter ceteras [virtutes] eis reliquit sanctissimā caritatem & inter se vnionē perpetuo obseruandam; fortitudinem insuper ad tribulationes perferendas, & tentationes humani generis inimici. Monuit insuper omnia & singula perferenda, quȩ Diuina fauente gratia ipsa pertulerat; & ad Iesu Christi sectanda vestigia omni, qua potuit, efficacia sermonis eas adduxit. Et sic factum est, vt die septimo, considentibus Sororibus & Filiabus eius in Christo, & ex recessu tam piæ & sanctissimæ Matris flentibus & contristantibus; ipsa B. Francisca, [moritur an. 1440 9 Martij.] deuotissima Sponsa Christi, oculis in cælū tensis, & animo orante simul & ore, obdormiuerit in Domino & die nona Martij ex hac luce migrauerit. Et sic felix illa anima carne soluta, in æternæ claritatis abyssum absorpta est. Sed antequam egrederetur, rogata a præfatis eius in Christo filiabus, vt suis precibus vellet differre vel ad modicum obitum suum pro earum consolatione & necessitate, respondit, contentam fore Domini voluntate. Floruit autem anno Domini millesimo quadringesimo quadragesimo t, secundo idus Martij. Apud eius sepulcrum, ipsius meritis, multa miracula fiunt ad laudem & gloriam Omnipotentis & nostræ almæ Vrbis.
[Annotata]
a Huius nominis quarti, Vrbe pulsi anno circiter 1433.
b Vxor Andreotij Clarelli, inquit Anguillaria, lib. 5 cap. 16, & rem anno 1437 actam scribit.
c Pernam nominat eadem Anguillaria, vxorem Petri Vincentij ex regione Campitelli.
d Addit Anguillaria loco citato cognomen Ioannis-Angeli, a patre videlicet; & agnomen familiæ dello Schiauo: eumdemque Sacerdotem patria Romanum, moribus optimum, affectu erga Beatam deuotissimum fuisse dicit, ac denique factum adscribit anno 1426.
e Addit eadem lib. 5 cap. 9 consuetudinem inter ipsas tunc obtinuisse, vt vltro id faceret, si qua sibi esset alicuius reatus conscia.
f Huius vocis vsum pene perpetuum in alia prorsus, quam nunc Theologi accipere consuerint, significatione, videbimus infra toto libro 2.
g Andreotio Clarelli & vxore eius Ceccha, ijsdem de quibus supra num. 18, vt constat ex Anguillaria l. 5 cap. 17. quæ addit ipsam Ceccham occulto quodam morbo aliquammultis annis impeditam ne liberos posset concipere, postquam B. Franciscæ incommodum suum manifestauit, & concipiendi & gignendi expeditam accepisse facultatem.
h Italis Hispanisque commune vocabulum pro coxendice, [Ancha,] quæ Francis cum aspiratione initiali dicitur la hanche.
i Id est sustentiua: vt enim infra videbimus, regere Italis sustinere est, seu erectum tenere. [regitiua vis,]
k Squammas seu pelliculas intelligit pupillæ increscentes, quibus, vt cataractis influxus effluxusq; aquarum, [cataracta,] sic specierum visibilium allapsus ad oculum cohibetur & sistitur.
l Italica phrasi pro faciebat, componebat.
m In miraculis S. Herculani tastam habuimus eadem significatione, [tastum,] pro flocco seu peniculo vulnerarij lini.
n Hactenus nullum huius vocis vsum in Italica, aut alia vllæ lingua vulgari, inuenio.
o Diminutiuum fœmininum ex Paulo: vti & Perna pro Petrina ex Petro.
p Ita arthritim passim vocari notum est, & alibi sæpe a nobis monitum.
q Mutilum nomen pro Ioannutio, vti supra num. 21 Menicus pro Dominico.
r Id est, leuiri sui vxore Vannotia, prout constat ex Anguillaria lib. 1 cap. 6.
s Academici Florentini della Crusca in suo vocabulario, [parmus oculi vitiū] docent sic vocari Italice maculam, quæ nubeculæ instar pupillam, cui innascitur, obfuscat; quam Græci onychem appellarint: forte a Latino pano, tumorem quocumque in parte corporis significante.
t Imo septimo: credo tamen sic imperite locutum; quia secundus hic dies est, quo, decursis ad Nonas diebus, incipimus ad Idus numerando procedere.
CAPVT III.
De Miraculis post obitum & alijs post sepulturam.
[31] Qvidam, nomine Antonius, [Duo peccatores ad Confessionē mouentur,] per maxima tempora sine Confessione permanens, cum corpus B. Franciscæ, existens adhuc super terram, visitasset, tanta eum deuotio ex tactu ipsius corporis inuasit, quod subito sine alicuius admonitione ad salutiferam Confessionem accessit. Alter, Antonius similiter nomine, per maxima tempora eodem modo permanens, vt visitauit corpus famulæ Christi, tanta contritio ei peccatorum extitit ex ipsius præsentia, quod illico ad Confessionem redijt salutarem. [sanatur febricitans,] Mulier quædam Francisca nomine, cum grauiter ex febri infirmaretur, multis diebus fecit se portari ad corpus B. Franciscæ: quo viso & oratione facta, illico restituta est pristinæ sanitati. Alia mulier vocata Antiqua, patiebatur cerebri infirmitatem, quæ vulgo dicitur fatuitas; [fatua,] cum ducta fuisset ad corpus famulæ Christi, illico fuit in suo cerebro adeo confortata, quod incolumis ad propriam domum rediuit. Quædam alia, nomine Paula, patiebatur grauem infirmitatem, [brachium infirmum,] & in vno brachio impediebatur ita, quod nec operari aliquid nec recte loqui poterat: vt accessit ad corpus famulæ Dei, & genuflexa tetigit illud, de vtraque infirmitate liberata est. Alius quidam, [dolor capitis,] Franciscus nomine, detentus dolore maximo capitis, visitauit corpus famulæ Christi, & subito eius præsentia liberatus est. Alia mulier nomine Margarita passa fuerat per medium fere annum grauem infirmitatem in vno brachio, [aliud brachium,] cum quo vt tetigit corpus famulæ Christi, ita subito sanata est, vt numquam amplius aliquid mali sentiret.
[32] Quidam nomine Federicus ita patiebatur in oculis, [oculi,] quod videre non poterat: vt visitauit corpus B. Franciscæ, subito sibi visum fuit, quod quædā squammæ cecidissent de oculis, & visum statim recepit. Mulier quædam, Antonia nomine, passa fuerat maximam infirmitatem in vno brachio per annos fere viginti, [iterum brachium,] adeo quod non poterat cum ipso aliquid operari: accessit ad corpus famulæ Christi, & posuit linteamen, quod subtus illud erat [super] brachium, & statim sanata est. Alius quidam a Colutius nomine, cum diu passus fuisset tam grauem calorem doloris in vno genu, [genu,] quod nullum exercere laborem poterat; mox vt visitauit corpus ancillæ Christi, tactu similiter præfati linteaminis, subito sanatus & liberatus est ab omni dolore. Alia mulier … nomine, de regione Campi-Martij patiebatur tam grauem infirmitatem per tres annos continuos [quod] se non poterat mouere de lecto: [triennalis infirmitas,] & cum corpus B. Franciscæ esset adhuc super terram, recommisit se eidem Christi famulæ, vt suis precibus eam iuuaret: quæ completa oratione, subito surrexit de lecto ita sana, vt iuerit ad visitandum præfatum corpus, acsi numquam fuisset infirma. Quidam nomine b Nardus, patiebatur tam grauiter in vna manu, [manus,] quod operari nil poterat cum ea: vt accessit ad corpus famulæ Christi, & illud cum præfata [manu] tetigit, subito sanata est. Mulier quædam, nomine Andreotia, passa fuerat per vndecim menses grauiter ex descensu capitis in gutture, [& spatula,] & in spatula dolorem grauissimum: visitauit corpus famulæ Christi, & sola eius præsentia subito ab ipsis infirmitatibus liberata est.
[33] Iacobus quidam nomine, passus fuerat per duos annos infirmitatem in gutture, quæ a medicis vocatur c scrofolæ, & cum sæpe & multum exerceret remedia medicorum, [scrofulæ,] & nullum sibi inuenisset iuuamen, accessit ad corpus B. Franciscæ, & fecit apponi pannum lineum super illud, quod postmodum posuit super guttur infirmatum, & illico meliorari incepit: & post octo dierum spatium nulla illarum amplius apparuit, nec signum aliquod remansit in gutture. Margarita quædam nomine, cum diu passa fuisset grauem infirmitatem fluxus sanguinis, [fluxus sanguinis,] & nullum remedium inuenire potuisset, vt visitauit corpus famulæ Christi, subito sanata ab eo recessit. Alia mulier nomine Angelotia, [febris quartana,] passa fuerat per duos annos cōtinuos febrim quartanam, & adhuc patiebatur: accessit & tetigit corpus B. Franciscæ, & subito febris aditum illius dimisit. Iacobus quidam nomine, ex longo iam tempore obsessus fuerat morbo caduco, [morbus caducus,] cum visitasset corpus famulæ Christi, & posita fuisset eius manus super caput infirmi, ita subito liberatus est, vt numquam sentiret amplius tale discrimen. [brachium dexterum,] Alius quidam Dominicus nomine, passus fuerat per duodecim annos maximam infirmitatem in brachio dextro: cum tetigisset cum eo corpus B. Franciscæ, ita subito sanatus est, vt amplius non sentiret talem infirmitatem. Cum corpus famulæ Christi esset adhuc super terram & populus multus in ecclesia, quidam nomine Laurentius, arreptus morbo caduco, [elephantiacus,] cecidit coram populi multitudine, & remansit velut mortuus: & cum imposita fuisset manus ipsius Dei famulæ super caput patientis, ita subito surrexit sanatus, vt numquam pateretur talem morbum. Quidam Vngarus, obsessus a malignis spiritibus, ductus violenter ad corpus B. Franciscæ, [energumenus,] expuit coram omnibus tres carbones, & recessit liberatus.
[34] Cum alius, nomine Christianus, [debilis,] haberet tibias & pedes inhabiles ad ambulandum, portatus ad corpus famulæ Christi, & manu ipsius tactis locis infirmitatis, statim ita sanatus est, vt pedibus suis reuerteretur ad domum. Mulier quædā, nomine Iacobella, per annum passa fuerat grauem infirmitatem mamillarum cum plagis apertis & dolore maximo: [mamilla vlcerosa,] cum a medicis curari non posset, accessit ad corpus famulæ Christi, & posuit manum eius supra dictas mamillas; quo facto subito recessit dolor, & infra octo dies plagæ adeo curatæ fuerunt, vt nec signum aliquod remaneret in eis. [manus vulnerata,] Alia mulier nomine Ceccha cum manum suam vulnerasset cum cuspide cuiusdam candelabri, & pateretur dolorem acerrimum, posuit præfatam manum sanguine cruentatam supra corpus famulæ Christi, & subito sanata est, intantum vt nec signum vulneris remaneret in ea. Cum quidam, nomine d Nellus, per quinque menses passus fuisset, [leprosua,] vna cum vxore & quinque filijs, quamdam terribilem infirmitatem, ad modum lepræ, & remedium aliquod inuenire non posset; accessit ad corpus B. Franciscæ, existens adhuc super terram, & fusa oratione, omnes infra octo dies ab omni illa lepra mundati sunt, acsi eam numquam passi fuissent. [spatula,] Quædam mulier nomine Vanotia per triennium passa fuerat grauem infirmitatem in spatula cum dolore intensissimo: mox vt tetigit corpus famulæ Christi subito sanitati integræ restituta est. [febricitās.] Alia mulier, nomine Ceccha, cum fuisset passa febres quartanas per vndecimum mensem, vt visitauit corpus B. Franciscæ, subito febris eam reliquit & sanata est.
[35] [Corpus suaue olen:] Cum sacrum corpus B. Franciscæ stetisset super terram in ecclesia sanctȩ Mariæ-nouæ per tres noctes & tres dies fere cum dimidio, tam suauem odorē reddidit, acsi e lilij, violæ, & rosæ, & flores odoriferi ibi fuissent: & nullam tabefactationem passum, manus atque pedes palpando, ita se tractabile omnibus præbuit acsi viuum fuisset. Et quia ex frequentatione multitudinis populi ibidem accedentis, Religiosi dictȩ ecclesiæ a diuino Officio impediebantur, positum sub terram fuit in vna capsa ante altare maius in die sancti f Gregorij Doctoris, de mense Martij, non sine maxima difficultate propter concurrentiam virorum & mulierum, [sepelitur 12 Martij,] clamantium vt adhuc dimitterent supra terram manere, ob deuotionem maximam & miraculorum copiam, quam videbant. Post cuius corporis, vt prædicitur, sepulturam, [& 21 Iulij,] sic sepultum mansit a die præfata Beati Gregorij vsque ad vigesimam septimam diem mensis Iulij eiusdem anni inclusiue: quo medio tempore ad honorem Dei fabricata g [alia arca] magis honorifica, fuit prædicta sepultura discooperta, & similiter coopertorium capsæ discoopertum fuit; & visum fuit præfatum corpus palam ab omnibus atque palpatum, & eo modo apparuit sicut ea die, qua mortua fuerat, nullo fœtore, nulla putrefactione ibi apparente: [incorruptū retegitur:] sed suauissimus odor sentiebatur, & tunc opifices aptarunt foueam cum dictis lapidibus & ferreis, vt de præsenti videtur, vinculis.
[36] Quidam homo, cuius nomen tacetur, [suadetur cuidam integra Confessio:] assuetus & implicitus multis peccatis, non integre propter verecundiam confirebatur, reticendo semper grauior a peccata: cui apparuit in somnis B. Francisca, & dixit ei: Vade & explica pannum totum, & ne verecunderis: quia melius est aptiusq; in hac vita pati verecundiam, quam in futuro seculo æterna supplicia. Qui euigilans statim accessit ad Confessionem, & omnia peccata absconsa compunctus confessus est. Mulier quædam nomine Iacobella, [sanatur dolor cordis & scapulæ,] cum pateretur puncturam supra cor & in scapula dolorem grauissimum, posuit quemdam pannum h lineum, quo vtebatur B. Francisca dum viueret, supra locum infirmitatis; & statim ita sanata est, vt nullum dolorem amplius sentiret. Alia mulier, nomine Perna, patiebatur intensissimas febres, & cum iam sacram Vnctionem recepisset, [febris lethalis,] nullaque de illius vita spes haberetur, pannum dictum lineum, scilicet sottanam, quam Beata portare consueuerat, induta, illico sanitati restituta est. Quidam nomine Iulianus, [gutturis malum,] cum pateretur tam grauiter in gutture, quod nec loqui, nec sumere cibaria poterat, eratque iam morti propinquus, fuit sibi impositus præfatus pannus linteus, quo B. Francisca vtebatur, & infra vnius horæ spatium liberatus est. Angelella quædam posuit supra filium suum, qui patiebatur intensissimas, febres, parum de veste B. Franciscæ, & subito febris eum reliquit. Quidam nomine Leonardus patiebatur tam grauem infirmitatem in oculis, [& oculorū.] vt incessanter stillaret lacrymas: mox vt mater recommisit eum B. Franciscæ, statim sanatus est.
[37] Mulier quædam, nomine Palotia, cum grauissime in puerperio laboraret, [Succurritur puerperæ:] & iam in periculo mortis existeret, recommisit eam mater B. Franciscæ, & illico liberata & illæsa heredem protulit, acsi nullum periculum passa fuisset. Alia mulier, Hieronyma nomine, diu passa fuerat in gutture grauiter, [laboranti ex gutture,] nec a medicis curari poterat: quæ B. Franciscæ se recommisit & posuit supra locum infirmitatis præfatum pannum, & statim ad sanitatem reducta est. [importune lactescenti,] Quædam alia, nomine Lucretia existens virgo, eius vbera ita erant plena lacte acsi lactaret filium, & cum se recommendasset B. Franciscæ, ab omni illa lactis infusione aliena remansit. Alia mulier quædam, nomine Agnes, cum pateretur morbum inflatissimum in gutture, ita quod nec i stillatum nec aliquid aliud poterat sumere, & medicorum remedia nihil ei proficerent, [laboranti ex gutture & febri,] recommissa a matre B. Franciscæ, & posito super gutture parumper vnguenti, quod ipsa Dei famula ad inanem gloriam vitandam operabatur dum viueret, statim febris, quæ eam die noctuque cruciabat, ipsam dimisit, & morbus ille in breui disparuit. [ex oculo,] Mulier quædam, nomine Augustina, ita patiebatur in oculo, quod cum eo videre nil poterat vt posuit supra eum de pannis, qui fuerant supra corpus famulæ Christi, illico lumen recepit, & vidit clarissime. Magdalena quædam nomine, cum grauissime infirmaretur ex peste ac febribus, [ex febri pestilenti,] & iudicio medicis dato sibi vulnus amputaretur, ita læsa remansit, vt perpetuo brachio se priuatam putaret: & cum morti proxima iudicaretur ab omnibus, mater recommisit eam B. Franciscæ: quo facto subito reliquit eam febris & ægritudo, &, mirabile dictu! totaliter sanata est. [ex brachio arescenti,] Alia nomine Ioanna ex longo iam tempore passa fuerat tam grauem ægritudinem in vno brachio, vt quasi aridum videretur: & accedens ad locum, in quo fuerat lectus B. Franciscæ, ibique fusa oratione, reperit se, ita omnino sanatam, vt numquam amplius sentiret læsionem in dicto brachio.
[38] Quædam alia nomine Angelotia, cum grauiter ex peste infirmaretur & febri, [ex pestilentia,] ratione incisionis morbi, incidit in dolorem grauissimum, quod omnes eam aspicientes, ex compassione plorabant: & cum iam vnum latus perdidisset, & caput continuo agitaret, supplex cum lacrymis fudit orationem, & dixit: O Beata Francisca, adiuua me. His dictis, subito sanata de lecto surrexit. Iacobus quidam nomine, grauiter infirmus ex peste & febribus, cum iam medici ipsius euasione diffiderent, recommissus B. Franciscæ repente sanatus est. Quidam nomine Petrus Paulus Carpentarius, [item contrito ruina trabis,] cum subleuaret quamdam maximam trabem ædificationis caussa, casu trabs cecidit & oppressit eum: qui mox in terram cadens, effectus est quasi mortuus sine loquela & sine sensu. Recommisso illo tunc B. Franciscæ, subito recepit sensum & loquelam, nihilque mali in eo remansit, nisi læsio in vno crure ipsius. [faciem a vermibus depastæ,] Mulier quædam nomine Angelotia horribiliter patiebatur in facie, in qua erant quidam pene nigri k bruscioli, qui totam eius faciem rodebant continuo & inficiebant: vt recommisit se B. Franciscæ & posuit super locum infirmitatis librum, in quo ipsa Dei famula legebat Officium beatæ Virginis, ita subito sanata est, vt nec signum aliquod in eius facie remaneret. Petrus quidam nomine, cum ex infirmitate maxima haberet vnam manum pene deperditam & inhabilem, [periclitanti ex manu & gutture,] & tam grauiter pateretur in gutture, vt nullo modo comedere posset; timens ne in breui vitam finiret, cū lacrymis recommendauit se B. Franciscæ, & liberatus, est vtraque ab infirmitate.
[39] Quædam mulier, Lucretia nomine, cum vsque ad mortem infirmaretur, & iam agonizaret, [agonizanti,] fuit sibi superpositus pannus lineus, quo vtebatur B. Francisca dum viueret, & subito sana effecta est. Quidam nomine Iacobus, infirmus ex peste, [peste infecto,] ductus est ad mortem iam loquela amissa: vt appositum est morbo parum vnguenti B. Franciscæ, ita statim de lecto surrexit, acsi ægritudinem nullam passus fuisset. Alius nomine Simon, infirmus tam grauiter, [trementi,] vt incessanter caput agitaret, recommissus B. Franciscæ, & vnctus præfato vnguento subito sanus effectus est. Alius quidam nomine Ioannes Angelus, [capiti vulnerato,] cum esset lethaliter in capite vulneratus, & iudicio medicorum spes nulla esset de ipsius salute, vt commissus est B. Franciscæ, repente liberatus est. Quidam nomine Paulus patiebatur ita grauissime in tibijs, [tibijs vlceratis,] quod erant nigræ factæ ad modū carbonis cum plurimis plagis, vt esset horribile visu, & mater baiularet eum in brachijs, vt recommendāret B. Franciscæ: mox vt illum ad terram deposuit, ita sanus factus est, vt currendo incederet, acsi numquam fuisset infirmus. Alius nomine Antonius casu cecidit de quadam altissima l logia, & ita se totum m confregit, vt integrum nihil esset in corpore eius, [e sublimi lapso,] & cum iaceret pene exanimis, vxor eius dixit ei: Memor esto B. Franciscæ; ac te sibi recommenda. Qui nihil sentiens potius mortuus reputabatur quam viuus: ossa vero eius ita ad inuicem resonabant, acsi fuissent in sacco: & post parum temporis ad se reuersus, vocauit vxorē dicens: Quædam mulier venit ad me, & dixit se esse B. Franciscam, quam tu meo nomine inuocasti: iam sentio me liberum, & sanatum meritis eius.
[40] Quædam mulier, nomine Rita, cum septem mensibus grauiter in mamilla pateretur, [ex mamilla laboranti,] vt se recommisit B. Franciscæ, subito absque mora sanata est. Alia mulier nomine Blonda patiebatur vlcus horribile & immensum in n spatula: nullus medicorum poterat sibi mederi propter nimium fœtorem, [ex spatula,] & quod singulis diebus sanies ex prædicto vulnere exibat ad mensuram vnius vasculi: & iam altera spatula minabatur consimilem ægritudinem; & cum acerbissime vexaretur, recomendauit se cum lacrymis Beatæ Christi famulæ dicens: O B. Francisca, porrige mihi manum adiutricem. Quibus dictis, visum est sibi, [ex febri & phrenesi,] quod quædā tangebat loca ægritudinis, & sanata est absque altero medicamine. Quidam nomine Iacobus, infirmus grauissime ex peste ac febribus, & per octo dies terribiliter phreneticus; tandem ductus ad mortem, iacuit per sex horas totus frigidus cum candela benedicta prope os, sine voce, sine sensu, velut mortuus: ita vt fui existimantes eum mortuum, flentes lamentarentur. Tunc mater & soror eum recommiserunt B. Franciscæ cum lacrymis; & finita oratione, is, qui iacebat pene exanimis, recepit subito sensum & loquelam, & cito in totum sanus factus est. [ex quartana,] Alius quidam, nomine Petrus, per quinquennium passus fuerat febres quartanas, cum recommissus fuisset B. Franciscæ, statim sanatus est. Mulier o Rhetofia nomine, cum pateretur tam graues dolores circa præcordialia, vt pluribus diebus non sumeret cibum & iudicio omnium esset morti propinqua; [ex præcordiis] vt recommisit se B. Franciscæ, & fecit sibi imponi supra cor præfatum pannum, subito de lecto surrexit.
[41] Antonius quidam nomine, [ex vulnere capitis] tam lethaliter extitit vulneratus in capite, vt sex inde ossa extraherentur: cum vero præfatus pannus supponeretur capiti suo, [ex gutture] statim sanatus est. Quidam alius, nomine Petrus, infirmus in gutture tam grauiter, vt nullo modo cibum sumere posset; ex quo, cum esset iam proximus morti, recōmisit eum Soror B. Franciscæ, repente sanatus est. Alius, nomine Hieronymus, cum grauissime infirmaretur ex pestilentiali febri, & pateretur p puncturam, destitutusque a medicis, [ex peste] ageret in extremis, fuit sibi suppositus pannus B. Franciscæ, & mirabile dictu! statim sanatus de lecto surrexit; & interiecto tempore cum grauem dolorem pateretur capitis, similiter præfato panno liberatus est. Quidam nomine Christophorus, infirmus ex vermibus, [ex vermibus;] vicinusque morti, vt exequiæ iam pararentur; recōmissus a matre B. Franciscæ, & posito supra eum præfato panno, subito sanus factus est. Mulier quædam, nomine Gentilesca, cum grauiter ex peste infirmaretur & febribus, [ex peste;] peruncta vnguento B. Franciscæ, mox sanata est. Alia nomine Ceccha, cum similiter ex peste percussa vngeretur præfato vnguento, statim sana effecta est. Camilla quædam nomine, [ex digito:] grauiter læsa in digito manus, ita vt ipsius digiti parte careret; cum medici multa adhibentes remedia nihil proficerent, maximumque fœtorem præfatus digitus putrefactus emitteret; recommendauit se B. Franciscæ, & vnxit digitum vnguento prædicto: quo facto, absque aliquo alio medicamine, sanatus & reintegratus est digitus, & effectus est sicut prius.
[42] Alia mulier Ioanna nomine, [ex febri,] cum per maximum tempus teneretur grauissimis febribus, mox vt famulæ Christi se recommisit, repente sanitati integræ restituta est. [exartrite,] Quædam mulier nomine Angela, incurrit in infirmitatem, quæ dicitur gutta arthetica, quæ ita ad omnia eam reddebat inhabilem, acsi paralytica fuisset; & cum recōmissa per amicam B. Franciscæ esset, sic statim sanata est acsi numquam fuisset infirma. Quidam nomine Paulus, [expectore,] per annos quinque passus fuerat maximum dolorem in pectore cum grauissimis febribus: vt recōmissus fuit B. Franciscæ, & præfatus pannus positus supra pectus eius, infra vnius horæ spatium sanus de lecto surrexit, liberatus ab vtraque infirmitate. Alius quidam nomine Franciscus lethaliter vulneratus in capite, [ex vulnere capitis,] & desperatus a medicis eo quod omnia signa mortis apparebant in eo; recōmissus B. Franciscæ per matrem, subito sanatus est. Cum Nardus quidam nomine, pateretur in crure dextero infirmitatem grauissimam cum maxima inflatura, & costa similiter esset inflata vsque ad q inguinem, in qua erat quidam pestifer morbus ex quo sentiebat dolorem acerrimum, [ex crure & latere] & crus nullo modo extendere poterat: recommisit se B. Franciscæ, & posuit præfatum pannum supra loca infirmitatis, quo facto, subito extendit crus, & sanatus est. [ex toto corpore] Mulier quædam, nomine Palotia, patiebatur in toto corpore dolores tam intensissimos, quod per sex menses numquam de lecto surgere poterat: vt recommisit B. Franciscæ, & imposuit sibi particulam vestis ipsius, ita sana illico de lecto surrexit, acsi numquam fuisset passa aliquid mali. [oculis,] Quædam alia nomine Catharina, ex infirmitate nimia lumen oculorum amiserat: posuit in oculis parum vnguenti B. Franciscæ, & statim lumen recepit. [pectore,] Cum quidam nomine Siluester esset tam grauiter percussus in pectore & in capite, quod duobus diebus nec lumen viderat nec cibum sumpserat; mox vt positus fuit super eum B. Franciscȩ pannus, subito aperuit oculos, & cibum petijt & comedit, & sanatus est.
[43] Mulier quædam nomine Ceccholella, [febri,] infirma ex peste & febre, destituta a medicis, laborabat in extremis: recomissa a Matre B. Franciscæ, subito conualuit, & cito sanata est. Alia quædā Antonia nomine patiebatur tā grauem infirmitatem in vno crure cum dolore intensissimo, quod quotidie, putabat se mori: [crure,] vt recōmisit se B. Franciscæ, repente sanata est. Quædam alia, nomine Iacobella, cum grauissime infirmaretur & vsque ad mortē ex punctura, [punctura,] vt iam loquela amissa spuere omnino nil posset; mox vt pannus B. Franciscæ positus fuit supra locum infirmitatis, subito cœpit loqui & spuere, & cito sana effecta est. Cum quidam nomine Iulianus pateretur in calcaneo quamdam infirmitatem, quæ r speronalia dicitur, [speronalia,] & a medicis curari non posset, vt posita fuit particula vestis B. Franciscæ supra locum infirmitatis, subito sanatus est. Bartholomæus quidam nomine, patiebatur tam intensissimos dolores corporis cum assiduo vomitu, [vomitu,] quod erat iam proximus morti: vt recommisit se B. Franciscæ, ita statim sanatus est, [febri,] acsi nihil mali passus fuisset. Alius, nomine Stephanus, cū pateretur grauissimas febres, & per decem dies de eius naribus sanguis incessanter exiret; impositus sibi fuit pannus B. Franciscæ, & subito sanus factus est. [brachio,] Mulier quædam nomine Andreotia, cum per annum passa fuisset dolorem maximum in brachio dextro, vt recommisit se B. Franciscæ, subito sanata est. Alia mulier nomine Paulina, patiebatur in gutture quamdam infirmitatem, [scrofulis] quæ dicitur Scrofolæ, nec a medicis diu sibi medentibus curari poterat, recommissa a matre B. Franciscæ, subito meliorari incepit & in paucis diebus sanata est.
[44] Quidam nomine Paulus Sabbas, infirmus ex febre & vermibus vsque ad mortem, cum ageret in extremis, [vermibus;] mater cum lacrymis recommisit eum B. Franciscæ; quo facto, illico sanatus est. Quædam mulier nomine Antonia, cum ex infirmitate nimia perdidisset iam vnum latus, [hemiplexia.] & per tres continuos dies nec manum nec pedem moueret; mox vt recommisit eam auia B. Franciscæ, statim sanata est. Alia quædam nomine Ludouica, diu passa fuerat tam grauem dolorem in vna spatula, quod quotidie putabat se mori: vt sibi poni fecit quadam nocte de pannis B. Franciscæ super spatulam, [item ægris ex spatula,] mane sanata de lecto surrexit. Iacobella quædam nomine, cum per multum tempus passa fuisset intensissimum dolorem in genu sinistro, [genu,] & adhibitis medicorum remedijs sanari non posset; vt pars vestis B. Franciscæ apposita fuit loco doloris, statim recessit dolor, & sanata est. Quædam alia nomine Ioanna, [febri.] cum per maximum tempus teneretur grauissima febri, mox vt B. Franciscæ se recommisit, repente sanata est. [vomitu sanguinis,] Alia mulier nomine Andreotia ita grauiter in spatula patiebatur, quod ex longo iam tempore non poterat de lecto surgere: vt recommisit se B. Franciscæ, absque mora sanata de lecto surrexit. Alia quædam nomine Catharina multo tempore passa fuerat vomitum sanguinis, & cum eidem diceretur a medicis, quod ex eadem infirmitate repentino esset moritura, recōmisit se B. Franciscæ, & portans secum de pannis ipsius, numquam amplius talem sensit infirmitatem. Quidam nomine Iulianus ita grauiter patiebatur in gutture, [gutture,] quod, loquela amissa, erat iam proximus morti: sed cum particula vestis B. Frāciscæ posita esset supra guttur ipsius, illico sanatus est.
[45] Mulier quædam nomine Mabilia, cum ex peste ac febri infirmaretur vsque ad mortem, [peste,] nec curari posset remedio medicorum, recōmisit se B. Franciscæ, & mirabiliter sanata est. [febri,] Bartholomæus quidam nomine, infirmus ex febri, & cibum diebus pluribus nullum sumens, totusque niger effectus, & quasi mortuus; vt Mater eum recōmisit B. Franciscæ, & posuit præfatum pannum supra eam, statim liberatus est. Alius nomine Gaspar, captus ab inimicis, & in compedibus ferreis ac cippo positus [sic quod] nulla spes euadendi sibi aderat; [captiuo libertas promittitur,] cum mortem quotidie suspectam haberet, recursum habuit ad B. Franciscam, eique se deuote recommisit. Quæ in somnijs ei apparuit, & dixit: Noli dubitare, fili, quia die crastina egredieris hinc solutus & liber: & sic factum est: nam die sequenti post visionem præfatus Gaspar absque aliqua læsione vel solutione pecuniæ inde miraculose egressus est. [resurgit moribūda,] Cum quȩdam mulier, nomine Agnes, infirmaretur ad mortem ex febribus & gutta, essetque nigrefacta ad modum carbonis, & laboraret in extremis; vt positus fuit supra pectus eius liber, in quo B. Francisca solita erat dicere Officium Beatissimæ Virginis, subito liberata est.
[46] [infans pene oppressus,] Quidam infans, Franciscus nomine, cum esset pene oppressus de nocte a sua nutrice, & quasi mortuus; recōmisit eum Mater B. Franciscæ, promittens celebrare diem ipsius, & præsentare filium ante eius sepulcrum cum habitu suo: quibus dictis subito ita sanatus est, acsi numquam fuisset aliquid mali passus. Alia mulier, nomine Mariola, cum diu passa fuisset tam grauem infirmitatem, [toto corpore impotens,] quod nec respirare [posset] nec ambulare, nec se induere vel exuere veste sua; mox vt recommisit se B. Franciscæ, subito sanata est. Quædam, alia Margarita nomine, [cum] a quodā equo impetuose currente percussa ac in terram proiecta iaceret velut mortua, [lapsa ex equo,] sine voce & sine sensu; essetque nigrefacta ad instar fuliginis, reportata ad domum manibus aliorum tota rigida & insensibilis; post spatium temporis ad se reuersa, cum sentiret dolorem intolerabilem, nec se posset de vno latere in aliud declinare; nec se mouere de loco; [febri detenta,] vt recōmisit se B. Franciscæ subito vires recepit, & surrexit de lecto sana & incolumis. Alia nomine Stephana, infirma ad mortem ex febri & vermibus, recomissa a matre B. Franciscæ, statim sana facta est Quædam alia, nomine s Rensa, cum pateretur intensissimum iliorum dolorem, mox vt se commendauit B. Franciscæ, [dolens ex iliis grauiter febricitans,] illico [cessauit] dolor & numquam eum amplius sensit. Alius nomine Sabbas cum diu passus fuisset, & continuo pateretur grauissimas febres; vt recōmisit eum pater B. Franciscæ, absque mora sanatus est, nec amplius passus.
[47] Alia, nomine Angelocia, filia in Christo B. Franciscæ, cum per quinq; dies passa esset & continuo pateretur intensissimas febres, cecidit sibi t gutta supra linguā & brachiū, ex quo statim effecta [muta] est, & remasit sibi brachium tortuosum & insensibile per nouē horas; [catharro oppressa] & incessanter glutiuit certam rem liquidam ex capite descendentem, habens faciem terribiliter inflatam, & venas gutturis similiter: oculi vero eius erant inflammati ad instar ignis, nec poterat vel stillatum vel quidquam aliud sumere: cumque esset u diffidata a Medicis asserentibus, quod nocte sequenti esset moritura, quædam eius Soror in Christo recōmisit eam B. Franciscæ, & ponens eius librum supra pectus infirmæ, sic ait: [sanatur tactu rerum S. Frāciscæ;] Si B. Francisca Sancta est, sicut nos credimus, sanet te Deus meritis eius. Quibus dictis, subito infirma recepit loquelam, & dixit: imo Sancta est B. Francisca Mater nostra; & statim præfatum brachium reintegratum & sanatum est, vt prius fuerat; & petijt vt præfatum librum poneret super caput eius dicens: Credo firmiter, quod sicut liberata sum ab infirmitatibus linguæ & brachij meritis B. Franciscæ, ita liberabor ab isto descensu capitis: & posito super eius caput præfato libro, subito cessauit descensus ille, & euomuit totum id quod deglutiuerat, quod erat nigrum sicut carbones, & sic ex illo tunc in totum sanata est & liberata. [item moribunda,] Antonia quædam nomine, cum tam grauiter infirmaretur ex febri & pestilentia quod erat iam morti propinqua; cum esset derelicta a medicis, dicentibus quod non viueret vsque in diem crastinum, recommisit se B. Franciscæ, & fecit imponi supra pectus suum quemdam pannum lineum, quo vtebatur B. Francisca dum viuebat: quo facto, subito sanata est.
[48] Quædam alia, nomine Ludouica, per duos annos passa fuerat & continuo patiebatur quamdam continuam & periculosam infirmitatem: [menstruit suppressis grauata;] namque per idem tempus numquam emittere poterat solitum mēstruum, vt moris est fæminarum: propter quod venter eius inflatus erat ad modum hydropici, ita quod vix ambulare poterat; & cum a medicis multa sibi remedia adhibentibus adiuuari non posset, recursum habuit ad B. Franciscam, & fecit imponi præfatum librum super caput suum, rogans eam, vt per sua merita medelam sibi a Domino imploraret: qua facta prece, subito sanata est, & semper postmodum tempore congruo habuit consuetum vsum, vt moris est. [prægnans periculose lapsa,] Cum alia quædam, Hieronyma nomine, existens grauida septem mensibus, cecidisset de quadam pergula tam terribiliter, vt fœtus remoueretur de loco suo, & descenderet vsque ad vltima inferiora: mox vt commendauit se B. Franciscæ, & præfatum pannum posuit super corpus suum, subito sensit quod fœtus redijt ad locum suum, & adeo incolumis & illæsa remansit, acsi nullum passa fuisset discrimen. Alia nomine Paulina passa fuerat per mensem cum dimidio quamdam terribilem & periculosam infirmitatem: nam erat tota crustata, [leprosa;] & plagis plena ad modum cuiusdam leprosi; & propter dolorem nimium numquam dormire poterat: cumque esset in periculo mortis, recōmisit eam mater B. Franciscæ, quo facto subito meliorari incepit & dormire, & infra duos dies ita in totum ab omnibus plagis prædictis sanata est, vt nec signum aliquod earum in eius corpore remaneret. Quædam alia nomine Catharina cum passa fuisset per tres menses & vltra grauissimas & continuas febres, [febriens,] mox vt mater recommisit eam B. Franciscæ, subito reliquit eam febris, nec amplius passa est.
[Annotata]
a Videtur diminutiuum esse pro Nicolao.
b Id est, si primam syllabam restituas, Bernardus aut Leonardus.
c Alias strumæ, quas & Græci similis nominis a scrofa ducti appellatione, χοιράδας appellant.
d Pro Ottonello, Leonello, vel alio simili.
e Est enim masculini generis giglio in Italica lingua, vt alia pleraque in um, cum singularis terminatio o, latino us & um respondeat: pluralia neutra in a rara sint.
f 12 Martij
g [Sottana & soprana.] Merito dubitamus an hic & infra non sit legendum laneum quod eumdem pannum vocet sottanam, qua voce vestis talarisquidem, sed instar penulæ magis adstricta corpori significatur: respectu cuius togam laxiorem, supra illam gestandam, sopranam audiui nominari; a præpositionibus sotto subtus, & sopra supra. Adde quod lineis non vteretur Sancta, nisi pro velo e capite ad pedes defluente:
h Ita vocamus, inquiunt Academici præfati, sorbitiunculam ad ægrorum sustentationem confectam ex carne caponis & pane, [stillatum.] aliisq; esculentis diu decoctis, ac deinde colatis: nam stillare est Italis, quod colare Latinus.
i Diminutiuum esse videtur e brucho: [brusciolus] ita vt littera s vel abundet transcribentis vitio, vel euphoniæ dumtaxat caussa aduciatur.
k Infra lib. 3 num 9 logium, vbi plura de eo. [logia.]
l Ecgraphum nostrum sic habebat: confregit vnguis aut os vt integrum in eo esset corpore eius: quæ per coniecturam mutatauimus saniorem in sensum.
m Id est, humerus siue armus; [spatulæ.] ab osse formam spathæ seu ligonis referente: quæ vox deinde in duas contracta syllabas cum aliqua litterarum mutatione, espalda Hispanis, Italis spalle, Francis espaule fecit.
n Vereor vt sincerum hoc nomen sit.
o Est dolor pectoris, index malignæ febris,
p Barbaries hæc ab eo est quod Italis anguinaia fæmininum sit: costa porro Italis sumitur pro toto latere.
q [speronalia.] Id est calcaria: nam calcar sprone & extensius sperone Italis est, Francis esperon: a Teutonico sporen.
r Fortasse pro Amabili vsurpatum nomen.
s Id est Laurentia, vt altbi monuimus in Renzo.
t Passim Græca voce catarrhum dicimur, Latina distillationem aliqui, quod huc accedit. [gutta.]
u Id est, extra fiduciam conualescendi posita, iuxta vim Italicæ vocis. Apud scriptores Francos longe aliter idem verbum accipitur: nam quod eis in sua vernacula respondebat verbum, [diffidare.] præter diffidere significabat etiam prouocare: & vtrumque adhuc Francis significat deffier.
LIBER II.
De Visionibus S. Franciscæ.
VISIO PRIMA.
[1] Inter ceteras Domini gratias, huic suæ famulæ B. Franciscæ in præsenti vita exhibitas hæc fuit singularissima, quod de paucis, [Fruitur cōtinua Archangeli assistentis præsentia] credo, lector, te legere Sanctis. Nam sibi datus fuit vnus Angelus, qui (vt ipsa Dei famula asserebat) erat de secundo choro SS. Archangelorum: non ille domesticus, qui datur omnibus in custodiam. Iste vero Archangelus erat sibi ita domesticus, quod die noctuque semper ei assistebat in figura humana, scilicet vnius pueri nouem annorum, indutus tunicella alba tamquam nix: cuius vultus erat sole splendidior; ita quod ipsa Christi famula in eius vultum respicere non poterat: sed vultus sui claritatem plenissime videbat. Duobus tamen temporibus famula Christi poterat facilius in vultu ipsius Archangeli respicere: vno scilicet, quando eius Pater spiritualis cum ea loquebatur de illo Archangelo: tunc ipsa crines, & oculos ceteraque membra facillime poterat intueri. Alio vero tempore cum percussa esset a malignis spiritibus, [ab eoq; contra dæmones defenditur.] ad sui confortationem ipsum Archangelum intuebatur sine aliqua difficultate: Et quod dictu mirabilius est, dum sic a malignis spiritibus percussa & dilaniata esset, & quasi morti propinqua, Archangelus vultu splendidissimo capillis radiantibus aderat, & maligni spiritus eius claritatem non ferentes, subito confusi fugiebant. Tantus enim erat splendor dicti Archangeli, quod noctis tempore omnia exercitia necessaria in domo, illius claritate sine aliquo lumine materiali, faciebat.
[2] Et post multorum annorum curricula cum primo anno suæ viduitatis, scilicet MCCCCXXXVI, in die a, de mense Martij, & relictis foris curis temporalibus, abundantioribus gratijs intus in mente se sentiret onustam, [alius præterea Angelus ex 4 choro ei datur,] gratias Deo Altissimo agens, sensit sibi datum alium Angelum propensioris gratiæ, scilicet quarti chori: & quanto excellentior erat secundus Angelus, tanto abundantiores in se gratias recepisse sensit ab Altissimo. Et inter cetera, cum sponsa Christi percuteretur ab inimicis humani generis, secundus Angelus non cum aliquo signo capillorum, sed fortitudine & virilitate immensa ipsos malignos spiritus fugabat confusos. Cum autem ancilla Christi septem Horas dicebat dilectissimo sponso, videbat istum Angelum, & desuper caput ipsius quasi columnam mirabilis splendoris vsque ad cælum ascendentem. Videbat etiam continuo in manibus dicti Angeli tres ramusculos aureos, [quem fila aurea glomerantem conspicit.] factos ad modum ramusculorum palmarum, qui sunt in summitate vbi nascuntur dactili: habebat etiam certas matassas b filorum auri purissimi, ex quibus ipse Angelus faciebat globos filorum aureorum, a quorum factione non cessauit vsque ad annum MCCCCXXXVIIII, in die Assumptionis Beatæ Virginis, & tum prædixit se velle ordiri telas, primam centum ligaminum, secundam sexaginta c ligaminum, & aliam tertiam triginta ligaminum. [Collecto sēper interius animo] Habebat namque hæc Dei famula mentem a terrenis curis adeo alienam, & diuinis contemplationibus semper ereptam, quod non solum cum sacratissimum Corporis Christi Sacramentum recipiebat, semper rapiebatur in extasim, verum etiam quando camerulam suam intrabat, ita illius animus agibilium d domus obliuiscebatur, acsi nihilum ad eam pertinerent. Nec mirum; mens etenim eius adeo intentissime & corde tam puro rebus diuinis inhærebat, quod siue in extasi siue in suo naturali sensu esset, temporalia remouendo soli Deo placere intendebat: & si quando ab alijs, puta a domesticis, [solitudinem & secretū amat.] in illa eleuatione videretur; erat sibi quoddam martyrium desideranti potius esse quam videri perfecta: & verecundabatur, imo, vt ita dicam, confundebatur in mente, si quando filiæ suæ spirituales vel eius Pater spiritualis aliquo modo sentirent suæ mentis eleuationem: adeo desiderabat secreta sui cordis, gratiasque sibi collatas soli Deo non hominibus reuelari.
[3] Quodam semel ipsi existenti in oratione & sancta meditatione, viginti sex Spiritus maligni affuerunt terribiles & horribiles, eidem insultando ostendentes ignem, quem portabant, atque dicentes: Hæc est ira Dei, quæ mittitur super Vrbem Romam, suis iniquitatibus id operantibus duo ex nobis super quālibet e regionem sunt executores ad vrbem suffocandam & destruendam: [conspectis dæmonibus in Vrbis excidium missis] ex quo maxima angustia animum ipsius B. Franciscæ subintrauit, tum ex horribili ipsorum visione tum etiam ex Vrbis destructione, quā ostendebant in proximo ruituram. Tandem oratione perfecta, se voluntati commisit Diuinæ: volentes vero dæmones illudere, ostenderunt sibi in aëre figuram quamdam ad modum figuræ Saluatoris: quam fallaciam diuino munere ipsa Beata cognoscens, subito prædicta figura in terram cecidit ad modum fulguris. Post hæc, diuina fauente gratia, vt suam ancillam consolaretur sponsus, ostendit sibi in aëre non fallacem, sed veram Dei genitricis imaginem, coronatam, filium in brachijs tenentem, Beato Ioanne Baptista ex vna parte, & gloriosissimis terræ Principibus Petro & Paulo ex alia, genubus flexis vtrisque, atque supplicantibus pro Almæ Vrbis liberatione: [intelligit dilatā sententiæ executionem.] & tunc audiuit B. Francisca vocem suauissimam sibi dicentem: Excelsus ac misericors Dominus, pijs istorum Sanctorum supplicationibus inclinatus, reuocauit sententiam contra Vrbem datam; sed nisi emendauerint se, maiori pœnæ subiacebunt. Illis vero diebus tres de cælo ceciderunt f sagittæ: prima super Campanile Sancti Pauli, secunda super Campanile Sancti Petri, & tertia super capella Domini in S. Ioanne de Laterano: & hoc accidit anno Domini MCCCCXXX de mense Iulij. g Laus sit Deo.
[Annotata]
a 21 Martij festo S. Benedicti, vt infra Visione 66, vbi hæc eadem iterum & nonnihil distinctius narrantur quoad primam partem. pars altera continetur Visione 69.
b Ita appellant Itali filamenta in spiram grandiorem collecta, ex rhombo super pannum textorium glomeranda in tramam, [matassa:] adminiculoradij per stamina traijciendam: tales autem fili super pannum in tramam conuoluti glomos auctor hic globos dicit.
c Apographum nostrum pro LX habebat XI, sed veram lectionem suggerit Anguillaria: quæ addit, licet non fuerit Sanctæ reuelatum quid ea visio significarit, apparere tamen triplicem vitæ statum designari; virginitalis, coniugalis & vidualis: iuxta Euangelium de fructu centesimo, sexagesimo ac trigesimo, a Sanctis Patribus tribus illis statibus accommodari solitum: iidem numeri collecti propemodum æquant numerum dierum, qui Sanctæ in hac mortali vita quatuor dumtaxat supra ducentos restabant.
d Italice le faccende della casa, id est, negotia domestica, quasi dicas, facienda.
e Vrbs enim Romana in tredecim Regiones diuiditur: quibus aliqui decimam quartam adiungunt, Burgum S. Petri; quæ & ciuitas Leonina, propterea quod eam Leo mœniis einctam vrbi adiunxerit: sed reuera audiuimus ipsi, eos qui in Burgo habitabant, dicentes se Romam ire, vel Roma venire, cum Burgo egrederentur vel domum regrederentur.
f Fulmina sic vocant Itali
g Hæc clausula singulis subiuncta visionibus, deinceps hic omittetur.
VISIO II
[4] Alio vero tempore, die Veneris sancto, dum B. Francisca iret ad ecclesiā sanctæ Crucis, vt ibidem audiret verbum diuinum, licet sibi fuisset difficile itinerare propter ieiunium & assiduam pœnitentiam & memoriam acerbissimæ passionis Iesu Christi; tamen sedit in campo ante ecclesiam ad audiendum Verbum Dei; cum quadam sua filia spirituali, nomine Rita; & compuncta verbis de Passione Christi dictis, fuit rapta in extasim per id tempus, [Concionem de Passione audiens] quo Dei verbum prædicabatur: quo etiam finito, remansit tamen in extasi in prædicto campo: quod postquam ad notitiam sui Patris spiritualis venit, eam interrogauit per obedientiam de visione. Ipsa vero humiliter cum timore per obedientiam eidem reuelauit, se vidisse in forma humana Saluatorem cum omnibus plagis, flagellis & pœnis: & de puncturis spinarum & plagis exibat pretiosissimus & clarissimus liquor. [videt Christum plagatum,] Vidit item cælos apertos, ex quibus quædam catena ardentissima & inflammatissima descendebat; quæ quidem catena, vt sibi reuelatum fuit, erat caritas & amor, quibus Saluator humanam dilexit naturam: & quædam lux inexcogitabilis splendidissima ex illa procedebat catena, qui cum veniret per vnum conductum, omnes venas & membra humanitatis Christi replebat & solabatur. Quando autem ipsa suo Patri spirituali visionem recitabat, [eiusque caritatem sub specie catenæ] tota erat inflammata, adeo quod non poterat exprimere verbis quod viderat. Fuit autem hæc visio anno Domini MCCCCXXXI. de mense a Martij.
[Annotatum]
a Die 29, cum Pascha tunc fuerit 1 Aprilis.
VISIO III
[5] [Videt fontem] Qvadam die postquam Dei ancilla recepit sanctissimum Corpus Christi in capella S. Angeli, sita in Sancta Maria in Transtyberim, fere per horam cum dimidia stetit in extasi: & cum redisset ad naturales sensus, requisita a suo Patre spirituali per obedientiam, cum tremore humiliter respondit: quod post receptionem Sacramenti remanserat læta satis, & fuit ducta in spiritu in campum magnum & pulcherrimum, plenum nobilissimis & pulcherrimis herbis: in cuius medio fons erat pulcherrimus, rotundus, similis alabastro, [aqua cælitus labente plenum,] habens in circuitu aliquos gradus: de cælo vero descendebat super illud alabastrum abundantia aquæ suauissime venientis, & vbicumque dicta aqua cadebat, dabat maximam claritatem: quæ quidem cadens stillabat multipliciter per totum campum, ex cuius stillatura herbæ producebant pulcherrimos flores. Septem vero humanæ personæ approximabant se, vt biberent de illa aqua, ipsa vero anxia expectabat, vt biberet etiam de illa aqua; vnde vnum ex illis stillicidijs ad ipsam venit: ex qua ita a satia & consolata remansit vt difficile esset ad credendum. Effecta vero fonti proximior vidit in alabastro has litteras sculptas: Pius Dominus ad se diligentem animam amore trahit, & in extasi existentem, cum ipsa vellet ibi esse tum facit ipsam abesse inuitam & resistentem. Lectis vero prædictis litteris adhuc existens in extasi, Patre suo spirituali & filia sua spirituali Rita, de qua dictum est superius, ipsam audientibus & videntibus, dicebat. Precor te, dulcissime Domine mi, qui es abundantia amoris, quod sit etiam voluntas tua, [a cuius potu arcetur.] dare animæ volenti, & non facias me angustiari, quia satis sto anxia. Fuit autem prædicta visio eodem anno de mense Aprilis.
[Annotatum]
a Satio, Satia Italis est, Satur ac Satura.
VISIO IV
[6] [Quæritur separari se a Deo,] Qvodam alio tempore post sanctissimi Sacramenti receptionem in prædicta capella existens B. Francisca, spatio vnius horæ vel quasi, spiritu ad cælum rapto, corpore remanente immobili propter extasim, ita quod nihil aliud in ea mouebatur, præter palpebrarum raram motionem. Redijt tamen ad corporis motionem, licet in extasi posita, loquendo hæc verba: O feruentissime amor, noli mihi esse proditor, nec me permittas a te recedere: ne dimittas me in ipsis doloribus. Ego nollem amplius stare, amor pijssime: noli me dimittere amplius habitare in istis tenebris, nam in eisdem stare amplius non possum. Saltem dic mihi quamobrem me facis a te separari. Quæ quidem verba suus Pater spiritualis, & quædam eius domestica filia in Christo, nomine Rita, plenissime audiebat; ipsique iam reuersæ in suo naturali sensu prædictus Pater suus spiritualis dixit, quod declararet sibi visionem. Ad quod respondit, [dum videt eius amorem, sub specie ignis] se fuisse ductam in spiritu ad vnam maximam & lucidissimam columnam, existentem super vnum altissimum montem: cuius columnæ summitas cælos, vt sibi apparebat, apertos tangebat: ex cuius etiam summitate ingens & ardentissimus ignis exibat, per quem ipsa subtiliter intelligendo, Diuinum interpretabatur amorem, qui de columna egrediens in plures diuidebatur partes: quarum vna cælum intrabat, altera vero per prædictum montem diffundebatur magno cum splendore; alia vero par diuidebatur super populi congregati multitudinem. Existens vero ipsa super basim illius columnæ, prædictum populum in quatuor vidit diuisum partibus: & vidit illum ignem approximantem se vni parti illius populi, sed non acceptabatur; quæ quidem pars populi non acceptantis satis magna erat, & remanebat tenebrosa & sordida: super secundam partem ignis prædictus descendens non appretiabatur, scilicet, [toto orbe diffusum,] erat illa pars faciebus retro conuersis: super tertiam partem populi ignis ille descendit, scilicet homines illius partis frigidi, pigri, & ad recipiendum eum tepidi erant: super quartam vero partem ignis descendens, iuxta suum modulum homines illius partis eum acceptabant & honorabant, scilicet tantæ populi multitudinis illa quarta pars erat modica & tenuissima. Patri vero suo interroganti, quanta poterat esse illa pars recipiens prædictum ignem, respondit, alijs partibus consideratis, erat quasi vnus ex centum. Et existens in basi prædictæ columnæ audiuit vocem de columna exeuntem atque dicentem: [acceptari a paucis.] Ego sum amor, qui me diligentibus do amorem, & ipsum amorem firmo & firmum facio: amor animam suam capacem facit, ipsa non sentiente. Anno & mense prædicto.
VISIO V
[7] Qvadam vero nocte Christi famulam, in quodam paruulo & despecto lecto in sancta meditatione & oratione, vt sui moris erat, existentem, ille generis humani malignus inimicus molestabat, vt eam a sancto proposito extraheret, quod facere, diuina fauente gratia, non poterat. Tunc quamdam a albissimam columban super lecti pannum existentem vidit. Timens vero, ne diabolica esset illusio, prædictus Archangelus actum consuetum cum capite & crinibus fecit aureis ad sui declarationem. [Ductis Spiritus sancti] Tunc ibidem apparuit ingens atque clarissima lux, quam lucem illa columba intrauit; spiritus vero istius Christi famulæ raptus per ipsam lucem, columbam sequebatur, corpore in extasi remanente. Vidit etiam in altum ascēdentem gloriosissimam cæli Reginam tribus coronatam coronis, plenamque atque circumdatam clarissima luce, & desuper in altiori gradu erat Diuina maiestas. Erat etiam ibi speculum splendidissimum, [vidit V. M. a gentem gratias de sua cū Deo vnione.] in quo litteræ hæ erant descriptæ: Vnus Deus, vna fides, vnum baptisma: & in illo speculo gloriosissima Dei Genitrix tam intente se respiciebat, quod illi deuotissimæ animæ videbatur cæli Reginam introisse in illud speculum: & nil aliud erat, nisi laudes & gratiæ, quas cælorum Regina reddebat suo clementissimo filio propter beneficia atque gratias sibi concessas. Ex illa etiam Diuina maiestate procedebant radij solaribus radijs longe clariores, ex quibus Dei genitrix erat circumdata & illuminata. Sed postquam vidit, & intellexit radios ex Diuina maiestate procedentes, & suam genitricem vndique circumdantes & inflammantes, audiuit ipsam Reginam suauissima melodia dicentem: Altissime atque omnipotentissime Domine, qui omnia creasti, mentem meam a me ablatam totam in te posuisti, & ideo in hoc speculo absorpta me respicio: totam me viuificasti, & firmam in omnibus constituisti: mentem meam illuminasti tui amore, qui semper me tenuit, & defensauit. Quibus dictis b voluit se cæli Regina ad B. Franciscam dicens: O anima paupercula, es ita modicæ conditionis, quod non possis substinere ita magnū ignem amoris. Tu es debilis ex natura, quia modicum hic es permansura: Amor te fecit puram, dum hic permanes. Et hoc quantum ad primam partem illius scripturæ, scilicet vnus Deus.
[8] Sexto vero die post prædictam visionem Christi ancilla existens in sua cellula, [deq; dono vnius fidei,] adhuc in extasi vidit cæli Reginam, & diuinam Maiestatem, vt supra, ipsam Reginam respicientem in illo speculo, & dicentem: O Pater, & Fili dulcissime, qui fecisti me talem Imperatricem: o Sapientia æterna, quæ me fecisti tam fortem & magnam radicem: tu fac me respicere in isto speculo, in quo sum, quod me totam velauit: Catholicam veritatem puram & rectam credere me fecisti, & tecum facis me semper esse amplexatam: semper sum te aspiciens, & gaudeo tuis infinitis & dulcissimis bonis. Et post hæc dixit illi Deo deuotæ animæ: O anima, quæ semper stas in tuis aduisamentis c radis, quȩrendo fructum Sapientiæ diuinæ; ita semper intenta, vt possis ea manu tenere, & caues ne sit aliquid, quod faciat te ab illis discedere: esto virilis & strenua, & caue, ne ab illo latere tibi veniat d mudantia, & quod illa non te ducat & violet virilem tuam ceruicem. Et hoc quantum ad secundam partem illius scripturæ, scilicet Vna fides.
[9] Et post duas dies iterum existens Dei famula in extasi in eius domo, [& baptismatis Christiani,] vidit cælorum Reginam coram diuina Maiestate, vt superius dictum est, se in prædicto speculo respiciendo; & referendo gratias suo & Dei Filio dicebat: O altissime & veracissime Deus, qui ordinasti Sacramenta illis, qui habent amorem capacem ad habendū talia Sacramenta: virtutes principales sunt ornamenta illorum Sacramentorum. Ego respicio me in isto speculo, in quo video me sancto baptismate ornatam, & eodem Sacramento confirmatam, quod tu ordinasti ad purificanda peccata, vt essem obediens tuis sacris ordinationibus de renuntiatione satanæ & suorum operum: semper eum odio habui & omnia sua opera: & ideo me respicio in te, qui es summa lætitia: & volo semper gaudere de illis gratijs, quas mihi fecisti. Post hæc se voluens ad suam ancillam, dixit: O anima paupercula, ista semper custodita & obserua semper Deo tua promissa: & in illis rebus, quibus tuam ostendisti conscientiam, caue ne iterum incidas: & noli esse ingrata Deo, qui te creauit. Esto semper firma in eius amore, & semper cogita in eius amore, quantum pro te fecit, qui pro te in cruce mori dignatuo est: in illa cruce te respice, quæ in alium est subleuata, & in tertio cælo stat glorificata; vt se faceret a te amari ille, qui totum se tibi contulit. Et hæc dicta sunt iuxta illam tertiam partem litterarum, scilicet Vnum baptisma.
[10] Post illam duorum dierum visionem superius narratam, [ac sui electione in Dei matrem,] prima Dominica, quæ sequebatur, cum venit ad sanctissimi Sacramenti perceptionem in capella iam sæpe dicta (non ex sui præsumptione, quam vera humilitas totam possidebat; sed ex Patris spiritualis præcepto) corpore ipsius stante immobili per aliquod spatium & in extasi posito; vidit gloriosissimam Dei Genitricem, vt supra dictum est, laudes & gratias Deo Patri referentem in hunc modum: Laudes & immortales gratias tibi habeo, diuina Maiestas, qui me præordinasti ante mundi constitutionem in pectore tuæ profundissimæ Sapientiæ, vt mater essem tui vnigeniti & coæqualis dilectissimi Filij. Consimilique modo tibi, Deo meo & dulcissimo Filio, laudes inexhaustas reddo: qui cum esses infinita Dei Sapientia Deique Verbum & ipse Deus, dignatus es intra meos virginales e humanari artus, Excelsissime atque potentissime Deus, tuus dulcissimus amor & Sapientia prima, qui humanus factus est, suum tabernaculum ex me fieri voluit, & in tuo æterno conspectu, vt tuæ pietati placuit, voluisti, quod inde carnem sumeret. O amor dulcissime, qui me fecisti in tuo consortio esse; tui vnigeniti Matrem, & Filiam, & tuā ancillam, & diuinæ voluntati vnitam! o potentia! o sapientia! o amor feruentissime, venire me fecisti tua benignissima gratia ad sic maxima & inexcogitabilia bona. Huiusmodi igitur laudibus sic finitis, cuicumque laudi correspondebant spiritus, ibidem existentes, tam Angelici quam humani, Maiestati diuinæ laudes gratiasque referentes vocibus suauissimis.
[11] [Monetur Deo se totam committere.] In tanto vero gaudio ancillæ Christi existenti superuenit vox, ex speculo supradicto dicens: Amor sum dilucidus, qui mentem perlucido, si eam inspicio terrenis spoliatam, quod se non reputet in cogitatu & in visu, sed semper videat se annihilatam, & plene cogitet de sui vilitate. Mens illa, quæ mota est Diuino amore, nihil petat vel sentiat, nisi quod diuinæ placeat voluntati: cui penitus se debet vnire, & in qua se debet stabilire, dimissis & omnimode f substinctis, sic g & non, hoc est, nolle & velle, ita quod penitus se conformet Altissimæ diuinæ caritati, & se totam remittat in voluntate diuina: tum plene sentit de amore diuino, ardet, & inflammatur calore spirituali, & tunc transformatur in altissima caritate: & diuina pietas sibi ministrat spirituales cibos dulcissimi saporis, quos postquam anima gustat, se duci & reduci permittit; facta obediens beneplacito diuino, cui se totam committit: & non solum de rebus temporalibus, sed etiā in spiritualibus gratijs, siue sibi dentur siue auferantur; quod totum in diuina committit dispositione, bene quieta remanens de omnibus, quæ Deo placuerunt; & hæc anno prædicto.
[Annotata]
a Ecgraphum nostrum altissimam columnam: sed ex sequentibus iudicauimus mendum.
b Italicismus est pro conuertit; quia voltar-si, est se conuertere.
c Id est, iudicijs raris siue ex natura sua parum solidis: & videtur intelligere; iudicia practica naturæ corruptæ, spiritui contraria.
d Mudanza, id est, mutatio.
e Homo fieri.
f Forte subtentis, id est, suppressis.
g Si e no: Ita & non.
VISIO VI.
[12] [In festo SS. Trinitatis inducta in Dei tabernaculum,] Alia vice, Dominici Corporis & Sanguinis Sacramento Patris spiritualis iussione recepto, ab ista Domini deuota in supradicta capella, ipsius corpore in extasi immobili remanente spatio vnius horȩ, postquam in suo naturali sensu deuenit, Patri spirituali eam interroganti de Visione sibi ostensa, respondit; quod eius spiritus in altum ductus, positus fuit in vno splendidissimo templo, in quo existens, de altissimo cælo descendit persona quædam lucidissima & candidissima, cuius nomen erat Tabernaculum ardens & accensum, quod per se sine ostio aperiebatur: in quod tabernaculum felix spiritus istius Deo deuotæ animæ ingressus est: in quo existens, cantum suauissimum audiuit, sensit que odorum ineffabilem fragrantiam, gaudium & lætitiam innumerabilem, quietem eum iubilo & cum immensa satietate; tantaque rerum inerat suauitas, cuius humana mens non esset capax. In quo tabernaculo balneum vnum erat, plenum a finissimis & pretiosissimis rebus, quæ quidem res colore rutilabant aureo. Auidus vero spiritus ille de tam pretiosissimis rebus aliquid accipere vel gustare, audacter & animose volens, non potuit manibus quidquam capere. Tunc capite cum gustu in balneo misso, solam vnam guttam paruam recepit: cuius guttæ gustu ita fuit satiatus & refocillatus, quod mens humana capere non posset.
[13] Sic ille existens, audiuit vocem sibi dicentem: O felix anima, esto firma in fide: cogita continue, quid amor pro te fecerit, [& iussa eius amorē considerare:] & quem longo tempore passus est laborem. Mundus ipsum odio habuit & despexit, volentem Scripturas & prophetias de ipso prophetice loquentes adimplere. Confortare igitur, & esto firma in proposito: amor enim soluit pretium, vt te redimeret. Respice vlterius, qualiter se apposuit in loco alto & apto, vt te reciperet & secum teneret. Anima benedicta, bene prouide tibi, ne fures veniant, & te maligne prodant: esto firma in amore & ab eo recedere noli. Quibus verbis auditis porro existens in extasi, Patre spirituali & sua filia spirituali audientibus, dicebat: Amor noli me dimittere; [petit ab eo numquam dimitti.] quia cor meum præ amaritudine scinditur & dilaceratur: non permittas me perire; quia non possum plus stare, ex quo mihi conuenit discedere. Mea vtique vilitas non potest me sine te nobilitare, tu potes me renouare iuxta tuum velle. O dulcissime amor & Domine, fac ex quo facere potes, da lumen cordi meo, & gratiæ plenitudinē, qua stare volo per totum tuum beneplacitum. Ex recessu hinc dilaceratur meum cor, nec aliquid facere possum, nec mea vilitate me firmare queo. Et loquebatur tam magna cum angustia, quod Pater suus spiritualis dubitabat de mortis periculo. Cui in suis naturalibus sensibus reuersæ malignus spiritus transfiguratus in Angelum lucis, apparuit: quem, vt infra dicetur in tractatu de bellis spirituum malignorum, sua firmitate & oratione fugauit. Anno, quo supra, in festo b sanctissimæ Trinitatis.
[Annotata]
a Superlatiuum a fino, quod hic significat excellentissimum, & primæ notæ: [Finissimus.] sic finum aurum, finæ perlæ seu gemmæ dicuntur.
b Die 21 Maij.
VISIO VII.
[14] Hæc Christi famula more solito sacris meditationibus & orationibus dedita in sua camera, [Cælos contemplans videt draconem,] fuit rapta in extasim, & inde paullo post ad suam naturalem cognitionem venit, & calore æstiuo, vt moris est, ipsam angustiante, aperuit quamdam fenestrellam. Videns vero radiantibus stellis cælū claritate fulgidū, contemplabatur diuinam potentiam factricem, & creatricem tam mirabilis ornamenti: & sic in suis naturalibus sensibus permanens, audiuit subito in aëre exortam terribilem tempestatem, & respiciens, vidit magnum & terribilem draconem nigrum, ore aperto maximum ignem euomentem, per aërem cursu velocissimo volantem, & versus Latium impetu maximo currentem: in cuius recessu via, quam gradiebatur, maximam dimittebat tempestatem. Existenti vero Christi ancillæ ob tam terribilem Visionem anxiæ & stupefactæ, gloriosus Archangelus eius custos actum suauissimum ostendit, ne de Visione dubitaret. Vidit insuper vtriusque sexus maximam turbam draconem sequentem; quidam vero malignus spiritus ipsi Dei famulæ dixit: [intelligit cuiusdam Ducis defectionem a Papa.] Turba hæc, quam vides, draconem sequens, mea exequitur dicta; namque mea suggestione consentit meæ voluntati. Fuit autem sibi demonstratum, quod per illum draconem intelligebatur quidam a Capitaneus, qui a Papa recedens, non modicam turbationem & molestiam, non sine magno damno terræ, attulit Ecclesiæ: quod paruo interiecto tempore clarius & euidentius patuit manifeste. Anno prædicto MCCCCXXXI, de mense Iulij.
[Annotatum]
a [Nicolaus Forti-braccius.] Nicolaus Forti-braccius Perusinus, qui anno 1433 (vt vult Baronius) ad Mediolanensis Ducis partes transijt, offensus Pontifici ob negata, quæ petebat, stipendia; reuera quia vrgebatur, vt accepta pecunta restitueret Vetrallam aliuq; oppida, quæ Pontificis nominereceperat & sibi vsurpabat: eam defectionem secuta est maxima trepidatio, sic vt ægre Papa mutato habitu per cymbam, nec sine violentia, euadere, seq; ad Florentinos conferre potuerit. Vide Platinam aliosq;.
VISIO VIII.
[15] [Videt Agnū Dei,] Post receptionem diuini & sanctissimi Sacramenti in prædicta capella, spiritus huius ancillȩ Christi fuit raptus in extasim, corpore remanente immobili spatio vnius horæ & postquam ad suum sensum naturalem reducta est, Patri spirituali ipsam per obedientiam interroganti de visione, retulit: quod eius spiritus ductus fuerat in vnam magnam lucem, & ex illa in aliam maiorem, in qua vidit tabernaculum pulcherrimum, prope quod scabella tria erant: supra quod tabernaculum erat quidam Agnus incomparabiliter candidissimus, tres vero agnorum candidissimorū acies coram eo venientes, & lætitiam indicibilem facientes, choreas ducendo corā prædicto Agno. Cum autem eum transirent, humilem & gratam sibi exhibebant reuerentiam, & sic: transeundo vnaquæque acies suum recepit scabellum. Stetit vero ille spiritus in tanto gaudio per vnam horam, corpore semper essente immobili, ibique audiuit quamdam suauissimam vocem sibi dicentem: Ego sum (vox Agni) ille amor, qui prius do odorem fructuum in hac æterna patria existentium: & postquam anima sensit odorem, [& audit quid operetur in anima.] do sibi gustum & saporem: post quorum fructuum gustum & saporem, facio ipsam a curis terrenis alienari & feruentissimo amore meo ardere: quæ postquam sic est alienata, semper quærit quicquid agere possit, vt inueniat illum, qui eam vrere fecit: cogitat se expoliare, & se facere vilipendi, & propriam denegare voluntatem: desiderat examinari, & examinationi stare: appetit martyria, & obedientiæ se submittere, vt se vnire possit illi, qui eam a philocaptam sui fecit.
[16] Corpore vero istius beatæ reuerso in extasi mobili, Patri suo spirituali & dicta Rita audientibus, [Petit cum eo remanere:] protulit hæc verba: Tecum stare volo, nec hinc discedere propono: persona, quæ inuitatur, non debet violenter eijci: id quod iam habeo, cur me facis quærere? Nolo plus morari, ne mea pigritia mihi fit nociua: tecum volo permanere, & numquam a te volo discedere: tu es factor mentium, & eis das tui capacitatem. Et sic nolens beata anima molem corpoream subintrare, reuersa in extasim immobilis audiuit vocem sic dicentem: Si quis sitit, veniat & bibat. Et Agnus ille candidissimus suum pectus voluebat ad illos agnos cū benigno & pretioso aspectu, innuens quod venirent ad bibendum in suo pectore, vna magna plaga vulnerato. Agni vero vultu placido ad illud vulnus currebant ad bibendum: ad quod vulnus hæc etiam Dei deuota anima fuit ducta: [inspicit in eius apertū latus:] in quo vulnere profundissimū pelagus lucis infinitæ conspexit, & non contenta solum ad bibendum, sed tota intus voluit ingredi, si sibi permissum fuisset: sed fuit detenta, a quo nesciuit; sed quanto perspicius intuebatur tanto magis profundum lucis pelagus videbat, & maiori cum attentione, & auiditate ingredi volebat. Quæ sic existens audiuit vocem dicentem: Ego sum ille amor, qui magna voce dico, Si quis sitit, veniat, & bibat: & venientes volo satiare, & aperui cor meum, vt eos recipere possim in hospitio. Et hæc visio fuit anno & mense, quibus supra, XXII die dicti mensis, quæ fuit dies beatæ Mariæ Magdalenæ.
[17] [Christi plagas meditans,] Et quia hic facimus mentionem de plaga pectoris Agni immaculati filij Dei, non absurdum nec alienum a materia putauit suus Pater spiritualis b agere de intensissimo & feruentissimo dolore mentali & corporali, quem patiebatur ista Deo deuotissima, quoties in mentem sibi veniebat crudelitas Dominicæ passionis, & memoriter retinebat, vt patebit inferius, omnes sui corporis & capitis plagas. Quoties vero aliquid in manibus tenebat pro aliquo exercitio, & memoria esset plagatum Christi manuum, illico quicquid ipsa Beata gerebat, [in ijsdem ipsamet membris cruciatur:] ad terram cadebat ipsa inuita. Quando vero meditabatur pedum Christi pretiosissimas plagas, nec ambulare nec stare poterat super pedes: & similiter in omnibus membris, in quibus Christus plagatus fuerat, in eisdem ipsa sentiebat intensissimum dolorem. Sed intensius cum de plaga lateris cogitabat, intensiorem & maiorem in suo latere sentiebat dolorem: itaque continuo humor de suo latere exibat ex vna plaga, quam semper coopertam tenebat pannis, quos sæpe sæpius mutabat non sine magna pœna. Quam plagam aliquæ de suis secretis filiabus, quas in Christo genuerat, semper videbant: quia necesse erat, vt eam iuuarent in necessitate. Prædictarū vero filiarum nomina sunt hæc: Agnes, quæ post ipsam Beatam rexit Collegium illarum paupercularum; [vulnus gestat in latere.] Rita, de qua superius fecimus mentionem; & Vannotia, sua cognata. Cum autem ipsa ancilla Christi in vulnere pectoris auide biberet, vt dictum est, Vidit cor Saluatoris ex vno latere lancea tactum. Quando vero coronam spineam Saluatoris nostri meditabatur, quasi in circulo sui capitis dolorem immensum patiebatur, & sic in verberibus & alijs plagis in sanctissimo Saluatoris corpore inflictis & illatis, ipsa Christi ancilla in similibus sui corporis partibus inexcogitabili dolore cruciabatur. [S. M. Magdalena numerauit Christi plagas.] Dixit etiam hæc Dei famula, quod postquam pretiosissimum Saluatoris corpus de cruce depositum fuit, eiusdem corporis plagas Magdalena feruentissime & diligentissime numerauit. Plagæ vero, atque flagella totius eiusdem sanctissimi Corporis, numeratis puncturis capitis, fuerunt sex mille sexcentæ sexaginta sex ab eadem Magdalena diligentissime numeratæ. Quæ omnia euidentius & clarius in futuro iudicio apparebunt ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum.
[Annotata]
a Frequentissima totis hisce visionibus vox, pro amante, ex Latino & Græco conflata, [Philocaptus.] quam scholis eo sæculo vsitatam fuisse colligo ex Ioannis Gersonis Cancellarij Parisiensis sermone de Spiritu S. coram Patribus Concilij Basileensis habito; vbi eam inuenies.
b Deerat hoc aut simile verbum.
VISIO IX.
[18] [Videt corā Agno,] Qvadam alia vice Christi ancilla post sanctissimi Corporis Christi receptionem in sæpe dicta capella, raptus fuit eius spiritus, corpore remanente in extasi immobili, in quamdam magnam lucem: ex qua postmodum iuit in Campum magnum totum lucis plenum: sed postquam reuersa est ad sua naturalia, Patri spirituali interroganti per obedientiam de visione, sicut semper faciebat, respondit ita: quod in Campo viso erant pulcherrima pascua, in quo quidē Campo Agnus incredibiliter candidissimus existebat. Erat ibi etiam vna creatura pretiosissima in iuuenili ætate constituta, & dalmatica induta, redolentium florum coronam tenens in capite: plures insuper humanæ creaturæ diuersorum colorum vestitæ indumentis a pretiosis & vernantibus rosis coronas in capite habentes, [choream Sanctorum,] in illum venere Campum: quibus omnibus quidam Angelus in dextris assistebat, simillimus illi Angelo, qui continue assistebat huic famulæ Christi, & omnes cum magna reuerentia coram prædicto Agno assistebant. Prædictus vero iuuenis dalmatica indutus, alijs omnibus consequentibus, choream incepit: sed cum coram Agno transibant, humillima cum reuerentia has laudes decantabant: Gaudeamus omnes propter istud bonum nouum, quod nobis Iesus, Rex vitæ æternæ, vult concedere. Amor nobis promisit, velle nos conducere ad se possidendum Regem cælestem.
[19] [& cælestes riuos virtutum:] Vidit etiam ex prædictis pascuis quasi procedere diuersorum colorum amœnissimos riuos: ita vt deuotissima anima simul cum prædictis personis humanis iuerit ad prȩdictos riuos. Prȩdictus vero iuuenis suauissima voce cantando, incredibili melodia dicebat: Primus riuus rubeus caritatem denotat ardentem, qua Christus Iesus totam communicauit gentem; quia sanguis ex eius fluens corpore pro totius gentis redemptione, datus est ex amore & caritate. Secundus vero riuus albus & candidus est, per quem pura innocentia denotatur: quæ quidem puritas innocentiæ leuior fit, cum ascendere vult in sanctum montem, vt summum bonum adoret. Tertius vero riuus viridis existens coloris, spes est plena amoris, quæ semper agens bonum, in Deo sperat, confidens in eius amore. Quartus pulcher riuus coloris cælestis, obedientia est, quæ animam inducit in rectam viam, & facit recipere vexillum ad omnem pœnā sustinendam, vt scilicet se facilius vniat ad voluntatem diuinam. Quintus riuus coloris b diamantini, virilis & pura fides est, [quæritur se inde abstrahi.] quæ coram summo bono volat, & firmam tenet animam ne vmquam discedere possit. Reducta vero in extasim mobilem, anxia, quia sentiebat, quod ab illa c beatifica visione ipsam recedere oportebat, quasi male contenta in hæc prorupit verba: Promissa mihi facta non sortiuntur effectum: credidi hic stare, & non possum permanere: ergo decepta sum; sed quia Deus nullo modo est deceptor, anxiam ex recessu me sentio: sed quid inde faciam, nescio. Postquam vero de extasi venit ad sua naturalia, eidem malignus spiritus apparuit sibi dans angustias & labores, a quo Dei virtute victoriosa remansit. Et hoc de anno prædicto & mense Augusti.
[Annotata]
a Deerat hoc vel simile epitheton cum coniunctione.
b Id est, adamantini: nam adamas Italis, Hispanis, Francis, diamante est. [Diamantinus.]
c Hanc vocem sæpius recurrentem, & in sua naturali significatione acceptam, ne traduxeris ad strictiorem vsum, quem obtinet in scholis Theologicis: sic enim solis in patria beatis comprehensoribus conuenit, non viatoribus in exilio.
VISIO X.
[20] Alio quoque tempore, postquam ista Deo deuota Sacramentum sacratissimi Corporis Christi sumpsit in sæpe dicta capella, [Videt Christi spledissimam humanitatē,] in extasi mobili existens & extra se rapta, lætitiam animi ostendendo cantare cœpit, & manus præ gaudio immenso more cantantis mouendo: porro in extasi existendo verba angelica melodia proferebat, suo Patre spirituali & Rita, de quibus supra dictum est, audientibus & videntibus. Sed postquam ad sua naturalia reducta est, Patri spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, respondit. Qualiter eius spiritus a quadam splendida luce ductus fuit in locum amœnissimum & splendidissimum satisque spatiosum, quo in loco tabernaculum vnum sphæricum erat, in quo etiam tabernaculo infinitæ claritatis forma erat humana: ob cuius nimiā claritatem nullū eius membrum distingui poterat: nisi [quod] tota illa humana infinitæ claritatis forma, vt dictū est, in vno quodā scabello, corā tabernaculo posito [erat] in quo litteris aureis hæc verba, scripta erant, quæ dicentur: Ego sum plenitudo claritatis splendentis: ego sum verus amor animæ mihi placentis, qui ipsam animam impleo: anima, quæ me sentit, ex omni alia re soluitur, & in me tota recluditur, & nescit a me discedere.
[21] Post hæc coram prædicta humana forma in illo tabernaculo existente, [& tres Beatorum choros:] tres beatorum spirituum acies magno cum iubilo atque lætitia adfuerunt: quorū prima acies hominum ad modum seniorum & candidissimorum, acies erat manibus tenentium variorum colorum, rosarum atque liliorum coronas, suauissimū referentes odorem: quas quidem coronas offerebant illius humanæ formæ Maiestati. Primus siquidem illorum indutus camelinis pellibus ad modum auri resplendentibus erat egregius & Prophetarum summus Ioannes Baptista, [primi Dux S. Ioannes Bapt.] manu trium colorum retinens vexillum more Capitanei, & cantando suauissime dicebat: Anima felix, quæ se submittit in cælesti disciplina, quæ ipsam possidere facit regnum cæleste, plenum ex illo diuino amore, qui numquam sibi deficit. Et omnes alij spiritus primæ aciei cantantes, respondebant: Hic est magna & indeficiens lætitia, quæ fugat omnem tristitiam de curis terrenis aduenientem: O speculum Seraphici splendoris, quod nos transformare facis, & ardere igne substantiali amoris.
[22] Post hanc primam aciem secunda pulcherrimorum spirituum, [secundi senior aliquis:] habentium signum rubeum in dextro latere veniebat: quorum vnus prouecta ætate antiquior vexillum triplicis coloris varij manu tenebat, & omnes magno cum iubilo, & inenarrabili lætitia cantantes, dicebant: O Anima, quæ possides talem possessionem, diligenter eam teneas & reddas sibi honorem: nam talis est Dominus, quod vult omnia videre, & tu reddes calculum rerum, quas scis te possidere. Post istam secundam aciem tertia sequebatur spirituū candidissimorum naturæ fæmineȩ, & vna pulcherrima atque candidissima Domina vexillum trium variorum colorum portabat; & erat illa, quæ feruentius & ardentius, matre excepta, Dominum deligebat, Maria scilicet Magdalena: & omnes magno cum gaudio assistebant coram prædicta Maiestate, [tertij S. Maria Magdal.] & illa ipsa vexillifera cantando hæc protulit verba: Gaudeamus omnes de bono nobis dato, Iesus Christus nos redemit, amore suo grato: humanitas est exaltata vnita cum diuina Maiestate, id est, cum diuinitate: claritas Seraphica nobis & Angelis est data. Et omnes alij spiritus respondentes, dicebant: Nos omnes illustrauit, & amore inflammauit. Omnes læti laudes Deo reddamus Iesu nostro Redemptori, qui pro nobis voluit mori. Et hoc fuit anno & mense supradictis.
VISIO XI.
[23] Qvodam tempore hæc Deo deuota dum Missā feruenti deuotione, [Videt Dei matrem in gloria,] vt sui moris erat, in ecclesia sanctæ Ceciliæ audiret, rapta in extasim, vidit visionem, quæ sequitur: Videlicet, quod eius spiritus ductus fuit ab vna magna luce in aliam lucem maiorem, in qua cælorum Regina, induta ad modum Imperatricis, de luce splendidissima triplicem radiantem coronam habens in capite, sedebat in pulcherrima statione. Visionem ipsa Christi ancilla Patri suo spirituali, eam per obedientiam interroganti, declarauit. Ipsa vero cælorum Regina in sinu, Dei & suum filium in infantili ætate, puta in ætate octo mensium supra modum pulcherrimum tenebat. Duo præterea iuuenes candidis induti vestibus, & diuersorum florum coronas supra modum rutilantes portantes suis splendidis capitibus, extra illam prædictam stationem existebant. Stabat etiam prædicta Christi ancilla parum inferius a dicta statione remota. Rex vero cælestis in gremio matris existens, suauissimis aspectibus suam famulam respiciebat, vultu atque gestu vltra modum festiuo, signis & actibus atractiuis, & in eius amore incentiuis: quibus, etsi in eius amore semper intensissima erat, copiosius tamen tunc inflammabatur & incendebatur, tota anxia vt eum posset tangere. Volens autem Rex cælestis a solatiari cum sua ancilla, quadā splendidissima luce se cooperiebat, itaq; ipsa licet Reginam cæli eius matrem videret, [& filium eius amplecti desiderans,] ipsum videre nequibat. Modico vero interiecto spatio, luce illa discedente, dilectum præclare videbat & speculabatur: post cuius visionem, si vice prima anxiabatur & auide cupiebat suum amplecti Dominum, tunc amplius & perfectius atque auidius eum tenere & complecti desiderabat.
[24] Ipse vero Dei Filius, vt eam magis accensam & auidiorem redderet, similem actum pluries atque pluries fecit: ipsa vero rogabat humiliter suam Genitricem, vt saltem eius filium spatio quantumlibet paruo sibi accomodaret. Existens vero sic, vt dictum est, auida, audiuit quamdam suauissimam vocem ex pedibus cælestis Reginæ procedentem, & suo spiritui dicentem: Amat te diligentem, qui prius summe te dilexit. Amor de nouo veniens veterem pellit amorem. Amor, qui te diligit & tenet iam ligatam, te fecit inflammari, [intelligit qualiter ab eo ametur.] & te fecit philocaptam. Amor, qui te diligit, te facit ordinatam in tuis dictis, & in factis modestam & honestam. Amor, qui te amat, te facit se perquirere: tu eum dimittis, & eum vis inuenire: intus, habes quod petis, sed hoc non intelligis: Velles videre, vt scio, Verbum caro factum, sed amor, qui te diligit, te facit transformari, & si eum non inuenis, credis infatuari. Amor, qui te amat, se facit viriliter perquiri, & te ipsum perquirentem fecit in altum ire, vt te faciat vniri cum ipso, qui te amauit. Prædicta vero Christi ancilla bene intellexit, quod sibi licentia dabatur. Videns vero se suo desiderio frustrari, saltem vt ipsam permitteret in illa beatifica visione stare auidissime cupiebat: cui supradicti iuuenes, scilicet illi duo, hæc verba protulerunt: Anima, quæ es in vilitate, credis in altum ire? Ad te ipsam reuertere, quia non potes hic manere. Et hoc fuit de mense Septembris anno prædicto.
[Annotatum]
a [Solatiari.] Id est ludendo se oblectare.
VISIO XII.
[25] Alio a semel Christi famula existens in capella, scilicet Angeli, [Conspecta in habitu quasi infātem complectentis,] sita in ecclesia Sanctæ Mariæ in Trans-tyberi, post sanctissimi Sacramenti receptionē per vnam fere horā rapta fuit in extasim immobilem. Post hæc magno cum iubilo & hilari vultu immensam ostendebat lætitiam, remanens nihilominus in extasi, ostendens actus & modos, quales ostendit mulier, quæ paruum infantem in brachijs tenet. Brachia vero eius strictissima ad pectus tenebat, hinc inde ea mouendo, ostendens se contentissimam, & rem in suis brachijs tentam esse pretiosissimam, continuis aspectibus sua brachia intuendo: & sic stetit fere spatio mediæ horæ. Reuersa vero in suo naturali sensu, Patri spirituali, eam per obedientiam de visione interroganti, respondit, se vidisse Hostiam in magna quantitate, ad modum vnius maximæ quantitatis niuis candidissimȩ: qua re visa, a quadam luce clarissima ductus fuit eius spiritus ad cælum crystallinum. Post hæc ductus fuit in aliam maiorem lucem, [narrat sibi a Dei matre,] in qua plures Angelici Spiritus existebant, quos ipsa visu impedito sic aspiciebat, sicut aspicere solemus sphȩram solarem: omnes quidem splendidi, omnes perlucidi, licet vnus altero lucidior appareret; & quanto Superiores, tanto lucidiores, & alijs inflammatiores. In qua quidem luce cælestis erat Regina, filium Dei & suū in brachijs tenens, quantum ad humanitatem paruulum, qui fere in ætate octo mensium stabat. Ex circuitu vero cælestis Reginæ lux amplior procedebat luce prædicta, in qua spiritus Angelici erant: sed ex circuitu Regis cælestis maxima & inexcogitabilis lux apparebat, & ab illo Dei & cælestis Reginæ Filio lux illa admirabilis (Deitas scilicet, quæ se in carne ostendebat) intuitus plures & admirabiles in suam dilectam famulam conciebat, qui magnā lætitiam & inextimabile gaudium eidē Beatæ famulæ afferebant. Re autem sic se habente, ex altissimo cælo lux processit inextimabilis claritatis, [Iesum inter brachia positum:] quæ illū excelsissimum Dominum in parua, vt dictum est, ætate apparentem, in brachijs suæ dilectæ ancillæ posuit. Ob quam rem ipsa brachia stringebat, vt dictum est, magno cum iubilo illos actus modosq; tenendo, & in tanta hilaritate posita dicebat:
[26] Gratias, & laudes tibi reddo, altissima Regina, quæ me non meis meritis, tanto dono fecisti dignam: non est liberalitas, donum auferre datum: [orat ne sibi auferatur.] permitte me possidere donum tibi & mihi gratum. O dulcis amor charitatis inflammatæ, quæso, si hoc est de tua immensa pietate, a te numquam volo recedere: ergo permitte me sic semper te tenere. Amoris dulcedinem quæ se mihi dedit, si tua, o Domina, voluntas consensit, non volo dimittere: noli a me auferre gratiam datam, & ex toto corde diu desideratam. Et quoniam iam huc veni, & tu te mihi dedisti, noli quæso, vt pereat iubilus, quem fecisti; noli a me discedat gratia, quam fecisti, dulcis sine mensura amor, qui te humiliasti, & te huic seruulæ tuæ in brachijs dedisti, noli, quæso, vt pereat iubilus quem fecisti. Dulcissima Mater, noli a me auferre consortamentum, & totius meæ mentis dilucidum illustranen: & ex quo me recreasti, & mentem meam illustrassi, noli donum auferre, quod mihi semel donasti. Amo magni confortaminis, qui mortuos viuere facis; dulcis amor veritatis, qui das lumen obcæcatis, illumina me, si tibi placet, in viam rectæ veritatis. Mater suauissima quæso, ne a me discedat mea vita: nam mori vob potius, quam a me discedat amor meus: mori volotenendo eum, priusquam reddam sponsum meum. Dulcis amor, & diuinæ Seraphicæ Hierarchiæ, date mihi, quod diu viuam; dulcis Iesus ne peream. Virgo Mater, præter morem mens mea sentit timorem, ne sibi auferas suum amorem. Tu Mater benignitatis, ne mihi auferas donum supernæ caritatis, quod tantum se humiliauit, quod meis brachijs se donauit. O confortamen, quod in timore me stare facis & tremore, a te numquam volo discedere, sed tecum vbique manere volo: prius, quæso, mori me facias, quam me a te discedere permittas.
[27] Et hæc verba prædicta existens in extasi protulit, audientibus suo Patri spirituali & Rita sua filia in Christo: & cum adhuc hilaris & læta Dei filium in brachijs teneret, [Christi ad Franciscam verba.] dignatus est ipse amor sibi loqui hæc verba dicendo: Ego sum Altitudo diuinæ potentiæ: creaui cælum, & terram, flumina & maria: omnia bene feci in mea voluntate: omnes res sunt formatæ mea prudentia. Ego sum profunditas & sapientia diuina ac infinita, Vnigenitus Dei sum cum humanitate vnitus: omnia creata per me in suo manent ordine, sicut per me existunt facta, inde excepto homine, qui se decipi permisit, & tum scelus commisit. Ego sum altitudo, immensa rotunditas, amoris celsitudo, inestimabilis caritas, & mea humilitas in obedientia fundata liberauit homines ab illo b reo scelere. Quibus verbis finitis, illa immensa lux, quæ Dei filium in brachijs posuerat suæ deuotæ ancillæ, ipsum recepit, & in altum duxit simul cum Matre & cum spiritibus angelicis. Illa vero lux, quæ Christum Saluatorem portabat, ex ipsomet Dei filio procedebat. Et hoc fuit anno & mense prædictis.
[Annotata]
a Id est vna alia vice. sic infra visione 15 quodam semel, & visione 21 quodam alio semel. item visione 57 variisq; sequentibus.
b Ita dicunt Itali malum, imo pessimum.
VISIO XIII
[28] Alio tempore Dei famula ex præcepto sui Patris spiritualis, [Post Communionem] cum venisset ad recipiendum sanctissimum Corporis Christi Sacramentum, audiendo Missam ante prædictam capellam fuit rapta in extasim. Finita vero Missa, etiam in extasi existens, intrauit prædictam capellam: & quando necesse fuit, vt a Patre spirituali corpus Dominicum sibi daretur, mirabile dictu! genibus flexis os aperuit, & corpus Dominicum recepit magna cum deuotione: quo recepto, illico ore clauso, vt dictum est, remansit, licet sæpius hoc sibi accidisset. [videt Christum inter cælestes thesauros,] Facies vero eius tota inflammata, & vultus eius totus accensus videbatur, semper in extasi existendo: sed postquam ad suum reddita est sensum naturalem, Patri suo spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, humiliter respondit: quod ab vna candida luce eius spiritus ductus fuit in locum speciosissimum & præclarum, plenum infinitis thesauris. Erat etiam ibidem Saluatoris nostri forma humana, sanctissimis plagis insignita, ex quibus mirabiles splendores exibant, tantaque claritas, quod eius spiritus membra Saluatoris non poterat intueri: sed illa quidem claritas omnibus spiritibus ibidem existentibus, gaudium & inenarrabilem lætitiam exhibebat. Vidit etiam sanctissimam Dei genitricem in vno loco magnifico sedentem, [eiusq; matrem cum triplici corona.] modicū tamen inferiore sede Dei & sui filij, tribus coronis coronatam. Prima quidem propter suam virginitatem: secunda propter eius humilitatem: tertia eius gloriam declarante: ex ista vltima suæ illæ primæ erant mirabiliter decoratæ. Stabat etiam illa cælorum Regina semper respiciens suum & Dei filium aspectibus inflammatiuis, quibus & eius mens interius & eius glorificatum corpus exterius totum inflammabatur in diuino amore, quem, sicut dicitur, aspectibus penetratiuis & amoris incentiuis respiciebat. Spiritus etiam tam angelici quam humani propter gloriam Reginæ cælestis inenarrabili lætitia lætabantur.
[29] Sed Dei ancilla, cum tot thesauros circumquaque iacentes cerneret, [Amoris diuini efficacia:] & ad quem pertinerent scire desideraret, vna vox sibi respondit: Deus est thesaurus & gloria animarum; & animæ beatæ sunt thesauri Dei. Stans vero spiritus Christi famulæ, vox diuina ad eum locuta est in hunc modum: Ego sum amor perennis, qui ab omnibus rebus terrenis dilecti cor abstraho, & summa ex infimis meditari doceo. Facio ipsum delectari, post quod illum a in me sui speculo totum facio transformari: in profunda caritate, postquam ardet amore cælestium, b totum iubeo inflammari, vt se permittat vniri cum mea diuina voluntate. Ipsam semper contemplatur, eam complecti cupiens, & absorptus velut dormiens, potius mortem desiderabit quam a tali visu discedere. Hæc vero quæ dicta sunt, a diuinæ Maiestatis sede elapsa sunt. Post hæc cælestis Regina addidit: Anima, quæ c satagis nobis esse similis; in loco, vbi existis, non est persona mortalis; non bene cognoscitur bonum cum possidetur, sed post suum recessum in memoria tenetur. Ex cuius recessu anima infatuata semper quærit, si posset quod dimisit rehabere: & si non potest obtinere, nimium angustiatur. [renisus animæ in dimittendo bono castigandus.] Quibus auditis Christi famula adhuc in extasi existens, nutu diuino loquebatur, se commendans humiliter ex toto corde altissimo Creatori, & eius Matri, vt ab illa visione beatifica non recederet, Patre suo spirituali & Rita eius filia in Christo audientibus. Supplicanti vero diuinæ Maiestati Christi famulæ, eius gloriosissimæ genitricis vox vna delapsa est, existenti in extasi immobili spatio quartæ partis vnius horæ, in hunc modum: Anima ignorans, ingrata & non cognoscens, quæ non vis discedere, & esse obediens; non vis esse contenta rebus tibi permissis, sed vis contradicere nobis & nostris dictis. Et hoc fuit anno & mense supradictis, die vero vltima dicti mensis.
[Annotata]
a Interponebatur speculari.
b Itom iam visum more: quæ vt nihil hic significantia omisimus.
c Ecgraphum nostrum satis.
VISIO XIV
[30] Post receptionem sanctissimi Sacramenti Corporis Christi in sæpe dicta ecclesia & capella, [In festo SS. Omissum ad tertium cælū rapta] hæc Dei famula erat existens in extasi immobili vnius horæ spatio: postmodum vero reuersa est in extasim mobilem per magnum spatium. Sed postquam in suis naturalibus sensibus reddita est, Patri suo spirituali ipsam interroganti per obedientiam de visione, humiliter respondit. Quamdam magnam lucem vidisse, ex qua luce eius spiritus ductus fuit in cælum stellatum, ex illo in cælum crystallinum, ex quo ductus fuit in cælum empyreum, licet ante pluries in prædictos cælos ductus fuisset. Patri vero suo interroganti, quantum vnum illorum cælorum distabat ab altero, respōdit, quod cælum stellatum, quod intuitibus nostris apparet azurrinum, est totum plenum claritate, & crystallinum meliori claritate illustrabatur. Cælum vero empyreum indicilibiter clarissimū erat super alios cælos. Cælum stellis ornatum esse tantæ amplitudinis & magnitudinis, [narrat quæ sit magnitudo & distantia cælorum:] quantam mens humana meditari nequiret: Crystallinum autem maioris esse dimensionis; sed Empyreum maxima & incredibili magnitudine & amplitudine constare. Et vt ad quæstionem sibi propositam per suum Patrem spiritualem, responderet, sic inquit, quod cælum Crystallinum magis distat a stellato, quam stellatum a nostris intuitibus: Empyreum vero magis distat a Crystallino, quam Crystallinum a stellato. Interroganti etiam Patri spirituali de stellis, dixit quasdam stellas esse maiores vniuersa terra, & alias alijs maiorem a habere claritatem & licet nobis non sic appareat, vnum sidus ab alio distat non parum.
[31] Spiritus autem huius Christi ancillæ sic ductus contemplando, [videt ex Christi plagis multam lucem] vidit diuinæ maiestatis excelsum thronum, & Iesum Saluatorem nostrum in sua humanitate glorificatum, brachia super pectus in modum Crucis tenentem, ex cuius plagis tantus exibat splendor, quantum exprimere non poterat. Et licet ex manuum & pedum plagis indicibilis exiret claritas, tamen ex illis manuum lux effusa maior erat, sed incomparabilius vulnus lateris lucidiorem reddebat splendorem. Omnesque illi radij de sanctissimis plagis exeuntes, se infundentes per totam cælestem curiam omnibus gloriosis spiritibus tam angelicis quam humanis iubilum, lætitiam, & gloriam & incredibile reddebant gaudium. [in eius matrem, in sanctos,] In altero vero throno stabat Dei genitrix triplici corona coronata: & tres radij de Saluatoris plagis exeuntes, gaudium immensum omnibus spiritibus afferebant, plenius tamen & indicibilius cælestem Reginam circumdabant & sua claritate ilustrabant: deinde aliquos spiritus videlicet magis & minus, hoc est secundum vniuscuiusque merita. Vidit insuper, quod radij de sanctissimi Saluatoris plagis exeuntes, non solum beatificos spiritus irradiabant, sed etiam creaturas in mortalibus corporibus existentes, sed magis & minus, [in homines mortales varie,] vt supra. Et aliquæ illarum creaturarum irradiabantur, a radijs exeuntibus de pedibus Saluatoris, scilicet de plagis, & isti sunt illi, qui habent affectum circa Dominum Saluatorem: & illæ creaturæ, quæ irradiabantur a radijs exeuntibus a pretiosissimis plagis manuum, sunt illi qui habent caritatem & amorem feruentem Domini Saluatoris. Illi vero, qui irradiabantur ex radijs exeuntibus de lateris plaga, sunt illi, qui Saluatorem diligunt tota mente & puro corde. Inter quas personas aliquæ ab vna tantum plaga irradiabantur, aliquæ a duabus: alij vero a tribus, & aliquæ a quatuor. Sed qui ab omnibus quinque plagis irradiabantur, erant numero forsan quadraginta, videlicet, quod vnus alio magis vel minus merebatur. Vidit etiam, [item in obstinatos deriuari:] quod piissimus Dominus Iesus Christus mittebat radios & suam gratiam etiam obstinatis. Et quamquam ipsi miseri ipsam nullius pretij æstimarent, benignus tamen Dominus non subito ab eis gratiam auferebat, sed expectabat per certum tempus, si ipsi indurati ad recipiendam gratiam se pararent: sed ex quo penitus videbat suam gratiam non appretiari, penitus ab ipsis aures auferebat, eam dando gratiam ipsis, qui eamdem affectabant. Obstinatos etiam Dominus Iesus Christus ante debitum tempus ex hac mortali vita exire faciebat, ne amplius peccarent: certis vero alijs personis tempus vitæ augmentabat, vt amplius mererentur.
[32] Quærenti vero Patri spirituali per Saluatoris obedientiam, [fatetur se in Christi latere abyssum dulcedinis inuenisse.] quo in loco eius staret spiritus, dum hanc beatificam visionem cerneret, quia aliter facere non poterat, inuita respondit: quod suus spiritus in sanctissima plaga Saluatoris lateris erat contemplando, in qua gloriosissima plaga erat quasi pelagus suauissimæ dulcedinis cum indicibili gaudio & summo bono: cuius quidem pelagi infima extremitas non adspiciebatur, sed erat tamquam abyssus: in qua quanto ille beatus spiritus interius intraret, tanto maiorem cernebat profunditatem; & quanto plus gustabat ex illa dulcedine, tanto plus desiderabat. Stans vtique spatio supra dicto in tanto visu & sensu beatifico, vnam suauissimam vocem audiut sic dicentem: Ego sum amor fidelis, qui pono animam in veritate, & facio ipsam mundum habere exosum, & ab omni genere despici: cupit in suo secreto, & in suis tribulationibus, & martyrijs reperiri. Et si continue in hoc delectatur, ipsam facio sursum ascendere, & in cælo empyreo quiescere, & meas plagas continuo respicere: a quibus tantum splendoris procedit, quod eam facit ardere per amorem. Et postquam sic est inflammata, ipsam facio transformari, & totamse remittit in corde & velle meo, in quo inuenit magnam caritatis & dulcedinis abyssum, & in tali fonte profundo talis anima stat submersa, & semper amplius admiratur de rebus sibi ostensis. Iste fons est adeo dulcis, quod anima, quæ ex eo gustat, statim fit nobilis: & quælibet anima inde potest bibere, quia per custodem siue dispensatorem non stat, quod animæ venientes inde bibant. Et dum sic staret ista anima beata in extasi mobili humiliter se Deo recommendabat dicens: [deprecatur recessum.] O amor tranquille & dulcissime, qui animas ducis ac regnum tuum, ex quo me ad illud duxisti, quæso me ne facias discedere. O pie amor & verax, qui animas ponis in loco tibi placibili, si postquam te sitiunt, facis eas redire atque recedere, & tunc bene intelligunt tui amoris dulcedinem, ex quo es perennis amor; quare permittis me mori, a te discedendo? Posuisti me in tuo pectore, & sentiens tantum gaudium, dico: O magni effectus amor, ex quo tibi sic placet, potius quæso me mori facias, quam ego a te discedam. Hæc omnia supradicta verba Pater suus spiritualis & Rita sua in Christo filia plenissime audierunt: & hoc fuit anno prædicto prima die Nouembris.
[Annotatum]
a Desunt ecgrapho nostro duæ hæ voces, quas ex coniectura suppleuimus. num. 43 est, regratior & n. 50.
VISIO XV
[33] Beata Francisca existens in extasi in sæpe dicta capella, [In festo Natalis Dominici] recepit sanctissimum Corporis Christi Sacramentum & remansit porro in extasi. Sic vero stans & suauiter cantans, inusitatos & nouos faciebat actus & modos & alia mirabilia signa, ex quibus tam Pater spiritualis, quam eius in Christo filia Rita satis mirabantur: sed postquam suo sensui naturali reddita est, Patri suo spirituali eam more solito per obedientiam interroganti, respondit. Se vidisse gloriosam Virginem Mariam grauidam, [contemplatur Christū ex Virgine nascentem:] & Ioseph cū boue & asino in vno loco existentem, & ex illo gloriosissimæ Virginis pretiosissimo corpore vidit hæc beata & intensissima contēplatrix immensam procedere lucem, quæ quidem cooperiebat, & circumdabat gloriosissimæ Virginis totum corpus, ipsa quidem Virgine in contemplatione & oratione existente. Et ista Beata satis mirabatur de luce circa Virginem circumfusa & clementissima Virginis contemplatione: quæ sic existens nimium admirando, & continuo contemplando, vidit Iesum Saluatorem paruum, vt decebat, in terra iacentem, & de vtero virginali, tamquam de suo thalamo, procedentem, & in suo sanctissimo pectore crucem vnam rubeam habentem: sed qualiter, vel quomodo de illo pretiosissimo tabernaculo corporis Virginis exiuisset [scire] nequiuit. Quem scilicet Dei, & intemeratæ Virginis filium in terra, vt dictum est, iacentem genibus flexis adorauit, dicens: Magnifico & laudo Deum Patrem omnipotentem, qui me fecit dignam suum filium portare in meo ventre, me sustinuit, & fecit capacem tenere te Dei & meum filium in meo vtero Virginali. Vidit etiam Christi ancilla Ioseph genuflexum, & adorare paruulum. Stabat autem Ioseph admirans satis superque dum hæc videbat, non tamen diuinum mysterium plene intelligebat. Gloriosæ tamen Virgini illi tunc reuelata fuerunt omnia diuina mysteria humanitatis sui filij, & omnia quæ Deus fecit; diuinis tamen secretis exceptis.
[34] Audiuit tunc etiam ista Dei famula spiritum cælestium inexcogitabilis melodiæ suauissimos cantus, [Angelorū & hominū de hoc mysterio gaudium:] & tantæ lætitiæ, quantæ alias numquam audiuerat. Nam sicut sibi reuelatum fuit in visione, tali tempore spirituum supernorum duplicantur cantus propter iubilum & gaudium. Audiuit etiam spiritus Angelicos infimæ Hierarchiæ laudantes & glorificantes Deum de tanta gratia humanitati data: spiritus vero humani, qui erant in ista Hierarchia tempore, quo ista deuota anima audiuit, a ringratiabant & laudes reddebant. Spiritus autem Angelique secundæ Hierarchiæ, & humani in ipsa Hierarchia existentes, laudabant & benedicebant Deum propter tot & tantas gratias humanæ naturæ concessas. Audiuit etiam, dum sic in visione stabat, spiritus Angelicos Seraphicæ Hierarchiæ melodice cantantes in suaui cantu, scilicet, Tu solus es Deus, tu solus Dominus, & tibi subiiciuntur Dominationes. Spiritus vero humani in eadem Hierarchia existentes, Deum laudantes dicebant: Tu es Saluator omnium, qui nos saluasti. Patri etiam suo spirituali per obedientiam interroganti, qui illorum spirituum maiorem ostendebant lætitiam, respondit: Humanos spiritus, vt sibi videbatur, magis gaudere propter Verbi incarnationē, eo quod per Verbi incarnationem expectabant corporum glorificationem. Quamobrem inexhaustas gratias reddebant [ei] qui humanam naturam tantum magnificauit. [Matri filium, Deo Patri oblatum,] Dixit etiam, quod spiritus Angelici suauius cantabant quam spiritus humani. Vidit insuper, quod sanctissima Dei genitrix suis manibus eleuauit paruulum, Dei & suum filium de terra, & obtulit illum Deo Patri, dicens: O Pater omnipotens tuum tibi offero filium & Verbum incarnatum, tu illius curam gere: scilicet, quod sibi præcepisti, ipsum iuua, & sustine in his peragendis rebus, ad quas eum misisti agendas. Et his dictis posuit eum in præsepio, & duo animalia prædicta genuflexa Verbo incarnato magnam reuerentiam exhibebant.
[35] Existens vtique Dei genitrix Virgo, respiciendo Dei & suum filium incarnatum, in ipsum velut in speculum spectabat: & volens illam delicatissimam humanitatem cooperire propter frigoris rigiditatem, pannos, [cooperire volenti] quibus illum cooperiret, non habebat. Et volens recipere pannum, quo suum cooperiebat caput; beata Francisca nullo modo pati potuit, quod illa Dei genitrix suum disco operiret caput, sed accepto panno, quem capite gerebat, igne amoris accensa & Dei & Virginis filium cooperuit: quem actum suus Pater spiritualis, & dicta Rita præsentes intuebantur, B. Francisca adhuc in extasi existente, & se humiliter recommendante cæli Reginæ, eidemque supplicante, quod sibi vellet suum & Dei filium præstare vel accommodare, nam ipsum cooperire volebat. Vnde Dei genitrix videns feruidum amorem & affectum interiorem ipsius humilis ancillæ ad cooperiendum illum pretiosissimum thesaurum, [suam operā offerens ipsum excipit brachijs,] eius inflammato desiderio consensit, sibi Dei & suum filium accommodando. Tunc Christi ancilla filio Virginis in brachijs recepto, indicibili imo incredibili cum lætitia ostendebat iubilum, totaque inflammata & amore illius liquefacta, pannum, quem more matronarum Romanarum portabat, super linteamen recepit, vt ex illo faceret lectum Verbo incarnato. Quod videns eius Pater spiritualis, de cassa capellæ recepit gausape; & coram ea posuit. Ipsa vero, b gausape recepto, aptauit super cassam ad modum parui lecti ita lætanter & apte, sicut esset in suo sensu naturali, cum tamen esset in extasi: & cantauit suauiter nouos ac mirabiles modos & cantus concinnos, iubilando inenarrabili lætitia: & ponendo Dei filium in brachijs contemplabatur suam diuinitatem humanitati vnitam.
[36] Et cælestis Regina Virgo & Mater filij Dei sibi declarauit, & demonstrauit significationem & declarationem omnium partium pretiosissimi corporis filij Dei humanati. [& quid singula membra significent edocetur:] Per sanctissimum & pretiosissimum caput Iesu Christi significabantur omnia ab eo facta & fienda, omnia per ipsum annihilata & quæ annihilabuntur: Per suam frontem denotabatur eius intellectus, tamquam principium & lux omnium intellectuum. Per maxillas amor denotabatur & eius caritas, quam habuit & habet & habebit erga genus humanum. Per nares vero optimæ inspirationes denotabantur, quas continue animabus ipsas recipere volentibus inspirat. Per aures denotatur humilitas petitionum, quas animæ faciunt iustorum. Per os denotatur dulcedo, & quod ipse est factor omnium aromatum: & sicut aromata reddunt odorem, sic ipse pacem & consolationem dat animabus ipsas recipere volentibus. Per eius manus denotantur exercitia & bonæ operationes factæ & quæ fient in futuro: nam ab ipso procedit omne datum optimum. Per totum eius corpus denotatur, quod ipse Iesus Saluator in totum se dat nobis omni hora temporis ad perficiendum [nos] tamquam noster Saluator; & daturus est nobis vitam æternam, nisi a nobis, siue per nos deficiat. Per sanctissimos pedes denotatur eius erga nos affectus, nam ipse dat bonum affectum animabus ipsum recipere volentibus. Ipsa vero Beata tenendo Iesum in brachijs paruulum, partibus eius corporis, vt dictum est, consideratis, cælestem Reginam gaudens & contenta respiciebat, cui humiliter supplicabat, ne donum sibi præstitum ab ea auferret, ipsam Dei genitricem semper intuendo.
[37] Tunc Dei filius volens ludere cum sua ancilla, quæ attente eius Matrem respiciebat, [Dum Virginem aspicit amissum ex oculis,] ab eiusdem brachijs secessit & se occultauit. Quod videns Dei famula, dolens conquerebatur dicendo: Quia te inspexi, cælestis Regina, amisi meum summum gaudium, & alia verba his similia. Et dum sic cōquereretur, vidit filium in puris brachijs suæ Matris, a quo ipsi eius ancillæ vox talis processit: Ego sum amor virilis, qui reddo animam stabilitam: & quando ipsam video, eam exanimari facio; & quando ipsa me tenet, de me tota est philocapta, & totam se transformat in illam Ierusalem quæ sursum est, ad quam eam amor ducit. Ipsa autem anima sentit dulcedinem & lætitiam, quæ sibi numquam deficit. O paupercula anima, quæ a Deo fuisti electa, & ducta ad videndum tantum festum & Verbum diuinum, Dei & Virginis filium, qui te nunc vult consolari. Statim tibi datur, sed postquam tibi fuerit datus, scias ipsum bene tenere, ne vlterius a te amoueatur. Sibi etiam in extasi existenti Dominus reuersus est in suis brachijs: quem ipsa beata carius, strictius, & accuratius, quam prius, tenebat, ne ab ea recederet. Quamobrem Reginam cælestem amplius non respiciebat, sed fixis oculis illud Verbum supernum semper intuebatur, sua brachia speculando, in quibus ipsum Dominum tenebat: &, si afflicta remansit, quando, vt dictum est, tanta lætitia fuit priuata; tanto maiorem iubilum sensit & lætitiam, quando Dei filius ad sua brachia reuersus est, qui ei in iubilo & lætitia existenti sic dixit: Anima, [magno cū gaudio recipit.] quæ audax es effecta propter datum tibi donum, animosa sis in toto sine aliquo timore; si geris amorem Deo & suæ genitrici, ne obliuiscaris gratias tibi concessas, quæ sunt veræ, & profundæ: ideo nolles recedere: geris modum pueri, qui omnia, quæ videt, desiderat. Quibus dictis illud Verbum incarnatum ab eius visu recessit. Hic est animaduertendum, quod tempore, quo Dominus suæ dilectæ ancillæ loquebatur, ipsa semper erat in extasi immobili: sed quoties ipsi respondebat vel cantando animi lætitiam ostendebat, tunc erat in extasi mobili.
[38] Hac vero vice reuersa ipsa Beata ad sua naturalia, Patri suo spirituali eam per obedientiam more solito interroganti, quomodo erat facta corona, quam cælestis Regina tenebat, respondit, quod in vna eadem corona erant tres coronæ, vna super aliam: per primam denotabatur humilitas Christi Matris, & hæc corona erat candidissima & ornata fulgentibus & albissimis rosis, cuius c ghirlanda inferior denotabat firmissimam Virginis fidem, [Triplex P. V. Corona: 1 humilitatis,] & superior ghirlanda eiusdem coronæ denotabat eius puritatem: nam quælibet istarum coronarum habebat duas ghirlandas vnam superius & aliam inferius. Secunda vero corona denotabat eius virginitatem, & habebat ghirlandam inferiorem propter illius accensam caritatem, & alia ghirlanda superior denotabat eius prudentiam: habebat etiam hæc corona duodecim lilia aurea: in quorum quolibet erat quædam stella fulgentissima & quælibet stellarum emittebat radium maximi splendoris d [Ex prima stella tres exibant radij] per quos sanctissima & indiuidua intelligebatur Trinitas. [2 virginitatis habens stellas 12,] Ex secundȩ stellæ radio quatuor exibant clarissimi splendores: Primus scilicet propter suam humilitatem, secundus propter suam virginitatem, tertius propter filialem timorem, quartus propter eius puritatem. Radius vero tertiȩ stellæ septem ex se emittebat splendores, per quos septem spiritus sancti dona denotabantur, quæ in Regina cælesti fuere plenissime. Ex radio quartæ stellæ exibant alij septem splendore; propter septem sanctȩ Matris Ecclesiæ Sacramenta. Radius vero de quinta procedens stella quatuor ex se emittebat splendores propter quatuor virtutes Cardinales. Ex radio stellæ sextæ tres procedebant splendores propter tres virtutes Theologicas. Ex radio vero septimæ stellæ duodecim exibant splendores, qui totum caput Matris Christi ornando decorabant, per quos duodecim articuli sanctissimæ fidei Catholicæ intelliguntur. Ex radio octauæ stellæ quinque procedebant splendores denotantes intensissimam pœnam, quam passa fuit cælestis Regina, cum Dei & eius filium vidit in cruce immolatum, & quinque plagis plagatum. Nonæ vero stellæ radius septem emittebat splendores, denotantes septem opera misericordiæ. Ex decimæ stellæ radio decem exibant splendores, per quos decem legis præcepta denotantur. Radius vero vndecimæ stellæ vnum solummodo lucidissimum emittebat splendorem, per quem feruentissima caritas Saluatoris denotabatur. Ex duodecimæ stellæ radio quatuor emittebantur splendores, honestatem, verecundiam, pudicitiam & discretionem cælestis Reginæ [denotantes] quæ omnia in eiusdem vestimentis resplendebant. Ipsa vero Dei ancilla harum rerum significationes intelligebat, & comprehendebat ex diuina voluntate hoc sibi demonstrante. Tertia vero corona superior denotabat eius maximam gloriam, [3 gloriæ:] & eius ghirlanda inferior demonstrabat Virginis animositatem, superior vero eius iustitiam & misericordiam.
[39] Erat autem hæc triplex corona duodecim lapidibus pretiosissimis circumcirca ornata: quorum primus similis erat diamanti, [omnes 12 lapidibus prætiosis instructæ,] per quem Virginis fortitudo demonstratur. Secundus vero carbunculosimilis quo denotabatur suus feruentissimus erga Deū amor. Tertius vero lapis erat quasi Saphirus propter Virginis constantiam. Quartus vero lapis erat Smaragdus Virginis veram denotans obedientiam. Quintus vero lapis erat e Balascio vulgariter dictus, Virginis denotans magnificentiam. Sextus lapis erat similis beryllo, qui significabat Virginis tenacem memoriam. Septimus vero lapis erat Chalcedonius Sardonius, qui lapis est mystici coloris, & denotabat Virginis intellectum. Octauus lapis erat similis granatæ, & denotabat Virginis voluntatem. Nonus vero lapis erat similis f Corniolæ, qui denotabat Virginis virilitatem. Decimus vero lapis erat similis g Turchinæ, qui significabat Virginis veritatem. Vndecimus vero lapis erat quasi Topazius, qui denotabat Virginis conseruationem. Duodecimus vero lapis h assimilabatur Saphiro significans Virginis veram sapientiam. Et horum lapidum significationem & declarationem Christi famula ab vna diuina voce sibi emissa intellexit. Audiuit etiam sic in extasi existendo quasdam iucundissimas laudes, quas Seraphici spiritus Virgini Dei genitrici decantabant; in honorem prædictæ admirabilis coronæ sic dicentes: Tibi semper sit laus, o gloriosa Domina, quæ tam pulcherrimas coronas tenes in capite de rosis albis, stellis quoque & lapidibus pretiosis, significantibus virtutes, quibus redimita es a Creatore: quia semper respexisti & respicis suum infinitum amorem, qui te confortauit semper & in se ipso confirmauit.
[40] Existens Christi famula in hac beatifica visione, videndo Verbum incarnatum ex Virgine nasci, illico emanauit ex illo loco, vbi Saluator iacebat paruulus, [Vulnus lateris B Frāciscæ a D. V. curatur.] fons vnus splendidissimus, æthereum emanans liquorem; non ad modum aquæ, nec alterius liquoris nobis noti. Regina vero cælestis suam ancillam monuit, vt suum pectus pannis coopertum discooperiret, quæ vt vera obediens pectus discooperuit; ignorans tamen quid facere vellet: & hunc actum suus Pater spiritualis cum prædicta Rita admirantes intuebantur. Tunc cælestis Regina suæ famulæ compatiens, de prædicto liquore ab illo fonte emanante super ipsius pectoris posuit plagam. Tunc Christi ancilla læta effecta laudes Virgini Dei genitrici reddens, dicebat: Placuit tibi, Regina cælestis, me curare, vt potentior fiam in tui filij seruitijs. Quæ verba suus Pater spiritualis, & prædicta eius filia clare audiuerunt. Sed postquam suo sensui naturali reddita est, loquendo cum Patre & filia spiritualibus inuenit suam tunicam laceratam & scissam super pectus. Memor vero dicti & actus Virginis, manu imposita super locum, vbi plaga fuit, se inuenit penitus liberatam: quam plagam habuerat per maximi spatij tempus, & maximam afflictionem sibi dabat: & licet quantum poterat secretius & occultius sæpe dictam plagam occultaret, tamen suȩ domesticæ filiæ, Agnes & Rita, quæ ipsam in necessitatibus adiuuabant, prædictam plagam pluries viderunt. Et hoc fuit anno Domini i MCCCCXXXII, in die Natiuitatis Domini.
[Annotata]
a Id est, gratias reddebant: vt infra sæpius.
b Tapetium crassum ac villosum intellige.
c Id est, circulus: vox lombardica, [guirlanda] composita ex vviren rotare circum voluere vel vvil rota & rande, limbus: quasi vvir-rande vel vvil-rande; sed conuersis liquidis vel altero r in l euphoniæ caussa mutato & vv in gu, iuxta proprietatem Italicæ pronuntiationis, vel etiam in gh. Matthæo Parisiensi Garlanda scribitur, quod ex iisdem radicibus integer circulus, siue omnino circumiens verteretur.
d Hæc librarij vitio omissa, necessario fuisse reponenda patebit ex reliquo contextu.
e Academici Florentini, a Crusca cognominati, in suo Dictionario præfulgidam gemmam esse ostendunt, di color bruschino, vt inquiunt: [balascio gemma] sed quis Bruschinus color sit nusquam explicant; a brusco, tamen subtristem atque austerum seu minime gratum significante, liceret hoc adiectiuū deriuare. Fortassis Lombardica vox est nomen balascio, a colore cinereo subflauo: Teutones val-asche dicerent.
f Corni arboris fructus est, coloris rubei, qualis cerasorum: [corniola fructus] adeo vt etiam ab Italis syluestre cerasum nuncupetur.
g Francis Turquoise nomen obtinuit a colore cyaneo, [Turchiua gemma] Turcis proprio, qui glasto dilutior, cæruleo vero siue azureo nostro obscurior est. Philibertus Monet, in suo Gallicæ ac Latinæ linguæ inuentario absolutissimo, credit eam gemmam esse quæ veteribus Callais fuit, de quo Plinius l. 37 cap. 10 Callais sapphyrum imitatur, candidior & littoroso mari similis.
h Ecgraphum nostrum: assimilabat Iope Saphiri, quod non capimus.
i Anni scilicet ecclesiastici a Vigilia Natalis Domini inchoandi vt ex plurium illius æui MSS. Martyrologiorum principijs potest demonstrari.
VISIO XVI.
[41] Qvodam alio tempore existenti Christi ancillæ in sua camerula, [Infra Octauam Epiphaniæ videt ad Matrem ac Filium,] ob eius incensum desiderium standi in eremo circumdata arborum ramis, venit quædam lux clarissima, quæ sibi ostendit in beatifica visione Magorum visitationem cum munerum oblatione Filio Dei humanato. Vidit tunc Dei Matrem, & Verbum incarnatum, satis paruulum in eiusdē matris gremio existentem; qui capite cum brachijs & tibijs discoopertis, corpus dumtaxat vsque ad tibias vno paruo panno coopertum tenebat. Virgo vero gloriosissima filium in gremio tenens, sedebat prope præsepe, & Ioseph sanctus iuxta ipsam. Lux vero prædicta Dei deuotæ spiritum duxit, & iuxta Ioseph posuit, vt perspicacius beatificam cerneret visionem. Stans vero Dei ancilla in tanto iubilo & gaudio, in auroræ hora vidit stellam Magorum præuiam, stantem supra domum, in qua Verbum incarnatum in medio animalium iacuerat. Post hæc illos tres Reges cum eorum a comitiua ad prædictum locum approximantes, [accedentes tres Magos:] & cum domum vellent intrare, vbi puer Iesus erat, se inuicem honorabant. Tunc audire meruerunt spiritus Angelicos melodice cantantes, & laudes Verbo incarnato dantes; spiritus vero Christi ancillæ hæc omnia videbat & audiebat. Magi vero ex Dei Filio procedentem clarissimam lucem viderunt, & tunc insimul intrantes viderunt Dei & Virginis Filium, quem tanta cum diligentia quæsierunt.
[42] Tunc Gaspar alijs antiquior cœpit cum iubilo & gaudio suauissimo, [qui singuli, actis vtrique gratijs,] cantans altissimæ Reginæ dicere: Aue Regina cælestis, quam Deus Pater sic ordinauit, vt esses gratia plena: perpetuam profundamque humilitatem in te summum Verbum misit, qui de te carnem humanam sumpsit, & in tuo Virginali vtero nouem mensibus permansit; nunc vero ostendisti mundo: qua ostensione nos confortasti. Quibus dictis, conuertit se ad Dei Filium laudes sibi reddens, dicendo: O Deus summe, & admirabilis & Sapientia Dei Patris, te adoro: amor & immensa caritas te inflammauit, & tantum humilem reddidit, vt ex immenso fieres paruus, vt nos ad tua regna cælestia duceres. Post hunc alius Rex Balthassar Matrem Dei honorans in hæc verba prorupit: Salue pulcherrima cælestis Regina, quæ a Deo fuisti coronata, & facta tuta nauis, quæ portauit tale b frumentum, & nunc ad portum applicuit, & sat bene firmatus manet, & totum se nobis ostendit, vt nos secum ad gloriam ducat. Post hæc ad filium conuersus stans sic genuflexus, ipsumque adorans dicebat: Laudes & gratiæ sint tibi, o Iesu Christe c, per istam gratiam, quam nobis ostendisti: venisti ad illum falsum & vilem mundum, qui te odio habuit: amor tuus hoc fecit, & te conduxit ad sustinendum hæc omnia: hoc fecisti, vt obedires: & amor, quo nos dilexisti, fuit caussa. Quibus finitis, alter Regum Melchior se Dei Matri humilians suauissime cantando, dicebat: Salue virginalis aula & alta Regina, quæ sola inuenta es, vt fieres camera diuinalis. Ille, qui tibi hæc nuntiauit, dixit: Dominus tecum: ecce, quod summus & immensus Deus in tuo vtero factus est pulcher puerulus, qui nos omnes illustrauit & viam salutis ostendit. Conuersus vero ad Dominum se humilians decantabat: O benigne Iesu, gratias tibi reddo immensas. O pijssime Iesu Christe, qui tantum te humiliasti, a Deo Patre fuisti in mundum missus, & tu humiliari voluisti, vt nos omnes redimeres & saluares.
[43] Trium Regum igitur verbis finitis, obtulerunt Magi Domino munera: Gaspar aurum, Balthassar d incensum, [sua munera offerunt,] & Melchior myrrham. Verbum vero diuinum, & humana carne humanatum brachijs suis adhuc tenerrimis dicta dona amplexus est. Eius vero Mater sub ipsis donis manum posuit, & offerentibus ipsa dona sic dixit: Regratior vobis, o viri venerabiles & Patres cari: summus Deus vos mouit, & immensa caritas, quæ tantum vos animauit, vt veniretis visitatum nostram paupertatem: e enzenia nobis portastis, vt nos ex eis consolaretis. Deus summus vos benedicat & gratiam præstet, vt possitis saluari. [Virgini & Christo accepta:] Alijs vero antiquior Gaspar adhuc genibus flexis stans, magna cum reuerentia pedibus Verbi humanati caput submisit: ipsum autem Verbum diuinum suum sanctissimum pedem super eius caput posuit. Balthassari vero stanti adhuc genu flexo, & pedes Dei altissimi Filij osculari volenti, ipse Dei & Virginis filius pedem aliquantulum extensum ad os applicuit. Tertius vero Rex adhuc etiam genuflexus, præ reuerentia & timore Verbi incarnati, noluit se approximare. Omnes vero illi Reges, a Dei Filio benedictione accepta, & eidem humili reuerentia facta, sedendo mirabantur & contemplabantur Dei & Virginis filium: & cum ad domum Virginis in aurora venerant, in dulcibus colloquijs, & Virginis verbis responsorijs [tempus sic transijt] quod iam hora erat quasi vespertina: insimul [autem] colloquentes de Dei Filio, & eius matre, non sine magna de omnibus admiratione admixta cum gaudio vsque ad noctis horam tertiam, se dormitioni dederunt.
[44] Dum autem sic starent coram Domino, & eius matre genibus, vt dictum est, flexis, [& incarnationis mysteria plene edocentur.] per Angelū eis reuelatum est, a quanto tempore Virgo Dei Genitrix in mente diuina fuit ordinata, vt Verbum diuinum conciperet & sacrosanctam humanitatem; & eius mysteria plenissime intellexerunt: quamobrem laudes gloriosæ Virgini primo decantauerunt, deinde eius & de Dei Filio. Videntes autem diuinum Verbum eorum dona simul amplecti, amplius admirantes cognouerunt & plene intellexerunt maximam eius potentiam, diuinitatem scilicet, cum humanitate coniunctā: & ideo seipsos, & quidquid possidebant, voluntati Verbi Diuini commiserunt, sanctarum Scripturarum ænigmata cognoscentes. Et cum multitudinem Angelorum cantantium & Deum laudantium prædicti Reges audirent, tres tantum Angelicos spiritus viderunt, quorum primus eos in somnis sic admonuit, ne redirent ad Herodem, sed per aliam viam ad propria reuerterentur regna: ipsi vero Angelicis monitis obsequentes, magno cum gaudio equitando arripuerunt iter. [Francisca monetur vt his attendat.] Deuotæ vero ancillæ Christi in hac beatifica visione existenti dulcissima Dei Genitrix sic locuta est: Anima, esto bene attenta, & respice istum, qui præsens est: & ipse te confortabit & dabit intelligentiam: gustabis & intelliges secreta in tua mente, & tunc bene intelliges suum esse altissimum & diuinum: ideo fac vt bene sentias & intelligas suum amorem, quia primo gustabis, & postmodum habebis ad plenum: stes pura & attenta rebus iam tibi dictis, quæ te facient intelligere rerum factarum mirabilia. Et hoc fuit anno supradicto de mense Ianuarij.
[Annotata]
a Cassiodorus l. 3. ep. 12 alio in sensu videtur hac voce vsus: sed apud Petrum Blesensem aliosq; post seculum 12 scriptores, [Comitiua] semper pro societate inuenies.
b In ecgrapho formentum iuxta Idiotismum Italicum: qualia deinceps frequentius occurrentia inobseruata præterimus & corrigimus, quod hic sufficit monuisse.
c Id est, propter: nam præpositio pro Italice per redditur.
d Alio prorsus significato a veteribus accipitur pro eo quod non sensum: at hic iuxta vulgarium linguarum Italicæ, Gallicæ, [Incensum.] & Hispanicæ proprietatem, pro thure, quod sub re diuina incenditur: vnde & thuribulum vulgo incensorium dicitur.
e Alias sæpe exenia proxenijs seu donis: vide tom. 1 & 3 Februarij nostri.
VISIO XVII.
[45] Qvodam tempore recepto Sacramento per hanc Christi famulam, [Diuinitatē contemplās sub specie circuli,] in sæpe dicta capella existentem in extasi; sed postquam ad sensus naturales reuersa est, Patri suo spirituali, eam more solito per obedientiam interroganti de visione, respondit, qualiter sibi ostensum fuit illud esse, antequam Angeli crearentur: & videlicet, quod Deo placuit ipsam diuinitatem [sibi ostendere] prout concessum est ipsam videre homini in carne existenti. Vidit namq; tamquā vnum circulum maximum, rotundum & splendidissimum, qui quidem circulus splendidissimus a nullo sustinebatur, sed a regebat se: ex quo maximus & inexcogitabilis splendor exibat, intantum, quod Dei famula in tam perlucidum splendorem nequibat respicere. Subtus vero illum incredibilem & inexcogitabilem splendidissimum circulum erat quoddam inane & vacuum, sibi ostensum in modum aëris cum non esset aër: & in ipso prædicto circulo erat quædam effigies cuiusdam perlucidæ & albissimæ b columnæ: quæ quidem columna ipsi famulæ Christi erat quasi quoddam speculum, per quod, quantum sibi possibile erat, intuebatur diuinitatem; & vidit litteras ibidem scriptas sic dicentes: Principium sine principio & finis sine fine. Deus enim antequam quidquam faceret rerum creatarum, iam eas in suo conceptu, & in sua mente habebat: sed voluit postmodum facere, vt suam manifestaret incomprehensibilem sapientiam.
[46] Vidit præterea ista deuotissima anima in illa visione beatifica Angelorum creationem, & qui insimul omnes fuerunt creati in tanta multitudine & copia spissa, [videt Angelorum creationem & casum:] sicut brumali tempore ningit in montibus spissam multitudinem flocculorum niuis speciosissimæ & pulcherrimæ; sed postea ordinatione & distinctione vniuscuiusque chori & ordinis fuerunt distincti, & cuiuslibet chori dignitatem vidit. Fuerunt etiam ostensi Christi famulæ, illi qui in gratia debebant perseuerare, & illi qui debebant cadere, & a gloria separari: & vt sibi reuelatum fuit, illi qui erant ruituri, erant quasi tertia pars omnium Angelorum: qui vero in gratia permansuri erant duæ partes. Vidit etiam & sibi ostensum fuit, quomodo Regina cælestis, Mater Vnigeniti fuit concepta, sicut Deo placuit, sine peccato originali. Prospiciens vero per speculum illius columnæ, vidit litteras in illo circulo sic scriptas: Sum amor fæcundus & nobilis, qui do animæ libertatem, facio ipsam amore impleri, & do sibi veram intelligentiam & perfectam memoriam: & facio quod intelligat omnia, quæ pro ea feci, antequam ipsa fieret. Res [omnes] sibi fuerunt ordinatæ & positæ, vt eis [vteretur in sua] necessitate. Ego illustraui suum intellectum, vt intelligat veritatem: ego creaui eam, & feci rationalem, & absq; quod illa quæreret, sibi dedi meū nomen. Nec feci eam rationalem, vt cum brutis versaretur; sed feci eam, vt haberet gloriam & impleret loca spirituum ruentium. [item finem creationis humanæ.] Vidit etiam per illud columnæ speculum has litteras in circulo illo scriptas: Ego creaui hominem, vt haberet vitam æternam: sed ipse plus acquieuit dæmoni quam mihi: voluit ascendere in superbiam & sequi suum apparere, & plura voluit scire, quæ sibi non conueniebant: destruxit se per superbiam, & cecidit in terram; inde secuta fuit hæc ruina. Fuit hoc anno & mense prædictis, die vero vigesima mensis.
[Annotata]
a Vocabularium Academicorum Della-Crusca, ample exhibet omnem vsum verbi reggere, [regere 1. sustinere.] Latino sustinere ac sustentare omni modo respondentem: & quo modo etiam accipiatur pro gubernare, quæ prima & fere vnica est latinæ vocis significatio: in primo sensu etiam inuenitur num. 54.
b Ecgraphum nostrum constanter columba: sed vt alias ex sensu pro columna legendam columbam monuimus: sic & hic faciendum putamus, ob ea quæ sequuntur de speculo & inscriptione: quæ facilius est in columna quam columba concipere.
VISIO XVIII.
[47] [Festo Purificationis in templum inducta,] Qvadam die cum recessisset ab ecclesia & capella sæpe dicta, & ingrederetur oratorium suum, & se dedisset suo more orationi sanctæque meditationi, sensit prædictum locum plenum calore; & fuit, quod postea retulit suo Patri spirituali, ipsam per obedientiam interroganti de visione: & eius spiritus fuit ductus ad vnam magnam lucem, viditque in visione beatifica vnum templum pulcherrime ornatū, in cuius medio erat vnum altare speciosissime præparatum, quod quatuor pulcherrimæ columnæ sustentabant. Adfuit etiam ibidem quædam persona vestibus induta albis, quæ duxit istam Dei famulam in illius lucis locum eminentiorem, in quo perspicacius cerneret solennitates in illo tempore fiendas. Vidit tunc tres Sacerdotes cum suis ministris, pretiosissimis ornamentis ornatos: ipsi vero Ministri faculis accensis, & alijs ad tale officium necessarijs aptauerunt altare. Post hæc quidam senior, more Pontificali indutus, [videt SS. Simeonem & Annum] venit in templum, cui nomen Simeon, missus a Spiritu sancto in illa hora: venit etiam quædam Matrona honestissima pluribus dominabus sociata: ad quod templum cælestis Regina appropinquabat: Dei & suum filium, multis Seraphicis Angelis mirabili splendore splendentibus associatum, in brachijs tenebat Ioseph, ipsa sequente. Senior vero sanctus Simeon sancto flamine afflatus, cantando protulit hæc verba: [obuiam ire Virgini purificandæ:] Lȩtare anima mea, & exsurge: ecce venit diuinum Verbum, a mundo incognitum, & latet inimico, vt non impediat res per eum fiendas, vt iter per eum inceptum ostendat hospitem & peregrinum. Et Christi ancilla videns gloriosam Virginem templo approximantem, volens cū reuerentia obuiam ire cælesti Reginæ, illa persona albis vestibus induta ipsam retinuit, dicens: Noli velociter transire ita; & quæ fient, vide. Tunc eadem persona cantando sibimet dixit: Excitare o anima mea, & noli amplius dormire. Ecce adest Verbum diuinum, & transit per hanc viam, portat eum sua mater associata Ioseph suo Sponso: sed ille, qui est vere suus Sponsus, eam defendit & gubernat.
[48] [quæ super altare filiū Patri offert,] Cum autem Virgo gloriosissima iam quasi proxima esset templi portæ, sanctus senior Simeon cum alijs Sacerdotibus & Ministris, vt decebat paratis, exierunt obuiam vsque ad portam templi Dei Filio & eius Matri. Postquam vero cælestis Regina templū ingressa est, versus altare suum iter direxit. Sanctus vero Simeon Pontificalibus indutus, stans genuflexus, Dei Matre stante ex alia parte altaris, Dei & suum filium in brachijs tenente, magna cum reuerentia sic adorans, dixit: Ego te adoro summum Deum omnipotentem, qui, tua misericordia operante, misisti tuum Verbum Iesum vnigenitum, qui recepit carnem humanam in vtero virginali, vt humanam naturam redimeret, & illum manifestum fecisti in tuo sancto templo. Virgo vero, & Dei Mater ponens Redemptorem nostrum super altare, magna cum reuerentia orauit Deum Patrem, dicens: Pater æterne & omnipotens, ego reddo tibi tuum filium: quod tuum est tuum sit. Ego offero illud, quod sibi dedi ex tua sapientia æterna: in toto & per totum fiat voluntas tua. Vidit etiam in hac beatifica visione, quod puer Iesus in infantili ætate existens, erectus super altare stabat nullius personæ munimine seu auxilio adiutus; & tunc audiuit vocem cælestem ad se dicentem: In hunc proprie modum quæuis anima Deum diligens suo Creatori se debet offerre libere & plene, quod non sit retenta a nulla cura terrena, sed ab omni alia re separata, quæ ipsam posset impedire. Saluator vero Iesus sic stans rectus, fixis oculis suam matrem respiciebat, acsi petere vellet ab ea licentiam eundi per se ad sanctum Simeonem; sanctissima vero sua Mater hoc intelligens sibi dixit; Fili mi, factum sit tuum velle.
[49] Postquam vero felix ille senex sanctus Simeon Dei & Virginis Filium in vlnas recepit, [eumq; S. Simeoni in vlnas tradit,] Deum Patrem & eius Filium adorans; dixit: Gratias & laudes tibi reddo, Pater omnipotens, & tibi, Patris Sapientia æterna, quem amor infinitus fecit humiliari, & animā meam in me tenuisti vsque in hunc diem, in quo in brachijs meis te posuisti. O Deus magnæ pietatis ad me venisti, vt mea peccata a me remoueres. Nunc dimittis seruum tuum in pace &c. Volensque beatus Simeon filium suæ matri reddere, magna cum reuerentia, sic eam allocutus est, dicens: Immensas tibi reddo gratias, o Mater dulcissima, quæ digna fuisti inuenta, vt esses diuini Verbi aula regia: & sic Deus Pater te præordinauit in sua mente propter tuam humanitatem atq; humilitatem, vt ex te nasceretur Deus & homo: & voluit obseruare præcepta sui Patris. Et sic sanctus Simeon magna fruebatur lætitia, filium Dei & Virginis adorando; stabat tamen cum magna reuerentia & timore. Mater vero Dei cum ab altari vellet discedere, duas columbas obtulit, quas Ioseph in manibus tenebat; [S. Anna de eodem prophetante.] sanctus autem Simeon, postquam filium suæ matri reddidit, ex prȩdicto altari vnam monetam recepit, quam etiam super ipsum altare reposuit. Post hæc Anna prophetissa in templum venit, & flexis genibus adorando filium Dei, dixit: Gratiæ tibi sint, Fili Dei altissimi, qui palam te ostendisti hodie in hoc templo: incepisti iam tuum iter, factus pro nobis humilis: & nostræ salutis iuitium atrox tibi erit tormentum: & nostra redemptio erit cum tuis magnis laboribus: & quicquid a Virgine Matre recepisti, totum per te expendetur pro nostris animabus miseris. Vidit etiam Christi ancilla, quod quando Simeon & Anna loquebantur de eius filio, eius Mater stabat attentissima eorum verbis, eorum verba seruando conferens in corde suo.
[50] Senex vero Simeon indutus, vt dictum est, pontificalibus, [Processio per eosdem in templo instituta:] ordinari fecit processionem per templum, dicens: Omnes læti consurgite ad faciendum solennitatem hanc maximam, quia Deus Dei filius venit, vt nos visitaret, & vt legem ab eo ordinatam plene obseruaret. Tunc prædicti Sacerdotes intus in templo suauiter & dulciter canebant: Angeli etiam Seraphici chorique assistebant coram puero Iesu, & simul cum Simeone & Sacerdotibus illudmet canticum, quod cantabant Sacerdotes, cum laudibus & iubilis decantabant. Virgo etiam tenens filium in brachijs processionem sequebatur. Dum vero processio versus altare se conuertit, sanctus Simeon vnam fecit sedem præparari, in qua fecit sedere Virginem Matrem cum Filio in brachijs, ipso Simeone existente genibus flexis; turba etiam quæ præteribat id ipsum faciente, & omnes cantantes, dicebant: Aue Verbum incarnatum, tu te tantum humiliasti: Aue Iesu Christe Saluator, qui ideo de cælo descendisti, vt nos a seruitute liberares, & in hunc mundum venisti. Finita tunc processione, Christi Mater inde discedere volens, voluit prius regratiari omnibus ibidem existentibus, dicens: Grates vobis omnibus reddo de lȩta deuotione, quam mihi & Dei Filio ostendistis. Recedente sic, vt dicitur, Virgine cum Filio, omnes assistentes maximam ei faciebant reuerentiam. [reditus per domum Elisabethæ:] Volens itaque Dei Mater ad domum redire, quia transire debebat per domum Elisabeth, matris Ioannis Baptistæ, ex caritate voluit eam visitare. Elisabeth certa effecta de aduentu Messiæ & eius matris per suum paruulum filium Ioannem Baptistam, de domo sua sollicita exiuit eis obuiam, filium suum in brachijs tenens, qui Dominum venientem videns, nimium se molestabat. Mater vero hoc intelligens, eum in terra posuit, & illico Ioannes Baptista paruulus se genuflexit in terra expectans Dominū venientem, similiter & mater Elisabeth genuflexa Matrem Domini salutauit, dicens: Beneueniat Mater & nostra Domina, [& mutua vtrimque matrum,] quæ secum portat filium, qui est Rex gloriæ, qui venit ad visitandum nos cum maxima victoria. Deinde dicit Filio Virginis: O æterne Rex altissime, es factus humilis & placibilis, & cum sis summus Omnipotens, nobis te paruulum ostendis. Et Dei Genitrix Virgo benigne suam salutans cognatam sic inquit: Salue carissima cognata, & tamquam mater ab Angelo mihi signata pro signo & veritate, cum esses senex & sterilis (quæ res est admirabilis) a sex mensibus imprægnata, videlicet vt tibi ostendam Filium Dei humanatum, non vt videam tuum filium beatum.
[51] Virgo autem gloriosa Dei Genitrix & suum filium de brachijs deposuit in terram: Elisabeth vero filius genuflexus signa & modos ostendebat maximæ reuerentiæ, quam Filio Dei erecto stanti faciebat: [ac filiorum gratulatio.] sed Dei Filius, ipsi paruulo Ioanni existenti, vt dicitur, genuflexo non minus signa benedictionis & gratulationis ingerebat: quæ quidem signa a duobus, vt ita loquar, paruulis mutuo facta, non mirum si intuentium oculis se reddebant admiranda. Sed Virgo Dei Genitrix recepit paruulum Ioannem in suis brachijs, & Elisabeth Dei & Virginis Filium in sinu recepit: vicini vero Elisabeth venientes, eius nutu & suasione maximam faciebant Virgini reuerentiam. Tandem domum Elisabeth intrantes, ipsa Elisabeth cibaria præparante, simul sumpserunt cibum Virgo Dei Genitrix & ipsa Elisabeth: Ioseph vero cum vicinis aduenientibus. Sed die illa, & nocte sequente Christi Mater stetit cum Elisabeth sua cognata. Quando vero beata Francisca hæc suo Patri spirituali per obedientiam interroganti, narrabat; ex desiderio & amore tota inflammabatur, quia non poterat exprimere ad plenum quod viderat. Et postquam Dei famula in beatifica visione hæc vidit, Dei Genitrix voluit sibi licentiam dare, vt in suum naturalem rediret sensum, dicens: Anima pauper & egena, aduertisti bene ad ea, quæ vidisti & audisti? Fac quod bene retineas modos & actus tibi ostensos, qui magnum inducent amorem tuæ menti & omnibus tuis factis. Et postquam hæc anima Dei deuotissima reuersa est in suum naturalem sensum, sicut pluribus alijs vicibus hoc faciebat, protestabatur, dicens, quod [circa] omnia per eam dicta & dicenda semper se conformabat, & firmiter se & sua dicta submittebat declarationi & determinationi sanctæ Matris Ecclesiæ Catholicæ, cum qua & pro qua volebat & viuere & mori, mediante diuina gratia. Et hoc fuit anno prædicto de mense Februarij die secundo.
VISIO XIX.
[52] Stans Christi famula, quodam semel in domo sua, & vt sui moris erat, feruenter & deuote contemplans summum bonum, dum se in genua flecteret, [Videt Mariam & Ioseph euntes in templū:] fuit rapta in extasim: quod vbi per eius filias innotuit Patri spirituali alibi existenti, illico ex deuotione ad domum ipsius ancillæ Christi accessit, & more solito ipsam iam ad suum naturalem sensum reuersam de visione per obedientiam interrogauit. Illa vero tamquam vera obediens dixit, qualiter in beatifica visione viderat vnam nobilem lucem: a qua luce eius spiritus fuit ductus in altum, & in vno loco suauissimo & pulcherrimo positus; viditque Dei Genitricem venire cum Ioseph, qui sibi dixit: Sequere Virginem, & sic fecit. Euntes vero simul intrauerunt, quamdam munitissimam ciuitatem, in qua templum vnum erat pulcherrimum. Ioseph autem Christi famulam stare fecit in vno alto loco, & apto ad videndum & bene speculandum, quæ fienda erant in eodem templo; viditque Iesum Dei Filium ætate annorum duodecim existentem, [Iesum inter Doctores disputantēs] in vna Cathedra sedentem, & vnum magnum librum coram se apertum habentem; in quo tamen nō legebat. Multi Doctores Legis in circuitu eius sedebant, cum puero Iesu disputantes de Lege & aduentu Messiæ. Mater autem eius intrans templum, & Dei Filium videns Doctores interrogantem, & eorum interrogationibus respondentem, genuflexa & non parum admirata stetit. Puer vero Iesus, vt erat intentissimus disputationi, licet Matrem videret, nullum ei fecit signum. Habebat enim, licet cum Doctoribus loqueretur, oculos sursum ad cælum, & arguebat ipsos Doctores de Legis præceptis per eos non obseruatis, ipsosque conuincebat & confundebat diuersarum Scripturarum sententijs. De Messia etiam, quem expectabant, per dicta Scripturarum ostendebat illum iam venisse; nihil tamen de se ipso dicendo, nec ostendendo. Admirabantur non modicum prædicti Doctores, quod in tam paruæ ætatis puero tam profunda scientia, atque ænigmatum Scripturarum esset verissima sententia: erantque stupefacti, tantis allegationibus Scripturarum conuicti & confusi. Verum eorum aliqui confitebantur sua dicta esse vera, & insimul loquentes magis atque magis admirabantur; aliqui vero ipsorum dictorum præ confusione & verecundia de templo exiuerunt, alijs cum maxima admiratione remanentibus, & laudantibus pueri Iesu tam admirabilem sapientiam.
[53] Tum finita disputatione, & mutua inter Doctores locutione, [quærenti matri respondentem auait,] Dei Filius & sua Genitrix se inuicem respexerunt. Tunc Virgo Maria genuflexa corā Dei Filio, sic eum allocuta est: Fili, quid nobis sic fecisti? Ioseph & ego vnumquemque interrogabamus, si Iesum meum vidisti: cum nemo mihi respondisset, quod in via te vidisset, dolens fui & mente tristi. Tunc eius filius respondit suæ matri interroganti. Quid est, quod me quærebatis? Tu scis, quod sum Patri meo obediens; An forsitan dubitabatis, quod in his, quæ Patri placent, meus animus & mens iacent? Istud volo, quod sciatis. Finita locutione Saluatoris nostri, Mater sic eum iterum alloquitur: Fili mi, sum certa de his, quæ dixisti: meæ fuit ignorantiæ, quod solus in templo remansisti: cor meum erat dubium, si reuersus esses ad Dominum, cuius nutu huc venisti. Quibus verbis finitis, illud Verbum incarnatū sic suæ matri respondit: Mater carissima, non fuit tuæ ignorantiæ, sed Dei præscientiæ, quæ rerum est certissima: antequam ad Patrem redibo, maiorem pœnam subibo, quam disputare notissima. Dei Genitrix magna reuerentia suo filio respondit: Fili, Deitas benigna, quæ in vterum meum venisti, & de alto cælo descendisti, video, quod non sum digna, quod te subijcias meæ tutelæ, fiat igitur tua voluntas: prænuntias mihi dolorem, asserens quod patieris pœnam, & afflictus eris: sed contentor ob tui amorem. Vidi nunc Doctorum gentem a tuo conspectu fugientem, confusorum gerentem morem: verum aliqui, qui remanserunt, tuum scire laudauerunt & rerum omnium Creatorem. Dei tunc Filius vultu placido suæ Genitrici sic respondit: Mater tu scis, quod a Deo veni, & in hunc mundum descendi, res est tibi notissima: quidquid ego facio, a Patre venit præscio, & ab eius prouidentia. Reuertente autem Domino cum sua Matre & cum Ioseph, tamquam filius obediens erat illis. Et tunc Virgo Mater Dei B. Franciscam sic alloquitur: O anima paupercula, quæ vidisti & sensisti a firma in tuo intellectu, & ea retine cum magno effectu, cum sensu & intelligentia, & repone in memoria: & eorū quæ gustasti recipe saporem, & intelliges tibi ventura & dolorem non senties, & nihil tibi deficiet. Intus in corde erit vna largitas, & in tua memoria erit magna certitudo: intellectus tuus illuminabitur, & Dei secreta tibi reuelabuntur, vel declarabuntur. Et hoc fuit anno & mense prædictis.
[Annotatum]
a [Firmare.] Id est, claude: Fermare etenim, concludere est Italis.
VISIO XX.
[54] Recepto semel sanctissimi Corporis Christi Sacramento ab ista Dei ancilla, [Contemplatur pelagus amoris diuini,] in capella sæpius dicta, fuit eius spiritus raptus in extasim immobilem & postmodum mobilem: sed postquam redijt in suo naturali sensu, Patri spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, respondit: Quod viderat Dominum Saluatorem in sua sanctissima humanitate, & in vulnere lateris erat ad instar vnius pelagi profundissimi. Christi vero famula igne compassionis & caritatis accensa, respiciebat illud pelagus, a quo quædam diuina vox egrediens, dixit: Ego sum ardens amor, & retraho ad me subito animam, & eam pono vbi semper viuit in me Iesu Redemptore. Ipse Iesus eam facit philocaptam, & destruit eius peccata: facit eam ardere sancto ardore, & ponit eam in dulcedinis abysso, & facit ipsam transformari in suis thesauris pretiosis, & eam congaudere facit de suis bonis æternis. Finitis vero his verbis, sibi fuit demonstrata & ad plenū declarata illa abyssi profunditas prædicta a Ioanne Euangelista, scilicet, In principio erat verbum, & verbū erat apud Deum, & Deus erat verbum &c. Post cuius declarationem adhuc in extasi existens, audiuit quamdam vocem sibi dicentem: Ego sum purus fons & nobilis: si quis sitit, veniat ad me, quicumque vult venire, & lætitiam sibi dabo, [& discit tres gradus paupertatis ex fonte diuino bibentium.] quæ numquam habebit finem. [Ioan. 5, 1.] Humilitas cum puritate obedientiæ, & amor cum munditia conscientiæ bene sese simul ligant, & constringunt; & in qua anima simul se sociant, talis anima in hoc fonte bibere potest. Paupertas triplici modo potest bene diuidi: si anima vult dirigi, eam sequens ex corde & plane intendens, cito pergit quo vult; & omnem statum a regit, si vadit intentu prono. Prima paupertas est vtilis, licet a vulgo non intellecta; sed est spiritu perfecta, & tota spiritualis: abundat rebus mobilibus, ab ipsa spretis pro vilibus; ad cælum volat sine alis. Animæ sic viuentes possunt bibere de isto fonte; quia Deo sunt coniunctæ, & in via pascunt egentes: sed nolunt, quod videatur, quod faciunt, nec sciatur a vulgo, nec intelligatur. Secunda paupertas mundum dimittit, & ab omnibus se expoliat, & quidquid habet, totum dat, & se obedientiæ submittit: viuit in fide, spe & caritate, & in Dei timoris firmitate, ideo de isto fonte bibit. Tertia paupertas est exquisita semper in Dei amore, nihil curat de timore huius mundi, in quo est sita; quia hæret summo bono, cui se dedit pro dono in tota præsenti vita. In omnem euentum lætatur: viuit tamquam dormiens; in omnibus obediens Iesu, cui sociatur. Anima talis mente pura veniat, & bibat secura, quia talibus fons iste datur. Et quod sibi laboriosum videbatur, a beatifica visione recedere, audiuit quamdam vocem sibi dicentem: Anima, noli amplius loqui, dimitte illum facere, qui omnia facit bene, & potens est satisfacere omnibus animabus ipsum volentibus: ideo noli plures assignare rationes, quas ipse sciuit, antequam tu esses: sed qui promisit tibi suum amorem, ipse potest tibi bene satisfacere. Ergo contenteris bona & prompta voluntate, & sine scrupulo verecundiæ cum ipso te vnias: nam amor iste est adeo magnus, quod te reddet bene contentam. Et hoc fuit anno Domini MCCCCXXXII, de mense Februarij.
[Annotatum]
a Id est, sustinet, vt supra num. 45.
VISIO XXI.
[55] [Videt intra ignem amoris diuini,] Qvodam alio semel, post receptionem sanctissimi Sacramenti Corporis Christi in capella dicta, spiritus famulæ Christi fuit raptus in vnam magnā lucem, corpore eius remanente in extasi. Cum vero reuersa fuit ad sua naturalia, Patri suo spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, respondit: Se vidisse illam speciosissimam lucem, super quam vidit maximos splendores, subtus vero lucem erant tenebræ spississimæ. Existens vero in illa luce vidit ignem splendidissimum, super quem erat tabernaculum splendidissimum: desuper vero Saluator noster erat in sua sanctissima humanitate, a cuius essentia tot reuerberabantur splendores, quod humanus oculus in eosdem minime poterat intueri, nisi solum in humanitatis imaginem: ex cuius plagis radij inflammatissimi procedebant, qui radij super animas ibidem existentes mirabiliter refulgebant. Erant autem ibidem animæ quamplures: erat etiam ibidem Regina cælestis tribus redimita coronis, ex qua lux maxima procedebat. Vidit etiam alias animas adhuc in corporibus existentes, intrantes in ignem prædictum & exeuntes. Ille etenim ignis nil aliud denotabat, [sanctarum Virginum choros,] nisi diuinum amorem. Vnde Christi famulæ desideranti scire, quæ vel quales illæ essent animæ ignem ingredientes, declaratum fuit ex diuina voluntate, quod erant viuorum hominum & perseuerantium in diuino amore, quæ quidem veniunt ad se renouandum in illo igne. Cum vero Christi famula sic staret læta in tanta solennitate, accessit ad eam illa ardens in Dei amore Magdalena cum sancta Agnete associata, quæ ei persuadebant, vt se proximiorem faceret illi igni: & ipsam posuerunt in vno loco ad videndum ea, quæ in ipso loco fiebant: in quo existens vidit maximam sanctarum Virginum copiam, quæ omnes resplendentibus coronabantur coronis.
[56] Et tunc Magdalena incepit choream, alijs Virginibus ipsam sequentibus: & quod dictu mirabilius est, intrabant supradictum ignem, & exibant choreando, & insimul cantantes dicebant: Si quis desiderat ad Christum intrare, omnia tam interiora quam exteriora debet se expoliando dimittere, in suo respectu se vilissimum reputet, nec aliquid faciat contra suum apparere: [& docetur omnes animæ facultates Deo tradere,] quæ habet relinquat, & ad ea plus non redeat. Veniat ad negandum se, & quasi iam esset deprȩdata, sic de se verecundetur; & veniat in odium suimet, nec habeat audaciam recte respicere suum Dominum: & tanto se odio habeat, vt a Domino petat vindictam sui, & prouocet diuinam iustitiam super se ad hoc vt bene puniatur. Debet reddere tres dotes, quas altissimus Deus sibi dedit: reddat sibi memoriam cum omnimoda voluntate; nec in suo intellectu velit recordari aliquam rem, nisi Deum: omnia sibi reddat, vt Deus de ea curam gerat. Reddat etiam sibi totalem intellectum cum omnibus eius apparentijs, & in ea ponat ad plenum suum affectum, & nihil de se velit videre, sed ipsi Deo committat totam suam curam. Reddat sibi plenarie voluntatem cum omnibus suis exercitijs & sollicitudinibus, & confisa de Dei bonitate, omnia sibi dimittat: & quoties sentit se ab aliquo laudari, [ac lætari aduersis & iniurus ferendis:] habeat in mente sua maximum supplicium: & sibi bene prouideat, ne in aliquo de suis laudibus acquiescat. Et si quando in aliquam incidet lætitiam mundanam, graui tristitia postmodum affligatur, & recipiat amaritudinem postea vehementem: & si aliqua persona eam habet odio, sibi videatur quasi rosacea aqua, & tota sit submersa in vera & sancta humilitate. Si de ea male dicitur, illa verba maledicta cantus suaues & soni suauissimi sibi appareant, & tota in eis lætetur, & Deo humiliter pro se maledicentibus supplicet: & si forsan lapidetur vel percutiatur in persona, ipsæmet percussiones sibi videantur tamquam rosæ & flores in sua mente consentiente, & Deo regratietur, qui sibi talia fieri permisit. Vadat etiam ad regratiandum illis, qui eam percusserunt, & tantum se vilem & contemptam in sua mente respiciat, acsi nihil posset facere, & in suis consensibus semper se videat annihilatam; seque videat ita paruam, acsi videri non posset, nec discerni, veluti milij granum in profundo maris iactatum. [& in omnibus virtutibus informari.] Sic enim animam in profunda humilitate submersam vera obedientia facit reformari: & si fides adsit, facit eam firmam & esse renouatā. Si in se habeat spem, spes eam reddit ornatam nobilem & extra vilitatem. Talis anima est tota retracta in Deo, & in sua maiestate; & de omnibus, quæ videt, gaudet & lætatur. Venit etiam caritas, quæ totam animam accendit & reddit amore plenam; nihil timet, quia amor ipsam secum confirmauit. Venit etiam prudentia, quæ totam animam custodit, ne aduersarius veniat, vt ipsam animam deprædetur. Talis anima posuit totam suam curam in eum, qui eam potest ordinare. Nulla anima est tantum præparata, nec tantum diuino accensa amore, & a mundanis curis penitus exuta, quod sit omnibus virtutibus sufficienter induta, excepta Virgine Matre; quæ sic iucunda, sic hilaris in sua vita permanebat, vt quidquid ei eueniret, [vt fecit præcipue Dei mater] siue iucundum siue laboriosum, ita se in toto & per totum voluntati conformabat diuinæ, quod ne paruo quidem instanti ab ea quouis modo vellet discedere: quo factum est vt sicuti in terris totis nutibus. Deo erat coniuncta & eius voluntati conformis, ita post hanc vitam super omnes Angelorum choros & super omnes creaturas sit eleuata & exaltata
[57] Et Dei famula, finitis his dictis, mutato statu immobili in statum mobilem, per se cantabat mirabiliter correspondendo verbis & cantilenis per supradictas Virgines dictis; & in actibus & modis Virginum choreantium motibus, correspondebat. Post hæc iterum reuersa in extasim immobilem, vidit Mariam Magdalenam sic cantantem, & dicentem: laudes tibi sint cæli Regina, quæ es virtutibus ornata, & ab Angelo salutata fuisti, Gratia plena: [propterea laudanda ab omnibus.] per tuam humilitatem & diuinam pietatem nos liberasti a ruina. In tuo ventre Virgineo Verbū Dei substinuisti, & tua carne vestisti: vnde exiuit Deus & homo, qui nos a nece saluauit, redemit & liberauit a diræ mortis vinculo. Laus sit tibi infinita, o Domina Angelorum, ornata, redimita, coronata per filiam: Tu lux nostra & gaudium in hac beata vita. Et sancta Catharina sponsa Christi regia cantando dixit: Omnes læti iucundemur de hoc bono quod habemus, Regnum Dei possidemus: cuncti ergo lætemur & perfecte gaudeamus, & Iesu laudes dicamus, & ipsum semper veneremur. Et hoc fuit anno Domini MCCCCXXXII, die XIII Februarij a.
[Annotatum]
a Quæ hic sequi debuisset visio de prima notitia instituendæ congregationis, Confessario per S. Gregorium data sub apum similitudine, 20 die Martij; ea ex Italico accepta refertur ab Anguillaria lib. 4 cap. 2 vbi & ceteræ ad eamdem rem spectantes in Latino contextu ab auctore omissæ, relatæ in Italico.
VISIO XXII
[58] Qvadam alia vice postquam B. Francisca in capella sæpe dicta recepit sanctissimum Corporis Christi Sacramentum, in extasi rapta, more solito, a suo Patre spirituali de visione per obedientiam interrogata respondit: Vidisse a quadam maxima & splendida luce suum spiritum duci in aliam maiorem & splendidiorem, [A S. Ioanne Bapt. ducta corā Christi humanitate,] & ipsum etiam spiritum in vno campo planissimo & spatiosissimo posuisse. Prope campum mons erat magnus & altus: Beatus vero Ioannes Baptista, cui ipsa Christi ancilla nimis afficiebatur eius spiritum prope ipsum montem duxit, ei dicens: Aduerte bene ad mysterium sanctissimæ Crucis cum omnibus pœnis, quas Dei filius dignatus est pro omnibus pati. Et ipsa respiciens vidit Dominum nostrum Iesum Christum eodem modo cum brachijs extensis, pedibus & manibus Cruci clauatis, quomodo in cruce positus fuerat: & ex eius plagis inexcogitabilis splendoris radij procedebant. Et quis propter maximum lucis splendorem, in principio beatificæ visionis, ad plenum sanctissimam Christi humanitatem posset intueri? Tamen sicut Deo placuit, post tam immensæ lucis aliqualem diminutionem, plene videbat & aspiciebat gloriosissimam humanitatem Saluatoris nostri Iesu Christi, cum magna & immensa Crucis compassione. Vidit etiam gloriosissimos spiritus tā angelicos quam humanos, magno gaudio & lætitia coram Domino, [videt singulos ordines Beatorū a singulorū membrorū plagis illustrari.] de sua immensa pietate laudes & gratias immensas referre: intelligentes quod caro & inæstimabili redempti sunt pretio. Vidit etiam gloriosos spiritus tam angelicos quam humanos ab omnibus partibus gloriosissimi Corporis Iesu Christi plagatis, & a singulis eius plagis maximam recipere claritatem. Aliqui vero ex vna tantum parte; alij aute mex alia parte: sed Patriarchæ & Angeli Seraphici ex puncturis spinarum coronæ Christi irradiabantur. Ex quo Christi ancillæ desideranti horum scire occasionem, gloriosissimus Baptista dixit: quod talem obtinent gloriam propter suam fortitudinem & caritatis ardorem. Nec non vidit gloriosissimos Apostolos a manuum & pedum plagis maximum recipere splendorem, & a prædicto Ioanne Baptista ei declaratum est, quod istud erat propter eorum intellectum & sapientiam: quia propter Dei donum adhæserunt veræ sapientiæ, qui Christus est. Prophetæ vero & quatuor Euangelistæ cum quatuor principalibus Doctoribus a lateris vulnere irradiati erant, & hoc propter inconcussam, & incontaminatam sacrosanctæ Catholicæ fidei vnitatem. Christi vero Martyres, & Confessores, & Deo sacratæ Virgines, Angelorumque septem chori a plagis pretiosissimi corporis Iesu Christi alijs partibus inflictis irradiabantur. Sed infimi chori Angelorum & spiritus alij beatis plagis tibiarum eiusdem Saluatoris illustrabantur.
[59] Visa autem per Christi ancillam tali visione sanctissimæ passionis, & declarata qualibet particula a Ioanne Baptista ipsi Dei famulæ; [& iubetur eum amare,] quædam lux splendidissima cooperuit Christi humanitatem: propter cuius claritatem ipsa non poterat eam amplius intueri: Cui gloriosus Baptista sic dixit: Ama & dilige tuum Dominum, & dilige eum cum pœnis. Ama Dominum Deum tuum, & dilige eum cum timore. Ama & time eum cum delectatione, dilige eum cum affectione. Ama & dilige illum amorem, quo te perfecte dilexit. Ama illud Verbum diuinum, quod pro te venit in mundo pati pœnas & labores. Voluit prius facere & postmodum docere viam, per quam deberes incedere: & ille, qui tamquam Deus suo nutu omnia potuit facere, viam tibi mediam, non arduam ostendit, vt te non posses excusare propter impotentiam & debilitatem, quin ipsum posses amare: & propter tuam salutem omnia sic ordinauit & fecit, quod intelligeres, & sibi non esses ingrata. Est ille verus amor Christi, qui tantum te dilexit, [qui patiendo nos saluauit.] & labore & opere se tibi manifestum fecit. Voluit iniuriari, & a Iudæis lapidari, & vltimo se in cibum Apostolis & nobis dedit in nostrum confortamen. Se ipsum expoliauit, crudelem ferens passionem, per cuius sanguinis sparsionem potuissent mille mundi saluari. Sed tu considera & mente retine, quod animabus, quæ propter eorum duritiam tantum beneficium repudiant exquisitissima & æterna supplicia præparantur in inferno: ergo toto mentis affectu & cordis purirate amemus istum amorem, qui prius nos dilexit & inæstimabili pretio ab æterna morte nos redemit. Quibus verbis dictis gloriosus Baptista adiecit cantans, & cum alijs Prophetis incedens, sic inquiens: Nos, qui omnia hæc perfecimus, & diuinum amorem perfecte secuti sumus, nulla mundi blanditia decepit: quos ipse verus amor reseruauit & in hac gloria exaltauit, sumus semper in sui amoris contemplatione, semper læti & iucundi in hac beatifica visione. Et Dauid cantando sic respondit: Amor iste, quem tota mente dileximus ad tam altissimum honorem nos prouexit, & ad sui veram cogitationem cognitionemque nos induxit: & facit nos in se ipso speculo continue speculari, [quod] pœnis & laboribus ab eo passis sumus in tanta gloria glorificati cum spiritibus beatis. Et hoc fuit anno & mense prædictis, eiusdem mensis die primo & vigesimo.
VISIO XXIII
[60] Veniens B. Francisca, vt sui moris erat, ad receptionem sanctissimi Sacramenti in dicta capella, dum Missa celebraretur, fuit rapta in extasim immobilem. Finita vero missa, Pater suus spiritualis, qui celebrauerat, sanctissimum Sacramentum Corporis Christi ei ministrauit. Postquam autem ad sua naturalia descendit, patri suo spirituali eam per obedientiam interroganti de visione respondit, quod eius spiritus fuerat raptus ab vna luce clarissima, & ab illa ductus in aliam maiorem lucem: [Corā Christi humanitate videt Sanctorum choros:] & Christi Apostolus Paulus eum duxit in locum, a quo perspicacius videret mysterium sanctissimæ Incarnationis: viditque Verbum humanatum quantum sibi possibile erat inspicere: nam erat tam immensa claritas tamque perlucida, vt eius visus non posset plene & membratim ipsam humanitatem respicere. Respiciebat porro Verbum incarnatum ad modum vnius staturæ humanæ. Vidit etiam gloriosissimam Verbi incarnati matrem, Apostolos & Patriarchas, & Angelorum choros, & eorum quoslibet in ordine suo permanentes, & omnes erant inflammati & irradiati a radijs maximi splendoris procedentis ex illa claritate immensa, quæ circumdabat Dei & Virginis filium.
[61] Tunc vidit Virtutes, quæ sequuntur, sigillatim laudantes & Deo immensas gratias referentes propter salutiferam eius Verbi incarnationem: [& audit Virtutes sigillatim gratias agere pro beneficio Incarnationis:] & primo Misericordia sic incepit: Tibi vero & summo Deo gratias, & laudes immensas reddo, qui me sic exaudisti, & in mundo descendisti: te ipsum humiliando humanam carnem assumpsisti. Deinde Pietas sic incepit: Fili Dei, Verbū diuinum, tibi gratias & laudes inexhaustas reddo, quod dictum meum expectasti; & tuum sanctum caput inclinasti ad meum consilium: humanum genus voluisti suscitare & ad cælum eleuare, quod primi parentis scelere perierat. Caritas deinde sic exorsa est: Gratias immortales, tibi habeo, Deus potentissime, quem amor tantum restrinxit, quod cælum aperire fecit, & te velocem fecit ire, & Deo Patri obedire: dedisti perseuerantiam Martyribus, vt cælum impleres eorum sedibus. Post ipsam Iustitia sic orabat: Gratias & laudes tibi reddo, Rex iustissime & potentissime, qui in mea puritate conseruasti me: effecta sum astuta, prouida etiam iuxta quod omnia in tua prudentia reposita sunt: iudicaturus es animas, quia bene & vere cognoscis ipsas. Post Iustitiam Pax eius consors sic inquiens, perorabat: Immensas tibi laudes, Iesu dulcissime, & infinitas reddo, qui me tantum amasti, & tuis Apostolis sæpe nominasti: tui modi & actus mihi multum placuerunt, & tecum, quocumque ires, me semper duxerunt. Concordia vero suprapositas virtutes sequens huiusmodi incipiebat: Amor dulcis & perfectissime, tibi laudes ex corde refero: tu enim secutus es amorem te ducentem, qui te feliciter fecit obedientem, & ad ipsum amorem sequendum feruentem: animas, quæ perierant, voluisti redimere: fecisti eas beatas tuoque amore illustratas: nobis dedisti societatem, quæ ante solæ habitabamus, vt sedes plenas redderes, quæ vacuæ ante erant: [dedisti te] pro ipsis in pretium persoluendum, quod non est vilipendendum. [quod idem Sancti omnes faciunt.] Isti fuerunt Sancti, qui adeo fuerunt intenti, vt se darent Deo omnipotenti.
[62] Perfectis vero his verbis Virtutum, omnes aliȩ Virtutes, & omnis cælestis curia magno cum iubilo respondebant magnificando, laudando, benedicendo Deum altissimum. Apostoli vero per se exultantes & læti ad prȩdictas Virtutes dicebant. Cuncti gratias Deo damus, qui nos omnes concordes sic ordinauit & perfecit, & nobis dedit potestatem, vt in suo consilio persisteremus, Patrem & Filium laudaremus; & nos ipsum regratiamus, vt semper cum eo lætemur. Patriarchæ vero Apostolos sequentes sic cantabant: Potentissimo creatori gratias & laudes reddimus infinitas, quia nos ligauimus & astrinximus firmis promissionibus, quibus nobis per se met ipsum iurauit se venturum, & nos a tenebris liberaturum. O magna profunditas feruentissimi amoris, qui Dei filium humanauit, & nos a tenebris liberauit, & iunxit Angelorum choris. Gloriosissimi vero cælestis curiæ spiritus omnes, suo ordine cantantes Deū laudabant & benedicebant.
[63] Dixit etiam ista Dei ancilla, quod in illa beatifica visione vidit Angelum Gabrielem in humana forma Virginem salutantem; cuius primo aspectu gloriosissima Virgo admodum se turbauit (vt Euangelica testatur historia) permissione diuina: & hoc potius ad nostram doctrinam, vt semper simus firmi in sancto Dei timore, & propter nostram vitam, quantumcumque bonis operibus intentam, [Virtutes, ob quas Mater Dei facta est Maria, intelligit;] in nullam incidamus securitatem. Erat autem cælestis Regina, cum angelicam suscepit salutationem, pluribus associata virtutibus, scilicet humilitate profundissima, prudentia perfectissima, fide firmissima, & puritate nitidissima atque liberalitate maxima: quia totam se ipsam dedit, & voluntati commisit diuinæ. Inerat etiam sibi animositas cum amore & obedientia vera, & spes indubia cum omnibus alijs virtutibus insimul iuncta, quas omnes virtutes pax tranquilla in sui societate sequebatur. Et illico illa beatissima Virgo diuinam voluntatem sentiens, totam se dedit & dimisit diuinæ dispositioni, inquiens: Ecce ancilla &c. Hanc beatificam visionem videns B. Francisca, non modice admirabatur de tanta virtutum copia ab illa gloriosissima Virgine habita & possessa: propter quas virtutes digna inuenta est, vt Vnigenitus Dei filius in suo virgineo vtero carnem susciperet humanam: & admirando cogitabat, quod nulla anima capax esse posset tantarum & talium virtutum & gratiarum. [& imitari eas docetur.] Propter quod cælorum Regina suæ ancillæ satisfacere volens, & eius desiderijs fauens, sic dixit: Quamuis nulla anima talium tantarumque virtutum sit capax, nihilo minus iuxta suorum meritorum conditionem virtutes potest habere: & quando animæ excitantur, & quantum possunt operantur cum pura & recta intentione; quamprimum a mundanis curis separantur, & diuino sponso mente pura coniunguntur, ipse diuinus Sponsus, cum eis facta vnione, se per amorem ligat, sicut earum est finalis perseuerantia: & quemadmodum ipsæ animæ se sibi præbent in parte vel in totum & vlterius, secundum quod ipsum sponsum amant; sic sibi gratiæ a sponso largiuntur.
VISIO XXIV.
[64] Alio tempore post receptionem sanctissimi Sacramenti Corporis Christi in dicta capella, Dei famula fuit rapta in extasim, & quando in suum sensum naturalem reducta est, Patri suo spirituali, eam per obedientiam interroganti de visione, respondit: quod eius spiritus fuit ductus in cælum empyreum in parte infima Seraphici chori, [Ad Seraphicū chorum euecta.] in qua immensus & suauissimus calor radiabat, qui inflammabat omnes Angelicos spiritus, in ipso choro & inferius existentes, & huius Christi ancillæ spiritus etiam inflammabatur. Ipsi vero videnti illum diuinitatis thronum vnus ex Seraphicis spiritibus dixit: Hæc summa Deitas est, cuius splendor & caritas omnes nos facit inflammari, & de eius amore iucundari. Anima benedicta fac, vt in bono perseueres: quia amor te expectat, & vult quod a te discedas. Habeas cor mundum & manus innocentes, intentionem rectam ad bonum & ad Deum omnipotentem. Ascende superius ad montem, [intelligit amoris diuini ardorē & efficaciā.] & sta in contemplatione semper in diuino amore, qui te faciat inflammari, & in se ipsum transformari in suo diuino ardore. Transformata est anima, quæ est amori vnita; & ascendit super cælum, & est ex se posita & ducta ad chorum Seraphicum in quo sentit talem calorem & tam suauem ardorem, qui eam reddit transformatam. In alta diuinitate est tota transformata: in eius amore inebriata ardet, sed non vritur; & nescit quid faciat, sed diuina caritas necesse est vt eam sustineat. Est ita profunda abyssus, quod non posset calculari; spiritus in eam missus non potest quietari, nec contentatur reuerti ad seculum tenebrosum & spinis obsitum & totum caliginosum: sed illa pulchra caritas remedium sibi dat, ipsam ponit in terminis, in quibus se bene potest iuuare. Et hoc fuit anno Domini MCCCCXXXII mensis Martij die vltima.
VISIO XXV.
[65] Alia vice post receptionem sanctissimi Sacramenti ab ista Beata in dicta capella fuit in extasim per aliquod spatium ducta, & reuersa in suis naturalibus, interrogata a suo Patri spirituali de visione, respondit: qualiter suus spiritus fuit ductus in vnam lucidissimam lucem, in qua vidit Regem cælestem in vno throno speciosissimo & subtus illum thronum erat inflammatissimus ignis; & fuit certificata, [Ducta ad ignem diuini amoris,] quod ille ignis erat diuinus amor, & audiuit ex illo igne vocem procedentem, & sibi dicentem: Anima benedicta, esto in te bene remissa; habe cor præparatum ad illa superna bona, quæ tibi sunt ostensa: fac memoriam tuam memorem in tuo intellectu, & sic ordina mentem, vt efficiaris perfecta: nam veniet sponsus, & si sic te inuenerit, eris ab eo electa. Amor ipsius est medius, vt te reddat quietam vnias te cum ipso, & faciet te transformari in illis æternis & supremis bonis, in quibus sibi placet: & ab eo sic dotata, de dote tibi data sis firma, nec dubites, quia copiosus est in gratijs faciendis, quando & quibus sibi placet. Ergo exulta in amore, & fac secum te vniri in magna abysso amoris ardorisque, quæ te reddet intelligentem ad cognoscendum sponsum tuum dulcissimum, qui fortitudinem tibi dabit, & suis gratijs intus adornabit, & extra videri nequibit. Ab extra nequit videri, [iubetur ei se perfectē vnire.] sed intus bene sentitur & suus splendor videtur, & tuam confortat mentem, & te inflammat per amorem: aliud ab eo non recipis, ab eo per gratiam vestiris, & es optime ornata. Ideo sta attenta quando ab eo eris vocata; habe mentem quietam ad suum velle contentam: ne illis rebus te immisceas ad te nihilo pertinentibus; sed esto bene attenta intus in tuis sensibus. Et hoc fuit anno prædicto de mense Aprili die eius tertio.
VISIO XXVI
[66] Qvodam alio tempore, cum intrasset B. Francisca prædictam capellam, vt ex præcepto Patris spiritualis reciperet sanctissimam Communionem, dum Missa celebraretur, fuit rapta in extasim, & Missa finita adhuc in extasi existens, recepit corpus Dominicum magna cum reuerentia, ostendens modos & signa magnæ admirationis: sed postquam ad sua deuenit naturalia Patri spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, respondit: quod quædam clarissima lux suum spiritum duxit in locum altum, a quo loco gloriosus Ioannes Baptista suum spiritum in altiorem locum duxit, sic inquiens: [A S. Io. Bapt. ducta ad thronū humanitatis Christi,] Sta hic & videbis modos & actus hic fiendos. Vidit itaque thronum magnum & splendidum, in quo erat Saluatoris nostri sanctissima humanitas, insimul cum maiestate diuina, a qua tot & tam splendidi procedebant splendoris radij, vt nil aliud prospicere poterat præ intensione tantæ claritatis, nisi quamdam humanam effigiem. Vidit etiam cælestem Reginam, Dei filij Matrem coronatā, magna cum reuerentia ibi existentem, & Apostolos in suis sedentes sedibus, Patriarchas & Prophetas & Martyres, & cum Virginibus Confessores, ceterosq; Angelicos spiritus & humanos in illa cælesti gloria existentes, & maximo cum ordine, & gaudio laudes & gratias Iesu Christo Dei filio reddentes, propter mysterium suæ sanctissimæ passionis, quam ex caritate pati voluit, vt humanam naturam nostram æternis coniungeret spiritibus: qui omnes recipiebant gratiam, quia irradiati & inflammati erant ab illis maximæ claritatis radijs, procedentibus ex splendore ex Domino procedente. Et hæc singularis gratia eis dabatur propter memoriam solennitatis Dominicæ Passionis.
[67] Et tunc ille gloriosus Baptista ad spiritum huius Dei famulæ sic dixit: Esto anima bene præparata ad recipiendum amorem, qui te ad solenne festum inuitauit, & sis bene nitida & mundata ab omni vitij vapore. Esto bene compta, & virtutibus associata ad conuiuium cælestis mensȩ, ad quod per Sponsum fuisti vocata, [& docta quo modo eo accedere debeat,] & rerum mundanarum memoriam pedibus tuis conculca. Remoue quod tibi nocet, & adhære summo bono: illustra tuum intellectum, & quæ vides intellige cum affectu; firma in amore tuam voluntantem, & eam fac vigorosam & quietam in illo lapide pretioso. Ista pretiosa margarita est humilitas cum obedientia iuncta. Remoue igitur omnem aliam rem per te conceptam, quæ prius in tua mente habitasset. Postquam eris sic ordinata & redimita & Diuinæ voluntati tota commissa, veni firma & secura, & audies nouos cantus, & videbis pulchros modos per angelicos spiritus hic retentos, & videbis res mirabiles, quæ, etiamsi videntur, minime intelliguntur. Vidit etiam Angelicos spiritus aliquos instruere & præparare quoddam altare, & ille Rex cælestis, quem prius ista deuotissima anima viderat existentem in throno, [videt ipsū in altari rem pretiosam emittere e vulneribus,] sumpsit formam quasi vnius Angeli, & posuit super illud altare se, & quod mirabilius est, supra altare positus, a throno primo non recedebat. Itaque Christi ancilla illum vtrobique inspiciebat, & in throno in sua maiestate, & in altari in effigie Angelica: & a capite, manibus, pedibus, & latere illius in altari existentis largissima abundantia rei pretiosissimæ procedebat: & licet in magna procederet copia, tamen tota super altare remanebat. Gloriosissimi vero Apostoli a sedibus, in quibus residebant, surgentes circumcirca altare steterunt: Sanctus autem Petrus ad modum Sacerdotis principaliter illam rem pretiosissimam, de membris illius super altare existentis procedentem, alijs spiritibus ministrabat, quamuis & alij Apostoli etiam illam administrabant.
[68] Ex quo factum est, vt illi animæ deuotissimæ ad videnda existenti, gloriosus Baptista appropinquans, ipsam duxit ad altare: coram quo satis reuerenter existenti, Sanctus Petrus ostendit illum Angelum existentem super altare, & voluit quod eius caput tangeret, & contemplando sibi dicebat: [quibus signata membra considerare iuretur,] Respice istud caput, & istud os pretiosum, quod tantum pium & humile, pro animabus dolorosis se fecit visibile, & totum se disposuit Patri obedire, & rei pretiosissimæ flumen sparsit, vt animæ sitientes inde possent bibere. Respice has manus puras & innocentes, quæ spargunt ista flumina, vt inde sumant animæ reuerentes, quæ ipsum sunt timentes, & ipsum Dominum diligunt amore feruenti; qui eas prius formauit & plasmauit & amore suo compleuit. Respice etiam istos pedes cum placibili affectu istius, qui tantum fuit auidus redimere genus humanum, quod sine verbis cum affectu processit, tamquam sagitta velox, ad mortem sustinendam, & largissimus ad patiendum omnem pœnam. Anima Deo deuota, respice hoc pectus tanta caritate feruidum, a quo manat copiosi ardoris flumen perpetuum, quod se ingerit animabus secum vnitis & eius amore ardentibus. Respice etiam istam formam, quæ fuit & est tantum benigna: sequere eius exemplum; sed noli credere quod sis digna. Istud est regnum supernum, in quo qui vult regnare, totum se dat per amorem plenum, & ab alijs se rebus oportet spoliare.
[69] Tunc Sanctus Petrus recipiens ex illa re pretiosissima, quæ erat super altare, [& particeps fit dulcedinis ex iis emanantis.] apposuit ori Christi ancillæ in extasi existentis: ipsa vero vidente suo Patre spirituali, sed ignorante tamen propter quam [rationem] aperuit os ad recipiendum illam rem pretiosissimam, per Apostolum Petrum sibi porrectam: quod sæpe faciebat, quando existens in extasi corpus Dominicum recipiebat, ostendens etiam ex illius rei receptione remansisse satiam & consolatam. Post hæc Apostolorum Princeps Petrus sic sibi dixit: Amor fortis in sua potentia animam reddit stabilitam, sibique conformem, & modum furis retinens, qui secretissime incedit, ad se retrahit animam suæ retractationis ignaram, facitque eam tranformari, & isto diuino cibo eam facit saturari, & suo amore diuino facit ipsam inebriari & confortamine infinito cælestis Rex altissimus animam in se facit renouari. Et quando ista Beata erat in extasi, venit ad altare per se in extasi existens: Pater vero suus spiritualis ita suauissimum & maximum sensit odorem, quod sibi videbatur, quod illa capella tota esset plena rosis & floribus diuersorum odorum: & non solum Pater spiritualis, sed plures ex illius filiabus spiritualibus illum senserunt odorem suauissimum; non solum hac vice tantum, sed pluribus alijs vicibus, quando erat rapta in extasim. Et hoc fuit anno & mense superius dictis.
VISIO XXVII.
[70] Alio tempore, recepto per illam Deo dicatam sanctissimo Sacramento Corporis Christi in dicta cappella, fuit rapta in extasim immobilem, [In die Paschæ] a qua venit in extasim mobilem, cantans suauissime, & ostendens signa gaudij & lætitiæ. Cantabat autem laudes Dei & Virginis Matris. Sed postquam reducta est in suo naturali sensu, Patri suo spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, respondit: [a S. Maria Magd. animatur ad generosam tolerantiā,] quod eius spiritus ductus fuit ab vna luce in locum satis altum, in quo speculabatur beatos spiritus cælestis gloriæ: licet tamen separata esset ab eisdem spiritibus, ductaque in locum semotū tamquam persona aduena. Ad quam accedens illa in Dei amore feruentissima Magdalena, cui ista Deo deuota nimis afficiebatur, dicebat sibi. Esto philocapta o anima, de rebus a te visis, & præcipue de intensissimo amore [eius] qui te eas facit videre [qui] est abyssus ardoris & infiniti amoris. Esto ergo bene attenta in his, quæ vides, & ab eo sentis. Non est tamen vlla capacitas, quæ possit sustinere huius tantæ potentiæ immensam altitudinem, quæ te hic sustinet; & sapientiā æternā, quæ te præordinauit per suam gratiam & fecit te & conduxit in hanc tantam lætitiam. Refer amori gratias, qui te sic fecit absorptam, quod sis reducta in hanc altitudinem supernam. Ipse amor huc te adduxit, & gratia te pulchram fecit. Attenta sis ergo, & gusta hunc dulcissimum saporem, [eiq; ostenditur cæleste iubilum in Christi Resurrectione.] & tibi bene proficiat. Anima, esto bene attenta ad gratias tibi datas: contemplare pura mente, & sis fundata in humilitate. Dum in carne mortali existis, pati poteris passiones, quia videns te mortuam vide nullam feras passionem de rebus tibi aduenientibus. In aduersis esto virilis & sic reportabis honorem.
[71] Et post hæc vidit humanitatem Iesu Christi Saluatoris nostri glorificatam cum inexcogitabili splendore, præ cuius magnitudine nil aliud poterat intueri, nisi quamdam humanam effigiem. Vidit præterea filij Dei Matrem plus solito inflammatissimam propter filij resurrectionem, cuius solennitas in cælesti curia tunc agebatur. Omnes etiam gloriosi spiritus maximo cum honore Dei Matrem venerabantur, gratias immensas ei referendo; quia sola digna inuenta est in sua sanctissima aula Virginali [Christum] portare: & præcipue [laudabant] eius amorem indicibilem, propter quem in passione filij inexcogitabilem sustinuit dolorem, & sic omnes in suo ordine ei regratiabatur. Apostoli per se de magnanimitate per ipsam Virginem ab eis recepta. Et illa in Dei amore feruentissima Magdalena cum Virginibus & alijs spiritibus ipsam Dei Matrem laudando, dicebant: Propter tuam paupertatem laudes tibi sint, alta Regina, [& Matris eius glorificatione.] quæ nos omnes exaltauit & hanc ad gloriam eleuauit: quia fuisti gratia plena. Gratia tibi, Pater dulcissime, qui pro nobis te fecisti filium. Tua immensa humilitas nobis dedit istud regnum, cuius [participem] fecisti tuam Matrem, quæ nunc est Regina cælorum super choros Angelorum [vbi] te nunc videt filium & patrem. Et tibi [sint] laudes immensæ, Fili diuinæ Maiestatis, & tibi, o Virgo & Mater, sint laudes, & gratiæ infinitæ, per cuius plenam veritatem omnes habemus salutem, & tecum hic iucundamur de tanta nobilitate tui ipsius dulcissimæ Matris, Fili diuinæ Maiestatis, qui matrem tuam glorificasti, & ex tua humilitate nos omnes confortasti: cui æterna diuinitas se instituit in patrem, & sanctissima humanitas tua elegit suam matrem. Alta Regina cælestis & Domina Angelorum, tu es verum confortamen spirituum humanorum & hic existentium. Existente vero ancilla Christi in tam beatifica visione tantæ solennitatis, fuit sibi iniunctum, quod simul cum ipsis spiritibus beatis deberet cantare, & ideo in extasi existens cantabat dicendo laudes, vt supra dictum est. Cui Maria Magdalena sic dixit: Confortare felix anima, sufficiat tibi, quod sis huc ducta. Refer gratiam Domino, a quo in tali visione fuisti absorpta: fecit te videre tantam magnitudinem amoris, ex quo sic es confortata: noli amplius flere. Cui illa Beata respondit: Propter paruum temporis spatium, in quo Christum non vidisti, tantam pœnam sustinuisti, flendo semper & lacrymando, Deum & homines inuocando, Si Dominum meum vidisti: ergo iam noli mirari, si me vides lacrymari a tanto bono semotam. Et hoc fuit anno & mense supradictis, in die a Resurrectionis Domini.
[Annotatum]
a Die Aprilis 20.
VISIO XXVIII.
[72] [S. Ioannes Euangelista hortatur ad perfectam obedientiā;] Qvadam alia vice recepto per hanc Christi ancillam sanctissimo Sacramento in prædicta capella, ipsa existente in extasi, fuit eius spiritus ductus ab vna clarissima luce in loco altissimo & glorioso, sicut ipsamet dixit suo Patri spirituali eam per obedientiam interroganti. Et tunc gloriosus Euangelista Ioannes duxit eius spiritum in æternam gloriam, in qua vidit sanctissimam Saluatoris humanitatem cum inexcogitabili triumpho. Nam omnes spiritus tam angelici quam humani gratias & laudes maxima cum reuerentia sibi referebant propter humanam redemptionem, propter quam maximum gaudium cum inenarrabili lætitia faciebant. Et Beatæ Franciscæ videnti tam excellentem solennitatem sanctus Euangelista Ioannes sic dixit: Fac anima, quod sis humilis, & bene firma in his, quæ vides, ex quo ad te venit amor, & a te totam te abstraxit. Fac, quod sis obediens & semper ei seruiens, ne quid ex aduenientibus rebus ad hoc te impediat. Respice veram puritatem, quæ est munda & Deo placens. Cogita summam potentiam, quæ tantum bonum prouidet. Intuere, quid inde venit ex suo conuenienti. Nemo se amplius impediat de re se non tangente, & de sibi tangentibus pulchrum habebit remedium in Dei sancto timore, qui eum liberabit omni tempore. Vera obedientia facit animam liberari, facit eam esse pulchram, & a laqueis hostis eripi. Quando ipsa est fidelis & respondet cum effectu, est munda in intellectu ab his quæ sibi dicuntur, totamque se expoliat. Nullam curam de te geras, ex quo ducta es ad tale festum diuini Verbi vniti cum humanitate.
[73] Post hæc sanctus Euangelista sic Saluatorem allocutus est: O altissime Omnipotens, qui es super omnes cælos, animam facis exire, quod sibi non conuenit corpore essente viuo. Spiritus est in carne, tu inde eum eripis, & das sibi potestatem te ipsum hic videndi. Ego de hoc non miror, quia scio id, quod est, nam quod vis facere potes, sed ipsa est stupefacta: [quia] postquam a te recedit, facit ipsam tales tenere actus, ex quibus ipsamet miratur. Post hæc ait Beatæ Franciscæ: [& eum ea cantat laudes Christi resuscitati.] Anima, quæ es admirans, vt veritatem intelligas, & es quasi dubitans propter modos, quos tenes; an credis, quod sis tota in te ipsa remissa in ipsum? Bene potes verecundari in secretis tuæ mentis. Et stans sic loquendo cum Apostolo per certum spatium, suus Pater spiritualis audiebat satis bene id, quod ipsa Beata Francisca cum Apostolo cantabat; nam præceperat Apostolus, vt cum ipso cantaret in hunc modum: Omnes læti iucundemur de hoc Verbo diuino, qui se ipsum resuscitauit, vt nobis omnibus vitam daret. Ipsa vero Christi ancilla, sicut dictum est, suauissime cantabat, præsente suo Patre spirituali & prædicta Rita, & sic cantando fuit separata ab illa beatifica visione, ex cuius separatione magno cum labore remansit angustiata. Dixit etiam Christi ancilla, quod quando erat in illa beatifica visione videbat & cognoscebat in illo diuinitatis speculo omnes spiritus: quia semper illi gloriosi spiritus se inuicem respiciunt, & insimul inflammantur in caritate: sed quando ipsa remouebatur ab illo diuino speculo, vel antequam in ipsum respiceret, si Sanctorum vel Sanctarum spiritus ad eam veniebant & secum loquerentur, ipsa existens in extasi nullum eorum penitus cognoscebat, nisi ipsimet spiritus suam sibi dabant lætitiam, notitiamque talem vt eos agnosceret. Et hoc fuit anno & mensibus supradictis, ipsius mensis XXII.
VISIO XXIX.
[74] Post receptionem pretiosissimi Sacramenti in capella iam dicta, [A S. Dauid excitata ad amorem Christi,] Beata Francisca stetit in extasi immobili, & cum ad suum sensum naturalem rediret, interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali de visione, dixit, quod spiritus Dauid prophetæ suum duxit spiritum ad videndum Diuinam visionem, & dixit sibi: Veni, o anima & accelera, quia Sponsus te expectat ad suam cælestem mensam, & te reddet transformatam ad videndum gloriam beatam & essentiam diuinam. Respice societatem, quæ insimul est vnita: inspice bene cum effectu, & eris semper philocapta, si bene respicis modos & actus, quos tenent omnibus horis: nam omnes sunt pleni amoris, [erga eum qui] totum se dedit pro nobis. Hoc est tibi manifestum: ergo fac quod ipsum ames, & neminem præter ipsum quæras. Stes, o anima, semper firma: speculare istud festum, quo te Deus tenet absorptam in sua essentia diuina: totus ardet ex amore, vt te animam recipiat. Esto, anima, semper recens, & incede recta per viam: vade ad amorem, qui te expectat in ista curia diuina: ipsum respice firmiter, quia totus est accensus, vt te secum conducat. Ne vilescas, o anima, ne pigra sis ad veniendum, nec in rebus transitorijs sis occupata ad seruiendum: nam posset esse tibi impedimentum. Exardesce in Dei amore, & hoc sit tuum confortamen. Alij dicant quidquid volunt, tu noli discedere ab eo.
[75] Vidit ista Beata Iesu Saluatoris humanitatem glorificatam, hoc est, iunctam humanitatem cum diuinitate; [quæritur illius cantis abstractam se a dilecti visione:] existensque porro in extasi separata ab illa beatifica visione non cum modica pœna, prædictus propheta Dauid duobus Angelis secum comitantibus venit ad ipsam, gerens supra suum pectus sonorum pulcherrimum instrumentum, in quo ipse Propheta psallens diuersos, atq; suauissimos cantus ludens agebat. Licet illi Beatæ magis videbantur esse cantus, quam a strumentorum soni; sed quia in illa beatifica visione audiuerat magis suaues cantus, & sonos pulchriores, ideo minus appretiabatur illos prophetæ, siue soni siue cantus essent. Cui etiam in extasi existens dicebat: Cum istis vestris cantibus, & apparitionibus amoueri me fecistis a visione, in qua erat summum bonum. Quæ quidem Pater suus spiritualis, & vna ex eius filiabus in Christo, nomine Rita, & audiebant & percipiebant. Ex quo se prospexit priuatam illa beatifica visione, quietabatur tamen in visione, & locutione supradicti Prophetæ, & hæc verba suo Patri spirituali non interrogata, protulit: Iste Dei præscius dicit, quod illud sanctissimum Iesu nomen sit semper fixum in corde tuo, nec quidquam aliud cogites, nisi in ipso te speculari, & ipsum geras scriptum in tua memoria: quod postquam perfeceris, eris semper in ipso abstractus, & prospicies facta magna & mirabilia, quæ ipse fecit, & ea in tua mente senties, & claritatem habebis tui intellectus ad cognoscendum suos modos, [monet Confessarium vt vnum Deum respiciens,] & ab omni alia re eris tantum suspensus, quod solum sua facta admiraberis: quorum postquam senseris gustum, in te securus permanebis. Sed necesse est, quod in his rebus sis virilis, nec timorem incurras vllius rei aduenientis, & quod in nullo dubites: sed Dei potentiam respicias, quæ potest gubernare te sine tua prouidentia, quæ omnia bene fecit, & ea quæ sunt futura in sua Sapientia manent. Pater bonus non permittit ad debilitatem suos filios peruenire: & quando filius est bonus, contentus semper remanet de his, quæ Pater dat: & talis filius cognoscere semper debet, quia Pater semper considerat eius necessitatem, & prouidet indigentijs filij subiecti. Persæpe Pater tentat filij stabilitatem, tunc caue ne sis ingratus de bonis ab ipso receptis, nec vadas alienando in tuis proprijs sensibus. Si phantasiæ eueniant, amoue eas subito: liga te cum Dei amore, qui omnia onera per se leuiter portat. Quando ab eo proprie probaberis, tunc facilius cognosces si amor tecum permanet. Si liberum te senties ab omnibus passionibus, & varijs suspicionibus, & defectu rerum corporalium & spiritualium, in his tuam mentem ne impedias: [eius paternæ curæ totum se suaq; committat.] sed eius dimitte custodiam illi, quem amas: illi soli committas omnem tuam curam, ne velis plus sapere quam id quod tibi datur ad intelligendum. Remoue stimulos de tua mente, & in te ipso te collige, & tuos sensus refræna & corrige.
[76] Adhuc tibi dicit Propheta, quod de illa anima, cuius cura in manibus tuis est, [Eodem in raptu declarat ipsi suas virtutes interuas,] eorum quæ vides & audis & quotidie practicas, caue ne sis ingratus de tanto tibi dono dato, & semper sis attentus in rebus Dei secretis b. Deus istam animam composuit & ordinauit, & conditiones sibi dedit, quod sit bene obedita & custodita: & ideo non te oportet laborare, nec ipsius magnam gerere curam. Ipse sibi apposuit curam, quod tibi cedit ad magnum auxilium & ad magnum leuamen tuæ animæ, ad quod semper te reducas: quia thesaurus gratiarum Dei latens est, qui tantum se disposuit ad eam recipiendam in suo amore. Ipse sibi dedit tot gratias, quas illa vadit occultando: hæc est sua conditio, quod libenter se abscondit, ne ab alijs videantur ea quæ operatur. Habet cor suum liberum & mentem semper absorptam: & si in aliquo actu exteriori se ostendit aliam, conatur potius interius bona videri, rebus se priuans spiritualibus, vt conseruet thesaurum, quem sibi dedit diuinus amor, & ne ab alijs magnificetur. Semper respicit secretum bonitatis diuinæ, quæ sibi talem dedit conditionem a suæ conuersionis principio: omnia per eam dicta dicit ad honorem Dei. Semper habet rectam ad Deum intentionem. Semper perstat sicut sagitta coram Domino. Est etiam tantum libera, quod nec de sua persona curam gerit, & adhuc sibi videtur, quod anima sua non sit sua, eo quod ipsam vendidit & obedientiæ subiugauit. Constans in sua mente, & in præceptis sibi factis nullam patitur passionem, & quæ tantum sunt grauia, sibi videntur leuia amore eam roborante.
[77] Nec mundus, nec caro, nec dæmonium eam vmquam potuerunt decipere, [molestias sibi illatas a dæmone,] nec a sancto proposito deuiare: & ideo noli mirari, si vides superabundantes gratias, quas Dominus in ea ostendit. Ingentia operata est cum animo semper virili, acerbissimas pœnitentias supra corpus suum fecit, de quo tantum curauit, quantum de vno sacco duro. Amor eam ducebat & docebat: nullum vero alium habebat amorem, nisi diuinum: nec aliud in mente reuoluebat, nisi vt Deo placeret. Permisit enim Deus ad ipsius vtilitatem habere visionem dæmonis, qui eam continue molestat, & intolerabilem affert laborem, & impendit molestias, quæ ab aliquibus habentur pro c dictis. Nec ipsa fuisset sufficiens ex se ad se resistendum dæmonis tentationibus, qui est ferox, & eam continue cruciat multis & diuersis modis, nisi Dei gratia fuisset custodita. Sed ne ipse antiquus hostis ipsam vltra modum pauere faceret, [& Angeli præsentiam:] ipse pijssimus Dominus sibi Angelum ei visibilem in custodiam concessit, vt esset suum remedium: ne per visionem hostis nequissimi esset extra suum sensum & intellectum, quando eam cruciabat. Nam nisi stetisset in suo naturali sensu, non sensisset cruciatus per malignum hostem sibi inflictos, & non sentiendo non tantum mereretur. Et hoc permisit benignus Dominus, vt suam dilectam secundum suum velle duceret, & sibi concessit ipsum Dei Angelum posse videre, vt animosius & perfectius se reducat & confortetur post tormenta nequissimi hostis sibi inflicta: & vt ex istius benedicti Angeli visione continua non remaneat de supplicijs pauida. Et ideo dico tibi, cui ista ancilla Dei obedit, [iubetq; ipsum de se esse securū.] noli amplius dubitare in rebus a Deo permissis & tibi manifestis, tantum de eis poteris dubitare, quando eam Deus permittit sic stare: sed postquam ipsa erit a Deo vocata, tunc intellectus tuus declarabitur & mysterium intelliges & menti tuæ satisfacies. Noli amplius experiri, postquam toties expertus es. Et hoc fuit anno Domini MCCCCXXXII, prima die mensis Maij.
[Annotata]
a Propria Italis aphæresi stromento dicitur pro instrumento.
b Addebatur nec te oportet ne cum phantasijs: quæ scriptoris festinantis incuria mutilata, quia nullum sensunt faciebant, omittere maluimus.
c Id est, fabulis.
VISIO XXX.
[78] Qvadam alia vice recepto sanctissimo Corporis Christi Sacramento per istam ancillam Dei in capella sæpe dicta, ipsa essente in extasi immobili, [A S. Hieronymo ad contemplationem diuinitatis perducta,] quædam clarissima & diuina lux duxit suum felicem spiritum in aliam splendidiorem lucem, in qua sibi apparuit gloriosus Doctor Hieronymus sibi dicens: O nobilis anima, veni superius ad fruendum tuo Creatore, qui mihi dedit licentiam, vt ipsum tibi ostendam. Tunc illa deuota anima vidit excelsum thronum, in quo residebat Verbum humanatum. Ipsa præ nimia throni & in ipso sedentis claritate, nil aliud videre poterat nisi quamdam formam humanam. Fuit autem posita per supradictum Doctorem in loco semoto a locis, in quibus residebant spiritus gloriosi, tamquam quædam aduena & peregrina paupercula, quæ per spatium vnius horæ in tanto gaudio existens, volens Dominus ei licentiam dare, fecit sibi dici per supradictum Doctorē: Anima, quæ consueuisti tale iter pangere, semperque vis vti tuo velle proprio, semper es præsto & firma ad standum in tali visione; recepisti in tuo vsu respicere illud speculum & delectationem, quæ est in summæ Maiestatis contemplatione: credis nimis videre, & tu nihil vides: ita magna est abyssus in contemplatione Summi Omnipotentis. Nos, qui semper ei assistimus non possumus videre totum: quid debes facere tu, quæ adhuc es in ipso portu? Habes igitur cor candidum & mentem bene accensam. Pulcherrima a diuisa est color albus & rubeus: [fac] vt habeas cor purum & manus innocentes, & caritatem ardentem continue ad tuam mentem, & si istas res simul habes in mente, ascendere potes. Ex quo læta, es effecta de tali visione, recipe confortamen, & descende inferius.
[79] [reprehenditur quod ei velit pertinacius immorari:] Ex extasi vero immobili reducta ad extasim mobilem loquebatur disputando cum prædicto Doctore, sua tuendo iura, & allegando caussas, per quas non debebat recedere, audiente suo Patre spirituali & prædicta Rita. Sanctus vero Hieronymus eam reprehendendo sibi dixit: Anima non verecundaris de tanta præsumptione, nec perdis audaciam ad standum hic superius: nescis vbi existis, ita est magna hæc abyssus. Confirma te in Dei amore, & hinc recede cum ipso. Anima, tu non intelligis, sed es effecta rudis: tu credis & tibi persuades, quod sis vera obediens: in istis rebus ostenditur, si sis ei consentiens, quando tibi per nos dicitur, quod debeas recedere: Si enim nobis sic placet, tu debes obedire. Quæ enim est vera sui ipsius negatio, nisi rerum placibilium renuntiatio? Cur a te non remoues res, quæ tibi placent? Tu non vis dimittere tuum gaudium, quod te facit animosam: velles stare semper absorpta in tuo velle. [Verum] tunc bene anima experitur, & eius bona voluntas tunc melius exprimitur, quando sic eijcitur a suæ mentis iubilo, & numquam habet perfectum bonum, nec efficitur quieta quousque non abijcitur a sua pace læta. Tunc bene probatur, & videtur talem animam subire examen, quando inuenitur contenta in sic & non. Si tibi persuades, quod es vera obediens, in hoc bene cognosces, si in similibus rebus es bene contenta & patiens. Anima, quæ est remissa, & stat in oratione, & in rerum supernarum existit contemplatione, [cum opus sit omnimoda indifferentia & plena sui in talibus resignatione] si inde amoueretur, & ex admiratione turbaretur, vadat & se proijciat in flumen; & ne sibi persuadeat, quod sit bene cum Deo iuncta: nam anima, quæ semper reperitur contenta, est vere vnita tam superna contemplando, & ad ipsa eleuata est ipso iubilo priuata; & sic est bene probata, si de nullo conturbatur, & stat pacificata, & in sua mente lætatur. Talis anima potest etiam cū b gentibus conuersari, quia non est res tam difficilis, quæ eam faciat alienare. Si aliquod aduenit deuiamentum, subito illud remouet, ideo semper melioratur in omnibus, quæ dicit, & facit. Tali vice permittit Dominus, vt sic fiat ad animam conseruandam, vt securius incedat per suum iter directum. Anima, quæ est conseruata, & in gratia Dei confirmata quidquid sibi videtur fruendum, fructus dulcissimus suauissimusque est & Deo acceptissimus: & talis anima potest bene itinerari, & in montem ascendere. Postquam illa deuota anima fuit amota a visione diuina, remansit in visione illius gloriosissimi Doctoris. Et hoc fuit anno prædicto X die mensis Maij.
[Annotata]
a [Diuisa.] Id est, partitio: item modus, electio, vt scribunt Academici ante dicti.
b Id est, cum hominibus quibusuis, idiotismo Italis Francisq; communi.
VISIO XXXI.
[80] Alio quodam tempore ista Dei famula post sanctissimi Sacramenti receptionem in dicta capella existens in extasi immobili, [Christi Ascensionem contemplās,] vt sui moris erat, quidam Angelus eius felicem spiritum duxit in quamdam splendidam lucem, & ex illa luce eum posuit in aliam splendidiorem: & vidit desuper aliam lucem indicibiliter splendidissimam, in qua luce præ nimio splendore erat Regina cælestis, adstantibus coram ea gloriosis Spiritibus, quilibet in suo ordine magna cum lætitia. Existenti vero in illa præclara luce & videnti in maiori luce maximam solennitatem, Regina cælestis dixit: O spiritus, qui huc venisti, exurge, & in altum respice, vt possis esse philocaptus. Respice Redemptorem, qui super omnes cælos ascendit, ipse aperuit nobis regnū, cuius nos fecit ciues: [in quo] omnes sumus in vnione & perfecta pace. Intuere hanc altitudinem: Saluator venit securus, & vexillum suæ victoriæ secum duxit: nunc se posuit in tam alto culmine, honorem reddendo suo Patri. Dum hæc verba dicebantur per cælestem Reginam, [audit gratulationes B. Virginis,] quæ ipsa verba proferebat cantando, Dei ancilla sentiebat se trahi & duci in illam maximam lucem, in qua tamquam aduena & peregrina, se inuenit positam in choro Seraphico, & propter infinitos splendores non poterat respicere ad plenum in effigiem Redemptoris, videbat tamen quasi vnam formam humanam.
[81] Dum autem fiebat tam magna solennitas, Angeli respondentes canticis cælestis Reginæ, dicebant: Gratias & laudes tibi, Verbum diuinum, quod tua humilitate cælos aperuisti, & gloriosam societatem nobis dedisti, sedes vero vacuas tuis Sanctis repleuisti: immensas ergo gratias tibi, Redemptor, reddimus de tot & tantis bonis receptis. Tunc Regina cælestis alloquens Dei ancillam, dixit: O anima, quæ hæc sentis, & iam fuisti a aduisata, tibi etiam concessum est, vt tam nobilem altitudinem cernas. Post hæc accedentes Patriarchæ reuerenter dicebant: Gratias tibi alta Regina, quæ es tota gratia plena, [Patriarcharum,] ventris tui sanctissimus fructus nos transtulit in tantam gloriam. Sed cælestis Regina cantando, dicebat: Gratias Patri & Filio, qui vos omnes qui tot tantisque gratijs pleni statis, liberauit de tot inimicis, & saluauit & in tanta posuit pace, quæ nullam habet pœnam, & diuina caritas omnes vos sic inflammauit. Apostoli etiam cantantes dicebant: O felix spiritus, qui sic es raptus, [Apostolorū,] & in tanto iubilo positus, post paucum eris amotus ab omni amaritudine: lætare sine mœstitia, & recipe confortamen, quia nunc potes recipere & gaudere hac dulcedine. Innocentes vero dicebant: Immensas tibi gratias, cælestis Regina, reddimus, [Innocentiū,] quia ex tua sanctissima carne habemus Deum & Dominum Angelorum, vitam iucundam habemus de tanta gratia & dono, & gaudemus de tanto bono, de quo sumus bene securi. Et Virgo Regina cælestis adiunxit: Reddam gloriam Patri de suo Verbo diuino, qui tantam dedit victoriam gremio Virgineo: deuicit illum draconem in sua potentia, vt vos recuperaret & poneret in sua gloria. [Martyrum & Confessorum,] Martyres vero & Confessores cantando, dicebant: Gratiæ & laudes sint summo Deo, a quo fuimus creati, & de amore infinito, quo nos vere dilexit, & suo pretioso sanguine nos saluauit & redemit. Tunc Dei Mater & Virgo omnibus Beatis dixit: O dilectæ animæ & beatæ, quæ positæ estis in tanto statu, meus & Dei Filius portauit sua insignia, quæ tenet in testimonium, & modo fecit illustrari, vt his visis gauderetis de amore, quo vos dilexit.
[82] Et dum cælestis Regina dicebat hæc verba, pretiosissima vulnera Saluatoris peramplius & perfectius resplendebant. [Virginum,] Vnde gloriosissimi spiritus maiori replebantur gaudio; & tunc Magdalena insimul cum alijs Virginibus dicebat: Tibi Virgini & Matri Dei omnes referimus gratias, tu ostendisti nobis viam per quam securæ venimus te ductricem sequendo, conseruatæ in puritate & in perfecta humilitate: recepimus iam amorem sanctissimæ Fidei, & per te, Domina Angelorum, istud b iocale pulcherrimum seruauimus, & tenemus tuæ purissimæ & firmissimæ obedientiæ, & mentis puritatem, veram & non fictam honestatem. Ideo tibi reddimus gratias, Patris nostri famula Materque. Tunc Dei famulæ, Mater sua dixit: Respice sursum, o anima delicata, considera tantam altitudinem, quæ animas fortificat & abstrahit ab amaritudine: & eis dat tantam dulcedinem inflammatus amor diuinus, speculum Seraphicum, [& Sanctorum omnium.] qui omnes animas de se reddit plenas. Et omnes illæ animæ beatæ dicebant reuerenter: Laudamus te, o Domina, & tuum & Dei Filium de illo perfecto amore, quem nobis ipse ostendit in tanto feruore. Fecit se obedientem in obedientia, fundata & probata in patientia, & in suo amore perfecta. Te etiam laudamus Patrem de tanta c curialitate curiosa nobis data, & tanta gratia beata, quæ nos confirmauit in obedientia & humilitate; & de perfecta pace [qua] nos coronasti. Tunc Regina cælestis B. Franciscæ dixit: Confortare, o anima paupercula, & quæ vides, sume pro d confectione, & firma ea in tuo capite, & delectare in tuo corde, & ea bene pone in tua mente, vt possis semper inueniri in his pulcherrimis præsentationibus. Et hoc fuit anno & mense superius positis.
[Annotata]
a Hic & sæpe alias accipitur ab Italis pro prudente ac prouido: in genere autem aduisare est certiorem facere, admonere alicuius rei: ex præpositione Latina & Lombardico vvysen: quod a radice vvys sciens, sapiens, significat monstrare, docere &c. Belgis homogenea voce aen-vvysen diceretur. [Aduisare,] Eadem vox in vsu est Francis: & quandoque etiam significat deliberare, consultare: vnde in Concilio Pisano aduisamentum pro sententia.
b Monile, sic dictum ab eo, quod ioci, id est, oblectationis solius caussa assumatur: [jocale,] vide Vossium lib. 3 cap. 17, sic a Francico iouër ladere, Belgis hodieq; in vsu est iuvveel.
c [curialitas.] Italis & Hispanis ac Francis Cortesia, courtoisie, nomen a curte, id est, aula seu palatio sumpsit, pro virtute Eutrapeliæ: quoniam ea potissimum in aulis vel habetur vel simulatur: vnde & beneficium quoduis humaniter ac gratiose alteri factum eodem appellatur nomine, quod hic curialitas dicitur: alias autem pro aulicismo accipi potest: quemadmodum ante annos 500 Ioannes Salisberiensis librum scripsit de nugis-curialium. 1. aulicorum.
d Ita ad formam Latinæ linguæ aptius exprimere voluit auctor, quod vulgo confettura dicunt: qua voce quæuis intelliguntur bellaria saccharo aut melle condita atque confecta.
VISIO XXXII.
[83] [In festo Pentecostes a B. Virginis aspectu,] Qvodam tempore ista Deo deuota, audita Missa, iuit ad cellulam domus suæ, in qua solita erat orationibus & sacris vacare meditationibus, ostio clauso & genibus flexis. Statim aduenit quædam diuini amoris flamma magna cum luce, & eius spiritus fuit ductus cum illa luce in altum, in qua quidem luce erat ille domesticus Angelus, de quo superius dictum est: & ex illa inflammata luce eius felix spiritus ductus est in aliam maiorem lucem, in qua vidit cælestem Reginam pulcherrimo diademate coronatam, cui assistebant gloriosi Angelici spiritus & humani, cantantes suauissime & melodice. Post hæc fuit separatus eius spiritus ab alijs gloriosis spiritibus, & positus tamquam peregrinus in vno loco: in quo existens vidit thronum magnifice præparatum, quem circuibant splendores inexcogitabiles cum suauissimis coloribus. In quo quidem throno erant litteræ scriptæ, [ducitur ad thronum amoris diuini:] ex quibus mirabiles procedebant claritates ad modum linguarum: licetque illæ linguæ omnes essent inflammatæ, aliquæ tamen erant alijs inflammatiores. Litterarum vero erat hæc scriptura: Amor, quem ego dilexi, amor, qui me dilexisti. Amor me dedit tibi, quia tu te mihi dedisti, per totum sum dispositus: ex quo iam estis vber redde nobis confortamen. Mihi dedistis reductum, in quo me collocaui. Amor vobis promisit, quod dabit confortamen ad applicandum ad portum, in quo estis liberati. Fuistis semper parati ad omne meum velle, fuistis vniti & grati & a me bene noti, & in vitæ libro scripti: nunc ipsa in patria positi, & ibi bene firmati. Intellexistis veritatē, & postquam a meo amore fuistis inflammati, estis semper recordati mei veracis amoris: nunc gaudete de omnibus bonis, quia amorem habetis in quantitate.
[84] Et B. Francisca existens in prædicta cellula per diem, & totam noctem in tanto iubilo & gaudio, adueniente alio die, [iterumq; eo post communionem reducta.] hora consueta, exiuit cellula, vt veniret ad Communionem, sicuti consueuerat, ex obedientia: & volens prius confiteri, non erat perfecte in suo naturali sensu, & postquam ostendit Pater suus spiritualis sanctissimum Sacramentum, recepit illud reuerenter, tamen existens in extasi, sicuti pluries sibi accidebat. Illico eius felix spiritus ab vna luce splendida ductus fuit in aliam splendidiorem lucem, & ex illa in splendidissimam, in qua vidit thronum speciosissimum plenum infinitis thesauris, in quo quidem throno erant hæ litteræ scriptæ: Principivm sine fine: atque ex illo throno processit vox sibi dicens: Dilige, o anima, tuum Dominum, dilige illum, qui tantum te dilexit, & de cælo in terram descendit, vt tibi seruiret. Mundus eum odio habuit, sed ipse draconem vicit. Ama ipsum vero amore, qui pro te carne humana se vestiuit, & intantum te amauit, quod suum sanguinem sparsit, vt tu secum regnares: ex quo te illustrauit, & illam viam, qua ad eum venires, monstrauit, vt eum semper amares. Voluit cælos ascendere, & aperire illum ardorem: ipse te docuit, vt timeres magno cum feruore. Recipe tempus tibi datum, & itinera modis debitis; [monetur feruenter amare Christum.] esto humilis & mansueta & omni vapore exuta: esto libera in obedientia, semper sita in amore, & velox in Dei feruore, & cito perficies tuum iter, modo iam transformata sis in hoc diuino amore, in quo existis inflammata. Respice semper tuum Deum & eius nobilem amorem. Esto semper perseuerans, remota a vilibus rebus. Gusta dulcedinem æterni saporis & confortamina ista, quæ recipis ab amore, quæ te inflammant in Dei amore. Igitur ama tuum Dominum, & eum dilige cum affectu: ipse te duxit in tanto iubilo & tanta transformatione, [teque] magnanime posuit in hac abysso nimis inflammati amoris. His finitis sermonibus, remansit illa anima Deo deuota in visione Dei Genitricis. Et hoc fuit anno prædicto de mense Iunij, in die solennitatis a Pentecostes.
[Annotatum]
a Die 8 Iunij 1432.
VISIO XXXIII.
[85] Alio quodam tempore, post receptionem sanctissimi Sacramenti in prædicta capella, [In festo S. Trinitatis,] Christi ancilla fuit rapta in extasim immobilem, & vidit maximam solennitatem, quæ tali die in cælo fiebat in honorem sanctissimæ Trinitatis ab omnibus spiritibus tam angelicis quam humanis. Interrogata vero a suo Patre spirituali per obedientiam de visione, respondit, quod sic essendo in beatifica visione audiuit vocem sibi dicentem: O anima, quæ existis verax, sit tibi semper pax. Sequere amoris veritatem, qui tibi hanc gloriam ostendit: sequere Iesum Christum, qui est totus amore plenus, & a te requisitus est caritatis abundantissimus. Fac quod eum diligas, nec ab eo retrocedas: ab ista requie non discedas, quia vult sic te semper consolari. Habe humilitatem, & te remitte in illo pectore, & claues illius recipe, & semper in ipsum delecteris. Pura obedientia te facit secum vniri, & cito quouis applicabit antequam applicari senties. Anima, esto transformata in Trinitate benigna: [similiter incitatur ad constantem amorem.] nam potentia diuina se tibi dedit ostendendam, & ille dulcis amor diuinus, qui est Sapientia æterna, & clementia superna, quæ totam te inflammauit. O anima, quæ es profunda, respice summum Deum, & in ipsum bene speculare, & locum, in quo existit: & in ipsum confortabere & in ipso reduceris, si persistis in caritate cum ipso semper vnita. Ergo vni te semper secum, & te in ipso bene remitte: esto semper amore plena, & in ipso semper remissa. Omnium rerum es oblita, licet sic bene fecisti, sta semper, & noli recedere. Sed quantam senties pœnam, o anima paupercula, quando te videbis elongari ab ista cælesti mensa? Sed gere carni tuæ discretionem, quia ex recessu spiritus sentit afflictionem: ergo reuertere ad ipsam. Et hoc fuit anno & mense prædictis a in festo sanctissimæ Trinitatis.
[Annotatum]
a Die 15 Iunij 1432.
VISIO XXXIV.
[86] [In festo Corporis Christi ostensæ sibi Eucharistica mensa,] Alio vero tempore, post sanctissimi Sacramenti receptionem in dicta capella, fuit rapta in extasim immobilem, & postmodum reducta fuit in suos sensus naturales. Et B. Francisca interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali, respondit, quod eius spiritus fuit ductus ab vna luce ad aliam maiorem lucem, & ex illa in aliam maximam lucem, in qua vidit diuinum thronum, coram quo erat mensa quædam pulcherrima, & optime præparata cum magna amoris inflammatione, & circum illā mensam erant beati spiritus humani, & in prædicta mensa erat species panis & vini: quæ quidem species consistebant in carne & sanguine. Spiritus vero humani sentiebant, licet non de illius carnis & sanguinis speciebus, maximum confortamen. Existens vero anima Deo deuota magna auiditate separata ab alijs spiritibus, tamquam aduena & paupercula ad videndum tam pretiosos thesauros, cælestis Regina sibi dixit: Anima sis præparata ad recipiendum enzenium tibi venturum, nam infinita caritas te ornabit suis bonis: esto redemita suo amore semper in suo conspectu: habe cor præparatum ad istud bonum & beatum donum, istud est Verbum incarnatum cum suo sanguine pretioso sub specie panis & vini [qui] est cibus Christianorum, [docetur quomodo debeat ad eam esse disposita:] & confortamen Angelorum & beatorum Spirituum, qui stant in ciuitate superna. Omnes spiritus sunt repleti illa claritate æterna: modo dat tibi confortamen ex amore, quem tibi gerit, & nunc hæc tibi ostendit, vt perciperes de tanto bono. Respice amorem diuinum, quantum se humiliauit: vide vnde tibi venit cibus tam delicatus. Vt omnes nos confortet, totum se nobis dedit. Fac vt sentias cum effectu ipsius amoris delectationem: conforma te cum eius aspectu, quem iam ipse tibi ostendit: Anima, respice bene ex quo te vult satiare de sua plenitudine, quæ tanta est, vt omnibus possit præstari, si quis vult potest habere, qui sit præordinatus in vitæ libro. Anima, tu [in eo] es scripta: anima, quæ sic es plantata, labora, vt facias bonum fructū, & crescas in Dei amore, & ex te facias bonam a probam. Habeas semper fortitudinem cum humilitate profunda, & sentias amaritudinem de peccato, quod abundat. In tuis factis sis discreta, & in sancta fide perfecta: semper recurre ad Dominum, [acceptaq; spiritualiter communione,] quando animam sentis imperfectam, & ad ipsum semper reuertere. Recipe ab ipso confortamen & a caritate superna: sis semper cum ipso vnita: confirma te in amore, qui te faciet agilem, & remouebit ab omni vapore.
[87] Quibus verbis finitis Christi ancilla fuit ibi spiritualiter communicata, & de pretiosa Carne & de pretioso Sanguine Iesu Christi: & omnes spiritus angelici speculabantur ipsum Deum, & ipse Deus speculabatur eos: & gloriosi spiritus facientes maximam lætitiam cantantes suauissime ad honorem sanctissimi Sacramenti, dicebant huic animæ Deo deuotæ: Lætare, & nobiscum canta. [in extasi gratias agit pro collato sibi dono;] Ipsa vero in extasi existens, dulciter & suauiter cantabat: cuius cantus Pater suus spiritualis, & præfata Rita optime audiebant. Ipsa vero sic cantabat: Demus gratias summo Deo, qui nobis dimisit Corpus & Sanguinem suum sub specie panis & vini: integerrime laudemus sanctum & iustum, qui per gratias nos reducit & vestros choros aperuit, qui præparati fuerunt ante mundi creationem. Laudemus Deum cum affectu, qui nos vobis addidit in suo conspectu. Iesus nostra delectatio præbuit nobis hoc confortamen: modo laudemus ipsum Regem summum, qui summo amore nos inflammauit & caritate refecit & adornauit; laudemus Regem diuinum, qui se fecit speculum Seraphicum. O dulcis amor te laudamus, qui es noster pius redemptor. Ex tua caritate pro nobis es datus, & hoc fecit tua gratia. Ego te laudo, mea vita, qui me elegisti in tali societate: sic tibi placuit spes mea, non despicere vilitatem meam. Gratias tibi ago cælestis Regina, quæ me recollegisti in mente tua & pro me interuenisti, & tua gratia me repleuisti. Regratior vobis, O spiritus intercessores, qui me recepistis in isto magno amore, & reposuistis in tanto gaudio & ardore. Tu o Magdalena & tua Societas, iuuetis me, quæso vos, ad Deo reddendas gratias pro isto ardenti amore, quem mihi ostendit Iesus Redemptor & Saluator meus, qui me recollegit in suo infinito amore. Intelligens vero ipsa Beata quod debebat recedere a beatifica visione, [& dolet ab eo se auelli.] & stans in agonia propter recessum, cum sibi ab illis gloriosis spiritibus persuaderetur vt amplius cantaret, maxima cum angustia respondit: Quæ mihi tanta auiditas cantandi, cui præ dolore cor scinditur, cum descendere me video a tanto amore? Vos, qui cum eo remanetis, vt libet iucundemini & cantetis: ego cantare læta mente non possum. Tandem spiritibus ipsis eam compellentibus vt cantaret, cantando dixit: Amor, decepta sum, & non possum me iuuare: vires mihi sunt ablatæ, quia me abstrahis a tanta stabilitate, & facis me ad meam reuerti vilitatem. Esse me scis non magni valoris, & ideo non possum me tueri. Et hoc fuit anno prædicto in die b festiuitatis Corporis Christi.
[Annotata]
a Id est, sume experimentum bonum tui ipsius.
b Die 19 Iunij.
VISIO XXXV.
[88] [In festo S. Ioan. Bapt.] Alio vero tempore Dei ancilla in dicta capella pretiosissimi Sacramenti recepit Communionem, & eius felix spiritus, ipsa remanente in extasi immobili, fuit ductus more solito in vnam splendidissimam lucem & maximam, in qua vidit excelsum & pretiosissimum thronum, in quo Redemptoris nostri Iesu Christi residebat sanctissima Humanitas in humana forma: nam ipsa beata anima propter nimiam claritatem de throno procedentem, aliud videre nequibat. Et cælestis Regina sub illo alto throno excelso cum alijs gloriosis spiritibus tam angelicis quam humanis existebat. Vidit etiam gloriosum Ioannem Baptistam honorifice tamquam vnum ex Patribus sub throno cælestis Reginæ existentem: & vidit & audiuit omnes gloriosos spiritus laudando Saluatorem a, & gratiam reddendo propter gratias Ioanni Baptistæ a Deo collatas: [audit Sanctos Deum laudantes pro gratijs ipsi concessis,] tum quod eum Prȩcursorem & Angelum fecit, tum etiam de sanctificatione in vtero materno, & propter asperrimam pœnitentiam in sua puerili ætate in deserto, & propter eius prædicationem, & quia ipsum Saluatorem meruit baptizare, & propter alias plures gratias sibi a nostro Redemptore concessas. Laudabant etiam cælestem Reginam de tanta caritate, quando visitauit Elisabeth, Matrem beati Ioannis Baptistæ, & de labore [suscepto] per ipsam gloriosam Reginā cum Elisabeth existendo & sibi seruiendo quousque illum gloriosum Baptistam peperit, quem illa cælestis Regina in suis manibus recepit: quas quidem laudationes ipsa beata anima in extasi existendo dicebat. Quibus finitis, gloriosus Baptista beatæ Franciscæ dixit: O anima, quæ fuisti ducta in tantam amoris altitudinem, [qui ipsam hortatur,] respice tuum Dominum, qui te fecit tam fortunatam: hæc est tanti amoris profunditas, de quo vnusquisque potest habere partem: ideo se fecit Crucifigi, vt nos huc ad se duceret, & possessores faceret tot & tantorum bonorum. Lætare ergo, o anima, & addisce istam viam tantæ abyssi amoris: vnias te cum ipso, quia inflammabit cor tuum, nec locum quietum inuenias, quousque peruenias ad ipsum b. Repausa ergo tuam mentem, ne vadas c vaniando, fige te in amore benigno, qui tibi dedit tantum gaudium, & faciet te tantum ardentem de igne non comburente; & faciet te suo amore plenam, nec desiderabis aliquam rem, [ad amorem fiduciæ plenum,] quam cum ipso permanere. Redde te sibi conformem & eris rectificata in suo amore diuino, in quo tota eris submersa: sed non potes habere plene, dum in corpore habitas. Confortare, anima, quousque veniat tempus: nam gustabis & senties, quando applicabis ad portum tantæ sine mensura lætitiæ, in qua firma permanebis. Ergo, anima, firma te in voluntate diuina, & de te noli curare: totum tuum cogitatum iacta in Dominum, & in suam firmitatem: reduce te cum Dei amore, & sta in eo confisa, & deducet te ad talem portum, in quo eris consolatione plena.
[89] Ipsa vero Dei ancilla intelligebat, quod sibi dabatur d licentia, quapropter nimium dolebat, & recommendabat se cælesti Reginæ, & beato Ioanni Baptistæ, ne eam permitterent, a visione beatifica recedere, & cum pulcherrimis orationibus quantum poterat se iuuabat quæ verba, dum sic staret in extasi, Pater suus spiritualis & vna ex eius filiabus spiritualibus audiebant. Beatus vero Ioannes Baptista dixit ei, vt suo Patri spirituali sic diceret: [& Confessarium eius ad puram Dei dilectionem.] Ne conturberis, nec in rebus altis [scire] velis, nisi quantum Dei permittit voluntas: & quando interiores vel exteriores accidunt perturbationes, habe animum virilem, & te ipsum firma in Dei secreto, & sis semper armatus & Dei amore firmatus: nam vbi. Dei amor existit, non potest intrare vapor frigiditatis: & vbi est sapientia, dubitatio non habet locum: & vbi est humilitas, nihil potest introire, quod possit animam a Deo separare: & vbi caritas est potentia, facit animam vnire cum ipso Deo. Noli in conspectu tuo recipere complacentiam, nec in Dei voluntate recipere displicentiam: fac vt tuus amor sit purus & fidelis, & sic Deo placebis. Anima quæ est nouitia in Dei seruitute, propter paruam pœnitentiam credit iam esse valde firmata & introisse [se putans] vadit in phantasijs, & Deum tenere se credens, remanet derelicta. Dat maiorem fidem animæ in Dei seruitio inueteratæ, quæ semper in eius amore renouatur: Deum amat cum humilitate, & sic semper existit in suo conspectu. Anima sic existens de præteritis seruitijs per eam factis nihil curat, quia nulla vel parua sibi videntur. Talis anima sese mittit in altitudine amoris, ardor ipsam ducit, deinde timorem a se remouet, & semper remanet firma intus in amore Dei, & exterius non videtur. Et hoc fuit anno & mense supradictis in die sancti Ioannis e Baptistæ.
[Annotata]
a Italicismus est, quo gerundium ponitur pro participio, laudando pro laudans: quod semel hic notatum alibi quoque seruiat.
b [repausare.] Italis, Hispanis, Francis vsitatissima vox, & quiescere & quietam dare significat; incertum est autem Græcisne an Barbaris originem debeat: nam his quidem poose, pause mora ac spatium temporis est: istis παῦσις quietem denotat, a quibus si musici acceperint pausas, credi posset deriuatum inde verbum metaphoricῶs, ad quamuis quietem vulgariter significandam esse translatum.
c Forte vanegiando: nam a Vanezza vanitas, Italis fit vaneggiate vana dicere aut facere.
d [Licentiare] Etiam de eo dicitur qui inuitus dimittitur ex vulgarium linguarum vsu: vnde licentiare dimittere gratis vel ingratijs.
e 24 Iunij.
VISIO XXXVI
[90] Qvodam tempore existens B. Francisca noctis tempore in sua camerula orationibus vacans, fuit eius spiritus more solito de prima in secundam, de secunda in tertiam maiorem lucem ductus: [Iubilum cæleste de gloria S. Margaritæ.] in qua vidit diuinum thronum pretiosissime præparatum, & audiuit omnes gloriosos spiritus immensas laudes Deo [canere] propter gratias concessas ab eo B. Virgini Margaritæ, propter quas tanto fruebatur gaudio. Laudabant etiam illi gloriosi spiritus cælestem Reginam, quæ fuit Mater & Virgo, & tantam Virginitatem exaltauit. Et ipsa Virgo benedicta benedicebat Virginem Margaritam, & quod ipsam secuta fuit in proposito Virginali, & volens Dominus licentiam dare huic suæ dilectæ famulæ, fecit sibi dici certa verba, quorum ipsa ex permissione diuina non recordabatur: Patri vero suo spirituali eam per obedientiam interroganti de visione, illa verba, quorum oblita erat, non dixit. Tunc sibi imposuit per virtutem sanctæ obedientiæ, [Verba in raptu auatta] quod sollicite cogitaret in illis verbis: vnde ipsi existenti in oratione in illa camerula, mente sursum eleuata præ obedientiæ timore, diuina clementia mirabiliter prouidit, & eam tali modo exaudiuit: nam respexit illum gloriosum Angelum, quem continue videbat, habentem quamdam paginam in manu, in qua illa verba, quæ audiuerat in beatifica visione, erant scripta: ipsa vero illas litteras legebat, quæ sic dicebant: Eleuare sursum, [Angelus in memoriam reducit.] o anima, & itinera in veritate; quia ipsa veritas te expectat, & amor te transformauit: O anima benedicta, a Deo es electa & posita in magno statu: hoc iter magnum fecisti: in caritate recepta es, caritas te accendit & amore inflammauit: es missa in isto ardore, & electa a diuino amore, ex quo sic es electa, & ardore inflammata. O lætitia cum gaudio! amor te fecit sentientem, & in suo amore ardentem: vnias te cum ipso: Caue tibi, & esto præparata in reditu, quem facis: fac quod sis bene apta, quod nulla res te deuiet, nec etiam impediat, & semper veritas sit in tuo intellectu. Et hoc fuit anno prædicto de mense Iulij in die S. a Margaritæ.
[Annotatum]
a Colitur 20 Iulij: quare existimamus mutatum hic esse naturalem ordinem visionum: nam quæ sequitur, si non spectat ad Iunium mensem, vt præfertur, certe ad initium Iulij & Octauam Apostolorium pertinet.
VISIO XXXVII
[91] Postquam vno alio tempore ista Deo deuota in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum Corporis Christi, stetit in extasi immobili, [Adducta in visione ad arborem, in qua Christus erat,] & quȩdam lux splendida, in qua erat Dauid Propheta, duxit suum spiritum in aliam splendidiorem lucem, & ex illa in aliam splendidissimam lucem, & fuit positus coram diuino throno ornatissime præparato, & ibi stetit per horam fere cum dimidia semper in extasi immobili. Postmodū vero existēs in illa beatifica visione, Eliseus propheta sibi ostendit maximam planitiem valde speciosam, in qua magna erat arbor. Arbor vero erat altissima & nobilissima, ad quem ascendebatur per nouem gradus, qui denotabant nouem choros Angelorum. Et stans ad pedem illius arboris, erat ibi fons pulcherrimus & dulcissimus, in quo prædictus Propheta illam animam Deo deuotam mersit, ex qua mersione remansit tota agilis & læta & purificata: & tunc vidit in supradicta arbore Iesum Saluatorem, in infantili ætate duorum annorum cum dimidio, incredibilis pulchritudinis & splendoris. Radij qui ex ipso procedebant, totam illam arborem circumdabant: ipsa vero Deo deuota anima videns Saluatorē in medio arboris, nimis auida [erat] ad habendum ipsum: [ipsam arcte amplectitur:] & quia non videbat amplius dictos gradus ad ascendendum arborem, animose accensa de diuina affectione, amplexata truncum arboris, quanto fortius poterat, dicebat: Numquam ab ista arbore discedam, & quamuis superius ascendere non possum ad comedendum de fructibus eius, mihi satis erit quod video illos Prophephetas: nec vlla creatura erit, quæ me hinc discedere faciet, ita fortiter ipsam arborē amplectar. Et hæc dicēs in prȩdicta capella, tenebat brachia in manibus ita strictissime ligatis acsi dictam arborem amplexata fuisset: & sic stetit quasi per tres partes vnius horæ: & ista verba, quæ dicebat, & actus, quos faciebat, suus Pater spiritualis vna cum eius filia & socia nomine Rita audiebat & videbat.
[92] Ipsi vero Beatæ animæ in extasi existenti gloriosa Virgo Mater Christi, quæ cum pluribus gloriosis spiritibus in arbore existebat, dixit: O anima benedicta, [vtque recedat non sinit sibi persuaderi a B. Virgine,] quantam audaciam recepisti: deberet tibi sufficere videre festum, ad quod ducta fuisti: non es memor tui, quæ sic audacter arborem amplexa es, nec recordaris tuæ vilitatis: deberes verecundari. Tunc illa beata anima sibi respondit, quod postquam erat inuitata, & erat præsens in conuiuio, volebat recipere suam necessitatem sine aliquo dubio, & alia similia verba loquebatur cum maxima constantia. Tunc vero B. Paulus sibi dixit: O spiritus feruentissime, qui es tantum inflammatus, aduerte bene mea dicta, quæ te isto ardore alleuiabunt: noli tenere ita strictam arborem istam istius beatæ vitæ. Anima, quæ est in carne, non potest hic persistere. Duo sunt, qui hic sunt: [nec a S. Paulo] vnus est gubernator, alia est confortatrix, qui dant vitam nobis. Quibus verbis illa Deo deuota Anima sic respondit: O beate Paule hanc dulcedinem fuisti expertus, quando dicebas: Quis me separabit a caritate Christi? nam neque Angelus, neque alia creatura. [Rom. 8, 35] Ideo noli mirari, si sic arborem teneo strictam, vt ab ea non discedam. Eliseus propheta Christi ancillæ sic dixit: Anima benedicta, non licet tibi plus stare, reuertere in mundum, vt facias meam ambasiatam a: Vade, & dic tuo Patri spirituali omnia, [neque ab Elisæo Propheta,] quæ tibi dico. Et illa anima Deuota respondit: Rem tibi commissam tu ipse melius facies: ergo vade tu, & ambasiatam tibi impositam nuntia: nam ex quo habeo Patrem maiorem, non mihi videtur ab eo discedere, & ire ad minorē: sed si tanta te vrget caritas, tu ipse sibi nuntia. Et illa consimilia verba sibi dixit: Ex quo stas in iubilo, anima, scias gaudere, & respice illum amorem, qui te tantum inflammauit: stes igitur firma, quia gratiam tibi faciet. Quibus dictis nihil [motus] ipse respondit: Recognosce quantum altissimus tibi fecit, & bonū quod tibi dedit, & sic tibi satisfecit: ipse amor dulcis Iesu Christi te fecit honoratam & te posuit in sui amoris abysso: quando vero tempus erit, te ibi faciet stare. Quibus verbis ipsa sic respondit: In omni statu gratiæ debemus perseuerare, & ideo quia sum posita in ista gratia, nolo ab ea recedere.
[93] Cui beatus Apostolus Iacobus Zebedei sic dixit: O anima desperata, [vel a Iacobo Apost. aut aliis Sanctis.] non cognoscis tuum defectum: homo desperatus recipitur a Mahometo. Tu non bene aduertis: tantum es fixa in tuo desiderio, vis sequi tuam delectationem, & nullam habes discretionem. Quibus verbis sic respondit: Ita: talis indiscretio non cadit sub peccato, a Christo Iesu prouenit, quo ego sum inflammata: ipse de semet fecit philocaptam: anima, quæ pro eius amore se facit securam & desperatam, applicat in fine ad illam cœnam beatam, quia eius amor ipsam facit confortatam. Et gloriosi spiritus, qui circūstabant, talia & similia verba beatȩ animæ dicebāt, sibi persuadentes de recessu. Quibus illa anima beata animose & magnanimiter respondit, non respiciens aliquem illorum spirituum, nec cælestem Reginam, sed fixo intuitu eius filium respectabat aspectu speculatiuo. Diuina vero pietas lætum actum & signum sibi ostendit de eius ad ipsum aduentu. Ipsa vero hoc intelligens dicebat: Veni, o amor mi dulcissime, & a meo affectu noli discedere, sed in meis brachijs dignare descendere. [ac tandem complexu optato potitur.] Amor mi gratiose & pulcherrime, veni ad me, amor maxime. Et perseuerando in oratione placuit diuinæ bonitati in sua descendere brachia, & cum antea esset genuflexa, surrexit subito mouēdo brachia hinc inde, quemadmodum quælibet Mater facit quādo filium tenet in brachijs: & sic stans in tanto iubilo & lætitia, vultu placido & festiuo sæpe cantando dicebat: Beneueniat dulcissimus amor. Et totum ipsum respiciebat & contemplabatur cum summo gaudio. Dominus vero maius b festum facere volens cum sua deuota ancilla, se fecit magis ponderosum. Illa vero deuota anima voce aliquantulum eleuata dicebat: Domine, ego non sum fortis. Et ob ponderis grauedinem se flectebat: & tandem Dominus grauiorem se ostendebat. Ipsa vero humiliter dicebat: Domine, tu scis, quia tantam grauedinem non possum sustinere: O pulcherrime & dulcissime Domine, supplico, leuiorem te præbe mihi: Dominus vero sibi consentiens, & ad se sustinendum factus habilior ab ea recessit, ex quo remansit angustiosa & labore plena.
[94] Supradicta vero arbor vitæ habebat decem ramos cum pulchris & viridibus folijs. Et Elisæus dixit huic beatæ animæ, quod illi rami significabant decem legis præcepta. [Arboris mysticæ descriptio & explicatio] Item habebat alios duodecim ramos cum floribus non apertis, qui significabant duodecim sanctæ Fidei articulos. Adhuc habebat septem alios ramos, qui odorem veritatis reddebant, & significabant septem Sacramenta. Item habebat quatuor alios ramos cum paruis pomis, significantes quatuor Doctores. Etiam habebat quatuor alios ramos cum maioribus pomis, significantes septem opera miseridiæ. Habebat etiam septem alios ramos habentes frōdes deauratas cum pomis non bene maturis, significantes septem dona spiritus sancta. Habebat etiam septem alios ramos, in quibus erat vna pulcherrima vitis onerata vuis maturis, & significabant septem virtutes principales. Sed super ipsam vitem erant alij rami duodecim, significantes duodecim tribus Israel. Et super omnes istos ramos erant tres alij rami splendidiores, qui gubernabant totam arborem, significantes sanctissimam Trinitatem: & in ipsis tribus ramis apparuit Dominus in infantili ætate huic animæ Deo deuotæ, & huiusmodi significationes habuit Dei famula a Propheta Elisæo.
[96] [sequenti die eamdem amplexans arborem] Die vero sequenti stans ista Dei famula in domo, fuit rapta in extasim immobilem & postmodum mobilem, tenens brachia stricta, cantando magno cum iubilo: & cum interrogaretur de visione per obedientiam a suo Patre spirituali, respondit, quod illemet Propheta Elisæus suum spiritum duxit coram diuino throno, & ad arborem superius dictam: quam quidem arborem illa amplexabatur ex inflammato amore magno cum affectu, & fixis oculis inspiciebat Verbum incarnatum, qui correspondens ad suum inflammatum affectum sibi dixit: Anima quare non consideras modum tibi datum: ducta es ad istum fontem, in quo fuisti balneata; cogita purificationem, quæ iam te purificauit. Fac quod bene te gubernes, & quod vlterius non te sordides. Tunc Christi famula respondit: Domine, tu me creasti, & me potes manu tenere: nam hoc firmiter scio, quod nosti conditionem meā: anima mea est per te facta ad tuam imaginem: Domine, tua claritas potest me reddere claram. Et Dominus ad eam: Ego meum debitum perfeci in animabus, quas possideo: satis est c tristis quæ non vult venire ad istum pulcherrimum fontem: [monetur de vsu fontis purgantis animam] animæ ad eum venientes, si de eo possunt gustare, satis erunt firmæ, & securæ per totam vitam. Et illa ad Dominum: Tu Domine potes me securam facere, & impedimenta remouere animabus, quæ te firmiter amant. Tu eis das bonam custodiam, quæ ipsas potest seruare ab impedimentis, vt ab eis se custodiant, vt se amoueant a proprietate, & in hoc fonte semper se lauent, qui est tanti confortaminis, quod resuscitat & viuere facit animas mortuas in peccatis. Et Dominus ad suam famulam: Anima, si tu gustabis & ascendes virtuose, tu ibis per hos gradus, & in arborem ascendes, & maiorem requiem senties, quando de his pomis gustabis: sis humilis & patiens, & cum amore te conforma. Et illa ad Dominum: Domine dulcissime, [& corroborantis amorem:] ad quem animæ iustæ se reducunt, ego vellem cito: sed sum posita ad radicem arboris, & altius nequeo venire & nisi iste fons me sustineret, pro mortua me reputarem. Et Dominus ad suam Dilectam: Anima, quæ mortuam te reputares, nisi iste fons te sustineret, verum est, quod te fortem facit amor, qui se dat tibi ad sentiendum: amor tenet animam, & cum caritate ipsam vniri facit. Et illa ad Dominum: Ex quo amor me sustinet & caritas est vnita cum amore, dic Domine, quid sum factura vt citius ad te veniam: & quoniam amor me retinet, volo sequi amorem. Et Dominus ad eam: Anima, si dicis verum, & cum amore vis regnare; fac quod mihi reddas te & tua bona: si vis in isto fonte submergi, noli proprium habere, sed te subiectam redde amori: d nam amor te facit firmari. Et illa ad Dominum: Tu scis, quod totum meum firmamentum, Domine, tibi dedi, & totam meam notitiam totaliter in te firmaui: O amor! o Verbum incarnatum! qui totum cor non daret, tristis esset; & semper doleret, si a te recedere vellet. Et Dominus ad eam: Anima nimis bene dicis: sed declara creaturis, quæ tecum degunt, & ostende eis istam pulchram viam, vt ad istum fontem veniant, qui eis dabit amorem quietum, & stomachum earum reddet iucundum: sequantur amorem nobilem, quem humilitas possidet, & puritas sustinet, & firma obedientia facit firmiter & breuiter e applicare: fides firma facit in hoc fonte bibere, & de amore inflammari: facit animas transformari, & in amore facit ardere, & in ipso amore permanere. Quando anima in his est firma, subito recipit illa insignia, & se totam intus vestit de illo amore cælesti.
[96] Illi vero beatæ animæ videnti multos spiritus Angelicos & humanos in illa arbore existentes, quam ipsa amplexabatur stricte & nolebat inde recedere, [& S. Petro recessum suauenti reluctatur.] sed animose & viriliter stabat, & nimium mirabatur, Apostolus Petrus dixit: O anima, quæ tantam habes audaciam cum summo Domino cōtestandi, postquam huc es admissa nolles inde recedere. Anima, quæ est in carne, non potest hic permanere: permitte te vinci, & recede, ex quo tantum gaudium vidisti. Cui beata famula sic respondit: Petre non mihi compateris? Expertus fuisti, & mihi non credis? Quando in monte extitisti, voluisti facere tabernacula, vt ibi te firmares & hospitari posses: tunc in terra stabas, & videbas visionem: ego sto in alto cælo, & tu vis esse mediator, vt recedam? Et S. Petrus ad eam: Vt non recedas quæris excusationes, non potes hic permanere: necesse est, vt quæ vides alteri dicas, & ideo oportet, quod reuertaris. Et Dei famula ad Petrum: Omnia hæc facis, quod ego Dominum non recipiam, qui per istam viam debet descendere, & ego hic numquam recedam, quousque Dominus reuertatur ad thronum imperialem. Et S. Petrus ad ipsam: O anima præsumptuosa, tibi dictum est, quod quiescas & discedas a proprio velle: & tu porro vis stare & non discedere. Et fuit prædicta visio anno prædicto de mense Iunij, die vero f decima tertia eiusdem mensis.
[Annotata]
a In legibus Burgundicis Ambasci a legitur, vnde Ambassiatores, & Ambasciatores oratores publici, [Ambasciata] superiorum seculorum scriptoribus frequentes. Hispanis Ambaxadores, Francis Ambassadeurs. Petrus de Vineis ad Ambactos, homines, Festo teste, mercenarios, [Ambasciatores.] recurrit originem quæsiturus: sed hi iam pridem ignoti erant Latine loquentibus, quando isti cœperunt nominari per barbaros communibus inter se linguæ radicibus vtentes: ex quibus Ambascia idem est, quod oratio eius qui vel infra alterum se precando dimittit ab abassar, abaisser adiecto euphoniæ caussa m: vel eius qui Dominum agnoscit eum quem rogat, ex an vel am ad, & bas Dominus vocabulum componendo. Certe non dubitamus: quin sicut Oratorum nomen ipsa sua notione submissionem infert, ita & vox hæc simile aliquid sua etymologia importet.
b Ex recentiorum linguarum vsu festum pro blanditijs, & quocumque honoris aut amoris exhibitione vsurpatur etiam apud Teutonice loquentes.
c Etiam improbum & scelestum Italis significat vox tristis: atque in eo sensu hic accipitur.
d Addebatur in ecgrapho nostro: & custodi principalem.
e Fortassis hic & alibi ponitur pro eo, quod Itali dicunt appigliar-si, adhærescere, alicui rei se affigere.
f Imo 30 die, sic vt 29 in ipso festo SS. Petri & Pauli post communionem fuerit inchoata, & hic secundus dies continuatæ visionis notetur: ita colligimus ex ceteris visionibus, in quibus ij fere notantur Sancti, quorum tum festum agebatur.
VISIO XXXVIII.
[97] [Interest Sanctorum iubilo ob gloriam S. Mariæ Magdalenæ,] Qvodam alio tempore, postquam B. Francisca audiuit Missam, ingressa est suam cellulam, & cum se poneret in oratorio, lux illa splendidissima, quam solita erat videre, duxit eius spiritum in aliam maiorem lucem, in qua vidit speciosissimum & pulcherrimum thronum. Vidit etiam maximam solennitatem, quam omnes spiritus Angelici faciebant cum laudibus & cantibus, & vidit Reginam cælestem coronatam: quæ solennitas fiebat ad honorem omnipotentis Dei, & suæ inflammatæ seruitricis Mariæ Magdalenæ. Tunc Apostolorum Principes Petrus & Paulus laudantes dicebant: Laus sit tibi, altissime Domine, pro anima, quam tetigisti, quæ despexit omnem honorem, & verecundiam a se proiecit, & vsa fuit libertate: magnanimitas eam iuuit, quæ eam ad te venire fecit, & ad tuos pedes se proiecit propter magnam fidem, quam recepit: & humilitas eam sustinuit, & tua bonitas illum actum respexit, & omnia sibi peccata dimisit. Omnes nos inde lætamur propter suam felicitatem: quia amor eam vestiuit & caritate adornauit: animosa fuit in vita & in via, nunc in patria est firmata: satis eam iuuit obedientia, cui semper se submisit; & illa magna confidentia, qua semper ad tuos pedes stetit. Non amplius fuit retenta, nec aliud habuit in suo corde, nec dæmon vlterius eam cognouit, nec in suis factis impediuit, nec mundus ei applausit vel aliquam adulationem dedit: quia semper fuit priuata ab ea, & a suis rebus. Ergo te laudamus, Domine, qui eam sustinuisti in tuo amore: & ideo fuit prudens & sapiens sequendo veritatem: nihil pro se retinuit, sed se totam tibi dedit & libere concessit. Laudes & gratias tibi reddimus summo Bono, qui ad tot gratias eam perduxisti. Et alij Apostoli dicebant: Memoriam & voluntatem integre in te posuit: intellectum & quietam mentem habebat a te, Domine, totam repletam: fecisti, eam virtute copiosam, & in suo capite nunc posuisti coronam.
[98] [pro qua gratias etiā agit suus Angelus custos,] Et Magdalena tunc dixit: Pijssime Iesu, rationem cum lumine mihi dedisti: bene respiciebam visionem, quam coram me posuisti: tu Verbum diuinum te mihi ostendisti, & cor mundum in me permanere fecisti. Laus tibi, amor diuine, qui me posuisti in tali itinere. Fidelis fui tuo conspectui: per viam rectam ad te me peruenire fecisti. Et gloriosus Angelus a sua infusione sibi datus in custodiam, cum alijs Angelis de infimo choro dicebat: Maximas gratias tibi referimus, Domine, qui me in eius custodiam posuisti: reddidit enim mihi honorem propter viam, in qua eam misisti: quando ibat prædicando, in omni re gratiam acquisiuit, meliorem partem elegit, & se ad desertum tunc rexit. Tunc Magdalena iterum incepit: O Verbum diuinum, immensas tibi ago gratias, quod per te tantum bonum possideo: tuum pretiosum sanguinem sparsisti, vt me ad te reduceres; & ianuas aperuisti, vt in possessione tanti boni me poneres: & ego quasi cæca non intelligebam, ex quo magnum dolorem sustinui, & illud fuit meum Martyrium, in quo fui experta. In fide, quam a te habui, semper fui firmata: [ipsaq; pro gratijs sibi concessis:] & ideo sic læta in desertum ascendi sine aliquo labore. Omnes vos me iuuetis, precor, ad reddendas gratias summo amori, qui mihi tantum bonum fecit, & in suo ardore me repleuit: septem horis eram in die ad sentiendum istud bonum. Omnes festum celebremus pro honore mihi facto: posuit me in mensa cælesti & de suo splendore mihi satis fecit sentire & gustare & saporem iudicare: confortamen mihi dedit & pulchras vestes cum honore. Ergo laudemus amorem, qui me duxit ad tantum [bonum]: numquam posui in corde meo tantam lætitiam quam mihi dedit, quam cor humanū sentire nequit nec vmquam posset cogitare.
[99] [cum illa loquitur Beata de suo amore,] His dictis, Magdalena huic deuotæ animæ dixit: O anima, quæ es abstracta a tua proprietate, & in patria exaltata in tanta solennitate, per Dei gratiam tibi fit, vt videas hunc pulchrum actum. Gaudeo, o anima, de bono tibi oblato, cuius pro qualibet anima remanet satis, sed tibi datur ob amorem. Inflamma temet ipsam de isto sancto ardore, ex quo es transformata: recipe de isto calore, qui te faciet alienari, nec curam geras de ijs, quæ audis, sed sis semper inflammata de isto dulci amore. Reducere te ad tuum corpus magnum tibi videtur infortunium: fac, quod sis bene firmata cum summo Rege cælesti: habe in mente exemplum meum, & de alijs noli curare. Cui ipsa respondit: Magdalena Deo deuicta & coniuncta, nolo in hoc te audire. Totum hoc, quod dicis, est vt facias me discedere: cum amore volo me a firmare, & numquam ab eo volo recedere: alas mihi volo imponere, quia me sic docuisti: exemplum a te recipiam, & habebo animum virilem, fidem, spem, & fortitudinem, quæ omnia insimul bene stant. Et Magdalena ad ipsam: Placent mihi ea, quæ dicis, sis firma in tuo velle: viuens, vt mortua, viam cape; & noli aliud scire. Humilitas cum amore & obedientia te gubernent. Tunc illa respondit: In obedientia sum firma, quantum mihi est possibile: quod mihi dicitur volo facere, & honorem Dei obseruare. Si amor facit me retrocedere, non possum contra ipsum me iuuare. Et Magdalena ad ipsam: Tuum dictum bonum est, & inde tibi bonum veniet; tu te iuuas quantum potes, sed si hanc rem bene scires, maior tibi cresceret animus. Pusillanimitas, quæ te tenet, facit vt non velles recedere: tu vides hic tam grandia, conare de his [aliquid] tibi incorporare. Iste amor est tantus, quod se ad plenum tibi vult dare: satis de ipso repone, & numquam ipsius obliuiscaris. Tantum tibi datur, quantum per te recipis. Amor iste facit b mercatum, & scit facere pulchrum cambium; si de tuo velle te expolias, & ipse te vestit, & facit te esse felicem, si in ipso amore firmas radicem. Fuit prædicta visio anno & mense prædictis, in die in Dei amore inflammatissimæ c Mariæ Magdalenæ.
[Annotata]
a Id est, manere, Italica phrasi, superius sæpe vsurpata, &inferius adhuc sæpius inuenienda: quandoque etiam significat arcte adhærere, quandoque concludere & includere.
b Id est, nundinas vide 6 huius in Vita S. Coletæ num. 26.
c Quæ recolitur 22. Iulij.
VISIO XXXIX.
[100] Qvadam alia vice, postquam Christi ancilla recepit sanctissimum Sacramentum in capella sæpe dicta, [In festo Assumptionis B. V. vidit animam eius in cælis recipi:] fuit rapta in extasim immobilem, & eius spiritus fuit ductus ab vna luce splendidissima in aliam maiorem lucem: in qua vidit humanitatem Verbi incarnati, sed propter infinitum splendorem, illam sanctissimam Humanitatem circundantem, non poterat ad plenum videre, nisi quamdam formam humanam in medio illius claritatis sedentem. Vidit etiam cælestis Reginæ animam ad cælestem Regem venientem. Ipse vero Deus surgens recepit illam felicissimam animam cum decente & honesta reuerentia, tenuitque eam in suis brachijs, quousque suum pretiosissimum corpus fuit vectum assumptumque insimul cum anima. Vidit illa anima Deo deuota Deum summum, cum multitudine Angelorum & spirituum beatorum, ire ad illum locum, in quo illud pretiosissimum Corpus iacebat: a & subito vidit corpus insimul cum anima cælestis Reginæ. Et istud Christi ancilla referebat suo Patri spirituali ipsam per obedientiam interroganti. [eamdemq; cum corpore assumi & coronari,] Et quia ad plenum exprimere non poterat, tota inflammabatur in loquendo. Et illa sanctissima humanitas Saluatoris cum honesta & competenti reuerentia recipiebat cælestem Reginam. Ipsa vero Virgo, & Filij Dei Mater genibus flexis stabat coram Filio, & tales actus reuerentiales ab vtroque, matre scilicet & filio, facti fuere quasi in momento: spiritus vero tam Angelici quam humani suauissime & melodice cantantes indicibilem lætitiam ostendebant. Vidit etiam Dei famula in manibus Filij Dei & Virginis vnam pretiosissimam coronam, tribus coronis insimul fabricatam, secundum quod superius dictum est: & vidit, quod ipse Deus posuit prædictam coronam in capite suæ sanctissimæ Genitricis, & cum immenso gaudio sic dicebat: Pulchra & amantissima Virgo & Mater, propter caritatem infinitam, quam habuisti, dum recordabaris, quod eras præordinata in conspectu diuino, in quo bene te fundasti & optime gubernasti; propter nobilem amorem, quem semper habuisti, stetisti bene firmata, & in fide adornata: semper fidelis fuisti & optime illustrata in summa veritate. Ecce quod es fenestra facta Deitatis.
[101] Et gloriosissima Regina satis reuerenter dicebat: Laudes immensas tibi reddo, Deus summe, qui cum esses in essentia diuina in tuo conspectu, te fecisti filium [meum] carnem a me recipiendo, ex tuo diuino amore. Et Dominus ad eam: Tu es Filia & Mater summi Redemptoris: tu es pulchrum hospitium, per quod omnes spiritus humani ad me intrant & veniunt: [atque cum Filio suo colloquentem audit,] ergo omnes vos spiritus gloriosi hanc summe laudetis, & sibi summum honorem exhibeatis: quia ego feci eam meam cameram, vt vos omnes haberetis maiorem gloriam. Et cælestis Regina dixit: Regratior summo Deo, qui talem tibi dedit potestatem. Tu es vnus Deus omnipotens in sanctissima Trinitate: tu habes summam potestatem. Pater te posuit in possessione, vt iudices animas, & ipsas salues per tuum amorem. Immensas tibi gratias reddo, dulcissime amor, qui tanto bono es plenus, & animam meam & corpus meum posuisti in tanta requie, & eam vnisti tecum, summe Iesu & Saluator, qui me fecisti ornatam omnibus virtutibus. Et omnes spiritus Angelici & humani dicebant: Omnes gratias immensas reddimus huic Reginæ cælesti: nam per ipsam habuimus hoc bonum quod cernimus, ducti ad tantum festum: omnes in ea speculamur & in profunda Deitate, & incensa caritate omnes ardemus & illuminamur. Et ille suauissimus cantus cælestium spirituum tali modo erat in consonantia, quod illæ locutiones, quas Dominus & cælestis Regina inuicem faciebant, intelligebantur in illa consonantia & cantu spirituum Beatorum. Dei famula in illo consonanti cantu audiebat & intelligebat prædictas locutiones ad inuicem factas, & Dei Filius posuit suam Matrem in loco excelsiori, & in prædicta hora omnes spiritus Angelici & humani propter prædictam assumptionem habuerunt inenarrabilem lætitiam: & tam spiritus cælestes Angelici & humani, quam animæ existentes in purgatorio ampliorem & perfectiorem receperunt gloriam illa hora, qua Corpus Virginis Matris Filij Dei fuit assumptum in cælo.
[102] Postquam vero Dei famula vidit & audiuit tot res mirabiles excellentesque, [& eo nomine felix dicitur,] & omnes materiæ fuerunt sibi bene declaratæ; cum adhuc permaneret in illa beatifica visione, quædam diuina vox sibi dixit: Anima, quæ fuisti ducta ad tam celebre festum videndum, quantum potes esse consolata videre Reginam cælestem tali hora ascendentem cælos, & cum suo Filio regnum cæleste possidentem? Anima, tu habes bonam sortem in tali Ascensione, habebis altiorem locum ad intrandum ad Dominum. Ista est tuta & patens via vestræ saluationis, imo quidam conductus ad faciendum omnes vos liberos. Si quis vult intrare ad domum, per istius vadat viam: ista enim didicit mores a caritate diuina. In quocumque modo eam petis, in omni statu eam inuenis, in quo anima cupit stare. Si vis in humilitate, vade ad ipsam, & docebit te: sed vade cum veritate & amore perfecto. Ipsa accepit eam a diuino amore, & in eo fuit suum principium. Si cupis habere fidem, respice si erat perfecta: [Virginisq; virtutes iubetur contemplari.] nam eam recepit a nobili amore, & tenuit in animo tam firmo, quam fuit ipse Iesus Christus, qui illustrauit suum pectus: & semper in eo erat remissa, cogitans semper ad id, quod erat. Si vis esse obediens cum recta intentione, respice animi sui firmitatem in nobili amore qui erat in ipsa, & semper erat subiecta præceptis sibi factis; & mente pura recipiebat quidquid dictum erat. Respice conditiones, quæ sunt in alta Regina: ipsa ascendit sursum, & est posita in gloria sua, vbi semper intercedit pro omnibus, qui eam petunt; & caritas inflammata ab ipsa est bene agnita. O anima paupercula, fac quod stes bene attenta: vides hoc celebre festū feruentis lætitiæ? Amor Sapientiæ te voluit inuitare ad tanti amoris abyssum, & te confortare in ipsum. O anima pauperrima, fac quod sis bene prouisa, postquam ad te reuerteris, tibi bene prouide, & noli præbere aures omnibus dictis loquentium: sed habeas corfirmum & mentem stabilitam. Habe clarum intellectum ad intelligendum donum tibi datum. Vide quantum obligaris summo Deo, qui te creauit. Fuit prædicta visio anno supradicto de mense Augusti in die Assumptionis Virginis.
[Annotatum]
a Redundabant, quæ sequebantur, verba: cum tota curia cælesti.
VISIO XL.
[103] Qvadam vice veniens B. Francisca in Ecclesiam S. Mariæ in Transtyberim, vt ibi reciperet sanctissimum Corporis Christi Sacramentum, [In festo Natæ Virginis ipsi Deoq; plaudunt Angeli,] cantabant tunc Canonici, Credo in vnum Deum: & ipsa fuit rapta in extasim mobilem, & sic stetit quousque fuit finita prædicatio & Missa, quæ solenniter cantabatur. Et mirabilis Deus, volens manifestare suas mirabiles operationes, fecit illam Beatam in extasi mobili existentem venire suis pedibus a loco, in quo audiuerat prædicationem, vsque ad capellam, in qua debebat communicari, qui locus erat aliquantum remotus a prædicta capella: in qua etiam in extasi existens recepit sanctissimum Sacramentum. Postquam vero fuit reuersa ad suos naturales sensus, interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali de visione, respondit: suum spiritum ductum fuisse in illam cælestem patriam, vbi vidit celeberrimam festiuitatem, quā spiritus gloriosissimi cælestes faciebant in honorem gloriosæ Virginis Natiuitatis. Et duo ex spiritibus Seraphicis dicebant, cantantes suauiter: Ista est illa nauicella, quæ est tantum pulcherrima, quod fuit facta Dei cella, & Dei humilis ancilla. Et omnis multitudo respondebat: Omnes summo Deo regratiamur de ista pulchra nauicella, qui per suam humilitatem eam facit tam pulchram domicellam, vt nos omnes illustraret. Et duo ex Patriarchis dicebant: Laudes tibi sint, cælestis Regina, [Patriarchæ,] quæ stetisti sic bene ornata, & fuisti gratia plena, & nunc es coronata. Sciuisti gratiam conseruare, & lætitiam nobis dare, quam sensimus in tenebris, [Prophetæ,] qua lætitia nunc sumus pleni. Et duo ex Prophetis dicebant: Gratiæ sint tibi, summe Deus, & tibi Sapientia æterna, qui nos fecisti scire quid sit caritas superna, nos autem prophetauimus, quæ nos fecisti scire: o Domina, tua pulchritudo nunc est ducta in veritate. Et duo principes Apostolorum dicebant: Ista est illa tuta nauis, [Apostoli,] quæ sic fuit bene composita: Laus tibi cælestis Regina, quæ docuisti nos viam, & fide es tantum plena, & semper fuisti in ea firmata: ideo laudes sint tibi, quia per te fuimus firmi, cum tua benedictione viuimus prædicando, per te possidemus tantum bonum coram caritate diuina.
[104] Sanctus vero Laurentius, & sanctus Stephanus dicebant: [Martyres,] Gratiæ immensæ sint tibi, altissime Domine, qui es Creator benigne, tu misisti hanc nauem, vt nos redderes firmiores, quæ fuit nostrum fundamentum: respexisti humilitatem istius cælestis Reginæ, quæ fuit nostra claritas. Tunc Sanctus Hieronymus cum Sancto Gregorio cantabat: [Doctores,] Tota vita humana erat annihilata, nisi fuisset doctrina & puritas inflammata, quæ nobis fecit piam mentem, & vt essemus puri & recti, semper nos fecit recentiores: nam per te, o Regina cælestis, sumus electi. Et aliæ gloriosæ Virgines suauiter cantantes, [Virgines.] dicebant: Omnes festum celebremus propter Reginam cælestem: nam fuit facta tabernaculum totius boni, quod videmus, & ipsius immensi Dei & altissimæ Deitatis: & inflammauit nos amore; recipiamus [eam] cum ardore, & sibi solennitatem faciamus. Et ipsa cælestis Regina cantando, dicebat: [Gratias agit B. Virgo.] Gratiæ tibi sint, immense Pater & Fili dulcissime, de tanta solennitate, quia sum posita in isto regno coram tua Maiestate. Omnes vos gratias reddite huic æterno Redemptori, qui intantum nos dilexit, & pro nobis se filium fecit. Duo vero ex Angelis Seraphicis sibi dicebant: O anima deuiata quid vadis sic quærendo: sic in breui fuisti inuenta, & in tantum gaudium ducta, caue ne sis ingrata, nec de te, nec pro te quidquam velis: cogita semper istud bonum æternum, [S. Franciscam alloquuntur SS. Magdalena & Agnes.] quod numquam deficit. Et gloriosa Magdalena sic dixit: Anima de dono tibi dato fac quod scias gaudere, & tene illud conseruatum sic, quod a te non discedat; sta firma in suo velle, aufer a te tuum timorem, & gaude semper in Domino, & noli aliud cogitare. Et sancta Agnes sic [inquit:] Optime dixit mea Soror, quæ experta est amorem: semper stetit cum ipso vnita, nec ab eo recessit propter timorem: dum fuit philocapta, semper perseuerauit in amore, quoad ille eam supra duxit: ideo omnes lætemur in ipso. Fuit prædicta visio anno prædicto in die Natiuitatis Virginis.
VISIO XLI.
[105] Qvodam alio tempore dum ista Dei famula grauiter infirmaretur corporaliter, [Miram ex eius corpore ægrotantis fragrantiā sentit Confessarius:] & maxima auiditate fuisset inflammata, vt eius anima absoluta iret obuiam suo æterno Sponso, contenta tamen [fuit] vt bene quieta in Sponsi requiesceret beneplacito. Post receptionem autem sanctissimi Sacramenti fuit rapta in extasim immobilem, & de eius corpore sic infirmo mirificus odor, quasi omnium aromatum procedebat, de quo suus Pater spiritualis sensit maximam fragrantiam: ex qua ipse fuit satis refectus per maximum spatium temporis, quod tamen sæpissime sibi accidebat dum ea Beata sibi confitebatur vel ab eo recipiebat Sacramentum. Postquam vero Dei famula redijt ad sua naturalia, interrogata a suo Patre spirituali per obedientiam respondit, quod dignatus erat Dominus in sua humanitate venire ad eam cum illis fulgidissimis signis suarum plagarum, associatus multitudine spirituum Angelicorum & humanorum: ipsa vero optime respiciebat Dominum in suo glorificato corpore. [ipsam vero manu prehendes Christus,] Et diuinus Sponsus correspondendo illi inflammato amori suæ transformatæ ancillæ, extendit suam sanctissimam manum, & recepit suæ dilectæ manum, & eam tenuit per certum spatium temporis. Ipsa vero Dei famula stabat genuflexa cum timore filiali satis contenta & reuerenter; & licet in via [adhuc esset] erat [tamen] omnimode satisfacta. Cui diuinus Sponsus amœnissima & suauissima voce dixit: Anima, quæ existis missa in tanto ardore amoris, fac vt scias gaudere & ardere per perfectam vim caloris. Ex quo bonum tibi est datum, noli dolorem quærere: nam semper es posita, & a remissa in splendore. Bene te iuuit, o anima, donum tibi per me datum. [laudat in ea bonum vsum gratiæ diuinæ,] Ego quidem te formaui, & talem tibi conditionem dedi, quæ te semper conseruauit & liberam te fecit, & ad me sic te traxit semper in sancto timore, qui te semper conseruauit, & semper ornauit in meo perfecto amore: quia te fecit humilem, & te remisit in meo corde.
[106] Tenui te pro quodam b electuario, & pro quodam pulchro iocali: quia personæ, cum quibus conuersata fuisti, ex tua conuersatione effectæ sunt pulchriores: nec vmquam deuiasti propter vllam affectionem, [rerum omnium terrenarum despectum.] & numquam timuisti istum tristem mundum. Ideo noli mirari, si bene transiuisti per plurimas gratias, quas a me recepisti. Odio habuisti res terrenas, quas omnes despexisti, & bene intellexisti esse friuolas, & non amœnas; postea te mihi donasti, in quo te satis iuui: ideo res fecisti mundas, & numquam te polluisti: & hoc te multum iuuit, quod vidisti te obligatam propter multas & magnas gratias, quas semper tibi feci. Tu semper te humiliasti & in conspectu tuo paruula videbaris. Aliud etiam te iuuit, animus scilicet liberalis, [quo] sensualitatem tuam submisisti simul & tuum velle: c Actuasti te iuxta posse ad habendum mentem puram propter spiritus libertatem, qui te fecit esse securam. Recepisti res venientes semper in meliorem partem, quia habuisti mentem puram in rebus, quarum cognosti defectum: & propter summam veritatem cogitasti semper admouere illum cum magna securitate: si [autem] hoc facere non quiuisti, ad compassionem te mouisti, me pro alijs deprecando & semper regratiando d. Nullum tuum e sensum tibi dedit impedimentum. Res nulla te alienauit, quia ego te tenui firmam, sed dedi tibi hoc Martyrium stando in ipsa vita, quia sic est meum velle, vt aliquis inde exeat fructus. [prudentiam in vitandis noxijs,] Tu stetisti in discretione, quia feci, vt de malitijs dæmonum esses bene prouisa: & in spiritu mihi plausisti, quia fuisti astuta. Ante & retro respexisti & nullam rem nocuam ad te peruenire permisisti: & quidquid facis ex amore facis. Infernum vero numquam timuisti, quia de pura iustitia semper contenta fuisti. De istis bonis supernis numquam secura vixisti, sed in me semper omnia reposuisti, quia meam potentiam firmiter intellexisti. Anima, quantum obligaris? In qua sum [ego] summum bonum; quæ in igne stetisti, de te nihil curasti & ab igne non fuisti f arsa: ad te enim non approximauit; nam ego semper te tenui: tu vero es in obligatione.
[107] Intellectu, qui in te est, claram intellexisti veritatem & semper stetisti in vigore, & me tamquam aurum pretiosum tenuisti. Reddidisti mihi honorem in omnibus, quæ operata fuisti. Gubernasti tuam animam in sua nobilitate, nec eam polluisti cum tua sensualitate, sed tamquam argentum purum ipsam semper custodisti. Res mundanas habuisti tamquam æs vile; quia bene cognouisti, quod non sunt durabiles: & ideo de his non curasti. In mundo stetisti tamquam peregrina, & nullam in eo firmitatem posuisti: [perfectam obedientiā & subiectionem voluntatis:] semper a te visum est stare in via. Veritatem cognouisti liberalitate tua. Corpus tuum despexisti, vt mihi soli placeres; nec consanguineos respexisti, sed mecum semper g acquietata & numquam a me alienata, te posuisti in solitudine & amauisti paupertatem: & ideo ab omni conuersatione te amouisti, nec dedisti audientiam vlli rei paupertati contrariæ. Omnia fecisti per obedientiam, & nulla res te maculauit, eo quod ego te sustinui & custodiam tibi dedi, & in mea benedictione te semper conseruaui, neque mihi vmquam displicuisti. In tuis omnibus semper fuisti intenta ad illa, quæ ego volui facere, plene remissa in meam voluntatem. In tuis precibus, quibus me deprecabaris, caritas te mouebat: in periculis, quæ videbas, semper eras attenta, & in meis secretis numquam leges ponebas. Hoc me fecit incitari ad misericordiam operandam, nam multa accurrebant & veniebant super creaturas: sed hoc me restrinxit, quod caritas te mouebat. Semper te reperi quietam & mecum per amorem vnitam. O anima, [certamq; reddit de sua salute.] ego te scripsi in libro vitæ: fac vt semper sis prouisa, quando a me vocaberis. Ego te in me recollegi, & per meam gratiam feci quidquid feci. Tu anima benedicta, consolare: nam venies ad istud festum, & illud perspicacius speculaberis in veritate, & exultabis in veritate cum Angelis meis in gaudio sempiterno. Fuit prædicta visio anno & mense supradictis XXIII die eiusdem mensis.
[Annotata]
a Et hic & alibi sæpissime idem est remittere, ex vsu Italicæ & Francicæ linguæ, quod reponere.
b [Electuarium.] Pharmaca & condimenta, quæ ægris lingenda præseribuntur, & quandoque pro delicijs vsurpantur a sanis, Græcis ἐκλείγματα & ἔκλεικτα dici a λείχω lingo auctor est Vossius: vnde electarium ac deinde electuarium factum putat: quæ vocis huius significatio patet ex legibus siculis, quarum hanc vnam profert, Electuaria & sirupi & aliæ medicinæ legaliter fiant; vt sic factæ vendantur.
c [Actuare.] Italis & Francis not a vox pro assuefacere crebra similium actuum iteratione: item studio & exercitio præuio corpus aut animum alicui rei faciendæ aptare.
d Addebatur: in cogitamine dimisisti.
e Id est, iudicium proprium.
f [Arsus.] Idiotismus Italicus pro adusto: Vossius Plinium Valerianum citat eadem voce vsum, in re medica, quantum ex Gosneri bibliotheca colligimus.
g Sic etiam Franci dicunt accoise.
VISIO XLIL
[108] Post aliquos vero dies, adhuc permanente Dei famula in prædicta infirmitate, in die sancti a Angeli penultima mensis prædicti, [Christus Archangelum Beata custodem coronat:] dignatus est clementissimus Dominus ad suam famulam venire in visione, & in suis radiantibus manibus vnam coronam de ramis oliuarum tenebat, quam in capite illius gloriosi Archangeli posuit, qui domesticus semper erat, & continuo visui se præbebat ipsi Christi famulæ, de quo Archangelo superius dictum est. Et dum dictam coronam radiantem Dominus in capite dicti Archangeli ponebat, hæc sibi verba magna cum lætitia dixit: Hanc victoriæ coronam impono, quia bene custodisti meæ famulæ animam. Et ille Archangelus gloriosus magna cum reuerentia genuflexus, immensas reddebat gratias summo Deo propter animæ ipsius beatæ, sibi ad custodiendum datæ, statum. Videbat namque illam coronam radiantem impositam super Archangeli aureos & crispos capillos, vultum vero eius relucentem ad modum radij solaris & semper cælum respicientem, manibus supra pectus plicatis & pedibus nudis, sicuti semper apparebat. Qui Archangelus si quando aliquæ personæ veniebant ad Dei famulam & inciderent in aliquod colloquium, in quo a veritate deuiaretur, vultum iste Archangelus a loquentibus in aliam partem b volgebat. Existente autem Dei famula grauius infirma, venit ad eam illa diuina lux, quæ erat sæpius venire consueta: & vidit in beatifica visione, sicut postea dixit suo Patri spirituali ipsam per obedientiam interroganti, vnam pulcherrimam ecclesiam, in qua erat c tribuna satis pulchra, vbi residebat cælestis Regina, [B. Virgo monstrat Franciscæ locum sepulturæ suæ.] associata cum octo Seraphicis spiritibus & duobus gloriosis principibus Apostolorum Petro & Paulo & cum Sancto Ioanne Baptista. Prope vero prædictam tribunam erat quædam sepultura ad modū cameræ. Cælestis vero Regina dixit huic suæ famulæ, quod intraret in illam sepulturam. Ipsa vero Christi ancilla sepulturam intrauit, sed non ex toto. Tunc cælestis Regina præcepit duobus Angelis, vt eam inde extraherent. Et sic ordinauit diuina prouidentia, quod Religiosi de monasterio sanctæ Mariæ nouæ mutarent altare principale in alium locum, & in illo loco, vbi ante steterat altare principale, sepulta fuit Dei famula B. Francisca d. Fuit hæc prædicta visio anno & mense prædictis in die sancti Angeli.
[Annotata]
a Michaëlis.
b Ita dicunt Itali in aliud latus torquere seu vertene.
c Ita templorum absides in hemicycli forma altari circumductasvocant ijdem: concham græci, qua de re vide plenius dicenda 20 Martij ad num. 47 in Actis Martyrum Sabaitarum, litt. d. [Tribuna.]
d Nec sepulta tantum: sed inde extracta fuit & solenniter eleuata, vt post dicetur anno 1638, mense Augusto: quod visione hac potissimum significari etsi per se pateat, postquam factum est; diuinare tamen antequam factum esset, auctor non potuit.
VISIO XLIII.
[109] Alia vice adhuc Dei famula permanens in infirmitate sua, fuit rapta in extasim, [In festo Sanctorum omnium,] in qua stetit vsque ad meridiem. Pater vero suus spiritualis eam visitans ipsam inuenit cum magno iubilo cantantem & sua brachia fixis oculis respicientem, quemadmodum Mater respicit quando filium paruum tenet in brachijs. Ipsa nempe, Deum in suis brachijs in forma agnelli tenebat, in proprio lectulo sedēs in extasi, & ipse agnellus recedens ipsam dimisit satis dolentem: sed diuina potentia ipsam reddidit quietam propter præceptum obedientiæ sanctæ. Nam Pater suus spiritualis ipsam adhuc in extasi existentem per obedientiam de beatifica visione interrogauit, quæ respondens, dixit: Se vidisse cælestem Reginam pluribus gloriosis Angelis sociatam. Et illa in Dei amore feruentissima Magdalena erat cum cælesti Regina, cui ipsa Regina commisit certa verba dicenda huic Dei famulæ. Adhuc in extasi existens suum Patrem spiritualem vocauit, præsentibus aliquibus ex eius Filiabus spiritualibus, dixitque ei ex parte ipsius Magdalenæ: Illa quæ vult intrare in ista nostra vita, necesse, est, quod sit mente & corpore libera & in fide sit firmata & in sancta humilitate. Illa quæ vult incedere per istud iter, [a S. Maria Magd. docetur quid opus sit ad eorum societatem obtinendā,] interna & externa a se proijciat, & obliget nostrum Saluatorem; gerat semper purum cor & manus habeat innocentes, & sit semper mansueta in his, quæ debet facere. Quæ vult intrare in ista societate de continentia sit signata, & in considentia sit firmata summi Dei, qui eam creauit. Quæ vult esse in nostra societate, inueniet * multa infinita & erit plena amore, consolata in Dei timore. Quæ vult habere animum virilem, pacifica sit, quieta, victoriosa, & in obedientia inueniet requiem. Quando est anima libenter volens, ingreditur mortua & incedit viuens, mittit se in manibus [Dei velut] balistam: permittit se duci ad suum velle, & philocapta ardet in Dei amore.
[110] Ipsa anima est sagitta cum magno feruore: sagitta de se tenet ictum, [ex simili sagittæ.] est fidelis & recta eundo ad punctum, quia libenter vadit ad illud signum, ad quod mittit eam balistarius: facit rumorem quando a balista recedit, & omnes circumstantes faciunt se retro: tantus est feruor, quo ducitur sagitta, quod nullus est ausus in medio stare, & si aliquis in medio staret, ipsa eū infallenter occideret: & quousque vadat ad suum certum signum, vadit tota vigorosa. Balistarius est sancta obedientia, semper respicit suæ animæ secretam partem, vt illam vinciat a ad suum rectum finem & eam firmet cum Christo Deo. Hic b vult esse vera caritas & verus amor: & velociter anima, quæ sic est, efficitur capax illius summi boni, quod est indeficiens. Illa quæ perseuerat in vnione, confortationem sentit cum magno feruore & semper se firmat in Dei amore honoreque. Si vis quasque res bene ducere, nihil eis velis dimittere, sed pone eas in sancta paupertate, quæ ipsas faciet securas, & sine timore itinerare. Ecce hic inuenitur pax in magna quiete & verus amor cum tranquillitate, qui ipsas vniet in sanctitate: & sic pulchra insignia faciet Saluatori. Postquam vero ista anima Deo deuota reuersa est ad sua naturalia, [Videt Agnū Dei in altari cereis varie ordinatis instructo,] interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali, dixit, quod eius spiritus fuit ductus ab vna magna luce coram diuino throno, viditque vnum altare speciosissime præparatum & omnibus rebus necessarijs pulcherrime ornatum: super quo stabat vnus Agnus cum signis quinque plagarum Christi signatus, ex quibus signis lux quædam inexcogitabilis procedebat. Ille vero Agnus cum pedibus anterioribus vnū tenebat librum, septem signaculis signatū ex pretiosissimo Redemptoris Sanguine. Tria ex his signaculis in medio existentia erant clausa, alia duo hinc inde aperta erant. Vidit etiam coram prædicto altari multa candelabra pulcherrime accensa, pulcherrime ordinata: & in remotiori ordine erant septem candelabra significantia septem virtutes principales; in secundo vero ordine, & sibi proxime erant duodecim candelabra significantia duodecim Fidei articulos; in tertio vero ordine erant septem alia candelabra significantia septem dona Spiritus sancti; in quarto ordine alia septem erant candelabra, per quȩ denotabantur septem sanctæ Matris Ecclesiæ Sacramenta.
[111] Et gloriosus Ioannes Baptista illam beatam animam duxit prope altare, sibi dicens: Anima, ex quo est tibi datum & ostensum istud bonum, [ad quod a S. Io. Bapt. ducta:] ille sanctissimus Agnus me misit, vt te ad altare approximem. Accede & adhibe bonam curam huic tam solenni festo. Respice ad istum Agnum, qui tantum bene se posuit, vt nos faceret de se philocaptos: & ideo te fecit transformari & in suo amore irradiari. Respice hunc Dominum, qui te eripit ab errore. Anima, quæ es illustrata & a summo Creatore inflamma ta, ipse te direxit per amorem: ipsa summa Deitas erit tuum speculum: cum ipsa es ligata per caritatem, vnias te secum per amorem. Post hæc Dei ancilla vidit principales ordines Sanctorum, venientes cum vexillis: [audit Sanctorum ordines sub suis quosque vexillis & ducibus Agno gratias agere:] quæ vexilla omnia erant simili modo signata diuersis coloribus, scilicet albo, nigro, & rubro; ipsa vero non modicum mirabatur de illo nigro colore. Et gloriosus Baptista sibi dixit: Noli anima mirari de his rebus a te visis: color niger, quem vidisti, te significat, quæ huc venisti. Mori oportet primo huc venientem: qui de summo bono vult gustare, oportet vt suam sensualitatem primo ponat sub pedibus. Albus color significat puritatem, quȩ animam facit incedere rectam cum fide nimis feruente: iste est purus candor, qui animam ducit ad videndum istud festum; quod est indeficiens. Rubeus color significat accensam caritatem cum amore perfecto, qui facit venire in veritate animas illorum, qui passi sunt martyria ob amorem, quem habuerunt in se ipsis: ideo omnia grauia eis fuere leuiora, & modo peruenerunt ob sua merita ad istam felicitatem.
[112] Post hæc gloriosus Baptista iuit coram illo Agno cum vexillo Patriarcharum, [Patriarchas sub S. Ioan. Bapt.] & omnes ipsi genuflexi dicebant: Beneueniat nostrum signum, quantum pulchrum est ad videndum. Respicite nostrum Agnū, qualia signa habet pro nobis, qui fuimus in Dei timore positi, obedientes ex amore. Ideo de nobis bene complacuit Dominus & nos vestiuit de luce. His dictis, Abraham & Isaac cum omnibus alijs respondebant: Omnes nos regratiamur huic Agno pretioso: nam propter signa, quæ habet, sumus liberati a loco tenebroso & venimus in istam lucem, in hanc gloriam beatā, & gaudemus simul secum in hac pulchra festiuitate. His verbis finitis, gloriosus Baptista in persona Prophetarum dicebat: Beneueniat nostrum insigne, quod est tantum pulchrum & amore plenum, habet faciem pulchram, rubeam & aptam ad speculandum, & alij Prophetæ respondebant: Audacter huc venimus ad regratiandum Verbo diuino, ornauit nos suo spiritu, [sub SS. Petro & Paulo Apostolos.] qui nos docuit ea, quæ diximus. Tum sanctus Petrus in manibus tenens vexillum simul cum sancto Paulo dicebat: Et nostra insignia beneueniant, tantum sunt pulchra & accensa: a Spiritu sancto fuimus firmati & solidi, & a suo amore inflammati. Et omnes alij Apostoli dicebant: Semper gratias reddamus Agno nostro pretiosissimo, qui nos tantum augmentauit in sua gratia infinita, & ideo omnes lætamur in suo diuino amore, qui nos fecit in se speculari, & ad suum regnum perduxit. Quibus dictis, Beati Ioannis Euangelistæ spiritus simul cum Sancto Marco dicebat: Beneueniat nostrum vexillum, [sub SS. Ioanne & Marco Euangelistas.] quod est pulchrum & ornatum & totum inflammatum semper diuino amore: nos eum manifestauimus, & per mundum prædicauimus Verbum diuinum iucundum, quod nobis dedit ita magnū donum. Alij vero Euangelistæ dicebant: Omnes nos regratiamur huic Agno, qui nobis vitam ostendit, & suum librum manifestauit. Vnde sumus coronati per Agnum pretiosissimum, qui nos sic facit gaudentes de suis bonis. Insuper Beati Ioannis Euangelistæ spiritus dixit: Ecce istum pulchrum librum, in quo nos legimus supernum amorem, quem ipse nobis concessit, & ostendit per illud sanctissimi lateris vulnus, quod ipse Agnus habebat. Alij vero Euangelistæ dicebant: Omnes nos inde lætamur de isto bono nobis donato, & respicimus illam faciem, quam nobis dedit sine intermissione videre.
[113] Tunc beatus Protomartyr Stephanus, vexillum omnium Martyrum manibus tenens, [sub SS. Stephano & Laurentio Martyres,] simul cū Sancto Laurentio dicebat: Vexillum fortitudinis sine timore beneueniat, & se approximet huic Agno cum amore, qui nobis dedit suam figuram & cōcessit mentem puram: fortitudine nos ornauit in suo sanguine pretioso & omnes nos lætos fecit. Alij vero Martyres respondebant: laudes & gratias tibi reddimus, Agne pretiosissime, qui nobis dedisti tuum vestimentum, vt gaudentes veniremus ad istud festum, in quo videmus cælestem Reginam, quam pro nobis coronasti. Laudamus te, Domine, & videmus gloriosam Matrem & eius dulcissimum filium, & istam c gioiam infinitam, quam ipsi respicimus. O amor pulcherrime, nobis te ostendis placabilem, qui de summo tuo bono lætam reddis omnem gentem, ideo sumus gaudentes. Quibus finitis Sanctus Gregorius, [sub SS. Gregorio & Hieronymo doctores,] assumpto vexillo cum Sancto Hieronymo dicebat: Et nostrum insignium beneueniat, quod Domino tā placuit, quod omnes sic dotauit, & de sua sapientia ornauit, omnes ei regratiamur pro tantis donis nobis datis, a nobis per totum mundum sparsis propter suum amorem nobis ostensum. Sanctus vero Ambrosius cum Sancto Augustino dicebat: Omnes nos simul laudemus istum Agnum pretiosum, qui nos sic illuminauit, & ad istam lucem duxit d, in qua tenebræ & nox non sunt, & nos fecit rigorosos in ista veraci vita. [sub SS. Benedicto & Bernardo,] Et omnes alij Doctores respondebant: Laudes, & gratias tibi reddimus, summe Deus gloriæ infinitæ, qui vt nos ab interitu redimeres, in cruce pependisti. O amor magnæ dulcedinis, qui nos tantum dilexisti, & tuum amorem perfectum sine mensura ostendisti!
[114] Sanctus vero Benedictus aliud baiulans vexillum simul cum Sancto Bernardo, dicebat: Beneueniat insigne nostrum, tam est album & pulchrum, venite, & respiciamus istum Agnum potentissimum. Omnes sibi regratiemur, qui nobis dedit iocale pretiosissimum, fidem pulchram & ornatam cum sancta humilitate: [Francisco & Dominico Religiosos,] fecit nos fortes in veritate & fundatos in obedientiæ firmitate. Sanctus vero Franciscus simul cum S. Dominico dicebat: Omnes nos laudemus istud pretiosum templum, quod est Verbum diuinum, & nobis se fecit sponsum, & per suam rectam viam fecit nos incedere, atque nos omnes bene firmauit in paupertate secura. Et omnes illi Confessores responderunt: Omnes nos expoliauit, & suo amore vestiuit: omnes fecit exultare, & quod gauderemus secum; & cum sua Matre dulcissima duplicauit nobis gaudium vitamque: & ideo omnes gaudemus propter caritatem infinitam. Sanctus vero Paulus Eremita tenens aliud vexillum simul cum Sancto Antonio Abbate dicebant: Beneueniant nostra insignia, [sub SS. Paulo & Antonio Eremitas,] quæ sunt fortia & constantia: nos stetimus tam liberi, quia amor nos fecit fortes, & totum mundum dimisimus, & in hoc secum fuimus omnes in fide fundati, quia ipsa fides a mundo nos extraxit. Sanctus vero e Onuphrius dixit: Quātum possumus lætari in isto pretioso festo, & omnes Deum laudare, qui nos posuit in ista requie. Respiciamus Matrem dulcissimam, quæ fuit nobis aduocata & coram filio nostri recordata: per ipsam habemus omne bonum. Et omnes alij Eremitæ dicebant: Laudamus istud templum Iesum Christum gloriosum, [sub SS. Maria Magd. & Agnete Virgines,] qui pro nobis tot labores sustinuit. Post hæc Magdalena vexillifera simul cum Sancta Agnete dixit: Beneueniant nostra insignia, quæ sunt tam pulchra & placibilia, sumus Matris Dei Sorores propter suam humilitatem. Sancta Catharina vero cum Sancta Lucia dicebat: Omnes nos regratiamur Agno candidissimo & suæ Matri Reginæ, quæ secum nos facit facere cognationem propter suam humilitatem: Christus pro nobis sustinuit in mundo spinoso, & a Iudæis recepit sputa & flagella. Ceteræ vero Virgines responderunt: Laudes, & gratias tibi reddimus, o amor, qui es infinitus, qui pro nobis passus fuisti & de tua luce nos vestisti, & nos omnes tua voce vocasti, & fecisti tuas, & in tuis bonis submersisti, quæ bona sunt, quia te videmus. Sancta Anna & Sancta f Sabina dicebant: Et nostra beneueniant insignia, [sub SS. Anna & Salina viduas,] quæ sunt fundata in continentia, cuius vestes sunt rubeæ, in quibus ipsa Deo bene placuit, & alij continentes responderunt: Nos fuimus bene firmatæ per altissimum Creatorem, per ipsum Agnum pretiosum, qui nobis dedit talem colorem: ab ipso fuimus philocaptæ: per ipsum portauimus pondera, quorum iam sumus oblitæ; quia sumus ductæ ad tantum bonum. Laudemus Reginam piam cum isto Agno pijssimo, qui de luce nos vestiuit, & tanto bono nos gaudere fecit.
[115] Post hæc Sancta Cecilia pro coniugatis loquens dicebat: Et nostræ acies beneueniant, quæ fuerunt in supplicijs: vestes portatis nunc pias, [sub S. Cecilia coniuges:] & exaltatæ estis in istis bonis. Et omnes aliæ insimul dicebant: Gratias tibi reddimus, Domine, qui es totum nostrum bonum, in quo nos omnes gaudemus & confortamen recipimus: in te nos reducimus, quia in te reduxisti bonum nostrum, qui es summa lætitia. Et omnes aliæ beatæ animæ insimul dixerunt: Istud est bonum infinitum, respicere Creatorem per istum Agnum pretiosum, qui de isto amore perfecto nos omnes adimpleuit: ardemus omnes per amorem: in isto speculo relucenti sumus g missæ cum magna delectatione, quæ nobis numquam deficiet. Et omnes istæ acies coram Deo & Agno [stabāt] cū magno iubilo, & lætitia, [ipsum denique Agnū inter brachia recipit.] & ille mansuetissimus Agnus omnibus signa ostendebat inflammati sui amoris incitatiua, & similiter cælestis Regina cum alijs Angelicis spiritibus. Quibus laudibus finitis ille Agnus iuit ad brachia suæ dilectæ ancillæ. Et ista visio fuit ante mediam noctem: ex quo patet, quod hæc anima Deo deuota stetit in illa visione beatifica per horas tredecim. Dixit etiam ista Dei ancilla, quādo stabat [rapta] in extasim immobilē quod stabat in summa pace & quiete perfecta, & tūc perspicacius, & lætiori mente videbat visiones: quando vero in extasi mobili, non ita clare. Fuit autem hæc visio anno prædicto, & in nocte vigiliæ omnium Sanctorum. Tertio autem die post prædictam visionem, cum adhuc ista Christi ancilla esset infirma, venit ad eam quædam speciosa aquila cum maximo splendore & dixit: Qualis erat Ioannes Euangelista, [Tertio post hæc die monitum pro confessario accipit.] qui semper fuit intentus ad diuinam voluntatem? Dic tuo Patri spirituali, quod intelligat conditionem balistarij, qui ex quo recipit suum h salarium, & stat i firmatus cum suo patrono, semper stat attentus ad ipsa quæ ille dicit; & est semper velox & presto ad obediendum, & semper se custodit cum summa prudentia: ita quod non sit captus, vel percussus, aut k mortuus: & etiam cum magna diligentia custodit locum, & gentem sibi datam in custodia, & stat cum magna cautela & aduisamento. Quando l balistarius mittit sagittam, in vno loco tenet pedes, manus, & oculos stando semper circumspectus in sua arte balistandi, & tamen se ipsum custodit m.
[Annotata]
a Est modus loquendi Italis proprius.
b Id est ad hunc finem requiritur, qui si vuole.
c Id est, gaudium, Francis Ioye.
d Addebatur: effecti sumus victoriosi.
e Hactenus nominati notissimi sunt, sic vt nihil opus sit diem cultus notare: huius vero festum agitur 12 Iunij.
f S. Sabinæ 29 Augusti: quæ licet quandoq; inueniatur cum titulo Virginis, constat tamen ex Actis fuisse viduam nobilem, Valentini quondam vxorem.
g Id est positæ idiotismo Italis ac Francis vsitato.
h Vide Vossij Etymologicum vocabulo sal, & probe Latinam vocem esse atque antiquis vsitatam disce; [Salarium.] quæ primum quidem Ducum ac Tribunorum militarē annonam significarit, extensa deinde sit ad militare stipendium: nunc autem ad quoduis operæ mercenariæ pretium.
i In nostro ecgrapho erat infirmatus: sed mendum satis indicas contextus: firmatus autem hic idem est, quod obstrictus ex pacto.
k Passiue ab Italis vsurpatur pro occiso: & quæ hic videntur esse preteriti temporis, reuera ponuntur pro præsenti coniunctiui, iuxta linguæ vernaculæ proprietatem.
l In ecgrapho erat balista, & superius pro balestarij legebatur balistarum, in quibus si error scriptoris non est, figurā agnoscas oportet, qua instrumentum accipitur pro eo qui ipso vtitur: ita sæpe in militia lanceæ, mosquetæ, pro lancearijs, Mosquetarijsq; dicuntur. Nota autem hanc & aliquot sequentes visiones pertinere ad institutionem Oblatarum, a S. Francisca collectarum: quarum cura auctori diuinitus demandabatur.
m Addit Anguillaria lib. 4 cap. 3. sic & ipse facere debet, quem Dominus caput ducemque constituit congregationis inchoandæ. hic vero Beata diuinam vocem audiuit dicentem quod suis in Christo filiabus magna mouenda esset contradictio propter domum, ad quam se volebant recipere.
* an mala?
VISIO XLIV
[116] Alio tempore Dei famula dum esset in sua camera & orationibus, eius spiritus fuit raptus, & ductus ab vna splendidissima luce in cælum Empyreum: [S. Paulus de mandato B. Virginis præscribit] & reuersa ad sua naturalia interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali dixit, quod viderat Dominum in diuino throno ibi in cælo Empyreo sedentem cum tota cælesti curia: & Regina cælestis fecit certum signum Apostolo Paulo, & ipse duxit Dei famulam coram cælesti Regina. Ipsa vero existens genuflexa intellexit, quod Mater Filij Dei imposuerat ambasciatam ex parte sui filij Apostolo Paulo sibi dicendam. Tunc Doctor gentium & Apostolus exorsus est: Anima, esto bene firma, & libera in sancto amore: Dominus te transformauit in sua diuinitate, & tota esto remissa in ipso diuino amore. Anima, respexisti bene in illo actu tibi ostenso a Matre & filio, a Patre & filia? Audiuisti illud consilium, quod tibi cælestis Regina dixit? Anima, sta attenta, quia ego tibi declarabo, [spirituali eius ac filiarū profectui necessaria,] qui sum Paulus victoriosus, qui illud consilium per me sum expertus: firmus steti in Domino, me nulla res ab eo diuisit, sed fecit me venire in istam firmitatem mihi datam. Anima, tibi loquor ex parte cælestis Reginæ, fac, quod habeas animum virilem, & nulla res te faciat debilem. Anima, serua istum modum, si vis esse ordinata: amoue a te tuum intrinsecum, & quidquid te maculare possit: & in fide sis fidelis in cordis centro per humilitatem: summum Deum contemplare, qui te per amorem reformauit. Si bene te vis gubernare, per puritatem obtinebis: amoue a te amorem terrenum, imo te ipsam ab eo spolia, amoue conuersationem & a personarum practicam non solum a te, sed etiam ab omnibus te sequentibus, propter pericula, quæ accidunt in rebus complacibilibus, ex quibus nascuntur mala displicibilia. Anima, ex quo recessisti, fac quod sis bene astuta, & a dæmonio incognita, ne possit te deprehendere in aliqua re sinistra. Anima, tene te in silentio, & in mente gere continuum exercitium, & memoriam recordantem, & intellectum te illustrantem: habe mentem quietam & obedientiæ consentientem: sis prompta, humilis, & præsto in his quæ sunt tibi ordinata.
[117] In his, quæ tibi dicentur modo, fit semper discretio reseruata: [& modum feruandum in quadruplici ieiunio,] quia in necessitate nihil te tango modo, quia id obedientia optime nouit. Quadragesimæ totius anni sunt hæ, quæ sequuntur: Prima est Resurrectionis, quam Ecclesia Spiritu sancto edocta præcepit ieiunare: reliquas alias, quæ sunt ex deuotione tibi dono ex præcepto: est enim illa Spiritus sancti, quæ incipit die tertio ante festum Ascensionis vsque ad vigilias Pontecostes inclusiue, quæ fiet tota per amorem, & omnis tepiditas amoueatur. Postmodum quadragesima cælestis Reginæ, & durat vsque ad Assumptionem Virginis, quæ est tam pia, & intercedit apud suum filium, & ideo alacriter fiat. Est deinceps Quadragesima Aduentus Saluatoris, [vsu carniū] & fiat feruenter cum ardore, quæ incipit a Sabbato ante primam Dominicam Aduentus vsque ad Natiuitatem Domini. Istas Quadragesimas tibi dedit cælestis Regina, quod leuiter fiet, sed suum mentis residuum remittit in obedentia. Sic ei placebit etiam in cibis sis ordinata. Cibis carnium tribus diebus vtere in hebdomade, sed solummodo in mane: in sero autem alterius cibi parum quid sume. Die lunæ, & die Mercurij carnium cibo omnino non vtere; die Veneris & die Sabbati ieiunare debes. De potu vero primo & ante omnia tibi veto omnia vina grandia: quia [autē] vina media sunt alijs ordinatiora, ideo [ex iis] cape tuam necessitatem. [vini: ac somni:] In dormitione tene talem modum: septem tibi dantur horæ per diem naturalem, & horam congruam seliges in nocte, qua ad Matutinum ibis cum Dei amore, sana meditando in mente tua. Illa, quæ inter vos nescit legere, orationem dicat, quam Christus instituit & Apostolos docuit, vt nos omnes doceremur: [quoties Pater & Aue ad singulas Horas dicturæ sint quæ nesciūt legere:] & cogitet semper in illis petitionibus, qui continentur in ipsa petitione, & semper amplius de ipsa erit philocapta. Quinquaginta vicibus illam orationem dices hora matutinali, & cum qualibet oratione dominica dices salutationem Virginis. Esto semper ardentior in oratione diuina & in amore diuino, qui te remouebit a somno corporali. Surge in diei aurora, gratias reddens summo Deo, qui te sustinuit. Scrutare bene mentem tuam, si quo modo cecidisti: sed si bene euasisti, fac, quod Deo non sis ingrata, sed cogita semper in tempore venturo. Confide plene in ipso, qui te potest defendere. Eamdem orationem ad Primam [Horam] triginta tribus dices vicibus, semper meditando summum bonum, & ea, quæ ipsum pro te passum est. Hora vero Tertia, Sexta, & Nona prædictam orationem pro qualibet istarum Horarum quindecim dices vicibus. Sed caue ne in aliqua salutationem angelicam prætermittas, & semper cogita, quanta in his horis passus est pro te Dominus vt te ad se reduceret. Hora vespertina, in qua Redemptor fuit de cruce depositus & in brachijs cælestis Reginæ collocatus, vigintiquinque vicibus dices prædictam orationem, & in tua mente cogita lucem caritatis diuinæ, quæ liberat animas ab istius mundi tenebris: & hic bene te firma, & noli altius cogitare; quia posses pedes lædere: & ipsis rebus diuinis noli te multum miscere, quia posses ardere. Quindecim alijs vicibus prædictam orationem Hora Completorij dices, & pone te in quiete & silentio, & amplius loqui noli, nisi sit necessitas.
[118] Ignorare non debes, quod diabolus nunquam dormit, & se conformat cum carnis vilitare. [vetat scrupulos & inconstantiā:] Caue ne te vincat sensualitas, quæ plena est omni fragilitate. Si aliqua tentatio ad te veniat, & dæmon te aggrediatur, esto spiritu vigorosa, quod sibi te non faciat inclinare. Noli in tua conscientia esse scrupulosa, nam anima, quæ sic est, numquam habet requiem. Si vadis variando, nullum bonum senties: ipse dæmon te iuuabit in istis scrupulis: pœnitebit te bene facere, & nullum boni saporem habebis, & si viriliter te non iuuabis, periculum est, ne retrocedas: nam quando anima est variata, est ab aliquo ligamine iam ligata, nec in toto est in se libera: sed quidquid facit sunt verba & dicta. Ego tibi [dixi] de animabus pigris, quæ se gubernant in otiositate; quod diabolus facit eas boni pœnitere & Dei honorem despicere: [docet qui debeat regere alias,] quidquid eis dicitur male interpretantur. Modo dicamus de virilibus animabus, illas vero scrupulosas dimitte ad eum, qui eas ordinat; & des eis pœnitentiam secundum commissa, & semper hoc agas cum discretione. Animæ viriles & animosæ sunt auidæ & habiles & libenter vellent facere quidquid possent vt honorem Dei in esse conseruarent. Priua eas de omni re sua, quarum nulla dicat: Istud meum est. Omnia eis sint in communitate: lucrum vero, quod licite fit de suis exercitijs, vna illarum, cui præceptum fuerit, illud capiat, & de illo debeat omnes b gubernare. De vestimentis vero ne subtrahas necessitatem eis, ne incidant in murmurationes: de grossis pannis faciant vestimenta, & conuersationem fugiant. Fac eas recedere ab amore parentum, & tali in statu & odio sancto fac eas permanere, vt sit eis iusta occasio nullum videre consanguineum. Fuit prædicta visio anno & mense supradictis, XV die ipsius mensis.
[Annotata]
a Id est, familiarem vsum quorumuis hominum iuxta Italicæ ac Francicæ linguæ idiotismum.
b Sic Itali loquuntur: Latine diceremus, omnibus prospicere.
VISIO XLV
[119] Alio quodam tempore Omnipotens manifestare volens suas mirabiles operationes & gratias quas operatus est in sua ancilla, in vigilia Natiuitatis Domini, sicut Deo placuit, Christi famula intrauit suam cellam, [In festis natalitiis inuenitur quasi Iesum complectens brachijs:] & eam ornauit certis arborum ramis, ex accenso ardore desiderij, quo in animo æstuabat esse sola in aliquo deserto loco: & sicut Deo placuit, per totam illam diem Natiuitatis & per totam noctem, & diem & noctem sequentem, qua nocte erat Vigilia S. Stephani fuit in extasi, de quo satis mirabatur suus Pater spiritualis. Qui accedens a ad domum ipsius Dei famulæ, inuenit eam inter dictos ramos in extasi stantem, & secundum signa, quæ faciebat, tenebat Dominum in infantili ætate in suis brachijs, cum lætitia & iubilo suauiter ac melodice cantando Dei laudes. Et cælestis Regina nostrum Redemptorem volens a brachijs prædictæ Dei famulæ auferre, ipsa cum pulcherrimis & apparentibus rationibus se defendebat, dicens inter alia, quod donum gratis datum non debet violenter auferri, & similia verba. Et dum sic lætissima & contenta Dei filium teneret in brachijs, illud diuinum Verbum suæ famulæ sic dixit: Anima sursum eleuata in altitudine superna, ego te feci reformatam in caritate benigna, modo lætare in hoc festo, ad quod nunc es ducta: volui te consolari: tamquam paruulum me dedi tibi: ostensus est tibi homo verus, in quo Seraphini speculantur, & omnes alij spiritus habent ad plenum de illo confortamine superno, qui est summus Deus immensi regni. Et tu, anima, lætare, & respice Matrem dulcissimam quæ me circumdedit ac vestiuit in sua sancta paupertate, & modo est Regina cælestis. Aspice eam cum amore, quæ te tantum dilexit, & huc sursum direxit vt esses hic nobiscum. Fac vt bene te gubernes, o anima paupercula, nam pœnas sustinebis quando ab isto festo recedes: noli de te curare, sed sis semper libera, & habeas mentem semper intentam & ad totum meum velle.
[120] [SS. Paulus, Benedictus & Magdalena assistunt] Et postquam Dominus de brachijs suæ dilectæ recessit, gloriosus Paulus & Sanctus Benedictus & Maria Magdalena ad eam venerunt tamquam procuratores ipsius, quæ sic retulit: Gloriosus Apostolus, Paulus & S. Benedictus, & Maria Magdalena, qui sunt Nuntij Iesu Christi & cælestis Reginæ, ex parte summi Dei vos salutant, & ex parte suæ Matris: stetis attenti ad ea, quæ ipse Dei nuntius dicet b: In illa, inquit, hora sanctissima, in qua Verbum Dei descendit in ipsa cælesti Regina, apparuit vnus fons qui vocatur fons misericordiæ. Tunc B. Paulus fecit ipsam animam præparari, & fuit ordinatum Officium diuinum. Sanctus vero Petrus se induit Pontificaliter ad celebrandā solennitatem, [dum S. Petro sacrificante Oblata consecratur:] & lauit, & purificauit Christi famulam in illo fonte misericordiæ, & postmodum dedit sibi sanctissimum Sacramentum Corporis Christi. Sanctus vero Paulus, & S. Benedictus in Missæ celebratione B. Petro ministrabant, & B. Magdalena illi aderat Officio, nam sic erat de voluntate diuina, vt tres ibi essent testes. Finita vero Missa, B. Petrus Christi ancillam consecrauit Oblatam beatæ Virginis coram illis testibus, & ibidem reuelatus est sibi modus receptionis filiarum suarum, quem modum & formam in perpetuum alijs tradidit obseruandam dicens filiabus suis: c Indifferēter vocetis omnes virgines & viduas cuiuslibet ætatis: [ijdem declarāt quales esse Oblatæ debeant,] firmetis ipsas in obedientia, quod dicant suum animum in veritate: omnes quidem habebunt maturam ætatem, vt possint dicere sic vel non, & sint contentæ læto corde, & modicam gerant curam de his quæ foris dicuntur. Habeant animum virilem propter dæmonum aduersitatem, vt sciant bene resistere: ne dæmon eas faciat in vitijs submergi, firmentur in obedientia, quæ potest eas liberare. [quomodo probari] Ipse Iesus Christus vos salutat, & erit semper vobiscum: dicit, quod quando vultis ponere aliquas in hac societate, sitis prius bene informatæ quod habeant puram mentem, & sint liberæ & animosæ; eas examinate postquam fuerint in loco, nec cum alijs, quæ sunt in loco, misceatis, quousque earum mores bene sciatis, si sint mansuetæ & animosæ ad ea adimplenda, quæ eis narrabitis. Et dicit, quod bene caueatis a spiritibus præsumptuofis, & ab illarū spiritibus, quæ sunt in duplicitate; ideo sitis bene prouisæ in earum conuersatione, nam quæ est d dicta, magna cum difficultate, ad se faciendam bonam, ab illis dictis permoueri potest. Ideo moneatis eas, quod sint bene firmatæ in regula eis data, faciatis eis intelligere vestimenta eis data & collata: nam prima e gonella est alba, & significat puritatem, rectam fidem, & munditiam mentalem: & quod habeant manus innocentes, & sint puræ coram Domino cum recta intentione, & firmatæ in Dei velle: [& vestiri.] secunda vero erit nigri coloris de panno sine pompa & grosso, quæ earum mentibus denotet mortem, quæ semper est prope, & semper considerent, quod sint coram iudice præsentatæ, & ab ipso iuste iudicatæ: earum cooperimentum sit lineum, in quo cogitent, quot labores f sustineat, antequam fiat album, & per illud intelligant sanctam obedientiam, cui semper se submittant. Quando vero erunt dealbatæ coram conspectu diuino, Dominus eas recipiet ad suum thesaurum possidendum, & gustabunt de suo bono, & de plumbo fiet aurum: & eis dabit suum regnum, quod possideant in sempiternum. Fuit hæc visio anno Domini g MCCCCXXXIII in die Natiuitatis Domini.
[Annotata]
a Accessisse autem videtur in comitatu Fr Bartholomæi, sicut alias accesserat Fr. Hippolyto, præsente illius filia spirituali Rita; corā quibus omnibus in eodem raptu perseuerans ex parte trium Sanctorum, ad negotium instituendæ Congregationis Oblatarum diuinitus deputatorum, prolocuta est B. Francisca ea omnia, quæ infra num. sequenti.
b Quæ hic omissa sunt ab auctore & in Italico MS. reperiuntur ea lecto inueniet infra l. 4 cap. 2.
c Hæc Italicus textus prosequitur tamquam prædictis tribus viris mandata,
d In ecgrapho ducta, & paullo post ductis. Credimus sensum esse: Nam quæ presumptuofa est & duplex, qualis iam est dicta, ab aliis ante dictis mansuetis & animosis difficulter corrigi poterit.
e Tunicam esse, ac fere fæmineam, indicant vocabularij alias citati auctores: diminutiuum a Gonnā, quod cycladem vertunt: vnde vlterius pro infima veste deriuantur Gonnelleta, [Gonna, Gonella.] & gonnelluccia, apud eosdem.
f Multiplicem lini torturam diserte exposuit Goropius Becanus Hermathenæ suæ lib. 3 pag. 40 & seq. postquam huius vocis Græcis, Latinis Teutonibusq; communis originem ex Teutonico Lyen pati protulisset, [Linum patientiæ symbolum.] operosus & ingeniosus in etymologiis quarumcumque linguarum e Teutonica cōminiscendis nugator. Eodem respexisse videnturvetustiores Poëtæ, cum Linū Apollinis & Psammathes id est, solis & ψαμμάθης terræ sabulosæ, fœtum finxerunt per Matrem male filio metuentem a Crotopo (est autem hoc nomen ἀπὸ τοὺ κροτεῖν pulsando tundendoq; formatum) absconditum inter virgulta, indeq; venaticorum canum dentibus extractum ac membratim discerptum perijsse: artis scilicet industriam denotantes, qua linum virgulto adnascens suo, sub eoq; latens probe maceratum, contusum atque discerptum malleis & pectinibus ferreis eruitur, & ad opus textrinæ præparatur. Quam rationem Poëtarum fabulas intelligendi & explicandi vnicam germanam & vniuersalem esse possemus, si res ferret, demonstrare peculiari opusculo, quod pridem de hac materia præparatum omisimus sanctioribus curis occupati.
g Pridie scilicet in vigilia Natiuitatis inchoati iuxta vsum ex MSS. Martyrologijs probatum Visione XV.
VISIO XLVI
[121] Qvadam vice, dum Dei famula veniret ad supradictam capellam, [Id festo Epiphaniæ cum Magis] vt in ea reciperet sanctissimum Sacramentum Corporis Christi, rapta fuit in extasi immobili, & postmodum reducta est ad extasim mobilem: & sic existens nimium commendabat tres Magos de eorum sollicitudine & affectu, quem habuerunt perseuerantes, vt inuenirent Redemptorem: commendabat etiam eorum oblationes, quas Redemptori obtulerunt, quibus omnibus præmissis meruerunt regnum cæleste possidere. Reducta vero ad sua naturalia, & interrogata a Patre spirituali per obedientiam de visione, respondit; quod fuit ducta ab vna magna luce ad aliam splendidiorem lucem, in qua vidit cælestem Reginam Dei filium in brachijs tenentem. Vidit etiam tres Magos: ipsa vero Dei famula humiliter supplicabat cælesti Reginæ, [adorat Christum sibi a Virgine traditum:] vt suum filium sibi accommodaret: & cum de hoc esset nimis auida, & accensa, cælestis Regina suo desiderio satisfecit. Ancilla vero Christi aptabat certos pannos, super quos volebat Dei filium ponere, quod & fecit: ipsa vero, per certum spatium Dei filium adorabat, & postea eum recepit in brachijs, & intime contemplando admiratiue dicebat: O admirabile commercium! es tu ille, qui cælum & vniuersum mundum creasti? es tu ille, qui humanam naturam de tenebris deduxisti? es tu ille, qui portas gloriæ aperuisti? es tu ille, quem Prophetæ prædixerunt? es tu ille, de quo sacra Scriptura, & sancta Mater Ecclesia cantat, O admirabile commercium? Et hæc sua verba cum tanta efficacissima contemplatione ab ea dicebantur, quod nulla lingua humana in suo naturali sensu existens posset sic efficacissime narrare a.
[122] Dicebat etiam cum ardentissimo feruore, considerans puram & immaculatam animarum creationem, [commēdat animarum nobilitatē:] generaliter omnibus loquendo: O anima, quæ es tantum nobiliter creata, quare non intelligis & consideras veritatem? O anima, quanta tua nobilitas est! o anima, quæ fecisti te tantum vilem, quare non intelligis summum bonum, & quare dimittis tuam nobilitatem? O anima vilis, quare te permittis vilem fieri, & rebus consentis vilibus? O Paule Apostole, qui tantum fuisti virilis, animosus, & nobilis, quod nulla res tam difficilis separare te potuit a caritate Christi! O Magdalena feruens & animosa cum amore tam ardenti! O quantum feruorem in tuo corde habebas, quando nullam rem mundanam alicuius pretij existimabas! o Magi, cum quanto feruoris desiderio omnia dimisistis, vt summum bonum possideretis? Post hæc cœpit cantare & dicebat, quod volebat esse vigorosa, & sequi & cognoscere veritatem, & nobilitatem suæ animæ manu tenere, & tota esse libera in vera humilitate, perseuerans in obedientiæ firmitate ad exemplum Redemptoris, qui obferuorem nostri amoris fuit obediens vsque ad mortem. Huic autem ancillæ Christi in tanto gaudio existenti gloriosus Apostolus Paulus [dixit] Anima, quæ es eleuata ad hos thesauros videndum, qui tibi fuerunt aperti ab infinito amore, tu ex eis recipe custodiam, & bene repone, quod tibi non auferantur propter negligentem custodiam. Anima, isti thesauri, qui te faciunt philocaptam & ardere per amorem, totam te reddiderunt transformatam. Respice Verbum diuinum, quod se tibi præsentauit vt in ipso te alienares & cum ipso semper habitares. Anima, confirma te cum illo, [videt Magorum adorationem.] qui se tibi donauit: illum amorem respice, qui in te abundauit, & te sic inflammauit, & facit te ardere in eius amore. Tu igitur gaude de ipso, & noli amplius recedere. Sed postquam Verbum humanatum ab eius recessit brachijs, permansit Dei famula in visione supradictorum Procuratorum & Dei nuntiorum S. Apostoli Pauli, & S. Benedicti & illius in Dei amore feruentissimæ Magdalenæ. Tunc cælestis Regina resedit, & suum filium posuit in sinu suo, & ibi Magi illum adorauerunt, vt supra dictum est in visione, b quam vidit anno præterito in eodem die. Dixit etiam, quomodo illi Magi bene sciebant, qualiter Moyles viderat rubum ardere & non comburi: sciebant etiam dicta Prophetarum de Incarnatione dominica prophentantium, & ideo steterunt cum magno affectu in illo orientali monte simul cum alijs spectatoribus, vt viderent signum nouæ stellæ: & priusquam vidissent stellam, fuerunt declarati in eorum mentibus, quod Redemptor erat iam natus, & descendentibus ipsis de monte apparuit eis stella. Fuit autem prædicta visio anno, & mense prædictis c in die Epiphaniæ.
[Annotata]
a Anguillaria lib. 4 cap. 11. ait Confessarium post hæc verba subiungere: cumque ex filiabus eius spiritualibus quædam præsentes adessent, tantaque cum efficacia & ardore loquentem audirent, motæ ad planctus sunt cum amara compunctione. quæ hic desiderantur & probant non vsquequaque integre descripta fuisse omnia & ex Italico in Latinum translata.
b Est hæc in ordine visio XVI. quam vide num 41,
c Fuerat præcedens visio notata anno 1433 in die Natiuitatis Domini quomodo autem annus 33 dici potuerit, qui hodierno calculo adhuc numeratus fuisset 32 illius seculi iam diximus, satisq; probatur ex Martyrologiis: non autem quomodo dies Epiphaniæ in VI Ianuarij cadens attribuatur vt anno sic etiam mensi eidem; cum dies Natiuitatis ad Decembrem pertineat: sed iam obseruauimus, properanter hæc esse Latine reddita, & visionibus nonnullis, quæ in Italico sunt, prætermissis: deest autem hic ea visio, quam Anguillaria notat 27 Ianuarij factam, anno 1433.
VISIO XLVII
Qvodam alio tempore ista Dei famula, vt sui moris erat, sacris meditationibus & orationibus dedita in sua Camera, [Pro Beata sub D. Virginis pallio constituta] ab vna splendida luce eius spiritus fuit ductus in aliam maiorem lucem, in qua vidit cælestem Reginam multitudine Angelorum ordinis Seraphici sociatam, & erat etiam secum, benedictus piusque Paulus Apostolus, & S. Benedictus, cum gloriosa Magdalena. Et cælestis Regina sibi dixit: Beneueniat ista a me dilecta, & meo filio oblata: qui te amouit a rebus terrenis & tua sensualitate, ipse tibi dedit suum affectum. Tuum affectum recepit meus filius dilectus, & tuum cor a te recepit, & se totum tibi dedit: mentem tuam fecit quietam, & cum suo nobili amore totam te pacificauit. Ipse amor nobilis ita bene te fundauit, quod non potes dubitare in his, quæ te facit videre. Tu es suum iocale, quod ipse in me reposuit: [gratias agit S. Paulus.] nihil tibi potest nocere, nec in aliquo impedire. Igitur viue læta, a tua natura te remoue: quia ipse te ordinauit, & in altitudine posuit, nec est aliqua res quæ possit te impedire, vel tibi possit nocere, & ab eo a recedere. Paulus Apostolus reuerenter dixit Reginæ cælesti: Gratias tibi, alta Regina, quæ eam bene direxisti, & sub tuo pallio eam bene cooperuisti semper consolatam, & ad te per vim duxisti. Fuit semper humilis, & superbam se ostendebat. Tu eam conseruasti, & de tuo amore impleuisti, & posuisti in veritate tui dulcissimi filij. Dona, quæ tibi dedit, tu optime præparasti, & ingenia, quæ tibi fecit, & in his, quæ tibi dedit, noluit aliquod pactum. Gratiæ tibi sint, cælestis Regina, quæ eam fecisti liberam, & in tua secura naui eam semper recepisti.
[124] Ipsa vero Christi ancilla videbat in spiritu suas ancillas & filias, quas in Christo generauerat, coram alta Regina existentes, quibus ipsa Regina dicebat: [B. Virgo S. Franciscæ discipulas inuitat in diem Annuntiationis,] O animæ benedictæ a summo Creatore, iste ipse Dominus vos acceptauit in vnione, estote semper diligentes in mea vocatione: Domina b Annunciata vos omnes expectat: Omnes estis expectatæ in mea voluntate: estote semper attentæ in vestris veris sensibus: habeatis mundum cor, & animum virilem: estote semper fortes in omne, quod potest euenire: in rebus aduenientibus habeatis fortitudinem, & adsit Dei amor cum sua habilitate, qui vos sustinebit etiam in magnis tribulationibus: si fueritis humiles, leuiter eas portabitis. Et iterum ad easdem dixit cælestis Regina: Beneueniat ista societas, quæ in conspectu meo est valde desiderata: ego eam bene conduxi. Amouete impedimenta, si qua adhuc vos retinent, ne vos faciant claudicare. Paruum impedimentum eas poterit impedire, quibus minima festuca magna trabs videtur. Inter sic & non quælibet stat anima attenta & retenta, quando sibi malum apparet, id quod sibi aduenit: quia non habet puritatem, nec mentis fortitudinem, quando non contentatur in ijs quæ sua Mater spiritualis facit. [monitis instruit,] c. Ibi est vera obedientia, in qua si anima est bene firmata, omnia sibi leuia apparebunt: quia stat semper præparata ad suæ Matris beneplacita. Et cum postea suus Pater spiritualis præciperet ei, quod prædictam visionem sibi per obedientiam diceret, [sub pallio recipit.] quia eam interrogauit, in quo loco ipsa fuerat posita. Ipsa vera obedientiæ filia in ista visione sibi narrata, licet cum magna verecundia, sibi respondit: quod staret ad dexteram partem cælestis Reginæ, capite supra suum pectus inclinato & cooperta vno aureo pallio, de quo etiam cooperiebatur cælestis Regina. Subtus vero illud pallium aureum erat aliud pallium candidissimum, cum quo cælestis Regina cooperiebat istius Beatæ in Christo filias. Fuit autem prædicta visio anno prædicto, mense Martij die primo.
[Annotata]
a Qui recedere actiue dixerit pro remouere, hactenus non reperi: nec ea voce vtuntur Itali, vnde ad ipsorum idiotismos vix possumus barbariem hanc referre.
b Ex hisce verbis probat Anguillaria lib. 4 cap. 11 S. Franciscæ spirituales filias Congregationi suæ dedisse initium, & ad Turrim speculorum simul omnes se recepisse, die XXV Martij, in festo Annuntiationis.
c Addebatur in ecgrapho quando Mater spiritualis facit, & τὸ spiritualis omittebatur in priori membro: nobis visum est librarij socoraia ob illam omissionem cetera bis scripta fuisse.
VISIO XLVIII.
[125] [S. Paulus Franciscam monet, vt se Deo firmiter coniungat;] Vna alia vice Christi ancilla, post receptionem sanctissimi Sacramenti in dicta capella, stetit in extasi immobili & postmodum mobili, diuinos videndo thesauros propter dispensationem summi Datoris. Aderat etiam cælestis Regina cum illis tribus Procuratoribus istius Christi famulæ: tunc Maria Magdalena huic Christi famulæ dixit: Anima, quæ fuisti ducta & in gratia magnæ abyssi transformata. Fac quod sis bene fundata in tuo Domino Iesu Christo: fac fieri vnam clauim & vnam firmam clausuram; & totum hoc sit vnum ligamen, quo te liges cum Dei amore: & mitte te in illo ardore, qui est vnum ligamen quod te ligabit cum Diuino amore, vt nihil possit euenire, quod te faciat ab ipso discedere. Anima, noli recedere de tanti boni plenitudine, in qua ipse te posuit & ipsius te capacem fecit. Ergo fac vt de ipso gaudeas, & intellige valde bene & comprehende illud bonum, quod te implet suis thesauris: nam sui magni thesauri tantæ sunt altitudinis. Tu anima, noli descendere in tuam debilitatem: sed descende ad temetipsam per profundam humilitatem & huius descensus amor sit caussa: & quanto inferius descendes, tanto superius ascendes. Iam ad altum es eleuata & missa in claritate, & stas speculando istam diuinitatem: quia diuina caritas te comprehendit ex amore. Fac quod ardeas in ipso ardore, & stes semper cum ipso vnita.
[126] Et stans adhuc in extasi, dixit gloriosus Apostolus Sanctus Paulus ex parte cælestis Reginæ: Dicit vobis ipsa suis dilectis Oblatis, [& Oblatis B. Virginis mandata exponit.] quod sitis firmæ in rebus per vos inceptis & tali vos modo submergatis in illo pretioso Sanguine Redemptoris, qui fuit victoriosus & dispositus, & deposuit animam suam, vt liberaret nostras & poneret in sua gloria. Estote ergo animosæ & recipite vires: adeo sint amata semper cælestia in vestro conspectu, vt sitis vere humiles: cum perfecta humilitate semper habete pacem & veram tranquillitatem. Regina cælestis vult quod sciatis, quod dæmones sunt parati ad obuiam eundum vobis & vos impediendum & vestras voluntates: ideo discernatis in rebus per vos fiendis: incedatis per viam rectam, quam Christus vobis fecit & ostendit. Habete caritatem semper in conspectu vestro, & in sancto Dei timore vos semper tenete, & sitis bene prouisæ & astutæ in omnibus quæ facitis. Spolietis vos de proprio vestro velle: nihil vobis relinquatis: & semper honorem Dei inspicite in omnibus, quæ vobis adueniunt: deinde cauete vobis, ne malum exemplum detis proximo: conseruetis honestatem in omnibus vestris factis: estote sapientes & modestæ in omnibus vestris actibus. Non propterea dubitetis, si estis magnanimæ in Dei seruitio: nec quis vobis faciat intelligere, quod ista est superbia: nam dæmon hoc vobis suadebit, vt impediat facta vestra. Detis vos omnes sacris orationibus in rebus per vos fiendis, antequam eas incipiatis: confortamini & estote magnanimæ, & semper confortamini diuino honore: & si hoc facitis, nihil vobis retinebitis de vestro apparere: & in rebus vobis aduersis habete pacem in mente: & vestras complacentias semper habeatis exosas, & in rebus arduis confidite in Domino cum magna fiducia: & illud Crucis vexillum stricte amplectamini: & in illo pretioso pectore & in eius sanguine semper vos submergite: & sic faciendo in omnibus per vos fiendis, quod melius erit eligetis & vos confirmabitis cum summa & perfecta pace. Et quando ista Dei ancilla sanctissimum Sacramentum recipiebat, eius Pater spiritualis maximam odoris fragrantiam sentiebat: sed in die huius visionis maiorem confortaminis suauitatem per istius pretiosæ anime merita recepit. Fuit autem prædicta visio anno & mense prædictis die vigesima secunda a.
[Annotatum]
a In die Dominica, quæ tum fuit quarta quadragesimæ, cum Pascha incideret in XII Aprilis.
VISIO XLIX.
[127] Qvodam alio tempore postquam illa Dei ancilla recepit sanctissimum Sacramentum in supradicta capella, fuit rapta in extasim immobilem, [A B. Virgine monetur vt sua se voluntate expoliet:] viditque Dominum in gloriosissima humanitate quinque plagis illustrissime resplendentem & Regina cælestis eidem Christi famulæ dixit: O anima, quæ in via es missa, amor te a strinxit, vt venires ad nuptias cælestis mensæ. Vitam æternam representat, tam magnū istud videre, quod tibi ostendit amor, vt inde consolationem recipias. Tunc Dominus dixit suæ Matri: O Mater dulcissima, satis mihi placent dicta, quæ dixisti: sed fac, quod se expoliet de suo proprio velle, & teneat se secretam in suo confortamine, quod retrahit animam de suo loco in alium meliorem. Tunc cælestis Regina eidem dilectæ famulæ dixit: O anima, tu audiuisti rem sibi propositam: Summus & summa vita te in mente posuit, ab ipso es stabilita, & vires te sumere fecit: tota in ipso es absorpta, qui te voluit consolari. Anima, quæ es transformata in summa veritate & nescis quid facias, omitte tuo velle duci in his, quæ vult dispensare. Recipe, anima pulchra, recipe de istis fructibus: sunt enim poma pulcherrima, quæ amor Dei sic produxit, & ipse te fecit pulchram, quia vult te secum tenere. Ipsi committe tuum finem, & de alio noli curare.
[128] Et cum staret ista Dei ancilla adhuc in extasi mobili, sic dixit, [B. Paulus eamdem de varijs rebus instruit.] præsente quadam ex suis in Christo filiabus: Gloriosus B. Paulus dicit, quod ames solitudinem in tua mente secreta, quia ipsum ibi retractabis amorem, & faciet te esse virilem. Ama sanctam paupertatem; & sic eris libera de tuo proprio velle. Reclude te in cella in secreto Deo placibili & habe cor aptum in his quæ Deo placent: tene summam memoriam semper in conspectu Dei: habe mentem quietam semper in Dei velle. O anima benedicta viue, viue bene ordinata, Deus summus Creator tantum te bene conduxit: vt esses semper firmata, fecit te ipsam tangere: vt esses cælestialis, te amouit a tuo sensu mortali. Viue ergo vigorosa, anima, ex quo es tantum amata & a diuina Sapientia es tam magna dote dotata. Dulcedo Spiritus sancti faciet vt te liberet: tu fac vt eum sequaris, & firma te in Dei amore. Sit anima tua bene prouisa, & ab omni latere te respice. Quando anima non disponitur, recipit graues plagas. Fac vt videas a longe, & caue ne tibi approximent: nam dæmon conatur facere vt perdas vitam viasque, & non possis in eas intrare. Habe mentem modestam & in te bene ordinatam, vt non ab eo te moueas neque de tuo sensu recedas: quia ista maxima bellua pluit ad modum imbris, & quando anima non est firma, efficitur desolata. Superfluum & vanum loqui exosum habeas semper, quia ingerit animæ damnum, & tempus sic perditur: nec des eis audientiam, nec sic loquentes in tuo aspectu recipias. Non stabis [cum persona] a tuo proposito remota. Nimis respicere habe exosum: [quia hoc] cum alijs cogitationibus te facit mutari, & in varias cogitationes venire: fuge igitur conuersationes. Actus exteriores remoue, in interioribus ordinata viue & te ipsam respice, & illum qui te creauit. Si temet respicies, cognosces veritatem, & sic habebis clarum intellectū, & aliorum verba tibi dicta pro bono recipies. Para te ad Deum semper videndum, & respice facta sua, & ea quæ sibi placent, vt sequaris semper actus suos. Si tu bene cogitares (vt tibi breuiter loquar) esses bene stupefacta, nec haberes audaciam loquendi. Consortare in omnibus factis tuis & reuertere ad temetipsam, & lætare cum Deo tuo, qui tibi modum dedit vt posses te liberare. Du autem hæc verba in prædicta capella diceret hæc famula Christi, tanta erat odoris fragrantia, quod excederet omnem aromatum odorem, non solum in capella, sed etiam extra per ecclesiam. Fuit autem prædicta visio anno & mense prædictis, die vero eiusdem mensis vigesima nona.
[Annotatum]
a Multis exemplis docent Academicici della Crussa in suo vocabulario, verbum hoc Italis auctoribus idem etiam esse, quod cogere, & vim facere.
VISIO L.
[129] Qvadam nocte illa a Deo electa, cum esset in sancto exercitio, [Audit SS. Io. Baptistam,] rapta in extasim, vidit in spiritu solennes laudationes, quas spiritus angelici & humani in gloria existentes reddebant Christo Saluatori: & S. Ioannes Baptissa incepit dicere: Laus sit tibi æterno Deo de laboribus per te sumptis, qui simul fuerunt manifestati & erant dispensati per te æternum Deum, qui fuisti in accensa caritate armatus. Amor te victum habebat & sic te deliberasti, & per totum præparasti ad sustinendum omnia illa supplicia, quæ per te erant promissa. Omnes vero lætemur & festum faciamus, quia iste homo diuinus pati voluit pœnas, vt nobis daret vitam. Sanctus vero Petrus dixit: O amator dulcissime, [& Petrum Ap. Christo passo gratias agere:] nos omnia hæc scimus & tuos labores vidimus, quos pro nobis passus fuisti fine requie toto illo tempore, quo in mundo fuisti. Nos sumus fideles testes, qui præsentes tecum fuimus, & omnes nunc lætamur propter amorem, quem nobis ostendisti: semper cum magno effectu pro nobis operatus fuisti & nobis te manifestasti: modo tibi regratiamur, quod iam pœnas non patimur. Tua caritas diuina nos huc portauit cum lætitia. Gloriosus vero Paulus dixit: Dico tibi, [a S. Paulo iubetur frequenter visitare filias suas.] o anima, quæ es sic bene conducta ab alto Creatore, fac, quod sis bene memor & cum Verbo diuino comprehensa ad veritatem intelligendum, quæ tibi pacem ministrat; & veram obedientiam, quæ tibi satis benigna placet. Visita & reuisita Filias tuas, quas in Christo genuisti: voca eas omnes ad te, quia non placet Deo, quod stes sic sine a onere: fac quod aduertas bene, & fac eas intelligere veritatem, quia sic placet diuinæ Maiestati b. Fac quod sint semper feruentes, vt Deo semper complaceant in puritate mentium. Redemptor passus fuit pœnas pro peccatoribus & ab omni sui corporis vena exiuit sanguis pro nostra redemptione: cognosce, si sibi fuit labor conducere se ad mortem: propter veram obedientiam voluit omnem pati iniuriam. Animæ ad hoc venire volentes, sint bene examinatæ, sint etiam bene probatæ omnes ad suas expensas: quia inuenient optimum remedium in vera humilitate. Et hoc de anno prædicto, mense Aprilis die tertia c.
[Annotata]
a In ecgrapho nostro erat honore: sed onere legendum patet extextu Italico apud Anguillariam, vbi est: Non placet Domino, quod stes ita leuis cosi leggiera.
b In eodem hæc præterea legebantur, quia nullum sensum faciunt prætermissa: Doceas in vijs tribus diebus, qui facti fuerunt in tali abysso, quod tibi veniet in mentem, & quod tibi Iesus Christus semper sit.
c Quæ fuit Feria VI ante Dominicam Palmarum.
VISIO LI.
[130] [In die Paschatis audit Sanctos Christo rediuiuo gratias agentes:] Qvodam alio tempore postquam B. Francisca in dicta capela sanctissimum recepit Sacramentum, fuit rapta in extasim immobilem & postmodum mobilem; & postquam deuenit ad suum naturalem sensum, interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali dixit: quod eius spiritus fuit ductus ab vna luce in aliam maiorem lucem, in qua vidit solennitatem maximam, quæ in patria fiebat ad honorem Dominicæ Resurrectionis. Vidit etiam Dominum sedentem in pulcherrimo throno, & iuxta ipsum cælestem Reginam sedentem: & omnes spiritus humani, qui aderant, ibant suo ordine ad reddendum gratias ipsi Redemptori. Sanctus vero Ioannes Baptista simul cum alijs Patriarchis dicebat: O maximum desideriū, quod in amore fuisti speculatum, & mouisti tenebras & in luce nos a declarasti: tu es noster Redemptor, qui nos a morte redemisti, & lucem nobis dedisti, & nos in te incorporasti. Et Dauid cum alijs Prophetis dicebat: Omnes festum faciamus de isto desiderio magno altissimi Creatoris, qui nos remouit a tenebris & talem lucem nobis dedit, in se ipso nos incorporauit, & omnes simul inflammauit de suo amore, quo nos dilexit. Sanctus vero Paulus simul cum alijs Apostolis dicebat: Omnes sibi regratiemur, quia requiem nobis dedit & nos quiescere fecit, ponendo nos in sua luce, in qua sumus inflammati, & omnes ardemus amore ipsius magni Redemptoris, in quo stamus per ardorem. Sanctus vero Stephanus cum Sancto Laurētio dicebat: Laudemus Dominum nostrum, & eius absolutum posse: iste est enim magnus Dominus, qui sua tenuit nos potentia & voluit nos redimere ex sanguine sui Agni: modo est resuscitatus, & pulcher nobis ostensus.
[131] [instruitur a S. Paulo:] Beatus vero Apostolus Paulus dixit huic animæ Deo dilectæ: Anima benedicta, quæ a Deo fuisti plasmata, & ipse te cognouit, antequam esses creata, ipse amor se dedit tibi & in ipso es transformata: ex quo te transformauit, in isto gaudio te posuit, vt tibi ostenderet solennitatem, quæ sibi fit in hoc die. Respice & gaude in his gaudijs, quæ sunt signa magni amoris ipsius nostri Redemptoris, qui te ad tot & tanta inuitauit bona. O anima paupercula recipe ista bona, quæ nunc tibi præsentantur, & inposterum tibi reponuntur. Respice igitur summum bonum, propter quod tu ista bona habes, & ipsa diuina Maiestas tam te habet caram. Dei amor te semper quærit & te facit in ipso ardere. [interest apparitionibus, B. Virgini,] Fac quod recipias gaudium istius amoris sine damno: fac quod in eo sis bene incorporata, & ex omni latere illum teneas & semper in eo sis firmata. His dictis ipsa Christi ancilla adhuc existens in extasi mobili dixit: Quod postquam illa in Dei amore feruentissima Magdalena simul cum alijs mulieribus venerunt ad monumentum Vnigeniti Filij Dei, Mater erat genuflexa sacris orationibus dedita & sensit in sua mente resurrectionem sui filij, & illico Redemptor noster suæ Matri apparuit cum plagis, quas pro nobis sustinere dignatus est, & reuerenter eam salutauit dicens: Salve sancta parens &c. Et prope ipsam sedit & eam plene informauit, quod dicta Prophetarum de eo prædicta iam in toto erant impleta. Postmodum vero Redemptor noster se erexit, & eius gloriosissima Mater genibus flexis ipsum adorauit: [& Mariæ Magd. factis.] quo recedente cælestis Regina genuflexa remansit in oratione. Et ipse Redemptor apparuit primo Mariæ Magdalenæ. Ipsa vero Magdalena postquam Redemptorem vidit, gaudio plena ibat, vt Apostolos inueniret, & inuenit aliquos ex discipulis, qui venerant ad monumentum, & corpore Redemptoris non inuento recesserant: quibus postquam narrauit, quod Dominum viderat, Petrus & Ioannes currentes venerunt ad monumentum. Post hæc ipsa Beata Francisca dixit: quod tam dicta quam per eam dicenda submittebat & se ipsam iudicio sanctæ Matris Ecclesiæ. Cum autem illa Beata in ipsa capella staret, ita magna & mirabilis odoris fragrantia eam circumdabat, quod non solum suus Pater spiritualis, sed aliquæ ex eius in Christo filiabus ibidem existentes, corporaliter & spiritualiter illius odoris suauitate recreabantur, & confortabantur. Fuit autem hæc visio anno & mense prædictis, die vero mensis duodecima b.
[Annotata]
a Hic & alibi sæpe ponitur pro illuminare, iuxta vsum vocis Italice Chiarire.
b Ipso die Paschatis, anno scilicet 1433.
VISIO LII.
[132] Post pretiosissimi Sacramenti receptionem in supradicta capella B. Francisca fuit rapta in extasim immobilem, [S. Magdalena incitat ipsam ad Dei amorē:] cui sic existenti illa in Dei amore feruentissima Magdalena sic fuit exorsa: O anima, quæ te priuasti tuo proprio velle, & summo Creatori cupis & vis seruire, & totam te remisisti in eius voluntate, & toto tuo studio quæris sibi placere, & te omnimode posuisti in hac magna abysso suorum secretorum: ergo debes ob ipsius amorem a stentari de omnibus, quæ sibi placent; & in omnibus & per omnia debes reddere honorem Deo. Sis semper solida & firma & noli te deuiare, & in omnibus sufficiat tibi animus: & scias tibi cauere ab omnibus inimicorum laqueis, & sis submissa & sepulta in Dei amore & in isto ardore. Anima esto philocapta de diuino amore, & in ipso requiesce: & postquam es transformata in isto flumine abyssi, in amore Iesu Christi, fac quod sis fidelis & spiritu recens, & renoua te in caritate superna, quæ te facit amore ardere. Ipse facit inflammari animam, quæ est fidelis, in isto tanto ardore, & facit eam renouari in ista abysso magna: & animam sic renouatam facit esse reuerentem. Tu conare vt sis reuerens Deitati supernæ, quæ reddit animam pulcherrimam, & hæc est b diuinæ formæ pulchritudo, quæ reddit animam sic fortunatam & formatam, vt sit semper sine defectu. Virtute autem Dei operante, quanto plus per humilitatem se inclinat, tanto magis sursum eleuatur: nam ipsa Dei virtus ipsam facit transformari, & tenebras visionum ab ea excludi & totam luce repleri. Ergo, si vis Deo placere, fac quod sis animosa, & remitte te in suo velle, quia ipse te elegit in ipsius Sponsam.
[133] Et postmodum reducta est in extasim mobilem, videndo totam cælestem Curiam, & existens in illa beatifica visione dicebat gloriosus beatus Apostolus Paulus: [S. Paulus docet festū agi vnionis 2 naturarū in persona Christi, & 3 Personarum in essentia diuina:] Ex parte sāctissimæ Trinitatis, cuius hodie festum agitur ex amore, dicitur quod eadem beatissima Trinitas hodie celebrat illius sanctissimȩ Vnionis, quæ ignem accendit amoris & gratiæ in tanta abundantia, quod inextimabilis fuit: ita magnus fuit ille ignis amoris reuerentialis, qui ostensus fuit actualiter in illo flumine tantæ abyssi: & fuit ita magnus ille ardor diuinitatis, quando Verbum diuinum assumpsit & inflammauit humanitatem, & seipsum vniuit cum humanitate, & humanitatem cum diuinitate ipsius infiniti amoris & veritatis. Et tres Personæ [vniuntur] in vna vnione & in vna essentia, quæ essentia est immensurabilis, & omnia alia per seipsam mensurat, & facit per potentiam, & ordinat per sapientiam, & per suam infinitam clementiam suas seruas facit ipso philocapi & quodam flumine magnæ abyssi [eas] aspersit per ardorem inflammationis, & transformauit [eas] infinita beatitudine & per gratiam amoris c manu tenuit. Omnes beatos spiritus impleuit & ordinauit spiritus angelicos, quos inflammauit & in puritate amoris manu tenuit & gubernauit. Multitudo vero Angelorum lingua humana non posset numerari, licet eorum numerus est certus in visione diuina, & in comprehensione intellectus humanorum spirituum, qui comprehendunt visione diuini speculi eorum numerum. Sic etiam in speculo diuini conspectus sunt illi spiritus humani tam salui quam saluandi, & damnati & damnandi.
[134] Dixit etiam, quod spiritus salui, & spiritus damnati ex diuina visione manifestantur spiritibus Angelicis & humanis in gloria existentibus: [declaratur ei spirituū damnatio & saluatio ex libero vsu vel abusu gratiæ.] sed illi spiritus qui tempore futuro debent saluari, & illi qui debent damnari, soli Deo sunt cogniti: & hoc propter liberum arbitrium a Deo animabus concessum: & quia sunt in eorum libertate se possunt damnare & saluare pro libito: & sic Deus Omnipotens non vult, eos saluos fieri sine ipsis: & sic remanet præscientia damnandorum & prædestinatio saluandorum: & animæ sunt in sua libertate. Quando anima humana in scelus incidit, diuina benignitas sua gratia & potentia ipsam eleuat & sua caritate, quia tantum nos dilexit: & in casu & in eleuatione ipsarum animarum pius & misericors Deus facit quidquid de potentia ordinata potest: quādo vero est iratus & quando est quietus suarum animarum diuersas operationes [dirigit] siue ad ruinam per peccatum, siue ad releuationem per gratiam, suam exercens potentiam: anima vero humana suis malis operationibus seipsam cæcat: Deus autem pius sua gratia eam illuminat, & ad se trahit. Et quando anima stat inter iustitiam & misericordiam, totum [quod potest] misericors Deus homini facit, ad implendum totas sedes spirituum damnatorum, qui sua superbia descenderunt ad infernum. Sed animæ iuuantibus aliquando orationibus, aliquando bonis operationibus, & raro per absolutam gratiam, & sæpe per misericordiam d in magna abysso fuerunt collocatæ. Nam misericors Deus ipsas expectat, & ad se vocat, & sæpe tempus producit: ergo quidquid est, noli ponere finem bonitati diuinæ & misericordiæ, quæ est infinita: sed semper in tuo secreto tui pectoris consilio fidem & spem indubiam ad ipsum gere: qui spiritus est plenus omni dulcedine, & se permittit duci & reduci: & semper in Domino confide, qui quidquid facit, bene facit, & gratiam dare vult hominibus secundum suam voluntatem. Ergo te semper remitte in suo beneplacito, & de omnibus quæ facit, vult, permittit, semper sis attenta: & tibi sua facta & promissa videantur optime in flamma amoris facta: & in his noli amplius videre, nec cognoscere, nisi quantum ipse permittit. Fuit autem hæc visio anno supradicto, mensis Iunij die e septima.
[Annotata]
a Id est, priuari, vide Vocabularium sæpe dictum: significat etiam stentare generaliter, pati & cunctari seu cum difficultate facere. [stentare] Videtur autem frequentatiuum esse, a verbo abstinere, abstentum, per apocopen primæ syllabæ deductum.
b In ecgrapho erat sine forma.
c Hic infraq; ac supra sæpius pro conseruare, quemadmodum etiam Franci dicunt maintenir. [manu-tenere.]
d Addebatur: & per istum modum animæ.
e In ecgrapho perperam legebatur vigesima septima: quod non congruit cum festo SS. Trinitatis, nec ordine ac tempore sequentium visionum.
VISIO LIII.
[135] Qvodam alio tempore postquam Dei famula in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum Corporis Christi, fuit rapta in extasim immobilem, [In festo Corporis Christi iubetur considerare amorem eius:] & audiuit quamdam diuinam vocem sibi dicentem: O anima, quæ vocata venisti ad tantum bonum & Deus te transformauit, & ad summam lætitiam peruenire fecit istius muneris diuini, quod nobis datum est in cibum, & semetipsum consecrauit pro omnium salute & factus est ductor noster, vt nos vosque ad istam duceret vitam. Ergo, anima benedicta, gaude de tanto bono, quod Deus ordinauit, vt vos in hac vita possideret: cogita istud pelagus infiniti amoris, qui vos fecit potentes ad possidendum tantum bonum. Respice amorem infinitum, a quo processit istud festū ex accensa caritate, vt vos in se colligeret: confortare semper in eo & considera amoris pelagus, quo pro vobis carnem sumere volens, voluit se consecrari, & sic nos reformare, & pro bonis vos recipere. Quibus auditis Dei famula reuersa ad extasim mobilem dicebat, suo Patre spirituali audiente: Gloriosus Paulus Apostolus ex diuini Verbi parte dicit tibi: O anima, quæcumque es, fac quod habeas animositatem, & recipias securitatem in ipso diuino Verbo: & si anima vadit versus Deum, ad plenum se sibi dat. Respice infinitum amorem, [& in eo reamando fortis esse ac generosa.] qui tuam renouabit conditionem, & faciet te spiritualiter sentire suam similitudinem: nam Dei similitudo est animi intellectus, estque suum spiraculum: sed animus virilis suum illustrat intellectum de rebus his, quas a Deo intelligit. Quando inest animositas, intellectus comprehendit & intelligit rei veritatem: virilitas animi inducit intellectum, vt se conformet cum Deo. Diuina Maiestas expergiscitur cum vigore, sollicitatur cum feruore, & incensa caritas dat intellectui fructum amoris; tantumque anima incenditur & ardet per amoris calorem, quod cōformatur per ipsum Deo, si videt illam potentiam infinitam & immensurabilem, sitam in illa altitudine, quæ est sine fine, in rebus factis & fiendis. Idcirco noli dormire, sed firma te in fide cum substantiali amore. Si vis capere delectationem, respice diuinam Sapientiam & ordinem nobis datum per suam clementiam, & quomodo res omnes disposuit bene iuxta suum beneplacitum. Ergo, o anima, sis animosa in rebus per te gerendis, & habebis exercitium per magna tempora duraturum. Respice Dei amorem, eumque pone in tuo conspectu & res per eum factas ex amore, quem habuit erga nos: nihil ad se respexit, sed ad vtilitatem nostram. Cogita anima paupercula, qui te fecit rationalem, vt habeas animum firmum & constantem, & in omnibus per te fiendis cogita semper te Deum habere ante oculos, & sic numquam te mutabis, nisi bene videas quare: quia semper eius oculus te videt & illustrat tuum intellectū, & dabit tibi vigorem. Dicit etiam gloriosus Apostolus Paulus: O anima, quæ debes sentire gratiam tibi a Deo datam, [fac] quod sis bene prouisa, ex quo es tam dilecta: ideo debes esse fortis, & animosa: remitte te in illam lucem, quæ tibi dabit dilectionem & illustrabit tuum intellectum: confortare in eo, qui semper te iuuabit: remoue te a tua vilitate, & confirma te cum nobili amore: cape vigorositatem ab illo, qui te semper dilexit. Fuit prædicta visio anno & mense prædictis in solennitate sanctissimi Corporis Christi a.
[Annotatum]
a Die XI Iunij.
VISIO LIV.
[136] Qvodam semel, dum staret ista ancilla Christi in sua domo, [Precibus suis defendit Ecclesiam ab hostibus oppugnatā,] noctis tempore infra Octauam Corporis Christi, & per totam noctem vacaret sacris meditationibus, dum aurora nocti finem daret, vidit terribiles & obscuras nebulas, in quibus erant staturæ & magnæ & horribiles gigantum, qui omnes accensi erant iracundia & maxima furia. Vidit etiam quamdam Dominam speciosam sine aliquo pallio, quæ vt monstratum est huic Beatæ erat sancta Mater Ecclesia. Prope illam speciosam Dominam erat vnus nobilis iuuenis, & ista Dei famula insimul cum eo. Gigantes vero prædicti nimis insultabant illi Dominæ, & prætendebant ipsam dilacerare & occidere, & volebant extrahere quædam genera armorum ad modum ensium curuorum, quos barbari deferre solent. Hæc autem Dei famula hoc videns, & eorum iniquam voluntatem considerans, viriliter & animose iuuit prædictam Dominam, & firma & sincera fide defendebat ipsam ab illis gigantibus, & vigorose se defendendo & prædictam Dominam dicebat: Deus in nomine tuo saluum me fac &c. [Ps. 53, 3] Et tunc illi iniquissimi gigantes nullam habebāt potentiam extrahendi arma, sed stabant stupefacti acsi ab alijs detinerentur, [& Dei vindictam auertit ab Vrbe.] & sic non potuerunt nocere illi speciosæ Dominæ, gratia Dei & auxilio istius famulæ Christi mediantibus. Dominus huic suæ ancillæ pluribus vicibus reuelauit angustias & tribulationes, quas sancta Mater Ecclesia patiebatur, & sȩpe fuit monita per Apostolum Paulum & alios Sanctos sibi propitios, dum esset in extasi, quod supplicaret pijssimo Domino, quod non mitteret ruinam præparatam super Vrbem: & Dominus, licet turbatus esset & offensus propter multos excommunicatos & sodomitas, non misit amara flagella, quæ parata erant super Vrbem, consentiens deuotioni & orationibus suæ famulæ, sicut etiam in veteri testamento faciebat pro Moyse. Fuit autem prædicta visio anno & mense supradictis.
VISIO LV.
[137] Alia vice, postquam illa Dei famula recepit in prædicta capella sanctissimum Sacramentum, fuit rapta in extasim immobilem, [Adhortatur eam S. Paulus ad studium humilitatis,] & Apostolus Paulus sibi dixit: O anima veni visum tantam solennitatem præparamenti facti ad ponendum te in veritate: Summa Deitas fecit fieri illam ad tuam vtilitatem. Anima, comprehende bene ea, quæ tibi dicta sunt & modum, quem tibi ostendam, qui sum Nuntius Iesu Christi. Anima sis philocapta: vides istum pulchrum actum saluatarum animarum, qui sequitur istud factum? Humilitas, quæ se continet inferiorem & conseruat se ita bene, venit ad notitiam veritatis, & in se ipsa se perficit: vult semper viuere sola, vt se pulchrā conseruet; se gubernat nitidam, & ponit se in summa conseruatione: humilitas sola viuit sine alterius a visione, & totum suum cogitamen ponit in suo sensu sine alterius appropriatione. O anima bene aduerte, quantum est pulchrum istud iter: [humilitas] totam se ponit in Deo, & a se aufert omne lucrum, quia totam se abnegauit in illo, qui eius curam habet: etiam in proprium odium venit & semetipsam vindicat; nam videt suam vilitatem, & in qua sorde stat: cognoscit vtilitatem, qua nisi teneretur, proxima staret ruinæ: nec sibi iuuant excusationes factæ a sua sensualitate, sed quando venit ad se inclinandum efficitur verecunda, nec est audax ad respiciendum cælum, videns in se tot Dei offensas. Quando anima sequitur lumen intellectus, & videt veritatem, semper regreditur ad suum bonum, quod est ipse Deus solus perfectus: & ideo remittit se in ipso, & viuit in veritate, & efficitur paupercula: remittit se in fide, quæ est pulcherrima virtus. Vera confidentia, quæ in solo Deo confidit, venit cum puritate & spe & cum desiderio ardoris. Istud desiderium est tantum, quod anima in eo abyssatur, & in illa caritate semper est læta & recens cum profunditate amoris, qui eam reddit certissimam. Et ecce sic ascendit & ponit se in arcanis cælestibus, & sic anima efficitur quieta & serena, & ponit se in summa pace: cum caritate diuina anima transformatur in diuina Maiestate, & ibi ponit suum b stylum; quia amat ipsum in veritate.
[138] Post hæc ipsa Beata reducta ad extasim mobilem dixit suo Patri spirituali: [& S. Ioan. Baptista ad veram discretionem,] Ioannes Baptista nobilis in Christo dicit: Veritas se ostendit in anima, quando priuatur se ipsa, & suis conditionibus sensitiuis: dicit, quod veritas discernitur in memoria conscientiæ, vel quando illuminatur a vero lumine intellectus: intellectus vero sine animositate & sine vigore non bene discernit verum lumen, quod super ipsum abundat: sed quando spiritus correspondet veritati, tunc recipit gratiam luminis perfecti in intellectu. Intellectus autem illuminatus a vero lumine debet quærere veritatem in memoria: quæ veritas facit stabilire, & firmari veritatem, & cum fide, & cum amore facit ipsam reuiuiscere; & cum stabilitate prudentiȩ in confortamine quod recepit de fructu humilitatis, facit eam firmari, & esse vigorosam & animosam ad omne Dei beneplacitum, & ideo anima, quȩ est tantum animosa, despicit & odio habet quamlibet rem eam impedientem & debilitantem. O anima nobilis, quȩ es facta intellectualis, cui est data forma & imago tui patris cȩlestis, debes bene prospicere & habere oculos intellectus firmos in speculo diuino, ne venias ad obliuionē. Dic quod te conserues in tuo secreto, [obedientiā,] & pro tuo iocali pretiosissimo recipe verā obedientiam; serua sua vestigia, & sis fidelis Deo, & te remittas suæ potētiæ, quia te fortificabit cum sua sapientia. Confide de sua clementia, quæ te stabilem faciet in veritate: submittas te discrimini, & de tua persona nullam curam geras: habe mentem puram, & ab ipso Deo viues secura; & de inimicis noli curare. Si tu amas Deum in veritate, non curabis de iniurijs, [& paupertatem.] nec de aliqua aduersitate: imo lætior efficieris, & erunt tibi prosperitates. De summo Deo gaudebis, & de sancta paupertate: sancta paupertas viuit sic secura, quod viuit sola, & remissa in profunda altitudine. O anima, redde te pulchram tuo dulci Iesu, qui te reformauit & se tibi dedit: fac quod ardeas eius amore, nam ipse non vult facere sine te: sed fac, quod sis vtilis & virilis, vt non amittas tantum bonum. Et vidit ipsa Beata solennitatem, quæ fiebat in patria ad honorem gloriosi Baptistæ. Dicebat etiam ipsa Beata, quod quando Ioannes Baptista exiuit a corpore materno, cælestis Regina in suis sacris manibus ipsum recepit, in quibus existens puerulus signa faciebat Matri Dei & reuerentiam ostendebat. Fuit autem prædicta visio anno, & mense supradictis in die c Natiuitatis Ioannis Baptistæ.
[Annotata]
a Id est, respectu.
b Id est, modum agendi ac viuendi iuxta tertium huius vocis significatum expressum in Vocabulario Academico.
c Die XXIV Iunij.
VISIO LVI
[139] Qvodam alio tempore, post receptionem sanctissimi Sacramenti Corporis Christi in dicta capella, [Iubetur Deo cōtenta viuere,] Christi ancilla fuit rapta in extasim immobilem, & vidit mirabilem visionem, & reuersa in extasi mobili Sanctus Benedictus sibi dixit: O anima paupercula, vide tuam paruitatem, & respice magnitudinem, in qua Deus te posuit: noli inde te amouere, & non velis plus quam sit tibi datum: nam Deus esset iratus, si plus velles, quam ipse vult. Vide circuitum ciuitatis supernæ, qui circuitus est ipse Deus pulcherrimȩ caritatis & claritatis. Sufficiat tibi in tuo esse, vt contenteris & sis tranquilla in donis ab ipso tibi datis: fac, quod facias æstimationem donorum ipsorum conseruatorum tibi. O anima paupercula, quare sumis tibi ita magnam audaciam, vt velis amplius introire, quam in locum, in quem ducta es? In abysso stas abyssata: sed hoc non intelligis. Fac, quod te intelligas paruulam, & noli te reuelare. O anima quæ es transformata in spiritu per intellectum, & coram Deo ducta ad respiciendū in speculo suo, aliæ animæ tibi inuident, quod non vident tuam abyssum: sed tu vide istam gratiam a Deo tibi ordinatam. Semper te funda in temetipsa, & vide tuum valorem: [& Dei dona æstimare.] quanto plus te humiliaueris, tanto plus honoris recipies. Noli tibi complacere, sed complace tibi in Domino, & sis bona custos horum donorum, quæ tibi dantur. O dona superna, quæ sunt ita magna, vt eam animam, quæ sit humilis, faciant magnos saltus facere. Quando ipsa est contenta in sancta paupertate, tunc conseruatur in illa cruce, quæ eam facit liberam: amat solicitudinem, totam se incendit amore, qui eam inflammauit: semper est consolata in illo, qui eam fecit philocaptam. Anima, ama tuum Dominum, & eum ama perfecte: ama sua dona, quæ tibi dat te consentiente. Facit te esse cælestem, & a te amouet omnes affectus: tu ergo esto solers, quando Deus tibi aperuit mentem. Ista abyssus amoris, quæ tibi tanta facit, te facit instrumentum animarum, quæ te practicant, & sequuntur: dic ergo eis quod se bene gubernent & se ducant ad deuotionem, & de his, quæ Dominus disposuit, se contentas inueniant. Ista gloriosa Mater semper est intercedens pro vobis, & vestra procuratrix coram Deo omnipotente, qui est summa radix, quæ potest vos contentare. Confidant in eo, quia requiem vobis dabit. Fuit prædicta visio anno & mēse supradictis, a in festo Apostolorum Petri, & Pauli.
[Annotatum]
a Die XXIX Iunij.
VISIO LVII.
[140] Qvodam alio semel, dum hæc Deo deuota in capella sæpe dicta recepisset sanctissimum Sacramentum Corporis Christi, [Christum infantem brachijs excipit,] fuit rapta in extasim immobilem, & postmodum in extasim mobilem & vidit Dei filium in infantili ætate in gremio suæ genitricis positum. Ista vero Beata sic in extasi stando loquebatur supplicans intentissime Dei genitricem, vt sibi accomodaret filium suum. Quam locutionem suus Pater spiritualis audiebat vna cum Rita prædicta. Regina vero cælestis ipsi Beatæ dicebat: Non poteris ipsum substinere propter immensum pondus ipsius. Ipsa vero respondit: Regina cæli, noli curare: quia ipsemet se tenebit & portabit. Itaque in brachijs ipsius Beatȩ Regina cȩli posuit suum filium: ipsa vero Christi ancilla cum gaudio laudes Deo cantabat, tenens Dei filium in brachijs strictum; quȩ quidem laudes tunc non fuerunt scriptȩ propter sui Patris spiritualis infirmitatem. Fuit prȩdicta visio anno a MCCCCXXXIV in Natiuitate Domini.
[Annotatum]
a Anno scilicet 1434 iuxta vsum Ecclesiæ inchoante, vt supra dictum; alias anno 1433 exeunte.
VISIO LVIII
[141] Stans Christi ancilla sequenti nocte in sua camera in sancto exercitio vt sui moris erat, in extasim rapta, vidit in spiritu solennitatem, quæ fiebat in patria gloriosa Beato Apostolo & Euangelistæ Ioanni. Et dictus Apostolus in forma humana præsentauit ipsi beatæ vnum a manuale rosarum satis pulchrū: in quo erant rosæ viginti, quarum quinque albæ erāt, quinque rubeæ, [S. Io. Euangelista dat ei fasciculum Rosarum:] & aliæ quinque eiusdem b nominis albæ [& rubræ] & subtus omnes istas rosas erant quinque violæ. Tunc Apostolus ipsi Beatæ dixit: Da huic Archangelo omnes istos flores: nam ipse dispensabit, vt decet. Quod vt factum fuit, gloriosus Archangelus tenebat in manu pulchrum enzenium, quod quidem mirabilis odoris fragrantiam ex se reddebat: ex quo ipsa Christi ancilla recipiebat satis gaudij & confortaminis. Tunc Sanctus Apostolus ei dixit, quod quinque primæ rosæ albæ significabant puritatem cū munditia; quinque vero rosæ rubeæ secundæ denotabant accensam caritatem; rosæ vero saracenæ rubeæ, [harum significatio.] & albæ denotabant præparationem cordis cum voluntate in amore Dei accensa. Et adhuc ei dicebat. Quomodo istæ rosæ Saracenæ inferius sunt clausæ, & superius apertæ & integræ, huiusmodi debet esse cor hominis clausū rebus inferioribus & mundanis; patens vero, & apertum rebus superioribus, & cælestibus. Per violas vero denotabatur humilitas cum fide. Ex quibus omnibus virtutibus procedebat vera & sancta obedientia, quæ reddit altissimo Domino suauissimum odorem. Fuit autem prædicta visio anno & mense supradictis, in die Sancti Ioannis Euangelistæ.
[Annotata]
a Italice diceretur vna mano. 1. quantum manus capere potest, manipulus, pugillus.
b Vt infra dicitur Saracenæ, quinque scilicet albæ, & quinque rubræ: quam vocem hic deficientem in ecgrapho, & inferius inuentam, reposuimus. Saracenas autem dici hic existimo eas, quas Hortus Eystettensis in parte Verna Damascenas nominat, [manuale. Rosæ Saracenæ.] & ob singularem odoris præstantiam Germanis ait Rosas moscatas dici: de hoc autem florum fasciulo iterum videtur mentio fieri in visione LXI
VISIO LIX
[142] Alia quadam vice, postquam Dei famula in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum Christi corporis fuit rapta in extasim, & magnam faciebat lætitiam, habebat namque in brachijs Dei & Virginis filium in infantili ætate, & sic in extasi stans dicebat suo Patri spirituali: Beatus Apostolus Paulus dicit, [S. Paulus docet leges & fructus veræ obedientiæ.] quod infinita Dei caritas tibi se manifestat in veritate: tu vero fac, quod bene intelligas, & recipe verba cum claritate: namque sapientia summa se confortat cum obedientia: nam obedientia pura non est sine sapientia. Sapientia diuina semper facit obedientiam loqui, & ea quæ dicit spiritus, sunt in veritate: semper enim vera obedientia in Deo confidit, ab omnibus suis proprijs se abstinet, remouet a se suos omnes affectus suosque appetitus, nihilque aliud sibi remanet nisi vt faciat quæ placita sunt Deo: nec se vmquam perturbat, nec displicentiam habet; sed cum a placentia semper respicit ad solum Deum; recipit omnes vias & modos, quos recipere potest, tantum per humilitatem quantum per asperitatem. Nec sit subita in his, quæ debet facere, nec habeat fastidium aut tædium: quando iugum sibi imponitur, appareat sibi leue; nec habeat teneritudinem suæ animæ: sit virilis & animosa in verbo diuino, amoueat a se timorem, semper sit Dei amor in suo conspectu, nihil aliud timeat nisi voluntatem Dei. Similiter dico [anima] quæ stat b ad obedientiam, sit semper remissa in diuina sapientia, & semper timeat in sua conscientia, esse decepta, quia illa diuersitas abstrahit ipsam animam a veritate, & tenet eā multis terroribus implicitam. Ista anima sic dissipata semper viuit in labore belli, nec confidit in Deo, nec in obedientia, quæ est magnum lucrum. Plures animæ credunt esse obedientes, & intus in veritate nihil habent. Aduerte ad illam animam, quæ est extra viam, quam tibi ostendit conscientia, & videtur sibi esse in suo proprio velle, quæ totaliter non renuntiauit, sed intus adhuc retinet illud: & hoc acquirit anima, dum despicit conscientiam. Talis anima est proprietaria, nā recipit rerum differentias secundum suum velle. Aliud est voluntas, & aliud inspiratio: aliud intentio, & aliud desiderium: aliud examinatio, & aliud conscientia, quæ plus eam retinet. Conscientia pura, quæ est fidelis, est munda & recta & libera a propria voluntate: talis cōscientia est tota expoliata & remissa in solo Deo, & fundata in pura obedientia. Ergo beata est illa anima, quæ leuiter misit & se remisit in summa pace, & ipsam pacem amplectitur. De anima virili longum foret tempus dicendi, sed totum, & quidquid dicendum esset in illo c stylo est, qui est d patiens cum Iesu Christo facit magna facta, quod in eius amore stat accensa. Caritas infinita totam implet animam & in sua subtilitate ædificauit templa spiritualia, quia habet virilem animositatem in altissimo Domino, & est quasi mortua in obedientia, & vnita cum ipso Creatore. Sic fuerunt illi Sancti obedientes in summo Domino, quise permiserunt occidi propter eius amorem. Fuit autem prædicta visio anno supradicto prima die mensis Ianuarij.
[Annotata]
a Forte cum complacentia hæc enim vox Italis voluptatem & delectationem, [Placentia.] ex re placita accipiendam significat: illa vero rei placentis formam ac venustatem, quod huc non facit, Priori voce vsum esse Concilium Senonense indicat Vossius.
b Idiotismus vulgaris pro aspirare, conniti ad aliquid.
c Forte solo.
d In ecgrapho erat: in vltima, patiensque quod non capimus: forte deerat paupertate, afflictione, aut simile.
VISIO LX
[143] Qvodam alio semel, post receptionem Corporis Christi in dicta capella ancilla Christi fuit rapta in extasim immobilem, & postmodum deducta in extasim mobilem, in qua existens dixit: … a explanare veritatem, & nos inflammare, & ad se retrahere per amorem. Ille diuinus amor vidit Pauli animositatem, [Declarat lucem S. Paulo in sua conuersione datā,] qui eum mouit propter Dei honorem: & se confecit cum amore, qui bene consensit cum animoso Paulo respiciendo intentionem. Intentio fidelis & recta, cum affectu vt placeret Deo, se mouit cum feruore, credens se bene facere. Deus æternus eum coniunxit cum suo amore, & sicut erat obcæcatus, sic eum illustrauit: Deo enim placuit sua velocitas, in qua videbat magnos fructus fieri. Diuina bonitas velociter ipsum vocauit, & eius mentem perfudit sua claritate: demum fecit ipsum cadere, & eum misit in probationem: videbat nouam fortitudinem, qua firmior stabat, & superna caritas se aperuit in effectu vt de ipso gauderet. Postquam ipse fuit mundatus, & ab ipso factum est experimentum, eum misit in nouam doctrinam: a semetipso eum abstraxit, & transformauit in suo summo bono, vt videret arcana Dei, quæ sunt ipsa Dei veritas: nam tenendo ipsum in suo conspectu, sibi ostendit veritatem in claritate sui secreti; & eum posuit in magna abysso, ad ostendendam vitam supernam in suo claro speculo: & quando ipse comprehendit Domini aspectum, sic plene fuit intentus, quod non potuit nobis redicere nisi illud, quod sibi superfuit. Ipsa diuina claritas vidit ordinatonem sui amoris, qui sibi fuit manifestus. Veritas secreta, quā summum bonum sibi ostendit, est infinita. Ipse Paulus non erat in se, sed fuit raptus, [& notitiā proborum ac reproborum eidem concessam in suo raptu.] & fuit sibi monstrata omnis regula rerum creatarum, & [vidit] animas ordinatas in Dei caritate, & alias inordinatas ac perditas in Dei conspectu. Ipse Deus fecit quidquid faciendum erat vt ipsas animas reduceret, quas perditas videbat ipse sanctus Paulus: & quia Dei bonitas omnes animas creat ad intentionem Saluatoris, vt gaudeant tanto bono; ideo sic fuit per eum ordinatum, vt quælibet anima esset in sua libertate posita. Sed præuidens earum [malitiam] quæ venturæ erant ad perditionem, ideo dedit eis cognitionem mali & boni. Et ista de causa iste Deus omnipotens suam gratiam ponit in mentibus bonarum animarum, vt sint doctæ & in virtute ordinatæ, & vnaqueque tendat ad gloriam bonarum animarū, vt semper gaudeant ipsius Dei bonis. Et illæ animæ, quæ hoc nolunt facere, ad suum duplicem interitum in fine operantur: nam iustitia & misericordia insimul stant semper. Fuit prædicta visio anno & mense supradictis, in die b conuersionis sancti Pauli.
[Annotata]
a Deesse videntur lineæ, aut saltem verba aliquot.
b XXV Ianuarij.
VISIO LXI
[144] Qvodam alio tempore existens Dei ancilla in sua domo sanctis meditationibus occupata, [Fasciculus florū Christo Præsentato offertur ab Angelo.] rapta in extasim vidit cælestem Reginam suum & Dei filium in templo præsentantem, & offerentem super Altare: & illud Verbum incarnatū in infantili ætate per se sine adminiculo rectum se substinebat, quem postea sua sanctissima mater adorauit. Archangelus supradictus quoddam manuale rosarum & violarum, quem manu tenebat (ex quo ista Beata habebat magnam odoris fragrantiam) Domino præsentauit. Dominus vero ipsum manuale rosarum & violarū manu tenēs, ipsæ rosæ & violæ se conuerterunt in lapides ptetiosos variorum colorum. Sed ista Deo deuota non vidit amplius illud enzenium in manu Archangeli. Fuit autem prædicta visio anno prædicto, de mense Februarij in festo Purificationis.
VISIO LXII
[145] Qvodam alio semel ista Deo dilecta, postquam in sæpe dicta capella a suo Patre spirituali recepit sanctissimum Corporis Christi Sacramentum, fuit rapta in extasim immobilem & postmodum mobilem, in qua existens vidit visiones mirabiles, & dicebat sic: Summus Deus omnipotens & sua Mater dulcissima in filij conspectu existens cum Paulo Apostolo & Ioanne Euangelista, [Docetur obedientiæ ductum sequi,] qui repertus est in hoc excellentissimo festo, & Sanctus Benedictus Dei seruus, ex parte ipsius summi Dei dicit, quod fides homini est necessaria, quia ducit animam in caritatem: permittit se duci sine aliquo apparere, nec est contraria caritati, ad quam se inclinat anima cum effectu, vt in solo Deus sit suus conspectus. Ista est forma fidei, quæ sic semper se gubernat. Vera obedientia est propter caritatem: necesse est vt a se remoueat omnem affectum, & se cognoscat peregrinam sicut est, & se abstrahat & sua cogitamina a sensibus corporalibus, quando totum suæ animæ intellectum offert in conspectu Dei. Similiter remoueat omnes carnis affectus, nec aliquam rem recipiat per proprietatem, sed semper maneat in caritate, vt nec placere nec displicere alicuius ipsam mutare possit. Istorum verborum, velle & nolle, nullum sibi appropriet, & semper conuersetur firma intentione cum summo Deo, & sic deueniet cælestialis. Dicit Apostolus Paulus, quod ipsius recipias exemplum, quod ille sic ad perfectionem venit, & sic gloriosior permansit, & se liberauit a sensibus corporalibus, quos in veritate odio habuit, & desiderauit dissolui & esse cum Christo. Idem beatus Paulus dicit, quod semper anima sit victoriosa, & in obedientia sit gratiosa, & semper virilis & animosa. Item dicit Sanctus Benedictus, quod multum placet Deo, quando anima est virilis, & iter facit per stylum ipsius Dei, a plane incedit, sed cito b iungit: a se remouet omnem timorem, [Deo duci fidere,] nec de sua persona curam gerit, sed in omnibus se conformat cum diuina voluntate: & summa Deitas, quæ verax est, ducit animam in veritate: & ipse, qui eam creauit, scit eius indigentias & necessitates. Sed postquam anima peregrina habet ducem, qui eam ducat, nulla sit sibi cura quo vadat: sed recte incedat per rectam viam: expoliet se nudam, & leuis itinerabitur: nihil portet in suo velle, & ab ea longe erunt impedimenta, nec erit qui eam impedire velit. Quando anima est in itinere, semper sit prudens, & damniferas causas a se amoueat, & efficiatur accensa in caritate Dei, & nil curet de mutatione. Ex quo quidquid potest faciet, se inueniet cum caritate & veritate.
[146] Omnes defectus odio habeat & fit discreta, & remoueat peccata ob honorem Dei, [erga eum filialiter affici,] nec intermisceat suum velle, sed amet Deum perfecta mente, & semper se aptet ad amorem filialem. Nam bonus filius semper est reuerens, & sibi cauet ne patri displiceat: semper est prouisus, & semetipsum aptat ad obediendum secretis patris, & continue studet & pugnat, vt patri placeat: & se apponet morti, vt ipsi seruiat: sed sapientia diuina eum semper custodit in suis secretis. Quando pater vidit, suum filium esse fidelem, in omni periculo suam disponit personam nihil timendo, & quidquid lucratur pro ipso deponit: quanto plus dictus Dominus Iesus Christus, qui tam magnum pretium pro nobis soluit, & se expoliauit & suum sanguinem pro nobis fudit? Nihil aliud sibi placet, quando anima sibi debet seruire [quam si] se totam sibi tribuit. Modo respice quantum est c tristis anima, quæ sequitur suum appetitum, & multum bonum perdit: ideo semper sit zelans in amore diuino, & super omnes cælos sit suus aspectus & semper sit remissa in beneplacito Dei, vt sit illustrata in sui veritate. Nedum etiam de his quæ audis sit tibi aliqua cura, [externa nō curare.] sed fias cæca & surda: quia tædium non recipies, imo lætitiam & gaudium habebis, si abstracta eris a tua debilitate. Ne fias debilior quam sis; sed recipe fortitudinem ab eo, in quo est quidquid audis & vides: & quidquid tibi euenit, accipe per caritatem, & noli murmurare, nec false iudicare, nec habeas suspicionē: sed semper bona velis operari. Væ illis animabus [quȩ obmurmurāt ijs] quæ fiunt, & malum dicunt: quia se priuant gloria Paradisi: tamen summus Deus d regit istas animas, vt cognoscant veritatem, ipse summus Deus non ostendit eis suum iudicium: sed si tandem permanent obstinatæ, super caput earum redundabit. Fuit autem prædicta visio anno prædicto, de mense e Maij in Sancto die Pentecostes.
[Annotata]
a Id est, lente atque modeste, Italice piano.
b Id est, attingit terminum ad quem ibat: sic enim vtuntur Itali verbo iungere.
c Nequam, praua: vt alibi dictum.
d Id est, sustinet: sed & hoc iam dictum alias.
e Die XVI, cum Pascha fuisset XXVIII Martij.
VISIO LXIII.
[147] Hvmilis Christi ancilla cum alio semel permaneret in sacris meditationibus noctis tempore in sua camera, rapta in extasim vidit in beatifica visione terribilem ruinam, quæ ventura erat ad Vrbem: [Ostenditur ei ruina Vrbi imminens,] & licet ipsa beata se vniret cum diuino beneplacito, sicut semper faciebat; tamen caritate proximorum mota, & maxime condolens perditioni animarum, nimiū erat anxia. Sequenti nocte, habita victoria aliquarum molestiarum diabolica suggestione sibi inflictarum, diuina operante gratia similiter in extasim rapta, vidit cælestem Reginam & gloriosam Magdalenam, & Sanctum Benedictum cum beatissimis terræ Principibus Petro & Paulo, & cum Ioanne Baptista, gloriosisque Martyribus Stephano & Laurentio. Tunc cælestis Regina suæ famulæ dixit verba, quæ Apostolus Paulus scripsit in quadam charta, ipsa peccatorum Aduocata dictante: O anima, prouide tibi de rebus futuris: nam Dominus hoc facit, vt tu præscias; Non deficiat tibi fides: per hoc nihil amittes vt eum diligas. Respice in speculo supernæ claritatis, & videbis amorem omnium gubernatorem. Noli curare de rebus per te faciendis, quia persistis in illa luce, quæ te totam sustinet. O anima pretiosa, quam Deus per se sustinet, fac quod tuum velle semper sit in velle Dei, quia Dei voluntas tota posita est in amore animarum, [moneturq; vt ea non cōturbetur.] quæ se disponunt & recolligunt in suo inflammato amore: sed postquam sua operatio est reprȩsentata coram Dei speculo, tunc abscondit & reponit se in summo Deo, similis Ioanni, qui requieuit in Dei pectore. Et tu, postquam, o anima, sic es reposita, habe caritatem pro illis, qui non habent requiem & gratiarum sunt ingrati, & nesciunt bonum capere, sed contemptionem; & se ponunt in bello & dissensione; & cum tempus habeant, nesciunt ipsum capere. Mater Dei se mouet ad misericordiam, & remouet suum filium, dicitque, quod submittatis vos humilitati, & habeatis deuotionem, & vtamini caritate: [Exercitia pietatis ad illam euadendam,] si forte posset reuocari ruina, quæ in proximo est ventura: & istum recipite modum, vt vos detis orationibus, & dicatis cuilibet Ordini existenti in deuotione quantum comprehendere potestis, & quælibet & quilibet se disponat ad Confessionem & pœnitentiam, & se moueat ad celebrandum Iesum, quomodo infra est ordinatum: post hæc faciant lætanias in modum processionis quilibet in Ecclesia sua cum deuotione, & quilibet contremiscat de iustitia ordinata, & se remoueant cum caritate, & respondeant Dei amori, vt supplicent ipsi Domino ad mandandum misericordiam, quod remoueat tantam fraudem, quanta est in creaturis.
[148] Et gloriosa Magdalena in prædicta charta scripsit: Regina cælestis dicit, ista ruina, quæ præparata est per diuinam Sapientiam, & ab ipsa ordinata processit per libertatem, procedentem a libero arbitrio, dato dæmonijs, sed ab ipso Deo retinetur ex infinito amore, quem animabus habet & habuit. Sed ipsæ animȩ sunt inductæ vna proprietate venenosa, procedente ex inuidijs, quæ expectata est a ruina: & ideo mouete vos per zelum caritatis, [& ordo Missarum ad eumdem finem præscriptarū,] & iuuate animas, si eas potestis ponere in pace. Prima missa debet esse Sanctæ Trinitatis, altera Annuntiationis, alia Natiuitati Christi: in quibus debeat Dominus precari, quod amoueat tenebras, & inducat lucis veritatem: alia debet esse sancti a Baptismatis, quo ipse Dei filius amoueat defectum antea tenebrosum, & sic dignetur amouere mentem nostram ab omni re simulata. Alia debet esse de b nuptijs architriclini, in quibus manifeste ostendit miraculum: alia debet esse c Apparitionis, quando Dominus Magos duxit ad præsepium; alia debet esse diei Iouis sancti, in quo Dominus semetipsum consecrauit pro salutis humanæ necessitate: alia debet esse Ressurectionis Christi; alia esse debet, quando post eius Resurrectionem suæ Matri primo apparuit dicēs, d Salue sancta parens, cum splendore caritatis diuinæ, qui confortauit ipsam cælestem, Reginam, vt sic dignetur apparere nobis, & nos amouere ab huiusmodi ruina; alia Missa debet esse Ascensionis, quando discipuli fuerunt congregati in vnione, & Dominus eis dimisit suam pacem & charitatem, vt sic sua benignitas ponat pacem & vnionem in vobis in istis tribulationibus: alia Missa debet esse sācti Spiritus, qui dignetur inflāmare animas, quæ in tenebris stant: alia missa est Natiuitatis cælestis Reginæ, vt ipsa sit reparatrix, quod humana generatio non proijciatur & percutiatur a generis humani inimico: alia missa sit oblationis Dei filij in templo in die Purificationis: alia missa est Assumptionis eiusdem Virginis, in qua ipsa Dei Mater fuit coronata cælorum Regina, vt sic ipsa dignetur prouidere animabus, quæ iacent in peccatorum sentina: alia vero Missa est Archangeli Michaëlis, vt ipse per diuinam virtutem sit defensor animarum, quæ stant in miserijs tenebrarum: alia Missa sit Ioannis Baptistæ: alia Missa sit sanctorum Apostolorum Petri & Pauli: alia vero Missa sit sanctorum Stephani & Laurentij: alia vero Missa sit in honorem illius ardentissimæ in Dei amore Magdalenæ. O vos, qui audistis & intellexistis istud thema, quod est singulare remedium per cælestem Reginam prȩceptum ad remouendum istud magnum periculum, [scripto exceptus a Confessario.] stetis in silentio & in sancta deuotione: habete substantiam fidei vobiscum, quæ est pietas, quæ firmiter sperat in Domino: in istis quæ vobis præcepit alta Regina sitis obedientes, & habete animositatem, & recipite vires cæli, & in omnibus interuenientibus non vos mittetis. Et postquam Apostolus Paulus finem imposuit scripturæ, posuit prædictam chartam in manibus Angeli, qui erat familiaris ipsius Beatæ: & simul quod ipsa Beata legebat in prædicta charta, sic eius Pater spiritualis scribebat, & in charta, quam Angelus in manu tenebat delebatur, quæ charta erat longitudinis trium palmorum cum dimidio, & largitatis medij palmi. Fuit autem prædicta visio anno MCCCCXXXIV, de mense Octobris. e
[Annotata]
a Legitur hæc Missa in Octaua Epiphaniæ, & Euangelium ex Ioannis cap. 1.
b Quæ dicitur Dominica 2 post Epiphaniam: & Euangelium ex Ioan. 2.
c Id est, Epiphaniæ ipsius: ita enim Græcum nomen Latine redditur, & Euangelium habetur Math. 2.
d Est Missa de Diua, qualis Paschali tempore celebrari consueuit: cui tunc sicut & omni alio tempore Introitus inchoatur ab his verbis, quæ hic attribuuntur Christo tamquam Matrem salutanti.
e Die 14 inquit Iulius Vrsinus noster lib. 5 cap. 13 qui & addit, reliquos per Vrbem Religiosos admonitos vt hæc diuini numinis placandi officia vellent obire, [S. Frācisca Confessariū suum mittit ad Papam] neglectui rem habuissse: quare, inquit, die 29 Nouēbris anni eiusdem, aliam rapta extasim suo Confessario dixit: quod S. Paulus sibi mandarit, vt quoniam alij indignos se præbent conferendi aliquid ad finiendas calamitates, quibus Italia inuoluebatur: ipsa saltem cum filiabus suis non cessaret diuinæ maiestati placādæ orationes suas offerre. Confessario autem eiusdem sancti Apostoli nomine dicebat: vt animos sumens fortiter sustineret quidquid audiuerat euenturum: inspiceret autem puro affectu in prȩmium quod sibi erat præparatum a Deo, ex eaque consideratione nouas sumeret vires ad exequendum quidquid diuinitus sibi iniungeretur: hanc enim veri amantis notam esse certissimam, numquam recedere ab eo quod placet amato. Hæc autem dicebat Beata volens persuadere Confessario, vt ipse se Pisas conferret ad Pontificem tunc ibidem residentem: vt is sua auctoritate fieri iuberet Romæ, quod rogati facere vltro noluerant. Iuisse autem eum & fecisse secunda visione animatum, [Pisis nō Bononiæ residentem an. 1434] quod facere post primam recusarat, asserit Anguillaria: & benigne exceptum auditumq; persuasisse Pontifici quod volebat Sancta: atque hoc esse quod in sua historia affirmat S. Antoninus, Eugenium Papam pacasse tumultus Italicos oblatis per multos Religiosos sacrificiis & orationibus. Non inuenimus vbi S. Antoninus hæc dicat, vera tamen esse facile credimus: non item, quod Pontificem, vt ait illa, Bononiæ conuenerit, quæ tum adhuc rebellis adhærebat Duci Mediolanensi, vt ex eodem S. Antonino tit. 22 cap. 10 § 2 constat: & quæ non redijt ad obedientiam ante annum 1436 quo concordia inita est, & curiam Pontifex eo transtulit, vt idem docet eodem cap. § 7.
VISIO LXIV
[149] Qvodam alio semel, [Declarat quomodo in extasi ad mādatum obedientia audire & respondere possit.] postquam B. Francisca in dicta capella sanctissimum recepit Sacramentum, dum esset iu extasi mobili, Pater suus spiritualis pro eius declaratione ipsam per obedientiam interrogauit, vt sibi manifestaret de suo modo loquendi, quando erat in tali statu. Quæ sibi humiliter respōdens dixit: quod quando ipse Pater spiritualis sibi per virtutē sanctæ obedientiæ aliquid imponebat, vt quod loqueretur, ambularet vel sederet, surgeret, vel quiesceret, ipsa extra suos sensus corporales [constituta] talem obedientiam non audiebat, nec etiā sentiebat percussiones, nec flagella, si ei data fuissent: sed diuina voluntate id operante, eius spiritus obediens respondebat intentioni spiritus obedientiæ, & talia dixit existens in extasi: sed postquam reuersa est ad suum sensum naturalem, nesciebat quid sibi vel dictum vel factum esset, nec modos, quos tenuerat, nec verba quæ dixerat, quamuis se inueniret afflictam aliquoties propter experimenta, quæ sibi fiebant a circumstantibus dum erat in tali statu. Et ista fuit visio anno Domini MCCCCXXXV in sancto die a Resurrectionis Domini.
[Annotatum]
a XXVII Aprilis.
VISIO LXV
[150] Item in eodem anno, & die, Dominus volens satisfacere desiderijs Patris spiritualis istius Beatæ, qui nimium desiderabat & admirabatur de tali statu, quonam modo in existendo in extasi poterat loqui, [Declarat etiam quomodo in isto statu nihil extrinseco sensu percipiens] & respondere ad præcȩpta sibi facta, & quod non sentiebat manuum distortiones & vellicationes. Et ideo postquam recepit Sacramentum illa die in dicta capella in extasi existens ex parte Apostoli Pauli dixit: Superna veritas fecit mutationem in isto corpore humano, & non potest se amplius iuuare, & omnes sensus ab imperio superno sunt ab eo ablati: tanta est ardoris abyssus in illa comprehensione, quam spiritus facere vellet: humanus sensus intus rumpitur quia non est sufficiens tantum portare laborem: tantum est difficilis illa comprehensio, quam humanitas infert spiritui, quando spiritus fertur in supernis & diuinis; & omnia instrumenta quæ humanitas habet tali modo restinguntur, quasi sit alienata: tali nempe eleuationi non potest nomen imponi. Si diceretur quod dormiunt isti, qui sunt ita eleuati; tunc sequeretur, quod essent grauati, si quando sunt expergefacti & vigilarent, a. Quare ergo non loquuntur in illa intellectuali comprehensione, in qua tantus est ardor? quia sic stantes, tantum se facit stringere, vnde non possunt foras exire: [loqui nequeat nisi concessa.] & ideo non loquuntur, nisi illa quæ sunt sibi concessa, & tam fortiter ligantur, quod sensus humanus, quando sic tormenta patitur (nam sensus corporales omnes stant reducti in ipso spiritu) est nihil sentiendo. De tali vnione efficitur corpus leue in sua mutatione: sensum visus corporalis tenet in tali statu stantem vigilem, ne dicatur quod dormiat: & ideo diuina Sapientia sic dispensat, ne aliqui credant ipsam dormire, & eius verba despiciant. Item dicit Beatus Apostolus tibi Sacerdoti, vt non cures de honore vel verecundia: sed fac, quod sciatur Veritas: nam tale secretum tibi manifestum est, quod temporibus præsentibus & futuris illi, qui in veritate erunt firmati, auidissime desiderabunt scire illud. Item dicit, quod recipias virilitatem & vigorem diuinæ Veritatis, & amoueas te a frigiditate tui iudicij, & habeas animum in illo calore, qui reddit vigorem in Dei veritate: nam quando veritas videtur, spiritus datur ad intelligendum ipsam veritatem, & eam intelligendo in ea ponit totum amorem suum & ipsam sequitur: quia ipsa est fundamentum omnium virtutum: & tunc spiritus discernit omnia dubia, quæ circa ipsum consistunt.
[Annotatum]
a Addebatur in ecgrapho intellectus humanus daret, quod quo spectet, non videmus.
VISIO LXVI.
[151] [Datur ei alius Angelus ex 4 choro:] Postquam ista Dei ancilla iuit ad domum suarum in Christo Filiarum post mortem mariti, vt cum eis permaneret; accidit quod anno Domini MCCCCXXXVI in solennitate festi a S. Benedicti benignissimus Dominus omnium gratiarum donator, magnificando suam ancillam mirabilius solito, sibi concessit vnum Angelum alium quarti chori, scilicet vnum ex Potestatibus; iste vero Angelus sibi fuit concessus in forma humana, sicut de alio Angelo supra dictum est, sed eo splendidior: & sua vestis erat Dalmatica pulchrior alterius Angeli tunicella. Qui Angelus mirabilius & potentius protegebat Dei ancillam a malignorum spirituum oppressionibus quam primus Angelus: nam primus cum motione capitis, & actu radiantium capillorum eos fugabat; iste vero secundus in ipsius Beatæ defensione sola animositate ipsos dæmones videndo fugabat. Et erant ipsi maligni spiritus magis territi, quando ipsum videbant, quam in visione alterius Angeli. [quo habitu & effectu hic appareret.] Et iste secundus Angelus tenebat in manu sinistra tres ramusculos aureos ad modum illorum ramusculorum palmæ, in quibus stant dactyli; qui quidem ramusculi significabant sanctam correctionem: & in illis ramusculis erant aliqui folliculi similes illis, ex quibus fiunt b setæ siue sericum opus; ex quibus folliculis ipse Angelus faciebat aliquas matassas, quas tenebat in suo collo: & cum manu dextra faciebat globos illarum matassarum, & continuo faciebat dictam operationem.
[Annotata]
a 21 Martij.
b Hispanis seda, Francis soye, Teutonibus zyde, bombicum labor: [Seta.] ex eo fortasse nomen apud Romanos Latinosq; traxit, quod post primam contortionem rudi filorum colore ac fere duritia setarum porcinarum habeat similitudinem.
VISIO LXVII.
[152] [Epistola per S. Paulum ad ipsam dictata,] Qvodam semel, dum istius Dei famulæ Pater spiritualis ipsam visitauit, & dixit, si aliquid noui sentiret, ipsa Beata ei dixit, quod ille gloriosus Angelus manu tenebat quamdam a litteram per Sanctum Paulum ordinatam & scriptam, & ipsa Beata prædictam litteram legendo dicebat: Anima a me dilecta, quæ tantum bene te gubernasti in fide a me tibi data, & ipsam sic augmentasti & bene conseruasti & in perfectionem posuisti lapidis pretiosi, recepisti formam pulcherrimæ puritatis in mea veritate, quæ respondet intentioni diuinæ caritatis. O anima, ab æterno habui intentionem, & per amorem exuisceratus fui, vt te haberem ad voluntatem meam: ergo fac, quod stes firma & sperans in amore, quem semper tibi habui vt esses in mea custodia. Recipe caritatem, quæ semper teneat tuam mentem, vt nullum aliud negotium te impediat in tua via. Anima, sentias bene in quo ego te oblectaui: ponas in medio iustitiam, cui te congregauit mea manus: recipe meum vigorem, cum quo habebis fortitudinem: nam ego tibi do magnum fauorem. Sis fortis & animosa, & cor tuum mecum sit: tecum ero in omni re, & semper dabo requiem: esto semper auisata vt non possis decipi, & in rebus per te fiendis adhibe temperantiam. Fac quod sis sine mensura in mea conuersatione: nam meum practicare dat talia amoris signa: totam animam liquefacit, quando meum sentit amorem; facit ipsam domesticam, & in meis secretis sensibilem, & istud est indicium illius animæ, quæ veritati respondet, quia tamquam cera liquefit. Anima, ex quo es ducta ad istud vt intelligas mea secreta, numquam te ipsam securam facies quousque te mihi submittas. Satis mihi placet, quod obedientiæ sis facta capax: fac quod sis prompta & animosa, si vis esse victoriosa: perseuera in meis beneplacitis, & inuenies res pretiosas: manus tuæ erunt innocentes, & cor tuum mundissimum & submissum obedientiæ & amore plenum: amouebis te ab omni vapore, nec vllam recipies infectionem: eris leuis & ardore plena. Anima, inflamma te meo amore, & erit facile tuum iter, & poteris leuiter ascendere in montem & repræsentare te vero Deo. [Ps. 23, 3] Iste est ascensus Prophetæ in suo sensu, cum dicit, Quis ascendet in montem Domini? Tu ascendes amore meo. Anima, quæ es a me dilecta, meis beneplacitis semper consentias semperque sis pura & munda, vt possim in te quiescere: nam meū gaudium & mea requies est semper te inuenire in me quiescentem. Semper tuus grandis zelus se firmet cum intentione, vt mihi placeat: sis firma & stabilis, & comprehendes meam voluntatem: fac quietam tuam mentem, & sis firma in voluntate mea: confirma te cum mea pace, & semper clara erit tua mens & tuus intellectus erit transformatus; meas res bene repones, & semper te mecum vnitam seruabis; perdes actum virtutis, quia voluntatem tuam non operaberis: exinde solum ardorem capies de flamma exientem, & ideo sine corde te inuenies, quia illud semper mecum stabit. Anima, ex quo te mihi reddis, signum est, quod vis me rehabere, ideo te cȩlesti modo gubernes, [lecta coram Confessario.] & tua cōuersatio semper inueniatur in meis intentionibus. Anima benedicta, fac vt bene intelligas istam sacram litteram, quæ ad te missa est, tu debes esse bene vnita cum obedientia pretiosa, quæ te facit dignam tali superna gratia. Et quando hæc Dei famula præfatam litteram coram suo Patre spirituali legebat, totum, quod lectum erat in ea, abolebatur de charta, quam prædictus Angelus in manu tenebat. Fuit autem prædicta visio anno Domini MCCCCXXXVI, de mense Nouembris.
[Annotatum]
a Sic Itali Franciq; singulariter dicunt, quod Latini pluraliter litteras vel epistolam.
VISIO LXVIII.
[153] [Ab ecclesia S. Pauli domum reuertitur in extasi perseuerans.] Cvm semel Christi ancilla vellet visitare Ecclesiam S. Pauli in vigilia Conuersionis eiusdem, duxit secum plures ex suis in Christo a Filiabus. Et cum genuflexa coram maiori altari staret & preces Deo funderet, rapta fuit in extasim per magnum b temporis spatium. Ipsæ vero suæ in Christo filiæ angustiabantur, quia nox veniebat, & nesciebant quemadmodum deberent facere: non enim audebant ipsam beatam Matrem a suis visionibus amouere. Sed benignissimus Dominus, sicut in similibus ipsi Beatæ subueniebat, fecit dici per vnam vocem spiritui ipsius Beatæ, per virtutem obedientiæ reuerteretur ad Domum c: quæ d præsto surrexit, brachijs supra pectus ad modū Crucis retentis & oculis in cȩlum leuatis, non loquens sed rectissime suis pedibus incedens vsque ad Crucem, quæ posita est in media via in memoriam consecrationis illius Ecclesiæ, semper veniens in extasi, & ita solide ambulabat, quod eius pedes non nisi recte ponebantur: nec mirum si recte incedebat, quam diuina gratia ducebat e. Fuit autem prædicta visio anno Domini MCCCCXXXVII, de mense Ianuarij, in vigilia Conuersionis Sancti Pauli.
[Annotata]
a Agnetem, Catharinam, Iacobillam, Augustinam, Pernam, inquit Anguillaria, lib. 5 cap 10.
b A tempore matutino, inquit eadem, vsque ad horam Completorij.
c Quæ respondit, vt est apud eamdem: Deus Pater omnipotens, quoniam sic placet tibi, fiat voluntas tua.
d Italicismus est Latini cito dicerent: Francis quoque, Prest, promptus ac paratus est.
e Additur loco prædicto: Cumque ad suos sensus reuertisset, quæsiuit admirabunda, vbi esset, & quæ hora foret: cui iuuencula ex suis vna, Catharina Guidolini nomine, Redimus, inquit, a S. Paulo, Mater, & Vrbis portæ vicinæ sumus, ac iam nox ingruit. Tunc illa: Ignoscat vobis Deus, cur non citius me appellastis? Itaque præ solita post istiusmodi raptus debilitate, suarum filiarum innixa brachijs, domum redire perrexit, tanta vultus claritate refulgens, vt oculos in eam non possent intendere.
VISIO LXIX.
[154] Omnipotens Deus volens ampliare suas gratias in hac Beata, voluit quod ille secundus Angelus mutaret suum a lauoritium, quod primo faciebat de matassis & globis, [Angelus eius secundus telas suas orditur:] & aptabat vnum orditorium ad ordiendum telam solenniter, dixitq; ipsi Beatæ: Incipere volo & ordiri vnā telam centum ligaminum, faciam vero aliam b [sexaginta & aliam] triginta ligaminum. Et vox Angeli loquentis huic Beatæ erat suauissima, cui Beatæ apparebat ipsam venire ex longinquis partibus. In illo vero orditorio, quod ipse Angelus ordiebatur, aliqui canes c & gatti impediebāt ordinem filiorum illius telæ, per quod denotabatur contrarietas. Cuius rei caussa ille Angelus ostendebat se habere laborem & tædium: sed quamuis sic se ostenderet, nullum tamen tædium habere poterat; quia Angelus non patitur. Et quando Christi ancilla aliquam generalem correctionem suis in Christo Filiabus faceret, vel omnibus vel aliquibus præsentibus, illo tunc tempore iste Angelus nihil in orditorio faciebat; sed attento vultu stabat tamquam verus obediens. Adhuc etiam quando hæc a Deo dilecta dicebat suam culpam d generalem, omni e sero antequam iret ad quiescendū (sicut semper sui moris erat) prædictus Angelus stabat attentus, [ad certas ipsius actiones cessans ab opere,] nec aliquid in prædicto opere faciebat. Item quando ancilla Christi dicebat Officium septem Horarum Canonicarum, siue de die siue de nocte, prædictus Angelus stabat totus transformatus in Dei laudibus: quo tempore inexcogitabilis videbatur splendor supra caput dicti Angeli ad modum vnius columnæ ascendentis vsque ad cælum, & tamdiu hoc durabat, quamdiu ipsa Dei famula dicebat Officium septem Horarum Canonicarum. Habebat item ipse gloriosus Angelus, dum ipsa Beata Officium dicebat, oculos fixos in cælum. Etiam erat huic Beatæ iste secundus Angelus quasi quoddam speculum, [& præ priori Angelo eidem vtilis.] in quo amplius & perfectius comprehendebat præsentia & futura, quam in illo Angelo, de quo superius dictum est: & similiter alia beneficia exhibita huic ancillæ Christi, ampliora & perfectiora sibi dabantur in isto Angelo, quam in primo: licet ipsa Christi famula respicere nullatenus posset in illum gloriosum Angelum: nam eius splendor erat lucidior splendore primi Angeli, intantum quod solis oculus ipsi Beatæ apparebat quasi quȩdam nubes obscura respectu claritatis dicti Angeli. Fuit autem tale exercitium prædicti gloriosi Angeli anno MCCCCXXXIX in die Assumptionis Virginis Gloriosæ.
[Annotata]
a [lauoritiū.] Id est, opus seu laborem vnde & deducitur: Italis communius nunc lauoro.
b Hæc in ecgrapho deficientia ex prima visione restituuntur, cui hæc visio ad calcem anticipate subnectitur.
c Per modum diuerbij in re textrina hoc accipitur pro tricis cohærentium sibi filamentorum & quasi sese intermordentium, quod de canibus ac felibus (Gattos Itali vocant) dicitur: vnde & inter Teutones eadem similitudine canum atque cattorum vtimur, cum de litigiosa familia sermo est.
d Ea formula scilicet, qua ante sacrificium Missæ, itemq; in Prima ac Completorio Ecclesia vtitur, Confiteor Deo: culpa autem, vsu inter personas religiosas recepto, dicitur pro confessione culparum.
e Id est, quouis vespere, iuxta vulgarium linguarum idiotismum notissimum.
VISIO LXX.
[155] Qvodam alio tempore in die Natiuitatis Domini, cum Dei ancilla recepisset sanctum Sacramentum Corporis Christi in domo Congregationis Sororum, [Acceptum in brachijs Iesum infantem,] & post prædictam Communionem fuisset rapta in extasim, & vidisset cælestem Reginam Filium Dei tenentem in brachijs; ipsi beatæ famulæ anhelanti & totis nisibus petenti, vt ipsa Dei Mater suum Filium sibi in brachijs tenendum concederet, Dei Genitrix [respondit] se alio tempore concessuram. Sequenti vero die, cum ista a Deo dilecta iuisset ad ecclesiam Sancti Laurentij extra muros, caussa visitandi corpus Sancti Stephani, & secum duxisset aliquas ex suis in Christo Filiabus; & cum in reditu de dicta ecclesia venisset caussa deuotionis per ecclesiam Sancti Ioannis Laterani, & coram maiori altari staret genuflexa, fuit rapta in extasim: & habuit ibidem Dei Filium in infantili ætate in suis brachijs. Et potentia diuina præsto eam fecit surgere, & sic in extasi permanentem venire vsque ad ecclesiam sanctæ Mariæ-nouæ, [vsque in basilicam S. Mariæ Nouæ portat.] tenendo puerum Iesum in brachijs, ad modum quo solent matres tenere paruulos filios; ambulans rectissime & plane melius, quam si fuisset in suo naturali sensu, cum tamen semper esset in extasi. Et postquam dictam intrauit ecclesiam, fuit ibidem per aliquod temporis spatium, dicens nonnulla verba & faciens aliqua signa, quæ hic non ponuntur a: quibus peractis, reuersa est ad domum suæ habitationis semper in extasi, brachijs tamen non sic positis, sicut ante. Et talis visio fuit anno Domini b MCCCCXXXX, in die sancti Stephani.
[Annotata]
a Ponuntur autem in Italico textu, quo vsa Anguillaria ita scribit libro 5 cap. 14: Dixitq; sociabus suis, [Tradit Fr. Hippolyto puerum Iesum.] vt aduocarent Fr. Hippolytum, tunc monasterij illius Priorem; atque interim ante ferreos cancellos substitit sub choro positos ante aram principem. Venit ille, cancellosq; aperuit, ipsaq; ad altare progrediens ei narrauit, promissum sibi die præcedenti fuisse, quod intra brachia sua portandum reciperet infantem illum, Dominum suum; quem nunc in illo templo vellet deponere: simul & brachia ad Hippolytum tetendit,quasi infantem traditura, sic aiens: Vide vt illum mihi restituas, cum Dei voluntas fuerit: atque ita iunctis manibus in extasi mansit. Rogauerat autem frequenter ipsam adhuc in mariti domo manentem Hippolytus, vt ab ea in filium spiritualem admitteretur: [ipsumq; in filium suū recipit.] quod illa ex vera humilitate semper recusarat dicens, non conuenire vt homo religiosus matrem nominaret peccatricem, qualis esset ipsa: tunc vero eamdem iterum gratiam postulanti respondit: Modo te accipio in patrem, in fratrem, in filium: eoque dicto reuersa est domum in eadem extasi perseuerans.
b Qui nostro calculo tum adhuc numerabatur 1439, sed pene decursus, vt alibi dictum.
VISIO LXXI.
[156] Cvm quodam semel Christi ancilla staret in sua cella & in suis proprijs naturalibus in die, [Reuelatur ei Clerici simoniaci damnatio,] Deus Omnipotens sibi reuelauit aliquod opus suæ iustitiæ: itaque sibi fuit ostensus quidam Clericus existens in articulo mortis in magna dignitate constitutus, & ipsa Beata suis corporalibus oculis vidit dictum Clericum multis plagis vulneratum & horribiliter fœtentem. Et stans stupefacta & admirata de tali visione, dubitans ne esset illusio vel suggestio diabolica, quia non ad plenum cognoscebat dictum Clericum, quædam vox diuina a cælo descēdens sibi dixit: Iste est talis, qui se damnauit, simoniace se tractando propter honores temporales Ecclesiasticos: & ideo ab eo aufertur tempus vitæ corporalis, quia concessum fuit sibi tempus [vitæ] spiritualis, vt posset se iuuare: & noluit intelligere in sua infirmitate reuocationem sibi factam, dilatando vsq; ad punctum extremum suam confessionem, & permisit se prodi infectioni sui amoris, quia mori nolebat a. Et venit vnus Sacerdos ad eum, cui ipse infirmus dixit de sua simonia, [ob dilatam ad extremum pœnitentiam.] non tamen in Confessione: prædictus vero Sacerdos ductus pusillanimitate & timore consanguineorum infirmi, ipsum dimisit sine Confessione & sine bona dispositione. Infirmus ergo remansit in illa damnatione, & moriens, fuit iudicatus ad pœnas æternas, sicut isti Beatæ postmodum monstratum fuit: cuius nomen & tempus pro meliori parte tacentur. Laus sit Domino, cuius iudicium semper metuendum est.
[Annotatum]
a Anguillaria hæc referens lib. 5 cap. 15 addit: Attonita Sancta, cubiculoque egressa, narrauit Agneti filiæ & sociæ suæ hæc omnia: & volens ex caritate visitare infirmum, si forte iuuare eum posset, prædictam Agnetem assumpsit comitem: ipsumque sic in lecto reperit, vt fuerat sibi in visione monstratus; sed minime aptum auxilio vel consilio: ergo reuersa est consternata animo: completaque in camera oratione dixit Agneti, Dominum illum in inferno sepeliendum.
VISIO LXXII.
[157] [In extasim rapta iubetur abire adoratum sacram Hostiam.] Qvodam alio semel Deus volens per suam ancillam ostendere, quanta cum reuerentia fideles debent stare ad audiendum Missam, quodam mane postquam ista Deo deuota in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum in maiori altare, in eleuando illud in ecclesia S. Mariæ in Transtiberim, istius Dei famulæ Pater spiritualis, dum ipsa esset in extasi mobili, confisus in Domino, præsentibus omnibus sibi dixit, quod per virtutem sanctæ obedientiæ iret ad videndum sanctissimum Sacramentum, & ibi staret quamdiu Dominus permitteret. O admirabilem diuinam permissionem! verbis his finitis in extasi existens Christi ancilla manibus iunctis cœpit ambulare, demum genuflexa est prope introitum dictæ capellæ, de quo loco vix potest videri altare maius prædictæ ecclesiæ: & ibidem genuflexa stetit quousque Sacerdos fecit concionem; postmodum surrexit, & reuersa est ad locum, in quo prius steterat, quæ omnibus videntibus fuit caussa magnæ admirationis.
VISIO LXXIII.
[158] Item quodam semel dum post receptionem sanctissimi Sacramenti Christi famula in capella dicta fuisset rapta in extasim immobilem, [Declarantur ei cælesti voce Christi erga humanum genus amor & beneficia.] quædam vox suauissima de cælo dixit eidem: Ego sum ille amor, qui vobis omnibus do vitam, qui genus humanum sustineo & guberno. Ego sum illud Verbum, quod pro vobis carnem sumpsit, & nouem mensibus in vtero Virginali me reclusi, & inde humana carne sumpta, in mundo conuersatus fui, iniurias atque pœnas plurimas pro vobis sustinui; & tamen a meo Patre numquam abscessi, sed semper cum eo steti, & obedientiam sibi obseruaui, & meum sanguinem sparsi, & vos omnes reformaui, & meum Corpus & Sanguinem in vestrum cibum conuerti, & omnia hæc feci vt animas vestras renouarem: quæ si sunt puræ, & me recipiunt, ego totum me eis tribuo, & easdem guberno per animosam & firmam fidem, & impleo feruenti caritate, & eas transformari facio per amorem, in quo summa Deitas eas sustinet & gustare facit bona diuinitus eis data. Illa anima, quæ est vere humilis, semper est contenta de omni re, quæ sibi aduenit, nec contradicit voluntati Creatoris, qui eam ardere facit igne sui amoris & aliud facere nequit. Istis verbis auditis, reducta fuit Christi ancilla ad extasim mobilem, & hȩc dicebat verba loquens suo Sponso: Tu es ille, qui me defendis & sustines & mihi das vitam; sed ex quo voluisti pro me carnem sumere, & cum hominibus conuersatus fuisti, & tuum amorem me fecisti sentire, dulcissime Iesu, gratiam præbe, vt semper tecum permaneam & tibi mente pura indefiniter seruiam: in tuo pretioso Sanguine me renouasti, si tibi placet, non facias me discedere, ex quo per tuam gratiam de tuis bonis fecisti me gustare. Quæ verba Pater suus spiritualis & prædicta Rita ad plenum audiebant.
VISIO LXXIV.
[159] Qvadam vice, cum Dei ancilla audiret Missam in ecclesia Sanctæ Ceciliȩ in regione Transtiberim, accidit quod legeretur illa lectio a, in qua Abraham commendatur de obedientia, [Audita lectione de Abraham rapitur in extasim,] quando voluit immolare suum filium. Ipsa vero Dei famula intensissima deuotione hoc audiens, fuit rapta in extasim, & sic stando in beatifica visione, audiuit quamdam vocem a cælo ad se dimissam sic dicentem: Pius amor ego sum, qui inuito amorem & accendo cor. Spiritus qui mecum est vnitus, efficitur feruentior & ardet ex amore, & numquam inuenit locum, quousque possidet illum, qui se sibi ingessit: illum ignem quærit & inflammatur, & se infirmari inuenit, & semper eum quȩrendo reperit, qui eum ardere facit: tandem si eum inuenit, secum vult facere mansionem, & cum eo vult firmari, & nusquam ab eo discedere.
[Annotatum]
a Legitur in Sabbatho Sancto: quod cum anno 1440, quo mortua est IX Martij Beata, inciderit in illius mensis diem 26: euidens est eas, quæ sequuntur, visiones nullo signatas tempore, non esse posteriores visione LXX, quæ accidit in festo S. Stephani vltimo, quod in vita mortali celebrauit. Idem etiam patet ex visione LXXIX, quæ dicitur in solennitate Corporis Christi accidisse: vt videatur auctor eas, quæ totæ erant de Amore cum ipsa Beata loquente, propter materiæ similitudinem voluisse coniungere, etsi alias prius referenda fuissent.
VISIO LXXV.
[160] Cvm quodam semel in dicta capella ista a Deo dilecta recepisset Corporis Sacramentum, [In raptu videt sacrā Hostiam conuerti inflammam.] & rapta fuisset in extasim immobilem per spatium vnius horæ, & cum ad suum sensum naturalem reducta fuisset, interrogata per obedientiam a suo Patre spirituali si aliquam beatificam visionem habuisset, respondit quod viderat illam sanctissimam Hostiam antequam eam reciperet, ad modum maximæ flammæ igneæ (sicut sæpe & pluries sibi contingebat videndum, dum recipiebat prædictum sacrum Sacramentum) & eius spiritus fuit ductus in altissimum locū, in quo existens audiuit quamdam amœnissimam vocem sibi dicentem: Ego sum ille ignis, qui accendo corda me diligentium, sed non comburo: me diligentem duco ad istam quietem, & facio ipsum manere ad audiendum hunc dulcem cantum. Anima, quæ est capax in sua nobilitate, semper hic vellet manere & hinc numquam discedere: sed ego facio istam stare, quantum mihi placet: & aliqua anima admiratur de his, quæ ego facio; & de donis nobilibus, quæ do animæ, quæ mihi placet.
VISIO LXXVI.
[161] Cvm quadam nocte Christi ancilla esset in sua camera sanctissimis meditationibus dedita, [Reuelat Confessario] vt sui moris erat, quædam lux cælestis illam camerulam intrauit & ipsam totam illustrauit, & ipsa Christi famula fuit rapta in extasim. Mane vero immediate sequenti, quia pluries monita fuerat a suo Patre spirituali per obedientiam, vt ea quæ sibi a Sponso ostensa fuissent ipso absente, eidem reuelare deberet, & licet ipsi Christi famulæ esset labor inexcogitabilis secreta ei ostensa alicui reuelare (namque semper erat maxime in sancto timore attentissima) tamen tamquam filia obedientiæ sic respondit suo Patri spirituali, quod post primam illam lucem, de qua dictum est, superuenit alia splendidior lux, a qua eius spiritus fuit ductus in altum, & sic existens per magnum temporis spatium in extasi immobili in illa beatifica visione, in fine ipsius visionis Dominus quo ei licentiam daret, voce quadam suauissima eidem dixit: Ego sum ille amor, qui constrictus fui ab amore & in me fui dispositus, [quomodo excitata fuerit ad constantem Christi amorem.] vt carnem humanam sumerem. Et æterna Sapientia mihi templum Virginale consecrauit; in quo nouem inclusus steti mensibus, Angelis tamen semper sociatus; a quo exiui, Matris Virginitate intacta, & per omnia me vobis similem dedi absque peccato. O anima benedicta, cogita quod te dilexi, fac quod nos sis ingrata de donis tibi datis, dimitte omne tuum velle, & respice id quod tibi dedi: bene te purifica, & sta mecum amplexata, & noli a me recedere. Et postquam sic stetit in extasi immobili per spatium vnius horæ, reducta in extasim mobilem, ostendebat se magnam pati pœnam: cōprehendebat enim sibi licentiam dari, & quod erat sibi necesse reuerti ad molem corpoream. Sed iterum reducta ad extasim immobilem, audiuit diuinam voluntatem sibi dicentem: O tu, quæ me amplexata es, & sic tenes strictum & tuo amore ligatum, vnde tantum suscipis gaudium; caue non sis ingrata, & noli me despicere: cogita semper, quod fui venditus, vt te redimerem: & ideo anima sis semper in meo amore firma, & vsque in finem perseuera.
VISIO LXXVII.
[162] Qvadam die postquam hæc a Deo dilecta recepit sanctissimum Sacramentum in dicta capella, [Cognoscit plenitudinem amoris ex throno S. Trinitatis profluere.] fuit rapta in extasim immobilem, & audiuit quamdam cælestem vocem sibi dicentem: Amor ego sum, qui rego amorem, & do tibi fidem firmam cum spe nimis certa, & caritas perfecta facit animam constantem & suo Sponso vnitam: & postquam secum est vnita, ipsam inuitat ad bibendum: & postquam anima bibit de illo amore, mens stat respiciendo, & miratur tantam abundantiam & fixis respicit oculis, vnde tanta aqua venit. Videt tria scabella in vna sede plena, quam non potest bene videre propter suam debilitatem: videt principium aquæ, quod descendit ab vno scabello, & maximo cum gaudio se ponit ad piscandum, & est tanta eius lætitia, cui similis non potest dari. Quibus verbis auditis, cum iam esset reducta ad extasim mobilem, dicebat: Dulcissime Domine, quid facis, dedisti mihi gaudium, & postea a me aufers, & mihi illudis. Precor te, diuina caritas, respice misericordiam tuam: nec regiæ Maiestati conuenit auaritia, nec mihi videri potest maius malū inuenire quam de diuitijs venire ad paupertatem: & si vis vt mihi redderetur, appellarem id maximum imperium, quod rem mihi datam non sineres a me auferri. Quæ quidem verba suus Pater spiritualis & præfata Rita audiuerunt.
VISIO LXXVIII.
[163] Altera vero die post receptionem pretiosissimi Sacramenti in dicta capella, Dei famula fuit rapta in extasim immobilem, [Declarat ei Deus amorem suum.] & reuersa ad sua naturalia, & interrogata a suo Patre spirituali per obedientiam de beatifica visione, respondit quod dum sic esset in extasi, audiuit quamdam vocem diuinam ei dicentem: Ego sum amor similis philocapto, imo sum alienatus, tantum diligo animam me volentem: descendi de imperio cælesti vt eam mihi copularem; & volo eam ducere, vt mecum semper permaneat. Sed tibi conuenit, quod remoueatur, & a se proijciat malas consuetudines, & se vestiat puritate, & sit fidelis & recta, prudens & honesta, & in humilitate fundata & in sancto timore filiali, qui est signum maximi amoris, & in ipso amore volo eam submergere: non enim conuenit Imperatoriȩ Maiestati in loco fœtido habitare. Et ideo volo ipsam reuocare, vt sit semper mecum vnita, & stet in nouo pascuo mecum in tota sua vita.
VISIO LXXIX
[164] Cvm semel ista Deo deuota staret ad audiendum Vesperas solennitatis Corporis Christi in ecclesia sanctæ Ceciliæ in regione Transtiberina, [Amor Christi in Eucharistia.] fuit rapta in extasim immobilem, & audiuit quamdam cȩlestem vocem sibi dicentem: Ego sum ille amor, qui respondeo meȩ [sponsȩ] amanti me, ipse amor me vocauit, & ego me dedi sibi, in Sacrificio me ostēdi, vt vos omnes possim consolari. Semper vado quærendo illum, quem suo defectu perdidi, quod redeat ad suum locum, in quo erit sua delectatio, & faciam ipsum intelligere quidquid pro eo feci. Faciam ipsum esse humilem, & mea operante gratia, ipsum faciam stare sub meo vexillo, & tantum dabo sibi gaudium, quod non posset extimari. Constituam ipsum in sancto timore Filiali, & cum prudentia faciam ipsum conuersari, & quod dona sibi data non permittat sibi surari.
VISIO LXXX.
[165] Cvm alio tempore Christi ancilla staret in sua camera noctis tempore, [Efficacia diuini amoris.] sacris meditationibus suo more dedita, fuit rapta in extasim immobilem, & audiuit vnam suauissimam vocem sibi dicentem: Amor diuinus ego sum, qui me amantis cor aufero & mea gratia impleo, & in meo amore accendo: ipsum facio sentire & dulcedinem gustare, & magnum impendo exercitium, vt sit indeficiens. Ipse vellet videre ea quæ in se ipso sentit, & in his, quæ ipse gustat, vellet se inuenire: facio eum ardere in amore, in quo facio eum alienatum, & nescit in quo stat loco. Semper cogitat quid debet facere, vt se possit ordinare, vt placere possit illi, qui tantum eum dilexit. Vellet res ab eo possessas despicere, sicut sunt despiciendæ, & semetipsum iterum despicere, vt se vnire possit cum illo, qui eum amauit.
VISIO LXXXI.
[166] [Desiderium continuæ vnionis cum amato.] Postquam quadam die Christi famula recepit sanctissimum Sacramentum in dicta capella, fuit rapta in extasim immobilem, & audiuit quamdam diuinam vocem sibi dicentem: Ego sum amor virilis, qui traho animam ad supernas visiones, & excito in eam desiderium videndi illum, qui eam creauit: quem postquam prospicit, non vult recedere, sed in eius conspectu semper stare, & cum spiritibus Seraphicis eum speculari. Permanet in desiderio videndi diuinū amorem & videndi illum pulchrum actum, qui fit in illo pacto: & vult spiritus a Deo factus se implere diuino amore, qui omnia fecit & non fuit factus. Illa est quædam mansio, quæ semper permanet in vnione, & est ita magnus splēdor, quod implet omnes animas ibi existentes. Ille amor est tantum feruens & est quoddam instrumentum omnibus agentibus in suis Officijs ex amore sibi dato, quod omni hora eas suscitat ad laudandū & regratiandum & benedicendum Deum.
VISIO LXXXII.
[167] Alia vero die, dum ista a Deo dilecta recepisset sanctissimum Sacramentum Corporis Christi in dicta capella, fuit rapta in extasim, [S. Maria Magd. declarat prudentem amoris generositatem.] & illa in Dei amore feruentissima Magdalena sibi dixit: O anima paupercula, retine gratias & dona tibi data, & semper cogita a quo procedunt, qui te facit inebriari & in seipsum transformari, & in supernis suis bonis: ex quo iam es transformata, & in tot bonis es retenta, fac quod sis prouisa, & in te ipsa bene sentias, ad hoc quod ingratitudo te non aggrediatur, & ignorantia etiam tibi non noceat, quæ potest deijcere & facere venenosam. Semper sis prouisa, nec permittas te decipi: recipe exemplum hominis inimicati: claudit domus suæ ostia, insuper & vallum facit, ne inimici ipsum aggrediantur: deinde animosior effectus, armatus exit in plateam, & vlriliter inuitat inimicos ad conserendum manum, & eos despicit, qui sunt sibi contrarij. Eodem modo se gerit anima, quȩ in diuino fidit amore, & est ex ipso inebriata.
VISIO LXXXIII
[168] Qvadam nocte, dum hæc Deo deuotissima staret in sua camera sacris meditationibus suo more dedita, [Quomodo Deū amās humilis fiat per cognitionem vilitatis propriæ] fuit rapta in extasim immobilem, & vidit in quadam beatifica visione existens quasdam litteras scriptas, quarum tenor hic erat: Igneus amor ego sum, qui me amantis cor incendo, & sibi reddo intellectum cum veritate visionis, & videt de quo factum est, & intelligit quanti pretij est: intelligit ea quæ fecit, & comprehendit suam potentiam, & adhuc comprehendit id, ad quod est venturus: & sic perdit audaciam, & suum apparere, & semper verecundatur respiciens in Deum, nam [cogitat] se subiectum tam vilibus rebus. Adest etiam sæpe purum apparere cum corporalibus sensibus, & talis sensualitas se inclinat rebus placibilibus. Adsunt etiam tētationes cum falsis cogitationibus & anima se videt inclinatam, tamen non potest se explicare [ab ijs] quæ deberet damnare, & inuenit se deceptam a sensualitate: ponit se in fragilitate, & efficitur tantum vilis & verecunda quod nescit quid facere debeat. Perdit omnem audaciam, & incidit in odium sui, & quærit vindictam & iustitiam rerum, quas in se videt. Petit etiam remedium ab illo, qui ei potest subuenire.
VISIO LXXXIV
[169] Alia vero nocte, dum ista Deo dilecta esset in sua camera suo more meditando, fuit rapta in extasim, & sic stando S. Onuphrius eidem dixit: Quantum est tristis amans qui non sequitur amorem! amor venit ad ipsum, [S. Onuphrius ipsi explicat infelicitatem amoris mundani.] & ipse alibi quiescit. Quantum est tristis & dolens, qui non reuertitur ad amorem Christi, qui nobis ostendit vitam! Talis ponit suum amorem in rebus terrenis, ex quibus sæpe sentit magnum dolorem; præsertim quando est perditus & miser; & non aduertit, quod tales res non sunt permansuræ. Confidit in amicis & consanguineis: expendit cum eis omnia sua, & nihil sibi remanet: finaliter inuenit, quod perdit tempus, quod in eiusmodi rebus exposuit; remanet dolens, miser, & tristis, & inuenit se a pedestrem, quod posuit spem in illo, qui nihil erat: & magna [tristitia] eum sequitur, propter illum quem amauit cum magno supplicio & labore. Ipsi consanguinei & amici eum lapidant & faciunt desperare: & iste amor miser, cui se subiecit, eum fecit tantum vilem & seruum suæ sensualitatis. Posuit suum amorem super quemdam ramum vilem, qui eum cæcum fecit nec eum videre permisit. Iste tristis & miser amor, qui stat in tali labyrintho, est similis molendino, quod nullam habet requiem: mundus etenim, cui se totum commiserat, eum prodidit, & sic remansit pauper de his, quæ semper ipse amauit. Amici eum dimiserunt in sua paupertate, & consanguinei eum deseruerunt, nec solam vitam sibi dimiserunt: & sic remanet stupefactus, & nescit cui se liget, & est similis homini stanti prope mare, qui suæ domus fundamentum ponit super arenam, quæ de suo more labitur de plantis pedum, quod homo non sentit. Et iste, cui hæc accidunt, tactus dolore cordis procedit ad scelera, & est similis mari tempestuoso. Ergo o tristis & dolorose amor, fac quod tibi bene prouideas, & noli tibi assumere tale consilium, quod te faciat submergi: ama bene cum affectu, & noli dimittere amorem Christi: nam qui ipsum pure amat, numquam tristis efficietur.
[Annotatum]
a Metaphora est translata ab equitibus ex equo præter spem deiectis, ad quemuis improuisum casum spes nostras inter cedentem, & velut humi destituentem.
VISIO LXXXV
[170] Qvodam die, dum ista felix anima in capella supradicta recepisset sanctissimum Sacramētum Corporis Christi, fuit rapta in extasim immobilem & audiuit quamdam diuinam vocem sibi dicentem: [Quomodo amor animā accendat & subleuet ad Deum.] Ego sum amor fortis, qui facio animam velocem, & eam pono in vera fornace, vbi anima se reddit nitidam, & intendit veritatem. Tale quid accidit animæ, quale accidit lunæ, quando illustratur: nā amor facit eā philocaptam & omnimode feruentem; facit eam transformari, & eam ponit supra cælum, & in tali firmitate in excelsa Deitate facit eam incendi ab amoris fortitudine, & dat sibi talem colorem & tantum pulchrum ad videndum, album & rubeum, inquam: albedo est puritas, & caritas rubedo. Iste amor est tantum feruens quod tenet animam accensam, & viuendo mortuam; & hoc propter magnam vim accensæ caritatis, in qua quantum anima est profundior tantum in Dei amore est altior semper cum vera humilitate; quæ cum alijs virtutibus bene consistit ad faciendum animam sursum leuari & suo Deo complacere. Post hæc Sanctus Petrus eidem dixit: O anima, quæ te posuisti ad orandū, & es sursum eleuata ad supernam Maiestatē, fac quod sis bene aduisata, sicut facit columbus non domesticus, qui suum nidum in altum ponit, vt a transeuntibus non a deguastetur: pone tuam puritatem in prudentia firma, & fac quod scias ostendere res a Deo tibi datas: habe mentem cælestem & in Deo bene positam, & sis similis aquilæ, quæ firmiter respicit solem, & in tali perseuerat visu, & lux solis eam non offendit.
[Annotatum]
a Compositum ex Lombardico guasten Francis gaster: Teutones vvousten, vervvousten dicunt vastare, dissipare, frangere corrumpere.
VISIO LXXXVI.
[171] Qvodam alio semel, cum ista felix anima post receptionem sanctissimi Sacramenti Corporis Christi in dicta capella fuisset in extasim immobilem rapta, [Quomodo humanus amor deuius ad Deū reuocetur.] quædam vox diuina maxima cum suauitate eidem dixit: Ego sum ille amor, qui semper requiro amorem: & amor humanus, quem redemit sanguis meus, per obliquum incedit iter: sed illum ad me reduco, & facio ipsum transformari in mea luce plena, facio ipsum gaudere de essentia diuina, & pono eum in sua sede in illo magno splendore, & reddo sibi tale confortamen, quod animā semper in amore inebriat O anima paupercula, quæ es tam minima, & es posita in tali altitudine ab essentia diuina in hac pia luce, quæ te facit inflammari, cuius tua puritas non habet capacitatem: & ideo in tanta altitudine tu non potes perseuerare, vbi est tantum confortamen, quantum nunc tu non potes gustare. O anima paupercula fac quod sis bene prouisa, confortate in tuo sensu & exterius noli ostendere.
VISIO LXXXVII
[172] Qvodam mane cum ista Deo deuota recepisset sanctissimum Corporis Christi Sacramentum in dicta capella, [Adhortatio ad amorem reciprocum] fuit subito rapta in extasim immobilem, & sic stando audiuit quamdam diuinam vocem sibi dicentem: Anima esto attenta, & responde te vocanti, & habe cor præparatum ad recipiendum amorem te amantem, qui te tantum exaltauit superius in cælis, & tantum te inflāmauit, & tot de suis bonis tibi dedit: ipsemet te a gubernauit de suis dulcibus cibis, & confortamina dat, quæ sunt sine vllo fine illi animæ, quæ est virilis & firma in bono proposito. Anima esto bene prompta ad respondendum diuino amori, qui te elegit in sponsam, & de suis iocalibus tecum libenter vult impertiri: ille sua gratia te fecit pulcherrimam, & te posuit in loco superno, & suum iocale tibi dedit Iesum Christum eius filium, vt ab eo addiscas illa, quæ sunt facienda. Anima, tu bene respice ad illum tantum Dominum, & spes te inducet, vt induaris eius vestibus. Anima, semper te speculare in isto summo & indeficienti bono: esto virilis in rebus per te agendis, & magnanimitas te faciet sibi præsentari: fac quod bene te induas in amore Iesu Christi, qui tibi dedit suam gratiam, & omnimode se disposuit, vt te ipsam liberaret.
[Annotatum]
a Id est, sustentauit & enutriuit, vt alibi iam dictum.
VISIO LXXXVIII
[173] Alio die postquam illa felix anima recepit sanctissimum Sacramentum in dicta capella, fuit rapta in extasim immobilem, & quædam diuina vox ad eam dixit: [Quod non debeat velle continuo manere in extasi.] Anima, quæ es eleuata ad cælos superiores, & posita in tali abysso, quam non potes in toto videre, & istud modicum, quod sentis, adhuc non potes sustinere; quanta est tua vilitas & tua audacia, quia vis hic remanere: respice tuam paruitatem, nam es pauper & mendica. Altitudo, in qua est posita anima tua, te facit tantum audacem: sed respice ad harum rerum factorem, nam ipse habet modum, vt te faciat sui philocaptam & suo amore incensam: facit te transformari in isto magno calore. Videntur tibi res nouæ, quia amor te constringit, & tibi signa dedit quæ te faciunt inflammari? & si sibi hoc placet facere, cui tenetur reddere rationē? Facit suum velle: nulla anima velit se impedire, quæ videt ipsum vel sentit, & nolit nimium videre: sed semper stet vnita cum ipso summo bono & eius voluntate, & in eam stet semper remissa: nam ipse omnia bene fecit.
VISIO LXXXIX
[174] Cvm Christi famula quadam nocte staret in sua camera sanctæ meditationi dedita, [Quomodo debeat Deū amplecti.] fuit rapta in extasim immobilem, & S. Catharina sibi dixit: Anima esto attenta, & intellige actum, qui tenetur: respice illum, qui te expectat, & vult recipere. Respice illum pulchrum actum, quem tibi ostendit: habet enim brachia extensa, & vult te amplecti. Respice modum, quem ego tenui: habeo caput inclinatum cum oculis flexis, sto cum brachijs plicatis, & in pectore diuino me proieci, vt dilectus me amplectatur: modo sentio confortamen & sto glorificata. Anima, quæ tuo bono fuisti nata, non te destruant mala facta, nec vmquam sis diuisa ab isto dulci amplexu.
VISIO XC
[175] Qvodam alio semel, postquam Dei famula in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum, [Cōditiones veri & puri amoris.] vt sui moris erat, fuit rapta in extasim immobilem, & audiuit diuinam vocem sibi dicentem: Anima, esto fidelis in extensa puritate, si vis sentire de hoc bono: & si vis rectificari, habe amicitiam cum amore, qui est largus & liberalis, & aperiet tibi cor, & dabit potentiam accensam cum solenni timore, & tuus intellectus habebit visum. Humilitas cum amore dant intentionem rectam: spes firma est philocapta a Domino: postquam [autem] est philocapta, efficitur obediens, & totam se remittit in amoris voluntate, & nihil aliud sentit: quia totum se amori dedit, & omnem suā curam in eius benefactoris beneplacito posuit. Ista nobilis anima, quæ se fecit fidelē & posuit se in mobilitate, ab amore se duci permittit & mentem habet quietam, & efficitur tranquilla, & est tota purificata & pacifica in Dei timore: & ipse amor ponit eam super cȩlo, respiciendo illum amorem, qui eam facit inflammari & accendi ex ardore; quando stat in illa abysso amoris Iesu Christi, qui eam tenet & gubernat.
VISIO XCI
[176] Qvadam die, postquam ista Deo deuota recepit sanctissimum Sacramentum in dicta capella, fuit rapta in extasim immobilem, & gloriosus Archangelus Michaël eidem dixit: Anima, quæ es ducta, [S. Michaël animat ipsam ad perseuerādum in amore.] & posita in loco certo, respice tuum cor, & vide si est perfectum, & remoue ab eo omnem vaporem & omnem rem infectam. Liga te cum amore, qui te faciet perfectam: respice Saluatorem, & suum magnum splendorem, qui te fecit exultare, & astu bono ad istū beatum locum venire, & ad istum ignem ardentem, qui ardet & non comburit, & spiritui inducit lætitiam cum suauitate. Nunc gaude, o anima, & recipe lætitiam, & reduc tuam mentem, & efficieris leuior. Accipe hæc confortamina, quæ semper sunt duratura: & nos hoc bene scimus quia in patria semper stamus. Tu existis in veritate, o anima, & ideo sis plena de tali magno confortamine, procedente ex sapientia diuina, quæ nos abundare fecit sua magna clementia. Ex quo tu præsens es, gaude nobiscum, sed non potes bene sentire pleneque, quousque venies ad extremum punctum. Interim sis timorosa, & in Deo confortare: nam Dominus te hic posuit & facit stare in hac altitudine, & in tanta dulcedine quæ reddit tantum ardorem. Noli timere ea, quæ foris sunt: sed inueni qui te intelligat: sed numquam inuenies intelligentem, nisi sentiat talem consuetudinem.
VISIO XCII.
[177] Qvadam alia vice, postquam Dei ancilla recepit sanctissimum Corporis Christi Sacramentum in dicta capella, dum staret rapta in extasi immobili, gloriosus Doctor Augustinus eidem dixit: Anima, [S. Augustinus exponit ei excellentiam amoris diuini.] quæ es ducta ad tantam altitudinem, & ipse Deus a te abstraxit tantam immunditiam, confortare & habe securitatem istius magni amoris & dilectionis & delectationis, qua te facit capacem. Respice illum honorem, qui tibi fit in isto loco, & datus est iste honor tibi de facto. Respice potentiam diuinæ Maiestatis, quæ tibi fecit gratiam, vt sis extra mensuram, nec dat tibi mensuram, quam in se mensurauit: retrahit ab omni malo animam, quæ se totam in Christo disposuit, & se cum ista anima vniuit, & est in se remissa per veram humilitatem, & extrahit suum fructum a vera caritate. Ipsa vero caritas ipsam incendit amore, & omnes laqueos rumpit, & abstrahit omnem timorem, & ducit eam superius & amore perfecto facit talem animam superare in sua infinita altitudine. Ista altitudo infinita non potest aliunde acquiri, nisi quod anima sit vnita beneplacito diuino, & nil aliud respiciat, nisi solum suum speculum, quod eam incendit & ponit [procul ab] omni societate. Anima paupercula, sta in isto confortamine: & ex quo non debes permanere in ista securitate, recipe eam ex consuetudine cum diuina maiestate. Anima paupercula, habe patientiam, quia est pulchrum iocale animæ, quæ eam seruat: fac quod sis bene prouisa, nec possis eam perdere, sed sta semper vnita cum Dei beneplacito.
VISIO XCIII.
[178] Cvm quadam nocte Christi ancilla in sua camera nocturno tempore diceret Letanias, maligni spiritus eius sanctitati inuidentes, [Diu per cussa a dæmonibus ponitur in latere Saluatoris,] eam per magnū perque multum temporis spatium percusserunt. Benignissimus vero Dominus volens sibi præmium dare, & ab illis tribulationibus ipsam aliquantulum recreare, eidem apparuit in sua sanctissima humilitate cum suis refulgentissimis plagis, & ipsa felix anima fuit posita in plaga sanctissimi pectoris Redemptoris, vbi vidit infinitam profunditatem summi boni, quantum Redemptori placuit ostendere suæ transformatæ ancillæ. Et ipsa Dei famula per maiorem partem temporis fuit tormentata a malignis spiritibus sed per totum illud tempus vsque ad vigesimam horam diei summo cum iubilo stetit in Saluatoris pectoris plaga, vt dictum est. Et benignissimus Dominus suæ dilectæ sponsæ dixit: Anima, quæ es transformata in profunda caritate, ego te redemi & posui in meo pectore, insto tibi in ista magna abyssi luce, in qua tu stas fundata, quæ tibi ostendit viam vt sis semper stabilis & firma; de qua quanto plus gustas tanto plus desideras, & quanto plus vides tanto plus tibi restat videndum: quia sicut caret principio, sic finem non habet: ideo quanto magis intras finem inuenire non poteris. Habe memoriam firmam, & aspice potentiam, ne vlla res te offendat. Quando recordaberis istius rei sine mensura, in qua fuisti collocata, fac quod semper recorderis: omnem rem memoria remoue: habe intellectum clarum, & respice cum veritate istas res tam veras, [ibiq; solamen accipit & salutaria monita.] quæ tibi fuerunt datæ: pone rationem cum lumine veritatis, quibus rebus indiges, vt sis stabilita: habe feruens velle cum recta intentione: sis humilis & patiens & firma in me tuo Domino: tene mentem puram, & quæ incepisti frequenta itinera. Ego tibi feci cor mundum in rectitudine spiritus, tu illud fac fidele & diligens in omnibus: fac quod sis mansueta, & sequere summam pacem: fac tibi mentem quietam, & permane in tranquillitate, & in me, qui te dilexi, semper habe firmam spem, & tibi dabo vitam maximæ securitatis. Ista via tibi data, est omnimode perfecta: scio tuam conditionem, quod non itineraberis sine timore, ergo viue in obedientia, quæ te reddet securam. Pone tuum pondus alteri, vt sic deuiare non possis. Ego tibi dedi nouam inuentionem, fac quod eam scias recipere: vt sis bene consolata, modo poteris reuerti: fac quod bene sciant tua ora verba redicere ea, quæ tibi dicuntur: pone in eis memoriam & tuus spiritus sit semper audax: non dubites de aliquo, quia non teneberis suspecta: confide semper in me, qui tibi meum amorem dedi.
VISIO XCIV
[179] Qvodam alio tempore postquam Christi famula in dicta capella recepit Corpus Christi, fuit rapta in extasim immobilem, & vnus gloriosus Angelus ei dixit. [Monita ab Angelo da ta.] Anima, firma te bene in amore tibi dato, & in supernis bonis, quæ ipse tibi donauit, istius magni thesauri, qui tibi fuit præsentatus: acue tuum intellectum & tuam capacitatem: habe firmam memoriam cum animosa voluntate: caue, ne sis ingrata & tuo Domino præsumptuosa: habe mentem firmam, & vni te cum ipso. Anima, respice bene, & cape tuam quietem in istis bonis supernis, quæ faciunt animam puram: confortare in amore, qui te potest consolari, vt faciat te possidere se ipsum Regem cælestem. Respice nobilem amorem, qui se tibi dedit ad plenum: animo, qui est vilis, præstat magnam quietem, & facit ipsum transformari in ipsum Deum veracem, semper cogitando quomodo sibi debeat placere.
VISIO XCV.
[180] Qvadam alia vice, dum Christi famula recepisset sanctissimum Sacramentum in dicta capella, [S. Paulus eam inuitat ad superna:] fuit rapta in extasim immobilem, & gloriosus Apostolus Paulus eidem dixit: Anima, quæ fuisti inuitata ad tantam solennitatem, qua Deo regratiamur, respice claritatem, in qua es transformata: ipsa claritas superna te totam obumbrat: pondera vbi stas in amore diuino, & diuina Maiestas tibi [dabit] gratiam ad plenum. Amor, qui te vocauit, in se ipso te submersit: ergo gaude & lætare de isto thesauro tibi dato, & te remitte totam in hac luce tibi ostensa, & in ista infinita gratia, ad quam amor te cōduxit. Liga te cum amore, & recipe de isto ardore, cuius ipse Dominus te fecit capacem. Præpara te bene, anima, ad ista superna bona, ad istos magnos thesauros, qui te hic expectant. Fac, quod sis humilis, animosa & feruens: nam iste Omnipotens te impleuit suo splendore. Et prædictus Apostolus ducendo semper hanc famulam Christi, ad altum, suus spiritus vidit Dominum in sancta humanitate cum refulgentibus plagis. At Dominus cum magna hilaritate suæ ancillȩ dixit. Anima, quæ es ordinata, recipe arma mea, tu a me es reformata, vt facias quod ego volo: tu defers magna vexilla, fac quod viuas in amore, [Christus ad redamandum.] & meam lucem cum ardore faciam in te remanere. Ama me, o anima: ama, quia te amaui: præbe mihi confortamen, quia ego te confortatus sum: vnias te mecum, quia ego me vniui & semper consisto tecum, saltem fac quod tu me appetas: ama me, o anima, & vide infinitum amorem: nam pro te ego veni, vt te retraherem ab errore, & te ipsam transformaui in abyssum. Vt sis melius declarata, posui te ista in luce & in isto magno dulcore.
VISIO XCVI
[181] Cvm quodam semel hæc Beata nocturno tempore staret in sua camera, licet corporaliter febricitaret, tamen eius felix spiritus fuit raptus in vnam claram lucem: [Inuitatur ad contemplationem & amorem Crucifixi] & vidit Dominum Iesum Christum in sua sanctissima Humanitate, qui se ostendebat suæ sponsæ in illomet modo quo stetit fixus in ligno sanctissimæ Crucis. Et quia ipsa feruentissima in Crucifixi amore stabat genuflexa, modicum longe ab ipsa cruce, ipse æternus sponsus cum sua dextera manu fecit signum suæ felici sponsæ, vt accederet propius, adstricta ad suos sanctissimos pedes: quos postquam tetigit & amplexata fuit, audiuit suam diuinam vocem ei dicentem. Anima, quæ fuisti vocata in ista altissima electione, Regina a Incoronata fudit pro te preces, & Redemptor tuus expectat te in cruce hic. Anima nimis dilecta, sis diligens ad veniendum, ipse te docebit viam rectam salutis æternæ, quam debes ascendere, & pone te in vera luce: amor te conducit, qui est tanti pretij. Respice ad summum dilectum, qui pro te tantum laborauit: respice eius faciem, quæ est clara & pura: tu incede per viam rectam sine aliquo timore, & esto sibi semper fidelis, & remoue te a valle obscura: quia ille te conducet, cui tuam commisisti curam. Respice semper eius conspectum, qui te fecit sic pulchram & transformatam in suo amore: qui est Rex vitæ æternæ, qui se præbet tibi videndum, & te vult cum magno affectu & vult quod inuenias tibi portum, quando venies ad standum hic sursum.
[Annotatum]
a Hoc titulo pluribus locis in Italia colitur Virgo Deipara: & meminimus celeberrimam talis appellationis ædem paucis ab vrbe Genuensi milliaribus a nobis aditam fuisse, Regularium, [D. V. Incoronata] quos Scopetinos appellant, monasterio adiunctam: in apographo nostro alioquin erat incarnata, quod correximus.
VISIO XCVII
[182] Qvodam alio tempore dum hæc Deo deuota existeret in sacris meditationibus, vt sui moris erat, & postmodum rapta esset, [Repræsentatio symbolica obedientiæ.] & amplexa pedes Domini, quædam diuina vox hæc sibi dixit verba: Hoc, quod vides, est figura sanctæ obedientiæ. Et vidit ipsa Beata quatuor rotas in quodam loco quadrato positas, in quarum medio erat [columna, & singulæ rotæ erant] ligatæ cum vna catena ad prædictam columnam: quæ quidem catenæ erant insimul insertæ. In prima rota tales erant litteræ scriptæ a … In secunda vero rota istæ litteræ scriptæ erant: Ego desidero [manere] in meo apparere, & in meis tenebris semper me voluo. In tertia vero rota sic erat scriptum: Vado quærendo quod habeo, & semper me reuoluo, & inusitatam … inuenio. In quarta vero erant hæ litteræ: semper desidero quod habere non possum, frustra me reuoluo in temporis perditione. In prima vero catena sic erat scriptum. Ego sum humilitas nobilis & perfecta, refræno primam rotam, vt teneat veritatem, nec se rūpat in vili apparere. In secunda vero catena hæ erant litteræ: Ego sum puritas constans & firma, non permitto secundam rotam volui, teneo eam, nec permitto submergi. In tertia vero catena sic erat scriptum: Spes sum cum oculis firmis, teneo tertiam rotam, nec eam permitto in mari sustocari. In quarta catena hæ erant litteræ: Ego sum sapientia in bonis propositis tenendis, teneo quartam rotam, nec permitto eam impediri. In columna vero hoc erat scriptum: In columna ista denotatur vera fortitudo, quæ est stabilita cum potentia tenendi, & sic teneo ligatas istas catenas & cum Deo firmatas. Erat etiam supra dictam columnam vnum pulchrum altare paratū rebus necessarijs, in quo sic erat scriptum: Ego sum mensa & altare paratum, cum omnibus paramentis bene aptatum, & cum Sacramentis bene ordinatum, super fortitudinem bene firmatum; fide, prudentia, caritate b accensa, & temperantia bene c extensa. Supra quod altare stabat vnus homo sedens, & ille tenet obedientiam sanctam, & reddit rationem summo Deo de obedientia, dicendo: Ego sum d banchum rationis & veritatis, ad ponendū animas in via honestatis: ego sum minister veræ caritatis & confirmo animas in ipsa caritate: reddo rationem Verbo diuino, omnes reduco ad diuinum amorem, ad quem pertinet iudicium rectæ rationis.
[Annotata]
a Excidit inscriptio per librarij socordiam.
b Forte accensum &
c Extensum: sic vt post, fide prudentia, simile aliquod epithetum exciderit & hic requiratur.
d [banchum.] Ita appellatur mensa ad quam assident vel iudices ius dicturi, vel nummularij rationes inituri: alias in vulgaribus linguis, etiam Teutonica, mensam scamnumue generice significat.
EPILOGVS.
[183] Dixit pluribus vicibus ista humilis Christi ancilla, quod de supradictis visionibus & reuelationibus, quas ipsa habuit, semper firmiter se submittebat determinationi sanctȩ Matris Ecclesiæ, cum qua & pro qua intelligebat & viuere & mori. Perlege igitur sollicite & rerum admirabilium inuestigabilis sector, & quæ legeris Deo gratias referens memoriæ commenda. Et vt præscriptorum omnium epilogationum sermo claudatur, quisquis superiora legerit, finali consideratione perpendat, quod ipsius beatæ Matris a Deo electæ, tamquam eius sponsæ, beatæ Franciscæ mirabiliter facta conuersio, efficacia in verbo diuino, sublimium prærogatiua virtutum (vt in eiusdem visionibus & reuelationibus apparet) prophetiæ spiritus cum maxima scripturarum interpretatione & aliarum virtutum sublimi immissione, non sine eius meritorum abundantia & cælestis gratiæ inundatione sibi concessa sint. Istius igitur a Deo electæ finitis visionibus & reuelationibus, incipiunt triumphales conflictus, quos ipsa Dei ancilla exercuit, dum viueret, cum malignis spiritibus.
LIBER III.
Conflictus S. Franciscæ cum dæmonijs. Inferni pœnæ, aliaque eidem reuelata.
CAPVT I.
Dæmones variis modis & formis S. Franciscæ molesti.
[1] In nomine sanctissimæ Trinitatis. In illo principio quando ista Dei famula cœpit habere visiones malignorum spirituum, venit de more suo ad eam hostis humani generis in forma vnius eremitæ, [Apparet dæmon in forma eremitæ inter familiares:] in tali paupere habitu, & cum barba longa, baculum retortum in manu gerens. Ipsa vero Dei ancilla cognoscens ipsum esse dæmonem, stupens & tremens, ipsius maligni non potens pati visionem, suam intrauit cameram. Ille vero hostis humani generis in prædicta forma stabat in a Sala ipsius domus, & loquebatur cum ipsius cognato Paulutio. Et quamuis ipsa Dei ancilla staret in camera, tamen mentaliter videbat illum, quamuis niteretur se celare: & sic existens ista Beata cum maximo tremore & pœna, eius cognata Vannotia ipsam interrogauit quid pateretur. Ipsa vero ne secreta Dei manifestaret nihil sibi manifestum fecit. Perseuerante vero ipsa Dei famula in oratione, recessit ille nequam spiritus, neminemque in aliquo nocuit b.
[2] Quodam alio tempore, cum ipsa Dei ancilla nocturno tempore existeret in sua camera in sanctis exercitijs, [per capillos suspensam minatur ex alto deiicere.] malignus hostis eam recepit violenter, & portauit in quodam ambulatorio posito supra viam iuncto cum prædicta camera, & eam tenebat per capillos pendentem supra viam, & sibi loquebatur minando acsi ipsam vellet in via proijcere. Ipsa vero per aliquod spatium temporis sic existens, sed tota confidens in Domino sine asiqua dubitatione, diuina voluntate sic operante, se inuenit positam in quodam alio loco tutam sine periculo. Post quod bellum sic habitum, ipsa Dei famula sibi mutilari fecit c trecciam, per quam ab humani generis inimico, vt supra dictum est, tenebatur.
[3] Quodam alio semel volens Christi ancilla cum sua cognata Vānotia visitare Ecclesiam S. Ioannis Lateranensis, quia nimium diligebat solitudinem, [In forma humana ipsam cognatamq; inhoneste sollicitat,] ambulauit per quamdam viam remotam, quæ vocatur d Merolana: & dum approximaret se Ecclesiæ S. Petri & Marcellini, fatigata e ex itinere se posuit ad sedendum supra quemdam lapidem in via: & dum loqueretur cū prædicta sua cognata, ad eas venit malignus hostis in forma hominis antiqui cum prolixa barba, & sibi dicebat: Ego vellem a vobis, quod mihi complaceretis in vna re petita: quam inhonestam petitionem sibi fecit malignus spiritus, vt ei faceret maximam displicentiam. Nam licet ista Beata omnia vitia haberet odio, tamen carnis vitium supra omnia abhorrebat. Et tunc ipsa Christi ancilla, cognoscens ipsum esse malignum spiritum, & audiens suas detestabiles petitiones, primo vt dæmoni displiceret, & suam honestatē conseruaret, animosa respondit: O iniquissime & sordidissime dæmon, [& confusus disparet.] credis, quod te non cognoscam, eo quod recepisti formam humanā? Tali forsan modo, o miserrime, credis mihi illudere. Ex qua re ipsius cognata Vannotia existens nimium territa & pauens, ipsa Christi ancilla eam confortauit dicens: Ne dubites, & caue ne timeas talem vilem & tristem creaturam, eidem iniungens vt se genu flecteret & inuocaret omnipotentem Dominum: quibus duabus genu flexis, & viriliter malignum spiritum imprecantibus, ipse malignus hostis disparuit.
[4] Quodam alio semel, cum ipsa Beata staret in sua camera noctis tempore in orationibus & vigilijs, talis horribilis & abominosa visio sibi apparuit: scilicet quod quidam malignus spiritus sibi præsentauit vnum corpus hominis mortui, vel forsan alterius dæmonis in forma corporis humani mortui & iam fœtentis & pleni vermibus: [fœtidissime cadaueris sordibus eā inuoluit.] illeque dæmon recepit violenter istam Beatam, & posuit eam super illud corpus fœtidum, & in eodem pluribus vicibus ipsam voluit & reuoluit cum maxima iracundia per aliquod spatium temporis, intantum, quod ipsius Beatæ facies cum tota sua persona erat missa & submissa in eodem fœtore: post cuius dæmonis abscessum ipsa Beata remansit tota sordida in suis pannis & in corpore, tantum horribiliter quod ipsamet non poterat explicare, & pluries suos pannos lauando diligenter non poterat eos tantum abstergere, quod ille pessimus fœtor abstraheretur, & sic semper remansit: qua ex re semper magnum habebat laborem, tali modo quod si primo obtinebat infectionem stomachi, post hanc horrendam operationem eius stomachus fuit amplius deuastatus: [quid exinde passa sit?] imo illa diabolica operatione efficiebatur, quod quando ipsa comedebat, ille fœtor in eius incidebat memoriam, & sic magno cum labore comedere poterat illud modicum & modicæ æstimationis, quod ad sui corporis sustentationem recipiebat f: post cuius belli laborem ex hominibus vitiosis per eam visis maximam sustinebat pœnam, & maiores ex vno quam ex altero patiebatur angustias, secundum quod magis & minus inclinati & sordidati erant in vitio carnali: & sic de mulieribus infectis in tali vitio & in peccatis mortalibus existentibus, iuxta maiorem grauedinem ipsius peccati.
[5] Cum quodam semel g ipsa Beata nocturno tempore se daret orationibus & sanctis meditationibus in sua camera, [Orantem e loco rapit dæmon.] generis humani hostis inuidia motus accessit ad eam in suam cameram in forma hominis, & recepit ipsam, & posuit in vna tabula, quæ supposita erat vni armario. Et erat tabula h subtilis multum, in qua existens nesciebat quomodo posset ab ea descendere, & se totam Deo remittebat: & dictus malignus spiritus coram ipsa stabat eam deridendo & deludendo i. Magno itaque tempore sic illa Beata permanens, mente sursum eleuata, eam firmam in Domino habens, se inuenit in terra positam, nesciens in quo modo: sed totum attribuens diuinæ potentiæ, non modicum stetit admirata.
[6] Alia vice, cum hæc Christi famula vacaret orationibus & sanctis meditationibus, [Cognatam eius e scalis deijcit:] accessit ad eam malignus spiritus magna cum rabie, & dixit ei: Ego faciam cadere Vannotiam tuam cognatam per tuum despectum. Quem ipsa Beata despiciens, ille nequam recessit: vnde cum quadam die Christi ancilla vellet accedere ad dedicatoriam k Ecclesiarum Petri & Pauli vna cum dicta sua cognata in aurora diei, ipsa Vannotia ex improuiso cecidit per scalas domus, tam terribiliter quod difficile crederetur: ex quo casu fuit eius corpus totaliter conquassatum a capite vsque ad pedes. Sed Dei ancilla illico remedium sibi apposuit; per quod diuina gratia & eius meritis statim fuit sanata. Et ille humani generis inimicus dixit huic Beatæ, quod tali modo suam cognatam proiecerat per scalas, quod debuisset illico mori: sed quidam Angelus eam voluit: & non cecidit eo modo, quo ipse eam proiecerat.
[7] Cum multas hæc Dei famula ab ipso humani generis inimico, [pateretur iniurias] quodam semel l eum interrogauit: O miser, quare non reuerteris ad diuinam misericordiam, [obstinationem suam in malum declarat,] & cur de tua obstinatione non doles? Ipse vero inimicus ei respondit: Quod ipse Deus deberet quærere indulgentiam ab eo, quod maximam ei intulit iniuriam, & de cælo eum iniuriose pepulit. Et ipsi Beatæ dicenti, quod hoc fuerat propter ipsius dæmonis superbiam, dæmon respondit: Dic mihi quid est hoc dictum, quod m pecudes stabunt ad dextram manum, & hœdi ad sinistram. Quibus verbis ipsa respondit, quod per hœdos intelliguntur reprobi, & superbi peccatores suis meritis damnandi, sicut & tu: & per pecudes intelliguntur humiles & obedientes Dei præceptis, qui se non diuidunt nec separant a diuina voluntate n. Quibus auditis confusus dæmon disparuit.
[8] Cum semel o B. Francisca esset anxia, cupiens stare in solitudine sicut semper desiderabat, [apparet in persona Patris spiritualis, quasi eius reuelationes scripturus:] vt melius posset vacare orationibus & contemplationibus summi Boni; iuit de die & intrauit suam cellam, & vt quietius permaneret, clausit ostium, sicut solita erat facere. Et cum se dedisset orationi, malignus hostis ad eam venit in forma sui Patris spiritualis cum calamo & charta & attramento ad scribendum, & sedens prope ipsam ei dixit: Volo scribere illas maximas visiones & reuelationes, quas Deus tibi ostendit. Item sibi dixit, quod ipsa addisceret scribere, vt possit magnos componere libros ex tot & tantis diuinis visionibus. Ipsa vero cognoscens diabolicam fallaciam, quod hæc verba dicebat ipse ad hoc, vt se extolleret in vana gloria, nihil de suis dictis curans, imo de eis faciendo ludum, dixit dæmoni: O miser, tu non es Pater meus spiritualis, sed es dolosus & deceptiuus dæmon. Et ipse inimicus respondit: Quomodo mala potes dicere de tuo Patre spirituali? Considera quod sum Minister Dei, & cum meis manibus teneo sanctissimum Sacramentum, & ad hoc veni vt scriberem res profundissimas tibi ostensas, vt quando (quia mortalis es) morieris, possim prædicare & annuntiare mirabiles res a Deo tibi manifestatas. Tunc ancilla Christi eidem maligno hosti sic respondit: O miserrime spiritus & a Deo abiecte, [reiectusq; vertitur in formam draconis:] istas res diuinas dic tu, qui eas vidisti, quando fuisti in cælo, quas per tuam superbiam perdidisti & es priuatus eisdem. Videns vero malignus spiritus, quod ab ipsa Beata erat vilipensus, vt ei magnam faceret displicentiam, mutauit primam formam ab eo susceptam, ostendendo se maximum & terribilem draconem cum intolerabili fœtore, & recepit istam Beatam, rabiose eam allidendo parietibus per aliquod spatium temporis, & iterum proijciendo superius: tandem ipsa se vidit positam, Dei gratia hoc operante, in solario domus gratiosissimȩ, & tunc illi maligno spiritui animose & constanter dixit: Non est mihi curæ quidquid mihi fecisti, & si plura potes facere contra me, & plura inferre tormenta, fac etiam: nam ego nullius pretij te reputo. [deinde in forma humana hastam, velut occisurus, intorquet.] Quibus auditis, discessit confusus malignus spiritus, & per aliquod stetit spatium: deinde reuersus in forma hominis tenens vnum spiculum acutissimum in manibus, dicebat isti Beatæ: Te, & tuum filium occidere volo, & vt maiorem patiaris dolorem, primo tuum filium occidam, deinde te. Beata vero ancilla Christi sibi respondit: Nihil agere poteris, nisi quod tibi a Deo permissum est, ideo age quod peius poteris. Tunc ille generis humani inimicus proiecit contra illā spiculum: ipsa vero viriliter illud recepit, & extraxit ferrum ex hasta; quod quidem, ferrum erat in longitudine duorum palmorum: & suis manibus illud tenens, erat ferrum illud simile vni chartæ debilissimæ. Et quia ipsa steterat ab hora sexta vsque ad horam vespertinam in tali conflictu in prædicta cella, vna ex eius in Christo Filiabus, cognomine Rita ipsam vocauit, & tunc iniquus hostis cito disparuit, sicut semper faciebat, quando ipsa erat vocata.
[9] Quadam alia vice p noctis tempore, cum staret Christi ancilla in sua cellula, [Violente abreptam in puteum minatur deijcere.] & eius maritus infirmaretur, volens ipsa recipere aliquas res necessarias ipsi infirmo, inuenit in sala spiritum malignum terribilem: & cum suis manibus recepit ipsam, & asportauit vsque ad quoddam q logium, ostendens illam velle proijcere in vno puteo, stante sub dicto logio. Ipsa vero in Domino confidens, semper inuocando & clamando: O mi Iesu Christe (id quod semper vtebatur in similibus oppressionibus maxime dicere) se inuenit, Dei gratia operante, positam in dicto logio: nesciebat tamen quomodo aut qualiter: & volens reuerti in cameram, inuenit ostium clausum, & mirabatur quomodo intrauerat vbi portata fuerat: intellexit tamen, quod malignus spiritus ipsam portauerat per fenestram positam in dicto logio; quæ quidem fenestra erat clausa, sed non postibus conclusa. Reuersa vero in suam cameram inuenit suum maritum satis laborantem, & conquerentem quod tanto spatio temporis illam vocauerat, & noluerat venire. Sed ipsa tale secretum manifestare nolens, se quod melius potuit humiliter excusauit, dicens, non fuisse suam culpam. Et quia ille iniquus nostis magna cum iracundia receperat ipsam; in illa parte corporis, in qua ipsam receperat, remansit dolor maximus
[10] Alio semel, existens Christi famula in sua camera nocturno tempore in sanctis meditationibus, vt sui moris erat, cum eius maritus loqueretur de rebus mundanis, puta de gubernatione boum, bubalorum, pecudum, & aliorum animalium (quod quidem loqui ipsi Beatæ erat tædium numquam excogitabile) vt quietius suis contemplationibus vacaret, [Supra ardentes carbones comburendam suspendit.] intrauit coquinam, in qua tali hora nemo erat: sed erat ibi copia illorum carbonum ardentium, qui remanserant ex apparatu cœnæ. Ipsa vero genuflexa, vt sui moris erat, quando stabat sola, habens mentem eleuatam ad summum bonum, malignus spiritus per inuidiam cruciatus eam recepit & tenuit suspensam super dictos carbones per certum temporis spatium. Ipsa vero in Domino confisa, & semper inuocando Iesum, sicut solita erat semper facere in talibus oppressionibus, se inuenit gratiose positā in solario domus & per diuinam potentiā liberatam: licet tamen repererat digitos suorum pedum aliquantulum combustos ab illis carbonibus.
[11] Quadam alia vice, dum ista Deo deuota audiret Missam in ecclesia S. Ceciliæ r, Missa finita cum ipsa remansisset ibidem, [Adducit coram ea sacrilegum ad altare.] vidit supra altare malignum spiritum, acsi staret ad aliquid custodiendum: & ipsa sic existens non sine aliqua admiratione vidit quemdā hominem venientem, qui super suum collum alium gerebat dæmonem, a quo ipse homo possidebatur. Et miser ille homo accessit ad dictum altare, & subtus dicti altaris s tobaleam aliquid imponebat. Quod videns Dei famula, sibi dixit: Quid ibi agis? Et ille miser sibi respondit: Noli tibi dare tot impedimenta. Intellexit tunc illa Beata, quod ille miser homo aliquid posuerat, quod stare debebat quando Missa celebrabatur, sicut consuetum est fieri per istos veneficos vel veneficas.
[12] Quodam alio semel t, dum Christi ancilla transiret per illam viam in regione Transtiberis, [S. Francisca videt dæmones Religiosis infestos,] quæ vulgo dicitur Curia Iudæorum, prope palatium S. Ceciliæ, vidit octo malignos spiritus existentes in vna domo in fronte ipsius palatij. Et nimium ex hac visione admirata, scire desiderans qua de caussa illi dæmones in prædicta habitarent domo, audiuit vnam vocem ex ipsis dæmonibus procedentem atque dicentem: Nos sumus hic ad dandam molestiam istis Religiosis manentibus in hac domo, ex quo stant hic ad laudandum Deum: & illi Religiosi u tunc stabant in illo palatio propter guerram, quæ erat inter Principem x & Papam. Post aliquos dies iterum transiens hæc Beata per dictam viam, [& in lupanari exultabundos.] vidit etiam in dicta domo prædictos spiritus malignos, qui magnam vltra modum faciebant lætitiam. De quo iterum admirata vnam ex vicinis interrogauit, si in eodem loco aliquid mali ageretur: & dicentibus vicinis, quod in eodem loco erant duæ meretrices, ad quarum visitationem multi inhonesti iuuenes accedebant, ipsa non potens tantam offensam Creatoris pati, misit ad dicendum patronæ illius domus, in qua committebantur tot peccata, quod non vellet tantam abominationem in sua domo fieri, & ad eius instantiam fuerunt expulsæ illæ miseræ mulierculæ ex dicta habitatione.
[Annotata]
a Hanc vocem vernaculæ omnes ex Latina linguæ cum Germanis communem habent, [Sala.] & atrium quidem seu capacius cœnaculum ordinarie significat; in legibus tamen Alemannicis & Longobardicis apud Vossium videtur aliquando vniuersim pro domo accipi.
b Narrantur hæc ab Anguillaria lib. 1 cap. 5: & cap. 10 & 11 quædam ex sequentibus vexationibus: ceteras fere distulit in librum 2. in quo seorsim habet singula fere certamina eodem, quo hic ordine referuntur, distributa per capita 37: hic autem recensentur conflictus 45, quos in quatuor digerimus capita, numeros originales in margine retinentes.
c [Preccia.] Franci tresse, Hispani trença capillos nominant muliebres, præsertim implexos aut colligatos.
d Ita legit Anguillaria, & hodie nomen extinctum innuit: apographum nostrum ambigue habebat Mezolanam.
e Quia grauida erat, inquit eadem Anguillaria.
f Addit Anguillaria, quod hinc vincendæ naturæ suæ occasionem captans Sancta, curauit humani cranij dimidiam partem obtinere, [S. Francisca vtitur caluaria proscypho.] ex qua aliquamdiu biberit: donec rem abominata Vannotia abiecit caluariam, nihil ipsa contradicere ausa.
g Anno 1430 mense Septembri, inquit eadem lib. 2 cap. 2.
h Angustam vertit eadem Anguillaria.
i Addit eadem, quod maritus alio in lecto infirmus sæpe ipsam inclamarit: quem ipsa audiuit quidem, sed (quia absque periculo lapsus mouere se nequibat) dissimulauit quasi non audiret: vnde eam dormire credens: Quam fortiter, inquit, ea dormit, quæ ad tantos meos clamores non expergiscitur.
k Celebratur ea 18 die Nouembris.
l Eodem anno, inquit Anguillaria, quo conflictum numeri 5 retulit, videlicet 1430.
m Id est, oues ex vsu vernaculæ Italicæ.
n Replicauit dæmon, addit Anguillaria: Dic mihi, numquid dixit Deus: faciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram: cum igitur vos fecerit ad similitudinem suam, quare me repulit & iniuriam intulit, propterea quod similis sibi esse voluerim? Cui respondit Beata, quod merito id ei acciderat, qui præ superbia arrogare sibi voluerat quod non erat, & velut alius Deus omnino a nemine dependere.
o Mense Nouembri anni 1430, inquit eadem, que hactenus.
p Mense Maio anni 1431 iuxta eamdem. [Logium.]
q Italis Loggia, Francis Loge: significat autem locum vndique aut ex vno saltem latere patentem aëri, quandoque tectum, quandoque subdialem: quales sunt porticus, exedræ & peristylia domorum principalium.
r Ad altare S. Brigidæ, inquit Anguillaria.
s Rubricæ generales Missalis Romani § 20 decernunt, vt altare operiatur tribus mappis seu tobalijs mundis. Italis touaglia, [Tobalia,] Hispanis touaja, Francis Toüaille omnia a Teutonico dvvale in plures syllabas distracto.
t Mense Iulio anni 1431, inquit Anguillaria.
u Benedictini, vt ait eadem, forte Casino profugi.
x Salernitanum, videlicet Antonium Columnam & cæteros Columnensis familiæ, aduersus quos Eugenium Papam IV æmuli concitarant: vnde grauia Vrbi vicinisque locis damna illata.
CAPVT II.
Crudelia verbera Sanctæ inflicta: minæ contemptæ: tentationes dæmonum eidem reuelatæ.
[13] Qvodam alio semel a, dum Dei famula existeret in sua camera & in suo paruo lectulo noctis tempore in sua meditatione, [Neruis crudelissime flagellata,] duo maligni spiritus ducti inuidia in forma Æthiopum hominum, magna cum rabie & iracundia ipsam cum neruis animalium accerbissime percusserunt. Et quamuis pluribus alijs vicibus eam cum prædictis neruis percussissent, tamen hac vice crudelius percusserunt eam, & quanto pluribus vicibus inuocabat nomen sui Iesu more solito, tanto acerbius ipsi dæmones eam percutiebant, dicentes: Inuoca nunc istum tuum Iesum. Et ludentes eam percusserunt cum magna rabie, plures & maiores accumulando ictus: sed ista Beata mirabili constantia in Domino confidens, nomen sui Iesu continuo inuocabat. Et postquam ipsam, vt dictum est, multum percusserunt, volebant eam suffocare; & cum tanta rabie eam oppresserunt, quod quasi corporaliter deficiebat, licet in suo spiritu esset constans & firma: vnde accidit quod ipsi Beatæ existenti in tanta angustia & oppressione, gloriosus Angelus sibi domesticus modicum concutiens caput, fugauit dæmones. [liberatur ab Angelo & insultas dæmonibus.] Stetit tamen Christi ancilla in tanto labore per magnum spatium: tandem remansit nimium afflicta in suo corpore de dictis flagellationibus. Dicebant etiam illi maligni spiritus huic Christi ancillæ: Nos ordinamus facere multa & magna mala in hac ciuitate propter istam guerram, quæ est inter Principem & Papam: & multæ & plures animæ descendunt in infernum, quia iam nos sic ordinauimus, & quotidie ordinamus, si Deus tuus in hac ordinatione nos non impedit. Tunc ipsa Beata eis respondit: O miserrimi quantum estis viles & debiles, nam nihil potestis facere nisi ex permissione diuina.
[14] Quadam alia vice, dum prædicta Beata staret noctis tempore in sua camera in sancta meditatione, [Iterum dire flagellata vexatur ab aspide.] duo dæmones ipsam percusserunt cum neruis animalium more solito, post hoc terribiliter illam portauerunt ad deambulatorium illius domus, positum supra viam, in quo etiam magna cum rabie eam persistenter percusserunt: & sic existenti flagellatæ adfuit alius malignus spiritus in forma terribilis aspidis, alijs duobus dæmonibus iam inde recedentibus: sed iste in forma aspidis conabatur sibi proijcere venenum, vt ei magnam faceret displicentiam, sciebat namq; ipsam multum abhorrere serpentes. Et sic stans laboriosa in conflictu dictæ aspidis, & semper Iesu sui inuocando nomen, in quo confidebat, illi duo, qui recesserant dæmones, reuersi sunt nimium furiosi. Vnde dubitans ista Beata, quod vellent eam proijcere in viam sicut semper tentauerant, clamabat continuo, O mi Iesu: quia in ipso confidebat. Et benignissimus Dominus volens præmium dare suæ dilectæ famulæ, eius spiritum rapi fecit in extasim, & eum duxit cum vna luce mirabili in altum.
[15] Quodam alio tempore, postquam Dei famula recepit sanctissimum Sacramentum in dicta capella, fuit rapta in extasim, & vidit mirabiles b visiones, & remota a visionibus, [Post extasim apparenti in Angelica forma dæmoni,] reuersa in suis naturalibus, fecit actum mirabilis mutationis: & secundum quod postea ipsa dixit suo Patri spirituali, quidam malignus spiritus venit ad eam in forma Angeli beati, ei dicens: O paupercula, quanta est tua vilitas: nam stetisti in tanto bono in ista visione, & tua miseria hoc faciente, inde fuisti amota: & crede mihi (nam ego sum vnus ex illis Angelis, quos tu vidisti in illa beatifica visione) potes bene plangere & dolere, quia tua peccata sunt tot & tanta est tua vilitas, quod te remouerunt ab isto bono tam magno. Ipsa vero hoc videns & cognoscens diabolicam vocem, videns tamen eum transfiguratum in forma cuiusdam Angeli cum certa apparenti luce; cum prius sederet, quando ille malignus spiritus se sibi præsentauit, subito surrexit super genua cum mirabili animositate dicendo: O maligne proditor, credis quod te non cognoscam? Bene video quod tu es dæmon. Et malignus spiritus videns, [generose insultat,] quod ab ea nullius pretij æstimabatur, clarificauit se in apparentia, vt esset pulchrior atque illustrior. Quod Dei ancilla cognoscens eidem dixit: Adhuc persistis in tua miseria, o miserrime & tristissime? Quanta est tua vilitas & miseria, miserrime! dic tuam culpam Deo & dole. Recede igitur, recede vilissime. Et alia verba similia: quæ quidem dicebat cum tanta animositate eidem minando, quod difficile crederetur. Tandem dæmoni dicenti, quod ipsa doleret & plangeret sua peccata & suam miseriam, ipsa Beata respondit cantando: Habeo firmam fidem, quæ non potest mihi deficere in meo Creatore, qui me redemit: [& confusum agit in fugam,] gratias sibi reddo de tanta pietate, qui mihi dedit victoriam istius crudelis belli. Postmodum dicebat suo Patri spirituali & suæ in Christo filiæ Ritæ: Laudetis meum Dominum, qui me ab his pœnis liberauit. Postquam vero recessit malignus spiritus confusus, ancilla Christi remansit cum magno dolore & angustia, propter magnam mutationem quam habuit in diabolica visione, & eius facies erat terribiliter mutata. De quo suus Pater spiritualis admiratus ipsam interrogauit, in qua forma ille malignus spiritus ab ea discessit: respondit, quod recepit formam vnius c scimiæ, & recessit cum magna confusione.
[16] Quodam alio semel, Dei ancilla nocturno tempore existens in sua camera, [Minas eius animose contemnit.] ad eam venerunt duo maligni spiritus in forma humana, & ipsam receperunt & portauerunt in salam, & eidem minantes dicebant: Ex quo non curas de tormentis per nos tibi illatis, sæuissime flagellabimus illos, quos tu diligis. Ipsa vero videns tribulationes, quas ipsi maligni spiritus ordinabant, plenissime in Domino confidens, eis dicebat in medio salæ genuflexa in oratione: Vos nihil facere poteritis, eo excepto quod benigna Dei dispensatio permittet. Post hæc venit vnus alter diabolus in forma leonis terribilis, & insimul cum alijs duobus existentibus in forma hominis pugnando tantum fecerunt, quod quidam familiaris ipsius domus, qui vocabatur Ioannes d paruulus, existens in illa alia camera prope dictam salam, hoc audiens surrexit de lecto. Quod videntes dicti dæmones recesserunt, & ipsa Christi ancilla, ne a prædicto familiari videretur quod adhuc erat genuflexa, dixit familiari, ne auderet in dictam salam venire, reddendo gratias summo Deo, sicut solita erat semper facere post diabolicas visiones.
[17] Accidit, quod vna dierum e eius Pater spiritualis, cum magnam pateretur displicentiam iracundiæ contra vnam aliam personam, [Confessarium ab iracundiæ spiritu liberat:] & iret ad visitandum Dei ancillam, sicut supra dictum est; ipsa videns eum turbatum, non ei illam exteriorem reuerentiam exhibuit, quam solita erat exhibere se genuflectendo & benedictionem petendo: sed illico eo viso intrauit cameram, in qua per aliquod spatium stetit: a qua reuersa, statim reuerentiam, quam solebat, ei exhibuit. Eius vero Pater spiritualis nimis admirans, quod primo eo viso non fecit reuerentiam, quam postea fecit, ipsam per obedientiam interrogauit de rei occasione. Cui ipsa humiliter respondit, quod viderat vnum malignum spiritum, qui veniebat ante ipsum, & eum de iracundia molestabat, & ideo accessit ad orationem, vt liberaretur a tali passione; ex qua per diuinam gratiam eiusque Beatæ orationem sensit se liberatum. Videbat etiam ipse suus Pater spiritualis, quod ipsa Beata præuidebat modos tentationis, quos maligni spiritus ipsi Patri spirituali persuadebant, non solum cum Romæ staret, sed etiam cum longinquus a Roma existeret. Ipsa vero Christi ancilla comprehendebat omnes tentationis modos, [eius & aliorum tentationes cognoscit.] quos videbat ab ipsis dæmonibus teneri, ex quibus maximum laborem recipiebat; dubitans, ne incideret in temerarium iudicium contra proximum propter diabolicam fallaciam. Et non solum hoc in suo Patre spirituali præuidebat, sed etiam in alijs personis præuidebat, & intelligebat multas & varias tentationes.
[18] Quodam alio semel, [Ad vanam gloriam prouocantibus illudit:] nocturno tempore Dei famula existens in superiori cellula suæ domus, venerunt ad eam quatuor maligni spiritus in humana forma, cui etiam fecerunt maximam reuerentiam cum genuflexionibus & signis & modis maximæ humilitatis, dicentes ei, quod ipsi amplius resistere non poterant eius sanctitati & mirabili constantiæ, & quilibet eorum ponebat suum caput in gremio ipsius Beatæ. Et hos modos & hæc verba porrigebant, vt ipsa caderet in vitium vana gloriæ: sed Christi famula intelligens ipsorum malignitatem, & contemnens eorum reuerentiam, percutiebat eorum capita cum suis manibus, dum sic stabant in suo gremio, & ipsi Beatæ apparebat percutere aërem: & sic permansit in illa molestia per certum temporis spatium, & ipsi maligni spiritus disparuerunt.
[19] Quodam alio tempore, postquam ista Deo deuota in dicta capella recepit sanctissimum Sacramentum, [refellit obijcientem quod in peccato mortali communicarit:] more solito rapta fuit in extasim, in qua vidit visiones beatificas f: a quibus separata, in suis reuersa fuit naturalibus. Et quidam malignus spiritus ad eam accessit imputando ei, quod se communicauerat in peccato mortali. Ipsa vero viriliter & animose existens genuflexa respondit eidem: Quare venis, vt mihi des impedimentum? Tu mentiris, sicut solitus es. Deinde adiecit ter: O Domine saluam me fac. Deinde dixit: Ego confitebor, sed tu non dicis verum. Ex quo prædictus malignus hostis, qui venerat in sua forma horribili, secundum quod Deo placuit, confusus, miser & tristis recessit; cum adhuc ipsa Beata permaneret priuata visu corporali propter diuinam lucem, quam habuerat in illa visione beatifica, sicut semper ei accidebat: nam etsi reuersa esset ad naturalem sensum, tamen stabat vna vel duabus, vel tribus, vel pluribus horis, quibus non videbat visu corporali g.
[20] Quodam alio tempore h, dum ancilla Christi staret in sua cella, [a dæmonibus raptatur in latrinam proijcienda,] & se daret orationibus & sacris meditationibus, vt sui moris erat, & aliquos libros rerum spiritualium secum haberet vt in eis legeret; humani generis inimicus ad eam accessit in forma scimiæ voluens & reuoluens illas chartas illius libri, vt ipsi Beatæ magnum inferret despectum. Ipsa vero intelligens suam malignitatem, & nullius reputans pretij, præsto affuit vnus alius inimicus in forma leonis cum priori grauiter pugnans, quos ambos ipsa Beata despiciebat. Ipsi vero maligni spiritus eam recipientes raptauerunt per cellulam, & eam portauerunt vsque ad locum necessarium, volentes eam proijcere in illo horribili fœtore. Ipsa vero in Domino confisa clamabat: O mi Iesu, mihi subueni. Dæmones vero ipsam tenebant super dictum locum fœtentem, vt eam intus proijcerent, sed gloriosus Archangelus, de quo supra dictum est, facto solito signo cum capite, sicut in talibus necessitatibus erat solitus agere, ipsi maligni spiritus recesserunt, dimissa ipsa Beata super illum locū: & sic ipsa viriliter ipsos malignos spiritus contemnendo, reuertebatur in suam cellam. In qua cum se daret orationi, reuersi sunt illi duo maligni spiritus in forma humana, habentes magni ponderis malleos in manibus: quos erigentes & prædictam Beatam percutere volentes, [& terretur malleis:] prædictus Archangelus facto signo consueto cum capite, maligni spiritus recesserunt confusi, ipsa Beata remanente constante in Domino. Post quem conflictum volens Dominus præmium dare suæ ancillæ, misit sibi vnam mirabilem lucem, in qua existens in extasi vidit beatificam visionem.
[21] Quodam alio tempore, cum eius Pater spiritualis ipsam Beatam interrogaret per obedientiam de modis malignorum spirituum, [fatetur Confessario,] respondit, quod sæpe malignus spiritus ad eam veniebat in forma hominis, & multum conquerebatur & dolebat quod tam viriliter eius tentationibus resistebat. Et hoc faciebat vt ipsam extolleret in aliquam speciem arrogantiæ, sed Dei gratia prouidente, inde confusionem reportabat. Tandem eius Pater spiritualis auidus scire modos illorum malignorum spirituum, [reuelarisibi qui homines & quomodo tentarentur a dæmone:] ipsam strictius per obedientiam interrogans, ei respondit, qualiter ipsa videbat illum iniquum Angelum, cuilibet homini datum ad sui exercitium: videbat etiam de quo vitio ipse dæmon tentabat personas, & quantum ipsas superabat: cuius rei caussa ipsa Beata magnam patiebatur angustiam & tormentum, timens ne incideret in falsum iudicium contra proximum. Et videbat suis oculis corporalibus alios malitiosos spiritus, qui veniebant ad molestandum bonas personas existentes in statu gratiæ. Dixit insuper, quod sunt tot & tam varij & subtiles modi tentationum de dæmonibus, quibus tentant personas, quod non mirabatur de superatis personis, sed potius de his, qui euadere poterant, admirabatur. Et ideo sæpius mouebatur ad compassionem animarum, quæ se submittebant dæmonibus, & pro eis orabat zelo caritatis. Vnde sæpe malignus spiritus dolens eidem Beatæ dicebat: quod maiorem cruciatum ipse sentiebat, quando ipsa videns proximum consentientem tentationibus ipsum non iudicabat, & ei compatiebatur, & pro ipso orabat; quam ipsa sentiebat de flagellationibus, quas ipsi dæmones ei inferebant. Cognoscebat præterea ista Christi famula dæmones ad eam venientes, a quo choro deciderant. Has vero quæstiones ipsa Beata pluribus vicibus interrogata a suo Patre spirituali non existens in suis naturalibus, sed adhuc existens in extasi, secundum quod Deo placebat, reuelauit.
[22] Quadam nocte, ancillæ Christi existenti in sua camera sacris meditationibus & orationibus deditæ, [Os cepe confricatur,] suo more adfuit malignus spiritus in forma hominis, & secum portauit vnum magnum cepe: quia sciebat, quod cibus iste erat eidem Beatæ contrarius, propter læsionem stomachi: quod bene contritum sibi ducebat per faciem pluribus vicibus, & residuum illius cepe ponebat in ipsius Beatæ ore. Post vero hanc molestationem recessit, ipsa vero læta facie reuersa est ad orationem, in qua per certum spatium stetit. Demum reuersus est ille malignus spiritus in forma Angeli cum ficta luce, & alter etiam diabolus in simili forma venit, [& superbiam dæmoni exprobat:] & loquentes insimul dicebant: Altus dat Franciscæ multas gratias, & sibi reposuit maximam consolationem. O quantum bonum est illud, quod sibi reposuit! & plura similia dicebant verba. Ipsa autem cognoscens eorum malignitatem, dixit: Verum est, quod Dominus Deus mihi dedit & dat tot & tanta bona sua bonitate, si ego ero humilis: sed vos, o tristes, miseri & superbi, qui non estis humiles, & tot bona perdidistis: o miseri! quid dicitis solummodo, Altus dedit? o dolentes & iniquissimi, dicatis: Altus Dominus Deus dedit, qui est Dominus Vniuersi, & vobis inuitis, est Dominus vester. Quibus verbis alto sono prolatis, eius maritus, qui in eadem camera, etsi non in eodem lecto iacebat, expergefactus est, & credens quod ipsa loqueretur in somnis, eam vocauit. Tum illi maligni spiritus discesserunt.
[23] [eum in lupum ex agno versum sustinet.] Quadam nocte Christi famulæ existenti in sua camera sacris meditationibus deditæ, malignus hostis suæ felici menti inuidians, apparuit ei in forma cuiusdam mansuetissimæ pecudis, & magna cum reuerentia & signo humilitatis huius Beatæ pedibus se submisit: & faciebat hoc, vt prædictam Beatam faceret superbire, & in arrogantiam se extollere. Ista vero cognoscens tantam malignitatem & eam contemnens, prædictus spiritus maxima cum displicentia mutauit formam pecudis in formam lupi nimium ferocissimi, qui ore aperto cum igne incentiuo & magno cum insultu approximabat se ipsi Beatæ, vt eam posset deuorare. Sed ipsa, quamuis magnam angustiam ab illa ardenti flamma, quæ ex ore ipsius lupi procedebat, pateretur, & quasi corporaliter deficeret, tamen confisa in diuini Sponsi misericordia, semper stetit constans in suo spiritu: & tunc gloriosus Archangelus fecit actum cum capite, & subito ille malignus hostis disparuit i.
[Annotata]
a Eodem anno & mense, scilicet Iulio anni 1431, inquit Anguillaria: quæ vexationes quoque referendas infra num. 14, 15, & 16 ad idem tempus collocat.
b Eas videlicet, quæ in ordine Visionum octauo loco referuntur, in die S. Mariæ Magdalenæ 22 Iulij.
c [Scimia.] Ita Simiam nominant Itali, Hispani Ximiam: videntur etiam veteres Teutones pro simme, scimme dixisse, vnde Gandensibus vsitatum diminutiuum schimminkel.
d [Miccinellus.] Miccinellus Anguillariæ, diminutiuum ab Italico miccino paruo, quod ipsum ab eodem fonte fluxisse videtur, vnde veteres Latini micam habuerunt.
e In mense Augusti eiusdem anni iuxta Anguillariam, quæ ad eumdem mensem spectare asserit etiam duas sequentes tentationes.
f Huius mensis visiones quinque habuimus lib. 2 a num. 18 ad 30, videtur autem aliqua ex vltimis significari.
g [S. Francisca cognoscit occultam tentationem.] Addit Anguillaria, quod assurgens regressura domum, vidit quemdam in ecclesia dormientem, & dæmonem libidinis flammas ei per somnium suggerentem: monuit autem Confessarium, vt sopitum excitaret ne tali molestia diutius vexaretur: quod & fecerit.
h In mense Septembri, vt eadem habet: eodem spectat conflictus 22.
i Factum hoc, inquit Anguillaria, mense Octobri.
CAPVT III.
Aliæ dæmonum vexationes superatæ.
[24] Qvadam alia vice, cum Christi famula noctis tempore staret in sua camera in sacris meditationibus, [Sublata a dæmonibus graui casu in terram alliditur:] vt sui moris erat; duo maligni spiritus inuidia moti in forma humana venientes, ipsam receperūt, vt eam ponerent super quoddam armarium, in quo iam eam alias posuerant. Et postquam eam eleuauerunt in altum, ex eorum maxima iniquitate dimiserunt ipsam in terram cadere: & ob sonum magnæ ipsius ruinæ ad terram, ipsius maritus (qui in eadem camera, sed non in eodem lecto iacebat) satis stupefactus & experrectus ipsam proprio nomine vocauit. Sed ipsa post casum suæ ruinæ genuflexa cum magna constantia, non volens huiusmodi res manifestas esse suo marito, sibi plane respondit. Postquam vero prædicti maligni spiritus recesserunt, ipsi Beatæ in oratione existenti suus maritus dixit, quod audiuerat maximam ruinam & rumorem summum, & sibi apparebat quod maxima esset domus ruina a.
[25] Cum quodam semel intrasset hæc Dei famula suam cellulam hora fere Completorij, secum ferens certos libros dictorum spiritualium, vt quietius in eis legeret, [dispersis libris spiritualibus,] sic genuflexa posuit illos libros in terra; & subito veniens vnus malignus fremens spiritus in humana forma, maxima cum terribilitate illi minatus est: ipsa vero eum contemnens omnes illius actus pro nihilo reputauit. Tunc venerunt duo alij maligni spiritus in eadem forma, sed stabant extra cellam: & primus malignus spiritus, qui intus stabat, recepit prædictos libros, & proiecit ad illos duos, qui foris stabant; qui duo magna cum iracundia voluebant & reuoluebant illorum librorum chartas, & proiiciebant huc atque illuc per salam, quæ erat ante prædictam cellam, ipsos libros extrahendo de quaternis, & proiiciendo illos dispersos: & intrauerunt prædictam cellam magno cū terrore, & ipsam Beatam receperunt per pedes, & magno cum vilipendio extraxerunt de cellula raptando, & calces sibi imprimendo ipsam terribiliter reuoluentes: & ad maiorem vilipensionem ipsius in quodam cumulo cinerum, qui erant in ipsa sala cum ipsorum pedibus eam submiserunt: [ipsam cineribus opplent dæmones,] & ad maiorem iniuriam eidem faciendam recipientes de illis cineribus in ipsius ore ponebant. Ipsa autem Christi famula in suo firma & constans spiritu continue clamabat: O mi Iesu succurre, sicut solita erat facere in similibus. Et volentes illi miseri satisfacere suis peruersis iniquitatibus, cum neruis animalium ipsam cum magna iracundia percutiebant, ita terribiliter quod ipsa Beata dubitabat, ne percussiones audirentur ab alijs personis. Et talia tormenta eidem inflicta durauerunt per tres horas, ipsa semper dicente: Mi Iesu succurre. Illi vero dæmones ipsam sic suppeditando & percutiendo dicebant: Nobis data est potestas in præsens, vt possimus te percutere, & de te magnum vilipendium facere, & sic dicentes amplius eam b tormentabant. Accidit, quod duabus horis illius noctis iam transactis, quædam ipsius Beatæ in Christo filia, nomine Rita, non sine admiratione, volens ipsam clamare de camera, [& crudelibus verberibus totam contundunt] ascendendo scalas, audiuit percussiones, quæ sibi a malignis spiritibus sæpissime & acerbissime dabantur: & bene considerans id, quod erat, proximius appropinquabat: & inuenit ostium clausum sicut illius Beatæ moris erat, vt secretius & quietius in sua camera Deum exoraret. Et subsistens prædicta Rita ad consultius auscultandam quæ in camera illius agebantur, audiebat maximas percussiones eidem inflictas, & ipsam plane submissa voce dicentem: Mi Iesu succurre. Ipsa vero Rita vocans ipsam Beatam, vt ei aperiret ostium, magno cum labore respondebat: Laudetur Deus, non possum tibi aperire. Et sic permanens per aliquod spatium, tandem cum multa pœna venit ad aperiendum ostium, malignis spiritibus ipsam dimittentibus ad vocem Ritæ, sicut semper faciebant, quando ipsa ab aliquo vocabatur. Ipsa vero Rita ingrediens cameram, & videns ipsam Beatam totaliter afflictam, eidem compatiens, magnam sensit pœnam: quia sicut ipsa Rita dixit eorum Patri spirituali, facies ipsius Beatæ erat intantum cineribus plena, quod nullo modo poterat cognosci, [grauius quam alias vmquam per horas tres:] nec in eius capite aliquis pannus erat, & tota eius vestis erat cooperta cineribus, & in eius ore adhuc habebat cineres, intantum quod eius locutio minime poterat intelligi vel audiri, & eius corpus erat totum frigidum. Post aliquot vero dies interrogata a suo Patre spirituali de huiusmodi rebus, ipsa Beata respondit, quod de omnibus tormentis per eam habitis a malignis spiritibus prioribus temporibus, numquam vel simile vel tantæ vilitatis habuit tormentum, quod tam fuisset flagellata & afflicta. Insuper dixit ipsa Christi famula, quod postquā Rita venit ad vocandum eam, & maligni spiritus recesserunt, ipsa fuit male contenta, & passa fuit magnum laborem, quia voluisset videre finem tanti belli.
[26] Quodam alio tempore c Christi ancilla, ante duas horas quam dies illucesceret, existens in coquina suæ domus, igne facto, cum se genuflecteret, [tentant ipsam in ignem coniicere:] vt sui moris erat, ad orandum, & secum haberet certos libros, quidam malignus spiritus in forma humana sibi apparuit valde terribilis, sibi dans maximam molestiā: & timens ipsa Dei famula, ne prædictos libros ad ignem proijceret, in suo gremio eos tenebat satis strictos. Tunc dæmon retro traxit ipsam, & fecit eam cadere: post hoc venit vnus alter spiritus malignus in simili forma, & ambo insimul eam receperunt, volentes eam proijcere ad ignem magna cum rabie. Ipsa vero tenens suam mentem fixam in Domino clamabat: Mi Iesu, succurre. Et tunc supradictus gloriosus Archangelus fecit consuetum signum in capite, & subito illi dæmones disparuerunt.
[27] Quadam alia nocte, cum Christi ancilla existeret in sua camera mente eleuata in summum bonum venerunt ad eam tres maligni spiritus maxima cum ferocitate, quorum vnus erat in forma leonis alter vero in forma terribilis draconis, [alij tres molestissimi fugantur ab Angelo:] & alter in forma terribilissimi serpentis, & quilibet eorum habebat os apertum, lingua foris existente ardentissima, & multum insultabant ipsi Beatæ. Ipsa vero in suo corpore magnam sentiebat pœnam propter caliditatem & flammam & maximum fœtorem, qui ex eis exibat, & proter omnes istos labores corporaliter deficiens, licet eius spiritus staret constans & firmus in Domino. Dum in tali molestia staret, prædictus Archangelus sibi domesticus fecit actum inconsuetum, ambulauit namque super caput ipsius Beatæ, tenens quasi actum durabilem, & subito prædicti dæmones disparuerunt, & prædictus Archangelus se posuit in loco consueto, scilicet ad dexteram partem ipsius Beatæ.
[28] Quodam alio semel d Dei ancilla, dum portaret plures carbones accensos in vno vase, [item duo qui ipsam supra prunas euerterant.] & vellet descendere gradus suæ domus, venerunt ad eam duo maligni spiritus in forma humana, & fecerunt eam cadere supra dictos carbones, & quædam ancilla domus cum audiret grandem sonum ruinæ, exiuit de loco, in quo faciebat panem, & inuenit ipsam cecidisse supra dictum ignem, quem manibus portabat. Ipsa vero respiciens, vidit aliquos ex his carbonibus cecidisse in locum, in quo certa quantitas e hordei erat, & in eundem locum descendit, vt ignem amoueret. Ad quem locum ipsi duo maligni spiritus venerunt & cum magna iracundia eam receperunt, vt eam submitterent subtus illam quantitatem hordei, quȩ non modica erat. Et tunc supradictus Archangelus fecit signum consuetum cum capite suo, & sic illi maligni spiritus disparuerunt.
[29] Quadam nocte, dum Christi famula sederet in suo paruo lectulo in sanctis meditationibus, vt sui moris erat, duo maligni spiritus inuidentes mentis suȩ quieti ad eam venerunt in forma humana, [Flagellatur serpentibus ob pacem compositā:] portantes plurima corpora serpentum mortua, cum quibus eam fortiter percutiebant: cuius rei causa, ipsa habuit plurimum laborem, tum de percussionibus & fœtore, tum etiam quod ipsa semper abhorrebat videre serpentes, & ideo non solum quod reciperet tormenta percussionum ab ipsis malignis spiritibus in suo corpore, sed etiam, quod reciperet laborem in suo spiritu. Et sic eam percutientes dicebant sibi: Isti serpentes mortui, sunt illæ linguæ, quas tu incidisti. Et hæc verba dicebant, quia illamet die eius maritus fecit pacem cum suis inimicis in vna magna f briga, quam habuerant per maggnum tempus, ad requisitionem & instantiam ipsius Beatæ: & ad hoc etiam, vt ipsa Beata se extolleret de vana gloria, attribuendo sibi honorem & non Deo. Cui tentationi superbiæ ipsa mirabiliter restitit, dicendo humiliter cum lacrymis, quod ipsa erat maxima peccatrix: & si non committebat peccata sceleratissima, hoc non erat suorum meritorum, sed diuinæ bonitatis gratia.
[30] Quadam alia nocte Dei famula existens in suo paruo lectulo sacris meditationibus dedita, plures maligni spiritus inuidentes suæ mentis felicitati, venerunt ad eam cum signis sibi persuadentes, [liberat a mortis & damnationis periculo nepotem, quem dæmones ex equa deiecerant.] quod volebant de quadam equa facere cadere quemdam suum nepotem, scilicet Iacobum Cecchollellum, vt statim moreretur, & cum eis iret insimul ad infernum: nec non in multis alijs g despectis ipsi Beatæ dando plures & diuersas angustias. Mane vero facto dum prædictus Iacobus equitaret prædictam equam vt iret ad rus, cecidit de equa, & remansit in terra pede pendente in h staffa, & sic violenter fuit ductus per ipsam equam per maximam partem viæ. Sed benignissimus Dominus, vt illa anima non periret, sua consueta misericordia fecit, quod duo homines obuiarent illi equæ, & illam tenuerunt, ne amplius noceret ei. Reuersus vero prædictus Iacobus habebat caput fractum & sanguinolentum, & prædicta Beata suis orationibus eidem Iacobo medelam faciendo præsto fuit sanatus, & remotus a sua duritia. Et dum Dei ancilla iret ad videndū prædictam equam, quia magnam faciebat i tempestatem, vidit super eam tres dæmones, vnum super caput, alium super sellam, & alium super k crinem: qui omnes tres credebant habere animam dicti Iacobi, quam Deus liberare dignatus est sua misericordia, & orationibus ipsius Beatæ.
[31] Item, dum Dei ancilla quadam nocte l esset dedita sanctis orationibus & meditationibus in suo lectulo, [Dæmonem sub S. Onuphiri specie tentantem pellit:] antiquus hostis inuidens quieti suæ mentis venit ad eam in forma hominis siluestris, manu sua baiulans quemdam baculum acsi viator esset, dixitque eidem Beatæ, quod erat Sanctus Onuphrius: Vnde, quia ipsa habebat voluntatem accedere ad loca deserta, eam hortabatur, quod secum iret, quia iam ipse inuenerat pulcherrimum locum pro ea. Sed Christi ancilla, videns suam apparentem & fictam lucem & malignantem, sibi respondit: O miserrime quantum es vilis! qui credis me decipere propter istam miserrimam lucem, & mihi persuades, quod tecum pergam. Ego volo manere vbi placet meo Domino, & nihil aliud desidero præter id, quod sibi placet: tu vero, vilissime, recede in nomine Iesu Christi Crucifixi benedicti, & vade in abyssum, in qua est tua habitatio. Tunc dictus hostis iniquus audiendo nomen Iesu sanctissimum subito cecidit, & suum in terra percussit os, & inde surgens volebat dictam Beatam percutere: sed gratia Dei vetante, perficere non potuit.
[32] Accidit etiam quod quadam alia nocte, m dum Dei ancilla sola staret in sua camera sacris dedita meditationibus, vt sui moris erat, [Frustra eā conantur strāgulare.] maligni spiritus inuidentes felicitati suæ mentis, quatuor ex eis venerunt ad ipsam in forma humana, & cum maximo terrore, & iniquitate ipsam receperunt, & super quamdam n cassam proiecerunt. Sed subito prædictus Archangelus sibi domesticus, facto signo consueto cum capite, ipsos fugauit. Et ipsa referebat laudes & gratias Domino ponens se in orationibus. Cui iterum adfuerunt prædicti quatuor hostes maligni in humana forma, post quos etiam plures alij venerunt in forma porcina domestica cum maximis dentibus stridendo: sed ipsa confidens in suo diuino sponso semper dicebat: Deus in nomine tuo saluam me fac. Tunc prædicti quatuor maligni spiritus magna cum iracundia & rabie ipsam receperunt, eā suffocare volentes, & sic constringebant gulam eius; postmodum portauerunt eam in altum, vbi erat funis ligatus in vna pertica, volentes eam in dicto fune suspendere. Quod ipsa cognoscens recepit dictum funem, vt prædicti iniqui spiritus non possent eius caput in ipso funereo ponere laqueo. Et dum sic staret, prædicti maligni spiritus ipsam percutiebant cū neruis animalium. Sic vero stans angustiata propter percussiones sibi inflictas & propter improperia & minas, quas ipsi maligni inferebant per non paruum spatium temporis, licet semper firma & constans in Domino, se inuenit suauiter repositam in solario domus, dæmonibus tunc disparentibus. Ipsa vero genuflexa gratias reddidit suo Creatori, vt sui moris erat. Et ecce quatuor alij maligni spiritus ad eam venerunt in forma humana terribiles, [iidem contempti dire sæuiunt:] quos alij duo comitabantur in forma leonum, & duo alij in forma pecorum siluestrium & alij duo in forma ceruorum, & alij duo in forma canum: omnes vero ferocissimi stabant coram ipsa cum magna reuerentia, & adulatione. Quod ipsa intelligens & contemnens, ipsi se videntes confusos, omnes tamquam ferocissimi & crudelissimi versus eam se mouerunt, aliqui eorum ex vna parte alij vero ex alia ipsam receperunt insimul discrepantes, & ex qualibet ipsorum parte exibat ignis ardentissimus. Et stando sic per magnum temporis spatium in tanto tormento, benignissimus Dominus volens eam consolari, misit illum gloriosum Angelum cum maiori lætitia, [ipsa in extasim tollitur.] quam prius solebat: super quem vidit vnam inusitatam & diuinam lucem, a qua luce ipsa Beata fuit cooperta & circumdata: & tunc fuit suauiter reposita in loco, in quo solebat stare in oratione, & vidit altissimum Dominum in sua sanctissima humanitate cum suis sanctissimis & refulgentissimis plagis, & ipsa Christi ancilla stetit reposita super plagam pretiosissimi pectoris Saluatoris, sicut scriptum est supra in visionibus o. Perseuerauit autem hæc Beata in dicto conflictu a secunda hora noctis quasi vsque ad auroram.
[33] Quodam alio tempore, dum Christi ancilla se dedisset sanctis meditationibus in sua camera, septē maligni spiritus, [sub ouina specie adulantes spernit:] inuidentes eius voluntati cum Deo vnitæ, ad eam accesserunt in forma pecudum albarum ostendendo eidem magnam mansuetudinem, & signa humilitatis cum aliqua ficta & apparenti luce, quam ipsa reputabat tenebras: & audiuit quamdam vocem terribilem ad modum tonitrui, & eidem Beatæ apparebat, quod vox illa veniebat a dictis dæmonibus: sed nimium a longe, quamuis ipsi miseri conarentur pulchram reddere vocem, & vox hæc dicebat: Salue Dei serua, quæ tantum diligeris a tuo sponso: venimus ad conspectum tuum propter illas virtutes quas tibi Deus concessit. Nos sumus septem dona Spiritus sancti, quȩ venimus ad tecum permanendum, quia semper agis, quod Deo placitum est, vt te doceamus honorem Dei. O Dei serua, quantum Deo places: ipse te nimis diligit. Bene potes cōsolari, sed noli despicere illud, quod tibi ipse mittit de sua societate propter tuam prærogatiuam. Ipse te ducet in suo loco tanti gaudij, vbi sine damno confortaberis: te crede nobis, & sta firma, & noli dubitare. [ergo illi vertuntur in lupos.] Ipsa vero Beata eos contemnens imo illudens, audiuit vnam aliam horribilem vocem diabolicam sibi dicentem: Quia non credis ea quæ dicimus; ea quæ cogitas nos faciemus: ex quo bonum tibi datum nescis tenere, dabimus tibi malum, & ipsum tenebis. Tu nescis intelligere talem melodiam, quam dabimus tibi & tuis sensibus: ex quo tibi damnum eueniet, quia nescis complacere: hodierna erit dies, in qua penitus eris annihilata. Quibus verbis dictis, subito illi maligni spiritus se mutauerunt in lupos ferocissimos, [cohibentur ab Angelo,] super eam irruentes cum maxima rabie & iracundia, vt eam deuorarent. Et subito apparuit supradictus Archangelus faciens consuetum signum cum capite. Quo viso, statim maligni spiritus retrocesserunt, non tamen discesserunt. Tunc illa Deo deuota vidit supradictū Archāgelū [emittere] aliam inusitatam diuinam lucē, alienam ab illa luce quam spiritus maligni ostenderant, quando venerunt. [oculos tamen cinere opplent:] Et quia ipsa continue respiciebat illam veram lucem, indignati illi maligni spiritus, quod ipse non appretiabat lucem per eos ostensam, vt non posset respicere illam diuinam lucem, ex puluere existente in domo sibi proiecerunt in oculos. Et licet ex pulueris proiectione ipsa pateretur laborem, nihilominus videbat lucem existentem supra gloriosum Archangelum, & adhuc etiam malignos spiritus. Cælestis vero sponsus volens consolari suam ancillam, in suis oculis grauem pœnam patientem propter puluerem sibi a dæmonio proiectum, cum suauissima voce sibi dici fecit: Valeat tua fides, quæ ex humilitate sic est coronata, quæ eam sic adornauit, & facit animam securam, quæ est bene prouisa, nec permittit se decipi, sed facit eam esse astutam. Valeat prouidentia, quæ te sic ornauit, & sic liberam reddidit, & cum Domino confirmauit. [sed ipsa a Domino solatium accipit.] Anima, esto firma, & noli dubitare quin semper sic custodita ab illo qui te amauit. Quibus verbis auditis, prædicti maligni spiritus, tamquam lupi rapacissimi, mutauerunt formam luporum in formam pecudum, sicut ante venerant: & sic mansueti effecti, voce ficta dicebant. Anima, noli dubitare, sed cognosce te ipsam, quia ingratitudo est nimis odiosa Domino, nam ipse Dei filius semper fuit gratus suo patri, & semper erat contentus in velle sui patris: ergo quare tu non p contentaris de illo quod tibi datur? Vnde ipsa anima Deo deuota eos contemnens & ipsis illudens, iterum mutauerunt formam in illam luporum ferocissimorum, cum magna rabie facientes maximum strepitum, intantum quod videbatur tota domus ruitura, nullam aliam iniuriam nihilominus eidem Beatæ inferentes.
[34] Sequenti vero nocte post supradictum conflictum, malignus spiritus immisit in lecto sui mariti, q & adhuc in r palearitio ipsius Beatæ lectuli tot pulices, quod stupendum erat, & præsertim cum antea nullo modo ibi s steterant, nec postmodum ibi fuerunt. Ipsa vero abstraxit illa putentia animalia quam melius potuit, [secularium rerum mētionem declinans] posuitque se in lectulo suo in sancta meditatione: sed dum suus maritus eam fecisset memorem rerum mundanarum, puta de boum, pecudum, aliorumque animalium gubernatione, eius rei ipsa grande impedimentum habens, quia non poterat habere mentem quietam in suis contemplationibus, recessit a camera, & iuit in deambulatorium positum supra viam. Et subito ad eam venerunt tres maligni spiritus in forma humana, & cum maxima ferocitate ipsam receperunt, & proiecerunt per dictum ambulatorium. Quod eius maritus audiens admiratus ipsam vocauit. [cunctis audientibus dire cæditur.] Ipsa vero secretissima rerum diuinarum, eas nolens manifestare suo marito, dicebat: Habe pacem, quia nihil est. Maligni vero spiritus eam percutiendo maiore cum robore & iracundia, fuit tanti rumoris sonus, quod non solum maritus, sed & conuicinium & eius filius, qui tunc temporis t Marescalcus erat, reuersus de suo officio ad domum, audiuit maximum rumorem: & dubitans quod non esset contrastatum, venit prius currendo ad Christi ancillam: ipsa vero id cognoscens in spiritu, ipsi dixit: Noli dubitare, quia nihil est u.
[Annotata]
a [Maritus sanctæ a dæmoniis vexatur.] Anguillaria, quæ hanc & sequentem tentationem tribuit Octobri anni 1431, addit hoc loco Rursum obdormiuit maritus, reuersique duo illi maligni spiritus cœperunt cedere dormientem: qui dolorem sentiens, nec tamen arcere hostes valens, clamauit, vt potuit. Quod cum vidisset Sancta, seque vocari audisset, accessit ad eum, monens vt non timeret. Ille vero iam plene experrectus, totusque attonitus narrauit vxori, quomodo in somnis oblata sibi fuisset scelesta aliqua imaginatio, cui quia noluisset consentire, a dæmoniis grauiter fuerat cæsus. Et vero alias sæpe accidit vt dæmones Laurentio Franciscæ marito molesti essent.
b Frequens apud semi-barbaros vocabulum, inquit Vossius.
c Mense Decembri, secundum Anguillariam, vti & sequens conflictus.
d Anno 1432 mense Ianuario inquit eadem, & eidem mensi duos proxime sequentes conflictus tribuit.
e Oleum Anguillaria legit, & vertit.
f [Briga cum deriuatis] Lis: iurgium inquit Vossius pag. 339 Francis etiam Brigue: vtitur ea voce sæpe Albertus Argentinensis seculi 14 scriptor: & abhac compositis aut deriuatis imbrigare se cum aliquo & brigosus id est, litigiosus. Brigare alioqui & briguer Francis atque Italis significat aliquod munus insolenter ambire: item seditiosas factiones sequi aut concitare: quibus addicti quia solent predas agere ab aduersariis, vniuersim prædones Brigantes dicantur, & brigantinæ pyraticæ naues.
g Italice dispetto, quod hic simpliciter & barbare iuxta leges secundæ declinationis accipitur, cum sit quartæ, & despectibus scribendum foret.
h Pes hæsit stapiæ legitur in veteri in inscriptione ex vvolfango Lazio apud Vossium, qui in B. Hieronymo bistapia etiam reperit: [staffa staffarij] sunt qui stapedes nouo vocabulo ex Latina lingua dicant, cum prius a barbaris sit: quibus sicut & Teutonibus, stab siue stap pedis vestigium est, stappen, staffen vestigium figere: & quia ei firmando scipiones seruiunt, hi quoque dicuntur staffæ: quod pro Episcopali pedo nunc maxime inoleuit inter Teutones. A staffa porro staffarij sunt, Italis stafferi virorum principum stratores, & latius distracto vsu etiam satellites.
i Sic S. Gregorius Turonensis tempestationem dixit: & vulgariter tempestare dicitur pro turbas ciere, stomachari &c. [tempestatio.]
k Ita equinam iubam appellant Itali: videtur tamen legendum clunem: quia in Italico est sopra la groppa, Francis en crouppe.
l Mense Februario, inquit eadem.
m Mense Iulio, vt vult eadem, marito ab Vrbe absente.
n [Cassa.] Id est armarium. vnde alibi in cassare Francis enchasser includere.
o Variis locis videlicet: neque enim inter visiones, saltem quas habemus anni 1432 mensis Iulij, talis aliqua speciatim inuenitur.
p Eadem voce vtitur Thomas a Kempis lib. 3. de Imit. cap. 58.
q Peregre recens reuersum, ait Anguillaria, & ab itinere lassum.
r [palearitiū] Ita vocatur saccus, stramine seu palea farius.
s Id est fuerant: hic & alibi sæpe, stare pro esse Italica phrasi.
t [marescalcus] Magister equitum, A peritia equestris artis nomen hoc formatur, nempe ex Teutonicis vocibus mar equus, & scalk gnarus, callidus. Videndus Vossius pag. 243 vbi suse de huius nominis vsu & etymo: scalk tamen, vt ceteri ante eum, famulum seu seruum substantiue vertit quo sensu ea vox nec in vsu est hodierno, nec antiquis fuisse vllo exemplo probatur. Apostolos quidem God-scalcos Othfridus aliiq; dixerunt: sed cur potius Theoduli quam Theognostæ ea voce intelligantur, nulla apparet ratio. Adhæremus igitur vulgo receptæ vocis significationi, dum olim fuisse alia certius ostendatur. Academici de la Crusca Marescalcum interpretantur in palatio quidem, Præfectum aulæ; in exercitu vero, proximum ab Imperatore magistratum.
u [fœdis spectris vexatur Francisca.] Addit Anguillaria, quod hic prætermissum: Sequenti nocte cum iam Augustus mensis initium caperet: dum consuetis pietatis exercitiis suo in cubili vacaret, apparuerunt coram ea multi dȩmones in forma virorum, mulierum ac puerorum: & illius excruciandæ caussa, cui sciebant omnem turpitudinem horrori esse quam maximo, nullum non impudicitiæ genus eius oculis obiiciebant. Erat autem hic horror tantus, vt, quemadmodum sæpe vidisse se illius Confessarius scribit, funditus stomachum eius commoueret sola mentio istiusmodi peccatorum in sermonem inducta: frequenter autem talibus visionibus vexatam fuisse Beatam a dæmoniis constat.
CAPVT IV.
Alij conflictus S. Franciscæ cum dæmoniis etiam in Turri-speculorum.
[35] Cvm Dei famula corporaliter esset infirma a, & iaceret in paruo lectulo in camera sui filij, [Equi armaturis noctu ægrotans obruitur.] malignus spiritus suæ sanctitati inuidens, quadam nocte dum ipsa vigilaret & contemplaretur, vt sui moris erat, ille antiquus hostis super eius caput proiecit armaturas, siue coopertoria equi sui filij, & quædam sua germana b Perna nomine, & etiam suus filius experrecti propter rumorem, dubitantes ne maximum nocumentum ei impendisset; ipsa eis dixit, ne dubitarent, quia diuina gratia mediante, nullam aliam patiebatur læsionem, nihilominus eis non manifestans diabolicam operationem: cuius rei causa omnes existentes illa in domo admirati fuerunt, considerantes quod tam graues & maximæ essent equorum armaturæ, & nullum sibi impendissent malum.
[36] Quadam vero nocte, postquam Dei famula liberata fuit a prædicta infirmitate, portans per domū vnam candelam benedictam accensam, quidam malignus spiritus in forma humana non potens ipsam cadere facere, magno cum impetu dictam candelam de eius manibus proiecit. Ipsa vero aliam candelam recepit non benedictam, [Candelas benedictas dæmon rabidus conspuit.] quam etiam prædictus hostis extinxit. Ipsa etiam iterum aliam recepit candelam benedictam, quam ex eius manu malignus ille spiritus magna cum rabie extraxit, & in terram proiecit, supra ipsam candelam benedictam sputa proiiciens. De quo non parum ipsa admirata, quod ille dæmon supra dictam candelam expueret & non super aliam, eidem maligno spiritui præcepit ex Dei parte, vt diceret occasionem rei prædictæ. Ille vero antiquus hostis magna cum rabie respondit, quod hoc faciebat ex magno despectu & odio quod habebat ad benedictionem cādelarum. Ob quam causam ipsa Beata, quoties erant in aëre tempestates, accendebat candelas benedictas, & spargebat domum aqua benedicta.
[37] Quodam alio tempore, dum Dei famula nocturno tempore staret in sanctis meditationibus, sex maligni spiritus in forma albarum columbarum tantæ felicitati inuidentes, [dæmones ex columbis in ceruos versi fugantur:] se pulcherrimas sibi ostenderunt, vt ipsa Beata crederet, ipsas fore de numero illarum columbarum, quas sæpe videbat in beatifica visione. Visendo tandem ipsa Beata cognoscens ipsorum dæmonum malignitatē, ipsos contemnens & eis illudens, ipsi indignati se mutauerunt in formas ceruorum, eidem insultando, & faciendo maximas molestias. Tunc gloriosus Archangelus, de quo supra dictum est, qui consueuerat ad dexteram ipsius Beatæ stare, se magno cum gaudio coram ea fecit, & subito prædicti dæmones disparuerunt.
[38] Quodam alio tempore c quatuor maligni spiritus, in forma ferocissimorum leonum ignem proiicientes per omnes eorum partes, ad Dei ancillam, existentem in sua camera nocturno tempore in sanctis meditationibus, [iidē frustra conati ad iudiciū temerarium pertrahere] venerunt, credentes facere eadem via vt in falsis iudiciis caderet erga proximum. Alij dæmones venerunt, & se ostenderunt in formis certarum personarum, quæ eidem Beatæ erant bene notæ, quarum aliqua persona suum marsupium cum denariis habebat bene clausum. Et dæmones dicebant ipsi Beatæ, quod denarij illius personæ erant sibi tamquam idola: alia vero ex illis personis tenebat aspidem strictum, & alia serpentem: & sic ipsi maligni spiritus eidem Beatæ ostendebant plures personas in diuersis modis & formis. [acriter in ipsam sæuiunt.] Quod intelligens ipsa Christi famula, eosque contemnens & suas peruersas intentiones, ipsi maligni spiritus maxima cum iracundia, quia eos intelligebat, versus eam incedebant, vt eam discerperent eorum crudelibus manibus & vnguibus, eamdem percutientes cum certis neruis animaliū; & cum illo igne, qui exibat ab eis, magnam pœnam ei dabant. Sed propter magnum rumorem ex percussionibus ipsorum dæmonum procedentem, ipsius Beatæ maritus in suo lecto iacens & audiens ipsam sæpius clamare: Iesu, Iesu; & credens, quod in somniis loqueretur, ipsam suo nomine vocauit, & subito illi maligni spiritus recesserunt.
[39] Quadam alia nocte d, dum Dei ancilla esset in sua camera sacris meditationibus & orationibus occupata, octo maligni spiritus inuidentes paci & vnioni eius mentis ad eamdem venerunt in forma animalium, [In eamdem serpentem coniiciunt,] ei ingerentes signa & modos adulationis, vt ipsa Beata caderet in vitium vanæ gloriæ. Sed ipsa Beata intelligens eorum malignitatem, sua humilitate eos contemnens irridebat. Tunc vnus ex ipsis eidem Beatæ proiecit vnum horribilem serpentem: & licet ipsa Dei famula serpentes omnimode abhorreret, tamen illa vice animose & viriliter recepit illum serpentem, & fortiter suis manibus strinxit: & ipse malignus spiritus, qui in forma serpentis stabat, [cum quo diu luctata] non potens eidem Christi famulæ nocere, se mutauit in forma alterius terribilissimi serpentis, qui septem habebat capita; sed ille primus dæmon, qui serpentem proiecerat supra Dei famulam, sibi dixit: Iste serpens vocatur hydra. Sed ipsa videns rem ita terribilem, magna cum constantia confisa in Domino semper, clamabat & inuocabat nomen Domini Iesu Christi, & suo more, & viriliter se defendebat, e quando vnum, quando aliud serpentis caput stringendo. Dum sic staret in tanta molestia & labore, & se cum multa angustia defendendo, ille gloriosus Archangelus fecit vsitatum actum cum suo capite: quo finito, dæmon, qui erat in forma viperæ, [a S. Paulo visitur & animatur.] remansit quasi mortuus nullam inferens molestiam. Et per modicum temporis spatium dum Dei ancilla sic staret, venit ad eam Sanctus Paulus, & proiecit de manibus ipsius Beatæ dictam viperam, dicens: Iste est vnus diabolus nimis malitiosus, cum pluribus astutijs, & isti pili, qui sunt circa suum os, sunt plurimæ & malignæ astutiæ, quas habet ad tentandum animas: & si cum vna non potest, cito aliam præparat. Itemque dixit ipsi Beatæ: Anima, noli dubitare, quando istas plurimas visiones habes: Dominus enim hoc facit, vt semper viuas in timore, & in omnibus rebus ipse te semper tenet & cum ipso semper stas. Recipe securitatem, Anima Deo dilecta, & vade ad tuum f reductum, & sta semper absorpta in Iesu Christo, qui tibi dedit vires & fortitudinem: vt possis esse secura, fac quod sis bene libera in Dei beneplacito.
[40] Quadam nocte dum ipsa Beata suam exiret cameram, vt calefaceret pannos pro infirmitate sui viri, [dæmones detestantur eius obedientiam,] inuenit tres malignos spiritus in forma seruorum Dei albo colore indutos, qui signa maximæ humilitatis & reuerentiæ sibi fecerunt. Ipsa vero eorum cognoscens malignitatem, eisdem dixit: O miseri, superbi & iniqui tantam mihi ostenditis humilitatem? quid est quod non reputatis vosmetipsos esse confusos? qui fuistis & estis rebelles propter vestram superbiam vestro Creatori, & adhuc in tanta iniquitate estis obstinati: & vultis vos ostendere mihi humiles esse? Tunc prædicti dæmones turbati mutantes formam pristinam, se ipsos terribiliores ostenderunt, & maximo cum dolore dicebant: O istam obedientiam, quæ nos faciet ire in profundum! Et cum multa rabie & iniquitate acriter eam percusserunt, deinde eam receperunt, volentes proiicere per deambulatorium. Tūc gloriosus Archangelus faciens consuetum actum cum capite, ipsos malignos spiritus fugauit.
[41] Cum adhuc eius maritus infirmaretur, & ipsa vellet pannos calidos reddere ad eius sanitatem, exiens de camera, inuenit in sala vnum malignum spiritum in forma serpentis, satis longum & nigrum; ignem ex ore vomentem. [Dæmon in forma serpentis,] Ipsa vero genuflexa, sicut in similibus casibus facere solita erat, dum firma persisteret propter ignem nigrum & terribilem ex ore dæmonis procedentem, prædictus serpens se in altum leuauit dicens: Ego volo me ponere ad latus tui mariti. Ipsa vero se ad suum virum, ne timeret, approximare cogitabat. Serpens hoc videns vel intelligens ipsi Beatæ dixit: Si ego me ostendissem in tali forma animæ, numquam se a me vinci permitteret, namque me cognosceret; sed vt possim inclinare & vincere animas, eis me ostendo cum rebus placibilibus, ad hoc, vt se meis persuasionibus inclinent. Et cum adhuc ipsa Beata staret genuflexa, videns se non posse ire ad coquinam propter serpentem, & ignem ex eius ore procedentem, gloriosus Archangelus sibi domesticus, qui semper ad eius dextram stabat, posuit se coram ea, & sibi dedit viam securam ad eundum ad coquinam. Ipsa vero dictum Archangelum sequebatur, [eidem se opponit viri pannos calefacturæ.] sed semper genuflexa. Quod videns Archangelus ipsam Beatam suis manibus erexit, vt ipsum erecta sequeretur. Cum autem esset in coquina, vt compleret dictum Officiū, ille malignus hostis in forma serpentis circumquaque ipsam se voluit: tunc gloriosus Archangelus recepit quamdam g vitem stantem in coquina, cum qua prædictum serpentem percussit, ex quo serpente, vt ipsi Beatæ apparebat, multa frusta facta sunt. Post hæc ipse Archangelus eam duxit incolumem in suam cameram, & quod mirabilius est, cum ipsa Beata in coquina ignem facere non potuisset, inuenit pannos h & lapidem in suo pectore ita calidos, acsi ad ignem stetissent per tempus, diuina gratia operante. Post hæc [apparuit] quidam alius malignus spiritus in forma ferocissimi leonis, & magna cum rabie ipsam Dei famulam deuorare & discerpere volens; & gloriosus Archangelus consuetum actum cum capite faciens ipsum malignum spiritum fugauit.
[42] Quodam nocturno i tempore postquam Dei famula remansit in sua viduitate, [Varijs modis frustra conatus nocere,] & staret in domo Collegij suarum in Christo famularum & filiarum in sua cellula in sanctis meditationibus, vt sui moris erat; venerunt ad eam duo maligni spiritus in forma leonum ferocissimorum, per quorum ora & oculos exibat terribilis ignis, & faciebat ipsi Beatæ maximam molestiam: sed diuina gratia operante non poterant sibi nocere. Post hæc venit vnus alius spiritus malignus in forma humana, terribilior duobus primis, & volebat proijcere ipsam inter illos duos, qui venerant in forma leonum: quod facere non potuit, diuina gratia id vetante. Credens vero se peius facere, quamdam eius domus aperuit fenestram, vt per eam Dei ancillam proijceret: quod Dei gratia prohibente, facere nequiuit. Tunc plenus iniquitate & magna rabie cum certis neruis animalium ipsam acriter percussit. Tunc vna ex eius Beatæ in Christo Filiabus, quæ in eadem cellula semper, licet in alio lecto iacebat, Agnes nomine, expergefacta propter magnum rumorem surrexit præsto: & inuenit ipsam angustiatam & in magno positam labore, nam ille antiquus hostis eam eleuauerat in altum, & dimiserat cadere in terram. Ex quo illa Agnes inueniendo eam sic angustiatam & iam nimis frigidam, [tandem grauibus alapis Beatam cœdit, audientibus alijs.] tum ex tempore frigido, tum ex apertione fenestræ, tum etiam propter prolixum & diabolicum bellum, dixit eidem Beatæ, vt iret se calefactum ad ignem materialem: quod ipsa Beata facere renuit, ne ipsi maligni spiritus lætarentur in suo recessu. Nam quando post bellum & percussiones sibi per eos illatas ipsa constans & firma remanebat, ipsi maligni spiritus tristes & confusi recedebant. Dicta vero Agnes dum recessisset, prædictus malignus spiritus in forma hominis fortiter repercussit ipsam Dei ancillam, intantum vt quædam alia eius in Christo filia, nomine Iacobella, audiuit illos maximos ictus eidem Beatæ illatos: & cum ingrederetur dictam cellulam, inuenit eam genuflexam se flectentem propter ictus sibi illatos, sed ei percussionem inferentem non videbat. Quæ compassione mota ipsam Beatam Matrem amplexata est: & credens quod percussio caderet supra eius brachia, audiuit quod illa percussio percussit quamdam tabulam ipsius cellæ. Et persæpe Filiæ eius in Christo inueniebant eam proiectam in terra, k scapillatam, frigidam, & multum angustiatam: & sæpius inueniebant pannos capitis ipsius absconsos, quos maligni spiritus auferebant: præsertim illa Agnes, quæ in cellula ipsius Beatæ continue stabat. Audiebant etiam l contrastationes ipsorum & responsiones ipsius Beatæ, sed ipsos dæmones nulla earum videre poterat.
[43] Quodam alio tempore, quædam ipsius Beatæ in Christo Filia existens in articulo mortis, [Moribundae loquelam & vitam Beata reddit:] & tam grauiter quod erat naturali sensu priuata, taliter quod medicus dicebat, non esse amplius spem de ipsius salute corporali; ipsa Dei famula infirmæ illi compatiens nimis, & dubitans de sua salute spirituali, pro eo quod humiliter non receperat aliquam correctionem sibi datam illa nocte; cum se dedisset orationibus & sacris meditationibus, vt sui moris erat; intime & affectuose Domino supplicauit, & gloriosæ eius Matri pro dicta, quod liberaretur a tali periculo. Et præsentibus alijs eius in Christo filiabus, prædictam infirmam suo proprio nomine vocando alta voce dixit: Si verum est, quod nostra Congregatio sit ordinata a summo Creatore, & quod cælestis Regina istius Congregationis sit ordinatrix, ego tibi præcipio per virtutem sanctissimæ obedientiæ, quod tu mihi loquaris. O diuinæ operationis mirabile factum! Cum iam infirma ipsa perdidisset loquelam, respondit sic dicendo: O Mater, quid placet tibi? Et diuina gratia mediante, ab illa infirmitate fuit liberata, ex quo nimium admiratæ eius in Christo Filiæ, nec immerito fuerunt. Ipsa vero reuersa in suam cellulam, vt laudes & gratias tanti doni Altissimo redderet, & suæ gloriosæ Genetrici, stans genuflexa, [& a dæmonibus grauiter percutitur,] venerunt ad eam duo dæmones magna cum rabie & cum neruis animalium ipsam crudeliter percutientes, & cum maxima iracundia eidem dicebant: Porro a tuo Deo gratias petis, & ab alta tua Regina? Et dicentes hæc ipsam percutiebant, & per dictam cellam raptabant. Et dum Dei famula tantum pateretur tormentum, quædam ex eius in Christo filiabus Francisca de Verulis, audiens percussiones & flagella, quæ ipsi Beatæ dabantur a dæmonibus, vidensque ipsam in terra proiectam, tantaque crudelitate stupefacta, vocauit vnam ex ipsius Beatæ in Christo Filiabus, quæ Agnes vocabatur m. Ipsa vero Agnes reperit Dei famulam supra terram inuolutam, & ab eius capite pannos ablatos, & propter percussiones inflictas nimium angustiatam; & vidit ipsam genuflecti, & de his omnibus tormentis sibi illatis gratias Deo reddere, sicut in similibus casibus sui moris erat. [semper inuicta.] Nam quoties a malignis spiritibus flagellabatur & remanebat percussa, ad modum virilis militis semper remanebat inuicta, constans & secura, licet continue esset in sancto timore.
[44] Pluries ipsa Dei ancilla suo Patri spirituali dixit, quod licet in speciebus diuersis videret malignos spiritus, non tamen in eorum horribili essentia, [Quomodo in similibus se gereret Sancta,] maxime autem quod ipsa potius eligeret se proijcere in ardentem fornacem, quam ipsos videre, & in diuersis speciebus: sed gratia Dei mediante & continua visione illius gloriosissimi Archangeli, ab huiusmodi disturbationibus semper liberabatur. Dixit etiam suo Patri spirituali, interrogata ab eo per obedientiam, quod quando percutiebatur a malignis spiritibus, vel alijs varijs molestijs ab ipsis dæmonibus sibi illatis opprimebatur, semper inuocabat nomen Domini Iesu, nec recedebat quousque illi dæmones recedebant, sed semper erat genuflexa inuocando nomen Iesu: ex quo euenit, vt interroganti eius Patri spirituali, qua de causa ipsa non recedebat in huiusmodi disturbationibus, humiliter respondit, quod si ipsa recessisset propter timorem, incurrisset periculum ne forte fuisset a sensu alienata, vel impedita, & semper remansisset in continuo timore: & ideo semper stabat, adiuuante Domino, constans & virilis.
[45] Desinunt Dei gratia victoriosissimi, sed laboriosissimi cōflictus huic Dei famulȩ persȩpe dati, & inflicti a generis humani inimicis. [conclusio.] Est [quidem] verum quod plures fuerint numero: sed propter breuitatem, rescissis alijs, isti pauci hic scripti sūt ad honorē sanctissimȩ Trinitatis, & commendationē angelicæ vitæ huius ancillæ Christi, qui tot & tantas victorias dæmonum Beatæ Franciscæ afferre voluit. Nunc vero Dei opitulante gratia incipiemus dicere, qualiter ipsi Beatæ Sapientia Dei, ipse Dei Filius, ostendit in hac vita infernum & eius pœnas, quas ibi patiuntur animæ, quæ contempserunt diuinam misericordiam n.
[Annotata]
a Mense Septembri anni 1432, inquit Anguillaria: & eodem refert duas sequentes vexationes.
b Videtur esse nomen diminutiuum pro Petrina seu Petronia.
c Mense Nouembri anni eiusdem iuxta eamdem.
d Anno 1433 mense Ianuario, eadem teste.
e Idiotismus Italicus est: Latine modo vnum modo aliud diceretur.
f Pro loco refugij & tuti receptus, sumptum ex Italica militia vocabulum, in qua significat quadratam turrim non nisi per scalas ineundam; [Reductus.] quibus submotis ij, qui intus sunt, stationem tuti obtinent, & accessum vel transitum missilibus prohibent. Ridotto Italis, Francis Redoute.
g Quanta sit Romæ solidioris in focum ligni penuria, & quantus sarmentorum ex vitibus collectorum eamdem in rem vsus, ipsi admirabundi ibidem vidimus.
h Lapidis, ad retinendum diutius calorem vsus, apud ægros est frequens; alij saccum sabulo calefacto implent; alij vas probe occlusum bulliente aqua, & hæc infirmis ad pedes collocant: omissum autem supra in principio lapidem expresse habet Anguillaria. Tenebat autem hunc cum pannis Beata intra vlnas ad pectus, iuxta versionem eiusdem Anguillariæ, quæ hic finem faciens libri sui secundi, sic concludit. Hæc sunt, quæ de conflictibus Sanctæ cum dæmonijs scripta reperio, dum in domo sui mariti vixit: fuerunt & alij dum in domo Turris-speculorum habitaret, qui suo loco referentur, nempe lib. 5: nos autem a reliquo textu eos noluimus separare.
i Anno 1437 mense Februario, inquit Anguillaria lib. 5 cap. 11.
k Velut si Latine diceres ex capillatam: littera enim S, in locum ex vel dis præpositionum Latinarum, [Scapillatus.] præfixa verbis ac participijs, vim habet negationis in Italica lingua.
l Contrasto Italis pugna, certamen, dimicatio est: hinc illis contrastare formatur, [Contrastatio.] vnde verbale contrastatio & contrastramentum: quæ Latinamne an barbaram originem habeant in mediorelinquo: ipsa certe barbara sunt a vera latinitate.
m Et vna cum Beata domum regebat, inquit Anguillaria lib. 5 cap. 6. Certe infra dicetur eadem Agnes Lelli domui præfecta fuisse, antequam in hanc commigraret Francisca; & post eius mortem, prima eamdem rexisse cum titulo Præsidentis.
n
Has
visiones summatim retulit prædicta Anguillaria lib. 1. cap. 24 &
Iulius Vrsinus lib. 2 cap. 8: & illa quidem nullum ei certum tempus
assignat: hic vero ad postremam Ladislai tyrannidem anno 1413 videtur
collocasse, [Ad quod tempus spectent Visiones de inferno?] quando
ad istum annum mariti exilium & grauem S. Franciscæ, quem secuta
est visio, morbum refert: verum iam ostendimus post annum 1432, aut
etiam serius, non tantum scriptas illas, sed habitas etiam fuisse:
scriptæ autem fuerunt hoc titulo: Incipiunt tractatus de pœnis, quas in inferno animæ patiuntur: quos quidem tractatus diuidimus in capita pauciora, titulos hic seorsim damus.
Tractatvs I. De inferno.
II. De limbo.
III. De sodomitis.
IV. De Vsurarijs.
V. De ijsdem.
VI. De blasphematoribus.
VII. De proditoribus.
VIII. De eisdem.
IX. De homicidis.
X. De renuntiantibus fidei catholicæ.
XI. De incestuosis.
XII. De incantatoribus.
XIII. De excommunicatis.
XIV. De superbis.
XV. De eisdem & ambitione.
XVI. De iracundis.
XVII. De auaris.
XVIII. De inuidis.
XIX. De remorsu conscientiæ.
XX. De acediosis.
XXI. De gulosis.
XXII. De vana gloria.
XXIII. De non honorantibus parentes.
XXIV. De his, qui frangunt votum castitatis.
XXV. De lenonibus filiarum.
XXVI. De odiosis.
XXVII. De iudicibus & falsarijs.
XXVIII. De detrectatoribus.
XXIX. De virginibus fatuis.
XXX. De viduis fatuis.
XXXI. De fœminis se venustantibus.
XXXII. De falsis prædicatoribus.
XXXIII. De Confessoribus prauis.
XXXIV. De Summis Pontificibus.
XXXV. De lusoribus ad taxillos.
XXXVI. De corizatoribus.
XXXVII. De fœminis vanis coniugatis.
XXXVIII. De medicis.
XXXIX. De speciarijs.
XL. De tabernarijs.
XLI. De macellarijs.
XLII. De nominibus & exercitijs dæmonum.
XLIII. De nominando nomen Iesv.
XLIV. De pœnis, quas animæ in purgatorio patiuntur.
XLV. De eadem re.
XLVI. De eadem re.
XLVII. De eadem re.
XLVIII. De obitu & præsentia eius.
CAPVT V.
De loco inferni: vsurariorum, blasphemorum, periurorum, veneficorum, aliorumque supplicijs.
[46] [In extasi ducitur ad locum inferni,] Qvodam semel, cum Beata Francisca grauiter infirmaretur, iuit in cellulam suam, vt ibidem attentius vacaret contemplationi & orationi, & erat quasi hora vespertina, & sicut postmodum a suo Patre spirituali per obedientiam interrogata ei dixit, [quod] in extasi posita ex diuina voluntate fuit ducta ad videndum infernum. Et cum ad eius introitum veniret, vidit tam maximam abyssum & tam terribilem, quod quando ipsa hoc recitabat, maximam pœnam & laborem sentiebat: tamen vt filia obedientiæ cœpit, primo cum sancto timore præponendo quod de ista visione & de omnibus alijs sibi ostensis se submittebat determinationi Sanctæ Matris Ecclesiæ. Narrabat itaque, quod in principio introitus huius loci viderat quasdam litteras scriptas sic dicentes: ISTE EST LOCVS INFERNALIS SINE SPE ET INTERVALLO, VBI NVLLA EST REQVIES. Ipsa vero videbat, audiebat & sentiebat infinitam terribilitatem, [in tres regiones diuisi:] & fuit ita extra se cum tanto timore, quantum imaginari non potest. Tum prope se, licet eam non videret, sensit quamdam societatem, quæ ipsam exhortabatur, vt esset virilis & nihil dubitaret. Introitus vero huius nefandi loci in eius principio erat magnus, sed in medio erat maior: & erant ibi tot tenebræ & obscuritates, quod per linguam humanam exprimi non posset. Infernus vero habebat in se tres partes, vnam videlicet superiorem, aliam mediam cum maioribus pœnis; aliam vero inferiorem cum pluribus & infinito maioribus. Et erat maximum spatium inter vnam & aliam partem: quod quidem spatium plenum erat obscurissimis tenebris & infinitis tormentis. Erat etiam ibidem vnus maximus draco, [quas occupabat ingens draco.] qui occupabat omnes istas tres partes, cuius caput erat in loco superiori, corpus vero in loco medio, cauda quoque eius in loco inferiori erat. Caput vero eius maximum erat, vt dictum est, in loco superiori, sed quasi in introitu, modicum vero inferius. Habebat item os apertum, & linguam extra os, ex qua exibat non lucens sed comburens ignis maximus: exibat etiam ex illo nefandissimo ore fœtor inexcogitabilis, & per eius oculos & aures exibat ignis niger cum maximo fœtore & calore.
[47] Audiebat itaque hæc Dei ancilla maximos vlulatus & voces, [Ab Angelo Raphaele animata,] & Dei blasphemationes & planctus maximos cum intolerabill fœtore & dolore; & tot lamentationes & cruciatus, quod dum ipsa ea narraret suo Patri spirituali, nimium affligebatur & cruciabatur. Quæ omnia videns & audiens ipsa Beata, sic ex vocibus clamorosis, sic etiam ex calore magno & fœtore tantum fuit anxia, quod sibi videbatur in toto deficere. Tunc dicta societas, quæ iuxta ipsam erat, licet ab ipsa non visa, eam confortabat, vt non timeret. Erat autem illa societas, vt sibi postmodum ostensum fuit, Angelus Raphaël: quia adhuc non videbat illum domesticum Angelum, de quo dictum est superius, qui datus fuit a diuina prouidentia in custodiam ipsius. Vidit etiam sathanam in vultu terrifico maxime, sedentem quasi in vna trabe, in medio loco inferni: sed eius caput attingebat ad locum superiorem, & pedes ad locum inferiorem: & sic, occupata omnium trium illorum locorum parte, stabat. Tenebat vero pedes disiunctos, manus etiam disiunctas, vnam superius & aliam inferius, [videt sathanam,] non tamen in Cruce. Erat vero eius caput coronatum quadam corona de cornibus ceruinis; illa vero cornua habebant multos a corniculos, per quorum quemlibet exibat maximus ignis. Erat vero eius facies inexcogitabiliter terribilis, ex qua omni parte proijciebat ignem putentem & ardentem. Erat autem ligatus cum certis catenis ardentibus in collo & in manibus & in pedibus & in medietate corporis, taliter quod totus erat circumdatus catenis ardentibus. Ipsæ vero catenæ erant ligatæ per omnes partes inferni, in parte superiori & in media & in inferiori: sed vna earum catenarum erat ligata cum prædicto dracone ex vna parte, & ex alia ligabatur cum ipso Lucifero vel sathana. Vidit etiam Christi ancilla, quomodo illi dæmones, [alligatum cum dracone,] qui sunt in mundo ad tentandum personas, ducebant animas ad infernum cum maxima terribilitate eas increpando; ipsisque illudendo dicebant tot & tanta mala, quod difficile esset narrare, intantum quod ipsa tam maximum sentiebat dolorem quod difficile crederetur. Et cum hoc recitabat, totam se affligebat.
[48] Videbat namque dæmones ipsas animas b discerpentes ex omni sua parte cum tanta terribilitate, quod non posset imaginari: & cum maximo terrore ipsas ducebant ad infernum cum opprobrijs, [ad quem ducebantur animæ suū locum accepturæ,] horribilibus visionibus, tormentis & angustijs, quæ scribi non possunt. Et postquam dæmones conducebant miseras animas vsque ad introitum inferni, aliquam illarum proijciebant cum capite inferius verso in os illius draconis, quod semper erat apertum: & de eiusdem draconis ore erat subito deglutita, & subito deforis exibat & præsentabatur a certis dæmonibus ad hoc specialiter deputatis coram Principe, & sic præsentata cum maximo terrore illico cruciabatur ex igne exeunte ex multis partibus ipsius ignis Principis. Ipse vero Princeps animam præsentatam iudicabat, & ipsi dæmones ad hoc deputati portabant eam ad locum sibi deputatum secundum peccata per eam commissa. Portabant itaque ipsam dolorosam animam cum tanto terrore & ludibrio, quod quando ipsa Beata hæc narrabat, loquebatur oculis lacrymosis præ compassione maxima. Dicebat itaque, quod illa misera anima non subito applicabat ad locum sibi in inferno deputatum, sicut anima Beata quando exit de Purgatorio applicat ad locum sibi in gloria deputatum: quia licet tres cæli, scilicet cælum stellarum, crystallinum & empyreum, magis inter se stant longinqui, quam tria loca inferni superius posita; tamen propter tenebras densissimas & alia tormenta eisdem animabus illata, citius animæ Beatæ elabuntur in altum sine vllis medijs pœnis; quam illæ miseræ animæ collocentur in locis sibi in inferno deputatis, propter tormenta eis inflicta transeuntibus per media loca, obscuritatibus & tormentis plenissima.
[49] Vidit etiam ista Deo deuota alias animas a dæmonibus terribiliter ductas: [item aliæ minus sceleratæ.] & quando cito applicabant ad introitum inferni, dæmones ad hoc deputati non eas proijciebant ad os draconis, sed inferius capite submerso: & licet omnes caderent eodem modo, tamen istæ cadebant coram Principe incatenato: quæ subito cruciabantur ab igne exeunte de loco ipsius Principis. Illico enim ab eo Principe iudicabantur, & dæmones ad hoc deputati ipsas cum maximis cruciatibus & tormentis portabant ad loca eis deputata, & istæ erant animæ non infectæ maioribus peccatis, & ideo ponebantur in superiori loco; in quo etiam multi dæmones existebant in forma aspidum, bufonum & aliarum horribilium ferarum. Cruciabantur etiam ab oculis ipsius Principis, ab exeunte igne, non obstante igne generalis incendij exeuntis de illo loco superiori. Habebant etiam obscuritates & tenebras & multorum dȩmonum cruciatus & alias infinitas pœnas. Istæ vero animæ sic cruciatæ erant animæ Iudæorum, magna tamen scelera in vita non committentes, & similiter Christianorum negligentium ire ad Confessionem, & non curantium de ipsa Confessione, qui sic mortui fuerunt. Et dum sic Beata Francisca staret stupefacta, illa societas, de qua dictum, eam confortabat ne timeret.
[50] Post hæc vidit vnum Angelum modicum inferius existentem, prope introitum inferni: [Limbus paruulorū trifariam diuisus.] qui Angelus erat ad angulum, qui limbus vocatur, in quo fuerunt Sancti Patres: qui locus est separatus, & stat supra draconem & supra Principem ligatum, & supra omnia infernalia loca: in quo non est ignis, nec frigus, nec serpentes, nec dæmones, nec fætor; nec sunt ibi vlulatus & blasphemiæ, nec vlla alia pœna, exceptis tenebris: in quo loco sunt deputati parui pueri mortui sine Baptismo, nullam aliam pœnam habentes nisi obscuritatem. In quo Limbi loco sunt tres mansiones, quarum vna superior est, in qua existunt parui pueri concepti de Christianis & mortui sine Baptismo: in loco vero medio stant paruuli concepti ex Hebræis, in infantili ætate mortui, qui nulla adhuc crimina cōmiserant, tamen in illo loco medio maiores sunt tenebræ: in alio loco infimostant paruuli concepti de Compatribus, & Commatribus, de Monachis, & Monialibus, & alijs Religiosis tam hominibus, quam fæminis, & de alijs Sacerdotibus, qui quidem paruuli mortui sunt sine baptismo, & in isto infimo loco maiores tenebræ sunt, quam in duobus alijs superioribus.
[51] Cum autem stupefacta & territa Dei ancilla staret, tamen ex prædicta societate confirmata, [Supplicia sodomitarum,] vidit in profundo & inferiori loco & terribiliori inferni miseros homines & fæminas in sodomitico peccato implicitas & in quolibet alio peccato contra naturam, qui maximum patiebantur cruciatum. Ipsi dæmones habebant baculos magnos igne accensos, ad modum alicuius veru ferrei, in quibus imponebant ipsas animas a partibus inferioribus perforando eas vsque ad ora earum; & tali modo illæ dolorosæ animæ cruciabantur. Dæmones etiam tenebant certa instrumenta ferrea & ardentia cum aliquibus vncis, cum quibus ipsas animas dilacerabant a capite vsque ad pedes: & aliquoties illud veru ignitum extrahebant a parte inferiori vsque ad superiorem per os ad maiorem cruciatum inferendum. Et in talibus pœnis & tormentis illæ miseræ animæ numquam quiescebant, licet etiam haberent in pluribus alijs & diuersis modis pœnas & terribilissima tormenta: quia vltra istas pœnas specialiter habebant pœnas generales, scilicet ignis, frigoris & fœtoris, & obscurissimarum tenebrarum, blasphemiarum & stridoris dentium. Cum autem Christi ancilla esset multum territa, & timida videndo tot supplicia, prædicta societas eam continue confortabat, ne dubitaret, & quod staret constans & animosa in huiusmodi visionibus.
[52] Et tunc vidit Vsurarios multis cum supplicijs, & erant positi supra vnam tabulam igneam, in qua erant conclauati manibus extensis, [& vsurariorum,] sed non ad modum Crucis. Et tunc demonstratum fuit illi Beatæ ab Angelo Raphaele, quod tale signum in tali loco non erat imponendum. Istæ vero animæ cum essent in illa tabula conclauatæ, habebant super earum capita singulas c cintas igne accensas: deinde dæmones habebant sartagines plenas auro & argento liquefactis, & sic illa metalla calidissima ponebant in ore illarum animarum. Postmodum ipsi dæmones faciebant quoddam foramen supra corda earum, & per illud foramen mittebant illa metalla ardentissima dicentes: O miseræ animæ, recordamini vestræ pristinæ vitæ. De quibus omnibus admirata hæc Dei famula, quomodo sartagines & alia instrumenta stare possent in inferno; declaratum sibi fuit a prædicta societate, quod talis visio ei demonstrabatur ad hoc, vt posset comprehendere: non quod huiusmodi res in inferno essent, sed quod animæ ibi existentes patiantur huiusmodi pœnas acsi prædicta instrumenta ibi essent. Post hæc illæ dolorosæ animæ mittebantur in vno d tino pleno auro & argento liquefactis, & sic existebant in continuis tormentis, nunc in vno nunc vero in alio, & numquam habebant requiem: patiebantur etiam & alias pœnas generales inferni superius dictas, scilicet ignis, sulphuris &c. Et sic vociferabantur cum maxima rabie, & blasphemijs non solum animæ Vsurariorum, sed etiam aliæ omnes ibi existentes non cessabant blasphemare nomen Dei, & animæ Vsurariorum ibi existentes stabant, vt dictum est, in profundiori loco inferni.
[53] [Pæne damnatis omnibus communes.] Post hæc vidit Christi ancilla animas euntes ad infernum, portantes earum peccata scripta in frontibus suis, taliter quod ipsa legebat illas litteras animarum frontibus scriptas, & intelligebat earum peceata. Animarum vero circumstantium vnaquæque alterius circumstantis cognoscebat peccata solum per cognitionem, sed ipsa Beata per litterarum lectionem. Dixit etiam ipsa Dei famula, quod animarum existentium in inferno quælibet habebat duos dæmones ad ipsam cruciandam, quorum vnus semper præsto & fortis erat ad percutiendum & discerpendum & tormentandum ipsam animam; alter vero semper existens ad improperandum & illudendum ipsi animæ, continue eam memorem faciendo malefactorum suorum, & quare voluit consentire suis e primis cogitationibus, & suggestionibus, & offendere suum Creatorem; nihilominus eam memorem reddendo bonorum, quæ non operata erat, dum esset in mundo cum potuisset. Ex quibus omnibus ludibrijs examinationibusq; misera anima maximos cruciatus patiebatur, non minores illis, quos patiebatur ab illo dæmone eam percutiente, intantum quod cum magna rabie vociferabatur & blasphemabat. Et iste erat modus continuus omnibus animabus in particularitate: & licet quælibet anima haberet in se specialiter istos duos dæmones sui tortores, vt dictum est, adhuc tamen ab omnibus alijs dæmonibus excruciabatur in generalitate.
[54] [Pœnæ propriæ blasphemorū,] Vidit etiam ipsa a Deo electa istos miseros obstinatos Dei & Sanctorum blasphematores, multa tormenta patientes: præsertim quia dæmones tenebant certos vncos in manibus, quibus extrahebant linguas illarum animarum, & ipsas linguas ponebant in carbonibus ardentibus, & alios carbones ardentes ponebant in ore ipsarum. Deinde ipsas animas recipiebant, & in quodam tino feruentissimi olei ponebant, & de ipso feruentissimo oleo ponebant in gutture illius miseræ animæ, eidem improperantes & dicentes, Quare tu misera & dolorosa blasphemasti tuum Creatorem? Et illa misera fortius blasphemauit nomen Dei maxima cum rabie, & tales blasphemantium animæ erant in loco inferiori inferni, & plura patiebantur tormenta, quam animæ Christianorum, quæ propter timorem pœnarum denegauerunt sanctam fidem Catholicam [& ideo] stant in inferiori loco inferni, & habent etiam alias pœnas generales, scilicet ignis, sulphuris &c. f
[55] Et propter talem acerbissimam visionem, dum nimis angustiata staret, [proditorum,] a prædicta societate in Domino confortata, vidit animas proditorum, habentes maxima g exterminia & tormenta, intra quæ erat istud potissimum, quod sibi extrahebatur cor cum aliquibus vncinis ferreis h infocatis ab ipsis dæmonibus maxima cum crudelitate violenter vsque ad guttur, & cum toto gutture eijciebatur foras: & istud tormentum erat eis perpetuum & continuum. Ex quibus quidem tormentis nimium angustiata ipsa Deo dilecta considerans, quod animæ carnem non habent, & eis abstrahebatur cor: Raphael Angelus, in suam societatem a Deo missus, sibi declarauit secundum suum desideriū dicens: Licet anima carne careat, tamen quousque veniat vltimum iudicium, materialiter punitur secundum corporis partes: quia licet anima fit spiritualis, induit tamen naturam materialem: sed post vltimum iudicium & corpus & anima punientur talibus tormentis. Post hæc proditorum animæ in vno tino pleno pice ardentissima, maxima cum crudelitate submergebantur, & illi dæmones eis improperabant existentibus in tantis supplicijs dicentes: O & dolentes & falsi proditores, qui habuistis mentes iniquas, & non fuistis fideles vestris dominis, insuper & promissionibus per vos factis in sacro baptismate, renuntiando sathanæ & omnibus [pompis] eius, quas nō seruastis? O miserrimi proditores! non recordamini promissionū per vos factarum? O proditores cū falsis cordibus, recipite nunc hæc tormenta, qui fuistis proditores Deo vestro, & Baptismo & proximo. Tunc illæ miseræ animæ vociferabant & blasphemabant Baptismum cum omnibus alijs Sacramentis, quæ habuerant: & illæ blasphemationes erant continuæ cum tanta rabie, quod ipsa B. Francisca cum talia referebat, præ compassione nimium affligebatur, & illæ animæ etiam blasphemando maledicebant illum, qui incepit Baptismum. Dæmones vero i reptabant per carbones accensos corda istorum sic extracta, & nihilominus alias pœnas generales, quæ superius positæ sunt, patiebantur.
[56] [homicidarum,] Cum autem B. Francisca esset nimium angustiata propter huiusmodi visiones tantorum suppliciorum, & præsertim de ore illius draconis a quo caliditas cum maxima fœtiditate exibat; eius societas, de qua dictum est, ipsam confortabat, ne dubitaret, sed viriliter & firmiter staret. Tunc ipsa vidit crudeles homicidas missos in quodam tino bullientis sanguinis, & aliud tinum erat præparatum glacie plenum: & dæmones ipsas animas recipiebant maximo cum impetu, & ex vno illorum tinorum in aliud eas proijciebant, eisdem conferentes alias pœnas. Nam habebant ipsi dæmones certa instrumenta ferrea & accensa igne, cum quibus ipsas animas percutiebant in cordibus & in linguis, & numquam ab huiusmodi exercitio quiescebant, patiebantur etiam alias pœnas generales, sicut dictum est superius, & erant in profundo loco. Similibus autem pœnis subijciebantur illæ mulierculæ sceleratissimæ, quæ interficiebant suos infantes paruulos in earum vteris iam creatos, suis malignis astutijs & iniquitate volentes occultare earum mala opera: quæ, vt dictum est, insimul cum homicidis pœnam patiuntur secundum qualitatem & quantitatem criminum. Vidit etiam hæc Beata animas illorum, [& apostatarum;] qui sanctam fidem Catholicam denegauerunt, quæ omnes ab ipsis dæmonibus erant per medium scissæ quibusdam serris ferreis igne succensis, super quas serras cadebat liquefactio plumbi ardentis: & postquam per medium discindebantur illæ dolorosæ animæ, illico coniungebantur. Post hæc illi dæmones habebant certa instrumenta ferrea igne succensa, cum quibus immittebant liquefactiones accensas in gutturibus illarum animarum cum multis alijs supplicijs.
[57] [incestuosorum,] Vidit etiam ista Dei famula plures animas, quæ commiserunt peccatum incestus cum suis consanguineis, quorum animæ erant positæ in vno magno tino pleno rerum fœtidarum, & dæmones submergebant eas in illa inexcogitabili abominatione. In qua postquam submergebantur, ponebantur in loco inferiori prope sodomitas: sed postquam dæmones illas animas diuidebant per quarteria, iterum coniungebantur, & mergebantur in illo tino pleno fœtore. [incantatorum] Post hæc ipsa Christi ancilla vidit sortilegos, & incantatores, quorum animæ erant in loco medio inferni: & non solum animæ eorum, qui talia operantur, sed etiam illorum, qui ad eos vadunt, vel qui eis credunt, erant in his tenebris & cruciatibus. Lapidabātur enim a dæmonibus cum k palactis ferreis & igne succensis; erat enim quȩdam maxima catasta quadrata de instrumentis ferreis incensis igne, in cuius medio erat ignis terribilis & horribilis: in quo ponebantur illæ animæ sortilegorum & incantatorum, & stringebantur fortiter ex qualibet parte ab illis instrumentis illius catastæ. Cum autem Dei famula propter tam horribiles visiones staret quasi exanimata, [& excommunicatorum.] licet a prædicta societate confortaretur, ostensæ ei fuerunt animæ excommunicatorum, quæ erant missæ in ore draconis supradicti: sed non exibant de ventre draconis supradicti, sicut aliæ animæ, de quibus supradictum est, sed mittebantur intus in cauda draconis; quæ cauda, vt dictum est, est in loco inferiori inferni, & erat plena pice, sulphure & oleo feruenti & ferro: & omnes res istæ erant liquefactæ cum maximo & terribilissimo igne, & dæmones, qui extabant extra caudam draconis illius hæc opprobria & improperia dicebant illis: O animæ dolorosæ, quæ permisistis vos cæcari a cupiditatibus, & duci a vestra sensualitate, peccata vestra vos ligauerunt & obcæcauerunt in hoc loco, quia non timuistis excommunicationem, modo patiamini istam pœnam acerbam & crudelem, & in cauda istius dracons manete ad bulliendum vos. Istæ vero animæ respondebant: Heu! heu! quot & quantas pœnas patimur, & dolorem & verecundiam.
[Annotata]
a In ecgrapho nostro erant ceruiculi.
b Addebatur, quidem sic agebant: quod nullum sensum faciens, omittere maluimus.
c [cinta] Id est circulos. Cinta porro generice significat ambitum vel circuitum, a cingo, cinctum detorta vox, & vsitatissima pro circuitu fossarum, mœniorum &c.
d [tinum] In Actis Ianuarij & Februarij sæpius tina vox Italis, Hispanis, Francis ac Teutonibus communis apud Cornelium Kilianum, significans non tantum dolium, sed & cupam, & in genere vas ligneum, ex pluribus assulis arte vietoria confectum. Quin etiam apud Varronem & Festum tina pro vasis vinariis pluraliter legi existimat Scaliger in coniectaneis apud Vossium.
e Fortasse pessimis.
f Similis clausula singulis fere paragraphis adnectitur, quod semel hic monuisse contenti eam alibi vbique expungimus.
g [exterminium] Passim ea vox apud veteris Testamenti interpretem & SS. Patres pro deuastatione sumitur. Cassianus lib 6 de Incarnatione in pestem exterminiumque mittendum dixit: quod aliquomodo huc accedit propius.
h Vox Italica ignitum, candentem, ardentem significat.
i Ita tum ante sæpe tum deinceps sæpius hæc vox inuenitur pro raptare, & quoniam nullo Italicæ linguæ idiotissimo excusari poterat; diu iudicauimus transcriptoris potius quam auctoris eam esse barbariem: nunc illius toties redeuntis frequentia dubitare cogimur: idem nobis accidit circa vocem discrepare pro discerpere: quæ duonihilominue maluimus corrigere ne toties lector in eodem offendat: quem de originaria scriptione vtriusq; vocis sufficit hic semel monuisse.
k Forte pallottis id est pilulis, sic diminutiue dictis in Italica lingua a palla, globo, sphæra, Teutonibus balle. infra nu. 74 etiam Palloctæ leguntur.
CAPVT VI.
Quomodo in inferno puniantur peccata capitalia aliaque nonnulla.
[58] Dvm autem hæc famula sic staret, vidit animas infimas superborum & elatorum existentes in vno loco; sed propter diuersas circumstantias istius criminis ipsæ animæ diuidebantur particulariter in diuersis locis secundum diuersas circumstantias istius peccati, licet omnia illa loca erant inclusa in vno loco cōmuni & principali. Ambitio erat in suo loco locata, sed nimium vituperabatur a dæmonibus: [supplicia ambitiosorum,] nam sicut illæ animæ desiderauerant honorem, sic & eodem modo a dæmonibus eis dabatur confusio. Et similiter per ordinem in alijs circumstantijs secundum earum defectum erant punitæ, licet generaliter ad inferendam eis pœnam illius peccati, erat quidam leo maximus, de metallo ignito, ore aperto: & in suo gutture erant tamquam nouaculæ acutæ crudeliter ignitæ, & in medietate illius leonis erant serpentes & buffones siue dæmones in huiusmodi speciebus, & in posteriori parte ipsius leonis erant etiam illa instrumenta ferrea siue nouaculæ ignitæ. Dæmones vero ad hoc deputati illas animas in altum proijciebant, quæ cadentes in ore leonis incidebantur, & diuidebantur ab illis nouaculis, quæ erant in gutture leonis; in tantum quod apparebant quasi mortuæ. Post hoc transibant in ventrem leonis, vbi erat tanta terribilis sordities rerum venenosarum, & in tanta abominabili pœna, quod videbantur mortuæ; postea vero viuificari. Et illi dæmones, qui stabant ex parte illius leonis inferiori, habebant vncos in manibus, cum quibus extrahebant illas animas de loco inferiori illius Leonis, vbi erant nouaculæ acutæ, & sic a dictis dæmonibus dilaniabantur & discerpebantur: & hoc tormentum continue eis dabatur. Et ipsæ dolorosæ animæ magna cum rabie propter tam terribiles & horribiles cruciatus semper blasphemabant & vociferabantur. Dæmones vero hæc improperia eis ingerebant: O superbi maledicti, qui longo tempore in mundo bellastis, modo estis positi cum Machometto, & habetis pœnas & dolores perseuerantes nunc & in æternum; per Machomettum supradictum intelligitur ille leo.
[59] Vidit insuper Christi ancilla iracundorum animas, & secundum iracundiæ circumstantias diuersas diuerso modo puniebantur: sed pœna, [iracundorum,] quæ specialiter huiusmodi animabus dabatur, erat quod imponebantur in vno loco, in quo erat quidam terribilis & horribilis serpens quasi esset de metallo ignito: habebat idem serpens pectus largum & apertum, & caput inclinatum superius, ita quod eius collum erat quasi quidam arcus: & in eius capite, quod erat apertum, erant ferrea instrumenta ignita, facta ad modum lunæ reuolutæ, & erant illa instrumenta acuta & stridentia: consimiliter in eius pectore aperto. Dæmones recipiebant animas ibidem existentes, & mittebant eas per caput ipsius serpentis per illa ferrea instrumenta & ignita: ipsi vero dæmones habebant in manibus quasi vnam a rotellam ferream & ignitam, totam plenam clauis longissimis & acutissimis & ignitis, & cum illis rotellis illas animas mittebant in capite serpentis: nec non & alij dæmones existebant cum vncis ignitis, & quando illæ animæ stabant in pectore illius serpentis, cum magna rabie eas extrahebant violenter, & eas portabant per supradicta instrumenta ferrea, in quibus crudelissime discerpebantur & dilaniabantur. Et has pœnas continue patiebantur semper blasphemantes magna cum iracundia.
[60] Sic vero existens Christi famula, vidit animas auarorum existentes in vno loco pleno serpentibus magnis; & quilibet illorum serpentium recipiebat vnam de prædictis animabus, [auarorum] & cum dentibus eam in corde mordebat, & cum eius cauda illius animæ os percutiebat, & cum duabus manibus eam stringebat. Et certi alij dæmones stabant cum pectinibus ignitis, cum quibus dilacerabant ipsam, & violenter eas recipiebant ab illis serpentibus. Et in prædicto loco, vbi istæ animæ existebant, erat quædam cauea profunda plena auro & argento liquefactis, in qua fouea erat quælibet illarum animarum submersa ab his dæmonibus: quas in altum proiicientes faciebant cadere, & postmodum ipsas cruciabant cum illis crudelissimis pectinibus. Et stabant illæ animæ in loco inferiori, & dæmones ponebant in earum gutturibus aurum & argentum liquefactum, & ab ipsis dæmonibus multa recipiebant improperia etiam cum alijs generalibus pœnis.
[61] Cum autem prædicta famula Dei staret sic angustiata, [& inuidorum.] & pauefacta ab huiusmodi & dæmonum & pœnas patientium visionibus, licet tamen a prædicta societate confortaretur, & exhortaretur quod esset firma in fide, & nihil dubitaret: vidit animas infelices inuidorum quas flamma ignis cooperiebat, & earum quælibet habebat vnum vermem nimium venenatum, qui eius cor rodebat, & exibat ad altum per eius guttur, & quando b iungebat ad palatum, vnus ex illis dæmonibus cuilibet animæ principaliter concessis cum sua manu stringebat guttur illius animæ, quod prædictus vermis non posset exire: cum altera vero manu vnca tenebat gladium, cum quo illius animæ cor scindebat; quod quidem postea resiciebatur. Alter dæmon stabat cum certis vncis ferreis ignitis & crudelissimis, cum quibus ipsum cor sic iam refectum extrahebat, supra quod suum stercus faciebat, & illud in illa putredine inuoluebat, & sic sordidatum ducebat per faciem illius animæ. Et quod de vna dicitur de omnibus intellige. Et continue illæ miseræ animæ improperia recipiebant ab illis dæmonibus, & cum istis pœnis specialibus supradictis stabant in loco inferiori inferni. Sic existens Dei famula vidit qualiter omnes animȩ in inferno existentes generaliter quælibet in sua memoria habebat vnum nefandissimum vermem, qui continue eam rodebat, licet tamen magis & minus. Et hæc pœna erat separata ab alijs pœnis, & vocabatur remorsus conscientiæ: ob quam causam dæmones magna improperia, & cruciatus maximos inferebant illis animabus.
[62] Vidit insuper Christi ancilla Acediosorum animas sedentes in medio ignis, capita inclinata habentes & brachia plicata, & flamma eas cooperiebat, & sedebant supra vnum lapidem quadratum, qui lapis erat sculptus cü c righis cauatis, sicut aliquas solemus videre columnas, [Pœnæ acediosorum,] & illæ righæ erant plenæ carbonibus ardentibus: lapis vero erat nimis ignitus, dæmones vero prædictas animas ex vna, & ex alia parte lapidis inferius & superius retrahebant. Tenebant itaque certa instrumenta vnca & ignita, cum quibus trahebant & retrahebant eas cum maxima rabie, & ex lapidibus acutis illæ dolorosæ animæ erant quasi in scruta factæ, & a carbonibus ibidem existentibus erant combustæ, & a dæmonum vncinis laniatæ: sed illa pœna, quæ illi animæ dabatur sursum & deorsum eam impingendo, erat propter perditionem temporis. Et vnus ex illis duobus dæmonibus erat retro illam animam, & vnam eius manum tenebat supra illius animæ cor; cum alia vero, in qua tenebat gladium, scindebat totum pectus a latere dextro, & in illo vulnere oleum bulliens mittebat, & hæc pœna eis dabatur propter spem vitiosam de Dei misericordia, & præsertim quia extrahebant peccata, dum erant in mundo. Item prædictus dæmon in illo vulnere ponebat multos & diuersos vermes: quæ pœna eis dabatur propter multas cogitationes, quibus dum in mundo erant exagitabantur, præsertim cum otiosæ erant.
[63] Cum autem ex prædictis terribilibus visionibus deuotissima ancilla Christi nimium esset stupefacta, sed tamen a prædicta societate exhortata & confortata, vidit gulosorum animas maxima tormenta patientes. [& gulosorum,] Vnde propter principale peccatum gulæ stabant in loco inferiori inferni, & quidam dæmon recipiebat ipsam animam per caput, & raptabat eam per carbones accensos: alter vero dæmon ascendebat super eam, dum sic raptaretur, & cum pedibus vncis eam d calciabat, & ligabat ei manus & pedes, & eam proiiciebat inferius, vbi erat vnum tinum magnum, plenum pice liquefacta: & in tali tormento erat submersa. Et ab illo tormento extracta mergebatur in alio tino pleno glacie, & sic stanti ponebatur in eius ore vinum ardentissimum: & hoc propter superfluum comedere & bibere, propter quod etiam in illius ore multi veniebant serpentes. Et ille dæmon eis dicebat e: Superfluum calidum & frigidum, & magnum tremorem serpentum, & talem pœnam & maiorem gulosi patientur, & adhuc aliam pœnam patientur, quæ est pœna damni. Dæmones vero ipsi dicebant: O gulose potator, qui dum eras in mundo, ipsum mundum linxisti, sustine nunc pœnas & dolores, quia bene meruisti: serpentes erunt tuus cibus, & ignis ardens tuus potus.
[64] Item illæ animæ erant ligatæ in vno grosso palo serreo ignito, [qui etiam ob luxuriæ] quam pœnam patiebantur propter vitium luxuriæ, quod sæpissime descendit a vitio gulæ: & dum sic anima esset ligata, alter dæmon ad eam veniebat cum magna lingua ignita, cum qua eam totam lingebat, quæ sibi erat maxima pœna: alter vero dæmon tenebat vnum gladium vncinosum, cum quo dilacerabat animam per illas partes, quas primus dæmon lingebat. Et hanc patiebantur pœnam propter vitium vanȩ gloriæ: solent enim gulosi potentes, [vanæ gloriæ, adulterij] in suis mensis multiplices cibos multiplicibus ostendere ornamētis, vt inde suam ostendant vanam gloriam: quamobrem ista Beata tale gulæ vitium ostendit vanam gloriam habere connexam. O vanæ gloriæ amator, qui tantum te ostendebas politum, stas in inferno pleno tormentis, recipe nunc & comede tuas gulositates, & postmodum euomes. Subtus vero illum palum ferreū erat quædam cratis ferrea ignita plena clauis acutissimis, & dæmones faciebant illas animas cadere supra dictam cratem, in qua etiam erat vnus crudelissimus serpens, qui miseras animas in ore mordebat, & cauda sua ipsas laniabat. Quam pœnam patiebantur propter commissum adulterij peccatum; quod quidem crimen propter diuersos sumptus & apparatus ciborum de gula dicitur prouenire.
[65] Torquebantur etiam animæ gulosorum cum fune nigro, & dȩmones eas trahebant supra; quas postmodum permittebant cadere in igne, [& furti vitia cruciabantur] habentes palos ferreos, in quibus animæ ligabantur: & dæmones eas cum forcipibus ferreis ignitis tenebant, & alia tormenta maxima eis inferebant tenendo eas suspensas, & tales eis dabantur pœnæ propter peccatum furti quod procedit aliquoties ex peccato gulæ. Insuper illæ miseræ animæ ponebantur in vno puteo talia habente loca: in principio erat quasi aqua glacie stricta, in quo loco animæ ponebantur; a quo postea extrahebantur, & ponebantur in alio loco pleno plumbo liquefacto: & in prædicto loco ipsis animabus dabatur ad bibendum poculum pice, sulphure & felle insimul liquefactis; in tertio vero loco erant serpentes & bufones: & postquam extrahebantur ab illo loco plumbi liquefacti, ponebantur in tertio loco inter illas bestias, & principaliter per earum ora intrabant, & ingrediebantur earum corpora, & ab ipsis dæmonibus cum vncis ferreis & ignitis inde postmodum extrahebantur, & per carbones igne accensos raptabantur, qui dæmones ipsis improperabant crudeliter, & illæ dolorosæ animæ cum magna rabie blasphemabant.
[66] Vidit etiam Dei famula animas illorum, qui parentes non honorauerunt eosque despexerunt & abiecerunt, & erant immissæ in vna f vegete plena nouaculis acutissimis ex omni parte ignitis, [Pœnæ impiorum in parentes,] quam vegetem dæmones voluebant hinc inde, & sic illæ animæ incidebantur, & cruciabantur. Erant etiam in prædicta vegete multi serpentes, qui mordebant, & percutiebāt illas animas in locis ab illis nouaculis incisis. Erat etiam illa veges plena pice liquefacta, in qua miseræ animæ mergebantur; insuper ex illa pice liquefacta ipsis animabus in gutture ponebatur. Vidit insuper Christi ancilla quod peccata mortalia principaliter puniebantur in loco superiori loco subiecto secundum eorum circumstantias, quæ circumstantiæ puniebantur in loco medio, vel superiori vel inferiori … g ascendunt enim ipsi superius in alijs duobus, si stant in loco inferiori: & ille princeps catenatus, de quo dictum est, tenet ista tria loca: & miseræ animæ cruciabantur tam in loco inferiori, quam in medio, quam etiam in superiori, secundum qualitatem & quantitatem circumstantiarum peccatorum.
[67] Vidit etiam Christi ancilla animas Religiosorum, qui non obseruauerunt votum castitatis Deo promissum, [peccantiū, contra votum castitatis] stantes in igne maximo cum multis cruciatibus, quarum quælibet erat in vno tino pleno pice & sulphure liquefactis, & dæmones cum certis vncis extrahebant ipsas animas inde, & proijciebant eas ad aliud tinum plenum stricta glacie. Tunc dæmones cū certis vncis ferreis ignitis ipsas animas ab illa glacie blasphemantes extrahebant & vlulantes, & ponebant eas inter duo h petia ferri igniti, in quibus erant claui acutissimi etiam igniti, & ibidem erant conclauatæ: & dæmones stabant circumquaque cum certis ferreis instrumentis ad modum i furcinarum, quibus impingebant & cruciabant dolentes animas ab omni latere, & improperantes aiebant: O animæ dolorosæ, quæ commisistis sacrilegia, nunc estis in igne ardenti ad patiendum pœnas æternas: & propter sacra spiritualia Sacramenta, quæ ad maiorem vestram damnationem recepistis non obseruantes præcepta Dei, dæmones stant semper ad vos cruciandas. Et tales animæ stabant in loco inferiori & patiebantur etiam alias pœnas generales, de quibus dictum est superius.
[68] Cum autem Beata Francisca existeret stupefacta propter horribiles visiones, licet anima confortaretur a dicta societate, [parentum filias prostituentium,] vidit animas parentum exponentium proprias filias peccato luxuriæ, & quælibet earum mittebatur in vna quasi k capanna, quæ erat tota ignita, supra quam erant positæ illæ animæ, & quatuor dæmones erant ordinati quasi in forma canum plenorum rabie, & dictas animas crudelissime dentibus lacerabant, & vnus eorum petia alteri proiiciebat, & alter alteri: & illa anima, quæ peccatum praua commiserat voluntate, videbat suum cor extractum a dæmonibus, & ipsum cor ab vno dæmone ad alium iactabatur, & sic mordentes vnusquisque in sua parte super ipsum stercorabat. Sed si ipsa anima commisisset tale crimen denariorū cupiditate, prædicti dæmones ponebant in eius gutture aurum & argentum liquefacta: & in illis locis, in quibus habuerant gaudium, stabant serpentes ligati, licet tamen ipsi serpentes in omnibus partibus eorum erant ligati, sed principaliter in partibus prædictis. Dæmones vero eis improperantes dicebant: O animæ miseræ, quæ ante fuistis l prouisæ, modo estis in ardenti igne, & patimini pœnas m vituperosas: destruxistis honorem Dei, & modo cruciamus vos ad patiendum pœnas infinitas. Ipsæ vero dolorosæ animæ vociferabantur, & blasphemabant nomen Dei, & ipsi dæmones maximo cum terrore vnam animam cum alia collidebant: animæ vero parentum maledicebant filias, & animæ filiarum maledicebant parentes, qui fuerunt caussa tantorum malorum & cruciatuum, & sic insimul pugnabant & stabant in loco inferiori.
[69] Vidit insuper eadem ancilla Christi animas, quæ in hoc seculo vixerunt cum odio, quæ existebant sedentes in igne similes inuidiosis, [fouentium odia,] secundum quod supradictum est, & propter huiusmodi grauissime cruciabantur. Et dæmones stabant cum certis pectinibus ferreis ignitis, cum quibus dilacerabant eas crudelissime, & stabant in loco inferiori. Vidit insuper ancilla Christi animas iudicum, [iniquorum iudicum,] quæ pretio falsas dederunt sententias, quæ missæ erant in vno magno tino pleno auro & argento liquefactis, & dæmones cum certis vncis ignitis recipiebant illas animas & de illo tino eas proijciebant ad certos dæmones ad hoc deputatos, qui erant in forma leonis: & ab ipsis dæmonibus dilaniabantur & discerpebantur habentes mitras ignitas in capitibus. Et similes pœnas patiebantur animæ falsariorum, præsertim eorum, qui fecerant sacramenta falsa: Verum istis falsarijs erant linguæ extractæ, [peierantiā.] & manus præcisæ, & dæmones eas cruciabant per omnes sensus cum quadam lingua ignita & horribili, & taliter cruciatas ponebant in illo tino insimul cum iudicibus, & talia improperia ab ipsis dæmonibus recipiebātur: Vos o animæ dolorosæ & male conductæ, a Deo estis maledictæ, & propter vestra mala ab igne estis concrematæ: denarij vos deceperunt, & n infra leones estis cruciatæ: & stabant in loco inferiori semper blasphemando.
[70] Cum autem Dei famula propter prædictas visiones stupefacta staret, licet tamen a prædicta societate confortabatur, [detractorū,] vidit animas detractorum existentes in igne, quarum quælibet habebat executorem quemdam dæmonem habentem septem capita: & cum primo capite extrahebat linguam illius; cum alio vero capite comedebat ipsam suam linguam; cum alio capite expuebat ipsam linguam in ignem, & cum alio capite iterum recipiebat ipsam linguam, & eam ponebat nimis ardentem in gutture illius; cum alio capite sibi cæcabat oculos, & cum alio ab ea extrahebat cerebrum per auriculas, & cum vltimo capite dilacerabat eius nares: sed cum suis manibus dilacerabat eam per totum: & postmodum proijciebat in ignem cum quodam coopertorio igneo ferreo. Alij vero dæmones per suos sensus dilacerabant ipsam animam dantes sibi talia improperia: O anima desolata, quæ te permisisti decipi a tua sensualitate & permisisti te duci a mendacijs, de quibus faciebas varitatem, & o detrectationibus gaudebas, modo posita es in igne æterno, & a vipera cruciaris & a dæmonibus visitaris, & semper eris cruciata: & tales animæ erant in loco infimo semper nomen Dei blasphemantes.
[71] Vidit etiam ibidem Christi famula illarum personarum animas quæ virginitatem corporalem in hac vita seruauerunt, sed mentalem minime: [virginum fatuarum,] quæ erant flagellatȩ a dæmonibus crudelissime cum certis catenis ignitis, & multum lacerabantur ab ipsis dæmonibus, & erant positæ supra certa petia ferri ignita, & dæmones talia improperia eis ingerebant: O anima misera, quæ tuum bonum nequaquam cognosti, tuam pulchritudinem perdidisti propter tuum falsum apparere: nunc es in igne ardenti a dæmonibus cruciata & ab ipsis perpetuo vilipensa. [viduarum vitiosarū,] Vidit insuper ista Christi ancilla animas viduarum vitiolarum impositas in vna arbore, in qua erant ligatæ capitibus sursum erectis, sed inclinatis a partibus interioribus in partes posteriores: poma vero illius arboris plena erant vermibus, qui ipsis animabus immittebantur in ore & in gutture, & quidam terribilis draco circumdabat ipsas animas, & earum linguas, & corda extrahebat, vterūque dilacerabat, & ipsis animabus talia dabant improperia: O anima male contenta, quæ non tibi prouisti, sed didicisti mala, & a bona gratia decidisti propter tuam miseram vitam; [mulierum nimis studiosarum suæ formæ.] nunc a dæmonibus es custodita, & eris in æternum cruciata. Cum autem sic staret Dei famula, vidit animas illarum fæminarum quæ in vita sua se venustabant, & quibusdam artificijs seu paramentis se pulchriores reddebant: & quia aptabant etiam earum capillos, in inferno pro earum capillis serpentes habebant, earum capita acriter mordentes. Alia petia ferrea ignita dæmones tenebant, plena acutissimis clauis ignitis, & propter studium quod habuerant se aptandi, per omnes earum partes imponebantur illi claui igniti, & illi serpentes eas mordebant in percussionibus clauorum crudeliter: dæmones vero eis dabant talia improperia: O animæ dolentes, quæ fuistis tantum vanæ, nunc aptate vos in isto igne ardenti: ab istis serpentibus estis percussæ, & ab ipsis custoditæ p. Ecce quod cecidistis, quia dum eratis in mundo, quasi dæmones eratis, & cum istis dæmonibus estis nunc sociatæ, & in æternum eritis in igne ardenti, nec vmquam habebitis requiem. Ipsæ vero animæ magna cum rabie blasphemant Dominum.
[Annotata]
a Ita parmulam seu clypeum appellant Itali a figura rotunda.
b [rotella] Id est, perueniebant, vt iam alibi sæpius indicatum.
c Strias seu lineas, sic iidem nominant: vnde rigare lineas ducere.
d [calciare] A calcio, quod Italis est calcis impacti ictus, hic formatur calciare, impingere calces.
e [righa] Italica phrasi qua pro copioso, nimio, abundanti, dicitur souerchio.
f [veges] In Vita S. Romualdi VII Februarij num. 92 legitur: Cœpit diabolus ante portellam cellæ quasi malleo vegetem sine cessatione percutere, & per reboantem syluam crebris audiebatur tunsionum ictibus intonare: ad quem locum dubitauimus quid esset quasi malleo percutere vegetem, hinc autem discimus vegetem scriptoribus Italis dolium esse: & istic diabolum eo modo pulsasse ostium quo vietores dolia tundunt. Vulgo veggie dicuntur vini doliola, forma fere triangulari, vt commode hinc inde iumentis imponi, deponiq; ex iis humi possint: hinc vini quantitatem hodie per veggias numeratas indicant, vt frumenti per Rubos. Vt igitur antiquis vehes & vehia mensuram onerando sufficientem plaustro significabat: sic nunc mensura vini onerandis sufficiens iumentis dorsuarijs veggia est Italis, & vix dubitari potest, quin a Latina ista voce fluxerit. Imo Academici della Crusca in suo vocabulario veggiam quoque pro carrata sumi dicunt, & vehem ac plaustrum Latine reddunt.
g Aliquid hic omissum a librario indicant hæc quæ addebantur verba: tali modo quod.
h Italis rei cuiuscumque solidæ vt ligni aut ferri pars, pezzo: panni aut rerum similium, [petium, petia] pezza dicitur; vtrumque Hispanis pieça est, Francis piece: auri petias etiam Anastasius Biblioth. habet in Benedicto III: & in Belgio nostra memoria petiæ numerabantur inter vestes sacrificales, eiusdem cum casula materiæ & coloris segmenta, quæ Albæ sacerdotali, ad repræsentanda Christi vulnera, circa extremas manicarum oras, itemq; ad pedes assuebantur, nec non Amictui sacro: quod ritu Romano passim inducto abrogatum etiamnum seruat Ecclesia Cameracena, & varij in antiquis cœnobiis monachi.
i [furcina.] Diminutiuum a furca: Latini veteres fuscinas dixerunt.
k [capanna] Anguillaria campanam legisse videtur: sed genuinam hanc esse lectiorum vix sinunt Academici prædicti dubitare, cum docent capannam Italis non tantum significare tugurium, Francis cabane, Hispanis cabaña: sed etiam pegma funebre quod alias catafalco dicitur.
l Ex vsu vulgi significat rei alicuius, aut etiam vniuersaliter rerum quarumuis ad necessitatem vel delitias facientium abundantiam.
m Vox Italica est pro turpi & in honesto.
n Id est inter, iuxta sensum Italicæ præpositionis fra, quæ vtrumuis significat, sicut & Germanis ac Belgis vnther, onder.
o [detrectatio.] Deficiente latinitate inualuit vt detrectare seu detractare diceretur, pro eo quod est alienæ famæ detrahere: itaq; Franci etiam nunc vsurpant detracter.
p Italicismus vulgaris ecco che, viden', seu videtin' quod?
CAPVT VII.
Tormenta, pro statuum & professionum diuersitate, diuersa.
[72] Vidit etiam Christi famula illorum prædicatorum animas, qui vel adulando non reprehendebant reprehendenda, vel falsa immiscendo veris audientes inducebant ad aliquos errores: [Supplicia prauorum Prædicatorum] quorum animæ miseræ missæ erant in vna fornace tenebrosa, serpentibus & sorditie plena, a quibus serpentibus dilaniabantur & conculcabantur crudeliter. Sed quando nitebantur complacere personis nolentes arguere suos defectus, stercora, quæ illi dæmones faciebant in forma canum, ponebantur in earum gutturibus: deinde earum linguæ simul cum corde ab ipsis dæmonibus extrahebantur, & guttur earum implebatur igne: & quia aliquando hæreses immiscebant veritati, ipsi dæmones in forma canum dilacerabant earum linguas & aures & cor. Post hoc ponebantur in quodam balneo pleno silicibus infocatis, & in eisdem collocabantur: & supradicti dæmones sua guttura implebant plumbo & sulphure & pice liquefacta cum pluribus alijs rebus. Propter vero simoniæ peccatum supradictas patiebantur pœnas: sed insuper prædicti dæmones ponebant in earum gutturibus aurum & argentum liquefacta, & ab ipsis dæmonibus talia improperia eis dabantur: O anima maledicta, quæ in mundo prædicauisti & tuis falsis exhortationibus tot animas in æterna supplicia misisti, modo stas in æternis supplicijs propter tua falsa documenta: nunc patieris in æterno igne tot tormenta. Ipsæ vero dolorosæ animæ vociferabantur blasphemando propter dictas pœnas, & alias generales, quas etiam cum istis specialibus patiebantur. Post hæc Christi ancilla vidit animas Confessorum, qui propter simoniam in eorum gutturibus aurum & argentum liquefacta habebant, [& Confessariorum,] & adhuc in cuiuslibet collo imponebatur vna grauis machina & sic proijciebantur in vnam foueam tenebrosam plenam multa sorditie. Postea dæmones cum vncis ferreis ignitis ex illis foueis ipsas extrahebant dilacerando, exindeque ponebantur ab ipsis dæmonibus super scalas, in quibus erant nouaculæ ardentes & infocatæ, & vnus ex dæmonibus trahebat animam ex vna parte cum suo vnco ferreo, & alter dæmon ex alia parte ipsam animam trahebat per illas nouaculas acutas & ignitas. Item dæmones faciebant ignem subtus illam scalam, & talia supplicia eis inferebantur, eo quod induxerant animas ad malefaciendum: deinde a dæmonibus talia eis dabantur improperia: O animæ, quæ fuistis sublimatæ, & a vestris criminibus permisistis vos in locum perditionis venire, nunc estis in igne concrematæ ad pœnas infinitas patiendas: despexistis Sacramenta, & a dæmonibus estis cruciatæ. Et tales animæ stabant in loco inferiori semper blasphemando & vociferando.
[73] Cum autem ista Deo accepta sic staret stupefacta, & nihilominus a prædicta societate confortaretur, vidit animas illorum, [Prælatorū,] qui in vita fuere summi Pontifices, & degradabantur ad modum, quo in hac vita Præsbyteri seu Clerici propter sua peccata degradantur: tali modo videlicet, quod eorum coronæ siue clericæ excoriabantur, & eorum digiti incidebantur ex manibus consecratis. Vidit etiam, quod manuum digiti, & corium coronarum ponebantur in certo loco minus vituperato. Vidit etiam, quod animæ Præsbyterorum & Clericorum existentes in inferno simili modo degradabantur, [Ecclesiasticorum] de quo satis (animæ enim carnem non habentes talem patiebantur pœnam) admirata, fuit declarata a prædicta societate, quod sic erat in ista, sicut in omnibus alijs rebus: quia post finale iudicium, quando cum anima simul corpus suscitabitur, simili modo patientur pœnas. Insuper prædicti dæmones capiebant frusta ferrea & ignita ad modum mitrarum, & ipsa imponebantur capitibus istarum animarum: deinde ponebantur in vno loco obscuriori & tenebrosiori alijs locis inferni: [& Simoniacorum;] erat enim ille locus plenus multa sorde & immunditia. Et illæ animæ in eamdem sordem mittebantur a dæmonibus, capite inferius misso, quod pœnæ damnum eis infligebatur pro cathedrali honore ab eis habito in hac vita: a quo loco sordido & immundo magna cum rabie a dæmonibus trahebantur, & collocabantur in igne ardentiori: licet semper stetissent in igne, tamen hæc supradicta erat quædam pœna particularis. Ceterum propter peccatum simoniæ, in gutturibus istorum dæmones imponebant aurum & argentum liquefacta. Etiam propter peccatum luxuriæ, si ab eis quoquomodo commissum fuerat, inter duas tabulas ferreas clauatæ [erant] clauis ignitis & acutissimis, & erat quælibet anima conclauata inter illas duas tabulas crudeliter. Post hæc abstrahebantur a strictura illius pœnæ a dæmonibus, in forma luporum rapacissimorum existentibus, & dæmones ipsis animabus adijciebant talia improperia: O animæ quantum estis tristes & vituperatæ! in alio seculo fuistis exaltatæ, nunc estis in isto igne cruciatæ, & a lupis rabidis & rapacibus deuoratæ: istam pœnam & plures alias sustinebitis & numquam requiem habebitis. Et semper eis illudendo: ipsæ vero miseræ animæ semper blasphemabant nomen Domini & Sanctorum.
[74] Vidit insuper ista Dei electa animas ludentium ad taxillos, quæ particulares has patiebantur pœnas, scilicet, [aleatorum,] quod mittebantur & reuoluebantur in ossibus minutis, diuisis, missis in carbonibus ignitis: dæmones autem recipiebant taxillos ferreos ignitos, quos ponebant in manibus, & in gutturibus illis animabus. Faciebant etiam ipsas sedere in certis tabulis ferreis ignitis: ipsi vero dæmones stantes habebant certas scuticas, in quibus erant a palloctæ ferreæ ignitæ, cum quibus illæ animæ percutiebantur: & si propter ludum commiserant furtum, erant suspensæ: & si commiserant b tradimentum, erant diuisæ in quatuor partes: & si commiserant homicidium, decapitabantur: & sic quælibet puniebatur propter peccatum commissum caussa ludendi. Et dæmones imponebant aurum & argentum liquefacta in earum gutturibus propter inordinatam cupiditatem denariorum. Insuper ab alijs dæmonibus talia improperia eis ingerebantur: O anima misera, quæ permisisti te decipi, & ad talem locum duci, & tua ex voluntate victoriam nobis dedisti, & modo te tenemus in nostra potestate: semper nostris potestatibus subijcieris nunc & in æternum. Et tales animæ erant in loco inferiori, semper nomen Dei blasphemantes. [choreis addictorum,] Propter has vero horribiles visiones dum hæc Dei dilecta staret stupefacta, nihilominus confortata a prædicta societate & exhortata, vt non dubitaret, sed firmam spem haberet in Domino; vidit vanorum c corigantium animas, quæ propter tale peccatum ab eis commissum imponebantur in quodam magno palo ferreo ignito, in quo quælibet earum erat ligata: dæmones vero crudeliter eam sagittabant. Et secundum quod consenserat tentationibus mentis & carnis in choreis, sic ab eisdem sagittabatur: & postquam de illo palo deponebatur, dæmones cum pedibus eam percutiebant, & terribiliter eius caput rumpebant. Postquam vero illa anima surgebat, dæmones ei illudentes circum ipsam corigabant: & quilibet ex dæmonibus tenebat certa instrumenta ad modum neruorum, qui erant mixti cum d grappis ferreis ignitis, cum quibus ipsam animam percutiebant in illis partibus & locis, in quibus magis se delectabat in choreis; puta si cum oculis respiciendo, si cum auribus audiendo, perinde si cum lingua cantando, linguam etiam percutiebant; & sic de singulis, sicut commiserat peccatum, in illa parte, in qua commiserat, percutiebatur. Insuper a dæmonibus talia ei ingerebantur improperia: O anima dolorosa & tristis, quæ in alio seculo fuisti philocapta de mundanis miserijs, nunc stas nobiscum cruciata & posita in profundo cum multis pœnis & æternis. Vidit insuper Christi ancilla animas fœminarum coniugatarum, [vanarumq; mulierum.] quæ propter peccatum vanitatis tales patiebantur pœnas, quales superius dictæ sunt de fœminis ornatis seu se venustantibus: sed propter mala desideria ab eis commissa, erant scissæ a dæmonibus a capite vsque ad pedes: & in tali vulnere dæmones eis imponebant multos vermes: quæ quidem pœna eis dabatur propter fœdas cogitationes, & propter superfluas carnales delectationes: & multi serpentes circumdabant ipsas animas eas mordentes principalius in illis membris, in quibus se magis delectarant. Insuper propter peccatum superfluæ sollicitudinis ad se ornandum erant ab ipsis dæmonibus ad modum cuiusdam pilæ proiectæ & dilaceratæ. Insuper propter nimias cogitationes ponebantur in vno lecto pleno serpentibus & buffonibus & alijs horribilibus feris, & semper vociferabant, & Deum blasphemabant, & patiebantur etiam cum istis pœnis alias generales superius positas.
[75] Et hic est aduertendum, quod ipsa Deo deuota dicebat, [Blasphemiæ damnatorum in Deum,] ipsas animas puniri plus vel minus secundum loca, in quibus commiserant peccata; videlicet in loco profano vel sacro. Et intelligebat, quod animæ recordabantur illorum locorum, in quibus peccauerant, & sic magis puniebantur intellectualiter: & audiebat qualiter animȩ damnatorum existentium in inferno blasphemabant crudeliter nomen Dei, & inique, & cum magna rabie, & cum tanta iniquitate, acsi semper ab eo recepissent multa mala & nullum aliquod bonum. Blasphemabant etiam omnia mysteria sanctissimæ Humanitatis Domini nostri Iesu Christi; [in Christū,] & ideo propter vitium ingratitudinis ipsæ miseræ animæ erant punitæ grauiter. Et quemadmodum animæ in gloria existentium semper regratiant & laudem reddunt Deo, tum propter creationem, tum propter mysteria sanctissimæ Humanitatis, & propter omnes alias gratias ab eo receptas; sic animæ damnatorum blasphemant etiam propter istas supradictas caussas, quibus eum potius deberent laudare & benedicere. Blasphemabant etiam propter infinitam pœnam tantæ incogitatæ angustiæ, licet hæc pœna est generalis omnibus animabus damnatis: nam aliquæ blasphemant mysterium Circumcisionis, & aliquæ mysterium sanctissimæ Apparitionis, & aliquæ sanctissimi Baptismi; aliquæ vero blasphemant pœnitentiam & ieiunium eiusdem Domini, & aliquæ sacrosanctum mysterium eiusdem Passionis, & aliquæ eiusdem Domini Resurrectionem, & aliquæ Ascensionem, & aliquæ Spiritus sancti immissionem. Et sic blasphemant & maledicunt omnes admirabiles operationes, quas Dominus operatus est pro nostræ redemptionis salute: & agunt hoc, quia fuerunt ingratæ tantorum beneficiorum eis collatorum. [in B. Virginem.] Insuper magis desperate & maiori cum rabie blasphemant & maledicunt cælestem Reginam, & illam horam, in qua fuit ordinata in pectore diuino, vt esset mater Altissimi: nam si humanatus non fuisset Dei Filius, non recepissent tam crudeles cruciatus. Et sic continue blasphemant & maledicunt incessanter, cum tanta iniquitate & rabie & desperatione, quod, si nullam aliam pœnam paterentur nisi pœnam vociferationis & desperationis, esset eis quasi infinitum tormentum, licet tamen alias pœnas patiantur generales & particulares secundum peccata per eas commissa.
[76] [Supplicia medicorum,] Cum autem propter tam horribiles visiones Dei famula esset stupefacta, licet confortata esset a prædicta societate, vidit malorum medicorum animas existentes in loco inferiori, habebant autem capita inferius posita & pedes superius: dæmones autem cum aliquibus vncis dilacerabant ipsas crudeliter, & habebant frusta ignita ferrea, cum quibus eas cruciabant: quam pœnam patiebantur propter libros prohibitos, quibus vsi fuerant, & propter homicidia inaduertenter commissa: item etiam si alia commiserant homicidia malitiose: item propter transgressionem Ecclesiasticā, quia medebantur infirmis, antequam confiterentur & reconciliarentur cum Deo. Et sic stabant in loco inferni medio, in quo erant cruciatæ a lucifero incatenato. Et propter peccatum ignorantiæ, quod commiserant, erant eis extracti oculi; & propter iniquam spem, quam habuerant sanandi infirmos, ob quam caussam non persuadebant eis quod confiterentur & communicarent, videbatur ipsi Beatæ, quod earum corda extrahebantur, & dabantur certis dæmonibus in forma canum existentibus, a quibus dilacerabantur. Et propter pompam & vanam gloriam, quam habuerant in vestibus, cooperiebantur flamma ignea, licet illa flamma non esset lucens, tenebrosa vero. Et propter peccatum cupiditatis dæmones imponebant in earum gutturibus aurum & argentum liquefacta. Et continue nomen Dei blasphemabant, & ab ipsis dæmonibus talia improperia eis ingerebantur: O animæ dolentes, quæ sic fuistis obcæcatæ, vestrum interdum studium vos sic decipi fecit a vestra sensualitate, modo persistitis in his tormentis, ideo non conqueramini. Existens autem, vt dictū est, Beata Francisca de dictis visionibus nimis admirata & stupefacta, vidit animas e aromata vendentium, [& pharmacopœorum;] quæ propter ignorantiam & cupiditatem maximas patiebantur pœnas, vt supra dictum est de medicis: ponebantur enim in vno tino pleno multa sorditie, quæ eis dabatur propter medicinas iniuste compositas, & dæmones vncis eas extrahebant de illo tino eisdem inferentes opprobria: & aliqui alij dæmones existentes in forma canum abstrahebant eis corda, & inuicem trahebant dilacerando, deinde talia improperia eis ingerebantur: O anima misera, quæ te permisisti decipi, nec fuisti prouisa in tuis malefactis, nunc pateris pœnas & tormenta in igne sempiterno.
[77] Post hæc ipsa Beata vidit animas existentes in loco inferiori, [cauponum,] & ponebantur in tribus tinis, quorum vnum plenum erat glacie, in quo ponebantur aliquæ illarum, ex eo quod ponebant aquam in vegete, & ipsam vendebant pro vino: aliæ vero ponebantur in vno tino pleno vino ardente, quæ pœna eis dabatur propter malas mensuras: aliquæ vero ponebantur in alio tino pleno aceto, & alijs rebus, & in earum gutturibus ponebantur aurum & argentum liquefacta, quæ pœna eis dabatur propter cupiditatem. Illæ, quæ erant in glacie, cum vncis ferreis ignitis inde extrahebantur a dæmonibus, & ponebantur in vno alio tino pleno aceto & alijs rebus, & inde extractæ ponebantur ab ipsis dæmonibus supra carbones ardentes, & ab ipsis dæmonibus talia eis ingerebantur improperia: O animæ miseræ, quæ permisistis vos decipi, & derelinqui propter vestram gulositatem, modo statis & permanetis cum dæmonibus, cum cruciatibus & tormentis numquam deficientibus. Vidit etiam ancilla Christi animas macellariorum, [& lanionum.] quæ patiebantur maximos cruciatus, & particulariter ponebantur in bilancibus, & in earum gutturibus ponebantur multi vnci ferrei, in quibus pendebant; ex altera vero parte erat vnum magnum pondus. Et hæc pœna eis dabatur propter peccata generalia, puta mali ponderis & aliarum fraudum, quæ in illa arte exercentur. Et dæmones earum facies verberabant cum visceribus putridis plenis omni fœtore & omni spurcitia: quæ pœna eis dabatur, quia carnes vendebant putridas loco bonarum carnium, & carnes pecudum pro carnibus f castratinis, & consimiliter de alijs carnibus. Insuper ab illis dæmonibus ponebantur illæ animæ supra scamna, & eos minutim incidebant ad modum cuiusdam g salcicciæ, & ab ipsis dæmonibus talia improperia eis ingerebantur: O miseræ animæ tantum secutæ fuistis mundum & eius cupiditatem, a qua numquam fuistis retractæ: despexistis honorem Dei; nunc estis reductæ ad tale punctum, quod non potestis vos iuuare. Ergo patimini cruciatus & tormenta sempiterna.
[Annotata]
a Rectius pallottæ vide dicta cap. 5 notat k
b Id est proditionem: quomodo tradere, Francis trahit prodere est; & traditor, traistre, idem qui Latinis, proditor. [Tradimentum.]
c Titulus erat de corizatoribus a choreis deductum verbale.
d Videntur significari vnci: ita Francis agraphes dicuntur vncini, quorum est in re vestiaria vsus: Italis vero grappare & aggrappare atque dar di grappo est apprehendere, [Grappus.] quasi ab adunca manu; vnde & Belgis est grabbelen.
e Titulus erat de speciarijs; quo nomine Itali etiam & præcipue pharmacopœos intelligunt: [Speciarius] ceterum aromata vulgari vsu species dici, videre est 14 Ianuarij in Vita B. Odorici num. 11, estq; omnibus vulgaribus linguis notissimum.
f [castratina caro,] Verueces, quorum infra secundum annum mactatorum longe delicatiores sunt carnes quam ouium annosarū, castrati & castrones Italis dicuntur: oues vero pecoræ.
g [salsicium, a.] Salsicium non esse barbarum, sed bene Latinum contendit Io. Gerardus Vossius l. 1. de vitiis serm. p. 35 vbi Acronem vetustum Horatij scholiasten citat, qui hillam ait esse intestinum salsum vel vt alij dicunt fartum salsicium: & ex secando sicut insicium componi docet. Quidquid sit intestinum salsa ac minutim concisa porcina factum ea voce nunc intelligunt Itali, quæ Francis saulcisse redditur.
CAPVT VIII.
De nominibus & exercitijs dæmonum.
[78] [Angeli lapsi trifariam diuisi:] Ceterum ipsa Deo deuota B. Francisca quando erat in extasi, secundum quod scribitur in quadam eiusdem Beatæ a visione, vbi tractatur de creatione Angelorum & eorum ostensionibus & distinctionibus, [narrauit Confessario suo] qualiter sibi ostensi fuerint illi Angeli, qui debebant b ruinare, & illi qui debebant persistere in diuino amore: & illius partis, quæ cecidit, tertia pars existit in inferno, & alia tertia pars existit in aëre, & alia tertia pars stat iuxta nos in hoc mundo, quæ quidem datur nobis ad exercitium. Et istorum spirituum sunt aliqui, qui tentant nos secundum quod dicetur inferius: ad quarum distinctionem partiū sic est intelligendum, quod illi spiritus, qui secuti sunt Luciferū ex propria malitia liberæ & absolutæ licentiæ, sunt reclusi in inferno, a quo numquam exeunt, nisi si quando ex permissione diuina deberet fieri in mundo aliqua magna ruina propter hominum peccata; & tales dæmones sunt pessimi & iniqui. Sed illorum spirituum qui stant in aërea regione, & illorum qui sunt inter nos in hoc mundo, sunt duæ partes, & sunt ij, qui inter Deum & Luciferum nullam receperunt partem, sed tacuerunt. [tres dæmonum Principes sub Lucifero,] Dixit etiam Christi ancilla, quod in inferno sunt ordinati tres principes subditi Lucifero ligato, qui principes stant supra alios dæmones ex diuina voluntate, quemadmodum in gloria sunt tres gloriosi Angeli supra tres Hierarchias: & sicut illi tres gloriosi Principes Angelorum existunt de tribus supremis choris, tamquam nobiliores & excellentiores, ita illi iniqui Principes inferni sunt iniquiores super alios ruinantium de suis choris: Princeps vero & caput omnium diabolorum est Lucifer ligatus, & nunc in inferno est ordinatus super vitium superbiæ, diuina iustitia iubente, præceptor & punitor & ordinator omnium dæmonum & damnatorum; & quanto erat nobilior Angelus, [Asmodæus, Mammonæ & Belzebud, a quibus mittūtur dæmones,] tanto est iniquior diabolus. Sed primus aliorum trium Principum vocatur Asmodæus, qui est supra vitium carnis inhonestum, & fuit de choro Cherubim; & alter Princeps vocatur Mammona, qui est supra vitium auaritiæ, & fuit de choro Thronorum; alter vero Princeps vocatur Belzebuch, qui fuit de choro Dominationum, qui est supra vitium c idolatriæ, hoc est, super vitium sortilegorum & incantatorum, & est caput omnium tenebrarum & tenebrosorum locorum inferni, cui commissum est, dare tenebras super creaturas rationales: & isti tres principes cum Lucifero numquam exeunt de inferno, licet mittant alios dæmones in inferno existentes, quando aliquod maximum malum in mundo debet fieri, Deo permittente; præsertim quando illi dæmones, qui stant in aëre vel qui sunt inter nos non essent sufficientes ad faciendum illum perniciosum effectum, tantum enim ob istam causam exeunt de inferno tamquam iniquiores & malitiosiores ad illud malum faciendum, secundum tamen diuinam permissionem, & non aliter.
[79] Aliqui stant in inferiori loco inferni, & aliqui in medio, [in ipso inferno secundum triplicem Hierarchiam distincti:] aliqui vero in superiori: sed qui in inferiori loco existunt, sunt illi qui fuerunt de suprema Hierarchia, scilicet Cherubin & Seraphin & Thronorum; & stant, vt dictum est, in profundo loco inferni, & cruciantur tamquam iniquiores, & deputantur ad cruciandum animas committentium maiora peccata, & subijciuntur Lucifero, qui est caput & Princeps supra vitium superbiæ, vt dictum est, & cecidit de choro Seraphico. Et ipsi dæmones supradicti, si quando exeunt de inferno propter prædictas caussas, exeunt principalius tamen propter vitium superbiæ. Alij vero dæmones illorum, qui secuti sunt etiam Luciferum propter eorum malitiam, qui fuerunt secundæ Hierarchiæ, scilicet Dominationum, Principatuum & Potestatum, stant in medio inferni & sunt cruciati & cruciant animas ibidem existentes, quæ sunt subditæ principaliter Lucifero, & habent in eorum principem Asmodæum, qui fuit chori Cherubin, & est caput & Princeps supra vitium carnale inhonestum. Et alij dæmones, illorum qui secuti fuerunt etiam Luciferum propter eorum malitiam, fuerunt de infima Hierarchia Virtutum Archangelorum & Angelorū, & stant in loco superiori inferni, vt crucientur & crucient animas ibidem existentes, quæ principaliter sunt subditæ Lucifero, & habent in eorum Principem dæmonem vocatum Mammona, qui fuit de choro Thronorum, & principaliter est constitutus supra vitium auaritiæ: & sic dæmones ei subiecti, si quando exeunt, tentant homines in tot & tam diuersis modis, quod esset impossibile imaginari. Alius vero Princeps Belzebuch nominatus, qui fuit de choro Dominationum, est a diuina iustitia caput & Princeps ordinatus super tenebras & loca tenebrosa, eo quod omnes illi dæmones sunt ordinati in semetipsis, qui sunt innumerabiles: sed iste Belzebuch ordinatur, vt sit cruciatus ab ipsis tenebris, & cruciet etiam animas quæ sunt in tenebris & adhærent incantationibus & maleficijs & sortilegijs dæmonum, quæ omnia dant multas tenebras mentibus humanis, [sicut & ij, qui manserunt in aëre,] & eas extrahunt a veritate in tot tantisque diuersis modis [contra] conscientiam & immaculatam fidem Catholicam per sortilegia & incantationes, quod non posset nedum credi, imo etiam nec imaginari. Et quemadmodum per diuinam iustitiam dæmones, qui peccauerunt propter eorum malitiam, stant diuersi in inferno: simili modo illi, qui sunt in aëre, qui fuerunt muti & tacentes dum Lucifer discederet a Domino, & neutram receperunt partem inter Luciferum & Dominum. Et sic stant ordinati ibidem a diuina iustitia illi qui fuerunt de suprema Hierarchia insimul, & illi qui fuerunt de secunda Hierarchia insimul, & similiter illi de tertia: sed in se ipsis nullum habent ordinem. Similiter illi dæmones, qui sunt infra nos in mundo (sicut dictum est de illis, qui sunt in aëre) diuina iustitia operante sic sunt ordinati, sed inter se ipsos nullus ordo est.
[80] Insuper illi maligni spiritus qui stant in aëre, persæpe faciunt grandines, tempestates & nebulas & ventos; quibus animas in carne existentes debilitant & variant & in timorem inducunt, & sic faciunt eas in fide deficere & non confidere in diuina prouidentia. Animabus vero sic iam debilitatis ab istis aëreis spiritibus malignis, vt dictum est, [& qui inter homines conuersantur eos gradatim tentaturi.] illi qui stant inter nos commodius & citius faciunt ipsas animas inclinari in vitio superbiæ, quia inueniunt eas iam debilitatas. Illi vero, qui ceciderunt de secunda Hierarchia & subijciuntur dæmoni Asmodæo, qui est caput inhonesti vitij carnalis, cum omnibus sibi subditis, qui sunt etiam inter nos in hoc mundo; inueniunt animas, vt dictum est, iam debilitatas ab illis spiritibus, qui sunt in aëre, & tentatas de vitio superbiæ, & ideo faciunt eas citius cadere & implicari in peccato carnali. Verum illi, qui fuerunt de infima Hierarchia & stant etiam inter nos in hoc mundo, & subijciuntur Mammonæ Principi supra vitium auaritiæ, inueniunt animas debilitatas & implicitas in peccato superbiæ & in peccato carnali, & idcirco citius eas cadere faciunt in peccato auaritiæ. Et sic Belzebuch princeps tenebrarum tales animas in superioribus peccatis iam debilitatas & inclinatas, citius tenebrosas facit & facit recedere a veritate: & sic miseræ animæ non resistentes, de vno peccato in aliud cadunt. Et licet dicti Principes dæmonū habeant diuisa officia cum suis subditis supra diuersa vitia, vt supra dictum est, tamen in male operando insimul se intelligunt & mutuo se iuuant, vt animas perire faciant: nam postquam anima in vno cadit vitio, & cito ab eo non recedit, ad alia vitia citius inclinatur.
[81] Dixit etiam Christi ancilla, quod diuina iustitia ordinauit istos dæmones in inferno, [Omnium caput Lucifer.] quemadmodum sunt Angeli in gloria beata: nam Lucifer in inferno dominatur. Et quemadmodum gloriosi Angeli obediunt præceptis diuinis quilibet in suo ordine, sic spiritus maligni quilibet in suo statu obediunt præceptis Luciferi, diuina iustitia hoc agente. Et hoc intellige tam de his qui sunt in inferno, quam de his qui sunt in aëre, quam etiam de his qui sunt inter nos: & omnes actus tentationis sunt in vno momento. Nullus vero eorum auderet tentare animas sine præcepto Luciferi; nec aliquas tentationes inferre possunt animabus, nisi quantum placet & permittit pius & benignissimus Dominus. Adhuc etiam Lucifer videt omnes dæmones, qui sunt in inferno, [Quomodo crucientur qui manent in aëre & inter nos:] in aëre & inter nos, & omnes mutuo se vident sine aliquo obstaculo, & quilibet eorum voluntatem Luciferi intelligit, diuina iustitia permittente & ordinante. Sed illi dæmones, qui sunt in aëre, maximas patiuntur pœnas, & generaliter inuicem se percutiunt, & maximos etiam patiuntur cruciatus propter bona, quæ a bonis in hoc mundo fieri vident: quamuis etiam omnes alij dæmones propter prædictam caussam crucientur. Et licet isti supradicti dæmones aërei non sentiant ignem infernalem, tamen in seipsis absque isto igne patiuntur magnas pœnas. Consimile accidit dȩmonibus, qui stant inter nos. Sed illi maligni spiritus qui stant continuo in inferno, semper stant in igne æterno, & sentiunt pœnam ignis: illi vero, qui sunt in aëre, vel qui sunt inter nos, & fuerunt de suprema vel secunda Hierarchia, magis cruciantur quam alij: similiter etiam illi de suprema vel secunda Hierarchia, qui sunt in inferno, magis cruciantur tamquam malitiosiores alijs.
[82] Vtebatur d etiam B. Francisca, quando erant istæ maximæ tempestates in aëre, quæ procedebant ab illis spiritibus malignis aëreis, quas quidem ipsa cognoscebat, [hi postremi sunt ex infimo choro,] accendere candelas benedictas, & spargere aquam benedictam per domum: asserens quod erat maximum remedium contra huiusmodi tempestates. Dicebat etiam, quod dæmones qui sunt inter nos, sunt illi qui ceciderunt ab infimo Angelico choro, & dantur nobis ad exercitium: & similiter Angeli, qui nobis sunt concessi ad nostram custodiam, omnes sunt infimi chori: sed illi dæmones qui nobis dati sunt ad exērcitium, continue laborant vt possint nos facere perire, & tot & tanti sunt modi totque astutiæ, & malignitates & subtilitates, quibus vtuntur ad tentandum animas, quod felix est illa quæ euadere potest a tot laqueis & tentationibus. Nam anima semper vel per vnū vel per alium modum e tintillatur & tangitur ab ipsa turma dæmonum, nisi sit valde vigorosa & fortis. Et quando animæ viriles non se permittunt ab eorumdem tentationibus superari, sed eis fortiter resistunt, ita quod maligni spiritus, qui fuerant ex infimo choro non possint vincere ipsas propter earum conformitatem & virilitatem in Domino; [iuuantur ab aliis superioris Ordinis.] tunc alij dæmones in eorum adiutorium veniunt astutiosiores & malitiosiores, & docent ipsos dæmones nobis datos ad exercitium qualiter debeant tentare & molestare animas viriles & resistentes, dando eis maximas oppressiones. Quemadmodum accidebat ipsi B. Franciscæ, quæ non solummodo ab iniquo spiritu sibi dato, sed etiam ab illis, qui ceciderunt a choro Seraphico qui stant in aëre, & alijs qui sunt inter nos, non tantum ab vno, sed a pluribus continue molestabatur & tentabatur. [Quomodo eos distingueret B. Francisca.] Ipsa vero Christi ancilla cognoscebat & intelligebat, de quo choro ceciderant omnes; & quemlibet eorum, diuina operante gratia. Quando vero veniunt maligni spiritus ad tentandam animam viriliter resistentem, aliqui ipsorum in fronte morantur ipsius animæ vigorosæ, & aliqui stant retro tamquam proditores: quod sæpe contingebat ipsi Christi ancillæ, quod illi qui retro eam stabant, faciebant actus & signa illis qui stabant ante, & illi alteri qui sibi datus erat ad exercitium: ipsa vero totum hoc videbat, & intelligebat in suo naturali sensu existens, videbatque ipsos malignos spiritus in diuersis speciebus, secundum quod dictum est.
[83] [Cum damnatur anima,] Et vidit in beatifica visione, quod anima, quæ non habuit victoriam, dum viueret, a malignis spiritibus; postquam exit de corpore, ille dæmon, qui ei datus fuit ad exercitium, cum magno impetu & furore eam ducit ad infernum; & alij dæmones, qui sunt inter nos sequuntur illam animam, eam acerbe cruciantes & magna cum rabie discerpendo quousque eam proijciunt in infernum, secundum quod supra scriptum est. Postea vero ille dæmon, qui sibi datus fuit ad exercitium illius animæ, insimul cum alijs dæmonibus, qui eum associauerunt ad cruciandum animam, magnum faciebant gaudium & lætitiam. [triumphat dæmon ipsi attributus:] Illa vero anima mittebatur in inferno capite inferius deiecto, & dæmones ad hoc ordinati a diuina iustitia mittebant illam a spere in ore draconis: post cuius exitum ab illius ventre, alij dæmones ad hoc deputati a diuina iustitia eam portabant Lucifero, & postea ab ipsis dæmonibus portabatur in locum ei deputatum, secundum qualitatem & quantitatem peccatorum per ipsam commissorum. Sed gloriosus Angelus, cuilibet animæ datus in auxilium, in vita ipsius animæ ad dexteram eius partem semper assistit: postquam vero anima, quæ damnari propter sua peccata debet, exit de corpore, ipsam associat quousque deiicitur in infernum; & ipsa dimissa, ascendit in locum sibi deputatum in gloria beata. Sed quando diuina operante gratia, anima deputatur ad Purgatorium, dæmon ille, qui ei datus fuerat ad exercitium existit extra Purgatorium (si tamen ipsa anima in loco inferiori Purgatorij existit) & ibi ipse dæmon cruciatur acerbe ex præcepto Luciferi, [in Purgatorium ablegandæ insultat,] quod ipsam animā non potuit ducere ad pœnas inferni: & talis cruciatus est diuisus, & separatus ab alijs generalibus ipsi dæmoni præparatis. Et illa anima, quamuis stet in Purgatorio in loco inferiori, patitur tamen speciales pœnas propter horribilem ipsius dæmonis victoriam visionemque, & propter improperia, [sed illuditur ab aliis quia victus.] quæ recipit a prædicto dæmone dicente eidem, quod tales pœnas patitur propter offensionem sui Creatoris, & consensum de ipsius dæmonis suggestione. Et postquam ipsa anima exit de loco Purgatorij inferiori, prædictus dæmon remanet cum alijs dæmonibus, qui stant inter nos: qui multum illuditur ab alijs dæmonibus, quia propter suā ignauiam & negligentiam perdiderit illam animam.
[84] Isti vero dæmones animabus ad exercitium dati, & ab ipsis, diuina opitulante gratia, victi & confusi, [Dæmones victi officio tentandi excedunt,] non amplius alijs animabus ad exercitium dantur: sed tamquam miseri & tristes, alia, quæ possunt, committunt mala; & ad eorum confusionem aliquoties immittuntur in brutis animalibus, diuina permissione hoc agente; & aliquando etiam inuadunt corpora hominum & mulierum viuentium, & mentientes se asserunt esse spiritus defunctorum, quos etiam nominant plerumque, vt diffament ipsas defunctorum animas. Sed dæmones, qui lucrati fuerant animas, cum quibus coniuncti fuerunt ad exercitium ipsarum animarum, postquam ipsas conduxerunt ad infernum, [victores in eodem stabiliuntur:] ipsi remanent inter nos tamquam victoriosi, & validi pugnatores; postea vero dantur alijs animabus in exercitium. Prædicti vero dæmones efficiuntur malitiosiores, doctiores, iniquioresque quam fuerant prius cum alijs animabus, propter malitias eis doctas ab alijs dæmonibus astutioribus & potentioribus, qui fuerant alterius chori, quando ipsi per se non poterant superare animas eis fortiter resistentes. Dixit etiam ipsa Deo deuota quod quilibet dæmon datus ad tentandum animam, ipsam solummodo tentat, & non intendit tentationi aliarum animarum, sed totum suum studium ponit, vt tentet & deuiet animam cui inest, de alijs animabus non curando. Sed postquam illa anima permittit se superari ab eo, ipsam tentat, & ei persuadet res indebitas contra proximum, ad hoc vt tali occasione faciat proximum tentari, peccare & scandalizari, & isto modo ille dæmon tentat & molestat alias animas. Præterea Christi ancilla dixit quod alij dæmones, qui fuerunt infimi chori, [iidem victos dæmones cruciāt.] sunt similes illis dæmonibus datis animabus ad exercitium, & stant inter nos, & non tentant animas: sed cruciant illos dæmones datos animabus, qui non potuerunt vincere ipsas suis tentationibus & suggestionibus. Et hoc procedit ex diuina iustitia: nam quoties dæmon, qui animæ datur, tentat ipsam & eam superare non potest vel ad peccandum inclinare, toties ipse dæmon cruciatur super alios cruciatus generales. Etiam ipsa Beata suo Patri spirituali, eam per obedientiam interroganti, si cognoscebat vel intelligebat & discernebat hos dæmones vnum ab alio; tantum illos qui ceciderunt de infimo choro, quātum etiam de alijs choris; dixit quod supradictos malignos spiritus cognoscebat, per eorum astutiam & malignitatem nimium ab alij spiritibus differentes: quia hoc videbat & intelligebat in ipsis dȩmonibus & in eorum tentationibus & conflictibus, quos dabant sȩpe ipsi Beatæ & alijs personis.
[85] Dixit insuper ipsa Beata, quod quando Iesu sanctissimum nomen nominatur a personis in hoc mundo existentibus cum deuotione, [Pronuntiato pie Iesu nomine omnes genu flectunt & cruciatur:] omnes dȩmones tam existentes in inferno, quam in aëre, quam etiam inter nos constringuntur ad genuflexionem, & non ex propria voluntate, sed ipsis inuitis. Vnde semel accidit, quod cum ipsius pater spiritualis loqueretur cum ipsa de rebus spiritualibus, ipsa nominauit nomen Iesu: aliqui vero dæmones, quos ipsa Beata videbat in diuersis speciebus, cum suo ore percutiebant terram cum magna reuerentia. Sed quantum illa persona, quȩ istud nomen nominat, existit in maiori caritate & perfectione, tanto maiori pœna & tormento cruciantur dȩmones. Item quando a peccatoribus transformatur in blasphemationem vel in vanum nominatur, quia ipsi dȩmones constringuntur ad ipsam reuerentiam, [cum hoc impie fit. solum genu flectunt:] licet inuiti, tunc inclinantur; sed non tristantur, sicut quando laudatur & benedicitur: sed tunc scilicet quando blasphematur, gaudent ipsi dȩmones & lȩtantur propter peccatum tunc commissum: & isto modo aliqualiter lȩtantur, aliqualiter tristantur, quia obligantur eidem reuereri, vt de eis dictum est. Item quoties nomen Iesu nominatur siue per vanitatem siue per blasphemiam siue per periurium, [similiter spiritus gloriosi gaudent.] omnes gloriosi spiritus in patria existentes Angelici siue humani magna cum reuerentia genuflectuntur: non tamen cum illa lætitia, sicut quando laudatur & benedicitur: sed tamen cū summa reuerentia. Et quando laudatur & benedicitur, & præsertim a personis Deo acceptis, maximam sibi exhibent reuerentiam cum indicibili lætitia. Consimiliter de alijs Dei nominibus & gloriosæ Virginis spiritus gloriosi tam Angelici quam humani gloriantur in patria, secundum merita nominantium ipsa beata nomina. Et idcirco quoties illud sanctissimum nomen ab ipsa Beata nominabatur, [Peccatoribus dominantur dæmones: pœnitentibus solum sunt infesti.] vel ab aliquo coram ea existente, ille gloriosus Angelus, quem ipsa continue videbat, lætissimo vultu atque iucundo aspectu faciebat reuerentiam, ita gratiose quod ipsa Christi famula hoc videndo in amore diuino tota inflammabatur. Dixit insuper hæc Dei famula, quod [quando] animæ in hac vita existunt induratæ in peccato mortali, spiritus maligni super eas stant & eis dominantur in diuersis modis & speciebus, secundum qualitatem & quantitatem peccatorum. Sed quando prædictæ animæ recipiunt contritionem & confessionem illorum peccatorum, dæmones non eis amplius dominantur, nec super eas existunt, sed circumquaque prope eas, tentando ipsas, si aliquomodo possint per aliquam suggestionem ad eas intrare, & dant eis maximam molestiam cum suis tentationibus: tamen post bonam confessionem non possunt eas tantum molestare, quia ipsi maligni spiritus efficiuntur debiliores.
[Annotata]
a Scilicet, 17, num. 46.
b Frequentius neutraliter pro corruere, quam actiue pro destruere, accipi ab Italis, [ruinare.] hoc verbum a ruina ductum patet ex vocabulario Academicorum della crusca.
c Ita contractim Itali pro idololatria: vti etiam idololatras, idolatros dicūt. [idolatria] Eamdem contractionem Gallica quoque & Hispanica vulgares seruant.
d [vti pro solere antillare] Secundum idiotismum Italicum quo vsare significat solere.
e Videri posset ex Latino titillo vnius litteræ adiectione fluxisse: nisi in Teutonica lingua tinten & tintelen diceremus leui tactu explorare; proprie quidem in arte chirurgica (in qua & peniculum & specillum vulnerarium tinte in nostra, Hispanica & Italica lingua dicitur) tralatitie vero in alia quacumque explorandi seu tentandi ratione: vt vix dubitare liceat, quin hæc sint a barbaris.
CAPVT IX.
De pœnis Purgatorij & spiritibus gloriosis.
[86] Iste nomine sanctissimæ Trinitatis incipit tractatus Purgatorij: [Purgatorij locus trifariam diuisus:] in quo tractabitur, Deo fauente, de visionibus B. Franciscæ ostensis de locis Purgatorij; quas quidem visiones ipsa Beata interrogata a suo Patre spirituali eidem per obedientiam reuelauit, qualiter post visiones abyssi infernalis superius dictas fuit ducta ad locum Purgatorij, in quo sunt tria diuersa loca, quorum vnus inferior, alius vero medius, & alius superior. Et vidit in introitu litteras scriptas sic dicentes: HIC EST PVRGATORIVM, SPEI LOCVS: ET ANIMÆ HIC EXISTENTES HABENT INTERVALLVM PRO DESIDERIO. Ipsa vero Beata sentiebat illam societatem, de qua dictum est superius in tractatu inferni, scilicet Angelum Raphaelem, qui quidem Angelus sic ei dixit: Iste est locus Purgatorij in quo animæ stant ad purgandum earum defectus, [inferior plenus igne, sed lucente,] & alio nomine vocatur spei locus. Ille vero locus inferior erat plenus igne claro, & dissimili igni infernali, qui est niger & tenebrosus, sicut dictum est. Iste vero ignis Purgatorij habet maximam flammam & rubeam, & animæ ibidem existentes interius illustrantur propter gratiam, quam habent; quia intelligunt veritatem, & determinationem temporis. Illæ animæ, quæ grauia peccata commiserunt mittuntur ab Angelis in illo igne, & stant in eo secundum qualitatem & quantitatem peccatorum per eas commissorum. Et ab ipsa societate declarabantur ipsi B. Franciscæ res ibidem per eam visæ. Et quamuis omnes in illo inferiori loco fuissent coopertæ flamma ignis, [grauioribus peccatis deputatus.] tamen illemet ignis ardentius cruciabat vnam animam quam aliam, secundum qualitatem & quantitatem peccatorum: & post tempus debitum exeuntes de illis pœnis ascendunt ad secundum locum. Dixit insuper hæc Dei ancilla, quod quælibet anima existens in igne Purgatorij, pro quolibet peccato mortali per eam commisso debet ibidem manere per septem annos.
[87] Vidit insuper ipsa Beata illos dæmones, qui fuerunt dati ad exercitium illis animabus existentibus in illo igne; [prope quem dæmones aspectu suo cruciant animas,] & omnes stabant extra Purgatorium ad sinistram partem illarum animarum. Et ipsȩ animæ magnam patiebantur pœnam propter ipsorum horribilem visionem, & etiam propter improperia ab ipsis dæmonibus eis illata. Dicebant enim ipsis animabus: Ecce quod istas pœnas patimini propter offensiones per vos factas Deo vestro, qui vos creauit & redemit & gubernauit, & potius voluistis sequi nostras illusiones & persuasiones, quibus factæ estis nobis subditæ, quam præcepta Dei, & ideo stetis ibi. Et licet in igne magnas paterentur pœnas, tamen pœnȩ eis augebantur propter huiusmodi improperationes, diuina iustitia hoc agente. Sed ipsȩ animȩ ibidem existentes alios cruciatus non patiuntur a dȩmonibus, nisi de improperiis: nam ipsi dȩmones stant extra locum prȩdictum, & ipsi dȩmones etiam cruciantur a Lucifero, [diuinæ iustitiæ humiliter acquiescentes,] diuina iustitia hoc operante, quia perdiderunt animas existētes in Purgatorio. Dixit insuper hæc Beata, quod animæ existentes in illo igne Purgatorij propter graues pœnas, quas ibidem patiuntur, vocibus pijs & humilibus continue clamant, quod nemo in hac vita posset intelligere nec imaginari. Cognoscunt nempe omnes quod iuste & digne quidem a diuina iustitia tales eis pœnæ ingeruntur, & quod ipsæ bene meruerunt has pœnas sustinere, & propter huiusmodi clamores affectuosas aliquas recipiunt consolationes: non quod propterea eijciantur de illo igne, sed respicit diuina bonitas & misericordia, quod de illis pœnis contentantur; & aliquod inde refrigerium recipiunt, scientes, [& mutua peccata cognoscentes:] quod sunt venturæ ad gloriam beatam. Dixit insuper hæc Deo dilecta, quod animarum existentium in Purgatorio quadam cognitione intellectiua vna cognoscebat peccata alterius, propter quæ patiebantur illas pœnas; & omnes contentabantur de iustitia Dei punitiua.
[88] Vidit insuper, quod ille gloriosus Angelus qui custodiuerat animam, eam ducebat ad prædictum locum Purgatorij inferiorem, si hoc merebatur; [suffragia his impensa applicantur per Angelos,] & expectabat eam foris a parte dextra illius loci: & malignus spiritus eam expectabat a parte sinistra, omnes tamen extra prædictum locum. Illa autem suffragia, quæ faciuntur pro animabus existentibus in quolibet loco Purgatorij a consanguineis vel amicis vel a quibuscumque, sola caritate inspecta, præsentantur diuinæ Maiestati ab illo Angelo, qui datus fuit animæ ad eius custodiam. Et diuina ordinatio illa suffragia reddit illi Angelo, qui eam custodiuit in vita: ille vero Angelus communicat illa bona illi animæ, pro qua facta fuerunt, ad remedium & alleuiationem pœnarum. [& pia opera post mortem decreta.] Dixit ista Dei ancilla, quod Angeli gloriosi dati in custodiam animarum prȩsentant omnes bonas operationes per ipsas animas factas dum viuerent in carne, & e contrario dæmones earum accusant peccata. Item dixit, quando aliqua persona dimittit aliqua bona facienda post eius mortem, benignissimus Dominus recipit suam bonam voluntatem, & illi animȩ dat meritum; dato etiam, quod talia per eam dimissa bona non obseruantur: sed si propter carnalem affectionem ea dimittit, quod fiant, scilicet illa bona post determinatum tempus, tunc iste iudex iustissimus nullum tali animȩ dat meritum nisi post tempus determinatum per eam.
[89] Quodam alio tempore post receptionem sanctissimȩ Eucharistiȩ, [Sacerdotū & Clericorum culpæ in loco infimo expiantur] ista Deo deuota in extasi existēs & interrogata a suo Patre spirituali per obedientiam sibi dixit, quod in loco inferiori Purgatorij erant tria loca separata; & in illo loco, vbi maiores infligebantur pœnȩ, stabant animȩ sacerdotum, in qua quidem parte ignis erat ardentior: in secunda vero parte erant animȩ Clericorum non habentium Ordinem sacerdotalem, in qua parte ignis non erat tam ardens: in alia vero parte erant animȩ hominum secularium, qui maxima commiserant peccata, in qua quidem parte ignis erat non tam ardens, quam in secunda. Et quamuis Sacerdotes non commisissent tam grauia peccata & ponderosa, [sicut grauiora peccata:] quantum illa quȩ commiserant alij seculares: tamen maiores patiebantur pœnas propter eorum dignitatem, quam non seruauerunt & honorauerunt secundum meritum ipsius dignitatis: & etiam quia maiorem habuerunt cognitionem, quam alij seculares: & consimiliter de Clericis. Dixit insuper, quod [licet] Sacerdotum animæ, vt dictū est, starent insimul in vna parte, tamen aliquæ maiorem patiebantur pœnam quā aliæ, secundum circumstantias, & qualitates & quantitates peccatorum; & insuper secundum qualitatem personarum existentium in dignitate, & sic de illis alijs duabus partibus dictis. Nam secundum quod anima propter peccata commissa punitur ibidem, [B. Francisca sacerdotis gulosi pœnas cognoscit.] sic in illis stat pœnis vel maiori vel minori tempore. Et istas vltimas materias hæc Christi ancilla ideo dixit suo Patri spirituali per obedientiam interrogata, quia illa hora vnus Sacerdos transiuit de hac vita mortali, & in illamet hora hoc fuit sibi ostensum existenti in beatifica visione, cuius animam vidit vnum pannum habentem ante oculos, & fuit sibi ostensum, quod illud vituperium patiebatur, quia satisfecerat suo desiderio in comedendo secundum suum appetitum: etiam quia non se exercitauerat secundum dignitatem habitam in cura animarum, quam habebat, & ideo eius anima fuit missa in igne Purgatorij cum alijs Sacerdotum animabus, licet ille fuisset in sua via honestus Sacerdos, cuius nomen pro meliori tacetur.
[90] Post hæc felix anima B. Franciscæ ducta fuit ad videndum locum Purgatorij medium, in quo etiam erant tria diuisa loca, [Locus Purgatorij medius pro leuioribus peccatis tripartitus.] in quibus diuina iustitia operabatur. In quorum primo erat locus plenus glacie frigidissima: secundus locus erat plenus pice liquefacta & mixta cum oleo feruentissimo & cum certis alijs rebus plenis pœnarum: alter vero locus plenus erat aliquibus metallis liquefactis, puta auro vel argento, ac si esset quædam materia clara: in quo loco medio, præuia diuina occasione & operatione, erant constituti triginta & octo Angeli, qui recipiebant animas, quæ existentes in corporibus non commiserant ita grauia peccata, vt mererentur stare in loco inferiori, & ipsas vicissim ex vna parte mittebant in aliam & e conuerso: & hoc erat continuum illorum exercitium, & recipiebant ipsas gratiose mutando eas de loco in locum magna cum caritate: qui quidem Angeli non erant ex illis datis ad custodiam ipsis animabus, sed erant alij Angeli ad hoc ordinati a diuina custodia & misericordia. Insuper hæc Christi ancilla vidit, quod licet illa suffragia & bona caritatiue facta specialiter ab amicis pro aliquibus animabus existentibus in loco Purgatorij, ipsis pro quibus fuerunt magis proficiant; nihilominus propter caritatem etiam animabus alijs existentibus in Purgatorio proficiunt. [suffragia Beatis vel damnatis impensa quibus prosint.] Vidit etiam, quod orationes & eleemosynæ & suffragia, quæ fiunt caritatiue pro animabus, quæ sunt in gloria quæ ipsis non indigent, talia bona proficiunt primo illas facientibus, secundo proficiunt animabus existentibus in Purgatorio. Etiam quod suffragia a viuentibus facta pro animabus quæ existunt in inferno, nec ipsis possunt proficere, nec etiam animabus existentibus in Purgatorio, pro quibus nec suffragia, nec eleemosynæ fiunt. Et hoc etiam est generale omnibus animabus existentibus in Purgatorio, quod suffragia a vinentibus facta, pro animabus, quæ existunt in inferno, nec ipsis possunt proficere nec etiam animabus existentibus in Purgatorio, sed solummodo resultant in vtilitatem illa facientium. Et vidit in dicto loco medio aliquas litteras scriptas dicentes: Pvrgatorivm. Et nota, quod, quando ipsa Deo deuota fuit ad videndum infernum, & postmodum Purgatorium, erat hora vespertina a & stetit in illa visione vsque ad horam Cōpletorij: & tamen ipsi beatæ visum fuit, quod steterat per maximum tempus. Ex quo cōsiderandum est, quod animabus existentibus in illis pœnis minima pars temporis maxima ab eis consideratur.
[91] Vidit etiam hæc gloriosa Mater, quod quando felices animæ ascendunt ad gloriam æternam, [Iubilū Angelorum in glorificatione animarum:] & reponuntur in stationibus eisdem deputatis; licet in choris, per quos transeunt, eis fiat lætitia magna cum iubilo per Angelos in eisdem choris existentes; tamen Angeli, qui stant in choro, in quo collocari debent, maiorem lætitiam & gaudium ostendunt, laudantes & gratias reddentes benignissimo Domino: & in eodem choro diutius perseuerat illa gaudij festiuitas, quam in alijs supradictis. Et quoties ipsa Beata lætitiam Angelorum propter aduentum felicium animarum ad patriam volebat exprimere, quando per obedientiam a Patre spirituali interrogabatur, ipsius facies tota inflammabatur considerando vocum Angelorum suauitatem, & multitudinem ipsorum & spirituum humanorum, cum tanta melodia & exultatione resonantium, quod lingua humana exprimere non posset tot laudes, tot gratias, [inter eos diuersi perfectionum gradus,] [quas] Creatori referebant de illa vnitate transformata & caritate perfecta: & ideo non solum inflammabatur, sed etiam ad modum ceræ ad ignem positæ tota liquefiebat. Vnde quodā semel, dū eius Pater spiritualis eam per obedientiā interrogaret, qui erāt perfectiores spirituum humanorū & Angelorum, quos ipsa sæpe in sacris visionibus viderat; ei respondit quod spiritus humani in gloria existentes sunt maioris perfectionis, ex eo quod sunt maioris b capacitatis: sed spiritus Angelici sunt puriores & pulchriores, & sunt etiam maioris subtilitatis in comprehensione diuina: item in suo cantu sunt suauiores, & cum maiori melodia laudantes, & benedicentes, & gratias reddentes Domino: sed melodia Reginæ cælestis transcendit melodias omnium spirituum Angelicorum & humanorum.
[92] Dixit insuper ipsa B. Francisca, quod quando erat in beatifica visione respectu illorum spirituum humanorum in gloria existentium se despiciebat c per inscitiam, eo quod adhuc persistebat in carne mortali: [ad quorum excellentiā obstupescit Beata.] & in sua comprehēsione vel capacitate. Cum [vero] se considerabat in speculo diuino, non solū admirabatur quod non poterat comprehendere profunditatē diuinitatis; sed etiā stupebat quoties cōsiderabat subtilitatem acutissimam & penetratiuam, quam videbat & intelligebat in spiritibus Seraphicis, quantum ad comprehensionem abyssi diuinitatis: sed per amplius & largius admirabatur considerando profunditatem diuinitatis, creatricis & gubernatricis eorum spirituum. Dixit insuper, [Intellectus Angelici diuersa subtilitas:] quod spirituū ordinis Seraphici in cōprehensione intellectiua vnus est intelligentior altero, & similiter cuiuslibet alterius chori Angelorum vnus alterum excedit secundum eorum capacitatem, & simile est in spiritibus humanis. Idem quod dictum est, secundum quod spirituum ordinis Seraphici vnus altero sit intelligentior & perspicacior, intelligitur etiam in quolibet choro aliorum octo: nam secundum quod quælibet statio proximior est diuinitatis, sic eiusdem diuinitatis habet proximiorem intelligentiam & cognitionem. Vidit etiam, quod in omnibus stationibus cuiuslibet chori omnes Angeli existentes in vna statione sunt similes in nobilitate vel subtilitate, licet differant in stationibus, vt iam dictum est.
[93] Dixit insuper quod sunt aliqui spiritus humani in gloria beata maioris perfectionis: [sicut & inter animas sanctas] & hoc fit, quia dum vixerunt in carne, fuerunt maioris capacitatis & intellectus subtilitatis, & secundum eorum capacitatem secutæ sunt operationes in eorum intellectibus, & ideo magis penetrauerunt & comprehenderunt in abysso diuinitatis respiciendo in diuino speculo, in cuius visione consistit beatitudo. Et quanto spiritus est capacior vel intelligentior, tanto amplius satiatur in beatifica visione: & licet omnes spiritus ibidem existentes sint pleni, & satientur beatifica visione, tamen vnus plus alio maiorem recipit intelligentiam, secundum eius capacitatem & subtilitatem in comprehensione diuinȩ voluntatis: & ipsi Apostoli, quando fuerunt in carne, vnus altero maiorem recepit gratiam in aduentu Spiritus sancti, & secundum quod quilibet erat capacior & subtilior in intellectu & in virili animo, [Quomodo hæc intelligeret Beata.] & sic sunt nunc in gloria beata. Et hæc quæ dicta sunt, comprehendebat B. Francisca, quando erat in extasi in diuinis visionibus: quia quoties inspiciebat in diuino speculo vera inspiciebat & intelligebat cognitionem, capacitatem, subtilitatem spirituum humanorum, quam habebant in diuina comprehensione; & similiter spirituum Angelicorū cuiuslibet chori intelligebat, & comprehendebat [eorū] nobilitatē & subtilitatē. Et in omnibus istis ipsa Christi ancilla se submittebat Sanctæ Matris Ecclesiæ determinationi, cum qua semper desiderabat viuere & mori. Laus sit Deo. Amen.
[Annotata]
a Videtur hoc omnino intelligi debere de sola prima visione: nam posterior de eadem re visio contigit in extasi post communionem, & forte satis diu ante meridiem susceptam iuxta populi Romam consuetudinem, sacra summo mane frequentantis, & Cleri post tertiam quartamue a solis ortu horam e templis recedentis, maxime æstiuo tempore.
b Fortasse propter maius spatium temporis eis ad merendum & continuo augendam perfectionem dati: cum Angelorum via ex communi SS. Patrum doctrina breuis admodum fuerit; ac proinde paucis actibus æterna eisdem acquisita felicitas.
c Id est, propter inscitiam, vt alibi monuimus.
EPILOGVS
De obitu S. Franciscæ.
[94] Postquam superius dictum est de vita, & visionibus, & miraculis huius Christi famulæ B. Franciscæ, nunc in breui epilogatione dicendum est, qualiter ex huius tenebrosi mundi caligine ad supernas, vinculo carnis soluto & æthereas migrauit visiones. Anno igitur Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo, [An. 1440 infirmata,] mensis vero Martij die secunda, cum ille Dei Patris summa sapientia Iesus Christus, vellet suam dilectissimam sponsam B. Franciscam, quam in vita fecerat gloriosam, adueniente vltima hora reddere gratiosiorem gloriosioremque; [a Christo ad gloriam inuitatur:] quadam nocte infirmitas eius corpus grauiter molestauit: die vero sequenti dixit ipsa Beata suo Patri spirituali, quod vellet recipere sollicitudinem de rebus ad suam animam pertinentibus. Nocte vero immediate sequenti benignissimus eius sponsus suam famulam visitare dignatus est, eidem apparens in forma suæ sanctissimæ humanitatis, maximo cum splendore & Angelorum multitudine ipsum sociante, & vultu iucundo, magno cum iubilo & lætitia, eidem prædixit, qualiter die septimo, proxime venturo a die inuasionis infirmitatis, post tot tantosque ab inimicis gloriosos triumpalesque conflictus, [Sacramenta suscipit.] eiusdem suæ famulæ anima ad æthereas cum Angelis peruenire deberet mansiones. Sed postquam omnia salutifera Sacramenta recepit die quarta suæ infirmitatis, vidit quamdam catenam ignitam cælum tangentem, & in vno magno flumine fixam in terra: quæ quidem catena denotabat ardentissimum amorem, quem ipsa Dei famula gerebat ad suum diuinum sponsum; & ideo illa catena erat in cælo circumligata.
[95] Die autem prædicta eius Pater spiritualis, dum Missam celebraret in loco, [vitam longiorem non recusat:] vbi Christi famula iacebat infirma; postquam Hostia fuit consecrata, ipsa Beata fuit rapta in extasim, & habuit visiones magis penetratiuas, quam vmquam habuisset in diuino amore: & sic stetit per aliquod spatium. Tunc eius Pater spiritualis, cum certis ipsius Dei famulæ in Christo filiabus, ad eam accesserunt cum lacrymis, eidem supplicando quod vellet aliquantulum differre tantum desiderium ad beatam gloriam eundi, saltem propter necessitatem & vtilitatem animarum eidem commissarum. Quæ, vt sui moris erat, cum gaudio interiori humiliter respondit, quod erat contentissima sequi diuinum beneplacitum, cui se totaliter committebat, more Sancti Martini non recusando laborem, si diuinæ voluntati beneplacitum erit. Et quamuis eius venerabile corpus, propter magnam infirmitatem, quasi totum disiunctum esset: tamen eius mentalis fortitudo ita in se solidabatur, quod nec verbo nec actu aliquo exteriori comprehendi potuisset labor corporis vel menus. [magna eii fortitudine.] Erat enim tanta sua magnanimitas & constantia, quod in magnam (nec mirum) admirationem inducebat personas ibidem existentes. Si enim dum vixerat, tamquam fortis & circumspectus miles & constans, contra malorum spirituum conflictus extabat; tanto maiori, in illa extrema hora & puncto, fortitudine & constantia se gessit, tamquam in hora triumphandi: & assistentibus eius in Christo filiabus insimul coram ea, ipsa beata Mater eas sermone intentissimo monuit ad mutuam caritatem, & quod semper essent feruentes in Dei amore: [dat suis extrema monita:] prædicens eisdem quod si insimul essent vnitæ, semper essent constantes & magna cum fortitudine resisterent omnibus tribulationibus eisdem aduenientibus; & quod in nihilo dubitarent, sed maxima cum fiducia confiderent in benignissimo Domino, qui semper eas iuuaret & in omnibus necessitatibus eisdem subueniret.
[96] Ipse vero benignissimus Dominus, cum eam in vita ostendisset sibi dilectam, in morte voluit ostendere dilectissimam. Sciebat namque ipsi Beatæ dum viueret, tædiosissimum esse malignos videre spiritus, [dæmonem non videt,] sicut sæpe erat solita videre, tam ipsam molestantes quam etiam proximum: in morte vero noluit eam per malignos spiritus aliqualiter molestari, sed ab eorumdem visione ipsam totaliter expertem reddidit. Ille vero Angelus gloriosissimus, de quo supra a dictum est, telas ordiebatur, & faciebat suum exercitium, [sed Angelo solito hilariorem] laborādo velocius & cum maiori hilaritate quam prius solebat: qui actus erat in signo ipsius famulæ Christi obitus. Et sicut in toto tempore suæ vitæ perseuerabat in laudibus & gratijs summi Dei, optime recognoscendo sua beneficia & gratias ab eo receptas; sic perseueranter in ista vltima infirmitate continue laudabat & regratiabatur altissimo Creatori, [a que in Dei laudibus] & semper dicebat horas consuetas dietim in sua infirmitate, & orationem Dominicam semper suis digitis designabat, & sic, in tali sancto exercitio Dei laudum, reddidit eius felicem spiritum suo Creatori; cum tanta quiete & pace, quod omnes ibidem existentes, scilicet ipsius Pater spiritualis & ipsius Beatæ in Christo filiæ & aliæ personæ, maxime admirabantur: quia in illo felici obitu nullum signum visum vel auditum est alicuius molesti actus in suo sacro corpore, nec pœnæ nec angustiæ, [placidissime expirat.] vel aliquod signum apparuit in suo felicissimo transitu; quemadmodum fieri solet in transitu etiam Deo seruientium: sed semper obtinuit perfectissimum suum sensum, vsque ad minimam partem horæ sui exitus. Laus sit Deo, qui est mirabilis in Sanctis suis, & sanctus in omnibus operibus suis. Amen.
[Annotatum]
a Lib. 2 num. 1 & 154.
VITA S. FRANCISCÆ ROMANÆ
Per Mariam Magdalenam Anguillariam Præsidem Oblatarum Turris-speculorum
Italice edita, hic Latine reddita.
Francisca Romana vidua, Fundatrix Oblatarum Turris-speculorum Romæ (S.)
EX ITAL. M. MAGD. ANGVILLARIÆ.
CAPVT I.
S. Franciscæ in tenera ætate coniugium: sanitas per S. Alexium miraculo reddita: exercitia pietatis.
CAP. I
[1] Anno reparatæ salutis millesimo trecentesimo octogesimo quarto, [Ex nobili genere orta,] dum Ecclesiæ vniuersæ summus Pontifex Vrbanus VI præsideret, ex Paulo de Buxo & Iacobilla de Rofredeschis (quæ duæ familiæ extinctæ nunc quidem, tunc tamen illustres valde erant) nata mundo Francisca est, in ea Vrbis Romanæ regione quam vulgus nominat Parionem: Christo vero per baptismum renata cognoscitur in templo S. Agnetis, quod est in circo a Agonali, Clericis Minoribus hodie commissum, [infantula viriles ad spectus tactusq; refugit:] vbi etiam (sicut scriptum reperitur) Sacramentum Confirmationis recepit. In ea dum adhuc infans esset varij cum admiratione obseruarunt, quod effuso planctu verecundiam testaretur, si quando exuta fascijs alicuius viri conspectui offerretur, quamuis is proprius pater fuisset: nec patienter ferebat vnquam, si is filiolæ tenellæ blandiri aut eius faciem vellet contingere. Inter nutricis brachia (quam diuersam a matre nullam habuit) incomposito balbutire garritu numquam audita dicitur: [Officium Deiparæ recitare discit:] sed vt primum linguam cœpit in voces resoluere, stupentibus cunctis, didicit Beatissimæ Virginis recitare Officium: quod pensum tota deinceps vita honori eius soluere perseuerauit.
[2] Quieta, humilis atque tractabilis; ætate puella quamuis, [in pueritia mire modesta, grauis,] sensu tamen matrona videbatur, matura morum prædita grauitate. Hinc noua nec audire eam, nec referre delectabat: sed solitudinis appetens, recipiebat sese in interiora domus penetralia, procul a conuersatione humana, vt diuina commodius frueretur. Vultu habituque semper ad modestiam decenter composito, semper sibi præsentem Deum Angelosque habebat ob oculis: quod autem ab opere vel oratione vacui habebat temporis, id impendebat legendis vitis illustrium sanctitatis Virginum, quarum æmulari studebat exempla. A domesticis ipsis vix extra necessarias horas conspici solita, [& solitudinis amās,] mirum non est si nulli fuerit vicinarum nota. Omnes autem actiones suas iam tum reuocare consueuerat ad examen, seuera expians pœnitentia si quid a se erratum deprehendisset. Mirum porro fuit quanta cum reuerentia atque animi submissione pareret Confessario; [corpus affligit pœnitentiis.] hoc vno importuna, vt permitteretur tenellos artus, pœnitentijs ætatis tantillæ non suscipiendis cruciare. Et cogebatur ille nonnumquam pijs illius votis obsequi, Deo id agente, vt duris assuesceret, quam ad eximiæ sanctitatis gradum euehendum destinarat.
CAP. II
[3] Ita cum domi reclusa Francisca viueret, Deoque ac rebus diuinis afficeretur, decretum voluebat animo seruandæ virginitatis, [De virginitate Deo sacranda cogitanti] eamque Numini in aliquo monasterio consecrandi. Sed Confessarius eius, vt erat vir prudens, Frater Antonius de Monte-Sabello nuncupatus, in S. Mariæ-nouæ Oliuetanæ Congregationis cœnobio monachus, suasit vt re vtrimque mature expensa, & vtriusque status commodis incommodisque inter se collatis, secreta aliqua seueraque pœnitentia suas ipsa vires experiretur. Quod illa promptæ executioni mandans, magis quotidie in eo proposito se confirmari sentiebat: sic vt vocanti interius Deo repugnatura sibi omnino videretur, si diuersum aliquid de se statueret. Non potuit tanta cautela hoc fieri, quin ex nouo, quem in dies concipiebat, feruore consilium eius subolfacerent parentes: quibus & ipsa demum patefecit sese, [Laurentiū de Pōtianis obtrudunc parentes:] postulans vt bona cum eorum gratia posset seculo remittere nuntium. Quod tantum abfuit vt vel ad aures admittere parentes viderentur, tenero filiæ amore impediti; vt continuo cœperint de quærendo ei marito cogitare: quippe quæ iam annum egressa duodecimum, maturæ supra ætatem prudentiæ erat. Nec fuit difficile inuenire, vltro offerente sese Laurentio de Pontianis, opulentissimæ tunc temporis fortunæ, & paris nobilitatis inter Romanos iuuene.
[4] [quas illa nuptias primo refugiens,] Agebat horum ignara Francisca: apud quam vt primum facta est matrimonij pene conclusi mentio, stetit illa attonitæ similis, nec vocem potuit in verba formare: deinde resumptis animis aperte respondit, nolle se propositæ conditioni assentiri. Ita cum dies transissent aliquot, neque longam dilationem suis consilijs opportunam pater iudicaret, filiam seuocat, blandisque eam verbis affata, rogat, vt suis mandatis obediens, extremum hoc suæ senectuti solatium non subtrahat. Dabat Francisca pro responso lacrymas: quas nihil moratus ille, prosecutus porro negotium est, de eoque concluso certiorem filiam faciens, adiecit absolutum paternæ auctoritatis mandatum, velut cui nefas esset repugnare. [in eas demum patris imperio adacta consentit.] Ita demum in manus sponsi Francisca venit, maximaque familiæ vtriusque lætitia peracta sunt omnia, quæ fieri humanæ iubent diuinæque leges: sola Francisca, gaudentibus omnibus, tristabatur: eumque animi sui affectum aliquando cognatæ suȩ explicans (cui b Vannotia nomen, maritus Paulutius de Pontianis Laurentij frater; communis eadem in domo habitatio) ita illam deuinxit sibi, vt eam per annos triginta octo fidelissimam habuerit sociam in ijs omnibus quæ in domo mariti deinceps egit.
CAP. III
[5] Vix nuptialia transierant festa: cum Francisca, siue animi ægra, quod a priori proposito suo ita esset violenter abducta; [In morbis lapsa,] siue alia quacumque ex caussa in grauem incidit infirmitatem: qua cum deficere indies cerneretur, nec malo remedium medici inuenirent, affligi animo pater cœpit, vix dubius quin e cælo iste morbus esset, propterea quod filiæ aditum ad monasterium occlusisset. Sed quam medici promittere non poterant sanitatem, ausi sunt aliqui ab sortilegis veneficisque sperare: quorum crimen auersata Francisca numquam persuaderi potuit, vt eorum alicui accessum permitteret, constanterque professa est vita sua cariorem sibi esse diuinæ maiestatis honorem: cui etiam placuit vt citra medicorum operam aut medicinarum vsum, priorem valetudinem vtcumque recuperans de lecto surgeret. [veneficorū auxiliis repulsis,] Relapsa tamen non ita multo post eodem est, annum pene integrum infirma, eoque adducta vt ne in lecto quidem ipsa se commouere posset, nec debilior stomachus cibum retineret; magno suo cum cruciatu, nec minori consanguineorum dolore, mortem eius quotidie expectantium.
[6] Hoc in statu constitutam vltro accessit venefica impudens, promisitque salutem, si suis vti remedijs vellet: sed ijs excepta verbis est, vt felicitati duceret ex ea domo, vnde temere mercedem sperabat, salua cute euasisse. Nocte autem proxime sequenti, Deus, qui Romanæ Vrbi volebat perfectionis exemplar Franciscam fieri, [anno 1398 in festo S. Alexij,] Alexium, Romanum Sanctum, submisit e cælo, daturum quod noluerat ab inferni ministris impetrare. Erat ipsi Alexio sacer, qui imminebat dies, Iulij mensis decimus septimus, cum annus ab incarnatione Domini nonagesimus octauus supra millesimum trecentesimum in cursu esset, Francisca ætatis annum decimum quartum ageret. Habebat domesticos omnes sopor altus, etiam eos qui ad infirmȩ custodiam deputati erant; sed ipsa vigil mentem tenebat in Deo defixam. Cum ecce insolita luce impleri cubiculum, & mox miro coruscantem fulgore iuuenem ad se venire conspicit; [ab eodem noctu apparente sanatur;] quem vestium forma sic ostendebat peregrinum, vt eumdem cælestis patriæ ciuem esse earumdem pretium declararet. Vt autem ad eam spectaculi pulchritudine exhilaratam accessit proprius, suo iacentem bis compellans nomine: Ego, inquit Alexius sum, a Deo missus tuæ infirmitatis curator. Quod placuerit Deo, & mihi placet, reponit illa: moxque auratam chlamydem cum adhærente capucio supra ægram extendit Sanctus, & perfectæ illam restituit sanitati.
[7] Sensit Francisca redditam momento temporis valetudinem; seque de lecto proripiens contulit ad Vannotiam, [& cum Vannotia ad eius templum,] vt quam habuerat in hac afflictione sociam, haberet comitem ad ecclesiam Sancti, quo gratias relatura pro beneficio properabat. Obstupuit Vannotia, vbi se nominari voce illius audijt, experrecta a somno, quem vix dum oculis admittere cœperat: incertaque an vere vigilans eam audiret: Ecquis me? inquit, num tu c Ceccolella? (ita blande consueuerat Franciscam, vt adhuc iuuenculam, nominare) Quæ istæc porro amentia est? num deest aliquid? Vnde autem vires tibi, vt de lecto surgeres? Ad quæ hilari voce respondens Sancta, Sum, refert, Ceccolella tua: nec alicuius egeo. Tum ordine omnem ei visionem pandit, [ante lucem vadit gratias actura.] inuitatque vt, licet primam vix lucem albescentis auroræ attulisset dies, irent tamen in templum pariter, priusquam familiarium exurgens aliquis domo egredi prohiberet. His illa auditis nihil morata, vestes induit læta atque exultans, cognatamque amplexa in viam se cum illa dedit, ac iustum cum ea spatium temporis impendit agendis in templo prædicto gratijs. Domum autem reuertentem Franciscam, non aliter atque rediuiuam a mortuis, excepit familia rei actæ iam conscia: nec exiguam Romano populo admirationem attulit tam euidentis miraculi didita celeriter per vrbem fama.
CAP IV.
[8] Hinc nouam vitam exordiens Francisca, animi magis quam corporis; [Cum eadem solitudinis desiderio accensa,] pietatis, deuotionis, mortificationis operibus vacare attentius; & diuino iam tum preuenta lumine (quod obitæ propemodum mortis recordatio multum augebat) ingenti cœpit æstuare desiderio solitariæ vitæ, in qua libere posset totam se spiritui Deoque impendere. In hac cogitatione defixæ illi, & veluti a sensibus suis abreptæ Vannotia superuenit; & quod erat suspicata ex insueto silentio, causam illius tanta precum instantia requisiuit, vt cordis sui arcana ei Sancta crediderit: [oratorium & speluncam domesticam aptat:] sed tali interni affectus expressione, qua ipsam cognatam in eamdem secum traxit sententiam; hoc vnum anxiam, qua ratione in maritorum suorum domo eiusmodi, qualem animo conceperant, vitam ipso facto instituerent. Placuit in remotissima atque suprema ædium suarum parte, quo nemo fere solebat accedere, oratorium concinnare desiderijs pijs accommodum. Ad hæc in contiguis domui hortis ruinæ veteris vestigia supererant, in modum speluncæ conuexa: quæ eidem consilio visa est opportuna. Atque in hisce duobus locis quoties licebat, integras sæpe horas transigebant orando; nocturnas quidem in oratorio, diurnas in spelunca.
[9] Non patitur se diuina benignitas humanis vinci obsequijs: fuit cum a socru Cecilia inuitatæ, ad consanguineos quosdam pariter inuisendos temporis fallendi gratia, ne quod illius dispendium facerent, in prædicta se spelunca abdiderunt; cum creatore suauius quam creaturis acturæ: ortusque inter eas sermo eo deductus est, vt quærerent quid facturæ essent, [ibidem pie sermocinantibus,] si eremiticæ vitæ ducendæ opportunitatem aliquam sibi Deus quandoque largiretur. Ad quæ Francisca, abstinentiæ & ieiuniorum amans inprimis, Quando in deserto erimus, inquit, circuibimus fructus quæsituræ quibus sustentemus vitam: idque dum dicit, [gemina Aprili mense poma submittuntur.] pia adolescentularum vota approbans Deus, quamuis mensis tum Aprilis esset, duo tamen cottonea mala, pulcherrima omnino atque recentia, vicina ex arbore illis dimisit: strepitum quidem labentium audientibus, non tamen vnde esset considerantibus; donec assurgens Vannotia versus domum itura alterum in via iacere conspexit, sublatumque exultabunda Franciscæ obtulit. Quæ & ipsa ad istam nouitatem assurgens, conuersis circum oculis, alterum vidit: subitoque dimissa in genua, gratias cum socia Deo egit, geminatam tyrunculis suis annonam submittenti, vt olim Paulo d atque Antonio. Et vnum quidem inter se partitæ ex deuotione comederunt in loco, secundum vero diuisere domesticis, hunc veluti paradisi fructum cum admiratione gustantibus, taciteque considerantibus qualis ea virtus esset, quam talibus signis Deus honoraret e.
[Annotata]
a [Templum S. Agnetis in foro Agonali.] Vulgo piazza nauona, vbi nunc Obeliscus Pamphilius erectus, loco totius Vrbis speciosissimo & spatiosissimo, ante S. Agnetis basilicam, a gente Pamphilia elegantissime ab ipsis fundamentis excitatam, quam interius totam ex Ligustico marmore vidimus, anno 1661, pene perfectam; sub eaque templum aliud subterraneum, quod parem præstolabatur ornatum, eo loco, vbi sancta Martyr vulgari libidini exposita traditur, & miraculose fuisse seruata. De qua vide 21 Ianuarij.
b [Cognata pro leuiri vxore.] Vt alibi diximus Italis Vannem dici pro Ioanne: ita non est dubitandum quin pro Ioanna diminutiuum nomen Vannotia (sic Mattiotti in visionibus scribit) seu Vannozza sit, quo postremo modo Italice scribit Anguillaria. Cognatam autem ex Italicæ linguæ vsu vocamus, quæ erat vxor Leuiri ipsius Franciscæ: quomodo ipse etiam Paulucius Cognatus Franciscæ nominatur identidem in Vita hac Italica.
c Franciscus Italis Francesco, hinc Ceccolello quasi Cescolello diminutiuum.
d Vide huius Acta 15 Ianuarij.
e Hic sequebatur cap. 5 de apparente sub habitu eremitæ dæmone, quod supra num. 1 lib. 3 lector inueniet; vbi Franciscæ cum dæmonibus per annos duos conflictus describuntur.
CAPVT II.
Franciscæ iam matris-familias virtutes egregiæ: liberalitas erga pauperes miraculis probata: filij Euangelistæ obitus.
CAP. VII
[10] Qvando desponsa viro Francisca fuit duodecimo suæ ætatis anno, vt diximus, [Mortua socru,] non solum vterque ei parens in viuis erat; sed socerum quoque a Andreossum socrumque Ceciliam in mariti Laurentij domo reperit, vna cum Paulutio mariti sui germano fratre, & vxore illius Vannotia, qui vnam omnes constituebant familiam. Tot igitur auctoritate atque ætate maiores se cum haberet domi, quamuis ingentia quotidie conciperet desideria pro Deo multa magnaque faciendi, reprimebat tamen ipsa sese iuuencula adhuc. Verum non diu post viuendi finem socrus fecit, [& cedente Vannotia, familiæ regendæ curā suscipit:] totiusque familiæ domestica administratio in ipsam atque Vannotiam recidit: quarum hæc cognitam experientia habent Franciscæ prudentiam, libenter in eam transtulit curas omnes, cuncta eius sic permittens arbitrio, vt tanto annorum spatio ne minima quidem inter eas vmquam subnata dissensio fuisse sciatur. Interim consuetis pietatis exercitijs applicabat animum nihilo quā antea minus, solita quothebdomadis bis adire pœnitentiæ Sacramentum. Ad sacram Communionem, quod attinet, eam suscipiebat ipsa maioribus quibusq; festis. Orationes porro vocales suas Mariani Officij Psalmorumque domi persoluebat suæ.
[11] Præter hæc tempora nullum non familiæ suæ curandæ impendebat, [pacem inter familiares suo exemplo seruat:] eo successu, vt cognouerit breui Laurentius securos se posse dies ducere, qui talem a Deo nactus vxorem esset. Nam quamuis multa domi famulorum esset famularumque turba, omnes tamen sic habebat Francisca, quasi fratres sibi sororesque fuissent. Hortabatur eosdem in sancto Dei timore vitam ducere: exemploque seruandæ domesticæ pacis ipsa præibat cunctis, magna cum humilitate culpam deprecans, si quem a se offensum crederet. Si vero inter eos aut suborta iurgia deprehenderet, aut offendendi alias numinis natam occasionem; tum vero exstimulabat ipsa se, & quamuis interiorem semper conseruaret mansuetudinem, exteriori tamen specie zelum induebat ardentem, magnaque cum animi libertate redarguebat, quod cum Dei iniuria perperam agi videbat. Ita cum vocatos ad cœnam nobiles multos secum haberet aliquando vir suus, [scandala amolitur liberrimo zelo:] interque eos vnus magicarum incantationum librum in manus Laurentio tradidisset, accessit illa solerter ad coniugem, raptumque de manibus librum coniecit in ignem: nequidquam illatam hospiti, vt videbatur, iniuriam ægre ferente illo qui inuitarat, ipsamque verbis acerbioribus castigante: quæ illa insuper habens, quotquot eius generis habere vmquam potuit vel chartas vel libros, continuo immittebat in flammas: nec raro contingebat, vt ijs ardentibus excitatum a dæmonibus strepitum haud leuem domestici animaduerterent.
[12] Ex familiaribus si quis morbo decubuisset, non solum volebat ei de rebus ad valetudinem rȩcuperandam vtilibus prospici copiose: [ægrotantibus sedulo prospicit:] sed ipsa quoque inseruiebat ei mira cum diligentia & caritate. Accidit aliquando Vannotiam ipsam morbo pressam omni penitus ciborum appetitu destitui: ea res cum ægre Franciscam haberet, nec sciret qua ratione ei posset succurrere, adiurauit infirmam, vt indicaret sibi, num alicuius edulij desiderio teneretur. [cancrum miraculo impetrat:] Cancrum, inquit illa, fluuialem optarem. Verum hic quantauis diligentia quæsitus nusquam potuit reperiri. Sollicitis autem illis ex ipso cubiculi laqueari pulcherrimus ante pedes cancer decidit, Franciscæ meritis haud dubie impetratus; coctusque & nauseam Vannotiæ & morbum depulit. Eadem opulentam domum & rebus omnibus abundantem considerans, vetuit ne pauperum aliquis, seu mendicus ille esset seu Religiosus, solatio vacuus dimitteretur. [agentibus liberaliter succurrit.] Cumque annus aliquando sterilior penuriam Romæ morbosque multiplicasset, dilatauit & ipsa caritatis viscera: nec solis petentibus porrigebat eleëmosynam domi; sed & deferri volebat ad infirmos, qui petere ipsam sibi non poterant: quam autem id Deo gratum fuerit etiam miraculis inuenio declaratum.
[13] Nam cum annonæ caritate vrgente, tam largas eleëmosynas erogaret Francisca, [Euacuatū a maritis granariū,] quantas vix lingua humana valeat explicare, prout in authenticis processibus legitur; metuentes Paulutius Laurentiusque ne sibi suisque fraudi esset vxorum liberalitas, granarij, quod plenum habebant, claues ijsdem abstulere; ex eoque sumentes familiæ quod suæ erat satis, & suis bubulcis, agricolis, alijsque ministris necessarium, vendidere reliquum, [postquam pie vxores euerrerunt,] quod supererat, frumentum, & vacuum plane granarium fecere. Ait post hæc ad Vannotiam Francisca: Eamus pariter ad granarium, & quod superest colligamus pauperibus largiendum. Iuere & solas inuenere quisquilias, quas studiose ipsa conuerrens, & magno cum labore transmittens per cribrum puri frumenti modium vnum habuit, quod egentioribus distribuendum auferret: eoq; facto cum Vannotia recessit, granarium obserante Clara, fideli ad obsequia eiusmodi famula, quæ dominam fuerat comitata. [frumento plenum reperitur.] Post paucos autem dies eodem reuertentes mariti, optimi frumenti mensuras quadraginta repererunt in granario, remq; socero mirabundi nuntiarunt: qui & ipse cognoscere rem miram voluit, viditque hoc Dei esse opus, Franciscæ caritatem probantis.
[14] Nec huic dissimile est, quod in simili vini penuria accidit: [Ob exhaustum in eleëmosynas selecti vini dolium,] in qua prædictus Andreossus cum filijs caueam suam vinariam lustrans, cum sibi suæque familiæ optimi vini dolium seponendum curasset, infirmique Religiosi ac sæculares, Franciscæ cognita caritate, frequenter pro Dei amore aliquid boni vini ab ea postularent: misit illa per prænominatam ancillam ad varios ex ipso illo vase tantum quotidie, vt illud intra non multos dies vacuum relinqueretur. Quod cum cognouissent socer filijque eius, qui descenderant exploraturi an illud selectum vinum eodem adhuc in statu foret; vehementer commoti animis, clamare contra Franciscam Vannotiamque cepere, ne guttam quidem vini illius superesse. Ad quæ subridens Francisca: [stomachāti socero atque coniugi,] Sinite, inquit, sinite nos in cellam descendere, & vobis per Dei gratiam ex eo, quod quæritis, vino promemus affatim. Nec plura, descenderunt ambæ simul & Clara; manusque admouentes vasi plenum illud optimo vino reperere, prompsereque quod ad socerum maritosque portarent, dicentes: Eccum vinum, quod diximus: Deo gratias, quia plenum etiamnum vas illud est. Gustauit senex, gustauere filij: [rursum illud plenū exhibet Francisca.] nec suo ipsi credentes palato, quo idem omnino vinum hoc esse iubebantur credere, denuo in cellam abeunt: reperiunt plenum, quod diximus, vas; exindeque liberam mulieribus facultatem faciunt cuncta pro arbitrio administrandi. Vulgata autem per vrbem fama multos postmodum testes inuenit, qui vel ex Laurentij mariti ore, vel ex ipsius Franciscæ narratione, alios exemplo tali ad liberaliter largiendum animantis, ita se audiuisse professi sunt.
CAP. VIII.
[15] Famulam porro suam Deus, quæ tam benignam cibi ac potus corporalis dispensatricem pauperibus sese exhibebat, noluit impune fraudari spirituali pabulo animæ, quod per Eucharistiæ Sacramentum sumitur. Erat ipsa quidem humilis adeo, vt tanto se mysterio indignam iudicans numquam postularet ad hoc admitti, sed nutum expectaret Confessarij, iubentis, cum sic Deus inspirabat, accedere. Id igitur cum quodam die Frater Antonillus imperasset, ipsaq; ad D. Cæciliæ ecclesiam cum Vannotia se conferens ad Diuinam mensam se obtulisset; qui curam ecclesiæ habebat Presbyter, & sacram ei Hostiam porrexerat alias: Quid hoc, inquit ipse deliberabundus secū, [Hostiam sibi porrectam,] quod mulieres opulentæ & coniugatæ toties ad Communionem veniant? Tum, dæmone haud dubie instigante, Hostiam non consecratam accipiens, hanc ei velut sacram obtulit. Sensit illa continuo factam sibi fraudem, nec enim consuetum spiritualis gratiæ affluxum sensit; remque suo, vt facta fuerat, Confessario retulit, [sentit non esse consecratam.] hic Presbytero; grauis eum coarguens sceleris. At ille, satis gnarus nisi sibi & Deo, & cui Deus reuelasset, notum esse quod fecerat nemini; culpam quidem confessus est, rogauit tamen, vt scire posset, quanam via illa sibi innotuisset. Audiens autem sceleris a se patrati indicem ipsam fuisse, cui erat iniuria facta Franciscam, veneratus deinceps eam est, nec iudicauit indignam, quæ toties ad Communionem veniret, quamuis nupta iuuenisque & familiæ tam grandis gubernationi implicita.
CAP. IX
[16] Sed nec matrimonij fructibus priuatam illam voluit Deus, [Plures liberos suscipit:] quæ tanta cum sanctimonia vitam ducebat in eo statu, pluresque ei liberos dedit. Verum per priorum temporum obliuionem factum est, vt trium dumtaxat mentio in historijs reperiatur: quorum e virili sexu primus, Baptista fuit ad sacrum Fontem nominatus, qui ceteris superstes vxorem b duxit, & posteritatem ex se reliquit, natus circa annum quadringentesimum, vt scripta aiunt, cum ferme decimum sextum ætatis Francisca implesset. Huic proximus Frater Euangelistæ nomen tulit, nec nono ætatis anno superuixit, prout mox visuri sumus. Tertium ordinem nascendo tenuit filia nuncupata Agnes. Nec præter hos alios nominatos inuenio: tantum ex antiquis libris colligo, alias quoque eam a puerperio decubuisse. Quos autem ei Deus concessit liberos, non tam lacte educabat suo (quamuis nec hoc passa est ijs deesse, [ex his Euāgelista pijsmus,] vberibus suis, non alienis, eos lactans) quam timore Domini: quod in secundo genito potissimum patuit, quem terrestrem Angelum merito dicere possem, ita erat orationi deditus cultuique diuino: quin & in tenella ætate ista prophetiæ dono diuinitus decoratus, cuius geminum in antiquis historijs exemplum extat.
[17] Primum, quod duobus Fratribus mendicantibus propria manu porrigens eleëmosynam puer paterna in domo, [prædicit Religiosi cuiusdam defectionem,] ad eorum alterum conuersus dixerit: Non istoc semper vestiere modo: cupies enim pretiosioribus indumentis, infelix, amiciri: attamen væ tibi. Tacuit tum quidem erubescens Frater: effectum tamen suum prædictio habuit, quando non bonis artibus ab iugo solutus Religionis ad Episcopalem conscendit cathedram, modicoque post tempore terribilem plane mortem obijt. Alias Laurentij patris pugionem arripiens, atque e vagina educens lateri paterno admouit, [& vulnus patri infligendum:] dicens: Hoc tibi modo fiet, Pater. Quod & contigit, nam seditione quadam exorta Romæ propter Neapolitanum Regem Ladislaum, in eodem, quod filius tetigerat, latere graue vulnus Laurentius accepit. Erant sane stupenda opera, quæ supra ætatis illius captum faciebat puer, nec aliud vel cogitare videbatur vel dicere gaudebat matri, quam ad æternam se gloriam properare.
[18] Peruenit autem quo aspirabat intra annos non multos: [anno dein 1411 peste correptus,] nam cum anno millesimo quadringentesimo vndecimo Romanam vrbem pestis afflasset, nouennem illa Euangelistam corripuit: quam vt persensit puer, continuo accersiri Confessarium voluit, impetrauitque (quamuis nota esset innocentissima illius puritas) vt Frater Antonellus vocaretur: a quo rite expiatus matrem adesse suam iussit, eique dixit: Meministi, mater, [vt optarat & prædixerat,] semper dixisse me tibi: in hoc mundo esse nihil quod placeat mihi, solam æternam vitam Angelorumque societatem in votis esse? Respexit hoc meum desiderium Deus, atque ecce separamur: adsunt e cælis submissi patroni mei S. Antonius, Sanctusque Onuphsius cum multo Angelorum comitatu. Tu vide vt animo semper generoso sis, mihiq; bene futurum noris, atque pro te deinceps oraturum: nunc tuam mihi benedictionem impartire. Dixit, & manus ipse suas corpusque componens, innocentissimum spiritum reddidit Creatori.
[19] [in cælum ferri conspicitur,] Eadem vero hora, vicina in domo animam agens puella, & pridem loquendi facultate priuata per morbi violentiam, clamare occepit: Videte, videte Euangelistam de Pontianis duos inter Angelos medium ad cælos conscendentem. Cuius dictis mox fidem fecere planctus, a Franciscæ familiaribus ob pueri tam sancti obitum excitati, atque ab infirmæ puellæ domesticis exauditi. Sepultus autem puer est in ecclesia S. Ceciliæ Trans-Tiberim, eo ipso loco vbi nunc sacristia, tum sacellum Pontianorum erat: nec multi anni præteriere, [& in S. Cæciliæ Trans-tiberim sepelitur.] quod ibidem ad dexteram manum sepulcralis ex albo marmore lapis cernebatur, vnum & dimidium palmum in latitudine, in longitudine brachij mensuram habens, cui insculpta defuncti effigies, ipsum exhibebat talari indutum veste cum hac inscriptione: Hic iacet Euangelista de Pontianis. Quem lapidem, cum innouaretur sacristia, probabile est sub pauimento sepultum esse, vt inscriptiones aliæ antiquæ infinitæ c.
[Annotata]
a Diminutiuum Remanum ab Andrea, sicut Paulutius a Paulo.
b Mobiliam nomine, de qua infra lib 4 pluribus.
c Duo proxima capita 10 & 11 continebant vexationes dæmonis ante annum 1430, quas vide a Confessario eius descriptas in principio lib. 3.
CAPVT III.
Apparens matri filius sororem morituram prænuntiat: ipsi socium Archangelum relinquit.
CAP. XII
[20] Habebat Francisca non tantum custodem Angelum, a quo impelleretur ad faciendum bene; [Culpas Franciscæ castigat Angelus,] sed etiam correctorem, a quo si quid deliquisset, nunc hac nunc illa in parte corporis inuisibili manu percutiebatur. Neque id solum cum solitaria ageret; sed etiam in præsentia aliorum, qui impacta audire verbera, non item videre poterant percutientem. Ita cum coram socru sua Cecilia atque cognata Vannotia in frequenti mulierum cœtu vanus aliquis sermo esset illatus, ipsaque eum interturbare humano nimium respectu prohiberetur, maxilla eius audientibus cunctis graui alapa percussa est. Alias in S. Mariæ-nouæ internum animæ suæ statum Patri Antonello exponens, quia præ humilitatis affectu reticebat dona quædam sibi collata diuinitus, [maxime verecundia in sui manifestatione.] tam vehementem humeris illius ictum inflixit Angelus, vt coram Confessarij attoniti pedes corruerit: quam illa in se collecta culpam agnoscens, Patri suo spirituali continuo manifestauit. Simile est quod ei domi suæ contigit apud Ioannem Presbyterum peccata sua confitenti: dum enim genuflexa assistit, tam durus ei impactus est ictus, vt terram capite inclinato contingeret. Quærenti autem Confessario quid ei accidisset, nescire se dixit, nisi percussos sibi vehementer humeros adhuc dolere. Tum vero Confessario reuelauit Deus, Angeli eas esse plagas, qui, vt alias, sic & nunc eam puniret, propterea quod reluctanti animo secretos Dei fauores declararet ei, cui ipsam volebat Deus, in rebus ad spiritum pertinentibus, plene esse subiectam.
CAP. XIII
[21] Habebat Francisca filiolam gratiosam, quam supra diximus, Agnetem nomine: [Videt ipsa Agnetem filiam a columba signari,] quæ cum in eodem cubiculo noctu dormit, quo mater; vigilans hæc, ac tum forte recumbens ex puerperio candidam columbam vidit, quæ accensum cereum rostro tenens, omnibus puellæ sensibus illum admouit; magnoque alarum plausu locum circumuolitans ex oculis euanuit. Annus tum forte a morte Euangelistȩ effluxerat, ignaraque quid ea visio portenderet Francisca atque ambigua hæsit. [postea vero animam filij;] Alia autem nocte sub auroram vidit insolita luce cubile splendescere, in eaque adesse sibi defunctum filiolum, eo habitu staturaque, qua solebat viuus, nisi quod supra comparationem omnem formosior appareret. Huius lateri alius hærebat iuuenis multo etiam quam Euangelista speciosior. Tali visu obstupefacta primum, tum gaudio inexplicabili perfusa Francisca, magis etiam recreata est quando proprius accedentem vidit, seque profundæ reuerentiæ gestu ab illo gratiose honoratam: adeo vt temperare nequiuerit sibi, quin brachia ad amplexandum filium auida expanderet: quibus cum comprehenderet nihil satis habuit visu eius & alloquio frui, amanterque interrogare, Quid ageret? Vbi esset? Num matris suæ meminisset in cælis?
[22] [qui matri suam in cælis beatitudinem exponit,] Tum ille ad cælum attollens oculos: Nostrum munus, inquit, aliud non est quam æternam diuinæ bonitatis abyssum contemplari, multaque cum lætitia & amoris iubilo reuerenter laudare ac benedicere illius Maiestatem: toti igitur absorpti in Deo in illā cælesti beatitudine, non solum non habemus, sed nec habere possumus dolorem vllum, & pace semper duratura fruimur; nec aliud aut volumus ipsi aut velle possumus, quam quod Deo placitum esse nouerimus, qui nostra est tota & vnica beatitudo. Scias autem quod ij qui supra nos sunt chori diuina nobis secreta manifestent. Deinde adiunxit: Quandoquidem scire desideras, mater, in quo nunc degam loco: scito me in secundo primæ Hierarchiæ choro inter Archangelos consistere, [& Archangelum sociū reiinquit,] huic, quem vides, iuueni sociatum; multo quam ego sim formosiori, quia eodem in choro sublimiori quam ego in gradu consistit. Hic autem deputatus a Deo est in solatium peregrinationis tuæ, vt socium eum perpetuum habeas, præsentemque die ac nocte videas ad solatium tuum. Nunc autem tibi denuntio quod Agnetem abducturus aduenerim, [sororem abducturus. 1.] quæ intra breue tempus moritura est, & Paradisi gaudijs mecum fruitura.
CAP. XIV
[23] Tum vero agnouit Francisca, quid illa nuper columba tulisset. Post colloquium autem illud, quod vnam circiter horam tenuit, ab albicantis scilicet auroræ initio vsque ad solis ortum, licentiam discedendi a matre postulauit Euangelista, Angelumque ei prædictum reliquit: cuius ac filij sui eam esse pulchritudinem Patri suo spirituali testabatur, vt oculos in vultum eius numquam intendere potuisset, nisi Deus illam luminis claritatem suæ imbecillitati aptasset, eo quod citra comparationem maior multo sit gloria Beatorū, quam ipsa in filio Angeloq; videre potuerit mortalibus oculis. [Moritur Agnes,] Certa autem de proxima filiolæ morte rem secretam habuit, interimque ei seruiebat amanter ac reuerenter; non vt filiam suam, sed vt destinatam æterno Regi Christo sponsam considerans, Deoque gratias eo nomine agens, quod illam ad se dignaretur accipere. Ita infirmata Agnes intra dies paucos sublata e viuis est, quinto suæ ætatis anno, crediturque etiam ipsa sepulta in eadem S. Cæciliæ ecclesia & Pontianorum sacello cum germano Euangelista: post cuius discessum præsentem semper Archangelum Francisca ad dexteram suam vidit: [Archangelus manet semper visibilis; sed nimia in luce,] testata, si quando in eum vellet obtutum defigere, idem sibi plane euenire, quod materialem hunc solem intueri volentibus; cuius lumine quidem iucunde fruimur, sphæram autem nequimus citra oculorum læsionem aliquam vel modicum intueri.
[24] Neque in suo dumtaxat oratorio precibus vacans, illius fruebatur aspectu: sed etiam per plateas, in ecclesia, in consortio aliorum. Quin imo tunc ei concedebatur personam quoque ipsius conspicere: qui, si quis adstantium aliquod delictum committeret, faciem manibus verecunde obuelabat; solebatque de eo Francisca dicere, [(nisi cum orabat, tentabatur vel Confessario loquebatur de ipso)] quod in Angelico illo vultu velut in clarissimo speculo & Angelicæ dignitatem naturæ, & suam propriam vilitatem euidentissime cognosceret: sic vt illius cognitionis euidentia infinitis gradibus superaret notitiam illam, quam ante id de se ipsa habuerat. Tribus præterea temporibus ei concedebatur Angelicum vultum firmius intueri: cum oraret, vel a dæmonijs vexaretur, & quoties de eo loquebatur cum Confessario suo: qui, vt ipsemet scriptum postea reliquit propter animi serenitatem gaudiumque, quo se perfundi sentiebat quando de Angelo illo loquebatur Francisca, crebro eam obedientiæ præcepto adigebat habitum formamque illius sui custodis explicare. Cui illa morem gerens dicebat, non esse hunc ordinarium custodem suum sibi a natiuitate concessum; sed ex secundo primæ Hierarchiæ choro Archangelum clarissimis circumdatum radijs, [diuersus ab ordinario custode:] qui supra cuiuscumque lampadis fulgorem noctu sibi lumen præberent, sic vt Officium recitare ipsa æque ac pleno die posset.
[25] Dicebat etiam eum sibi apparere semper erecto in cælum vultu oculisque in illud defixis: quod ei memoriam renouabat diuini illius speculi, quod in raptibus atque extasibus contemplari solita, incendebatur atque eleuabatur in Deum. Apparebat autem Archangelus ei velut nouem annorum adolescentulus, brachijs supra pectus in crucem decussatis, [quo vultu & habitu apparere solitus?] capillitio aureo crispoque, & supra humeros per collum diffuso. Veste præterea erat indutus candidissima, supra quam tunicella aptata erat, quali fere solent Subdiaconi vti, quam modo niue candidiorem, modo cælestis coloris ceruleam, quandoque rubram flammantemque conspiciebat. Et his quidem totum illud Angelici corporis simulacrum operiebatur ad imos vsque talos, quos purissimos habebat semper, nec vlla in parte maculosos, quamuis per lutosas plateas Sanctam subsequebatur. Cum autem de eo loquebatur Confessario, restringebatur vultus Angelici splendor, vt in eum figi oculus posset: intendebatur vero atque ad consuetam redibat claritatem, finito sermone, seu breuis ille seu prolixus esset. Sæpe igitur de industria sermonem de eo inferebat Confessarius, quærebatque varia, & Sancta magna cum familiaritate eum intuebatur, manusque illius imponebat capiti; & ex imperio Confessarij eidem blandiens, ac veluti palpans, nihil sibi videbatur contingere; interim vero accendebatur toto vultu ipsa Seraphico quodam igne, vnde multum spiritualis solatij in Confessarium redundabat.
[26] A principio, quo huius suauissimæ societatis fauorem famulæ suæ fidelissimæ indulsit Deus, [Subducit se quandoque delinquenti:] si quādo contingeret illam propter domesticarum curarum multitudinem atque labores, aut visitationum importunarum molestias tædio affici atque in aliquem defectum labi; subducebat sese continuo Angelus, ipsaque admonita humiliter agnoscebat culpam; eamque sibi postulans indulgeri, ablatam mox lætitiam sentiebat restitui sibi, redeunte illo cum noua vultus amœnitate. Tribus aut quatuor vicibus hoc ei coram Confessario vsuuenit; qui de seipso testatur, quod præsentius nullum cuicumque dolori aut tædio remedium inuenerit, quam cum Francisca de Angelo illo sermocinari. Istum autem redarguendæ Sancte modum tenuit Angelus donec illa perfecte sese diuinæ coniungens voluntati, plane haberet constitutum, quietam se velle contentamque viuere, etiam ad diem iudicij vsque, inter curas familiares, secularia negotia & conuictus maritalis fastidia, si Deo sic fuisset collibitum. Volebat enim Deus, vt a se remoueret illam displicentiam conuersationis humanæ, nimiamque quærendæ solitudinis anxietatem exueret.
[27] [eamdem instruit,] Idem Angelus ducem se ei magistrumque præbebat virtutis, & cauebat ne nimio spiritus ardore abrepta, modum in castigando corpore excederet, aut immodico impetu ferretur in bonum. Diuina autem secreta manifestans oculos quandoque mouebat & labia, vocemque gratiosissimam velut eminus loquentis audire Francisca videbatur. [solatur,] Cum vero molestiarum aliquid inferebatur a dæmonijs, sublatos alias in cælum oculos in ipsam defigebat Angelus, eoque aspectu omnem ex eius animo inquietudinem consueuerat propulsare. Quare omnes insultus atque iniurias dæmonum generoso prorsus spernebat contemptu, neque pili faciebat etiam crudelissima verbera, [& protegit.] quibus suam rabiem aduersus innocentem satagebant explere. Qui tamen ne quantum vellent possent sæuire, efficiebat Angelus, modica luminosi capitis concussione in fugam agens inferna monstra; quandoque & medium interponens sese, atque auertens ictus in ipsam recasuros.
CAPVT IV.
Soluta matrimonij lege a marito, totam se iuuandis pauperibus, macerando corpori, iugi contemplationi addicit.
[28] Qvamuis progenitorum mandato parens Francisca matrimonij vinculo se permiserat alligari: [Maritus Franciscæ misertus,] hanc tamen infelicitatem, vt aiebat, suam deplorabat sæpius, nec nisi cum summa animi auersione poterat, iustæ quantumuis licetæque, mariti sui voluntati obsequi. Ne quam autem ex ea caperet voluptatis partem, tribus ceræ vel laridi suilli vncijs guttatim liquefactis suas sibi adurebat carnes; adeo vt excoriata vix posset, nisi summo cum dolore, commoueri in lecto. Tanta vero afficiebatur ex complexu maritali nausea, vt illam conuulsio stomachi cum vomitu sequeretur plerumque, ac demum etiam sanguinem eructaret. Quæ maritus admirans, [putitur se thoro ab ea separari:] ac deinde etiam pleno compassionis affectu considerans, cum liberos sibi ex ea iam natos videret, & vxorem communi vulgi opinione sanctam, idque non ex vano credi euidentibus miraculis cognitum haberet; tandem in animum induxit suum, coniugalis eam legis seruitute absoluere, vitæque continentis ei facere deinceps potestatem, modo secum remaneret ipsa eadem in domo, & familiam pergeret gubernare: pollicitus numquam eius se aduersaturum voluntati, aut vllam ei vltra molestiam creaturum.
[29] Dici non potest quantum ea gratia Franciscæ exhilarauerit animum, [quæ beneficium gratanter accipiens,] quātum se Deo bonorum omnium largitori, quantum marito agnouerit obligatam: cui vt gratam vicissim exhiberet sese, sciens quam sui esset auxilij indigus, pessime affecto iam corpore e vulneribus, carceribus, exilijs, grauibusque infirmitatibus, quibus erat conflictatus; in eodem cum ipso cubiculo, quamuis alio in lecto, dormire elegit. Quod vt solatio magno fuit eius coniugi, ita nullo illi aut exiguo impedimento, non deficiente in amplis ædibus optatæ solitudinis commoditate: ad quam tamen nullus ei gratior locus fuit quam, quod supra diximus, oratorium, in summitate ædium pridem ab ipsa atque Vannotia adornatum. Primum autem quod suæ libertati permissa fecit, fuit absolutum seculo remittere nuntium, seque ipsam & omnem mundi vanitatem manifeste despicere. Itaque vestes, quas pro illius seculi & Romanæ nobilitatis vsu, [omnem vestium ornatum deponit;] ex sericis confectas pannis, auroque & argento ac lapidibus pretiosis habebat instructas, eas de parentum suorum maritique & socerorum voluntate iam inde ab anno duodecimo gestare coacta, ne cui æqualium suarum cederet: has, inquam, vestes, nunc sui facta arbitrij, omnes vendidit, confectamque ex ijs pecuniam pauperibus vestiendis impendit: sibi autem ex viliori panno tunicam, coloris ex viridi nigrescentis parauit, quam potuit abiectissimam, & qualem vix famulæ eius gestare voluissent: stupentibus qui eam nouerant omnibus, nec satis capientibus, quomodo tantæ nobilitatis & tantarum opum vir in ea coniugem patienter aspiceret. Verum ipsa, quæ iam marito fecerat satis, nihil pensi habuit iudicia mundi.
[30] Nec hoc suffecit, sed ad vineam quoque, quam basilicæ S. Pauli vicinam habebat, [ligna pauperibus cōuehit;] ire instituit, collectaque in fascem sarmenta ac ligna imponere capiti, atque in Vrbem cum omnium stupore inferre, pauperibus distribuenda: tanto sui abijciendæ studio, vt ad ipsam vsque mariti domum vice quadam sic onusta ambularit, ab eoque conspecta sit, nec tamen reprehensa; quia norat quam sancto ipsa motiuo ageretur. Subinde eodem minabat asellum, fascibusque lignorum oneratum reducebat, & per domos diuidebat egentiores. Quod dum facit, accidit aliquando vt in frequenti vrbis platea ex iumenti dorso deciderent omnia; Paulusque Lelli Petrucci accurrens, nullo suæ nobilitatis respectu, manus etiam ipse subleuando oneri accommodaret. Præterea caritatis tempore, non contenta pauperibus eleëmosynas erogare largissimas, [stipem mendicato quæritat:] eorum iuuandorum suique vilipendendi acta desiderio, Vannotiam quandoque assumebat sociam, proculque a domo sua in regione Montium, aut alia vbi cognoscebatur a nemine, ostiatim emendicabat quod egenis daret. Nec raro contingebat ipsas, quas minime egenas esse facile apparebat, multa cum verborum acerbitate repelli, & iniurias loco nummorum referre.
[31] [mortuo ante baptismum infanti vitā reddit:] Quam quidem heroicam piarum mulierum caritatem manifesto miraculo Deus nonnumquam voluit commendatam: nam cum per eam forte, quam dixi, regionem oberrant, maximos e quadam domo eiulatus audiunt, plangentium mortem nati non ita pridem filij, atque ante baptismi susceptionem extincti. Accurrunt illæ; & Francisca, post acriter reprehensam de sua negligentia matrem, mortuum inter brachia puerum suscipit, ac virtute diuina viuum mox restituit matri, mandans ne cui diceret; atque, ne forte agnosceretur, subito inde proripiens sese. Alio die, cum Stationes in basilica S. Pauli essent, eoque aduenisset Francisca cum Vannotia atque a Rita, vidit illa ad ingressum ecclesiæ supra longam trabem multos pauperes ac peregrinos, [inter mendicos considet,] eleëmosynam postulantes ab introeuntibus; dimissisque in templo sociabus, sese inter illos mediam collocauit, postulans & ipsa stipem cum suo maximo solatio; ibique ad tempus vsque Vesperarum remansit, dum eam in templo comites suæ operiuntur. Quo interim tempore dubium vix est, quin fuerint in tanta vltro citroque commeantium multitudine aliqui, a quibus cognita multam vincendi pudoris sui accepit occasionem. Cum autem inchoandæ essent Vesperæ, ad dictas Comites sese contulit, & Eamus, inquit, tantum enim collectum est hodie, quantum hoc vespere sufficit pani lupinisque comparandis. [eisq; distribuit corregata.] Et vero quoties stipem postulans fragmenta panis accipiebat, ea sibi seruabat ipsa, pauperibus e domestico penu integros largiens: talia enim frusta delicatiora ipsi videbantur, propterea quod essent ex Dei amore donata.
CAP. XVI
[32] Tantæ sui ipsius despicientiæ iungebat Francisca macerandi corporis rationes varias: [Vino & lautiori omni edulio abstinet,] & primo quidem certum est, quod neque sana neque infirma vinum biberit vmquam in omni vita sua. Vnica in die refectione contenta, vesperi omnino sumebat nihil, nisi forte aut graui vrgente ægritudine, aut præcepto adacta Confessarij pomum coctum vnum, idque rarissime. Carnem, oua, lacticinia, pisces, aut aliud aliquod gratum palato edulium manducabat numquam, testataque est eius nurus Mobilia, totis sedecim annis, quibus communi cum ipsa vsa est mensa, numquam a se visam aut istorum aliquid comedentem, aut omnino quidpiam quod saccharo, melle, aromatis conditum foret, quacumque demum valetudine vteretur: sed opsonia ei ad panem ordinaria fuisse, fabas, lupinos, faseolos, quandoque brassicas aut boraginem: quæ quidem aqua elixa solo condiebat sale absque oleo vel alio condimento. Quin ne tum quidem, [etiam in puerperijs,] cum a puerperij laboribus reficienda decumberet, edulia delicatoria admittebat vlla; sed ea quæ diximus sola sibique consueta. Vt mirum non sit si debilitatus ista ciborum parcimonia & duritie stomachus acerbissimos ei adferret cruciatus, nec citra miraculum viuere posse crederetur, quæ tam parum cibi sumeret vel retineret vitæ sustentandæ idonei.
[33] Vix erat ad mensuram corporis exiguus lectulus sola instratus storea, [strati durities,] donec illius Confessarius iussit stramineum præterea saccum sumi. Dormiebat autem indusio vestita laneo, & runica ex panno confecta: itaque dormientem in mariti domo testata est vidisse se illius prædicta nurus, & quidem eo situ qui incommodi haberet multum, quietis autem parum permitteret; cum sederet potius inclinata, quam iaceret extensa in lecto, idque ad duas dumtaxat horas: de die vero somnum capiebat nullum. Centies quotidie pectus tundebat pugno, & quoties in vsu sensuum minimum quidpiam deliquisset pœnas a se exigebat ipsa, pugnorum ictibus crebrius iteratis. [pœnitētiarum rigor,] Duplici ad carnes induta cilicio, etiam sub eo funem gestabat equinis intortum pilis, ferreumque circulum a quo non vno in loco vulnerabatur caro. His addebat ex intortis funiculis flagellationes acerbas, & quidem acutis stellulis sanguineas, vt carnificinam ipsa in se videretur exercere, quāuis erga quoscumque alios tam mitis esset atque indulgens, vt nemini, præsertim infirmo, deesse quidquam pateretur. In eo pœnitentiarum rigore perseuerauit, donec aliquando Confessarius, obedientiæ prȩcepto vsus, ab ægrotante circulum ferreum abstulit, & disciplinas quibus sanguis elicitur. Et tamen cum ista faceret omnia, ad consueta suæ familiæ munia iuuandique proximi ministeria firmis ad stuporem plurimorum vtebatur viribus, gratia illam corroborante diuina.
CAP. XVII
[34] Iam inde a pueritia pijs exercitijs innutrita Francisca, erat omni sanctitate plena, speculum puritatis & innocentiæ: [vilissima sui æstimatio,] & tamen ita de se sentiebat ipsa, tamquam si mulierum impijssima peruersissimaq; fuisset. Cum enim in illa lucis interioris copia diuinæ essentiæ absolutissimam cognosceret integritatem, minimam quamuis imperfectiunculam in se deprehensam grauissimum esse existimabat peccatum: ideoque si protulisset vel verbum, quod otiosum videri poterat, suum sibi pugnis contundebat os, donec sanguis efflueret; vel prostrata in terram brachijsque in crucem extensis, veniam supplex flagitabat a Deo. Cum vero vitæ suæ errata simul omnia considerabat, [summus de leuibus delictis dolor & copia lacrymarū,] tam copiosos soluebatur in fletus, vt perennibus fontibus similes efficerentur oculi: vnde Confessarius eius scribit, illa copia lacrymarum ad commiserationis affectum motum sese vetuisse, ne sua sic deinceps peccata plangeret, eorumque onus in se suscepisse vniuersum: quo imperio mitigatus sit nimius ille dolor, cum esset in omnibus obedientissima.
[35] Præterea cum esset honoris diuini zelantissima, non poterat modum ponere lacrymis quoties cōsiderabat, quam facile sinerent se in peccata homines a diabolis pertrahi. At vero cum dominicæ Passionis contemplandis mysterijs applicabat animum tam effusus illius fletus erat, [maxime in considerāda Christi Passione,] vt nurus eius aliæq; domesticæ, ita inconsolabibiter plangentem cum viderent, testatȩ sint, iniectum sibi timorē non leuem, ne doloris vehementia ipsi vitam auferret. [eius cruciatus] Neque vero solius erat hic animi dolor; ad omnia se corporis diffundebat membra cruciatus acerbissimus, prout in sacro Christi corpore partem aliquam tormentis affectam considerabat: sic vt cum manus transfixas clauis cogitaret ipsa, suas præ cruciatu sentiret ineptas ad aliquid, qualecumque id esset, continendum, quod perinde subito eis excidebat in terram. Si mentem ad sacros reflectebat pedes, non poterat suis amplius insistere ipsa, ita graue in ijs patiebatur tormentum. [& vulnera suscipit in suo corpore,] Corona Christi spinea totum illi caput cingebat doloribus; flagella contusos artus eidem relinquebant: quin & sanguinem spuebat nonnumquam, liuebantque vngues, & tamquam morientis impallescebat facies.
[36] Quod si istiusmodi contemplationi inhærens extasim patiebatur aliquando, manus ei pedesque stillabant sanguine, atque ad percussum Saluatoris latus cogitationem extendenti suam, manebat ipsa toto pectore saucia: eaque ipsi plaga multo durauit tempore, ex qua liquor aliquis aquæ similis scaturiebat, cui excipiendo necesse fuit pannos quosdam lineos adhibere atque mutare identidem. Quod cum præ doloris vehementia facere per se ipsa non posset, cogebatur secretum istud suum Vannotiæ, [etiam in latere.] Agnetique & Ritæ dilectis in Christo Filiabus credere, quæ hoc ipsum deinde retulere Confessario, pannosque prædictos venerabundæ conseruarunt. Ast erumpentem e manibus sanguinem, ne obseruaretur ab aliquo, ipsa in se reuersa continuo detergebat, prout in priori processu Frater Petrus, Dominicanorum ad S. Sabinam Prior, & variæ illius Filiæ spirituales asseruerunt. Iste autem ex latere liquor tamdiu fluxit, donec plaga in Natalis Dominici nocte, anno millesimo quadringentesimo trigesimo primo, miraculose fuit a Beatissima Virgine curata, b quoniam doloris vehementia ipsam cœperat inhabilem reddere ad varias in obsequio proximi actiones.
CA. XVIII
[37] Quam esset in suis orationibus seu mente seu voce faciendis feruens, quam accepta Deo, [supra orātis caput radij flammei,] vel ex hoc colligas; quod cum aliquando post illam in S. Angeli sacello, quod est in S. Mariæ transtiberinæ, Agnes ipsius carissima constitisset; supra orantis caput splendorem viderit, flammeosque radios eidem circumiectos. Ex eius etiam vultu emicantem fulgorem viderunt plurimi, quasi lumen quoddam reflexum ab illa lucis abysso, quam inter orandum contemplabatur. Fuit cum Quadragesimalis ieiunij tempore Bartholomȩa quædam Aretina, Ordinis S. Francisci Tertiaria, solita pietatis causa Romam accedere quotannis, & Franciscam (de cuius sanctitate & miraculis audierat multa) visitare: fuit, inquam cum ad Turrim-speculorum accedens, [& virga aurea conspiciuntur.] vbi tunc in cella quadam orationi Francisca incumbebat; vbertim cœpit lacrymari, & exclamando quærere a circumstantibus, num viderent? num viderent? Interrogata autem num quid ipsa cerneret? Video, inquit, virgam auream e cælo descendere supra cellam istam, quam aurea lilia circumcirca exornant: & mox Franciscam ibidem suas sponso suo orationes ex more fundere intellexit ab ijs qui ista referentem admirabundi audierant.
[38] [Colligendi in oratione spiritus mira facilitas,] Raræ autem recollectionis donum ei inter orandum concessum hisce verbis describit Confessarius eius. Vsque adeo mentem in Deum habebat eleuatam vt tota esset diuina: hinc accidebat frequenter vt vel in cameram suam vel in alium locum conferret sese alicuius negotij causa, & mox oblita cuius rei gratia venisset rapiebatur in Deum. Quantumcumque vero magnæ essent tribulationes angustiæque domesticæ, statim tamen atque in suam veniebat cameram, vel templum aliquod felix illa anima, nihil istorum recordabatur, sed tota mente ferebatur in Deum; [& studium gratias sibi factas celādi.] licet omni studio procuraret ipsa diuertere animum, ne tali deprehensa in statu admirationem cieret: tantam subinde sibi vim faciens ad gratias cælestes occultandas, vt ipsi ei oculi extra caput protuberarent. Præter suam autem voluntatem manifesta, tanta suffundebatur verecundia, quasi in graui aliquo turpique facinore deprehensa, vt ipsa mihi sæpius fassa est; non minimam ex eo molestiam sentiens, quod mihi cogeretur internas animæ suæ gratias aperire: quod tamen faciebat accurate, quia sciebat talem esse supremi Numinis voluntatem. Hactenus Confessarius.
[Annotata]
a Fuit hæc omnium pene, vt infra putebit, conscia secretorum: nomen integre scriptum videtur fuisse Margarita.
b Videatur lib. 2 Visio 15. num. 40.
CAPVT V.
Frequentes S. Franciscæ raptus, deuotionis exempla, obedientiæ virtus arduis experimentis probata.
[39] [Orationes illius vocales,] Orationum, quæ voce fiunt, hic fuit B. Franciscæ tenor, vt in his primum locum teneret Officium, quod Deiparæ matris honori Ecclesia destinauit: auditique in processibus testes sunt, qui deponerent a prima pueritia illud solitam recitare, idque sibi continua annorum plusquam quadraginta experientia conpertum esse. Procurabat autem vt debitis illud horis persolueret, ac fere de genibus magna cum deuotione, in cubili, in oratorio aut in templo: in vinea vero si quando esset, subinde etiam obambulans id faciebat, tanto cum deuotionis internæ affectu, vt sæpe in extasim auferretur. Eodem sensu alios plures recitabat psalmos: sed toto die nulla oratio erat ei in ore frequentius, quam Dominica, ab ipso Magistro præscripta discipulis, & salutationis Angelicæ formula.
[40] [& frequētes raptus.] De oratione illius mentali, ignotiora nobis sunt pleraque: nullum enim modum aut formam meditandi sequi edocta, aut argumentum solita præfixum afferre, prout tempora diesque festiui ferebant, ita ad orationem componebat sese: in qua mox alienabatur a sensibus, & ducenti se luci diuinæ obsequens immergebatur in contemplationem cælestium mysteriorum sibi in visione obiectorum, quemadmodum ex ijs cognoscere possumus, quæ vltimis decem vitæ annis ipsius Confessarius Mattiottus scripto excepit. [maxime post Communionem:] Ex processibus etiam scripturisq; antiquis quæ in hunc diem custodiuntur, habemus quod toties atque ad sacram Communionem accederet, illius susceptionem extasis sequi soleret; quandoque vero ad ipsum Missæ principium finemue etiam præcedere: sic tamen vt ista spiritus abductio a sensibus non obesset quo minus cum alijs ad altare accederet, indeque sumpto Sacramento reuerteretur in locum suum, cetera immobilis ad duas aut tres, aliquando etiam ad plures horas. Quam si quis attingeret eo tempore, non plus ipsa sentiebat quam fusilis ex ære statua aut sculpta ex marmore. Quin etiam accidit, vt experimenti caussa diducere conarentur aliqui a se inuicem manus, quas ante pectus in actu adorationis coniunctas tenebat: sed nihil efficere potuerunt, quantamcumque violentiam adhiberent. Nihilo plus sentiebat acicularum puncturas, sed postquam ad naturalem vsum sensuum reuertisset, ex vulnere in carne relicto permanentem dolorem.
[41] [quorum rationem Confessario reddit.] Ab hoc immobilitatis statu transibat sæpe ad extasim mobilem in eaque & loquebatur & cantabat, dolebat aut querebatur secundum argumenti sibi obiecti varietatem: & inter hæc varijs varia dictabat monita ex parte Dei vel Beatissimæ Virginis aut Sanctorum alicuius. Sibi porro restituta a raptu, Confessario per obedientiam interroganti narrabat ordine quidquid sibi acciderat. Huiusmodi vero raptus etiam in domo mariti sui, in oratorio aut camera precibus intenta, patiebatur frequenter: sed eorum exigua ad nos peruenit notitia: nec enim istic aderat Confessarius qui visa a se auditaque notaret: nec ipsa nisi seuero obedientiæ præcepto adacta quidquam vltro manifestabat eidem. Consequebatur porro iam dictos excessus corporei visus priuatio quædam; nec nisi post aliquam moram temporis hic ei paulatim videbatur restitui.
CAP. XIX
[42] Rarum igitur pietatis atque deuotionis exemplū Romanæ nobilitati vniuersæ, [eximia eius modestia,] præsertim matronis, Francisca fuit: nec minus modestiæ singularis. Etenim duodēnis homini nobili eidemque ditissimo in matrimoniū data, idque ea ætate qua sexum fæmineum maxime sibi solet vanitas vindicare, insuper in tam numerosa familia domina omnium constituta, nihil vnquam agere visa est quod vanitatem, leuitatem aut arrogantiam saperet; neque circa seipsam neque circa famulos ancillasque. Non illa quantumuis adolescentula monilibus delectabatur aut gemmis aut vllo speciosarum vestium apparatu: non exornando capiti aut faciei pigmentis excolendæ bonas horas diesue male insumebat: sed omnia istæc temporis virtutisque dispendia cane peius & angue oderat, modestia morum totiusque corporis humillimo habitu ornata abunde. Testibus etiam confirmatum reperio, quod neque a marito neque a socru, nedum ab alia persona quauis deduci se permiserit vnquam ad peruigilia, conuiuia, comœdias aut bacchantium pompas, quas cursus nomināt: nūquam visa sit choreas agere vel agentes spectare, numquam lusui vllo interesse vel adesse: sed omne illius solatium erat si vel domi quieta ac solitaria suæ posset vacare pietati, vel foras egredi religionis caussa, festorumq; deuotius celebrandorum respectu.
[43] [reuerentia erga viros ecclesiasticos,] Tria porro eximiæ erga res diuinas propensionis indicia in ipsa fuerunt obseruata: primum quod Ecclesiasticis personis omnibus, seu regularibus seu secularibus, tantum habebat honoris ac reuerentiæ, æque domi propriæ atque in templo, vt vix coram ijs fari præsumeret, adstaret autem plerumque genuflexa, capite oculisque in terram dimissis, velut quæ Christum in ijs præsentem agnosceret: quibus & per plateas facta obuiam, inclinabat sese quam profundissime poterat. Ita asseruerunt testes oculati octo, atque inprimis Agnes sancte affirmauit, ex vltimis hoc fuisse matris morientis præceptis, ac veluti testamenti nomine filiabus relictum, vt hominibus Ecclesiasticis ac religiosis multam reuerentiam deferentes, Christum Dominum in ipsis honorarent.
[44] Alterum est quod puram semper conscientiam conseruare studens, quotseptimanis bis ad sacram exomologesim accederet: [Confessarius eius F. Antonellus,] quod a primis adolescentiæ annis vsque ad mortem ab ipsa obseruatum fuisse, septem fide dignissimi testes asseuerarunt. Quatuor autem omni in vita Confessarios habuit: quorum primus fuit is qui supra nominatus Antonellus de Monte-Sabello, monachus Ordinis Oliuetani, insigni sanctitate & religiosa simplicitate commendabilis: qui infantiles exorsus Confessiones audire, quamdiu vixit idem ei officium exhibuit in suo templo, quo Francisca hac vna de caussa singulis quartis ferijs solebat adire. Solebat præterea in domo mariti sextis omnibus ferijs aut sabbatis confitentem audire quidam Frater Michaël, sacræ Theologiæ Doctor & Prior in S. Clementis, [Fr. Michaël,] a vitæ sanctimonia multis laudatus: cum quo de rebus ad spiritum pertinentibus largos solebat domi suæ conferre sermones. Consueuerat autem, modo vnus modo alter prædictorum duorum, sæpe in S. Ceciliæ templum venire ipsam a peccatis absoluturus, quod is locus ædibus ipsius propinquus, audiendis Sacris Communionique suscipiendæ commoditatem offerebat magnam: quandoque etiam in templo S. Angeli ad Forum-piscarium Fr. Antonellus eidem suam operam eumdem in finem dabat.
[45] Mortuis istis, in Confessarium sibi perpetuum delegit Presbyterum quemdam, [Ioannes Mattiotti,] Ioannem Mattiotti nomine, Canonicum Curatumque ecclesiæ S. Mariæ trans-Tiberim: apud quem suas Confessiones prosecuta est bis in hebdomade, diebus Mercurij Sabbatisque; semel quidem in prædicta ecclesia, semel vero in domo coniugis: donec quarto ante mortem anno ad communem filiarum suarum habitationem transiuit, Turrim speculorum dictam; quæ erat in parochia S. Andreæ de Funarijs in regione Campitelli: ad cuius parochiæ sacram ædem præcipuis quibusque festis adibat Francisca, Cōfessione purgatura delicta & Eucharistico pabulo refectura mentem, [Ioannes Antonij.] per Domnū Ioannē Antonij, qui tunc Ecclesiæ illius Rector erat & hæc testatus est. Ad sacram tamen Communionem quod attinet, cuius temporibus illis rarior vsus erat; inuenio quod illam neque peteret vmquam, [Quādo cōmunicare solita.] præ animi demissione Confessarij vltroneum semper expectans mādatum; neque sumeret nisi festis solennioribus, Christi Domini videlicet eiusque Beatissimæ Matris atque Apostolorum vel alicuius Sancti, quem Vrbs Romana cultu signatiori prosequeretur: nisi quod vltimis vitæ annis octauo quoque die communicasse ex Ioannis Mattiotti scriptis colligatur; idemque demonstrant raptus, quos suscepto Sacramento patiebatur ab eodem Ioanne litteris consignati.
[46] Tertium punctum, in quo magnæ ædificationi cunctis fuit Francisca, ea continetur diligentia, qua toto vitæ suæ tempore visitabat ecclesias & loca Vrbis sacra, [diligentia in adeundis templis & stationibus] diebus cuique proprijs: qua Missæ sacrificijs, Officijs diuinis, habitisque ad populum sermonibus intererat: qua ad omnes per Vrbem Indulgentias stationesque adibat. Quarum rerum tot existunt testes quotquot de ea rogati testimonium dixere: neque videbatur aliam in hac vita vllam recreationem cognoscere. Igitur præmonita pridie cognata Vannotia, summo mane egrediebantur domo absque vllo famularum famulorumue comitatu, modo ad vnum modo ad alterum templum, quo eas Indulgentiæ propositæ opportunitas inuitabat; miræ simplicitatis, taciturnitatis atque modestiæ exemplum circumferentes per plateas: in templum vero inferentes attenti ad orationem animi deuotionem tantam, [ea magna Vrbis ædificatione.] quantam plures oculati testes deinde laudauerunt. In hoc autem visitandarum ecclesiarum actu sociam eis se frequenter iungebat Lucia de Astallis, ipsa de se testis, & nonnulla Franciscam affinitate ex parte mariti attingens. Sed & Rita quoque pia adolescentula, Sanctȩque familiarissima atque omnium propemodum particeps actionum, eamdem plerumque comitabatur, tum ad alia pietatis exercitia tum ad sacras conciones, quæ rariores solitæ eo tēpore haberi, ferme in Fratrum Dominicanorum ac Frāciscanorum templis, S. Mariæ supra Mineruam & Aracæli dictis, per illas audiebantur.
CAP. XX
[47] Omnium quidem virtutum, sed obedientiæ imprimis studiosissima semper Francisca fuit, [Promptæ obedientiæ studio] quam non tantum parentibus suis inuiolatam seruabat: sed multo maxima cum cura Confessarijs & Patribus suis spiritualibus, solita hanc potissimum commendare suis in Christo filiabus, dicendo, vnicam hanc esse & compendiosissimam viam ad vitam æternam gloriamque cælestem: nec fuit res vlla tam difficilis vmquam, quam non promptissima exequeretur voluntate mox vt fuerat imperata. Fuit cum in lecto infirmam visens Confessarius suus Fr. Antonellus, ipsam debili plane stomacho reperiens, ausus est præcipere, vt ei corroborando modicum vini sumeret. [vinum stomacho reluctanti ingerit,] Numquam illa eatenus vinum gustauerat, volens tamen imperanti morem gerere, impleri scyphulum & ad se ferri mandauit, atque allatum magna vultus alacritate exhausit coram ipso aliisque qui aderant pluribus: sed potus ignoti insolentia vsque adeo commouit stomachum, cui remedium quærebatur, vt in vomitum continuo resolutus, euomere quidquid ingereretur per triduum non cessaret: nec tamen vel minimo signo ostendit quod pœniteret obediuisse.
[48] [oculos ne quidem in periculo vita attollit;] Alias cum sua cognata Vannotia eunti ad visitandam ecclesiam Sanctæ Crucis, die veneris sancto, idem Confessarius sub obedientia inhibuit, ne in itu redituue oculos attolleret, sic vt personam quamcumque posset intueri. Ibat igitur luminibus in terram deiectis, iamque ad Hospitale S. Ioannis peruenerat, cum eis obuiam lanio fit duos ante se iuuencos agens adeo feroces, vt magna cum trepidatione cuncti quotquot in ea platea erant, huc illucque diffugerēt. Sola Francisca obedientiæ memor neque deflexit e via, neque oculos sustulit, secura periculi iter prosequens. Iuuenci autem subito atque ad ipsam accessere propius, agnorum instar mites effecti, in alterum plateæ latus deflexere; multum admirante, quæ eius caussa formidare cœperat, turba populari.
[49] [filium tradit in manus inimicorum;] Quo tempore Romæ commorabatur Neapolitanus Rex Ladislaus a, Paulutius Franciscæ leuir raptus in vincula est, velut qui contrarias prædicto Regi partes fouebat, & maritus eius Laurentius in exilium amandatus: restabat domi solus Baptista filius, & hunc Roma discessurus Comes Petrus de Troia, omnia pro Rege gubernans, obsidem habere voluit suorum suasu ministrorum, & secum abducendum mandauit accersiri. Timebat huic nunc vnico (nam mortui erant ceteri) non immerito Francisca & occultare innocentem moliebatur: quando Confessarius eius Fr. Antonellus, spiritu quodam sublimiori motus prohibuit ne faceret: sed potius vt ipsa filium ad Comitem eiusque Officiales adduceret imperauit. Ergo manu arreptum filium obedientissima mater ducit ad ecclesiam quæ Ara-cæli dicitur, Comitique & ministris eius stationem ibidem habentibus tradit: non tantum admirantibus ijs, [sed ille D. Virgini cōmendatus] qui vel in platea vel in ecclesia ipsam videbant cū filio, sed etiam indignantibus quod eum in captiuitatem ac fortassis in mortem traderet inimicis generis sui infensissimis. Ex ijs porro qui Comiti aderant cum filium offerret, suggesserunt aliqui vt fauorem Comiti sibi filioque emereri contenderet. Quibus illa: Eius mihi fauore quæram vnde auxilium sperare possum: eoque dicto in genua se posuit coram Beatissimæ Virginis imagine, quæ intra suum conclusa tabernaculum certis dumtaxat diebus anni populo solet spectabilis exhiberi. Tunc autem (quemadmodum ipsamet dixit) conspecta fuit a se, transeunte per ipsum tabernaculum, sic vt erat conclusum, visu. Egressus est Comes cum Baptista ex templo mandauitque vt eum e suis aliquis in equum suum post se reciperet, [abduci nequit.] cœperuntque S. Ioannem Lateranensem versus procedere Neapolim petituri. Verum qui Baptistam portabat equus nullis calcarium stimulis prohiberi potuit quo minus pertinaci nisu retrograderetur: quod idem cum alij quoque equi facerent, quibus puer successiue impositus est, perterritus Comes matri suæ iussit confestim restitui, egregium hunc obedientiæ suæ fructum referenti.
[50] [Etiam extatica Cōfessario paret] Mirabilius porro hoc etiam est, quod in extasi posita & naturalium sensuum vsu destituta, Patri suo spirituali promptissime obediret: adeo vt genuflxa eo imperante surgeret; erecta staret vel iaceret, prout idem iussisset; locum de loco mutaret in templo, & ad interrogata apte responderet, cetera immobilis quasi lapis, quiscumq; eam vel tangeret vel appellaret & quātumuis aliquis dicere præsumeret: Per obedientiam hoc dicito, vel facito illud. Publicum huius rei experimentum exhibuit Visio LXXII supra proposita: nunc concludo euidenti demonstratione diuinæ bonitatis in eius obedientia mire sibi complacentis. Accidit vt in suo cubiculo Officio Mariano recitando intenta per domesticorum aliquem accerseretur a marito cui nuntio mox illa parens, signato istic vbi desinebat libro, [Antiphonā quater intermissam] executa mandatum est; eoque facto redijt ad intermissas preces: sed in vna eademque Antiphona resumenda quater vocata & reuocata, ac semper eadem promptitudine digressa regressaque, quarta demum vice librum manu accipiens, Antiphonam illam litteris aureis scriptam reperit: idque postea in raptu quodam, S. Paulo indicante, [auro scriptam inuenit.] didicit ex diuino mandato factum esse ab Angelo ad comprobandum obedientiæ meritum: cuius vti testis Vannotia fuerat, præsens cum quater iteratis vicibus euocaretur ab incepto, sic & meruit particeps fieri gaudij ex admiratione miraculi, cum prædictam scripturam auream suis ipsa oculis est intuita.
[Annotatum]
a [Roma sæpius occupata a Ladislao R. Neapol.] Abrahamus Bzouius ad annum 1405 § 6 ex illius temporis scriptoribus narrat, quomodo eo anno Innocentius VII rebellis populi violentiæ cesserit, eaq; occasione vsus Ladislaus Vrbem occuparit, quam breui amiserit, tumultu ob ciuis vnius Romani cædem orto, eiusq; partiarijs recedere coactis Iterum deinde post electionem Alexanari V. Vrbs in Ladislai potestatem recidit, 12 Martij anni 1409: & tunc quidem præfectus Vrbi ab eodem Comes Troiæ est, qui amissa mense Octobri Leonina vrbe, [anno 1409 vexatur insigniter S. Francisce familiæ,] reliquam tenuit vsque æd 29 Decemb. quo Paulus Vrsinus insigni prælio ipsius & Columnensium copias fregit. Comes autem ægre fuga elapsus est, fune per fenestram dimissus, vt ad hunc annum habet idem Bzouius: ad quem propterea spectare videntur ea quæ hic narrantur. Nam anno 1405, ob temporis breuitatem in recenti dominatu, non videntur intra Vrbem grauius aliquid passi ciues: & licet etiam anno 1413 fœdifragus contra Ioannem XXIII Ladislaus Romam occuparit 4 Iunij, [forte etiam 1413, & 14] nec ea redierit ad Pontificis potestatem antequam is die Augusti 3 anni 1414 moreretur: nulla tamen Troiani Comitis mentio vspiam reperitur illis annis; quibus nihilominus possumus credere, Regem in aduersarios carceribus exilijq; sæuientem, familiæ Pontianæ nihilo mitiorem fuisse hac vice, quam alias fuerat eius Præfectus. Iulius certe Vrsinus noster, huius vnius vltimæ inuasionis meminit; & S. Franciscæ morbum grauissimum, interim dum maritus in exilio degit, ad hæc tempora retulit vti & visionem de inferno, de qua supra egimus.
CAPVT VI.
Singularis in aduersis patientia. Verborum ad proximorum vtilitatem efficacia.
CAP. XXI
[51] Fidelis est Deus, inquit Apostolus, qui non patietur tentari nos supra id quod possumus: multum igitur potuisse Francisca dicenda est, quæ tam multis modis fuit tamque grauiter tentata & probata. [1 Cor. 10, 13] [Patienter fert socerorum imperium;] Nam primo intra puellares adhuc annos consistens, in alienam translata est familiam, non tantum mariti sui imperijs, sed soceri quoque socrusque voluntatibus subiicienda eorumque ingenijs aptatura sese: quod illa iugum placidissime tulit. Domum deinde fortunæ bonis omnibus copiosissimam pene momento temporis euersam vidit, & omni prioris felicitatis ornatu spoliatam. Etenim cum sub Ladislai Neapolitani Regis tyrannide gemeret Romanus populus, & Vrbs Pontifice pulso velut viduata mœreret; [domesticā calamitatem,] non potuere sic contineri eorum animi, qui patriam adhuc libertatemque amabant, quin eorum affectus in verba quandoque, & a verbis prosiliret ad facta, de quibus tamquam Regis inimici possent accusari. Hos inter Laurentius fuit Franciscæ maritus, inter ciues tunc facile potentissimus, atque adeo partium ducibus adnumerandus: qui cum a iurgijs aliquando ventum esset ad arma, [maritivulnus,] vulnus accepit ex quo collapsus in terram aliquamdiu pro mortuo habitus est. Et quamuis postea viuere deprehensus, ad domum relatus sanitatem quoque recuperauerit, vxoris diligenti cura precibusque adiutus: conualescenti tamen indictum exilium est æque ac fratri eius Paulutio, [& exilium,] & Baptista filius obses petitus. Poterant hæc etiam generosum viri alicuius animum frangere; Franciscæ non potuerunt tollere vel minimam partem internæ quietis: sed coram alijs quoque sereno semper atque hilari vultu eiusmodi accipiebat noua, tamquam totidem beneficijs affecta a Deo.
[52] [bonorum depredationem,] Elucebat hoc maxime tum cum viri sui armentarij, bubulci atque opiliones (equis enim ac bubalis, bobus & vaccis, ouium ac porcorum gregibus, quæ tunc præcipuæ erant Romanorum diuitiæ, abundabāt Laurentius atque Paulutius fratres) illata agris ac gregibus damna nuntiaturi venirent: a ad hæc enim (vt suo ipsamet Confessario declarauit) non magis commouebatur, quam si nihil ad se ista pertinuissent, placide illud Iobi vsurpans: Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino placuit ita factum est: sit nomen Domini benedictum. [Iob. 1, 21] Hanc tamen virtutem suā, domesticæ pacis gratia solerter occultabat, quo posset efficacius alios consolari, si & ipsa pati aliquid videretur & sustinere partem doloris. Neque in externis tantum fortunæ bonis probauit illius patientiam Deus; sed in ipso quoque illius corpore multiplex sumere voluit experimentum per morbos, [morbos,] quibus diuturnis grauibusque, vt dictum est diceturque deinceps, fuit exercita: sic tamen vt nullus impatientiæ motus in ea obseruatus sit vmquam, nulla displicentia alicuius obsequij quantumuis inepte sibi exhibiti.
[53] [liberorum iacturam,] Præterea per filiorum, quos tenerrime diligebat, immatura funera constantiam suam Francisca probauit, animo semper tranquillo diuinæ sese voluntati aptans & gratias agens in ijs quæ accidebant. Pari cōstantia maledicorum ac sibi detrahentium, deque ipsius viuendi modo male loquentium linguas pertulit: ne minimæ quidem auersionis indicium ab ijs demonstrans personis, [obloquia maleuolorum,] quas de se suisque rebus perperam sentire ac loqui nouerat; sed bonum pro malo reddens, solebat Deum pro ipsis continuo deprecari. Sed qui penitius nosse desiderat adamantinam illius fortitudinem, conflictus ipsius cum dæmonijs legat, quos priora Acta exhibuerunt, qui cum tam horrendi sint, [infestationes dæmonum.] vt vel eorum simplex commemoratio terrorem incutiat animo; per totam tamen vitam ab eadem generose excepti, superati, imo contempti fuere.
CAP. XXII
[54] Nunc quoniam ipsam non elegerat Deus vt sibi soli sancta foret; [Mira sermonis gratia pollet ad animos componendos:] sed vt collata sibi diuinitus dona in proximorum spiritualem ac corporalem salutem conuerteret: tanta illam amabilitate instruxerat, vt cuicumque agere cum ipsa contigisset, is illico sentiret illius amore æstimationeque captum se, atque ad omne ipsius arbitrium flexilem. Ea namque verbis suis diuinæ virtutis efficacia inerat, vt breui sermone afflictis & ægris animis solamen faceret, inquietos sedaret, mitigaret iratos, reconciliaret inimicos, inueterata odia rancoresque extingueret, & meditatam paratamque vindictam sæpe sæpius impediret verbo vno vt frȩnasse hominum quorumcumque affectus, & eos quocumque vellet ducere posse videretur. Quare ex omni parte recurrebatur ad Franciscam, velut ad azylum tutissimum, nec ab ea quisquam nisi consolatus recedebat, quamuis libere ipsa & peccata reprehenderet, & quæ noxia erant Deoque ingrata citra formidinem castigaret.
[55] Si forte sermonibus aliquando inutilibus aut virtuti contrarijs intererat Francisca, citra dissimulationem ostendebat neque ijs delectari se posse, [Vanitatem Rom. matronarum] neque non offendi supremum Numen, in quibus animæ colloquentium læderentur. Itaque conuertebat illa sermonem alio tam gratiose, vt molesta nemini, omnibus esset ædificationi. Pari dexteritate cum matronis agens ornandi corporis nimium studiosis, abijciebat dissipabatue quæ ad manus habere poterat instrumenta vanitatum: cum virginibus autem maiori vtens libertate, [& virginū libere castigat:] etiam capitis nimis compti ornatum suis ipsa manibus destruens, in modestiorem formam reponebat. Quo in genere hoc memorabile accidit. Erat Romæ matrona nobilis, Gentilesca nomine, cuius cum nimiam vanitatem sæpe Francisca, sæpe Confessarius arguissent, neque profecissent aliquid; Deus eorum se parti adiungens, curauit vt misera, infelici casu ex scalis lapsa & toto afflicta corpore, maxime tamen læderetur in capite, [cuidam post casum periculosū resipiscenti] in cuius superfluo cultu plus illa deliquerat: eratque eo formidabilior hic lapsus, quod partui vicina mulier, & sibi & fœtui metueret ipsa, nec minorem sollicitudinem incuteret medicis, incertis quam in partem prius auxilium ferre. Audiuit quid gestum esset Beata, & corporis animique curandi spe mota, adijt decumbentem, eamque dulcibus verbis solata, mox eo venit vt ostenderet, quam iusto Dei iudicio hoc sibi accidisset, quæ nullis bene suadentium monitis aures dare voluerat, vt modum poneret vanitati. Quibus commota infirma suum continuo erratum agnoscere, & inscrutabilia Dei iudicia reuerenter adorare, Beatæque rogatæ vt sibi succurreret sancte polliceri quamcumque in futurum exigeret emendationem. [sanitatem impetrat:] Vidit Francisca serio agi & ex animi sensu loqui Gentilescam: ergo conuersa ad Deum per preces impetrauit ab eo, vt breui tempore conualescens feliciter filiam eniteretur; quæ malo edocta, & propositi tenax omni deinde vanitati nuntium remisit.
[56] [sermones vanos in spirituales commutat:] Ad eiusmodi effectus mire proderat videre, quam soluto a rebus terrenis animo Francisca ageret, omnesque affectus & desideria sua reposita in Deum resque diuinas haberet, numquam audita loqui nisi de paradiso, de magnalibus Dei, de animarum salute omni studio procuranda: a quibus si diuersa loquebantur alij, videre ipsam erat afflictam sollicitamque quomodo pro terrenis ac temporalibus rebus, spirituales atque cælestes inferret in colloquium; quod si non posset obtinere quandoque, efficiebat vel silentio sancto vel opportuno discessu ne mens sua, Dei habitaculum facta, quidquam labis ex talibus colloquijs traheret. Efficaciam porro verborum eius multi iurarunt fuisse tantam, [occultas cogitationes retegit:] vt post consolationem semel ex ijs acceptam, numquam deinde consuetas senserint afflictiones. Quandoque etiam occultissimas cogitationes declarabat ijs, quibuscum loquebatur, quarum illi conscientiam in Francisca demirati, multa cum consolatione abibant, omnino persuasi Sanctam ipsam esse, & humana maiorem eam virtutem, quæ per os eius loqueretur.
[57] De quodam Angelo illustrissimæ inter Romanas familiæ viro legitur in processibus, quod ab aduersario grauiter sauciatus, [odium obstinatum tollit,] siue superatum se non ferens siue priores odij caussas reuoluens, nulla poterat ratione induci, vt posita vltionis sumendæ voluntate, offensam inimico condonaret: ad quem visitandum accedens Beata tam suauiter prudenterque cum eo egit, vt prius pene quam sentiret quid ageret, professus sit, se reconciliatum ei quem oderat, omnem ex animo inimicitiam ponere: post eius autem discessum admirans circumstantibus dixit, diuino spiritu loqui visam. Mox singulari contritione atque deuotionis affectu motus petijt & accepit Ecclesiæ Sacramenta, atque intra quinque dies extinctus est, in locum, vt sperare nobis licet, salutis per preces Beatæ: huius translatus. Valuit autem hic & alij huiusmodi casus, vt quicumque aliquid cum altero controuersiæ haberent, animi rancorem Beatæ exponere, & remedium ab ea referre non dubitarent.
[58] Quidam consanguineus eius, Ioannes Antonius Laurentij nominatus, [inimicos reconciliat,] certus vindictam sumere de quodam Romano a quo per inimicitiam dissidebat, eiusque cædem quacumque ratione curare; præuentus fuit a S. Francisca, rem omnem in spiritu edocta: eum enim cuius vitæ periculum nouerat imminere ad se accersitum monuit, vt vitæ suæ cauendo consuleret: deinde mediam interposuit sese componendæ paci, quod est feliciter assecuta. Nec minus feliciter res ei cum marito suo Laurentio cessit, quem graui accensum iracundia contra alium Romanum primæ notæ nobilem, diu frustra studuerat mitigare: donec tandem crescente corporis infirmitate, animi obdurati detumuit contumacia, & pax conciliata est per Franciscæ suasiones: tanto melioris ad publicam ædificationem exempli, quanto propius res ea Franciscam tangebat, palam murmurantibus non paucis, quod quæ foris pacare omnia & sopire studeret, gliscens domi incendium non extingueret.
[59] Omitto huius generis infinita, quæ proferre possem ad proximorum salutem procurandam pie per Franciscam acta esse: [peccatores ad pœnitentiam reducit,] inter quæ multis doceri posset, quam potenter peccatis immersos homines e luto fœcis atque damnationis extraheret, & peccatores ad diuinorum mandatorum obedientiam reuocaret: vnum tamen omittere non debeo, quod cum quodam Religioso Oliuetano egit, Hippolyto nomine. Vixerat hic per annos decem in S. Mariæ-nouæ monasterio, varijsque muneribus in eo perfunctus tandem sacrario curando est præfectus: [Monachū a cogitata apostasia abducit.] cum nescio quæ melancholici humoris intemperies ita iudicium illius euertit, vt leue eatenus obedientiæ iugum intollerabile existimaret, & velut trahendæ per omnem vitam seruitutis pertæsus deliberatum haberet, potius habitum Ordinemque dimittere, quam in illo Sacristani officio diutius deseruire, alienis semper imperijs obnoxium. Prius tamen quam cogitata ad effectum deduceret, decreuit animi sui angustias aperire ei, quam in suo templo sæpe confitentem communicantemque nouerant omnes Religiosi propter eximiæ deuotionis exemplum; & ipse tamquam Sacristanus poterat familiarius alloqui. Ergo petita impetrataque alloquij potestate, benigne auditus ab ea monachus est, itaque tractatus, vt cum multa veræ humilitatis sinceræque compassionis signa daret Francisca, quibus in illius animum insinuabat sese, tandem exhibita facinoris cogitati enormitate, ab ea mente prorsus deduxerit, profitentem in eius se plane futurum potestate; quod & fuit, tanto cum feruore spiritualis vitæ cursum resumens, admirantibus omnibus, quibus eius inquies & inobedientia præcedens nota erant, vt Prioris primum in conuentu Vicarius, dein & Prior fuerit; orationibus S. Franciscæ plurimum adiutus, quæ eum velut rem suam sibique acquisitam habebat.
[Annotatum]
a Comes Troiæ cum nonnullis suorum per Campaniam fugiens suburbana Trans-tiberina adeo vastauit, vt C. M. florenorum summa æstimarentur sola tantum animalia, quæ is abegerat aut occiderat. Ita ad annum 1405 Bzouius: sed & alijs ante ac post annis pares illatas agro Romano clades credere cogunt perturbatissima istæc tempora & frequentes vrbis inuasiones.
CAPVT VII.
Ægris magna caritate inseruit, Assisium peregrinatur, Ioannem Mattiotti Confessarium eligit.
CA. XXIII
[60] Qvid nunc eximiam erga ægrotos infirmosque caritatem dicam? [Cōtagionis tempore inseruit ægris,] Grassabantur Romæ morbi varij, mortales passim & pestiferi habiti: in quibus non dubitauit sancta spreto contagionis periculo exhibere viscera misericordiæ erga miseros & opis indigos alienæ: quos facile repertos primum ad expianda per compassionem peccata inducebat, sedulo deinde iuuabat ministerio, amanter exhortans vt de manu Dei hoc qualecumque incommodum libenter acceptarent, & pro eius amore tolerarent, qui tam multa prior pro ipsis tulisset. [successu sæpe miraculoso:] Cumque nihil humanæ prætermitteret industriæ aut diligentiæ, quod posset restaurandæ sanitati conducere, accidebat non raro, vt supra natura vires essent, quæ sequebantur curationes. Creuit eo facto fama sanctitatis eius, & latius vulgatum est donum curationum ipsi diuinitus concessum: quare magnus erat infirmorum numerus ad ipsam auxilij caussa accurrentium, nec ipsa poterat a suæ caritatis visceribus excludere quemquam. Modum igitur reperit, vt in domo mariti cubicula aliquot aptari curaret, [domi suæ nosocomiū instruit:] in quibus receptos ægrotantes omni ope foueret: quorum multi aut omnino præter spem suam, aut longe citius quam sperauerant integræ redditi sanitati, cum miraculo adscriberent beneficium; ipsa eiusmodi opinionem extinguere cupiens, vnguentum quoddam excogitauit, quo ex cera, oleo, rutæque & amaraci succis confecto ad quæuis infirmitatum genera curanda vtebatur: futurum rata vt naturali huius vnguenti virtute restituta valetudo crederetur. [vnguentū quibusuis morbis curandis parat:] Quod tantum abest, vt factum fuerit, vt econtra magis aucta hinc fuerit æstimatio meritorum eius, dum multi, qui nequibant ad ipsam curandi venire, vnguentum illud sibi dari flagitant, eoque vsi quam citissime voti sui compotes fiunt. Quod in hodiernum diem experiuntur plurimi, qui a Sororibus Turris-speculorum pharmacum istud, in eodem in quo Sancta solebat vase confectum, deuote petunt & cum fiducia vsurpant.
[61] [ministrat hospitalibus:] Non erat contenta ijs, quos domi suæ colligere poterat, infirmis curandis Franciscæ caritas: sed in suis illos mapalibus atque hospitalibus publicis requirebat, ibique inuentis refouebat sitim, componebat lectos, obligabat vlcera; quæ quanto fœtentiora erant & magis stomacho suo contraria tanto diligentius accuratiusque tractabat. Solebat etiam in Campum-sanctum iens cibos & delicatiora obsonia deferre secum, inter magis indigos distribuenda: domum autem reuertens referebat detrita indusiorum fragmina & pauperes pannos immunditia plenos, quos diligenter elutos probeque resartos, [ægrorum pannos lavat:] tamquam ipsi Domino suo seruituros, curiose complicabat atque inter odores reponebat. Euenit autem aliquando, vt nauseantis ad similia stomachi vincere volens rebellionem, faciem eiusmodi lotione aspergeret, ex eaque partem aliquam bibendo hauriret. Sed pius Deus declarare volens quam sibi grata esset istiusmodi victoria, hanc sordidissimam eluuiem quouis sapidissimo edulio iucundiorem ei videri fecit.
[62] Per annos omnino triginta, vt in Processibus continetur, hoc inseruiendi infirmis atque hospitalibus ministerium secuta Francisca est, [conducit Sacerdotem qui ægros audiat:] dum scilicet in sui mariti domo esset, frequens ad hospitalia S. Mariæ & S. Ceciliæ in Trans-tiberim, ad aliud S. Spiritus in Saxea, quartumque in Campo-sancto. Et quoniā eiusmodi contagionum tempore non solum difficile erat inuenire medicos, qui curarent corpora; sed etiam Sacerdotes, qui necessariam animabus medicinam facerent: ipsa eos requirebat adducebatque ad tales, qui iam ad suscipienda Pœnitentiæ & Eucharistiæ Sacramenta dispositi erant: quod vt pro arbitrio suo commodius faceret, alebat suis impendijs Sacerdotem, qui ad prædicta accedens hospitalia præscriptos a se infirmos visitaret. Incredibile autem est, quam multas ea caritas animas e propinquæ damnationis faucibus eruerit. Singulare imprimis fuit, quod ipsi cum infelici quadam muliere accidit: [mulieri de salute desperanti succurrit.] iacebat hæc in quodam hospitali desperabunda, quia filio per scelus concepto maiori scelere vitam abstulerat. Nouerat rem spiritu prophetico Francisca: quare propensioris erga eam compassionis affectum exerens, saxeum atque obstinatum pectus emolliuit paullatim, sic vt suum vltro delictum aperiens salutaria monentem audire inciperet, paullatimque persuasa sperandum esse in Dei misericordia infinita, admisit Confessarium, ac demum extremis munita Sacramentis placide ad meliorem, vt confidimus, vitam emigrauit. Plura huius generis referuntur in Processibus, quæ breuitatis caussa transmittimus.
CAP. XXIV
[63] Dum in hoc infirmorum curandorum pijssimo opere tanto cum amore ac diligentia versatur Francisca, [Ipsa in morbum grauissimum incidit,] cuicumque egenti operam opemque sine discrimine præstans, ipsa quoque in grauissimam incidit infirmitatem, quæ ei per plures menses adhæsit: in qua ad patientiæ cumulum non defuit, qui eam imprudentiæ temeritatisque argueret, & dignum operæ pretium referre diceret, propterea quod sāpienter monentium consilia audire neglexisset. Quæ ipsa ex caritate dici existimans, humili gratoque excipiebat animo: ad eos vero qui suadebant vt corpori sic insirmo plus aliquid faceret deliciarum, ne mortem alias ipsa sibi accelerasse diceretur: Domine mi Iesu, respondebat, fiat sanctissima voluntas tua. [& ad spectanda inferni tormenta deducitur.] De cetero eam vultus serenitatem cunctis se visitantibus exhibebat, vt nemini dubium esse posset quin altissima interius quiete frueretur. Hoc autem morbo dum in hunc modum detinetur, desiderium ipsam incessit sub vesperam, relaxandi tantisper animi caussa ascendere in oratorium, quod recens in domum mariti traductam diximus eam in summis ædibus adaptasse. Mox vero vt hic in orationem se dedit, rapta quoque in extasim fuit, in qua deducta est ab Angelo Raphaële ad inferni supplicia sub quadam corporeorum simulacrorum specie, vt ei dicebat Angelus, contemplanda: non quia reuera eiusmodi instrumēta torquendis in inferno animabus sint; sed quia in mortali corpore aliter concipi nequeat, quam dira & horrenda patiantur damnati a.
[64] Quæcumque ei contigit in horribili ista visione cognoscere, scripto Confessarius illius excepit: ast de suscepta Assisium peregrinatione nihil vspiam in antiquis monumentis reperio litteris a quoquā consignatum: in ijs tamen, quæ de S. Francisca typis aliquando vulgata fuere b, [Assisium Religionis ergo profisiscens,] ex Confessarij testimonio relatum inuenio, quod S. Francisco deuotissima, non tantum propter eiusdem Communionem nominis, sed propter singularem quo excelluit affectum erga sanctissimam Domini Passionem, quam corde & corpore Sanctus hic circumferebat, decreuit aliquando ad locum illius natalem proficisci. Expectato igitur eo tempore, quo Dominæ Angelorum solenne festum reuehit toto orbe celeberrimas Portiunculæ Indulgentias, secunda Augusti Fidelibus proponendas; circa finem Iulij mensis pedes sese dedit in iter, comitantibus Vannotia cognata ac familiari discipula Rita; [S. Francisca alloquio recreatur,] & pie partitæ tempus, vel sacris illud meditationibus impendebant, vel religioso de Deo ac rebus diuinis colloquio. Quodam igitur die dum factæ termino propriores, quod supereat itineris per spatiosam Fulginatis agri planitiem decurrunt, assecutus eas venerabilis quidam Frater, eo in habitu, quo vti Franciscani consueuere, post datam acceptamque salutem & caussam itineris exploratam captauit ex responsione occasionem pium colloquium auspicandi, in quo singulari cum feruore cœpit disserere de eximia caritate nobis per Saluatorem exhibita.
[65] [qui illius & sociarum siti leuandæ,] Cognoscens autem Sancta eum, qui de Christi Passione talia tamque inflammato loqueretur affectu, ipsum Sanctum Patrem Franciscum esse, intimis commota visceribus, nec minus exhilarata est. Exhilarabat etiam socias tam gratæ sermocinationis suauitas, neque finebat itineris molestias sentiri. Non ideo tamen minus arescentibus faucibus per istos Iulij extremi calores sitim patiebantur corpora, cui prospectum volens sanctus viator, proximam itineri siluestrem pyrum scipione percussit & pyra decussit tam formosa, [pyra præbet:] tam grandia, vt singula vix stringere possent vtraque manu deuotæ peregrinæ: eoque facto ex admirantiū comitum disparuit oculis, quæ tum primum etiam ipsæ cognouere, non esse e mortalium vulgo, quem loquentem audiuerant, atque vna cum B. Francisca gratias reddiderunt Deo de fauore tam singulari. Perrexerunt igitur in itinere cœpto, & ecclesia S. Mariæ Angelorum religiose visitata Indulgentiarum beneficium consecutæ, ascenderunt ad templum, [ipsæ pia Assisij loca visunt.] in quo Seraphici Patris corpus requiescit; & tot alia piæ memoriæ ibidem loca venerabundæ obiuere: ac demum cōsolationum deuotorumque plenæ affectuum rediuere domum; incertum quo præcise anno: hoc tamen pro certo dici potest, decimi quinti seculi anno vigesimo quinto posteriorem, priorem vero eiusdem seculi anno trigesimo hanc, quam diximus, peregrinationem fuisse.
CAP. XXVI
[66] Infra quod item tempus ex hac misera vita ad meliorem transijt Fr. Antonellus B. Franciscæ Confessarius, [Mortuis S Franciscæ Confessarijs] cuius virtuti multum tribuebat illa, nec minus ab illius obedientia pendebat. Hunc an moriendo præuerterit an secutus sit Fr. Michaël, S. Clementis Prior, domi fere solitus illius excipere confessiones incompertum manet. Vtrique mortuo scimus Domnū Ioannem Matteotti successisse ecclesiæ S. Mariæ Canonicum & Curatum, quem, ne obedientiæ bono careret, [succedit Io. Matteotti,] stabilem sibi Confessarium Sancta elegit; inuitata opportunitate istius ecclesiæ, domui mariti suæ magis vicinæ, quam ædes S. Mariæ-nouæ: eoque id faciebat magis, quod suscepta in se familiæ totius administratione, non leues ex maiori ista adeundi templi vicinitate commoditates experiretur: nec quidquam ea mutatio templi derogaret suæ erga Virginem Mariam pietati, quando vtraque ecclesia erat ipsius nomini consecrata.
[67] Fuit hæc procul dubio diuina electio: nam quamuis iuuenis esset eo tempore Ioannes, nec nisi trigesimum tertium ætatis annum egressus cum primum audiendis Franciscæ Confessionibus aures cœpit accommodare, quod anno Christi millesimo quadringentesimo vigesimo nono contigit: [rerum quidem spiritualium imperitus,] quia tamen illius Parochiæ Pastor erat, poterat ei pro arbitrio suo diuina communicare Mysteria, nec petita aliunde indigebat facultate. Erat ille quidem ducendarum ad sublimiorem perfectionem animarum imperitus, [vtilis tamen,] & exigua spiritualium rerum cognitione præditus, imo earumdem intelligendarum parum admodum capax, ideoque ancipiti semper plenus formidine hærebat ad omnem passum ambiguus, & quidquid præter vsum ordinarium esset, de eo continuo dubitabat. Hoc ipsū tamen vehementer iuuit, vt virorum intelligentium iudicia prudenter consuleret: & partim ex ijs, quæ ipso S. Franciscæ vsu didicit, partim ex lumine diuinitus per illius preces impetrato tantum profecit, vt magnarum etiam rerum factus sit non ineptus arbiter.
[68] Probatissimæ certe vitæ inter ecclesiastici Ordinis viros exemplo refulsit, [& qui primus inscripta redegit, quæ vidit:] eiusque opera Deus vti voluit ad manifestandas mundo gratias & fauores, quas in deuotam famulam suam liberali manu spargebat sparsurusque deinceps erat: eumdemque destinauerat instrumentum præcipuum Canonizationis futuræ. Cum enim ad hoc vsque tempus, id est, annum vitæ S. Franciscæ quadragesimum quintum, nullus quidquam scripto consignasset eorum, quȩ supra communem naturæ ordinem ei accidebant; primus hic diuino motus instinctu, compendio collegit quidquid de Sanctæ huius suæ pœnitentis actionibus, antequam se Confessario vteretur scire potuit: deinde fuse distincteque descripsit, quidquid per vndenos post id annos cognouit accidisse, nisi cum morbo prohiberetur huic rei attendere, & ijs, quæ agebantur præsens interesse. Adeo vt huius vnius potissimum singulari diligentiæ debeamus, [quam exacte ei obediuerit Sancta.] tum illa pleraque quæ de B. Franciscæ vita scripta habemus, tum principium statim ab eius morte procurandæ Canonizationi datum sub Eugenio Papa. Habuit hunc Confessarium Sancta vsque ad mortem; sub illius obedientia semper vixit; eiusdem consilium directionemque secuta, erexit congregationem Oblatarum Turris-speculorum, vt infra dicemus; ipsumq; constituit Confessarium ordinarium Filiarum suarum spiritualium. Quoties autem in rebus vel ad spiritum vel ad Congregationem prædictam spectantibus diuersum a Sancta sentiebat; quamuis ipsa diuinam voluntatem certo aliunde cognouisset, nihil tamen exequebatur prius quam Ioannem, persuasum id ita esse, in suam adduxisset sententiam c.
[Annotata]
a Huius visionis seriem hoc cap. 24 breuiter & dilucide proposuit Anguillaria: eam tamen hic omittimus, quia plenam illius descriptionem, prout est a Confessario litteris excepta, superius dedimus.
b Vita scilicet per Iulium Vrsinum lib. 3 cap. 6.
c Sequebatur liber 2 de conflictibus cum dæmonijs, & liber 3 de Visionibus.
CAPVT VIII.
Oliuetani Ordinis initia: sub hoc Oblatarum Congregatio a S. Francisca designatur. Mors Vannotiæ cognatæ.
CAP. XXV
[69] Annus agebatur a nato Saluatore millesimus trecentesimus decimus nonus, [B. Bernardus Ptolomei cum socijs duobus,] quando in Senensi Vniuersitate Philosophiam prælegens eruditionis laude celeberrimus Doctor Bernardus a Ptolomȩi, ex nobili apud Senenses familia originem ducens, in publico vrbis gymnasio nobilem habuit orationem de rerum mundanarum vanitate: fuitque ea diuino spiritu loquentis efficacia, vt duo iuuenes ex eadem vrbe, pari iuuentutis flore & nobilis prosapiæ claritudine insignes (quorum vni Ambrosio Piccolomineo, alteri Patricio de Patricijs nomen fuit) decreuerint animo nuntium mundo remittere, [eremiticam in Monte-Oliueti instituit,] & æternæ felicitati consequendæ vnice adlaborare: collatisque cum ipso Bernardo consilijs, placuit simul omnibus adire montem b, Oliuetum dictum, quindecim passuum millibus procul ab vrbe, in Comitatu Montis-Alcini: vbi vitam eremiticam cœperunt ducere in multa vitȩ austeritate, ieiunijs atque orationibus; ipsa loci solitudine adiuti & magis diuina gratia, quam in ipsos cælum copiose infundebat.
[70] [& iussa Ioannis XXII] Excitauit ea nouitas multorum ad imitationem studia, Senensium præsertim per se in omnem virtutē procliuium, nec paucos eisdem socios aggregauit e prima nobilitate. Verum tam sanctis principijs obuiam sibi eundum ratus boni omnis inimicus sathan, diffamare eos per Italiam cœpit, tamquam nouarum superstitionum inuentores, eoque nomine accusari eos fecit apud Ioannem eius nominis Papam XXII. Ergo Auenionem, vbi tunc residebat ille, proficisci statuunt; simul amoturi obiectam calumniam, simul remedium quæsituri ceteris impedimentis, quæ obijci similiter possent, & sua sancta desideria remorari. Quorum rectitudinem cum candide sincereque supremo Sacerdoti exposuissent, is cumulate sibi ab ipsis satisfactum testatus, Apostolicis eos litteris instruxit, atque ad Guidonem Petra-malam, Aretinum Episcopum, [ab Ep. Aretino a Deipara premonito,] in cuius diœcesi mons erat, eosdem direxit, vt Regulam ipsis suo præscriberet arbitratu, secundum quam proposito suo priori vitam possent conformem ducere. Reuertentibus ipsis, Beatissima Virgo Episcopo apparuit, & Angelicorum spirituum numeroso cincta comitatu, habitum eidem album attulit, codicemque in quo S. Benedicti Regula continebatur.
[71] [Regulam Benedict: accipit.] Hæc autem quid sibi vellent tunc Episcopus intellexit, quando nobiles hosce eremicolas coram se positos vidit, multumque eorum aspectu recreatus, magnaq; cum animi teneritudine amplexus singulos, in templum Sanctissimæ Trinitatis deduxit, & populo omni inspectante habitum eis album portandum, & S. Benedicti Regulam obseruandam præcepit; addens vt sub Deiparæ Virginis-patrocinio semper viuerent: cuius rei memoria in prædicto templo cernitur coloribus adumbrata. [Oliuetani Romæ constituuntur,] Discessere Arretio multa consolatione perfusi Eremitæ nouelli, atque intra breue spatium temporis adeo sunt multiplicati, vt, quamuis Italiam egressa non sit eorum congregatio, sexaginta tamen hodie monasteria numerent. Et Romæ quidem concessa ipsis a Pontifice sunt templum ac monasterium S. Mariæ-nouæ in Campo-vaccino, vbi primum alij Religiosi habitarant: tantumque boni exempli inde totam in vrbem sparserunt odorem, vt multi ad eos confluere cœperint Confessionis obeundȩ & Eucharistiæ suscipiendæ caussa, ac diuini Officij audiendi: vulgoq; Fratres Eremitæ ab instituto, Fratres S. Mariæ-nouæ a loco, Monachi albi a vestitus colore dicebantur.
[72] [ex his Confessarium sumit mater S. Franciscæ:] Inter matronas nobiles, quæ hanc ecclesiam frequentare consueuerant, Iacobella fuit B. Franciscæ mater, sibique ac filiabus suis ibidem elegerat Confessarium, Fr. Antonellum de Monte-Sabello, vt alibi dictum. Creuit interim Francisca, & matrimonio iuncta in aliam quidem vrbis Regionem, Trans-tiberinam videlicet, translata est, perrexit tamen Confessario vti, cui ab infantia tenella assueuerat. Quæ vt inter ceteras dignitate præstabat & mira pollebat affabilitatis gratia, [eodem vti pergit ipsa,] aliarum in idem templum venientium matronarū facile in se oculos animosque traxit raro modestiæ, humilitatis, deuotionisq; exemplo: cum eaque libenter ad spiritualia colloquia considebant. Accidit vero aliquando, anno millesimo quadringentesimo vigesimo quinto, [& alijs auctor fit sodalitij instituendi,] vt inter easdem, maiori solito feruore accensas, pium de rebus Sacris sermonem exorsa Francisca, in medium attulerit, quam bonum Deoque gratum facturas crederet, si vnanimiter omnes Virgini Matri dedicarent sese, & sub illius clientela coniunctæ sodalitium inter se pium conflarent in ista ecclesia, qualia in alijs alibi passim videntur, Rosarij, Cordulæ, Cinguli aut Scapularis, in templis Fratrum Dominicanorum, Franciscanorum, Augustinianorum, Carmelitarum.
[73] Placuit omnibus cogitatio pia, & tamquam cȩlitus inspirata visa est digna quam sine cunctatione amplecterentur: [quod probante Confessario,] cuius auctor Francisca cum promouendi negotij curam in se totam suscepisset, deliberatura de modo, quo id confici posset, ad suum Confessarium detulit sanctum piarum istarum matronarum votum: quod ille sic laudauit, vt tamen, quoniam per se quidquam statuere ipse non poterat, satis haberet addicere operam ad rem Superiori suo declarandam, eiusque responsum referendum. Erat tum monasterij Superior cum titulo Vice-prioris, Fr. Hippolytus, is cuius c superius facta mentio est, qui multum se Franciscȩ obligari agnoscens, [& Fr. Hyppolyto Vicepriore,] felicitati magnȩ duxit aliquod gratum obsequium eidem se posse redhibere, prompteque respondit, non solum illius sociarumque voto se libenter annuere, sed etiam ad superiorem Magistratum, si opus foret, libenter hac super re daturum litteras, vt in plena atque legitima forma in istius monasterij filias acceptatæ, meritorum quoque & suffragiorum communione gauderent.
[74] Accepit retulitque responsum istud, magno cum suo & earum ad quas remittebatur gaudio, [videntur 15 Augusti fecisse,] Frater Antonellus: domumque reuersæ e templo singulæ, nihil iam præstolabantur auidius quam eum diem, quo sese possent sanctissimæ Virgini dedicare. Creditur is decimus quintus Augusti fuisse, assumptæ in cælos Mariæ sacer, & templo illi præ ceteris solennis: quo prædictæ matronæ, post expiata Confessione peccata, sub Missæ sacrificio per Superiorem celebrato sanctissima refectæ Eucharistia, Deiparæ seipsas obtulerunt, cum singulari deuotionis sensu. [seipsas Deiparæ offerendo:] Tacitene oblatio ista ab ipsis facta sit, an certis concepta & expressa verbis, in processibus atq; antiquis monumentis scriptum haudquaquam reperio: est tamen posterius probabilius multo. Sunt etiam qui scribant formulam nuncupandæ professionis, qua ipsi vtebantur monachi, ijsdem fuisse communicatam, eamdem scilicet quam nunc quoque Sorores Turris-speculorum vsurpant, a communi monachorum omnium sanctimonialiumq; in Ordine S. Benedicti formula hoc vno discrepantē, quod vbi alij dicunt PROFITEOR, istæ dicant ME OFFERO d.
LIB. IV
CAP. I
[75] Ex hoc porro tempore quotquot piæ oblationis participes fuerant, [cum quibus se magistrā secutis,] aut in eiusdem adlegebantur Communionem, Franciscam vt matrem atque magistram filiæ ac discipulæ respiciebant, & eius sequebantur directionem, velut Superioris a Deo sibi diuinitus ordinatæ. Itaq; cum post mortem Fr. Antonelli Francisca directorem spiritus sui & Confessarium elegisset Presbyterum Ioannem Matteotti, ipsȩ quoque eiusdem regimini subiecere sese. Quas vna ex parte adeo sibi deuinctas Francisca videns, [communem vitam instituere cogitat Francisca.] ex altera vero spem omnem præcisam vitæ in solitudine, quod semper exoptauerat, traducendæ; cogitare diuina inspiratione cœpit, fieri non ita difficulter posse, vt, quoniam a matrimonij legibus erat viri sui assensu soluta, in vnam cū suis istis discipulis domum reduceret ipsa se, itaque initium daret nouæ congregationi mulierum Virgini Deiparæ Oblatarum. Ea cogitatio altius paullatim altiusque in animum dimissa, firma stetit potissimum ex eo tempore, quo se priuatam circumspexit suauissimo cognatæ Vannotiæ consortio, qui cum totos triginta annos tanta cum pace vixerat, vt vna vtriusque anima cor ambabus idem esse videretur.
LIB. III
C. XXVIII
[76] Habuerat quædam huius mortis præsagia prophetico spiritu illustrata Francisca: nam & nocte quadam in oratione constituta, crucem ante ædes suas viderat apparentem, quales prȩferri funeribus solent: [Vannotiæ cognatæ mortem præsciens,] & ex ijsdem ædibus vnam earum trabium, quibus tota ædificij machina potissimum innitebatur, conspexerat eijci in plateas: atque ex vtraque visione manifeste cognoscens quid futurum esset, rem omnem Confessario aperuerat suo. Annus tunc currebat seculi decimi quinti supra trigesimum primus, & a prænarratis visionibus pauci dies effluxerāt, quando infirmari Vannotia cœpit, lectoque decumbere: [infirmæ sedulo ministrat,] ex quo non surrecturam cum sciret Francisca, non solum extremæ caritatis obsequia eidem quam studiosissime exhibebat, sed induxerat etiam Ioannem Presbyterū, vt frequens ad ægrotantem reuiseret, nec non aliæ spiritui ac deuotioni addictæ personæ: quæ res magno solatio fuit ægræ, a diuinis rebus tenere affectæ, nec modicos in virtute progressus habenti. Inter hæc felix illa anima & impolluta attigerat vitæ spatia extrema, quando dȩmonem Francisca vidit turbandæ illius conscientiæ intentum, & quædam præteritæ vitæ delicta grauius exaggerantem, velut nunquam condonandæ aduersus Deum ingratitudinis argumenta. Monuit illico Confessarium Sancta, qui infirmæ appropians & inquietam reperiens, [eamq; pes se & alios,] serenitatem opportuna ad bene sperandum cohortatione reduxit: vnde confusus dæmon, & mœstitiam ipso vultu præferens recedere aliquantū compulsus est, maiori, si posset, animo ac meliori successu denuo certamen repetiturus.
[77] Extrema interea Sacramenta suscepit Vannotia, & quamuis ipsi dæmon insidiaretur, [liberat ab infesto in extremis dæmone ] facilem tamen de eo victoriam sacri Olei inunctio dedit, tum autem vel maxime, cum extremis in labijs tenuis dumtaxat spiritus superesset: nam Francisca, Religiosis viris lectum circumsidentibus, & cruentam Domini passionem aliaque pro illius articuli exigentia ex vsu Ecclesiæ recitantibus, in omnes dæmonis motus intento vigilabat oculo: eumq; iterum videns ad lectum proxime accessisse, & intelligens quantam ad eius molimina subuertenda vim haberet aquæ benedictæ fidelis vsus, suggessit Confessario, vt eius aspersione retunderet inimici insolescentis superbiam. Quod vbi factum est, Franciscæ Archangelus potenti nutu prostrauit aduersarium, qui in vilem conuersus formicam discessu suo vacuum libere decedendo spatium moribundæ reliquit. Quo in transitu consolari fidelem famulam suam Deus voluit, eique ipso quo expirauit cognata momento temporis, [videt mortuæ animā in cælum ferri:] videndam exhibuit nubem toti circumfusam corpori, ex quo per modum fulgidissimæ lucis egrediebatur anima, & intra nubem velut curru triumphali subuecta, intrauit cælum, Dei conspectibus fruitura ȩternum. Concurrit ad exequias venerandæ huius matronæ multa populi Romani multitudo, auida vel solis rosarijs contingere corpus: quod non vt cetera cadauera obriguerat, [dumq; fiunt exequiæ,] sed per omnia sua membra flexile, mouebat adeuntes, vt aliquam vestimentorum funebrium partem reliquiarum nomine tollere ac seruare vellent. Factæ sunt autem in Aracæli solennes exequiæ, sub quibus nusquam a sarcophago Francisca recessit: sed coram omni populo rapta in extasim ita vsque ad finem Officij perstitit, [in extasim rapitur.] oculis semper in cȩlum defixis. Eo autem finito cum mandaret Confessarius, vt domum infirmis seruitura abiret, subito assurrexit & domum redijt.
[78] Non est porro hoc loco omittendum, quod filij Baptistæ vxor Mobilia, [Insolescentem nurū,] post mortem Vannotiæ arrogantior effecta, totius administrationem familiæ sibi cœperit vindicare, & contemptis prouidæ socrus consilijs omnia pro arbitrio agere. Solicitudinem ea res nonnullam S. Franciscæ ingessit, videnti non raro haud ita, vt conueniens erat & voluisset ipsa, multa in domo administrari: animi tamen sui quietem non perturbauit, sed caussæ iudicium Deo commisit: qui humile ipsius silentium respiciens, non diu impune siuit Mobiliam matrem familias agere cum Franciscȩ iniuria: sed ad ignem cum marito soceroque Laurentio assidenti tantos subito dolores immisit, vt eorum sustinere violentiam nequiens, [ideoq; punitam] & vindicem in se Dei manum agnoscens, delicti veniam humilis postularit a socru: Eia, inquiens, mater, animam tibi meam corpusque commendo, & quidquid possideo voluntatis tuæ submitto arbitrio, vt de me rebusque meis facias quod tibi visum fuerit. [restituit sanitati.] Liquefecit tam humilis oratio cereum ad compassionem animum optimæ matris: itaque blande amplexa nurum, manum capiti eius imposuit, ac mox omni dolore liberam fecit. Quæ ex illo tempore numquam a consilijs maternis recessit, ijsque eo libentius paruit, quod crebra cognouisset experientia sic felicius multo cuncta succedere: quemadmodum ipsa in processibus post mortem formatis iurata affirmauit.
[Annotata]
a Colitur vt Beatus die 22 Augusti.
b Ad Vmbronem, nobilem Tusciæ fluuium Plinio aliisq;.
c Num. 69.
d Oblatio itaque est non votum quod sub hac formula Deo præsentatur, ideoq; exinde nascens obligatio nec solennis est nec perpetua.
CAPVT IX.
Consilium instituendæ Congregationis Oblatarum crebris diuinis visionibus approbatur promoueturque.
LIB. IV
CAP. I
[79] Interim parturiendæ eius, quam spiritu agente diuino Frācisca cōceperat, Congregationis appropinquabat tempus: [Ordiendæ Congregationi tres Procuratores in cælo,] de quo ne vel ipsa dubitare posset, vel Confessarius eius, crebris visionibus quarum supra relatæ sunt aliquæ, vtriusque mentem illustrauit ac certificauit Deus: monitis vtrumque per se suosque Sanctos ad propositum finem vtilibus instruens, & quid agendum sequendumque foret hoc in negotio manifestans. Voluit autem gloriosa Virgo Maria, vt tres huius operis adiutores, procuratores, instructores ac defensores haberet in cælis, S. Paulum videlicet Sanctumque Benedictum & Dei amantissimam Mariam Magdalenam: [& tres in terris testes designātur.] in terris vero tres veluti testes suarumque actionum & reuelationem iudices atque arbitros consiliariosque in prima spiritualis huiusce fabricæ molitione: primum scilicet præcipuumque ipsum Confessarium Sanctæ Ioannem Mattiotti, tum Fr. Bartholomæum Bondij ex Ordine Obseruantium S. Francisci, ad templum S. Mariæ de Ripa habitantem, & Fr. Hippolytum supra nominatum.
CAP. II
[80] Quamuis porro & ab ipso Domino Iesu & ab eius sanctissima Matre satis superque diuinæ voluntatis beneplacitum Francisca intellexerat, [Ioannes Mattiotti in vigilia S. Benedicti,] pro sua tamen humilitate, & quia timidum nouerat Confessarium atque in istiusmodi rebus parum versatum, non audebat ei quidquam horum manifestare. Itaque vt laboranti hac in parte Beatæ Deus succurreret, vigesimo die Martij anni millesimi quadringentesimi trigesimi secundi primam huiusce rei notitiam dari Ioanni voluit hoc, qui sequitur, modo. Post receptam in peruigilio S. Benedicti, cuius Ordini se suasque obtulerat Sancta, [ex ore S. Gregorij,] in capella toties nominata, Dominici Corporis communionem, in extasim rapta aliquanto temporis spatio immobilis adstitit: deinde vero submissa voce loqui exorsa (quod prorsus insolitum & hactenus in ea obseruatum numquam fuerat, vt alienata a sensibus aliquid effaretur) dixit S. Gregorium Papam cum duobus Angelis aduenisse atque dixisse: Ego B. Gregorius sum, missus a Deo vt suam tibi voluntatem enuntiem. Aduoca eum qui te gubernat, & aliam omnem a te societatem amanda, ne impedimento sit in iis quæ nuntiaturus adueni.
[81] Aduocato igitur Presbytero Ioanne, dixit S. Gregorius: Ea gradere via, qua Christus præcessit: [docetur] sis humilis & patiens, totusque ad ipsius voluntatem compositus. Caue inimicos qui nunc circumeunt: si tentationes ingruant, prudens esto; si mundus contemnat, noli tamen verecundari quo minus quod tibi iniunctum est peragas. Habes cur tibi sollicite attendas, & ab iis qui intro sunt cauendum tibi scias, ne suo te veneno inficiant. Sume animos & paratus omnino esto ad id quod tibi nunc dicetur; quia ostendetur tibi modus earum rerum, quas effectui te mancipare oportet. Propone tibi exemplum apis, quæ sedulo inquirit locum in quo fructificet, [exemplo apis, quid facere,] eoque inuento familiam sibi ordinat. Noli terreri: fac vt apis, quæ familiam colligere parat. Primo locum sibi inuenit, id est, alueare, ibique curat vnicuique suam ædiculam fieri, tunc singulis partitur officia; & omnes emittens ad colligendos florum dulcissimos succos, easdem reduces in sua singulas remittit habitacula, vbi eas fructificare facit, suumque mel producere, dein nouæ generationi curandæ attendere, ac semper vnitas inter se concordesque manere. Hanc vnionem caritas facit, & pulcrum hunc fructum producit humilitas.
[82] Vnum hoc noli imitari in ape, quod examen recens educens ex alueari, ad arborem aliquam fortuito quietura adhærescat, [quid canere debeat,] & veniens homo qui libet abscissum ab arbore ramum defert quocumque uisum fuerit. Hoc ne feceris vide: sed tali te constitue loco, vbi securus esse possis. Sæpe accidit vt extinguantur & moriantur apes, nec fructum aliquem faciant: verum tu bonam curam gere negotij tibi commissi, & quid agas circumspice: cumque firmum & securum elegeris locum, nihil metuens eum constanter tene atque confide in Iesu Christo, qui diriget te facietque cognoscere veritatem. Ingens thesaurus est Dei secreta cognoscere & intelligere. Si quid tibi occurrerit intellectu difficile, & capere atque explicare solus nequis, diligenti examine id expendite inter vos, vt istud melius concipere possitis, & prospicite vt eadem in voluntate vniti inueniamini: quod autem ne sic quidem poteritis comprehendere, pro eo discernendo ad sapientem aliquem virum referte, vt quod ambiguum est vobis declaret. Dictabat hæc Francisca consistens in extasi, oculis semper eleuatis in cælum, & quæ S. Gregorius suggerebat, hæc pronuntiabat ipsa. Confessarius autem eorum quæ dicebantur capiebat nihil, & rei attonitus nouitate, permanenti in eodem raptu Franciscæ imperauit, vt clarius sibi explicaret, quid illud esset in quo operam suam collocare iubebatur.
CAP. III
[83] [vt Congregatio recte instituatur,] Postulauit igitur prȩdictorum declarationem a S. Gregorio secum loquente Francisca, eamque Confessario enarrauit. Tū in persona prædicti S. Gregorij eidem suo Confessario dixit: Istud, quod legis & non intelligis, ne te commoueat: habe puritatem cordis, & fidem in Deum, & spera in eum, qui tibi potest cuncta reddere manifesta. Hæc fuit prima præceptio diuinitus data Confessario sub apis similitudine, addita declaratione quod in hunc modum colligere ipse deberet Franciscæ Filias, ijsque idoneum locum inuenire, in quo per suas quæque distributæ cellulas & ministeria inter se partitæ, fructum facere & prosapiam possent. Et primo quidem consternatus ille, [S. Maria Magd. explicat quales admitti debeant:] rem viribus suis maiorem difficillimamque esse credidit, & cui se minime posset ingerere: paulatim tamen sensimque animosior effectus est per varias reuelationes & monita, quibus per diuersos Sanctos instruere eum perrexit Deus, dum esset in extasi posita Francisca; nā anno eodem ad finem vergente, in celebritate Sanctorum omnium docuit eum S. Maria Magdalena, quales esse deberent eæ quæ ad ineundam societatem admitti postularent; quantum in ijs obedientiæ studium, quam absolutum perfectæ paupertatis exercitiū Deus requireret. Triduo autem post S. Ioannem Euangelistam audiuit per os Beatæ, & per balistarij similitudinem sibi declarantem, quanta cura deberet demandatum sibi munus adimplere.
[84] [Regulam S. Paulus dictat,] Eiusdem anni mensisque Nouembris die decimo quinto, S. Franciscæ in extasi positæ per S. Paulum declarata est vitæ Regula, quam eius discipulȩ sequi deberent, prout late narratur in visione XLIV, At vero in die Natalis Domini cum (vt narratur Visione XLV) Dominus de brachijs suæ dilectæ recessisset, gloriosus Paulus & S. Benedictus & Maria Magdalena ad eam venerunt, tamquam procuratores ipsius, quæ sic retulit: Gloriosus Apostolus Paulus & S. Benedictus & Maria Magdalena, qui sunt nuntij Iesu Christi & cælestis Reginæ, ex parte summi Dei vos salutant & ex parte suæ Matris: stetis attenti ad ea quæ ipse Dei nuntius dicet. Dic Fratri Bartholomæo: Esto virilis & fidelis: [& quædam monita tū ipsis Oblatis,] nam quæ secreta sunt non expedit vulgari; quia non credentur ab omnibus. Estote simul omnes cum Presbytero Ioanne, eiusque socius sit Fr. Hippolytus, cuius & consensus accedat in ordinandis animabus istis vt bene ijs prospectum sit. Dicite eis necessario requiri vt omnis earum parentela consentiat, & mandate illis vt semper obedientiæ viam teneant, per quam cœperunt ambulare, vt non inueniant in ijs, quod merito vituperent detractores. Dæmones ex inuidia, qua ferentur aduersus ipsas, animos hominum occupabunt: ideoque opus est eas bene stabiliri, & magnam ijs securitatem procurari. Honestæ mulieres haberi velint: velint Oblatæ Virginis dici.
[85] [tum Bartholomæo & Hippolyto, sociis Ioanni datis.] Fratri autem Hippolyto dicite vt animos sumat, & se cum suis maioribus coniungat. Matronis hisce non est necesse regulam dari: quia ipse Dominus hanc eis dedit: tantum opus est prouidere de fauore hominum necessario, vt ne murmurationes contra ipsas suboriantur. Fr. Hippolytus a viris Deum timentibus consilium petat. Repugnabitur illi: sed constet sibi, neque curet eos qui formidinem præseferunt. Procurabit dæmon vt Oblatis varia offeratur conuersatio: sed facile erit inuenire modum vt nulli superfluæ conuersationi se dedant. Presbyter Ioannes illarum sit Capellanus, easque in stabili loco collocet, sitque in ipsarum societate cum firma fide & puritate. Ipse earum director hactenus fuit & in bonam deduxit viā. Dicite Fr. Bartholomæo vt & ipse adiuuet in conspectu Dei, quatenus animæ illæ stabiles maneant in veritate. Cumq; iam fuerint collocatæ & vna simul in domo iunctæ (istic scilicet vbi commoraturæ sunt) facite illas examinari. Examinentur autem an sint contentæ, & examini tres simul præsentes adsitis: quia testes estis sāctissimæ Trinitatis & gloriosæ Matris Dei. Nullo discrimine virgines admittetis & viduas, quæ modo iustam habebunt ætatem, vt dicere possint, Ita ac Non; & hilari corde contentæ viuant, nihil ea quæ extrinseca sunt curantes: viriles etiam animos habeant, vt tentationibus dæmonum resistere valeant. Vobis quatuor a demandata est huius Congregationis cura vt augeatis diuinam gloriam in spiritu perfectæ humilitatis. Confortate Fratrem Hippolytum, eumque animate, vt animæ istæ firmæ consistant in eo quod vos ordinaueritis; itaque facietis grande sacrificium Redemptori nostro Iesu Christo, qui vobis præscribit, vt cum aliquam in hanc Congregationem voletis assumere, curetis perspectam habere puritatem mentis eius. Addidit dein S. Paulus alia, quæ in prædicta visione XLV possunt ipsis Presbyteri Ioannis verbis descripta legi.
CAP. VI
[86] Die vigesimo septimo Ianuarij mensis anni millesimi quadringentesimi trigesimi tertij, [idem eosdē hortatur ad constantiam] tres consueti testes visitatum venere Dei famulam; Presbyter Ioannes Mattiotti videlicet cum Fr. Bartholomæo ac Fr. Hippolyto: dumque spirituali cuidam collationi vacant, rapta a sensibus fuit Beata. Gratum hoc accidit Confessario, gaudenti quod particeps communis solatij futurus esset Fr. Hippolytus, qui eo die præsens non fuerat, quo istic adfuerat Fr. Bartholomæus. Dum autem sic extra vsum sensuum sublata consistit, S. Paulus cœpit hosce tres adhortari, per os dilectæ Deo ancillæ, vt fortes essent, constantes & vnanimes, humiles quoque & mansueti in opere, quod diuinitus sibi iniunctum fuerat. [iterumque Ioannem specialiter instruit.] Deinde Presbytero Ioanni sigillatim dixit: Quandoquidem a Deo tibi datum est recte has animas gubernare, quas in summa puritate ad vsque diem præsentem seruasti, & contra dæmonum insultus defendisti: deinceps quoque similiter eas custodi ab omnibus, qui ipsas quoquo modo contaminare præsument, aut aliqua in re iisdem aduersari. Fac vt perseuerent in proposito, aptumque ei tenendo locum & habitationem obtineant: vtiles eis hac in parte Oliuetani monachi esse poterunt. De suppellectili autem domestica sollicitus ne sis; quia Dominus poterit singularum necessitatibus facere satis.
CAP. VII
[87] [a quo sic vt erat manere Francisca iussa,] In recessu Apostoli sancti desolata prorsus remanebat Beata: sed Confessarius imperauit vt quiesceret, eodemque in loco, dum reuerteretur, maneret. Permansit igitur in eo raptu: qui ne nimium ipsius fatigaret corpusculum sollicita Rita, sæpiuscule dixit; Mandat Pater spiritualis vt in lectum te tuum quietura recipias. Sed nequaquam vere id dici cognoscens, quāuis a sensuum vsu alienata Francisca, Deo tamen permittente respondit: nequaquam alterius iussu id facturam sese quam eius qui sic manere imperauerat. Sequenti porro die mane Rita ad Ioannem se contulit in trans-Tiberinam Virginis Mariæ ædem, [totam noctem agit in extasi.] & quid actū sit tota octe exposuit; ab eoque surgere iubente regressa: mox ipsam sibi morigeram habuit; Deo vtique reuelante edoctam, nunc demum vere a Confessario imperari: quod & alias sæpe vsu venit. Proximis deinde Kalendis Martij contemplationi vacans in cubiculo Beata, cælorum Reginam alto in solio considentem vidit in magno Seraphicorum spirituum comitatu, [B. Virgo inuitat Oblatas in diem Annunt.] assistentibus eidem tribus illis, quos supra diximus, Sanctis procuratoribus: seque ac filias suas sub Beatissimæ Virginis pallium receptas gauisa, S. Paulum audiuit easdem adhortantem edicentemque, quod eas Virgo Annuntiata expectaret.
CAP. VIII
[88] Post hæc octauo mensis Martij die, postquam Corpus Domini sumpsisset Beata in capella sæpius nominata, ab extasi immobili ad mobilem transiens, & gloriosissimam Virginem Mariam cum tribus Sanctis Procuratoribus intuens, Confessario suo hæc verba dixit: Hæc ait sublimis cælorum Regina: [eadem vtilia monita Ioanni dictat] Esto fortis & constans, atque in omnibus tuis laboribus prouidus, semperque attentus ipsi tibi; quia diabolus cupit se rebus nostris ingerere. Verum tu vide vt teipsum custodias, & in diuino timore radicatus animæ puritatem immaculatam conserues. Semper boni aliquid operare, ne forte imprudens impingas in scopulum, ad quem salutis naufragium facias. Ita cum ipsis conuersabere, vt modestiam semper & virtutis solidæ rigorem teneas, sensuumque omnium custodiæ inuigiles, vnum semper Deum præ oculis habens. Atque vtilis tibi erit cum hisce mulieribus conuersatio: tantum superflui amoris complacentiam reseca, omnemque affectum tuum in ea transfer quæ spiritus sunt, vt nulla tibi obrepat deceptio. Mores etiam externos compone; & quamuis interiori exultes gaudio, id caue ex gestu vultuque patescat: sed in risu sobrius maturam semper grauitatem prætefer.
[89] Quanto magis videbis honorem Dei per te tibique commissas amplificari, tanto te profundius ipse humilia. Homines spirituales bene semper compositi, honestatem omnibus in membris & motibus obseruant, & veram vultu humilitatem exhibent, Dei vbique præsentiam reueriti. Oportet magis cautum te esse quam fueris hactenus, in conuersatione tua non satis consideratus: oportet vt purum atque innocencentem te serues prudentiamque secteris. Mandat Domina, auxiliatrix tua: Eleua mentem, vacuamque tui & inuariatam fige in Deum. Quidquid audies pura mente accipe, nec velis supra quam oportet sapere: sed animum tranquillum in pace constitue, quidquid tibi euenerit. Non est quod te aliquo prætextu excuses, aut de præsenti negotio dubites: quia ad tuum spirituale solatium hoc in loco te posuit Deus. Quare sume animos: in eoque quod tibi agendum est, semper cogita operi præfixum finem; & quod melius fuerit atque securius elige in rebus, siue te siue personas tibi commissas spectantibus. Perseuera firmus in bene cœptis & Creatori tuo gloriam redde.
[Annotatum]
a Quatuor hi sunt, præter tres Sacerdotes nominatos ipsa S. Francisca.
CAPVT X.
Probato per Visitatorem consilio instituendæ Congregationis, Oblatæ in Turrim-speculorum conueniunt festo Annuntiationis.
[90] Dvm hæc aguntur, Romam appulit Oliuetanorum Patrum Visitator, [Oliuetanus Visitator] & S. Mariæ-nouæ monasterium lustrans, varias de Fr. Hippolyto querimonias audiuit, quod Supprioris officio fungens, in Oblatas istius monasterij suscepisset Franciscam, mulierem coniugatam, aliasque ipsius discipulas sociasque, olim Fr. Antonelli pœnitentes: quin & regulam cum ijsdem communicasset, totusque earum implicaretur negotijs, etiam postquam derelicta priori ecclesia Confessarium in S. Maria trans-Tiberina delegerant. Quibus motus Visitator, rem totam serio discutiendam suscepit, [in rem inquirit, & omnia probat.] quæsiuitque non tantum ex Fratre Hippolyto, cuius testificatio poterat suspecta haberi; sed ex alijs quoque atque ipsa Beata: tantumque perspectis omnibus satisfactionis retulit, vt quæ gesta hactenus fuerant mire probans atque collaudans, suum quoque fauorem obtulerit tam præclare cœptis apud Abbatem Ordinis Generalem promouendis; quod eo deinde successu fecit, qualem rei exitus comprobauit.
[91] Sub idem tempus die decimo quinto Martij, post Communionem in extasim sublata Frācisca, [B. Virgo iubet gratias ogi Fr. Hippolyto,] vidit sacrosanctam Christi Domini nostri humanitatem, & in aperti lateris lucentissima plaga profundissimum pelagus: ipsa vero humana Redemptoris natura erat huic Beatæ pro speculo ad contemplandam Diuinitatem. Vidit præterea cæli Reginam tribus consuetis Sanctis, nouæ Congregationis Procuratoribus, comitatam; & S. Paulus ex parte dulcissimæ Matris ipsi mandauit, vt Fratri Hippolyto significaret, quod Beatissimæ Virgini perquam gratus fuisset labor ab eodem susceptus, vt Patri Visitatori rei veritas innotesceret: moneri autem eumdem volebat, ne refrigesceret: sed magis ac magis semper ipsum se conaretur accendere in caritate ad cœpti prosecutionem operis, & animos alijs addere ne desineret. [ipsiq; Visitatori,] Posthæc S. Benedictus Domini Iesu vice loquens, iniunxit Franciscæ, vt ipsi Patri Visitatori diceret, quod illa delectatio & interna dulcedo, quam perceperat ex negotio piarum istarum animarum in Oblatas admissarum recte composito, diuinum fuisset donum, pro quo Deo gratiarum deberet actiones referre: quodque impletis accurate omnibus, quæ ab ipso sanctissima Virgo fieri voluerat, non modicam apud eamdem vicissim gratiam iniuisset.
[92] [quem ad cœpta vrgenda animat:] Dixit etiam Franciscæ futurum, vt hæc intelligens Visitator nouo perfunderetur gaudio: cui hoc insuper suo nomini referri volebat: caperet animos, & quem inspirauerat ipsi Deus erga Filias hasce suas spirituales affectum, eum studiose conseruaret; nihil formidans, sed potius e contrario certus, quod diuini brachij sustentaretur virtute & ipse & omnes, qui cum vera deuotione huic operi promouendo sese impenderent: pro quo luculentam mercedem certissimo essent ab eius diuina maiestate recepturi, si perfectam cordis humilitatem tenerent, & cum pura diuini honoris intentione in bene cœptis perseuerarent. Addidit etiā S. Benedictus de pretiosis animabus illis, quas Virgo ad inchoandam Congregationem collegerat, [vti etiam ceteros fautores & adiutores:] quod quicumque eas adeo in vera humilitate fundatas considerarent, confundendi intra seipsos essent, & boni exempli odore recreandi quo fructu carituri essent qui actiones earumdem sinistre interpretando, de ipsis aut instituto ipsarum maligne detraherent. Denique fautores exhortabatur, vt magnis animis pergerent ea qua cœperant via, nihil dubitantes quin amplioris exinde consolationis fructus essent quotidie degustaturi: & quamuis eis sese oppositurus dæmon esset, earumque constantiam (si forte posset labefactari) multis machinis tentaturus; ne metuerent tamen, sed inter se concordibus animis, quæ facto opus essent deliberarent. Concludens autem hæc verba protulit? Habete pacem in Domino semper, & alta Regina vobiscum permaneat: cui ego Benedictus continuo supplex preces pro vobis facio.
CAP. X
CAP. XI
[93] Eiusdem Martij mensis die vigesimo secundo, post cælestes thesauros B. Franciscæ in ea visione ostensos, quæ est inter Visiones quadragesima octaua, [qui iubētur præuia oratione cuncta agere.] cum multa Oblatis per S. Paulum data sunt monita, quæ ibidem referuntur; tum tribus illis religiosis viris, testibus seu procuratoribus diuinitus ad negotium Congregationis electis, speciatim inculcatum est, vt prius quam aliquid aggrederentur, orationem ad Deū funderent; deinde in cōsultationem adducto eo quod decernendum occurrebat, de eodem cum S. Francisca conferrent; in qua sapientiam suam istum in finem Deus collocaturus esset. Post tot igitur tamque frequentes diuinæ voluntatis testificationes tandem datum est Congregationi principium, [Comparatur Turris speculorū,] eumque in finem comparata domus in regione Campitelli, eo in loco vbi Turris est, speculorum vulgo dicta: non quidem vt istic perpetuo remanerent; sed interim dum alia opportunior, quæ tunc studio se quærebatur, inueniri posset. Non absque magnis difficultatibus multaque contradictione, quemadmodum Sanctæ fuerat præsignatum, inita est domus istius possessio: quæ vt primum quam potuit melius aptata fuit, obitis simul omnes Confessionis & Communionis Sacramentis in eamdem se recepere, & Congregationem instituere; quæ ab ea quam cœperant inhabitare domo dicta est Turris-speculorum, & eodem deinceps dici nomine perrexit; quoniam inde numquam est emigratum: ipsȩ vero mulieres in illam Congregationem allectæ, cognominantur Dominæ siue Oblatæ Turris-speculorum.
[94] Quo anno, mense, die primum in hanc Congregationem conuenerint, [in quam se conferunt Oblatæ non an. 1432,] nullo antiquo scripto signatum reperitur: ideoque in varias varij abiere sententias. Fuere qui anno millesimo quadringentesimo trigesimo secundo adscriberent Congregationis exordia; quod ne probabile quidem videri potest, quando non solum necdum tunc data erat Regula, partim die decimo quinto Nouembris partim vigesimo quinto Decembris de cælo allata; verum etiam ex Visione in die Natalis Domini S. Franciscæ oblata, ijsque quæ S. Paulus Fr. Hippolyto ipsique Domino Ioanni Mattiotti dicenda curauit, quæ superius iam retulimus manifeste constat, nihil dum constitutum tunc fuisse de loco, qui adhuc quærendus, præscribebatur. Nihilo propius vero est, quod aliqui crediderunt, sequētis anni Ianuario mense in die Epiphaniæ illas in vnū locum recepisse sese, [nec anni sequendis Ianuario,] postquam simul omnes cum Francisca sacram Eucharistiam in S. Mariæ trans-Tiberim suscepissent; quasi id ex Ioannis Mattiotti scriptis colligatur: quod tantum abest a vero, vt ne minimum quidem reperiatur indicium eorum in his quȩ de isto festo Ioannes scripsit. Imo ex eo quod dicat aliquas S. Frāciscæ Filias spirituales fuisse præsentes, quȩ verborum a Sancta prolatorum sensu & efficacia ad amaræ compunctionis lacrymas commotæ fuerint, recte infertur, non igitur omnes tunc istic fuere si aliquȩ dumtaxat. Sed longe efficacius hoc ex eo reuincitur, quod vigesimo septimo eiusdem mensis Ianuarij die gestum diximus, & quod inter alia tribus Procuratoribus commendatum legatur, vt de aptæ habitationis loco soliciti sint.
[95] [sed anni 1433 die 25 Martij.] Quod si mihi in re incerta aliquid licet per coniecturam pronuntiare, affirmare ausim longe verosimilius credi posse, quod vigesima quinta mensis Martij die, anni millesimi quadringentesimi trigesimi tertij; præcipuo B. Virginis Mariæ, cui ipsæ se olim obtulerant, festo hanc societatem inierint, atque ad dictam domum se receperint. Moueor verbis Visionis XLVII die Kalendarum Martij consignatæ, in qua cum Virgo Beatissima S. Franciscam sic salutasset: Bene veniat ista a me dilecta, & meo filio Oblata. Ipsis deinde Filiabus, quas in Christo eius ancilla genuerat, dici iussit: O animæ benedictæ a summo Creatore, iste ipse Dominus vos acceptauit in sua vnione: estote semper diligentes in mea vocatione. Domina Annuntiata vos omnes expectat. Eadem pro festo Annuntiationis cōiectura inde quoque roborari potest, quod Confessarius eius, accurate solitus scripto excipere quæcumque post datam Franciscæ Communionem notatu digna in eius raptu accidissent, de hoc die nihil scriptum reliquerit; quo tamen eam communicasse vix cuiquam dubium esse potest: quod mihi indicio est ponendis nouæ Congregationis principijs ita occupatam fuisse Sanctam eiusque Confessarium, vt huic vni rei eos potissimum vacare conuenerit. Adde quod post eam diē nulla deinceps in Visionibus mentio fiat quærendi aut inueniendi loci, in quo communi habitatione iungantur, qualis antea sæpe facta fuerat.
[96] [monetur Francisca vt eas inuisat:] Certe Martio exeunte suum eas locum obtinuisse pene euidenter habetur ex eo, quod tertio die Aprilis, Francisca (quæ non potuerat facultatem impetrare a marito, vt ab eius domo recedens suis se filiabus adiungeret) noctu in oratione & extasi existens a S. Paulo Apostolo audiuerit: Visita & reuisita Filias tuas, quas in Christo genuisti: voca eas omnes ad te, quia non placet Deo quod stes sic sine onere: fac quod aduertas bene & fac eas intelligere veritatem, quia sic placet Diuinæ maiestati. Quas autem iubetur visitare identidem, forte quia per dies aliquot officium istud intermiserat, quis dubitabit an simul vnum in locum collectas habuerit? Merito autem officij sui admonebatur Francisca, [quarū vna tentatione victa recesserat.] quod primarum istarum Oblatarum vna graui victa tentatione, a ceterarum sese abiunxisset consortio, & consilij incerta graui exponebatur periculo desperationis incurrendæ: ideoque in eodem raptu S. Paulus iussit Confessario dici, vt examinaret ac probaret bene eas, quæ huic Congregationi aggregari vellent: propterea quod anima ista per inuidiam & præsumptionem sic tentata erat, oportebatque ei suū errorem manifestare. Quæ rationes simul omnes efficiunt, vt probabile videatur festo Annuntiationis die in lucem esse editam Congregationem nouellam, eoque fortasse respexerunt quicumque fuerunt auctores mysterij huius, in altari ecclesiæ ipsius depingendi.
CAPVT XI.
Subnascuntur quædam difficultates: quibus remedium diuinitus datur.
CAP. XII
[97] [Præfectura defertur Agneti de Leliis:] Qvales & quot fuerint primæ huius horti plantæ ex Pontificio diplomate infra patebit: hic satis est admonuisse Superiorem, ceterarum regimini exiguo illo tempore præfectam, fuisse Agnetem de Lelijs, ab ipsa Francisca constitutam. Nam licet ipsa omnium caput foret, quamdiu tamen ab iis habitatione seiungebatur, opus fuit aliqua, quæ absentis vice socias regeret. Eadem autem Agnes post ipsius S. Frāciscæ mortem prima Præses est ordinata, [paucæ nouæ accedunt:] quemadmodum infra suo loco dicetur. Mirum porro fuisset si contra hæc tam bona principia nihil inuidia dæmonis mouisset. Primum igitur impedire omni modo conatus est, ne multæ in hanc societatem se darent: nam quia vel noua erat & ignota Congregatio, vel tenuiter in ea parceque admodum viuebatur, paucæ fuerunt quæ ei iungi optarent: sic vt quamdiu Beata vixit, ægre quindecim fuerint numeratæ: & in illis paucis fuerunt aliquæ, quarum occasione graues turbæ subnatæ sunt.
[98] [vnius ex his matrē sese occisuram] Vna imprimis, Augustina nomine, filia Angeli de Viterbo, quamuis vt creditur ex suæ matris consensu cooptata (nam pater quantum e scripturis nouimus mortuus erat) tanto sui desiderio eamdem torsit, vt iacturæ quam sibi fecisse videbatur impatiens, totam se desperationi atra bili armatæ traderet, sibique ipsi manus violentas pararet. Iamque arrepto cultro ingressa erat cubile, letalem sibi plagam factura: sed cum eo tempore Francisca incumberet orationi, vidit in spiritu quid ageretur, Deoque supplex, vt scelus auerteret, Angelum impetrauit e cælo mittendum, [per Angelū coërcet Francisca] qui elatam in vulnus manum continuit, sensibili voce miseseram alloquens & dicens: Vade in trans-Tiberim ad Franciscam de Pontianis. Prius tamen quam veniret illa accersiri fecit Augustinam Francisca, eique quid euenisset narrans, mandauit ad matrem consolandam accedere. Quod obediens illa tam abunde præstitit, [& filiam ei consolandæ mittit.] vt corde compuncta mater, & sanæ prorsus menti reddita, non modo fuerit a dolore releuata: sed multa cum benedictione remiserit filiam, de perseuerantia in proposito tenenda admonitam.
CAP. XIII
[99] Totam Romanam Vrbem commouisset infortunium, quod dæmon fuerat machinatus, nisi Franciscæ orationes illud prohibuissent. Nūc autem ea spe excidisse se videns aliam telam eamque magis periculosam exorsus est, [Ioannes & Bartholomæus vacillant] persuadens Ioanni Mattiotti & socio eius Fr. Bartholomæo satius facturos eos dimittendo pauculas istas iam congregatas, quam si porro procedentes in maiores se curas difficultatesque ingererent. At non Fr. Hippolyto potuit eadem facilitate imponi: siquidem occasione quæstionis per Visitatorem, vt supra diximus, institutæ, & eorum quæ decima quinta Martij S. Paulus sibi dicenda mandauerat Christi & Matris illius nomine, firmior in proposito & bene animatus manebat. Videbatur autem Fr. Bartholomæo, [exiguo rerū successu exanimati,] quod noua hæc Congregatio non eam haberet approbationem atque concursum qualem sibi fuerat imaginatus, verebaturque ne intra eam paucitatem maneret numerus Oblatarum. Considerabat etiam quod absque vllo temporalium facultatum fundamento datum esset fabricæ huic spirituali initium, & aperta domus, in quam ad propulsandam paupertatem extremam nihil inferebatur, nisi quod de suo quotidie subministrabat Francisca. Quæ cum defecisset, qua tandem ratione inchoatum opus durare posset & porro promoueri, nequaquam cognoscebat.
[99] Ioannes vero Mattiotti, spiritualium rerum non valde peritus, neque in regendis animabus antehac versatus, videns aliquas ex Oblatis vacillare in proposito, alias grauissimis pulsari tentationibus, omnes quacumque in molestia & difficultate ad se recurrere, lassabatur oppido & despondebat animum, imparem se tam continuæ solicitudini existimans. [& S. Franciscæ reuelationibus diffidenses:] Hac igitur pusillanimitate occupati ambo, cœperunt etiam dubitare, a Deone essent quæ videre se atque audire Francisca asseuerabat, an diabolicis illusionibus adscribenda. Iamque se damnabant nimiæ facilitatis in iis credendis executionique mandandis: sic vt nihil pronius esset quam vt, subductis duabus hisce noui ædificij columnis, vniuersa structura in terram corrueret: cum interim neuter quidquam formidinis & dubitationis suæ retegeret Franciscæ. Sed placuit Deo præuertere ruinam, & vtrique de salubri remedio prouidere, decimo quinto post inchoatam Congregationem die, qui fuit nonus Aprilis; quando recepto Corpore Dominico Francisca in consuetam extasim rapta, sequentia ad eos verba habuit.
[100] [hunc S. Paulus admonet de æquanimitate;] Dicit S. Paulus nomine Dei omnipotentis, eiusque dulcissimȩ Matris aduocatæ nostræ. Dicite Fr. Bartholomæo, vt dubitationem a se repellat, neque velit finem imponere rei diuina ordinatione constitutæ, neque nimium admiretur illius opera: Omnipotens enim est, & quod sibi placuerit facere, id efficit. Non hæreat in iis quæ videt & quæ audit attonitus, nec plus intelligere cupiat quam datum sibi diuinitus fuerit: sed semper recogitet viam per quam Deo duce ambulat, per eamque pura intentione gradiatur. Stabilem se faciat in Dei conspectu, & fortis ac constans efficiatur. Stet firmus fide cum perfecta humilitate, & loco suo contentus maneat. Duci se sinat rectaque ambulet, nec vmquam in via defatigetur. Diligenter quidquid potuerit faciat, & faciat pura intentione. In rebus prosperis moderate lætetur: in aduersis quoque sit hilari animo. [& constantia necessaria;] Æquilibrium mentis habere studeat: & quidquid acciderit ædificabitur in spiritu ac roborabitur. Dicit S. Paulus ex parte altæ Reginæ: quod mens bene ordinata semper firma consistat & nihil ei noceat aut male cedat, nisi id quod de suo iudicio adiunxit. Damnosum est enim cum facere vult id quod sibi videtur: & præsentem omnino pestem adfert, quando sub larua apparentis boni malum celatur.
[101] Dicit quoque Beatus Apostolus quod cælestis Regina ipsos roget, [& Deiparæ grata esse ostēdit quæ facta hactenus;] vt quoniam multum iam laborarunt in colligendis & huc reducendis animabus illis, a se remoueant suspiciones, quæ magnum ipsis damnum inferunt. Placet Reginȩ opera huc vsque impensa, & discretio qua res promota est laudabili cum caritate. Dicit ipsa quod sibi curam Oblatarum sumpserit, & successum longe optimum habituræ sint, quamdiu in sanctis propositis simul omnes perseuerabunt. Ideoque tu Frater Bartholomæe vna cum Presbytero Ioanne & Fratre Hippolyto animos eis & robur addite. Manete autem inter vos ipsos vniti, vt vnus alteri præsidio esse possit in iis, quæ vobis facienda præscribentur. Interponere se inter vos dæmon conabitur, & astu vario suspectos vobis vos inuicem reddere: verum estote soliciti vt lumen veritatis vos non destituat: quia mundus vos impugnabit frequenter, vt auferat a vobis perseuerantiam, quæ sola coronatur, & virtutum omnium apex est. Præterea Apostolus vobis promittit futurum vt summus omnium moderator Deus in his, [eiusque & filij auxilium promittit.] quæ facturi estis, vos protegat; modo recta incedatis via, bonam sequentes intentionem. Dux vobis semper Virgo aderit, pergetque vobiscum: tantum sapienter ambulate, & bene compositi state in diuinis secretis; atque in filiali timore, qui tollit errores, perseuerate. Confortamini in Cruce Domini nostri, in qua ipse obediens acquieuit Patri.
CAP. XV
[102] Tertio post die, duodecimo Aprilis, ipso Resurrectionis Dominicæ festo, simili in raptu alienata a sensibus suis Francisca, ex ore S. Pauli hæc ad Confessarium suum Ioannem verba pronuntiauit: [Idem Ioannem arguit imprudentiæ,] Dico tibi, Sacerdos, vt vigorem concipias & in die ambules, non autem in nocte: luminosa enim dies est & in ea nemo labitur: qui vero per tenebras graditur cadere potest ex improuiso. Qui lucem sequitur in veritate stabilitur, nec incidit in errorem. Frater modicam curam adhibuisti: cur non in diuinum intueris speculum, & in Iesum Christum qui te potest illuminare? Iubeo igitur solicitum te esse, ne refrigescas in eo quod per te exorsus est Deus: & quoniam cœpisti velle honorem eius, esto vegetus in amore caritatis, neque te cuiusquam dicta commoueant. Variæ vobis occurrent sententiæ eorum quibuscum versabimini: [& vtilibus in futurum monitis instruit.] hic vnum, iste aliud dicet: vos autem semper firmiter confidite, quod veritas vos iuuabit; modo mentem puram habeatis & Dei metuentem, eiusque semper voluntati subiectam, non autem scrupulis inquietam, quod ei displicet. Nihil in diuinis secretis dubites, sed fidem habe animosam atque spem firmam cum humilitate & caritate. Noli in animum admittere suspiciones semper noxias, aut spinam superbiæ, spiritu præsumptionis inflatæ: sed in obedientia solidare, si vis bene ambulare. In omnem occasionem intentus dæmon speculatur, qua te possit parte subuertere, quem iam in aliquibus infirmum cognouit, ideoque circuit explorans aditum, quo zizania possit seminare in te. Ipse quidem creaturis vtitur diuersimode tamquam instrumentis: sed tu cautus attende ad cogitationes tibi immissas, & omnem sensitiuum amorem expurga; hoc vnum curans vt Dei possis amplificare honorem. Per orationem ad ipsum recurre, vt tibi det gratiam mentemque stabiliat.
CAP. XVI
[103] Talibus aliisque monitis cum redditus animus procuratoribus istis duobus esset & mens serenata, successit res memoratu dignissima. [Ob puellam præmature admissam] Quædam exiguæ ætatis puella, sed magnarum opum, allecta boni exempli efficacia quod a S. Franciscæ discipulis late spargebatur, petiit in earum admitti numerum: quæ istis in principiis graui pressæ egestate, & hanc eius leuandæ compendiosissimam esse viam ratæ, tanto cum rationum pondere rem proposuerunt sanctæ suæ fundatrici, vt Fratribus Bartholomæo & Hippolyto probantibus, in eius consenserit admissionem. Cum ecce murmurationes vndique & turbæ oriri aduersus pusillum Franciscæ gregem, quæ sexto Maij nocturnæ contemplationi vacans in cubiculo suo, [a S. Paulo reprehenditur Francisca:] Reginam cælorum vidit cum tribus suis aduocatis, Sanctis videlicet Paulo, Benedicto & Magdalena; ex quibus seuero vultu ad ipsam conuersus Apostolus: Anima, inquit, a summi Dei nuntio ipsaque Virgine, quæ te in numerum suarum allegit, destinata mundo; qui fieri potuit vt diuinam voluntatem non melius intelligeres? Vin' ergo vt ea sigillatim per puncta explicetur tibi? neq; sufficit quantum tibi dictum est hactenus? Numquid satis sæpe admonita es, qua prudentia ac ratione res tuas debeas ordinare? Qui igitur factum est, vt imprudens in hoc negotio peccans, teque per discipulos tuos siueris deuiam a recta ratione abduci, earum fragilitati consentiendo?
[104] Hæc Apostoli verba S. Benedictus excipiens: O anima, inquit, a summo Deo, [S. Benedictus iubet illam suis restitui,] qui te vocauit, benedicta, & ab excelsa cælorum Regina edocta diuinam voluntatem, scito quod specie boni apparentis delusa ipsam te excæcari permiseris, & humanæ condescendens infirmitati, cui videbatur amplectenda hæc pecuniæ maioris occasio, pene euersū iueris quod bene fuerat inchoatum. Si nondum restituta libertati puella est, confestim dimittite eam, atque in futurum cauete, ne solo prætextu conseruandæ virginitatis, vllas admittatis. Impugnabimini vndique & ab vnoquoque, donec dimissa domum puella fuerit & reddita suis. Equidem vos sublimis Reginæ nomine compello, planeque veto, ne vllam imposterum admittatis, quæ non sit bene maturæ ætatis. [& nullas deinceps nisi maturæ ætatis admitti.] Non inclinet animos vestros amor aut metus: non mentem offuscet honor aut verecundia: sed vnicam Dei gloriam ante oculos vestros semper tamquam speculum obiectam habete. Non audiatur inter vos, meum ac tuum. Simul omnes quatuor concordes estote in ijs quæ decernenda atque agenda erunt; & veritas iuuabit, vt id quod optimum est sequamini. Factum igitur continuo est quod Sancti imperarant, & simul puella consanguineis & tranquillitas Congregationi reddita est, auersaque incommoda quæ eidem impendebant.
CAPVT XII.
Apostolicæ Sedis auctoritate & opportunis priuilegijs munitur Congregatio.
CAP. XVII
[105] Francisca autem ex prædictis alijsque euentis cognoscens, [S. Francisca Pontifici supplicandum,] quot modis tartareus hostis conaretur nouæ huius familiæ progressus & incrementa impedire; considerans etiam quam multos scrupulos, anxietates & dubia idem quotidie immitteret in animos trium illorum, qui sibi dati diuinitus fuerant velut consiliarij arbitrique & procuratores ac promotores ædificij istius spiritualis; sciens denique crebros per Vrbem rumores spargi hominum nouæ huic viuendi formæ obmurmurantium, & futuras persecutiones atque impedimenta rebus cœptis obijcienda præuidens; vt simul & his omnibus obuiam iret, & detrahentium ora obstrueret, suorumque Procuratorum animos confirmaret, Congregationem, quam a Iesu & Maria acceperat ordinatam in cælis, [præuia consultatione decernit:] ab illius Vicario stabiliendam credidit in terris. Ideoque accersitis ad se tribus illis iam sæpe nominatis Domno Ioanne Mattiotti Confessario suo, Fr. Bartholomæo ac Fr. Hippolyto, suam eis mentem aperuit, exposuitque, quod, si eorum consensus approbatioque accederet, supplicandum existimauerit Sanctissimum Dominum vt congruis Congregationem nouellam priuilegijs communiret, per quæ viuere in communi possent, alias ad eamdem vitam communem admittere, Superiorem eligere & Confessarium; ac denique domesticum habere oratorium obeundis Confessionis atque Eucharistiæ Sacramentis, exemptum a potestate Pastoris Parochialis.
[106] Placuit omnibus Franciscæ propositio, & in hanc ceteri iuere sententiam, libelli Sanctissimo offerendi curam committendam esse Ioanni, ipsius Beatȩ atque Oblatarum Confessario, [rei cura Ioanni demandatur a sociis;] eo etiam magis quod is iam esset Pontifici notus, non semel alias legatus a Sancta in ijs, quæ circa præsentes perturbationes Ecclesiæ eidem Pontifici voluerat ipsa Dei nomine indicata: imo recentissime ipso illo Iunij mense infra Octauam Dominici Corporis, cum fœtas gigantibus nebulas & dire oppugnatam ab ijs Sanctam Matrem Ecclesiam in Visione conspexisset Francisca, iussus ille fuerat eius rei commonefacere Papam, quod & fecerat. Restitit nihilominus Mattiotti & iniuncti a socijs negotij curam recusauit admittere, [hic tergiuersatur.] siue naturali suæ timiditati obsecutus, quæ rebus in omnibus eum cogebat formidare; siue reuelationibus Franciscæ diffisus, quasi non certus eas esse a Deo; seu denique auribus non semper æque pronis a Pontifice auditus, magis etiam vereretur hoc tempore importunus videri, quo grauissima Petri Sedem mala discriminaque circumdederant.
[107] Pontificatum gerebat temporibus illis Eugenius IV, [Perturbatissimus tunc Ecclesici status,] origine Venetus, domo Condelmarius, Professione vnus ex Canonicis ijs, qui a S. Gregorio in Alga nomen apud Venetos habent; a Gregorio Papa XII, cuius erat ex Sorore nepos, primum Thesaurarius, tum Senensis Episcopus, dein S. R. E. Cardinalis Tituli S. Clementis creatus: quo in gradu sub Martino Papa V ex familia Columnensium Legationem Anconitanam ac postea Bononiensem multa cum laude gessit, itaque se probauit, vt mortuo Martino, a Cardinalibus, in conuentu supra Mineruam collectis, die III Martij anni MCCCCXXXI, ad summum Ecclesiasticæ dignitatis apicem sit sublimatus; & mutato ex more Gabrielis nomine Eugenius dictus, Apostolicam Sedem annis circiter sedecim tenuit, maximis interim calamitatibus ac publicæ rei concussionibus exercitus. Nam quemadmodum illius æui scriptores referunt, eo processere populares tumultus, vt communi conclamatione, libertatem, libertatem poscentium, amoti ab officio ipsaque ex. Vrbe eiecti sint Magistratus, quos Pontifex creauerat; [& Pontificis fuga;] & septem Romanis ciuibus suprema in Vrbe potestas tradita; ipseque Franciscus Cardinalis Condelmarius Camerarius, idemque Eugenij nepos ac S. R. E. Vice-cancellarius coniectus in vincula sit: ipse demum Papa, nihil sibi tutum videns in Vrbe relictum, in societate cuiusdam Arsenij monachi, monachum etiam indutus, maluerit se cymbæ non magnæ committere per Tiberim descensuræ, quam diutius inter rebelles inimicosque subsistere cum vitæ discrimine euidenti: quod ipsum in via agnitus non euasisset, nisi suorum audacia, secundo currentem fluuio cymbam egisset in hostes, obruturos aut obruendos, nisi cedere loco maluissent, contenti iaculis saxisque impetere præteruolantes.
[108] [ante quam diuinitus impulsus Ioannes,] Hos porro motus in eumdem annum MCCCCXXXIII incidisse, quo Beatæ agendum fuit de suæ Cōgregationis stabilimento, auctores consentiunt, quamuis Pontificiam fugam alij ad septimum Iulij anni huius referant, alij ad tertiū Iulij anni sequentis: vt vt est, potuit Ioannes etiam ex prægredientibus illum discessum tumultibus caussam sumere refugiendi oneris, quod sui sibi socij volebant imponere; donec duplici Beatæ raptu, cui præsens interfuit die vigesima quinta Iunij, & eiusdem mensis die vigesima noua confirmatus, atque a SS. Ioanne Baptista & Paulo increpitus, inflexit animum ad consensum: libellumq; supplicem, earum quæ iam in Congregationem conuenerant matronarum nomine formatum (nam Francisca etiamnum apud maritum commorans illis annumerari non potuit) Pontifici obtulit, [rem Pontifici proponit,] ex parte quoque ipsius Franciscæ rem eidem oretenus commendans. Inter tot perturbatæ reipublicæ tristissimas concussiones gratū fuit Pōtifici de Religionis ac pietatis incremento audire eo tempore, quo illas tot modis perditum ibat dæmon: & Archiepiscopo Consentino, tum in Vrbe præsenti ad se vocato, negotium omne accurato examine trutinandum, & prout in Domino visum fuisset, postulatas gratias supplicantibus concedendas permisit, expedito, vt nihil non iure ac rite fieret, super hac re Breui, cuius hic est tenor a.
[109] Eugenius Episcopus, seruus seruorum Dei, Venerabili Fratri Gaspari Archiepiscopo Consentino, [hic Archiepisc. Consentino cōmittit,] in alma Vrbe residenti, salutem & Apostolicam benedictionem.
Cum ex parte dilectarum nobis in Christo filiarum, Anastasiæ, vxoris quondam Thomæ Clarelli nunc viduæ; Agnetis, filiæ Pauli Lelli; Anastasiæ, filiæ Antonij Lelli Petruccij; Iacobillæ, filiæ Franciscæ; Augustinæ, filiæ Pernæ; Pernæ, vxoris quondam Antonij Collutij; Catharinæ de Manettis; Vannotiæ, vxoris quondam Sabbæ de Maroccinis Romani; Ritæ de Cellis; Franciscæ de Verulis; mulierum Oblatarū monasterij S. Mariæ-nouæ in vrbe Roma, Ordinis S. Benedicti, qui Montis-oliueti dicitur: ante paucos hosce dies oblata supplicatio esset, [vt supplicantium caussa examinata,] continens quomodo ipsæ zelo Dei accensæ, desiderantes famulari Altissimo in spiritu humilitatis, & quatenus ipsarum fragilitati concessum est vitam Apostolicam imitari, vt seipsas demum Christo lucrentur, cupiant insimul habitare in domo aliqua ad hoc idonea & conuenienti in hac Vrbe: atque in commune conferre bona omnia, quæ sibi largitus est Deus, ex ijsque vitam communem ducere in caritate, sub obedientia alicuius ipsarum, quam ad id idoneam iudicaturæ & pro tempore electuræ sunt. Quare ex parte dictarum mulierum humiliter fuimus requisiti, vt sibi benignitate Apostolica supra prædicta opportune prouidere dignaremur.
[110] Nos itaque non habentes certam rerum dictarum notitiam, & ipsarum nihilominus precibus inclinati, [& approbata,] Fraternitati tuæ hac Apostolica Bulla ordinamus, vt de rebus prædictis ex nostra auctoritate diligentem sumas informationem: post quam si preces niti veritate inueneris, & vero similiter iudicaueris prȩfatas mulieres licite posse simul habitare, seque conseruare cum Dei honore & salute animarum suarum; concurreritque ad ea consensus Prioris ac Fratrum monasterij prænominati (in quo tuam grauamus conscientiam) auctoritate Apostolica plenam & liberam tibi concedimus facultatem, tenore præsentium, vt prædictis mulieribus possis concedere licentiam eligendi & retinendi in perpetuum domum vnam, vsui & habitationi earum idoneam, in eo loco, qui tibi in hac ciuitate honestus conueniensq; videbitur; & eligendi vnam ex ipsis probatæ vitæ, quæ præsideat ceteris, eamque quoties opus erit & legitima caussa aderit, remouendi, [earum postulatis annuat,] aliamque in eius locum eligendi, vitæ similiter approbatæ; recipiendique & retinendi alias fæminas, quæ instituto viuendi ipsarum se aptare voluerint & conformare; viuendi quoque in commune ex dictis ipsarum bonis, sub statutis, ordinationibus & forma aliarum Oblatarum dicti Ordinis absq; particulari proprietate. Eligendi item bonum aliquem & discretum Sacerdotem, Religiosum vel secularem, prouectæ ætatis, in Confessarium: qui auditis diligenter earumdem mulierum confessionibus, quoties opportunum fuerit, absolutionem illis impendat (si tamen commissa peccata eiusmodi non fuerint, vt merito pro ijs ad Sedem Apostolicam recurri debeat) & salutarem iniungat pœnitentiam, ipsisque & alijs mulieribus pro tempore in dicta domo commoraturis, [absque præiudicio.] alia ministret Sacramenta. Saluis tamen semper & per omnia rationibus Ecclesiæ Parochialis, intra cuius fines continget dictam domum inueniri aut alterius cuiuscumque ecclesiæ. Non obstantibus Constitutionibus Apostolicis, statutis & consuetudinibus monasterij & Ordinis prædicti, quamuis iuramento confirmatis, aut corroboratis Apostolica vel alia quacumque in contrarium firmitate: per quod tamen non intendimus statum dictarum mulierum approbare. Datum Romæ apud S. Petrum, anno ab Incarnatione Domini MCCCCXXXIII, IV Nonas Iulij, Pontificatus nostri anno III.
CAP. XIX
[111] Ad huius effectum Breuis consequendum, Abbatis seu Prioris & Monachorum S. Mariæ-nouæ, vt patet, [Archiepiscopus,] requirebatur consensus: conditum igitur Instrumentum est pactorum conuentionumque inter ipsos & matronas prænominatas, & manu Ioannis Vallati, ciuis Romani atque Notarij publici firmatum, oblatumque Archiepiscopo Consentino: qui eo conspecto expediuit diploma secundum potestatem sibi a Pontifice factam, [Oblatis Turrim-speculorum concedit,] inter alia nominatim indulgens, vt commorari possent in domo vicina ecclesiȩ S. Andreæ funariorum in regione Campitelli, cui ex vna parte adiacebat domus Iacobelli Clarelli, ex altera Iacobellæ Ludouici, sita ad publicam plateam; vsque dum commodiorem alteram reperissent in regionibus Pontis vel Parionis, vel Arenulæ, vel Trans-tiberim, S. Angeli, S. Eustachij, Pignæ, aut Campi-Martij: in quarum aliqua repertam & electam ex nunc pro tunc possidendi & incolendi plenam dabat facultatem. [dum aliam domum acquirant:] Acta fuerunt hæc in ipsa Archiepiscopi domo in regione Campitelli, anno MCCCCXXXIII, die vigesimo primo mensis Iulij.
CAP. XX
[112] Facile est æstimare cogitando, quantæ consolationi S. Franciscæ & pijs illius in Christo Filiabus fuerit tam felix negotij illius successus: [deinde illā ipsis in perpetuum cōfirmat:] quæ proinde omnem adhibuerunt diligentiam, vt qualem optabant domum in vna prænominatarum regionum inuenirent. Interim tamen magis quotidie magisque placebat is ipse, in quo residebant locus, & earum vsibus fiebat accommodatior: supplicandum igitur censuerunt, vt is sibi confirmaretur, & Dominum Andream de Sancta-Cruce, Legum eo tempore Doctorem celeberrimum & Aduocatum Consistorialem, qui vna cum Pontificia curia Bononiam se transtulerat, rogauerunt, vt ipsarum nomine prædicto Archiepiscopo Commissario hoc exponeret. Quo agente obtentum est & expeditum diploma authenticum hac super re & Notarij publici manu consignatum vigesimo secundo Iulij anno MCCCCXXXVII, quod in hunc diem conseruatur. Post hæc cum scrupulus incidisset an Confessario, quem sibi in dicta domo simul commorantibus ex vi Apostolici indulti elegerant, [scrupulum de Confessario tollit Papa.] facultas maneret absolutionem impendendi ipsis, propter infirmitatem aliquam in suas aut parentum domos aliquando ad tempus reuertentibus: hunc eis scrupulum Eugenius Pontifex benigne sustulit, per Breue anno MCCCCXLIV Romæ ad S. Petrum, die Maij trigesimo, datum.
CAP. XXI
CAP. XXII
[113] Pacta quoque conuenta, quorum facta superius mentio est; approbata & confirmata fuerunt a Fr. Hieronymo de Neapoli, [Oliuetan. Generalis ratificat pacta conuenta:] Oliuetani Ordinis tunc temporis Abbate Generali: cui in officio succedens Fr. Baptista de Podio-bonzi decessoris sui Acta & totius Ordinis statum recognoscens, cum deprehendisset obligationem recipiendi alias, quæ sese ad Congregationem vellent adiungere, ex vi pactorum istorum incumbere Priori ac monachis S. Mariæ-nouæ, idque non satis cum Apostolicæ Bullæ tenore congruere, (cum ipsis Oblatis, earumq; pro tempore Præsidi, quæ tunc ipsa S. Francisca erat, quam religiosissimam Dominam nuncupat, [liberasq; ab omni subiectione declarat Oblatas.] integra relinqueretur facultas admittendi quas vellent) cauit ne huic negotio immiscerent se Fratres, aut immiscere se deberent. Cetera denuo approbauit, per Instrumentum datum Florentiæ ex monasterio S. Miniatis, anno MCCCCXXXIX die nona Augusti. Neque ea cautione contentus fuit: sed anno deinde consequenti vigesimo sexto Iulij, nouam plenioremque omnium declarationem ad ipsas Oblatas expediuit, qua eas ab omni prorsus subiectione absoluit; cauens ne earum rebus vlla ratione se ingerant monachi, visitationis, correctionis, confessionis aut alio quocumque prætextu: saluo dumtaxat, quod ab ipsis Oblatis earumque Superiore admissæ, censeri debeant quam optimo iure monasterij prædicti Oblatæ, & omnibus Ordinis priuilegijs ac beneficijs gaudeant, æque acsi ad earum admissionem ipsius Generalis Abbatis consensus nominatim requisitus accessisset.
[Annotatum]
a Ex Italica versione Anguillariæ rursum a nobis Latine redditus: quoniam Oblatæ Turris-speculorum sæpius, antequam hæc imprimerentur, & per varios requisitæ textum originalem exhibere, hactenus detrectarunt: quod nonnemini ex requirentibus suspicionem mouit, Bullam ipsis casu aliquo perijsse.
CAPVT XIII.
S. Francisca marito viduata Oblatis in Turri-speculorum se iungit: fit earum Præses.
LIB. V
CAP. I
[114] Remanserat, vt dictum est, in sui mariti domo Francisca, cum ipsius Filiæ ad Turrim-speculorum conuenerunt; non sine diuinæ Prouidentiæ nutu: quippe quæ, si domo discessisset sua, eodem mox reuocanda fuisset a marito, [Principio anni 1436 obit Laurentius de Pontianis,] paullo post in grauem & diuturnum morbum prolapso, cui præsentiam suam nec voluisset nec potuisset subtrahere. Volens igitur Deus implere famulæ suæ desiderium, eiq; præbere facultatem aliquanto antequam moreretur tempore a seculi curis recedendi, circa principium anni millesimi quadringentesimi trigesimi sexti Laurentiū de Pontianis, maritum eius ab hac mortali vita absoluit. Mensem & diem, quo obijt, nullis litterarum monumentis consignatum, posterorum obliuio vna cum defuncto sepeliuit: non item memoriam virtutum eius, quam vel ex ijs, quæ pro Romanæ Vrbis libertate pertulit, [laudandus a fide in patriam,] licebit æstimare. Erat enim, vt inter ciues primarius, sic in eorum immunitate tuenda princeps; eique tyrannidi, quam Romæ Ladislaus Neapolitanus Rex & qui post eius excessum Regis vice Vrbem tenuit Petrinus Troiæ Comes exercuerant, animose se palamque opposuit. Ergo & in congressu quodam ab aduersarijs percussus est grauiter, ex eoque vulnere, licet interuenientibus sanctæ vxoris orationibus & medicorum industria vitam non amisit, amisit tamen valetudinem priorem, quam deinceps infirmam semper morbidamque habuit.
[115] Huc accesserunt labores alij ex sua filijque & fratris captiuitate, [ærumnarū tolerantia,] ex illius eiusdem fratris exilio, ex iactura rei familiaris & pecuariæ, ex incarceratione Baptistæ filij: quibus omnibus exhaustæ sunt modicæ illæ vires, quas mors propemodum tolerata reliquerat; & egregia data est Franciscæ materia explicandæ caritatis suæ, quamuis & ipsa ieiunijs esset pœnitentijsque emaciata. Quam vero Christiane Laurentius ex hac vita migrarit ex reliquo vitæ contextu cognoscimus: neque enim ideo tantum discrimini se regiæque violentiæ obiecit, quod Vrbis libertatem conseruatam vellet; sed multo magis quod pulsum ex ea Christi Vicarium videre non sustineret. [generositate in condonandis iniurijs,] Deinde ad mortem vulneratus, coniectus in carcerem, ablegatus in exilium numquam de inimicis suis vindictam sumpsit: sed omnibus magnanima caritate dimisit, qui aliquid in se deliquerant: quod & fecit statim ab accepto vulnere, ad vxoris persuasionem Confessione expiatus. Præterea cum ipse eo in gradu & æstimatione esset apud Romanum populum, domumque & diuitijs & famulorum turba copiosam haberet, [indulgentia erga vxorē contra seculi sensum.] sustinuit tamen quod vxor sua, forma & ætate florens, non ad eum se coleret modum, quo aliæ multo etiam inferioris conditionis matronæ: sed inornata atque inculta quotidie per ecclesias, per hospitalia, per pauperum casas oberraret; imo ex ipsa domo sua faceret hospitale, cuiusuis generis ægris in eam inductis, quibus ministrabat ipsa non sine magno impendio domesticarum facultatum: quod denique vitam duceret, pœnitentijs asperam, sui ipsius despectu vilem, in caritatis operibus laboriosam, qualem huc vsque sumus prosecuti.
CAP. II
[116] Ipsa vero matrimonij iam libera vinculo, & ætatis annum quinquagesimum secundum prægressa, [Post viri exequias Francisca,] iustis funebribus marito persolutis, constituit animo, quamprimum discessu suo vacuam Baptistæ filio domum relinquere, seque ad dilectum & pridem desideratum Filiarum suarum conuictum recipere. Nec erat quod eam filij moraretur respectus, qui annos natus erat triginta sex, atque ab annis sedecim coniunctus puellæ Romanæ nobili, cui Mobilia nomen, prudentia & experientia familiæ regendæ sufficiens. [domum filio & nurui vacuam relinquens,] Huic vero Mobiliæ imprimis debemus, quod socrum suam per tot annos cognoscens familiarissime, & domestica virtutum illius admiratrix, post mariti obitum natis ex eo liberis adhærens, bis in iudicio legitime audita, testataque sit varia, quæ sciri absque illius testimonio aut non potuissent omnino, aut multo minus certo. Sensit tamen vt debuit hanc optimæ matris voluntatem filius: nurus autem, quæ plusquam matrem perditura erat, eius auxiliarem virtutem suis in puerperijs, ægritudinibus alijsque infirmitatibus experta, grauissime tulit ab ea separari, nec poterat lacrymas singultusque continere.
[117] Vicit nihilominus Franciscæ virtus omnem naturalis amoris teneritudinem, [21 Martij,] & diuinum amorem secuta ducem, ipso S. Benedicti festo, die vigesimo primo Martij, ad caras Filias suas abijt, relicta domo & cognatione sua: ingressaque intra primam portam veteris habitationis, quæ est in Turri-speculorum, ad infimos scalarum per quas ascenditur gradus aliquantulum substitit, dum clauso ostio discingeret atque excalcearet ipsa se, pullamque indueret quam adferebat vestem. Ita nuda pedes, caput propemodum discooperta, effusaque in lacrymas interiorem subijt domum; vbi proiecta in terram, brachijs in Crucis formam expansis, lugubri voce & singultibus crebris interrupta, rogare atque obtestari Sorores cœpit, [humillime postulat inter Oblatas admitti.] vt se suam in societatem admitterent tamquam mendicam & peccatricem, quæ ætatis florem mundo dedisset, nunc autem effœtæ senectutis fæces oblatura Deo adueniret. Mouit ad lacrymas quotquot adfuere spectaculum tam inopinatum: quæ interiorem virtutum ipsius thesaurum vel hinc magis doctæ æstimare, humo sustulere Matrem, introque in domum lætanter induxere.
CAP. III
CAP. IV
[118] Regebat tunc paruulum Oblatarum cœtum cunctis cum titulo Præsidis præposita, [Recusat esse earum Superior:] & tamquam spiritualis omnium Mater, Agnes filia Pauli de Lelijs: quæ statim vt domi habuit, quam omnium esse caput & cui familiæ totius regimen quodam iure naturæ competere iudicabat; conuocauit in vnum Sorores suas, & coram eis officium abdicans, auctor fuit Franciscam Superiorem eligendi: quod omnium communi consensu est factum. Verum humilis Christi ancilla, [accipit Angelum superioris Ordinis:] quæ ministrare venerat, non ministrari, nulla ratione tunc induci potuit, vt illarum acquiesceret voluntati: quod tamen paullo post fecit, persuasa hanc esse Dei voluntatem. Qui sane hoc ipso intuitu videri potest eodem die sublimioris gratiæ & dignitatis Angelum eidem socium addidisse: in regenda noua illa familia peculiari futurum auxilio, prout in libro visionum eius num. 151 Visione LXVI narratur. Viuebat porro sancta hæc familia tenui arctoq; dimenso, [viuit in magna paupertate:] quoniam præter exiguum illud quod decem primæ illius fundatrices in commune detulerant, & quod ex diuendito manuum suarum labore, vel corrogata mendicato stipe nancisci poterant, nihil erat vnde vitæ necessaria sibi compararent; hæc ipsa sæpe desideraturæ, nisi crebris largisque, quas sua e domo submittebat, eleëmosynis Francisca prouidisset.
[119] Verum postquam & ipsa, derelicta splendidæ familiæ abundantia, ad illarum se numerum aggregauit, [deficiente ad mensam pane,] facta est quoque earumdem particeps ærumnarum; eo deinceps grauiorum, quod hæc beneficentiæ vena erat præcisa. Accidit igitur quodam die, quo Francisca de Verulis e decem primis sociabus vna suo in ordine culinæ ministrabat, sicut hebdomatim facere solebant singulæ: accidit, inquam, vt cum eidem incumberet cura sternendæ ad communem refectionem mensæ, vix modica duri panis fragmenta reperiret, ægre personis tribus suffectura, etsi quindecim tunc Sorores ibidem numerarentur. [se offert ad eum mendicandum;] Huius tam necessariæ rei defectum contulit illa cum Sancta, & simul ambæ decreuerunt domo confestim egredi, eleëmosynæ nomine quæsituræ per Vrbem quod opus erat: & egrediendi facultatem postularunt ab Agnete, tunc adhuc omnium Superiore ac Matre. Hæc vero tantam animi promptitudinem simul admirata & reuerita: Ne tu eas, inquit; ibo ego, aut mandabo, vt eat quæcumque altera: tu autem domi quiesce secura. Cui Francisca respondit: Si tibi non placet, vt ego vadam, neque aliam mittito: quia futurum spero vt prouideat Omnipotens: acceptisque in manu paucis illis frustulis, ea per mensam distribuit inspectantibus cunctis, dictaque de more benedictione accubuerunt mensæ omnes, comederuntque & satiatæ sunt: deinde gratias Deo egere de genibus, & collectis, quæ superauerant fragmentis, [nec permissa, multiplicat quæ aderāt fragmina.] impleuere canistrum quasi mediæ quartæ capacem: vnde in sequentem etiam diem acceptum est, quantum Sororibus cunctis satis fuit; quemadmodum iuramento testatum inuenitur articulo trigesimo processus tertij.
CAP. V
[120] Interim nullam capturæ videbantur quietem optimæ matris pientissimæ Filiȩ, quin haberent eamdē domi superiorem, [Instantius rogata ab omnibus,] quam foris habuerant vitæ spiritualis magistram: instabant enim nunc seorsim singulæ, nunc coniunctim omnes vt regendam ipsa familiam susciperet, quæ fuerat auctor instituendæ: iamque in suas partes Confessarium traxerant, vt ipse quoque faciendum iudicaret, quod omnes tam ardenter cupiebant. Ipsa igitur omnes eius nutus obseruare solita, obedientiæ postposuit humilitatis studium, aut potius ipsam sublimius extulit, [tandem admittit Præfecturam,] & magis conspicuam cunctis fecit, quando omnium voluntate prȩterquam sua prȩlata ceteris, ceteris omnibus se perpetuo æstimauit viliorem; omnibus seruiens, prospiciens omnibus, nullique non cuiuscumque necessitati seu corporali seu spirituali succurrens, caritate materna, sedulitate plus quam famulari. Hortabatur Sorores insigni cum animi dimissione & pari demonstratione amoris, vt in diuinis obsequijs constanter perseuerarent: si vero verbulo otioso vel actione minus ad perfectæ virtutis normam exacta delinqueret aliqua, admonebat errantem cum tanta caritate, [& gerit magna cū caritate,] vt quæ arguebatur, aperiri sibi vitæ æternæ ianuam æstimaret: si tamen materna lenitas quando que in peruicaciorem incidisset, tum vero assumebat animos leoninos, ne quod opportunæ seueritatis defectu detrimentum caperet integritas disciplinæ Regularis.
[121] Quot noctibus, cum somnum Sorores caperent, obibat solicita quiescentium lectulos, [& solicitudine:] non modo semel iterumque, sed ternis sæpe, quandoque & quaternis vicibus, singulas admonens orationis aliorumque actuum Deo acceptorum per interualla offerendorum. Solebat eadem iam Superior, mensæ ad quam Sorores accubituræ erant, precando benedicere: quod cum facere vellet, contigit non raro vt ad quamdam se fenestram conuerteret, per eamque prospiciens raperetur in Deum alienata a sensibus, totoque inflammata vultu quamdam solaris fulgoris speciem præseferret: tum vero subsidebat in genua & manibus ante pectus iunctis, [frequentibus raptibus impedita,] ad duas tresue horas eo in statu persistebat. Hoc ne nimium mirarentur Sorores, confessa ipsis ingenue est, quod per illam fenestram tunc sese conspicuam ipsi offerret Deipara cum glorioso Euangelista Ioanne: quos clarius manifestiusque videret quam videbat corporeis oculis illas: quodq; eo aspectu magnis perfunderetur solatijs.
[122] [& humilitatis studiosa,] Vt vero humilitatis euidentiori præiret exemplo, quouis vespere coram omnibus prouoluebatur in genua, iunctisque supplicum ritu palmis, petebat humiliter sibi ignosci quidquid eo die prudens imprudensue per defectum excessumue poterat commisisse: & quantum ferre poterat humana fragilitas nihil omittebat eorum, quæ videbantur perfectionis viam expeditiorem Sororibus posse efficere. Quoniam tamen bonam temporis sui partem domesticis curis eripiebant frequentia exercitia orationum easque subsequentes extases, neque minor eiusdem temporis pars danda erat infirmis aut alijs, ad quæ vndecumque accersebatur, operibus misericordiæ (prout ex primis processibus supra eius vitam formatis liquet) verita ne quid ex eo capite res domestica pateretur, [Præfecturæ sociam Agnetem assumit.] regiminis sociam & quasi Vicariam Agnetem assumpsit, eam quæ ante aduentum suum domui præfuerat cum potestate suprema, communi cum ipsa cubiculo vtens, & magis communi in rebus administrandis ordinandisq; consilio. Et hanc regendi rationem tenuit quanto superfuit tempore, quod fuit quatuor ferme annorum.
CAP. VII
[123] Erat inter ceteras quæ in ea domo habitabant Catharina de Manettis, ex regione Pontis, [Sorori, absente Confessario morituræ,] ætate grandiori adiuncta collegio. Hæc intra non magnum ab aduentu Sanctȩ temporis spatium graui correpta infirmitate eo reducta est, vt amissa loquendi facultate, vitam quoque breui videretur amissura: & aberat ab Vrbe spiritualis Pater Ioannes Mattiotti, qui agonizanti extrema ministraret Sacramenta. Ergo ad orationem conuersa Mater ita Deum precari instituit: Omnipotens & misericors Deus, hanc mihi ne hoc eripias, obsecro, tempore, quo abest extra ciuitatem ecclesiæ Presbyter. Mirum dictu! mansit in eodem statu infirma per dies quinque vel sex, [vitam producit, dum ille redeat.] vsque dum reuersus Ioannes extrema Eucharistiæ atq; Vnctionis præsidia decumbenti contulit: quibus peractis pia Mater diutius cum morte luctantis filiæ miserata, librum poposcit, ex eoque, Sororibus, quæ præsentes aderant deuote respondentibus, Litanias prælegit: ac demum conuersa ad moribundam: Filia mea Catharina, inquit, vade in pace, ac Deum pro me ora. Quæ mox, velut nutum obedientiæ ad moriendum præstolata, placide expirans, ad Dominum, vt pie credimus, emigrauit.
CAPVT XIV.
Cælestes gratiæ, quæ magnam S. Franciscæ auctoritatem ad regimem peperere.
CAP. VIII
[124] Consueuerat exercendi corporis & humilitatis ergo, [Sorores in vineam lignatum ductas,] nec non domesticæ necessitatis caussa foras quandoque ad vineam ducere Sororum aliquas, ibique eas in colligendis sarmentorum fascibus, quos domum capiti impositos referrent, habere occupatas. Hoc ergo modo cum octo e suis, Trans-tiberim extra portam Portuensem egressa, ad vineam, cui vulgo ab imagine nomen est, eduxisset, ibique habuisset a primo mane vsque in vesperam occupatas, nec quidquam attulisset, quo famem earum sitimue leuaret: earum vna veniam postulauit aquam quærendi ex proximo fonte, qui publica in via scaturiebat. Cui respondit Sancta modicum vt sustineret, quod longius a vinea fons ille abesset: eoque dicto per vineam ambulans & sarmenta colligens, secessit a ceteris aliquantulum, subsequente vestigia euntis Perna, Petri Vincentij filia, quæ paullo ante ad Congregationem accesserat; [& sui deficientes,] matremque in genua positam audiuit in hæc verba orantem: Domine Iesu Christe, quando mea incuria factum est, vt hæ Sorores meæ huc adductæ sint a me, ciboque & potu nunc destitutæ langueant: obsecro te, vt hac in necessitate constitutis misericordia tua dignetur succurrere. Ad quæ Perna tacita ipsa secum: At melius foret nos domum redire. Sed cogitationes quoque arcanas cognoscentem illa non latuit: iterumq; loquentem, sed sibi, audiuit: Modicæ fidei, attolle oculos.
[125] [impetratis in Ianuario vuis, reficit.] Sustulit illa: viditque ex vite vuæ rubeæ recentissimæ ingentes botros Ianuario mense (is enim tunc agebatur) pendere: & Matri appropians conuocauit Sorores, quæ & ipsȩ vuas prædictas conspicatæ plurimum eas admiratæ sunt; propterea quod tota die proxime ad illam vitem occupatæ, nihil in ea fructuum viderant: nec vero tempus erat vt videre in vitibus vuas speraret aliquis. Ipsis autem in hunc modum mirantibus imperauit Francisca, vt colligeret vnaquæque quantum sua ferebat necessitas, de cetero nemini verbum dicerent. Tum super terram expandit mappulam, quæ ad manum erat, ac supra eam Perna sociæque decerptos, pari quot ipsæ erant numero, botros apposuerunt; Deumque laudantes comederunt, atque omni famis sitisque depulsa molestia, miraculi euidentiam agnouere.
CAP. IX
[126] Non modico Franciscæ ad rectam filiarum gubernationem adminiculo fuit rerum cognitio arcanarum, tentationumque quibus a diabolo pulsabantur. [Culpam occultam vnius cognoscit:] Per hanc quid Perna, quindecim annorum puella fateri erubuisset cognouit; eamque leniter percutiens Fatere, inquit, culpam tuam: quia malus dæmon tibi guttur stringit, vt suffocet. Augustinæ alteri ex filiabus noctu oranti dæmon in forma auis apparuerat, vel læsurus eam vel impediturus. Durauit aliquamdiu conflictus iste, vidente eum, dum alibi in oratione vigilaret, Francisca: quæ postero mane nihil cuiquam dicentem vltro interrogauit, num quid passa esset nocte ista. [alterius tentationē;] Ad hanc quæstionem stabat attonita Augustina, incerta responsi. Tum vero rem ordine narrauit Francisca, fatentiq; rem ita se habuisse, dixit: Da gloriam Deo, cuius imperio fuisti per bonum Angelum liberata. Quod non dubitauit illa pijs quoque sanctæ Matris suæ precibus adscribere, cui datum fuerat rem, quæ secreto agebatur, cognoscere.
[127] Alio quodam die ad ædes Baptistæ filij profecta erat Francisca, [alij os brachij loco emotum esse,] dumque abest domo, audit Iacobilla, cum alia ex Sororibus colloquens, sonum pulsantis ad ostium, & ait: Vado vt videam quis fores pulset. Socia autem retinere ipsam volens tam infeliciter eius apprehendit brachium, vt eius os loco suo emotum ingenti cum cruciatu fuerit, nec potuerit vestis nisi dissuta reduci. Cognouit Deo reuelante Francisca quid domi se absente turbatū esset, eoq; reuertens aliquanto interius perturbata contra Sororem prædictā, arripuit brachium, manumque suam super humerum collocans, suæ illud iuncturæ restituit, ac subito sanam fecit: & Sororibus dixit, dæmonis eum astum fuisse, qui hac ratione sperauerat dissensiones inter ipsas seminaturum se; [quam tactis sanat.] quas proinde serio adhortata est ad studium pacis & caritatis reciprocæ. Plura huius generis acciderunt alia, ex quibus euidenter cunctis patuit nihil in domo, nihil ab vlla filiarum suarum agi, quod ipsa non cognosceret.
CAP. XI
[128] Quæ vt erant admirationi Sororibus, sic intimæ compassionis affectum eisdem commouebant conflictus cum malignis dæmonibus frequentes admodum, [Graues a dæmonibus vexationes] quorum aliqui ab eius Confessario Ioanne Mattiotti referuntur: & de quibus eædem illius filiæ sub iuris-iurandi religione non pauca in processibus deposuere. Testata est in primis Agnes, quod vice quadam genuflexa ad sui lectuli spondam Francisca, prostrata in terram fuerit, magnaque cum violentia strepituque raptata per terram vsque ad ostium cubiculi: cui volens ipsa auxiliari cum trepide accurrisset, neminem præter ipsam vidit iterum in oratione positam, quæ & sibi dixit: [constanter sustinet:] Abi, ora: quia nihil est. Simili modo Sororibus alijs solitam fuisse respondere constat, & multa cum animi serenitate dicere: Abite, abite. Audiebant etiam inuocantem Iesu nomen quandoque, quandoque etiam agentem gratias ob victoriam sibi de inimicis concessam. Fuit cum super lectulum suum infirmæ, coram Agnete prædicta alijsque, dæmon strati operimenta abstulit, cubiculi fenestram identidem claudens reseransque: & illæ quidem fenestræ ac stragulorum motum videbant, mouentem vero conspicere nequibant: stragula cum diu frustra requisissent, tandem sub ipsum lectum simul conuoluta repererunt. Sancta vero aliud nihil dixit quam diuinam fuisse voluntatem.
[129] [ijdem aquā ipsi paratā muscis implent,] Testatur Perna vidisse se Matrem a malignis spiritibus satis alte sublatam in aërem, ijsdemq; dimittentibus non sine strepitu in pauimentum cameræ prolapsam Deo laudes gratiasque referre. Augustina asseruit quod in vsum beatæ Matris, quæ vinum bibebat numquam, solita fuerit diligenter eluere vasculum eius, illudque recenti & clara aqua implere quotidie, ac probe coopertum occludere, ne quid sordium illaberetur: quod tamen cum sumere vellet Sancta ex eo bibitura, muscis semper reperiebat plenum; ipsique afflictæ, quod tanta sua diligentia non posset aquam Matri mundam seruare: Ne turberis, inquit illa, quia dæmon hoc agit, vt ne aquam bibam a fonte puram. Videbat autem ipsos dæmones Francisca, professaque est sæpius electuram se, si optio daretur, [horribili forma apparere soliti,] fornacem potius ardentem subire quam horrendas, sub quibus apparebant, formas conspicere. Vannotia certe meminit se audiuisse, quod dæmoni diceret: O quam fœdus es! Confessarium autem suum monebat, vt si quando contingeret aliquas ex pœnitentibus eius quid simile pati, doceret eas firmas constantesque perseuerare in conflictu: nam si fugerent præ timore, futuras semper plenas formidine, nec tamen extra periculum duriorum etiam ac grauiorum verberum.
[130] Nec minus ex insignibus Dei fauoribus dabatur Filiabus eximiam Matris sanctitatem cognoscere: [ad riuulum orans,] anno MCCCCXXXVIII in Vigilia SS. Apostolorum Petri & Pauli egressa Francisca ad visitandam S. Pauli ecclesiam, comites, vt solebat, ex ijsdem aliquas habuit, Agnetem, Iacobellam, Vannotiam atque Pernam: hanc enim omnibus iuniorem magisque eiusmodi recreationis indigam secum semper amabat ducere: cumque deuotioni suæ fecissent satis ac domum regrederentur, intrauit Sancta in vineam Paulinæ molæ proximam, & ad quemdam aquæ riuulum accedens: [circumuenitur ab aqua,] Adhuc per Dei gratiam, inquit, currit hic riuulus. Subito autem in extasim rapta per horas plures ibidem substitit genuflexa, tamque vicina aquæ, vt illa augmentum capiens totam cingeret, & nihil dubitarent Sorores, quin humentibus penitus vestibus inde egrederetur. Egressa est autem indumentis tam siccis, [nec madescit.] quasi numquam ea contigisset aqua: quod ipso explorantes tactu quæ aderant, supra modum miratæ sunt.
[131] Eodem anno eademque in vinea mense Septembri, cuidam manuali operi vacantibus Agnete, Iacobella, Augustina, Perna prædicta alijsque nonnullis, [Officium sub dio recitans,] ipsa in partem secessit aliam; promptisque e theca conspicilijs atque Horario libro, consuetum Virgini pensum cœpit obambulando persoluere. Interim subitus imber vehemensque superuenit: diffugiunt sub tectum sociæ, neque plane effugiunt ex improuiso deprehensæ. Vt autem sub tectum venientes non parum complutæ, respexerunt matrem recitandis Horis porro insistentem, exclamauit Perna admonuitque vt festinaret se subducere pluuiæ. Audiuit ipsa inuocari se, quæsiuitque quid esset; cur clamarent. Quia pluit, inquit promptior Perna. At illa: Pluuiam, reponit, [non tangitur a pluuia.] ego nullam video: ingressa est tamen vbi ceteræ erant, ad eamque mox Iacobella: Num mades, inquit, Mater? Cur madeam? Illa: num pluuia decidit? Magna, reponunt, simulque & librum eius & vestes inspiciunt, in quas nec minimam quidem aquæ guttulam decidisse admirationis plenæ obstupuerunt.
CAP. XVI
CAP.XIV
[132] Par auctoritatis gradus S. Franciscæ accessit a prophetico spiritu quo fuit diuinitus decorata. Quædam Catharina de Perusio, Ordinis S. Francisci Tertiaria, [Quamdam in proposito non perstituram prædicit:] similium sui instituti Sororum pie honesteque viuentium monasterium Romæ habens, a Domina Ritozza de Fabrica requisita fuit, vt filiam suam, Franciscam nomine, in suum admitteret contubernium. Respondit illa, velle prius ea de re cum Sancta deliberare; quæ ei dixit: Auctor tibi sim vt eam non recipias: recipietur illa quidem ab alijs, earumque habitu induetur; verum antequam elabatur annus probationis dimittet habitum, quem assumptura est. Anno MCCCCXXXVIII cum mortua esset ex pestilentia infantula, filia Andreæ de Tozzulis, & mater Perna eodem morbo contacta decumberet, visitans eam Francisca dixit: Esto hilaris, quia filia vestra in loco salutis est: tu vero quomodo habes? Vtique, inquit, sat male, quia sub brachio pestem habeo, & febri æstuo. Eia, reponit Francisca, confortare & animos sume, fidemque in Iesum Christum excita; [aliam a peste attactu sanat:] cum Dei gratia liberaberis. Eoque dicto locum contagij manu attigit, moxque omnis illa mali lues euanuit vna cum peste, ipsaque admirante familia omni, sana surrexit.
[133] Anno MCCCCXXXIX ad mortem ægrotabat Laurentius quidam ex antiqua & nobili Alteriorum familia, [cuidam nō moriturum maritum promittens] ætatis anno quadragesimo secundo: quem a medicis depositum videns Paulutia vxor, ad orationes S. Franciscæ recurrit, dicens multis se implicandam difficultatibus, si sibi eriperetur maritus in istis rei domesticæ angustijs, & alijs incommodis incumbentibus. Hunc vbi domi suæ Francisca vidit, dixit eius vxori: Equidem tui me miseret: verum missam facito seculi vanitatem atque adiungere Deo, & gratiam obtinebis a Domino, [ipsam a vanitate abducit:] vt ne hac vice moriatur vir tuus, sed sepulturæ meæ præsens intersit. Conualuit, interfuit, & funeri operam suam contulit. Paulutia vero corde compuncta constituit apud se, moriente marito, discipulis S. Franciscæ se iungere: quamdiu vero is sibi superstes relinqueretur, vanum, cui assueuerat, corporis ornatum non adhibere, neque sponsalitijs vel nuptialibus aut alijs quibuscumque festis interesse: nec minus quā animo proposuit, diuina adiuuante gratia, executa est.
[134] Soror quædam Catharina S. Francisci Tertiaria (eademne quæ supra, [grauis persecutionis fixem alteri prænuntiat:] an alia non explicant manuscripti processus, mulier certe bona honestæque vitæ) grauissimam persecutionem patiebatur a persona & re & nomine Superiore, quam ne nominare quidem tuto poterat. In hunc modum afflicta metuensque vt posset locum suum gradumque in Dei seruitio obtinere, consilij caussa ad Franciscam accessit, eique statum exposuit rerum suarum. Cui Sancta: Ne dubites, inquit, neq; de loco tuo deserendo cogites: sed patientiā habe fiduciamque in Deo: quia qui tibi molesti sunt, molestias ipsi breui patientur ab alijs: itaque tibi victoria stabit. Neque multi fluxere dies, quin omnia, vt prædixerat, euenirent.
[135] Anno MCCCCXL adolescens nobilis, Hieronymus nomine, [absens videt infelicē alicuius casum, & mortem.] filius Lelij Magdaleni mulæ insidens, ferebatur per eam plateam, quæ proxima est tēplo S. Stephani in regione Pignæ: vbi mula ad murum propius quam ipse sessor volebat accedens, penitus eum attriuit, in terramque deiecit, & altero pede intra stapedem hærente per saxa raptauit: ad quæ illius caput sic concussum est, vt amissa subito loquendi facultate expirarit. Erat in cubili suo ad Turrim-speculorum Beata, indeque progressa vbi adstabant Sorores aliæ, exclamauit: O Rex altissime, da patientiam & animi robur miseræ illi matri. Nesciebant, quid ea verba significarent, tum quidem audientes: verum vt fama rem diuulgante cognouere casum, & illius infortunij tempus contulere cum eo, quod dicentem ista hora matrem audiuerant; non dubitarunt, quin eidem Deus reuelasset quid circa iuuenem foris ageretur.
CAPVT XV.
Donum prophetiæ & variarum curationum S. Franciscæ concessum.
[136] Qvadam die in S. Cæciliæ æde Missæ sacrificium auditura Beata, [Sacrificantē in mortali, lepra opertū videt.] Sacerdotem vidit e sacristia prodeuntem, sed turpi lepra coopertum: quo in statu videre eum visa est vsque ad verba consecrationis: inter quæ propter præsentiam Dominici Corporis lepra illa tantisper disparuit, redijt autem post illius sumptionem. Ergo abijt ad Confessarium suum Fr. Antonium de Monte-Sabello, eique quæ viderat enarrauit. Hic vero sub obedientiæ præcepto iniunxit, vt Sacerdotem illum conueniens, rei totius admoneret: eum enim in damnabili peccati mortalis statu tremenda mysteria peregisse, apparebat Sanctȩ reuelatum ista ratione fuisse.
[137] [Pij sacerdotis afflictionem cognoscit] Dominus Franciscus dello Schiauo, Romanus ciuis atque Sacerdos, vitæ tam exemplaris, vt publica fama Virgo ab omnibus crederetur, sicut est in processibus, diu noctuque grauiter anxiabatur, a quibusdam sibi notis personis tribulationes aliquas patiēs, ex quibus & scandala & corporum animorumque pericula non leuia metuebat: eoque animi processit dolor, vt integra nocte vix vllum oculis somnum caperet. Mane sequenti surgens Francisca, sociamque sumens cognatam Vannotiam, ipsius Francisci amitam materteramue, ad eum adijt, ac subito recognouit animo ipsum perturbato esse, caussamque diuinitus omnem edocta, exprobrare ei cœpit pusillos animos. Dissimulare adhæc Franciscus, nec quidquam suarum curarum reuelare. At Sancta, quidquid de ijs Deo reuelante cognorat aperte edisserens, tandem subiungens, [eumq; specitæ liberationis solatur] Ne cures, inquit, aut præsentium molestiarum frangaris tædio: supra eos enim qui te affligunt diuina breui apparebit vltio. Fuit hoc satis componendo aliquātulum Francisci animo: vt autem illius prædictioni etiā fieret satis, intra breue tempus mortui sunt quotquot pium illum Sacerdotem persequebantur.
[138] [Confessariū præmonet de periculo a dæmone,] Narrabat Fr. Antonellus spiritualis Pater & Confessarius Sanctæ, duas sibi res ab eadem fuisse prȩdictas: vna fuit, quod solitus in S. Angeli ad Forumpiscarium Missam dicere, indeque ad sacellorum vnū se conferre, excipiendis confessionibus vacaturus; præmonitus fuerit a Beata, sibi vt attenderet: iniuriam enim ei parari a dæmone, neque addidit qualem. Sed breui res patuit: in ipsam enim capellam, in qua Confessiones audiebat, iacta per fenestram est grandis petra: ipsum tamen nequaquam attigit. Cum autem nemo alius illius petræ iactum obseruasset, pro certo credidit, emissam illam fuisse dæmone, in necem ipsius intento, nisi fuisset diuinitus impeditus. [& alio ab hominibus ipsi parato.] Prædixit eidem B. Francisca (& hoc alterum et eorum, quorum meminerat) noctu ipsum euocandum esse ad aliquam Confessionem audiendam: futurum autem, si egrederetur domo, vt in platea incurreret periculum vitæ amittendæ. Et vocatus ille quidem est, vt fuerat præsignatum; sed sequi noluit, ideoque non patuit, quid mali euasisset: Dominȩ tamen, Zantina Sabelli & Vannotia Itelli, quibus rem eam Fr. Antonellus narrauit, legitime testatæ sunt, sciuisse se, quod si vocantem fuisset secutus, fuerit de vita periclitaturus: qui nam autem hoc ei malum parauerint, omnino noluerunt reuelare.
[139] [Nouitij cuiusdam ad religionem inepti] Agebat ad S. Mariæ-nouæ Priorem Bernardus, a Vercellis cognominatus. Aduenit eo ex Francia nouitius, Fr. Petrus de Mont-pellier dictus, in vtroque Iure ciuili & canonico Bacalaureus, expletoque probationis suæ tempore volebat facere Professionem. Propositus igitur in capitulo est: & Prior quidem fauebat eius admissioni: ceteri autem Fratres eidem se vnanimi opponebant sententia, multos illius defectus recensentes, ob quos admittendus omnino non esset. Re in hunc modum controuersa, incertus Prior quid consilij caperet, Fr. Hippolytum aduocat, eique mandat vt prædictum Petrum socium secum duceret ad S. Franciscam, simulque ex ea secreto inquireret, admittendusne ad profitenda vota, an reiiciendus videretur. Iuit ille, & eminus cōsidere nouitio iusso, [dimissionē suadens,] Prioris mandata Franciscæ voce submissa exposuit. Ipsa vero vt ea audiuit, fixis oculis adolescentem intuita eo spatio tēporis quo posset Angelica salutatio recitari, dixit Hippolyto: Dic Patri Priori quod huius nouitij conuersatio idonea non sit conuentus istius Fratribus ac Religiosis. Deinde cœpit sigillatim enumerare defectus quos in eo Fratres obseruarant, [omnia eius vitia declarat.] & eius admissioni putabant esse debere impedimento. Ad conuentum autem reuersus cum eo responso Hippolytus, Priorem eiusque subditos omnes admiratione compleuit, quod illa quæ numquam nouitium viderat, tam distincte illius vitia explicuisset: ac mox extra Ordinem dimissus est reus, tam sublimis professionis indignus beneficio.
[140] Profectus erat Ioannes Mattiotti Confessarius Beatæ propter quædam Congregationis, quam velut Pater spiritualis regebat, a negotia ad Eugenium Papam Bononiæ residentem; [Quæ Bononiæ ageret & pateretur Confessarius suus Romæ videt:] ibique in grauem inciderat morbum. Nemo ea de re litteras, nemo nuntium miserat: dixit tamen discipulis ac Sororibus suis ægrotare Ioannem, nec minus animo ægro esse quam corpore, quem anxietates quædam importunæ exercerent: proinde preces suas pro eo funderent. Rediit ille valetudine recuperata, animo serenato; atque ad Turrim speculorum accedens, rei a se gestæ rationem redditurus Beatæ, prius quam verbum proferret vllum: Nihil opus est, inquit Francisca prior, vt mihi quid Bononiæ egeris referas, ipsa tibi rem omnem narrabo, prout eam mihi dignatus est Dominus reuelare: & ordine cœpit exponere singula, tamquam si præsens omnibus adfuisset: testante postmodum ipso Ioanne, non potuisse se, si describere voluisset acta, ordinatius ea exactiusque referre.
[141] [moribunda filiū arguit occultorum delictorum.] Denique cum ex morbo Francisca decumberet, eo quem subsecuta mors est die, venit ad eam Baptista filius, quem ipsa fixe intuita dixit: Etiamne cum pecuarijs tibi res est? nec sufficit quod hactenus factum est? Paulo vero post subiunxit: Tu diabolicis operationibus vteris, & omnipotenti Deo gloriam subtrahis. Non capiebant adstantes quid ea verba significarent, & febrilis ardoris esse credebant deliria: verum ipse sibi conscius Baptista intellexit, & fassus circumstantibus est, quod ad quædam sua iuisset prata verberibus mulctaturus custodes pecudum, qui damnum sibi in ijs inferebant: de eoque se reprehendi a matre. Item quod eam in tam præsenti discrimine moriendi constitutam sciens, ad maleficos recurrerit, vt eorum carminibus vitam infirmæ longiorem compararet: quod vtique absque diuina reuelatione non poterat cognouisse, quippe qui rem omnibus secretam habuerat.
[142] [Prædicit recuperandam sanitatem aridæ puellæ;] Quatuor annorum puella, filia Gregorij (qui Pauli Lelij) & Dominæ Gentilescæ ex regione Campitelli, a cingulo ad pedes arida, nequibat se vllo pacto mouere: duxit igitur eam ad S. Franciscam mater. Illa vero misellæ compatiens, Felicem te, inquit, matrem, Gentilesca, quæ inimici persuasionibus nequaquam credula, filiam tuam noluisti istarum incantatricum manibus committere: ego tibi denuntio, quod eam intra triduum sanam videbis: quod & reipsa factum est. Natus Iacobo Clarelli est filius, cui nomen Thomæ parentes posuere: verum totis decem diebus nec sugere lac potuit, nec tenello nimium corpusculo medicinam vllam facere medici. [paruulo non valenti lac sugere,] Rem Francisca intellexit, sumptisque comitibus Agnete & Catharina, parentes inuisens, inconsolabili dolore reperit prægrauatos: quos illa in Deum sperare iussit, futurum asserens vt ex ea infirmitate non moreretur filius: hic vero mox sugere mammam cœpit perfecte sanus. [deinde gibboso:] Ast intra menses aliquot gibbosus apparuit, quem sollicita mater ad Franciscam detulit. Ipsa autem infantem complexa brachijs, modicum stuppæ humeris infirmis imposuit. Sic eum retulit domum mater, ibique omni gibbo liberum inuenit, [bene precādo succurrit septies abortienti;] & multis deinde annis superstitem habuit.
[143] Agnes, Laurentij Mazzabufali coniux, ex occulta infirmitate septem vtriusque sexus proles mortuas ediderat in lucem: diuino instinctu monita cum Francisca contraxit amicitiam, & viuas deinde valentesque peperit. Puellam quamdam Stephanotiam nomine, statim a nuptijs in morbum lapsam reijciebat sponsus, aut energumenam dicens aut intoxicatam: nec malo remedium poterant medici excogitare. Visit eam ex caritate Francisca, atque immobilem in lecto reperiens, dixit: Confide in Deo, filia, [nouæ sponsa alias repudiandæ:] quia potens est hac infirmitate te liberare. Postea iterum reuersa ad eamdem, eadem verba repetijt: & subito reddita est puellæ plena atque integra sanitas. Cuidam iuueni Afinati mortui erant fratres duo, alter medicus, Paulus nomine; Iurisperitus alter, nomine Franciscus: & ipse aggrauatus febri similem cum fratribus sortem expectabat, idemque metuebant consanguinei & affines. Rogata Francisca est vt eum visitare vellet: [præmaturam mortē exemplo fratrum me tuenti.] nec grauate præstitit quod rogabatur. Infirmus autem diuino admonitu eam orare cœpit, vt pro spirituali filio assumi ab ea mereretur. Quod vbi illa annuit, etiam addidit: Eia ne vlla deinceps medicamenta adhibeas: sed spera in Deo, certus quia ex hac infirmitate non morieris: & fides verba secuta est.
[144] Nobilis cuiusdam matronæ famulus, equo insidens, iuuenili impetu eum stimularat in cursum, [puero ab equo prostrato & pene exanimi.] ferebaturque tam violenter, vt in ciuem quemdam Paulutium incurrens, qui filiolum manu apprehensum ducebat, hinc patrem inde infantem prostrauerit in terram: periculosior tamen pueruli casus fuit, cui inuersi in capite oculi & vehemens vomitus nihil nisi mortem vicinam nuntiare videbantur: in eoque statu horam permansit integram, & cereo benedicto signatus identidem, adhuc vtcumque respirabat. Sensit tam acerbum casum, equi ac famuli domina, Francisca nomine; atque ad cognominem sibi familiaremque recurrens Sanctam, rogauit a Deo impetrare vellet, ne puer iste moreretur. Quæsiuit illa viuumne an mortuum puerum reliquisset? Viuum, inquit. Ergo, subridens respondit Beata: Vade in pace: quia plenam gratiam tibi Dominus dabit. Reuersa autem inuenit paruulum vbera matris suæ placide sugentem absque vllo mali casusue vestigio.
[145] Francisca quædam in regione Pontis, mater Iacobillæ, vnius ex spiritualibus S. Franciscæ filiabus, [Tactu puncturam sanat,] ex puncturis ægra decumbebat in lecto, quando Dei famula ad ipsam accessit visitandi caussa, manuque ad pectus infirmæ admota locum tetigit infirmitatis, dicens: Qui vales? quomodo te habes? At ægra, quæ Sanctam minime cognoscebat, ex assistente sibi filia Iacobilla quæsiuit, ecqua ea mulier esset: Sum, inquit Beata ipsa, paupercula illa quæ trans-Tiberim habito. Filia vero matri ait: Hæc est Mater mea spiritualis, Domina Francisca de Pontianis. Tum infirma: Gratiæ Deo sint, quia ex quo illa me tetigit omni malo me liberam sentio: & subito persanata apparuit. Dimiserat ad negotium aliquod Ritam Couelli sancta Mater, a quo domum redeuntem circa ecclesiam SS. Apostolorum ingens inuasit canis, [admorsam tibiam oleo bulliente:] & tibiæ eius tam grandem infixit morsum, vt aliquot vnciarum tasta debuerit adhiberi. Sancta vero aliam ei non adhibuit curam, quam quod acceptum oleum bullire fecerit, bulliensque infuderit plagæ: ad cuius rei aspectum exhorrescentibus, quæ aderant, cunctis, Rita dixit: Sciatis oleum istud sic bulliens aquam mihi rosaceam videri; & ita sanata est.
[146] Angelella, vxor Petri Crescimonij ex Regione trans-Tiberina, [arthritim quoque, a supplice verecunde recedens.] grauissimum in brachio ac manu dextra dolorem patiebatur, nec vti eodem vlla poterat ratione, vel quidquam manu continere quin excideret. Præcipui autem Romanæ Vrbis medici super eo consulti malo, arthritim esse pronuntiarunt humanis remedijs incurabilem. Eo in statu posita Angelella vidit S. Franciscam, quæ die Veneris sancto rediens a S. Petri basilica, præ lassitudine substitit ad podium ecclesiæ S. Iacobi in Septimiano, ad eamque accurrens summa cum deuotione flexit genua, eamque manu contingens rogauit pro se vt Deum precaretur. Nihil poterat humillimæ Christi ancillæ accidere grauius quam eiusmodi signa reuerentiæ sibi delata videre: ergo surgens eam continuo reliquit, quæ tamen liberatam dolore se reperit, neque ex brachio aut manu deinde vllatenus laborauit.
[Annotatum]
a Anno 1437 vt dictum num. 112. Addit Anguillaria, etiam iuisse vt Pontifici indicaret remedium, quod D. Virgo ad incumbentes Italiæ calamitates tollendas suggesserat. Verum ea apparitio spectat ad annum 1434, quando non Bononiæ, sed Pisis Pontifex residebat; vt diximus in Notis ad Visionem 62.
CAPVT XVI.
Alia miracula a S. Francisca adhuc viuente facta.
[147] [Abortiendi periculum rogata avertit:] Catharina Guidolini quartum mensem grauida, grauiorem viribus laborem assumpsit, frumentum quoddam ex eo in quo repositum fuerat loco exportans: vnde subito sentire cœpit dolores partus cum abortiendi periculo, in quo ad B. Franciscæ intercessionem recurrit. Increpuit illa acriter temerariam: aliud autem dicere aut facere verecundata est, propter Patris sui spiritualis præsentiam: qui dixit Catharinæ: Eia abi, quiesce; & confide quia Dominus prouidebit. Iuit, decubuit, obdormiuit: sensitque se inuisibili manu stringi, ac velut fascijs vtrimque circumligari: experrecta vero, & suaue Iesu nomen inuocans, sensit restitutum sibi vterum ab illa commotione, [nata proles post biennium sancte moritur.] & legitimo tempore filiam peperit, cui Ceciliæ nomen fuit, & triennium duobus supergressæ mensibus singularis supra ætatem deuotio: ita vt infirmata, porrecta a medicis pharmaca sumere detrectaret, dicens: Vos viuere me vultis: ego mori desidero, atque ad Iesum Christum abire: itaque innocentem animam suo reddit Creatori.
[148] [In Tiberim delapsus,] Eiusdem Catharinæ filius, Paulus nomine, cum quadam vice intumuisset Tiberis, intendebat colligendis lignis, quæ secum deuoluebat impetus fluminis; & in magnam quamdam trabem inijciens funem, quo vtebatur, non modo eam sistere atque adducere non potuit, sed ipse ab eadem abductus in flumen protractus est, ab eoque delatus a loco, cui Scalellæ nomen, vsque ad Pontem-ruptum, indeque sub aqua reuolutus ad prædictum locum. Casum filij mater intelligens accurrit, iisque quibus obuiabat dixit: Miseremini mei, [& S. Franciscæ commendatus,] atque ite ad Dei famulam deuotissimam Franciscam, eique me commendate, vt Deum deprecetur, ne pereat hæc anima. Mouit aliquas miserabilis lamentatio: euntes & redeuntes confestim, inuenerunt Catharinam eo descendisse, vbi filius erat sub quadam lignorum congerie, integram sesqui horam in flumine demersus: ibique adstabat vt mortua, neque loqui neque mouere se poterat. Dixerunt igitur quæ ad Franciscam iuerant: Bono animo esse te iubet illa Deo acceptissima anima, & confidere quod hac vice moriturus non sit filius tuus. Reuixit adhæc verba matris mœstissimæ spiritus, [post sesqui horam viuus educitur.] & plurium adstantium subsidio adiuta, filium ex eo loco eduxit, atque ad ignem detulit: medici autem aduocati vt ei remedio aliquo succurrerent, negarunt se manum admoturos ei, qui manifesto miraculo per Dei potentiam seruatus in viuis, auxilio non indigeret humano, vt porro viuere ac valere posset.
[149] Aggregata quoque est eadem Catharina spiritualibus S. Franciscæ Filiabus, [Curatur ab eodem tumor tibiæ,] in eoque collegio viuens plures a Sancta obtinuit gratias: quarum non minima fuit, quod graues ex inflata mirum in modum tibia dolores patiens, & genu carbonis instar nigrescere videns, medicos quidem & medicinas corpori suo noluit adhibere; sed ad expertam Franciscæ virtutem recurrens familiariter, ei tibiam suam monstrauit: quæ dixit: Ne metuas, Filia: descendet enim hoc omne malum, & per maioris digiti vngulam exhalabit: itaque factum est, & ipsa sanata. [& facies.] Alia vice vultus eidem fœde intumuerat, integrumque mensem hæc ei durabat, non sine magno cruciatu, deformitas. Quotquot videbant eam suadebant a medicorum arte remedium poscere: sed illa, vt etat Beatæ Matri deuotissima, satis habuit illius se offerre, conspectui, quæ subridens, leniter eam attigit in facie, dicens: Nihil mali erit: subitoque cessauit dolor, & ipsa conualuit.
[150] [mulieri pie viuere cupienti] Laurentia, filia Dominici sartoris in regione Pignæ, a pueritia cupiens seruire Deo in statu virginali, prohibita a matre ac fratribus fuit; eorumque minis territa in coniugium, quamuis inuita, consensit. Tertio post anno maritus moritur, & ipsa relicta vidua volebat exinde totam se vitæ spirituali dare, vniceque vacare audiendo Dei verbo, Stationibus obeundis, ecclesijs visendis: sed impedimento erant ijdem qui prius ad matrimonium renitentem coëgerant, & quotidianas ei creabant molestias: tantumque aberat vt eam arbitrio suo conciones sinerent frequentare ac templa, vt ne ad obeundam quidem Confessionem liberam ipsi relinquerent facultatem: mater autem tigride ferocior etiam venenum minabatur filiæ. Quid ageret hisce malis obsessa mulier? Franciscam adit: [domestica insectationis finem] domesticam ei persecutionem, quam patiebatur, exponit: remedium ab eius orationibus petit. Cui illa caritatis plenissima: Confide inquit, & statue, filia, Deo seruire ex toto corde, & ipse de remedio prouidebit opportuno. Ita consolata domum redit Laurentia, fratresque & matrem reperit sic immutatos, [promittit Francisca.] vt quos leones antea experta fuerat, nunc agnos crederet: & ab eisdem summa deinceps cum beneuolentia & mansuetudine habita sit: sic vt ipsa etiam mater, filiæ ad Beatæ domum ire cupienti comes veniret: & quieta deinceps domi omnia atque tranquilla fuerint, per merita S. Franciscæ.
[151] Augustina Angeli de Viterbio ex regione Pontina, S. Franciscæ spiritualis Filia, [inflationem gutturis licet deformē iubet tolerari,] inflatum fœde guttur ferebat nullo alio cum incommodo suo. Mater autem eius carnalis Perna, non sustinens eam in filia deformitatem videre, continuo eidem molesta instabat, vt vel a medica vel a magica arte curationem admitteret. Vtrumque recusauit illa, satis habens spirituali Matri suæ rem totam exponere; quæ requisiuit, tantone desiderio teneretur ipsa malum istud effugiendi, quanto mater illud sublatum volebat. Negauit Augustina: Ergo vade, inquit Francisca, & animo deinceps esto tranquillo. Durauit per annos duos tumor ille: post quos molestus patienti esse cœpit, eamque in cibi sumptione nō leuiter impedire. [eamdem postea molestam curat,] Adijt ergo iterum matrem suam spiritualem, quæ guttur eius manu tetigit, omnemque solo tactu tumorem abstulit. Et id quidem prius quam in vnam familiam Franciscæ spirituales filiæ conuenirent. Postquam vero instituta Congregatio est, eadem Augustina tam vehementer cœpit diuinum iudiciū, quod seuerissimum sibi deberi existimabat, pauere ac formidare, vt ex apprehēsionis vehementia in febrim incideret, [& anime angorem tollit.] anno quinto quo cœperat molestis illis cogitationibus pulsari. Rem intellexit Francisca, atque ex viri sui domo ad eam visitandam veniens, imperauit ei ne timeret amplius: quod illa obedientiæ studio dum conatur, subito & timore & febre solutam se gauisa sensit.
[152] Matrona quædam, [Rabidæ mulieri] Catharina Laurentij Pozzolanti nomine, ex regione S. Eustachij, emotæ mentis correpta vitio, mortem sibi aut præcipitio aut ferro aut alio quocumque modo intulisset furiosa, nisi consanguineorum cura prouidisset, compedibus eam manicisque coërcendo. Ita exegerat mensem vnum, quando Laurentius illius nepos ad Sanctam iuit, & orationibus eius suam amitam commendauit: quæ solita caritate ipsi dixit: [Dreui optime futurū prædicit:] Vade in pace: quia per Dei gratiam breui ei melius erit quam possis credere. Dies Sabbatinus erat cum ista dicerentur: nocte autem sequenti liberam se illa phrenesi sensit ægra, & Dominica die Franciscum dello Schiauo accersiuit vt ei de suis peccatis confiteretur: receptisque sacramentis omnibus condidit testamentum, atque sensui naturali perfecte restituta paullo post ex hac vita Christiane ac pie emigrauit. [octiduano dolori medetur:] Domina Iacoba Matthæi de Rossis ex regione Pignæ, Filia spiritualis Franciscæ, grauem octiduo passa dolorem, subitum experta remedium est, oleo inuncta ab optima Matre sua.
[153] Antonia, [epilepticam sanat:] Colutij vxor, filiam peperit, quæ omnia epileptici mali signa præferens spumabat ore, tremebat oculis & cetera patiebatur quæ solent eiusmodi morbo correpti. Detulit mater infantulam ad Franciscam, eique rem omnem, vt erat, narrauit, rogans vt sua inter brachia reciperet filiam. Recepit illa libens, oculosque in misellæ vultum defixos primum, per omnia ex ordine membra circumtulit, matrique reddidit prorsus sanam, nec morbo illi vlterius obnoxiam: quod cum post aliquam temporis experientiam reuertens mater cum gratiarum actione nuntiaret: Confide filia respondit illa, quia numquam amplius tale quid patietur: [pluribus aliis miraculose medetur.] & sua verbis fides stetit. Possent etiam alij multi referri, quorum est in processibus mentio & indubitata veritas, ex quibus constaret plures multo fuisse quos Sancta doloribus stomachi, viscerum cruciatibus, podagræ tormento liberarit; alij quorum grauia & periculosa sanarit vulnera: sed hæc desumpta ex processu anni MCCCCXL, ipso quo mortua est anno in ordine ad Canonizationem formato, abunde sufficient.
[154] [inter quos ipsius Confessarius, Fr. Hippolytus,] Non tamen omnino prætereundi videntur Confessarius eius Ioannes Mattiotti, liberatus a podagra, qua diu fuerat cruciatus, postquam ei Sancta animos verbis consolatorijs addidit: Frater Hippolytus, eidem Sanctæ amicissimus, vno alloquio recreatus subito a dolore capitis, qui per tres menses grauiter eum exercuerat: Andreatia Pauli de Lelijs a simili dolore eoque continuo post semestre spatium subito liberata: Rita Cauelli, Dei famulæ familiarissima discipula, quatuor mensibus in manu afflicta, [& quædam ipsi deuotæ fæminæ.] soloque manus tactu cum inuocatione sanctissimi Iesu nominis sanata per Franciscam: Agnes denique de Ciaglia, quā octo annorum spatio cum febre & vomitu continuo conflictatam, visitauit Francisca, auditoque illius malo adferri sibi fasciam iussit, ipsamque cum illa cingens ventrem illius leni pertentauit tactu, adhortans vt fiduciam recuperandæ sanitatis collocaret in Deo: vix autem egressa domo Francisca fuit, quando, malo omni cessante, credita est & febrem & stomachi in vomitum procliuis infirmitatem vna secum extulisse e domo.
CAPVT XVII
Extremus S. Franciscæ morbus & felix abitus ex hac vita.
CA. XVIII
[155] Iamque aduenerat tempus, quo Dominus fidelem famulam suam, [Filium ægrū visens] quam meritorum copia locupletauerat in terris volebat corona gloriæ redimire in cælis: quod eo qui sequitur modo actum est. Intellexit Francisca filium suum Baptistam, ardenti correptum febri, lecto decumbere, statuitque ad eum visitandum ire, & ipsum ad suscipienda extrema Sacramenta disponere. Igitur proximo die Iouis mane, qui fuit dies secundus Martij anni MCCCCXL, sociam sumpsit Augustinam Angeli de Viterbio, atque ad filij ædestrans-Tiberim se contulit, in ipsa platea per Confessarium suum obseruata. Filium autem multo meliori in statu reperit. Et hic quidem paulo post surrexit e lecto, ipsa vero apud eum permanens, necdum finito die, peiuscule habere se ac præter consuetum debiliorem esse sensit: voluit tamen vesperi ad suam Congregationem redire, [ipsa se debilem sentit,] iuxta legem quæ in ea hoc quoque tempore viget inuiolata, vt eæ quæ parentes aut consanguineos infirmos habent, mane quidem ad eos auxilij & solatij caussa adeant, vesperi vero reuertantur ad Turrim-speculorum.
[156] Inuitarunt eam quidem Baptista atque Mobilia vt apud se ea nocte maneret, [& volens ad Turrim speculorum redire] quandoquidem debilitatem tantam ipsa sentiret: sed persuadere non potuerunt, vt secum in lege communi dispensaret. Propinquitas vero ecclesiæ Marianæ suasit, vt ex ea regione discessura adiret Confessarium pro obtinenda benedictione eius. Reperit autem eum in sacello S. Angeli, eique bonam filij valetudinem annuntians, suam quoque indicauit debilitatem. Quare is considerans longiorem esse viam, quæ ad Turrim-speculorum ducit, [a confessario iubetur redire in domum filij,] quam vt tam sero vespere a tam debili commode confici posset, eidem iniunxit vt ad ædes filij sui reuersa istam ibidem noctem duceret. Graue erat abesse a dilectis discipulis: potius tamen fuit obedientiæ studium; vt quam virtutem exactissime coluerat in omni vita, eam vsque ad mortem teneret. Redijt igitur simul cum socia ac morbo suo, [vbi nocta febri correpta ipsum & Oblatas accersit:] qui nocte inter quintam ac sextam feriam media in grauissimam erupit febrem, & puncturam detexit: mane autem sequenti aduocari Beata Confessarium suum iussit, & de sua infirmitate moneri discipulas, hoc ipsum præsagientes, quoniam præter solitum noctem alibi egerat: quarum mox quatuor adfuerunt Agnes, Rita, Catharina & Anastasia: cum quibus & Confessarius aduenit, cui Francisca dixit: Pater, tu curam suscipe earum rerum quæ animæ meæ sunt necessariæ.
[157] Grauiter eæ voces filiarum amantissimarum affecerunt animos, formidantium iacturam, quam erant in tali Matre facturæ, totumque illum diem apud eam mansere lacrymabundæ: vesperi autem domum redeuntes, ad eius obsequia reliquerunt Augustinam, in eodem cubiculo dormituram ista nocte, [nocte sequenti ex Christo intelligit se moriturā,] qua dilectæ suæ sponsæ apparens Christus eam ad cæli gaudia inuitauit, & ingenti lætitia plenam reliquit. Sensit Augustina loqui Franciscam; sed cui, aut quid loqueretur intelligere non potuit tum quidem, cum ista agerentur. Mane vero eius diei, qui sabbatinus & quartus Martij mensis fuit, rem totam intellexit; quando reuersus ad ægram Confessarius ex ea didicit totius visionis ordinem, & quod septimo a morbi initijs die migratura esset ex hoc mundo ad Deum. Ipse enim reuersis eodem Agneti, Iacobillȩ, Vannotiæ, [& suis mane reuersis indicat:] ac ceteris eius in Christo filiabus indicium sibi factum secreto aperuit Quin & Francisca propius ad lectum accedenti Agneti in aurem dixit: Ora pro me, nam infra diem septimum seiungi me oportet a vobis, iuxta diuinæ beneplacitum voluntatis. Quæ nuntia quo pias hasce sanctasque animas sensu affecerint, quas ex oculis lacrymas, e corde suspiria die illo expresserint, facile quiuis concipiet.
[158] Eodem die Ioanni Presbytero obuiam venit Alexius Pauli de Mentabonis Romanus, [dubitat de eo quidam] ipsius Sanctæ vel amicus vel consanguineus, qui trans-Tiberim veniens, & ex Ioanne intelligens tertium iam diem ægrotare Franciscam eo morbo, ex quo decessura esset; Eamus, inquit, & visitemus eam. Inuenerunt autem eam hilari plane ac rubicunda facie, exigua tam propinquȩ mortis indicia præferentem; & ipsa vt primum Alexiū vidit, tam constanti voce eum cœpit ad diuinorum mandatorum obseruationem exhortari, vt ille cum Ioanne digressus, statim ac foras prodierunt subriserit, dixeritque: Tam hilarem valentemque relinquimus Franciscam, vt pro certo habeam non morituram. At Ego pro certo habeo, inquit Ioannes, non victuram vltra septimum infirmitatis diem. Nihil porro ea quæ secuta est nox nouæ attulit mutationis: & Dominica mane rediens ad decumbentem Ioannes, iudicauit eam multo habere melius quam prioribus diebus: [postridie rursus dicit se morituram] quod cum ei diceret, addidit fortassis placere Domino, vt diutius in hac vita maneat. Cui clara vegetaque voce, tamquam nihil mali patiens, Francisca respondit: Laudetur Deus, Mercurij vel Iouis dies terminum vitæ meæ adferet.
[159] [susceptis Sacramentis] Postea Sacramenta extrema conferri sibi petijt & obtinuit, præsente ad omnia nuru eius Mobilia, cuius in domo hæc agebantur, & cuius proinde de multis particularibus circumstantijs testimonium, Agnetis, Iacobellæ, Vannotiæ, Augustinæ, Ritæ & Anastasiæ attestationibus roboratum, omni est acceptione dignissimum. Dixit autem quod receptis, vt petierat, Sacramentis, ad quosdam Fratres de Obseruantia S. Augustini ibidem præsentes se conuertens Francisca, sic eos allocuta sit: [gratias Deo agit:] Obsecro, Patres, simul omnes mecum gratias Deo agite de tam singulari fauore mihi exhibito, quod in hoc lectulo moritura decumbens, digna facta sim sanctorum Ecclesiæ Catholicæ Sacramentorum. Tota autem hac aliisque diebus ibant & redibant iugiter piæ discipulæ, & modo hæ, modo illæ extrema dilectissimȩ Matri impendebant obsequia, certatim ei ministrare & gratificari cupientes. Nox vero etiam sequens inter Dominicam ac lunæ diem media eodem tenore peracta est: indies tamen magis extenuari infirmam manifesto apparebat, remanente quantumuis eadem vultus & oris serenitate.
[160] Dies Lunæ morbi quartus fuit, & nobilissima visione catenæ igneæ a cælo ad terras tensæ & ardentissimam Franciscæ caritatem denotante insignitus: [quarto morbi die in extasim rapitur:] eodem die sub sacrum quod Confessarius in ægrotantis cubiculo fecit, extasim passa est; ab eoque & discipulis enixe rogata, longiorē vt vitam a Deo peteret: transactus est autem dies ille cum nocte sequenti inter creberrimos inflāmatissimi amoris, contritionis & gratitudinis affectus, etiam oris voce explicatos. Et quonia numquā in vita sua aut medicis aut medicinis vsa fuerat Frācisca, nec hac quidē vltima infirmitate eorum vsus fuit vllus. Die vero Martis, cum iam per Vrbem sparsa esset fama morbi, [quinto a plurimis visitur,] finem, vt credebatur, vitæ eius allaturi; cohiberi non potuit multitudo hominum religiosorum ac secularium, ad eam visendam accurrentium; quorum multi in corporea aut spirituali necessitate eius caritate & potentibus apud Deum adiuti meritis, testari cupiebant gratam beneficiorum memoriam; alij amicitæ aut alio quouis nomine eidem familiarius noti, optabant illius aspectu deuotionis suscitare affectum, seque morientis precibus commendare.
[161] [quos semper constanti serenitate excipit:] Crescente interea infirmitate, eamque paulatim consumente, manebat ipsa vultu serena, animo imperterrita, & internæ pacis tranquillitatisque signa foris emicantia dabat: & quamuis grauissimos dolores patiebatur in corpore, numquam tamen vel minimum exhibuit deficientis patientiæ indicium, imo nec naturæ inter dolores arctatæ. Audiebat omnes accedentes ad se, & solita excipiebat humanitate, & quibus opus erat, salutaria dabat monita, aut pro iis se Deum oraturam promittebat; vt nemo non plenus consolatione abiret. [liberaq; a dæmonum aspectu,] Quoniam vero malignorum aspectus spirituū maximo ei semper fastidio fuerat, solicitus Confessarius sæpe eam interrogauit, num aliquid ab iis pateretur molestiæ. Illa vero respondit semper, quod nec videret eos: idemque ex familiarioribus vni asseuerauit. Quod si spatium ei temporis aliquod liberum ab adeuntibus relinquebatur, continuo illud destinabat Horis canonicis Beatæ Virginis recitandis: numquam enim in hac vel alia quacumque infirmitate eas prætermisit. [vacat Horis B, V. aliisq; precibus recitandis:] Reliquo tempore repetebat identidem orationis Dominicæ & salutationis Angelicæ formulas; quarum calculum suis supputabat digitis, animo semper eleuata in Deum. Interim vero eam animi monstrabat in re quacumque fortitudinem, vt scripserit Confessarius eius: Erat illius in articulo isto tam circumspecta sibique in omnibus præsens prudentia, vt eam numquam satis potuerim demirari: magnique doni instar habiturus sim, in illa extrema necessitate, modicam etiam partem magnanimæ constantiæ & intrepidæ prudentiæ illo in tempore ab ipsa conseruatæ.
[162] Transierat Martis dies & nox accesserat: sciens tamen Frācisca sibi in æternis tabernaculis perpetuam requiem præparatam, [die sexto extrema monita dat suis discipulis,] de danda corpori requie aliqua nullam voluit cogitationem admittere: itaque nox illa tota in continuo pietatis & religionis exercitio peracta est. Sequenti mane maturarunt adesse Filiæ eius omnes, vt extrema morituræ Matris monita exciperent: vna tamen ex omni numero defuit Francisca de Verulis, iam inde ab initio Decembris anni præcedentis propter febriles ȩstus affixa lecto in Turri-speculorum: quæ quantumcumque cupida esset viuam suam Matrem videndi, ab eaque extremam benedictionem accipiendi, numquam tamen assurgere valuit. Ceteræ autem cum venissent & seorsim singulæ audiuissent ea quæ vnicuique priuatim vsui esse poterant, ad extremum simul omnes affata, adhortari eas cœpit ad caritatis mutuæ robustæque in diuinis obsequiis perseuerantiæ studium, inprimis vero (vt Franciscus dello Schiauo testatur) commendauit obedientiam, in hæc verba exclamans: Væ illi quæ obedientiam non obseruat.
[163] Ad quæ cum filiæ eius carissimæ solas reponerent lacrymas, ad Confessarium ipsa vertit sermonem, [Confessario gratias agit.] actisque pro labore ac studio sibi impenso gratiis, Filias ei suas enixe commendauit: multa eum in particulari monens: Quæ, inquit, fuerunt, eruntque in corde meo semper velut inæstimabilis pretij thesaurus. Post hæc in cubiculum illud filius eius Franciscus ingressus, a matre reprehensus est de duobus, quorum supra meminimus, delictis: atque ita in vesperam inclinauit dies, deficientibus paulatim viribus, & glorioso illius Angelo mirum in modum properante absoluere telam, quam videbatur esse exorsus. [& inter diuinas laudes moritur] Porro quæ vitam suam omnem laudando Deo studiosissime impenderat, extrema quoque vitæ mortalis momenta eodem exercitio addicta habuit, modo Dominicam orationem aut salutationem Angelicam recitans, modo quietæ contemplationi insistens: quin etiam paullo antequam expiraret, Confessarius suus labia mouentem interrogauit: Num quid vellet? Cui illa: Vesperas inquit, Beatæ Virgini persoluo. Ita carnis vinculis soluta est sancta illa anima, die nona Martij, [post noctis principium,] feria quarta sub primam a horam noctis, ad feriam quintam sequētem ducentis, & exordientis septimum infirmitatis extremæ diem, anno ætatis quinquagesimo sexto.
[Annotatum]
a Secundum horologium Romanum: cui media nox hoc 9 Martij est post horam sextam ab occaju solis: nobis autem & ceteris transmontanis, vt nos Itali vocant, horas a meridie ad mediam noctem numerantibus, censenda est S. Francisca obiisse inter horam sextam ac septimam vespertinam.
CAPVT XVIII.
Exequiæ, sepultura, & canonizatio S. Franciscæ.
CAP. XIX
[164] Remansit sacrum corpus sua peregrinatione defunctæ Franciscæ in ædibus filij eius Baptistæ; [Apud defunctam peruigilanti sanatur brachium.] cum eoque ibidem mansere eius filiæ atque discipulæ, nec non personæ honestissimæ complures, quȩ morienti adesse voluerant: quas inter Soror Margarita S. Francisci Tertiaria fuit, atque ad venerandi depositi contactum sanari subito sibi brachium sensit, quod anno iam dimidio infirmum gestabat: prima in qua exorsa est Sancta post mortem hominibus se inuocantibus benefacere. [ducuntur exequiæ ad ædem S. Mariæ-nonæ:] Interim vulgata sunt per omnem Vrbem obitæ a Francisca mortis nuntia, populumque summo mane innumerum vndique exciuerunt, videre, tangere, osculari mortuam cupientium: quos cum non satis ædes caperent, maturata sunt omnia ad exequias necessaria, arcæque ligneæ impositum decenter corpus, in honorabili Sacerdotum & monachorum comitatu, delatum fuit ex trans-Tiberina regione ad templum S. Mariæ-nouæ, vbi sepeliendam se diuina reuelatione intellexerat.
[165] [quas vt sequatur ægra soror] Impleuerat plateas, qua transitus erat, innumerabilis turba, domuumque exedras atque fenestras spectatores funebris pompæ impleuerāt. Facile itaque Francisca de Verulis ex ipso in quo iacebat lecto prætereuntis vulgi exaudiuit fremitum, & quid rei esset intelligens, oculos animumque ad cælum sustulit, instantissime rogans, vt quæ viuam Matrem videre non potuerat ante mortem, post mortem saltem conspectu eius supremo non priuaretur: [vires impetrat, dein sanitatem.] eaque prece facta tentat num mouere se possit, vestes induit, gradi incipit: vnamque e Sororibus, Iacobellam nomine, aduocatam rogat auxilio sibi vt esse velit, ad S. Mariam-nouam ituræ. Eunt ambæ, & quæ infirma fuerat, ad contactum corporis materni admissa, omnino sana validaque permansit, multisque diebus perseuerauit pio illud affectu visitare. Maius erat vndantis populi in ecclesia murmur, interim dum funebre cantatur Officium, quam vt sineret Clericorum aut monachorum exaudiri voces: augebaturque continuo numerus accedere & contingere desiderantium; quin & vestes, quas erat induta, [cohibendo populo statuuntur custodes corporis,] discerpebantur in partes; nec videbatur a delibando corpore abstentura manus incensa pietas vulgi circumfrementis. Pluribus ergo opus custodibus fuit, qui ex nobilitate rogati libenter se adiunxerunt Sororibus, semper iuxta sanctum Corpus adstantibus. In his Laurentius Alterius fuit, vt viua etiamnum Sancta prædixerat: item Alexius Pauli Montaboni, per duos dies atque vnam noctem, vt fassus est ipse, ad illud obsequium ibidem continuus, & Petrus Paulus della Molara, de quo agēdum paullo post erit.
[166] [cuius sepultura differtur in 12 Martij:] Non potuit fieri vllo pacto vt sepulturæ traderetur isto die Sancta: sed victi populi clamoribus monachi, coacti sunt illud insepultum relinquere vsque ad S. Gregorij festum, quod tunc in Sabbatum incidebat: interim vero patrata sunt plurima supra naturæ vires miracula, & corpus tractabile semper permanens, non modo graueolentiam spirabat nullam sed suauissimo accedentes propius odore recreabat; adeo vt matronæ quædam primariæ Hieronyma, Laurentia, Francisca, aliaque Laurentia, Vrsinæ omnes; nec non ex aliis Romanis familiis aliæ curiose quæsierint, [interim suauis odor sentitur] num quæ odorum commixtio artificiosa cadaueri addita esset. Intelligentes autem nihil simile adhibitum, tenero pietatis affectu commotæ, in effusos solutæ sunt planctus, dicentes: Vere Sancta fuit ista. O beatam illam & beatas nos si ipsam potuerimus imitari. Opus autem fuit (vt Petrus Paulus prædictus testatur) cratem ferream capsæ superponendam, & clauis affigendam aptare, ne quis temerario ausu præsumeret sancti corporis violare integritatem: ad quod plurima inspectante populo prodigia operatus est Dominus, & contactu corporis aut panni funebris duo fuere a morbo caduco ipso in loco liberati, [& multi miraculose sanantur:] alij dimissi a febribus, alij a dæmonibus possessoribus vacuati: multi tibiarum aut pedum, manuum vel brachiorum aut totius corporis motu vel sanitate priuati, expeditum membrorū vsum diebus illis accepere: prout continuo testati sunt, allatis ad sarcophagum plurimis de cera imaginibus anathematisque votiuis.
[167] Quanto autem magis crescebat multitudo & euidentia miraculorum, tanto plus sumebat incrementi popularis deuotio, ne nocturnis quidem horis intermitens sanctum corpus visitare: quæ res cum esset monachis maximo ad diuina Officia celebranda impedimento, decreuit Abbas die Sabbati mane, quamprimum terræ mandandum esse cadauer. Igitur ex medio templo, in quo conspicuum cunctis prostabat, [eidem ante maius altare humandæ] ablatū sub meridiem collocatumq; est ante aram principem, vbi erat sepeliendum: perceptusque in eo motu maior gratiorque quam antea odor est ab omnibus, qui conuenerant, ægreque patiebantur terræ infodi tam pretiosum thesaurum. Aderat, vt dictum est Petrus Paulus de Molaria & dum in dimetiendo longitudinis ac latitudinis spatio occupantur alij, [fossam faciens nobilis] ipse pietatis ardore succensus ligonem arripit, & designato loco terram incipiens excauare permissus est suo affectui obsequi, quem sibi fuisse gratum post vndecim menses testata est Sancta, quando (prout ipse in secundo tertioque processu testatur) ardenti febre correptus est, [quam mercedem tulerit.] atque intra decimum quintum morbi diem ad extremam vitæ metam deductus: semisopito namque adstitit Francisca gloriosa, & Tu, inquit, Petre Paule, necdum pro effosso mihi sepulcri loco mercedem retulisti: nunc eam tibi daturus adueni; eoque dicto infirmum tetigit atque disparuit, ex integro sanum eum relinquens.
[168] Sepulto corpore nihil elanguit accurrentis populi veneratio, crebris & identidem innouatis prodigijs excitata: quorum ea multitudo est publicis legitimorum processuum excepta tabulis, [Laudes defunctæ a variis concionatoribus dicuntur.] vt ingens ea volumen possint per se conficere: toto post mortem eius septiduo, non solum Verbi Dei per Quadragesimam tota Vrbe præcones sanctitatem illius deprædicarunt, vt cuique visum est opportunum: sed etiam in ipsa ecclesia S. Mariæ-nouæ ab eximijs concionatoribus virisque Religiosis habitæ panegyres sunt, & nomina eorum, qui in hoc argumento suam exercuere eloquentiam, ista in processibus expressa inueniuntur: Ioannes Mattiotti Canonicus in S. Mariæ trans-Tiberim, Fr. Thomas de Regno Ordinis Prædicatorum in Theologia Magister, Fr. Matthæus Ordinis S. Augustini itidem Magister, alijque, inter quos ante omnes nominandi, beatus Frater Ioannes de Capistrano, & S. Bernardinus Senensis, vterque ex Ordine S. Francisci, quorum hic quarto post Franciscam anno mortuus est: qui sæpius mentionem eius suis in concionibus facientes, incunctanter asseuerarunt, dignam esse quæ in numerum Sanctorum Pontificia auctoritate referretur.
[169] Fuit in ista sepultura S. Franciscæ corpus a die duodecimo Martij vsque ad vigesimum septimum Iulij sequentis: [refoditur corpus 27 Iulij honestius collocandum;] sed cum neque miraculorum celebritas nec populi erga defunctam veneratio quidquam remitteret, visum est quibusdam & prudentia & dignitate eximijs personis, omnino curandum esse vt sepulcrum illud pretioso vestiretur marmore, & ferreis cratibus muniretur, ad custodiam simul & ornatum: Die igitur Iulij iam nominato, coram Romanis ciuibus publica auctoritate ad hoc deputatis, Sanctæque socijs ac spiritualibus Filiabus Agnete, Catharina, Rita atque Perna, aliisque Religiosis viris, quos suus erga defunctam affectus aduocarat, refossa humo retectus a fabris sarcophagus est, & inspectantibus Fr. Hippolyto ex S. Maria-noua, Fr. Clemente ab Auximo, Fr. Laurentio de Brixia, Domino Francisco dello Schiauo, & Ioanne Mattiotti, magna cum veneratione reductum operculum; quo sublato, [incorruptū inuenitur,] apparuit integerrimum illius corpus, quasi recens sepultum & nihil grauis odoris exhalans; sed cum odore suauissimo, quem afflabat naribus, animis etiam intuentium diuinioris iucunditatis dulcedinem aspirans. Postquam vero illius inspectione eorum qui aderant pietati factum est satis; intenderunt artifices operi suo, & sepulturam ornauerunt in eum modum, quo vsque in hodiernum a diem elaborata conspicitur, numquam ex eo tempore mutata aut mota: epitaphium vero istiusmodi lingua Latina insculpserunt: b In isto loco requiescit venerabile corpus Beatæ Franciscæ de Roma, dictæ alias de Pontianis, quæ felicissimo transitu migrauit ad Dominum anno a natiuitate eiusdem MCCCCXL, [marmoreo sepulcro epitaphium insculpitur.] die nono mensis Martij, cuius vita Angelica multis miraculis fulget in terris, eiusque beata anima æternis gaudijs exultat in cælis.
CAP. XX
[170] Cœpit etiam mox ab obitu Sanctæ de illius Canonizatione tractari, intraque decennium triplex super eo negotio formatus processus est, [Postulatur canonizatio proximis a morte, annis,] sub Pontificibus Eugenio IV & Nicolao V. Ab hoc autem vsque ad Clementis Papæ VIII tempora nihil quidem progressum in opere est; constat tamen ex Pij II Commentariis, rogatum eum pro hac canonizatione fuisse, & Volaterranus lib. 2. suorum Commentariorum affirmat, se in Vaticana bibliotheca, manu Ioannis Broccardi Ceremoniarum Magistri anno MCCCCLXXXVII quædam notata reperisse, circa ordinem in illa canonizatione seruandum, vnde appareat Innocentio Papæ VIII decretum fuisse ad eam procedere: quod cum factum non fuisset, supplicationem suam coram Clemente VIII Populus Romanus innouauit; cui, interim dum magno feruore res ista agitur, Paulus huius nominis Quintus successit, [eaq; caussa efficacius resumitur circa an. 1606] qui Domino Garziæ Mellino sacræ Rotæ Auditori, quem cum titulo Nuntij ablegabat in Hispaniam, substituit Dominum Ioannem Baptistam Pamphilium, & ipsum postea Cardinalem creatum: a quo aliisque duobus Rotæ Auditoribus prolata sententia est, dignam videri Franciscam, quæ Sanctorum catalogo adscriberetur, eaque sententia ad suam Sanctitatem relata est vndecimo Aprilis anno MDCVI. Eadem relatio ex eiusdem voluntate facta est coram sacrorum Rituum congregatione, die octauo Augusti anni eiusdem: vbi pluribus super ea re coactis cœtibus, probatum confirmatumque est id quod in Rota iudicatum fuerat. c
[171] d [& in triplici Cōsistorio coram Papa tractatur:] In vtroque illo tribunali finitam esse, quæ agebatur, caussam lætatus Pontifex; cum & ipse priuatim esset in honorem S. Franciscæ propensissimus, conuentum Cardinalium (Consistoria vocant) ter coëgit: primum secretum anno MDCVIII, vigesimo octauo die Aprilis, in quo Dominicus Cardinalis Pinelli, sacri Collegij Decanus retulit ad Pontificem Patresque purpuratos de sanctitate, vita & miraculis piæ memoriæ Franciscæ Romanæ: publicum alterum sexto die Miaj in quo Hieronymus de Rossis Romanus nobilis, Aduocatus Consistorialis & Populi Romani, ipsius Populi nomine de genibus supplicauit Sanctitati suæ vt Franciscam accenseret Sanctis: qui cum dicere desijsset, Petrus Strozzius Secretarius Pontificius reposuit, gratam fuisse Sanctissimo Domino supplicationem populi: sed quoniam caussa agitabatur grauissima, velle eam maturo librare iudicio: proindeque etiam Cardinales aliosq; Prælatos præsentes hortari, vt & ipsi ieiunijs, eleemosynis, orationibusque apud Deum conentur successum illius geloriæ profuturum emereri. Tertius conuentus e semipublicus fuit, vigesimo primo die eiusdem mensis, cui præsentes adfuerunt Cardinales viginti nouem, Patriarcha vnus, triginta quinque qua Archiepiscopi qua Episcopi, Protonotarij participantes, Auditores Rotæ, alijque in similibus interesse soliti: a quibus post accuratam Pontificis super rei definiendæ grauitate orationem, postulata suffagia sunt, quæ in vnam hanc omnia conuenere sententiam, dignam esse Franciscam Romanam Sanctorum catalogo.
[172] [Card. Bellarmini suffragium pro canonizanda Frācisca] Et quoniam cognita est orbi vniuerso eximia virtus atque doctrina Roberti Cardinalis Bellarmini, votum eius, prout illud in manus meas deuenit, hoc loco duxi inserendum: Versamur hodie, inquit, Pater Beatissime, in negotio arduo & difficili; fortasse etiam in negotiorum omnium maximo. Quamuis enim Sanctorum, qui cum Christo regnant in cælis, tam ingens sit numerus, vt B. Ioannes in Apocalypsi dixerit: Vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat: tamen pauci sunt, quos Deus singulari sua prouidentia elegit, vt eis per Vicarium suum in terris publici decernerentur honores. [Apoc. 7, 9] Neque enim ad hanc excellentiam satis est, vt coram Deo Sancti sint: sed oportet vt certissimis documentis probetur, eos, dum viuerent, veræ sanctitatis gloria alijs præluxisse; & in eadem sanctitate diem extremum clausisse; & demum post mortem carnis, animas eorum ad æternam gloriam peruenisse. In horum paucorum, sed felicissimorum hominum numerum B. Franciscam Romanam referri posse, merito iureque optimo credimus. Nam ex diuturna & accurata discussione satis constitit, eam non solum vitæ sanctitate, sed etiam signis & prodigijs diuinis, & dum viueret & post obitum, claruisse. Accedit etiam quod, cum ij qui in Album Sanctorum referuntur, quasi faces clarissimæ in edito loco ponantur, vt multis mortalibus viam ad perfectionem ostendant; B. Francisca omni ætati, omni gradui, omni sexui virtutis exemplar proponetur: quippe quæ ab ipsa infantia multis annis virginitatem coluit; alijs non paucis in casto coniugio conuersata est, postea etiam laboriosam viduitatem exercuit; ad vltimum vitam Religiosam & perfectam in monasterio duxit. Itaque & virginibus & coniugatis & viduis & sanctimonialibus eius declarata sanctitas mirifice proderit. Quare censeo finem huic tanto negotio per Sanctitatem vestram omnino esse ponendum.
[173] Factus est eo consuetus omnis f apparatus, & die vigesimo nono Maij eiusdem anni, [prout factū 29 Maij.] anniuersario Coronationis ipsius Pauli, in Vaticana S. Petri basilica ipsam solenniter canonizauit Pontifex, cum incredibili Vrbis totius plausu atque lætitia. Et quoniam Populi Romani expensis res peracta est, multorum nobilium virorum interuentu varias ad rem conficiendam personas deputari necesse fuit, quarum non est æquum nomina ingrata taciturnitate præteriri. Igitur qui publico in Vrbe magistratu tunc fungebantur hi fuerunt: Conseruatores Mutius Matthæi, [sub quibus magistratibus & actoribus?] Horatius Farinacius, Robertus Capizucchi & Vincentius Mutij de Papazzurris Prior: Regionum-Principes Ioannes Celsi & Petrus Vincentius Caualieri: Cancellarij inclyti Populi Romani, Fabritius Nari & Franciscus Serlupi: Deputati electi pro negotio huius canonizationis Eques Octauianus Crescentius; Domini Alexander Mutij, Tiberius Astalli, Prosper Iacouacci, Raphael Casali, Paulus Millini, Ioannes Petrus Caffarelli, Marius Matthæi, qui in eo munere Fabio patri successit, zelantissimo totius istius negotij.
[Annotata]
a Id est, vsque ad annum 1641 quo scribebat Anguillaria, necdum confecto speciosissimo illo Mausoleo, quod post inuentionem corporis anno 1638 designari cœptum, decimo deinde perfectum fuit.
b Epitaphium hoc apud Valladerium pag. 77 sic inuenitur: Anguillaria illud solum Italice exhibet.
c Quæ facta 1605, ipso festo Pentecostes, 13 die post electionem.
d De his P. Henricus Lindanus pōtificius ad S. Petrum in Vaticano Pœnitētiarius, apostolico deinde labori immortuus in Dania ita ad nos 24 Sept an 1650. Quæritis ad quid præcipue valeant rotulæ illæ ex reliquijs S. Franciscæ Romanæ: & ad quid mensuræ? Præcipuum est, deuotio erga Sanctam: secundum, rotulæ illæ portatæ a collo, vel redactæ in pulueres, & sumptæ in vino, plurimos liberant a febribus: mensuræ (quæ ostendunt honeste proceram supra quinque pedes & dimidium fuisse) applicantur vel capiti contra dolores, vel laborantibus in partu, & plurima miracula in hisce faciunt.
e Eam appellationem inditam Valladerius ait, quod non solum Cardinalibus, sed etiam Prælatis alijs fores pateant.
f Hunc apparatum totumq; sacræ pompæ ordinem, qui volet minutim descriptam videre, Valladerium legat a p 81 singula explicantem vsque ad finem panegyrici sui: nam vt ea huc transcribatur non permittit vanissimi scriptoris prolixitas verbosa & iustum tædium motura lectori: testem alioqui rerum tunc gestarum oculatum se profitetur.
CAPVT XIX
Corporis post duo fere secula inuentio & eleuatio.
[174] [Inuentio corporis S. Franciscæ] Miris semper modis declarat Deus Sanctorum suorum merita: quos inter haud infimi momenti est sacrorum corporum, postquam longiori tempore sub terra latuerunt, inuentio; vt ea occasione recalescat populorum erga eos, quos pridem Sanctos venerabantur, deuotio, & nouo feruore concepto, noua de cælis obtineat beneficia, eorumdem Sanctorum memoriam factura illustriorē. Quoniam igitur etiam S. Franciscæ ossa, [descripta a Mario Gabrielio,] binis seculis obscuram intra arcam clausa, tandemque in lucem fauore diuino prolata, vniuersam Vrbem nouo deuotionis igne inflammarunt; visum mihi est exponi hoc loco accurate debere, qua id ratione factum sit: neque id melius fieri a me posse quam oculati testis, Marij scilicet Gabrielij, ad amicum, virum religiosum, epistolam proferendo: ea igitur ex Italico Latina sic habet.
[175] Decreui tandem vrgentissimæ vestræ voluntati cedere, qua requiris accuratam distinctamque notitiam eorum, quæ in felici inuentione corporis S. Franciscæ Romanæ gesta sunt, cum publica Vrbis Romanæ lætitia. [oculato teste;] Poterat quidem alius maiori eloquētia eadem enarrare: maiori fide, certitudine & accuratione potest nemo. Quia quæcumque acta sunt, ea me cooperante & præsente facta sunt omnia. Atque vt a principio rem exordiar, nouit Paternitas Tua, vulgo notum fuisse Romæ, quod sacrum S. Franciscæ Romanæ corpus sepultum fuerit in medio tribunæ, quæ est circa aram maiorem in æde admodum Reuerendorum Patrum Oliuetanorum S. Mariæ-nouæ in Campo-vaccino; vt affirmant omnes historiæ de vita eius conscriptæ: & quod in eo loco multa fidelium deuotione fuerit honoratum. Fuerat quidem felicis & gloriosæ memoriæ Paulo Papæ V, quando ipsam in Sanctorum Album solenniter retulit, [sub Paulo V frustra optata] propositum a nonnullis, placeretne inquiri in corpus illius, vt conspicuo atq; honorato in loco collocari posset, quemadmodum ad aliorum Sanctorum promouendum cultum sæpe factum scimus: neque enim decere videbatur, vt sacra membra obscuro manerent inclusa sepulcro, dum animā regnat gloriosissima in cælis, & nomen per aras & templa a Sacerdotibus alijsque fidelibus celebratur in terris. Nihilominus formidans Pontifex ne forte non inuentum eo in loco, in quo esse credebatur, corpus (quod alias quoque similibus in casibus factum meminerat) vtpote caute prouideque reconditum aduersus pias, vt quidam appellant, fidelium rapinas: metuens, inquam ne sua expectatione frustratum desiderium abiret in neglectum, parum a contemptu discrepantem; cauit ne prædictum sepulcrum reseraretur: Domino hanc felicitatem reseruante temporibus nostris ad maiorem ipsius Sanctæ honorem.
[176] Equidem dum singulas rei gestæ circumstantias mecum ipse attentius expendo, [Oblatæ Turris-specul suum desiderium] non possum non admirari diuinæ prouidentiæ œconomiam, summa cū suauitate & felicitate ad finem suum attingentis. Atque vt ne diu suspensam teneam Paternitatem vestram, ante omnia sciendum, quod iam pridem diuino nutu factum sit vt Dominæ Oblatæ Turris-speculorum, dilectæ & deuotæ Filiæ huius inclytæ Sanctæ, ingens animo conciperent desiderium corpus beatæ Fundatricis suæ supra humum eleuatum cernendi: vnde frequenter ea de re inter se conferebant sermones. Neque solum per diem habebant defixas in huius sui desiderij scopum mentes; sed noctu quoque dormientibus eadem per somnum obuersabatur cupido. In hūc modum hærebat inter sermones affectusque negotium, cum mihi vsu venit ad Turrim-speculorum accedere, quarumdam inibi consanguinearum mearum visendi caussa. Vt autem pleni erant eiusmodi, quos dixi, affectuum animi, facile Dominarum illarum eodem dilapsus sermo est, & me paullatim inflammauit, valdeque efficaciter inuitauit, [indicant Mario:] vt operā meam huc conferendam decernerem; maxime cum diceret quædam, somniasse se quod corpori cuidam Sancto refodiendo intenderem, & illud solerter quærendo feliciter inuenirem.
[177] [qui suscepta huius rei cura,]Reuersus domum cogitare ipse mecum solicitius cœpi, qua ratione certius secretiusque possem executioni mandare tam piam voluntatem. Alio deinde die quæ mihi in mentem venerant retuli materteræ meæ Sorori Ceciliæ Lancellotti, mulieri prouidæ & circumspectæ, cui intra breue tempus ingressuræ in officium Camerariæ incumbebat onus accurandæ solennitatis annuæ B. Franciscæ, eiusque sepulcrum cereis, floribus, & alio congruo apparatu ornandi. Obstupuit illa postquam me audijt easdem ipsas difficultates proponentem, quas ei Pater Faustus Latinus in S. Mariæ-nouæ Sacerdos exposuerat super eodem negotio secreto secum conferenti: cuius ego Patris nec nomen noueram. Decreuimus tamen dandum aliquod huic operi principium, quam fieri posset dexterrime occultissimeque: & bona cum gratia Matris Præsidis, Sororis Mariæ Magdalenæ Anguillariæ, statui in me suscipere negotium vniuersum; parui æstimans quantumcumque impendium, quod meæ erga Sanctam deuotionis tributum exiguum futurum esset in huius procuratione caussæ. [agit cum Abbate S. Mariæ-nouæ,] Non distuli deinde diu quin agerem cum Reuerendo Patre Abbate S. Mariæ-nouæ Domino Siluio Fauilla Neapolitano, qui non tantum gratum sibi futurum declarauit, si nomine Matris Præsidis requirerem sanctæ Fundatricis corpus: sed etiam addidit triennium esse, quod huic regendo monasterio cum titulo Abbatis præfectus, continuum huius operis desiderium fouerat. Visum tamen eidem est nihil esse tentandum absque consensu Eminentissimorum Cardinalium Burghesij & Barberini, [Card. Burghesio & Barberino,] quorum hic Sanctissimi nostri Nepos esset, iste Ordinis Oliuetani Protector. Cui eius monito accurate parui, in omnibus prædictorum Eminentissimorum nutui & arbitrio aptare volens consilia mea. Denique cum Domino Ioanne Baptista Altieri, Romani Pontificis Vices-gerente, [Alterio Vices-gerōte:] fuse contuli de ratione ac modo, qui posset in eo negotio teneri; vtilibusque in rem præsentem monitis ab eodem, pro eius singulari ad rem quantumuis arduam dirigendam prudentia, instructus, facultatem obtinui faciendi quantum ad desideratum finem opportunum iudicarem.
[178] Hac resolutione habita Abbatem S. Mariæ-nouæ adij: [ex quorum consensu] qui vt secretius res ageretur apud monachos suos prætexuit, quod Domini Vices-gerentis iudicio excauanda humus videretur, vt humidi soli sublato vitio aptior foret vtiliorque rebus sacris seruandis sacristia. Ita clam omnes fuit vera caussa, datumque fossioni initium est per quemdam magistrum, non solum ob peritiam artis suæ, sed etiam ob pietatem & secreti seruandi tenacitatem a me delectum, decimo septimo die Martij ipsa Octaua S. Franciscæ. Neque res tam fuit expedita vt credebamus: [17 Martij quæri cœptū corpus;] fossores enim in prædura ex antiquo Pacis templo rudera incurrerunt, in quibus perfringendis vsque ad diem Veneris a sanctum desudandum fuit: quando quidam sonantis caui auditus reboatus spem fecit inueniendæ tumbæ tanto desiderio quæsitæ. Haud facile dixero quāto mihi gaudio pectus impleuerit ea spes, a prima luce ad seram vesperam instanti operarijs animandis: quod gaudium maius etiam fuit sequenti die, quando aduocatus fui, vt per duorum circiter palmorum hiatum inspicerem venerabile pignus humi extensum: [inuētum 3 Apr.] illudque veneratus cum Patre Abbate, haud absque extraordinaria voluptatis & numquam antehac gustatæ suauitatis sensu, credidi officij mei esse participes lætitiæ huius facere Sororem Ceciliam Lancellotti & Matrem Præsidem: ac deinde Dominum Vices-gerentem totius successus reddere certiorem, qui velut festiuum Alleluia die Sabbathi sancto nuntium istud excepit. [adoratur. a Card. Burghesio.] Cardinalis Burghesius, quamprimum quid actum esset cognouit, voluit etiam ipse habere partem in veneratione sacri pignoris, & suo Cubiculario nōnullisque monachis comitantibus, sanctas Reliquias adorauit; emicante per oculos vniuscuiusque gaudio, quo corde perfundebantur.
[179] [nuntiatur inuentio Card. Barberino,] Tandem conclusum est a Domino Vices-gerente eam aperturam lateribus denuo obstruendam ac sigillo obsignandam esse, vsque dum statuerent Superiores quid porro opus facto esset. Postridie vero Paschatis admonitus Cardinalis Patronus est, qui Pontificatui patrui sui Vrbani Papæ VIII ad felicitatem & gloriam tribuendum credens, quod eo Ecclesiam gubernante intra annos paucos refossa essent duarum Sanctarum Romanarum corpora, S. Bilianæ videlicet ac S. Martinæ, nunc quoque credidit Beatitudinem suam haud modice hoc tertio thesauro reperto recreandam: cui proinde voluit rem omnem quantocyus renuntiari, & voluntatem ipsius exquiri. Statim autem vt res tam læta in Palatio vulgata fuit, ad Turrim-speculorum Vices-gerens descendens, ad Sorores Oblatas, [dein Oblatis Turris-speculorum a Vices-gerente:] in Capituli locum conuocatas, hisce verbis exorsus est: Annuntio vobis gaudium magnum. Et vero demissus e cælo Angelus non potuisset lætiora noua honorabili illi sanctæque Congregationi ferre, quam hæc erant de corpore sanctæ suæ Fundatricis reperto. Quare simul omnes prostratæ in terram cum tenerrimæ deuotionis affectu & iucundissimarū abundantia lacrymarum, diuinȩ bonitati egere gratias, & laudes eidem decantauere per consuetum Ecclesiæ in rebus feliciter gestis hymnum, [canitur, Te Deum:] Te Deum, a verbis initialibus dictum, cui congruam orationem Vices-gerens concludendo subiunxit. Similem autem gratitudinis affectum demonstrarunt Patres Oliuetani in ecclesia sua, digni tam pretiosæ gazæ depositarij.
[180] Non potuit diutius occulta seruari sancti corporis optatissima inuentio: [Ex consilio Protectorū] igitur Matri Præsidi placuit Dominorum Protectorum concilium aduocare, quorum hæc sunt nomina, Bernardinus Maffei, Marchio Valerius Sancta-croce, & Brutus Gottifredi: quo in cœtu decretum est, cum sacro Cardinalium collegio, cum serenissima Domo Farnesia, tamquam Romana, cum Populi Romani Senatu communicandam hanc esse lætitiam: quod ex eorumdem voluntate a me factum est, aut verbo coram, aut ad absentes per litteras debitæ obseruantiæ ergo. [Coll. Cardinalium, Domui Farnesiæ, & Senatui Rom. res indicatur:] Domini vero Conseruatores Vrbis non solum gratulati sunt Sanctimonialibus Turris-speculorum felicissimam hanc sortem: sed pluries etiam conuenere, decreturi ingentia munera, solennes pompas, triumphales arcus, sumptuosum mausolæum sacris Reliquijs quam festiuissime transferendis, & honestissime collocandis: quæ omnia Sanctissimus Dominus rata grataque: habuit, & liberaliter adiecit e suo quantum opus erat ad istiusmodi opus.
[181] Interea temporis quoniam non ita poterant parata esse omnia quæ fuerant designata; [arca cypressina,] ne tamdiu absque honore relinqueretur depositum, omnium cultu dignissimum, fabricata est cypressina arca cramesino, vt vocant, vt panno conuestita, & ingens ad humani corporis longitudinem ex argento peluis, in quam sacra ossa trans-ponerentur cum hac b inscriptione. [& peluis argentea] Æternæ memoriæ. Anno salutis MDCXXXVIII III. Non. Aprilis S. Franciscæ Romanæ in æde S. Mariæ-nouæ repertum corpus: [cum inscriptione parantur:] ingenti Quiritium plausu per Vrbem triumpho mirabili circumductum, Ioānes Baptista Alterius Episcopus Camerinus & Sanctissimi Domini nostri Papæ Vicarij Vices-gerens ex humili in splendidiorem locum, Vrbano VIII Pontifice Maximo annuente, transtulit. Soror Maria Magdalena de Anguillaria Domus Turris-speculorum Prȩses, ære ab eiusdem S. Franciscæ alumnis sponte oblato, argenteam arcam Parenti optimæ faciendam curauit: Bernardino Maffeio, Valerio Sancta-crucio, Bruto Gottifredo eiusdem domus Protectoribus.
[182] In hanc arcam siue argenteam peluim translata sunt ossa veneranda, S. Bartholomæi Apostoli festo die, qui vigesimus quartus Augusti fuit, [in quas transponūtur sacra ossa 24 Aug.] præsentibus Eminentissimo Cardinali Burghesio, Domino Vices-gerente, Patre loci Abbate cum aliquot monachis suis, Dominis Protectoribus & Cōfessarijs Turris-speculorum, nec non Ioanne Baptista Mutij de Papazzurris, tamquam consanguineo ipsius Sanctæ; meque cum aliquot administris. Quibus omnibus admirationi summæ fuit ipsorum ossium soliditas maxima, quamuis in loco admodū humido tam diu iacuissent: vbi non tantum arca penitus in puluerem redacta disparuerat; sed ipsi etiam claui ita macerati erant, vt omnino friabiles comminuerentur ad contactum: vt certius appareat quam vere dictum sit a Propheta: Custodit Dominus omnia ossa eorum, vnum ex his non cōteretur. [Ps. 33, 21] Horæ omnino sex impensæ sunt ossibus in prædicta pelui ad humani corporis modum extendendis. Quo facto reposita est peluis intra cypressinam arcam ad hoc præparatam, [25 ab Oblatis spectantur, atque habitu suo induuntur:] & proximo die mane hora nona Dominus Bernardinus Maffei & ego maturauimus in S. Mariæ-nouæ templum venire, excepturi ibidem Dominas Oblatas Turris-speculorum, quæ composito ordine, vt supplicantes solent, ad Matris suæ corpus visendum processerunt. Quod postquam reuerenter & deuote adorarunt, accinxerunt se ad induendum consueto Oblatarum habitu ornandumque venerabilem ossium conuenienter vnitorum compagem: quod ita feliciter successit, vt quod antea visum fuerat deforme sceletum, id in suo habitu plenam maiestatis speciem præseferret, plenam sanctitatis & religionis.
[183] Non fuerunt eo die præter Oblatas Turris-speculorum aliæ ad spectaculum admissæ quam Dominæ Anna & Constantia Barberinæ: [26 & 27 propositis Indulgētiis inuitatus populus] interim spargitur per Vrbem fama exstare sublime ab humo & spectabile S. Franciscæ Romanæ corpus, qui continuo omnem cuiuscumque ætatis conditionis ac sexus populum inflammauit desiderio, ipsis oculis capiendi partem communis lætitiæ: & ardentes per se animos magis etiam accendit sanctissimus Dominus, proposita ex thesauris ecclesiæ plenaria Indulgentia omnibus ijs, qui intra proximos duos dies ad visitandum sacrum corpus adirent S. Mariam-nouam. Igitur torrentis instar fluminis, vrgente pietatis affectu, affluere vndique cœpit vulgus promiscuum, [ad spectaculum affluit:] nec potuisset intra modestiæ terminos contineri, nisi mature aduocata fuisset e palatio custodia Pontificia, prohibitura confusionem & violentiam in eiusmodi occasionibus studiose cauendam. Corpori sacro continuo assistebant Abbas cum monachis suis, & mecum aliqui ex Protectoribus: inprimis vero ipse Vices-gerens non minori promptitudine animi quam corporis defatigatione constanter adfuit ordinate inducendis, quorum id conditio & dignitas merebatur, in sacellum spectatoribus: neque enim persona aliqua eminentioris quocumque titulo gradus fuit, quæ non crediderit officij sui esse, humili genuflexione adorare tam illustres reliquias.
[184] [abundant miracula omnis gentaris:] Ad extremum obseruatu dignissimum est, quod licet his nostris temporibus varia Sanctorum Sanctarumue corpora sint reperta, ingentique pompa circumlata per Vrbem, nullius tamen inuentio fuerit tam multis, tam magnis, tam euidentibus miraculis cælitus cohonestata quam huius sanctæ Dei famulæ. Etenim oculis nostris vidimus complures ab incurabilibus prorsus morbis liberatos, quemadmodum distinctius exponetur in Vita quantocyus prælo subijcienda. Neque exaruit ab illo tempore fons iste cælestium gratiarum: deuotæ enim ipsius filiæ, Turris-speculorum Oblatæ, acceptam terræ glebam, quæ sacris ossibus proxima iacuerat, [distribuitur pro reliquiis terra sepulcralis.] varij generis reliquiarijs insuere, mensuras etiam sancti corporis sumpsere & capitis: quæ omnia per Vrbem sparsa inter indigenas aduenasque, & in alias quoque ciuitates delata multorum miraculorum fuerunt instrumenta. Plurimi etiam infirmi potui suo commiscentes exiguum de terra sepulcrali puluerem, sanitatem, quam a medicis obtinere ac ne sperare quidem potuerant, salutari hoc pharmaco acceptam retulere.
[185] [Alteriorum & Gabrieliorum hac in re officia expenduntur.] Hæc sunt quæ Paternitati tuæ possum referre de felici inuentione gloriosi istius corporis, hoc quoque obseruans non sine diuino numine factum videri, quod cum ad primam S. Franciscæ sepulturam operam suam, prout ipsa prædixerat, contulerit Laurentius quidam Alterius, ipsius meritis a graui infirmitate liberatus; iam alterius Laurentij Alterij, tunc viuentis & nunc (vt spes est) æterna in cælis requie perfruentis filius, huic actioni tam gloriosæ præfuerit. Item quod cum pater meus apud Paulum Papam V primus pro huius Sanctæ canonizatione institerit, mihi obtigerit felicissima sors requirendi & inueniendi eiusdem reliquias. Vt merito familia vtraque, tam Alteriorum, arcto consanguinitatis vinculo mihi adstrictorum, quam Gabrieliorum, sperare possit, perpetuam S. Franciscæ protectionem sibi adfuturam, quorum grata sibi esse obsequia in terris toties dignata est demonstrare. Sciendum deniq; quod ex imperio Sanctissimi Domini, per chirographum hoc præsenti anno die vigesima quarta Augusti signatum, [Vrbanus 8 scuta 5000 destinat fabricando monumento.] Præsidi Turris-speculorum, Sorori Mariæ Magdalenæ Anguillariæ constituta sint ad quinque scutorum millia, ex quibusdam, vt vocant, montibus accipienda, vt ad arbitrium Dominorum Protectorum; Illustrissimorū scilicet Bernardini Maffei, & Valerij Marchionis Sanctacrucij in ecclesia S. Mariȩ-nouæ constituatur stabile atque honoratum corpori tam sancto monumentum, cui nunc ex egregia illustrium artificum designatione conficiendo allaboratur.
[Annotata]
a 2 Aprilis, cum Pascha eius anni in diem 4 caderet.
b Abest hæc inscriptio ab epistola Marij, qui satis habuit illius argumentum suis verbis Italice dare: forte quia plus in ea contineturquam reuera actum sit. Accepimus ergo eam ab imagine ipsi huic vitæ præfixa ab Anguillaria, quæ sub hac inscriptione exhibet incisam æri delineationem machinæ triumphalis, transferendo per vrbem sacro corpori vel designatæ vel paratæ; intra quam machinam ponenda erat nauicella argentea, sanctarum reliquiarum custos, isto titulo insculpta: quamuis (vt ibidem additur) ista solennis translatio, quæ facta significatur, in aliud tempus iustis de caussis dilata fuerit.
CAPVT XX.
Miracula post sancti corporis inuentionem patrata.
[186] [Ex multis pauca miracula an. 1639 conscribuntur.] Inuentionem sancti corporis prænarratam multa, vt dictum est, subsecuta miracula sunt, & quamuis non potuerit distincta haberi notitia cæcorum, claudorum, energumenorum & aliter infirmorum, qui receptam sanitatem S. Franciscæ meritis in illa innumerabilis populi confusione adscripserunt, & eorum sola publica fama testis remanserit; de ceteris tamen ferre iudicium licebit ex ijs, quæ ad maiorem certitudinem perpetuamque memoriam coram iuratis arbitris delata examinataque auctoritate Domini Ioannis Baptistæ Alterij Vices-gerentis in publicum Instrumentum relata fuere a Pamphilio Thomasij, Eminentissimi Cardinalis Vicarij notario, signataque die duodecimo Ianuarij anni MDCXXXIX ad instantiam Domini Antonij Gerardi, ciuis Romani, procuratoris ad hoc specialiter deputati: sunt autem sequentia.
[187] Anno MDCXXII die secundo Nouembris, morbus, qui gutta dicitur, omne corpus occupauit Sorori Theodoræ Celsi, Romanæ, Oblatæ Turris-speculorum; [Per annos decem vsu membrorū careas] vnde membrorum omnium vsu intercepto, nec cibum quidem poterat, nisi alienis manibus, capere. Adhibiti sunt medicorum & chirurgorum, quos Roma habebat, expertissimi, qui post varias medicinas tandem effecerunt, vt dextri lateris motu quadamtenus recuperato, ipsa se, partim portata brachijs, partim ijs innixa, promouere vtcumque ad ecclesiam posset, recipiendæ Communionis ergo. Post aliquod tempus in ipsa S. Franciscæ Vigilia recruduit malum, & hanc qualemcumque dexteræ partis vitam sensumque sustulit: iterumque medicinarum efficaciam subsecuta modica melioratio est; sed cuius parum diuturnus extitit fructus. Nam circa finem vnius anni manum impegit ægra in cuspidem forficis, vnde acceptum vulnus illa ipsa nocte spasmum attulit miseræ, qui manum iam dictam omnino clausit, atque cum reliquo brachio prorsus immobilem reddidit: ita vt definierint medici chirurgique extra humani remedij spem positum esse malum. Ceterum reddita iam omnino inutilis ad annum vsque MDCXXXVIII, cunctis vltro piæ fæminæ calamitatem commiserantibus, immobilis & sibimet ac ceteris onerosa, toto integro decennio perstitit, dum interim complurium oculis res tota explorata est.
[189] Demum recurrente festiuo S. Bartholomȩi Apostoli die, [apportatur ad sacrum corpus,] cum sacrum B. Franciscæ corpus publicȩ venerationi in ecclesia S. Mariæ-nouæ expositum fuisset, Consororibus adnitentibus atque ipsa monasterij Prȩside suadente, supra gestatoriam sellam ad sacra pignora veneranda deducitur. Et vt rei euentus magis magisque oculatis testibus comprobaretur, aderat ibi Eminentissimus Cardinalis Alterius, tunc Vices-gerens: qui, cum incommodam Theodorȩ desperatamque valetudinem probe nosset; destitutas omni vigore manus, alterius adminiculo, sacro Franciscȩ capiti admouendas edixit. Quod vbi præstitum est, res mira! nouo tentata paroxismo est, [& brachiū primum.] brachiaque repentino tremore corripi, & sponte in altius prosilire ac erigi, simulque ad inuicem supplicantis in modum iungi visa sunt; ita vt commode seipsam Cruce obsignaret, & liberam exinde brachiorum ac manuum, qua hactenus destituta fuerat, facultatem recepisse ostenderet. Mirantur interim qui aderant, & sibi ac Virgini ob insigne inauditumque portentum gratulantur; festiuas in cælum voces attollendo, & Dei virtutem Christique famulæ merita deuotis prȩconijs concelebrando.
[190] [deinde etiā reliqui corporis] Verum cum ex parte dumtaxat vegeta atque incolumis domum regressa Theodora, de omnimoda tandem sanitate Franciscæ meritis obtinenda spem cōcepisset; duobus præterlapsis diebus, in præmemoratam ecclesiam ad sacrum corpus iterum a Consororibus deducitur: vbi prope sacra pignora toto animi feruore intendens precationi, iterum tremore subito corripi membra, & ossa quodam veluti glutino, quo iam pridem detinebantur, solui protinus sensit. Nec res quidem beneficio vacua nec spes voto frustrata est: illico enim mulier, quæ diu contractis membris immobilis omnino perstiterat, sua sponte e fella prosiliens, nullius, vti consueuerat, adminiculo in pedes constitit, & prouolutis subinde humi genibus, sanctissimæ Parenti promeritas gratiarum actiones deuote persoluit: cunctis interim ad rem inusitatam obstupescentibus, [integram recipit sanitatem:] & Euangelicum illud præ lætitia certatim exclamantibus: Quia vidimus mirabilia hodie. Incolumis igitur reddita (vt res magis explorando pateret) suismet pedibus, nulloque sibi manum porrigente, domum reditura exiuit ab ecclesia ad currum quo vehenda erat, & singulis membris pristinæ sanitati ac officio redditis, ex tunc libera deinceps, ne reliquias quidem sensit mali prioris A. [Luc. 5, 26]
[191] Ioannæ, filiæ Laurentij de Ferrarijs, Romanæ, annorum viginti, res quædam nigra supra coxam accreuit vnius Iulij magnitudine, [tuber coxæ innatum] quam ipsa vlcus rata, quod cicolinum vocant Itali, parui æstimauit, quamuis iugiter augeretur, nec exiguam ipsi crearet molestiam; impediens ne suendi gratia cussinum commode posset tenere. Necessarium erat vt alicui medico chirurgoue malum inspiciendum offerretur, quod ingenua virginis erubescentia tamdiu distulit quamdiu per instantissimas matris preces & absolutum Confessarij mandatum licuit: quibus coacta cum se illorum manibus permisisset, vsi sunt illi quidem omni artis suȩ industria, [& pro incurabili cancro habitū,] sed tandem pronuntiarunt canorum esse inueteratum, qui iam ad magnitudinem vnius marignani (est id genus cerulei fructus Hebræis vsitati, prunum fortasse maius) excreuisset. Remedijs igitur humanis curandam cum speraret nemo, & paucos vitæ dies ei superesse iudicarent plerique, persuasa fuit extremis Sacramentis animam parare ad exitum: quibus acceptis vna sororum eius ad B. Franciscam recurrendum esse cogitauit, atque vt illius vnguento inungi peteret sororem hortata est. Fecit votum infirma, simul & vnguentum adhibuit, & subito aliquid melioris spei ac rei sensit. [S. Frāciscæ vnguento tollitur.] Vnde crescente fiducia quodam matutino tempore in hæc verba prorupit: O S. Francisca hanc mihi gratiam facito, vt istud noxiæ carnis frustum excidat. Dixit & discooperta curationis ergo plaga, adolescentem perfecte sanam exhibuit, putrido illo tubere vltro delapso. Hoc in statu qui eam iuuenere medicus, chirurgus & confessarius integris rursum viribus validam, quæ sex continuis mensibus viribus prorsus exhausta languerat tendebatque ad mortem; solius Sanctæ intercessioni adscribendam esse sanitatem testati sunt.
[192] [energumena liberatur.] Brigida, Thomæ Ferri Reatini filia, viginti annis a maligno spiritu possessa grauiter identidem ab eodem vexabatur. Nihil exorcismi sacri iterum iterumque adhibiti profuerant, cum intellexit S. Franciscæ corpus spectandum prostare: venit igitur etiam ipsa, & extemplo liberata recessit. Catharina Melanzi Romana, quia in locis ab exundante fluuio humidis habitarat, [curatur tumor totius corporis] toto intumuerat corpore & maximos patiebatur dolores: qui continuo penitus sublati sunt, postquam Excellentissima Domina Sannesij Ducissa quasdam B. Franciscæ reliquias ad collum infirmæ, multam fiduciam in eius meritis concipientis, appendit.
[193] [fluxus sanguinis triēnalis,] Helena Burgarelli, Romana, triennio integro fluxum sanguinis passa, atque ad extremam vitæ metam perducta, iam visum amiserat oculorum. Huic binis vicibus S. Francisca apparuit: & prima quidem eam admonuit Confessionis faciendæ, nominatim de vno, quod ipsi indicabat, peccato: nihil tamen melioris spei exinde secutum est; sed quotidie magis tendenti ad mortem, & mortalia deliquia crebrius patienti exhibita sunt ecclesiastica Sacramenta. Secunda autem vice sanam prorsus reliquit; sic vt ægra potuerit statim surgere, & ad sepulcrum Beatæ gratias Deo ipsique actura procedere.
[194] Thomas Ferrus Venetus Octobri mense a Capranicam adierat vindemiæ caussa, [dolores vsū somni & cibi prohibentes,] istic eum dolores acerbissimi inuaserunt; qui totum corpus tinxerunt nigredine, & sublata per dies septem dormiendi facultate exiguam reliquerunt comedendi. Rescijt hoc vxor eius Leandra de Reate, ad eumque veniens: Bono, inquit, sis animo quia penes me habeo de sepulcro S. Franciscæ puluerem, qui te mihi sanum restituet. Neque sua ipsam fefellit fides: sumpsit in potu quod offerebatur maritus, eademque nocte decem continuis horis dormiuit, & sanus postridie surrexit e lecto.
[194] Dominus Stephanus de Gasparis iuratus affirmauit, filium suum, [sputum sanguinis] Petrum Ludouicum Felicem nomine, duodecim mensium puerulū, nocte quadam cœpisse expuere copiosum sanguinem, floridum spumosumque, idque per triduum durasse cum molesta tussi & præsentissimo vitæ periculo: nam præterquam quod ætas tenera non permitteret efficaciora medicamina, ne modicum quidem contriti cum rosis saccari ingeri sibi patiebatur. Desperari igitur de pueruli vita intelligens Illustrissima Domina Magdalena Capponi de Naris, genitorem sibi hæc referentem induxit vt obtinendam filio salutem per merita S. Franciscæ speraret, eo magis quod ipso Sanctæ festo die, nono Martij videlicet, natus is esset. Et fuit res solatio plenissima videre quam auide reciperet infans osculareturque oblatas reliquias: nec minus admirationis habuit intueri modis omnibus & magno eiulatu obnitentem, ne sibi ad collum appenderetur iaspis argento ac bullæ ornatissimæ inclusus, quem tanta vehementia pluribus reiecit vicibus, vt ea sola sufficere posset aperiendæ iterum venȩ prouocandoq; sanguineo sputo; quod tamen cessauit prorsus, statim atque impositæ ei reliquiæ sunt.
[195] Mauritius Perretti, natione ac religione Hebræus, a quibusdam Neophytis inuitatus fuit, [Iudæus ad adspectum Corporis conuersus.] vt comes veniret ad S. Mariam-nouam corpus B. Franciscȩ spectaturus. Sed ille rideri se ratus venire noluit, quamuis varia sibi narrarentur miracula; maluitque ad festū quod b Casularum appellant lucri alicuius sperati caussa abire. Verum cum rursus ijsdem neophytis obuiam venisset in area Matthæorum, ab ijsdem tandem persuasus eosque secutus est, c Iudaicum pileum sub pallio abscondens. Mirum dictu! ad conspectum sanctarum Reliquiarum ita interius est immutatus, vt ab ecclesia egressus socijs dixerit velle se Christianum fieri, atque ad Catechumenorum domum deduci. Cuius domus Præfecti minime sincere agi rati, Quomodo, inquiunt, tun' vt velis Christianus esse? Quibus ille serio: Imo vero. Atque sub vesperam in d Ghiettum iuit abducturus inde paruulum, quem habebat, vnius anni filium, cum eoque ad Catechumenos abijt; ac baptizatus dimissam pertinaciam susceptamque fidem adscribit meritis S. Franciscæ.
[196] Soror Maria Hieronyma Auila, Sanctimonialis in monasterio, quod Romæ est sub nomine S. Catharinæ Senensis, lecto decumbebat, [ingentes in genu ac tibia dolores] cum intensissimis doloribus in genu tibiaque, sic vt nisi cum ipsis lodicibus moueri non posset, quoties opus erat ex vno in alterum latus eam verti. Ob quos dolores cum nocte dieque vociferaretur, sublata dormiendi facultate, & remedijs nihil proficientibus; tandem succurrit animo auxilium S. Franciscæ, cui multum deuota erat, implorare, quo posset a tantis cruciatibus liberari. Eum in finem omnium Sanctorum festo e circa tertiam noctis horam vnxit se vnguento ipsius Sanctæ: [vnguento prædicto sanantur:] ac paullo post clausis in somnum oculis totam reliquam noctē dormiendo traduxit: Mane autem facto coxarum vnam sudore fluentem reperit, seque ab omni dolore liberam. Surgens igitur e lecto pedibus ambulare cœpit atque clamare: Miraculum, miraculum. Accurrere monachæ ad vocem clamantis, miratæque sunt persanatam illam subito videri, quam vesperi in tam misero statu reliquerant; & Deo ac B. Franciscæ pariter gratias retulerunt.
[197] [item febris & ruptura attactu reliquiarum.] Ioannes Matthæus Buxus, Romanus, ex Pontificijs leuis armaturȩ equitibus, a grauissima febre lecto affixus iacebat, iamque depositus erat ac desperatus a medicis, nullum amplius remedium inuenientibus, aut febri, aut quæ febrim causabat rupturæ tam insolenti, vt per sedis locum intestina effluerent. Miserum fratris statum intellexit soror, eumque visitatura secum detulit aliquid ex Reliquijs S. Franciscæ. Quod ille vbi accepit cum magna animi deuotione, statim ad primum illius attactum ingens toto corpore refrigerium accepit, ac respirare cœpit; recepta etiam quam amiserat facultate loquendi: ac paullo post multo melius habere visus intra vnius diei spatium plene conualuit ab omni prorsus incōmodo absolutus.
[198] [in Turre-Alfina eodē vnguine curantur] Cum iam sub prælo versaretur hæc Vita, ex Turre-Alfina Vrbitanæ diœceseos allatæ sunt quæ sequuntur gratiæ ad inuocationem S. Franciscæ impetratæ. Dominus Bernardinus Eusebius Sacerdos, Hospitalis in dicto loco Rector, fastidiosa ac vehementi dysenteria laborans, [dysenteria,] Dominum Michaëlem Angelum Solimāni, ecclesiæ S. Mariæ Curatum, rogauit aliquid ex vnguento S. Franciscæ, illudque tertio morbi die, cum maior erat secessuū molestorum frequentia, ore acceptum deglutiuit, ac subito liberatus est anno MDCXXXIX f die VIII Decembris Paucis diebus post Domina Vrsula, [grauis febris,] filia Ascanij Federici, & vxor Francisci Sebastiani, eiusdem vnguenti virtutem experta est: nam ex graui mensium aliquot febri decumbens, & ingentibus per genua, pedes ac brachia doloribus cōflictata, sic vt nisi in lodice moueri conuertique in latus nequiret, cum sua apud prædictum Curatum peccata confessa, ab eoque oleo dicto inuncta est hora diei g vigesima quarta, sequenti mane surrexit e lecto, & absque molestia abijt ad Missæ sacrificium, alioque quo opportunum videbatur. [intolerabilis cruciatus,] Domina Maria vxor Sancij Mariotti mense Ianuario anni MDCXL simili modo post Confessionem vnctionemque sanata est ab eodem Curato, & intolerabilibus genuum pedumque & brachij dextri cruciatibus liberata.
[199] h Neque minores sunt gratiæ, quas ipse Sancius Mariotti recepit, [febris & gutturis dolor,] ætatis suæ anno circiter trigesimo quinto: nam primo anni MDCXL mense Maio a doloribus quos toto corpore patiebatur ingentibus cum acutissima febre & mouendi sui omnimoda impotentia; deinde a gutturis dolore, quem anginam fore metuebat, sequentis anni mense Iulio liberatus est vnctione prædicta. Eodem quoque anno MDCXL Aprili mense, [periculum a secundinis,] Domina Bernardina vxor Sebastiani Fabritij, in ipsa quam sustinebat febri filiam pariens atque a secundinis, quas expellere non potuerat, tam grauiter patiens, vt nullo in situ posset consistere, & certo moritura crederetur; liberata a febri & quocumque alio incommodo est per vsum vnguenti iam dicti; vti etiam mense Maio eiusdem anni Domina Laodamia annorum quinquaginta quinque vidua, [surditas,] vsque adeo surda, vt dictæ ecclesiæ campanas, quamuis magnas, non exaudiret; audiendi recuperauit facultatem postquam obitis Pœnitentiæ & Eucharistiæ Sacramentis, dictum vnguentum adhibuit. [febris cum tumore capitis,] Simile beneficium, post Confessionem vnctionemque a Curato prȩdicto sibi factam, obtinuit Domina Iustina, ætate par priori, vxor Ioannis Baptistæ Buttioli, & febri laborans, cum dolore vnius auris ac totius capitis inflatione; sic vt metueretur ne morbus esset; quem boaticum dicunt. [item brachij:] Eadem Oruietum misit modicam eiusdem vnguenti portiunculam ad iuuandum Hieronymum, bimulum circiter Bernardini Chianari filium, cui ex variolis brachium dextrum impeditum ac male inflatum remanserat; quod miraculose sanatum est.
[200] [contractio digitorum] Vigesimo quinto die Iulij anni MDCXLI, Ægidio Augustini, dum in ecclesia filium luget præcedenti die occisum fulmine, retracti sunt manuum digiti, itaque constricti vt mouere eos nullatenus posset. Ductus igitur est ad habitationem Domini Michaëlis Angeli, Curati iam nominati, qui vngere eum vnguento cœpit: eodemque ordine quo vngebantur digiti, erecti etiam sunt, & ipse Ægidius cunctis videntibus plane liberatus. Denique in eadem terra eodem vnguento vsæ personæ complures a doloribus colicis alijsque morbis exemptas se testantur, & sanitatem acceptam meritis S. Franciscæ tribuunt. [& alij plures morbi.] Quæ omnia Romam transmissa sunt in forma authentica, & signata sigillo Eminentissimi Cardinalis Crescentij Episcopi Vrbeuetani, sub cuius diœcesi Tor-alfina est. Atque hæc sunt quæ ex processibus scripturisque publicis haberi possunt circa Vitam, miracula & corpus S. Franciscæ vt ipsi deuoti qui tanto affectu institerunt vt hȩc historia imprimeretur, heroicas eius virtutes admirari & imitari valeant, Deumque in Sanctis suis mirabilem collaudare.
[201] [Ann. 1648 munificētiā Innoc. Papæ X] Demum cum venerandum cadauer iterum splendidiorem in locum inferendum esset; locus, qui vulgari voce Confessio dicitur, ante maximam ecclesiæ B. Mariæ-nouæ aram pretiosis ac versicoloribus marmoribus egregie excultus, pauimentum miro ornamentorū genere substratum, nobilissimum Matronæ sanctæ mausolæum, quatuor pretioso e lapide columnis ad tumulum concinnandum dispositis, in theatri formam erectum est, vbi Innocentius X Romanus Pontifex conciui suæ lectissimæ, promerenti, magnificentissimi operis thecam ex ære, auro superinducto, studiose elaboratam statuit: addito eiusdem B. Franciscæ simulacro, quod eius ad viuum ex ære inaurato imaginem, triumphantis instar ac rediuiuæ e tumulo prodeuntis, contemplandam exhibet. [in nouam arcam & mausoleum transponitur corpus.] Ibidemque anno MDCXLVIII sacrum corpus recondi voluit, i [clam tamen atque priuato cultu] ne dum Romanus populus pia deferre eidem obsequia contendit, si publico id apparatu ac pompa præstandum foret, Vrbs deuotionis affectu permota tumultum pateretur. Huius autem quo Franciscæ corpus obtegitur conspicui mausolei iconem tabulis exceptam Marius Gabriellius Romanus, vir pari pietate ac nobilitate præditus in perenne deuoti animi erga Matronam sanctissimam obsequium ac monumentum extare, & hic tibi Lector ob oculos contemplandam proponi curauit.
[202] Hæc postrema amicus noster Paulus Aringhus Romanus Congregationis Oratorij Presbyter tomo secundo Romæ subterraneæ, in cuius libro 4 cap. 3 imaginem prædictam lector inueniet: vt nihil necesse sit magnificum illud opus, quod oculis ipsi nostris anno MDCLXI vsurpauimus, verbis prolixioribus describi. Vnum sufficit hic moneri: quæ ipsi Papæ Innocentio tribuuntur ab Aringho, ea ex parte saltem sorori eius adscripta esse per aneæ quam diximus arcæ ticulum cuius ad nos ecgraphum transmisit R. D. Cherubinus Magister Nouitiorum in monasterio S. Mariæ-nouæ, estque huiusmodi: S. Franciscæ Romanæ Agatha Pamphilia, Innocentij X germana soror, sub ipsius Sanctæ instituto monialis, pij cultus monumentum dedicauit anno Domini MDCXLVIII.
[Annotata]
A Miraculum hoc Roma etiā ad nos perscriptum fuit a P. Laurentio Coler Societatis nostræ pro Germanicis Prouincijs ibidem Procuratore: qui addidit testem illius oculatum fuisse P. Siluestrum Petra-sancta.
a Distat ab Vrbe Roma 15 passuum millibus versus Orientem inter Tibur & Palestrinam in Campania, vt vocant, Romana.
b Quæsiuimus Roma, ecquod illud? Responsum est festum esse Tabernaculorum quod & nomen indicat diminutiuum a casa.
c Id est flauum, quo Romæ & aliis locis nonnullis coguntur vti Iudæi, a Christianis eo signo discernendi.
d Locus in Vrbe est, in quo Hebræi seclusi & separati habitant ab alijs ciuibus.
e Ea nobis esset hora fere octaua vespertina: quia noctem tunc inchoant Romani quadrante post nostram quintam.
f Vnius numeri, in Italico contextu incuria typothetarum omissi, defectus facit, vt dubium sit an octauus dies mensis, an vero annns 38 signetur: ex sequentibus tamen colligimus in anno potius numerum 9 desiderari, eumq; ex coniectura suppleuimus.
g Id est post medium quintæ Vespertinæ more nostro.
h Petrus-Paulus nomine, Cardinalis creatus anno 1611, anno vero 1621 Episcopus, & anno 1644, cum primum Italiæ sacræ tolmum vugaret Ferdinandus Vghellus, adhuc superstes.
i Hæc verba apud Aringhum deficientia ad sensum vtcumque complendum addidimus.
RELATIO
trium Romanæ Rotæ Auditorum coram S. D. N. Paulo Papa V
in qua processuum Acta & probationes expenduntur, &
iudicium super canonizatione facienda interponitur ad præscriptum
sacrorum Rituum Ecclesiæ Romanæ; pro illa instantibus & humiliter
supplicantibus Inclyto populo Romano & Congregatione Oblatarum
Turris-speculorum a B. Francisca instituta.
Francisca Romana vidua, Fundatrix Oblatarum Turris-speculorum Romæ (S.)
PER AVDITORES ROTÆ.
§ I Introductio in caussam: synopsis duarum primarum partium.
Beatissime Pater.
[1] [Caussam pridem cœptam] Cvm superioribus annis inclytus populus Romanus fel. recordat. Clementi Papæ VIII, Sanctitatis vestræ prædecessori, humiles preces porrexisset, vt caussam canonizationis piȩ memoriæ nobilis mulieris Franciscæ Romanæ, ab Eugenio Papa IV inchoatam & a Nicolao Papa V prosecutam, sed temporis iniuria intermissam, ad felicem, quem optabat, finem perducere dignaretur; idem Clemens de more tribus & senioribus Rotæ Auditoribus Seraphino Oliuario Razalio, [Clemens VIII resumi iubet] Hieronymo Pamphilio, & Ioanni Garziæ Mellino per speciale rescriptum commisit; vt caussam eamdem in statu & in terminis, in quibus reperiebatur, assumentes & quasi ab initio repetentes, processus & acta omnia & probationes expenderent, & super canonizatione petita, an iuxta præscriptum sacrorum Canonum & receptam sanctæ Romanæ Ecclesiæ consuetudinem celebrari posset, [a tribus Rotæ Auditoribus:] iudicium suum interponerent. Qui tunc Auditores Sanctitatis suæ iussionibus, vt par erat, obtemperantes, inter se habitis congregationibus, quibus Franciscum Peniam, Rotæ quoque Auditorem, semper interesse voluerunt, processus antiquos & probationes in eis contentas examinauerunt, & tandem cōcluserunt, huius seruæ Dei excellentiam vitæ sanctitatem & miracula per eius intercessionem a Deo facta ita fuisse probata, vt merito, si Sanctitati suæ placuisset, ad eius consecrationem siue canonizationem deueniri potuisset.
[2] [quorum 2 Cardinales creati,] Ceterum cum ab eodem Clemente VIII Seraphinus Oliuarius & Hieronymus Pamphilius, ob præclara eorum merita, ad Cardinalitiam fuissent dignitatem euecti, & solus in caussa remansisset Ioannes Garzias Mellinus, eodem inclyto populo Romano postulante, placuit eidem Clementi, in eorumdem Auditorum Cardinalium creatorum locum, eumdem Franciscum Peniam & Horatium Lancillottum, [tertius in Hispaniam legatus] humillimos Sanctitatis vestræ seruos, subrogare, vt vna cum prædicto Mellino & inchoata prosequeremur, & ea quæ a viris illis absoluta non fuerant perficeremus. Cum vero postmodum Ioannes Garzias Mellinus a Sanctitate vestra Nuntius Apostolicus in regno Hispaniarum destinatus abfuisset; nos duo, qui soli in caussa superfueramus eadem repetentes, [duobus aliis relinquunt negotium:] & in ordinem redigentes & in iam decisis & constitutis persistentes, aliqua quæ deesse videbantur suppleuimus. Neque enim gestorum aut decisorum relatio perfecte fuerat confecta, neque stabilita quædam, quæ maturius consideranda supererant.
[3] [quibus adiungitur alius tertius.] Postremo vt, sicut ab initio tres in tota caussa Auditores interuenerant, totidem in reliquo cursu ac fine interuenirent, placuit Sanctitati vestræ Ioannem Baptistam Pamphilium, Rotæ Auditorem, per speciale quoque rescriptum adiungere. Ceterum, quoniam omnia iam ordinata & constituta fuerant, ei hoc in primis-onus subeundum fuit, vt processus ipse diligenter euolueret atque consideraret, ne antea ad relationem Sanctitati vestræ faciendam deueniremus, quā huic Auditori perinde ac nobis totius caussæ status plene cognitus & exploratus foret.
[4] [Caussa tripartita proponitur,] Atque vt rem satis vetustam, memorabilem tamen & relatione dignam, facilius & dilucidius proponeremus, visum fuit inprimis, distinctim & ordinatim procedendo, prout rei grauitas & qualitas materiæ requirebat, vniuersam caussam in tres potissimum partes diuidere: in quarum prima de processibus, in secunda de pondere probationum in ijs contentarum circa sanctitatem & excellentiam vitæ seruæ Dei, in tertia de miraculis eius intercessione factis agendum censuimus … Ex quibus tandem patebit sic esse omnia disposita, præparata atque probata, vt si Sanctitati vestræ placuerit, [cū summario vitæ & virtutum Sanctæ.] hanc seruam Dei atque conciuem suam, clarissimum Vrbis mox totius orbis sanctitatis sidus, in Sanctorum & Sanctarum numerum referre, eamque venerandam & colendam Ecclesiæ vniuersali proponere possit. Vt autem iudicij & relationis huius veritas patentior & clarior habeatur, morem secuti maiorum, ab exordio natiuitatis inchoantes, piæ memoriæ mulieris vitam & primarias vitæ actiones breuiter & dilucide Sanctitati vestræ proponere decreuimus.
[5] Sequebatur ergo Summarium vitæ: quod quia totum & pene ijsdem verbis, sed aliquanto contractioribus, in bulla exprimitur, malumus eo lectorem remittere, si quem forte contingat epitomen requirere post Vitæ historiam tam prolixam. Quod igitur attinet ad processus, quæ prima huius relationis pars est, [1 Processus informatiuus,] quatuor diuersi diuersis temporibus facti fuerunt in hac caussa. Primus anno MCCCCXL quo beata serua Dei ab hac vita migrauit, a Sanctio Episcopo Bouensi & Fr. Ludouico Ordinis Carthusiensis Priore monasterij Sanctæ Crucis in Hierusalem de Vrbe: quos ad recipiendum testes super vita & miraculis beatæ seruȩ Dei deputauit Andreas Episcopus Auximanus, Eugenij Papæ IV tunc in Vrbe & eius districtu in spiritualibus generalis Vicarius. Circa hunc processum modicus nobis fuit labor suscipiendus: nam licet hic, tamquam fundamentum futuri status caussæ, initium dederit alijs processibus: tamen de eo, tamquam inualido, non fuisse habendam rationem censuimus: quia non habet solennitates necessarias; cum sit processus informatiuus ad effectum inquisitionis, qui, iuxta veterem & probatum ritum Sedis Apostolicæ, [cur non adducatur in caussam] præcedit commissionem caussæ & fit sine iuridica testium examinatione.
[6] Secundo quia testes non deposuerunt medio iuramento, quod neque fuerat ab eis petitum: solum enim dicebatur eos prædicta deposuisse & testificatos fuisse in iudicio animæ suæ, pro sola veritate dicenda, omni humana gratia deposita… Tertio, quia testes non fuerunt singulatim & separatim vnus ab alio & secreto examinati: sed plures simul constituti coram iudicibus; & interrogati super articulo eis vulgari lingua lecto, simul respondebant; & Notarius vnica scriptione plurium testium attestationes recipiebat, contra formam a Iure præscriptam … Diximus tamen hunc processum posse deseruire pro adminiculo veritatis, [quamuis præluceat aliis.] & alijs deinde legitime confectis quasi prælucere, & indicare beatæ seruæ Dei coruscantem in vniuersa Vrbe sanctitatem: cum audito eius obitu, nemine impellente aut artificiose procurante, ingens hominum vtriusque sexus ad eius funus cohonestandum & sepulcrum pie venerandum concursus factus fuerit: quamobrem optimo iure tunc Vrbis Vicarius informationem super sanctitate & operatione miraculorum in genere, iuxta præscriptum sacrorum rituum Ecclesiæ Romanæ capiendum putauit.
[7] Secundus processus fuit factus anno MCCCCXLIII: quo tempore quidam Ioannes de Buccea, [2, anno 1443, in quo iurati testes 38 legitime auditi.] tamquam Procurator & syndicus Religiosorum Fratrum & Conuentus monasterij S. Mariæ nouæ de Vrbe ordinis Montis-Oliueti, coram Dominico Cardinali Firmano, vti subdelegato a Cardinale de Albertis, cui caussa commissa fuerat, comparuit & exhibuit septuaginta articulos, super quibus petijt testes examinari ad habendam veritatem, tam de gestis in vita quam post mortem B. Franciscæ de Pontianis… Prædictos articulos sic productos recepit Ioannes Saffan Notarius. Deinde idem procurator produxit triginta octo testes super prædictis articulis examinandos: ex quibus testes masculi iurauerunt in manibus prædicti Cardinalis Firmani per acta cuiusdam Adriani Notarij: testes vero fœminæ iurauerunt in manibus Leonardi Nicolaide Buccamatijs notarij, qui omnes testes examinauit… Et licet hoc processu raro vsi fuerimus in hac caussa, cum omnia in ipso contenta ordinatius & copiosius fuerint articulata & probata in tertio processu; quia tamen eo vtendi occasio se offere poterat, visum fuit agere de illius validitate & respondere ad singulas difficultates, quibus oppugnari posse videbatur…
[8] [3, an. 1451 ordinatior in quo testes 232.] Tertius processus ordinatus fuit anno MCCCCLI, anno videlicet IV Nicolai Papæ V, & anno XI ab obitu beatæ seruæ Dei. Iudices commissarij, deputati ad prosequendum negotium huius canonizationis cœptum tempore Eugenij Papæ IV & ad faciendum alium processum, fuerunt Episcopi Spoletanus & Mindoniensis… coram quibus Magister Michaël de Prado, syndicus & procurator monasterij S. Mariȩ-nouæ de Vrbe, coram prædictis Commissarijs produxit positiones & articulos super quibus petijt testes pro parte sua producendos examinari… Produxit autem coram eisdem iudicibus testes masculos quadraginta quatuor & fæminas octoginta octo: qui omnes, tam masculi quam fæminæ, coram prædictis iudicibus siue in eorum manibus, tactis scripturis sacrosanctis ad sancta Dei Euangelia iurauerunt dicere veritatem. Quod examen fuit cœptum die V Aprilis anni MCCCCLI, & hoc ordine in hoc processu dispositum est: primo ponitur articulus & mox subsequuntur dicta testium, qui super articulo testificati fuerunt: & sic seruatur super omnibus articulis.
[9] In hoc autem processu distincte ordinata sunt & vitæ sanctitas & operatio miraculorum, [totius huius processus summarium,] quæ ad effectum canonizationis probādæ erant. Nam I ponuntur XLVII articuli super actionibus beatæ seruæ Dei eiusdem sanctitatem indicantibus, quibus singulariter articulatur & per testes introductos probatur quidquid ipsa gessit in vita, vnde illius sanctitats eluceret. II ponuntur XXXVII articuli continentes miracula facta intercessione beatæ mulieris, dum in humanis ageret; in quibus articulantur XXXVII miracula, & super eis testes deponunt. III subsequuntur LXXVIII articuli, quibus articulantur totidem miracula edita post felicem transitum beatæ Matris, computatis tamen XIII articulis additionalibus, quos idem procurator exhibuit producens præterea XVII testes, qui similiter vt priores præstiterunt iuramentum legaliter de veritate dicenda. IV continetur repetitio articulorum alias exhibitorum coram Dominico S. Mariæ in Via-lata Cardinale Capranicensi, vulgo Cardinale Firmano nuncupato, iudice subdelegato a Cardinale de Albertis, de quibus fuit actum in secundo processu. V tandem continentur attestationes duorum. Notariorum Enrici & Danielis, qui iuramentis & examinibus testium in dicto processu contentorum interfuerunt, simulque sua signa apposuerunt, eidemque processui fuerunt inserta & suspensa sigilla prædictorum Iudicū Commissariorum cum cordulis rubei coloris: quæ sigilla licet hodie non reperiantur appensa, apparent tamen foramina quibus cordulæ inserebantur vnde sigilla dependebant. Prædictos vero Enricum & Danielem fuisse legales & publicos Apostolica & Imperiali auctoritate creatos testificantur Ioannes de Mazanchellis Auditor Cameræ: & ab his dictus processus fuit publicatus & authenticatus die XIX Aprilis anno MCCCCLIII.
[10] Post maturam autem discussionem firmauimus, huic processui esse adhibendam fidem, [& approbatio.] illumque esse in forma probanti, & testes fuisse rite & recte examinatos: quia concurrunt omnes solennitates necessariæ… & quamuis contra eum fuerint a nobis aliquæ obiectiones consideratæ, tamen illas censuimus non esse releuantes, [4 recens formatur] neque aliquo pacto obstare…
[11] Quartus processus nuper fuit a nobis factus anno proxime præterito. Cum enim fuisset iudicatum oportere examinare aliquos testes ad probandam continuationem famæ sanctitatis & operationis miraculorum beatæ seruæ Dei, a tempore obitus illius & factorum processuum antiquorum vsque ad præsentem diem; eo potissimum consilio ordinatus hic fuit: [ad probandam continuationem famæ.] de cuius validitate non dubitauimus: quia nos, qui præsentes fuimus & per nos ipsos testes examinauimus, omnem diligentiam adhibuimus, vt omnia legitime fierent; ea imprimis adhibita cautela, vt, quia de caussa sacra agebatur, in loco sacro, scilicet in conuentu B. Mariæ supra Mineruam hoc iudicium exerceretur.
[12] Post stabilitam fidem processuum & postquam firmatum fuit testes fuisse rite & recte examinatos, superest, [Harum probationum examen] iuxta seriem initio proposi am videre pondera probationum in dictis processibus contentarum, respectu duorum ad canonizationem requisitorum, videlicet excellentiæ siue sanctitatis vitæ huius beatæ mulieris, & operationis miraculorum. In hac parte tractantur & per articulos quatuordecim expenduntur singula puncta summarij in introductione adducti: quæ nihil attinet hic repetere: vti nec huius operis prolixitatem augere describendis eorum probationibus: cum ordinatius cuncta legi possint in Vita præcedenti, quæ tota ex his proceßibus est desūpta. [hic omissum] Satis igitur sit hic admonere generaliter singula fere probari per testes, qui vel visu vel auditu se cognouisse iurauerint cum tertius processus formaretur, designato paginarum numero in quibus singula continentur: [quale sit,] exprimuntur etiam quandoque testium nomina, ac denique hoc vbique agitur vt cunctis pateat sic esse probata, vt iis in tali iudicio fides poßit ac debeat adhiberi. Adduntur etiam Sanctorum Patrum & Doctorum loca, qui vel de talibus egere virtutibus, definiendo earum perfectiones & gradus, vel in productis actionibus singularibus, quales exercuisse B. Francisca probatur, perfectionis excellentiam sitam esse docuerunt. Sanctorum etiam quandoque admiscentur exempla, quorum sanctitas ex eiusmodi operibus declarata fuit & Ecclesiæ fidelibusque probata. Denique pars tota his verbis concluditur. Et ex his omnibus censuimus probatum fuisse sufficienter, [& quomodo concludatur.] tum quia immaculatam & ab omni immunditia liberam vitam duxit, tum quia in omni virtute sese exercuit, tum quia corpus suum castigauit, & spiritus deuotionem & affectus pietatem coluit: tum denique quia firmam & constantem fidem bonis operibus cumulauit, atque munitam pie fideliterque retinuit & conseruauit.
§ II Partis tertiæ synopsis & miracula quædam in specimen aliorum plurium rite probatorum.
[13] [Diuisio partis 3.] Septem articulos hæc pars complectitur, quorum vltimum
dabimus sequenti paragrapho, ex penultimo potiora
quædam speciminis caussa hic excerpimus: primum in
quibusuis recentioribus relationibus simili occasione excusis lector
inueniet, ceteros intermedios censuimus nihil nouæ cognitionis
adferre posse supra eam quæ ex præcedenti Vita habetur,
nisi forte testium numerum & nomina quæ tanti non esse putamus:
ipsorum articulorum tituli hi sunt.
Articulus I De miraculis in genere.
II De miraculis beatæ seruæ Dei in vita.
III De tempore obitus beatæ famulæ Dei Franciscæ.
IV De modo eius obitus.
V De honorabili eius sepultura.
VI De miraculis beatæ famulæ Dei post felicem illius
dormitionem.
VII De continuatione famæ sanctitatis & operationis miraculorum
beatæ famulæ Dei Franciscæ.
[14] Consequenter egimus de miraculis, quæ omnipotens Deus dignatus fuit operari per merita famulæ suæ post felicem eius dormitionem in Domino. [Suaueolentia mortui corporis] Ex multis autem pauca quȩdam, quȩ nobis visa sunt clariora, recensuimus: atque, vt, quantum fieri posset, in ijs recensendis ordo temporis seruaretur, initium ducere voluimus ab illo, quo Deus seruam suam recenter vita functam decorauit, suauissimo odore de illius corpore prodeunte… quem sufficienter probatum & insigne continere miraculum pronuntiauimus: [miraculosa fuisse probatur] quia de cadaueribus mortuorum, prȩsertim recenter vita functorum, fœtores potius quam suaues odores prodire solent. Ceterum Deus ad seruorum suorum sanctitatem manifestandam huiusmodi suauibus odoribus eos decorare solet: sunt enim non obscura sanctitatis indicia: ideoque in Vitis Sanctorum & Martyrum & Cōfessorum frequentia extant exempla similium odorum, quos Catholici miraculo tribuerunt…
[15] [Faber lignarius a labenti trabe oppressus] Secundo loco referre placuit, quod contigit in persona Petri Pauli de Molaria carpentarij; qui, cum in altum tolleret magnam trabem in ædificio, quod fiebat in domo Congregationis filiarum spiritualium B. Franciscæ, trabs cecidit super eum, & ab ea ita oppressus remansit, vt insensibilis esset & mortuus videretur. Commendatus tamen famulæ Dei Franciscæ ab vna ex Consororibus eius, subito reassumpsit vires & loquelam & liberatus fuit. Sic deponunt Iacobella quæ eum commendauit, & Paulus Collesonæ qui fuit præsens, & deponit quod ipse cum alijs illum pro mortuo recolligebant, trabem cum magno labore amouendo, & quod cum maxima admiratione huiusmodi miraculum receptum fuit a vicinis. Et ipse Petrus Paulus deponit quod erat insensibilis, [nō sine miraculo sanus euadit.] & firmiter credit se fuisse liberatum miraculose precibus & meritis B. Franciscæ: quia trabs quæ super eum ceciderat, non solum illum sed decem etiam homines, iudicio circumstantium, interficere debuisset. Mater etiam quæ cucurrit ad periculum filij dicit, quod miraculose euasit meritis B. Franciscæ: quia alias erat impossibile. Factum hoc censuimus sufficienter probatum & miraculo adscribendam Pauli huius incolumitatem: quoniam isti casus & oppressiones a rebus ponderosis supercadentibus non solent cōtingere sine læsione & conquassatione oppressorum; qui tametsi naturaliter viuere possint, non sine temporis interuallo vires salutemque recipiunt.
[16] Iacobus de Clarellis erat grauiter infirmus ex peste & medici de eius salute desperabant: [Peste tactus conualescit] Gentilesca eius soror eum commendauit B. Franciscæ, vouens visitare eius sepulcrum & offerre imaginem ceream & subito meliorare cœpit & sanatus est: vt deponunt Vannotia eius vxor, quæ firmiter credit miraculose fuisse sanatum meritis & precibus B. Franciscæ: quia iam a medicis derelictus in articulo mortis constitutus erat, & subito post votum sanatus fuit. Et Iacobella de Claromontis dicit, quod cum Iacobus erat in articulo mortis constitutus, ipsa fuit vocata secunda hora noctis, quia crediderunt parentes illa hora infirmū moriturum: & ipsa videns eum in periculo mortis prout etiam medici iudicabant, dixit Gentileschæ quod eum commendaret B. Franciscæ: [statim ac votum pro eo fit.] & de mane audiuit dici publice a Gentilesca, quod illa nocte eadem hora quando commendatus fuit B. Franciscæ subito meliorare incepit, & sanatus est in totum infra duos dies. Et Agnes dicit articulum verum: quia omnia vidit & præsens fuit, & a medicis audiuit quod Iacobus moriturus erat: & quod, postquam commendatus fuit B. Franciscæ, audiuit dici publice, quod illius precibus & meritis liberatus fuit. Et Anastasia dicit etiam articulum verum: quia vidit Iacobum in periculo mortis cōstitutum ex peste, & præsens fuit quādo Gentilesca cum deuotione commendauit eum B. Franciscæ pro recuperanda sanitate & subito meliorare cœpit, & sanus fuit, prout ipsa credit, miraculose meritis B. Franciscæ. Idem etiam Iacobus in cuius persona miraculum contigit, medio iuramento examinatus affirmauit, credere se miraculose meritis seruæ Dei Franciscæ sanatum, ob magnam deuotionem quam erga eam habebat, cuius propterea imaginem in suo cubiculo depingi curauit. Factum hoc sufficienter probari & miraculo adscribendum censuimus, tum ex natura morbi iuxta ponderata superius, tum ex modo subsecutæ sanitatis, quæ fuit in instanti … cetera vero naturali cursu acquisita deinde solidæ sanitatis præsidia non euacuauerunt miraculum.
[17] Angelotia similiter infirma ex peste propter incisionem morbi incurrit dolorem acerbissimum, [Desperata ex peste] & iam amiserat vnum latus, & caput continuo agitabat, ita quod omnes eam aspicientes ex compassione plorabant: vouit si ab illa infirmitate liberaretur ingredi Congregationem filiarum B. Franciscæ eique se commendauit, & facto voto visum fuit ei B. Franciscā audire dicentem: Filia non morieris. Et subito meliorare incepit, & successiue sanata fuit: vt deponunt ipsa Angelotia, & alij plures testes: ex quibus aliqui dicunt, quod erat in tali statu, quod Presbyter volebat ei dare extremam Vnctionem, & ipsa dixit quod non erat necessaria, quia ex illa infirmitate non debebat mori. [intelligit se non morituram.] Et in specie Rector ecclesiæ S. Andreæ de Funarijs, qui vocatus accesserat pro danda extrema Vnctione, quia erat constituta in articulo mortis, deponit, quod Angelotia ei dixit: Non oportet, quia ex hac infirmitate non moriar: nam apparuit mihi B. Francisca, quȩ retulit quod mori non debeo: & die sequenti vidit ipsam liberam, sibique locuta est cum admiratione fidelium; & credit miraculose meritis B. Franciscæ, quia alias erat impossibile secundum cursum naturæ. Prænarratū factum probatum inuenimus per quinque testes idoneos, & non contigisse sine miraculo pronuntiauimus: quoniam grauitate morbi inspecta non fuit possibile per consuetum naturæ ordinem in tam breui temporis interuallo ægrotam sanari …
[18] [Adhibito panno B. Franciscæ] Angelotia, filia Antonij dello Cieco, vna ex consororibus B. Franciscæ, cum per aliquot dies passa fuisset & continuo pateretur intensissimas febres, accidit sibi gutta super linguam & brachium, & statim muta effecta fuit: & cum esset diffidata a medicis, affirmantibus quod nocte sequenti erat moritura, Iacobella vna ex Consororibus eam commendauit B. Franciscæ, & accepto libro in quo Officium dicere consueuerat illa Beata eoque supra pectus posito, subito recepit loquelam: & postea ponens illum super eius caput in totum liberata fuit sine recidiuatione. Ita deponunt ipsa Angelotia, Ioanna vxor Antonij dello Cieco, Hieronyma & Iacobella, quæ fuerunt præsentes: & comprobatur per plures alios testes, quorum primus Fr. Bartholomæus Prior monasterij S. Sabinæ de Vrbe dicit articulum verum, [sanatur infirma] quia præsens fuit, & vidit ipsam Angelotiam in extremis, vt articulatur, constitutam, & interfuit quando medicus dixit quod ei daretur extrema Vnctio, asserens quod non erat in ea spes vitæ: & incontinenti ipse testis audiuit ab Angelotia hæc verba: Credo firmiter quod B. Francisca est Sancta, sicut dicitur. Et ignorans de appositione libri admiratus fuit de subita cōualescentia, & audiuit dici a Iacobella & alijs consororibus, quod cum deuotione apposuerant librum B. Franciscæ, cui eam recommiserant orationibus; quodque ipse fuit admiratus de miraculo laudans Deum.
[19] Et Rentia, Relicta quondam Hieronymi speciarij deponit, quod vidit Angelotiam pati hanc infirmitatem & prȩsens fuit quando medicus dixit & iudicauit hora Vesperarum quod nocte sequenti moreretur: & propterea ipsa videns quod amiserat loquelam & in ea non remanebat spes vitæ, redijt domum: & reuera mane sequenti credens illam decessisse, intellexit ab illis de domo qui sibi obuiā venerunt, quod Angelotia reconualuit & perfecte loquebatur. [amissa loquela morbi proxima] Ipsa vero laudans Deum intrauit cameram infirmæ, in qua ipsam liberam a dicta infirmitate inuenit, & perfecte loquentem pluribus præsentibus audiuit: & admirata de subita conualescentia audiuit a consororibus, quod postquam fuerat B. Franciscæ commendata cœpit loqui & meliorari. Et similiter Rector parochialis ecclesiæ S. Andreæ de Funarijs deponit, vidisse ipsam in articulo mortis constitutam, eique extremam Vnctionem [tulisse] & audiuisse a Magistro Simeone, medico expertissimo, quod de dicta infirmitate sanari non poterat nisi miraculose: & eadem die in sero vidit illam liberatam, & audiuit a consororibus prout res successerat. Hoc etiam probabat Palotia Antonij Cecci, quæ dicit vidisse Angelotiam infirmam, prout articulatur & a medicis derelictam: & postea eadem die vidit & audiuit ipsam loquentem & melioratam, & audiuit ab illis de domo, quod postquam fuit recommendata B, Franciscæ cœpit conualescere vt articulatur. Hoc etiam factum & legitime probatum & vero miraculo deputandum censuimus.
[20] [Alia quoque recentia facta miracula,] Miracula hactenus relata ex antiquis processibus, de quibus in prima parte huius relationis abunde dictum fuit, desumpta selectaque fuerunt: sed cum nec recentia defuissent eorum quoque mentionem facere oportuit. Nam sicut a tempore obitus huius famulæ Dei, vsque ad præsentem diem fama sanctitatis deriuata, semper eam laudabiliter commendauit; ita operatio miraculorum eamdem famam illustriorem effecit ac roborauit. Quamquam autem plura in vltimo processu probari potuissent, quia tamen id instituti ratio non exigebat, alijs omissis, vnum quod visum fuit illustrius in hæc Acta referendum & hoc loco recensendum censuimus.
[21] [in quibus conuersio Turci obstinati,] Fuerat quidam Bely natione Turcus, valde in sua secta obstinatus: qui cum ante viginti annos in triremibus Turcarum piraticam exerceret, a Christianis captus & ad hanc vrbem deductus, a multis magnæ auctoritatis viris, etiam Patribus Purpuratis, sæpe inductus & rogatus fuit, vt Christianus fieret. Sed cū ille obdurato corde & rebelli animo omnes pias admonitiones sæpe repulisset: tandem anno MDCIII carneum induens cor, intercessione seruæ Dei Franciscæ, Christum per Dei misericordiam agnouit. Seruiebat eodem tempore Bely Marchioni Malaspinæ, triremium Sanctissimi Domini nostri Præfecto. Nobilis Matrona Catharina Malaspina Marchionis soror eum ad domum Oblatarum Turris-speculorum cum quibusdam munusculis, [ægreq; in ducti] vt fieri solet, aliquibus dicti monasterij Oblatis & præsertim Sorori Maximillæ Accarombonæ offerendis sæpe mittere solebat. Inde sumpta occasione, cum aliquæ ex dictis Oblatis cuius sectæ esset cognouissent, frequenter inducere conabantur, vt relictis Mahometanæ sectæ tenebris, ad Euangelij lucem respiceret; offerentes se Deum ac B. Franciscam pro eius conuersione rogaturas: [vt saltem S. Frāciscæ se commendaret:] quod ille animo obstinato repellendo & in sua induratione persistendo semper se facturum negauit. Denique per plures persuasiones Soror Maximilla hoc solum obtinere vix potuit ab infideli, vt hæc verba sæpe pronuntiaret: B. Francisca recordare mei.
[22] Interim dum hæc verba infidelis, sicut promiserat, repeteret, & Oblatæ Turris-speculorum Deum & B. Franciscam orarent, vt hominem paganum illuminaret; meruit quodam noctis tempore circa horam septimam, dum alto somno tenebatur, [quo facto videt Angelum eius in somnis,] puerum in ea forma, qua Angelus vna cum B. Francisca depingi solet, in somnis videre, qui a se eleëmosynam peteret. Post quam visionem expergefactus valde admiratus fuit de visis in somno. Mane autem facto visionem narrauit conseruis & Dominæ Catharinæ, quæ illum iuxta solitum ad domum Oblatarum transmisit: ad quam magna cordis lætitia Turcus accessit, & narrans Sorori Maximillæ quæ viderat in somno, & describendo habitum pueri qui sibi apparuerat, conuersus ad imaginem B. Franciscæ ibidem existentem, [& baptizatur,] deprehendi puerum quem viderat eumdem esse cum illo qui cum B. Francisca depingitur: & Christianum se velle fieri professus est. Et sine mora fidei rudimentis instructus, vna cum baptismo Francisci nomen accepit, eo quod B. Franciscæ ope & intercessione tantum beneficium accepisset.
[23] [quod miraculo tribuēdum] Hanc infidelis conuersionem, quam idem ipse Bely & duæ consorores Turris-speculorum conformiter retulerunt, nos consideratis omnibus circumstantijs quæ in ea interuenerunt miraculosam fuisse censuimus. Nam licet S. Thomas dicat iustificationem proprie loquendo, tametsi a solo Deo fiat, non dici miraculum, quia naturaliter anima est gratiæ capax: nihilominus tamen idem vere asseruit, tunc dici miraculosam, quando iustificationis modus a communi cursu recedit: sicuti nobis istius conuersionis modus, consideratis pluribus circumstantijs recedere visus fuit: tum propter longam & inueteratam hominis obstinationem, qui sæpe hortationes & admonitiones repudiauit: tum quia diu inter Christianos versatus numquam eorum moribus & religioni se accommodauit: tum quoniam muneribus quandoque inuitatus obstinata mente in sua perfidia perseuerauit: tum etiam quia ista conuersio fuit subita & incontinenti executioni demandata. Cum enim, vt inquit idem S. Thomas, [propter subitæ mutationis modum insuetum.] consuetus cursus iustificationis sit, vt Deo mouente interius animam homo conuertatur ad Deum; primo quidem conuersione imperfecta, vt postmodum ad perfectam deueniat; quia caritas inchoata meretur augeri, & aucta meretur perfici: in hac conuersione iste modus non videtur sic fuisse seruatus, vt dici possit sine miraculo contigisse. Cum Deus huius infidelis animam tam efficaci motione interius mouerit, vt non amplius cunctando sed diuinæ motioni consentiendo, Christi fieri lætabundus & voluntarius adhærere decreuerit, sicuti euentus subsecutus demonstrauit.,…
§ III De continuatione famæ & miraculorū attestantium sanctitatem B. Franciscæ.
[24] [An. 1604 noui testes affirmant Franciscæ vt Sanctæ,] Qvoniam ab anno MCCCCLI, in quo fuit factus vltimus processus, non extabat iuridica probatio super continuata fama sanctitatis & operatione miraculorum huius humilis seruæ Dei… propterea super hoc articulo anno MDCIV nouum processum formandum censuimus: in quo super formatis prius a nobis opportunis articulis, multi testes ciues Romani & Nobiles prouectæ ætatis, medio iuramento examinati, testificati fuerunt, & concludentes probauerunt seruam Dei Franciscam semper fuisse habitam & nominatam pro Sancta: eius sepulcrum in ecclesia S. Mariæ-nouæ semper fuisse habitum ac haberi in magna veneratione, [imagines & sepulcrū honorari,] & sanctæ mulieris sepulcrum reputari: eius imaginibus (quas Romæ Ritractos vocant) fieri inclinationes & genuflexiones, sicut imaginibus aliorum Sanctorum & Sanctarum; & tamquam tales in multis ecclesijs & sacellis iam olim fuisse depictas.
[25] [seruari festum,] Adhæc diem obitus eius haberi festum. & magna populi Romani frequentia singulis annis die IX Martij celebrari, & de laudibus eius cum interuentu multorum Cardinalium & Prælatorum orationem haberi, Populumque Romanum in illius honorem eodem die donare calicem argenteum, cum quadam ceræ quantitate: sicut in diebus festis aliorum Sanctorū Romanorum fieri consueuit. Eodem die festo in Curia Capitolina ius non reddi, sed feriari perinde ac in festis multorum aliorum Sanctorum. [vestes pro reliquiis haberi,] Eiusdem beatæ Dei famulæ indumenta cum magna veneratione seruari in domo consororum Turris-speculorum & tamquam reliquias Sanctorum honorari, & ad ægrotantes sæpe deferri, ex eo quod Christi fideles in suis infirmitatibus & tribulationibus magnam in eis fiduciam habeant. In eadem domo Turris-speculorum ex instituto eiusdem Franciscæ quoddam vnguentum cōfici, quod plurimum valet ad sanandas infirmitates oculorum, ideoque pro eo habendo frequentem concursum ad eamdem domum fieri solere. [vnguentū confici,] Cum enim ista omnia non alijs quam Sanctis conueniant, aperte declarant opinionem & famam eius sanctitatis absque fraudibus & illusionibus vsque ad præsens tempus fuisse continuatam.
[26] Præter testium legitimas depositiones concurrebant plurima alia, [miracula tam olim depicta extare,] eamdem continuationem non obscure persuadentia: nam anno MCCCCLXIX in eadem domo consororum Turris-speculorum in quadam camera, quæ fortasse pro ecclesia seruiebat, depicta fuerant, sicut adhuc conspiciuntur, multa miracula, quæ Deus illius meritis & intercessione facere dignatus fuerat, cum inscriptionibus vulgari sermone conceptis, quo tunc populus Romanus vtebatur. Anno MCCCCLXXXVII Ioannis Broccardi Magistri ceremoniarum sacri Palatij annotatio in bibliotheca Vaticana reperta fuerat cum hac inscriptione: [an. 1487 cuncta pro canonizatione fuisse ordinata,] Ordinanda pro canonizatione B. Franciscæ Pontianæ mulieris Romanæ. In hac annotatione continebatur catalogus impensarum in canonizatione faciendarum, & nota eorum quæ sunt necessaria pro canonizatione celebranda. Quæ præparatio cum fieri non consueuerit nisi paullo ante actualem canonizationem, facile inferebatur caussam tunc sic fuisse instructam, vt ad actualem canonizationem deueniri potuisset.
[27] Supradictis accedebat antiquum statutum Populi Romani, [& 1494 decretum fuisse festū Romæ:] conditum anno MCCCCXCIV & confirmatum a Sede Apostolica tempore Alexandri Papæ VI vbi lib. 4 cap. 27 inter alios dies, festus huius seruæ Dei dies seruari iubetur his verbis: Mense autem Martij S. Agathæ quintum diem & B. Franciscæ, Nobilis Romanæ, nonum diem inter festos dicauit. Hæc ibi. Et cum initio eiusdem statuti dicatur, quod pia & laudabilis consuetudo plurimos dies festos in honorem Sanctorum recepit, consequenter inferebamus, iam tunc consuetudine receptum fuisse, vt in honorem B. Franciscæ dies festus in Populo Romano ageretur. Neque potest dici id temere aut subreptitie, latenter & fraudulenter factum: cum Populus Romanus, qui semel a Beatis Apostolis Petro & Paulo receptam Catholicam fidem constanter retinuit ac retinet, omnem hæresim ac vanam superstitionem viriliter repellendo, non aliter quam consulto Romano Pontifice & caussa cognita id in suis legibus municipalibus relaturus foret.
[28] [Missam solennem in anniuersario solitam celebrari:] In diarijs eiusdem Ioannis Broccardi & Paridis de Grassis, Magistrorum ceremoniarum sacelli Pontificij, anno MDV & MDVI, MDXXXVI, VII & VIII notatum legebatur, quod pro anniuersario obitu Franciscæ Romanæ alias Ceccarellæ fuit celebrata Missa solennis ab Episcopo in ecclesia S. Mariæ-nouæ cum interuentu multorum Cardinalium & oratione in eius laudem. [mentem de Beata Canonizanda Pij II] Libro V Commentariorum Pij II in hæc quoque verba scriptum reperimus: Nobis supplicatum est vt Catharinam Senensem, Rosam Viterbiensem, & Franciscam Romanam sanctis Christi Virginibus seu Viduis adscribamus. Digna res! nam & virtutes suas id credimus meruisse. [& Iulij II,] Hactenus ibi. Raphael quoque Volaterranus lib. 11 Commentariorum Vrbanorum scribit, Iulium II statuisse iamiam referre in catalogum Sanctorum Franciscam Romanam Matronam, quæ sub Eugenio prodigijs ac sanctitate claruerat.
[29] [diadema in imaginibus] Communem & frequentem hanc famam augebant & grauiter confirmabant plures imagines iam olim in multis ecclesijs & sacellis Vrbis cum diademate depictæ, quod solis Sanctis conuenire notum est. Beatrix quoque Gaetana nobilis matrona Romana, anno MDCIV in hoc processu examinata referebat, se inter scripturas Angeli de Cæsijs Aduocati Consistorialis habuisse Orationē vel partem illius, [Orationem pro canonizatione scriptam,] quæ de more habenda erat in Consistorio publico tempore Clementis VII pro petenda actuali Canonizatione huius beatæ mulieris, quam etiam orationem Dominus Cardinalis Cæsius eius filius verbo affirmabat se vidisse, & præ manibus quandoque habuisse. [Indulgētias concessas in die festo.] Postremo his quoque temporibus a Summis Pontificibus reperiebantur sæpe concessæ Indulgentiæ visitantibus ecclesiam B. Mariæ-nouæ, vbi venerabile corpus Franciscȩ requiescit, in die quo migrauit ad Dominum. Ex quibus omnibus sufficienter collegimus probari continuationem famȩ sanctitatis huius seruȩ Dei a tempore obitus illius vsque ad prȩsentem diem.
[30] Prȩdictis omnibus mature discussis, vno assensu
conclusimus, Pater Beatissime, [Concluso totius relationis.] processus in hac
caussa productos, excepto primo, fuisse legitime ordinatos,
& probationes in eis contentas esse sufficientes
& caussam bene instructam consequenter esse in
tali statu, vt si Sanctitati vestrȩ placuerit, possit hanc
famulam Dei Franciscam solenni ritu, vt moris est, canonizare
& vniuersali Ecclesiȩ proponere colendam
ac venerandam &c.
Et ita referendum esse Sanctitati vestre censuimus
Ego Franciscus Penia Rotæ Decanus.
Ego Horatius Lācellottus Rotæ Auditor.
Ego Io. Bapt. Pamphilius Rotæ Auditor.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 9. März
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 9. März
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.