Anhang April III

APPENDIX SIVE ADDENDA ET EMENDANDA AD IX ULTIMOS DIES APRILIS

AD DIEM XXII.

[Praefatio]

Pag. 1 col. 2. S. Chrysotebus, lege, S. Chrysotelus.

DE S. SOTERE PAPA.

Soter, Pontifex Romanus (S.)

Pag. 6 num. 6 adde. Ex eodem cœmeterio Minutius de Minutiis, Archiepiscopus Iaderensis & Præpositus Octinganus, accepit una cum pluribus variorum Sanctorum Reliquiis (novem circiter unciarum oßiculum cum particula cranii) atque in Bavariam attulit anno MDXC, prout infra dicetur, ubi de S. Cajo Papa; ex cujus corpore notabiles admodum partes eodem indidem idem Prælatus advexit; quibus nostræ Monachiensis ecclesiæ thesaurus postea auctus fuit. Ibidem num. 7 lin. ult. inter utriusque medio, lege, inter utrumque medio.

DE S. CAIO PAPA.

Caius, Pontifex Romanus, Martyr (S.)

Pag. 16 num. 14 lin. 19, transpone verba & lege: In Martyrologio S. Hieronymi iterum ista leguntur: Romæ &c.

Pag. 17 col. 1 lin. 10 post hæc verba, quidam etiam Romæ & Bononiæ paßi sunt. adde sequentia.

[17] Quod autem anno MDCXXII repertum diximus sepulcrum, [Minutio de Minutiis Archiep. Iaderensi] id non tunc primum reseratum fuit; sed multo antea. Nam in sacrario nostræ Monachiensis ecclesiæ habentur ex corpore S. Caji os unum integrum, & dens, & caput, pridem extracta, & anno MDXC Romæ cum tabulis legitimis donata Minutio de Minutiis Forojuliensi, Archiepiscopo Iaderensi, Præposito Oetingano, Innocentio IX & Clementi VIII Pontificibus Maximis a Secretis, Serenissimo Guilielmo Bavariæ utriusque Duci a consiliis, viro nobilitate & doctrina eximio, prudentia & rerum usu incomparabili (ut habet Epitaphium tumulo incisum, in sacello Divi Andreæ templi nostri Monachiensis) cui, post multos pro Republica Christiana exantlatos labores, vi morbi extincto, hunc quietis locum dedit idem Dux Bavariæ bene merito, anno Salutis MDCIV, cum vixisset annos LV. Tumulatus est autem VIII Idus Martias: qui quod apud nos tumularetur, ut habetur in annuis dicti Collegii litteris, [Collegii Monachiensis benefactori,] datum est Serenissimis Principibus templi Fundatoribus, Minutiique etiam in Societatem meritis, quæ quoad ille vixit & multa & magna fuerunt: ipse enim solus, sua auctoritate & in nos præclara propensione & inexpugnabili constantia animi, obtinuit, ut monasterium Eberspergense in fundationem Collegii tandem tribueretur, deficientibus fere omnibus qui causæ nostræ patrocinari videbantur.

[18] Præclaras Sanctorum Reliquias vir iste laudatißimus, tum ab Vrbe tum aliunde, detulit in Bavariam; quas inter etiam fuerunt de corpore S. Caji partes prænominatæ, adeo ut operæ pretium sit Romanum instrumentum hic attexere, prout illud ex Archivo collegii transcriptum accepimus, cura R. P. Christophori Schorrer, nostræ Societatis antehac pro Germania Aßistente & Monachiensis Collegii aliquoties Rectore, operis nostri promovendi studiosißimo. In nomine Sanctissimæ & individuæ Trinitatis, Patris, & Filii & Spiritus sancti. Amen. Cum sit quod Sanctorum reliquias, quorum animas non dubitamus in cælo cum Christo regnare, universi Christi fideles pio affectu venerari debemus in terris; ut Dei venerantes amicos, [Romæ an. 1590 16 Aprilis,] nos divinis beneplacitis complaceamus; & eorum qui corpora, propter divini nominis exaltationem & fidei Christi defensionem, diversis tormentorum generibus patienter ad supplicia tradiderunt, patrocinia nobis mendicantes, quod nostris meritis non valemus, apud Deum eorum meritis & intercessionibus obtinere mereamur. Hinc est quod anno a Nativitate Domini MDXC, Indictione III, die vero XVI mensis Aprilis, [coram Notario & testibus, ex cœmeterio S. Calixti] Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Sixti divina providentia Papæ quinti anno V, in mei publici Notarii testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum & rogatorum præsentia, personaliter constitutus Reverendus Dominus Jacobus Cathaneus Clericus Venetus, Capellanus Reverendissimi Domini Minutii de Minutiis, Protonotarii Apostolici & Præpositi Oetingensis, nec non Serenissimi Principis Guillelmi utriusque Bavariæ Ducis primarii Consiliarii, [dixit quod] infra & juxta ecclesiam S. Sebastiani ad Catacumbas, extra muros urbis Romæ sitam in via Appia… est cœmeterium S. Calixti Papæ & Martyris terræ suppositum.. in quo his diebus multa sepulcra sanctorum Martyrum cum nominibus, partim lapidi insculptis, partim rubrica quadam durabili extrinsecus vel intrinsecus delineatis.

[19] Et præsente in eadem ecclesia R. P. Fr. Nicolao de Assisio, Ordinis Eremitarum S. Augustini, ejusdem ecclesiæ S. Sebastiani Priore; cui idem D. Jacobus, ad instantiam præfati Reverendissimi D. Minutii præsentavit quasdam litteras Apostolicas, in forma Brevis sub annulo Piscatoris expeditas, & præfato D. Minutio ab eodem Domino nostro Papa concessas, [per Priorem ecclesiæ S. Sebastiani,] sub datum Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die V Decembris MDLXXXVIII Pontificatus sui anno IV. Quarum quidem litterarum Apostolicarum vigore d. Fr. Nicolaus Prior, cotta & stola indutus ac luminaribus cereis accensis, una cū d. D. Jacobo Cathaneo & me Notario ac testibus infrascriptis, intravit d. cœmeterium, non una vice, sed pluribus, præsente etiam aliquoties ipso Reverendiss. D. Minutio, & sepulcra ipsa & nomina insculpta vel inscripta diligenter pioque studio inspiciente. [dantur plurium Sanctorum & S. Caji insignes reliquiæ,] Et idem Fr. Nicolaus Prior, a sepulcris propriis reverenter & devote extraxit ossa & Reliquias sanctorum Martyrum, quorum nomina sunt infrascripta. Videlicet primo caput S. Aniceti Papæ & Martyris. item de reliquiis S. Soteris Papæ & Martyris, S, Hygini Papæ & Martyris, & S. Evsebii Papæ & Martyris, S. Evtychiani Papæ & Martyris, S. Dionysi 1 Papæ & Martyris, S. Leonis Papæ & Martyris, S. Lucii Papæ & Martyris. Item integrum fere corpus S. Caii Papæ & Martyris. item de Reliquiis S. Saturnini, S. Valeriani, S. Epimachi, S. Cyriaci, S. Almachii, S. Zotici, S. Polycarpi, S. Valerii, S. Cypriani, S. Valentiniani, S. Aproniani, S. Felicis Presbyteri, S. Jacobi, S. Clementis, S. Januarii, S. Vitalis, S. Alexandri, S. Silvani, S. Philippi, S. Cornelii, S. Theophili, de capite S. Antonii, de capite S. Juviniani, S. Martiniani, S. Theodori Martyrum. item integra corpora SS. Cyri & Joannis Martyrum. item de capite S. Candidæ Virginis. item de reliquiis SS. Felicitatis & Restitutæ Virginum Martyrum, S. Dafrosæ uxoris S. Fabiani Martyris, SS. Secundæ, Rufinæ, Anastasiæ, Justinæ, Teclæ, & Victoriæ Virginum & Martyrum.

[20] Et illas Reliquias sic extractas d. Fr. Nicolaus Prior in continenti eidem D. Jacobo, [deferendæ in Bavariam ad Ducem;] nomine quo supra, tradidit. Qui quidem D. Jacobus Reliquias hujusmodi reverenter ac devote ad se recipiens, eas secum detulit, ad effectum illas nomine præfati Serenissimi Ducis Bavariæ consignandi d. Reverendiss. D. Minutio; animo tamen & intentione eas deferendi ad partes Germaniæ, & præfato Serenissimo D. Duci tradendi & consignandi, & illas per d. Sereniss. D. Ducem in loco seu locis sibi bene visis collocandi, reponendi, & venerandi; ut ipsi Christi fideles exinde divinæ gratiæ aptiores reddantur, suamque augeant devotionem. Quod D. N. Jesus Christus, qui candor est lucis æternæ, eorumdem sanctorum Martyrum precibus & intercessionibus concedere dignetur, atque vota fidelium dirigat, atque ad gratiam exauditionis perducat. Super quibus & singulis præmissis, præfatus D. Jacobus Cathaneus sibi, nomine quo supra, a me Notario publico infrascripto unum vel plura publicum seu publica instrumentū & instrumenta fieri postulavit. Acta fuerunt hæc in d. Cœmeterio S. Calixti sub anno, indictione, die, mense, pontificatu quibus supra, præsentibus ibidem discretis viris DD. Mag. Pelegrino del Basso Mutinensi, & Mag. Marco de Pellin dal Poggiol comitatus Mutinensis, testibus ad promissa vocatis specialiter atque rogatis.

✠ Et ego Sebastianus Martre, Clericus conjugatus Tarraconensis diœcesis, publicus auctoritate Apostolica Notarius &c.

[21] Ex his porro reliquis, ipsius Serenißimi Ducis dono, nostro S. Michaelis tēplo obtigerunt, præter supra nominatas S. Caji Papæ reliquias, [quarum multæ obtigerunt in templo soc. I. Monachii, & in his S. Caji;] Caput S. Aniceti Papæ integrū: item SS. Hygini, Aproniani, Zotici, Valeriani, Theclæ, Cypriani & Justinæ ejusmodi partes, quæ visæ sunt sufficere, Officio sub ritu semiduplicis peragendo, iis quibus in Martyrologio commemorantur diebus IV Ianuarii, II, XI & XIII Februarii, XIV Aprilis, XXVIII Septembris & XI Octobris: de Sanctis autem Saturnino X Maji, Candida XX Septembris, & Januario XXV Octobris, propterea quod quæ habentur ossa sint majora ut possint pars insignis dici, festum agitur sub ritu duplici, uti etiam de SS. Cyro & Ioanne XXXI Ianuarii. Ceterorum in Romano Instrumento nominatorum Reliquiæ quales sint, quo devenerint, quo ritu colantur, optamus discere; quamvis non existimemus singulas præcise eorum esse, quorum nomina inveniuntur inscripta ad certos dies Martyrologii, ideoque reliquiæ tamquam eorumdem essent in altari exponantur. [cum corporibus SS, Cyri & Ioannis.] Hoc autem dubium multo magis nos urgeret circa eos Pontifices, quos alibi quam in S. Calixti cœmeterio sepultos esse constat; multoque maxime circa corpora SS. Cyri & Ioannis, quæ ex Ægypto Romam translata, ibi aliquando proprium templum habuere, juxta Tiberim e regione basilicæ S. Pauli, cujus mentio est in Vita S. Gregorii Papæ lib. 4. cap. 91, nisi occurreret, ad præcipuas illas basilicas ex variis Romanæ urbis locis ac templis, occasionibus variis, convecta esse plurima illustrium Sanctorum pignora: potißimum ex iis quæ temporum lapsu aut bellorum injuria perierunt, prout isti SS. Ioannis & Cyri templo, antea S. Praxedis dicto, accidit; unde necesse fuit ipsorum corporibus aliam inveniri sedem; & (siquidem ad S. Pauli ædem ea inferre fortasse nō licebat aut libebat) proprior alia nulla aderat quam S. Sebastiani Basilica, propter cœmeterii amplißimi ac nominatißimi cōmoditatem maxime opportuna.

[22] Tamajus Salazar &c uti pag. 17

Pag. 24 num. 9 lin. 9 & pro Deo & quæ Dei sunt colere, lege, ea quæ Dei sunt.

Pag. 28 num, 33 lin. 3 Et vide, ait, Martyr, lege, Et vide, ait Martyri.

Pag. 32 num. 6 Adde: Nam quod in Ms. Florario Sanctorum ad XIX Martii notetur memoria S. Leontii Episcopi Senonensis, non alia occasione factum putamus, quam quod in fastis variis simul commemorentur Apollonius & Leontius, sicuti etiam hic fit, idque de Senonensi gratis intellexerit Florarii auctor.

Pag. 58 Annot. b lin. ult. sic lege Ducem exercitus instituit Phocas: & in Annot. c dele nomen Phocas, non suo loco positum.

DE S. SENORINA VIRG.

Senorina Virgo, Abbatissa Bastensis, in Portugallia (S.)

Pag. 76 post donationem Sanctii Regis hæc adde.

Rodericus da Cunha Archiepiscopus Bracharensis, postquam tomo 1 historiæ Archiepiscoporum Bracharensium cap. 116, totam S. Senorinæ vitam, qualis hic posita, [alia Alfonse filii,] Lusitanice dedisset, & simul hanc Sancii Regis donationem Latine, cœptam a Sanctio prædicto narrationem sic prosequitur. Etiam Alfonsus filius, accepti beneficii numquam immemor, Privilegium scripsit in Guimaranes, [& Alfonsi 3 ex quo constat etiam de cultu S. Gervasii.] Era MCCLVIII, qua dictam ecclesiam, ab omni exemptam servitio, recipit in clientelam suam. Hujus vero filius Alfonsus III duo alia signavit Privilegia, in favorem ejusdem Ecclesiæ. Denique Petrus, Rex Portugalliæ & Algarbiæ, ad honorem Dei ac Matris ejus, Sanctæ item Senorinæ donatione irrevocabili jus patronatus in ecclesiam S. Mariæ de saltu diœcesis Bragensis, ea conditione ut Abbas pro tempore teneatur semper alere Capellanum, qui quotidie canat Missam ad altare, quod in eadem ecclesia de Basto extruxit D. Agnes de Castro, istic ubi est corpus S. Gervasii: insuper puerum dicto Capellano ministraturum, in his quæ officii sui erunt, & curaturum, ut foveantur continuo tres lampades, ardentes in eadem ecclesia die ac nocte una ante Crucifixum, altera ante locum in quo jacet corpus S. Senorinæ, tertia in capella ante sepulcrum S. Gervasii. Datum Valenciæ de Ripa- Minii XV Septembris, Era MCCCXCVIII. Ita Rodericus ex Antonii Brandani translatione vernacula, præ qua maluissemus originalem textum Latinum legere. Tamajus Salazar SS. Godinam & Gervasium commemorat die 1 Octobris, [1 Octobris.] secutus Martyrologium Lusitanicum P. Ioannis Lupi, quod hactenus nescimus cujus ætatis vel auctoritatis sit: & S. Godinam quidem ait esse sepultam intra majus altare; S. Gervasium vero communi traditione haberi fratrem S. Senorinæ; nec plus de iis sciri.

Pag. 86 col. 2 lin. 5 a fine. eum cum visione tantes, lege, notantes.

DE B. FRANCISCO FABRIANENSI

Franciscus, Ordinis Minorum, Fabriani in Piceno (B.)

Pag. 89 ad Commentarium prævium hæc addantur:

[4] Non fuit omnino vana spes quam prædictæ litteræ Lauretanæ fecerunt: [Impetratur tandem Vita B. Francisci,] nam interposita tandem ipsius Generalis auctoritate, sine cujus licentia negabat Guardianus licere sibi cuiquam committere illud scriptum, impetratus est tandem toties petitus codex, charactere tam difficili exaratus, & cum abbreviationibus tam frequentibus exoticisque, ut nullus Fabriani vel Laureti inventus sit qui posset velletque legere; seque coactum invenerit prælaudatus P. Christophorus Grinus, sua manu describere quidquid legere potuit, & transcribi debere indicavit; fassus ingenue, se quoque, licet pro honore Sanctorum zelosißimum, tædio tamen tam molesti laboris fuisse affectum, ideoque non tantum omisisse sententias Scripturarum, importune identidem accumulatas; sed etiam partem aliquam miraculorum; quod existimaret ea quæ bona fide descripsit, satis fore ad auctoritatem conciliandam iis quæ apud Waddingum stylo cultiori leguntur.

[5] Titulus libri hic erat. Incipit Vita B. Patris Fr. Francisci de Fabriano, [scripta per ejus nepotem,] collecta per Venerandum P. Fr. Dominicum Bonaventuram Fessis de Fabriano, ejusdem beati P. Fr. Francisci nepotem, filium sororis suæ, Johanna nomine; ricopiata vero & noviter exarata per me Fr. Dominicum Johannis Mariani de Fabriano, sacrarum litterarum prædicatorem & indignum Bachalarium, die XXIII mensis Junii, anni Domini MDLXVII. Adsit ergo proposito Virgo Maria meo. In fine libri hæc leguntur: Expliciunt miracula beati P. Fr. Francisci de Fabriano, die XV Julii, in festo videlicet Sanctorum Martyrum Quirici & Julittæ MDXLVII ricopiata de transsumpto meo minori, extracto de originali Venerandi P. Fr. Dominici, nepotis beati P. Francisci de Fabriano, sicut patet ibi fol. 17. adeo ut scriptioni isti impensi fuerint dies omnino viginti tres: quod licet in pluribus seculi XV & XVI scripturis solicite notatum inveniatur, [transcripta an. 1547,] scire tamen in præsenti argumento haud magni refert. Pluris æstimarem scire; an illud posterioris scriptoris transumptum minus, ex quo scriptus est codex qui solus nunc superest, dicatur minus quoad formam foliorum, respectu ejus formæ qua descriptum habetur novißimum ecgraphum; an vero quoad ipsum argumentum, respectu originalis a sancti viri nepote compilati, adeo ut nunc solum habeatur illius compendium: & hoc videtur insinuari num. 20, ubi scriptor agens de translatione corporis, manifeste suis verbis addit, quod diffusius patet in alio libro majori, ac etiam in alio memoriali meo minori. Hæc sane phrasis haud obscure indicaret epitomen, ex majori primi auctoris libri acceptam; nisi hic haberetur generalis Prologus ad miracula, [estque potius dicenda collectio miraculorum;] non tantum hujus, sed plurium simul Beatorum Seraphici Ordinis, cum brevi de vita cujusque synopsi, in unum librum colligenda: sic ut tota collectio, unde prima pars transcripta hic est, fortasse majorem istum librum constituat. Quem librum vel ideo magis optaremus extare, ut qualia nunc ex eo gaudemus cognoscere de B. Francisco, talia de aliis quoque proferre in lucem liceret. Interim certum videtur, aliqua saltem miracula in majori libro diffusius scripta fuisse, sicut ab ipsis Notariis primo forsitan descripta fuere.

[6] Vt ut sit, historia Vitæ admodum accisa, hiulca, & divulsa hic est, dum primo veluti summaria illius chronotaxis proponitur; [quæ hic datur ut haberi potuit ex Ms. difficillimo.] deinde post miracula, quæ vivens mortuusque patravit, per modum conclusionis additur aliquid de virtutibus Beati. Quæ conjunctim Capite 1 proponere duxi consultius. Lacunas, a P. Grino inter transcribendum relictas, opus fuit hinc inde supplere, verbis quæ [ ] inclusa videbis. Quoniam autem secundus scriptor vel abbreviator nonnullis locis ad confirmationem addit testimonium suum, verba ejus a primi auctoris verbis distinguenda monebit asteriscus *, talibus verbis præpositus. Quod si post hac aliquis prædictum librum in manus accipiens, felicior sit in explicando tam implicatam scripturam, & accuratius ecgraphum mittere voluerit; merebitur gratiam apud posteros, totius anni expletis mensibus Supplementum operis generale curaturos: in quo non tantum dabuntur argumenta prorsus nova plurima; sed etiam nonnulla, quæ minus sincera nunc habuimus, ex integro retractabantur.

[7] Lucas Waddingus, ex quo Vitam & Miracula Sancti superius collecta dedimus, [meminit ejus Scevolinus in Hist Fabrianensi,] cum nihil adhuc haberemus vetustius, ad annum 1322 num. 12 allegat Dominicum Scevolinum in Historia Fabrianensi, multa cum laude agentem de B. Francisco: sed eam historiam necdum vidimus; accepimus autem jam olim a Guardiano Conventus Fabrianensis Epitomen Italicam, qualem ante multos annos, antiquo isti & vix cuiquam legibili libro, de quo supra, ad marginem junxit quidam istius conventus Religiosus, consulturus posterorum ignorantiæ; & ex hac nonnulla annotavimus ad Vitam ex Waddingo sumptam num. 17. In ipso porro Fabrianensi codice, recentiori & elegantiori manu adscribuntur odæ tres, Sapphico metro non invenuste conceptæ, una cum Epigrammate in imaginem, ac duplici Hymno pro utrisque Vesperis, [extant etiam hymni de Beato compositi,] quem omissis ceteris dabimus post Acta; non quod existimemus ejus usum aliquem fuisse in Officio ecclesiastico; sed quia ideo compositus est, ut privatæ tantisper serviens pietati, postmodum (si Apostolicæ Sedi videatur solenniorem cultum Francisco indulgere, quem tot ejus miracula & constans Fabrianensium devotio aliquando forsitan impetrabunt) publice quoque usurpetur.

[8] [Corporis translatio triplex,] Quam magnificum ei extructum fuerit anno post obitum decimo septimo mausoleum, describit Waddinghus in Vita superius edita num. 25, idemque attingetur infra. Post annos deinde triginta novem, cum nova Fratrum ædes dedicaretur, solennioris religionis pars præcipua fuisse videtur translatio nova sacri corporis cum suo illo mausolæo: siquidem tunc concessæ fuerunt indulgentiæ, quarum Instrumentum ad tumulum Beati appendi voluerunt, teste Waddingo num. 29, consequenter prosequente, qua publice privatimque devotione, tunc adhuc cum scribebat ipse, honestaretur anniversarius illius dies. Denique anno MDCXIV curavit Ordinis Generalis, ut sacri corporis thesaurus sub triplici clave servaretur, civesque decernerent ut novum magnificumque sacellum eidem magnificentius habendo fabricaretur. Et fabricatum illud quidem nunc absolutumque habetur, millenorum aliquot aureorum impendio: in illud tamen ut inferri permitteret pretiosum depositum, Iacobus Cardinalis Fransonus, Camerinensis Episcopus, ad cujus diœcesim Fabrianum pertinet, non potuit persuaderi; [& pretiosum sacellum ei nunc extructum.] veluti si tentaretur aliquid Vrbanianis constitutionibus adversum; quas tamen ipse Pontifex declaravit noluisse se extendi ad eos, quorum cultus ab immemorabili tempore viguisset, centum annis antiquior. Rigorem forsitan istum mitigabunt Præsules Camerinenses, cum supra deducta & inferius deducenda distinctius cognoverint. Interim prudenter faciunt Camerinenses Fratres, quod tantisper contenti lampade jugiter ante sepulcrum ardente, & quidem S. Michaelis imagine supra sepulcrum appensa, ut huic potius quam Beato suo videatur lucere; præferant pertinaci religioni ac forsan offensionem importunam parituræ, obsequium devotæ obedientiæ, molliora Superiorum judicia præstolantes.

ACTA
ex MSS. Fr. Dominici Bonaventuræ Nepotis ipsius Beati collecta,
juxta exemplar Fabrianense anni 1547.

Franciscus, Ordinis Minorum, Fabriani in Piceno (B.)

BHL Number: 3137

AUCTORE NEPOTE EX MS.

CAPVT I.
Synopsis vitæ & virtutum B. Francisci & parentum ejus.

[1] Venerabiles olim Patres, qui Sanctorum vitas pietatis Annalibus commendaverunt, fructum utilitatis plurimum unitati fidelium attulerunt. [Proponit auctor colligere miracula quorum dā Beatorum in Marchia,] Primum quidem, ut artifex & virtutum operator Altissimus in Sanctis suis Majestuose prædicetur; alterum autem ut fides tenera parvulorum, infirmioris ætatis pericula desuescat [formidare], adhibitoque e Vitis [talibus] perfectionis speculo, cibi solidioris edulio roboretur: postremum vero, ut hæreticæ pervicaciam pravitatis, quæ veritatis agnitæ radios livoris nubilo nititur adumbrare, Patrum præcedentium vita laudabili & seniorum prodigiis, spretis erroribus, resipiscat. Ea propter & ego, tametsi inutilis servus Christi, ad divinæ Majestatis gloriam & laudem edidi miracula & maxima virtutum opera, quæ per Sanctos suos, quosdam videlicet Ordinis nostri Fratrum Minorum Fratres, in diversis mundi partibus exhibere dignata est omnipotentia Conditoris; ut patet exempli gratia in provincia Marchiæ terra Fabriani, in qua Conventus a ejusdem Ordinis Minorum est. Libet insuper in initio cujuslibet propositi operis, [cum synopsi de eorum sanctitate;] pauca quædam de vita illorum & moribus, modo præfatiunculæ summatim prælibando, perstringere b; quatenus declaratum perfectionis specimen suos æmulatores exemplo virtutis invitet, & fidei signorum, quæ nequaquam fidelibus sed incredulis data noscuntur, probata vitæ sanctitas suffragetur. Et maxime hic modo ad præsens, vitam laudabilem & magnificam devoti Fratris Francisci de Fabriano Ordinis Minorum, compilative & valde succincto sermone, aliis elucidabo.

[2] [imprimis B. Francisci, ex piissimis parentibus nati] Et primo [claruit] in genitoribus suis, scilicet Magistro Compagno medico, & Domina Margarita ejus conjuge. Erat enim ejus pater tantæ perfectionis, quod de nocte surgebat ad Matutinum, & ipsas Horas cum Canonicis persolvebat solicite. Ceteras autem ejus virtutes modo ad præsens taceo: quia bonus lector in minimis maximam comprehendit conclusionem. Si autem Margaritæ ejus matris excellentiam sanctitatis, ego Fr. Dominicus Bonaventura Fessis de Fabriano, ejusdem beati P. Fr. Francisci nepos, scribere vellem; non possem, nisi tantum ex auditu filii, scilicet B. Francisci, & etiam aliorum multorum, qui de ejus laudabili vita multum ipsam commendabant. Sed in c conclusione scribo illa quæ predictus Pater B. Franciscus omnibus narrabat; & ego ut parvulus eis faciens collationem audiebam.

[3] [& auditæ cælitus voce vocati ad Ordinem;] Dicebat enim ille, quod meritis matris & instantia ejus orationis, sedens in domo paterna in cella sua, quando studebat scientiæ philosophorum, vocatus fuit a Deo ter viva voce dicente, Francisce, vade ad Fr. Gratiam Ordinis Minorum, & adimpleas ejus mandatum. Quam vocem audiens, [inquiebat ille], territus sum valde, quia vocem audiebam, & neminem videbam, utpote solus. Et sic territus audivi secundam vocem, itidem dicentem: & hanc audiens conturbata sunt viscera mea, præ nimia admiratione. Et cum cogitare cœpissem, quid hic modus significare vellet; audivi tertio eamdem vocem mihi replicantem. Quam primum autem tertiam vocem audivi, in mente mea statim decrevi mandatum adimplere: & ivi ad Venerandum Patrem Fr. Gratiam, qui gratiose recepit me in Seraphica religione, die penultima mensis Septembris, in festo videlicet Dedicationis Basilicæ S. Michaelis Archangeli, [an. 1266] anni Domini MCCLXVI. Quando venit ad Ordinem præfatus P. Fr. Franciscus habebat annos ætatis sedecim, & migravit ad Dominum die XXII Aprilis MCCCXXII. Vixit in ordine, ut videtur per præmissa, annos quinquaginta quinque, menses sex, quinque dies. * In præsenti anno, in quo sumus, videlicet MDXLVII, sunt anni CCXXV transacti quod beatus Pater migravit ad gloriam: in qua suis precibus & meritis mereamur etiam nos pietate Altissimi recipi. Amen.

[4] * Nota quomodo beatus P. Fr. Franciscus Magistri Compagni de Fabriano, [idque juxta prædictionē Fr. Angeli;] venit ad Ordinem. Nam primo prædictum fuit D. Margaritæ matri suæ per unum de sociis Seraphici Patris Francisci. Secundo fuit vocatus per Angelum, sicut in Vita sua ante notata diffusius patet. Quæ & habentur in libello, manu Beati P. Fr. Francisci propria exarato: quæ de verbo ad verbum per ordinem notabo.

Ut legi & vidi in instrumento dotali matris meæ, anno Domini MCCL fuit ipsa tradita nuptui patri meo, & anno sequenti II die Septembris in festo S. Antonini Martyris, ego fui natus, ut ipsa mihi dixit; & in anno Domini MCCLXVI, virtute & efficacia orationis dictæ matris meæ, a Deo inspiratus vocatus recessi a mundo, & veni ad Ordinem Seraphici Patris die penultima mensis Septembris infesto S. Michaelis; [prout ipse Franciscus scriptum reliquit:] ut eidem matri meæ dixerat Fr. Angelus, unus de sociis S. Francisci, quando in puerili ætate mea vadens ipsa Assisium, propter votum quod de me fecerat, me apportari fecit: dixerat enim ei dictus Frater, de me inter alia loquenti secum, Iste puer erit ex nostris. Et hujus rei causa ex tunc ipsa semper voluit, quod essem Frater in Ordine S. Francisci, & quod non remanerem in mundo.

Hæc omnia suprascripta de manu beati P. Fr. Francisci scripta inveni, per quod apparet quod prænuntiatum fuit matri, quod debeat esse Frater Minor: item quod fuit vocatus per Angelum tribus vicibus, ut Ordinem intraret, de quo vide supra in Legenda sua.

[5] Hactenus verba auctoris tum primi, tum posterioris notata ** post quæ incipiunt miracula sancti Fr. Francisci de Fabriano, tam in vita quam in ejus migratione & successive post ejus transitum ad vitam perpetuam: quibus tantisper prætermißis, hic subsequenter referam quæ de virtutibus ejus postea habentur. Nam ubi expliciunt miracula B. P. Fr. Francisci de Fabriano, ibi & incipit præfatio d de Vita ejus hoc modo. Vere ergo dicere poterat B P. Fr. Franciscus quod Propheta David, [vir multis scientius excultus,] Oculi mei semper ad Dominum quoniam ipse evellet de laqueo pedes meos. Si respicio tempus ejus juventutis, acutissimus fuit ad scientias naturales, bonus Grammaticus, bonus Logicus & Philosophus. [Ps. 24, 15] Si ad sacram Theologiam, in brevi e Cathedraticus fuit. Texuiralis autem sacræ Paginæ optimus fuit: quapropter in prædicatione Fabriani & per totam Custodiam Anconæ & ubi cumque, officialis gratissimus extitit, non tantum secularibus sed etiam Fratribus. Audi mirum ad corroborationem dictorum. Electus fuit in Capitulo Visitator, [humilis,] propter ejus redolentiam utriusque vitæ: ipse autem volens seipsum visitare, in contemplatione dilecti, videlicet Christi [impositam] visitationem [hominum] omnino renuit; certe Præsidentes, considerantes ejus sanctum propositum, gaudenter acceptaverunt.

[6] [amator paupertatis,] Si autem contemplor eum ad Christi vestigia requirenda; fuit pauperrimus, nihil sibi de patrimonio post mortem patris reservans: sed dispersit & dedit pauperibus: quod patet in libris emptis pro pauperibus Fratribus, quorum huc usque f pars major est in sacrario. Etiam evidenter lucidum est ad alios pauperes, non tantum in istis sed & aliis eleemosynis sibi collatis. Omni die faciebat coquinam pro pauperibus secularibus, ex sui procuratione & etiam administratione, ex pio animo quem habebat ad ipsos. Secundo Christi vestigia requisivit, ad exemplum Pauli dicens, [addictus jejuniis,] Castigo corpus meum & in servitutem redigo; primo jejuniis: ego enim numquam vidi eum unquam bis comedentem in die: semper jejunabat, & male comedebat, & nihil curabat: & quando non parabatur aliquid per aliquem Fratrem ex devotione, ipse sibi nihil parabat; sed accipiebat de coquina quod parabatur iis temporibus pro pauperibus ex sui procuratione: comedebat pro majori tempore panem mollificatnm in aqua frigida cum gratiarum actione: & mirum, cum ipso pane mollificato [adibat] coquinam, & comedebat exemplo Seraphici Patris nostri Francisci, qui ponebat cinerem.

[7] Tertio Christi vestigia est secutus, seipsum disciplinando in fervore spiritus, [& tam severus in castigando corpore,] cupiens carnem suam spiritui submittere, ut diceret cum Apostolo, Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus. Exempli gratia recitando breviter in ista scriptura. Fr. Nicolaus de g Roccha-contrada, audiens & etiam videns sanctitatem nominati Sancti, per dies plurimos decrevit in seipso omnino videre quod non videbatur per Fratres; scilicet ejus disciplinam serotinam: quia Sanctus custodiebat se ab adspectu Fratrum, cupiens scilicet mercedem suam recipere a summo datore, [ut curiosus explorator testatus est,] non ab extrinseco homine. Quid plura? Notavit sibi tempus & horam: vidit & audivit Sanctum seipsum disciplinantem valde crudeliter: & talis flagellatio fuit ita longa, quod ejus finem fuit impossibile sibi expectare: itaque ivit ad quietem suam, repletus multa consolatione.

[8] [& patuit dum corpus post mortem condiretur balsamo.] Probatio hujus dicti. Visis plurimis signis & miraculis admirandis, de ejus sanctitate in vita & morte; determinatum fuit inter Fratres, una cum plurimis nobilibus secularibus, quod propter ejus sanctitatem corpus ejus aromatibus condiretur, & per Dei gratiam factum est cum omni solennitate utriusque sexus. Et ut expeditius & solennius fieret, adfuerunt quatuor medici & approbati viri h … qui eorum experientiam ostenderunt, nolentes eum condire aromatibus sine eorum maxima spirituali præparatione. Et vide mirabile. Ut expeditius fieret, Communitas Fabrianensis, immediate sine querela, imo cum maximo gaudio, dederunt Fratribus quadringentas libras bonæ monetæ pro balsamo & aliis aromatibus; & ita factum est cum maximo gaudio. Erat autem corium ejus spatularum, propter multas & horribiles disciplinas, ita grossum & callosum, quod pilo i sive rasorio vix penetrari posset, ut testati sunt qui viderunt, & etiam palpaverunt.

ANNOTATA.

a Gonzaga in Provincia Marchiæ 34 Conventum facit S. Mariæ de Valle-Saxea Fabriani, quem ait esse ad quartum a Fabriano lapidem: neque de ejus intra urbem translatione verbum ullum addit, atque ita etiam obliviscitur B. Francisci, qui novum conventum, non veterem illum, illustravithodieque illustrat. Waddinghus ad an. 1263 ædem de Cautia appellat, docetque in Capitulo provinciali istic celebrato, actum tunc esse de mutanda sede propter bellorum incursus, datumque esse in ipso oppido locum juxta portam Cavaram, in quo ædificatum est habitaculum sub anno 1267. Rursus autem anno 1282 translatus est conventus ad locum commodiorem juxta forum & palatium publicum, ut scribit Waddingus ad annum istum num. 24: quo spectat Annotatio k pag. 90, ubi lin. 2 pro 1207, lege, 1267.

b Ex hoc prologo satis apparet præcipuum auctoris propositum non fuisse scribere Vitam B. Francisci & aliorum, sed miracula; ideoque suspecta nemini esse debet brevitas primæ partis, quasi secundus scriptor eam valde mutilaverit: qui profecto consultius fecisset, si hunc tractatum intitulasset Miracula B. Francisci de Fabriano; sic enim non dedisset causam requirendi hoc loco plenam vitæ historiam, eaque non inventa suspicandi, quod multa prætermiserit.

c In conclusione, id est, summatim, breviter.

d Forte in originali scriptum postfatio, nam æque post ac præ per unam eademque litteram p, sed diversa virgula notatam, scribuntur: & vox hæc procul dubio scripta fuit abbreviate.

e Ecgraphum nostrum carus; sed apparet omnino supplendum fuisse aliquid, & notum est Magistros in Theologia Cathedraticos dici.

f Hic quoque addebatur, scilicet 1547, & forte tota hæc observatio transcriptoris est.

g Roccam-contratæ appellat Gonzaga opulentissimum oppidum, in finibus Ducatus Vrbinatis 14 p.m. Fabriano procul, ubi tandem initio seculi 16 sub Pio III conventum habere cœperunt Franciscani.

h Inter alios vocati sunt Mag. Mercatus &c. ita ecgraphum nostrum: quem defectum supplebit Annotatio f ad cap. 2 ex Waddingo.

i Rasorium vulgo esse quod Latine novacula dicitur, notum est: in eadem significatione usurpari pilum, alibi hactenus non legi; & forte chirurgi eo appellant instrumentum aliud, quo punctim non cæsim cutis penetratur, lanceola seu lancetta vulgo dictum.

CAPUT II.
Miracula per B. Franciscum dum viveret patrata.

[9] [Inter multa ejus miracula,] Anno ergo MCCCXXII migravit de hac vita ad Deum, die XXII Aprilis, per cujus merita summus artifex & altitudo divitiarum Deus, infrascripta miracula & multa alia, quorum Deus scit numerum, operatus est in vita & in morte, ut Fabrianensium plebs & vicinorum omnium, qui eum agnoverunt, testati sunt, & manu a publica exarata fuerunt. Adsit ergo principio Virgo Maria meo.

[10] [moribundæ mulieri loquela ad confitendū,] Servo Dei adhuc vivente, mulier quædam quæ Nata vocabatur, quamdam linguæ infirmitatem incurrerat, quod per dies octo totaliter steterat muta. Cujus vicini cum viderunt ipsam in tanto periculo positam, miserunt pro viro Dei præfato, ut d. mulieris [æternæ] provideret saluti. Ipse vero, sicuti homo caritatis plenus, qui super omnia, divino honore præmisso, animarum salutem [quærebat]; statim vocatus accessit. Quem d. infirma cum videret, devote & reverenter flexis genibus osculata est manus; & nullo interposito spatio, linguæ ejus solutum est vinculum integre, sumens Pœnitentiæ sacramentum. Cui vir Dei, qui laudes humanas non tantum non quærebat, sed & [fugiebat]; præcepit, ut dum viveret nulli viventi factum sibi miraculum indicaret. [& sanitas redditur:] Postquam vero præd. Christi servus Franciscus obiit, & ejus sanctitas in tuto jam posita [legitime] probatis prodigiis [manifestari] cœpit, dictam mulierem propria conscientia cœpit perurgere, ut concessum ei beneficium non taceret; sed potius, ad Dei & servi sui gloriam, coram idoneis testibus, cum sacramenti firmitate, Fratribus & populo indicaret: quod & fecit, pulsatis campanis, solicite & devote.

[11] [curantur, puer a scrophulis,] Mita, filia Gallioli Benvenisti, dixit & juravit, quod vivente Fr. Francisco, in quo ipsa habebat magnam devotionem & ei consueverat confiteri, quidam puer filius d. D. Mitæ habebat b grandulas in gula: & dum ex devotione duceret d. puerum ad d. Fr. Franciscum; ipse Fr. Franciscus benedixit d. puerum ad matris preces, & fecit ei signum Crucis, & tetigit cum manu d. grandulas. Ad cujus tactum d. infirmitas ex tunc cœpit minui, [ita quod] infra tres dies tunc sequentes perfecte & integre fuit totaliter liberatus, absque alio medicamine. Clara Francisci juravit & dixit, quod vidit d. puerum habere d. infirmitatem: & quod vidit eum totaliter liberatum; & secundum dictum matris pueri, propter tactum & manum S. Francisci.

[12] Omnis sapiens sapientum verba considerat in vivendo, ut scilicet ejus vita pretiosa Deo & hominibus sit grata: quia, ut sapiens Salomon ait, Melior est bona fama quam unguenta pretiosa: quod [patuit] experimentaliter in venerabili Fr. Francisco. [Ecle. 7, 2] Unde Coradutius Conradi de Fabriano, nobili genere, habens suum filium Georgium non sanum, forte trium annorum, quem intime diligebat; ipse una cum uxore sua, [& alius berniosus,] motus compassione paterna, pro mundo non bonum & pro seipso inutilem intuens, quod in infirmitate rupturam incurrerat; misit eum cum matre præd. ac Fr. Franciscum, qui tunc in maxima sanctitate erat & fama bona vivebat, quæ ei nota erat; ut amore Altissimi eum videret & tangeret; sperans per ejus merita filio consequi sanitatem perfectam. Ipse autem, compassivus in animo & benignus in verbo, lævans mentem ad Dominum & oculos ad cælum, cœpit devote orare, ut scivit. Et completa oratione eum benedixit & tetigit: quem qui omnia novit & potest, per merita Sancti præd. perfecte liberavit. Mater autem ducta conscientia, post annos decem & septem ad laudem Sancti manifestavit, & Deum in suo servo glorificavit, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

[13] Domina Factamare, uxor olim D. Cansedonii D. Phidismundi de Fabriano, [mulier ex letali apostemate a medicis deposita,] confitetur publice, scilicet quod existens infirma ad mortem, imo posset dici quod erat mortua secundum judicium medicorum, id est Magistri Ugutionis de Perusio, Mag. Joannis de Eugubio, & Mag. Thomæ Nigri de Fabriano. Et ideo propter periculum mortis, quod ipsam mortuam reputabant secundum scientiam Medicorum, dimiserunt ejus curam & immediate reversi sunt ad suas civitates. Hæc autem d. infirma audiens, immediate misit pro Fr. Francisco Mag. Compagni de Fabriano, ut sine mora ad eam veniret, credens in animo suo meritis ejus omnino liberari. Veniens nuntius ad Fratrem jam petitum, antequam nuntius ei aliquid diceret, ait nuntio (hic noto spiritum prophetiæ) Scio ad quid venisti: dicas infirmæ, quod non dubitet, quod non morietur de ista infirmitate, & quod ego veniam immediate. Quid multum? ut compassivus visitavit infirmam, quæ apostemam in capite habebat, cum dolore maximo & etiam cum inflatione capitis & maxime faciei, quæ erat ita inflata quod oculi non poterant bene intueri. Existens autem ante infirmam, eam confortavit ut non timeret, sed confideret in Domino, cui nihil est impossibile. Et adjecit in præsentia omnium adstantium, quod immediate erit liberata. Vide mirabile prodigium. Tetigit sibi caput cum ambabus manibus per modum signi Crucis, & faciens Crucem immediate crepuit apostema, quam ipsa per ejus os totam evomuit cum maximo fœtore & abominatione omnium ibi adstantium. Concludit d. Domina, quod post talem curationem semper fuit magis sana. Te Deum laudamus in tam miranda curatione.

[14] Multum valet deprecatio justi assidua. Jacobi v. c Hoc patet valde exemplariter in deprecatione S. Francisci de Fabriano: [item puer herniosus,] qui cum haberet cujusdam viri filium, Thomasuccium nomine, de infirmitate fracturæ sive crepaturæ percussum; ejus pater certificatus de vita & sanctitate S. Francisci de Fabriano, nominatum filium genitricemque ejus ad eum transmisit, ut eum Sanctus trangeret & benediceret, & Deum summum medicum pro illo invocaret, ut ad pristinam sanitatem reduceretur. Considerans nominatus Sanctus fidem illorum, Deum humiliter rogavit, & etiam puerum benedixit ac tetigit, signans ipsum cruce Crucifixi. Quid mirum? Deus deprecationem Sancti intelligens, humilitatem & fidem deprecantium respiciens, eum in ictu oculi liberavit. Hæc omnia ego Fr. Dominicus de Fabriano, præfati Patris nepos, a prænotato juvene audivi, & matrem ejus multoties in præsentia multorum auscultavi, confirmans donum Dei, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

[15] Virus Dei est in salutem credentium, Apostolus ad Romanos I. Refert nobilis Domina Salvitia, uxor D. Coraducii Coradii de Fabriano, quod ipsa habebat filiam, nomine Oradiam, [& puello capite tremula,] valde puellam, scilicet forte sex mensium ætatis, ante migrationem S. Francisci de Fabriano ad Deum: quæ puella tunc in cunabulis habebat caput valde & semper tremebundum: & quod majus erat, non poterat liberari per aliquod remedium medicorum, cum multa fuerint adhibita, & incassum semper laboraverint. Videntes autem parentes, quod remedium temporale non inveniebatur, tulerunt eam ad S. Franciscum de Fabriano, qui tunc in carne vivebat, ut pro ea ad Deum intercederet, ut a tali calamitate liberaretur. Facta oratione a Sancto cum signo Crucis, perfectam sanitatem a Domino recepit, ut patet usque in hodiernum diem per triginta annos: quæ vere fuit pulchra, cum facie decora.

[16] [juvenis ab occulto morbo:] Dulce lumen & delectabile oculis videre solem. Ecclesiastæ XI. Sanctus Fr. Franciscus de Fabriano in ultima infirmitate, propter ejus sanctitatem multi Fabrianenses eum visitarunt, ut ad Deum pro eis intercederet: inter quos venit ad eum Anselmus Mutos nomine, & Matheus Salibene de Fabriano. Quos videns Thomasucius, filius Coraducii Coradii, ipsos ut suos consanguineos, ut juvenis valde, associavit. Facta autem visitatione Sancti supradicti, intravit Thomasuccius juvenis valde, & Sanctum tetigit: ipsumque instanter rogavit ut ad Deum pro ipso intercederet, ut eum de sua infirmitate liberaret, quam infirmitatem nulli hominum unquam manifestaverat propter verecundiam. Inclinatus Sanctus ad preces infirmantis, tetigit eum cum signo Crucis. Quid plura? Immediate perfecte liberatus est, & Deo & Sancto præfato gratias multas reddidit.

[17] [mulieri a viro deserendæ,] Nuta, uxor olim Marchuccii de Fabriano, ut non ingrata esset apud Deum & S. Franciscum de Fabriano, & etiam tale & tantum beneficium non sit absconditum apud homines; confiteor cum conscientia pacificata in Christo, quod ego Nuta accepi in virum meum Marchuccium supranominatum [per consensum mutuum] conscientiis pacificatis, ut esse debet in vero matrimonio, d sine aliqua solennitate ab Ecclesia: & fui secum ut uxor diu, ita quod ipse me gravidavit. Quod videns nominatus sponsus meus, valde doluit, præmeditans & determinans accipere aliam uxorem, & me desolatam relinquere. Ego autem intuens ejus nequitiam, habui recursum ad S. Fr. Franciscum de Fabriano, tamquam ad Patrem spiritualem, qui tunc erat Fabriani, [interrogans] quid ego misera deberem facere; cogitans in corde meo; si fecero filiam, & non filium, expeditum erit, quia nolet me videre, & etiam filiam non nutrire in necessariis. [impetratur stabilis fides mariti:] Hæc autem omnia ut cogitavi, Sancto supradicto manifestavi cum dolore cordis. Audiens Sanctus verba mulieris, & meditans afflictionem animæ ejus, totus compassivus extitit, & futura gaudia & consolationes ejus prædixit; & quod non dubitaret, sed haberet fiduciam in Jesum Christum Dominum nostrum, qui est consolatio afflictorum; & crederet firmiter, quod creatura quæ erat in ventre ejus esset puer, & non femina e … & ultimo conclusit, quod nato ejus filio, suus vir esset ei valde gratiosus, & etiam quod non acciperet aliam uxorem, sed ipsa erit uxor & domina. Quid plura? Peperit filium masculum: gratiosius ei afficitur vir ejus: & omnia quæ Sanctus prophetavit, Deus perfecte implevit.

[18] Psalmista nobis ait, Laudate Dominum in Sanctis ejus. [Ps. 150, 1] Divitia Māc de Villa f Moscani comitatus Fabriani, mota conscientia dixit: quod ipsa erat graviter infirma cum inflatione & dolore valido: & erat tanta infirmitas, quod ipsamet nescit perfecte explicare. Et ideo anhelans ad perfectam liberationem misit pro S. Francisco de Fabriano, [alia sanatur a molesto tumore,] qui tunc vivebat in carne. Qui, ut compassivus Religiosus [venit ad me; afflavitque mihi] fragrantiam & redolentiam indicibilem: ex cujus odore tota fui refecta. Cui confessa fui omnia peccata mea, & post meam absolutionem tetigit me ac benedixit: ex cujus tactu & benedictione accepta, confiteor me fuisse liberatam a tali inflatione & ab omni alia infirmitate, meritis S. Francisci de Fabriano.

[19] Si mortiferum quid biberint non eis nocebit. Marci XVI. Hujus verbi fidem firmavit, approbatus in Catholida fide, fundatus in sanctitate & suæ Religionis exemplaritate S. Fr. Franciscus de Fabriano Ordinis Minorum in sua vita g … ut patet per videntem barbitonsorem Angelum de Fabriano, [Ipse Franciscus hausto in Missa scorpione,] qui tunc erat barbitonsor Fratrum: qui manifeste & publice multoties hoc miraculum & prodigium admirandum, coram multis & multis multipliciter prædicavit, magnificans Deum in suo Sancto nominato: cujus tenor breviter talis est, ut ait Magnificus Maninus Andriucci Vanni de Fabriano, qui erat tunc puerulus, & modo in perfecta ætate; & ductus conscientia mihi Dominico de Fabriano nepoti B. Fr. Francisci, dixit, quod ipse fuit a B. Francisco accersitus pro barbitonsore, & in præsentia sua minutus est: & asseruit, quod semel hic devotus Frater & Sanctus Dei Missam sanctam celebrabat: & consecrato Sacrificio peractisque omnibus quæ pertinent ad Sacrificium, volens sumere Christi sanguinem & accipiens calicem & intus respiciens, vidit in calice scorpionem horribilem & vivum, [jubet sibi venam aperiri,] cujus ordinem intrantis penitus ignorabat. Ipse vero ex casu stupefactus in mente, sed roboratus in fide, in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti totum sumpsit, sicuti erat in calice, Sanguinem & scorpionem. Completa autem Missa misit pro barbitonsore, scilicet supranominato Angelo, ut pro remedio [veneni] ei phlebotomaret. Veniens autem barbitonsor & faciens quod petebat. Et ecce, quod orat Ecclesia, Auxilium meum a Domino qui fecit cælum & terram. Mirabile quid. Cum sanguine simul exivit scorpio vivus, [& scorpionē emittit.] & ei nihil penitus mali faciens. Cujus [miraculi] laus sit Deo Patri in sanctitate S. Francisci.

ANNOTATA.

a Facile in sequentibus apparebit, auctorem ipsa notarialium instrumentorum verba sæpius invariata transcripsisse, propter notabilem styli a prioribus differentis varietatem.

b Grandulæ, sive Glandulæ, alias Scrofulæ.

c Hujusmodi Scripturas ante singula miracula præposuisse videtur auctor, quas inutile duxit P. Grinus scrupulose describere omnes: & hoc absque detrimento factum esse docebunt sequentia.

d Matrimonio scilicet clandestino: quod postea ut non illicitum tantum, sed invalidum quoque esset, prudenter sanxit Tridentina Synodus.

e Additur in MS. non sine aliqua confusione: & etiam ei prædixit quod esset homo valde gratiosus.

f Moscanum tertio milliario a Fabriano versus Boream.

g MS. in vita sua & etiam in sua … cognoscimus veritatem ut patet.

CAPUT III.
Miracula B. Francisci post mortem & translationem.

[20] [Corpus mortui anno 1322 spectandum exponitur,] Sequentia miracula fuerunt divina gratia mediante celebrata, sive patrata a S. Francisco de Fabriano, post ejus mortem, qui obiit die XXII Aprilis MCCCXXII. Qui postquam recessit e vita, fuit per aliquot dies, antequam sepeliretur ac condiretur, positus in Choro, ut multitudo devotorum ejus posset eum intueri & palpare. Deinde sepultus fuit in quadam a fenestra b tribunæ altaris majoris, quæ illo tunc separata fuit ab altari majori; in qua cum essemus pueri accendebamus luminaria pro elevatione Corporis Christi. [conditum juxta altare transfertur an 1336,] In qua fenestra Beati corpus requievit per spatium septemdecim annorum, antequam translataretur ad tumbam, ubi ad præsens requiescit: quæ principiata fuit anno Domini MCCCXXXVI, XXIX Maji: quod diffusius patet in alio libro majori, ac etiam in alio memoriali meo minori.

[21] Mirabilia & signa magna apud me fecit excelsus Deus. Danielis IV. Cujus veritatem intueri possumus respectu Creatoris ad creaturam, sequentem vestigia ejus: [ad illud ita expositum accedens devota mulier,] quod patet veraciter in B. Francisco de Fabriano, cujus vestigia secutus est pes ejus in vita ejus. Audi quid mirum. Positum corpus, ut consuetudo est Fratrum, post mortem in ecclesia, rumor ejus sanctitatis insonuit in terra Fabriani. In mane autem sequenti populorum concursus, propter ejus sanctitatem, factus est magnus utriusque sexus, ad ipsum intuendum, palpandum & osculandum. Quid mirum. Volens Deus ostendere ejus prodigia in suo servo carissimo Francisco prædicto, sicut in vita ejus multipliciter ostenderat, ut patet ex præmissis; adest mulier Deo devota & sancti Fr. Francisci; & accipiens signa Pater-noster, id est Coronam Beatæ Virginis, posuit eam in manu Sancti ex devotione quam habebat & maxime ad Sanctum; putans, ut moris est mulierum, [coronam precatoriam ejus manui inserit,] suam Coronam sive signa Dominicæ orationis & coronæ Virginis ex tactu Sancti facere sancta. Quid mirabile Deus operatur in Sanctis suis, volens nos [invitare] ad ejus vitæ sanctitatem [considerandam]. Immediate, ipsa ignorante, aperuit Sanctus manum suam & accepit illam Coronam sive signa. Sanctus autem, ut vivus corporaliter, manu sua strinxit prædictam Coronam fortiter. Prædicta autem mulier, completa devotione sua, volens redire ad propria, non poterat, quia cordula Coronæ ex una parte erat ligata in c gonna ejus, ut moris est mulierum, & altera erat in manu Sancti stricta, ita quod sine fractura rehabere non poterat. Habita reverentia ad Sanctum & completa oratione ac redire nequiens, propter superius enarrata, ex admiratione timoreque clamare cœpit. [nec sine miraculo recipit.] Ex cujus clamore factus est concursus magnus in [ecclesia] adstantium ex prodigii admiratione. Quid plura? Examinatur miraculum per vocem dictæ mulieris, quod ex maxima devotione, quam habebat ad Sanctum, sic fecerat. Audi [iterum] miraculum. Sanctus Fr. Franciscus, quando placuit Deo qui mirabilis est in Sanctis suis, reaperuit manum suam & consolavit eam, ei reddens quod petebat.

[22] [Sanantur, brachium emortuum,] Cum omnis populus Fabriani pergeret ad ecclesiam Fratrum, ob devotionem quam habebat ad Fr. Franciscum dum viveret, tunc vero defunctum, cujus corpus erat in ecclesia; adfuit inter alios quidam nomine Augustinus Ægidii de quarterio S. Venantii, qui brachiorum alterum habuerat per magnum tempus penitus motu privatum. Accedens autem devote ad virum sanctum, osculatus fuit manum ejus, cum qua brachium illud infirmum tetigit: ad cujus tactum mox omni dolore fugato, motum cum integra sanitate recepit. Ad domum vero cum gaudio rediens, uxori suæ Nesæ nomine factum miraculum indicavit. Quæ audiens supra modum gaudere cœpit de sospitate viri, etiam ipsa sperans a S. Francisco, pro seipsa quæ infirmata graviter erat beneficium recipere.

[23] [mulier clinica,] Nese, uxor Augustini Ægidii superius enarrati, de quarterio S. Venantii dixit & affirmavit suo juramento, quod jam sunt duo anni & ultra, quod ipsa fuit graviter infirma, ita quod non poterat surgere aliquando, nec pedestris ambulare, nec crura extendere; & quod dum B. Franciscus migrasset, vovit se ei, quod si eam liberaret faceret ei quamdam imaginem & offerret ei, & tempore suæ mortis ad ecclesiam suam eligeret sepulturam. Et voto emisso fecit se portari in d somaro ad ipsam ecclesiam. Et propter multitudinem adstantium sive beneficia expectantium [solum] manum ejus tetigit. Et cum videret ibi præ nimia multitudine gentium cum devotione debita manere non posse, ad propria reportari poposcit; fiduciam habens in Domino & Fr. Francisco, quod in quocumq; loco, ille qui ubiq; est præsens sanare eam poterat. Contemplare Dei mirabilia. Post reversionem die quadam, illi diei qua venerat satis propinqua, cum sola esset in domo, sitire cœpit: ex qua anxietate statim surrexit, & ex tunc semper libera ambulavit.

[24] [aliaturpiter inflata,] Mita Vannis Conradi de Masaccio, audiens famam sanctitatis S. Francisci, qui illis temporibus migraverat ad Christum, patiens tantam inflationem quam inglandulam vocant, venit devote ad corpus Sancti ut melius potuit, & devotam precationem obtulit, ut summum medicum Christum pro ea exoraret, ut dicta horribili ægritudine eam liberaret. Et emisso voto, Christus, per merita nominati Sancti, intra tres dies perfecte eam curavit.

[25] [manus pueri bullienti lixivio adusta,] Clarella Ceccoli de Assisio, habitatrix terræ Fabriani, valde paupercula, dixit & juravit in præsentia multorum, in ecclesia Fratrum ubi corpus Sancti jacebat, quod quidam ejus filius nomine Cannutius, non unius anni, misit manum in quodam caldario aquæ ferventis bullientis, sive lixiviæ ut clarius dicam, qua, ut paupercula suos & alios pannos lavabat. Quod subito videns, vovit eum B. Francisco, offerens se facturam in ecclesia unum brachium ceræ: & tunc accepto puero posuit eum in lecto. Qui soporatus fuit & dormivit per aliquod spatium valde quiete: & post somnum immediate inventus est sanus & liber ab omni coctura, & sine aliqua cicatrice: & quod vovit, implevit.

[26] Domina Dica, uxor Palamidessæ Commercati, juravit & dixit, [puellæ facies apostemate turgida,] quod Indigena filia ejus infans, habebat in facie & oculo ejus apostemam & tumefactionem magnam, ita quod erat quid horribile ad intuendum. Prospiciens mater magnalia Dei, quæ illis diebus propter merita S. Francisci quotidie magnificabantur; & videns concursum populorum, cum aliis ad corpus Sancti venit, portans secum puellam: & cum affectu maternali viro sancto suam filiam devote, ut scivit, commendavit; promittens, si sospitatem perfectam filia recuperaret, ad ejus honorem & gloriam imaginem sibi offerret; & etiam duobus annis sequentibus, quolibet anni unam cuppam grani. Post quod dicta puella die sequenti fuit totaliter liberata, & [miraculum] publico instrumento cum solennitate divulgatum.

[27] Lætitia Petri de Cerreto confessa est, cum publico instrumento & solennitate, quod pro tempore… in auricula portavit e Stecconem cum maxima pœna & dolore: & quod usq; ad istud tempus aliquo remedio & medicamine non potuit liberari. Sed considerans quod summus medicus scilicet Deus omnia posset, & audiens quod servus Dei Franciscus ad ipsum jam ascenderat, [auris ob infixam festucam incurabilis,] ut prodigia multa per eum ostensa manifestabant; ad eum, ut ceteri infirmi, cucurrit, & se ei cum devotione magna commendavit. Mirabile dictu! post parvum spatium perfecte liberata fuit, ponens se ad dormiendum super lectum: & surgens a somno, invenit lignum, quod in auricula erat, super cervical: de quo gratia sit omnipotenti Deo.

[28] Cæcilia Beldomandi Venturæ, de Frontone comitatus Callii, dixit & juravit quod ipsa graviter patiebatur in brachio & f spalla dextera, ita quod [ejus usum] quasi amiserat: [paralysis brachii dexteri,] quod si ei tangebatur, non sentiebat, nec ipsum poterat elevare, nec libere movere, nec cum manu dextera comedere: & quod hoc habuit a mense Januarii citra. Et cum audivit demigrationem d. S. Francisci, cum voto & devotione venit ad corpus suum: & antequam inde discederet, a Deo ejus preces erant exauditæ: ita quod ad ejus propria cum bona sanitate & magna alacritate rediit, & deinceps semper libera fuit.

[29] [oculus fere extinctus,] Marcutius, filius Guilielmi de Æsio, habebat maximam & periculosam infirmitatem in oculo, quæ a medicis judicata fuit quod esset fumus g cataracti, a qua non credebant quod posset sanari medicinaliter. Ipse autem videns se sic perditum, quia parum vel nihil videbat, & semper dubitabat non periclitari; derelictus a corporalibus medicis, ut sapiens, ad spiritualem totaliter se convertit; clamans & invocans, ut scivit, B. Franciscum, qui illis diebus ad Christum ascenderat; ut si eum a tali infirmitate liberaret, sibi imaginem capitis faceret, & ejus ecclesiam ligatis manibus visitaret. Facto voto, & stans domi per aliquot dies, lumen & sanitatem perfectam ut prius recepit, & votum implevit.

[30] Joannes Coradutii Rainaldi Severini, quarterii S. Venantii, [tumidum pueruli guttur,] ostendens quemdam ejus filium parvum nomine Franciscum: dixit quod quando natus fuit, jam sunt forte quindecim dies d. puer habebat gulam grossam. Et dum eum sic videret forte per octo dies, & non liberari, dolens de filii ægritudine, recurrit ad S. Franciscum; ut si eum liberaret a tam horribili ægritudine, offerret in ejus ecclesia, ad ejus memoriam & laudem, imaginem gulæ ex cera. Mirabilis Deus in Sanctis suis! Intra tres dies post votum fuit totaliter liberatus, ex cujus devotione imposterum vocavit eum Franciscum. h

[31] [tredecim plagis letaliter saucius,] Milutius Guilielmutii de Assisio … dixit & juravit, quod de mense Maji, in confinibus territorii Assisii & Noceræ, insultaverunt d. Guilielmum & ejus socios cum armis & lanceis muniti: & fugientibus sociis solus inter eos remansit: qui percusserunt eum tredecim percussionibus cum maxima sanguinis effusione. Et dum continuo essent in actu percutiendi, vulnerandi, & occidendi eum; ipse recordatus est de migratione, quæ dicebatur de Fr. Francisco, Sancto de Fabriano. Et immediate se recommendavit & vovit se sibi, quod si eum liberaret a morte, veniret nudis pedibus ad ejus ecclesiam, & deferret imaginem ceræ. Mirabile quid! Facto voto omnes famuli communiter & subito destiterunt a dictis percussionibus, & eum tenuerunt per unam noctem, curantes eum a cicatrice & percussuris, ut melius potuerunt: deinde liberum dimiserunt eum. Qui veniens Fabrianum, votum perfecte, ut voverat, adimplevit, & percussuras ibi existentibus oculata fide ostendit.

[32] Padovese, uxor Pomi, de quarterio S. Venantii, dixit & juravit, quod Philipputia, filia Bonaventuræ Pomi, puella ibidem existens, fuit per tempus quinque annorum proxime elapsorum infirma, ita quod non poterat aliquando se suscitare vel subsistere pedibus, [puella septennio infirma,] sed semper jacebat vel sedebat. Migrato B. Francisco, & auditis signis & fama sanctitatis ejus ubique dispersa, ipsa Padovese vovit d. puellam nominato B. Francisco, & nocte proxime præterita ex devotione tenuit eam in ecclesia. Facto die volens redire domum, puella libera & sine aliquo manuali adjutorio se rexit pedibus per se, & ambulavit ad domum propriam: & de hoc multi vicini testimonium reddiderunt.

[33] [oculus clausus,] Quædam mulier vocata Florutia, de comitatu Fabriani, filium habuit cui nomen Joannes, qui oculorum unum per annum & dimidium non poterat aperire. Quæ cum miraculorum famam audivit, devote prædictum puerum famulo Dei Francisco commendavit & vovit. Mirabile dictu! Mox oculum aperuit & visum recepit: & deinceps cum ipso, probatione per Fratres coram populo facta, sicut cum alio sano, [auris obturata,] videndi usum recepit. Mulier quædam, Joanna nomine, de castro Cesseti comitatus Fabrianensis, aurem dextram tempore unius anni & ultra auditu privatam habuerat: spem vero habens in Domino, per merita servi sui Francisci prædicti, corpus visitavit, votū fecit, & statim sanata fuit.

[34] [tumidum guttur,] Postquam vir Dei, superna favente virtute, patentibus cœpit coruscare miraculis; quædam mulier nomine Massia accessit, quæ gulam habebat ita grossam sive tumefactam quod propriis oculis eam cernebat; & quando ipsam tempore aliquo ascendere contigisset, cum sonitu & difficultate maxima anhelitum attrahebat. Sperans quoque ipsa Dei beneficio non privari, famulo Dei, voto præmisso, se fideliter commendavit: quo facto, continuo est ab utraque infirmitate dimissa.

[35] Benedicta, uxor olim Mag. Joannis Gutii Bonajornatæ de Fabriano, [mulier ob non exauditum votum incredula de Sancto,] retulit istud miraculum, dicens, quod eodem anno quo S. Franciscus migravit, vir suus erat & longo tempore fuerat graviter infirmus: qui audiens miracula, quæ Deus operabatur per merita d. Sancti, dixit uxori suæ, Vade ad locum Fratrum, & procura habere de tunica S. Francisci, quæ forte proderit mihi. Ipsa vero venit ad locum, & portavit viro de tunica S. Francisci. Qui ambo devote se commendaverunt S. Francisco, non tamen exauditi fuerunt. Quapropter d. Domina Benedicta, cogitans quod aliis faciebat miracula & non viro, cum tamen devotissime se recommendassent eidem; cœpit aliqualiter turbari contra Sanctum, & tepescere in ejus amore, & in corde suo detrahebat Sancto, dicens, Si Sanctus esset, nobis fecisset gratiam, postquam ita devote vir meus & ego recommendavimus nos sibi. Post hæc vir præfatus mortuus est. Revoluto anno obitus d. Sancti, d. Domina, quæ erat vicina Fratrum, venit ad ecclesiam Fratrum propter solennitatem Sancti: [ejus potentiamin seipsa experitur.] & stans in ecclesia cum populo ad sepulcrum Sancti, non accedebat, quia ipsum Sanctum non reputabat: dolebat tamen de ista sua incredulitate. Quapropter rogavit Sanctum quod aliquod signum ostenderet sibi in suo corpore, ut devotionem posset habere in eo: ad sepulcrum tamen non accessit, sed rediit domum suam. Eodem vero die post comestionem incepit filare, & dum faceret tale opus subito cecidit & perdidit loquelam & visum, & in facie & manibus tota effecta est nigra, ut sibi dixerunt qui adstabant. Et timens mori & recogitans incredulitatem suam contra Sanctum, oppositum in omnibus fecit, se illi in corde suo recommendans, quia loqui non poterat. Vide mirabilia Dei. Immediate restituta est pristinæ sanitati: quam passionem numquam prius incurrerat, nec postea incurrit: & tunc videns se liberatam propter merita Sancti, emisit votum, quod numquam in die festi Sancti prædicti aliquod opus servile faceret: & ex tunc magnam devotionem habuit in Sancto.

[36] [duæ energumenæ liberantur.] Joanna de Chiozzano comitatus Nucerii, possessa fuit a quinque malignis spiritibus septem annis; & vere a spiritibus reprobatis, qui noctu diuque ipsam turpiter & sine pace utriusque hominis vexabant. Quæ audiens rumores sanctitatis S. Francisci, cum adhuc existeret corpus ejus adstantibus visibile & palpabile, venit ad eum cum magna devotione, & seipsam Sancto multis precibus recommendavit. Quam Deus, ex sancto ejus preces intuens, totaliter & perfecte ab immundis spiritibus liberavit; ut ipsa in præsentia totius populi, ibi adstantis & concurrentis, quia pulsatis campanis miracula Sancti divulgabantur, per manum tabellionis confessa fuit, & est publicatum anno Domini MCCCXXII die i XXII Aprilis. Mirabile quid. Existens ibi in ecclesia alia etiam a spiritibus vexata de nocte (quia de nocte, propter multitudinem signorum, stabant matres & feminæ sicut in die, maxima multitudine) clamavit & dixit: k Tibi dico dæmoni, qui habitas in corpore istius mulieris, quod propter merita illius Sancti, hac nocte quando pulsabitur Matutinum, inde exeas & illam amplius vexare non præsumas. Quid plura? Pulsato signo ad Matutinum, ista cœpit fortiter clamare, & valde fortiter molestari: & in ista molestia expuebat sputum nigerrimum & carbones, recte indicans quod erat, quia nemo dat quod non habet: & hoc fecit per magnum spatium. Sed Christus, qui post tempestatem tranquillum facit, isti compatiens perfectam liberationem concessit. Quæ mulier non ingrata existens, per annos septemdecim adhuc perseverat ejus corpus sæpe sæpius visitare, portans ei oleum ad ejus illuminationem & laudem.

[37] [in translatione anno 1339 fiunt miracula.] Sequens miraculum B. P. Franciscus de Fabriano fecit in Translatione sui corporis, quod translatum fuit a capella majori ad tumbam ubi nunc requiescit, XVII anno revoluto post ejus obitum, videlicet anno Domini MCCCXXXIX die vero XXII mensis Aprilis. Hic, quod dolemus, transcribentem vicit tædium molestißimi characteris, ut reliqua quædam miracula prætermitteret, præter unicum quod ipsum iisdem verbis habetur num. 30 cum hac conclusione, Hæc perfecta curatio fuit die XXIII Maji MCCCXXXIX. Tum de virtutibus B. Francisci ea posuit P. Grinus, quæ supra dedimus cap. 1. ac rursum pauca quædam & serie nequaquam continuata adscripsit: quæ mihi videntur excerpta ex adjunctis a secundo scriptore, hoc qui sequitur modo.

[38] [ad tumulum sanatus Frater paralyticus,] Ductus conscientia Fr. Jacobus de … castro Fabriani, & ne redargueretur a Deo ut ingratus de tāto beneficio, accepto meritis S. Francisci de Fabriano, anno Domini MCCCLVII sub juramento dixit de seipso. Stans ego fortis & robustus agricultor, sed modo in casu isto novitius coquinarius Fabriani, subito perdidi omnes sensus valentes, & factus sum velut animal brutum, secundum relatum Fratrum assistentium, nil memorans istius vitæ, & nihil sumens comestibile: in tertio autem die confortatus sum, me ipso Deo inspirante, meditans sanctitatem B. P. Fr. Francisci de Fabriano: & ivi solus ad ecclesiam, & steti ibi ubi corpus Sancti est aromatibus conditum, cum devotione, ut ipse ad Deum intercederet, ut suis meritis a tali crudeli infirmitate liberarer, sibi vovens caput ceræ. Ecce Deus rectissimus. Per spatium unius horæ liberatus sum totaliter, & cibum sumpsi, & fortificatus fui ita mente & corpore, quod sequenti die paravi coquinam pro omnibus Fratribus. Deo gratias & Sancto. Amen. l

[39] Hoc idem dicendum puto de quodam homine, qui cum corpus B. Francisci aspiceret, irridendo dixit, magnus comestor fabæ iste esse debebat. Quo dicto statim os ejus versum est retro scapulas. [item contractus ob blasphemiā in Beatum] Assistentes vero hoc magnum cernentes, linguis variis dicebant diversissimeque judicabant, ac omnes mirari cœperunt, serpentemque m venenosum de ore peccatoris conabantur extrahere, dicentes ei ut Deo omnipotenti ac B. Francisco veniam postularet. Quo peracto, os ejus rediit prope locum suum, ita quod ab aliis agnoscebatur peccator.

[Hirundines indictum silentium servant.] Unum ponam miraculum, quod annuatim per experientiam videtur, quod ego etiam ipse sæpius audivi ac hoc publice prædicanti interfui. Quod cum quadam vico B. Franciscus oraret, & præ multitudine hirundinarum ac earum cantu & garrulatu orare nequiret; jussit eis beatus Pater in virtute sanctæ obedientiæ ut a conventu isto S. Francisci de Fabriano discederent, ut devotius orationi vacare valeret. Quæ omnes statim abierunt, & deinceps numquam in aliquo loco conventus nidos construxerunt, ut manifeste lucideque ab omnibus hic habitantibus cernitur. Cujus rei ego ipse sæpissime miratus valde [sum novitatem], & hoc usque in hodiernum diem, videlicet anni 1547, perdurat. n

ANNOTATA.

a Fenestram appellat, quod vulgo paßim Nicia spatium scilicet intra parietem excavatum, reponendis statuis aut aliis quibuscumq; rebus.

b Tribuna, ut sæpe alibi dictum, spatium in hemicyclum post altare circumscriptum notat: infra num. 37 appellatur capella major: quia ejusmodi conchæ paßim vocantur etiam capellæ.

c Gonna, ejusq; diminitivum Gonnella, ut dictum 9 Martji ad Acta S. Franciscæ Romanæ num. 120, togam quidem muliebrem ut plurimum significat, est tamen ubi & pro virili sumitur: nam Spicilegii Acheriani tom. 10 invenies pag. 393 Goffridum Comitem Andegavensem, ab usitato sibi togæ colore, dictum Goffridum Grisagonellam.

d Somarus seu Sommarius, in genere quidem significat quodvis sarcinarium animal, a Soma sarcina, ut dictum alias: per Marchiam tamen Anconitanam, ubi abundant præstantes asini, hi soli eo nomine intelliguntur.

e Steccone, quamvis formam habeat nominis augmentativi a Stecca, Stecco (quod Teutonibus Stek, stok, baculus, paxillus) hic tamen dimunitivi nominis potius locum tenet, pro spina seu festuca acceptum.

f Spalla, id est, humerus, Hispanis Spalda, Francis Espaule.

g Nubeculam interpretatus Waddingus: alias cataractæ dicuntur etiam squammæ pupillam obtenebrantes, panos Latini vocant.

h Hoc miraculum, ut indico num. 37, factum est post corporis translationem an. 1339, 23 Maji, cum cetera immediate post mortem secuta esse appareat.

i Videtur error obrepsisse, & saltem XXIII vel XXIV legi debere.

k Suspicor deesse aliquid: nec enim hic exprimitur cujus hæc sint verba: puto quod alicujus ex Fratribus, corpus custodientibus.

l Saltem hinc sub novo titulo descripta miracula conjicere poßis: cum in ecgrapho nostro cœperint scribi sequentia miracula; & deinde spatium relinquatur vacuum.

m Nescio quid hic desit, cum serpentis antea nulla appareat facta mentio.

n Addit, qui descripsit, conclusionem, Expliciunt &c, sed, post multa; ut indicet multa a se prætermitti, quæ suppleri optarem per alium quemvis: nam P. Grinus, immediate postquā hæc scripserat, Romam migravit, & hæc forte causa festinandi fuit, ac minus integre totum hoc opusculum transcribendi.

Hymnvs ad I Vesperas.

Æternis rutilat clarus honoribus
Franciscus, Superum gaudia possidens:
Dulci Fabrianum carmine persona,
      Da nato nova munera.
Francisci peragens hic iter arduum,
Longo pauperiem tempore pertulit:
Labentis fugiens commoda seculi
      Hostes edomuit feros.
Crudeli Dominum morte recogitans
Extinctum, jugibus lumina lacrymis
Irrorat, memori pectore gratias
      Æterno referens Patri.
O quot de stygiis faucibus eripit,
Dum sacrata jacit semina gentibus;
Divinoque animas nectare nutriens,
      Ad cæli bona pertrahit.
Te nunc, o Patriæ præsidium tuæ,
Deflexo petimus poplite supplices;
Nos defende tuo numine ab hostibus,
      Et tecum fer ad æthera. Amen.

Hymnvs ad II Vesperas.

Francisce cultor siderum, felix perenni gloria,
Tuam benignus patriam hic Fabrianum respice.
      Tuas cohors mortalium laudes celebrans inclytas,
      Dū vota supplex porrigit, quæ deprecatur exhibe.
Ope Dei miracula patrasti in orbe plurima;
Majora nunc ex æthere nostris diebus efficis.
      Patrem secutus optimum, terrena teque deserens,
      Gestis & ore devios Christi ad ovile pertrahis.
Tuo precamur numine nobis ades; periculis
In tot labantes erigēs, æterna duc ad gaudia. Amen.

Pag. 94 Annot. e adde. Item Næniam in obitu S. Bonaventuræ, quæ in Ms. Fabrianensi extat, & nobis inde transcripta fuit, pro die 14 Iulii.

AD DIEM XXIII.

[Commentarius]

Pag. 96 ubi de Arnulpho Patr. Hierosol. se quo agitur in uno ex tractatibus ad hunc mensem præliminaribus, dele & substitue, de quo agetur ante tomum primum Maji.

Pag. 131 in titulo, De Reliquis lege De Reliquiis.

Pag. 140 n. 29 lin. 8 pascimus & nobis, lege, poscimus.

Pag. 154 num. 88, lin. 14 quæ illud obtegebatur, lege, quæ illud obtegat, vel, qua illud obtegebatur.

Pag. 161 num. 124 Aërias males lege Aërias moles.

DE S. PUSINNA VIRG.

Pusinna, Virgo, Deo devota, Hervordiæ in Saxonia inferiore (S.)

Pag. 165 num. 4 lin. 7 post fundatum est, adde. Translationis hujus memoria invenitur in Additionibus ad Vsuardi Martyrologium, notata a Carthusianis Coloniensibus anno 1521, pro die XXIV Ianuarii hoc modo: In Hervordia Translatio beatæ Pusinnæ Virginis. Eadem verba in Martyrologium suum Germanicum postea transcripsit Henricus Canisius.

DE S. IBARO EPISC.

Ibarus Episcopus Hibernus (S.)

Pag. 174 num. 4 adde, Ceterum S. Ibarum, de quo hactenus, judicamus nunc, diversißimum esse ab eo cuius in Vita S. Filani IX Ianuarii mentionem invenimus, ut qui Sanctum istum baptizarit: cum tota Hibernici maris longitudine ab invicem distent Albanensis Scotia, ad quam spectat S. Filanus; & Beg-eninensis insula, in sinu Wexfordico sita, quam S. Ibarus plerumq; incoluit; quod volumus die XXII Martii notari, ubi Filani baptizator Ibarus, a Camerario isti die adscriptus, refertur inter Prætermissos.

DE S. ALBERTO EP. M.

Adalbertus, Episcopus Pragensis, Martyr in Prussia (S.)

Pag. 175 post num. 7 adde.

Est in sinibus vallis Comacliensis p. m. 12 a Ravenna vicus communiter S. Alberti dictus: quo nomine hunc S. Adalbertum intelligi asserit Hieronymus Fabri in Memoriis sacris Ravennæ pag. 71, neq; dubitat quin is locus sit Pereū, insula celebris anachoresi S. Romualdi multorumq; Sanctorū monachorum, [ecclesia in diœc. Ravennate] ubi credit ab Otthone III monasterium erectum dotatumque anno MI, quando is postremum in Italiam transiit: quod monasterium postea ad Canonicos Regulares translatum, tandem ad conditionem Prioratus secularis reciderit; ubi novam ecclesiam (cum veteris nec rudera quidem essent super) ædificari a fundamentis curarit anno MDCXVII Petrus Cardinalis Aldobrandinus, in qua S. Adalberti Patroni festum quotannis hoc XXII Aprilis recolatur. Non dubito quin vera sint omnia quæ de loci istius fortuna referri ab Hieronymo dixi, deque S. Adalberti ibidem patrocinio, quod etiam Gabriel Pennottus in Historia Canon. Regul. lib. 2 cap. 54 n. 2 confirmat: sed vellem certius confirmari, quod loci auctor fuerit Otto III, quod ad præsens argumentum satis esset: quod ait ibi esse ipsum S. Romualdi Pereum, convenit cum distantia loci in Vita Sancti num. 31 indicati: sed estne insula locus ille? Id viderint Ravennates: qui quanto melius probaverint ibi tunc habitasse S. Romualdum, tanto credibilius facient quod ejus observantißimus Imperator, visitationis ergo transire illac voluerit; jusseritque S. Adelberto, cui pariter devotißimus erat, locum dedicari. Bartholomæus Fisen lib. 7 Hist. Leodien. § 15 censet Otthonis exemplo fama vulgato motum Episcopum Notgerum fuisse, quia, proxime sacrum suum ad S. Joannis in insula secessum, invictissimo Martyri Adalberto ædem curialem posuit Leodii: & alibi ecclesiæ hujusmodi plures fortasse possent adnumerari.

Pag. 177 post num. 17 adde Multis de S. Adalberto agit in suo septicorni Phosphoro quo sanctæ Metropolitanæ Divi Viti ecclesiæ majestatem & gloriam illustravit Thomas Ioannes Peßina a Czechorod, ejusdem ecclesiæ Decanus; & Radio ejus 4 Diarium texens eorum Sanctorum quorum ibidem honorantur reliquiæ; docet quod preter S. Adalberti corpus in ea habentur etiam infula illius Pontificalis; casula punicei coloris auro intexta, quam perhibent ab Ottone III Imperatore ei dono datam; [Reliquiæ aliæ] annulus inauratus; cruculæ duæ, argentea una aurea, altera cum Sanctorum reliquiis; chirotheca una Pontificalis; & pecten eburneus.

Pag. 184 lineam 13 sic lege & corrige, ut se sceleris auctore [credito] magnum aliquid fieret; ut scilicet.

Pag. 185 num. 25 lin. 22. Erant enim multæ nationes, lege, Errant.

Pag. 202 post historiam Translationis ex Cosma Pragensi adde.

[10] Supra laudatus Thomas Ioannes Pesina Decanus, in sui Phosphori Radio 6 ex Ms. Catalogo Episcoporum Pragensium usque ad Ioannem ejus nominis III, cujus auctorem ipse putat fuisse Vitum Decanum, suis tamen non catalogi verbis narrat, quibus S. Adalberti sepulcrum mirabilibus illustraverit Deus, in hunc modum. Anno MCXXIX Divina Majestas singularem benignissimi sui numinis, [sepulcrum cœlesti lumine illustratur,] in Cathedrali D. Viti ecclesia, virtutem ostendit. Nam pridie festivitatis S. Adalberti, noctu, post decantatas a Canonicis matutinas laudes, circa quartam fortassis vigiliam, ingens lux in eodem templo, præsertim in posteriore parte templi, in cujus medio S. Adalberti sepulcrum visitur, effulsit, usque adeo ut omnia circumcirca miro splendore illustrans noctem vertere in diem videretur. Ardere omnia custodes templi primo intuitu putabant: postquam vero animos recollegissent modicum, videbant nubem lucidam supra ejusdem D. Adalberti sepulcrum instar columnæ stantem, quæ paulo post diffusa, totum sepulcrum seu quodam velamine operuit: ex quo tantus horror ipsos invasit, ut ne loco quidem moveri auderent: mira interim suavitate odoris tenebantur, quæ ad diluculum usque, etiam ubi lux transisset, perduravit. Movit hæc res dum innotuisset Meynhardum tum temporis Episcopum: qui sine mora sepulcrum ejusdem sancti Martyris summo studio ornandum suscepit: [& ab Episcopo Meynardo ornatur.] illudque incredibilis pulchritudinis tegumento, quod auro, argento, unionibus, & gemmis variis confectum erat, decorari fecit. Ornatus ille tribus millibus sexagenarum Pragensis monetæ ac septuaginta, quæ septem millia florenorum supra centum sexaginta tres faciunt, æstimatus fuit: absolutus autem, ut in Bohemiæ Chronicis addit Hagecius, mense Octobri.

[11] Idem Hagecius ad annum MCXIII meminit exusti funditus templi, cum magna auri, argenti ac Reliquiarum jactura: sed prædictus Decanus cœptum prosequens argumentum, de S. Adalberti sepulcro ita scribit. Hoc sepulcrum magis demum inclaruit, dum anno MCXLII, flagrante Wladislaum Bohemiæ Ducem inter & Cunradum Moraviæ Marchionem civili bello, templum a Moravis, [atque anno 1143 ab incendio servatur] arcem frustra obsidione prementibus, igneis sagittis petitum & incensum totum quantum conflagrasset; a voracitate flammarum, quæ neque saxis pepercerunt, sed incredibili rapacitate in cumulum omnia redegerunt, intactum inviolatumque permansit: quod idem etiam Deo protegente, Divorum Viti & Wenceslai sepulcris accidit. Vtinam similiter collecta descriptaque haberentur miracula alia, quæ ad idem sepulcrum plurima patrata non dubitamus: sed isto aut aliis postea casibus, credibile est, eorum siquæ fuerunt periisse documenta: quod si supersunt aliqua, optamus ipsa nobis communicari, pro faciendo a posteris Supplemēto hujus ipsius mensis.

DE S. GERARDO EP. TVLL.

Gerardus, Episcopus Tullensis, ad Mosellam (S.)

Post 206 post num. 6 adde. Diarium Reliquiarum Pragensium sæpe nominatum ad diem XXI Decembris, occasione S. Thomæ Apostoli, notat in Rubrica Breviarii Pragensis ad VI Idus Februarii sic legi, [Reliquiæ Pragam allatæ anno 1212] Tertio die post Epiphaniam allatio Reliquiarum SS. Apostolorum Thomæ, Jacobi Thadæi & Mauritii Martyris; nec non Erhardi Episcopi quæ allatæ sunt ad ecclesiam Pragensem. Allatas autem esse docet auctor Diarii in suo Phosphoro pag. 431 anno MCCXII, & quidem de Teutonia, uti anonymus ejusdem fere temporis scriptor, quem auctor existimat fuisse Fridericum de Hradek Canonicum Pragensem; ideoque de S. Gerardo Tullensi Episcopo (quamvis Erhardi scribatur) maluit locum istum intelligere, quam de S. Eberhardo Episcopo Salisburgensi, qui die XXII Iunii colitur. Certius est quod in syllabo seu Inventario Reliquiarum, quem anno MCCLXVIII confecerunt Decanus & Canonici adid deputati, [& brachiū an. 1357] sub Rubrica de manibus Sanctorum, notetur inter alia nomen S. Gerhardi Ep. Tulli: & in diario indicatur brachium, quod Carolus donaverat ecclesiæ Pragensi anno MCCCLVII, cujus donationis tabulas, haud dubie distinctius aliquid edocturas, gaudebimus accipere pro aliis tunc pariter allatis Reliquiis plenius cognoscendis.

DE S. GEORGIO EP. SVELL.

Georgius, Episcopus Suellensis, in Sardinia (S.)

Postquam excusa jam essent, quæ de hoc sancto Episcopo habentur pag. 214 & seqq. venit in manus nostras liber auctore Fr. Dima Serpi impressus Romæ anno 1609 cui titulus Apodixis sanctitatis S. Georgii Suellensis Episcopi ad S. D. N. Paulum V. Qui cum multa contineat, cultum antiquum atque recentem istius Sancti magnopere illustrantia, addatur post Annotata ad Vitam pag, 218 hæc Appendix.

APPENDIX.
De cultu S. Georgii in Sardinia.
Ex libro Fr. Dimæ Serpi.

Georgius, Episcopus Suellensis, in Sardinia (S.)

[1] [S. Georgii domus natalis Calari.] Reverendissimus Dominus Alphonsus Lasso Sedeño, Episcopus Majoricensis, quondam Archiepiscopus sanctæ Ecclesiæ Calaritanæ, tribus circiter annis antequam in Majoricā transferretur … emit septingentis libris monetæ hujus regni profanam domum, in qua secularis vir cum uxore, liberis & reliqua familia habitabat, in una ex urbis appendicibus quæ dicitur Estampaig; in eaque erexit ecclesiam una cum turri, campana, altari & reliquis quæ requirebantur, in honorem Sancti cujusdam Episcopi Sardi Episcopatus de Suelli qui appellatur Georgius. Hæc autem fecit attentis, tum iis quæ de vita atque miraculis ejus in Legenda habebantur, tum antiquo ejusdem per Sardiniam cultu, tum quod prædicta domus priscis temporibus; fuerat ecclesia prout indicabant signa aliqua & vestigia, [quæ olim pro ecclesia fuit,] quæ in parietibus & pavimento domus illius apparebant, quæ juxta traditionem putabatur domus, in qua Sanctus infans Georgius natus fuerat, a quo vicus ille nomen accepit, siquidem hodierno die S. Georgii vicus appellatur. Dictus autem Reverendissimus Dominus Episcopus Lasso decrevit & jussit, ut dicta domus deputaretur & dicaretur in templum sancti hujus Prælati Sardi, statuens super altari, ejusdem effigiem, diademate & reliquis Sanctorum Pontificum & Confessorum insignibus adornatam; [sacris usibus redditur cum instauratione festi;] celebrans natalem illius, qui est vigesimus tertius mensis Aprilis officio duplici (rejecto in alium diem festo S. Georgii Martyris, quod in eumdem diem incidit) spectante universo clero & populo: qui, eo ordine quo in publicis supplicationibus assolet, a cathedrali ecclesia ad recens erectam perrexit: quæ tubis ac tibiis nec non canticis musicis personabat, percrepante campana ad majorem festi solennitatem: quod deinde singulis annis eadem ratione, etiam habita ad populum concione, celebratum est.

[2] Hactenus verba cujusdam memorialis, ad S. D. Paulum Papam Vtransmißi, & denuo præsentati Archiepiscopo Calaritano, per quemdam Ioannem ecclesiæ Calaritanæ Canonicum; [id perperam factum arguit aliquis,] eo fine ut persuadeat, prædicta omniæ Alphonsi Archiepiscopi acta esse abolenda, tamquam ecclesiasticis decretis de cultu Sanctorum contraria; eo quod Georgius iste eo decesserit tempore, quo Sanctorum canonizatio solennis cœperat a Romanis Pontificibus fieri: quorum tamen nullus probari poßit id fecisse in gratiam istius Episcopi Sardi, in cujus etiam Vita nonnulla legantur non facile recipienda. Ad postremum quod attinet, etiamsi verum esse concederetur, nullius profecto efficaciæ est adversus legitimum probatumque cultum; nisi ipsum quoque Magnū hujus diei Georgium, velis ab aris templisque exclusum. Primum refutatione non indiget: nam auctoritate S. Bernardi, in caput Pronuntiandum relata, inquit Dimas, Episcopus cum suis Clericis, quantum ad suam diœcesim, potest Sanctum canonizare. Quamvis autem, ut scribit Bellarminus de beatificatione & canonizatione Sanctorum cap. 8 Alexander tertius & postea Innocentius tertius, videntes abusus qui oriebantur circa cultum Sanctorum, prohibuerunt ne deinceps aliquis pro Sancto coli inciperet sine Romani Pontificis approbatione: hæc tamen decreta S. Georgium non attingunt, mortuum & coli cœptum annis XLVII prius quam in Concilio Lugdunensi anno MCLXIV primum sic statueret Alexander. Quid quod neque postea usque adeo rigide servatum decretum illud sit, donec illud renovaret Innocentius post annos XL; & neque tunc putaverint Episcopi sublatam sibi faculatem, circa inferioris ordinis cultum, quem Beatorum dicimus, permittendum, modo ab Officio & Missa abstineretur: & hoc usque ad tempus Concilii Tridentini valuit; cujus decretis insistens Vrbanus VIII, vetuit absque speciali Sedis Apostolicæ licentia deinceps aliquid novi induci, & abrogari præcepit quidquid citra eam fuerat recentius introductum; sed ita ut expresse declaret, [sed respondetur sufficere quod ab immorabili habuerit cultum ut Sanctus.] nihil se per hoc derogatum iis velle, qui aut per communem Ecclesiæ consensum, vel per immemorabilem temporis cursum, & cum scientia ac tolerantia præfatæ Sedis vel Ordinarii celebrantur; insuper declarans, longissimum tempus illiusve immemorabilem cursum esse tempus centum annorum metas excedens. Cum igitur in Suellensi diœcesi ecclesias sibi dicatas haberet S. Georgius; & in Calaritana metropoli, ab immemorabili hominum memoria, mitra hujus Sancti inter venerandas reliquias veneraretur; merito sapientissimus & doctissimus Dominus Archiepiscopus Don Antonius Castilegius, qui ipsi interfuit Concilio Tridentino, post reditum in suum thronum, semper mitram istam, tamquam Sancti reliquiam, veneratus est; & ecclesiam hujus Sancti, in Cathedrali Suellensi constructam, altare imaginemque ejus, Officium & Missam, sicuti solita erant celebrari & coli, approbavit & esse approbanda censuit; (ut ait Dimas in Apodixi ad dubium 5.) merito etiam Archiepiscopus Sedeño ea sibi licere credidit, quæ supra indicatur egisse.

[3] Ceterum tam constitutio prior Vrbani edita anno MDCXXV, quam ejus confirmatio ac declaratio facta MDCXXXIV, [prout demonstravit proxime sequen: Archiepiscopus.] cum longo intervallo secutæ sint controversiam a Calaritano Canonico motam, fuisset ille excusandus, si rebus necdum ita clare definitis, censuisset dumtaxat, supplicandum Pontifici, ut Alphonsi acta cognosceret approbaretque. Sed quia longius eum provexit indiscretus zelus, & usque ad insignem ipsius Sancti totiusque Ecclesiæ Calaritanæ injuriam, merito ea universa commota est; formatoque Processu de veteri ac legitimo S. Georgii cultu, sacram Congregationem edocuit, nihil non rite ac jure factum ab Alphonso fuisse, circa eum, pro cujus Sanctitate ac cultu plurium seculorum imperturbata consuetudo & immemorabilis temporis posseßio stabat, iis omnibus probata indiciis, quibus ea pro quocumque certißimo Sancto probari potest. Operæ pretium erit ipsius Archiepiscopi D. Francisci de Isquivel, confectum Processum Romam destinantis, epistolam ex Hispanico Latinam facere, quæ talis est, directa ad Cardinalem Pinellum, Præsidem sacræ Congregationis Rituum.

[4] [qui Congregationi Rituum de eo scribens,] Vix aliud æque mihi fuit acceptum, in hac mei indigni ad hunc sanctam Calaritanam Sedem promotione, per Apostolicæ Sedis gratiam & Regiæ Majestatis nominationem facta, quam quod in toto hoc Sardiniæ regno, ac potissimum in hac Calaritana civitate, tot invenirem Sanctos, in iisque aliquos etiam antecessores meos, tum in hoc Archiepiscopatu meo tum in vicinis Episcopatibus. Speravi enim quod divina benignitas, per eorum intercessionem conciliata, largiretur mihi lumen necessarium, ut commissum mihi gregem recte gubernem, ipsorumque vestigiis pro virili insistam. Eorum unus est S. Georgius, origine Calaritanus, Episcopus autem Suellensis civitatis, quæ nunc huic Archiepiscopatui adjuncta est. Memoriam ipsius susceperunt illustrandam, primum Franciscus del Val, deinde Alphonsus Lassus Sedeño decessores mei immediati: quorum posterior videns domum Sancti natalē, in qua olim & Missæ dicebantur, & pulsabatur campana, & defuncti sepeliebantur, conversam esse in habitationem profanam hominum conjugatorum; haud parvos sumptus fecit pro ea emenda atque in formam oratorii concinnanda; ut rursum sicut antea, majorique cum affluxu, gratulatione, atque devotione civium, ibidem Missæ sacrificium celebraretur: Jurati autem hujus civitatis perpetuam eleemosynam Capitulo hujus Sanctæ ecclesiæ constituerunt, ut quotannis illuc duceret supplicantium pompam, Missamque solenniter cantandam & sermonem habendum curaret.

[5] Hanc ego religionem cum magno animi mei solatio dum porro augere ac provehere meditor, [mittit processum sua auctoritate conditum.] ad honorem Sancti istius decessoris mei, cujus cathedralē, in qua sepultus creditur, imaginibus ejus multipliciter ornatā visitavi, non absq; fructu spiritualis dulcedinis; passus est Deus, ut ex hujus meæ ecclesiæ Canonicis unus quidā meis se consiliis opponeret, contraq; vitam & sanctimoniam ipsius S. Georgii scriptitaret aliquid. Itaque officii mei esse credidi, fulcire veritatem vitæ ac miraculorum ejus, quantum patietur longinquitas temporis, ab annis circiter quingentis repetendi; & fortuna loci, in quo propter crebras dominiorum vicissitudines difficulter inveniuntur paucæ veterum scripturarum reliquiæ. Nihilominus per Officium, quod de isto Sancto olim in diœcesi Suellensi recitabatur, cujus fragmenta nonnulla, ante annos trecentos nonaginta manu exarata in membranis, sub annuli mei fide hic adjungo; item per ecclesias ipsius Sancti, ejusque in illis imagines; per traditionem quoque de sepultura & miraculis ejus, perque antiquas membranas complures in hujus Archiepiscopatus archivis repertas, quarum carie & vetustate corrosarum transumpta submitto, [cum exemplis veterū Mss.] securus de evidenti justitia causæ redditus; ut alios quoque securos de eadem facerem, volui ut P. Ludovicus Mansonius, Vice-præpositus Domus professæ Societatis Jesu in hac alma civitate & Visitator Collegiorum dictæ Societatis in hoc regno, singula originaliter recognosceret; quatenus vir tam gravis tantisq; ornatus virtutis ac doctrinæ dotibus, quantas apud nos probavit; fideli apud vos relatu testari possit, quam accurate conveniant cum originalibus, quæ vobis destinamus exempla. Nihil autem dubito, quin eis lectis, visisque depositionibus testium adjunctis, & cognito numero ecclesiarum dicto Sancto dicatarum atque imaginum ejus; nec non intellecta veneratione, in qua mitram ejus Episcopalem semper habuit mea hæc Cathedralis ecclesia; nihil inquam dubito, quin propter ista omnia Sanctitas sua & sacra ista Congregatio, decretura sit, ut cultus & honor præfati Sancti non tantum continuetur, sed etiam augeatur. Ideoque prædicta omnia documenta mitto Doctori Salvatori Isquierdo, ut meo supplicans nomine negotium hoc totum exponat Illustrissimæ Dominationi Tuæ atque isti sacræ Congregationi.

[6] Atque hic in verbo Episcopi juro testorque; quod cum primum objectæ mihi sunt difficultates, a Canonico motæ; [motus miraculo etiam in se facto.] ego qui recens adveneram, nec magnam de rebus ipsius Sancti notitiam habebam, vacillare cœperim aliquantum in fide circa prædictū Sanctum. Verum placuit Deo, ut illa ipsa nocte tam vehemens me invaderet febris, quam unquam passus sim in vita, aut possim verbis exaggerare: quæ cum durasset horis aliquot, nullumque ei mitigandæ remedium humanum invenirem; suspicatus sum id mihi accidere propter formidinem circa Sanctum conceptam. Itaque mutata mente confirmavi propositum circa ea quæ cœperam ad honorem Sancti: & mox dolore omni ac tormento liberatum me sensi: ac mane surrexi tam sanus atque incolumis, veluti si incommodum nullum sustinuissem ea nocte. Si foret ad manum Processus ipse, id quod simili in casu fecimus aliquoties, hic etiam faceremus: facient id posteri cum Calaritani curarint transcriptum exemplar mittendum Antverpiam: interim ex præmemorato libro excerpimus ea quæ auctor ex Processu habere testatur.

[7] Ac primum de ecclesiis pag. 205 & seqq. sic loquitur auctor. [Suelli est ecclesia, effigies, cœmeterium S. Georgii,] Est inprimis ecclesia S. Georgii Episcopi, a die mortis illius, ab Episcopo, populo & clero in ipsa civitate Suellensi, juxta Cathedralem ecclesiam constructa, in qua ejus venerabile corpus sepultum fuit. Ad hanc autem processiones omni die Dominica accedunt; indeque implorato Sancti hujus auxilio, cum Antiphona, Versu & Oratione discedunt populi, prædictis scilicet Antiphona, versu & oratione Confessoris Pontificis, scilicet Georgii decantati, apud Deum intercessionem implorantes. Ad hanc ecclesiam, in qua ejus est antiquissima effigies; etiā processiones publicæ, non solum quæ ab ecclesia Cathedrali procedunt, verum etiam quæ indies a multis populis circumcirca degentibus ducuntur, accedunt; & implorato sancti Episcopi Georgii ibi sepulti auxilio, Missæque Sacrificio in ejus honorem oblato, petitionis eorum mirabiliter accipiunt complementum. Hæc omnia in Processu ad sacram Rituum Congregationem transmisso, a folio 1 usque ad 9, & a fol. 43 usque ad 45, probatissimis apparent testimoniis conscripta. Est etiam cœmeterium juxta hanc ecclesiam, in quo Christianorum corpora conduntur, appellaturque cœmeterium S. Georgii Episcopi Suellensis, uti apparet etiam in Processu a folio 1 usque ad 12.

[8] Est etiam ecclesia parochialis in vicinatu Donigallæ, oppidi de Lotzorai, [qui etiam ut Patronus ecclesiam habet Lotzorai,] diœcesis prædictæ Suellensis, ab immemorabili hominum memoria ædificata, in quo oppido Sanctus iste mortuum suscitavit: in cujus altari præcipuo sanctus iste Episcopus, ut Patronus præcipuus, depictus apparet, amictu Pontificio indutus, cum mitra, baculo, pluviali, chirothecis & ceteris Confessoris Pontificis insignibus. Et hæc a folio 53 ad 60 probata conspiciuntur. Est tertio ecclesia parochialis oppidi de Ursule, [Vrsulæ,] sub titulo & invocatione sancti Episcopi Georgii Suellensis, constructa ab immemorabili hominum memoria; in cujus altari præcipuo est ipse Sanctus, ut Patronus ecclesiæ depictus: in hoc enim oppido cæcum a nativitate illuminavit signo Crucis: estque hoc miraculum in ipso altari ab immemorabili hominum memoria exaratum; uti latius probatum a folio 59 usq; [imago in altari Tortueli,] ad 63 apparet. Est quarto ecclesia parochialis oppidi Tortuesii in eadem diœcesi Suellensi, sub titulo S. Andreæ Apostoli condita, in cujus altari præcipuo est effigies antiquissima S. Georgii Episcopi Suellensis, insignibus Confessoris Pontificis depicta, in cujus tunicellæ fimbria est talis antiquissimus titulus descriptus, Sant Georgi Bisbe de Svelli, ut in Processu a folio 50 & deinceps comprobatur.

[9] Est quinto in eadem diœcesi Suellensi, [& Girasula cum expressione miraculorum,] ecclesia parochialis oppidi Girasulensis, Sanctissimæ Dei Genitrici consecrata ab immemorabili hominum memoria: in cujus præcipuo altari est S. Georgius in tribus locis depictus. Primo in loco est Episcopus Pontificio habitu amictus, & in ora vestimenti illius titulus talis, vetustate pene corrosus, qui sic habet. Santv Giorgi Piscopv de Svelli. In secundo est eodem Pontificio habitu indutus, & coram eo mensa ferculis plena ciborum, genuflexis Torgotorio & Sinispella, Comitibus & Dominis civitatis Suellensis; & undequaque scarabeis advenientibus, & tam super fercula quam super Torgotorii caput volitantibus; quos ipse Sanctus signo Crucis ablegavit, ipsosque Comites a miserabili calamitate liberavit; propter quæ dictam civitatem & villam Symieri, perpetua pace possidendas, sancto Episcopo Georgio donarunt, & usque hodie Episcopi Suellenses earum possessione gaudent. [item in monte per Sanctum diviso ecclesia & fons ejus.] Est tertio in eodem altari idem sanctus Episcopus Georgius, Pontificio habitu depictus, homoque cæcus a nativitate coram eo genuflexus, cui ipse digitos imponens super oculos visum restituit. Hæc omnia a folio 50 usque ad 54 probata apparent. Est sexto ecclesia ruralis ad radices montis illius, quem oratione & signo Crucis in duas divisit partes, ut facilior a sua Cathedrali Suellensi ad Barbariam de Seuli pateret aditus, in quo prius mortis periculo multi ac expoliatione bonorum laborabant; quæ S. Georgii Episcopi nomen semper habuit & habet, propter miraculum prædictum ibi perpetratum. Estque ibidem fons, S. Georgii Episcopi Suellensis oratione exortus, ut in Processu a folio 50 usque ad 53 videre licet: & in memoriā tanti miraculi, ecclesia ista ibi in ejus Sancti laudem constructa ab Episcopo, clero & populo illius ætatis fuit: appellaturque mons ille in duas partes divisus, usque in hodiernum diem a Sardis, sa Scala de santu Giorgi Piscubu de Suelli, ut eodem folio probatur.

[10] Quæ cum ita sint, mirum est qua rerum ignorantia laborans Canonicus potuerit scribere, præter ecclesiam, recens extructam in honorem hujus sancti Episcopi Sardi, in quodam civitatis Calaritanæ suburbio (quæ tamen non tam extructa recens, quam restaurata dici debet, ex ipsius met verbis prius allegatus) nullam aliam reperiri in tota insula Sardinia; [at denique una ipsi & Georgio M. communis,] cum tamen S. Georgio Martyri frequentissimæ sint dicatæ ecclesiæ, ut ex earum Picturis apparet. Econtra vero asserit Dimas, in tota diœcesi Suellensi nullam ecclesiam reperiri S. Georgio Martyri dicatam, excepta una Villapucensi, ubi uterque Georgius Patroni sunt & tutelares ecclesiæ, amboque in altari depicti, uti habetur a folio 1 usque ad 9. Quod ad imagines attinet, legebatur apud Dimam in historiæ, & nos ix eo notarimus littera t, quia XXIII Aprilis, quo obiit Sanctus Episcopus, S. Georgio Martyri sacer est; factum esse pictorum ignorantia, ut in omnibus ecclesiis, ipsi sancto Episcopo sacris, pictus sit equester. Verum huic objectioni respondens Dimas, excusat incuria typothetarum factum, ut pro en algunas, legatur, [cum quo alicubi confusus invenitur.] en todas: non enim aliud a se scribi potuisse, cui de tot imaginibus constabat; seque id solum voluisse; quod ex processu pater, ignorantia pictorum & simplicitate oppidanorum in aliquibus ecclesiis Sardiniæ, uti in ecclesia oppidi de Perfigas, de qua nominatim in Historia egerat, & in iis quæ sunt in oppido & terminis villæ Ocierii, loco S. Georgii Episcopi esse Martyrem depictum.

[11] Solius martyris Georgii cultum antehac Sardis notum fuisse, dixerat Canonicus apparere etiam ex Missa & Officio, [ejusdem Messa & officium pro prium.] quod de uno Martyre recitatur. Sed contra assumit Dimas, quod statim post mortem Sancti ab Episcopo Clero & populo non solum ecclesias per totam diœcesim sub ejus invocatione erigendas fore statutum est, verum & Officium proprium in ejus Sancti laudem compositum, & per totam diœcesim cantandum præceptum est. Ipsius deinde antiqui. Officii partem, Antiphonas scilicet & Hymnum pro Vesperis exhibet Dimas. Hymni primam ultimamque stropham cum adjunctis hic habe.

      Ave præsul Suellensis, Deum semper diligens,
      Habens linguam boni ensis, viam Dei edocens,
      Propter quod & cum immensis regnum Dei possides.
Laus, virtus, & honor Deo sit Patri ingenito,
Flamini, & Nazareno Patris unigenito;
Qui dat pacem cum tropheo Georgio inclyto.
      V. Gaude Præsul bone, cum summo Rege,
      R. Et preces interpone pro tuo Grege.

AD. MAGNIFICAT. Hodie Georgius, Pontifex Suellensis, Confessor egregius lætatur in excelsis, & ibi superius verum Deum exaltat, & corde interius Dominum magnificat. Oratio. Deus, qui B. Georgium, Confessorem tuum atque Pontificem nostrū, in tantis miraculis clarere fecisti; da nobis quæsumus, ut meritis tanti Patroni, & Præsulis subsidiis adjuvemur.

[12] Hæc olim: at post Concilium Tridentinum, tam in Missa quam Officio omnia fieri de communi unius Confessoris Pontificis affirmat Dimas. [nunc omnia de communi Conf Pontif. sunt,] Sed agnoscit Pag. 31 quod festum sancti hujus Episcopi Georgii, non die vigesima tertia, sed die vigesima quarta celebrari consuescit; sicut, inquit omnis Clerus & populus attestari possunt. Scilicet ex quo immutatum Officium est, immutatus etiam dies fuit: alias elapsis temporibus festum hoc celebrari solitum erat die vigesima tertia, in qua ejusdem nominis Martyr Sanctus incidebat, rejiciebaturque in alium diem: quod salva ejus qui mutavit pace, mutatum dolet Dimas, [& quidem 24 Apr.] nec fieri debuisse oslendit exemplo SS. Vincentii Valentini & Vincentii Ebredunensis, IX Kalendis Februarii concurrentium: quorum prior licet a tota colatur Ecclesia, Ebreduni tamen postponitur alteri & solum postridie celebratur. Vt ut sit, quam ant: ea falso scripserat Canonicus Alphonsum Archiepiscopū instituisse, ut S. Georgii Episcopi natalis dies XXIII Aprilis coleretur, rejecto in alium diem festo S. Georgii Martyris: tam inconsulte hic allegat Missam & Officium de Martyre die XXIII recitari solitum, [mos jurandi per ejus nomen.] cum sequenti mox die fiat de Confessore Pontifice: & sic uterque suum habeat diem, etsi nunc alto quam olim ordine. Addit Dimas quod S. Georgii nomen inter Confessores Pontifices in Litaniis collocetur, item ex Processu folio 85, quod ea ætate qua Sanctus Episcopus Georgius miraculis florebat, ita reveritum erat ejus nomen, quod lex fuerit condita a Gubernatore, in populo diœcesis Suellensis, quod deinceps in judicio illi qui erant juramento compressi, jurarent per S. Georgium Episcopum Suellensem: quod ad nostra usque tempora observari dignoscitur.

[13] His omnibus sic propositis per juratos testes probatis, Romæque expensis, effectum est, ut, quemadmodum pag. 179 asserit Dimas, [Quæ omnia provat Paulus V anno 1606.] Paulus Papa V ecclesiam recens erectam ceterasque etiam parochiales, sub titulo S. Georgii Suellensis Episcopi ædificatas, imaginem ejusdem cum insignibus sancti Confessoris ornatam, Officiū & Missam celebrari solita, diem solennem in ejus solennitate populo consuetam indici, in suo primo esse conservari voluerit & ut populus hujus Sancti devotione permotus, beneficia spiritualia a Deo per illius intercessionem promereri valeat, in ejusdem festivitate in ecclesia recens Calari erecta omnibus Christi fidelibus indulgentiam ac plenariam suorū peccatorum remissionem concessit: sub data Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die XVIIX Feb. MDCVI, Pontificatus sui anno primo. Ita Dimas, rem nobis gratiorem facturus, si Breve allegatum ipsis Pontificis verbis integrum exhibuisset. Videri is forte potest minus necessario zelo suscepisse exagitandum adversarium; qui suam ipse deserens causam profugerat in Hispaniam, ejusq; obtinendæ spe omni penitus jam exciderat per ejusmodi decretum Apostolicæ Sedis; non tamen levē gratiam apud posteros meruit, quod tamquam ferro procussus silex in ista concertatione scintillas emiserit, quibus lumen accenderetur antiquo S. Georgii Suellensis cultui illustrando, per tot argumenta, quæ alias etiam nunc ignorarentur, saltem extra Sardiniam.[Nec refert se forte in aliquo displiceat Legenda vetus.]

[14] Multus præterea est idem Dimas in solvendis dubiis, quæ circa S. Georgii Legendam, prout ea apud ipsum legitur, Ioannes Canonicus moverat; quæ Legenda, quatenus a Paulo accepta est, non indiget defensione tam operosa; nec si fides ejus vacillet in aliquo, propterea minus certa est Sanctitas ejus, de quo agitur. Sane quod Angelus dicitur prædixisse de puero, in utero matris sanctificadum; id haud facile intellexero de justificatione a culpa originali, sed de præelectione ad gradum Episcopalem; sicuti simili pene phrasi necdum natus Ieremias sanctificatus dicitur, & Paulus ex utero matris segregatum se profitetur, scilicet hic ad Apostoli, iste ad Prophetæ munus exercendum. Similiter quod ætatis anno vigesimo secundo ordinatus Episcopus legatur, id si nequeat excusari exemplis, quæ fateor mibi suspecta esse pleraque; potest refundi in alicujus transcribentis vel errorem, si pro trigesimo legit vigesimo; vel temeritatem, si levi hac mutatione censuit mirabiliorem se facturum ejus Sanctitatem, quem ætate tam immatura volebat credi maturum Episcopatui. Miræcula porro quæ narrantur in Vita, uti non carent exemplis certißimis, itæ nec debent censeri carere verisimilitudine aut temere in suspicionem vocari; cum auctoris tam vetusti, & qui saltem ante tria vel quætuor secula vixerit, cum primum compositum Officium est, auctoritate fulciantur. Operæ pretium tamen erit pro eorumdem confirmatione illustrationeque a Dima accipere puncta quædam Annotatis ad vitani apponenda.

Pag. 217 ad Annot. g adde. In Apodixi autem & solutione ad dubium 3, nominat Dimas præter hunc fontem, [Fontes ejusdem alii.] Secundum in loco qui dicitur Montidolla, tertium in valle oppidi S. Pantaleonis, qui omnes usque hodie manant dicunturque fontes S. Georgii: haud dubie quin ob aliqua ejus ibi ut Sancti memoriam. Pag. 218 Ad Annot. s subjunge:

Idem Dimas in Apodixi ad dubium 3 In processu, [diremptio miraculosa terminorum an. 1567 confirmata.] inquit per Notarium Apostolicum confecto fol. 36 constat hoc idem dissidium super terminis oppidanorum villarum de Suelli & Sisini ortum fuisse anno Domini MDLXVII inter eosdem incolas: pro quorum conventione deputati fuerunt judices Illustrissimus Comes de Sedulo D. Hieronymus Torrosau, & Illustris D. Tiberius Sanna, una cum Vicario generali Calaritano D. Nicolao Canellas, qui Episcopus fuit Bosanensis, & Augustino Sabater Notario Apostolico, & Francisco Martis Beneficiato Promotore fiscali mensæ Archiepiscopalis: qui ad locum properantes, advocatis Senioribus populi utriusque, datoque illis juramento, petierunt ut eis ostenderent fines præscriptionis antiquæ terminorum. Et omnes unanimiter duxerunt eos ad locum, ubi est arbor similis ceraso, quæ numquam fructum fecit, & dixerunt: Hæc est præfixio terminorum utriusque oppidorum Suelli & Sisini. Et percunctati, a quo, quando, & quomodo facta fuerit præfixio illa, responderunt. Hæc quæstio, nunc inter nos exorta, jam tempore S. Georgii Episcopi Suellensis, quingentis retro annis, discussa multis cædibus fuit inter nos: sed, ut patres nostri narraverunt nobis, & patres eorum a progenitoribus acceperunt, venit sanctus Episcopus Georgius, & fixo baculo quo sustentabatur in terra, dixit eis: Pax vobis filii, ecce præfixio terminorum vestrorum, oro ne sit jurgium inter vos: & statim baculus ille crevit in arborem, quam nunc videtis. Quibus auditis prædicti Domini dixerunt eis: Estote igitur contenti, carissimi, hac præfixione facta a S. Georgio, quam nos mutare non audebimus; cum arbor ipsa posita in signum adhuc extet. Sicque pacifice consentientes omnes, habitaque reverentia tanto Sancto ac Præsuli mirifico discesserunt.

Post Annotat. X similiter ad necte sequentia. Idem Dimus in Apodixi pag. 200 de eadem domo sic distinctius loquitur: [Invocatio sancti illæsos servat subruinadomus,] Heredes ipsam cuidam seculari viro vendiderunt, qui totam reædificavit denuo, habitabatque pacifice. Quadam ergo adveniente die nuptiæ factæ sunt, in eaque populus & maxime mulierum multitudo advenit. Cunctis ergo saltantibus, hora pomeridiana secunda, trabes omnes, quæ prius longissimæ erant, a pariete exilientes ita abbreviatæ sunt, ut totum ædificium cum omni populo ad terram usquo deveniret. Grande sane miraculum, quod ruente domo simul cum populo, sedibus, lectis, arcis, ceterisque utensilibus ac supellectili, nemo mortis periculo laborasset; clamantibus cunctis, S. Georgi ora pro nobis. Cucurrit civitas tota ad tam grande miraculum: quo sane dabatur intelligi, quod sanctus Episcopus Georgius nolebat domum illam, in qua ipse natus fuerat, pollui ac in seculares usus deservire. Cum autem jussu Archiepiscopi Francisci du Val locus, ut dictum, visitaretur a prænominatis Dominis, non solum reperti sunt locus ipse in quo campana pendebat, parietes depicti sicut in plerisque ecclesiis videre licet, fores etiam templi adhuc existētes: sed insuper, assumto ligone eductisque quibusdam terræ cophinis, apparuerunt ossa mortuorum ibi sepultorum: quo sane testimonio, non opinio, sed veritas; non solum traditio, sed evidentia est, fuisse templum-vetustate temporum dirutum, & incuria hominum in seculares usus conversum.

DE B. ÆGIDIO.

Ægidius Assisias, tertius socius Francisci, Ordinis Minorum, Perusii in Vmbria (B.)

[Quid sit Exeunte mense?] Pag. 244 in fine dele totam Annotationem c & ejus loco hanc substitue.

c. Nona exeunte Aprilis, eodem modo hic sumitu: atque si ex veteri Romanorum usu dicas IX kal. Maji r adeo ut hic præcise intelligatur XXIII Aprilis, qua corpus in templo primum expositum stetit. De hoc retrogrado dies mensium numerandi modo, incipiendo post diem XVI; ita ut dies XVII Aprilis v. g. dicatur XV mensis exeuntis; eatenus vero numerentur dies mensis intrantis, usque ad XVI inclusive; agit Archangelus Gianius Servita, in Centuria I Annalium sui Ordinis fol. 51, ante Procssum Miraculorum B. Philippi Benitii, quæ statim post ejus obitū Tuderti anno MCCLXXXV, a die XXII Augusti secuta & descripta sunt, adnotata ubique etiam Feria, quo fit ut cum, dicto die Mercurii decimo exeunte mense Augusti, & die Jovis nono exeunte Augusto, factum aliquod miraculum dicitur, & sic deinceps, dubitari nequeat, quin dies X exeuntis mensis, sit dies XXIII; & dies IX ejusdem exeuntis, sit dies a principio numerandus XXIV, sumendo quod eo anno fuerit littera Dominicalis A. Sed addendum, quod Gianius non observavit, Tudertinos communem vulgaris Æræ annum prævertisse mensibus novem, ita ut Augustus anni MCCLXXXIV illis adscriberetur anno MCCLXXXV; aliter enim fuisset littera Dominicalis G, diesque X & IX Augusti exeuntis, non in feriam IV & V, sed in feriam V & VI incidissent. Non etiam observavit Gianius, Notariorum stylum eo tempore non fuisse uniformem: quosdam enim simpliciter notasse diem mensis, eo quo nunc supputamus modo ab initio ad finem: quosdam divisisse bifariam, sic ut dictum est, quosdā deniq; etiam addidisse τὸ intrantis, cum de postremis mensis diebus agebāt, ut indicarent dies se numerare ab initio mensis: & sic die 20 Martii, inter Instrumenta circæ Miracula B. Ambrosii Senensis, Instrumentum 3 & Instrumentum 9, notantur die decima nona intrante mense Aprilis, & die XXVI mensis Maji intrantis.

Pag. 245 Annot. d expunge ejusque loco hanc substitue ad initium num. 106.

d Die quinta exeunte mense Aprilis, id est V kalendas Maji seu XXVII Aprilis, quando adhuc supra terram expositum fuisse corpus, colligas ex conditione voti mox sequentis de visitando corpore, ubicumque tumulatum requiesceret: infra vero cum mulier contracta, audita migratione S. Ægidii, tumulum visitasse dicitur die decimo exeunte mense Aprilis, accipienda est improprie vox tumulus, ut intelligatur ipsum funus seu feretrum corporis adhuc supra terram stantis, nisi aliquem in numero errorem malis admittere.

AD DIEM XXIV.

DE S. CORONA V. M.

Corona Virgo, Martyr Alexandriæ (S.)
Victor, Martyr Alexandriæ (S.)
Zotica, Martyr Alexandriæ (S.)
Fortunus, Martyr Alexandriæ (S.)
Donatus, Martyr Alexandriæ (S.)
Felix, Martyr Alexandriæ (S.)
Secundus, Martyr Alexandriæ (S.)
Saturninus, Martyr Alexandriæ (S.)
Silvanus, Martyr Alexandriæ (S.)
Silvanus alter, Martyr Alexandriæ (S.)
Rufina, Martyr Alexandriæ (S.)
Liberalis, Martyr Alexandriæ (S.)
Meturus, Martyr Alexandriæ (S.)
Tonitus, Martyr Alexandriæ (S.)
Firianus, Martyr Alexandriæ (S.)
Barachus, Martyr Alexandriæ (S.)
Nabor, Martyr Alexandriæ (S.)
Fuscinus, Martyr Alexandriæ (S.)
Maventus, Martyr Alexandriæ (S.)
Seranus, Martyr Alexandriæ (S.)
Fortunus, Martyr Alexandriæ (S.)
Donatus alter, Martyr Alexandriæ (S.)
Florianus, Martyr Alexandriæ (S.)
Theon Presb. Martyr Alexandriæ (S.)
Alii XXIV, Martyres Alexandriæ (SS.)

Pag. 265 num. 3. lin. 4 Finit Eternacensi, lege, Finit Epternacense. deinde ad finem adde. Diarium Metropolitanæ Pragensis, inter Reliquias istius Ecclesiæ, [Reliquiæ an Pragæ?] hoc die indicat S. Coronæ Virginis frustum notabile, per Carolum ex Italia allatum an MCCCLV. Sed non video quo fundamento præsumatur, ipsum esse hujus Alexandrinæ Martyris.

DE S. GREGORIO ILLIBERIT.

Gregorius, Episcopus Illiberitanus, in Hispania (S.)

Pag. 270 post num. 1 adde.

Martyrologium Carmelitanum Ms. Coloniæ, die XXV Martii ponit in civitate Heliberi B. Gregorii Præsulis. [memoria 25 Martii.] quod Martyrologium, ostensum est ad VIII Aprilis, ubi de S. Alberto num. 95, convenire cum Trecensis Ecclesiæ Martyrologio veteri, adeo ut ab ejus originali transsumptum videatur: itaque suspicionem nobis ingenerat, pluribus Gallicanarum ecclesiarum Martyrologiis commune fuisse, ut memoriam hujus S. Gregorii tali die ac mense facerent, exemplo verosimiliter ab Hispanis sumpto, licet nunc ignoretur qua ratione fundato.

Pag. 272 col. 2 lin. 8 & inveniet, lege, & inveniet Argaiz.

Pag. 298 col. 2 Annot. m. ab anno 662 ad 670, lege, ab anno 656 ad 670.

DE S. EGBERTO PRESB.

Egbertus Presbyter, in insula Scotorum Hyensi (S.)

[memoria 5 Ian & 25 Martii.] Pag. 313 num. 2 lin. 9 post Bucelinus, hæc adde. In quodam Benedictini Ordinis Kalendario, MS. ponitur, nescio ex qua causa, ad v Ianuarii, S. Egbertus Abbas, Præceptor S. Willibrordi: qui S. Willibrordus, quoniam Apostolicam vitam egit & clausit in nostra inferiori Germania, fortasse occasionem dedit Galesinio, sed ad XXV Martii, ut scriberet, S. Egbertus Presbyter Confessor in Germania, prout utroque die dictum interptætermissos est.

AD DIEM XXV.

DE S. MARCO EVANGEL.

Marcus, Euangelista, Episcopus Alexandrinus & Martyr (S.)

Pag. 346 num. 9 lin. 13 post & solennitate, adde. Quanto Imperator hic flagrarit studio ad sacras Reliquias colligendas, [prout ipse scribit anno 1354.] ut ea de causa itinera satis longa suspiceret, transeundo de civitate in civitatem & de monasterio in monasterium, non est necesse discamus relatu alieno: ipse sibi locupletißimus testis est in litteris, anno supra memorato MCCCLIV die IV Ianuarii, sub aurea Bulla datis & manu ipsius propria subscriptis: quarum fidele ecgraphum legere est in Phosphoro septicorni seu gloria & majestate Metropolitanæ Pragensis Radio 4, ubi nominatim loca singula reliquiasque eo itinere acquisitas exponit, atque inter alia quomodo a monasterio S. Galli rediens; Deinde, inquit, in monasterio majoris Augiæ, quod ab Augusta potentia nomen accepit, tales sumus reliquias assecuti: videlicet mediam partem cujusdam Crucis concavæ … item partem corporis B. Marci Euangelistæ Qualis autem ea? [ex his caput insigniter ornatum,] Magna, inquit auctor Phosphori in Diario: & caput ipsum cum mandibula & uno dente: de quibus intelligendum quod Inventarium thesauri, anno MCCCLXVIII die XXVIII Augusti confectum, notat, sub Rubrica de Capitibus Sanctorum, ubi septimo loco, nominatur caput S. Marci Euangelistæ, cum infula gemmis & perlis ornata. Reliqua sacri corporis ossa, quæ quidem in Caroli venerunt potestatem, recondita servantur in cistula plumbea, uti prælaudatus auctor ipse nobis per epistolam, anno superiori datam asseruit, quod cum nuper ipsam cistulam inspiceret, intus invenerit hanc in parvula membrana inscriptionem. Anno Domini MCCCLXXXXVI, die XIII mensis Maji, [alia ossa in capsa plumbea.] Reverendissimus in Christo Pater & Dominus D. Wolfrancus Archiepiscopus Pragensis, Apostolicæ Sedis Legatus tertius, in præsentia D. Bohuslai Decani, D. Hermanni, D. Wenceslai Præpositi Mesnicensis, D. Wenceslai Radecz Canonicorum dictæ ecclesiæ Pragensis, conspexit Reliquias de corpore B. Marci Euangelistæ. Optandum autem fuerat, ut vel tunc vel nunc expreßisset aliquis quot & qualia ossa conspexerit. In Diario porro consequenter sic legitur: Idem Carolus &c, expunctis tribus lineis hæc verba præcedentibus, jamque distinctius hic positis.

Pag. 353 ante Historiam Translationis ponatur hujusmodi præfatiuncula.

Bernardus Iustinianus, Leonardi oratoris filius, Laurentii Protopatriarchæ nepos, legatione patriæ apud Sixtum quartum Pontificem functus circa annum MCCCCLXXV, præter historiam de origine urbis Venetiarum ac rerum a Venetis gestarum usque ad annum DCCCXXVII, (quam videre nobis necdum contigit, Gesnerus autem ait Italice redditam & typis datam esse anno MDXLV) etiam Latine composuit, & eidem suæ historiæ subjunxit opusculum tripartitum de Vita & martyrio S. Marci, de corporis trænslatione Venetias, deque ejusdem miraculosa apparitione: quod opusculum ipso hujus seculi initio Italicum fecit vulgavitque D. Ioannes Stringa, S. Marci Canonicus. Id nunc primum in manus nostras venit, dignumque videtur unde sequentes historias partim illustremus, partim augeamus.

Pag. 355 ad Annot. c adde, Bernardus Participiatum vocat, & addit familiam hodie Badoeram dici.

Ibid. ad Annotat. d, vulgo Malamoco.

Ibid. ad Annot. g Bernardus ait esse qui S. Claudianum nominent: hoc autem nomine illustris est Martyr Diospoli in Ægypto, per ignem coronatus XXIV Februarii: at XXV relatus in Latinis fastis: idemque a nonnullis etiam Claudius appellatur.

Ibid. ad Annotat. i adde: & forte magis integre exprimitur a Bernardo, qui Strivali dictas has insulas scribit.

Pag. 356 ad Annot. n. Bernardus vero ait, sanctum corpus ex cœnaculo delatum esse ad vicinam S. Theodori ecclesiam, non eam in qua tunc cum scribebat ipse sanctæ Inquisitionis Officium congregabatur; sed veterem, quæ erat ipso loco ubi nunc est S. Marci basilica. Ibidem dicitur Iustinianus, post Translationem anno 828 factam, biennio superfuisse in vivis.

Ibid. ante historiam apparitionis & miraculorum ex Petro Calo ponatus hæc Præfatio.

[1] Quam ædem Dux Ioannes ex Iustiniani fratris testamento, sub invocatione novi Patroni ac Protectoris Marci, [Basilica S. Marci incensa cum palatio] instaurarat dedicaratique, ipso Sancti corpore intra arcam æneam, in una pilarum ejus marmoreis crustis convestitatarum sic abdito, ut solus Princeps urbis ac Primicerius ecclesiæ locum deinceps nosset; ea integra perstitit usque ad tempora a Petri Candiani, ex familia quæ nunc Sanuta appellatur assumpti; quo, sicut a S. Petro Damiano in Vitæ S. Romualdi num. 9 ad VII Februarii dicitur, populari seditione sublato e vivis; in ejus locum substitutus est Petrus Vrseolus, cujus postea Sancti Vitam dabimus in Supplemento Ianuarii ad diem XI, [a Petro Vrseolo restaurari cœpta] Hic Ecclesiam B. Marci & Palatium illo populari furore incensa, reparavit … tabulam mirificam, auro & argento constructam, & Constantinopoli fabricatam, altari B. Marci fieri constituit: hospitale etiam apud ecclesiam constitui misericorditer ordinavit.

[2] Ecclesiæ istius longe magnificentißimæ, forma, partes, ornatum, accuratißime describit Bernardus Iustinianus lib 2 de Translatione S. [circa anno 976,] Marci a cap. 9 usque ad finem libri; aitque ab anno DCCCCLXXVI, circa quem iniit Petrus Principatum, per annos XCV, videlicet ad Principatum Dominici Contareni, laboratum in opere fuisse: cujus finiti memoria, coronidi lapideæ vestibuli ipsius inscripta, legatur his versibus, annum MLXXI signantibus,

Anno milleno transacto bisque trigeno
Desuper undecimo fuit facta… primo.

Sed mutilus apud Stringam est versus, neque satis apparet qua voce addita restituendus in integrum sit. Vix tamen dubito quin chronologia ibi signata, spectat ad solam Basilicæ, diu ante consecratæ, frontem, portam, seu vestibulum: adeo ut ipse Petrus Vrseolus jure laudari potuerit, de restaurato S. Marci templo, etsi nonnullæ ejus exteriores partes, vel etiam interiora ornamenta diu postea fuerint absoluta vel etiam primum cœpta.

[3] Interim fluxu temporis morteque sublatis omnibus, penes quos erat notitia loci sacrum pignus continentis, [in hac anno 1094, 25 Iunii] Vitalis Falerius Dux cum Senatu angi super ea re cœpit; iisque instantibus an. MXCIV mense Iunio indictum est triduanum jejunium, & die dicti mensis XXV solennis proceßio ad S. Marci ecclesiam instituta. Vbi dum ab universo Clero ac Populo Veneto ferventes ad Deum fiunt orationes, ut latentis thesauri locum ipsis aliquo patefacere dignaretur indicio; findentibus sese ultro, quæ pilam e majoribus unam vestiebant, marmoribus (hæc autem pila erat ex veteri S. Theodori æde residua, eo præcise loco ubi nunc altari S. Iacobi habetur) paulatim prodiit per sese arca; nulloque manum admovente aperta, suavißimum tota ecclesia diffudit odorem, & sanctum corpus conspiciendum exhibuit. Tanti miraculi memoria ut esset posteritate omni venerabilis, institutum est festum Apparitionis S. Marci, lætißime ac festivißime quotannis die prædicta agendum; [supplicanti populo sese ultro ostendit arca cum mira suaveolentia] in cujus profesto, qui dies nativitati S. Ioannis Bapt. sacer est, grandis aquæ rosaceæ situla benedictione speciali consecratur; eodemque die, qui ex tali causa S. Marci de aqua rosata nuncupatur, dum ad primas Vesperas Canticum Virginis a choro canitur, in omnem populum devote spargitur, ad repræsentandam eam suaveolentiam quæ ipso apparitionis festo cunctos attigit. [unde festo illi cognomen factū, ut alia aliis.] Similiter & cetera ejusdem Sancti Euangelistæ festa suum quæque cognomen habent: & quemadmodum dies XXV Aprilis dicitur S. Marci majoris; sic VIII Octobris, quando recolitur Basilicæ ipsius dedicatio, nuncupatur S. Marci zizolarum, quod tunc maturus sit fructus iste quem Zizipha appellat Plinius, medium quid inter olivas & corna, atque ex flavo rubescens in humili spinosoque frutice; & ultimus Ianuarii, Translatione sancti corporis memorabilis, vocatur S. Marci de Mezenis, id est, portinorum corporum medietatibus, quales ad usum nauticum integræ saliri solent, & sacris oßibus occultandis servierunt.

[4] Ecce autem dum lætis plausibus & gratiarum actionibus de tam mirabili apparitione ecclesia personat, brachium extra arcam protensum apparuit: quod inspicientes curiosius, qui propius aderant, [tum Sancto manumporrigente extra arcam,] notaverunt digitum manus unum, annulo etiamnum inhærente ornatum. Aderat inter alios vir quidam nobilißimus, Dominicus Dolfinus, ex ea familia cui nunc agnomen della Ca additur. Hic ut erat Sancto devotißimus, desiderium concepit istius annuli obtinendi. Itaque post fusas pro ejusmodi dono preces, tentare cœpit an eum sibi Sanctus dimitteret: sed frustra, retrahente Sancto quod extenderat brachium. Tunc communi omnium voluntate instauratur oratio, interim dum suo quisque ordine Dux, Episcopus, aliique Primores manum admovent annulo detrahendo. Quibus cum par successus adfuisset; rursum Dominicus, flagrantiori quam antea studio, acceßit ad arcam; dignusque est habitus, cui extenso iterum brachio, manum annulo nudandam præberet Sanctus. [sumptus ab ea est annulus:] Hæc cum narrasset Iustinianus, allegat quoddam Scholæ S. Marcicatastichon, in quo asseritur is, qui annulum accepit, fuisse Episcopus Castellanus (ita tum dici inceperant, qui antea Olivolenses, ac postea Veneti) ex familia de Ca-Dolfino: quemadmodum & in ipsa illius Scholæ aula pictum cernitur: sed utrumque evidentis erroris arguit, propterea quod Episcopus tunc fuerit, non Dominicus, sed Henricus: ex familia autem Ca-Dolfinia ante annum MCCCXXXVI nullus ad eam dignitatem ascenderit. Quid si Dominicus fuerit ecclesiæ S. Marci Primicerius, aut aliter Episcopo dignitate proximus?

[5] Vt ut sit, mansit annulus per hereditariam successionem in prædicta familia, usque dum ejus possessor Laurentius quidam ipsum liberali dono obtulit Scholæ S. Marci: a qua postea, in festo Apparitionis prædictæ, solitus fuit annue deferri in proceßione. Sed & hoc finem habuit anno MDLXXV, quando sacrilegus quidam ipsum & alias nonnullas reliquias furatus est. Furatus est autem eam non impune: [& an. 1575 furto sublatus.] nam dum liquefactum eum refundit in virgulam, sane exiguam (nec enim ducati unius valorem excedebat auri quantitas) filiolus aßistens, in ipsā fornacē cecidit combustusq; est; nihil proficiente patris ad parvulum eruendum conatu. Ipsa vero virgula, aurifici vendita & in loculos dimissa, sic disparuit, ut (quemadmodum referunt qui adhuc viventes meminerunt, in quit Iustinianus aut ejus interpres Stringa) nulla diligentia adhibita potuerit reperiri. Denique fur ipse, antequam supplicio merito afficeretur, confessus est, quod simul etiam abstulisset. Dominicam spinam, ibidem conservatam, sed non potuisset Scholæ exitum diu circumerrando reperire, nisi prius sacram spinam suo reposuisset loco.

[6] [alius annulus an. 1340 acceptus] In thesauro S. Marci habetur & ostenditur alius annulus, quem ipse Sanctus anno MCCCXL dimisit in manu cujusdam Senis piscatoris, ut testimonio esset quomodo una eum Sanctis Nicolao & Georgio Venetam urbem servasset ab exitio, uti inter Analecta de S. Georgio XXIII Aprilis num. 78 fusius relatum est. Quæ omnia majorem merentur fidem quam quod lib. I cap. 5 narrat Iustinianus de Angelo, qui apparuerit S. Marco, de mandato S. Petri ab Aquileia Romam venienti, & noctem agenti in insula Rivo-alto dicta (quæ Veneticarum una est, primaq; profugorum ab Attilæ metu Patavinarom Sedes, urbi Venetæ dedit initium) ipsique futuram postmodum loci amplitudinem, ac destinatam in eo ipsius corpori quietem prædixerit: hoc enim, auctore nec certo nec antiquo satis, ut credi mereatur acceptum putamus. Vtilius operam ponit Iustinianus, cum reliquo libro 3 id agit, ut extra omnem controversiam ponat veritatem Translationis hactenus memoratæ, & præsentiam corporis in æde S. Marci, etsi paßim locus ignoretur: cujus rei argumenta præcipua, cum pateant ex dictis, non sunt hic operosius iteranda.

[7] [Miracula post apparitionem corporis multa:] Non tamen est omittenda, quam hactenus non attigimus, Chronica antiquißima, in ecclesia S. Nicolai inventa lectaque a Iustiniano, & ab Abbate Zenone composita: in qua cum apparitio sancti Corporis, sic ut prædictum, narrata fuisset; subjungit, ipsum proceßionaliter translatum esse ab ea ex qua prodierat pila ad mediam ecclesiam; vulgatumque in populo quod illud ibi ad communem consolationem relinqueretur usque in diem VIII Octobris, dedicatæ basilicæ anniversarium. Interim plurima esse facta miracula, quorum aliqua ex Petri Calo MS. collectione dabimus, curatumque secretißime, ut ab altari, [ipsum clam transfertur & conditur] in quo stabat Corpus, in alium locum transferretur, soli Duci, Primicerio & Procuratori S. Marci notum, ea ratione, ut moriente uno extribus, alii duo superstites ad demortui successorem transferant notitiam. Ita Abbas prædictus; cujus assertioni adstipulatur antiquißima intra basilicam pictura, totam hanc repræsentans historiam, cum tali epigraphe.

Per triduum plebs jejunat Dominumq; precatur:
Petra patet, & Sanctū mox colligunt & collocant.

[verosimiliter sub altarimajoro] Accedit his alia pictura pervetus, sed loco fere inconspicuo, haud procul a priori, sub uno fornicum, in qua exprimitur forma majoris altaris, cum tribus figuris, Ducali una, Ealerium repræsentante; duabus Episcopaliter mithratis, quarum una ad caput, altera ad pedes tenent integrum sancti Euangelistæ corpus, intraque altare collocant, inspectante Duce, cum hac epigraphe, Collocatio Sancti Marci. Vnde verosimilis fit eorum opinio, qui existimant non alibi quam sub majori ara absconditum haberi thesaurum istum: ad quam etiam aram, ex antiquißimo usu, ipso Apparitionis festo, interim dum supplicantium pompa procedit, perseverant circumvoluti designati ex Scholis, ex Ordinibus religiosis, atque ex Clero; quod in aliis ipsius Sancti festivitatibus fieri non consuevit.

[8] [consciorum testimonia de existentia corporis in ecclesia.] Denique allegantur testimonia omni exceptione majora, primo Ducis Danduli, relatum supra num. 4 secundo Antonii Venerii Ducis, qui anno X sui principatus, post obitum Danduli XXXVII, Christi vero Nativitatem MCCCXCI, die XXVI Octobris, per Cancellarium Reipublicæ Petrum Quaranta juramentum excepit Francisci Bembi, tunc Primicerii lecti, postea vero Episcopi Castellani, de servando secreto sibi commisso, postquam ei Dux ipse revelaverat locum depositi corporis: tertio S. Laurentii Iustiniani Protopatriarchæ Veneti, qui postquam S. Nicolai ossa, de loco in quo latebant, extulisset circa annum MCCCCLIV; egit cum Duce Foscaro persuasitque, ut decerneret etiam S. Marci corpus populo revelandum: quod tamen factum non fuit, Patriarcha citius ex vita sublato, quam compositis bellis opportunum esset rem talem tentari. Denique ipse Bernardus Iustinianus profitetur, quod in patrui sui prænominati palatio sæpius viderit legeritque libellum membraneū, perquam vetustnm ac tritum, in quo nominantur Sanctorū corpora Venetiis asservata: & ubi de templo ac corpore S. Marci agebatur, etiam addebantur indicia ipsius in quo requiescit loci, quæ tamen non judicet revelanda. Quibus prolixe deductis, [adeo ut Augiæ videantur fuisse Reliquiæ, non Euangelistæ, sed alterius S. Marci:] transit ad refutandos Constantienses, a quibus audierat, quod in Augiensi de quo supra monasterio haberetur pars corporis S. Marci Euangelistæ: ostendens nullum esse imaginabilem casum, quo Venetiis ablata pars illa fuerit ex corpore, quod supponit integrum Alexandria advectum. Quod sane verosimile facit historia Translationis: ideoque propendeo, ut suspicer Augienses Reliquias, ex quibus pars tam notabilis translata est Pragam, esse alicujus alterius S. Marci; ac forte ejus qui cognomento Ioannes & consobrinus S. Barnabæ, laudatur in Actis Apostolorum, coliturque a Latinis XXVII, & dicitur fuisse Episcopus Bibli in Phœnicia.

Pag. 357 expuncta Annot. k ponatur hæc alia.

k Eadem omnia miracula, cum brevi relatione Apparitionis, refert Iacobus de Voragine in sua Legenda aurea, [miracula in Legenda aurea.] post historiam Paßionis & Translationis S. Marci: sed phrasi aliquantum diversa. Iacobum vero transcripsit compilator supra citati Breviarii Carmelitani, ut necessarium non sit ex hoc aliquam Appendicem texere: sed & notationes ad contextum Petri Calo, melius ex Iacobi contextu sumentur: qui ultimo relatum favorem adscribit anno 1241, & finit his verbis, Evigilans autem prædictus Frater, pro Priore domus, a quo ego ista audivi, continuo misit: & omnia quæ viderat sibi recitans, cum multo gaudio in Domino feliciter obdormivit. Ex quibus nascitur haud vana suspicio, quod tota Petri Calo narratio sumpta sit ex Iacobi Legenda. Vtinam porro Bernardus Iustinianus quartum de miraculis S. Marci librum, quem tribus aliis aliquando a se addendum promittit in fine Capitis 6, scripsisset atque vulgasset, ex infinitis maximisque quæ se profitetur potuisse adducere. Pro omnibus nunc sit quod idem narrat de Ludovico XI Franciæ Rege, coævo suo, quod per votum S. Marco factum, ab longa difficilique liberatus infirmitate, trecenta scuta miserit Venetias; quibus comparatus est pannus aureus, pro duplici altaris ornamento, cui insignia regia cum multo gemmarum splendore inserta visuntur.

Pag. 365 num. 1 lin. 9 lege, Interfuit anno CCCLIX Synodo Arimensi, cujus Acta exponit Sulpicius Severus.

Pag. 389 num. 33 lin. 8 lege, perenni debere gloria coronari.

Pag. 405 num. 8 lin. 23 & deinceps, pro Orica scribendum Orcia: ita Wuddinghi errorem corrigendum monuit, P. Sebastianus Conti, in Senensi nostro Collegio habitans.

AD DIEM XXVI.

[Praefatio]

Pag. 408 inter Prætermissos col. 1 circa finem adde.

Adalbero I, Metensis Episcopus (cujus insignem sanctitatem sic commendant scriptores, ut nullam alicujus sacri cultus memoriam faciant) hoc die obiit, sicut inter Prætermissos ad XXIV Februarii diximus, expectantes si quid Metis nuntiaretur propter quod fusius ejus Acta oporteret deduci: sed nihil hactenus allatum est, unde vel nunc vel in Februario coli ut Sanctum appareret.

DE S. MARCELLINO PONTIFICE.

Cletus, Pontifex Romanus & Martyr (S.)
Marcellinus, Pontifex Romanus & Martyr (S.)

[Prologus]

Pag. 414 post hujus sancti Pontificis Acta, duobus Capitibus deducta, addatur eodem spectans hoc, quod in proxima columna sequitur, Caput tertium.

CAPUT III.
Objecta contra lapsum & pœnitentiam S. Marcellini & contra Pontificatum S. Felicis II rejiciuntur.

[12] Scivimus varia a nonnullis objici, circa lapsum & pœnitentiam S. Marcellini, de quibus etiam Romæ nobiscum actum est. Quapropter relictis opinionibus recentiorum in contrarium obortis, voluimus solum deducere hanc sententiam, prout in Catalogo Summorum Pontificum habebatur, & hactenus in tractatibus de Summis Pontificibus & Breviariis Romanæ Ecclesiæ descripta ac conservata fuit. Verum quia post S. Marcellini Acta excusa, [S. Marcellini lapsus perperam dicitur figmentum Donatistarum.] reperi tomum quintum de Synodorum Decretis & Canonibus a Christiano Lupo editum, in eoque asseri, lapsum S. Marcellini esse calumniosum Donatistarum figmentum, & novellam fabulam, idque constantissime doceri a S. Augustino; Visa est assertio, adeo confidenter proposita, nequaquam silentio prætereunda. Quippe non tam S. Marcellinum crimine eximit illa, quod suo sanguine satis eluit; quam prædictorum omnium monamentorum fidem evertit, & socordiæ maximæ arguit duodecim integra post Augustinum secula, quibus tot viri eruditi, volvendis Sanctorum Patrum & Augustini in primis scriptis vitam omnem impenderunt, & tamen nihil tale in eo observarunt, unde admonerentur ex Romanæ Ecclesiæ historiis aut saltem ex illius Breviario removendum esse tam calumniosum figmentum. Paravit editioni publicæ aliquot tractatus de Summis Pontificibus & Conciliis D. Emanuel a Schelstrate, sacræ Theologiæ Doctor, sicut etiam est dictus Christianus Lupus. In istis nonnulla ab hoc scripta, rejicit ille, & quæ de S. Marcellini lapsu ac pœnitentia ab Ecclesia Romana hactenus sunt tradita, late defendit. Itaque ut aliquod publicandi brevi operis specimen hic præcipiat lector curiosus, ipsis ejus verbis uti libet, ut intelligatur quam parum fundate nobis objiciatur S. Augustini doctrina.

[13] [Objecerunt illi quod S. Melchiades dein Papa una lapsus sit,] Causa Cæciliani contra Donatum, inquit Emanuel, commissa erat ab Imperatore Constantino, Melchiadis Papæ aliorumque Episcoporum judicio; in quo causa cecidit Donatus, Episcopatum retinente Cæciliano. Hinc tot jurgia & tumultus Donatistarum: qui, sicut ante judicium omni modo conati fuerant effugere tribunal Pontificis, timentes de malo, ut eventus docuit, iniquitatis suæ successu, ita post judicium, totis veribus conati sunt labefactare latam a Melchiade sententiam: sed in vanum & frustra. Nam Melchiadis judicium confirmatum fuit in primo Arelatensi Concilio, per Imperatorem Constantinum hanc ob rem convocato. Hanc indubitatam sententiam contra Donatum, Magnus Ecclesiæ Doctor Augustinus sæpius assumpsit adversus Donati reliquias: cujus argumentum ut elideret Petilianus Donatista, objecit sancto Doctori, Melchiadem fuisse unum ex S. Marcellini Papæ Clericis, & cum eodem idolis thurificasse, ac consequenter non fuisse idoneum in causa Judicem. Huic se opponit S. Augustinus in libro de Unico baptismate cap. 16 cujus ista sunt verba. [hoc autem solum negat S. Augustinus:] Quid jam opus est ut Episcoporum Romanæ Ecclesiæ, quos incredibilibus calumniis insectatus est, objecta ab eo crimina diluamus. Marcellinus, & Presbyteri ejus Melchiades & Marcellus & Silvester, traditionis Codicum divinorum & thurificationis ab eo crimine arguuntur. Sed numquid ideo convincuntur, aut convicti aliqua documentorum firmitate monstrantur? Ipse sceleratos & sacrilegos fuisse dicit, ego innocentes fuisse respondeo. Quid laborem probare defensionem meam, cum ille nec tenuiter probare conatus sit accusationem suam? Hæc ibi. Petiliano criminationem suam minime probanti, lapsum dictorum quatuor tuor negavit Augustinus, pro ratione ulterius addens: Si est ulla humanitas in rebus humanis, puto nos justius posse reprehendi, si ignotos homines, quos criminantur inimici, nec eorum crimen ulla testificatione demonstrant, nocentes potius quam innocentes crediderimus. Hæc Augustinus, qui lapsum dictorum virorum solum ideo negat, quia sibi erat ignotus, & a Petiliano minime probatus. Ex eo porro quod D. Augustinus illum ut sibi ignotum negaverit, quale argumentum desumi potest ad firmiter dicendum, Marcellini lapsum, tamquam calumniosum Donatistarum figmentum, rejectum fuisse ab Augustino? Certe ex argumento negativo id convincere non potest Christianus Lupus; nisi etiam velimus dicere, quod Concilium Sardicense non extiterit, ex eo, quod D. Augustinus illud numquam agnoverit.

[14] Sed dices D. Agustinum probasse contra Petilianum, lapsum Melchiadis fuisse confictum ob hæc ejus verba. Huc accedit, quia Melchiade tunc Episcopo Romanaæ Ecclesiæ præsidente, ex præcepto Constantini Imperatoris, ad quem totam illam causam accusatores Episcopi Carthaginensis Ecclesiæ Cæciliani per Anulinum Procorisulem detulerunt, idem Cæcilianus innocens pronuntiatus est. De quo judicio cum majores istorum importunissima pervicacia memorato Imperatori conquererentur, [& probat S. Melchiadis innocentiam ex silentio aliorum:] quod non plene nec recte fuerit examinatum atque depromptum, nihil de Melchiadis traditione vel thurificatione dixerunt; ad cujus audientiam nec venire utique debuerunt, hoc potius aut suggerentes Imperatori aut ut suggereretur instantes, quod apud traditorem Codicum divinorum aut idolorum sacrificiis inquinatum, causam suam agere non deberent. Cum ergo hoc nec ante suggesserint, nec posteaquam contra eos pro Cæciliano judicatum est, saltem victi & irati objiciendum putarint; quid nunc inanes tam sero connectunt calumnias, quasi & innocentia Cæciliani, Melchiadis Judicis decoloratione fuscetur, & ipsa Romana Ecclesia?

[15] Ita est, hæc scripsit Augustinus, satis apta ad ostendendum, Melchiadis lapsum gratis fingi: sed contra Lupum recte assumit Emanuel, nihil ista facere ad probandum quod lapsus Marcellini pariter fuerit confictus. [de Marcellino tacet.] Enimvero Marcellinus non fuerat Judex in causa Donatistarum, sicut Melchiades: cujus præcipue unius auctoritatem elidere conabantur Donatistæ. Dicebat Petilianus, Constantinensis Donatistarum Episcopus, Marcellinum in Diocletiani persecutione tradidisse & thurificasse; & simile quid, quia non inveniebat in Melchiade, confingebat: quod ut melius crederetur, tamquam unum ex Marcellini Presbyteris eidem adjunctum obtrusit. At fallere non potuit subtile Augustini ingenium: nam statim Melchiadem non thurificasse idolis collegit, ex silentio omnium præcedentium Donatistarum: qui pro effugiendo ejus judicio illud certo certius allegassent: unde fraude Petiliani detecta, confictionem erubuit Donatista; non autē solicitus fuit Augustinus lapsum Marcellini excusare, quem sine lapsu Melchiadis nihil sibi noverat posse nocere. Huic Emanuelis responsioni puto acquiescere lectorem posse: cetera, quæ item ex Augistino objiciuntur, minoris momenti sunt omnia. Quin imo ex modo procedendi Donatistarum & Augustini responso ad Melchiadis defensionem restricto, haud obscure colligitur Marcellini lapsum pro veritate intellectum Roma ab Donatistis in Africa, iisdem dedisse occasionem calumniandi etiam Melchiadem, veluti lapsus illius consortem; ut solent omnes fere fabulæ calumniosæ originem ex aliquo vero facto habere. Denique non concipio, quomodo alicui poßit verosimile videri, quod fabulam adeo calumniosam & Romanæ Sedi injuriosam, a Donatistis confictam in Africa, ut præsumit Lupus, cuique in ipsa Africa fidem adhibere noluerit Augustinus propter idonei testimonii defectum; Romani scriptores, Romæ, ubi cuncta poterant & debebant haberi certius explorata, citra ullam discußionem receperint, eamque ad Chronica sua & Pontificum historiam attexuerint: & quidem absque mentione Melchiadis & sociorum, in quos præcipue hæc fuissent excogitata.

[16] [S. Felix II verus Papa ab Ecclesia habitus est:] Idem Doctor Lupus parte 5, ad Dictatum S. Gregori VII Papæ ejusque Canonem XXVI, plane negat S. Felicem II posse inter Pontifices numerari, & pag. 796 ait, certum esse, Felicem non fuisse legitimum Pontificem. Liberium enim nec a Deo nec ab homine fuisse degradatum. Sed contra, Congregati Sacerdotes, & cum consilio eorum Liberius, ordinaverunt in locum ejus Felicem Presbyterum Episcopum: uti antiquus Catalogus Pontificum habet, & cum illo consensus Ecclesiæ semper continuatus, & in Inscriptione sarcophagi etiam hisce verbis repertus: Hic jacet corpus S. Felicis Papæ & Martyris, qui Constantium hæreticum damnavit. [contra quē audiendi non sunt mendaces schismatici Faustinus & Marcelinus,] Assertionis suæ fundamentum indicat Lupus dum pag. 794 ista scribit: Rem omnem insigniter exponunt Faustinus & Marcellinus Romanæ Ecclesiæ Presbyteri, in Præfatione Precum, quas exhibuerunt Theodosio Imperatori. Sed quam insignes fuerint, fatetur se scire Lupus, cum ait pag. sequenti, memoratos Presbyteros fuisse schismaticos & plura mentiri. Vnde ergo scit illos ista de S. Felice non mentiri? Certe de S. Damaso insigniter mentiuntur; qui isto libello precum aliud non intendunt, quam ut S. Damasus de Sede Pontificia dejiciatur. An ideo Damasus inter Pontifices non debet numerari? Quod Onuphrius allegat in suis ad Platinam notis scriptum, in monasterio sanctæ Crucis de Avellana Eugubii repertum, est ex Marcellino, Theodoreso, & potißimum ex mendacißimo libello precum desumptum, uti verba ex hoc libello apud Lupum pag. 795, & ab Onuphrio citata conferenti constabit. Hic ista habet. [aut qui ex, illorum libello sua transcripserunt,] Antequam Liberius ex urbe discederet, Clerus omnis Romanus sanctissimo interposito jurejurando ipsi pollicitus est, se nullum alium Pontificem unquam illo vivente suscepturum. In libello ita legitur. Eo die quo Liberius ad exilium proficiscebatur, Clerus omnis … sub juramento firmaverunt se vivente Liberio Pontificem alterum nullatenus habiturum. Dein ab Onuphrio ista citantur: Eo relegato statim Felix, Archidiaconus ejus, contra juramenti fidem Episcopus ordinatus in schismate, Romanum invasit Sacerdotium: quod universus populus Romanus ægre ferens, se ab ejus separavit communione. Quæ in mendacißimo Libello precum ita erant indicata: Sed Clerus contra fas, quod minime decebat, cum summo perjurii scelere, Felicem Archidiaconum ordinatum in locum Liberii susceperunt. Quod factum universo populo displicuit, & se ab ejus processione suspendit. Ecce ut eadem, res eodem utrobique modo & solum mutata phrasi, narratur.

[17] [eosque secutus Onuphrius Panvinius.] Reditus Liberii ita indicatur in dicto Libello: Post annos duos venit Romam Constantius, pro Liberio rogatur a populo, qui mox annuens ait: Habetis Liberium, qui qualis a vobis profectus est, melior revertetur. Hoc autem de consensu ejus, quo manus perfidiæ dederat, indicabat. Tertio anno redit Liberius, cui obvians cum gaudio populus Romanus exivit. Felix notatus a Senatu vel populo, de Urbe propellitur. Hæc ita contractius leguntur apud Onuphrium. Bienno post, Constantio Romam veniente, populus Romanus pro Liberii reditu supplicavit. Cui annuens, Liberium ad Urbem revocavit, Felice a populo & Senatu notato & Urbe pulso. Hæc Onuphrius, ex vetustißimo, ut ait, Registro monasterii sanctæ Crucis de Avellana; quam monasterii istius nomenclationem assumptam ob sextæ feriæ jejunium tempore B. Petri Damiani ibidem cœptum diximus ad hujus Acta num. 1 die XXIII Februarii, quo is mortuus est anno MLXXII. An hanc ætatem obtineat hoc scriptum, non satis liquet: plura enim habet recentioris scripturæ indicia. Saltem Octingenti tunc elapsi erant anni ab obitu Felicis & Liberii, adeoque scriptum illud Avellanense, respectu rei tanto vetustioris, non debuit vetustißimum vocari: nec meretur in comparationem venire cum Catalogo nostro, cujus auctor non integris ducentis annis post rem gestam scripsit, & credi potest ea quæ narrat hausisse ex testimonis coævorum orthodoxorum, multo majori fide dignorum, quam sint Presbyteri duo Schismatici Faustinus & Marcellinus, præsumendi adulterasse veritatem rei gestæ, in perniciem Damasi, quem subversum volebant.

[19] [Neque plus hicefficiunt SS. Athanasii & Hieronymi verba,] Ast, inquies, si suspecti Faustinus ac Marcellinus sunt, non merentur in suspicionem vocari SS. Athanasius atque Hieronymus, qui illorum dictis consentanea videntur tradidisse. Athanasii in Epistola ad Solitariam vitam agentes pag. 666 editionis Commelinianæ, hæc sunt verba: Epicteto neophyto homine, juvene feroce & audace, utens Constantius Imperator, incredibile facinus designavit, & quod vere referat imaginem Antichristi; ut qui in locum Ecclesiæ palatium suum succedere voluerit, & pro populis tres eunuchos adesse jusserit, tresque item immorigeros exploratores (non enim aliquis Episcopos dixerit) adjunxerit, ut ipsi Episcopum in palatio constituerent Felicem quemdam, ipsis dignum. Populi vero omnes, cognita hæreticorum pravitate, non modo non acquieverunt cum illis in ecclesias ingredi, sed etiam procul ab ipsis recesserunt. Hieronymus in Chronico ad annum Constanti XII, qui fuit Christi CCCLII, ita scribit: Romanæ Ecclesiæ XXXIV ordinatur Liberius: quo in exilium ob fidem truso, omnes Clerici juraverunt ut nullum alium susciperent. Verum cum Felix ab Arrianis fuisset in Sacerdotium substitutus, plurimi pejeraverunt, & post annum cum Felice ejectis sunt; quia Liberius, tædio victus exilii & in hæretica pravitate subscribens, Romam quasi victor intraverat. Hic ego Baronianum istud libenter usurparem, in rebus Romanæ ecclesiæ majorem esse adhibendam fidem ejus alumnis quam exteris. In ista rerum confusione quid mirum si perturbata rerum Romæ gestarum notitia in Ægyptum pervenerit ad Athanasium? Hieronymus vero Chronicum istud suum in Oriente conscripsit, ex monumentis ibidem repertis, iisque circa Romanos Pontifices nihilo forte accuratioribus quam fuerat Eusebius cujus Chronicon Latine reddiderat, quod hoc suo scripto prosequebatur certe unum solum annum tribuit Felici, post quem Liberius regressus sit; cum Athanasius in præcitata Epistola hunc dicat post biennium in exilio actum subscripsisse.

[20] [imo nec obstant quidem, commode intellecta.] Domus tamen Felicem revera ab Arrianis electum, sive quod Liberio eum adversari rederent, ideoque suarum esse partium, sive quod sperarent tanto obstrictum beneficio ad easdem facile adducendum, aut saltem acturam dißimulantius: numquid non in eo decepti fuerunt Arriani, quemadmodum ex post gestis ac morte pro fide obita clare patuit? Quomodo decepti iidem fuerint in SS. Meletio atque Cyrillo, hoc pro Hierosolymitana, isto pro Antiochena Sede per Arrianorum factionem electis, & quos fauturos sibi speraverant acerrimos paßi adversarios, vidimus XII Februarii & XVIII Martii. Quidni idem ipsis hic contigerit? & Felix, factam de se ab Arrianis electionem inanem esse ac nullam intelligens, cum Romano Clero & Liberio jam ejecto clam egerit, excusans dißimulationem suam, eosque certos faciens de sua vere orthodoxa fide, quam contra quosvis ipsosque promotores suos paratus esset palam tueri: eaque re permotus Liberius, auctor fuerit Presbyteris, juramenti quo sese obstrinxerant religione solutis, ut in suum ultro abdicantis locum Felicem assumerent? Ita non solum orthodoxus, sed etiam verus ac solus Pontifex Felix fuerit: quomodo autem hic rursum Liberio reliquerit Pontificatum Romanum, habent cum Philostorgio Theodoretus, Sozomenus, alliq;. Porro his positis, Liberio verißime succeßit Damasus, sicut idem Liberius ante successerat Iulio. Quod autem inter Liberii initia ac finem medius Felicis Pontificatus non agnoscatur a Grecis & Afris, Optato Milevitano & S. Augustino, id non magi movere nos contra Felicem debet, quam contra Cletum, similiter ab iisdem præteritum aut non distinctum ab Anacleto Plenius hæc tractanda erunt ad IV Kalendas Augusti, quo S. Felix II colitur Officio ecclesiastico in Romana Ecclesia. Interim videri possunt quæ scripserunt post Baronium & Bellarminum in defensionem Felicis Gretserus lib. 4 cap. 9, Cardinalis Perron in suo ad Regem Britanniæ responso, Iacobus Gothofredus in Chronologia Codicis Theodosiani, & in Notis ad lib. 16 & legem 14, & isti viso a nobis edito Catalogo animosius defendissent Ecclesiæ Catholicæ sensum, & Pontifices Romanos evidentius liberassent ab omni suspicione culpæ in materia fidei, dicendo Liberiū, quando Arianis consensit non fuisse Pontificem: quem etiam verosimile est non nisi pœnitentem ab orthodoxis esse receptum, quandoquidem etiam inter Sanctos numeretur ab aliquibus.

Pag. 426 ante Commentariū de S. Trudperto ponæ sequentia.

DE S. PETRO EP. MART. BRACARÆ IN LUSITANIA.

Petrus, Episcopus & Martyr, Bracaræ in Lusitania (S.)

SEC. V.

Casu quodam accidit, Lector benevole, ut hic Commentariolus, ipso impreßionis faciendæ tempore, suo loco non inveniretur, ad alium diem transpositus. Eum igitur hic damus, qui nisi in syllabo Sanctorum hujus diei fuisset indicatus, potuerat ad mensem Octobrem transferri: [Cultus 26 Apr. & 17 Octobris.] etenim a geminum S. Petrus, Braccuræ in Lusitania, anniversarium cultum obtinet; alterum mense Aprili, die XXVI. qui agoni consecratus; alterum mense Octobri, die XVII, qui translationi sacer est. Nomen inscriptum legitur Kalendario Breviarii Benedictini regni Lusitaniæ, quod impressum est Conimbricæ anno MDCVII, in quo hac oratione commemoratio de eo fit: Preces populi tui quæsumus Domine clementer exaudi, ut B. Petri Martyris tui atque Pontificis meritis adjuvemur, cujus passione lætamur. Agunt etiam de eo Brevicria Tudense, Toletanum, Braccarense, Eborense, [mentio in Breviariis & Martyrologiis,] tam antiqua quam recentiora. Martyrologio Romano inscribitur his verbis: Braccaræ in Lusitania S. Petri Martyris, primi ejusdem civitatis Episcopi.

[2] Acta, seu potius paßionem, plerique Hispani scriptores pertractant, citati a Georgio Cardoso in Hagiologio Lusitano tom. 2, ad hunc diem. [Acta aquibus scripta & qua fide.] Quidam eorum suis illa commentis adspergunt faciles nimium in fide habenda Chronicis Dextro, Maximoque & Adversariis Iuliano suppositis, veluti si ea antiquitatis veritatisque certißimæ monumenta forent. Dicunt ergo, quod S. Petrus, origine Iudæus, Malachias senior primum vel Samuel junior dictus, fuerit filius Prophetæ Vriæ, de quo Hieremias cap. 26 agit: quod sub Nabuchodonosore Babyloniorum Rege, quando is Iudaicam gentem ab expugnata Hierosolyma captivam alio deducebat, a Nabuzardane militiæ præfecto cum popularibus suis in Hispaniam sit advectus: quod a S. Iacobo Hispaniæ Apostolo sit revocatus ad vitam, quam annis ante adventum ejus ferme sexcentis finierat: & quædam alia his similia. Quibus stabiliendis fragmentum quoddam operum S. Athanasii, primi Cæsaraugustæ Episcopi & S. Petro coævi afferunt: quod apud Prudentium de Sandoval, Episcopum Tudensem, in libello de Antiquitatibus istius Ecclesiæ, & apud Ludovicum de Cunha Episcopum Portuensem in Catalogo Episcoporum Portuensium sic legitur, ut tota fides refundatur in Hieronymum Romam, primum aut præcipuum figulum Dextrinorum figmentorum; uti convincunt indicia post mortem inventa inter ipsius met schedas. Interim eadem quæ hoc fragmento continentur, ajunt etiam narrariin ipsius S. Petri Vita, ante annos MCCCCXI a B. Caledonio Episcopo Braccarensi scripta, quemadmodum dicunt asseri in quadam Epistola Hugonis Episcopi Portugallensis, circa annum MCXXXVII defuncti. Sed non terremur inanibus larvis, quales sunt Athanasius Cæsaraugustanus iste, & hic Caledonius Bracarensis, quinumquā probabuntur fuisse in rerum natura: & si talia post recuperatam a Saracenis Lusitaniā scripsisset Hugo, quod non credimus, aliud nō putaremus sequi, quā fabulā esse ex antiquisunā.

[3] Istis ergo, ut quæ nec refelli quidem operosius mereantur, procul habitis, [creditur a S. Iacobo institutus Episcopus] accipe verba Eborensis Breviarii, anno 1548 Olisippone impreßi, quæ sunt hujusmodi. B. Jacobus Apostolus, filius Zebedæi, plures in Hispania adhuc vivens discipulos habuit, sicut ait Callistus Papa in ejus translatione; etsi duodecim peculiares domesticosque elegerit. Beatus igitur Petrus ipsius Apostoli discipulus extitit, & ab eo, ob sanctitatem & rei bene gerendæ sapientiam, Braccarensis Ecclesiæ Episcopus est ordinatus. Itaque B. Petrus Christi Euangelium Braccaris prædicans, cælestem doctrinam miraculis approbabat: [quia baptizarit filiam Reguli a lepra mandatam] nam Regis ejus patriæ gentilis filiam, invocato Christi nomine, a lepra mundavit; eamque cum matre Regina sacro Baptismatis fonte purificavit, & utrique munditiam carnis servare persuasit. Quod audiens Rex gentilis, ingratus de tanto Dei beneficio, sanctum virum interfici præcepit. Ille vero, non quod mortem timeret, sed quia sic ovibus expediebat, juxta Domini præceptum persecutionem declinans, urbem deseruit: sed ab apparitoribus, qui eum sequebantur, [Martyr obiisse.] in oppido Ratensi comprehensus, ante ipsum altare in ecclesia, pro Christi nomine Christi hostia factus, gladiis confossus est. Ejus corpus ibi relictum fideles, qui eo loci & pauci numero erant, & tyrannorum metu latitabant, neque tollere neque sepelire sunt ausi. At vero quidam, Felix nomine, qui ob persecutorum vitandam sævitiam in culmine excelsi montis Oceanū respiciente solitariam vitam ducebat, clara die lumina a sancto corpore usque ad cælum tendentia vidit. Qua insolita visione permotus, ad locum, qui extra oppidum erat, devenit; & inventum corpus sancti Martyris, non quo debuit, sed quo potuit, honore sepelivit, conscio & socio nepote quodam suo, qui etiam solitariam vitam agebat. [sepulto templum ædificatur,] Crescente inde fidelium numero & infideliū metu sublato, fabricata est grandis basilica in honorem ejus: & sanctum ipsius corpus decentius tumulatum. Ad cujus sepulcrum, etiam temporibus nostris, innumera fiunt miracula, Christi virtute & sancti Pontificis meritis.

[4] [videtur vixisse seculo 5 aut 6.] Breviario consentiunt, quæ de S. Petro Ambrosius Morales lib. 9. Chronici Hispanici cap. 8 narrat, nihil supra dictorum figmentorum afferens; & Vitæ Sanctorum, a Iacobo de Rosario Lusitanice anno MDLXXXV scriptæ. Quidquid sit de advētu S. Iacobi in Hispanias (quem nō modo nolumus in dubium vocare, sed etiam initio hujus mensis, invento tempore quo venisse & prædicasse potuerit, conamur facere verosimilem) credibilior opinio est, nullos ab eo fuisse ordinætos Episcopos, sed cum hoc titulo primum directos esse a S. Petro ejusq; successoribus: nec ulla est ratio, cur hac in parte habeatur eximius S. Petrus Bracarensis, quamvis constaret Apostolorum fuisse discipulum. Verū nec hoc constat; & longe juniorem esse persuadet ipsum Petri nomen, quod Apostolorum Principi a Christo datum, & eatenus Iudæis atq; Gentilibus incognitū, cœpisse usurpari a fidelibus primo seculo, nullus, ut putamus alterius exemplo probabitur: moris quoque tunc nondum erat aut baptizandis Christianis aut Episcopis ordinandis, mutari nomina, ut fingi poßit hic, de quo agimus, priori nomine abjecto, Petrus vocari voluisse. Quid igitur? Primus Bracarensis Episcopus, cujus certa invenitur notitia, fuit Lucretius, qui sub Suevorum Rege Ariamiro, anno ejus III, Æra DXCVIII, sive Christi DLX præsedit Concilio Bracarensi I. Anni tunc effluxerant XX quod regnare cœperat Theodemirus, sub quo Suevi ad fidem conversi sunt: ante cujus initia si statuamus mortem illatam S. Petro, ab aliquo infideli dynasta intra an. CCCCVIII, quo Hispanias barbari occuparunt, & DLVIII, qui fuit Theodemiri primus; vix dubito quin ea conjectura propius ventura sit ad veritatem, quam alia quæcumq; ratio, antiquiorem Petrum faciens. An autem satis certo tribuatur eidem Episcopi titulus, nolo controvertere: detur hoc sane Bracarensium credulitati, qui eum sic colunt; & hodierno Martyrologio, cui sic est inscriptus.

[5] Porro prælaudatus Iacobus de Rosario annectic Vitæ a se conscriptæ sequentia S. Petri miracula. Sacerdos fuit, Petrus nomine, [& miraculis postmortem claruit,] viribus ægritudine admodū debilitatis prorsus deficiens; cui ad Sancti merita confugienti, salus cōtinuo reddita est. In grati vero animi perpetuum testimoniū, quotidie in sancti Martyris æde, præter complures alias in ejus honorē fusas preces, ad aram fecit. Mulier ex loco maritimo, Faom dicto, duorū annorū cæcitate afflicta, cum ad Martyris sepulcrum in genua ac preces se dedisset, ejus intercessione facultatē vidēdi recepit: alia vero usu vocis destituta potestatē loquendi. Ibidem etiā Petrus quidā a dæmone multū vexatus, multis corā adstantibus liberatus, fuit. Hæc ille, quibus addit Rodericus de Cunha parte I hist. Bracar. c. 18, quod puer paralyticus, cui os distortū versus aurē erat, mox ut ante sacras reliquias fuit positus, sanitatem adeptus integrā, & quasi nihil unquā mali passus domū rediit. Omnia hæc recentioris ævi esse credimus, & forte ex ipso loco magis explicite & magis authentice possent haberi, si quis in Lusitania esset qui talia nobis curaret mittere: sed hoc hactenus optare magis quam consequi licuit.

[6] Corpus an. MDLII ab Archiepiscopo Braccarensi Balthasare Limpo, ex Ratensi oppido, Braccaram translatū fuit, cujus rei gestæ series ex Tamayo hujusmodi est, Sedes Metropolitica Braccarensis, erecta fuit per B. Petrū, ejus celeberrimæ urbis (quæ tunc Galleciæ caput erat & Convētus juriducus) Apostolū, Patrē & Pastorē; qui primus ibidē Euangelii semina jecit, quibus plurimos exgentilium erroribus ad Christi jugū attraxit, qua de causa a paganis tentus tandē apud Ratensē vicum martyrio coronatus fuit, ejusq; sacra lipsana ibidē cōdita jacuere abscondita, donec Imperatorū furor Romanorū cessavit. Eo pacato, Christiani illa honorifico loco reponētes, ipsa per aliquot secula in oppido Ratensi fuerunt devotissime venerati. Ast eveniēte an. Domini MDLII, cū Ecclesiā illā apostlicā regeret D. Balthasar Limpo, [corpus ex oppido Ratensi] Braccarensis Antistes; post plures rerū heroice gestarū vicissitudines, quibus Sedē suā & totū Portugalliȩ regnum illustraverat; valde in corde dolens, quod sacra S. Petri hujusmodi pignora extra suā urbē & ecclesiā in vico humili permanerēt: rē cum Capitulo ecclesiæ secreto conferens, Reliquiarū translationem brevi exsequendam decrevit. Hinc cum tempus advenit, constructa capsula sericis rubris paramentis amicta, ad Ratense oppidum nocte devenit; & collectis sacris exuviis, eas in theca recondidit, & eadem nocte admirabili silentio cum ipsis in Braccarā repedavit. Cum itaq; in hanc fuerat expeditionē profectus venerabilis Antistes, commiserat Decano & Capitulo Braccarensi ut interim ecclesiam Maximini, quæ S. Petro Apostolo dicata est, ornamentis festivalibus præparatam haberent: & audito Antistitis signo protinus omnes campanæ urbis metropoliticæ conjunctim sonitum jubilationis emitterent.

[7] Ergo ad prædictam ædem S. Petri vici Maximini, adhuc noctu, cum Reliquiis Archipræsul accedens, [Braccaram translatum anno 1552] signo dato, generali sonitu urbis totius cymbala noctis silentium intercepere; ita ut in cordibus plurium rem ignorantium metus; in ceteris, successum scientium, lætitia mixtim exoriretur. Posthæc cognita Archiepiscopi cura & diligentia, turmatim urbs tota, in ecclesiam Maximini dilapsa, Reliquias sui primi Pastoris & Episcopi venerata est. Hinc Præsul cum Decano & Capitulo suo solennissimam processionem, cum omnibus lætitiæ manifestationibus, tripudiis & jubilationibus decrevit; quæ ex cathedrali basilica prosilies reciperet sacra pignora, quȩ supra feretrū deauratū quatuor ecclesiȩipsius Dignitates adhumeros ferebant. Hoc disposito & clangentibus tubis, campanisq; strepitu incessabili resonātibus, processio ad Braccarēsē ecclesiā reversa fuit, sacraq; lipsana in altari sūptuosissimo, ad hoc mirabiliter extructo, in medio majoris capellæ reposita, per novem diem, fuere ab universis regionis illius oppidis visitata. Quo tempore actum fuit de loco, quo deinceps collocanda forent. Et licet variæ fuissent Capitularium sententiæ, illa obtinuit, quam Archiepiscopus cogitavit: scilicet capellam S. Petri Apostoli, quæ ad latus Euangelii majoris aræ conspiciebatur, expeditiorem esse ad opus illud explendum.

[8] His dispositis marmoreum sarcophagum, aureis floribus & crustis mirifice elaboratum, confici jubens, capellam summopere lucidam reddidit. In cujus angulo sacrarium extruxit; & aram, qua sarcophagus reponeretur: & in eo sacras reliquias, sic magnifice erexit & elevavit, ut omnibus lætitiam & pietatem afferret. In umbilico marmorei tumuli, Portugallensi idiomate, epitaphium incidi curavit: quod Latine factum sic sonat: Hic jacet corpus S. Petri Martyris, S. Jacobi Apostoli discipuli, ex ecclesia Ratensi translatum per D. Balthasarem Limpo, Archiepiscopum Braccarensem, ad hoc sepulcrum; quod fecit Divo, ad majorem venerationem; eo quod fuerit primus istius ecclesiæ Præsul. Die XVII Octobris anno MDLII. Post hæc Archiepiscopus disposuit, ut pars ejus cranii reponeretur in lipsanotheca argentea, & in sacrario ipsius ecclesiæ custodiretur; ut necessitatibus supervenientibus inserviret. Denique idem Archiepiscopus quinque Capellanos constituit, [quinque quotidie Sacra ad ejus aram fieri solita] qui quotidie in eadem capella divinum Officium exsolvere tenentur & Sacrum facere; cujus ministerio ex Apostolica concessione purgatorii animæ a pœnis exsolvantur: qua de causa innumeri diœcesis Sacerdotes illic Missas votivas quotidie celebrant, ad gloriam Dei omnipotentis.

[9] Hactenus Tamajus, fere ex Roderico da Cunha prænominato: qui quidem Rodericus de ipso Ratensi oppido ait, [Ratense oppidum ubi?] primum ibi ecclesiam, deinde etiam monasterium Ordinis Benedictini fuisse: sed an eorum hodie quidquam extet non exprimit, totus intentus, ut (quoniam Pseudo-dexter in Chronico ad an. 67 Ratem oppidum ponit in regione Ophirina, a nepotibus Ophir illic appulsis nomen obtinente) ostendat revera eam ibi fuisse; quippe quæ commodum satis portum habeat, hodie juxta locum Faom dictum, inter Esporendam & Villam-comitis, [Vti concilium Bracarense anni 421] unde haud procul occisus sit S. Petrus: ex quo sequeretur, Ratense oppidum quatuor dumtaxat aut quinque leucis distare Bracara, eundo versus mare. Idem Rodericus, in Historia Episcoporum Portuensium, inducit ignotum hactenus omnibus concilium quoddam Bracarense, tamquam celebratum anno CCCCXXI, cui subscripserint Episcopi decem; & quidem earum sedium nonnulli, quas jam tunc notas fuisse negare merito poßis, quod earum in Conciliis Bracarensibus notis nulla inveniatur mentio. Huic Concilio quartus interfuisset Arisbertus Episcopus Portuensis, & quidem in causa Reliquiarum atq; imaginum; variasque scripsisset Epistolas, in eodem Ms. relatas, quas ipse Latine ac Lusitanice exhibet. [& Epistola Arisberti Portuensis] Earum est una ad Pamerium Episcopum, qua cum narrasset, quomodo Attaces, Lusitaniæ Rex Arianus, ducta Cindasunda Hermenerici Regis Suevorum filia Christiana, factus sit mitior erga orthodoxos; addit quod Regina, pro marito adversum Gothos se parante solicita, eleemosynas faceret Episcopis exulantibus, & devotionem magnum haberet in Deum & in B. Petrum Ratistensem.

[10] Egimus XV Martii de S. Matrona Lusitana Virgine, & ostendimus num 15 & seqq. in divisione Hispaniarum a Barbaris facta, Alanis quidem ceßisse Lusitaniam anno Christi CCCCXIII; sed nusquam invenimus eorum Reges vocatos Reges Lusitaniæ, vel Lusitanam gentem dici Alanos, ut facit hæc epistola. Deinde ex S. Isidoro constat, quod Wallia Gothorum Rex, [figmenta esse probantur] anno Christi CCCCXVI Alanos, qui Wandalis & Suevis potentabātur, adeo cecidit, ut extincto Atace Rege ipsorum, pauci qui superfuerunt, oblito regni nomine, Wandalorum in Galicia se regimini subiugarent. Hermericus vero Suevorum Rex (sic enim appellandus est non Hermenericus) nusquam legitur fuisse Catholicus: filius autem ejus Rechila, anno Christi CCCCXLVIII sub cultu, ut fertur, gentilitatis vitam finivit, cui succeßit filius Recciarius, primus quem sciamus ex Suevis Rex Catholicus. Quæ omnia attente considerata, si non satis manifeste arguunt talium epistolarum imposturam, consideretur turris, quam juxta dictæ Epistolæ auctorem, in signum finitæ discordiæ, fecit Attaces pingi cum puella; & juxta Draconem viridem Leonemque rufum, sua & soceri insignia componi. Norunt eruditi, [ita de S. Petro nihil nobis probant.] cujus ætatis sit insignium hic nominatorum origo: nec plus requirent, ut omnes hujusmodi epistolas cum suo Arisberto pro fabulis habeant, non minus quam ea scripta quæ sub Athanasii Cæsar-augustani, æque gratis conficti, nomine circumferuntur: proindeque non magni facient memoriam B. Petri Ratistensis inter ista reperiri, forsan pro tempore eo quo necdum mortuus Petrus erat. Sed & Bracarense illud, Concilium, quod prius fuerit celebratum quam Suevorum natio ab Arriana hæresi ad Orthodoxos accederet, figmentis merito adnumerabitur.

Pag. 452 num. 19 lin. 14 lege pro hujusmodi negotio venire; & particulam pro, non suo loco positam, in margine expunge.

AD DIEM XXVII.

[Commentarius].

Pag. 475 inter Prætermissos adde.

B. Illuminata, B. Claretta Ordinis S. Augustini discipulæ B. Clara de Monte Falco, apud Iacobillum de Sanctis & Beatis Vmbriæ, referuntur, ut ambæ hoc die mortuæ, Illluminata anno MCCCXX, Claretta quatuor aut quinque annis citius. Vtriusque notitia petenda esset ex Vita Magistræ, atque ex Processu de eadem formato, qui in monasterio ejus dicitur servari manuscriptus: cujus exemplar vehementer optamus nobis transmitti, ut ipsius & discipularum præclaras virtutes & insignia miracula poßimus more nostro ex tantæ auctoritatis monumentis deducere ad diem XVII Augusti.

Pag. 492 num 6 lin 4. anno CCCL, lege, anno CCCC.

Pag. 522 num. 81 lin. 27 vidit eam grollantem capite, lege, Crollantem: & in Annotatis litt. a substitue observationem hujusmodi, Crollare Italis dicitur movere, concutere; dicitur autem signanter de capite, & crollo motum perturbatum notat: apud Teutones krol, cincinnum, crispum; krollen crispare, significat.

Pag. 503 in Margine pro contenta, lege intenta.

Pag. 504 num. 22 lin. antepen. canto cum pudore, lege, cauto.

Pag. 512 Annot. b adde. Guilielmus Episcopus Taurinensis, in Actis SS Solutoris, Adjutoris & Octavii Martyrum, de S. Iuliana Matrona ait, quod duorum ex eis inventa corpora in quodam labello condiderit; uti dictum 13 Februarii in commentario de ipsa num. 7. Labellum autem esset diminutivum a voce labrum: quod sane magnam habet verisimilitudinem.

Pag. 531 col. 1 lin. 8 sic lege, relicta quondam Viti Coce, Doctoris in chirurgia & nunc uxor Joannis Donati.

Pag. 535 num. 28 lin. 10 sic lege, ut arcam & ferratum ostium clausi, sensi primo unum, deinde alterum brachium.

AD DIEM XXVIII.

[Praefatio].

Pag. 567 in titulo 2 lin. ult. THARSI IN PHOENICIA, lege, IN CILICIA.

Pag. 574 Annot. C adde. Græce σκοτοτυφλήσατε, quod quomodo ad expalmationem pertineat, non assequimur; sed nec quomodo Græcum sit: itaque correximus & imprimi jußimus σκοτοτυφλώσατε, quasi significaret obvelata facie videndi potestatem auferre, a σκότος tenebræ & τυφλόω excæco: emendationem meliorem si quis novit, libenter docebor.

DE S. THEODORA.

Theodora, Martyr Alexandriæ (S.)
Didimus, Martyr Alexandriæ (S.)

Pag. 573 col. 1 post num. 7 adde.

[alicubi videtur confusa cum S. Antonina.] 8 Menæa Græca ad XII Ianuarii memoriā habēt S. Theodoræ in Alexandria & S. Alexandri Martyris prope Sanctos Apostolos, quod erat unum ex celebrioribus urbis templis: nec dubium est quin in vicina ædicula aliquæ dictorum Sanctorum reliquiæ fuerint; sed bene, utrum isti Theodora & Alexander ullam inter se connexionem habeant, aut non aliqua facta sit nominum perturbatio propter historiæ similitudinem. Etenim sicut nunc cum Theodora recolitur Didymus; ita III Maji simul recoluntur Antonina & Alexander; de quibus Græci X Iunii, quorum corpora Constantinopoli habebantur in quadam æde, Maximini dicta, quæ utrum vicina fuerit Basilicæ Sanctorum Apostolorum, necdum comperimus.

Pag. 598 in margine ad num. 30 & puer moritur, lege, pie.

Pag. 597 Annot. l, lin 5 ut intelligatur dies 28, lege, 29.

AD DIEM XXIX.

[Praefatio].

Pag. 613 num. 3 post medium & hæc verba, Maurolycus & alii, adde. Beda supposititius & Galesinius supra relata verba, paßim a ceteris posita hoc die, ponunt XXX die Martii, fortaßis per errorem a III kalendas Maji.

Pag. 625 Annot. n lin. 5 videns re superiorem in tribunali, lege, videns se.

Pag. 647 num. 50 lin. 22 cui de Romanis finibus divina missa gratia, lege, misso.

DE S. ROBERTO MOLISM.

Robertus, Abbas Molismensis & Fundator Ordinis Cisterciensis (S.)

Pag. 668 post num. 23 Adde. In Mss. Additionibus quorumdam Carthusianorum Bruxellensium ad Vsuardum XXI Martii, S. Roberti Abbatis Translatio notatur: qui si hic Molismensis est, suspicari licebit alicujus posterioris Translationis, ante unum forsitan seculum aut paulo amplius factæ, hanc esse memoriam.

Pag. 679 num. 5 lin. 10 unde verint, lege, venerint.

Pag. 701 addendæ litteræ indices Annotationum post num. 45 b, post num. 46 c.

AD DIEM XXX.

[Praefatio].

Pag. 721 in Catalogo Sanctorum, adde loco penultimo B. Ludovicus puer, Ravenspurgi in Suevia a Iudæis occisus.

Pag. 727 in Prologo lin. 36 Husitius, lege, Eusitius.

DE SANCTIS MARTYRIBUS NUMIDIS.

Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)

Pag. 745 in titulo lin. 3. Tertulla & Antonia Virginum, lege, Virginibus.

Pag. 746 num. 5 sub finem sic lege & adde.

At Ferrarius in Catalogo generali ad dictum diem X Maii refert SS. Secundianum & Agapitum, arbitratus esse SS. Secundinum & Agapium hic relatos, & Eugubii isto die celebrari illorum translationem sive inventionem. Iacobillus indicata pag. 4 asserit, horum corpora e Numidia Eugubium translata, atque extra urbem fuisse deposita in quadam ad illorum honorem constructa ecclesia ac modo asservari in ecclesia S. Secundi Canonicorum Regularium S. Salvatoris. De S. Secundo agemus ad Kalendas Iunii: cujus itidem ibidem corbus est & horum trium festum celebratur dicto X Maii sub ritu semiduplici in toto ordine dictorum Canonicorum Regularium S. Salvatoris.

Pag. 749 Annot. h lin. ult. & latum efficiens, lege, lacum.

Pag. 764 col. 2 duæ primæ lineæ post factam correctionem nescio qua occasione inter se conversæ a typotheta sunt, quas restitues, faciendo primam quæ secunda nunc est.

Pag. 765 col. 2 circa finem semel delenda est linea per similem incuriam bis posita. Missum est itaque ad provinciam Esyriæ veteris impe.

Pag. 779 num. 6 lin. 5 sic interpunges, prius clam communicato quam palam prodito, strepituque despecto turbæ furentis.

Ibid. num. 9 lin. 9, Historiæ Francorum credere etiam possumus, sic interpunge, Historiæ Francorum. Credere etiam possumus,

Pag. 790 col. 2 lin. 16 tanto legationum strepitu, lege, legationum.

Pag. 791 col. 2 lin. 18 quam ex probatissimis auctoribus profitetur, ad acceptam.

Pag. 796 col. 1 in marg. a per loci minas, lege, ruinas.

Pag. 802 in titulo appendicis, ex Annalibus Suecicis, lege, Suevicus.

Pag. 803 num. 5 lin. 15 per Sacerdotes celecta, lege, collecta.

Pag. 823 in marg. Galterius & Hugo, lege, & Odo. ibidem in textu post hæc verba, Idem Hugo S. Adjutoris Vitam scripsisse fertur, adde: sed verosimilius est auctorem coævum nequaquam fuisse. Scriptor Gallicus Historiæ Archiepiscoporum Rotomagensium, editæ an. 1667 alium tribus seculis posteriorem designat, Hugonem d'Orge anno MCCCCXXX ex Catalaunensi Cathedra ad hanc metropolitanam translatum; citatque Ms. quoddam D. Bigotii, in quo id expresse asseratur.

Pag. 825 col. 2 lin. 2 descrip esse ait, lege, descripta.

Pag. 854 col. 1, in marg. C Angelo comparanda abstinentia, lege, ob abstinentiam.

Pag. 860 col. 1 lin. 1 soli civitati, lege, toti civitati.

Ibid. lin. 3 quam a pluribus religiosis, lege, quædam a pl.

Pag. 872 Annot. i, expunge ibi dicta & hæc substitue.

i Cum S. Dominicus fuerit inventor auctorque ejus precationis, quæ ad Rosarii grana decurritur per decades quindecim salutationum Angelicarum interposita decies quinies oratione Dominica; quæ & Psalterium dicitur, eo quod 150 Psalmorum Davidicorum numerum referat, eorumque vice substituatur; vix possum dubitare, quin eum orandi modum ipse præscripserit suæ illi Militiæ. Mirum est tamen Raymundum tanta circumlocutione verborum id designare, nec simul exprimere Rosarii nomen, si id fuerit vulgo usitatum: ne quidem infra num. 134 ubi precatoriorum globulorum sertum solum vocatur Pater-noster, & nominis ipsius ratio additur. an forte Rosarii nomen necdum notum erat, licet res ipsa jam esset notissima?

Pag. 870 & deinceps usque ad pag. 880 in superiori titulo vocatur Pars II, quæ usque ad pag. 880 adhuc vocanda erat Pars I.

[APPENDIX]

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΗΣΑΓ. ΦΕΡΒΟΥΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ, ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ ΑΥΤΗΣ, ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΣΚΗΣ ΑΥΤΗΣ.
ex MS. Bibliothecæ Vaticanæ num. 1660.

Acepsimas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Barbasymes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Paulus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Gaddiabbes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Sabinus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Mareas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Mocius, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ioannes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Hormisdas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Papas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iacobus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Romas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Marres, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Agas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Bochres, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdiesus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ioannes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abramius, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Agdelas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Sabor, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Isaacus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Dausa, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Milles, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Manreandes Chorepiscopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iosephus, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iacobus, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Aithalas, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Azes sive Azadanes, Diaconus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdiesus, Diaconus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
CCL Clerici, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)
Azades Eunuchus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Tarbula seu Pherbute Virgo, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Soror, eiusdem S. Tarbulæ, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ancilla, eiusdem S. Tarbulæ, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
XVI millia, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)
Alii innumeri, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)

EX MS. VATICANO

Τῷ καὶρῷ τῶν διωγμῶν ἡμῶν ἠσθένησεν ἄφνω ἡ Βασίλισσα · ἐπειδὴ δὲ πλήρης ἦν ἡ καρδία αὐτῆς πρὸς τοὺς Ἰουδαίους, [Pherbutha cum sorore & ancilla comprehenditur,] τοὺς ἐχθροὺς τοῦ σταυροῦ, ἡδέως δὲ αὐτῶν ἤκουεν ἕκαστα, λέγουσιν αὐτῇ προσελθόντες, Διὰ τὸ συναιρεῖσθαι τὸν Ἐπίσκοπον Συμεῶνα, τὸν ἐπίκλην Ἰογναφαῖον, αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ἐποίησάν, σοι φάρμακα, ἵνα ἀπεθάνῃς. Ὡς δὲ ἔφθασεν τὸ ῥῆμα εἴς τὸν Βασιλέα, παραχρῆμα a καθεστάθη ἡ ἁγία Φερβοῦς, σὺν τῆ ἀδελφῇ καὶ παιδίσκῃ αὐτῆς. Ἦν δὲ ἡ Φερβοῦς ἀσκουμένη, ἀλλὰ καὶ ἀμφότεραι πολιτείᾳν ἐκέκτηντο καλλίστην ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, κατεπήχθησαν δὲ ἐν τῷ παλατίῳ ἐρωτισθῆναι. Ἐξῆλθεν δὲ κατὰ κέλευσιν τοῦ Βασιλέως Μάντης, ὅ ἐστιν Ἀρχιερεὺς τῶν Μάγων, καὶ δύο μετ᾽ αὐτοῦ Ἄρχοντες, ἐπὶ τὸ ἀκοῦσαι αὐτῶν. Ὡς δὲ παρέστην ἔμπροσθεν αὐτῶν ἡ ἁγία Φερβοῦς μετὰ τῶν σὺν αὐτῇ b δύο, ἐ͂ιδον τὸ κάλλος αὐτῆς (ἦν γαρ ἀληθῶς ἡ Ἁγία καὶ τῷ εἴδει ὡραία σφόδρα) καὶ παραχρῆμα ἐνεθυμήθησαν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν ἕκαστος ἐπιθυμίαν πονηρὰν, [deq; veneno Reginæ præbito interrogata,] κρύψαντες ἀπ᾽ άλλήλων τὸ τοιοῦτον · ἐ͂ιπον δὲ αὐταῖς, Ἵνα τί ἐποιήσατε φάρμακα τῇ Βασιλίσσῃ καὶ Δεσποίνῃ πάσης τῆς οἰκουμένης, διὸ ἔνοχοι θανάτου ἐστέ. Ἀποκριθεῖσα δὲ ἡ ἁγία Φερβοῦς, ἐ͂ιπεν πρὸς αὐτούς · Διατὶ ἐπήγαγεν ἡμῖν ἀφορμην τοιαύτην ὁ σατανᾶς, ἥτις ἀπέχει πολὺ τῆς ἀληθείας; [calumniam refellit,] καὶ ἵνα τί ἀδίκως συκοφαντῆσαι ἡμᾶς βούλεσθε; εἰ γαρ τὸ αἷμα ἡμῶν διψᾶτε, τίς ἐστιν ὁ κωλύων ὑμᾶς τοῦ ποιεῖν αὐτό; καὶ εἰ ποθεῖτε τὴν σφαγὴν ἡμῶν, ἰδοὺ καθεκάστην ἡμέραν τὰς χεῖρας ὑμῶν μολύνετε εἰς αὐτὴν · ἡμεῖς δὲ διὰ τὸν Θεὸν ἡμῶν Χριστιαναὶ ἀποθανούμεθα, μὴ ἀρνησάμεναι αὐτὸν, ὅτι αὐτός ἐστιν ἡ ζωὴ ἡμῶν, [& fidem Christi profitetur;] καθὼς γέγραπται ἡμῖν, Ἕνα Θεὸν προσκυνεῖν, καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύειν, οὕτως γαρ καὶ ποιοῦμεν · ἀλλὰ καὶ ἐν ἑτέρῳ γέγραπται, Γόης διὰ χειρὸς τοῦ λαοῦ ἀποθνησκέτω. Πῶς οὖν ἡμεῖς φάρμακα ἐποιήσαμεν; χεῖρον γαρ τῆς εἰς Θεὸν ἡμῶν ἀρνήσεώς ἐστι τοῦτο, καὶ γαρ καὶ περὶ ἑκατέρων ὁμοίως θάνατος τοῖς ἐνόχοις ἠπείλητο.

[2] Ἤκουον δὲ αὐτῆς ἡδέως ἐπὶ τοσοῦτον ἀμφότεροι, καὶ ἀπὸ τῆς ἐκστάσεως τοῦ τε κάλλους καὶ τῆς σοφίας αὐτῆς οὔτε λαλῆσαι ἠδύναντο, [addit se ob S. Simionis fratris sui necem non dolere.] ἀλλ᾽ ἕκαστος αὐτῶν ἐλογίσετο ἐν ἑαυτῷ λέγων, Ἐγὼ παρακαλῶ τὸν Βασιλέα, καὶ ῥυσάμενος αὐτὰς τοῦ θανάτου, λήψομαι ταύτην ἐμαυτῷ εἰς γυναῖκα. Μόλις δὲ ὀψὲ γοῦν ποτε ὁ Μαύπτας ἔφη πρὸς αὐτην, Εἰ καθὼς λέγεις οὐκ ἔξεστιν ὑμῖν φάρμακον ποιῆσαι, ἵνα μή τις παραβάτης εὐρεθείν· ἄλλά γε ὑμεῖς διὰ τὸν τοῦ ἀδελφοῦ ὑμῶν θάνατον ὑπεραλγοῦσαι πεποιήκατε. Καὶ πρὸς ταῦτα ἡ ἁγία Φερβοῦς ἐ͂ιπεν. Τί γαρ κακὸν ἔπαθεν ὁ ἀδελφός μου, ἵνα δι᾽ αὐτὸν ἀπὸ Θεοῦ ζῶντος τὴν ζωήν ἡμῶν ἀπολέσωμεν; εἰ γαρ καὶ ὑμεῖς διὰ τὴν ὑμῶν πονηρίαν καὶ τὸν ζῆλον ἀπεκτείνατε αὐτὸν, ἀλλ᾽ ἐκεῖνος ζῆ καὶ ἀγάλλεται εἰς τὴν ἐπουράνιον βασιλείαν, ἥτις βασιλεία τὴν ὑμῶν βασιλείαν καὶ ἐξουσίαν καταργεῖ. Καὶ ταῦτα αὐτῆς εἰπούσης, ἐκέλευσεν αὐτὰς ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ εἰχθῆναι καὶ φυλάττεσθαι.

[3] [ut liberetur ad nuptias solicitata,] Γενομένης δὲ πρωΐας, ἔπεμψεν ὁ Μαύπτας πρὸς αὐτὴν λαθραίως, καὶ ἐ͂ιπεν αὐτῇ, Δέλεις παρακαλέσω τὸν Βασιλέα, καὶ ῥύσομαι ὑμᾶς τοῦ θανάτου, καὶ γένῃ μοι εἰς γυναῖκα; Ἡδὲ ἀθλοφόρος ἀκούσασα τὰ ῥήματα ταῦτα, ἐξέστη καὶ ἐφοβήθη σφόδρα· ἐ͂ιπεν δὲ πρὸς αὐτὸν, Φράξον τὸ στόμα σου, κύων ἀκάθαρτε, ἐχθρὲ τοῦ Θεοῦ καὶ πάσης ἀληθείας, καὶ μηκέτι προσθῇς τοῦ λαλῆσαι τὸ ἀκάθαρτον ῥῆμα τοῦτο εἰς τὰς ἐμὰς ἀκοὰς· οὐ γαρ εἰσέρχεται ταῦτα εἰς τὴν ἐμὴν διάνοιαν, μὴ γένοιτο, ἐπειδὴ ἅπαξ ἡρμώσθην τῷ δεσπότῃ Χριστῷ, καὶ τὴν παρθενίαν μου αὐτῷ φυλάττω, [ait se Christo desponsam] τήν τε πίστιν καὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτῷ διατηρῆσαι σπουδάζω· δυνατὸς δέ ἐστιν ὁ μόνος ἀναμάρτητος ῥύσασθαί με ἐκ τῶν ἀκαθάρτων ὑμῶν χειρῶν καὶ λογισμῶν ῥυπαρῶν, ὧν ἐλογίσασθε κατ᾽ ἐμοῦ. Οὐ μέντοι φοβοῦμαι ἀποθανεῖν, οὐ δὲ τὴν σφαγὴν δειλιῶ· ἡ δὲ ὁδὸς, εἰς ἣν θέλετέ με πέμψαι, αὕτη ἀπάγει με πρὸς τὸν ἀδελφόν μου καὶ Ἐπίσκοπον ἀγαπητὸν Συμεῶνα, ἵνα ἐκεῖ παρακληθῶ ἀπὸ τῶν θλίψεών μου καὶ στεναγμῶν, [& paratam pro eo mori,] ὧν οἶδεν ἡ ψυχή μου μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ. Ὁμοίως δὲ καὶ οἱ δύο Ἄρχοντες ἔπεμψαν πρὸς αὐτὴν τὸ αὐτὸ τοῦτο δηλοῦντες, καὶ ὡσαύτως πάλιν μετὰ θυμοῦ καὶ ὀργῆς ἀποκριθεῖσα καὶ τούτοις, ἀπεκρούσατο αὐτούς.

[4] Ἰδόντες οὖν ἀμφότεροι ὅτι ἐνικήθησαν, καὶ ἡ ἐπιθυμία αὐτῶν ἐματαιώθη, ἐποίησαν συμβούλιον οἱ τρεῖς, [ipsa & sociæ recusantes solem adorare,] καὶ ἐλάλησαν ὁμοῦ καταμαρτυρήσαντες αὐτῶν ἀδίκως, καὶ ἐ͂ιπον πρὸς τὸν Βασιλέα οὕτως, γοήτριαί εἰσιν. Ὁ δὲ Βασιλεὺς ἀκούσας, ἐκέλευσεν ἵνα ἐὰν προσκυνήσωσι τῷ ἡλίῳ, μὴ ἀποθάνωσιν. Ὡς δὲ ἐπηγγέλθη αὐταῖς κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ Βασιλέως προσκυνῆσαι τῷ ἡλίῳ, ἀπεκρίθησαν αἱ Ἁγίαι, καὶ ἐ͂ιπεν· Ἡμεῖς Θεὸν τὸν ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς προσκυνοῦμεν, καὶ τὴν αὐτοῦ τιμὴν τῷ κτίσματι αὐτοῦ τῷ ἡλίῳ οὐ προσφέρομεν, ἀλλ᾽ οὐ δὲ ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καὶ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ διὰ τὴν ἀπειλὴν ὑμῶν χωρισθῆναι δυνάμεθα. Ὡς οὖν ἐ͂ιπον ταῦτα, ὁμοθυμαδὸν οἱ Μάγοι ἐβόησαν φωνῇ μεγάλῃ λέγοντες, Ἀπολέσθωσαν αὕται ἐκ τῆς ὑπ᾽ οὐρανὸν, αὕται γαρ ἐποίησαν τῇ Βασιλίδι φάρμακα, ὥστε ἀσθενήσασαν αὐτὴν ἀποθανεῖν. Καὶ παραχρῆμα ἐδόθη κατ᾽ αὐτῶν ἀπόφασις τοιαύτη, [morti adjudicantur] ἵνα οἵῳ ἂν βούλονται θανάτῳ οἱ Μάγοι ἀποθανεῖν αὐτάς· ἕλεγον γαρ οἱ ἀνόσιοι καὶ μιαροὶ, ὅτι ἐὰν μὴ κοπῇ τὰ σώματα αὐτῶν εἰς δύο, καὶ παρέλθῃ ἡ Βασίλισσα διὰ μέσου αὐτῶν, θεραπευθῆναι οὐ δύναται. Ὡς δὲ ἐξέβαλον αὐτὰς ἵνα ἀποκτείνωσιν, πάλιν ὁ Μαύπτας ἀπαγομένων αὐτῶν ἔπεμψεν πρὸς τὴν Ἁγίαν λέγων, Ἐὰνθέλῃς μου ἀκοῦσαι, οὔτε σὺ ἀποθνήσκεις, οὔτε αἱ νεανίδες. Ἡ δὲ Ἁγία, μετὰ φωνῆς μεγάλης ὑβρίσασα αὐτὸν, ἐ͂ιπεν· Κύων ἀκάθαρτε, τίνος ἕνεκεν τοιαῦτα φθέγγῃ, ἃ μὴ ἀνέχομαι ἀκοῦσαι; ἐγὼ γαρ τελείως εὔχομαι ἀποθανεῖν, ἴνα ζήσω εἰς τὸν αἰῶνα· οὐ μὴ χαυνώσω ἐμαυτὴν εἰς τὴν ζωὴν τὴν πρόσκαὶρον ταύτην, ἴνα μὴ ἀποθάνω θάνατον τὸν αἰώνιον.

[5] Ἐξαγαγοῦντες οὖν αὐτὰς πρὸ τῆς πύλεως, μιᾷ ἑκάστῃ αὐτῶν προͅσέπηξαν δύο πάλους, εἰς μὲν τὸν ἕνα τὸν τράχηλον δήσαντες, εἰς δὲ τὸν ἕτερον τοὺς πόδας, [secantur in duas partes,] καὶ διατείναντες αὐτὰς εἰς αὐτοὺς ἑκάστην, κατενέγκαντες πρίονα τεκτονικὸν, ἔπρισαν αὐτὰς εἰς μέρη δύο· καὶ πήξαντες ξύλα μεγάλα, τρία μὲν τῆς ὁδοῦ ἐντεῦθεν, καὶ τρία ἐντεῦθεν, ἐκρέμασαν ἐπ᾽ αὐτῶν τὰ ἅγια σώματα. Ὢ τοῦ φρικτοῦ καὶ φοβεροῦ θεάματος! πλήρη δακρύων γαρ καὶ κατανύξεως, ἐκπλήξεώς τε καὶ στεναγμῶν τὰ γεγονότα. Εἴ τις οὐκ ἔχει δάκρυα κατανύξεως, ἐλθέτω καὶ κλαυσάτω, βρέχων τὸ σῶμα δάκρυσιν. Ἰδοὺ γαρ σώματα τερπνὰ καὶ ἅγια, θρίαμβος ἐγένοντο κατὰ τὴν ὁδὸν, ἐφ᾽ ἃ ἐφυλάχθησαν ἐν σεμνότητι καὶ παρθενίᾳ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον τῆς ζωῆς αὐτῶν· ἡ ἐλευθερία ἐδόθη εἰς ὀνειδισμὸν· τῶν τε πρᾳότητα καὶ δικαὶοσύνην ἐν ἰδίῳ θαλάμῳ ἀσκησασῶν, ἰδοὺ, ἡ δόξα πρόκειται εἰς ὕβριν. Ὢ πόσον μακροθυμεῖ ἡ δικαὶοκρισία! ἀλλ᾽ ὅτ᾽ ἂν ἀναστῇ τοῦ ἐκζητῆσαι, οὐκέτι συγχωρεῖ ἢ οἰκτείρει. Ὢ πόσα τολμᾶ ἡ ὑπερηφανία! ἀλλ᾽ ὅταν πέσῃ, οὐκ ἔχει θεραπείαν ἢ ὑπόστασιν. Ὄντως τὰ ξύλα ταῦτα τῶν Ἁγίων, καρποὶ δικαὶοσύνης εἰσὶν· καὶ ὄντως οὗτοι λύκοι τῆς Ἀραβίας, ἄσπλαγχνοι καὶ αἱμωπόται, οἱ πρίσαντές φημι καὶ κρεμάσαντες. Ἐνταῦθα κατανοήσας ὁ μακάριος Προφήτης ἐ͂ιπεν, Ἄρα ζῶντας ἂν κατέπιον ἡμᾶς, ἐν τῷ ὀργισθῆναι τὸν θυμὸν αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς, ζῶντας εἰς ἅδην κατήγαγεν ἡμᾶς. Ἄρα ἐχάρει τις ἐπὶ τῷ φοβερῷ τούτῳ ἔργῳ, ἢ ἡδέως ἔσχεν τις τὸ φρικτὸν τοῦτο θέαμα; Ἄρα ἐνέβλεψέν τις, κᾂν προσεῖδεν αὐτοῖς, ἀδακρυτί; Ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι· εἰ δὲ καὶ ἄρα τολμήσας τις προσέσχεν ἐπὶ τῷ τοιούτῳ, τῆς ἡμετέρας οὐκ ἔστι φύσεως, ἀλλ᾽ οὐ δὲ τὸ γένος αὐτοῦ ἐκ τοῦ Ἀδάμ.

[6] [per easque traducitur Regina.] Ἤνεγκαν δὲ τὴν ἀθλίαν Βασιλίδα τῇ ὁδῷ ἐκείνῃ, καὶ παρῆλθεν διὰ τῶν ἁγνῶν σωμάτων, καὶ πᾶσα παρεμβολὴ ὀπίσω αὐτῆς· προκένσον c γαρ ἐ͂ιχεν ὁ Βασιλεὺς ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. Ἐτελειώθη ἡ ἁγία Φερβοῦς, σὺν τῇ ἀδελφῇ καὶ τῇ παιδίσκῃ αὐτῆς, τῇ πέμπτῃ τοῦ Ἀπριλλίου μηνὸς, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν· ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, καὶ ἡ τιμὴ, καὶ ἡ προσκύνησις, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a MS. Vaticani ecgraphum κατεσθέτη,

b Altera duarum, quæ in titulo ancilla dicitur, censenda est potius in obsequio & famulatu Sororis fuisse, ut pote viduæ, quam Pherbuthæ sanctimonialis.

c Non recte vertit alius: Illa enim die Imperator Censum recipiebat. Nos quid Πρόκενσος sit jam explicuimus ad Acta S. Eutychii 6 Apr. itaq; sic verte Processionem enim eadem die ducebat Imperator.

ΑΘΛΗΣΙΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΑΚΕΨΙΜΑ, ΙΩΣΗΦ, ΚΑΙ ΑΕΙΘΑΛΑ.
Ex MS. Medicæo Regis Christianissimi.

Acepsimas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Barbasymes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Paulus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Gaddiabbes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Sabinus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Mareas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Mocius, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ioannes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Hormisdas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Papas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iacobus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Romas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Marres, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Agas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Bochres, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdiesus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ioannes, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abramius, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Agdelas, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Sabor, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Isaacus, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Dausa, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Milles, Episcopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Manreandes Chorepiscopus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iosephus, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Iacobus, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Aithalas, Presbyter, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Azes sive Azadanes, Diaconus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Abdiesus, Diaconus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
CCL Clerici, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)
Azades Eunuchus, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Tarbula seu Pherbute Virgo, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Soror, eiusdem S. Tarbulæ, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
Ancilla, eiusdem S. Tarbulæ, Martyr in Perside sub Sapore Rege (S.)
XVI millia, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)
Alii innumeri, Martyres in Perside sub Sapore Rege (SS.)

PER METAPHR. EX MS. R. FR.

CAP. I.

Ελύττα κατὰ Χριστιανῶν Σαβώριος ὁ Περσῶν Βασιλεὺς, [Sub Sapore Rege Persarum S. Acepsimas Episcopus omni virtute præditus,] τοῖς Μάγοις τε, μέρος οὗσι Περσῶν, τὸν κατ᾽ αὐτῶν ἐπέτρεπε διωγμόν. Οἳ καὶ ἰταμώτερον, ἅτε ζηλωταὶ τῶν πατρίων ἐθῶν, τοῖς διωκομένοις ἐπιτιθέμενοι, πυρί τε καὶ ἡλίῳ τὸ σέβας νέμειν ἐξεβιάζοντο· Οὗ δῂ χάριν καὶ Ἀκεψιμᾶς ὁ μακάριος ὑπ᾽ αὐτῶν συλλαμβάνεται, ὃς ἐκ πατρίδος μὲν ὥρμητο Ναησσῶν a, ὑπὸ τὰ Περσῶν ὅρια αὐτὴ τυγχάνει κειμένη, Ἐπισκοπικῷ δὲ τετίμητο ἀξιώματι, γηραιὸς τὴν φρόνησιν, πρᾷος, ἀόργητος, ἐγκρατείᾳ συζῶν, τοῖς δεομένοις τῶν ὄντων μεταδιδοὺς, προσευχῆς ἐπιμελόμενος, χαρίεις τὸ ἐ͂ιδος, χαρίεις τε ῥοστὴν ψυχὴν, καὶ τὸ ἐκτὸς ἤθει τὴν ἐντὸς κατάστασιν τοῖς ὁρῶσι διασημαίνων, ἔργῳ τε καὶ λόγῳ τὴν εὐσέβειαν καταγγέλλων, διδάσκαλος Χριστιανοῖς καὶ βίου καὶ δογμάτων ὀρθῶν γενόμενος· ἐξ οὗ καὶ τὴν τῶν ἐναντίων παράταξιν, ἅτε πρὸς ἰσχυρότατον ἀνταγωνιστὴν, εἰς ἑαυτὸν ὅλην ἐξεκαλέσατο· περὶ ὃν δὴ καὶ πρὸ τοῦ συλληφθῆναι, τοιοῦτόν τι προφητικῶς γίνεται.

[2] Παῖς τις κατέψα τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, τῶν διοχλουσῶν φθειρῶν ἐκκαθαίρων· ταύτην οὖν ἀσπασάμενος, [Martyr futurus a puero prædictus,] Μακαρία, ἐ͂ιπεν, ἡ φαλάκρα αὐτὴ, (ἐψίλοτο γαρ) ἥ τις ἄρα διὰ Χριστὸν μαρτυρήσει. Ὁ δὲ ἥσθη τῷ ῥήματι, καὶ τὸ παιδίον παραυτίκα ἀντισπασάμενος, Γένοιτό μοι, τέκνον, ἔφη, κατὰ τὸ ῥῆμά σου. Ἐπεὶ δέ τις συνήθης καὶ φίλος τῷ μακαρίῳ Ἀκεψιμᾶ, λεγομένων τούτων παρὴν (Ἐπίσκοπος δὲ καὶ οὗτος τῆς ἐνγειτόνων πόλεως ἦν) ἤρετο τὸ παιδίον ὑπομειδιῶν· Εἶπέ μοι, τέκνον, εἰπὼν, Εἴ τι δὲ περὶ ἡμῶν ἔγνωκας. Ὁ δέ γε θεοφορούμενος παῖς, Καὶ σοῖ, ἔφη, πρὸς τὴν πόλιν ἐπανιόντι τὴν σὴν, οὐκ ἐξέσται ταύτην ἰδεῖν, ἀλλὰ κατὰ τὴν κώμην Ἀθραδαρὰν καταλύσεις τὸν βίον· ἃ δὴ καὶ ἀμφοτέροις κατὰ τὴν τοῦ παιδὸς ἐξέβαινε πρόῤῥησιν.

[3] [captus, in urbe Arbelorum, corā Principe Magorum profitetur fidem:] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν πρὸ τοῦ τὸν μάρτυρα συλληφθῆναι· ἐπεὶ δὲ καὶ ἐάλων καὶ διὰ τῆς ἑαυτοῦ οἰκείας ἤγετο, τῶν συνήθων τις, πλησίον γενόμενος, Διάταξαί τι περὶ τοῦ οἴκου σου, πρὸς τὸ οὔς αὐτῷ ἔφη, Ὁ δὲ, Αὐτὴ ἡ οἰκεία, τῇ χειρὶ δείξας, οὐκετι οἰκεία μου· ἐγὼ γαρ ἤδη πρὸς τὴν ἄνω ὅσον οὔπω καὶ μετοικίζομαι. Ἐν τῇ πόλει δὲ Ἀρβὴλ γεγονὼς, καὶ τῷ τῶν Μάγων Ἀρχηγῷ παραστὰς (ὄνομα αὐτῷ Ἄδραχος γαρ ἦν) εἰ Χριστιανὸς εἴη, ἐπηρώτατο. Ὡς δὲ μεγάλῃ τῇ φωνῇ τοῦτο ἐ͂ιναι διωμολόγησεν· Οὐκ οὖν ἀληθῆ, ἔφη, τὰ περὶ σοῦ φημιζόμενα, ὡς Βασιλικῶν τε εἴης προστάξεων καταφρονῶν, καὶ ὡς ἕνα κηρύττεις Θεὸν ἀπεναντίας τῷ Βασιλικῷ δόγματι; Τὸ δὲ μακάριον ἐκεῖνο γῆρας, οὐδὲν ὑποδειλιάσαν· Πάντα ὅσα, φησὶν, τοιαῦτα περὶ ἡμῶν ἀκήκοας, ἀληθῆ τυγχάνουσιν ὄντα· ἕνα γαρ κηρύσσω Θεὸν κατὰ τὰς παρ᾽ ἡμῖν θείας· γραφὰς, καὶ τοῖς πρὸς ἐμὲ φοιτῶσι τούτου πρεσβευτὰς ἐ͂ιναι τοῦ δόγματος ὑποτίθημι. Καὶ ὁ Μάγος· Φρονήσει σε διαφέρειν τῶν πολλῶν ἀκηκόαμεν, ἥ τις τῷ μακρῷ χρόνῳ καὶ τῇ πείρᾳ δοκιμωτέρα καθίσταται· νῦν δὲ οὐχ οὕτως ὥσπερ ἠκούσαμεν καὶ ὁρᾷν παρέστι· διάκεισαι γαρ παιδὸς ἀφραίνοντος κατὰ τὸ οὐδὲν ἄμεινον· ἐπεί που τοῦτο συνέσεως δοκεῖς ἢ καλῶς ἐχούσης φρενὸς τὸ βασιλικῶν δογμάτων καταφρονεῖν, [irridet cultum solis & ignis:] καὶ μὴ προσκυνεῖν ἐθέλειν τῷ τε ἡλίῳ καὶ τῷ πυρὶ, οἷς δῆτα καὶ Βασιλεὺς αὐτὸς προσκυνεῖ; Ὁ τοῦ Χριστοῦ Ἀρχιερεὺς ἀπεκρίνατο, Πολλά μοι δοκεῖ ἡ τῶν Περσῶν ἀνοηταίνειν ἀρχὴ, ὅτι τοῦ κτίσαντος ἀφεμένη λατρέυειν ἔγνω τοῖς κτίσμασιν· τίς γαρ εὐφρονῶν τὸ τοῦ Θεοῦ σέβας τοῖσ ὑπὸ Θεοῦ περιθῆναι πεποιημένοις ἀνέξοιτο, ὥσπερ ὑμεῖς ποιεῖτε, ἀνόσια δρῶντες, καὶ αὐτός γε οὗτος ὁ ὑμέτερος Βασιλεύς.

[4] Ὁ δὲ, Ἀνόσια δρᾷν ἡμᾶς λέγειν τολμᾷς, ἔφη, τηλικούτῳ προσκυνοῦντας στοιχείῳ καὶ ζωογόνῳ ἡλίῳ λατρέυοντας; [constans in fide non terretur minis:] ἀνόσιε τἀληθὲς σὺ, καὶ λῆρε, καὶ ματταίου προστάτα θρησκεύματος. Ἀλλ᾽ εἰ μὴ τῷ τοῦ Βασιλέως ἔξεις προστάγματι, καὶ προσκυνήσεις οἷς ἆρα καὶ αὐτὸς προσκυνεῖ, οὔτε τὸ γῆράς σε παθεῖν ἐξαιρήσεται, οὔθ᾽ ὃν λατρέυεις ἐσταυρωμένος Θεός. Εἶτα ὁ θεῖος πρεσβύτης, Ἐμφραγείη σοι τὸ μιαρὸν στόμα, κατάρατε, ἔφη, εἰ ἐμὲ δοκεῖς ταῖς ἀπηλαῖς σου μεταπείθειν, ὥστε πατρώου δόγματος ἀποστῆναι, ὃ παιδόθεν μεμαθηκὼς καὶ εἰς τὴν δὲ τὴν πολιὰν ἔζωσα· εἰ δε οὕτε τὸ γῆρας ἐξαιρήσεται, ὡς σὺ ἔφης, οὔθ᾽ ὃν σέβω Θεὸς τῶν ὑμετέρων χειρῶν, οὐ παρὰ τοῦτο τὸ χεῖρον ἐγὼ τοῦ κρείττονος ἀνταλλάξομαι. Τί γάρ μοι καὶ ταῖς ὀλίγαις τοῦ ζῆν ἡμέραις· ἐπεὶ μετ᾽ ὀλίγον τὸ κοινον τοῦτο τῆς φύσεως χρέος, καὶ ὑμῶν ἄνευ, ἀπαιτηθήσεται. Οὐ προσκυνήσω ἡλίω, οὐ λατρεύσω πυρί· οὐδεὶς μοι καταγελάσει τῆς πολιᾶς, οὐδεὶς ἐγκαλέσει μοι τὸ φιλόζωον, βραχείας ζωῆς ἀγαθῶν τοσούτων ἀποδομένῳ μακαριότητα.

[5] Θυμοῦ ἐπὶ τούτοις ὁ μιαρὸς ὑποπίμπλαται, καὶ μάστιξι τὸ ἱερὸν γῆρας εὐθὺς καταικίζεται, οὕτω βαρέως, ὥστε τῷ ἁίματι μὲν ἅπαν περιλιμνασθῆναι τὸ ἔδαφος, μὴ καταλειφθῆναι δὲ μηδένα τόπον τοῦ σώματος ἀπάθη. [crudelißime flagellatur:] Βραχὺ δὲ τῶν πληγῶν ἀνεθέντα, κελέυει πάλιν δυσὶ περιδεθέντα ἁλύσεσι τῷ βήματι παραστῆναι. Καὶ, Ποῦ ὁ Θεός σου ὃν σέβῃ, Ἀκεψιμᾶ, ἔλεγεν· ἐλθέτω, καὶ τῶν ἐμῶν χειρῶν ἐξελέσθω σε. Ὁ ἐμὸς, ἔφη, Θεὸς, μιαρώτατε, τὸν οὐρανὸν πληρῶν καὶ τὴν γὴν, [instruit Magum de igne infernali;] δυνατός ἐστι καὶ τῶν σῶν χειρῶν ἐξελέσθαι με· σὺ δὲ γῆ καὶ σποδὸς ὢν, κατὰ τίνος ἆρα καὶ τολμᾷς ὑπεριφανέυεσθαι; οὗ ὑποκάτω στρωθήσεται σῆψις, ᾧ ἡ ζωὴ βαρυτέρα θανάτου τὸν ζῶντα μὴ ἐγνωκότι Θεὸν· διὰ τοῦτο ὥσει ἄνθος τοῦ ἀγροῦ οὕτω ξηρανθήσῃ, καὶ τὴν ζωὴν οἰκτρῶς καταστρέψας πυρὶ ἀσβέστῳ παραδοθήσῃ, ἵν᾽ ὅπερ νῦν προσκυνεῖς, τούτῳ ἐκεῖ κολαζόμενος, ἔργῳ μάθῃς, οὐ τὸ πῦρ ἐ͂ιναι Θεὸν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ἕτερον εἰδέναι δημιουργὸν, ὃς καὶ πάντων ἐστὶ τῶν ὁρωμένων Θεός. Τούτοις θυμῷ πλείονι τοῦ Μάγου διακαυσθέντος, [carceri includitur:] βαρυτέραι τὸν Ἅγιον περιεδέσμουν ἁλύσεις, καὶ ἡ ἑσωτέρα τέως φυλακὴ ὑπεδέχετο.

CAP. II.

[6] Τῇ δὲ ἐξῆς καὶ ὁ τιμιώτατος κατεσχέθη Πρεσβύτερος Ἰωσὴφ, ἀπὸ κώμης Βηθλαβουβᾶ καλουμένης ὁρμώμενος, ὃ τοῦ γράφοντος καλῶς ἑρμηνέυεται, γηραιὸς καὶ αὐτὸς καὶ τῶν Δαβιδικῶν ἐντὸς ὅρων, [Comprehenduntur S. Ioseph Presbyter & Aithala Diaconus,] ἐβδομηκοντούτης ὑπάρχων· ἔπρεπε δέ τις τῷ γήρᾳ καὶ χάρις, ὡραιότης τε τὴν τιμίαν πολιὰν ἐπὶ μᾶλλον ἐφαίδρυνεν· ᾧ ζήλου μὲν ἔπνεεν ἡ ψυχὴ, καὶ τοῦ Χριστιανῶν ἐκτόπως προΐστατο δόγματος, σωφροσύνης τε ἀκριβοῦς εἴχετο. Πρὸς τούτῷ καὶ ὁ σεβασμιώτατος Διάκονος Ἀειθαλᾶς συλλαμβάνεται (κώμη τοῦτον ἐθρἐψατο Βηθροαδαρᾶ) ἀνὴρ τῷτε πνεύματι ζέων καὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ ἀγάπῃ σφοδρῶς ἐκπυρούμενος, ἐλεκτικὸν δὲ αὐτῷ τὸ ἦθος καὶ παῤῤησίας μεστὸν, τὸν Ἡλίου τοῦ μεγάλου τρόπον, τῷ ἐλευθερίῳ οἶμαι τοῦ βίου, καὶ τῇ τῆς ψυχῆς ἐπό μενον καθαρότητι· ἐπήνθει δέ τις αὐτῷ καὶ σεμνότης, ἐκ πάντων περιποιοῦσα τῷ ἀνδρὶ τὸ αἰδέσιμον. Ἐπεὶ δὲ ἄμφω παρέστησαν τῷ δικάζοντι, βλοσυρῷ ὄμματι πρὸς αὐτοὺς ἀποβλέψας· Ὤ δυσθανατώτατον, ἔφη, γένος, ἵνα τί τοὺς ἀνθρώπων ἀφελεστέρους ὑπιόντες, καὶ τοῖς ὑμῶν διδάγμασι καταγοητέυοντες, τῇ τῶν Χριστιανῶν ὑπάγετε θρησκείᾳ; Ὁ μακάριος ἔφεσεν Ἰωσήφ· Ἡμεῖς οὐτε γοητέυειν, οὔτε ἀπατᾷν μεμαθήκαμεν· ἀληθοῦς δὲ καὶ βεβαίου προἳστάμενοι δόγματος, τοὺς πλανωμένους περὶ τὸ σέβας χειραγαγοῦμεν πρὸς τὴν ἀλήθειαν, Θεὸν ἕνα διδάσκοντες προσκαυεῖν, δεσπότην μετὰ τῶν ἄλλων ἡλίου τε καὶ πυρός.

[7] Καὶ ὁ Μάγος ἔφη· Ποῖον δὲ δόγμα ἀληθείας ἐχόμενόν ἐστιν, ὅπερ ὁ πάσής γῆς βασιλέυων, αὐτός τε καὶ μεγιστάνες αὐτοῦ, πρεσβευουσιν, ἢ ὅπερ εὐτελεῖς καὶ ἡμελήμενοι, καθ᾽ ὑμᾶς τοὺς ἠπᾶτημένους, κηρύττουσιν; [S. Ioseph docet inanes divitias & vanam esse gloriam mundi:] Εὐτελεῖς μὲν ἡμεῖς; ὁ τοῦ Χριστοῦ Ἱερεὺς ἀπεκρίνατο, τοῦτο τῆς ἐντολῆς Χριστοῦ κελευούσης· ἐπεὶ οὐκ ἐν πλούτῳ καὶ ὑπερηφανίᾳ εὐδόκησεν ὁ Θεὸς ἡμῶν ὁδὸν ἀνθρώπου κατευθύνεσθαι. Διὰ τοῦτο καὶ πολλάκις γοῦν ἑκόντες ἑαυτοὺς ταπεινοῦμεν, τὰ ὄντα πένησι προιέμενοι, πλοῦτον ἀντιλαβεῖν αἰώνιον ἐκδεχόμενοι καὶ δόξαν τὴν οὐδέποτε διαπέπτουσαν· σὺ δὲ, ὁ ἐπὶ πλούτῳ προσκαίρῳ καὶ ματαίᾳ δόξῃ τὰ μεγάλα φυσῶν, ὡς καπνὸς παρελεύσῃ, καὶ ὡς χοὺς ὑποπνεύματος ἐκφυσηθήσῃ· ὁ Μάγος, Ὑμεῖς, ἐ͂ιπεν, ὄκνῳ δουλούμενοι περιέρχεσθε τὰς οἰκείας, προσαῖταί τινες ἄθλιοι, καὶ χερσὶ προσέχοντες ἀλλοτρίαις· ἐφ᾽ ᾧ δὲ ἐχρὴν ἐπαισχυνεσθαι, τοῦτο μᾶλλον ὑμεῖς ἐγκαυχᾶσθε· ὁ γαρ πλοῦτος πᾶσιν ἀνθρώποις ἐπέρατός τε δεινῶς καὶ ἀξιοσπούδαστος, οὗ τίς ὑμῖν πιστεύσειε μὴ ἐρᾷν; Ὁ Μακάριος, Ἐπειδή, φησιν, ἀργίαν ἡμῖν ὠνείδισας, καὶ προσαίτας ἐκάλεσας, ἐροτῶν μάνθανε παρὰ τῶν εἰδότων, ὡς εἴγε πλοῦτον ἀθροῖσαι διὰ σπουδῆς ἡμῖν γέγονε, τοσοῦτὸν ἄν τῶν ἡμετέρων ἀπωνάμεθα χειρῶν, ὅσος οὐδὲ σοὶ σχεδὸν πρόσεστιν, ἀπὸ τῶν πενήτων αὐτὸν ἐρανιζομένῳ, πόνους τε ἀλλοτρίους καταμωμένῳ. Ἡμεῖς μὲν γαρ ἰδίαις χερσὶ πονούμενοι, πορισμοῦ δικαίου κοινωνοῦμεν τοῖς δεομένοις· ὑμεῖς δὲ πλεονεξίᾳ προσκείμενοι, οὐ μόνον οὐδ᾽ ὅτι οὖν αὐτοὶ ἐργάζεσθε, ἀλλὰ προσαφερεῖσθε καὶ τὰ ἀλλότρια. Ὅτι δὲ ἡμᾶς πλούτου ἔφης ἐρᾶν· τί τὸ πρὸς ὃ ἐκείνῳ κατανοήσαντες ἀγαθὸν προσδέχεσθαι ἄν αὐτῷ εἴχομεν; οὐχὶ δραπέτης ἐστὶ καὶ κομιδὴ ἄπιστος; οὐχὶ τούτῳ μὲν πρόσεστι νῦν, αὔριον δὲ πρὸς ἄλλον μεταφοιτᾷ, τὸν πρῶτον δεσπότην ὥσπερ ἐξαρνησάμενος; οὐχὶ φθόνον πολὺν ἀνάπτει κατὰ τοῦ κεκτημένου; οὐ πόνων οὗτος καὶ πολέμων δημιουργὸς ἄντικρυς; οὐχὶ ληστῶν καὶ κλεπτῶν ἐφέλκεται ὀφθαλμούς; Εἰ δὲ τὴν ἐκ τούτου φῆς ἡδονὴν ἢ μεγάλην δόξαν λογίζῃ, τί τῶν ὀνείρων αὐτὴ διαφέρει καὶ τῶν σκιῶν; ὀλίγον εὔφρανεν, ἐ͂ιθ᾽ ἑσπέρας καταλαβούσης ἀπέσβη, καὶ πρὸς τὸ μὴ ὄν ὤχετο· εἰ δὲ καὶ μικρόν τι τῷ παρόντι βίῳ συμπαραμένοι, ἀλλ᾽ ὁ θάνατος ἤδη καταλαβὼν καὶ αὐτὴν ἔχει συναπιοῦσαν, πικραὶ δὲ κολάσεις τὸν ἐνταῦθα ταῖς ἡδοναῖς ἐφέντα διὰ παντὸς ἕξουσιν.

[8] Οὕτω λεγομένων ἐγκόψας ὁ Μάγος· Ἐάσας τοὺς μακροὺς λήρους, φησὶ, [negat cultum solis & ignis:] τῷ μεγίστῳ Θεῷ ἡλίῳ καὶ τῷ φανωτάτῳ πυρὶ τὴν προσκύνησιν, ὡς θέμις, ἀπόδος. Πρὸς ταῦτα, Μὴ πλανῶ, ἐ͂ιπεν ὁ προσκυνητὴς τοῦ Χριστοῦ, μηδὲ τούτου οἴου θεάσασθαί ποτε τοῖς σοῖς ὀφθαλμοῖς, καταλιπόντα με τὸν ποιητὴν ἡλίου καὶ τοῦ πυρὸς τοῖς ἐκείνου ποιήμασι προσκυνῆσαι, τοῖς τε λόγοις καὶ τῇ ἑμαυτοῦ διδαχῇ ἀπεναντίας οὕτω γινόμενον. Ὁ δὲ πολὺς τὴν ὠμότητα Μάγος, ἐπεὶ τούτων ἤκουσε τῶν ῥημάτων, διακαυσθείς τῷ θυμῷ, [crudelissime cæsus] κελευει παραχρῆμα διαταθέντα ῥάβδοις ῥοιῶν, θαμινοῖς ὄζοις ἠκανθωμένοις, αὐτὸν μαστίζεσθαι. Ὡς δὲ τὰς ἱερὰς ἐκείνας σάρκας οἱ τῆς ἀπωλείας υἱ οὶ κατέξαινον, Εὐχαριστῶ σοι ἐ͂ιπεν ὁ ἀθλητὴς, εἰς οὐρανὸν ἀνατείνας τοὺς ὀφθαλμοὺς, ὅτι με τῷ ἐμῷ κατηξίωσας ἁίματι βαπτιστέντα τὸν τῆς ἁμαρτίας ῥύπον καθαρῶς ἀπολούσασθαι. Οἱ δὲ δήμιοι, ἐφ᾽ οἷς εἴρηκεν ὀργῆς μᾶλλον ἐπ᾽ αὐτῷ πληρωθέντες, οὕτω κατέκοψαν ταῖς πληγαῖς, ὡς ἐκκοπῆναι τούτῳ καὶ τὴν φωνὴν. Εἶτα δυσὶ περιβαλόντες ἁλύσεσι, τῷ δεσμωτηρίῳ ἐγκατακλείουσι, [includitur carceri.] καλὸν αὐτῷ καὶ ἄκοντες παραμύθιον τὸν θεῖον δεδωκότες Ἀκεψιμᾶν, ἐκεῖ γαρ ἔτυχε προκατακλεισθείς.

[9] Πρὸς δὲ τὸν τιμιώτατον ἀποβλέψας Ἀειθαλᾶν ὁ τὴν ψυχὴν ἀμείλικτος δικαστὴς, Σὺ τί λέγεις; ἔφη· πληροῖς τὸ τοῦ Βασιλέως πρόσταγμα καὶ προσκυνεῖς τῷ μεγίστῳ ἡλίῳ, [S. Aithalas constans in abnegando cultu solis,] ἀπογέυῃ τε αἵματος, καὶ γυναικὶ ὁμιλεῖς, καὶ λύῃ τῶν ἐπηρτημένων σοι ἀναγκῶν; ἢ καὶ αὐτὸς ἀπιθεῖς τοῖς ἄλλοις ὁμοίως. Ὁ δὲ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Ἀειθαλᾶς, τὸ τῆς εὐσεβείας ὄντως ἀειθαλὲς φυτὸν καὶ οὐράνιον· Ἔργον τοῦτο, ἔφη, τῆς σῆς ἀκαθάρτου καὶ κυνώδους ὀρέξεος, τὸ αἱμάτων ἀπογέυεσθαι καὶ ἀντὶ Θεοῦ τὰ τοῦ Θεοῦ σέβεσθαι· ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο χαλεπῶς οὕτω τυφλώττειν καὶ τοὺς, τοῦ σώματος καὶ τοὺς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμοὺς, ὡς ὁρῶντι τόνδε τὸν ἥλιον μέχρις αὐτοῦ στῆναι, καὶ Θεὸν ἁπλῶς ἡγήσασθαι τὸ φαινόμενον, καὶ μὴ προσωτέρα χορίσαι διανόιας ὀφθαλμῷ τρανωτέρῳ, [etiam paratus mori] καὶ Θεὸν μὲν τὸ κινοῦν, κτίσμα δὲ λογίσασθαι τὸ κινούμενον. Εἰ δέ μοι, οὕτω κρίσεως ἔχοντι, καὶ πληγὰς καὶ θάνατον ἀπειλεῖς, οὐ παρὰ τοῦτό με πείσεις τὸ σὸν δόγμα μεταμαθεῖν, καὶ τὴν εὐσἐβειαν ἀπαρνήσασθαι.

[10] Ὀργισθεῖς ἐπὶ τούτοις ὁ δυσσεβὴς, Ἀλλ᾽ οὐδεὶς ἀνθρώπων εὐφρονῶν, ἔφη, θάνατον ἄν πρὸ τῆς ζωῆς ἕλοιτο, καὶ ταῦτα ματαίας χάριν καὶ οὐ λελογισμένης ἐνστάσεως· ὅθεν οὐ δὲ πιστευτέον σοι, λέγοντι προθύμως ἔχειν ὑπὲρ τοῦ δόγματός σου καὶ τῆς θρησκείας ἀποθανεῖν. [ob æternam retributionem:] Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίνατο · Οἱ καθ᾽ ὑμᾶς, ἐπὶ κεναῖς αἰωρούμενοι ταῖς ἐλπίσι, καὶ μή τινα προσδοκίαν μετὰ τὴν ἐντεῦθεν ἀποδημίαν ἔχοντες ἀτελευτήτου ζωῆς, εἰκότως ἄν καὶ φιλοζωεῖν οὕτω καὶ φιλοσωματεῖν νομίζοιντο · οἷς δὲ ἀληθεῖς ἐλπίδες καὶ βέβαιοι τὴν ψυχὴν ἐπιτρέφουσιν, (ὡς αὐτή τε ἀφάνατος εἴη, καὶ τῷ ἰδίῳ πάλιν σώματι συνελθοῦσα, μετὰ τὴν τοῦ θανάτου διάλυσιν, αἰωνίου μέλλοι ζωῆς κοινωνεῖν) τούτοις ἄρα καὶ ἡ παροῦσα ζωὴ χρῆμα μικρὸν καὶ εὐκαταφρόνητον, καὶ ὁ θάνατος ἤκιστα φοβερός. Ἀψευδὴς γαρ ὁ ἡμέτερος Θεὸς καὶ διδάσκαλος, Μὴ φοβηθῆτε, λέγων, ἀπὸ τῶν ἀποκτενόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν ἀποκτεῖναι μὴ δυναμένων.

[11] Τότε κελέυει ὁ θηριώδης ἐκεῖνος τὰς μὲν χεῖρας αὐτοῦ ταῖς ἰγνύαις προσδεθῆναι, [supplicium immane subit:] ξύλον δὲ μακρὸν μέσον ἀμφωτὲρωθεν διελαθῆναι, ἓξ δὲ ἄνδρας ἐξεκατέρων ἄκρων τοῦ ξύλου ἐπιβεβηκότας ἀτέχνως ἰσχυροὺς ἐῤῥωμένους πιέζειν τοῖς ἐπιτηδέσι ἅλμασιν τὸ ἱερὸν ἐκεῖνο σῶμα, καὶ τὰ ὀστᾶ συνθλῶντας καὶ διαλύοντας · ἐπὶ τούτοις καὶ ῥάβδοις ῥοιῶν ἀνηλεῶς αὐτὸν τύπτεσθαι. Ὁ δὲ ἀδάμας ἀθλητὴς ἐκεῖνος καὶ τὸ φρόνημα ὑπ᾽ οὐδενὸς ταπεινούμενος, ὥσπερ ἀπόνος καὶ ἀναλγήτως πρὸς βασάνου τοιαύτην ὑπερβολὴν διακείμενος, εὐγενές τι καὶ μεγαλόφρον πρὸς τὸν δικαστὴν ἀποβλέψας, [animo immoto & generoso:] Ὡς ἔοικεν ἡδονὴν σόι τινα τὰ τῶν ἀνθρώπων σώματα διασπαρασόμενα ἐμποιεῖ, τὸν κυνῶν ἢ κοράκων τρόπον· ἐμπίπλασθαι τούτων ἐφιεμένων· γνῶθι τοιγαροῦν σαθῶς, ὡς οὐδείς μοι λόγος τῶν παρὰ σοῦ τούτων ἐπαγομένων βασάνων· ἢ τοίνυν καὶνοτέρας ἐπινόει, ἢ ταύτας ἴσθι τὸ μηδέν μοι λογιζομένας.

[12] Ὁ δὲ Μάγος αὐτίκα πρὸς τοὺς δημίους ἐπιστραθείς, Ἵνα τί πρὸς ἔλεον, ἔφη, μαστίζετε τὸν ἀνόσιον; ὁρᾶτε γαρ ὅπως, φειδοῦς ἀξιούμενος, πρὸς τὰς καθ᾽ ἡμῶν ὕβρεις κατὰ πολλὴν χωρεῖ τὴν ἐλευθερίαν. [oßibus confractis & carnibus discerptis] Οἱ δὲ, ὥσπέρ τινι κέντρῳ τῷ λόγῳ διαναστάντες, οὕτως ἐπέθεντο κραταιῶς, ὡς ἐκ τῆς τῶν ἐπιβεβηκότων τῷ ξύλῳ βαρύτητος, καὶ τῆς τῶν τινώντων σφοδρότητος, τῆς ὠμότητός τε τῶν βασταζόντων, τέλεον παρεθῆναι μὲν αὐτῷ τὰς ἁρμονίας τοῦ σώματος, [conjicitur in carcerē.] συνθλασθῆναι δὲ τὰ ὀστᾶ καὶ τὰς σαρκὰς καταξανθῆναι. Διαβαστάσαντες οὖν αὐτὸν, ἐπεὶ μὴ χρῆσθαι τοῖς ποσὶν ἠδύνατο, ὥσπέρ τι φορτίον τῇ φυλακῇ προσρίπτουσιν, ἔνθα δὴ καὶ ἡ τῶν Ἁγίων δυὰς κατακλειστὸς ἦν.

CAP. III.

[13] Πέντε διῆλθον ἡμέραι, καὶ τούτους τοῦ δεσμωτηρίου ἐξαγαγόντες εἰς τόπον, ὃς ἐκαλεῖτο παράδεισος, ἄγουσιν, οὗ δὴ καὶ πλησίον ναὸς ἐτύγχανεν ὢν τοῦ παρ᾽ αὐτῶν σεβομένου πυρός. Ἐν ᾧ προκαθήσας ὁ μιαρὸς, [Educti in templum Ignis,] Εἴπατέ μοι τὸ τάχος, πρὸς τοὺς Ἁγίους φησὶν, ἔτι τῷ αὐτῷ τῆς ἀνοίας ἐπιμένετε λογισμῷ; ἤ τι κρεῖττον ὑμῖν μεταβεβούλευται καὶ σωτήριον. Οἱ Ἅγιοι, ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος, εὐθὺς ἀπεκρίναντο · Γνωστὸν ἔστω σοι δικαστὰ, ὅτι ὃν ἐξ ἀρχῆς λογισμὸν ἔχομεν, τοῦτον καὶ εἰς ἔτι στοιχοῦντες ἐσμὲν, καὶ μέχρι τέλους τὸν αὐτὸν ἓξομεν, οὐκ ἀπειλαῖς, οὐ βασάνοις, οὐ δωρεαῖς, οὐδενὶ ἄλλῳ τὸ παράπαν μετατιθέμενοι · ἀλλ᾽ ἕνα Θεὸν προσκυνοῦμεν, [in fide constantes,] καὶ αὐτὸν μόνον Κύριον ἐ͂ιναι τῶν ὄντων ἐγνώκαμεν. Τουτων ἀκούσας ὁ Μάγος, βασάνου πάλιν ἑτέραν ἐπενόει καὶνοτομίαν, καὶ κελέυει σχοινίοις αὐτοὺς διά τε τῶν μασχαλῶν καὶ τῆς ὀσφύος καὶ τῶν κνημῶν περιζῶσαι, καθ᾽ ἕκαστον δὲ ζωστῆρα ξύλον ἐμβάλλεσθαι καὶ περιδανεῖσθαι · οὗ γενομένου, θέαμα χαλεπὸν ἦν, καὶ ὀφθαλμοῖς ἡμέροις δακρύων ἄξιον. Τὰ μὲν γαρ ξύλα περιειλεῖτο, αἱ σχοινίαι δὲ συνεστρέφοντο, [novis exquisitis cruciatibus torquentur:] κᾀντεῦθεν σάρκες τε ἐπιέζοντο καὶ ὀστᾶ συνετρίβοντο, καὶ ἡ συντριβὴ μάλα δεινὴ · καὶ γαρ καὶ τοῖς πόῤῥω διεστηκόσι ψόφος οἷος ἐκ τῶν ὀστῶν ἠκούετο · ἦν δὲ τὸ τῇ βασάνῳ ἐπιλεγόμενον, Τῷ θελήματι τοῦ Βασιλέως μὴ ἀντιτάσσεσθε · ἐ͂ιτα τὸ πρὸς τῶν Ἁγίων ἀντιφθεγγόμενον, Οἱ τῷ τοῦ Βασιλέως ὑμῶν θελήματι καθυπήκοντές, τῷ τοῦ Θεοῦ θελήματε ἀντιλέγουσι. Τρίτῃ μὲν ὥρᾳ ἦν ὅτε ἡ βάσανος ἥρχετο · μέχρι δὲ καὶ ἕκτης, οὕτω πασχόντων τῶν ἀφλητῶν, παρετείνετο,

[14] Ἀπαγορεύσας οὖν μᾶλλον ὁ δικαστὴς, εἰς τὸ δεσμοτήριον αὐτοὺς πάλιν ἐκέλευσεν ἀπαχθῆναι, διὸ δὴ καὶ ἀπήχθησαν, οὐ ποσὶν οἰχείοις, ἀλλ᾽ ὑφ᾽ ἑτέρων διαβασταζόμενοι b, ἐπὶ τῷ παντάπασιν νενεκρῶσθαι αὐτούς. Παρήγγελεν δὲ τοῖς φυλάσσουσιν, [in carcere triennio inedia affliguntur:] ὡς εἰ φωραθείη τις, τροθῆς αὐτοῖς κοινωνῶν ἢ ποτοῦ ἢ ἐνδύματος, ἐσχάταις ὑποβάλλεσθαι τιμωρίαις. Εἰς ταύτην οὖν τὴν εἱρκτὴν οἱ τοῦ Χριστοῦ στρατιῶται πᾶσαν θλίψιν, πᾶσαν κάκωσιν δι᾽ αὐτὸν ὑπομένοντες, ἐπὶ τρισὶ χρόνοις ἐγκεκλεισμένοι διέμειναν, οὐδεμίαν ἢ τοῦ λιμοῦ λύσιν, ἢ τῶν ἐν τῇ φυλακῇ κακῶν παραμυθίαν εὑρίσκοντες, εἰ μή τινες τῶν συνδεσμωτῶν κατοικτείραντες, βραχύ τι τροφῆς κατὰ τὸ λεληθὸς αὐτοῖς c παρεσχήκασιν · οἱ γαρ τῇ εἱρκτῇ προσκαθήμενοι φύλακες, ἠλέουν μὲν αὐτοὺς τῶν συμφορῶν καὶ τοῦ γήρους, οὐδὲν δὲ τῶν εἰς θεραπείαν δρᾶσαι διὰ τὸν τοῦ δικαστοῦ φόβον δυνάμενοι, συνῆλγον αὐτοῖς μόνον, καὶ τὸ τῆς συμπαθείας προσέφερον δάκρυον.

[15] Εἶτα μετὰ τὴν πικρὰν ἐκείνην καὶ πολυχρόνιον κάκωσιν, [umbræ similes sistuntur ad tribunal:] Σαβωρίου κατὰ τὸν αὐθότι τόπον γενομένου (Βιθμαδὰ οὗτος ἐλέγετο) ἐξάγει τῆς φυλακῆς ὁ κολάζειν αὐτοὺς πιστευθεὶς · ἐ͂ιπες ἄν ἰδῶν, ἐκείνους ἐοικέναι σκιᾷ, οὕτως ἦσαν ὑπὸ τῆς μακρᾶς κακοπαθείας ἐκτετηκότες. Εἶτα τῷ τοῦ Ἀρδασαβὼρ παρίστησι βήματι· Ἄρχων δὲ οὕτως πάντων τῶν ἐν Περσίδι Μάγων ἐτύγχανεν ὤν. Καὶ ὃς εὐθὺς πρὸς αὐτοὺς, Τί δὲ Χριστιανοί ἐστε. Καὶ οἱ Ἅγιοι, Ναὶ, ἐ͂ιπον, Χριστιανοὶ, καὶ τῷ μόνω ζῶντι Θεῷ προσκυνοῦντες καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρέυοντες. Καὶ ὁ τύραννος, Ὁρᾶς, ἐ͂ιπεν, ὅπως αἱ ἐπενεχθεῖσαι βάσανοι πολλὴν ὑμῖν τὴν ταλαιπορίαν ἐμπεποιήκασιν; ἐπὶ πλέον δὲ καὶ ἡ χρονία κάκωσίς τε καὶ κάθειρξις; αὐτὴ γαρ τάς τε μορφὰς ὑμῖν ἠλλοίωσε, [terrentur gravioribus cruciatibus:] καὶ δεινὴν οὕτω τὴν σύντηξιν ἐνέιργάσατο · δι᾽ ὃ καὶ συμβουλεύσαιμι ἂν ὑμῖν, πεισθῆναί μοι, τὰ λυσιτελοῦντα εἰσηγουμένῳ, καὶ φείσασθαι ἑαυτῶν, ἡλίῳ τε τῷ φαεινῷ προσκυνῆσαι · εἰδὲ μὴ, τὸ λοιπόμενόν ἐστι θανάτῳ ὑμᾶς ὑπαχθῆναι χαλεπωτάτῳ.

[16] Ὁ ἅγιος Ἀκεψιμᾶς ἀπεκρίνατο · Οὔ με διέλαθεν ὡς ὑπερβάλλουσά σοι σπουδὴ περὶ τὸ πάτριον δόγμα, [S. Acepsimas contemnit quærumq; tormenta & minas,] καὶ τοῦτο πρόθεσις, εἴπερ ἆρα καὶ δύνατον ἦν ἢ πειθοῖ σοι κατορθωθῆναι, τὸ πάντας πρὸς τὴν αὐτὴν ἑλκύσαι θρησκείαν · τοῦτο δὲ περὶ ἡμῶν δὲ εἰς νοῦν ἀναβήτω σου, ὡς ἢ τωπείαις, ἢ ἀπειλαῖς, ἢ κακῶν ἄλλαις ἐπιφοραῖς μεταπείσεις ἡμᾶς ἀποστῆναι τοῦ ἅπαξ βεβαιωθέντος ἡμῖν δόγματος καὶ τῆς ὁμολογίας· ἑτόιμως γαρ συνέχομεν πάντα παθεῖν μᾶλλον, ἢ τῆς πρὸς Χριστὸν ἀποστῆναι πίστεως. Οὐκ ἀγνοῶ, ἔφη ὁ τύραννος, ὡς παρ᾽ ὐμῖν τοῖς Χριστιανοῖς εἰς ἀνάπαυσιν ἐ͂ιναι τοῦ θανάτου νομιζομένου, σπουδὴ πᾶσα πρὸς τοῦτο διὰ τὴν τῶν ἐλπιζομένων ἀπόλαυσιν· ἀλλ᾽ οὐκ ἔξεσται ὑμῖν εἰς τάχος τού ποθουμένου μεταλαχεῖν· πρότερον γαρ ὑμῶν καταβραχὺ τὰς σάρκας ἐκδαπανήσας, οὕτω πικρὸν ὑμῖν τὸ τέλος τῆς ζωῆς ἐπιθήσω. Καὶ ὁ Ἅγιος, Ἤδη παρ᾽ ἡμῶν καὶ πρότερον ἤκουσας, καὶ νῦν μάνθανε περὶ τούτου βεβαίος, ὡς οὔτε τῶν σῶν βασάνων, οὔτε τῶν ἀπειλῶν λόγος ἡμῖν τὸ παράπαν οὐδ᾽ ὁ τυχών. Ὁ γαρ ἐν τοῖς προλαβοῦσι δεινοῖς χεῖρα βοηθὸν παρασχόμενος, αὐτὸς καὶ νῦν ἐπικουρῶν ἔσται, καὶ ἀπόνως φέρειν παρασκευάζων τὰ ἐπαγόμενα. Καὶ εἰ βούλει πεῖραν λαβεῖν τῆς ἐν τῷ βαθεῖ γήρᾳ καρτερίας ἡμῶν, οὐδὲν τὸ κωλύον · εἴσει γαρ ἐπὶ ματαίῳ πονούμενος καὶ ἀνονήτοις ἐπιχειρῶν.

[17] [etiam objectis flagellis:] Θυμοῦ πλησθεὶς ἐν τούτοις ὁ δικαστὴς, μάστιγας κελέυει βύρσης ὠμῆς ἐνεχθῆναι, τεθῆναί τε κατὰ πρόσωπον, ἐ͂ιτα πρὸς τοὺς Ἁγίους · Αὐτὸν ὄμνυμι τὸν μέγαν, ἔφη, Θεὸν, καὶ τὴν εὐκλεᾶ τύχην Σαβωρίου, εἰ μὴ τῷ αὐτοῦ πεισθῆτε προστάγματι, τούτοις ὑμῶν ἀναλώσω τὰς σάρκας, οὐδένα οὖκτον ποιούμενος · εἰ δὲ καὶ τάχιον ὑμῖν γένηται μαστιζομένοις ἀποθανεῖν, ἀλλ᾽ ἐγὼ καὶ οὕτως αἰκίσομαι τοὺς νεκροὺς, καὶ κατὰ μέλος διατεμῶν ὀρνέοις τε καὶ κυσὶν ἐπιῤῥίψω. Ὁ Ἅγιος ἐ͂ιπεν Ἀκεψιμᾶς · Εἰς κτίσμα ὀμόσαντί σοι, καὶ d Θεὸν ἀλλὰ καὶ τύχην ἀνθρώπου, δέδοικα μήπως οὐ μελήσει περὶ τῶν ὄρκον, οὐδ᾽ ἀπαράβατα φυλαχθήσονται ὠμωσμένα · εἰ δ᾽ ἀσφαλὲς ἔχεις ταῦτα καὶ βεβαίως, ἰδού σοι τὰ ἡμῶν σώματα, χρῶ κατὰ γνώμην, μηδένα οἶκτον ἡμῶν, ὡς ἔφης, μηδὲ φειδὼ ποιούμενος.

[18] Οὕτως εἰπόντας ὁ μιαρὸς δικαστὴς κελέυει τὰς χεῖρας διαταθέντας, [crudelißime cæsus] κατά, τε νώτων καὶ στέρνων, ἰσχυρῶς τύπτεσθαι. Εἰς τοῦτο δὲ προῆλθον ὠμότητος οἱ μαστίζοντες, ὡς ἐν δοῦναι μηδ᾽ ὅλως, ἕως αἱ σάρκες ἀποσπώμεναι τῶν ὀστέων, εἰς γὴν τῷ αἵματι συγκατέῤῥεον · ὁ δὲ κήρυξ ἐβόα· Πείσθητι τῷ τοῦ Βασιλέως θελήματι καὶ ζῆθι · Τῷ δὲ τοῦ Θεοῦ Ἀρχιερεῖ ἕως μὲν ἰσχὺς ἦν, ἀντεβόα, Ἐγὼ τοῦ ἐμοῦ Θεοῦ θέλημα μᾶλλον αὐτῷ δυναμούμενος τελειώσω, τοῦ δὲ Βασιλέως ὑμῶν οὐ δ᾽ ἄχρις ὠσὶ παραδέχομαι. Ἐπεὶ δὲ τά τε τῆς φωνῆς αὐτῷ διεκόπτετο, καὶ τὰ τῆς δυνάμεως ἤδη καταβραχὺ διελύετο, ὁ θάνατός τε ὅσονοὕπω παρὴν, τὸ ὄμμα ὑψοῦ διάρας, καὶ τὴν εἰς Θεὸν ὁμολογίαν διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ἀνανεύσεως ἀπαράτρεπτον σώζειν βεβαιωσάμενος, [sancte moritur:] ἐν αὐτῇ τῇ τῶν δεινῶν καρτερίᾳ τὴν ἀἡττητον ἐκείνην ψυχὴν τῷ ἀγωνοθέτῃ Θεῷ παρέθετο.

[19] Ἔτι δὲ θυμοῦ πνέοντες οἱ πικροὶ κολασταὶ, καὶ νεκρὸν ἤδη τὸ σῶμα νόμῳ τῷ τῶν κοράκων ᾐκίζοντο· ἐ͂ιτα ὠθήσαντες ἐπὶ κεφαλὴν, καὶ κατὰ τὴν πλατείαν ὥς τι τῶν βεβήλων οἱ μιαροὶ ῥίψαντες, [corpus triduo custoditum,] φυλακὰς ἐφιστῶσι τοῦ μηδὲ ταφῆς ὑπὸ τῶν φυλοχρίστων ἀξιωθῆναι· δαιμόνων ἰσχυρότατον δέος e ἐκτρίψαι φιλονικοῦντες οἱ ἐκείνων ὄντως θεραπευταὶ προθυμότατοι · τρισὶ δὲ ὕστερον ἡμὲραις τῶν φυλάκων ἀσχολουμένων, ἐπὶ τῆς θυγατρὸς τοῦ τῶν Ἀρμενίων φημὶ Βασιλέως, [surripitur a Christianis.] ἥ τις εἰς εἰρήνης ὅμηρον τῷ τῆς Περσίδος τότε βασιλέυοντι παρεσχέθη, παρὰ Χριστιανῶν κλέπτεται · θυσαυρὸς ὄντως οὐδέ ποτε δαπανώμενος.

CAP. IV.

[20] Οὕτως οὖν τοῦ μακαρίου Ἀκεψιμᾶ, δεκάτην ἄγοντος τοῦ Ὀκτωβρὶου, τρόπον ὃν εἴρηται, τὸ πέρας τῆς ζωῆς δεξαμένου, [S. Ioseph in fide persistens] ὁ ἱερώτατος Ἰωσὴφ μετ᾽ αὐτὸν εἰσήγετο · ᾧ προσχὼν ὁ βέβηλος δικαστὴς, Ἑώρακας, ἐ͂ιπε, τὸν ἑταῖρον τὸν σὸν, ὅιῳ πικρῷ τέλει ἐκ ζῆν ἀπηλλάγη; καὶ σὺ τοίνυν εἰ μὴ τοῖς ἐμοῖς λόγοις πεισθῇς, ταῖς ὁμόιαις ὑποβληθεὶς κολάσεσι τὸν αὐτὸν ἐκείνῳ θάνατον ὑποστήσει. Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ θεῖος Ἱερεὺς, Ὃ καὶ πρότερον, ἔφη, τῷ πρὸ σοῦ κρῖναι λαχόντι τὰ ἡμέτερα, εἴρημα, τοῦτο καὶ πρὸς σὲ νῦν ἐρῶ, ὡς οὔποτε κτίσμα προτιμήσομαι τοῦ δημιουργοῦ, οὐδὲ προσκυνήσω κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, ἕως δὴ τοῦ ἐμοῦ κύριός εἰμι λογισμοῦ.

[21] Πολλὴ πρὸς ταῦτα ὁ Ἄρχων τῇ λύσσῃ καταληφθεὶς, ἐκέλευσε καὶ αὐτὸν ὁμόιως τῷ προλαβόντι διαταθέντα, ταῖς βοείαις μαστίζεσθαι. Ὁ δὲ, [dire flagellatur:] Εἷς ἐστι Θεὸς, ἀνεβόα, καὶ πλὴν αὐτοῦ οὐδαμῶς ἕτερος, ᾧ καὶ τὴν λογικὴν λατρείαν προσάγομεν, ᾧ καὶ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμὲν, [ut mortuus projicitur,] βραχέα τῶν βασιλικῶν φροντιζόντες προσταγμάτων. Ὡς δὲ ἐπὶ πολλαῖς ταῖς ὥραις τυπτούμενος σχεδὸν ἤδη καὶ νενέκρωται, νομίσαντες αὐτὸν τεθνάναι, [carceri includitur,] ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς ἄραντες ἔῤῥιψαν · ἐ͂ιτα μαθόντες ἔτι λείψανόν τι πνεύματος αὐτῷ παραμένειν, ἐπὶ τὴν εἱρκτὴν κατακλείουσι.

[22] Μετὰ δὲ τοῦτον, τρίτος Ἀειθαλᾶς ὁ σοφὸς εἰσήγετο, πρὸς ὃν ὁ δικάζων, Ζωῆς, ἔφη, [S. Aithalas inter blanditias & minas constans,] καὶ θανάτου προκειμένων ἐν ὀφθαλμοῖς σου, δόξης τε καὶ ἀτιμίας,, μὴ τὸ χεῖρον ἕλη τὸ κρεῖττον καταλιπὼν, μηδὲ τὴν αὐτὴν βαδίσῃ τοῖς προλαβοῦσιν, οἱ τῆς ἑαυτῶν ἀφροσύνης ἄξιον ἀπηνέγκατο καὶ τὸ τέλος · σὺ δὲ ἀλλὰ τῇ ἐμῇ πειθόμενος συμβουλῇ, τιμῶν τε μεγίστων ἀξιωθήση καὶ βασιλικῶν οἷον ἐπιτέυξῃ τῶν δωρεῶν, εἰ δ᾽ οὖν μυρίων σεαυτῷ γενόμενος τιμωριῶν αἴτιος, ἐ͂ιτα καὶ τοῦ ποθεινοῦ πᾶσι φωτὸς βιαιότατα στερηθήση. Ὁ δὲ γὲ θεῖος Ἀειθαλᾶς, αἰσχυναίμην ἄν ἔφη τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γὴν, εἰ τῶν ἐμῶν ἑταίρων, καὶ γῆρᾳ τρυχομένων, καὶ ἡλικίᾳ προβεβηκότων, ἔπειτα καρτερώτατα διηγονισμένων, αὐτὸς φιλοζωῶν καὶ ὑποπτήσσων τοὺς βασάνους ὀφθείην, τὴν ἡληκίαν ἔχων ἀκμαιοτέραν · οὐ μὰ τὸν ἐμοῦ Χριστοῦ θάνατον, οὐ φιλοψυχήσω, οὐ προδώσω τῶν δοκοῦντων ἀγαθῶν, οὐ τῶν χαλεπῶν τὴν εὐσέβειαν. [flagellis cæditur:] Θυμὸς τὸ ἐπὶ τούτοις πολὺς τοῦ Ἄρχοντος, μαστίγων δὲ ἐπιφοραὶ κατὰ τοῦ Ἁγίου. Ὁ δὲ ῥυπαρὸν αὐτὸν ἀπεκάλει κύνα καὶ ἀγεννῆ· καὶ Ὥσπερ ὁ νοῦς ὁ σὸς, ἔλεγε, σαθρός τε καὶ ἀστενὴς, οὕτω δὴ καὶ αἱ βάσανοι, μορμολύκεια ψυχῶν ἀθλίων οὖσαι καὶ ταπεινῶν, ἀλλ᾽ οὐκ ἄνδρων γενναίων καὶ Χριστοῦ πόθῳ τὰς ψυχὰς ἐκπεπυρωμένων.

[23] Ἐκπλαγεὶς ἐπὶ τούτοις ὁ φρενόληπτος δικαστὴς · Τί τοῦτο, πρὸς τοὺς συνεδριάζοντας ἔφη; πῶς οἱ λεγόμενοι οὗτοι Χριστιανοὶ τῆς παρούσης καταφρονοῦσι ζωῆς, ἐκτόπως οὕτω διψῶσι τὸν θάνατον; Οἱδὲ, Ὅτε πατροπαραδότοις, ἔφησαν, προσέχοντες διδαχαῖς, ἄλλον ἐ͂ιναι κόσμον πιστέυουσι, τοῦ παρόντος καταπολὺ βελσίω τε καὶ θαυμασιώτερον, οὗ χάριν καὶ τῆς παρούσης ὑπερορῶσι ζωῆς. Ἐν ὅσῳ δὲ ταῦτα ἐλέγετο, τῇ τε τῆς ὥρας παρατάσει, [& misere dilaceratus] καὶ ταῖς τῶν αἰκιζόντων αὐτὸν σφοδροτάταις ἐπιφοραῖς, αἱ μὲν τοῦ πολυάθλου σώματος ἁρμονίαι διελύοντο, αἱ σάρκες δὲ ξεόμεναι αὐτῷ αἵματι κατὰ γῆς συνέῤῥεον. Ἐπιβραχὺ δὲ τοῦτον ἀνεθῆναι κελεύσας, ὥσπερ ἔλεον αὐτοῦ λαβὼν ὁ δικάζων, Ἀλλ᾽ εἰ βουληθείης, ἔφη, τῷ βασιλικῷ πιστῆναι προστάγματι, [spernit blanditias:] εἰσὶ παρ᾽ ἡμῖν ἰατροὶ οἵ σου τὸ τάχος ἰάσονται τὰς πληγάς. Πρὸς ὃν εὐθὺς ὁ Μακάριος, Εἰ λόγῳ μόνῳ τὰς ἐμὰς ἐ͂ιχες ἰᾶσθαι πληγὰς, ὢ τραυματία σὺ καὶ φρένας καὶ τὴν ψυχὴν, οὐδ᾽ οὕτως ἄν σοι προσέσχον, ἐφ᾽ οἷς ἀνόητα παραινεῖς. Πειράζων εἴρηκά, φησιν ὁ δικάζων· ἐπεὶ καὶ θελήσαντί σοι τάχα τῷ τοῦ Βασιλέως ἐ͂ιξαι προστάγματι, οὐδὲν ἦν παρὰ τοῦτο πλέον, τῶν πληγῶν ἤδη τὸν θάνατόν σοι μνηστευομένων · ὅθεν ἐγώ γε Χριστια νοῖς πᾶσιν ὑπόδειγμα γενέσθαι σε παρασκευάσω, τοῦ μὴ ἀδεῶς οὕτω ταῖς κατὰ τῶν Ἀρχόντων ὕβρεσι χρῆσθαι. Ἀλλ᾽ εἰ καὶ ἐν ἄλλοις, φησὶ ὁ ἱερώτατος Μάρτυς, ἀλλόκοτα πολλάκις εἴρηκας καὶ ψευδῆ, νῦν καὶ μὴ βουλόμενος τὰ ἀληθῆ ἔλεξας, καὶ ὃ πάντως οὐκ εἰς μακρὰν ἀποβήσεται · ὑπόδειγμα γάρ με τῷ ὄντι ἀγαθὸν καὶ τοῖς ἔπειτα θήσεις καρτερίας καὶ γενναιότητος · οἳ, καθάπερ εἰς ἀρχύτυπόν τι τὴν ἡμετέραν ἀφορῶντες ὑπομονὴν, ῥᾳδίως σοῦ τε καὶ τῶν ὁμοίως ἐχόντων τὰς βασάνους οἴσουσιν.

[24] Ἔκπληξις ἐπὶ τοῖς ῥηθεῖσι κατέσχε τὸν δικαστὴν· καὶ δή τινα τῶν παρ᾽ αὐτῷ μέγα δυναμένων προσκαλεσάμενος, [Abducti ambo in urbem Arbel.] ὃς Ἀδεσχέγαρ f μὲν ἐλέγετο, ἐκ πόλεως δὲ ὥρμητο Ἀρβὴλ καλουμένης, Τούτους παραλαβὼν, ἔφη, πρὸς τὴν σὴν ἀπάγαγε πόλιν, Χριστιανῶν χερσὶ καταλευθησομένους· τοῦτο γάρ μοι τὸ δραστήριον τὸ σὸν καταπράξασθαι βούλομαι · δι᾽ ἣν αἰτίαν, οὐδὲ τὸν διὰ ξίφους αὐτοῖς ἐπενεγκεῖν ἠθέλησα θάνατον. Παραυτίκα γοῦν ἀχθοφόροις ζώοις ὥσπἐρ τινα τῶν ἀψύχων ἐπιφορτίσας αὐτοὺς καὶ περιδεσμήσας, τὴν ἐπὶ τὴν πατρίδα ἐκεῖνοι ἐστέλλοντο, ἐπεὶ μὴ δυνατῶς ἐ͂ιχον ἐγκαθῆσθαι τοῖς ζώοις, ἐσχάτην ὑποστάντες τῶν μελῶν g πύρεσιν · ὅθεν ἐῤῥίπτοντο κατὰ γῆς, ἐν οἷς ἔδει καταλύειν αὐτοὺς, οἶά τινα νεκρὰ σώματα · καὶ δὴ τὰ κατὰ τὴν πόλιν ἀχθέντας Ἀρβὴλ, [carceri includuntur:] δεσμωτήριόν τι δέχεται τούτους ζοφῶδες καὶ ἀλαμπὲς, ἐν ᾧ σήψεως τῶν σαρκῶν ἀπὸ τῶν πληγῶν αὐτοῖς ἐπιγενομένης, ἰχώρ τε πολὺς ἀπέῤῥει, καὶ ὀδύναι τῶν Ἁγίων δρυμυτάται καθικνοῦντο · καὶ μάλιστα τῷ μὴ ἐφεῖσθαί τινι τῶν Χριστιανῶν πρὸς ἀυτοὺς εἰσελθεῖν, καὶ μικρᾶς γοῦν τινος ἐπιμελείας αὐτοὺς ἀξιῶσαι.

[25] Γυνὴ δέ τις εὐσεβὴς καὶ φοβουμένη τὸν Κύριον, ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς αὐτῆς πόλεως παροικοῦσα, [nocte in domo piæ mulieris foventur:] ἄωρὶ τῶν νυκτῶν ἀφίκετο πρὸς τὸ δεσμοτήριον, καὶ χρήμασιν ἱκανῶς τοὺς φύλακας θεραπεύσασα, κατεπράξατο ἑαυτῇ τὸ τοὺς Ἁγίους οὕτω λεληθότως ἀναλαβεῖν, καὶ πρὸς τὸν ἑαυτῆς οἶκον, οὐ μακρὰν ὄντα, χερσὶ τῶν ἑαυτῆς θεραπόντων διαβασταζομένους ἀγαγεῖν · εἰτα προθεῖσα h τούτοις, οὐδὲ φθέγξασθαι δυναμένους ἐκμάσσει μὲν αὐτοῖς τὸν ἰχῶρα, ἠπίοις δέ τισι φαρμάκοις παρεμυθεῖται τὰς ἀλγιδόνας, ὀθονίοις περιδεσμοῖ καθαροῖς, μύροις χρίει πολυτέλεσι, καὶ οὕτω διὰ πάντων τὸ θεραπευτικόν τε καὶ φιλόχριστον ἐπιδείκνυται, καταφιλοῦσα μὲν τὰ μαρτυρικὰ μέλη, καὶ τούτοις ἐπιδακρύσασα, ἰχῶρι τῷ ἐξ αὐτῶν ἀποστάζοντι ἑαυτὴν ὑπαλείφουσα.

[26] Ὀψὲ δὲ καὶ μόλις ἀνενεγκὼν ὁ μακάριος Ἰωσὴφ, Τὸ μὲν περὶ ἡμᾶς σου συμπαθὲς καὶ φιλότιμον, ὦ ἱερώτατον ἔφη γύναιον, [& mutuo colloquio recreati,] ἀποδεκτὸν καὶ Θεῷ καὶ τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ ἄθλουσιν ἡμῖν · τὸ δὲ οὕτως ἡμᾶς δακρύειν ἀμέτρως, πόῤῥω τῆς ἀψευδοῦς τῶν Χριστιανῶν ἐλπίδος, καὶ τῆς ἡμῶν πίστεως. Πρὸς ὃν ἡ σεμνοτάτη γυναικῶν, Ἐμοὶ μὲν χαρᾶς ἡ ψυχὴ πληροῦται, λογιζομένη ὅπως τοσαύτην ὑμῖν ὁ Χριστὸς ἐνέθηκε τὴν ἀνδρίαν, ὥστε πρὸς τηλικαύτην ὀδυνῶν δριμύτητα διακαρτερῆσαι· ᾔσθην δ᾽ ἂν ἐπιπλέον, καὶ εἰ τῷ μαρτυρίῳ τελειωθέντας ἐ͂ιδον ὑμᾶς · τὸ δὲ δακρύειν φύσεως ἀνθρωπίνης ἴδιον, οἶκτον ἐπὶ τῷ συγγενεῖ λαμβανούσης. Ἀλλὰ μὴ λυπεῖσθαί σε, ὁ θεῖος Ἰωσὴφ ἀπεκρίνατο, μηδὲ δακρύειν ἡμῶν ἕνεκεν χρὴ, ἐπισταμένην πάντως, ὡς αἱ διὰ Χριστὸν θλίψεις αἰωνίου πρόξενοι εὐφροσύνης καὶ βασιλείας οὐρανῶν καθίστανται. Ἤδη δὲ τῆς ἡμέρας ὑπαυγαζούσης τῇ εἱρκτῇ πάλιν κατὰ τὸ λεληθὸς ἀποδίδονται.

CAP. V.

[27] Ἓξ δὲ διεληλυθότων μηνῶν, παραλύεται μὲν τῆς ἀρχῆς ὁ τοὺς Ἁγίους ἐπί τῷ καταλευσθῆναι παραλαβὼν, [post sex menses sistuntur coram Iudice:] ἕτερος δὲ τοῦτον δεινότερος διαδέχεται, τούνομα Ναζερώθ, ᾧ καὶ πρόσταγμα βασιλικὸν ἦν, ὥστε συλληφθέντας Χριστια νοὺς χερσὶ Χριστιανῶν λίθοις βαλλομένους ἀναιπεῖσθαι. Ἐπιστάντι γοῦν τῇ πόλει · καὶ τὸν τοῦ πυρὸς ναὸν εἰσελθόντι, οἱ τοῦ πυρὸς λατρευταὶ · Εἰσί τινες, ἐ͂ιπον, ἐνταῦθα Χριστιανοὶ, συχνὸν ἤδη χρόνον ἐν ἀσφαλεῖ φρουρᾷ κατακεκλεισμένοι, οἳ καὶ πρότερον, ὡς ἡμῖν ἐγνώσθη, αἰκισμοῖς σφόδρα χαλεπῶς ὑποβληθέντες, τῆς ἰδίας οὐκ ἐπείσθησαν ἔξαρνοι γενέσθαι θρησκείας. Τούτων αὐτὸς ἀκούσας, παραχρῆμα τοὺς Ἁγίους τῷ βήματι παραστῆναι κελέυει, καί φησι πρὸς αὐτοὺς, Τοῦ Βασιλέως Σαβωρίου πόλεις μὲν ὀχυρὰς καταστρεψαμένου, ἔθνη τε πλεῖστα καταδουλωσαμένου δυσκαταγώνιστα, πῶς ὑμεῖς ὑπὸ τὴν αὐτοῦ χεῖρα τελοῦντες, τὴν αὐτοῦ δὲ καρπούμενοι γὴν, ὥσπερ ἀποσταταί τινες πολλὴν αὐτοῦ κατέγνωται τῶν προσταγμάτων ὀλιγωρίαν.

[28] [S. Ioseph amœne respondet.] Πρὸς ταῦτα ὁ θαυμαστὸς Ἰωσὴφ, Εἰ τυραννίδα τινὰ καὶ ἀποστασίαν, ἔφη, κατὰ τοῦ Βασιλέως ὑμῶν κεκινήκαμεν, ἔδει πάντως αὐτὸν ἐπαγόμενον ἡμῖν ἐπιθέσθαι, ἢ γοῦν ἕτερον καθ᾽ ἡμῶν ἐκπέμψαι, τὸν καὶ χεῖρα γενναῖον, καὶ πεῖραν ἱκανὸν, καὶ στρατηγεῖν δεξιώτατον · ἀλλὰ τοσοῦτον ἡμεῖς ἀπέχομεν τοιούτοις ἐπιχειρεῖν, ὥστε οὐκ ἄλλον, ἀλλά σε καθ᾽ ἡμῶν ἐκπέμψαι, γυναιξὶ μᾶλλον θαλαμευομέναις ἢ ἀνδράσι διαμάχεσθαι μεμελετηκότα · ἡμεῖς γαρ ὡς πρόβατα ἑαυτοὺς ἐπὶ σφαγὴν ἐκδεδώκαμεν, ὡς ἂν ὑποτάσσεσθαι πάσαις ἐξουσίαις κεκελευσμένοι.

[29] Ὁ Ἄρχων ἐ͂ιπεν, Ὡς ἔοικεν τὸν ἐμὸν ἀνερεθίζων θυμὸν, ἐπὶ τὸ τάχιόν σε τοῦ ζὴν ἀπαλλάξαι, [suspensus nervis boum cæditur:] ταῖς ὕβρεσι ταύταις καθ᾽ ἡμῶν κέχρησαι · ἀλλ᾽ οὐκ ἐπιτεύξεῖ τοῦ ποθουμένου · χρόνῳ γαρ καὶ τιμῇ παραδώσω σε, καὶ πολλαῖς βασάνοις κατολίγον ἐξαναλώσω. Κελέυει τοίνυν σχοινίοις ἄκρων ἐκδεθέντα ποδῶν κατὰ κεφαλῆς κρεμασθῆναι, βοείαις δὲ ξηραῖς τὰς πληγὰς ἐπιξέεσθαι. Οὕτως οὖν αἱ φλέβες, τῷ βιαίῳ τῶν αἰκισμῶν ἀναστομωθεῖσαι, ὡς ἐκ πηγῆς παρεῖχοντὰ αἵματα καταῤῥεῖν · τὸ δὲ περιεστὸς πλῆθος, τὴν τοῦ δικαστοῦ μεμφόμενον ἀγριότητα πρὸς οἶκτον ἐκινοῦντο καὶ δάκρυα, τὸν ἱερὸν πρεσβύτην τῆς ὑπομονῆς ἐκπληθόμενοι.

[30] [Magorum fallaciam spernit:] Τινὲς δὲ τῶν περιεστώτων Μάγων, ἐν ἀποῤῥήτῳ προσιόντες τῷ Μάρτυρι, Εἴσελθε μεθ᾽ ἡμῶν, ἔλεγον, εἰς τὸν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ναὸν ἐγκρυφεῖ i, εἴγε καὶ τὴν τῶν πολλῶν ὄψιν αἰσχύνῃ, καὶ θύσας ἀπαλλάγηθι τῶν κολάσεων. Ὁ δὲ Ἀπόστητε ἀπ᾽ ἐμοῦ ἐ͂ιπεν λαμπρὰ τῇ φωνῇ ἀπόστητε οἱ τὴν ἀνομίαν ἐργαζόμενοι, ὅτι Κύριος τῆς δεήσεώς μου εἰσήκουσεν. Εἶτα τριῶν ἤδη διελθουσῶν ἡμερῶν, κελέυει ἀνεθέντα τῶν πληγῶν αὐτῷ παραστῆναι. Καὶ τί φησιν πείθει τῷ τοῦ Βασιλέως προστάγματι, [& de altera vita instruit:] καὶ τὸ ζὴν τοῦ ἀποθανεῖν ἀπαλλάττῃ, ἢ οὐ; Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίνατο, Μὴγένοιτό μόι ποτε τοιαύτης ἐπιθυμῆσαι ζωῆς, ἐν ᾗ ἴδοι με ὁ ἥλιος αὐτῷ μᾶλλον ἢ τῷ ποιητῇ αὐτοῦ τὴν προσκύνησιν ἀπονέμοντα. Τί δὲ καὶ προτιμητέος σοι, ἐ͂ιπεν, ὁ θάνατος τῆς ζωῆς; Ὁ Ἅγιος ἔφη, Ναὶ · ὁ γαρ θάνατος οὗτος πρόξενός μοι ζωῆς γίνεται αἰωνίου, ἀγαθῶν τε πολλῶν ἡμῖν καθίσταται αἴτιος, ἃ οὔτε ὀφθαλμοῖς ἐστι θεατὰ, οὔτε μὴν καταληπτὰ διανόιᾳ. Πρὸς ταῦτα ὁ εἴρων ἐκεῖνος καὶ χλευαστὴς οἷάπερ ἀγγελῶν τῷ Μάρτυρι τῆς ἀπωλίας, Μεγαλας οὖν ημῖν, ἔφη, τὰς χάριτας ὀφείλεις ὁμολογεῖν, εἴ σοι τηλικούτων ἀγαθῶν πρόξενοι καθεστήκαμεν, πάντως δὲ καὶ ἡμᾶς κοινωνοὺς αὐτῶν γενέσθαι σοι παρασκευάσεις, ἅτε δὴ καὶ συνεργούς σοι γενομένους πρὸς τὴν κτῆσιν τῆς ἐκείνης μακαριότητος. Ὁ δὲ Ἅγιος, [& pro eorum conversione orat:] Μὴ εἰρωνέυου, ἐ͂ιπε, τὰ πρὸς ἡμᾶς δικαστὰ, ἡμεῖς μὲν γαρ καὶ τοὺς ἐχθροὺς ἀγαπᾶν, καὶ τοὺς μισοῦντας καλῶς ποιεῖν παρὰ τῆς θείας ἐντολῆς πεπαιδεύμεθα · πλὴν ἀλλ᾽ ἕως ἐν τῷ παρόντι βίῳ ζῶντες ἐσμὲν ἀμέλει καὶ εὐχόμεθα, τῆς πλάνης ὑμᾶς ἀποστάντας μεταμαθεῖν τὴν εὐσέβειαν, ὡς ἄν εἴη καὶ ὑμῖν μερὶς καὶ κλῆρος ἐν τοῖς ἀφράστοις τοῦ Θεοῦ ἀγαθοῖς· ἐν δὲ τῷ μέλλοντι οὐχ ἡμῖν δέδοται κολάσεως ἐξαιρεῖσθαι ἢ τὰ ἀγαθὰ διδόναι, τοῦτο γαρ τῷ Θεῷ κεῖται μόνῳ, τῷ καὶ ἓξουσίαν ἐχοντι κρίνειν ζῶντας καὶ νεκρούς.

[31] Ὁ Ἄρχων ἔφη, τὰς τοιαύτας ἐρεσχελίας ἐν τῷ παρόντι καταλιπὼν, [non terretur novis minis:] καὶ τὰ ὀνειροπολούμενά σοι ταυτὶ ἀγαθὰ, τῷ βασιλικῷ προστάγματι πείσθητι, ἐπεὶ τηλικαύταις ὑποβαλῶ σε τιμωρίαις, ὡς διά σοὺ καὶ τοὺς ἄλλους πεισθῆναι Χριστιανοὺς, τῶν ἐν χερσὶ τὰ ἐν ἐλπίσι μηδαμῶς ἀνταλλάττεσθαι. Ὁ Ἅγιος, Τοῦτο γάρ μοι ἔφεσις, ἐ͂ιπε, καθάπερ δὴ καὶ αὐτὸς ἔγνωκας, τὸ διὰ τάχους πρὸς τὰς αἰωνίους παραπεμφθῆναι μονὰς, κᾂν ἄλλας δὲ μυρίας ἐπαγάγῃς μοι τιμωρίας, κᾲν μετὰ σὲ ἔτερος, τετελειωμενος ἐν τῇ Χριστοῦ χάριτι εὑρεθήσομαι · ἔχω γαρ τὸν ἐνισχύοντά με Θεὸν, [futurus exemplar Christianis:] δι᾽ ὃν καὶ ταῦτα ὑπομένειν προῄρημαι · Χριστιανοῖς δὲ οὐ προτροπὴ πρὸς ἄρνησιν εὐσεβείας, ὡς σὺ ἔφης, διὰ τῶν σῶν ἔσομαι βασάνων, ἀλλὰ παράκλησις μᾶλλον εἰς θεοσέβειαν · αὐτοὶ γάρ με καθορῶντες ἐν γήρᾳ τοιούτῳ τὰς σὰς παρὰ φαῦλον ποιούμενον τιμωρίας, ὑπόδειγμα καλὸν ἕξουσι γενναιότητος, καὶ τῆς μιμήσεως οὐκ ἀπολεφθήσονται. Τούτων ἀκούσας ὁ Ἄρχων· καὶ τὸ τοῦ μακαρίου γέροντος ἀκατάπληκτον ἐκπλαγεὶς, [carceri includitur.] ὑπό τινων διαβασταχθέντα κελέυει, ἐπεὶ μὴ βαδίζειν ἠδύνατο, τῷ δεσμωτηρίῳ πάλιν κατακλεισθῆναι.

[32] Εἶτα πρὸς τὸν μακάριον ἀποβλέψας Ἀειθαλᾶν, Καὶ σύ φησιν τῆς αὐτῆς ἔχῃ παραπληξίας, [S. Aithalas suspensus flagellatur.] καὶ τὴν τοῦ μεγίστου φωστῆρος διαπτύεις προσκύνησιν; Ὁ τῆς ἀληθείας κήρυξ ἀποκρίνεται, Ζῆ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ τοῦ ζῶντος Θεοῦ υἱὸς, εἰς ὃν ἐκ νεότητος ἢλπισα, ὡς ἀμετάθετον ἔχω τὸν λογισμὸν, καὶ οὐδεὶς μεταπείσει με τὴν τοῦ Θεοῦ τιμὴν τοῖς αὐτοῦ κτίσμασιν ἀπονεῖμαι. Ἐπεὶ τούτων ὁ ἀλαζὼν ἐκεῖνος καὶ βάρβαρος ἤκουσεν, ἐκδεθῆναι τῶν ἀστραγάλων κελέυει τὸν Ἅγιον, τῷ ξύλῳ τε προσανρτᾶσθαι, καὶ ταῖς βοείαις μαστίζεσθαι. Ὁ δὲ μεγάλῃ τῇ φωνῇ Χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀνεκήρυττεν· ἀπειρήκει μαστίζων ὁ ἀσεβὴς μᾶλλον, ἢ Ἅγιος ὑφειμένον τι φθέγγεται, καὶ τῆς ὑπὲρ Χριστοῦ καρτερίας ἀνάξιον.

[33] Κελέυει τοιγαροῦν τοῦ ξύλου κατενεχθῆναι, καί τινα Μανιχαῖον ἐπ᾽ ἀτόποις τισὶν ἁλόντα εἰς τὸ μέσον ἀχθῆναι, Καὶ ἴδε, φησὶ τῶ Μάρτυρι, τὴν οἰκείαν αὐτὸν θρησκείαν περιφανῶς ἐξ ομνόμενον. Αἰκίζεσθαι οὖν ἐπίτρεψας τὸν Μανιχαῖον ἠνάγκαζε πρὸς τὴν ἄρνησιν· ὁ δὲ ἀντείχετο μὲν τὰ πρῶτα, [Manichæo deficiente ridet:] καὶ πρὸς τὰς πληγὰς ἐώκει διαγωνίζεσθαι · ἐπεὶ δὲ βιαιότερον οἱ μαστίζοντες ἐπετίθεντο, καὶ ἰσχυρῶς αὐτοῦ καθίκοντο αἱ ωληγαὶ, ἡττηθεὶς τῶν πόνων, ἔξαρνος εὐθὺς γίνεται, καὶ ἀνάθεμα Μάνεντι καὶ τοῖς αὐτοῦ δόγμασιν ἐξεβόα · καὶ δηθὰ προσάγουσιν αὐτῷ μήρμυκα, προστάσσοντες ἀνελεῖν · ὁ δέ ἀπέκτεινεν παραχρῆμα λαβὼν. Ἐφ᾽ ᾧ διαχυθεὶς ὁ Ἅγιος, καὶ οἷον ἐπιγελάσας τῷ γενομένω, Τεταλεπώρηκεν, ἔφη, ὁ τοῦ Μάνεντος λατρευτὴς, καὶ φόνου ἑάλωκε, τὸν ἑαυτοῦ Θεὸν ἀνελὼν · ἐγὼ δὲ μακάριον ἑμαυτὸν ἤγημαι, κατὰ Παῦλον, ὅτι Χριστοῦ δυνάμει περιφανῶς κραταιούμενος, τοῦ εἰπόντος, Ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον, ἀήττητόν μου τὸ φρόνημα συντηρῶν.

[34] [iterum flagellatus ut mortuus projicitur:] Θυμοῦ πληρωθεὶς ἐπὶ τούτῳ ὁ παράφορος δικαστὴς, ῥάβδοις ῥοῶν ἐξηκανθωμέναις τύπτειν προστάττει τὸν Ἅγιον. Οὕτω δὲ κατειργάσαντο αὐτὸν αἱ πληγαὶ, ὡς καὶ ἄφονον σχεδὸν γενέσθαι, καὶ μηδὲ τῶν ἐπιφορῶν ἐπαισθάνεσθαι · ὅθεν καὶ ὡς ἤδη τεθνηκότα σύραντες, ἔξω ῥίπτουσιν. Εἷς δέ τις τῶν Μάγων, τὸ καρτερικὸν ἐκεῖνο σῶμα γυμνοθὲν θεασάμενος, καί τι φιλάνθρωπον παθὼν πρὸς τὴν φύσιν, ῥάκει τοῦτο περικαλύπτει · οἱ δὲ τῆς αὐτῆς ἐκείνῳ θρησκείας, τὸ γεγονὼς θεασάμενοι, διαβάλλουσιν αὐτὸν πρὸς τὸν Ἄρχοντα καὶ παραχρῆμα πικραῖς αἰκίζεται μάστιξι, καὶ μισθὸν τοῦτον τῆς συμπαθείας δέχεται. [carceri includitur.] Τὸν μὲν τοι μακάριον Ἀειθαλᾶν, ἐμπνέοντα ἔτι, τῷ δεσμωτηρίῳ παραδιδοῦσι.

CAP. VI.

[35] Μαθὼν δέ τινα ὁ δικαστὴς Ἄρχοντα τῶν μεγίστων, Σαβώριον τούνομα, τῇ αὐτοῦ κώμῃ ἐπιδεδημηκέναι, (Μακελλαρία αὐτὴ ἐλέγετο k φερωνύμως) τούτῳ τὴν τῶν Μαρτύρων ἐξέτασιν ἐπιτρέπει. [A novo Præside ambo examinati] Ὁ δὲ τοῖς προλαβοῦσιν ὁμοίως ἔχων ἀσεβείας καὶ ἀγριότητος, ἀποβλέψας πρὸς τοὺς Ἁγίους, Καὶ τὴν πολιὰν ὑμῶν, ἐ͂ιπεν, αἰδούμενος καὶ τῆς ταλαιπωρίας οἰκτείρων ὑμᾶς, παραινῶ προσκυνῆσαι ἡλίῳ, καὶ τοῦ ἐκ τῶν θυσιῶν αἵματος ἀπογεύσασθαι, ἵνα πικροῦ θανάτου ῥυσθέντες τὴν γλυκεῖαν πᾶσι ζωὴν κερδήσητε. Οἱ Ἅγιοι, ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος πρὸς αὐτὸν, Τοῖς σαρκοβόροις, ἐ͂ιπον, εἴθισται κυσὶν αἵματος ἀπογέυεσθαι οὐκ ἀνθρώποις, [generose respondent.] σοὶ δὲ μᾶλλον ἐκφορεῖσθαι τοιούτων προσήκει, κυνὸς ἔχοντι λύσσαν, καὶ τοῦ πεποιηκότος καθυλακτοῦντι καὶ ἀγριαίνοντι.

[36] Ὡς δὲ καὶ μαστίζεσθαι τοὺς Ἁγίους ἐκέλευεν, ἔλεον δῆθεν αὐτῶν οἱ περιεστηκότες λαμβάνοντες, [flagellis cæduntur:] Ἐψήματος, ἔλεγον, ἀντὶ αἵματος κατὰ τὸ λανθάνον ἀπογευσάμενοι, σώθητε, καὶ τῶν ἐπῃρτημένων ἀπαλλάγητε τιμωριῶν. Οἱ δὲ, Μὴ γένοιτο ἡμῖν, ἀπεκρίναντο, μή τε σχήματι μή τε ἄλλως τὸ καθαρὸν ἐπιλυγάσαι τῆς ἡμῶν πίστεως, καὶ τὸ πολυχρόνιον τοῦτο καταισχύναι γῆρας. Ὁ δὲ ποικίλος Ἄρχων ἐκεῖνος καὶ κομιδὴ πονηρός, Ἀλλ᾽ εἰ κρέας ὑμῖν, ἔφη, καθαρὸν ἐνεχθείη, οὐδὲ τούτου ἄν ἀπογεύσοισθαι; Οἱ Ἅγιοι ἐ͂ιπον, Ἐξἀκαθάρτου τί καθαρον; καὶ ἐκ χειρῶν σῶν τῶν μεμολυσμένων τί ποτε ἄν ἀμόλυντον ᾖ; Πασῶν τύνοιν τῶν τοιούτων σου μηχανῶν ἀφέμενος, ταχεῖαν τὴν καθ᾽ ἡμῶν ἀπόφασιν ἐπενεγκεῖν προθυμήθητι · εἰκῆ γαρ κοπιᾷς, εἰς ἀέρα δέρων, καὶ παίων ἀμαθῶς τὸν ἀδάμαντα.

[37] Κοινῆ τοιγαροῦν μετὰ τῶν συνεδρευόντων διασκεψάμενόι τε καὶ ψηφισάμενοι χερσὶ Χριστιανῶν τοὺς Ἁγίους κατελευσθῆναι, πλῆθος Χριστιανῶν συναθρόιζουσι, μεθ᾽ ὧν καὶ τὴν θαυμασίαν συνέλαβον Ἰσδανδούλ· καὶ δηθὰ τὸν μακάριον Ἰωσὴφ πάλιν διαβαστάσαντες, εἰς τὸ κριτήριον παριστῶσι. [S. Ioseph in quæstionem vocatus, conspuit in vultum Præsidis:] Νέυει οὖν τῷ Ἡγεμόνι ὁ Ἅγιος πρὸς αὐτὸν ἐγγίσαι, ὥς τι τῶν ἀποῤῥήτων ἀκουσόμενον. Τοῦ δὲ εὐθέως παραγενομένου καὶ πλησιάσαντος, σιέλου τὸ στόμα πληρώσας ὁ Μάρτυς, τοῦ μιαροῦ ἐκείνου καταπτύει προσόπου, Οὐκ αἰσχύνῃ, ἐπειπὼν, ἀναιδέστατε, ἀγρίως οὕτως καὶ δυσμενῶς κατὰ τῆς κοινῆς ταύτης νεανιευόμενος φύσεως, καὶ σῶμα ἤδη νενεκρομένον αὖθις εἰς ἐξέτασιν ἄγων; Ὁ δὲ παρὰ τῶν συνεδρευόντων πολλὰ τῆς περιττῆς ταύτης ὠμότητος κατονειδισθεὶς, καὶ γέλωτα οὐδὲ ὅσον εἰπεῖν ὀφλήσας, πρὸς τὴν ἰδίαν πάλιν καθέδραν ὑποστρέφει, κατησχυμμένος.

[38] [ad lumbos usq; fossæ impositus,] Τὸν δὲ Ἅγιον ποῤῥωτέρω ποῦ διαστήσαντες, καὶ ὁπίσω τῶ χεῖρε δεσμήσαντες, βόθρον αὐτῷ διορύσσουσι, καὶ καθέντες μέχρις ὀσφύος αὐτὸν χωννύουσιν · ἐ͂ιτα τοὺς συλληφθέντας περιστᾶσι Χριστιανοὺς, καὶ παίοντες βάλλειν τὸν ἀοίδιμον λίθοις διεκελέυοντο, [lapidibus, (negante id facere S. Isdandul)] μεθ᾽ ὧν καὶ τὴν ἱερὰν Ἰσδανδοὺλ τὰ ὅμοια ποιεῖν ἐπείγοντο. Ἐκείνη, Ἀπὸ τοῦ αἰῶνος, ἔφη, οὐδὲν ἤκουσται τοιοῦτον, ὥστε γυναῖκα κατ᾽ ἀνδρῶν ὁσίων χεῖρα ἐκτείνειν καταναγκάζεσθαι, ὥσπερ νῦν ὑμεῖς ποιεῖτε, ἀποσχόμενοι μὲν τοῦ κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἀγωνίζεσθαι, καθ᾽ ἡμῶν δὲ αἴροντες ὅπλα, καὶ τὴν πατρίδα, εἰρήνην ἄγουσαν, αἱμάτων καὶ σφαγῶν ἐμπιπλῶντες. Οἱ δὲ ὀβελίσκον μακρῷ καλάμῳ παραδεσμήσαντες κεντεῖν αὐτῷ τὸν Ἅγιον παρεκελέυοντο· κᾀκείνη, Μὴ γένοιτό μοι, ἔφη, δρᾶσαι τοιοῦτον, ὡς ἐγώ γε ἡδέως ἂν πρότερον τῇ ἑμῇ καρδίᾳ τοῦτο ἐγκαταπῆξαι, ἢ πρὸς βραχὺ τοῦ Ἁγίου δι᾽ αὐτοῦ ψαύσω σώματος. Οὕτως ἡ μὲν, ἀνδρικὴν ἐπιδειξαμένη τὴν ἔνστασιν, κρεῖττον τῆς ἐπινοίας ὥφθη τῶν μιαιφόνων. [obrutus e vita abit:] Τὸν δὲ Ἅγιον τοσαύταις νιφάσι λίθων συνέχωσαν, ὣς μόνην κεφαλὴν ὁρᾷν λοιποῦ σώματος τῇ σωρείᾳ τῶν λίθων συγκεχωσμένου· ἣν δή τις τῶν ἀσεβῶν Ἀρχόντων ἔτι κινουμένην ἑωρακὼς· ἑνὶ τῶν δημίων κελέυει, χειροπλήθη λίθον λαβόντι ἄνοθεν ἐπαφεῖναι· οὗ δὴγενομένου, καὶ τῷ τοῦ λίθου βάρει τέλεον αὐτῆς συντριβείσης, τὴν τιμίαν ψυχὴν ὁ Μακάριος τῷ Χριστῷ παρατιθησι.

[39] Φυλάκων τοίνυν ἐπιστασίαις τὸ πολύτιμον ἐκεῖνο σῶμα, [subsecuta ultione in corporis custodes:] καθάπερ θησαυρός τις, συνετηρεῖτο. Τριῶν δὲ διελθουσῶν ἡμερῶν, καὶ τῆς τετάρτης ἤδη ἐπικαταλαβούσης, σεισμὸς μέγας οἷος καὶ φοβερὸς γίνεται, εἰθ᾽ οὕτως ἀστραπῶν ὑποφαινομένων βροντῶν δὲ μεγίστων ἐπικαταῤῥηγνυμένων αὐταῖς, πῦρ οὐρανόθεν κατενεχθὲν, ἀποτεφροῖ μὲν τοὺς φύλακας, τὴν σωρὸν δὲ τῶν λίθων οἶά τινα χοῦν ἐκφορεῖ, τὴν ἐπὶ τῷ Μάρτυρι τιμὴν τοῦ Θεοῦ φανερὰν πᾶσι καθιστῶντος· τὸ σῶμα δὲ ἀφανὲς γίνεται, ἐ͂ιτε τοῦ Θεοῦ τοῦτο οἷς οἶδε τρόποις μεταθῆναι οἰκονομήσαντος, εἴ τε ἀνθρωπίνων ἀνελομένων χειρῶν.

[40] Ἀειθαλᾶν δὲ τὸν τιμιώτατον, εἰς κόμην Πατρὰς καλουμένην ἀπαγαγόντες, Χριστιανῶν χερσὶ καὶ αὐτὸν καταλευσθῆναι παρασκευάζουσιν. [S. Aithalas lapidatus obit:] Οὗ τὸ σῶμα μοναχόι τινες τῶν ἐκεῖ κατοικούντων, νυκτὸς ἐπελθόντες καὶ διαλαθόντες τοὺς φύλακας, ὑφαιροῦσι, κλέμμα ὄντως ἐπαινετὸν ἐργασάμενοι, καὶ πρᾶγμα οὐ σκότους ἀλλὰ φωτὸς ἄξιον · ἐ͂ιτα κὰὶ τὰ νενομισμένα δράσαντες ἐπ᾽ αὐτῷ, ἐν τόπῳ τινὶ τῶν ἐπισήμων κατατιθοῦσιν. Ἔνθα δὲ τὸν Ἅγιον ἀναιρεθῆναι. συνέβη, θαυματουργεῖ Θεὸς ἄξιόν τι, καὶ τῆς αὐτοῦ δηνάμεως, καὶ τῆς τοῦ Μάρτυρος δόξης· φυτὸν γάρ τι μυῤῥίνη φυεῖσα, νοσημάτων γίνεται παντοίων ἀπαλλαγή. Ἐπὶ πέντε τοιγαροῦν χρονοις, τῶν θαυμάτων οὕτω διὰ τοῦδε τοῦ φυτοῦ τελουμενων, οἱ τὰ ἑλλήνων θρησκέυοντες, φθόνῳ βαλλόμενοι τὴν ψυχὴν, καὶ τὰ παράδοξα δὴ ταῦτα ἐπ᾽ ἐλέγχῳ τῆς αὐτῶν θρησκείας οὐ φέροντες καθορᾷν, αὐταῖς ῥίζαις ἐκτέμνουσί τε τὸ φυτὸν, [claret miraculis.] καὶ πυρὶ νέμουσι · πολλοὶ δὲ τὸν τὴν ψυχὴν ἐκκεκαθαρμένων ἐφ᾽ ἱκανὸν χρόνον φῶτα περὶ τὸν δὲ τὸν χῶρον ἐώρων, καὶ δυνάμεις θείας ἀνιούσας, ὥσπερ καὶ κατιούσας, καὶ δόξαν ἀναπεμπούσας τῷ τοὺς Ἀγίους αὐτοῦ δοξάζοντι. Ἐτελειώθη δὲ ὁ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Ἀειθαλᾶς κατὰ τὸν Ἰούνιον μῆνα, τὴν ἴσην πρὸ αὐτοῦ τελειωθεῖσι Μάρτυσιν ἔνστασίν τε καὶ καρτερίαν ἄχρι θανάτου ἐπιδειξάμενος, βοηθείᾳ καὶ χάριτι Χριστοῦ, τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ᾧ πρέπει δόξα καὶ τιμὴ, σὺν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρὶ καὶ τῷ παναγίω καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀ εὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Hervetus ex patria Naesson, rectius Naessorum.

b Ecgraphum nostrum ὑφ᾽ ἑτέρων αὐτοὶ διαβασταζόμενοι τῷ παντάπασιν νενεκρῶσθαι quod visum est correctione egere: sensus autem hic erit ut omnino enecarentur ipsi scilicet Martyres, quod interpres, æque imperfectum ecgraphum nactus, de pedibus eorum ex tortura præmortuis intellexit.

c Scriptum erat ὤρεξαν quod nihil significabat hoc loco.

d Ita rectius & conformiter ad verba a jurante prolata: a quibus deflexit interpres scribendo Cum per rem creatam & non per Deum juraveris, irridet enim Martyrquod per Deum id est divinitatem, Saporis, quæ nulla sit, jurans poßit impune fallere.

e Rursum interpretem hallucinatum sic corrige: Ad nihilum redigere cupientes corpus, imprimis formidabile dæmonibus, quorum erant studiosissimi cultores: nam δέος ἐκτρίψαι non est formidinem incutere, sed eam amoliri.

f Ecgraphum nostrum male disjunxerat a Ἄδεσχε γὰρ · & simile quid invenit interpres, nomen syllaba ultima truncum adhibens.

g Forte legendum παράλυσιν.

h Melius sic Latine vertes, Insuper officia officiis addens.

i Ἐγκρυφεῖ clam, secreto necdum alibi legi.

k Alluditur ad Latinam vocem Macellum, qua etiam Græcos sub Imperatoribus Romanis usos apparet ex Pauli 1 ad Corinthios 10.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ.
Ex Bibliotheca Medicæa Florentiæ Plut. 10. Cod. 31 fol. 165.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)

EX MS. FLORENT.

[1] Διοκλητιανὸς ὁ Ρὡμαίων Αὐτοκράτωρ, ἀναξίως τῶν σκήπτρων ἐπιλαβόμενος, καὶ πρῶτος τῶν σὺν αὐτῷ τῆς Ρὡμαῖκῆς ἀντιλαμβάνων ἀρχῆς (τρεῖς δ᾽ ἦσαν οὗτοι) Σεβαστὸς ἀναγορευθεὶς Καίσαρ, [Diocletianus dæmonum cultor præcipuus] καὶ πάντα κατὰ νοῦν αὐτῷ προχωρήσαντα βλέπων, τά τε κατὰ τοὺς ἐν αντίους καὶ τὰ κατὰ τοὺς ὑπηκόους, πολὺν ἐποιεῖτο λόγον, ὥστε αὐτῶ ἐδόκει, καὶ τῆς περὶ τὸ θεῖον εὐνοίας · εὀσέβειαν γαρ ἄκραν καὶ τέλος παντὸς ἀγαθοῦ τὴν περὶ τοὺς νομιζομένους παρ᾽ αὐτοῦ θεοὺς θεραπείαν ὠνόμαζεν· ὅθεν καὶ συνεχεῖς αὐτοῖς καὶ πολυτελεῖς θυσίας προσέφερεν a … Καί ποτε αὐτῷ χρομένῳ περί τινος τῶν αὐτῷ διοικούντων, φασὶ, τὸν βίον, ἐξ ἄντρου τινὸς καὶ σκοπίου μυχοῦ τοιαῦτα χρῆσαι, ὡς ἄρα οἱ ἐπὶ γῆς δίκαὶοι ἐμπόδιον ἐ͂ιναι τοῦ ἀληθεύειν αὐτὸν, καὶ δι᾽ ἐκείνους ψευδεῖς τῶν τριπόδων τὰς μανίας ποιεῖσθαι · καθήμενος τὴν ψυχὴν καὶ τῇ πλάνῃ ὁ δήλαιος, περὶ πολλοῦ ἐποεῖτο μαθεῖν, τίνες ἀν ἐ͂ιεν ἐν τῇ γῇ δίκαὶοι. Καί τις τῶν περὶ αὐτὸν θυηπόλων ἀποκριθεὶς, Χριστιανοὶ, Βασιλεῦ, ἔφη, τυγχάνουσιν. Ὁ δὲ τὴν ἀπόκρισιν ταύτην ὥς τι καταπιῶν δέλεαρ, κατὰ τῶν εὐσεβούντων ἐμαίνετο · καὶ τέως τοῦ κατὰ Χριστιανῶν διωγμοῦ ἡρεμίαν ἐπέχοντος, αὐτὸς πάλιν τὸν πόλεμον δεινῶς ἀνεῤῥίπισεν. Αὐτοίκα γοῦν τὰ κατὰ τῶν ἀδικημάτων ξίφη κατὰ τῶν ἀνεπιλήπτων ἐξετείνετο, καὶ διατάγματα κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν ἐξεπέμπετο μιαιφονίας ἀνάπλεα. [sævit in Christianos,] Ἧν τοίνυν ἰδεῖν τότε τὰ δεσμωτήρια, μοιχῶν μὲν καὶ φονέων καὶ ἀῤῥητοποιῶν ἐκκενούμενα b … ἦν ἰδεῖν τὰ μὲν πρότερα κολαστηρίων εἴδη ὡς μετριώτερά πως ἀποῤῥηπτούμενα, ἄλλα δὲ προσεπινοούμενα χαλεπώτερα, καθ᾽ ἑκάστην δὲ τὰ πλήθη τῶν Χριστιανῶν πανταχοῦ τημωρουμένων.

[2] Ἐπεὶ δὲ καὶ ἀναφραὶ πρὸς τὸν τύραννον ἦκον, ἄλλαι ἄλλα διαγορεύουσιν, τὰ πλείω δὲ κατὰ Χριστιανῶν καὶ μάλιστα παρὰ τῶν τῆς Ἀνατολῆς Ἀρχόντων, ὡς παρ᾽ οὐδὲν τὸ διάταγμα τίθένται ὅσοι Χριστιανοὺς ἑαυτοὺς ὀνομάζουσιν, πέρα δ᾽ ἀριθμοῦ τύγχανουσιν οὗτοι· ἢ τοίνυν τοὺς τοσούτους, διὰ τὃ πλῆθος ἰέναι ἐπὶ τοῦ οἰκείου θρισκεύματος, [Senatu approbante.] ἢ ὡς πρὸς πόλεμον πρὸς αὐτοὺς παρατάττεσθαι, μηδεμίαν παρ᾽ αὐτῶν μεταβολὴν προσδοκοῦντας, ἢ ἑτέραν ἀπόκρισιν. Ὁς τούτων πάντων κατήκοσς γέγονεν, τοῦ θυμοῦ μὲν ταμιευσάμενος τὸ ἀπάνθρωπον, τῆς δὲ πρᾳότητος ὑποκρινόμενος τὸ φιλάνθρωπον, πρὸς ἑαυτὸν πάντας τοὺς ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ προσεκαλέσατο Ἄρχοντας καὶ μάλιστα τοὺς τῆς Ἀνατολῆς πάσης ἐπιτροπεύοντας. Ὡς δὲ πάντες ἐν ὀλίγῳ συνήχθησαν, ἐκκλησίαν ὁ Βασιλεὺς ἐγείρας, καὶ τὴν κατὰ Χριστιανῶν ἀπογυμνώσας τότε μανίαν, ἑκάστῳ γνώμην εἰσενεγκεῖν περὶ τῶν δεδογμένων ἐκέλευσεν. Ἄλλων οὖν ἄλλα λεγόντων, αὐτὸς τελευταῖον ἐξέμεσε τὸν ἰὸν, μηδὲν ἄλλο τιμιώτερον τῆς εἰς τοὺς θεοὺς εὐσεβείας ἐ͂ιναι ἀποφηνάμενος. Συνθεμένης δὲ τῆς βουλῆς, αὐτὸς ἀυθυπήνεγκε πάλιν, Εἰ ταύτην μετ᾽ εὐνόιας κατορθωθῆναι βούλεσθε, τὴν ἐμὴν περὶ πολλοῦ φιλίαν ποιούμενοι, τὴν τῶν Χριστιανῶν θρισκείαν ἐκ πάσης τῆς ἐμῆς Βασιλείας ἐξελθεῖν πάντως σπουδάσατε, κατὰ πάντα καὶ τοῦ ἡμετέρου κράτους συμπράττοντες. Καὶ πάντων ὡς εἰπεῖν συναιρούντων καὶ ἀποδεχομένων, ἔδοξε τῇ βουλῇ καὶ αὐτῷ Διοκλητιανῷ καὶ εἰς δευτέραν ἐκκλησίαν καὶ τρίτην περὶ τούτου συνιδεῖν.

[3] Παρὴν δὲ τηνικαῦτα καὶ τῷ στρατοπέδῳ καὶ ὁ θαυμάσιος ὁ τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης Γεώργιος, τῆς μὲν τῶν Καππαδοκῶν χώρας ὁρμώμενος, γένους οὐκ ἀσήμου, Χριστιανῶν γονέων υἱὸς καὶ παιδόθεν τὴν εὐσέβειαν ἐκμαθών. [S. Georgius Tribunus militum & Comes] Οὗτος οὔπου τῆς ἥβης ἀρξάμενος, ὀρφανὸς ἀπὸ πατρὸς ἐγεγόνει, ἐν τοῖς τῆς εὐσεβείας ἀγῶσι τοῦ πατρὸς τελευτήσαντος. Ἀπάρας δὲ τῆς Καπποδοκίας σὺν τῇ μητρὶ, πρὸς τὴν Παλαιστίνην μετοίκησεν, ἐκεῖθεν αὐτῷ τῆς μητρὸς τυγχανούσης, ὅθεν αὐτῷ κτήματα πολλὰ καὶ κληρονομία μεγίστη προσῆν. Διὰ τὴν τοιαύτην τοίνυν εὐγένειαν, ἐπεὶ καὶ ὥρας ἔλαχε σώματος καὶ ἡλικίας στρατιώταις πρεπούσης, Τριβοῦνος ἐχρημάτισεν ἐπισημωτάτου νουμέρου. Ἐπιδειξαμένου δὲ αὐτοῦ τὴν ἑαυτοῦ ἀνδρείαν ἐν τοῦτῳ τῷ ἀξιώματι κατὰ τοὺς πολεμικοὺς ἀγῶνας, καὶ στρατιώτην ἀληθῆ ἑαυτὸν ἀποδείξας, Κόμης ἀπεδείχθη παρ᾽ αὐτοῦ Διοκλητιανοῦ πρὸ τοῦ διωγμοῦ, ἀγνοίᾳ τοῦ χριστιανισμοῦ. Τελευτησάσης δὲ αὐτοῦ τῆς μητρὸς παρὰ τὸν καὶρὸν τοῦτον, τῶν καταλειφθέντων χρημάτων αὐτὸς τὰ πλεῖστα λαβὼν, πρὸς τὸν Βασιλέα σὺν πᾶσιν ἀνέδραμε, μείζονος ἀρχῆς ἐφιέμενος. Ὁ εἰκοστὸς αὐτῷ χρόνος τῆς ἡλικίας τότε συνεπεραίνετο. [omnia sua pauperibus distribuit,] Ὡς οὖν τὴν τοσαύτην κατὰ Χριστιανῶν μανίαν ἀπὸ τῆς πρώτης ἡμέρας ἑώρακεν, τῆς τε βουλῆς τὴν γνώμην ἀμετάτρεπτον ἔγνωκεν · καθ᾽ ἑαυτὸν ὡς ἐνῆν βουλευσάμενος, καὶ ὡς ἐπιτήδιον πρὸς σωτηρίαν τὸν τοιοῦτον κρίνας καὶρὸν, ἅπαντα προσόντα αὐτῷ χρήματα ταχέως διένειμε πένησι, τούς τε συνόντας αυτῷ τῶν παίδων ἐλευθερίᾳ τιμῆσας, καὶ περὶ τῶν ἀπόντων τὰ δοκοῦντα διαταξάμενος, τῇ c τρίτῃ τῆς βουλῆς ἡμέρᾳ, καθ᾽ ἣν ἥτε γνώμη κηροῦσθαι ἐδόκει, καὶ αἱ τιμωρῶν Ἀρχόντων προσβολαὶ καὶ ἀντιμετάστασις ἐγίνετο · αὐτὸς πᾶσαν ἀνθρωπίνην δειλίαν ἀποστεισάμενος, καὶ μόνον τὸν θεῖον φόβον ἐνστερνησάμενος, μέσος ἔστη τοῦ συνεδρείου, φαιδρῷ τῷ πρασώπῳ καὶ γαυρῷ τῷ φρονήματι, [perorat pro Christianis,] καὶ τοιαῦτα πρὸς αὐτῇ διεξίε · Μέχρι τίνος, ὦ Βασιλεῦ καὶ Βουλὴ καὶ δῆμος, εὐνομεῖν ἠθισμένοι, τὴν κατὰ Χριστιανῶν μανίαν αὐξήσετε, καὶ νόμους κατ᾽ αὐτῶν παρανόμους κηρώσετε, καὶ μηδὲν ἀδικοῦντας ἀνθρώπους τιμωρήσετε, καὶ πρὸς οἷς αὐτοὶ ἀγνοεῖτε τὸ ἀληθὲς τοῦ σεβάσματος τοὺς εὐσεβεῖν διδαχθέντας, ἀσεβεῖν ἀναγκάζετε; οὔκ εἰσι ταῦτα τὰ ἐίδωλα θεοὶ, οὔκ εἰσι, μὴ πλανᾶσθε, ψευδόμενοι. Ὁ Χριστός ἐστι μόνος Θεὸς, καὶ αὐτὸς μόνος κύριος εἰς δόξαν τοῦ θείου γεννήτορος, δι᾽ αὐτοῦ τὰ πάντα γεγένηται, καὶ ἐν πνεύματι αὐτοῦ τὰ πάντα συνέστηκεν · ἢ τοίνυν καὶ αὐτοὶ μεταμάθετε τὴν εὐσέβειαν, ἢ τοῖς εὐσεβοῦσιν ἐμπόδιον ἐξ ἀνόιᾳς μὴ γίνεσθε.

[5] Ἐνηχηθέντες τοιγαροῦν τῶν τοιούτων ῥημάτων, καὶ τῇ ἀπροσδοκήτῳ ταύτῃ παῤῥησίᾳ τοῦ ἀνδρὸς καταπλαγέντες, [eorum fidem confitetur,] τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν Βασιλέα πάντες ἐπέστρεψαν, ἀκουόμενοι τί ἂν αὐτῷ ἐκεῖνος ἀνθυπέγκει πρὸς ταῦτα. Ὁ δὲ Βασιλεὺς, ὥσπερ ἐβροντηθεὶς τὴν ἀκοὴν, καὶ τοῦ θυμοῦ ῥύμην ἐν ἑαυτῷ περιστρέφων, νεύει τινὶ τῶν συγκαθεζομέννων, φίλῳ αὐτοῦ ὄντι τὰ μάλιστα, ὑπατεύοντι τότε, d Μαγνεντίῳ τοὔνομα, πρὸς τὸν εἰπόντα ποιήσασθαι τὴν ἀπόκρισιν. Ὁ δὲ, τοῦτον ἐγγύθεν προσκαλεσάμενος, ἐ͂ιπεν· Τί σοι τοῦ τοιούτου θράσους καὶ τῆς πολλῆς παῤῥησίας γέγονεν αἴτιος; Ὁ δέ φησι, Ἡ ἀλήθεια. Καὶ ὁ Ὕπατος, Καὶ τίς ἐστιν ἀλήθεια; Ὁ δὲ Γεώργιος ἀπεκρίνατο · Αὐτὸς ὁ Χριστὸς, ὁ παρ᾽ ὑμῶν διωκόμενος. Μαγνέντιος ἐ͂ιπεν · Οὐκ οὖν Χριστιανὸς ἐ͂ι καὶ αὐτός; Ὁ δὲ ἐ͂ιπεν· Δοῦλός εἰμι τοῦ Χριστοῦ μου, διὸ καὶ ἐπ᾽ αὐτῷ θαῤῥήσας, μέσος ἡμῶν αὐτόκλητος ἔστηκα μαρτυρίσων τὴν ἀλήθειαν. Ἐπὶ τούτοις τοῦ δήμου θορυβηθέντος, καὶ ἄλλων ἄλλα λεγόντων ἄσημός τις ἐξηκούετο θροῦς, οἷα φιλεῖ πολλάκις ἐν τούτῳ πλήθει γίνεσθαι.

[6] Τότε ὁ Διοκλητιανὸς διὰ τῶν κηρύκων σιωπὴν ἐγκελευσάμενος, ἀτενήσας τῷ Ἁγίῳ καὶ ἐπιγνοὺς, τάδε πρὸς αὐτὸν ἔλεξε · Καὶ πάλαι σου θαυμάσας τὴν εὐγένειαν, [Diocletiano blandienti] καὶ τὴν ἡλικίαν ἀξίαν κρίνας τιμῆς, τὴν τυχὴν πρὸς μείζονα ἤμειψα, καὶ νῦν τὴν οὐκ ἐπὶ συμφέροντι τῷ σῷ προσγενομένην παῤῥησίαν ἀποστρεφόμενος, διὰ τὸ πρός σε φίλτρον καὶ προσοῦσάν σοι φρόνησιν καὶ ἀνδρείαν, ὡς πατὴρ συμβουλεύω τὰ δέοντα, μὴ καταλιπεῖν ὑποτιθέμενος τὸ τῆς στρατείας ἐπίδοξον, καὶ τιμωρίαις τοιαύτην ἡλικίαν ἐκδοῦναι δι᾽ ἀπείθειαν· ἀλλὰ τοῖς θεοῖς ἐπιθύσαντα, τὴν μείζονα παρ᾽ ἡμῶν τύχην ἐπιζητεῖν, ἀμειβόμενός σε ταύτης τῆς εὐσεβείας. Ὁ δὲ ἅγιος Γεώργιος ἀπεκρίνατο · Εἶθε μᾶλλον αὐτὸς, Βασιλεῦ, δι᾽ ἐμοῦ τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἐπιγνοὺς, τὴν παρ᾽ αὐτοῦ ζητουμένην ἂν αἱρέσεως θυσίαν προσήνεγκας, [generose respondet,] καὶ αὐτὸς κρείττονός σε καὶ ἀκηράτου Βασιλείας ἠξίωσεν ἄν· ἣν γαρ περίκησε νῦν, πολὺ τὸ ἐπίκηρον ἔχουσα, τάχυ διαπίπτει καὶ ἀποῤῥεῖ · διὸ καὶ τὰ παρ᾽ αὐτῆς προτεινόμενα, οὐδαμῶς τὸ στάσιμον ἔχοντα, οὐδὲν τοὺς δεχομένους ὀνίνησιν · οὐδὲν τούτων τὴν ἐμὴν πρὸς Θεὸν εὐσέβειαν χαυνῶσαι δυνήσεται, καὶ οὐδεμία τιμωριῶν ἐπίνοια τὸν ἐκείνου φόβον ἀπωσαμένη, δειλίαν ἐμβαλεῖ τῇ ψυχῇ μου, τὸν λογισμὸν κατασείσασα. Ταῦτα τοῦ Ἁγίου διεξιόντος, ὁ Βασιλεὺς ὅλος τῷ θυμῷ κάτοχος γεγονὼς, ἔτι τοῦ λόγου ἐν τῷ στόματι τοῦ Ἁγίου ὑπάρχοντος, κελεύει τοῖς δορυφόροις, κοντοῖς τοῦτον τοῦ συνεδρείου ἀπελάσαντας τῇ φρουρᾷ παραπέμψαι. Κατὰ τάχους δὲ τούτου γενομένου, εἷς μὲν τοῦ σώματος ἁψάμενος κοντὸς, μολύβδου δίκην ὀπίσω ἀπέστραπται, τὸ δὲ στόμα τοῦ Μάρτυρος διεπληροῦτο αἰνέσεως.

[7] Ἀγαγόντες δὲ αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ, καὶ ὅλον ἐπ᾽ ἐδάφους ἁπλώσαντες, [in carcerem conjectus dire affligitur,] τοὺς μὲν πόδας αὐτοῦ ἠσφαλήσαντο ἐν τῷ ξύλῳ, κατὰ δὲ τοῦ στήθους αὐτοῦ λίθον ἐπέθηκαν μέγαν, ἀμφότερα τοῦ τυράννου προστάξαντος · καὶ οὕτως διακαρτερήσας μεχρὶ τῆς ἐπιουσης ἡμέρας, τῆς πρὸς Θεὸν εὐχαριστίας οὐδ᾽ ὅλως ἀπέληγεν. Ὡς δὲ ἡ ἐξῆς ἡμέρα ὑπέφαινεν, ὁ Βασιλεὺς αὖθις εἰς ἐρώτησιν προκαλεῖται τὸν Ἅγιον, καὶ κατάκοπον αὐτὸν ἐκ τοῦ βάρους τοῦ λίθου ἰδὼν, ἐπυνθάνετο λέγων · Ἆρα, Γεώργιε, μετάμελός τις ὑπεισῆλθε τοῦ θράσους ἐκείνου, ἢ ἔτι ἐμμένει τῇ τοιαύτῃ ἐνστάσει; Ὁ δὲ Ἅγιος ἠρέμα πρὸς αὐτὸν ἀπεκρίνατο · Ἆρά με, Βασιλεῦ, εἰς τοσοῦτον ἀνανδρείας ἐλθεῖν ὑπενόησας, ὡς ἐν μικρᾷ τιμωρίᾳ, μᾶλλον δὲ παιδιᾷ τοιαύτῃ, τὴν πίστιν προδοῦναι, καὶ τὴν εὐσέβειαν ἀπαρνήσασθαι; Πρότερος αὐτὸς ἀποκάμοις κολάζων, ἢ ἐγὼ κολαζόμενος. Διοκλητιανος ἐ͂ιπεν · Ἐγώ σε παιδίαις παραδώσω, αἳ ταχέως σε τοῦ ζῇν ἀπαλλάξουσιν. Καὶ κελεύει ἐνεχθῆναι τροχὸν παμμεγέθη, πάντωθεν ξίφεσιν εἱρμωσμένον, κᾀκεῖ τὸν Ἅγιον προσδεθῆναι, καὶ τοῖς ἐγκατασκευασμένοις ξίφεσιν κατατέμνεσθαι πιεζόμενον. Ἦν δὲ ὁ τροχὸς ἐν μετεώρῳ κρεμμάμενος, [per rotam laceratus] κάτωθεν ἔχων εἱρμωσμένας σανίδας, ἐν αἷς δίκην μαχαιρῶν ὀβελίσκοι ὑπῆρχον ἐμπεπαρμένοι πυκρότατοι, οἱ μὲν τὰς ὀξίας εὐθεῖς ἔχοντες, οἱ δὲ τῇ ἀνακλάσει ἀγκίστροις προσεοικότες, ἕτεροι δὲ σκυτοτομικαῖς σμίλαις παρόμοιοι. Τῆς οὖν περιφερείας τοῦ τροχοῦ ταῖς σανίσι προσεγγιζούσης, καὶ τοῦ Ἁγίου ἐκεῖσε, καθάπερ ἀρνίον, προσδεδεμένου, καὶ τῇ σφοδρότητι τῶν δεσμῶν ταῖς σαρξὶν ἐναποκρυβέντων, ἡνίκα κυλιώμενος ὁ τροχὸς διὰ τῶν σιδήρων τὸν Ἅγιον παρέρχεσθαι κατηνάγκασεν, ὑπὸ τῆς ἐκείνων ὀξύτητος τὸ σῶμα ἐναπολαμβανόμενὸν κατετέμνετο, καὶ δίκην σκορπίου συστρεφόμενον συνετρίβετο. Ὁ δὲ Ἅγιος τῇ τοιαύτῃ τιμωρίᾳ γενναίως ἐγκαρτερῶν, πρῶτα μὲν μεγάλῃ προσηύχετο τῇ φωνῇ, μετὰ δὲ ταῦτα κατὰ νοῦν εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ, οὐδὲ στεναγμὸν ἀνέπεμπέ τινα, ἀλλ᾽ ὡς ὑπνῶν ἐφ᾽ ἱκανὴν ὥραν διέκειτο.

[8] Νομίσας οὖν ὁ Διοκλητιανὸς τοῦτον ἀποθανεῖν, καὶ ὥσπερ ἐφισθεὶς καὶ τοὺς οἰκείους ἐφευμήσας θεοὺς, Ποῦ δέ ἐστιν ὁ Θεός σου, Γεώργιε, ἔφησεν, ὅτι σε ταύτης τῆς παγίδος οὐκ ἐρύσατο. [divinitus sanatur.] Καὶ κελεύσας τοίνυν ὡς νεκρὸν τοῦτον τοῦ ὀργάνου ἀπολυθῆναι, αὐτὸς πρὸς θυσίαν ἐτρέπετο τοῦ Ἀπόλλωνος. Παραυτίκα τοίνυν γνώφου πολλοῦ γενομένου καὶ βροντῆς καταῤῥαγείσης μεγίστης, φωνὴ συγκατηνέχθη ἄνωθεν, παρὰ πολλῶν ἀκουσθεῖσα καὶ λέγουσα · Μὴ φοβοῦ, Γεώργιε, μετά σου γάρ εἰμι. Μετὰ μικρὸν δὲ καὶ ὅσον οὔπου γενομένης ἐθρίας, ὡράθη τῷ τροχῷ παριστάμενος λευκοφόρος ἀνὴρ, ἐξαστράπτων τὴν ὄψιν, καὶ τὴν χεῖρα ἐπιβάλλων τῷ Μάρτυρι, καὶ τοῦτον κατασπαζόμενος καὶ χαίρειν αὐτὸν προσφωνῶν. Οὐδεῖς δὲ ἐτόλμα τὸ παράπαν προσεγγίσαι αὐτῷ, [Imperatori sistitur:] οὔτε τῶν φυλασσόντων, οὔτε μὴν τῶν ἐπὶ τὸ λύσαι τοῦτον τοῦ ὀργάνου ἀποσταλμένων, ἕως οὖ ὁ φαινόμενος ἀφανεὶς ἐγένετο. Εἶτα ὡράθη λυόμενος ὁ Ἅγιος τοῦ μαγγάνου, καὶ παρὰ πᾶσαν προσδοκίαν ὅλος ὑγιὴς ἱστάμενος ἐδόξασε τὸν Θεὸν, καὶ ἐπεκαλεῖτο τὸν Κύριον. Ταῦτα ἰδόντες οἱ στρατιῶται καὶ ἀπορίᾳ πολλῇ συσχεθέντες, ἐν εφάνησεν περὶ τούτου τῷ Βασιλεῖ, ἔτι ἐν τῷ ἱερῷ τὴν θυσίαν ἐπιτελοῦντι, παραστήσαντες καὶ τὸν Ἅγιον. Ἰδὼν δὲ τοῦτον ὁ Βασιλεὺς, τὰ πρῶτα μεν ἠπίστει τῷ θαύματι, οὐκ ἐκεῖνον ἐ͂ιναι λέγων, ὅμοιον δὲ τούτου τινὰ ἢ μᾶλλον εἴδωλον αὐτοῦ πρὸς χλεύην τῶν ὁρώντων. Περιεργότερον δὲ τοῦτον κατανοοῦντες οἱ περὶ τον Βασιλέα, τοῦτον ἐπέγνωσαν, κᾳκεῖνον ἀνέπειθον διαπρυσίως · καὶ τοῦ Μάρτυρος βοῶντος, [duo Duces Christum confitentur.] Ἐγώ εἰμι Γεώργιος, ἐννεοὶ πάντες ἐγένοντο. Δύο δὲ τῶν παρατυχόντων ἀξιώματι τετιμημένοι στρατηλατῶν, ὧν ὃ μὲν Ἀνατόλιος ἐκαλεῖτο, ὁ ἕτερος δὲ Πρωτολέων, προκατηχημένοι τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως, τὸ ξένον τότε τοῦ θαύματος ὁρῶντες, τελείαν δὲ πίστιν ἐδείξαντο, καὶ ἀνέκραξαν λέγοντες, Εἷς ἐστι Θεὸς μέγας καὶ ἀληθὴς τῶν Χριστιανῶν. Παρευθὺ δὲ τούτους ὁ Βασιλεὺς ἔξω τῆς πόλεως ἀπενεχθῆναι κελεύει, μηδεμίαν ἐρώτησιν δεξαμένους, καὶ τούτους ἐκεῖσε καταπονῆσαι τοῖς ξίφεσιν. Πολλοὶ δὲ καὶ ἕτεροι ἐπὶ Κύριον ἐπέστρεψαν, ἐνεαυτοῖς δὲ κατεῖχον τὴν πίστιν, μὴ τολμῶντες παῤῥησιάσασθαι · ἐν οἷς ἦν καὶ ἡ Βασίλισσα Ἀλεξάνδρα · ἣν καὶ βουλολομένην παῤῥησιάσασθαι ὁ Ὕπατος ἐπισχὼν, πρὶν ἢ γνῶναι τὸν Βασιλέα περὶ αὐτῆς, εἰς τὸν ἑαυτῆς οἶκον ἐξέπεμψε.

CAP. II.

[10] Δυσθυμῶν δὲ ὁ Διοκλητιανὸς καὶ μηδὲν κατὰ λόγον πρᾶξαι δυνάμενος, κελεύει τὸν Ἅγιον, παραχρῆμα εἰς λάκκον ἀσβέστου προσβάτως σβεσθείσης ἐμβληθέντα, [In calcis foveam demersus S. Georgius] φυλάττεσθαι μέχρι τρίτης ἡμέρας, πρὸς τὸ μηδαμῶθεν ἐπινοηθῆναι βοήθειαν. Ἁρπάσαντες οὖν αὐτὸν, δέσμιον ἦγον. Ὁ δὲ Ἅγιος πρὸς τοιαύτην ἀπαγόμενος τιμωρίαν, μεγάλῃ τῇ φωνῇ προσηύχετο οὕτως, Ὦ Σωτὴρ τῶν θλιβομένων, ἡ καταφυγὴ τῶν διωκομένων, ἡ ἐλπὶς τῶν ἀπελπισμένων, Κύριε ὁ Θεός μου, ἐπάκουσων τῆς προσευχῆς τοῦ δούλου σου, καὶ ἐπίβλεψε ἐπ᾽ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με, καὶ ῥῦσον τῆς παρούσης ἐπηρίας τοῦ ἀντικειμένου · παράσχου μοι, Δέσποτα, τὴν εἴς σε ὁμολογίαν μέχρι τέλους ἀπαράτρωτον διατηρῆσαι · μὴ παραδός με ταῖς ἀνομίασς μου, Κύριε, μήποτε εἴπωσιν ἐχθροί μου, Ποῦ ἐστιν ὁ Θεὸς αὐτοῦ. Δεῖξον τὴν δυναστείαν σου, καὶ δόξασόν σου τὸ ὄνομα ἐν ἐμοὶ τῷ ἀχρείῳ, καὶ ἐξαπόστειλόν σου τὸν Ἄγγελον τῆς ἐμῆς ἀναξιότητος φύλακα, ὁ τὴν ἐν Βαβυλῶνι κάμινον μεταβαλὼν εἰς δρόσον, καὶ τοὺς ἁγίους σου παῖδας διασώσας ἀβλαβεῖς, ὅτι εὐλογητὸς ἐ͂ι εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, καὶ ὅλον τὸ σῶμα αὐτοῦ κατασφραγισάμενος, εἰσῆλθεν ἐν τῷ λάκκῳ, χαίρων καὶ ὑμνῶν τὸν Θεόν.

[11] Καὶ οἱ μὲν ἀποσταλέντες, πάντα τὰ διαταχθέντα ποιήσαντες, ὑπέστρεψαν · ἀρξαμένης δὲ τῆς ἡμέρας, Διοκλητιανός τινας τῶν στρατιωτῶν προσκαλεσάμενος, ἐ͂ιπεν αὐτοῖς, Τοῦ κακοδαίμονος ἐκείνου Γεωργίου, [inde illæsus educitur:] ἐν τῆς ἀσβέστου λάκκον ἐῤῥιμμένου δι᾽ οἰκείαν δυστρόπειαν καὶ ἀπείθειαν, οὐδὲ μνημόσυνον καταλειπεῖν βούλομαι τοῖς ἔκείνου συμμύσταις, ἵνα μὴ τιμώμενος παρ᾽ αὐτοῖς καὶ εἰς ἔρωτα δοξομανίας ἐρηθεύσας καὶ ἄλλους, αἴτιος ἀπωλείας αὐτοῖς γένηται · βούλομαι τοίνυν πορευθέντας ὑμᾶς, εἴ τι ἄρα ὑπολέλυπται τῶν δυστίνων ἐκείνου ὀστῶν, καὶ αὐτὰ κατακρύψαντες ἀφανισμῶ τελείῳ παραδοῦναι. Τοιαύτας ἐντολὰς οἱ στρατιῶται δεξάμενοι, ὡς ἐ͂ιχον τάχος ἐπορεύθησαν · συνῆλθε δὲ αὐτοῖς πλῆθος πολὺ τοῦ λαοῦ, ἰδεῖν τὸ γεγενημένον καὶ τὸ γενησόμενον. Ἀνακαθαρθείσης οὖν τῆς ἀσβέστου, ὡράθη ἔνδον ὁ Ἅγιος ὡς ἀπό τινος εὐωχίας ἐν φαιδρῷ τῷ σχήματι ἰστάμενος, τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν ἐκτείνων, καὶ τῷ Θεῷ εὐχαριστῶν ἐπὶ πάσαις αὐτοῦ ταῖς εὐεργεσίαις. Ἐξελθόντος δὲ αὐτοῦ, καὶ μηδεμίαν ἐκ τῆς τοιαύτης ἐπηρίας βλάβην περιφέροντος, ἐξέστησαν πάντες ἐπὶ τῇ παραδόξῳ ταύτῃ θέᾳ, καὶ ὁμοθυμαδὸν τὸν Θεὸν Γεωργίου μεγάλῃ τῇ φωνῇ ἀνευφήμουν καὶ μέγαν ἔλεγον.

[12] Ἐν τούτοις τῶν στρατιωτῶν ἀσχολομένων, καὶ τὴν ὥραν τριβόντων, ἀνέβη φάσις τῷ Διοκλητιανῷ περὶ τούτου. Ὁ δὲ παραχρῆμα τὸν Ἅγιον μεταπεμψάμενος, καὶ ὥσπερ ἐξεστακὼς, λέγει πρὸς αὐτόν· Πόθεν σοι ταῦτα, Γεώργιε, καὶ ὅπως τεχνάζεται παρά σου; δήλωσο δὴ· οἶμαι γαρ ἐγὼ, ὅτι πρὸς ἐπίδειξιν τῆς τοσαύτης μαγίας τὸ σέβας ὑπεκρίθης τοῦ ἐσταυρομένου, ἵνα πάντας καταπλήξας ταῖς γοηθείαις, μέγαν σεαυτὸν διὰ πάντων ἀποδείξῃς, καὶ τὸν σὸν Θεὸν, [Imperatori insultat:] ὅστις ποτέ ἐστιν, κηρύξῃς πάντων θεῶν ὑπερφέροντα. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἀπεκρίνατο· Ἐγὼ μὲν, ὁ Βασιλεῦ, ᾠόμην μήδε στόμα διάραι δύνασθαι ὑμᾶς, τοιοῦτον ἀθετούντας δεσπότην, ὅστις πρὸς τὸ ἐν μηδενὶ ἀδυνατεῖν, καὶ ἐκ τοιλικούτων ἀναγκῶν ῥύεται τοὺς ἐλπίζοντας ἐπ᾽ αὐτόν· ἐπεὶ δὲ εἰς τοσοῦτον πλάνης βυθὸν παρὰ τοῦ ἀντικειμένου διαβόλου ὀλισθήσατε, ὥστε καὶ κατ᾽ ὀφθαλμοῖς ὑμῶν τελούμενα διαπιστεῖν θαύματα καὶ γοητείας ἀποκαλεῖν, θρηνῶμεν ὑμᾶς τῆς τυφλώσεως, καὶ ἀθλίους ἡγοῦμαι, οὐκ ἀξιῶ δὲ ἀποκρίσεως οὕτω πεπυρωμένους. Διοκλητιανὸς ἐ͂ιπεν· Ἄρτι γνώσομαι, [ignitas crepidas indutus,] εἰ κατ᾽ ὀφθαλμοῖς ἡμῶν ἐνεργεῖς τὰ παράδοξα, ἢ δὲ μὴ ἀξίους κρίνῃς ἡμᾶς ἀποκρίσεως· ἀλλ᾽ ἕξεις καὶ μὴ βουλόμενος κᾂν θεραπεύοντας. Τότε κελεύει κρηπίδας σιδηρᾶς ἐνεχθῆναι, ἥλους ἐχούσας μακρὰς, καὶ ταύτας ἔμπροσθεν πυρωθείσας, ὑποδεθῆναι αὐτοῦ ἀμφοτέρους τοὺς πόδας, καὶ τυπτόμενον αὐτὸν ἕλκεσθαι μέχρι τοῦ δεσμοτηρίου · καὶ χλευάζων ἔλεγεν. Ὡς ταχὺς ἐ͂ι δρομεύς. Ὁ δὲ Μάρτος, οὕτω χαλεπῶς πιεζόμενος, τυπτόμενός τε καὶ δεινῶς συρόμενος ἐν ἑαυτῷ κατεπῇδε, Τρέχε, Γεώργιε, ἵνα καταλάβῃς· οὕτω γαρ τρέχεις ὡς οὐκ ἀδήλως. Εἶτα τὸν ἑαυτοῦ Θεὸν ἐπικαλούμενος ἔλεγεν · Ἐπίβλεψε ἐξ οὐρανοῦ, Κύριε, καὶ ἴδε τὸν κόπον μου καὶ ἄκουσόν μου τοῦ πεπεδημένου δούλου σου· ὅτι ἐπλήθυνθησαν οἱ ἐχθροί μου, καὶ μίσος ἄδικον ἐμίσησάν με διὰ τὸ ὄνομά σου · ἀλλ᾽ αὐτὸς ἴασόν με, Δέσποτα, ὅτι ἐταράχτησαν τὰ ὀστᾶ μου, καὶ παράσχου μοι τὴν ὑπομονὴν μέχρι τέλους, ὁ μόνος ἐλεήμων Θεὸς, ὅπως μὴ εἴπῃ ὁ ἐχθρός μου, ἴσχυσα πρὸς αὐτόν.

[13] Ταῦτα μέχρι δεσμωτηρίου εὐξάμενος ἐβλήθη ἐν αὐτῷ, κατάκοπος ὑπὸ τῶν πληγῶν ἐκ τῶν ἐν αὐταῖς κρηπίσιν ἥλων γενόμενος · εὐχαριστήσας δὲ τῷ Θεῷ δι᾽ ὅλης τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ τῆς ἐπιούσης νυκτὸς, τῇ ἐξῆς προκληθεὶς ἔστη ἐνώπιον τοῦ Βασιλέως, ἔξω που προκαθίσαντος παρὰ τὸ δημόσιον θέατρον, καὶ περὶ αὐτὸν δὲ ἦν καὶ πᾶσα ἡ Σύγκλητος. Καὶ θεασάμενος τοῦτον ὁ Βασιλεὺς ὀρθῶς βαδίζοντα, ὡς μηδὲν ἐκ τῆς τῶν κρηπίδων ἀνάγκης παρεμποδίζεσθαι, [commode incedit.] σὺν ἐκπλήξει πολλῇ φησι πρὸς αὐτόν. Τί ἐστι Γεώργιε, ἆρα σοι πρὸς ἡδονὴν καὶ χάριν αἱ κρηπίδες ἐπινενόηνται; Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν· Σφόδρα γε, Βασιλεῦ. Διοκλητιανὸς ἐ͂ιπεν, Τὸ θράσος ἀποθεμενος ὑπήκοον ἀνάλαβε λογισμὸν, καὶ ταῖς μαγίαις σου χαίρειν εἰπὼν, καὶ προσελθὼν θύσαι θεοῖς· ἐπεὶ πολλῶν ἄλλων πειρηθήσῃ βασάνων καὶ τῆς γλυκείας ταύτης ζωῆς τελευταῖον ἀποραγήσῃ. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν· Ὡς λίαν ἀνόητοι ἐοίκατε, τὰς τοῦ Θεοῦ μου δυνάμεις γοητείας κατονομάζοντες, καὶ τὰς αὐτοῦ ἀντιλήψεις μαγείαις παραβάλλοντες, καὶ παίγνια τῶν παρ᾽ ὑμῶν σεβομενων δαιμόνων ἀνεπαισχύντως δεικνύμενοι. Ἀυστηρᾷ δὲ τῇ φωνῇ καὶ βλοσυρῷ τῷ ὄμματι ὁ Διοκλητιανὸς ἐπισχὼν τὸν λόγον τοῦ Μάρτυρος, [in os cæditur, vapulat nervis.] ἐκελεύει τοῖς περιστῶσι τύπτειν αὐτοῦ τὸ στόμα, Διδαχθήτω οὕτως, εἰπὼν, Βασιλεῖς μὴ ὑβρίζειν. Εἶτα προσέταξεν τοῦτον ἀφειδῶς τοῖς βουνεύροις μαστίζεσθαι, μέχρις ὅτου αἱ σάρκες αὐτοῦ σὺν τῷ αἵματι τῇ γῇ ἐκολληθησαν.

[14] Οὕτως δὲ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος ἀπηνῶς τυφθέντος, καὶ τὴν τοῦ προσώπου φαιδρότητα μηδαμῶς ἐναλλάσαντος, ὁ Βασιλεὺς θαυμάζων, πρὸς τοὺς ἔγγιστα ἔλεγεν· Ὄντως ἂν ἐγὼ οὐκ ἀνδρείας καὶ καρτερίας εἴποιμι, ἀλλά τι καὶ μαγικῆς ἐπιστήμης μετέχει Γεώργιος. Καὶ ὁ Μαγνέντιός φησι πρὸς αὐτόν, [commissus cum mago Athanasio] Ἔστιν ἐνταῦθα Βασιλεῦ τις ἀνὴρ μαγικῆς ἐμπειρότατος, εἰ τοῦτον κελεύεις κληθῆναι, ταχὺ ἂν ἡττηθεὶς Γεώργιος τοῖς σοῖς ὑποκύψει θελήμασιν. Ἐξ αὐτῆς ὁ μάγος κληθεὶς ἔστη ἐνώπιον τοῦ Βασιλέως, καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Διοκλητιανός, Οἷάπερ ὁ κατάδικος οὗτος εἰργάσατο, οἱ παρόντες πάντες ἴασιν, ὅπως ταῦτα δὲ κατεπράξατο τῶν καθ᾽ ἡμᾶς ἐστι μόνον εἰδέναι, ἢ τοίνυν ταῖς αὐτοῦ γοητείαις πειθήνιον τοῦτον ἀπέργασαι, ἢ μαγικοῖς αὐτὸν φαρμάκοις θάττον τοῦ ζῆν ἀπάλλαξον, ὄπως ταῖς ἰδίαις κακοτεχνίαις ἁλοὺς, τὸν ὀφειλόμενον ἐπόψηται θάνατον· τοῦτο γαρ καὶ βουλόμενος ζῇν αὐτὸν ἴασα μέχρι τοῦ νῦν. Τοῦ δὲ Ἀθανασίου (τοῦτο γαρ ὄνομα τῷ μάγῳ) πάντα εἰς τὴν ἐξῆς ποιήσειν ὑποσχομένου, ὁ Βασιλεὺς φυλάττεσθαι τὸν Ἅγιον μέχρι τῆς αὔριον ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ κελεύσας, ἀνέβη τοῦ βήματος. Ὁ δὲ Ἅγιος πάλιν ἐν φρουρᾷ εἰσελθὼν, ἐπεκαλεῖτο τὸν Θεὸν λέγων, Θαυμαστωθήτω δὴ, Κύριε, τὸ ἔλεός σου ἐπ᾽ ἐμὲ, καὶ κατεύθυνόν μου τὰ διαβήματα πρὸς τὴν σὴν πίστιν, ἵνα διὰ πάντων δοξάσηταί σου τὸ ὄνομα.

[15] Καὶ τῇ ἐξῆς, ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ τοῦ βήματος ἀρθέντος, προκαθίσας ὁ Διοκλητιανὸς, ἐκέλευσεν κληθῆναι τὸν μάγον. Ὁ δὲ παρεγένετο πρὸς αὐτὸν μετὰ σοβαροῦ τοῦ φρονήματος, καὶ φάρμακά τινα ὑποδείξας ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν ἐν ὀστρακίνοις ἐγγείοις, φησὶ πρὸς τὸν Βασιλέα · Ἐνεδειχθήτω τοίνυν, Βασιλεῦ, ὁ κατάδικος· καὶ ὄψει πάντως τῇ τῶν θεῶν συνεργείᾳ τῶν ἐμῶν φαρμάκων τὴν δύναμιν· εἰ μὲν γαρ τοῦτον ἔκφρονα θέλεις γενέσθαι, πρὸς πᾶν ὅτι κελεύεις ὑπήκοον, τούτῳ δὴ χρῆσαι τῷ φαρμάκῳ, καὶ ἄμα ἐπιδείκνυε τὸ ἓν τῶν φαρμάκων ἀγγεῖον· εἰ δ᾽ αὖ γε παρὰ τὸ σὸν βῆμα τὸν τούτου μόρον ὑπόψεσθαι βούλει πικρότατον, τούτου καταπραχθήσῃ, μικρὸν θἄτερον ὑποδεικνὺς τῶν ἀγγείων. [oblata ab eo veneficia innoxie bibit,] Κελεύει οὖν ὁ Βασιλεὺς παραυτίκα τὸν Ἅγιον ἐνεχθῆναι· καὶ παραστάντος αὐτοῦ φησιν ὁ Διοκλητιανός, Ἄρτι σου, Γεώργιε, πάντως αἱ μαγίαι διαλυθήσονται· καὶ κελεύει βίᾳ ἅψασθαι αὐτὸν τοῦ κατασκευασθέντος φαρμάκου. Ὁ δὲ ἀνενδιάστως ἁψάμενος, οὐδεμίαν ἐκ τούτου βλαβὴν ὑπέστη, ἀλλ᾽ ὡς μηδενὸς γεγονότος καὶνοῦ, χαίρων ἵστατο τῆς τῶν δαιμόνων πλάνης καταγελῶν. Ἐμμαινόμενος δὲ ὁ Βασιλεὺς, ἐπιδοῦναι αὐτῷ καὶ τὸ ἕτερον φάρμακον προσέταξεν, καὶ καταναγκάσαι αὐτὸν πιεῖν τοῖς περὶ αὐτὸν ἐπέτρεψεν. Ὁ δὲ ἅγιος Γεώργιος, ἐνδοὺς τῇ βίᾳ καὶ γευσάμενος, ὡσαύτως ἀσινὴς ἐφυλάχθη τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ καὶ χάριτι. Ἀπηνεώθη δὲ ὅτε Βασιλεὺς καὶ πᾶσα ἡ Σύγκλητος, ἀλλὰ καὶ αὐτὲς Ἀθανάσιος, τὸ γενόμενον θεασάμενοι. Μεθ᾽ ἱκανῆς δὲ ὥρας διάστημα ἐ͂ιπεν ὁ Βασιλεὺς πρὸς τὸν Μάρτυρα, Μέχρι τίνος ἡμᾶς ἐξιστᾷς, ὦ Γεώργιε, τοῖς παρά σου γενομένοις; ἕως ποτὲ μὴ τὴν ἀλήθειαν ἐξαγγέλῃς ἡμῖν, ὅπως τε τῶν ἐπαγομένων σοι βασάνων κατεφρόνησας, καὶ τῶν ἐν χερσὶ φαρμάκων τὴν βλαβὴν ἐξέφυγες; μὴ δὴ κρύψῃς ἁφ᾽ ἡμῶν τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ φράσον ἡμῖν, ἀνεξικάκως ἀκούειν σου μέλλουσιν.

[16] Τότε ὁ μακάριος Γεώργιος ἀπελογεῖτο, Μὴ δὴ, Βασιλεῦ, ἀνθρωπίνης ἐπινοίας δοκεῖς ἡμᾶς σώζεσθαι, [& Christi potentiam prædicat:] ἀλλὰ τῇ τοῦ Χριστοῦ ἐπικλήσει καὶ τῇ τουτου δυνάμει, ἐφ᾽ ᾗ καὶ θαῤῥοῦντες, οὐδένα τῶν ἀλγεινῶν ποιουμεθα λόγον, κατὰ τὴν αὐτοῦ θείαν μυσταγωγίαν. Διοκλητιανὸς ἐ͂ιπεν· Καὶ τίς ἡ τοῦ Χριστοῦ σου μυσταγωγία; Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν. Προειδὼς τὴν ὑμετέραν πρὸς τὸ χεῖρον ἐντρέχειαν, καὶ τοὺς οἰκείους παραθαῤῥύνων, ἐδίδαξε, Μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὰ σώματα καὶ περισσότερόν τι μὴ ἐχόντων ποιῆσαι· θρὶξ γάρ, φησιν, ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται, κᾂν τε θανάσιμόν τι πιήτε οὐ μὴ βλάψει ὑμᾶς. Ἀμέλει, Βασιλεῦ, ἄκουσον, αὕτη ἐστὶν ἡ ἀψευδὴς ἐκείνου ἐπαγγελία, ὡς ἐν κεφαλαίῳ δηλῶσα, ὅτι ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, τὰ ἔργα, ἃ ἐγὼ ποιῶ, κἀκεῖνος ποιήσει. Διοκλητιανὸς ἐ͂ιπεν· Τί δ᾽ ὑμεῖς φατε ἐ͂ιναι τὰ ἔργα αὐτοῦ; Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν, Τυφλῶν ὀμματώσεις, λεπρῶν ἐκκαθάρσεις, χωλῶν ἀναρθώσεις, κωφῶν ἐνωτίσεις, πνευμάτων διώξεις, νεκρῶν ἐγέρσεις, καὶ τὰ ταύτοις παρόμοια. Καὶ ὁ Βασιλεὺς, πρὸς τὸν Ἀθανάσιον ἐπιστραφεὶς, ἔφη, Αὐτὸς τί λέγεις παρὰ ταῦτα, Ὁ δὲ πρὸς αὐτὸν, Θαυμάζω πῶς τῆς ἡμερότητός σου καταψευδόμενος οὗτος, λανθάνειν τὸ κράτος σου οἴεται· πολλῶν γαρ καθ᾽ ἑκάστην εὐεργεσιῶν παρὰ τῶν ἀθανάτων θεῶν ἀμοιροῦντες ἡμεῖς, καὶ πολλῶν ἀγαθῶν δι᾽ αὐτῶν ἀπολαβόντες, [ad mortuum suscitandum provocatus,] νεκρῶν οὐδέποτε καὶ τήμερον ἀνάστασιν ἑωράκαμεν · οὗτος δὲ, ἐπ᾽ ἀνθρώπῳ θνητῷ πεποιθὼς καὶ ἐσταυρομένῳ προσανέχων Θεῷ, τὸ μέγιστον αὐτῷ ἀνειδῶς τῶν σημείων προσεμαρτύρησεν. Ἀλλ᾽ ἐπεὶ, Βασιλεῦ, ἔμπροσθεν ἡμῶν πάντων καθομολόγησε τὸν αὐτοῦ Θεὸν τοιαῦτα κατεργάσασθαι, καὶ ἐπαγγελίαν ἐξ αὐτοῦ ἀψευδῆ τοὺς εἰς αὐτὸν ἠλπικότες πάντα ὅσα ἂν ἐκεῖνος ἐποίησεν καὶ τούτους ποιήσειν, αὐτὸς ἐπί σου ἐγερεῖ νεκρὸν, καὶ τότε ὑμεῖς ὡς μεγάλα δυναμένῳ τῷ αὐτοῦ Θεῷ ὑποκύψομεν. Ἰδοὺ τοίνυν νεκρὸς ἐν τῇ κατέναντι λάρνακι πρὸ ὀλίγου τέθαπται, παρ᾽ ἐμοὺ γινωσκόμενος· εἴπερ ἐν τούτῳ Γεώργιος τῇ κελεύσει σου τὴν τοῦ σημείου ἐνδείξηται δύναμιν, ὄντως νενίκηκεν.

[17] Ἀγασθεὶς οὖν ὁ Βασιλεὺς τοῦ μάγου τὴν ὑποθήκην, ἐπένευσε τοῦτο γενέσθαι. Ἦν δὲ λάρναξ μεγάλη, ἄντικρις κειμένη τοῦ βήματος, καὶ ὡς ἥμισυ σταδίου μῆκος ἀπέχουσα. Τότε ὁ Μαγγέντιος, τῷ Βασιλεῖ συγκαθήμενος, τῶν περικειμένων κλοιῶν ᾐτησατο λυθῆναι τὸν Ἅγιον, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐ͂ιπεν, Νῦν δεῖξον τὸ παρὰ τοῦ Θεοῦ σου τερατούργημα, καὶ πάντας ἡμᾶς αὐτῷ προσάξεις διὰ τῆς πίστεως. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν, Ὁ ἐμὸς, Ὕπατε, Θεὸς ἐκ μὴ ὄντων τὰ πάντα παραγαγὼν, [non detrectat, sed Deofretus,] οὐ δὲ τὸν νεκρὸν ἀδυνατεῖ δι᾽ ἐμοῦ ἀναστῆσαι, ἀλλὰ τὰ τῶν φρενῶν ὑμῶν αἰσθητήρια ἡ πλάνη μετασκευάσασα κατανοεῖν οὐκ ἐᾷ τὴν ἀλήθειαν · ὅμως, διὰ τὸν περιεστῶτα δῆμον, τὴν πειραστικὴν ὑμῶν αἴτησιν ταύτην δι᾽ ἐμοῦ ὁ Θεὸς ἐνεργήσει· ἵνα μὴ δὲ καὶ τοῦτο τῇ μαγίᾳ ἐπιγράψητε, ἰδοὺ πάντων ἡμῶν κατενώπιον ὁ γόης, ὃν παραστήσατε, μήτε μαγίᾳ τινὶ μήτε τῶν θεῶν ῆμῶν ἰσχύι τινὶ τὸ σημεῖον τοῦτο δύνασθαι γενέσθαι ἀψευδῶς ὡμολόγησεν · ἐπόψεσι τοιγαροῦν τῶν περιεστώτων πάντων, καὶ ἐν τοῖς ὠσὶν αὐτῶν τὸν ἐμὸν ἐπικαλοῦμαι Θεὸν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, θεὶς τὰ γόνατα αὐτοῦ, ἐπὶ πολὺ μετὰ δακρύων ἐδέετο τοῦ Θεοῦ · καὶ ἀναστὰς, μεγάλῃ τῇ φωνῇ πάλιν προσηύξατο οὕτως· Ὁ Θεὸς ὁ πρὸ τῶν αἰώνων, ὁ Θεὸς τοῦ ἐλέως, ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτως καὶ παντοδύναμος, ὁ μὴ καταισχύνων τὰς ἐλπίδας τῶν εἴς σε πεποιθότων, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἐπάκουσόν μου τοῦ ταπεινοῦ δούλου σου ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, ὁ ἐπακούσας τῶν ἁγίων σου Ἀποστόλων ἐν παντὶ τρόπῳ καὶ πᾶσι τέρασι καὶ σημείοις · καὶ δὸς τῇ γενεᾷ τῇ πονηρᾷ ταύτῃ τὸ παρ᾽ αὐτῆς ἐπιζητηθὲν σημεῖον, [fusis precibus rem peragit.] καὶ ἀνάστησον τὸν ἐν τῇ κατὰ πρόσωπον ἡμῶν λάρνακι νεκρὸν, εἰς αἰσχύνην ἀθετουντων σε, εἰς δόξαν σὴν καὶ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος· ναὶ Δέσποτα, δεῖξον τοῖς περιστῶσιν, ὅτι σὺ ἐ͂ι κύριος ἔνδοξος ἐφ᾽ ὅλην τὴν οἰκουμένην, καὶ σοῦ ἐστιν ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Καὶ αὐτοῦ τὸ Ἀμήν εἰπόντος, ἦχος ἐγένετο μέγας, ὥστε πάντας ἐκπλαγῆναι· καὶ τῆς σοροῦ ἀποκαλυφθείσης, καὶ χαμαὶ τοῦ καλύμματος πεσόντος, ἀναστὰς ὁ νεκρὸς ἐνώπιον πάντων, ἔξωθεν ἔστη τῆς λάρνακος.

[18] Εὐθέως οὖν ταραχῆς ἐν τῷ δήμῳ γενομένης, καὶ πολλῶν κρατούντων, καὶ τὸν Χριστον ὡς μέγας εἴῃ Θεὸς εὐφημούντων, ὁ Βασιλεὺς καὶ οἱ συγκαθήμενοι θαμβηθέντες, πρῶτα μὲν τῆς μαγείας ἔτι ἔχεσθαι τὸν Γεώργιον ἔλεγον, καὶ πνεῦμα ἀνεναγκεῖν εἰς ἀπάτην τῶν ὁρώντων · ὡς δὲ τὸν νεκρὸν ἐγερθέντα ἀληθῶς ἄνθρωπον κατενόουν, [quo viso convertitur magus,] Χριστὸν ἐπικαλούμενον καὶ τῷ Ἁγίῳ προσδραμῶντα, καὶ αὐτοῖς συνιστάμενον, ἐν ἀμηχανίᾳ πολλῇ γενόμενοι ἔμειναν ἐννεόι. Ἀθανάσιος δὲ δραμὼν ἔπεσεν παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἁγίου, τὸν Χριστὸν ἐπιβοῶν Θεὸν παντοδύναμον, καὶ τὸν Μάρτυρα παρακαλῶν ὑπὲρ αὐτοῦ συγγνώμην τῶν ἐν ἀγνοίᾳ πλημμεληθέντων αἰτήσασθαι. Μετὰ δὲ διάστημα ὥρας ἱκανῆς, ὁ Διοκλητιανὸς τῷ δήμῳ σιωπὴν ἐγκαλεσάμενος, ἀπεφθέγξατο οὕτως· Ὁρᾶτε τὴν πλάνην, ὦ ἄνδρες, βλέπετε τὴν κακίαν τῶν ἀπατεώνων τούτων· ὁ δὲ γαρ κάκιστος Ἀθανάσιος, τῷ ὁμοτρόπῳ καὶ ὁμοτέχνῳ αὐτοῦ χαριζόμενος, οὐ φάρμακα αὐτῷ, ὁποῖα ἡμῖν ὑπέσχετο, προσεκόμησεν, ἀλλὰ μᾶλλον μαγιῶν ἐνεργέστερα πρὸς ἐξαπάτην ἡμῶν· διὸ δὴ καὶ Γεώργιος, πρὸς τὸ παρ᾽ αὐτοῦ μὴ βλαβῆναι, καὶ ἀναιδέστερος γέγονε, νεκρὸν ἀνιστάναι ὑπισχνούμενος, ὃν αὑτοὶ κατόχῳ τινὶ νοήματι πρὸς κακουργίαν τῆς αὐτῶν ἐπενοήσαντο σκέψεως.

[19] Ταῦτα εἰπὼν ὁ τύραννος, παραχρῆμα κελεύει, τὸν μὲν Ἀθανάσιον ἅμα τῷ ἐκ νεκρῶν ἀναζήσαντι, [& capite plectitur cum eo qui resurrexerat.] δίχα πάσης ἐξαιτάσεως ἢ ἐπερωτήσεως τὸ διὰ ξίφους παραδοῦναι θανάτῳ, ὡς λαμπρᾷ τῇ φωνῇ τὸν Χριστὸν μόνον κηρύττοντας · τὸν δὲ ἅγιον Μάρτυρα Γεώργιον ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ κλειστὸν ἐν τοῖς δέσμοις μένειν, μέχρις ἂν τῶν δημοσίων πραγμάτων σχολὴν ἀγαγὼν τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐπισκέπτηται· καὶ ταῦτα διαταξάμενος ἀπείη πρὸς τὰ βασίλεια. Ὁ δὲ ἅγιος Γεώργιος εἰσελθὼν ἐν τῇ φυλακῇ ἠγαλλιάσατο τῷ πνεύματι, καὶ ηὐχαρίστησε τῷ Θεῶ, λέγων · Δόξα σοι, Δέσποτα Κύριε, ὁ μὴ καταισχύνων τοὺς ἐλπίσαντας ἐπί σοι, εὐχαριστῶ σοι ἐν οἷς ἐν παντὶ συμπαριστασαί μοι τῷ ταλαιπόρῳ, ἐφ᾽ οἷς εὐεργετεῖς καθ᾽ ἑκάστην, καὶ ἐφ᾽ οἷς ἀντιλαμβάνεις τῆς ἐμῆς ἀναξιοτητος · ἀλλ᾽ ἀξίωσόν με ὁ Θεὸς, ὁ Θεός μου, ταχέως ὀφθῆναι τῇ δόξῃ σου, τελείως καταισχύναντα τὸν διάβολον.

CAP. III.

[20] Ὑπάρχοντος δὲ αὐτοῦ ἐν τῇ φρουρᾷ, ὅσοι τὴν Χριστοῦ πίστιν ἐδέξαντο διὰ τῶν ἐπιτελεσθέντων θαυμάτων, ἐρχόμενοι πρὸς αὐτὸν, [Curato post alios ægros] καὶ τοῖς φυλάσσουσι παρέσχοντες χρηματα, προσέπιπτόν τε αὐτῷ καὶ κατηχοῦντο παρ᾽ αὐτοῦ · ἐξ ὧν καὶ πολλοὶ ἀσθενοῦντες, τῇ τοῦ Χριστοῦ σφραγίδι καὶ ἐπικλείσει, δι᾽ αὐτοῦ θεραπίας ἐτύγχανον · ἐν οἷς καί τις ἀνὴρ, Γλυκέριος τοὐνομα, ἰδιώτης τὴν τέχνην, ὃς ἀροτριῶν, οἷα πολλάκις συμβαίνει, παρολισθησαντος αὐτῷ τοῦ ἑνὸς τῶν βοῶν, καὶ κατεῤῥαγέντος, καὶ μετὰ μικρὸν ἀποψύξαντος, ὥστε περὶ τοῦ Ἁγίου παρά τινων προκαθήχητο, δραμῶν ἐν τῇ φυλακῇ, τὴν τοῦ βοὸς ἀπώλειαν ἀποδύρετο. Ἠρέμα δὲ αὐτῷ προσμειδιάσας ὁ Ἅγιος, ἐ͂ιπεν, Ἄπελθε, ἀδελφὲ, [moribundi Glycerii boue,] χαίρων · ὁ γαρ Χριστός μου τὸν βοῦν σου ἐζώωσεν. Ἐκεῖνος δὲ πιστεύσας τῶ λόγῳ καὶ δραμὼν, εὗρε καθὼς ἐ͂ιπεν αὐτῷ ὁ Ἅγιος · παρευθὺ δὲ μηδὲ μικρὸν ἀναμείνας ὁ ἀνὴρ, ἀνέστρεψε, καὶ πρὸς τὸν Μάρτυρα ἔτρεχε, καὶ διὰ τῆς πόλεως κράζων μεγάλῃ τῇ φωνῇ, Μέγας ἐστὶν ἀληθῶς ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν. Συλλαβόμενοι τοίνυν αὐτὸν στρατιῶταί τινες, αὐτοῦ που παρατυχόντες, διὰ τῶν σωματοφυλάκων τῷ Βασιλεῖ περὶ τούτου ἀνήνεγκαν · καὶ θυμοῦ πληροθεὶς, καὶ μητε θεάσασθαι αὐτὸν μήτε ἐρωτήσεως ἀξιώσας, ἐκέλευσεν αὐτὸν ἔξω τῆς πόλεως τῷ ξίφει ἀποτμηθῆναι. Ὁ οὖν Γλυκέριος χαίρων, καὶ ὥσπερ ἐπί τινα εὐωχίαν καλούμενος, προέτρεχε τῶν ἀγόντων αὐτῷ στρατιωτῶν, καὶ μεγάλῃ φωνῇ ἐπεκαλεῖτο τὸν Κύριον, δεόμενος τὸ μαρτύριον αὐτῷ λογισθῆναι εἰς βάπτισμα, καὶ οὕτως ἐτελειώθη. Τότε τινὲς τῆς Συγκλήτου ἐνεφάνησαν τῷ Βασιλεῖ κατὰ τοῦ ἁγίου Γεωργίου, [denuo accusatur Sanctus:] ὅτι καθεζόμενος ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, φησὶν, ἀνασίει τὸν δῆμον, καὶ πολλοὺς ἀφιστᾷ τῶν θεῶν μαγειῶν ἐπιδείξεσί, καὶ τῷ ἐσταυρωμένῳ προσάγει · ἢ τοίνυν ἐρωτιθεὶς, εὐγνωμονῶν ἀπολυθήτω e…

[21] Ὁ δὲ, συμβούλῳ τῷ Μαγνεντίῳ περὶ τούτου χρησάμενος, ἐκέλευσεν εἰς τὴν αὔριον παρὰ τὸ τοῦ Ἀπόλλωνος ἱερὸν τὸ βῆμα αὐτοῦ εὐτρεπισθῆναι, πρὸς τὴν τοῦ Ἁγίου δημοσίαν ἐρώτησιν. Τῇ δὲ νυκτὶ ἐκείνῃ, προσευχόμενος ὁ Μάρτυς ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ καὶ μικρὸν ἀφυπνώσας, ὁρᾷ κατ᾽ ὄναρ τὸν Κύριον, [qui confirmatus a Christo,] ὑποστηρίζοντα αὑτὸν τῇ ἑαυτοῦ χειρὶ καὶ κατασπαζόμενον, ἐ͂ιτα στέφανον ἐπιτεθέντα τῇ ἑαυτοῦ κεφαλῇ καὶ λέγοντα, Μὴ φοβοῦ, ἀλλὰ θάρσῃ · ἰδοὺ γαρ σὺν ἐμοὶ βασιλεύειν ἠξίωσας · μὴ οὖν ἔτι μελλήσεις, ἀλλὰ ταχέως πρός με παραγενόμενος τῶν ἡτοιμασμένων ἀπόλαβε. Ἔξυπνος δὲ γενόμενος καὶ εὐθυμώτερος, εὐχαριστήσας τῷ Θεῷ, τὸν δεσμοφύλακα προσκαλεσάμενος, παρακαλεῖ αὐτὸν λέγον· Μίαν ταύτην χάριν αἰτῶ παρά σου, ἀδελφὲ, συγχωρῆσαι τῷ ἐξ ἔθους μοι διακονοῦντι οἰκέτῃ τὴν εἴσοδον κατ᾽ αὐτὴν τὴν ὥραν, ἔχω γάρ τι πρὸς αὐτὸν εἰπεῖν. Ἐπινέυσαντος δὲ τοῦ δεσμογύλακος εἰσῆλθεν ὁ οἰκέτης, ἔξω τῆς φυλακῆς παραμένων, ὅστις καὶ τὰ ὑπὸ τὸν Ἅγιον ὑπομνήματα σὺν ἀκριβείᾳ πάσῃ συνέταξεν· καὶ τὸν αὐτοῦ δεσπότην ἐν τοῖς δεσμοῖς προσκυνήσας, [rebus suis disponit,] ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ἔκειτο κλαίων. Ἀναστήσας δὲ αὐτὸν ὁ Ἅγιος δεδακρυμένον, εὐθυμῶς παρεκελεύσατο, ἐξήγγειλέ τε τὸ ὅραμα εἰπὼν, Ὅτι ταχέως με, τέκνον, ὁ Κύριός μου προσκέκληται · μετὰ γοῦν τὴν ἐμὴν ἔξοδον, τὸ ταλαίπορόν μου τοῦτο σῶμα λαβὼν μετὰ τῆς ἐμῆς διατάξεως, ἣν πρὸ τῆς κατασχέσεώς μου πεποίηκα, τοῦ Κυρίου κατευοδοῦντός σε, πρὸς τὸν τῆς παροικίας ἡμῶν οἶκον, τὸν κατὰ Παλαιστίνην ἀπότρεχε, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῇ γεγραμμένα πληρώσας, ἔχου τοῦ θείου φόβου, τῆς εἰς Κύριον μὴ ἀφιστάμενος πίστεως.

[22] Τούτου δὲ συνθεμένου μετὰ πολλῆς οἱμωγῆς, τῇ τοῦ Θεοῦ συνεργείᾳ, εἰς πάντα σπουδάζειν, ἀπέλυσεν αὐτὸν ὁ Ἅγιος ἀσπασάμενος · καὶ τῇ ἐπαύριον προσκαθίσας ὁ Διοκλητιανὸς ἐπὶ τοῦ εὐτρεπισθέντος αὐτῷ βήματος, [& blanditiis solicitatus] ἅμα ἡλίῳ ἀνίσχοντι, προσεκαλέσατο τὸν Μάρτυρα · καὶ τὸν θυμὸν ἐπισχῶν ἤρξατο μετὰ πάσης πρᾳότητος πρὸς αὐτὸν οὑτωσὶ λέγειν, Οὐ δοκεῖ σοι, Γεώργιε, φιλανθρωπίας μεγίστης καὶ στοργῆς ἐ͂ιναι πλείονος τὴν περί σε τοσαύτην ἡμῶν ἀνοχήν; μαρτυροῦσι γάρ μοι ἅπαντες οἱ θεοὶ, ὅτι πάνυ σου τῆς νεότητος κήδομαι, διά τε τὴν ἐπανθοῦσάν σοι ὡραιότητα καὶ τὸ τῆς φρονήσεως μέτριον καὶ τὸ τῆς ἀνδρείας καρτερικώτατον, καὶ ἐβουλόμην σε μεταγνόντα σὺν ἐμοὶ ἔχειν τὴν οἴκησιν, καὶ μεθ᾽ ἡμᾶς τῇ τιμῇ δευτερεύειν διὰ τὸ φίλτρον · ἐ͂ιπε οὖν ἡμῖν πρὸς ταῦτα καὶ αὐτὸς τὰ δοκοῦντά σοι. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἀπεκρίνατο, Ἔδει μὲν, ὦ Βασιλεῦ, τὴν περὶ ἡμᾶς σου ταύτην διάθεσιν πρότερον ἐξειπόντα, καὶ μὴ τοσαῦτα καθ᾽ ἡμῶν ἐξ ὀργῆς πονηρεύεσθαι. [illudit Imperatori,] Καὶ ὁ Βασιλεὺς μεθ᾽ ἡδονῆς ἁρπάσας τὸν λόγον, εὐθὺς ἀνθυπήνεγκεν · Εἴγε θελήσειας ὡς πατρί μοι στοργὴν ἐπιγράψασθαι, χάρισαί μοι πάντως τὴν ὕβριν, καὶ ὑπὲρ πᾶν ἐκείνων ἐγώ σοι ἀπολογήσομαι. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν, Εἰ κελεύεις λοιπὸν, Βασιλεῦ, εἰσέλθωμεν τοῦ ἱεροῦ, τοὺς παρ᾽ ὑμῶν προσκυνουμένους θεοὺς ἐποψόμενοι. Παραυτίκα τοίνυν ἀναστὰς ὁ Βασιλεὺς, μετὰ πλείστης ὅσης χαρᾶς, τὴν εἰς τὸ ἱερὸν εἴσοδον τῇ τε Συγκλήτῳ καὶ τῷ δήμῳ παντὶ διὰ τῶν κηρύκων παρεκελεύσατο · ἅμα δὲ ἐπευφήμει τὸν Βασιλέα ὁ δῆμος, τοῖς τε θεοῖς αὐτῶν τὴν νίκην ἐπέγραφον, καὶ τὴν πρὸς τὸ ἱερὸν εἴσοδον ἐποιοῦντο. Ὅτε δὲ πάντες εἰσῆλθον, σιγῆς πολλῆς γενομένης καὶ τῆς θυσίας εὐτρεπισθείσης, ἀπέβλεπον ἅπαντες εἰς τὸν Μάρτυρα, προσδοκοῦντες, ὅσον οὔπω τὴν θυσίαν μελλειν αὐτὸν προσάγειν. Ὁ δὲ προσχῶν τῷ ἀγάλματι τοῦ Ἀπόλλωνος, [cum insigni dæmonis confusione.] ἐξέτεινε τὴν χεῖρα καὶ ἐπηρώτα λέγων, Ἆρά σοι παρ᾽ ἐμοῦ θυσίαν ὡς Θεὸς θέλει προσδέξασθαι; καὶ ἅμα τῇ χειρὶ τὸ τοῦ σταυροῦ σημεῖον ὑπέγραφε. Τὸ δὲ ἐν οικοῦν δαιμόνιον τῷ ἀγάλματι, φωνὴν τοιαύτην ἀφίησιν, Οὐκ εἰμὶ Θεὸς, οὐκ εἰμὶ, ἀλλ᾽ οὐδέ τις τῶν μετ᾽ ἐμοῦ · ἑις ἐστι μόνος Θεὸς, ὃν κηρύσσεις · ἡμεῖς δὲ τῶν αὐτῷ λειτουργούντων ἀγγέλων ἀποστάται γενόμενοι, τοὺς ἀνθρώπους φθόνῳ πολλῷ φαινακίζομεν. Καὶ ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη, Πῶς ἔτι μένειν ἐνταῦθα θρασύνεσθε, ἐμοῦ τοῦ θεράποντος τοῦ ὄντος Θεοῦ ἐνταῦθα παρόντος· καὶ τούτου λεχθέντος, ἦχός τις καὶ θροῦς ἐκ τῶν ἀγαλμάτων θρήνῳ προσεοικὼς ἐξεπέμπετο · τὰ δὲ ἄρδην πάντα πεσόντα, εἰς γῆν συνετρίβησαν. Συστραφέντες δὲ τοῦ δήμου τινὲς, ὥσπερ ἐνθουσιῶντες μετὰ τῶν ἱερέων, συνήρπασαν τὸν Ἅγιον, καὶ δεσμὰ περιθέντες, ἔκραζον λέγοντες · Αἶρε τὸν μάγον τοῦτον, Βασιλεῦ, αἶρε, πρὸ τοῦ τὸν βίον ἡμῶν ἀβίωτον καταστῆναι.

[23] Τῆς τοιαύτης οὖν βοῆς γενομένης, καὶ τῆς φήμης ἐν ὀλίγῳ κατὰ τὴν πόλιν διαθεούσης, ἡ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα, [Alexandra Imp. palam suam fidem testante;] μικέτι στέργουσα τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν παρ᾽ ἑαυτῇ κρυφαίως κατέχειν, μετὰ δρομοῦ πολλοῦ παρεγένετο ἔνθα τὴν δήμου σύγχεσιν ἔβλεπε · καὶ τὸν Ἅγιον μακρόθεν ἰδοῦσα κατεχόμενον, καὶ προσελθεῖν διὰ τὸν ὄχλον μὴ δυναμένη, ἔκραξε λέγουσα, Ὁ Θεὸς Γεοργίου βοήθει μοι, ὅτι σὺ μόνος Θεὸς παντοδύναμος. Καταστορεσθείσης δὲ τοῦ πλήθους ταραχῆς, ἑλκυσθῆναι τὸν Ἅγιον πρὸς ἑαυτὸν ὁ Διοκλητιανὸς ἐκέλευσεν, καὶ ὥσπερ ἐμμαινόμενός φησι πρὸς αὐτόν. Τοιαύται σου, μιαρωτάτη κεφαλὴ, τῆς ἐμῆς εὐμενείας αἱ ἀμοιβαί; οὕτω θύειν τοῖς θεοῖς ἐνοήθης. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἐ͂ιπεν, Οὕτω θύειν ἀληθῶς, ἀνόητε Βασιλεῦ, μεμάθηκα, καὶ οὕτω τοὺς σοὺς θεοὺς θεραπεύειν διέγνωκα. Αἰσχύνθητι οὖν τοιούτοις θεοῖς τὴν ἑαυτοῦ σωτηρίαν ἐπιγραφόμενος, οἳ οὔτε ἑαυτοῖς βοηθῆσαι δύνανται, οὔτε μὴν παρουσίαν Χριστοῦ δούλων ὑπομένουσιν ὑποστῆναι. [quibus commotior Diocletianus,] Ἐν ὅσῳ δὲ ταῦτα ἐλέγετο τοῦ Ἁγίου, ἰδοὺ καὶ ἡ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα προσελθοῦσα, τῶν προτέρων εἴχετο λόγων κατὰ πρόσωπον τοῦ Βασιλέως. Ἔτι δὲ τοῖς ποσὶν τοῦ Ἁγίου προσέπιπτε καὶ τὴν τυράννου διέπτυσεν ἡλιθιότητα, δυσφημοῦσα τοὺς θεοὺς, καὶ καταρουμένη τοῖς σεβομένοις αὐτοῖς. Ὁ δὲ Βασιλεὺς πρὸς αὐτὴν ἐ͂ιπεν· Τί σοι γένονεν, Ἀλεξάνδρα, ὅτι τῷ · μάγῳ τούτῳ προσεκολλήθης καὶ γόητι, καὶ τῶν θεῶν ἀπέστης σὺν ἀναιδείᾳ; Ἡ δὲ μεθ᾽ ὕβρεως ἀπωσαμένη, ἀποκρίσεως αὐτῷ οὐδεμίας ἠξίωσεν.

[24] [sententiam fert in ipsam & Georgium:] Ἀκούων δὲ τῶν ῥημάτων τούτων ὁ Διοκλητιανὸς, πλέον ἐξέζεσε τῷ θυμῷ · διὸ καὶ οὐδεμίαν ἐρώτησιν τῷ Ἁγίῳ προσήγαγεν, ἀλλ᾽ ὡς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐμπεχθεὶς τῇ ἐλπίδι τῆς θυσίας, καὶ τὴν τῶν θειῶν αὐτοῦ καταστροφὴν παρὰ τοῦ Ἁγίου γενομένην ἰδὼν, ἔτι τε καὶ τῆς Βασιλίσσης τὴν μεταβολὴν θεώμενος, καὶ πλέον διὰ ταύτην οἰδαίνων τῷ θυμῷ, ἐξήνεγκεν κατὰ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος καὶ τῆς εὐγενεστάτης Βασιλίδος τοιαύτην ἀπόφασιν, Τὸν κάκιστον Γεώργιον, Γαλιλαῖον ἑαυτὸν ἐ͂ιναι ὁμολογήσαντα καὶ πάμπολλα τούς θεοὺς καὶ ἡμᾶς βλασφημήσαντα, τελευταῖον δὲ καὶ κατὰ τῶν θεῶν μαγείᾳ χρησάμενον, κελεύω ξίφει ἀποτμηθῆναι, σὺν Ἀλεξάνδρᾳ τῇ Βασιλίσσῃ, παραφθαρήσῃ ταῖς μαγίαις αὐτοῦ, καὶ τῇ ὁμίᾳ ἀνοίᾳ καὶ αὐτὴν εἰς τοὺς θεοὺς βλασφημοῦσαν. Λαβόντες τοίνυν οἱ ἐπὶ τοῦτο τεταγμένοι παραχρῆμα τὸν Ἅγιον δεδεμένον, ἐξήγαγον ἔξω τῆς πόλεως, [illa placide expirat.] ἕλκοντες σὺν αὐτῷ καὶ τὴν γενναιοτάτην Βασίλισσαν. Ἡ δὲ προθύμως ἀπαγωμένη κατὰ διάνοιαν προσηύχετο τὰ χείλη κινοῦσα, καὶ εἰς οὐρανὸν πικνότερον ἀτενίζουσα, καὶ ἐπεὶ ἔν τινι τόπω ἐγένετο, ὡς ὀλιγοθυμοῦσα, καθεσθῆξαι ᾐτήσατο · ἔνδον τῶν δὲ τῶν ἑλκόντων ἐπὶ σχήματος καθίσασα, καὶ τὴν κεφαλὴν κλίνασα, τῷ Κυρίῳ τὸ πνεῦμα παρέθετο. Δοξάσας δὲ τὸν Θεὸν ἐπὶ τῷ γεγονότι ὁ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Γεώργιος, καὶ εὐχαριστήσας αὐτῷ, μετὰ πολλῆς εὐθυμίας ἐπορεύετο, εὐχόμενος καὶ τὸν αὐτοῦ δρόμον τελειωθῆναι καλῶς.

[25] Καὶ ὡς ἤγγισεν τῷ ὁριστέντι τόπῳ, ἐπάρας τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἤυξατο οὕτως, Εὐλογητὸς Κύριε ὁ Θεός μου, ὅτι οὐκ ἔδωκάς με εἰς θήραν τοῖς ὀδοῦσιν τῶν ζητούντων με, [Georgius capite plectitur.] καὶ οὐκ εὔφρανας τοὺς ἐχθρούς μου ἐπ᾽ ἐμὲ, καὶ ἐῤῥυσω τὴν ψυχὴν μου ὡς στρουθίον ἐκ τῆς παγίδος τῶν θηρευόντων · καὶ νῦν ἐπάκουσόν μου Δέσποτα, καὶ παράστηθι τῷ σῷ δούλῳ ἐν τῇ τελευτείᾳ μου ταύτῃ ὥρᾳ, καὶ ῥῦσαι τὴν ψυχὴν μου τῆς πονηρίας τοῦ ἐναερίου ἄρχοντος καὶ τῶν πνευμάτων αὐτοῦ, καὶ μὴ στήσεις τὰς εἰς ἐμὲ ἁμαρτίας τοῖς ἐν ἀγνοίᾳ πράξασιν, ἀλλὰ παράσχου μοι ἐν αὐτοῖς τὴν σὴν ἐπίγνωσιν, καὶ τὴν σὴν ἀγάπην, ἵνα καὶ αὐτοὶ σχῶσιν μέρος ἐν τῇ βασιλείᾳ σου μετὰ τῶν ἐκλεκτῶν σου· Πρόσδεξαι κᾀμοῦ τὴν ψυχὴν μετὰ τῶν ἀπ᾽ αἰῶνός σοι εὐαριστησάντων, ἀμνημονήσας πάντων τῶν ἐν ἀγνοίᾳ καὶ γνώσει πλημμεληθέντων μοι. Μνήσθητι, Δέσποτα, τῶν ἐπικαλουμένων τὸ μεγαλοπρεπὲς ὄνομά σου, ὅτι εὐλογητὸς ἐ͂ι καὶ δεδοξασμένος εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν. Ταῦτα προσευξάμενος, καὶ μετὰ χαρᾶς τὸν αὐχένα προτείνας, ἀπετμήθη τῷ ξίφει τὴν μακαρίαν αὐτοῦ κεφαλὴν, κατὰ τὴν εἰκοστὴν τρίτην τοῦ παρὰ ῥωμαίοις Ἀπριλλίου καλουμένου μηνὸς, τὴν καλὴν ὁμολογίαν πληρώσας, τὸν δρόμον τελέσας, τὴν πίστιν ἀπαρασάλευτον τηρήσας, διὸ καὶ τὸν στέφανον τῆς δικαὶωσύνης ἀποκείμενον ἔχει.

[26] Ταῦτα τῶν μεγίστων ἄθλων τοῦ μεγάλου ἀριστέως τὰ τρόπαια, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ὧ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, συντῶ Πατρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Deest aliquid, quod ex MS. Veneto sic Latine expreßit Zinus: imprimisque Apollinem, ut rerum futurarum peritissimum, venerabatur.

b Rursum hic desunt pauca, sic Latine reddita; eorum autem qui Christum Deum ac Salvatorem fatentur plenos.

c Ecgraphum nostrum τῇ πρῴτῃ, quod corrigendum ex MS. Veneto docuit Zini interpretatio.

d Ita plerumq; ab aliis vocatur, etiam a Zino, qui in MS. Florentino Μαγρέντος aut Μανγρέντιος.

e Adde ex MS. Veneto, juxta versionem Zini, aut in eadem persistens insania tollatur de medio.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ.
Auctore Simeone Metaphraste.
Ex Bibliothecæ Vaticanæ Codice 1079 pag. 146.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)
a

PER METAPHR. EX MS. VATICANO

[Diocletiano & Maximiano Impp.] Αρτι τοῦ τῆς εἰδωλομανίας νέφους τὴν οἰκουμένην διαλαβόντος, καὶ μικροῦ πάντων ὅλῳ ποδὶ χωρούντων πρὸς τὴν ἀσέβειαν, Διοκλητιανοῦ τότε καὶ Μαξιμιανοῦ τὴν βασίλειον ἰθυνόντων ἀρχὴν, οἳ τῶν ἐκ τοῦ παντὸς αἰῶνος τὰ ἑλλήνων διαπρεοβευόντων δεισιδαιμονέστατοί τε ἦσαν καὶ δραστικώτατοι. Οὗτοι ἐπὶ μέγα τὴν ἀθεΐαν αὐξῆσαι μέγα τῶ ὄντι καὶ σπουδαιότατον ἐ͂ιναι τιθέμενοι, πάντας τοὺς ἐν τέλει συγκαλεσάμενοι καὶ κοινῇ διασκεψάμενοι περὶ τούτου, ἐπὶ κᾀκείνους ἑώρων τὴν ἴσην αὐτοῖς ὁδεύοντας καὶ ὀρθοποδοῦντας πρὸς τὴνἀσέβειαν, ἔργῳ βεβαιῶσαι τὰ δόξαντα σπουδὴν ἐποιοῦντο · καὶ διὰ ταῦτα γράμματα καὶ προθέματα πολλῷ τῷ τάχει διὰ πάσης ἐφόιτα τῆς οἰκουμένης, τοὺς μὲν νομιζομένους θεοὺς, τὰ χειροπόιητά φημι ξόανα καὶ βδελύγματα, [pro idololatria satagentibus contra Christianos,] θυσίαις ἁπάσαις τιμᾷν (Καὶ γαρ ἐδόκει τοῖς ἀνοήτοις, Βασιλεῦσιν μὲν δι᾽ αὐτῶν τὸ κράτος, ἀνθρώποις δὲ πᾶσιν τὴν σωτηρίαν βραβεύεσθαι) πάντας δὲ τοὺς ὁμολογοῦντας ἐ͂ιναι Χριστιανοὺς, μετὰ τὴν εἰς τὸ βῆμα παράστασιν, ἀπώμοτον τὴν ὁμολογίαν ταύτην οὐ ποιουμένους, συχναῖς ὑποβάλλεσθαι τιμωρίαις, ἐ͂ιτα καὶ θανάτου ψῆφον τῆς εὐσεβείας παρίζεσθαι τὴν ἀντίδοσιν.

[2] Τότε δὴ καὶ ὁ θαυμαστὸς στρατιώτης μέγας Γεώργιος, τὸ τοῦ Χριστοῦ τῷ ὄντι γεώργιον, ἀστέρα τινὰ τῶν διαφάνων εἰκονίζων, [prodiit S. Georgius,] ἐν σκότει τῆς ἀσεβείας ἐδείκνυτο. Τούτῳ πατρὶς μὲν ἡ Καππαδοκῶν, πατέρες δὲ τῶν ἐπιφανῶν, τροφὸς ἡ Παλαιστίνη, τὸ σέβας ἐκ προγόνων αὐτοῦ εὐσεβέστατος ἦν καὶ ἄτεχνος, τὴν μὲν ἡλικίαν νεάζων, τὴν δὲ φρόνησιν πολιὸς, εὐφὺς τὴν καρδίαν, ζήλου πνέων κατὰ τῆς ἀσεβείας. Καλῶς οὖν ἐκπονηθεὶς τὰ πολέμια, Κόμης τοῦ νουμέρῳ b τῶν Ἀνικιωρων ἐπιφανεῖ προχείριζεται · ἡνίκα δὴ καὶ τὸν Βασιλέα [ἔδει] τὸν κατὰ Περσῶν c ὑπελθεῖoν πόλεμον, [insignis miles] αὐτὸν ἐκεῖνον ὁ καὶρὸς παρεκάλει, ἐφ᾽ ᾧ καὶ ἄθλους οὔτι μικροὺς ἀγωνίζεται, καὶ θαυμαστὴν ἔχων ἐν πολέμοις εὐτολμίαν γνωρίζεται.

[3] Ἐπεὶ δὲ καὶ μείζονος ἦν τιμῆς ὄρεγόμενος, εὗρεν οὔχ ἧς ὠρέγετο, ἀλλ᾽ ἧς ὑπῆρχεν ἐκεῖνος ἄξιος, [qui augendæ dignitatis spe Curiam adiens,] τῆς θείας οὕτω προνοίας οἰκονομησαμένης. Λαβὼν γαρ τὰ ἐκ πατέρων αὐτῷ περιελθόντα χρήματα, καὶ πρὸς τοὺς τότε βασιλέυοντας ἀφικόμενος, πάσχει τι τῷ Σαοὺλ παραπλήσιον. Ὁ μὲν γαρ ὄνους ἀναζητῶν βασιλείαν ἐκτήσατο, ὁ δὲ κοσμικῆς δόξης ἐπιθυμῶν οὐρανῶν ἔτυχε βασιλείας. Καὶ ὅπως ἐγγὺς ἡ δήλωσις. Καταλαβὼν γαρ ὥσπερ εἴρηται καὶ ἰδὼν τὸν Θεὸν ὑβριζόμενον, δαίμονας δὲ τιμωμένους, ζήλῳ θεοσεβείας διακαυθεὶς τὴν ψυχὴν, [Divino ibi zelo succenditur] εἰς νοῦν τε τὰ τοῦ Δαβὶδ βαλλόμενος, ὅτε μὲν τῇ θέᾳ τῶν ἀσυνετούντων ἐκτήκεσθαι λέγοντος, ὅτε τὰ ὅμοια πάσχειν, διὰ τὴν περὶ τοὺς θείους λόγους τῶν ἐχθραινόντων ὀλιγορίαν, ἔπειτα καὶ τῶν δεσποτικῶν ῥημάτων εἰς καὶρὸν διαμνημονεύσας, ἃ καθαρῶς ἐπαγγέλλεται, τοῖς ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων ὁμολογοῦσιν αὐτὸν, ἀντιδιδόναι φιλοτίμως τὴν ἔμπροσθεν τοῦ τεκόντος ὁμολογίαν · ἔσπευσεν ὡς τάχος ἁρπᾶσαι τὴν ἐπαγγελίαν, καὶ χρέος ἑαυτῷ δεσποτικὸν προσμνηστεύσασθαι. [Ps. 118, 158, Ps. 138, 21, Matt. 10, 2]

[4] Πλὴν αλλὰ καὶ τὴν στενὴν εἰσελεύσεσθαι πύλην προελομένῳ, [& opibus in pauperes distributis,] ἵνα μηδὲν ὁ τῶν χρημάτων ὄγκος αὐτῷ ἐμποδήσειεν, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ὡς βοηθῷ τῷ πλούτῳ πρὸς τὰ καλὰ χρήσαιτο, πενήτων αὐτὸν χερσὶ διανέμει. d Πρὸς δὲ καὶ τὴν πανοπλίαν, ἣν Παῦλος ἐν πνεύματι τοὺς πιστοὺς ὁπλίζει περιβαλλόμενος, καὶ τὴν μὲν ὀσφὺν ἐν ἀληθείᾳ περιζωσάμενος, ἐνδυσάμενος δὲ καὶ τὸν τῆς δικαὶοσύνης θώρακα, περιθέμενός τε καὶ τὴν περικαὶφαλαίαν τοῦ σωτηρίου, καὶ τοὺς πόδας ἐν ἑτοιμασίᾳ τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης ὑποδυσάμενος, ἔπειτα καὶ τὸν τῆς πίστεως θυραιὸν, καὶ τὴν τοῦ πνεύματος ἀναλαβὼν μάχαιραν, [armatus fide] ἥ ἐστι ῥῆμα Θεοῦ, καὶ ὡς οἷόν τε ἦν ἀσφαλῶς καθόλου περιφραξάμενος, πρὸς τὸν κατὰ τῆς ἀσεβείας ἐχώρει πόλεμον.

[5] Εὑρὼν δὲ τοὺς, ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ βασιλεύειν καὶ ἄρχειν, αὐτοὺς μᾶλλον ὑπὸ τῆς ἀσεβείας κραταιότερον ἀρχομένους, πλήθη τε βασανιστηρίων οὐ κατὰ τῶν πονηρευομένων (ὥσπερ ἦν θέμις) καὶ ἀδικούντων, ἀλλὰ κατὰ τῶν εὐσεβούντων μᾶλλον προκείμενα, αὐτούς τε δημηγοροῦντας οὐδὲν θεοσεβὲς, οὐδὲν δίκαὶον, ἀλλ᾽ ὅσα πρὸς ἀσέβειαν ἀλείφει καὶ τὴν τῶν δαιμόνων λατρείαν (τί γάρ ἕτερον ἡ τῶν ψευδωνύμων θεῶν προσκύνησις; [in ipso fervore persecutionis,]) οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ προσαπειλοῦντας, εἰ μόνον ὀνομάσειέ τις τὸν Χριστὸν, ἔξω παντὸς ἐλέους, τοῖς προκειμένοις, κατὰ κηρυττόμενον e ἐναποθανεῖν· ζήλου πλησθεὶς τὴν ψυχὴν, καὶ τρυφὰς μᾶλλον οὐ πληγὰς ἐ͂ιναι τὰ ἀπειλούμενα διὰ Χριστὸν λογισάμενος, εὔτολμόν τε καὶ λεοντῶδες δεικνὺς ὅρμημα, διακόψας τὸ πλῆθος, [palam se profitetur Christianum,] καὶ παρελθὼν εἰς μέσους, Χριστιανὸν ἑαυτὸν ἀνεκήρυξεν καὶ Χριστοῦ δοῦλον ὑπάρχειν.

[6] Τὴν παῤῥησίαν ταύτην καὶ τὸ θάρσος καὶ τὴν τόλμαν τοῦ Μάρτυρος οὐχ ἁπλῶς ἐ͂ιδε τὸ τῶν ἀσεβῶν πλῆθος, ἀλλὰ καὶ ἰσχυρῶς κατεπλάγησαν. Ὁ μέν τοι γεννάδας θαῤῥαλεώτερον ἔτι μᾶλλον, Θεὸν μὲν ἀληθινὸν τὸν Χριστὸν ὡμολόγει, τὰ δέ γε τιμώμενα παρ᾽ αὐτῶν εἴδωλα καὶ τοὺς ὀνόματα μόνον θεοὺς διέπτυέ τε καὶ ἐμυκτήριζε, καὶ τοῖς πολλοῖς ὑπόθεσιν ἐποιεῖτο σποδροῦ γέλωτος. Πλὴν ἀλλὰ τοῖς τυράννοις ταῦτα ἀκούουσι παντοδαπὴς ἦν ἡ γνώμη· ποτὲ μὲν γαρ τὸν ἄνδρα τῆς παῤῥησίας ἐθαύμαζον, [idola ridet,] ποτὲ δὲ ἠπείλουν, ποτὲ δὲ καὶ θωπείαις ὑπήἳσαν, ὥστε κατὰ τὸν θεῖον Δαυῒδ τοὺς ἐκείνων λόγους, τοῦτο μὲν βολίσιν ἐοικέναι, τοῦτο δὲ ὑπὲρ ἔλαιον ἁπαλοὺς δείκνυσθαι· τήν τε γαρ νεότητα καὶ τὸ κάλλος ἐλέους παντὸς ἄξιον καὶ φειδοῦς ἔκριναν, [blanditiis ac minis frustra tentatur.] τὴν ζωὴν προτιμοτέραν σαφῶς ὑπετίθουν, τιμὰς ὑπηγγέλλοντο, πλούτου καὶ τρυφῆς ὑπεμίμνησκον. [Ps. 54, 22] Ὡς δὲ πρὸς τὰ φιλάνθρωπα ταῦτα καὶ μαλακὰ μηδὲν ἐπικλινόμενον ἑώρων, μεταβάλοντες βασάνους ἠπείλουν, ὥσπερ τὴν ὄψιν φοβερὰς, πρὸς δὲ καὶ τὴν ἐν πικρῷ θανάτῳ τοῦ βίου καταστροφήν.

[7] Ἐπεὶ δὲ πρὸς πάντα ἑώρων εὐπαγῆ καὶ ἀκλόνητον, μιμούμενόν τε τὴν οἰκείαν ἀτέχνως τοῦ φρονίμου, ἣ οὐκ ἀνέμοις σαλεύεται, οὐ ποταμοῖς παρασύρεται, οὐ βροχαῖς κατακλύζεται, καὶ τοῦτο δὴ τὸ τοῦ λόγου λέοντα ξυρᾷν ἐώκουν, ἢ πρὸς κολωνὸν κηρύττεσθαι, [contus in eum intortus reflectitur:] οἱ δὲ καὶ πεῖραν ἐπήγαγον, καὶ θράττειν ὤοντο, καὶ μορμολύττεσθαι τὸν ἀπτόητον, ξύλῳ τοίνυν αἰωρηθέντος, κοντῷ τὴν γαστέρα διακρούειν ἐκέλευον. Καὶ οἱ μὲν ἔργου ἥπτοντο· ὁ δὲ ὥσπερ ἐνευφραινόμενος ταῖς πληγαῖς, ἀφεὶς τοὺς φαίοντας, πρὸς Θεὸν μᾶλλον ἐκίνει τοὺς λόγους, καὶ δῆλος ἦν ὁμολογῶν αὐτῷ χάριτας τῆς κολάσεως, Εὐχαριστῶ σοι, Δέσποτα καὶ Θεέ, λέγων, ὅτι μὲ τῶν σῶν ἀγαθῶν ἄξιον γενέσθαι παρασκευάζεις. Οὕτως ἔλεγεν, καὶ ὁ κοντὸς εὐθὺς μολίβδου δίκην ἐστρέφετο, τῷ μὴ πεισθέντι τοῖς παρανομοῦσιν αὐτὸς ὑπείκων ῥᾳδίως καὶ οἷον εὐπειθὴς γινόμενος, τοῖς μέντοι βλάπτειν τὸν Ἅγιον βουλομένοις οὐδαμῶς χρήσιμος.

[8] Ἀλλὰ γαρ οἱ ἐχθραίνοντες, οὕτω πρὸς πλείονα θυμὸν ἐξαφθέντες (ἡττᾶσθαι γαρ τὸ μὴ δυνατοὺς ἐ͂ιναι τιμωρεῖσθαι σαφῶς ἔκρινον) πρὸς βαρυτέρας ἔβλεψαν τιμωρίας· καὶ τὸ μὲν νῦν ἔχον ἡ φυλακὴ τὸν Ἅγιον παρελάμβανεν, [ipse carcere, vinculis,] ἕως αὐτοῖς ἡ περὶ τοῦ πῶς δεῖ τιμωρήσασθαι σκέψις γένοιτο· ἵνα δὲ μὴ δὲ οὕτως ἄνετον ἔχει τὸ σῶμα ψυχὴ, κατακριθεὶς τὴν εἱρκτὴν, ἀλλὰ καὶ πέδαις μὲν τοὺς αὐτοῦ πόδας δεσμοῦσιν, ὕπτιον δὲ διατείναντες καὶ βαρεῖ λίθῳ τὰ στέρνα καταβαρύνουσιν. [& grandi lapide gravatur:] Ὁ δὲ καὶ οὕτως ηὐχαρίστει τῷ Θεῷ πάλιν, καὶ τὸν εἰς τιμωρίαν ἐπιτιθέντᾳ λίθον αὐτῷ, εἰς στηριγμὸν καρδίας ηὔχετο γενέσθαι, πάγιόν τε καὶ ἀμετάθετον ἐμπεδῶσαι αὐτῷ τὴν ὁμολογίαν.

[9] Ἔπειτα εἰς τὴν ἐπιοῦσαν καὶ περὶ τῆς βαρυτέρας σκέπτεται βασάνου Διοκλητιανὸς ὁ δεινός· ἡ δὲ ὄργανόν τι τιμωρητικὸν ἦν, ἄξιον μὲν τῆς ἐκείνου πικρᾶς ψυχῆς καὶ δαιμονιώδους, ἰδεῖν δὲ φρικωδέστατον, καὶ ὑποστῆναι παντάπασιν ἀλγεινότατον. Τροχός τις ἥρμοστο παμμεγέθης, μαχαίραις ὀξυτάταις καταπαγεὶς, [rotæ alligatus,] ὃς μεθόδῳ τινὶ κομψοτέρᾳ κινούμενός τε καὶ περιδινούμενος, τόν αὐτῷ προσδεθῆναι κατακριθέντα, ἔξαιμον εὐθὺς ἐδείκνυ καὶ κατάκοπον ταῖς μαχαίραις. Ἐπ᾽ αὐτῷ τόινυν ὁ Ἅγιος γυμνὸς ὅλος περιταθεὶς καὶ δεθεὶς, εὐχῇ καὶ πίστει τῇ πρὸς Χριστὸν ἐπιῤῥώσας αὐτοῦ τὴν καρδίαν, ἐ͂ιτα καὶ εὔελπις ὢν, ὅτι μειζόνων τιμωριῶν μείζους ἄν πάντως ἀντιλάβοι καὶ τοὺς μισθοὺς, εἴπερ ἄξιος πιστεύειν ὁ Παῦλος, [1 Cor. 3. 8] κατὰ τὸν ἴδιον κόπον εἰπὼν ἕκαστον καὶ τὸν ἴδιον μισθὸν λήψεσθαι, γενναίως ἐ͂ιχε καὶ καρτερῶς, ἄνω τε καὶ κάτω στρεφόμενος καὶ περιειλούμενος, [in eaq; dire concisus,] καὶ ταῖς μαχαίραις δεινῶς κατακρεουργούμενος, ὀνειδισμός τε καὶ χλευασμὸς, τὸ τοῦ θείου φάναι Δαυῒδ, τοῖς κύκλω γενόμενος, οἳ πρὸς τὸ παρὸν μόνον βλέποντες, Ποῦ δὲ νῦν ἔφασκον ὁ Θεὸς Γεοργίου, καὶ διὰ τί μὴ ἔλθοι τῶν ἡμετέρων χειρῶν αὐτὸν ῥυσόμενος· [Ps. 43, 14] ὡς καὶ ταῦτα συν ᾴδειν τὰ τοῦ Δαυῒδ, Ἐν τῷ καταφλᾶσθαι τὰ ὀστά μου λέγοντος, ὠνείδιζόν με οἱ ἐχθροί μου, ἐν τῷ λέγειν αὐτούς μοι καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, Ποῦ ἐστιν ὁ Θεός σου· [Ps. 41, 11] Οἳ ἀσύνετοι ὄντες οὐμενοῦν συνιδεῖν οὐκ ἐ͂ιχον, τοῖς οὕτω διὰ τὸ φοβεῖσθαι τὸν Κύριον δεινῶς πάσχουσιν, οἷα Σολομὼν ὁ σοφὸς προλέγει, Τότε φάσκων ἴασις ἔσται τῷ σώματί σου, καὶ ἐπιμέλεια τοῖς ὀστέοις σου· τοιγαροῦν καὶ γέγονεν αὐτῷ ἴασις, καὶ κομιδὴ θαυμαστὴ, καὶ ὅπως ἄκουε. [Prov. 3, 8]

[10] Οἱ μὲν κολάζοντες μετὰ τὸ διαθῆναι ταύτῃ τὸν Ἅγιον ἀνεχώρουν, τῆς γαστρὸς αὐτοὺς εἰς τὴν συνήθη καλούσης λειτουργίαν, ἐκείνους φαμὲν, [& pro mortuo relictus,] οἵ τινες διετέλουν ἐν βρώσει ἄρτου τὸν τοῦ Χριστοῦ λαὸν κατεσθίοντες· ὁ δὲ Ἅγιος, οὕτω προσταχθὲν, ἔμεινεν ὥσπερ ἐ͂ιχε τῷ τροχῷ δέσμιος. Ἀλλὰ προσεκτέον ὡς οἷόν τε φιληκόως, ἐνταῦθα γαρ καὶ ἡ θαυμασία τοῦ ἀγαθοῦ ἐπίσκεψις. Οὐ πολὺς μετὰ τὸν δεσμὸν παρῆλθε καὶρὸς, καὶ ἦχος μὲν οὐρανόθεν ἠχεῖται φαιδρὸς, φωνὴ δὲ ἐκεῖθεν οἷα θεοπρεπὴς ἐξακούεται, πρὸς ὄνομα καλοῦσα τὸν ἀθλητὴν· ἔπειτα καὶ ἄγγελος Θεοῦ παραστὰς, λύει μὲν τῶν δεσμῶν ἐκείνων μάλα ῥᾳδίως, θεραπεύει δὲ τὰς πληγὰς ὥσπερ οὐ δὲ γενομένας πρότερον, [solvitur ac sanatur ab Angelo.] οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ὡς φίλον ἤδη καὶ συμπολίτην προσαγορεύει τὰ φιλικώτατα. Πληροῦται γαρ κᾀνταῦθα τὸ ὑπὸ τοῦ θείου Δαυῒδ προηγορευμένον, ὅτι παρεμβαλεῖ ἄγγελος Κυρίου κύκλῳ τῶν φοβουμένων αὐτὸν, καὶ ῥύσεται αὐτοὺς. [Psal. 33, 8]

[11] Εἶτα τὸν Ἅγιον ἐνησθῆναί τε τοῖς γινομένοις καὶ δοξᾶσαι τὸν Κύριον, Ὑψώσω σὲ λέγοντα ὁ Θεός μου, ὁ Βασιλεύς μου, καὶ εὐλογήσω τὸ ὄνομά σου εἰς τὸν αἰῶνα· αἰνέσω τὸν Θεόν μου διὰ παντὸς, τὸν Θεὸν τὸν εὐφραίνοντα τὴν νεότητά μου. [seq; Imperatori sacrificanti sistens,] Εἶτα φανερὸν ἑαυτὸν τῷ Βασιλεῖ καὶ τοῖς ἄλλοις ποιῶν ὁ Ἅγιος, μέσος αὐτῶν γίνεται, θυσίας τοῖς ἐπίσης αὐτοῖς ἀναισθήτοις προσαγόντων θεοῖς, φωνῇ τε λαμπροτέρᾳ, Ἐπίγνωθι, Βασιλεῦ, ἔφη, τίς μὲν ἐγὼ, ὃν ὑμεῖς εἰς ἀπώλειαν ἐκδεδώκατε, τίς δὲ ἐκεῖνος, ὁ τῆς πικρᾶς ὑμῶν ἀπαλλάξας με τιμωρίας· ἐπίγνωτε τοῦτον, καὶ Θεὸν ἀληθινὸν ἐ͂ιναι πιστεύσατε, παυσάμενοι προσέχειν θεοῖς, οἵ τινες οὐ μόνον ἑτέροις, ἀλλὰ καὶ ἑαυτοῖς ἀδύνατοι βοηθεῖν. Ἤκουσε ταῦτα ὁ Βασιλεὺς, καὶ τὴν ὄψιν προσβαλὼν τῷ Μάρτυρι, τίς τε εἴη διεπυνθάνετο, καὶ περὶ τὴν θέαν ἀμφαγνοεῖν ἐώκει· ποῦ γαρ καὶ εἰκὸς ἦν πιστεύειν ὅτι καὶ ζῶν διαρκέσει Γεώργιος; μὴ ὅτι καὶ τὰ ἐν τῷ τροχῷ δεσμὰ διακόψας, καὶ τὰς ἀνηκέστους πληγὰς ἐξυγιωθεὶς, ἀπαθὴς τὸ παράπαν ὁρᾶσθαι, καὶ μὴ δὲ ἴχνος τι κολάσεως ἐπισημαίνειν τῷ σώματι;.

[12] Ἐπεὶ δὲ ἐκεῖνος πάλιν ἑαυτὸν ἐδείκνυ, καὶ τοῖς μὴ πάνυ πεπηρῶσθαι καὶ ὀφθαλμοὺς καὶ νοῦν βουλομένοις ἐπίδηλος ἦν, [multos ad fidem convertit,] καὶ αὐτὸς ἐ͂ιναι Γεώργιος, αὐτὸς ὁ τῆς ἀληθείας Μάρτυς ἀκριβῶς ἐπιστεύετο· πολλοῖς αἴτιος σωτηρίας ἐγίνετο, καὶ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως πρόξενος ἀληθὴς· καὶ πρώτοις γε τῶν ἄλλων, τοῖς καὶ πρώτοις τὴν ἐπιφάνειαν, Ἀνατολίῳ φημὶ καὶ Πρωτολέοντι τοῖς στρατηλάταις· οἳ καὶ φανερῶς ἓνα Θεὸν ἀληθινὸν ἐ͂ιναι τῶν Χριστιανῶν ἀνακράξαντες, ἐν τόποις ἐρήμοις κατακοπῆναι μετὰ τῶν ἄλλων τῶν συμπιστευσάντων αὐτοῖς κατεκρίθησαν, καὶ τοῦτο μισθὸν ἐ͂ιχον τῆς εὐσεβείας, τὸ ἐκεῖνα παθεῖν, ἃ πολλῷ μᾶλλον τοὺς τὴν κρίσιν ἐξενεγκόντας ἦν ἄξιον. [qui cum Anatoleo & Protoleonte capite plectuntur.] Ἀπαγόμενοι δὲ εἰς τὸν τῆς τελειώσεως τόπον, πάντες ὡς ἐκ μιᾶς καὶ γλώττης καὶ γνώμης, Κύριε, ἔκραζον, Ἰησοῦ Χριστὲ, πρόσδεξαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ· καὶ τὴν βραχεῖαν ὁμολογίαν ταύτην τῆς εἰς σὲ πίστεως, εἰς δικαὶοσύνην λογισάμενος καὶ ἀπολύτρωσιν τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν, ὑπὸ τὴν σὴν ἡμᾶς ἀδιάδοχον κατάστησον βασιλείαν· οὕτως εἰπόντας, τὸ τῆς μαρτυρίας ἐκδέχεται τέλος. Εὑρέθη καὶ ἡ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα, τὴν ἀγαθὴν γῆν μιμησαμένη, [credit etiam Alexandra Imperatrix.] καὶ σπέρματα λαβοῦσα καὶ ἀφορμὰς τὰ κατὰ τὸν θεῖον Γεώργιον, εὔσταχυν ἐγεώργη τὴν εἰς τὸν Χριστὸν πίστιν· αὕτη τὸ νῦν ἔχον μικρον παῤῥησιασαμένη τὴν εὐσέβειαν, καὶ Χριστιανὴν ἑαυτὴν ἀνομολογήσασα, ἔμενεν οὑτω παρ᾽ ἑαυτῇ τρέφουσα τούς εὐσεβεῖς λογισμούς.

[13] Τὸν μὲν τοι Βασιλέα κατὰ τοῦ Μάρτυρος θυμὸς ὑποθήξας ἄγαν θερμὸς, [S. Georgius calci infossus] χαλεπῇ πάλιν αὐτὸν ἢπειγε παραδοὖναι κολάσει. Τιτάνῳ γοὖν, ὃν συνηθες καλεῖν ἄσβεστον, ἄρτι σβεσθέντι, ἤ τόγε ἀληθέστερον εἰπεῖν ἀναφθέντι, συγχωσθῆναι κελεύει· φύλακάς τε διὰ παντὸς παρεδρεύειν, ὡς μηδὲν ἐπ᾽ αὐτῷ γενέσθαι φιλάνθρωπον, μὴ δὲ κακουργηθῆναί τι πρὸς τῶν οἰκείων μηδολιοῦν. Εἶχε μὲν οὕτω τὸ κελευσθὲν· ἡμερῶν δὲ τριῶν διαγενομένων, ὁ Βασιλεὺς, ὅσον ἐπὶ τῷ πράγματι κρίνων, θανεῖν τε αὐτὸν ὤετο, καὶ εἰς τέλος ὑποστῆναι διαφθορὰν, ταύτῃ τοι καὶ στρατιώτας ἐπέταττεν ἀπελθεῖν, καὶ ἀνελομένους σπουδῇ τὰ ὀστᾶ ἀφανίζειν, βασκαίνειν Χριστιανοῖς ἄντικρυς τῆς ἐξ αὐτῶν μεγαλοδωρίας· εἴδει γαρ ὅσου τιμᾶται ταῦτα τοῖς εὐσέβειαν τιμᾷν ἑλομένοις. Ὡς οὖν περιεῖλον τὴν ὑποκειμένην ἄσβεστον, [inde post triduum salvus educitur:] ὁ δὲ, ὢ τοῦ καὶνοῦ θαύματος! οὐ ζῶν εὕρηται μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀπαθὴς τὸ παράπαν, ὥσπερ οὐδενὶ τῶν λυπούντων ὡμιληκὼς, ἀλλὰ ῥόδοις μᾶλλον ἢ ἄνθεσι σκεπασθεὶς τοῖς ἀπαλωτάτοις.

[14] Τοῦτο τὸ μέγα καὶ οὐδὲ μακρὰν ἀπιστὰν f τοῖς ἀπείροις φημὶ τῶν Χριστοῦ θαυμασίων, πάντες ὅσοι παρόντες ἔτυχον θεασάμενοι (καὶ γαρ πολλοὶ συνῆλθον κατὰ θέαν τοῦ Μάρτυρος) Μέγας ὁ τῶν Χριστιανῶν Θεὸς ἀνεβόησαν· τοῦτο καὶ τὴν βασιλίδα Ἀλεξάνδραν παῤῥησιάσασθαι, [ac rursum multi convertuntur.] καὶ τὴν ἴσην ἀφεῖναι φωνὴν παρεσκεύασε· τοῦτο καὶ τοὺς ἀποσταλέντας ἐπὶ τὴν συλλογὴν τῶν ὀστῶν στρατιώτας, πιστεῦσαι πεποίηκεν. Ὡς δὲ καὶ πρὸς τὸν Βασιλέα ἤδη διεβιβάσθη, ἐκπληξις αὐτὸν ἑιλε, καὶ ὑπὸ δέους ἐβάλλετο, ἀμέλει καὶ παραστάντα ἠρώτα, Τίς ὁ τῆς ζωῆς σοι, λέγων, καταστὰς αἴτιος; Καὶ ὃς, Ἐὰν ἀκουσαντες, ἔφη, μὴ πιστεύσητε, τίς ἄρα χρεία ῥημάτων κενῶν; Πλὴν ἀλλὰ δῆλόν σοι Βασιλεῦ ἔστω, ὅτι Χριστὸς ὁ τοῦ Θεοῦ υἱὸς, αὐτὸς καὶ ἐμὲ καὶ πάντας τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευκύτας πτέρυξί τε ἀοράτοις ἐπισκιάζει, [ipse denuo Christum confessus,] καὶ παντὸς οὐτινοσοῦν βλαβεροῦ ῥύεται.

[15] Οὐκ ἤνεγκεν ἡ βέβηλος ἀκοὴ ῥήματα ψεύδους ἐλεύθερα καὶ μοχθηρίας, ἀλλὰ κακῶς αὐτὸν πάλιν τῆς ἀληθείας ἀμείβεται· καὶ ὑποδήμασι σιδηροῖς, [crepidis ignitis calceatur:] ὧν ἧλοι ὀξεῖς προέπιπτον, πυρωθεῖσιν ὑποδεθέντα ἐλαύνεσθαι κελεύει· ὁ δὲ τρέχειν ἀδυνάτως ἔχων, ὥσπερ ἑαυτῷ τόλμαν ἐμβάλλων, καὶ ὑπὲρ ἄνω καὶ ἀνθρωπίνων ὅρων τρέχειν ἐγκελευόμενος, Τρέχε, Γεωργιε, ἔλεγε, τρέχε τὸν τῆς ἀθλήσεως εὐπροθύμως δρόμον. Εἶτα καὶ βοήθειαν αἰτήσας παρὰ Χριστοῦ σὺν δάκρυσι, καὶ τὴν εἰς τέλος ὑπομονὴν, Ἵνα μὴ εἴπῃ, λέγων, ὁ ἐχθρὸς, Ἴσχυσα πρὸς αὐτὸν, ταχείας εὐθὺς τυγχάνει παρακλήσεως, καὶ τὸ τῆς θείας φάναι γραφῆς, πρώἳμον αὐτῷ τὸ φῶς ἐῤῥάγη, καὶ ταχὺ ἀνέτειλε τὰ ἰάματα· παραχρῆμα γαρ φωνῆς ἄνωθεν ἀκούσας ἠχηθείσης, προθυμίας τε πίμπλαται, καὶ ὑγιὴς ὅλος γίνεται. [Is. 58, 8] Ἐπεὶ δὲ καὶ πλειόνων ἐδεῖτο στεφάνων, διὰ λογισμῶν εὐστάθειαν καὶ ψυχῆς μέγεθος, [iterumque sanatus] ἡ φιλόδωρός τε Χριστοῦ δεξιὰ πρὸς παροχὴν μειζόνων ἀμοιβῶν ηὐτρεπίζετο, καὶ τὸ δεσμωτήριον αὖθις αὐτὸν ὑπεδέχετο.

[16] Εἶτα τὴν ἐπιοῦσαν πάλιν εἰς ἐρώτησιν παραχθέντι, Μέχρι τίνος, ὁ Βασιλεὺς ἔφη, τοῖς ἡμετέροις ἀπειθήσεις προστάγμασι, παρ᾽ οὐδὲν ἕτερον, ὅτι μὴ μόνον αὐθάδιαν, καὶ τὸ τὰς ἑαυτοῦ προλήψεις ἐκδικεῖν οὐκ ἐπιστημόνως, [& interrogatus] μᾶλλον δὲ γοητείαις ἀλύειν ἀπειροκάλως, αἷς ὅλως καὶ τεθάῤῥηκας ἐξαπατᾷν τὸν λαόν; Πρὸς ταῦτα ὁ Μάρτυσ, γενναῖόν τι καὶ ᾀνδρῶδες πρός τε τὸν Βασιλέα καὶ τοὺς συμπαρόντας περιβλεψάμενος, Ἐγὼ, ἔφη, ὁ παρ᾽ ὑμῶν εἰς θάνατον ἐκδοθεὶς, καὶ θάνατον οὕτω χαλεπόν τε καὶ ἄφυκτον, αὐτὸς ἐγὼ νῦν μέσος ὑμῶν ἕστηκα, Μάρτυς ἀπαράγραπτος τῆς τοῦ Χριστοῦ μου δυνάμεως· τάς τε ἤδη μοι ἐπενεχθείσας βασάνους ἐν οὐδενὶ θέμενος, καὶ νῦν ἕτοιμος πρὸς πᾶν ἄλλο τὸ παρ᾽ ὑμῶν ἐπαγόμενον ὑποπτῆξαι μηδὲν· ὑμῖν δὲ πῶς ἔχει τὰ τῶν ἐλπίδων, οἱ ματαίοις εἰδώλοις προσκείμενοι; οὐδὲν ὀκνεῖτε καὶ ἑτέροις ἔτι ἀπολείας ὑπόθεσις γίνεσθαι, ἐφ᾽ οἷς αἰσχύνεσθαι δεῖ μᾶλλον θεοὺς ὀνομάζοντας, ἀνθρώπους ἐν μέθαις, [Deorum irridet vanitatem:] καὶ ἀσελγείαις, καὶ φόνοις ἐξετασθέντας, καὶ τὸν μὲν βραχὺν τοῦτον βίον ἐπὶ τοιούτοις ζήσαντας, νυνὶ δὲ αἰωνίῳ πυρὶ δἰ αἰῶνος τιμωρουμένους, ὃ καὶ τοὺς σεβομένους αὐτοὺς ἅπαντας περιμένει.

[17] [& crudeliter flagellatus] Θυμὸς πάλιν ἐπὶ τούτοις ἐ͂ιχε τὸν τύραννον· καὶ πάλιν ὁ καλὸς Γεώργιος ἐμαστίζετο, καὶ νεύροις βοείοις ἀνηλεῶς ἐκόπτετο· ὁ δὲ ἐπ᾽ αὐτοῖς οὕτω γενναῖος διέκειτο, ὡς ἐπ᾽ αὐτῷ πεπληρῶσθαι τὸ τοῦ θείου Δαυῒδ, Συνήχθησαν ἐπ᾽ ἐμὲ μάστιγες, καὶ οὐκ ἔγνων. [Psal. 34, 15] Ἐπὶ πολὺ τοίνυν οὕτω μαστιζομένου, καὶ σφόδρα γενναίως πρὸς τὰς πληγὰς ἔχοντος, ὥστε τοὺς παίοντας μᾶλλον ἀποκαμεῖν ἢ ἐκεῖνον, καὶ μέχρι βλέμματος ἐνδόσιμόν τι καὶ μαλακὸν ὑποφῆναι· προσχὼν ὁ τύραννος οἷα καὶ αὐτὸς ἐπίσης ἀποκαμὼν, καὶ τῆς τοῦ Μάρτυρος ἡττᾶσθαι καρτερίας ὑποδεικνύμενος, Ἕως τίνος, ἔφη, τὴν ματαίαν ταύτην δημοσιεύων φιλοτιμίαν, [constantiam retinet:] πολλῶν σεαυτὸν οὐκ ἀγαθῶν μόνον ἀποστερεῖς, ἀλλὰ καὶ κακῶν ποιεῖς πρόξενον, ἡμῖν μὴ πείθεσθαι βουλόμενος; Τούτων ὁ θεῖος ἀκούσας Γεώργιος, Εἴθε μᾶλλον ἐ͂ιπεν, ὦ Βασιλεῦ, ὑμεῖς ἐπείσθητέ μοι, καὶ σὺν ἡμῖν τὸν μόνον προσεκυνεῖτε Θεὸν, ὃς καὶ αὐτὸς ζωή ἐστιν ἄντικρυς, καὶ ζωὴν παρέχειν δυνάμενος. Τί γαρ ἄν καὶ περὶ τῶν ζώντων τοὺς νεκροὺς ἐκζητήσητε; Ἡσαΐας ὁ θεῖος πρὸς ὑμᾶς βοᾷ, νεκροὺς ἐκεῖνος ταυτὶ τὰ παρ᾽ ὑμῶν τιμώμενα γνησίως καλῶν. [Is. 8, 19.]

[18] Τότε Μαγνέντιος, ὁ καὶ δευτέρων τιμῶν τῶν μετὰ Διοκλητιανὸν ἀξιούμενος, πρὸς οὖς τῷ Βασιλεῖ κοινολογισάμενος, [Provocatus ad mortuum suscitandum] καὶ ἀνεθῆναι τῶν πληγῶν αἰτήσας τὸν Μάρτυρα, ἐγγυτάτω τε αὐτοῦ παραστησάμενος, Ἀλλὰ δὴ πάντως, ἔφη, Γεώργιε, εἰ βούλει τῷ σῷ ὑπᾶς πιστεῦσαι Θεῷ, ἔργον τι πρὸς πίστιν ἀχέγγυον g ἐπιδείξασθαι, καὶ ἕνα τῆς ἐκ γειτόνων κειμένης σοροῦ τῶν νεκρῶν ἀναστῆσαι, οὗπερ γενομένου, οὐ δυσκόλως ἡμεῖς πρὸς τὴν σὴν θρησκείαν μεταταξόμεθα. Τοιαῦτα μὲν ὁ Μαγνέντιος, ἐργῶδές τι καὶ δυσάνυστον ἢ καὶ μᾶλλον ἀδυνατον τὸ παράπαν οἰόμενος τῷ Μάρτυρι προτείνειν εἰς πεῖραν, ἱν᾽ ἐντεῦθεν ἑλὼν, οὐκ ἀλόγως τὰ τῆς ἡμετέρας διακωμῳδήσῃ πίστεως (ὁ λόγος γαρ ὁ τοῦ σταυροῦ, ὡς Παῦλός φησιν ὁ θεῖος, μωρία τοῖς ἀπολλυμένοις ἐστί) τὸ δὲ οὕτω Γεωργίῳ ῥᾴδιον ἦν, ὥσπερ εἰ πτῆναι τῷ ἀετῷ τις ἐκέλευεν, ἢ νήξασθαι τῷ δελφῖνι, εἰ βούλει δὲ, ὥσπερ εἰ καθεύδοντά τινα ἐκείνῳ ἐπέταττεν ἀνιστᾶν· ἤδει γαρ ὅτι τῷ βουλήματι μόνῳ τὸ σύμπαν ἐκ μὴ ὄντων εἰς τὸ ἐ͂ιναι παραγαγόντι, οὐδὲν ἂν ἐμποδίσειε καὶ νεκροῖς ὀστέοις ἐμπνεῦσαι ζωήν.

[19] Εἰς γόνυ τοιγαροῦν κλιθεὶς, καὶ Θεῷ δοὺς τὴν εὐλαβῆ προσκύνησιν, ἔπειτα καὶ διαναστὰς, καὶ ὀφθαλμοὺς, [hoc facit invocato Deo,] μετὰ τῶν αἰσθητῶν φημι καὶ τοὺς νοεροὺς, εἰς ὕψος ἐπάρας, κᾀκείνου δεηθεὶς ὃν τοῖς οἰκείοις ἐδόξασε μέλεσιν, καὶ οὗ τὴν ἄψευστον ἤδει ἐπαγγελίαν, ὅτι δοξάσει δὴ καὶ αὐτὸς θεοπρεπῶς τοὺς δοξάζοντας, ἕνα τῶν κειμένων νεκρῶν εὐθὺς ἀνίστησιν· ὡς πολλοὺς μὲν τῶν θεασαμένων τοῦ τε πλήθους καὶ τοῦ στρατοῦ πιστεῦσαι, τὸν δὲ Βασιλέα θαυμάσαι μὲν καὶ αὐτὸν, γοήτα δὲ κατὰ τὸ φανερὸν ἐπικαλέσαι τὸν Ἅγιον, καὶ εἰς φάντασμα θεῖναι τὸ γεγονός· Δι᾽ ἣν αἰτίαν καὶ Ἀθανάσιόν h τινα εἰς μέσον παραχθῆναι κελεύει, δόξαν ὅτι πλείστην ἐκ γοητείας ἑαυτῷ περιτιθέμενον, [& Athanasium magum convertit] ἀνατρέπειν οὕτω ταῖς αὐτοῦ φαντασίαις πειρώμενον τὴν ἀλήθειαν· ὃς οὐδὲν ἧττον εὐχερῶς ὑπὸ τοῦ Μάρτυρος διελέχθη, ἢ οἱ τῷ Μωϋσεῖ πρότερον ἀντιθαυματουργεῖν νομιζόμενοι. Ταύτητοι καὶ πολλοὶ τῶν ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς οὗτος, ὁ τὴν γοητείαν πολὺς Ἀθανάσιος, τῆς εἰδώλων πλάνης ἑτοιμότατα καταγνόντες, τῷ φέγγει τῆς εὐσεβείας θερμῶς προσέδραμον· οἳ, καὶ προσταγὲν οὕτω παρὰ τοῦ τυράννου, [ac præmittit ad martyrium.] τὴν διὰ ξίφους δέχονται τελευτὴν σὺν τῷ ἐκ νεκρῶν ἀναστάντι, πρότερον τὴν ἐν Χριστῷ σφραγίδα παρὰ τοῦ Ἁγίου δεξάμενοι.

[20] Οἱ δὲ τῶν εἰδώλων θεραπευταὶ ἀσάλευτοι μᾶλλον ἦσαν καὶ αὐτοὶ διαφερόντως εἰς κακίαν· δέον γαρ τοῦ θαύματος γενομένου μεταμαθεῖν τὴν εὐσέβειαν· δέον, [Reclusus carcere] τίς ὁ ποιῶν ταῦτα, μαθεῖν. Οἱ δὲ οὐ γνῶναι μᾶλλον οὐδαμῶς ἔσπευσαν, ἀλλὰ καὶ τὸν τῆς ἀληθείας προσκυνητὴν κακῶς ἠμείβοντο, καὶ τῇ εἱρκτῇ πάλιν οἱ θεομισεῖς ἐνέκλειον. Πλὴν ἀλλ᾽ οὐχὶ καὶ τὴν ἑπομένην αὐτῷ χάριν οὔμενουν συγκατέκλειον· τὸ γαρ πλῆθος τῶν πιστευσάντων ἐκεῖ συνιὸν, καὶ τοὺς φυλάττοντας εὖ ὑπερχόμενον, ὤνιόν τε καὶ χρημάτων ποιούμενοι τὴν τοῦ Μάρτυρος ὄψιν, πολυτίμων αὐτοὶ χαρίτων ἀτεχνῶς ἀπέλαβον· ὅσοι γαρ ἦσαν ὁμιλοῦντες νόσοις, [infirmos curat,] οὗτοι παρὰ τῶν προσηκόντων εἰς τὴν εἱρκτὴν ἤγοντο, καὶ ἧς ἐδέοντο ὑγείας οὐ διημάρτανον. Μεθ᾽ ὧν καὶ Γλυκέριός τις πένης καὶ ἄγροικος, ἄρτι τοῦ βοὸς αὐτῷ περὶ τὴν ἄρωσιν πεσόντος, προελθὼν ἐκεῖνος τῷ Μάρτυρι, καὶ δάκρυα δοὺς, ἅπερ ἐ͂ιχε καὶ οἷς τὸν Ἅγιον μᾶλλον καμφθήσεσθαι ἤλπισεν, ἐ͂ιτα καὶ περὶ τὴν εὐσέβειαν οὐ πένης ἀναφανεὶς, [& lapsum Glycerii bovem:] ἀλλὰ ψυχὴν ἔχων εὔγειον καὶ σπέρματα δέξασθαι τῆς εὐσεβείας ἐπιτηδείαν· (εἴρηκε γαρ πιστεύειν δύνασθαι ταῦτα τὸν Χριστὸν ποιεῖν, καὶ αὐτὸν ἐ͂ιναι μόνον ἀληθῆ Θεόν) οὕτως ἐκεῖνος ἔχων, ἤκουε παρὰ τοῦ Ἁγίου, Εἰ πιστεύεις, ἀπελθὼν εὑρήσεις ζῶντα τὸν βοῦν.

[21] Ἐπεὶ οὖν καὶ ἀπελθὼν οὕτως εὗρε, τὸ τῶν Ἰουδαίων μισήσας i, Σάμαρείτης ἐν τούτῳ γίνεται, καὶ πρὸς τὸν θεραπευτὴν ἐπανέρχεται· καὶ τοὺς μὲν πόδας ἡ πορεία ἐ͂ιχε, τὰ χείλη δὲ ἡ εὐχαριστία, [qui dum gratias agens & Christum confitens] καὶ ἡ τῆς ὑγιοῦς πίστεως ἀνακήρυξις. Διὰ ταῦτα γοῦν οὐ δὲ ἀφίεται, ὡς τὸ πρότερον τὴν πενίαν σύνοικον ἔχειν, ἀλλὰ πλοῦτος αὐτῷ δίδοται πολύς τε καὶ ἄσυλος· καὶ γαρ οὐκέτι πλέθρων ὀλίγων γῆς κύριος ἦν, ἀλλ᾽ ὅλον κληρονομεῖ τὸν παράδεισον· καὶ ὅπως, ὥρα μαθεῖν. Ἐπανελθόντι τῆς εὶρκτῆς καὶ τοῦ Μάρτυρος, ἐντυχόντες οἱ τῆς ἀσεβείας ὑπουργοὶ δραστικώτατοι, καὶ μαθόντες ὅπως τὰ Χριστιανῶν ἐπρέσβευέ τε καὶ διαῤῥήτην ἐκήρυττε, συλλαβόντες ἄγουσι πρὸς τὸν Βασιλέα· καὶ ὃς, [recurrit ad carcerem, comprehensus etiam ipse obit Martyr.] οὐ δὲ τῆς συνήθους ἐρωτήσεως ἀξιώσας, οὐ δὲ τὴν αἰτίαν ἀναγνοὺς τῆς μεταβολῆς, ἕτοιμος ἦν περὶ τὴν τῶν ἀκουσθέντων τομὴν καὶ ἀπότομος· ξίφει γαρ ἐκέλευε παραχρῆμα κατακοπῆναι. Καὶ οὕτως τελειοῦται, τῆς μὲν πενίας ζήλου μηδενὸς ἄξιος ὢν, τοῦ δὲ τέλους ἀξιοζήλωτος, Μάρτυς γεγονὼς σχέδιος, καὶ τῷ οἰκείῳ αἵματι βαπτισθείς.

[22] Μαθὼν δὲ ὁ Βασιλεὺς, ὡς πολύ τι πλῆθος ἐν τῇ φυλακῇ τῷ Μάρτυρι προσιὸν ὅσαι ὧραι τῇ εὐσεβείᾳ προστὶθενται, οὐκ ἀνεκτῶς ἔσχεν· ἀλλὰ τὸν Ἅγιον μετακαλεσάμενος, ὀργίλως μὲν ἔτι καὶ αὐστηρῶς; οὐδαμῶς· ἀλλὰ τῆς λεοντῆς μὴ ἐξικνουμένης, [S. Georgius blanditiis tentatus] καὶ τὴν ἁλωπεκὴν προσετίθει, καὶ τὸ πικρὸν καὶ ἀπότομον ὑπὸ προσχήματι καλύψας φιλανθρωπίας, πρᾴως πάλιν ὑπέρχεται καὶ ἡπίως· Νὴ τοὺς θεοὺς, εἰρηκὼς, εἴ μου ἀκούσης, Γεώργιε, καὶ προσελθὼν θύσεις, ἀγαθῶν ἀγαθὰ εὑρήσεις, καὶ χρημάτων μὲν κύριος ἔσῃ συχνῶν, πρῶτον δέ σου μεθ᾽ ἡμᾶς ἔτερον εἰς τιμὴν οὐχ ἕξεις· Κήδομαι γάρ σου καὶ τῆς εὐγενοῦς ὥρας, καὶ τῆς νεότητος οἶκτον ἔχω πολὺν, καὶ βούλομαί σε ζῆν μᾶλλον ἢ θανάτῳ διαφθαρῆναι πικρῷ. [simulat se iis flecti] Οὕτως ἐ͂ιπεν ὁ Βασιλεὺς, Μαγνεντίῳ τῷ φίλῳ πεισθεὶς, εἰρηκότι τὴν ἐσχάτην ταύτην πρὸς τὸν Ἅγιον ὁμιλίαν, ὡς οἷόν τε θεραπευτικὴν ποιησασθαι. Ὁ δὲ Μάρτυς εὐπρόσωπον ὥσπερ τὴν ἀπολογίαν ἐντεῦθεν εὑρὼν, Εἰ πρώτον, ἔφη, ταῦτα ἔλεγες, ἐ͂ιχον ἂν καὶ χώραν οἱ λόγοι· νῦν δέ μετὰ τοσαύτας αἰκίας, εἴπερ δὴ καὶ πεισθείημεν, τί ἄν ποιῶν ἀντιμετρήσεις τὰ λυπηρά; Τοῦτο ἐκεῖνος ὡς ἕρμαιόν τι σὺν ἡδονῇ μάλιστα διαρπάσας, ἅ τε δὴ καὶ ἐλπίδα τινὰ τοῦ πεισθήσεσθαι ὑποφαίνων, [& ad Deos duci petit.] Ὡς πατρὶ, ἔφη, τέκνον φιλούμενον, θαῦτά μοι ἄφες, καὶ προσελθὼν θυσίαν προσένεγκε τοῖς θεοῖς· οὕτω γαρ ἐκείνους τε εὐμενεῖς ἕξεις, καὶ σεαυτῷ τὰ κάλλιστα προξενήσεις. Καὶ ὁ Μάρτυς, Εἰ τοῦτό σοι, ἔφην, κατὰ γνώμεν, ὦ Βασιλεῦ, ὥρα πρὸς θεοὺς ᾀπιέναι.

[23] Ὡς οὖν ταῦτα ὁ Διοκλητιανὸς ἤκουσε, προστάγματα εὐθὺς πανταχόσε διέθει εἰς τὸ ἱερὸν ἅπαντας αὐτῷ συνιέναι, [qui magno cum plausu ductus ante Apollinem] ὅσοι τε τῶν ἐν τέλει καὶ ὅσοι τοῦ δήμου καὶ τῶν στρατιωτῶν ἦσαν, ὑπόλαμπρον ἐκφωνοῦντι τῷ κήρυκι, ὅτι Γεώργιος, ὁ ἐν Γαλιλαίοις περίβλεπτος, Ἀπόλλωνι προσέρχεται θύσων. Παραχρῆμα γοῦν πάντες ἥλληνες κρότοις καὶ παιᾶσιν ἐνευφραινόμενοι, Βασιλέα τε καὶ τὸν ἐκείνου θεὸν Ἀπόλλωνα νικητὴν ηὐφήμουν. Ἐπεὶ δὲ τοῦ ἱεροῦ ἐντὸς ἦσαν, σιωπῆς γενομένης, προσχὼν ὁ Ἅγιος τῷ ἀγάλματι, [& dæmone coacto fateri se Deum non esse] ὃ τοῦ Ἀπόλλωνος ἦν, καὶ πρὸς αὐτὸ βλέψας, Σὺ ἐ͂ι Θεός; ἔφη, καὶ σὲ δεῖ προσκυνεῖν ἀνθρώπους; Τὸ δὲ ἐνοικοῦν αὐτίκα πονηρὸν πνεῦμα, ὥσπερ τῷ τοῦ Ἁγίου φόβῳ καταπειθὲς γενόμενον, καί τοι φιλεψευδὲς ὂν, ἄκον ἐκήρυττεν τὴν ἀλήθειαν· Οὐκ εἰμὶ ἐγὼ Θεὸς λέγων, ὥσπερ οὐ δὲ οἱ σὺν ἐμοὶ τὸν ναὸν οἰκοῦντες, ἀλλ᾽ ἑις ἀληθὴς ὁ Χριστὸς. Εἶτα ὁ Μάρτυς, Καὶ εἰ μὴ ἐστὲ θεοὶ, ἔφη, τί παθόντες, ἀνθρώπους ἐξαπατᾶτε ὡς θεοῖς προσέχειν ὑμῖν; πῶς δὲ καὶ ὑπομεῖναι ὅλως ὑμεῖς τεθαῤῥήκατε, [eum ex simulacro pellit,] ἐμοῦ ἐνταῦθα παρόντος τοῦ δούλου Χριστοῦ; Οὕτως εἰπόντος τοῦ Μάρτυρος, καὶ ὥσπέρ τι ἄμαχον ὅπλον τὸ τοῦ σταυροῦ σημεῖον αὐτοῖς ἐπισείσαντος, τάραχος εὐθὺς ἠκούετο, καὶ βοὴ καὶ θρῆνος ἐκ τοῦ ἱεροῦ, δραπετευόντων τῶν δαιμονίων· αὐτά τε τὰ εἴδωλα ὥσπερ ὑπό τινος κραταιᾶς χειρὸς κατασπώμενα, [& idola comminuit] ἕτερον τῷ ἑτέρῳ συγκαταπίπτον ἐφέρετο, καὶ εἰς χοῦν ἐλεπτύνετο.

[24] Τί τὸ ἐπὶ τούτοις; Ἀθυμία μὲν τὸν Βασιλέα καὶ τοὺς περὶ αὐτὸν ἐ͂ιχε πολλὴ· εὐφροσύνη δὲ τούς πιστοὺς ἄῤῥητος, καὶ μᾶλλον ἐβεβαιοῦντο πρὸς τὴν ἀλήθειαν· καὶ πρό γε τῶν ἄλλων ἡ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα, ἣ καὶ μείζονος παῤῥησίας ἔνθεν ὑποπλησθεῖσα, πολλῷ τῷ κατὰ τῶν εἰδώλων ἐνετρύφα γέλωτι. Ὀργῇ τοίνυν ὁ Βασιλεὺς κατάσχετος γεγονὼς· ἄλλως τε δὲ καὶ τὰ τῶν πιστῶν πλῄθη ὁρῶν, ἐτὶ μᾶλλον πρὸς θεοσέβειαν ἐπιστηριζόμενα· τὸ μὲν ἐπίχριστον ἐκεῖνο χρηστὸν ἀποδύεται, [Tyrannoq; indignanti] αὐτὸν δὲ φανερῶς ἐκεῖνον τὸν Διοκλητιανὸν ἐπιδείκνυσι. Καὶ δριμύ τι καὶ μανικὸν ἐμβλέψας τῷ Μάρτυρι, Τοιαύταις, ἔφη, θυσίαις, ὦ κακῶς ἀπολλούμενε, τοὺς σωτῆρας ἐπηγγείλω τιμῆσαι θεοὺς; τοιαύταις χάρισι δεξιώσασθαι; Ἀλλ᾽ οὔμενουν οὐκ ἐπὶ πολὺ χαιρήσεις, οὐ δὲ τῶν ἀηττήτων καταμωκήσῃ θεῶν· οὐχ οὕτω τοῖς φαντάσμασι, οὐχ οὕτω ταῖς γοητείας ἰσχύσεις. Πρὸς ὃς ὁ Μάρτυς, μετὰ πολλοῦ τοῦ εὐκόσμου καὶ συνετοῦ, Ἐγὼ, ἐ͂ιπεν, ὦ Βασιλεῦ, [generose insultat.] παρ᾽ οὐδὲν ἁλίσκομαι ψεῦδος εἰπὼν, ἀλλ᾽ ὅπερ μοι πρόθεσις ἐξ ἀρχῆς, τοῦτο καὶ εἰς δεῦρο φιλάξειν ἔσπευσα, τὸ δέ ἐστι τὸ τῷ ἐμῷ μόνον λατρεύειν Θεῷ, καὶ αὐτῷ ζῶσαν ἁγίαν τε καὶ εὐάρεστον (ὡς Παῦλος ὁ θεῖός φησι) προσφέρειν θυσίαν. Τί δὲ, οὐχὶ καὶ αὐτὰ βοᾷ τὰ πράγματα, ὅτι τὰ παρ᾽ ὑμῶν προσκυνούμενα πλάνη καὶ ψεῦδός ἐστι, καὶ ὀνόματα μόνον πραγμάτων ἔρημα;

[25] Ἀπεῖπε τοῖς ὅλοις ὁ τύραννος, καὶ περιττὸν ἐ͂ιναι καὶ ἀνόητον ἡγησάμενος, [Fertur in ipsum & Alexandram mortis sententia] τὸ ἐπὶ ταῖς πρώην πολλαῖς καὶ χαλεπαῖς τιμωρίαις ἔτι καὶ ἑτέρας ἐπινοεῖν (κινδυνεύσει γαρ ἄντικρυς αὐτὸς μὲν αἰσχύνην ὄφλειν, καὶ οὐδὲν ἀνύειν τῶν κολάσεων γινομένων· ὁ Μάρτυς δὲ λαμπρότερος ἐπιδείκνυσθαι) δίδωσι τὴν κατ᾽ αὐτοῦ ψῆφον εἰρηκὼς οὕτως· Γεώργιος, ὁ τῆς ματαίας μὲν τῶν Χριστιανῶν δόξης ἔκτοπος ἐραστὴς, τῶν σωτήρων δὲ θεῶν καταφρονητὴς, καὶ μήτε δεινῶν ἐπαγωγαῖς μήτε ἀγαθῶν ἐπαγγελίαις μεταθέσθαι πεισθεὶς, ἀλλὰ καὶ τὴν Βασιλίδα μᾶλλον Ἀλεξάνδραν παρακρουσάμενος, τὸν διὰ ξίφους σὺν αὐτῇ θάνατον ὑποστήτω. Τοιαύτης δοθείσης τῆς ἀποφάσεως, οἱ πρὸς ταῦτα διακονεῖν ὑποτεταγμένοι, παραλαβόντες αὐτοὺς, [ad quam illa egrediens expirat in oratione:] ἔξω ποῦ τῆς πόλεως, πρὸς τὸν τῆς τελειώσεως τόπον, ἐχώρουν. Ἀλλ᾽ ἡ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα, τῆς ὁδοῦ μὲν ἐχομένη, Θεοῦ δὲ μνήμην κατὰ καὶρὸν ποιουμένη, καὶ ὅλην αὐτὴν εἰς εὐχὴν τρέψασα (ὡς ἥτε τῶν χειλέων αὐτῆς κίνησις ἐδήλου καὶ ἡ τῶν ὀφθαλμῶν εἰς οὐρανὸν ἔπαρσις) πρὸ τοῦ τὸν τόπον καταλαβεῖν, οὕτω πάντος κρίναντος ἀποῤῥήτως οὗ τὰ κρίματα ἄβυσσος πολλὴ, ἐπικατακλιθεῖσα τῇ γῇ, τὴν ἁγίαν αὐτῆς ἀφῆκε ψυχήν.

[26] Ὁ δὲ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Γεώργιος, ἤδη πρὸς τῷ τόπῳ γενόμενος, μικρὸν ἀνεθῆναι τοὺς δημίους ἠξίου, [Georgius post fusas Deo preces,] τὴν τελευταίαν δὴ ταύτην χάριν παρ᾽ ἐχθρῶν αἰτησάμενος· καὶ ταύτης τυχὼν, εἰς εὐχήν τε ἑαυτὸν συντείνας, καὶ τὸ ὄμμα διάρας εἰς οὐρανὸν, Κύριε ὁ Θεός μου, ἐκ βάθους ἀνέκραξεν τῆς καρδίας, ἐφ᾽ ὃν ἐπεῤῥίφην ἐκ μήτρας, ἐφ᾽ ὃν ἤλπισα, ἐφ᾽ ᾧ καὶ θαῤῥήσας εἰς τὸν ἀγῶνα τοῦτον ἀπεδυσάμην, ἡ γλυκεία ἐλπὶς, ἥ ἀψευδὴς ἐπαγγελία, ὁ τῶν ἱερῶν ψυχῶν ἔρως ἀπαθὴς, οὗ καὶ τῇ ἑτοιμασίᾳ τῶν καρδιῶν ἡμῶν προσέχει τὸ οὖς, ὂς καὶ πρὸ τῶν ἡμετέρων αἰτήσεων τὴν ἐπιθυμίαν παρέχεις τῶν καρδιῶν· αὐτός με ἐνίσχυσον μέχρι τέλους τὸν ἀγῶνα τοῦτον, ὃν ὑπὲρ τῆς σῆς ὑπῆλθον ὁμολογίας, διενεγκεῖν, καὶ πρόσδεξαί μου τὴν ψυχὴν, καὶ ἀνωτέραν αὐτὴν τῶν πονηρῶν τε καὶ ἀερίων φυλάξας πνευμάτων, τοῖς ἀπ᾽ αἰῶνος σοι εὐαρεστήσασι συναρίθμησον· ἄφες δὲ τῷ λαῷ τούτῳ, Δέσποτα, ὅσα κατὰ ἄγνοιαν εἰς ἐμὲ διεπράξαντο, καὶ ἀξίους αὐτοὺς τῆς ἐπιγνώσεώς σου τῆς ἀληθοῦς παρασκεύασον, ὅτι εὐλογητὸς ἐ͂ι εἰς τοὺς αἰῶνας.

[27] Εἶτα μετὰ τὴν εὐχὴν εἰς γόνυ κλιθεὶς, καὶ τὸν αὐχένα διατείνας, τὸ ξίφος ἅμα καὶ τὸ στέφος ἐδέχετο, τὸ μὲν ἀπὸ τῶν μισούντων τὴν ἀλήθειαν, [capite plectitur.] τὸ δὲ ἀπὸ τοῦ τοὺς ἀθλητὰς στεφανοῦντος τῆς εὐσεβείας, ᾧ καὶ τὴν ἱερὰν αὐτοῦ ψυχὴν παρετίθει, τρίτῃ ἐπὶ εἰκάδι τοῦ Ἀπριλλίου μηνὸς ἄγοντος, τὸν δρόμον τελέσας, τὴν πίστιν τηρήσας, ἀριστεὺς ὄντως γενναῖος ἀναφανεὶς, λαμπρότερόν τε κατὰ τῆς πλάνης ἢ κατὰ τῶν πολεμίων ἀναστήσας τὸ τρόπαιον· διὰ τοῦτο καὶ στέφανον εἴληφε, οὐ φθαρτόν τινα καὶ δεξιᾶς φθαρτῆς προτεινόμενον, ἀλλ᾽ ἄφθαρτον ἐξ ἀφθάρτου, ἧς οὐ στεφανούσης μόνον ἀλλὰ καὶ συμμαχούσης ἐπειράθη τὸ πρότερον, καὶ τῶν ἀγώνων αὐτῷ συνεφαπτομένης· Χριστοῦ γάρ ἐστιν ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα, σὺν τῷ ἀνάρχῳ Πατρὶ καὶ τῷ ζοωποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Ita judicavit Allatius in Diatriba de Simeonum scriptis pag. 125 in earum Vitarum catalogo quæ proprio Metaphrastæ stylo signantur: quare gratum Philellini lectori futurum credidi: si hanc talis viri paraphrasim, quæ publicam hactenus lucem non vidit, hic saltem Græce exhiberem: neq; visum est Latine reddi debere, quod sola styli cultioris diversitas, absq; ulla historiæ mutatione, discernit a priori relatione.

b Νούμερα pluraliter cohortes, quam vocem in ipso Iulio Cæsare restituisse gloriatur Meursius in Græco-Barbaris, certe a Latinis ad Græcos transiit, distinguebantur autem Numeri suis singuli cognomentis, quale hic est cognomē Aniciorū seu Invictorum: verumne, an ornatus causa hic assumptum non dijudico.

c Anno 301 missus contra Persas fuit Galerius Maximianus, eo successu, quem ad annum Diocletiani 17 Theophanes describit.

d Expungo hæc pauca ταύτην τε τὸ θεῖον οἰκειωσάμενος, quia non video quomodo huc pertineant.

e Ecgraphum nostrum κατακρυπτόμενον, quod sensum nullum faciebat.

f Idem ἀπιστίας, quod corrigo.

g An ἀνέγγυον, ut significet fide dignum, quomodo ἀνεγγυάω significat fide jubeo? sed ἀνέγγυος ex usu auctorum probatorum contrarium videtur significare, idemq; quod spurius, illegitimus, incertus, ut docent communiter Lexicographi.

h Acta omnia alia prius adducunt Athanasium quam agant de mortuo suscitato.

i Alluditur ad istud Euangelii, ubi ex decem leprosis mundatis, quorum novem supponuntur fuisse Iudæi, Samaritanus solus rediit, ad beneficium a Salvatore receptum agnoscendum.

ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΑΝΔΡΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΙΤΟΥ ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΝ.
Ex MS. Codice Bibliothecæ Vaticanæ 1079 pag. 179.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)
a

PER AND. CRETENS. EX MS.

[Solis astrū splendidissimum] Ηλιος μὲν ἑκάστης ἀνίσχων ἡμέρας, καὶ τὴν ἐνοῦσαν τοῖς διαφανέσι τῶν σωμάτων ἀχλὺν ἀλακαθαιρόμενος, ταῖς τε οἰκείαις μαρμαρυγαῖς φρυκτωρῶν τὴν σύμπασαν, θυμηδίας ὡς πλείστης τοὺς ἅπαντας ἀναπίπλησιν, καὶ τῷ ἰδίῳ μεγέθει καὶ κάλλει τὸ μεγαλεῖον πᾶσιν ἀνακηρύττει τοῦ κτίσαντος, τήν τε τῶν ὁμοδούλων διάνοιαν ἐπὶ τὸν ἴδιον κτίστην μεταβιβάζει, καὶ καθορᾷν ἐκδίδωσι τὸν τῇ φύσει ἀόρατον· ἀλλ᾽ ὁμίχλῃ παλείᾳ ἐνίοτε περικαλυπτόμενος, ἢ χειμῶνι λαύρῳ πεδούμενος, χηρεύοντας ἔδειξε τῆς εὐφροσύνης τοὺς προσανέχοντας, [aliquando intercipitur nebulis:] καὶ πρὸς τὴν ἐναντίαν διάθεσιν μετεκόμισεν, ἵνα τὸ φαιδρόν τε τούτου καὶ χάριεν ὑπὸ μικροῦ στοιχείου συλώμενον βλέποντες ἄνθρωποι, τῆς δούλης φύσεως ἐ͂ιναι τοῦτον καὶ γεννητῆς διαγινώσκειεν. Ἄθλα δὲ Μαρτύρων εἰς μέσον προκείμενοι b [ἐγκωμιάζοντες], φιλοθεΐας μὲν ἀνάπτουσι πυρσὸν, ἔρωτι πυρπολούμενον θείῳ· τὸν νοητὸν δὲ ἥλιον τῷ ὑπερφυεῖ τῶν δρωμενων ὑποδεικνῦντες, [ast martyrum agones æque prosunt semper] ἐπιλήσμονας γενέσθαι τοὺς θεατὰς παρασκευάζουσι φύσεως καὶ πρὸς αὐτὸν ὁλικῶς ἀνατείνασθαι· οὐ χειμῶνι τῶν ἀλγεινῶν καλυπτόμενοι, οὐχ ὁμίχλῃ τῶν δυσχερῶν πιεζόμενοι · ὥσπερ δὲ ὕλῃ τούτοις μᾶλλον πιμπράμενοι, περιφανεστέραν τε τὴν αὐγὴν ἀπεργάζονται, καὶ τὸ σαθρὸν καὶ ἀσθενὲς ῥωννύντες τῶν φιλοθέων παρακαλοῦσι πρὸς μετουσίαν · ἐπὶ τοσοῦτον τῆς ἡλιακῆς λαμπηδόνος τὴν τῶν μαρτύρων αἴγλην ὑπερεξαίροντες, ὁπόσον τὰ ὑπερφυᾶ τῶν προῤῥηθέντων, σιωπωμένων τῶν κατὰ φύσιν, ὑπερανίστανται.

[2] Τούτων ἑις καὶ ὁ ἐμὸς ὑπῆρξε Γεώργιος, μᾶλλον δὲ, [In his precipuus Georgius] μακρῷ τῷ μέσῳ γενναιότητι γνώμης τοὺς πλείστους παρέδραμεν. Τοῦτον νόμοις ἐγκωμίων ὑποβάλλειν γλιχόμενος, ἀτονίᾳ μὲν δυνάμεως καὶ ἀσθενείᾳ λόγων πεδουμενος, τῆς ὁρμῆς ἀνακόπτομαι · φίλτρῳ δὲ τῷ ἐκείνου ἐκτόπως κρατούμενος τῆς παρούσης ἀσθενείας, οὐκ οἶδ᾽ ὅπως, ἐπιλανθάνομαι · καὶ τὴν ἐμαυτοῦ μὲν ἰσχὺν τεκμαιρόμενος, οὐκ ἐπαρκεῖν πρὸς τὴν ἐγχείρησιν οἴομαι, τὴν ἐκείνου δὲ χάριν καὶ ταπεινοῖς ἐπιμετρουμένην ἀναλογιζόμενος, θαῤῥαλεώτερον ἐφάπτομαι τῆς προθέσεως, συλλήπτορα τοῦτον ἐπελπίζων ἐμαυτοῦ κατακτήσασθαι. [quem laudare aggreditur auctor ipso Sancto fretus.] Ἐντεῦθεν οἱ λόγοι παρὰ φύσιν βακχεύοντες, πηδῶσιν ἀτάκτως, καθάπερ τὰ σμικρὰ τῶν θρεμμάτων ἱππηλάτου χωρίου λαβόμενα, καὶ τῶν οὐρανίων ψαύειν κατατολμῶσιν ἀψίδων, τὴν ἑαυτῶν φύσιν ὥσπερ ἠγνωηκότες, καὶ τῶν ὑπερφυῶν ἐκείνου καλῶν ὑποφῆναι πᾶσι τὴν λαμπρότητα κατεπείγονται. Καὶ συγνώμη μὲν τούτοις, τῷ πόθῳ πεπεδημένοις τῆς μαρτυρικῆς ἡπιότητος· ἐγὼ δὲ πᾶσι τουτοις ῥωννύμενος, ἀπροφασίστως ἑαυτὸν τοῖς ἐγκωμίοις ἐπαφῆκα τοῦ Μάρτυρος, μικρῷ σκάφει τῶν ἐκείνου ἄθλων τὸ πέλαγος διαπλεῦσαι προθυμούμενος.

[3] Ἄλλοις μὲν οὖν ὑπόθεσις ἀπορίας ὁ περὶ τῆς ἀρχῆς καθίσταται λόγος, καὶ τὴν ἄγνοιαν σχηματιζύμενοι, [Patriam is veram habuit cælestem Sion,] κόσμον ἐκ ταύτης τῇ ὑποθέσει πορίζονται, εὐπορίας ἀφορμὴν τὴν ἀπορίαν ποιούμενοι· ἐγὼ δὲ τοῦτο τὰ νῦν ἐπαφεὶς, ἣν καὶ φύσις καὶ τέχνη πρεσβεύει τῶν ἄλλων ἀρχὴν, τὴν πατρίδα, κρηπίδα τοῦ λόγου ποιήσομαι. Ὑπῆρχε τοίνυν τουτῳ πατρὶς, τὸ μὲν ἀληθές, ἡ νοητὴ Σιὼν καὶ οὐράνιος, τὸ τῶν θεσπεσίων Προφητῶν καὶ Ἀποστόλων ποθητὸν ἐνδιαίτημα, τὸ πάντων Μαρτύρων ἀβλαβὲς καταγώγιον, ἧς πολυοῦχος καὶ κτίστης Θεὸς, ἀῤῥήτῳ μουσουργίᾳ ταύτην καταγλαΐσας, ἧς τὰς ἐμφάσεις ἐν ἑαυτῷ διὰ παντὸς περιφέρων, ὑπερεώρα τῶν ταπεινῶν καὶ χαμαὶ ἐρχομένων, καὶ πρὸς αὐτὴν κατεπείγετο. Εἰ δὲ, τὴν ἐπὶ γῆς πατρίδα ζητεῖς, [in terris autē Cappadociam] οὐδ᾽ ἐν ταύτῃ παραχωροῦντα τοῖς ἄλλοις τῶν πρωτείων εὑρήσεις. Ἤνεγκε γαρ τὸν τρισόλβιον Μάρτυρα πατρὶς · ἀλλὰ τί μοι μνεία πατρίδος; ἔνθα πατρὶς καὶ κόσμος ὅλως ἐν μηδενὸς μέρει τούτῳ λελόγισται. Ἤνεγκε δ᾽ οὖν ὅμως ἡ τῶν ἀληθῶς μεγεθύμων Καππαδοκῶν χώρα, ἣ πολλοῖς τῶν ἐν οικούντων καλοῖς πλείονας παρατρέχουσα, [claram pietate indigenarum,] εὐσεβείᾳ τοὺς πάντας παρέδραμεν· ζήλῳ γαρ θείῳ ἀεὶ πυρακτούμενοι, εὐσεβείας καθυγηταὶ τοῖς ἄλλοις καθίστανται· κἂν Μάρτυρας ἀληθείας ἐπιζητείης, τῶν ἄλλων ἀνωκισμένους, εὐμοιροῦσαν εὑρήσεις καὶ πᾶσαν ἐκνικῶσαν πολλῷ τῷ μέσῳ τὰς τῶν ἄλλων πατρίδας. Αὕτη καὶ βασιλείας c ποτὲ περιεστέφετο διαδήματι, καὶ ταύτην ἡ τύχη συλήσασα, τὴν ἀνδρείαν ᾐδέσθη, καὶ τὴν λοιπὴν ἀρετὴν τῶν οἰκητόρων ἐθαύμασεν. [& aliis multis dotibus illustrem.] Ἠπειρώτης ἡ χώρα, καὶ θαλαττίων ἀνωκισμένη κακῶν, ἀρίστης φιλοσοφίας ἐνδιαίτημα τοῖς ἐνοικοῦσι καθίσταται. Καὶ τί δεῖ λέγειν τὸ ποῖον ταύτης καὶ εὔσταχυ, καὶ πρὸς καρπῶν φορὰν ἐπιτήδειον; Εἰ δὲ μηδὲν ἐνυπῆρχε τούτων αὐτῇ, ἀλλ᾽ ἐν πᾶσι πάντων ἡττᾶτο, δεικνύτω μόνον τὸν καλλίνικον Μάρτυρα, καὶ νενίκηκε.

[4] Πατέρες δὲ οἱ πᾶσι κοσμηθέντες ἀρχῆθεν καλοῖς, καὶ εὐσεβείᾳ μεγίστῃ περιλαμπόμενοι, πᾶσι μὲν σωματικοῖς καλοῖς εὐθυμούμενοι, τὴν δὲ Χριστοῦ προσηγορίαν τῶν πάντων ἀλλαττόμενοι. [Ipse a Christianis parentibus genitus,] Γίνεται δὴ τούτοις τῆς εὐσεβείας μισθὸς, τὸ μέγα καὶ καρποφόρον τοῦ κτίστου d Γεώργιον, ἀστέρι ὁπωρινῷ ἐναλίγγιος, τὰς τῆς χάριτος παιδόθεν ἀποστίλβων μαρμαρυγὰς, καὶ πᾶσιν ἀρχῆθεν τὰ ταύτης καθυποφαίνων γνωρίσματα, καὶ τιθηνεῖται, καὶ πλάττεται τὴν ἀρίστην πλάσιν καὶ καθαρωτάτην, καὶ τῆς ἑλληνικῆς, ἐξώδους, καὶ ῥυπαρᾶς πιότητος ἀμιγῆ καὶ ἀμέτοχον· οὐ μυελοῖς λεόντων ὑποτρεφόμενος, e ἀγρίαν καὶ νόθον τροφὴν καὶ ξένην τῆς φύσεως, οὐ δὲ τῶν Χείρωνος νώτων δεόμενος, ἵν᾽ ὁμοῦ ἵππῳ καὶ διδασκάλῳ χρώμενος ἐκτοξεύειν μανθάνοι λαγωοὺς, [& melius quam Achilles educatus non ad venatum,] καὶ δορκάδας θυρᾶν παρασκευάζοιτο, οὐ δ᾽ ὅσα ἄλλα τοὺς ἑαυτῶν θιασσώτας ἑλλήνων ἐκδιδάσκουσι παῖδες, τῷ σαθρῷ θεμελίῳ τῶν δογμάτων τοιαύτας ἐποικοδομοῦντες λογοποιΐας· ἀλλὰ μαστοῖς μητρὸς θεοσεβοῦς τρεφόμενος, καὶ τῷ θείῳ στοιχειούμενος φόβῳ, παρὰ τὰς θείας ἐξόδους πεφυτευμένος τῶν ναμάτων τοῦ Πνεύματος, διὰ παντὸς ἐπαίνετο, καὶ πρὸς τὴν κατὰ Χριστὸν ἡλικίαν ἐπηύξετο. [sed ad pietatem,]

[5] Ἐντεῦθεν τῶν ἀρετῶν ἁ κατάλογος· ἐρυθριῶσαι μόνην καταλιπεῖν τὴν εὐσέβειαν, τὴν βελτίστην ἤριζον ἔριν, ἀλλήλοις προφθάσαι ποιούμεναι ἅμιλλαν, καὶ τὴν ἐκείνου θείαν ὑποδῦναι ψυχὴν· καὶ ἑτέραι θατέρας ἀπολειφθῆναι μὴ ἀνεχόμεναι, [cui accedebat omnis virtutum comitatus, cum prudentia,] ὁμοῦ τὴν ἐπιδημίαν ἐποιοῦντο, καλλίστης ὁδηγοῦ τῆς φρονήσεως εὐμοιρήσασαι, καὶ λαμπροτέραν ταύτην ἐποίουν τῇ παρουσίᾳ, τῇ ἐκείνων ἐπιδημίᾳ εἰωθυῖαν ἐπιλαμπρύνεσθαι· καὶ τὴν μνήμην μετ᾽ ἤχου τῶν ἀντιθέτων κακῶν διόλεσκον, συνυπάρχειν τουτοις ἀδυνατοῦσαι· καὶ φρυκτωροῦσαι τὴν οἰκείαν εὐπρέπειαν, ἐκδηλότερον πᾶσι τοῖς ἀγνοοῦσι καθίστων, καθάπερ λαμπὰς τὰ ἀφανῆ τῶν σωμάτων ἐφαπτομένη· καὶ πάντων ἐν στόμασιν ἦν, [& fortitudine.] ὥσπερ σάλπιγγι τῷ μεγαλείῳ τῶν ἀρετῶν ἀνακηρυττόμενος. Τὸ δὲ τῆς ἀνδρείας περιφανὲς, ἀπαυγάζον τηλαυγέστερον, Ρὡμαἳκοῖς καταλόγοις ἐναρίθμιον ἐποίει, καὶ Βασιλέως δορυφόροις συνέταττεν, καὶ πεῖραν τῆς οἰκείας παρέχουσα γενναίοτητος, τῶν ὁμοίων ἄρχειν ἐδίδου, καὶ πᾶσι πολεμίοις ὑπῆρχεν ἀνανταγώνιστος, ὁ τῆς Χριστοῦ βασιλείας ἀῤῥαγὴς δορυφόρος καὶ πρόμαχος, κἂν τοῖς αἰσθητοῖς πολεμίοις ἐγγυμναζόμενος, πρὸς τὴν τῶν νοη τῶν καταστροφὴν ηὐτρεπίζετο.

[6] Διοκλητιανὸς μὲν οὖν τῆς Ρὡμαἳκῆς Βασιλείας ἐχειρίζετο τὸ πηδάλιον, [Diocletiano tyrannidem exercente,] συνεργὸν τῶν ὅλων κεκτημένος Μαγνέντιον, παρὰ Θεοῦ μὲν τῆς τοσαύτης ἡγεμονίας τὸ μέγεθος κληρωσάμενος (δι᾽ αὐτοῦ γαρ βασιλεῖς βασιλεύουσιν, καὶ δυνάσται κρατοῦσι γῆς) τὴν τούτου δὲ δόξαν εἰδώλοις νέμων καὶ δαίμοσι, σκοτεινὸς τοῖς τρόποις, σκοτεινότερος τὴν διάνοιαν, φιλδαίμων ἐκτόπως, καὶ μισάνθρωπος, καὶ θηριωδίᾳ παρατρέχων τοὺς ἅπαντας, πονηρίᾳ μὲν τὴν θυριωδίαν ὑπερβαλλόμενος, καὶ ἀμφοτέρων γονὴν τὴν τῶν κολαστικῶν ὀργάνων ἐπίνοιαν ἐνδεικνύμενος. Πατέρες μὲν οὖν καὶ αὐτῶν κατολιγοροῦντες τῶν νόμων τῆς φύσεως, προδόται παίδων καθίστανται, τὴν μιαιφόνον ἐκείνου δεδιττόμενοι γνώμην· παῖδες δὲ πατέρων πολιὰς ἀνηλεῶς διασύροντες, πρὸ σφαγὴν ἑιλκον καὶ μάστιγας, παιδοτροφίας τὴν τοσαύτην ἀπήνειαν ἀλλαττόμενοι, τὴν βασιλέως ὁῤῥωδοῦντες ἀπανθρωπίαν· φίλοι φίλους προεδίδοσαν, προθνήσκειν ἀλλήλων εἰωθότες τὸ πρότερον, ταῖς ἀπειλαῖς ἐκδειματούμενοι· οὐδὲν ἦν ἀδελφοῖς ἡ σχέσις, οὐ δούλοις εὐγνώμοσιν ἡ πρὸς δεσπότας αἰδὼς, ἀλλὰ σύγχυσις κατεῖχε τὴν σύμπασαν, τοῦ Αἰγυπτίων σκότους χαλεπωτέρα.

[7] Πολλοὶ μὲν οὖν τῶν τῆς ἀληθείας ἐραστῶν τὸ ἑαυτῶν φῶς οἷονεί τινι μοδίῳ περικαλύψαντες, λήθῃ τὴν σωτηρίαν ἐπορίζοντο, [multisq; a fide deficientibus aut vacillantibus] οὐ δ᾽ ἀντιβλέψαι τῇ ποικιλίᾳ δυνάμενοιτῶν κολάσεων· πολλοὶ δέ τοῖς αἱμοβόροις τούτοις θηρσὶ θήρα γενόμενοι, οἱ μὲν αὐτίκα καὶ πρὸ τῆς πείρας τῆς ἀπιστίας ἐναυάγουν τοῖς κύμασιν, αὐταῖς ἐλπίσι τῷ βυθῷ τῆς ἀπάτης παραπεμπόμενοι· οἱ δὲ τῆς πείρας ἐπιβάντες, προδόται τῆς εὐσεβείας ἐγίνοντο, τῷ δρυμεῖ τῶν κολάσεων τὴν προθυμίαν ἐκκλύσαντες. Ἕτεροι περὶ τὰ μέσα τῶν ἄθλων τὴν ναυαγίαν ὑπέμενον, καὶ τῶν βασάνων πεῖραν λαβόντες, καὶ τῆς καλλίστης μαρτυρίας ἐκπεπτωκότες· ἄλλοι πρὸς τὸ τέρμα τῶν ἄθλων ἤδη προσορμιζόμενοι, μεγάλῳ τινὶ μηχανήματι ἀποκρουσθέντες τῆς προθέσεως, ἐλεεινὸν θέαμα τοῖς ὁρῶσι προὐτίθεντο, μετὰ τὴν πεῖραν τῶν ἀμυθήτων ἐκείνων καὶ πικρῶν βασάνων πρὸς ἧτταν ὑποκατακλινόμενοι.

[8] [Georgius lapsis compatiens,] Ἀλλ᾽ οὐκ ἀπέτρεπε ταῦτα γνώμην φιλοθέου νεανίου καὶ σώφρονος, παιδόθεν τὰ θεῖα μελετήσαντος λόγια, καὶ τῶν καὶρῶν ἐκεῖθεν ἐκδιδαχθέντος τὴν δυσχέρειαν· ἀλλὰ θρηνῶν τῶν πιπτόντων τὴν ἀτονίαν, ἐπιπλέον πρὸς τὴν πάλην ἠρέθιστο, τὴν δειλίαν ἐκείνων οἰκεία γενναιότητι πρὸς εὐτολμίαν μετακαλέσασθαι προμηθούμενος. Πολλῷ δὲ τῷ βιωτικῷ πλούτῳ περιῤῥεόμενος, [distributis in pauperes facultatibus,] ὡς ἂν μὴ πρὸς γῆν τούτῳ καθέλκηται πρὸς οὐρανὸν ἐπειγόμενος, ἅπαντα τοῦτον διανείμας τοῖς πένησι, γυμνὸς ἁπάντων ἐχώρει πρὸς τὴν παράταξιν, μόνην τὴν πρὸς Θεὸν ἐλπίδα καὶ πίστιν καὶ ἀγάπην ἀνθ᾽ ὅπλων θωρακισάμενος, οὐ τὸν θυμὸν ὁῤῥωδήσας τοῦ κακομηχάνου Βασιλέως καὶ κακοδαίμονος, οὐ τὴν πληθὺν ἐρυθριάσας τῶν ἀσεβῶν, ἀλλ᾽ ὡς δαιμόνων θεραπευτὰς ἀντ᾽ οὐδενὸς λογισάμενος· οὐ τῇ μονώσει πρὸς δειλίαν ὑποκλινόμενος, [intrepidi] οὐκ ὀδόντας ἀράσσων, οὐ χρόαν ἀμείβων τῇ προσδοκίᾳ τῶν κολάσεων, ἀλλ᾽ ἵστατο ὥσπέρ τι τεῖχος σιδήρεον πρὸς πᾶσαν ἐμβολὴν πνευμάτων ἀτινακτον· Εὑρέθην τοῖς ἐμὲ, λέγων, μὴζητοῦσιν, [& palam Christum confitetur:] ἐμφανὴς ἐγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν· καὶ τὸ τίμιον ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ σεβάσμιον τοῖς πᾶσι διήγγειλεν, δοῦλος ἐ͂ιναι Χριστοῦ μεγάλῃ κηρύττων φωνῇ τε καὶ παῤῥησίᾳ. Ὦ μακάριον στόμα, τὸν οἰκεῖον ἀνακηρύξαν δεσπότην τρανῶς, καὶ μὴ πτῆξαν τὸ τῶν ἀσυνετούντων συνέδριον! Ὦ μακάριον στόμα σάλπιγγος ἠχῆσαν μεγαλοφωνώτερον, καὶ τὸ νωθρον τῶν οἰκείων καὶ ἀσθενὲς διεγείραντος πρὸς δόξαν τοῦ κτίσαντος! Ἀγαλλίαμα φαιδρὸν τῶν οὐρανίων δυνάμεων, ἀγγελία σκυθρωπὴ τῶν μισανθρώπων πνευμάτων, τῶν πεπτωκότων ἀνάστασις, τῶν δειλίᾳ κατεχομένων πρὸς θάρσος ἐπάνοδος.

[9] Ἔπληξις ἐντεῦθεν συνεῖχε τὸν τύραννον· καὶ ὅλος μὲν ἦν τοῦ θυμοῦ, τῇ συνήθει κρατούμενος ἀπανθρωπίᾳ· τὸ εὐσταθὲς δὲ τοῦ ἀθλητοῦ καὶ καρτερὸν ἐννοούμενος, [Tyrannus blande conatur illum] καὶ μή τινας πρὸς ζῆλον ἐκκαλέσηται δεδιὼς, καὶ τῶν δειλίᾳ συνεχομένων ἐναῤῥώσῃ τὸ πρόθυμον, θωπείᾳ τὸ βράζον τῆς ὀργῆς κερασάμενος, Νεανία, ἔλεγεν, τίνι πεποιθὼς τῆς ἡμῶν μεγαλοπρεποῦς καταπεφρόνηκας δυναστείας; Πῶς δὲ τῆς ἡμῶν περὶ σὲ κηδεμονίας ὑπεριδὼν, εἰς τοὐναντίον ταύτην περιαγαγεῖν ἐφιλονείκησας, τὴν τῶν μεγίστων θεῶν εὔνοιαν τῆς τοῦ ἐσταυρωμένου δόξης ἀνταλλαξάμενος· καὶ πάντων μὲν κατολιγωρήσας θεῶν, οὐ δὲ τὸν μέγιστον τοῦτον ἐρυθρίασας Ἀπόλλωνα; Νεωτέρων μὲν ἀνδρῶν μετεωρίζεσθαι φρένας καὶ μὴ πῆξιν βάσιμον ἔχειν, σοφῶν ἐκδιδάσκουσι λόγοι· αὐτὸς δ᾽ ἀντίφρων τοῖς πᾶσι μέχρι καὶ νῦν γνωριζόμενος, πῶς πρὸς τὴν ἐκείνων ἐξεκυλίσθης ἄνοιαν, καὶ φρενῶν ἐδείχθης ἀγαθῶν ἔρημος; Τὸ τῶν τιμῶν ἐλλειπὲς, ὡς ἔοικε, καὶ μὴ προσῆκον τῇ σῇ γενναιότητι λογιζόμενος, πρὸς τὴν τοιαύτην ὑπήχθης ἀπόνοιαν· ἀλλὰ δοῦναι καὶ πλείω τῆς σῆς ἐφέσεως ἓτοιμος, [a constantia mentis abducere.] εἰ σόφρονι λογισμῷ χρησάμενος καὶ τῆς ματαίας ταύτης ἀπαναστὰς ἐνστάσεως, τῆς τῶν κρειττόνων γένῃ θεραπείας καὶ σχέσεως. Οἴκτειρον σῶμα, παντοδαπαῖς βασάνοις πολιορκιθησόμενον, εἰ μὴ μερίδος χρηματίσης ἐραστὴς τῆς κρείττονος. Οἴκτειρον κάλλος, μὴ τῆς σῆς ἔριδος γένηται παρανάλωμα. Οἴκτειρον νεότητος ἄνθος, πολλοῖς ἐπανθοῦν προτερήμασι, μὴ κακῶς ἀπανθήσῃ ταῖς ἀλγηδόσι βαλλόμενον. Οἱ γαρ δέον κολάζειν, πείθειν ἐπιχειροῦντες, ἀποτυγχάνοντες τῆς προθέσεως, ἀμείλικτοι γίνονται μᾶλλον καὶ δυσέριδες, ὑπὸ τῆς τῶν ἀπειθούντων φιλονικίας πρὸς μείζονα τὴν ὀργὴν ἐξαπτόμενοι.

[10] [Ast is generose resutat] Τοιούτοις μὲν ἐχρῆτο τοῖς λόγοις ὁ τύραννος, τὸ γενναῖον τοῦ Μάρτυρος, ὡς ὤετο, ὑποκλίνειν· ὁ δὲ τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης ἀνίκητος, λήμματος πλησθεὶς οὐρανίου, θωπείαν τε καὶ δέος ὡσαύτως ἐκμυκτηρίσας, τοιοῖς δε λόγοις ἠμείβετο τὸν δικάζοντα· Πέποιθα μὲν, Βασιλεῦ, τῷ δεσπότῃ τῶν ὅλων Χριστῷ, καὶ τούτῳ τὴν ἐλπίδα τῆς ἐμῆς παιδόθεν ἀναθέμενος σωτηρίας, ὑπερῆρα πάντων τῶν δυσχερῶν τῇ ἐκείνου τειχιζόμενος ἐπικουρίᾳ· φρενῶν δὲ· ἀεὶ ἀγαθῶν ὑπάρχων, ὡς εἴρηκας, κατεκόσμησα ταύτας τὰ νῦν ὁμολογίᾳ τοῦ κτίσαντος, καὶ πολλῷ βελτίους ἀπέφηνα. Αἱ δὲ σαὶ τιμαὶ, [promissa] λαμπραὶ μὲν, καὶ κόσμον οὐ μικρὸν ἐπάγουσαι τοῖς μετέχουσι· πῶς γαρ οὐ; ἀλλ᾽ ἡνίκα με μειζόνων ἀφέλκουσι, καὶ τοῦ δεσπότου ζημιοῦσι τῆς κτίσεως, τούτου δ᾽ ἀφιστῶσαι, καὶ τῆς αὐτοῦ ὡραιότητος καὶ βασιλείας μακρὰν ἀπωκίζουσαι, κοπρίων ὑπάρχουσιν ἀτιμοτέραι. [& minas,] Εἰ δὲ κολάσεις προτείνων καὶ μάστιγας, καὶ τὰ ποικίλα τῶν κολαστηρίων ὄργανα ἐκδειματοῦν ἐθέλεις, καθάπερ τὰ ἀγενῆ τῶν μειρακίων οἱ παιδευταὶ λώρους ἐπανατεινόμενοι· ἴσθι μὲ μείζονι πανοπλίᾳ τῇ τοῦ ἐμοῦ δεσπότου παναλκεῖ φραττόμενον δεξιᾷ, καὶ τῶν σῶν ὑπερφρονοῦντα κολαστηρίων. Εἰ γαρ τῆς σῆς πολλάκις προασπίζων ἡγεμονίας ἀμελλητὶ τοῖς πολεμίοις ἐμαυτὸν ἐπαφῆκα, οὐ δὲ μίαν φροντίδα τοῦ ἐμοῦ ποιούμενος σώματος· πῶς ἂν ὑπὲρ τοῦ βασιλέως πάντων Χριστοῦ τὸν ἀγῶνα ποιούμενος, οὐ πάντων τῶν τοῦ βίου καλῶν καὶ τῶν ἀλγεινῶν ὑπερφρονήσω τοῦ σώματος, ἵνα τῶν τούτου καταπολαύσω καλῶν, καὶ τῆς ἀδιαδόχου ἐπιτύχοιμι βασιλείας;

[11] Πῶς δὲ τὴν θείαν προσηγορίαν τοῖς ματαίοις ξοάνοις ἐπιφημίζειν οὐ κατενάρκησας, [& idololatriæ dementiam redarguit.] ἃ τέκτων τοῖς ὄρεσιν ἀργοτέρῳ προσβαίνων ποδὶ, καί τι τῶν ὑψηλοτάτων δένδρων ἀποτεμὼν, μέρει μὲν τινι τούτου πυρὰν ἀνάψας τὸ ἐπικείμενον ψύχος παρεμυθήσατο, μέρει δὲ ἄλλῳ τὴν τῆς γαστρὸς ἀνεπλήρωσεν ἔνδειαν, καὶ τῷ λοιπῷ τὴν ἀνθρώπου τυχὸν ἐγκολάψας εἰκόνα, θεὸν ἀφρόνως προσηγόρευσεν. Στῆσον αὐτὰ, Βασιλεῦ, καὶ οὐ κινηθήσονται· προσφώνησον αὐτοῖς, καὶ οὐκ εἰσακούσονται· τίμησον αὐτὰ, ἢ τῶν ἐναντίων ἀξίωσον, καὶ οὐκ αἰσθηθήσονται. Εἰ δὲ βούλει ἐξαναλῶσαί με τούτους, συγχώρησον, καὶ οὐ δ᾽ ἀγανακτοῦντας ὄψει τούτους, οὐ γαρ πεφύκασιν. Ὁρᾷς εἰς ὅσην φρενῶν ἀληθῶς περιπίπτουσιν ἐρημίαν οἱ τὸ θεῖον σέβας τούτοις προνέμοντες; Τούτοις ἐμβροντηθεὶς ὁ τρισάθλιος, [Hinc venitur ad supplicia:] δέον θαυμᾶσαι τὴν τῶν λόγων ἀλήθειαν, ὅλως τοῦ θυμοῦ γενόμενος, ἐπὶ ἔργα τρέπεται. Ἀλλὰ γαρ ναρκῶσιν οἱ λόγοι, καὶ πρὸς δειλίαν ἐκ πολλοῦ τοῦ θράσους συστέλλονται τοῖς ὑπερφυέσι τῶν πραγμάτων ἐπιβατεύοντες, καὶ χεῖρα τούτοις ὀρέξαι τὸν ἀθλητὴν ἱκετεύουσιν.

[12] Πολλοῖς πολιορκουμένην τὴν φύσιν κακοῖς ἐνορῶν ὁ Θεὸς, [quia humanæ infirmitatis misertus Deus] φυσικὴν κεκτημένος τὴν ἀγαθότητα, ἠλέησε ταύτην, ἧς ὑπῆρχε πατήρ. Καὶ πρῶτα μὲν, ἵνα τὰ νόμου καὶ προφητῶν ἐάσω, τὸ τῆς θείας οἰκονομίας ἐπιτεχνᾶται μυστήριον, αὔτανδρον βυθίζων τῶν δαιμόνων τὴν φάλαγγα, καὶ τῆς ἀπάτης τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἀνακαλούμενος. Ἔπειτα τοὺς θείους ὑπηρέτας, κήρυκας τῆς ἑαυτοῦ ἐπαποστέλλει τῷ κόσμῳ μεγαλειότητος, τὴν τούτου θειότητα διατρανοῦντας τοῖς πέρασιν. Ἐπεὶ δέ τι τὴν φύσιν τῷ κρείττονι μέρει χωλεύουσαν ἑώρα, τοὺς θεῖους ἐπανατείνεται Μάρτυρας, τῆς τε ἐκείνων ἀρετῆς ἀκριβῆ εἰκονίσματα, καὶ τῷ ὑπερφυεῖ τῆς καρτερίας εἰς εὐπρεπῆ τοὺς πολλοὺς καὶ δικαίαν ἐπανάγοντας ἔννοιαν, [martyrum exemplis confirmari eam voluit] ὅτι οὐκ ἂν ἐπήρκεσε σῶμα μυρίοις πολιορκούμενον μηχανήμασι περιγενέσθαι τῶν δυσχερῶν, εἰ μή τις θεία χάρις καὶ πρόνοια τοῖς τοιούτοις ἐδωρεῖτο τὸ ὑπερφυὲς νικητήριον, καὶ τῆς ἀσθενείς καταγινώσκοντες τῶν τε διωκτῶν καὶ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς τιμωμένων δαιμόνων, τῷ παρ᾽ αὐτῶν κηρυττομένῳ προσήεσαν. Ἀντεφιλονίκει δὲ τούτοις ὁ τῆς κακίας σοφιστὴς τῷ πολυμηχάνῳ τῶν κολάσεων ἐκνικῆσαι τῶν ἀθλούντων τὸ πρόθυμον, [ut ostendat gratiæ suæ potentiam.] καὶ τὸ κατὰ πάντων ἀναδήσασθαι κράτος· ἠλέγχετο δὲ ἄρα κενὰ φρυαττόμενος, καὶ ἀσθενείᾳ σαρκὸς ὑπερφυῶς ἐκνικώμενος. Μή τις οὖν ἀμφιβολίας περιπιπτέτω παθήμασι, τὸ παράδοξον ἐνορῶν τοῦ μαρτυρικοῦ ἀγωνίσματος· ἀλλὰ τὴν θείαν λογιζόμενος χάριν, εὐλαβείσθω τούτων τὸ πρόθυμον.

[13] [in catasta suspensus] Ἀλλὰ τὴν ἐν λόγοις παράταξιν τοῦ ἀθλητοῦ θεασάμενοι, τοὺς ἐν βασάνοις ἀγῶνας κατίδωμεν. Ξύλον μετέωρον ἐ͂ιχε τὸν Μάρτυρα προστάξει τοῦ βασιλεύοντος, καὶ δύρυ κατὰ τῶν ἐγκάτων ἐφέρετο, σκοπὸν ἐχόντων τῶν μιαιφόνων κενῶσαι ταῦτα τῇ γῇ, [conto feritur;] καὶ γέλωτα προθῆναι τοῖς φιλοδαίμοσιν· ἀλλ᾽ ᾐδεῖτο καὶ δόρυ τῆς εὐσεβείας τὸν κήρυκα, καὶ κηροῦ δίκην τοῦ σώματος ἀπεπέμπετο, καὶ φύσις ἀψύχων ἐκκαλεῖν ἐβιάζετο, τῶν λόγῳ τετιμημένων κατηγοροῦσα τὴν ἄνοιαν. [in nervum conjectus gravatur petra;] Πόδας τοὺς τὸ μέγα τῆς μαρτυρίας διανύσαντας στάδιον, ξύλον ἐ͂ιχε τεινομένους παννύχιον· καὶ πέτρα μεγίστη, δεσμοῖς ἀχθεῖσα καὶ μηχανήμασι, καρδίᾳ καὶ στήθει προσεπέκειτο, καὶ τὰ στερεὰ διαθλῶσα τοῦ σώματος ὑπερφυᾶ τὴν ἀλγηδόνα καὶ πικρὰν ἐναπέτεκεν.

[14] Ἀλλὰ τῇ πέτρᾳ Χριστῷ τὰ τῆς διανοίας ἐρείσας κινήματα, ἀνώτερος ἦν τῶν ἀλγεινῶν τοῦ τῶν σώματος· καὶ τὴν πικρὰν ταύτην τιμωρίαν καὶ ὑπερόριον ἑτέρα μεθ᾽ ἡμέραν διεδέχετο, μακρῷ τῷ μέσῳ τὴν πρὸ ταύτης ἐκνικῶσα τῇ δριμύτητι, [rotæ alligatus,] καὶ τῷ πολυειδεῖ τοῦ τεχνάσματος· τῆς γαρ κακίας ὁ εὑρετὴς τὰ τοιαῦτα τεχνώμενος, τοῖς οἰκείοις ἐχορήγει θεράπουσι. Τροχὸς ἦν παμμεγέθης, πιαστηρίοις τισὶ καὶ ξιφιδίοις καθηλωμένος πάντοθεν, πολυμήχανον κατασκευὴν ἔχων καὶ δυσθεώρητον. Τούτῳ βληθῆναι προστάττει τὸν καλλίνικον Μάρτυρα· καὶ πιεσθεὶς τῷ μηχανήματι, τῆς ἁρμονίας ἁπάσης λυομένης τοῦ σώματος, πολυσχεδῶς ἐμερίζετο, καὶ νεκρὸς ἄπνους τοῖς πᾶσιν ἐδείκνυτο. [fœdeq; ceratus,] Οἱ δὲ τῆς ἀσεβείας ὑπασπισταὶ, τὸ κατὰ Χριστοῦ καὶ τοῦ οἰκείου θεράποντος στήσαντες, ὡς ὤοντο, τρόπαιον, τοὺς οἰκείους θεοὺς ὡς ἀνικήτους ἐγέραιρον, καὶ πρὸς αὐτοὺς ἐπανήεσαν, τὸ ἐπινίκιον ἑορτάσοντες. Ἀλλ᾽ οὐ δὲ Χριστὸς τοῦ οἰκείου ἠμέλει θεράποντος· κινήσει δὲ γῆς καὶ οὐρανίῳ ἠχῇ τιμήσας τὸ πρότερον, [deponitur integer:] φόβῳ τῶν φυλάκων ἀπαναστάντων, ἐπιστασίᾳ Ἀγγέλου κλείζει τὸ δεύτερον, καὶ τῇ οἰκείᾳ δυνάμει ἀπήμαντον πᾶσιν καθυποδείξας καὶ ἄρτιον, τῆς οἰκείας μεγαλειότητος ἀπλανῆ πᾶσι καθίστησι κήρυκα· καὶ τῷ Διοκλητιανῷ παραστὰς, τῆς μεγαλουργοῦ δυναστείας ἐπεδείκνυ τὸν αἴτιον, καὶ αὐτοῖς κατήγγειλε πράγμασιν.

[15] [inter quæ torquente se Diocletiano,] Ἀλλ᾽ οὐκ ἀνῆλκε τοῦτον τῆς πωρώσεως, ἅπαξ δουλωθέντα τοῖς δαίμοσιν, ἐθελοκάκῳ τε γνώμῃ τοῖς χειρίστοις ὑποκλινόμενον· τῷ θηράτρῳ δὲ τῆς εὐσεβείας τοὺς αὐτοῦ στρατηλάτας πανοικὶ χειρωσάμενος, ἀμώμητα θύματα τῷ Χριστῷ προσεκόμισεν, αἵμασι τοῖς οἰκείοις ὁλοκαυτώμενα. Οὐ δὲ ἡ τούτου σύνευνος καὶ Βασιλὶς Ἀλεξάνδρα τῶν τῆς εὐσεβείας ἐξώκιστο περιβόλων, τοῖς παραδόξοις ἀγομένη τοῦ Μάρτυρος· τὴν Χριστοῦ δὲ ὁμολογίαν τῷ στόματι περιφέρουσα, [uxor ejus Alexandra Christum fatetur:] τοῖς ἐλέγχοις ἐτίτρωσκε τῶν ἀσεβούντων τὸ μάταιον. Καθάπερ δέ τις Ὀλυμπιονίκης ἀθλητὴς, πολλοὺς τῶν ἀντιπάλων ἐν Ὀλυμπίᾳ καταβαλὼν, τὴν τῶν μειζόνων προσκαθήμενος ἐκδέχεται πάλην · οὕτω τούτοις ὁ γενναῖος ἀντιταξάμενος ἀθλητὴς, τὴν τῶν χειρίστων ἐξεδέχετο πεῖραν.

[16] f [Georgius triduo sub calce detentus] Λάκκῳ γοῦν συγκλείσαντες τὸν ἀοίδιμον, ἀσβέστου νεωστὶ σβεννυμένης μεστοῦ, τρεῖς ἐπαφῆκαν ἡμέρας· ἔπειτα δεδιότες μή τίς τι τῶν ὀστῶν ἀναλάβῃ (ἦσαν γαρ ἦσαν τοῖς πολλοῖς ἐρίτιμα, τὴν Χριστοῦ ἀποπνέοντα εὐωδίαν) καὶ βλάβους τοῖς πολλοῖς κατασταίη παραίτιος, ἐπὶ τὴν τούτων ἐπαπέστειλαν συλλογήν. Οἱ δὲ τὴν ἄσβεστον ἄραντες, [illæsus educitur:] λώβης ἀπάσης ἀμέτοχον τὸν θεῖον καταλαμβάνουσι Μάρτυρα. Ὁ γαρ τοῖς τρισὶν νεανίαις εἰς δρόσον δι᾽ Ἀγγέλοὺ μεταποιήσας τὴν κάμινον, οὗτος καὶ τότε δι᾽ Ἀγγέλου τὸν οἰκεῖον ἀθλητὴν ἀναψύχων, ἠμαύρου τῆς ἀσβέστου τὴν κατὰ φύσιν ἐν έργειαν, [multis cum Alexandra Christum laudantibus:] παράδοξον αὐτῷ τὴν ἀναπνοὴν ἐκ τῶν ἀῤῤήτων θησαυρῶν χαρισάμενος· καὶ ὄχλος παμπλήθης, τὸ φρικτὸν ἐκμανθάνων τοῦ θαύματος, τὴν βαθείαν καταλιπόντες σκοτόμαιναν, τῇ φωταυγίᾳ τῆς Χριστοῦ προσίεσαν χάριτος. Οὐ δ᾽ Ἀλεξάνδρα τῶν πολλῶν ὑστέρει τῇ προθυμίᾳ· θερμοτέρῳ δὲ κινουμένη τῷ ζηλῳ, τὸν Γεωργίου Θεὸν μόνον ἐ͂ιναι Κύριον τοῦ παντὸς διετείνετο.

[17] Δαίμονες δὲ τῷ προφανεῖ τῆς ἧττης ἐγκαλυπτόμενοι, τὸν ἑαυτῶν ὀλοφύροντο πάνδημον ὄλεθρον, καὶ τὴν ἧτταν ἀναμαχέσασθαι πεῖραν ποιουμενοι, πρὸς ὁμοίαν αἰκίαν τὸν ὑπηρέτην ἐκίνουν. Ὑποδήματα γοῦν σιδήρεα, [crepidis ignitis ocreatus currere cogitur.] ὀρθοῖς διαπερονηθέντα τοῖς ἥλοις ἐπὶ πολὺ πυρακτώσαντας, ὑποδῆσαι λαβίσι προστάττει τὸν Μάρτυρα, καὶ τρέχειν ἐπαναγκάζειν. Ἀλλ᾽ ἀτονώτερα πάντα τοῦ θείου φίλτρου δεικνύμενα, τῆς γενναίας ψυχῆς ἐπικρατεῖν οὐκ ἐξίσχυεν. Τοῖς παμποθήτοις γαρ κάλλεσι τοῦ πρώτου τῶν ὀρεκτῶν ἐπαπολαύων ἀεὶ, τῆς δριμυτάτης ἐκείνης ὑπερεώρα φλογώσεως. Καὶ τί δεῖ τὰ λοιπὰ λέγειν; Σημεῖον ἀπῄτουν, τοὺς παλαιοὺς ἐκείνους ζηλοῦντες ἀγνώμονας· οἳ τὰ ῥεῖθρα τῆς χάριτος ἀφρόνως τοῖς πᾶσι παρὰ Χριστοῦ καθορῶντες χεόμενα, Τί σημεῖον δεικνύεις ἡμῖν; ἔλεγον. Ὁ δὲ τὸν οἰκεῖον δυσωπήσας δεσπότην, νεκρὸν πολυχρόνιον παρίστα πᾶσιν ἔμπνουν καὶ ἔμψυχον, [& mortuum suscitat.] τῆς τῶν εἰδώλων ἀσθενείας καὶ τῆς τῶν προσκυνούντων ἀνοίας κατήγορον ἀπαράγραπτον.

[18] Οἱ δὲ τῷ ζόφῳ κεκρατημένοι τῆς ἀθεότητος, πρὸς πᾶσαν θείαν ἀναισθητοῦντες ἐνέργειαν, [reductus in carcerem multos convertit:] τοῖς ἐναντίοις τὸν ἀθλητὴν ἠμείβοντο, καὶ πρὸς φρουρὰν παρὲπεμπον πρὸς πᾶσαν πάλην ἀποναρκήσαντες. Ἔνθα ταμεῖον τοῖς πᾶσι θαυμάτων Χριστὸς ἐπρυτάνευε μὴ κενούμενον· ἕλληνες μὲν γαρ, πολυχρονίῳ κατεχόμενοι πλάνῃ, τοῖς τοῦ πνεύματος νάμασιν ἐκ τοῦ μαρτυρικοῦ προἳοῦσι στόματος ἀρδευόμενοι, τὸν ἐπικείμεννον τῆς δυσσεβείας ἀνακαθαιρό μενοι βόρβορον, καθαροὶ τῷ κάθαρῷ προσηρμόττοντο · ἄλλοι τοὺς φωταγωγεῖς ἐπιζητοῦντες τοῦ σώματος, [in iisque Glycerium.] καὶ τὰ τοῦ νοὸς ὄμματα φωτιζώμενοι, τῶν ἐπιζητουμένων ἀμοιρήσαντες, τὸν κοινὸν δοξολογοῦντες δεσπότην ἀπέτρεχον. Ἦν δέ τις ἀγρότης Γλυκέριος, τὸν οἰκεῖον βοῦν θανόντα ζητῶν, ὃς πίστει τὴν ἀνάστασιν πρῶτος δεξάμενος, συναναστάντα τοῦτον ἐγνώρισεν· καὶ πρὸς τούτοις μαρτυρίᾳ Χριστοῦ κοσμηθεὶς, πρὸς αὐτὸν ἐξεδήμησεν.

[19] Ἀλλ᾽ οὐκ ἤνεγκε ὁ Διοκλητιανὸς τοὺς τῆς ἀπάτης ὑπασπιστὰς Χριστοῦ δορυφόρους ὁρᾷν, κολαστηρίοις δὲ μεταπείθειν οὐχ οἷός τε ὢν τὸν ἀήττητον, τῇ καρτέρίᾳ g αὐτοῦ θωπείας ἐλέπολιν ἀντανίστησιν. Ἐπειδὴ δὲ λόγοις ὁ γενναῖος, [blandienti Imperatori simulans morem se gesturum] καὶ τῇ τῶν ὑπερφυῶν καρτέρίᾳ κολαστηρίων τὰ τῶν ἀθέων ἐκσφενδονήσας σεβάσματα, οὐδέ που καὶ νῦν πράγμασιν αὐτοῖς διεχρήσατο, καὶ κατηγόρους αὐτοὺς αὐτῶν καθυπέδειξεν· ἐνδίδωσι δῆθεν τῷ μηχανήματε, καὶ πρὸς τὴν προκειμένην αὐτῷ βουλὴν παρεσκευάζετο. Εὐθέως μὲν οὖν κηρυκες ἀνὰ πάσας τὰς λεωφόροῦς ἐπήρχοντο τὰ εὐαγγέλια τῆς νίκης ἅπασιν εὐαγγελιζό μενοι, καὶ τοὺς οἰκείους δαίμονας ὡς ἀνικήτους ἐγέραιρον · ἀμύθητος δὲ ὄχλος πανταχόθεν συνέῤῥεεν, ἐπιδεῖν τὸ καὶ νὸν τοῦ πράγματος ὀρεγόμενοι, καὶ Βασιλεὺς ὑπερηφάνῳ βαίνων ποδὶ, τοῖς εἰδώλοις προσηρχετο, λάφυρον ὥσπερ τὸν θεῖον συνεπαγόμενος Μάρτυρα.

[20] Ἐγέλα δὲ ἄρα Θεὸς, τῆς εὐηθείας ἐκμυκτηρίζων τοὺς ἄφρονας, [ad Apollinis simulacrum ducitur:] καὶ τῆς ἀρίστης χλεύης τὸν στεφανίτην ἀγαζόμενος · καὶ δὴ κατεναντιστὰς τοῦ ἀγάλματος, ᾧ προσηγορίαν Ἀπόλλων ἐπεφημίζετο, μεγάλῃ τῇ φωνῇ προσεφθέγγετο · Θεὸς ἐ͂ι σὺ, καὶ τῆς μεγίστης ἐκείνης κληρουχίας τετύχηκας, Ἀπόλλων; Ὁ δὲ · Πόθεν ἢ πῶς πρὸς τὴν ὑπερφυᾶ ταύτην ἀνήχθημεν εὔκλειαν; ἡμεῖς πλάνητες καθεστήκαμεν δαίμονες, ἀνοίᾳ φρενῶν ὑπερηφάνῳ τε λογισμῷ τοῦτο κερδάνοντες. Διὰ τί γοῦν, φησιν ὁ Τρισόλβιος, [cogit fatere se esse dæmonem deceptorem,] πρὸς τὴν τοσαύτην τοὺς ἀνθρώπους καταφέρετε πλάνησιν; Ὁ δὲ, Ἀρχῆθεν τὴν πρὸς αὐτοὺς εἰληφότες δυσμένειαν, μέχρι παντὸς τὸ πρὸς αὐτοὺς ἄχθος διαφυλάττειν κεκρίκα μεν, μάλιστα πρὸς τὴν αὐτὴν αὐτοὺς ἐπαναγομένους ὁρῶντες τῶν ἀγαθῶν ἀκρώρειαν, ἐξ ἧς πεπτώκαμεν, ἀλαζονίαν τὴν ἐσχάτην νοσήσαντες· καὶ μικρὰ δὲ πρὸς ἡμῶν πρὸς τὴν ἀπάτην ἀγόμενοι ἐθελοκάκῳ γνώμῃ πρὸς τὰ κακὰ καθέλκονται, τῷ λείῳ τῆς ἡδονῆς ὑποσυρόμενοι.

[21] [& in pulverem redigit.] Εἰ οὖν, φησιν, θεοὶ οὐκ ἐστὲ, ὁ ἀοίδιμος, καθὼς καὶ ἄκοντες ἀπεφήνασθε, καὶ τοῖς ἀνθρώποις ἀρχηγοὶ τῆς ἐσχάτης κακίας καθίστασθε, τὸν ἐν ἐμοὶ τῶν ἁπάντων πεφρικότες Κύριον κᾀμὲ τὸν αὐτοῦ θεράποντα, κᾂν μὴ βούλησθε, πρὸς λεπτοτάτην ὑπάχθητε κόνιν, τῆς τε τῶν σεβομένων ἀνοίας δηλοῦντες τὸ μάταιον, καὶ τῆς ἑαυτῶν ἀσθενείας διασαφοῦντες τὸ βέβαιον. Ταῦτα λέγων, τῷ σημείῳ τοῦ νικοποιοῦ ὅπλου κατ᾽ αὐτῶν ἐσφράγιζε τὰ λεγόμενα, καὶ θᾶττον ἢ λόγος ἐπικολούθει τὰ πράγματα, ἔλεγχος ἀκριβὴς τῶν εἰδωλομανούντων γινόμενα. Τὴν γαρ ἐκ μαρτυρικοῦ στόματος προἳοῦσαν ἀστραπὴν οὐκ ἐνεγκόντες οἱ δαίμονες, ἐπλήρουν τὸ κελευόμενον. Καὶ Βασιλεὺς, [morti addicitur cum Alexandra:] αὐτοῖς ὄμμασιν ἐπιδὼν τῆς εὐσεβείας τὸ τρόπαιον, ὅλος δαιμόνων γινόμενος θήραμα, τὴν τῶν βελτίστων μοίραν τὴν χειρίστην ἠλάττετο, καὶ ψήφῳ θανατηφόρῳ τὸν Μάρτυρα καθυπέβαλεν. Ὁ δὲ τὸ πάλαι ποθούμενον δεξάμενος σύνθημα, τὴν μακαρίαν Ἀλεξάνδραν συνοδοιπόρον λαβὼν, πρὸς τὸν ὀρισθέντα τόπον ἀγαλλομένῳ ποδὶ διεβίβαζεν.

[22] Ἀλεξάνδρα μὲν οὖν πρὸς τὸν οἰκεῖον Δεσπότην τὸ τῆς διανοίας ὄμμα μετεωρίσασα, [qua præmortua] ψιθύροις τοῦτον ἀνύμνει τοῖς χείλεσι, καὶ πέτρᾳ τινὶ ἑαυτὴν ἐγκαθήσασα, τὴν τρισολβίαν ἀφῆκε ψυχὴν. Ὁ δὲ χεῖρας ὁσίας ἀναπετάσας τῷ κτίσαντι, καὶ στεναγμῷ καρδίας τὸ πάθος ἐπιδειξάμενος, τοιοῖσδε λόγοις ἐπηύχετο· Δέσποτα τῶν ὅλων βασιλεὺς καὶ κηδεμὼν, ὁ τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρὶ καὶ τῷ ζωοποιῷ καὶ παντούργῳ Πνεύματι συναΐδιος, [ipse orationem fundit ad Deum,] ὁ τὴν ἐθελούσιον ἐκείνην καὶ θαυμαστὴν ὑπελθὼν κένωσιν, καὶ τὴν, φύσιν ἀναμορφώσας ῥυπωθεῖσαν ἀπάτῃ τοῦ ὄφεως, καὶ τὰς ἐξουσίας τοῦ ἀνθρωποκτόνου θριαμβεύσας δαίμονος τοῖς σοῖς τιμίοις καὶ παθοκτόνοις παθήμασιν, ὁ καὶ ὑμῖν χαρισάμενος τὸ μέγα τοῦτο τῆς μαρτυρίας διανύσαι στάδιον, καὶ μιμητὰς τῶν σῶν ἁγίων παθημάτων ἀπεργασ άμενος· συγχώρησον τοῖς ἔθνεσιν, ἃ ἐξ ἀγνοίας καὶ ἀβουλίας καθ᾽ ἡμῶν εἰργάσαντο· καὶ τῆς βαθείας νυκτὸς τῆς δαιμονικῆς ἀπάτης ἀνακαλεσάμενος, φώτισον αὐτῶν τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια, καὶ σὲ τὸν μόνον ἐπιγνῶναι Θεὸν καταξίωσον. Δώρισαι δὲ κᾀμοὶ τῷ σῷ δούλῳ τὴν τοῦ ἀέρος διάβασιν ἀκλυδόνιστον, ἡ ἐλπὶς τῶν σῶν δούλων καὶ κραταιὰ βοήθεια.

[23] Ταῦτα εἰπὼν καὶ πολλὰ τούτοις κατάλληλα, τὴν ἐρίτιμον κάραν τῷ ξίφει τμηθεὶς, [& capite plectitur, ac cælis infertur,] πρὸς οὐρανοὺς ἀνελήλυθεν, χοροῖς Ἀγγέλων καὶ Μαρτύρων παραπεμπόμενος. Ἥδιστον τοῦτον κατεῖχον θαῦμα τῶν Ἀγγέλων αἱ φάλαγγες, καὶ ἐκπλήξει μεγίστῃ συνείχοντο, πῶς μετὰ σώματος τὸν ἐκείνων ἐξεικονίσαι πρὸς Θεὸν ἐξίσχυσεν ἔρωτα· μέγιστον τέρας οἱ τῶν Μαρτύρων ἔβλεπον δῆμοι, [admirantibus Angelorum & Martyrum choris,] καὶ τὸ παράδοξον ἐκπληττόμενοι τῆς ἀθλήσεως, τῷ κατὰ τῶν παλαμναίων τροπέῳ εὐθύμως ἐπανηγύριζον· κάκιστον τοῦτον ὁ τῶν δαιμόνων ἐσμὸς ἐγνώρισε μώλωπα, καὶ τὸν οἰκεῖον ὁλοφυρόμενοι πάνδημον ὄλεθρον, τῆς ἀνυπερβλήτου καρτερίας τὸν ἀθλητὴν ἐξεπλήττοντο· ὁ Πρωπάτωρ δι᾽ ἰδίου υὑέος τὸ οἰκεῖον ἐπανορθώσας ὀλίσθημα, καὶ τὴν ἰδίαν ἀναμαχεσάμενος ἧτταν, γηραιῷ ποδὶ τῶν ἀντιπάλων τὴν ἧτταν ἐπορχούμενος ἐγεγήθει.

[24] Τίς οὖν τούτῳ τῶν μεγίστων ἐλθὼν εἰς παράθεσιν, οὐ ποθήσει τοῖς δευτέροις ἐγκαλλωπίζεσθαι. [comparandus Moysi,] Μωϋσῆς ἐκεῖνος, τοῦ περιουσίου ἔθνους δημαγωγὸς, θεοπτίᾳ τετιμημένος, καὶ τῶν ἄλλων στόματι θείῳ τὸ πρωτεῖον κληρωσάμενος, θεηλάτοις μάστιξι παιδεύσας τὴν Αἴγυπτον, καὶ τὸ μέγα στοιχεῖον καὶνοτομήσας τῷ θαύματι, ἀβρόχῳ ποδὶ τὸν Ἰσραὴλ τῇ ἐρυθρᾷ διεβίβασεν· ἀλλ᾽, ἵνα τί μοι λέγω δυσχερὲς, αἰδεῖτ᾽ ἀνδρὸς· λύπῃ συσχεθεὶς ὁμαίμονος, διπλόῃ λογισμῶν περιπαρεὶς, ἀμφιβολίας περιπεπτώκει παθήματι· ὁ δὲ πᾶσαν τὴν κτίσιν πολεμίαν εὑρὼν, ὑπερφυέσι τε δυσχερέσιν ἀντιταξάμενος, τοῖς τέρασιν οὐ λειπόμενος, ἀνώτερος πάσης διπλόης λογισμῶν ἀνεφαίνετο, καὶ τοὺς δαιμόνων θεραπευτὰς Θεοῦ ἐδείκνυεν ἐραστάς. [Abrahamo] Ἀβραὰμ ὁ πρωπάτωρ, τὸ τοῦ γένους καλλώπισμα, φωνῇ Θεοῦ καὶ ὑποσχέσει μειζόνων τῆς Χαλδαίων γῆς μεταναστὰς, μεθίστατο πρὸς τὴν Χανανίτιδα, καὶ φίλτρῳ Θεοῦ κοσμηθεὶς ὑπερεώρα τῆς φύσεως, τέκνου σφαγεὺς τῇ προαιρέσει γενόμενος· ἀλλ᾽ ἦν ὅτε τούτου χηρεύων, ἐδείκνυτο Χαλδαἳκοῖς ὑποφερόμενος ἤθεσιν· ὁ δὲ πᾶσι καλοῖς ἐκ βρέφους κοσμούμενος, τῷ φίλτρῳ νικῶν καρτερίᾳ τῶν δυσχερῶν καὶ ὁδηγίᾳ τῶν ἄλλων, μακρῷ τῷ μέσῳ παρέδραμε τὸν προπάτορα.

[25] Νεανίαι τρεῖς, ἐν μέσῳ φλογὸς τὸν παγκόσμιον αἶνον τῷ κτίστῃ προσᾴσαντες, [tribus pueris,] παραδόξως ἀπήμαντοι διεδείχθησαν· ἀλλὰ τῶν ἄλλων σιωπωμένων τῷ χρόνῳ λειπόμενοι, τὴν ἧτταν ἀπάζονται. Ἰὼβ, τοῖς πάθεσι διαβόητος, [Iobo,] καὶ μαρτυρίᾳ Θεοῦ τὸ ἐν πᾶσιν ἀμώμητον κληρωσάμενος· ἀλλὰ κᾀν τούτοις ὑποχωρεῖ τῷ Μάρτυρι καὶ τοῖς δευτέροις ἐγκα λλωπίζεται. Καὶ τί μοι δεῖ τούτοις ἐγκαταλέγειν, ὃς καὶ τοὺς τῆς χάριτος, εἰ συγκρίσεως ὑπέπιπτον νόμοις, [imo comparatione omni superior.] ὑπερβάλλετο; Τοῖς μὲν γαρ τοῖς παραδόξοις τέρασι καὶ ὁδηγίᾳ τῶν πλανωμένων ἐξισούμενος, καρτερίᾳ τῶν ἄθλων πολλῷ τῷ μέσῳ διήνεγκεν· ἄλλοις τούτοις ἀμιλλωμενος, τοῖς προῤῥηθεῖσι παρέδραμεν· εἰ δὲ βούλει, πάντας μὲν καρτερίᾳ τῶν ἄθλων, πλείστους δὲ ταῖς παραδόξοις θεοσημείαις, καὶ τῇ τῶν πλανωμένων ὁδηγίᾳ παραδραμὼν, ἀπονητὶ τὴν κατὰ πάντων ἐκληρωσατο νίκην.

[26] Ποίοις οὖν ἐπαίνοις, κᾂν εἰ δέκα στομάτων καὶ γλωσσῶν εὐμοιρήσαιμεν, τὴν ὑπέρτιμον τούτου καὶ νικηφόρον στέψομεν κορυφήν; Ποίοις δὲ λόγοις τὸ ὑπερφυὲς τῆς καρτερίας δοξάσωμεν; Ὤ πέτρα τῆς Ἐκκλησίας ἀῤῥαγὴς καὶ θεμέλιος, [Excurrit in ejus encomia auctor titulos coacervans,] ἐφ᾽ ἣν οἱ χείμαῤῥοι πάντες τῆς ἀσεβείας συῤῥεύσαντες, μετακινῆσαι τῆς ἀσφαλοῦς οὐκ ἐξίσχυσαν ἕδρας! Ὤ τεῖχος τῆς ἀληθείας καρτερὸν καὶ στερέμνιον, ὃ πᾶσαι τῆς τυραννίδος αἱ ἐλεπόλεις προσπελάσασαι καταβαλεῖν οὐκ ἐπήρκεσαν! Ὤ πόλις Θεοῦ, περὶ ἧς τὰ δεδοξασμένα ἐλαλήθη καὶ ἐξαίσια, εἰς ἡν πάντα τὰ τῆς Βαβυλωνίας ἐπιχυθέντα στρατόπεδα πολιορκῆσαι, οὐκ ἔσχον δυνάμεως! Ὤ τοῦ τῆς Ἐκκλησίας στερεώματος ὑπερφαὴς ἥλιος, πρὸς ὃν οἱ χειμῶν ες τῆς ἀσεβείας καὶ λαίλαπες ἀναίδην ἐπικωμάσαντες, κατακαλῦψαι οὐκ ἠδυνήθησαν! Ὤ κρήνη, τὰ ῥεῖθρα τῆς χάριτος δαψιλῶς ἀποῤῥέουσα, ἣν τῷ δίψει τῆς ἀθεότητος ξηραινόμενοι διαρκῶς ἀπαντλήσαντες, ἑλαττουμένην οὐ παρέδειξαν! Ὤ Χριστοῦ γεώργιον, πᾶσι καλοῖς εὐθυνούμενον, ὃ ταῖς οἰκείαις ἀποθήκαὶς ὁ τῶν ψυχῶν Γεωργὸς ἀσπαστῶς ἐναπέθηκεν! Ὢ χῶρα Χριστοῦ, πίων καὶ εὔκαρπος, τῇ τῶν βασάνων δικέλλῃ τὰ τῆς ψυχῆς ὁλικῶς ἀποτριψαμένη ζιζάνια, καὶ ὡραία φανεῖσα τᾦ κτίσαντι! Ὢ στάχυς πολύφορος, τῷ Βασιλεῖ τῶν ὅλων παρασκευάζων ἄρτον πολύτιμον, δι᾽ οὗ πάντες οἱ τῆς εὐσεβείας ἐρασταὶ στηριζόμενοι, τὸν καρποδότην ἀνυμνοῦμεν Κύριον! Ὤ βότρυς Χριστοῦ εὐθαλέστατος, κρατῆρα πᾶσι κιρνῶν εὐφροσύνης, καὶ μέθην μεθύσκων σωτήριον! Ὤ πέλεκυς ἐκκοπτικὸς, τὰ τῶν ἀθέων ἐκτεμὼν μηχανήματα, καὶ καθελὼν εἰς ἅπαν τῆς ἀσεβείας τὸ ἀλλόφυλον φρόνημα!

[27] Ὤ φωστὴρ τοῖς ἐν βυθῷ τῆς πλάνης ναυτιλλομένοις, χεῖρα ὀρέξας σωτήριον, [& festum ejus cum paschali tempore concurrens,] καὶ πρὸς λιμένα κατευθύνας τὸν ἄκλυστον! ὃς καὶ τὴν σὴν πανήγυριν πᾶσι κοσμήσας καλοῖς, ἔνθεν μὲν τῇ τοῦ θείου Πάσχα ἑορτῇ καταλάμπεσθαι δέδωκας, καθ᾽ ἣν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν τὸ καθ᾽ ἡμῶν ἐκπολιορκήσας τοῦ ἄδου βασίλειον, καθεῖλε θανάτῳ τὸν θάνατον, καὶ γυμνοὺς τῶν οἰκητόρων ἀπέδειξεν. Ἐξεῖθεν δὲ τῇ θείᾳ Χριστοῦ ἀναλήψει φρυκτωρεῖσθαι παρέσχου, ὅτι Χριστὸς τὴν ἀπαρχὴν τῆς ἡμῶν φύσεως εἰς οὐρανοὺς ἀνάγων τῷ Πατρὶ συνεκάθισεν, [communi omnis creaturæ plausu celebrari gaudet;] καὶ βασιλεύειν ὑπερφυῶς τῶν ἁπάντων πεποίηκε. Νῦν ἀλλήλοις σπένδεται πάντα, καὶ γῆ μὲν οὐρανίοις παραδόξως συνάπτεται, τῆς ἀσεβείας ἄρδην ἀποιχομένης· θάλαττα δὲ τὸ σφοδρὸν τοῦ κύματος ἐκχαλάσασα, πρᾳείαις αὔραις τὴν γείτονα χέρσον ἀσπάζεται, καὶ γαληναία πορφυροῦσα τὴν ὅπη βούλεταί τις ἀποδημίαν χαρίζεται· καὶ πλωτῆρες, ὑπὲρ καπνοῦ κρεμάσαντες πρότερον τὸ πηδάλιον, νῦν αἴρουσι, καὶ τὴν ὁθόνην τοῖς ἰστίοις ἐπικρεμάσαντες, ἰδίαις αὔραις τὰ μεγάλα διαπεραιου ται πελάγη· καὶ δελφὶν, ὡς ἥδιστον ἀναφυσῶν καὶ ἀναπεμπόμενος, οὐ τὴν τυχοῦσαν ἡδονὴν τοῖς ὁρῶσι χαρίζεται. Νῦν ἀὴρ, τὸ φαιδρὸν τῶν πνευμάτων καὶ τὴν ἀχλὴν ἀποτιναξάμενος, σταθερῶς πᾶσιν ὁρᾶται καὶ προσηνὴς καὶ ἐπέραστος, τῇ πανηγύρει δορυφορούμενος· Νῦν ἥλιος, διὰ σοῦ τὴν ἄτιμον καὶ στυγερὰν τιμὴν ἀποσκευασάμενος, αἰθριάζει λαμπρότερον, καὶ τὰς οἰκείας μαρμαρυγὰς φαιδροτέρας παρίστησιν· καὶ πᾶσα κτίσις, τὸ ζοφερὸν τῆς πλάνης ἀπεκδυσαμένη ἱμάτιον, καὶ ὥσπερ χιτῶνα λευκὸν τὸ τῆς ἀμωμήτου καὶ καθαρᾶς πίστεως ἐπενδυσαμένη λαμπρὸν, σωτῆρα κηρύττει καὶ εὐεργέτην ἐπίσταται.

[28] [& Sanctum invocat.] Ἡμεῖς δὲ, λόγοις ἀδυνατοῦντες ὑμνῆσαι τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον ἄθλησιν, ὁμολογίᾳ τῆς ἥττης τὸν στεφανίτην καταγεραίρομεν· καὶ σὺν πόθω τὸν σὸν κατ᾽ ἐχθρὸν παιανίζοντες θρίαμβον, τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν διὰ σοῦ τυχεῖν ἱκετεύομεν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, σὺν τῷ ἀνάρχῳ Πατρὶ, καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ καὶ παντουργῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Quod in Commentario prævio ante Acta num. 9. hoc loco dare proposueram S. Georgii encomium, a S. Andrea Cretensi compositum, quia non tantum Latine extat apud Lipomanum & Surium, sed etiam Græce in operibus sancti istius Patris a Combefisio editis, omittendum duxi, postquam accepi aliud ejusdem auctoris de eodem Sancti hactenus ineditum, quod posteri nostri, si visum fuerit, Latinum facere poterunt in supplemento hujus mensis: nam Græcus textus Græce peritis sufficiet; & in substantia nihil novi adfertur; eoque solum hæc omnia serviunt, ut constet & antiquiores Græcos & recentiores usq; ad seculum 13 aut nescivisse aut contempsisse fabulas, S. Georgio imperite affictas.

b Deesse hoc aut simile verbum apparet ex sensu.

c Cappadocum Regum, qui Romanis auxilio venerint contra Aristonicum, regnum vindicare conantem, meminit Strabo lib. 13.

d Γεώργιον Græcis seges, sive, agriculturæ fructus dicitur: & cum allusione ad nomen pro ipso Martyre hic usurpatur.

e Achillem indicat, quem a Chirone centauro sub antro Thessalico sic educatum narrant Poëtæ.

f Ecgraphum nostrum absq; ullo sensu hic habebat, Μνημὴν … κακῶν διώλεσκον συνυπάρχειν ταύταις ἀδυνατοῦσας.

g Ibidem erat τὴν καρτερίαν αὐτῷ.

ΤΟΥ ΣΟΦΟΤΑΤΟΥ ΚΑΙ ΜΑΚΆΡΙΩΤΑΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΥΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΟΥ ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΛΓΙΟΝ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟΝ.
Ex MS. Codice Bibliothecæ Vaticanæ.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)

PER GREG. CYPRIUM EX MS.

PROLOGUS

Εθος τοῦτο τῶν λόγοις ἀγωνιζομένων σχεδὸν ἑκάστῳ, τοὺς καθ᾽ ἑαυτῶν ἀγῶνας μεγάλους οἴεσθαι ἀξιοῦν, [Excusat argumenti dignitatem] καὶ λαμπροὺς καὶ δυσχερεῖς ἀνύσαι, συγγνώμην ἑαυτῷ τῆς ἤττης ἤ τὸν τοῦ κατορθῶσαι ἔπαινον ἐντεῦθεν κατασκευαζομένῳ. Ἀλλ᾽ εἰς Γεώργιον ἐμοῦ τὸ μέγα τῶν ἀθλητῶν ὄνομα βλέποντος τῷ λόγῳ, καὶ τοσοῦτον ὑποθέσεως μέγεθος τὴν αὐτοῦ εὐφημίαν ἄρασθαι πειρωμένου, οὐκ οἶδα τίς ἂν γένοιτο δικαὶότερος, περὶ ἄλλης ὑποθέσεως καθιστάμενος τὴν σπουδὴν, [& suam tenuitatem] καὶ προκαταγγεῖλαι μέγαν ἐ͂ιναι τὸν ἀγῶνα, καὶ δεῖσαι προσελθεῖν, ἢ καὶ συγγώμην αἰτήσασθαι. Ἔγω γ᾽ οὖν τοσοῦτον ἔχω τὸ χαλεπὸν ἐν τούτῳ κατανοήσας, ὥστε μοι δοκῶ μόνον ἁψαμένῳ, παραπλήσιόν τι πεπονθέναι, τοῖς ἐξ ἀπειρίας ἐπιθυμοῦσι μὲν ἐπιβαίνειν θαλάσσης, ἐπιβεβηκόσι δὲ ὅμως εἰς τοὐναντίον τὰ τῆς ἐπιθυμίας χωρεῖ, δυσχέρειαν πελάγους καταμαθοῦσι, καὶ σάλον καὶ κλύδωνα καὶ ὅσα πολὺ μᾶλλον εὔχεσθαι καταναγκάζει τὴν ἐκεῖθεν ἀπαλλαγὴν· ὅθεν καὶ ἀπέστην ἂν αὐτίκα, εἰ μή μέ τις ἀνάγκη ἐκ προηγησαμένης εὐχῆς κατασχοῦσα ἦ, μή ποτε τὸν λόγον ἐξυφᾶναι τῷ Μάρτυρι βιαίως ἐνταῦθα συνήλασεν.

[2] Ἀλλ᾽ ἐπειδή μοι ἀνάδυσις οὐκ ἔστιν, οὐδ᾽ ἀποφυγὴ τοῖς ἐμαυτοῦ περιειλημμένῳ δεσμοῖς, [Sperato Sancti auxilio subnixam.] ἐπιβοῶμαι κατὰ τῶν ἀποριῶν τὴν μαρτυρικὴν χάριν, καὶ διὰ τὸ σύνηθες ἐπὶ τῆς ἐπικλήσεως καὶ τὴν ἀεὶ συναίσθησιν τῆς παρ᾽ αὐτοῦ βοηθείας, μάλιστα δὲ καὶ τὸ οἰκεῖον τῆς ὑποθέσεως, ὅτι δῶρον αὐτῷ τὸν λόγον προσάγομεν. Εἰ γαρ καὶ ὁπωσονοῦν ἐπιπνεύσειε ταύτης ἐμοὶ, ἣν πλουτήσας ἐκεῖνος παρὰ Θεοῦ χάριν, ἐκαρτέρει μὲν πάσχων ἃ μὴ πέφυκε στέγειν ἡ φύσις, εἰργάζετο δὲ δρῶν ὅσα μὴ οἶδεν ἡ φύσις· οὐκ ἐνδοιάσω περὶ τοῦ ἐγχειρήματος, εἰ εἰς τέλος ἀφίξομαι, οὐ δὲ τὴν ἀγαθὴν ἐλπίδα προήσομαι. Ἀλλ᾽ ἀρκτέον ἤδη τοῦ λόγου τῇ ἐκείνου ἐπικουρίᾳ θαρσήσαντας.

CAP. I.

[3] Εἰ μὲν οὖν ἐξῆν μοι ἥπερ ἐγὼ βούλομαι διαθέσθαι τὸν λόγον, ἀλλὰ μὴ, πρὸς τὸν κεκρατηκότα παρὰτοῖς πολλοῖς νόμον, [Quamvis non sit opus S. Georgium laudare a patria,] οὔτε πατρίδος μνημονεύσας ὡς ἔχει κάλλους τε καὶ μεγέθους, οὔτε τινὸς ἄλλου τῶν ἔξωθεν· ἐκείνοις ἂν ἐπέβαλλον εὐθὺς ὐξ ἀρχῆς, ἃ πρὸς τὴν εὐφημίαν ἄντικρυς φέρει. Καὶ γάρ μοι πάνυ τι σμικρολογουμένων ἔργον ἐ͂ιναι δοκεῖ, ἔχοντας ἐγκωμίων τὰς πάντων μεγίστας ὑποθέσεις, διεξιέναι ζητεῖν, κᾀκ τῶν ἐλαχίστων τὴν εὐφημίαν ἐργάζεσθαι, ὥσπερ οὐκ ἂν δυνατῶς ἐχούσης ἄνευ τούτων συστῆναι, ἢ ἐχούσης μὲν, οὐ τελείως δὲ, δεούσης γαρ, τῆς μὲν παρὰ Θεῷ δόξης τῷ Μάρτυρι, τῆς δὲ παρ᾽ ἀνθρώποις. Εἰ μὲν ὁποίαν δή τινα τούτων ἐμέλλομεν μείζονα ποιεῖν ἐκ τοῦ πλείονα εἰπεῖν, ἄτοποι παντελῶς ἦμεν, μὴ πάντα προσθέντες εἰς μέσον, καὶ πάντα ζητήσαντες· ἐπεὶ δ᾽ ἡ μὲν, λογισμοῖς ἡμετέροις οὐκ ὑποπίπτουσα, οὐδ᾽ ἂν ἐξ ἡμῶν ὁτωδήποτε τρόπῳ πρόσθεσιν δέχοιτο· ἡ δὲ προκατειλημμένη ταῖς ἁπάντων οὖσα ψυχαῖς, οὐδ᾽ ἄντινος ἐξηγητοῦ δέοιτο, ὥστε παραδεχθῆναι (Οὕτε γαρ ἡλιακοῦ φωτὸς, ὡς εἴη φώτων ἁπάντων λαμπρότατον, ἔξωθεν διδάσκαλον ἀναμένομεν ἄνθρωποι· οὔτ᾽ αὖ περὶ τῆς τοῦδε λαμπρότητος, ὡς εἴη λόγον ὑπερβάλλουσα καὶ διάνοιαν, ζητήσει τις ἑτέρωθεν διδαχθῆναι) τί λοιπὸν ἐκ τῆς περιεργίας τὸ κέρδος, ὥστε παρέλιπον ἂν ἅπερ ἔφην δεόντως, εἴπερ μὴ ἀκοαῖς ὁ λόγος ἀλλοτρίαις ἐδούλευεν;

[4] Εἰ πατρίδα τέως εἰσάγειν τοῦ τοσούτου βουλόμενος, τὸν οὐρανὸν εἰσήγαγον ἄν, τὴν ἀνώλεθρον καὶ εὐδαίμονα κατοικίαν, τὴν τῶν Ἀγγέλων πατρίδα· οὐ δὲ γὰρ ἄλλην εἰκὸς ἐπιφημίζειν αὐτῷ, [illustrem tamen habuit,] ἐκεῖσε μεταθεμένῳ καθαρῶς τὸ πολίτευμα, καὶ μή δὲ βραχύ τι παρ᾽ Ἀγγέλους ἡλαττωμένῳ. Ἐπεὶ δὲ πάντες σχεδὸν καὶ τὴν κάτω παροικίαν ἐπιζητοῦσι, καὶ τὸν λόγον ἐντεῦθεν ὡρμημένον οὕτως ὁδῷ χωρεῖν ἀξιοῦσιν ἐπὶ τὰ πρόσω· ἔστι τοίνυν καὶ αὕτη, οὐ ῥᾳδίως ἑτέρᾳ τῆς ἐπιφανείας παραχωροῦσα, οὐδ᾽ οἷα καὶ παραδραμεῖν αὐτήν τινα μὴ σφόδρα θαυμάζοντα. Τῆς γαρ Καππαδοκῶν χώρας, ἣ τὸν τοσοῦτον ἐξήνεγκεν, ἐπαινέσοι μὲν ἄν τις, καὶ τοῦτο δικαίως, ὅτι θέσεως λαχοῦσα εὐκαίρου, καὶ τὰς τῶν ὁρώντων ὑπερβολὰς διαφεύγουσα, [Cappadociam scilicet;] ἔῤῥωτο πρὸς ἁπάσας γονὰς ἃ κάλλιστα γῆς ἐστι γεννήματα, καὶ ἄφθονα πάντα προΐσχει ὁπόσα πρὸς τὸν ἀνθρώπινον βίον τελεῖ. Ἐπαινέσοι δ᾽ οὐχ ἧττον, ὅτι καὶ οἰκήτορας ἐφάνη πλουτήσασα τὸ ἀνέκαθεν Ἕλληνας, γένος ἀφωσιωμένον τῇ τῶν λόγων φύσει, καὶ διὰ τὴν ἐν τούτοις καὶ μετὰ τούτων κίνησιν καὶ ζωὴν, τὴν μητέρα φύσιν τὰ εἰκότα τετιμηκὸς τῷ τοῦ ὅρους ἐπιβεβαιῶσαι αὐτῇ. Οὐ μὴν δὲ τοσοῦτον ἀξίως, ὅσον εἰ καὶ εὐσεβείας ἔδαφος λέγοιτο, πάντων αὐτῇ τῶν ἄλλων ἐπισημότατον, καὶ τελεῖν μὲν αὐτῇ, συνήθη τὴν τῶν Μαρτύρων τῆς ἀληθείας φορὰν, συνήθη δὲ καὶ τὴν τῶν διδασκάλων. Ἐν γαρ τοῖς ἄνω καὶροῖς τῶν διωγμῶν ἀκμαζόντων, οὔκουν ἄλλη τις πλείους ἢ λαμπροτέρους ἀγωνιστὰς κατὰ τῆς πλάνης προυβάλλετο· κᾀν τοῖς μετὰ ταῦτα δὲ χρόνοις τοῦ τῶν αἱρέσεων κλύδωνος ἐπιόντος, καὶ πᾶσαν ἄρδην Ἐκκλησίαν ἀπειλοῦντος ἐντὸς καταλήψεσθαι, μόνη τῶν ἄλλων καὶ ὑπὲρ τῶν ἄλλων τοὺς κοινοὺς ἀνιστῶσα προβόλους, ἐν αὐτοῖς τὴν τῆς οἰκουμένης ἐπίκλυσιν περιέθρανε. Καὶ λαμπρὰ μὲν αὐτῇς ταῦτα καὶ ἐπιεικῶς ἔχει κοσμεῖν· πῶς γαρ οὔ; ἀλλὰ τόγε κεφάλαιον τῶν ἐπαίνων, καὶ ὁ σύμπας τῆς φιλοτιμίας κόσμος, ὁ νῦν ἐστιν εὐφημούμενος.

[5] Πατέρων μὲν γενόμενος, καὶ ἀποχρῆναι αὐτοῖς εἰς φιλοτιμίαν ἤγημαι, [patrem Martyrem] ὅτι τοῦδε πατέρες ἦσαν. Νυνὶ δέ ἐστι προσθῆναι, ὅτι καὶ εὐγενεῖς τὴν κάτω γέννησιν εὐγενέστεροι δὲ τὴν εὐσέβειαν, πλούσιοι τὴν ῥέουσαν κτίσιν πλουσιώτεροι δὲ τὴν μένουσαν, διὰ τοῦ τὰ παρόντα σκορπίζειν καλῶς τὰ μέλλοντα κατακτώμενοι· πατὴρ μὲν, γέρας τῆς κατὰ Θεὸν πολιτείας εὑράμενος τὸ τὸν βίον σφαγίσαι τέλει μαρτυρικῷ· μήτηρ δὲ τῶν ἴσων τῷ ἀνδρὶ στεφάνων ἐπιτυχοῦσα, εἰ καὶ ἀναίμακτος ἦν στεφανίτις, τὴν αὐτὴν μὲν προθυμίαν τῷ ἀνδρὶ ἔχουσα, [& matrem æque piam:] ἀποτυχοῦσα δὲ ὅμως τῆς ἀθλήσεως, τῆς τοῦ θήλεως ἀσθενείας φεισαμένων τῶν διωκτῶν· ἀμφότεροι καὶ παραδείγμαματα προδείξαντες τῷ παιδὶ, καὶ σπέρματα παρασχόντες, εὐσεβείας, φιλοπτωχίας, τῆς μέχρι αἵματος πρὸς τὴν εἰδολολατρείαν ἀντικαταστάσεως· ἃ δὴ παρειληφὼς αὐτὸς, ὥσπερ ἄλλον τινὰ κλῆρον πατρῶον, καὶ καλῶς τῇ γεωργίᾳ τοῦ Πνεύματος προσεξεργασάμενος, [a quibus ad virtutem educatus,] οὐχ ὅσον μόνον εἰς ἑκατὸν ἐξ ἑνὸς προβῆναι καὶ πληθυνθῆναι πεποίηκεν, ἀλλά τινα λόγον ἐπιδόσεως ἀνυπέρβλητον δέξασθαι. Πάντα γαρ, ὅς τις ἄριστος τῶν καθ᾽ ἑαυτὸν οἰκονόμος, μετατίθεται πρὸς οὐρανὸν ἀπὸ τῶν ἐνταῦθα καὶ μετασκευάζεται, οὐδ᾽ αὐτοῦ φεισάμενος σώματος, μὴ καὶ τοῦτο καρποφορῆσαι Θεῷ· καὶ ὁ τρόπος, οἷος; Οὐ γαρ μόνον δι᾽ ἁγνείας καὶ καθαρότητος, ἀλλὰ καὶ δι᾽ αἵματος, καὶ οὐκ ἄνευ τῶν μεγίστων κινδύνων.

[6] [primum miles] Ἐστρατεύετο μὲν οὖν ἤδη τῷ κάτω Βασιλεῖ καὶ ἐδορυφόρει, νεανίας μέγας ἰδεῖν καὶ καλὸς, φοβερὸς συμπλακῆναι, γενναῖος, ἀκαταγώνιστος, καὶ ταῦτα πρὸς τοὺς ὁρωμένους ἐχθροὺς· δαίμοσι δὲ, ὥσπερ δρᾷν εἰς αὐτοὺς πεφυκὼς καὶ πάθος ἐκεῖθεν οὐ προσιέμενος, ἔτι μᾶλλον ἐμβριθὴς καὶ ἄμαχος καὶ ἀπρόσητος. Ἀλλὰ μετατάττεται, καὶ τὴν στρατείαν, ἀντὶ Καίσαρος, ποιεῖται Χριστοῦ· ὢν μὲν δὴ καὶ πρῶτον Χριστοῦ, ἀλλὰ νῦν τελεώτερον, [postea omnibus se expolians,] ὅτι οὐδὲν ἐδίδου κόσμῳ οὐδὲ τῷ κοσμοκράτορι, ἀλλὰ πάντα φέρων προσανετίθει Θεῷ, ὅτε οὐ κρύπτων διετέλει τὸν Χριστιανισμὸν οὐ δὲ τρόπον τινὰ σοφιζόμενος, ἀλλὰ δημοσιεύων καὶ παῤῥησιαζόμενος. Καὶ τὰ μὲν δὴ προοίμια τῆς παῤῥησίας αὐτῷ. Ὁρῶν τὸν διωγμὸν ὥσπερ καταιγίδα σφοδρῶς φερόμενον, καὶ πάντας πλὴν ὀλίγων καταλαμβάνοντα καὶ τῶν διωκόντων ποιοῦντα, τὴν τε εὐσέβειαν τυραννουμένην καὶ τοὺς διώκτας φιλονεικοῦντας, ὥσπερ τῶν σωμάτων οὕτω δὴ κρατεῖν καὶ ψυχῶν, αἷς Θεὸς αὐτονομίαν γνώμης παρέσχετο, [& zelo religionis æstuans,] θυμοῦ δικαίου καὶ ζήλου πληροῦται· καὶ πάντα μεγαλοψύχως ἑαυτοῦ, κατάπερ καὶ οἱ πυγμὴν ἢ παγκράτιον ἀγωνιζόμενοι, ἀποῤῥίψας, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν διὰ τῶν πενήτων εἰς οὐρανοὺς παραπέμψας, μόνον ἑαυτῷ καταλείπει τὸ σῶμα, ᾧ διενεγκεῖν τὸν πόλεμον ἔμελλεν.

[7] Εἶθ᾽ ὡς ἂν ἑαυτῷ μεγαλοπρεπέστερον τὸ θέατρον γένηται, καὶ μᾶλλον περιφανὴς ὁ ἀγὼν, [palam se tyranno obtulit,] ἡμέραν ἐπιτηρήσας ἐν ᾗ δημοτελῶς ἑορτάζειν ἔδει, ἔδει δὲ καὶ Διοκλητιανὸν αὐτὸν παρῆναι τοῖς πλήθεσι συνεορτάζοντα, ὥσπερ λέων πάντα προδεικνύμενος σοβαρὰ, ἐ͂ιδος, φρόνημα, βάδισμα, πύρ τε πνέων, καὶ βλοσσυρότερον περιβλέπων, εἴσεὶσιν, ἀπτοήτῳ γνώμῃ, λαμπρᾷ τῇ φωνῇ, ἀνακηρύττων Χριστὸν, μυκτηριζων τοὺς δαίμονας. Ὤ ψυχῆς ἐκείνης ζήλῳ Θεοῦ κατεσθιομένης! ὤ Θεοῦ ἔρωτος, οὕτω φλέγοντος καὶ οὕτω κινοῦντος τοὺς ἐραστάς. Τίς ποτε τοσοῦτον ἐξετάκη βλέπων ἀσυνετοῦντας; τίς τοιοῦτον φρόνημα κατὰ καὶρὸν ἐπεδείξατο; τίς κατὰ λόγον ἡνδραγαθήσατο; Οὐδὲν αὐτοῦ τότε τὸν τόνον ἐχάλασεν οὐ τὴνπροθυμίαν ἤμβλυνεν, οὐκ ἀπειλαὶ φρικώδεις αἱ κατὰ τὸ εὐσεβεῖν ἠρημένων ἐφέροντο, [nihil reformidavit,] οὐκ εἴδη κολαστηρίων ἐν ὀφθαλμοῖς παντοῖα προκείμενα, οὐ μνήμη βασάνων αἵ τοῖς προειληφόσι τῶν ἁγίων ἐπήχθησαν καὶ αὐτὸν διαδέχεσθαι ἔμελλον, οὐ τὰ ἐκείνων παθήματα, οὐχ οἱ θάνατοι δι᾽ ὧν τῶν παρόντων βιαίως ἐξέστησαν· πάντων δὲ ὑπεραινωστήσας τὴν γνώμην, ὥστις τῶν ἔξω σώματος, ἀνδρικώτατα ἐπαποδύεται κατὰ τῆς τῶν δαιμόνων τιμῆς. Τούτο τὸ φρόνῃμα δαίμονες ἔφριξαν καὶ πάντες οἱ δαιμόνων θεραπευταὶ· τοῦτο οἱ ἐν οὐρανοῖς ᾐδέσθησαν Ἄγγελοι, καὶ ἄνωθεν θεαταὶ τοῦ ἀγῶνος προκύπτοντες ἐμακάρισαν· τοῦτο καὶ Διοκλητιανὸς αἰσχυνθεὶς, καὶ καταφρόνησιν ἑαυτοῦ τὴν παῤῥησίαν ὑπειληφὼς, ἀθυμίας ἐμπίπλαται καὶ θυμοῦ.

[8] Τὰ δὲ ἐντεῦθεν, μείζονός τινος ἔδει δυνάμεως ἢ ἀνθρωπίνης, ὥστε διὰ τέλους ἀξίως ἰσχύσαι διεξιέναι τὴν ἄθλησιν. [& majorem quam Iob patientiam probavit:] Πῶς ἄν τις ἱκανῶς ἐξείποι τῷ λόγῳ ἢ τῶν κολαζόντων τὴν ἀγριότητα, ἢ ἐκείνου τὴν καρτερίαν, μεθ᾽ ἧς ἔῤῥωτο κατὰ τῶν κινδύνων, καὶ ἀντεῖχεν ὑπὲρ τὰ μέτρα τῆς φύσεως; Τὸν μὲν δὴ μακάριον Ἰὼβ, γενναιότατον ἀνθρώπων καὶ καρτερικώτατον, ἀναγράφουσιν· ἀλλ᾽ ὁ πειρασμὸς, πρὸς ὃν ἐπάλαιεν, ἀκούσιος ἦν (ἐξαιτεῖται γαρ καὶ παραδίδοται) ὁ δὲ φέρων, ἑαυτὸν παρέδωκὲν ταῖς βασανισταῖς, μὴ ζητοῦσι μηδ᾽ ἐπερωτῶσιν εὑρισκόμένος καὶ ἐμφανιζόμενος· εἴς τε τὸν ἔσχατον ἐκείνου τῶν ἄθλων, τὴν πληγὴν οὐ κατὰ μικρὸν προῆλθε, τὴν καρτερίαν οἷον ἐν τοῖς ἐλάττοσι προπαιδευόμενος, ἀλλ᾽ ὡς εἴ τις γενναιότατος ὁμοῦ καὶ ἐμπειρότατος ὁπλιτῶν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις ἐκ προοιμίων ἐν ήλατο, ὃ, τε πειράζων ἐνταῦθα, εἰ καὶ ἄνθρωπος ἦν, καὶ τῆς καθ᾽ ὑμᾶς φύσεως.

[9] a … ἀλλὰ λεγεῶνα πνευμάτων ἐ͂ιχεν ἔνδοθεν διερεθιζόντων, ὑφ᾽ ὧν δὴ τότε πληγέντων πρὸς τὴν παῤῥησίαν τοῦ Μάρτυρος, [multipliciter tortus,] μανικώτερον ὑπεκινεῖτο, καὶ ἀναρτᾶσθαι, καὶ δεινὰ πάντα πάσχειν διεκελεύετο, καὶ πάντα ἐ͂ιχεν εὐθὺς ὡς διεκελεύετο, ἀνηρτᾶτο πάντων ὁρώντων, ᾐκίζετο, ἐξέετο, καὶ τελευταῖον κόντῳ κατὰ τῆς γαστρὸς ἐτιτρώσκετο· τοῦτο μὲν ἵνα καὶ ὀδύναι γένοιντο, τοῦτο δὲ ἵνα καὶ θάνατος ἐπιγένοιτο· οὐ γαρ ἐσκόπουν αὐτὸν μετελθεῖν βραχεῖαν ἔχοντι τὴν ὀδύνην θανάτῳ. Πλὴν οὔτε ἐκεῖνα, ὡς ἄρα καὶ σφοδρότητος ἐ͂ιχε, λυπεῖν ἐ͂ιχεν, ἀνείργοντος τοῦ Θεοῦ· καὶ ὁ κόντος παντάπασιν ἠπράκτει, ὥσπερ ἐκ στεῤῥοτέρας τινὸς φύσεως σιδηρᾶς ἢ ἀδαμαντίνης ἀντωθούμενός τε καὶ ἀποκρουόμενος, [sed post tormenta semper integer;] τάχα καὶ τὸ μαρτυρικὸν εὐλαβούμενος σῶμα, τάχα καὶ τοῦ τυράννου τῆς ἀναισθησίας κατηγορῶν· εἴπερ ὁ μὲν, σίδηρος ὤν, ἀπέσχετο, ὁ δὲ, λογικὴν ψυχὴν ἔχων, οὐκ ἔμελλε δυσωπεῖσθαι· ὥσπερ ἄρα οὐδ᾽ ἐδυσωπεῖτο οὐ δὲ ἀνεκόπτετο τῆς ἐπὶ τὸ κολάζειν ὁρμῆς, τοὐναντίον μὲν οὖν καὶ βαρὺς ἔτι μᾶλλον ἦν καὶ σφοδρὸς ἐπὶ τούτῳ, οἱονεὶ μείζονος κακίας εἰς ἀφορμὴν τοῦ θαύματος αὐτῷ γεγονότος (Τῶν γαρ ἀνιάτως ἐχόντων αὕτη δή που φύσις εἰς βλάβην μετατρέπειν οἴκείαν, ἐκ τῆς ἐνουσης κακοηθείας, ὅπερ ἄν τις καὶ προσενέγκῃ σωτηρίας φάρμακον) διὰ τοῦτο καὶ ἕτοιμος ἦν αὐτίκα τότε, χαλεπωτέραις ταῖς τιμωρίαις ἐκτρίβειν αὐτὸν· ὥστε καὶ, ὅτι μὴσέλας ἦν, ἄδειαν παρέχων ἐκείνῳ κατὰ τοῦ μαρτυρικοῦ νώτου τεκταίνειν.

[10] Ἀλλ᾽ ἑιργε τῆς ἐπιχειρήσεως νΰξ ἐπελθοῦσα. Δεινότατα ἔφερε· βάσανον ἑαυτῷ τὴν βαρυτάτην οἰόμενος, [per noctem carceri inclusus] τὸ καὶ μετρίας ἀνακωχῆς ἐκεῖνον τυχεῖν. Οὐ μῆν δὲ καὶ παντάπασιν ὑπὸ προθυμίας ἠμέλει διὰ τὴν ὥραν, οὐδ᾽ ἀνεβάλλετο τὰς κολάσεις, ὅτι μὴ δὲ τῆς θηριώδους ἦν ἐκείνου ψυχῆς εἴκειν εἰδέναι τοιούτῳ καὶρῷ· ἀλλά τινι φρουρᾷ, καὶ αὐτῇ δυσχερεστάτῃ τῶν ἁπασῶν, ὅσω καὶ δυσώδης ἦν καὶ ζοφώδης καὶ σκιᾷ θανάτου παρείκαστο, δοθῆναι κελεύει. Καὶ ἦν τοῦτό γε παρὰ χρῆμα τοῦτον ἔχον τὸν τρόπον, εἰ μή τι δεύτερον καὶ τρίτον ἐξῆς ἐπετίθει, ὥσπερ ἀναβαθμοὺς κακῶν τιθέμενος· ἦν ἂν τὸ μέχρι τούτου διανυκτερεύειν, ὡς ἐν παραβολῇ κακῶν φᾶναι, μετρία φιλανθρωπία. [ligno arctatur & saxo gravatur.] Νυνὶ δὲ καὶ ξύλον πιεστήριον, αὐτοῦ κατασφαλίζον, τοὺς πόδας συνέθλιβε· καὶ λίθος μέγας, ὃν οὐκ ἂν χεῖρες, εἰ μὴ καὶ μηχανήματα προσείη κινήσαιεν, ὑπτίου προσανακλιθέντος κατὰ τῶν στέρνων ἐτίθετο, βάρους ὑπερβολῇ συνθλῶν ἄπαν τὸ ὑποκείμενον, καὶ συντριβὴν ὁμοῦ καὶ ῥῆξιν ὑποστῆναι καταναγκάζων· κᾄν ἐκεῖνος, ὥσπερ τὴν ψυχὴν οὐ δέξασθαί τι τῶν ἀσεβῶν προσταγμάτων, οὕτω δὴ καὶ τὸ σῶμα ἀνένδοτος ἦν, τὸ μὴ δ᾽ ὅλως εἴκειν βίᾳ ἐκεῖθεν ἀναδεξάμενον. Ἐν γαρ τοῖς ὑπὲρ εὐσεβείας ἀγῶσιν, ἡ τῶν σωμάτων ῥώμη σαφῶς ἀρτᾶσθαι δοκεῖ τῆς γενναιότητος τῆς ψυχῆς· ὡς ἐκείνη πρὸς ἔνστασιν προθυμίας ἔχει, καὶ τάδε πρὸς τὸ πάσχοντα φέρειν ἰσχυρῶς· μᾶλλον δὲ, ἵνα βέλτιον διέλω, ψυχῆς μὲν σθένος ἐν τοῖς τοιούτοις ἐμπνεῖ Θεὸς, σώματι δὲ ψυχὴ, καὶ ἀμφοτέροις Θεὸς, παρ᾽ οὗ δὴ καὶ τότε ῥωννύμενος καὶ τόνδε τὸν κίνδυνον ὑπερέσχε.

CAP. II.

[11] Τὰ μὲν οὖν τῆς νυκτὸς ἐκείνης αὐτῷ τοιαῦτα, κατ᾽ οὐδὲν οἶμαι τῶν ἡμερινῶν ἀνεκτότερα, ἃ δ᾽ εὐθὺς ἦν ἡμέρας ἐπιλαβούσης, ἐπειδήπερ ὡς ἐν θαλάσσῃ, τρικυμία κακῶν ὑπῆρχεν· καὶ τὸ μὲν αὐτὸν ἐ͂ιχε κῦμα, [Eductus e carcere,] τὸ δὲ κὰτελάμβανε, τὸ δ᾽ ἔμελλεν, ὡς παρὰ πολὺ τῶν προειληφότων, ποικιλίᾳ τε καὶ δυνάμει τοῦ κακῶσαι δεινότερα· ὥστ᾽ ἔμοι γε, καὶ εὐχῆς ἔργον ἂν εἴη, κᾂν μετρίως διελθεῖν δυνηθῆναι τῷ λόγῳ. Ἐξήγετο μὲν τῆς φρουρᾶς, μηδ᾽ ὅλως ζῆν ἐλπιζόμενος· ἀλλ᾽ ἐπειδὴ παραδόξαν ἔζη, καὶ ἀπαθὴς κακῶν ἑωρᾶτο, ὅσα μὲν οὖν ὁ τύραννος ἠθύμει καὶ διεπρίετο, μηδενὶ τρόπῳ περιγενέσθαι δυνάμενος, λόγους τε αὖ πρὸς ἐκεῖνον οὑς διείλεκται, τοῦτο μὲν ἀπειλῶν, τοῦτο δὲ θωπείας καὶ ἀνελευθερίας πεῖραν εἰσάγων, λέγειν ἐῶ· Ἀλλ᾽ ὡς ἀπεκρούσθη καὶ γέλωτα ὄφλειν ἐδόκει, πάσης εἰς γῆν αὐτοῦ πεσούσης τῆς ἐπινοίας, τότε, [damnatur ad rotæ supplicium] ὡς ἐπὶ πύργον ἀῤῥαγῆ τε καὶ ἄσειστον, τὸ μέγα τοῦτο καὶ πρόσφατον ἵστησι τοῦ διαβόλου μηχάνημα, τὸν τροχόν. Ὁ δὲ ἦν (λεκτέον γαρ εἰς ἔνδειξιν τῆς βασάνου, κᾄν οὐχ οἷός τέ ἐστιν εὐκόλως ῥηθῆναι) ἐκ ξύλων μὲν κατεσκεύσαστο, μετρίως μὲν τὰ νῶτα τῆς περιφερείας εὐρὺς, εὐρύτατος δὲ τοῖς ἀπὸ τοῦ κέντρου διαστήμασι, κνήμαις τὲ τέσσαρσι καὶ κανόσι τὰ ἔνδον διειλημμενος, ἀπ᾽ ἄκρου τε εἰς ἄκρον ἀπαντῶσι, καὶ ἀλλήλους εἰς ὀρθὰς παρ᾽ ἑκάτερα τοῦ μέσου τέμνουσιν· ἄξων δὲ αὐτοῦ διὰ τούτων ἐληλαμένος, ἐφ᾽ ἑκάτερα προεβέβλητο, ἔχων τὸν σύμπαντα κύκλον, [omnium immanißimum:] οὐ περὶ αὐτὸν στρεφόμενον, ἀλλὰ σὺν αὐτῷ· σκέλη δὲ δύο ἔνθα καὶ ἔνθα τεκτόνων μηχαναῖς ἀνεστηκότα, ἐξ ἄκρων ἀνεῖχε τὸν ἄξονα, καὶ τῷ μετέωρον τοῦτον τὸν τρόπον ἐργάζεσθαι, ὡς ὀξύτατα παρεῖχε τῷ τροχῷ περιφέρεσθαι. Ὁ μὲν οὕτως ἐ͂ιχε· σανίδες δὲ κάτωθεν ὑπεστρώννυντο, ἀκριβῆ μὲν τὴν πρὸς ἀλλήλας ἁρμογὴν ἔχουσαι, ὡς καὶ μίαν ἁπάσας τῇ συνεχείᾳ δοκεῖν, ἰσχυρὰν δὲ καὶ τὴν ἐπ᾽ ἐδάφους προσήλωσιν, ὅπως ἀκίνητα παντάπασιν ἔχοιειν, βίᾳ τε γόμφων ἐνισχημένα καὶ ἐπιστήμῃ δημιουργῶν. Ἐπὶ δὲ τούτων ἐπίγνυντο μὲν ὀξεῖς ὀβελίσκοι, ἐπίγνυντο δὲ καὶ κοπίδες καὶ μαχαιραι, καὶ πάντα εἴδη ξιφῶν ἁπάντων, τετραμμένας ἐχόντων πρὸς τὴν τροχοῦ περιφέρειαν τὰς ἀκλὰς, ὧν καὶ παραψαύειν μὲν ἐ͂ιχεν, οὐ μὴ δὲ καὶ ἀκριβῶς ψαύειν κυκλούμενος, μή τινος ἔξωθεν προσδεθέντος.

[12] Τὸ μὲν δὴ μηχάνημα τοιοῦτον, φοβερὸν μὲν τοῖς ἀκούουσι, τοῖς ὁρῶσι δὲ πολὺ φοβερώτερον, τὸ δὲ καὶ εἰς πεῖραν ἥκειν, τί χρὴ καὶ λέγειν, [ad quam hilariter veniens] Ἐμοὶ δοκεῖ καὶ πολλοὺς ἂν τῶν παρόντων ἀποθανεῖν ἐκ μόνου τοῦ τυχεῖν τηλικούτους θεωμένους ἀγῶνας· ἀλλ᾽ οὐχ οὓτως ἐκεῖνος, ὁ πολὺς τὴν καρτερίαν καὶ ἀδαμάντινος, ἐπὶ ταῦτα χωρῶν διετίθετο τὴν ψυχὴν· ἀλλ᾽ ὅλος ὅλου τοῦ θείου ἐμφορηθεὶς ἔρωτος, ἔνθους τε γεγονὼς καὶ μετέωρος, νοῦν τε καὶ ψυχὴν καὶ διάνοιαν τοῦ μακαρίου κάλλους ἐξάψας, εἴη δὲ εἰπεῖν καὶ τὰς αἰσθήσεις αὐτὰς, σημείῳ τε σταυροῦ φραξάμενος, καὶ δι᾽ εὐχῆς πάντων ἀκουόντων τὴν ἄμαχον Χριστοῦ ἐπικεκλημένος ἰσχὺν, μετὰ Δαυΐδ τε κατὰ καὶρὸν ᾄδων, Οὐ φοβηθήσομαι κακὰ, ὅτι σὺ μετ᾽ ἐμοῦ ἐ͂ι κᾂν ἐν μέσῳ θανάτου πορεύσωμαι· ἐχώρει φαιδρὸς φαιδρῶς ἐπὶ τὸ μηχάνημα, ὡς εἰς θεωρίαν ἐκείνου ἀλλ᾽ οὐ πεῖραν ἰέμενος, μόνος ἴσως Ἡλίας οὕτως ἡδέως τοῦ πυρίνου ἐπέβαινεν αἵρματος· κᾂν ὁ μὲν εἰς οὐρανὸν τὴν ἄνοδον ἐποεῖτο, ὁ δὲ τὴν πορείαν ἀποθανούμενος. Ἐντεῦθεν ἐπιγυμνοῦται, ἐπικυρτοῦται τῷ τροχῷ, λεττοῖς ἅμα καὶ ἰσχυροῖς τοῖς ἱμᾶσι στρεβλοῦται. Ἐντεῦθεν (ὤ τίς ἀκούσας ἀπαθῶς ἀκούσεται; ποῖος ἀδακρυτὶ ταῦτα παρέλθοι;) φέρεται κατὰ τῶν ξιφῶν, ὀξύτερον τοῦ τροχοῦ ποιουμένου τὸν δῖνον, καὶ χερσὶ διερεθιζόντων δημίων, [& in ea toto corpore proscissus,] καὶ μηχαναῖς κατατεινόντων. Ἐνταῦθα ἦν, καὶ πάντα ἐν είργει ξίφη, καὶ πάντα ἀνεῤῥήγνυτο μέλη, καὶ κρουνοὶ αἵματος ἔῤῥεον, καὶ πάντα ἐδεύετο, τροχὸς, ἔδαφος, ἀὴρ, σάρκες τὲ καὶ νεῦρα καὶ ὀστᾶ, ἐπίσης πάντα τῇ βίᾳ καὶ σπαραττόμενα καὶ ξαινόμενα.

[13] Καὶ τὰ μὲν ὠς εἰς ἀέρα ἐφέρετο· ὁ δ᾽ οὕτως ἱερείου δίκην κατατεμνόμενος καὶ σπενδόμενος, οὐκ ἠφίει φωνὴν, οὐ στεναγμὸν ἀνέπεμπεν, οὐχ ἕτερον οὐδὲ ἐδείκνυ τῶν ὀδύνην ὑποσημαινόντων ψυχῆς, οὐ γαρ ἐώκει πάσχοντι, οὐ δὲ σιδήπῳ μᾶλλον τὴν διαρτίαν λυομένῳ τοῦ σώματος, ἢ βαθυτάτῳ ὕπνῳ κατεχομένῳ. Πλὴν ἀλλ᾽ ἐκ τούτου δόξας ἀποθανεῖν, οὐκ ἔστιν εἰπεῖν ὅσον τῆς ἀσεβείας σπουδασταῖς εὐφρανθῆναι παρέσχε, πανήγυριν ἀτεχνῶς τὸν ἐκείνου θάνατον ἡγουμένοις. Ὅμως ἡ τότε τελετὴ καλῶς τοῖς λογισομένοις τεκμήρασθαι, [cum mortuus putaretur,] ἔσπευδον πρὸς Βασιλέα πολλοι, ὥσπέρ τινες ἄγγελοι τῶν κρειττόνων ἐσόμενοι, ἄλλος ἄλλον προφθάνοντες, Νενικήκαμεν λέγοντες, περιγεγενήμεθα, κατείργασται, τέθνηκεν, ἀξίαν τῆς κατὰ τῶν κρειττόνων παροινίας ἔχει τὴν ἀμοιβήν, Ὁ δὲ, ὅσω καὶ διαφερόντως τῶν ἄλλων τῶν μαρτυρικῶν αἱμάτων ἐδίψα, καὶ μᾶλλον τηνικαῦτα τῶν ἄλλων ἔγεμεν ἡδονῆς, ἔχαιρε, διανίστατο, ἑαυτὸν ὑπ᾽ εἐφροσύνης κατέχειν οὐκ ἐ͂ιχεν· τοῖς τε πλήθεσιν, ὡς ἐπὶ παραδόξῳ τινὶ καὶ ἀπίστῳ τῇ νίκῃ, ἑορτὰς παρήγγειλε καὶ θυσίας, καὶ αὐτός γε ὁμοίως ἐποίει· ἐπὶ βωμοὺς ἐβάδιζε καὶ ἱερὰ, ἐπινικίους τελέσων τοῖς δαίμοσιν· οὕτω παντάπασιν ἄτοπος ἐκεῖνος ἐπὶ τοιούτοις ἡδόμενος, κἂν οὐκ ἔμελλε χαιρήσει ἐπὶ πολὺ, οὐ δὲ τῆς ἀλόγου ταύτης τελετῆς ἀπολαύσειν, τοῦ μὴ καταισχυνθῆναι προφητικῶς εἰπεῖν, καὶ ἀπωσθῆναι ἐκ τῶν θυσιαστηρίων αὐτοῦ.

[14] Καὶ γαρ ἐν τούτοις ὄντος, θαυματουργεῖ καὶ πάλιν Χριστὸς ἐνταῦθα τὰ τοῦ σταυροῦ, [post cælitus emissam tempestatem,] καὶ πάντα ἦν ὁμοῦ τὰ φρικώδη τότε, ἐκ νεφῶν καταιγίδες, ζόφωσις ἀέρος, νυκτερινὸν σκότος ἐν μεσημβρίᾳ, κλόνος γῆς, μυκήματα οὐρανοῦ, βολίδες ἀστραπῶν, τὰ τῶν Αἰγυπτιακῶν πληγῶν πολλῷ φοβερώτερα· οὐκ ἀκολουθίᾳ φύσεως τότε συμβάντα, [sanatis vulneribus] οὐδ᾽ ἔκ τινος συντυχίας καὶ ταυτομάτου (ᾖπερ ἴσως ἔδοξε τοῖς ἀθέοις τυφλώττουσι τὴν διάνοιαν) Θεοῦ δὲ προστάγματι συνδεδραμηκότα, δοξάζοντος τὸν οἰκεῖον θεράποντα, ὃς καὶ Μωϋσὴν ἐν Ἀσσυρίοις, καὶ ἄλλον ἀλλαχοῦ κατὰ τὴν αὐτοῦ ἀνεξιχνίαστον βούλησιν· ὃς καὶ τότε φύλακας μὲν καὶ ὅσος ἄλλος ὅμιλλος ἦν τοῖς δαίμοσι διασκεδάσας, Ἀγγέλῳ φωτὸς παρεμυθεῖτο τὸν ἀθλητὴν, ὁμοῦ μὲν ἀνεὶς τῶν δεσμῶν, ὁμοῦ δὲ εἰς ὁλοκληρίαν αὖθις συσφίγγων καὶ θεραπεύων τὰ τραύματα, ὁμοῦ δὲ καὶ τῷ τυράννῳ εἰς ἔκπληξιν καὶ μαρτύριον ἐμφανισθῆναι προστάττων, δύναμιν καὶ βοήθειαν νῦν τε καὶ εἰς τὸ ἐξῆς ἐγγυώμενος.

[15] Καὶ ἦν τοῦτό γε βαρεῖά τις ἐκείνῳ καὶ ἀφόρητος ἀκοὴ, [illæsum se exhibet Imperatori,] καὶ τῇ προτέρᾳ φήμῃ ἀντίῤῥοπος· τοῦτο τὰς ἡδονὰς ἐκλύει, τὰς ἑορτὰς καταργεῖ, καὶ τὰ ἐπινίκια καὶ χαριστήρια περιτρέπει θύματα· τοῦτο καὶ ἄπιστον εἰκότως ἐδόκει διὰ τὸ μέγεθος. Καὶ γαρ ὄντως ἦν δυσπαράδεκτον, εἰ μετ᾽ ἐκείνην τὴν διάλυσιν ἔτι μετὰ τῶν ζώντων περινοστεῖ. Ἐπεὶ καὶ αὐτὸς ἤδη παρῆν, καὶ ὁρώμενος, ἐρωτώμενος, ἐπαφόμενος, Γεώργιος ἦν πανταχοῦ, κἂν ταῖς αἰσθήσεσι κἄν ταῖς ἀποκρίσεσι· τότε καὶ τὸ θαῦμα πιστεύεται, καὶ πολλοὶ πρὸς Χριστὸν μετατίθενται· οἱ μὲν μετὰ τοῦ λανθάνειν ἐθέλειν καὶ μόνῃ πιστεύειν καρδία, οἱ δὲ καὶ τοῦ στόματι ὁμολογεῖν καὶ αὐτίκα παῤῥησιάζεσθαι, [sequente plurium conversione] οἱ καὶ τῷ διὰ ξίφους τιμῶνται θανάτῳ, μισθὸν τοῦτο τῆς εἰς προῦπτον ὁμολογίας εὑράμενοι. Οὐ δὲ Ἀλεξάνδρα τότε ἡ Βασιλὶς, οὐ δ᾽ αὐτὴ τῷ παραδόξῳ τῆς θέας· ἀνάλωτος ἔμεινεν· ἅπτεται δὲ κἀκείνης τὸ θαῦμα, καὶ πεῖσαν τὴν εἰς εἴδωλα καὶ δαίμονας ἀτιμᾶσαι πίστιν, πρὸς Χριστὸν μετεβίβασε.

[16] Μόνου τοῦ πάλαι Φαραὼ ἴσως ἦν καὶ Διοκλητιανοῦ τῆς πονηροτάτης ψυχῆς τὸ πρὸς τοσοῦτον σκληρύνεσθαι· τοῦ δὲ καὶ μᾶλλον, [Deinde ab obstinatißimo tyranno] ὅσον ἐκεῖνος μὲν καὶ ἀνωμολόγει τὴν μαστίζουσαν δύναμιν, καὶ ἐπέστρεφε, καὶ ὤρθριζε, καὶ ἀνεῖναι τὰς πληγὰς ἠντιβόλει Θεὸν, καὶ ἐπὶ τέλους λιθοκάρδιος ἔμεινεν· ὁ δὲ οὐ δὲ ἐπεστρέφετο, οὐδ᾽ ᾐσθάνετο τὴν ἀρχὴν, ἀλλά τινα περὶ τὸ κολάζειν, οἷον ἄλογον ἐναψάμενος δύναμιν, ἣν δὴ καὶ τὴν πυρὸς φύσιν ἔχειν ἴσμεν περὶ τὸ κάίειν καὶ περὶ τὸ ψύχειν τὸ κρύσταλλον, οὐτ᾽ ἀνεκόπτετο κᾂν ἐπὶ ποσὸν ὑπὸ μηδενὸς, καὶ προσετίθει τῇ ἑαυτοῦ κακίᾳ, ἀεὶ πρὸς βασάνους ὁρῶν, καὶ καὶνότερα ἐπι νοῶν κολαστήρια, καὶ μέντοι προσεξευρίκων, ἐπειδὴ καὶ σοφὸς ἦν τοῦ κακοποιησαι, τὸ δὲ καλὸν ποιῆσαι οὐκ ἔγνωκεν. Ὅμως μηδέν τοι τότε πεπονηκότι, [jussus vivæ calci immergi,] μὴ δὲ περιειργασμένῳ, αὐτόματός τις ἀναφαίνεται τιμωρία· ἡ δὲ καὶ βαρυτάτη τῶν ἀπασῶν ἐτύγχανεν, οὖσα οὐδ᾽ ἄν τις, καὶ σφόδρα φιλοπονήσας οὕτως ἐποίησε χαλεπὴν, καὶ οὐκ οἶδε ἐί τις ἐκ τοῦ παντὸς αἰῶνος τοσοῦτον ὑπέμεινεν, οὐ γαρ ἀκοῇ παρειλήφαμεν. Ἰερεμίας γάρ ἐν λάκκῳ ἐῤῥίφη, ἀλλὰ βορβόρου· καὶ Δανιήλ ἐν λάκκῳ ἀλλὰ λεόντων· ἐν λάκκῳ μὲν οὗτος, ἀλλὰ πυρὸς. Ἐτύγχανε μὲν γάρ πλήρης ἀσβέστου, ἣν ἄρτι τότε διαλελοιπὼς καίειν τὸ πῦρ, πῦρ ἀφῆκεν ἄλλο, τοσούτω φλογὸς ἐνεργέστερον ζώων κατεργάσασθαι σώματα, ὅσω γε δήπου καὶ μεθ᾽ ὑλικῆς παχύτητος ἦν καὶ στῤῥότητι παραμέμικτο· τὰ γαρ τοιαῦτα καὶ καυστικώτερα λόγος ἡμῖν καὶ πεῖρα παρέστησε, μὴ δὲ ἱπτάμενον τὸ πῦρ ἔχοντα, μὴ δ᾽ ἐν παρόδῳ καῖον, μένον δὲ τρόπον τινὰ, καὶ τοῖς ἐγγίζουσι προσφυόμενον. Κατὰ τοίνυν τούτου μιμούμενος Ναβουχοδονόσωρ τὸν Βαβυλώνιον, καθ᾽ ἣν ἐκεῖνος τοῖς περὶ᾽ Αζαρίαν, μὴ τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα λατρεύειν ἀνεχομένοις, ἐξέκαυσε κάμινον, προστάττει τόνδε ῥιφῆναι, ὅτι ζῶντι κατ᾽ ἐκείνους προσανεῖχε Θεῷ, καὶ κωφοῖς καὶ ἀναισθήτοις οὐ προσεῖχεν ἀγάλμασιν.

[17] Καὶ τὰ ἐξῆς, φθέγγεται μὲν τὰ τοῦ Δαυῒδ πρὸς Θεὸν, Μὴ μακρύνῃς τοὺς οἰκτιρμούς σου λέγων, ὅτι περιέσχον μὲ κακὰ, [eamdem intrepidus subit,] ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός· φθέγγεται δὲ καὶ τὰ τῶν παίδων ἐπὶ τῆς ὁμοίας φλογός, Ἐν ψυχῇ συντετριμένῃ καὶ πνεύματι ταπεινώσεως μὴ παραδόης ἡμᾶς εἰς τέλος, καὶ ἐξελοῦ ἡμᾶς κατὰ τὰ θαυμάσιά σου. Ἐπιτυγχάνει δὲ τῆς εὐχῆς, καὶ τῆς προσδοξίας οὐ καταισχύνεται· καὶ σώζεται μὲν σὺν τῷ Ἰωνᾷ, σώζεται δὲ μετὰ Ἰερεμίου καὶ Δανιὴλ, ὑφ᾽ ἧς ἀσινεῖς ἐκεῖνοι δυνάμεως ἐν γαστρὶ κήτους, καὶ βορβόρου λάκκῳ, καὶ λεόντων φυλάττονται, καὶ αὐτὸς φυλαττόμενος. Ὤ πόσα Θεὸς λόγοις ἀῤῥήτοις οἰκονομίας καὶνοτομεῖ, καὶ δοξάζων τοὺς ἑαυτοῦ καὶ τοὺς ἀπίστους ἢ ἐντρέπων ἢ πρὸς ἑαυτὸν ἐκκαλούμενος! Ὢ πόσα μετατρέπει καὶ μετασκευάζει, σωτηρίαν ἐν ἀνθρώποις οἰκονομῶν! Πῦρ σβέννυσιν ἵστησιν ὕδατος ῥῦσιν, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν πυρὸς ἐν έργειαν εἰς τὴν τῶν ὑδάτων μεθίστησι, καὶ δύναμιν αὖ ὑδ άτων εἰς τὴν τοῦ πυρὸς μεταμείβει, ὁπλοποιεῖ εἰς ἄμυναν ἐχθρῶν τὴν κτίσιν, ἀλλὰ καὶ μεταστοιχειοῖ, δεεῖσαν τοὺς οἰκείους θαυμαστῶσαι θεράποντας· δὲ καὶ νῦν ποιεῖ.

[18] Ἤδη μὲν γαρ ὁ λάκκος ἐκλείετο, ἔνδοθεν ἔχων τὸν ἀθλητὴν, καὶ ἐσφραγίζετο, [& inde post triduum sanus educitur.] καὶ ὁ κατ᾽ αὐτὸν δρόμος τέλος ἔχειν ὑπελαμβάνετο· καὶ τί γαρ ἄλλο, τοῖς γε φύσεως ἀκολουθίαν μετροῦσι, Θεοῦ μὴ λογιζομεζοις ἰσχήν; Τρίτη λοιπὸν παρῆν ἐξ ἐκείνου, καὶ ἦσαν ἐντολαὶ τὴν τίτανον ἐκφορήσαντας ἀφανίζειν, καὶ ἐί τι τῶν ὀστῶν περιλείπεται· Μή τισι καὶ τοῦτο, φησὶν, ὀπίσω εἰς ζῆλον εἴη τοῦ θεοὺς ἀθετεῖν. Παρῆσαν οἱ ἐπὶ τούτῳ, παρῆν καὶ ὅμιλλος ἄλλος, ἐξεφόρουν, ἐξεκάθαιρον, ἔχοντες ἐν νῷ πρᾶξαι καὶ τὸ λειπόμενον· καὶ τηνικαῦτα τὸ μὲγα θαῦμα κατάδηλον γίνεται. Ὄρθιος ἵστοτο, ἄνω βλέπων, ὡς ἐν εὐχομένου σχήματι, ἀσινὴς, τότε μᾶλλον ἢ πρότερον ἐξαστράπτων, κρείττονός τινος πύσεως οὐκ ἀνθρωπίνης ἀγαλμα, ὥσπερ εἰς τοῦτ᾽ ἀναχωνεῦσαι, ἀλλ᾽ οὐκ ἀφανίσαι τοῦ πυρὸς δεδεγμένου. Ἐπὶ γοῦν τοῦτο, πόσαι παρὰ τοῦ δὴμου βοαὶ, Θεὸν ἀνευφημούντων καὶ μέγαν καὶ μόνον ἀποκαλούντων τὸν Γεωργίου Χριστόν! πόσαι διὰ ταῦτα τῷ τυράννῳ πληγαί; οὐ λέγω τὰς μετὰ ταῦτα διαδεξομένας, ἀλλ᾽ ἐν τῷ παρόντι διὰ τὴν τῆς ἥ ττης αἰσχύνην· πόσαι δυσθυμίαι καὶ κακώσεις ψυχῆς, ἑνὸς ἀνδρὸς τοσαῦτα φιλονεικούντι περιγενέσθαι, καὶ τοσαῦτα ἀποτυγχάνοντι;

CAP. III.

[19] Δεινὸν μὲν γαρ ἦν αὐτῷ, ἐπειδὴ καὶ ἀσύνηθες, τὸ μὴ πεῖσαι δυνηθῆναι, μὴ δὲ τῆς ἐκείνου γνώμης κρατῆσαι· δεινότερον δὲ, τὸ μὴ δὲ θαντῶσαι ἰσχῦσαι, καὶ ταῦτα ἐν χερσὶν ἔχοντα, [Inops consilii Diocletianus,] καὶ τῶν μεγίστων καθεκάσην ἐντὸς ποιοῦντα κινδύνων. Ἀλλ᾽ ὁπηνίκα καὶ τοὺς ἰδίους ἓλληνας πρὸς Χριστὸν μετατιθεμένους ἑώρα, τί λέγεις; οὐ θανάτου τοῦτο πικρότερον ἀνδρὶ, τοσοῦτον πρὸς ζῆλον εἰδωλολατρίας ἐκκαὶομένῳ; Ἀγγέλλετο μηδὲναὐτοῦ μηδὲ ταύτην ἀνῦσαι τὴν βάσανον, ἐκεῖνον περιεῖναι ὥσπερ χρυσὸν ἐκ πυρὸς, φαιδρότερον ἑαυτοῦ καὶ καλλίω γεγενημενον· τὰ πλήθη τῆς πατρίου δόξης σαλεύεσθαι· καὶ καθὲν τούτων, ὥσπερ οἱ βροντῆς ἤχῳ πληττόμενοι, ἐξίστατο καὶ ἐ͂ιχε σιγῇ, καὶ ἀναφέρων οὐκ ἀπέστρεφε τὸν θυμὸν αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὑψηλὴν ἐ͂ιχεν ἔτι τὴν χεῖρα, καὶ πρὸς τιμωρίας ἐφώπλιζε. Καὶ μέντοι πάλαι ἑαυτῷ παραστήσας ἐκεῖνον, ἐβούλετο μέντοι εἰπεῖν, [denuo Sanctum interrogat:] μὴ ἔχων δὲ ὅμως ὅθεν εὐλόηως, παντὸς αὐτὸν ἐπιλελοιπότος δικαίου. Πρῶτα μὲν πρὸς ἐρωτήσεις, μηδὲν τὸ παράπαν προσηκούσας, ἐτρέπετο· Καὶ ποῦ, φησι, τὰς τοιαύτας καὶ τηλικαύτας μαγγανείας ἔχεις μεμαθηκὼς, αἷς καὶ χρώμενος ἐκδιδράσκεις μὲν βασάνους ὁπόσας σοι νομοι καὶ ἡμεῖς ἐπιγάγομεν, ἐξιστᾶς δὲ καὶ τοὺς ἀφελεστέρους τοὺς δὲ καὶ παράγεις, Χριστόν τινα μόνον καταγγέλλων Θεὸν, ἐπίκρυψιν σαφῶς γοητείας τὸ πρόσφατον τοῦτο καὶ ἄηθες εὑράμενος κήρυγμα. Εἰθ᾽ ὡς οὐδὲν ἐκεῖνος, πρὸς ὃν οὐδὲ τὰ πράγματα διδάσκειν ἐ͂ιχεν, ἠξίου δοῦναι ἀπόκρισιν αὐτὸν· ἀπειλεῖ δἰ ἑαυτοῦ λήψεσθαι πεῖραν, εἰ μὴ μαγγανεῖαι ταῦτα καὶ τερατεῖαι, ἔφη, ταῦτα· καὶ βάσανον βασάνῳ παραζευγνύει, καὶ σὺνδυο προσφέρει, τὸ κατὰ μίαν ὡς ἀνόητον ἀποδοκιμάσας. Ἀνῆπτε πῦρ, καὶ κρηπίδας σιδηρὰς προσέφρε τῷ πυρὶ, [crepidas ignitas parari jubet:] τούτων ὡς ἐπιμήκεις καὶ ὀξεῖς διήλαυνεν ἥλους, καὶ ταύταις παγίσιν ἤδη συντελεσθείσαις θανάτου προσῆηε τὸν Μάρτυρα. Καὶ ὃς πρὸς ταῦτα δὴ βλέπων, μὴ πεφρικὼς ὃ νῦν ἡμεῖς κᾀκ μόνης πάσχομεν ἀκοῆς, καίπερ τοσοῦτον ἀφεστηκότες τῆς πείρας, μὴ καταπλαγεὶς, μὴ τῆς παῤῥησίας ἑαυτῷ μὴ τῶν ἐξ ἀρχῆς ὑπὲρ εὐσεβείας μεμψάμενος λογισμῶν· ἀλλὰ παντὸς μᾶλλον πρόθυμος ὡς ἐ͂ιχεν ἐναρμοσάμενος, τυπτόμενος, ὠθούμενος, ἑλκόμενος, καταλαμβάνει τὸ δεσμοτήριον, οὐ δὲ τῆς πρὸς Θεὸν ἐν πᾶσι τούτοις ἐπιλελησμένος εὐχῆς. Ἐν γαρ μόνῳ δὴ τούτῳ τῷ βλέπειν δηλαδὴ πρὸς μόνον ἀκίνητον, τὴν ἀπὸ τῶν ἀλγηδόνων ἔκστασιν καὶ παρατροπὴν τῆς φύσεως ἵστη, καὶ εἰς ἑαυτὴν ἀτάκτως σαλευομένην, καὶ μὴ ἐ͂ιναι κινδυνεύουσαν ἐπανῆγε. Τοῦτο σαφῶς ἐν δειξνύμενος, [iisq; indutum & illæsum,] ὅτι κᾂν ὁ τύραννος, κᾂν πάντες ἀνθρωποι περιγενέσθαι φιλονεικῶσιν, ἀπέραντα πονοῦντες ἀπελεχθήσονται, ῥύεσθαί γε βουλομένης τῆς ἐκεῖθεν δυνάμεως.

[20] Τὰ μὲν δὴ κατὰ τὸν Μάρτυρα οὕτως ἐ͂ιχε· δεινὰ μὲν τὰ τῶν βασάνων, καὶ πέρα δεινῶν, τίς γαρ οὐκ ἄν εἴπει, καὶ ἀκοαῖς ἀφόρητα; μείζονα δὲ ἐκ τοῦ ἐναντίου τὰ τῶν ἀντιλήψεων, ὡς μὴ δὲ κακώσεως ἴχνος μετὰ τὴν ἐπίσκεψιν μένειν· ἐπειδὴ εἰ μὴ μέγα ἐμοὶ καὶ οὕτω παρεξετάζειν, ἰσχύει μὲν τοι κακία, [rursum flagellari & torqueri.] καὶ πάνυ πολὺ εἰς τὸ ἑαυτῆς· ποῦ δὲ ὅμως τοσοῦτον, ὅσον ἀγαθῦναι Θεός; Διοκλητιανὸς δὲ οὐ μέχρι τουτων ἔστη, οὐ δ᾽ ἐνταῦτα τὰς τιμωρίας ὡρίσατο, ἐπειδὴ καὶ πάντα μετήει βασάνων εἴδη· ἀλλ᾽ ὥσπερ οἱ σφαῖραν περιτρέχοντες, ἀεὶ τὴν περιφοὰν πληροῦντες τὴν αὐτὴν ποιοῦνται ᾀρχὴν, οὕτω που καὶ αὐτὸς, ὡς οὐδὲν ἦν αὐτῷ τι πλέον γεγενημένω, οὐκ ἀπείρηκε κολάζων· ἀρξάμενος δὲ καὶ αὖθις ἐκ τῆς αἰκίας ἴη, ἀνμίᾳ προστιθεὶς ἀνομίαν, καὶ αἵμασι μιογων αἵματα. Ὡς γαρ ἑνὸς τουτου μεγίστου τε καὶ ἀναγκαὶοτάτου πάντων ἀγώνων τυγχάνοντος, τῶν ἀλλων ἑαυτὸν ἀποστήσας, καίτοι πολλῶν σφοδρῶς ἐπικειμένων καὶ πρὸς ἑαυτὰ μεθελκόντων, οὐ δημοσίας καθιστῶν διοικήσεις, οὐ πολιτικὰς διορθούμενος πλημμελείας, οὐ στάσεις καταπραΰνων, οὐ πολέμους εὖ διατιθέμενος, πρὸς μόνον τόνδε συνήθροισεν ἑαυτὸν, πάντα καὶρὸν ἐνταῦθα καταναλίσκων καὶ πᾶσαν ἐπίνοιαν.

[21] Τοῦτο δὲ δῆλον θεωροῦσι τὸ συνεχὲς ὁμοῦ καὶ ἐπιτεταμένον τῆς περὶ ταῦτα σπουδῆς· ἡμέραν γαρ ἐκείνην οὕτω παρέπεμψεν εἰς τὸ δεσμωτήριον, [cum iisdem crepidis ad tribunal adductus Georgius,] τῇ δ᾽ ἐπιγενομένῃ, νυκτὸς ὡς ἔοικεν ἀνομίαν ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ διαλογισάμενος, εὐθὺς ὡς ἡμέρα διεφαίνετο, δημοσίᾳ προκαθεσθεὶς, πολλοῖς ὁμοῦ τοῖς περιεστῶσιν ἐπὶ καταλήψει τῶν ἐντυγχανόντων καὶ δορυφορού μενος καὶ πριβλεπόμενος, παρεῖναι κελεύει. Ὁ δὲ παρῆν, ἀμφότερα ὡς ἐῤῥωμένος ποιούμενος, καὶ στάσιν ὁπηνίκα δεήσοι, καὶ κίνησιν ὅποι παρήκοι, μηδὲν συνόλως ἐκ τῆς τῶν κρηπίδων ἀνάγκης παρεμποδιζόμενος, πρᾶγμα τοῦτο παρὰ πᾶσαν τότε προσδοκίαν φανέν· τίς γαρ ἄν ὠήθην, ὁπόταν εἰ καὶ μή τέλεον ἀπέλιπε τὴν ζωὴν, ἀλλ᾽ οὖν οὖν οὕτως ἑαυτῷ ποτε χρήσασθαι δυνηθῆναι; Νυνὶ δ᾽ ἐκέχρητο, ἐπικουρίᾳ Θεοῦ, πληγὴν πάντως προστρίβοντος Διοκλητιανῷ, καὶ ὧν ἐπήνεγκε μείζονα. Ἀλλ᾽ ἐπειδή γε παρὴν, Ἄρα τί σοι, φησὶν, ἡδονήν τινα καὶ χάριν ἐσχήκασιν αἱ κρηπίδες; ἤ τί φῆς; καὶ τὸν … b πῶς γαρ οὐχ ἡδονὴν, ὦ Βασιλεῦ φάναι, μεθ᾽ ὧν ἐγὼ τὴν πρὸς Θεὸν ἐστελλόμην;

[22] [& contumaciæ atq; magiæ accusatus;] Τὸ δὲ δὴ θράσος, αἵ τε μαγγανεῖαι, τί φησι βούλονται; ἢ οὐ ταῖς μὲν χαίρειν ἐρεῖς, τὸ δὲ καταβαλεῖς, ὀψὲ δὴ μαθὼν, ὅση μὲν ὄνησις σωφροσύνης, ὅση δὲ θρασύτητος βλάβη; Καὶ ποῖον εἰπεῖν τὸ θράσος καλεῖς, ἤ τὴν παῤῥησίαν; ἴσως τῆς ἀληθείας; Τὴν δὲ, οὐδεὶς οὕτως ὀνομάσας ἔχει ποτὲ, ὅτι μὴ δικαὶοσύνην, καὶ ἀνδρείαν, [constantiam in fide negat esse contumaciam] καὶ ὅτι κάλλιστον ἐν ἀρεταῖς· τὸ γαρ μὴ καθάπαξ ἀληθείας ἀφανιζομένης ἀνέχεσθαι ψεῦδος εἰς μέσον ἰέναι, παντὸς μάλιστα ἀρετὴ ἣν, οὐδέποτε Γεώργιον τὸ ἑαυτοῦ μέρος καταβαλεῖν, οὐ δὲ τῇ πρὸς ταύτην ὀλιγωρίᾳ τὸν νομοθέτην ταύτης ὑβρίζειν Θεὸν· δεῖ γαρ, μᾶλλον δὲ πᾶσα ἀνάγκη, Θεῷ πειθαρχεῖν ἢ ἀνθρώποις. Ἀλλ᾽ ἐπειδή γε καὶ τὸ δεύτερον μαγγανείας ἐμνήσθης, ἡ μὲν δὴ παροιμία καὶ νηπίοις καὶ ἀλιεῦσιν ἐκ πρώτης πληγῆς δίδωσιν οὖν· σὺ δὲ πού ποτε καὶ μετὰ τίνων τάττειν ἕξεις σαυτὸν, [aut Christi miracula magiæ tribuenda,] μετὰ μυρίαν πεῖραν τοῖς αὐτοῖς περιπίπτων προσκώμμασιν. Ἀκούων μὲν γαρ λόγους περὶ ἀληθείας, ἔλεγχον τὸν διὰ τῶν πραγμάτων ἐπιζητεῖς· τοῦτον δὲ ἤδη λαμβάνων, ὡς ἐπὶ μόνους διδασκάλους τοὺς λόγους μεταπηδᾷς. Τίς λοιπὸν βοηθήσει τῇ συντριβῇ σουυ τίς σου τοσαύτην φιλονεικίαν ἀποκρούσηται λόγος; Χριστὸν μὲν δὴ, Βασιλεῦ, τί λέγω Χριστὸν; Χριστοῦ κλῆσιν, οὐ φέρουσι δαίμονες, δεδίασι δὲ καὶ τρέμουσι, καὶ μόνον ἀκουσαντες ὡσεὶ καπνὸς ἐκλείπουσιν· ἃ δὲ γοήτων ἐστὶν ἔργα δαιμόνων εἰσὶν ἀπάται, ὅσα δὲ περὶ ἡμᾶς ἔγνως συμβάντα Χριστὸς εἰργάσατο· τί τοίνυν αὐτῷ καὶ δαίμοσιν ἢ γόησι καὶ ἡμῖν; Πῶς οὐ θεομαχούντων ἀτεχνῶς ἐστι καὶ παρὰ παιόντων ἀνθρώπων, ἐκείνοις ἀναισχύντως ἐπιφημίζειν τὴν καταργοῦσαν αὐτοὺς δύναμιν;

[23] [sed illius omni potentiæ,] Εἰ δ᾽ ὅτι σοι μεγάλα ταῦτα, διὰ τοῦ τόπου, καὶ δυσπαράδεκτα, εἴπερ ἐμμείνεις ἔτι τῇ ἀπιστίᾳ, εἰ τῇ τοῦ κολάζειν γνώμῃ προσανέχεις καὶ τιμωρεῖν, καὶ μείζω τούτων ὄψει. Τί γαρ ἀδυνατον τῷ τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα καλοῦντι; τὶ δὲ καὶ ἡμεῖς δειλιάσωμεν αὐτῷ δουλεύοντες; Τραύματα; θανάτον; Ἀλλ᾽ ἰᾶται πολλῇ τῇ περιουσία, ἀλλ᾽ ἀνάγει ἐξ ἅδου, καὶ ζωὴν ἀιώνιαν δίδωσιν. Εἶτα καὶ ποῖος ἡμῶν ἅψεται θάνατος, μὴ παραχωροῦντος ἐκείνου; καὶ διὰ τίνος γινόμενος; οὐ σὺ προσφέρεις πολλάκις; Οὐ ξεσμοὺς ὑπεμείνομεν; οὐ βάρη λίθον; οὐ τροχὸν; οὐ ξίφη; οὐ πῦρ; καὶ γαρ ταῦτα πάντα θάνατοι. Ἀλλὰ διὰ Χριστὸν καὶ ἀπεκρουσάμεθα, καὶ νενικήκαμεν· οὕτω διὰ πάντων ἀσφαλὲς ἡμῶν τὸ σέβας, καὶ βεβαία ἡ ἐλπὶς ἀποδέδεικται. Ἀλλ᾽ οὐκ ἀπόχρη σοι ταῦτα· βραχὺς ὁ λόγος. Προσάγαγε τῷ πυρὶ τὸν χρυσὸν, καὶ ἴδοις πάλιν χρυσὸν· προσάγαγε καὶ αὖθις καὶ πολλάκις ἡμᾶς ταῖς βασάνοις, καὶ ἴδοις πάλιν τὰ Χριστιανῶν ὁπόσον γοητειῶν καὶ δαιμονίων ἔργων διώκισται.

[24] [os contunditur] Ταῦτα ὁ μὲν εἴρηκεν· ὁ δὲ, ἐπειδὴ κατὰ τὸ γεγραμμένον ἀλήθεια οὐκ ἦν ἐν αὐτῷ καὶ ἐπίγνωσιν ἀπώσατο, οὐτε τὴν ἰσχὴν τῶν λόγων ὑφίσταται, οὐ δὲ ὀφθαλμὸς ἀσθενὴς ἡλιακῶν ἀκτίνων ἐπιβολὴν· καὶ πολὺ πλέον ἐκκαεὶς τὴν καρδίαν, διανίσταται πρὸς ὀργάς. Καὶ πρῶτα μὲν ὡς ἂν μὴ τὰς κολάσεις ἀναιτίως ὑπομένειν δοκίη, θρασυστομίας ἔγκλημα ἦν αὐτῷ, οὕτω τὸ μὴ θωπευτικῶς τὴν ἀλήθειαν συσκιάζειν καλοῦντος αὐτοῦ. Εἶτα, ἐτύπτετο κατὰ τοῦ στόματος· ἐ͂ιτα ἀνηρτᾶτο, ἐπὶ τὰ προοίμια τῶν κολάσεων ἀνεληλυθὼς· ἐ͂ιτα ᾐκίζετο καὶ βουνεύροις ἐξαίνετο. Ἔῤῥεον δὲ αἵματα κατὰ γῆς, καὶ σάρκες σὺν τούτοις ἐφέροντο, καὶ τὸ δὴ χαριέστατον, ὡς ἐν τοῖς τοιούτοις, ὁ μὲν ἔπασχεν, ὁ δὲ ἐδυσφόρει, ἀνάλγητον ἐκεῖνον κατανοῶν· ὁ μὲν σεμνὸς ἦν, φαιδρὸς καὶ ἡδὺς, τὰ τῶν εὐχαρίστων ὡς ἐπὶ μεγίσταις εὐεργεσίαις πρὸς Θεὸν καὶ λέγων καὶ δεικνύμενος· ὁ δὲ σκυθρωπὸς καὶ κατώδυνος, ὥσπερ ἐκεῖθεν εἰς αὐτὸν τῶν τραυμαάτων διαβαινόντων, καὶ τὸ τῶν μαινομένων πάθος αὐτῷ καὶ νότερον περιΐστατο. Οἱ μὲν γαρ ἐαυτῶν ἁπτόμενοι, ἑτέρους κατεσθίειν νομίζουσιν· ὁ δὲ σαφῶς ἀλλοτρίας κατεργαζόμενος σάρκας, ἑαυτοῦ δεινὰ πάσχοντος ᾐσθάνετο· ὥστε καὶ ἀμηχανῶν ἐκ τούτου ἐξαπορούμενος τὸ τῶν κυνῶν ἔπασχεν, ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον ἀνέστρεφε, καὶ γοητείαν πάλιν ὠνόμαζε τὸ πρᾶγμα, οὔκουν ψυχῆς γενναιότητα, οὐ δὲ καρτερίαν, οὐ δὲ θείας ἔργον δυνάμεως, καὶ πάλιν εἰς μαγικὴν κακοτεχνίαν διέβαλλε.

CAP. IV

[25] Καὶ οὐκ ἄν ἐπαύσατο ταῦτα κεκραγώς τε καὶ διατεινόμενος, ἐι μὴ μετακληθεὶς ἄνθρωπος μαγικὴν εἰς ἄκρον ἐξησκημμένος, λῆρον ταῦτα βοῶντα καὶ συκοφάντην ἀπήλεγχεν, οὐκ ἐπὶ τούτῳ κληθεὶς οὐ δὲ παραγενόμενος· ἀλλ᾽ ἐπειδὴτὸ τοῦ Βαλαὰμ τρόπον τινὰ κᾀνταῦθ συνέβαινε, [Ad confundendum Georgium adductus magus,] μετεπέμφθη δὲ ἄρα τῷ τῶν Μωαβιτῶν Βασιλεῖ καταρασσόμενος τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ· δὲ σπεύδων ἦν ἐπὶ τούτῳ ἀλλ᾽ ἄν τις ἀντικρούουσα δύναμις, ἀντὶ καταρωμένου εὐλογοῦντα ἐδείκνυεν. Ὡς δὲ καὶ γόης ἥκων μάγος ἐλέγξων Γεώργιον, καὶ καθαιρήσων δῆθεν τὰς μαγγανείας, παντοίαν τε φέρων ἐπὶ τῷδε σπουδὴν, ὅμως τοὐναντίον ἐποίει, ἄνθρωπον αὐτὸν ἀπεδείκνυ θείᾳ σαφῶς χειρὶ κυβερνώμενον, παρὰ τοσοῦτον οὐ δίκαὶον γοητείας ἔγκλημα φέρεσθαι, παρ᾽ ὅσον καὶ τῶν τῷ σκότει προσόντων αἰτιαμάτων οὐκ ἄν δικαίως κληρονομόῃ τὸ φῶς· ἐδείκνυ δὲ, οὐ λόγοις ἄντικρυς ταῦτα βοῶν (εἰ καὶ τοῦτο τῷ ταῦτα συνέβαινεν) ἔργοις δὲ, ὃ καὶ τῶν λόγων πολὺ ἰσχυρότερον.

[26] Ἤδη γαρ ἧκεν οὗτος, καὶ ἀγώνισμα μὲν αὐτῷ προετέθη, πεῖσαι τὸν Μάρτυρα δυνηθῆναι ἢ ἀποκτεῖναι· πεῖσαι μὲν θεοῖς τῶν ἑλλήνων αντὶ Χριστοῦ προσελθεῖν, ἀποκτεῖναι δὲ μὴ πείσαντα, [duplici veneficio frustra applicito,] ὡς ἂν μὴ καὶ τοῖς ἄλλοις τὸ κατ᾽ αὐτὸν βλασφημίας, φησὶ, καὶ ἀπειθείας παράδειγμα γένοιτο. Ἄθλων δὲ τούτων τετελεσμένων, δωρεαὶ κατηγγέλλοντο, καὶ χάριτες, καὶ τιμαὶ, καὶ ὅσα πρὸς Βασιλέως διδόμενα ψευδῶς μακαρίους τοὺ δεχομένους ποεῖ· ἃ δεῖ καὶ ὑποστὰς δράσειν ἐκεῖνος, καὶ ὡς εἴ τι ἕτερον ῥᾳδίως, αὐτὸς μὲν ἐπιζητήσεις δειλητηρίων καὶ σκευασίας ἐτρέπετο, εἰς νέωτα τὸν τῆς τέχνης ἔλεγχον δώσειν ἐπαγγειλάμενος, ὁ δὲ ἀνεχώρει, διελύετο δὲ ὁ σύλλογος, τὸν δὲ καὶ πάλιν ἐ͂ιχεν τὸ δεσμωτήριον. Ἀλλ᾽ ἧκεν ἡ προθεσμία, καὶ πάντες αὐτίκα παρῆσαν· παρῆν ὁ φαρμακὸς ἐπὶ δυσὶ πομάτων εἴδεσι γαυριῶν, [confunditur a Sancto utrimq; nil passo.] ὡς τὸ πᾶν εὐθὺς τότε τοῦ ἀγῶνος περιγραψόμενος· παρῆν ὁ Μάρτυσ, ἀποθανούμενος κατ᾽ αὐτοὺς εἰπεῖν· Διοκλητιανὸς εὔελπις διὰ ταῦτα παρῆν, καὶ ὁ δῆμος, μετέωροι πάντες τὴν τοῦδε ὁποίαν ἕξει ἀπεκδεχόμενοι τελευτήν. Ἔνθεν τοι, τὸ μὲν αὐτῷ προσήγετο φάρμακον· ἦν δὲ ἵνα πιὼν, ἔκφρων γενόμενος, ἑαυτὸν ἐπιτρέψῃ ἄγειν τε καὶ φέρειν, ὅποι τίς βούλεται· τὸ δὲ, σκεῦος ὑπάρχον θανάτου, δευτέρα πόσις ἐταμιεύετο. Ἀλλ᾽ οὔτε ἐκεῖνο ἐξίστα ποθὲν, καὶ τὸ θανάσιμον μέχρι τοῦ πιεῖν θανάσιμον ἦν, ἐπεὶ δ᾽ ἐπέποτο, ἐψεύσατο τὴν προσηγορίαν, οὐδὲν μᾶλλον εἰς ἐκεῖνον ἢ τοὺς μὴ πιόντας ἐνηργηκὸς· ἢ μᾶλλον εἰπεῖν, ἀμφότερα ἔκστασιν καὶ ἀφωνίαν εἰργάσατο, οὐκ εἰς τοὺς προσηκαμένους καὶ γευσαμὲνους, τοὺς δὲ προσενεγκόντας καὶ γεύσασθαι πείσαντας. Ἐξίστατο μὲν γαρ παραχρῆμα ὃς ἐσκεύασε μάγος, καὶ ἐννεὸς ἦν· ἐξίστατο Διολητιανὸς καὶ διηπορεῖτω· οὐ δὲ ὁ δῆμος ἄρα καὶ οἱ παρόντες τῆς Συγκλήτου βουλῆς ἐκτὸς ἦσαν θαύματος καὶ ἐκπλήξεως.

[27] [Diocletianum A tormentis ad blanditias versum,] Τοῦτο μὲν οὖν οὕτως ἐ͂ιχε· καὶ τὸ μέχρι τούτου, ὀξὺς ἦν ὁ Διοκλητιανὸς τὴν διὰ τῶν βασάνων κατ᾽ ἐκείνου χωρῶ· τὰς γαρ ἁπάσας αὐτῷ κολάσεις λύττης ὑπερβολῇ, ὥς τινα μίαν ὑπήνεγκε, μὴ δὲ δοὺς ἀναπνεῦσαι τῇ συνεχείᾳ· ἐπεὶ δὲ τὰς ἑαυτοῦ ῥομφαίας εἰς τέλος ἐκλελοιπυίας ἑώρα, τά τεβέλη συντετελεσμένα, καί τι γενόμενον αὐτῷ πλέον οὐδὲν, ἢ ὅσον πρὸς ἀνδριάντα ἢ σκιὰν τὴν ἐκείνου καθησταμένῳ τὴν μάχην, ὥσπερ ἐξείνην ἀπαγορεύσας, ἄλλην τρέπεται· καὶ οὐ δὲ νῦν ἀποθέμενος τὸ θηριῶδες τοῦ τρόπου καὶ μανικὸν, πανούργως δέ πως αὐτὸ καὶ κακοήθως συστείλας. Διελὼν c γαρ παρ᾽ ἑαυτῷ, ὡς εἰ μετά τινός τις τοῖς γενναιοτέροις προσφέροιτο χαλεπότητος, τοῦτ᾽ αὐτοῖς αὐθάδειαν ἀπεργάζεσθαι, εἴκειν βίᾳ μεγαλοφυΐᾳ ψυχῆς μὴ καταδεχομένοις· ἂν δ᾽ ἄρα τινὶ πρᾳότητι καὶ ἐπιεικίᾳ τοὺς λόγους κεράννυσι τέγγοντας ἤδη, τότε καὶ ὑπείκουσι (καὶ γαρ καὶ σίδηρος ἐλαίῳ, τρόπον τινὰ ὁ σκληρότατος τῷ μαλθακωτάτῳ, λεαίνεται) τί ποιεῖ; Ἀναλαμβάνει τι προσωπεῖον ἐπιεικείας, καὶ πρὸς τὸ μειλίχιον καὶ προσηνὲς ἐκ τοῦ ἄγαν αὐστηροῦ μεθαρμόζεται. Ταύτῃτοι καὶ ἡμερώτερον τοῦ συνήθους ἐμβλέψας ἐκείνῳ, καθυφείς τε καὶ τὴν ἀγριότητα τῆς φωνῆς, Σύ φησιν, ἄνθρωπε, ἀπορίαις συμπλέκων ἀπορίας, εἰς ἀμηχανίας ἡμας τὰς ἐσχάτας ἐμβάλλεις· ἀλλὰ μέχρι τίνος ἔσται ταῦτα; καὶ πότε παύσεται; ἢ διὰ παντὸς κάμνειν ἡμᾶς δεῖ, πράγματα ἐξ ἀγνοίας ἔχοντας, καὶ σοὶ ἑτέρωθεν προξενοῦντας; Δίδαξον τίς ἡ συνοῦσᾳ σοι δύναμις, [& ad interrogationes similes prioribus.] δι ἧς ἔχεις τοὺς τοσούτους καὶ τηλικούτους κινδύνους ἐκπεφευγὼς, δίδαξον νῦν γοῦν, εἰ καὶ μὴ πρότερον· καὶ ἀπάλλαξον μὲν ἐκ τοῦ [θάμβους] εὐθέως ἡμᾶς, ἀπάλλαξον δὲ καὶ σαυτὸν θορύβου καὶ ταραχῆς. Ἢ τάχα πρὸς ὀργὴν οἴει ἀκουσομένους ἡμᾶς, καί σοι δυσχερανοῦντας τὴν ἀλήθεια νδιεξιόντι; Τὸ δὲ οὐχ οὕτως ἔσται, μὴ τοῦτο νομίσης· ἀλλ᾽ ἀνεξικάκως μὲν ὡς ἔνι μάλιστα καὶ ἱλαρῶς ἀκουσόμεθα· χαριούμεθα δέ σοι καὶ τὰ εἰκότα, μόλις ἡμᾶς τῆς μακρᾶς ποτε ἀπαγαγόντι περιπλανήσεως.

[28] Ταῦτα δὲ ἄλλως ἐφθέγγετο, οὐκ ἀλήθειαν ἐρευνόμενος· πάλαι γαρ αὐτῷ δῆλον ἦν, μυριάκις πρὸς τοῦ Μάρτυρος εἰρημένον, [Georgius ad omnia invictus] ὡς ἡ Χριστοῦ δύναμις συνοῦσα τοῖς Θεὸν ὁμολογοῦσιν αὐτὸν, τοῦτο μὲν ἰσχυροὺς κατὰ παντὸς κινδύνου ποιεῖται, τοῦτο δὲ καὶ σημείων αὐτουργοὺς καὶ παντοίων θαυμάτων πρὸς τὴν τοῦ λόγου τῆς ἀληθείας ἀπόδειξιν. Ἀλλ᾽ ἦν πρόφασις τοῦτο καὶ κολακεία, ἢ ὁδὸς εἰπεῖν οἰκειότερον κατὰ τῆς ἐκείνου γνώμης, εἴ πως ἠδυνθεὶς λόγοις, ταύτῃ παρασυρείη ἱλαρῶς αὐτῷ προσενεχθέντα ἀνθιλαρῆναι φιλοτιμήσασθαι· ὅμως ἐλάνθανεν ἑαυτὸν ἀπατῶν, λόγοις, οἷς ἀνθράποδα κηλοῦνται, τῷ μεγάλῳ τῆς ἀληθείας προσφέρων ἀγωνιστῇ· ποῦ γαρ ἔδει τὴν ἐκείνου σοφίαν ἡττηθῆναι τοιούτου; ποῦ δὲ τὸν τοσοῦτον ὑπὲρ εὐσεβείας ζῆλον ἄλλο τι παραχωρῆσαι, ἢ ὅσα ὑπὲρ εὐσεβείας ἔχεται, καὶ διανοηθῆναι καὶ φθέγξασθαι; τὸν δ᾽ ὑπὲρ Χριστοῦ τοῦ μόνου καλοῦ οὕτως ἐκείνου φλέγοντα τὴν ψυχὴν ἔρωτα, πῶς ἦν εἰκὸς ἑτέρου τινὸς ἐπιθυμίᾳ τῶν κάτω δοῦναι παρείσδυσιν. Ὄυτε γάρ ποτε ζῶα τὴν πυρὸς χῶραν παρ᾽ ἑαυτοῖς τρέφειν οἷόν τε, ἤ τι ἕτερον δέχεσθαι τῶν κάτω τε καὶ γηΐνων· οὔτε τὴν ἐκείνου ψυχὴν, πρυτανεῖον θείου γεγενημένην πυρὸς, λογισμόν τινα προΐεσθαι, βλέπειν ὅτῳ δήποτε τρόπῳ εἰσηγούμενον πρὸς τὴν ὕλην. Δῆλον δὲ τοῦτο, οἷς τε εἰργάζετο, οἷς τε ἐκαρτέρει, καὶ οἶς τό τε πρὸς τὸν τύραννον ἔλεγεν.

[29] [simili responso confutat:] Ἦ που σύ φησι, Βασιλεῦ, καὶνότερα τῶν πρότριτα καὶ χθὲς εἰρημένων ἀξούσεσθαι προσδοκῶν, τὴν αὐτὴν ἀεὶ περὶ τῶν αὐτῶν προτείνεις ἐρώτησιν; Οὐ μὴν καὶ ἀκούσῃ, εἴπερ ἑις ἐστιν ὁ τῆς ἀληθείας ὁ λόγος καὶ ἁπλοῦς καὶ σύντομος καὶ σαφὴς, εἴπερ καὶ ἡμεῖς τοῦ παντὸς τιμᾷν ἴσμεν ἀλήθειαν καὶ οὐ παρὰ μέλος φθεγγόμεθα, οὐ δὲ νῦν μὲν ταῦτα τοῖς πυνθανομένοις φαμὲν, τῷ μεθαρμόζεσθαι πρὸς ἐκείνους τὰ ὄντα παραχαράττοντεσ. Εἰ δ᾽ ὅτι αὐτὸς ἐρωτᾷς, τί τοῦτο διοίσει τοῖς μίαν αὐτὴν τὸν ἀεὶ πρεσβεύουσι χρόνον, καὶ κοινὴν εἰδόσι πρὸς ἅπαντας, ὥστε πείθειν μεταβάλλειν αὐτὴν; Οὐδὲν πάντως, οὔκουν, οὐ δὲ μεταβαλλοῦμεν. Ἀλλ᾽ εἴπερ ὅντως τῆς ἀληθείας λέγεις ἐρᾷν, ἰδού σοι παρ᾽ ἡμῶν ἀληθείας ῥήματα, καὶ πάλιν σοι καὶ πολλάκις τὸν αὐτὸν λόγον ἐροῦμεν· Χριστὸς ἡμᾶς ἐνισχύει, Χριστὸς ἡμᾶς ῥύεται, Χριστὸς δι᾽ ἡμῶν σημεῖα ἐργάζεται. Εἰδέ τινα πίστιν ἐκ τῶν ἔργων ζητεῖς, [& offerens virtutem Christi probare miraculis,] ἤδη μὲν καὶ πρότερον εἴληφας, οὐμὴν ἀλλὰ καὶ αὖθις λαβεῖν ἔξεστιν· οἳ δὲ γαρ αὐτοὶ ἡμεῖς ἕτοιμοί σοι πάντα παθεῖν· καὶ πάλιν ἐπὶ ἔργα χώρει, καὶ χρῶ ταῖς χερσὶ, καὶ φείδου μηδὲν, ἵνα καὶ πάλιν γνῶς, ὅτι μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεὸς, διασκεδάζων τὴν καθ᾽ ἡμῶν ὑμετέραν βουλὴν.

[30] Ταῦτα δὲ εἰρηκότος αὐτοῦ, οὐκ ἦν ἐκεῖνος σοφὸς ὥστε συνιέναι, οὐ δὲ ἐκζητῶν τὸν Θεὸν, ἄνθρωπος ἦν ἀπολωλεκὼς βουλὴν, ἐπιστήμην Θεοῦ οὔτε ἔχων οὔτε δεχόμενος. Διὰ τοῦτο καὶ μιμεῖται τοὺς πάλαι Ἰουδαίων παῖδας· ἔβλεπον μὲν γαρ ἐκεῖνοι παρ᾽ ἑαυτοῖς, ἤκουον παρ᾽ ἑτέροις Χριστὸν θαύματα ἐκτελοῦντα, σημεῖα, δυνάμεις· καὶ ὡς μηδὲν εἰδόντες, μηδ᾽ ἀκηκοότες, τὰ αὐτὰ ζητοῦντες προσήρχοντο. Ἐμβρόντητοι, ἄρτι βλέπετε, χθὲς ἑωράκατε, πρὸ τῆς χθὲς καὶ ἐπέκεινα ὡσαύτως ἴδετε, [ab incredulo tyranno] ἐ͂ιτα εἰς τὰς αὐτὰς ἀποτελευτῶντες ἀπορίας ἥκετε; Τούτους δὴ μιμούμενος καὶ αὐτὸς, ἀπόδειξιν τῆς Χριστοῦ δυνάμεως πολλάκις λαβὼν, καὶ πάλιν ζητεῖ· ζητεῖ μὲν οὗν, οὐχ ὅπως εἰληφὼς κατευθυνοι τὴν καρδίαν ἑαυτοῦ, καὶ πιστὸς γένηται (ἦ γαρ πάλαι λαβὼν ἐγεγόνει; ἦ γαρ πάλαι κατεύθυνε;) ἐκπειράζων δὲ μόνον αἰτεῖ, ὅτι καὶ κατ᾽ ἐκείνους γενεά τις ἦν σκολιὰ καὶ παραπικραίνουσα, πνεῦμα πορευόμενον καὶ οὐκ ἐπιστρέφον.

[31] Ἔνθεν τοι καὶ παριδὼν μὲν τ᾽ ἄλλα ὁπόσα θαυμάτων εἴδη, [jubetur mortuum suscitare:] ἀναδραμὼν δὲ πρὸς αὐτὸ τὸ μέγιστον τὴν ἐξανάστασιν τῶν νεκρῶν, τοῦτ᾽ αὐτὸ οὔκουν ἕτερον ἐνεργηθῆναι κελεύει, ὡς τὴν παλινζωΐαν, κᾂν ἐφ᾽ ἑνί τινι τῶν πάλαι τεθνηκότων ἴδη τετελεσμένην, ἀποχρῶν ἡγεῖσθαι μαρτύριον τῆς ἐπὶ πᾶσι δυνάμεως Χριστοῦ καὶ θεότητος· ἀγνοῶν ὡς οὐ λυσιτελῶς ἑαυτῷ τὴν πεῖραν ταύτην μετέρχεται, αὐτίκα τοῦ θαύματος καὶ τελεσθησομένου καὶ πάσης αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἀθυμίας πληρώσοντος. Ὁ γαρ ἐκεῖνα τὰ πρώην τερατουργήσᾳς περὶ τὸν Μάρτυρα, οὐ δὲ περὶ τοῦτο πάντως ἀδύνατος ἔσται· κᾂν οὐχ οὕτως ἐλογίζετο Διοκλητιανὸς, οὐδὲ ἑαυτὸν ἔπειθε, τῷ ἀδυνάτῳ τοῦ ἐπιτάγματος πεποιθώς. Ὅθεν καὶ λάρνακα ἐπεδείκνυ, καὶ πολυετῆ νεκρὸν κατήγγειλεν ἐν αὐτῇ, καὶ ἀνεγείρειν κελεύει. Ἴθι, λέγων, ζῶντα τόνδε, κινούμενον, αἰσθανόμενον, τ᾽ ἄλλα δείκνυε πράττοντα καθ᾽ ἡμᾶς, καὶ ἄπιθι πείσας ἡμᾶς, μηδέν σοι τοῦ λοιποῦ περὶτῶν ἄλλων ἔχοντας ἀμφιβάλλειν, τοῦ μείζονος ἤδη γεγενημένου· ἢ τίς ἂν ἔτι περιεργάζεσθαι βούλοιτο καὶ πολυπραγμονεῖν, τοσοῦτον ἔχων ἐξ ἐναντίας ἱστάμενον ἔλεγχον; Οὕτως ἔλεγε· τὰ δ᾽ ἐντεῦθεν τίς ἀν ἀξίως ἐρεῖ; μᾶλλον δὲ τίς εἰκότως θαυμάσεται· οὐ δὲ γαρ τοῦτο ῤᾴδιον, τῆς διανοίας μὴ χωρούσης τὸ τοῦ πράγματος μέγεθος.

[32] Εἶθεν εἰς οὐρανοὺς σὺν τοῖς νοεροῖς ὀφθαλμοῖς ἀνέτεινε τοὺς τοῦ σώματος, [quo facto] καὶ ὁμοῦ μὲν εἰς ἐπήκοον τὰ τοῦ Θεοῦ μεγαλεῖα ἐκθειάσας τε καὶ ὑμνήσας, ὁμοῦ δὲ καὶ τῶν αὐτοῦ τεραστίων αὐτὸν ἀναμνήσας, καὶ μάλιστα τοῦ κατὰ θανάτου τροπαίου καὶ τῆς ἐκεῖθεν τῶν νεκρῶν ἀ ναστάσεως, δεῖται καὶ τοῦ προκειμένου τοῦδε τὴν τελείωσιν ἐπινεῦσαι· καὶ γαρ ἐ͂ιχε θαῤῥεῖν τὰ τοιαῦτα τῶν αἰτημάτων καὶ λαμβάνειν ἐλπίζειν· τοῦτο μὲν ὅτι καὶ πίστιν ἐ͂ιχεν, ὄρη μεθισταμένην ἰσχύουσαν· τοῦτο δὲ κᾀκ τῶν ὑπὲρ ἐκείνου κινδύνων καὶ τῆς ἀψευδοῦς ὑποσχέσεως, πάντα τοῖς οἰκείοις βεβαίως ἐπαγγελλομένης, ὅσα ἂν αἰτήσησθε, λήψεσθε. Καὶ δὴ, τῆς ἱκεσίας οὕτως καθαρῶς περιεχούσης, ἐπινεύει Θεὸς· καὶ ῥήγνυταί τις ἄνωθεν ἦχος μέγας, οἷον οὐκ ἂν ῥᾳδίως προσίοιτο ἀκοὴ, καὶ πάντας ἐξέπληξε τῷ στεῤῥῷ τῆς ἠχοῦς· καί τις ἀόρατος ἐπὶ τούτῳ δύναμις αἴρει τὸ κάλυμμα τῆς σοροῦ, καὶ ἐπὶ τούτῳ τοῖς ξηροῖς ὀστέοις δίδοται πνεῦμα ζωῆς. Ἐπὶ δὲ τούτῳ, ταχὺς ἀνίσταται ὁ νεκρὸς· καὶ ἐπὶ τούτῳ, βοὴ παντὸς ἦν τοῦ δήμου, μεγαλυνόντων, εὐφημούντων, δοξαζόντων, Χριστὸν ἀληθινὸν Θεὸν ὁμολογούντων· ἐξῆρχε τῆς ὁμολογίας ταύτης ὁ ἐκ νεκρῶν ἀναστὰς, [& qui resurrexerat Christum confitente,] ἐκήρυττε πάντων ἄκουόντων, τὰ τῶν Ἀποστόλων ἐφθεγγετο, καὶ νῦν μὲν προτρέπων εἰς Χριστὸν, νῦν δὲ τῶν εἰδώλων ἀπάγων, αὐτὸν ἠξίου δέχσθαι Μάρτυρα δι᾽ ἀποθἐσεως τοῦ σωματικοῦ ζόφου, ὅσον ἐν Χριστῷ τὸ κέρδος καταμαθόντα, ὅσος ἐν δεισιδαιμονίᾳ ὁ κίνδυνος, πυρὸς ἀτελευτήτου, καὶ σκότους καὶ σκώληκος, καὶ παντὸς εἴδους κακοῦ διαδέχεσθαι μέλλοντος τοὺς προσανέχοντας δαίμοσι.

[33] [plurimi convertuntur,] Τοῦτο τὸ θαῦμα ἀκοαῖς μὲν ἀπίστων οἶδ᾽ ὅτι δυσπαράδεκτον, οὐδὲν γαρ αὐτοῖς τῶν καλῶν ἀξιόπιστον· εὐσεβέσι δὲ καὶ λίαν ὁμολογούμενον. Εἰ γαρ ἀψευδὴς Χριστὸς, ὁ ἐπαγγειλάμενος, καὶ ὧν αὐτὸς σημείων ἐργάζεται μείζονα ποιήσειν τοὺς εἰς αὐτὸν πιστεύοντας, Χριστὸς δὲ μυρίων αὐτουργὸς τοιούτων· τίς ἄρα ποτὲ τῶν τῆς ποίμνης Χριστοῦ ἀμφιβαλεῖ περὶ τούτου, ἀκούων μὲν Ἡλίαν καὶ Ἐλισσαῖον τὸ πρότερον, ἀκούων δὲ καὶ τοὺς Χριστοῦ μαθητὰς ὕστερον τοιαῦτα ἐνηργηκύτας; Τοῦτο καὶ αὐτοὶ δήπουθεν ἕλληνες, πολλὰ περὶ τῶν σφετέρων δαιμόνων τε καὶ θεῶν ὡς δύνανται ληροῦντες, ὅμως κρεῖττον ὁμολογοῦσι τῆς ἐκείνων δυνάμεως· τοῦτο καὶ τοῖς πλήθεσιν ἰσχυρότερον πάντων τῶν ἄλλων δόξαν, καὶ ἰσχυρότερον ἁψάμενον, ὀξύτερον τοὺς πλείστους μεθείλκυσεν εἰς Χριστὸν, κατὰ δήμους πεῖσαν αὐτῷ προσιέναι, καὶ οὐ κατ᾽ ἀριθμόν τινα γνώριμον, οἷς δὴ παρὰ χρῆμα καὶ τῶν μεγάλων τῆς ὁμολογίας ταύτης μισθῶν ἀῤῥαβῶνες ἐφοίτων. [sequentibus eorum fidem miraculis,] Τίς γαρ ἂν ἀριθμοίει τὰ ἐπὶ τούτοις θαύματα, ὁσων τε νοσημάτων χρονίων λύσις ὑπῆρχεν, ὅσων τε χειρῶν παρειμένων ἰσχὺς καὶ κατὰ φύσιν ἐνέργεια; ὡς βλέποντες ἦσαν τυφλοὶ, ἐκ τοῦ βλέπειν πρὸς τὸν νοητὸν ὀφθαλμόν; ὡς χωλοὶ τοὺς πόδας ἐῤῥώνυντο; ὡς πᾶν ἐ͂ιδος νοσήματος ἐδραπετεύετο; κᾂν τὴν τῶν δαιμόνων εἴπῃς ἐπήρειαν, οὐ δ᾽ αὐτὴ τότε τοῦ μὴ ἐκ ποδὼν γενέσθαι ὑπέμεινεν, εἰ μόνον τις τῇ πίστει προσήρχετο.

[34] Ἀλλὰ τὸ Γλυκερίου πῶς ἄν τις παρέλθῃ θαῦμα; Γεωργὸς ἦν οὗτος, [inter quos Glycerius, una cum mago & suscitato Martyr effectus.] καὶ περὶ γῆν τὸν ἀεὶ χρόνον ἔχων, καί γε ἀροτριῶν ἐν βοῦσι· καὶ ὁ θατέρου τῶν βοῶν ὑπὸ ζυγὸν ὠλισθηκότος καὶ τεθνηκότος, οὐκ ἀθέατος ὢν τῶν τότε θαυμάτων, ἧκε δρομαῖος, ἐξαγγέλλει τὸ πάθος, καὶ ἀναβιῶναι τὸ κτῆνος αἰτεῖ. Τυχὼν οὖν ὡς ᾔτησε, καὶ πολὺς ὢν τὴν εὐγνωμοσύνην, ὡς καὶ πάντα λόγον αὐτῷ, ἰδία, δημοσία, ἄνω, κάτω, Χριστὸν εὐφημούμενον ἔχειν καὶ τὰ Χριστοῦ θαύματα, ξίφει τὴν κεφαλὴν ἀφαιρεῖται, οὕτω τοῦ τυράννου προστάξαντος, καὶ Μάρτυς πρὸς Χριστὸν παραγίνεται. Δεύτερος τούτῳ προστίθεται ὁ ἐκ νεκρῶν ἀναστὰς, ὁρώμενος ὁμοῦ καὶ φθεγγόμενος, διδάσκαλος εὐσεβείας γενόμενος. Καὶ τρίτος τὴν αὐτὴν ἄπεισι τοῦ μαρτυρίου ὁδὸν, ὁ χθὲς καὶ πρότιστα μάγος, νυνὶ δὲ κήρυξ Χριστοῦ, αὐτομολήσας τῇ πίστει, καὶ τὴν τῶν δαιμόνων ὡς ἀπολλΰουσαν ἀτιμάσας θρησκείαν. Καὶ ἃ μὲν οὖν γέγονε, τοῦ περὶ τὸν νεκρὸν τεραστίου προβεβηκότος, τὰ μὲν εἴρηται, τὰ δὲ παρῆκεν ὁ λόγος, τὸ μῆκος ὑφορώμενος· ἃ δὲ ἦν μετὰ ταῦτα καὶ ἀναγκαῖον εἰπεῖν.

CAP. V.

[35] Ὁρῶν ὁ Διοκλητιανὸς τὸν Χριστιανισμὸν εἰς πυρσὸν ἀναφθέντα ἤδη, ὡς ἐκ σπινθῆρος τοῦ Μάρτυρος ἀρξάμενον, καὶ πολλῶν μὲν ἐπιλαβόμενον, πολλῶν δὲ μέλλοντα, κᾂν μή τις φθάσῃ κατασχὼν· ταχέως ἂν ἐπελθεῖν κᾀκεῖνα, [In carcerem retrusus S. Georgius,] καὶ δυσχερέστατον ἔσεσθαι τοῖς ἀπείργειν βουλομένοις· τοῦτο δὴ ὁρῶν, τὸ μὲν ἐκποδὼν ποιῆσαι εἴπερ τι ἕτερον, προθύμως ἦν, ὑπόπτευε δὲ ὅμως τὴν διαμαρτίαν καὶ κατοῤῥώδει, δειλὸς πρὸς τὴν ἐπιχείρησιν ἐκ πρώτης πείρας γενόμενος· τὸ δ᾽ αὖ ἄνετον ἔάσας περινοστεῖν, οὔτ᾽ ἔφερε (πῶς γαρ; Διοκλητιανός γε ὢν, καὶ ζημίαν ἑαυτῷ ἄλλως ἔσεσθαι καταφρονουμένων εἰδόλων) διὰ τοῦτό γε δή που καὶ μέσην βαδίσας, δεσμωτηρίῳ καθείργνυσι· τάτε θαύματα ἐπισχεῖν ἐκ τούτου διανοουμενος, μηδενὸς θαρσήσοντος προσιέναι δεσμώτῃ, καὶ τοῦ μετακλίνειν τὰ πλήθη πρὸς εὐσέβειαν ἀποπαῦσαι. Καὶ τὸ μὲν ἴσχυσε δράσαι (παρέδωκε γαρ δεσμωτηρίῳ) οὗ δὲ χάριν τοῦτ᾽ ἔδρασε, τελέσαι οὐκ ἴσχυσε· καὶ γὰρ ὅτε λόγος τοῦ Θεοῦ, ὥς φησι Παῦλος, οὐκ ἐδέδετο, ἔτι δὲ πολὺ μᾶλλον ἐλευθέρως τότε τά τε θαύματα ἠκολούθει, πολλῶν προσιέναι τολμώντων, καὶ τῶν πιστῶν καδεκάστην ὑπῆρχεν ἐπίδοσις.

[36] Ἔνθα δὴ λέγεται, ἀληθῶς δὲ λέγεται, παρὰ Χριστοῦ τὸν Μάρτυρα τὸ σύνθημα λαβεῖν τῆς πρὸς αὐτὸν ἀναλύσεως· λαβεῖν δὲ ὧδε, [visitatur a Christo,] αὐτὸν αὐτῷ Χριστὸν καθ᾽ ὕπνους ἐμφανισθῆναι, πολλά τε εἰπεῖν, ἐξ ὧν χαρᾶς τῆς μεγίστης καὶ θάρσους πληρῶσαι, καὶ δὴ καὶ τὴν ἐκδημίαν σημήνασθαι, στεφάνοις τε αὐτοῖς λαμπροτάτοις ἀμήχανον ἔχουσι τὸ κάλλος τὴν μαρτυρικὴν κεφαλὴν καταστέψαι, σύμβολον τοῦτο τῆς μετὰ ταῦτα διαδεξομένης λαμπρότητος· καὶ μὲν τοι συζήσειν αὐτῷ καὶ συμβασιλεύσειν ἐπαγγείλασθαι, ἐπειδὴ καὶ αὐτοῦ ἕνεκεν ἐθανατοῦτο ὅλην τὴν ἡμέραν, καὶ ὡς πρόβατον σφαγῆς ἐλογίζετο. Οὕτω ταῦτα λέγεται· Διοκλητιανὸς δὲ ἧ βεβούληται περὶ τὸν Μάρτυρα, τοὐναντίον προβαίνειν ἀκούσας, οὐκ ἐπὶ πολὺ τῇ τοῦ δεσμώτην αὐτὸν ἔχειν ἐνέμεινε γνώμῃ· ἀλλά τινος ἐπὶ βήματος καθίσας, ἄλλον τε δῆμον συγκλήτου βουλῆς καθίσας, ἄλλον τε δῆμον ἑαυτῷ περιστήσας, εἰσκαλεῖ ται πρὸς ἑαυτόν.

[37] [deinde blandienti iterum Diocletiano] Καὶ πάλιν ὑπόκρισις ἐνταῦθα, καὶ ἡμερότητος καὶ ἐπιεικείας προσποίησις, καὶ πάλιν δουλοπρεπῶς ἐπὶ τὰ δράματα μεταβαίνει, καὶ τὴν σκηνὴν (οὐ γαρ ἐ͂ιχεν ἄλλως) προσενεχθῆναι, πάντα τιμωριῶν διεληλυθὼς εἴδη, καὶ διὰ πάντων ἀποκρουσθεὶς, ὥσπερ ἀθανάτῳ τινὶ προσφερόμενος, μεταβαίνει μὲν τοι γελοίως, εἴπερ ταύτη τοι τῶν ἁπάντων ἀνύσσειν ᾤετο· ᾧ γαρ ὡς πρὸς ἄνδρα μετὰ πάσης προσιὼν τῆς ἰσχύος τοσοῦτον ἡ ττᾶτο, πῶς ἄρα οἷά τινι μειρακίῳ μαλακῶς προσερχόμενος, ἑλεῖν ποτε ἐ͂ιχεν; Ὅμως σκοπεῖ τε τὴν πονηρίαν, μεθ᾽ ὅσης καὶ οἵας τῆς τέχνης εἰσέρχεται. Πρῶτον μὲν ἐπαίνους κατέλεγεν ἐκείνου, οἷς μάλιστα ἀνθρώπων θηρεύονται γνῶμαι· τίς ἂν διεξήει ὅσους; Εὐγένειαν ἐπῄνει, σώματος εὐφυΐαν καὶ κάλλος, ῥώμην καὶ ἀνδρείαν ἐθαύμαζε, καὶ σύνεσιν πρὸς τούτοις, καὶ φρονήματος σταθηρότητα. Οὐ δ᾽ ἄν φησί τις καὶ ἐν ἐσχάτῃ πολιᾷ τοιαύτην εὑρήσει, μήτοι γ᾽ ἐν οὕτως ἀπαλῷ τῷ σώματι, καὶ νέᾳ τῇ ἡλικίᾳ. Δεύτερον ἑαυτοῦ ψόγον ἐποιεῖτο, μὴ φειδὼ λαβόντος, μὴ οἰκτειρήσαντος, μὴ ἡμέρως ἢ ὅλως ἀνθρωπίνως χρησαμένου αὐτῷ, ἀλλά τινος θηρίου τρόπον αὐστηρῶς καὶ ἀγρίως. Ἐπὶ τούτοις ἠντιβόλει, καὶ συγγνώμην πάντων ᾔτει, ὡς παῖδα πατήρ. Καί γε ὡς ἡμεῖς ἐγνωκὼς ἐ͂ιναι, τί χρὴ καὶ λέγειν ὅσα σοι ἄλλα προσέσται; ἀλλ᾽ ἐν υἱοῦ μοίρᾳ τῷ Βασιλεῖ τῷδε γενήσῃ, καὶ τιμῆς ἂπολαύων τῆς μεθ᾽ ἡμᾶς οὐδενὶ πλὴν ἡμῶν καταλείψεις ὑπερβολὴν· τὸ δὲ τοσούτου τυχεῖν, οἶδας καὶ αὐτὸς, ὡς εὔδαιμον παρ᾽ ἀνθρώποις καὶ μακάριον ἐ͂ιναι νομίζεται.

[38] Ταῦτ᾽ ἔλεγε, καὶ ταῦτα παγίδες ἦσαν, καθ᾽ οὗ μὲν ἐπινενόηται οὐδαμῶς, [obsequi simulans] κατ᾽ αὐτοῦ δὲ ὃς ἐπενόήσεν· ἁλίσκεται γαρ ἐν τούτοις, ὡς ἐν ἰδίοις πτεροῖς, ὥς φησιν ἡ παροιμία· καὶ σοφὸς ὢν τοῦ κακουργῆσαι, ἀντισοφίζεται· καὶ ὅ φησιν ὁ Ψαλμῳδὸς, ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν αὐτοῦ (τοσοῦτον γαρ μεθαρμοστέον, τῶν δὲ βουλευμάτων) ἁμαρτωλὸς ὢν συλλαμβάνεται. Πῶς δὲ τοῦτο; Ἁρπάζει τοὺς λόγους ὁ Μάρτυς, καί τινα καὶνοτέραν ἐντεῦθεν ὁδὸν κατὰ δαιμόνων μελετήσας τραπῆναι, καὶ τελευταῖον δὴ τοῦτο περιφανέστατον τρόπαιον στῆσαι, προσποιεῖται τοῖς λεγομένοις προσχεῖν, πᾶσαν ἔνστασιν ἀποθέμενος· καὶ τοσοῦτον, ὡς καὶ βούλεσθαι παραχρῆμα κοινῇ μετ᾽ αὐτοῦ βαδίζειν εἰς ἱερὰ, καὶ τὴν πρὸς θεοὺς ἐπισπεύδειν πορείαν. Καὶ τοῦτο μὲν ἴσως ἔχει τινὰ δόλον καὶ μηχανὴν, ἀλλ᾽ οὐκ ἀπείρηται μετὰ στρεβλοῦ διαστρέφειν, οὐ δὲ πρὸς τὸν πλαγίως ἐρχόμενον μη πλαγίως ἀντεπιέναι. Καὶ ταῦτα περὶ τοιούτων· καὶ γαρ ἅπας τρόπος, ὅπερ ἄν τις κακίαν ἐκφύγῃ, εὐθύτητος τρόπος ἐκεῖνος, καὶ πᾶσαν ἣν ἄν τις μετίη κατὰ δαιμόνων ἐπίνοιαν, ἀρετῆς ὁδὸς αὕτη, ἀναμφηρὶστως φέρουσα πρὸς Θεόν.

[39] [ducitur cum magno plausu ad idola] Καὶ τὰς μὲν ἐπὶ τούτῳ Διοκλητιανοῦ καὶ τῶν εἰδωλολατρῶν ἡδονὰς, καὶ κρότους, καὶ εὐφημίας, καὶ δημοσία κηρύγματα, πάντας ἐπὶ τὴν τότε συγκαλοῦντα θυσίαν, τί τίς ἄν λέγοι; Ἀλλ᾽ ὡς πλήρης ἦν ἡ πανήγυρις καὶ προὔκειτο θύειν, τότε Μάρτυρι πάντες ἐνητένιζον θυσομένῳ· ἐνταῦθα δὴ, ὥσπερ ἀναῤῤιφέντος κύβου δευτέρου, πάντα ὡς ἐν ὀστράκου περιτροπῇ τὸ τῆς παροιμίας γίνεται· καὶ καταλύονται μὲν εὐφροσύναι πᾶσαι, καταλύονται δὲ ἑορταὶ, καὶ πένθος τὴν χαρὰν διαδέχεται, ὡς καὶ δόξαι τὴν πρότερον ἡδονὴν ὀνείρατος ἐ͂ιναι σαφῶς ἡδονὴν. Οὐκ ἔφερεν τὴν Μάρτυρος παρουσίαν τὰ ἀγάλματα, οὐχ ὑπέμεινεν ἐγγὺς ἰόντα, τὸ τῆς σκιᾶς ἔπαθε προσιόντος ἡλίου. Ἠρώτα, εἰ θεοί εἰσι· καὶ σχήματι ἀνένευον καὶ φωνῇ, [quæ fassa se non esse Deos,] ὅτι, Οὐκ ἐσμὲν, ἔλεγον. Θύειν προσεποιεῖτο, καὶ οὐκ ἐδέχοντο, ἀλλὰ στένοντα καὶ τρέμοντα ὑπεχώρουν καὶ ὑπεστέλλοντο. Καὶ ταυτα μὲν πρὶν ἢ αὐτοῖς ἐμβριμήσασθαι· ἐπεὶ δὲ καὶ ἐνεβριμᾶτο, οὐκ ἔτι ὑπόστασις αὐτῶν, ἀλλά τις θροῦς διηγείρετο, καὶ ἦχος θρηνώδης οἰμοζόντων θεῶν, καὶ ὥσπερ ἐν νυκτομαχίᾳ, ἢ διαπληκτισμῷ μεθυύντων, d συνέπτυσσον ἀλλήλοις καὶ προσήρασσον, ἀγάλμασιν ἀγάλματα, καὶ θεοὶ θεοῖς, χρύσεοι χαλκείοις, [inter se collisa confringuntur:] καὶ λιθίνοις ἀμφότεροι, καὶ τούτοις οἱ ἐξ ἀργύρου καὶ ξύλων, καὶ συγκατεφέροντο καὶ συνετρίβοντο, καὶ ἦν ὁμοῦ πάντα χρήματα θεῶν καὶ θραύσματα ἀναπεφυμένα, ὤμῳ ξυλίνῳ χᾳλκῆς δεξιᾶς ὡς ἔτυχε προσπηγνυμένης, καὶ χρυσῇ κεφαλῇ λιθίνων ἐπικειμένων σκελῶν· τάχα δὲ, ὡς ἐν τοιαύτῃ συγχύσει θείων μελῶν, e τῶν τοῦ Ἄρεω καὶ τοῦ Ἡφαίστου παρειμένων τινὶ τοῦ Διὸς, ὡς ἐ͂ιναι βάσιν τῶν πεπηρωμένων κνημῶν τὴν τὸν ὅλον ὄλυμπον παρὰ ποιηταῖς συστρέφουσαν κεφαλὴν. Οὕτω τότε παρὰ μέλος ἐκρότουν θεοὶ, πικρὸν τοῦτο θέαμα τοῖς εἰδωλολάτραις γινόμενοι· οὕτω καὶ ὁ χορὸς ἐκεῖνος εἰς πένθος μετεστράφη, ἀχρειωθέντων τῶν σεβασμάτων αὐτοῖς.

[40] Ἔνθα τοι καὶ σαφῶς διαδείκνυται, ὡς δυσαπάλλακτόν τι πρᾶγμα πονηρία καὶ δυσαπόνιπτον, [furentibus ad spectaculum gentilibus,] ἅπαξ εἰσοικισθεῖσα καὶ κατασχοῦσα ψυχὴν, ὡς οὐκ ἔτ᾽ ἂν εἴη τότε ψυχὴ ἑαυτῆς, τὰς ἡνίας προδοῦσα τῶν λογισμῶν, καὶ γενομένη κακίας ἀνδράποδον. Ἢ πῶς εἰς Χριστὸν οὐ μετετέθησαν ἔλληνες, αὐτίκα τότε ἐνταυτῷ καὶ τὸ περιὸν αὐτοῦ τῆς δυνάμεως, καὶ τὸ τῆς δαιμονικῆς ὑπερβάλλον ἀσθενείας κατα μαθόντες; Πῶς οὐκ ἐπίστευσαν; Ἢ τόγε φαυλότατον, καὶ ὅπερ κᾂν ἄλογος φύσις ἴσχυσε καταπρᾶξαι; Πῶς οὐκ ἀσθένειαν τῶν νεκρῶν εἰδώλων κατέγνωσαν, καὶ καταγνόντες ἀπέσχοντο; Μὴ γαρ ἀναισθήτως ἐ͂ιχον; οὐ δ᾽ ἐλογίζοντο; οὐ δὲ γνῶσιν τῶν ἐν ὀφθαλμοῖς δρωμένων ἐλάμβανον; Ἀλλ᾽ ὅπερ ἔφην, τοῦ κακοῦ παρ᾽ αὐτῶν τὴν σφῶν ἐπιτραπέντος κυρείαν, οὐ δ᾽ ἡ τ᾽ ἀγαθοῦ γνῶσις ἐ͂ιχεν ὀνῖναι , τοσοῦτον καταδεδουλωμένους τῷ χείρονι. [& Sancto mortem machinantibus:] Δέον καὶ γαρ τότε συνιέντας τῆς ἀσθενείας καταγνῶναι τῆς πλάνης· οἱ δὲ τοὐναντίον ἅπαν ποιοῦσι, ζηλοτυποῦσιν ὑπὲρ αὐτῶν κειμένων, καὶ πρὸς ἄμυναν διεγείρονται· ὥσθ᾽ οἱ μὲν ἔτυπτον ἀπολαμβανόμενοι, οἱ δὲ ἐ͂ιλκον, οἱ δ᾽ ἀλλήλους διεκελεύοντο· ἦσαν δὲ οί καὶ τοῖς ὀδοῦσι ἕτοιμοι διασπαράττειν· ἦσαν, καὶ οὐκ ἂν ἀπέσχοντο, εἰ μὴ πρόσταγμα τοῦ τυράννου φθάσαν, ἐκείνων μὲν τὴν ὁρμὴν ἔστησεν, αὐτὸν δ᾽ ἐκείνῳ παρέστησεν, οὐ φεισαμένῳ πάσχοντος, ἀλλ᾽ ἐπὶ μείζοσι τιμωρίαις καὶ θανάτου χαλεπωτέραις.

[41] Καὶ τάχ᾽ ἂν ἀγῶνες ἦσαν καὶ αὖθις, καὶ ἄθλων δευτέρα περίοδος, εἰ μὴ Θεὸς ἐπέσχε, πρὸς ἑαυτὸν μετακεκλημένος τὸν ἀθλητήν. Ἀλλὰ τοῦτο μὲν, [objurgatur ut ingratus,] μικρὸν ὕστερον· τὸ δὲ νῦν ἐ͂ιναι, πρῶτα μὲν ἔσκωπτεν εἰς ἀγνωμοσύνην ἐκεῖνον ὁ τύραννος, ἐμπαιγμῷ καὶ γέλωτι τὴν πρὸς αὐτὸν εὐμένειαν ἀμειψάμενον· ἐ͂ιτα ἀνόσιον ἐκάλει, πάντολμον, οὐδὲν ὅτι μὴ τῶν ὕβρεων προύφερε κατ᾽ αὐτοῦ. Ὡς δὲ πάντα λοιδορούμενος ἐνεφορήθη, καὶ ὁ Μάρτυς τὴν τῶν εἰδώλων ἀσθένειαν ἀντωνείδησε, καὶ τὴν ἄρνησιν τοῦ μὴ ἐ͂ιναι θεοὺς, καὶ τὸ μὴ ὑπομεῖναι παροντα, καὶ τὸν θρῆνον, καὶ τὴν πτῶσιν, καὶ τὴν συντριβὴν, καὶ τελευταῖον τὴν πώρωσιν αὐτῆς τῆς ψυχῆς, δι᾽ ἧς καὶ λίθων ἀναισθητότερος καὶ ξύλων διαμεμένηκε, κᾄν ταῖς ἔξωθεν αἰσθήσεσιν ἐνεργῇ. Τότε δὴ σφοδρότατα τοῖς ἐλέγχοις μωλωπισθεντι, [sed frustra,] θυμὸς δρακόντων ἀνήπτετο, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος, καὶ σύμβολα τῆς τοσαύτης καρδίας ἐκκαύσεως· ἥτε ὅρασις ὡσεὶ λαμπάδες πυρὸς (τοῦτο δὴ τὸ τοῦ θείου Ναούμ) καὶ ὡς ἀστραπαὶ διατρέχουσαι, ἥτε φωνὴ θηρίων ἀγριωτέρα ὑπάρχουσα, δι᾽ ἧς δημίους παρεῖναι, στρέβλας παρεῖναι, χεῖρας σιδηρὰς, κρνπίδας σιδηρὰς, πῦρ, ξίφος, τροχὸν, πάντα βασάνων εἴδη ἐνεκελεύετο.

[42] Ἃ δὴ καὶ εἰς μέσον ἰόντα, καὶ αὖθις διὰ τοῦ μαρτυρικοῦ χρωτὸς ἐξετάζεσθαι μέλλοντα, περιτρέπει Θεὸς, καὶ ἄπρακτα δείκνυσι· περιτρέπει δὲ, [itaq; cum etiam Imperatrix Christo acceßisset,] οὐκ ἀωρίᾳ τὸν τύραννον πλήξας, οὐ δὲ κεραυνῷ βαλὼν ἄνωθεν, ὧν πάλαι τυχεῖν ἄξιος ἦν, ἀλλ᾽ εἰς ἐπίγνωσιν ἑαυτοῦ διὰ τοῦ Μάρτυρος τὴν ἐκείνου προσκεκλημένος γυναῖκα, καὶ τὰς ἐκείνου πάσας ἐπ᾽ αὐτὴν τρέψας φροντίδας. Ὃν γαρ τρόπον πολλαχόθεν τις βαλλύμενος, ἀεὶ πρὸς τοὺς βάλλοντας μετάγει τὰς χεῖρας· οὕτω κᾀκεῖνος, ἑτέρωθεν τότε νύξαντος τοῦ Θεοῦ, ὅλος εὐθὺς ἐκεῖσε μετέστη, καὶ ὅλος ἐγένετο τοῦ τὴν γυναῖκα ἑαυτῷ ἀνασώσασθαι. Καὶ πολλὴ μὲν ὑπῆρχε αὐτῷ πρὸς τοῦτο σπουδὴ, μάντα ποιοῦντι καὶ λέγοντι· πλὴν οὐθ᾽ ὑπαγαγέσθαι ἠδύνατο, καὶ ἅπαν ὃ προσῆγε πειθοῦς φάρμακον, ἐμπόδιον ἦν εἰς πειθὼ, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν, ἐφόδιον εἰς Χριστὸν, πάντων αὐτῇ καὶ τῶν ἐναντίων εἰς εὐσέβειαν συνεργούντων, ὃ καὶ Παῦλός φησιν περὶ τῶν ἐργαζομένων τὸ ἀγαθὸν· ὥστε κᾀντεῦθεν ἀποκρουσθεὶς, καὶ συλλογισάμενος ὑπὲρ ὅσων ὦφλε τῷ Μάρτυρι αἰσχύνην καὶ γέλωτα, τοῦτο το μὲν διὰ παντὸς τοῦ ἀγῶνος ἥττων φανεὶς, τοῦτο δὲ ἐμπαιχθεὶς, τοῦτο δὲ καὶ πολλοὺς τῶν οἰκείων καὶ αὐτήν γε τὴν γυναῖκα ἀφαιρεθεὶς· μὴ ἐρωτήσεως τοῦ λοιποῦ, μὴ ῥήματος ἀξιώσας (ἐπειδὴ καὶ τὸ δεσποτικὸν ἅμα περὶ τῆς ἐκδημίας συνήλαυνε πρόσταγμα) ἔγνω, [capitis supplicio punitur Georgius,] τ᾽ ἄλλα παριδὼν, τὴν τελευταίαν ἀπόφασιν ἐξενεγκεῖν κατ᾽ αὐτοῦ· ἡ δὲ ἦν ἀφαιρεθῆναι τὴν κεφαλήν. Καὶ ταύτην ἐξήνεγκεν, οὐ μᾶλλον αὐτὸν ἐξιστῶν τῶν παρόντων, ἢ ἑαυτὸν πραγμάτων ἀπᾳλλάττων, καὶ ἄλγους καὶ ὀδύνης ψυχῆς, ἃ προσῆν αὐτῷ ἐκ τοῦ μὴ κρείττονι φανῆναι δύνασθαι· καὶ ταῦτα, πάντας σχεδὸν ἀνθρώπους ἔχοντι ὥσπερ ἀπὸ νεύματος ὑπηρετοῦντας αὐτῷ.

[43] [& ad Christum ascendit,] Καὶ γίνεται δὴ τοῦτον τὸν τρόπον τὸ πέρας τῶν ἀγώνων τῷ Μάρτυρι· καὶ οὕτως ἀγωνισάμενος, καὶ οὕτω θέατρον καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις γενόμενος, οὕτω πρὸς Χριστὸν τὸν μέγαν ἀγωνοθέτην καὶ στεφωδότην ἀνέρχεται, οὗ καὶ τὰ στίγματα βαστάζων καὶ προδεικνὺς, σύμφυτος τοῦ πάφους γνωρίζεται καὶ συγκληρονόμος τῆς δόξης ἀ ναγορεύεται. Τούτου τὴν καρτερίαν ἔφριξαν δαίμονες, ἡττήθησαν, ἠσχύνθησαν, ὑπεχώρησαν· ὥστε μέμφεσθαι ἑσυτοῖς, ὅτι τῷ ἀηττήτῳ προσέβαλλον τὴν ἀρχὴν, [dæmonum terror,] μέμφεσθαι δὲ καὶ Διοκλητιανῷ, ὅτι ὄργανον αὐτοῖς γενόμενος ἐπ᾽ αὐτὸν, ὄργανον μᾶλλον, τοῖς χρησαμένοις ὑπερ ὧν οὐκ ἐσπούδαζεν, ἥττης καὶ ἀδοξίας ἐγένετο, καὶ τοσούτῳ γε πλέον, ὅσω καὶ πλέον καθυπουργῆσαι ἐφιλονείκισε. Τούτου τὴν ὑπομονὴν ἐξεπλάγησαν Ἄγγελοι, εἰ ἐν σώματι ὢν ἄνθρωπος, εἰ συνδεδεμένος ἔτι τῇ ὕλῃ, [stupor Angelorum,] εἰ τὸ βάρος οὐκ ἀποθέμενος, οὐκ ἐνάρκησε πρὸς τὰς βασάνους, οὐκ ἐδειλίασεν, οὐκ ἐνέδωκε ταῖς ὀδύναις, οὐκ ἔπαθε τὸ τῆς ὕλης, οὐκ ἠλλοιώθη, οὐ μετεβάλλετο, οὐκ ἐπ᾽ ἀμφότερα ἐ͂ιδεν, οὐ πρὸς τὸν χοῦν ἐκινήθη ὁ ἐκ χοὸς, οὐ τὴν οἰκείαν ἐξῄτησε χώραν· ἀλλ᾽ ἀλλ᾽ ὅλος ἦν πρὸς τὰ ἐκείνων βλέπων, καὶ ἰσωθῆναι φιλονικῶν, ἐκβιάζων ὥσπερ τὴν φύσιν, καὶ το κρᾶμα ἀρνούμενος.

[44] [& Beatorum Abraham, Iob,] Τοῦτον καὶ χορὸς Ἁγίων ἐθαύμασε, καὶ μέσον περιλαβόντες, τὸ ὑστέρημα ἕκαστος ἑαυτοῦ ἐν ἑνὶ τούτῳ πεπληρωμένον κατανοοῦντες, ᾐδέσθησαν καὶ ἐμακάρισαν. Εἶδεν Ἀβραὰμ ἐν τούτῳ καὶ τὴν οἰκείαν πίστιν, δι᾽ ἧς ἐδικαὶώθη, καὶ τὸ φιλόθεον. Εἶδεν Ἰὼβ καὶ τὴν πληγὴν, καὶ τὴν καρτερίαν, καὶ ἀμφότεροι τὴν φιλοπτωχείαν· ἐ͂ιδον δὲ καὶ τῶν οἰκείων ἐπέκεινα τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον. [Moysis,] Κατενόησε Μωϋσῆς ἀγάπην περὶ τοὺς ὁμοφύλους ἐν τούτῳ, ἀλλ᾽ ἧς αὐτὸς ἔσχηκεν ὑψυλοτέραν καὶ θειοτέραν μακρῷ· ὑπὲρ γαρ ψυχῶν ἐπυροῦτο τυραννουμένων ὁ Μάρτυς, οὐ σωμάτων πηλῷ καὶ πλινθίᾳ ταλαιπωρούντων· σημείοις τε, οὐ τὴν Αἴγυπτον, ἀλλὰ καρδίας ἀθέων ἐμάστιξε, καὶ Φαραὼ τὸν νοητὸν μετὰ τῆς ὑπ᾽ αὐτὸν δυνάμεως, οὐκ ἐν ὕδασι θαλάσσης, ἐν αἵμασι δὲ τοῖς ἑαυτοῦ κατεπόντισε· πόνους τε καὶ μάχας ἄλλας, οὐ πρὸς τούς κρατοῦντας τῆς κάτω γῆς, καὶ περὶ μικρᾶς ἐν εδείξατο, ἵνα κατακληρονομηθῇ ὁ ἐκ σαρκὸς Ἰσραὴλ, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῶν οὐρανίων, καὶ πρὸς τὰς ἀρχὰς τοῦ σκότους, πρὸς τὰς ἐξουσίας καὶ τὸν κοσμοκράτορα; [Eliæ.] Ἡλίας ἔγνωκε μὲν ζηλωτὴν, καὶ τόνδε ὡς ἑαυτὸν καὶ ἀνομίαν έλέγχοντα· ὃ δ᾽ ἐπέκεινα ἐφεᾶτο ἐν τούτῳ, οὐκ ἐ͂ιχεν ἐν αὐτῷ κατιδεῖν· οὐ γαρ ἔφευγεν ἀπὸ προσώπου τῶν διωκόντων ὁ Μάρτυς, οὐ δ᾽ ἐρημίᾳ γενόμενος καὶ καλυψάμενος, ἡσυχῆ τὴν ἀσέβειαν ἐθρήνει τοῦ Ἰσραὴλ· ἀλλ᾽ εἰς μέσους ὠθῶν ἑαυτὸν τοὺς κινδύνους, τὰ ἐπιόντα ὑφίστατο, κατὰ, τὴν προθυμίαν τοῦ πνεύματος, καὶ τὴν ὁρμὴν δεικνύων τοῦ σώματος. Οἱ περὶ Ἀζαρίαν καὶ Δανιὴλ, [trium puerorum, Danielis,] τὴν, ἐν λάκκῳ κάθειρξιν καὶ τὴν περισχοῦσαν αὐτοῖς φλόγα μόνον ἑαυτοῖς συνειδότες, τ᾽ ἄλλα μόνω προσεμαρτύρουν αὐτῷ. Τί χρὴ τοὺς καθ᾽ ἔκαστα λέγειν; Ἀλλ᾽ οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ, οἱ τὴν οἰκουμένην τῷ Εὐαγγελίῳ περιλαβόντες, [& Apostolorum:] τοῦτον τὸν μέγα τῆς ἑαυτῶν ὁμολογίας θρέμμα ἰδόντες, οὕτως ἐναντίον βασιλέων καὶ τυράννων, καὶ ἐπὶ θεάτρου μεγίστου καὶ μυριάδων ἀνθρώπων τὸ Χριστοῦ βαστάζοντα ὄνομα, οὕτω μετὰ παῤῥησίας κηρύττοντα (καὶ μεθ᾽ οἵου πρὸς τὸν κηρυττόμενον ἔρωτος; ὡς μήτ᾽ ἐνεστῶτα, μήτε μέλλοντα τῆς διακονίας, ἢ τῆς ἀγάπης χωρίζειν) παθόντα τε διὰ ταῦτα μόνον αὐτὸν, ὁπόσα ἑαυτοῖς ὁμοῦ παθοῦσι συνείδεσαν, ἠγάλλοντό, καὶ ὡς ἐτὶ μεγίστῃ καρποφορίᾳ προσθήκην, ὡσανεὶ καὶ τῶν στεφάνων καὶ τῆς μακαρίας εὐφροσύνης ἐδέχοντο, ἰδίαν ἑαυτῶν εὐδοκίμησιν τὴν τοῦ μαθητοῦ ποιούμενοι.

[45] Οὕτως ἐκεῖνος καὶ μετὰ τοιούτων τῶν γνωρισμάτων τῆς μακαρίας ἐπιφαίνει λήξεως, [nunc gloriosus in cælis,] μετὰ Ἀποστόλων, μετὰ Δικαίων καὶ Προφητῶν, τοῦ τῶν Μαρτύρων ἐξάρχων χοροῦ, καὶ δι᾽ εἴδους τοῦ πρώτου κάλλους, οὐκ ἐν ἐσώπτρῳ οὐδ᾽ ἐν αἰνίγμασιν ἐμφορούμενος, οὕτω συνάγεται ἐναντίον Κυρίου. Συμπληροῦτο γαρ Ἠσαΐας τὴν εὐφημίαν, Καὶ καθαρίζεται ἀπὸ τῆς πληγῆς, καὶ ζῆ καὶ ἐλεεῖται, καὶ δοξάζεται εἰς τὸν αἰῶνα· καὶ ἐπέκεινα, Καὶ γίνεται αὐτῷ Κύριος φῶς αἰώνιον, ἀναπληρῶν τὰς ἡμέρας τοῦ πένθους αὐτοῦ. Διὰ ταῦτα καὶ ἄνω μὲν εὑρίσκεται, τὰ πρὸς τὸν Θεὸν ἡμῶν μεσίτης καὶ διαλλακτὴς· κάτω δὲ καὶ τῆς παῤῥησίας, καὶ τῆς ὑπὲρ ἡμῶν ἱκεσίας, ἐναργῆ παρέχεται τὰ γνωρίσματα. Τίνι γαρ οὐ συναντιλαμβάνεται ἀρετὴν μετιόντι, καὶ τούς πόνους οὐ συνεπικουφίζει; Τίνι κινδυνεύοντι μόνον ἐπικληθεὶς, οὐ παρίσταται βοηθὸς; Ποίων ἐξ ἀναγκῶν οὐ ῥύεται, τίνων ἐκπεριστάσεων; ἰατρὸς ἐν νόσοις, ἐν θαλάσσῃ κυβερνίτης, πρόμαχος ἐν πολέμοις, ἐν συμφοραῖς παρακλήτωρ· ἑνὶ λόγῳ, κοινὸς παρὰ Θεοῦ τὸν ἅπαντα χρόνον ἤκων εὐεργέτης τῷ βίῳ, κοινὴν εἰς ἡμᾶς ἀεὶ καὶ τὴν κηδεμονίαν ἐνδείκνυται. [est communis omniū advocatus,] Διὰ τοῦτο καὶ τὸ τῆς Γραφῆς πάρεστιν ὁρᾷν σαφῶς ἐπ᾽ αὐτὸν ἐκπληρούμενον, Βασιλεῖς ὁρῶντες αὐτὸν, καὶ ἐν εἰκόνι τοσοῦτον προσθετέον, ἀνίστανται, ἅτε τὰ μέγιστα ἑαυτοῖς παρ᾽ αὐτοῦ συνειδότες βοηθουμένοις· Ἄρχοντες προσκυνοῦσιν αὐτὸν· ἔθνη ἃ οὐκ εἴδεισαν αὐτὸν ἐπικαλοῦνται, καὶ λαοὶ οἳ οὐκ ἐπίστανται ἐπ᾽ αὐτὸν καταφεύγουσιν, ἔνεκεν τῆς δόξης, ἧς αὐτὸν ὁ πάντων Δεσπότης ἐδόξασεν, ὅτι αὐτῷ πρέ πει δόξα, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Hanc periodum recognoscens, existimo plus aliquid deesse quam nomen Diocletiani, quod interpretando addidimus: videtur enim institui comparatio inter unum illum dæmonem, qui Iobum exercuit; & multos illos, qui Diocletianum adversus Georgium stimulabant.

b Exciderunt hoc loco verba aliqua, ad complendum sensum necessaria: quod ut intelligeretur, dispunximus que erant in ecgrapho nostro male conjuncta.

c Mallem legere διαλέγων.

d Ecgraphum nostrum συνέπτιτον.

e Perturbatio haud minor vocum quam rei, quæ describitur in eodem ecgrapho, hæc est, τῶν Ἀρεῶν τοῦ Ἡφαίστου καὶ παρειμένων τῆ τοῦ Διὸς, quod modica mutatione correximus.

ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΞΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ. ΤΟΥ ΠΑΡ᾽ ΑΥΤΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ΕΙΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΘΕΝΤΑ ΠΑΙΔΑ ΚΑΙ ΠΑΡ᾽ ΕΛΠΙΔΑ ΣΩΘΕΝΤΑ.
Ex MS. Bibliothecæ Vaticanæ, collato cum alio Ambrosianæ.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)

EX MS VATICANO.

Οἱ τῶν αὐτῶν a δωρεῶν ἀξιωθῆναι ἐπιποθοῦντες, τὰς τῶν Ἁγίων μνήμας τε καὶ πανηγύρεις ἀδιστάκτῳ πίστει καὶ στοργῇ ἑορτάζειν μὴ ἐκκακήσωμεν· ὅτι οἱ ὑφ᾽ ἡμῶν εὐφήμενοι καὶ δοξαζόμενοι καὶ μνημονευόμενοι Ἅγιοι, [Prologus auctoris] ἐπισκέπτονται καὶ προνοοῦνται, καὶ ἀντιληπτικῶς περιεποῦσιν, καθοδηγοῦντες ἡμᾶς πρὸς κρείττονα καὶ σωτηρίας ἐχόμενα. Πρόκειται τοιγαροῦν ἡμῖν σήμερον ἡ παγκόσμιος καὶ σεβασμία ταύτη μνήμη τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Γεωργίου, ἱερὰ, πανδαισία, καὶ τρυφῇ ἀδαπάνητος, τρέφουσα τὰς ψυχάς τε καὶ καρδίας τῶν πίστει καὶ πόθῳ μετεχόντων τῆς πνευματικῆς ταύτης ἀπολαύσεως, μονονουχὶ τὴν τῆς ἀθλήσεως αὐτοῦ καὶ ἀνδρείας καρτερίας τε καὶ γενναιότητος μαρτυρίαν ἀνακηρύττουσα, ἀλλὰ καὶ τῶν παραδόξων θαυμάτων ἐνέργειαν τῶν παρ᾽ αὐτοῦ γινομένων ἡμῖν ὑπεμφαίνουσα, καὶ μάλιστα τὸ ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς γεγονὸς θαῦμα, [cujus ætate res accidit.] ἐξαίσιόν τε καὶ παραδοξότατον. Πρόσεχε πᾶς οὖν μετ᾽ ἀκριβείας τοῖς λεγομένοις παρακαλῶ, ὅπως καὶ τὴν τοῦ παντοδυνάμου καὶ φιλανθρώπου Θεοῦ εὐσπλαγχνίαν ὑπερθαυμάσητε, καὶ τὴν τοῦ ἁγίου Μάρτυρος κηδεμονίαν καὶ προστασίαν καὶ θαυματοποιΐαν ὑπερδοξάσητε, καὶ μεγίστην ὠφέλειαν ταῖς ὑμετέραις ψυχαῖς καρπώσησθε.

[19] b Εἰδέναι τοίνυν ὑμᾶς βούλομαι, ὦ φιλόχριστον ἄθροισμα, ἱερὸν ἀκροατήριον, ὅτι οἱ τῆς τῶν Παφλαγόνων χώρας οἰκήτορες μεγίστην πίστιν καὶ πόθον διάπυρον εἰς τὸν πανένδοξον καὶ Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον κέκτηνται, [Templum S. Georgii juxta Amastrim:] ὥστε τούτῳ ἱεροὺς καὶ σεβασμίους ναοὺς καὶ δειμᾶσθαι καὶ σέβεσθαι, καὶ σκολάζειν ἐκ πόθου αὐτοῖς ἐπισπεύδουσιν, καὶ τὰς τούτου ἑορτάς τε καὶ πανηγύρεις πιστῶς καὶ αἰσίως ἐκτελεῖν προτεθύμηνται, καὶ μάλιστα οἱ ἐν τῇ περιχώρῳ τῆς Ἀμαστρίδος τυγχάνοντες, ὡς παρακατιὼν ὁ λόγος δηλώσειεν. Ἐν οἷς ἐν τόπῳ τινὶ λεγομένῳ τοῦ Ποταμοῦ, ἤτοι τοῦ οἰκιακοῦ, ναὸς αὐτοῦ ἵδρυσται περικαλλὴς καὶ σεβάσμιος, ἐν ᾧ πάντες οἱ μετὰ πίστεως προστρέχοντες, τὰς αἰτήσεις ἑτόιμως λαμβάνουσιν. Ἄνθρωπος δέ τις ἦν ὀνόματι Λέων, εὐσεβὴς καὶ φοβούμενος τὸν Θεὸν· καὶ ἐν αὐταρκείᾳ πλούτου διαβιοῦς, ἔσχεν γυναῖκα σεμνοπρεπεστάτην, ὀνόματι Θεοφανὼ, ὁμοιότροπον τῆς αὐτοῦ ἀγάθῆς προαιρέσεως. Οἵτινες πίστιν ἀδίστακτον καὶ πόθον διάπυρον εἰς τὸν ἅγιον Μεγαλομάρτυρα κεκτημένοι, καὶ ἐν τῷ πανσέπτῳ αὐτοῦ ναῷ ἀεννάως σχολάζοντες, καὶ τὴν τούτου μνήμην ἐτησίως καὶ φιλοφρόνως ἐκτελοῦντες, πάντων τῶν προσόντων αὐτοῖς φύλακα καὶ κηδεμόνα καὶ προνοητὴν τὸν Ἅγιον ἐπιγράφονται. Ἦν δὲ καὶ ἐν τοῖς στρατιωτικοῖς καταλόγοις τεταγμένος ὁ ἀνὴρ, [huic devoti conjuges] ὅστις τὴν τῆς στρατείας ὑπηρεσίαν ἀπαραιτήτως ὑπηρετῶν διετέλει· τίκτεται δὲ αὐτοῖς παιδίον ἄῤῥεν, ὅπερ μετὰ πίστεως εἰλικρινοῦς ἐν τῷ τοῦ ἁγίου Μεγαλομάρτυρος πανσέπτῳ ναῷ τῷ ἁγίῳ βαπτίσματι ἀναγεννήσαντες, καὶ τῷ τοῦ Μάρτυρος πόθῳ θελγόμενοι, Γεώργιον αὐτὸν ἐπωνόμασαν. Ἀπογαλακτισθέντος δὲ τοῦ παιδὸς Γεωργίου, [filium unicum Georgium nominant:] εἰς τὴν πανίερον γραμμάτων μάθησιν αὐτὸν ἐκδεδώκασιν, τῷ ἐκεῖσε Ἱερεῖ καὶ c Προσμοναρίῳ τοῦ πανσέπτου ναοῦ τοῦ Μάρτυρος, ἐκπαιδεύοντες αὐτὸν, κατὰ τὸν θεῖον Ἀπόστολον, ἐν παιδίᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου. Ὅντινα ὤσπερ κλάδον νεοθαλῆ ἀνατρέφοντες, καὶ τῇ τούτου εὐπρεπείᾳ καὶ συνέσει καὶ εὐταξίᾳ τερπόμενοι, ἱκέτευον τὸν Ἅγιον, συνετίζειν καὶ στηρίζειν καὶ ὁδηγεῖν αὐτὸν προς τὰ κρείττονα καὶ σωτήρια. Ὁ δὲ παῖς, τοῦ Ἁγίου πρεσβείαις ῥωννύμενος, εὐφυὴς καὶ εὐμαθέστατος καὶ δεξιᾶς φύσεως ὑπάρχων, οὐ μόνον εἰς τὴν τῶν γραμμάτων μάθησιν ἐσχόλαζεν, ἀλλὰ, καὶ ἐν ταῖς τεταγμέναις προσευχαῖς, ἡμεριναῖς τε καὶ νυκτεριναῖς, ἀόκνως καὶ σπουδαίως ἐγκαρτερῶν, πᾶσιν ἐπέραστος καὶ ποθεινότατος γέγονεν.

[20] Τούτων δὲ οὑτως ἐχόντων, γέγονεν ἡ τῶν δυτικῶν ἐθνῶν πρὸς ἡμᾶς Χριστιανοὺς σφοδροτάτη ἐπανάστασις, λέγω δὴ Βουλγάρων, καὶ Οὐγγρῶν, d καὶ Σκύθων, καὶ Μήδων, καὶ Τούρκων, ὥστε μονονουχὶ τὰ πλησιάζοντα αὐτοῖς μέρη καταλυμείνασθαι, ἀλλὰ καὶ τὴν βασιλεύουσαν θεοπύργωτον ἡμῶν πόλιν πορθῆσαι ἐβουλεύοντο, εἰ μὴ ἡ τοῦ παντοδυνάμου Θεοῦ φιλανθρωπία καὶ πρόνοια φρούδας αὐτῶν τὰς βουλὰς ἀπετέλεσεν. Οἱ δὲ τὰ Ρὡμαίων σκῆπτρα κατέχοντες, προστάττουσι πανταχοῦ τοὺς ὑπ᾽ αὐτῶν γενομένους καὶ στρατευομένους, τοῦ ἐπισυναχθῆναι πρὸς ἄμυναν τῶν προλεχθέντων ἐθνῶν, Λέοντος τοῦ Φωκὰ τηνηκαῦτα στρατοπεδαρχοῦντος Ρὡμαῖκοῖς στρατεύμασι. [emittendum contra Bulganos] Τούτου οὖν τοῦ ἀπαραιτήτου καὶ ἐπαχθοῦς προστάγματος κατεπείγοντος, ὁ προειρημένος στρατηλάτης Λέων, εἰς γῆρας ἐληλακὼς, οὐχ οἷός τε ἦν τὴν τῆς στρατείας ὑπηρεσίαν καὶ ὁδοιπορίαν τελέσαι, καὶ διὰ τοῦτο καὶ ἄκων τὸν ἑαυτοῦ μονογενῆ υἱὸν Γεώρχιον, κομιδὴ νέον ὄντα καὶ τὴν τῶν μειρακίων ἡλικίαν ἀρξάμενον, ἀντ᾽ ἐκείνου εἰς τὴν τῆς στρατείας ὑπηρεσίαν, ἐκπέμψαι ἐβουλεύσατο. Ὅντινα λαβὼν σὺν τῇ ἑαυτοῦ γυναικὶ, εἰς τὸν τοῦ ἁγίου Μάρτυρος ναὸν ἀπήεσαν, τοιαύτας ἱκετηρίους καὶ θρηνώδεις φωνὰς πρὸς τὸν Μάρτυρα λέγοντες· Σοὶ, [Sancto commendant.] Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, τὸν μονογενῆ καὶ φίλτατον ἡμῶν υἱὸν παρατιθέμεθα, ὃν καὶ τῷ σῷ πόθῳ θελγόμενοι Γεώργιον ὠνομάσαμεν· σὺ αὐτὸν διατήρησον, σὺ αὐτὸν κατευόδωσον, καὶ σεσοσμένον τοῦτον καὶ ἀσινῆ καὶ ἀλώβητον μετὰ σωτηρίας πάλιν ἡμῖν ἀποκατάστησον, ὅπως ἐπὶ πλεῖον τὴν πρὸς σὲ πίστιν καὶ εὐχαριστίαν προσεπιτείνωμεν, ὡς κατὰ πάντα σὲ ἔχοντες προνοητὴν καὶ ὑπέρμαχον.

[21] Ταῦτα καὶ πλείονα τούτων γοερῶς καὶ ὀδυνηρῶς ἱκετεύσαντες καὶ ἐπευξάμενοι, ἀπέστειλαν τὸν ἑαυτὸν υἱὸν Γεώργιον μετὰ τῶν λοιπῶν στρατιωτῶν· θρηνοῦντές τε καὶ ὀδυρώμενοι οὐ διέλειπον ἀδιαλείπτως ὑπὲρ αὐτοῦ νύκτωρ τε καὶ μεθ᾽ ἡμέραν τὸν Ἅγιον παρακαλοῦντες καὶ ἐκβιαζόμενοι, τοῦ συνοδεῦσαι καὶ ἐνισχῦσαι καὶ τὰ τῆς σωτηρίας αὐτοῦ προνοήσασθαι, καὶ σεσωσμένον καὶ ὑγιῆ τοῦτον ἀπολαβεῖν. Συνηθροίσθησαν δὲ ἀπὸ πάσης ἐπαρχίας καὶ χώρας, [Commisso prælio] τῆς ὑπὸ τῆς Ρὡμαἳκῆς στρατοπεδαρχίας τεταγμένης, πλήθη λαῶν ἄπειρα, καὶ κατήντησαν ἐν τοῖς μέρεσι τῶν προλεχθέντων ὀλεθρίων ἐθνῶν, ἐν τόπῳ ἀνεπιτηδείῳ παρὰ θάλασσαν. Οὕστινας οἱ πολέμιοι ἐχθροὶ ἐν ὅπλοις ἐξαίφνης ἐπαναστάντες, κατέπληξαν καὶ ἐξηφάνησαν. Ἀλλ᾽ οἴμοι! πῶς ἀδακρυτὶ παρέλω τὴν γοερὰν ταύτην θρηνῳδίαν, τῆς γεγονυῖας εἰς ἡμᾶς ἐγκαταλείψεως τοῦ παντοδυνάμου καὶ ἐλεήμονος Θεοῦ; διὰ τὰς ἀμυθήτους ἁμαρτίας ἡμῶν, διότι ἐγκατελείπομεν τὸν νόμον αὐτοῦ, καὶ τοῖς κρίμασιν αὐτοῦ οὐκ ἐπορεύθημεν, οὐδὲ τὰ προστάγματα αὐτοῦ ἐτηρήσαμεν. Οἴμοι! πῶς κατεκυριεύθημεν καὶ κατεστρώθημεν ὑπὸ τῶν ἀλλοτρίων καὶ παρανόμων ἑχθρῶν, οἱ τῷ βαπτίσματι τῷ ἁγίῳ ἐσφραγισμένοι; δῆλον ὅτι βεβηλώσαντες τὰ δικαιώματα αὐτοῦ, τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ οὐκ ἐφυλάξαμεν, καὶ διὰ τοῦτο ἐπεσκέψατο ἐν ῥάβδῳ τὰς άνομίας ἡμῶν, καὶ ἐν μάστιγξιν τὰς ἀδικίας ἡμῶν. Οἴμοι! πῶς κατεπόθημεν ὑπὸ τῶν παλαμναίων καὶ ἀσπόνδων ἐθνῶν, [fit strages Romanorum:] οἱ τῷ τροπαιοφόρῳ καὶ νικοποιῷ ὅπλῳ τοῦ τιμίου σταυροῦ τετειχισμένοι καὶ περιπεφραγμένοι; εὔδηλον ὅτι οὐκ ἐφυλάξαμεν τὴν διαθήκην τοῦ Θεοῦ, καὶ ἐν τῷ νὁμῳ αὐτοῦ οὐκ ἠβουλήθημεν e πορεῦσαι, ἀλλ᾽ ἐπελαθόμεθα τῶν θαυμασίων αὐτοῦ καὶ τῶν εὐεργεσιῶν αὐτοῦ ὧν ἔδειξεν ἡμῖν· διὰ τοῦτο ἀπέστρεψεν τὴν βοήθειαν τῆς ῥομφαίας ἡμῶν, καὶ οὐκ ἀντελάβετο ἡμᾶς ἐν τῷ πολέμῳ, ὥστε καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς πεπληρῶσθαι τὸ προφητικὸν ῥητὸν τὸ φάσκον· Ἔθεντο τὰ θνησιμαῖα τῶν δούλων σου βρώματα τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ, τὰς σάρκας τῶν ὁσίων σου τοῖς θηρίοις τῆς γῆς, ἐξέχεαν τὸ αἷμα αὐτῶν ὡσεὶ ὕδωρ κύκλῳ Ἱερουσαλὴμ, καὶ οὐκ ἦν ὁ θάπτων, καὶ τὰ ἐξῆς.

[22] Αλλὰ παρακαλῶ, κλίνατε τὰς ἀκοὰς ὑμῶν ἀδελφοὶ, καὶ εὐηκόως τοῖς λεγομένοις προσέχετε, καὶ θρῆνον μετ᾽ εὐχαριστίας καὶ κατανύξεως συμπαθῶς καὶ φιλοστόργως ἀναλάβετε. [multisq; cæsis,] Τοίνυν, διὰ τὰ πλήθη τῶν ἀνομιῶν καὶ ἀδικιῶν ἡμῶν, τοὶς ἀνεφίκτοις καὶ ἀνεξιχνιάστοις κρίμασι τοῦ Θεοῦ, οἷς μόνος αὐτὸς ἐπίσταται ὁ πλάσας καὶ διεξάγων ἡμᾶς ὡς ἄν βούληται, συνέβη τὴν τῶν Χριστιανῶν σύμπτωσιν ἐκεῖσε γενέσθαι· καὶ οἱ μὲν ὑπὸ ξιφῶν ἀνῃρέθησαν, οἱ δὲ ἐν τῇ θαλάσσῃ κατεποντίσθησαν, ἕτεροι δὲ ἐν πνηγμονῇ καὶ καταπατήσει ἵππων καὶ συμπτώματι βιαίῳ τεθνήκασιν, καὶ ἄλλοι ἄλλως πολυτρόποις θανάτου εἴδεσιν ἐτελεύτησαν· ἄλλοι δὲ αἰχμάλωτοι λειφθέντες, [aliis captis,] καὶ εἰς φυλακὰς ζοφώδεις καὶ δεσμωτήρια βληθέντες, καὶ λιμῷ καὶ δίψει καὶ κακουχίαις πιεζόμενοι, καὶ τιμωρούμενοι, κακινκάκως τὸ ζῆν ἀπέῤῥηψαν· οἱδὲ καὶ εἰς πικρὰς δουλίας κατεμερίσθησαν· μόλις ἐκ τῶν πολλῶν ὀλίγοι διαδράντες καὶ φυγάδες γενόμενοι.. f Ὁ δὲ παῖς Γεώργιος, τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ καὶ τῇ τοῦ Μάρτυρος προμηθείᾳ καὶ ταῖς τῶν γονέων εὐχαῖς φυλαττόμενος, σῶος καὶ ἀβλαβὴς διετηρήθη, [abducitur etiam adolescens præter spem servatus.] μήτε πληγὴν ὑπὸ ξίφους δεξάμενος, μήτε σύμπτωσίν τινα πεπονθὼς, μήτε τινὰ ἀλγηδόνα θανατηφόρον ὑποστὰς, ἀλλ᾽ ἦν κρατηθεὶς παρά τινος ἐθνάρχου· ὅν τινα εὐειδέστατον θεασύμενος, ἄνευ δεσμῶν καὶ μαστιγώσεως, εἰς δουλείαν αὐτοῦ καὶ ὑπερησίαν εἶναι προσέταξεν, ἀπαχθέντα ἐν τῷ ἔθνει αὐτοῦ. Ὁ δὲ παῖς ἦν εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Μεγαλομάρτυρι ὑπὲρ τῆς τοιαύτης αὐτοῦ σωτηρίας, ἀόκνως καὶ φιλοπόνως ἐκτελῶν τὴν ὑπηρεσίαν αὐτοῦ, σπεύδων εὐαρέστως τῷ δεσπότῃ αὐτοῦ φανῆναι.

[23] [Amissum lugent, p.ter,] Οἱ δὲ τούτου γονεῖς, τοῦ χρόνου παροχηκότος, καὶ τοῦτον μὴ ἀπολαβόντες, ἤρξαντο τοῖς φυσικοῖς σπλάγχνοις ἀναπληροῦσθαι καὶ καταφλέγεσθαι, καὶ λίαν ὀδυνηρῶς καὶ θρηνιτικῶς ἐποδύρεσθαι. Καὶ ὁ μὲν πατὴρ τοιαύταις φωναῖς ἐκέχρητο· Οἴμοι! οἴμοι! μονογενὴ καὶ παμφίλτατε. Οἴμοι ἀναψυχὴ τοῦ γῆρους μου! Διατὶ γαρ ἐγὼ ὁ γεγηρακὼς καὶ ἀδύνατος, μὴ κατὰ τὸ σύνηθες ἐπορεύθην εἰς τὴν τῆς στρατείας ὑπηρεσίαν, καὶ παρανάλωμα τοῖς ὑπεναντίοις γέγονα· καὶ σὺ κατελείφθης ὡς νεόφυτος κλάδος ἐν τῷ οἴκῳ μου, εἰς τὴν τῆς μητρός σου παραμυθίαν καὶ ἀνάπαυσιν, καὶ εὐκληρίαν τοῦ γένους μου; Οἴμοι! τί πράξω; τί ἐννοήσω; τίνα παρηγορίαν τοῦ γήρους μου λήψομαι; τίνα τῆς οὐσίας μου κληρονόμον καταλείπω; τίς με ἀδηνατοῦντα καὶ γεγηρακότα θεραπεύσει, καὶ θανόντα ταφῇ παραδώσει, καὶ τὰ μνημόσυνά μου τελέσει; Οἴμοι τῷ ταλαιπόρῳ! πῶς κατέλθη τὸ γῆρας μου μετὰ λύπης εἰς ἅδην; Ἡ δὲ μήτηρ ἔτι γοερότερον θρηνοῦσα ἀπεφθέγγετο, [ac mater,] Οἴμοι, τέκνον γλυκύτατον! Οἴμοι παραμυθία τῆς ἐμῆς ψυχῆς! Οἴμοι φῶς τῶν ἐμῶν ὀφθαλμῶν! Ἄρα πῶς σε θρηνήσω, ἢ ποίῳ τρόπῳ τὴν στέρησίν σου ἀποκλαύσομαι; Ἄρα ὑπὸ ξίφων ἀνῃρέθης, ἢ ὑπὸ ἵππων κατεπατήθης; ἄρα ἐν τῇ θαλάσσῃ κατεποντίσθης, ἢ ὑπὸ τῶν συμπτωμάτων κατεχώσθης; ἄρα εἰς φυλακὰς καὶ δεσμωτήρια κατεκλείσθης, ἢ λιμῷ καὶ δίψει ἐκτηκόμενος ἀνῃρέθης; ἄρα μετὰ τῶν ζώντων σε λογισώμεθα, ἢ μετὰ τῶν τεθνηκότων σε μνημονεύσωμεν; Τίς δώσει μοι πτέρυγας περιστερᾶς καὶ πετασθήσομαι, ἵνα ἐλθοῦσα ἐν τοῖς αὐτόθι ἐρευνήσω ἐν τοῖς συμπτώμασι τῶν τεθνηκότων, καὶ κᾂν βραχύ τι ἐκ τῶν σῶν φιλτάτων μελῶν ἢ ὀστέων ἰσχύσω ἀναλαβεῖν, καὶ συγκομήσω τοῦ συνταφῆναι μετ᾽ εμοῦ ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐξόδου μου. Εἰ γαρ ἐνταῦθα τέθνηκας, ὦ τέκνον, ἀνεκτοτέραν ἂν τὴν ὀδύνην εἶχον εἰσδέξασθαι, ταῖς οἰκείαις χερσίν σε ἐνταφιάσασα καὶ ταφῇ παραδοῦσα, καὶ πρὸς μικρὰν παραμυθίαν τῷ τάφῳ σου παρακαθημένη καὶ κλαίουσα. Ἄρα, τέκνον, τίς σε ἐνταφιάσει καὶ ταφῇ παπέμψει; ἀλλ᾽, ὡς ἔοικεν, τὰ ἐμοὶ πεποθημένα σου μέλη ὑπὸ ὀρνέων ἢ αἱμωβόρον θηρίων κατεβρώθησαν. Ταῦτα καὶ τὰ τούτων πλείωνα θρηνωδοῦσα ἡ μήτηρ ὀδυνηρῶς ἀπεφθέγγετο, οἷα εἰκῶς φιλότεκνος μήτηρ, ἐπὶ στερήσει καὶ χωρισμῷ μονογενοῦς καὶ φιλτάτου υἱοῦ, ἐν θλίψει ἀποφύρεσθαι.

[24] Ἀμφότεροι δὲ, ὅτε πατὴρ καὶ ἡ μήτηρ, οὐ κατοῖκον καὶ μόνον ταῦτα θρηνητικῶς ἐβόουν· ἀλλὰ καὶ τὸν τοῦ Μάρτυρος ναὸν σπουδῇ καταλαβόντες, [& filium reposcunt a S. Georgio:] λοερότερον καὶ δριμύτερον ἀνεκόμιζον, λέγοντες· Ἐπὶ τοιαύταις ἐλπίσιν, Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, τὸν φίλτατον υἱόν σοι παρεθέμεθα, ἵνα ὀρνέων καὶ θηρίων κατάβρωμα γένηται; Τοιαύτας ἀμοιβὰς ἡμῖν ἀνταπέδωκας, ἀντὶ εὐχῶν καὶ ἱκεσιῶν ὧν περὶ αὐτὸν καθεκάστην πρὸς σὲ ἐποιούμεθα; Κᾀν γαρ τὸ ἡμῶν γῆρας οὐκ ᾠκτείρησας, τὴν ἐκείνου νεότητα διατὶ μὴ ἐλέησας; μὴ γαρ ἐν τῷ πανσέπτῳ σου ναῷ τούτῳ τὸ ἅγιον βάπτισμα λαβεῖν τοῦτον προσηνέγκαμεν; οὐ τῷ σῷ τιμίῳ ὀνόματι τοῦτον ἐπωνομάσαμεν; οὐ καθεκάστην παρ᾽ αὐτοῦ τὰς δεήσεις προσηγάγομεν; Διατὶ τὴν ἡμῶν ἐλεεινότητα ὑπερίδες, Μεγαλομάρτυς Γεώργιε; Μάλιστα δὲ ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ὁρῶσα τοὺς ὁμηλίκους τοῦ υἱοῦ αὐτῆς παῖδας, εἰσιόντας καὶ ἐξιόντας ἐν τῷ τοῦ ἁγίου πανσέπτῳ ναῷ, καὶ ψάλλοντας καὶ ἀναγινώσκοντας, σφοδρότερον ἐπωδύρετο, λέγουσα· Μὴ γαρ, Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, μόνος ὁ ἐμὸς υἱὸς τὴν γὴν ἐβάρει πατεῖν ἐν αὐτῇ, ἢ μόνη ἐγὼ ἐν μητράσιν εὑρέθη πολυαμάρτητος, ἵνα μὴ τὸν ἐμὸν υἱὸν ἀβλαβῆ καὶ σεσωσμένον διαφυλάξεις; Εἰ γὰρ εἶχον καὶ ἕτερον τέκνον, ἴσως ἂν μικρὰν παραμυθίαν, εἰς τοῦτο ἀφορῶσα, λαβεῖν ἠδυνήθην. Πρὸς τίνα ἀποβλέψωμαι; τίνα παρηγορίαν τοῦ πόνου εὑρήσω; Συμπονήσατέ μοι φίλοι, συγκλαύσατέ μοι συγγενεῖς, γείτονες οἱ προσήκοντες δότε μοι μικρὰν παραμυθίαν τῆς κατεχούσης με θλίψεως. Ταῦτα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια οἱ γονεῖς πρὸς ἑαυτοὺς καὶ πρὸς τὸν Ἅγιον ἀπωλοφυρόμενοι καὶ λέγοντες, οὐ μόνον τοὺς γνωστοὺς καὶ φίλους καὶ γείτονας εἰς θρῆνον ἐκίνουν, ἀλλὰ σχεδὸν εἰπεῖν καὶ τοὺς λίθους συγκλαίειν αὐτοῖς.

[25] [ipse quoque se ei commendat.] Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ παῖς Γεώργιος, ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ καὶ δουλείᾳ ὑπάρχων, τὰ ὅμοια τούτοις ἢ καὶ πλείονα εἰλικρινῶς μεθ᾽ ὑμωγῆς πρὸς τὸν Μάρτυρα ἀπεφθέγγετο. Οὔ σοι, Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, οἱ ἐμοὶ γονεῖς με παρέθεντο, καὶ ἐν τῷ σῷ πανσέπτῳ ναῷ τὲ ἅγιον βάπτισμα ἔλαβον, καὶ τὴν κλῆσιν τοῦ ὀνόματός σου ἐπικέκλημαι, καὶ τὴν τῶν ἱερῶν γραμμάτων μάθησιν πεποίημαι; Καὶ ἵνα τί τὴν τῶν ἐμῶν γονέων δέησιν καὶ ἱκεσίαν παρίδες, καὶ κατεδέξω εἰς δουλείαν με ἀπαχθῆναι, καὶ πολλὰ ἐπ᾽ ἀλλοδαπου καὶ ἀλόγου χώρας, τοῦ ἆσπόνδου καὶ ἀπηνεστάτου ἔθνους τούτου [πάσχειν], μήτε τὰ τῶν γονέων μου δάκρυα οἰκτείρας, μήτε τὴν ἐμὴν νεότητα ἐλεήσας; Ἀλλ᾽ ὅμως, μὴδὲ ἀπὸ τοῦ νῦν ἐνταῦθα ἑγκαταλείπῃς με· ἀλλὰ παράσχου μοι δύναμιν τοῦ εὐάρεστον φανῆναι τοῖς δεσπόταις μου, καὶ τὴν τούτων θηριώδη γνώμην εἰς ἡμερότητα μεταποίησον, καὶ τοὺς ἐμοὺς γονεῖς ὡς συμπαθεῖς παραμύθησαι. Τούτων δὲ οὕτους τελουμένων, παρὴν καὶ ἡ ἐτήσιος μνήμη τοῦ Μάρτυρος, [Illis vertente anno votivas epulas celebrantibus,] ἥνπερ ὠήθησαν ἐκ πίστεως καὶ πόθου ἐπιτελεῖν, καὶ ὅσον ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου ἤγγιζεν, σφοδρότερον οἱ τοῦ παιδὸς γονεῖς τὸν θρῆνον ἐπέτεινον· ὅμως ταύτην φιλοφρόνως ἐκτελέσαι κατὰ τὸ σύνηθες ἔσπευδον. Καὶ δὴ, τῆς μνήμης φθασάσης, μετὰ τὴν τοῦ Λυχνικοῦ ψαλμῳδίαν, καθὼς ἔθος ἐστὶ τοῖς ἐγχωρίοις τράπεζαν παρατιθέναι τοῖς προσήκουσιν, καὶ τοῦτο καὶ αὐτοὶ πεποιηκότες ἐν ἀφθονίᾳ ἀγαθῶν, πάντας τοὺς φίλους καὶ συγγενεῖς καὶ πένητας σὺν τοῖς παρατυχοῦσιν ἐν τῇ τραπέζῃ προετρέψαντο. Τούτων δὲ ἐν τῇ τραπέζῃ καθεσθέντων, οὐδὲν ἔτερον ἢ περὶ τοῦ παιδὸς ἐφθέγγοντο· οἱ μὲν γονεῖς θρηνοῦντες καὶ λέγοντες, ὅτι ἐν τῇ παρελθούσῃ μνήμῃ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος, καὶ ὁ ἡμῶν φίλτατος υἱὸς Γεώργιος ἐνταῦθα παρῆν, ἐξυπηρετῶν τοῖς φίλοις καὶ συνευχόμενος. Ταῦτα παρὰ τῶν γονέων ἀκούοντες, οἱ συγγενεῖς συνέκλαιον, οἱ φίλοι παρεμυθοῦντο, καὶ πάντες ἐν ἀθυμίᾳ καὶ θλίψει ἐτύγχανον, τὴν τοῦ παιδὸς στέρησιν ἐννοούμενοι καὶ συμπάσχοντες.

[26] Ἦν δὲ καὶ ὁ παῖς Γεώργιος ἐγνωκὼς ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ, κατ᾽ ἐκείνην τὴν ἑσπέραν, τὴν τοῦ Ἁγίου μνήμην εἶναι· καὶ ἐν τῇ μαγειρικῇ καμίνῳ ὢν, καὶ τὴν τοῦ θερμοῦ ὑπηρεσίαν κατὰ τὸ εἰωθὸς αὐτῷ ἐκτελῶν, [earum recordatus captivus] ἵστατο κατηφὴς καὶ σύνδακρυς, ἐνθυμούμενος κατὰ διάνοιαν, ὅτι ἐν τῷ οἴκῳ μου κατὰ τὴν τοῦ Ἁγίου μνήμην ἐπιτελεῖν ὠήθησα, καὶ οἱ παρατυγχάνοντες φίλοι καὶ γείτονες ἐπὶ τραπέζης κεκαθηκέναι· κᾀγὼ ὀ ἐλεεινὸς καὶ αἰχμάλωτος ἐν ταῖς παρελθούσαις μνήμαις τοῦ Μάρτυρος συμπαρήμην ἑορτάζων καὶ εὐφραινόμενος· ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ πανσέπτῳ ναῷ αὐτοῦ τοῖς ἀθροιζομένοις συνέψαλλον καὶ συναμιλλόμενος· νυνὶ δὲ ἐπ᾽ ἀλλοδαπῆς χώρας αἰχμάλωτος καὶ δοῦλος γεγένημαι. Μή γαρ ἐγὼ, Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, μόνος ἀνάξιος εὑρέθην τοῦ εἰσιέναι εἰς τὸν ναόν σου, Ἄρα οἱ ἐμοὶ γονεῖς τὴν μνήμην σου ἐκτελοῦντες, καὶ μὴ ὁρῶντές με, πῶς οὐχὶ τὴν στέρησίν μου θρηνήσουσιν; ἄρα ἡ πολύθλιβός μου μήτηρ, θεωροῦσα τοὺς συγγενεῖς καὶ γνωστοὺς καὶ φίλους ἐν τῇ μνήμῃ σου ἐπισυναγομένους, ἐμὲ δὲ μὴ βλέπουσα ἢ φωνῆς μου ἀκούσασα, πῶς οὐχὶ, ὡς δάμαλις μυκωμένη ἐπὶ χωρισμῷ τῆς ἑαυτῆς μόσχου καὶ γοερὸν θρηνῳδοῦσα, ὀξυδερκὲς περιβλεπομένη ᾧδε κᾀκεῖσε, πότε θεάσεταί με, ἢ φωνῆς μου ἀκούσει. Ἄρα τοὺς ὁμήλικάς μου παῖδας καὶ συμμαθητὰς ὁρῶσα ἐν τῷ ναῷ σου ψάλλοντας καὶ συναμιλλωμένους, καὶ ἐμὲ μὴ βλέπουσα, πῶς οὐχὶ τὴν καρδίαν σπαραττομένη, καὶ τοῖς τῶν σπλάγχνων κέντροις νυττομένη, ὀδυνηρὰν πληγὴν ὑποδέξεται. Τίς τοὺς τοῦ ἐμοῦ πατρὸς στεναγμοὺς ὑπενέγκοιτο; τίς τῆς ἐμῆς μητρὸς τὰ δάκρυα παύσει; ἐγὼ δὲ ποίους ὕμνους ἐν τῇ μνήμῃ σου προσαγάγω; ποίους ψαλμοὺς μελωδήσω; εἰ μὴ δάκρυα ἀνενέργητα, καὶ στεναγμοὺς ἀλαλήτους ἐκ κατωδύνου καρδίας φλογοειδῶς ἀναπεμπομένους. Σῶζον πάτερ, σῶζον μῆτερ, σώζεσθε πάντες φίλοι καὶ γνωστοὶ καὶ συγγενεῖς, καὶ μέμνησθέ μου τοῦ αἰχμαλώτου, κᾄντε ζῶντι ὑπερευχόμενοι, κᾄντε τεθνηκότι θρηνητικῶς μνημονεύοντες. Σῶζον καὶ σύ, τιμιώτατε Ἱερεὺς καὶ Προσμονάριε τοῦ πανσέπτου σου ναοῦ, ὁ παιδαγωγήσας καὶ διδάξας με τὴν τῶν ἱερῶν γραμμάτων μάθησιν, καὶ μέμνησό μου ἐν ταῖς πρὸς Θεὸν εὐχαῖς σου. Σώζεσθε καὶ ὑμεῖς οἱ ὁμήλικές μου παῖδες, οἱ συμμαθηταὶ, καὶ συμψάλλοντες, καὶ συναμιλλόμενοί μοι καὶ συνευχόμενοι, καὶ ἐν τῇ τοῦ Ἁγίου μνήμῃ μή μου ἐπιλάθησθε, τὸν ἐπὶ ξένης ξένον καὶ αἰχμάλωτον καὶ δοῦλον ὑπάρχοντα.

[27] Ταῦτα νῦν ἐννοῶν ἐν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις, καὶ δάκρυα ποταμηδὸν ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ καταῤῤέων, [& sorbitiunculam hero prandenti laturus,] ἡσυχὴ καὶ ἡμέρα μὴ τολμῶν γοερώτερον ὀλοφύρεσθαι. Ἀλλ᾽ ἄρτι μοι ἐξιόντι τὰ περὶ τοῦ παραδόξου θαύματος τὰς ἀκοὰς ὑφαπλώσατε. Παραυτὰ οὖν προστάττουσιν αὐτῷ οί σύνδουλοι αὐτοῦ, τὸ τοῦ θερμοῦ ἀγγεῖον ἄραι ἐκ τῆς μαγειρικῆς καμίνου, καὶ πρὸς τὸν κύριον αὐτοῦ ἀνελθεῖν. Ὁ δὲ τὰ δάκρυα ἀπὸ τῶν παρειῶν αὐτοῦ ἀποσμήξας, καὶ ἀναλαβὼν τὸ τοῦ θερμοῦ ἀγγεῖον, ὅπερ εἴωθεν ἡ ἐπιχώριος διάλεκτος Κουκούμιον καλεῖν, σπουδαῖος ὥρμησεν πορευθῆναι ἐν τῇ τραπέζῃ πρὸς τὸν κύριον αὐτοῦ· καὶ ἀναλαβὼν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὸ κουκούμιον τοῦ θερμοῦ κρατοῦντα, ἐν ῥιπῇ ὀφθαλμοῦ μετάρσιον, ἐν τῷ αὐτοῦ οἴκῳ, ἐν τῇ τραπέζῃ, ἔνθα οἱ κεκλημένοι φίλοι ἐκάθηντο, τοῦτον εἰς μέσον ἔστησεν ὁ Ἅγιος, κατέχοντα ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὸ κουκούμιον σὺν τοῦ θερμοῦ βράζοντος, ὡς ἐκ τῆς καμίνου εὐθέως ἁρπαγέν. [subito transfertur & redditur suis] Ὅπερ ἐξαίφνης θεασάμενοι οἵ τε γονεῖς καὶ πάντες οἱ παρατυχόντες, Βουλγαρικὴν στολὴν ἠμφιεσμένον, καὶ τὸ κουκούμοιν βράζον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ κρατοῦντα, ἐξίσταντο, καὶ φωναῖς μεγίσταις ἐκέχρηντο. Καὶ οἱ μὲν γονεῖς αὐτοῦ, ἐκ τῆς ὑπερβαλλούσης αὐτοῦ ἀδοκήτου χαρᾶς, πρινεῖς εἰς γῆν κατέπεσον ἄφωνοι· οἱ δὲ λοιποὶ, τοῦτον περιπλακέντες καὶ καταφιλοῦντες, ἤρξαντο ἐρωτᾷν αὐτὸν περὶ τῆς ἐπανόδου αὐτοῦ. Ὁ δὲ παῖς, γνωρίσας τὸν ἑαυτοῦ οἶκον, καὶ τοὺς γονεῖς, καὶ τοὺς παρατυγχάνοντας, ἐν ἀπορίᾳ καὶ ἀμηχανίᾳ καὶ ἐκπλήξει μεγίστῃ γέγονεν· διηγεῖτο δὲ τὰ περὶ ἑαυτοῦ λέγων.

[28] Ὅτι ἐγώ τι πλέον διηγήσασθαι οὐκ οἶδα· ἒν οἶδα, [S. Georgii beneficio] ὅτι ταύτῃ τῇ στιγμῇ, καὶ τῇ ῥοπῇ, καὶ τῇ ὥρᾳ, ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ καὶ τῇ δουλείᾳ εἰς Βουλγαρίαν ἤμην· καὶ ὅπερ ὁρᾶτε κουκούμιον ἐκ τῆς μαγειρικῆς καμίνου ἥρπασα βράζον, θέλων ἀνελθεῖν πρὸς τὸν κύρίόν μου ἐν τῇ ἀνόδῳ τῆς κλίμακος· καὶ ἐλθὼν, εὗρόν τινα ἔφιππον ὁπλοφόρον, ἐν σχήματι στρατηλάτου, ὑπὲρ τὴν λαμπρότητα τοῦ ἡλίου αὐγοειδέστερον διαλάμποντα, ὅστις ἀθρόως ἁρπάσας με καὶ ἀναλαβὼν, ὡς τάχος ἀστραπῆς διήρχετο, μή τε κόπον μή τε κίνησιν αἰσθανομένου μου, πλὴν εἰ μή γε ἐν θαλάσσῃ προσεπιβάντες, ἐκ τῶν τοῦ ἵππου ποδῶν, ὥσπερ ἔξαλμα ὕδατος ταραττομένου, ψόφον τινὰ ἐκτυπούμενον ἀκήκοα. Καὶ αὖθις ἐν ῥιπῇ ὀφθαλμοῦ ἐν τῇ γῇ εὑρεθέντες, [cum eodem quod manu ferebat cucumio;] ἐν φωτὶ καὶ λαμπρότητι διἳπτάμενοι, ἀκόπως καὶ ἀμωγητὶ, μὴ ἐγνωκότος μου, ποῦ εἰμι, ἢ ποῦ πορεύομαι, ἐξαίφνης παραδόξως καὶ ἀπροσδοκὴτως, μετάρσιον ἐνταῦθα, ὡς ὁρᾶτε, ἀθρόως με ἵστησιν εἰς μέσον ὑμῶν, ἐν τῇ χειρί μου τὸ κουκούμιον τοῦτο κατέχοντα. Ταῦτα παρὰ τοῦ παιδὸς ἀκούσαντες, καὶ ἐν ἐκπλήξει γενόμενοι, δρομαῖοι ἐξῆλθον τοῦ οἴκου, τὸν διασώσαντα εὑρεῖν βουλόμενοι, καὶ τοῦτον ταῖς πρεπούσαις τιμαῖς ἀμείψασθαι· μηδένα δὲ εὑρόντες ἢ κατασχόντες, πρὸς τὸν παῖδα παλινδρόμῳ ἤεσαν, τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος σφοδρῶς ἐκπληττόμενοι, μάλιστα ὁρῶντες τὸ κουκούμιον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ βράζον καὶ ἀνακοχλάζον, ὡς ἀρτίως ἐκ τῆς καμίνου ἁρπαγέν. Ἀνανήψαντες δὲ καὶ οἱ γονεῖς αὐτοῦ ἐκ τῆς λειποθυμίας, περιεπλάκησαν ἐν τῷ τραχήλῳ τοῦ τέκνου αὐτῶν, κατασπαζόμενοι καὶ κλαίοντες, καὶ κατανοοῦντες αὐτὸν διηπόρουν· Ἄρα ὁ υἱὸς ἡμῶν ἐστιν οὗτος; ἄρα ἀληθές ἐστι τοῦτο, ὅτι τὸ τέκνον ἡμῶν ὁρῶμεν; Τί μὲν οὐ λέγοντες, τί δὲ οὐ πράττοντες, ἄξια τῆς εὐχαριστίας τῆς γενομένης εἰς αὐτοὺς θαυματοποιΐας καὶ κηδεμονίας καὶ θερμῆς ἀντιλήψεως τοῦ ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου. Μεταστρέψαντες δὲ τὴν λύπην εἰς χαρὰν μεγίστην πάντες, καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν τὸν ποιοῦντα παράδοξα θαύματα, εὐχαριστοῦντες καὶ τῷ ἁγίῳ Μεγαλομάρτυρι, ὅθεν ἐκ τοῦ βράζοντος θερμοῦ, τοῦ ἀποκομισθέντος ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας, εἰς τὴν τοῦ Ἁγίου πρεσβείαν πιεῖν προστάττουσιν.

[29] [ex quo mirabiliter multiplicato] Θαῦμα δὲ ἐπὶ θαύματος προσθηκην ἀκούσατε. Τὸ γὰρ ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας λειφθὲν κουκούμιον, οὐ πάνυ μεγίστον ἦν, ἀλλὰ καὶ λίαν μικρότατον· οἱ δὲ ἐν τῇ τοῦ Ἁγίου μνήμῃ συναθροισθέντες, πλεῖστοι τὸν ἀριθμὸν ὑπῆρχον. Οὐ μόνον δὲ τοὺς ἐν τῇ τραπέζῃ καθημένους πιεῖν ἐπήρκεσεν, ἀλλὰ καὶ τοὺς παρισταμένους, καὶ τοὺς ἐξυπηρετοῦντας, καὶ τοὺς ἐν τῷ οἴκῳ, καὶ πάντας τοὺς παρατυγχάνοντας καὶ ἐπισυναχθέντας· μήτε ἐλάττωσιν τοῦ θερμοῦ, μήτε ψυχρότητα ἐκ τοῦ τοσούτου διαστήματος εἰσδεξαμένου, ἀλλ᾽ ἦν ἀνακοχλάζον καὶ βράζον, ὡς ὑπὸ λαυροτάτου πυρὸς ἐκφυσόμενον. Ὥσπερ γαρ ἐπὶ τοῦ Προφήτου Ἡλιοῦ, τῆς φιλοξένου καὶ φιλοπτωχοτάτης χήρας ἡ τοῦ ἀλεύρου δρὰξ καὶ ὁ καμψάκης τοῦ ἐλαίου οὐκ ἠλαττονήθη· οὕτως οὐ δὲ ἡ ἐν τῷ σμικροτάτῳ κουκουμίῳ τοῦ θερμοῦ μετάδοσις ἔλλειψίν τινα εἰσεδέξατο, ἀλλ᾽ ἐπήρκεσε πᾶσιν ἀφθόνως μεταδιδόμενον. [cum plurimi bibissent,] Καὶ ὥσπερ g ἡ ἐπὶ τῶν σχιδάκων τοῦ ὕδατος ἐπίκλυσις τὸ παρὰ φύσιν ἀναφθὲν πῦρ ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Προφήτου Ἡλιοῦ οὐ κατέσβεσεν, ἀλλὰ μειζόνως ἀνηπτετο· οὕτως καὶ ἡ τοῦ θείου πυρὸς ἐνέργεια διὰ τῆς τοῦ Μάρτυρος θερμοτάτης πρεσβείας τε καὶ δυνάμεως, τὸ τοῦ θερμοῦ ἀγγεῖον προσεπανῆπτεν καὶ διεπύρωσεν. Ὤ καινοῦ καὶ παραδόξου θαύματος! ὢ ἐξαισίου πράγματος! Τίς ἀκούων ταῦτα οὐκ ἐκπλαγίει, καὶ δοξάζει τὸν ἐν τοῖς Ἁγίοις δοξαζόμενον Κύριον;

[30] Πιόντες οὖν εἰς τὴν τοῦ Ἁγίου πρεσβείαν καὶ κορεσθέντες ἅπαντες, ἐπὶ πλεῖον εὐφράνθησαν, [ipsum vasculum Sancto consecratur.] δοξάζοντες καὶ εὐχαριστοῦντες Χριστὸν τὸν Θεόν. Καὶ λαβόντες τὸν παῖδα, ἐν τῷ πανσέπτῳ ναῷ τοῦ Μάρτυρος ἀπήεσαν, χαίροντες ὁμοῦ καὶ κλαίοντες, καὶ τοῖς τῆς χαρμοσύνης δάκρυσι τὸ ἔδαφος καταβρέχοντες· οἶδεν γαρ ὡς τὸ τῆς λύπης ἐπείσακτον, οὕτω καὶ τὸ τῆς χαρᾶς ἀπροσδόκητον, τοῖς τῆς ἐπιτυχίας ἐνηδύνεσθαι δάκρυσιν. Τοιαύτας οὖν φωνὰς εὐχαριστηρἴους πρὸς τὸν Ἅγιον βοῶντες καὶ λέγοντες· Εὐχαριστοῦμεν, Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, τὴν σὴν θερμοτάτην πρεσβείαν καὶ ἀντίληψιν, ὅτι οὐ παρεῖδες τὴν δέησιν ἡμῶν οὐ δὲ τὰ δάκρυα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐγγύην ἐπλήρωσας, καὶ τὸν υἱὸν ἡμῶν ὑγιῆ καὶ σεσωσμένον ἡμῖν μετὰ σωτηρίας ἀπέδωκας. Ἀλλα σύγγνωθι ἡμῖν ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις κακοῖς καὶ ὀνειδιστικοῖς λόγοις, οἷς πρὸς σὲ πεποιήκαμεν, [ad perpetuam rei memoriam:] ὡς κατὰ παῖδα ὑπάρχων εὐμενὴς καὶ εὐσυμπάθητος· πόνῳ γαρ καρδίας ἀλγοῦντες, καὶ τοῖς φυσικοῖς σπλάγχνοις νυττόμενοι, ἄκοντες τὰ μὴ δέοντα ἐφθεγγόμεθα. Τοιαύταις οὖν καὶ πλείοσιν εὐχαριστίαις τὸν Ἅγιον ἱκετεύοντες, τὴν νύκτα πᾶσαν ἄϋπνοι διατελέσαντες, καὶ τὴν μὲν ἑορτὴν καὶ μνήμην αὐτοῦ φαιδρότερον καὶ εὐχαριστήριον ἐκτελέσαντες, δεδώκασιν τὸ κουνούμιον ἐκεῖνο, τὸ ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας ἀποκομισθὲν, ἐν τῷ τοῦ Ἅγίου ναῷ τοῦ εἶναι εἰς ὑπηρεσίαν τῆς ἑνώσεως τοῦ ἀχράντου σώματος καὶ τοῦ τιμίου αἵματος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐν τῷ ἱερατίῳ, εἰς πίστωσιν καὶ μαρτυρίαν τῶν ὁρώντων τε καὶ ἀκουόντων τὰ περὶ τοῦ παραδόξου θαύματος h. Ὁ δὲ διασωθεὶς παραδόξως Γεώργιος, τότε μὲν κομιδῆ μειράκιον ἦν, [cujus etiam testis adolescens vivebat] νῦν δὲ εἰς γῆρας ἐληλακὼς διηγεῖται αὐτὸς καθεξῆς τὴν γεναμένην εἰς αὐτὸν παράδοξον θαυματοποιΐαν καὶ σωτηρίαν τοῦ ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, μηδενὸς ἄλλου εἰς μαρτυρίαν ἐπιδεόμενος.

[31] Τοῦτο τὸ παράδοξον θαῦμα ἀκουστὸν γέγονεν ἐν πάσῃ τῇ περιχώρῳ ἐκείνῃ· οἵτινες ἐρχόμενοι, καὶ παρὰ τοῦ διασωθέντος Γεωργίου τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος μανθάνοντες, καὶ τὸ κουκούμιον ἐν τῷ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος ναῷ ὁρῶντες, [cum hæc tota regione vulgarentur,] ἐπὶ πλεῖον ἐθαύμαζον ἅπαντες, δοξάζοντες τὸν Θεὸν, καὶ εὐχαριστοῦντες τὸν ποιοῦντα τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτόν. Ὄντως θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς Ἁγίοις αὐτοῦ, καθὼς ὁ Προφήτης Δαυῒδ ἐμελῴδησεν, ἀληθῶς τοὺς Ἁγίους τοὺς ἐν τῇ γῇ αὐτοῦ ἐθαυμάστωσεν ὁ Κύριος· ἐφαρμόσειεν δὲ καὶ τὸ τοῦ Ἀποστόλου ῤητὸν τὸ φάσκον, Τοῖς ἀγαπῶσιν τὸν Θεὸν, πάντα συνεργεῖ εἰς τὸ ἀγαθόν. Εὖγε τοῦ μεγίστου θαύματος! εὖγε καὶ τῆς τῶν γονέων πίστεως! ὑπέρευγε καὶ τῆς τοῦ Μάρτυρος κηδεμονίας, [similia iis quæ de Abacuc leguntur] εὐσπλαγχνίας, καὶ ἀντιλήψεως. Τί τοῦ κατὰ τὸν Ἀμβακοὺμ θαύματς ἀδοξότερον; Ἐκεῖνος γαρ ἁρπαγεὶς ὑπὸ Ἀγγέλου ἐκ τῆς Μηδικῆς i χώρας, τὸ ἄριστον εἰς Βαβυλῶνα τῷ Δανιὴλ ἐν τῷ λάκκῳ τῶν λέοντων ἀθρόως εἰσεκόμισε, καὶ αὖθις ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι αὐτὸν ἀπεκατέστησεν· k ὁ δέ γε Τροπαιοφόρος Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, καὶ στεφανίτης, καὶ ὁπλοφόρος, καὶ καλλίνικος ἀθλοφόρος Γεώργιος, ἐκ τῆς αἰχμαλωσίας καὶ δουλείας τὸν παῖδα ἁρπάσας καὶ λυτρωσάμενος, καὶ τῆς ἐθνικῆς καὶ βαρβαρικῆς θηριωδίας ἐλευθερώσας, μετάρσιον παρ᾽ ἐλπίδα, ἐν ῥιπῇ ὀφθαλμοῦ, ἐν τῷ ἑαυτοῦ οἴκῳ τοῖς ἰδίοις γονεῦσιν πενθοῦσιν καὶ κλαίουσιν, ἀσινῆ, σεσωσμένον, καὶ ἀλώβητον, παραδόξως διέσωσε, καὶ ὑγιῆ μετὰ σωτηρίας ἀπεκατέστησεν, τὸ τοῦ θερμοῦ ἀγγεῖον βράζον ἐπικομιζόμενον, εἰς ἔκπληξιν ἄγοντα τοὺς ὁρῶντας καὶ ἀκούοντας. [& in Actis SS. Guriæ & Sociorum.] Ἀλλ᾽ ὥσπερ πάλαι οἱ τοῦ σωτῆρος Ὁμολογηταὶ Γουρίας, Σαμωνᾶς τε καὶ Ἄβιβος, τὴν ἐν τῇ Γοτθίᾳ ἀπαχθεῖσαν κόρην καὶ ζώταφον γεγονυῖαν, ἐκ τοῦ τάφου ἁρπάσαντες ἐν τῷ πανσεπτῳ αὐτῶν ναῷ προσήνεγκαν, καὶ ταύτην τῇ ἰδίᾳ μητρὶ σεσωσμένην παρέδωκαν· * οὕτως καὶ ὁ θερμότατος πρέσβις καὶ ἀντιλήπτωρ καὶ προστάτης Γεώργιος, τῇ πίστει τῶν γονέων καὶ ἱκεσίᾳ καμπτόμενος, τὸν αἰχμαλωτισθέντα παῖδα, καὶ ἐκ τῆς τοῦ πολέμου συμπτώσεως ἄπληγον καὶ ἀλώβητον διετήρησεν, καὶ ἐκ τῆς ἐθνικῆς δουλείας ἐλευθερώσας, παρδόξως διέσωσεν.

[32] [Auctor S. Georgii patrocinium] Ἀλλ᾽ ὦ Μάρτυς παγκόσμιε καὶ παμπόθητε, τὸ ἐρασμιώτατον καὶ σεβασμιώτατον καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα, τὸ Θεοῦ γεώργιον καὶ ζωηφόρον βλάστημα, καὶ εὐθαλὲς καὶ καρποφόρον φυτὸν τῆς ἀθλήσεως, τὸ διατρέφον τὰς εὐχὰς καὶ καρδίας τῶν πίστει προσκαλωμένων σε· ὦ μαρτύρων ἀγλάἳσμα, καὶ ἀθλοφόρων καύχημα, καὶ τῶν πιστῶν διάσωσμα· ὁ πανταχοῦ προἳστάμενος, καὶ δεινῶν ἐξαιρούμενος, καὶ φρουρῶν καὶ φυλάττων, καὶ περιέπων καὶ σκέπων τοὺς μετὰ πίστεως ἀδιστάκτου προσκαλουμένους σε, καὶ πόθῳ ἐξαιτουμένους τῆς σῆς θερμοτάτης πρεσβείας καὶ ἀντιλήψεως· πρόφθασον καὶ ἡμῖν, τοῖς πίστει καὶ πόθῳ ἐπικαλουμένοις σε, καὶ τὴν φαιδρὰν καὶ ἁγίαν σου μνήμην πανηγυρίζουσι, λυτρούμενος ἡμᾶς ἐκ τῆς τῶν ὁρωμένων καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν ἐπιβουλῆς ἐνέδρας τε καὶ κακώσεως. Σὲ γαρ πᾶς πιστὸς ἐπικέκληται, καὶ πᾶν στόμα σε δοξάζει, καὶ πᾶσα γλῶσσα ὑμνεῖ, καὶ τὸ πάνσεπτον καὶ θεῖον καὶ πεποθημένον σου ὄνομα ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ ᾄδεται καὶ προσκυνεῖται καὶ μεμακάρισται· σὲ πάντες Χριστιανοὶ, μετὰ Θεὸν καὶ τὴν πανάχραντον αὐτοῦ Μητέρα καὶ Δέσποιναν ἡμῶν, ἀδιαλείπτως ἐπικαλοῦνται, καὶ βοηθὸν καὶ προστάτην ἑτοιμότατον καὶ ἀντιλήπτορα καὶ ὑπέρμαχον καὶ πρεσβευτὴν ἀκαταίσχυντον κέκτηνται. Σὺ οὖν πανένδοξε καὶ ὑπέρλαμπρε καὶ στεφηφόρε Γεώργιε, ὡς παῤῥησίαν εὐπρόσδεκτον πρὸς τὸν ἀθλοθέτην καὶ στεφοδότην καὶ δεσπότην καὶ Κύριον καὶ Θεὸν ἡμῶν κεκτημένος, συγκίνησον εἰς πρεσβείαν ὑπὲρ ἡμῶν τῶν δεομένων σου, [& aliorum Martyrum] καὶ τοὺς σοὺς συναθλητὰς καὶ συμμάρτυρας, καὶ τῶν Χριστιανῶν προστάτας καὶ ἀντιλήπτορας, τὸν Πρωτομάρτυρα καὶ ἀμνησίκακον Στέφανον, τὸν ἐνδοξότατον καὶ παμμέγιστον Θεόδωρον, τὸν καρτερικώτατον καὶ περιφανέστατον Εὐστάθιον, τὸν γενναιότατον καὶ περιβόητον Προκόπιον, τὸν πανεύφημον καὶ παντεξάκουστον Δημήτριον, τὸν σοφώτατον καὶ φαεινότατον Εὐστράτιον, τὸν πολύαθλον καὶ ἀνδρειότατον Παντελεήμονα, τὸν στεῤῥότατον καὶ ἰαματοφόρον Μερκούριον, τὸν περίφημον καὶ ὑπέρλαμπρον Ἀρτέμιον, τὸν πανσεβάσμιον καὶ πανπόθητον Μηνᾶν, τὸν ὡραιότατον καὶ περικαλλέστατον Θαλέλαιον, τὴν τετραδεκάριθμον καὶ στφηφόρον χορείαν τῶν ἀηττήτων τεσσαράκοντα Μαρτύρων, τοὺς συμπαθεστάτους ὁμολογητὰς τοῦ Χριστοῦ καὶ Μάρτυρας Γουρίαν Σαμωνᾶν τε καὶ Ἄβιβον, καὶ πάντας καθεξῆς τοὺς ἀθλητὰς καὶ τροπαιοφόρους ὁπλήτας καὶ μάρτυρας, [atque Sanctorum suffragia implorat.] ἱκετεύοντας καὶ δυσωποῦντας σύν σοι τὸν στεφοδότην καὶ ἀθλοθέτην καὶ νικοποιὸν Χριστὸν, τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ πᾶσιν ἡμῖν τὰ πρὸς σωτηρίαν πρεσβέυοντες· τοῖς νοσοῦσιν ἴασιν, καὶ τοῖς αἰχμαλώτοις ἀνάῤῥυσιν, τοῖς ἐν θλίψει παραμυθίαν, τοῖς ἐν ἀνάγκαὶς βοήθειαν, τοῖς ἐν δεσμοῖς ἄνεσιν, τοῖς ἐν συκοφαντείαις λύτρωσιν, τοῖς ἐν κινδύνοις ἀντίληψιν, τοῖς ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις καὶ ἀνομίαις πεφορτισμένοις τῶν πλημμελημάτων συγχώρησιν, ἐπισκεπτόμενοι, φρουροῦντες, φυλάττοντες, ὁδηγοῦντες πρὸς σωτηρίαν καὶ συντήρησιν τῶν ἐντολῶν καὶ δικαιωμάτων Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Ταῦτα οὖν καὶ ἡμεῖς οἱ ἀμαρτωλοὶ καὶ ἀνάξιοι συνεγραψάμεθα, l ἅπερ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν ἑωράκαμεν, καὶ τοῖς ὠσὶν ἡμῶν ἡκούσαμεν, εἰς δόξαν Θεοῦ καὶ αἶνον, ἵνα μὴ χρονίᾳ παραδρομῇ λήθης βύθοις καὶ ἀγνωσίας ἐπικαλυφθείη τὸ παράδοξον τοῦ θαύματος, τοῦ διὰ τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου γεγονὸς, ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς· ἀλλὰ καὶ ταῖς μετέπειτα γενεαῖς κηρυχθείη· καὶ πάντες, οἵ τε ἀναγινώσκοντες καὶ οἱ ἀκούοντες, δοξάζουσι καὶ εὐλογοῦσι Χριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν, τὸν ποιοῦντα τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν, καὶ δοξάζοντα τοὺς δοξάζοντας αὐτὸν· Ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα καὶ εὐχαριστία, καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ ἀ εὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a MS. Ambros. pro τῶν αυτῶν habet τοῦ Θεοῦ.

b Abhinc usq; ad locum sub finem numeri 26 signandum * deficit jam dictum MS. Porro numeri hic signandi iidem erunt qui in Latino Analectorum commentario notantur, quo facilius inde huc recurrere lector poßit.

c Προσμονάριος Latinis istius ævi, Mansionarius.

d Bulgari & Hungri, gentes Europææ ad Danubium, a quibus præcipue bellum gestum: quidni tamen iis jungi potuerint per Bosphorum Cymmerium Scythæ & Turcæ, ad Mæotidem paludem habitantes; vel potius iisdem confœderati per Boreales limites irrupisse in Imperium, ac similiter Medi ab Oriente carpsisse limites eadem occasione? nam ex tam dißitis gentibus unum conflatum æquis partibus exercitum, qui Constantinopolim occupare tentaverit, vix est credibile; auxiliares aliquas Asiaticarum gentium turmas Bulgaris adjunctas fuisse, non est impoßibile.

e Forte melius πορεύεσθαι.

f Hic desinit defectus MS. Ambrosiani.

g Idem MS. a Vaticano quandoque phrasi varians, sensu numquam (quapropter singula notare omittimus) hunc sensum sic effert, καὶ ὥσπερ ἠ ἐπεισχεία τοῦ ὕδατος τὴν παρὰ φύσιν ἀναφθεῖσαν φλόγα τῇ ἐπικλήσει τοῦ αὐτοῦ Προφὴτου Ἡλίου οὐ κατεσβέσθη.

h Abhinc iterum usque ad numeri sequentis initium deficit nos MS. Ambrosianum.

i Imo Ἰουδαικῆς, in Ambrosiano sensus imperfectus neutrum habet.

k Ibidem desiderantur sequentia usque ad *

l Ibidem, emisso oculorum testimonio, sola aurium fides allegatur: sic tamen ut appareat sensum esse mutilum, & priorem istam partem aut aliquid simile deficere.

ΕΤΕΡΟΝ ΘΑΥΜΑ
Ex MS. Bibliothecæ Ambrosianæ f N. 158.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)
a

EX MS. AMBROS.

[1] Ἐν τοῖς καὶροῖς ἐκείνοις τοῦ μεγάλου καὶ εὐσεβεστάτου Βασιλέως ἡμῶν Θεοδοσίου, [Theopistus agricola Cappadox] ἦν τις ἄνθρωπος ἐν Καππαδόκοις ὀνόματι Θεόπιστος, ἡ δὲ σύμβιος αὐτοῦ ὀνόματι Εὐσέβεια· ἦσαν γαρ ἀμφότεροι εὐσεβεῖς καὶ φοβούμενοι τὸν Θεὸν, τέκνον δὲ αὐτοῖς οὐκ ὑπῆρχεν. Τῷ οὖν ἔτει ἑβδόμῳ ἀπὸ τῆς παρθενίας b τῆς αὐτοῦ.συζύγου, ἐξῆλθεν ὁ Θεόπιστος τῇ εἰκοστῇ τοῦ Μαΐου μηνὸς πρὸς τὴν χώραν αὐτοῦ, τοῦ ἀρωτρεῖν μετὰ τοῦ δούλου αὐτοῦ. Τῇ δὲ ὥρᾳ τοῦ ἀρίστου ἀφείλοντο τὰ ζεύγη τῆς βοῶν εἰς τὸ ἑλκυσθῆναι χόρτον· οἱ δὲ πεσόντες ἀφύπνωσαν. Ἑλκυσθέντων δὲ τῶν βοῶν χόρτον, παρῆλθεν ἐκεῖσε πρὸς τὰς ἐρήμους καὶ ἀφανεῖς ἐγένοντο. Ἔξυπνος δὲ γενόμενος ὁ Θεόπιστος, λέγει πρὸς τὸν δοῦλον αὐτοῦ, Τί γέγονεν τὰ ζεύγη τῶν βοῶν ἡμῶν; Ὁ δὲ λέγει· Σῇ ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ γινώσκω· μετὰ σοῦ γαρ ἐφύπνωσα.

[2] Ὁ δὲ ἐγερθεὶς καὶ γυρεύσας ἕως ἑσπέρας οὐχ εὗρεν αὐτά. Εἰσελθόντων δὲ εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, λέγει τῇ συμβίῳ αὐτοῦ. Γύναι, c ἐχαύσαμεν τὰ ζεύγη τῶν βοῶν. [amissos boves frustra requirens,] Ἡ δὲ λέγει, Πῶς ἐχαύσατε ταῦτα; Ὁ δὲ λέγει· Ἀπελύσαμεν αὐτὰ πρὸς τὸ ἑλκισθῆναι χόρτον, ἡμεῖς δὲ ἀφυπνώσαμεν, καὶ ἔξυπνοι γενόμενοι οὐδὲν ἓυρομεν. Ἡ δὲ λέγει, Οὐκ ἐγυρεύσατε ὡς ἔδει. Ὁ δὲ λέγει· Πίστευσόν μοι πάντα ἐγυρεύσαμεν, ἀλλ᾽ οὐδὲν ἕυρομεν. Οἱ δὲ ἀτενίσαντες εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπον· Εὐχαριστοῦ μὲν σε, Κύριε, εἰ μὲν ἡμέτερα εἰσὶν ὑμήτερα, καὶ γενήσονται· εἰ δὲ μὴ, γένοιτο, Κύριε, τὸ ἔλεός σου. Τῇ δὲ ἐπ᾽ ἄυριον λέγει ὁ Θεόπιστος πρὸς τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Λάβε ἄρτον, καὶ ἔξελθε πάλιν εἰς ἀναζήτησιν τῶν βοῶν ἡμῶν. Ἐξῆλθεν οὖν, καὶ δι᾽ ὅλης τῆς ἑβδομάδος γυρεύων, οὐδὲν εὗρεν αὐτὰ, καὶ ἀπέστρεψεν καὶνός.

[3] [& de invocando S.Georgio monitus,] Οἱ δὲ γείτωνες αὐτοῦ ἤρξαντο μετεωρίζεσθαι, καὶ κατεγέλουν αὐτοὺς, λέγοντες· Οὐ πρέπει σοι οἰκωδεσποτεῖν, ἐπειδὴ ἔχαυσας τὰ ζεύγη τῶν βοῶν σου. Ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα ὑπεμειδίασεν. Οἱ δέ λέγουσιν αὐτῷ· Οὐκ ἐπεκαλέσω Ἁγίους τινὰς, ἵνα ἐπισκέψονταί σοι, καὶ ἕυρῃς τὰ ζῶά σου; Ὁ δὲ ἔφη, Ἅπαντας ἐπεκαλέσαμεν, ἀλλ᾽ οὐδὲν ἕυρομεν. Λέγει τις νεάνισκος, Ἐπικαλέσω τὸν Ἅγιον Γεώργιον, [par eorum jocose vovet.] τὸν ἐν Καππαδόκοις, ἐπειδὴ πάνυ θερμῶς ὑπάρχει, καὶ διὰ μικροῦ σκεύους ἐλαίου ἐρύσατο τὸν ἄνθρωπον d ἀπὸ Συρίας· ὁμοίως καὶ σὺ ποίησον, καὶ εὑρήσεις τὰ ζῶά σου. Ὁ δὲ Θεόπιστος μειδῶν αὐτοῦ, ἔφη· Τάχα καλῶ αὐτόν. Ὁ δὲ νεάνισκος λέγει, Ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς ἐπικαλέσω αὐτόν. Λέγει ὁ Θεόπιστος, Ζῇ ὁ Θεὸς, ὅτι ἐὰν ἕυρω τὰ ζῶά μου, σφάξω τὸ ἓν ἐξ αὐτῶν, καὶ καλέσω αὐτὸν· ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἀπέθανεν e πῶς μέλλει τρυφᾷν; εἶπον φανερῶς, Ἔλθῃ.

[4] Ὁ δὲ φιλάνθρωπος Θεὸς, ὁ θέλων πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, [iisq; Sancto manifestante repertis,] βουλόμενος δεῖξαι τὰ θαύματα τῶν Ἁγίων αὐτοῦ, εἰς τὸ καταπεῖσαι τοὺς κακόφρονας αἱρετικοὺς, κατὰ τὴν τοῦ Ἁγίου θερμὴν ἀντίληψιν· τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ φαίνεται ὁ Ἅγιος, λέγων αὐτῷ καθ᾽ ὕπνους· Ὕπαγε κατὰ τὴν ὁδὸν, καὶ εὑρήσεις τὰ ζῶά σου· καὶ ὃ ἐπηγγείλω μοι τάχειον ποίησον, καὶ κάλεσόν με, κᾀγῶ ἔλθω. Ὁ δὲ ἔξυπνος, λέγει πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, Τά δε καὶ τάδε εἶδον. Ἡ δὲ εἶπεν· Πορέυου, καὶ ἴδε εἴ τι ἀποκαλύψει ἡμῖν ὁ Ἅγιος. Ὁ δὲ ἀπελθὼν εὗρε τὰ ζεύγη τῶν βοῶν αὐτοῦ ἑλκόντων χόρτον· καὶ περιχαρὴς γενόμενος ηὐχαρίστησεν τὸν Θεὸν καὶ τὸν ἅγιον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον, καὶ ἤγαγεν αὐτὰ εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. Καὶ λέγει ἡ γυνὴ αὐτοῦ πρὸς αὐτὸν, θέλων αὐτὸν δοκιμᾶσαι· Τάχα οὐκ ἀπῆλθες ἐν τῇ ὅδῳ ἐκείνῃ; Ὁ δὲ ἔφη, Πολλάκις, ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐκεῖ ὥδευσα, ἀλλ᾽ οὐδὲν εὗρον· μὴ γαρ μῆκός ἐστιν. Ἡ δὲ λέγει, Εὐχαριστήσωμεν τὸν Κύριον καὶ τὸν ἅγιον Γεώργιον, καὶ ὃ ἐπηγγείλω πλήρωσον.

[5] Ὁ δὲ ἔφη· Σφάξωμεν ἔριφον, ὄπως ἐκτελέσωμεν τοῦ Ἁγίου τὸ μνημόσυνον. [hœdum offert;] Καὶ τοῦτο ποιήσαντες ἐξετέλεσαν, νομίσαντες ἀρέσειν τὸν Ἅγιον. Τῇ δὲ νυκτὶ ἐκείνῃ φαίνεται αὐτῷ ὁ Ἅγιος λέγων· Θεόπιστε εἰς τὸν ἔριφον τοῦτον ἔμελλες τοῦ καλεῖν με; αὐτάρκις μοι ὁ ἔριφος οὗτος; ὃ ἐπηγγείλω ταχέως πλήρωσον, καὶ σφάξον τα δυὸ ζεύγη τῶν βοῶν, [cum jussus utrumque par offerre, ovem & agnum exhibet frustra.] κᾀγὼ ἔρχομαι· εἰ δὲ μὴ, μετανοῆσαι ἔχεις. Ὁ δὲ ἔξυπνος γενόμενος, καὶ εἰς ἀθυμίαν ἐλθὼν, λέγει πρὸς τὴν σύμβιον αὐτοῦ, Τάδε εἶδον. Λέγει· Σφάξωμεν ἓν πρόβατον καὶ ἄρνιον, καὶ πάντως δέχεται αὐτὰ ὁ Ἅγιος. Καὶ οὕτως ποιήσαντες ἐξετέλεσαν τὴν Ἁγίου μνήμην. Πάλιν φαίνεται αὐτῷ ὁ Ἅγιος τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ καὶ λέγει· Θεόπιστε. Ὁ δὲ Θεόπιστος, Ἰδοὺ, ἐγὼ Κύριε. Λέγει αὐτῷ εἰς τὸ ἓν πρόβατον καὶ ἄρνιον ἔμελλες τοῦ καλέσαι με; οὐκ οἶδας ὅτι Κόμης f εἰμί; Σὺ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ εἶπας, Σφάξω τὸ ἓν ζῶον καὶ καλέσω σε· καὶ τοῦτο οὐκ ἐποίησας, [jubetur insuper oves omnes offerre:] καὶ διὰ τοῦτο οὐκ ἀνέχομαί σου, ἐὰν μὴ σφάξῃς τὰ δύο ζεύγη τῶν βοῶν σου καὶ ὅσα πρόβατα ἔχεις καὶ βόας, οὐκ ἔρχομαι εἰς τὸν οἶκόν σου ἀριστῆσαι· ἀλλ᾽ αἰτοῦμαι πῦρ παρὰ Κυρίου, καὶ σὲ καὶ τὸν οἶκόν σου πυρίκαυστον ποιήσω.

[6] Ὁ δὲ ἔξυπνος γενόμενος, καὶ φόβῳ συσχεθεὶς, μεγάλῃ τῇ φωνῇ, Οἶμοι, οἶμοι! ἔφη, Τί ποιήσω; τίς ἐστιν ὁ καθύπνους φαινόμενός μοι καὶ φρυκωδέσιν ῥήμασιν ἐπαπειλῶν μοι! Μὴ φάντασμά ἐστιν καὶ χλευάζει με, [quod ille recusat facere, illusionem esse ratus.] ὅπως τὴν ὕπαρξίν μου εἰς ἓν ἀπολέσω, καὶ ἔσωμαι πένης καὶ ἐγὼ καὶ ἡ ὁμόζυγός μου; Μὴ καὶ ὅτι εἰσὶν τοῦ Ἁγίου τὰ ῥήματα, ὅτι λέγει μοι, Σφάξον τὰ πάντα σου κᾀγὼ εἰσέλθω τοῦ ἀρστῆσαι; Πῶς ἐνδέχεται νεκρὸς τρυφᾷν; Οὐ ποιήσω αὐτῷ ὅπως ἐξαλείψω τὸ μνημόσυνόν μου. Εἴθε μὴ εὗρον αὐτά! Ἡ δὲ καλὴ ἐκείνη γυνὴ, παρεκάλει αὐτὸν λέγουσα, Ὁ Θεὸς συγχωρήσει σοι, ὅτι εἶπας τὸν Ἅγιον φάντασμα ὑπάρχειν. Ἀδυνατεῖ ὁ Ἅγιος τοῦ ἐπισκέψαι ἡμᾶς; τάχα εἰ μέλλει πλουτῆσαι ἡμᾶς, ὡς καὶ ἄλλους πολλοὺς ἐπλούτησεν. Ὁ δὲ ἱλαρωθεὶς τῇ καρδίᾳ ἐσιώπησεν. Καὶ λέγει παλὶν ἡ Κύρα Εὐσέβεια· Κύριέ μου, εἰ τάχα οὐχ ἕυρομεν αὐτὰ, τάχα γέγονεν καὶρὸς χειμέριος, καὶ τὰ εἴκοσι πρόβατα καὶ οἱ δέκα χοῖροι παρῆλθον, καὶ τάχα ἀπὸ τοῦ νῦν οὐκ ἔχομεν αὐτά.

[7] [tandemq; per visum severius increptius,] Ὁ δὲ οὐκ ηὐέσχετο, ἀλλ᾽ ἔμεινεν, μήτε φάγων μήτε πίων, ἐκ τῆς ἐπελθούσης αὐτῷ λυπῆς. Ὁ δὲ Ἅγιος φαίνεται αὐτῷ ἔτι τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ, ἐφ᾽ ἵπποῦ λευκοῦ καθεζόμενος, βαστάζων καὶ τὸν τίμιον σταυρὸν, καὶ λέγει αὐτῷ· Ἄνθρωπε, δαιμόνιον ἔχεις καὶ φάντασμά με ὑπολαμβάνεις. Ὑποδείκνυ δὲ αὐτῷ καὶ τὸν τίμιον σταυρὸν, λέγων· Οὐκ ἔστιν ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ αὕτη; Λέγω σοι, μὰ τὴν δύναμιν ταύτην, ἀὰν μὴ ποιήσεις τὸ θέλημά μου, πῦρ αἰτοῦμαι παρὰ Κυρίου, καὶ σὲ καὶ πάντα σου ἐφ᾽ ἓν ἀπολέσω. Ὑπεδείκνυεν δὲ αὐτῷ πολλὰς τιμωρίας, ἐπαπειλὼν αὐτὸν, καὶ λέγων, Κάλεσόν μοι πόλλους πλουσίους καὶ πένητας πρὸς ὑπερησίαν τῆς τραπέζης σου. Ἔξυπνος δὲ γενόμενος, καὶ φόβῳ πόλλῳ συνεχόμενος, λέγει μεγάλῃ τῇ φωνῇ, Ποιῶ ὡς κελεύεις, Κύριέ μου· καὶ ἡ ὕπαρξίς μου σόι ἐστι, κᾀγὼ καὶ πάντες οἱ ἐν τῷ οἴκῳ μου.

[8] Ὁ δὲ ἐπιτάξας τοῖς παισὶ καὶ τοῖς συγγενεῦσιν αὐτοῦ, ἔλεγεν, Τέμνεται πάντα τὰ κτήνη μου, [jubet omnia sua animalia mactari.] ὅτι τάδε καὶ τάδε εἶδον ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ. Οἱ δὲ καθ᾽ ἑαυτοὺς ἔλεγον. Τάχα ἐμωράνθη καὶ θέλει ἀπολέσαι τὸ μνημόσυνον αὐτοῦ. Ὅμως δ᾽ οὖν ἔτεμνον τὰ πρόβατα καὶ τοὺς χοίρους καὶ τὰ ζεύγη τῶν βοῶν· ηὐπρέπησαν δὲ καὶ οἰνον καὶ ἄρτον, πρὸς ὑπηρεσίας τῆς τραπέζης αὐτῶν, καὶ ἐκάλεσεν πέντε ἐκ τῆς κώμης τῶν ἑβδόμηκοντα, ἐκάλεσαν δὲ καὶ Ἱερεῖς ἐκτελέσαντας ἀπὸ ἑσπέρας ἔως πρωῒ τοὺς τοῦ Ἁγίου κανόνας. Οἱ δὲ λειτουργήσαντες εὶς πλείστους ναοὺς τοῦ Ἁγίου, ἐλθόντες πρὸς ἀριστεῦσαι, καὶ ποιήσαντες τὴν εὐχαριστίαν, ἐκαθέσθησαν, ἐκδεχόμενοι τὴν τοῦ Ἁγίου ἐπισκέψιν.

[9] Καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ κρότος ἐγένετο μέγας, καὶ εὐθέως ἔφθασαν τριάκοντα g καβαλάριοι, καὶ λέγουσιν, Ὁ Κόμης ἡμῶν ἔρχεται. Ἤδη αὐτῶν λαλοῦντων, [Parato convivio super venit Sanctus.] ἔφθασαν ἕτεροι πλεῖστοι τῶν τριάκοντα, κράζωντες τῷ οἰκοκύρει, Ὁ Κόμης ἡμῶν ἔρχεται, ἐξέλθετε εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ. Οἱ δὲ ἐξῆλθον. Καὶ θεασάμενος αὐτοὺς [ὁ Θεόπιστος,] λέγει πρὸς αὐτοὺς, Τίς ἐστιν οὗτος; Οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· Νέος Κόμης ἐστὶ, καλούμενος Γεώργιος, ἔστιν δὲ τῷ γένει Καππάδωξ, καὶ ἕρχεται τοῦ ἀριστῆσαι ὧδε. Λέγει αὐτοῖς ὁ Θεόπιστος. Ὁ Κόμης τοιαύτην παῤῥησίαν ἔχει; Ὁ δὲ πρὸς αὐτὸν ἀπεκρίνατο, Ὅτι ὁ Βασιλεὺς, ὡς χρήσιμον αὐτοῦ δοῦλον, οὐ μόνον τὴν h Κομμενταρίαν αὐτῷ ἐχαρίσατο, ἀλλὰ καὶ πάντα ἐπισκοπεῖν αὐτῷ δέδωκε. Ὁ δὲ ἐκπλαγεὶς τῷ πλήθει, λέγει αὐτῷ· Τάχα οὔτε οἶνον ἔχω, οὔτε ἄρτον, ἵνα χορτάσωσιν οὗτοι. Καὶ εὐθέως φαίνεται αὐτὸς ἐφ᾽ ἵππου λευκοῦ καθεζόμενος, καὶ δύο νεάνισκοι ὡραῖοι ἐχράτουν αὐτοῦ ἔνθε καὶ ἔνθε· καὶ ἕτερος νεάνισκος ἔμπροσθεν αὐτοῦ λέγων, Ὁ Κόμης ἤδη ἔρχεται. Ὁ δὲ Ἅγιος λέγει, Χαῖρε, Θεόπιστε καὶ πάντες οἱ μετὰ σοῦ. Καὶ αὐτοὶ προσκυνήσαντες εἶπον, Καλῶς ἦλθεν ὁ αὐθέντης i ἡμῶν, ὁ ἄγιος Κόμης. Καὶ λέγει ὁ Ἅγιος· Θεόπιστε, ἔμαθον ὅτι τὸν Ἅγιον Γεώργιον ἤμελλον καλεῖν, καὶ ἀντ᾽ ἐκείνου k ἦλθον ἐγὼ· δι᾽ ὅτι καὶ ἐγὼ Γεώργιος καλοῦμαι Καππάδωξ· ἀλλὰ μὴ λυποῦ, [panemq; vinum abundare facit:] οὐ μὴ ἀπολέσεις τὸν μίσθον σου. Τότε μικρὸν ἱλαρωθεὶς ὁ Θεόπιστος, λέγει· Οὐχὶ, Κύριε. Καὶ λέγει ὁ Ἅγιος· Κέλευσον πάντας καθισθῆναι ἐπὶ τῆς τραπέζης σου. Ὁ δὲ Θεόπιστος, Ὡς κελεύεις. Καὶ ἐκάθισαν οἱ φίλοι τε καὶ συγγενεῖς. Καὶ οὗτος, Οἱ δύο νεάνισκοι ὀφίλουσιν ἐξυπηρετεῖν τῇ τραπέζῃ σου.

[10] Ὁ δὲ Θεόπιστος λέγει τοῖς νεανίσκοις, Ἵδετε τὰ σκέυη τοῦ οἴνου, καὶ ὅταν πληρωθῶσιν. l Οἱ δὲ λαβόντες λαγήνια μικρὰ, m ἐκέρνουν· καὶ ὅσον ἐκέρνουν τοσοῦτον ἐπληθύνετο ὁ οἶνος, καὶ τὰ σκεύη ἐπληρῶντο· καὶ ὁ ἄρτος ἐπληθήνετο· καὶ n εὐφράνθησαν πάντες καὶ ἐκορέσθησαν. Ὁ δὲ Ἅγιος λέγει τῷ Θεοπίστῳ Τὰ μὲν κρέατα πάντα ἐστίετε, τὰ δὲ ὀστέα φυλάττετε πρὸς μαρτύριον τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Γεοργίου, [reservataq; ossa coram se ponens,] καὶ μηδεὶς ἐξ ὑμῶν ῥύψῃ ἓν ἀπὸ τῶν στεάτων, καὶ δεινῶς τιμωρήσω αὐτόν. Ὁ δὲ Θεόπιστος, ψιθυρήσας πρὸς τὴν σύμβιον αὐτοῦ, λέγει· Οὐκ εἶπόν σοι, ὅτι τὴν ὕπαρξιν ἡμῶν φάγωσιν. Ἡ δὲ λέγει, Σιώπα, οὐδὲν κακὸν ἐποίησεν ὁ Ἅγιος οὗτος. Ὅθεν δὲ ηὐφράνθησαν πάντες, λέγει αὐτοῖς ὁ Ἅγιος· Ψάλλετε τὸ Κοντάκιον o τοῦ Ἁγίου. Οἱ δὲ ἔψαλλον, Γεωργηθεὶς ὑπὸ Θεοῦ, καὶ τὸ λοιπόν. Τότε εἴρξαντο πρεσβεύειν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου καὶ τῆς Θεοτόκου, καὶ εἰπόντες τὸ, p Παναγία Θεότοκε βοέθησον, q ἐξηλεύθασι πάντες.

[11] Ὁ δὲ Ἅγιος ἐπέβη ἐπὶ τοῦ ἵππου αὐτοῦ, καὶ ἐκέλευσεν πάντας ὁδοιπορεῖν, πλήν γε τοὺς δύο νεανίσκους οὓς ἐκρατήσας μεθ᾽ ἑαυτοῦ λέγει, Φέρεταί μοι τὰ ὀστᾶ ὧδε. Οἱ δὲ πρὸς ἑαυτοὺς ἔλεγον· Τάχα ἐμεθύσθη καὶ οὐκ οἶδεν τί ποιεῖ. Ὁ δὲ Θεόπιστος λέγει, Τάχα r ἤχθησαν κωμάσασθαί μοι κᾂν ἐν ἀνομίᾳ. Ὁ δὲ φέρων τὰ ὀστᾶ, [boves suos Theoctisto restituit,] ἔῤῥιψεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ, κατατενίσας τὸ ὄμμα εἰς τὸν οὐρανὸν, καὶ εἶπεν· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, εἰς σὲ ἐὰν ἤθλησα ὁ δοῦλός σου, ἐλθέτω ἡ εὐλογία σου ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου Θεόπιστον, καὶ ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ· καὶ ὡς ἐπλήθυνας τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ καὶ τὴν ἄμμον τὴν ἀπέρατον τῆς θαλάσσης, πλήθυνον τὰ ἀγαθά σου ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου. Καὶ αὐτῇ τῇ ὥρα ἀνεζωώθησαν οἱ βόες αὐτοῦ, μείζονες καὶ ἰσχυρότεροι τῶν προτέρων αὐτοῦ, ὧν ἔθυσεν τῷ Ἁγίῳ. Καὶ ἰδὼν ὁ Θεόπιστος τὸ παράδοξον τοῦτο θαῦμα, ἅμα καὶ ἡ πιστὴ καὶ φιλόθεος αὐτοῦ σύζυγος, εἰς ἔκστασιν μεγάλην εἰσῆλθον· καὶ ὁ Ἅγιος εὐθὺς ἀφανεὶς ἐγένετο.

[12] Τότε ἡ καλὴ καὶ ἐνάριτος συζυγία ηὐχαρίστησαν τῷ μεγαδώρφͅ Θεῷ, καὶ τῷ πανδόξῳ αὐτοῦ δούλῳ τῷ Μεγαλομάρτυρι Γεωργίῳ, [qui mirabiliter ditatus] τοιαῦτα δωρησομένῳ αὐτοῖς. Ἤρξαντο γοῦν καὶ ἐπληθύνοντο καὶ πάντα τὰ κτήνη αὐτοῦ καὶ ὅλος ὁ βίος αὐτοῦ ὑπὲρ μέτρον. Ἀκουστὸν δὲ ἐγένετο τὸ θαῦμα τοῦτο, ὥστε ἀκουσθῆναι καὶ πρὸς τὸν εὐσεβεστάτον Βασιλέα Θεοδόσιον· καὶ αὐτὸς ἐδόξασε τὸν Θεὸν καὶ τὸν Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον. Ὁ δὲ Θεόπιστος, ἐμεγαλύνθη ὁ βίος αὐτοῦ, καὶ ἐξακουστὸς γέγωνεν, ὡς εἶναι τὰ κτήνη αὐτοῦ χιλίαδες ἕπτα, σίτου δὲ καὶ οἴνου οὐκ ἦν ἄριθμος. Ἐποίησεν δὲ καὶ θυγατέρας ἕπτα καὶ υἱοὺς τρεῖς· ἀνέγειρεν δὲ καὶ ναὸν περικαλεῖ εἰς ὄνομα τοῦ ἁγίου Γεωργίου. [& liberis auctus ecclesiam Sancto ædificat.] Ἔζησεν δὲ ἀπὸ τῆς τοιαύτης θαυματουργίας ὁ Θεόπιστος ἔτη κβ᾽, καὶ ἀπεκείρατο τὴν κεφαλὴν, καὶ ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ, καὶ ἀπετέθη ἐν τῷ ναῷ τοῦ ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, ὃν ἀνήγειρεν αὐτὸς· καὶ μεθ᾽ ἡμερῶν ζ᾽ ἐκοιμήθη καὶ ἡ ὁμόζυγος αὐτοῦ· Τῷ δὲ Θεῷ ἡμῶν πρέπει δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, ἅμα τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ὑιῷ καὶ τῷ ἁγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νὺν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν.

[Annotata]

a Epitomen Latinam dedi in Analectis Georgianis n. 41 id sufficere ratus, quia ejus in qua hoc miraculum continebatur collectionis auctoritati multum derogabat figmentum debellati draconis, secundo loco propositum inter præcedentem & hanc narrationem. Præterea res ipsa, quamvis sub Theodosio Imperatore gesta diceretur, stylo tamen multumrecentiori descripta, non erat extra suspicionem fictionis. Quia tamen fieri potest ut aliquando ex aliquo melioris notæ codice confirmetur res eadem, ideo ipsam hic Græce damus, Lectoris prudentiæ relinquentes, ut dispiciat quatenus credere eam conveniat. Nihil certe invenio quod manifestam arguat fictionem.

b Ita visum est restaurare sensum, qui in MS. sic legebatur ἔσχεν δὲ ἔτη ἓπτα ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς, καὶ τέκνον αὐτῇ οὐχ ὑποληπτὸν. Ἐξῆλθεν οὖν ὁ Θεόπιστος.

c Χαύω perdo, nusquam alibi reperi. Simonis Portii Latino-Græco-barbaram dictionarium, jussu Richelii Cardinalis compositum & Parisiis editum anno 1635, Χάνω inter Roman id est Constantinopolitana idiotica sub eadem significatione habet.

d De hoc miraculo alibi non memini me legisse: sed infinita sunt quæ partim non fuerunt scripto tradita, partim ad nostras manus non pervenere, ut alibi insinuavimus.

e Hic elucet boni alias viri incredulitas circa Sanctum jam mortuum, quæ ad aliorum confirmationem & ipsiusmet correctionem meruerit sic ut sequitur exerceri & expiari.

f Posterioris ævi Acta Comitis titulo S. Georgium augent; & juxta hæc hominem alloqui Sanctus supponitur, seq;aptare genio rusticani hominis.

g Καβαλάριος eques, vox Italica a Latino caballus: unde discas hæc esse scripta Constantinopoli medio plane & deteriori ævo.

h Κομενταρία dici videtur Præfectura super Κομενταρισίους, Commentarienses, ita dictos a publicis edictis quæ Κομέντα etiam dicuntur publicisque actis describendis: ad quam etiam significationem pertinet titulus Comitis, etsi primum usurpatus videatur ex eo quod Prætoribus aut Proconsulibus socius ad jusdicendum adderetur, in quo mirabilis apparet linguarum vulgarium permixtio & nexus: nam quos Græci Latino appellant vocabulo Comites, eos Teutones a γράφω scribo putautur Gravios dixisse; & siquidem essent limitum custodiæ præfecti, Mark-gravios.

i Αὐθέντης Budæus notat sequiori seculo idem valuisse quod προστάτης, patronus, & plane in ea significatione hic sumitur, qua eum cui supremum in nos nostraq; jus deferimus Patronum vulgariter appellamus.

k Videtur infirmitati fidei ejus se aptare Sanctus, qua Theopistus negaverat mortuum Sanctum non adfuturum convivio, donec post miraculum suscitatorem animalium ipsum se esse probaret. Quomodo Dominus ipse euntibus in Emaus alium se exhibuit.

l In MS. redundabant hæc, non satis commodum sensum nobis facientia, καὶ ἀσανηχθὴ καὶ ὄπιθ … imo nec intelligibilia vel per conjecturam.

m Κέρνον crater apud Pollucem, Athenæum & alios: hinc factum videtur κερνόω infundo, seu craterem impleo: sed forte legendum est ἐκιρνῶν miscebant a κιρνάω misceo, paßim nota vox.

n Hic rursum expunxi non intellectum καὶ ἐπερεύσευσεν.

o Κοντάκιον, multiplici significatione dici, docet erudite Isaacus Habertus in Pontificali ecclesiæ Græcæ quidem divino ait esse genus modulatum cantici, ceteris brevius ac simplicius, quale singulis diebus festis proprium est, & mox exempli causa hoc ipsum Megalomartyris Contacium totum exhibet, uti est in Menæis ad 23 Aprilis ante Lectiones. Γεωργηθεὶς ὑπὸ Θεοῦ, ἀνεδείχθης τῆς εὐσεβίας γέωργος τιμιώτατος· τῶν ἀρετῶν τὰ δραγματα συλλέξας ἑαυτῷ· σπείρας γὰρ ἐν δάκρυσιν, εὐφροσύνην θερίζεις, ἀθλήσας δὲ δι᾽ αἵματος τὸν Χριστὸν ἐκομίσω, καὶ ταῖς πρεσβείαις, Ἅγιε, ταῖς σαῖς πᾶσι παρέχων πταισμάτων συγχώρησιν. Postea agit de eorumdem Contaciorum primo auctore Romano Diacono, divinitus ad illa pangenda instructo sub annum Christi 500.

p Initium id est unius ex Theotociis sive strophis post singulas canonum sacrarum odas in Deiparæ honorem addi solitis: quod cum hoc die non inveniatur in Menæis, videtur ad alium quemdam Canonem vulgo notißimum, licet ibi non expressum, pertinere.

q MS. ἠσέρθησαν, quod non intelligentes mutavimus, correctio autem potius per ἐξέρχομαι egredior, quam εἰσέρχομαι ingredior facta est: quia id videbatur sensus exigere, licet alterum fuisset magis congruum MS. ubi pro ει sæpißime invenitur expressum η

r Ibidem sic habebatur Τάχα ἤλχθησάν με καὶ θέλων κωμήσασθαί μοι.

ΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΔΕΚΑΠΟΛΙΤΟΥ, ΠΑΝΥ ΩΦΕΛΙΜΟΣ ΚΑΙ ΓΛΥΚΥΤΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΠΟΛΛΑ, ΠΕΡΙ ΟΠΤΑΣΙΑΣ ΗΝ ΤΙΣ ΣΑΡΡΑΚΗΝΟΣ ΠΟΤΕ ΙΔΩΝ [ΕΝ ΤΩ ΠΑΝΣΕΠΤΩ ΝΑΩ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΕΓΕΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ] ΕΠΙΣΤΕΥΣΕ, ΜΑΡΤΥΡΗΣΑΣ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥΝ ΧΡΙΣΤΟΝ.
Ex Græco-Latina editione Fr. Isidori & MS. nostro.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)
a

PER GREG. DECAPOL. EX MSS.

Ὁ Στρατηγὸς Νικόλαος, ὁ λεγόμενος Ἰουλᾶς, διηγήσατό μοι, ὅτι ἐν τῇ ἰδίᾳ πόλει, ἣν καλοῦσιν οἱ Σαῤῥακηνοὶ τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ Ἄμπελον, ἀπέσταλεν ὁ Ἀμερουμνῆς Συρίας τὸν ἴδιον ἀνεψιὸν, πρὸς τὸ διοικῆσαι δουλείας τινὰς εἰς τὸ εἰρημένον κάστρον. Ἐστὶ δὲ ἐκεῖ ναὸς μέγας, [S. Georgii templum] καὶ ἀρχαῖος καὶ θαυμαστὸς τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου Μάρτυρος Γεωργίου. Καὶ ὅταν δὲ εἶδεν ὁ Σαῤῥακηνὸς τὸν ναὸν ἐκ μακρόθεν, ἐκέλευσε τοὺς ἑαυτοῦ δούλους κομίσαι τὰ ἑαυτοῦ πράγματα ἐν τῷ ναῷ ἔπειτα καὶ τὰς καμήλους τὸν ἀριθμὸν δεκαδύο· ὅπως ἄνωθεν ἐσθιούσας βλέποι.

[44] Οἱ δὲ Ἱερεῖς τοῦ σεβασμίου ἐκείνου ναοῦ τοῦτον δεόμενοι λέγοντες, Κύριε, τοιαῦτα μὴ ποιὴσῃς· ὅτι ναὸς Θεοῦ ὑπάρχει· καὶ μὴ καταφρονήσης αὐτὸν, οὔτε τὰς καμήλους κελεύσῃς βαλεῖν ἐν τῷ ἱερῷ θυσιαστηρίῳ τοῦ Θεοῦ· Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς, [inductis jumentis violans Saracenus,] ὡς ἀπηνὴς καὶ ἄγνωμος, οὐκ ἠθέλησεν ἀκοῦσαι τὰς δεήσεις τῶν Πρεσβυτέρων· ἀλλὰ εἶπε Ἀῤῥάβων φωνῇ τοῖ θεράπουσιν αὑτοῦ· Οὐ ποιεῖτε τὸ κελευσθὲν ὑμῖν; Καὶ παρευθὺς οἱ ἑαυτοῦ δοῦλοι ἐποίησαν ὡς αὐτὸς ἐκέλευσεν· καὶ ἄφνω ἰδοὺ, Θεοῦ προστάξει, αἱ κάμηλοι εἰσελθοῦσαι ἐν τῷ ναῷ πεσοῦσαι πᾶσαι διεφονήθησαν. Ὡς δὲ ἰδὼν ὁ Σαῤῥακηνὸς τὸ παράδοξον θαῦμα, ἐξέστη, καὶ ἐκέλευσε τοῖς θεράποντας αὑτοῦ, ἵνα ἐκβάλωσι καὶ ῥίπτωσι μακρόθεν τοῦ ναοῦ πεφονευμένας καμήλους, καὶ οὕτως ἐποίησαν. Καὶ ἐπεὶ ἑορτὴ ἦν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, [ipsumq; iis mortuis ingressus,] καὶ ἐγγίσασα ἡ ὥρα τῆς θείας λειτουργίας, καὶ ὁ Ἱερεὺς μέλλων ἄρξασθαι τῆς θείας προσκομιδῆς, σφοδρα ἐφοβεῖτο τὸν Σαῤῥακηνὸν, πῶς ἅψῃ b ἐνόπιον αὐτοῦ τὴν ἀναίμακτον θυσίαν. Καὶ ἕτερός τις Ἱερεὺς, ὁ τούτου συγκοινωνὸς, ἔφη τῷ μέλλοντι ἱερουργῆσαι· Μὴ φοβοῦ· οὐκ οἶδας τὸ παράδοξον θαῦμα; τί δειλιᾶς; Ὁ οὖν εἰρημένος Ἱερεὺς ἀφόβως ἤρξατο τῆς ἁγίας προσκομιδῆς.

[45] Ὡς δὲ εἶδε ταῦτα ὁ Σαῤῥακηνὸς προσεδόκει ἰδεῖν τί μέλλων ποιῆσαι ὁ Ἱερεύς. Ἀρξαμένου οὖν τοῦ Ἱερέως τῆς θείας προσκομιδῆς, καὶ λαβόντος c τὸν ἄρτον ποιῆσαι τὴν ἀναίμακτον θυσίαν· ὁ Σαῤῥακηνὸς εἶδε τὸν Ἱερέα, ὅτι παιδίον d ἔλαβε ταῖς χερσὶ, [dum sacrificium peragitur,] καὶ ἔσφαττεν αὐτὸ κιρνῶν τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐν τῷ ποτηρίῳ, καὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ κλῶν, θεὶς ἐν τῷ δίσκῳ. Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς ταῦτα πάντα ἰδὼν ἐξέστη θυμοῦ πολλοῦ, καὶ ὀργῆς ἐπληροῦτο κατὰ Ἱερέως, βουλόμενος ἀποκτεῖναι αὐτόν. Ὡς δὲ ἤγγικεν ἡ ὥρα τῆς ἁγίας εἰσόδου, ὁ Σαῤῥακηνὸς εἶδεν αὖθις τρανωτέρως, τὸ παιδίον ἐν τῷ δίσκῳ μεμελισμένον εἰς τέσσαρα, καὶ τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐν τῷ ποτηρίῳ, καὶ πάλιν μετὰ ὀργῆς ἐξέστη. Καὶ ὡς ἢγγικε τὸ τέλος τῆς θείας λειτουργίας, καὶ τινες τῶν Χριστιανῶν ἐβούλοντο μεταλαβεῖν τὰ θεῖα Μυστήρια, καὶ εἰπόντος τοῦ Ἱερέως τὸ, Μετὰ φόβου Θεοῦ καὶ πίστεως προσέλθετε· καὶ πάντες οἱ Χριστιανοὶ ἔκλιναν τὰς κάρας πανευλαβῶς, καί τινες ἐξ αὐτῶν προσῆλθον μεταλαβεῖν τὰ θεία Μυστήρια. [videt infātili specie Christum fidelibus dividi,] Καὶ πάλιν εἶδε ὁ Σαῤῥακηνὸς ἐκ τρίτου τὸν Ἱερὲα μεταδιδόναι ἐκ τοῦ σώματός τε καὶ αἵματος τοῦ παιδίου μετὰ τῆς λαβίδος τοῖς μεταλαμβάνουσιν. Ἐπεὶ δὲ οἱ μετανοοῦντες Χριστιανοὶ μετέλαβον τὰ θεῖα Μυστήρια, καὶ ὁ Σαῤῥακηνὸς εἶδεν, ὅτι μετέλαβον ἐκ τοῦ σώματος καὶ αἵμαματος τοῦ παιδίου, θυμοῦ καὶ ὀργῆς ἐπληροῦτο κατὰ πάντων.

[46] Μετὰ οὖν τὴν συμπλήρωσιν τῆς θείας λειτουργίας μετέδωκε τὸ ἀντίδωρον ὁ Ἱερεὺς πᾶσι τοῖς Χριστιανοῖς. Ἐξενεδύθη δὲ πᾶσαν τὴν ἱερατικὴν στολὴν, καὶ ἐκ δὲ τῶν e καλλιστευουσῶν τοῦ ἄρτου δέδωκε καὶ τῷ Σαῤῥακηνῷ. Ὁ δὲ ἔφη τῇ Ἀῤῥάβων φωνῇ· Τί ἐστι τοῦτο; Ὁ δὲ Ἱερεὺς ἔφη· Κύριε, ἐκ τοῦ ἄρτου ὅν ἐλειτουργήσαμεν. Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς ἔφη μετὰ ὀργῆς, Ἐκ τούτων ἐλειτούργησας, κύων μιαρὲ, ἀκάθαρτε, καὶ φονεῦ; οὐκ εἶδόν σε, ἐγὼ, ὅτι παιδίον ἔλαβες καὶ ἔσφαξας, καὶ τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐκέρασας ἐν τῷ ποτηρίῳ, καὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ κόψας, μέλη καὶ μέλη ἔθηκας ἐν τῷ δίσκῳ; Οὐκ εἶδον ταῦτα πάντα, μιαρὲ καὶ φονεῦ; οὐκ εἶδόν σε ἐσθίοντα καὶ πινόντα ἐκ τοῦ σώματος καὶ αἷματος τοῦ παιδίου; καὶ μετέδω ἔτι καὶ τοῖς παρεστηκόσιν ἐξ ἐκείνου; καὶ νῦν ἔχουσι κρεῶν ᾑμαγμένων ἐν ἐν τοῖς στόμασι αὐτῶν. Ὁ δὲ Ἱερεὺς τοῦτο ἀκούσας ἐξέστη λέγων· Κύριε, ἐγὼ ἁμαρτολὸς τυγχάνω, καὶ οὐ δύναμαι ἰδεῖν τοιοῦτο μυστήριον. Ἐπεὶ δὲ ἡ σὴ κυριότης τοιοῦτο μυστήριον ἔβλεψε, πιστεύω τῷ Θεῷ, ὅτι μέγας ἄνθρωπος εἶ σύ. [deinde mysterii veritatem edoctus,] Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς φήσας· Οὐκ ἔστι τοῦτο καθῶς ἐθεασάμην; Καὶ ὁ Ἱερεύς· Ναὶ κύριέ μου, οὕτως ἔχει. Ἀλλ᾽ ἐγὼ ἐπεὶ ἁμαρτολὸς τυγχάνω, τοιοῦτο μυστήριον οὐ μὴ δύναμαι βλέπειν, εἰ μὴ ἄρτον καὶ οἶνον· καὶ τόνδε τὸν ἄρτον καὶ οἶνον πιστεύομεν, καὶ τηροῦμεν, καὶ θυσιάζομεν εἰς f τύπον τοῦ σώματος καὶ αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οἱ γαρ μεγάλοι καὶ θαυμαστοὶ Πατέρες, οἱ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρες καὶ διδάσκαλοι, οἷος ἦν ὁ θεσπέσιος μέγας Βασίλειος, καὶ ὁ ἀοίδιμος Χρυσόστομος, καὶ ὁ θεολόγος Γρηγόριος, τοῦτο τὸ φοβερὸν καὶ φρικτὸν μυστήριον οὐκ ἔβλεπον· ἐγὼ δὲ πῶς δύναμαι βλέπειν;

[47] [in fide Christiana instruitur,] Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς ἀκούσας τοῦτο, ἐξέστη, καὶ ἐκέλευσε τοὺς δούλους αὐτοῦ, καὶ πάντας τοὺς ἐν τῷ ναῷ παρεστηκότας φυγεῖν ἔξωθεν τοῦ ναοῦ· καὶ ἔλαβε τὸν Ἱερέα παρὰ τὴν χεῖρα, καὶ εἶπεν· Ὡς θεωρῶ καὶ πληροφοροῦμαι, μεγάλη ἐστὶν ἡ πίστις τῶν Χριστιανῶν· ἀλλ᾽ εἴ ἐστί σοι θέλημα, βάπτισόν με, Πάτερ. Ὁ δὲ Ἱερεὺς λέγει τῷ Σαῤῥακηνῷ· Κύριε, ἡμεῖς πιστεύομεν καὶ ὁμολογοῦμεν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν ἐλθόντα εἰς τὸν κόσμον διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν. Ἡμεῖς δὲ πιστεύομεν τὴν ἁγίαν Τριάδα, καὶ ὁμοούσιον καὶ ἀδιαίρετον, Πατέρα, Ὑιὸν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν μίαν θεότητα. Πιστεύομεν δὲ Μαρίαν τὴν ἀειπαρθένον, τὴν μητέρα τοῦ φωτὸς, τὴν τέξασαν τὸν καρπὸν τῆς ζωῆς τὸν προειρημένον Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὴν πρὸ τόκου παρθένον, καὶ ἐν τόκῳ παρθένον, καὶ μετὰ τόκον παρθένον. Πιστεύομεν δὲ καὶ πάντας τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, καὶ Προφήτας, Μάρτυρας, Ὁσίους καὶ Δικαίους, ὡς θεράποντας Θεοῦ. Λοιπὸν, κύριέ μου, οὐ γινόσκεις, ὅτι μείζων πάντων ἐστὶν ἡ πίστις τῶν ὀρθοδόξων Χριστιανῶν; Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς πάλιν ἔφη, δέομαί σου, Πάτερ, βάπτισόν με. [& baptizandus in Sina mittitur.] Ὁ δὲ Ἱερεὺς λέγων· Μὴ γένοιτο· ἐγὼ οὐ δύναμαι ποιῆσαι τοιοῦτον ἔργον, καὶ ἂν ἐγὼ τοῦτο ποιήσω, καὶ ὁ σὸς ἀνεψιὸς ὁ Ἀμερουμνῆς μάθῃ αὐτὸ τὸ ἔργον, ἀποκτενεῖ ἐμὲ καὶ διαφθερεῖ καὶ τὸν ναόν. Ἀλλ ἐστί εἴ σοι θέλημα βαπτισθῆναι, πορεύου πρὸς τὸν ἐκεῖσε τόπον ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ· κᾀκεῖ ἐστιν ὁ Ἀρχιερεὺς, αὐτός σε βαπτίσει. Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς ἐποίησε μετάνοιαν τῷ Πρεσβυτέρῳ, καὶ ἐπορεύθη ἔξωθεν τοῦ ναοῦ· μετὰ δὲ ὥραν μίαν τῆς νυκτὸς, πάλιν ἦλθε πρὸς τὸν Ἱερέα, καὶ ἐξεδύθη τὰ τῆς βασιλείας χρύσεα ἱμάτια, καὶ ἐνεδύθη τινὰ πενηχρὸν σάκκον τρίχινον, καὶ διὰ νυκτὸς φυγὼν καὶ ἄδηλος ἐγένετο. Καὶ πορευόμένος ἐν τὸ τοῦ Σινᾶ ὄρος, κᾴκεῖσε ἔλαβε τὸ ἄγιον βάπτισμα ἐκ τοῦ Ἀρχιερέως· ἔμαθε δὲ καὶ τὸ ψαλτήριον, καὶ ἐστιχολόγει g αὐτὸ καθ᾽ ἑκάστην.

[48] Μετὰ δὲ ἔτη τρία ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν, εἶπε τῷ Ἀρχιερεῖ· Συγχώρησόν μοι, δέσποτα, πῶς μέλλω ποῆσαι ἰδεῖν τὸν Χριστόν; Ὁ δὲ Ἀρχιερεὺς εἶπε, προσεύχου μετὰ πίστεώς ὀρθῆς, καὶ ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν μέλλει σε θεάσαι τὸν Χριστὸν ὡς ποθεῖς. [Inderemissus ad Sacerdotem, a quo erat instructus,] Καὶ πάλιν ὅποτε Σαῤῥακηνὸς ἔφη· Δέσποτα, συγχώρησόν μοι, ὅπως πορευθῶ πρὸς τὸν Ἱερέα τὸν διδάξαντά με, ὅταν οἶδα τὴν φρικτὴν ὀπτασίαν ἐν τῷ ναῷ τοῦ πανενδύξου Μάρτυρος Γεωργίου. Ὁ δὲ Ἀρχιερεὺς ἔφη· Πορεύου εἰς εἰρήνην. Καὶ οὕτως ἐπορεύθη πρὸς τὸν Ἱερέα, καὶ ἐποίησεν αὐτῷ μετάνοιαν, καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ, καὶ εἶπε τῷ Ἱερεῖ· Γινώσκεις, [cum spe iterum videndi Christum,] Πάτερ, τίς εἰμι ἐγώ; Ὁ δὲ Ἱερεὺς· Ἄνθρωπον, ὃν οὑδέποτε εἶδον πῶς γινώσκω; Ἀλλὰ πάλιν ὅποτε Σαῤῥακηνὸς· Οὔκ εἰμι ἐγὼ ὁ ἀνεψιὸς τοῦ Ἀμερουμνῆ, καὶ ὅταν τὰς καμήλους ἔβαλον ἐν τῷ ναῷ πᾶσαι διεφονήθησαν, καὶ ἐν τῇ θείᾳ λειτουργίᾳ ἦν τὴν φρικτὴν ὀπτασίαν θεασάμενος; ὁ δὲ Ἱερεὺς τοῦτον ἰδὼν ἐξέστη καὶ ἐδόξασε τὸν Θεὸν; ἰδὼν τόν ποτε Ἀραβικὸν λύκον τοῦ Χριστοῦ πρόβατον γεγενημένον πρᾳότατον, [jubetur prædicare Sarracenis.] καὶ προσεκύνησεν αὐτὸν μετὰ πόθου, καὶ προσεκάλεσεν αὐτὸν ἐν τῷ κελλίῳ αὐτοῦ τοῦ ἐσθίειν ἄρτον. Καὶ ὅ ποτε Σαῤῥακηνὸς ἔφη, Συγχώρησόν μοι, δέσποτα Πάτερ· ἐγὼ γαρ βουλομαι, καὶ ποθῶ ἰδεῖν τὸν Χριστὸν, πῶς γαρ ποιήσω; Ὁ δὲ Ἱερεὺς λέγει, Ἐὰν σὺ βούλει ἰδεῖν τὸν Χριστὸν, πορεύου πρὸς τὸν σὸν ἀνεψιὸν, καὶ κήρυξον τὸν Χριστόν, καὶ βλασφήμησον καὶ ἀναθεμάτισον τὴν πίστιν τῶν Σαῤῥακηνῶν, καὶ τὸν Μαομέθ τὸν ψευδοπροφήτην αὐτῶν, καὶ κήρυξον ὀρθῶς τὴν ἀληθινὴν πίστιν τῶν Χριστιανῶν ἄνευ φόβου, κᾀκεῖ μέλλεις ἰδεῖν τὸν Χριστόν.

[49] Ὁ δέ ποτε Σαῤῥακηνὸς ἐπορεύθη μετὰ πόθου, καὶ διὰ νυκτὸς ἔκοπτε τὴν θύραν τοῦ Σαῤῥακηνοῦ σφοδρῶς. Οἱ δὲ φύλακες τῆς πύλης καὶ τοῦ οἴκου τοῦ Ἀμερουμνῆ ἔφησαν, Τίς ἐστιν ὁ κράζων καὶ ὁ τύπτων τὴν θύραν; [Ad Amerumnem introductus,] Ὁ δὲ εἶπεν, Ἐγώ εἰμι ὁ ἀνεψιὸς τοῦ Ἀμερουμνῆ, ὅ ποτε φυγὼν καὶ ἄδηλος ἐγενόμην, νῦν βούλομαι θεάσαι τὸν ἐμὸν ἀνεψιὸν, καὶ εἰπεῖν τι αὑτῷ. Οἱ δὲ φύλακες τῆς πύλης ἐκείνης εἶπον παρευθὺς τῷ Σαῤῥακηνῷ, Κύριε, ὁ σὸς ἀνεψιὸς, ὅ ποτε φυγὼν καὶ ἄδηλος ἐγένετο. Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς στενάξας λέγων, Ποῦ ἐστιν; Οἰ δὲ εἶπον, Παρὰ τὴν θύραν τοῦ παλατίου. [seq; Christianum & monachum profitens,] Ὁ δ᾽ ἐκέλευσεν τοὺς δούλους αὐτοῦ μετὰ φανῶν καὶ λαμπάδων ἀπαντῆσαι αὐτόν. Καὶ πάντες ἐποίησαν κατὰ τὸ πρόσταγμα Βασιλέως Ἀμερουμνῆ, καὶ ἔλαβον παρὰ τὴν χεῖρα τὸν μοναχὸν τόν ποτε Σαῤῥακηνὸν, καὶ προσέφερον αὐτὸν τῷ Ἀμερουμνῇ τῷ αὐτοῦ ἀνεψιῷ. Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς τοῦτον ἰδὼν, ηὐφράνθη λίαν, καὶ μετὰ δακρύων ἠσπάσατο αὐτὸν, καὶ λέγει, Τί ἐστι τοῦτο; ποῦ κατῴκεις ἕως τοῦ νῦν; Οὐκ εἶ σὺ ὁ ἐμὸς ἀνεψιός; Ὁ δὲ μοναχὸς εἶπεν· Οὐ γινώσκεις ἐμὲ τὸν σὸν αἰεψιόν; νῦν γαρ Χριστιανὸς γέγονα καὶ μοναχὸς ὡς βλέπεις, χάριτι τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, καὶ ἐπὶ ἐρήμων τόπων ἐκατῴκουν, ἵνα κληρονομήσω βασιλείαν οὐρανῶν, ὡς ἐλπίζω εἰς τὴν ἄφατον εὐσπλαγνίαν τοῦ παντοκράτορος Θὲοῦ, μέλλων κληρονομῆσαι τὴν ἐκείνου βασιλείαν· τί h δηλοῖς καὶ σὺ Ἀμερουμνῆ; λάβε τὸ ἅγιον βάπτισμα τῶν ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, ἵνα ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσῃς ὡς κᾀγὼ ἐλπίζω. [ab eo irridetur.] Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς γελάσας καὶ τὴν κάραν νευστάξας ἔφη· Τί φλυαρεῖς ταλαίπωρε; τί φλυαρεῖς; καὶ τί σοι γέγονεν, Οὐαί σοι! οὐαί σοι, ἐλεήνε! Πῶς ἐγκατέλιπες τὸν σὸν βίον, καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας, καὶ ὡς ἑις τῶν πενήτων περιάγεις, ἐνδεδυμένος τὰ δυσώδη τρίχινα; Καὶ ὁ μοναχὸς ἀντέφη λέγων· Θεοῦ χάριτι, ὅσα δὲ εἶχον ὅτε ἤμην Σαῤῥακηνὸς νόμος καὶ κλῆρος τοῦ διαβόλου ἐτύγχανε, τὰ δὲ θεωρεῖς ἐνδεδυμένον με, δόξα ἐστὶ καὶ καύχημα, καὶ ἀῤῥαβὼν τῆς μελλούσης καὶ αἰωνίου ζωῆς· ἐγὼ δὲ ἀναθηματίζω τὴν τῶν Σαῤῥακηνῶν θρησκείαν, καὶ τὸν ψευδοπροφήτην αὐτῶν.

[50] Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς ἔφη, Ἐκβάλετε αὐτὸν, ὅτι οὐκ οἶδε τί φλυαρεῖ. Καὶ ἐκβαλόντες αὐτὸν, ἔθηκαν ἔν τινι μέρει τοῦ παλατίου, καὶ ἔδοσαν αὐτῷ βρῶσιν καὶ πόσιν, [petit a Deo perseverantiam,] καὶ ἐποίησεν ἡμέρας τρεῖς· αὐτὸς δὲ οὐκ ἔφαγεν οὔτε ἔπιεν, ἀλλ᾽ ὀρθῶς καὶ πιστῶς προσήυχετε τῷ Θεῷ, καὶ γόνυ κλίνας λέγει· Ἐπὶ σοὶ Κύριε ἤλπισα, μὴ καταισχυνθείην εἰς τὸν αἰῶνα, μὴ δὲ καταγελασάτωσάν με οἱ ἐχθροί μου· καὶ πάλιν λέγει, Ἐλέησόν με ὁ Θεὸς κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου, καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου, ἐξάλειψον τὸ ἀνόμημά μου· καὶ πάλιν, Φώτισον τοὺς ὀφθαλμούς μου, Κύριος ὁ Θεὸς, μήποτε ὑπνώσω εἰς θάνατον, μήποτε εἴπῃ ὁ ἐχθρός μου, ἴσχυσα πρὸς αὐτόν· στήριξον τὴν καρδίαν μου, Κύριε, ἵνα πολεμήσω τὸν αἰσθητὸν πλάνον τὸν Σαῤῥακηνὸν, ἵνα μή με καταπατήσῃ ὁ πονηρὸς διάβολος, καὶ δειλιάσω τὸν θάνατον διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον. Καὶ ποιήσας τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ, λέγει· Κύριε φωτισμός μου, καὶ σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσομαι; Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς μου, [frustra tentatur blandimentis,] ἀπὸ τίνος δειλιάσω; Καὶ πάλιν φωνήσας κατὰ τοῦ Ἀμερουμνοῦς, Λάβε τὸ ἅγιον βάπτισμα, ἵνα κερδήσῃς τὴν ἄμετρον βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ πάλιν ὁ Ἀμερουμνῆς ἐκέλευσεν αὖθις ἐλθεῖν ἔμπροσθεν αὐτοῦ, καὶ ἡτοίμασεν ἱμάτια πάνυ ὡραῖα ὑπὲρ τούτου. Καὶ φήσας ὁ Ἀμερουμνῆς· Εὐφραίνου ταλαίπωρε, εὐφραίνου, καὶ ἀγάλλου τῇ σῇ βασιλείᾳ, καὶ μὴ καταφρονήσῃς τὸν σὸν βίον, καὶ τὴν σὴν νεότητα τὴν πάνυ ὡραίαν, καὶ ὁδεύῃς ὡς πενηχρὸς πένης ἀφρόνως. Οὐαί σοι ταλαίπωρε, τί νοεῖς; Ὁ δὲ μοναχὸς γελάσας ἔφη τῷ Ἀμερουμνῇ, Μὴ θρήνει τί νοῷ· νοῷ γαρ πῶς μέλλω πληρῶσαι τὸ ἔργον τοῦ Χριστού μου, καὶ τοῦ ἀποστείλαντός με πατρὸς τοῦ Ἱερέως ἐκείνου, τοῦ καὶ διδάξαντός με· τὰ δὲ ἱμάτια ἃ ἡτοίμασας περὶ ἐμοῦ πώλησον, καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἐγκατάλειψον καὶ σὺ τὰ πρόσκαὶρα σκῆπτρα τῆς βασιλείας, ἵνα λάβῃς σκῆπτρα τῆς αἰωνίου ζωῆς· καὶ μὴ ἔλπιζε ἐπὶ τὰ παρόντα, [ipsique Amerumni fidem Christi suadet;] ἀλλ᾽ ἐπὶ τὰ μέλλοντα, καὶ μὴ πίστευε ἐπὶ τὸν ψευδοπροφήτην Μαωμὲθ τὸν μιαρὸν, τὸν ἐβδελυγμένον, τὸν υἱὸν τῆς κολάσεως, ἀλλὰ πίστευσον εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Ναζαρηνὸν, τὸν ἐσταυρωμένον. Πίστευσον Τριάδα ὁμοούσιον τὴν μίαν Θεότητα, Πατέρα, Ὑιὸν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον. Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς πάλιν γελάσας, ἔφη τοῖς μεγιστᾶσι τοῖς ἐν τῷ παλατίῳ συναθροισθεῖσιν. Οὗτος ἄφρων ἐστὶ, τί ποιήσωμεν αὐτῷ; ἐκβάλετε αὐτὸν ἔξω, καὶ διώξατε αὐτόν.

[51] Οἱ δὲ παρακαθεζόμενοι τῷ Βασιλεῖ εἶπον· Οὗτος ἠβουλήθη μιᾶναι καὶ διαφθεῖραι τὴν τῶν Σαῤῥακηνῶν θρησκείαν· οὐκ ἀκούεις πῶς βλασφημεῖ καὶ ἀναθεματίζει τὸν μέγαν προφήτην ἡμῶν; [& contemnitur;] Ὁ δὲ μοναχὸς, καί ποτε Σαῤῥακηνὸς, ἐκραύγαζε μεγάλως· Ἄχθομαι περί σου Ἀμερουμνῆ μᾶλλον, οὐ γαρ βούλει σωθῆναι ταλαίπωρε· πίστευσον εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν ἐσταυρωμένον, καὶ ἀναθεμάτισον τὴν τῶν Σαῤῥακηνῷν θρησκείαν, καὶ τὸν ψευδοπροφήτην αὐτῶν ὡς κᾀγώ. Ὁ δὲ Σαῤῥακηνὸς Ἀμερουμνῆς ἔφη, Ἐκβάλετε αὐτὸν ἔξω, ὡς ἐγὼ κελεύω, ὅτι ἄφρων ἐστὶ, καὶ οὐκ εἶδε τί λέγει. Οἱ δὲ συγκαθεζόμενοι αὐτῷ εἶπον, [atque a Saracenis ad necem petitus] λοιπὸν τὴν τῶν Σαῤῥακηνῶν θρησκείαν ἀναθεματίσαντα, καὶ εἰς τὸν μέγαν προφήτην βλασφημοῦντα, καὶ λέγεις, Οὐκ οἶδε τὶ φλυαρεῖ· ἐὰν δὲ οὐκ ἀποκτείνῃς αὐτὸν, πορευόμεθα καὶ ἡμεῖς Χριστιανοὶ γενέσθαι. Ὁ δὲ Ἀμερουμνῆς λέγει· Ἐγὼ οὐ δύναμαι ἀποκτεῖναι αὐτὸν, ὅτι ἐμὸς ἀνεψιός ἐστι, καὶ ἄχθομαι αὐτόν· ἀλλὰ λάβετε αὐτὸν ὑμεῖς, καὶ ποιήσατε ὡς βούλεσθε. Οἱ δὲ ἔλαβον τὸν μοναχὸν μετὰ πλείστης ὀργῆς, καὶ σύραντες αὐτὸν ἔξωθεν τοῦ παλατίου, καὶ πολλαῖς βασάνοις τοῦτον παρέδωκαν, ἵνα ἐπιστρέψαι πρὸς τὴν πρώτην θρησκείαν τῶν Σαῤῥακηνῶν· ὁ δὲ μὴ θέλων, ἐδίδασκε πάντας ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζαραίου, ἵνα πιστεύωσι καὶ σωθῆναι. Οἱ δὲ Σαῤῥακηνοὶ ἔσυραν αὐτὸν ἔξωθεν τοῦ ἄστεος, κᾀκεῖ ἐλιθοβόλισαν αὐτὸν τὸν ὁσιώτατον μοναχὸν, [lapidibus obruitur.] ὀνόματι Παχούμιον. Καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ, ἀστὴρ ἐξ οὐρανοῦ καταβὰς ἔκειτο ἐπάνω τοῦ ὁσιωτάτου Μάρτυρος· καὶ πάντες ἔβλεπον αὐτὸν ἐφ᾽ ἡμέρας τεσσαράκοντα, καὶ πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἐπίστευσαν, τοῦ δὲ ὁσιωτάτου Μάρτυρος πρεσβείαις, καὶ τῆς πανάγνου Θεουμήτορος Μαρίας τῆς ἀειπαρθένου, καὶ πάντων τῶν Ἁγίων … i ἐν ἀφεσει ἀμαρτιῶν ἡμῶν. Ἀμήν.

[Annotata]

a Habemus ecgraphum, nescio an ex Bavarico an ex Parisiensi aliquo codice, utrimque enim sua accepit Rosweydus, inter cujus collectanea ipsum reperimus, absque indicio loci unde acceptum sit: magis suspicor quod ex Bavarico. F. Isidorus profitetur quod ipse suum ecgraphum acceperit ex autiquo MS. in Bibliotheca Card. Bessarionis Venetiis reperto, cum præfixo Εὐλόγησον Πάτερ, quod in sacris chori lectionibus usurpatum ipsis etiam scriptis adhæsit, ex eoq; sermonis hujus, ut publice legi soliti dignitatem jubet æstimari, quod & nos alibi fecimus potißimum 29 Martii ad Acta S. Marci Atheniensis, quæ alias non fuissemus ausi publicare. Numeros Commentarii nostri Latini hic etiam retinebimus.

b Chrysostomus Hom. 4 in Mattheum. Non in publicis locis atque communibus, non in ipsius ecclesiæ congregationibus, facile reperies per quod inter fidelem infidelemque distinguas: solo enim hoc celebrandi mysterii tempore dignosci potest, cum videlicet alios excludi videris, alios intus teneri. Nam & Catechumeni dimittebantur.

c Προσκομιδὴ pars ea est Missæ quam Latine vocamus Offertorium.

d Necdum quidem peracta consecratio erat, sed quid futurum esset videtur Deus ostendere voluisse isti Saraceno; qui postea consecratione scilicet peracta τρανωτέρως clarius distinctiusque idem vidisse dicitur.

e MS. καλλιστευούσων quod recte correxit Isidorus subintelligendo μερίδων particularum. Addit suspicatum se aliquando, legendum fuisse κατειληλημάτων, reliquiarum, quod idem suspicatus ecgraphi nostri auctor in margine posuit, forte κατειλημμὰτων.

f Species enim Sacramentales typus seu figura sunt ejus, quod revera continent, Corporis ac sanguinis Dominici.

g Ita etiam MS. nostrum. Isidorus in MS. Veneto corruptum aliquid fuisse queritur, quod ad hunc modum ipse correxerit.

h Isidorus suspicatur forte legendum, Τί δειλειᾷς, quid times: librarius nostrer, Τί μέλλεις, quid hæres?

i Notavi puncta, quia puto excidisse quidpiam: nisi malis dicere ex vulgari precandi formula subintelligi, poscimus juvari, aut simile quidpiam.

ΕΤΕΡΟΝ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓ. ΜΕΓΑΛΟΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΣ ΑΥΤΟΥ. Ex MS. Florentino Bibliothecæ Laurentianæ Pluteo X Codice XXXI folio 187.

Georgius Megalo-Martyr Nicomediensis, Lyddæ seu Diospoli in Palæstina (S.)

EX MS. FLORENT.

[52] [Saracenus sagittam in Sancti imaginem jaculatus,] Ἐν τῷ ναῷ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομύρτυρος Γεωργίου, καὶ ἄλλα παράδοξα θαύματα ἐγένοντο πολλὰ, ἐξ ὧν καὶ τοῦτο. Τελοῦντος γαρ Ἱερέως τὴν θείαν λειτουργίαν, εἰσῆλθέν τις τῶν περιφανῶν Σαρακινῶν ἐν τῷ αὐτοῦ ἁγίῳ ναῷ, σὺν ἑτέροις Σαρακινοῖς, καὶ ὁρᾷ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Γεωργίου ἐν σανίδι γεγραμμένην. Καὶ ὡς ἦν ὁ Πρεσβύτερος κεκυφὼς, ποιῶν τὰς μυστικὰς εὐχὰς, λέγει τοῖς ἑτέροις αὐτοῦ Σαρακινοῖς τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ· Βλέπε τὸν ἔξοχον αὐτὸν, πῶς δεέται καὶ παρακαλεῖ τὴν σανίδα τὴν γεγραμμένην· ἀπελθόντες ἀγάγετέ μοι τόξον καὶ βέλη. Ἀπελθόντων δὲ αὐτῶν καὶ ἀγαγόντων, τείνας τὸ τόξον, ἀπέλυσε βέλος κατὰ τῆς ἁγίας εἰκόνος. Τὸ δὲ βέλος τῇ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος δυνάμει εἰς ὕψος ἀρθὲν, ἔπεσεν καὶ ἔπληξεν τὴν χεῖρα αὐτοῦ.

[53] Καὶ εὐθὺς ὀδυνόμενος ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ ἁγίου ναοῦ καὶ ἐπορεύθη εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ· ἡ δὲ χεὶρ αὐτοῦ οἰδήσασα, [eaque in ipsum retorta læsus,] παρεῖχεν αὐτῷ ὀδύνην ἀκατάπαυστον. Εἶχε δὲ ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ θεραπενίδας Χριστιανὰς, καὶ ταύτας προσκαλεσάμενος ἔφη· Ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ λεγομένου Γεωργίου ἀπῆλθον καὶ εἶδον εἰκόνα γεγραμμένην· βέλος οὖν ἐπαφιέντος μου κατ᾽ αὐτῆς, στραφὲν ἔπληξε τὴν χεῖρὰ μου, καὶ ἰδοὺ, ὡς ὁρᾶτε, ἀποθνήσκω ἐκ τοῦ ἀφορήτου πόνου. Αἱ δὲ εἶπον· Καὶ καλὸν a ἐβοὺ ποιῆσαι, ὅτι τοξεῦσαι ἠθέλησας τὴν τοῦ ἁγίου Μάρτυρος εἰκόνα; Ὁ δὲ Σαρακηνὸς ἔφη· Καὶ τί δύναμιν εἶχε ἐκείνη ἡ εἰκὼν οὕτως με ποιῆσαι; Αἱ δέ· Ἡμεῖς ἀγραμματαὶ οὖσαι τί λέγειν σοι οὐκ ἔχομεν· εἰ δὲ κελεύεις ταῦτα πυνθάνεσθαι, ἀπόστειλον καὶ κάλεσον τὸν Πρεσβύτερον τοῦ ἁγίου ναοῦ, κᾀκεῖνος περὶ ὧν ἐπερωτᾷς ἐρεῖ σοι. Ὁ δὲ βάρβαρος ταῦτα ἀκούσας, ἀποστείλας ἐκάλεσε τὸν Πρεσβύτερον, καὶ ἐλθόντος αὐτοῦ ἠρώτα λέγων· Τί ἦν b εἰκὼν ἡ ἐν τῇ σανίδι γεγραμμένη, καὶ ἡ σανὶς ἣν παρεκάλεις ἢ τίνος; παραδειγμάτισόν με. Ὁ δὲ Πρεσβύτερος ἀπεκρίνατο· Ἐγὼ τὸν Θεὸν, τὸν ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ πάντων ὁρατῶν καὶ ἀοράτων δημιουργὸν, παρεκάλουν, οὐχὶ δὲ σανίδα, ὡς σὺ ἔφης· ἡ δὲ ἐν τῇ σανιδι γεγραμμένη εἰκὼν, τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Γεωργίου ἐστίν. Ὁ δὲ βάρβαρος· Καὶ τίς ἦν ὁ Γεώργιος ἐκεῖνος, ὅτι τοιαῦτα ἐνεργεῖ διὰ τῆς εἰκόνος αὐτοῦ, μὴ Θεὸς ὢν;

[54] Ὁ δὲ πρεσβύτερος λέγει· Ὁ ἅγιος Μάρτυς Γεώργιος οὐκ ἔστιν Θεὸς, [& qua ratione imagines colantur edoctus] ἀλλὰ δοῦλος Θεοῦ καὶ τοῦ προσκυνητοῦ αὐτοῦ υἱοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ἄνθρωπος δὲ ἦν ὁμοιοπαθὴς ἡμῖν, καὶ ὑπὸ τῶν ἀσεβῶν Ἑλλήνων πολλὰς τιμωρίας ὑπήρεγκεν, ἀναγκαζόμενος ὑπ᾽ αὐτῶν ἀρνήσασθαι τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ὁ δὲ ταύτας γενναίως ὑπομείνας καὶ τελειωθεὶς ἐν καλῇ ὁμολογίᾳ εἴληφε χάριν παρὰ τοῦ τῶν ἁπάντων Θεοῦ ποιεῖν σημεῖα καὶ τέρατα, καὶ ἡμεῖς ἐξ ἀγὰπης ἀυτοῦ ἀνιστοροῦμεν τὴν ἁγίαν αὐτοῦ εἲκόνα, καὶ ὡς αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν ἀοίδημον ὁρῶντες ἐν τῇ εἰκόνι ἀσπασώμεθα καὶ προσκυνοῦμεν, ὃν τρόπον καὶ σὺ, ἐὰν ἴδῃς τῶν τελευτησάντων ἰδίων σου πατρὸς ἢ μητρὸς ἢ ἀδελφοῦ ἱμάτιον ἢ σκέπασμα, ἢ ἄλλων τι τῶν αὐτοῦ ἀμφίων, καταφιλεῖς καὶ δακρύεις καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐπιτίθεις, ὡς αὐτὸν τὸν ποθούμενον βλέπων· οὕτως καὶ ἡμεῖς τοῦ ποθουμένου Ἁγίου τὴν εἰκόνα ἀνιστοροῦντες, ὡς αὐτὸν ἐκεῖνον βλέποντες ἀσπαζόμεθα καὶ προσκυνοῦμεν. Ἀνιστεροῦμεν οὖν τὰς τῶν Ἁγίων εἰκόνας, καὶ ἐν σανίσι καὶ ἐν τύχοις καὶ ἐν ὀθονίοις, καὶ ταύτας κατασπαζόμεθα καὶ προσκυνοῦμεν, οὐκ ὡς θεοὺς (μὴ γένοιτο) ἀλλ᾽ ὡς θεραπόντων τοῦ Θεοῦ ἐκτυπώματα· καὶ οἱ Ἅγιοι διὰ τῶν σεπτῶν εἰκόνων αὐτῶν θαυματουργοῦσι, καὶ ποιοῦσι σημεῖα καὶ τέρατα, ὡς καὶ ἐπί σοι συνέβη παραδειγματισθέντι, τολμήσαντι ἐπαφιέναι βέλος κατὰ τῆς τοῦ ἁγίου Μάρτυρος εἰκόνος.

[55] Ταῦτα ἀκούσας ὁ Σαρακηνὸς ἔφη· Τί οὖν ποιήσω; Τὴν χεῖρά, [eam ad se inferri & lampadem accendi jubet,] μου ταύτην βλέπεις πῶς ὡς ἀσκὸς ἐγένετο, πεπληρωμένη ἰχῶχρος, καὶ ἐκ τῆς ἀφορήτου ὀδύνης ἐγγύς εἰμι τοῦ ἀποθανεῖν. Ὁ δὲ Πρεσβύτερος ἔφη· Εἰ κελεύεις ἐνενεγκεῖν τὴν εἰκόνα τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Γεωργίου ἐνθάδε, καὶ τεθήτω ὕπερθεν τῆς σῆς στρομνῆς, ὑφαφθήτω δὲ καὶ κανδήλα c ἔμπροσθεν αὐτῆς δι᾽ ὅλης νυκτὸς· προΐας δὲ γενομένης ἐκ τοῦ ἐλαίου ὑφαφθείσης κανδήλης ἔμπροσθεν τῆς ἁγίας εἰκόνος τοῦ ἁγίου Μάρτυρος, ἀλειψάμενος τὴν σὴν χεῖρα εὑρήσεις τὴν ἴασιν. Ὡς δὲ ἤκουσεν ταῦτα ὁ βάρβαρος, [unde sumpto dein oleo sanatur.] ὑπὸ τῶν ἀλγηδόνων συνεχόμενος, παρεκάλει δεόμενος ἐνεχθῆναι τὴν ἁγίαν εἰκόνα. Ταύτης δὲ ἐνεχθείσης καὶ ὑφάφθεισης τῆς κανδήλης, d ἁψάμενος ἐκ τοῦ ἐλαίου αὐτῆς, εὐθὺς καὶ παραχρῆμα ὑγιὴς ἐγένετο. Ἐκπλαγεὶς δὲ καὶ θαυμάσας ἐπὶ τῷ παραδόξῳ θαύματι, εἶπεν πρὸς τὸν Πρεσβύτερον· Ἔχετε εἰς τὴν ἡμετέραν γραφὴν περὶ τούτου τοῦ Ἁγίου τινὰ ὑπομνήματα; Ὁ δὲ Πρεσβύτερος, Ἔχομεν. Ὁ δὲ παρεκάλει ἐνέγκαὶ αὐτὰ καὶ ἀναγνῶναι. Τοῦ δὲ Ἱερέως ἐνέγκαντος τὸ τοῦ Ἁγίου Μαρτύριον, καὶ τοῦ βαρβάρου ἐν ταῖς χερσὶν κατέχοντος τὴν ἁγίαν εἰκόνα, καὶ πρὸς ταύτην ἀτενῶς βλέποντος, καὶ ἀκούοντος τοῦ Πρεσβυτέρου ἀναγιγνόσκοντος, ἔλεγε πρὸς τὴν ἁγίαν εἰκόνα· Σὺ νεώτερος καὶ φρόνημος· ἐγὼ δὲ γέρων καὶ σαλὸς, καλὸν καὶ ἐγὼ ἵνα γένωμαι φρόνημος. Ταῦτα ἔλεγεν ἕως οὗ τὸ Μαρτύριον ἀναγινώσκειν ὁ Πρεσβύτερος οὐκ ἐπάυετο. Μετὰ δὲ τὴν συμπλήρωσιν τοῦ Μαρτυρίου, [acceptosque baptismo Martyr obit.] πεσὼν εἰς τοὺς πόδας τοῦ Πρεσβυτέρου, παρεκάλει τυχεῖν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος. Ὁ δὲ οὐ συνετίθετο, δεδιὼς μὴ φανερωθῇ καὶ κινδυνεύσῃ. Ὁ δὲ ἐπώμνυτο τῇ ἐκκλησίᾳ, καὶ ἐβαπτίσθη· καὶ ἐπὶ τὴν αὔριον παῤῥησίᾳ ἀνὰ μέσον πάντων τῶν Σαρακηνῶν ἐκηρύσθη τὸν Χριστὸν Θεὸν ἀληθηνὸν, καὶ τὴν τῶν Σαρακηνῶν θρεισκείαν ἠναθεμάτηζεν. Οἱ δὲ Σαρακηνὸι ἀκούοντες αὐτὸν ταῦτα φθεγγόμενον, δραμῶντες ἐπ᾽ αὐτὸν ὡς θῆρες ἄγριοι κατέκοψαν αὐτὸν· καὶ οὕτως ἐτελαιώθη ἐν καλῇ ὁμολογίᾳ, διὰ τῆς τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Γεωργίου πρεσβείας.

[Annotata]

a Εβού, per conjecturam reddidi, putas: quasi per idiotismum vulgarem sic dicatur pro ἐβούλευσας. Meliorem conjecturam si quis habeat, sequar.

b Ecgraphum nostrum Τί ἢν εἰκόνι … καὶ ἡ σανὶς … εἴ τις, quæ visa sunt correctione egere.

c Merito Vossius in Græco barbaris Suidam ineptiæ arguit, qui censet quod Κανδήλα dicatur ἀπὸ τοὺ καεῖν δήλα, vox enim Latina est; & hic pro lampade sumitur non pro cereo.

d Melius forte ἀλείψομενος

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΟΥ. Ex Codice MS. 866 Bibliotheæ Vaticanæ.

Marcus, Euangelista, Episcopus Alexandrinus & Martyr (S.)

EX MS. VATICANO

[Dispersis per orbem Apostolis,] Ὁ κύριὸς ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ προαιώνιος τοῦ Πατρὸς λόγος, ὁ δι᾽ ἡμᾶς γενάμενος ἄνθρωπος μετὰ τοῦ εἶναι Θεὸς, ἐπιδημῆσαι καταξιώσας, καὶ πάντα τὰ πρὸς σωτηρίαν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων οἰκονομήσας καλῶς, ἐνετείλατο τοῖς ἁγίοις᾽ Αποστόλοις, μετὰ τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν, λέγων, Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίσαντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ὑιοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἄλλοις μὲν οὖν ἄλλαι πόλεις τε καὶ χῶραι ἐκληώθησαν, a διαμερυσαμένων κατ᾽ ἐκεῖνο καὶροῦ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων τὴν ἅπασαν οἰκουμένην· ἔλαχεν δὲ τὸν ἁγιώτατον Μάρκον ἐν τῇ κατ᾽ Αἴγυπτον χώρᾳ εὐαγγελίσασθαι τὸ Χριστοῦ κήρυγμα, ὅθεν καὶ Εὐαγγελιστὴν αὐτὸν ἐθέσπησαν οἱ μακάριοι κανόνες τῆς ἁγίας καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. [S. Marcus in Ægyptum ejusque viciniam missus] Αὐτὸς γαρ πρῶτος ἐν ὅλῃ τῇ κατ᾽ Αἴγυπτον χώρᾳ, Λυβίῃ τε καὶ Μάρμαρικῇ, Ἀμμωνιακῇ τε καὶ Πενταπόλει ἐκήρυξεν τὸ εὐαγγέλιον τῶν τοῦ κυρίου καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιδημίας. Ἦν γαρ πᾶσα ἡ γῆ αὕτη ἀπερίτμητοι καὶ εἰδωλολάτραι, μεστοὶ πάσης ἀκαθαρσίας καὶ πηκτῶν σεβασμάτων, καὶ κατὰ πόλεις τε καὶ ἐπαρχίας, κατὰ τὰ ἄμφωδα, οἴκους καὶ τεμένη, εἰδώλοις κατεσκεύαζον τελέτας τε καὶ γοητείας, καὶ πᾶσα δύναμις δαιμωνιώδης ἐγρηγόρει τε καὶ ἦν παρ᾽ αὐτοῖς, ἄς ἐπιδημήσας ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, κατέλυσεν καὶ ἀπόλεσεν.

[2] Τοῦ οὖν θεσπεσίου Εὐαγγελιστοῦ Μάρκου ἐν Κυρήνῃ τῆς Πενταπόλεως καταντήσαντος (ἦν γαρ τὸ γένος ἐκ τῆς αὐτῆς χώρας ὁρμώμενος) καὶ λαλήσαντος αὐτοῦ καταρχὰς τὸν λόγον τοῦ Ἰησοῦ, [plurimos convertit Cyrenæ:] καὶ ποιήσαντος εἰς αὐτοὺς παράδοξα θαύματα (ἀσθενοῦντας γαρ ἐθεράπευσεν, λεπροὺς ἐκαθάρησεν, καὶ πνεύματα χαλεπὰ ἐξέβαλεν τῷ πνεύματι τῆς χάριτος αὐτοῦ) πολλοὶ ἐπίστευσαν δι᾽ αὐτοῦ εἰς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν· καὶ τὰ εἴδωλα ἑαυτῶν χαμαὶ ῥίψαντες καὶ πορθήσαντες ἑαυτῶν τὰ ἄλση, ἐφωτίσθησαν βαπτισθέντες εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Ὑιοῦ καὶ τοῦ ἀγίου Πνεύματος.

[3] Ἐκεῖθεν οὖν ἀπεκαλύφθη αὐτῷ διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς τήν Φαρίτην Ἀλεξάδρειαν ἀπελθεῖν, [tum divino monitu Alexandriā navigat,] καὶ τὸ καλὸν σπέρμα τοῦ λόγου κατασπεῖραι. Ὁ δὲ μακάριος Εὐαγγελιστὴς Μάρκος, ὡς γενναῖος ἀθλητὴς, ἐπὶ τὸ σκάμμα προθύμως ἐβάδιζεν· καὶ ἀσπασάμενος τοὺς ἀδελφοὺς εἶπεν, ὁ Κύριός μου ἐλάλησεν ἐν ὁράματι πρὸς μὲ, ὅπως πορευθῶ εἰς τὴν Ἀλεξανδρέων πόλιν. Οἱ δὲ ἀδελφοὶ προέπεμπον αὐτὸν, ἕως τοῦ ἐλθεῖν αὐτὸν εἰς τὸ πλοῖον· καὶ γευσάμενοι ψωμὸν ἅρτου, ἀπέπεμπον λέγοντες· Ὁ κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εὐοδόσει τὴν ὁδόν σου. Ὁ δὲ μακάριος Μάρκος τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ εἰς Ἀλεξάνδρειαν παρεγένετο, καὶ τοῦ πλοίου ἀποβὰς ἦλθεν εἴς τινα τόπον καλούμενον Βεννίδιον· τὴν πύλην δὲ εἰσελθὼν τῶν πόλεως, [quo appulsus sanat læsam Aniani Sutoris manum,] εὐθὺς τὸ ὑποδημα αὐτοῦ διεῤῥάγη. Ὁ δὲ μακάριος Ἀπόστολος, παλαιοράφον θεασάμενος, αὐτὸ τὸ ὑπόδημα δέδωκεν διορθώσασθαι. Ρἅπτων δὲ ὁ ὑποδηματοράφος, ἔπληξεν ἑαυτοῦ τὴν ἀριστερὰν χεῖρα σφόδρα, καὶ φησὶν, Εἷς Θεός. Ὁ δὲ μακάριος Μάρκος ἀκούσας τὸ, Εἷς Θεός, ἔφη ἐν ἑαυτῷ Εὐώδοσεν Κύριος τὴν ὁδόν μου· καὶ πτύσας χαμαὶ ἐποίησεν πηλὸν ἐκ τοῦ πτύσματος, καὶ ἐπέχρησεν τὴν χεῖρα τοῦ ἀνδρὸς, ἐπὶ ὀνόματος Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ Ὑιοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος εἰς τοὺς αἰῶνας· καὶ εὐθέως ἰάθη ἡ χεὶρ τοῦ ἀνθρώπου, Ὁ δὲ παλαιοράφος, ἱστορήσας τὴν δύναμιν τοῦ ἀνδρὸς, καὶ τὴν ἐνέργειαν τοῦ λόγου, καὶ τὸ ἀσκητικὸν, εἶπεν αὐτῷ· Δέομαίσου, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, δεῦρο κατάλυσον σήμερον εἰς τὸν τοῦ παιδός σου, καὶ φαγόμεθα ὁμοῦ ψωμὸν ἄρτου, ὅτι ἐποίησας ἔλεος μετ᾽ ἐμοῦ σήμερον. Ὁ δὲ μακάριος Μάρκος περιχαρὴς γενόμενος εἶπεν, Ὁ Κύριος δώσει σοι ἀπ᾽ οὐρανοῦ ἄρτον ζωῆς. Ὁ δὲ ἄνθρωπος παρεβιάσατο τὸν Ἀπόστολον, καὶ εἰσένεγκεν αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ χαίρων.

[4] [eumque instruit,] Εἰσελθὼν δὲ ὁ μακάριος Μάρκος εἶπεν, Εὐλογία Κυρίου ᾧδε, εὐξωμεθα ἀδελφοί. Καὶ ηὔξαντο ἅμα. Ὡς δὲ ἠγαθύνθησαν, εἶπεν ὁ ἄνθρωπος· Πάτερ, παρακαλῶ σε, εἰπέ μοι, τίς εἶ, καὶ πόθεν ὁ λόγος οὗτος δυνατὸς ἐν σοί; Εἶπεν δὲ ὁ μακάριος Μάρκος, Ἐγὼ δοῦλός εἰμι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ὑιοῦ τοῦ Θεοῦ. Εἶπεν δὲ ὁ ἄνθρωπος, Ἐβουλόμην αὐτὸν ἰδεῖν. Εἶπεν δὲ ὁ ἅγιος Μάρκος, Ἐγώ σοι αὐτὸν δεικνύω. Καὶ ἤρξατο ὁ ἄγιος Μάρκος εὐαγγελίζεσθαι αὐτῷ τὸν Χριστὸν, ἀποδεικνὺς αὐτῷ ὅτι ἡ σοφία τοῦ κόσμου, [& cum aliis multis baptizat,] μωρία παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν. Ἐπίστευσεν δὲ ὁ ἄνθρωπος τῷ Θεῷ, διὰ τῶν ὑπὸ Μάρκου λεγομένων καὶ γινομένων σημείων καὶ τεράτων, καὶ ἐφωτίσθη αὐτὸς καὶ ὅλος ὁ οἶκος αὐτοῦ, καὶ πολὺ πλῆθος τοῦ τόπου ἐκείνου. Τὸ δὲ ὄνομα τοῦ ἀνδρὸς, Ἀνιανός.

[5] Ὡς ὄχλθ ἐγένετο τῶν πιστευόντων ἐπὶ τὸν Κύριον, ἤκουσαν οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως, ὅτι Γαληλαῖός τις παρεγένετο ἐνταῦθα, καὶ ἀντρέπει τὰς τῶν θεῶν θυσίας, [constituta ibidem ecclesia:] καὶ ἐκώλυσεν αὐτῶν τὰς θρησκείας· καὶ ἐζήτουν αὐτὸν ἀποκτεῖναι, καὶ ἔθηκαν αὐτῷ παγίδα καὶ ἔνεδρα. Ἐπιγνοὺς δὲ ὁ μακάριος Μάρκος τὰς βουλὰς αὐτῶν, χειροτονήσας Ἐπίσκοπον Ἀνιανὸν, καὶ Πρεσβυτέρους τρεῖς, Μιλίοον Σαβῖνον, καὶ Κερδῶνα, καὶ Διακόνους ἑπτὰ, καὶ ἄλλους ἔνδεκα εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ὑπηρεσίαν, ἔφυγεν, καὶ πάλίν ἀπῆλθεν εἰς τὴν Πεντάπολιν. Καὶ ποιήσας ἐκεῖσε ἔτη δύο, [in Pentapolim redit.] καὶ θεμελιώσας τοὺς ἐκεῖ ἀδελφοὺς, καὶ χειροτονήσας κᾀκεῖσε Ἐπισκόπους καὶ Κληρικοὺς κατὰ χώραν, ἦλθεν πάλιν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, [rursumq; Alexandriā] καὶ εὖρεν τοὺς ἀδελφοὺς πληθυνθέντας ἐν χάριτι καὶ πίστει Θεοῦ, καὶ ἐκκλησίαν θεμελιώσαντας ἑαυτοῖς ἐν τοῖς καλουμένοις Βουκόλου, ἐν τοῖς παρὰ θαλασσίοις ὑπὸ κάτω κριμνῶν· καὶ ἐχάρη πάνυ ὁ δίκαὶος, καὶ θεὶς τὰ γόνατα, ἐδόξασεν τὸν Θεὸν.

[6] Ὡς δὲ ἐπληροῦτο χρόνος ἱκανὸς, οἱ μὲν Χριστιανοὶ ἐπληθύνοντο, καὶ κατεγέλων τῶν εἰδώλων, καὶ ἐξεμυκτήριζον τοὺς ἕλληνας. [ubi miraculis clarescens,] Ἔμαθον δὲ αὐτὸν οἱ ἕλληνες παραγενόμενον, καὶ ἐπλήσθησαν ζήλου διὰ τὸ ἀκούειν αὐτοὺς τὰς θαυματουργίας ἃς ἐποίει· ἀσθενοῦντας γαρ ἐθεράπευεν, λεπροὺς ἐκαθάρησεν, κωφοῖς εὐαγγελίζετο, καὶ τυφλοῖς πολλοῖς τὸ βλέπειν ἐχαρίζετο· καὶ ἐζητοῦν αὐτὸν πιάσαι, καὶ οὐχ εὕρισκον αὐτὸν, κατέβρυχον δὲ τοὺς ὀδόντας, καὶ ἐν ταῖς θεαῖς καὶ ἐν ταῖς κωμασίαις τῶν εἰδώλων κατέκραζον αὐτοῦ, λέγοντες, Πολλαὶ βιαι τοῦ μάγου.

[7] Ἐγένετο δὲ, τῆς μακαρίας ἑορτῆς τοῦ ἁγίου Πάσχα καταλαβεῖν τὴν ἁγίαν Κυριακὴν ἐν ᾗ ἦν καὶ αὐτῶν Σαραπιακὴ κωμασία, [& missam celebrans comprehenditur:] b καὶ πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἀποταξάμενοι ἦσαν τῇ τῶν εἰδώλων πλάνῃ, καὶ προστεθέντες τῇ ὀρθῇ διδάσκαλίᾳ. Ὡς οὖν ζητοῦντες αὐτὸν οὐχ εὗρον εὐκαιρίαν τοιαύτην λαβόντες, καί τινας ἀπὸ τῆς ἀργίας ἐγκαθέτους πέμψαντες, κατέλαβον αὐτὸν τὰς ἁγιας εὐχὰς τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς ποιούμενον· καὶ λαβόντες αὐτον, ἔβαλον σχοινίον εἰς τὸν τράχηλον· αὐτοῦ, καὶ ἔσυρον αὐτον, λέγοντες· Σύρωμεν τὸν βούβαλον c ἐν τοῖς βουκόλου. Ὁ δὲ ἅγιος Μάρκος συρώμενος, εὐχαριστίας ἀνέπεμπεν τῷ δεσπότῃ Χριστῷ λέγων· Εὐχαριστῶ σοι κύριέ μου Ἰησοῦ Χριστὲ, [ac dire raptatus carceri includitur.] ὅτι κατηξιώθην ὑπὲρ τοῦ ὀνόματός σου ταῦτα παθεῖν· καὶ ἦσαν αἱ σάρκες αὐτοῦ πίπτουσαι ἐπὶ τὴν γὴν, καὶ αἱ πέτραι ἐφοινίσσοντο ἀπὸ τοῦ αἵματος αὐτοῦ· ἕσπέρας δὲ γενομένης, ἔβαλον αὐτὸν εἰς ψυλακὴν, ἕως σκέψωνται ποίῳ θανατῳ αὐτὸν ὀλέλωσιν.

[8] Τῆς δὲ νυκτὸς μεσούσης, καὶ τῶν θυρὦν κλεισμένων, καὶ τῶν φυλάκων κοιμωμένων πρὸ τῶν θυρῶν, [Confortatur ab Angelo] ἰδοὺ σεισμὸς ἐγένετο μέγας· Ἄγγελος γαρ Κυρίου, καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ, ἥψατο αὐτοῦ λέγων· Δοῦλε τοῦ Θεοῦ Μάρκε, ἰδοὺ τὸ τὸ ὄνομά σου ἐγγέγραπται ἐν βίβλῳ ζωῆς ἐπουρανίου, καὶ τὸ μνημόσυνόν σου οὐκ ἀπεληφθήσεται εἰς τὸν ἀιῶνα· Ἄγγελοι τὸ πνεῦμά σου φυλάττουσιν, καὶ τὰ λείψανά σου εἰς γῆν οὐκ ἀπολῦνται. Ταύτην τὴν ὀπτασίαν θεασάμενος ὁ μακάριος Μάρκος, τὰς χεῖρας αὐτοῦ τανύσας εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπεν, Εὐχαριστῶ σοι, κύριέ μου Ἰησοῦ Χριστὲ, ὅτι οὐκ ἐγκατέλειπάς με, ἀλλὰ συγκατηρίθμησάς με μετὰ τῶν Ἁγίων σου. Δέομαί σου, κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, πρόσδεξαι ἐν εἰρήνῃ τὴν ψυχήν μου, καὶ μή με ἀποδοκιμάσῃς ἀπὸ τῆς χάριτός σου. Καὶ ταῦτα αὐτοῦ εἰπόντος, [& a Christo apparente:] ὁ Κύριος Ἰησοῦς παρεγένετο πρὸς αὐτὸν, οἵῳ σχήματι ἦν μετὰ τῶν μαθητῶν, καὶ οἵᾳ μορφῇ ἦν πρὸ τοῦ παθεῖν αὐτὸν, καὶ λέγει αὐτῷ· Εἰρήνη σοι, ἡμέτερε, Μάρκε, Εὐαγγελίστα. Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ μακάριος Μάρκος, εἶπεν· Δόξα σοι, κύριέ μου Ἰησοῦ Χριστέ.

[9] Πρωΐας δὲ γενομένης, ἦλθεν πάλιν τὸ πλῆθος τῆς πόλεως, [ac postera die tradit spiritum.] καὶ ἐξενέγκαντες αὐτὸν ἐκ τῆς φυλακῆς, ἔβαλον πάλιν τὸ σχοινίον εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ, καὶ ἔσυρον αὐτὸν λέγοντες, Σύρατε τὸν βούβαλον ἐν τοῖς βουκόλου. Ὁ δὲ μακάριος Μάρκος συρώμενος, εὐχαριστίας μᾶλλον ἀνέπεμπεν τῷ παντοκράτορι Θεῷ, καὶ τῷ κυρίῳ Ἰησοῦ Χριστῷ, λέγων, Εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου. Καὶ τοῦτο εἰπὼν ὁ μακάριος Μάρκος ἀφῆκεν τὸ πνεῦμα αὐτοῦ.

[10] Τὸ δὲ πλῆθος τῶν δυσσεβῶν ἑλλήνων πῦρ ἀνάψαντες εἰς τοὺς καλουμένους Ἀγγέλους, [Corpus ne comburatur prohibet tempestas:] ἔκαυσαν τοῦ δικαὶου τὸ λείψανον. Τότε προνοίᾳ τοῦ κυρίου καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ κατέβη λαίλαψ τις μεγάλη ἀνέμου καὶ ζάλη, καὶ ὁ ἥλιος συνέστειλεν τὰς ἀκτῖνας, καὶ ἐγένετο βροντῶν ἤχος πολὺς, καὶ ὑετὸς ἕως ἑσπέρας, ὥστε καὶ οἰκήματα πολλὰ καταπίπτειν, καὶ πολλοὺς τεθνᾶναι, καὶ φοβηθέντες ἔασαν τὸ λείψανον τοῦ Ἅγιου καὶ ἔφυγον· ἕτεροι δὲ διαχλευάζοντες ἔλεγον, [defertur in oratorium,] ὡς ὅτι ὁ Σαράπις ἡμῶν τὴν ἐπισκοπὴν τοῦ ἀνδρὸς ἐποιήσατο σήμερον, διὰ τοῦ γενεθλίου. Τότε ἐλθόντες ἄνδρες εὐλαβεῖς συνέστειλαν τὰ λείψανα τοῦ Δικαίου, καὶ ἤνεγκαν ὅπου ἦσαν τὰς εὐχὰς αὐτῶν ἐπιτελοῦντες.

[11] d Ἦν δὲ τῇ ἰδέᾳ ὁ μακάριος Μάρκος, μακρόρυγχος, συνοφρὺς, εὐόμματος, ἀναφάλαντος, σιτόχροος, δασυπόγων, ὀξὺς, εὐεκτικὸς, μεσήληξ, πολιὸς, τὴν σχέσιν ἀσκητικὸς, πεπληρωμένος χάριτος Θεοῦ. Καὶ προσευχὰς ποίησαντες, [& sepelitur,] ἐκήδευσάν τε αὐτὸν καθὼς ἔθος τῇ πόλει, καὶ ἀπέθεντο ἐν τόπῳ λελατομημένῳ, ἐνδόξως τελοῦντες αὐτοῦ τὰς μνήμας, μετὰ σωφροσύνης καὶ προσευχῆς, ὡς πρῶτον κημήλιον ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κεκτημένοι, καὶ εἰς τὸ ἀνατολικὸν μέρος ἀπέθεντο.

[12] Ἐκοιμήθη οὖν ὁ μακάριος Εὐαγγελιστὴς Μάρκος, πρῶτος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ τῇ πρὸς Αἴγυπτον μαρτυρήσας ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μηνὶ Φάρμουθὶ, [recolendus 25 Aprilis,] κατὰ δὲ Ρὡμαίους μηνὶ Ἀπριλλίῳ e κε᾽· ἐπὶ βασιλείας Γαΐου Τιβερίου Καίσαρος, καθ᾽ ἡμᾶς δὲ τοὺς Χριστιανοὺς βασιλεύοντος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, σὺν τῷ Πατρὶ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Hinc incipiunt MSS. Latina.

b Perturbatus in MS. erat sensus hoc modo, ὡς οὖν πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ζητοῦντες οὺχ εὗρον; quæ per transpositionem verborum corrigenda credidi.

c MSS. Latina non satis videntur assequi verum hujus lectionis sensum, qui rectius sic expressus fuisset, Raptemus bubalum in locis buculi: in ipsis enim comprehensus, non ad ipsa, sed in ipsis ratatus est.

d Hæc parenthesis de forma corporis interrumpit sensum, & alicunde videtur in textum irrepsisse, margini fortaßis primum adscripta.

e Vel hic præter mentem auctoris additus est diei numerus, vel supra ad nomen mensis Ægyptii omissus; neque enim pariter progrediuntur hi menses: sed qui Romanii est 25 Aprilis, Ægyptiis numeraretur Pharmuthii 30.

ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΔΙΑΚΟΝΟΥ ΚΑΙ ΚΑΡΤΟΦΥΛΑΚΟΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΝ ΜΑΡΚΟΝ.
Ex MS. Codice Bibliothecæ Vaticanæ.

Marcus, Euangelista, Episcopus Alexandrinus & Martyr (S.)

EX MS. VATICANO

Πάλιν Ἀποστολικὴ καταστράπτει πάνηγυρις, καὶ πάλιν ἐγὼ τοῖς θιασώτοις συνεπαγάλλομαι· πάλιν μαθητοῦ μνήμη λαμπρὰ φρυκτωρεῖ, [Argumentum laudationis S. Marcus,] καὶ τὴν γλῶσσαν χορεύειν τοῖς ἐφυμνίοις προτίθημι, καὶ καταρτίζειν παραθήγω τὴν εὐφημίαν, ἀμυδρὰ μὲν φθεγγομένην (οὐδενὸς γαρ εὐστρόφων αὐτῇ μέτεστι λόγων, οὐ ταῖς μετὰ κάλλους ἁρμονίαις εὐδοκιμεῖ· πλὴν εἰ καὶ τούτοις ὠχύρωτο, οὐκ ἀποχρῶσα καθεωρᾶτο πρὸς ἔπαινον) τοῖς τοῦ Μάρκου δὲ μεγαλείοις σκηρτῶσαν, καὶ τῶν ἐκείνου καλῶν ὡς οἶόν τε τὴν περιουσίαν ἀποθαυμάζουσαν. Μάρκου τοῦ Πέτρου ὑιοῦ, τοῦ τῶν οὐρανῶν κλειδούχου συγχορευτοῦ, τοῦ τῶν ἀποῤῥήτων εὐαγγελιστοῦ τε καὶ κήρυκος, τοῦ τῆς Αἰγύπτου φωταγωγοῦ, καὶ τῷ ἐκείνης θρόνῳ πρώτως ἐγκαθίσαντος· οὐ δὲ γαρ οὐ δὲ τοῦτο μικρὸν εἰς ἀφορμὴν εὐδοξίας [offertur in ejus verno festo.] ἐργωδέστερον γὰρ ἐξηκανθωμένην γεωργεῖν ἄρουραν, ἢ τὴν κεκαθαρμέην εἰς φιλοπονίαν ἐπάγεσθαι. Οὗτος γαρ ἡμᾶς σήμερον ἐστιᾶται, οὗτος ἡμῖν ὡς ὄψα τὰ οἰκεῖα προβάλλεται προτερήματα· συνανέστειλε γαρ τῷ γλυκεῖ ἔαρι φαιδροτέραν τὴν ὥραν ἀποτελοῦντι ἡ ἐόρτιος τούτου ἡμέρα, καὶ ὡς φωτοφανὴς ἥλιος τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς κατελάμπρυνε· συνήθροισε πάντας, τοῦ Μάρκου καθωραῖζομένη τοῖς κατορθώμασιν, ὡς νῦν ἡ γῆ στολιζομένη τοῖς ἄνθεσι, καὶ ὡς ἐκ συνθήματος συναυλίαι πιστῶν τὸν Ἀπόστολον μακαρίζουσιν. Ἐθνῶν συστήματα τὸν μυσταγωγὸν ἀνυμνεῖ, ὡς ὑπογραφέα μεγαλύνει Χριστοῦ, καὶ ὡς μάρτυρα τῆς αὐτοῦ παρουσίας καταγεραίρει· εἰπεῖν δὲ μᾶλλον κόσμος τὰ τοσαῦτα τούτου ἀποδειάζει καὶ κροτεῖ ἀγαθουργήματα· σύμπας γαρ τῆς ἐκείνου διδασκαλίας ἀπώνατο.

[2] Ἀλλ᾽ οὐ λόγος, οὐ γλῶσσα τοῦτον ὡς προσῆκεν ἐπαινεῖν ἐξαρκεῖ. Τί γαρ πρῶτον, τί δ᾽ ὑστάτιον ἀνυμνήσκειεν; αἵ τε γαρ προσηγορίαι πολυειδεῖς καὶ οἱ ἀγῶνες κατάπληκτοι. Τεθέαται γαρ ὃν ὀφθαλμὸς ὁρᾷν οὐ δεδύνηται, τῷ ἡμετέρῳ φαινόμενον προκαλύμματι, καὶ τὴν ἐνεγκαμένην κατέλιπεν· κέκληται θεία φωνῇ καὶ ἀγχιστέων ἀπεώσατο φίλτρον· παρ᾽ οὐδὲν αὐτῷ τοῦ γένους τὰ τίμια, ὄναρ τούτῳ ῥοώδης περιουσία, [qui fuit unus ex 70,] μόνον ἔστεργεν τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν, μόνην εὐδαιμονίαν ἠγεῖτο ἃ ἐπηγγέλλετο, καὶ τὴν μαθητείαν ᾗπερ ἐτέτακτο. Τῷ Ἀποστολικῷ γαρ συλλόγω, τῶν ἐβδομήκοντα συνηρίθμηται, ὥσπερ φέγγος λαμπρὸν διαφανέσιν ἄστροις παρὰ τοῦ κεκληκότος κατειλεγμένον, ᾦ τῆς κάτω σκηνῆς τε καὶ τέρψεως οὐδὲν παρισώμενον.

[3] Ὄντως τοῦ Πέτρου ὁ Μάρκος υἱὸς, ὄντως τῆς ἐκείνου γνώμης ἐφάμιλλος· ἀντιδίδωσι γαρ ἡ φύσις τὰ οἰκεῖα τῷ γένει, [Petri filius spiritualis,] καὶ τὰ ἑκάστου πλεονεκτήματα κοινὰ τίθεται· δηλοῖ γαρ ἡ πειθὼ, δηλοῖ ἡ πρὸς τὸν πλάσαντα ἀκολούθησις, καὶ τ᾽ ἄλλα μῶν καλῶν ἀδελφὰ καὶ ὁμότροπα τῆς θερμότητος· κατὰ γαρ τὸν προφήτην Ἀμὼς, ἐκ προσώπου τοῦ θεαρχικοῦ πνεύματος προαγγέλλοντα, Ἰδοὺ ἐγὼ στερεῶν βροντὴν, καὶ κτίζων πνεῦμα, καὶ ἀναγγέλλων εἰς οὐρανοὺς τὸν Χριστὸν αὐτοῦ· ἐξ ἄκρων μέχρι τῶν τῆς γῆς ἠίει τερμάτων, Θεὸν τὸν δημιουργὸν εὐαγγελιζόμενος, καὶ τὰ ποικίλα γεωργῶν κατορθώματα· κατεφώτησε γαρ τὴν ὑφήλιων, τὴν τῆς πλάνης κατέφλεξεν ἀθεότητα, [fidei prædicator,] ἀπέσμηξε τοὺς ἐῤῥιπωμένους εἰδωλικεῖς αἵμασι, καὶ καθηγνισμένους Θεῷ τῷ βαπτισμῷ, ἴνα μὴ πλείω φαίην παρέστησεν. Εἶχε γαρ τὴν γλῶσσαν ἀντ᾽ ἀσπίδος καὶ δόρατος, καὶ τὸ κήρυγμα διεδείκνυ πᾶσι βεβαιότερον, καὶ τὰ πλήθη πρὸς τὴν ἀληθῆ ζωὴν προενόμευεν.

[4] Ἔνθεν γαρ ἔβρυεν ἡ τῶν θαυμάτων πλημμύρα, ἐκεῖθεν οἱ ὄχλοι πρὸς τὴν θεογνοσίαν μετωχετεύοντο· ὁ τὰς βάσεις πεπληρωμένος, ἀρτίπους ἀναφνεὶς, ἦν τοῖς εὐθρομοῦσι διδάσκαλος· ἀόμματος ταῖς κόραις, [miraculorum effector.] ὀξυδορκῶν, ἄλλους πρὸς τὸ φῶς ἐχειραγώγει τῆς ἐπιγνώσεως· ἡ ἀφὴ τὴν τοῦ θερμοῦ πλεονεξίαν πρὸς τὰς συνήθεις σπονδὰς μετερύθμιζε, καὶ τὸ πῦρ τῶν εἰδλικῶν θυσιῶν ἀπεθαλοῦτο· οἱ τῆς πλάνης φυτουργεὶ δαίμονες ἐτεφροῦντο, καὶ ἡ ἀληθὴς ἤκμαζε θεοσέβεια. Ὑπέρλαμπρά σου, Μάρκε, τὰ ἔργα, παράδοξα καὶ τὰ τρόπαια· τούτοις γαρ έζώγρησας τοὺς στρατηγοῦντας, ὁ ἰδιώτης· τούτοις ἐπολιόρκησας τὴν πλάνη ὁ μονοχίτων, τούτοις μετὰ τοῦ Πέτρου ὁ τοῦ Πέτρου υἱὸς τὸ Ἰταλῶν ἐχειρώσω γένος, ἐξ ἐώας μὲν ἀφορμήσας, [Italiæ Apostolus] πρὸς δυόμενον δὲ καταπτὰς ἥλιον, καὶ τὸν λόγον πανταχοῦ κατευρύνων, ἧ ἐκεεῖνος τὴν ἀκτῖνα τοῖς πέρασιν, οὐ μεθόδοις κεχρημένος σοφιστικαῖς, οὐ κεκομψυμέναις μεταχειρήσασιν, ἀλλ᾽ ἁπλῷ λόγῳ καὶ ἀληθείᾳ μόνῃ, ᾗ πάντων τὸ κράτος ἀνανταγώνιστον ἀποφερεται.

[5] Ὅτι γαρ εὐέμπτωτος ἅπας λόγος, εἰ μὴ τἀληθῆ πρεσβεύει καὶ διαγγέλλει, γνοίης κᾀντεῦθεν· Πυθαγόρας μὲν γαρ, τὴν ψευδῆ δόξαν κρατύνων, καὶ πολλὰ λεσχηνεύων, πείθειν Ἰταλοὺς οὐ δεδύνηται· Δημόκριτος, [ad persuasionem efficax,] αὐτό γε τοῦτο συμπράττων, Ἀβδηριτῶν οὐδένα κατέκοον ἔσχεν· Ὀρφεὺς, τῷ μύθῳ πάντως θηρία κατακηλῶν, τοὺς ὁμοχώρους οὐκ ἔπειθε Θράκας. Καίτοιγε πολλῷ ῥέοντες λόγῳ, καὶ σοφίᾳ κενῇ βρενθυόμενοι μεθῆς πάντως διώλοντο, καὶ σιγῆς βυθοῖς συγκατέδυσαν (τοιοῦτον γαρ ἡ ψευδὴς δόξα καὶ ἀδρανὴς) Μάρκος δὲ τὰς ἀκόμπους τοῦ Πνεύματος ἐκτιθεὶς διδαχὰς, καὶ τοὺς ἐναντίους εὐπειθεῖς μετεπλάσατο. Ἄνωθεν γαρ ἐκρατόνετο, καὶ ἡ ἀκραιφνὴς πίστις πυλῶν ἅδου κραταιοτέρα· καὶ οὗτος ἀοίδιμος, ὡς ἁληθείας, κῆρυξ, μέχρι δεῦρο συναποδέδεικται· Ἔδει γαρ τὴν καθ᾽ ἡμᾶς οἰκονομίαν εἰς πέρας σωτηριῶδες χωρεῖν, καὶ τὴν τούτου μνήμην ἀθάνατον τῷ βίῳ μετ᾽ ἐγκωμίων συνδιασώζεσθαι· δι᾽ αὐτοῦ γαρ κεκήρυκται τῇ κτίσει Θεὸς, δι᾽ αὐτοῦ τοῖς πεπλανημένοις ἡ ἐπιστροφὴ πεπραγμάτευται, καὶ η πρὸς τὸν πλάστην ὁδηγίᾳ διῳκονόμηται.

[6] Ἐπεὶ οὖν εὐσπλάγχνου Θεοῦ παρουσίαν εὔσπλαγχνον ἀνεκήρυξεν, [Euangelii scriptor.] καὶ λγώσσῃ θεολόγῳ ἄλλους τε πλείους καὶ Ἰταλιώτας πρὸς τὴν ἐπίγνωσιν εἵλκυσε, κατασκευάζει τούτοις ὡς ἀρχιτέκτων σοφὸς τὴν τοῦ Εὐαγγελίου πυξίδα, καὶ ταύτῃ νέους ἐγκολάπτει θεσμοὺς, οὓς ἡ τοῦ Ἱερεμίου προηνίξατο πρόῤῥησις φάσκουσα, Καὶ συντελέσω ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰσραὴλ, καὶ ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰούδα διαθήκην καὶνὴν, διδοὺς νόμους μου εἰς τὰς καρδίας αὐτῶν, ὡς ἂν μὴ λόγοις μόνον, ἀλλὰ καὶ τῇ εὐαγγελικῇ συγγραφῇ, καὶ τοῖς ὕστερον τὴν τοῦ λόγου διατρανοῖ ἐνανθρώπησιν, τὰς θεοσημείας ὑπ᾽ ὄψιν τιθεὶς, τὰ ὑπὲρ ἡμῶν πάθη, τὴν ἐκ τοῦ μνήματος ἔγερσιν, καὶ τὴν εἰς οὐρανοὺς, ὅθεν κατελήλυθεν, ἔπαρσιν. Μέγα σου τὸ ἔργον, ᾧ Μάρκε, καὶ ἀξιόθεον! κοσμοφελὴς ἡ ἐργασία καὶ διαβόητος! Ἡ σὴ γαρ φωνὴ ὑπὲρ ἦχον βροντῆς· τὸ τοῦ εὐαγγελίου σου φῶς ὑπὲρ ἡλίου βολὰς· αὗται μὲν γαρ καὶ νέφει καλύπτονται, καὶ μίκρῳ τινὶ τῷ ἐπιπροσθοῦντι σκιάζονται· ἡ εὐαγγελικὴ δὲ φωταύγεια καὶ τὴν σὴν ἐκκαλύπτει τῆς ψυχῆς ὡραιότητα. Οὐ γαρ ἄν ἐπὶ τοῦτο προβέβλητο εἰ μὴ καὶ ἡ ἔνδον ἀπήστραπτεν ἀρετὴ, καὶ ἀεὶ καταλάμπει, καὶ δαδουχεῖ τοὺς ἐγγὺς, ἀνακαλεῖται τοὺς πόῤῥω, καὶ τῷ τε ἀνεπιτηδεύτῳ κάλλει καθωραἳζομένη, καὶ τῇ ἐπιτόμῳ σοφίᾳ λαμπρυνομένη, ταῖς ἁπάντων ἀκοαῖς ὑφηγεῖται τοῦ Θεοῦ τὰ παράδοξα.

[7] [idolalatriæ debellator,] Οὕτως ἤνθησε τὰ τῆς πίστεως, οὕτως ἐξενίκησεν ἡ ἀλήθεια, οὕτω Τριὰς ἐν Μονάδι, καὶ ἐν Μονάδι Τριὰς προσκυνεῖται καὶ καταγγέλλεται οὕτω παρὰ πάσης τῆς κτίσεως ὁ ἄναρχος Πατὴρ, καὶ Ὑιὸς ὁ συνάναρχος, σὺν τῷ ὁμοουσίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι θεολογεῖταί τε καὶ σεβάζεται, ὁ ἐν τρισὶν ὑποστάσεσιν ἑις Θεὸς, ἡ ἐνιαία καὶ θεία φύσις, ἡ μιὰ παντουργὸς καὶ ἀπερινόητος δύναμις· ἡ πλάνη γαρ ἀπελήλαται, τὸ πολύθεον φροῦδον γέγονε σέβασμα, οἱ τριχθὰ πάντα τῷ μύθῳ ἑαυτοῖς, φεῦ τῆς ἀνοίας! τὰ μὴ οἰκεῖα δασάμενοι, μετ᾽ ἤχους ἀπώλοντο, οἱ ἀνθρωπόλεται κατήργηνται δαίμονες· οὐ γαρ ἤνεγκαν Θεὸν ἐνανθρωπήσαντα καθορᾷν, ᾐσχύνθησαν δι᾽ ἀνθρωπείου σώματος καταπαλαισθέντες· οὐ γαρ ἄν ᾠήθησαν ἡττημα τὴν τοῦ κρείττονος νίκην· Καὶ νῦν ἡ τοῦ Θεοῦ αἴνεσις ἐπὶ πάντα τῆς γῆς προφητικῶς διηχεῖται τὰ πέρατα.

[8] Ἐπέστρεψε μὲν οὖν εἰς Χριστὸν ὀ Ἀπόστολος Ἑσπέρια, [qui ab Occidente missus Oriententi,] μυσταγωγήσας τὴν φιλάνθρωπον συγκατάβασιν, διδάξας Θεὸν μόνον σέβειν καὶ προσκυνεῖν. Καὶ τῶν πολλῶν ἐκείνων ἱδρώτων οὐ μὲν οὖν ἔληξεν, οὐκ ἐνάρκησε τῆς ἀποστολῆς ἕλκων τὸ ἄροτρον· διέθεε δὲ καὶ τὴν Λίβυσσαν γὴν, ἐκεῖθεν πρὸς ἀνίσχουσαν μεταφοιτήσας αὐγὴν, [Libyæ] καὶ διασπείρων κᾀν ταύτῃ τοῦ εὐαγγελίου τὰ σπέρματα, τὸν κηρυττόμενον ἐπιγνῶναι Θεὸν ἔπεισεν. [& Ægypto] Ἔτι τε καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπ᾽ Αἰγύπτου πολυανδρουμέναις πόλεσι τὰ οὐρανόπλοκα δίκτυα ὑφαπλῶν, ἐσαγήνευσε πάσας λόγοις καὶ θαύμασιν· ἐξωστράκισε δαιμονιώδη σεβάσματα, καὶ ὡς λίθος ἅγιος, ἤ φησιν ἡ προφητεία, κατέστρεψε τοὺς τῆς πλάνης βωμοὺς, καὶ τὰ ἐν τούτοις καθηδάφισε τῆς ματαιότητος ξόανα· οὐ σαλπίγγων φθόγγους ἠχῶν, οὐ τείχη κατασείων Ἱεριχουντια, ἀλλὰ τὴν τοῦ ἀνθρωποκτόνου λόγοις ἁναμοχλεύων ἀπάτην, ἥτις ἐκείνων δυσμαχωτέρα, καὶ ναοὺς ἀντεγείρων τῷ πάντων ἐξουσιάξοντι· ἐν οἷς καὶ τὰς ζοφώδεις καταλευκαίνων τῶν αὐτόσε ψυχὰς, κατήλλαξε Θεῷ, καὶ προσῳκειώσατο τῷ βαπτίσματι.

[9] [magister veritatis,] Οὖτος γαρ τῆς Αἰγυπτιακῆς λήξεως θείῳ Πνεύματι κατεξαίρετον ἀφωρίσθη διδάσκαλος, οὗτος ταύτης ἐν πρώτοις Ἀρχιερεὺς καὶ Ποιμὴν ὑπὸ τοῦ μεγάλου Πέτρου προβεβληται, πόνοις φαιδρύνων ἀποστολικοῖς τὸ ἐγχείρημα, καὶ ποικίλοις καμάτοις κατακοσμῶν τὸ λειτούργημα· οὐ τρυφαῖς χρώμενος, οὐ ῥαστώνῃ προστετηκὼς· πειρασμοῖς δὲ πρὸς μειζόνων καὶ πρὸς ἐλαχίστων περιστοιχιζόμενος, καὶ μυρίαις δεινῶν νιφάσιν, ἵνα τὸν ὄγκον ἐκεῖνον συνέλω κατὰ Παῦλον περιαντλούμενος. Ὦ μαθητοῦ θεοφάντορος, τὴν γὴν ἐκπερινοστήσαντος ἅπασαν! ὦ σώματος, μὴ τοῖς τοσούτοις ἔργοις ἀπαγορεύσαντος! ὦ κηρύγματος, ἀειθαλῆ τὴν ἰσχὺν ἀποσώζοντος καὶ ἀθάνατον! θεῖα γαρ ἔργα καὶ ἐκ Θεοῦ μαρασμὸν οὐ προσίεται. Ἐντεῦθεν ἐπάξιον τὴν Δαυἳτικὴν ῥῆσιν, τὸ μεγαλοπρεπὲς τῶν δημιουργημάτων θαυμάζουσαν, καὶ πρὸς τὸν θεόπτην Μάρκον μεθαρμόζοντας προσειπεῖν, Εἰς πᾶσαν την γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτοῦ, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης ἡ τῶν ῤημάτων ὠφέλεια. Αὕτη γαρ σοι, θεόσοφε, ἡ φωνὴ πρόσφορος, αὕτη μόνη ὑπὲρ πᾶσαν ῥητορείαν ἁρμόδιος· ἐμφανίζει γαρ τὸν δρόμον, τοὺς ἀγῶνας, τὰς ἀλγηδόνας, τὰ δυσχερῆ, καὶ τὸν ἀμαράντινον στέφανον, ὃν οὐ χρυσίον καταρτίζει τὸ ἐξ Οὐφεὶρ, οὐ λίθοι καὶ μαργαρίται καταποικίλουσιν Ἰνδικοὶ, ὃν δὲ ὁ ἀθάνατος ἀγωνοθέτης φιλοτεχνεῖ, καὶ ᾧ τοὺς οἰκείους θεραπευτῆρας ἀμείβεται.

[10] Σοῦ γαρ οἱ πόδες ὡραῖοι, κατὰ τὴν προφητικὴν προαγόρευσιν, [per omnia sua membra mundo utilis,] τὸν τῆς γῆς διανύσαντες κύκλον· σοῦ γλῶσσα ὡραία, εὐηγγελίσατο γαρ εἰρήνην τὴν πάντα νοῦν ὑπερέχουσαν· σοῦ αἱ χεῖρες ὡραῖαι, τῷ καλάμῳ τοῦ Εὐαγγελίου ὑπηρετήσασαι. Ἀλλὰ τί ταῦτα μόνα τὰ ἱερώτατα μέλη φημί; Ὅλος καμάτοις ἀποστολικοῖς καθηγίασται, ὅλος μαρτυρικοῖς κεκαλλώπισται στίγμασιν, ἵνα καὶ μαρτυρικῶν ἐπάθλων καὶ βραβείων ἑπαύρηται· Ὁ γαρ θύτης γέγονε καὶ θύμα διὰ Χριστὸν, [& Christi martyr gloriosus,] καὶ ὁ ποιμὴν τὰ τοῖς θρέμμασι παραμαρτοῦντα συνανεδέξατο· ὡς πρόβατον γαρ καὶ οὗτος, μετὰ τῆς τῆς ἄλλης ἀποστολικῆς ὁμηγύρεως, ἐν μέσῳ λύκων ἀπέσταλται, καὶ θυσία ζῶσα Θεῷ προσενήνεκται. Ἐδεσμήθη γαρ πρὸς ἀνόμων χειρῶν, πολλοὺς ἐξαρπάσας, τοῦ διαβολικοῦ φάρυγγος· περιήχθη δεσμώτης, προπεπηλάκισται, δεδυσφήμηται, καὶ ἔφερε πρᾴως τε καὶ ἀνεπαχθῶς, τὸν Δεσπότη ἀπομιμούμενος· ἐφοινίχθη τοῖς; τῆς σαρκὸς αἵμασιν, ὁ τὴν γῆν ἐκείνην τῶν δαιμονικῶν ἀποκαθάρας ῥυπίδων (ταῦτα γαρ τῶν ἀγνωμονεστέρων ἡ ἀλογία, τοῖς τῶν ἀγαθῶν ἀντεπιφέρει προξένοις) καὶ τέλος, παντοδαπαῖς κακώσεσι δεδοκιμασμένος, οἷα χρυσὸς πρὸς τὸ ἄδυτον φῶς ἐξανέπτη, τῶν ποικίλων ἄθλων πολυειδῆ καὶ τὰ ἀριστεῖα δρεψόμενος.

[11] [ad cælos evectus est.] Τοιοῦτος ὁ δρόμος τοῦ Ἀποστόλου, τοιαῦτα τοῦ Εὐαγγελιστοῦ τὰ ἐπίχειρα, θαύματος ἔμπλεα, καὶ τῶν ἄνω κρότων ἐπάξια. Καὶ πῶς οὐ τὸ ὑπερφέρον ὁ μέγας Μάρκος κατὰ πάντων ἀποκεκλέρωται; τί γάρ Ἀποστόλου γένοιτ᾽ ἄν ὑψηλότερον; τί δὲ ὑπογραφέως Χριστοῦ τιμιώτερον; μαρτυρικῆς δὲ δόξης τί παρισούμενον; Ὁπότε δὲ καὶ ἱεραρχικὴ συμπάρεστιν ἐπωμὶς, ἀθλητικοῖς κλεῖζομένη παλαίσμασι, τί ἄλλο γε εἰς εὔκλειαν ὑπολέλειπται; τί, δ᾽ ἕτερον; ὅτι μὴ ἀγγελικαὶ φάλαγγες, καὶ ἀνάκτορα θεῖα, οἷς μετὰ τῶν ἄλλων ἐγκρίτων ὑπηρετῶν Θεοῦ συναγελάζεταί τε καὶ συναγάλλεται, τὸ τοῦ διδασκάλου συνεφορῶν πρόσωπον, καὶ τοῖς κάλλεσι τῆς θεαρχικῆς μοναρχίας λαμπαδουχούμενος· ᾧ γαρ ἡ πρὸς Θεὸν δόξα αὐτοῖς μέλεσι διεσπουδασται, τούτῳ ἡ οὐρανία τε καὶ ἀπέραντος συνεφέπεται.

[12] Ἀλλ᾽ οὐ δὲ τῶν κάτω εὐφημιῶν ἀμοιρεῖ, κᾂν μὴ τούτων προσδέοιτο. [atque laudatur in terris] Ἤδη γαρ καὶ ἡ Ἀλεξάνδρου, μᾶλλον δὲ ἡ Αἴγυπτος πᾶσα, πρωτόθρονον τὸν Μάρκον λαχοῦσα, καὶ Νεῖλον μυστικὸν εὑραμένη, τὰς νοητὰς αὐτῶν ἀρούρας κατάρδοντα, κατὰ τὰς σιτοφόρους ὁ αἰσθητὸς, ὡς Ἀπόστολον, ὡς Εὐαγγελιστὴν, ὡς Μάρτυρα μεγαλύνει, καὶ τοὺς ὕμνους αὐτῷ καταλλήλως ταῖς προσηγορίαις συναπηχεῖ. Ὁρᾶ τουτονὶ τῇ θήκῃ, εἰ καὶ τοῖς ἄνω περιπωλεῖ, καὶ γάννυται πλουτοῦσα τὸν τῆς κόνεως θησαυρὸν· προσφωνεῖ τούτῳ τὰ ἐπιτάφια ἄσματα, καὶ ὡς ζῶντι προσδιαλέγεται, ὡς συνόντι τῷ πνεύματι προσλαλεῖ, καὶ τῶν ἐκεῖθεν χαρίτων κατατρυφᾷ· ᾧ δ᾽ ἔπη τὰς προσφόρους τῷ Ἀποστόλῳ δωροφοροῦσα τιμὰς, τὰς μείζους χάριτας ἀντιδέχεται.

[13] Πειρασμῶν γαρ ἐπιπνέουσιν αὖραι, καὶ τὸν τάφον κυκλοῦσιν οἱ ἀστικοὶ, καὶ τῶν δεινῶν ἀπολύονται. Ἀπειλεῖ τούτοις βάρβαρος ὀφρὺς τὰ ἀνήκεστα, [invocatur in necessitate,] οἱ δὲ πρὸς τὸν Ποιμενάρχην ἱκέται συῤῥέουσιν· ἐσμὸς παθῶν ἐνοχλεῖ, καὶ παρὰ τοῦτον ὡς ἰατρεῖον τὰς θεραπείας βλύζον καταφυγγάνουσι· μᾶλλον δὲ ἡ σύμπασα διδάσκαλον καὶ ἐπίκουρον ἐπιγραφομένη τὸν Μάρκον, τὴν αὐτοῦ προκαλεῖται ἐν τοῖς συμπίπτουσιν ἀρωγὴν, καὶ ταῖς ἐτησίαις ἑορταῖς ὡς χρέα τοὺς ἐπαίνους καρποφοροῦσα, κομπάζει κροτοῦσα, καὶ χορεύει πανηγυρίζουσα· τότε θεῖον αὐτοῦ Εὐαγγέλιον περιπτυσσομένη, ὡς πλάκας θεοχαράκτους ἐναγκαλίζεται, ἣ κρεῖττον εἰπεῖν, ὡς αὐτό γε Χριστοῦ στόμα σεβάζεται, καὶ παρ᾽ αὐτοῦ τὰ θεόφθογγα οἴεται ἀκοντίζεσθαι ῥήματα.

[14] Ὁν καὶ ἡμῖν ὦ Μύστα καὶ Εὐαγγελιστὰ ἵλεων μὴ ἀποκάμοις τιθέμενος, τὰ κυκῶντα λυπηρὰ ἐπελάφρυνε, [Epilogus.] τὰ ἐν βίῳ δυσαχθῆ κατευμάριζε, ῥηξον τὸ τῶν ἐγημάτων χειρόγραφον, δίδου λύσιν τῶν ἐπταισμένων· τοιαύτην πρὸς τῆς δεσποτικῆς γλώσσης εἴληφας ἐξουσίαν· εἰ δεσμήσεις, ἄῤῥηκτον τὸ δεσμούμενον· εἰ πρὸς συμπάθειαν νεύσειας, ὁ δεσμὸς εὐαφάνιστος. Μὴ παρόψει ταῖς σειραῖς ἡμᾶς τῶν ἁμαρτιῶν ἐσφιγμένους, ἀλλ᾽ ἐπιτίμησον τοῖς δεσμοῖς, καὶ ῥαγήσονται· δεῖξον τὰς ἐκκλησίας εἰρηνευούσας, ἃς τῷ θεμελίῳ τῶν σῶν ἐκρηπίδωσας λόγων, ὑπὲρ ὧν ἡ τοῦ δεσποτικοῦ ῥύσις αἵματος· καὶ τῶν ἐκεῖθεν ἡμᾶς μετασχεῖν ἀγαθῶν παρασκεύασον, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος, νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ, ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΜΑΣΕΙΑΣ.
Auctore Ioanne, Presbytero Nicomediensi, teste oculato.
Ex MS. Codice, olim Cryptæ-ferratæ, nunc Bibliothecæ Vaticanæ.

Basileus, Episcopus Amaseæ, Martyr Nicomediæ (S.)

EX MS. VATICAN.

[Occiso Maxentio tyranno] Εγένετο μετὰ τὸ πατάξαι Κύριον τὸν τῆς Ρὡμαίων ἄθεον, καὶ δυσμενέστατον τῆς εἰς αὐτὸν μεγίστης τε καὶ ἀληθοῦς ὁμολογίας, Βασιλέα Μαξέντιον, ἀπὸ προσώπου Κωνσταντίνου τοῦ εὐσεβοῦς καὶ Χριστιανικωτάτου Βασιλέως, ὡς τὸν πάλαι ἐκεῖνον Φαραὼ ποταμιαίοις ῥεύμασι βυθίσαντα, καὶ δοῦναι τὴν Ρὥμην εἰς χεῖρας αὐτοῦ, συνεωρακέναι τὸν γαληνιώτατον τὰ πάντα τοῖς Χριστιανοῖς Βασιλέα, ὡς τάχιστα Λικίνιον, τὸν πρὸς ἀδελφὴν αὐτοῦ γαμβρὸν, κατὰ Μαξιμίνου ἐξαποστεῖλαι, πρὸς καθαίρεσιν τοῦ ἐπ᾽ ἀνατολῆς βασιλεύειν μὲν λελογχότος, κατὰ τοῦ μόνου δὲ Θεοῦ λαλήσαντος ἀδικίαν, ἀπεινῶς τε τυραννήσαντος τὸ τῶν εἰς αὐτὸν εὐσεβούντων γένος, ὡς οὔ τις ἄλλος τῶν προγενεστέρων.

[2] Ὃς τῇ πάντοκρατορικῇ τοῦ Δεσπότου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χειρὶ τὸ τηνικαῦτα ὢν πιστὸς, τὴν κατὰ Μαξιμίνου ἢρατο νίκην, ἐν τοῖς κατὰ τὴν Ἔω γενόμενος βασιλείοις. Ἧττον γαρ φροντίσας τοῦ πολέμου ὁ ἀλητήριος, τῆς μὲν Λικινίου ἐπικρατεστέρας φυγὰς γίνεται χειρὸς, [& Maximino divinitus punito,] ἀλλ᾽ οὐ πάντη ἔλαθεν τὴν συλλήβδην πάντα ἀπρὶξ ἔχουσαν τοῦ Θεοῦ παλάμην, ὑφ᾽ ἧς ἀξίας τῶν παγκάκων καὶ ἀθεμήτων αὐτοῦ πράξεων τὰς εὐθύνας εἰσπράττεται, οἴκοι μὲν κρυπταζόμενος. Ἀθρόω γαρ καθ᾽ ὅλου τοῦ σώματος πάθει πληγεὶς καὶ ἀθεραπεύτῳ, ἀλγηδῶσι δειναῖς, σφοδραῖς τε περιοδύναις στενούμενος, καταπίπτει πρινὴς εἰς τοὔδαφος, τὰς σάρκας ἀοράτῳ ἐκτηκμένος πυρὶ, ἁπάντων διαῤῥυέντων τῶν μελῶν, μόνοις δὲ τοῖς ὀστῶν ὀργάνοις τῆς ψυχῆς συγκροτουμένης, ἐξαιμάτων τῆς οἰκείας θέσεως ἀρξαμένων ἀποῤῥήγνυσθαι. Οὐ δ᾽ οὕτως δὲ ἡ μυριοτάλαινα [αὐτοῦ ψυχὴ] ὑφίετο ἀποστῆναι τοῦ ἐναγοῦς καὶ κατεσκελετευμένου αὐτῆς σκήνους, πρινὴ ἀνθομολογὴσασθαι τῷ Κυρίῳ, καὶ λιπαρῶς τὴν εἰς αὐτὸν ἐξαγορεῦσαι γενομένην ἀσέβειάν τε καὶ τυραννίδα κατὰ τῶν αὐτοῦ θεραπόντων. Τοιούτῳ ὁ δείλαιος αἰσχίστῳ τέλει καταστρέφει τὸν βίον.

[3] Μετὰ οὖν τὴν τοιαύτην δικαίαν ὑπόθεσιν τοῦ Μαξιμίνου, [Licinius imperat in Oriente] καὶ θεήλατον ὀργὴν καὶ ποινὴν, Λικίνιος κατὰ πάσης τῆς ἐώας ἀφ᾽ ἑαυτοῦ γενόμενος, ἦλθεν μετὰ μεγάλης φαντασίας εἰς τὴν καθ᾽ ἡμᾶς Νικομήδειαν, ἅμα τῇ συμβίῳ αὐτοῦ, οἰκοίσων ἐν τοῖς βασιλείοις, καὶ ἠθύνων τὴν ἐπ᾽ Ἀνατολῆς βασιλείαν. Καὶ δὴ τὰ πρῶτα αὐτῷ, βαθεία τις εἰρήνη ἐξαπηνέως ἀνὰ πᾶσαν τὴν καθ᾽ ἡμᾶς οἰκουμένην, [principio pacificus,] ἐκ σφοδρῶν τῶν τῆς εἰδωλομανίας ἀναῤῥιπισθέντων χειμόνων τε καὶ πολέμων, κατεβραβέυθη. Οὐκ ἐπὶ πολὺ δὲ ἦν τῷ μισοκάλῳ δαίμονι ἡ τῶν εὐσεβοῦντων φορητὴ εὐφροσύνη· καθάπερ οὐ δ᾽ αὐτῷ τούτῳ παίδευμα, ἡ τῶν προλαβόντων τυράννων καταστροφὴ, πρὸς τὴν τῶν κρειττόνων ἐμμονήν τε καὶ βεβαίωσιν. Ὅτε γαρ αὐτῷ ῥᾷστα προέβη τὰ κατ᾽ ἒξουσίαν παραδοκούμενα, ἔδειξεν οὐκ εἰς μακρὰν ὁποῖός τις ἦν, ὅτι καθ᾽ ὑπόκρισιν, [& simulate Christianus,] καὶ τῷ μεγίστῳ Βασιλεῖ τῷ τῆς πίστεως συνῆν προκαλύμματι, τὰ ἀρτίως αὐτὰ τελεσθέντα διασκοπούμενος, ἐνάγεται ὅλος καὶ ἀθέμητος κατηρτισμένος εἰς τὸ τοῦ διαβόλου θέλημα, τὴν εἰς τὸν μόνον ἀληθινὸν τοῦ παντὸς κτίστην Θεὸν ἀθετήσας ὁμολογίαν (μεθ᾽ ἃς ἐξέθετο τῷ θεοφιλεστάτῳ Βασιλεῖ Κωνσταντίνῳ έξομοσίας, μὴ πώ πωτε τραπῆναι τῆς τῶν Χριστιανῶν ἀλλ᾽ ὑπερμαχήσειν τῆς πίστεως) εἰς οὐδὲν ταῦτα θέμενος, τοῖς τῶν Ἑλλήνων σεβάσμασιν ἔκδοτον ἑαυτὸν ἐπιμελῶς κατεστήσατο, [deinde palam idololatra & totus lascivus] διαπύρῳ ζήλῳ προσανέχειν τοῖς βδελύγμασιν, ἑκάστοτε θυσιάζων ἐν τοῖς εἰδώλοις, ἁρπάζων τε πρὸς βίας τῶν συγκλητικῶν γυναίων εἰ πρὀυπτον τὴν ἀσχήμονα κατεργαζομένος πρᾶξιν, οὐ μητέρων ἀλλ᾽ οὐ δὲ θυγατέρών πρὸς τὴν ἀκόλαστον φειδόμενος συνουσίαν, ἄλλως τε κατὰ παν ἔθνος, μυρίας ἐπιτηδέυων οὐκ ἐπείχετο συμφοράς.

[4] Ταῦτα οὖν βλέπουσά τε καὶ ἀκούουσα ἡ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου σύγγονος, [Christianos ex aula pellit,] οὐχ οἶά τε οὖσα φέρειν, γράμματα ἐν μυστηρίῳ τῷ εὐσεβεῖ καὶ Θεοῦ φίλῳ διαπέμπεται, τὰ τολμώμενα ὑπὸ Λικινίου ἀπαγγέλλουσα. Οὗτος γαρ ὁ δεισιδαίμων καὶ θεομίσητος πάντα Χριστιανὸν τῆς οἰκείας ἐξήλασεν πόῤῥω· ἔνθεν δεικνὺς ἑαυτὸν ἐναργῆ γυμνὸν τῆς τοῦ Χριστοῦ θειοτάτης σκέπης. Ὁπηνίκα γοῦν ἀπαρεμποδίστως αὐτῷ τοιαῦτα ἐτελεῖτο ἐπὶ πολύπου, μιὰ a κόρη, τῶν περὶ τῆς βασιλίδος τὴν θεραπείαν θερμῶς διακειμένων, γένους Χριστιανῶν, κατ᾽ αὐτὸν δὲ τὸν τρόπον σωφροσύνῃ κομοῦσα, καὶ τὴν πρὸς Λικίνιον μὶξιν μυσαττομένη, [& insidiatur pudicitiæ S. Glaphyræ.] καὶ ἅμα δεδιῶσα οἷα τὴν τῆς δεσποίνης ἐκ ζηλοτυπίας, κάκωσιν, θαῤῥεῖ, τῇ Βασιλίδι τὰ τοῦ ἀποῤῥήτου εἰποῦσα, Τάδε μοι ποιῆσαι ὁ Βασιλεὺς βεβούλευται· Βενίγνιος γαρ, ὁ ἐπὶ τοῦ κοιτῶνος αὐτοῦ, ὡς μέγα μοί τι θέλων δωρήσασθαι, τοῦτο τεθάῤῥηκεν. Ὁρκῶ σε οὖν τὸν Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὃν φοβῇ αὐτὴ καὶ ὁ δεσπότης Κωνσταντῖνος, μὴ ἐᾶσαι τὴν παρθενίαν μου ἀθεμιτογαμίᾳ στερηθῆναί με.

[5] Ταύτη μαθοῦσα, καὶ ἥδιστα τῆς παιδὸς τὴν εὐγνώμονα προσηκαμένη τάξιν, κρυπτάζει μὲν αὐτὴν τὰ πρῶτα, [Hæc a Constantia Regina adjuta,] φήσασα παραπληξείᾳ συλληφθεῖσαν τεθνήξεσθαι· καὶρὸν δὲ μετέπειτα λαβοῦσα εὔκαιρον, χρυσίον καὶ ἀργύριον πολὺν, καὶ κόσμον βασιλικὸν, καὶ πᾶσαν ἀποσκευὴν δίδωσιν αὐτῇ καὶ παῖδας, καὶ ἀπέστειλεν κατὰ τὸ κλῆμα τῆς Ἀρμενίας πορευθῆναι, παραγγείλασα τοῖς ἀνθρώποις αὐτῆς μηδαμῶς τινι δῆλα γίνεσθαι, τίς ἢ πόθεν ἡ παῖς, ἄχρις ἄν ὁ Κύριος ἐπισκέψηται. Οἱδὲ ἀνδρικοῖς αὐτὴν ἀμφιάσμασιν κοσμήσαντες, καὶ τῇ Βασιλίδι περὶ φυλακῆς αὐτῆς καὶ εὐγνωμοσύνης πιστὸν παραθέμενοι λόγον, ἐξῆλθον, [cum suis Amaseam fugit:] επὶ τὰ προσταχθέντα αὐτοῖς ἐρωθῶσι λέγοντες . . . . b Κρείττονι δὲ Θεοῦ οἰκονομίᾳ ποιούμενοι, καταλαμβάνουσι τὸ τῆς Ἀμασέων ἄστυ, μητρόπολις δ᾽ αὕτη τῆς Ποντικῆς ἐπαρχίας. Ἡ οὖν Γλαφυρὰ (τουτὶ γαρ ὄνομα τῇ νεανίδι) ἐρασμιώτατα ἔσχεν, ἀναθεομένη ὀχυρωτάτην τὴν πόλιν, μεγίστην τε καὶ περικαλλῆ, συμβουλεύεται τοῖς παισὶν αὐτῆς, εἰ ἄρα εὕροιεν γένος Χριστιανῶν, καταμεῖναι ἐν αὐτῇ.

[6] Ἀκούσας δέ τις νεανίας, προσῆκόν τινι τῶν τῆς πόλεως πρωτευόντων, τοὔνομα Κόἳντος, ὅτι Χριστιανόι εισιν καὶ ζητοῦσιν ὁμοπίστους, ἀνάγει αὐτῷ. [divertit apud quintum Christianum:] Ὅστις μηδὲν μελλήσας, συντυγχάνει αὐτοῖς, παρακαλῶν γενέσθαι ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ εἰ ἀρεστὸν φανείη καταμεῖναι ἐν αὐτῇ, λέγων, Κᾀγὼ Χριστιανός εἰμι, καὶ ὅτι Χριστιανὸν Ἐπίσκοπον ἔχομεν ἐνταῦθα, ἰσαπόστολον ἄνδρα. Καὶ πειθαρχήσαντες αὐτῷ καὶ λαβόντες μέρος τῆς οἰκίας αὐτοῦ, κατέμειναν παρὰ τῷ περιφανεστάτῳ Κοΐντῳ, συντυχόντες καὶ τῷ Ἐπισκόπῳ· Βασιλεὺς δὲ αὐτῷ ἦν ὄνομα, λόγος καὶ πάσης ἀρετῆς καὶ συνέσεως πνευματικῆς ἀνάπλεως. [& suadetur a Basileo clam manere.] Ἐρωμένοις δὲ, τίς καὶ πόθεν ἡ Γλαφυρὰ, διηγήσατο αὐτοῖς, γένους μὲν εἶναι Ἰταλῶν, Χριστιανὴ δὲ ἐκ γονέων πιστῶν, καὶ τῆς Βασιλίδος καὶ ἀδελφῆς τοῦ σεβαστοῦ Κωνσταντίνου, Λικινίου δὲ τοῦ Αὐτοκράτορος γυναικὸς θεράπαινα, ἐξῆς τε πάντα ὅτου χάριν συνέβη γενέσθαι πρὸς αὐτούς. Οἱ δὲ παρήγγειλαν, μήδε αὐτὴν ἢ τῶν προσηκόντων τινὰ, εἰς συντυχίαν τινῶν γενέσθαι, μή πως διαβληθῇ ἐν τῷ Ἡγεμόνι, καὶ συμφορᾶς τι γένηται αὐτοῖς παραίτιον. Ἔφη τοίνυν ὁ μακάριος Ἐπίσκοπος Βασιλεὺς ὑπὲρ τῆς δόξης εἶναι τοῦ Θεοῦ τὴν πρόφασιν ταύτην.

[7] Ἐν αὐταῖς δὲ ταῖς ἡμέραις κτίζων ἦν ναὸν εἰς Ἐκκλησίαν, [juvat in extruenda ecclesia.] μέχρι γαρ τοῦδε οὐκ ἦν ἔνδον τοῦ ἄστεος ἁγίασμα Χριστιανοῖς. Ἡ γοῦν σεμνὴ παρθένος Γλαφύρα πολὺν χρυσίον καὶ ἀργύριον εἰς τὴν τοῦ ναοῦ κατασκευὴν παρέσχετο, ἅπασαν σχεδὸν αὐτῆς τὴν περιουσίαν ἐπιχορηγήσασα, πρὸς ὁτιοῦν ἐβούλετο διοικεῖν ὁ μακάριος Βασιλεὺς· καὶ γράφει τῇ δεσποίνῃ αὐτῆς, ὅποι καὶ παρ᾽ ὃ διάγειν ἤλατο, καὶ περὶ τοῦ ἱεροῦ κτίσματος, αἰτουμένη χρημάτων ἐπίδοσιν, εἰς ἀναπλήρωσιν τοῦ κτιζομένου Χριστιανοῖς ἁγιάσματος. Τοῦτο προθυμώτατα ἡ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου σύγγονος πέπραχεν, ἀποστείλασα πλεῖστα χρήματα καὶ δωρεὰς αὐτῇ πολλὰς· γράφει δὲ καὶ τῷ Ἐπισκόπῳ, παρατιθεμένη αὐτήν.

[8] Μετὰ δέ τινα χρόνον, ἐκ σκαὶοτέρου δαίμονος, τὴν γλαφύρας φασὶν ἐπιστολὴν ὁ Βενίγνιος εὑρὼν, καὶ ἀναγνοὺς, καὶ μαθὼν ὅτι ζῆ, καὶ παρὰ τίνι ἐστὶν, [& ad Licinium reducenda moritur.] Βασιλεῖ Λικινίῳ κατάδηλον ποιεῖ· ὃς ὑπερζέσας τῷ θυμῷ ἐξ αὐτῆς ὥρας ἐκπέμπει τῷ Ἡγεμόνι τῆς ἐπαρχίας κέλευσιν, ὥστε τὸν λεγόμενον Βασιλέα, καὶ τὴν οἰκέτην Γλαφύραν, σεσιδηρομένους αὐτῷ ἀναπεμφθῆναι. Πρινὴ γοῦν τὸ Βασιλέως καταφοιτῆσαι γράμμα πρὸς τὸν Ἡγεμόνα, τῇ προμυθίᾳ τοῦ κρείττονος, ἡ Γλαφύρα τῶν ἀνθρωπίνων μετέστη πραγμάτων. Ὁ δὲ Ἡγεμὼν λυμεὼν καὶ ἀπάνθρωπος τὴν [ψυχὴν], Λικινίου δεξάμενος πρόσταγμα, τὸν μὲν ὁσιώτατον Ἐπίσκοπον Βασιλέα συλλαβόμενος, καὶ σιδηραῖς πέδαις ἀσφαλισάμενος, ἀπέστειλεν· περὶ δὲ τῆς Γλαφύρας ἔγραψεν ὅτι τέθνηκεν. [Basileus abductus & carceri inclusus] Συνήποντο δὲ τῷ μακαρίῳ Ἐπισκόπῳ Βασιλεῖ δύο Κληρικοὶ, τοὔνομα Παρθένιος καὶ Θεότιμος Διάκονοι, πλεῖστα θλιβέντες κατὰ τὴν λεοφόρον ὑπὸ τῶν ἀθέων στρατιωτῶν καὶ δημίων. Κατειληφότες δὲ τὴν Νικομηδέων βασιλίδα πόλιν, ὁ μὲν τοῦ Θεοῦ δοῦλος Βασιλεὺς ἐν τῇ εἱρκτῇ ἀπετέθη, ὁ δὲ Παρθένιος καὶ Θεότιμος ἐν c μητάτῳ τινὸς Ἐλπιδιφόρου, Χριστιανοῦ τε καὶ φιλοξένου ὄντος, πλησιαίτατα τῆς εἱρκτῆς κειμενῳ, κατὰ φιλοφροσυνην καὶ συμπάθειαν αὐτοῦ ξενοδοχοῦνται.

[9] Ὁ τοίνυν πιστότατος Ἐλπιδιφόρος, ἅπαντα γνοῦς τὰ περὶ τοῦ ἀνδρὸς, γνώριμον ἔχων τὸν d καπικλάριον, χρυσίῳ αὐτὸν θεραπεύσας, ἀκολύτως συντυγχάνειν ἑαυτόν τε καὶ τοὺς Διακόνους, καὶ οὓς ἄν ἠβουλετο ἐποεῖτο τῷ μεγάλῳ Ἀρχιερεῖ τοῦ Θεοῦ συνεύχεσθαί τε καὶ συνψάλλειν, μάλιστα ἐν ταῖς νυξίν. Τῇ οὖν τρίτῃ ἡμέρᾳ, [accersensq; Diaconos suos cum eorum hospite Elpidiphoro,] καθ᾽ ἣν ἔμελλεν παρίστασθαι τῷ τύράννῳ, περὶ τὸν μεσονυκτινὸν καὶρὸν καλέσας τὸν δεσμοφύλακα, ἐπεζήτησεν τοὺς Διακόνους αὐτοῦ, καὶ τὸν θαυμάσιον Ἐλπιδιφόρον. Ἐπεὶ οὖν παρεκέκλητο ὁ καπικλάριος, θᾶττον αὐτοὺς εἰσεκαλέσατο. Ὁ δὲ τὴν ὡς εἰώθει αὐτῷ ψαλμῳδίαν ἐποιεῖτο, ἀρξάμενος ἔνθεν μιᾶς τῶν ψαλμῶν δεκάδος, Μνήσθητε Κύριε τοῦ Δαυῒδ, καὶ πάσης τῆς πραότητος αὐτοῦ, εἶτα, τοῦ πρόσω γενόμενος τῶν ψαλμῶν, τριπλασιάσας τόνδε τὸν στίχον, καὶ τείνας τὰς χεῖρας, ἔφη σὺν δάκρυσι γενόμενος, Καὶ κατασκηνώσω εἰς τὰ ἔσχατα τῆς θαλάσσης, καὶ ἡ χεῖρ σου ὁδηγήσει με, καὶ καθέξει με ἡ δεξιά σου Κύριε. Οἱ οὖν Διάκονοι, διὰ τὸ σύνουν εἶναι ἐν τῇ εὐχῇ, ἐσφάλθαι αὐτὸν ὑπενόουν· αὐτὸς δ᾽ ἐπίστατο ὅπερ ἔλεγεν, ὡς τὸ πέρας ἔδειξεν τῶν ἐπ᾽ αὐτῷ περατωθέντων.

[10] Εἶτα, πληρώσας τὴν ὑμνῳδίαν καὶ τὴν εὐχὴν, ἡμέρας λοιπον ἀνυσχούσης, [hortatur constantiam,] διαστέλλεται τοῖς Διακόνοις λέγων, Ἀδελφοὶ, πειρασμόι εἰσιν, ὑπὸ μὲν τοῦ διαβόλου κινηθέντες, ἐξ ἀνθρώπων δὲ ἐπαγόμενοι ἡμῖν, μὴ ῥαθυμήσητε, μὴ δὲ τῇ μελλούσῃ καταπέσητε θλίψει, ἀλλ᾽ ὑπομείνατε, ἑδραῖοι μένοντες ἐν τῇ πίστει, καὶ μὴ μετακινούμενοι, ἵνα δόκιμοι καὶ ἀκαταίσχυντοι ὠφθείητε ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου, ἀγρύπνως καὶ ἀκλινῶς τὸ τῆς ψυχῆς ὄμμα ἔχοντες πρὸς αὐτὸν, τὸν δυνάμενον σώζειν ἡμᾶς ἐκ θανάτου, καὶ στρέφοντα τὸ πένθος εἰς χαρὰν, καὶ τὴν θλίψιν εἰς εὐφροσύνην, καὶ τὸ δάκρυον εἰς γέλωτα, καὶ τὸν κόπον εἰς ἀνάπαυσιν· ἅπαντα τὰ τοῦ βίου τερπνὰ καὶ τὴν αἴσθησιν ὑποσαίνοντα, σκύβαλα διὰ τὸν τοῦ Θεοῦ υἱὸν Ἰησοῦν Χριστὸν λογιζόμενοι, ἵνα συγκληρονόμοι σὺν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις αὐτοῦ εἰς αἰῶνα γένοισθε, [& ex Christi revelatione successorem declarat,] τῆς βασιλείας αὐτοῦ κατατρυφόντες· γνῶτε γαρ, ὦ τέκνα μου, ὡς ταυτῇ τῇ νυκτὶ ὁ Κύριός μου καὶ Θεὸς παρώφθη μοι, ὁποῖον ἔσται τὸ πέρας μου τῆς πρὸς αὐτὸν ἀναλύσεως δηλώσας, καὶ ὅσα ἐπὶ τὸν δοῦλον αὐτοῦ μεγαλεῖα ποιήσει. Ὑμεῖς οὖν εὐθυμεῖτε, καὶ ἐν Χριστῷ ὑποστρέφοντες στηρίξατε τοὺς Ἀδελφοὺς, Εὐτύχιον δὲ τὸν Καλλιστράτου λήψεσθε μετ᾽ ἐμὲ Ἐπίσκοπον, οὕτως γάρ μοι ὁ Κύριος ἐφανέρωσεν· ἀλλὰ καὶ τὸ εὐτελές μου σῶμα παρέξει διὰ τῆς χάριτος αὐτοῦ, ἀποδοθῆναι ὑμῖν.

[11] Καὶ δὴ τῶν Κληρικῶν αὐτοῦ πικρῶς ἀποκλαιομένων, τῇ συνήθει αὐτοῦ χρησάμενος διδασκαλίᾳ, [ac valedicit.] παραινέσας, ἀναχωρεῖν παρεκάλεσεν, εἰς χεῖρας τοῦ Ἐλπιδιφόρου αὐτοὺς παραθέμενος, καὶ εἶπεν αὐτῷ, Σὺ, ἀδελφὲ, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἐξελέχθης τὸν ἐξ ἀγάπης λήψεσθαι μισθὸν, συγκακοπάθησον αὐτοῖς, καὶ μὴ ἐάσῃς αὐτοὺς, ὅπου δ᾽ ἄν σε ὁ Κύριος εἰς διακονίαν προσκαλέσηται. Καὶ ἅμα τῷ ἀπολύσαι αὐτοὺς, ὁ Βασιλεὺς ἐκέλευσεν αὐτὸν προσαχθῆναι αὐτῷ, καὶ τά μὲν πρῶτα Γλαφυρᾶς ἕνεκεν τὴν ἔγκλησιν ἐποιεῖτο, [Adductus ad Liciniū] ἅ τε αὐτὴν ὑποδεδεγμένου καὶ μὴ ἀναγγείλαντος. Τοῦ δὲ πρόσφορον τὴν ἀπολογίαν ποιησαμένου, κελεύει αὐτὸν τῶν ὄψεων αὐτοῦ μεταστῆναι, καὶ διὰ τοῦ Ὑπάρχου τῆς πόλεως, λέγει αὐτῷ, Ὅτι κᾀκεῖνό σοι συγχωρήσαιμι τὸ πταῖσμα, καὶ τιμὰς παρέξω μεγίστας, εἰ πεισθῇς καὶ τοῖς θεοῖς μου θύσῃς, [frustra solicitatur,] ἀλλὰ γαρ καὶ τῶν ἐνταῦθα σὲ ἀρχιερέα ποιοῦμαι. Ὁ δὲ μακάριος τοῦ Θεοῦ θεράπων Βασιλεὺς, τῷ Ὑπάρχῳ λέγει, Τάδε ἐρεῖς τῷ Βασιλεῖ, Οὐ τοσοῦτον παρέξεις, κᾂν πᾶσάν σου τὴν βασιλείαν ἔλοιο δοῦναι, ὅσον σπουδαίως ἔχεις ἀφελέσθαι, καὶ Θεοῦ τοῦ ζῶντος χωρῆσαι, καὶ ψυχοφθόροις δαίμοσι προσοικειῶσαι, ἀτελευτήτου βασιλείας καὶ ἀθανάτου δόξης ἀλλοτριῶσαι, καὶ πρόσκαὶρον τιμὴν περιβάλειν, ἧς τὸ κάλλος ἀσχυμοσύνη καὶ τὸ περιφανές ἀχριστία· ἀλλ᾽ εἰ καλοῦ βούλῃς συμβούλου ἀκοῦσαι, πείσθητί μοι, [ipsumque econtra invitat ad pœnitentiam:] καὶ ὅθεν ἐξῆλθες ἀνάστρεψον, καὶ ὂν ἀθετήσας ἐξύβρισας, τούτῳ πρόσπεσαι· ἀγαθὸς γάρ ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ ἄλλος οὐκ ἔστιν πάρεξ αὐτοῦ δίκαὶος, καὶ ὅσιος, καὶ σωτήρ. Μετανόησον οὖν, καὶ τῶν ματαίων ἀπόστηθι, ὅπως μὴ κατὰ τὴν ἀφροσύνην σου ἐπέλθωσίν σοι κακὰ παρὰ τοῦ δικαίου κριτοῦ, ὃν ἀπηρνήσω εἰπὼν, Οὐκ ἔστιν Θεός.

[12] Ταῦτα ὁ Ὕπαρχος εὐθὺς ἀπαγγέλλει τῷ Βασιλεῖ, καὶ φησὶν, Καὶ αὖθις παραίνεσον αὐτῷ, ἴσως ἀναγκασθῆναι θέλει, εἰ δὲ μὴ πείθοιτο, ἐξ αὐτῆς καρατομήσας αὐτὸν, ῥίψον εἰς θάλασσαν, [minas mortis contemnit,] καὶ ἴδωμεν εἰ ὁ Γαλιλαῖος σώσει αὐτόν. Ἐλθὼν δὲ πάλιν ὁ Ὕπαρχος, πρὸς αὐτὸν, ἔφη, Μέσον εἶ, ἄνθρωπε, ζωῆς καὶ θανάτου, δυοῖς θάτερον βούλευσαι, ἢ πίσθητί μοι καὶ τὸν Βασιλέα θεράπευσον, προσερχόμενος καὶ θύων οἷς αὐτὸς σέβει θεοῖς· ἢ σαυτὸν γνῶθι τῷ ξίφει καὶ τῇ θαλάσσῃ προσομιλήσαντα. Ὁ δὲ Ἅγιος μετὰ χαρᾶς ἔφη, Ἐγὼ τὸν ἀθάνατον Θεόν μου καὶ Βασιλέα θεραπεῦσαι σπουδάζω, καὶ τῶν ἐντολῶν αὐτου ἀκοῦσαι· οὗτοι γαρ, οὓς καλεῖτε θεοὺς, δαιμόνιά εἰσιν, μεθ᾽ ὧν οἱ πιστεύοντες αὐτοῖς, ὑπὸ τοῦ ἀληθινοῦ καὶ μόνου Θεοῦ, μου, τοῦ κατὰ πάντων ἔχοντος τὸ κράτος, κατὰ τὸν τῆς διαγνώσεως αὐτοῦ καὶρὸν, ὅνπερ ὁρίσατο, ἐκπεμφθήσονται εἰς τὸ πῦρ τῆς γεέννης τὸ ἄσβεστον, εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον, [pro Christo quidvis ferre paratus:] ὅπου ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. Ὂ οὖν θέλεις πράττε ἐπ᾽ ἐμοὶ, οὐ μόνον γαρ ἀποτμηθῆναι, καὶ εἰς θάλασσαν ὡς ἔφης ῥιφῆναι ἕτοιμός εἰμι, ἀλλὰ καὶ μυρίας ὑποίσαι βασάνους ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ μοῦ· ἕως γαρ ἂν πνοὴ ἐν ῥισίν μου περίεστιν, οὐ μὴ τὸν πλάστην καὶ Θεόν μου ἀρνήσομαι, καὶ τῷ παμφάγῳ πυρὶ ὑπεύθυνος γένομαι.

[13] Ἐπὶ τούτοις ἰδὼν τὸ ἀμετάθετον τοῦ ἀνδρὸς ὁ Ὕπαρχος, μετρίως μαστίξας αὐτὸν, ἐκέλευσεν ἀποτμηθῆναι, καὶ θαλάσσῃ παραπεμφθῆναι· τουτονὶ γαρ τὸν τρόπον, πλείστους μὲν ὅσους τῶν πιστῶν, [post flagra damnatus ad mare,] καὶ μάλα τοὺς τῶν τοῦ Κυρίου προεστῶτας ποιμνίων, κρεουργῶν, ἰχθύσιν ἐῤῥίπτετο βόῤῥαν. Ὁ γοῦν μεγαλοπρεπέστατος καὶ ἱερώτατος τοῦ Χριστοῦ Μάρτυς Βασιλεὺς, τὰς αἰκίας εὐχαρίστως δεχόμενος, ἔφασκεν, Οὐ θλίψις, οὐ στενοχωρία, οὐ πλεῖστοι κίνδυνοι, οὐ μάχαιρα, καὶ πῦρ, καὶ θάναταος, χωρῆσαί με τῆς τοῦ Χριστοῦ ἀγάπης δυνήσεται· δυνατὸς γάρ ἐστιν πάντων με ῥύσασθαι. Καὶ ἀπαγόμενος ἔψαλλεν, Ὁ ποιμαίνων τὸν Ἰσραὴλ πρόσχες· ὁ ὁδηγὼν ὡσεὶ πρόβατον τὸν Ἰωσὴφ, ὁ καθήμενος ἐπὶ τῶν Χερουβὶμ, ἐμφάνηθι ἐναντίον Ἐφραὶμ καὶ Βενιαμὴν καὶ Μανασσῆ· ἐξέγειρον τὴν δυναστείαν σου, καὶ ἐλθὲ εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς. Ταῦτα δ᾽ αὐτῷ ἦν ἆρα εὐκτικώτατα, καὶ αἰνιγματώδη εἰς ὕστερον Ἐλπιδιφόρῳ καὶ τοῖς ἀμφ᾽ αὐτὸν ἀποτελούμενα. Ὁ γοῦν Ἐλπιδιφόρος ἠκολούθη ἅμα τοῖς Διακόνοις καὶ τισι Χριστιανοῖς αὐτῷ, ἐπηγομένῳ σφοδρῶς ὑπὸ τῶν δημίων, καὶ κατειληφόσι τὸν ἐν ᾧ προὔκειτο αὐτὸν τόπῳ τελειωθῆναι. Προσλαβόμενος δὲ τοὺς δημίους ὁ Ἐλπιδιφόρος, δίδωσιν ὀλιγοστὰ ἀργύρια, παρακαλῶν ἐνδοῦναι τοῖς οἰκείοις αὐτὸν προσομιλήσαντα ἅπερ ἄν αὐτῷ δοκοῖεν. [& in littore consistens,] Τῶν δὲ ἀσμενέστατα παρησαμένων, ὁ Χριστοφόρος ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ καὶ Ἐπίσκοπος Βασιλεὺς παρὰ τὴν τῆς θαλάσσης ἀκτὴν κεκλικὼς τὰ γόνατα, καὶ προτεινάμενος τὰς χεῖρας, θεολογικαῖς τε καὶ προσευκτικαῖς φωναῖς χρησάμενος, ἔφη πῶς ὧδε;

[14] Ὁ τὰς νοερὰς καὶ ἀσωμάτους ὑποστησάμενος δυνάμεις, καὶ τὸν οὐρανὸν ἐκτείνας ὡσεὶ δέῤῥιν, τὴν γε γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων θεμελιώσας, [orat Deum pro fideli populo] καὶ κτίσας τὴν θάλασσάν τε καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα, Κύριε ὁ Θεός μου, ὁ παντὴ καὶ πανταχοῦ καὶ ἐν πᾶσιν ἀεὶ παρὼν, καὶ ποιῶν τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων σε, καὶ φυλασσόντων τὰς ἐντολάς σου· εἰσάκουσόν. μου τῆς δεήσεως, καὶ τὸ πιστόν σου ποίμνιον φύλαξον, οὗπερ προστῆναἰ με τὸν ἀχρεῖόν σου ἠξίωσας δοῦλον, ἀπὸ πάσης ῥυόμενος ἑλληνικῆς ματαιοσύνης καὶ ἐπηρείας, ἀπὸ πάσης μεγαλορήμονος καὶ βλασφήμου αἱρετικῶν γλώσσης, λαλούσης κατὰ σοῦ βλασφημίας. Ἀφάνισον, παντοδύναμε, τὴν εἰδωλομανίαν, κατάργησον τὴν σατανικὴν ἐνέργειαν· αὔξησον δὲ τὰ τῆς Ἐκκλησίας μου πλήθη, πᾶσαν τὴν πόλιν καὶ τὴν περιοίκιδα αὐτῆς, ἕνα κατασκευάζων λαὸν ὁμόφρονα, σύμψυχον περὶ τὴν εἰς σὲ τὸν ἀληθινὸν Θεὸν, ὀρθὴν ὁμολογίαν, ζηλωτὴν ἔργων ἀγαθῶν καὶ σοι ἀρεσκόντων, ὅπως ὑπὸ πάντων δοξάζηται τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Ὑιοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Καὶ τὸ Ἀμὴν ἀναπέμψας, τὸν Ἐλπιδιφόρον καὶ τοὺς Διακόνους ἀσπασάμενος, [amplectitur Elpidiphorum & Diaconos] κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν μέγιστον Παῦλον τοὺς Ἐφεσίων πάλαι πρεσβυτέρους, ἐν ἁγίῳ φιλήματι, ἔφη, Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς, ὅς οὐκ ἔδωκεν ἡμᾶς εἰς θήραν τοῖς ὀδοῦσι τῶν ἀοράτων ἡμῶν ἐχθρῶν, ἀλλὰ τὴν παγίδα αὐτῶν συνέτριψεν, καὶ ἡμᾶς ἐῤῥύσατο, βοήθειαν παρασχὼν ἐκ θλίψεως, μὴ συγχωρήσας παρ᾽ ὃ ἠδυνάμεθα πειρασθῆναι ἡμᾶς. Τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τέκνα μου, οὓς ἐγέννησα ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, ἀσπάσασθε. Ἡ χάρις τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μετὰ πάντων ἡμῶν, [& Martyr obit.] ἀμὴν· καὶ λέγει τῷ σπεκουλάτορι, πλήρωσον τὸ προσταχθέν σοι, ἑταῖρε, ἐφ᾽ ᾧ πάρει· καὶ συγκλίνας τὰ γόνατα, καὶ προτεινάμενος τὸν αὐχένα, χαίρων καὶ ἀγαλλόμενος, μιᾷ πληγῇ τὸν καλὸν ἐξετέλεσεν ἀγῶνα ἀνδρειώτατα.

[15] Παρακαλεῖ γοῦν ὁ Ἐλπιδιφόρος, χρυσίον διδοὺς τοῖς δημίοις, μὴ τῷ βυθῷ καταχῶσαι, αὐτῷ δὲ παρέξειν πρὸς ταφὴν τὸ σῶμα· οἱ δὲ οὐκ ἤλαντο, [corpus & caput mari merguntur:] φήσαντες, μή ποτε φωραθεῖεν τοῦτο πράξαντες, καὶ τὰς σφῶν κεφαλὰς καταδικάζονται τῷ Βασιλεῖ. Αὖθις τί περὶ τῆς τιμίας αἰτουμένῳ κεφαλῆς, οὐ παρεῖκαν· ἀλλὰ ἀγγαρεύσαντες ἁλιευτῶν σκάφην, καὶ τὸ σῶμα σὺν τῇ κεφαλῇ βαλόμενοι, ἐπὶ πολὺ διαστάντες ἔῤῥιψαν εἰς πέλαγος, ἑτέρωθι τὴν κεφαλὴν, ἑτέρωθι δὲ τὸ σῶμα, βλεπόντων ἡμῶν, καὶ οἰμογαῖς συγχεομένων. Ὁ δὲ πιστώτατος τῷ Χριστῷ Ἐλπιδιφόρος, παραλαβὼν τοὺς Διακόνους οἴκαδε, ἀνεκτήσατο παραμυθησάμενος.

[16] Ἐκείνῃ δὲ τῇ νυκτὶ θειοτάτη τις αὐτῷ γίνεται Ἀγγέλου ἐπιστασία, [ad quæ requirenda admonitu Angeli] τρὶς ἐπὶ τὸ αὐτὸ οὕτω πῶς ἐγκελευομένου, Ὁ Ἐπίσκοπος Βασιλεὺς εἰς Σινώπην παραγίνεται, κᾀκεῖσε ὑμᾶς περιμένει· ἐγερθεὶς οὖν, λάβε τοὺς Διακόνους αὐτοῦ, καὶ ἐμβὰς εἰς πλοῖον, ἐλθὲ πρὸς αὐτόν. Ὁ δὲ τό τριχῆ e κατὰ τ᾽ αυτὸν διαναστὰς καὶ διαλογιζόμενος πρόσταξιν, διηγήσατο τοῖς Κληρικοῖς, ἐρώμενος, εἰ τὰ ἀληθῆ Σινώπη τόπος αὐτοῖς ἢ χώρα πού ποτε ἤκουσται. Καὶ ὁ Παρθένιος, πόλιν ἔφη ὑπάρχειν, καθ᾽ ἣν καὶ ὁ τοῦ Χριστοῦ Ἀπόστολος γεγένηται Ἀνδρέας f, πλὴν ὅτι κᾀγὼ ᾤμην ὀρέγειν καθ᾽ ὕπαρ τῷ Μεγάλῳ τὴν χεῖρά μου καὶ εἰσπορεύεσθαι ἐν τῷ κυριακῷ, λέγοντί μοι τοῦτο τὸ ῥῆμα, [Elpidiphorus cum Diaconis navigat Sinopen:] ὡς ὁρᾷς οὕτως ἔσται σοι. Λαβὼν οὖν ὁ Ἐλπιδιφόρος χρυσίον καὶ ἐπισιτισμὸν, καὶ τὴν γε μείζονα ἁπάντων πίστιν συνέμπορον καὶ ξεναγὸν προυστησάμενος, εὑρὼν Ἀμάσηνον πλοῖον, ἐνέβη ἅμα τοῖς Διακόνοις αὐτοῦ, καὶ ἀποπλέουσιν, εἰς Σινώπην πόλιν παραθαλασίαν διαπορευόμενοι, καὶ προσευχόμενοι ἀποκαλυφθῆναι αὐτοῖς περὶ τῶν ἐν ἀρχῇ προστεταγμένων αὖθις σαφέστερον.

[17] Ἐν γοῦν ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ ὁ κατ᾽ ἀρχας τῷ Ἐλπιδιφόρῳ φανεὶς, ἐπιστὰς αὐτῷ, ἔφη, Ἐπὶ τὸν δεξιὸν τῆς πόλεως κόλπον χαλάσατε ἀμφίβληστρον g, καὶ ὃν ἐφίεσθε εὑρῄσητε μαργαρίτην. [novoq; loci indicio accepto,] Καὶ ἐξαίφνης ὑπεδείκνυεν αὐτῷ τόν τε τόπον, καὶ τινα τεκμήρια, καὶ οἶκον διάφωτον, τόν τε Ἅγιον καθήμενον ἐν αὐτῷ μετὰ πλήθους στρατιωτῶν, καὶ φησὶν, Ἰδοὺ ὁρᾷς αὐτὸν, πρωΐας ἐλθὼν, λάβε αὐτόν. Χαίρων οὖν ἀποσκεδασάμενος τὸν ὕπνον, καὶ τοῖς ἅμα αὐτῷ τάδε ἑωρακέναι ἀναγγείλας, καὶ ὀρθρίσαντες, ἦλθον κατὰ τὴν ὀπτασίαν, εὑρόντες τὰ σημεῖα καὶ τὸν τόπον. Καὶ ἰδοὺ κάραβος h ἁλιευτῶν καταρτιζόντων τὰ δίκτυα αὐτῶν, οὑς ὁ θαυμάσιος Ἐλπιδιφόρος προσκαλεσάμενος ἔφη, Τί θέλετε δώσωμεν καὶ βάλετε ἡμῖν i γρίππον; Οἱ δὲ προθυμώτατα συνῆλθον αὐτοῖς, καὶ ἐμβάντες εἰς τὸν κάραβον, λαχμῷ πρὸς ἑαυτοὺς τὴν βολὴν κληροῦνται. Καὶ δὴ πίπτει ὁ κλῆρος ἐπὶ τὸν Θεότιμον, καὶ χαλῶντες ἐν ὀνόματι αὐτοῦ τὰ δίκτυα, εἶτα ἀνασυρθέντα εἶχον οὐδὲν ἐζωγρημένον. Αὖθις κληροῦται πρὸς Ἐλπιδιφόρον ὁ Παρθένιος, καὶ γίνεται ἡ δευτέρα ἐπὶ τὸν Παρθένιον τῶν σαγίνων βολὴ, καὶ οὐ δ᾽ οὕτως ἦν αὐτοῖς τι εἰς ἀγραν. [& reti in nomen Dei jacto] Ἔφη δὲ ὁ Ἐλπιδιφόρος, Ἐγὼ οὐκ ἐπὶ τῷ ἐμῷ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ τοῦ Θεοῦ μου ὀνόματι τὰς σαγίνας ἐπιτρέπω ῥίψαι ὑμᾶς εἰς θάλασσαν, πιστεύω γαρ ἐν αὐτῷ τοῦ σκοπουμένου μοι τυχεῖν.

[18] Οὕτως οὖν γενομένου, ἀῤῥήτῳ τινὶ συμπλοκῇ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδόξου Ἐπισκόπου καὶ Μάρτυρος Βασιλέως ταῖς σαγίναις ἐνσπαργανοῦται. [corpus S. Basilei extrahunt.] Αἰσθόμενοι τοιγαροῦν ἐν τῷ ἀνέλκεσθαι τὰς σαγίνας ἔχειν πλειόνα φόρτον, προσμειδιοῦντες οἱ ἁλιεῖς ἔλεγον, εὐτυχέστατον εἶναι τὸν τούτου Θεόν. Ὡς δ᾽ ἐπὶ φωτὸς γέγονε τὰ δίκτυα, καὶ ἄνθρωπον ἑωρον θαλασσοκτόνητον, μεταβαλλόμενοι τῆς τύχης κατεμέμφοντο. Ὁ δὲ Ἐλπιδιφόρος, θεασάμενος καὶ ἐπιγνοῦς τὸν ἅγιον ἄνδρα, πολύδακρυς γενόμενος, καὶ οἰμώζων οὐκ ἐκαρτέρει. Καὶ ὁ Παρθένιος, ἐπισχὼν αὐτὸν εἰς τὸ οὓς αὐτοῦ, ἔφη, Μὴ δῶμεν αὐτοῖς ὑπόνοιαν, ἀλλ᾽ ὡς τὴν φύσιν κοινὴν οὖσαν οἰκτείροντες εἴπωμεν, Δότε ἡμῖν γῇ αὐτὸν παραδοῦναι· ἐβουλεύοντο γαρ αὖθις αὐτὸν ῥίπτειν εἰς τὸ πέλαγος. Λέγουσιν γοῦν τοῖς ἁλιευταῖς, κεκοπιάκατε, ἀδελφοὶ, λαβόντες τὸ δεδογμένον k · δότε ἡμῖν ἀντὶ ἰχθύων ἀναβάντα, προσθεῖναι ἡμᾶς καλῶς αὐτῷ καὶ τὰ πρὸς ταφὴν, ὅπως τῇ γῇ τὸ συγγενὲς προσοικειωθῇ. Οἱ δὲ οὐδὲν λήψεσθαι ἠνέσχοντο. Καὶ ὁ Ἐλπιδιφόρος, Ὑμεῖς, ἔφη, τὸν κόπον καὶ τὴν σύνταξιν πεπληρώκατε· δίκαιον οὖν ἐστιν λαβεῖν ὑμᾶς τὸν μισθὸν· καὶ οὐ συνεχώρησεν, μέχρις ἂν ἐδέξαντο τὸ ὁρισθέν.

[19] Ἐλάσαντες οὖν ἐπί τινα τῆς θαλάσσης ὄχθην, λαβόντες τὸ σῶμα, καὶ ἀποθέμενοι, ἀπέλυσαν τοὺς ἁλιεῖς, πρὸς ἑσπέρας ἤδη οὔσης οἴκαδε βαδίζειν· αὐτοὶ δὲ ἤρξαντο περιπτύσσεσθαι τὸ τίμιον τοῦ ἁγίου σκῆνος, [eiq; mirantur unitum esse caput] μετὰ δακρύων καὶ οἰμωγῆς, ἅμα δὲ χαρᾶς ἔμπλεοι ἐπὶ τῷ γεγονότι τυγχάνοντες. Καὶ γαρ ἦν παράδοξον, καὶ ὄντως τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως ἐξαίσιον ἔργον, ὅπως τὸ τηνικαῦτα ἡ κεφαλὴ χωρὶς τοῦ σώματος, καὶ αὖ πάλιν τὸ σῶμα ταύτης, ἀμφότερα δὲ ἔῤῥιπτο, ἐμβλεπόντων ἡμῶν, εἰς βυθὸν· συνημμένη δὲ ἀνεδύη τῷ σώματι, τὸ τεκμήριον κυκλόθεν τῆς διὰ τοῦ ξίφους τομῆς τοῦ τραχήλου φέρων τὸ σῶμα, ἀδιάζευκτον δὲ τῆς ἱερᾶς κεφαλῆς ὑπάρχων, οὐδεμίαν οὐδαμῶς βλάβην ἢ ὄγκον τῷ χρόνῳ καὶ τοῖς ὕδασιν, ὡς πάντα πέφυκεν, [ac suavem odorem spirare utrūq; nihil læsum.] φέρον, δυσωδίας τε πάσης ἀπέχον, εὐωδίας τε μᾶλλον ἀντελαμβάνον· πάντη γαρ πάντη φθορᾶς καὶ τῶν ὡσαῦτά τις ἀπήλλακτο· οὐ κεφαλῆς καὶ τῶν βλεφάρων, καὶ τῶν ἄρτι πολιῶν ἀποῤῥυησῶν τριχῶν, ἀλλ᾽ ὡς εἰώθιπερ καθεύδειν ζῶν ἔτι ἐν κόσμῳ, οὕτως ἦν προκείμενος, μύρων τε πολλῶν ἀποδιδοὺς εὐοσμίαν. Καὶ γαρ οὔπω τὸν ἑβδομήκοντα ὑπῆρχεν ἐνιαυτὸν ὁ θεσπέσιος οὗτος ἀνὴρ. Ἀλλα μηδεὶς ταῦθ᾽ οὕτως ἀπιστεῖτο ἔχειν, ὡς θείας ἀρίστην ὑπερβαίνοντα δυνάμεως τάξιν, τὰ κατὰ τὸ Ἐρυθραῖον πέλαγος καὶ τὸν Ἰορδάνην ἐπὶ Μωϋσέως καὶ τοῦ Ἰησοῦ, Ἡλιοῦ τε καὶ Ἐλισσαίου βλέπων τῷ Θεῷ τελεσθέντα· καὶ μετέπειτα, ὅσα ἐπὶ τὸν θεοφόρον Ἰωνᾶν, καὶ τοὺς κατὰ τὴν Βαβυλωνίαν ἀνδρισαμένους κάμινον, μέχρι τριχῶν καὶ περιβολαίων, ὀσμῆς πυρὸς καὶ πάσης φθορᾶς οὐ κυριευθέντων, τῇ δυνάμει τοῦ ταῦτα πάντα ποιοῦντος, καὶ πρὸς τὴν ἑαυτοῦ ὁπόταν ἐθέλει μετασκευάζοντος παράδοξον πράξιν· ὁ αὐτὸς γαρ Θεὸς τὸ τηνικάδε καὶ νῦν ὁ ἐνεργὼν τὰ πάντα ἐν τοῖς ἀξίοις αὐτοῦ, καὶ μετὰ πότμον.

[20] Ἀρκίως τοιγαροῦν ἐπιδακρύσαντες, τοῦ καιροῦ ἤδη τῆς ἡμέρας ἐπήγοντος, [ipsumque deferunt Amaseam.] δρομαῖος γίνεται ἐν τῇ πόλει ὁ Ἐλπιδιφόρος, καὶ ὠνησάμενος ὀθόνην, κατασπαργανώσας τὸ σῶμα, ἑσπέρας οὖσης βαθείας, εἴς τινος δόμον Χριστιανοῦ τῶν εὐπολιτῶν, ἔνθα ἤδη καταχθέντες ἦσαν ἀποθέμενοι, τὴν πρέπουσαν σὺν τοῖς ἐκεῖσε ἐποιήσαντο κηδείαν. Θᾶττόν τε κατασκευασάμενος θήκην ἐκ σανίδων, καὶ ζευκτὸν μισθωσάμενος, ἐμβαλών τετὸ σῶμα, εἴη σὺν τοῖς Διακόνοις ἐπὶ τὴν σφῶν αὐτῶν ὁ Ἐλπιδιφόρος πόλιν Ἀμασείαν, ἐν ὅλαις πέντε ἡμέραις, νυκτὶ βαθείᾳ εἰς τὸν νεόκτιστον αὐτοῦ ἀποθέμενοι ναόν. Συναχθέντες δὲ ὑπὸ τὸν ὄρθρον πανδημεὶ τὸ τῶν πιστῶν πλῆθος, ἐν μυστηρίῳ διὰ τὸν τοῦ Ἡγεμόνος φόβον, [& inter suorum lacrymas sepeliunt.] μὴ μαθόντα κακουργῆσαι αὐτοῖς, ἔσπευσαν ταφῇ παραδοῦναι τὸ σῶμα τοῦ Ὁσίου. Πλὴν οἷα ἦν ὡς εἰκός τινας ἢ ἀπιστεῖν, ἢ θεάσθαι ἐφιεμένους, ἀνειλήσαντες l [τὸ σκέπασμα] ἴδον τὸν πάσης ἀρετῆς καὶ ἐγκρατείας χαρακτῆρα (m πλήρεις εὐωδίας ξένης καὶ τῇ αἰσθήσει πανηδίστω ἔμπλεοι γενόμενοι) καὶ ἄπαν τὸ σῶμα τὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος γενόμενον ναόν. Ἐπιθεωρήσαντες δὲ πρὸς τὴν σφαγὴν, καὶ τὸ παράδοξον θαῦμα ἐκπληττόμενοι, δακρύοντες καὶ ὀδυνόμενοι ἐπὶ τὸν πνευματικὸν πατέρα καὶ διδάσκαλον, δόξας τε ἀναπέμψαντες τῷ παραδοξοποιῶ Θεῷ, μετὰ ψαλμῶν καὶ λαμπάδων, καὶ πλήθους ἀρομάτων, πρὸ τῆς ὑπ᾽ αὐτοῦ σὺν δυνάμει Θεοῦ πιχθήσης ἐκκλησίας, κατὰ τὸ ἀνατολικὸν μέρος, ἔνθα λέγεται καὶ λοιπῶν ἁγίων Μαρτύρων πολλὰ κατακεῖσθαι σώματα, κατέθεντο· εἰς ἔτι καὶ νῦν Ἐπίσκοπον καὶ ποιμενα καὶ φύλακα ἄγρυπνον ἔχοντες τῆς ἑαυτῶν ποίμνης, καὶ μετὰ τέλος, τῶν βαρυτάτων καὶ ἀραβικῶν λύκων νοητῶν καὶ τῶν ἄλλων θηρίων διώκτην, ἑλλήνων φημὶ καὶ αἱρετικῶν.

[21] Μετὰ γοῦν τοῦ Ἁγίου τὴν ἐπίσημον σφαγὴν, ὁ Βασιλεὺς Κωνσταντῖνος μαθὼν, ἀπό τε τῶν τῆς ἀδελφῆς γραμμάτων, [Licinius a Constantino victus misere perit.] καὶ πλειόνων τῶν ὑπὸ Λικινίου κακουργηθέντων Συγκλητικῶν, προσπελασάντων δὲ αὐτῷ οἷα σωτῆρι καὶ τῶν δεινῶν διορθοτῇ, κινεῖ ἀπὸ Ρὥμης, μετ᾽ ὀργῆς μεγίστης, μᾶλλον δὲ βουλῆς θειοτάτης, σὺν Κρίσπῳ υἱῷ αὐτοῦ, ἀγάθῷ κατὰ πάντα Βασιλεῖ, ὁμοίῳ τῷ γεννήσαντι· καὶ ἔρχεται ἐπ᾽ Ἀνατολῆς, συλλάβόμενος τὸν δείλαιον Λικίνιον, παραταξάμενον πρὸς πόλεμον, οὗπερ τὸ στρατιωτικὸν ἄρδην προσπελάζει τῷ γενναιωτάτῳ καὶ καλλινίκῳ Βασιλεῖ· καὶ σχεδὸν μέχρι θανάτου παιδεύσας αὐτὸν, ἄνευ βασιλικῆς καὶ τῆς οἱασοῦν ἀρχικῆς ἐκουσίας, εἰς n Γαλλίας αὐτὸν ἀποστέλλει κατοικεῖν. Διὰ γαρ τὸ εἶναι αὐτὸν γαμβρὸν, οὐκ ἐθανάτωσεν αὐτὸν, τῶν μυρίων θανάτων ὑπαίτιον, εἰπὼν αὐτῷ, ἐπὶ πάσης τῆς Συγκλήτου, Κλαῦσον καὶ μετανόησον ἐφ᾽ οἷς ἐτόλμησας, καὶ ἀγαθὰ ἐργαζόμενος, μὴ ἐνδόσῃς ποτὲ· ἴσως ὁ Θεὸς ἵλεώς σοι καὶ εὐμενὴς τῷ ἀνεσμενεῖ καὶ ἐπιβούλῳ γένηται, καὶ φύγῃς τῆς αἰωνίου κολάσεως τὴν ἀπόφασιν. Ὅμως ἰσχυρῶς αὐτὸν ἡ θεία δίκη μετῆλθεν, εἰς ἥνπερ ἀπέσταλται χώραν, τῶν χαλεπῶν αὐτοῦ δεξαμένου ἑλκομάτων ἐπάξιον φάρμακον, τὴν ἴσην πληγὴν Μαξιμίνου καὶ πικρὸν ἀνοιμώξας, καὶ τὴν εἰς τὸν μόνον ἀλιθηνὸν Θεὸν ἀθέτησιν ὁμολογήσας, τοῦ τῇδε βίου ἀπεῤῥάγη.

[22] [& fides Christiana floret.] Τότε, κατὰ πάντων αὐτοῦ ἀνίκητον κράτος, τοῦ μεγάλου καὶ ὄντος τῷ Χριστῷ ἐκλεκτοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου τοὺς μερισμοὺς, οὒς ἐποιήσατο πρῶτος ἐν τοῖς Ρὡμαίων Βασιλεῦσιν Διοκλητιανὸς, εἰς τὸ ἀρχαῖον αὖθις ἀποκαταστήσοντος, καὶ θείοις νόμοις καὶ διατάγμασιν· κατὰ πᾶν ἔθνος τὸν ἑλληνισμόν τε καὶ τυραννίδα εἰς φροῦδον ἀφανίσαντος, τῶν τὲ Χριστιανῶν αὔξεσθαι, καὶ ὑψοῦσθαι ἐν πάσῃ παῤῥησίᾳ τὴν ὀρθοτάτην καὶ ἀληθῆ ὁμολογίαν, ἄπαντα τὰ τοῖς ναοῖς τῶν εἰδώλων προσήκοντα, εἴ τε χρήματα καὶ ὄσα ἐν προσόδοις, ταῖς τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαις ἀπονέμεσθαι θεσπίσαντος, τὴν ἐξ αὐτοῦ δεδομένην αὐτῷ βασιλείαν, τὴν τοῦ Βύζαντος ἐπὶ τῷ οἰκείῳ ὀνόματι κτίζοντος πόλιν, ἰθύνει o αὐτὸς ὁ ἐπὶ πάντων Βασιλεὺς καὶ Θεός. Ἐτελειώθη δὲ ὁ μακάριος, [dies Martyrii 28 Martii, sepulturæ 26 Aprilis.] καὶ ἐν Ἱερεῦσιν πιστὸς, καὶ μέγας ἐν τοῖς λαμπροτάτοις Μάρτυσι, Βασιλεὺς, μηνὶ Μαρτίῳ, εἰκάδι ὀγδόῃ· ἐτάφη δὲ ἐν τῇ τῆς ἱερᾶς αὐτοῦ ποίμνης πόλει μηνὶ Ἀπριλλίῳ εἰκάδι ἔκτῃ, βασιλεύοντος Κωνσταντίνου, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[23] [Ioannes Vitæ scriptor] Ὅτε ἐπλήρωσεν τὴν τοιαύτην ἐν Χριστῷ διακονίαν ὁ ἀξιέραστος Ἐλπιδιφόρος, καὶ γέγονε πρός με, τὸν ἐν Χριστοῦ Ἱερεῦσιν ἐλάχιστον Ἰωάννην, ἐν Νικομηδείᾳ, ἅπαντα κατὰ λογάδην τῶν πραχθέντων αὐτῷ ἐξέθετό μοι ὑπὸ μάρτυρι Θεῷ τὰ προλεχθέντα, οὗ χάριν πρὸς τὴν τῶν ἐντυγχανόντων καὶ βουλομένων ἀκούειν οἰκοδομεῖν τε καὶ ὠφέλειαν, τάδε ἐσπουδάσθη μοι γραφῇ καταλελυπέναι, ὅσαπερ ἑώρακα, ἤκουσά τε καὶ ἐδιδάχθην. Καὶ αὐτὸς γαρ ἠξίωμαι δι᾽ Ἐλπιδιφόρου τοῦ ἀγαπητοῦ, τῆς τοῦ μακαρίου πνευματικῆς ἐντεύξεως, ὁπηνίκα ἦν ἐνφρούριος, παρ᾽ οὗ καὶ μέγιστα ὠφέλημαι. Τῆς γαρ Ἀρίανῆς p τὸ τηνικάδε ἐν τοῖς πιστοῖς διαφιλονικουμένης διαιρέσεως, [ab ipso Sancto circa Christi divinitatem instructus] ἄτε ἀπαθῆ καὶ ἀληθῶς διδάσκαλον μέγιστον ἱκετευτικῶς ἠρωτώμεν, Εἰ εὖ καὶ καλῶς δοκοῖέν τισι λέγειν, συναΐδιον καὶ συνάναρχον τῷ ἐπὶ πάντων Θεῷ τὸν Ὑιὸν, καὶ οὐχὶ βλασφημίας ὑπέχουσι λόγον, ὁμοούσιον αὐτὸν τιθέντες τῷ Θεῷ, καὶ δύο ἰσχυριζόμενοι q ἄναρχα καὶ ἰσότιμα· βοᾶ γαρ ποῦ αὐτὸς· Ὁ πατὴρ μείζων μού ἐστιν, καὶ Πορεύομαι πρὸς τὸν Θεόν μου. Ὅς μοί φησιν· Εἰ ὀρθώτατα ἀναγινώσκειν ἐθέλοις τοὺς θείους χρησμοὺς, προσπαθείας ἐκτὸς καὶ ἀντιπαθείας, ἐπέκεινα γινόμενος, εὕροις ἂν ὀρθώτατα τοὺς οὕτος ομολογοῦντας γεραίρειν τὸ θεῖον, Ἰωάννου διαῤῥήδην βοῶντος, Ἐν ἀρχῇ γάρ φησιν, [& quod vere filius sit coëternus Patri,] ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος, οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν· Παύλου δὲ μαρτυρομένου, Χριστὸν εἶναι, Θεοῦ δύναμιν, καὶ Θεοῦ σοφίαν, εἰκόνα τε καὶ χαρακτῆρα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκον πάσης κτίσεως, καὶ ταύτης δημιουργὸν· ἐν αὐτῷ γαρ ἐκτίσθη τὰ πάντα, εἴ τε ὁρατὰ εἴ τε ἀόρατα, καὶ πάντα δι᾽ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲν, ὃ γέγονεν. Εἰ δὲ ἐν αὐτῷ τὰ πάντα καὶ δι᾽ αὐτοῦ ἔκτισται καὶ συνέστηκεν, δῆλον ὅτι καὶ ὁ χρόνος καὶ οἱ αἰῶνες.

[24] [alias absurda plurima consequi.] Εἰ δέ τις εἰς τόσον ἐλάσας μανίας ἕλοιτο λέγειν πώποτε, τὸν Πατέρα καὶ Θεὸν ἀδύναμον, ἢ ἄσοφον, καὶ Λόγου ἄμοιρον, ἐχέτω τὰς περὶ τοῦ Ὑιοῦ τοιαύτας ὑπονοίας, πάθος καὶ κατὰ μικρὸν προσθήκην καὶ αὔξησιν προσδεχομένου· αὐτοῦ δὴ τοῦ ὅπερ οἴεται θείου ὄντος τὸ πᾶν εἰς ἀρχὴν κατασύρων· ἡ γαρ κατὰ μικρὸν αὔξησις καὶ προσθήκη ἀρχὴν ἔχει που πάντως ἔνχρονον. Οὔ μοι δοκεῖ τῶν εὖ φρονοῦντων τουτὶ ὑπολαμβάνειν τινὰ, οὐ δὲ μάλα προσομολογεῖν τῇ ἀληθείᾳ, ἄναρχον τὸν Πατέρα, συνάναρχον δὲ τὸν Ὑιὸν αὐτῷ τῷ Θεῷ· οὐ γαρ ἐν χρόνῳ Πατὴρ, ἀλλ᾽ ὑπὲρ χρόνον. Εἰ δὲ οὐκ ἐν χρόνῳ, ἀλλ᾽ ὑπὲρ χρόνον· ὑπὲρ τοῦτον δῆλον ὅτι καὶ ὁ Ὑιὸς, ὡς ἀεὶ ὄντος τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, συναΐδιος καὶ αὐτὸς, ὁ ὑπὲρ ἔννοιαν θεοπρεπῶς γεννηθεὶς Ὑιὸς ἐξ αὐτοῦ. Ὁπόταν γαρ ὁμολογοῖτο ὡς ἀεὶ ἄναρχος, ἀεὶ σοφὸς καὶ δυνατὸς, ἀεὶ Λόγος καὶ Λόγου γεννήτωρ, οὐ λυομένου ὡς τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς εἰς ἀέρα, [atque eumdem Patri consubstantialem esse,] ἀλλ᾽ ἐνυποστάτου καὶ ὄντως ἀλύτου, ἀεὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἀνάρχου ἔχων ὑπεράρχιον, καὶ κατ᾽ οὐσίαν αὐτοῦ τοῦ γεννήτορος Θεοῦ ἀρχήν· Ὅτι γαρ ὁ ὁμοούσιος αὐτῷ ὁ Λόγος ἤγουν, ὁ Ὑιὸς, Ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἑσμὲν, καὶ, Ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ, ἑώρακεν τὸν Πατέρα. Ταυτὶ δὲ τὰ ῥήματα ἑτέρως νοεῖσθαι οὐχ οἴεται, ἐπὶ τῶν ὄντων δὲ μᾶλλον ὁμοούσιον ἁρμόσειεν. Ταυτὸν δὴ οὖν ἡγοῦμαι, καὶ τὸ, Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, [prout ipsemet de se docuit;] βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα r τοῦ Πατρὸς, καὶ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Ὑιοῦ, καὶ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἓν ὑπέδειξεν· ὄνομα Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ ἅγίου Πνεύματος· τί δὴ τοῦτο; Τὸ τῆς οὐσίας ταύτὸν καὶ βουλήσεως, βασιλείας τε καὶ ἐξουσίας καὶ δυνάμεως διδάξας, τὴν τε ἑτερότητα ἤγουν ἰδιότητα τῶν ἐν αὐτῇ ὑποστάσεων θεωρουμένων.

[25] Τὸ δ᾽ εἰρηκέναι. Ὁ Πατήρ μου μείζων μού ἐστιν, καὶ Πορεύομαι πρὸς τὸν Θεόν μου, [ubi autem se minorem visus fateri, humanitatis assumptæ respectu id dixit.] ὡς τὸ πινεῖν καὶ διψεῖν, κόπον τε καὶ ὕπνον, καὶ τὰ ἄλλα, ἀγωνίαν, λύπην, ἀδημονίαν, πάθος καὶ θάνατον τῇ τοῦ Ὑιοῦ τοῦ Θεοῦ αὐτοῦ δὴ τοῦ μονογενοὺς Λόγου καθ᾽ ἡμᾶς οἰκονομίᾳ προσῆκεν εὐσεβοῦν τας προσνέμειν· ἐπεὶ μορφὴν ἀνθρώπου κατεκούσιον κένωσιν λαβὼν, πλούσιος ὢν, καθώς φησιν ὁ θεσπέσιος Παῦλος, ἐπτόχευσεν δι᾽ ἡμᾶς, ἵνα ἡμεῖς τῇ ἐκείνου πτωχείᾳ πλουτίσωμεν· ὅμοιος γαρ ἡμῖν γέγονεν κατὰ πάντα χωρὶς ἁμαρτίας. Τὰς γοῦν τοιαύτας πτωχικὰς φωνὰς καὶ παθητικὰς χρὴ ἐπ᾽ αὐτῷ καθὸ γέγονεν ἄνθρωπος, λογίζεσθαι· τὰς δ᾽ αὖ πάλιν μεγίστας καὶ θεοπρεπεῖς, καθὸ Λόγος ἦν ἐν ἀρχῇ Θεοῦ καὶ Θεὸς, καὶ ὢν ἓν σὺν τῷ Πατρὶ, ἐκ τῶν θεοσημείων τε ὁρώμενον τῷ γεννήτορι ὅμοιον, τῷ ἀθολότῳ θεάσασθαι αὐτὸν βουλομένῳ ψυχῆς ὄμματι.

[26] Ἐν τούτοις ἀπονάμενος, αὐτοῦ καὶ βεβηκότος, ἐπὶ τὸν ἀσάλευτον τῆς ὀρθωτάτης καὶ εἰλικρινοῦς πίστεως λίθον στηριχθεὶς τὴν ψυχὴν, [atque itase credere protestatur auctor] τὴν s ἀνεμόλιόν τε καὶ παραχαράξιμον διδαχὴν βδελυξάμενος, τῶν ἀλλοτριοῦν ἐπιχειροῦντων τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας τὸν Ὑιὸν, σφᾶς δ᾽ αὐτοὺς μᾶλλον τῆς αὐτοῦ τοῦ μονογενοῦς προμυθείας· τοῖς λογάσι τῶν ὀρθῶς πιστευόντων συγκατέλεξα ἐμαυτὸν, εἰς Πατέρα καὶ Ὑιὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν ὁμοούσιον Τριάδα δοξάσας καὶ δοξάζων, νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν· [Οὕτως] ἐπληρώθη τὸ μαρτύριον τοῦ ἁγίου Βασιλέως, Ἐπισκοπου γενομένου πόλεως Ἀμασείας, [petens ut nihil hic mutetur.] οὗ τινος ἡ μνήμη κηρύσσεται μηνὶ Ἀπριλλίῳ εἰκάδι ἕκτῃ. Ὁρκῶ σε δὲ τὸν ἀναγινώσκοντα καὶ γράφειν ἐθέλοντα, κατὰ τοῦ πανδεφορου καὶ παντοκράτορος Θεοῦ, τῆς ὑφηγήσεως μή τε ὑφερεῖσθαί τι μὴ δ᾽ αὖ προσθῆναι, διὰ τὰς τῶν φαύλων καὶ δυσμενῶν αἱρετικῶν παρατροπάς.

[Annotata]

a Ita corrigo: in MS. erat μιᾶς κόρης … σωφροσύνῃ κωμόσης γνοῦσα.

b Deest aliquid ecgrapho nostro, quod Sirletus Latine expreßit, quærentibus quisnam ille esset, Tribunum quemdam esse respondebant.

c Μητάτον alias Μιτάτον & Μετάτον, Hospitium: quam vocem a castris ad urbem translatam credo: est autem proprie hospitium, ex publico præbitum.

d Καπλικάριος, custos carceris, in Menæis usurpatur, ubi de S. Glaphyra & de S. Acacio.

e In MS. est Τοῦδε, τὴν τριχὴ, quod corrigendum putavi.

f Ad quam etiam Apostolus Christi Andreas profectus est. Sirletus hæc omisit: Est autem Sinope urbs Paphlagoniæ ad Pontum sub Metropoli Amasæa: quomodo autem ad utramque urbem accesserit Apostolus, dicetur ad Acta miraculorum ejus 30 Novembris.

g Ἀμφίβληστρον, ab eo quod circumquaq; comprehendat dici, merito censent Lexicographi, & interim verriculum interpretantur. Ego ex ipsa etymologia rete jaculum potius intellexero, quod in orbem cadit & quidquid deprehenderit attrahit, alio prorsus modo quam verriculum: hic autem vox Græca videtur generice sumi pro quocumque reti.

h Κάραβος proprie est locusta sive araneus marinus, unde κάραβιον, utiq; ab eo quod instar Carabi inter littoraria vada se contineat. Belgice Crab piscem illum dicimus, & piscatoriam scapham eadem ex causa crab-schuyt: in quo mirus apparet gentium tam dissitarum consensus.

i Alias Γρῖφον, Γρῖφος, ου, & Γρίπος, ἐος. Risum merebor, si aut retia hæc aut griphes prædatorias aves a Teutonico gripen, id est cōprehendere, nomen dicerē accipisse, quamvis ejusmodi aves nos quoque in isto sensu dicamus Grip-vogels; a casu potius dixerim factū, ut Teutonica & Græca lingua in his aliisq; plurimis conveniant. Sed quid Græcis facias, qui ab ἀγρεύω venor, piscor, capio, aut a γράω comedo, absumo etymologiam sumunt? Numquid hoc magis absonum, quam si quis sibi persuadeat, ab Iapheto prognatarum gentium linguas omnes a primo suo ortu multam inter se vocum & significationum affinitatem habuisse, quæ etiamnum in pluribus deprehendatur? Id certe mallem cogitare, quam a migrationibus gentium gratuito confictis, vel ab una alterave Græcorum colonia causam istius convenientiæ petere, cum Lazio. Centena hujusmodi vocabula & exempla possem colligere, tum in Græca tum in Latina lingua: diversa tamen ratione. De Latina enim sentio, inter matrices primas numerari non debere, sed, ut in confinio Græcorum, Vimbrorum atq; Tuscorum diutissime hæsit priusquam cum Romano imperio propagaretur, ita ex tribus illarum gentium linguis coaluisse. Vmbros autem æque ac reliquos Cisalpinos Gallos sola dialecto a Transalpinis, hos autem a Teutonibus antiquis rursum dialecto fere sola discrepasse, haud vane præsumpseris, forte nec difficulter probaveris. Rursum alii ad Hebraicas radices confugiunt, quasi ad communem ante diluvium linguam ac ceterarum fontem; quos nihilo magis probare possum, ex ipsa Historia sacra persuasus, hanc non modo non fuisse primam & divisione Babylonica antiquiorem, sed nec e primis post divisionem matricibus unam; verum ex Assyria Syriacaq; affinibus inter se linguis natam primum in familia Abrahami, ex Assyria in Syriam transgreßi, deinde multa Ægyptiacorum vocabulorum farragine coinquinatam, prius quam ea ad Sacros libros adhiberetur a Moyse.

k Forte legendum λαβόντες τὸ μὴ δεδογμένον accipientes aliud quam expectastis. Sirletus videtur legisse τὸ δεδωμένων, & ex sua conjectura addidisse παρὰ τοῦ Θεοῦ.

l Ita invenit, vel deficiens autographum supplevit Sirletus, ex cujus versione hanc vocem ascivimus, deficientem in ecgrapho nostro.

m MS. πλήθους εὐωδίας ξένης τε: idem τε rursus abundans paulo inferius post σφαγὴν juvandi sensus causa similiter expunxi.

n Ecgraphum εἰς Γαλλίους.

o Cohærent hæc cum verbis in principio hujus numeri positis hoc modo. Τότε vel potius, Ἐκ τότε, κατὰ πάντων αὐτοῦ ἀνίκητον κράτος … ἴθυνει αὐτὸς ὁ ἐπὶ πάντων Βασιλεὺς καὶ Θεός. Et tunc secundum suam omnibus invictam potentiam … rexit is qui super omnes est Rex & Deus. Cetera de Constantino intermedia habent se per modum parenthesis, uti ex ipsa constructione apparet: ad quam Sirletus non satis advertit animum, ultima verba, addito relativo quam, aptans civitati Constantinopoli, prima ad Constantinum; & cetera longe aliter interpungens.

p Excidit interpreti Arianæ sectæ nomen, hoc loco reponendum.

q Ἄναρχα, sine principio, non essentiæ (nemo enim dubitavit quin Filius procederet a Patre) sed existentiæ. Scholæ nostræ nunc formidarent δύο ἄναρχα dicere (ne ipsa divina natura, essentia, & substantia in iis, tamquam duabus rebus diversis multiplicationem subire videretur) sed δύο ἄναρχοι, ut cum solius multiplicatione Personæ duo æterni, non duo æterna significentur.

r Merito dubites an non præter, imo contra mentem auctoris hic repetatur tertio τὸ ὄνομα: & Sirletus in sua Latina versione satis habuit semel posuisse.

s Mallem legere ἀνεμίδιον, quia ἀνεμόλιον nusquam reperi: sed neque id quod sequitur παραχαράξιμον a verbo παραχαράττω, adulterando imitor, derivatum.

ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΑ ΒΑΣΙΛΕΑ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΝ ΑΜΑΣΕΙΑΣ.
Ex MS. Romano Eminentißimi Cardinalis Sforzæ.

Basileus, Episcopus Amaseæ, Martyr Nicomediæ (S.)

EX MS. CARDIN. SFORZÆ.

Οἱ τὸ ἐπίγειον κράτος λαχόντες, καὶ τῶν βασιλικῶν ἡνιῶν τε καὶ σκήπτρων ἐπειλημμένοι, [Præ victoria terrenorum Regum] εἴς τινα πόλιν ἔξωθεν εἰσελαύνοντες, καὶ μάλιστα νικητικὸν κατάγοντες θρίαμβον, τῇ ἐπιβάσει φαιδρύνουσι καὶ κοσμοῦσι τὴν πόλιν, καὶ λαμπροτέραν ἀποφαίνουσι. Καὶ οἱ μὲν ἐπὶ γῆς Βασιλεῖς τοιαῦτα ταῖς ὑπὸ χεῖρα πόλεσι χαρίζονται· τί δ᾽ ἂν εἴποις περὶ τῶν ἐν Θεῷ βασιλευσάντων, καὶ βασιλείαν ἀσάλευτον παραλαβόντων, [major est triumphus S. Basilei,] οἷος ὁ καλλίνικος καὶ μέγας Ἱεράρχης Βασιλεύς; οὐ μείζονα, οὐ θειότερα τῇ πόλει ἐδωρήσατο, ἧς πρῶτον ἐπέβη νικήσας τὰς ἀρχὰς, καὶ ἐξουσίας τοῦ σκότους, καὶ τὸν ἀρχαίκακον καταβαλὼν καὶ καταπατήσας τύραννον, ἔτι τῷ νικητικῷ κατασταζόμενος αἵματι καὶ πεφοινιγμένος τῷ λύθρῳ, [sanguine effuso,] ὃ τοὺς κοινοὺς ἀλάστορας κατακοντίζων ἀνεμάξατο, καὶ ἐπέβη τὰ ὑπὲρ τὴν φύσιν τερατουργήσας, καὶ οἷα οὔ ποτέ τις τερατουργησάμενος φαίνεται; Πάντως δήπου τοῦτο ὁμολογούμενον, ὅτι μείζονα τῶν ἐπιγείων Βασιλέων ὁ θεοφόρος Βασιλεὺς, [& miraculis patratis.] τῇ Σινωπέων a ἐπιβὰς ἐδωρήσατο, ὅτε τῆς θαλάσσης μετὰ τὸν μαρτυρικὸν ἆθλον παραδόξως ἀπέβη, καὶ τῷ ταύτης λιμένι προσώρμισεν.

[2] [Cum Apostoli in Pentecoste Spiritum sanctum acciperent,] Ἀλλ᾽ ἐν ταῦθα τοῦ λόγου γενόμενος, καλῶς ἔχειν ὠήθην μικρὸν ἐπανακάμψαι, καὶ εἰς ἀρχὴν εὔλογον καταστῆσαι τὸν λόγον. Μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς τοῦ Κυρίου Σωτῆρος ἀνάληψιν, καὶ τὴν ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς καθέδραν, ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν ἐξ οὐρανῶν κατελθὼν ὁ Παράκλητος, τοὺς θείους Ἀποστόλους ὡς Βασιλεῖς τῆς γῆς καταστήσας, ἄλλον ἀλλαχοῦ παρέπεμψε. [Ps. 67, 15.] Καὶ τοῦτο ὁ θεῖος Δαυῒδ πάλαι προφητεύων προανεφώνει, Ἐν τῷ διαστέλλειν τὸν Ἐπουράνιον Βασιλεῖς ἐπ᾽ αὐτῆς, χιονωθήσονται ἐν Σελμών· Ἐπουράνιον, τὸ ἅγιον Πνεῦμα καλῶν· Σελμὼν, τὴν Ἱερουσαλὴμ ὀνομάζων· χιονωθήσονται δὲ ὡς χιὼν, καὶ ὡς ἥλιος ἀναλάμψουσιν, οἱ ὡς Βασιλεῖς τότε προβληθέντες Ἀπόστολοι. [incolæ Ponti & Cappadociæ audiverunt eos loquentes:] Τούτων οὕτως ὑπὸ τοῦ ἅγιου Πνεύματος προχειρισθέντων, τοὺς ἐκ περιτομῆς ἔλαχε Πέτρος, τοὺς ἐν ἀκροβυστίᾳ Παῦλος, καὶ ἄλλος ἄλλο ἔθνος τε καὶ μέρος τῆς οἰκουμένης. Καὶ ἐπεὶ ὁ Εὔξεινος πόντος, καὶ ἡ χώρα ἧς ἐπιψαύει, τῷ κλίματι τῶν Ἱεροσολύμων προσεγγίζει, καὶ, μέγα εἰς b ἐπίδειξιν, οἱ ἐκ τοῦ Πόντου τε, καὶ Καππαδόκαι, οἱ ἐν τῇ ἐπιφοιτήσει τοῦ Παρακλήτου τῇ Πεντηκοστῇ παρατυχόντες Ἱεροσολύμοις, οὐ πόῤῥω τῶν ἀκτίνων τοῦ Πέτρου ἡ Ποντικὴ Ἀμάσεια καθειστήκει· ἅ τε πόλις ἀρχαιοτάτη καὶ ἐπίσημος, [S. Petrus docuit Amaseæ,] καὶ πολλοὺς μέλλουσα προσφέρειν καρποὺς τῷ γεωργῷ τοῦ κόσμου Χριστῷ. Ἔλλαμπον οὖν αἱ ἀκτῖνες τοῦ Πέτρου τὴν Ἀμάσειαν καὶ c πρότερον, περιφανέστερον δὲ ὅτε εἰς Ἰταλίαν ἤλαυνε καὶ Ρὥμην. Τὴν γαρ πορείαν ὡς ἔοικεν δι᾽ αὐτῆς ἐποιεῖτο, καὶ τόπος ἐν Ἀμασείᾳ μέχρι νῦν Ἀποστόλων καθέδρα καλεῖται· ὡς τοῦ Κορυφαίου τῶν Ἀποστόλων τῇ Ἀμασείᾳ ἐπιχωριάσαντος, καὶ τὸν τόπον ἁγιάσαντος, [& ordinavit ibi Nicetium Episcopum,] καὶ ἐν αὐτῇ πρῶτον διδάξαντός τε καὶ φωτίσαντος. Εἶτα ὑποχωρῶν, ὡς ὁ λόγος κατὲχει, Νικήτιόν τινα, Ἀγγελικὸν τὸν τρόπον καὶ τὸν βίον, εἰς Ἐπίσκοπον κατέστησε.

[3] Τῶν διὰ μέσου δὲ ὁ χρόνος τὴν ἐπιστασίαν ἡμαύρωσε, διὰ τὸ τὴν πλάνην νεωτερίζειν, καὶ ἐξοιστρεῖν τοὺς ταύτῃ βακχεύοντας, [Ibidem Phædimus Episcopus] καὶ τοῖς τῆς εὐσεβείας λυμαίνεσθαι σπέρμασι. Χρόνοις δὲ ὕστερον συχνοῖς, Φαίδιμος Ἀμασείας ἐγχειρίζεται τοὺς οἴακας, χαρίσμασιν Ἀποστολικοῖς καὶ ἀρεταῖς ἁπάσαις κομῶν. Καὶ οὐ δὲ χάριτος προφητικῆς ἀμοιρῶν, ὃς ἐξ ἐπιπνοίας τοῦ Πνεύματος καὶ ὀφθαλμῷ προγνώσεως τὸ μέλλον προορῶν, [ordinavit S. Gregoriū Thaumaturgum & alios Episcopos,] καὶ Γρηγόριον τὸν ἐν θαυματουργίαις περιβόητον Νεοκαὶσαρείας Ἀρχιερέα πρῶτον προβάλλεται, ἕως τότε κλύδωνι χειμῶνος ἑλληνικοῦ τῆς πόλεως ἐκείνης χειμαζομένης· πολλὰς δὲ καὶ ἄλλας πλησιοχώρους καὶ ἄλλοθι μακράν που ἀπῳκισμένας πόλεις, ὁ ἀποστολικὸς οὗτος Φαίδιμος κατεκόσμησεν Ἐπισκόπων ἁγίων χειροτονίαις, καὶ οὐ μικρὰ τῷ κηρύγματι τῶν Ἀποστόλων συνεβάλλετο.

[4] Εἶτα τῆς ἀσεβείας κρατυνθείσης καὶ τῆς εἰδωλαμανίας ἐκβακχευσάσης, [Ne in Ethnicorum persecutione fides periret,] ἀγρίων διωκτῶν τῆς βασιλείας ἐπιλαβομένων καὶ περὶ τὴν τῶν ξοάνων θρησκείαν κορυβαντιώντων, ἀγεώργητος ἡ χώρα τῆς Ποντικῆς μοίρας καὶ τῆς Ἀμασείας ἔμεινεν. Ἀλλ᾽ ὁ οὐράνιος γεωργὸς ἄξιον ἐυπροσωποῦντα ἑαυτῷ γεωργὸν ἐξεῦρεν ἐν ἐπιστήμῃ θεἳκῇ, δυνάμενον κεχερσωμένας ψυχὰς ἐκκαθαίρειν, καὶ τὸν οὐράνιον σπόρον σπείρειν, καὶ γεωργεῖν ἓν τριάκοντα, καὶ ἓν ἑξήκοντα, καὶ ἓν ἑκατόν. Τίς δὲ οὗτος καὶ ποῖος; Ὁ ἐξ αὐτοῦ τοῦ ὀνόματος τὸ ἔργον πιστούμενος, [S. Basileus Episcopus ordinatus, Amaseæ natus,] ὁ περιώνυμος Βασιλεὺς, ὁ ἐν Ἱεράρχαις καὶ Ἀθληταῖς περιβόητος, ἐν Ἀμασείᾳ γεννηθείς τε καὶ τραφεὶς, καὶ ταύτην μαιεύτριαν λαχὼν καὶ τιθηνὸν, καὶ ὕστερον ποιμαντικῶς κοσμήσας, καὶ νέον ἀποφῄνας παράδεισον ταῖς ἀρδείαις τοῦ πνεύματος, καὶ θειοτέραις διδασκαλίαις τε καὶ νουθεσίαις, καὶ τοῖς μαρτυρικοῖς ἀγωνίσμασί τε καὶ καλλωπίσμασιν. Ἤκει δὲ ἡμῖν ἀπ᾽ αὐτῷ τὸ κεφάλαιον καὶ τὴν κορωνίδα τῶν ἀγαθῶν ὁ λόγος. Οὗτος γαρ ὁ θεῖος ἀθλοφόρος καὶ ποιμὴν, ἐπεὶ τὰ πηδάλια τῆς Ἀμασείας οὐρανίῳ ψήφῳ μεταχειρίζεται, [sua doctrina Orientales regiones illustrat] καὶ τῶν ἐώων μερῶν τὴν κυβέρνησιν· εὐθὺς, οἷα ἀλώπεκες καὶ θῶες καὶ κνώδαλα πληθύνοντα ἐν τόπῳ τινὶ, γενναίου ποθὲν λέοντος ἀθρόον ἐπιφανέντος, καὶ λεοντίῳ τῷ βρυχήματι περιβομβήσαντος τὸν τόπον καὶ δονήσαντος, εἰς φωλεοὺς καὶ χηραμοὺς καταδύονται· οὕτω καὶ οἱ θῆρες οἱ νοητοὶ καὶ δολεραὶ δαιμόνων ἀλώπεκες, [& instar leonis dispergit male operantes:] εἰς ὄρη καὶ ἐρημίας καὶ τόπους ἀνύδρους θείας ἐπιῤῥοῆς ἐχώρουν, τοῦ ἱεροῦ Βασιλέως τὸ γενναῖον μὴ φέροντες φρόνημα, καὶ τὸ ἀνδρεῖον τῆς ψυχῆς παράστημα, καὶ τὰ νεανικὰ ἐγχειρήματά τε καὶ προτερήματα. Θείῳ γαρ καὶ βασιλικῷ ὁρμήματί τε καὶ φρονήματι ἤλαυνε πανταχοῦ, τοὺς οἰκείους στηρίζων, τοὺς πλανωμένους ἐπιστρέφων, καταστρέφων τῆς πλάνης τὰ ὀχυρώματα· καὶ νῦν μὲν ὡς ὑπόπτερος εἰς Ἄγκυραν, [docet Ancyræ & Neocæsareæ.] νῦν δὲ εἰς Νεοκαὶσάρειαν τρέχων, καὶ ἱερὰς συνόδους συγκροτῶν εἰς καθαίρεσιν τῆς εἰδωλομανίας καὶ τοῦ θείου κηρύγματος σύστασιν, τοῖς ἀγωνιζομένοις μαρτυρικῶς συνήργει, διδάσκων, νουθετῶν, ὑπαλείφων, καὶ πρὸς τοὺς ἀγῶνας παραθαῤῥύνων.

[5] Τότε γαρ τὰ σκεύη τοῦ διαβόλου, Διοκλητιανὸς ὁ ἀλάστωρ, [Post persecutionem Diocletiani & Maximiani] Μαξιμιανός τε καὶ Μαξιμῖνος, τὰ τῶν Χριστιανῶν πλήθη κατεκρεούργουν, μὴ πρὸς τὸ σέβας τῶν ξοάνων ὑπαγόμενα, καὶ τοῖς μιάσμασιν αὐτῶν κατασυρόμενα. Οὕτω τοίνυν τοῦ ἀριστέως ἀγωνιζομένου, τῆς πλάνης μειουμένης, τῆς εὐσεβείας πληθυνούσης, ὁ ἀρχαίκακος καὶ ἀποστάτης δράκων οὐκ ἤνεγκεν, ἀλλὰ πάντα ἐκύκα καὶ ἔστρεφεν ἐκ τοῦ μέσου ποιῆσαι τὸν Ἱεράρχην Βασιλέα, ἵνα πάλιν θερμότερον ἅψηται τῶν αὐτοῦ κακοτέχνων ἐνεργημάτων. [Licinius simulate Christianus,] Εὗρεν οὖν ὄργανον τῆς ἑαυτοῦ κακομηχανίας ἄξιον· Λικίννιος δὲ οὗτος, ὁ λύκος καὶ τὴν κλῆσιν καὶ τὴν μιαιφόνον ὁρμὴν· ὃς Χριστιανὸς εἶναι ὑποκρινόμενος, ἐπιγαμβρεύει εἰς ἀδελφὴν τῷ σεβαστῷ καὶ μεγάλῳ Βασιλεῖ Κωνσταντίνῳ, καὶ τῆς βασιλείας συμμέτοχος γίνεται. Ἔτι γαρ ἐν τῇ Ρὥμῃ τοῦ Σεβαστοῦ Κωνσταντίνου διατρίβοντος, τῶν πρώην τυραννοῦντων σβεσθέντων· ἐπεὶ δὲ εἷς τούτων ὁ Μαξιμῖνος ὑπελείφθη, καὶ ἐν Νικομηδείᾳ βασιλεύων Χριστιανοὺς ὡσεὶ χόρτον ἐξεθέριζε· θείῳ ζήλῳ ὁ θεῖος Κωνσταντῖνος κινηθεὶς, Λικίννιον ἐκπέμπει κατ᾽ αὐτοῦ, πολλὰ δ᾽ ὅρκων φρικτῶν καὶ συνθηκῶν ἀσφαλισάμενος, τοῦ μὴ ἐκτραπῆναι τῆς τῶν Χριστιανῶν ἀμώμου πίστεως.

[6] [adeptus imperium in Oriente ad vomitum redit] Ἀλλ᾽ ἔλαθεν, Αἰθίοπα σμήχων, καὶ παρδάλεί κελεύων ἀποθέσθαι τὸ κατάστικτον. Ἐπεὶ γαρ ἔτι ὁ ταλαίπωρος, τῇ συμμαχίᾳ τοῦ Χριστοῦ φραττόμενος, κατηγωνήσατο· τὸν Μαξιμῖνον, καὶ ἐν Νικομηδείᾳ κατεσκήνωσε, καὶ τῆς Ἀνατολῆς κατεκράτησε, οὐκ ἤνεγκε τὴν εὐημερίαν, οὐ δὲ τῷ βοηθήσαντι Θεῷ τῆς συμμαχίας χάριν ἔσχεν· ἀλλ᾽ ὡσεὶ ὓς εἰς βόρβορον ἐξεκυλίσθη, καὶ εἰς εἰδωλικὸν κρημνὸν κατεκρημνήσθη, καὶ εἰς βυθὸν παντοίων ῥυπασμάτων καὶ μολισματων κατέβη. Τότε ὁ ἀλάστωρ καὶ δεισιδαίμων τοῖς τοῦ διαβόλου ὅλος θελήμασιν ἐζωγρημένος, καὶ ἀγόμενος ἧπερ ὁ ἐν αὐτῷ ἐνεργῶν ἐβούλετο, σφοδρότερον ἐκίνει τὸν διωγμὸν, [& Christianos persequitur, atq; in his Basileum] καὶ τὸ τῆς ἀσεβείας πῦρ ἐπὶ πᾶσαν ἠφίει τὴν ὑπ᾽ αὐτῷ ἀρχὴν, καὶ τὸ ὑπήκοον ἀπανθρώπως ἐλυμαίνετο. Καὶ ὅσα κατὰ Χριστιανῶν ἐπονηρεύσατο, καὶ ὅσους Μάρτυρας ἁγίους εἰργάσατο, ἱστορίαι πᾶσαι καὶ βίβλοι φέρουσι. Σὺν τούτοις καὶ Βασιλέα τὸν θεῖον Ἱεράρχην χειροῦται, ὡς εἰς τὸ τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ὡς ᾤετο ὠθῆσαι βάραθρον· ἀλλὰ τοῦ ἐγχειρήματος ἐψεύσθη, καὶ τῆς ἐλπίδος ἑαυτοῦ διήμαρτε. Τὰ τῆς ἀθλήσεως δὲ τοῦτον ἔσχε τὸν τρόπον.

[7] [propter S. Glaphyram:] Τῇ Λικιννίου γαμετῇ Κωνσταντίᾳ θεράπαινα ὑπῆρχε Γλαφύρα, ὡραία μὲν τῷ κάλλει τοῦ σώματος, ὡραιοτέρα δὲ τῇ εὐσεβείᾳ καὶ τῇ καταστάσει τῇ ψυχικῇ. Ταύτης ἔρωτι ἐάλω Λικίννιος, καὶ τὰ τῆς ἐπιθυμίας γνωρίζει τινὶ τῶν ἐπὶ τοῦ βασιλείου κοιτῶνος. Ὁ δὲ, ὥς τι μέγα τῇ Γλαφύρᾳ χαριζόμενος, θαῤῥεῖ τὸ μυστήριον. [quæ turpiter a Licinio amata] Ἡ δὲ ὡς ἰὸν ὄφεως τὴν μίξιν Λικιννίου μυσαττομένη, τὸ μὲν τὴν ἑαυτῆς παρθενίαν Θεῷ ὑποσχομενη καὶ ἑαυτὴν ἁγνὴν παραστῆσα, τὸ δὲ ὑποπτεύουσα τὴν κυρίαν ἵνα μὴ κέντρῳ ζηλοτυπίας νυττομένη διάθηται αὐτὴν κακῶς, ἐκφέρει πρὸς αὐτὴν τὸ ἀπόῤῥητον. Ἡ δὲ τὸ εὔγνωμον ἀποδεξαμένη τῆς κόρης, [Constantia Regina adjuvante, fugerat Amaseam:] τέχνῃ μεθοδεύει τὴν ἐπιχείρησιν· πλάττεται γαρ ὡς ἐπιληψείᾳ σφοδρᾷ ληφθεῖσα ἡ Γλαφύρα, ἐξαίφνης θνήσκει· ἐν ἀποῤῥήτοις δὲ χρήμασιν αὐτὴν πολλοῖς δωρησαμένη καὶ πράγμασι, καὶ τοῖς ἀπὸ Νικομηδείας ἀδόλως καὶ πιστῶς διακομίσουσιν, ὅπουπερ ἂν βούληται ἀπελθεῖν, πρὸς τὰ ἐῶα μέρη ἐκπέμπει. Ἡ Γλαφύρα δὲ καὶ αὐτὴ συνυποκρινομένη τὸ δρᾶμα, ἀνδρεῖον ἀμφιέννυται σχῆμα, καὶ ὡς νεανίας σφριγῶν, καὶ ἑαυτὴν Τριβοῦνον φημίζων, μετὰ τῶν σὺν αὐτῇ τὴν ἐπ᾽ ἀνατολὰς σπουδαίως τε καὶ ἐναγωνίως διήει, καὶ τῇ Ἀμασείᾳ ἐπιδημεῖ.

[8] [ubi hospitio Quintii usa,] Ἐνταῦθα τῆς σπουδῆς καὶ τῆς ἀγωνίας ἵσταται· καὶ ἀναθεωροῦσα τοῦ τόπου τὴν θέσιν, ἀρέσκεται, ὡς συμβαίνουσαν τῷ ἢθει αὐτῆς, καὶ ἐπιτηδείαν πρὸς τὸ κρυβῆναι καὶ λαθεῖν, ὡς ᾤετο. Εὑροῦσα δὲ καὶ πιστοὺς, ὧν πρῶτος καὶ ἐπίδοξος ὑπῆρχε Κόἳντος, κατάγεται παρ᾽ αὐτῷ· καὶ δι᾽ αὐτοῦ εἰς ὄψιν ἄγεται τῷ ἰσαποστόλῳ καὶ θείῳ Ἱεράρχῃ Βασιλεῖ, ἵνα παρ᾽ αὐτοῦ ἐπὶ πλεῖον πρὸς τὴν ὁδὸν τῆς βασιλείας χειραγωγηθῇ. [& confortata a S. Basileo,] Ὁ δὲ θεῖος Βασιλεὺς ἰδὼν καὶ νουθετήσας αὐτὴν, καὶ πρὸς τὴν πίστιν καὶ τοῦ Θεοῦ τὸν φόβον στηρίξας, σκεῦος ἐκ λογῆς εἰργάσατο. Ἐπεὶ δὲ τοῦ τῆς ἀσεβείας ζόφου κατακρατοῦντος, ναὸς ἐν τῇ Ἀμασείᾳ εὐκτήριος οὐ προϋπῆρχεν· αὐτὸς δὲ ὁ Ἄγιος, ἀδείας λαβόμενος, κτίζειν ἐπεβάλετο ἱερόν· χειρὶ καὶ προαιρέσει ἀφοιδεῖ ἡ Γλαφύρα ἐκένου τὰ προσόντα αὐτῇ εἰς τὴν τοῦ ναοῦ ἄνέγερσιν, οὐ μόνον δὲ, ἀλλὰ καὶ τῇ κυρίᾳ ἑαυτῆς ἐπιστολιμαίοις μηνύει γράμμασι, [eum juverat in construendo templo.] τὰ καθ᾽ αὐτὴν δειλοῦσα, ὡς ἐν τῇ Ἀμασείᾳ ξεναγηθεῖσα διατρίβει, ἐν ᾗ Ἱεραρχεῖ ἰσαπόστολος ἀνὴρ, Βασιλεὺς ὄνομα, καὶ ἀξιοῦσα πέμψαι χρήματα εἰς τελείωσιν καὶ κόσμον τοῦ ἱεροῦ.

[9] Ταῦτα ἐκ κακούργου σκέψεως τῷ Λικιννίῳ ἐγχειρίζεται τὰ γράμματα· καὶ μαθὼν ὡς ζῆ ἡ Γλαφύρα, καὶ ἐν τῇ Ἀμασείᾳ διατρίβει, [qua prodita mortuaque,] ὥσπερ μύωπι διὰ τῶν ὤτων τυπεὶς, καὶ τὴν καρδίαν καιρίως πληγεὶς, εὐθὺς ὅλος ζέει θυμῷ καὶ ἔρωτι· καὶ ὡς πτηνοὺς ἀγγέλους πέμπει, τοὺς ἀναρπάσοντας αὐτὴν τε τὴν Γλαφύραν, καὶ ἁλύσει δέσμιον τὸν Βασιλέα, καὶ θᾶττον πρὸς αὐτὸν ἀποκομίσοντας· ἐπειδὴ καὶ πρώην ὁ διώκτης παρεκνίζετο, πολλαχόθεν ἀκούων, ὅτι ὡς λύχνος φαίνει τοῖς Χριστιανοῖς ὁ Ἅγιος, καὶ τὰ τῆς πίστεως αὐτῶν αὐξάνει, τὴν δὲ θρησκείαν τῶν ἑλλήνων ἀμαυροῖ. Ἦλθον οὖν οἱ πεμφθέντες, καὶ τὴν Γλαφύραν μὲν οὐχ εὗρον, ἤδη γαρ πρὸς Κύριον ἐξεδήμησε, τῶν θηρατῶν d ῥυσθεῖσα τοῦ Λικιννίου· τῷ δὲ ἁγίῳ Ἱεράρχῃ Βασιλεῖ περιθέντες ἁλύσεις, [S. Basileus Nicomediam ducitur,] ὡς ἱερεῖον ἑιλκον εἰς σφαγὴν· εἴποντο δὲ, ὡς ἀρνία ποιμένι, δύο Κληρικοὶ Διάκονοι, Θεότιμος ὀνόματι καὶ Παρθένιος. Ἐπεὶ δὲ εἰς Νικομήδειαν σπουδῇ παρεγένοντο, ἐκεῖσε γαρ διῆγε Λικίννιος, φυλακῇ κατάκλειστος ὁ Μάρτυς γίνεται, τοὺς Κληρικοὺς δὲ ξεναγεῖ Ἐλπιδιφόρος ὁ Κληρικὸς e, Νικομηδεὺς δὲ οὗτος, πιστότατος αὐτοῦ, πανπλησίον τῆς φρουρᾶς οἰκῶν, [ab Elpidiphoro juvatur] διὸ καὶ συνήθεις εἶχε τοὺς δεσμοφύλακας· συνηθεστέρους δὲ καὶ εὐνουστέρους δώροις ἀπεργασάμενος, κρύφα ἐθεώρει τὸν Ἅγιον, καὶ τὰ πρὸς χρείαν διηκόνει, καὶ τῆς αὐτοῦ εὐλογίας ἀπέλαυε.

[10] [& quæ sibi eventura sint per visum edoctus,] Μικρὸν τὸ ἐμμέσῳ, καὶ πρὶν εἰς ὄψιν ἐλθεῖν τοῦ Λικιννίου, ἀωρίᾳ τῶν νυκτῶν, θεοφανείας ἀξιοῦται ὁ Μάρτυς, καὶ θείας ἐπακούει φωνῆς· ὡς ἅμα διαυγάσαι ἥλιον, f παρίσταται τῷ Λικιννίῳ, καὶ κατὰ τῆς δεισιδαίμονος πλάνης ἀριστεύσας, ξίφει τελειοῦται, καὶ βυθῷ θαλάττης προσομελεῖ, καὶ τοῖς ποθοῦσιν ἀσινὴς ἀποδίδοται, καὶ τῆς Ἐπισκοπῆς τὸν θρόνον διαδέχεται g ὁ τοῦ Καλλιστράτου Εὐτύχιος. Ταύτης οὖν τῆς θεοφανείας ἀξιωθεὶς, [vocat ad se Elpidiphorum & Diaconos,] τοὺς Διακόνους εἰσκαλεῖ, καὶ τὸν ξενοδόχον Ἔλπιδιφόρον· οἳ καὶ παρῆσαν αὐτίκα, προωδοποίει γαρ αὐτοῖς τὰ τοῦ Ἐλπιδιφόρου h δώρατα, οἷς τὸ τῶν φυλάκων ἀπηνὲς κατεμαλάσσετο. Ἐπεὶ δὲ ἔνδον τῆς φυλακῆς ἦσαν, τῶν ἐν μεσονυκτίῳ ὕμνων ἄρχεται ὁ θεῖος ἄνθρωπος· εἶτα τῶν ὑμνῳδίας προἳούσης, ὡς ἐν ἐκστάσει σύννους καὶ περίδακρυς, εἰς ὕψος τὰς χεῖρας ἐκτείνων, τρὶς ἀνεφθέγξατο· [Ps. 138, 9] Κατασκηνώσω εἰς τὰ ἔσχατα τῶν θαλάττης, καὶ ἐκεῖ ἡ χείρ σου ὁδηγήσει με, καὶ καθέξει με ἡ δεξιά σου, Κύριε. Τούτων λεγομένων, οἱ Κληρικοὶ καὶ ὁ Ἐλπιδιφόρος ἐξεπλήττοντο, καὶ προεώρων i ἤδη τὸ μέλλον, καὶ τὴν τοῦ διδασκάλου δι᾽ ἀθλήσεως τελείωσιν.

[11] Ἐπεὶ δὲ τέλος εἶχε τὰ τῆς εὐχῆς, παραινέσεις ὕφαινεν ὁ θεῖος ἄνθρωπος, [eosq; adortatur ad constantiā:] Μὴ ξενισθῆτε, λέγων, τέκνα, ἐφ᾽ οἷς ὁ Κύριος κρίμασιν ἀῤῥήτοις οἰκονομεῖ τὰ ἡμέτερα, μὴ δὲ πρὸς τὸ συμβαῖνόν μοι καταπέσητε. Ἐμὲ γαρ ὁ Δεσπότης πρὸς ἑαυτὸν δι᾽ ἀθλήσεως καλεῖ, καὶ μετὰ τέλος θάλασσα ὑποδέξεται τὸ σκῆνός μου· ὑμεεῖς δὲ συνέμπορον τὴν πίστιν λαβόντες καὶ τὰς ἡμετέρας εὐχὰς, καὶ πρὸς τὴν πατρίδα ἐπανακάμψαντες, στηρίξατε τοὺς ἀδελφοὺς, ἵνα μη δυσσεβείας ἐπιπνεύσας ἄνεμος, πολλὰ γαρ τοῦ πειράζοντος τὰ πνεύματα, k διαδολίσῃ τινὰς καὶ παρασαλεύσῃ τῆς πίστεως καὶ τοῦ κατ᾽ ἀρετὴν βίου. Ἀποδοθήσεται δὲ ὑμῖν καὶ τὸ ἀθλοφορικὸν σκῆνός μου σῶον, ὁλόκληρον· καὶ τὴν ἐπισκοπὴν διαδέξεται ὁ τοῦ Καλλιστράτου Εὐτύχιος· ταῦτα γάρ μοι φανερῶς ἀπεκάλυψεν ὁ Κύριος. Τῶν δὲ θρήνοις κοπτομένων καὶ οἱμωγαῖς, κᾂν τούτοις τριβομένου τοῦ καιροῦ καὶ τῆς ἡμέρας ἐπιλαβομένης, πρὸς τῶν δημίων ἀναρπάζεται ὁ Ἅγιος, καὶ τῷ τοῦ Λικιννίου παρίσταται βήματι.

[12] [sistitur ante Licinium:] Προσεσχηκὼς δὲ αὐτῷ ὁ τύραννος, καὶ τῆς σεμνότητος καταπλαγεὶς καὶ οἷον δυσωπηθεὶς, οὐκ ἀπηνεῖ τῇ φωνῇ, τῆς Γλαφύρας ἕνεκεν ἐπαιτιᾶται, καὶ ὀνειδίζει τὴν ὑποδοχὴν, καὶ τὸ μὴ αὐτίκα καταμηνύσαι. Πρὸς ἃ εὔστοχον τοῦ Ἁγίου ποιησαμένου τὴν ἀπόκρισιν, ἐπεὶ πολὺς τὰ θεῖα καὶ σοφὸς, ὡς ἐξαποῤῥηθεὶς ὁ Λικίννιος, ἔξω μεταστῆναι τὸν ἀθλητὴν κελεύει· καὶ διὰ τοῦ Ἐπάρχου τῆς πόλεως αὐτῷ δηλοῖ, Ὅτι σε καὶ τῆς δὲ τῆς αἰτίας ἀφίημι, καὶ ἀμνηστίαν πᾶσαν παρέχω, [ab eoq; ad defectionem promißis ac minis solicitatus,] ἐν τάξει δέ σε ποιοῦμαι πατρὸς, καὶ τῶν θεῶν ἀρχιερέα καθίστημι, καὶ μυρίαις ὅσαις εὐεργεσίαις καὶ πλούτῳ ἀφθόνῳ δωροῦμαι, εἰ πεισθῆναι θελήσειας, καὶ σεβασθῆναι τοὺς θεοὺς, οὓς ἐγώ τε σέβομαι, καὶ πᾶν τὸ ὑπήκοον· εἰ δέ γε ἀπειθῆσαι βουληθῇς σαυτὸν αἰτίασαι, καταστρέφων τὸν βίον πικρῷ θανάτῳ.

[13] Πρὸς ταῦτα ὁ Μάρτυς ἀκαταπλήκτῳ καὶ βασιλικῷ τῷ φρονήματι ἀντέφησε· Θαυμάζω τῆς διακρίσεως ὑμᾶς καὶ συνέσεως, [increpat insaniam idolalatrarum,] πῶς εἰς τοσαύτην ἀτοπίαν λογισμῶν ἐξεκυλίσθητε, θεοὺς νομίζοντες τοὺς τὰ ἄτιμα τῆς αἰσχύνης ἔργα, ὡς οὐ δὲ λόγῳ παραστῆσαί ἐστιν, ἀθέως διαπραξαμένους, καὶ ἐπ᾽ αὐτοῖς σεμνυνόμενοι, καὶ τὸ ὄνομα τὸ θεῖον περιάπτοντες, καὶ προσκυνοῦντες, καὶ λατρεύοντες, ὧν καὶ τὸ ἁπλῶς μεμνῆσθαι ἐναγὲς καὶ ἀνόσιον. Εἰ δὲ ἐθελοκακοῦντες ὑμεῖς παρατρέχετε, καὶ συσκιάζετε, καὶ τοὺς ἀνοήτους ἐξαπατᾶτε· ἀλλ᾽ ἀπαιτοῦντος τοῦτο τοῦ καιροῦ, ἄκουε τῶν τε ἄλλων ποιητῶν, καὶ τοῦ πρώτου θεοκήρυκος καὶ θεολόγου ὑμῶν Ἡσιόδου, οἷα περὶ τῶν πρώτων καὶ κορυφαίων θεῶν ἐν τῇ Θεογονὶᾳ διεξέρχεται· ὡς ὁ μὲν Κρόνος, ἐπειδὴ τάχιστα ἐξέτεμε τὸν πατέρα τὸν Οὐρανὸν, [qui tam multa deorum probra legant] ἐβασίλευσέ τε ἐν αὐτῷ καὶ τὰ τέκνα κατήσθιεν· ὁ δὲ Ζεὺς, κλαπεὶς ὑπὸ τῆς μητρὸς Ρἕας, ὑποβαλλομένης τὸν λίθον, εἰς τὴν Κρήτην ἐκτεθεὶς, ὑπ᾽ αἰγὸς ἀνετράφη· εἶτα ἐξελάσας τὸν πατέρα, καὶ εἰς τὸ δεσμοτήριον καταβαλὼν, αὐτὸς ἔσχε τὴν ἀρχὴν· ἔγημε δὲ πολλὰς μὲν καὶ ἄλλας, ἐσχάτην δὲ Ἥραν τὴν ἀδελφὴν· ἐρωτικὸς δὲ ὢν, ὢ καταπτύστου ἀθέου θεότητος! ῥᾳδίως ἐν έπλησε παίδων τὸν οὐρανὸν, τοὺς μὲν ἐξ ὁμοτίμων ποιησάμενος, τινὰς δὲ καὶ νόθους ἐκ τοῦ θνητοῦ καὶ ἐπιγείου γένους, ἄρτι μὲν ὁ γεννάδας γινόμενος χρυσίον, ἄρτι δὲ ταῦρος, ἢ κύκνος, ἢ ἀετὸς, καὶ ὅλως ποικιλώτερος αὐτοῦ Πρωτέως. Τοιοῦτος ὁ ὕπατος θεῶν καὶ ἄριστος, ὁ τὰ μεγάλα βροντῶν τε καὶ ἀστράπτων Ζεὺς, οὗ τάφος ἐξάγιστος ἐν Κρήτῃ δείκνυται, ἀπανθρώπως ἐκεῖ τυραννίσαντος.

[13] Τί δ᾽ ἂν εἴποις περὶ Ποσειδῶνος, πλινθεύοντος παρὰ Λαομέδοντι ἐν τῇ Φρυγίᾳ, καὶ ἀνθρακέως κατηθαλωμένου καὶ γελοίως καταχωλεύοντος Ἡφαίστου, [& singulos vitiosißimos fateantur,] καὶ ἀπερισκέπτου μοιχοῦ τοῦ Ἅρεος, καὶ τοῦ τῆς ἀπωλείας υἱοῦ Ἀπόλλωνος, Ἑρμοῦ τε κλεπτιστάτου, καὶ Διονύσου θηλυδρίου, καὶ Ἡρακλέος τριεσπέρου, οὖ τὰ τῆς θεώσεως σύμβολα αἱ πεντήκοντα Θεστίου θυγατέρες, καὶ τὸ τῆς Οἴτης ὄρος, ἔνθα τὸν βίον δυστυχῶς πυρπολούμενος κατέστρεψε, διαχειρισάμενος τὰ τέκνα πρότερον; Ταῦτα ὀλίγα ἐκ πολλῶν, περὶ τῶν ἀῤῥένων θεῶν ταῦτα τῶν παρ᾽ ὑμῖν σοφῶν τὰ κομπάσματα. Τὸ δὲ καὶ τὸ ὑπερφυὲς καὶ φρικτὸν καὶ ὑπερκόσμιον ὄνομα καὶ σέβας τὸ τῆς θεότητος, εἰς ἐμπαθῆ κατάγειν θηλύτητα, καὶ θηλείας σέβεσθαι θεὰς, οἷον Ρἕαν τε καὶ Ἥραν τὰς ἐναγεῖς, καὶ τὴν ξενοκτόνον Ἄρτεμιν, καὶ Ἀφροδίτην τὴν μοιχάδα, καὶ μυρίων ἄλλον ἐσμὸν Μαινάδων, πῶς οὐκ ἐσχάτης ἀνοίας, καὶ δεινῆς μανίας τε καὶ ἀθεΐας;

[14] Ἄρ᾽ οὖν τούτοις ὡς θεοῖς λατρεύσομεν, καὶ τὰ πρὸς σωτηρίαν αἰτησόμεθα, [coli tamen eosdem velint,] καὶ σωφροσύνης ἀρχηγοὺς καὶ διδασκάλους δεξιοὺς καὶ ψυχῶν σωτῆρας ἐπιγραψόμεθα, ὡς τὰ πάντα εὐτάκτως καὶ σωτηρίως διακυβερνῶντας, τοὺς μυρίων στάσεων καὶ πολέμων καὶ κλόνων πάντα πληρώσαντας, ἀθέως πρὸς ἀλλήλους στασιάζοντας; Ἆρα τούτοις ἡμἀς ὁ Βασιλεὺς κελεύει προσελθεῖν, καὶ ὡς θεοὺς θρησκεύειν καὶ θυσίαις γεραίρειν, καὶ ἱεροφαντικοῖς ὀργίοις θεραπεύειν; Ἄπαγε· μὴ δὲ ὠτίου ἀκοῇ ἀκούσαιμι τὰ ἀνόσια ταῦτα σεβάσματα· τὸν γαρ τούτοις ἡδόμενον, τοὺς σεβαζομένους ὡς κρείττονας ἀνάγκη ζηλοῦν, καὶ τὰς πράξεις αὐτῶν τὰς ἐναγεῖς, καὶ ἐν γεέννῃ σὺν αὐτοῖς κολάζεσθαι. Ἐγὼ ὑμᾶς τε καὶ αὐτὸν Βασιλέα οἰκτείρω, [commiseratione digni uti & ipse Licinius.] τούτοις ἐκτραχηλισθέντα τε καὶ δουλωθέντα, καὶ ὀρκωμοσίας φρικτὰς καὶ συνθήκας ἀθετήσαντα, ἅς πρὸς Κωνσταντῖνον τὸν σεβαστὸν ἔθετο, καὶ ἀρνησάμενον μὲν ζῶντα καὶ ἀΐδιον καὶ ἄφθαρτον Θεὸν, τὸν καὶ τὴν βασιλείαν δεδωκότα, καὶ προδήλως κατὰ Μαξιμίνου συμπολεμήσαντα, καὶ νίκην παρασχόμενον λαμπρὰν, εὐθὺς δὲ ὑπαχθέντα καὶ ἀνδραποδισθέντα οἷς προέφην προσοχθίσμασι καὶ ψευδωνύμοις κιβδήλοις θεοῖς· οὓς εἰ ἀνανήψας ἀρνήσαιτο, καὶ προσέλθοι τῷ ὄντως Θεῷ, οὐκ ἀπώσεται αὐτὸν ὁ εὔσπλαγχνος, ὑπέρ οὗ αἱ παρ᾽ ὑμῶν καὶ ἐπαπειλούμεναι τιμωρίαι χαρά μοι καὶ τρυφαὶ λογίζονται, καὶ αὐτὸς ὁ παρ᾽ ὑμῖν φρικτὸς νομιζόμενος θάνατος, ὅτι με ταχέως τῶν μοχθηρῶν ἀπολύσει τοῦ βίου, [cujus minas flocci pendens Sanctus] καὶ πρὸς τὸν ποθούμενόν μοι Κύριον Χριστὸν παραπέμψει, ὃν ἐκ σπαργάνων μητρικῶν ἠγάπησα· τὰς παρ᾽ ὑμῶν προτεινμένας τιμὰς καὶ δαψιλεῖς δωρεὰς, ὡς σκύβαλα καὶ εἴ τι τούτων ἀτιμώτερον, ἡγούμενος. Ταῦτα ἀπαγγείλας τῷ Βασιλεῖ, πεῖσον, μηδὲν ἕτερον ἐλπίζειν παρ᾽ ἐμοῦ ἀκοῦσαι, ἤ τι τῶν παρ᾽ αὐτοῦ προσταττομένων διαπράξασθαι, λοιπὸν τὸ δοκοῦν αὐτῷ ποιείτω τάχιον.

[15] [morti adjudicatur nisi obediat;] Τούτοις καταβροντιθεὶς ὁ Ἔπαρχος, καὶ μὴ δὲ διᾶραι στόμα δυνάμενος, μετὰ πολλοῦ τοῦ θάμβους εἰσελθὼν, ἐκφράζει τῷ Λικιννίῳ, καὶ ὅτι τείχει ἀδαμαντίνῳ προσεβάλλομεν, θᾶττον μᾶλλον πείσει, ἤπερ πεισθήσεται, οὕτω πολὺς πνέει ταῖς ἀντιθέσεσιν. Ὁ δὲ καταπλαγεὶς καὶ αὐτὸς, καὶ τὴν τοῦ Μάρτυρος δεδοικὼς παῤῥησίαν, ἵνα μὴ δημοσία ταῦτα λέγων, καὶ ἐκπομπεύων τὰ τῶν βεβήλων θεῶν βδελυκτὰ σεβάσματα, πολλοὺς τῆς τῶν ἑλλήνων θρησκείας ἀποσπάσῃ, ταχὺν ἐπινοεῖ τὸν θάνατον. Ὅμως μέντοι, φησὶ τῷ Ἐπάρχῳ, πάλιν πεῖραν παντοίας ἐπάγαγε θωπείας, καὶ πάλιν ἐπὶ πλεῖον δοκίμασον, μή ποτε πλειόνων δωρεῶν ἐφιέμενος, ἀναγκασθῆναι τῷ δοκεῖν ἐθέλει· εἰ δὲ δι᾽ ὅλου μένει ἀπειθῶν, ξίφει αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν τὴν ἀμείλικτον ἀπότεμε, καὶ ἐν θαλάσσῃ ῥίψον ἀτίμως, ἰδία τοῦ δυστήνου σώματος, ἵνα μηδὲ ταφής τῆς νενομισμένης ἐπιμοιράσηται, καὶ ἵνα μὴ ἀσμένως Χριστιανοὶ ἐπιλαβόμενοι, μεγάλῳ σεβασμῷ ἐπιτιμήσωσι.

[16] Ταῦτα καὶ θωπευτικῶς καὶ ἀπειλητικῶς τοῦ Ἐπάρχου εἰπόντος, πάλιν ὁ αὐτὸς, μᾶλλον δὲ θερμότερς ὁ Ἅγιος l ἦν, καὶ πρὸς τὸ μαρτύριον σφύζων. Διὸ μηδὲν ἀνύων ὁ Ἔπαρχος, κατὰ νώτου μαστίξας αὐτὸν, [ad quam ille lætus egreditur,] εὐθὺς τὴν τοῦ θανάτου ἀπόφασιν ἐκφέρει. Ὁ δὲ πρὸς τὸν τόπον τῆς τελειώσεως γεγηθὼς ἄπεισι, ὡς ἐκ δεσμοτηρίου τοῦ παρόντος βίου ἀποδιδράσκων, καὶ τῷ καὶρῷ προσφόρους ψαλμοὺς ἐπῇδε, καὶ εὐχαρίστως ὕμνει τὸν Θεὸν, τὸν οὕτω συμφερόντως τὰ κατ᾽ αὐτὸν οἰκοδομήσαντα. Εἶτα στὰς εἰς προσευχὴν, ἐπηύξατο πολλὰ τῷ ποιμνίῳ, οἷα φιλόστοργος πατὴρ καὶ εἴπέρ τις ἄλλος φιλοτεκνότατος· ἔχει δὲ τὰ τῆς εὐχῆς οὕτως. Κύριε ὁ Θεός μου, ὁ λόγῳ τὰ σύμπαντα δημιουργήσας, τά τε ὁρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα, [factaque oratione] καὶ τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεώς σου σοφῶς διακρατῶν καὶ σωτηρίως διακιβερνῶν, ἐπάκουσόν μου τῆς δεήσεως, καὶ τὸ πιστόν σου ποίμνιον, οὗπέρ με τὸν ἀνάξιον ποιμένα κατέστησας, καὶ πᾶσαν τὴν περίχωρον ῥῦσαι πάσης εἰδωλικῆς ματαιότητος, αἱρετικῆς γλωσσαλγίας, δαιμονικῆς μεθοδείας, πάσης ἐπηρείας, πάσης κακώσεως, πάσης θεηλάτου ὀργῆς καὶ μάστιγος, καὶ κατάστησον λαὸν εὐαρεστοῦντά σοι, ἵνα ἐν αὐτοῖς δοξάζηταί σου τὸ πανάγιον ὄνομα, ὅτι πρέπει σοι δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας, [capite minuitur:] Ἀμήν. Εἶτα φιλήματι ἁγίῳ ἀσπασάμενως τοὺς Κληρικοὺς καὶ τὸν Ἐλπιδιφόρον, ἐπιχαρίτος τῷ δημίῳ ἔφη, Ποίησον, ἑταῖρε, τὸ προσταχθέν σοι. Καὶ οὕτω χαίρων ἐκτμηθεὶς, ἐξεδήμησε πρὸς τὸν Κύριον.

[17] Εἶτα τὸ καλλίνικον σῶμα ἀτίμως ἐν θαλάσσῃ ἀποῤῥίπτεται, ἰδία καὶ μακρὰν τῆς κεφαλῆς, [quod seorsim a corpore mari mergitur:] ὡς ὁ διώκτης προηγόρευσεν, ἵνα καὶ θάλασσα καὶ ὑδάτων φύσις ἁγιασθῇ, προμιανθεῖσα ἐναγέσιν αἵμασιν. Ἐπὶ τούτοις οἱ Κληρικοὶ καὶ ὁ Ἐλπιδιφόρος ἐλεεινῶς ὠλοφύροντο, ὅτι μηδὲ θάψαι κατηξιώθησαν, μηδὲ τὴν θεολόγον λαβεῖν κάραν, ἵνα λείψανον σωτήριον ἔχωσι, καὶ πάντων συμβαινόντων δυσχερῶν, ἀλεξίκακόν τε καὶ ἀποτρόπαιον, καὶ μέγα ἡ πατρὶς φυλακτήριον. Ἀλλ᾽ οὐκ ἀφῆκεν αὐτοὺς ἀπαραμυθήτους ὁ Κύριος· εὐθὺς γαρ κατ᾽ αὐτὴν τὴν ἐχομένην νύκτα, [quod requirere jussus ab Angelo Elpidiphorus,] τρισσῶς ἐπιφανεὶς θεῖος Ἄγγελος τῷ πιστοτάτῳ Ἐλπιδιφόρῳ ἀπεθέσπισεν, Ὁ Ἐπίσκοπος καὶ Μάρτυς Βασιλεὺς εἰς Σινώπην παραγίνεται, κᾀκεῖσε ὑμᾶς περιμένει. Ὁ δὲ τοῖς Κληρικοῖς μετὰ θάμβους τὴν ὀπτασίαν ἐξηγήσατο· οἳ καὶ ἀκούσαντες ἀνέπνευσαν, καὶ τῆς πολλῆς ἀθυμίας ἀπηλλάγησαν, ἐπεὶ καὶ ὁ Παρθένιος τὰ παραπλήσια καθ᾽ ὕπαρ εἶδεν. Οἷς ἀδιστάκτως θαῤῥήσαντες ὡς θείοις χρησμοῖς, πλοίῳ ἐπιβάντες Ἀμισηνῷ, εἰς Σινώπην παραγένοντο, καὶ ἐκτενέστερον τὸν Θεὸν ἐδυσώπουν, [Sinopem navigat,] δεῖξαι τὸ αὐτοῖς καταθύμιον, καὶ διαφωτίσαι τὸ καλλιέρημα, καὶ τῆς εὐχῆς οὐ διήμαρτον.

[18] Ὁ πρώην γαρ φανεὶς τῷ Ἐλπιδιφόρῳ τηλαυγέστερον πάλιν ἐφάνη, καὶ τὸν τόπον ὑπέδειξε πρὸς τῷ ἀκρωτηρίῳ τῆς Σινώπης, ἔνθα ὑποβρυχιος ἦν ὡς μαργαρίτης ἔντιμος ὁ ἔντιμος Μάρτυς, καὶ πίστεως χαλάσαντες δίκτυα ἐκ τῶν βυθῶν ἀνιμήσαντο καὶ ἀνείλκυσαν τὸν Ἅγιον, ἄρτιον, ὁλόκληρον, ἀσινῆ, Ὢ τοῦ ἐξεσίου τερατουργήματος! ὡς ἐξ ἔθους ὑπνοῦντα, καὶ χάριτος θείας πεπληρωμένον, [& illæsum invenit corporique conjunctum,] τὴν ἱερὰν κεφαλὴν ἔχοντα τῷ καλλινίκῳ ἡρμοσμένην σώματι, ὡς σπαρτίῳ κοκκίνῳ διαφαινομένης τῆς ἐκτομῆς· εὐωδία δὲ ἄφατος τὰ πάντα ἐπλήρου, πολὺ εὐωδεστέρα μύρων πολυτίμων καὶ ἀρωμάτων, καὶ πάντων ἄλλων εὐωδῶν ὅσα χώρα Ἰνδικὴ καὶ ἡ εὐδαίμων Ἀραβία φέρει· καὶ ταῦτα ἐν ὅλαις εἴκοσι καὶ πέντε ἡμέραις τοῦ ἀθλοφορικοῦ σώματος θαλάσσῃ, καὶ φθορᾷ, καὶ θηρσὶν ἐναλίοις προσομιλοῦντος· ἀλλ᾽ αἰδοῦνται στοιχεῖα, [post 25 dies a morte,] καὶ θάλασσα, καὶ θῆρες Θεοῦ θεραπευτὰς ἀληθεῖς, καὶ ὑπὲρ φύσιν ὑπηρετοῦσι. Λαβόντες δὲ σκῆνος τὸ πάντιμον, οἵ τε ἱεροὶ μαθηταὶ καὶ ὁ φιλομάρτυς Ἐλπιδιφόρος σὺν εὐθυμίᾳ πολλῇ, καὶ χαρμονῇ, καὶ φιλοτίμως κηδεύσαντες, καὶ ξυλίνῃ ἐνθέμενοι λάρνακι, τῇ πατρίδι καὶ ποίμνῃ ἀποκομίζουσι, καὶ ἐν τῷ πρώην παρ᾽ αὐτοῦ νεουργηθέντι ναῷ ὑπὸ γῆν κατατιθέασιν, ὡς θησαυρὸν ἀναφαίρετον καὶ τιμίων λίθων διαφανέστερον.

[19] Τοιοῦτος ὁ βίος, ὁ λόγος, οἱ ἀγῶνες, οἱ ἄθλοι, [mare Basileus ac terras sanctificans] τὸ μακάριον τέλος τοῦ θείου Βασιλέως· οὕτω γῆ, καὶ θάλασσα, ἡ τοῦ Εὐξίνου τε καὶ προποντὶς, δι᾽ αὐτοῦ ἡγιάσθη, καὶ δύο πόλεις τὸν ἁγιασμὸν διαφερόντως ἐμερήσαντο, ἥτε Σινωπέων μετὰ τὸν ἐξαίσιον καὶ φρικώδη ἀνάπλουν εἰσδεξαμένη τὸν καλλίνικον, καὶ [ἡ Ἀμασηνῶν], ὡς βασίλειον ἀλουργίδα καὶ κόσμον περιθεμένη, καὶ τῇ ἀμάχῳ τούτου προστασίᾳ τειχιζομένη, καὶ θρεψαμένη, καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ποιμανθεῖσα, καὶ τῆς ποιμαντικῆς ἀπολαύσασα, [Amaseæ sepelitur,] καὶ τὸ θεῖον σκῆνος ἐγκολπουμένη, καὶ πλουτοῦσα τοῦτον τὸν πάμμεγαν Ἀρχιερέα, τὸν πολυοῦχον, τὸν ἄγρυπνον φύλακα, τὸν τῆς ἐώας λήξεως νοητὸν φωστῆρα, τὸν πολὺ πλέον τοῦ αἰσθητοῦ φωστῆρος ψυχὰς διαυγάζοντα καὶ καταλάμποντα. Τοῦ μὲν γαρ καὶ νὺξ καὶ βραχύ τι νέφος τὸ φῶς ἐπισκιάζει καὶ ἀμαυροῖ· τοῦ δὲ ἄσβεστοι καὶ ἀειλαμπεῖς αἱ ἀκτῖνες καὶ αἱ μαρμαριγαὶ ἀνέσπεροι.

[20] Ξενιζέσθω δὲ μηδεὶς πρὸς τὰ ἐν τῇ θαλάσσῃ τῷ Ἱερομάρτυρι συνενεχθέντα· συγκρίσει γαρ δημιουργίας οὐρανοῦ καὶ ἡλίου, [ad Dei gloriam] σελήνης τε καὶ ἄστρων, καὶ γῆς καὶ θαλάττης, καὶ μεγέθους ἀπλώτων πελάγων, καὶ τῆς τῶν ὁρωμένων διακοσμήσεως, τὰ περὶ τὸν Ἅγιον ὑποβαλλόμενα θαύματα, παιδιὰ λογίζονται τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, ἄγοντος τὰ πάντα μόνῳ τῷ βούλεσθαι, καὶ πρὸς τὸ βουλόμευον ἡνιοχοῦντος· ᾧ νῦν παριστάμενος ἐν τοῖς ὑψίστοις ὀ οὐράνιος ὄντως καὶ θεοφόρος οὗτος Ἱερεὺς, ἐπὶ τοῦ νοεροῦ θυσιαστηρίου ἀναφέρει θυσίαν Ἀγγέλοις σύστοιχον, [& sui gregis solatium.] πρὸς ἣν ἅπασαν εἶχεν ἀεὶ τὴν ἔφεσιν. Ἀλλ᾽ ὦ ἱερὰ κεφαλὴ, Ἱερομαρτύρων τὸ σεμνολόγημα, τοὺς τὴν πάντιμόν σου πανήγυριν ἐπιτελοῦντας, καὶ τὴν ἄθλησίν σου ἀνακηρύττοντας, ἣν τῇ σεπτῇ ἀναστάσει συνεδόξασεν ὁ ὕψιστος, ἵλεως ἐποπτεύεις, ἱλεούμενος αὐτοῖς τὸν Κύριον, τὸν δοξάσαντά σε, καὶ στέφει οὐρανίῳ καταστέψαντα· ᾧ τιμὴ καὶ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Ad verbum melius ita vertes. Omnino ergo fatendum est, quod majora quam possent terreni Reges, divinus Basileus largitus sit Sinopensium urbi, quando post martyrii sui agonem pelagus mirabiliter trajiciens, ad ipsius portum appulit. Atque hinc conjectare poßis non ad Amasenos sed Sinopenses, hanc orationem habitam & in eadem urbe celebrem quoque Basilei cultum, forte & templum fuisse.

b Etiam (quod multum ad laudem facit) Ponti accolæ & Cappadoces. Exciderat vertenti parenthesis ista: in alio MS. verosimiliter Vaticano cum quo D. Ioannes Portius hæc a se transcripta contulit, pro ἐπίδειξιν (ut ipse notavit in margine) legebatur ἀπόδειξιν: aliaque similia plura, partim hic dißimulanda quia momenti levioris, partim infra judicanda.

c Ex ipsa scilicet Hierosolyma.

d Alias, & forte melius τῶν θηράτρων, laqueis.

e Alias ὁ καλὸς egregius: quod magis placet: quia in Actis non dicitur fuisse Clericus.

f Hæc omnia debent intelligi ut in futuro prolata licet per per tempus præsens exprimantur.

g Ita alterum MS. pro quo in Sforziano est ἀνάγεται, quod minus placet.

h Perperam in Strozziano quidem MS. δώματα, in alio δόγματα irrepserat, quod correxi.

i Ast in Actis dicuntur, non extellexisse quo ea spectarent, ac credidisse, quod fallente memoria neq; sequentem versum referente; in eodem hoc versu ter repetendo hæsitaret.

k Ita suppleo & corrigo, pro eo quod scriptum erat διαδονήσῃ.

l Alias ὁ ἀθλητὴς.

ΑΘΛΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΑΝΘΙΜΟΥ, ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΙΚΟΜΗΔΕΙΑΣ, ΠΑΘΟΝΤΟΣ ΥΠΟ ΜΑΞΙΜΙΑΝΟΥ.
Ex MS. Medicæo Regis Christianißimi.

Anthimus, Episcopus Nicomediensis, Martyr (S.)
Multitudo universa gregis, Martyres (SS.)

EX MS. REG. FR.

[Nicomediæ natus,] Τίς οὐκ οἶδε τὴν Νικομήδους, ὅπως μὲν θέσεώς τε καὶ μεγέθους, ὅπως δὲ λαμπρότητος καὶ ὡρῶν ἔχει, καὶ ὡς τῶν Βιθυνῶν πάσης πόλεων ἀκρόπολίς ἐστιν ἅυτη; Ἀλλὰ καὶ οὔτως ἔχουσα, καὶ εἰς τοῦτο καλοῦ προελθοῦσα, τῷ οἰκείῳ βλαστῷ μᾶλλον ἣ πᾶσι τούτοις σεμνύνεται. Ταύτης γαρ ὁ θαυμαστὸς Ἄνθιμος, κατὰ τοὺς εὐγενεῖς κλάδους, ἀνεδόθη καὶ ἠνθησε, καὶ καλοὺς προσήνεγκε τοὺς καρπούς. Ἄρτι μὲν γαρ τὴν τῶν νηπίων ἡλικίαν ὑπερανέβη, καὶ χρηστῶν αὐτῷ πᾶσα χάρις ἠθῶν ἐπήνθει· μειράκιόν τε ἤδη ἐγεγόνει, καὶ πολλῇ τῆ συνέσει κατήρτυτο· ἐπειδὴ δὲ καὶ εἰς ἄνδρας ἐγράφετο, τὰ ἐν ἀνδράσι τε ἀγαθὰ ἐκαρποῦτο, καὶ γαστρὸς ἦρχε, καὶ σαρκὸς ἐκράτει, τὴν κοσμικήν τε ταύτην διέπτυε φαντασίαν, [& ad omnem morum honestatem formatus] καὶ καὶρὸς ἅπας αὐτῷ προσευχῆς ἦν ἀσχολία καὶ τῶν θείων μελέτη· τὴν μέν τοι τῶν ἀρετῶν μητέρα τὴν ἀγάπην φιλοπόνως ἣσκει, καὶ τὸ ἀδιάχυτον δὲ παρ᾽ ὅλον τὸν βίον καὶ μεμεριμνημένον μεθ᾽ ὑπερβολῆς τούτῳ κατώρθωτο· καὶ τοσαύτῃ πάντοθεν ταπεινοφροσύνῃ κεκόσμητο, ὡς ἰκανὸν εἶναι καὶ μόνον ὁρώμενον πολλὰς τῶν φιλαρέτων κατανύξαι ψυχὰς, καὶ εἰς ἀρετῆς ἐπίδοσιν ἀγαγεῖν.

[2] Ἐπειδὴ τοίνυν οὕτω βιοῦντα, καὶ πολυφωνοτάτην τὴν ἰδίαν ἀρετὴν ἔχοντα κήρυκα, [gradatim promovetur ad Sacerdotium,] οὐ κρύπτεσθαι οὐδὲ λανθάνειν ἐξῆν, ἐπὶ τὸν ὑψηλὸν τῆς Ἱερωσύνης βαθμὸν ἀνάγεται, καὶ αἰνεῖ ἐν Πρεσβυτέρων καθέδρᾳ τὸν Κύριον· οὐκ ἀθρόον ἐνταῦθα ἐλθὼν, οὐδὲ προοίμιον τοῦ βίου τὴν Ἱερωσύνην πεποιημένος, ἀλλὰ πολλοῖς πρότερον καὶ ἄλλοις ἐνδιαπρέψας βαθμοῖς, ἀντιμετρήσας δὲ αὐτοῖς ἀξίως τὴν ἀρετὴν, καὶ ὑπὸ πάντων τούτων μαρτυρηθεὶς, ὅτι καὶ τῶν ὑπὲρ αὐτούς ἐστιν ἄξιος. Οὕτω τοῦ μεγάλου τῆς Ἱερωσύνης ἀξιώματος ἐπιβαίνει, οὐ διώξας τὴν τιμὴν, οὐ δὲ ἁρπάσας, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ἐκείνης μᾶλλον καταληφθεὶς, κᾂν εἰ καὶ σφόδρα πόῤῥω ἑαυτὸν ἐποίει τῷ μεγέθει τοῦ ταπεινώσεως.

[3] [demum Episcopus consecratur] Εἶτα οἴχετο μὲν ἐξ ἀνθρώπων ὁ τῆς Νικομηδέων τηνικαῦτα Ἐπίσκοπος, ἐχήρευε δὲ Ποιμένος ἡ Ἐκκλησία, καὶ τὴν ἐρημίαν ἐλεεινῶς ἐπένθει, καὶ τὴν συμφορὰν ἀνωδύρετο. Νικομηδέων τοίνυν οἱ πρόκριτοι, καὶ μάλιστα τῆς Ἐκκλησίας ὅσοι τρόφιμοι ἦν, τὸ στυγνὸν ἐκεῖνο καὶ πικρὸν τῆς ἐρημίας πάθος οὐ φέροντες, ψηφίζονται κοινῇ πάντες ἐν ἑαυτοῖς, Ἀνθίμου τὰ τῆς Ἐπισκοπῆς ἐγχειρίσαι· καὶ τὴν ἐκκλησίαν καταλαβόντες, μάρτυρά τε τῆς αὐτῶν ψήφου τὸ θεῖον ἐκάλουν, καὶ ἐδέοντο καλῶς ἐκκαλυφθῆναι τούτοις, εἰ τῷ Θεῷ τὰ τῆς αὐτῶν γνώμης ἀποδεκτὰ εἴη, καὶ εἰ τὴν ἄνωθεν ἔχοιεν ψῆφον, ἐπιμαρτυροῦσαν καὶ αὐτὴν καὶ συμφθεγγομένην τῷ πράγματι. Καὶ ἰδοὺ φῶς μέγα καὶ θαυμαστὸν περιήστραψε, καὶ φωνή τις ἄνωθεν τῷ Ἀνθίμῳ θεία προσεμαρτύρει, [Deo electionem probante:] καὶ τὴν ψῆφον ἐπικύρου καὶ εἰς πέρας ἀγαγεῖν προετρέπετο. Ὁ μὲν οὖν ἐπὶ τῶν οἰάκων τῆς Ἐκκλησίας κατέζεται, καὶ τὸν ἄξιον ὁ θρόνος ἐπιλαμβάνει, καὶ τὸν οἰκεῖον ἀναιρεῖται κόσμον ἡ Ἐκκλησία, καὶ τὴν κατήφειαν ἀποτίθεται· τοιούτου κατὰ Παῦλον ἀνεπιλήπτου φάναι, καὶ οὕτω σοφοῦ καὶ μεγάλου τυχοῦσα τοῦ ἐπιστάτου.

[4] Ὁ δὲ, κατὰ τοὺς ἀγαθοὺς κυβερνήτας, πρὸς τοῦτο μόνον ὅλῳ τῷ ὀφθαλμῷ ἑώρα καὶ παρεσκεύαστο, [gregem suum ad martyrium corroborat,] ὅπως τε τὸν χαλεπὸν τῆς ἀσεβείας κοιμίσειε κλύδωνα, καὶ ὅπως τὰς τῶν συμπλεόντων ψυχὰς εἰς τὸν λιμενα τοῦ Θεοῦ καθωρμίσειεν. Οἶδεν Ἴνδης ταῦτα καὶ Δόμνα, Ἴνδης ἐκεῖνος, ἀνὴρ θαύμαστόστε καὶ ἀξιέπαινος, αὐτὸν μὲν Βασιλέα καὶ πάντα τοῦ κόσμου καταλιπὼν, τῇ εὐσεβείᾳ δὲ μετὰ τῆς Δόμνης προστεθεὶς, καὶ τὸν κοινὸν ἄμφω Βασιλέα πλουτήσαντες. Οὐδε Γλυκέριος και Θεόφιλος τῆς τοῦ ἀνδρὸς περὶ τὴν εὐσέβειαν σπουδῆς ἄγευστοι, ἱκανὸν τούτου τεκμήριον τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον παρασχόμενοι· οὐδὲ πληθὺς ἄλλη δισμυρίων, διὰ πυρὸς αὐτῷ καὶ οὗτοι τελειωθέντες· ὅσοι τε περὶ Μαρδόνιον καὶ Μυγδόνιον, Πέτρον τε καὶ τὸν καρτερικώτατον Ζήνωνα, τὸν ἴσον καὶ αὐτοὶ πρὸς Χριστὸν ἐπιδειξάμενοι πόθον, ἐπεὶ μηδὲ τῆς ἴσης ἐκείνης ἠνέσχοντο μαρτυρίας ἀπολειφθῆναι.

[5] Τοσαύτη μὲν δὴ τότε πολλοῖς τῆς εὐσεβείας ἐπίδοσις ὑπὸ τοῦ θαυμαστοῦ Ἀνθίμου ἐγένετο· ἄφνω δὲ τις χειμὼν ἐγείρεται χαλεπώτατος, [ac tandem ad Maximianum delatus] καὶ σφοδροτέρα καταιγὶς ἐμπεσοῦσα Χριστιανοὺς κατέδυε πάντας· ἦν μὲν γαρ ἐπὶ τῆς ἀρχῆς Μαξιμιανὸς, διωγμὸς δὲ ὁ βαρύτατος ἐπὶ μέγα τε ᾔρετο καὶ κατὰ τῆς ἁπάσης ἐχώρει· καὶ οἱ μὲν ἠρευνῶντο Χριστιανῶν, οἱ δὲ ἔφυγον, οἱ δὲ ἀνῃροῦντο. Τὸ μέν τοι τῆς εὐσεβείας ἄνθος τὸν Ἄνθιμον, δῆλον ἠ ἀρετὴ κᾀνταῦθα ποιεῖ, καὶ μηνύσεται τοῖς τῶν Χριστιανῶν ἐρευνῶσι καὶ οὗτος, ὁ νῦν μὲν ἐν Ἱερεῦσι μέγας, μικρὸν δὲ ὕστερον κᾂν τοῖς Μάρτυσιν. Ὁ μὲν γαρ παρά τινι διέτριβε κώμῃ, σπείρων τε τὸν λόγον τῆς ἀληθείας, καὶ τὸ τάλαντον τῆς πίστεως πολλοπλασιάζων· πέμπει δὲ εἰς εἴκοσιν ἱππέας ὁ Μαξιμιανὸς, ὥστε συλλαβεῖν τοῦτον καὶ παρ᾽ αὐτὸν ἀγαγεῖν.

[6] [mißis ad se ducendum viris 20,] Οἱ ἐν τῇ Σεμάνῃ παραγεγονότες, τοῦτο γαρ ὄνομα τῇ κώμῃ, ἐντυγχάνουσι τῷ Ἀνθίμῳ, καὶ μὲ συμβαλλόντες, ὡς οὗτος ἐκεῖνος ὁ ζητούμενος εἴη, αὐτὸν Ἄνθιμον ἐρώτων περὶ Ἀνθίμου, καὶ ὅστις οὗτος ὑπάρχοι, καὶ οὕπω διατρίβοι τῆς κώμης. Ὁ δὲ τέως μὲν ἐπὶ ξενίαν τούτους παραλαβὼν, καὶ δεῖπνον αὐτοῖς παραθεὶς ἄρτον τε καὶ κυάμους, καὶ ὡς εἶχε χειρὸς καὶ δυνάμεως ἐστιάσας, εἶτα ἑαυτὸν εἶναι τὸν Ἄνθιμον ἀπαγγέλλει. Ὅπερ ἐκεῖνοι ἀκούσαντες ὀλίγου δεῖν ἐπεπήγεσαν, καὶ οὐ δὲ ἀντιβλἑπειν ὅλως εἰς τὴν ἐκείνου πολιὰν ἴσχυον, ἀναλλογιζόμενοι τὴν τράπεζαν καὶ τὸ δεῖπνον καὶ τὴν ξενίαν, [post præbitum prandium ultro se aperit,] ἐνθυμούμενοι δὲ πάλιν ὅτου τε εἵνεκα καὶ ἐφ᾽ ὅτῳ μέλλοιεν αὐτὸν παρὰ Μαξιμιανὸν ἀγαγεῖν, δῆλον πάντως ὡς ἐπὶ κακοῖς ἐσχάτοις καὶ ὁμολογουμένῃ τιμωρίᾳ, ὃ δὴ καὶ μᾶλλον ἐλύπει τε αὐτῶν τὰς ψυχὰς καὶ πρὸς τὸν Ἄνθιμον αἰδοῦς ἐνεπίπλα· ταύτη τοι καὶ μηνυτὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀψευδῆ τὸ ἐκείνου ἔχοντες στόμα, καὶ ὡς αὐτὸς Ἄνθιμος εἴη παρὰ τῆς αὐτοῦ γλώττης μανθάνοντες· ὁμως ἠφίεσάν τε αὐτὸν ἑκόντες καὶ ὑποχωρεῖν προετρέποντο, ᾔδεισαν γαρ ὡς οὐδὲν χρηστὸν τῆς παρὰ Μαξιμιανὸν ἀφίξεως ἀπολαύσοι· Ἡμῖν ἀπόχρη, ἔφησαν, εἰς ἀπολογίαν, τὸ πολλὰ μὲν τὸν Ἄνθιμον ἀνὰ τὴν Νικομηδέων πᾶσαν ζητῆσαι, ὅμως μὴ δυνηθῆναι αὐτὸν ἀνευρεῖν.

[7] Ἀλλ᾽ ἡ τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ μελέτη, ὁ ἱερὸς Ἄνθιμος, λαλεῖν ἀλήθειαν ἐν καρδίᾳ πάντας προτρεπόμενος καὶ διδάσκων, [ne sui causa mentiantur prohibet,] ἐκείνους μηδὲ ἐν μόνοις τοῖς χείλεσι ψεύσασθαι δι᾽ αὐτὸν ἀνέχομενος, ἄλλως τε καὶ τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον διψῶν, συναπῇρέ τε αὐτοῖς ἐκεῖθεν καὶ ὁδοῦ εἴχετο. Πολλὰ δὲ τούτοις πρὸς τὴν εὐσέβειαν παραινέσας, καὶ περὶ τῶν μελλόντων διεξελθὼν, καὶ πὰν εἴ τι σκληρὸν ἀπὸ τῆς ἀσεβείας αὐτοῖς καὶ ἀντίτυπον ἐνυπῆρχε λεάνας τε αὐτὸ καὶ διομαλίσας, καὶ καθαρὰν αὐτοῖς τὴν τῆς ψυχῆς ἄρουραν καὶ εἰς εὐσεβείας σπόρον ἐπιτηδείαν παρασκευάσας, τὰς θείας προκαταβάλλει εὐχὰς· εἶτα καὶ ποταμὸν ἐν τῇ παρόδῳ καταλαβὼν, [conversosq; ad fidem baptizat.] τούτους βαπτίζει καὶ τῆς προκειμένης ἔχεται πάλιν πορείας, ἕως ἐπὶ τὴν πόλιν ἀφίκετο, καὶ τὸ τυραννικὸν εἴσεισι βῆμα, ὀπίσω μὲν τῶ χεῖρε δεδεμένος (οὕτω γαρ διὰ τὴν εὐσέβειαν, ὡς κακοῦργον, ἐμφανισθῆναι ἔδει τῷ Βασιλεῖ) εἰς οὐρανοὺς δὲ τὴν διάνοιαν ἀνατείνων, ὅθεν καὶ ἥξειν αὐτῷ τὴν βοήθειαν ᾔλπιζεν.

[8] [tormentorum instrumenta coram posita contemnit,] Ὁ Βασιλεὺς τοίνυν τὸ τῆς πείρας πικρὸν καὶ ἀπὸ ψιλῆς τῆς θέας Ἀνθίμῳ βουλόμενος ἐπιδεῖξαι, ὅπως αὐτῷ καὶ μαλακωτέρων τὴν πρώτην προσενεχθείη, τὰ κολαστήρια πρότερον ὑπ᾽ ὄψιν ὄργανα δημόσια προτίθησι, καὶ αὐτὸν εἰσκαλέσας, Σὺ εἶ, φησὶν, ὁ ὀπίσω τοῦ λεγομένου Χριστοῦ πλανώμενος Ἄνθιμος, καὶ τὸν πόλὺ ἀφελῆ καὶ ἔυκολον ἄνθρωπον τῇ ἴσῃ περὶ αὐτὸν ἀπαγόμενος ἀπάτῃ καὶ μυρίαν ὕβριν τῶν ἡμετέρων θεῶν καταχέων; Ὁ δὲ ἐπίσης τά τε προκειμένα ὄργανα καὶ τοὺς τοῦ τυράννου λόγους γελάσας, Οὐ δὲ ἀποκρινάμην ἄν σοι, φησὶ, πρὸς, ταῦτα, ἴσθι ὦ Βασιλεῦ, εἰ μή με ὁ ἱερὸς καὶ θεῖος διδάσκαλος ἔπειθε Παῦλος, ἑτοίμους ἡμᾶς εἶναι διδάσκων παντὶ τῷ αἰτοῦντι λόγον διδόναι· ἐπηγγείλατο γαρ ἡμῖν ὁ Θεὸς καὶ στόμα καὶ σοφίαν, ᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοι ἡμῖν. Ὡς ἔγωγε πολλήν σου καὶ πρότερον παχύτητα ἤδη καταγινώσκων τῆς περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης, τοὺς ὑμετέρους ὡς ἔφης θεοὺς, [professus martyrium sibi esse in votis:] νῦν πλείονά σου καὶ φανερὰν τὴν ἀμαθίαν ὁρῶ, ὅτι καὶ αὐτὸν συλῆσαι ὅλως ἐμὲ ἤλπισας, καὶ τοῦ τῶν ἁπάντων ἀποστῆσαι δημιουργοῦ, τοῦ καὶ σε τὸ ἀχάριστον πλάσμα τῇ ἑαυτοῦ εἰκόνι τετιμηκότος. Ἵνα τί γάρ με καὶ δεσμώτην τῷ βήματι παρέστησας καὶ τὰ τῶν βασάνων ὑπ᾽ ὄψιν προτέθεικας ὄργανα, ἢ δῆλον ὡς καταπλήξων τούτοις, καὶ ἢ πείσων πάντως ἢ βιασόμενος; Ἀλλοις δεῖ τισι ταῦτα τῶν ἀγεννεστέρων προσφέρειν, οἷς ὁ βίος τε ὁ παρὼν ἡδονὴ, καὶ τὸ στερηθῆναι τούτου τιμωριῶν ἡ μεγίστη. Ὡς ἐμὲ καὶ τὸ πήλινον τοῦτο σῶμα δεσμοτηρίου συνέχει πάντος χαλεπώτερον, ὅτι μου τὴν ψυχὴν οὐκ ἐᾷ πρὸς τὸν ἐρώμενον διαβῆναι. Ἀπειλαὶ δὲ καὶ τιμωρίαι καὶ βάσανοι, τίνος οὐ ποθεινότεραί μοι διατριβῆς, κατὰ πόδας, ἐπακολουθέντα τὸν θάνατον ἔχουσαι, ὅστις με τῶν τῆς σαρκὸς δεσμῶν ἀπολύσας πέμψει πρὸς τὰ ποθούμενα;

[8] [cervicem lapidibus cæditur,] Ταῦτα τοῦ μεγάλου τὴν Ἀρχιεροσύνην καὶ μείζονος τὴν ἄθλησιν Ἄνθιμου διεξελθόντος, ὁ Βασιλεὺς, Μάκρα ταῦτά, φησι, φλυαρία· ὄψει δὲ μετὰ ταῦτα· πρὸς δὲ ἑαυτὸν ἀποψιθυρίσας, κελεύει λίθοις αὐτοῦ τὸν τένοντα τύπτεσθαι. Ὁ δὲ ὥσπερ ἀπαρχὴν ἤδη τῶν διὰ Χριστὸν ἄθλων πεποιήμενος, καὶ τὴν τῶν στεφάνων λαμβοάνων ὑπόθεσιν, πρᾴως τε τὰς παρούσας πληγὰς ἐδέχετο, καὶ ἐπιπονωτέρας ἐζήτει, λαμπροτέρων τυχεῖν καὶ τῶν ἐπάθλων ἐπιθυμῶν· καὶ τοῦτο μὲν ἐπιχλευάζων καὶ ὡσανεὶ τὸν τύραννον διαπαίζων, τοῦτο δὲ τῇ τῆς μανίας φλογὶ σφόδρα κατακαίων αὐτοῦ τὴν ψυχὴν· καὶ ὥσπερ εἰς ἀλγεινοτέρας πολλῷ καὶ μείζονας κολάσεις διερεθίζων, Θεοὶ ἐπέφερεν, οἱ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν οὐκ ἐποίησαν, ἀπολέσθωσαν. Ὅπερ μέσης αὐτῆς Μαξιμιανοῦ καθικνουμενος τῆς καρδίας, [ignito serro calcaneos trajicitur,] περόναις σιδήρου πεπυρακτομέναις τοὺς τοῦ Μάρτυρος διέπειρεν ἀστραγάλους. Τῷ δὲ σφόδρα τε καθ᾽ ἡδονὴν ἡ βάσανος ἦν, οἷα δὴ τυγχάνοντι ὧν ἐπεθύμει διὰ Χριστὸν, καὶ μικροῦ χάριν εἴδει Μαξιμιανῷ τῶν κολάσεων, οὕτως Ἄνθιμος τῷ Χριστῷ ἐδίψα χαρίζεσθαι.

[9] [super testarum fragmina reclinatus fustigatur,] Μαξιμιανὸς τοίνυν κατὰ πολλὴν ἄδειαν ἐνεξουσιάζων ταῖς τιμωρίαις καὶ τὸ τοῦ Μάρτυρος γενναῖον τῷ αὐστήρω τῶν κολάσεων νικῆσαι φιλονικῶν, ὄστρακον προστάττει τῷ ἐδάφει διαστρωθῆναι, εἶτα γυμνὸν αὐτῷ ἐπιταθέντα ῥάβδοις σφοδρότερον τύπτεσθαι· ὡς ἂν διπλῇ τὰ τῆς ὀδύνης αὐτῷ ἐπὶ τὴν ψυχὴν καταῤῥέοι, ταῖς ἐκ τῶν ῥάβδων τε πληγαῖς ἄνωθεν, καὶ τῇ κάτωθεν τῶν ὀστράκων ἀντιτυπίᾳ. Ὁ δὲ μὴδὲ ἐνταῦθα τὴν νίκην ἀπογνοὺς, ταυτὶ ἐπῇδε τὰ ῥήματα· Εὐχαριστῶ σε, Δέσποτα καὶ Βασιλεῦ τῶν αἰώνων, ὅτι περιέζωσάς με δύναμιν ἐξ ὕψους, καὶ τοὺς ἐχθρούς μου ἔδωκάς μοι νῶτον, καὶ τοὺς μισοῦντάς με ἐξωλόθρευσας, καὶ συνεπόδισας τοὺς ἐπανασταμένους ἐπὶ ἐμὲ ὑποκάτω μου. Ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἓτερα καὶ πάλιν ὁ Μαξιμιανὸς ἐχώρει, καὶ χαλκᾶς περικνημίδας ἐκπυρωθείσας, [ocreis æneis ignitis induitur,] ὑποδεθῆναι προστάττει τῷ Μάρτυρι. Ὅπερ οὖν ὡς ἐκέλευσε γεγονὸς, καὶ τῶν μακαρίων ἐκείνων ποδῶν τὸ σφοδρότατον δὴ τοῦτο καὶ εἰς ὀδύνης λόγον ἀφορητότατον τὰς πεπυρωμένας κνημῖδας ἁρμωσαμένων, θεία τις ἄνωθεν τῷ γενναίῳ χάρις ἐφίπταται, καὶ φωνῆς ἐκεῖθεν ἐπὶ μᾶλλον αὐτὸν ἐνισχυούσης ἀκούει, καὶ τὴν νίκην παρεγγυώσης, καὶ τὰ ἔπαθλα ἐπισχνουμένης, καὶ ὅσον οὐδέπω χεῖρα ὀρεγούσης στεφανηφόρον. Καὶ ἡ φωνὴ πρὸς τὸ εὐθυμώτερον αὐτοῦ τὴν ψυχὴν μεταβάλλει, καὶ φαιδροτέραν διατίθησι τοῦ προσώπου τὴν ὥραν, καί τι καὶ μειδίαμα χάριεν τοῖς χείλεσιν ἐμφανίζει, τὴν ἔνδον τῆς καρδίας γαλήνην ἀποσημαίνων.

[10] Ταῦτα οὖν ὁρῶν ὁ Μαξιμιανὸς ἐξεπλήττετο μὲν, [tyranno insultans] ὥσπερ εἰκός· τί γαρ οὐκ ἔμελλε; διέτυρε ὅμως τὸ πράγμα, καὶ γοητείαν ἐκάλει, καὶ τὴν αἰτίαν ἀνεπυνθάνετο. Ὁ δὲ Δίκαὶος, Χρῆστά μοι, ἔφη προοίμια τὰ πάροντα, ὦ Βασιλεῦ, καὶ ἀψευδὴς τῶν μελλόντων ἐπαγγελία· διελέγξω γάρ σε μάτην ἀναφυσώμενον οὐκ εἰς μακρὰν, καὶ θεοὺς οὓς ὀνομάζεις ἀσθενεστέρους πολλῷ δυνάμεως ἀνθρωπίνης καὶ αὐτοὺς ἐπιδείξω, ὡς μεταμελῆσαί σοι τῆς πρὸς ἐμὲ πείρας, καὶ ὅλως ὅτι μὴ θάττον ἡμῶν ἀπηλλάγης ζημίαν οὐ τὴν τυχοῦσαν κρῖναι. Τούτοις ὀξὺ κινηθεὶς Μαξιμιανὸς, κελεύει ἐπὶ τρόχου τὸν Μάρτυρα διαδεθέντα, [alligatur rotæ lampadibus adurendus:] συστρέφεσθαι μὲν συνεχῶς τῷ τρόχῳ λαμπάσι δὲ πυρὸς τὰς σάρκας αὐτοῦ καταδαπανᾶσθαι καὶ διατήκεσθαι. Μαξιμιανῷ μὲν οὖν ἔργον ἡ πρόσταξις ἦν, καὶ διὰ χειρὸς ἔχοντες οἱ δήμιοι τὰς λαμπάδας προσήεσαν κατὰ τοῦ τρόχου τεταμένῳ τῷ Μάρτυρι, πῦρ πνέοντες, πῦρ ὁρῶντες, πῦρ φέροντες, πολλῷ τὰς ψυχὰς ἐπ᾽ αὐτὸν τοῦ ἐν χερσὶ πυρὸς θερμότερον ζέοντες, μονονοὺ φλόγα τὸν ἀθλητὴν ποιῆσαι οἰόμενοι. Ὡς δὲ ἤδη τοῦ τρόχου πλήσιον ἦλθον, ὢ θαυμαστῆς σου περὶ τὸν ἄνδρα Χριστὲ δυνάμεως! ἔστη μὲν ἐκεῖνος εὐθὺς τῆς κινήσεως, [sed his extinctis illa immobili permanente,] οἱ δὲ κατὰ γῆς πίπτουσι, καὶ ὑποῤῥέουσι τῶν χειρῶν αἱ λαμπαδες, αἱ δὲ χεῖρες ἀμελοῦσιν αὐτῶν, καὶ ἔρημαι ἤδη ἀφεῖνται, ὥσπερ ὕπνου τινὸς αὐτὰς καταῤῥαθυμοῦντος.

[11] Ἐπὶ τούτοις ὀργὴ λαμβάνει τὸν Βασιλέα, καὶ κακῶς ἔλεγε τοὺς δημίους, ὀλιγωρίαν τε αὐτοῖς τῶν προστάξεων ἐνεκαλει καὶ ἀμέλειαν τῶν ἐν χερσὶ φροντίδων. Καὶ πῶς εἰς τοῦτο τόλμης, ἔλεγεν, ὑμεῖς ἤλθετε, ὅτι καὶ ὄκνος εἶλεν ὑμᾶς, καὶ τοῦτον τοῦ ἡμετέρου προστάγματος ἔθεσθε προτιμότερον, ὡς ἡμετελῆ μὲν τὰ ἐπιταχθέντα καταλιπεῖν, [& lictoribus humo stratis] κατακλιθῆναι δὲ τῷ ἐδαφει, ἵνα καὶ ἑαυτοῖς τι χαρίσησθε, καὶ πεπονηκότας ἐκ τοῦ κόπου διαναπαύσητε. Ὁρᾷς ὡς οὐ δὲ ἀναλαβεῖν ἑαυτοὺς δύνανται, οὐ δὲ χρήσασθαι ταῖς χερσὶν εἰς δέον; ἀγνοῶν ὁ μάταιος ὅτι θεία δύναμις ἔσβεσεν αὐτῶν τὴν ἴσχυν, ἀλλ᾽ οὐχι ὄκνος. Οἱ δὲ, Οὐ ταῦτα, ὦ Βασιλεῦ, ἀπεκρίναντο, οὐδε βραδεῖς περὶ τὰς σὰς προστάξεις ἡμεῖς (μὴ οὕτω μανείημεν) οὐδε ὄκνῳ εἴξαμεν, οὐ δ᾽ ἀπὸ πολλοῦ κόπου ἔκαμον αἱ χεῖρες ἡμῶν· ἀλλὰ φοβερά τις ὄψις οὑτω διέθηκεν, ἡμᾶς τῇ γῇ προσκαταβαλλοῦσα, [ad trium Angelorum conspectum,] καὶ περιείμεθα τὰς δεξιὰς, καὶ ἐκμελίμεθα ἤδη καὶ τὸ ὅλον ἄτονοι καθεστήκαμεν· τρεῖς γαρ ἄνδρες, λευκοὶ μὲν τὴν θέαν, λευκοὶ δὲ τὴν ἀναβολὴν, φοβεροὶ τὸ εἶδος, ἐπιφανέντες ἡμῖν, πικρόν τε εἰς ἡμᾶς καὶ ἄγριον εἶδον, καὶ τὸ ἐπὶ χειρῶν πῦρ καθ᾽ ἡμῶν εὐθὺς ἀπὸ τῶν λαμπάδων ἔπνει, ἔπειτα καλέσαντες ἀποστῆναι Ἀνθίμου, θεράποντα δὲ τοῦ Θεοῦ τοῦτον ἐκάλουν, καταβάλλουσιν ἡμᾶς καὶ οὕτως ὡς ὁρᾷς διατίθεισιν.

[12] Οὗτοι μὲν οὖν ἀλλήλοις διελέγοντο ταῦτα· ἐν ὅσῳ δὲ ὁ τρόχος τῆς περιφορᾶς ἠρέμει, καὶ οὐ δὲ τὸ παράπαν εἶχε κινήματος, ἐν τούτῳ θερμοτέραν ὁ Μάρτυς προσέφερε τὴν εὐχαριστίαν, καὶ πλείονος ἐκεῖθεν ἀπέλαυε τῆς χρηστότητος. Μαξιμιανὸς τοίνυν τῆς τῶν δημίων ἀφελείας, [accepta sententia gladii,] ἀλλ᾽ οὐ τῆς μαρτυρικῆς ἐκείνης πρὸς τὸν Θεὸν παῤῥησίας δεῖξαι τὸ πρᾶγμα ἐθέλων, κατήγαγεν αὐτὸν ἀπὸ τοῦ τρόχου, καὶ τὸν διὰ ξίφους, εἴγε μὴ θύσειε, θάνατον αὐτῷ διηπείλει. Ὁ δὲ μείζονος τὴν ἀπειλὴν εὐχαριστὶας ὑπόθεσιν ἐποιεῖτο καὶ τὸν χόρον καταλαβεῖν τῶν δισμυρίων Μαρτύρων ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ τοῦ Θεοῦ ἐδέετο, ὡς ἐξεῖναι καὶ αὐτῷ σεμνύνεσθαι καὶ λέγειν, Ἰδοὺ ἐγὼ καὶ τὰ παιδία, ἅ μοι ἔδωκε ὁ Θεός. Καὶ ὃς ἐπειδὴ μᾶλλον αὐτῶ κατ᾽ εὐχὴν τὸ τέλος ἑώρα, Οἶδά, φησιν, ὑμῶν τῶν Χριστιανῶν τὸ λίαν δοξομανὲς καὶ φιλότιμον, ὅπως τυχεῖν ὁποίου δήποτε ὀνόματος διὰ τὸ παράβολον τοῦ τολμήματος ὀρεγόμενοι, τὸ κακῶν ἔσχατον ἁπάντων αἱρεῖσθαι τὸν βιαῖον θάνατον· ἀλλ᾽ οὐ χαιρήσεις, φησὶ, τούτου γε ἕνεκεν· ἀλλ᾽ ἐγώ σε πολλαῖς πρότερον περιβαλὼν τιμωρίαις οὕτω τοῦ παρόντος στερήσω φωτὸς, τὸν μὴ τοσαύτης ἡδονῆς τηλικούτου χρήματος ἄξιον. Καὶ ὁ Μάρτυς, Οὐ δὲ γαρ ἂν ἄλλως, φησὶ, λαμπρότερά μοι πολλῷ παρασκευάσῃς τὰ ἔπαθλα.

[13] Τί τὸ μετὰ ταῦτα; Σίδηρος αὐτὸν καὶ ἁλύσεις δεσμοῦσι, καὶ πρὸς τὸ τῶν κακούργων ἄγεται δεσμοτήριον· ἀλλὰ τὰ συνήθει καὶ πάλιν ἐκείνῳ πρὸς τὸν Θεὸν ἡ γλῶττα ὑπῇδε, [conjicitur in carcerem] καὶ τὰς ἁλύσεις ὁμοῦ καὶ τὰ δεσμὰ διαλύεται, οὐ δὲ αὐτοὺς τοὺς ἄγοντας αὐτὸν δημίους ἀμετόχους ἀφεῖσα τοῦ θαύματος, ἀλλὰ πρηνεῖς εἶχε τούτους ἡ γῆ, τῷ παραδόξω τῆς θέας καταπλαγέντας. Θεία γάρ τις ἄνωθεν χάρις τὸν Μάρτυρα περιπτᾶσα, φῶς τε αὐτῷ λαμπρότατον, οἷον ἐπαφῆκε καὶ τοὺς παραλαβόντας αὐτὸν δημίους, μετὰ τῶν σιδηρῶν ἐκείνων δεσμῶν ὧν περιέκειτο, [divinis signis animatur,] ἀθρόον δίδωσι τῷ ἐδάφει, μὴδὲ ὅσον καταμῦσαι φασὶν ἐνεγκόντας. Ὁ Μάρτυς τοίνυν αὐτοὺς ἀναστήσας, ἔχεσθαι τῆς ὁδοῦ ἐπιτρέπει, καὶ τὸ δεσμοτήριον καταλαβόντες, ὁ μὲν ὥσπερ εἰς εὐωχίαν εἴσεισι χαίρων, καὶ τοῖς ἐκεῖσε τὸν τῆς πίστεως ἄρτον προθεὶς καὶ τούτους δεξιωσάμενος τὰ μεγάλα, καὶ τὴν εὐσέβειαν αὐτοῖς προσειπὼν, ὅλως τῷ Χριστῷ οἰκειοῦται καὶ υἱοθετεῖ διὰ τοῦ βαπτίσματος.

[14] [oblatum deorum Sacerdotiū respuit,] Μαξιμιανὸς δὲ τοῦτο παρὰ τῶν ὑπὸ χεῖρα μαθὼν, καὶ δείσας μὴ πολλοῖς καὶ ἄλλοις αὐτὸν ζημιώσῃ, παρίστησι πάλιν, καὶ ἐπὶ τὸ θῦσαι παρακαλεῖ τοῖς ἐκείνου θεοῖς, ἔνθέν τοι καὶ ἄθλον τοῦ πράγματος τὴν ἱερωσύνην αὐτῷ ὑπισχνεῖτο. Ὁ δὲ μετὰ παῤῥησίας, Ἀλλ᾽ Ἱερεὺς ἔγωγε καὶ πρὸ τῶν σῶν λόγων ἔφη, καὶ Ἱερεὺς τοῦ πρώτου καὶ καλοῦ Ποιμένος καὶ Ἀρχιερέως Χριστοῦ, ὃς οὐ τῆς ἐμῆς μόνου μεταλαμβάνει σαρκὸς καὶ μέχρις ἐμοῦ κάτεισι δι᾽ έμὲ, καὶ ταῦτα Θεὸς ὢν, ἄυλός τε καὶ ἀπερίληπτος, ἀλλὰ καὶ αὐτὸν τέθυκεν ὑπὲρ τῶν προβάτων, καὶ σταυροῦ γεύεται καὶ θανάτου, καὶ τριήμερος ἀνίσταται, καὶ εἰς οὐρανοὺς ἔνεὶσι πάλιν, συναναφέρων με τὸν ἐκεῖθεν διὰ τὴν παρακοὴν πεπτωκότα· τούτού Ἱερεὺς ἐγὼ, καὶ τούτῳ προσαγαγεῖν ἑμαυτὸν θυσίαν προῄρημαι· τά δὲ ὑμέτερα καὶ τῶν ὑμετέρων, ὡς φατὲ θεῶν, νυκτὸς ἄξια καὶ γωνίας, θρηνούμενα διὰ τὴν ἀπώλειαν καὶ τὴν συμφορὰν μᾶλλον ἢν λοιδορούμενα.

[15] Τούτοις ὑπερζέσας τὸν θυμὸν Μαξιμιανὸς, κελεύει τὸν γενναῖον Ἄνθιμον τὴν ἐπὶ θάνατον ἄγεσθαι. [tandem capite plexus] Ἄγεται τοίνυν ὁ ἀθλητὴς, ἐνακμάζουσαν αὐτῷ τῇ τῶν μελλόντων ἐπαγγελίᾳ ἔχων τὴν ἡδονὴν· καὶ τὸν τύπον καταλαβὼν, ἐν ᾧ διὰ τὸν θάνατον πρὸς τὴν ζωὴν ἔμελλε διαμῆναι, καὶ καὶρὸν εἰς προσευχὴν αἰτήσας καὶ λαβὼν, καὶ τὰ τελευταῖα προσευξάμενος καὶ διαλεχθεὶς τῷ Θεῷ, τὴν μακαρίαν ἐκείνην κεφαλὴν ἀφαιρεῖται, τρίτῃ τοῦ Σεπτεμβρίου μηνός. [honorifice sepelitur.] Ἑσπέρας δέ τινες παραγενόμενοι τῶν πιστῶν, καὶ τὸ ἐκείνου σῶμα τὸ τίμιον ἀνελόμενοι, καὶ ὁσίως καὶ λαμπρῶς περιστείλαντες, παρ᾽ αὐτὸν τὸν τῆς τελειώσεως τόπον διαπρεπῶς ἄγαν κατατιθέασι, δοξάζοντες Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν μίαν θεότητά τε καὶ βασιλείαν, ᾗ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΚΑΙ ΔΙΔΥΜΟΥ
Ex MS. Codice 1660 Bibliothecæ Vaticanæ.

Theodora, Martyr Alexandriæ (S.)
Didimus, Martyr Alexandriæ (S.)

EX MS. VATICAN.

[Adjudicem vocata] Επὶ τῆς βασιλείας Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ, ἡγεμονεύοντος τῆς Ἀλεξανδρέων πόλεως Εὐστρατίου, δόγμα ἐξετέθη κατὰ τῶν Χριστιανῶν ἢ θύειν τοῖς θεοῖς, ἢ τιμωρεῖσθαι. Προκαθίσας δὲ ὁ Ἄρχων ἐπὶ τοῦ βήματος ἐπὶ τῆς Ἀλεξανδρέων μεγαλοπόλεως, εἶπεν πρὸς τὴν τάξιν· Τὴν πρώην συλληφθεῖσαν, καὶ ἐν φυλακῇ ἐναποτεθεῖσαν, κάλει Θεοδώραν τὴν ἀείπαιδα. Ἡ τάξις εἶπεν, Ἔστηκεν Θεοδώρα. Ὁ δικαστὴς πρὸς αὐτὴν εἶπεν, Ποίας τύχης τυγχάνεις; Θεοδώρα εἶπεν, Χριστιανή εἰμι. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Ἐλευθέρα, [constanter profitetur fidem] ἢ δούλη; Θεοδώρα εἶπεν· Ἤδη σοι εἶπον ὅτι Χριστιανή εἰμι· Χριστὸς γαρ παρὼν ἠλευθέρωσέν με ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας· ἐπὶ δὲ τοῦ κόσμου τούτου τοῦ ματαίου, εὐγενῶν γονέων θυγάτηρ εἰμί. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Κάλει τὸν Λογιστὴν τῆς πόλεως. Ἡ τάξις εἶπεν· Ἔστηκεν ὁ Λογιστής. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Εἰπέ μου Λούκιε, τί οἶδας Θεοδώραν τὴν ἀείπαιδα; Λούκιος ἔφη, Δικαστὰ, μὰ τὴν σὴν ὑγείαν καὶ λαμπρότητα, εὐγενεστάτη ἐστὶν καὶ ἀξιόλογος, καὶ πρώτου γένους. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Θεοδώρα, [& virginitatis propositum,] ὡς εὐγενὴς οὖσα διατὶ παρῃτήσω τοῦ γαμηθῆναι; Θεοδώρα εἶπεν· Διὰ τὸν Χριστὸν· παρὼν γαρ ἐν σώματι ἐν τῷ κόσμῳ ἐκ τῆς ἀεὶ παρθένου καὶ θεοτόκου γεννηθεὶς, ἀπέστησεν ἡμᾶς ἀπὸ τῆς φθορᾶς, καὶ ζωὴν ἡμῖν αἰώνιον ἐπηγγείλατο, ὅθεν πιστεύω ἐμμένουσα αὐτοῦ τῇ πίστει ἄχραντος διαμεῖναι.

[2] [stuprum minnati] Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Ἐκέλευσαν οἱ αὐτοκράτορες Βασιλεῖς, ὑμᾶς τὰς ἀεὶ παρθένους, ἢ θύειν τοῖς θεοῖς, ἢ εἰς ὕβριν παραδίδοσθαι. Θεοδώρα εἶπεν· Νομίζω μὴ ἀγνοεῖν σε, ὅτι ὁ Θεὸς προαιρέσεών ἐστιν, τὴν γαρ προαίρεσίν μου τὴν σώφρονα οἶδεν ὁ Θεὸς· εἰ δὲ ἀναγκάζεις με τοῦτο ποιῆσαι καὶ ἐκπορνευθῆναι, οὐκ ἔστιν τοῦτο πορνεία, ἀλλὰ βία. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Ἐγὼ γνούς σε ἐλευθέραν καὶ φειδόμενός σου, παραινῶ σοι μὴ φιλονικῆσαι· οὐδὲν γαρ ὠφελεῖς, μὰ τοὺς γαρ θεοὺς ἅπαντας· οἱ βασιλεῖς τὴν ἀπόφασιν τύτην δέδωκαν. Θεοδώρα εἶπεν· Καὶ πρὸ τούτου εἶπόν σοι, ὅτι ὁ Θεὸς προαιρέσεων τυγχάνει· προγνώστης γαρ ὢν, οἶδεν τὰς διανοίας ἡμῶν, ὅθεν καὶ ἀναγκαζομένη τοῦτο ποιεῖν, οὐχ ἡγοῦμαι πορνείαν· εἰ γαρ καὶ τὴν κεφαλήν μου θελήσῃς ἐκκόψαι, ἢ χεῖρα, ἢ πόδα, ἢ ὅλον τὸ σῶμα καταλύσαι, τοῦτο βίας σοι συνεργούσης ποιεῖς· ὅθεν καὶ τὸ ἐκπορνευθῆναί με, ὡς σὺ λέγεις, οὐ τῆς ἐμῆς προαιρέσεώς ἐστιν, ἀλλὰ τῆς σῆς βίας· τὸ γαρ θέλειν ἐμμένειν τῷ Θεῷ, καὶ τῇ ἐπαγγελείᾳ τῆς ἁγνείας ὅσον ἐπὶ τὴν ἐμὴν προαίρεσίν ἐστιν, αὐτῷ δὲ ἀνάκειται ἡ παρθενία μου, αὐτὸς ὁμολογουμένως δεσπότης ἐστὶν, καὶ ὡς θέλει σὼζει αὐτοῦ τὸ δῶρον τὸ τῆς παρθενίας μου.

[3] Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Μὴ θελήσης τὸ σεμνόν σου ἐνυβρίσαι, [sperare tamenquod ab ea sit servanda a Christo] καὶ ἐν ὀνείδει εἶναι τὸν αἰῶνα ὅλον· ὡς γαρ ἐμαρτύρησέν σοι ὁ Λογιστὴς τῆς πόλεως, εὐγενὴ εἶ καὶ ἀξιόλογος καὶ πρώτου γένους. Θεοδώρα εἶπεν, Ὁμολογείσθω πρῶτον Χριστὸς ὁ Θεὸς, ὁ πᾶσαν εὐγένεια καὶ τιμὴν διδοὺς, καὶ αὐτὸς οἶδεν τὴν περιστερὰν αὐτοῦ σώαν διατηρῆσαι. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Τί πλανᾶσαι, Θεῷ σταυρωθέντι πιστεύουσα; μὴ δύναταί σε παραδοθεῖσαν εἰς τὸ πορνεῖον ἄσπιλον διατηρῆσαι, μάλιστα ἐκ τοιούτων ἀνθρώπων μαινομένων εἰς γυναῖκας. Θεοδώρα εἶπεν, Πιστεύω τῷ Χριστῷ, τῷ σταυρωθέντι ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, ὅτι ῥύσεταί με ἐκ τῶν ἀνόμων ἀνδρῶν, καὶ ἄχραντόν με διαφυλάξει ἐμμένουσαν αὐτοῦ τῇ πίστει καὶ μὴ ἀρνουμένην αὐτόν.

[4] Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Ἀνέχομαί σου φλυαρούσης, βασάνοις δέ σε οὔπω ὑπέβαλον· ἐὰν δε ἐπιμείνης φιλονικοῦσα, πτερνίσας σε ὡς παιδίσκην, [itaque contemnit lupanar comminantem.] τὸ πρόσταγμα τῶν δεσποτῶν ἡμῶν τῶν Βασιλέων ποιήσω εἰς ἐπίδειξιν τῶν λοιπῶν γυναικῶν. Θεοδώρα εἶπεν· Ἑτοίμως ἔχω τὸ σῶμά μου παρασχεῖν σοι, οὗ ἔχεις ἐξουσίαν, τῆς γαρ ψυχῆς μου μόνος ὁ Θεὸς ἐξουσιαστής. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Σκοτοτυφλωσατε αὐτὴν εὐτόνως, καὶ εἴπατε αὐτῇ, Μὴ μωρίᾳ χρῶ, ἀλλ᾽ ἦξον καὶ θύσον τοῖς θεοῖς. Θεοδώρα εἶπεν· Μὰ τὸν Κύριον, οὐ θύω, οὐ δὲ προσκυνῶ δαίμοσιν, τὸν Θεὸν ἔχουσα βοηθόν. Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Ἄφρων τί ἀναγκάζεις με ὕβριν σοι ποιῆσαι, γυναικὶ ἀξιολόγῳ· ἄκουσόν μου, ἵνα μὴ ἐμπέσῃς εἰς τοσοῦτον ὄχλον ἐκδεχομένων τὴν κατὰ σοῦ ἀπόφασιν. Θεοδώρα εἶπεν, Οὐκ εἰμὶ ἄφρων, τὸν Θεὸν ὁμολογοῦσα, καὶ αὐτὸν βοηθὸν ἔχουσα· ἣν γαρ νομίζεις ὕβριν πεποιηκέναι μοι, τιμὴν καὶ δόξαν παρέχει μοι εἰς αἰῶνς αἰώνων.

[5] Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Οὐκ ἔτι σου ἀνέχομαι λοιπὸν, ἀλλὰ ποιῶ τὸ πγόσταγμα τῶν Βασιλέων· νομίσας γάρ σε πείθεσθαὶ, ἀνηχόμην σου ἐπὶ πολὺ· ἐὰν δὲ ἔλαττον φροντήσω τοῦ προστάγματος φειδόμενός σου, εὑρίσκομαι καταφρονῶν τῶν Βασιλέων. Θεοδώρα εἶπεν· Ὥσπερ σὺ δέδοικας τοὺς Βασιλεῖς, [inducias tridui oblatas recusat.] καὶ σπεύδεις ποῆσαι τὸ κελευσθέν σοι ὑπ᾽ αὐτῶν, οὕτως κᾀγὼ σπουδάζω μὴ ἀρνήσασθαί μου τὸν Θεὸν, φοβοῦμαι γαρ κᾀγὼ καταφρονῆσαι τοῦ ἀληθινοῦ Βασιλέως. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Φιλονικοῦσα παρακούεις τοῦ προστάγματος τῶν αἰωνίων Βασιλέων, κἀμοῦ καταφρονεῖς ὡς ἀνάνδρου· ἐνδιδωμί σοι τρεῖς ἡμέρας, καὶ, μὰ τοὺς θεοὺς ἅπαντας, ὅτι ἐὰν μὴ πείσῃς ἑαυτὴν, καὶ θύσῃς, εἰς τὸ πορνεῖόν σε δίδωμι, ἵνα πᾶσαι αἱ γυναῖκες ὁρῶσαί σε παιδευθῶσιν διὰ τῆς σῆς ὕβρεως. Θεοδώρα εἶπεν· Καὶ νῦν ὁ αὐτός ἐστι Θεὸς καὶ πάντοτε, ὁ μὴ συγχωρῶν μοι καταλειπεῖν αὐτὸν, [Iisdem transactis] ὅθεν ἑτοίμως ἔχω παρέχειν σοι τὸ σῶμα, ἐμοὶ γαρ καὶ αἱ τρεῖς ἡμέραι παρεληλύθασιν, ὃ βούλει, ποίει· ἀξιῷ δὲ τηρηθῆναί με ἄχραντον ἕως τῆς ἀποφάσεως ἦς μέλλεις διδόναι. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Θεοδώραν ὑπὸ ἀσφαλῇ φρουρᾷ ἔχετε ἕως ἡμερῶν τριῶν, μή ποτε μέταμεληθεῖσα ἑαυτὴν πείσῃ ἀποστῆναι τῆς τοιαύτης φιλονικίας· κελεύω δὲ μὴ συγχωρεῖσθαι τοῖς θέλουσιν εἰσέρχεσθαι πρὸς αὐτὴν, καὶ συνεῖναι αὐτῇ διὰ τὸ εὐγενῆ εἶναι αὐτήν.

[6] Καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας καθίσας ὁ Ἄρχων εἶπεν· Κάλει Θεοδώραν. [iterum sistitur Iudici] Ἡ τάξις εἶπεν· Ἔστηκεν, Κύριε. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Εἰ ἐνουθέτησας καὶ ἔπεισας ἑαυτὴν, θύσον καὶ ἀπλλάγηθι, νομίζω γαρ ἐκ τοῦ ἐπιμεεῖναί σε αὐτῇ τῇ προαιρέσει μὴ εἶναί σε σώφρονα. Θεοδώρα εἶπεν· Καὶ ἤδη σοι εἶπον, καὶ νῦν εἰπεῖν ταῦτα οὐ παραιτοῦμαι, ὅτι ἡ ἐπαγγελία τῆς σωφροσύνης διὰ Χριστὸν τὸν Κύριον τὸν κήρυκα τῆς ἀφθαρσίας, καὶ ὁμολογία μου διὰ αὐτόν ἐστιν τὸν Θεόν· Ὁμολογείσθω οὖν Κύριος ὁ Θεὸς δι᾽ ἐμου, καὶ αὐτὸς οἶδεν πῶς διαφυλάξῃ αὐτοῦ τὴν ἀμνάδα. [suamque fiduciam in Christum collocans] Ὁ δικαστὴς εἶπεν, Μὰ τοὺς θεοὺς, αἰδούμενος τὸ πρόσταγμα τῶν δεσποτῶν, μή ποτε παρακούσας κινδυνεύσω, τοῦτο ποιῶ εἴς σε, ἐπειδὴ ἑαυτὴν μᾶλλον εἴλω δοθῆναι εἱς τὸ πορνεῖον, ἤ θύειν τοῖς θεοῖς· ἴδωμεν εἰ διατηρήσει σε ὁ Χριστός σου, δι᾽ ὃν τῇ φιλονικίᾳ σου ἐπέμεινες αὕτῃ. Καὶ εἶπεν ὁ δικαστὴς πρὸς τὴν τάξιν, Δοθήτω εἰς τὸ πορνεῖον. [damnatur ad lupanar.] Θεοδώρα εἶπεν· Ὁ Θεὸς, ὁ τῶν κρυπτῶν γνώστης, ὁ εἰδὼς τὰ πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν, ὁ παρεστώς μοι μέχρι σήμερον, καὶ ἄχραντόν με διατηρήσας διὰ τὴν σὴν ἐπαγγελίαν, αὐτὸς καὶ εἰς τὸ ἐξῆς με διαφύλαξον ἐκ τῶν βεβήλων καὶ ἀνόμων χειρῶν, τῶν ἑτοίμως ἐχόντων τὴν δούλην σου ἐνυβρίσαι.

[7] Καὶ ταῦτα εἰποῦσα ἡ δούλη τοῦ Θεοῦ, ἀνήχθη εἰς τὸ πορνεῖον, [quo inducta orat Deum ut se servet,] καὶ εἰσιοῦσα πάλιν ἀνέτεινεν τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ εἶπεν· Ὁ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ βοήθησόν μοι, καὶ ἐξελοῦ ἐκ τῶν κυνῶν τούτων, ὁ βοηθήσας Πέτρῳ ἐν τῇ φυλακῇ καὶ ἐξαγαγῶν αὐτὸν ἀνύβριστον ἐξ αὐτῆς, ἐξάγωγέ με ἀνύβριστον ἐντεῦθεν, ἵνα πάντες ἴδωσιν καὶ γνώσονται, ὅτι ἐγὼ δούλη σού εἰμι. Οἱ δὲ ὄχλοι περιεβλέποντο ὡς λύκοι ἀμνάδα, σπουδάζοντες, τίς πρῶτος εἰσέλθῃ πρὸς αὐτὴν, καὶ ὡς κύνες θήραν εὑρόντες, ὡς ἱέρακες περιστερὰν, οὕτως ἐπήγοντο πρὸς αὐτὴν. [post eam ingrediens S. Didymus habitu militari] Ὁ δὲ Χριστὸς οὐ δὲ τότε ἤργησεν, ἀλλὰ προετιμάσας τινὰς τῶν ὁμοφύλων ἀδελφῶν, ἐξαπέστειλεν πρὸς αὐτὴν. Καὶ γάρ τις τῶν εὐλαβεστάτων ἀδελφῶν, εἰδὼς καλῶς πραγματεύεσθαι τὰ τοῦ Κυρίου, καὶ γινώσκων πῶς δεῖ πλουτεῖν κατὰ Θεὸν, πελεονέκτης ὑπάρχων ἄνθρωπος καὶ ἅρπαξ τῶν καλῶν, διπλοῦν μαρτύριον ἑαυτῷ προξενίσας, καὶ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν εὐκαίρως ἁρπάσας, ἐνδυσάμενος στρατιώτου σχῆμα, ἐπεισήει πρῶτος πρὸς αὐτὴν, ὡς εἷς τῶν ἀναιδῶν. [eamdem suo aspectu conturbatam] Ἡ δὲ ἁγία Θεοδώρα ἰδοῦσα τὸ ξένον σχῆμα αὐτοῦ ἐξενίζετο·ἦν γαρ τὰ προκείμενα ὕβρεως μεστά· ὅθεν διαποροῦσα περιείη εἰς τὰς γωνίας, διαλογιζομένη, εἰ ἄρα ἐγκαταλέληπτο ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ.

[8] Ὁ δὲ ἅγιος Δίδυμος, ὡς γνήσιος ἀδελφὸς ἤρξατο λέγειν πρὸς αὐτὴν, [solatur,] Οὔκ εἰμι ὃ ὁρᾷς· ἔξωθεν γαρ λύκος φαίνομαι, ἔσωθεν πρόβατόν εἰμι πρᾷον· μὴ βλέπε μου τὰ ἔξωθεν ἱμάτια, ἀλλὰ τὴν ἔνδοθεν προθυμίαν· ἀδελφός εἰμι ἐν ἀλλοτρίῳ σχήματι, σοφός εἰμι κατὰ τοῦ διαβόλου, φέρων τὰ ἱμάτια τῶν ἐκείνου ὑπηρητῶν, ἵνα λάθω εἰσερχόμενος· ὑπὸ γαρ ἄλλων κατασκοπούμενος πάρειμι, σώζων τοῦ Δεσπότου μου τὸ κειμήλιον, τὴν τοῦ Θεοῦ περιστεράν. Ἀλλὰ δεῦρο, ἀλλάξωμεν τὸ ἔνθυμα, σοὶ δίδωσιν ὁ Θεὸς τὴν νίκην, ἐμὲ δὲ στέφει ὁ ἅγιος καὶ ἄμωμος Ἀμνὸς, [mutataque veste] ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου. Ἔξελθέ συ πρὸς τὸν Δεσπότην, ἐγὼ μένω διὰ τὸν Δεσπότην· αὐτά μου ταῦτα ἱμάτια, ἃ ἐφοβήθης, ἔνδυσαι· γενοῦ ἀντὶ ἐμοῦ κατὰ τὸν Ἀποστολικὸν λόγον, γίνεσθε ὡς ἐγὼ, ὅτι κᾀγὼ ὡς ὑμεῖς. Ὁ μὲν ταῦτα εἶπεν, ἡ δὲ προθύμως ἐπείθετο· ἔγνω γαρ ὅτι ὁ ἀποστείλας εἰς λάκκον λεόντων τὸν Ἀμβακοὺμ πρὸς τὸ μεταδοῦναι τροφῆς τῷ συμπροφήτῃ Δανιὴλ ὁ καὶ τοὺς λέοντας φημώσας Θεὸς, καὶ νῦν ἀπέστειλεν στρατιώτην, ἵνα ἐν τῷ σχήματι αὐτοῦ κρυπτομένη διασωθῇ.

[9] Καὶ ἡ μὲν παρθένος, λαβοῦσα τοῦ στρατιώτου τὸ σχήμα, κνημίδες ἐσκέπασεν ἑαυτὴν ὡς εἰωθασιν στρατιῶται, καὶ τὰ λοιπὰ δὲ πάντα ἀμφιασαμένη, ἐπέθηκεν τῇ κεφαλῇ περικεφαλαίαν, καὶ λαβοῦσα τὰ ὅπλα αὐτοῦ, [emittit] καθ᾽ ὥσπερ ὁ ἐπιστὰς πρὸς αὐτὴν ἐνετείλατο, οὕτως τῷ ὁμοίῳ σχήματι ἐξῆλθεν· παρήγγειλεν δὲ αὐτῇ μηδενὶ ἐμβλέψαι διὰ τὴν τόλμαν τῶν λυκῶν, καὶ μηδενὶ φθέγξασθαι, ἀλλ᾽ εὐθεῖαν πορίαν ἐπὶ τὴν πύλην καὶ ὁδὸν Ἰησοῦν ποιήσασθαι. Καὶ ἡ μὲν ἐξελθοῦσα, ὡς περιστρὰ τὰ πτερὰ πρὸς οὐρανὸν κινήσασα ἐκ στόματος ἱεράκων, ἣ ἐκ στόματος λεόντων ὡς ἀμνὰς ἀπέφυγεν· ὁ δὲ ἀδελφὸς ἐκαθέζετο, ἀμεριμνίαν ἔχων περὶ τῆς ἀδελφῆς, τὸ πνευματικὸν ἄριστον περιμένων· περιζοσάμενος δὲ τὸ ἐπίβλημα τῆς κεφαλῆς, ἐκαθέζετο· ἦν δὲ ἐστεφανομένος, ὡς νικήσας τὸν ἀντίπαλον.

[10] Ὡς δὲ προείη ὁ χρόνος; καί τις τῶν δαιμονιόντων τῆς ἀκολασίασς δοῦλος ὢν ἀναιδὴς, [ipse vero pro ea manens] ἐτόλμησεν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ἀμνάδα, καὶ εὗρεν ἄνδρα ἀντὶ παρθένου, ἐκπλαγεὶς δὲ, εἶπεν πρὸς αὐτὸν, Ἄρα καὶ παρθένους εἰς ἄνδρας μεταβάλλει ὁ Ἰησοῦς. Ὁ εἰσελθὼν στρατιώτης πρὸ ἐμοῦ ἐξῆλθεν· τίς οὖν ἐστιν ὁ καθεζόμενος; ποῦ δὲ ἡ ἐγκλεισθεῖσα παρθένος; ἤκουον ὅτι μετέβαλέν ποτε ὕδωρ εἰς οἶνον ὁ Ἰησοῦς, νῦν δὲ τὸ μεῖζον ὁρῶ, εἰς ἄνδρα μετέβαλεν τὴν παρθὲνον, φοβοῦμαι μὴ κᾀμὲ μεταβάλη εἰς γυναῖκα. Ὁ δὲ τὴν ἀδελφὴν εὐκαίρως κλέψας, οὐκ ἔκρυψεν ἑαυτοῦ τὸ δράμα, ἀλλὰ μεγάλῃ τῇ φωνῇ εἶπεν· Οὐκ ἐνήλλαξὲν με ὁ Δεσπότης, ἀλλ᾽ ἔστρεψεν κᾀμὲ κᾀκείνην· ἣν εἴχετε οὐκ ἔχετε, καὶ ὃν οὐκ εἴχετε ἐλάβετε· ἡ παρθένος παρθένος, ὁ δὲ στρατιώτης ἀθλητὴς Χριστοῦ Ἰησοῦ.

[11] [atque ad judicem adductus] Καὶ ἐξελθὼν ὁ ἐπεισελθὼν, ἐμύνησεν τὸ γεγενημένον. Ὅθεν ἀκούσας ὁ Ἄρχων, ἐκέλευσεν αὐτὸν παραστῆναι τῷ βήματι. Καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ, ἠρῶτα αὐτὸν ὁ δικαστὴς, Τίς λέγη; Ὁ δὲ ἔφη, Δίδυμος. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Τίς σοι ὑπέβαλεν τοῦτο ποιῆσαι, καὶ καταφρονῆσαί μου; Δίδυμος εἶπεν· Ὁ Θεὸς ἐξαπέστειλεν ἵνα τοῦτο ποιήσω. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Ὁμολόγησον πρὸ βασάνων, ποῦ ἐστιν ἡ Θεοδῶρα ἡ ἀειπάρθενος; Δίδυμος εἶπεν· Μὰ τὸν Χριστὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, οὐκ οἰδα ποῦ ἐστιν· οἰδα δὲ καὶ πέπεισμαι, ὅτι δούλη τοῦ Θεοῦ οὖσα, [frustraque de Theodora interrogatus] καὶ ὁμολογήσασα τὸν Θεὸν ἱκανῶς, ἄχραντος διέμεινεν, καὶ ὁ Θεὸς αὐτὴν διεφύλαξεν σώαν καὶ ἀμείαντον· ὅθεν τὸ γεγενημένον οὐκ ἐμαυτῷ ἐπιγράφω, ἀλλὰ τῷ Θεῷ, κατὰ γαρ τὴν πίστιν αὐτῆς, ἐποίησεν αὐτῇ ὁ Θεὸς, ὡς καὶ αὐτὸς οἶδας ἐὰν θέλης ὁμολογῆσαι. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Δίδυμε, ποίας τύχης τυγχάνεις. Δίδυμος εἶπεν· Χριστιανὸς ἐλευθερωθεὶς ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ. Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Βασανίσατε αὐτὸν δισσῶς διὰ τὴν προπέτειαν αὐτοῦ. Δίδυμος εἶπεν· Ἀξιῶ συντόμως ποίει τὸ κελευσθὲν ὑπὸ τῶν Βασιλέων σου. [& tormenta contemnens] Ὁ δικαστὴς εἶπεν· Μὰ τοὺς θεοὺς, ἀπόκεινταί σοι διπλὰ βασανιστήρια, ἐὰν μὴ θύσῃς τοῖς θεοῖς, ἵνα καὶ ἡ προτέρα σου τόλμα συγχωρηθῆ.

[12] Δίδυμος εἶπεν· Ἐγὼ καὶ δι᾽ αὐτῶν τῶν πραγμάτων ὑπέδειξά σοι, ὅτι τοῦ Θεοῦ εἰμι ἀθλητὴς, διὰ γαρ τὸ τέλος τὸ ἀποκείμενόν μοι ἐπεχείρησα τοῦτο ποιῆσαι, ἵνα καὶ ἡ παρθένος παρθένος εἶ, [hilariter excipit mortis sententiam.] κἀγὼ τὴν ὁμολογίαν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἔκδηλον ποιήσω· ἐμμένων γαρ τῇ πίστει τοῦ Θεοῦ, οὐκ ἐπαισθάνομαι τῶν βασάνων· ὄθεν τὸ παριστάμενόν σοι θᾶττον ποίησον· οὐ θύω γαρ δαίμοσιν· ἐὰν γαρ καὶ πυρί με θελήσης παραδοῦναι, δυνατός ἐστιν ὁ Θεὸς ῥύσασθαί με. Ὁ δικαστὴς εἶπε· Διὰ τὴν τόλμαν σου τὴν τοσαύτην τὴν κεφαλήν σου ἀποτμηθήσῃ· καὶ διὰ τὸ παρακοῦσαί σε τῶν δεσποτῶν ἡμῶν καὶ Βασιλέων, τὸ λείψανόν σου πυρὶ παραδοθήσεται. Δίδυμος εἶπεν· Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς καὶ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ τὴν ἐπίνοιάν μου μὴ παραδιδὼν, ὁ καὶ τὴν δούλην σου Θεοδῶραν σώαν διατηρήσας, καὶ ἐμὲ διὰ δύο τιμωριῶν στέψας. Καὶ λαβὼν τὴν ἀπόφασιν, ἀπεκεφαλίσθη, εἶθ᾽ οὕτως τὸ σῶμα αὐτοῦ πυρὶ παρεδόθη. Ἐμαρτύρησεν δὲ ὁ ἅγιος Δίδυμος νόνναις ἀπριλλίαις, τουτἔστιν ἀπριλλίῳ ε᾽, βασιλεύοντος ἐν τοῖς οὐρανοῖς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι αὐτῷ ἡ δόξα σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῶ ἁγίῳ Πνευματι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΠΡΟΥΣΗΣ.
Ex MS. Bibliothecæ Laurentianæ Florentiæ, Pluteo 14 Cod. 14.

Patricius Episcopus, Martyr Prusæ, in Bithynia (S.)
Acacius, Presb. Martyr Prusæ, in Bithynia (S.)
Menander, Presb. Martyr Prusæ, in Bithynia (S.)
Polyainus, Presb. Martyr Prusæ, in Bithynia (S.)

EX MS. FLORENT.

Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις, ἡγεμονεύοντος Ἰουλίου τοῦ Ἀνθυπάτου, [Iulium Proconsulem,] καὶ νοσοῦντος τὴν τῶν εἰδώλων μανίαν, ἐλθὼν οὗτος ἐν τοῖς θερμοῖς, ἔθυσεν τῷ Ἀσκληπίῳ καὶ τῇ Ὑγείᾳ· καὶ τερφθεὶς ἐν ταῖς πηγαῖς τῶν ζεμάτων, ἐκέλευσεν τεθεῖναι αὐτῷ θρόνον· καὶ καθίζοντος αὐτοῦ ἐκέλευσεν ἀχθῆναι τὸν ὅσιον Πατρίκον. Ἀχθέντος δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ βήματος, εἶπεν πρὸς αὐτὸν Ἰούλιος ὁ Ὑπατικός· Ἴδε τὴν ἐνέργειαν τῶν θεῶν σὺ, [Deos suos ob thermarum virtutem laudantem] ὁ τὸν Χριστὸν ἐπικαλούμενος, ὁ τῇ ματάιᾳ μυθολογίᾳ προστετηκώς. Ἴδε τὴν πρόνοιαν τῶν θεῶν, καὶ τὴν δεδωρημένην σοι εὐεργεσίαν. Ἴδε τὴν τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἀσκληπίου χάριν καὶ δύναμιν, καὶ προσκύνησον αὐτῷ, ἵνα καὶ τῶν δεσμῶν καὶ τῶν αἰσκισμῶν ἀπαλλαγῇς, καὶ ἐν εὐσταθίᾳ διαξῇς τοῦ λοιποῦ, καὶ ἀδεῶς τὴν ἑαυτοῦ οἰκήσῃς πατρίδα.

[2] Πατρίκιος Ἐπίσκοπος εἶπεν· ὦ πόσα ἐν ὀλίγοις ἐφθέγξω κακὰ, [redarguit,] καὶ μυρίων θανάτων ἐν βραχεῖ λόγῳ ἀνόμβρισας πηγήν. ·Ἰούλιος Ὑπατικὸς εἶπεν· Τί γαρ κακὸν ἐλάλησα, ἄθλιε, ὅτι οὕτως συνελογίσω με; μὴ δόλον ἔχει τινὰ τὰ ὁρώμενα; Πατρίκιος εἶπεν· Λαμπρότατε Ὑπατικὲ, εἰ μᾳκροθύμως καὶ νουνεχῶς ἀκοῦσαι θέλεις, διδάσκω σε περὶ τῶν πηγῶν τοῦ ζέματος τούτου. Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν· Τίνα κεκομψεωμένον μύθον μαθὼν εἰπεῖν θέλεις, ὅμως εἰπὲ, ἵνα γνῷ τί λέγεις· Πατρίκιος εἶπεν· Οὐχ οὕτως. [deque earum origine] Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν· Ἀλλὰ πῶς; Ἐπαγγέλλῃ ἄλλην τινὰ διήγησιν περὶ τῶν θερμῶν τούτων; Πατρίκιος εἶπεν· Χριστιανός εἰμι, καὶ γνῶσις θειῶν μυστηρίων ἐν παντὶ ἀνθρώπῳ, τῷ τὸν Θεὸν γνωρίζοντι τὸν ἀλήθινόν, ἐστι· διὸ κᾀγὼ, ἁμαρτωλος καὶ δοῦλος τοῦ Χριστοῦ, τὴν ἀλήθειαν ὑπὲρ τούτων οἶδα.

[3] Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν· Τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων πλέων τις εὐαγγέλῃ εἶναι. Πατρίκιος εἶπεν· Ἡ σοφία τοῦ κόσμου τούτου, μωρία παρὰ τῷ θεῷ ἐστιν· γέγραπται γάρ· Ὁ δρασσόμενος τοὺς σοφοὺς ἐν τῇ πανουργίᾳ αὐτῶν. Καὶ πάλιν, [veram rationem se redditurum promittit.] εὐχαριστῶν τῷ ἑαυτοῦ πατρὶ ὁ Χριστὸς λέγει· Εὐχαριστῶ σοι, πάτερ, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπέκαμψας αὐτὰ νηπίοις· ναὶ, ὁ πατὴρ, ὅτι οὕτως ἐγενετο εὐδοκία ἔμπροστέν σου· καὶ πάλιν ὁ Ἀπόστολος, Οὐκ ἔγνωσαν τὴν ἀλήθειαν, εἰ γαρ ἔγνωσαν, οὐκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν. Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν· Μεγάλα τινὰ a κομβολογεῖς· πλὴν ἀκούσομεν τὶ εὐαγγελλῃ διδάσκειν ἡμᾶς. Εἶπε τοιγαροῦν, πόθεν τὸ ζέμα τοῦτο; τίνος οὖν ἐνεργείᾳ ἐκπυρούμενον τὸ ὕδωρ οὕτω βράζει; Ἐγὼ γαρ φημι, τοῦτο αὐτόματον εἶναι τῇ τῶν θεῶν προνοίᾳ δεδωρημένον εἰς ὑγείαν τοῖς ἀνθρώποις.

[4] Πατρίκιος εἶπεν· Κέλευσον Ὑπατικὲ τὰ παραπετάσματα ἐπαρθῆναι, [explicat quomodo universi conditor,] ἵνα πάντες ἀκούσωσιν. Κελεύσαντος δὲ τοῦ Ὑπατικοῦ, ἐπήρθη τὰ παραπέτασματα, καὶ οἱ ὄχλοι ἐπληρωσαν τὸν τόπον. Τότε Πατρίκιος, μεγάλῃ τῇ φωνῇ χρησάμενος, εἶπεν· Ὁ Θεὸς, ὁ παντοκράτωρ, ὁ αἰώνιος, ὁ τῇ ἀγαθότητι καὶ φιλανθρωπίᾳ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ποιήσας, διὰ τοῦ μονογενοῦς αὐτου υἰοῦ, ὁ κτίσας πῦρ καὶ ὕδωρ ἐξ ἀφανῶν καὶ οὐκ οὐσῶν οὐσιῶν, ἐκ μὲν τοῦ πυρὸς φῶς καὶ ἡλιον καὶ τοὺς λοιποὺς φοστῆρας κατασκευάσας, λόγῳ προσετάξεν αὐτοὺς ἡμέραν καὶ νύκτα δαδουχεῖν (τοσαύτη γαρ αὐτοῦ ἡ δύναμις ὅσον καὶ τὸ θέλημα) ἐκ δὲ τῶν ὑδάτων τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ συμπήξας, καὶ γῆν ἐπάνω τῶν ὑδάτων ἑδράσας, ἐποίησεν τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα προγνωστικῇ καὶ προνοητικῇ ἐνεργείᾳ, ἵνα ὁ μέλλων παρ᾽ αὐτοῦ διαπλάττεσθαι ἄνθρωπος, μηδενὸς τῶν συμφερόντων εἰς χρῆσιν ὑστερῆται. [cælum piis, impiis infernum condiderit,] Καὶ προγινώσκων πάλιν ὅτι πανορίσουσιν οἱ ἄνθρωποι τὸν ἑαυτῶν δεσπότην Θεὸν καὶ ποιητὴν, καὶ ὅτι ἀφέντες, τὸν ἀληθῶς ὄντα Θεὸν, τοῖς μὴ οὗσι δουλεύσουσι θεοῖς, εὐτρέπισεν ἑτέρους δύο τόπους, καὶ τὸν μὲν ἁπάντων τῶν ἀνεικάστων ἀγαθῶν ἔμπλεων, ἐν φωτὶ ἀἳδίῳ καταλάμπεσθαι ἐποίησεν, τὸν δὲ ἕτερον σκότους καὶ κολάσεως αἰωνίου πυρός· ἵνα οἱ μὲν εὐαρηστήσαντες αὐτῷ, τὸν τῶν ἀγαθων μετὰ τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν ἀπολαβόντες, τόπον ἐν φωτὶ διάγειν μέλλουσιν· οἱ δὲ παροργίσαντες αὐτὸν, τὸν ἐν σκότει παντοίων κολαστηρίων μετάσχοιεν.

[5] Διαχωρίσας δὲ τὸ πῦρ καὶ τὸ ὕδωρ, ὥσπερ τὸ φῶς καὶ τὸ σκότος, ταῦτα κατεκερμάτισεν κατὰ πάσης αὐτοῦ τῆς κτίσεως· καὶ ἐστι πῦρ καί ὕδωρ ὑπεράνω τοῦ στρεώματος τοῦ οὐρανοῦ, καί ἐστι πῦρ καὶ ὕδωρ ὑποκάτω τῆς γῆς· τὸ μὲν γαρ ἐπάνω τῆς γῆς ὕδωρ συνήχθη εἰς συναγωγὴν μίαν, ἐξ οὗπερ ὠνομάσθησαν θάλασσαι· τὸ δὲ ὑποκάτω τῆς γῆς ἔμεινεν, [& subteranea aquarum ac ignium reptacula.] λέγω δὴ τὸ τῶν ἀβύσσων, ἐξ οὗ ὥσπερ σίφωνες ἀναπέμπονται ἐπὶ γῆς πρὸς ζωὴν ἡμετέραν· ἐξ αὐτοῦ δὲ καὶ τὰ ζέματα ἀναπέμπονται· καὶ τὰ μὲν ποῤῥοτέρῳ τοῦ κατὰ πυρὸς ἀπέχοντα, διὰ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ περὶ ἡμᾶς πρόνοιαν, ψυχρότερα ἀναδίδονται· τὰ δὲ πλησίον τοῦ πυρὸς, ἐκεῖθεν ἐκπυρούμενα ἀφορήτως, ζέοντα ἀναδίδονται· εἰσὶ δὲ ἔν τισι τόποις καὶ χλεαρὰ, ὡς οὐκ ὀλίγον ἀλλὰ πολὺ ἀπέχοντα τούτου τοῦ πυρός. Τὸ δὲ ὑποκάτω πῦρ κολαστήριόν ἐστι ψυχῶν ἀσεβῶν, ὥσπερ καὶ τὸ κατώτατον ὕδωρ ψυχότατον, ὃ καὶ εἰς βόλους κρυστάλλου πεπηγὸς, ὁ καὶ τάρταρος ἀναγορεύεται· ἐν ᾧ καὶ ὑμέτεροι θεοὶ καὶ οἱ θεραπεύοντες αὐτοὺς τιμωροῦνται, οὐ μόνον νῦν, ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων τιμωρηθήσονται· ὡς καὶ τις τῶν καθ᾽ ὑμᾶς ποιητῶν εἴρηκεν. Οὖρα τὰ γῆς b καὶ πόντοιο οὐδὲν ἢ τὰ ἔσχατα πέρατα γῆς καὶ θαλάσσης· c ἐν ῆ Ἰάπετός τε Κρόνος τε ἥμενοι (ἀντὶ τοῦ ἔνθα Ἰάπετός τε Κρόνος τε καθήμενοι· εἰσὶ δὲ ὀνόματα θεῶν) οὔτε ἀυγῇσιν ὑπερίνῃς ἡελίω τέρπονται οὐδὲ τοῖς ἀνέμοις· βαθὺς δὲ τάρταρος περὶ αὐτὸν τόσον ἔνερθεν, ὅσον οὐρανός ἐστ᾽ ἀπὸ γαίης d πείσθητι δὲ καὶ τοῦ ἐν Σικελίᾳ καιομένου πυρός. Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν· Ὁ Χριστὸς οὖν ἐποίησεν αὐτὰ καὶ οὐχ οἱ θεοί; Πατρίκιος εἶπεν· Ὁ Χριστὸς ἐποίησεν αὐτὰ καθὼς γέγραπται· Ὅτι πάντα δι᾽ αὐτοῦ ἐγένετο· οἱ γαρ θεοὶ τῶν ἔθνων δαιμόνιά εἰσι· ὁ δὲ Κύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποίησεν. Ὁ Ὑπατικὸς εἶπεν Πάλιν οὖν καὶ τοὺς οὐρανοὺς ὁ Χριστὸς ἐποίησεν. Πατρίκιος εἶπεν· Καὶ καθὼς γέγραπται· Ὅτι ὄψομαι τοὺς οὐρανοὺς ἔργα τῶν δακτύλων σου, σελήνην καὶ ἀστέρας ἃ σὺ ἐθεμελίωσας.

[6] Ὁ Ὑπατικὸς λέγει· Εἰ βάλω σε ἐν τῶ ζέματι τούτῳ οὐ κάιῃ ἐπειδὴ ἐκεῖνον λέγεις εἶναι τοῦ ποιήσαντος αὐτὰ καὶ ἐξουθενεῖς τοὺς θεούς; Πατρίκιος εἶπεν· Τοὺς μὴ ὄντας θεοὺς οὐκ ἐξουθενῶ. [mortem in ipsis thermis minanti se paratum offert:] Τὸ γαρ μὴ ὂν οὐδεὶς ψέγει· ἐξουσίαν δὲ ἔχει ὁ Χριστὸς ὁ ἀληθινὸς θεὸς τοῦ σῶσαι με, θέλων γαρ δύναται· ἐὰν δὲ βουληθῇ τὴν ἀνάλυσίν μου διὰ τῶν ζεμάτων τούτων γενέσθαι αὐτὸς τὴν ἐξουσίαν ἔχει, καὶ οἶδεν τὰ περὶ ἐμοῦ τοῦ ἀναξίου δούλου αὐτοῦ. Γίνωσκε δὲ Ὑπατικὲ, ὅτι θρὶξ χεφαλῆς παντὸς. ἀνθρώπου οὐ μὴ ἄποληται ἄνευ τῆς αὐτοῦ θελήσεως, ἀλλ᾽ οὔτε ὄρνεον ἐμπεσεῖται εἰς παγίδα ἄνευ τῆς αὐτοῦ βουλῆς· πληροφορήσθω οὖν πᾶσα ψυχὴ ὅτι ἡ μαρτυρία αὕτη ἀληθής ἐστιν· οἱ δὲ κατά σε λίθοις προσκυνοῦντες τοῖς ψευδωνύμως λεγομένοις θεοῖς· ζοφώδει ταρτάρῳ παραδιδόμενοι κολάζονται.

[7] Ὁ δὲ Ἰούλιος ἀκούσας, ταῦτα σφοδρὰ θυμοθεὶς ἐκέλευσεν βληθῆναι αὐτὸν ἐν τῷ ἀναβλύζοντι ζέματι. Ὁδὲ ὅσιος Πατρίκιος ἀποδυόμενος προσηύξατο λέγων· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, βοήθει μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ἀκοντισθέντος δὲ αὐτοῦ, σταγόνες ἀπεραντίσαν ἐκ τοῦ ζέματος καὶ ἔφλεξαν ἀνιάτως τοὺς περιόντας αὐτῷ στρατιώτας. Ὁ δὲ ὅσιος Πατρίκιος εἰσελθὼν ἐν τῷ ζέματι, ὡς εἰς * νεροφόρον ἐνήχετο, ὥρας δὲ πολλῆς διελθούσης, καὶ μηδὲν αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ ζέματος καταβλαβέντος· θεασάμενος ὁ Ἡγεμὼν τὸ γέγονὸς, ὀργισθεὶς ἐπέτρεψεν τοῖς στρατιώταις ἀνηνεγκεῖν αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ζέματος, καὶ ὑπομεῖναι τὴν διὰ τοῦ ξίφους ἀναίρεσιν. [indeque incolumis eductus capite plectitur.] Ὁ δὲ ἅγιος Πατρίκιος ἐκτείνας τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν προσηύξατο λέγων· Ὁ Θεὸς, ὁ παμβασιλεὺς, ὁ τῇ ἰδίᾳ δυνάμει συνέχων τὴν ὁρατὴν κτίσιν καὶ ἀόρατον, ὁ ἀκουστὴς τῶν ἐπικαλουμένων σε ἐν ἀληθείᾳ, ὁ ποήσας τὰ ζέματα ταῦτα, πρὸς σωτηρίαν μὲν τῶν δικαίων, πρὸς τιμωρίαν δὲ τῶν ἀδίκων, παράστηθί μοι ἐν τῇ τελειότητι τῆς ἔν σοι πίστεως, καὶ ἀξίωσόν με τοῦ βραβείου τῆς ἄνω κλήσεως. Καὶ πληρώσαντος αὐτοῦ τὸ Ἀμήν, μετὰ τὴν εὐχὴν κλίνας γόνην, τὴν κεφαλὴν ἀπετμήθη. Οἱ δὲ παρόντες Χριστιανοὶ λαβόντες τὸ λείψανον τοῦ Ὁσίου καὶ κηδεύσαντες κατέθεντο ἐν τῷ εὐρίππῳ τῷ δημοσίῳ. Ἐτελεώθη δὲ ὁ ἅγιος Πατρίκιος μηνὶ Μαΐῳ ἐνεακαιδεκάτῃ, χάριτι τοῦ κυρἰου ἡμῶν Ἰησοῦ Κριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος ἅμα τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Annotata]

a Κομβολογέω compositum a Κόμβος nodus & λόγος sermo.

b MS. οὔατα id est aures: quas hic metaphorice pro finibus accipi (sicuti apud Pindarum sæpe dicitur umbilicus terræ insula Delos, pro medio) conarer credere; nisi succurreret correctio, quam adhibui: τοῦρα namque dici fines sive terminos spatii alicujus, testis est mihi Eustathius in lib. 10 Iliados ad hunc versum, Ἀλλ᾽ ὅτε δῆ ῤ ἀπεην ὅσθον τ᾽ ἐπίουρα πέλονται ἡμόνων, sic inquiens, εἰσὶ δὲ οὖρα ἤ προπαροξυτόνως ἐπίουρα τὰ ὁρμήματα, ὡς ἀπὸ τοῦ ὀρούειν a procurrendo seu prosiliendo dicta.

c Non vacat Poëtas omnes Græcos scrutari ad hunc versum inveniendum: qui forte cum aliis multis Pindari aut Alcæi periit, & habent hi quandoque non absimilia metra. Porro non videtur esse unius Poëtæ locus, sed hemistichia collecta ex variis, nec forte verbotenus omnia.

d

Hoc ultimum in Hesiodi Theogonia versu 720 sic legitur & porro explicatur

Τόσθον ἔνερθ᾽ ὑπὸ γῆς, ὅσον οὐρανὸς ἔστ᾽ ἀπὸ γαίης.
Ἶσον γὰρ τ᾽ ἀπὸ γῆς ἐς τάρταρον ἠεροέντα.
Ἐννέα γὰρ νύκτας τε καὶ ἤματα χάλκεος ἄκμων,
Οὐρανόθεν κατιὼν δεκάτῃ εἰς γαῖαν ἵκοιτο
Ἐννέα δ᾽ αὖ νύκτας τε καὶ ἤματα χάλκεος ἄκμων,
Ἐκ γαίης κατιὼν, δεκάτῃ ἐς τάρταρον ἵκοι.

Agitur de Titanibus præcipitatis in Tartarū, dicunturq; depreßi

Tantum infra sub terrā, quantum cælū distat a terra:
Par enim est spatium a terra in tartarum caliginosum.
Novem enim noctes ac dies, ænea incus
Ex cælo descendens, decimo die ad terram venit:
Novem rursus dies & noctes ænea incus
Ex terra descendens, decimo die ad tartarum venit.

* lego ναρο vel νηροφόρος humidum locum

INDEX HISTORICVS IN VITAS SANCTORVM TOMI III APRILIS.

Continet hic Index propria fere nomina hominum aut populorum, non tamen Sanctorum, quorum in hoc Tomo memoriæ aut res gestæ ex professo illustrantur, de quibus peculiaris index confectus sub initium Tomi proponitur. Nota † præposita aliquibus, indicat Sancti aut Beati titulum illis tribui.

A

Abbo Ep. Autißodori 9 sec. 379 e

Abdicus Ab. Hispanus 10 sec. 588 c

† Ablebertus Ep. Cameracensis 7 sec. 72 c d

Abrahamus Woyva Ep. Vilnæ 17 sec. 18 a

† Acacius inter SS. Auxiliatores 149 c

† Acca Ep. Hagulstadensis 7 sec. 306 e 309 e

Accardus Ep. Cæbilonen. 11 sec. 659 e

Accursius 2 Generalis Ord, Humiliatorum 468 f

Adalbero 1 Ep. Metensis 10 sec. 818 d 820 b

Adalbertus Archiep. Magdeburg. 10 sec. 179 c

Adalbertus ex Præmonstrat. Archiep. Salisburgi 96 a

Adalgagus Ep. Bremensis 611 d

Adela uxor Balduini Pii Com. Flandriæ 459 b e

† Adelardus Ab. Corbejæ 171 a

† Adelbertus M. in Hollandia 758 b

Adelhelmus Ep. Sagiensis, auctor Vitæ S. Opportunæ 61 c

Ademarus Patriarcha Antiochenus 12 sec. 153 a

Adenulphus. Archiep. Capuanus, scriptor Vitæ S. Marci Ep. Atinensis 350 b c

Ado Ab. Molismensis 668 d f 669 a

Adrianus I Papa 792 a 793 d 795 b

Adulfus sive Anulfus Comes, pater S. Senorinæ 10 sec. 76 c

Ædulfus R. Merciorum 8 sec. 310 a

† Ægidius inter SS. Auxiliatores 149 c

Ægidius Patriarcha Gradensis 13 sec. 134 a

Æmilianus Ep. Germiorum 6 sec. 54 b

† Aidanus Ep. Lindisfarnensis 7 sec. 296 c d 315 c

† Aigulphi monasterium 663 c 670 d

† Agathoclia M Syracusis 360 a

† Agatho Papa, celebrat Concil. Romæ 302 d 309 b c

Agilbertus Gallus Ep. in Anglia degit 296 b d f 297

† Agnetis V. M. brachium Cluniaci 638 a

† Agnes de Monte-Politiano 902 f 934 c d e f 935 a b c

Agnes Bulgarina, mater B. Aldobrandescæ 468 c

Agatho Presb. Agilberti Ep. 7 sec. 296 d

† Agricola Bononienses 321 a

† Agricola Ep. Cabilonen. 778 b 779 d

† Agrippinus Ep. Neapolit. 770 c

Alahis Longobardus, Dux Brixiensis 6 sec. 278 b c d e

† Albericus Ab. Cistercii 663 e 664 b d 665 c 666 f 671 e f 672 c

Albertinus percussor S. Petri Mart. 681 c Ordinem Prædic. ingressus sancte obit 682 a b

Albertus Ep. Forolivii 13 sec. 11 f

Albertus Ab. Riponen. in Anglia 627 e f

Albertus Valerius Ep. Famagustanus Veronæ 17 sec. 831 c f

Albertus Dux Austriæ 14 sec. 970 c

† Albinus Ep. Andegaven. 456 e

Albinus Alcuinus, scriptor Vitæ S. Richarii 441 b

Aldgislus, pater Radbodi R. Frisiæ 7 sec. 301 e

† Alexandri Reliquiæ Tridenti 773 d

† Alexandri & Chrysanthi Reliquiæ Autißiodori 378 f

Alexander II Papa 3 b

Alexander Guidiccionius Ep. Lucæ 16 sec. 499 a

† Alexandra M. uxor Diocletiani Imp. 122 c d 131 a

† Alexius, homilia a S. Adalberto Ep. honoratus 178 e ejus ecclesia 182 f

Alexia, socia S. Catharinæ Senen. 885 b f 907 c 921 c

Alfonsus 6 R. Hispan. addictus S. Hugoni Cluniac. 631 e f 632 a b 656 b

Alfridus R. Nordhumbriæ 7 sec. 296 a c d 297

Alfridus junior R. Nordhumbriæ 7 sec. 307 a e

Almun Camun Aben Amer R. Hispalensis 11 sec. 728 e

Alphonsus Ep. Turiason. 12 sec. 591 b

† Alpinus Ep. Catalaunen. 5 sec. 165 c 167 b

† Alpinus Ep. Catalaunen 773 f 774 a c d

Altfridus Ep. Monasteriensis 2 e

† Altmannus Ep. Tridentinus 12 sec. 772 f 773

Alwina Abb. Berkingen. 6 sec. 781 f

† Ama sive Amata, soror S. Hoyldis 774 c 775 d

Amalharius Archiep. Treviren 8 sec. 805 a c

† Ambrosio carus S. Severus Ep. Neapol. 767 b

† Amandi in Aquitania corpus inventum 639 c 640 c

Amandus Breytklee mon. Campeduni 9 sec. 793 a b

† Ambrosius Senen. Ord. Prædicat. 920 c

Ambrosius Taëgius, scriptor Ord. Prædicat. 686 d e

Amerumnes apud Saracenos quis 146 a

Amiantus Ep. Cinnæ in Galatia 6 sec. 46 c

Anastasius Imp. defensor Henotici 367 370 871 e

Andegarius I Ab. Campedunensis 8 sec. 792 d 794 a

† Andreæ Apost. templum Hagustaldi in Anglia 300

† Andreas Cretensis, scriptor Vitæ S Georgii 102 c f

Andreas R. Hungariæ 638 b

Andreas discip. S. Theodori Siceotæ 43 b

Andreas socius S. Danielis Anachor. M. 4 sec. 268 c 289 c

Angelelmus Ep. Autißiodori 9 sec. 378 c

Angelina Vannina, Soror de Pœnitentia 914 c

Angelrannus Ab. Centulen, scriptor Vitæ S. Richarii carmine 441 c d 459 f

Angelorum templum Peßinunte in Galatia 52 f

Angelus e sociis S. Francisci 985 d

† Angilbertus Ab. Centulæ 442 e

Annas R. apud Anglos 6 sec. 780 b

† Anno Archiep. Colonien. 11 sec. 80 f 81 a b c

† Anscrida V. Nonantula 546 d

† Anselmus Ep. Archiep. Cantuar. 639 a 653 e 656 c

Anso Ab. Lobiensis scriptor Vitæ S. Vismari & S. Ermini 374 f

† Anthilia V. Aretii culta 766 c

† Antiochus M. frater S. Platonis M. 57 f

† Antiochus eremita in Galatia 6 sec. 47 f 48

Antiochus Honofrius Decanus Auximi 88 f

Antonia de Orleans, reformatrix Ord. Benedictini 3 d

Antonius Archiep. Dyrachiensis 13 sec. 134 a

† Antonius de Padua 404 c

Antonius Cavalcanti, Maritus B. Helenæ Vtinensis 256 d

Antonius de Elcis Prior Ord. Prædic. Romæ 971 d

Antonius Venerius, Dux Venetiarum 14 sec. 998 f

† Aper Ep. Remen. 757 c 758 c

† Aper Ep. Tullensis 108 e 760 d

† Apollinaris M. Remis 20 a e

Aponoculus Ep. Trevir. an alius a S. Aprunculo 30 d e

† Apronia soror S. Apri Ep. Tullen. 108 f

† Apronianus M. 413 b ejus Reliquiæ Monachii 983 b

Araldus Ep. Catnoten. 11 sec. 630 a b

Ardingus Ep. Florentinus 13 sec. 684 c

Armericus Ep. Parisien. 14 sec. 72 b

Aremburgis, mater S. Hugonis Ab. Cluniac. 635 a 636 d 649 a 654 a

Arnoldus Comes de Huin & Gelein 136 c d

Arnulphus, Comes Flandriæ, Bononiam ac Pontivum obtinet 10 sec. 457 b e f

Arsinus discip. S. Theodori Siceotæ 40 annis in columna stetit 42 f 43 a b

† Artemius M. 416 f

Asnarus Ep. Calagurritanus 13 sec. 588 b

† Athanasius magus confligit cum S. Georgio M. & convertitur 118 119

Auberti Hispalensis liber confictus 271 c d e f

Audebertus Ep. Agennen. 12 sec. 330 d

Augustalis Ep. Galliæ non Hispaniæ 5 sec. 271 c

† Augustinus Novellus 834 d 835 e

† Augustinus Apost. Angliæ 781 c

Augustinus Ep. Salubriensis 14 sec. 406 d

Aurelius Verus Imp. etiam Severus dictus 6 a

Aurelius an filius SS. Vitalis & Valeriæ 563 e

Aurelius Ep. Cartaginen. initio 5 sec. 492

† Austremonius Ep. Arvern. 651 d

† Austriclinianus in Aquitania 480 b 461 e

† Austrulphus Ab. Fontanellensis 8 sec. 114 c

Aymardus Ab. Cluniac. 10 sec. 628 e

Aymericus V Ab. Casæ-Dei. Ep. Claromont. 331

B

Babo Habspurgicus, Comes Alsatiæ 7 sec. 431 f 434 e

Bajamontes Vicecomes, Ab. Cisterc. 13 sec. 387 e

† Baldericus Presb. Remis 7 sec. 283 c

Baldricus Laudunensis Ep. 12 sec. 343 c

Balduinus Com. Boloniæ dein R. Hierosolymis 140 c

Balduinus Pius Com. Flandriæ 11 sec. 459 b e

Balthasar Mannus Ep. Lucen. 15 sec. 498 c

Balto Ab. VVessebrunen. in Bavaria 12 sec. 546 e

Baptista Mantuanus Carmelita 105 a

† Barbara inter SS. Auxiliatores 149 c

Barduccius Florentinus 14 sec. 939 a, scriptor epistolæ de morte S. Catharinæ Senensis

Barduccius Senensis, aßistens S. Catharinæ Senensis 852 b c

Bartholomæus Dominicus de Senis Ord. Prædicat. 14 sec. 889 c 917 b f

Bartholomæus Dominici Ord. Præd. 14 sec. 968 a d 970 d

Bartholomæus Mantuani Ord. Prædic. 14 sec. 907 a

Bartholomæus de Tolomeis, scriptor Vitæ B. Luchesu 595 c 597 d

† Baßianus Ab. CP. 369 f

† Barthildis Regina, ignara cædis S. Dalsini Annemundi. 295 c f

Baudonerus Sacerdos Carnotensis 273 e 274 e

Begardi & Beginæ aberrantes 14 sec. 872 c f

† Benedictusa II Papa 261 a

Benedictus VII Papa 809 e 810 d 819 c

Benedictus XII Papa 343 d

† Benedictus invisitur Floriaci a S. Adalberto Ep. 194 b

† Benedictus de Pontio Ep. Portuensis 722 b

† Benedictus Biscopius 294 f

Benedictus Ep. Asculanus 14 sec. 94 a

† Benevenutus in Apulia 528 a

Bernardus Ep. Matisconen. circa 1100 an. 667 d

Berengarius XIII Magister Ord. Prædicatorum 686 b 704 d 707 a

Berengarii hæresis oppugnata a B. Wolphelmo 79 f 80

† Bernardinus Senen. 974 a

† Bernardus de Tironio 662 c 824 a c d e 826 b

Bernardus Cardin. Legatus ad Mediolanen. 14 sec. 384 a

Bernardus Ab. S. Maximini 11 sec. 78 d

Bernardus Ab. de Taronia in Lusitania Ord. Cisterc. 546 f

Bernardus de Quintavalle I socius S. Francisci 222 c

Bernardus Iustinianus scriptor Vitæ & Translationum S. Marci 15 sec. 997 c d 998 f

† Berno I Ab. Cluniacensis 662 c

Bernuinus nepos ex sorore S. VVilfridi 306 a

† Berta uxor S. Gundeberti 622

Bertha seu Bertrada uxor Pippini Regis 790 e f

Bertha sanctimonialis soror B. VVolphelmi scripsit Vitam B. Aleidis 11 sec. 84 d

Bertherus Dux Campaniæ 7 sec. 302 b

Bertholdus Ep. Argentinen. 13 sec. 437 e

Bertramus Reoldi scriptor Vitæ S. Francæ 379 f

Bertrandus scriptor miraculorum S. Roberti Abbatis Casæ-Dei 317 b 376 b

Bertwaldus aut Byrtwaldus R. Merciorum 7 sec. 305 a

Bindus Bellanti maritus B. Aldobrandescæ 468 d

† Birgitta Suecia 937 e

† Birstanus Ep. VVintoniensis quo die colendus 4 d

Birthwaldus Archiep. Cantuar. 7 & 8 sec. 307 e 309 f

Blasius eremita Senis 477 b

Blatta soror S. Theodori Siceotæ an. ætat. 12 monacha 38 d

Boamundus Princ. Antiochiam oppugnat 152 e

† Bobini reliquiæ Trecis 29 e

† Boisilus Præpositus Mailrosen. in Scotia 314 d

Boleslaus Dux Poloniæ redimit corpus S. Adalberti 175 a c

Boleslaus II Pius Dux Bohemiæ 181 f 185 f 195 a 198 b

† Bonaventuræ colloquium cum B. Ægidio 236 f

† Bonifacius Romanus M. Tarsi 183 d

† Bonifacius Archiep. Mogunt. 805 d

Bonifacius Acinensis Ep. 3 sec. 343 a

Bonifacius Archidiac. Consiliarius Papæ 7 sec. 295 309 c

Bonißima mater S. Zitæ V. 499 f

† Bonosius Ep. Treviren. 30 b

Bonosus Proconsul in Oriente sub Phoea 60 b

Bonus Tribunus Venetiis 9 sec. 353 d

Boso Comes in Belgio 10 sec. 821 a 822 f

Botwinus Ab. Riponen. in Anglia. 627 e f

Brecislaus Dux Poloniæ 11 sec. 202 d

† Bruno Archiep. Colonien. 10 sec. 207 c d e 208 f

Burchardus nobilis a B. VVolphelmo instructus 85 a

C

Cadelfini familia Veneta 998 b

† Cæcilia cur pingatur cum organo 106 c

Cæsar Arenius Ep. Bitecti 16 sec. 532 b

Cæsar Ferierus Ep. Eporediæ 16 sec. 499 a

† Caidocus Presb. Centula 443 b

Calixtus II Papa canonizat S. Hugonem Cluniacensem 659 a

† Callinicus M. Gangris 372 a b

† Candidæ M. Reliquiæ Monachii 983 b

Carentia sanctimonialis socia S. Francæ 386 c d e f 387 d 388 f

† Carolus Magnus Imp. 792 a 793 e 794 804 d e f 805

Carolus filius Caroli Magni 794 c

Carolus Rex Franciæ 14 sec. 937 f 939 e

Carolus 4 Imp. Euangelium S. Marci accipit 345 f

Carolus Dyrrachinus R. Siciliæ 925 b

Carolus a Basilica Petri Ep. Novarien. 16 sec. 763 b 764 a

† Castulus M. Romæ an. 286 14 d cultus Campeduni 793 c

Cathari hæretici 12 & 13 sec. 679 680 e

† Catharina Virgo & Martyr 877 a 882 a 910 f inter SS. Auxiliatores 149 c

† Catharina Suecica 937 e 939 e

Catharina junior Senis Soror de Pœnitentia 873 a

Catharina filia Tocci, socia S. Catharinæ Senen. 907 c

Catharina Getti Soror de pœnitentia 914 c

† Ceadda Archiep. Eboracen. 297 c 298 e 299 a 314 b

† Ceddi frater S. Ceaddæ 7 sec. 314 b

Cerdo Episc. Alexandr. sub Trajano 249 c

Cerebrunus Archiep. Toleti 12 sec. 588 a

† Cevilo Ab. Amarbaci, an Ep. Verdensis 803 c 804 c

Charinus percussor S. Petri Mart. 681 c f

† Christophorus inter SS. Auxiliatores 149 c monasterium in Galatia 38 e 43 a 57 a

Christophorus Maurus Dux Venetiarum 15 sec. 133 b

Christophorus Prior Carthusiæ 14 sec. 933 d 935 f

Christophorus Grinus Soc. Iesu 17 sec. 983 f

† Chrodegangus Ep. Meten. 7 sec. 792 b c

† Chrysanthi & Alexandri Reliquiæ Autißiodori 378 f

† Chrothildis Reginæ ædificat monasterium S. Georgii 111 d

† Claudiæ M. corpus Alexandriæ 9 sec. 354 d

† Claudius a S. Cajo Papa instructus & baptizatus 15

Clemens Alexandrinus scriptor 347 d

† Colmanus Ep. Lindisfarnen. 7 sec. 296 d 313 d

† Columba Abbas in insula Hy. 313 c 314 e

† Comitius Mart. sub Claudio Imp. 722 a

Compagnus Medicus pater B. Francisci Fabrianensis. 958 a b

Conradus Ep. Vltrajectinus 475 a

Conradus monachus Browiller auctor Vitæ B. VVolphelmi Abbatis 76 f 77 a

Constantia Regina uxor Licinii Imp. 418 d

† Constantinus M. cum dracone depictus 105 e f ecclesiam S. Georgio construit 109 d e f

Cornelius Dux Lugduni sub Caracalla 99 100

Cortillus Ep. Verdensis in Saxonia inferiore 549 e

† Cosmas & Damianus sanant S. Theodorum Siceotam 41 c

Cosmas pater S. Theodori Siceotæ 34 a

† Crescentianus M. 413 b

Crescentius Arelatensis 4 sec. 268 a b

† Crispini & Crispiniani ecclesia Osnabrugi 605 e

Cunibertus Rex Longobard. condit monasterium S. Georgii 112 b

† Cypriani & Iustinæ Reliq. Monachii 983 b

† Cyri & Ioannis Reliquiæ Monachii 983 b c

† Cyriacus Diac. M. 413 a c 414 b inter SS. Auxiliatores. 149 c

Cyriacus Patriarcha CP. 49 f 51 e 586

† Cyrilla Virgo filia Decii Imp. 381 d

Cyrillus Ep. Nicomediæ sub finem. 3 sec. 486

D

Dagobertus, prandet cum S. Richario, & monita accipit 445 a b c

Dagobertus Rex Austras. occisus 302

Dalfinus aliis Aunemundus Archiep. Lugdunen. 296 a c e 296 d

Dalmatius pater S. Hugonis Ab. Cluniac. 635 a 636 c 649 a 654 a

Dandulus Dux Venetiarum 14 sec. 998 f

† Demetrius protector Christianorum in bello 152 e 153 a

Demetrius Ep. Alexandr. 349 d

Deodatus Ep. Tullen. in Concilio Rom. 302 b 303 b

Deodericus Ep. Metensis 10 sec. 818 b c d

Desiderata conjux Carolo Magni repudiata 790 b c f

Desiderius R. Longobardorum 790 f 791 a b

Desiderius Ab. Casin. amicus S. Hugonis Ab. Cluniac 629 f

† Deusdedit Archiep. Cantuarien. 7 sec. 297 b 298 a

Deusdedit Ep. Torcellen. 7 sec. 489 c e

Dicolus Scotus monachus in Sussexia 7 sec. 305 c

Diocletiani persecutio Senatu probante 117 d e f

† Dioclia M. Pompeiopoli in Cilicia 474 e

Diogenes an filius SS. Vitalis & Valeria 563 e

† Dionysius inter SS. Auxiliatores 149 e

Dionysius Ep. an Lucensis 477 a

Dionysius Ep. Alexandr. 349 d

† Dius fundator Monasterii CP. 369 f

Dithmarus Ep. Pragen. 180 c

Dodo Ab. S. Sabini in Aquitania 9 sec. 480 e

† Dominicus 866 d e 870 871 881 f 903 d 904 a b

Dominicus Bonaventura Feßi, nepos B. Francisci Fabrianensis, ejusque Vitæ scriptor 984 a 985 b

Dominicus Ioannis Mariani de Fabriano 16 sec. 984 a

† Dometius M. fub Iuliano apostata 153

Domitius Dux Mauritii Imp. 56 d

† Domna & Inda 484 b 486 b e

† Donatianus Ep. Remensis 757 c 758 a

† Donatus Ep. Aretinus 4 sec. 764 c

Donatus Ep. Senis consecrat Ecclesiam 5 sec. 477 c

Drogo Matisconen. 11 sec. 659 e 660 a d

Duumchadus Ab. Hyensis 8 sec. 315 c

Durannus Archiep. Tolosan. 11 sec. 629 c 656 d 650 d 651 c f

Durantes Ab. 2 Casæ-Dei Ep. Claromont 12 sec. 331 c d e

Dyscolius Ep. Remen. 757 e 758 c

E

Eaba uxor Edilwalli R. Sussexiæ 7 sec. 305 c

Eadmerus monachis Cantuar. Scriptor Vitæ S. Wilfridi, Archiep. Cantuar. 293

Eanfleda nupta Oswio Regi Nordhumbriæ 294 e f

† Eata Abb. Malrosen in Scotia 314 d

Eberhardus Ab. S. Trudperti 12 sec. 435 c

Ebroinus pater Eilberti Comitis 9 sec. 816 f 822 e

† Ebrulsi ecclesia Moretonii 334 a 340 f

† Edelhun Socius S. Egberti Presb. 313 e f

Edilwallus R. Australium Saxonum 7 sec. 305 c

† Edmundus R. Oriental. Anglorum M. 293 f 294 a b

Edowardus R. Angliæ institutor Ordinis Garteriani sive Periscelidis 158 f

Edwinus R. Nordumbriæ 7 sec. 294 b

Egbertus R. Cantii 7 sec. 298 a

Egbertus Archiep. Eboracen. 627 b

† Egbertus Ep. Trevirensis 261 e

Egbertus Comes Saxoniæ 9 sec. 171 b 172 f

Egfridus R. Nordhumbriæ 7 sec. 299 f 302 a

Eilbertus Comes S. Forannanum excipit 809 d 810 d f 815 c f 817 a 818 a b 819 c 820 d e f 821

Ekhardus, Marchio Misniæ & Turingiæ. 116 a

Eleusius Georgius Hegumenus Scriptor Vitæ S. Theodori Siceotæ 32 e 33 c

Elfuinus frater Regum Nordhumbriæ 7 sec. 301 d

† Elias Ep. Hierosolymis 370 a

Elias Generalis Minorum 239 b

† Elisius M. sub Iuliano Aposlata 108 f

† Elisabethæ manast. Virginum in Italia 399 f

Elizabeth mater B. Helenæ Vtinensis 256 e

Elizachar Ab. Centulæ & Gemmetici 448 449 f alii ejusdem nominis 449 f 450 a

† Eloquii corpus translatum 809 f 810 e 820 e

Elpidephorus Christianus Nicomediæ sub Licinio 419 a 420 c d

Elpidia avia S. Theodori Siceotæ 38 e 40 a

Elpidius discip. S. Theodori Siceotæ 43 c

Emehardus Ep. Herbipolen: 11 sec. 85 a 86

Engelmodus Ep. Sueßionen. 9 sec. 463 b 464 a

† Epaphras Ep. Paphi 1 sec. 613 e

† Erasmus inter SS. Auxiliatores 149 c

Ercombertus Rex Cantii 7 sec. 294 f

Erganbaldus Ab. Monasterii S. Trudperti scripsit hujus Vitam 9 sec. 425 d

Erlulfus Ep. Verdensis 10 sec. 804 c

Ermegardis mater S. Roberti Ab. Molismen. 669 c

Ermenburgis Regina Nordhumbriæ 7 sec. 301 a b

† Erminoldus Ab. a S. Georgio in fame adiutus 149

Ernestus Dux Sueviæ 9 sec. 793 a b

† Etelburga Abb. cherteseyæ 780 c d 781 b c e

Ethelreda V. Regina Nordhumbriæ 7 sec. 300 d f

† Ethelredus aliis Ailredus R. Merciorum 7 sec. 301 c 307 a 309 f

Ethelredus R. Occident. Saxonum, an Sanctus 95 f 96 a

Euægrius discip. S. Theodori Siceotæ 43 b

† Euenici templum in Galatia 40 e 41 f

Everhardus 4 Ab. Browiller. 11 sec. 77 a

Eugenius Presb. Catalaunensis 5 sec. 166 c e

Evo I Ab. Browiller. 11 sec. 79 c

Euphemius Ep. CP. 4 sec. 369 c

Euphratas Præfectus Ancyræ 55 d

† Eupraxia 885 d f

† Eureti M. cultus Iopoli in Galatia 35 f

† Eusebius Ep. Vercellensis 4 sec. 270 c

† Eusicius Presb. Biturigibus 547 f

† Eustachius M. 141 b f Auxiliator 149 e

Eustella a S. Eutropio Ep. Santonensi conversa 735 d

Eustratius Præses Alexandriæ sub Diocletiano 574 e

† Eutychianus Papa 3 sec. 13 b

Eutychius Ep. Amaseæ 4 sec. 419 c

Ezelo mon. Cluniac. scriptor Vitæ S. Hugonis 633 e 634 c f 655 e

F

Fabricius Carafa Ep. Betuntinus 17 sec. 533 a

† Faustinus & Iovita MM. 279 c

Faustinus Diac. aut Presb. Luceferianus 270 b

Faustinus mendax hæreticus 4 sec. 999 a f

Faytinellus Notarius Lucæ 14 sec. 497 a b c

† Felix 2 Papa verus 1000 1001.

† Felix Ep. M. Cartagenæ 474 f

Felix Briemius mon. Campeduni 9 sec. 793 a

† Ferreolus & Ferrutius MM. 98 e

† Fides Virg. & Mart. ecclesia Placentiæ 399 c f

† Finanus Ep. Lindisfarnen. 7 sec. 313 d

Fingenus R. Momoniæ 7 sec. 582 d

† Flavianus Ep. Antiochiæ 370 d e 371 f 372 e f 373 ab

† Florentinus Regis Scotiæ filius colitur in diœcesi Tullensi 474 b

Florentius de Montmorency Soc. Iesu. 18 b d

† Fortunatus Ep. Neapolit. 770 a

Francisca socia S. Catharinæ Senen. 885 c 938 e

Franciscus Bembus Ep. Castellanus Venetiis 14 sec. 998 f

Franciscus Gonzaga Ep. Mantuanus 17 sec. 722 e

† Franciscus Senensis Ord. Servorum B. M. 838 f

Franciscus Castilionensis scriptor Vitæ S. Petri Mar. 686 b

Franciscus Maria Florentinius scriptor, an. 1673 mortuus 497 f

Francula Soror SS. Pusinnæ & Lutrudis 166 d

Fredeleidus al. Fredelandus & Ferdinandus R. Hispan. 11 sec. 637 c 638 c d

Fridericus Imp. 15 sec. 975 b

Fredericus 3 Imp. erigit Ordinem S. Georgii 155 d e f 156

† Frichorius Presb. Centulæ 443 b

† Frigidianus Ep. Lucæ 501 a

Frumoldus frater B. Wolphelmi 11 sec. 84 d e f

Fulcherius Ab. Centulen. 10 sec. 457 b

Fulcuinus pius Clericus Metis 10 sec. 212 f

† Fulcus Ep. Placentinus Ital. 18 sec. 387 e 389 c

Fulgentius Ep. Atinensis in Campania 1 sec. 548 c

Fursæus Ep. Hibernus 6 sec. 581 f

G

† Gabinius M. frater S. Caii Papæ 14 e f 15

Galduinus Ab. Centulen 12 sec. 459 f

† Gallus Arvernorum Ep. 30 b

Galterius Archiep. Rotomag. 12 sec. 823 b

Galterus Ep. Cabilonen. 12 sec. 667 d e 670 d 672 c

† Gangulphus seu Gendulphus M. 108 e

Gaspar Nemius Ep. Antverpiæ, Archiep. Cameraci 17 c 18

† Gaudentius Ep. Ariminen. 755 b 756 f

† Gaudentius Ep. Brixien 619 a Corpus translatum 495

Gaudentius frater S. Adalberti Ep. Pragen. 177 b 186 f 196 f 197 b 202 c 204 c d e

Gaufredus Archiep. Lugdun. 11 sec. 69 e 660 d

Gaufridus seu Godefridus Ep. Burdegal. 10 & 11 sec. 64 b d

Gaufridus Com. Andegaven. 12 sec. 634 d f

Gaufridus de Wanchonio Dominus de Thalaberg in Xantonibus 738 e

Gaufridus de Meduana Ep. Andegav. 640 d

Gausoeranus Ab. Athanacen. circa an. 1100 667 d

† Ganzelinus Ep. Tullen. 10 sec. 207 c

† Gelasius Papa de Apocryphis Actis 100 c

Gelasius Papa 12 sec. Cluniaci obit 658 e f

† Gemelli M. templum Siceone in Galatia 35 c

Gemma Soror de Pœnitentia 14 sec. 918 a

† Geminianus Ep. Mutinen. 755 b 756 f

† Georgius M. apparet matri S. Theodori Siceotæ 34 b & aviæ 40 a ejus templum Siceone 34 e f 45 b ab eo Theodorus æger sanatur 36 c

† Georgii reliquias impetrat S. Theodorus Siceota 52 f

Georgius Arianus hostis S. Athanasii 112 e f 113 a b

Georgii Ep. Peßinunti in Galatia 6 sec. 52 f

Georgius Cappadox a Phoca Imp. occisus 57 d e

Gerardus de Vennæ scriptor Vitæ S. Roberti Ab. Casæ-Dei 316 c 329 b

Geraldus disc. S. Hugonis Ab. Cluniac. 629 b

Geridus Arabum tyrannus Iconomachus 495 f

Gerberga Regina uxor Ludovici Transmarini 206 a

Gerbodo Presb. Insulensis brachium S. Georgii habuit 11 sec. 134 f 135

† Germanus Ep. Parisiis 111 c

† Germanus Ep. Autißiodoren. 776 a b c

† Gervasius & Protasius filii SS. Vitalis & Valeriæ 563 564 565

† Gervasii M. Cultus in Lusitania 983 c

Gilo Cluniacen. scriptor Vita S. Hugonis Ab. 633 e 634 c 655 e

† Giraldus Aurelian. Comes 317 f

Giraldus pater S. Roberti Ab. Casæ-Dei 317 f

Gislemarus Vir illustris sub Dagoberto 445 d

† Glaphyra ancilla uxoris Licinii Imperatoris Christiana 416 b 417 418 a

† Glodesindis 818 d 819 c corpus translatum 820 b

† Glycerius Mart. 21 Decembris 484 b 486 d

† Glycerius Ep. Mediolan. 173 d e

Glycerius vir sanctus Trapozæ in Galatia 6 sec. 36 a

† Godefridus Ep. Ambianen. 658 d

Godefridus Comes de Huin & Gelein 13 b c d

† Godegrandus Ep. Sagien. 8 sec. 62 f 64 65 66 a

Goderannus Ep. Xantonen. 11 sec. 629 c 657 a

Godescalcus Ab. VValciodoren. 11 sec. 808 a

Godina Abbatissa Portugalliæ 74 e

† Gordiani & Epimachi corpora Campidonæ 792 d 793 c 794 a 795 c

Gothefridus Dux Alamannorum 7 sec. 791 b d

Gratia Ordinis Minorum 13 sec. 985 b c

† Gratus Ep. Cabilonen. 779 e

† Gratus Diac. Foroliviensis 756 b 757 a

Gregoria mater S. Ioannis Hegum. Catharorum 476 c

† Gregorius VII Papa 81 c disc. S. Hugonis Ab. Cluniac. 629 d e videt Christum aßistere S. Hugoni Cluniac. 649 e 656 a

Gregorius IX Papa agit cum B. Ægidio minorita 225 d e monita ab eo accipit 227 a mittit Inquisitores 680 d

Gregorius XI Papa 891 d e 913 c 917 d 918 b 919 a 921 c 924 b d 936 f 963 c 964 c

Gregorius XII Papa 970 e f 971

† Gregorius Thaumaturgus Ep. Neocæsarea 417 b

† Gregorius Decapolita scriptor 144 a

Gregorius Cyprius, Patriarcha CP. scriptor Vitæ S. Georgii 123

Grimerius Ep. Placentinus 13 sec. 387 b

Grodobertus Præses Oximensis occidit S. Godegrandum Ep. Sagiensem 62 63

Guaramundus Dux Normannorum 9 sec. 457 a

Guarinus Ep. Ebroicensis 825 d

Guido qui & Guilielmus Dux Aquitaniæ 11 sec. 652 e

Guido Ep. Lucensis 12 sec. 478 e 479 f

Guidotus Sacchilla conspirat in necem S. Petri Mart. 681 a 698 b

Guigo Com. Albionen. 11 sec. 653 b

Guilielmus I R. Angliæ Conquestor 662 d

Guilielmus junior R. Angliæ an. 1100 occisus 639 a 640 b 660 f 661

Guilielmus Ep. Senonen. 12 sec. 72 b f

Guilielmus Princeps Vernonu 11 sec. 823 a

Guilielmus Langstrobin Anglus Eques Hierosol. 498 c

Guillericus Ab. Ternodoren. circa 1100 an. 670 d

Guita mater S. Antonii Presb. Lucensis 476 c

† Gurias, Samonas, Abibus Mart. 140 f 141 b

H

Hailedaldus, in Palatio Pippini Herstallii 374 d

Haimericus Ab. Aquicinctinus 11 sec. 136 b

Hariulfus auctor Chronici Centulensis 441 c

† Harruch. Ab. Amarbarci, an Ep. Verdensis? 804 a b c

Hartmannus Ab. Tuitiensis 11 sec. 182 d

Hebrethmus mon. Cluniacen. scriptor translationis & miraculorum S. Indaletii 727 a d

Heddius Stephanus scriptor Vitæ S. VVilfridi I Archiep. 293

† Helena Trecensis 773 c

Helinandus Ep. Verdensis 9 sec. 804 c

† Heliodorus Altinen. Ep. 489 a c f 490

† Henricus Imperator 81 c

Henricus II Imp. 636 d e observat S. Hugonem Cluniac. 630 c d 653 a 655 f

Henricus III Imp. addictus S. Hugoni Ab. Cluniac. 630 d 631 a b 655 f

Henricus IV Imp. 12 sec. 658 f

Henricus Contarenus Ep. Castellanus Venetiis 11 sec. 352 f 998 b

Henricus Ep. Augustanus 17 sec. 831 e 832 d

Henricus Ab. S. Trudperti 13 sec. 435 a

Henricus Ab. VValicodoren. 12 sec. 808 a

Henricus Ab. S. Pantaleonis 11 sec. 78 f

Henricus Albigensis hæreseos auctor 680 a

Heraclas Ep. Alexandrinus 349 d

Herbertus Magister B. Alcuini 291 e f

Herbertus monachus a Danis occisus 291 b

Herculanus Ep. Brixiensis 6 sec. 278 f

Herculanus de Plagali Ord. Minorum 15 sec. 980 c

† Heribertus Archiep. Colonien. 78 a b 85 e

Hericus Ab. Centulensis 9 sec. 447 c

Herigerus Ab. Lobiensis 11 sec. 462 f 464 a

Herinsindis uxor Eilberti Comitis 813 f 817 a b

Herimannus Archiep. Colonien. 11 sec. 87 c

Herimannus Ab. S. Pantaleonis Coloniæ 77 a 78 f 87 c

† Hermagoras Ep. Aquileien. 1 sec. 377 c

Hermannus Marchio, Monachus Cluniaci 343 b

Hermannus Crombach Soc. Iesu 77 a

Hermon, aliis Herminon Ep. Hierosol. 4 sec. 546 c

Hicbaldus Ab. in prov. Lindißi 7 sec. 314 b

Hezelinus Ep. Sarnen. seu Scardensis 11 sec. 86 b

Hieronymus Mercurialis Scriptor 753 d

Hilarion mon. Venetiis scriptor 15 sec. 104 b c 132 c

† Hilarius Ep. Pictavien. 758 e 762 c d e f

Hilboldus Atrebatensis ex primis Cisterciensibus 672 c

† Hilda Abb. Streneshalæ 7 sec. 296 d

Hildebertus Ep. Cenoman. scriptor Vitæ S. Hugonis Abb. Cluniac. 633 e 634

Hildebrandus Ep. Sagiensis, dein Parisien. 69 d 70 e 71 a

† Hildelitha Abb. Berkinghen. in Anglia 781 f 782 c

Hildephonsus R. Legionis 11 sec. 637 c 638 d

Hildolphus Archiep. Colonien 11 sec. 81 b d 82 d

Hilduinus Ab. S. Dionysii 9 sec. 171 c d

† Hippolyti M. corpus in monast. S. Dionysii 333 e

Hoellus Ep. Cenoman. 11 sec. 640 d

Honorius 3 Papa Sanctis adscribit Robertum Ab. Molismensem 678. d

Honorius 4 Papa 872 c f

† Honorius Archiep. Cantuarien. 294 f

Hout-appeliæ Virgines Antverpiæ 17 f

† Hubertus Ep. Leodien. 377 c d

Hubertus Ep. Nepesinus in Etruria 3 b

Hugo Archiep. Rotomagen. 12 sec. 823 b 824 c

Hugo Archiep. Vesontionen. 11 sec. 635 f 636 d 659 e

Hugo Archiep. Lugdunen. 11 sec. 632 e 665 a b 666 c 667 a b

Hugo Ep. Autißiodor. 11 sec. 635 c

Hugo Ep. Augustodun. 11 sec. 659 d

Hugo Capetus Dux repetit corpora SS. VValarici & Richarii, hoc defert humeris: fit Rex 457 f 458 459 460 a b

Hugo Dux Burgund. 11 sec. 629 c d 632 c 646 a

Hugo Ab. S. Trudperti 12 sec 435 e

Hugo Mon. Cluniac. scriptor Vitæ S. Hugonis Ab. 634 a 658 c 659 d

Hugo de Lacerta Ord. Grandimontensis 475 b

Humbertus Archiep. Lugdun. depositus 660 d

Humiliatorum Ordo 466

Hunaldus Ab. Moysiacen. 11 sec. 651 c

Hungari instructi a S. Adalberto Ep. Pragensi 192 d

Huvetbertus Ab. VVirensis in Anglia 291 c d

† Hygini M. Reliquiæ Monachii 983 b

I

† Iacobum in Galicia visitat B. Ægidius minorita 221 c

† Iæcobus intercisus M. 263 a

Iacobus de Sienno Archiep. Gnesnen. 177 e

Iacobus de Voragine Auctor legendæ aureæ 104 f

Iacobus Bagna Generalis Mm. Convent. 94 b

Iacobus Benencasa pater S. Catharina Senensis 859 c d e f 907 e f

Iacopus Ep. Aretinus 14 sec. 406 d

† Ianuarii Ep. corpus Neapoli 769 b f 770 a

Iarentio Ab. Divionen. circa 1100 an. 667 d

Imma mater S. Gerardi Ep. Tullen. 206 f

Imma mater B. Hildegardis uxoris Caroli Magni 791 d

Ingelardus Ab. Centulen. 10 sec. 458 b

Ingeramnus socer Ludovici Pii Imp. 8 sec. 794 c

† Innocentius 1 Papa 492 f

Innocentius 4 Papa mittit Inquisitores 680 c d f promovet Ordinem Servorum B. Mariæ 683 e f 684 Sanctis adscribit Petrum Martyrem 700 f 701 702 festum & Officium præscribit 703

Ioanna I Regina Siciliæ 14 sec. 925 a 937 e 950 f

Ioanna soror B. Francisci Fabrianensis 984 a

† Ioannes Evangelista 881 b f

Ioannes 6 Papa 7 sec. 300 a 309 b

Ioannes 8 Papa canonizat Episcopos Cabilonen. 778 a 779

Ioannes 22 Papa 872 e f

Ioannes Cantacuzenus Imp. a S. Georgio protectus 151 f

Ioannes Hierosolymorum Ep. a S. Augustino laudatus 492 a

Ioannes Hierosolymitanus Patriarcha 6 sec. 43 f 45 b

Ioannes Pseudo-Patriarcha CP. 9 sec. 496 d

Ioannes Archiep. Arelaten. 97 e

Ioannes Pechamus Archiep. Cantuariæ 13 sec. 260 d

† Ioannes Beverlacen. Archiep. Eborac. 626 c

† Ioannes passus Nicomediæ sub Diocletiano 107 d e f

Ioan. Bapt. Astaldus Ep. Trojanus in Italia 17 sec. 464 c

Ioannes Baptista Tolomæus Ordinis Prædicatorum 14 sec. habetur Beatus 472 d

Ioannes 4 Ep. Constantiæ in Germania. 7 sec. 426 b d

Ioannes Offedanus Ep. Nicopolitanus 14 sec. 94 a

Ioannes de Castro arcuato Ep. Parmæ 13 sec. 384 a

† Ioannes Præfectus monast. Siceone in Galatia 7 sec. 58 c

Ioannes Abbas Augiensis & S. Galli Episcopus Constantiensis 7 sec. 792 a

Ioannes Berrerius Ab. institutor Congregationis Fuliensis Ord. Cistercien. 546 f

Ioannes Hypodiaconus CP. 6 sec. 51 e f

Ioannes a Corduba a Saracenis occisus, an Sanctis adscriptus 806 d e

Ioannes Zawaski Palatinus Poloniæ 17 sec. 18 c

Ioannes Presbyter Amasenus scribit Vitam S. Basilei Ep. ab eo in fide instructus 421 f 422 a b d

Ioannes Arca scriptor de Sanctis Sardiniæ 214 a

Ioannes Garzon scriptor Vitæ S. Petri Mart. 686 c

Ioannes ex primis Cisterciensibus 665 c 672 c

† Ioannes a Baculo 88 f

Ioannes Teutonicus Magister Ord. Prædicat. 703 f 704 b

Ioannes Stringa Canonicus S. Marci scriptor 16 sec. 997 c

Ioannes monachus Vallumbros. 14 sec. 964 b d

Ioannes Conversus de Senis Ord. Prædic. 14 sec. 907 b

Ioannes Lombardus pater S. Zitæ V. 499 f

Ioannottus Prior generalis Carthusiæ 935 f

Ioceramnus Ep. Lingonen. 12 sec. 671 e

† Iphigenia V. 381 d

† Irenæus Ep. Lugdunen. 98 a b f

Irenæus magus Africanus Remis 761 c d

Irmingarda uxor Ludovici Pii 795 a d

Isaaci Pontani Calvinistæ blasphemia in S. Georgium 112 e

Isembardus Ep. Aurelianen. 11 sec. 630 b

Isembertus Ab. Lemovic. 12 sec. 480 f

Isengerus Ep. Verdensis 9 sec. 804 c

† Iulianus Brivatensis M. 318 a f 321 a

Iulianus Ep. Halicarnassi 6 sec. 370 e

Iulius Proconsul Bithyniæ 576, 577

Iustinianus Patriciatus Dux Venetiarum 9 sec. 353 c

Iustinianus Imp. templa S. Georgio & aliis extruxit 109 c d

L

LÆtaldus ex primis Cisterciensibus 665 c

† Lambertus Ep. Trajecten. 212 b

† Landoaldi corpus translatum 377 f

† Lanfrancus Archiepisc. Cantuar. elevat corpus S. Wilfridi, 911 f 312. a

Lanfrancus Prior de Ponte Ordinis Cisterciensis 14 sec. 380 b 381 e

Lantelmus Archiep. Ebredunen. 326 b 329 a

Lanthildis Abb. in diœc. Sagiensi 474 e

Lapa mater S. Catharinæ Senensis 859 c d 860 a b 861 888 d 889 c e 893 b d 913 e f 914 a b

† Laurentius Iustinianus 998 f

† Lazarus Ep. Mediolan. 173 d e

† Legontius Ep. Treviren. 30 b

Leo 3 Papa 795 b

† Leo 9 Papa Remis Synodum habet 652 f 656 b

Leo Ep. Atinen. in Campania 11 sec. 549 a 550 b 560 d

Leo de Perego Ep. Mediolan. 13 sec. 700 b 704 a

† Leo Ep. Montis-feretrii 755 b 756 f

Leo Isauricus Imp. iconomachus 496 a

Leo Phocas Dux exercitus contra Bulgaros 10 sec. 137 b

† Leodegarius a S. Memmio conversus 261 d

Leodegarius Archiep. Vienn. 11 sec. 328 d

Leofricus Ep. Exoniensis 408 d

† Leontius Dux exercitus M. 153 e f

Libera soror SS. Pusinnæ & Lutrudis 166 d

† Liberius Papa 261 a Papatum relinquit & resumit 1000 1001

Licinius Imp. curat occidi S. Basileum Ep. 416 b 418 a b misere perit 421 d e

Lucifer pater S. Georgii Sardi Ep. 215 a c

Lucina matrona sepelit Martyres. 414 b

Ludovicus Pius Imp. 788 c 794 corpus translatum Compedonam 789 c d e f inventum 797 c

Ludovicus Balbus R. Galliæ pius erga S. Opportunam 70 e 71 a

Ludovicus Senior R. Germaniæ pius erga S. Opportunam 69 d

Ludovicus VII Iunior, pius erga S. Opportunam 71 e

Ludovicus XI R. Galliæ pius erga S. Deodatum Ab. 273 b

Ludgerus Ep. Vltrajectinus 95 f

Ludovicus Ab. Centulen. 9 sec. 452 c 454 e

Ludovicus Regiensis Cappucinus in Calabria 546 f

† Lugidius Cluainfertensis 580 b

Luidfridus Habspurgicus Comes 434 b f

Luidfridus Ab. S. Martini 722 d

Lullus Archiep. Moguntinus 8 sec. 805 a

Lupus Ep. Cabilonen. 779 e

Lupus Ab. Ferrarien. in Gallia 9 sec. 463 b

Lutrudis mater SS. Pusinnæ, Lutrudis & Hoyldis 166 b

† Lutrudis V. soror S. Pusinnæ 165 c 166 d 169 d e f 170 773 f

† Luttridis V. Essendiæ 96 e

Lysa cognata S. Catharinæ Senensis 861 f 885 b 888 d 889 c 907 c 914 c 935 c 938 e

M

Madelgarius Ep. Laudunensis 6. sec. 37 c

Magdalena Tridini Soror de Pœnitentia 873 b

Magenhildis Soror SS. Pusinnæ & Lutrudis 166 d

† Magnus inter SS. Auxiliatores 149 c

Mahalta Comitissa Barcinon. 10 sec. 266 b

† Majolus Ab. Cluniaci 109 a 628 c

† Mamilianus M. 478 a 479 f

† Manehildis V. Trecis 774 c

Manfredus Clironus conspirat in necem S. Petri Mart. 681 a 698 a b

Manichæinovi 12 & 13 sec. in Italia 679 a b c

† Mansuetus Ep. Tullen. 108 f

Morbodus Archidiac. Andegaven. Ep. Redonen. scriptor Vitæ S. Roberti Ab. Casæ Dei 317 a b c

† Marcella vidua Romana 491 b c

Marcellinus mendax hæreticus 999 e f

† Marcellus Papa, alius a S. Marcellino 412 a b c d hujus Acta illi tributa 412 f 413 a b c. Tempus Sedis 414 d e An inter utrumque Sedes cessarit 4 annis 414 f non est lapsus cum S. Marcellino 999 f

† Marcellus Diensis 321 a

† Marcus Ioannes consobrinus S. Barnabæ 331 b c d e 999 a

† Mardonius & Mygdonius MM. 486 d

Mares Ep. Dolichæ in Euphratesia 4 sec. 343 b

† Margarita M. cum dracone picta 106 d inter SS. Auxiliatores 149 c

Margarita mater B. Francisci Fabrianensis 985 a

Margarita V. Ord. Carthusiensis 722 d

Margarita Ord. Cisterc. soror S. Zitæ V. 499 f

† Maria Magdalena in Balma 868 f 869 f 881 b 896 f 899 c d e 902 e sacellum & miracula in Normannia 823 e 824 a b c d e f 825 b c

Maria, ante Mlada filia Boleslai Pii R. Bohemiæ 96 b

Maria filia Ioannis Comitis Arverniæ 14 sec. 964 c

Maria mater S. Theodori Siceotæ 34 a

Maria Veneta Soror de Pœnitentiæ 873 a

Marianus Scotus, an Sanctu? 611 e

† Martialis Apostolus Aquitaniæ 480 481 ecclesia Lemovicis ecclesia Lemovicis 651 c

† Martinus Ep. Turonen. 888 a b

Martinus Archiep. Gnesnen. II sec. 177 d

Martinus Ep. Constantiæ in Germania 7 sec. 426 c e

† Martyrum 20 millia 25 Dec. 486 d

† Martyrii Reliquiæ Tridenti 773 e

† Maternus Ep. Mediolanen. 758 f

Mathildis Scota, Regina Angl. uxor Henrici primi 12 sec. 722

† Matrona CP. 369 f

Mattheus Vicecomes Mediolani 14 sec. 383 f

Matthæus Rector Misericordiæ Senis 14 sec. 924 e f 919

† Mauritius protector Christianorum in bello 152 e

Mauritio Imp. prædictum Imperiū a Theodoro Siceota 44 c cum eo Imperator agit 49 f obitus ejus prædictus 56 c

Mauritius Ep. Londinen. II sec. 783 e

Mauritius Ep. Parisien. 12 sec. 72 b f

† Maurontus a S. Richario servatur 444 f filiarum præfectus sub Dagoberto 445 d

† Maurus invisitur in Gallia a S. Adalberto Ep. 194 b

† Maximus a S. Cajo Papa instructus & baptizatus 15 e f 16 a b

Maximus Ep. Alexandr. 349 d

Maximus Ep. Atinensis 4 sec. 260 c 548 e

Maximus Præses Campaniæ pro Nerone & Domitiano 555 f

Maximilianus I Imp. pius erga S. Georgium 157 c d

Meginhardus Ab. Germaniæ II sec. 79 f

† Melchiades Papa non est lapsus cum S. Marcellino 999 e 1000 a b c

Melias aut Melianus tres Episcopi Alexandrini I sec. 348 c 349 b d

† Mellitus Ep. in Anglia 781 c

† Menas M. cultus CP. 493 c

† Mercurius M. 141 b f 153 f

† Michael Ang. apparens sanat S. Wilfridum 309 d monasterium ei in Tirascia fundatum 813 f

Michaël Ep. Abrincen. II sec. 334 b

Michaël Messerottus Ep. Bitecti 17 sec. 528 c

Michael Ep. Turiason. 12 sec. 591 b c

Miceslaus Dux Poloniæ 10 sec. 175 a

Minna de Berengho Soror de Pœnitentia 873 a

† Mirocles Ep. Mediolanensis 723 e

† Mochemoci ætas correcta 582 b 583 d

† Mocius seu Mucius M. CP. 493 c

Morandus Ab. S. Georgii Majoris Venetiis 13 sec. 134 b

† Morandus disc. S. Hugonis Ab. Cluniac. 629 b

Munio Generalis Prædicatorum 13 sec. 872 b f

N

† Nathanael Apostolus 4 a

Nerius Landoccius ab epistolis S. Catharinæ Senensis 885 c f 918 c e f 939 d

† Nicasius Ep. Remen. 757 c 758 d

† Nicolaus Ep. Miren. 796 e 886 f 888 f

Nicolaus Ep. Caprulanus 13 sec. 134 b

Nicolaus Burgensius scriptor Vitæ B. Peregrini Servitæ 836 837 a & S. Catharinæ Senensis 854 c

Nicolaus Tuldus a S. Catharina Seneni conversus 910 e f 911 a b

Nicolaus Lancicius Soc. Iesu 17 b 18 b

Nigrannus pater S. Gerardi Ep. Tullen. 206 f

Nicetius Ep. Amaseæ a S. Petro constitutus 417 a

† Nicetius Ep. Treviren. 30 b

Nicon Diac. scriptor de rebus S. Richarii 441 f 442 a b

† Nilus Ab. Cryptæ-Ferratæ 182 d 196 f

† Nivardus Ep. Remensis. 7 sec. 620 c 621 623 b c 624

Norigandus Ep. Æduen. circa 1100 an. 667 d

† Nortilas Ab. Amarbaci an Ep. Verdensis? 803 c 804 c

† Numatius Ep. Arvern. 5 sec. 494 b d

Nutius Ep. Camerinas 14 sec. 94 a

O

Occialdus Abbas Centulensiss 7 sec. 445 d f 446 d

† Odæ viduæ corpus translatum 377 e

† Odilo Ab. Cluniac. 628 c 635 649 b c 654 b

† Odo Archiep. Cantuar. transfert corpus S. Wilfridi 311 d e scriptor Vitæ ejus 294 a

Odo Archiep. Rotomagen. 13 sec. 823 b

Odo Ep. Ostien. dein Papa 660 b

Odo Dux Burgundiæ II sec. 665 d e 666 c d

† Odo Ab. Cluniac. 628 c

Odo ex primis Cisterciensibus 665 c

Odolricus Ep. Brixien. II sec. 653 a f

Offa R. Orientalium Anglorum 780 a 781 b

Optimus Consularis sub Decio in Asia 732 f

Origenistarum hæresis in Vrbem illata 491 b & condemnata 491 c d e 492 a

Osdrida Regina uxor Ethelredi R. Merciorum 306 b

Osius Ep. Cordubensis 4 sec. 270 e f 271 a b

Osiedus R. Nordhumbriæ 8 sec. 310 a

† Oswaldus R. Nordhumbriæ 7 sec. 294 b 296 a

† Oswaldi capella in monast. S. Trudperti 436 f

Oswenda sanctimonialis soror B. Wolphelmi II sec. 84 d

Oswius R. Nordhumbriæ 7 sec. 296 a c e

Othbertus Com. Habspurgi fundator mon. S. Trudperti 424 f 427 f 428 429 432 d e f 433 e

Otto I Imp. confirmat donata Campoduno 793 b & Waliodorum monast. 816 e

Otto 2 Imp. investit Episcopos 180 e 189 c infelix ideo in bellis 189 d e tumba Romæ 109 c

Otto 3 Imp. pius erga S. Adalbertum Ep. Pragen. 175 b c d 178 a 184 a Romæ coronatur 193 e 194 b

Ottricus Archiep. Magdeburg. 10 sec. 180 c

P

† Pachomius 896 d c

Paganellus Ep. Lucæ 13 sec. 497 d

† Pantaleon M. 141 b f Auxiliator 149 c corpus Col. 77

† Papias & Maurus MM. 413 q

† Paphnutius Ægyptius M. 547 e

Parthenius Diac. Amaseæ 419 a 420 d

Paschalis Papa 12 sec. 658 e

Paschalis Venetiarum Dux 975 b

Patareni iidem qui Cathari hæretici 679 b f 680 c

† Patto Ab. Amarbaci an Ep. Verdensis? 804 a b c

† Paulinus Ep. Nolanus 492 d

† Paulinus I Ep. Lucensis 478 a b

Paulinus Consularis Ravennæ 1 aut 2 sec. 564 b

† Paulus Apost. 881 b f 903 e f

† Paulus secundus Ep. Brixien. 619 f

Paulus III Papa instituit Ord. Equitum S. Georgii 159 e

Paulus Archiep. Ancyræ 6 sec. 45 a

Paulus Frigerius ex Congregatione Oratorii scriptor Vitæ S. Catharinæ Senensis 852 d

Petilianus hæreticus Donatista 999 f 1000 a

Pelagius Braccarensis Ep. 12 sec. 76 a

† Peregrinus eremita Camalduli 472 e

Peregrinus Dandis de Forolivio Prior Servorū 17 sec. 840 b

S. Petrus Atini convertit S. Marcum Iudæum & constituit ibidem Episcopum 544

Petrus 2 Aragoniæ R. institutor Ordinis Equitum S. Georgii de Alfama 159 e

† Petrus M. Nicomediæ 486 d

† Petrus Armengol. Ord S. Mariæ de Mercede 475 e

† Petri de Camerata sanctitas & veneratio 835 e f

† Petrus Damianus Cluniati fuit 661 d e f

† Petrus Vrsolus 997 a

Petrus Aureolus Archiep. Aquensis 475 c

Petrus Archiep. Neapolit. scriptor 13 sec. 103 f 104 a

Petrus Ab. Forolivii 13 sec. 751 f

Petrus Ab. S. Illidii 12 sec. 332 a

Petrus Ab. Trenorcien. circa 1100 an. 667 d

Petrus Quaranta Cancellarius Venetiarum 14 sec. 998 f

Petrus ex primis Cisterciensibus 665 c

Petrus Camerarius Papæ circa 1100 an. 667 d

Petrus Catham secundus socius S. Francisci 222 c

Petrus Tudebodus scriptor in Terra- sancta 152 f

Petrus Maria Campi scriptor 379 f

Petrus Poßinus S. I Interpres historiæ miraculosæ S. Giorgii 136

Petrus Franciscus Ponzius pater B. Aldobrandescæ 468 b

Petrus de Velletto Ord. Prædicat. 14 sec. 924 b

Petrus de Bruiz hæreticus 12 sec. 679 f

Phœdimus Ep. Amaseæ 3 sec. 417 b

† Phaletri Acta mendis referta 273 c d

† Philastrius Ep. Brixiensis 6 sec. 276 b

Philippus I R. Fran. addictus S. Hugoni Cluniac. 631 b c d

† Philippus Ord. Servorum B. M. 838 f

Philumenus Presb. in Galatia 6 sec. 38 f 39 c 41 f 46 f

Phocas Imp. a S. Theodoro Siceota sanatur 58 e

Pippinus Brevis quo anno creatus Rex 377 a d

Pippinus filius Caroli Magni R. Italiæ 795 e

Pius 2 Papa Sanctis adscribit S. Catharinam Senen. 973 976 f ordinat ejus officium 851 b c ejus anima visa in cælum deferri 472 b 473 d

† Plato M. Ancyræ, templum Anastasiopoli 45 d 47 b Cadosiæ 53 a

† Polycarpus Presb. M. cum S. Sebastiano 13 f 14

† Polyeuctus miles M. in Armenia 12 c e

† Pomposius Ep. Neapolitanus 723 a

Pontius Ep. Bellicen. circa 1100 an. 667 d

Pontius Ab. Cluniacen. 12 sec. 633 d 634 b e 658 e

Pontius Ab. Casæ-Dei dein Ep. Aniciensis 232 b c d

† Privatus Mimatensis 321 a 333 e

Probus Præses in Pannonia sub Diocletiano 566 567

Procopius Diac. scriptor Vitæ S. Marci 345 a

Projectus pater S. Marcellini Papæ 413 c

† Potiti M. Monasterium Neapoli 769 c 770 b

Q

† Qvintini Ecclesia Parmæ 382 f

Quintius Christianus Amaseæ 4 sec. 418 e

R

† Ragenfredis filia B. Adelberti Comitis 72 a

† Ragenfredis Abbatissa Dononnii in Hannonia 624 a

Ragnerius Zacconus Inquisitor Ordinis Prædicatorum 679 a 680 d f

Raimundus Comes Lemovicen. 9 sec. 480 d

Raimundus a S. Ægadio Com. Tolosanus 12 sec. 330 b c

Ramoldus de Vrsinis 14 sec. 950 f

Raingardis mater S. Roberti Ab. Casæ-Dei 317 f

† Rampertus Ep. Brixien. 9 sec. 279 f

Rampertus Habspurgi Comes 9 sec. 433 f 434 e

† Raphael Archangelus 3 a

Raymundus Berengarius 2 Com. Barcinon. 10 sec. 266 e

† Raymundus Placentinus in Italia 379 c

Raymundus de Vinea Ord. Prædicat. Generalis & Confessarius S. Catharinæ Senensis, hujus Vitam scribit 851 c e f 853 a 967 d

Raymundus de Turena nepos Gregorii II Papæ 963 e

Raynaldus Belnensis Vice-Comes II sec. 666 b

Raynaldus Ab. Vezeliacen. scriptor Vitæ S. Hugonis Abbatis Cluniac. patrui 633 f 648 e f

† Regina uxor B. Adelberti Comitis Austrobandia 72 a e f

† Remigii corpus translatum 656 b

Renco Ep. Claromont. II sec. 321 e

† Reolus Ep. Remensis 7 sec. 620 e 623 b c 624 a

Reparatus discip. S. Theodori Siceotæ 43 c

† Restitutæ Ecclesia Neapoli 769 f

Richardus Londinensis Ep. 784 b

Richarius Ab. Lobiensis 611 d

Richarius Senoniensis in Vosago monasterio scriptor 13 sec. 682 d

Richezæ Regina II sec. 80 f 81 a

† Rictrudis invisitur a S. Richario 444 c

† Rignardus 733, ecclesia 935 f

Ripuarii Franci 9 d

Robertus de Gebennis Antipapa 925 a

Robertus Archiep. Gnesnensis 10 sec. 174 f

Robertus Ep. Lingonen. circa 1100 an. 667 b e

Robertus Ep. Silvanect. 10 sec. 71 e

Rotbertus Dux Burgundiæ II sec. 659 d e

Robertus Iunior Comes Flandriæ defert brachium S. Georgii ex Oriente 134 f 135 f 136 a dictus a Turcis Georgii filius 153 c

Robertus Comes Moretoni II sec, 334 a

Robertus mon. Walciodoren. 12 sec. scriptor Vitæ S. Forannani 807 c e 808 d

Robertus de Brugis Ab. Dunensis 612 a

Roclenus Ep. Cabilonen. II sec. 660 a e

Rodulfus Ep. Roffensis 12 sec. 653 e

Radulphus Presb. mon. Affligemii 722 c

Romanus Lecapenus Imp. CP. 344 f

† Rortilas Ab. Amarbacii an Ep. Verdensis 803 c 804 c

Rosemunda mater S. Adjutoris 823 f 825 a

† Rudesindus Ep. Dumiensis 10 sec. 75 f 76 a d

Ruffinus ob translationem Origenis refellitur 491 e

† Rufini & Valerii Mart. Vita scripta a S. Paschasio Ratberto 464 a

† Rufillus Ep. Populoniensis 752 e f 753 a 755 b

Rumoldus pater B. Wolphelmi II sec. 77 e

Rusticus Tribunus Torcelli 9 sec. 353 d

S

Salatinus Ab. S. Georgii Majoris Venetiis 13 sec. 134 b

Salomon Ep. Atinen in Campania 2 sec. 548 d

Sanctius R. Navarræ II sec. 588 d

Sanctius 2 R. Aragonensium 12 sec. 726 b

Sanctius I Rex Lusitaniæ 76 b d e

Sanctius Prior Pinnatensis in Hispania 12 sec. 726 b 730 f

† Sara Virgo & Martyr in Syria 260 c

† Saturius Eremita in Hispania 547 e corpus in ecclesia Soriensi 594 a

† Saturnini M. Reliquiæ Monachii 983 b

† Sebastianus M. Romæ 13 e f

Segninus Archiep. Colonien. II sec. 82 e

Semia matrona, S. Catharinæ Senen. familiaris 946 947

† Septem Dormientes Turonibus 336 e

† Serena uxor Diocletiani 16 d

† Serenus Hasteriæ sepulius 820 b

Sergius Patriarcha CP. 7 sec. 59 c Monothelita 60 a

Sergius patricius Mauritii Imp. 56 d

Sergius Diaconus CP. 6 sec. 51 e f

Severa gens Consularis 767 a

Severus Ep. Pragensis II sec. 201 e

Sidonius Ep. Moguntinus 6 sec. 111 e

Sifridus scriptor Vitæ S. Trudperti 16 sec. 425 c

Sigebertus R. an pater aut consanguineus S. Bovæ 283

Sigismundus R. Hungariæ 970 c d

Sigismundus R. Poloniæ pius erga S. Adalbertum 177 d

Sigmarus Comes Partensis pater SS. Pusinnæ Lutrudis & Hoyldis 166 a 774 b

Signedus Ab. Riponen. in Anglia 627 e f

Sigebardus mon. Centulensis 7 sec. 446 e

Siguinus 3 Ab. Casæ-Dei 12 sec. 331 f 332 a b

Sitta, an Sancta Lusitana? 498 e f

† Silvester Papa non est lapsus cum S. Marcellino 999 f

Silvester 2 Papa 176 b

† Silvester Ep. Cabilonen. 779 c

Silvester Ienantius Abbas Generalis Silvestrinorum 88 f

† Silviæ Virg. Corpus Brixiæ translatum 495

† Simpliciani Ep. Mediolan. ecclesia 700 b

Simon Romanus scriptor Vitæ B. Helenæ Vtinen. 247

Sinibaldus de Flisco Cardin. dein Papa 683 e

† Sisinnius Diac. M. 413 a Reliquiæ Tridenti 773 d

† Sixti monasterium & Ordo 708 c d

† Sixtus & Sinicius Epp. Remenses 757 b c

Slawnick pater S. Adalberti Ep. 179 a 187 f 198 f

† Solennis Ep. Carnotensis 275 b

† Sophiæ Ecclesia Peßinunti in Galatia 52 f

† Sosthenes Ep. Colophonis I sec. 613 d

† Soteris V. M. cœmeterium 6 c

Stephanus III Papa 8 sec. 790 c 791 b

Stephanus X Papa 637 a 638 b 649 f 656 a

† Stephanus R. Hungariæ baptizatur a S. Adalberto Ep. 193

Stephanus R. Poloniæ pius erga S. Adalbertum 178 a

Stephanus Rex Angliæ 12 sec. 785 f

Stephanus Ep. Antiochiæ 5 sec. 362 b 363 e

Stephanus Archiep. Cantuarien. 546 e

Stephanus Ep. Redonen. 12 sec. scriptor Vitæ S. Guilielmi Firmati 334 b d

† Stephanus Ab. Cistercii 664 b d 665 c 671 e

Stephanus in Galatia 6 sec. magnæ abstinentiæ vir 24 c d

Stephanus 6 Ab. Casæ-Dei 12 sec. 332 e

Stephanus Prior Carthusianus, an Beatus? Ejus Vita scripta 918 c e f 919 e f 933 d 935 f 939 b f

Stephanus discip. S. Theodori Siceotæ 43 d

Stephanus Senensis amanuensis S. Catharinæ Senensis, dein Prior Carthusianus 852 a b 961 c 970 971

Stephanus Confalonerius conspirat in necem S. Petri Martyris 681 a 698 a b

Stephanus Macconus 968 e

Strziezislawa mater S. Adalberti Ep. 187 198 f

† Susanna V. M. neptis S. Caji Papæ 14 e f 15 16 c

Symmachus Consul 767 c

† Symphorianus Æduensis 321 a

† Syri monast. Placentiæ 385 a 387 e

T

Tarasia filia Veremundi R. Castellæ 343 d

Taurus Arimini præfectus 4 sec. 755 b 756 e

† Thalelæus Martyr 141 b

† Thason Martyr 413 a

† Thebæi Milites MM. a Papa confortati 412 e f

† Theclæ V. M. sanguis in Terra sancta 154 a Reliquiæ Monachii 983

Tegenus 2 Ab. Browiller II sec. 76 f

Theobaldus Ep. Parisiis 12 sec. 72 a

Theodaldus Ep. Placentinus 12 sec. 387 a

Theodoricus pater S. Roberti Ab. Molismen. 669 c

† Theodorus Archiep. Cantuarien. 7 sec. 298 e f 301 b 302 306 e f 307

Theodoricus 2 Ab. Walciodoren. 12 sec. 807 d e f

† Theodorus miles M. cum dracone depictus 105 e f 106 b protector in bello 141 b 153 a

† Theodorus Ep. Cantuarien. 781 e

Theodorus Ep. Constantiæ in Germania 7 sec. 426 b d

Theodorus Dux Regius CP. 7 sec. 58 b c

Theodorus Tzutheus Procurator-Heliopolis in Galatia 6 sec. 40 b

Theodorus pater S. Ioannis Hegum. Catharorum 496 c

Theodorus in monte Diaconis monachus 6 sec. 43 d

Theogerus Ep. Metensis 2 f

Theodosius Magnus Imp. an a S. Donato Ep. baptizatus? 764 f, an evocarit hunc ad filiam a dæmone liberandam? 765 b 766 a b

Theodosius Ep. Anastasiopolis in Galatia 6 sec. 34 b

† Theonas Ep. Alexandr. 3 sec. 349 e

Theophania Imp. mater Ottonis III 175 f 182 b

† Theophila Martyr 486 d

Theophilus Beaqui Ab. S. Georgii majoris Venetiis sec 15 a b

Theotimus Diac. S. Basilii Ep. Amaseæ 419 a

Thetbaldus Com. Franc. addictus Hugoni Cluniac. 632 b

† Thomas Patriarcha CP. 7 sec. 58 59

† Thomas de Aquino 902 f versus de S. Petro Martyre 684 d e

Thomas Ep. Emonen. Ord. Prædic. 991 d

Thomas de Lentino scriptor Vitæ S. Petri Mart. 686 a

Thomas Firmanus Generalis Ord. Prædic. 14 sec. 970 d

Thomas Antonii de Senis Prior Ordinis Prædicat. 14 sec. 852 a c 907 a 961 c

Thomas Dominicus Confessarius S. Catharinæ Senen. 851 e 888 d 889 b 894 d 895 b 902 f 907 a b 917 e f 929 b

Thomas Naccius Ord. Prædic. 14 sec. 970 d 971 d

† Thraso M. a S. Cajo Papa baptizatus 16 b

† Tiburtius M. cum S. Sebastiano 13 f 14

Tilbertus Ab. sepultus apua Riponenses in Anglia 627 e

† Timothei & Apollinaris ecclesia Remis dotata 620 f 625

Timotheus intrusus Ep. CP. 6 sec. 371 c e

† Titianus Ep. Brixien. 5 sec. 619 b

Timotheus Ep. Anastasiopolis in Galatia 6 sec. 44 f

† Torpes M. 476 b c 478 b c

Tranquillus an Episcopus Galliæ? 778 a 779 f

Tranquillus an Ep. Cabilonensis? 723 e

Tuda Ep. Lindisfarnen. 7 sec. 313 d

Tutelo monachus Sangallensis 474 c

V

† Vdalricus Ep. Augustanus 9 sec. 793 b

Vdalricus disc. S. Hugonis Ab. Clun. 629 b c 646

† Valentinus & socii MM. culti in Helvetia 474 e

† Valentinus Ep. Placentinus 13 sec. 390 c 392 a

Valentinus pater B. Helenæ Vtinensis 256 c

† Valeriani M. Reliquiæ Monachii 982 b

† Venantii ecclesia collegiata Turonibus 335 a

† Venerius Ep. Mediolan. 173 b d e 492 b c

Veranus an Ep. Cabilonensis? 723 e

Veranus Ep. Cavellicen. non Cabilon. 778 a 779 f

† Vibicius Ep. Treviren. 30 b

Vice-Dominus de Nobilibus Ep. Placentinus 13 sec. 382 c

† Victor M. Maßiliensis eques cum dracone 106 d vici duo in Arvernia 321 b

Victor Capellus Dux Claßiis Venetæ 15 sec. 132 c

† Victoria V. M. 23 Decembris 389 f

† Vigilius Ep. Trident. 772 e 773 a d

Vindricus Ab. S. Apriscriptor Vitæ S. Gerardi Episcopus Tullensis 206 c

† Vitalis & Agricolæ reliquiæ an in Gallias delatæ 494 b d

† Vitus inter SS. Auxiliatores 149 c corpus in Corbejensi monasterio 171 d

Viventia mater S. Georgii Sardi Ep. 215 a c

† Vivianus Ep. Xantonen. 639 b 340 c

Vrbanus II Papa disc. S. Hugonis Ab. Cluniac. 629 d

Vrbanus VI Papa 924 d 936 f 937 a d 950 f

Vrbanus VIII novum Officium præscribit de S. Catharina Senensi 831 c

† Visicinus Medicus M. Ravennæ 564 c d

Vrsus Ep. Olivolensis 9 sec. 356 a

† Viventius Ep. Remensis 758 a

Vulferus seu Wlfarius R. Merciorum 7 sec. 297 f 299 a

W

Wala Ab. Corbejæ frater S. Adelardi 171 a

VValdgarius seu VValtherus Episcopus Verdensis 10 sec. 804 c

Walfridus Mengrius Marescallus Franciæ 97 e

Walkelmus Ep. Wintonien. II sec. 784 b

† VVandelinus Ab. in Trevirensi auione 261 e

Warinus Ab. Corbejæ novæ 9 sec. 171 b

† Wenceslaus Dux Bohemia honoratus a S. Adalberto 180 f 199 b

† Wenefrida Angla 620 b d

Wernherus I Ab. S. Trudperti 13 sec. 440 e

Wiboldus Ab. Stæbulen. 12 sec. 807 c d f

Wido Archiep. Viennen. 12 sec. 659 a

Wido ex Com. Matisconensi monachus II sec. 632 c d

Wigbertus Ep. Verdensis 804 c

Wildenus Ab. an Riponen. in Anglia? 627 e

Willebaldus Archiep. Colonien. 8 sec. 805 a b

† Willebadus Ep. Bremensis 8 sec. 805 d

Willelmus R Alamanniæ 155 a

Willigisus Archiepiscopus Moguntinus 10 sec. 182 f 183 e 184 f 185 a

Winfridus Ep. Licefelden. in Merciis 7 sec. 301 f

Witbertus socius S. Egberti in Frisiam profectus 314 f

Woythiech in Confirmatione dictus Adalbertus Episcopus Pragensis 179 a

X Y Z

Ximenus pater S. Prudentii Ep. Turiason. 592 c

Ymma soror SS Pusinnæ & Lutrudis 166 d

† Zeno M. Nicomediæ 22 Decembris 486 d

Zenonis Imp. Henoticon 369 b

Zoilus Ep. Amorii 6 sec. 154 b

† Zotici M. Reliquiæ Monachii 983 b

INDEX TOPOGRAPHICVS

A

Ægina insula Peloponnesi, caput S. Georgii 132 c 133

Ægyptus SS. Victor, Maximus, Marcianus, Paulus, Germanus & alii 6 Mart. 487

Africa, SS. Catulinus, Saturninus, Chorus, & alii XVII MM. 464 SS. Faustinus, Victurinus, & alii XXI MM. 265 SS. Iulius, Victurinus, Siricus & alii XX cum socius MM. 415 S. Gratus & alii duo Mart. 616

Agennum ur. Aquitaniæ 741 d S. Phœbadius Ep. 365

Aiovia Castellum SS. Carpus, Maurus, Castus Diac. Husandus & Prianus mart. 487

Alemanica vulgo Alemenesches in Normannia 65 f 72

Alexandria SS. Corona V. Victor & socii XXII & alii XXIV Mart. 265 S. Leonides pater Origenis M. 10 S. 10 S. Marcus Euangelista 344 S. Anianus Ep. 358 S. Victurinus M. 567 SS. Didymus & Theodora Mart. 572 SS. Germanus Presb. Prosdocus Diac. & Valentinus Mart. 615 SS. SS. Pudentius & alii IV & duo 617 Dorotheus Presb. & alii XXXIX, inter quos Secundinus & Pastor Epp. 744

Alfama arx Hispaniæ. Ordo equitum S. Georgii 159 e

Almeria urbs Hispaniæ 724 d 727 b c

Altinum in Tarvisino territ. S. Liberalis 439

Altissalia an in Morinis, an in Transisalania 622 b c

Amanthea urbs Calabriæ 771 d

Amasea urbs Cappadociæ, Basileus. Ep. M. 416

Amastris urbs Paphlagoniæ Ecclesia S. Georgii 136 f

Amorium urbs Phrygiæ 53 e

Anastasiopolis, urbs Galatiæ. Theodorus Siceota Episcopus 32 33 f

Ancla de Gociano opp. Sardiniæ, Ecclesia S. Georgii Episcopi 214 c

Ancyra, Metropolis Galatiæ I 32 b 42 b

Angeliacum S. Ioannis monast. 639 d 640 c

Anglia. Ordo Periscelidis seu Garterianus 158 d specialis cultus S. Georgii ut Protectoris 158 d 160 161 162

Anglonensis districtus Sardiniæ 214 b

Anicium, Podium B. Mariæ 331 b

Antiochia SS. Philo & Agathopus Diaconi 359 S. Stephanus Ep. M. 362 SS. Euthymia, Leonides, Vmdeus, Marius Mart. 415 patria SS. Guillelmi patris & Peregrini filii, Patronorum Foggiæ 465 c SS. Timiæ, Maurus, Attas Diac. Gennosa & Sodalis Mart. 488 Antiochia ope S. Georgii, expugnata 152 e

Antverpia corpus S. Honofria V. M. Romanæ 17

Aphrodisia urbs Thraciæ, & Cariæ. SS. Rodicianus & alii XII, & anonymi XII 751

Aphusia ins. S. Ioannes Hegum. Catharorum exul. 496 e

Aquicinctum, monast. Belgii brachium S. Georgii 134 135

Aquileia S Marcus Euang. Apostolus 345 d 346 b e

Aquisgranum Templum & Reliquiæ S. Adalberti Episcopi 178 a b

Aquitania S. Alpinianus Presb. 480

Arbela in Perside, SS. Iosephus & Æithalas Mart. 26 27

Ardmacha urbs Hiberniæ An S. Forannanus Ep. 810 b

Arelate. Reliquiæ SS. Felicis Presb. Fortunati & Achillei Diac. Mart. 97 d e martyrium. Danielis Anachoretæ 268 269

Atgantanium op. Galliæ. Corpus S. Mansueti Martyris 363 365 a

Argubium monast. prope Centulam 441 b

Armenia S. Nearchus M. 12

Arvernia, patria S. Roberti Ab. Casæ-Dei 317 f

Asculum urbs Italiæ. Corpus S. Sabæ M. 262 e f

Asia S. Maximus Martyr 732

Assisium patria B. Ægidii socii S. Francisci 218

Atinum vrbs Campaniæ. S. Marcus Ep. & duo Presb. Mart. 548 S. Carus Ep. M. 615

Avenio S. Catharina Senen. evocata a Gregorio II 956 e f 962 a 963 c f

Avennacum monasterio in Campania. S. Gundebertus Martyr 620

Augusta Vindelicorum. Patria S. Gualfardi 828 d Reliquiæ 831

Augustodunum. patria S. Hugonis Abbatis Cluniacensis 635 a

Aunay sive Ounay in Aquitania 739 a 740 a

Aurum monast. Galliæ prope Molismum 671 c

Austrobandia ditio Belgii. B. Adelbertus Comes 73

Autissiodorum S. Heribaldus Ep. 378

Axiopolis, urbs Mysiæ inferioris S. Cyrillus M. 315

B

Bajocassina urbs Normanniæ 341 c

Barga prope Lucam. B. Michael Ordinis Minorum. 980

Barala in Gallo-Belgica. Templum S. Georgii 111 d

Barcino Altare & cultus B. Peregrini Servitæ 837 d 848

Barrum op. ad Sequanam 672 a d

Bastum monast. Portugalliæ S. Sinorina Abbatissa 74

Baza seu Bastitana urbs Hispaniæ 728 f

Beatia hodie Baeza urbs Hispaniæ 728 e f

Begeri insula Hiberniæ. Ecclesia S Ibari 173 c f

Benerkis in Tolosana diœc. Corpus S. Phœbadii Ep. Aginnensis 366 d

Berkinga monast. Angliæ. Erconwaldus fundator. 780 b 781 d

Berlasina, locus cædis S. Petri Mart. ejus Ecclesia 684 e 698 c 700 a

Bernavilla in Normannia ad mare 341 b

Berziacum Prioratus in agro Matiscon. 642 d

Bethlabuba in Perside, Patria S. Iosephi M. 24 a

Bethnoadara in Perside, patria S. Aubalæ M. 24 b

Biterræ urbs Galliæ. An recte adscripti SS. Afrodisius, Carilippus, Agapius, Eusebius Mart. 568

Blauburnum monast. Sueviæ 788 f

Bleso seu Blesium urbs Galliæ S. Deodatus Ab. 273

Bliterium castrum Galliæ 657 e 658 d

Bocileis, Bussily monast. Tirasciæ fundatum 816 a

Bononia S. Tertullianus Ep. 494 S. Petrus M. a. S. Dominico ad Ordinem admissus 678 f 688 e f

Borbonium prope Cluniacum 640 e 642 b

Bosanham seu Boseham in Anglia 306 c

Boviniacum op. Belgii 813 a

Bracara in Lusitania. Corpus S. Marci cognati S. Barnabæ 551 b c S. Petrus Ep. M. 100 r

Brauwiller monast. prope Colon. B. Wolphelmus Ab. 76

Brisacum opp. Brisgoviæ ad Rhenum 435 e

Brisgoja S. Trudpertus eremita M. 724

Brivas seu Brivata opp. Arverniæ 318 a f

Brixia S. Theophilus Ep. 494 Paulus I Ep. 618

Bructeri seu Boruchtuarii populi German 314 c 315

Bruchsalæ in Germ. SS. Abrunculus & Bonosus 20 f

Burdegala, Caput S. Eutropii Ep. Santonen. 374 a

C

Cabilo urbs Galliæ. SS Ioannes, Desiderius & Flavius Epp. & Desideratus Presb. 778 monastertum S. Marcelli 639 e 640 d

Cadomum monast. Normanniæ 312 a

Cadomum urbs Normanniæ 341 d

Cadosia & Cadorum urbs Phrygiæ 53 a

Cæsena urbs Italiæ digitus S. Petri Mart. 685 c

Calvus-mons Chaumont in Arvernia 322 b d

Camaldulum. Petrus Teutonicus eremita 472

Cameracum urbs Belgii. Reliquiæ S. Georgii 113 c

Campania Remensis & Catalaunensis 303 b

Campedona in Suevia. B. Hildegardis Regina 788 ejus fundatio & restauratio 792 795

Campercorrentum, Corisopitum 742 a c

Cananeotarum civitas in Armenia 12 f

Cantuaria, S. Mellitus Archiep. 280 corpus S. VVelfridi Archiep. 311 e f

Cappadocia, patria S. Georgii M. 123 d e

Cappara opp. Hispaniæ. An recte adscripti SS. Carilippus, Aphrodisius, Agapius, Eusebius Mart. 569

Caralis. Domus natalis S. Georgii Ep. Suellen. 993

Casa-Dei monast. Arverniæ. S. Robertus Ab. 316

Casinum. S. Adalbertus Ep. degit 182 b c

Castrum-arcuatum op. Italiæ 398 f 399 c

Castrum S. Joannis in Italia 397 f 398 d

Castrum Saracenum in Gallia. S. Alpiniani corpus 480 f

Castrum-Unardum in Italia 397 f 398 d

Catharorum monast. S. Ioannes Hegumen. Conf. 495

Cella S. Mariæ de Caritate 639 c 640 c

Cellense monast Trecis 663 b 669 d 670 d c

Centula monast. Galli Reliquiæ S. Georgii 113 b c S. Richarius Ab. 44 e

Chalcedon urbs Bithyniæ. An S. Tychicus Ep. 613 e

Cherteseye monast Angliæ S. Erconwaldus fundator 780 b 781 d 782 c

Choziba laura in Galatia 38 c 39 d

Cibalis urbs Pannoniæ SS. Eusebius Ep. Pollio & Triballus 565

Cicestra urbs Angliæ 305 e 306 c

Cirtha & Lambesa in Numidia. Agapius & Secundinus Epp. & alii X X III. Item mulier cum 2 geminis & alii plurimi 745

Clara-vallis monast. prope Placentiam Ord. Cisterc. 382 b

Cluniacum S. Hugo Ab. 628

Colonia. Reliquiæ S. Catharinæ S nen. 972 d patria S. Gerardi Ep. Tullensis 206 f hæresis Catharorum. 679 c d e

Colanum eremitorium Galliæ 663 d 670 e

Colophon urbs Joniæ. An S. Tychicus Ep. 613 d

Columbarium in Etruria. B. Philippus Ord. Minorum mortuus 404 406 c

Comaclum urbs Ital. ad Padi ostia 355 f

Comum S. Petrus Mart. educatus 678 c Digitus & sacellum ejus. 685 b

Conchate opp. Galatiæ 38 f

Constantinopolis variæ ecclesiæ S. Georgii 112 c d

Ordo equitum S. Georgii institutus 159 f 160 a Ecclesia & corpus S. Marci Euang. 344 f Corpus S. Aniani 358 Reliquæ S. Stephani Ep. Antiocheni 363 f

S. Macedonius Ep. 369

S. Eulogius Xenodochas 493

Corbeia monast. Galliæ S. Paschasius Ratbertus Abbas 492

Corcyra in Jonio mari SS. Zenon, Eusebius, Neon, Vitaltus Mart. 561

SS. Saturninus & alii VI ex latronibus Martyres 613 S. Cercyra V. 614

Corduba SS. Amator Presb. Petrus & Ludovicus Mart. 806

Cordula urbs Persidis SS. Parmenius, Helymas & Chrysotelus Presb. Lucas & Mucius Diac. MM. 11

Corfinium urbs Ital. S. Pamphilus Ep. 583

Cremona S. Petrus M. Inquisitoris munus exercet 680 d

Crispeium Valesii opp. 640 f 642 b

Cruachadia in Hiberniæ. S. Machalleus Ep. 366.

Cyrene urbs Pentapolis prope Ægyptum. S. Marcus 347 f

Cyzicum urbs Hellesponti SS. Theognides, Rufus & alii VII Mart. 617

D

Denia sen Dianium urbs Hispaniæ 731 b

Diospolis urbs Palæstinæ. S. Georgius Megalo- Martyr 100 147 b

Donofrontium op. Normanniæ 340 d

Dononium Abbatia Belgii. B. Adelbertus Comes 73 a B. Ava V. 628

Dordonium, Dourdin in Britannia Armorica 336 f

Dorylæum opp. Phrygiæ 58 c 60 a

Druynorum monasterium in Galatia 46 a

Dure opp. Sardiniæ. Ecclesia S. Georgii Ep. 214 c

E

Ebora urbs Lusitaniæ Caput S. Lucii 4 f

Eboracum urbs Angliæ. S. Wilfridus I. Archiep. 292 S. VVilfridus 2 Archiep. 626

Egmonda in Hollandia. Corpus S. Materni ani Ep. Remensis. 758 b

Elia urbs Angliæ. Reliquiæ & oratorium S. Zitæ 498

Enistratum in Galatia 38 f

Eugubium. Reliquiæ SS. Mariani & Iacobi, item Secundini & Agapii MM. 746 d

Eurœa urbs Epiri. S. Donatus Ep. 764

F

Fabrianum opp. Piceni B. Franciscus Ord. Minorum 88 Degit B Ægidius Minorita 223 b

Fauces op. Sueviæ. 799 f

Ferraria. An caput S. Georgii 110 a. ejus antiqua veneratio 111 a

Firmum opp. Piceni S. Sophia V M. 733

Flix olim Ibera urbs Hispaniæ 781 c

Florentia. S. Petrus Mart. Inquisitor degit 680 b S. Catharina Senen pacem componit 919 b 936 b f 956 957 958

Floriacum, Accedit S. Adalbertus ut honoret S. Benedictum. 185 d 194

Florinæ op. Belgii 816 b 817 c 821 a b c

Foggia in Apulia SS. Guillelmus pater & Peregrinus filius Patroni 464

Foreste monast. prope Centulam. 441 b 446 a

Forolivium urbs Italiæ. S. Mercurialis Ep. 751 B. Peregrinus Latiozus Ord. Servorum B. Mariæ 836

Friburgum opp. Brisgoyæ 37 c e

Frisiæ. S Egbertus habitus Apostolus 313 a 314 c

Fundi urbs Campaniæ Patria S. Soteris Papa 6 a

G

Galilæa, patria S. Marci Ep. Atinensis 553 c

Gallia hæresi Catharorum & Albigensium infecta 679 f

Gangræ S. Macedonius Ep. CP. mortuus & sepultus 372 a b

Gedanum S. Adalbertus convertit multos 186 b

Genua Ordo equitum S. Georgii 159 e templum S. Zitæ Virginis 498 b

Germia urbs Asiæ 52 d

Gerunda urbs Catalaniæ. S. Daniel anachor. M. 226

Gladbacum monast. in agro Iuliac. B. VVolphelmus Ab. 79 a e

Gnesna urbs Poloniæ. Corpus S. Adalberti Ep. Pragen. 175 a 177 d ibi Missam celebravit ante Martyrium 195 e

Gordiana regio Asiæ 42 c

Gornacus fluvius Galliæ. 658 c 659 b

Goronnium op. in Cenomanicis 340 d

Gorzia monast. prope Metas 809 f

Gratianopolis urbs Galatiæ 42 b

H

Habspurg Comitatus 7 sec. 427 f & seqq

Hasteria Abbatia Belgii 818 d 820 a b

Helia regiuncula Hiberniæ 579 a 580 d 581 582

Heliopolis urbs Galatiæ primæ 40 b

Helmwaldeshuisen monast. Westphaliæ. Reliquiæ SS. Modoaldi, Auctoris, Aprunculi & Bonosi. Epp. Trevirensium. 30 f

Henniacum in Belgio prope Duacum. S. Proba V. M & Germanæ V. 577

Heraclea urbs ad Pontum Euxinum 42 d

Hervordia op. Saxoniæ inferioris. S. Pusinna V. 165 An fuerit corpus S. Probæ V. M. 578 d

Heule Baronatus prope Cortracum in Flandria Cultus S. Eutropii Ep. Santonensis 735 f 736 a

Hibernia. S. Egbertus Presb. vixit 313 a

Hierosolyma, cœnobium S. Georgii 152 a ejus ope expugnata 154

Hispellum in Umbria S. Fidelis 374

Humacus in Istria. 355 c f

Humolarium monast, in Veromanduis 816 a 817 c

Hy insula Scotorum. S. Egbertus Presb. 313

I

Ianua pro Genua 918 b c

Iccium monast. Galliæ 273 c 274 d

Iconium Victoria ope S. Georgii obtentæ 154 a

Ilerda vulgo Lerida urbs Hispaniæ 781 c

Illiberis urbs Hispaniæ. S. Gregorius Ep. 269

Illicum opp. Hispaniæ An passa S. Corona V. 265 e

Ingelhemium op. Germaniæ. Ludovicus Pius obit 797 e

Imlacensis Episcopatus in Hibernia 718 d

Insulæ urbs Flandriæ. Reliquiæ S. Vitalis M. 564 a

Iopolis opp. Galatiæ. Cultus S Eureti M. 35 f

Iulinum urbs Pomeraniæ. Templum S. Adalberti Episcopi 178 c

L

Lambesa urbs Ep. Numidiæ. Martyres multi. 745

Laodicea urbs Syriæ S. Lucius Ep. 1 sec. 4

Laoniensis diœcesis in Hibernia 718 c

Laressa opp. Hispaniæ. An paßi SS. Eusebius, Neon aliique? 263 c

Laucillum op. Cenomanensis agri 335 d

Laudunum S. Proba V. M. 577 e f

Laudunensis ager. Patria S. Ermini Ab & Ep. 375 e

Laus Pompeia urbs Ital. S. Daniel M 17

Lesina urbs Apuliæ SS. Alexander, Firmianus, Primianus, Tellurius Mart. 575

Libicium Bohemiæ, Ecclesia a S. Adalberto dedicata 198 f

Limericum urbs Episc. Hiberniæ 716 f

Lindeseia provincia Angliæ 781 c 782 b

Lindisfarna insula. S. Wilfridus monachus 294 e

Lobium monast. Belgii. S. Erminus Ab. & Ep. 374

Londinum S. Mellitus Ep. 280 S. Erconwaldus Ep. 780

Luca S. Antonius Presb. Eremita 476 S. Zita V. 497

Lugdunum SS. Epipodius Alexander & 34 MM. 7 S. Rusticus Ep. 366

Lusiacum opp. agri Nivernen. 328 d

Lusignanum opp. Ital. 394 a e

Lusitania Corpus S. Caji M. 17 d

Lydda urbs Palæstinæ S. Georgius Megalo-Martyr 100

Lydia prov. Asiæ. S. Zeno Ep. Genesius & alii VI Martyres. 486

M

Mæon pagus Etruriæ. S. Anselmus Mæonensis 316

Magdeburgi studuit S Adalbertus Ep. Pragen 178 f

Malleacum monast. in Pictavio 646 b

Mamelianum op. Italiæ 394 b e

Mantileium in Normannia. S. Guilielmus Firmatus. 334 a 336 f 339 c f

Marcilliacum in Gallia 785 d 786 b

Marciniacum monast. Virg. prope Ligerim a S. Hugone Ab. Cluniac. fundatum 632 633 637 f 654

Masama in Galatia 40 e

Mausiacum Ab. Galliæ 643 b

Mazanea opp. Galatiæ 40 d

Mediolanum. S. Marolus Ep. 173 S. Valeria uxor S. Vitalis M. 562 hæresis Catharorum invecta 679 c e S. Petrus Mart. Inquisitor 680 b c

Meduana opp. Cenomanniæ 340 d

Melitena vel Melitina urbs Armeniæ. Corpus S. Polyeucti M. 12 f S. Hermes miles, Eppeus Presb. Hilpidius & Hermogenes Mart. 487

Melodunum urbs Galliæ. Actum de Episcopatu erigendo 31 c d S. Wilfridus ægrotat 309 d

Mengen ad Danubium 44 f

Metamaucum Venetiis c 353 d 625 c

Methon urbs Peloponnesi 626 a e

Metis S. Gramatius Ep. 369

Milstadium. Sedes Generalis Ordinis S. Georgii 155 d

Mitilene urbs Lesbi. Ecclesia S. Georgii 142 e

Mnozenia in Galatia 40 e

Moguntia. Ecclesia S. Georgii constructa. 6 sec. 111 e

Mogus flu. aliis Moenus 440 f

Molismum monast. Galliæ S. Robertus I Ab. 663 e f

Mona ins. Hiberniæ. S. Machaldus Ep. 367

Monachium. Reliquiæ S. Caii Papæ 982 b S. Soteri Papæ 982 a & aliorum Sanctorum 982 983

Monasteriolum vicus duplex Arverniæ 326 b

Monciacum novum & vetus prope Parisios 71 b

Monciacum in ditione Ludovici R. Germaniæ 9 sec. Corpus S. Opportunæ eo delatum 69 d 70 b 71 a

Mons-Alcinus in Etruria. B. Philippus Ordinis Minorum 404

Mons-Beliar. opp. Alsatiæ 437 d

Mons Guasconis, Mons Gausonii, Mon gagon. 322 a d

Mons-Laturcus monast. Cisterc. An ibi corpus S. Prudentii. Ep. Turiason. 587 f 588 c d e f

Mons-Lanæ monast. Cisterc. Placentiæ 387 d

Mons-Martyrum Prope Parisios. 363 c f

Mons-Pessulanus 436 e 437 d

Mons-S.Sabini. Patronus S. Vitalis M. 563 e

Mons-Segredi. patria S. Zitæ V. Lucensis 499 e

Monticianum in Hetruria. B. Antonius Ordinis Eremit. S. Augustini 832

Morimundus Coronatus monast. Ord. Cister. in ditione Mediolanensi 383 f

Moritonium op. Normanniæ. S. Guilielmus Firmatus 334 340 e

Muratum opp. Arverniæ 328 a

Murcia urbs Hisp. 727 b

Murianum ad Venetias. Corpus S. Donati Ep. 766 f

N

Naësson in Perside, patriæ S. Acepsimæ Ep. M. 23 c

Nagera op. Hispan. An ibi corpus S. Prudentii Ep. Turiasonensis 587 f 588 a b

Neapolis. Antiqua veneratio S. Georgii. 110 c Corpora SS. Alexandri, Firmiani, Primiani & Tellurii Martyr. Translata. 575 e f S. Severus Ep. 767

Neapolis urbs Cypri. An S. Tychicus Ep. 613 a

Neustria pro Normannia sumpta 8 sec. 64 b

Nicomedia S. Georgius passus 106 f 107 SS. Eusebius, Neon, Leontius, Longinus & 4 Socii MM. 263 Basileus Ep. Amaseæ ibi Martyr. 416 S. Anthymus Ep. M. cum suo grege 483 Gemelina, Lætißima & alii XI Mart. 488 SS. Prudentius Martialis & alii VIII Mart. 616

Nongentum opp. Pertici agri 646 d

Novaria urbs Italiæ. S. Laurentius Presb. M. 763

Novelaria op. Ital. Corpus S. Caii Papæ anno 1622 delatum 16 f

Numidia SS. Manilius, Donatus alii 4 & 72 Lucianus & 270 Mart. 571

Nurimberga, Ostensio Reliquiarum 723 d

Nussio seu Novesium opp. ditionis Colonien. 82 a

O

Olivola pars urbis Venetæ 355 d f

Ossier opp. Sardiniæ. Ecclesia S. Georgii Episcopi 214 c

Osnabrugum urbs Westphaliæ. Reliquiæ S. Leontii M. 264 d

Oximum opp. Normanniæ 64 b

P

Paninorum opp. in Galatia 38 e

Panormus An ecclesia antiqua S. Georgii 110 b Templum S. Zitæ V. 498 c

Papia. Congressus SS. Adalberti & Gerardi Epp. & Majoli Abbatis. 209

Parisii Reliquiæ & ecclesia S. Opportunæ Abb. 62 b brachium 72 b An Reliquiæ S. Georgii? altare a S. Germano consecratum. 111 b c Monasterium a S. Chrotilde conditum 111 d

Passiniacum Abbatia Italiæ 964 d

Paredum monast. Galliæ 652 c 659 f

Paterniacum monast. Galliæ 635 e

Pausio vicus Campaniæ in Gallia S. Pusinna sepultæ 170 e

Pentapolis in Ægypto S Marcus 348 c

Perfigas op. Sardiniæ. Ecclesia S. Georgii Ep. 214 b

Permetania opp. Galatiæ 55 b

Persis. Acepsimas & alii XIV Episcopi, III Presbyt. II Diaconi. 250 Clerici, Tarbula V. alii 26000, & innumerabiles MM. sub Sapore 19

Perusium. Obitus & sepultura B. Ægidii Minoritæ 218 219 f SS. Valentinus, Marcianus, & alii VIII Martyres. 616

Pertensis Pagus Galliæ apud Catalaunenses. patria S. Pusinnæ 166 a

Pessinus seu Pesinuntium metrop. Galatiæ 32 b 92 d

Petrocorii. Corpus S. Phœbadii Ep. Aginnensis 366 d

Pinarolium in Pedemontio. SS. Mauritius, Georgius & Tiberius Martyres Thebæi 266

Pinnatense monast. Hisp. Corpus S. Indaletii Ep. 724 f

Pisa. S. Catharina Senen. patrat miracula 617 c d Reliq. B. Michaelis Bargensis 981 c

Placentia urbs Italiæ. S. Franca Abb. Ord. Cister. 379 Capitium & articulus digiti S. Petri Mart. 684 f

Podium-Bonitii in Hetruria. B. Luchesius 3 Ordinis S. Francisci 594

Polunniacum in Velaunis 331 c

Polymartium op. Etruriæ, S. Anselmus Mœonensis 316

Pontes opp. Aquitaniæ 738 e 739 f

Pontivum mon. Galliæ. Patria S. Richarii 449 b

Portus-Ballii in Normannia. Reliquiæ & Ecclesia S. Georgii 113 a b

Praga. S. Adalbertus Ep. M. in Prußia 174

Pars Euangelii manu S. Marti scripti 345, e f an etiam pars corporis 346 b c Reliquiæ S. Petri Mart. 685 f S. Gerardi Ep. Tullen. 992 e S. Coronæ V. 996 f

Prociniacum in Aquitania 737 b 738 a

Privasacum op. Rutenensis ditionis 331 b

Prusa urbs Bithyniæ SS. Patricius Ep. Acacius, Menander & Polyænus Presb. Martyres 576

Prussia. S. Adalbertus Ep. Pragen. obit Mærtyr. 174 186

Q

Quinceium monast. Cisterciense in Gallia 673 f 674 e

Quintawic portus. nunc Estaples 450 a

R

Rama seu Ramula in Phœnicia Ecclesia antiquæ S. Georgii, a Latinis restaurata 108 f 109

Ramel castrum Syriæ, ecclesia S. Georgii 142 c

Rapallum in ora Genuensi 387 d

Ratense op. S. Petrus Ep. Bracaren. M. 1002 d 1003 d

Ravenna S. Vitalis M. 562 S. Liberius Ep. 614

Reate urbs Italiæ. Degit ibi B. Ægidius Minorita 223 e

Remi. SS. Bova Abb. & Doda Sanctimon. VV. 283 S. Maternianus Ep. 757

Rippon monast. Angliæ fundatum a S. Wilfrido 296 b 297 f 299 a 308 b 311 a d

Rofiacum monast. Galliæ S. Alpiniani corpus 480 e

Roma S. Soter Papa 5 S. Cajus Papa 13 S. Leo Magnus 14 S. Cletus Papa 409. S Marcellinus Papa, Claudius, Quirinus, Antonius MM. 412 Primitius & Aurelius MM. 415 SS. Nabor, Silvius, Vitalis, Felix, Nonna MM. 165 SS. Sabas Gothus & 70 milites MM. 261 S. Quirinus Ep. M. 750 Corpus S. Catharinæ Senen. 972 979 Caput S. Georgii M. 109 f 110 a S. Adalbertus Ep. Pragensis monachum ibi agit 183 f 184 brachium. in eccl. S. Bartholomæi 173 e titulus Cardinalitius S. Vitalis M. assumptus 563 f

Roscrea urbs Hiberniæ S. Cronanus Ab. 579

Roya in Picardia. Ecclesia collegiata S. Georgii 149 f 150

Rubum vulgo Revo in antiqua Calabria. Patronus S. Cletus Papa. 411 d

S

Sagium urbs Galliæ S. Opportuna Abbatissa 61

Salernum Digitus S. Catharinæ Senen. 972 d

Samos insula. S. Leo Ep. 625

Santonæ urbs Aquitaniæ S. Eutropius Ep. M. 733

Sandicus portus Cantii 297 f

Sardes urbs Asiæ S. Clemens Ep. 1 sec. 4

Sardinia in 4 partes divisa 215 c

Sargnejum in Normannia 336 f

Scarde seu Scardona urbs Episc. Dalmatiæ 68 e

Schiros insula Archipelagi. S. Georgius miraculis clarus 148

Scotia pro Hibernia sumpta. patria S. Forannani 808 f 810 b 817 f

Scudri opp. Asiæ 60 a

Senæ urbs Italiæ B. Alda sive Aldobrandesca vidua 3 Ordinis Humiliatorum 466 patria B. Antonii Augustiniani 832 f S. Catharinæ Senensis 851 859 c caput ejus. 972 a

Senones urbs Galliæ S. Leo Episcopus. 31 Reliquiæ S. Georgii 116 e S. Arthemius Ep. 578

Siberis fluvius Galatiæ 40 e 42 f

Siceon opp. Galatiæ. S. Theodorus Siceota. 33 f

Sigebergum monast. in diœcesi Colonien. B. Wolphelmus Ab. 79 c

Silvanectum urbs Gall. corpus S. Opportunæ delatū 71 d

Sina mons, Sedes Episcopalis 144 f

Sithiuense S. Bertini monast. 651 d

Smyrna urbs Asiæ S. Apelles Ep. 1 sec. 4 Ecclesia S. Georgii nunc in honore 148 a b

Solesiense monast. S. Wilfridus ædificat 305 e

Sozopolis urbs Phrygiæ 53 a aliæ variæ 54 c

Sprengerszebach monast. Germ. Reliquiæ S. Aprunculi. 30 b

Stallingeton castrum Angliæ 781 c

Stetinum urbs Pomeraniæ. Templum S. Adalberti Episcopi. 178 d

Strigonium urbs Hungariæ. Templum S. Adalberti Episcopi 178 a

Suellum urbs Sardiniæ S. Georgius Ep. 214 Ecclesia, effigies, cœmeterum S. Georgii Ep. 994 c

Sulmo urbs Ital. S. Pamphilus Ep. 583

Sultzberg. op. Alsatiæ 440 e

Sutria urbs Italiæ 653 a f

Syracusa urbs Siciliæ. SS. Euodius, Hermogenes & Callista eorum soror MM. 359 S. Robertus Ab. 378

T

Tarsis urbs Ciliciæ SS. Castor & Stephanus MM. 482 SS. Afrodisius Malina & alii 170 Carilippus Presb. Agapius Eusebius Mart. 567

Teresium opp. Arverniæ Thiers 326 a

Thalaborgh in Xantonibus 738 e 740 c

Theodonis-villa ad Mosellam. B. Hildegardis Regina obit 788 f

Toletum Reliquiæ S. Soteris Papæ 6 f

Tolonum seu Telo urbs maritima Provinciæ 919 c f

Tolosa Reliquiæ S. Georgii 157 a

Tornodorum monast. Galliæ 663 c 670 b c S. Michomeres 775

Tortosa olim Dertusa urbs Hispaniæ 781 c

Trajectum ad Mosam Reliquiæ S. Georgii 136 c d

Trajectum ad Mosam S. Quirillus Ep. 777

Trapezæ in Galatia 36 a

Trecæ, urbs Galliæ S. Exuperantia V. 423 S. Melanius Episcopus 29

Treviri S. Abrunculus sive Aprunculus Ep. 30

Tridentum S. Maxentia mater S. Vigilii Ep. 772

Trzemesno monast. Poloniæ. Corpus S. Adalberti Ep. Pragen. 175 a

Tuitium monast. e regione Coloniæ. 82 d 85 e

Tullum urbs ad mosellam. S. Gerardus Ep. 206

Turiaso urbs Aragoniæ. S. Prudentius Ep. 587

Turonia. in visitur S. Martinus a sancto Adalberto 185 d 194 a

Turones, patria S. Guilielmi Firmati 334

Tymber op. Nordhumbriæ. S. Wilfridus incarceratus 304 c

V

Valentia urbs Hispaniæ sub Mauris 11 sec. 781 b

Valentia urbs Galliæ. SS. Felix Presb. Fortunatus & Achilleus Diac. MM. 97

Vallis-coloris monasterium Galliæ 664 a

Valva urbs Episc. Italiæ 583, 584

Vapingum urbs Episc. Galliæ 642 f

Uccionensis Abbatia S. Crispini 642 c

Vecta insula a S. Wilfrido conversa 350 f

Vegia ins. maris Jonii 626 e

Velanensis ditio Arverniæ 326 a

Venetiæ Caput S. Georgii M. 132, item brachium 133 corpus S. Leonis Ep. ex insula Samo 625

Verda in Saxonia inferiore S. Guibertus Ep. 802

Vernonium oppidum Normanniæ Patria S. Adjutoris. 823 a d e f

Verona S. Lucidius Ep. 423 patria S. Petri Martyris 678 c 688 c ejus digitus 685 c S. Gualfardus Solitarius 827

Vitrejum in Britannia Armorica 336 f

Vetronium opp. Umbriæ 245 b

Vianum opp. Italiæ apud Placentinos 245 a

Vienna urbs Galliæ S. Iulianus Ep. 29 S. Clarentius Episcopus. 373

Vindocinum urbs Galliæ. Reliquiæ S. Eutropii Ep. 376 a

Vintimilium op. Liguriæ 938 b

Urcitana urbs Episc. Hispaniæ S. Indaletius Episcopus 723 724 d

Utinum urbs Fori-Julii. B. Helena vidua Ordinis S. Augustini. 247

W

Walciodorum Monast. Belgii. S. Forannanus Abbas 807

Wallia S. Senanus Conf. 620

Wendling opp. Sueviæ 440 f

Z

Zacynthus insula Jonii maris 626 a a

Zelandia. patria Petri Teutonici eremitæ Camaldulensis 472 b 473 b

INDEX ONOMASTICVS

A

Abiaticus, nepos 398 a

Absida, fornix supra concham 6 d

Acciactus, debilis 515 b

Accisa, tributum 738 b

Accollare, adjungere 523 d

Acuties, acumen 901 d

Adminiculatio, auxilium 807 d 815 b 808 f

Adventatus, appulsus 812 e

Advincta, intortitium, cereus 523 a

Advocatia, patronatus 819 b

Agiliter, facile 956 a

Agillime, facillime 893 b

Agna, casta 573 d

Agonotheta, pugil 821 d

Agricultor, agricola 231 a

Agripennum, Arpentum Fr. Erpan jugerum 72 a b.

Albor, albedo 606 f

Aldermannus, senator 780 f

Almitas, sanctitas 479 b

Alte vel basse magni aut parvi momenti 957 a

Altividus, prudens 599 f

Amaritas, amaritudo 741 e

Ambulatio, ambo, suggestum, 201 f

Amphorula, parva amphora 930 a

Annatus, senior 288 a

Annotinum Pascha, Sabbatum in Albis 700 b

Anteritas priorum, Majores 78 a

Anticulæ, fulcra 455 c

Aorasia, cæcitas 435 f

Appendiciæ, appendicium jura fundo adnexa 80 f 89 a e 739 d

Appodiare, acclinare, niti 933 e 526 a

Apostema, æ. feminine 987 b 989 c

Appretiare, æstimare, 925 c

Archisterium, monasterium 565 d

Architectari, moliri 24 d

Arista piscis, spina 459 c

Arteticus, arthriticus 392 f

Ascysterium, monasterium 723 e

Associare, comitari 987 e

Aspredo, asperitas 771 c

Assides, asseres 390 a

Astantia, auxilium 892 d

Auctorizare, legitime confirmare 80 f 815 b 819 b f

Avoculatio, cæcitas 520 a

Avoculatus, cæcatus 520 b

Avoculus, cæcus 510 e 511 f

Aurigare currum, gubernare 78 f

Azzurinus, ceruleus 618 c

B

Bactitor malleator 514 c

Bachania, furor, rabies 115 f

Bajardi equus in fabulis notus. 233 b

Baldechinum, umbella 495 b

Balneare, humectare 929 e

Balneaticum, balnei pretium 768 c

Bandum, sententia exilii 834 a

Bannus districtus, territorium 821 a

Barbitonsor, tonsor 688 b

Bathinodium tributum pro nuptiis solvendum servis glebæ 821 b

Batillus, lingua campanæ 331 a

Batrachus, rana 216 c

Battentes, flagellantes se 835 b

Beccarius, macellarius Fr. Bouchier 609 b

Beneficatus, beneficio affectus 224 c

Binda, fascia 518 f

Biretum, pileus 608 b

Bladum, frumentum 598 c

Blava, ardesia 393 d

Blava, meßis, frumentum 384 d 518 f

Bojæ, manicæ 390 f

Boscus, silva 631 c

Brancha, pes ferinus cum unguibus 523 c 525 e

Brandonum, fax cerea 396 f

Bricia, mica 385 b

Brunus, fuscus 716 e

Burgensis, civis 329 f

Bustare, sepelire 78

C

Caballarium feretrum, lectica 782 d 780 e

Calcineus murus, lateritius 480 f

Calcitrosus equus, recalcitrans 228 d

Calculeus, calculosus 341 b

Caldarium, vas æneum 989 b

Calderario, faber ahenorum 393 d

Cambire, commutare 588 e

Cambitio, commutatio 666 c

Camisia, indusium, tunica lineā 250 c 882 c

Campanal, campanile 460 e

Campanea, planities camporum 389 e

Campellus, campus palustris 71 f

Cancellare, expungere, abolere 523 a

Cancrizari, gangrena infici 892 a

Candellum, candela 524 f

Cannicanna, an caricaria? 223 c

Cantinaria, Cellarii præfecta 385 d

Capicerius, primus inter Canonicos 72 b

Capere, decernere 618 b e

Cappanna, tugurium 524 f

Captivare, captivum tenere 297 d

Cardetum, ubi cardui crescunt 357 b

Carestia, caritas annonæ 596 b

Carpentarius, faber lignarius 740 e

Carruca ossea, ludicri puerilis genus 608 f

Casatus, incola 150 d

Cassa, capia 507 f

Cassare, abolere 523 a

Cassari, frustrari 329 a

Catalepticus, epilepticus 785 f

Cataracti fumus, morbus in oculo 989 e

Cathedraticus, lector Theologiæ 985 e

Catta, felis 862 f

Cavallerus, 728 e

Cavalarius, eques Καβαλάριοστ 160 b

Cavalcata, pompa equestris 532 f

Cavilla, clavus ligneus 739 c

Cavriola, caminus 392 d

Cavilla, malleolus pedis 716 a

Cautum, septum, maceria 76 e

Caza, capsa 384 d 393 d

Celere, celeriter 448 d

Cendatum, byssus subtilis 396 d

Ceraptata, candelabra 558 c

Certitudinaliter, certo 227 f 737 c

Cerursicus, chirurgus 606 e 609 c

Chlorosaura, venenatus serpens 52 c d

Chronica passio, per intervalla recurrens 324 c

Cincinnium pilus, crinis 234 c

Cincta, cingulum 516 a

Cionco, cioncare, truncus, truncare, alias ebrius, inebriare 337 c

Clamare, appellare accersire 596 e

Clinare, inclinare 510 d

Cocina, coquina: cocinarius, coquus 223 f

Coëssentia, præsentia 565 b

Cognata, uxor fratris 928 c

Collateratus, lateri junctus 637 c

Colococcon, an magnum granum? 48 e

Comitatenses, rustici 245 b

Comitiva, comitatus 929 b

Commune, respublica 523 d

Compatriota, ejusdem patriæ 828 f

Compilative, succincte 985 a

Confalonerius, vexillifer 972 c

Confratissa, soror 710 c

Conjecturare, conjectura assequi 886 e

Consecretalis, secretorum particeps 210 f

Consolare, consolari 988 f

Conspectare, conspicere 75 e

Contastatus, impeditus 246 a

Contentari, complacere sibi 865 e

Contracta, contrata, vicus 224 f 510 c d 596 a 829 e

Contumeliare, contumelia afficere 573 c f

Conventiale scriptum, instrumentum portionis 620 f

Convicinium, vicinia 915 e 886 b

Coopertura, operculum 738 c

Coppolino, pileolus 531 c

Cornuzula, insectum noctu lucens 391 b

Costa, latus 394 b

Cotta, vestis linea sacra, superpelliceum 841 a 982 e

Coxia, coxa, crus 526 a

Credentia, fides, opinio 523 a

Crementum, incrementum 281 e

Crepatura, hernia 987 c

Croca, crocia, croccia, fulcrum axillare 384 c 391 a 454 b 512

Crollare capite, caput agitare 522 c

Cucumium, lanx profundior 139 d 141 f

Cullea, scrotum 510 f

Cultra, culcitra stragulum 950 a

Cuppa, vas 989 c

Curialiter, urbane 504 f

Curticula, prædiolum 72 a

D

Dæmoniosus, energumenus 586 d

Deædificare, scandalizare 230 c

Debacchatus, ebrius 902 f

Debriare, implere 80 a

Decurare, nimis curare 338 a

Defectus, deformatus, collapsus 6 d

Defensare, defendere 99 f

Demutatio, translatio 311 d

Denariata, merx, Franc. denrée 230 e

Dentata, morsus 525 b

Depecuniare, spoliare pecuniis 438 c

Deramare arborem, excutere ejus fructus 393 c

Derobare, spoliare 391 b 397 e

Detentare, reservare 604 a

Deteriorari, deterior fieri 212 a

Detumulatio, exhumatio 811 a

Devotare, consecrare 340 e

Devotare, voto fraudare 437 a

Devotare, devovere 742 a

Dextrarius, sessorius equus 692 b

Didascalus, magister 786 e 812 c 814 c

Disfugium, fuga 75 c

Dignative, dignanter 234 a

Diminuculum, diminutio 786 f

Disciplinabilis, rationabilis 499 b

Discordiosus, contentiosus 507 f

Distanter, procul 927 a

Districtualis, incola districtus 847 f

Disturbium, perturbatio 75 b 940 a

Dogmatizare, docere 302 d

Dominicatura, dominium 666 c

Dominicatum beneficium, dominium 821 a

Dubietas, ambiguitas 553 b

Ducamen, ducatus, ductus 811 d 815 b

E

Eclipticus, defectu osus 799 b

Egestas, infirmitas 455 b

Eliberare, liberare 574 a

Emutire, edicere, proloqui 775 f

Enormitare, normam excedere 819 b

Endica, cumulus frumenti 598 c

Entheca, capsa 312 f

Entoma, insectum 75 e

Epilogare, compendio narrare 868 b 951 e

Equitaturæ, jumenta 742 f

Esibilis, cibus 888 c

Essendo, existendo 509 d

Exemplaritas, 988 a

Exenia, exenium, munus 451 e 457 b

Effigiatio, figmentum 99 c

Exceptare, excipere 398 c

Excolata, aposema 245 f

Exfructare, totos fructus percipere 230 a

Exiliare, in exilium mittere 84 f 312 f

Expalmare, palmis cedere 573 d

Explantatus, evulsus 340 c

Expropriare, spoliare 235 c

F

Facta, res, negotiæ 502 a

Factivus, practicus 879 b

Fabella, sermo 179 f

Fallum, error, delictum 519 a

Famellus, servulus 771 f 772 d

Fanones, seu flanones, vexilla 452 c

Feodum, feodalis fundus, clientelaris 816 f

Ferventia, devotio 841 c

Fervorosus, fervens 240 b

Festinantia, festinatio 356 f

Festivare, festum agere 785 c

Fiancum, latus 515 b

Filare, nere 705 b 990 c

Fiendus, faciendus 884 c 892 b 921 d

Firmaculum, clavus, fibulæ 673 c

Firmare, claudere 502 d 738 d

Firmare se, subsistere 689 b

Flasco, phiala lignea, amphora 448 b 886 c

Formula, imago 143 c

Fossatum, fossa 356 f

Freda, lotus in ecclesia 378 f

Frigoriticus, febricitans 112 a

Frontose, arroganter 953 e

Frustites, penuarii præfectus 224 a

Furnarius, pistor 390 f

Fustis, arbor, truncus 447 d

Fusum, ferrum teres 391 e

G

Gabella, tributum 738 b

Galæa, triremis 938 b

Gamba, crus 524 c

Gangulæ, scrofulæ 516 f 609 a

Garrire, clamare 397 a

Garrulatus, garritus 991 a

Garterium, fascia cruralis, periscelis 159 a

Garrettum, poples 325 a

Grancia, prædium 383 f

Goja, regio pascuosa 801 e

Gonna, gonella, toga muliebris 988 f 991 b

Granditas, magnitudo 507 d 940 e

Grandiolus, glandula 398 c

Grandula, scrofula 986 f

Gravare, sculpere 76 b

Gravidare, imprægnare 987 e

Gridare, eiulare 524 f

Gronna, locus palustris 579 b

Grossus, grandis, tumidus 716 e 989 f 990 b

Guerra, bellum 393 e 390 e 504 a 597 a 607 b 738 e 961 d

Guerra, inimicitia 912 b 922 f 957 d

Guerrantes, inimici 921 d

Gustanter, gratanter 111 b

Gutta caduca, epilepsia 509 c

Guttæ, arthritis 526 e

Gyrovagari, discurrere 592 d 945 a

H

Herpicare, post se trahere 519 c

Hirundinæ, hirundines 991 a

Homulus, homuncio 143 b

Honor, fem. fundus posseßio 728 e

Hortolitium, agellus hortalitium 599 e 604 a

Hospitaria, cubiculum hospitum 507 f

Hymnizare, canere 202 a

I

Indisgregabilis, individuus 565 e

Imbutamentum, disciplina doctrina 808 d

Imponere litaniam, inchoare 558 c

Incanonizatus, in canonem relatus 204 e

Incautela, imprudentia 689 c

Incautus, periculosus 473 c

Incordatus, sui oblitus Ital. scordato 596 d

Indilate, sine mora 964 b

Infamatorius, calumniosus 954 d

Inglandula, inflatio gutturis 989 b

Ingombratus, obsessus 514 b

Ingrossari, tumescere 740 e

Innumerosus, innumerabilis 105 b

Insalatium, herbæ crudæ sale conditæ 965 b

Insaniri, insano more vexari 573 c

Inspectare, considerare 75 d

Insultare aliquem, invadere 989 f

In tanto, interim 507 f 596 e

Integraliter, integre 902 f

Intendere, audire 926 c

Interpolanter, vicibus inter polatis 246 b

Intitulari, nominari 234 a

Invasatus, obsessus a dæmone 517 f

Iocale, monile 256 f 924 f

Ioculator, mimus, histrio. 228 e 741

L

Laboratus, ministerium servile 525 b

Laborerium, laboritium opus manuum 221 b 222 b

Lar, focus 759 d

Lassare, relinquere 384 c 393 e 391 a 390 f

Latibulosus, obscurus 679 d

Lavandaria, lotrix 526 b

Lavellus, sarcophagus 510 c

Lavellum, lavacrum 756 b

Lautitius cibus, cupediæ 257 a

Legimen, electio 759 f

Lenziolo, pannus lineus, Lodex 525 a

Licentiare, dimittere 227 a

Licentiari, permitti 953 b

Licii arbor, an ilex? 242 a

Lira, libræ 90 a

Lixiva, lixivium 98 b

Lucanum, aurora 586 a

Lucarius, silvæ custos 67 d

Luminaria, cura luminarium 521 e

M

Maccones, vermes fabarum 518 f

Mangiarinum, cibi genus 395 b

Mallandrinus, scelestus 382 e 397 e

Malinquinari, tristem esse 520 f

Mansionarius, ædituus 324 c

Mansum, mansus, prædium 448 a 816 f

Mansum, habitatio 453 d

Mantellatæ, tertiariæ Ordinum religiosorum 870 b

Marcescum, paludosus locus & pascuus 71 f

Martellus, malleolus 233 f

Massarius,a, Vilicus, a 394 a

Massiola, Massia, bacillus 524 e 526 a

Mattula, storea 449 c

Mattus, stultus 221 c

Mauptes Pontifex Magorum apud Persas 22 a

Mechanicus magus an artifex? 639 d vel laicus aut illuteratus? 640 c

Medicinaliter, per medicinas 989 e

Mense intrante & exeunte quomodo dicatur 996 d e

Mentio, tumba, monumentum 812 c

Mercatum, forum 692 b

Meremium, materia lignea 781 c

Meteoricæ preces, attenta 75 a

Miligrisius, denarius 143 a

Ministerialis, minister 821 b

Minutor, phlebotomus, venæ sector 796 d

Mirificentius, mirabilius 737 a

Mœstitudo, mœror 775 d

Monachare, monachum facere 728 e

Monstrantia, theca reliqutarum 400 a

Montanea, montes 153 a

Morositas, longanimitas 955 a

Morsellus, buccella 702 b 704 f

Morsi, momordi 525 a

Mozzetta, epomis Episcopalis 683 b

Murator, faber cæmentarius 245 c

Musivum, tesselatum opus 6 d 769 b

N

Nanna, avia 530 d

Natta, callus 687 e 891 b

Naturatus, natura proclivis 884 e

Natus, nativitas 215 a

Navilium, navigium 393 b

Neblia, nebula 515 d

Necessitare, cogere 870 e 907 a

Nepos, neptis 244 a

Nexare, ligare 304 d

Nigromanticus, magus 693 e

Nominaliter, nominatim 938 d

Novellare in agro, pastinare 646 e

Nugalis, nugax 655 e

Nuncupamen, nomen 449 e

Nutrimen, educatio 274 d

O

Obitus, mortuus 900 c

Obsequela, observantia 75 b

Obstinaciter, obstinate 784 f

Ocularius, ocularis 217 a

Odire, odio habere 83 e

Offertio, oblatio 769 b

Oletanus, Olitanus antiquus 6 d 111 a

Orama, visio 775 b

Ordinamentum, ordinatio, statutum 225 f 393 e

Oriflanna, Auriflamba, vexillum regium 452 c

Oscheum, scrotum 700 e

P

Panellus, parvus panis 928 a

Panigarola, insectum noctu lucens 391 b

Panunculæ, seu venenosæ lacertæ, morbus 453 f

Papas, nutricius 192 a 195 b

Pappas, patruus 176 e

Paradisus, templi propylæum 449 e

Partus, vulva 244 d

Parvipendulus, irrisorius 806 e

Parvissimus, minimus 62 a 63 f

Passagium, expeditio transmarina 925 c

Passus, locus scripturæ 905 b

Pater-noster, precatorium sertum 988 e

Patriota, indigena 324 e 817 f

Pavo, vehiculum 414 b

Pausa, quies 914 e

Pecium, pars 518 f

Peditare, pedibus gradi 940 e

Pedules, socci 963 d

Pellifex, pelliparius, pellio, coriarius 230 c 785 a

Pensitatio, medicatio 75 c

Perventus, qui pervenit 607 d

Petia, particula panni 603 b 605 e

Petrosillum, petroselinum 388 f

Pettum, crepitus ventris 511 a

Pharus, turris littoralis 114 c

Philosophellus, parvus Philosophus 431 e

Phlebotomare, sanguinem educere 868 e 988 b

Pica, ordo divinorum officiorum 162 e

Piccatus, fixus 772 a

Pictacium, scheda 110 a

Pilum, lanceola chirurgicæ 986 d

Pilum, arca 244 a

Pinna, penna, rupes 728 d

Pinzochera, Tertiaria 248 a

Pisticus, fidelis 68 b

Pitancia, portio seu dimensum 693 b 929 b

Pittaciolum, chartula 287 a

Pizzicarius, pingutarius 598 c

Plana vox, submissa 900 b

Plane, tractim, piano Ital. 225 b 233 f

Plane, simpliciter 501 e

Plangor, planctus 299 c

Pleberium, parochia 525 f

Pluriora, plura 742 e

Pneuma, spiritus 83 c

Policus, cælestis 286 d

Pollucibiliter, insigniter 564 d

Pontificatio, præsulatus 760 c

Popularitas, populatio 453 a

Porca, areola 596 d

Postema, æ, apostema, atis 606 e

Postfatio, epilogus 986 c

Potestativus, efficax, ex potestate 552 c 964 b

Potestas, prædium 453 e

Præconabilis, laudabilis 806 e

Præconari, protestari 815 f

Præconizare, promulgare 919 c 936 f

Præconizare, laudare publice 975 a

Præliminium, proœmium 772 a

Præmentionatus, præfatus 528 d

Præsentialiter, cito 212 e

Præsidatus, officium præsidis 555 f

Primiscrinius, Secretarius Imper. 14 b

Primitialis, principalis 181 e

Primule, primum 147 d

Principiare, incipere 988 d

Privus, privatus, carens 246 b

Probamentum, experimentum 324 a

Procerus, Magnas 375

Prodimentum, proditio 603 d

Prognosticari, destinare 509 a

Prudentialis, prudens 75 c

Puteum, puteus 605 f

Q

Quamdiu, donec 52

Quareria, latomia 71 d

Quarterium, vicus 988 f

Quarrerola, quadrans sextarii 523 d

Querulare, ri, conqueri 694 f 882 f 956 a

Quittare, absolvere 157 e

Quietio, quies 811 a

R

Rabdus, virga 756 b

Rasorium, novacula 986 b

Recalcire, sarrire 523 b

Recapitulare, reprehendere 784 d

Reclusium, cella Reclusi 775 f

Recompensa, compensatio 816 c

Referendare, referre in Acta 570 f

Regere, sustentare 223 c

Regimonium, præfectura 628 a

Registrare, describere 844 c

Regratiari, gratias agere 716 a 867 c

Rehabere, recipere 988 e

Remandare, renuntiare 392 d

Reparaculum, umbraculum 247 b

Repatriare, redire in patriam 188 e

Repausare, quiescere 796 f

Repedare, redire 560 a 785 f

Repulsatus, repulsus 384 f

Repurgium. repurgatio 153 b

Requestus, postulatio, petitio 774 e

Resegale, basilicum venenum 396 f

Restruere, reædificare 213 d

Rheuma, sluvius 16 b

Ricopiare, transcribere 984 a

Ricotta, cremor lactis coctus 539 d

Riforma, reformatio 528 c

Rimendator, sartor 516 e

Rissare, erigere 513 d 518 a

Rizius, echinus seu calix castaneæ 382 d 393 c

Robaria, furtum 391 c

Roscidulus, roscidus 87 d

Rotum, novale 425 c

Rubricare, rubere 900 e

Ruginosus, ferruginosus 224 a

Runcinus, equus 438 d

S

Sagmarius, equus sarcinarius 565 c

Salma, sarcina 600 d

Salmarius, equus, mulus, 739 b

Sarcinatus, gravatus 212 d

Sartorium, sarculus 523 b

Sbadagium, oscilli genus 391 e

Scabinus, senator 821 b

Scalare, scalæ 525 b

Scalciatus, excalceatus 511 b

Scalia, tegula 384 d 393 d

Scarletum, purpura 234 c

Scatula, pyxis 831 d

Scaturicare, scaturire 663 a

Sciancatus, claudus 510 e

Sedales ecclesiæ, quæ? 512 c

Senior, dominus, maritus 191 c 565 b

Ser, honoris particula nominibus præpositæ 922 b c

Seriosissime, valde serio 946 a

Sermunculus, parvus sermo 143 c

Servimen, famulatus 212 d

Sessorium, locus seßionis 932 f

Sextarius, mensura frumentaria 697 a

Signettum, sigillum 848 b

Similago, panis ex similagine 210 a

Singulare, sequestrare 110 c

Singultizare, singultire 903 e

Singultuosus, cum singultu 905 f

Solatiare, solatium, auxilium præbere 208 c

Solatiose, jucunde, jocose 964 a

Solennizare, colere 472 b

Sollectio, syncope, deliquium 526 e

Somarus, Sommarius, equus clitellarius 636 b 989 a

Somnesco, dormito 602 a

Sonorosus, sonorus 899 a

Sororina, uxor fratris 928 c

Sotularis, calceus 253 d 740 e 963 d

Spaleria, peripetasmata 495 b

Spatula, Spalla, humerus 737 e 986 b 989 d

Sphongatum, placenta 142 f

Spissus, frequens 188 a

Squinanzia, angina 384 f 398 b 918 a 950 c

Staminea, tela linea 603 a

Starius, Starium, sextarius 500 e 524 f

Stecco, paxillus ligneus 989 c

Strata, platea 709 c 692 f

Stroppone, Stroncone, arbor trunca 539 d

Subpedire, sustentare 332 f

Subsellium, mula sessoria 644 b

Succiduus, succeßivus 9 f

Sudaria, ephippium 340 d

Sulcellus, parvus sulcus 428 f

Sustentare, tollerare 965 c

Syllabicare, syllabas colligere 881

Syncopizare, deliquium pati 902 a 965 d

T

Talia, tributum 737 d 738 b

Taliare, scindere 389 a

Talliator, sartor 526 c

Tartavellare, in serum vigilare 327 a

Teges, tectum, tugurium 641 c

Tascha, sacculus, crumena 885 c

Tenacula, forceps 909 d

Tenta, umbella 495 d

Terrisonus, terribilis 320 f

Terzana, tertiana febris 536 d

Testudo, testa, lagena 193 b

Thecella, parva theca 429 e

Thomatizare, incredulus esse 432 b

Thoracida, imago ad pectus usque ducta 147 d

Timidus, formidabilis 244 a

Tirare, trahere 523 c

Titulatio, scriptio 329 a

Tormentare, cruciare 864 e 944 c

Tornale opus, torno factum 450 f

Torneamenta, nundinæ 669 e

Trahere, exire, pergere 525 f

Trasinare, raptare 523 c

Translatare, transferre 988 d

Travagliatus, afflictus 515 d

Travoltus, transversus 513 f

Trebbiare, triturare 525 b

Tribuna altaris, concha templi 988 d

Tridecimus, decimus tertius 340 f

Tristis, malus 505 c

Tulipantus, pileus Turcicus 153 c

V

Vacantia Imperialis 106 a

Vallatus, depressus in modum vallis 390 a

Vayroræ, variolæ 384 e 395 f

Veges, dolium 231 c 237 f 385 d 888 e 966 e

Vegeticulus, doliolum 929 e

Venter, fœtus 244 c

Verbosare, multum garrire 573 c

Vezzolus, artemisia 385 c

Viaria, jus venandi 71 e 72 a

Viagium, iter 526 b

Villagium, villa 801 e

Vinagium, potio ex vino 719 b 775 c

Vinaticum, vinum benedictum 448 d

Vinculatus, vinctus 589 d

Violentare, cogere 918 a

Virosus, virulentus 99 e

Vituperate, probrose 234 b

Z

Zetarius, Prefectus Triclinii 14 b

Zizza, mamilla 539 d

ONOMASTICVM GRÆCO-BARBARVM.

Αμφίβληστρον, rete jaculum LIII d

Αὐθέντης, patronus XLI a

Ἀχέγγυος, certus irrefragabilis XVIII a

Γρίππος, jactus retis LIII e

Διαδολίζω, decipio LVIII d

Ἐγκρυφεῖ, latenter VI f

Ἔχαυσα, perdidi, amisi XL a

Θαλασσοκτόνητος, mari mersus LIII f

Καβαλάριος, eques XL f

Κακινκάκως, misere XXXVI c

Κανδήλα, lampas XLV

Καπικλάριος, custos carceris LII a

Κάραβος, scapha LIII e

Κατοῖκον, domi, privatim XXXVI f

Κερνόω, misceo XLI b

Κόμης, Comes IX c XV c

Κομμενταρία, Prefectura commentariensis XLI a

Κουκούμιον, scutella XXXVIII

Λαγήνιον, lagenula XLI b

Μητᾶτον, diversorium LII a

Νούμερα, legiones IX c XV c XIX f

Παλάτιον, palatium XLIII e

Πρόκενσος, proceßio II d

Προσμονάριος, Mansionarius, ædituus XXV d

Σπεκουλάτωρ, spiculator LIII b

Τριβοῦνος, Tribunus IX c

Φαινακίζω, decipio XIV c

INDEX MORALIS

A

Abbas in prælatura omnibus virtutibus fulget S. Hugo Cluniac. 635 f 636 Abbatias XII Prioratus LXXV sub se habuit 638 f 651 a b vide Ordin.

Abortum sæpe patiens curatur meritis B. Ægidii Minoritæ 244 b c d

Absens novit S. Erminus victoriam Vinciacensen Caroli Martelli, obitum Radbodi R. Frisonum, mortuum monachum suum Elnone, ejusque curat exequias celebrari 376 a d S. Hugo Ab Cluniac. peccata aliorum 639 d e 651 e 655 a 660 a

Abstinentia summa & austeritas, Abbatissæ S. Opportuæ 63 e f longa variaque B. Luchesii 602 f S. Francæ a cibo delicatione miraculo comprobata 388 f 389 a Abstinet a carnibus & lacticiniis, panem cineribus, potum felle miscet B. Helena Vtinen. d e a coctis, cibis & vino S. Zita 501 e ab esu carnium puella S. Catharina Senen. 867 e 873 f ab omni vino quindennis, & a pane vicennis 867 f, 952 c demum ab omni cibo & potu 868 a

Adulteræ infans patrem suam prodit, jussu S. Pamphili Ep. Sulmonensis 584 d 585 e ad se confugientem in monasterio recipit, paratus pro illa mori, S. Adalbertus Episc. 184 a 192 c

Ædificia ampla improbat in suo Ordine B. Ægidius Minorita 237 d 239 b

per Aërem ad eumdem defertur B. Philippus Minorita 405 c

Ægra X annis lecto affixa sanatur attactu manus B. Francisci Fabrian. mortui 92 d alia incurabilis apparente S. Franca 402 c d Ægris in nosocomio deservit B. Luchesius 598 f longe dißitos quærit, & medicamentis fovet 600 d e

Amentes furiosi sanantur ope S. Francæ 391 d ad reliquias S. Helenæ 439 d ad sepulcrum S. Roberti Ab. Molismen. 675 f 677 b c e meritis S. Petri Martyris 716 b & S. Eutropii 741 c f 742 a

Amissum monile reperitur invocato S. Roberto Ab. Molismen. 673 b c

Amor Dei & odium sui æstimantur a S. Catharina Senensi 878 eodem illa mirabiliter æstuat, Christum in Eucharistia visibilem sumens 899 a b ex eoque languens ad cælum anhelat 904 d e disrupto corde ad tempus moritur, 905 f 906 a b, 907 a b vitæ restituta ob salutem proximorum 906 e

Ancilla S. Zita laboris amans 497 499 f promptitudine singularis 500 c mire officiosa erga omnes 505 f

Angelus indicat nasciturum S. Georgium Sardum Episc. 215 d Præcedit S. Opportunam ad monasterium 63 d e carcere ad statuas deorum confringendas educit SS. Felicem, Fortunatum, Achilleum 99 f apparens ægrum sanat S. Wilfridum 309 d offert clavos Iesu Crucifixi contemplationi B. Aldobrandescæ 469 f ostendit Animam S. Catharinæ Senen. tribus coronis redimitam attolli ad Christum & Deiparam & a Sanctis excipi 946 c d e f 947 confortat S. Marcum in carcere 348 e ducit ad corpus S. Basilei e mari extrahendum 420 d e f Angelum suum custodem videt, & ejus tutela evitat ictum fulminis, S. Hugo Ab. Cluniac. 642 d e f Angelo ob abstinentiam, caritatem erga Deum & homines, & cælestem sapientiam comparatur S. Catharina Senensis 854 c d e eadem videt Angelos habentes velum aureum & manibus tenentes cereos in Missa 936 a iidem videntur animam S. Gerardi Ep. Tullen. deducere ad cælum 213 a & cantu suo monent restaurandum sacellum S. Adjutoris 826 d e f

Angina periculosa dißipatur ope S. Francæ 398 b applicata veste S. Petri Martyris 696 e invocatis SS. Adjutore, Magdalena & Rosimunda 825 e signo Crucis per S. Catharinam Senen. 918 a b 950 c d

Anima S. Hugonis Ab. Cluniac. conspecta ad cælum ab Sanctis deduci 647 f 648 a b 657 e ejus gloria absenti indicatur 660 c Pii II Papæ deferri visa Petro Teutonico 472 b ut Anima patris sui sine purgatorio ad cælum abeat, pro eo se satisfacturam offert, & gravißimis doloribus affligitur, eamque tandem liberatam conspiciit. Catharina Senensis 807 e f 808 a b c Pro eadem causa pœnitentiam agit loricam indutus S. Hugo Abbas Cluniac. 649 c 654 c Animæ suæ decorem videt extatice B. Ægidius Minorita 241 e & magni facit ei collatos favores 242 b alterius post mortem pulchritudinem spectat S. Catharina Senen. 891 a Animam S. Petri Martyris videns cælo receptam lileratur ab inveterato morbo 699 c Animarum salutem, quod eas Christus tam caro emerit vehementer diligit Catharina Senen. 506 e f ideoque pro ea se æternis pœnis offerebat 856 c d e & amabat Ordinem Prædicatorum 862 f

Animalia fera mansueta reddit signo Crucis S. Theodorus Siceota 52 c cantharos extinguit 56 a

Annona amissa restituitur ope S. Zitæ 524 f

Annulus e manu S. Marci ultro porrecta Venetiis abstractus 998 b furto sublatus, & in virgam quæ evanuit, liquefactus; fure supplicio affecto, & filiolo extincto 998 c Annulus alius a S. Marco piscatori traditus 998 d

Apostemata fœda curantur a B. Francisco Fabrian. 90 f 92 e 93 d 987 b 989 c ope S. Petri Martyris 707 b c S. Hoyldis V. 775 a B. Peregrini Servitæ 850 c d

Aqua medicinalis fluit de oßibus S. Francæ 394 f 395 a hac epota os inhærens gutturi ejicitur, & visus restituitur 395 b c 396 d e f Aqua in vinum conversa pro S. Gerardo Ep. Tullen. 209 b signo Crucis per B. Aldobrandescam 469 e oblata pauperi per S. Zitam 500 b Aqua benedicta sanat leprosum filium Mauritii Imp. 52 b cæcum 50 a & paßim omnes ægros & obsessos S. Theodorus Siceota, item hortum a locustis liberat 52 e faciem distortam restituit 53 e & cancrosum sanat 54 d & a peste homines ac pecora liberat 42 f eadem sanat uxorem custodis S. Wilfridus in carcere detentus 304 b Aqua epota, qua lotum corpus S. Marci Atinen. lethalis morbus pellitur 558 c Aqua, cum Reliquiis S. Petri Martyris sacrata, pelluntur varii morbi 717 a b c partus facilis redditur 717 d vas ligneum ab igne illæsum servatur 717 e in Aqua gelida, pedibus glacie constrictis, diu consistit orans S. Theodorus Siceota 26 d & in calidam lapsum, & manum adustam sanat 54 e f

Aquila custodit corpus S. Adalberti Ep. 187 e

Arborem fagum, oratione S. Richarii celebrem, excidens, lethali morbo punitur 447 d e Tibia vi ventorum secta in integrum restituitur eo invocato 448 a b

Arcana cordium penetrat S Catharina Senen. 964 f

Arthritis sublata meritis ejusdem 949 a b & ope S. Francæ apparentis 392 f

Asylum S. Mercurialis violantes milites puniuntur 753 e

Auris ob infixam festucam incurabilis sanatur, invocato B. Francisco Fabrianen. 989 d item obturata 909 a

de Avaritia & rerum terrenarum nimia cura resecanda, dicta B. Ægidii Minoritæ. 230 c d

B

Bacchanalium licentiam coërcet B Michaël Bargensis 980 f

Baptizat S. Claudium & familiam eisque tradit sacram Eucharistiam S. Cajus Papa 15 e Baptizatum S. Maximum linit Chrismatis Sacramento 16 b in Baptismalis fontis consecratione cereus aquæ illapsus nō extinguitur 760 e Bestiæ maximæ ursa & lupus mansuete accedunt ad S. Theodorum Siceotam 39 e

Biblia quotannis curat legi, & Euangelia quater B. Wolphelmus 83 a b

Blasphemi in S. Opportunam fractis cervicibus expirant 71 e in S. Robertum Ab. Molismen. subito occisi 677 e f in S. Petrum Martyrem unus tantum non suffocatur 704 f alius fit mutus 705 a aliis portentosus sanguis fluit per digitos 705 b Martyrem negans occiditur 705 d Sanctum negans ab equo proteritur 705 e Blasphemus in S. Mercurialem punitur fractis sub equo cruribus 753 f ad tumulum ejus sanatur 754 a in S. Erconwaldum gravi morbo correptus extinguitur 784 f

Brachium S. Georgii ablaturus, punitur cæcitate, & idem neglectim habens morte 135 b c d Brachium infantis immissum aquæ bullienti curatur ope B. Francisci Fabrian. 92 e item alterius male affectum 92 f rescindendum ope S. Francæ 392 c d e aridum superposito velo quo tactum fuerat corpus S. Catharinæ Senen. 948 c d emortuum apposita manu B. Francisci Fabrianen. mortui 989 a

Butyrum & farinam multiplicat S. Cronanus 582 b

C.

Cæci illuminantur abstersis oculis aqua lotionis manuum in Missa B. VVolphelmi 85 c d ad Reliquias S. Indaletii 731 d e invocato S. Eutropio 742 e f 743 a ab apparente S. Hugone Ab. Cluniac. 648 b invocata S. Catharina Senensi 970 a b aqua benedicta a S. Theodoro Siceota 50 a idem Cæcum jubet abire, prædicens tunc sanandum, alias cæcum mansurum 57 a b Cæci illuminantur ope S. Opportunæ 69 d 70 e eidem injurius fit cæcus, pœnitens sanatur 70 b c Alii Visum recipiunt aqua fluente ex oßibus S. Francæ 395 c 396 e f 397 b f 398 a b ope S. Antonii Lucensis 479 b c & B. Luchesii 606 e f Sedecim ope S. Zitæ 508 d 510 d 511 f 512 d e f 513 a b d 514 a b f 517 e 518 d f 519 f 520 a b 521 c 522 c 526 a b c alii ope S. Trudperti 439 a S. Richarii 449 e 451 d e f 454 a S. Roberti Ab. Casæ-Dei 323 e f 324 f 325 f S. Francæ 391 a b c d 394 a 95 f 396 a ad sepulturam S. Roberti Ab. Molismen 674 f 675 a 677 a d ope S. Erconwaldi 786 c B. Hildegardis Reginæ 798 S. Adjutoris 824 e S. Gualfardi 829 b c f B. Peregrini Latiosi 839 a 843 b 847 f 848 a

ad Cælum anhelat S. Catharina Senen. 941, 942, 943

in Calcis vivæ foveam demersus, illæsus educitur S. Georgius M. 119 d e 126 a b c

Per Calceum S. Epipodii febris curatur 10 b Calceis ferreis ardentibus indutus commode incedit S. Georgius M. 120 a 126 e f 127

Calculo laborantes sanantur ope B. Ægidii Minoritæ 247 a S. Guilielmi Firmati 341 b voto facto S. Petro Martyri 708 b

Calicem argenteum e meretricio confectum agnoscit & remittit S. Theodorus Siceota 41 f 42 a

Calumniam de veneno Reginæ Persarum parato passa S. Pherbute M. 22 a Calumnianti leprosæ constanter inservit, alteri æternam salutem impetrat & tertiæ cancrosæ ministrat S. Catharina Senen. 954

Cancro exesum crus B. Peregrini Servitæ deprecantis Crucifixum sanatur 838 c d 842 f Eodem laborantem sanat insufflando & aqua benedicta S. Theodorus Siceota 54 d alii sanantur ope S. Marci 356 b S. Francæ 403 a aqua ex ablutione S. Hugonis Ab. Cluniac. accepta 641 d applicita terra Martyris sanguine tincta 669 e 702 c Cancroso Vlceri ad nauseam superandam os superponit 892 c & eodem pus & aquam qua ulnus laverat bibit 893 f 955 c dein potum ex latere Christi accipit 894

Canis morsu læsus sanatur ope S. Trudperti, sed votum transgressus e vulnere obit 437 a b alius ope S. Zitæ 524 b alii stola & benedictione S. Forannani 809 f 810 a an potius S. Huberti? 810 f

Canonicus intelligens divitias a se collectas a diabolo esse: eas dat pauperibus & in eremum secedit S. Guilielmus Firmatus 335 b c d

Canonizatur S. Perus Martyr sequenti post martyrium anno 700 701 702, additur festum & Officium Ecclesiasticum 703. S. Catharina Senensis canonizatur aPio II

Captivus emendationem pollicens liveratur a B. Francisco Fabrianen. 93 f alius a S. Marco in forma leonis apparente 356 f puer Captivus e Bulgaria a servitute per S. Georgium in ictu oculi cum cucumio in manu transfertur in Paphlagoniam ab 136 ad 141. alius e Saracenica. 142 e Captivus apparente S. Roberto Ab. Casæ-Dei invocato e carcere liberatur 330 e & invocato S. Guilielmo Firmato Balduinus Comes Boloniæ, dein R. Hierosolymit. 340 f 341 a Alii solutis vinculis liberi abeunt invocata S. Franca 390 e S. Richario 444 a 446 e 452 a b 459 c 461 b a S. Erconwaldo 785 a Captivum æneæ arcæ Babylone inclusum Santonis in templo suo sistit liberum S. Eutropius invocatus 378 b c d alios solutis vinculis & ostio aperto liberat e carcere 738 e f alios duos oculis privandos, compedibus constrictos, reddit parentibus 739 a b alios quinque dissoluta arca & confractis compedibus, inspectantibus custodibus, egredi facit 379 b c d e Captivus & reus capitis solutis vinculis portisq;æpertis libertati & patriæ restitnitur invocato B. Antonio Augustiniano 833 e f 834 a varii invocato S. Catharina Senen. 450 f B. Iacobo Bitecten. 539 b & B. Luchesio 596 f 597 a 601 a b 607 b c d

Caput ante pectus in manibus induat in picturis & statuis Martyrem capite plexum 106 c Capitis dolor pellitur invocato S. Marco Atinensi 559 f percusso sepulcro S. Forannani 812 c d e ope B. Peregrint Latioz 843 f . Honorii Ep Brixiensis 280 e a B. Francisco Fabrianen. 491 b 987 d Capiti inhærens cuspis sagittæ cum periculo mortis, S. Severo Ep. Neapol. apparente, elabitur 770 e f 771 a b c Capite plexi SS. Parmenius, Elimas & Chrysotelus Presb. Lucas & Mucius Diac. 12 d S. Sabas Gothus & LXX milites 262. Item SS. Eusebius, Neon, Leontius, Longinus & alii 4 264 a S. Daniel eremita 269 a SS. Evodius, Hermogenes fratres, & Callista Soror 360 a S. Nice 361 b Publius miles 361 f Anachoretæ VIII. 374 b S. Basileus dein in mare projectus 420 b c d S. Anthimus Ep. 482 f S. Didymus postea combustus 574 e S. Patricius Ep. Prusensis 577 d SS. Theognides, Rufus & alli VII Cyzici 617 b SS. Iacobus Diac. & Marianus Lector & alii plurimi 748 f 749 a

Capite clavis confixo plectitur S. Marcus Atinensis 556 f eodem securi contuso obit Martyr S. Eutropius Ep. Santonensis 735 e

Carceribus & suppliciis gravibus tortus S. Guilielmus Firmatus, incarceratos postea invocatus liberat. 336 c d

Caritate Dei & proximi excellit S. Zita, zeloque alienæ salutis æstuat 506 c d Caritatem mutuam moriens suis commendat S. Robertus Ab. Casæ Dei 328 b

Carnem in monasterio comedi a fabris prohibet & novit illatam S. Theodorus Siceota 46 e f eam sibi interdicit S. Catharina Senensis puella 862 f 867 e

Carthusianus fieri a S. Catharina Senen. jussus Stephanus ejus familiaris 961 962

Caste educatur S. Catharina Senen. cum suis a patre osore obscœnitatis 859 e f Castitatis in se aliisque servandæ cupidißimus S. Gerardus Ep. Tullen. 208 d ad eamdem a S. Caio Papa patruo confortata, S. Susanna negat osculum cujuscumque viri 15 a b c lac impudicæ nutricis abhorret infans S. Robertus Ab. Casæ-Dei 317 f & adolescens cor castum servat 328 b ne a meretrice submissa, superaretur, brachium adurit S. Guilielmus Firmatus 335 e f S. Pherbute desponsata Christo mori mavult quam nubere 22 c

Catena serrea pro cilicio utitur & ea ter se quotidie cædit S. Catharina Senen. 868 b d

Cereus ultro accenditur orante S. Zita 504 a supra Campanile ardens & lucens inter nives, indicat sanctitatem Petri Mart. 695 d illapsus velo S. Catharinæ Senen. eo illæso consumitur 885 b Cerei inconsumpti ardent ad corpus B. Antonii Augustiniani 833 d cum Cereis a monachis excipitur S. Theodorus Siceota 46 b

Cervam sistit & lacte ejus levat sociorum sitim S. Pamphilas Sulmon. 585 e

Chrismate sacro leprosum mundat S. Maternianus 760 f

Christus Apocalypticus Angelus diligit genus humanum, dilectus a fidelibus, inprimis a S. Catharina Senensi 823, 854 a Christus natus, Christus mortuus, Christus resurrexit, inscribitur tribus hostiis sub nomine B. Peregrini Servitæ benedictis iisque pelluntur febres 848 f parturientes juvantur 849 a A Christo apparente confortantur S. Marcus in carcere 348 e & S. Georgius 121 f 129 f Christus sæpius apparuit B. Ægidio Minoritæ 234 a 241 e f in ejusque rei memoriam ecclesia conditur 242 a Idem exhibetur sub elevatione Missæ; & alias sæpe cum Deipara & aliis Sanctis apparet B. Helenæ Vtinensi 253 e f ejusdem pectus visibiliter intrat 254 a c apparens S. Basileo Ep. Amaseæ in carcere, omnia ei futura indicat & facienda præscribit 419 c ex imagine Crucis consolatur S. Petrum Martyrē 689 d 893 d ex Christi discipulis LXX SS. Apelles, Lucius, Clemens 4 Christi passionis meditationi inhæret magna constantia & reverentia S. Zita 503 c d laudes cantat feriis sextis B. Helena Vtinen. 251 a Christi dolorum sensum a conceptione cœptum, impetrat S. Catharina Senen. 904 e f & quem habuit in horto intolerabilem in se experta maxime circa pectus 905, & disrupto corde ad tempus moritur 905 f 907 a Eidem Christo formam mendici induto argenteam crucem donat Catharina Senen. 886 f 887 alias vestem propriam, quam ab eo apparente recipit ad frigus arcendum, & simul de æterna salute fit certa 887, 888 de ejus latere potatur 900 b rursum lateri applicatur 900 f Christum sponsum eligit S. Bova regia stirpe prognata 285 & spretis nuptiis S. Doda 286 d eum inter pauperes excepisse traditur S. Gerardus Ep. Tullen. 210 b A Christo se spectabilem præbente benedicitur puella S. Catharina Senen. 860 e f viam perfectivam & discretionem spirituum docetur 874 a b item quid sit nosse se & nosse Deum 876 b c ad vitam activam vocata, quamvis ægre avulsa a suavitate contemplationis, paret & instruitur 882, 883 munitur contra tentationes virtute patientiæ 879 & turpißimis tentationibus vexata a Christo e cruce solante pacē impetrat. 880 ab eo appellatur Filia mea Catharina 881 a & sæpe invisitur una cum Deipara & Sanctis 881 a b desponsatur accepto annulo 881 f 882 a b ad excelsiora animatur 894 e Christianos Iudæis vendi vetat S. Adelbertus Ep. 181 e

Cibo cælitus submißo in carcere refocillatur S. Marcus Atinensis 556 b Ciborum reliquiis e mensa S. Hugonis Ab. Cluniac. gustatis varii sanantur 640 a

Clauda castitatem sanatur vovens meritis SS. Erconwaldi & Etelburgæ 782 a Claudi sanantur ope S. Opportunæ 70 d meritis B. Francisci Fabrian. 93 b oratione S. Theodori Siceotæ 46 c ope S. Marci 357 a S. Francæ 391 a S. Trudperti 437 e voto facto S. Catharinæ Senen. 494 b c ope S. Antonii Lucensis 470 d S. Alpiniani 481 c f S. Zitæ 510 e B. Luchesii 597 a

Clavos Iesu crucifixi ab Angelo oblatos contemplata, unius similitudinem in ligno exprimit B. Aldobrandesca 469 f

Clinici sanantur invocato B. Francisco Fabrianen. 989 a S. Trudperto 438 a b

Colloquia qualia exigat B. Ægidius Minoria 232 f ædificatoria inculcat suis S. Bova Abbatissa 285 f in iis excellit S. Doda 287 a iisdem trahit vel invitos ad pœnitentiam S. Catharina Senensis 855 a ipsaq;valde amat 868 c 963 c 964 e Colloquia virorum etiam sanctorum junioribus monialibus interdicit S. Bova 288 a

Columba candida imminet vertici orantis S. Catharinæ Senen. 866 c Columbas S Eutropio offerre optantibus illæ uliro se offerunt & ad sepulcrum manent 743 b c

In Columna stetit annos 40 Arsinus, discipulus S. Theodori Siceotæ 43 c Columna ignea apparet in nativitate S. Wilfridi 294 b

Conciones utiles habet, etiamsi carnalibus hominibus contrarias, S. Adalbertus Ep. 181 d Concionatores quales exigat B. Ægidius Minorita 232 a Concionator per Lombardiam & Italiam celebri fama, diligenti studio, & maximo concursu, ac fiducia in Deum S. Petrus Martyr 689 f 690 a b c

ad Confessionem plurimos & obduratißimos inducit S. Catharina Senen. 964 f 965 a eis peccata revelat 963 a Confessionis horror tollitur invocato S. Adjutore 826 c ad Confitendum peccata moribundæ datur loquela & sanitas a B. Francisco Fabrianen. 986 e

Confirmationis Sacramentū Chrismatis unctione confert S. Wilfridus 299 b in Confirmatione appellatur Adalbertus Ep. Prag. Martyr, ante Woythiech dictus 179 c 188 b

Conjuges Martyres SS. Vitalis & Valeria, & eorum filii Gervasius & Protasius Martyres 562 563 565 b B. Luchesius & Buanodonna habitū 3 Ordinis sumunt 596 Sancti Gundebertus & Berta 621 623 ille cum hujus assensu abit ad convertendos infideles 623 d e Conjugalis fides stabilitur a B. Francisco Fabrianensi 987 e f

Constantia inter tormenta SS. Acepsinæ, Ioseph & Æithalæ 23, 24, 25, 26, 27, 28. Similis SS. Felicis, Fortunati, Achilla 100. a item S. Maximi M. 732 f 733 a ad Constantiam S. Vrsicinum fluctuantem adhortatus S. Vitalis, post ipsum Martyr obit 564

Contracti sanantur ope B. Wolphelmi 88 a d S. Opportunæ 68 c attactu manus B. Francisci Fabrian. mortui 92 d Contractus Royæ in Picardia in templo S. Georgii 150 151 a ope B. Ægidii Minoriæ 243 f 244 d 245 d 246 a b S. Roberti Ab. Casæ-Dei 324 e 325 e S. Francæ 390 f 397 a S. Richarii 446 d 448 e f 449 a b c d 452 b 453 f 454 b 455 b c d e f 456 a b S. Zitæ 508 d 510 c d f512 a 513 c e f 514 a c f 515 a b 516 a b c e f 517 a 518 a b c 519 c d 520 f 521 a b c 512 d d 523 c 524 d 526 d S. Roberti Ab. Molismen. 677 b d S. Petri Martyris 696 f 715 a S. Eutropii 742 d S. Severi Ep. Neapolit. 771 d B. Hildegardis Reginæ 800 b d S. Adjutoris 825 b S. Gualfardi 829 f B. Antonii Augustiniani 834 b S. Catharinæ Senen. 948 d B. Francisci Fabrianen. 991 a

Contritionis actum impetrat Confessario ægro S. Catharina Senen. 875

Continentiam primis conjugii diebus marito persuadet B. Aldobrandesca 468 d

Convertit missos ad se cupiendum, S. Anthimus Ep. 484 c d item alios secum captivos 485 f 5 millia hominum Atinæ S. Marcus ibi Episcopus 555 e peccatorem obstinatum S. Catharina Senen. 908 d e f 909 a b c, duos latrones 909 d e f 910 ab alium visitans in carcere 910 e f 911 a b duas puellas a vanitate ad religiosam vitam 911 c d, & fratrem illarum ad confeßionem 911 d e f 912 a alium a pertinacibus inimicitiis 912 913 a, alios plures 913 b c 917 cd Convertitur hæreticus videns in igne illæsam vestem S. Petri Martyris 704 f & ejusdem percussor Alberinus, Ordinem Prædic. ingressus sancte vivit 681 f 682 a b in Conversionem Frisonum abiturus S. Egbertus cælitusq; impeditus cooperatur in mißione S. Willibrordi & aliorum 314 315 a Convivio excipit missos ad se capiendum eisq;se prodit, S. Anthimus Ep. 484 c d

Cor S. Catharinæ Senen. cum corde Christi commutatur relicta cicatrice 898 d e f idem exilitin sumptione Eucharistiæ 899 a Cordis solicitudo & vigilantia quam necessa ria, docet B. Ægidius Minorita 229 f 230 a b Cordis oppreßio? curata ope S. Petri Martyris 707 f

Coronam spineam præ aurea & margaritis ornata eligit & capiti suo imprimit S. Catharina Senen. 892 f 893 a Coronis tribus redimita anima ejus 946 d Quænam istæ coronæ 948 b

Corpus S. Marci ne comburatur, exorta tempestas impedit 348 f S. Zitæ incorruptum perseverat 508 b S. Iaocobi Bitecten post 20 annos 531 f 532 533 S. Pamphili Sulmon. 100 annis 584 e idem immobile factum extructo ibi templo honoratur 587 d Corpori S. Hugonis Ab. Cluniac. ungendo balsamum divinitus augetur 647 d pro B. Francisci Fabrianen. ad eumdem usum collatæ a civibus 400 libræ bonæ monetæ 986 b 988 d Corpus S. Marci clam Venetiis transfertur & reconditur, an sub majori altari? 998 e Corpus fune adstrictam frigore & laboribus affligit S. Zita 502 a varia ejusdem castigatione utitur B. Luchesius 603 a ex indeque callosa fit cutis B. Francisci Fabrianen. 986 a b

Coquus B. Iacobus Bitecten. Ord. Minorum 545 a in coquina reparanda auxilium præstat 536 c ejusdem squalloribus deputata inhæret exercitiis orationis S. Catharina Senen. 952 d e

Coxendicis dolor sublatus invocato B. Peregrino Servita. 845 c

Crines ex aridis oßibus S. Anthimi crescunt. 483 d

Crus periculose insectum sanatur implorato B. Peregrino Servita 844 e ejusdem debilitas apposita manu S. Catharinæ Senen. mortuæ 948 e tumor ope S. Hugonis Ab. Cluniac. 641 e 652 b

Crucifixi imago in veneratione est Forolivii 842 f 843 a

Crux in trunco sagi inventa & ablata, eodē miraculo 447 f Crucis particulam, in Mœnum dilapsam, rediens recipit S. Gerardus Ep. Tullen. 210 c d ea incendium extinguit S. Petrus Mart. 685 d Crucem e templo S. Trudperti in pignus sui litri ablaturus, redditur immobilis 438 c d ad Crucem caput elevat moriens, & iterum in feretro locata B. Helena Vtinen. 255 d 257 c Cruces in supplicatione publica præferri solitæ in Galatia per se moventur 58 a quod in cladis futuræ argumentum accipit S. Theodorus Siceota 58 e f Idem Crucis signo expellit & recludit dæmones 42 b c d fluvium compescit f & grandinem 44 a 60 b animalia sera reddit mansueta 52 c Eodem signo sanat gangrænam B. Ægidius Minorita 243 c fontem elicit S. Guilielmus Firmatus 326 f aquam in vinum vertit B. Aldobrandesca 469 e tempestatem sedat S. Hugo Ab. Cluniacen. 641 f magiam dissoluit S. Maternianus 762 a aquas fontis infecti potabiles facit S. Donatus Ep. 765 multos infirmos sanat B. Aldobrandesca 471 a b fructus multiplicat B. Luchesius 596 d cæcum illuminat S. Georgius Sardus Ep. 216 b & montem invium scindit 206 c eodem se munit mortuus & in sepulcro depositus S. Macedonius Ep. 372 a b Cruce signatum panem offerens S. Adalbertus sanat mulierem quæ 7 annis non comederat panem 183 b Crucem Christi amplexa, censetur Martyr voluntate S. Opportuna 63 a in Crucis modum expandit moriens manus ultro solutas S. Adalbertus Ep. Martyr 198 a In Cruce Martyr obit Lugduni S. Alexander 9 f

D.

Dæmon horribili specie apparet & vexat B. Ægidium Minoritam 242 c d B. Helenam Vtinensem spectris terret, crudeliter verberat, tibiam frangit, impellit ad vitam sibi adimendam &c. 252 253 a 257 e in claustro Casæ-Dei repertus, signo Crucis fugatur 332 concionem turbare frustra nititur 692 præstigiis quemdam avertit a fide quem S. Petrus M. reducit. 694 Dæmonem ad tempus cohibet deinde expellit S. Theodorus Siceota 40 d 42 b c d constrictum detinet duplici catena amoris Dei & zeli animarum S. Catharina Senen. 857 a eum sæpe expellit 857 b c ac sigillatim a puella ad suam cameram ducta 920 921 a b c item ab alio 921 d e f 922 a Dæmones e latibulo egressos cogit redire S. Theodorus Siceota 54 f 55 56 a eos ædes infestantes pellit 58 d locum jam pridem infestantes pellit S. Cronanus 381 c d a Dæmone vulneratur, & terræ affligitur S. Franca pernoctans in ecclesia 386 e fillusiones multas sustinet sed vincit signo Crucis & conversione ad Crucifixum S. Catharina Senen. 953 a ad præcipitium incitatus S. Theodorus Siceota, a S. Georgio protegitur 25 c d invaditur Regina Nordhumbriæ ob exilium, carceres & injurias illatas S. Wilfrido, a quo liberato sanatur 300 f 301 a b 303 d e f 304 affligitur & tentatur ad luxuriam & superbiam B. Ægidius 226 b c a Dæmone correptus sacrificulus, qui suaserat mortem S. Vitalis, aquis se extinguit 564 f 565 a a Dæmone obsessum flagellat & liberat S. Theodorus Siceota 26 f 27 a filiam Theodosii Imp. S. Donatus Ep. Epiri 765 b f 756 a b Dæmone visibiliter pulso pax inter Ducem Burgundiæ & Episcopum Æduensem conciliatur 659 e Dæmoniaci liberati a S. Roberto Casæ Dei. 320 f 321 a b 322 b 324 b c 325 a b c XII ope S. Zitæ 508 d 514 b 515 d 516 d 517 f 518 d 519 e 520 d e 521 a b 522 b 523 a 525 f ope S. Marci Atinensis 559 e S. Pamphili Sulmon. 584 d 585 a B. Hildegardis Reginæ 796 b c 799 f 800 a S. Forannani 811 c d e S. Adjutoris 824 c 825 b S. Gualfardi 830 a b d e B. Peregrini Latiozi 839 b vide Energumeni.

Defectum exiguum triduo deflet S. Catharina Senen. 903 a e f Pro Defuncta matre orat & integra hebdomade jejunat S. Theodorus Siceota 40 b Defuncto monacho apparenti & ob duos solidos sine facultate donatos alteri absolutionem petenti eam post preces & Missas factas impertit S. Hugo Cluniac. 650 b 654 f 656 e fvide Mortui.

Degradari se non patitur ostendens labores 40 annorum, S. Wilfridus Archiep. 508 b c & ad Sedem Apostolicam appellat. 308 d

Dentium dolor curatur invocato S. Forannano 813 b c d

Depositum a Medicis sanat S. Zita Lucensis apparens in Gallia 508 e f item S. Iacobus Bitect. 542 a vide Moribundi.

Detrahens miræculis B. Francisci Fabrian. punitur gravi morbo, pœnitens sanatur 93 a b uti etiam Detrahens B. Antonio Augustiniano, 834 b c vide Injurius.

Deum amare æque potest idiota ac litteratus 236 f Doerum solis & ignis cultum irridet S. Acepsimas 23 e negat S. Ioseph Persa 24 e & S. Æithalas. 24 f

de Dei Dilectione & gaudio de bono proximi, dicta B, Ægidii Minoritæ. 227 f 228 a

Discretione magna in omni genere virtutum utitur B. Wolphelmus. 84 b

Docta divinitus in dandis monitis apparet S. Zita 505 f

Dominica die laboranti visus aßistere diabolus 327 f alia nens punitur 330 d vide Festa.

Dormit humi aut in cilicio S. Adalbertus Ep. Pragen. 181 a

Draco pictus sub pedibus Constantini Magni item sub SS. Theodoro & Georgio notat devictam idolotriam 105 e f 106 Draconem interemisse dicitur S. Donatus Ep. Epiri. 765 a d e

E.

Ecclesiæ janua ultro aperitur visitanti sepulcrum S. Guilielmi Firmati 341 b Ecclesias 50 ad servitium Dei reparat S. Robertus Ab. Casæ-Dei 322 a Ecclesiam S. Georgii Smyrnæ volens in Mesquitam convertere Turca morte punitur, alius visione absterretur 148 a b alius ob defensum ejus honorem sanatur in ejusdem ecclesia dormiens 148 c d pro ejusdem Ecclesia erigenda, columna in navim non recepta, digito S. Georgii inscripta miraculose transfertur 142 c d Ecclesiam S. Opportunæ minatus destruere, eodem die vulneratus obit 70 a In Ecclesiarum restauratione munificus S. Gerardus Ep. Tullen. 208 e 211 e 213 d e f Ecclesiastica bona in 4 partes distribuit S. Adalbertus Ep. Pragen. 181 a 189 f Ecclesiastica jura & posseßiones protegens tertio in exilium pellitur S. Wilfridus 307 c d in Ecclesiastico officio aßiduus & devotus S. Gerardus Ep. Tullen. 208 b illud curat per Græcos & Scotos a se collectos more patrio peragi. 211 c

Eleemosynariam domum construit, deditus operibus misericordiæ S. Robertus Ab. Casæ Dei 318 b cibo omni in eleemosynā dato accipit abundanter panem & vinum 320 cd 327 c ad Eleemosynam pauperi clam ferendam valetudo divinitus redditur S. Catharinæ Senen. 886 c Vide Pauperes

Energumena uncta in fronte manibus & auribus, liberatur a S. Theodoro Siceota 45 c d alia in aërem etiam elata in nomine Iesu Christi liberatur 47 a alii plures 50 51 53 b 57 b 59 f Energumeni liberantur a B. Francisco Fabria nen. 91 d 92 d & ad ejus corpus 990 d e a S. Georgio Sardo Ep. 216 a a B. Ægidio Minorita 244 b a S. Alpiniano 481 c f meritis S. Roberti Ab Molismen. 675 e f S. Petri Martyris 717 f 718 b S. Eutropū 741 a b S. Trudperti 439 Vide Dæmones.

Epilepsia curatur ope B. Ægidii Minoritæ 245 c B. Helenæ Vtinensis 254 c d 257 e S. Zitæ 509 c Epilepticus petens S. Forannani meritis salvari aut mori, subito extinguitur 822 alius sanatur ope S. Gualfardi 830 b & S. Petri Martyris 716 c d

Episcopus Apostolicus Cantuariensem Ecclesiam administrat S. Wilfridus 298 c In Episcopum Tulli, assumitur invitus S. Gerardus Reclusus 207 e f luce cælesti indicatur S. Maternianus, & per eamdem a fuga retractus consecratur 769 f 756 a b c quod Episcopis facile sit gestare pedum, sed difficile rationes reddere Iudici supremo docet S. Adalbertus 193 c Episcopatum relinquit ob molestias S. Theodorus Siceota 48 Episcopalibus virtutibus excellit S. Gerardus Ep. Tullen exemplum suis, moderatus in vestitu & victu, in communi officio aßiduus & devotus, castitatis servandæ cupidißimus in ecclesiarū restauratione munificus, in perquirendis Sanctorum Reliquiis sedulus 208 pauperibus largus 209 e 210 b in plebis suæ oppressores severus 211 f 212 a Episcopatus 8 in Saxonia inferiore instituit Carolus Magnus 802 c 804 d e

Equus inclinato-capite veneratur Reliquias S. Richarii 457 c furto abactus invocato S. Eutropio redditur 743 e f conculcatos ab equo servat illæsos S. Petrus Martyr 692 e

Eremum petens cælestem vitā agit S. Richarius 445 c d Eremitarum sanctorum octo lapides pretiosi enumerantur a B. Ægidio Minorita 235 b

Euangelium a S. Marco potius Latine scriptum 345 e f Euangelii librum in aquam lapsum servat illæsum S. Cronanus 582 e

Eucharistia ammisa in digitis simplicis fratris invenitur 332 e cum aranea in calice lapsa innoxie sumitur 332 e ea prolata evanescunt præstigiæ diabolicæ, Matrem Christi representantes coram Petro Mart. 794 b c Eamdē accipiens mutus sanatur 45 d post eam sumptam ad balnea currentes reprehendit S. Theodorus Siceota 59 d negat ipsam in idololatriam relapsis S. Mellitus 281 e in eamdem blasphemus fœda morte mulctatur 755 a b c d ejusdem veritatem contra Berengarium asserit B. Wolphelmus 80 b Eucharistia quandoque sola victitat S. Catharina Senen. 965 b Calumnias ideo passa 896 897 robusta interim in laboribus tolerandis 896 b Eucharistiam sumit frequenter 884 c 931 visibilem sæpe Christum sub ea habet 899 a b ea privata ingentes dolores sentit 931 f ipsam sumere appetens, potatur de latere Salvatorit 900 b ad eam sumendam pluvia sanguinea & ignita se purificari sentit 900 c ipsam desideranti, & radios e vultu vibranti Hostia mox danda ex altari in patenam exilit 932 b c d alias particula majoris Hostiæ de sacrificio sublata ad eam a Christo defertur 933 935 aut ad communicaturam ultro properat 934 b

Excommunicationem contemnens fit mutus & surdus, a S. Materno sanatur 761 a b Excommunicat plebis suæ oppressores S. Gerardus Ep. Tullen. 211 f 212

Exemplo sancti trabunt alios ad cælum 426 f

Exequiis fratrum in Bohemia interest S. Adalbertus Ep. coram Summo Pontifice celebrans Romæ 199 c d 201 b

Cum Exercitu, candidatorum militum visus S. Georgius juvare Christianos in Terra-sancta 152 e f 153 eorum Dux in expugnanda Hierosolyma 154 & ad Iconium 154 d e

Exilium sæpe paßi Sancti Angli Mellitus, Iustus, Ælphegus, Wilfridus 293 f hunc ejicientes, quasi ejus potentia esset periculosa, puniuntur 303 a ipse a Dagoberto quem exulem juverat vicißim exul benigne excipitur 302 a

In Extasi cælestem doctrinam dictat S. Catharina Senen. 937 c eam sæpe patitur inter orandum B. Luchesius 601 602 & coram Gregorio IX Papa B. Ægidius Minorita 225 d e Elevatur a terra in oratione S. Catharina Senen. 861 e 963 e item gradus ascendendo 861 c & in urbem regrediens 861 f sic Elevata impetrat salutem Confessarii 901 b c Eadem crebras Extases & visiones habet 874 d e f 963 c & toto corpore immobilis 884 e f & super ardentes carbones jacet innoxia 885 a etiam acu puncta nil sentit 965 e in iis arcana Dei videt 899 e f nequit suspiria continere 900 a potatur de Latere Salvatoris 900 b

F

Facies tumore fœda sanatur ope S. Roberti Ab. Casæ-Dei 325 a

Fauces obstructæ curantur invocato S. Gualfardo 830 a

Febris curatur per calceum S. Epipodii 10 & post peractam confeßionem a S. Catharina Senen. 915 e item alteri 918 f 920 b 964 a invocato B. Peregrino Servita 848 f 849 f S. Erconwaldo 787 a b S. Gualfardo 829 d B Iacobo Bitectensi 535 c f 536 d 538 d 539 a e 540 c d 583 S. Trudperto 440 a S. Roberto Ab Casæ-Dei 323 a B. Ægidio Minorita 244 e S. Petro Martyre 707 c 708 c 712 e f a 713 a

Feminarū cōsortia & colloquia vitat B. Luchesius 603 c d

Femoris dolor aufertur ope S. Francæ 394 a

Ferrum candens illæsa manu tractatur in testimonium sanctitatis Petri Martyris 718 e

Festum S. Eutropii violantes puniuntur alius cæcicate, alius ingrossatione, eoque invocato sannatur 740 b c e f Festum S. Richarii obstinate violans morte punitur 453 a alia punita sanatur 457 f gentilis irridens morbo punitur, pœnitens sanatur 456 c d Festum S. Erconwaldi impediens pictor, ab ipso apparente flagellatur 784 d Illud profanans subito moritur 875 c in Festo S. Trudperti operans amittit oculū 437 b In Festo S. Petri Martyris arbor cæsa sanguinem fundit 704 d contra Festum murmurans ab ipso Sancto corripitur 705 f

Fidei Catholicæ mysteria & ritus indicantur & stabiliuntur in Vita S. Theodori Siceotæ, a discipulo scripta in Galatia uti erāt ibi 6 & 7 sec. 33 b & paßim tota vita. Zelo Fidei Christianæ lacerat edicta Diocletiani S. Georgius 107 publice se ei offert paratus ad omnia tormenta 124 de Fide æstimanda ex affectu ad cælestia, dicta a B. Ægidii Minoritæ 227 e Fide, spe & Caritate excellit S. Catharina Senensis 856 b

Fiduciā in Deo collocandā suadet S. Catharina Sen. 877 e

Filia S. Cercyra V jussu patris sagittis transfixa 614 b

Fistula pollicis cum periculo abscißionis curata, invocato S. Petro Martyre 708 e

Flagellātur dire S. Ioseph Persa 24 e 26 d 28 d S. Æithalas 25 a 26 e 28 a b d iterum Acepsimas ad mortem usque 23 f 26 b S. Basileus Ep. Amaseæ dein capite plexus 419 f Nervis immaniter cæsi, manent illæsi, SS. Felix, Fortunatus, Achilleus 99 e

Flores, a B. Peregrino Servita apparente allatos, manu tenens non sentit dolorem sectionis 850 e f

Fluvium compescit cruce defixa & mitē oratione reddit S. Theodorus Siceota 42 f 44 b alius in partes divisus, in trāslatione corporis B. Philippi Minoritæ 405 d & S. Ercōwaldi 78 f

Fontem precibus elicit S. Memnon 578 e signo Crucis & baculo monti imposito S. Guillelmus Firmatus 336 b alium aqua ex Iordane in Armoricam delata 336 f ter percussa terra S. Georgius Sardus Ep. 216 a d 217 f Fons impetratur invocato S. Richario 448 b & ad corpus S. Pamphili Sulmon. 584 e Fontem S. Trudperti conspurcans, egestis intestinis moritur 437 b c Fontis infecti aquas signo Crucis potabiles facit S. Donatus Ep 765

Fratres Martyres S. Cajus Papa & S. Gabinius, 14 f Fratres V S. Adalberti Ep. Pragensis in altari reconditi, ut SS. Martyres. 178 e 194 d e f Fratres & Soror B. Euodius, Hermogenes & Callista Martyres 360 SS. Ercōwaldus Ep. Londinen. & Ethelburga Ab. Berkingen. 780 b 781

Fulmina crebra a cœnobio arcet S. Hugo Ab. Cluniac. 652 e 655 b

Fur solitus bona ecclesiæ S. Richarii diripere, ab hoc apparente reprehenditur; iterum furatus, alapa castigatur 453 c d alius cæcitate punitur 459 b Equos ex monasterio S. Trudperti abducens, succußione equi collisus expirat 436 b c alius bona monasterii auferens, percussus mandata restitutione moritur: illam frater negligens surditate punitur 436 c d e cæcitatem simulans festo S. Trudperti deprehenditur 439 e alius simulans simplicitatem auxilio ejusdem fugatur & postea suspenditur 439 f

G

Gangrænam signo Crucis sanat B. Ægidius Minorita 243 c vide Cancer

Gibbosa sanatur apparente S. Petro Martyre 713 f

Gloriam vanam se numquam quæsisse profitetur in morte S. Catharina Senen. 945 a cum ea quomodo pugnandum, docet B. Ægidius Minorita 230 f 235 d

Gladio obtruncantur SS. Felix, Fortunatus, Achilleus 100 d S. Athanasius e mago conversus 121. S. Georgius 122 e 131 b S. Maximus apud Græcos, omine sumpto ex syllabo ξι, prima in ξίφος gladio, media in μα-ξι-μος. 733 e vide Capite plexi

Gonagra curata ope S. Petri Martyris 708 c

Grando arcetur patrocinio B. Antonii Augustin. 836 b d de Gratia Dei & hujus ineffabilitate, dicta B. Ægidii Minoritæ. 227 c d 236 a b e 240 b

de Gratitudine erga Deum, dicta ejusdem 228 a

Gutturis struma curata ope S. Petri Martyris 707 d meritis B. Francisci Fabriani 92 f item exulceratio 93 e & tumor ejusdem ope 989 e 990 b ac S. Zitæ 516 f Gutturi inhærens os ejicitur, epota aqua fluente ex oßibus S. Francæ. 395 b 396 d

H

Hæresis Origenistarum damnata a S. Anastasio I Papa 491 Berengarii oppugnata a B. Wolphelmo 79 f 80 in Hæresin lapsus Clericus a dæmone corripitur, S. Trudperti imperio, post eam detectam liberatur 438 e f 439 a Hæretico morbum simulanti febrim immittit, & conversum sanat S. Petrus Mart. 692 a Alios ex garrulis mutos facit 692 b 696 d Alios præferens vexillum Crucis Florentia pellit 693 a alium immissa in agrum fertilitate convertit 693 d idem natus Hæreticis parentibus, felici præsagio Symbolum fidei tuetur 688 c d e magno postea zelo contra hæreses flagrans, 689 f

Hastis multis vulneratus, orans pro occisoribus, obit S. Adalbertus Episc. 187 a 197 f

Hernia sublata ope B. Francisci Fabrianensis 91 a 93 b 987 a c S. Zitæ 510 f B. Iacobi Bitecten. 540 f S. Petri Martyris 669 f

ob Hilaritatem infantilem Euphrosyna dicitur S. Catharina Senen. 860 c

Hirundinibus silentium indicit B. Franciscus Fabr. 91 b

Homicidam fratris sui ad azylum & habitum admittit S. Hugo Ab. Cluniac. 643 e 653 c 655 c Pro interfectore patris sui pœnitentiam agit 643 f

Hospitum exceptor S. Eulogius Xenodochus 493 in Hospitali Hierosolymis ministrat S. Peregrinus 465 e Senis B. Aldobrandesca 470 c

Humeri os distortum sanatur ope S. Petri Martyr. 708 a

Præ Humilitate omnibus se subjicit, & mala hominibus inflicta suis peccatis adscribit S. Catharina Senensis 855 e f eamdem exercet celando dotes suas & gratias S. Zita 504 f in omnibus se subjiciendo, etiam joco abutentibus ejus promptitudine 505 b variis indiciis eam prodit 506 a item B. Luchesius 604 c d e & S. Petrus Martyr 689 d S. Adalbertus Episc. 183 a b 191 e S. Theodorus Siceota Episc. & hospes 46 b In quibus ea sita sit docet B. Ægidius Minorita 228 b c

Hydropyci curati ope S. Roberti Ab. Casæ Dei 322 a S. Petri Martyris 707 c 913 b c d e ope S. Eutropii 740 f B. Hildegardis Reginæ 800 c B. Peregrini Latiozi 844 d S. Richarii 454 d

I

Idola inter se collisa confringuntur præsente S. Georgio 130 d Idololatria devicta repræsentatur cum dracone sub Constantino Mag. & sub SS. Theodoro & Georgio 105 e f 106. Idolothytis vesci renuens verberibus necatur S. Valeria 565 c

Jejunans nihil gustat 40 diebus S. Elisabetha Græca 272 b Inedia triennali affliguntur SS. Acepsimas, Ioseph & Æithalas 25 d

Jesu aspectu & alloquio dignata B. Aldobrandesca 69 c videt mysteria nativitatis & paßionis 470 a. Sanguine lateris reficitur 470 a Jesum sibi assessorem habere a Gregorio VII Papa conspicitur S. Hugo Ab. Cluniac 649 e 654 d 656 a cum fratribus in choro psallentem videt S. Hugo 650 a 654 e 657 b c a Jesu evocata moritur S. Doda 290 e vide Christus

Igne vitam finit S. Nearchus 12 f & S. Pollio 567 a Igne exusti in mare merguntur SS. Pomodianus, Rodocianus & alii 24. 750 d in Ignem conjiciendus & dolio inclusus pauper ob debita, servatur implorato S. Eutropio Ep. & sceleris auctor morbis afflictus ejusdem meritis sanatur 737 d e f in Ignem a dæmone conjecta non aduritur S. Catharina Senen 885 c d super ardentes carbones jacet sine noxa 885 a Ignis Græcus ab hostibus in obsessos dimissus in obsidentes rejicitur invocato S. Adjutore 824 f

Iliorū dolor vehemens tollitur invocato S. Gualfardo 830 b

Imago S. Trudperti ab voti reo portari nequit nisi eo soluto 439 b c Imaginem S. Georgii dejicere conatus & lancea ejus in oculum lapsa eodem privatus, postea misere perit 148 a. Alius post spoliatam ejus statuam 148 d e In eam sagittam jaculatus Saracenus, ipsa retorta sagitta læditur, convertitur & Martyr obit 146 e f 147 a b alius eamdem lancea penetrans, ideoque absorbendus a terra, columnæ quam apprehenderat inhæret, pœnitens dimittitur, remanentibus in ipsa digitorum vestigiis 147 c d ob Imaginum cultum nervis cæsus carcere & exilio multatus obit S. Ioannes Hegumenus monast. Catharorum 496 d e

Incantationis remediū obtinetur ad aram S. Francæ 394 b

Incredulus de corpore S. Marci, a dæmone arripitur, credens liberatur 355 b

Incendium a templo Londinensi arcet S. Erconwaldus supra illud cum vexillo apparens 784 d in eo illæsum sepulcrum S. Erconwaldi 783 a b ut restinguatur S. Gerardum Ep. Tullen. monet S. Mansuetus. 210 d e Incendium extinguitur a S. Mellito, 282 c & S. Wilfrido 311 b per reliquias S. Petri Martyris 718 f & S. Francæ 397 d in Incendio infans illæsus invocato B. Luchesio 605 e & S. Roberto Molismensi 674 c

Injurias quascumque condonat S. Zita 505 e Injurii, sublatis bonis S. Richarii, morte puniti 459 c d Cluniaci vexator tantum non incendio absumitur 643 d Injuriosæ sibi ægræ ministrat S. Catharina Senen. & nihil obsequio mitigatam, fusis precibus, Deo & sibi ante mortem conciliat 890 891 a

Inquisitor fidei S. Petrus Mart. 680 b 695 e f Patronus inquisitionis in Hispania 685 e

Invisibilis evadit Abbas S. Trudperti, insidiis petitus 431 e ob Jocos nimios pœna post mortem illata 640 a b 655 a 656 e

Iracundia quomodo exercenda inter injurias docet B. Ægidius Minorita 229 c d

Irridentes Abbatem S. Trudperti, hoc invocato, montis parte obruuntur 435 c d

Isciatica sanatur ope B. Luchesii 609 a

ad Judicium Dei S. Macedonius Episc. CP. provocat in somnis Anastasium Imp. qui & fulmine perit 372

Jurandi mos apud Sardos pes nomen S. Georgii Episc. Suellen. 995 d

L

Labore manuum victitat, imo operam monasterio cuidam locat B. Ægidius Minorita 221 e f 223 c f

Lacte carens juvatur ab eodem 247 d

Læsus ferro in visceribus hærente, hoc ad sepulcrum S.

Eutropii extracto, sanatur 743

Lampas ad altare S. Francæ ultro accenditur 395 e & ad sepulcrum S. Petri Martyris 699 c

Lapidibus obruit moriuntur SS. Ioseph Persa & Æithalas 28 f 29 a Saracenus ad fidem conversus 145, 146 a S. Maximus in Asia 733 d

Lapsi ex alto illæsi ope S. Richarii 459 c 460 c e B. Luchesii 605 f 607 e B. Peregrini Servitæ 846 e f S. Catharinæ Sen. 494 f Ex Lapsu contrita per eamdem sanatur 916 a alius totus ruptus per B. Peregrinum 839 c & per S. Hugonem Ab. Cluniac. 641 f 652 c

A Lascivo iuvene se expeditura, faciem ejus unguibus notat S. Zita 504 e

E Latronibus Martyres SS. Saturninus, Inischolus, Faustinus, Ianuarius, Marsalius, Euphrasius & Mammius, pice, sulphure & cera decocti 613 f 614 a Latrones occiso S. S. Trudperto fugere nequeunt: horum alter semet occidit, alter suspenditur 432 e f 433 a

Laurea triplex, doctoratus, virginitatis & martyrii S. Petri Mart. 687 b

Lectionem quam ignorabat puer, fugiens ad sepulcrum S. Erconwaldi, perfecte scivit 786 e f Lectioni piorū librorum & Scripturæ intentus S. Petrus Mart. 689 e

Lectum sibi ex nudis asseribus sternit S. Catharina Senensis 868 b

Lepra curatur ejusdem mortuæ attactu 948 f, gustato cibo S. Roberti Ab. Casæ-Dei 327 a lotione in fonte S. Trudperti 439 c in Leprosos & elephantiacos misericors S. Richarius 443 f eosdem mundat S. Cronanus 580 f S. Theodorus Siceota 39 f S. Hugo Ab. Cluniac. 641 b c 650 c 654 f Leprosæ ingratæ & contumeliosæ inserviens lepram contrahit, a qua demortuam sepeliens liberatur S. Catharina Senen. 889, 890 a

Lethargus curatus meritis S. Petri Martyris 716 e

Librorum copiam colligit, pecunia a patre legata, B. Franciscus de Fabriano 89 e 90 b

Lingua præcisa invocat S. Polychronium S. Parmenius 11 a eadem alteri restituitur invocato S. Adjutore 825 f

Liquor salutaris emanat ex sarcophago S. Zitæ 508 b

Lilia candida ultro nascuntur in loco sepulturæ B. Antonii Augustiniani 834 f

Litaniis recitatis a submersione liberatur cum suis B. VVolphelmus 85 e f

Locustas precibus fugat S. Memnon. 578 e aqua benedicta S. Theodorus Siceota 52 e

Luce cælesti illustratur in carcere S. VVilfridus 304 a item sepultura ejus 311 b & B. Ægidius Minorita 242 b eadem circumfulgere S. Catharina Sen. videtur ab ægra, quæ ejus castitatem traduxerat & testimonium innocentiæ accipit 892 e 893 c d e Lux insolita cum crucibus supra funus S. Roberti Ab. Molismensis refulget 672 f 673 a item S. Materniano nato 759 c qui eadem supra cubiculum splendente Episcopus eligitur 759 f 756 a b Lumen ad sepulcrum negligenter custodiens, monetur a S. Mellito apparente 282 e

E Lupanari intacta evadit S. Theodora, veste cum S. Didymo mutata 573, 574

Lupi grassantes arcentur ope S. Marci Atinensis 561 a a Lupo raptus puer servatur invocato S. Roberto Ab. Molismen. 674 a b & ab eo vulnerati ope S. Zitæ 523 b 525 b e

Lusor qui se dæmonibus voverat eorum potestati eximitur invocato S. Petro Martyre 718 a b

M

Magiam signo Crucis dissolvit S. Maternianus 762 a

Magorum Persicorum fallaciam spernit S. Ioseph Persa 27 e Magus post disputationem cum S. Georgio M. conversus obit Martyr, Athanasius dictus 120, 121, 129 d

Mamilla tumefacta curatur ad aram S. Francæ 395 d e exulcerata ope B. Iacobi Bitect. 538 f 540 b

Manna cælesti operitur S. Catharina Senen. 935 b c d

Mansuete respondet convitiantibus S. Zita 505 d

Manum extra arcam ultro porrigit Venetiis S. Marcus 998 a Manus S. Catharinæ Senen. clavo a Christo perforatur 901 d Manus, quæ deerat infanti nato; impetratur meritis S. Petri Martyris 711 b Bullienti lixivio adustæ sanatur miraculo B. Francisci Fabrianen. 989 b Arida a S. Alpiniano 481 b & S. Erconwaldo 785 d 787 e & epota aquæ, qua ablutæ Reliquiæ S. Marci Atinen. 559 d præscendenda ope B. Luchesii 608 f item incisa 609 b Manum læsam S. Aniani sanat S. Marcus 348 a aliam vulneratam 356 e Manus contractæ, curantur pallio altaris S. Francæ involutæ 396 a incancerata invocato B. Peregrino Servita 851 a b

Maria Deipara (cui consecratur Cisterciense monasterium & Ordo 666 d 671 f) S. Robertum necdum natum in sponsum se elegisse indicat matri 669 c d apparens promovet pietatem S. Hugonis Ab. Cluniac. 646 c d sanat veneno petitum S. Theodorum Siceotam 48 e S. Petro Mart. commendat Ordinem Servorum 684 b c eumdem contra hæreticos animat 696 a B. Peregrinum monet Ordinem Servorum ingredi 837 peregrinatam S. Zitam ultro apertis portis urbis domum reducit 502 b c d Confessarium dat S. Catharinæ Senen. Raymundum dein Vitæ scriptorem 966 f 977 a b ea apparente expirat S. Opportuna 67 c & S. Robertus Casæ Dei 307 d 318 c ab eadem visus induci in cælum 323 a b c 328 e ejus conspectu fruitur B. Aldobrandesca 470 d Eamdem virginem fuisse ante, in, & post partum docet B. Ægidius Minorita, triplici percußione terræ tria lilia existere faciens 139 c d salutationem Angelicam recitare solita infantula S. Catharina Senen. 860 d sub ejus patrocinio virginitatem vovet 862 a b Rosarium sibi applicitum stringit mortuus B. Franciscu. Fabrian, 92 c In S. Mariæ templo Amorii oleum manat, eoque sanatur S. Theodorus Siceota 54 a ejusdem altari impositus æger S. Adelbertus puer convalescit 179 b 188 a ejus nomen in aliis veneratur S. Zita 505 d ejus ope sanatur, adjectis sibi 4 Vitæ annis, S. VVilfridus 309 d e 310 b & crus pridem resectum recuperatur 332 f 333 f

Martyrum nominatorum sedecim millia præter alios innumerabiles in Perside sub Sapore Rege 19 21 e Item Episcopi 24, Clerici 250 ibidem. Martyr habetur S. Trudpertus, occisus quia vitiis non consentiebat 430, 431, 432 talis censetur S. Opportuna crucem Christi amplexa 63 a ad Martyrium per visionem vocatur S. Adelbertus Ep. 183 d 194 c & ut talis innotescit Romæ & S. Nilo 196 e f 247 b ad idem præscitum anhelat S. Petrus Martyr 696 a 697 a ob Martyrium S. Simeonis fratris non dolet S. Pherbute & ipsa ad id parata 22 b c eodem se frustratum dolet ad necem quæsita S. Catharina Senen. 958 Acta Martyrum scribenda ad posterorum incitamentum 86 eadem petentibus Martyribus scripta 746 d

Mater applaudit filio S. Mariano, post alia tormenta capite plexo 749 b Matrem suam minus congrua correptione usam modeste corrigit S. Catharina Senen. 863 d e & Matrem a Christo accipit S. Mariam Magdalenam 899 c d

Medicinæ peritus S. Guilielmus Firmatus, 335 a

Membrorum usus variis concessus meritis S. Petri Martyris 715

Mendicitas & prodigalitas arcetur patrocinio B. Antonii Augustiniani 836 a

Mense exeunte & intrante quomodo intelligendum 996 d

Meretrix semel iterumque contrabitur & sanatur ope S. Richarii 448 e f

Milites XXX MM. cum Duce S. Saba Gotho 261 Mauritius, Georgius, Tiberius Martyres Thebæi 266 S. Publius M. 361 Militem febri simul & a consuetudine prædandi liberat S. Hugo Ab. Cluniac. 640 f 652 d ad Militiam educari S. Theodorum Siceotam prohibet S. Georgius matri apparens 34 b

Ministeriis vilibus domi exercetur S. Catharina Senen. 884 d

Missam celebrans S. Marcus comprehenditur 348 e facie illustratur S. Theodorus Siceota 94 b sub ea Saracenus videns Christum infantili specie dividi, arguit Sacerdotem: at instructus fit Christianus ac Martyr 144, 145 ad verba Sursum corda videt S. VVilfridus procul absens interitum Elfridi Regis, eadem hora a Pictus occisi. 506 d e scorpionem in Calysem lapsum haurit, & aperta vena vivum educit B. Franciscus Fabrianen. 81 c d in calice apparens puer spectes indicat sanctitatem S. Hugonis tunc nati, post Ab. Cluniac. 637 a 649 a adRequiescat in pace auditæ voces respondentium Amen, sive Angelorum, sive animarum 89 f Missa de S. Roberto Ab. Casæ-Dei cantata piscis ab aquila adfertur 329 c ablutione B. Wolphelmi celebrantis admota oculus, cæca illuminatur 85 c d Græcorum sacrificalta instrumenta & vestes enumerantur 146 b c

Monachos sub se habet trecentos S. Robertus Ab. Casæ-Dei 322 a iidem partim Basiliani, partim Benedictini in eodem monasterio Romæ 192 e Monasteria varia construit S. Wilfridus 298 b 299 a 305 e Monasterio egredi ob incendium recusantibus sanctimonialibus, illud ab ulteriore incendio mirabiliter servatur 632 e f

Montem invium scindit signo Crucis S. Georgius Suellen. Ep. 216 c

Miraculorum cessatio petitur ad corpus S. Roberti Ab. Casæ-Dei, ob impeditam multitudine accurrentiū quietem monachorum & valvæ templi non aperiuntur 329 d e

Moribundi sanantur ope B. Iacobi Bitecten. 535 c d 536 a 538 f 540 f 541 a f B. Ægidii Minoritæ 246 d e f meritis B. Francisci Fabrian. 97 c Moribundus oratione S. Theodori Siceotæ 47 b c & B. Helenæ Vtinensis 254 f devotione erga B. Peregrinum Servitam 847 c d invocato S. Severo Ep. Neapolit. 767 e S. Wilfrido 300 c S. Franca 401 c d 403 e corspersi terra martyrii S. Petri Martyris 669 e Moribundus S. Marco devotus, ab hoc invisitur & lætus moritur 357 c Occidendus ab inimicis & graviter læsus liberatur implorata ope B. Francisci Fabrianen. 93 e Moribundo Stephano 9 Papa dæmonem arcet S. Hugo Ab. Cluniac. 649 f 654 d 656 a Moribunda S. Catharina Senen. hortatur suos ad fui expoliationem, studium orationis, obedientiam, fugam temerarii judicii, fiduciam in Deum, mutuam dilectionem & zelum pro ecclesia 943, e f 944 a b c, consolata suos de suo transitu, valedicit singulis, petita defectuum venia, extremis Sacramentis munita pie moritur 949 d e f 945 960 S. Opportuna Abbatissa petit veniam peccatorum a sanctimonialibus, inculcat memoriam novißimorum, fidem, spem caritatem, & sacro viatico munitur 66 67 dæmonem apparentem sistit & abigit, apparente S. Maria expirat 67 a c Mortis periculo plures liberati invocato S. Petro Martyre 695 c 712 b c d ad Mortem varia corporis afflictione se parat S. Hugo Cluniac. 646 d eam sibi instare discit ex revelatione agricolæ facta 646 e f eamdem p æsagit a visione, ipsoque die anni sequentis obit B. Wolphelmus 86 e f de hora a Deo monetur S. Robertus Ab Molismen. 672 e Moritur lætus monachus, accepta optione vivendi aut moriendi 333 b Mortua ad tempus disrupto corde ex vehementia amoris S. Catharina Senen. 905 d e f 906 a alterius vitæ præmia & pœnas spectat. 906 c postea in gloria conspicitur 968 b c Mortui XIII suscitati invocato S. Petro Martyre, infans natus mortuus, puella submersa, puer suffocatus 708 e f mulier quæ se suspenderat, puer quinquennis, alius ab equo protritus, item miles & puer & alius a febri defuncti 709. item puer, & vir alius & infantes duo, quorum alter mortuus natus 70. Mortuam sine confeßione matrem suam resuscitat S. Catharina Senen. 913 e f 914 a b Puerum in Confirmandorum turba suffocatum S. Wilfridus 299 b c d Alios suscitant, S. Georgius Sardus Ep. 216 b B. Ægidius Minorita 243 f 244 a S. Georgius M. 120 f 121 a 129 a b S. Alpinianus 481 b Alii suscitantur ope S. Opportunæ 71 f S. Petri Martyris 569. d 702 e S. Zitæ 508 e S.Cronani 582 b c B. Luchesii 605 a Mortuum simulatum offerens S. Patricio resuscitandum, & vere mortuum reperiens, convertitur S. Machaldus Ep. Monæ, 67 c d e Mortuus S. Michomeres, dum animæ suæ statum proderet, a S. Germano Ep. Antißiodoren. resuscitatur 776 b Mortuum ut creditorem mendacem convincat, suscitat S. Donatus Ep. 765 c 766 d e item S. Severus Eb. Neapolit. 768 769 a Mors S. Zitæ proditur stella per diem lucente, & Deo per pueros loquēte 507 c d e Mortui B. Antonii Augustiniani corpus sudore madefit 833 d B. Wolphelmi facies roseo colore perfunditur 87 d pro Mortuo S. Gerardo Ep. Tullensi eadem hora curat orari Cluniaci S. Majolus Ab. 213 b Mortui exequias celebrante S. Gerardo Ep. Tullen. lumen in pluviosa tempestate non extinguitur 211 d pro decessore Episcopo orans S. Gerardus Ep. Tullen. discit in gloria esse æqualem S. Apollinari M. 210 f 211 a a Morte per uxorem inferenda, obrigescente ejus manu, devotus S. Eutropio liberatur 740 c d

Mortificare carnem, & sensus affectus docet B. Ægidius Minorita 237 e f 238 a c

Mutus subito factus ad triduum vidit S. Francam in gloria cum SS. Virginibus, 380 f 381 a b c Mutus 10 annis loquelam recipit inferto oris ejus digito S. Petri Mart. 690 f alius signo Crucis 695 b alta ut confiteatur peccatæ 690 f Multi sanantur a S. Hugone Ab. Cluniac. 641 c B. Francisco Fabrianen. 90 e in os insufflantes S. Theodore Siceota 46 c item signo Crucis 540 & data Eucharistia 45 d 46 e ope S. Zitæ 508 d 510 d 511 a b c e 513 c 515 a c 517 d S. Cronani 582 e B. Luchesii 600 e f B. Hildegardis Reginæ 799 a S. Richarii 456 a S. Roberti Ab. Molismen. 677 b Muti & Surdi sanati a S. Roberto Ab. Casæ-Dei 327 e & ope S. Georgii Royæ in Picardia 151 a

N

Nascitur ridens B. Franciscus Fabrianen. 89 c apparente supra domum columna ignea S. Wilfridus 294 b Naufragio liberantur deferentes corpus S. Marci ipso apparente 355 a alii ejus ope 356 c 357 b invocato S. Forannano 813 f S. Adiutore 824 b a S. Hugone Ab. Cluniac. adhuc vivo 643 a

Nephritis curatur a S. Roberto Ab. Casæ-Dei 323 a

Noscendi animos hominum facultate donatur S. Catharina Senen. 891 b c Nosse se & nosse Deum, eadem discit a Christo 876 877

Nubes contra æstum solis ad confusionem hæreticorum inducit signo Crucis S. Petrus Martyr 696 c alias nimium æstuans 707 e f

Nuptias oblatas repudians sibi comam abscindit S. Catharina Senen. 865 b c 866 f desperatas reconciliat B. Iacobus Bitecten. 531 b

O

Obedientia excellit B. Ægidius Minorita 226 b ejus dicta de ea 233 d 237 c ipsam servat suis Confessariis, etiam ab iis vexata S. Catharina Senen. 803 c d

Oculus fere extinctus sanatur invocato, B. Francisco Fabrianen. 989 e item oculus clausus 990 amissus per S. Catharinam Senen. 949 d oculi dantur infanti absque illis nato per invocationem S. Petri Mart. 711 b oculi variorum graviter læsi sanantur ope S. Francæ 393 c d e & B. Francisci Fabrianen. 93 e item squammis obducti 92 f oculi usu privata B. Aldobrandesca eumdem recipit tempore sacrificii 469 d oculorum dolor ope S. Trudperti sæpius curatur 437 c voto facto S. Catharinæ Senen. 494 oculos minatus effodere S. Hugoni Ab. Cluniac. iisdem privatur 643 b vide Cæcus.

Odor suavißimus & cadaveris nitor indicant cælestem gloriam S. Balderici 289 a b item S. Basilii Ep. mari mersi 421 b & S. Erconwaldi 781 e

Officii Canonici lectionem Latinam divinitus discit S. Catharina Senen 881 c

Oleo lucernæ, in templo S. Georgii ardentis, sanat ferventi aquæ illapsum S. Theodorus Siceota. 54 e

simili Oleo lampadis sanatur Saracenus læsus & Martyr obit 147 a b Oleo innatantia reperiuntur ossa S. Francæ, miraculis clara 390 c d ipsum multiplicatur, ad usus S. Petri Mart. 691 c

Oratio quomodo devote peragenda docet B. Ægidius Minorita 231, 232, 238 a ejus fructus 156 etiam in ariditate 233 f 238 d Orationi & lectioni piæ impendit 9 horas frequentißima in templo B. Helena Vtin. 250 e f 257 b eidem coram altari incumbit, pernoctans in ecclesiæ S. Franca 388 b c d ad Orationem a S. Georgio excitatur S. Theodorus Siceota 34 f 35 a eadem sistit sugitivum servum cum furto 40 b c & saxum ingens movet 44 d victoriam de Pictis & Merciis obtinet S. Wilfridus 299 f In Oratione extasim patitur & cælesti luce circumdatur S. Zita 503 a b vulneratus hastis pluribus obit S. Adalbertus Ep. 187 a

Ordinis S. Benedicti Abbates B. Wolphelmus 76 SS. Deodatus Blesis 273 Robertus Casæ-Dei 316 Robertus Syracusis 378 Richarius Centulæ 441 Paschæsius Ratbertus Corbeiæ 462. Episcopi & Abbates S. Erminus Lobiis 374 S. Erconwaldus in Anglia 780. Ex Abbate Episcopus S. Mellitus in Anglia 280. Ex Episcopo Abbas S. Forannanus 807 Monachus S. Adelbertus Ep. Pragēsis 182 S. Adjutor in Normannia 838. Abbatissȩ SS. Opportuna in Normānia 61 Senorina in Portugalia 741. Bova Remis 283 Sanctimonialis S Doda Renis 283 Ordinis Cluniacensis S. Hugo Ab. 628 Ordinis Camaldulen. Petrus Teutonicus 472 Ordinis Cisterciensis S. Robertus Fundator & Ab. Molismen. 662 Encomia de viris illustribus 663 a Abbatissa S. Franca Placentiæ 379 Cœnobia virorum & feminarum 662 f Abbas in Hibernia S. Cronanus 579 Archimandrita cœnobiorum in Galatia S. Theodorus Siceota 32 Hegumeni SS. Ioannes monasterii Catharorum 495 S. Memnon Thaumaturgus 578

Ordinis Prædicatorum SS. Petrus Martyr 678 Catharina Senen. 851 Ordinis Minorum BB. Franciscus Fabriani 88 Ægidius socius S. Francisci Perusii 228 Philippus seu Philippinus Montalcini 404 Iacobus de Bitectis 527 Luchesius in Hetruria 594 & Michael de Barga 980 Ordinis Eremitarum S. Augustini B. Antonius Monticiani in Hetruria 832. B. Helena vidua Vtini 247 Ord. Servorum B. Mariæ B. Peregrinus Latiozus Forolivii 836

Virgines SS. Pusinna in Saxonia 165 Elisabetha Thaumaturga apud Græcos 272 Exuperantia 423 Zita Lucæ 497 Proba Martyr & Germana prope Duacum 577 Cercyra Mart. Corcyræ 614 Ava in Hannonia 628 Hoyldis Trecis 773

Eremitæ SS. Daniel Mart. Gerundæ 266 Guilielmus Firmatus in Normannia 334 Octo Martyres apud Græcos 374 Trudpertus in Brisgoia 424 Antonius Presb. Lucæ 476 Gualfardus Veronæ 827

Ordo militaris S. Georgii in Austria contra Turcas 155, 156, 157 & Periscelidis Anglicanæ 158, 159 equitum S. Georgii sub Petro II Aragoniæ Rege 159 d & apud Genuenses ad littora maris. Adriatici tuenda 159 e Ordinis S. Dominici Fratres ac Sorores de militia dein de Pœnitentia 871 e f 872 a institutum in feminis perseverabat approbante Sede Apostolica 872 b c talem habitum induit S. Catharina Senen. 871 a b c ante a solis viduis assumptum 872 d Ordinem S. Dominici ementito sexu ingredi statuit S. Catharina Senen. zelo salutis animarum succensa 862 f 863 a Ordinis Servorum B Mariæ Institutum ex mandato Innocentii IV Papæ examinat & probat cælesti visione edoctus S. Petrus Mart. 683 e f 684 a b c

Ornatum muliebrem admissum tota vitæ deplorat S. Catharina Senen. 864, 865 a Ova divinitus illæsa servantur ipsa illis incumbente 888 c

P

Panes ab œconomo non datos egenis ex jussu suo, jubet in aquam projici, & alios panes ex insperato pro refectione suorum recipit S. Robertus Molismen. 676 a b Pane & aqua & braßicis sale conditis victitat S. Adjutor 824 b Panem sibi interdicit vicennis S. Catharina Senen. 867 f Panes divinitus. in furno præparatos invenit S. Zita orationi vacans 503 e multos & sapidos ex vitiosa & exigua farina conficit eosque multiplicat in arca S. Catharina Senen. 927 d e f 928 a b pane modico diviso eadem multos reficit 928 c d e f eumdem post obitum ipsa multiplicat 929 a b c

ad Papam & Apostolicam Sedem appellat, pellendus ab Episcopatu S. Wilfridus 301 b c 308 b c d

Paralysis sublata ope S. Opportunæ 68 d B. Wolphelmi 87 e B. Francisci Fabrian. 91 a 989 d 990 f S. Georgii Sard. Ep. 217 a B. Helenæ Vtinensis 755 f veste S. Wilfridi 311 a invocato S. Marco 356 c d Roberto Ab. Casæ-Dei 322 b S. Franca 397 a 403 b c S. Richario 448 c d 451 b 454 d Paralyticos benedictione sua, alios oleo inunctos sanat S. Theodorus Siceota 50 a c d 53 a f Crucis signo 54 c d Alii curantur ad Sepulcrum S. Roberti Ab. Molismen. 675 c d e ope B. Hildegardis Reginæ 797 f 799 c d 800 e S. Adjutoris 825 b ad feretrum S. Gualsardi 829 e ejus ope 830 a & B. Peregrini Latiozi 849 c terra, S. Petri Martyris sanguine perfusa 669 f eo invocato 714 b d Paralyticum sanat S. Hugo Ab. Cluniac. dicens. Petrus Apost. dixit paralytico: Sanet te Dominus Jesus Christus 641 a b 650 c d Paralysi punitus ob curiositatem in elevatione S. Trudperti, confitens reatum sanatur 434 d

De Paschate rite celebrando Synodus in Anglia habita 296, 297 ad quod Hyenses monachos inducit S. Egbertus 315 b

Pater & filius SS. Hubertus & Florebertus Epp. Leodiensis 377 c SS. Guilielmus & Peregrinus Patroni Foggienses 465

Patronos inter præcipuos Imperii CP. S. Georgius 152 b contra infideles adjutor 152 c d e

Patiens in contumeliis, carceribus, exilio S. Wilfridus, sanat Reginam, causam totius mali, a dæmone obsessam 300 f 301, 303, 304, excusat Theodorum Arch. Cantuar id permittentē 306 e f injurias & adversa tolerat Luchesius 604 f inter maximos dolores & dæmonis afflictiones suavißime cantat B. Helena Vtinensis 253 a b Patientia per totam vitam insignis in abdicandis voluptatibus, in abstinentia carnis, vini & panis S. Catharinæ Senen. 952 b c, item pro servanda castitate, studio pœnitentiæ & orationis 952 d e f, item in illusionibus diabolicis superandis, & in ferendis prudenter Superioribus, sinistre judicantibus, Sacramenta subtrahentibus & molestis in ejus extasi 953 item in obsequiis ægrotantium 954 in injuriis & corporis doloribus 955 e f in vexationibus dæmonum maxime circa finem vitæ 956 a b c

Pluvia conceditur ope S. Francæ 404 d & B. Philippi Minoritæ 405 d impetratur ope S. Marci Atinensis 559 c d 561 a S. Indaletii 725 c S. Hoyldis 774 e B. Iacobi Bitect. 534 a S. Pamphili Sulmon. 584 f S. Donati Ep. 765 c Idem sub ea non madefit 765 d uti nec portantes funus B. Luchesii 605 c Pluvia nimia in triduo festi S. Richarii cessat 461

Prædicit Imperium Mauritio S. Theodorus Siceota 44 c item ejus cædem post lucernam quarto extinctam 56 b c & futura alia variis, 36 d e 57 a Pippinum Brevem recens natum fore Regem S. Erminus 376 d Mortem Guilielmi II Regis Angliæ S. Hugo Ab. Cluniac. 639 a b Episcopatum Hoëllo 639 f, alteri pœnam post mortem ob jocos 640, 651 f 655 a 656 d filium nasciturum & monachum futurum 658 d martyrium suum & canonizationem S. Petrus Mart. 696 a b

Præsentiam S. Hugonis Abb. Cluniac. evitans, morbo mulctatur 643 b 654 e

ad Preces ejusdem, inimicus inexorabilis; carcere & delirio mulctatur 643 c d vide Oratio

Presbyter anno ætatis 18 ab Episcopo ad id divinitus moto ordinatur S. Theod. Siceota 27 d

Prolem sterili impetrat Zenis utriusque conjugis benedictis idem S. Theodorus 51 e eamdem obtinent alii invocato S. Roberto Casæ-Dei 330 c & B. Iacobo Bitect. 535 d 543 f vide Sterilis.

Prophetæ 4 Majores symbolicis figuris a S. Severo Ep. Neapol. expreßi 769 b Prophetiæ dono redarguit de cogitationibus Confessarium S. Cathærina Senen. 922 d e militi

in somno apparens imperat Confeßionem, & peccatum indicat 922 923 a b c alias in periculo occisionis absens oratione liberat 923 d e f 924 a b prædicit schisma futurum, & secuturam concordiam 924 c d e f quomodo prædixerit passagium sanctum 925 926, prædicit conversionem cuidam licentioris vitæ. 926 e f

Protector, defensor & Advocatus Angliæ S. Georgius 160 e

Psalterium memoriæ tradit S. Theodorus Siceota 25 f & S. Adalbertus puer. 179 c

Puerperæ adjutæ invocato B. Iacobo Bitecten. 538 c 539 f 540 e B. Luchesio 608 b c S. Petro Mart. 710 f 711

ex Purgatorio Animas multas a morte educit B. Ægidius Minorita 242 e f liberat patrem suum S. Catharina Senen. 907 f 908 c item duos latrones. 910 c

Puteum inveniri facit baculo terram percutiens B. Ægidius Minorita. 239 f

Q.

In Quadragesima solo pane & lacte tenui quotidie vescitur S. Egbertus 314 a in eadem pauca panis frustula cū aqua sub vesperam sumentē Stephanū imitatur S. Theodorus Siceotæ octennis. 34 c d per eam totam nihil aut parum comedit S. Petrus Mart. 689 a a Quadragesima usque ad Ascensionem Christi ab omni cibo abstinet, ac deinde continuo S. Catharina Senen. 896 a b

R.

Ranas oratione pellit S. Senorina 75 e obmutescere facit S. Georgius Suellen. Ep. 216 c

Raptum triduanum patitur S. Catharina Senen. 902 f vide Extasis.

Regula S. Benedicti deliberanti S. Roberto Ab. Casæ Dei divinitus offertur. 326 e f

Regulæ Benedictinæ disciplina reformata a S. Roberto Ab. Molismensi. 664 e f 665

in Reliquiis Sanctorum conquirendis sedulus Carolus 4 Imp. 997 a & S. Gerardus Ep. Tullen. 208 e qui & miraculose impetrat de saxo, quo lapidatus S. Stephanus 213 e Reliquias S. Marci Atinen. ablaturus divinitus sistitur 558 d S. Marci Evang. arca ultro supplicanti populo ostenditur cum suaveolenta 998 a Reliquiarum Vrsulinarum cultu omisso, ipsæ non amplius inveniuntur 440 c d f e Reliquiis B. Iacobi Bitecti digitus ablatus tempestate compellente restituitur 437 f item alia Reliquia 542 f 543 Ex Reliquiis S. Petri Martyris fluente sanguine confirmatur dubius in fide 719 a b Reliquias in altari deesse novit in spiritu B. Wolphelmus 86 a b dentem S. Catharinæ Senen. magni æstimat Gregorius 12 Papa 969 a Caput S. Georgii ex Ægina insula ablatum, divinitus relatum, defendit illam a Turcarum invasione. 133 c d

Renum dolor curatur ope B. Iacobi Bitecten. 544 b

Rota laceratus, divinitus sanatur S. Georgius M. 118 e f 125

in Ruina domus illæsi invocato S. Georgio Ep Suellen. 996 b

S.

Sagittis transfixa S. Cercyra V. jussu patris sui 614 d Sancti XV Auxiliatores, sub hoc titulo invocati 249 a b c Sancti utriusque Testamenti ad exemplum hominum a Deo dati 33 c d e Sanctos invocans æger S. Gerardus Ep. Tullen. vidit sibi opitulantes 211 a b c virtutes imitatione exprimit S. Catharina Senen. 856 e f & gesta divinitus discit 861 a Sanctitas vitæ ex patientia definitur 951 d e f

Sanguis fluit e corpore B. Luchesii mortui 596 f 605 d ab eodē sanatur Sanguinis profluvio laborans item a S. Theodoro Siceota 52 a & B. Iacobo Bitecten. 536 a 538 b 540 c Sanguinis vomitus curatus meritis S. Petri Martyris 716 e ad contactum S. Catharinæ Senen. 907 b

Sapientia cælestis elucet in Epistolis, libro Dialogorum & colloquiis S. Catharinæ Senensis 854 a b c 855 a eam ex Pontificis voluntate explorant varii 966

Scabiosus puer a nativitate mundatur invocato S. Petro Martyre 711 b

Pro Schismatis sublatione orante S. Catharina Senen. victoria conceditur Pontifici, & contra hunc inita conspiratio dißipatur 940 de Scientia utili & inutili dicta B. Ægidii Minoritæ 232 d

A Scorpione læsum, Crucis signo sanat S. Petrus Martyr 691 f

Scribit Vitas Sanctorum S. Paschasius Ratbertus 463 e f 464 b d

Scrofulas sanat B. Franciscus Fabrianen. 91 a 986 f

Seges in relatione corporis S. Richarii attrita fæcundam messem profert 458 f 460 c

Sellariorum patronus Veronæ S. Gualfardus 827 f ipse Sellarius profeßione 828 e

Senex de rigore vitæ & abstinentia nihil remittit S. Hugo Ab. Cluniac. 644 e f suos adhortari non desinit 646 b benedictionem iis impertit 647 & pedes lavat 647 a

Sensu omni destitutus, per socium commendatus S. Erconwaldo, restituitur sibi 785 f 786 a

Sermones vanos & detractiones vitat B. Luchesius 603 e f

Serpentem aqua benedicta ex muliere pellit S. Hugo Ab. Cluniac. 659 f a Serpente morsus sanatur ope S. Zitæ 525 a S. Pamphili Sulmon. 584 f

Serra sectæ in duas partes S. Pherbute, ejusque soror & ancilla 22 e

Servitiis domesticis addicta, manet conjunctißima cum Deo S. Catharina Senen. 865 d e cogitat se Christo, Deiparæ, discipulis ministrare 866 a

Siccitas in Bohemia, absente S. Adalberto Ep. ejus reditu sublata 199 f 200

Silentium perpetuum sanctißime servat, semper fere solitaria, B. Helena Vtinensis 251 e f 257 c illud hirundibus indicit B. Franciscus Fabrianen. 991 a a completorio usque ad Primam sequentis diei servat ipsum S. Adalbertus Ep. 181 b

A Solis radio pendent chirothecæ S. Roberti Ab. Casæ-Dei 227 f

In Solitudine nascitur & postea Sacerdos adscitis 2 sociis in eremo degit S. Robertus, dein fundat Casam-Dei 317 f 319

Sorores tres sanctæ Pusinna, Hoyldis, Lutrudis 163 c aliæ quatuor ipsarum sorores 164 d

De Spe salutis non abjicienda, dicta B. Ægidii Monoritæ 227 f

In Spelunca biennio latitat, & inde educitur pene mortuus S. Theodorus Siceota 27 b c

Spina piscis gutturi inhærens eximitur ope S. Richarii 459 c 460 d

Spiritus sanctus visus superimminere capiti S. Hugonis Ab. Cluniac. 659 f eum in columbæ specie accipit B. Helenæ Vtinensis 254 e In Spirituali consolatione humilis, totus spiritui excolendo intendit B. Ægidius Minorita 225 Fervor & hilaritas in eo elucent 225 e

Stella in uterum matris gravidæ descendere visa indicatur S. Theodorus Siceota fore magnus apud Deum & homines 34 a Stella per diem lucet in morte S. Zitæ 507 d

Sterili, a marito male habitæ, prolem precibus impetrat B. Helena Vtinensis 254 f 257 e aliis S. Perus Martyr, 711 e f 712 a & S. Adjutor 826 a Vide Proles

Stigmata quinque vulnerum Christi invisibilia sed dolorē dantia accipit S. Catharina Senen. 901 e f

Strumæ sanantur ope B. Luchesii 609 a & B. Peregrini Servitæ 844 f

A Submersione invocata S. Opportuna eripitur S. Adalhelmus Ep. Sagiensis 68 b Submersum in vivis servat S. Cronanus 580 e Submergendus liberatus invocata S. Franca 393 a b & alii tres ope S. Eutropii 736 737 a b c. item invocata S. Catharina Sen. 950 a b Submersi quatuor reviviscūt invocata B. Hildegarde Regina 800 f 801 a b 802 b d

Superiores de S. Catharina Senen. sinistre judicantes, Sacramenta subtrahentes & inter extases molesti, misere pereunt 953 954 a

Surdi sanati ope S. Zitæ 508 d 515 c e f S. Cronani 581 a B. Hildegardis Reginæ 798 f

Suspensus ungulis Laceratur S. Epipodius 9 c & Alexander in Cruce obit 9 f in eculeo S. Parmenius & socii 12 b d nervis cæditur S. Ioseph Persa 27 e S. Æithalas 28 a ad extremitates pollicum, additis ad pedes ponderibus S. Marianus 747 d Suspensum innocentem sustinet & præciso fune liberat S. Zita 509 e f

Symbolum fidei recitans occiditur S. Petrus Martyr 698 e

T

Tauros feroces reddit cicures S. Maternianus 761 e f iterumque feroces ut magum vincat 762 a b

Tempestatis & piratarum periculum evitatur apparente B. Wolphelmo 87 f eamdem sedant, signo Crucis S. Hugo Ab. Cluniac. 641 f crucibus constitutis S. Theodorus Siceota 44 b 60 b injecto mari pallio S. Liberalis 490 b f invocatus S. Adjutor 824 f 825 c & S. Richarius 459 in Tempestate servati navigantes ope S. Zitæ 526 f B. Luchesii 607 e f S. Petri Martyris 719 & S. Memnonis 578 e protectæ Venetiæ ope SS. Marci, Georgii & Nicolai, 151 d e contra Tempestates rami consecrantur in festo S. Petri Martyris 684 f

In Templo S. Marci Atinensis destructo jumenta collocata pereunt 557 d e Templum S. Eutropii citharœdus profanans punitur morbo & morte 741 e f vide Ecclesia

Tempus vacuum impendit cum Deo S. Catharina Senensis 884 b

De Tentatione etiam contra castitatem immissæ ad victoriam obtinendam virtute patientiæ munitur a Christo S. Catharina Senen. 879 a b c d 880 Tentato non disputandum cum dæmone, neque aliquid de piis exercitiis remittendum 879 e f Tentatis etiam Sacerdoti in somno apparens succurrit B. Ægidius Minorita 225 f 226 a docet quomodo contra tentationes etiam vanæ gloriæ pugnandum 230 d e f

Terra & lapidibus in scrobe obrutus S. Vitalis M. 564 f Terræ motu concussum cubiculum in morte S. Severi Ep. Neapol. 769 e

Thermarum virtutem, non diis, sed Conditori universi adscribendam docet S. Patricius Ep. Prusensis 576 iis immersus, evadit incolumis 577

Tibia confracta curatur ope B. Iacobi Bitecten. 535 b male affecta, ope B. Antonii Angustiani 834 b B. Peregrini Latiozi 843 a 849 b item sub curru contrita 849 f

De Timore Dei per quem excluditur superbia, dicta B. Ægidii Minoritæ 228 d e Timore concutitur in martyrio S. Adalbertus Ep. 197 c d

Tinctor pannorum pater S. Catharinæ Senensis, vir mansuetus, & obscœnitatis osor 859 d e f

Trabem pro ædificio longiorem faciunt SS. Erconwaldus & Ethelburga 781 e

Tractus per terram obit S. Lolion Martyr 488

Transfertur divina virtute ad ecclesiam procul sitam S. Zita 502 e f

Tribunus militum & Comes S. Georgius M. 118 a

Tumorem pedis precibus sanat S. Catharina Senensis 919 b Tumor noxius curatur opes Zitæ æ 524 a

V

Venenum periculose serpens curatur ope B. Iacobi Bitecten. 534 e f in cibo sumptum iunoxium reddit S. Theodorus Siceota 57 c d idem Veneficum, frustra per dæmones & venena insidiatum, convertit 40 f 41 a b Veneficia a mago oblata intrepide bibit S. Georgius M. 120 d 128 a

Ventos faventes navigantibus impetrat S. Catharinæ Senen. 877 f 878 f

Verberatur colapho, fustibus, flagris S. Marcus Atinensis 556 a c d Verberibus necatur S. Valeria 565 c

Veste unica solum induta omni tempore S. Elisabetha Græca 272 b Vestem pauperi datam a Christo recipit, eaque tempestatem maris sedat S. Liberalis 490 e f Vestem in lupanari cum S. Theodora mutat S. Didymus, & Martyr obit 574 in Veste S. Roberti Ab. Casæ-Dei mortuus, visus apud ipsum in cælo 329 f 330 a Vestium ornatum abhorret S. Zita 501 f

Viatico sacro & extrema Vnctione munitus obit S. Gerardus Ep. Tullen. 212 f vide Eucharistia

Vidua B. Helena Vtinensis Christum sponsum eligit 249 d hunc imitans in pœnitentia, oratione & piis operibus vitam peragit 250 251 256 e f 257

Vinculis ultro solutis constringi nequit S. Wilfridus captivus 304 d

Vinum ad coquenda legumina destinatum orante S. Franca deficit, ast emendatione promissa restauratur 385 d e turbidum corrigitur infusa aqua stillante ex ejus oßibus 403 d illud sibi interdicit quindennis S. Catharina Senen. 867 ipsum eidē miraculose augetur 888 e f & promitur ægrotanti ex vacuo vase 929 d e f quod metu publicandi miraculi ipsa impetrat in fæces converti 930 a b Vino hausto ex vinea S. Richarii sanatur paralytica 448 c d

Virgo corpore & mente absque ullo majoris criminis contagio, S. Petrus Mart. 689 b 701 d eum Sanctis Virginibus apparentibus locutus perperam accusatur & alio ablegatur 685 c Virginitatis servandæ cupida, a S. Alpino velata S. Pusinna; omni genere virtutum excellit 167 168 169 eodem proposito S. Ethelredam Reginam confirmat S. Wilfridus 300 d eamdem asperitate vitæ & custodia sensuum tuetur S. Zita 504 c d etiam in senectute 507 a stuprum & lupanar minantes spernit S. Theodora 573 574, eamdem vovet sub patrocinio Mariæ Deiparæ S. Catharinæ Senensis septennis 862 a b

Visitantes sese S. Ludovicus Rex & B. Ægidius absque verbis sua sensa communicant 239 e

Visione cælesti in carcere recreantur SS. Marianus Lect. Iacobus Diac. & Æmilianus miles 737 e f 748 a b c e

Vitam longiorem rogatu aliorum sibi petit S. Catharina Senensis 902 b c d Vitæ activæ & contemplativæ perfectio e dictis B. Ægidii Minoritæ 235 e f Vita monastica quam tuta 238 e Vita impiorum quasi pecudum est 9 b Vitæ Sanctorum utiliter scriptæ 77 c 499 b c eas scripturus studeat claritati, brevitati, & veritati 317 c d e

Miracula S. Opportunæ ex voto obligatus scribere, eaque negligens, Normannis venditus exulat S. Adalhelmus Ep. Sagiensis 68 a b

Voluntatem suam cum Dei voluntate commutat S. Catharinæ Senen. 900 e

Ex Voto puerili oblatam S. Georgio placentam, absumentes, nequeunt recedere nisi quatuor nummis oblatis 142 f 143 a Voto continentiæ facto liberatur energumena, eodem violato rursus obsidetur 69 a b Vovens equum S. Georgio si salvus e bello redeat, pro equo offerens ad 60 solidos, nequit abire donec ipsum equum offerat 143 Voto facto S. Petro Martyri proles impetratur 705 f eoque retractato moritur 706 a simili ex causa alius moritur 706 e at matre pro eo pœnitentiā agente reviviscit 706 b c, item tertius e voto impetratus eo retractato variis morbis affligitur 706

Vulnus sanatur pane benedicto a S. Hugone Ab. Cluniac. 642 b 652 b c ope B. Iacobi Bitecten. 539 c S. Antonii Lucen. 478 f 479 a B. Antonii Augustiniani 833 e B. Peregrini Servitæ 850 a 845 f Vulneribus XIII saucias sanatur invocato B. Francisco Fabrianen. 989 f

Uxor cæcæ, cum licentia mariti habitu monastico sumpto, illuminatur ope S. Richarii 451

Einleitung Mai I

Diese Seite ist ein Dokument und unterliegt nicht der inhaltlichen Gestaltung durch das Ökumenische Heiligenlexikon.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.