
Acta Sanctorum der Bollandisten
Band November II - 2
November II - 2: Kommentar zum Martyrologium des Hieronymus
Nov. II Pars II
Delehaye, Hippolytus
Peeters, Paulus
Coens, Mauritius
Acta Sanctorum Novembris, collecta digesta illustrata, ab Hippolyto Delebaye, Paulo Peeters et Mauritio Coens, Societate Iesu Presbyteris. Tomi II pars posterior qua continetur Hippolyti Delehaye Commentarius Perpetuus in Martyrologium Hieronymianum ad recensionem Henrici Quentin O.S.B.
Brussels
24, Boulevard Saint-Michel
1931
[3], IX-XXIII, 721 p.; ill.
© Copyright material reproduced under licence from the Société des Bollandistes.
ACTA
SANCTORUM
NOVEMBRIS
COLLECTA DIGESTA ILLUSTRATA
AB
HIPPOLYTO DELEHAYE, PAULO PEETERS ET MAURITIO COENS
SOCIETATIS IESU PRESBYTERIS
TOMI II PARS POSTERIOR
QUA CONTINETUR
HIPPOLYTI DELEHAYE
COMMENTARIUS PERPETUUS
IN
MARTYROLOGIUM HIERONYMIANUM
AD RECENSIONEM
HENRICI QUENTIN O. S. B.
BRUXELLIS
24, Boulevard Saint-Michel
1931
PIO · XI · PONT · MAX ·
INTER · VRBIS · ET · ORBIS · SOLLICITVDINES
ECCLESIASTICAE · ERVDITIONIS
FAVTORI · CONSVLTISSIMO
HAGIOGRAPHI · BOLLANDIANI
D · D
[Praefatio]
ACTA SANCTORVM OMNIVM
ANNVNTIATA A. MDCVII
PVBLICARI COEPTA A. MDCXLIII
INTERMISSA A. MDCCXCVI
RESVMPTA A. MDCCCXXXVII
Cum anno 1892 typis excuderetur tomus II Novembris cuius pars extrema Vitam S. Caroli Borromaei complexura erat, procedente iam opere, hagiographis Bollandianis consultius visum est commentarium non exspectare qui nondum erat ad unguem elimatus et dimidiatum tomum, qui absolutus erat, sine mora seorsum in lucem edere. Dilationis is effectus fuit ut b. m. Pater Franciscus Van Ortroy, cuius erat hunc commentarium adornare, sibi ademptam crederet excusationem qua fretus materiam prope infinitam quadantenus circumscripserat. Itaque documenta inedita quam plenissime fieri poterat, anquirere coepit Mediolani praesertim et Romae. Horum moles in immensum crevit. Praeter exploratos iam fontes, alii continuo detegebantur, tot numero, ut imprudens videretur materiam iam comparatam ordinare et in fabricam convertere, antequam de universa traditione exploratius constaret. Senescebant interea commentarii partes olim informatae, quem funditus retractare aut denuo conscribere carissimus collega noster in futura otia distulerat. Hoc consilium, cui variae interturbationes infeliciter obstiterant, adversa tempora demum everterunt. Postquam autem, die 20 septembris anni 1917, inter belli calamitates, morte nobis ademptus est P. Van Ortroy, non statim patuit quomodo cladi mederi oporteret. Certe non satis erat tironi etiam exercitato, qui in derelictum a meritissimo veterano locum succederet, collectas a decessore notas et schedulas tradere, quibus insuper eximio munere accesserant adversaria digesta ab erudito insigni qui nunc est SS. D. P. Pius XI. Experientia quippe nos docuit aliquam regulam praestituendam esse ad quam deinceps enarretur vita recentiorum sanctorum, eorum praesertim qui fama et rerum gestarum nobilitate inclaruerint. Et re quidem vera si sanctis qui in propatula historiac luce vixerunt et quorum causa ad normam iuris a S. Congregatione Rituum examinata est, eadem disserendi regula adhibebitur quae necessaria est in vestigandis priscorum martyrum et confessorum obsoletis memoriis, quis non videt fore ut cum pertenui aut plane nulla legentium utilitate operis nostri compages omnes dissiliant? Non diffitemur tamen hactenus nobis nondum perspectam esse viam mediam quam in Actis recentiorum sanctorum teneamus, nec sine diligenti maturoque consilio et nostro et alieno confidimus eam nos doctum iri.
Interea ne longius in Actorum nostrorum serie commissura hiaret, interruptum tomum II Novembris supplere statuimus commentario historico Martyrologii Hieronymiani. Eius modi elucidatio quam necessaria sit, ipsius operis nostri argumentum ad omnium mensium singulos dies inde a principio nimis luculenter ostendit. Neque importuno loco haec enarratio in eiusdem voluminis parte altera coniungetur cum tripartita illa martyrologii Hieronymiani editione, qua intricatissimi illius libri aditus tandem reclusus est.
Ut in edendo superiore volumine IV Novembris, ita etiam in isto eximiam benignitatem experti sumus Curatorum Aerarii Academici altioribus studiis iuvandis in Belgio constituti. Clarissimorum virorum beneficio factum est ut sine temeritate operis sumptus non modicos adire possemus. His et amicis omnibus, qui nobis officiosa voluntate adfuerunt, in primisque typographis nostris, quorum sollertem industriam iterum experti sumus, gratias agimus quam maximas.
Bruxellis, VIII kalendas ianuarias an. MCMXXXI.
COMMENTARIUS
IN
MARTYROLOGIUM HIERONYMIANUM
PROLEGOMENA
[Praefatio]
[Commentarii perpetui] Commentario quem edendum suscipimus multa praefari non oportet cum quasi in fundamento innitatur editioni Martyrologii Hieronymiani, amplis instructae prolegomenis, qua ante annos circiter quadraginta Acta Sanctorum auxerunt viri doctissimi Iohannes Baptista De Rossi et Ludovicus Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, pars prior, pp. [I – LXXXII], [1 – 196].] . Quae ab ambobus de codicum discrimine, de fontium exploratione, de ipsius martyrologii origine disputata sunt, neque senuerunt neque utilitatem amiserunt. Eorum opinioni de loco et tempore in quibus documentum ad hodiernam formam redactum sit, ab aliquibus eruditis contradictum est. Nostro tamen iudicio stat illa inconcussa. Utique in quibusdam ratiocinationibus eam coniecturis admixtam esse non negamus. Sed istis oppositae non fuerunt nisi aliae coniecturae minus probabiles [L. Duchesne, A propos du Martyrologe Hiéronymien, in Anal. Boll., t. XVII, p. 421 – 47; Un dernier mot sur le Martyrologe Hiéronymien, ibid., t. XX, p. 241 – 45.] .
[in Martyrologium Hieronymianum] Verum enimvero, quantacumque subsidia ad martyrologii elucidationem summi viri egregie contulerunt, experientia docet libri aditum et usum non multo expeditiores factos esse. Plerique eruditi, paucissimis exceptis, satis habuerunt ex ista farragine laterculos vel etiam elogia seorsim investigare, de loco adiacenti, de totius operis compage, de singulari ratione qua eius elementa coaluerint parum aut nihil curantes. Simplicius sane quam prudentius. Neque mirum viros doctos et acutos in eius modi divinationibus oleum et operam perdidisse. Conspicua prostant exempla disputationum in quibus eruditio exquisita et diligens a vero infeliciter aberravit. Via igitur aperienda erat in tam saltuosa et intricata silva. Sane nos minime fugit hoc opus esse periculosae plenum aleae. Sed pervicit necessitas ut consilium exsequeremur quod iamdudum animo conceperamus, Martyrologium Hieronymianum perpetuo commentario, quantum res ferebat, enucleandi. Locis obscuris omnibus lucem plenam offundere posse quis sibi blandiatur? Sed etiamsi in multis victas manus dare oportebit, certe inutile non erit singulas difficultates indicasse et quocumque loco tendicula vel salebra in itinere latent, apposito veluti signo, legentem cautum reddere.
[huiusque novae recensionis] In ipso limine non modica difficultas occurrebat, quaenam libri forma eligenda esset cui eius modi commentarius inhaereret. Annotationes appendere ad tres praecipuas recensiones quales singillatim in tripartita editione exhibentur, opus foret infiniti laboris et perplexitatis. Neque multo facilius erat unum codicem seligere collatis lectionibus aliarum recensionum. Quis enim non videt in dispersa indagatione quaestiones exsurgere prope infinitas, quibus commentarius totus silvesceret? [utilitas.] In re tam ancipiti virum adivimus in re martyrologica consultissimum, R. P. Henricum Quentin; qui nobis suasit ut recensio adornaretur quae codicum nostrorum exemplar ea similitudine referret quantam probus labor assequi poterat. Id qua via cum bona spe attentari oporteret vir peritus iam perspicere sibi videbatur, et subsidia sibi comparaverat quibus magnum opus aggrederetur. Itaque suam operam sponte et peramanter nobis obtulit et hanc laboris difficilem partem se suscepturum pollicitus est, ut e codicum varietate textum critice constitueret quem commentarius historicus commode persequeretur. Sponsionem gratissimo animo excepimus. Rebus igitur ita compositis, R. P. Quentin ad opus seaccinxit. Quam normam, in efformanda sibi archetypi imagine tenuerit, ipse in primo capitulo huius proloquii patefaciet. Nos autem in capitulo secundo de ratione et adiumentis commentarii legentes monebimus.
CAPUT I
De nova Martyrologii Hieronymiani recensione.
[Non prima libri forma] Quod martyrologii hieronymiani novam recensionem aggressus sum quae hagiographici commentarii quasi statumen et adminiculum foret, non ideo factum est quod editio amplissima in his Actis Sanctorum bollandianis a I. B. De Rossi et L. Duchesne adornata, paucis post lustris, obsoleta videatur, aut novis codicibus insperato detectis aliqua ex parte labefactata sit. Sed utcumque diligenter et accurate ambo viri summi codices hactenus repertos mirabili forma et ratione ad lucem ediderunt, ab his tamen non tam editio critica instructa fuit quam apparatus exquisitae plane et elegantissimae eruditionis, ex quo lector ipse sibi eruere posset, arduo et perdifficili labore, memorias quarum lineamenta in laterculis singulorum dierum varie dispersa et deformata sunt. Ratio autem quae doctissimos editores movit ut apographa qualia exstant ad codicum fidem exprimerent haec fuit, quod uterque et praesertim Ludovicus Duchesne existimabat, in editione critica, ipsum martyrologium, quale ab ipso auctore primum compositum fuisset, redintegrandum esse. Extremo aetatis suae tempore haec scribebat vir eximius: “Quicumque in Martyrologio Hieronymiano aliquantam operam posuerunt, [restituenda] iisdem quasi votis optaverunt ut monumentum tam pretiosum, in quo antiquissima quaeque kalendaria praecipuarum ecclesiarum Orientis et Occidentis inserta fuerunt, ea forma, quantum fieri potest, restitueretur qua primum in lucem prodiit [Miscellanea Geronimiana (Romae, 1920), p. 223.] ” Sed hoc in universa operis compagine praestari non potest; quod ipse ultro fatebatur v. cl. Ludovicus Duchesne. Haec eius verba: “Quid primus auctor notaverit expiscari difficillimum semper, saepe desperatum paene est [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [III].] .” Profecto, in locis quibusdam, pristinam libelli speciem assequi nobis videmur; sed ad summam rei quod attinet, tanta librariorum aut imperitia aut neglegentia fuit ut editio adornari plane non possit, in qua genuina forma totius operis redintegretur, nisi editionem vocare placeat aggerem et molem coniecturarum.
Equidem in opere aggrediendo non mihi blanditus sum ut assequerer quod Ludovico Duchesne in votis erat sed cum codices qui nobis Martyrologium Hieronymianum servaverunt omnes, quotquot exstant, ad duas stirpes pertineant, quae ambae derivatae sunt ex archetypo gallicano ineuntis saeculi VII, hoc archetypum, ultra quod investigatio prudenter ascendere non potest, [sed archetypum] redintegrare volui, quantum fieri poterat, forma perspicua, quam eruditi viri commode adirent et legendam proferrent. Praeterea utilem operam facturus esse mihi visus sum si, una cum archetypo, in luce collocarem quicquid alterutri stirpi codicum singillatim proprium sit et ab utraque secernerem additamenta adventicia quae, lapsu temporum, sive in minore quadam familia codicum sive in erratico exemplo, cum ipso opere concreverint. Quam lectionum varietatem ut ipsa pagina coram legentium oculis distincte exhiberet, hac dispositione usus sum. Textus particulae quas ad archetypum pertinere utriusque stirpis concordia ostendit, crassioribus litteris in lineis plenis expressae fuerunt. Inter has particulas, bipartitis lineis et exiliore littera, hinc et hinc, intercurrunt verba et sententiae quae seorsim in alterutra tantum recensione leguntur, prima familia sinistram obtinente, dexteram altera. In hoc quasi conspectu, qui solum archetypum legere volet, id in lineis plenis expedite inveniet; qui alterius stirpis textu egebit, ex archetypo pro re nata ad columnam divertet sive sinistram sive dexteram. Quod si iuvet reperire additamenta quae minoribus tantum familiis codicum vel codici cuipiam singulari propria sint, [codicum qui supersunt.] ea in apparatus critici prima parte, sub lemmate: Addunt codices pleniores, requirantur. Altera huius apparatus pars exhibet varias lectiones praestantiorum codicum, ex quibus restituta fuerunt archetypum et duae recensiones praecipuae. In tertia tandem parte subiuncta sunt excerpta quaedam e breviariis hieronymianis et historicis martyrologiis, quae visa sunt notatu digniora. Haec de ipso operis consilio.
Iam pauca attingenda sunt de codicibus quibus usus sum. Horum autem tria sunt genera. Primum est codicum pleniorum Martyrologii alterum breviariorum eiusdem, tertium martyrologiorum quae historica nuncupantur et hieronymianorum excerptis ditata sunt. [Codices pleniores.] Codices pleniores sunt:
E. Codex Epternacensis, bibliothecae Nationalis Parisiensis Lat. 10837, manu anglosaxonica ante medium saec. VIII conscriptus [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [VIII – IX].] . [Epternacensis.] Martyrologio Hieronymiano integro (fol. 2 – 32) adiecta sunt cum alia nonnulla tum praecipue kalendarium ann. circiter 702 – 706, alia manu sed et ipsa anglo-saxonica, exaratum (fol. 34v – 41). Quae in margine fol. 39v leguntur, videtur S. Willibrordus sua manu addidisse [H. A. Wilson, The Calender of St. Willibrord from Ms. Paris. Lat. 10837. London, 1918.] . Iam mediante saec. VIII kalendarium et martyrologium simul congregata erant. Notatu dignum est memorias sanctorum Italiae inferioris quae huius codicis propriae sunt et in secundae stirpis exemplis desiderantur, ad scrutandam ipsius martyrologii originem nihil prorsus conferre. Recordasse iuverit in codice Epternacensi, ceterum praestantissimo, non pauca consulto resecta esse quae pertinent ad indicia topographica, ecclesiarum dedicationes et elogia quae hinc inde in martyrologio inserta sunt.
[Laureshamensis.] A. Codex Laureshamensis, bibliothecae Vaticanae Palat. 238, fol. 75 – 77, saec. IX exaratus [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [X – XI].] . Fragmentum est solos dies VIII kal. ian. ad II non. ian., et VI kal. feb. ad II kal. feb. complectens, et elogia non pauca. Maximi codicem Laureshamensem faciebat I. B. De Rossi, ita ut ipsi Epternacensi illum praeponeret (non tamen consentiente L. Duchesne), et ex eadem familia ad nos pervenisse probabilius existimaret quam directe a Cassiodoro eiusque bibliotheca Vivariensi [Ibid., p. XI.] . Equidem demonstravi fragmentum aliud non esse atque inchoatum et, nescio qua de causa, derelictum exemplar codicum secundae stirpis. Etenim pars aversa folii 77 quae februario parata erat, vacua remansit.
[Bernensis.] B. Codex Bernensis, bibliothecae civitatis 289, olim Mettensis, dein Bongarsii, saec. VIII exeunte scriptus [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [IX – X].] . Fine mutilus est, id est ab XI kal. dec. ad VIII kal. ian. Ceteris eiusdem secundae stirpis codicibus praestat. Mettensem originem testantur plurimae huius ecclesiae commemorationes propriae.
[Senonensis.] S. Codex Senonensis, bibliothecae Nationalis Parisiensis, Nouv. Acq. lat. 1604 et bibliothecae Vaticanae Reg. 567, saec. X exaratus, sed et ipse mutilus [Ibid., p. [XIV – XV].] . Fragmentum Parisiense dies ab VIII kal. ian. ad VI id. iun. complectitur; Vaticanum ab VIII kal. aug. ad non. sept. Quae ad anni finem usque desunt in codice Reginensi, suppleta sunt ex breviario quodam. In margine ascriptae fuerunt Notae Senonenses, unde codex nomen accepit. Martyrologii formam exprimit ea paulo antiquiorem quam servavit Corbeiensis.
[Corbeiensis.] C. Codex Corbeiensis, bibliothecae Nationalis Parisiensis lat. 12410, saec. XI exaratus. Martyrologii exemplum integrum est, solis deficientibus postremis duobus anni diebus, X et IX kal. ian., quibus partim suppletum est ope Bedani martyrologii [Ibid., p. [XI – XIV].] . Est et in eadem bibliotheca codex (lat. 17767, olim Corbeiensis 5) martyrologii Adonis ex recensione Autissiodorensi, quem ante medium saec. XII exaravit Nevelo, monachus Corbeiensis. Huic autem subiuncta sunt (fol. 193 sqq.) fragmenta Martyrologii Hieronymiani, ab eodem Nevelone scripta, quae constant laterculis dierum VI id. iul. ad VI kal. sept., et V kal. nov. ad X kal. ian. Agnovit I. B. De Rossi ex autographo illo descriptum esse apographum Corbeiense, nunc Paris. 12410, ab ipso Nevelone recognitum variisque in locis emendatum. Ambo codices procul dubio ad secundam testium stirpem referendi sunt. Praeter additamenta Corbeiensia, multis nominibus per totum anni decursum ditati sunt, quae tamen non videntur praecipua consideratione digna, quoniam desiderantur in ceteris eiusdem stirpis codicibus sive antiquioris recensionis, ut B S, sive posterioris, ut W M K L V, de quibus nunc dicendum.
[Wissemburgensis.] W. Codex Wissemburgensis, bibliothecae Guelferbytanae Wiss. 23, saec. VIII exeunte exaratus, ut constat e quibusdam excerptis chronologicis in fol. 1 prima manu appositis seu chronico a nativitate mundi, itidem e computo paschali (fol. 4 – 6), utroque in annum 772 desinente. Integrum est martyrologium, a die 1 ian. ad 31 dec., ex recensione Fontanellensi, cum plurimis in margine ascriptis notis usum Monasterii Sancti Petri Wissemburgensis referentibus. Hinc transiit in bibliothecam Henrici Iulii de Blum, unde nuncupatus est codex Blumanus [Ibid., p. [XV – XVII].] . Ceteros quidem codices pleniores contuli, adhibitis plagulis photographicis; hunc autem ex apographo quod in bibliotheca Guelferbytana fieri curavit et cum codice contulit L. Duchesne; cuius haeredes libri usum benigne mihi concesserunt.
[Florentinus.] M. Codex Florentinus Sancti Marci 673, nunc bibliothecae Laurentianae 151, saec. XII exaratus. Aetate quidem codicibus Lucensibus, de quibus nunc dicam, minor est, non tamen recensione.
[Lucensis.] K. Codex bibliothecae civitatis Lucensis 428, saec. XI exaratus. Franciscus Maria Florentinius, vir doctissimus, medicus Lucensis, qui anno 1668 Martyrologium Hieronymianum commentariis illustratum edidit, usus est codicibus E C W, sed praecipue codicibus duobus Lucensibus, altero e propria bibliotheca, olim in Cathedrali Sancti Donati, altero e bibliotheca Capituli. Et prior quidem postea in bibliotheca Civitatis repositus, anno 1822 incendio paene consumptus est, ita ut I. B. De Rossi crediderit vix eius fragmenta ustulata superesse. Reapse tamen, ut ego ipse, anno 1901 perspexi, solum martyrologium Adonis, quod eodem in codice continebatur, partim periit, integro relicto hieronymiano. Hoc autem, anno 1924, operam conferente R. P. A. Brunet, contulimus.
[Lucensis alter.] L. Codex Capituli Lucensis 618, saec. XI exaratus. Martyrologia Adonis et Wandelberti excipit hieronymianum integrum, vix non in omnibus simile codici K.
[Vallumbrosanus.] V. Codex Florentinus, olim Vallumbrosanus, nunc in bibliotheca Laurentiana, Conventi soppressi 331, saec. XII exaratus, codicibus K, L affinis.
[Breviaria. Cambrense.] Breviaria, quae adduximus, haec sunt:
Cambr. Codex bibliothecae Collegii Sanctissimae Trinitatis Dubliniensis, signatus A. 4. 20, olim Gulielmi Bedelli, episcopi Kilmoriensis et Archadensis, saec. XI, id est ante annum 1082 exaratus. Liber Ricemarchi, episcopi Meneviensis (1056 – 1099) dictus, praeter Psalterium, complectitur Martyrologium Hieronymianum, cum epistula pseudo-Hieronymiana ad Chromatium et Heliodorum et Breviario apostolorum, quod primum edidit H. Delehaye [Anal. Boll., t. XXXII, p. 369 – 407.] deinde H. I. Lawlor, addito commentario et exemplo photographico [The Psalter and Martyrology of Ricemarch, 2 vol., London, 1914.] . Ad progeniem pertinet codicis Epternacensis, cui arte cognatus est.
[Tamlachtense.] Taml. Martyrologium Tamlachtense nomen originemque ducit a monasterio sito haud procul a Dublinio, in loco olim dicto Tamlachta, hodie Tallaght. Nominibus excerptis ex Hieronymiano subdita sunt Hibernorum sanctorum nomina, saeculo, ut videtur, IX ineunte. Inter apographa eminet liber dictus Lageniensis, olim Glendalochensis (post medium saec. XII), Hibernicorum monumentorum ingens collectio, nunc discerpta et mutila. Partem praecipuam Dublinii servat Collegium Sanctissimae Trinitatis, sign. H. 2. 18; sed Martyrologium legitur in foliis saec. XVII e codice avulsis, nunc in conventu Dubliniensi Fratrum Minorum. Codex bibliothecae Regiae Bruxellensis 5100 – 5104, chartaceus, saec. XVII ineuntis, exscriptus ex apographo deperdito Libri Lageniensis, aliquot dies exhibet, qui in mutilis foliis Dubliniensibus hodie desiderantur. Sed cum scriptor, omissis hieronymianis, Hibernos tantum sanctos retinuerit, vix quicquam ad nostrum propositum conferet. De reliquis codicibus, qui omnes e Lageniensi videntur defluxisse, plura vide apud eruditos viros R. I. Best et H. I. Lawlor, qui martyrologium Tamlachtense typis ediderunt [The Martyrology of Tallaght edited with introduction, translations, notes and indices. London, 1931.] . Quae prius de argumento scripta erant, iam omnino obsoleverunt. Neglectis sanctis Hibernis, inter excerpta cotidie relata sunt nomina deprompta e plagulis typographicis, quas sociis Bollandianis humanissime commodaverunt doctissimi editores. Interim liber prodiit, anno 1931. Desiderantur sanctorum nomina, qui Hiberni non sunt, diebus 30 ianuarii ad 11 martii, 20 maii ad 2 augusti, 1 novembris ad 16 decembris.
[Richenoviense.] Rich. Codex Richenoviensis, nunc Turicensis, bibliothecae Publicae, Hist. 28, e coenobio Augiae Divitis [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [XXXIV].] . Ad quamnam codicum prosapiam referendus sit non satis perspicitur.
Adduximus et excerpta e codicibus Sangallensibus 914, 915, et in apparatu ad Breviarium Apostolorum lectiones e codicibus Parisiensi bibliothecae Nationalis 12048 (Gell.) et Treverensi 1245 (Trev.). Haec plerumque levioris sunt momenti et veluti exempla afferuntur. Donec universum genus horum libellorum ratione et via exploratum erit, nonnisi caute et dubitanter eorum testimonium afferri poterit.
[Martyrologia historica.] E martyrologiis historicis unum tantummodo non carptim et quasi per transennam allatum fuit Mon., codex Monacensis bibliothecae Baiuvaricae lat. 15818, saec. XI exaratus. Martyrologium Bedae, compluribus supplementis ditatum e codice hieronymiano classis prioris, cui elogia non pauca inserta erant [Quentin, Les extraits du martyrologe hiéronymien du manuscrit 15818 de Munich et leurs notices historiques, in Rivista di archeologia christiana, t. I, p. 123 – 39.] .
Excerpta sunt et alia Bedae exempla, variis additamentis aucta: codex Bibliothecae Mettensis signatus Salis, 8 (Met.); Vaticanus Regius 435 (Vat. 435); codex basilicae Sancti Petri in Vaticano H. 58 [Editum in Anal. Boll., t. XLIX, p. 50 – 97.] (Cod. S. Petri); martyrologium Lugdunense Floro antiquius in codice Parisiensi (Lat. 3879); martyrologium Flori Parisiense (Lat. 10018); martyrologium Adonis item Parisiense (Lat. 5256); martyrologium pseudo-Flori, olim Sancti Quintini (S. Quint.); tandem Rhabani martyrologium (Rhab.). De his uberius in libro nostro de Martyrologiis [Les martyrologes historiques du moyen âge, Paris, 1908.] . Excerpta illa, quae et per modum exemplorum dedimus, primis tantum anni mensibus afferre visum est. Ceterum martyrologia ista non secus ac breviaria elucidationem exspectant, in qua universim dedita opera comprehendantur. Sed haec ad alia tempora.
[Codicum classes.] Diximus ad textum constituendum solos adhibitos fuisse codices pleniores, de quorum prosapia et ordine consentio cum L. Duchesne, quamquam, ut candide fatear, non mihi plane constat certa esse omnia quae idem vir doctus et I. B. De Rossi coniecerunt de informatione archetypi. Liquido ostensum est universam codicum traditionem originem habere ex archetypo quod saec. VI extremo in Burgundia efformatum est, eosque in duos dispesci ramos, unum, cuius solus codex E testis est, alterum a quo pendent reliqui omnes. Huius autem secundae recensionis formam antiquiorem exhibent codices B A, posteriorem S C, Fontanellenses denique W M K L V.
Age nunc ex his codicibus omnibus archetypi vestigia utilia pariter erui posse nemo prudens dixerit. Et re quidem vera secundae stirpis recentiora exempla e propagine orta sunt cuius exstant articuli antiquiores, neque aliud fere proprium habent praeter nomina casu depravata et alia similia quae ad textus imaginem informandam vix aliquid conferunt. Solos igitur codices (I) E, (II) A B S W integros contulimus. E codicibus C M K L V ea sola dedimus quae communi recensioni addiderunt; reliqua, utpote minoris momenti, praetermisimus, cum praesertim in editione tripartita commode reperiri possint.
[Martyrologii Hieronymiani indoles propria.] Antequam tamen expono qua ratione et via id praestari posse existimaverim, paucis mihi dicendum est quo veluti charactere textus Martyrologii Hieronymiani distinguatur. Nempe monumentis litterarum sua cuique species propria est et forma, ad quam attente respiciat oportet qui librum critica ratione examinare et ad obrussam redigere volet. Iamvero, si quis Martyrologii Hieronymiani totam compagem uno conspectu complectatur, id ante omnia eius oculos percellet: in locis prope innumerabilibus eadem nomina iterari atque frequentari. Quod variis modis contingit: aut enim in eodem laterculo, consentiente utraque codicum familia, singula quaedam nomina iterum recitantur; vel iteratur eadem nominum series, ordine sive eodem sive immutato; aut in aliis laterculis eadem recurrunt sive procul positis sive loco proximo; aut tandem aliquot nomina hic in una familia comparent, alibi in alia. Quae singula si semel accidissent, aut singillatim acciperentur, vix non neglegenda diceres. Sed qui has omnes nominum redundantias simul conferat vel ex iis certas species quoquo modo affines simul considerabit, is multa docebitur quae perspectiorem faciant ipsius libri naturam, originem, mutationes et stadia varia per quae ad hodiernum statum perductus sit.
[Iteratae memoriae] Hic proferre iuvat, exempli gratia, apostolorum memorias quae in martyrologio genus efficiunt apprime definitum. Norunt enim omnes uniuscuiusque apostoli in martyrologio insertas esse mentiones non minus trinas quaternasve, de quibus in prolegomenis L. Duchesne eruditissime, suo more, exposuit quicquid ex historia ad eas singillatim illustrandas conferri potest. Sed non una historia hic audienda erat. Respicere iuvat quoque ad criticam artem cuius est explicare cur, certo die et loco, istae mentiones in textu compareant. Aliae enim in ipsa fronte laterculorum eminent; aliae in corpore interiore delitescunt. Atqui huiusmodi iterationes aspicienti statim manifestum fit eas ab uno eodemque scriptore factas non fuisse sed in iis se prodere manum interpolatoris. Si quis autem attentius rem considerabit, ilico deteget elogia apostolorum quae in laterculorum initiis collocata sunt, apprime congruere cum apostolorum indiculo seu catalogo qui significatur in praefatoria epistula “Constat Dominum nostrum” ipsum catalogum proxime antecedente, cuius auctor probabilius et ipsas epistulas pseudo-Chromatii et pseudo-Hieronymi fabricasse videtur.
[apostolorum] Istius indiculi varias formas protulimus (Notitia de locis, Festa Apostolorum et Breviaria Apostolorum). Aliae quidem ab aliis multifariam discrepant, sed de diebus festis omnes plane consentiunt. Iamvero mentiones apostolorum quae in laterculorum principio positae sunt, iisdem omnino diebus insertae sunt quos exhibent catalogi. Inde colligitur compilatorem, qui has mentiones addidit, aliquo ex illis catalogis usum esse et apostolorum elogia in fronte laterculorum praefixa recentiora esse quam ea quae in laterculorum corpore inserta sunt. Supradicta quidem apostolorum elogia in utraque codicum stirpe iisdem et locis et verbis expressa sunt: ideo, ad ipsam archetypi compagem pertinere censenda sunt, et si in iis investigandis verum assecuti sumus, nostrae conclusiones aliquatenus saltem ostendunt ad quam libri aetatem varia eius elementa pertineant et quas mutationes textus, qualis in archetypo nostro apparet, iam antea perpessus sit.
[et aliorum sanctorum,] Alia vero ex istis elogiis quae bis aut saepius otiose iterari diximus, certa quaedam indicia praebent peropportuna ad discriminandum archetypi textum a particulis quae ei postea additae sunt, elogia dico quae verbis consimilibus aut plane iisdem alibi in aliis familiis codicum inserta sunt. Exempli gratia, pridie kal. ian., romanorum martyrum agmen Donatae, Pauli, Rogatae, cet. in prima familia in principio laterculi incedit; in altera autem, paulo inferiore loco, alios sanctorum ordines subsequitur. III id. feb. in ipso laterculi limine prioris familiae, haec legimus: Romae natalis Soteris et via Lavicana Zotici et Amanti. Hos martyres sequitur coetus Alexandrinus. In altera autem stirpe, primi occurrunt Alexandrini, quorum post mentionem sequitur: Romae Soteris, via Appia Zotici, via Lavicana miliario X Hierene. His exemplis alia plurima subiungi possunt. Quid est igitur causae cur eaedem mentiones aliis verbis et alio loco utrobique expressae sint? Id crebrius accidisse cernimus quam ut duos correctores in idem incidisse credamus, qui pro se quisque ultro et sponte eandem mentionem alter in prima, [subsidia praebent] alter in secunda recensione inseruerint. Liquet igitur has mentiones ab unico interpolatore, aut si a pluribus, in margine eiusdem codicis inserta fuisse, in archetypo scilicet exeunte saeculo VII in Gallia confecto, ex quo duo descripta sunt exempla, unde rursus fluxerunt hinc codex Epternacensis, inde Bernensis eiusque familia. Sic enim non aliter, uti iam supra non semel diximus, explicari potest qua ex causa occurrant tot loci paralleli inter se situ non congruentes, qui tamen loci, abnormiter paralleli partim sint inter se similes, partim dissimiles, prout librarii glossas marginales diligentius vel ineptius intellexerint atque descripserint.
[ad archetypi] Haec qui attente considerare volet, nullo negotio normam perspiciet, qua usi, in nostra interpretatione, archetypi textum distinxerimus ab additamentis quae in utraque familia codicum ei accreverunt. Ad archetypi textum pertinere censemus laterculorum partes in quibus ambae codicum stirpes eadem elogia, eodem loco, iisdem verbis referunt. Utrique vel alterutri stirpi proprias iudicavimus mentiones omnes quae, vel in alterutra familia tantum leguntur, vel utrobique occurrunt, non tamen eodem loco aut non similibus verbis.
[compagem restituendam.] Haec igitur, ad summam rei quod attinet, nostra fuit diiudicandi regula. Sed viros doctos, qui archetypo utentur a nobis restituto, fidenter precamur ne istud angustius animo sibi effingant quam nobis ipsis videtur, qui illud pro modulo nostro formavimus. Nempe critica indagatio nostra tota quanta nititur in glossis quae e marginibus apographi cuiusdam in alium textus locum in aliis codicum familiis permearunt, vel in ambabus familiis eodem loco, non iisdem tamen verbis, descriptae sunt. Verum si glossa aliqua in utraque familia iisdem et loco et verbis intercalata fuerit, quod sane non raro acciderit necesse est, ecquod nobis erit indicium quod interpolatoris manum prodat? Nullum sane quod equidem videam, nisi ad criticam internam, quam dicunt, confugere volueris. Nostra sententia, non paucae mentiones praesertim Romanae in archetypum iam constitutum irrepserunt, praeter eas quas alterutri familiae proprias esse iudicavimus. Has tamen in ea parte textus inclusimus quae lineis plenis hic expressa fuit, quod a norma recedere nolebamus quam nobis praestitueramus, norma quam fateor aliquid habere mechanici, sed quae sola perspicua et tuta videatur, dum interna illa critica errori obnoxia est et in dubitatione anceps haesitare solet. Ut igitur omnia summatim complectar, satis constare videtur partes, quas utrobique alio loco deprehendimus et quas alterutri familiae seorsim restituimus, archetypo iam constituto olim additas fuisse. Sed valde incautus sit qui crediderit elementa omnia quae hic quasi ad archetypum pertinentia exhibentur, in ipso reapse exstitisse. Quinimmo, in lineis nostris plenioribus, certe latent additamenta aetatis prorsus novissimae et nihilo antiquiora iis quae singulis familiis restituta sunt. Haec igitur viri docti, qui nostra editione utentur, detegant et certae aetati assignent, si tantum poterit eorum eruditio et sagacitas.
[Lectionum delectus.] Ad formam textus quod attinet, lectiones additamentorum prioris familiae peculiarium ex codice Epternacensi descripsimus: aliter quippe agere non licebat. In plerisque eorum quae alterius familiae propria sint, Bernensem codicem secuti sumus. Quaecumque autem in utraque familia leguntur, hac lege et norma enucleata fuerunt: lectiones quae cum Epternacensi tum alterius familiae codicibus vel saltem uni ex istis communes sunt, omnes recepimus. Si quando autem idem nomen sancti alia forma in Epternacensi, alia in complexu codicum alterius familiae occurrebat, cum Epternacensi standum iudicavimus, nisi huic refragabatur certum quoddam scriptum testimonium. Contra ubi discrimen est de nomine loci aut de notulis historicis, plerumque apud nos praevaluit alterius familiae auctoritas, siquidem dudum compertum est has documenti particulas in Epternacensi consulto omissas vel intercisas fuisse.
[De additamentis codicum singularium] Quod attinet ad ea additamenta quae non solidae familiae, sed quibusdam tantum codicibus vel codici unico propria sunt, et idcirco ad primum apparatum criticum amandata fuerunt, res nullo negotio expeditur ubi codices in quibus elogia illa seu mentiones occurrunt, ad secundam familiam pertinent. Ubi vero de Epternacensi iudicium ferendum est, quod prioris familiae solum exemplum integrum superest, res nonnunquam ambiguam habet quaestionem. Et re quidem vera plane demonstratum fuit in Epternacensi intercalatas esse mentiones aliquot, cuius modi sunt mentiones sanctorum in insulis Britannicis vel in Italia meridionali cultorum. His aliquot alias ipse addidi, indicio fretus quod in mentem mihi occurrit conferenti hunc codicem cum breviario hieronymiano, cui martyrologium Cambrense nomen indidit qui primus illud publici iuris fecit. Constat enim hoc breviarium prioris familiae exemplis accenseri posse et ab Epternacensi tam prope abesse ut ex illo descriptum credideris. [praecipue Epternacensis et Cambrensis.] Iamvero, postquam locos omnes notavi in quibus alterius familiae codices quoquo modo ab Epternacensi recedunt, comperi plerasque lectiones Epternacensi proprias in Cambrensi quoque occurrere, etiam eas quae suo, ut ita dicam, situ breviatoris oculos in se convertere minime debuerunt. Deinde, ad postremum circuli annui exitum, aequabilis quaedam constantia deprehenditur in iis partibus ubi Epternacensis breviariumque Cambrense cum exordio textus alterius familiae non congruunt. His fretus indiciis, perspicere mihi visus sum mentiones quae Epternacensi et breviario Cambrensi unice propriae sunt, additamenta fuisse in apographo unde fluxerunt Epternacensis et breviarium Cambrense tam conspicuo loco posita, ut quasi necessario oculis se obtulerint tum illius qui Epternacensem exaravit, tum excerptoris qui breviarium concinnavit. Itaque in primo apparatu critico hos locos omnes inserendos iudicavi.
Hanc Martyrologii recensionem inter labores et negotia paravi quorum moles in dies gravior facta est. Tot impedimentis interturbatum me non modice iuvit ad constituendum textum confrater meus D. Rogerius Pierret, e monasterio Claravallensi (Clervaux), qui alteram textus partem inde a iunio ad extremum diem decembris cum codicibus contulit et mecum apparatum criticum secundum coniunctis curis confecit. Perutili eius auxilio memori animo testimonium hic perhibeo. Patres Bollandiani plagulas typotheticas emendarunt, adhibita imagine photographica codicum E B S. Eorum etiam curis selecta fuit magna pars excerptorum quibus constat ima strues apparatus critici. Iis etiam grates habeo quod insperatam mihi opportunitatem obtulerunt, sine qua haud scio an haec mea recensio lucem nunquam vidisset, et inter arduas editionis curas mihi tamquam Bollandiani operis socio coniunctis viribus animisque subvenerunt. — Hactenus R. P. H. Quentin.
CAPUT II
De commentarii ratione et subsidiis.
[Recensionis Gallicanae] Ex nova martyrologii recensione, quae ad archetypum codicum superstitum proxime accedit, multa colligi posse quae ad libri pleniorem notitiam plurimum conferant, nemo negaverit. Duo tamen erant quae legentium in votis remanere nobis videbantur. Primum est ut novis accedentibus subsidiis ad harum litterarum originem gradus fieret, et nativa, quantum fieri posset, martyrologii facies restitueretur. Alterum ut in tanta nominum congerie, de singulis statueretur quis et cuias sit qui eo vocabulo designatur. Ad primum quod attinet, fallaci occurrendum est opinioni eorum, qui perspiciunt quidem ad martyrologii litteram, qualis saec. V constituta est, neminem perventurum esse, nullo tamen negotio eandem exprimi posse putant qualis erat cum ab Italia in Gallias intravit. Plurimos quippe laterculos duabus partibus constare animadvertunt, quarum una ab altera facile secernitur. Principio enim nomina varias ad regiones referenda, incompto habitu, densa plerumque sed parum ordinata acie procedunt. Ad calcem autem subiecta sunt additamenta gallicana, pauca, perspicua omnino et quae nullam fere postulant emendationem. Hinc mentem subit cogitatio remotis istis additiciis memoriis recensionem italicam residuam fore. Id tamen probabile non est, cum varia ostendant indicia non tantum memoriolas sanctorum indigenarum in Galliis martyrologio accessisse, sed ipsam laterculorum compagem hinc inde immutatam et interturbatam fuisse, ea ratione ut de pristino ordine restituendo prorsus desperandum sit [Anal. Boll., t. XLVII, p. 368 – 75.] . Singulares sanctorum memorias, antiquioris libri verbis expressas ex hodierna farragine passim emergere non infitiamur. Librum ipsum, vel maximam eiusdem partem in primam et genuinam formam redintegrari posse nos quoque negamus; quo iure ex dicendis palam fiet.
[corruptelae:] Quoniam igitur integris laterculis reformandis supersedendum est, quid singulis vocabulis subsit nobis investigandum, quae recta scribendi ratio, quae significatio, quae cum ceteris conexio. Sicubi de nomine sancti constat, necesse est ut ab homonymo quocumque secernatur, ideoque haec duo reperienda sunt: primum quo loco obierit vel coli coeptus sit, alterum quo mense, quo die eius commemoratio agi solita sit. Omnibus numeris absoluta erit memoria utramque referens notam, topographicam dico et liturgicam, qualis est, exempli gratia: XVIII kal. oct. Carthagine Cypriani. Utinam omnium sanctorum qui in fastis hieronymianis inscripti sunt nomen et diem et locum eruere contigisset. At saepius de alterutra nota indagatur frustra, quando non de ipso nomine ambigitur. Id enim fert natura operis a librariis indoctis saepius exscripti, a sciolis plurimum aucti, ab aliis truncati vel retractati, verbo ultra modum depravati. His ut medeatur pro modulo nostro enitendum est, cavendum tamen ne coniectandi libidine menda mendis addamus, nedum errores aliorum corrigamus. Quare de genere et causis corruptelarum librorum nostrorum primum sedulo inquiramus oportet, si eas sollicite et prudenter sanare volumus.
[nomina hominum et locorum] Ordiemur a vitiorum communium genere quibus
passim deturpantur libri plurimum lectitati,
et ex antiquis ac detritis plerumque exemplis
saepius descripti. Quicquid enim a librariis
inscitia, incuria, festinatione peccari potuit,
collecta reperies in hisce fastis, ipsa eorum
indole errandi occasiones multiplicante.
Vocibus quippe insolitis constant seu nominibus
propriis, quae non raro inaudita
vel incerta scribentibus occurrebant. Qui
similitudine aliqua aliorum vocabulorum decepti,
ad usitatam, ut putabant, formam ea
reduxerunt, vel, nulla adhibita diligentia,
quae properanter legerant calamo expresserunt.
Nartzali, qui unus est ex martyribus
Scillitanis (iul. 19), ne semel quidem nomen
rite scriptum reperimus, eique suppositus est
Nazarius, e fastis Mediolanensibus notissimus.
Die 11 feb. Basilianus, [a librariis] Basilius
legitur pro Blasio. Commemorationis
apostoli Thomae in Aegypto,
die 9 feb., rationem multi quaesierunt,
nemo perspexit. Invecta est, ni fallor, a librario
qui nomini peregrino Thonius usitatissimum
Thomas suffecit. Nec semel
accidit ut, iterato adhibitis curis, nomina a
pristina forma ita detorquerentur, ut qui singula
μεταμορφώσεως momenta non perspexerit,
veram lectionem nullo pacto assequi
possit. Quis enim, ad diem 30 aprilis, nomen
legens Reducti, de Claudio cogitaverit?
Haec quippe fuit mutationum series:
Claudi
Clugdi
Dugdi
Ducti
Reducti.
Ad diem 1 iun., ex eodem Claudi factum
est Dati, hoc, ni fallor, ordine:
Claudi
Cladi
Clati
Dati.
Loco Aemiliani legendum esse Aureli vix exspectaveris. Qua ratione unum ex altero fluxerit ad diem 21 iul. ostendetur.
[depravata;] Novam induxit apostoli Mathei memoriam, ad diem 10 maii, qui Mothei legens, nec capite truncatum agnoscens nomen Timothei, unius litterulae mutatione veram restitui lectionem sibi persuasit. Ubi in exemplo erat nomen civitatis Attaliae, fuit qui legeret Italiae, vel etiam item aliae. Nomina locorum passim non ita raro, leviter nutante calamo, in sanctos commutantur, sanctorum in loca. Die 6 aprilis Sirmi seu Sirmium in Pannonia inter sanctos computatur sub nomine Firmi. Non in Pamphilia sed Ampeli martyris memoria ad diem 12 sept. scripta erat. Parenti ad diem 8 iulii, non martyris nomen est, sed Perinthi, civitatis in Thracia, quae postmodum Heraclea dicta est. Genus errorum est quod ex notis perperam solutis ortum esse patet, exempli gratia, CAP quod die 14 oct. et 17 nov. legendum erat Capua, intellectum est Cappadocia. Ita pro CI- (miterium) ad diem 18 iunii, habetur CI(vitas); EX(ercitus) pro EX(orcista) ad diem 14 februarii. Iterum iterumque e MIL(iario) facti sunt MIL(ites), et numerus martyrum computatur ad numerum miliariorum. In universum autem, numeros quod attinet, mendorum fons uberrimus est usus romanarum litterarum quibus exprimi solent, et raro admodum, collatis codidicibus, notas numerales quales scriptae fuerant, assequi contingit. Ceteros scribendi errores taceo, quos qui manuscriptos libros terere solent optime norunt, et eorum in martyrologio amplam colligent segetem. Unum addere necessarium duco, quod in his litteris non minimi momenti est. Ex codicum varietate manifestum est librarios non in solis difficilioribus locis menda cumulasse, sed et quae communia et trita sunt indiligenti calamo expressisse. Nominum enim genera permutantur, cum forma simplici commiscetur derivativa, ita ut saepe ancipites haereamus sitne scribendum Donatus an Donata, Rufus an Rufinus, Maximus an Maximinus. Sed de his satis.
[ordo rerum turbatus;] Quicumque obiter inspexerit martyrologii laterculos, in plerisque non solum omne genus vitiis nomina sanctorum et locorum perversa esse deprehendet, sed et nominum rectum ordinem mirum in modum perturbatum videri, sanctos in sua civitate celeberrimos in aliena regione collocari, vel nullam prorsus patriam habere; integras catervas martyrum, quos variis in locis passos esse constat, ad unam deputari palaestram; hinc inde oppidi nomen in sanctorum ordine reponi, quasi unus ex illis censeatur; memorias quae ad certum diem pertinent ad alium relatas esse. Sed imprimis notabile est crebro contingere ut diversis martyrologii locis recurrant nomina eadem, quae variorum sanctorum cognominum credideris, sed et longiores catalogi et insignes memoriae quas casu iteratas nemo dixerit. Exemplis quae passim afferenda erunt declarabitur quibus de causis simplex et plana, ut erat fastorum tabula cum primum exarata est, facta sit promiscua et horrida nominum strues. Id autem eorum opera effectum est qui codices variis additamentis auxerunt, vel eosdem imperite recensuerunt.
[eorundem sanctorum nomina] De geminatis vel multiplicatis sanctorum memoriis primum dicendum. Horum tria sunt genera.
Primum genus est sanctorum quorum nomina in unius diei laterculo vel proximo quovis loco, pridie aut postridie vel saltem die parum dissito iterantur. Huius modi innumerabilia paene habentur exempla.
Alterum memoriarum genus est quae procul a proprio die geminantur, iis tamen diebus qui eodem numero kalendarum, nonarum, iduum in kalendariis signantur. Exempli gratia Severus Ravennas non solum kal. feb., sed et kal. ian. occurrit; Agileus, tum VIII kal. ian., tum VIII kal. feb.; Gervasius et Protasius primum XIII kal. iul., iterum XIII kal. aug. nuntiantur. Philippus memoratur prid. id. iun., sed et prid. id. iul. Alia plurima in commentario docebimur.
Postremum tandem genus est memoriarum quae qualicumque die nec propinquo nec quovis signo notabili frequentantur.
De singulis nonnulla notanda sunt.
[multoties iterata;] Quod bis, vel ter quandoque, eodem die eadem scripta sunt nomina, facile explicatur. Additamenta congregata esse patet ex collatis eiusdem libri exemplis, et primum ad instar variarum lectionum in marginibus vel inter lineas scripta, a librariis deinde tanquam nova laterculis imprudenter inserta. Haec autem ascripta erant prout spatia vacua ferebant, proprio die ad latus, vel paulo superius vel inferius, et inconsulte loco propinquiore assumpta sunt, sive is esset sanctorum istorum natalis dies, sive antecedens sive subsequens vel etiam paulo remotior. Exempli gratia quae ad X kal. mensis pertinebant, marginis angustia cogente, posita fuerant contra diem VIIII kal. vel XI kal., proindeque inter sanctos qui vel pridie vel postridie colebantur admissa. Accedunt quandoque eorumdem nominum interpolationes, ut cum memoriae martyris e kalendario quopiam receptae, altera additur e libello Passionis. Ita actum esse putamus ad diem 19 maii, ubi Parthenius et Calocerus bis memorantur, semel astricto et admodum simplici enuntiato, sanctorum nomina et locum sepulturae referente, et iterum adiecto elogio ex eorum Gestis. Iamvero quocumque ex fonte desumpta erant quae interponebantur, laterculorum compagem disrumpi necesse erat, tumultuario inductis vocabulis, quibus nulla, ut ita dicam, sedes parata esset. Et haec causa est cur plurimos martyres a sua civitate remotos, alios locis quibuscumque falso assignatos, agmina sanctorum, quorum numerus non ignoratur, ultra modum aucta et peregrinis permista reperiamus.
Non aliter dicendum de supervacaneis sanctorum memoriis secundi generis, de earum ad oram paginarum adiectione et in laterculos intrusione. Illud solum proprium habent quod certa quadam lege, ut notatum est, cum die natali colligantur indeque praebeant opportunitatem de homonymis certiora statuendi. Qui huius modi interpolationibus ansam dedit, in antiquo exemplo vel in suo solum dierum numerum advertit, errat in mensibus, et quod magis mireris, nullam quandoque rationem habere videtur kalendarum, nonarum, iduum. Martyres Tomitani memorantur diebus 27 maii et 8 iun., qui eodem numero VI exprimuntur, addito tamen hinc kal. iun. inde id. iun. S. Crispoli commemorationes 29 maii et 10 iunii declarantur similitudine numerorum VI kal. iun. et VI id. iun. Ter signatur Primitivus, 24 feb., 2 mart., 26 april., id est VI kal. mart., VI non. mart., VI kal. mai. Summae indiligentiae arguendi sunt qui talia perpetrarunt, nec mirum vitiatos fuisse codices quos haece manus tractaverunt.
[quas ob causas.] Sed neque hic tetigimus in martyrologio metam errandi. Restat enim ut tertiam consideremus speciem depravationis ortam ex memoriis multoties iteratis, non tamen propter dierum vicinitatem neque propter quandam numerorum similitudinem, vel ob quamcumque probabilem rationem. Unius sancti duplex commemoratio intellegi potest, si episcopus est, de consecratione et depositione; si martyr de festivitate quae duabus in ecclesiis variis diebus agitur. Haec tamen ex sola coniectura assequi vetamur. Est et ubi quaeri possit num praeter martyris natalem etiam alio die basilicae dedicatio fastis inscripta fuerit, quod ex codicum formula quandoque discerni non potest. Exemplo sit memoriola diei 16 dec., quam plene refert codex W: Arelato dedicatio basilicae (et) altaris sancti Genisi martyris, truncatam vero codex E: sancti Genisi martyris. Quod veluti festum sanctorum Laurentii et Hippolyti nuntiatur die 2 feb., collatis eiusdem commemorationis aliis diebus inscriptae formulis, dedicatio basilicae esse apparet. Et iteratae huiusce mentionis aliquatenus ratio perspicitur. Quam ob causam communis martyrum in coemeterio Maiore viae Nomentanae memoria, quae die 16 sept. agitur, ut ex titulo antiquo comprobatur, etiam die 20 aprilis hisce fastis inscripta sit, nemo facile dixerit. Sed multo maior exsurgit difficultas de solidis paene laterculis ab uno ad alium diem traductis. Ad diem 13 septembris, sublatis Gallicanis additamentis, haec sola leguntur:
in Apulia Felicis Secundi(ni)
in Alexandria Theodori
in Antiochia Timothei
quae ad diem 2 sept. integre assumpta sunt. Laterculi diei 16 novembris pars, sex constans nominibus, die 11 ianuarii, eiusdem nomina novem 24 februarii, quattuordecim 8 maii reperiuntur. Diebus 17 novembris et 12 septembris septem communia sunt nomina. Quae 2 martii leguntur, paene omnia in diem 24 februarii relata sunt. Tum 2 februarii, tum 5 iunii haec habentur: Victoris, Urbici, Orbani, Hilari, Iulianae, Privatae, Fortunati, Feliciani, Primi, Candidi, Castolae, Secundini, Secundolae, Gai, Gregorii, Cappae, Felicis, Marcialis, Maurici, Ingenui, Mustulae, Rogati, Saturnini. Martyres Caesaraugustani, qui die 22 ianuarii coluntur, partim 4 aprilis, partim 12 aprilis recurrunt. Et quidem amplus diei 12 aprilis laterculus frustatim per multos dies, ad 25 novembris usque, dispersus est. Quid de uberrimis in principio mensis iunii positis martyrum catalogis? De his legi poterunt quae ad diem 1 iunii notata sunt. Nonnulli sunt laterculi quorum nomina paene omnia asciticia sunt. Die 15 ianuarii, post ablatum Gallicanum additamentum, quattuor remanent memoriae sanctorum, quorum natalis inter alios dies requirendus est. Item 2 septembris, exceptis Gallicanis qui ad calcem, et martyribus Nicaenis qui in principio positi sunt, nulla ex septem remanentibus memoriolis huius diei propria est. Solus Polycarpus diem 26 ianuarii legitime obtinet; ceteri omnes adventicii sunt. His aliisque quae adduci possent exemplis doceri videmur laterculos vacuos vel exiles aliunde ex uberioribus allatis copiis suppletos fuisse.
[Sanctori African rum] Inter locupletissimos martyrum catalogos principem veluti locum tenent qui sub indicio in Africa ponuntur, ut, qui rem obiter inspexerit, integros Africanae ecclesiae fastos in nostros transiisse facile credat. Ne tamen ex sola nominum frequentia praeceps iudicium feratur, haec sedulo consideranda sunt. Tres sunt martyrum Africanorum qui in martyrologio feruntur classes. Prima eorum est qui ex kalendariis ecclesiarum assumpti sunt, ut puta e kalendario Carthaginiensi. Plurimae enim memoriae sive martyrum singularium,ut Agilei, sive manipulorum, qui addito patriae nomine designantur, — exempli gratia, Timidensium — tum in Carthaginiensibus tum in Hieronymianis tabulis recensentur. Alia Africanarum ecclesiarum kalendaria, praeter Carthaginiense, aetatem non tulerunt. Proinde quae ex huius modi fontibus fluxerunt nonnisi coniectura agnoscuntur. Quanta autem cautela [memoriae]in his procedendum sit, ostendunt memoriolae non paucae, quas laterculorum perturbatio fortuito Africanas fecit, verbi gratia, die 14 februarii: in Africa Valentini, quod legatur oportet: Interamne Valentini. Ad alteram classem referimus martyres illos Afros quorum nomina libellus Passionis subministravit, ut sunt Passio Perpetuae et sociorum ad diem 7 martii, Passio martyrum Scillitanorum ad 17 iulii, Passio Lucii et Montani ad 23 maii. Tertia denique classis est Afrorum qui densis agminibus totum martyrologium pervaserunt, et solo nomine noti sunt. Nemo est inter studiosos martyrologii lectores qui catalogorum illorum fontibus reperiendis non allaboraverit, sed frustra. Lucis plurimum e commentario nostro allatum iri sperandum non est. Id unum considerari velim, plerumque bipartitas esse martyrum Afrorum series, easque constare partim nominibus in Africa sola usitatis, partim in toto orbe Romano communibus. [saepius incertae.] Qui punico vocabulo nuncupantur, ut sunt Baric, Miggin, cet., etiam nullo addito ad Africam deputandi sunt. Sunt et latina quaedam nomina in his partibus ita vulgaria, ut quamquam et alibi usurpantur, quasi Afrorum propria haberi possint. Talia sunt, v. gr. Donatus, Saturninus, Rogatus, Restitutus, quae si in Africa ponuntur, loco movenda non sunt [Nomina in Africae provinciis maxime usitata requirenda sunt in indicibus C. I. L., t. VIII, S. Gsell, Inscriptions latines de l'Algérie, t. I, et apud R. Mowat, De l'élément africain dans l'onomastique latine, in Revue archéologique, N. S., t. XIX (1869), p. 233 – 56.] . At saepe non pauca interseruntur nomina quae sonitus ipse alio avocare videtur, et de his sedulo inquirendum. Peregrinos enim plurimos induxit sollemnis illa ex quibusvis laterculis memoriarum communicatio de qua in superioribus dictum est. De his legi poterunt quae ad dies 17 feb., 8 maii et 1 iun. notata sunt. Ne tamen existimes, advenis omnibus amotis, residuum fore martyrum coetum uno die immolatorum. Exemplum sumatur e die 9 ian., ubi in Africa praeter Epictetum, alias quoque obvium, nuntiantur martyres novem ex societate S. Perpetuae, quorum dies natalis est 7 martii, et duo tresve e numero Scillitanorum, qui 17 iulii coluntur. Laterculus Africanus diei 10 ian., cui interponitur memoria Miltiadis pontificis, fere totus constat martyribus iam pridie nuntiatis. Quapropter occurrente quacumque martyrum Afrorum caterva, iure suboritur suspicio eam neque litterarum neque publici cultus monumentis traditam esse, sed artificiose congregatam.
Praeter illas, quas adduximus, causas interpolandi, [Nomina sanctorum] unde natae sunt eorundem sanctorum iteratae commemorationes, alia est quae ad scholiastarum, ut ita dicam, artem pertinet. Eo nempe die qui sancto cuipiam in sua ecclesia sacer est, alii adiuncti sunt qui aliis diebus in eadem ecclesia coluntur, vel homonymus quispiam, vel quivis alius cuius nomen menti legentis evocabatur. Exemplo sit dies 19 iunii, quo memoratur Mediolani inventio et depositio reliquiarum SS. Gervasii et Protasii. His autem additi sunt Nazarius et Celsus, et ipsi martyres Mediolanenses, sed qui 28 iulii proprium habent diem. His etiam subiunguntur Vitalis et Ursicinus, qui quidem Mediolanenses non sunt, sed quos in societatem SS. Gervasii et Protasii hagiographi induxerunt. Similiter ad diem 28 iul., cum SS. Nazario et Celso recoluntur Gervasius et Protasius. Inter martyres Afros qui die 9 ianuarii recensentur, adest Felicitas illa quae cum Perpetua aliisque Carthagine passa est. Fuit qui legisset gesta alterius Felicitatis, quam septem filiorum matrem mentiti sunt hagiographi; unde apposuit ille: et aliorum septem, et praeterea nomina Vitalis, [per modum scholiorum interpolata;] Felicis, Marcialis, Ianuarii, qui ex his septem sunt. Ad diem 23 maii, quo memoria agitur S. Montani, in Africa cum Lucio aliisque perempti, adductus est e die 26 martii Montanus alter, martyr Sirmiensis. Porro haec additamenta et alia similia, in ora paginis primum inscripta fuisse credenda sunt et a librariis postmodum inducta in laterculos, perturbandi ordinis nihil sollicitis. Alia subinde consecuta sunt detrimenta, ubi, verbi gratia, nomen martyris alteri homonymo suppositum est. Ad diem 11 augusti recta et sincera martyrologii lectio erat: Romae via Lavicana inter duos Lauros natale Tiburti. Iamvero alter est Tiburtius, die 14 aprilis via Appia cultus, una cum Valeriano et Maximo, quos S. Caeciliae socios esse voluit ille qui virginis istius gesta conscripsit. Huius Tiburtii memoria mentem subiit hominis a quo nomina Valeriani et Caeciliae ad marginem 11 aug. appicta sunt, deinde a scriba nescio quo inconsiderate in laterculum introducta; unde in eadem memoria, sub uno viae Lavicanae indicio, mira permixtio martyrum qui tribus locis distinctis, id est in coemeteriis Praetextati, Callisti, et inter duas Lauros quiescunt.
[item nomina locorum] Non sanctorum tantum nomina ad modum interpretamenti interpolata sunt, sed et topographica, falsa plerumque, et tituli honoris vel muneris per fas et nefas collati. In laterculo diei 23 maii pro nomine civitatis Halmyride scriptum fuit Almeridae. Almerida autem prava lectio est in nostris codicibus passim usurpata loco Emeritae, urbis in Hispania. Non aliam ob causam additum fuisse in Spaniis, ad locum ubi nullus recensetur martyr Hispanus, mihi certum est. A die 15 februarii Agape, quae habebatur virgo Interamnensis, cum aliis nonnullis ad 1 maii migravit, ubi transmutata est in Agapiti, quo nomine appellatur martyr Praenestinus die 18 augusti fastis inscriptus. Nec defuit commentarius: Praeneste miliario ab urbe XXIII, quo ultima martyris Interamnensis vestigia deleta sunt. Similis fuit mutatio, ad diem 6 ianuarii Anastasii, martyris Aegyptii, in Anastasiam, cui nunc adhaerent haec verba: apud Sirmiam, procul dubio interpolata. Martyrum Palaestinae, quorum gesta conscripsit Eusebius, memoriae plerumque referuntur sub Caesarea, cui deinde accedit inepta interpolatio Cappadociae.
[et dignitatum;] De titulis et honoribus praeter ius concessis breviter dicam. Ad diem 1 iulii depositio Gaii episcopi non parum vexavit viros doctissimos inter Romanos, qui probe sciebant Gaium pontificem alio die commemorari. Neque perspexerunt hunc Gaium alium non esse a martyre Bononiensi, e kalendis ianuariis perperam ad kalendas iulias translato, ubi interpolatum est vocabulum episcopi. Episcopum quoque fecerunt Felicem Nolanum, qui fastis bis inscriptus est, 14 ianuarii et 27 iulii. Et prior quidem memoria recte exprimitur: Passio sancti Felicis, minime vero altera: Felicis de ordinatione episcopatus eius, quandoquidem constat Felicem presbyterum, non episcopum fuisse. Commentarius hic est seu potius commentum eius qui duplicis festi rationem frustra quaesierat, nec aliter rem expediri posse credebat. Qui ad diem 20 aprilis Victor episcopus nuncupatur, martyr non episcopus fuisse comprobatur memoria diei 16 septembris. Postquam ad diem 21 maii e nomine Timothei martyris prava lectio Mathei deducta est, mox accessit vox apostoli. Martyrum Romanorum Marii et Marthae, qui die 20 ian. coluntur, pridie anticipatur memoria, parum emendate: Mariae et Marthae. Egregia interpolandi materia, e qua nemo miretur natum esse: Hierosolymis Marthae et Mariae sororum Lazari.
[quaedam suppressa.] De his quae indebite et otiose laterculis addita sunt hactenus disseruimus. Quae ex iisdem detracta sunt et suppressa breviter indicanda. Plurima nomina periisse, sive casu exciderint sive consulto deleta fuerint, nemo negaverit [Quae in codicibus nonnullis, ut Epternacensi et Wissemburgensi data opera omissa sunt vel suppressa, in superioribus indicata sunt, p. XI.] . Die 7 iunii, quae S. Procopio, martyri Caesariensi in Palaestina sacra esse e monumentis certissimis efficitur, sancti nomen desideratur, non tamen nomen civitatis Caesareae, quod in rei testimonium relictum est. Eodem pacto 25 ianuarii Agileus evanuit, non tamen loci indicium Carthagine. Die 12 februarii in Alexandria quondam nuntiabatur Candidus, qui eo die nunc frustra requiritur. Paucissima quae ad diem 25 martii ex eius elogio servata sunt verba testantur Matronae nomen ibi supplendum esse. Nazarium, loco Nartzali, olim laterculo 20 iulii inscriptum fuisse nemo foret qui suspicaretur, nisi Celsus, comes Nazarii individuus, veluti testis adesset. Perierunt et notae geographicae multis in locis, et coniectura supplendae, quamquam rarissime id tuto fieri potest, ut ad 5 octobris, ubi scriptum est alibi Baric, cuius ipsum nomen Africam clamat. Esto haec omnia casu fortuito sublata sint, insciis vel inconsciis librariis. Alia sunt quae scientes et volentes tanquam superflua resecuerunt, vel ut brevitati consulerent. Die 6 augusti, quo celebratur festum S. Xysti II pontificis, adducta est, e die 2 februarii, memoria dedicationis basilicae SS. Xysti, Laurentii et Hippolyti, sed deletum nomen Xysti, quia iam in superioribus prolatum erat. In laterculo 24 iunii tres memorabantur sancti Iohannes nuncupati: Iohannes Baptista, Iohannes evangelista, Iohannes tandem martyr, cum Festo Romae quiescens in coemeterio ad VII Palumbas. Tertius iste Iohannes omissus est, relicto solo Festo. In amplioribus quibusdam laterculis nomina non pauca amputata videntur, eorumque loco scriptum: et aliorum, adiecto numero, qui de sanctis simul uno loco interemptis nequaquam intellegi debet.
[Ex iteratis memoriis] Qui Martyrologium Hieronymianum quale nobis servatum est attente legens, nomina aut depravata aut otiose iterata, laterculos singulis fere pagellis misere interruptos aliaque huiusmodi naeva deprehenderit, profecto intelleget quanta cautela in textu emendando et in nominum historica interpretatione utendum sit. Vix non ubique mentem ultro subeunt coniecturae, probabiles quidem, sed a quibus tamen praestat temperare donec certiori fundamento niti possint. Quapropter ubi silentibus documentis coniectando divinandum fuisset quid sub nudis nominibus vel mutilis lateret, aut qua arte in formam idoneam restituenda essent, maluimus aperte nostram ignorantiam confiteri. Miretur fortasse quispiam, cum plurimis in locis legens nomina eadem repetita fuisse, nullam ulteriorem a nobis propositam explicationem reperiet. Caveat tamen ne otiosas illas iterationes detexisse minoris faciat quam par est. Et re quidem vera eruditorum qui in elucidando Martyrologio operam posuerunt is error fuit ut sanctos alios sed homonymos designatos crederent quoties nomen idem occurrit, praesertim si in eodem laterculo bis aut saepius compareat. Inde factum est ut in sanctorum catalogos irrumperent sancti cognomines nescio quot, de quibus plane silent litterae hagiographicae, nisi forte improbus quidam falsarius ex ipso martyrologio ansam arripuerit vesanam quandam fabulam licenter excogitandi. Ab hoc errore, qui varias historiae ecclesiasticae provincias infecit, converso itinere recedendum est, et plane agnoscendum eodem nomine, quod vel decies occurrat, unum eundemque martyrem appellari potuisse.
[critica petuntur adiumenta.] Exempla prope innumerabilia ostendunt istas nominum iterationes indicium esse maximi momenti, ad quod attente respiciat oporteat qui martyrologium recte intellegere volet. Ex his exemplis aliquot hic exposuisse iuvabit. Ad diem 3 iunii iterata est ex 17 februarii mentio Silvani et aliorum LXXXIII. Quod ubi agnoveris, ilico manifestum fit turmam istam octoginta trium martyrum nihil aliud esse nisi miliariorum numerum. Ex Agapito diei 1 maii, regressu facto ad diem 15 februarii, iam agnosces non Agapitum Praenestinum, sed Agapen Antiochensem martyrem designari. Quid de Venodo sive Finodo martyre diei 28 maii, cuius nomen eruditorum mentem frustra diuque fatigasset, nisi eiusdem iterata mentio 28 iunii liquido ostenderet eo non martyrem appellari sed Synodum ecclesiasticam? Fac comperias in larvato illo Sergio 24 feb. Georgium diei 2 maii iterum occurrere, statim agnosces nec Georgium adesse nec Sergium, sed utrobique unum martyrem Gordium nominandum fuisse.
[De martyrum turmis.] Neque in hoc uno decepti sunt commentatores quos fugerat eadem nomina bis aut saepius otiose iterata fuisse. Eadem de causa inducti sunt ut sibi persuaderent nomina, quae sub eodem indicio loci coniunguntur, ad unum eundemque coetum martyrum pertinere; non advertentes mentionibus hinc interpolatis inde resectis totam laterculorum compagem multis in locis perturbatam fuisse, adeoque nomina locorum et sanctorum praepostero ordine modo coniuncta modo disiuncta fuisse. Sic igitur accidit ut ad aliquas civitates solida agmina martyrum accenserentur quae ab iis prorsus aliena sunt. Inde historicis multo difficilior et incertior via facta est inquirendi ad quae loca persecutiones christianorum reapse se extenderint.
[Laterculi illustrati] Ut autem corrupta nomina et perturbatae enuntiationes in meliorem formam prudenti coniectura restituerentur, non satis erat ad normas attendere ex quibus critici de antiquariorum et librariorum arte moribusque iudicant. Non intermisimus ad fontes redire unde martyrologium profluxit; fontes inquam, cum verius dicendum esset avaros latices qui ex his fontibus supersunt. Norunt eruditi a martyrologii primo compilatore adhibita fuisse martyrologia propria variarum ecclesiarum seu kalendaria, qualia sunt Depositio martyrum et Depositio episcoporum ecclesiae Romanae [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 10 – 12; Mommsen, in M. G., Auct. antiq., t. IX, p. 70 – 72.] et kalendarium Carthaginiense [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXX – LXXI].] . De kalendario Gothico, cuius exigua pars aetatem tulit silere praestat [H. Achelis, in Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft, t. I, p. 309 – 73; Stamm-Heyne, Ulfilas, (Paderborn, 1908), p. 274; Anal. Boll., t. XXXI, p. 276.] . Ad suum quoque usum assumpsit martyrologium quod dicitur Orientale, antiquius anno 411, e quo descripta fuit syriaca epitome quam repperit v. cl. W. Wright [Journal of Sacred Literature, N. S., t. VIII (1866), pp. 45 – 56, 423; Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LII – LXV]; F. Nau, in Patrologia Orientalis, t. X, p. 11 – 26.] . Huic in hoce commentario nostro nomen esto Breviarium Syriacum. Quanti faciendum sit hoc insigne monumentum supervacaneum est ostendere, cum singulae operis nostri paginae huius criticam utilitatem luculenter demonstrent. [adductis kalendariis,] Huius tamen fontes non satis hactenus eliquati sunt neque de ipsa libelli indole certo constat. Exemplum quo nobis innotuit unicum est nec leviter depravatum. Menses iunius et iulius interturbati sunt, forsitan quod e codice folium deciderit, uti iampridem ab eruditis notatum est. Neque mendis conspicuis caret. Locorum multa nomina omissa sunt, quae latinis exemplis et Graecorum synaxariis adhibitis restitui possunt. Verbi gratia, memoria diei 20 ianuarii: ἐν Νικομηδείᾳ Κυριακὸς καὶ Κίνδος καὶ Βίτιος καὶ Φλῶρος partim iteratur eiusdem mensis 25: ἐν Νικομηδείᾳ Τίτος καὶ Φλῶρος, die 26: ἐν Νικομηδείᾳ Τίτος. Ad diem 22 maii, martyres saltem quattuor sub Nicomedia referuntur quorum natalis variis locis celebratur. Vide annotata ad diem 23 maii. In laterculo diei 4 maii: ἐν Νικομηδείᾳ Ἀντωνῖνος ὁ μάρτυς, nominanda erat Antonina non Antoninus. Die 18 aprilis, ἐν Σαλώνῃ annuntiantur ambo martyres Σεπτίμιος etἙρμογένης, quod de Septimio verum est de Hermogene falsum, qui Salonitanus non fuit. Alii huius modi errores corrigi possent, si documenta adessent cum quibus aliae martyrologii particulae componerentur. Imprimis difficile est discernere quid in martyrologium e libris defluxerit, quid e kalendariis singularum ecclesiarum. Ita ex Eusebio certe deprompta est mentio diei 27 octobris: ἐν Εὐμενείᾳ τῇ πόλει τῶν Φρυγῶν Τάρσος καὶ Πολύκαρπος καὶ Γάιος καὶ ὀκτὼ ἕτεροι, ut suo loco demonstrabitur. Exploratum quoque est formulam ἐκ τῶν ἀρχαίων, latine de antiquis, intellegendam esse de libro Eusebiano.
[antiquis monumentis et libellis] Quantum intersit inter martyrologii elogia quae e litterariis fontibus derivata sunt et ea quae kalendaria alicuius ecclesiae referunt ostendere supervacaneum est. Ista enim traditionem usumque ecclesiasticum certissime exprimunt, dum contra hagiographorum aliorumque scriptorum commentarii usus liturgici testes non sunt satis certi, quorum dictis quanta fides debita sit, singillatim quaerendum est. Et utinam certo nobis constaret ad utrum genus referenda sint singula elogia. Sed tantum abest ut e contractioribus martyrologii formulis id communiter perspici possit. Mentionem in qua nihil aliud dicatur nisi in urbe illa martyrem illum occisum fuisse, ad libellum Passionis non minus quam ad kalendarium referri posse nemo non videt. Quod si ex Passione fluxerit, dies festi per se omni dubitatione non caret; quippe crebro accidit ut narrationes hagiographicae de die commemorationis sileant; quod ubi accidit, martyrologus arbitratu suo diem forsitan elegerit. Etsi vero nos fugit quanta pars memoriarum quas martyrologium complectitur in fontes hagiographicos refundenda sit, non desunt tamen in variis martyrologii locis indicia ubi litterarum illarum vestigia se prodant.
[veterum hagiographorum,] Interrogatum non semel fuit num in prima compage martyrologii praeter contractas et ieiunas martyrum memorias inserta quoque fuerint elogia ad modum Bedae, Adonis et cognatorum. Profecto cum in codicibus plenioribus tum etiam in epitomis comparent mentiones ad quas narratiuncula quaedam adiuncta sit, aut truncata sententiarum membra, quae ex huius modi historiis certo supersint. Qui exempla requirat, adeat dies 3, 12 ianuarii, 25 martii, 14, 16, 30 aprilis, 18 maii, 11 iulii, alios. Sunt et memoriae quae minime intercisae videntur, sed his verbis conceptae sunt ut e Passione aliqua depromptas fuisse liquido perspicias. Exempli gratia, ad diem 23 februarii annuntiatur martyr celebratissimus Smyrnensis episcopus Polycarpus, cuius elogium non e kalendario Smyrnensis ecclesiae sed ex Passione Polycarpi derivatum est. Quod ex clausula cum aliis XII perspicue constat. Neque magis in kalendarium Smyrnense refundi potest mentio S. Pionii, ad diem 12 martii, siquidem cum eo annuntiatur Metrodorus presbyter, martyr Marcionita, qui sane in ecclesia Smyrnensi non recolebatur. Constat ergo a martyrologo adhibitam fuisse Passionem S. Pionii. Nihilo obscurior est origo memoriae quae ad eundem diem legitur: in Asia Carpi, Papyli, Agathonicae. His martyribus dies sacer est 13 aprilis. Quod autem die 12 martii in hieronymianis annuntiantur, inde factum est quod Eusebius in eodem Historiae suae capite eos memorat cum Pionio, cuius 12 martii sollemnitas agitur. Die 12 maii legitur: Nerei et Achillei fratrum, quae formula aliunde duci non potuit nisi ex Passione horum martyrum. Marcianus et Nicander, qui die 5 iunii annuntiantur in Aegypto, martyres Moesi sunt, qui hic tanquam Aegyptii inducuntur, profecto quia martyrologus narratiunculam hagiographicam legit, ubi martyres isti Aegypto vindicantur. Alia exempla missa facio. Hic tamen cavendum est ne, ubicumque inter Martyrologium Hieronymianum et libellos hagiographicos aliqua similitudo intercedit, ilico concludamus libellum inter fontes martyrologii computandum esse. Quippe haud raro accidit ut hagiographi ex ipso martyrologio argumenta sumpserint quae arte sua evolverunt. Exemplo sint Passio S. Susannae [BHL. 7937. Cf. Duchesne, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVI, p. 28 – 42.] et Passio SS. Marciani, Macarii, Stratoclinii et Protogenis [BHL. 5265 b.] , quas ex martyrologio fictas esse demonstratum est. Alias quoque non ita raro id factum esse aut comperimus aut suspicamur; quae tamen provincia cum hactenus non satis explorata sit, praestat interim disputationem hic non movere, cuius explicatio longa est et in aliud tempus differenda.
[recentiorum quoque commentationibus.] Veterum eruditorum pace dixerim qui olim in Martyrologio Hieronymiano interpretando docte nec sine acumine insudarunt, omnes, quotquot fuerunt, frustra laboraverunt donec a viro cl. W. Wright, anno 1866 repertum est breviarium Syriacum. Itaque parum nos iuverunt disquisitiones scriptorum qui dedita opera Martyrologium Hieronymianum commentariis suis prosecuti sunt. Cum honore hic nobis salutandus est vir probati ingenii et eruditionis F. M. Florentinius Lucensis [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium, Lucae, 1668.] , cui tamen cum martyrologium fuerit liber clausus, ex eius doctissimis elucubrationibus parum utilitatis percepimus. Multo plus adiumenti nobis attulerunt disquisitiones virorum doctorum qui editione novissima uti potuerunt, ut sunt H. Achelis [Die Martyrologien, ihre Geschichte und ihr Wert, in Abhandlungen der kön. Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philol.-Hist. Klasse, N. F., t. III, 3, 1900.] , H. Quentin [Les martyrologes historiques du moyen âge, Paris, 1908.] , F. Lanzoni [Le origini delle diocesi antiche d'Italia, Roma, 1923. Opus retractatum et auctum inscriptum est: Le diocesi d'Italia dalle origini al principio del secolo VII (an. 604), Faenza, 1927.] . Ipse L. Duchesne qui de Martyrologii Hieronymiani prima forma redintegranda olim cogitaverat, ad hoc opus schedulas collegerat, quas vir summus nobisque amicissimus, post obitum suum hagiographis Bollandianis tradi voluerat. Sed operis quod animo informaverat, vix prima lineamenta duxit. Quicquid enim in his adversariis utilius erat comperimus in aliis eius operibus corrivatum esse, praesertim in editione Libri pontificalis, in Fastis episcoporum Galliae et ipsa Martyrologii Hieronymiani recensione; quae opera in nostro commentario iamdudum exhauseramus. Ne quid tamen e scientia tanti viri deperiret, quod novum et utile in eius schedis manuscriptis repertum est, id in annotationibus rettulimus, appositis siglis L. D.
[Huius commentarii ratio] In hace editione opportunum visum est singula cuiusque laterculi verba numero signare, qui pro re nata in commentario et in indice voluminis refertur. In ipsa elucidatione cuiusque elogii, quantum res ferebat, curavimus ut testimonia omnia colligerentur ex libris liturgicis, ex locorum notitiis quae de sepulcro sancti vel de cultus propria sede habentur, et de formis quibus pristina aetate hic cultus agi solitus sit. Quae in Actis Sanctorum iam disputata et edita sunt hic iterum afferre supervacaneum duximus. Contra si antiquitatis christianae periti saeculo nuper elapso monumenta aut nova eruerunt aut iampridem cognita clariori in luce collocarunt, non intermisimus notitia hic uti quam maioribus nostris aetatis eorum conditio negaverat. Officii quoque nostri visum est legentes identidem cautos facere ubi compilatores Martyrologii Romani ex hieronymianis laterculis elogia deprompserunt, quae ab eruditis illius temporis perperam intellecta fuisse nemo indignanter feret. Editione usi sumus non novissima illa anni 1922 [Martyrologium Romanum. Prima post typicam editio. Romae, 1922 (reapse prodiit anno 1924).] , quae minus feliciter concinnata esse constat [H. Quentin, in Anal. Boll., t. XLII, p. 387 – 406.] , sed ultima typica quae anno 1913 emissa est [Martyrologium Romanum. Editio typica Vaticana. Romae, 1913.] . Baronii annotationes legimus in editione quae opera et studio nostri Heriberti Rosweydi anno 1613 Antverpiae prodiit [Martyrologium Romanum Caesaris Baronii Sorani notationibus illustratum. Accedit vetus Romanum Martyrologium una cum martyrologio Adonis cura et studio Heriberti Rosweydi, e Soc. Iesu. Antverpiae, 1613.] .
[et exitus.] Haec de ratione quam in hoc commentario secuti sumus. Utique nobis non ita blandimur ut credamus opera nostra praestitum esse quicquid viri docti postulare aut saltem exoptare poterant. Fecimus quod in nostra erat facultate; quae si ab incoepto excidit, iustam fortasse excusationem habebit, cum elucidandus erat liber tam depravate traditus ut vix alius in christianis litteris. Hercules non adfuit qui die uno Augiae stabulum purgaret. Succedant nobis alii qui, favente summo Numine, nostrum iter relegant et multo longius in omnes partes praetergrediantur. Utinam iis vires temporaque faveant, ut, quod a nobis inchoatum est, ad gloriam Dei sanctorumque et ad Ecclesiae utilitatem ipsi perficiant.
MARTYROLOGIUM
[Isagogica]
Domino sancto fratri Hieronimo presbytero Chromatius et Eliodorus episcopi in Domino salutem.
Cum religiosissimus Theodosius Augustus Mediolanensium urbem fuisset ingressus universosque episcopos Italiae ad se invitasset ob causam aliquantorum episcoporum qui ex arriana fece suas animas inquinassent, contigit et nostram parvitatem in eodem devenisse concilio in quo cum dicenda dicta essent et definienda definita , coepit christianissimus princeps sanctum Gregorium Cordubensis ecclesiae in eo praeferre antestitem, quod, omni die, sive non ieiunans matutinas, sive ieiunans vespertinas explicans missas, eorum martyrum quorum natalicia essent plurimorum nomina memoraret. Factumque est ut omnes pariter statuerimus ad tuam nos scribere caritatem ut famosissimum feriale de arcivis sancti Eusebii Caesariae Palestinae sacerdotis inquirens, martyrum ad nos dirigas festa, ut possit hoc officium per tuam sanctam industriam melius et perfectius Dei martyribus exhiberi.
Chromatio et Eliodoro sanctis episcopis Hieronimus in Deo aeterno salutem.
Constat Dominum nostrum omni die martyrum suorum triumphos excipere quorum
passiones a sancto Eusebio Caesariensi episcopo scriptas repperimus ; nam
Constantinus Augustus cum Caesaream fuisset ingressus et diceret memorato
antistiti ut peteret aliqua beneficia Caesariensi ecclesiae profutura, legitur respondisse
Eusebium opibus suis ditatam ecclesiam nulla petendi beneficia necessitate
compelli , sibi tamen desiderium immobile extitisse ut quicquid ubique in republica
romana gestum sit erga sanctos Dei, iudices iudicibus succedentes in universo
orbe romano sollicita perscrutatione monimenta publica discutiendo perquirerent,
et quis martyrum, a quo iudice , in qua provincia vel civitate , quo die quave
passione, perseverantiae suae obtinuerit palmam, de ipsis arcivis sublata notitia,
ipsi Eusebio regio iussu dirigerent. Unde factum est ut idoneus relator existens
ecclesiasticam historiam retexere, omnium festa martyrum provinciarum omnium
Romanorum diligens historiographus declararet. Et quoniam omni die sacrificium
Deo offerentes eorum nomina meminisse studetis qui, die ipso quo offertur sacrificium
victores diaboli extiterunt, martyrii sui triumpho pollentes atque ovantes
ad regem suum pervenerint Christum, hac de causa, singulorum mensium singulorumque
dierum festa conscripsimus ut iubere dignati estis, perennem nostrae
parvitatis memoriam fore credentes cum diebus omnibus per tota anni spatia sanctorum
fuerit nominum festivitas celebrata. Et quoniam per singulos dies diversarum
provinciarum diversarumque urbium plus quam octingentorum martyrum
nomina sunt nominanda ut nullus dies sit qui intra quingentorum numerum repperiri
possit adscriptus, excepto die kalendarum ianuariarum , considerans, inter innumeras
turbas, lectorum animum intra unum mensem posse lassescere, ne id eveniat,
succincte et breviter eorum qui sunt in amplissima festivitate in suis locis
tantum pro omnibus memoratus sum, ut amputato fastidio unus de omnibus sufficiat
libellus adscriptus . Sane in prima parte libelli omnium apostolorum festa
conscripsimus ut dies varii non videantur dividere quos una dignitas apostolica in
caelesti gloria fecit esse sublimes.
Variae lect. codd. EBW Cambr. (in quo prior epistula omittitur). — Praemittunt:
Incipit epistola chromati et eliodori episcoporum ad hieronimum prƀ B;
incipit epistola cromati et eleodori episcopis ad hieronimum presbiterum
W; inc. omissa inscriptione E | 5. prƀ E; prƀo B; prsbtr̶o W | 6. cromatius W | 14. relegiosissimus BW; relegiosisimus E | 15. inv. aug. theod. BW | 16. agūs E | 21. universos (que om.)
B; universisque W | 22. aepiscopos E; episcopis W | 26. invitaret W;
invitare fecit B | 27. ut BW | 30. aepiscoporum E | 33. ariana W | 37. add. perquireret B; perquirerent W | 38. contiget W | 45. divinisse W; devenire B | 55. difinita E; finita BW | 60. add. episcopum E mg BW | 61. cordobensis BW | 62. aeclesiae E | 64. om. in eo W | 68. add. in eo W | 72. eiunans E | 78. misas E | 82. natalitia B | 86. memorarent W | 92. statueremus B | 95. om. BW | 97. add.
quod BW | 99. famosisimum E; famosissimus W | 102. archivis W | 104.
eusebiȩ W | 105. cessareae E; caesarie W | 106. palestin(a)eque BW |
112. diregas E | 124. perfectiusque BW | 125. om. B | 127. exhibere W; add.
item hieronimus E; explicit. item rescriptu sancti hieronimi prƀi B;
explicit. rescriptio hieronimi W | 128. cromatio W; choromatio Cambr. | 130. heliodoro B | 131. om. BW | 133. hieronymus Cambr.; add. presbyter Cambr.; prƀt BW | 134 – 137. om. BW Cambr. | 138. dm W | 146. celebrasse Cambr. | 148. passione W | 149. ab Cambr. | 150. om. Cambr. | 152. cesariense W Cambr.; cessariensi E | 154. scribtas EB; scripta Cambr. | 155. reperimus W Cambr. | 157. constantius B Cambr. | 158. augs B; agus E | 160. cessaream E; cesaria W Cambr. | 162. egressus Cambr. | 164. dicere W | 166. antestiti E Cambr.; antestite W; epo B | 168. petiret W | 171. cesariensi Cambr.; cesariense W; cessariensi E | 172. aecł E; aeclesiae Cambr. | 173. profura W | 179. add. esse E in ras. B | 180. aeclesiam E Cambr.
| 181. illa B | 182. petenti W; petendo B | 183. benefici E | 184.
necessitudine W; necessitudinem B | 185. conpelli EBW | 189. inmobile
EBW Cambr. | 190. exstitisse E; exstetisse W; extetisse Cambr. | 192. quid E (et in marg. add. quid) | 193. om. Cambr. | 203. iudicibusque W Cambr. | 204. succidentes W | 210. scrutatione Cambr. | 211. monumenta W2 Cambr. | 212. puplica E; publice Cambr. | 214. perquererent W; perquireret Cambr. | 223. provintia W | 226. qua BW Cambr. | 230. perseverentiae EW | 232. obteneret W; obtinerent B Cambr. | 233. palma W | 236. archivis W Cambr. | 237. sublatam E | 238. om. EW | 242. iusu E Cambr.; iusso W | 243. diregerent EBW | 248. idonius W | 249. relatur W | 250. exsistens Cambr.; add. et BW |
251. aeclesiasticam E Cambr. | 252. hystoriam W | 253. retexerit BW; retexit Cambr.; add. et BW Cambr. | 255.
pene EBW. | 257. provintiarum B | 260. diligens E | 261. historiografus E; hystoriographus W | 268. om. B | 269. offerentis
W; offerens E | 272. meminissent BW Cambr. | 273. studetis restituit Duchesne; studentis W; studentes
B Cambr.; studens E | 270. qua W Cambr.; quo B | 276. ipsa W Cambr.; ipsum B | 277. qua BW Cambr. | 278. offeruntur
BW; offertur Cambr. | 280. victoris W | 281. diabuli EW Cambr. | 282. existentes Duchesne; existerent E; extitissent
B; extetissent Cambr.; exstetissent W | 283. martyri E; martyrio W | 284. suo EW | 285. triumphos B | 286.
phollentis W; opulantes E (corr. in marg. pollentes) | 288. obantes E; viantes W Cambr. | 292. pervenirent Cambr.; pervenissent
BW | 294. ac W | 295. die B1 | 297. singulorumque B | 298. mensuum W | 298 – 299. om. B | 302. conscribsimus
B | 304. iubire W | 306. dignamini BW Cambr. | 307. perennae B1; perenne B2 | 309. add. nomen BW | 310. memoria
W; add. habiturum BW Cambr. | 311. fore W | 315. annibus B | 318. tot annorum BW Cambr. | 319. facta W; spatia
facta Cambr. | 321 – 322. nominum fuerint Cambr. | 321. fuerint BW | 322. nomina B | 323 festivitates B Cambr.; festivitatis
W | 324. caelebrate W; om. Cambr. | 331. provintiarumque B | 332. om. B | 336. octogentorum Cambr.;
add. et nongentorum milia BW; et nonagentorum milia Cambr. | 340. nominata BW; om. Cambr. | 345. add. non W
Cambr. | 347. sic E in textu, sed in marg. add. CCCLXV | 348. numero B; om. Cambr. | 349. reperire W Cambr. | 351.
adscribtus B; ascribtus E; adscriptos W | 354. calendarum W; kłd E | 355. ian E | 357. om. E1 (add. 1 m. int.
lin.); intra Cambr. | 358. innumerabiles BW Cambr. | 360. lectoris B Cambr.; lectores W | 364. mense W | 366. lasescere
E; lassiscere BW | 368. idem EBW Cambr. | 369. veniat BW | 373. eos B | 377. amplissimam W | 378. civitate E |
388. ampotate W | 391. pro B | 395. adscribtus B; ascriptus E | 398. transp. prima in B | 404. conscribsimus B | 410.
videre B1 | 414. apostolatus BW2; apostolatos W; apostolotos W1 | 416. caeleste W | 420. sublimis W; add. explicit B.
Notitia de locis sanctorum Apostolorum .
III. kl. ful. Natale apostolorum sancti Petri et Pauli Romae .
II kl. decemb. Natale sancti Andreae apostoli in civitate Patras provinciae Achaiae.
VI kl. ian. Natale apostolorum sancti Iacobi fratris Domini et Iohannis evangelistae.
VIII kl. iul. Natale dormitionis sancti Iohannis apostoli et evangelistae in Epheso.
XII kl. ian. Natale sancti Thomae apostoli in India et translatio corporis eius in Edessa.
VIII kl. aug. Natale Iacobi apostoli fratris Iohannis evangelistae in Hierosolimis.
Kal. mai. Natale sancti Philippi apostoli in civitate Hierapoli provinciae Asiae.
VIII kl. sept. Natale sancti Bartholomei apostoli qui decollatus est in India iussu regis Astiagis.
XI kl. oct. Natale sancti Mathei apostoli qui passus est in Persida.
V kl. nov. Natale apostolorum Simonis Cannanei et Simonis Zelotis qui a templorum
pontificibus occisi sunt in Suanis civitate Persarum.
E solo codice E, ubi sequentia notanda sunt: 9. nat. | 15. rome | 19. nt | 27. achiae | 31. nt | 32. apor̄ | 38. iohan̄ |
43. nt | 46. ioƀ. | 55. nt | 57. tome | 66. edesa et add. 2 m. in marg. V kal. iul. | 67. VII E1; VIII E2 | 70. nt | 74.
ioƀ | 77. hieros̄ | 80. nt | 85. ciūi | 87. provin | 88. assiae | 93. nat. | 98. decolatus | 102. iusu | 104. sic 1 m. sed corr. 2
m. astragis | 108. nt | 119. noemƀ | 120. nat | 121. apos | 135. civit.
Incipiunt festa omnium Apostolorum.
III kl. iul. Natale apostolorum Petri et Pauli Romae.
Prid. kl. decemb. Natale Andreae apostoli in civitate Patras provinciae Achaiae.
Kl. mai. Depositio. Philippi apostoli in civitate Hierapoli provinciae Asiae.
XII kl. ian. Natale Thomae apostoli qui passus est in India .
VII kl. ian. Ordinatio episcopatus sancti Iacobi apostoli fratris Domini qui ab apostolis primus ex Iudaeis Hierosolimis est episcopus ordinatus et adsumptio sancti Iohannis evangelistae apud Efesum. VII kl. aug. Natale apostoli Iacobi fratris Iohannis evangelistae.
VIIII kl. sep. Natale Bartholomei apostoli qui decollatus est in India citeriore pro Christo iussu regis Astriagis.
XI kl. oct. Natale sancti Mathei apostoli et evangelistae qui pro Christi nomine passus est in Ethiopia civitate Tharrium.
V kl. nov. Natale apostolorum Symonis
Cananei et Iudae Zelotis qui
a templorum pontificibus occisi
sunt in Suanis civitate magna
apud Persidam.
E codicibus B (fine mutil.) C — 2. festas̄ B | 7. praem.
rome C | 8. natał B; natalis C | 9. apostulorum B | 13.
rom̄ B; om. C | 17. provintiae BC | 24. acaiae B | 26. invertit
in civitate iherapoli provintiȩ asiȩ depositio philippi
apostoli C | 32. hierapuli B | 33. provintia B |
34. asia B; add. in marg. eodem die passio sancti iacobi
fratris domini ierosolimis C2 | 38. natł BC | 39. thome B |
40. apostole B1 | 46. VI B | 65. iudeis C | 67. hierusolimis
B; iherosolime C | 67. assumptio C | 69. iōƀis C | 72. ephesum
C; add. in textu cuius corpus translatum est
apud efesum civitate B; add. loco eraso al. ut vid. manu
sed coaeva cuius sepulcrum manna scaturit C | 73. VIII
B2 | 76. natał B; natł C | 78. sancti iacobi apostoli C |
80. iohan̄ B | 82. VIIII B2 | 85. natał B; natł C; add.
sancti C | 93. interiore B | 95. cetera om. B | 102. natł C |
115. in ethiopia eadem manu coaeva, ut supra, loco item
eraso C | 121. natł C | 135. 1 m. suanis; corr. 2 m. susis
C | 139. add. explicit C.
Incipiunt festa Apostolorum.
III k. iul. Natale Petri et Pauli .
II k. dec. Passio sancti Andreae apostoli.
VIII k. aug. Natale sancti Iacobi.
VI k. ian. Assumptio sancti Iohannis et ordinatio Iacobi.
XII k. ian. Natale sancti Thomae apostoli.
K. mai. Natale Philippi et Iacobi .
VI k. ian. Natale sancti Iacobi apostoli.
VIII k. sep. Natale sancti Bartholomei apostoli.
XI k. oct. Natale sancti Mathei apostoli. V k. nov. Natale apostolorum Symonis et Iudae.
VI k mar. Mathias de LXX discipulis
unus et pro Iuda Scarioth
duodecimus inter apostolos subrogatur
, electus sorte et solus sine
cognomento; cui datur evangelii
praedicatio in Iudea.
E codicibus LV — 1. incip̄ V; incipit L | 7. nāt LV ubi
que | 20. aug. om. L | 23. iacobi litt. min. et al. m. ut videtur
in L | 29. iōƀis LV | 37. om. L1 | 38. thome L |
48. sic 1 m. in LV, sed corr. VIII k. aug. V2 | 51. iacobi
litt. min. in L | 74. iude V.
Incipit breviarium Apostolorum ex nomine vel locis ubi praedicaverunt, orti vel obiti sunt.
Simon qui interpraetatur oboediens, Petrus agnoscens, filius Iohannis, frater Andreae, dicitur ortus vico Bethsaida, provincia Gallileae; qui propter Simonem magum, licet Dei occulto nutu, Romam pervenit, ibique praedicans evangelium, viginti et quinque annorum eiusdem urbis tenuit pontificatum ; sexto autem et tricissimo anno post passionem Domini, sub Nerone Cesare, ut voluit, cruce suspensus est; cuius natalicium tertio kalendas iulias celebratur.
Paulus qui interpraetatur pius ortus ex tribu Beniamin apostolus gentium; hic secundo post ascensionem Domini anno baptizatus et , sub Nerone, Romae, eodem die quo et Petrus capite truncatus , ibique sepultus est.
Andreas qui interpraetatur virilis vel decorus, frater Petri; hic praedicavit Scythiam et Achaiam ibique in civitate Patras cruce suspensus occubuit pridie kalendas decembres.
Iacobus qui interpraetatur subplantator , filius Zebedei, frater Iohannis; hic Spaniae et occidentalia loca praedicatur et sub Herode gladio caesus occubuit sepultusque est in Achaia Marmarica octavo kalendas augustas.
Iohannes qui interpraetatur gratia Dei, apostolus et evangelista, filius Zebedei, frater Iacobi, dilectus Domini, praedicatur Asiae et in Effeso, sexto Kalendas ianuarias sepultus; alii dormitionem eius octavo kalendas iulias dicuntur quando nativitas sancti Iohannis Baptistae celebratur . Thomas qui interpraetatur abysus, Didimus , hoc est Christi similis; hic Partis et Medis praedicatur et distinans orientalem plagam, ibique evangelium praedicavit, lancea enim ibi transfixus occubuit in Calaminicae Indiae civitate ; ibi sepultus est in honore duodecimo kalendas ianuarias.
Philippus qui interpraetatur os lampadis a Bethsaida civitate ortus, unde et Petrus , Gallis praedicavit Christum, deinde in Hierapuli Frigiae provinciae crucifixus et lapidatus obiit ibique cum filiabus suis quiescit; cuius natalicium kalendis maii celebratur.
Iacobus, frater Domini , Hierusolimorum primus episcopus; hic, dum Hierusalem Christum Dei filium praedicavit , de templo a Iudaeis praecipitatus , lapidibus obprimitur, ibique iuxta templum humatur; eius natalicium et ordinatio sexto kalendas ianuarias creditur.
Bartholomeus apostolus nomen ex syra lingua suscepit et interpraetatur filius suspendentis aquas; Liconiam praedicavit; ad ultimum in Albano maioris Arminiae urbe vivens a barbaris decoriatus atque per iussum regis Astragis decollatus , sicque terrae conditus nono kalendas septembres.
Matheus apostolus et evangelista qui interpraetatur donatus, hic etiam ex tribu sua Levi sumpsit cognomen, ex publicano a Christo electus primum quidem in Iudaea evangelizavit, postmodum in Macedonia et passus in Persida requiescit in montibus Portorum undecimo kalendas octobres .
Simon Zelotis qui interpraetatur zelus , hic prius dictus est Cananeus , zelo Dei fervens, par in cognomento Petri, et similis in honore; hic accepit Aegypti principatum et post Iacobum Iustum cathedram dicitur tenuisse Hierosolimorum et post annos centum viginti meruit sub Adriano per crucem sustinere martyrium passionis; iacet in Portoforo, eius natalicium celebratur quinto kalendas novembres .
Iudas qui interpraetatur confessor, frater Iacobi, in Mesopotamiam atque in interioribus Ponti praedicavit, sepultus est in Nerito Arminiae urbe, cuius festivitas celebratur quinto kalendas novembres .
Mathias de septuaginta discipulis unus et pro Iuda Scarioth duodecimus inter
apostolos subrogatus, electus sorte et solus sine cognomento; cui datur evangelii
praedicatio in Iudaea .
Ex codicibus BW Camb. Gell. et Trev. — 1. in christi nomine praemittit Gell. | 2. breviarius B Cambr. | 3. apostulorum
W Gell. | 4 – 13. om. Cambr. | 8. un W | 10. et ubi orti Gell. | 11. ubi W | 14. praem. num. I codd. W Trev. | 16. interpretatur
Cambr. | 19. agnuscens Gell. | 21. ioƀs Gell. | 26. vigo Gell. | 27. betsaida W | 28. provintia B; provinciae
W Cambr. | 29. Galileae Cambr. | 37. simon B1, corr. 2 m. | 36. occulo Cambr. | 37. nuto W Gell. | 47. eiudem W; ȩiusdem Gell. | 54. trigessimo Cambr.; trigisimo Trev.; tricensimo B; tricissimum W | 55. om. Cambr. | 61. cȩsare W
Gell.; cessare Cambr. | 68. natalitium B; om. Gell.; add. caelebratur W | 70 – 71. kalendis iuli Cambr. | 79. tribo
Gell. | 81. apostolos W1; apostulus W1 | 84. vero Cambr. | 88. om. Cambr. | 90. om. Cambr.; est et B | 93. roma BW;
om. Trev. | 94. eadem Trev. | 95. diȩ Gell. | 97. om. W. | 101. ubique W1 | 104. praem. num. III W Trev. | 104. scytiam
Gell.; scithiam Cambr.; scitiam Trev.; sitiam W | 119. civitatē Gell. | 121. cruci B Cambr. Gell1 | 123. obcubuit Gell.;
est W; add. cuius natał B | 126. decembris Trev.; decƀ BW; dcƀr Gell.; add. colitur B; add. celebratur Gell. | 127.
praem. num. IIII W Trev. | 130. supplantator B; subplantatur W1 Gell. | 134. ioƀs Gell. | 136. hispaniae Cambr. | 137.
add. in Cambr. | 140 predicatur W; predicavit Cambr. | 145. cȩsus Cambr.; cesus Gell. | 150. acaia Gell1; achaiam W
Cambr. | 151. marmorica Cambr.; marmaricam W | 152. octo Cambr. | 154. agustas Gell.; aḡs Gell.; aḡ Trev.; septembris
Cambr. et, ut vid., W1 (in cod. W nota VIII k. aḡ. inserta fuit supra lin., litt. subter erasis) | 155. iohannis BW Gell.
Trev.; praem. num. V codd. W Trev. | 162. evangelistes Cambr. | 167. dilictus Gell.1; delictus Gell.2 | 169. praedicavit
Cambr. | 171. om. W | 172. om. Gell. | 173. epheso W; effiso Gell. | 176. ianuarī Gell.; ian̄ Cambr. Trev. | 177 – 184.
locus in codd. turbatus: natł alii dormitionem eius VIII kł iul. dicuntur B; sepultus natł alii VIII kł iulias dicuntur
W; sepultus alii dicunt octavo kalendas iuli Cambr.; nat. eius alii dormitionem eius VIII kl. iuł dicuntur Gell.;
natalis eius alii dormitionem eius VIII kł iuł dicunt Trev. | 186. pro nativitas legunt et W Cambr. | 188. ioƀs Gell.
| 189. baptiste Gell.; baptista W; bap̄ B; add. nativitas Cambr. | 190. caelebratur Gell. Trev.; celƀ B; om. W |
191. praem. num. VI codd. W Trev. | 194. abisus W; habyssus B | 195. dydimus B Cambr. | 201. parthis Cambr. | 204. predicavit
Cambr. | 206. destinans B; distinans Cambr.; distans Gell. | 212. Cantia W; lanceam Gell. | 218. calaminice B;
calaminiae Cambr.; cala miniȩ W; cala minicȩ Gell.; caliminicae Trev. | 219. indie BW Trev. | 220. civitates B1; civitatis
B2; civitatem Gell. Trev. | 221. ibique W | 222. sepult. Cambr. | 224 – 225. om. Gell. | 227. kalendarum Cambr. |
228. ian̄ B Gell. Trev.; ianuarii Cambr.; hic inserit Cambr. memoriòlam Iacobi, dein Philippi | 229. praem. num. VII
codd. W Trev. | 235. bethsaide B | 236. civī Gell. | 237. ortus est W | 242. predicavit Cambr. | 246.hierupuli B; hierapoli
Cambr.; om. W | 248. provintiae B Trev.; provincia Cambr. | 249. crucifixus est W | 252. obit Cambr. | 254. eum B1 |
259. natalitium B | 261. kł maī B Gell. Trev.; kalendas maii Cambr.; K.maias W | 262.caelebratur W Trev.; ceł B; om.
Cambr. | 263. praem. num. VIII codd. W Trev. | 269 – 275. om. Trev. | 271. hiȩrusalem Gell.; hierūs B | 275. predicaret
W | 276. de templum Gell. | 279. iudeis W Cambr. | 280. precipitatus Cambr. | 281. lapidibusque BW Gell. Trev. | 282.
obpremitur W; obp̄mitur Gell.; oppremitur B1; opprimitur B2; obpressus Trev.; add. Kł mai Trev. | 283 – 288. om.
Trev. 287. ȩius Gell.; cuius Cambr. | 288. natalitium B; natalicia Gell.; add. kł mai Gell. | 290. add. eius Trev. | 293.
ianuarii Cambr.; ian̄ B Gell. Trev. | 294. om. Gell. Trev. | 295. bartolomeus Gell.1; bartholom̄s B; praem. num. VIIII
codd. W Trev. | 296. om. Cambr. | 299. sira Gell. Trev.; syria W; sirica Cambr. | 300. linga B | 302. om. Gell. | 307. licaniam
B1; licaoniam B2; liaconiam W | 312. in abano Cambr.; in albanū Gell. | 313. maiores W | 314. armeniae Cambr. |
315. urbae Trev. | 316. vivenis B | 319. decoratus W Gell. | 320. adque W Gell. | 322. iusum Cambr. | 325. om. Cambr. |
327. terre B Gell. | 328. conditur Gell. | 331. septembris Gell.; sempƀ W; sƀ B; sep̄ Trev. | 332.mattheus W; praem.
num. X codd. W Trev. | 337. interpretatus Cambr. | 344. lȩvi Gell. | 348. puplicano Cambr.; poplicho Gell. | 349 – 350.
om. W | 352. primo Gell. | 355. iudea W Cambr. | 356. ȩvangelizavit Gell. | 357. postmodo W | 364. requiescet Trev.
| 367. parthorum Cambr. | 368. XII B. | 369. kalendarum Cambr. | 370. octobris Cambr. Gell. Trev.; octubris W; octƀ
B; add. colitur B1 in marg. | 371. praem. num. XI codd. W Trev. | 377. primus B Cambr. Gell. Trev. | 378. doctus Gell.
| 380. cannaneus Gell.; chananeus B; channaneus Cambr. | 381. zelus Cambr. | 384. pār Cambr. | 385. int. lin. W |
386. incognomenti Trev. | 388. om. B Cambr. | 393. accipit W Cambr. | 394. aegipti Cambr. Gell. | 400. kathedram Cambr.;
cathedra B Gell. Trev. | 401. om. Cambr. | 402. tenuit Cambr. | 403. hierusolymorum B; hierusolimorum Cambr. Gell.
Trev., hierusol. W | 404. om. W Cambr. | 406. annus Gell. | 411. adriaano B; atriano W | 415. martirium Cambr. | 416.
passus W | 417. iacit B1 Gell. | 419. porto foro Trev.; porforo W1; bosphoro Cambr. | 421. natalitium B; nataliū Gell. |
422. caelebratur B Trev.; om. Cambr. | 423. VI Cambr. | 425. novembris Trev.; novenbris Gell.; novemƀ W; novmƀ
B | 426. praem. num. XII codd. W Trev. | 430 – 431. iacobi frater W Cambr. | 431. iacubi Gell. | 433. mesophotamiam
W Trev.; messo potamiā Gell.; mesopotamia Cambr. | 434. adque Gell. | 435. om. W | 438. predicavit Cambr. | 442. merito
W1; monte W2 | 443. armeniae Cambr. | 444. urbe B1; urbis B2; urbȩ W; urbae Trev. | 446. festa B; nativitas
Cambr. | 447. caelebratur B Gell. Trev.; om. Cambr. | 448. II Trev. | 450. novembris Trev.; novenbris Gell.; novmƀ W;
noƀ B | 451. praem. num. XIII codd. W Trev.; memoriolam Mathiae om. Cambr. | 454. discipulos W; discipulus Gell.
| 459. sacrioth W; etscarioth Trev. | 462. apłs Gell.; apostolis B | 464. ȩlectus Gell. | 472. evangelium W | 475. iudeam W;
iudea Gell.; additque VI kł marcias Gell.
ANNOTANDA
Ipsum Martyrologii corpus antecedit praefatio
quaedam duabus epistulis constans, quarum prima
Chromatius et Heliodorus episcopi S. Hieronymum
rogant ut sibi martyrum feriale sumministret,
altera autem S. Hieronymus illis rescribens
exponit, quonam pacto votis eorum obsecundare
visum fuerit. Ambas epistulas consequitur
catalogus festorum apostolorum. In nonnullis
tamen apographis sive ante catalogum sive catalogi
loco legitur libellus paulo amplior lemmate
inscriptus: Breviarius apostolorum ex nomine
vel locis ubi praedicaverunt, orti vel obiti sunt.
De Chromatio et Heliodoro non ambigitur.
Uterque reapse episcopus fuit, Chromatius Aquileiae
Altini Heliodorus. Ambo cum S. Hieronymo
epistularum commercio coniuncti fuerunt et apud
eum gratia et amicitia satis valuerunt ut Hieronymus
eorum hortatu non semel ad scribendum se
accinxerit [Testimonia diligenter collegit P. Braida, Sancti Chromatii episcopi Aquilegensis scripta, ed. altera (Utini, 1823), p. LXXXI – XC.] . Chromatio dedicatos voluit commentarios
suos in Abacuc prophetam [Sancti Eusebii Hieronymi opp., Vallarsi, t. VI, p. 587.] et Paralipomenon
interpretationem [Vallarsi, t. IX, p. 1045.] ; Chromatio et Heliodoro
interpretationem Tobiae [Vallarsi, t. X, p. 1.] et librorum Salomonis;
de quibus eos alloquens ita scribit: “Commentarios
in Osee, Amos, Zachariam, Malachiam, quos
poscitis, scripsissem si licuisset prae valetudine [Vallarsi, t. IX, p. 1293.] .”
Nec defuere fraudatores, qui figmentis suis sancti
doctoris auctoritatem conciliarent, et mendacium
mendacio tegentes litteras adulterinas comminiscerentur,
in quibus itidem Chromatius et Heliodorus
Hieronymum ingenii sui fructum poscebant, Hieronymus
vero iis satisfactum nuntiabat. Exemplo
sit Liber de ortu beatae Mariae et infantia Salvatoris
[BHL. 5335 – 5337.] cui praemissa est epistula Chromatii et
Heliodori Dilectissimo fratri suo Ieronymo presbytero,
et altera Hieronymi Dominis sanctis ac
beatissimis Chromatio et Heliodoro episcopis [BHL. 5334.] .
Eadem Chromatii et Heliodori epistula, cum eodem
aut plane simili responso Hieronymi [BHL. 5344, 5345.] nonnumquam
praefixa fuit Evangelio, quod dicunt,
de Nativitate Mariae [BHL. 5343.] . Neque difficiliori artificio
martyrologio nostro illustre patrocinium
comparatum est.
Ut primum res hagiographica paulo diligentius
explorari coepta est, fraus manifesto patuit.
Molanus dimidiata quadam suspicione motus,
binas litteras existimavit ex parte confictas [Usuardi martyrologium (Lovanii, 1568), c. 2.] .
Baronius autem postquam easdem in praefatione
martyrologii Romani [C. VII: De fide epistolarum quae Chromatii Heliodori et Hieronymi nomine inscriptae sunt.] accuratius expendit, nullam
iis fidem deberi luculenter ostendit. Baronii
censuram enervare aggressus est Florentinius [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium (Lucae, 1668), p. 57 – 71.]
qui in hoc ancipiti iudicio acquievit: “adductae
sub Hieronymi nomine et ad Hieronymum epistolae
neque falsitatis vitio neque sancti doctoris
stylo conscriptae.”
Causam iterum recognovit St. E. Assemanus [Acta sanctorum martyrum orientalium et occidentalium (Romae, 1748), t. II, p. 39 – 46.] ,
qui ad Baronii sententiam asseveranter accessit.
Neque exinde suspiciosae istae litterae defensorem
invenerunt; defensorem, inquam, nam quod
Theodorus Mommsen eas epistulas adlegatas iam
a Cassiodoro temere omnino ficticiis hodie vulgo
annumeratas [Liber pontificalis, p. XI, n. 1.] dixit, id a summo viro per transennam
eruptum existimo, quasi eum pigeret pervagatae
sententiae astipulari. Eius tamen auctoritas,
nec mirum, aliquot viros doctos a communi
opinione dimovit [B. Krusch, in Neues Archiv für ältere deutsche Geschichtskunde, t. XXVI, p. 374 – 76, subdubitando; M. Schanz, Geschichte der römischen Literatur, 2e Aufl., t. IV, p. 441 – 42.] , sed ad redintegrandam harum
epistularum fidem argumentum nullum allatum
est. Quidni stilum paulo diligentius inspexissent,
ab Hieronymi charactere tam insigniter recedentem?
Neque Hieronymo digniores sunt ineptiae
quae de scriptis historicis Eusebii et de numero
martyrum effutiuntur. Sed in iudicata iamdudum
causa [Praeter Duchesne et De Rossi, e recentioribus adduxisse sufficiat H. Achelis, Die Martyrologien, ihre Geschichte und ihr Wert (Berlin, 1900), p. 93 – 97; G. Grützmacher, Hieronymus, t. III (Berlin, 1908), p. 164; Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur, t. III, pp. 548, 636.] diutius immorari non vacat. Satius erit
ementitarum litterarum vestigia persequi. Inter
eos qui fraude decepti fuisse videntur notissimus
est Cassiodorus, qui in Exhortatione ad monachos
haec scripsisse fertur: Et ideo futurae beatitudinis
memores vitas Patrum, confessiones fidelium,
passiones martyrum legite constanter (quas
inter alia in epistola sancti Hieronymi ad Chromatium
et Heliodorum destinata procul dubio
reperitis) qui per totum orbem terrarum floruere;
ut sancta imitatio vos provocans ad
caelestia regna perducat [De Institutione divinarum litterarum, XXXII, P. L., t. LXX, p. 1147.] . De quibus verbis
lis exorta est, quae forsitan omni causa caruisset,
si Cassiodori liber in quo ista leguntur, ad codicum
fidem debita cum cura recognitus fuisset.
Nempe comma, quod uncis conclusimus, a sententiae
compagine aberrat, adeo ut illuc intrusum
fuisse dubitanter coniecerit I. B. Lightfoot [Eusebius of Caesarea, in Dictionary of Christian Biography, t. II, p. 321.] .
In Libro pontificali, Marcellini papae elogium
haec inter alia continet: Fuit autem temporibus
Diocletiani et Maximiani ex die kal. iul. a consulatu
Diocletiano VI et Constantio II, usque Diocletiano
VIIII et Maximiano VIII, quo tempore
fuit persecutio magna, ut intra XXX
diebus XVII milia hominum promiscui sexus
per diversas provincias martyrio coronarentur
christiani [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 16; Mommsen, Lib. pontif. p. 41.] . Ad haec Mommsen: “Pendet scriptor
ex epistula praefatoria martyrologii hieronymiani:
Per singulos dies diversarum provinciarum
diversarumque urbium plus quam octingentorum
et nongentorum [Vid. apparat. crit., n. 336.] milia martyrum nomina sunt
nominanda ut nullus dies sit, qui intra quingentorum
numerum reperiri possit excepto die kal.
ianuariarum: scilicet verbis illis traditis ita,
sed omnino corruptis, auctor sibi persuasit significari
8000+9000=17 000, quorum cum singuli
dies habuerint quingentos, spatium efficitur
dierum 34 vel rotunde 30: absurde omnino sed
tali homini convenienter. Ipse Hieronymus scripsisse
videtur centum et nongenta milia, scilicet
martyrologium habens nomina 190 000, si per
anni dies aequabiliter dividitur, singuli dies
habent nomina 467, pro quibus rotunde positus
est numerus intra 500.” In prooemio quidem ad
Acta Silvestri, etsi cum ementita Hieronymi
epistula proxime id non conectitur, attamen de
Eusebiana hagiographia quaedam attinguntur,
quae cognatam originem redoleant: Historiographus
noster Eusebius Caesariensis Palaestinae
episcopus, cum historiam ecclesiasticam scriberet
praetermisit ea quae sunt in aliis opusculis
vel quae se meminerit retulisse. Nam viginti libros,
id est duas decades, omnium paene provinciarum
passiones martyrum et episcoporum et
confessorum et sacrarum mulierum ac virginum
continere fecit [BHL. 7725.] . In altero prologo decem illae
decades sufficere non visae sunt: Eusebius nempe
scripsit duodecim decadas et unicuique decadae
nomen imposuit [BHL. 7742 b.] ; et ne quis hoc addubitet earum
decadum nomina duodecim proferuntur.
Propius cum spuria epistula Hieronymi coniunctus
est locus e prooemio Actorum S. Anthimi, in
quo rursus duodecim illae decades occurrunt:
Vir Dei doctissimus sanctus Eusebius Caesariae,
Palaestinae urbis, antistitis, duodecim decadas
ecclesiasticae historiae idonea assertione contexuit.
Petiit enim Constantinum augustum,
christianissimum virum, ut universarum provinciarum
iudicibus iniungeret de archivis colligere
gesta sanctorum et ad ipsum dirigere, et
non solum totius Orientis totiusque Meridiani atque
Occidentis sed etiam Britanniarum et trans
Britannias Fortunatarum insularum, et quocumque
meminit extitisse martyres [BHL. 564; cf. W. Levison, Konstantinische Schenkung und Silvester-Legende, in Miscellanea Francesco Ehrle, t. II, p. 177 – 81.] .
In falsi Hieronymi responso tamquam martyrologii
pars prima inducitur libellus de festis
Apostolorum, qui triplici forma hic editus est:
e quibus prima melius tradita videtur, etsi secundae
et tertiae lemmata cum epistula aptius congruunt.
De catalogo illo festorum, in Prolegomenis
olim dedita opera disputavit Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXV – LXXIX].] , cuius
argumenta rursus exponere supervacaneum est.
Quae ad Apostolorum festa singillatim annotare
iuvat, suo quoque loco in hoce commentario reperientur.
Si quis autem ipsius catalogi coagmentationem
perspicere cupiet neque vastae eruditionis
mole terretur, legat opus quod de apostolorum
Actis apocryphis [Die apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden. Braunschweig, 1883 – 1890, 4 vol.] conscripsit R. A. Lipsius
aut Th. Schermann de catalogis Apostolorum [Propheten-und Apostellegenden nebst Jüngerkatalogen, Leipzig, 1907, in Texte und Untersuchungen, t. XXXI, 3.] .
Ne tamen omittat consulere quae ritu suo sobrio et
perspicuo exposuit Duchesne, in opusculo de
apostolorum libellis [Les anciens recueils de legéndes apostoliques, in Compte rendu du troisième Congrès scientifique des catholiques, t. V (Bruxelles, 1895), p. 67 – 79.] . Breviarium, quamvis a
nativa operis forma videatur alienum [Duchesne, Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXIII].] , hic omittendum
non duximus. Subsidia ad eius explicationem
opportuna subministrabunt cum disquisitiones
modo allatae, tum etiam documenta in
BHG., BHL., BHO. recensita ad cuiusque apostolorum
nomen. De nominum origine et interpretatione
adeantur P. de Lagarde [Onomastica sacra, 2e Aufl., Göttingen, 1887.] et F. Wutz [Onomastica sacra, Untersuchungen zum Liber interpretationis nominum hebraicorum des hl. Hieronymus, Leipzig, 1914 – 1915, 2 vol., in Texte und Untersuchungen, t. XLI, 1, 2.] .
[December]
VIII KAL. IAN.
In Bethleem nativitas Domini nostri Ihesu Christi secundum carnem. Romae
Iovini Pastoris Basilei Victorianae Agellei Euticeti Simforiani Saturnini Temedi
Ignati Cyriaci Gagi Ianuariae Dativi. et in cimiterio Aproniani via Latina
Romae passio sanctae Eugeniae virginis . et Sirmi Anastasiaea quae de
Roma sanctos secuta qui ad martyrium ducebantur haec gloriosam pertulit
passionem. Mediolano Felicitatis. et in Pergamo Saturnini. Constantinopoli
sancti Anastasi .
Addunt codices pleniores: a) et dedicatio basilice beati petri apostoli S.
Variae lectiones codicum EABSW. — Praemittit S: incipiunt tituli de nataliciis sc̄orum. — 1 – 2. om. E | 2. bethlem
W | 3. add. salvatoris BSW | 6 – 9. om. E | 10. et rom̄ E | 13. om. ABS | 14 – 25. om. S | 14. victoriane B; victorine A |
15. accilae E; acellei W | 16. eutici EW | 17. simfroniane B; simfronianȩ W; simproniane A | 19. timedi ABW | 20. agnati
W | 21. ciriaci W | 22. zagii E | 25 – 30, 32. om. E | 27. cim̄ B; cimīt W | 28. amproniani A | 31. rome A | 33. om.
S | 36. om. ABSW | 37. sirmȩ W; om. S; add. et ABSW | 38. anastasiae E | 39 – 51. om. EBSW | 45. quae A1 | 52 – 60
om. S | 52. mediolan̄ EB | 58. constantinop̄ E; constantinopł B | 60. add. virgin̄ B.
Excerpta ex variis. — Cambr. in fine anni: In Bethlem Iuda nativitas domini nostri Iesu Christi. In principio martyrologii:
Nativitas domini nostri Iesu Christi. Romae natale sanctorum Iuvini Pastoris Basilei Anastasi et passio sanctae
Eugeniae virginis et in Sirmio Anastasiae quae de Roma sanctos secuta est qui ad martirium ducebantur haec et
gloriosam pertulit mortem. — Taml.: Nativitas Domini nostri Iesu Christi Iunii Pastoris Bassilei Achillei Appromiani
Victorianae Euticitae Heliae Eufegiae Dorozoli Simfroniani Saturnini bis Teuinidi Ignatii Ciriacii Zachii Ianuariae
Dativi Eugeniae virginis Anastasiae Anastasii Iuliani Marciani. — Rich.: Bethleem nativitas salvatoris domini nostri
Iesu Christi secundum carnem…
DEC. 25
1. IN BETHLEEM] Depositio martyrum: VIII kal. ian. natus Christus in Bethleem Iudeae. Hinc palam fit Romae festum diem Natalis Domini observatum fuisse ante annum 336. Aliorum esto indagare qua de causa anniversaria Christi secundum carnem nativitatis dies, de qua nihil ab apostolis traditum esse constat [Lege S. Hieronymi homiliam de Nativitate Domini, ap. G. Morin, Anecdota Maredsolana, t. III, 2, p. 396.] , 25 decembris celebrari coepta sit. Multum enim abest ut de re omnes consentiant [L. Duchesne, Les origines du culte chrétien5, p. 271 – 81; Mommsen, in C. I. L., t. I1, p. 410; H. Usener, Das Weihnachtsfest2, Bonn, 1911.] . Eandem festivitatem ecclesia Antiochena anno circiter 375 primum recepit [Cf. H. Lietzmann, ap. Usener t. c., p. 379 – 84.] , teste S. Iohanne Chrysostomo “in Servatoris nostri diem natalem” contionem habente, anno 386: καίτοι γε οὔπω δέκατόν ἐστιν ἔτος ἐξ οὗ δήλη καὶ γνώριμος ἡμῖη αὕτη ἡ ἡμέρα γεγένηται [P. G., t. XLIX, P. 355.] . Mox secutae sunt non Asiae Minoris tantum ecclesiae, sed et Constantinopolitana [A. Baumstark, Die Zeit der Einführung des Weihnachtsfestes in Konstantinopel, in Oriens Christianus, t. II (1902), p. 441 – 46.] et etian Aegyptiae [S. Vailhé, in Échos d'Orient, t. VIII (1905), p. 213.] , non vero Palaestinenses, quae non nisi longiore decurso temporis spatio communem iam usum etiam suum fecerunt. Nam saec. VI Hierosolymis, proinde et in Bethleem, sola Epiphania, omis sa Nativitate, observabatur, quod diserte notat et carpit Cosmas Indicopleustes [Topographia Christiana, lib. V, Winstedt, p. 139. Cosmae locum afferemus ad diem dec. 27.] . Certe non defuisse videntur qui variis temporibus ritum occidentalem in Palaestinam invehere conarentur [Vailhé, t. c., p. 216 – 17.] . Hinc tamen minime extenuatur Cosmae testimonium [M. Jugie, in Byzantinische Zeitschrift, t. XXII (1913), p. 45 – 46.] . Palaestinenses enim, non sine pertinacia, ad sua usque tempora propriis usibus inhaesisse aperte asserit Abraham Ephesinus: μόνον δὲ μέχρι τήμερον Παλαιστιναῖοι, καὶ οἱ προσκείμενοι τούτοις Ἄραβες οὐ συμφωνοῦσι τῇ κοινῇ τῶν πάντων γνώμῃ, καὶ τὴν ἡμετέραν ἑορτὴν τῆς ἁγίας Χριστοῦ γεννήσεως οὐχ ἑορτάζουσιν· οὕσπερ ἔχρην, εἰ καί τινα λόγον ἔχειν δοκοῦσιν, μὴ ἐνίστασθαι περὶ τούτου, ἀλλὰ τοῖς τῶν ἁγίων πατέρων ἀνυπερθέτως ἀκολουθεῖν ἐπιτάγμασιν διὰ τὸ ἐκείνοις πάντα εὐσεβῶς δεδόχθαι [M. Jugie, Homélies mariales byzantines, in Patralogia Orientalis, t. XVI, p. 443.] . Saeculo tandem VI exeunte vel VII intrante Hierosolymis ad diem 25 decembris relatum est festum Nativitatis Domini [G. Peradze — A. Baumstark, Die Weihnachtsfeier Jerusalems im siebten Jahrhundert, in Oriens Christianus, S. III, t. I (1927), p. 310 – 33.] , ut ex Sophronii verbis in homilia de SS. Apostolis Petro et Paulo deducitur: τρίτην γὰρ μετὰ τοῦ Χριστοῦ σωτήριου γέννησιν Στεφάνῳ δεδωκότες πανήγυριν, τετάρτην ἑαυτοῖς διετερήσαντο [BHG. 1495.] . Quapropter, quamvis in capite huius laterculi scriptum est in Bethleem, Romanum morem non Palaestinensem exprimit martyrologium. Quod autem hae voces non legantur in Epternacensi, non ideo credendus est testis antiquior et verior fuisse. Hic enim, ut saepius, abbreviatus est, et collatis codicibus Cambr. et Rich. perspicuum fit hoc loco priorem recensionem non differre ab altera, et in utraque scriptum fuisse:
In Bethleem nativitas salvatoris domini nostri Iesu Christi secundum carnem.
10. ROMAE] Ad hunc laterculum ordinandum,
prae oculis habere iuvat Sacramentarium Leonianum
ad hunc diem: VIII kal. ian. natale
Domini et martyrum Pastoris, Basilei et Ioviani
et Victorini et Eugeniae et Felicitatis et
Anastasiae [C. L. Feltoe, Sacramentarium Leonianum (Cambridge, 1896), p. 159.] . Quamquam mihi certum non est
haec non in ipsum martyrologium refundenda
esse. Etenim orationes missarum quae sequuntur
de sola Domini Nativitate sunt nec ulla fit martyrum
commemoratio. Certe peregrini cum romanis
martyribus permixti sunt. Oportet igitur nomina
singillatim expendere.
11. IOVINI] In Actis S. Stephani papae [BHL. 7845.]
Iovini simul et Basilei mentio est, ubi
clerici sancti pontificis capite truncati referuntur
in via Latina iuxta formam aquaeductus, positi
autem a Tertullino iuxta corpora sanctorum
Iovini et Basilei via Latina. Utrique autem Adonis
arbitrio dies 2 martii assignata est [H. Quentin, Les martyrologes historiques, p. 576.] .
12. PASTORIS] Nomen saepius recurrit, nunc
veluti patris S. Xysti papae [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 128.] nunc fratris S. Pii
papae [Id., ibid,. p. 132.] , de quibus nostri olim disseruere [Act. SS., Iul. t. VI, p. 299.] . In
Actis SS. Marii et Marthae Pastor presbyter
S. Cyrini corpus sepelisse fertur [BHL. 5543, n. 4.] . Mitto titulum
Pastoris in Actis S. Stephani papae [BHL. 7845, n. 3.] , S. Pudentianae
[BHL. 6988, n. 2.] aliisque in libris obvium. Horum tamen
nullus martyr nuncupatur iis in locis neque in
scriptis eorum qui medio aevo romana coemeteria
perlustrarunt. Oratorium beati Pastoris martyris
a Leone p. IV exornatum esse habemus ex
Libro pontificali [Duchesne, t. c., p. 116.] . Verum hoc loco Pastoris nomine
S. Petrum apostolum designari palam est [De Rossi, Inscriptiones christianae U. R., t. II, p. 227, n. 14.] .
13. BASILEI] Supra, ad Iovini, n. 11. Eorum
certo reicienda sententia est qui S. Basilium
Caesariensem hodie commemorari existimant [Feltoe, Sacramentarium Leonianum, p. 217.] .
14. VICTORIANAE] Consonant fere codices nostri
in feminino vocabulo. Einsidlensis tamen 236
Victurianum et Sacramentarium Victorinum
legunt. Victorianam romanam martyrem
aliis in libris non reperimus, Victorinum
saepius, ut in Actis SS. Nerei et Achillei,
ubi apud Cotylas in Sabinis cum aliis martyrium
fecisse et ab Amiternensibus passus esse perhibetur
[BHL. 6058, n. 20.] . Victorinus martyr in mare proiectus interiit,
si fides sit Actis S. Sebastiani [BHL. 7543, n. 76.] . Aliter rem narrant
Acta SS. Quattuor Coronatorum [BHL. 1837, n. 22.] , nec
melius. Victorinus enim iste martyr est Albanus [Act. SS., Nov. t. III, p. 759.]
de quo ad diem 8 augusti dicemus. Lege quoque
quae annotata sunt ad n. 23.
15. AGELLEI] Romanus non est, et ita legendum censemus:
〈Carthagine〉 Agelei.
Ageleus enim a die VIII kal. februarias, in quo colitur, ad VIII kal. ianuarias incaute transcriptus est.
16. EUTICETI] Nudum nomen, nisi Eutyches
ille sit qui cum Victorino, de quo ad n. 14
modo dictum est, et Marone martyrio coronatus
asseritur in Actis SS. Nerei et Achillei [BHL. 6058, n. 20.] .
17. SIMFORIANI] Lectio codicis C, Sinfroniani,
ceteris anteponenda videtur, si martyr
ille est qui in ecclesia Sanctae Eugeniae, via Latina,
iacebat, quemque Simpronium nuncupat
libellus de Locis sanctorum martyrum [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 180.] .
Notasse iuverit hodie quoque S. Eugeniae,
n. 34, memoriam agi.
18. SATURNINI] Infra, n. 57. Cf. n. 19, 23.
19. TEMEDI] Hominis an loci nomen sit quis diiudicabit? Sane in sanctorum fastis nullus adhuc Temedus repertus est, sed Thimidenses martyres fuisse e kalendario Carthaginiensi habemus: II kal. iun. sanctorum Timidensium, e civitate Africae proconsularis, cuius erat anonymus quidam
CVRATOR SPLENDIDISSIMAE REI PVBLICAE
THIMIDENSIVM REGIORVM [C. I. L., VIII. 883.]
et varii episcopi [Morcelli, Africa Christiana, t. I, p. 325. Cf. C. I. L., VIII, p. 111.] . Sequuntur mox nomina quorum nonnulla, ut Ianuariae, n. 23, Dativi, n. 24, Saturnini, n. 57. Afris usitatissima sunt; non ideo tamen Thimidensium martyrum asserere ausim.
20. IGNATI] Inter sanctos Romae passos vel
cultos Ignati, Cyriaciet Gagiseu G ai
nomina occurrere nemo negaverit: sunt enim inter
notissimos de quibus singillatim ad cuiusque
diem agendum erit. Eosdem tamen hodie communem
quoque commemorationem liturgicam habuisse
nullo argumento comprobatur.
23. IANUARIAE] In Actis S. Saturnini et sociorum
martyrum Carthaginiensium [BHL. 7492.] nomina
quoque Ianuariae et Dativi recensentur,
sed et Victoriani et Victoriae,
ita ut Victorianam illam, n. 14, alias
Victorinum, de qua supra, inter afros potius
quam romanos reponendam esse aliquam veri
speciem habeat. De Saturnino, n. 57, idem
dicito, ita tamen ut nihil ve lut certum asseratur.
28. APRONIANI] Infra n. 34.
34. EUGENIAE] Corpus S. Eugeniae positum fuit non longe ab Urbe via Latina in praedio eius proprio. Ita eiusdem Passio [BHL. 2666.] . Etiam via Latina sepulchrum eius et ecclesiam sitam esse notant antiqua itineraria [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 180 – 181.] . Iohannes p. VII (705 – 707) restauravit basilicam sanctae Eugeniae, qui longo per tempore distecta atque diruta fuerat. Hadrianus p. I (772 – 795) basilicam sanctae Eugeniae tam intus quamque foris restauravit. Tandem Leo p. III (795 – 816) in monasterio sanctae Eugeniae qui ponitur foris porta Latina pari modo fecit canistrum ex argento pens. lib. V et semis [L. Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, pp. 385, 509; t. II, p. 25.] . Tum coemiterii Aproniani tum basilicae vix rudera agnoscuntur [T m. Marucchi, Il cimitero d' Aproniano, detto anche di S. Eugenia sulla via Latina, Roma, 1840; M. Armellini, Gli antichi cimiteri cristiani (Roma, 1893), p. 347 – 52; O. Marucchi, Le catacombe Romane (Roma, 1903), p. 251 – 53.] . Nihilominus lectio certo erat:
Romae via Latina in cimiterio Aproniani passio sanctae Eugeniae virginis.
S. Eugeniam ex antiquis laudarunt Avitus [Poem., VI, 503 – 33, Peiper, p. 289 – 90.] , Fortunatus [Carm., VIII, 3, 35, Leo, p. 182.] , Aldhelmus [De virginitate, pros. XLIV, carm., 1883 – 1924, Ehwald 431 – 32.] . A Graecis eius memoria agitur die 24 decembris [Synax. Eccl. CP., p. 339; BHG2, 608.] ..
ADDITAMENTA] Dedicatio est basilicae Senonensis, monasterii quod dictum est Sancti Petri Vivi. Apostolis Petro et Paulo sacra erat [Cf. Gallia Christiana, t. XII, p. 132 – 33.] . In apographo interlinearis emendatio est: beati apostoli [L. Delisle, in Notices et extraits des manuscrits, t. XXXI, p. 423.] .
37. SIRMI] Sirmiensis utique martyr fuit Anastasia. Sirmio enim allatae sunt eiusdem reliquiae Constantinopolim a Gennadio patriarcha (458 – 471):ἐπὶ τῆς αὐτοῦ [Λεόντος] βασιλείας καὶ ἐπὶ Γενναδίου πατριάρχου ἠνέχθη ἀπὸ τοῦ Σερμίου τὸ λείψανον τῆς ἁγίας Ἀναστασίας καὶ κατετέθη ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτῆς τῷ ὄντι ἐν τοῖς Δομνίνου ἐμβόλοις. Ita Theodorus Lector [Hist. eccl., II, 65, P. G., t. LXXXVI, p. 216.] . Passio Anastasiae quam excerpsit martyrologus haud dissimilis erat ei quam adhuc habemus [BHL. 401.] , quaeque eo fine scripta videtur ut ostendatur non peregrinam sed Romanam esse quae Romae cultum habuerit. Hanc ipsam legisse anonymum — Arnobium iuniorem eum dicunt — . qui librum Ad Gregoriam medio circiter saeculo V conscripsit, res non adeo certa est [G. Morin, Étudis, textes, découvertes, t. I (Maredsous, 1913), p. 391 – 92.] . Basilica S. Anastasiae ad Palatini radices in regione XI, seu titulus S. Anastasiae, Anastasiae titulus primum dictus est a matrona cognomine conditus [De quo L. Duchesne, Sainte-Anastasie, in Mélanges d'archélogie et d'histoire, t. VII (1887), p. 387 – 413; J. P. Kirsch, Die römischen Titelkirchen im Altertum (Paderborn, 1918), p. 18 – 23; F. Lanzoni, I titoli presbiterali di Roma antica nella storia e nella leggenda (Roma, 1925), pp. 11 – 12, 58 – 59.] :
Sirmi Anastasiae, quae de Roma sanctos secuta qui ad martyrium ducebantur, [haec] gloriosam pertulit passionem.
52. MEDIOLANO] Cum nulla sit Mediolanensis
Felicitas, translationem reliquiarum hodie commemorari
existimat L. Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXIV].] , et quidem
S. Felicitatis martyris Romanae,ea praecipue
motus ratione quod Felicitas hodie Sacramentario
Leoniano inscripta sit, quo ex lemmate parum profici
posse dictum est supra ad n. 10. Romanam
etiam non Africanam illam censuit F. Savio,
eiusque reliquias in ecclesia S. Dionysii repositas
esse, quod adducto catalogo reliquiarum et festorum
huius ecclesiae comprobare conatus est [Rivista delle scienze storiche, 1906, t. I, p. 383; Gli antichi vescovi d'Italia, Milano (Firenze, 1913), p. 830 – 31.] .
Verum haec recentioris sunt aetatis quam ut satis
certum praebeant argumentum. No tatu dignum est
quod addit Savio, Felicitatem, quae VIIII kal.
decembres martyrologio inscripta est, ad VIII kal.
ianuarias obvio neque infrequenti errore transferri
potuisse. Quae si vera sunt, nulla fiebat hodie Felicitatis
commemoratio neque Romae neque Mediolani.
Martyris autem qui in hac civitate colebatur
nomen periisse arbitramur.
56. PERGAMO] Hoc quoque loco nomen martyris
excidisse, cum Saturninus ad laterculum Africanum
pertinere videatur, dicendum est.
57. SATURNINUS] Iam supra, n. 18. Cf. n.
19, 23.
58. Constantinopoli] Martyris Sirmiensis reliquias a Gennadio patriarcha in ecclesia regiae Urbis repositas esse dictum est ad n. 37.Ἀναστασίας τῆς φαρμακολυτρίας, nomine graecis usitato, festum agebatur die 22 decembris, non 25, propter μέγα μυστήριον Nativitatis Domini, quo sanctorum commemorationes excludebantur [Synax. Eccl. CP., p. 333.] . Reiecta lectione codicum Anastasi, scribendum est:
Constantinopoli sanctae Anastasiae.
VII KAL. IAN.
a In oppido Hierosolimitano villa Cafargamala passio sancti Stephani primi
martyris diaconi qui lapidatus est a Iudaeis. Romae in cimiterio Priscillae
depositio Dionisi episcopi. et alibi Heliae Dorostoli. Antiochiae Iulianib Martiani
Neandric.
Addunt codices pleniores: a) et est dedicatio ipsius basilicae in uuizenburgo W2 int. lin. — b) et passio sancti marini
B. — c) marini martiniani A; ianuarie C.
Var. lect. codd. EABSW. — 1 – 2. om. E | 2. opido W | 3. hierosōl E; hierusolimitano BW; hierosolymitano A | 4 – 6.
om. E | 5. capharga mala S; cafarga malaa W | 7. om. W | 8. stefani E; add. diaconi E | 10. om. E1, add. E2 int. lin. |
11 – 16. om. E | 11. et diaconi S; add. et apostoli BS | 16. iudeis SW1 | 17 – 31. om. S. | 17. et romae E | 18 – 20. om.
EBSW | 21. add. sancti ABW | 22. dyonisii A | 23 – 25. om. ABW | 28. antioc̄h EA; anthiochia B; anthiocia W | 30.
marciani A; martini E | 31. menandri E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Hierusolimae passio Stephani martiris primi Romae in cymiterio Priscillae via Salaria
depossitio Diuni episcopi et passio Marini martyris. — Taml.: Zephani protomartiris Dionisii episcopi Nichandrii
episcopi Iuliani Martini Dorozoli Eliae. — Mon.: In oppido Hierosolimino (corr. hierosolimitano) Cafargamala passio
sancti Stephani primi martyris diaconi apostolorum qui lapidatus est a iudeis. Romae Dionisii confessoris alibi Mariani
martyris primi Priscillae. — Rich.:… Rome Dionisii confessoris… — Met.:… Rome Dionisii confessoris.
DEC. 26
8. STEPHANI] De festis sanctorum quae celebritatem nativitatis Domini excipiebant, varia sunt testimonia. Hoc ordine a S. Gregorio Nysseno in laudatione fratris Basilii enumerantur: Στέφανος, Πέτρος, Ἰάκωβος, Ἰωάννης, Παῦλος [BHG. 244, n. 1.] . Ab Aphraate vero in homilia XXI: Post eum [Iesum] exstitit Stephanus martyr fidelis quem Iudaei lapidaverunt, similiter Simon et Paulus perfecti martyres fuerunt; Iacobus quoque et Iohannes Christi magistri sui tenuerunt vestigia [Dem. XXI, 23, Parisot, p. 987] . Breviarium Syriacum, die 26 dec.: ὁ πρῶτος μάρτυς ἐν Ἱεροσολύμοις Στέφανος ὁ ἀπόστολος, ἡ ἀρχὴ τῶν μαρτύρων. Die 27: Ἰωάννης καὶ Ἰάκωβος ἀπόστολοι ἐν Ἱερουσαλήμ. Die 28: ἐν Ῥώμῃ τῇ πόλει Παῦλος ὁ ἀπόστολος καὶ Συμεὼν Κεφᾶ ἡ ἀρχὴ τῶν ἀποστόλων τοῦ κυρίου ἡμῶν. Kalendarium Carthaginiense, dec. 26: sancti Stefani primi martyris. Dec. 27: Iohannis, Iacobi. Dec. 28: sanctorum infantum. Quamdiu in Palaestina observatus est ritus nativitatem Christi in Epiphania celebrandi, die 25 decembris Iacobi apostoli et David regis memoriam agebant Hierosolymitani [Ita Cosmas Indicopleustes, cuius testimonium ad diem 27 afferemus.] . Postquam autem ecclesiarum occidentalium et orientalium paene omnium more natalem Domini celebrare coeperunt, diem 27 S. Stephano, diem 28 SS. apostolis Petro et Paulo sacratas esse videmus, teste Sophronio in laudatione apostolorum: τρίτην γὰρ μετὰ τοῦ Χριστοῦ σωτήριον γέννησιν Στεφάνῳ δεδωκότες πανήγυριν, τετάρτην ἑαυτοῖς διετηρήσαντο [BHG. 1496.] . In diem autem 26 reiecta est commemoratio Iacobi et Davidis [Omittenda non sunt quae ad commemorationem Palaestinensem diei 26 dec. referuntur in Itinerario Antonini Placentini: “Nam et depositio Iacob et David in terra illa alio die de natale Domini devotissime celebratur, ita ut ex omni terra illa Iudaei conveniant, innumerabilis multitudo, et incensa offerentes multa vel luminaria et munera dantes ad servientes ibidem.” Geyer, Itinera Hierosolymitana, p. 179. Ubi non Iacobus frater Domini, sed Iacob patriarcha intellegitur.] , die 29 Iohanni et Iacobo reservata, ut habetur in vetustis kalendariis [C. Kekelidze, Ierusalimskij Kanonar (Tiflis, 1912), p. 49 – 50. Cf. Goussen, Ueber Georgische Drücke und Handschriften (München-Gladbach, 1923), p. 5 – 6.] . In libris Graecorum haec est festorum series: dec. 26: ἡ σύναξις τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου. Dominica post Nativitatem: μνήμη τῶν ἁγίων Ἰωσήφ, Ἰακώβου ἀδελφοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Δαβίδ. Dec. 27: ἄθλησις τοῦ πρωτομάρτυρος Στεφάνου [Synax. Eccl. CP., p. 343 – 49.] . Hinc certum videtur hodiernum S. Stephani laterculum e kalendario Palaestinensi minime deductum esse, et loci indicium in oppido Hierosolymitano ad martyris palaestram non ad cultum referendum esse. Ut recte advertit Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXX].] , verba villa Cafar Gamala subministravit epistula Luciani de Inventione reliquiarum S. Stephani anno 415 [BHL. 7851 – 7856.] . Genuina lectio haec esse videtur:
In oppido Hierosolymitano passio sancti Stephani diaconi, primi martyris, qui lapidatus est a Iudaeis.
22. DIONISII] Est ille Dionysius papa (259 – 268), quem alii die 27, alii die 26 obiisse ferunt. Depositio martyrum: VI kal. ian. Dionisii in Callisti. Consentit Liber pontificalis: qui etiam sepultus est in cymiterio Calisti via Appia VI kal. ian. [Duchesne, t. I, p. 157, cf. p. 70.] . Catalogus autem Liberianus martyrologio assentitur: VII kal. ian. [Ibid. p. 6.] . Codicum lectio genuina videtur esse, ut est in Dubliniensi et Laureshamensi:
Romae in cimiterio Priscillae depositio Dionisii episcopi.
Verum errat in assignando loco depositionis. Dionysius enim in coemeterio Callisti quiescebat, quod testantur tum catalogus episcoporum et martyrum in eodem depositorum iussu Xysti III marmori incisus [De Rossi, Roma sott., t. II, p. 33 – 48.] , tum libelli itinerarii ad sanctorum sepulchra [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 180 – 81.] . Recurrit Dionysius p. die 9 augusti, non vero 14 septembris, quod nonnullis placuit [J. P. Kirsch, Der Stadtrömische Festkalender im Altertum (Münster, 1924), p. 98. Cf. De Rossi, Roma sott., t. II, p. 98.]
26. HELIAE] Helias martyr Tomitanus aliis quoque in locis Moesiae colebatur, etiam Durostori, ut ex hodierno laterculo patet. Ex Passione SS. Macrobii et sociorum, cuius epitomen ad diem 13 septembris promunt Graecorum synaxaria [Synax. Eccl. CP., p. 40.] , habemus sanctum Ἡλεῖ Tomis capite truncatum fuisse, et in martyrologio nostro, ad diem 27 mai, in Thomis Helias nuntiatur. Alii martyres Tomitani, celeberrimi illi Marcianus et Nicander quorum dies natalis est 5 iunii, cum Helia hodie copulandi sunt. Latent enim sub nominibus Martini, n. 30 al. Martiani, et Neandri, n. 31, eosque Durostori cultos fuisse etiam ex laterculo 8 iunii demonstratur. Nomina ergo ita ordinanda sunt:
Dorostoli Heliae Marciani Nicandri.
Ubi tamen dubium remanet fueritne a primo martyrologii compilatore scripta trium sanctorum in eadem civitate commemoratio an Heliae solius, cui interpolator addiderit, more suo, Marcianum et Nicandrum eodem loco cultos.
27. DOROSTOLI] Ita scribunt codices nostri pro
Durostori, quod est oppidum in Moesia inferiore,
postmodum Silistria dictum [C. I. L., III, p. 997; Patsch, in Pauly-Wissowa, Real-Encyclopädie, t. X, p. 1863.] , cultu martyrum
non incelebre [Saints de Thrace et de Mésie, in Anal. Boll., t. XXXI, p. 260 – 72.] .
28. ANTIOCHIAE] Nimium contracti hoc loco videntur codices nostri, unde falso inducta est festivitas S. Iuliani, de quo ad diem 16 martii. Reapse in ecclesia S. Iuliani Antiochena festum agebatur S. Marini, cuius nomen simul cum Martiani in unum coaluit: Martini (n. 30), ita ut scribendum sit:
Antiochiae, 〈in ecclesia Sancti〉 Iuliani, Marini.
Testatur enim Malalas, anno circiter 529 S. Marini reliquias Antiochiae in ecclesia Sancti Iuliani repositas esse. Εὑρέθη δὲ ἐν αὐτῷ τῷ χρόνῳ καὶ τὸ τίμιον λείψανον τοῦ ἁγίου μάρτυρος Μαρίνου εἰς τὴν πρώτην Συρίαν ἔξω τῆς λεγομένης Γινδάρου πόλεως, τοῦ περιοδευτοῦ τῆς χώρας ἐν ὀπτασίᾳ πλειστάκις ἑωρακότος τὸν τόπον ἔνθα ἔκειτο ὁ ἅγιος, ἔχων ἀπὸ τῆς κεφαλῆς κατὰ παντὸς τοῦ σώματος αὐτοῦ ἥλους σιδηροῦς, εἰς σανίδα παραπλωθεὶς προσηλώθη καὶ ἐτέθη εἰς πέτραν γλυφεῖσαν αὐτῷ τάφον. Καὶ ἐπήρθη τὸ λείψανον αὐτοῦ καὶ ἠνέχθη καὶ κατετέθη ἔξω τῆς Ἀντιοχέων πόλεως, ἐν τῷ ἁγίῳ Ἰουλιανῷ [Chronogr., XVIII, Dindorf, p. 452.] . S. Marini Passio graeca [P. Franchi de' Cavalieri, in Studi e Testi, t. XXVII, p. 85 – 93.] die quidem 16 decembris legenda proponitur, ad quam et in synaxariis inserta est [Synax. Eccl. CP., p. 313.] . Eiusdem vero versio latina antiqua hoc lemmate inducitur: Passio sancti Marini pueri in loco qui vocatur Columnas quod est VII kal. ianuarii [BHL. 5538.] . Haec cum nostris libris, ut patet, plane congruunt.
29. IULIANI] Lege ecclesia S. Iuliani,
supra, n. 28.
30. MARTIANI] Lege Marini, ut habent codices
B, A in additamentis, et insuper Martiani.
Cf. appar. crit. et annotata ad nn. 26, 28.
31. NEANDRI] Lege Nicandri, supra, n. 26.
VI KAL. IAN.
Adsumptio sancti Iohannis evangelistae apud Ephesum. et ordinatio episcopatus
sancti Iacobi fratris Domini qui ab apostolis primus ex Iudaeis Hierosolimis
est episcopus ordinatus et medio pascha martyrio coronatus.
Var. lect. codd. EABSW. — 3. iōh E; iōhis S | 4. euanḡ EA; euangeł B; eugłtȩ S; euangelis̄t W | 6. efesum BW |
9. om. E1; aepiscopatus E2 in marg. | 14 – 28. om. E1 sed ea in marg. inf. ipsa forsitan prima manus restituit; lege
quae n. 28 notantur | 20. hierusolimis W | 22. aepiscopus E; om. B1, add. int. lin. B2 | 25 – 26. in medio paschae E | 25. medium
A | 27. martirio W | 28. coronatur S; add. hierosōl. cuius pas(sio) VIII k. Ap̄. E.
| Excerpta ex variis. — Cambr.: Adsumptio sancti Iohanni, evangelistae apud Effesum et ordinatio episcopatus
sancti Iacobi fratris Domini qui ab apostolis primus ex Iudeis Hierusolima ordinatus est et medio (cod. medo) paschae
coronatus martyrio. — Taml.: Iohannis apostoli et evangelistae assumptio et ordinatio Iacobi apostoli [fratris (?) Iohannis
in marg.] — Rich.: In basilica montis Oliveti natale sancti Iohannis evangelistae…
DEC. 27
3. IOHANNIS] Breviarium Syriacum: Ἰωάννης καὶ Ἰάκωβος οἱ ἀπόστολοι ἐν Ἱερουσαλήμ. Kalendarium Carthaginiense: VI kal. ian. sancti Iohannis Baptistae et Iacobi apostoli quem Herodes occidit. Mendum librarii est Baptistae loco evangelistae. Hic quoque notandum est hodiernum laterculum Palaestinensem non esse. Ut enim ex dictis ad diem 26, n. 8 manifestum est, festivitatis Iohannis et Iacobi, filiorum Zebedaei, die 27 dec. priscis temporibus celebratae nullum satis manifestum vestigium superest. Afferendum imprimis Cosmae Indicopleusti testimonium: Μόνοι δὲ οἱ Ἱεροσολυμῖται ἐκ στοχασμοῦ πιθανοῦ, οὐκ ἀκριβῶς δέ, ποιοῦσι τοῖς Ἐπιφανίοις· τῇ δὲ γεννᾷ μνήμην ἐπιτελοῦσι τοῦ Δαυῒδ καὶ Ἰακώβου τοῦ ἀποστόλου, οὐ πάντων τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ καὶ τῶν δύο τελευτησάντων, ἀλλ᾽ ὥς γε οἶμαι, ἵνα καὶ αὐτοὶ μὴ ἔξωθεν τῆς ἑορτῆς μείνωσιν τῶν κατὰ σάρκα συγγενῶν τοῦ Χριστοῦ, ἐκτελοῦσι μνήμην πάντες, τὸν Θεὸν διὰ πάντων δοξάζοντες [Christiana topographia, lib. V, Winstedt, p. 139.] . Hierosolymis igitur, etiam saeculo VI, die 25 dec. non natalis Christi, sed regis David et Iacobi apostoli memoria agebatur, et hunc quidem Iacobum fratrem Domini appellabant. Hesychius quippe presbyter Hierosolymitanus una in contione laudat Ἰάκωβον τὸν ἀδελφὸν τοῦ κυρίου καὶ Δαυῒδ τὸν θεοπάτορα [Photii Bibliotheca, cod. 275, P. G., t. CIV, p. 241.] . Et in his quidem cum Armeniis conveniebant, qui 25 dec. fratrem Domini cum Davide consociant, die vero 28 Zebedaeidas [Duchesne. Origines du culte chretien5, p. 282.] . Qua ratione post inductum natalis Domini festum kalendarium Hierosolymitanum reformatum fuerit, ad diem 26 exponere conati sumus. Commemoratio Iacobi et Davidis ad 26 dec. remota est; commemoratio vero Iohannis et Iacobi die 29 instituta, nisi potius a die 28, quo fortasse ad Armeniorum normam olim agebatur, huc delata est. Qui primus Hieronymianos fastos compilavit, eo fere modo, quo breviarium Syriacum, apostolos nuntiasse credendus est. Cetera infeliciter addita, attamen plana sunt, et ut codicum nostrorum lectio retinenda:
Adsumptio sancti Iohannis evangelistae apud Ephesum et ordinatio episcopatus sancti Iacobi fratris Domini, qui ab apostolis primus ex Iudaeis Hierosolimis est episcopus ordinatus et medio pascha martyrio coronatus.
6. EPHESUM] Quod dicitur Iohannes apud Ephesum
assumptus, apocryphorum placita sequitur de
S. Iohannis exitu seu potius ἀθανασίᾳ [Acta Iohannis, BHG. 915, n. 115, Bonnet, p. 215: καὶ
ἐλθόντες
μετὰ
τὴν
τρίτην
ἡμέραν
καὶ
ὀρύξαντες
οὐχ
εὗρον
τὸ
σῶμα
αὐτοῦ.] .
8. ORDINATIO] Cum Iacobus, quem fratrem
Domini putabant, medio pascha
(n. 26) passus haberetur, eiusque depositio die 25
mart. celebraretur, ordinationis anniversariam
diem hodie commemorari finxerunt.
11. IACOBI] Iam dictum est hodie pro filio Zebedaei
Iacobum fratrem Domini libris nostris inscriptum
esse. Notasse iuverit hunc quoque cum
Iacobo Alphaei hinc inde commutari, et intricatissima
esse quae de gestis Iacoborum narrantur [BHG. 763, 764 – 66, 767 – 68; BHL. 4056 – 4085, 4086 – 4099. De Iacobo fratre Domini, Lipsius, Die apokryphen Apostelgeschichten, t. II, 2, p. 238 – 57. De fratribus Domini, Lightfoot, The Brethren of the Lord, in Saint Paul's Epistle to the Galatians, p. 252 – 91; Th. Zahn, Brüder und Vettern Iesu, in Forschungen zur Geschichte des neutestamentlichen Kanons, t. VI, p. 227 – 364. Cf. M. J. Lagrange, Évangile selon Saint Marc, p. 72 – 89.] .
16. AB APOSTOLIS] Hegesippus: Διαδέχεται
τὴν
ἐκκλησίαν
μετὰ
τῶν
ἀποστόλων
ὁ
ἀδελφὸς
τοῦ
Κυρίου
Ἰάκωβος,
ὁ
ὀνομασθεὶς
ὑπὸ
πάντων
δίκαιος
ἀπὸ
τῶν
τοῦ
Κυρίου
μέχρι
καὶ
ἡμῶν [Ap. Eusebium, Hist. eccl., II, 23, 4. Cf. Zahn, Forschungen, t. VI, p. 228 – 35; E. Schwartz, Das Martyrium Jacobus des Gerechten, in Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft, t. IV, p. 48 – 61.] . Rufinus autem haec ita reddidit: suscepit
ecclesiam cum apostolis frater Domini Iacobus [Mommsen, p. 167.] .
Syriaca autem versio habet: ab apostolis. Eusebius: ἐπὶ
Ἰάκωβον
τὸν
τοῦ
Κυρίου
τρέπονται
ἀδελφόν,
ᾧ
πρὸς
τῶν
ἀποστόλων
ὁ
τῆς
ἐπισκοπῆς
τῆς
ἐν
Ἱεροσολύμοις
ἐγκεχειρίστο
θρόνος [Hist. eccl., II, 23, 1.] .
Idem in Chronico: ecclesiae Hierosolymorum
primus episcopus ab apostolis ordinatur Iacobus
frater Domini [Fotheringham, p. 257; Helm, p. 175.] . Georgius Syncellus: Ἰάκωβος
ὁ
ἀδελφόθεος
πρῶτος
ἐπίσκοπος
Ἱεροσολύμων
ὑπὸ
τῶν
ἀποστόλων
καθίσταται [Chronogr., ad ann. 5534, Dindorf, p. 620.] .
Hieronymus: Hegesippus, vicinus apostolicorum
temporum, in quinto commentariorum libro de
Iacobo narrans, ait: Suscepit ecclesiam Hierosolymae
post apostolos frater Domini Iacobus
cognomento Iustus [De viris illustribus, II.] .
26. PASCHA] Hegesippus: Ἔλεγον
οὖν
συνελθόντες
τῷ
Ἰακώβῳ
…:
παρακαλοῦμέν
σε
πεῖσαι
πάντας
τοὺς
ἐλθόντας
εἰς
τὴν
ἡμέραν
τοῦ
Πάσχα
περὶ
Ἰησοῦ [Apud Eusebium, Hist. eccl., II, 23, 10.] .
27. MARTYRIO] Teste Hegesippo, sepultus est
Iacobus frater Domini prope templum: ἔθαψαν
αὐτὸν
ἐπὶ
τῷ
τόπῳ
παρὰ
τῷ
ναῷ [Ibid., II, 23, 18. Cf. Zahn, t. c., p. 232 – 34.] . Alii
deinceps, ut scribit Theodosius: positus est in
monte Oliveti [De situ terrae sanctae, 9, Geyer, p. 142.] , reluctante Hieronymo: quidam
e nostris in monte Oliveti eum conditum putant,
sed falsa eorum opinio est [De viris illustribus, II.] . Hinc illustratur
lectio codicis Rich.: in basilica montis Oliveti,
quae tamen non cum Iohanne, sed cum Iacobo
conectenda est.
V KAL. IAN.
Bethleem natale sanctorum infantium et lactantium qui sub Herode pro
Christo passi sunt. Ancira Galatiae Eutici presbyteri Domitiani diaconi. et in
Africa Castori Octavi Victoris Gattae Rogatae Eusebi Probati Ianuari Saturi
Catonis Restituti Saturninae. et in Tracia Gaiani Domiciae. et in Edissa translatio
corporis sancti Thomae apostoli.
Var. lect. codd. EABSW. — 1. bethlem EBW; in b. A; add. iuda E | 3. om. E | 4. infantum E | 5 – 13. om. E |
5 – 6. om. W | 9. hero (de add.) W | 14. ancyra A | 14 – 39. om. S. | 15. gallatiae B | 17. prƀ EW; prƀi AB | 18. domician
AW | 19. diāc EAB; diacō W | 20. om. W | 22. af̄f̄ E | 26. zatte E; gatte A | 27. rogati ABW | 29. propati E | 30. ianuarii
A | 31. om. W | 32. catono B1; add. saturi W (cf. 31) | 33. restitutae BW; om. A | 35. ** A | 37. trachia A | 42
edisa W; ȩdisse | 43. trans̄l E | 44 – 45. om. E | 46. tomȩ E; thomȩ B; thome AS | 47. apōs E; apostoli ***** W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Bethlem nat. infantum. — Taml.: Infantum pro Christo occisarum Castorii Octoviani
Victoris Gade Probati Rogati Ianuarii Saturi Eutitii Eusebii Victuriae Don…
DEC. 28
1. BETHLEEM] Kalendarium Carthaginiense: V kal. ian. sanctorum infantum quos Herodes occidit. Scite monet Duchesne variis in locis pueros ab Herode mactatos commemorari, uti v. gr. in Prudentii carminibus [Cathemerinon, XII, 93 – 136.] et patrum homiliis; ubi tamen nulla liturgicae celebrationis mentio est [Origines du culte chrétien, p. 257.] . Non desunt qui sermones S. Augustini de die octavarum infantium, de octavis infantium, a Possidio in indiculo allatos [P. L., t. XLVI, pp. 18, 20.] , in die octava sanctorum Innocentium dictos esse existiment. Infantes vero Augustino sunt recens baptizati; sermones enim habiti sunt in die octavarum Paschae [Legendi sunt sermones 224, 259, 260, 353, P. L., t. XXXVIII, pp. 1093, 1196, 1201; t. XXXIX, p. 1560.] . Festum τῶν ἁγίων νηπίων a Graecis agitur die 29 decembris [Synax. Eccl. CP., p. 353.] , a Mozarabis allisio infantum die 9 ianuarii [M. Férotin, Le Liber ordinum en usage dans l' église wisigothique et mozarabe d'Espagne, p. 450, cf. p. 493.]
Bethleem natale sanctorum infantium et lactantium qui sub Herode pro Christo passi sunt.
14. ANCIRA] Mira rerum et nominum perturbatio. Martyres enim qui Galatiae tribuuntur, ad Thraciam pertinere videntur et vice versa. Εὐτυχής enim et in breviario Syriaco et in nostro martyrologio Perinthi in Thracia nuntiantur ad diem 29 septembris; de Euticete vero vel Euticio Galata silent libri omnes. At contra, die 31 augusti et 4 septembris Gaianus prodit martyr Ancyranus. Temeritatis ergo non arguemur si scripserimus:
Ancira Galatiae Gaiani
licet incomperta nobis sit hodiernae commemorationis ratio.
16. EUTICI] Ut modo dictum est, martyres Thraces commutandi sunt cum Galatis, et Euticeti adiungemus Domitianum (n. 18, 39), diaconum presbytero:
in Tracia Eutici presbyteri, Domitiani diaconi.
De Euticete rursum die 29 septembris. Laterculum, qualis nunc est in codicibus, exscripsit Usuardus unde transiit in martyrologium Romanum: Ancyrae in Galatia sanctorum martyrum Eutychii presbyteri et Domitiani diaconi.
18. DOMITIANI] Vid. n. 16.
22. AFRICA] Martyrum nomina quae sequuntur
(nn. 23 – 34) pleraque in Africa vulgaria sunt, martyres
ipsi ignoti. Victor (n. 25), Saturus
(n. 31), Saturnina al. Saturninus (n. 34)
etiam die 29 commemorantur. Gattae (n. 26)
pro Ro]gatae (n. 27) scriptum esse crediderim.
Quae ex his selegit martyrologium Romanum:
in Africa natalis sanctorum martyrum Castoris,
Victoris, Rogatiani (hic autem est pro Rogati),
reperies in auctariis Usuardi [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 772.] .
37. TRACIA] Supra, n. 14, 16.
38. GAIANI] Supra, n. 14.
39. DOMICIAE] = Domitiani, n. 18.
42. EDISSA] Tres in libris nostris praeter hodiernam S. Thomae apostoli commemorationes recensentur: 3 iunii, 3 iulii, 21 decembris, huius autem diem octavam hodie celebrari censet L. Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXVIII]. His subicimus quae in eiusdem schedis reperta sunt. “C'est probablement l'octave de la fête d'hiver de S. Thomas, qui commençait le 21 décembre. Théodoret (Graec. affect. cur. VIII, P. G., t. LXXXIII, p. 1033) dit qu'à la place des fêtes païennes les chrétiens ont celles Πέτρου καὶ Παύλου καὶ Θωμᾶ καὶ Σεργίου καὶ Μαρκέλλου καὶ Λεοντίου καὶ Παντελεήμονος καὶ Ἀντωνίνου καὶ Μαυρικίου καὶ τῶν ἄλλων μαρτύρων. Ce texte, évidemment, ne vise aucun jour du calendrier; cependant l'association de S. Thomas avec les apôtres Pierre et Paul donnerait lieu de croire à une réminiscence de la fête d'aujourd'hui. En Orient, en effet, le 28 décembre était la fête de S. Pierre et de S. Paul; elle est marquée dans le syriaque, ἐν Ῥώμῃ τῇ πόλει Παῦλος ἀπόστολος καὶ Συμεὼν Κηφᾶς ὁ κορυφαῖος τῶν ἀποστόλων τοῦ Κυρίου ἡμῶν.”] . De his amplior tractatio ad diem 3 iulii instituetur. Interim cum codicibus scribendum:
in Edissa translatio corporis sancti Thomae apostoli.
IV KAL. IAN.
In Africa
natale Victoris
Domici Victori
Crescentis et Primiani Libosi episcopi Secundi Saturnini Honorati Victurinae Saturi Felicis. et Romae item in cimiterio Calisti
Felicis eta Bonifati episcopi de ordinationeb.
Addunt codices pleniores: a) primiani AB. — b) et est dedicatio basilice sancti ioh(annis) evangelistae in uuizen-(burgo)
W2; hierosolimis david regis S2.
Var. lect. codd. (I) E; (II) ABSW. — 1 – 18. om. S (sed cf. 29) | 2. af̄f̄ E | 5. domiti E | 6. victuri W; victurini A |
7. crescenti A; criscenti BW | 8. om. ABW | 11. om. A | 15. victoriae AB; victorie W | 16. om. A | 17. felicis **** A.
| 18 – 25. om. W | 18. om. E | 19. rom̄ EAB | 20 – 23. om. B | 20. om. S. | 24. cȩlesti S | 26. bonifatii A; bonifacii S; bonifaci
W | 28 – 29. om. E | 29. oratione W; add. et alibi natale sanctorum primiani libosi episcopi secundi saturnini S
(cf. supra 9).
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. occissorum Domici Victuri Criscenti Primiani Libosi episcopi Felicis
Fi (sic) et Bonifatii episcopi. — Taml.: Victoris papae (?) Demetri Crescentis Primiani Catonis Librosi Victori Secundi
Saturnini Honorati Victoriae Saturi Felicis bis Bonifatii Domicii. — Rich.: In Affrica Victoris Librosi episcopi Honorati
Saturi Secundi Saturnini Victuriae et Rome in cimiterio Calisti Felicis et Bonifacii episcopi. — Rhab.: In Affrica
natale Domici Victuri Crescentii Primiani Lybosi episcopi et Rome in cimiterio Callisti Felicis et Bonifacii episcopi
de ordinatione. — S. Quint.: Iherosolima depositio David regis…
DEC. 29
1. AFRICA] Uno excepto Liboso, de ceteris martyribus
Afris nihil habemus quod promere operae
pretium sit. Libosus autem episcopus Vagensis,
cuius altera commemoratio est die 1 februarii,
interfuit concilio Carthaginiensi anni 256 [Cypriani opera, Hartel, p. 448.] .
Martyr postea effectus est et Carthagine in novis
areis positus [Ibid., ex codice Veronensi nunc deperdito.] . Nec alius videtur ab eo qui cum
Cypriano aliisque Felici presbytero et Aelio diacono
litteras dedit [Ibid., p. 735.] . Cum Vagensi episcopo alios
Vagenses martyres nuntiari suspicatus est Duchesne
[“Il est possible que les dix autres soient aussi de Vaga. Les vagenses sont marqués au calendrier de Carthage le IIII kal. nov.” L. D.] . Vagensium enim memoria inscripta est
kalendario Carthaginiensi ad diem 29 octobris,
potueruntque inconsiderate, ut passim fit, a IIII
kal. nov. ad IIII kal. ian. transferri. Sitne haec
satis certa coniectura, videant alii. Nomina pleraque
etiam proximis diebus signata sunt; nonnulla
die 9 ianuarii, collatisque laterculis id saltem efficitur
non omnia et singula Vagensium esse.
4, 6. Victoris | dec. 28, ian. 1. |
7. Crescentis | |
9. Primiani | ian. 1. |
12. Secundi | ian. 5, 9. |
13. Saturnini | dec. 28, 31, ian. 9. |
14. Honorati | ian. 1, 5. |
15. Victurinae | |
16. Saturi. | dec. 28, ian. 9. |
17. Felicis | ian. 5, ian. 9. |
5. DOMICI] = Domitianus, de quo heri,
n. 16, 18. In martyrologio Romano Domitianus
ille seu Domicius factus est Dominicus, antesignanus
turmae martyrum Afrorum (nn. 4, 9,
10, 13, 7, 12, 14): in Africa passio sanctorum
martyrum Dominici, Victoris, Primiani, Lybosi,
Saturnini, Crescentii, Secundi et Honorati.
In his Bedam se secutum esse opinatur Baronius.
19. ROMAE] Anticipata ex die sequenti annuntiatio
Romae in cimiterio Callisti Felicis.
26. BONIFATI] Ordinatus est Bonifatius papa die 29 decembris ann. 418 [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 227 – 28.] . Legatur proinde
〈item Romae〉 Bonifatii episcopi de ordinatione.
Eiusdem pontificis depositio die 4 septembris. Ex utroque laterculo Romano (n. 19, 26) male consuto enata est annuntiatio quae adhuc legitur in martyrologio Romano: Romae sanctorum martyrum Callisti, Felicis et Bonifacii, ubi Callistus est pro coemeterio, et ceterorum episcopale munus reticetur.
III KAL. IAN.
In Alexandria natale Mansueti Severi et Appiani
Donatia Honori Policliti Appiani, et Oia insula sancti Florenti confessoris
Sereni Pauli
Stephani
Papiani Cletib.
Addunt codices pleniores: a) Romae felicis episcopi AB. — b) et beati perpetui qui sancti martini basilicam aedificavit
et oia insula sancti florenti confessoris A; Turonus perpetui episcopi (bis) et confessoris W; Turonis perpetui (perpetuo
KLV) episcopi et confessoris MKLV; clementis. Turonis civitate perpetui episcopi et confessoris C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) ABSW. — 2. alāx E; alexan̄d W; alexandr̄ A | 3. om. ABSW. | 5. securi ABSW | 10. polecliti
ASW; pole perpetuȩ cliti B | 12 – 17. hic om. A. Cf. supra in add. | 16. florentii S | 17. om. SW | 21. papia api B;
pampiani W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria nat. Mansueti Severi et Appiani et depositio Felicis episcopi. — Taml.:
Manseti Severi Securi Appiani Donati Honorati Policleti Florentii Pauli Rerenei Pauli Cleti Papiani Turoni Zefani. —
Rich.: In Alexandria Mansueti Honorii Pauli Polecliti Stephani Cleti Rome Felicis episcopi Perpetuae Florenti confessoris
et dedicatio aecclesie. — Mon.: In Alexandria Mansueti Securi Adriani Donati Honorii. — Rhab.: Turonis depositio
beati Perpetui episcopi qui sancti Martini ecclesiam aedificavit.
DEC. 30
1. IN ALEXANDRIA] Quinam fuerint martyres
Alexandrini hodie fastis ascripti nemo facile
dixerit. Mansuetum Alexandrinum non
esse non est multis demonstrandum. Serenus
aliquis fuit, immo bini fuerunt cognomines discipuli
Origenis [Eusebii Hist. eccl., VI, 4, 2, 3. Cf. Delehaye, Les martyrs d'Égypte, p. 9 – 32.] . Horum alterutrum hodie commemorari
(n. 18) nec affirmare neque negare ausim.
5. SEVERI] Ignotus est, nisi idem sit cum Sereno
(n. 18) de quo modo.
7. APPIANI] Infra, n. 11, et 21: Papiani.
Non sancti nomen esse suspicor sed residuum laterculi
de sancto Felice (de quo infra) via Appia
quiescente.
8. DONATI] Ille procul dubio qui postridie Carthaginiensium
martyrum agmen ducit.
9. HONORI] Non alium esse ab Honorato
qui die 29 dec. inter martyres Afros numeratur
equidem crediderim.
10. POLICLITI] Conflatum ex Poli seu Pauli et Cleti, qui iterum seorsim (nn. 19, 22) proferuntur. Pertinent, ni fallor, ad indiculum Romanorum pontificum qui inter sanctos diei 31 dec. insertus est, et ita exordiebatur:
〈Romae Petri,〉 Pauli, Cleti.
11. APPIANI] Supra, n. 7.
13. OIA] Nunc l'lle-d'Yeu (Vendée), de qua in Miraculis S. Philiberti [BHL. 6809, n. 61.] . Nullius pretii sunt Acta S. Florentii quae circumferuntur [BHL. 3047, 3048.] . Eius festum ab Usuardo nuntiatur die 22 septembris [Act. SS., Sept. t. VI, p. 410 – 38.] ; 27 iun. in libris nostris, eiusdem translatio [Cf. Act. SS., Iun. t. V, p. 249.]
Oia insula sancti Florentii confessoris.
18. SERENI] Supra, ad n. 1 et 5.
19. PAULI] Apostoli, qui cum Petro in principio
indiculi pontificum Romanorum 31 dec. collocandus
est. Supra, n. 10.
20. STEPHANI] Est ille Stephanus papa, quem
codices omnes die 31 dec. inter pontifices Romanos
reponunt.
21. PAPIANI] Supra, n. 7, 11,
22. CLETI] Romani pontificis, supra, ad n. 10.
ADDITAMENTA] Felicis, heri in omnibus codicibus, hodie in solis A, B, Cambr., Rich., sed primum in omnibus, ni fallor, ut vel ex Appiani (n. 7) constare videtur, dein deletum, tandem alio loco restitutum fuisse censeo. De Felice I (269 – 274) Depositio episcoporum: III kal. ianuar. Felicis in Callisti. Plurimum ergo emendanda sunt quae de Felice leguntur in Libro pontificali: Martyrio coronatur… qui et sepultus est in cimiterio suo via Aurelia miliario II, III kal. iun. Ita editio prior; altera vero: hic fecit basilicam in via Aurelia ubi et sepultus est [Duchesne, t. I, pp. 71, 158.] . Haec totidem verbis narrantur et de Felice II, cui applicata sunt quae Felicis cuiusdam martyris, in via Aurelia sepulti, propria erant. Nec enim martyr fuit Felix papa, nec basilicam fecit in via Aurelia. De die depositionis revera non dissentit Liber pontificalis dum scribit III kal. iunias, ex crebro errore legentium iun(ium) pro ian(uario). Locum sepulturae diserte expressit martyrologus heri, nec omnino reticet hodie (n. 7, 11, 21). Iure meritoque igitur scribetur:
Romae in cimiterio Callisti via Appia depositio Felicis episcopi.
Perpetui. Notissimus est episcopus Turonensis de quo Gregorius variis in locis [Hist. Franc., II, 14, 26; X, 31; Virtut. S. Martini, I, 2, 6.] et Sidonius in epistula Lucontio inscripta: Basilicam sancti pontificis confessorisque Martini Perpetuus episcopus, dignissimus tanto praedecessore successor, multum priore quae fuit hactenus capaciorem novavit. Magnum est, ut ferunt, opus nominandumque quod in honorem talis viri factum talis vir fecisse debuerit. Huius me parietibus inscribere supradictus sacerdos hoc epigramma compellit, quod recensebis… Martini corpus totis venerabile terris [Epist. IV, 18.] cet. Obiit Perpetuus anno 491 [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II, p. 304] .
Turonis civitate beati Perpetui episcopi et confessoris, qui sancti Martini basilicam aedificavit.
PRID. KAL. IAN.
Romae Donatae Paulinae Rusticianae Nominandae Serotinae Saturninae Hilariae. et in cymiterio Priscillae depositio sancti Silvestri episcopi.Kartagine Donati Caelestini Saturnini . Bononia Gagi.
et Romae
via Salaria in cimiterio Iordanorum Donatae Pauli
Rogatae Dominandae Hilarinae.
et depositio sancti Silvestri episcopi.
Retiaria Hermetis exorcistae. in provincia Sicilia civitate Cathiniensium Stephani Pontiani Attali Fabiani Corneli Sixti Floridi Cottae Quintiani Minerviani Simphoriani Ammoni Furtunati Sancti Sequentis Apionis Kalendionis Evelpisti Exuperanti Saturnini Agnetis Paulinae Nominandae Donatae Rogatae.
Senonas passio sanctae Columbae virginisa.
Addunt codices pleniores: a) Senones beatorum saviniani et potentiani episcoporum qui a pontifice romano ad praedicandum
directi eandem metropolim martirii sui confessione illustrem fecerunt et in eandem urbem (in villa quae
vocatur erdona 2 m. in marg.) sancte columbe praeclare virginis et magne constantie martiris que magni inmensique
superata valitudine rogi mucrone cesa et capite truncata quȩ aureliani spurcissimi imperatoris impleverunt iussa S2 in
ras. annot. 43 cet.
Var. lect. codd. (I) E; (II) ABSW. — 1. rom̄ E | 11. cym̄ E | 17. Kartaḡ E; cartagine ABSW | 19. celestini S |
23. om. EA | 24. rom̄ EBW; rome S | 25 – 29. om. EBSW | 30. donati SW | 32. rogate S; rogatiae A | 33. dominande
BS; domi nandae W | 34. romae S2 in ras. | 35. om. AS | 40. ritiaria BSW | 42 – 44. om. E | 42. exhorcistae B | 43 – 77.
erasit S ut insereret notas senon. de quibus in add. codd. plen. | 44. provintia B. | 45. siciliae AW | 46. in civī. E; civit̄
BW | 47. athinensium E; cathenas B; caten̄ A; catenn̄ W; add. pontiani A (cf. 49) | 48. stefani E | 52. cornili BW | 53.
sexti E; syxti A | 54. floredi W | 55. quottae B; gothe A | 57. menervini ABW | 58. simforiani B2; sinfuriani W; furiani
B1 | 60. fortunati A | 61. sc̄i ABW | 62. equentis B | 63. appionis AB | 64. kalendini E; calendionis AB | 65. cuelpisti
B | 66. exuperati E; exsuperanti AB | 67. saturnini B | 68. agneti B | 70. nominande B | 73. senones senonis B1;
B2W | 76. add. martyris et B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae in cimiterio Iordanorum via Salaria nat. Paulini Donatae Rusticianae Nommandae
Serotinae Saturninae et Hilariae et depossitio Silvestri episcopi et passio sanctae Columbae. — Taml.: Donati
Celestini Saturnini Silvestri papae Paulinae Donatae Rusticanae Nominandae Serotinae Saturninae Hilariae D. … ti
Priscillae Rogatae Bononi Aggagi Pauli Ermetis Cintiani Ret(i)a(ria)e Pontiani Attali Fabiani Cornolii Sixti Floridi
Cintiani Menernini Simforiani Ammoni Exoperati Euelpisti Fortunati Sequentis Opiones Kalendionis Saturnini Agnetis
Sexti.
DEC. 31
1. ROMAE] In Libro pontificali haec leguntur
in vita Hadriani (772 – 795): cimiterium Iordanorum,
videlicet sanctorum Alexandri, Vitalis
et Martialis martyribus seu sanctarum septem
virginum noviter instauravit [Duchesne, t. I, p. 509.] . Qui libellum
scripsit De locis sanctorum martyrum, viam Salariam
lustrans, nomina virginum profert: ibi et
VII virgines id est S. Saturnina et S. Hilaria,
S. Dominanda, S. Serotina, S. Paulina, S. Donata,
S. Rogantina requiescunt [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 176.] . Ita quoque Notitia
ex Willelmo Malmesburiensi cuius lectio est
Hilarina pro Hilaria. Hanc solam meminit Itinerarium
Salisburgense: postea pervenies eadem
via ad speluncam ubi S. Hilaria martyr. Codices
nostri nunc septem virginum nunc trunca serie
bina subministraru nt exempla:
2. Donatae | 30, 71. Donatae |
3. Paulinae | 31. Pauli, 69 Paulinae |
4. Rusticianae | |
5. Nominandae | 31, 72. Rogatae |
6. Serotinae | 33. Dominandae |
7. Saturninae | 70. Nominandae |
8. Hilariae | 34. Hilarinae |
Romae via Salaria in cimiterio Iordanorum Donatae, Paulinae, Rogatae, Dominandae, Serotinae, Saturninae, Hilariae.
Praeter nomina nihil de septem virginibus traditum est. Notasse iuverit cum coemeterio Iordanorum conexam esse memoriam septem martyrum quos dicunt filios S. Felicitatis et in re hagiographica universim numerum septenarium iusto crebrius occurrere. Ut omittamus septem diaconos anno 258 passos [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 155 – 56.] , septem quoque filios martyres habuisse ferunt S. Symphorosam, nec desunt aliis in locis turmae septem virginum canonicarum [“Le supplice des sept vierges canoniques et diaconesses est un fait qui se constate, en dehors de Rome, à Sirmium, à Corinthe, à Ancyre. Il a pour pendant masculin le massacre des sept diacres romains en 258. On peut s'étonner qu'un tel événement n'ait donné lieu à aucune légende et qu'on ne sache même pas à quelle persécution on le rapporte.” L. D.] .
4. RUSTICIANAE] Ita soli codices E et Cambr.,
ceteri Rogatae, et liber De locis sanctorum:
Rogantina.
5. NOMINANDAE] Ita codices non pauci. Alii
cum libro De locis sanctorum: Dominandae.
15. SILVESTRI] Depositio episcoporum: Prid. kal. ianuar. Silvestri in Priscillae. Eodem die in sacramentariis Leoniano, Gelasiano, Gregoriano, et in kalendario marmoreo Neapolitano. Liber Pontificalis: Hic sepultus est in cymiterio Priscillae via Salaria ab urbe Roma miliario III prid. kal. ianuar. [Duchesne, t. I, p. 187. Cf. p. 188 – 201.] . Index coemeteriorum: Coemeterium Priscillae ad S. Silvestrum [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 176.] . Ecclesiam S. Silvestri seu basilicam [De coemeterio et basilica De Rossi, Bullettino, 1880, p. 43 – 54; 1890, p. 97 – 122; Marucchi, Nuovo bullettino, 1908, p. 5 – 125.] se vidisse testantur quotquot loca sacra viae Salariae Novae obierunt [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 176 – 77.] . In tertia Urbis regione situs erat titulus a conditore Equitii dicto, quae nunc est ecclesia SS. Silvestri et Martini in Montibus [J. P. Kirsch, Die römischen Titelkirchen, p. 41 – 45. De ceteris S. Silvestro in Urbe dicatis ecclesiis, Chr. Huelsen, Le chiese di Roma nel medio evo, p. 464 – 69.] . Iam saeculo IV eo loci S. Silvester coli coeptus est, ubi et reperta est lampas cum hac epigraphe:
SANCTO SILVESTRIO
ANCILLA SVA VOTVM SOLVIT
saeculo IV exeunte vel V ineunte oblata [De Rossi, Bullettino, 1872, p. 38; 1890, p. 104.] . Pervulgata sunt Acta S. Silvestri [BHL. 7725 – 7735; BHG. 1628 – 1634. Cf. W. Levison, Konstantinische Schenkung und Silvester- Legende, in Miscellanea Francesco Ehrle, Studi e testi, t. XXXVII, p. 159 – 247.] sed plane commenticia. Vera est annuntiatio:
〈item Romae〉 in cimiterio Priscillae depositio sancti Silvestri episcopi.
17. KARTAGINE] Trium martyrum, n. 18 – 20,
sola nomina nota sunt. Donatum quendam habuimus
30 dec., Saturninum 29 dec.
21. BONONIA] Bononia castellum erat in Moesia superiore, hodie Vidin, decimo septimo vel decimo octavo a Ratiaria situm [C. I. L., t. III, p. 1020.] . Heri legebatur in breviario Syriaco: Ἑρμᾶς ὁ ἐξορκιστὴς ἐγένετο μάρτυς ἐν τῇ πόλει Βονωνίᾳ. Bononiae tribuunt libri nostri non Hermetem, qui mox (n. 41) ut martyr in Ratiaria prodit, sed Gaium; hodie quidem soli codices alterius recensionis, postridie vero omnes, et die 4 ianuarii Hermetem simul cum Gaio [De his breviter diximus in Saints de Thrace et de Mésie, in Anal. Boll., t. XXXI, p. 257 – 58.] . Vicina oppida Bononiam et Ratiariam communes habuisse martyrum commemorationes nemo mirabitur. Quare tuto accipi potest:
Bononia Gagi.
29. IORDANORUM] Supra, ad n. 1.
31. PAULI] = Paulinae, n. 3.
33. DOMINANDAE] = Nominandae, n. 5.
34. HILARINAE] = Hilariae, n. 8.
40. RETIARIA] Colonia Retiaria vel Ratiaria, in Moesia superiore, nunc Arcer [C. I. L., t. III, pp. 263, 1020.] . Lege quae dicta sunt ad Bononia, n. 21. Teste breviario syriaco, Hermes Bononiae martyrium fecit, in propinqua etiam Ratiaria venerationem consecutus est.
Retiaria Hermetis exorcistae.
Iteratur laterculus breviatus die 1 ianuarii, n. 47.
45. SICILIA] Romani sunt non Siculi Stephanus,
Pontianus cet. quorum nomina statim
sequuntur. Acute F. Lanzoni [Le diocesi d'Italia, p. 626.] S. Agatham
latere perspexit sub lectionibus n. 55:
A]cottae E.
A]quottae B.
A]gothae A.
Proinde legendum est:
in provincia Siciliae civitate Cathiniensium Agathae.
Celeberrimae martyris natalis agitur die 5 februarii. Hodiernae commemorationis ratio esse videtur quod septem virginibus virgines illas clarissimas Agatham et Agnetem (n. 68) sociandas esse putaverit interpolator.
48. STEPHANI] Pontificum Romanorum series,
cuius principium die 30 decembris (n. 10, 19) habuimus.
Si temporum ordinem observaveris, ita
sese excipiunt:
n. 49 Pontianus | † 235 |
50 Anterus | † 236 |
51 Fabianus | † 250 |
52 Cornelius | † 253 |
48 Stephanus | † 257 |
53 Sixtus | † 258 |
〈Romae Petri,〉 Pauli, Cleti, Stephani, Pontiani, Anteri, Fabiani, Cornelii, Sixti.
Codicum nostrorum depravata lectione decepti, e pontificibus martyres Catanenses effecerunt quibus nomina martyrum incertae originis (cf. n. 54, 56) addiderunt Romani martyrologii compilatores: Catanae in Sicilia passio sanctorum Stephani, Pontiani, Attali, Fabiani, Cornelli, Sexti, Floris, Quinctiani, Minervini et Simpliciani. Ad haec Baronius in Notis: “De his tabulae ecclesiae Catanensis, ubi celebris est eurom memoria.” Aliter Ferrarius: “ Etsi Card. Baronius horum martyrum memoriam Catanae in Sicilia celebrem esse testetur, Acta tamen ipsorum non extasse intelleximus: neque adeo illos celebrari in ea urbe accepimus ut ab operibus servilibus propter eos cessetur, cum hic dies S. Silvestro papae praecipue dicatus sit [Ph. Ferrarius, Catalogus sanctorum Italiae (Mediolani, 1613), p. 820.] .” In antiquo, quem prae manibus habemus, Ordine divini Officii dioecesis Catanensis ut et in recentioribus [Ordo divini officii … servandus anno Dom. 1628 (Catanae, 1628), p. 69.; Ordo divini officii … servandus hoc anno 1831, p. 35; it. anno 1845, p. 46; it. anno 1855, p. 46.] , nulla in die S. Silvestri fit martyrum commemoratio.
54. FLORIDI] Nudum nomen. In martyrologio
Romano: Floris. Supra, ad n. 48.
55. COTTAE] = Agathae. Supra, ad n. 45.
56. QUINTIANI] Incertae sunt originis nomina
a Quintiani ad Apionis, n. 63. Quintianus
et Minervianus seu Minervinus
ut martyres Siculi nuntiantur in martyrologio
Romano. Supra, ad n. 48.
64. KALENDIONIS] Martyr Nicomediae nuntiatur
Calendion die 30 octobris, et nullo satis
certo passionis loco 15, 17, 20, 21 novembris.
65. EVELPISTI] Cum Calendione (n. 64) in
nonnullis codicibus die 21 novembris nuntiatur.
Ceterum ignotus est.
66. EXUPERANTI] Ignotus.
67. SATURNINI] Pariter ignotus, nisi sit pro
Saturnina, n. 7.
68. AGNETIS] Supra, ad n. 45, unde:
〈item Romae〉 Agnetis.
69. PAULINAE] Cum tribus sequentibus, martyres
quattuor ex septem de quibus supra ad n. 1.
73. SENONAS] Prodiit instrumentum Emmonis Senonensis episcopi, anno 660 Agoni abbati et omnium fratrum congregationi consistentium in basilica ubi sancta Columba et beatus Lupus pontifex sub opidum Senonis civitatis requiescunt in corpore [Pardessus, Diplomata, t. II, p. 109.] . Huius coenobii historiam texere nostrum non est [Gallia christiana, t. XII, p. 146 – 50. Cf. G. Bapst, Tombeau de sainte Colombe, in Revue archéologique, 1887, t. I, p. 155 – 57.] . Si Actis eius credas, quae tamen nullam merentur fidem [Tillemont, Mémoires, t. IV, pp. 437, 681.] , apud Senonas Columba virgo martyrium perpessa est [BHL. 1892 – 1895, 1896.]
Senonas passio sanctae Columbae virginis.
In libris mozarabicis omnibus memoratur ad diem 31 dec. S. Columba Senonensis [Férotin, Le Liber ordinum, p. 494 – 95; Id., Le Liber mozarabicus Sacramentorum, pp. 75, 812.]
ADDITAMENTA] Savinianus seu Sabinianus et Potentianus in serie episcoporum Senonensium primi leguntur [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. III, p. 399 – 415.] . Gesta eorum edita sunt [BHL. 7413 – 7428; A. Fliche, Les Vies de S. Savinien premier évêque de Sens, Paris, 1912, 110 pp.] . Laterculus Senonensis plane concordat cum Usuardino, qui et ipse Adonianum exprimit, exceptis verbis a pontifice romano, quorum loco ab Adone scriptum est: a beatis apostolis [De cultu S. Saviniani cf. J. Perrin, Le martyrium de S. Savinien, premier évêque de Sens (Sens, 1921), 572 pp.] .
IANUARIUS
Mensis Ianuarius habet dies XXXI.
KAL. IAN.
Laetanias indicendas.
Circumcisio Domini nostri Ihesu Christi secundum carnem Natale Coronae qui iubente Asclepio Urbis praefecto cum diceret hodie octaviae Dei caeli sunt cessate a superstitionibus idolorum et sacrificiis pollutis a gladiatoribus hac de causa occisus est .
In Oriente Stefani. Nicomedia Eufrosini episcopi Primiani et aliorum VIIII . in Retia Evanti Hermetis. in Bononia Gai Acti Heracli. in Africa Victoris Felicis Narcissi Argiri et aliorum IIII Papa Primiani Saturnini item Saturnini Victoris Honorati Leusi Hermetis. Romae via Appia Coronae et milites XXXa. Natale Alamachi qui iubente Alypio urbis praefecto cum diceret hodie octavas dominicae diei sunt cessate a superstitionibus idolorum et sacrificiis pollutis a gladiatoribus hac de causa occisus est.
Ravenna depositio sancti Severi confessoris. Agustoduno depositio beati
Agrippini episcopi .
Addunt codices pleniores: a) et martini martyris B. — b) in civitate ruspensi depositio beati fulgentii episcopi
et confessoris C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) ABSW. — Lemma: Ianuarius dies XXXI E; dies XXX A kl. A; dies XXXI. LV. XXXW;
om. laetanias indicendas E. — 1. circisio B | 1 – 2. (circum)cisio dn̄i in ras. E2 | 3 – 7. om. E | 8 – 10. E2 in ras. | 28 pullutis
E | 38. stephani ABS | 39. nicomēd E; necomedia B1 | 40. B1; eofrosini B2 | 42. priani E; priamiani B1 | 47. ritia S; ricia
BW | 49. ermetis W | 51. bonoma W | 52. gagi BASW | 53 – 54. ********racli A | 53. iacti E; appi W | 54. eracli BW |
56. affri E; affrica W | 59. narcisci W | 60. arciri B | 64. papatis ABSW | 65. primi ani W | 67 – 68. om. S | 69. ris int.
lin. E | 72. ermetis W | 73 – 76. erasa fuere in E; via apia (appia S2) rome conone S | 78. milit̄ E; militis B1; militum
S | 79. XXXV S | 80 – 107. ex solo A, cet. om. | 108. raven̄ E; | 112. cum ffb: suis E | 113. agustiduno ABW; augustiduno
S. | 114. om. S. | 115. sancti S; om. E | 116. agripini SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Circumcisio domini nostri Iesu Christi et nat. qui venti Alipio urbis prefecto cum
diceret hodie octavae dominicae diei sunt cessate a superstitionibus idolorum et a sacrificiis pullutis a gladiatoribus
hac de causa occissus est Almachi m(artiris) Severi confessoris. — Taml.: Circumcisio Domini Zephani Effroseni episcopi
Priminiani et aliorum VIII Euantii Hermetis Victoris Felicis Bononi Agaci Acti Eracli Narcissii Argiri et aliorum
VII Papatis Primiani Saturnini Victoris Honorati Leusii Hermetis Coronae Prisci et Militis et aliorum XLIII Severi
Augusti Duno cum sociis suis Agripini Natal(is). — Beda: … et natale Alamachi qui, iubente Alypio urbis praefecto,
cum diceret: hodie octavae dominicae diei sunt cessate a superstitionibus idolorum et sacrificiis pollutis, a gladiatoribus
hac de causa occisus est. — Florus: … item Romae via Appia coronae militum XXX. — Rich.: … Romae Martinae
martyris. — Mon.: … Romae natalis sanctae Martinae uxoris sancti Adriani. — Cod. S. Petri: … Roma nat.
sancte Martine posita ad sanctum Adrianum in onichinum. — Einsidl. 117: … Rome Martini monachi.
IAN. 1
1. CIRCUMCISIO] Romae kalendarum ianuariarum
dies Octavae Domini nuncupabatur, ut est
in sacramentario Gregoriano [Wilson, p. 16. Cf. Duchesne, Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [XL]; Origines du culte chrétien5, p. 288.] ; in gallicanis autem
libris est dies circumcisionis Domini. Ita in
missali Gothico [H. M. Bannister, Missale gothicum, p. 16.] et sacramentario Bobiensi [E. A. Lowe, The Bobbio Missal, p. 32.] ,
et concilii Turonensis anni 567 patres haec statuerunt:
Excipitur triduum illud quo ad calcandam
gentilium consuetudinem patres nostri statuerunt
privatas in kalendis ianuarii fieri litanias,
ut in ecclesiis psallatur et hora octava in
ipsis kalendis circumcisionis missa Deo propitio
celebretur [Can. XVII. Bruns, t. II, p. 229.] . Eodem die a Graecis agitur
ἡ
κατὰ
σάρκα
περιτομὴ
τοῦ
κυρίου
ἡμῶν.
Ἰησοῦ
Χριστοῦ [Synax. Eccl. CP., p. 363.] .
9. CORONAE] Infra, ad n. 76.
12. ASCLEPIO] Ita solus E. In codice Cambr. et
recensione II: Alypio, infra, n. 84.
36. IN ORIENTE] Infra, ad n. 38.
38. STEFANI] Stephanum papam pridie et
tertio kal. ianuar. nuntiatum repperimus; crastina
die signatur Hierosolymis Stephanus,
sane protomartyr. De alterutro Stephano
hodierna annuntiatio intellegi potest. Solum
Stephani nomen primum hoc loco scriptum crediderim,
verba in Oriente addita ab interpolatore
qui inventionis reliquiarum in Caphar Gamala
recordatus sit [Supra, die 26 decembris, ad n. 8.] . Hac enim dictione utitur libenter,
ubi de sanctis Palaestinensibus utriusque
Testamenti.
40. EUFROSINI] Episcopus Nicomediensis fuit
non Euphrosynus sed Euphrasius, qui concilio
Constantinopolitano an. 381 interfuit [Mansi, Concilia, t. VIII, p. 573.] ,
quemque S. Gregorius Nyssenus laudat in epistula
ad presbyteros Nicomedienses [Epist. XVII, Pasquali, p. 49.] . Non ideo tamen
omni seposita dubitatione probanda videtur emendatio:
Nicomediae Euphrasii episcopi [I. Fernhout, De martyrologii hieronymiani fonte quod dicitur martyrologium syriacum (Groningae, 1922), p. 7 – 8.] . Lectio
vulgata Euphrosyni ansam praebuit sanctae
Euphrosynae, virginis Alexandrinae
memoriam fastis inserendi. Nec reponas ex eiusdem
Actis [BHL. 2723.] Euphrosynam kal. ianuar. spiritum
tradidisse. Diem enim obitus scriptoribus latinis
ab hieronymiano laterculo subministratum esse
vix non certum est. Deest enim in Actis graecis [BHG. 625, 626.] ,
et Euphrosynae memoria a Graecis die 25 septembris
agitur [BHG., p. 277; Synax. Eccl. CP., p. 78.] .
42. PRIMIANI] Iam die 29 dec., n. 9, Primianus
cum sociis nuntiatus est, non Nicomediensibus
sed Afris annumeratus, reditque hoc
ipso die, infra n. 65. In altero autem hoc laterculo,
sociorum quoque nomina exprimuntur.
Neutro tamen in loco numerus VIIII certo attingitur.
47. RETIA] Id est Retiaria. Iteratur ex 31 decembris:
in Retiaria Hermetis.
48. EVANTI] Martyris Evanti in Moesia
nulla memoria est. Evantus quidam inter martyres
incerti loci, sed quos Africae tribuendos esse probabile
est, die 12 aprilis recensetur, Eventus seu
Eventius Romanus die 3 maii.
49. HERMETIS] Supra, ad n. 47.
51. BONONIA] Ut 31 decembris, n. 21, et 4 ianuarii, n. 13:
Bononia Gaii.
53. ACTI] Al. Iacti, Appi, vocabuli ceterum
deperditi fragmenta.
54. HERACLI] Nudum nomen.
56. AFRICA] Iam die 29 decembris, in Africa
passi leguntur Victor, Felix, Primianus,
Saturninus, alter Saturninus
seu Saturus, Honoratus.
59. NARCISSI] Africae quoque tribui videtur
Narcissus cum sociis. Latio eosdem restituemus,
adducta Passione SS Marciani presbyteri et soc. [BHL. 5265 b.] ,
De quo argumento fusius infra, ad n. 73.
60. ARGIRI] Lege Argei. Infra, ad n. 78.
62. ALIORUM IIII] Haec non suo loco scripta
esse opinor, sed iterata ex aliorum VIIII,
supra, n. 45.
64. PAPA] Alias Papatis. Scriptor Passionis
S. Marciani, de qua modo, qui martyrologio
usus est, nomen appellativum papatem
intellexit. Infra, ad n. 78. Erravit sane. Quid vero
sub alterutro Papa vel Papatis subsit
ignoro.
71. LEUSI] Nisi corruptum sit ex Libosi,
qui cum ceteris martyribus Afris die 29 decembris,
n. 10, nuntiabatur, ignotum.
72. HERMETIS] Idem qui supra, n. 49.
73. ROMAE] Lectionem codicum aliquatenus cum Floro secutus ita scripsit Ado: Romae via Appia coronae militum triginta, additque, ut videtur, ex ingenio: has sub Diocletiano pro confessione verae fidei percipere meruerunt [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 326, 583.] , quae ferme in martyrologium Romanum recepta sunt. Cum miliaria in milites transmutare soleant martyrologi nostri, ex loci nomine Cora (nunc Cori) coronas illas contextas esse coniectura est, quam subdubitans pronuntiavit Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXVIII].] , certam asseruit Achelis [Die Martyrologien, p. 81.] . Cora enim est Latii oppidum ad viam Appiam XXX° circiter ab urbe miliario situm [H. Nissen, Italische Landeskunde, t. II, p. 643; Huelsen, in Pauly-Wissowa, Real-Encyclopädie, t. IV, p. 1216.] . Sergius papa II basilicam Sancti Theodori quae in Coranis videtur finibus posita miliario ab urbe trigesimo ornasse perhibetur [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. II, p. 93.] . Plurimum autem conferunt ad rem definiendam quae leguntur in Passione S. Marciani presbyteri [BHL. 5265 b.] : Fugit Protogenis in fundum suum in territorio Corano quod dicitur Suplicianum. Hoc audiens Cornelius misit et tenuit eum qui nec discussum cum servis suis Narcisso et Argeo et Marcellino et papate suo iussit ut ibidem decollarentur in fundum Supplicianum territorio Corae miliario ab urbe XXXmo ubi hodie corpora eorum requiescunt. Iamvero, inter relliquias quas Leo IIII papa e suburbanis coemeteriis congregasse fertur sunt CORPORA. SANCTORVM. MARTYRVM… ARSEI. AQVI(LI)NI. NARCISI. ET MARCELLI, ut est in titulo basilicae sanctorum Quattuor coronatorum et in Libro pontificali [Act. SS., Nov. t. III, p. 755 – 56.] ; quorum nomina praeter Aquilinum tum in Passione tum in codicibus nostris legimus. Die enim 3 ianuarii eadem ita proferuntur: trium fratrum Argei, Narcissi et Marcellini (n. 16 – 21). Hodie Marcellinus. reticetur qui certe restituendus est:
Romae, via Appia, miliario XXX, Corano 〈territorio〉 Narcissi, Argei 〈et Marcellini〉.
76. CORONAE] = Cora oppidum.
78. MILITES] = miliario.
81. ALAMACHI] Etiam Cambrensis: Almachi. Nomen omissum in E, supra n. 9. Adlakas scribit Iohannes Niciensis. Haec forma, de qua consentiunt codices, propius abest ab Almachio quam a Telemacho. Adelmâkas rescripsit Zotenberg [Zotenberg, Chronique de Jean évêque de Nikiou, in Notices et extraits des manuscrits, t. XXIV, 1, p. 226.] , Τηλεμάχιος Theodoretus, qui eum martyrium sub Honorio passum esse ita enarrat: Ὀνώριος μὲν γὰρ τῆς Εὐρώπης τὴν βασιλείαν δεξάμενος τὰς ἐν Ῥώμῃ πάλαι γιγνομένας μονομαχίας κατέλυσεν, ἀφορμὴν τοιάνδε λαβών. Τηλεμάχιός τις ἦν τὸν ἀσκητικὸν ἀσπαζόμενος βίον. Οὗτος ἀπὸ τῆς ἑῴας ἀπάρας καὶ τούτου χάριν τὴν Ῥώμην καταλαβών, τῆς μυσαρᾶς ἐκείνης ἐπιτελουμένης θέας, εἰσελήλυθε καὶ αὐτὸς εἰς τὸ στάδιον, καὶ καταβὰς παύειν ἐπειρᾶτο τοὺς κατ᾽ ἀλλήλων κεχρημένους τοῖς ὅπλοις. Τῆς δὲ μιαιφονίας οἱ θεαταὶ χαλεπήναντες καὶ τοῦ τοῖς αἵμασιν ἐκείνοις ἐπιτερπομένου δαίμονος εἰσδεξάμενοι τὴν βακχείαν, κατέλευσαν τῆς εἰρήνης τὸν πρύτανιν. Τοῦτο μαθὼν ὁ θαυμαστὸς βασιλεὺς τὸν μὲν τοῖς νικηφόροις συνηρίθμησε μάρτυσι, τὴν δὲ πονηρὰν ἐκείνην ἔπαυσε θεωρίαν [Hist. eccl., V, 26, Parmentier, p. 327 – 28.]
Aliter facta non alia narrari ab anonymo scriptore Passionis S. Almachii, cuius epitomen exhibent codices nostri, olim data opera declarare conati sumus [Anal. Boll., t. XXXIII (1914 – 1920), p. 421 – 28.] . Haec autem non a primo martyrologii compilatore assumpta est, sed codicum nostrorum archetypo accessit [Cf. Quentin, in Memorie della pontificia accademia di archeologia, t. I, 2, p. 107.] . Rem primum intuenti Almachius cum Cora vel Corano coniungendus esse videbitur, sed vereor ne cum dictis de Narcisso et sociis id male componatur.
〈item Romae〉 natale Almachii qui, iubente Alypio Urbis praefecto, cum diceret: Hodie octavae dominicae diei sunt, cessate a superstitionibus idolorum et sacrificiis pollutis, a gladiatoribus hac de causa occisus est.
84. ALYPIO] Solus E scripsit Asclepio,
supra, n. 12, ceteri Alypio et quidem recte.
Fuit enim praefectus Urbi an. 391 et iterum
postea, ut videtur, Faltonius Alypius Probus [Cod. Theodos., XIV, 2, 2; Symmachi Epist. VII, 66 – 71, M. G., Auct. Antiq., t. VI, 1, p. 195 – 96.] ,
neque ullus unquam Asclepius [Cf. Anal. Boll., t. c., p. 425 – 26.] .
90. OCTAVAS] Hac dicendi formula usum romanum
apte exprimi patet ex dictis ad n. 1.
108. RAVENNA] Plana est codicum lectio:
Ravenna depositio sancti Severi confessoris.
Iteratur die 1 februarii, qui Severi episcopi Ravennatis natalis est. Teste enim Agnello, defunctus est sub die kalendarum februariarum [Liber pontificalis ecclesiae Ravennatis, XI, 15, Test Rasponi, p. 49.] . Hodierna commemoratio addita est ab interpolatore qui erravit in mense.
112. CONFESSORIS] Vocabulum in codice E
compendio inepte scriptum est ita ut legere cogamur:
cum fratribus suis.
116. AGRIPPINI] Ille qui concilio Aurelianensi interfuit an. 533 et iterum an. 538 [Act. SS., Ian. t. I, p. 49.] .
Augustoduno depositio beati Agrippini episcopi.
ADDITAMENTA] Martini martyris unius codicis B lectio est; Romae Martinae martyris cod. Rich. et aliae nonnullae epitomae. Unum Martinum martyrem novimus, qui die 9 augusti in Briva Curretia colitur; unam Martinam Romae, cuius Acta deterioris notae habentur [BHL. 5587, 5590.] . Huius autem veneratio sequiore aetate in Urbe increbruit [De S. Martina disseruit P. Franchi de' Cavalieri in Römische Quartalschrift, t. XVII (1903), p. 222 – 36. Cf. Anal. Boll., t. XXIII, p. 344.] , eiusque nomen in hieronymianis agnoscere coeperunt martyrologi saec. IX. Nobis probabilius falsam lectionem Martini primum, postea Martinae in codices invexit vox mart(yrum) compendio scripta.
EXCERPTA] In cod. Mon. Martina, quae ceterum virgo audit, uxor est sancti Adriani. Qui primus haec scripsit basilicam sanctae Martinae ecclesiae sancti Adriani in Tribus Fatis adiacere noverat; illa enim in loco Secretarii senatus posita est, haec vero in ipsa aula senatus [Cf. Huelsen, Le Chiese di Roma nel medio evo, pp. 260, 381.] .
Codex Sancti Petri Martinam positam refert ad Sanctum Adrianum in onichinum, quod ex Passione S. Martinae acceptum est: adduxerunt sanctum corpus eius cum canticis et hymnis spiritalibus in sextam regionem et posuerunt in onychinum larnacem [BHL. 5587, n. 51.] .
In codice Einsidl. 117: Martinimonachi, dupliciter depravata lectio, nullo pacto iis favens quibus non displicet Martinum nuncupari monachum illum qui Theodoreto Telemachus (supra ad n. 81) nobis Almachius est [Cf. G. Morin, in Revue Bénédictine, t. XXXI, p. 325.] .
IV NON. IAN.
Antiochia Isiridoni episcopi. et in alio loco Stratonicia Maccari Abbani Saturi
Possessoris Firmi Maximiani Acutionis Timothei Herissi Artaxi Vitalis Acuti
Tobiae Eugendae. et in Aethiopia Rutilae Claudiae Aurigae Vitalis. Hierosolima
Stephani.
Addunt codices pleniores: a) tubiae B; tubie A.
Var. lect. codd. EABSW. — 1. anthiochia B; antiocia W; om. E | 2. siridoni ABSW | 3. add. antioc̄ E | 4 – 7. eiusdem
loci ABSW | 8. stratoni A; stranici S | 9. machari BS1W; macharii AS2 | 10. abbatis ABSW | 12. evanid. et rescript. in
E | 15. acucionis W | 16. thimothei SW | 17. hersii BSW | 18. arthaxi W; artasi S | 19. evanid. et rescript. in E | 20.
acutae BW; acute AS | 21. tubiȩ B; tubie ASW | 22. eugende SW | 25. ethiop̄ E; ethiopia W; ethipia S | 26. rutulae
AB; rutule SW | 27. claudie SW | 28. aurige SW | 30. de hirosoł E; hierosolyma A; hierusolima BW | 31. stefani EW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia nat. Isiodori episcopi et martyris Stratonici Macari Marciani et in Affrica
nat. Firmi et Maximiani et Mancheani. — Taml.: Esridoni episcopi Stratonici Saturi Sircioni Antecluti Possessoris
Acutionis Timothei Herisi Artaxis Vitalis Acutae Tobiae Eugendae Rutulae Claudiae Aurigae Zephani Vitalis
Abbani Macari Marciani Firmi Maximiani Siritioni Amphitinae virginis. — Mon.: Antiochia Isiodori episcopi eiusdem
loci… — Vat. 435: Antiochiae Syriae Doni episcopi eiusdem loci… — Met.: … Stephani Marciani Firmi Maximi.
IAN. 2
2. ISIRIDONI] Ex uno nomine, varie lecto, varios finxerunt sanctos, qui adhuc martyrologio Romano inscripti sunt: Antiochiae passio beati Isidori episcopi; Nitriae in Aegypto beati Isidori episcopi et confessoris; sancti Siridionis episcopi, quod iamdudum observarunt Rosweydus et Holstenius, apud Sollerium [Martyrologium Usuardi, p. 5.] . Vera lectio est:
Antiochia Syriae Domni episcopi.
Domnus ille est qui Paulo Samosateno in cathedra Antiochena successit [Eusebii Hist. eccl., VII, 30, 17; 32 2.] .
6. ALIO LOCO] Id est, ni fallor, in civitate
Tomis, ut mox ostendetur.
8. STRATONICI] Lectio codicis A: Stratoni seu Stratonis ceteris anteponenda est. Videtur enim haec annuntiatio conferenda cum laterculo diei 15 septembris: in Tomis Stratonis, Macrobi cet., unde veri dissimile non est Maccari loco Macrobi scriptum fuisse, deinde additam appellationem abbatis, qua celebres illi Macarii tum Aegyptius tum Alexandrinus designari solent [Cf. Act. SS., Ian. t. I, pp. 84, 1005; Synax. Eccl. CP., pp. 401, 402.] ; alterutri enim Macario ascetae hisce in fastis locum datum esse vix crediderim. Accedit quod e plerisque codicibus evanuit Marcianus, quem servavit epitome Dubliniensis, et cuius gesta, utique commenticia, narrantur in Passione S. Marciani presbyteri, hoc ipso die legenda [BHL. 5265 b.] . Porro Marcianus martyr fuit ἐν Τόμει τῇ πόλει, quemadmodum in breviario Syriaco 5 iunii et 10 iulii nuntiatur. Locus autem passionis nescio quo casu ex hodierno laterculo excidit in diem sequentem: in civitate Tomis. Quo reducto, scribatur oportet:
in civitate Tomis Stratonis, Macrobi, Marciani.
Fueritne revera Straton martyr Tomitanus, aptius ad diem 15 septembris expendetur.
9. MACCARI] Pro Macario legendum esse
putamus Macrobi, supra, ad n. 8.
10. ABBANI] In libris nostris Abbani Scoti
[BHL. 1.] memoria certe nulla est. Lectio depravata ex
abbatis, quam ipsam interpolatam diximus,
supra, ad n. 8.
11. SATURI] Nomina quae sequuntur pleraque
cum epitome Dubliniensi in Africa collocanda
videntur, nec 2 ianuarii propria sunt:
11. Saturi | dec. 29, ian., 1, 9, 10. |
12. Possessoris | ian. 3, 9, 10 |
13. Firmi | ian. 3, 9, 10. |
14. Maximiani | |
15. Acutionis | infra, n. 20. |
16. Timothei | ian. 8. |
17. Herissi | ian. 13. |
18. Artaxi | ian. 9, 10. |
19. Vitalis | ian. 9, 10, infra n. 29. |
20. Acuti [Cognomen Afris usitatum. C.I.L., VIII, 2564, 5776, 6401, 7513; 6207 (Acuta).] | ian. 3, 5, 6, 9, supra n. 15. |
21. TOBIAE] Miraberis sane Tobiam cum
Maximiano (n. 14), in forma breviori Maximi,
et Vitali (n. 19) etiam die 19 novembris
occurrere.
22. EUGENDAE] Eugendi, abbatis Iurensis,
quem die 1 ianuarii in martyrologium primus
excepisse videtur Florus Lugdunensis, legenti
statim subit cogitatio. Verum, qui Eugendi Vitam
conscripsit [BHL. 2665.] , ipse diem obitus eius ignoravit;
unde suspicamur codicum nostrorum lectione
motum fuisse Florum ut Eugendum in principio
anni collocandum putaret. Errasse tamen nobis
videtur. Diebus enim sequentibus saepius recurrunt
nomina Eugeniae, Eugenti et similia, a quibus
hodierna Eugenda repetenda est. Haec autem
omnia et singula a Theogene derivata
esse suo loco ostendemus (ian. 3, ad n. 13).
25. AETHIOPIA] Singularis est in martyrologio
huius regionis mentio, quae ceterum nec Rutilam,
nec Claudiam nec Aurigam suis martyribus annumeravit
unquam.
27. CLAUDIAE] Die 3 ianuarii, n. 12, Claudionis
ceterum ignoti. Ne levissima despexisse
videamur indicia, notasse velim S. Marcianum
presbyterum, qui hodie colitur (supra, ad n. 8),
si gestis eius credamus, Forum Claudii martyrio
suo consecrasse.
28. AURIGAE] Nomen nisi corruptum certe ignotum.
29. VITALIS] = supra, n. 19.
31. STEPHANI] Dies octava a festo S. Stephani protomartyris:
Hierosolyma Stephani.
III NON. IAN.
In Helisponto civitate Parethia Cirici Primi Theogenis. et in civitate Tomis Claudionis Eugenis Rodi et trium fratrum Argei Narcissi et Marcellini pueri christiani filii episcopi qui sub Licinio inter tyrones comprehensus cum nollet militare caesus ad mortem carcere mancipatus missus in ceppo est donec relatione esset responsum demersoque in mare delato corpore eius in litore a religiosissimis viris depositum est in villa Amanti religiosi viri ubi fiunt orationes magnae et Diogini Eugenti Rodonis Primae. in Africa Lucidei
Martialis Statuliani Constanti Possessoris Hilarini Pennicei
Firmi Candidi Rogatiani Eugeniae Lucidae
Acutaea
Paenicae .
Parisius depositio sanctae Genefevae virginis . Vienna depositio beati Florenti
episcopib.
Addunt codices pleniores: a) Romae antheri pape B; item candidi C. — b) et est transitus domni ermberti epi W2.
Var. lect. codd. (I) E; (II) A (usque ad 83) BSW. — 2. helispon̄ E; helesponto corr. S2; elisponto W; ellesponto A |
4. pharetia B | 5 – 6 S2 6, 5 | 5. cyrici B; cirini S2 | 7. theoginis E; theugenis AB1W; theucenis S1 | 10. civī E | 11. thomis
BSW | 12. claudonis E | 13. eugeni ABSW | 15. om. E | 18. arget B | 23 – 24 xp̄i anifili B | 23. cristiani W | 24 – 69.
om. E | 24. filii correximus; fili A(B)S; feli W | 26 – 69. om. B | 29 69 ex solo A; om. (EB)SW | 71. digo iuni B; digoiuni
W; diguini S; vico iuvini A | 73. sodonis A; codonis B | 74. primȩ W | 76. af̄f̄ E; affrica W | 77. luci dei W;
lucidae A | 78. marcialis BSW | 79. statu*liani E; statuliane S | 81. possessores W | 82. helarini S; halarini corr. S2 |
83. pennice S; p(er)ennice W; abhinc deficit A, usque ad VI kal. febr. | 85. candedi BW | 87. eugeniȩ W | 89. agute
W | 91. parisī E | 92 – 93 om. E | 93. om. W | 94. genovevȩ BW; genovefȩ S2 | 96. vien̄ E | 98. om. E | 99. florentii S2
100. om. E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae nat. Argei Argemi Narcisi et Marcellini Cigni et Theogeris Primae et Marcialis
Anteri pape Genufefae virginis. — Taml.: Ciriacii Primi Caudionis Eugenii Rodii et trium fratrum Argei Argenni
Primae Narcisi Marcialis Marcelli Sc(at)uliani Pueri Constantii Christiani Possessoris Filii episcopi Hilarii Teogenis
Firmi Eugetii Candidi Rodonis Rogatiani Eugeniae Lucidae A(c)utae Peoni Parisil( … Florenti episcopi Genovefae
virginis. — Florus: In Ponto civitate Thomis trium fratrum Argaei Narcissi et Marcellini pueri qui sub Licinio inter
tyrones comprehensus cum nollet militare caesus ad mortem et diu in carcere maceratus in mare mersus martyrium
consummavit corpus eius ad littus delatum et a religiosis viris depositum magnis coruscat virtutibus. — Rhab.: In
Tomis civitate nat. Phili episcopi qui sub Licinio inter tyrones comprehensus cum nollet militare caesus ad mortem
carcere mancipatus missus in cyppo est donec relatione esset responsum demersoque in mare delato corpore eius in
litore a religiosissimis viris depositum est in villa Amontii religiosi viri ubi fiunt orationes magnae.
IAN. 3
1. IN HELISPONTO] Ex hodiernis laterculis inordinate congestis nemo unquam expedire se potuit, cui S. Theogenis seu Theagenis Acta tum graeca [P. Franchi de' Cavalieri, Note agiografiche, fasc. 4, p. 179 – 85.] tum latina [BHL. 8106 – 8108.] praesto non essent. Nec mirum martyrologii Romani compilatores hanc ab Usuardo mutuatos esse annuntiationem: in Hellesponto sanctorum martyrum Cyrini (Usuardus: Cyrici), Primi et Theogenis. Passionis enim verbis perlectis statim apparet Cyricum et Primum (n. 5, 6) e sanctorum albo delendos esse, cum utrumque vocabulum ad loci rationem spectet: In Cyzico quae est prima Hellesponti [De his lege P. Franchi de' Cavalieri, t. c., p. 164 – 65.] , ex graeco: ἐν Πάρῳ τῇ Ἑλλησπόντου, ἥ ἐστιν Κυζίκου πρώτη. Quae nunc corrupte codices nostri exhibent ita fere legebantur: in Hellesponto civitate Pario quae est Cyzici prima Theogenis. Sequebantur Acta eiusdem, in epitomen redacta, quae Marcellino (n. 21) male aptantur, et nos Theogeni restituimus:
In Helisponto civitate Par(io) 〈quae est〉 Cyzici prima, Theogenis pueri christiani filii episcopi, qui sub Licinio inter tirones comprehensus, cum nollet militare, caesus ad mortem, carceri mancipatus, missus in ceppo est donec relatione esset responsum; demersoque in mare, delato corpore eius in litore, a religiosissimis viris depositum est in villa Amanti religiosi viri, ubi fiunt orationes magnae.
4. PARETHIA] Graece ἐν
Πάρῳ.
5. CIRICI] Pro Cirici Primi lege Cyzici prima, supra, n. 1.
11. TOMIS] Sancti Tomitani hoc loco reticentur, et inter laterculos diei 2 ian., ad n. 8 cet. requirendi sunt.
12. CLAUDIONIS] Heri, n. 27, Claudiae. Lege et quae notata sunt infra, ad n. 14, Rodi.
13. EUGENIS] Mox etiam Eugenti, n. 72,
Eugeniae, n. 87, heri (n. 22) Eugendae,
postridie (n. 5) rursum Eugenti. Crebrae
nominis eiusdem iterationes non levem crearent
difficultatem, nisi vocabulo Eugenis et similibus
subesset truncatum [Th]eugenis, seu
Theogenis (n. 7), quod et alia ratione corruptum
latet in Diogini, n. 71, Digo iuni
(var.), Vico iuvini (var.), Cigni (cod.
Cambr. prius Cigini). Illum tamen qui die
4. ian. Eugentus nuntiatur, episcopum Eugenium
Carthaginiensem esse probabilis est non
certa coniectura.
14. RODI] Infra, n. 73, Rodonis, al. Codonis,
Sodonis, et fortassis, n. 12, Claudionis,
al. Clodonis, incerta omnia.
17. FRATRUM] Sintne tres fratres antecedentibus potius quam
sequentibus iungendi, ancipites haeremus. In Passione S. Marciani
presbyteri [BHL. 5265 b.] Narcissus et socii (n. 18, 19, 21), non fratres dicuntur sed Protogenis servi.
18. ARGEI] De Argeo binisque sociis, fusius ad diem 1 ianuarii, n. 73.
22. PUERI] Haec et sequentia non ad Marcellinum sed ad Theogenem referenda sunt, supra,
n. 1.
71. DIOGINI] = Theogeni. Supra, n. 13.
72. EUGENTI] = Theogeni. Supra, n. 13.
73. RODONIS] Supra, ad n. 14.
74. PRIMAE] = Primi, n. 6, corrige prima. Supra, ad n. 1.
76. AFRICA] Non omnes qui sequuntur Afris
annumerandi sunt. Eos primum expediamus quorum
memoria cum aliis diebus communis est.
78. Martialis | ian. 9. |
81. Possessoris | ian. 2, 9, 10. |
84. Firmi | ian. 2, 9, 10. |
89. Acutae | ian. 2, 5, 6, 9 (Acuti). |
77. LUCIDEI] In altera recensione Lucidae, n. 88.
79. STATULIANI] Rectius, ni fallor, Statiliani quod non raro in Africae titulis occurrit [V. gr. C. I. L., VIII, 1243, 4313, 8414. Est et Statulenius, VIII, 8389.] .
83. PENNICEI] In prima recensione Paenicae, n. 90.
85. CANDIDI] A laterculis Africanis non exsulat,
v. gr. 2 februarii, 10 martii, 15 decembris. At proximus
est, die 7 ianuarii, n. 32, Candidus,
martyr non in Africa sed Heracleae, in Thracia.
86. ROGATIANI] Nomen Afris usitatissimum.
87. EUGENIAE] = Theogeni. Supra, ad
n. 13.
88. LUCIDAE] Supra, n. 77.
90. PAENICAE] Supra, n. 83.
94. GENEFEVAE] Virginis Parisiensis c. annum 500 defunctae, habemus Vitam antiquam [BHL. 3334.] , de qua multum disceptatum est [Ch. Kohler, Étude critique sur le texte de la Vie latine de sainte Geneviève, Paris, 1881; Id. in Revue historique, t. LXVII (1898), p. 182 – 320; L. Duchesne, in Bibliothèque de l'École des Chartes, t. LIV (1893), p. 209 – 214; Id. in Bulletin critique, 1897, p. 373 – 476; B. Krusch, in Neues Archiv für ältere deutsche Geschichte, t. XVIII (1893), p. 11 – 50; t. XIX (1894), p. 444 – 59; t. XL (1915), pp. 131 – 81, 265 – 327; t. XLV, p. 382 – 83; M. G., Script. rer. Merov., t. VII, p. 817; G. Kurth, Étude critique sur la Vie de sainte Geneviève, in Études Franques, t. II (Bruxelles, 1919), p. 1 – 96; E. Vacandard, in Études de critique et d'histoire religieuse, t. IV, p. 67 – 124; L. Levillain, in Bibliothèque de l'École des Chartes, t. LXXXII (1921), p. 5 – 116; t. LXXXVI (1925), p. 5 – 99. Cf. Anal. Boll., t. XII, p. 470; t. XIV, p. 334; t. XVI, p. 86; t. XVII, p. 368 – 69; t. XXXIX, p. 376 – 77.] . Recte:
Parisius depositio sanctae Genefevae virginis.
99. FLORENTI] Episcopus Viennensis qui concilio Valentiae habito anno 377 interfuit [Mansi, Concilia, t. III, p. 493.] :
Vienna depositio beati Florentii episcopi.
ADDITAMENTA] Codici B, cuius lectionem etiam praebet epitome Dubliniensis, anteponendus est codex Einsiedlensis 117:
Romae Antheri Episcopi.
Antherotem, qui anno 236 obiit, non recenset Depositio episcoporum. Diem natalem subministrat catalogus Liberianus: Antheros… dormit III non. ian. [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 4.] . Locum depositionis addit Liber pontificalis: qui etiam sepultus est in cymiterio Calisti via Appia III non. ianuar. [Ibid., p. 131.] . Cum ceteris pontificibus via Appia sepultus perhibetur in topographia Einsiedlensi et Notitia Willelmi Malmesburiensis [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 181.] . In ipso loco repertus est titulus sepulchralis
ΑΝΤΕΡΩC ΕΠΙ [Ibid., t. II, p. 55 – 58, pl. III.]
Sunt qui existiment huius pontificis ordinationem die 24 novembris in hieronymianis inscriptam esse. De his ad illum diem [Interim lege De Rossi, t. c., p. 55 – 56.] Erimberti, monachi Fontanellensis et episcopi Tolosani translatio memoratur die 30 april. [Interim cf. Act. SS., Maii t. III, p. 389; Duchesne, Fastes épiscopaux, t. I2, p. 307.] , ubi vide quae annotabuntur.
EXCERPTA] Florus martyres tres Argeum et socios (n. 18, 19, 21) cum loci indicio in civitate Tomis (n. 10, 11) conectit, et codicum lectionem sequens ad Marcellinum refert quae ad Theogenem pertinent. Haec fere in martyrologio Romano, ad diem 2 ian. recepta sunt, addita clausula: fratres vero eius gladio perempti sunt.
Rhabanus historiam Theogenis refert ad nomen Phili episcopi, quod legit pro filii episcopi, n. 26, 25.
PRID. NON. IAN.
In Africa Aquilini Gemini Eugenti Marciani Quinti Theodoti Trifonis. in
Oriente civitate Bononia Hermetis Aggei et Gaia.
Addunt codices pleniores: a) Aedui episcopi E; Senon̄ dedicatio ȩcclesiȩ sancti salvatoris quȩ est in campo longo sita S2.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. af̄f̄ E; affrica W | 5. e gentii S | 8. theodotii corr. S2; theodoci W | 11. orien̄ E | 12 – 13
bononia civitate B(S)W | 13. bonania E; bonia S | 14. ermetis W | 15. agei S1; argei W | 16. om. E | 17. gag BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Africa nat. Quilini Augenti Gemini Marciani Quinti Theodoti Arifinae et depositio
Pauli monachi Triponis. — Taml.: Aquilini Argenti Gemini Marciani Eugetii Hermetis Gugi Aggei Quinti Teothoti
Trifinae. — Rich.: … Quinti heodoti et Trifinae…
IAN. 4
1. IN AFRICA] Ab Aquilino (n. 3) ad Triphonem
(n. 9) nomina exscripserat Florus
Lugdunensis. Quae cum assumpsisset Ado, haec
addidit, ex ingenio,ni fallor: praeclarissimorum
martyrum quorum gesta habentur [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 326, 582.] . Gesta illa
quidem desiderantur; verius, nunquam scripta
sunt. Adonianum laterculum, praeter ultima tria
verba, suum fecit martyrologium Romanum. Fuerintne
omnes hi martyres Afri prudenter dubitaveris.
De his singillatim agere praestat.
3. AQUILINI] Reliquias martyrum e suburbanis
coemeteriis a Leone IIII summo pontifice, quas
inter corpora SS. Argei et Aquilini, collectas fuisse
dictum est ad 1 ian. n. 73. Hodie autem praeter
Aquilinum etiam Argeus, n. 15, memoratur.
Latium ergo non Africam Aquilini patriam
esse suspicamur.
4. GEMINI] Cetera ignotum Geminum, qui
et 4 februarii, cum Aquilino recurrit, Africa
sibi retineat.
5. EUGENTI] Kalendarium Carthaginiense: non. ian. depositio S. Deogratias et Eugeni episcoporum. Nisi, quod non prorsus negaverim, Eugentus ille sit qui iam die 3 ian., n. 72 refertur, legendum erit:
〈Carthagine〈 Eugeni.
6. MARCIANI] Marcianus, martyr Tomitanus,
qui e plerisque codicibus ad diem 2 ian. (n. 8)
evanuerat, hodie in omnibus redit.
7. QUINTI] Inter martyres qui diebus 9 et 10 ianuarii
recensentur Quintus est unus ex so
ciis S. Perpetuae.
8. THEODOTI] Nonnisi valido suadente argumento
Theodotum, quicumque iste est, Africae
tribuerim.
9. TRIFONIS] Celebris est martyr in Phrygia
Tryphon, cuius memoriam Graeci agunt die
1 februarii [Synax. Eccl. CP., p. 437.] , Latini 10 novembris [Act. SS., Nov. t. IV, p. 318 – 25.] . Sitne hic
noster ambigitur.
10. IN ORIENTE] Ex usu librorum nostrorum
haec Bononiae (n. 13), quae Moesiae civitas est,
minime aptantur. Interpolatoris esse videntur qui
sanctos Palaestinenses tam veteris quam novi
Testamenti in Oriente collocare solet; ita
S. Stephanum die ian. 1, Abacuc prophetam ian.
15, Andream feb. 5. Hodie enim sibi visus est
detexisse Aggeum (n. 15) prophetam, qui tamen
propheta non est.
13. 13. BONONIA] Bononia in Moesia superiore. Ex his quae die 31 decembris n. 21, et 1 ianuarii, n. 51 animadvertimus legendum est:
〈in〉 civitate Bononia Hermetis et Gai.
Martyrologium Romanum: Bononiae sanctorum Hermetis, Aggaei et Caji martyrum, qui sub Maximiano imperatore passi sunt. Baronium contra veteres omnes testes tyrannum apposuisse Maximianum iam observaverat Rosweydus [Apud Sollerium, Martyrologium Usuardi, p. 10, ex epistula data 12 maii 1628. Cf. ibid. pp. 5, 9.] . Haec Bononiensis ecclesiae tabulis comprobari in notis affirmat Baronius. Bononiam, ut patet intellegit Felsinam, ubi hosce martyres quiescere iamdudum fama ferebat [Act. SS., Ian. t. I, p. 165.] .
15. AGGEI] De Aggeo propheta nemo cogitet. Librariorum prava scriptio est. Veram lectionem habet cod. W: Argei, supra, ad n. 3, et die 1 ianuarii ad n. 73.
ADDITAMENTA] In solo codice E notatur commemoratio Aedui episcopi. Hominem plane ignotum episcopis Aeduorum incaute annumeraverat Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [XLI].] , qui tandem, re melius perspecta, in seriem episcoporum Augustodunensium eum non admisit [Fastes épiscopaux de l'ancienne Gaule, t. II2, p. 176.] . De Aeduo breviter et accurate Bollandus ad hunc diem [Act. SS., Ian. t. I, p. 157.] . Episcopum Scotum illum fuisse, qui teste S. Columbano altare in monasterio Luxoviensi consecravit, contendit W. Gundlach [M. G., Epist., t. III, p. 167.] .
EXCERPTA] Loco Trifonis codex Dubliniensis legit Arifinae, Rich. vero et Taml. Trifinae.
In solo Cambrensi martyrologio habetur depositio Pauli monachi. Cum his conferenda sunt haec verba Vitae S. Tillonis, monachi Sollemniacensis, qui saec. VII extremo obiit: Fuit vir vitae venerabilis ex genere Saxonico, Tillo nomine, quem prae reverentia sanctitatis Pauli nomine vocare coeperunt [BHL. 8291, n. 5.] . In plerisque martyrologiis commemoratur die 7 ianuarii, in nonnullis die 5 [Act. SS., Ian. t. I, p. 376.] .
NON. IAN.
In Africa Felicis Secundi Honori Luciani Candidi Ianuariae Caelifloriae Iocundi
Acuti Petri Marci Sereni Senni Anastasiae.
Hierusolima Symeonis prophetae
cum obtulit ei Dominum Ihesum
Christum Maria et Ioseph et depositio
ipsius prophetae.
In Antiochia Simeonis monachi .
et Antiochiaa depositio sancti
Symeonis confessoris qui in columna
stetitb.
Addunt codices pleniores: W in principio add. int. lin. et 2 m.: An. DCCCX. trans̄ uistulfi episcopi. — a) in ecclesia quȩ
vocatur pȩnitentiae (concordia S2) S. — b) Senon̄ depositio sanctorum episcoporum honoberti et hounulfi eiusdem civitatis.
fuerunt autem pater et filius honobertus pater et hounulfus filius et filius primum episcopus fuit. requiescunt
in ecclesia sancti desiderii quae est in suburbio senon̄. S2 in marg.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. af̄f̄ E; affrica W | 7. candedi BW | 8. ianuari B; ianuarii SW | 9. caelisfori
BW; caelisforii S | 11. caitq(ue) W | 14 – 15. severi E | 14. serini W | 15.sinni S | 16. anastasi E; anastasie S | 17.
hierosolima S | 18. simonis W | 21. obtullit W | 22. eum S | 29. om. B1, add. 2 m. | 36. mon̄a E | 37. in add. S | 38. anthiochia
B; antiocia W1; anthiocia W2; antiochiam S | 39. om. W | 41. simonis W1; simionis W2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Africa nat. Secundi Honori Luciani Candidi Ianuarii Simeonis qui accepit Christum.
— Taml.: Semionis bis Marci Felicis Sereni Floriae Secundi Honori Luciani Candacii Anastasiae virginis Ianuariae
Ianuarii Acuti Petri Anastasii Iocundi Telefini. — Mon.: Hierosolimis depositio Simeonis prophetae cui obtulit
dominum nostrum Ihesum Christum Maria… — Florus: Apud Antiochiam depositio sancti Simeonis monachi. —
Rhab:… et in Antiochia depositio Simeonis monachi qui in columna stetit… — Met.:… Antiochia Symeonis monachi.
IAN. 5
1. IN AFRICA] Nomina martyrum a Felice (n. 3)
ad Marcum (n. 13) praeter Lucianum et Candidum
(n. 6, 7), qui Afris male intermisti sunt,
proximis quoque diebus consignata reperimus:
3. Felicis | dec. 29, ian. 1, 8, 9. |
4. Secundi | dec. 29, ian. 8, 9. |
5. Honori | dec. 29, 30, ian. 1, 6 (etiam Honorati). |
8. Ianuariae | ian. 6, 8, 9 (etiam Ianuari). |
9. Caelifloriae | ian. 6, 8 (etiam Talesfori, Fori cf. infra n. 9). |
10. Iocundi | ian. 6, 8, 9. |
11. Acuti | ian. 2, 3, 6, 9. |
12. Petri | ian. 6, 8. |
13. Marci | ian. 6. |
6. LUCIANI] Martyr Nicomediensis, de quo die
7 ian.
7. CANDIDI] Martyr Heracleensis, de quo die 7
ian.
9. CAELIFLORIAE] Mira diversitas lectionum
in codicibus hodie, 6 et 8 ianuarii, v. gr. Caelesfori,
Talesfori, Tilisflori, Telesfori; et haec quidem
ceteris anteponenda videtur. Telesforum Afris
primus eripuit Florus Lugdunensis: Romae natale
sancti Telesphori qui septimus post Petrum
apostolum pontifex ordinatus, illustre martyrium
duxit [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 293.] Quem exscripsit Ado, unde in
martyrologium Romanum error transiit. In hieronymianis
enim nullum esse locum Telesphoro pontifici
nunc apud omnes in confesso est. Martyrem
tamen illum fuisse testatur Irenaeus: Τελέσφορος,
ὃς
καὶ
ἐνδόξως
ἐμαρτύρησεν [Haer. II, 31; Eusebii Hist. eccl. V, 6.] . Sed si audiendus
est Liber pontificalis, fuit sepultus iuxta
corpus beati Petri in Vaticano IIII non. ianuar. [Duchesne, t. I, p. 129.]
14. SERENI] = Senni, n. 15, id est Sermi.
15. SENNI] Melius codices MW: Sermi, seu Sirmi, unde:
Sirmi Anastasiae,
qui est laterculus ex sequenti die assumptus.
18. SYMEONIS] Duos Symeones, senem illum qui
Christum in ulnas accepit, et stylitam (n. 35, 41)
nuntiant libri nostri. Nam etsi primum omittat
codex E, contractus hoc loco ostenditur, collatis
codicibus Cambrensi, Monacensi et Richenoviensi.
Stylitam primum martyrologio inscriptum
esse, qui deinde homonymum prophetam ad se
traxerit opinatus est L. Duchesne [Act. SS., Nov. t. II, 1, p. [LXXX].] . Quod equidem
non libenter concedam. Nullam enim Symeonis
stylitae commemorationem novimus praeter eam
quae orientalium est et in nostro martyrologio
recepta, die 27 iulii, et aliam, quam 1 septembris
Graeci servant [De his disseruimus in libro Les saints stylites, pp. X – XV, XX – XXI.] . Non aliam video annuntiationis
hodiernae rationem quam glossatoris studium
homonymos cum homonymis conferendi.
19. PROPHETAE] Symeonem senem post Adonem [In altera codicum eius stirpe. Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 477, 601, 665.] die 8 octobris nunc recolunt Latini [Act. SS., Oct. t. IV, p. 4 – 23.] ; die 3 februarii, id est postridie festi Occursus Domini [De quo festo F. M. Fiorentini, Vetustius ecclesiae occidentalis martyrologium, p. 225 – 26.] , in Graecorum fastis est [Synax. Eccl. CP., p. 439.] .
ADDITAMENTA] Uistulfi, lege Aistulfi. Fuit huius nominis episcopus Moguntinensis, quem Wissemburgensem monachum fuisse ferunt. Huius autem obitus in alium diem et annum incidit [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. III, p. 160. Cf. Gallia christiana, t. V, p. 444.] .
Symeonem stylitam depositum esse in ecclesia quae vocatur Paenitentiae in antiquum fontem refunditur. Sunt enim codices Vitae Symeonis auct. Antonio qui referant eius corpus translatum esse εἰς τὴν μεγάλην ἐκκλησίαν τὴν λεγομένην Μετάνοιαν [H. Lietzmann, Das Leben des hl. Symeon Stylites, p. 77.] .
Senonas. In fontes elogii episcoporum Honoberti et Honnulfi frustra indagatum est [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 418, annot. 2.] .
VIII ID. IAN.
Epiphania Dominia in Africa Talesforib Iocundi Petri Marci Acuti Ianuariae et alibi Honori Iuli Iuli Honori
Antoninic. apud Sirmiam Anastasiae . in Antiochia passio sanctorum Iuliani
et Basilissae. in India Celsid Iulianie. in civitate Redonis
natale sancti Melani episcopi
nativitas et ordinatio episcopatus
et transitus sancti Melani episcopif
ibidem celebraturg.
Addunt codices pleniores: a) nostri Ihesu Christi CW. — b) flori E. — c) item fori C. — d) pueri C. — e) antonini C.
— f) et confessoris qui C. — g) et passio sanctȩ faustȩ C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. epifania E; epyphania S; ephy fama W | 2. om. S | 3. om. B | 4. af̄f̄ E; affrica
W | 5. fori BSW | 10. ianuarie W; ianuarii S | 15. iulii S | 16. honorii S | 17. antotini E | 18. aput E | 19. syrmiam
BS; syrmiani W | 20. anastasi E | 22. antiō E; anthiochia B; antiocia W | 27. balissȩ B | 33. ciuī E | 34. redon̄ E |
45. om. B1 | 46. meliani B; miliani W; mellani S1 | 49. caelebratur BW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Epiphania et Theophania id est apparitio domini nostri Iesu Christi et nat. Telisfori
Iocundi Petri et Marci Iuliani Basilissae Celsi Meliani Ialiani (corr. Iuliani). — Taml.: Epifania Domini Iuliani
Antoni Celsi et aliorum VIII Telisfori Anastasii et aliorum X Sinfori Maelani episcopi cum sociis suis Euliae Acuti
Petri Iulii Honorii Redontii Antonini Iocundi Anastasiae Marci Marcianillae Ianuariae Basillae Sabastiani.
IAN. 6
1. EPIPHANIA] Breviarium Syriacum: ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ ἐν Ἡλιουπόλει Λουκιανός. Kalendarium Carthaginiense: VIII idus ian. sanctum Epefania. In Oriente initium habuit festum Epiphaniae Domini [Duchesne, Origines du culte chrétien5, p. 272 – 75.] . Antiquissimum testem habemus Clementem Alexandrinum, qui diem observari scribit a Basilidianis, aliis ian. 6, aliis ian. 10: Οἱ δὲ ἀπὸ Βασιλείδου καὶ τοῦ βαπτίσματος αὐτοῦ τὴν ἡμέραν ἑορτάζουσι προδιανυκτερεύοντες ἐν ἀναγνώσει Insigne est de Epiphaniae festo Cassiani collatoris testimonium: Intra Aegypti regionem, mos iste antiqua traditione servatur, ut peracto Epiphaniorum die, quem provinciae illius sacerdotes, vel dominici baptismi vel secundum carnem nativitatis esse definiunt, et idcirco utriusque sacramenti solemnitatem non bifarie ut in occiduis provinciis, sed sub una diei huius festivitate concelebrant [Conlat. X, 2, Petschenig, p. 286.] . Quicquid de prima huius festivitatis institutione et indole censendum est [Multa de his collegit K. Holl, Der Ursprung des Epiphanienfestes, in Sitzungsberichte der kön. preuss. Akademie, 1917, p. 402 – 438, cuius tamen placitis non omni modo assentimur.] , plures hac una die memorari coeptae sunt manifestationes Domini et Salvatoris: Nativitas, Magorum adoratio, Baptismus Christi, primum in Cana patratum miraculum, quae apte carmine exponit Paulinus Nolanus:
Sic aeque divina feruntur munera Christi:
ut veneranda dies cunctis,qua virgine natus
pro cunctis hominem sumpsit Deus, utque deinde
qua puerum stella duce mystica dona ferentes
subpliciter videre magi, seu qua magis illum
Iordanis trepidans lavit tinguente Iohanne
sacrantem cunctas recreandis gentibus undas,
sive dies eadem magis illo sit sacra signo,
quo primum Deus egit opus, cum flumine verso
permutavit aquas praedulcis nectare vini [Carm. XXVII, 43 – 52, Hartel, p. 264.] .
Principio Epiphaniae festum non agebatur Romae, neque in Philocaliano kalendario est, ubi sollemnem Christi Nativitatis commemorationem die 25 dec. inscriptam repperimus. Sensim in universas Occidentis partes diffusa est Epiphaniae festivitas, ita tamen ut Nativitatis Domini commemorationem non exstingueret. Ex Ammiano Marcellino constat Viennae anno 361 Epiphaniam observatam fuisse: feriarum die quem celebrantes mense ianuario Christiani Epiphania dictitant [Rerum gestarum l. XXI, 2.] . Caesaraugustanum anni 380 concilium inter sollemniores dies memorat diem Epiphaniae qui est VIII id. ian. [Mansi, Concilia, t. III, p. 634.] . Et Augustinus, in contione ad populum: Istum diem nunquam haeretici Donatistae celebrare voluerunt, quia nec unitatem amant, nec Orientali ecclesiae, ubi apparuit ista stella, communicant [Sermo 202, n. 2, P. L., t. XXXVIII, p. 1033.] .
Hinc ab initio in martyrologio scriptum fuissecredendum est:
Epiphania Domini.
De Luciano illo, quem hodie memorat breviarium Syriacum videsis notanda ad ian. 7, n. 3.
4. AFRICA] Ad nomina Talisfori, Iocundi,
Petri, Marci, Acuti, Ianuariae
(n. 5 – 10) quae cum Honorio
(n. 13 – 16) iam heri veluti martyrum africanorum
nuntiata sunt, pauca admodum, sed quaecumque
dicenda occurrebant, annotavimus. Videsis ian. 5,
n. 5, 9 – 13.
12. ALIBI] Honorium (n. 13) Africae restituendum
duximus.
14. IULI] Ter saltem Iulius seu Iulianus
(n. 14, 25, 31) in laterculis huius diei agnoscitur,
immo quater, si verum est, quae mea est sententia,
sub India (n. 29) Iulianum quoque latere.
17. ANTONINI] Coniungendus est Antoninus
cum Iuliano, cuius socius in passione fuit.
Infra, ad n. 22.
20. ANASTASIAE] Pristinam lectionem servaverunt codices qui habent Anastasi. Huius enim nominis martyr est inter socios S. Iuliani. Anastasiam intellexit qui locum passionis. Sirmium proprio marte ascripsit, et emendandum censuit:
apud Sirmium Anastasiae
quanquam nec Sirmii nec alibi 6 ianuarii festum S. Anastasiae agitur, sed 25 decembris.
22. ANTIOCHIA] In Passione graeca [BHG. 970.] , qui ceterarum omnium fons est [BHL. 4529 – 32. Cf. Les martyrs d'Égypte, pp. 66, 86, 117 – 118.] , Anti(noi) non vero Anti(ochiae) passi leguntur SS. Iulianus et Basilissa cum sociis Celso (n. 30), Antonino (n. 17), Anastasio (cf. n. 20). Ut ex incondita nominum serie colligitur, primum inscripti sunt antesignani, dein, adhibita Passione, socii in marginibus additi, mox in textum recepti, tandem Anastasius in Anastasiam martyrem Sirmiensem mutatus. Hinc:
in Antinoo Iuliani, Basilissae, Antonini, Anastasii, Celsi.
Iulianus et Basilissa a Graecis die 8 ianuarii coluntur [Synax. Eccl. CP., p. 375.] ; die 7 in kalendario marmoreo Neapolitano [Capasso, Monumenta ducatus Neapolitani, t. I, p. 335.] :
PASSIO SANCTORVM IVLIANI ET BASILISSAE
et etiam in kalendariis mozarabicis nuntiantur [Férotin, Le Liber Ordinum, p. 450.] . Inter sanctas virgines Basilissa a Venantio Fortunato carmine laudatur [Carm. VIII, 3, 35.] .
29. INDIA] Nomen martyris excidisse vix crediderim, sed ex iterata eaque depravata lectione Iulia[ni] regionem esse confictam.
34. REDONIS] Melani episcopi Redonensis († c. 530) Vita edita est [BHL. 5887, 5888.] . Eius depositio incidit in diem 6 nov., et in 6 ian. natale ordinationis, quod compendio scriptum: NAT. ORD., a librario perperam intellectum est de natali et ordinatione, natale autem de ingressu in vitam temporalem simul et aeternam [L. Duchesne, Saint Mélaine, évêque de Rennes, in Recueil de Mémoires de la Société des Antiquaires de France (Paris, 1904), p. 105 – 109; Fastes épiscopaux, t. II2, p. 344 – 45; BHL. 5887 – 5891.] ; quae facile emendantur:
in civitate Redonis natale ordinationis sancti Melani episcopi.
ADDITAMENTA] Nec Vita nec Passio S. Faustae exstat, sed historia translationis reliquiarum, an. 864 [BHL. 2832.] .
EXCERPTA] Cod. Taml.: Sinfori, cf. Telesfori, n. 5. Redontii = Redonis, n. 34.
VII ID. IAN.
In Nicomedia Luciani presbyteria qui quattuor partibus factus est et reliqua. et in Antiochia Luceri diaconi.
in Melitana civitate natale Poliuctib. in Eraclea Felicisc et Ianuari. et in Grecia
Spolicosti Palladae Candidae. alio loco Poliarti Filoronis Candediani
Eucti.
Addunt codices pleniores: a) antiocenȩ ecclesiȩ S2 int. lin. — b) candidȩ C. — c) esidori episcopi eductio ihesu de
egypto B; et relatio pueri Iesu ex egipto S2.
Var. lect. codd. I (E); II BSW. — 1. nicom̄ E | 5 – 9. om. E | 10 – 11. om. ES | 14. antioc̄ E | 16. diac̄ E | 17 – 21.
erasa fuerunt in S et rescriptum: et (in m)are missus alia die integer est inventus S2 | 18. melitā E; militana BW |
19. ciuī E | 20. om. E | 21. poliotti B; piliocti W | 22 – 23. in ras. S2 | 23. heraclea WS; eracla E | 25 – 29. om. B | 26.
ianuarii S | 27. om. W, S | 29. grec̄ E | 30. polecostin W; costini B | 31. palladi B; palati W; paladi S1, palladii S2 |
32. candide W | 35. poliasti W | 36. filonis E; philoronis W | 37. candedi ani W, candidiani S2; candidae E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Nat. Luciani prespiteri. in Antiochia nat. Liceri diaconi et in Eraclia Tracie Polieucti
et in Grecia Felicis Ianuarii Ysidori episcopi (add. 2 m. Initium ieiunii Christi.) — Taml. Luciani presbiter
Lucei diaconi Poliucati Clerici Felicis Ieiunarii Deoclati Policostini Palladii Corcani Candidae Poliarti Philoronis Candidi
Sión Euduti Lucei Antichini Spolicasti et aliorum X. — Mon.: Nicom. Luciani presby. qui quattuor partibus fractus
est in singulis lapidibus ligatus et in mare missus alia die Helenopolim integrum corpus cum ipsis lapidibus inventum
ibidem sepultus est et aliorum VIII Luceri Sotheri episcopi. — Met.: Nicomediȩ Luciani presbiteri Antiochiȩ Liciri
diaconi. In Grecia Felicis Palladii Ysidori episcopi. — Lat. 3879: Nicomediae natale sancti Luciani presbyteri et martyris
qui in quatuor partes discerptus quatuor lapidibus alligatus in mare mersus est, sed alia die Helenopoli corpus
eius integrum cum ipsis lapidibus inventum ibidemque sepultum. Eodem die Clerici antiocheni postquam septies torti
sunt, de carcere producti ac decollati. — Florus: … Item apud Antiochiam beati Cleri diaconi qui ob confessionem
Christi septies tortus et in carcere diu maceratus, ad ultimum decollatus, martyrium consummavit. — Rich.: … Liceri
diaconi…
IAN. 7
3. LUCIANI] In breviario Syriaco, ad diem 6 ianuarii: ἐν τῃ ἡμέρᾳ τῆς Ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ ἐν Ἡλιουπόλει Λουκιανός, ubi legendum ἐν Ἑλενοπόλει, qui locus depositionis est. Hieronymi Chronicon: Drepanam Bithyniae civitatem in honorem martyris Luciani ibi conditi Constantinus instaurans ex vocabulo matris suae Helenopolim vocavit [Fotheringham, p. 313; Helm, p. 231. Cf. De viris illustribus, 77, Richardson, p. 42.] . Chronicon Paschale, ad ann. 327: Δρέπαναν ἐπικτίσας ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἐν Βιθυνίᾳ εἰς τιμὴν τοῦ ἁγίου μάρτυρος Λουκιανοῦ ὁμώνυμον τῇ μητρὶ αὐτοῦ Ἑλενούπολιν κέκληκεν, δωρησάμενος ἄχρι τοῦ νῦν ἕως φανερᾶς περιοχῆς πρὸ τῆς πόλεως εἰς τιμὴν τοῦ ἁγίου μάρτυρος Λουκιανοῦ ἀτέλειαν [Dindorf, t. I, p. 527. Cf. Bidez, Philostorgius Kirchengeschichte, p. 205.] . Sitne 6 ianuarii dies quo tandem perpetuae sepulturae fuerit mandatum sacrum corpus, ignoramus. Certe obiit Lucianus postridie festi Epiphaniae. Nicomediae [BHG. 997, n. 13.] , ubi et recte nuntiatur in eodem breviario Syriaco: ἐν Νικομηδείᾳ Λουκιανὸς ὁ πρεσβύτερος, et Antiochiae S. Luciani dies natalis celebrabatur. Laudationem enim eius dixit S. Iohannes Chrysostomus [BHG. 998.] τῇ ἐπαύριον τῶν φώτων, uti contionis initium aperte demonstrat. Die 7 iunii quoque in nostris libris inscriptus est Lucianus martyr, ex errore legentis. VII id. iun. pro VII id. ian. Elogium breve et a librariis depravatum quale est in codicibus plenioribus, non integrum quidem sed minus contractum habetur in epitomis. Etsi cum Passione S. Luciani, quae narratur in graecis codicibus [BHG. 997; P. Franchi de' Cavalieri, Di un frammento di una vita di Costantino, in Studi e documenti di storia e diritto, t. XVIII, (1897), p. 89 – 131; Bidez, t. c., p. 184 – 201.] non convenit, ex antiquo certe fonte emanat, a quo etiam attingitur anonymi Commentarius in Iob, lib. II: Nam post universa tormenta recludentes eos [martyres] in carceres et testas pollinas in eis sternentes et per quatuor partes eos impii ipsi extendentes crudeli morte eos pernecabant. Ita consummatus est beatus atque gloriosus Lucianus, lucidus vita, lucidus et fide, lucidus etiam tolerantiae consummatione. Ob hoc enim Lucianus cognominatus est, tanquam lucidus aut proprio lumine sibi fulgens, aut aliis lucens. Hic namque beatus duodecim diebus supra testas pollinas extensus tertia decima die est consummatus [P.G., t. XVII, p. 470 – 71.] . Ubi scriptum est quattuor partibus factus, codices alii habent quattuor partibus fractus (M et breviarium Monac.), in quattuor partes discerptus (Paris. lat. 3879), non recte. Fuit enim martyr in quattuor partes extensus, non discerptus. Qua ratione certo emendandus sit laterculus equidem non video et vocabula nonnulla excidisse suspicor:
in Nicomedia Luciani presbyteri qui quattuor partibus… factus est et reliqua.
15. LUCERI] Solus E e codicibus plenioribus
Glycerium seu Lucerium hodie habet, inductum,
ni fallor, ab interpolatore cui ad laterculum
in Antiochia Luc(iani) alterum
similem: in Antiochia Luc(eri)
a die 14 ianuarii advehere placuit. De Glycerio
plura ad hunc diem. In codicibus breviatis hodie
nuncupatur Licerius, Licirius, Clericus
et tandem Clerus, quae est lectio Flori,
Adonis, Usuardi et martyrologii Romani: Antiochiae
sancti Cleri diaconi cet. Elogium clericorum
Antiochenorum, reapse S. Glyceri (Clerici)
quod inter excerpta promitur e cod. Parisiensi
3879 minime convenit cum iis quae de eodem
martyre (Cleri) ibi scripta sunt ad diem ian.
14.
21. POLIUCTI] Breviarium Syriacum: ἐν Μελιτηνῇ Πολύευκτος. S. S. Polyeucti Passionem tum graece tum latine [BHG2, 1566, BHL. 6885.] scriptam habemus. De basilica eius Melitinensi ita Vita Euthymii: τὸν αὐτόθι τῆς πόλεως πλησίον ἱερὸν οἶκον τοῦ ἁγίου ἐνδόξου καὶ καλλινίκου μάρτυρος Πολυεύκτου … τὸ τοῦ ἁγίου Πολυεύκτου μοναστήριον [BHG. 648, Analecta graeca, pp. 6, 12.] . Certa igitur lectio est:
in Melitana civitate natale Polieucti.
Celebratur a Graecis die 9 ianuarii, et quidem Constantinopoli, in proprio μαρτυρείῳ [Synax. Eccl. CP., p. 379.] , quod antiquissimum erat: τὸν δὲ ἅγιον Πολύευκτον ἀνήγειρεν Ἰουλιανὴ θυγάτηρ Οὐαλεντινιανοῦ τοῦ κτίτορος τοῦ ἀγωγοῦ … γυναικαδέλφη δὲ ἦν τοῦ μεγάλου Θεοδοσίου [Pseudo-Codinus, III, 57, Preger, p. 237.] , de quo etiam audiverat Gregorius Turonensis [In gloria mart., 102.] . Nicomediae colebatur Polyeuctus, si tamen idem est qui die 22 ianuarii breviario Syriaco inscriptus est: ἐν Νικομηδείᾳ Πολύευκτος καὶ Εὐψύχιος. De Polyeucto qui 20 maii ibidem nuntiatur, inquirendum ad diem 21 maii. Ravennates S. Polyeucto oratorium erexerant, eiusque dedicationis anniversarius dies 9 aprilis, n. 25, recolitur. Ad Aegyptios quoque S. Polyeucti venerationem transisse constat [Les origines du culte des martyrs, p. 210.] .
23. ERACLEA] Breviarium Syriacum: ἐν Ἡρακλείᾳ τῇ πόλει τῇ ἐν τῇ Θράκῃ Κνόδινος ὁ μάρτυς. In locum igitur Felicis et Ianuarii (n. 24, 26) supponendus est Candidus, in libris nostris Candidae (n. 32). Thraciam diserte exprimit codex Dubliniensis; in Thracia latere sub in Grecia (n. 29) mihi probabile est:
in Eraclea Thraciae Candidi.
24. FELICIS] Saepius recurrunt Felix cum
Ianuario, v.gr. 5, 8, 9, 11 ianuarii, 11, 14
februarii. Notasse iuverit par martyrum Felicem
et Ianuarium recenseri tum inter romanos athletas
quos S. Felicitatis filios nuncupant [Iul. 10, BHL. 2853.] , tum
inter Scillitanos [Iul. 17, BHL. 7527.] , insuper una cum Victore kalendario
Carthaginiensi inscriptos esse ad 9 februarii.
Certe Heracleenses non sunt. Nihilominus,
cum Usuardo hodie martyrologium Romanum:
in civitate Heraclea sanctorum martyrum Felicis
et Ianuarii.
29. GRECIA] Martyres graecos frustra quaero,
in sequentibus et die 14 februarii quo hodiernus
laterculus iteratur. Quisnam nomine Palladae
(n. 31) al. Palladi, Palati designetur
non constat, fortasse palatinus quispiam,
Candidus aliusve? Graecia pro
Thracia positum esse nostra est coniectura.
Supra, ad n. 23.
30. SPOLICOSTI] = Polieucti, n. 21.
31. PALLADAE] Al. Palladi, Palati,
supra, ad n. 29.
32. CANDIDAE] Lege Candidi, supra, ad
n. 23.
34. ALIO LOCO] Id est Alexandriae, ut est in Passione trium martyrum quae hunc laterculum suppeditavit [BHL. 6887 b, 6888.] , cuius vera lectio est:
alio loco Polyeucti Philoromi Candidiani.
Polyeuctum martyrem Armenium (n. 21), Candidum Thracem (n. 32) cum Philoromo, qui die 8 ianuarii sub Nicomedia in breviario Syriaco recensetur, sociavit hagiographus, eosque uno loco unoque die passos esse mentitus est [Duchesne, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVII, p. 179-99; cf. Les martyrs d'Égypte, pp. 42-44, 121-22.] .
35. POLIARTI] = Polyeucti, n. 21, cf. n. 34.
36. FILORONIS] = Philoromi, cf. n. 34.
37. CANDEDIANI] = Candidi, n. 32, cf. n. 23, 34.
38. EUCTI] = [Poly]eucti, n. 21. E trunco hominem fecerunt qui Euthici cum codice C, cum aliis nonnullis Euoti scribunt.
ADDITAMENTA] Esidorus episcopus, in solo codice B nuntiatus, prorsus ignotus est.
Eductio Iesu de Aegypto die 8 ian. in cod. Cambrensi [Cf. Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 16.] .
EXCERPTA] Cod. Taml.: Clerici = Luceri, n. 15. Cf. infra, Florus. Ieiunarii = Ianuarii, n. 26. Corcani. Ex hibernis in latinos laterculos irrepsit. Corcanus, qui episcopus habetur, ceterum ignotus est [O'Hanlon, Lives of the Irish Saints, t. I, p. 96.] . Sion = Esidori, cum B? Euduti = Eucti, n. 38 = Polyeucti. Antichini = Antiochia, n. 14.
VI ID. IAN.
In Grecia
Eucti
Rustici Pissei Timothei Secundi Luci Felicis Ianuaria
Iocundi Ratitis
Luci
Petri Flori Tilis Flori Anastasiae. et alio loco Patheib. Augustoduno depositio
beati Egemoni episcopic.
Addunt codices pleniores: a) et in Brundi(sio) Leuci et in Sirmis Anastasi E. — b) marci C. — c) in gallia civitate
belloacus passio sanctorum Luciani Mariani atque Iuliani martyrum C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. grec̄ E | 4. rusitici W | 5. phisei B; physei SW | 6. thimothei S2W | 12. raditis
W; ratiti S |13. lucii S2 | 15. florii S2 | 15 – 17. floritilis fori W | 16 – 17. tilisfori B; talisfori S1; talisforii S2 | 16 – 18. tiliss
floriani taciae E | 22. sathei BS; satthei W | 23. augustođ E; agustiduno BW; augusti duno S | 25. om. E | 26. agemonis
corr. S2 | 27. confessoris S1; et episcopi add. S2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Grecia nat. sancti Cipisei Ianuarii Secundi Timothei Luci Felicis Ianuarii et in
Brandisio Leuci in Sirmis Anastasi et eductio Christi ex Egypto. — Taml.: Euchti Rustici Phissei Timothei Iocundidi
Ratidis Petri Luci Florii Anastaciae Floritidis Sathei Agusti Egemoni episcopi Vitalis Ieiunarii Felicis Anastasi-Euticii.
— Mon.: Augustiduno depositio beati episcopi Egemuni Timothei in Grecia Felicis Rustici mart. et aliorum
XII. — Rich.: In Grecia Cipisei Secundi Timothei…
JAN. 8
1. IN GRECIA] I am heri (n. 29), nullo martyris
nomine adiecto, mendum pro in Thracia.
3. EUCTI] Heri (n. 38) in codicibus alterius recensionis
= Polyeucti, per aphaeresim.
4. RUSTICI] De quo ian. 9, n. 20.
5. PISSEI] Vocabulum certe depravatum, forsitan
e Firmi, quod suggerunt variae lectiones
phisei, fisti (cod. M.) et ipse Firmus, qui
Rustico, comiti individuo, die 9 ian. sociatur.
6. TIMOTHEI] Die ian. 2, n. 16.
7. SECUNDI] Proximis diebus dec. 29, ian. 5, 9.
8. LUCI] Forsitan Luci[ani] vel Luc[eri]
quorum memoria agebatur ian. 7, n. 3, 15,
nisi sit pro Leucio Brundisino, quem soli E
in Additamentis et Cambr. aperte hodie nuntiant.
9. FELICIS] Dec. 29, ian. 1, 5, 7, 9.
10. IANUARI] Dec. 29, ian. 5, 6, 7, 9 (etiam
Ianuariae).
11. IOCUNDI] Ian. 5, 6, 9.
12. RATITIS] Monstri simile, ra]titis seu
ra]tilis, e primo membro Tilis[fori]
(nn. 16, 17) et prothesi incertae originis.
13. LUCI] Supra, ad n. 8.
14. PETRI] Ian. 5, n. 12, Ian. 6, n. 7.
15. FLORI] Iterum n. 17. Membrum avulsum
Tilisf(l)ori seu Telesfori, quod ex
varia nominis scriptione diebus 5, n. 9, 6, n. 5,
manifestum fit.
16. TILIS] Male seiungitur a Flori, n. 17,
ut dictum est ad n. 15.
18. ANASTASIAE] Cf. ian. 5, n. 15, ian. 6, n. 20.
Rursum addit E: in Sirmis Anastasi.
22. PATHEI] Al. Sathei, lectio corrupta,
forsitan ex Anastasiae, n. 18 (cod. K:
Anasthasiae; E: Taciae).
23. AUGUSTODUNO] Saec. IV exeunte Augustoduni sedit Hegemonius episcopus, inter Cassianum et Simplicium [Gregorii Turonensis In gloria conf., 73, 75, 76.] . De eo mentio habetur in Vita Simplicii [BHL. 7787, 7788. Cf. Anal. Boll., t. XXVI, p. 37; Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 174 – 76.] .
Augustoduno depositio beati Egemoni episcopi.
ADDITAMENTA] Sub Luci, supra, n. 8, 13, Leucium Brundisinum latere suspicio est. Codices E et Cambr. addunt:
in Brundisio Leuci,
et omnium codicum lectio est: Leuci confessoris die 11 ian., quo in propria ecclesia colitur, et nos de eo paulo fusius dicemus.
De lectione Anastasi quam habet E, legenda sunt annotata ad diem ian. 6, n. 20. Hic rursum scribendum erat fere ut ian. 5, n. 16 et ian. 6, n. 20:
in Sirmis Anastasiae.
Quem solus servavit codex C, Marcus, unus illorum esse videtur qui ex laterculis ian. 5, n. 13 et 6, n. 8 hodie iterantur.
Martyr Bellovacensis qui Luciano et Iuliano in Passione [BHL. 5009 – 5012.] comes adiungitur, Maximianus vocatur, non vero Marianus, ut est in codice C, nec Messianus ut alias. Laterculus ergo ita emendandus est:
in Gallia civitate Bellovacus passio sanctorum Luciani, Maximiani atque Iuliani martyrum.
EXCERPTA] Cipisei nomen quod nuntiant Cambr., Rich. et alii nonnulli ortum est ex [Rusti]ci Pissei, supra, n. 4, 5.
Christi eductio ex Egypto nuntiabatur heri in codice B.
Cod. Taml.: Floritidis = Flori Tilis, n. 15, 16.
Agusti = Augustoduno, n. 23.
Vitalis, ian. 9, n. 9.
Ieiunarii, = Ianuarii, ian. 7, in additamentis.
V ID. IAN.
In Africa Epicteti
Iocundi
Quinti Secundi Iocundi
Saturnini Vitalis
Quinti Vincenti et Felicitatis Eventi
item Quinti Felicis Artaxis Furtunati Rustici Silli Quieti et aliorum VII Marcialis Saturi.
in Smerna Revocati Firmia Possessoris Ianuari Saturninib.
Addunt codices pleniores: a) silli C. — b) saturi C; et bellovacus (corr. bel **vacus S2) passio sancti luciani S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. af̄f̄ E; affrica W | 3. epictiti BS; epictati W | 5 – 6. om. W | 14. om. S | 15 – 16.
om. B. |22. quaeti B | 25. sex E | 27. saturnini W | 29. smirna B2S | 31. firmini BSW | 32. possesoris E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Africa nat. Epictiti Iocundi Secundi Saturnini Vitalis Felicis Rustici Quinti et
Arthaxes Furtunati. — Taml.: nomina tria deleta Martia(lis) Revocati Possesso(ris) Ianuarii Quinti (…) Furtu(nati)
(…) Saturni(ni) Sat(uri) (Ru)s(tici?). — Mon.: Epicteti Iocundi Quinti Secundi Africa Iuliani martyris et
aliorum XII.
IAN. 9
1. IN AFRICA] Maximam partem constat laterculus martyribus quorum nomina suppeditavit Passio S. Perpetuae [BHL. 6633.] , Perpetua ipsa exclusa. Iam dies ian. 2 nonnulla ab hodierno mutuatus erat.
4, 7. Iocundi 5, 16, 22. Quinti 6. Secundi 8, 34. Saturnini 13. Felicitatis 18. Artaxis 20. Rustici 27. Saturi 30. Revocati.
Praeter eos, quorum natalem diem ignoramus, Iocundum et Saturninum et Artaxium, qui eadem persecutione vivi arserunt et Quintum qui et ipse martyr in carcere exierat [BHL. 6633, c. 11.] , martyres illi 7 martii passi sunt. Quare hodie eorum memoria fiat, nos ignorare fatemur. Cum in Felicitatis mentionem incidisset, recordatus est nescio quis alterius Felicitatis, martyris Romanae, et aliorum VII, illorum nempe quos filios eius asserunt [BHL. 2835.] , quorum nomina saltem quattuor ascripsit:
9. Vitalis 17. Felicis 26. Marcialis 33. Ianuari.
In tota autem binis ex manipulis coadunata martyrum cohorte, tria deprehensa sunt nomina ex Passione martyrum Scillitanorum [BHL. 7527.] :
17. Felicis 33. Ianuariae (Ianuari) 6. Secundae (Secundi),
immo quattuor, si Saturninum proconsulem adiunxeris. Hinc, n. 21, Silli(tanorum). Eodem pacto Firmus (n. 31) videtur accessisse, a Rustico (n. 20) attractus. Notissimum quippe est par martyrum, Firmus et Rusticus, qui 9 augusti coluntur. Non tamen negaverim fieri potuisse ut, ob notam temporis parum dissimilem, a V id. aug. ad V id. ian. uterque translatus sit.
3. EPICTETI] In Africa passus nuntiatur
Epictetus diebus 24, 25, 27 ian., in Portu
22 aug. Uniusne sint an homonymorum nomina
ignoratur. A S. Cypriano scripta est epistula
ad Epictetum episcopum Assuritanum [Epist. LXV, Hartel, p. 721.] . Hunc
ipsum inter martyres computare et hodie commemorandum
asserere audax sane foret coniectura.
4. IOCUNDI] Cum Quinto, Secundo,
Saturnino ex Passione S. Perpetuae. Supra,
ad n. 1.
9. VITALIS] Ex Passione S. Felicitatis et filiorum
BHL. 2853. Supra, ad n. 1.
10. QUINTI] Iam supra, n. 5, et infra, n. 16,
n. 22 (Quieti) et ni fallor etiam n. 14 (Eventi).
11. VINCENTI] Die ian. 13 inter Afros computatur,
die vero 11 scriptum est Vincentii in
Spanis. Sitne Vincentius diaconus Caesaraugustanus
ambigitur.
13. FELICITAS] Tum Felicitas Perpetuae socia,
tum etiam Felicitas mater filiorum septem. Supra,
ad n. 1.
17. FELICIS] Tum Felix Felicitatis filius dictus,
tum unus ex martyribus Scillitanis. Supra, ad
n. 1.
18. ARTAXIS] Ex Passione S. Perpetuae. Supra,
ad n. 1.
19. FURTUNATI] Saepe saepius inter Afros recensetur,
ut plurimum Felicem quenda msecutus [Cf. Les origines du culte des martyrs, p. 377 – 78.] .
20. RUSTICI] Tum unus ex sociis S. Perpetuae,
tum socius S. Firmi. Supra, ad n. 1.
21. SILLI] Lege Scilli(tanorum). Supra,
ad n. 1.
22. QUIETI] = Quinti, n. 5, 10.
24. ALIORUM VII] Coniungenda est nota numeralis cum Felicitatis, n. 13 (BHL. 2853), ut supra ad n. 1. dictum est, scribendumque:
Felicitatis et aliorum VII.
In martyrologio Romano nunc legitur: in Africa sanctorum martyrum Epicteti, Iucundi, Secundi, Vitalis, Felicis et aliorum septem, ubi martyribus Afris Romani admiscentur.
26. MARCIALIS] Dum de S. Martiana, virgine et
martyre Caesareae, in Mauretania, quae in nonnullis
Passionis eius recensionibus [BHL. 5257, 5258.] V idus ianuar.
martyrium subiisse fertur, agit, acute nec imprudenter
notat Bollandus: “Legitur et Martialis
in martyrologio manuscripto S. Hieronymi. Num
Marciana ea sit nolumus conicere [Act. SS. Ian. t. I, p. 568, n. 4.] .” Neque nobis
satis probabilis coniectura est, quamquam in
martyrologio Marciana V id. iul. commemoratur;
unde potuit facili et crebro errore ad V id. ian.
transferri. Nihilominus Marcialis emendatricem
manum non postulat. Marcialis ille est
qui die 10 iulii cum Felicitate colitur, ut in superioribus,
ad n. 1, notatum reperies.
27. SATURI] Ex Passione S. Perpetuae. Supra,
ad n. 1.
28. IN SMERNA] Residuum laterculi diei praecedentis,
quo laudabatur Anastasia Sirmiensis.
Rem minime perspexerunt Romani martyrologii
compilatores, qui cum Usuardo scribunt: Smyrnae
sanctorum martyrum Vitalis, Revocati et
Fortunati. Horum nullus Smyrnensis est; Vitalis
autem martyribus Afris iam annumeratus erat.
Supra, ad n. 25.
30. REVOCATI] Ex Passione S. Perpetuae.
Supra, ad n. 1.
31. FIRMI] Qua ratione Firmus, Rustici
comes individuus, quocum die 9 aug. colitur,
9 ian. quoque commemoretur, supra, ad n. 1
efficere conati sumus.
32. POSSESSORIS] Iam memoratur ian. 2, 3, et
rursum ian. 10, n. 7: Possessoris et aliorum II.
Lege commentarium ad hunc diem.
33. IANUARI] Ex Passione S. Felicitatis et
filiorum, BHL. 2853. Supra, ad n. 1.
34. SATURNINI] Ex Passione S. Perpetuae. Supra, ad n. 1.
ADDITAMENTA] Lucianus, martyr Bellovacensis, in aliis codicibus memoratur die ian. 8.
IV ID. IAN.
In Africa Revocati Firmi. in Irta Possessoris et aliorum II . Romae in cimiterio Calisti via Appia depositio Militiadis episcopi . Romae in cimiterio via Appia Caelesti et depositio Melchiadis episcopi .
in Africa Saturi Vitaliani Felicitatis Quinti quorum gesta habentur. Artatisa.
Addunt codices pleniores: a) et natale sancti polia *** cum sociis suis B2 in marg.; et in syrmis natale revocati S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. af̄f̄ E; affrica W | 5 – 6. mirthae B; nirthi W; nirte S | 7. possesoris E |
10. duo EBS | 11. rom̄ E | 13. cimī E | 20. roma W | 22. cimiterio W; cimityrio S2 | 25. calesti W | 26 – 27. om. B |
28. melchiades B; melciadis SW | 31. af̄f̄ E; affrica W | 36 – 38. om. E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Rome via Appia in cimiterio Calisti depositio episcopi Militiadis et confessoris et in
Sirmio nat. Revocati (add. 2 m. Pauli primi heremite Melciadis pape). — Taml.: Firmi Militiadis (epi) et confessoris.
Revocati Clisti Mirti Possessoris et aliorum V Saturi Vitaliani Felicitatis Quinti Melciadis. — Rich.: Rome depositio
Melciadis episcopi: in Sirmis Revocati…
IAN. 10
1. IN AFRICA] Nomina martyrum paene omnia
iam heri nuntiata sunt, nec singula Afrorum
sunt, ut ex dicendis palam fiet.
3. REVOCATI] Ex Passione S. Perpetuae, ian. 9,
n. 30.
4. FIRMI] S. Rustici socius, ian. 9, n. 31.
5. IN IRTA] Temeraria foret, quae sponte menti
occurrit emendatio in Cirtha. Cirtha Numidiae
civitas est. Lectionis depravatae originem ostendunt
codices Cambr. et Rich.: in Sirmio,
in Sirmis. Aliis etiam locis librariorum
vitio ex Firmi (n. 4) natum est Sirmi,
rursum a variis varie corruptum: in Irta,
Mirthi, Mirthae cet. Quae omnia Firmum
iterant.
7. POSSESSORIS] Qui iam occurrerat ian. 2, 3,
9, redit hodie comitibus duobus stipatus. A quibus
tamen seiungendus est, ut nunc dicam.
9. ALIORUM II] Ni fallor, haec etiam suppeditavit
dies ian. 9: et aliorum [V] II (n. 25).
Hi autem septem martyres illi sunt quos S. Felicitatis
filios nuncupant.
11. ROMAE] Depositio martyrum: IIII idus ianuarias Miltiadis in Callisti. Catalogus Liberianus: … usque in III id. ianuarias Volusiano et Anniano cons. [Ann. 314. Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 8.] . Breviarium Cononianum: Sepultusque est in cimiterio Calisti IIII id. feb. [Ibid., p. 74.] . Liber pontificalis: Sepultus est in cymiterio Calisti, via Appia IIII id. decemb. [Ibid., p. 168.] De die depositionis consentiunt cum martyrologio fontes antiquissimi, de loco omnes:
Romae cimiterio Callisti via Appia depositio Miltiadis episcopi.
Altera est in martyrologio nostro Miltiadis commemoratio, die 2 iulii, quam ordinationis eius censuit Rossius [Roma sotterranea, t. I, p. 113.] ; quamquam pro ordinatione iterum depositio scriptum est. Inde ab Adone [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 693.] , quocum consentit martyrologium Romanum, S. Miltiadis depositio celebratur IIII id. decemb., ut est in Libro pontificali. De eius sepultura legenda sunt quae disseruit Rossius [Roma sotterranea, t. II, pp. 32, 107, 188 – 190. Sed cf. G. Schneider Graziosi, Studio topografico sulla tomba del papa Milziade, in Nuovo bullettino di arch. crist., 1914, p. 51 – 93.] . Hic etiam statuit celeberrimi carminis Damasiani versiculum
HIC POSSITVS LONGA VIXIT QVI IN PACE SACERDOS [Ihm, Damasi epigrammata, 12.]
de Militade interpretandum esse. Non unum designari voce sacerdos censuit Buecheler: “Singularis potius est collectivus, ita ille, ut mileseques senator ac multa apud poetas et Livium Tacitumque nomina [Ap. Ihm, Damasi epigrammata, p. 20.] .”
32. SATURI] Ex Passione S. Perpetuae, ian. 9,
n. 27.
33. VITALIANI] Legendum Vitalis, ex
Passione S. Felicitatis, ian. 9, n. 9.
34. FELICITATIS] Lege quae dicta sunt ad diem
ian. 9, n. 13.
35. QUINTI] Ex Passione S. Perpetuae, ian. 9,
n. 5, 16, 22.
37. GESTA] Sententia illa, quorum gesta
habentur, passim utitur martyrologus, nec
male aptatur sociis S. Perpetuae [BHL. 6633.] . Cum tamen
die sequenti aliis nominibus, nec minus apte coniungi
videatur, quo loco collocanda sit in medio
relinquimus.
39. ARTATIS] Legendum Artaxis, ex Passione S. Perpetuae, ian. 9, n. 18.
ADDITAMENTA] Mutilum codici B inscriptum vocabulum polia martyrem Polyeuctum significare suadent codices nonnulli Usuardini [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 24.]
Revocatum nullo pacto Sirmiensibus annumerari posse patet ex dictis ad n. 5.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Pauli eremitae cuius Graeci memoriam agunt die 15 ian., hodie elogium promunt Beda, Ado et Usuardus. In kalendario marmoreo Neapolitano inscriptus est die 19 ian.
Cod. Taml.: Confessoris = Possessoris, n. 7.
III ID. IAN.
In Alexandria Petri
Severi
sancti Leuci confessoris et Alsolamia quorum gesta habentur. in Africa Filoromi Eugeni Quinti Ianuari Saturnini Vincenti . in Spanis Agenti Donati Agustinib Salvi Felicisc Donati presbyteri Flori Zemini Pati
Pausalini Eugeni Victoris Stefani et aliorum XII et depositio Hortinsi episcopi.
Addunt codices pleniores: a) quinti C. — b) gregorii episcopi nazari B. — c) item felicis SCW.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. alax̄ E | 5. sc̄i BSW; om. E | 7. confes̄ E; conf̄ B | 9. alolami E | 10 – 12. om.
E | 12. habetur S | 14. af̄f̄ E; affrica W | 15. piloromi W | 16. ingenui BSW | 18. ianuarii S2 | 20. vincentii S2 | 22. hispaniis
BSW | 23. augenti BS | 26. salvii BSW | 29. prƀ E | 30. flore S | 31. gemini S | 33. pausami B; pausalmi SW |
34. eugenii BS2 | 35. om. E | 36. stephanȩ BW; stephane S1; stephani S2 | 42. ortinsi W.
Excerpta ex variis. — Campbr.: In Alexandria nat. Petri Absalini Filoromi et Affrica Felicis Quirti Vincensi et Felicitatis.
— Taml.: Educt(io) Christi ex Egipto Petri A(…)i Philoromi Felicis Filori Severi Lucii Ze(mini?) Filoroni
Ingenui Ianuarii Saturnini Augenti Donati Eugeni (…) Quinti Vincentii et Felicitatis (…) Pausalini
Sefa (…) Hortensi Er(…) Ciriaci A(…) Ebiciani (…) Castoli (…c…) Modesti (…) Castolini. — Florus: Apud
Alexandriam natale sanctorum Petri Severi Leucii quorum gesta habentur. — Rich.: … et sancti Gregorii episcop
Nazanzeni.
IAN. 11
1. IN ALEXANDRIA] Non Petrus, qui martyr Palaestinensis est, sed Philoromus (n. 15) hoc loco ponendus est, quanquam Nicomediensis non est, sed Nicomediae colebatur die 8 ian., teste breviario syriaco: ἐν τῇ αὐτῇ Νικομηδείᾳ Φιλόρωμος [Les martyrs d' Égypte, p. 43.] . Quod cum Polyeucto et Candidiano die 7 ian., 14 feb. et 11 mart. nuntietur, id ex libidine hagiographi factum est, qui sanctos variis ex locis conquisitos in unum congregavit manipulum, eorumque gesta se nosse finxit [BHL. 6887 b, 6888. Supra, ian. 7, ad n. 34.] . Philoromus enim cum Philea episcopo Thmuitano martyrium passus est. De utroque tum Eusebius [Hist. eccl., VIII, 9, 7 – 8.] tum Passio antiqua [BHL. 6799. Cf. Les martyrs d'Égypte, p. 157 – 70.] plurima referunt. Sententia illa quorum gesta habentur (n. 10), quae iam heri prolata est (ian. 9, n. 37) de Actis SS. Philoromi et Phileae commode intellegi potest. Si reapse hodierno laterculo iungenda erit, e numero plurali palam fit S. Philoromum non sine socio nuntiandum esse:
in Alexandria Filoromi 〈et Fileae〉 quorum gesta habentur.
Secus solius Philoromi memoria recensenda erit, reiecta ad diem 4 februarii utriusque mentione.
3. PETRI] Huc adducendum cognomen Abselami (n. 9). Hodie enim, teste Eusebio, πρὸ τριῶν εἰδῶν Ἰανουαρίων, Caesareae passus est Petrus ὁ καὶ Ἀψέλαμος [Mart. Palaest., X, 2. Libellus prolixior ap. B. Violet, Die palaestinensischen Märtyrer bei Eusebius, p. 71 – 73.] . Scribatur proinde:
〈in Caesarea Palaestinae〉 Petri Abselami.
4. SEVERI] Severinum esse, qui Neapoli die 8 ian. [BHL. 7655 – 7658.] colitur, suspicatur Duchesne [ “Severi est peut-être pour Severini. S. Séverin du Norique était fêté à Naples le 8 janvier.” L. D] . In kalendario marmoreo Neapolitano [Capasso, Monumenta ad Neapolitani ducatus historiam pertinentia, t. I, p. 335.] die 8 ian.:
DEPOSITIO SANCTI SEVERINI
6. LEUCI] Die ian. 8 in nonnullis codicibus legimus: in Brundisio Leuci. Hic passim inter martyres computatur. Litteris mense iulio an. 601 datis, praecepit Gregorius p. ut abbati monasterii sancti Leuci, quod in quinto Romanae urbis miliario situm est, sanctuaria S. Leuci concederentur, quia eiusdem beatissimi martyris corpus in Brindisii ecclesia … esse dinoscitur [Registr., XI, 57. Hartmann, t. II p. 344. Cf. De Rossi, Roma sotterranea, t. II, p. 228.] . Liber pontificalis, in Hadriano (772 – 795): ecclesia S. Leucii posita via Flaminea miliario ab urbe plus minus V [Duchesne, t. I, pp. 509, 521. Locus nunc est Tor di Quinto. G. Tomassetti, La campagna Romana, t. III, p. 239 – 42.] ; in Benedicto III (855 – 858): urbem quidem exeuntes ab Orta iuxta basilicam beati Leucii martyris [Duchesne, t. II, p. 141.] . Hodie confessor nuncupatur. Tam dies quam appellatio cum Brundisina traditione consonant, cui etiam congruunt Acta S. Leucii: Tunc enim confirmavit eos [Brindisciapolitanos] in fide et doctrina perfectius, et sic in pace obdormivit in Domino … Dormitionis eius vero festiva solemnitas undecimo die intrante mense ianuario celebratur [BHL. 4894. Cf. F. Lanzoni, Le diocesi d' Italia, p. 306 – 309.] . Ex utraque proinde commemoratione efficitur:
〈in Brundisio〉 sancti Leuci confessoris.
Florus Lugdunensis, Ado, reliqui, nostros codices temere secuti, in errorem induxerunt martyrologii Romani compilatores, qui scribunt: Alexandriae sanctorum martyrum Petri, Severi et Leucii. Horum nullus Alexandrinus est et unus tantum martyr.
9. ALSOLAMI] Syriace 'Abšelâmâ, graece:
Ἀψέλαμος [B. Violet, t. c., pp. 71, 116; F. C. Burkitt, Euphemia and the Goth (London, 1913), p. 178.] . Cognomen Petri martyris Caesariensis,
supra, n. 3.
11. GESTA] Usitata in codicibus nostris enuntiatio
de qua iam heri, ad n. 37, quamque ad sanctos
Philoromum et Phileam potius referendam
censemus, supra, n. 1.
14. AFRICA] Qui velut Afrorum antesignanus
nuntiatur, Philoromus, Alexandrinus est,
supra, n. 1. Ex iis qui mox sequuntur, quique proximis
quoque diebus inscripti sunt, plerique ad
Africam pertinent.
16. EUGENI] In codicibus alterius recensionis
legitur Ingenui, quae scribendi ratio ab omnibus
usurpatur die ian. 13, in. 3. Alias etiam
scriptum est Eugenti. Lege quae dicta sunt ad
dies 2, 3, 4 ian., et infra ad n. 23.
17. QUINTI] Ex Passione S. Perpetuae, ian.
9, n. 5, 16, 22.
IANUARI] Ex Passione filiorum S. Felicitatis,
ian. 9, n. 33.
19. SATURNINI] Ex Passione S. Perpetuae, ian.
9, n. 8, 34.
20. VINCENTII] Africae tribuitur diebus 9 ian.,
n. 11, et 13 ian., n. 4. Additur hodie in Spanis,
fortasse ab interpolatore, cui celeberrimus
martyr Caesaraugustanus in mentem venit. Hic
autem colitur ian. 22.
23. AGENTI] Die 4 ian. scriptum est Eugenti
loco Eugeni, quem iam habuimus supra,
n. 16.
24. DONATI] Iterum infra, sub n. 28, cum addito
presbyteri. Fuerintne reapse duo Donati
nolumus diiudicare. Certe nullum ab Afris cognomen
crebrius usurpatur.
25. AGUSTINI] S. Augustinum Hipponensem consulto sociatum esse S. Salvio (n. 26), de quo tractatum habuit, prona videtur coniectura, minus tamen probabilis, cum non soleat martyrologus vel interpolator ope reconditioris eruditionis fastos illustrare. Martyrem Augustinum, solo nomine notum, in Africa passum esse libens acciperem, nisi res paulo intricatior videretur. Qui enim hunc diem cum 16 novembris contulerit ilico deprehendet utrique ea nomina communia esse:
18. Ianuari. 27. Felicis. 20. Vincenti. 24. Donati. 35. Victoris. 25. Augustini. Felicitatis.
Et Felicitatem quidem solus hodie servavit Cambrensis. Sed die 13 ian., quo pars huius diei assumpta est, summo consensu omnes Felicitatem nuntiant, et quidem in Campania, quam proinde ex hodierno laterculo excidisse crediderim. Porro, die 16 novembris, Capuae in Campania colebantur Augustinus et Felicitas, huius civitatis martyres. Quod hodie eorum commemoratio facta sit, ita fortassis explicandum est, ut Felicitas, quae inde a 9 ian. in varios laterculos vagari coepit, ansam dederit Augustinum, alterius Felicitatis socium, evocandi, dein vicissim, die 16 novembris Augustinus et Felicitas, socios 11 ian. casu adiunctos, ad se traxerint, quae omnia hisce complectimur:
〈in Campania〉 Augustini et Felicitatis.
26. SALVI] Kalendarium Carthaginiense: III idus ianuar. sancti martyris Salvi. Inter opera S. Augustini recensetur a Possidio: de natali S. Salvii tractatus unus [Indic. 10, P. L., t. XLVI, pp. 8, 20.] .
in Africa Salvi.
27. FELICIS] Ex Passione S. Felicitatis et filiorum,
ian. 9, n. 17.
28. DONATI] Supra, ad n. 24.
30. FLORI] Al. Telesfori, ian. 5, 6, 8.
31. ZEMINI] Martyr Antiochenus, Zebinus
de quo ian. 13, n. 11.
32. PATI] Membrum divulsum simulque luxatum
Typasi. Edita est Passio sancti Typasii
martyris, qui passus est Ticabis sub Claudio
comite III idus ianuarii [BHL. 8354.] . Eiusdem festum
hoc ipso die inscriptum est in kalendariis mozarabicis [Férotin, Le Liber ordinum, p. 451.] .
33. PAUSALINI] Legendum Abselami,
supra, n. 9.
34. EUGENI] Iam supra, n. 16, 23.
35. VICTORIS] Adiungendus videtur sequenti
n. 36.
36. STEFANI ]Lectio Stephanae eligenda est. Par enim martyrum
Victoris et Stephanae
saepius commemoratur, ut notabitur ad diem 14 maii. Stephana latine Corona plerumque scribitur.
38. ALIORUM XII] Die 9 ian. scriptum erat
et aliorum VII, die vero 10 et aliorum
II, ex [V] II. Quidni hodie et aliorum
XII ex VII? Quicquid id est, minime
liquet quibusnam martyribus velut socii adiungendi
sint.
42. HORTINSI] Ignotae sedis episcopus. Die 17: Hortisiani.
ADDITAMENTA] In codice B, Gregorius Nazari episcopus praedicatur, in cod. Rich. Naz(i)anzeni. Error est utrobique ni fallor. Natalis enim S. Gregorii theologi 25 ian. celebratur; Gregorii vero Nysseni anniversarius dies est 10 ian. [Synax. Eccl. CP., p. 381.] . Erit ergo vera lectio:
Gregorii episcopi Nysseni. EXCERPTA] Cod. Taml.: Ciriaci ian. 12, n. 3.
Ebiciani, ian. 12, n. 38: Bicciani.
Castoli, ian. 12, n. 45.
Modesti, ian. 12, n. 37.
Castolini, ian. 12, n. 40.
PRID. ID. IAN.
In Achaia Cyriaci Muscentia Saturi civitate Arabiae qui transiens ante
templum cuiusdam idoli insufflans cum signasset frontem corruit tenentes
eum ibidem observantes duxerunt ad ducem et indicantes factum decollatus
est . in Africa Zotici Castoli Quinti Rogati Modesti Bicciani Carotici Castolini .
in Aegypto Philoromi Zotici Castoli Petri Aventinae.
Addunt codices pleniores: a) bonittȩ B.
Var. lect. codd. EBSW. — 3. ciriaci S | 4. moscenti BSW; add. et S2 | 5. add. martyris S2 | 6 – 30. om. E | 6 – 7. civis arabii
B; civis arabis S | 19. tenens B1 | 28. add. ibidem S | 30. add. ipse ciriacus S2 | 32. af̄f̄ E; affrica W | 34. castuli BSW |
35 – 45. om S. | 38. ubiciani B; ebiciani W | 39. garotici B | 40. castulini B | 42. aegip̄ E| 43. phiromi W | 44. zotivi
B | 45.castuli W | 47. aventiae E1; aventine B; aventini W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Dacia Repensi nat. Muscenti Saturi et Affrica Zotici. — Taml.: Muscenti Saturi
Zotici Ciriaci Castuli bis Quinti Rogati Valentianae Modesti Eb ciani Petri Corotici (Zo?)tici et aliorum X et VIII
Castulini Filormi. — Mon.: In Acina Ciriaci Moscenti Saturi civitatis Saraberii qui transiens ante templum cuiusdam
idoli ** insufflans cum signaret frontem corruit ibi decollatus est et aliorum XV. — Rhab.: In Achia nat. sanctorum
Cyriaci Moscenti et Saturi civis arabii qui transiens ante templum cuiusdam idoli insufflans cum signasset frontem
corruit, tenentes eum ibidem observantes duxerunt ad ducem et indicantes factum decollatus est. — Florus: Apud
Achaiam natale sancti Satyri martyris civis Arabiae qui etc…
IAN. 12
1. IN ACHAIA] Achaiae assignandum esse Cyriacum
suadet quidem annuntiatio, die 20
iulii, in Chorinto Cyriaci. Utinam tam vera sit
quam perspicua est codicum lectio: in Achaia
Cyriaci. Vereor tamen ut Cyriacus ille sit
plane ignotus qui saepe Zoticum comitatur (e. gr.
31 ian., 7, 11 febr.) Hodie autem Zoticus
celebratur (n. 33).
4. MUSCENTI] Sincera scriptio non est, sed qua
ratione emendanda, non liquet. Nolo tamen reticere
coniecturam, quam ex Henrico Canisio profert
Bollandus [Act. SS., Ian. t. I, p. 724, n. 5.] , nimirum forte legendum esse
Innocenti. Et re quidem vera inocenti
a muscenti, si elementa palaeographica
respicias, vix differt. Codex Cambr. sanctum martyrem
quisquis ille est, conectit cum Dacia
Ripensi. Optima est nota topographica, quae
in ceteris codicibus evanuit. Incertum tamen num
loco suo posita sit.
5. SATURI] Ad Satyrum plerique referunt elogium
quod praebent codices B, W, epitome Monacensis
et Rhabanus, eumque alii in Arabia,
alii in Achaia, alii Antiochiae passum contendunt [Act. SS., Ian. t. I, p. 724.] .
Res perobscura est. Subdubitando notabat
F. M. Florentinius Saturum forsitan non
hominis sed oppidi nomen esse, ita ut legendum
foret: Moscenti Satula civitate Arabiae cet.;
Satulam enim Ptolemaeo esse civitatem Arabiae
Felicis [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium, p. 249 – 50.] . Coniecturam, quam ipse vir egregius
urgere noluit, neque nobis propugnare in animo
est. Donec meliora edocebimur, Saturus nobis
est nudum nomen.
7. ARABIAE] Historia martyris, cuius nomen excidit, tametsi in leges scribendi peccat, plana est:
in 〈…〉 civitate Arabiae 〈sancti …〉 qui transiens ante templum cuiusdam idoli insufflans cum signasset frontem corruit; tenentes eum ibidem observantes duxerunt ad ducem et indicantes factum decollatus est.
Ubi observantes intellege cultores idolorum: οἱ ἐκεῖ τὸ εἴδωλον σέβοντες. In martyrologio Romano assumptus est laterculus Flori et sequacium ex Usuardo, ubi verba civis Arabiae deleta sunt.
32. IN AFRICA] Nec Zoticum nec Castulum
Africa tulit. Quintum supra ian. 9,
10, 11 inter Afros reponendum ostendimus; Rogatum,
Modestum in sequentibus sub
Africa reperiemus.
33. ZOTICI] Zoticus et Castulus ter hodie nuntiantur, in Africa cum aperte tum larvati (n. 38 – 40), dein in Aegypto (n. 44, 45). Romae autem colebantur. Et Zoticus quidem in via Lavicana, miliario X commemoratur die 10 feb. Est tamen ubi 12 ian. in fastis inscribatur, v. gr. in martyrologio ecclesiae S. Sebastiani in Pallara [Stevenson, Il cimiterio di Zotico al decimo miglio della via Labicana (Modena, 1876), p. 84.] , et in codicibus quibusdam Actorum S. Zotici vel Getulii: corpora vero sanctorum Zotici et Amantii collegit uxor eius Symphorosa et sepelivit eos cum gloria in praetorio suo Capris in arenario… sub die pridie idus ianuarias [Stevenson, t. c., p. 52. Cf. Act. SS., Iun. t. II, pp. 265, 267.] . Castuli autem, al. Castolini (n. 40), natale celebratur die 26 martii. Non eodem loco sepultus est, sed via Praenestina, quae proxima est Lavicanae. Huius autem viae nomen simul et martyrum nomina insigniter corrupta sagaci ingenio detexit L. Duchesne sub Bicciani Carotici Castolini [“ Bicciani carotici castolini. Transformez en a le double c du premier mot, en l l'i qui suit vous avez bia lanica rotici castolini, qui n'est pas loin de bia lavica zotici castoli.” L. D.] , nec dubium esse potest quin scriptum fuerit
〈Romae〉 via Lavicana Zotici Castoli.
35. QUINTI] E Passione S. Perpetuae, ian. 9 et
supra, ad n. 32.
36. ROGATI] Supra, ad n. 32.
37. MODESTI] Supra, ad n. 32.
38. BICCIANI] Nomen corruptum, de quo et de
sequenti, Carotici, supra, ad n. 33.
40. CASTOLINI] Id est Castoli, n. 34, 45.
41. IN AEGYPTO] Solus ex huius diei laterculis Philoromus ad Aegyptum referri potest, quamquam rectius Alexandrinus nuncupandus esset [Les martyrs d'Égypte, p. 5 – 6.] :
in Aegypto Philoromi.
De Philoromo, cf. ian. 11, ad n. 1, 14, et feb. 4, ad n. 15.
44. ZOTICI] Inter martyres Aegyptios utique
Zoticus aliquis recensetur in Passione martyrum
XXXVII [BHL. 6584. Cf. Les martyrs d Égypte, p. 44 – 47.] et in laterculo diei feb. 9.
Illum tamen hodie seorsum a sociis prodire non
crediderim. Quapropter Zoticus, qui tertia
vice (n. 33, 39, 44) recolitur cum Castulo, romanis
relinquendus est. Res mira. Martyres certo
romanos Romanum martyrologium hodie non
agnoscit eosque cum Afris permiscet: In Africa
sanctorum martyrum Zotici, Rogati, Modesti,
Castuli et coronae militum quadraginta. Subiecta
est ad hunc locum Baronii annotatio: “Restituti
sunt iidem ex veteribus manuscriptis. Porro horum
acta habemus in nostra bibliotheca. Est illorum
exordium: Iam quasi est.” Sunt haec Acta
S. Getulii BHL. 9028, de quibus legendae sunt
animadversiones Papebrochii [Act. SS., Iun., t. II, p. 264 – 67.] . De militibus XL,
die 13. Sequitur annuntiatio: Tibure sancti Zotici
martyris, cum hoc Baronii commentario: “De
eodem tabulae ecclesiae Tiburtinae.” Remandandum
erat ad eadem illa Acta Getulii.
46. PETRI] Procul dubio Petrus ille Abselamus
de quo die 11 ian., n. 3.
47. AVENTINAE] Nudum nomen. Vix enim quis cogitet de cognomento Petri, licet variis modis illud deturparunt librarii: Absolami, Alolami, Pausalini, Pausani, ian. 11, n. 9, 33.
ADDITAMENTA] In solo B, Bonittae, in breviario Sangallensi utroque: Bonitti. Fortassis, ut opinatus est Duchesne [Fastes épiscopaux, t. II, p. 38.] , Bonitus episcopus Arvernensis, cuius memoria agitur die 15 ian. [Act. SS., Ian. t. I, p. 1069 – 77; Quentin, Les martyrologes historiques, p. 228.] . Eius Vita edita est [BHL. 1418.] .
EXCERPTA] Dacia Ripensis, hodie a solo Cambrensi servatum, nescio cuius martyris palaestra est. Supra, ad n. 4. Legantur et quae ad april. 10, n. 10 annotata sunt.
ID. IAN.
In Africa Ingenui Vincenti Satti Felicitatisa. in Campania Neapolim Cyriaci Cimini Zotici Herisi Gliceri Felicis Ianuari. Romae Secundib via Lavicana coronae militum quindecim. quadraginta.
et alibi Quosquonio Enonis. Pictavis depositio sancti Hilari episcopi et confessorisc.
Addunt codices pleniores: a) modesti C. — b) rogati C. — c) Remis natale sancti remigii episcopi et confessoris S2;
Ambianis inventio sancti firmini episcopi et martyris C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. af̄f̄ E; affrica W | 4. vincentii S2 | 5. sattii BW; satii S | 8. campā E | 9. neopolim
E | 10. exp. (?) in B | 11 – 13. om. W | 11. cymini B | 12. zoti (ci sup. lin.) E | 13. crisi BS | 14. cliceri BW; clereci
S | 15. om. W | 16. ianuarii BW; ianuarie S | 17. rom̄ EB; rome S; om. W | 18. secundae S; secunde B | 20.
laviana E; lavigana B; lavi cana W | 22. milit̄ E; et militum B | 23. XV E | 27. quosquoni B; quosquonii S2;
quosquomo W | 28. eononis SW | 29. pictaū E; pectavis civitate S | 32. helari B; elari W; hilarii S2 | 34 – 35. om. E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Campania civitate Neapoli nat. Vincentii et Affrica Ingenui et in Pictavia depositio
sancti Hilarii episcopi (add. 2 m. qui mortuum suscitavit.) — Taml.: Ingenui Satii Vincentii Saturi Felicitatis Cymmini
Zoticii Ciriacii Erisini Glicerii Felicis Ianuarii Coronae Secundi et aliorum XXII Hilarii episcopi Pic(tavis).
IAN. 13
1. IN AFRICA] Nomina quae hodie recensentur
pleraque huius diei propria non sunt. Quinam
sint martyres Africae deputandi ex dicendis palam
erit.
3. INGENUI] Ita scriptum est die ian. 11, n. 16,
in codicibus alterius recensionis, ubi in ceteris
Eugeni.
4. VINCENTI] Cf. quae dicta sunt ad d. ian. 9,
n. 11, et ian. 11, n. 20.
5. SATTI] Fortasse Salvi, de quo iam ian. 11,
n. 26, et infra ian. 17 n. 6, quo die praeterea
Satae (n. 12) nomen occurrit.
6. FELICITATIS] Ex dictis ad diem ian. 11, n. 25, cum Campania coniungenda Felicitas, quippe quae sit martyr Capuana:
In Campania Felicitatis.
9. NEAPOLIM] Imperita manu civitatis nomen
additum est. Ex sanctis in Campania cultis quorum
hodie fit commemoratio, Felix, Felicitas,
neuter Neapolitanus est, sed Nolanus
alter, altera Capuana.
10. CYRIACI] Ille qui die ian. 12, n. 3 nuntiabatur.
11. CIMINI] Breviarium Syriacum: ἐν Ἀντιοχείᾳ Ζεβινός. In codicibus nostris ian. 11, n. 31: Zemini. Inter martyres Antiochenos recensetur in oratione de martyribus, quae sub ementito nomine Eusebii prodiit [BHO. 700.]
〈in Antiochia〉 Zebini.
12. ZOTICI] De quo heri, n. 33. Apte igitur copulatur cum via Lavicana, infra, n. 20:
Romae via Lavicana Zotici.
13. HERISI] Die ian. 2, n. 17.
14. GLICERI] Commemoratio Glycerii diaconi Antiocheni iam habita est ian. 7, n. 15, et iterum habebitur ian. 14, n. 3.
〈in Antiochia〉 Glicerii.
15. FELICIS] Sitne Felix ille qui per laterculos
ian. 5, 7, 8, 9 vagatur, an Nolanus ille cuius
festum incidit in diem proxime sequentem, dubitatur.
16. IANUARI] Iam supra, ian. 5, 6, 7, 8, 9 et
infra ian. 14.
17. ROMAE] Itinerarium Salisburgense, ad ecclesiam S. Helenae, via Lavicana, haec notat: in uno loco in interiore spelunca XL martyres et in altero XXX martyres et in tertio IIII coronatos [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 178.] . Willelmus Malmesburiensis: Ibi sunt… et quadraginta milites et alii innumerabiles et non longe sancti quatuor coronati [Ibid., p. 179.] . De Quattuor coronatis dicendum erit ad diem nov. 4, de martyribus XXX ad diem dec. 22. Martyres XL Sebastenos illos esse, qui toto orbe die 9 martii coluntur, quorumque relliquiae multa per loca dispertitae sunt nostra est coniectura. His dictis, de laterculo ordinando agendum est. Cum crebro pro mil(iario) a nostris librariis mil(ites) scriptum esse deprehendamus, secundi non martyris nomen sed numerum miliarii esse suspicamur. Utique coemeterium “inter duas Lauros” ubi sancti quiescunt, viae Lavicanae miliario potius tertio proximum est. Ea tamen diversitate quae in scriptura numerali (II, III) levis est non adeo movemur, neque olim deterrebatur v. cl. J. P. Kirsch [Die Märtyrer der Katakombe “ad duas lauros” in Rom in Ehrengabe deutscher Wissenschaft (Freiburg i. B., 1920), p. 599 – 601.] . Hic tamen postea, mutata sententia, pronuntiavit Secundum alium non esse a Secundino qui nuntiatur die 1 aug.: Romae via Praenestina miliario XXX ab Urbe natale sanctorum Secundini cet. [Der stadtrömische christliche Festkalender, p. 127 – 28.] , quod equidem non facile concedam. Unde legisse praeplacet:
Romae via Lavicana miliario secundo coronae 〈martyrum〉 XL.
Usuardum exscribit martyrologium Romanum: Romae via Lavicana coronae sanctorum militum quadraginta, quas sub Gallieno imperatore pro confessione verae fidei percipere meruerunt. Gallienum imperatorem primus adduxisse videtur Ado, quo ex fonte ignoratur [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 583.] .
18. SECUNDI] Notam numeralem II intellegimus.
Plurimos tamen Secundos sanctis conumerari
non negamus. Proximus est ille qui ian. 9
n. 6, nuntiatur.
22. MILITUM] Utique milites fuisse feruntur
martyres XL Sebasteni. Attamen, quoniam in kalendarium
potius quam in Passionem refundenda
videtur annuntiatio, miliarium pro milite
scripsimus n. 17.
23. QUINDECIM] Lectio certo falsa, quamquam
a numero XL ad XV lapsus difficilis est.
27. QUOSQUONIO] Saepius occurrit Cosconius cum Zenone, addito etiam Melanippo, de quibus plura ad diem ian. 19. Interim:
alibi Cosconii Zenonis.
32. HILARI] Hilarius Pictaviensis obiit anno circiter 364:
Pictavis depositio sancti Hilari episcopi et confessoris.
ADDITAMENTA] Tum Modestus tum Rogatus in ceteris codicibus nuntiati sunt die 12, n. 36, 37.
S. Remigii depositio in ceteris ad diem ian. 15, n. 27.
S. Firmini. De utroque S. Firmino, binos enim homonymos numerat catalogus episcoporum Ambianensium [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. III, p. 122 – 27.] , uberrime et prope immodice tractavit Stiltingus noster ad 1 et 25 septembris [Act. SS., Sept. t. I, p. 175 – 99; Sept. t. VII, p. 24 – 57.] . In kalendario sacramentarii Ambianensis saec. IX, cod. Paris. 9432, die 10 ian.: Translatio sancti Firmini confessoris, die vero 13: Translatio et inventio sancti Firmini martyris [Delisle, Mémoires sur d'anciens sacramentaires, in Mémoires de l'Académie des inscriptions, t. XXXII, 1, p. 326. Cf. V. Leroquais, Les sacramentaires et les missels manuscrits des bibliothèques publiques de France, t. I, p. 38 – 43.] .
XIX KAL. FEB.
In Antiochia Luceri diaconi de antiquis multis tormentis passi etin mare
mersi. et inAfrica Pauli Successi Victorini SaturiMisoris Geronti Lucriti Ianuari
Floridaeet Theocosiae. Nola civitate Campaniaepassio sancti Felicisa.
et alibidepositio beati Euphrasi episcopib.
Addunt codices pleniores: a) in pincis S2 int. lin. — b) et in campania agapiti S.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. antioc̄ E; anthiochia B; antiochiae S1 | 3. cleri BSW | 5 – 13. om. E | 14. om. BSW |
16. af̄f̄ E; affrica W | 19. victurini BSW | 20. saturnini W | 21. missoris BSW | 23. luctiri E | 24. ianuarii BS | 25. floride
W | 26. om. B | 27. theucosiae BW; theucusiae S | 29. ciuī E; om. BSW | 30. camp̄ E | 31. om. E | 35. om. E |
37. om. E | 38. eufrasi BS; eufraxi W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia nat. Cliceri diaconi et in Campania nat. Felicis in Pinciis et depositio
beati Eufrasi episcopi et in As(ia) Pauli et Succesi Cliceri diaconi et martiris. — Taml.: Gliceri discipuli et diaconi
Felicis martiris qui fecit librum Felicis Clerici Diaconi Pauli Successi Victorini Saturi Missoris Gerontii Lucreti
Ianuarii Agapiti Crucessii Eufrae Floridae Tueus Casiae et aliorum VIII. — Rich.: In Antiochia Glicerii diaconi… et
in Capua Agapiti… — Lat. 3879: Natale Cleri diaconi de antiquis qui post multa tormenta in mare precipitatus est.
— Met.: In Antiochia Clerici martyris… — Lat. 10018: Antiochia Laceri diaconi… — Lat. 5256: Eodem die natalis
sancti Piri diaconi de antiquis etc… — G. 914: Cliceri martyris… — Gell.: Antiochia Cliceri martyris…
IAN. 14
1. IN ANTIOCHIA] Martyr Glycerius qui sub depravatis lectionibus Luceri, Lucriti, Luctisi, Laceri, Cleri, Clerici, Piri facile agnoscitur, in breviario syriaco Nicomediae passus hodie asseritur: ἐν Νικομηδείᾳ Γλυκέριος ὁ διάκονος, in codicibus autem nostris Antiochiae, non hodie tantum et postridie, sed et 7 ian., consentiente, ad iul. 8, ipso breviario Syriaco: ἐν Ἀντιοχείᾳ ἐκ τῶν ἀρχαίων Σώστρατος καὶ Ἑσπέριος καὶ Γλυκέριος οἱ μάρτυρες. Cum in mare mersus martyrium subierit, non Antiochiae, quae ad Orontem sita est, sed Nicomediae, quae maritima civitas est, passus sit, si v. cl. Duchesne audias [Act. SS., Nov. t. II, p. [LII].] . At verba non adeo presse sumenda sunt, ut de homine in flumen demerso intellegi non possint [Les origines du culte des martyrs, p. 235.] . Ita apud Eusebium [Hist. eccl., VIII, 13, 4.] Tyrannio episcopus martyrio coronatur Antiochiae θαλαττίοις παραδοθεὶς βυθοῖς. Cum dicatur Glycerius de antiquis, martyribus Diocletiani aetatem praecurrentibus annumerandus est. Non ergo ille noster Γλυκέριος est cui S. Lucianus in somnis visus est [BHG. 997, n. 17.] , nec ille qui iubente Maximiano igne crematur, ut est in Passione SS. Indae et Domnae [BHG. 823, n. 15 – 17.] . Quae ad diem ian. 7 promit codex Parisinus 3879 de clericis Antiochenis [Supra, p. 29.] , ad Glycerium (Cleri) referenda sunt et partim saltem e codice hieronymiano nostris ampliore deprompta videntur. His tamen neglectis, laterculus ita emendandus est:
in Antiochia Glycerii diaconi de antiquis, multa tormenta passi et in mare mersi.
16. IN AFRICA] Martyres quotquot hoc loco
(n. 17 – 27) numerantur uno excepto Lucritio,
ex aliis parum remotis diebus assumpti
sunt:
17. Pauli | ian. 18, 19. |
18. Successi | ian. 18, 19. |
19. Victorini | ian. 19: Victoriani, 17: Victorici. |
20. Saturi, al. | ian. 17; 19: Saturnini. |
Saturnini | |
21. Misoris | ian. 17: Misuriani. |
22. Geronti | ian. 19. |
24. Ianuari | ian. 19. |
25. Floridae | ian. 18, 19. |
27. Theocosiae | ian. 17. |
23. LUCRITI] = Luceri = Glyceri, supra,
ad n. 1.
28. NOLA] Certa est lectio:
Nola civitate Campaniae passio sancti Felicis.
Felicem Nolanum insignem martyrem vocat Gregorius Turonensis [In gloria martyrum, 103.] , melius Uranius [Epistula de Paulini obitu, BHL. 6558.] et Augustinus confessorem [De cura gerenda pro mortuis, XVI.] , consentiente Paulino, cuius habemus de S. Felice carmina Natalicia [BHL. 2870, 2871.] . Titulos in basilica Nolana positos edidit Rossius [Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. II, 1, p. 189 – 92.] . Memoratur S. Felix in kalendario Carthaginiensi: XVIIII kal. feb. sancti Felicis Nolensis; in sacramentario Gelasiano: in natali S. Felicis confessoris; in Gregoriano: Natale S. Felicis in Pincis; in kalendario marmoreo Neapolitano hodie et etiam die iul. 20 [Capasso, Monumenta ducatus Neapol., t. I, pp. 335, 337.] :
NATALE SANCTI FELICIS NOLANI.
In nostris quoque codicibus duplicem habet commemorationem, alteram iul. 27. In musivo ecclesiae Sancti Prisci Capuanae effigies S. Felicis Nolani descripta erat, ut videtur [Cf. Origines du culte des martyrs, pp. 345, 348.] , eidemque Romae exstructae sunt aedes ad Portam Pincianam, in colle ubi Pinciorum domus fuit [Huelsen, Le chiese di Roma nel medio evo, p. 252.] . Hinc et Felici in Pincis nomen adhaesit [ De Rossi, t. c., p. 190 – 91.] .
35. ALIBI] Quaerit Bollandus [Act. SS., Ian. t. I, p. 932.] num fuerit S. Euphrasius episcopus Sufetanus, an Themitanus, an Illiturgitanus, an Claromontanus ille qui laudatur a Gregorio Turonensi [Hist. Franc., II, 36; III, 2.] et obiit anno 516. Claromontanum esse Rosweydi opinio est, quam veram et unice veram habuit Sollerius [Martyrologium Usuardi, p. 32.] . Quod ignorasse videtur martyrologus, qui prudenti consilio usus, scripsit:
alibi depositio beati Euphrasi episcopi.
In martyrologio Romano nuntiatur: in Africa sancti Euphrasii episcopi, ex infelici Baronii coniectura.
ADDITAMENTA] Quis sit ille Agapitus quem in Campania collocat codex S, divinare non possum.
EXCERPTA] Cod. Taml. Crucessii. Cf. Lucriti, n. 23. Eufrae = Euphrasi, n. 38. Tueus Casiae = Theocosiae, n. 27.
XVIII KAL. FEB.
In Aegypto Crisconi Tyrsi Leuci Gainici Zenonis Minelampi. et inOriente
Corneli Caelesti et ceterorum . Antiochia Luceri diaconi. et alibidepositio Ambacu
prophetae. Remus depositiosancti Remedi episcopi et confessorisa.
Addunt codices pleniores: a) pictavis dedicatio sancti amanti BSCWMKLV (et pictavis BS; pectavis W; sanct i
m. S; amantii CV).
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aegip̄ E | 3. crisconii S; grisogoni B | 4. cyrsi B | 5. lauci E | 6. gauniti E; gaginici W;
cainiti S1; cainitii S2 | 7. genonis BSW | 8. menelai E; mine lampi W; menelampi S | 11. orien̄ E | 12. cornili BW |
13. calesti SW | 14 – 16. om. S1 | 16. antioc̄ E; in antiochia S2 | 17. liceri BSW | 19 – 20. om. E | 22. abbacuc B; abacuc
S2W2; abacus W1 | 23. prof̄ E | 24. remis B2; remis civitate S | 25. om. S | 26. om. E | 27. remedii BSW | 29 – 30. om.
E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae Crisogoni (1 m. Crisoni) Zenonis et Menelai et depositio Abbacuc prophetae.
— Taml.: Supplicii episcopi et confessoris Prisconi Tirsi Menelaui Lauci (G)a(u)nitii Mauricii Mauri)(d)is B(ene)d(i)c(t)i
abbatis Celesti Lucerti (…) mi et aliorum V Ambucuc et Michiae profetarum. — Mon.: Remis depositio beati Remedii
episcopi et confessoris in Aegipto Chrisconi Abacuc prophetae.
IAN. 15
1. IN AEGYPTO] Martyres sex (n. 3 – 8) Aegyptios annuntiat martyrologium, quorum tres tantum, Tyrsi, Leuci, Gainici, lege: Callinici, retinendi sunt. Re quidem vera, nec ipsi Aegyptii sunt, quippe qui Caesareae in Bithynia ei Apolloniae passi legantur [BHG. 1845; BHL. 8277 – 8281.] ; sed eorum Acta coaluerunt cum Actis SS. Philemonis et Apollonii [BHG. 514, 1854, 1846; Les martyrs d Égypte, p. 114 – 116.] , quos Aegyptus iure sibi vindicat. Scriptum erat in libris nostris:
in Aegypto Tyrsi, Leuci, Callinici.
Rursum commemorantur ian. 18, 20, 25, 27, 30, 31. Constantinopoli S. Thyrso cum utroque socio sacrum erat μαρτυρεῖον πλησίον Ἑλενιανῶν [Synax. Eccl. CP., pp. 307, 893, 905.]
3. CRISCONI] Lege Cosconi, de quo cum Zenone et Melanippo heri obiter dictum est et paulo fusius agetur die 19 ian. Scribendum est:
〈alio loco〉 Cosconii Zenonis Melanippi.
11. IN ORIENTE] Dictio iam occurrit ian. 1,
n. 36, ian. 4, n. 10. Qua ratione laterculo depositio
Ambacum prophetae annectenda sit, suo loco
ad n. 22 inquirendum erit.
12. CORNELI] Nomen sancti non est sed viae.
Via enim Cornelia quiescebat S. Abacuc
martyr, infra, n. 22.
13. CAELESTI] Neque hoc sancti nomen est, sed
coemeterii, quamquam nulla martyrum in coemeterio
Callisti iacentium hodie commemoratio
fit. Die autem 16, n. 12, socii S. Abacuc seu
Ambacum in codicibus nostris conecti videntur
cum via Appia et coemeterio Callisti. Erroris
quandam anticipationem hodie habemus.
15. CETERORUM] Turpe mendum librarii qui
laterculum contraxit et nomina martyrum esse
n. 12, 13 sibi persuasit.
16. ANTIOCHIA] Iteratur laterculus Liceri immo Glyceri, de quo ian. 14, n. 1.
Antiochia Glyceri diaconi.
20. ALIBI] Lege mox notanda ad n. 22.
22. AMBACU] Al. Abacuc, Graecis nomen prophetae est Ἁμβακούμ et etiam Ἁβακούκ, ita quoque latinis qui vulgo Habacuc vel Abacuc dicunt, rarius Ambacum, ut est apud Prudentium:
Cernit forte procul dapes inemptas
quas messoribus Ambacum propheta
agresti bonus exhibebat arte [Cathem. IV, 58 – 60.] .
Alterutra scribendi ratione designatur cognominis romanus, qui hodie per πρόληψιν in fastos receptus est, quod laterculos dierum 16 et 20 ian. inspicienti manifestum erit. Ordine rerum et vocabulorum iam perturbato, imperito librario visus est Ambacum ille non martyr sed propheta esse, nec tamen Antiochenus, ut contextus [Vide lectionem codicis E.] ferebat; quapropter eum alibi quievisse scripsit. Quod alius ceteris doctior emendandum censuit, addiditque in margine in Oriente, quae deinde assumpta sunt, non tamen suo loco. Quibus omnibus remotis scribatur oportet:
via Cornelia Ambacum.
De hac lectione restituenda veteres non cogitassenemo mirabitur, ac proinde commemorationem Abacuc prophetae in omnia martyrologia, Romano non excepto, transiisse. Quod ei Micheas inde a Floro Lugdunensi adiunctus sit, causam habet inventionem reliquiarum utriusque sub Arcadio, ut est in chronico [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 323, 587.] .
27. REMEDI] Summo consensu codices nostri hodie, non vero die 13 [Cf. Act. SS., Oct. t. I, pp. 59, 61.] , legunt:
Remus depositio sancti Remedii episcopi.
Huius praecipua festivitas celebratur 1 octobris, qui translationis dies est.
ADI TAMENTA] Ecclesia S. Amanti Pictavis ignota est. Episcopo Ruthenensi Amantio dedicatam fuisse opinatur L. Duchesne [In schedis manuscriptis.] .
EXCERPTA] Codex Cambr. cum legisset Crisogoni pro Cosconio, locum passionis seu venerationis Chrysogoni Romae emendandum putavit.
Cod. Taml. Lauci Gaunitii = Leuci Callinici n. 5, 6. Mauricii = Mauri discipuli S. Benedicti. BHL. 5772.
XVII KAL. FEB.
Romae via Salaria in cymiterio Priscellae depositio sancti Marcelli episcopi . et via Appia in cymiterio Calesti passio sancti Anani Mari via Cornelia VIIII mil. in cymiterio aliorum XIII quorum nomina Deus scit. Romae via Salutaria in cimiterio Prescellae depositio sancti Marcelli episcopi et confessoris et via Appia in cimiterio Calisti passio sanctae Marthae Audeini martyrisa. via Corniva in cimiterio mil. VIIII et aliorum tredecim quorum nomina in libro vitae tenentur scripta.In Africa Saturnini Faustini Naffaviani et aliorum VII. Arelato depositio
sancti Honorati episcopib.
Addunt codices pleniores: a) in fontanella depositio landoni episcopi et confessoris W. — b) in fontenella depositio
landoni abbatis MKLV (landono M); perona monasterio sancti fursei confessoris S2 in marg.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 3. salar̄ E | 24. mit E | 33. rom̄ B | 35. S2; salutaria S2; sal////aria
B | 37. cymitirio W | 38. prȩscelle B; prescelle W; priscille S | 39. depossitio S | 40. om. S | 42. papae B | 46 – 47. in via
apia S | 48 – 59. passio sanctorum S| 49. cimitirio W | 50. calesti W | 53. marthe B | 54 55. audȩini mar̄ W | 57. cornua
W | 59. cymitirio W | 60 – 61. miliario nono B1; militum novem B2; mil VIIII W; milia VIIII S | 63. alibi S | 64. numero
tredecim B W (XIII); numero XL S | 67 – 70. t. i. l. v. S. W. | 70 – 71 tenuntur scripti B | 73. af̄f̄ E; affrica W |
76. fraviani BSW | 79. sex BSW; litterae quinque erasae B | 80. arilat̄ E | 84. ep̄i/////// B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae nat. Marcelli episcopi et confessoris et in Asia Saturnini et aliorum VII et
sancti Fursi abbatis et Honorati episcopi et martiris. — Taml.: Marcelli episcopi et confessoris Saturnini bis Faustini
et aliorum VII Calesti Priscillae Ememriani et aliorum XVI Fabiani Honorati et aliorum martirum XXIX Honorii et
aliorum martirum XIIII.
IAN. 16
1. ROMAE] Depositio episcoporum: XVIII kal. feb. Marcellini in Priscillae († 309). Amanuensis incuria factum est ut XVIII kal. assignaretur, cum in XVII kal. concordent tum sacramentaria Gelasianum et Gregorianum, tum Liber pontificalis: cuius corpus collegit beata Lucina et sepelivit in cymiterio Priscillae via Salaria XVII kal. febr. [Duchesne, t. I, p. 164.] , tandem etiam Gesta Marcelli [ BHL. 5234 – 5235.] . De loco ita Itinerarium Salisburgense, in via Salaria: ascendens eadem via ad Sancti Silvestri ecclesiam, ibi multitudo sanctorum pausat: primum Silvester sanctus papa et confessor et ad pedes eius Synericus papa et in dextera parte Celestinus papa et Marcellus episcopus [De Rossi, Roma Sotterranea, t. I, p. 176; Bullettino, 1880, pp. 25, 46.] . Eius elogium carmine composuit Damasus [Ihm, Damasi epigrammata, 48. Cf. O. Marucchi, in Nuovo bullettino di archeol. crist. 1908, p. 61 – 67.] . Legendum igitur:
Romae via Salaria in cimiterio Priscillae depositio sancti Marcelli episcopi et confessoris.
Quo errore acciderit ut die 4 oct. nuntiaretur Marcellus Romae via Appia in cimiterio Balbinae, suo loco exponere conabimur.
12. VIA APPIA] Martyres qui in cimiterio Callisti via Appia quiescere hodie dicuntur, reapse ad viam Corneliam pertinent. Qua de causa ad Appiam amandemur paulo diligentius scrutandum. Principium sumatur ab Africano laterculo, et quidem a nomine Naffaviani, quod procul dubio corruptum est, et, ni fallor, ex mutilo i]naf[rica]faviani seu Fabiani. Quisquis ille fuit Fabianus, de romano pontifice cognomine cogitavit interpolator, qui a die 20 ian., quo Fabianus pontifex cum Sebastiano colitur, loci indicium advexit via Appia in cimiterio Callisti; hoc autem secum traxit sanctos qui via Cornelia iacebant, et quorum natalis eodem die agebatur. Primum igitur scripsisse videtur:
〈item Romae〉 via Appia in cimiterio Callisti, Faviani.
Martyrum turma quae mox sequitur hisce constat nominibus: Marius, Martha, Audifax et Abacuc, quae, collatis codicibus, diebus ian. 15, 16, 20 facile agnoscimus. Abacuc praemissus est heri. Ananus (n. 19) al. Audeinus (n. 54) est pro Audifax. Locus venerationis est via Cornelia miliario XIII. Nota numeralis primum scripta erat VIIII, emendatiorem XIII corrector margini apposuit. At librarius, qui iam pro miliaribus milites VIIII intellexerat, hos XIII etiam martyres esse, casu praetermissos existimavit, addiditque aliorum tredecim, quorum se nomina ignorare usitata formula testatus est: quorum nomina Deus scit, vel quorum nomina in libro vitae tenentur scripta. Quae dicta paucis complectimur:
〈item Romae〉 via Cornelia miliario XIII in cimiterio 〈eorum〉 passio sanctorum Marii, Marthae, Audifacis 〈et Abacuc〉.
Certe audiendus non est qui legit: via Appia in coemeterio Callisti Marthae et Adriani (Audeini), hosque martyribus illis Romanis, qui Graeci vulgo nuncupantur [Act. SS., Nov. t. IV, p. 90 – 99.] , annumerandos putavit [A. Urbain, Ein Martyrologium der christlichen Gemeinde zu Rom, p. 120 – 21.] .
19. ANANI] = Audifax, vid. ad n. 12.
35. VIA SALUTARIA] = via Salaria, n. 3.
54. AUDEINI] = Audifax, vid. an n. 12.
56. VIA CORNIVA] = via Cornelia, n. 21.
72. IN AFRICA] Ceterum ignoti sunt Saturninus
et Faustinus.
76. NAFFAVIANI] Corruptum videtur, ut dictum
est ad n. 12, ex i]N AF[rica] FAVIANI. Fabianus
aliquis inter martyres Afros recensetur 25
maii et 28 iun.
83. HONORATI] Obiit anno 429. Errore additum est in Cambr. et martyris, quae prius etiam codicis B lectio fuisse videtur.
Arelato depositio sancti Honorati episcopi.
ADDITAMENTA] Landonis archiepiscopi Remensis et rectoris coenobii Fontanellensis historia legitur inter Gesta abbatum huius monasterii c. IX, quod ita absolvitur: Rexit autem coenobium istud idem Lando per annos tres, lapsisque cursus sui annis ingressus est viam patrum, sicque sepulturae traditus in ecclesia beati Petri apostolorum principis huius coenobii Fontinellensis. Obiit autem isdem episcopus Lando XVII kalend. febr. [M. G., Script., t. II, p. 282; S. Loewenfeld, Gesta abbatum Fontanellensium, p. 29.] .
Fursei abbatis Latiniacensis († c. ann. 650), cuius Acta tam latina quam hibernica habemus [BHL. 3209 – 3221; C. Plummer, Miscellanea hagiographica hibernica, p. 190.]
EXCERPTA] Cod. Taml: Calesti = coemeterium Callisti, n. 6; Priscillae = coemeterium Priscillae, n. 6; Ememriani vocabulum semimixtum videtur ex Mari, Anani, n. 20, 19.
XVI KAL. FEB.
In Africa Micae Victoris Mistriani Salvi Miseliani Victorici Thecusae Fortunatae
Veneriae Satae Saturnini Hortisiani Leuci Misuriani Vincentiae
Albae Timothei Ingenulae Victoriae. in Oriente natale Rubenti et Martyri.
in Aegypto depositio sancti Antoni monachi. Lingonas passio sanctorum
martyrum Geminorum Speusippia Elasippi Melasippi Leonillaeb Iunillae
Neonis. Dea depositio sancti Marcelli episcopic.
Addunt codices pleniores: a) leonillae W1 (dein eras.). — b) aviae illorum S2 int. lin.; neonis C. — c) in gallia civitate
bituricas depositio sancti sulpicii episcopi et confessoris SCWMKLV (gallea S; gāll W; beturicas WKLV; depositio
om. K; sancti om. W; sulpitii S; et conf. om. V); beturicas sulpici episcopi B.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aff̄ E; affrica W | 3. micȩ S; nice W; muci E | 5. mistiani B | 6. salvii BSW | 7. miselia
(ni int. lin.) E | 8. victurici BSW | 9. thecuse W; theucuse S; teussae E | 10. furtunate S; furtunatȩ BW | 12. sartae
ES | 13. saturninae B | 14. ortisiani W; hortisiane B | 15. leucii ESW | 16. missuriani BW; myssuriani S | 17. vincenti
BSW | 18 – 19. albemosei W | 19. mosei BS(W) | 20. ingenulȩ B: ingenule S | 21. victuriae BSW | 23. orien̄ E | 25. rubentii
BSW | 27. masteri B; marteri SW | 29. aegip̄ E; add. thebaide B; thebaida S; tebaida W | 32. antonii S2W;
antonini B1 | 33. mon̄ E | 34. lingu*nis B: lingonis S; linguis W | 37. om. ES | 38. gemenorum E | 39. leonillȩ add.
dein erad W1 | 40. helasippi BWS; malesippi S1 | 42. leonellȩ BS1 leonillae S2; avia illorum add. S2 supra lin. | 43.
innillae E; iunellae B; iunellene W; om. S | 44. nenonis E; onis W | 45. dia c̄ E | 45 – 46. dea positio corr. depositio W. |
47. om. EW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Musi Victoris et Furtunati in Aegypto depositio Antoni monachi et
Linguinis passio sanctorum Eusiphi Elasipphi Melasiphi Leonellae Iuvenellae Neoris et in Gallia civitate Betoricas
depositio Sulpici episcopi et confessoris. — Taml.: Germanorum trium id est Speusepi Helapi Munici Victoris
Fortunati Mucci Teucisii Martini et aliorum XLII Miccae Mistriani Marcelli Salvi Sulpicii Mesalani Teusae Victoricii
Veneriae Satae Leonillae Iunillae Ingenulae Victoriae Saturnini Albae Hortisiani Vincentiae Leucii Rubenti Misuriani
Timosei. — Mon.: Romae Priscae martyris et aliorum XXII. sancti Sulpicii confessoris. — G. 914.: … Deas civitate
Marcelli episcopi.
IAN. 17
1. IN AFRICA] In huius laterculi capite delendum
est Micae al. Nicae, non hominis sed
loci nomen, quod ad diem 18 ian. pertinet, legendumque
est Niceae. Haec autem SS. Cosconii
et sociorum palaestra est. In kalendario Carthaginiensi
memoria est XVI kal. feb. sanctorum
Rubrensium, qui a loco ubi passi sunt nomen sortiti
videntur, nec in codicibus nostris praetermittuntur:
natale Rubenti (n. 25). Rubrenses
esse martyres, quorum elenchus nunc sequitur,
affirmare non ausim, eo magis quod plerique
aliis quoque huius mensis diebus occurrant.
4. Victoris | ian. 11, 14, 19, 27. |
5. Mistriani (cf. 7, 16). | ian. 14 (Misoris), ian. 27. |
6. Salvi | ian. 9, 11, 13 (?) |
7. Miseliani = | Mistriani, n. 5. |
8. Victorici | ian. 14 (Victorini). |
9. Thecusae | ian. 14, 27. |
10. Fortunatae | ian. 18, 19, 27. |
11. Veneriae | ian. 27. |
12. Satae [Satae cognomen inauditum non est, v. gr.: Claudiae Sattae, C.I.L., VIII, 9097.] | ian. 13 (?) |
13. Saturnini | ian. 9, 11, 18, 19. |
14. Hortisiani | ian. 11. |
15. Leuci | ian. 8, 11, 27. |
16. Misuriani = | Mistriani, n. 5. |
17. Vincentiae | ian. 9, 11, 13, 27 (Vincentii). |
18. Albae | |
19. Timothei | ian. 2, 8. |
20. Ingenulae | |
21. Victoriae |
22. IN ORIENTE] Solum loci indicium remansit, sublatis martyrum nominibus; quae enim sequuntur Afrorum sunt. Suspicetur forte aliquis a quopiam viro docto ascriptum esse in Oriente propter sanctos Tergeminos (n. 38), qui olim in Asia, die 16 ian. colebantur [BHG. 1646; BHL. 7828; Synax. Eccl. CP. p. 396.] nunc autem per nefas Lingonenses facti sunt. At si coniecturis indulgemus, alia praeplacet, subtilior sane usui tamen codicum nostrorum magis consona. Ut ad diem ian. 4 summatim explicatum est, libenter in Oriente collocant sanctos utriusque Testamenti. Hunc morem secutus sit qui Timothei (n. 19) vel, ut est in multis codicibus, Mosei legens, hunc prophetam, illumve Pauli discipulum crediderit.
25. RUBENTI] Martyres Rubrenses hodie in kalendario Carthaginiensi commemorari dictum est ad n. 1. Quare scriptum fuisse putamus:
〈in Africa sanctorum〉 martyrum Rubrensium.
28. IN AEGYPTO] Apud Graecos quoque ian. 17 S. Antonii natalis celebratur [Synax. Eccl. CP., p. 397.] .
in Aegypto depositio sancti Antonii monachi.
34. LINGONAS] Martyres Tergeminos, ut iam notatum est ad n. 22, in Cappadocia passos antiqua Passio ferebat. Horum palaestram in suam civitatem Lingonenses hagiographi transtulerunt [BHL. 7829, 7830. Cf. Duchesne, Fastes épiscopaux, t. I2, p. 55.] . Codicum certa lectio est:
Lingonas passio sanctorum martyrum geminorum Speusippi Elasippi Melasippi Leonillae Iunillae Neonis.
45. DEA] Hodie: Die (départ. Drôme) Marcelli Diensis episcopi, qui obiit anno 311 exstat Vita tum prosa tum metrica [BHL. 5247 b, c.] . De eo quoque scripsit Gregorius Turonensis [In gloria conf. 70.] .
Dea depositio sancti Marcelli episcopi.
ADDITAMENTA] Hodie commemorant Bituricenses Sulpicium II, qui obiit anno 647 [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II, p. 29.] , die vero ian. 29 Sulpicium I, qui teste Gregorio Turonensi anno 584 cathedram ascendit, obiit vero anno 591 [Hist. Franc., VI, 38, 39; X, 26.] . In nostris codicibus non 29 ian. sed 27, id est VI kal. feb. alter ille, si tamen alter est, inscriptus fuit a XVI kal. ad VI kal. vel vice versa errore translatus. Cum hac exceptione accipienda est annuntiatio:
in Gallia civitate Bituricas depositio sancti Sulpicii episcopi et confessoris.
Utriusque Sulpicii Acta habemus [Sulpicii I (Pii), BHL. 7927 – 7932; Sulpicii II (Severi), BHL. 7933, 7934. De Sulpicio utroque Act. SS., Ian. t. II, pp. 165 – 79, 967 – 69.] .
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Musi = Micae, n. 3, id est Niceae.
Cod. Taml.: Mucci = Micae, n. 3; Teucisii = Thecusae, n. 9; Martini, ni fallor ex compendio vocis mart[iris].
Cod. Mon. nuntiat hodie S. Priscam, alii vero die 18, quo et ipse eam iterat. De turma aliorum XXII nihil compertum habemus.
XV KAL. FEB.
Depositio sanctae Mariae, et cathedra Petri in Roma. Depositio sanctae ac gloriosae beatae Mariae matris Domini nostri Ihesu Christi. et dedicatio cathedrae sancti Petri apostoli qua primo Romae Petrus apostolus sedita.
In Ponto civitate Assiae Mosei Ammoni. in Micea Asterib Fortunati Zenonis
Zosomi Menelampi Didali Valentis. et passio sancti Tyrsi cum sociis suis
Leuci et Gallinici. in Africa Sconis Successi Valentis Teleriani Pauli Maiuli
Luci Victorini Honorati Saturninae Floridaec.
et aliorum XIIId Lurici.e
Lurici et aliorum XIV.
Addunt codices pleniores: a) romae sanctae priscae virginis MKLV. — b) leupardi confessoris B. — c) et sancte
prisce virginis S2 int. lin. — d) et passio sanctȩ priscȩ C2 in marg. — e) et romae via salaria priscellae E.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 5. cat̄h E | 9 – 31. in B erasa, sed adhuc sub litura legitur: … beat .. mariae matris
domini nostri ihesu christi et dedicatio cathedrae sancti petri apostoli…; in W, omissa depositione B. M. V. legitur tantum:
dedicatio cathedra sancti petri apostoli qua primo romȩ petrus apostulus sedit W; in S denique, al. man. inter lineas
annotat de depositione B. M. V.: hoc superfluum est | 19. om. S | 26. quia S1 | 27. primum S2 | 32. et in (B?) SW |
34. civī E | 35. asiae BSW | 37. amonii S | 38 – 39. miceae BS; micȩȩ W | 41. furtunati BSW | 43. Zesimi BW; zesemi S |
44. menelapi E | 47 – 48. om. E | 50. tursi B1; tirsi W | 51. com W 51 – 53. om. E | 54. leaci B1 | 55. om. E | 58. aff̄ E; affrica
W | 59. sconisi BSW | 60. succesi S | 62. theleriani BS; feleriani W | 64. marculi W; iuli E | 66. victurini BSW |
68. saturnine S | 69. fo ridae (l sup. lin.) E; florede B1W; floride B2S | 74. lucii S | 77. quattuordecim B; XIIII SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Ponto civitate Asiae Rusei Amoni militis Furtunati et passio sancti Tirsi et Romae
cathedra sancti Petri apostoli et nat. Priscae virginis et martiris. — Taml.: Sanctae Mariae matris Domini hoc die eius
dormitatio in Roma audita est cathetra Petri in Roma Fortunati Asteri Priscillae Moysei Ammoni Micetae Senonis
Zerseni Menelampi Dedali Valentis martiris Tyrsei cum sociis suis Leucii Gallinicii Sconisii Luricii et aliorum XIIII
Successi Florinae Valenti Bauli Telariani Priscillae Maluli Luricii Victorini Floridae Honorati Saturnini. — Mon.:
Dedicatio cathedrae sancti Petri quam primo Romae Petrus apostolus sedit Romae Priscae virginis et martyris. Et depositio
sanctae Mariae matris Domini nostri Ihesu Christi. — Rich. : Rome cathe(d)ra sancti Petri apostoli et in Ponto
Mariae item Romae sancte Priscae. In Ponto civitate Asiae Mosei Ammonii et passio Tyrsi. — G. 915.: … Ponto Mariae
Ammonii … — Lat. 3879.: In Ponto natale sanctorum martyrum Mosei et Ammonii qui cum essent milites, primo
ad metalla deputati novissime igni traditi sunt.
IAN. 18
3. MARIAE] In ecclesia Gallicana hoc festum Deiparae celebre habebatur cum vigiliis. Gregorius Turonensis: Huius [Mariae] festivitas sacra mediante mense undecimo caelebratur. Nam in oratorio Marciacensis domus Arverni territurii eius reliquiae contenentur. Adveniente vero hac festivitate ego ad caelebrandas vigilias eum accessi [In gloria mart., 8. Cf. Duchesne, Origines du culte chrétien5, p. 285.] . In lectionario Luxoviensi, dominicam post Epiphania subsequitur In festivitate sanctae Mariae [P. L., t. LXXII, p. 180.] . In missali Gothico ponitur inter 6 et 21 ian. Missa in adsumptione sanctae Mariae matris Domini nostri [H. M. Bannister, Missale Gothicum, t. I, p. 30. Cf. t. II, p. 25.] . In missali Bobbiensi festum cathedrae S. Petri excipit Missa sancte Marie, Missa sancte Mariae sollemnitate, Missa in adsumcione sancte Mariae [E. H. Lowe, The Bobbio Missal, p. 37 – 40.] . In kalendario S. Willibrordi: XV kal. februari cathedra Petri in Roma et adsumptio Mariae [H. A. Wilson, The Calendar of St. Willibrord, p. 3. Cf. p. 18 – 20.] . Eodem die Oengus Hibernus in martyrologio metrico:
Magnificatio Petri apostoli
Romae, dictum magis egregium;
una cum festo quod est nobilius
mors magnae matris Iesu [Hibernice et anglice ap. Whitley Stokes, The Martyrology of Oengus the Culdee, p. 36. Cf. E. Bishop, Liturgica historica (Oxford, 1918), pp. 252, 485.] .
Perantiquam esse Deiparae commemorationem quae mediante mense undecimo celebrabatur, ostendunt Iacobitarum fasti, quibus inscripta est die 15 ian., v. gr. kalendaria Musei Britannici Add. 14504, 14519, 14719, 17232 et bibliothecae Vaticanae Syr. 68 [F. Nau, in Patrologia Orientalis, t. X, pp. 49, 98, 118, 129. Cf. A. Baumstark, Festbrevier und Kirchenjahr der syrischen Jacobiten (Paderborn, 1910), p. 195 – 96; K. Holl, Die Entstehung der vier Fastenzeiten in der Griechischen Kirche (Berlin, 1924), p. 12.] . In Synaxario coptico die 16 ian.: Dormitio beatae Mariae Virginis.
Depositio sanctae Mariae.
5. CATHEDRA] Sollemnitatem cathedrae S. Petri primum Romae institutam ibique die 22 feb. celebratam esse, die vero 18 ian. in ecclesiis Galliarum recoli coepisse apud omnes in confesso est. Rei testes habemus lectionarium Luxoviense, missale Bobbiense et kalendaria S. Willibrordi et Oengussii modo allata. Cetera remittimus ad festum februarii. Dedicatio (n. 21) cathedrae, quae lectio est codicum alterius recensionis, sensu translato, ut patet, accipitur. Brevior enuntiatio ampliatae anteponenda videtur:
Cathedra Petri in Roma.
32. IN PONTO] Manca est annuntiatio quam una suppleta syllaba sanandam putarem: in Ponto civitate A〈ma〉siae, nisi addendum foret nomina martyrum excidisse. Ea enim quae subsequuntur aliae regiones et civitates sibi vindicant. Alia potius ratione vitium sanandum est, neque dubito quin adducendus sit, qui loco motus est Asteri. Ex Actis SS. Marii, Marthae et filiorum [BHL. 5543.] habemus Asterium principem cum suis foras muros Ostiae civitatis eiectum, necatum sepultumque sub die XV kal. febr. Alius ille non est ab Asterio qui die oct. 19 fastis inscriptus est: in Ostia natale Asteri. Si autem advertitur etiam in nostris codicibus in Ostia civitate commutari cum iuxta Porto Romano (oct. 18), sponte occurrit emendatio:
in Portu Asteri.
36. MOSEI] Notatu dignum est elogium Mosei et Ammonii, quod e codice hieronymiano nostris pleniore accepisse videtur anonymus Lugdunensis: qui cum essent milites primo ad metalla deputati novissime igni traditi sunt (infra inter Excerpta). Huius elogii vestigium aliquod superesse videtur in codice Cambrensi: Amoni militis. Nullum tamen ex iisdem libris argumentum deducitur ut in Ponto passi dicantur Moyses et Ammonius, qui potius inter Alexandrinos martyres requirendi sunt. Utriusque enim nomen bis reperitur cum iis qui die feb. 14 (n. 59, 72, 114, 119) laudantur et Moyses quidem inter eos qui igne combusti sunt [Les martyrs d'Égypte, p. 49 – 50.] . Quapropter non quidem certissimam, sed probabilem censeo lectionem.
〈in Alexandria〉 Mosei et Ammonii, qui cum essent milites primo ad metalla damnati novissime igni traditi sunt.
38. IN MICEA] Legendum Nicea, quae palaestra est sanctorum Cosconi = Sconis n. 59, Zenonis n. 42, (Zesimi, Zosomi n. 43), Melanippi = Menelampi, n. 44, quorum festivitas postridie agitur:
Niceae Cosconi Zenonis et Melanippi.
40. ASTERI] Supra, ad n. 32.
41. FORTUNATI] Inter martyres Afros Fortunatus
aliquis recensetur die ian. 19, n.
18 et alias saepius.
42. ZENONIS] Supra, ad n. 38.
43. ZOSOMI] Al. Zesimi = Zenonis, n. 42.
44. MENELAMPI] Graece Μελανίππου. Supra,
ad n. 38.
45. DIDALI] Nudum nomen.
46. VALENTIS] Iterum infra, n. 61.
50. TYRSI] Thyrsus seu Tyrsus cum sociis iam nuntiatus est die 15 ian., n. 4, in Aegypto, iterum hodie nulla loci facta mentione.
Tyrsi Leuci et Callinici.
57. IN AFRICA] Primum removendus est Sconis al. Sconisi (n. 59), quem Niceae iam restituimus (ad n. 38). Ceteri, partim ignoti sunt, partim noti ex aliis fontibus, ut Successus, Paulus, Lucius, qui passi sunt in Africa an. 259, teste anonymo scriptore Actorum SS. Montani et Lucii [BHL. 6009.] . Maiulus seu Mauilus Carthagine colitur die 11 maii. Non plane deest in E, qui prima truncata syllaba scribit [ma] IULI. In W est Marculi, mendose sane, neque enim de Marculo, martyre Donatista [BHL. 5271.] , cogitandum est. Ceterum, non hodie solum, sed aliis quoque huius mensis diebus hi paene omnes nuntiantur.
60. Successi | ian. 14, 19. |
61. Valentis | supra, n. 46. |
62. Teleriani | ian. 19, n. 14, Tiberitani? |
63. Pauli | ian. 14, 19. |
64. Maiuli | ian. 19, 21. |
65. Luci | ian. 14, 19, 21. |
66. Victorini | ian. 14, 19. |
67. Honorati | ian. 19, 21. |
68. Saturninae | ian. 19. |
69. Floridae | ian. 14, 19, 21. |
73. LURICI] Nonnihil simile Luceri, Lucriti, Luctiri, qui etiam ian. 14, n. 3, 23, occurrit, reapse Glyceri.
72. ALIORUM XIII] Huc abductum crediderim a die ian. 16, n. 28.
ADDITAMENTA] Multi hodie annuntiant Priscae virginis, nonnulli addunt martyris, nullo apposito loci indicio; solus E pro Prisca Priscellam habet, quam via Salaria collocat. Sacramentarium Gregorianum: XV kalendas februarii id est XVIII mensis ianuarii natale sanctae Priscae. Haec autem in oratione dicitur martyris tuae [Wilson, p. 19.] . Itinerarium Salisburgense, in via Salaria Nova: ad S. Silvestri ecclesiam… in spelunca Crescentius martyr et in altera S. Prïsca martyr. Epitome de locis SS. martyrum: S. Silvester… S. Prisca. Notitia ex Willelmo Malmesburiensi: Basilica S. Silvestri… et ibidem… Prisca [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 176 – 77.] . Haec si seorsim perspexeris scribatur oportet:
Romae via Salaria 〈in cimiterio〉 Priscillae Priscae virginis et martyris.
Quod tamen rem attentius consideranti plane certum non erit. Titulus erat Romae in Aventino, Priscae dictus, ut testantur subscriptio synodi anni 499, et epitaphium Adeodato saec. V positum [Marchi, Monumenti cristiani, p. 26.] :
LOC. ADEODATI PRESB. TIT. PRISCAE
Saec. autem VI ad finem vergente, eadem ecclesia titulus Sanctae Priscae nuncupatur in subscriptione synodi anni 595. Nimirum quod aliis etiam conditoribus accidisse novimus, matrona tituli conditor sancta dicta est [J. P. Kirsch, Die römischen Titelkirchen im Altertum (Paderborn, 1918), p. 101 – 104; F. Lanzoni, I titoli presbiterali di Roma antica nella storia e nella leggenda (Roma, 1925), p. 53 – 56.] . Teste Libro pontificali, Hadrianus (773 – 95) tectum tituli beatae Priscae… noviter fecit [Duchesne, t. I, p. 501. Cf. p. 517.] . In Vita Leonis III (795 – 816) basilica beatae Priscae, titulus sanctae Priscae etiam tituli beatissimorum Aquile et Priscae nomen sortitur [Duchesne, t. II, pp. 4, 24, 20.] , quod a monachis graecis eo loco consistentibus [P. Kehr, Regesta pontificum Romanorum, t. I, p. 117.] accepisse credibile est [Lanzoni, t. c., p. 54.] . Aquilae enim et Priscae seu Priscillae, variis ex libris Novi Testamenti notissimorum [Act. 18, 2, 19; I Cor., 16, 19; Rom. 16, 3 – 5; II Tim., 4, 19.] , sollemnitatem ipsi observare consueverant [Synax. Eccl. CP., p. 464, febr. 13.] . Quicquid id est, aedes S. Priscae horum sanctorum domus haberi coepta est, atque supra templi ianuam carmen olim incisum fuit [De Rossi, Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. II, 1, p. 443, n. 165. Cf. Bullettino, 1867, pp. 44 – 46, 48.] , cuius initium erat:
HAEC DOMVS EST AQVILAE SEV PRISCAE VIRGINIS ALMAE.
Iamvero huc delatum esse corpus S. Priscae, non quidem e coemeterio Priscillae sed a via Ostiensi, contendit hagiographus qui Acta S. Priscae consarcinavit [BHL. 6926.] . Narrat ille quomodo vel qualiter S. Priscam foris Romam deportaverunt via Ostiensi miliario ab Urbe plus minus decimo et ibi eam decollaverunt… Episcopus ipse et qui cum eo venerat foderunt sepulchrum eius et ibi eam sepelierunt [Ibid., n. 18.] … Post non multum vero tempus fabricaverunt ibi ecclesiam fideles Christi et ibi servierunt Domino die noctuque. Iacuit autem ibidem venerabile eius corpus usque ad tempus Antonii imperatoris et sic per gratiam Christi revelatum est sanctissimo et reverendissimo praesuli sedis apostolicae Urbis Romae Eutychiano et fecit conventum cum clericis et fidelibus laicis et fecit praeparari sarcophagum mirae pulchritudinis et sic ipse ambulavit cum omni clero Romano, et ibi ubi erat revelata apparuit et foderunt et ibi eam invenerunt… et deduxerunt ipsam ad urbem Romam cum hymnis et canticis spiritualibus iuxta arcum Romanum in ecclesia sanctorum martyrum Aquilae et Priscae ibique posuerunt sanctissimum corpus eius [Ibid., n. 20.] . Certo certius nullum sub Eutychiano papa (275 – 283) cuiuscumque corpus in Urbem translatum est. Saeculo tamen XII monachis persuasum erat S. Priscae reliquias in sua ecclesia iacere, quod ex Vita S. Anselmi Cantuariensis colligitur: Walo episcopus Parisiacensis [† 1116]… cum Anselmo, me praesente, innotuit ei quid reliquiarum a Roma secum detulerit. Ad quod cum ille Deo gratias ageret, episcopus os unum quod de capite beatae martyris Dei Priscae esse asserebat protulit, et id qualiter adeptus fuerit illico subinferens ait: “Romae eram et oratorium nominatae martyris, in quo beatissimus apostolorum princeps Petrus altare sacravit, vetustate consumptum dirutum est, et corpus martyris in nova recondendum ecclesia, me astante, levatum. Igitur cum loci ipsius cardinalis reliquias sanctae in suo iure haberet, et ipse idem mihi familiaris existeret, os istud quod videtis de sacro corpore sumptum mihi pro signo mutui amoris dedit [BHL. 526, Rule, p. 409 – 410.] .” Horum igitur omnium haec summa esto: de Prisca, quae sui nominis titulum condidit, certissime constat; eam autem virginem martyrem fuisse et via Salaria in coemeterio Priscillae vel miliario X in via Ostiensi depositam, non constat.
Leupardi solius codicis B additamentum est. Leobardi reclusi in Maiore Monasterio Vitam scripsit Gregorius Turonensis [BHL. 4846.] .
EXCERPTA] Rusei in codice Cambr. legendum est Mosei, n. 36.
Cod. Taml.: Zurseni = Zosimi, n. 43; Bauli = Pauli, n. 63.
XIV KAL. FEB.
In Africa Pauli Quinti Geronti Ianuari Saturnini Successi Germanae Tertulae et aliorum multorum Tiberitani Maioli Victoriani Honorati Furtunati Iuli Luci Marcusi Publi Felicis Gaiae Vitalis Cassiani Secundi Victoris Primi Spani Cacinari item Luci Saturninae Floridae Calistae Molendionis. Hierosolima Marthae et Mariae sororum Lazari. Carthagine Picariae Piae et aliorum XXXVIIIa. et alibi Zosimi Minelampi Tubariani Fortunati . Romae passio sancti Sebastiani martyris .
Lugduno ordinatio episcopatus sancti Niceti .
Addunt codices pleniores: a) quorum nomina deus scit S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. aff̄ E; affrica W | 5. gerontii S2 | 6. ianuarii BW; genuarii S1; ganuarii S2 |
9. germane BS; germani W | 10. zertuli E; tertuli B; om. S | 14. tyberitani B; tybiritani S; tiberiani W | 15. maiuli S |
16. victuriani BSW | 19. iulii BSW | 20. lucii BSW | 21. marcusii BS; morcusi W | 22. pupli E | 24. gagi BSW | 27 – 28.
victuris secundi BSW | 30. hispani BCW; hispani///ce S | 31. ecamari B; cacmari W; mara S1; mari S2 | 33. lucii BSW |
34. saturnine BS | 35. floride SW | 36. caliste S; callistȩ W | 37. melondionis E | 38. hierosō E; hierusolima BW | 39.
marthe BSW | 42. soror̄ E; sororis B1; sorores B2SW | 44. kartaḡ E; cartagine SW; chartaginem B | 49. triginta et octo
B | 50 – 51. om. BSW | 53. mine lampi W; menelampi S; menilapi E | 54. tibariani BW; tybariani S | 55. furtunati
BSW | 57. corr. vigilia S2 int. lin. | 59. sabastiani W | 61 – 63. om. E | 61. lugdono BS1 | 62. ordinat̄ B | 65. add. episcopi BW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Quinti Geronti Ianuarii Saturnini Successi Piae et aliorum
XXVIII. Hierusolimis Marthae et Mariae sorores Lazari. — Taml.: Pauli Quinti Gerontii Ianuarii Saturnini bis
Successi Marii et Marthae sororis Lazari Gagiae Saturninae Floridae Calizae Piae Priscariae Tertuli Tiberii Tanmaioli
Victoriani Honorati Fortunati Iulii Lucii [Nativitas sancti Gemanici sup. lin.] Marcisii Pauli senis herem tae Puplii
Felicis Vitalis Casiani Secundi Victoris Primi Hispani Luci Cacumari Molendionis Zosimi Menelampi Tubartini Furtunati
Sabastiani Niceti et aliorum martirum XXXVIII. — Met.: Hierosolima Marthȩ et Mariȩ. Affrīcȩ Pauli Germani
Iulii Gai Zosimi Fortunati Niceti confessoris Quinti Successi Ianuarii Saturnini. — S. Quint.: In Affrica natale sanctorum
Pauli Pauli Emmetis. Serunti Ianuarii Successi Valentis Publii Gagi cum aliis sexcentis.
IAN. 19
1. IN AFRICA] Kalendarium Carthaginiense:
XIIII kal. feb. sanctorum Tertullensium et Ficariensium.
Utriusque sanctorum turmae mentio
est in nostris libris: Tertulae et aliorum multorum
(n. 10 – 13), Picariae Piae et aliorum XXXVIII
(n. 45 – 49), hoc pacto ut velut ab antesignanis
Tertula vel Tertulo et Picaria nomen sumpsisse
videantur. Sed inter omnes convenit huius generis
vocabulis vel palaestram vel patriam martyrum
designari. Iam quaeritur num eos omnes, quos hodie
Africae addicere videtur martyrologus, alterutra
vel utraque cohors sibi vindicet. Id certo de
omnibus et singulis asseri nequit. Praeterquam
quod hic Afris Hispani martyres permiscentur,
alii ex dissitis locis, velut Primus Nicomediensis
(ian. 22), Vitalis Spoletanus (ian.
21) et Calista quaedam (n. 36) seu potius
Callistus, coemeterii eponymus, in unum gregem
cum iis coadunantur. De singulis nunc dicendum.
3. PAULI] Iam supra, ian. 14, 18.
4. QUINTI] Cf. ian. 9, 10, 11, 12; cf. ian. 21, n. 57.
5. GERONTI] Iam supra,ian. 14.
6. IANUARI] Supra, ian. 9, et alias saepe, sed et
ad diem ian. 22, n, 36, ubi martyribus Hispanis
annumeratur. Notasse iuverit alia hodie nomina
occurrere e catalogo Hispanorum: Successi
(n. 8), Iuli (n. 19), Publi (n. 22), Felicis
(n. 23), Cassiani (n. 26) et tandem
Spani (n. 30), pro Hispania.
7. SATURNINI] Vel Saturninae, ian.
18, 21, 23, 24 et infra n. 34.
8. SUCCESSI] Supra, ian. 14, n. 18; 18, n. 60.
Homonymum Hispanum die 22 commemorari, dictum
est ad n. 6.
9. GERMANAE] Al. Germani. Nudum nomen.
10. TERTULAE] Hoc nomine, cum addito
aliorum multorum, sanctos Tertullenses
significari diximus ad n. 1.
14. TIBERITANI] Civitatis incolas, v. g. Tiberiae
seu Coloniae Masculae in Numidia [C. I. L., VIII, 2245.] , designari
vix crediderim, nam Tiberitanorum saltem exspectaveris.
Tiberitani, al. Tiberiani,
infra, n. 54 Tubariani vel Teleriani,
ad diem ian. 18, n. 62, martyris mihi potius nomen
est, ignoti tamen.
15. MAIOLI] Seu Maiuli, al. Mauili,
ian. 18, n. 64; 21, n. 71.
16. VICTORIANI] Cf. supra, ian. 14, n. 19.
17. HONORATI] Cf. ian. 18, n. 67; 21, n. 72.
18. FURTUNATI] Ian. 18, n. 41. Iterum infra,
n. 55.
19. IULI] Fortasse, ut die 18 (ad n. 57), in codice
E, pro ma]iuli. Nisi tamen sit Iulius
Hispanus de quo ian. 22, n. 44.
20. LUCI] Ian. 18, n. 65. Iterum infra, n. 33,
et ian. 21, n. 70.
21. MARCUSI] Fortasse iteratur Maiuli
(n. 15), cuius loco scriptum repperimus in codice
W, Marculi, ian. 18, n. 64. Etiam ian. 21,
n. 73; 27, n. 52: Matrosi al. Marosi.
22. PUBLI] Die ian. 21, 22: Publius Hispanus.
23. FELICI] Item ian. 21, n. 11; 22, n. 29:
Felix Hispanus.
24. GAIAE] Cf. ian. 21, n. 76: Gai.
25. VITALIS] Die ian. 21 Vitalis martyr
Spoletanus nuntiatur in codice E.
26. CASSIANI] Die ian. 22, n. 22, Cassianus
inter Hispanos. Iterum infra, n. 31.
27. SECUNDI] Cf. ian. 21, n. 74, Secundi.
28. VICTORIS] Item ian. 21, n. 67 Victoris.
29. PRIMI] In libris nostris ian. 21, n. 69. In
breviario syriaco, die 22, inter martyres Nicomedienses.
30. SPANI] al. Hispani. Scribendum videtur
in Hispania, cum nonnulli ex sanctis
Hispanis a die 22 huc transierint. Supra, ad
n. 6.
31. CACINARI] = Cassiani, iam supra
n. 26.
33. LUCI] Iam supra, n. 20.
34. SATURNINAE] Cf. supra, n. 7.
35. FLORIDAE] Iam ian. 14, n. 25; 18, n. 69.
36. CALISTAE] Lege 〈cimiterium〉 Callisti,
quod ad laterculum sequentis diei pertinet.
37. MOLENDIONIS] Nudum nomen, quod et
corruptum videtur.
38. HIEROSOLIMA] Memoria Marii (al. Mariae) et Marthae martyrum qui Romae die 20 ian. coluntur, sorores Lazari huc adduxit, proindeque earum commemoratio nullo nititur usu liturgico ecclesiae Hierosolymitanae vel cuiuscumque ecclesiae [Cf. Duchesne, Les fastes épiscopaux, t. I2, p. 324 – 25.] . Interpolatori debetur:
Hierosolima Marthae et Mariae sororum Lazari.
44. CARTHAGINE] Kalendarii Carthaginiensis
excerptum de sanctis Ficariensibus supra ad
n. 1 attulimus; qua ratione laterculus emendandus
sit non satis liquet. Piae expungo utpote
contractum ex Picariae. Hoc autem non mulieris
nomen est sed confictum e vocabulo Ficarienses.
Martyres Ficarienses numero triginta
et octo fuisse codicum lectio indicare videtur.
Martyrologium Romanum: In Africa sanctorum
martyrum Pauli, Gerontii, Ianuarii, Saturnini,
Iulii, Cati, Piae et Germanae. “Hi
omnes restituti sunt, ita Baronius, ex vetustissimo
martyrologio manuscripto quod Romae in monasterio
S. Cyriaci in Thermis usui erat.” Quam incertus
sit laterculus passim e martyrologio nostro
congregatus, ex dictis satis patet, neque sanctos ullos
fuisse quibus Cati vel Piae nomen esset.
52. ZOSIMI] Iam habuimus Zosimum pro Zenone, Minelampi pro Melanippi die ian. 18 (n. 43), ubi laterculus martyrum Nicaenorum turbate quidem sed tamen integer producitur, hic vero truncus et mutilus. Hodie porro in breviario Syriaco nuntiantur: ἐν Νικαίᾳ … ἐκ τῶν ἀρχαίων μαρτύρων Κοσκώνιος, Ζήνων, Μελάνιππος. Et iterum die feb. 23: ἐν Ασίᾳ ἐκ τῶν ἀρχαίων μαρτύρων Πολύκαρπος ὁ ἐπίσκοπος καὶ Ἄρωτος καὶ Κοσκώνιος καὶ Μελάνιππος καὶ Ζήνων. Rursum, sept. 2: ἐν Νικομηδείᾳ ἐν τῷ αὐτῷ β᾽ τοῦ Ἐλούλ, ἐκ τῶν ἀρχαίων … [Hoc loco Syrus interpres inserit nom n corruptum, de quo ad diem 2 sept.] καὶ Κοσκώνιος καὶ Ζήνων καὶ Μελάνιππος· καὶ οἱ υἱοὶ τῆς Θεοδότης, ubi loco Nicomediae libenter legerim: ἐν Νικαίᾳ, ut in laterculo 19 ian., emendationem quoque suadente Theodota, quae Nicaena est. De Cosconio eiusque sociis, quos ex libris nostris celebratissimos quondam fuisse constat et ante aetatem Diocletianeam passos (ἐκ τῶν ἀρχαίων), nihil praeterea traditum est. Ergo scribamus oportet, ut heri:
〈Nicaeae Cosconi,〉 Zenonis, Melanippi.
54. TUBARIANI] Supra, n. 14, Tiberitani.
55. FORTUNATI] Iam supra, n. 18.
59. SEBASTIANI] Non quidem vigilia S. Sebastiani nuntiatur, ut nonnemini placuit [Urbain, Ein Martyrologium der christlichen Gemeinde zu Rom, p. 122.] , sed anticipatio est ex die sequenti, ut alias saepe:
Romae passio sancti Sebastiani martyris.
61. LUGDUNO] Habetur Vita S. Nicetii ab anonymo scripta [BHL. 6088.] et altera in Vitis Patrum [BHL. 6089.] , a Gregorio Turonensi, qui aliis etiam locis eundem laudat [Hist. Fr. IV, 36; Virtutes S. Iuliani, II, 50; in Gloria confessorum 60.] . Obiit IIII non. april … XXXIII° p. c. Iustini et indic. sexta, id est 2 april. anno 573, ita testante titulo sepulcrali [Leblant, Inscriptions chrétiennes de la Gaule, n. 25; cf. Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 167; A Coville, Recherches sur l'histoire de Lyon, p. 323 – 46.] . Sacerdoti episcopo († 11 sept. 552), cuius nepos erat, in cathedra Lugdunensi successit [M. G., Script. rer. merov., t. III, p. 518 – 21.] fuitque ordinatus die 19 ian. 553, quae, ut notat Duchesne [In schedis.] , dominica erat.
Lugduno ordinatio episcopatus sancti Niceti.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Tiberti Tanmaioli = Tiberitani Maioli, n. 14, 15; Germanici = Germanae al. Germani, n. 9.
XIII KAL. FEB.
Romae passio sancti Sebastiani Fabiani episcopi. via Cornelia miliario ab urbe XII Mari et Ambacu . Lugduno Clementis presbyteri . Romae in cimiterio Fabiani episcopi et Sebastiani . in cimiterio Mariae et Marthae Audefax et Abacuc. Lugduno Gallia Clementis presbyteri .In Nicomedia Leonti Ciriaci Biticendi Ursi Biti Ciriaci Ursi Cendei Leuci
Flori Felicis Celedoniae Marciae Neveduno Tyrsi Leuci Gallinici
Kiriaci
Galinicia
Addunt codices pleniores: a) et in spanis vincenti E; rome passio sanctae agnetis (agnitis B1) virginis BS.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 8. cornēl E | 9. miliā E | 16. lugdun̄ E | 18. prƀ E | 21. cim̄ B;
cimityrio W | 23. om. S | 25. sabastiani B1 W | 27. cymitirio W | 28. marii S2 | 30. martȩ S; marthe W | 31. adefax
S; audifax B2 | 34. lugduno W | 35. gallea S | 38. om. B | 39. om. BSW | 40. nicom̄ E | 46. cyriaci SW | 49. luci W |
52. caeledoniae B; caeledome W; celendoniȩ S | 53. marcie S | 54. nividuno S | 55. tarsi E; tursi W | 58. quiriaci BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae in catacumba nat. Sebastiani Vincentii et Fabiani et in Spanis Vincenti Marii
Marthae cum filiis suis — Taml.: Fabiani Sabastiani Vincentii Calesti Adaflexi Mariae Marthae Agnetis virginis Celidonae
Marciae Lugdonagal Clementis presbiteri Leontii Biti Ciriacii bis Ursi Gallinici Marcialis tem Felicis Viti Candei
Florae Leonti Ciriaci Taracona — Rich.: Rome via Appia sancti Sebastiani. Fabiani episcopi …
IAN. 20
1. ROMAE] Depositio martyrum: XIII kal. feb. Fabiani in Callisti et Sebastiani in Catacumbas. Kalendarium Carthaginiense: sancti martyris Sivastiani. Sacramentarium Gelasianum: in natali sanctorum martyrum Sebastiani Mariae Audifax et Abacuc … in natali sancti Fabiani [Wilson, p. 163 – 64.] . Sacramentarium Gregorianum: Natale sancti Fabiani … Natale sancti Sebastiani [Wilson, p. 20.] . Error est in Catalogo Liberiano ubi dicitur S. Fabianus passus XII kl. feb. [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 4.] , et etiam in Libro pontificali: Sepultus est in cymiterio Calisti via Appia XIIII kal. febr. [Duchesne, t. c., p. 148.] . Constat enim de XIII kal. feb. ex antiquo feriali et perpetuo usu liturgico. De loco depositionis nulla est controversia. Recte Itinerarium Salisburgense: Postea pervenies via Appia ad S. Sebastianum martyrem; cuius corpus iacet in inferiore loco … Eadem via ad S. Caeciliam, ibi innume rabilis multitudo martyrum … Flavianus martyr [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 180.] ; et quidem in coemeterio Callisti a Rossio detectus est S. Fabiani titulus sepulcralis [Id., ibid., t. II, p. 58 – 62; cf. t. I p. 236 – 37.] :
ΦΑΒΙΑΝΟΣ ΕΠΙ ΜΡΤ
ubi vocabulum μάρτυρ alia manu additum est [Cf. Delehaye, Sanctus, p. 173 – 75.] . S. Fabiani reliquiae, alio translatae, omnino pessum ierunt [F. Grossi Gondi, S. Fabiano papa e martire la sua tomba e le sue spoglie attraverso i secoli, Roma, 1916.] . Antiquissimum certissimumque de sancti pontificis martyrio († 250) testimonium habetur in epistulis S. Cypriani [Epist. IX, XXX, Hartel, pp. 488, 553.] . Qua aetate vixerit S. Sebastianus nos latet. Acta quidem eius habemus satis antiqua, sed a fide historica perquam aliena [BHL. 7543; BHG. 1620.] . Eius autem basilica ea est quam in catacumbas ubi iacuerunt corpora sanctorum apostolorum Petri et Pauli exstruxisse fertur Damasus papa [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 212.] , et complures pontifices restaurarunt [P. Kehr, Regesta pontificum Romanorum, t. I, p. 162 – 64; Chr. Huelsen, Le chiese di Roma nel m dio evo, p. 460; Duchesne in Memorie dell' Accademia di Archeol., t. I (1923), p. 1 – 23; Grossi Gondi, La tomba e l'altare di S. Sebastiano della basilica dell' Appia, Roma, 1918.] . Titulus anno 401 – 417 in basilica positus est, ita inscriptus:
TEMPORIBVS SANCTI
INNOCENTI EPISCOPI
PROCLINVS ET VRSVS PRAESBB
TITVLI BYZANTI
SANCTO MARTYRI
SEBASTIANO EX VOTO FECER(V)NT [O. Marucchi, I monumenti del museo cristiano Pio-Lateranense, tav. XLIV, 11; De Rossi, Inscriptiones christ. Urbis Romae, t. II, p. 322.]
Et alius, incerta aetate, in basilica S. Stephani Caelimontana:
IN QVA SANCTA SIMVL CONDVNTVR PIGNORA SVMMI
EGREGIIQVE SABASTIANI MVLTISQVE ALIORVM … [Ibid., p. 152.]
Venerationis S. Sebastiano antiquissimis temporibus
in Hispania [Hübner, Inscriptiones Hispaniae christianae, 90.] et in Africa [Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne d'Afrique, 246.] habitae monumenta
supersunt. His dictis, si ratio habetur
laterculorum qui tum die 16 ian., tum hodie variis
in codicibus prostant, ita scribendum erit:
Romae via Appia in cimiterio Callisti Fabiani episcopi.
〈item〉 in Catacumbas Sebastiani.
7. VIA CORNELIA] E Sacramentario Gelasiano nomina quattuor sanctorum superius adduximus, de quibus nonnulla praenotata sunt ad diem 16 ianuarii. Eosdem via Cornelia quievisse testatur Epitome de locis sanctorum: Iuxta eandem quoque viam S. Rufina, S. Secunda, S. Maria, S. Marius, S. Ambacu, S. Audafax et alii quamplurimi sancti iacent [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 182.] ; et Notitia ex Wilhelmo Malmesburiensi: in eadem via ecclesia altera in qua requiescunt sanctae virgines Rufina et Secunda. In tertia ecclesia sunt Marius et Martha et Audifax et Abacuc filii eorum [Ibid., p. 183.] . Locus adhuc repertus non est. Notasse tamen iuvat inter possessiones, quas litteris 10 feb. 1158 enumerat Adrianus IV papa, memorari ad Castrum Bucceie ecclesiam sanctorum Marii et Marthae [Jaffé-Ewald, Regesta pontificum Romanorum, 10387.] . Eorundem Acta haec referunt: Qui ducti via Cornelia, miliario tertio decimo ad Nymphas Catabassi, ibi in eodem loco decollati sunt sub arenario Marius, Audifax et Abbacuc; Martha vero in Nympha necata est. Matrona autem quaedam Felicitas corpora eorum sepelivit in praedio suo tertio decimo kalendarum februariarum [BHL. 5543, n. 19.] . Miliaria ab Urbe XII numerat hodie Epternacensis, die 16 melius XIII. Hinc:
Via Cornelia miliario ab Urbe XIII in cimiterio 〈eorum〉 Marii, Marthae, Audifacis et Abacuc.
15. AMBACU] Lege quae dicta sunt ad diem
ian. 16, ad n. 12.
16. LUGDUNO] Lugdunensibus ipsis ignotus est Clemens ille. Ceterum plana est annunciatio:
Lugduno Galliae Clementis presbyteri.
28. MARIAE] = Marii, n. 13.
39. IN NICOMEDIA] Breviarium Syriacum: ἐν Νικομηδείᾳ τῇ πόλει Λεόντιος καὶ τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐν Νικομηδείᾳ Κυριακὸς καὶ Κίνδος καὶ Βίτιος Φλῶρος καὶ Φήλιξ. Notandum etiam die 25 nuntiari ἐν Νικομηδείᾳ Τῖτος καὶ Φλῶρος, et die 26 ἐν Νικομηδείᾳ Βῖτος. Contextus syriacus hisce diebus nonnihil in conditus apparet, et nomina eadem iterat. Horum martyrum Nicomediensium nulla supersunt Acta. Unde si codicibus nostris cum syriaco collatis stemus, ita scribatur oportet:
in Nicomedia Leonti, Ciriaci, Biti, Cendei, Flori, Felicis.
Sed, quod mireris, tres sancti cognomines Λεόντιος, Κινδαῖος, Κυριακὸς in fastis Graecorum ad diem 1 aug. connumerantur martyribus novem qui Sidae in Pamphylia sub Diocletiano passi leguntur [Synax. Eccl. CP., p. 860.] , cuius rei nullam congruam rationem me invenire profiteor.
43. BITICENDI] Id est Biti et Cendei.
n. 45, 48.
44. URSI] Id est Tirsi, n. 55.
49. LEUCI] Cf. infra ad n. 55.
50. FLORI] Nicomedienses sunt Florus et
Felix, supra n. 39.
52. CELEDONIAE] Nudum nomen.
53. MARCIAE] Quoniam saepius occurrit, nec
raro mancum vel depravatum nomen Marciani,
martyris cum multis in locis tum maxime in
Moesia celeberrimi, pro Marciae legendum esse
conieceris Marciani, qui Novioduno (n. 54)
tribuendus sit. Secus de Marcia nihil notandum
occurrit.
54. NEVEDUNO] Nevedunum, Neviodunum, Noviodunum non unius oppidi nomen est [A. Holder, Alt-celtischer Sprachschatz, t. II, pp. 740, 787 – 89.] . Noviodunum in Moesia inferiore [Non longe ab Isaccea (Dobrudscha).] seligere placet, quoniam martyres in Moesia cultos non paucos recenset martyrologium hieronymianum [Saints de Thrace et de Mésie, in Anal. Boll., t. XXXI, p. 161 – 300.] . S. Thyrsum (n. 55) in hac civitate coli potuisse non nego, nullo tamen documento comprobatur. Quare lectio Neveduno Marciani potior mihi videretur, dummodo de Marcia (n. 53) non falso coniectaverimus.
Neque hoc praetereundum est. Ad diem 25 maii, n. 43 nuntiatur Fabianus pro Flaviano, eodemque die in breviario Syriaco mentio habetur alterius Flaviani: ἐν Νοβιοδούνῳ Φλαβιανὸς ὁ μάρτυς. Itaque fieri potuit ut interpolator cum nomine Fabiani hodierni (n. 5) nomen urbis Novioduni coniunxerit quod alio die nomini Fabiani annexum esse meminerat.
55. TYRSI] Thyrsus hodie fastis Graecorum inscriptus est: μνήμη τῶν ἁγίων μαρτύρων Θύρσου καὶ Ἁγνῆς. Horum autem festum Constantinopoli agebatur πλησίον Ἑλενιανῶν [Synax. Eccl. CP., p. 407.] Et Ἁγνὴ quidem seu Agnes celeberrima est virgo Romana cuius natalis dies est ian. 21. De Thyrso autem surgit dubitatio utrum habuerit necne comites illos individuos Leucium et Callinicum quos tum fasti nostri diebus 15, 18, 27, 31 ian., tum Passio eorundem commemorant [BHG. 1845; BHL. 8277 – 8281.] , et quorum nomina hodie ab interpolatore adiecta fuisse haud dubitanter coniecerim. Solum Thyrsum commemorat Sozomenus, ubi de ecclesia a Caesario aedificata: Καισάριος εἰς τιμὴν Θύρσου τοῦ μάρτυρος μεγαλοπρεπῆ ναὸν τῷ Θεῷ ἐνθάδε ἀνέστησεν [Hist. eccl., IX, 2, 6. Non adeo perspicua sunt quae de eodem οἴκῳ τοῦ ἁγίου Θύρσου refert Chronicon Paschale, Dindorf, p. 590. Cf. Les origines du culte des martyrs, p. 102, n. 2.] . Procopius etiam inter aedes sacras a Iustiniano conditas recenset τοῦ Θύρσου μάρτυρος ἓδος [De aedif., I, 4. Repertus est in Lycaonia titulus ὅροι τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου (ἱερομάρτυρος?) Θύρσου. Anal. Boll., t. XXVI, p. 465.] . Quod ecclesia Constantinopolitana πλησίον Ἑλενιανῶν, in qua hodie S. Thyrsi commemoratio nuntiabatur, sanctis Thyrso, Leucio et Callinico sacra erat, vocaturque μαρτυρεῖον αὐτῶν [Synax. Eccl. CP., p. 307.] , nodum non solvit, potuitque cultus martyris cognominis in basilicam S. Thyrsi et sociorum transferri. Quicquid id est, S. Thyrsum Novioduni (n. 54) passum vel venerationi habitum fuisse satis probabile non videtur. In kalendariis mozarabicis nunc S. Tyrsi solius nunc S. Tyrsi et comitum memoria inscripta est ad diem 28 ian. [Férotin, Le Liber ordinum, p. 452 – 53.] . Tirsi reliquiae in altari positae erant cum aliis plurimis cuius nomina sunt in titulo, ut videtur saeculi VI, prope Zafra Hispaniae reperto [Hübner, Inscriptiones Hispaniae christianae, n. 57. Integrum dabimus ad diem 21. De ecclesia S. Thyrsi quae olim Toleti erat, Hübner, n. 393.] . Oveti, in ecclesia parochiali Sancti Thyrsi, detecta est pars lapidis confracti, his litteris inscripta: BEATISSIME TIRSE … VT SINT MICI A D(omino) DIMISSA OMNIA P(eccata) PER IPSVM QVI TE ELEGIT SIBI [Hübner, n. 481.]
56. LEUCI] Supra, n. 49, cum Gallinici,
n. 57, 59, interpolatum videtur ut inde restitueretur
celebratissima turma Thyrsi, Leuci et
Callinici, supra, ad n. 55.
58. KIRIACI] Supra, n. 42.
59. GALINICI] Supra, n. 57, cf. n. 55.
ADDITAMENTA] Niceti. De S. Nicetio, ad diem ian. 19, n. 61.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Adaflexi = Audifax, n. 31; Lugdonagal = Lugduno Galliae, n. 34, 35; Taracona, civitas, ian. 21, n. 36.
XII KAL. FEB.
Romae sanctae Agnae virginis . Romae passio sanctae Agnetis virginis.Natale Felicis Fructuosi Celsiani Fulogi Celiani Augori Marcialis item Felicis
Cendei Viti Flori Leonti Cyriaci Fustaci . Nicomedia Eustasi confessoris.
in Africa Solutoris Hermetis. in Spania civitate Taracona passio
sanctorum Fructuosi episcopi Augori et Eulogii diaconi. Trecas passio
sancti Patrocli martyris. Arvernus depositio beati Aviti episcopi. alibi Saturnini
Quintini Marini Datii Saturi Gaddiani Celiani Zabuli Mammas Vincentiae
Rogati Victoris Repositae Primi Luci Maiulini Honorati Marcusi
Secundi Castini Gai Caelestini Ermis episcopi et Publia.
Addunt codices pleniores: a) vincenti spoliti civi vitalis E; romae passio sanctae agnetis virginis B2 in marg.;
item leontii C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 5 – 9 om. BS; in addit. diei 20. | 7. om. W | 10. om. E | 12. add. mart̄ B |
13. celsionis BSW | 14. fulogicȩ SW; om. E | 15. caeciliane BS; ciciliane W | 16. augurii B; agurii S; augeri W |
20 – 21. viti candei BSW | 22. flore BS | 24. ciriaci B | 25. faustaci BSW | 26. nicom̄ E | 27. eostasi BSW | 28. om. E |
30. aff̄ E; affrica W | 31. solutaris E; salutoris W | 32. et metis W | 33. om. E | 34. hispanis B; hispaniis SW | 35. civī
E | 36. taragona S1; tarracona S2; racora E | 37. om. EW | 40. om. E | 41. auguri BW; augurii S | 42. om. E | 43. eulogiae
E; elogii B; eologii SW | 44. daci E; diac̄ W; diaconorum B | 45. tricas S1 | 46. om. E | 49. om. E | 50. arvernius
E; arvernis S2 | 52. om. E | 55. om. BSW | 57. quinti BSW | 59. dacii SW | 60. satiri W; saturri S | 62. caeliani
B; celeani S | 63. zabullii BSW | 64. mamas B; mammasi S | 65. vincenti BSW | 66. arogati BW; arogoti S | 67. victuris
B1 S | 68. posite S1 | 70. lucii BSW | 71. maulini E | 73. macusi E | 76. gagi BSW | 77. celestini W | 78. et S |
79. prƀri W | 81. pupli E; add. ep̄i S2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Nat. sanctae Agnae virginis et in Spanis Fructuosi episcopi Eglogii Augorii et Vincenti
et in Eupoliti Vitalis Trecas passio Patrocli et Avernus depositio Aviti episcopi Celestini episcopi Ermis episcopi. —
Taml.: Fructuosi episcopi Felicis Celsionis Ciciliani Auguri Martialis Fulogiae Eulogiae Vincentiae Agnae virginis in
Roma Repositae Felicis Emerentianae Vincentii Cendeni Flori Viti Leontii Puplii Ciriacii Vincentis Faustaci Eustacii
Salvatoris Hermetis Fructuosii Augorii Diacii Vitalis et aliorum V Patroclii Aviti episcopi Saturnini Quintini Marini
Datii Rutiri Gaddani Caeliani Servulii Rogati Victoris Primi Lucii Maiulini Honorati Secundi Nascussi Castini Zatii
Celestini Hermis Eglinnae virginis. — Rich.: Romae via Numentana passio sanctae Agnae. Et in Spaniis Fructuosi
episcopi et Logii. Et in Spoliti Vitalis Alcuernis Aviti episcopi Saturnini.
IAN. 21
1. ROMAE] Depositio martyrum: XII kal. feb. Agnetis in Nomentana. Kalendarium Carthaginiense: sanctae martyris Agnes. Sacramentarium Gelasianum: in natali sanctae Agnetis virginis de passione sua [Wilson, p. 164.] . Sacramentarium Gregorianum: Natale sanctae Agnae [Wilson, p. 21.] . Die 28 ian. Romae fit eiusdem altera commemoratio et 18 oct. Ostiae. Passionem eius enarrarunt S. Ambrosius [De virginibus, I, 2. P.L., t. XVI, p. 200 – 202.] , Damasus [Ihm, Damasi Epigrammata, n. 40.] , Prudentius [Persteph. XIV.] , hagiographi antiqui graeci [BHG. 45, 46.] , latini [BHL. 156, 157. De his egregie P. Franchi de' Cavalieri, S. Agnese nella tradizione e nella leggenda, in Römische Quartalschrift, Xes Supplementheft, Roma, 1899.] , syri [BHO. 34.] , alii plurimi saeculis labentibus [BHL. 160 – 167. 164, b, d, m; Chevalier, Repertorium hymnologicum, t. VI, p. 3.] . De basilica S. Agnetis via Nomentana unum pro ceteris adducatur Itinerarium Salisburgense: Deinde via Numentana ad ecclesiam S. Agnae, quae formosa est, in qua sola pausat et ipsam episcopus Honorius miro opere reparavit [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 178. Cf. M. Armellini, Il cimiterio di S. Agnese sulla via Nomentana, Roma, 1880.] . Epitaphium: Agne sanctissima [Silvagni, Inscriptiones christianae Urbis Romae, N. S., t. I, 2816.] , pro titulo sepulcrali S. Agnae seu Agnetis immerito habitum est nec christianum esse certo constat [H. Delehaye, Sanctus, p. 49.] . Basilicam S. Agnetis Constantinus Augustus condidisse fertur [Duchesne, Liber pontificalis, t. I, p. 180.] , quam dedicavit Constantina, ut carmine acrosticho, absidi olim inscripto, nunc autem deperdito, efficitur.
CONSTANTINA DEVM VENERANS CHRISTOQVE [DICATA OMNIBUS IMPENSIS DEVOTA MENTE PARATIS NVMINE DIVINO MVLTVM CHRISTOQVE IVVANTE SACRAVI TEMPLVM VICTRICIS VIRGINIS AGNES [De Rossi, Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. II, p. 44.] …
Eandem ecclesiam Honorius (626 – 638) a solo restituit [Liber Pontificalis, t. c., p. 323.] , absidem et arcum titulis metricis decoravit [Titulus in musivo absidis adhuc exstat. De Rossi, Inscriptiones, t. c., p. 89, n. 42; Id., Musaici delle Chiese di Roma, S. Agnese. Epigramma olim arcui inscriptum, Id., Inscriptiones, t. c., p. 89, n. 43.] . Ab aliis pontificibus, non semel renovata est [P. Kehr, Regesta pontificum Romanorum, t. I, p. 158 – 59; Chr. Huelsen, Le Chiese di Roma nel medio evo, p. 170.] . Erant et intra muros Urbis ecclesiae S. Agnetis ad Duo Furna, et S. Agnetis de Agone, quae etiamnum exstat [Huelsen, t. c., p. 168 – 69.] .
Agnen Damasus [Ihm, n. 40.] , Agnam Augustinus [Sermo 354, n. 5, P. L., t. XXXIX, p. 1565.] nuncupat sanctam martyrem. In casu obliquo tum Agnae tum Agnetis scriptio est ab antiquis testibus comprobata, et haec quidem a kalendario philocaliano et sacramentario Gelasiano, illa autem a sacramentario Gregoriano, cui astipulatur titulus basilicae:
VIRGINIS HOC AGNAE CLAVDVNTVR MEMBRA [SEPVLCHRO [De Rossi, Inscriptiones, t. c., p. 63, n. 5.]
Agnes more graecorum est apud Prudentium [Prudentius, Peristeph. XIV: Agnes sepulchrum est Romulea in domo. In lemmate codices non omnes: Passio Agnetis.] et in carmine acrosticho.
Viam Nomentanam solus memorat cod. Rich., sed certa est antiqua lectio:
Romae via Nomentana passio sanctae Agnae virginis.
In Graecorum fastis ter saltem inscriptum est nomen τῆς ἁγίας μάρτυρος Ἁγνῆς, ian. 20, 21, et febr. 1 [Synax. Eccl. CP., pp. 408, 412, 440.] .
11. FELICIS] Felices duo hodie nuntiantur,
Nicomediensis alter (n. 19), alter Hispanus, de
quo iterum ian. 22, n. 29.
12. FRUCTUOSI] Infra, ad n. 34.
13. CELSIANI] Infra, n. 15, 62: Celiani, et
ian. 24. Lege Caeciliani, de quo iterum
ian. 22.
14. FULOGI] Infra, ad n. 33, cum Fructuoso.
15. CELIANI] Supra, Celsiani, n. 13.
16. AUGORI] Infra ad n. 33, cum Fructuoso.
17. MARCIALIS] Iterum ian. 22, n. 26.
19. FELICIS] Ille Felix, qui cum ceteris heri sub Nicomedia nuntiabantur. Neque hodie civitatis nomen deest, sed loco motum est, n. 26. Hinc:
Nicomedia Felicis, Cendei, Viti, Flori, Leonti, Cyriaci.
25. FUSTACI] Al. Faustaci. Si quis contenderit
hoc sub nomine latere Fausti, qui
Faustus Marciali (n. 17) solet adhaerere,
et ian. 22, n. 27, inter Hispanos nuntiatur, non
contradicam. Nec tamen ita dissimilis est ab
Eustasi, al. Eostasi, Eustaci, qui
proxime (n. 27) subsequitur.
26. NICOMEDIA] Supra, ad n. 19.
27. EUSTASI] Die 24 ian. Eustaci, Eustasi
confessoris. Celebris est Eustasius,
discipulus S. Columbani [BHL. 2773.] . Eius autem
natalis est dies april. 2, et alius videtur ab hoc
nostro.
30. IN AFRICA] Inter Afros saepius recensetur
Solutor, v. gr. mart. 15, 24, 27, april. 8, 23,
mai 10, dec. 19. Interdum etiam Hermes,
v. gr. mart. 1, oct. 10, nov. 2, vel ut est infra,
n. 78, Ermis episcopi. Proximus tamen est
Hermes, ian. 22 et 24, cuius etiam vestigium
deprehendere visi sumus ian. 23 (ad n. 26). Omnia
nimium incerta sunt, et caute actum erit si solum
Solutorem Africae relinquamus, non tamen
exclusis nonnullis ex iis qui inferius alibi
(n. 55) nuntiantur.
33. IN SPANIA] Martyrum Tarraconensium, quorum habentur Acta optima [BHL. 3196.] et egregius Prudentii hymnus [Peristeph., VI.] , natalis dies hodie celebratur, teste S. Augustino, in eorum laudatione: Beati quorum Passio recitata est; beata Agnes sancta cuius passionis hodiernus est dies [Sermo 273, n. 6, 1. P. L., t. XXXVIII, p. 1250.] .
in Spania civitate Taracona passio sanctorum Fructuosi episcopi, Auguri et Eulogii diaconorum.
In oppido La Morera (Estramadura), repertus est lapis saec. VI inscriptus [Hübner, Inscriptiones Hispaniae christianae, 57. Martyrum Tarraconensium reliquiae etiam in titulo n. 85, anni 630.] :
SVNT IN HOC ALTARIO
SACRI ESTEPHA RELIQVIAE
NVM. XV
STEPHANI BAVDILI
LVCRETIAE PAVLI CONF.
SATVRNINI NAZARII
SEBASTIANI EVLOGII
FRVCTVOSI TIRSI
AVGVRII VERISSIMI
EVLALIAE MAXIMAE
ET IVLIAE
45. TRECAS] Habetur Passio S. Patrocli Trecensis [BHL. 6520, 6521.] , cuius et miraculum enarrat Gregorius Turonensis [In gloria mart., 63.] . Die 21 iul., Patroclus ille aliis plurimis martyribus adiunctus est ab homine qui XII kal. aug. pro XII kal. feb. legisse credendus est.
Trecas passio sancti Patrocli martyris.
50. ARVERNUS] De Avito, episcopo Arvernensi, quem non ante 592 obiisse constat, plurima apud Gregorium Turonensem eius aequalem [Cf. Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 36.] .
Arvernis depositio beati Aviti episcopi.
55. ALIBI] Martyres, quorum subsequuntur
nomina, maximam partem occurrunt etiam proximis
diebus, et sub Africa (n. 30), paucis
exceptis, nuntiandi videntur.
56. SATURNINI] Saepius, etiam ian. 19, 23, 24,
31.
57. QUINTINI] Al. Quinti, ian. 19, n. 4;
27, n. 15: Quintilli.
58. MARINI] Etiam ian. 24, n. 34; 27, n. 22:
Marinae.
59. DATII] Etiam ian. 24, 27 (cod. E). Legenda
quae notata sunt ad ian. 24, n. 35.
60. SATURI] Etiam ian. 22, n. 58; 24, n. 36, in breviario autem Syriaco, ad diem 25, ἐν Νικομηδείᾳ Σάτυρος καὶ Μαμμαῖος. Hic autem infra (n. 64) Mammas nuncupatur. Hinc
〈in Nicomedia〉 Saturi 〈et〉 Mammaei.
61. GADDIANI] Etiam ian. 24, n. 38: Gudodiani,
et forsitan etiam 27, n. 25: Godditis.
62. CELIANI] Supra, n. 13, Celsiani.
63. ZABULI] Etiam ian. 24, n. 37: Iabelli.
64. MAMMAS] Cum Saturo, supra, n. 60.
65. VINCENTIAE] Etiam ian. 17, 22, 24, 28.
66. ROGATI] Etiam ian. 27, n. 29.
67. VICTORIS] Etiam ian. 17, 19, 27, 28, 29,
30, 31.
68. REPOSITAE] Huius diei propria, ceterum
ignota.
69. PRIMI] Etiam ian. 19, n. 29; 27, n. 30.
In breviario Syriaco, ad diem ian. 22: ἐν
Νικομηδείᾳ
Πολύευκτος
καὶ
Εὐψύχιος
καὶ
Κλήμης
καὶ
Πρῖμος… Si lectio vera esset, scribendum
foret 〈in Nicomedia〉 Primi. Verum loci
nomen excidisse palam fiet ex dicendis ad diem
ian. 23, n. 39. Certe Primus ille Afer non
est.
70. LUCI] Etiam ian. 19, n. 33; 27, n. 50.
71. MAIULINI] Etiam ian. 18, 19 (Maiuli).
72. HONORATI] Etiam ian. 18, 19, 27.
73. MARCUSI] Etiam ian. 19, n. 21; 27, n. 52.
74. SECUNDI] Etiam ian. 19, n. 27; 27, n. 53.
75. CASTINI] Ian. 27, n. 54: Casti, forsitan
etiam ian. 19, n. 26: Cassiani, nisi sit pro
Caelestini, infra, n. 77.
76. GAI] Etiam ian. 19, n. 24: Gaiae; 27,
n. 55.
77. CAELESTINI] Etiam ian. 27, n. 56: Caelesti.
In Cambr. add. episcopi.
78. ERMIS] Cf. supra, n. 32, Hermetis,
et n. 30.
81. PUBLI] Inter martyres Caesaraugustanos, ian. 22, n. 24. Iam heri nuntiatus est, et a die 28 ad 31 cotidie recurret. In martyrologio Romano nuntiatur: Athenis natale Publii episcopi, qui post sanctum Dionysium Areopagitam Atheniensium ecclesiam nobiliter rexit cet. Haec tandem inani Flori Lugdunensis coniecturae debentur [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 308, 599.] .
ADDITAMENTA] Vincenti, cuius natalis est ian. 22.
Spoliti, al. Eupoliti (Cambr.). Plana est enuntiatio:
Spoleti civitate Vitalis.
Eius natalis dies est febr. 14.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Diacii = diaconi, n. 44; Rutiri = Saturi, n. 60; Mascussi = Marcusi, n. 73; Eglinnae virginis: tanta est huius codicis depravatio ut de Agnete virgine cogitare fas sit. Eglinnam quidem suam crediderunt Hiberni recentiores, eamque nuntiare coeperunt cum sancta Fainche: “Saints Fainche and Eghlionna, virgins, of Cluaincaoi, in Eoghanacht, of Cashel, county of Tipperary [O'Hanlon, Lives of the Irish Saints, t. I, p. 395 – 96.] .” Haec tandem ex solo Tamlactensi manarunt.
XI KAL. FEB.
In Spania civitate Valentia passio sancti Valeri episcopi et Vincenti diaconi et aliorum XVIII et martyrum XVIII cum sociis eorum
Quintiliani Cassiani Matutini Pulvi Urbani Marcialis Fausti Successi Felicis Pauli Petri Pauli Successi Petri Felicis
Ianuari Primitivi Eboti Cediani Optati Optati Caeciliani
Frontonis Iuli Bellici Municipi Toechi Ianuari Luberci Apodimi
Orionis Memnonis Ermetis Ianuariae
item Ianuari Muci Saturi Bellicia
et in Africa Quiri cum sociis
suis
Gemelli Saturi Ianuari Felicis Titi
Flori Orionis. ad Gemellas Clementisb
Saturnini municipioc.
Addunt codices pleniores: a) et rom̄ ad aquas salvī sancti anastasi episcopi E — b) anastasi martyris B. — c) anastasi
martyris C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. om. E | 2. hispania BS; hispaniis W | 5. om. E | 7. valerii S2 | 10. vincentii
S2 | 16. mar̄ B; martȳ W | 17. decim et octo B | 20. suis W | 24. pulvii BSW | 36. genuari B | 37. eopoti W | 41. obtati
B | 42. ceciliani S | 50. apotimi S; apodomi W | 52. mennonis SW | 53. hermetis BSW | 62. affrica W | 69. genuari
B | 71. tyci B; tyrsi W | 75. gemellis S1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Ianuarii Saturnini Munici et in Valentina natale sancti Vincentii. —
Taml.: Valerii episcopi Ianuarii bis Vincentii et aliorum XVIII Quintiliani Cassiani Matutini Paulini Urbani Martialis
Fausti Successi Felicis Pauli Petri martiris Primitivi Cediani Booti Optati Frontonis Iulii Bellici Municipi Tetotici
Orionis Memonis Hermetis et aliorum XIX et Felicis cum sociis suis — Mon.: In Spaniis Vincenti martyris … —
Rich.: In Affrica Ianuarii Minucii Saturi. In Spaniis civitate Valentia passio sancti Valerii episcopi et Vincentii diaconi.
In Spoliti civitate Archiroga.
IAN. 22
1. 1. IN SPANIA] Kalendarium Polemii Silvii: XI kal. febr. Natalis sancti Vincentii martyris [C.I.L., t. I2, p. 259.] . Kalendarium Carthaginiense: Sancti martyris Vincenti. Sacramentarium Gregorianum: Natale sancti Vincentii [Wilson, p. 21.] . Kalendarium marmoreum Neapolitanum [Capasso, Monumenta ducatus Neapolitani, t. I, p. 335.] :
SANCTORVM ANASTASII ET VINCENTII
Commemoratur in nostris libris etiam 11 ian., 20 augusti, 31 octobris, 16 et 19 aprilis (Caucoliberi). S. Vincentius diaconus Caesaraugustanus, Valentiam deductus est cum Valerio episcopo; hic autem in exsilium missus est, ut habetur in Passione [BHL. 8627 – 8633.] , quae hunc suppeditavit laterculum:
in Spania civitate Valentia sancti Valeri episcopi et Vincenti diaconi.
S. Vincentii natalem celebrari “quousque vel Romanum imperium vel christianum nomen extenditur” testatur S. Augustinus [Sermo 276, n. 14. P.L., t. XXXVIII, p. 1257. Sunt et de S. Vincentio sermones 274, 275, 277.] , testantur et litterarum varia monumenta [BHL. 8637 – 8655. Cf. Les origines du culte des martyrs, p. 418 – 19; L. de Lacger, Saint Vincent de Saragosse, Paris, 1927.] .
13. ALIORUM XVIII] Non quidem censendi sunt socii SS. Valerii et Vincentii. Alios autem hispanos horum occasione commemorare voluit martyrologus, potissimum celeberrimos illos XVIII, quos amplo carmine ornavit Prudentius [Peristeph. IV. Cf. Passio BHL. 1503 – 1507.] . Hos autem hoc ordine laudat:
Optatus | n. 40, 41. |
Lupercus | n. 49. |
Successus | n. 28, 33. |
Martialis | n. 26. |
Urbanus | n. 25. |
Iulius | n. 44. |
Quintilianus | n. 21. |
Publius | n. 24. |
Fronto | n. 43. |
Felix | n. 29, 35, 70. |
Caecilianus | n. 39, 42. |
Evotus | n. 38. |
Primitivus | n. 37. |
Apodemus | n. 50. |
Saturnini | n. 77 (?) |
Omnes et singuli reperti sunt in nostris codicibus
(ubi Pulvi, n. 24, scriptum est pro Publi),
quattuor exceptis Saturninis, quorum loco quattuor
nomina proferunt, quae tum in Eugenii Toletani
carmine de basilica sanctorum Decem et octo [M. G., Auct. antiq., t. XIV, p. 240.] ,
tum in missa mozarabica S. Engratiae et martyrum
XVIII leguntur [Férotin, Le Liber mozarabicus sacramentorum, p. 276.] , id est:
Cassianus | n. 22. |
Matutinus | n. 23. |
Faustus | n. 27. |
Ianuarius | n. 36, 48, 56 (?), 69 (?) |
Martialis | n. 26. |
Fausti | n. 27. |
Ianuari | n. 36, 48, 56, 69. |
Septem ex Caesaraugustanis martyribus die 4 apr. in codicibus nostris inscripti sunt, et die 15 apr. commemoratio fit Luperci et Apodemi cum duobus fratribus. Coluntur autem martyres XVIII in Hispaniarum ecclesiis die 16 aprilis [Férotin, Le Liber ordinum, p. 460.] . Hodie scribendum erit:
〈item in Spania〉 martyrum XVIII Quintiliani, Cassiani, Matutini, Publi, Urbani, Marcialis, Fausti, Successi, Felicis, [Pauli, Petri], Ianuari, Primitivi, Evodi, Caeciliani, Optati, Luperci, Apodemi, Frontonis, Iuli.
18. CUM SOCIIS] Haec redundare manifestum
est.
24. PULVI] Lege Publi.
39. CEDIANI] Lege Caeciliani, n. 42.
45. BELLICI] Nomen corruptum crediderim,
ex elementis IVLI LIBERCI (Luberci). Memento
tamen hodie in breviario Syriaco mancum occurrere
vocabulum cuius hae litterae supersunt
… λλος … LLVS quas cum Bellicus communes
habet. Haec autem satis sunto, ne divinare videamur.
46. MUNICIPI] Infra, n. 57: Muci, n. 78,
Municipio. Vocabulo adhaesisse ad Gemellas
(n. 75), quod est loci nomen, libenter
crederem, nisi dicendi genus municipio
ad Gemellas martyrologii nostri usibus
repugnare videretur. Nec mihi certum est lectionem
MUNICIPI corruptam non esse, ita ut ad eam
ex EUPSICHI transitus factus sit. Eupsichius
enim, quem hodie nuntiat breviarium Syriacum,
in laterculis nostris frustra quaeritur. Redit postridie:
Minuci, Munici.
47. TOECHI] Lectio depravata.
51. ORIONIS] Aegyptum redolet Orion [Les martyrs d'Égypte, p. 217.] .
Sed quis inter multos cognomines discernet?
52. MEMNONIS] In fastis Graecorum est
Memnon aliquis Thrax die 24 aug. [Synax. Eccl. CP., p. 919.] , est et in
Actis Marcelli tribuni alter Memnon, qui in
Aegypto cum aliis undique conquisitis passus
perhibetur [BHL. 5240.] . Quae omnia perobscura sunt [Les martyrs d'Égypte, p. 65 – 66.] . Tantae
autem sunt codicum corruptelae, ut qui contenderit
Memnonem fictum esse ex Μαμμαῖος (ad
diem 24: Memmae), cuius socii hodie recensentur
(n. 58, 71, 72), audiendus videatur.
53. ERMETIS] Iam pridie, n. 32. Cf. notanda
ad n. 30.
56. IANUARI] In altera recensione Ianuario
adhaeret Felix (n. 69, 70) quemadmodum
in kalendario Carthaginiensi ad diem 9 feb. At
supra utrumque habuimus inter martyres XVIII
Caesaraugustanos.
57. MUCI] Supra, ad n. 46.
58. SATURI] Breviarium Syriacum ad diem 25: ἐν Νικομηδείᾳ Τίτος καὶ Φλῶρος καὶ Σάτυρος καὶ Μαμμαῖος. Laterculus per particulas dispersus in dies 21, 24, hodie integer (n. 58, 71, 72, 52) dummodo in Memnonis (n. 52) Mammaeum agnoscas. Deest tamen loci indicium.
〈Nicomediae〉 Saturi, Titi, Flori, Mamaei.
59. BELLICI] Supra, n. 45.
61. IN AFRICA] Quid sub Africa scribendum,
non facile discernitur. Quiri[acus]
et Saturus Nicomedienses sunt. Gemelli
iterat ad Gemellas (n. 74). Ianuari
Felicis utique Afrorum nomina sunt, sed et
Hispanorum (n. 56).
63. QUIRI] Lege Quiriaci, e societate quam
Nicomediensem esse breviarium Syriacum ad diem
20 testatur.
67. GEMELLI] = Ad Gemellas, infra, n. 75.
68. SATURI] Vid. supra, n. 58.
69. IANUARI] Cum Felice, vid. supra,
n. 56.
71. TITI] Cum Floro, vid. supra, n. 58.
75. AD GEMELLAS] Est in Africa statio Gemellae Lambaesim inter et Sitifen [Ch. Tissot, Géographie comparée de la province Romaine d' Afrique, t. II, p. 509.] . Erat etiam vicus Gemellae prope Capsam [C. I. L., VIII, p. 28.] . Nomen martyris proximum inter Afros non incelebre est, videturque notatu dignum Clementem cum Vincentio, qui ambo hoc die coluntur, in porta urbis Calamensis, veluti custodes civitatis titulo apposito praedicari:
DEFENSIO MARTIRVM TVETVR POSTICIVS IPSE CLEMENS ET VINCENTI CVSTODIVNT INTROITVM [IPSVM [Monceaux, Enquête, n. 193.]
Nolim tamen Clementem Gemellis vel etiam Africae concedere, cum postridie fiat commemoratio Clementis Ancyrani. Ne Saturninum (n. 77) quoque Gemellis relinquamus, obstare videtur quod vel unus sit e Saturninis quattuor quos Prudentius Caesaraugustae vindicat (supra, ad n. 13), vel etiam Saturum (n. 68) duplicet.
76. CLEMENTIS] Clemens Ancyranus de
quo ian. 23, n. 45.
77. SATURNINI] Vid. supra, ad n. 75.
78. MUNICIPIO] Vid. supra, ad n. 46.
ADDITAMENTA] Anastasii, martyris in Assyria an. 628, cuius Acta habemus [BHG. 84 – 90; BHL. 408 – 413.] , caput Romam translatum est et depositum via Ostiensi in monasterio ad Aquas Salvias (nunc Tre Fontane), cuius patrocinium Anastasius cum Vincentio partitus est [De monasterio SS. Vincentii et Anastasii, P. Kehr, Regesta pontificum Romanorum, t. I, p. 170 – 76.] . Epitome de locis sanctorum: Inde haud procul in meridiem monasterium est Aquae Salviae ubi caput S. Anastasii est. Notitia ex Willelmo Malmesburiensi: In Aqua Salvia est caput Anastasii martyris [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 182 – 83.] . Error est librarii Anastasium episcopum nuncupantis. Recta est annuntiatio:
Romae ad Aquas Salvias sancti Anastasii martyris.
Ut in superioribus dictum est (ad n. 1) S. Anastasius cum S. Vincentio kalendario marmoreo Neapolitano inscriptus est.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Petri Martiris ut videtur ex Mart[ialis, n. 26.
Booti = Evoti, n. 38.
Tetotici = Toechi, n. 47.
X KAL. FEB.
In Mauritania Neocaesaria civitate passio sancti Severiani et Aquilae uxoris eius. Romae via Salaria veteri Belli Flori Saturnini Minuci Castoli Basilae. et alio loco Corneli exorcistae. Belli Munici Castoli Flori Saturnini Basillae. eta alio loco Corneli exorcistae.
In Ancyra Galatiae Donati Castoli Papiae Clemati cum suis omnibus. et alio loco passio sanctorum Eugenib Neonis
Macharic.
Addunt codices pleniores: a) (et cornili) rome emerentiani martyris B. — b) emerentiani C1; emerentiane C2. —
c) pulvii martyrum C; depositio sanctȩ emerencianȩ virginis S2 int. lin.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. mauritā E; mauretania B1 | 3 – 4 invert. BSW | 3. neo caessaria E; neocessarea
B; neocesarea S; neocesaria W | 5. om. E | 10. ux̄ E | 11. om. S1 | 14. salar̄ E | 24. at E | 26. exorcis̄
E | 27 – 28. bellimi nici B; belli minici S | 30. flore S | 33. om. W | 34 – 35. om. B | 36. cornili BW; cornelii S | 37. om.
B | 38(39). om. E | 40. ancyra W; cira B | 41. galatie S; gallatiae B; galacie W | 43. castuli BSW | 44. popiae B;
popice SW | 45. climati E | 46 – 48 om. E | 50. ał E | 52. om. E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Cesarea nat. Severiani Castuli Saturnini Minucii Cornelii. — Taml.: Severiani Cornelii
Saturni Castuli Belli Minuci Aquiliae Veterae Basillae Eugenii Galatiae Macarii Papiae Clemati Exorcizae Castuli
Florii Secundi Neonis — Rich.: Caesarea Severiani et Aquille Rom. Belli Flori Saturnini Calisti sancte Emerentiane
martyris et alibi Cornelii exorcistae. — Lat. 3879: In Mauritania civitate Neocesareae natale sancti Severiani
et Aquilae uxoris eius ignibus combustorum.
IAN. 23
3. NEOCAESARIA] Pleniorum codicum lectioni
praestat lectio breviarii Cambrensis., id est Caesarea,
quia in Mauretania Neocaesarea nulla
est. Mendum natum esse suspicor ex dittographia
quam dicunt: Mauritania niacaesaria.
7. SEVERIANI] Caesareae in Mauretania repertus est titulus christianus, carmine expressus [De Rossi, Bullettino, 1864, p. 28; 1881, p. 120; Bücheler, Carmina, 115.] , cui haec addita sunt:
ECCLESIAE FRATRVM HVNC RESTITVIT TITVLVM M(arci) A (ntonii) I (ulii?) SEVERIANI V. C. EX INGENIO ASTERI
Sunt qui opinentur Severianum illum martyrem esse in hieronymianis nuntiatum [C. I. L. VIII, 9585, p. 818; S. Gsell, Les monuments antiques de l'A lgérie, t. II, p. 339.] , repugnante tamen Rossio [C. I. L. VIII, p. 974.] et iure quidem. Codicum nostrorum contextus prodere videtur Passionem SS. Severiani et Aquilae quae deperdita est. Deperditi quoque codices hieronymiani quos excerpsit anonymus Lugdunensis (infra, cod. Lat. 3879). Quicquid de laterculi fide historica censueris, his fere verbis olim conceptus fuisse videtur:
in Mauritania Caesarea civitate passio sancti Severiani et Aquilae uxoris eius ignibus combustorum.
12. ROMAE] Martyris nomen loco non suo, n. 21 (32), quaerendum est:
Romae via Salaria veteri Basillae.
Non tamen mense ianuario memoria fiebat S. Basillae, sed sept. 22. Sed eius laterculus translatus est ad ian. 23 a scriptore qui loco X kal. oct. legerat X kal. feb.
16. BELLI] Ian. 22, n. 45: Bellici.
17. FLORI] Ian. 22, n. 72.
18. SATURNINI] Ian. 22, n. 77.
19. MINUCI] Al. Munici, n. 28; ian. 22,
n. 42: Municipi.
20. CASTOLI] Etiam infra, n. 43.
25. CORNELI] Plane ignotus ille Cornelius;
proinde, quod exorcista fuerit, vix ausim asserere.
26. EXORCISTAE] Nomen appellativum coniecturam
suggerit quam quidem urgere nolo, nec tamen
silentio premere. Cum Hermetis, quisquis
ille fuit, proximis diebus (ian 21, 22, 24)
annuntiatio iterum iterumque recurrat, ita ut ex
hodiernis laterculis casu excidisse videatur, eius
nomini ascriptum fuisse crediderim vocabulum
exorcistae, ab interpolatore qui exorcistae cognominis
recordabatur. Hermetis exorcistae
mentio est in martyrologio ad diem dec. 31,
n. 41, 42.
39. IN ANCYRA] Huc adducatur Clemati (n. 45), id est Clementis Ancyrani, quem hodie Graeci recolunt [Synax. Eccl. CP., p. 415.] cuiusque Acta peioris notae habemus [BHG. 352 – 354.] , et laudationem a Proclo edilam, syriace tantum traditam [BHO. 196.] . Ex addito cum suis omnibus efficitur martyrologum Clementis Passionem legisse. Breviarii Syriaci, ad ian. 22, laterculus nonnihil turbatus videtur: ἐν Νικομηδείᾳ Πολύευκτος καὶ Εὐψύχιος καὶ Κλήμης καὶ Πρῖμος καὶ (… λλος) καὶ (δβσος). Omnes enim et singulos martyres ad Nicomediam referre videtur, qui variis in locis passi sunt. Ut hoc loco taceamus de Eupsychio Cappadoce [Origines du culte des martyrs, p. 205.] , Clemens ille certe Ancyranus est, et facile reperitur lectio genuina:
in Ancyra Galatiae Clementis cum suis omnibus.
42. DONATI] Die 25, n. 7: Carthagine
Donati, non recte, ut suo loco ostendemus.
43. CASTOLI] Iam supra, n. 20, 29. Die 25,
n. 11, 12: Capua Castulae neque hoc
recte, cum Castula desit in tabulis Capuanis.
44. PAPIAE] Papias, martyr Romanus,
de quo ian. 29, cod. A. Nuntiatur etiam ian.
25, n. 20; 28, n. 11.
45. CLEMATI] seu Clementis, supra, ad
n. 39.
54. EUGENII] Martyrium Eugenii et
Macarii, presbyterorum ecclesiae Antiochenae,
sub Iuliano, varie a variis narratur, tum in Actis
eorum ineditis [In codd. Vindobonensi Hist. 3, fol. 196v – 200v, et Bruxellensi 18864 – 74, fol. 227 – 33, Catal. graec. German., pp. 41, 223; in Ottoboniano 92, Catal. graec. Vatic., p. 260. Cf. Bidez, Philostorgius Kirchengeschichte, p. CLXII.] , tum in Actis S. Artemii [BHG. 170, n. 25 – 39; Acta edita ap. Bidez, t. c., pp. 167 – 171. Cf. Tillemont, Mémoires, t. VII, p. 731.] , tum
aliis locis [Locos Zonarae, XIII, 12, 44, et Cedreni, I, 537, exscribit Bidez, t. c., p. 176.] . Eorum memoria a Graecis agitur 20
dec. vel 19 feb. [Synax. Eccl. CP., pp. 330, 475.] . In codice Sangallensi sacramentarii
Gelasiani [K. Mohlberg, Das fräkische Sacramentarium Gelasianum, p. 24.] , Macarii excluso Eugenio mentio est.
Passio sanctorum Eugenii Macharii.
55. NEONIS] In solo codice E, undenam vero advectum, ignoratur.
ADDITAMENTA] Male in codice B: Emerentiani, rectius alias, ut in Rich.: Emerentiane. Martyrium subiisse fertur paulo post S. Agnetem, cuius parentes corpus eius sepelierunt in confinio agelli beatissimae virginis Agnetis. Erat quippe eius collactanea. Ita in Passione S. Agnetis [BHL. 156, n. 13.] . S. Emerentianae, vel Emerantianetis via Nomentana cum aliis sanctis in coemeterio maiore commemoratio fit die 16 septembris. In codice Sangallensi sacramentarii Gelasiani celebratur X kal. feb. nat. SS. Emerentianae et Macarii [Mohlberg, t. c., p. 24.] .
Romae sanctae Emerentianae martyris.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Veterae = Via Salaria Vetere, n. 15.
Exorcizae = Exorcistae, n. 26.
Cod. Rich.: Calisti = Castoli, n. 20.
IX KAL. FEB.
Antiochia passio sancti Babilae episcopi cum tribus parvulis. et civitate Neocaesarea Marduni Musuni Eugeni Metelli . in Africa Epictiti Ruppi Puplicani . Cartagine Galei. Romae via Salaria Emetri Maximi. et alibi Romae Felicissimia. Ravenna
Saturnini Marini Dati Saturi Iabelli
Gudodiani Celiani
Iabelli Hermetis
Eustasi confessoris
Ermitis
Memmae Vincentiaeb.
Addunt codices pleniores: a) cum sotiis suis C. — b) et depositio sancti timothei episcopi et confessoris et discipuli
sancti pauli S2 in marg.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. antioc̄ E; antiocia W; anthiochia B1 | 2 – 4. om. E | 4. babilli B1SW; babili B2 |
8. parum W | 9. om. SW | 10. civī E; in civitate BSW | 11. neo cessā E; neocesarea B2; neocesaria S; neocesareae B1;
neocesariȩ W | 12. mardoni S2 | 13. musanis S2 | 14. eugenii S2 | 17. aff̄ E; affrica W | 20. publiani B; publicani Wpoliani
S | 21. cartaḡ E; chartagine B; cartagine SW | 22. gallei S | 23. rom̄ E | 25. salar̄ E | 34. mariani B1 | 37. gabelli
S | 38. sududiani E; gododiani S | 39. geliani B | 41. om. E | 42 – 44. eustaci confermitis E | 44. hermitis B1;
hermetis B2SW | 45. mimme B; minime S; minimȩ W
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia nat. Babilae episcopi et trium parvulorum. — Taml.: Panes Babilli
episcopi et trium parvulorum eius Mardon(i) Eutasii Hermetis et aliorum XXII Mussuri Eugeni Metelli Epictiti Rupi
Memae Pupliani Fustaci confessoris Vincentiae Galei Dati Maximi Saturnini Marini Agniti Saturi Gaudiani Felicissimi
Celiani — Rich. :… Romae Felicissimi et alibi Marini Dati Saturi Celiani Eustasii confessoris. — Mon.: alibi Eustasii
confessoris… — Lat. 3879: Neocesareae civitate natale sanctorum martyrum Mardoni Musoni Eugenii Metelli qui
omnes igni traditi sunt et reliquiae eorum in Axum fluvium dispersae.
IAN. 24
1. ANTIOCHIA] Breviarium syriacum: ἐν Νικομηδείᾳ Βαβύλας (al. Βαβυλᾶς) ἐπίσκοπος Ἀντιοχείας καὶ τριάκοντα παῖδες. Apud Syros facilis est lapsus scribentis triginta pro tribus [Anal. Boll., t. XXVIII, p. 408.] . Lectio codicum nostrorum, cuius fons est Passio S. Babylae, iis quae supersunt procul dubio affinis [BHG. 205, 206; BHL. 889 – 892.] , aliis libris consona est. S. Iohannes Chrysostomus his verbis exorditur orationem in SS. Iuventinum et Maximinum: ὁ μακάριος Βαβύλας πρώην ἡμᾶς μετὰ παίδων τριῶν συνήγαγε [P. G., t. L, p. 571.] , et Gregorius Turonensis: Babillas episcopus Anthyocinus cum tribus parvolis id est Urbani, Prilidan et Epolon [Historia Francorum, I, 30.] . Horum nomina ab interprete syro accepisse videtur, nec enim re differunt ab iis quae prodit Rabban Sliba in suo martyrologio: Barbadus, Apollonius, Urbanus [Anal. Boll., t. XXVII, p. 173, cum subiecta annotatione.] . Portentosum Graecorum errorem reticemus, qui octoginta quattuor socios S. Babilae, ex nota ΠΔ (παίδων) perperam intellecta, affinxerunt [Anal. Boll., t. XIX, p. 5 – 8.] . Ex Eusebio habemus S. Babylam Zebenno in cathedra Antiochena successisse [Hist. eccl. VI, 29, 4.] , ipsique Babylae in vinculis mortuo, Fabium: ἐν Ἀντιοχείᾳ τοῦ Βαβυλᾶ μετὰ ὁμολογίαν ἐν δεσμωτηρίῳ μεταλλάξαντος, Φάβιος τῆς αὐτόθι προΐσταται ἐκκλησίας [Hist. eccl., VI, 39, 4.] . De S. Babyla testimonium Leontii episcopi Antiocheni († c. 358) servavit Chronicon Paschale: Κατὰ διαδοχὴν δὲ ἦλθεν εἰς ἡμᾶς καὶ τοῦτο περὶ τοῦ ἁγίου Βαβυλᾶ, ὡς διηγήσατο τοῖς πρὸ ἡμῶν ὁ μακάριος Λεόντιος ὁ ἐπίσκοπος Ἀντιοχείας. Οὗτος Δέκιος ἀνεῖλε τὸν ἅγιον Βαβυλᾶν, οὐχ ὡς χριστιανὸν μόνον, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ ἐτόλμησεν ἐπισχεῖν τοῦ βασιλέως Φιλίππου τὴν γυναῖκα καὶ αὐτὸν Φίλιππον χριστιανοὺς ὄντας εἰσελθεῖν εἰς τὴν ἐκκλησίαν παρανομήσαντος τοῦ Φιλίππου κτλ. [Chronicon Paschale, Dindorf, t. I, p. 503 – 504.] . Quae de S. Babyla apud Philostorgium aliosque leguntur non est huius loci expendere [Haec sedulo collegit J. Bidez, Philostorgius Kirchengeschichte, pp. 86 – 92, 98, 203 231.] . A Graecis die 4 septembris colitur S. Babylas [Synax. Eccl. CP., p. 11 – 12.] Antiochenus, et alter Nicomediensis ab hagiographis inepte confictus [Cf. Anal. Boll., t. XIX, p. 5 – 8.] . Remansit tamen in Synaxariis hodiernae commemorationis aliquod vestigium. Nam die 24 aprilis promunt historiam plane commenticiam Babylae cuiusdam Siculi cum sociis duobus Timotheo et Agapio [Synax. Eccl. CP., p. 419. Cf. p. 983.] , qui sunt reapse martyres Palaestinenses [Synax. Eccl. CP., ad d. 19 sept. et 19 aug., pp. 60, 910.] . Ut ex breviario syriaco palam fit, Nicomediae S. Babylae festum hodie celebrabatur, at certo Antiochiae depositus est [Origines du culte des martyrs, pp. 65, 227.] . Quare recta est hodierna annuntiatio:
Antiochia passio sancti Babilae episcopi cum tribus parvulis.
11. NEOCAESAREA] Ad diem ian. 23, n. 3, remandetur.
12. MARDUNI] In breviario syriaco ad diem 12 martii, martyres Nicomedienses recensentur, e quorum numero sunt Μαρδόνιος, Μυγδόνιος, Εὐγένιος, Marduni, Musuni, Eugeni. Hodiernae autem commemorationis rationem non assequimur. Anonymus Lugdunensis, in cod. Paris. 3879 (inter excerpta) haec addit: qui omnes igni traditi sunt et reliquiae eorum in Axum fluvium dispersae, quae codex hieronymianus nostris plenior suppeditasse censetur, ex Actis quae nunc latent, si tamen horum martyrum sunt. Nam in iis quae supersunt, non omnes igne cremati sunt sed solus Mardonius [BHG. 823, n. 32. Cf. Synax. Eccl. CP., ad 30 dec., p. 358.] , et Axus fluvius neutra cum palaestra, Nicomedia, quae certa est, vel Neocaesarea (Caesarea) ut est in codice, congruit. Haec sola ergo retinenda sunt:
〈Nicomediae〉 Marduni, Mygdoni, Eugeni.
Laterculum Lugdunensem retinuit universa propago Adoniana, etiam Romanum martyrologium, ubi tamen Axum suppressum est.
15. METELLI] Turmae Nicomediensi, quae tota
Graecorum est, Romanum illum, cetera ignotum,
adiungere nulla ratione suadetur.
16. IN AFRICA] Martyribus Afris annumeratur
Epictetus etiam ian. 25, n. 18; 27, n. 27, et
supra, ian. 9, n. 3, ubi de eo breviter dictum est.
Insuper aug. 21, 22 recensetur, nulla tamen Africae
facta mentione.
19. RUPPI] Truncum et informe nomen.
20. PUPLICANI] Al. Publiani, etiam inter
Afros ian. 25, n. 19; 27, n. 16; insuper nov. 2.
21. CARTAGINE] Galei scriptum loco Agilei. Laterculus est e sequenti die assumptus:
Carthagine Agilei.
23. ROMAE] Romanus laterculus paulo intricatior solito est.
In coemeterio Basillae, via Salaria Vetere, cuius heri mentio facta est, quiescebant Hermes et Maximus. Ita Itinerarium Salisburgense: Martyr Maximus et S. Ermes martyr longe sub terra. In Epitome de locis sanctorum martyrum et Notitia ex Willelmo Malmesburiensi Hermeti iungitur Maximilianus [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 176 – 77.] . Hinc accipienda videtur lectio Ermetis pro Emetri (n. 26, cf. n. 41, 44:Ermitis) et laterculus componendus: Romae via Salaria Ermetis et Maximi. Vereor tamen ne haec specie tantum vera sint. Notari velim Hermetem et Maximum, seu Maximilianum suum quemque in fastis habere diem, hic aug. 26, ille aug. 28. Dein Maximi non martyrem tantum designare sed et eponymum coemiterii in via Salaria, non quidem Vetere sed Nova. Nunc ad Felicissimum (n. 31) qui etiam Romae quiescere in altera recensione asseritur. Romanum martyrem Felicissimum, praeter illum qui in coemeterio Praetextati sepultus est et aug. 6 colitur, nullum novimus, et qua via ad ian. 24 translatus sit operae pretium esset audire. Nobis amplectenda videtur coniectura qua Felicissimi emendatur in Felicitatis, cuius memoria, errore librariorum non infrequenti, a die VIIII kal. dec. ad VIIII kal. feb. translata sit [A. Urbain, Ein Martyrologium der christlichen Gemeinde zu Rom, p. 125.] . Porro, Felicitas iacebat in cimiterio Maximi. Paulo aliter ergo interpretanda sunt nomina quae in prima recensione servata sunt, nec legendum Ermetis et Maximi, sed (c)emet(e)ri(o) Maximi, ita ut fiat laterculus:
Romae via Salaria 〈in〉 cemeterio Maximi Felicitatis.
26. EMETRI] = (c)emet(e)ri(o), supra,
ad n. 23.
27. MAXIMI] Eponymus coemeterii via Salaria
Nova, supra, ad n. 23.
31. FELICISSIMI] Legendum esse Felicitatis
ostendimus ad n. 23. Reicienda ergo sententia
eorum qui Felicianum, cuius hodie
festum agitur apud Fulginates, obtrudere satagunt,
et locum ita sanandum censent: Romae
〈Foro Flamini〉 Feliciani [F. Savio, S. Feliciano e il martirologio Gerolimiano, in Decimo settimo centenario di San Feliciano (Foligno, 1904), p. 149 – 52.] .
32. RAVENNA] Martyres quos Ravennae tribuere
videtur altera recensio, Ravennates esse nullo
comprobatur argumento. Plerique, sine loci indicio,
iam 21 ian. in tabulas relati sunt, quamquam
Saturi et Memmae (n. 36, 45) nomina
sunt martyrum Nicomediensium. Cum Ravennae
nullum martyris nomen, neque hodie neque
diebus sequentibus 25, 26 adhaerere perspexisset
F. Savio, huc pertinere opinatus est dedicationem
ecclesiae S. Victoris Ravennatis [De qua Fabri, Le sacre memorie di Ravenna antica (Venezia, 1664), p. 383.] , quae suppresso
nomine loci die 27 ian. nuntiatur, proindeque
olim lectum esse: Ravennae dedicatio basilicae
sancti Victoris [Nuovo bullettino di archeol. cristiana, 1901, p. 185 – 93; Gli antichi vescovi d' Italia, Milano, p. 784.] .
33. SATURNINI] Saepe alias, et ian. 21, n. 56.
34. MARINI] Etiam ian. 21, n. 58, feb 2, n. 6.
35. DATI] Etiam ian. 21, n. 59. De Dato episcopo
Ravennate cogitandum non est, quippe qui saec.
IX, quo scribebat Agnellus, sanctis nondum ascriptus
esset [Liber Pontificalis ecclesiae Ravennatis, VII, Testi Rasponi, p. 38; Anal. Boll., t. XLVII, p. 26.] . Notasse iuverit Dati in codice E
ad ian. 27, postridie in ceteris scriptum esse
Dativi, nomen Afris usitatum.
36. SATURI] Etiam ian. 21,n. 60. Unus est ex Nicomediensibus, die 25 in breviario Syriaco: ἐν Νικομηδείᾳ Τιτος καὶ Φλῶρος καὶ Σάτυρος καὶ Μαμμαῖος, in codicibus nostris ian. 22, n. 58. Adde Memmae, infra n. 45.
〈Nicomediae〉 Saturi 〈et〉 Memmae.
37. IABELLI] Infra, n. 40. Etiam ian. 21, n.
63, ubi scriptum est Zabuli.
38. GUDODIANI] Ian. 21, n. 61:
Gaddiani.
39. CELIANI] Etiam ian. 21, n. 15, lege Ceciliani.
42. EUSTASI] Al. Eustaci, de quo etiam
ad diem 21.
44. ERMITIS] seu Hermetis. Dubitatur
utrum Hermes, quem cotidie a 21 ian. comitem
habuimus, martyr sit an coemeterium, supra n. 26.
45. MEMMAE] Etiam ian. 21, n. 64, ubi scriptum
est Mammas. Cf. supra, ad n. 36.
46. VINCENTIAE] Etiam ian. 17, n. 17; 21, n. 64; 28, n. 8; feb. 1, n. 41.
ADDITAMENTA] Timothei ad hunc diem prima mentio est apud Bedam [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 49.] . In libris nostris nuntiatur sept. 27, apud Graecos vero ian. 22 [Synax. Eccl. Cp., p. 411.] . Die 24 synaxaria nonnulla referunt historiam τῶν ἁγίων Βαβύλα, Τιμοθέου καὶ Ἀγαπίου [Ibid., p. 419.] , quam alio loco paucis illustrare conati sumus [Ibid., p. 983.]
EXCERPTA] Cod. Taml.: Panes Babilli = Passio Babilae, n. 2, 4.
Mussuri = Musuni, al. Musoni, n. 13.
Gaudiani = Gudodiani, n. 38.
VIII KAL. FEB.
Nicomedia Bitia. Romae translatiob Pauli apostoli. Cartagine Donati
Secundi Papiaec. Capua Kastulae. Sicilia sancti Tyrsi . in Africa Epictiti Publianid Pappiae . in Aegypto Catinae Agape Fabiani Sabininiani. et in Calatheo
Sodonis . Ravenna Puteolis Antimasius Sabinius Leodocius Teugenise.
Addunt codices pleniores: a) arvernus praeiecti martyris B. — b) et conversio (pauli apostoli) in damaso B2 in marg.;
et conversio S2 in marg.; conversio sc̄i pauli et sc̄i proiecti mr̄ int. lin. W2 — c) et preiecti martyris C. — d) saturi
C. — e) et in cartag(ine) agilei E; arvernis sancti preiecti martyris S2; cum XXXVI martyribus M1 dein eras.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. nicom̄ E | 2. viti W | 3. rom̄ E |4. transl E | 6. apōs. E | 7. kartaḡ E; chartagine B;
castige W | 11. capu W | 12. castulae B; castule SW | 14 – 24 om. E | 17. affrica W | 18. epitici W | 20. papiȩ SW |
23. catine BS | 24. agapie S | 25. faviani BW faviane S | 26. saviniani BSW | 27. om. E | 28 – 29. insala theo S | 29. salatheo
B; salateo W | 31. raven̄ E; ravennae B; ravenne S | 32. poteolis B; potiolis W | 33. antymasins B | 34.
savinus W; suavinus S | 35. leodotius B; leudocius SW | 36. theugenis BW; theugenis S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicomedia nat. Viti et in Capua Castulae et in Cartagine Agilei et Romae translatio
Pauli apostoli. — Taml.: Policarpi Pauli apostoli conversio in Damasco Vitii Donati Secundi Sidonis Bitii Tirsii
Ypictiti Arthemini Pupliani Faminiani Raumani Sadonis Sabiani Puteolis Antimasii Sabiani Leodocii Raviani Teoginis
— Rich.: Nicomedia Biti Rome translatio Pauli apostoli Cartagine Donati Secund. Et in Affrica Epictiti Publiani.
In Aegypto Catynae. — Mon.: et Nicomedia Biti. In Damasco conversio Pauli apostoli. Donati Proiecti. —
Lat. 5256:… Eodem die in Affrica natale sanctorum Victorini Neucerii Palatini Donati et aliorum viginti novem. —
Gell.: Biti Pauli apostoli conversio in Damasco Donati Epictiti Pupiȩ Thirsi Agape Fabiani Savini Arvernus Amarini
Preiecti martyris.
IAN. 25
1. NICOMEDIA] Breviarium Syriacum, ad diem ian. 26: ἐν Νικομηδείᾳ Βίτος. Aliusne sit a Nicomediensi qui Βίτιος in laterculo 20 ian. nuncupatur incertum est. Notatu dignum videtur hodie nuntiari Τίτος καὶ Φλῶρος, sane conferenda cum Βίτιος καὶ Φλῶρος 20 ian., quae ita similia sunt ut non levis inde oriatur difficultas. Nihilominus tuta est lectio:
Nicomedia Biti.
3. ROMAE] Perobscura est, quae plana videtur annuntiatio:
Romae translatio Pauli apostoli.
Haec de reductione reliquiarum apostoli ad viam Ostiensem intelleguntur ab his qui Petri et Pauli corpora via Appia ad Catacumbas iacuisse contendunt [Duchesne, in Memorie della pontificia Accademia di Archeologia, t. I, p. 20 – 22; H. Lietzmann, Petrus und Paulus in Rom2 (Berlin, 1927), p. 222 – 26.] . Illam autem sententiam nos minime amplectimur, nec unquam Romae celebratam fuisse opinamur sollemnitatem cuius in libris liturgicis nullum vestigium est, eo magis quod non Pauli tantum in viam Ostiensem sed et Petri in Vaticanum translationis dies celebris habitus fuisset [De his Anal. Boll., t. XLV, p. 306 – 307; I. P. Kirsch, in Jahrbuch für Liturgiewissenschaft, 1925, p. 48 – 67.] . In kalendario Luxoviensi (cod. Paris. 14086), saec. VIII, die 25 ian. memoratur Translatio S. Pauli, in kalendario vero Epternacensi, an. 717: Conversio Pauli in Damasco [Wilson, The Calendar of St. Willibrord, p. 3, cf. p. 19.] . In sacramentario Gothico habetur Missa in Conversione sancti Pauli [Bannister, Missale Gothicum, t. I, p. 46, cf. t. II, p. 34.] , ut et in gallicana sacramentarii Gelasiani recensione [K. Mohlberg, Das fränkische Sacramentarium Gelasianum, p. 25.] . Nonnullis placuit vocabulum translatio interpretari non de reliquiarum repositione, sed vel de Pauli raptu ad tertium caelum [II Cor. 12, 2.] , ut censuit Erbes [Zeitschrift für Kirchengeschichte, t. XLIII, p. 61.] , parum feliciter, vel de eius conversione, cum J. P. Kirsch [Jahrbuch für Liturgiewissenschaft, t. V (1925), p. 63; Rivista di archeologia cristiana, 1925, p. 72 – 79.] . Et hic quidem sollerter ex Hieronymo expiscatus est haec verba: in vas electionis de persecutore translatus est, et alia similia ex Tertulliano et variis [De viris illustribus, V.] . Meliora quidem non suppetunt. Nolumus tamen haec prorsus commendare, ne nodum secare non solvere videamur.
7. CARTAGINE] Kalendarium Carthaginiense: VIII kal. feb. sancti martyris Agelei. Iam heri,et ex oscitantia legentis VIII kal. ian. pro VIII kal. feb., die 25 dec. n. 15, laterculus integer praemissus est. Hodie in codicibus plenioribus excidit nomen martyris.
in Carthagine Agilei.
In hac civitate erat basilica sancti martyris Agilei, in qua habita est synodus anni 525 [Mansi, Concilia, t. VIII, p. 636.] et de qua etiam in Vita S. Fulgentii [BHL. 3208, n. 56.] . Eiusdem martyris benedictio seu reliquiae S. Gregorio papae missae sunt a Dominico episcopo [Gregorii P. Registr., XII, 1.] .
8. DONATI] Martyrem Afrum esse Donatum
vel ex nomine probabile est, Carthaginiensem
non ita; casu enim cum Carthagine
(n. 7) coniunctus est. Iam die 23, n. 42, nuntiatus
fuit. Mox redibit die 27, n. 8.
9. SECUNDI] Iteranda fere sunt quae de Donato
(n. 8) scripsimus. Non quidem die 23 nuntiatus est
sed alias saepe.
10. PAPIAE] Bis scriptus hodie n. 10 et 20,
semel ian. 23, n. 44; ian. 28, n. 11; 29, cod. A.
11. CAPUA] Nomen martyris casu suppressum
videtur. Deest enim Castula in fastis Capuanis.
Ab interpolatore additum esse Capua,
propter S. Artemam Puteolanum (n. 33) qui in
illa quoque ecclesia colebatur, non negaverim.
12. KASTULAE] Die 23 ian., n. 43: Castoli.
13. SICILIA] Suppressis quae perperam subiecta sunt nomina, n. 14 – 22, admoveantur n. 23, 24: Catinae Agape, quae nonnihil laesa apparent. Laterculus intactus erat:
Catanae in Sicilia Agathae.
Hodiernae commemorationis S. Agathae, cuius sollemnis est dies feb. 5, rationes non perspicimus.
15. TYRSI] Thyrsum habuimus ian. 20, n. 55; plerumque cum sociis prodit Leucio et Callinico, ut ian. 15, n. 4; 18, n. 50; 31, n. 15. Leucius hodie abest, non tamen Callinicus, seu Calanicus, qui sub Calatheo (n. 29) latet. Si vera sunt quae ad diem 15 annotata fuerunt, ad hos martyres referendum est in Aegypto, n. 22, scribendumque:
in Aegypto Thyrsi 〈Leucii〉 et Callinici.
16. IN AFRICA] Africae tribuendi videntur
Epictetus et Publianus, de quibus
iam heri.
20. PAPPIAE] = Papiae, supra, n. 10.
21. IN AEGYPTO] Vid. supra ad n. 15.
23. CATINAE] = Catanae, supra, ad n. 13.
24. AGAPE] = Agathae, supra ad n. 13.
Hodie in martyrologio Romano laterculus est
sanctorum martyrum Donati, Sabini et Agapis;
ubi Sabinus est pro Sebastiano (infra, n. 34).
25. FABIANI] Est ille Romanus pontifex. Nam pro Sabininiani, al. Saviniani, n. 26, procul dubio legendum est Sebastiani, unde par martyrum quod 20 ian. colitur:
〈Romae〉 Fabiani 〈et〉 Sebastiani.
Nec illi soli a 20 ian. assumpti sunt, sed et Thyrsus (n. 15), et forsan ipse Bitus seu Vitus, in principio (n. 2). Fabianus cum Sebastiano redit ian. 26, n. 16.
29. IN CALATHEO] Non est locus, sed martyr
Callinicus, al. Calanicus. Supra
ad n. 15.
30. SODONIS] Die sequenti Sidonis, Rodonis,
nec quicquam insuper notandum occurrit.
31. RAVENNA] Iteranda forent quae heri ad
Ravenna dicta sunt. Neque enim hodie Ravennas
aliquis martyr occurrit. Utique Sabini
(cf. n. 34) cuiusdam effigies cum aliis multis
expressa est, opere tessellato, in ecclesia Sancti
Martini in Caelo aureo [C. I. L. XI, 281.] . At ille videtur esse martyr
Spoletanus [Origines du culte des martyrs, p. 373.] . Ceterum neque retinenda est,
n. 34, lectio Sabinius.
32. PUTEOLIS] Apud Puteolanos colitur hodie Antimasius id est Arthemas, ut vel ex eius Actis constat [BHL. 714.] . Laterculum integrum legimus die 26, n. 8:
in Campania Puteolis Arthematis.
In musivo basilicae sancti Prisci Capuanae inter martyres Campanos depictus cernebatur et ARTIMAS [De Rossi, Bullettino, 1884 – 85, p. 125.] . De Capua, in alio huius diei laterculo inserta, supra, n. 11.
34. SABINIUS] = Sabini(ni)anus, n. 26, seu
Sebastianus.
35. LEODOCIUS] Non martyr, sed civitas Laodicea,
ut ex dicendis ad ian. 26 palam fiet.
36. TEUGENIS] Quae de Theogene dicenda occurrunt ad ian. 26, n. 23 remittimus.
ADDITAMENTA] Praeiecti, episcopi Arvernensis, qui obiit an. 676, vita edita est [BHL. 6915 – 6917.] . In martyrologio Romano, ian. 24, legitur sanctorum martyrum Thyrsi et Proiecti, ubi copulantur martyr in Asia Minore passus (n. 15) et Praeiectus confessor in Galliis.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Sidonis, Sadonis = Sodonis, n. 30.
Raumani, Raviani = Rauenna, n. 31.
Faminiani = Fabiani vel Sabininiani n. 25, 26.
Catynae = Catana, n. 22.
VII KAL. FEB.
In Nicia Smirne sancti Policarpi episcopia. in Campania Poteolis Arthematis
et Armateb. et Laudotia Arthemi Fabiani Sabiani Sidonisc. Ravenna
Anthemiasius Savinus Leudocius Theugenis cum XXXVI martyribusd.
Addunt codices pleniores: Cod. E hoc die inserit laterculum diei V kal. feb.: in affrica dativi iuliani taeliani (corr.
taelliani) tellyptae reotri vincentiae saturi victorinae secundi papae canti victoris emiliani et aliorum XXXV rodonis
artematis policarpi. — a) et discipuli iohannis evangelistȩ S2 in marg. — b) donatȩ C. — c) paulae B; macharii C.
— d) bethleem dormitio scȩ Paulȩ C.
Var. lect. codd. (E)BSW. — 1 – 26. Totum laterculum omittit cod. E et eius loco diem V kal. feb. inserit; cf. supra |
2. nitia W; nicea S | 3. smyrnae SW; add. passio W | 4. om. W | 5. pilicarpi W | 9. puteolis S1; posteolis S2, om.
B | 10. artematis S | 12. armatȩ B | 13. in SW | 14. laudocia W; laudicia S | 15. S1; artemi S1 | 18. Paulae add. B |
20. arthemi asius W; arthemasius S1; arthemasi S2 | 21. savinius W; savinii S2 | 22. leudotius W; leudocii S2 | 25.
triginta sex B; XXV W | 26. martyr̄ B; martyris W; martyres S1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nisia civitate nat. Policarpi et in Laudacia civitate Rodonis Fabiani Sabiani et
in Campania Poteolis Artematis. — Taml.: Policarpi episcopi Dativi Iuliani Paulae virginis Telliani Reotri Rodonis.
Taeliptae Vincentiae Victuriae Papae Arthemati Secundi Emiliani Teoginis Sabinis et aliorum XXXVIII — Rich.:
In Oriente Policarpi episcopi (et martyris add. 2 m.). Et in Laodicia Rodonis Arthemii Fabiani Fabiani Sabiani Ravenna Artemasi
Theogenis Sindonis XXX quinque martyrum.
IAN. 26
1. IN NICIA] Breviarium Syriacum, die 27: ἐν Νικαίᾳ τῇ πόλει Πολύκαρπος, cui respondet hodie, ratione habita cod. Cambrensis:
in Nicaea civitate sancti Polycarpi episcopi.
Smirne inseruit interpolator, cogitans de Polycarpo, incluto martyre, cuius memoria 23 feb. in propria ecclesia agebatur. Sitne eiusdem commemoratio Nicaena, an vero alterius cognominis qui Nicaeae passus sit, in dubio relinquitur. In martyrologiis Latinorum inde a Beda, dies 26 ian. habitus est natalis dies Polycarpi Smyrnensis; die vero 23 feb. ei suffectus est, a Floro primum, Polycarpus presbyter Romanus, a scriptore gestorum S. Sebastiani confictus, ut videtur.
7. IN CAMPANIA] Iam heri plenam dedimus enuntiationem:
in Campania Puteolis Arthematis.
12. ARMATE] = Arthematis, n. 10.
14. LAUDOTIA] Male componunt breviaria, quae infra adducimus, Laudacia seu Laodicia civitate cum ignoto Rodonis. Nam sine ulla dubitatione scribi oportet:
civitate Laodicea Arthemi
rectius etiam Artemonis. Interpolator enim, Arthematis Puteolani (n. 10) nomine monitus, Ἀρτέμωνος πρεσβυτέρου τῆς κατὰ Λαοδίκιαν ἐκκλησίας, cuius memoriam agunt Graeci die 12 aprilis [Synax. Eccl. CP., p. 597.] , recordatus est, atque cognominis laterculo ascripsit.
16. FABIANI] Ian. 25, n. 25, habuimus Fabiani, Sabiniani. Hodie quoque loco Sabiani, n. 17, lege Sebastiani, et sit laterculus, ut heri, n. 25:
〈Romae〉 Fabiani 〈et〉 Sebastiani.
18. SIDONIS] In breviariis Rodonis, heri
Sodonis (n. 30), de cuius etiam nomine ambigitur.
19. RAVENNA] Lege quae heri et nudiustertius
(n. 31) annotata sunt.
20 ANTHEMIASIUS] Ea fere erat heri codicum
nostrorum scriptio pro Arthemati, n. 10.
21. SAVINUS] Heri Sabinus, (n. 34), revera
Sebastianus, supra, ad n. 16.
22. LEUDOCIUS] = Laodicea, n. 14. Heri
quoque (n. 35) inter sanctos.
23. THEUGENIS] Baronio debetur laterculus
martyrologii Romani: Hippone Regio in Africa
sanctorum Theogenis episcopi et aliorum triginta
sex, qui in persecutione Valeriani contemnentes
temporalem mortem, coronam vitae adepti
sunt. Pace tanti viri dictum sit: haec divinando
assecutus est. Utique Theogenes episcopus Hipponensis
interfuit concilio Carthaginiensi anni
256 [Sententiae episcoporum 14, inter Opera Cypriani, Hartel, p. 443; Augustinus, De baptismo, VI, XXI, 36, Petschenig, p. 317.] . Erat etiam Hippone Regio memoria S. Theogenis
martyris, cuius meminit S. Augustinus [Sermo CCLXXIII, 7, P. L., t. XXXVIII, p. 1251.] .
Nulla tamen auctoritate efficitur hunc martyrem
episcopum fuisse, vel etiam in martyrologio hodie
designari. Haec acute persequitur Rosweydus, in
epistula quam profert Sollerius [Martyrologium Usuardi, p. 61 – 62.] . De Theogene,
forsitan cognomine, tractatum est ad diem
ian. 3.
25. CUM XXXVI] Martyres triginta sex, al. triginta quinque, qui hodie velut socii Theogenis producuntur, ian. 28, n. 14, cum Aemiliano cohaerent. Utri sint tribuendi non liquet. Turma illa martyrum anonymorum forsitan ea ipsa est quae ian. 27, n. 37, Afrorum agmen claudit.
ADDITAMENTA] Paulae. Teste Hieronymo, in Epitaphio Paulae [BHL. 6548, n. 34.] : Dormivit sancta et beata Paula septimo kalendas februarias. Optima ergo est lectio codicis S:
Bethleem dormitio sanctae Paulae.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Telliani, cum sequentibus ian. 28, n. 5, cet.
Sabinis = Savinus, n. 21.
VI KAL. FEB.
Passio sanctae Agnetis Romae sanctae Agnetis virginisDonati Viti. in Africa Missuriani Pupliae Victoris Quintilli Pupliani Festi Felicis Bonosi Processi Veneriae Marinae Fortunatae Tecussae Godditis Secundae Epictuli Vincenti Rogati Primi Aureli Hilari Perpetuae Iulianae et aliorum XXIIII. et dedicatio basilicae sancti Victorisa.
Nicomedia Laecii. in Apollonia Callinici et alibi
Luci Honorati Matrosib Secundi Casti Gai Caelesti.
Sulpicii episcopi et confessorisc.
Addunt codices pleniores: a) gagi C. — b) E iterum inserit partem laterculi ad diem V kal. feb. pertinentis: dati
iuliani caeliani saturi vincentiae victoriae et aliorum XXXII item… (Cf. Cambr.) — c) et beati iohannis chrisostomi S2.
Var. lect. codd. (I) E; (II) A (inc. a 16. publiani) BSW. — 4 – 7. om. W; postea expunct. in BS | 8. danati B1 |
8 – 9. corr. de nativitate B2, dein expunct. | 9. victoris S | 11. aff̄ EW | 12. misuriani W | 13. publi BS1W; publii
S2 | 14. victuris B1 | 16. publiani ABSW | 18. felici B | 19. bosoni ABW | 20. bis repet. S | 21. venerie S | 22. marine S |
23. fortunati ABW; fortunate S | 24. theucusae B; theucuse AS; theoctisȩ W | 25. egodditis ABSW | 26. secundi
S | 27. epictili ABW | 32. helari ABW; helari S | 34. iuliane BS | 37. quadraginta quattuor B; XLIIII ASW | 38 – 42. om.
A | 43. nicom̄ E; nicomēd A | 44. leaci A2BW; ieaci S; leuci A1 | 46. apollon̄ E; albonia S; abollonia W | 47. calentini
E; callinici BS; callenici W | 50. lucii BSCW; leuci A | 52. marosi ABSW | 55. gagi AB | 56. caelestini BSCW; celestini
A | 59 – 60. om. A.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Dati Iuliani Celiani Saturi Vincentiae et aliorum XXXV. — Taml.:
Furtunati Agnetis virginis Veneriae Marinae Fortunatae Tecussae Secundae Perpetuae Iulianae Vincentiae Victuriae
Donati Viti Saturnini Messuriani Puplii Festi Victoris Quintilli Rogati Felicis Publicani Bonosii Processi Egotis Pictuli
Vincentii Primi Aurilii Secundi Hilarii Victoris Leoci Dati Iuliani Celiani Saturi Calleniti Lucii Honorati Maros
Casti Gaii Gagi. — Rab.: In Affrica natale Dati Iuliani Vincentiae et aliorum XXX duorum et nat. sancti Sulpicii ep
scopi et confessoris. — Mon.: In Africa Dativi Iuliani Rotri Secundi Romae Vitaliani papae. Constantinopolim iohannis
Crisostomi et aliorum XXXVII. — Rich.: In Affrica Davae Iuliani Ciliane Saturi Vincentiae Victuriae Teliptae
Reotri Secundi papae Emeliani et aliorum XXX duorum. — Gell.: Africa Dativi Reotri Emiliani Publii Arthemii
Amati. — Met.: Sancti Iohannis episcopi constantinopolitani qui Crisostomus appellatur. Romȩ Secundi papae Emiliani
Euplii. — Lat. 5256: … Et in Apollonia Gagi Celestini Donati Vitupli.
IAN. 27
3. AGNETIS] Usu liturgico remendamur adian. 28.
8. DONATI] Iam nuntiatus ian. 23, n. 42; 25,
n. 8. Addendus videtur agmini martyrum qui in
Africa (n. 11) passi dicuntur.
9. VITI] Seu Biti, de quo ian. 25, n. 2.
10. IN AFRICA] Variis huius mensis diebus et in
principio sequentis nuntiantur martyres quos
hodie Africae tribuunt codices.
12. MISSURIANI] Etiam ian. 17, n. 5. Codex
E, ad diem 28, legit Censoriani.
13. PUPLIAE] Al. Publi, etiam ian. 19, n.
22; 21, n. 81; 31, n. 28; feb. 1, n. 37.
14. VICTORIS] Etiam ian. 17, 19, 21, 28, 29,
31, feb. 2
15. QUINTILLI] Ian. 21, n. 57: Quintini
seu Quinti.
16. PUPLIANI] Al. Publiani melius, ian.
24, n. 20 (cod. B); 25, n. 19.
17. FESTI] Proximis diebus non occurrit.
18. FELICIS] Ian. 19, n. 23; feb. 2, n. 53.
19. BONOSI] Al. Bosoni; feb. 2, n. 64:
Bonosiae.
20. PROCESSI] Unicus nobis notus est Processus,
martyr romanus, qui cum Martiniano,
die 2 iulii, via Aurelia recolitur. Eum a d. VI
non. iul. ad VI kal. feb. translatum esse cer a
quidem argumenta non ostendunt. Qui tamen hanc
coniecturam satis probabilem iudicaverit, is Missuriani
(n. 12) cum Martiniani nomine,
qui Processi socius est, conferre poterit, nec
sine specie veri Aureli (n. 31) e via Aurelia
residuum esse suspicabitur. Quae omnia
eo vergunt ut legatur: 〈Romae via〉 Aurelia
Processi Martiniani. Et sane fatendum est in
martyrologio alios laterculos consimilem in modum
concisos et loco suo expulsos fuisse.
21. VENERIAE] Ian. 17, n. 11.
22. MARINAE] Ian. 28, cod. E.
23. FORTUNATAE] Ian. 17, n. 10; Fortunati
ian. 18, n. 41; 19, n. 18.
24. TECUSSAE] Ian. 14, n. 27; 17, n. 9.
25. GODDITIS] Cf. ian. 21, n. 61.
26. SECUNDAE] Ian. 19, n. 27 e ian. 21, n. 74:
Secundi.
27. EPICTULI] Lege Epicteti, ian. 9, n. 3;
24, n. 18; 25, n. 18.
28. VINCENTI] Ian. 22, n 10; 24, n. 46 et 28,
n. 8: Vin entiae.
29. ROGATI] Ian. 21, n. 66.
30. PRIMI] Ian. 19, n. 29; 21, n. 69.
31. AURELI] Aurelius aliquis occurrit et 24
feb., qui dies etiam sexto kalendas numeratur.
Iteratur feb. 25, n. 8. Cf. supra, n. 20.
32. HILARI] Feb. 1, n. 54; 2, n. 74.
33. PERPETUAE] Ian. 28, cod. E; feb. 2, n. 7.
34. IULIANAE] Feb. 2, n. 16.
37. ALIORUM XXIIII] Varia est variis in codicibus
nota numeralis XXIIII, XXXII, XXXV,
XXXVII, XLIII, XLIIII. Ian. 26, n 25: cum XXXVI; ian. 28, n. 17: et aliorum XXXV.
39. DEDICATIO] Non certa quidem sed non spernenda est coniectura iam 24 ian., n. 32 allata, quae
haec cum Ravenna, ubi basilica S. Victori
dicata erat, coniungit.
〈Ravenna〉 dedicatio basilicae sancti Victoris.
43. NICOMEDIA] Ex Passione SS. Thyrsi, Leuci et Callinici, de qua iam ad dies ian. 15, 18, 20, 25, habemus eos non quidem Nicomediae passos esse, sed praesidem venisse ἀπὸ τῆς Νικομηδείας, ipsos vero in Bithynia natos: τούτους ἤνεγκε μὲν ἡ περιώνυμος χώρα τῶν Βιθυνῶν, et Callinicum Apolloniae habitasse: ἦν δὲ παρὰ τῇ Ἀπολλωνίᾳ Καλλίνικός τις ἄνηρ ὄνομα [BHG. 1845, n. 1, 2, 21.] . De Thyrso altum hodie silentium. His illustratur laterculus:
Nicomedia Leuci, in Apollonia Callinici.
50. LUCI] = Leuci; n. 44: Laecii.
51. HONORATI] Etiam ian. 18, n. 67; 19,
n. 17; 21, n. 72; 29, n. 10; feb. 2, n. 12.
52. MATROSI] Ian. 19, n. 21; 21, n. 73: Marcusi.
53. SECUNDI] Ian. 19, n. 27; 21, n. 74 et
supra, n. 26: Secundae.
54. CASTI] Ian. 21, n. 75: Castini. Casti cuiusdam — num huiusce nostri? — repertum est altare in Bordj Rdir Africae [Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne de l'Afrique, n. 318.] :
MESA CASTI ET FLORI MARVRES
55. GAI] Ian. 21, n. 76; feb. 2, n. 46.
56. CAELESTI] Ian. 21, n. 77: Caelestini.
57. SULPICII] Sulpicium alterum colunt Bituricenses ian. 17, ubi de utroque, si tamen bini sunt, pauca protulimus [“Ce Sulpice manque à la première édition, comme aussi S. Sulpice II de Bourges (17 janvier). Est-ce une autre fête de celui-ci, ou l'anniversaire de Sulpice I de Bourges, mort en 591 (Greg. Tur., Hist. Fr., X, 26)? ou un Sulpice évêque d'un autre siège? L'usage liturgique à Bourges est de fêter le 29 janvier S. Sulpice I, identifié à Sulpice Sávère, le biographe de S. Martin.” L. D.] . Annuntiatio eadem est, hodie decurtata:
Sulpicii episcopi et confessoris.
ADDITAMENTA] Gagi = n. 55.
In laterculo diei 28 quem hodie promunt codd. E et Cambr., insertum est Saturi, de quo ian. 14, 21, 22, 24, 26.
Iohannis Chrysostomi translatio hodie a Graecis commemoratur [Synax. Eccl. CP., p. 425] .
EXCERPTA Cod. Taml.: Egot s = Goddi s, n. 25.
Cod. Mon.: Vitaliani. Vitalianus papa (657 – 672). Liber pontificalis: sepultus est ad beatum Petrum apostolum sub die VI kal. febr. [Duchesne, t. I, p. 344.] .
Cod. Rich: Davaelegendum videtur Dativae, seu Dativi, al. Dati, cf. ian. 28, n. 3.
Ciliane = Caeliani, ian. 21, 24, 26, 28.
Teliptae, ian. 28, n. 7.
Reotra, ian. 28, n. 6
Secundi papae. Vitalianus librarii culpa omissus est: Secundi [Vitaliani] papae.
Cod. Gell.: Arthemii Amati = Arthematis, ian. 26, n. 10.
Euplii. Unum novimus Euplium qui aug. 12 colitur.
Cod. Lat 5256: Vitupli monstrum e concretione Viti (n. 9) et Eupli, de quo modo.
V KAL. FEB.
a In Africa Dativi Iuliani Telliani Reotri Teliptae Vincentiae Victurini Secundi Papae Canti Victoris Emiliani et aliorum XXXV.
Addunt codices pleniores: Hoc die inserit E haec nomina ex die praec. desumpta: natale censoriani victoris festi marinae et perpetuae et romae agnae in genuinum. — a) romae sanctae agnetis virginis de nativitate B2 in marg.; romȩ romae sanctaȩ agnetis C; sanctae agnetis natał secundo S2 in marg.; romae nativitas sanctae agnetis (agnitis W) virginis WMKLV.
Var. lect. codd. ABSW. — 4. add. secundi A | 6. sectri A | 7. telipte S | 8. vincentie S | 10. secunde S; om. A | 11. pape S; papiȩ A | 17. triginta quinque B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Censoriani Victoris Festi Marinae et Perpetuae. et Romae nat. Agnae virginis de nati genuinum. — Taml.: Messoriani et aliorum XXU Victoris Festi Perpetuae Marinae Agnatae Teliptae Messoriani Vincentianae Canti et aliorum XXXU Victoriae papae Genuinii Secundi Infirmi sacerdotis — Mon.: Romae passio sanctae Perpetuae et nativitas sanctae Agnetis. Alexandriae Cirilli episcopi Donati Viti et aliorum LXVIIII. — Rich. : Rome Agnetis virginis de nativitate. in Affrica Victoris Messoriani Festae Marinae. in Nicomedia Leaci in Appollonia Callenidi Lucii. — Met. : Agnetis virginis de nativitate. apud Alexandriam beati Cyrilli episcopi.
IAN. 28
1. IN AFRICA] Inter sanctos Africae hodie ascriptos notari velim Teliptae, quae, ni vehementer fallor, civitas est Thelepte in Byzacena, nunc Medinat-el Kdima [Tissot, Géographie de la province d'Afrique, t. II, pp. 648, 676; C. I. L. VIII, p. 30.] . Haec sane suos martyres habuerit; quinam vero illi sint non liquet. In basilicis Thelepte repertis [St. Gsell, Édifices chrétiens de Thélepte, in Atti del II Congresso internazionale di archeologia cristiana (Roma, 1900), p. 195 – 224.] , haec una sanctorum detecta est memoria: Ianuari et comitum [Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne de l'Afrique, n. 239.] . Ianuarii comites esse qui nunc sequuntur asserere non ausim, quandoquidem plerique proximis diebus iam prodierunt.
3. DATIVI] Codex E, Cambr. et Rhabanus ad diem 27 pro Dativo, in Africa frequentissimo, habent Dati; unde aliis locis ut ian. 21, n. 59; 24, n. 35, Dativus Dato supponendus videtur.
4. IULIANI] Ex Iulianis non paucis qui ultimis ianuarii diebus in fastis passim occurrunt, Cenomanensis [Act. SS., Ian. t. II, p. 761.] . Soranus [Ibid., p. 767.] , Hospitator ille [Ibid., p. 974.] , Samosatenus [Synax. Eccl. CP., p. 431.] , nullus certe in libris nostris consignatur. Saepe in Africa, titulorum scriptio est reliquiae sancti Iuliani, memoriae Iuliani et comitum, memoria beati Iuliani, memoriae sancti Iuliani [Monceaux, t. c., nn. 237, 240, 241, 279, 284, 285.] . Quisnam ex homonymis designetur in dubio reliquitur.
5. TELLIANI] Al. Caeliani, ian. 21, n. 15; 24, n. 39.
6. REOTRI] Lectio certe depravata, quae tamen transiit in Romanum martyrologium, ad diem 27: Ibidem [in Africa] sanctorum martyrum Dati, Reatri et sociorum, qui in persecutione Wandalica passi sunt. Testes appellat Baronius “ vet. manuscript. ex quibus etiam recentiores”. Atqui de hisce martyribus alte silent persecutionis Wandalicae historiae. Datius autem Dativus est, supra, n. 3.
7. TELIPTAE] = Thelepte, supra, ad n. 1.
8. VINCENTIAE] Ian. 17, n. 17; 21, n. 61; 24, n. 46; feb. 1, n. 41.
9. VICTURINI], Ian. 18, n. 66; ian 19 n. 16: Victuriani.
10. SECUNDI] Ian. 19, n. 27; 21, n. 74; ian. 27, n. 26: Secundae.
11. PAPAE] Lege Papiae, de quo ian. 29, cod. A.
12. CANTI] Depravatum; saltem hominis ignoti nomen.
13. VICTORIS] Ian. 17, 19, 21, 29, 31, feb. 2.
14. EMILIANI] Nudum nomen.
16. ALIORUM XXXV] Lege annotata ad ian. 26, n. 25; ian. 27, n. 37.
ADDITAMENTA] Censoriani in codice E et Cambr., in reliquis Missuriani, ian. 27, n. 12.
Agnetis. Heri nuntiata est in utraque recensione (Passio) sanctae Agnetis, die 28 in sacramentariis tum Gelasiano: In natal. eiusdem [Agnetis] de Nativitate [Wilson, p. 165.] , tum Gregoriano: Natale sanctae Agne secundo [Wilson, p. 21.] . Suo quisque modo rem exprimunt codices nostri, ita ut apertum sit de festi ratione varias fuisse sententias, aliis duplicatam sanctae Agnetis octavo post ian. 21 sollemnitatem seu natale, aliis vero memoriam nativitatis eius ian. 28 agi opinantibus. Res in obscuro relinquenda est. Lectio codicis E ceteris praestare videtur:
Romae Agnae in genuinum.
EXCERPTA]. Cod. Mon.: Cirilli episcopi Alexandrini festum Graeci celebrant die ian. 18 [Synax. Eccl. CP., p. 399.] .
Donati, Viti, vid. ian. 25, n. 2, 8.
Aliorum LXVIIII, vid. ian. 26, n. 25; ian. 27, n. 37.
IV KAL. FEB.
In Gavala civitate sancti Paulia. in Africa Perusio Victoris Honorati . in
Tuscia Constantini. et alibi Ippolyti episcopi de antiquis. Treveris depositio
beatissimi Valeri episcopib.
Addunt codices pleniores: a) romae natale papiȩ et militum A. — b) add. et confessoris C; discipuli petri apostoli S2.
Var. lect. codd. EABSW. — 2. gadava E; gavalla W | 3. civī E | 7. aff̄ E; affrica W | 8. perosiae AB2W; prosiae B1;
petrosie S | 12. tussia S | 13. constanti BSW | 14 – 15. omittunt ABSW | 16. epoliti ABW; ippoliti S | 18 – 19. om.
E | 22. om. E | 23. valerii S | 24. epis̄ E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Gavala civitate nat. sancti Pauli. in Affrica nat. Petrusiae Victoris Honorati. in
Tuscia Constanti Epoliti episcopi. Treveris depositio sancti Valeri episcopi. — Taml.: Pauli episcopi Ypoliti episcopi
et episcoporum trium Constantini Victoris Honorati Constantinae virginis Perosiae Treveris — Rich.: In Cabalauno
Eppoliti Pauli episcoporum. et in Tuscia civitate P(erusio in lit.) Constantii. et in Affrica Victoris et Honorati. Treveris
Valerii episcopi.
IAN. 29
1. IN GAVALA] Neque in Gabala Aquitaniae,
neque in cognomine civitate Lydiae, nec in
Gabalis Syriae cuiuscumque Pauli memoriam
celebrari novimus. Paulum ad Africam pertinere
nobis probabile est.
6. IN AFRICA] Paulus, Victor, Honoratus passim
in laterculis martyrum Afrorum simul numerantur,
ita v. gr.:
5. Paulus | ian. 18, april. 12, 26, nov. 16. |
9. Victor | ian. 27, 28, april. 12, april. 26, nov. 16. |
10. Honoratus | ian. 18, 27, april. 12, april. 26, nov. 16. |
8 PERUSIO] Quater saltem ab hagiographis scripta est Passio S. Constantii Perusini [BHL. 1937 – 1940.] . Urbevetana ecclesia olim S. Constantio sacra erat [P. Kehr, Italia pontificia, t. II, p. 222.] . In aliis etiam Etruriae et Umbriae locis colebatur [F. Lanzoni, Le diocesi d' Italia, p. 548 – 50.] . Procul dubio scribendum:
Perusiae in Tuscia Constantini.
9. VICTORIS] Supra, n. 6; ian. 28, n. 13; 27,
n. 14.
10. HONORATI] Supra, n. 6; ian. 27, n. 51.
16. IPPOLYTI] De eo potius ad diem 30, quamquam plenius hodie laterculus eius exprimitur:
Ippolyti episcopi de antiquis.
20. TREVERIS] Secundo ordine in serie episcoporum Treverensium numeratur Valerius [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. III, p. 34.] . Cum Euchario olim in uno quiescebat oratorio [Cf. Gregorii Turonensis Vitae Patrum, XVII, 4.] , quod antiquo titulo declaratur [Leblant, Inscriptions chrétiennes de la Gaule, n. 242; F. X. Kraus, Die christlichen Inschriften der Rheinlande, n. 77.] :
QVAM BENE CONCORDES DIVINA POTENTIA IVNGIT MEMBRA SACERDOTVM QVAE ORNAT ISTE DVORVM EVCHARIVM LOQVITVR VALERIVMQVE SIMVL SEDEM VICTVRIS GAVDENS COMPONERE MEMBRIS FRATRIBVS HOC SANCTIS PONENS ALTARE CYRILLVS CORPORIS HOSPITIVM SANCTVS METATOR ADORNAT
De Vita eiusdem et veneratione olim disseruerunt nostri [Act. SS., Ian. t. II, pp. 917, 1152.] .
Treveris depositio beatissimi Valeri episcopi.
ADDITAMENTA] Papiae. Ex Actis S. Marcelli [BHL. 5234.] Papias et Maurus milites erant “quorum corpora collegit noctu Iohannes presbyter et sepelivit in via Numentana sub die quarto kalendarum februariarum ad Nymphas beati Petri ubi baptizabat [Act. SS., Ian. t. II, p. 948, n. 4.] ”. Restituenda videtur lectio:
Romae natale Papiae et 〈Mauri〉 militum.
Papias, cum aliis martyribus in coemeterio maiore quiescentibus, memoratur etiam sept. 16. Sitne Papiae et Mauro positus titulus [De Rossi, Bullettino, 1877, p. 10; Marucchi, Monumenti cristiani del museo Pio-Lateranense, tav. XLIV, 7, 12.] :
SANCTIS MARTYRIBVS PAPRO ET MAVROLEONI DOMNIS VOTVM REDDIDERVNT CAMASIVS… ET VICTORINA…
disceptatur [Les origines du culte des martyrs, p. 317.] .
EXCERPTA] Petrusiae = Perusio, n. 8. Cod. Rich.: Cabalauno. Caballaunum, Caballonum, Cabollodunum scribitur quandoque pro Cabillonum [Holder, Alt-Celtischer Sprachschatz, t. I, pp. 654, 662.] , quod est oppidum Aeduorum, nunc Chalon-sur-Saône. Cabillonenses episcopos binos videtur nuntiare Hippolytum et Paulum. Hippolytus certe nullus est in serie episcoporum [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II, p. 191 – 96.] ; sed Pauli Cabillonensis episcopi mentio est in epistula Apollinaris Sidonii [Epist. IV, 25.] . Sed neque huius Pauli memoria agitur. Turpe enim mendum est Cabalauno pro Gabala seu Gavala (n. 2); Hippolytus martyr est Antiochenus (n. 16), Paulus autem Africanus (n. 5).
III KAL. FEB.
In Antiochia passio sancti Ippoliti. in Africa Pelliani Cleri Feliciani et aliorum
CXXIIIIa
Addunt codices pleniores: a) martyris. cala monasterio depositio baldechildis reginȩ. corbeia monasterio dedicatio
basilicae sancti iohannis evangelistȩ C. — b) in territorio parisiacense sancte baltildis regine S2.
Var. lect. codd. EABSW. — 1. om. E | 2. antioc̄h E; antiocia W; anthiochia B | 4. om. E | 5. epoliti ABW; ypolite
S1; ypoliti S2 | 7 aff̄ E; affrica W | 9. deri EW; pleri S; cleriani A | 10. felippiani ABW; philippiani S | 13. centum viginti
tres BW; CXXXIII A.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia passio sancti Ypoliti. in Affrica Pelliani Cleri Feliciani et aliorum
CXXVII et sanctae Aldegundae Pilippiani Baltildae reginae. — Mon.:… et aliorum CXXIIII. — Rich.: In Affrica
Feliciani. Et in Antiochia Yppoliti et aliorum XXIIII Pelliani Cleri Filippiani. — Lat. 5256: In Affrica Pelleni Celeri
Philipiani et aliorum CXXIIII.
IAN. 30
1. IN ANTIOCHIA] Breviarium Syriacum: ἐν Ἀντιοχείᾳ τῃ πόλει Ἱππόλυτος. Heri codices nostri: Ippolyti episcopi de antiquis, id est ex iis quorum Passio legebatur in libro Eusebii de martyribus ante Diocletianum passis. Hippolytus etiam annumeratur Antiochenis martyribus in homilia quae sub Eusebii nomine circumfertur [BHO. 700.] . Certe non praefuit ecclesiae Antiochenae; ignotae igitur sedis episcopus fuerit; et nobis scribendum est:
in Antiochia passio sancti Ippolyti episcopi de antiquis.
A Graecis quoque commemoratur hodie Hippolytus, quem Romanum dicunt, non Antiochenum: τοῦ ἁγίου ἱερομάρτυρος Ἱππολύτου πάπα Ῥόμης καὶ τῶν σὺν αὐτῷ Κενσουρίου, Αὔρας, τῆς καὶ Χρυσῆς ἑρμηνευομένης κτλ [Synax. Eccl. CP., p. 431.] . De his lege Acta martyrum ad Ostia Tiberina [BHL. 808 – 813; BHG. 466.] . Cum Hieronymianis scripserat Florus: Apud Antiochiam passio sancti Hippolyti. Proprio marte addidit Ado [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 635.] quae de Hippolyto romano tum Damasus [Ihm, Damasi epigrammata, 37.] tum Prudentius [Peristeph., XI.] tradiderunt: qui Novati schismate aliquantulum deceptus, operante gratia Christi correctus, ad charitatem ecclesiae rediit: pro qua et illustre martyrium postea consummavit. Adonem reprehendit Baronius quod tres Hippolytos conflaverit in unum, id est militem, presbyterum et episcopum. Quicquid de tribus homonymis senseris, miraberis sane viro eruditissimo ad sanandum Adonianum laterculum nihil aliud occurrisse quam ut Hippolytum Antiochenum presbyterum vocaret, cui et elogium texuit Prudentii verbis fere expressum: Hic rogatus a suis quaenam secta verior esset, execratus dogma Novati, eam fidem dicens esse servandam quam Petri cathedra custodiret, iugulum praebuit. Transierunt igitur in martyrologium Romanum Adonis errores, quos suis Baronius cumulavit.
6. IN AFRICA] Lege quae infra notata sunt de
Feliciano, n. 10.
8. PELLIANI] Lectio depravata pro Feliciani,
n. 10.
9. CLERI] Lectio incerta videtur,
10. FELICIANI] Nomen Afris non ignotum. In titulo non ita pridem reperto legitur:
MEMORIA FELICIANI PASSI III KAL. IVLIAS… [Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne de l'Afrique, n. 275.]
In kalendario Carthaginiensi et codicibus nostris die 29 oct.: Sancti Feliciani et Vagensium; iterum die sequenti III kal. nov. passio S. Feliciani cum sociis. Felicianum a III kal. iul. vel III kal. nov. ad III kal. feb. ab oscitante librario translatum esse non adeo temeraria foret coniectura. In martyrologio Romano: in Africa passio sanctorum martyrum Feliciani, Philappiani et aliorum centum viginti quattuor, quod ex vetere martyrologio Romae in ecclesia legi solito se restituisse asserit Baronius. Atqui unus et idem est Felicianus et Philappianus, ut ex collatis codicibus apparet. De sociis vid. ad n. 12.
12. ALIORUM CXXIIII] Num hi centum viginti quattuor, al. CXXIII vel CXXXIII socii sint Feliciani, in dubio relinquendum. Cf. ian. 26, n. 25; ian. 27, n. 37; ian. 28, n. 17.
ADDITAMENTA] Calamonasterio in territorio Parisiensi, nunc Chelles (Seine-et-Marne).
Baldechildis seu Baltildis, regina, obiit c. ann. 680. Eius vita conscripta est [BHL. 905 – 910.] . Corbeiense monasterium ipsa condidit anno 659. In martyrologio Corbeiensi signatur dies obitus eius:
Cala monasterio depositio Baldechildis reginae
et dedicatio basilicae S. Iohannis hodie; iul. 20, dedicatio basilicae S. Stephani; iul. 28, dedicatio basilicae S. Petri.
Corbeia monasterio dedicatio basilicae sancti Iohannis evangelistae.
EXCERPTA] Cod. Cambr. Aldegunda, abbatissa
Malbodiensis in Belgio. Obiit c. ann.
684. Eius vita edita est [BHL. 244 – 248.] .
Pilippiani al. Filippiani = Feliciani,
n. 10.
PRID. KAL. FEB.
In Alexandria natale Tarsici Zotici Ammoni. et alibi Commini Cyriaci Gemini Gelasi Eppoliti Ursini Tyrsi
et passio sanctorum
Tyrsi
Gallinici et aliorum XV sacerdotum. in Africa Victoris Pupli Saturnini et
Policarpi.
Addunt codices pleniores: a) gai C.
Var. lect.codd. (I) E; (II) ABSW. — 2. alax̄ E | 3. om. ABSW | 4. tarsuci E | 6. ammonici E; ammonii S; common
W | 7 – 8. om. ABSW | 9. commoni E; communi S2 | 10. ciriaci AB | 11. gemmini BSW | 13. epoliti AC; ippoliti S |
15. add. martȳr B | 18. add. tyrsi S. | 20. gallenici B1; callinici AS | 26 aff̄ E; affrica W | 27. victuris S | 28. publi AS1;
publii BS2W | 30. om. ES | 31. pullicarpi W. Hic desinit A, ultima columnae parte cum pagina seq. vacua remanente.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria nat. Torsici Zotici Ammoni. in Affrica Victoris Pobbli Sat urnini. —
Mon.: In Alexandria passio sanctorum Tyrsi Gallinici et aliorum XV sacerdotum. in Africa Publi Saturnini Mariniani.
— Rich.: In Alexandria Tarsucii Zotici et Ammonii Gemini Gelasii. et passio sanctorum Tyrsi Calinici et aliorum
XV sacerdotum Affrica Victoris.
IAN. 31
1. IN ALEXANDRIA] Variis cum laterculis proximorum dierum affinitate coniunctus est hodiernus Alexandrinus, maxime cum feb. 9, et etiam cum Passione XXXVII martyrum Aegyptiorum [BHL. 6584. Cf. Les martyrs d'Égypte, p. 44 – 48.] , e quorum numero sunt
5. Zoticus 6. Ammonius 9. Oecumenus seu Comminus 10. Cyriacus
qui quaterni feb. 11, 12 recurrunt, etiam feb. 1, uno tamen deficiente. Horum duos (n. 5, 9) cum Gemino (n. 11) et forsitan Alexandro, qui quandoque latet sub Alexandr[ia] vel A l[ibi] (n. 8), sibi vindicare videtur legio martyrum Lugdunensium, quae iun. 2 colitur:
Zoticus Comminius Geminus Alexander(?).
Ceterum ignotus est Gelasius (n.12). Tarsici autem loco legendum crediderim Tyrsi (infra, n. 14, 15, 19), qui Aegyptios comitatur feb. 9, n. 33. Martyres qui certe Alexandrini sunt et hodie colendi, ex his eruere res est plena periculi, eo magis quod omnes et singuli aliis quoque diebus nuntientur, ut mox palam fiet.
4. TARSICI] = Tyrsi, ut modo dictum est. Cave ne cogites de Tarsicio martyre Romano cuius elogium est apud Damasum [Ihm, Damasi epigrammata, 14.] .
5. ZOTICI] Etiam ian. 12, feb. 1, 9, 11, 12, iun. 2.
6. AMMONI] Etiam feb. 1, 9, 11, 12, 13.
9. COMMINI] Etiam feb. 9, 11, 12, iun. 2.
10. CYRIACI] Etiam ian. 12, feb. 1, 9, 11, 12, 13.
11. GEMINI] Etiam ian. 5, feb. 4, iun. 2.
12. GELASI] Etiam feb. 4, 5.
13. EPPOLITI] Martyr Antiochenus, de quo ian. 30.
14. URSINI] Ut alias Ursi, ian. 20, n. 44, pro Tyrsi, n. 15, 19.
15. TYRSI] Terni totum ianuarium inde a die 15 pervaserunt Tyrsus, Leucius (qui hic omittitur) et Callinicus seu Gallinicus (n. 20). Socii quindecim (n. 21 – 24) alio remandandi sunt, scribendumque:
et alibi Tyrsi, 〈Leuci et〉 Gallinici.
23. ALIORUM XV] Similis clausula non semel,
etiam mutata numeri nota, recurrit feb. 1: aliorum
XV, VI, V, XXIIII, ita ut in dubio
relinquatur quo loco collocanda sit. De sacerdotibus
nulla alias mentio.
25. IN AFRICA] Martyres tres qui sequuntur aliis
diebus obvios habuimus et habebimus:
27. Victoris | ian. 17, 19, 21, 27, 28, 29, feb. 1. |
28. Pupli | ian. 19, 21, 31, feb. 1. |
29. Saturnini | ian. 19, 21, 23, 24, feb. 1. |
31. POLICARPI] Non alius ab illo censendus est qui in breviario Syriaco ian. 27, in hieronymianis vero ian. 26 nuntiatur. Sitne Smyrnaeus ille an Nicaenus, ut suo loco notatum est, ambigitur. De eodem rursum feb. 1.
EXCERPTA] Cod. Mon.: Mariniani = Mauriani, al. Mauriniani, feb. 1, n. 39.
FEBRUARIUS
Mensis Februarius habet dies XXVIII
KAL. FEB.
Laetanias indicendas
in Africa Publii Saturnini Mauriani Libosi Vincentiae et aliorum XXIIII.
in Ravenna Severi episcopi. et alibi Victoris Luciani Appollinaris Hilaric
Ammonis Zotici Cyriaci item Severi confessoris et depositio Picti episcopi
et passio sanctorum Vindemialis et Eugenid.
Addunt codices pleniores: a) item dionisi C. — b) in scotia depositio sancte brigidȩ virginis C. — c) in scotia
(scottia B2) brigidȩ virginis B. — d) et in scotia sanctae brigidae virginis E; et in porto focatis et in scotia depositio
sanctae brigidȩ virginis S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — Lemma: februarius dies XXVIII (lit. ind. om.) E; dis XX et oct. B; mens.
feb. habet dies XXVIII luna XXVIIII feb. letaniȩ indicende sunt W; kl. feb. lȩtaniȩ indicendȩ S. — 3. civī E |
22. /// in B | 23. gre W | 24. om. CW | 29 – 31. om. S | 34. quindecim B; XXI S | 36. af̄f̄ E; affrica W | 37. puplii E |
39. mauriniani BW; maurii iaini W | 44. viginti quattuor B | 45. om. E | 47. siviri W | 49 – 50. om. BSW | 51. victuris
S | 53. appolonaris B; apollo naris SW | 54. helari BWS | 55. ammoni BSW | 57. ciriaci B | 60. confess̄ E |
61. om. B | 63. pieti BW | 64. presbiteri BWS | 68. vindimialis (a in ras.) E; vindimialis SW | 69. om. BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Letaniae indicendae. in Grecia in Smirna civitate nat. sanctorum Policarpi episcopi.
Poenis. Diuni. et in Affrica aliorum XXIIII. in Ravenna Severi episcopi. item Severi confessoris. et sanctae
Bri(gidae). — Rich.: In Scotia depositio sancte Brigidae virginis. Affrica Publii Saturnini Mauriani. Ravenna natale
Severi episcopi. et alibi Victoris Luciani Helarii Ciriaci Eugenii.
FEB. 1
1. IN SMIRNA] Quae de Polycarpo dicta
sunt ad diem 31 ian. iteranda forent. Nec
obstat quod episcopus in Smyrna, al. in Graecia
(n. 23) passus dicatur. Ad nomen enim Polycarpi
sponte subit celeberrimi martyris Smyrnaei
cogitatio, unde suspicio est loci indicium interpolatori
deberi.
7. POENIS] Poenis, cuius nomen a librariis
corruptum est, cum Dionysio, Ammone,
Zotico et Cyriaco (n. 8, 55 – 57)
ex Aegyptiorum coetu est qui 9 feb. in libris
nostris recoluntur. Horum omnium certamen
enarratur in Passione SS. Pauli et sociorum [BHL. 6584.] ,
ubi non Poenis, sed Pansius, lege Παῆσις,
nuncupatur, qui cum nonnullis sociis in hodiernos
fastos, nescio quare, relatus est [Les martyrs d' Égypte, p. 44 – 45.] . Similitudine
quadam nominum deceptus martyrem illum,
quem codices cum Polycarpo Smyrnae tribuunt,
non alium esse a Pionio Smyrnaeo, cuius Acta
habentur [BHG. 1546, 1547; BHL. 6852.] , opinatus est Florus Lugdunensis,
eumque secuti sunt Ado, Usuardus et tandem
Romani martyrologii compilatores: Apud Smyrnam
sancti Pionii martyris … Passi sunt cum
eo et alii quindecim [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 291.] . Socios illos XV non ex
Passione S. Pionii accepit, sed ex nostris codicibus,
ubi martyribus illis Aegyptiis comites XV
(n. 34), al. VI vel V (n. 11, 16) adiunguntur.
De Pionio ad diem 12 martii.
10. ALIORUM VI] Statim iteratur Poenis
cum sociis V, in altera vero recensione cum sociis
XV (n. 34), quorum heri iam mentio facta
est, et infra (n. 44) rursum: et aliorum
XXIIII. Additamentum cum nota numerali
varie corrupta, ad martyres Aegyptios, quos amplius
triginta fuisse narrat Passio, pertinere
crediderim. Lege tamen quae ad n. 43 infra notabimus.
19. IN PONTO] Sinope in Ponto passus est S. Phocas, non vero in Porto, ut scribit S. De eo iterum ad diem 5 mart. et praecipue ad 14 iul. Interim scribatur:
in Ponto Focatis.
34. ALIORUM XV] Cf. supra, ad n. 10.
36. IN AFRICA] Plerique martyres qui vel in
Africa vel alibi passi leguntur, proximis quoque
diebus nuntiantur.
37. PUBLII] Ian. 19, n. 22; 21, n. 81; 22,
n. 24; 31, n. 28.
38. SATURNINI] Ian. 17, n. 13; 19, n. 7;
21, n. 56; 23, n. 18; 24, n. 33; 31, n. 29.
39. MAURIANI] Feb. 2, n. 57: Maurici?
40. LIBOSI] Dec. 29, n. 10.
41. VINCENTIAE] Ian. 17, n. 17; 21, n. 65;
24, n. 46; 28, n. 8. Nisi scriptum sit hodie loco
Vincentii. Cf. infra, ad n. 52.
43. ALIORUM XXIIII] Hunc numerum martyrum
iam adduximus ubi de sociis S. Poenis,
n. 10. Fieri tamen potest ut non martyres sint
sed miliaria, a LXXIIII deducta quibus Forum
Sempronii Roma distare asseritur feb. 2, n. 11.
46. RAVENNA] Erravit qui Severum kalendis ianuariis intulit, cum certo certius 1 feb. obierit, ut est in eius Vita: In tali pace et tranquillitate defunctus est sub die kl. februariarum. Et multa mirabilia ad sepulchrum eius Dominus ostendit in ipsius ecclesia, quae sita est in civitate dudum Classis non longe a regione quae dicitur Salutaris usque in presentem diem [Agnelli Liber pontificalis, XII, Testi Rasponi, p. 49.] . Ab episcopo Petro, qui Senior nuncupatur, eius ecclesia condita est: Fundavitque ecclesiam beati Severi, confessoris Christi, sed mors sibi interveniens reliquit in civitate dudum Clasis, in regione que vocatur Vico Salutaris [Agnellus, XXVIII, Testi Rasponi, p. 226.] . Interfuit concilio Sardicensi an. 342 Severus ab Italia de Ravenna [Mansi, Concilia, t. III, p. 39.] seu de Ravennensi [I id., p. 42.] , quod Vita eius antiquior reticuisse videtur [Testi Rasponi, t. c., p. 44 – 45.] . De Vita Severi eiusque translatione Moguntiam saec. IX a Liutolfo conscriptis [BHL. 7681, 7682. Cf. F. Lanzoni, San Severo vescovo di Ravenna nella storia e nella leggenda, Bologna, 1911, 1912, 2 vol., 76 – 51 pp.] non est hic locus disserendi. Alius non est a Severo Ravennate Severus confessor, n. 59. Ratione autem habita laterculi diei 1 ian., scribatur oportet:
Ravenna depositio Severi episcopi et confessoris.
Reliquiae S. Severi erant in capsa argentea quae reperta est sub altare ecclesiae cathedralis Gradensis, cum epigraphe S̄C̄S̄ SEVERVS [De Rossi, Bullettino, 1872, p. 42, tav. X, XI.] ; saec. IX eius ossa translata sunt in Germaniam [Lanzoni, S. Severo, t. I, p. 35 – 40.] .
51. VICTORIS] Saepius hisce diebus: ian. 17,
n. 4; 28, n. 13; 29, n. 9; 31, n. 27; feb. 2,
n. 5.
52. LUCIANI] Kalendarium Carthaginiense: Kalend. feb. sanctorum Luciani et Vincenti martyr. Vincentius quidem in nostris laterculis desideratur. Verum, fieri potest ut cum Vincentia (n. 41) coaluerit, unde legendum esset:
in Africa Luciani et Vincentii.
53. APPOLLINARIS] Ravennatem episcopum Apollinarem
(iul. 23) crediderim, a Severo
(n. 47) evocatum.
54. HILARI] Iam 27 ian., n. 32 et iterum 2
feb., n. 14.
55. AMMONIS] De ternis illis Ammone,
Zotico, Cyriaco (quibus addi solet Comminus)
egimus ian. 31, n. 1.
59. SEVERI] Episcopi Ravennatis, supra,
n. 47.
63. PICTI] Huius episcopi cathedra ignota est [Cf. Act. SS., Febr. t. I, p. 198.] .
68. VINDEMIALIS] De Vindemiale episcopo Capsensi in Byzacena et Eugenio episcopo Carthaginiensi non pauca affert Gregorius Turonensis. Hic martyrum Africanorum Passiones, quae aetatem non tulerunt, se legisse testatur [Hist. Franc., II, 3.] et in libro de Gloria Martyrum S. Eugenii laudes fuse persequitur [In gloria mart., 57.] . Huius etiam ge ta enarrat Victor Vitensis [BHL. 2678.] . In kalendario Carthaginiensi commemoratur non. ian. depositio sancti Deogratias et Eugenii episcoporum. Sanctorum Eugenii et Vindemialis Acta ab hagiographis recentioris aevi conscripta sunt [Passio S. Eugenii, BHL. 2680; Acta SS. Florentii et Vindemialis, BHL. 3052.] , quae quidem nullius auctoritatis sunt, quaedam tamen afferunt de illorum veneratione in Liguria et apud Tarvisinos [F. Lanzoni, Le diocesi d' Italia, p. 689 – 701.] . Sana proinde est lectio:
Passio sanctorum Vindemialis et Eugeni.
ADDITAMENTA] Kildariae (Cell Dara) in Hibernia obiit anno 523 S. Brigida. cuius Vita saepius latine et hibernice conscripta est [BHL. 1455-1462; C. Plummer, Miscellenea hagiographica hibernica, pp.181-82 203-204 237-38.] .
in Scotia depositio sanctae Brig dae virginis.
EXCERPTA] Codex Cambr. legit Diuni pro Dionisi, n. 8.
IV NON. FEB.
a In Africa natale sanctorum Victoris Marini Perpetuae Iuliae et aliorum LXXIIIIb
Honorati Orbani Hilari
Perpetuae Iulianae
Privatulae et aliorum XXIIIIc Romae Foro Simfroni via Flaminia miliario ab urbe CLXXIIII Laurenti Ippolyti. item Romae miliario CLXIIII natale sancti Fortunati Feliciani Firmi Candidi Castolae Secundolae Cappae
Rogatiani Gai Grigori Cappae
Felicitatis Placidi item Victoris Felicis Marcialis Corniliani Salusti Maurici Urbici Papiris Secundiani Ingenui Mustulae Victoriae Bonosiae Forosi Pruni item Victoriae natale item Victoris natalis Primi
Hilari Rogati Saturnini. Aurilianis civitate depositio beati Flosculi episcopi
et depositio Sichariae Deo sacratae virginis quae Aurelianis obiit.
Addunt codices pleniores: a) purificatio sanctae mariae S; purificatio beatae mariae quando representatus est
ihesus in templo CW; purificatio sanctae mariae matris domini nostri ihesu christi MKLV. — b) et hierosol(imis)
sancti symeonis. in affrica E. — c) et sollempnitas (sollempnitate B1) sanctae mariae quando dominum in templo
praesentavit B.
Var. lect. codd (I) E; (II) BSW. — 2. aff̄ E; affrica W | 3 – 4. om. ESW | 6. maurini BSW | 13. urbani W; om. S |
14. helari W | 15. perpetui W | 16. iuliani W | 17. pio vatule S; brivatule W | 20. septuaginta quattuor B; LXXIIII
S; LXXIII W | 21. rom̄ E | 22 – 23. forosini pruni E; ferosini et fronicii B; forosinfroni S; foro simfrosi W |
24 – 29. om. E | 24. om. B | 25. flamiȩ B | 26. miliari B1; miliar B2 | 28. urbȩ B | 29. CLXIIII W; centis(imo)
LXXmo ** qua(rto) *** B | 31. eppoliti B1 W; epoliti S; ippoliti B2 | 32 – 35. et W | 32. om. S | 35. centesimo sexagesimo
quarto B; CXIIII S | 34 – 37. om. E | 38. furtunati BSW | 40. om. W | 41. candedi W | 42. castulae W;
castule BS | 43. secundole SW | 44. cappe S; pappiȩ W | 45. rogatianȩ B; rogatione S; rogacione W | 46. gagi
BSW | 47. gregorii BSW | 51. om. E | 55. corneliani S1 | 56 – 60. om. S | 56. salustii BW | 57. marici BW | 58. urici E |
59. pupivi B; pupis W | 62. mustile B1W; mustule B2; mystile S | 63. victuriae B1SW | 64. honosiae BS | 65. forosiȩ
W | 66. prumi E1 | 68. victuriae BSW | 69. nt̃ E; om. BS | 71. victuris B | 72. natale S; nat̃ W | 74. helari SW |
75. rogatȩ B | 76. saturninȩ W | 77. aurilian̄ E; aurelianis S2 | 78. om. ES | 80. om. E | 81. fluscoli B; flusculi W;
fuscoli S | 84. depossitio S; add. sanctae B | 85. signariae E; sicariae BW | 86 – 87. om. E | 89 – 91. om. ES | 89. qui
B1W | 90. aurilianis B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Purificatio sanctȩ Mariae tunc accepit eum Symeon in ulniis suis et benedixit et
nat. Victoris Marini Perpetuȩ Iuliȩ et depositio sancti Laurentii et aliorum LXXIIII Aproniani. — Mon.: Romae
militum CLXIIII et aliorum XXIIII. — Rhab.: Romae Foro Simpronii via Flaminea miliario ab urbe CLXXIIII
Laurentii et Yppoliti.
FEB. 2
1. IN AFRICA] Kalendarium Carthaginiense:
IIII non. feb. sanctorum Cartheriensium, quorum
in natali S. Augustinus sermonem habuit [Possidii Indiculus, IX, P. L., t. XLVI. p. 19.] .
Martyres qui denso agmine in huius diei laterculo
procedunt Cartherienses illos esse nullo indicio
comprobatur. Immo vero ab his plane diversos
esse suadet quod nonnullos dies propinqui, plerosque,
quod mireris, dies 5 iun. subministrarunt.
5. VICTORIS] Ian. 27, 29, feb. 1, iun. 5 et alibi
saepissime.
6. MARINI] Ian. 27, n. 22: Marinae; feb.
1, n. 39: Mauriani.
7. PERPETUAE] Ian. 27, n. 33.
8. IULIAE] Ian. 27, n. 34: Iulianae, ut
in codicibus alterius recensionis, infra, n. 16.
11. LXXIIII] Infra XXIIII (n. 20). Numerus
uterque detractus ab illo qui mox sequitur, n. 29:
CLXXIIII (lege CLXIIII), estque miliariorum,
non martyrum.
12. HONORATI] Ian. 27, n. 51; 29, n. 10.
13. ORBANI] Nudum nomen, nisi est Urbanus
ille de quo ian. 22, n. 25. In laterculo iun. 5
et infra, n. 58, legitur non Urbani sed Urbici,
al. Orbici.
14. HILARI] Ian. 27. n. 32; feb. 1, n. 54;
iun. 5, n. 28. Iterum infra, n. 74.
16. IULIANAE] Al. Iuliae, n. 8. Notatu
digna est nominum consecutio Iulianae
Privatulae, cuius lectio est in cod. W:
Iuliani Brivatule, unde suspicio est
scriptorem in mente habuisse Iuliani Brivate,
celeberrimi martyris, cuius memoria agitur
aug. 28. Verum in laterculo 5 iun. qui magnam
partem ad feb. 2 transiit, tum Iuliana
al. Iulia, tum Privata al. Privatus
recensentur.
20. XXIIII] Supra ad n. 11.
21. ROMAE] Legebat Rossius: Romae Foro
Simproni cet., totumque laterculum ex antiquo
Romano feriali repetebat [Bullettino, 1882, p. 36.] . Dedicationem basilicae
tot milium intervallo ab Urbe distantis fastis
Romanis inscriptam fuisse validis rationum momentis
comprobandum esset. Romae vel ab
interpolatore, ob nomina Laurentii et Hippolyti
adiectum est, vel loco suo motum, ita ut n. 28
Urbe Roma scribendum sit.
22. FORO SIMFRONI] Recens oppidum Fossombrone duobus fere chiliometris ab antiqua civitate situm est [C. I. L. XI. p. 905. Cf. Pauly-Wissowa, Real-Encycl., t. VII, p. 73.] . Dedicationis basilicae in Foro Sempronii hodie memoriam agi apud omnes in confesso est. Eandem etiam 6 augusti et 2 novembris in his tabulis signatam esse nullus quem viderim indicavit. Et mense quidem novembri nuntiatur dedicatio basilicae sanctorum Syxti Ippoliti et Laurenti, certe ex errore sollemni IIII non. nov. loco IIII non. feb. legentis. Notatu dignum est Sixtum Hippolyto et Laurentio accessisse. Inde enim manifestum fit quamobrem eadem memoria etiam die 6 augusti, quae S. Sixto sacra est, recolatur: in foro Simproni via Flaminia Laurenti Eppoliti et milites (lege: miliario) CLXV. Hic vero pontificis nomen non exprimitur. Sed principio scriptum esse, dein deletum, quia iam in superiore laterculo huius diei prostabat, dubium esse nequit, illudque hodie restituendum esse nemo non facile concedet:
Foro Simproni via Flaminia miliario ab Urbe Roma CLXIIII dedicatio basilicae sanctorum Sixti, Laurentii et Ippoliti.
33.ROMAE] Romanos non esse martyres singulos
quorum nomina mox sequuntur, ex dicendis
palam fiet, nec multis ostendendum est verba
Romae miliario CLXIIII n. 21,
26 et 29 iterare.
38. FORTUNATI] Cum aliis compluribus huius
laterculi, die iun. 5, n. 40, sub Romae recensetur,
sed perperam, ut ex commentario ad
hunc diem manifestum fiet.
39. FELICIANI] Sequitur Firmi, errore librarii; collato enim laterculo iun. 5, bigam illam
Feliciani Primi,
qui martyres sunt viae Nomentanae 9 iun. culti, hic agnoscimus.
40. FIRMI] = Primi ut modo dictum est.
Cf. infra, n. 73.
41. CANDIDI] Iun. 5: Candidae. Usuardo
debetur laterculus martyrologii Romani:
Romae sanctorum martyrum Fortunati, Feliciani,
Firmi et Candidi, quorum nullus praeter
Felicianum romanis fastis ascriptus est.
42. CASTOLAE] Iun. 5, n. 36 et aliis diebus.
43. SECUNDOLAE] In laterculo iun. 5, proxime
coniuncta sunt nomina Secundiani (infra,
n. 60), Castolae. Huius autem cauda cum
illius capite novum effecisse videtur vocabulum.
44. CAPPAE] = Capuae. Infra, ad. n. 48.
45. ROGATIANI] Infra, Rogati, n. 75.
46. GAI] Inverso ordine Gregorii Gagi,
iun. 5, n. 23, 24.
48. CAPPAE] In laterculo iun. 5, n. 22: Fappae, quae est lectio corrupta; in hodierno autem paulo emendatior. Nobis autem videtur ad Felicitatem (nov. 16) pertinere, legendumque esse
Capuae Felicitatis.
50. PLACIDI] Nudum nomen.
52. VICTORIS] Item n. 5, 71; iun. 5, n. 29.
53. FELICIS] Iun. 5, n. 52.
54. MARCIALIS] Iun. 5, n. 41.
55. CORNILIANI] Ignoti martyris nomen ansam
praebuit, ni fallor, Adoni, ut Cornelio centurioni
hodie locum daret. Adonis annuntiatio ad Usuardum,
hinc ad Romanum martyrologium transiit.
A Graecis recolitur Cornelius centurio die 13
septembris [Synax. Eccl. CP., p. 37.] .
56. SALUSTI] Nudum nomen.
57. MAURICI] Iun. 5, n. 33: Mauri.
58. URBICI] Iun. 5, n. 34. Vid. supra, ad n. 13.
59. PAPIRIS] Nudum nomen.
60. SECUNDIANI] Iun. 5, n. 35. Supra, ad n. 43.
61. INGENUI] Iun. 5, n. 31.
62. MUSTULAE] Iun. 5, n. 30: Mustili,
Mustoli.
63. VICTORIAE] Iterum n. 68.
64. BONOSIAE] Ian. 27, n. 19: Bonosi.
65. FOROSI] Seiungenda non sunt Forosi
Pruni = Foro Simproni, supra, n. 22.
68. VICTORIAE] Iam supra, n. 63. In altera
recensione Victoris (n. 71), et supra, n. 5, 52.
73. PRIMI] Iun. 5, n. 38; lege quae iam dicta
sunt ad n. 39, 40.
74. HILARI] Iun. 5, n. 28, et supra, n. 14.
75. ROGATI] Iun. 5, n. 27: Rogatae.
76. SATURNINI] Iun. 5, n. 26.
77. AURILIANIS] In serie episcoporum Aurelianensium recensetur Flosculus [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, pp. 459, 461.] , solo nomine notus:
Aurelianis civitate depositio beati Flosculi episcopi.
85. SICHARIAE] De sancta virgine nihil compertum habemus praeter hanc martyrologii enuntiationem: Depositio Sichariae Deo sacratae virginis quae Aurelianis obiit.
ADDITAMENTA] Purificatio sanctae Mariae. Sacramentarium Gelasianum: in Purificatione sanctae Mariae IV nonas februarias [Wilson, p. 165.] ; codex Sangallensis: IIII nonas februarias Sancti Simeonis [Mohlberg, Das fränkische Sacramentarium Gelasianum, p. 27.] . Sacramentarium Gregorianum: IIII nonas februarias id est II die mensis februarii Yppapanti [Wilson, p. 22.] . Festum occursus Domini, Graecis Ὑπαπαντή, quadragesimo post Natalem Domini die primum in Oriente celebratum est, id est 14 februarii in iis locis ubi sollemnitas diei 25 decembris nondum observabatur. Antiquissimum testimonium est de usu Hierosolymitano apud Aetheriam: Sane quadragesimae de Epiphania valde cum summo honore hic celebrantur. Nam eadem die processio est in Anastase et omnes procedunt et ordine suo aguntur omnia cum summa laetitia ac si per Pascha. Praedicant etiam omnes presbyteri et sic episcopus semper de eo loco tractantes evangelii, ubi quadragesima die tulerunt Dominum in templo Ioseph et Maria, et viderunt eum Symeon vel Anna prophetissa filia Fanuhel, et de verbis eorum, quae dixerunt viso Domino, vel de oblatione ipsa quam optulerunt parentes [Luc. 2, 21 – 39.] . Et post modum celebratis omnibus per ordinem, quae consuetudinis sunt, aguntur sacramenta et sic fit missa [Geyer, Itinera Hierosolymitana, p. 77.] . Anno 542 Hypapante celebrari coepta est Constantinopoli, 2 februarii. Ita Theophanes ad ann. 6034: τῷ αὐτῷ χρόνῳ ἡ ὑπαπαντὴ τοῦ Κυρίου ἔλαβεν ἀρχὴν ἐπιτελεῖσθαι ἐν τῷ Βυζαντίῳ τῇ β᾽ τοῦ φεβρουαρίου μηνός [De Boor, p. 222. Nicephorus Callisti, Hist. eccl. XVII, 28 Τάττει δὲ (Ἰουστινιανὸς) καὶ τὴν τοῦ σωτῆρος ὑπαπαντὴν ἄρτι πρώτως ἁπανταχοῦ τῆς γῆς ἑορτάζεσθαι P. G., t. CXLVII, p. 292.] . Edita est oratio Abraami, episcopi Ephesini, qui saec. VI floruisse censetur [S. Vailhé, in Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques, t. I, pp. 172 – 73; 188 – 190.] , εἰς τὴν ἑορτὴν τῆς Ὑπαπαντῆς [M. Jugie, in Patrologia Orientalis, t. XVI, p. 448-54; M. Krascheninnikov, Abramii archiepiscopi Ephesii sermones duo adiecita interpretatione slavica (Iu ievi Liv norum, 1911), p. 8-28.] . A Graecis ad Latinos transiit festivitas passim graeco vocabulo nuncupata. Auctore Libro pontificali, Sergius papa (687 – 701) constituit ut diebus Adnuntiationis Domini, Dormitionis et Nativitatis sanctae Dei genetricis semperque virginis Mariae ac Sancti Symeonis quod Ypapanti Graeci appellant, laetania exeat a sancto Hadriano et ad sanctam Mariam populus occurrat [Duchesne, t. I, p. 376; f. p. 381.] . In kalendario S. Willibrordi nuntiatur veluti festum sancti Symeonis patriarchae [Wilson, p. 4.] . Ita fere et in codice Epternacensi martyrologii. In aliis plerisque Symeonis prophetae memoria ad diem 5 ian. inscripta est, die vero 2 feb. beatae Mariae Purificatio exprimitur [De his lege Duchesne, Origines du culte chrétien5, p. 287 – 88. De origine supplicationis die 2 februarii haberi solitae multum disceptatum est. A. Baumstark, in Theologie und Glaube, t. I (1909), p. 89 – 105; Batiffol, Études de liturgie et d'archéologie chrétienne (Paris, 1919), p. 193 – 215; J. Toutain, in Revue de l'histoire des religions, t. LXXIX, p. 1 – 13; D. De Bruyne, in Revue Bénédictine, t. XXXIV (1922), p. 14 – 26.] .
EXCERPTA] Cambr.: Depositio S. Laurentii cet. Lege dedicatio, supra, ad n. 21.
aliorum LXXIIII. Supra, ad n. 11.
Aproniani. In Actis S. Marcelli Apronianus commentariensis hoc ipso die martyrium sumpsit: ductus in via Salaria miliario secundo, capite truncatus est sub die quarto nonarum februariarum [BHL. 5234, n. 5, 6.] . Nihil ibi de coemeterio in via Latina [Supra, ad diem 25 dec.] quod ab Aproniano conditore appellatum est. Aproniani non esse nomen hominis, sed lectionem depravatam ex Forosimproni (n. 22 – 23) coniectura est v. cl. F. Lanzoni [I titoli presbiterali di Roma antica nella storia e nella leggenda (Torino, 1925), p. 39.] . Quae si vera est, martyrem Apronianum eiusque natalem diem ex ipso martyrologio iam corrupto accepisse dicendus est qui Gesta Marcelli conscripsit.
Mon.: Militum CLXIIII. Lege miliario, supra, ad n. 11.
aliorum XXIIII, supra, n. 11, 20.
III NON. FEB.
Natale Felicis. in Foro Simfroni Laurenti Hippoliti Felicis Celeris. a In Africa Felicis Celerinae Felicitatis Ippoliti .Vapingo depositio episcoporum Teridi et Remedi. Lugduno depositio beati
Lupicinib.
Addunt codices pleniores: a) in cappadocia sancti blasii V. — b) in forosin fronii natale aurenti (aurenci S2) ypoliti
celeris felicis S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 11. affrica W | 13. caelerinae B; celerini S | 15. om. S | 16 – 17. uappim code
pās E | 16. u anpingo S1; vampingo W | 18. om. E | 19. teredi S1; tigridii S2 | 20. om. E | 21. remedii BSW |
22. lugdun̄ E | 25. add. episcopi B2SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Celerinae Felicis Felicitatis Vappingo depositio episcoporum
Tegridi et Remedi Lugduno depositio sancti Lupicini episcopi Blasi episcopi. — Rich.: In Affrica Felis Laurentii
Yppoliti et Celerinae Vuappingo depositio Tredi et Remedii Lugduno depositio beati Lupicini episcopi (add. 2 m. et
sancti Blasii mar.) — Lat. 5256: … et in territorio lugdunensi depositio sancti Lupitini heremite et in Affrica Felicis
Guapingo depositio episcoporum Teredi et Remedii.
FEB. 3
2. FELICIS] Plerique codices Felicem nuntiant
in Africa (n. 11), et huius nominis
martyres saepe inter Afros recensentur. In hoc
ipso laterculo binos habet Felices prior martyrologii
recensio, altera Felicem et Felicitatem.
Hanc autem unice veram lectionem Felicemque
delendum suspicio est. Conferenda sunt quae
annotabimus ad diem 5 feb., n. 15.
4. FORO SIMFRONI] Iteratur laterculus dedicationis
basilicae de qua heri. Hinc palam fit
quot quantosque errores coacervaverit Ado in hac
annuntiatione, quae adhuc in martyrologio Romano
legitur: in Africa sanctorum martyrum
Felicis, Symphronii, Hippolyti et sociorum. Felici
enim, quisquis ille est, et in codicibus Africae
tribuitur, subnectit non Hippolytum tantum,
martyrem Romanum, sed et Romanum alterum,
qui certe martyr non est, sed Foro nomen dedit,
Sempronium, et alios nescio quos, in unam societatem
congregatos.
9. CELERIS] Lege, cum codicibus paene omnibus,
Celerinae. Carthagine martyrio coronata est
Celerina, quam laudat S. Cyprianus una cum
Celerino, Laurentino et Egnatio [Epist. XXXIX, 3, Hartel, p. 58.] . De horum tamen
natali die nihil traditum est. Hos autem omnes
hodie nuntiat Florus [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 288, 378.] ea, ni fallor, ductus ratione
quod in uno laterculo cum Celerina Laurentium
(n. 6) legebat. At Laurentius ille diaconus
est celeberrimus, non vero Celerini diaconi patruus.
Florum secuti sunt Ado, Usuardus et
Romani martyrologii compilatores. Celerina in
nostris libris etiam sept. 24, 28 reperitur. Basilicam
quae nuncupabatur Celerinae vel Scillitanorum
[Victor Vitensis, Hist. persec. Vandal., I, 3.] , in qua S. Augustinus sermonem habuit
[Sermo XLVIII, P. L., t. XXXVIII, p. 316.] , sanctae martyri sacram fuisse minime constat,
potuitque a no mine matronae, quae eam condidit,
appellari.
14. FELICITATIS] Supra, ad n. 2.
16. VAPINGO] In serie episcoporum Vapincensium
(Gap) neque Teridio neque Remedio
locus esse videtur [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II, p. 286.] . Remigio cuidam, ignotae
sedis episcopo, litteras datas esse anno 417 a
Zosimo summo pontifice [Jaffé-Loewenfeld, Regesta pontif. Roman., 337.] , auctor est Duchesne [Duchesne, t. c., p. 101, n. 2.] .
Lectio autem Teridi non adeo certa est.
22. LUGDUNO] Sedit Lupicinus in cathedra Lugdunensi [Duchesne, t. c., p. 163.] , inter Patientem († sept. 11, c. 480) et Rusticum († april. 25, an. 501).
Lugduni depositio beati Lupicini.
Adonianus est, in martyrologium Romanum assumptus, laterculus: Lugduni sanctorum Lupicini et Felicis itidem episcoporum, cui subiungere placet Baronii commentarium: “Beda de Lupicino tantum, de quo etiam Wandelbertus. Ponitur hic Lugdunensis ecclesiae episcopus 24 vel 28, secundum diversas tabulas… Felix autem, cum in illis non inveniatur, alterius civitatis episcopus existimatur.” Scilicet Felix, qui in capite huius diei ponitur, inscite Lupicino adiunctus est.
ADDITAMENTA] Blasii, episcopi Sebasteni, memoriam Graeci agunt feb. 11 [Synax. Eccl. CP., p. 457; BHG. 276, 277.] , die vero 3: Βλασίου τοῦ Βουκόλου, ἐκ Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας [Synax. Eccl. CP., p. 441.] . Hunc nonnulli alium existimant a Sebasteno [Act. SS., Feb. t. I, p. 353.] . Unum agnoscit Blasium kalendarium marmoreum Neapolitanum, et quidem ad diem feb. 3 [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus, t. I, p. 336.] :
NAT(ALE) S(ANCTI) BLASSI
EXCERPTA] Lupicini, non episcopi (n. 22) sed eremitae, illius sane cuius Vitam scripsit Gregorius Turonensis [BHL. 5075.] , hodie memoriam agi censuit qui codicem Parisiensem 5256 exaravit.
PRID. NON. FEB.
In Foro Simphroni natale Gemini Gelasia Magni Aquilini et Donatae item
Gemini item Donatae Thimoi filiae episcopi cum filia sua .
Addunt codices pleniores: a) timothei B.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. omitt. BSW | 2 – 3. ferosen proni B; forosin froni S1; forosin fronii S2; foro semproni
W | 5. gemini ** B; gemmi W | 6 – 13. om. S | 6. om. W1 | 7. mannae E | 8 – 10. donate aquiline B; donate aquilinȩ
W | 11. omitt. BW | 12. gemmi BW | 14. donate SW | 15. themoi BSW | 16. fili S | 17. ep̄i ESW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In foro Sinfroni nat. Gemini Gelasii Manni Aquilini et Donatae item Donatae
Themos Gelasii. — Rich.: In Foro Simfroni natale Gemini Gelasi Mannii Aquilini et Donate Timuae episcopi cum
filia sua. — Rhab.: In foro Simfronii nat. Gemini Gelasii Manni Aquilini et Donati item Donati Themoy Gelasii.
FEB. 4
2. FORO SIMPHRONI] Loci indicium a die 2
feb., n. 22, huc delatum est, sanctorum nominibus
suppressis. Proinde nullus ex martyribus qui hodie
in tabulis referuntur, ad Forum Sempronii
pertinent [Anal. Boll., t. XXIX, p. 469.] .
5. GEMINI] Geminus cum Aquilino
ad hunc diem translatus est a 4 ian., n. 3, 4, e
solito errore legentis: prid. non. feb., ubi scriptum
erat: prid. non. ian. Iam 31 ian., n. 11, Geminus
aliquis nuntiatus est. Hic videtur unus
esse ex Lugdunensibus qui iun. 2 coluntur.
6. GELASI] Iam 31 ian., n. 12, et iterum 5
feb., n. 16. Gelasium puerum hodie colunt Placentini
[Act. SS., I ebr., t. I, p. 465.] ; quo iure, nostrum non est decernere.
7. MAGNI] Al. Mannae, Manni, Mamni.
Adducendusne laterculus breviarii Syriaci:
ἐν
Ἀντιοχείᾳ
Μαξιμῖνος, Ma(xi)m(i)ni ?
8. AQUILINI] Cum Gemino (n. 5) a die 4 ian.,
n. 3, advectus.
10. DONATAE] Nudum nomen; iteratur n. 14.
12. GEMINI] Supra, n. 5.
15. THIMOI] Mirum in modum et paene ridiculum converterunt librarii elogium Fileae episcopi Thmueos et Fil(oromi) martyrum Alexandrinorum. Eusebius: Φιλόρωμος ἀρχήν τινα οὐ τὴν τυχοῦσαν τῆς κατ᾽ Ἀλεξανδρέων βασιλικῆς διοικήσεως ἐγκεχειρισμένος… Φιλέας τε τῆς Θμουἳτῶν ἐκκλησίας ἐπίσκοπος [Hist. Eccl., VIII, 9, 7.] , moxque eiusdem profert epistulam: αὐτὸς ἑαυτοῦ παρίτω μάρτυς, ἅμα μὲν ἑαυτὸν ὅστις ποτ᾽ ἦν, ἐπιδείξων, ἅμα δὲ καὶ τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ συμβεβηκότα μαρτύρια ἀκριβέστερον μᾶλλον ἢ ἡμεῖς ἱστορήσων [Ibid., VIII, 10, 1.] . Phileae et Philoromi Acta habemus [BHL. 6799. Cf. Les martyrs d'Égypte, p. 155 – 170.] , in quibus locus Passionis non exprimitur. Hinc in sua civitate episcopum martyrium fecisse putavit martyrologus, scripsitque:
Thmui Fileae episcopi cum Filoromo.
Ad anonymum Lugdunensem cod. Parisini 3879, qui Eusebium seu potius Rufinum inscite excerpsit, referendum est quod innumera multitudo fidelium ex eadem urbe, id est Thmuitanorum, pastoris sui sequens exemplum martyrio coronata cum iisdem fuisse credatur [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 207 – 208.] . Atqui haec, teste Eusebio, sunt ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ συμβεβηκότα μαρτύρια. Anonymi errores amplexi sunt, post Adonem et Usuardum, Romani martyrologii, compilatores.
ADDITAMENTA] Timothei prava lectio est orta ex Thimoi (n. 15) id e. Thmui, proinde non martyris sed civitatis nomen est.
NON. FEB.
In Sicilia civitate Catenas natale Agathe virginis In Sicilia Catenas passio sanctae Agathe virginisRevocati Gelasi
Saturi Felicis Saturnini
Gelasi .
In Oriente Patras civitate ordinatio episcopatus sancti Andreae apostoli. Vienna
depositio Aviti episcopia.
Addunt codices pleniores: a) et confessoris S2 C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 10. om. W | 15. revocate B | 16. zelasthi S | 21 – 22. om. E | 24. om. BSW |
25. ordin̄ E | 26. ep̄i E | 27. scȩ W | 31. depossitio S; om. E | 32 – 33. S2, om. S1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Sicilia in Cathecna nat. Agathae virginis et in Affrica Felicis et Saturnini Vieana
depossitio Aviti episcopi.
FEB. 5
1. IN SICILIA] Kalendarium Carthaginiense: Nonas febr. sanctae martyris Agatae. Sacramentarium Gregorianum: Natale sanctae Agathae [Wilson, pp. 23, 260.] . In canone Romano et Ambrosiano Agathae nomen recitatur [F. Savio, Gli antichi vescovi d'Italia, Milano, p. 923.] , nec deest in fastis Graecorum [Synax. Eccl. CP., p. 445.] nec in kalendario Mozarabico [Férotin, Le Liber ordinum, p. 454.] . Non hodie solum eiusdem mentio in libris nostris occurrit. Lege quae annotata sunt ad dies 25 ian., 3 april., 5, 12, 25 iul., 6 et 31 dec. Romae variis temporibus S. Agathae dicatae sunt ecclesiae: S. Agatha in Caput Africae, ad Colles iacentes, in Diaconia, de Tempulo, S. Agathae Trans Tiberim [Chr. Huelsen, Le chiese di Roma nel medio evo (Firenze, 1927), p. 165 – 168.] , et quae omnibus antiquitate praestat, basilica in Subura, anno circ. 470 a Flavio Ricimero constructa recentius dicta S. Agatha Gothorum [Huelsen-Cecchelli cet., S. Agata dei Goti, Roma, 1924, in-4°. Cf. Anal. Boll., t. XLIV, p. 264 – 67.] . Symmachus papa fecit basilicam sanctae martyris Agathae, via Aurelia, in fundum Lardarium [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, pp. 262, 267.] . Panormi erat mona sterium SS. Maximi et Agathae, quod Lucuscanum dicebatur, a S. Gregorio M., ut videtur, conditum [Registr., IX, 20, 66, 82, Hartmann, t. II, pp. 54 86, 97.] . In monasterio S. Stephani, in Capreae insula, S. Agathae sanctuaria iussu eiusdem Gregorii collocata fuerunt an. 591 [Registr., I, 52, Ewald-Hartmann, t. I, p. 78.] . Acta quae supersunt tanta martyre prorsus indigna sunt [BHL. 133, BHG2. 36 – 38.] . Lectio certa est:
in Sicilia civitate Catenas natale sanctae Agathae virginis.
15. REVOCATI] Tum Revocatus, tum Saturus (n. 17) et Saturninus (n. 19) martyres sunt ex societate SS. Perpetuae et Felicitatis (mart. 7). Quare potius quam Felicis (n. 18) scribendum opinarer Felicitatis. Itaque:
〈in Africa〉 Revocati, Saturi, Felicitatis, Saturnini.
16. GELASI] Feb. 4, n. 6, et ian. 31, n. 12.
17. SATURI] Supra, ad n. 15.
18. FELICIS] Legendum videtur Felicitatis,
supra, ad n. 15.
19. SATURNINI] Supra, ad n. 15.
23. PATRAS] Ad hunc laterculum pertinent quae nescio quo casu ad diem sequentem relata sunt: in Achaia, et interpolatori debetur additamentum iam alias usurpatum [Cf annotata ad 4 ian.] in Oriente. Sollemnem memoriam Andreae apostoli omnes, nullo dissentiente [Lipsius, Die apokryphen Apostelgeschichten, t. III, p. 430.] , referunt ad 30 nov. Qua de causa hodie quoque commemoretur non liquet. Minime antiquam esse ordinationis episcopatus recordationem non est multis ostendendum. Sed codicum lectio est:
Patras in Achaia ordinatio episcopatus sancti Andreae apostoli.
30. VIENNA] Aviti, Viennensis episcopi, qui anno 518 obiit [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. I2, p. 147.] , Vitam habemus [BHL.. 885.] .
Vienna depositio Aviti episcopi.
VIII ID. FEB.
Romae via Appia natale Soteretis . Romae via Appia in cimiterio eiusdem Sotiris virginis.In Achaia Saturnini. alibi Revocataea sanctae Dorotheae et Teofili scolastici b.
Siracusa passio sanctae Luciae virginisc. alibi Antholiani Saturnini.
Addunt codices pleniores: a) victuriȩ C; in cesarea cappadociae passio SCWKLV. — b) et depositio sancti vedasti
episcopi KLV. — c) amandi vedasti episcopi B; adravitis depositio vetasi (vedasti S2) episcopi et confessoris (et
amandi episcopi S2) S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E int. lin. | 6. om. S | 8. apia S | 9 – 11. in eiusdem cimiterio (cymitirio
W) SW; add. rome S; add. passio SW | 12. soteris B2S; sotyris W | 15. achia E | 17. om. BSW | 18. revocati
W | 19. sc̄ae B; om. ES | 20. dorotae E; dorothae W; add. virginis S2 in marg. | 21 – 22. ethiofili B; et thiofoli
S; et inopoli W | 21. om. E | 24. siracussa E; seracusa BW | 24 – 31. in ras. arvernis passio sanctisimi martiris S2;
antholiani et saturnini S1 | 27. lucianae W | 29. om. B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae passio sancti Soteris virginis in Achaia Saturnini et depositio Scolasticae
virginis Syracusana passio sanctae Luciae virginis Adravites civitate depositio sancti Vedasti episcopus Elnone
monasterio depossitio Amandi episcopi. — Rich.: Rom. Sotheris virginis in Achaia cet…
FEB. 6
1. ROMAE] Sanctae martyris Soteretis seu Soteris, quae etiam feb. 10, 11, et maii 12 nuntiatur, hodie natalem passionis celebrari, die vero 10 nativitatis anniversarium, astruere conatus est Rossius [Roma sotterranea, t. III, p. 20 – 21.] , sed frustra, si quid video. Nullum enim ad hunc diem huiusmodi festivitatis in libris liturgicis vestigium reperire est. Rem alias examini subiciemus [Interim cf. Anal. Boll., t. XLVI, p. 61 – 62.] . Nihilominus, licet loco suo mota, recta est enuntiatio:
Romae via Appia in cimiterio eiusdem natale Soteretis virginis.
10. CIMITERIO] Amplam de huius coemeterio
commentationem scripsit Rossius [Il cimitero di Santa Sotere, in Roma sotterranea, t. III, p. 5 – 192.] .
15. IN ACHALA] Nulli sunt martyres ad Achaiam
referendi, sed diei 5 feb. restituendum: Achaia
Patras civitate.
16. SATURNINI] Ex sociis S. Felicitatis, iam
5 feb. Iterum infra, n. 31.
17. ALIBI] Immo in Africa, ut die 4 feb.,
ad n. 15.
18. REVOCATAE] Lege Revocati, ex sociis
S. Felicitatis, iam 5 feb., n. 15.
20. DOROTHEAE] Locum passionis servaverunt codices non pauci alterius recensionis. Concinunt Acta quae habemus [BHL. 2321 – 2325.] , utique exiguae fidei. Kalendaria mozarabica die 7 feb. nuntiant: sancte Dorothee virginis, al. sancte Dorothee virginis et comitum. Kalendarium Cordubense anni 961: festum Dorothee interfectae in civitate Cesarie [Férotin, Le Liber ordinum, p. 454 – 55.] . Dorotheam vocat Rufinus martyrem cuius nomen Eusebius, Hist. eccl. VIII, 14, 15, silentio premit [Les martyrs d'Égypte, p. 35 – 36. Cf. Act. SS., Febr. t. I, p. 776 – 77.] . Sed Alexandrina illa erat, nostra vero Caesariensis fuisse perhibetur:
in Caesarea Cappadociae Dorotheae et Theofili scholastici.
24. SIRACUSA] Luciam virginem Syracusanam, post alteram celeberrimam virginem Siculam, de qua heri, commemorari voluit martyrologii compilator vel interpolator, scripsitque:
Siracusa passio sanctae Luciae virginis
quamquam eius passionis dies est dec. 13.
30. ANTHOLIANI] Martyrem Arvernum Antholianum
eiusque basilicam non uno in loco
laudat Gregorius Turonensis [Hist. Franc., I, 33; In gloria martyrum, 64.] . De illone an
alio cognomine hodie agatur certo definiri nequit
[“Antholiani est peut-être le
martyr d'Auvergne connu par Grégoire de Tours. Le 6 février est le jour
marqué par les martyrologes et calendriers modernes, mais ils ont pu
rattacher par conjecture l'histoire du martyr arverne dont parle
Grégoire de Tours à un saint homonyme marqué ici. Ce qui me porte à
émettre ce doute c'est l'absence de toute rubrique géographique,
spécialement étonnante quand il s'agit d'un saint des Gaules, et aussi
le fait que nous n'avons pas de documents exprès sur la tradition
arverne primitive en ce qui regarde la date festivale de S. Antolien.”
L. D.] . Die sequenti iteratur, n. 8, sub nomine
Anatholi.
31. SATURNINI] Iam supra, n. 16, et iterum feb. 7, n. 14. In Romano martyrologio procedit hodie turma sanctorum martyrum Saturnini, Theophili et Revocatae, de quibus, ait Baronius, “etiam veteres manuscripti et recentiores.” Ut patet, ex huius diei laterculo undequaque conquisiti sunt. Theophilus enim socius est S. Dorotheae, Revocata, lectio depravata pro Revocato, qui cum Saturnino sociis S. Perpetuae connumeratur.
ADDITAMENTA] Adravitis, id est Atrebatis (Arras). Die 6 feb. c. an. 540 obiit Vedastes episcopus Atrebatensis [Act. SS., Febr. t. I, p. 782 – 815. BHL. 8501 – 8517; Cf. Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 86 – 87.] .
Atrebatis civitate depositio sancti Vedasti episcopi et confessoris.
Amandus episcopus Traiectensis obiit in monasterio Elnonensi (Saint-Amand, dép. Nord) c. an. 676.
Elnone monasterio depositio Amandi episcopi [Act. SS., t. c., p. 815 – 903. Cf. BHL. 332 – 348.] .
EXCERPTA] Cambr.: Scolasticam virginem, sororem S. Benedicti, solum Cambrense breviarium hodie nuntiat, occasione suscepta, ni fallor, a scolastico (n. 23) Theophilo, S. Dorotheae socio. Nam S. Scholasticae feb. 10 memoria agi solet.
VII ID. FEB.
In Brittaniis civitate Auguria natale Auguli episcopia Anatholi Andreae
Ammonis Staciani Nepotiani Luci Saturnini et Saturni.
Addunt codices pleniores: a) et martyris et alibi E.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. om. E | 2. brittania ES | 4. agurta B; augurta W; om. S | 8. anatoli SW | 9. om.
E | 11. statiani SW | 12. nepociani BW | 13 – 14. saturnini luci BSW | 15. om. BSW | 16. saturne B2S; saturnae W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Britannis civitate in Agusta nat. Agulini episcopi et martiris et Antoliani episcopi
Anatoli Andriae Emiliae. — Met.: Ipso die natale Anatholii Andreȩ Amonis Staciani Nepociani Saturni et
Lucii. — Rich.: In Brittania civitate Augusta Aguli episcopi et martyris Anatholi Ammonis Statiani Nepotiani Luci
Saturnini et Sarne Andreae.
FEB. 7
1. IN BRITTANIIS] Perobscura annuntiatio quae
multorum ingenia torsit [Act. SS., Febr. t. II, p. 16 – 17; J. O'Hanlon, Lives of the Irish Saints, t. II, p. 387 – 90; W. Bright, Chapters of Early English Church History3, p. 9; Ch. Oman, England before the Norman conquest2, p. 178.] . Disceptatur enim non
solum de episcopi sed et de sedis nomine, quod
post Bedam plerique legerunt Augusta, intellegendo
Lundinium vetus oppidum, quod
Augustam posteritas appellavit. Ita Ammianus
Marcellinus [Rer. gest. XXVII, 8, 7; XXVIII, 3, 1.] . At vero de episcopo Londiniensi in
antiqua aetate, praeter Restitutum, qui concilio
Arelatensi anni 314 interfuit [Haddan-Stubbs, Councils, t. I, p. 7.] , nemo unquam
audivit. Quod addunt Augulum martyrem fuisse,
dubitationem auget, non removet, cum vix unius
martyris Albani (iun. 22) Britannorum fasti
memoriam servarint. Notari velim tot esse nominibus
AVGV li et AVGV ria elementa communia,
ut unum ex altero, scribentis libidine vel oscitantia
faciente, oriri potuerit. Quo loco terrarum sita
esset Auguria (si tamen lectio proba est)
nonnisi divinando assequi possumus. In Africa
erat quondam ecclesia Auguritana [M. G., Auct. antiq., t. III, p. 65.] ; fuit et episcopus
Augurensis [Mansi, Concilia, t. IV, p. 100.] . Certe, in hodierno laterculo
nihil est quod ad Britanniam iure pertineat.
8. ANATHOLI] Feb. 6, n. 30: Antholiani.
9. ANDREAE] Apostoli Andreae, feb. 5,
n. 28.
10. AMMONIS] Plurimi huius nominis sunt
maxime apud Aegyptios [Les martyrs d'Égypte, p. 211.] . Sed quis ille noster
inter tot homonymos?
11. STACIANI] Nudum nomen.
12. NEPOTIANI] Nepotianum, Altinensem presbyterum,
laudibus cumulat S. Hieronymus. Hunc
autem 7 feb. vel 11 maii, quo nuntiatur alibi
depositio Nepotiani, cultum habuisse,
nullo comprobatur indicio.
13. LUCI] Aut Lucia virgo, de qua heri,
aut Lucius papa, de quo postridie. Uter
eligendus ex dicendis ad feb. 8, n. 17, intellegetur
fortassis.
16. SATURNI] Etiam feb. 5, n. 19, Satur(n)us Saturninum comitatur. Vel unus, mutato paululum nomine, geminatur, vel Saturninus et Saturus ex die 5 feb. redeunt. Kalendarii marmorei Neapolitani inscriptio est [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus t. I, p. 336.] :
P(ASSIO) S(ANCTI) SATVRNNI
quem illum ipsum Saturninum esse existimat Sabbatini qui in martyrologio Romano feb. 6 inscriptus est [Sabbatini D'Anfora, Il vetusto calendario Napoletano, t. II, p. 25 – 26.] , illum vero qui hodie in hieronymianis est, Mazochius [Mazochius, In vetus marmoreum sanctae Neapolitanae ecclesiae kalendarium commentarius, p. 34.] . Atque hi omnes unus idemque censentur socius S. Perpetuae.
EXCERPTA] Rich.: Sarne = Saturni, n. 16.
VI ID. FEB.
In Armenia minore natale Dionisi Emiliani
et Sebastiani Emiliani
Romae depositio sancti Pauli episcopi. et alibi Luciia.
Addunt codices pleniores: a) et iulii pape S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. arminia BSW | 3. om. B | 6. miliani B | 7. omitt. BSW | 8. sabastiani
B1CW; saebastiani B2 | 12. om. W | 15 – 17. om. W | 16. om. S | 17. luci BS.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Arminia minore nat. Dionisii Emiliani Sabastiani et Romae depositio sancti
Pauli episcopi et Iuli papae et alibi Lucii. — Rich.: … et alibi Lucii Iulii papae. — Mon.: … Romae Iulii papae Pauli
episcopi. — Rhab.: Rome depositio sancti Pauli episcopi et Iulii papae.
FEB. 8
1. IN ARMENIA] Celeberrimus est S. Dionysius, episcopus Mediolanensis, qui a Constantio sede pulsus et in Armeniam relegatus ibidem exsul in Christo obdormivit martyribus connumeratus [Hilarii Contra Constantium, 2, P. L., t. X, p. 578; Ambrosii Contra Auxentium, 18, P. L., t. XVI, p. 1012; Epist. LXIII, 70, ibid., p. 1208; Athanasii Apologia, 4, P. G., t. XXV, p. 649; Historia Arianorum, 33, ibid., p. 732.] . S. Basilium rogavit Ambrosius ut sibi corpus beati viri redderetur. Rescripsit Basilius narrans qua ratione reliquiae, a fidelibus religiose custoditae, impetratae fuerint, nihilque dubitandum esse de veritate sacri corporis multis asserens argumentis [Epist. CXCVII, t. c., p. 709 – 714.] . Dionysii depositio Mediolani agitur 25 maii (n. 2). hodie, ut videtur eius natalis dies. Non igitur multis ostendendum est S. Sebastiano (n. 8) neutiquam hodie locum esse, sed probam esse lectionem Sebastiae, quam etiam in laterculo diei 9 martii restituemus. Nil iuvat afferre Passionem sanctorum martyrum Dionysii, Aemiliani, Sebastiani et aliorum in Armenia minore, a Iacobillo concinnatam [Act. SS., Febr. t. II, p. 158 – 60. Cf. Ian. t. II, p. 833.] , quippe quae fastorum nostrorum hodiernae tabulae tota innitatur. Verisimilis proinde est lectio:
Sebastiae in Armenia minore natale Dionisii.
Cum tamen martyrologia nostra insidiarum plena sint, monitos velim qui haec legunt postridie Dionysium et Paulum Aegyptios, et Aemilianum incerti loci nuntiari. Quid si horum nomina hodie (n. 5, 6, 13) anticipata fuerint, ut fit, iisque a sciolo appicta locorum indicia Sebastia Dionysio, Paulo Roma ?
6. EMILIANI] Al. Miliani. Ex elementis
vocis MEDIOLANI male conglutinatis confictum
censeo. Mediolani autem scholium esse
videtur ab erudito quodam viro non inscite margini
appositum. Haec ex coniectura dicta sunto. Nam
ut modo observatum est ad n. 1, Aemilianus
etiam die sequenti signatur. In alterutrum autem
laterculum irrepsisse censendus est. Qui S. Aemilianum
revera vixisse comprobari existimant ex
Actis S. Aemiliani, Armeni episcopi, in Umbria
sub Diocletiano passi [BHL. 107.] , egregie falluntur. Actorum
enim fons praecipuus est elogium, quale
est apud Florum, Adonem, Usuardum, et tandem
in martyrologio Romano: In Armenia minori
natalis sanctorum martyrum Dionysii, Aemiliani
et Sebastiani. Florentinium secutus [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium, p. 304. Apographa Constantini Caietani, de quibus Florentinius, servantur Romae in Bibliotheca Alexandrina. Catal. lat. Rom., p. 140.] iam
observaverat Sollerius Acta illa, mutatis dumtaxat
nominibus, Passionem S. Pantaleonis referre et
iisdem paene verbis construi [Martyrologium Usuardi, p. 90.] .
8. SEBASTIANI] = Sebastiae, supra, ad n. 1.
10. ROMAE] Cuius sedis fuerit ille Paulus
episcopus, nemo facile dixerit, certo certius non
Romanae [“Ce Paul ne peut être le pape
de ce nom, car le ms. d'Epternach, sans parler de la rédaction
auxerroise, est matériellement antérieur à la mort de ce personnage.” L.
D.] . Romae saltem obiisse fidenter assererem,
nisi proximus Sebastianus (n. 8)
vel Lucius (n. 17) quempiam inducere potuerit
ut Romam ascriberet. Coniectura Antonii
De Waal pro ep(iscop)i legentis ap(ostol)i toleranda
non est [Römische Quartalschrift, t. XV (1901), p. 244.] . Sed est alia non improbabilis,
quam ad n. 1 adduximus.
17. LUCII] Codices plerique solum Lucium
nuntiant; addunt nonnulli Iulii papae.
Hoc primum occurrit vestigium incredibilis confusionis
et permixtionis, quam aliis martyrologii
locis deprehendemus, Lucii papae cum Iulio papa.
Quae res ut melius perspiciatur, initio commemorandum
est depositionem Lucii papae in
diem 5 mart. incidere [Ita Depositio martyrum et Liber pontificalis. Duchesne t. I, p. 153.] , Iulii papae in diem
12 april. [Depositio episcoporum et Liber pontificalis, Duchesne t. I p. 205.] Huius autem anniversarius dies accurate
servatus est in Hieronymianis, illius vero, uno
die anticipatus legitur die 4 mart., novo accedente
errore, ita ut Iulius scribatur pro Lucio. Et
in codicibus plenioribus non plane deest die 4
mart. Lucii nomen, sed inter tot alia connumeratur
(n. 54) ut verius latere quam legi dicendum
sit. Mendum hoc loco irrepsisse advertit
Cambrensis codicis librarius: depositio Iulii
episcopi sive Luci episcopi. Qua ratione die 4
mart. alterum pro altero nomine scribi potuerit
non est huius loci desquirere. Satis iam erit negotii
ostendere cur utrumque legatur die 8 feb., qui
cum neutro anniversario quicquam commune habere
videatur. Consentiunt codices pleniores: et alibi
Luci. Lucius autem iam legebatur die 7, et die 6
Luciam obviam habuimus. Quod indicium esse
videtur Luci nomen die 8 scriptum esse pro
Lucia, et librario cuipiam menti occurrisse
Lucium illum unum eundemque esse ac Lucium
papam, quem in alio laterculo cum Iulio commixtum
esse adverterat. Verisimilis est coniectura,
incerta tamen. Sed et altera se offert, abstrusior
paulo, minime tamen ideo contemnenda [Huic favet J. P. Kirsch, Der stadtrömische christliche Festkalender, p. 222.] . Scriptum
fuerit quondam die 6 feb. haud procul a
Lucia nomen Iulii pape, quem eo recurrente
die ordinatum esse constat [Ita Catalogus Liberianus, ap. Duchesne, t. c., p. 8.] . Postea, praetermisso
Iulio die 6 feb. ab indiligenti librariocasu
servata esset iterata commemoratio, ad diem
8 feb., Iuli, Luci [ae]. Ea tamen ratione
haud facile ostenditur quo pacto et die 4 mart.
similis error invectus sit. Mira est nominum coniunctio
in martyrologio Romano: Romae sanctorum
martyrum Pauli, Lucii et Cyriaci, cum hac
Baronii annotatione: “Restituuntur iidem ex
saepius citato vetere manuscripto martyrologio
monasterii S. Cyriaci.” Atqui in hoc martyrologio,
qui est codex F. 85 bibliothecae Vallicellianae,
ea prorsus leguntur quae in nostris (n. 10 – 17).
Incaute ergo eponymus monasterii cuius erat
codex, in laterculum assumptus est.
V ID. FEB.
Sueno apud Cyprum natale Alexandria Ammonisb et aliorum XX
Alexandria Pauli Dionisi. et ad Membras Ammonis Emiliani Lassae Didimi
Poemi item Ammonis et aliorum XXXVIII et depositio Thomae. in Aegypto
Iuli Milicuti Tyrsi Plesei Roni Orbasi Orinion Agathon Recumbi Bastami
Sermatae Prothi Orion Coloti Lusi Arati Theonae Ippi Germani Saturnillae
Epetimi Serapion Bastamon Papiae Pampiri Dioscodi Erodi Potamon
Petecon Decumminic Zotici Cyriaci Ippiae.
Addunt codices pleniores: a) in alto monte super sambre (sambrȩ V) depositio sancti ansberti episcopi KLV. —
b) in parrona natale sancti fursei confessoris C; in alto monte super sambre depositio sancti ansberti episcopi et
confessoris W. — c) dioscodi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. sevo B1; suevo B2W; cm. ES | 3. ciprum ESW | 4. add. sanctorum S | 5. alaxandri
E | 6. ammoni E | 10. alāxan E | 12. diunisi B1 | 15. menbras B; mēbas S | 16. om. B | 17. emeliani B;
et miliani S | 18. lasse BW; lassi S | 19 – 20 poemi didimi SW | 19. dedimi B1 | 20. poeni B | 25. XXX et octem B1;
XXX et octo B2; XXVIII S | 28. thome BS; add. et B1 | 30. egypto S | 32. miliguti B; om. SW | 33 – 34. plesei tyrsi
SW | 33. tirsi E | 35. ronei B; add. germani SW (cf. 49) | 36. orfasi B2SW; add. miliguti SW (cf. 32) | 37. orinion(is
sup. lin.) E; oridion BSW | 38. agathonis E | 39. recūbi B; recumby W | 40. bastamis BSW | 41. syrmathe B; armathe
W; armate S |42 – 43 prothirio(nis sup. lin.) E | 42. proti SW | 44. colori E | 45. om. SW | 47. theone B; theoniȩ
W; teonie S; theonitae E | 48. ippii BSW; add. lusi SW | 49. om. SW | 50. saturnille BS | 51. et pectimi E; epitimi
W | 52. serapionis E | 53. liastamonis E; liastamoni BS | 54. papie BS | 55. pampyri S2W | 57. erodii B; erudii SW |
58. potamonis E | 59 – 60. peticonidae cummini E | 59. peteconi B1 | 60. decōmini B; decomini S | 63. ippie BS.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Suevo apud Cyprum nat. Alexandri Ammonis item Ammonis et aliorum XXXVII.
— Rhab.: Suevo apud Cyprum natale Alexandri Ammonis item Ammonis et aliorum XXXVII. — Rich.: Apud Cyprum
Alexandri Ammonii et aliorum XX Alexandria Pauli Dionisii et in Aegypto Iuli Plesei Ronei Orfasi Agatonis.
— Mon.: Ammonis et aliorum XXXVIII et depositio sancti Thomae in Aegipto.
FEB. 9
1. SUENO] Frustra allaborarunt plurimi ut
Suenum sive Suevum in Cypro insula
reperirent. Nec mirum. Nec enim huius nominis
civitatem nec ullos unquam martyres habuit
Cyprus [Les saints de Chypre, in Anal. Boll., t. XXVI, p. 234 – 35.] . Alexander — si tamen homo est —
et Ammon ad Aegyptum pertinere videntur.
Die 20 feb., n. 4, item apud Cyprum passi
leguntur martyres Aegyptii. Audacior iusto
videri poterit emendatio apud Aegyptum;
melior certe non occurrit Non ideo tamen
Sueno nobis erit Συήνη, nunc Assouân, quae
statim mentem subit [Les martyrs d'Égypte, p. 45.] . Cum codicibus nostris
scripserat Usuardus: Suevo apud Cyprum
[Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 91.] ; martyrologium Romanum: Soli in
Cypro, quod e veteribus manuscriptis restituendum
putavit Baronius, sed nusquam in libris
visum est [Act. SS., Febr. t. II, p. 292.] .
5. ALEXANDRI] Non ita raro Alexander pro Alexandria et vice versa a librariis scriptum est. Proinde, ubi post Usuardum in martyrologio Romano signatur memoria Ammonis et Alexandri, potius legendum esset Alexandriae Ammonis. Martyres namque Alexandrini quorum est Ammon (n. 16 et 22), bis nuntiantur, semel per singula nomina (n. 10 – 63), hic vero compendio.
Alexandriae Ammonis et aliorum XXXVI.
8. ALIORUM XX] Cum Ammonio iterum colligata
est eadem dictio, n. 24, numeris tamen nutantibus:
XXXVIII, XXVIII, XXXIIII. Quot
sint socii computandi ex dicendis palam fiet.
10. ALEXANDRIA] Longam martyrum seriem
n. 11 – 63 scindunt loci et regionis notationes ad
Membras (n. 15), in Aegypto (n. 30).
Membressam (hodie Medjez-el-Bab) in Africa proconsulari
[Ch. Tissot, Géographie de la province Romaine d'Afrique, t. II, pp. 325, 774.] ad Membras appellari potuisse
nostris olim placuit [Act. SS., Febr. t. II, p. 293.] , in quorum sententiam alii
abierunt [P. Monceaux, Histoire littéraire de l'Afrique chrétienne, t. III, pp. 537, 542.] . Haec autem sola vocabulorum similitudine
innititur. Ceterum, quinam sint martyres
ad hunc locum pertinentes, nullo documento monemur.
Porro ut integri segmenti ratio perspiciatur,
adducantur oportet tum Passio martyrum
XXXVII, qui in Aegypto, incerto tamen loco
passi narrantur [BHL. 6584.] et quorum nomina hodie recensentur;
tum etiam laterculi dierum 14 feb.
et 18 maii, ubi pars eorundem ex alia videtur
narratione deprompta. Haec omnia procul dubio
arta quadam colligantur cognatione, quam alias
illustrare conati sumus quomodo potuimus [Les martyrs d'Égypte, p. 44 – 51. De his etiam L. Duchesne, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVII, p. 196.] , non
ita tamen ut nil melius exspectandum sit. Id
unum exploratum videtur, huius laterculi nomina
omnia, praeter Emiliani, Lassae (n. 17,
18), Thomae (n. 28), Iuli (n. 31), Tyrsi
(n. 33) et, ut videtur, Milicuti (n. 32), Aegypto
tribuenda esse, et potius Alexandriae,
De his nunc singillatim.
11. PAULI] In Passione martyrum XXXVII
Paulus prodit velut antesignanus. Inter inclutos
sub Diocletiano martyres quorum meminit
scriptor Actorum sanctorum Edessenorum, habetur
Παῦλος
ἐν
Ἀλεξανδρείᾳ
τῇ
μεγάλῃ [O. von Gebhardt, Die Akten der Edessenischen Bekenner Gurjas, Samonas und Abibos, in Texte und Untersuchungen, t. XXXVII, 2, p. 6.] .
12. DIONISI] In Passione martyrum XXXVII
bini sunt Dionysi; in laterculo diei 14 feb.,
tres: Dionysius, n. 70, Dionysius
episcopus, n. 78, Dionysius presbiter,
n. 86.
16. AMMONIS] Iam supra, n. 6. Insuper n. 22.
In Passione duo sunt homonymi.
17. EMILIANI] Idem forsitan, quisquis ille est,
de quo heri.
18. LASSAE] De lectionis sinceritate merito
dubitatur.
19. DIDIMI] In Passione martyrum XXXVII.
20. POEMI] In eadem Passione: Pansii, ex
graeco Παήσιος,
Παῆσις [F. Preisigke, Namenbuch, i. v.] .
22. AMMONIS] Supra, ad n. 16. Hunc ad
calcem laterculi reiciemus. Lege quae notanda
sunt ad n. 60.
24. ALIORUM XXXVIII] Al. XXVIII, XXXIIII,
XXXVII (Cambr.). Totis verbis agmen computat
Passio: Hi triginta septem viri fortissimi et
athletae Christi unanimiter accesserunt ad martyrium.
28. THOMAE] Loco Thomae in Aegypto
subdubitans coniecit Duchesne: Thmui in
Aegypto, quae foret martyrum XXXVII palaestra
[Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVII, p. 196.] . Egregii viri suggestio non ita placet, cum
nec certum sit in Aegypto cum Thoma
cohaerere [Les martyrs d'Égypte, p. 45.] , idque videatur ab Alexandria
(n. 10) segregatum. Alteram equidem subiciam
coniecturam, vel, si malueris, divinationem. In
serie martyrum quae ex Passione Aegyptiorum
XXXVII exscripta est, desideratur Thonii
(e graeco Θώνιος), quod a rudi librario lectum
Thomi, praeposterae emendationi locum dederit.
Unde Thomae esset pro Thonii.
30. IN AEGYPTO] Aegyptus indistincte, omissa
civitate, veluti martyrum agonis locus in Passione,
qualis tradita est, indicatur. Saepe quidem discernitur
inter Αἴγυπτον et πόλιν, non tamen ubique
nec ab omnibus. Ita Eusebio Alexandria pars
est Aegypti: ἐν
Ἀλεξανδρείᾳ
καὶ
τῇ
λοιπῇ
Αἰγύπτῳ [Hist. eccl., IV, 2, 2; VI, 2, 2.] .
Proinde verba: in Aegypto coniungenda
videntur cum Alexandria, n. 10.
31. IULI] Deest in Passione Aegyptiorum, videturque
esse Iulius romanus pontifex. Qua via huc
adductus sit ex dictis feb. 8, ad n. 17, perspicietur.
32. MILICUTI] Deest in Passione. Inter nomina
Aegyptiis usitata reperitur Μίλιχος [Preisigke, t. c., i. v.] . Videtur tamen
Milicuti vocabulum esse biforme ex elementis
AE[MILI]ANI aliisque conflatum.
33. TYRSI] De Thyrso solo, sive cum sociis
Leucio et Callinico, non semel dictum est. Cf. ian.
20, n. 55.
34. PLESEI] In Passione: Pelesii, e graeco
Πλῆς [Preisigke, t. c., i. v.] .
35. RONI] Deest in Passione, nisi sit [HE]RONI
cum apocope.
36. ORBASI] Feb. 14: Arbasi, Arphasi,
Orfasi. Graece Ὁρβάς,
Ὁρβᾶς. In Passione:
Horpesii = Ὁρπαῆσις; maii 18, n. 5: Ortasi,
Ὁρτῆσις [Preisigke, i. vv.] .
37. ORINION] Infra, n. 43: Orion, Ὡρίων.
Hoc loco, Passio: Horus, Ὧρος [Preisigke, i. vv.] , ita et feb. 14,
n. 80.
38. AGATHON] Passio: Agathi. Die 14
feb., n. 62, Agathon exorcista est.
39. RECUMBI] Etiam in Passione. Vix proba
lectio.
40. BASTAMI] Etiam in Passione. Maii 18,
n. 37: Bustasi presbiteri. E graeco
Βάστας [Preisigke, i. v.] ?
41. SERMATAE] Al. Armatae. Passio: Sarmathi.
Feb. 14, n. 76: Armati, al. Armatae.
Graece habetur Ἁρμᾶτις,
Σαρμάτας,
Σαρμάτης.
42. PROTHI] Passio: Proteae, Πρῶτος,
Πρωτέας,
Πρωτᾶς [Preisigke, i. v.] .
43. ORION] Passio: Orionis, hoc loco. Supra,
n. 37.
44. COLOTI] Passio: Colluti, graece Κολλοῦθος.
Celebris est apud Aegyptios huius nominis
martyr [Les martyrs d'Égypte, pp. 33, 88, 104.] , qui in fastis nostris inscriptus
est die 18 mart., n. 5.
45. LUSI] Deest in Passione. Die 14 feb.,
n. 50: Luci. Λῦσις Aegyptiis usitatum est [Preisigke, i. vv.] .
46. ARATI] Ita et Passio. Graece Ἀρᾶτις,
Ἄρατος [Preisigke, i. v.] .
47. THEONAE] Cum Passione Θεωνᾶς. April.
24, n. 28, 41.
48. IPPI] Passio: Hippeae, Ἱππέας. Infra,
n. 63: Ippiae. Alter esse videtur Ἱππέας,
vel Ἱππίας [Preisigke, i. vv.] .
49. GERMANI] Passio: Romani.
50. SATURNILLAE] Est nomen ἀρσενικόν graece:
Σατορνεῖλος. Passio: Saturnini.
51. EPETIMI] Passio: Pinuti, graece:
Πινούτιος,
Πινουτίων
52. SERAPION] Item Passio. Maii 18, n. 7:
Serapionis presbyteri.
53. BASTAMON] Passio: Bastamonis;
feb. 14, n. 112: Passamonas. Graece:
Βησάμμων,
Βησάμων [Preisigke, i. v.] , non tamen certo.
54. PAPIAE] Passio: Papiae, al. Papae,
Παπίας.
55. PAMPIRI] Passio: Pantheri, item
maii 18, n. 40: Πάνθερος [Preisigke, i. v.] .
56. DIOSCODI] Passio recte: Dioscori,
item maii 18, n. 10.
57. ERODI] Ἡρώδης. Passio: Heronis,
Ἥρων. Maii 18, n. 19: Hermonis lectoris,
Ἕρμων [Preisigke, i. vv.] .
58. POTAMON] Passio: Potamonis; maii
18, n. 3: Potamonis presbiteri.
59. PETECON Passio: Peteci, al. Petheci.
Graece: Πετεκᾶς,
Πεθεκᾶς [Preisigke, i. v.] . Lectio
Peteconidae Cummini, Petecon
Decummini attendenda est. Ope laterculi
maii 18, n. 12: Petegon diaconi, restituitur:
Petegon diaconi Cummini, syllaba
enim dae vestigium est vocis diaconi.
60. DECUMMINI] Ex modo dictis, recte cum Epternacensi: Cummini. Aegyptiorum agmen claudunt quattuor illi comites individui:
60. Commini
61. Zotici
62. Cyriaci
Ammonii quos etiam ian. 31, feb. 1 (ubi casu deficit Commini), et feb. 11, 12 reperimus. In martyrologii codicibus ultimo loco ponitur Ippiae, iam semel (n. 48) scriptum, in Passione vero item Ammonis (n. 22), post Poemi. Alter ille Ammonius inserendus est inter Cyriaci et Ippiae, ne a sociis segregetur.
63. IPPIAE] Quamquam in superioribus Ippi, n. 48, signatus est, ab illo distinguendus erit Ἱππίας iste, si ad numerum XXXVII martyrum propius accedere voluerimus. Et hoc quidem addito, unus deest ut numerus compleatur.
Hactenus de singulis. Restat ut primum catalogum cum altero conferamus. In Passione desiderantur Roni (n. 35), Lusi (n. 45), et alter ille Ippias (n. 63). In martyrologio autem nostro Dionysius unus et Papias unus in Passione duo recensentur. Bessamonius in sola Passione est, et Thonius nisi in Thomae (n. 28) commutatus fuerit. Laterculus hoc fere modo restituendus erit:
Alexandria in Aegypto natale Pauli, Dionisii, Ammonis, Didimi, Païsi, Plesii, Heronis (?), Horpasi, Orionis, Agathonis, Recumbi, Bastasi, Sarmatae, Proteae, Orionis, Colluti, Lusi, Arati, Theonae, Hippeae, Germani, Saturnili, Pinuti, Serapionis, Bastamonis, Papiae, Pantheri, Dioscori, Hermonis, Potamonis, Peteconi, Oecumeni, Zotici, Cyriaci, Ammonis, Hippiae.
In martyrologio Romano hi martyres Romae deputantur: Romae passio sanctorum martyrum Alexandri et aliorum triginta octo coronatorum, et hoc loco allegat Baronius veterem codicem manuscriptum monasterii Sancti Cyriaci. Nullius esse momenti huius codicis testimonium non perspexit vir doctissimus, neque advertit ex duobus Alexandris quos hodie nuntiandos duxit, Cyprium et Romanum, neutrum monumentis comprobari.
ADDITAMENTA] Ansberti episcopi Rotomagensis, exstat Vita [BHL. 520. Cf. Levison, M. G., Scr. rer. merov., t. V, p. 613 – 18.] . Obiit in Altimontis monasterio an. 692 vel 693 [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 208 – 209.] .
in Alto Monte super Sambre depositio sancti Ansberti episcopi et confessoris.
Fursei dies natalis requirendus ian. 16.
IV ID. FEB.
A Romae natale Soteris. et via Lavicana Zotici et Amanti.
Alexandria passio Appollonis Prothei Orionis Plausi et aliorum XX Hireneae. Romae Soteris via Appia Zoticib via Lavicana miliario X Hierenec.
Iuxta Terracina in Campania natale Silvani episcopi et confessoris. in civitate
Bethlem Iudae sub Herode rege passio sanctorum Andreae
Apori. et Sanctonas depositio sancti
Troiani episcopi et confessorisd.
Addunt codices pleniores: a) (Signum domini 2 m.) in pauliaco monasterio depositio austrebertane abba(tisse) W;
depositio austrebertane abbatissae in pauliaco KLV. — b) iacincti C. — c) dionisii C. — d) amanti martyris**** B;
et baldegundis abbatissae SCWKLV (baldegundȩ CV; baldegunde KL); et sanctȩ scolasticae virginis S2 in marg.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 10. alāxan. E; in alexandria SW | 12. apollonis BSW | 13. protei
BSW | 20. rom̄ B | 21. sotiris W | 22 – 23. om. SW | 25 – 28. om. SW | 29. erene S1W; irenei S2 | 30. in E | 30 – 31.
om. S | 32 – 33. om. E | 34. sc̄i add. S. | 39 – 41. in bethlem civitate W | 41. behtlē B; bethleem S | 43 – 45. om. E | 44 – 46.
herode depassio W | 49. appori SW | 51. sanctonis B2W; sanctionis S; add. civitate BSW | 54. tragani S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae nat. Soteris et milites X et Sanctonis civitate depossitio sancti Troiani
episcopi et confessoris. — Rich.: Rome Soteris Zoici et Amanti. et in Alexandria passio Appollonis Prothei Orionis
Sanctonis civitate depositio sancti Trogiani episcopi. — Rhab.: … et in Bethlehem civitate Iudaeae sub Herode rege
passio sanctorum Andreae et Apponii (Apponis 2 m.) et Sanctonis civitate depositio sancti Troiani episcopi et confessoris
et Baldegundis abbatis Romae Zotici Herenei Iacinthi et Amantii… — Mon.: … Sotheris papae et aliorum
XXVIII (2 m. XXVIIII).
FEB. 10
1. ROMAE] I am die feb. 6, n. 5, quo iure nescio, nuntiata est S Soteris. In sacramentario Gelasiano IV id. februarias recensetur natale S. Soteris [Wilson, p. 166.] . Cum autem in titulo antiquo totidem verbis scriptum reperiamus
NATALE DOMNES SITIRETIS TERTIVM IDVS FEBB [De Rossi, Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. I, n. 495.]
suspicio sponte nascitur librarii errorem esse IIII id. pro III id. legentis. At enim inanis videtur coniectura [Eadem lectio est codicis Sangallensis. K. Mohlberg, Das fränkische Sacramentarium Gelasianum (Münsteri. W., 1918), p. 30.] , dicendumque S. Soteris commemorationem, quae ab initio die 11 feb. celebrabatur, postea, nescio qua de causa, pridie agi coepisse [Anal. Boll., t. XLVI, p. 61 – 62.] .
Romae via Appia natale Soteris.
5. VIA LAVICANA] Sacramentarii Gelasiani codex Sangallensis: Natale SS. Zotici Herenei et Iacinthi [Mohlberg, t. c., p. 30.] , nulla facta mentione Amantii. Iacinthus in codicibus hieronymianis die 4 aug. inscriptus est. De Irenaeo mox disseremus. Zoticum via Lavicana quiescere dictum est ad diem 12 ian., eodemque in coemeterio, miliario decimo, sepultum esse Amantium, ut habetur in Actis S. Zotici vel Getuli [BHL. 9028. Cf. E. Stevenson, Il cimitero di Zotico al decimo miglio della via Labicana (Modena, 1876), p. 46 – 54; Tomassetti, La campagna Romana, t. III (Roma, 1913), p. 399.] . Hinc certa est lectio:
Romae via Lavicana miliario X Zotici et Amantii.
Cum Beda et saec. IX martyrologis, hosce sanctos, quibus Irenaeus et Hyacinthus adduntur, nuntiat martyrologium Romanum; insuper cum Floro, milites pro miliario legente: Via Lavicana sanctorum decem militum martyrum.
10. ALEXANDRIA] Magnam Alexandrinorum
catervam ferebat dies hesterna, quorum pauci hodie
redeunt. Nullus autem inter eos Apollon erat.
Non defuere tamen in Aegypto martyres qui
Apollonis vel Apollonii nomine vocarentur [Les martyrs d'Égypte, p. 212.] . Fuit
et Apollonia celeberrima martyr Alexandrina,
quam laudat Dionysius episcopus apud Eusebium
[Hist. eccl., VI, 30.] . Hodie legendum Alexandria passio Apolloniae
opinabatur quicumque solum Adonem eiusve
sequaces viderat, ubi pridie huius diei Apollonia
recensetur. Sed ante Adonem nemo est qui
huiusce martyris 9 feb. meminerit, idque ex lubitu
Ado fecisse censendus est [Cf. Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 295, 611.] . Hinc casu evenit
ut in fastis Apolloni Apollonia propinqua fieret.
13. PROTHEI] Al. Proti, de quo feb. 9, n. 42.
14. ORIONIS] Vel etiam Orinionis, feb.
9, n. 43.
15. PLAUSI] Al. Plesei, feb. 9, n. 34.
17. ALIORUM XX] Feb. 9, n. 8.
19. HIRENEAE] In sacramentario Sangallensi,
supra ad n. 5, legimus Herenaei, lectio vero
codicum numero et praestantia commendata:
Hirenae. Irenaeus ille fuerit, qui 23 aug. in
coemeterio S. Laurentii colitur, si audiatur J. P.
Kirsch [Der stadtrömische Festkalender, p. 137 – 38.] ; Irenen vero, quam S. Castuli, in via
Lavicana sepulti, viduam fuisse tradunt Acta
S. Sebastiani [BHL. 7543, n. 86.] , quondam agnovit F. Lanzoni [Le origini delle diocesi antiche d'Italia, p. 91. At in opere, Le diocesi d'Italia, p. 127, rem silentio premit.] .
Neutra opinio certis nititur argumentis.
31. TERRACINA] Praeter antiquam ecclesiam, prope Terracinam eius nomini dicatam, nullum habemus cultus S. Silvani vel, ut fert usus loci, S. Silviani, monumentum [“En face du Monticchio, de l'autre côté de la Valle, au pied du Monte Leano, dans un site riche en vestiges d'une antiquité reculée, s'élève la petite église de S. Silviano, sanctuaire très vénéré dans la contrée. On s'y rend en pèlerinage le jour de la fête du patron; et il s'y tient alors une espèce de foire.” R. de la Blanchère, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. I (1881), p. 50.] . Epistula Silverii papae cui subscripsit anonymus episcopus Terracinensis, quem Silvanum fuisse suspicantur, spuria est [Jaffé-Loewenfeld, Regesta pontificum Romanorum, 899.] , nec ullam fidem meretur Terracinensis ille hagiographus [Cf. R. de la Blanchère, Terracine (Paris, 1884), p. 159.] qui S. Silvanum filium S. Eleutherii fingit, cum eodem a Genserico Africa pulsum [Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 155 – 56.] . Die 12 mart., n. 32, recensetur in libris nostris in Albua Silvani al. Silviani. Quidni Silvanus ille a IV id. mart. ad IV id. feb., errore delatus fuerit? Id tamen non ita certum est ut ab hodierna codicum lectione recedendum putemus:
Iuxta Terracinam in Campania natale Silvani episcopi et confessoris.
41. BETHLEM] Nemo in Bethleem Iudae sub
Herode martyrium passus est praeter pueros a
bimatu et infra, quos non hodie sed mense decembri,
post festa natalicia, in fastis (v. gr. in kalendario
Carthaginiensi) quaerere solemus. In codicibus
nonnullis ad 12 feb. incerto loco affixa occurrit
mentio infantum, quam non inepte
ad diem 10 transtuleris.
48. ANDREAE] Alium ab apostolo, cuius iam
5 huius mensis meminit martyrologium, haud
facile agnoscas. Apostoli autem latere videtur
sub vocabulo Apori, Apponi in
nonnullis codicibus apposito. Alii, ut KLV,
aperte scribunt apostoli.
49. APORI] = Apostoli, cf. n. 48.
51. SANCTONAS] Troianus, episcopus Santonensis, de quo Gregorius Turonensis [In gloria conf., 58.] , saec. VI non admodum provecto obiit [Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 73.] . Deest in cod. E, non vero in eiusdem stirpis breviariis.
Sanctonas civitate depositio S Troiani episcopi et confessoris.
ADDITAMENTA] Austrebertanae al. Austrebertae, abbatissae Pauliacensis (Pavilly prope Rotomagum) quae obiit anno 704, Acta edita sunt [BHL. 831 – 838. Cf. Act. SS., Febr. t. II, p. 417 – 29.] .
Baldegundis abbatissa Pictaviensis, de qua feb. 11 in codice B.
Iacincti, vid. supra ad n. 5.
Dionisium Mediolanensem habuimus feb. 8, n. 5, alterum inter Alexandrinos feb. 9, n. 12.
Scholastica, soror S. Benedicti [Act. SS., Febr., t. II, p. 392 – 414; BHL. 7514 – 7523.] . Kalendarium marmoreum Neapolitanum:
NAT(ALE) S(ANCTE) SCOLASTICE [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus, t. I, p. 336.]
EXCERPTA] Milites X quos nuntiat codex Cambr. sunt miliaria totidem (n. 27).
Sotherem papam crasso errore fecit cod. Mon. ex Sotere virgine, n. 3. S. Sotheris papae depositio, quae incidit in 22 april., in nostris libris desideratur.
III ID. FEB.
aIn Apamia Poenis et Eofraxib. in Campania Basiliani. et alibi Amanti Tulici
c. in Africa Felicis Victorisd Ianuari Vitalis. et alibi Zotici Cyriaci Ammoni
Occomini Peleonici Basilie. Romae Sorotedisf.
Addunt codices pleniores: a) castro nantonis sancti sancti (sic) severini abbatis monasterii agaunensis et S2
in ras. — b) et armatȩ C; et in armen(ia) basili et in uulturno castrensis E. — c) rome caloceri parthemi martyr̄ B.
— d) linguinas (lingonis B2) desiderii episcopi B. — e) germani C. — f) et baldegundis virginis et abbatisse civitat̃
pectavis B; lugduno gall(ie) depositio sancti desiderii episcopi et mar(tyris) S2 in ras.
Var. lect. codd. EBSW. — 1 – 12. eras. S2 | 2. apimia W; campan̄ E | 3 – 4. om. W | 4. om. B. | 5. eupraxi E |
9 – 10. om. W | 14. aff̄. E | 15 – 16. victoris felicis S; victuris felicis W | 17. iunuarii B | 19 – 20. om. SW | 20. aliorum
B | 22. ciriaci W | 23. ammonii SW | 24. ocominii B; occo mini W | 25. pelleonici BSW | 26 – 27. eras. S2 | 28. soratedis
E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Apamia nat. Poemnis Eufrasi in Campania Basiliani et alibi Amandi in Affrica
Victuris Felicis Ianuarii. — Rich.: In Appamia Poenae et Eufraxi et in Armenia Basilii etc. — Rhab.: Romae
Calocerii et Parthenii.
FEB. 11
1. IN APAMIA] Ex Apamiensis laterculi laqueis
se expedire frustra conati sunt quotquot de
eo tractarunt [Vid. Act. SS., Iun. t. V, p. 13 – 14.] . In aliis martyrologii locis multum
dissitis adiumenta conquirere nemini in mentem
venit. Ea tamen reperiuntur ad diem 19 decembris,
ubi haec leguntur: Apamiae Paeni (E), Apamiae
Poenecis (W). Utrumque martyris nomen
esse, legendumque: Apamii, Pronici suo
tempore ostendere conabimur. Qua de causa hi
soli ex multis huc migraverint ignoramus.
5. EOFRAXI] Al. Eupraxi, Eufrasi. Euphrasiam intellexit compilator martyrologii Lugdunensis codicis Parisini 3879, quem secuti sunt Florus et Ado. Usuardus: Alexandriae depositio sanctae Euphrasiae virginis quae in monasterio mira virtute abstinentiae et miraculis etiam claruit [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 164.] . Quicquid de huius elogii fonte censueris, unum Euphrasiae nomen retinendum est, cetera ad cognominem referenda. In codicibus nostris ad 13 mart., n. 87, recensetur Nicomedia Eufrasiae; haec vero Nicomediensis martyr Graecis ignota non est quippe quae ab iis 19 ian. colatur [Synax. Eccl. CP., p. 404.] . Fuit ergo Euphrasia, errore non infrequenti a die III id. martias ad III id. februarias transvecta, et hodie legendum erit:
〈Nicomedia〉 Eufrasiae.
6. IN CAMPANIA] Elogii S. Castrensis partem servarunt omnes, integrum solus Epternacensis. Vera quippe lectio est:
in Campania Volturno Castrensis.
In kalendario S. Willibrordi: Castrensi mart(yris) [Wilson, The Calendar of St. Willibrord, p. 4.] . Kalendarium marmoreum Neapolitanum:
NAT(ALE) S(ANCTI) CASTRENSIS [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus, t. I p.336; Mazochius, In vetus marmoreum kalendarium commentarius, p. 38 – 49; Sabbatini, Il vetusto alendario Napoletano, t. II, p. 30 – 31.]
Actis eiusdem quae circumferuntur nulla fides adhibenda [BHL. 1644. 1645. Cf. Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 179 – 84,] . Servatur in museo Capuano fenestella confessionis quae olim in basilica Vulturnensi ad S. Castrensis sepulcrum exstitisse videtur [De Rossi, Bollettino, 1881, p. 147 – 49.] , repertaeque sunt in specu prope Calvi imagines saec. VIII depictae cum sanctorum nominibus
S. CASTRENSIS S. PRISCVS [Ibid., p. 74 – 75.]
8. BASILIANI] Al. Basili (n. 26). Hic rursum advocandus codex Epternacensis qui hunc collocat in Armenia, et recte quidem. Basilius enim noster alius non est a Blasio, episcopo Sebasteno in Armenia, quem hodie recolunt Graeci [Synax. Eccl. CP., p. 457; BHG2. 276, 277.] . Legatur ergo:
in Armenia Blasii.
De altero Blasio, si tamen is alter est, dictum est ad diem feb. 3.
10. ALIBI] Scribendum foret Romae, nam Amanti, Zotici (hic Tulici, n. 12) nomina illa sunt quae feb. 10, n. 7, 9, martyrum via Lavicana quiescentium esse ostendimus.
〈Romae〉 Amantii, Zotici.
12. TULICI] Corruptum esse nomen ex Zotici
nemo dubitet, et opportune in mentem revocetur
Zoticum ab hagiographis cum Getulio
permisceri, eo modo ut incertum videatur
sintne ab alterutro secernendi [Act. SS., Iun. t. II, p. 265.] . Biformis vocabuli
Tulicus elementa praebuere Ge]tuli[us
et Zoti]cus.
13. IN AFRICA] Die 9 feb. kalendarium Carthaginiense: V idus feb. sanctorum Filicis, Victoris et Ianuarii. Ita prorsus nostri codices:
in Africa Felicis, Victoris, Ianuarii.
18. VITALIS] Martyr Spoletii cultus die 14 feb.
21. ZOTICI] Non Romanus ille de quo modo dictum est ad n. 10, sed alter qui cum Cyriaco, Ammonio et Comminio (n. 21 – 24) saepius recensetur, v. gr. ian. 31, feb. 9, 11.
25. PELEONICI] Etiam feb. 9, n. 59, sub nomine Petecon.
26. BASILI] Supra, n. 8, sed lege Blasii.
27. ROMAE] Pro contracta quae hodie occurrit S. Soteris annuntiatione:
Romae Soteridis
pleniorem habuimus feb. 10, n. 3, plenissimam feb. 6, n. 12, cum tamen titulum anni 401 testem habeamus NATALE DOMNES SITIRETIS TERTIVM IDVS FEBB., antiquitus celebratum fuisse [De Rossi, Inscriptiones christ. Urbis Romae, t. I, n. 495. Cf. quae annotata sunt ad diem 10 feb.] . Et haec quidem Soteris illa est quam laudat S. Ambrosius in libro De exhortatione virginitatis, c. XII, et libro De virginibus, III, 6, quamque via Appia sepultam esse constat. Haec egregie more suo exposuit Rossius [Roma sotterranea, t. III, libro primo, c. IV, V, p. 24 – 36.] . Minus tamen placent quae de duabus homonymis via Aurelia et via Lavicana quiescentibus idem clarissimus vir astruere conatus est [Ibid., c. III, p. 18 – 23. Cf. Anal. Boll., t. XLVI, p. 59 – 66.] . Quae aptius ad diem 12 maii expendemus.
ADDITAMENTA] Severini abbatis Acaunensis exstant Acta [BHL. 7643 – 7646.] .
Armatae,lege Armenia. Supra, ad n. 8.
Basili. Supra, ad n. 8.
Caloceri. Haud semel in martyrologio offendimus Caloceri et Parthenii nomina, nempe diebus april. 18, maii 17 19, iulii 20. Quaenam harum velut anniversaria dies sit eligenda ad maii 19 conabimur enucleare. Interea satis erit dubium dispellere cui ortum praebere potest S. Calocerus, episcopus Ravennas, cuius hac ipsa die festivitas recurrit [BHL. 1532, 1533.] . Pronum enim est conicere solum Ravennatem quondam commemoratum esse, cui quidam male adiecerit Romani Caloceri socium Parthenium, cum loci nomine Romae. Aliter tamen se res habet, et uno tenore scriptum fuit:
Romae Caloceri Parthenii martyrum.
Falsum enim est diem 11 feb. Caloceri episcopi anniversariam esse depositionis, luculenter rem testante Agnello, in Libro pontificali ecclesiae Ravennatis, IIII: Defunctus et sepultus est sicut aiunt quidam III idus februarii in basilica beati Probi confessoris [Testi Rasponi, Codex pontificalis ecclesiae Ravennatis, p. 34.] . Unde perspicuum est diem quo obiisset Calocerus vel saec. IX incertum fuisse, nullumque festum hac aetate eius memoriae deputari solitum [Anal. Boll., t. XLVI, p. 53; t. XLVII, p. 25.] . Errore igitur orto ex hodierna Caloceri in hieronymianis mentione, decepti fuerunt qui Ravennatem die 11 februarii olim cultum censerent.
Linguinas. S. Desiderii Lingonensis episcopi memoria a martyrologis saec. IX relata est ad diem 23 maii [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 155, 217.] , non recte quoniam hoc die non Lingonensis sed Viennensis Desiderius commemoratur. Passio illius a Warnahario conscripta est [BHL. 2145.] , Hodie legendum:
Lingonas Desiderii episcopi.
Germani. Huius nominis martyr est in coetu Aegyptiorum feb. 9, n. 49.
Baldegundis. Donec editus est codex Bernensis, solo fere nomine nota erat. Non exigui igitur pretii est laterculus:
Baldegundis virginis et abbatisse civitate Pectavis.
Lugduno. Non Lugdunensis episcopus, sed Viennensis Desiderius, qui in territorio Lugdunensi ad Caleronam fuste percussus interemptus est. De quo ad 23 maii, n. 21.
PRID. ID. FEB.
In Africa passio Damiani militisa. Kartagine Posinni Modestib. in Alexandria Iuliani Victoris Felicis Secundi Severiani Carpofori Germini Cyriaci Ammoni
Eumini Pamphili Eumini
et alibi Dorotheae Teofilic. in Italia Donati Heracli Vincenti Susannae Orbanae
Donatae Eulaliaed depositio Simplici episcopie.
Addunt codices pleniores: a) et infan̄ modesti ammonis E; victuriȩ C. — b) revocati C. — c) item iuliani C. —
d) quorum gesta habetur B (habentur B2). — e) in hispaniis sanctȩ eulaliȩ virginis S2 in marg.; et depositio leodecarii
(leodegarii V) abbatis KLV.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. alax̄ E; affrica W | 3. nt̃ E | 4. domiani S | 5. om. SW | 6. kartaḡ E;
cartagine BSW | 7. posin ni W; possinni S | 8. om. W | 9. om. B | 10. alāx E | 16. carpori BS; car pori W | 17. germi
BSW | 18. quiriaci BSW | 19. add. cumini S | 20. ES; om. BW | 21. pamphyli W; pampili E | 22 – 24. om. SW |
25. dorotae E; derotheae S; doro theȩ W; add. et B | 26. thiofili B; theofoli W; theopholi S; add. et E | 28. itā
E | 30. heradi E; euracli S | 32. susanne BS; su sannae W | 33. urbanȩ B | 35. elalie S; add.et BS | 36. add.
beati S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica passio Damiani militis infantum Modesti Ammonis Zotici. — Rich.:
In Alexandria Damiani martyris Modeste et Ammonis Cartagine Posinnae Alexandria Iuliani Victoris Secundi Germani.
— Rhab.: In Africa passio Damiani militis infantum Medesti (corr. Modesti) et Ammonis Sotici et depositio
Simplicii episcopi et confessoris. — Florus: In Africa passio sancti Damiani militis et apud Alexandriam Modesti
et Ammonii infantum item apud Italiam sanctae Susannae. — S. Quint.: … in insula Ratensi natalis sancti Basilii
monachi. — Lat. 5256: Zotici Ciriaci Eumenii Pussinni Eracli Vincenti.
FEB. 12
1. IN AFRICA] Alii: in Alexandria.
Testium discordiam non facile componas,
cum nec inter Afros nec inter Alexandrinos
martyres ullus Damianus repertus sit.
4. DAMIANI] Militis appellatio Damiano
ascripta ad Passionem aliquam referenda videtur,
in qua fortasse et infantum, quorum
meminit Epternacensis et alii nonnulli, exitus
narrabatur. Hos, quos etiam sub nomine Posinni
(n. 7) latere suspicor, Modestum
et Ammonium (n. 8, 19) nuncupavit Florus,
cuius errorem amplexi sunt Ado eiusque sequaces,
etiam Romani martyrologii compilatores:
apud Alexandriam Modesti et Ammonii
infantum. Si tamen forte vera sunt, quae divinando
potius quam asserendo de lectione infantum
ad diem 10 (n. 41) protulimus, Damiani
cum innocentibus nulla erit societas. Quae omnia
cum incerta sint, ne quid lucis neglexisse videamur,
ad aliam confugimus coniecturam quae ex
collatis vocabulis Pamphili (n. 21), Italia
(n. 28) suboritur. Haec enim legenda esse
Attaliae in Pamphilia aliis locis
martyrologii docemur (v. gr. mart. 5, n. 25; 6,
n. 64). Iam vero Iustinianus οἶκον
τοῦ
ἁγίου
Κοσμᾶ et Δαμιανοῦ
ἐν
Παμφυλίᾳ exstruxisse
fertur [Procopii De Aedif., V, 9, Dindorf, t. III, p. 329.] . Si cui haec placent, scribat: Attaliae
in Pamphilia 〈Cosmae et〉 Damiani; id est
dedicatio basilicae a Iustiniano conditae.
6. KARTAGINE] Adducendi martyres Carthaginienses
Victor et Felix (n. 12, 13),
qui heri cum Ianuario prodierunt.
7. POSINNI] Nonne pusinni seu pusilli, al.
infantum?
8. MODESTI] A die 12 ian. huc adductus est
Modestus cum Cyriaco (n. 18) et Zotico
(vid. Cambr., Rhab. cet.). De S. Modesto
diacono Beneventano, hoc unum notandum est
diem cultus in eius Passione nunc 12 feb. [BHL. 5983 d.] nunc
2 oct. assignari. Ceterum Acta illa sublestae fidei
sunt [BHL. 5983 e. Cf. Act. SS., Oct. t. I, p. 325 – 29; Catal. lat. Rom., p. 222; F Lanzoni, Le diocesi d' Italia, pp. 240 – 42, 257 – 58.] . Praeter Modestum infantem, de quo
supra ad n. 4, martyrologium Romanum hodie
nuntiat: apud Beneventum sancti Modesti levitae
et martyris, et insuper: Carthagine sanctorum
Modesti et Iuliani. En tibi Modestum unum
tripartitum.
9. IN ALEXANDRIA] Nomina quae sequuntur, undequaque collecta, huius diei propria non sunt, et quae prius ascripta erant videntur excidisse. Ita enim breviarium Syriacum: ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Κάνδιδος καὶ ἄλλοι μάρτυρες. Unde:
in Alexandria 〈Candidi et aliorum〉
In nostris codicibus 10 mart., n. 4 et 11, n. 8,
facile agnoscuntur. Nunc ad martyres qui hodie
eorum loco suffecti sunt, ex diebus proximis, et,
quod vix exspectaveris, ex 8 aug.
11. Iuliani | feb. 13, 14; feb. 16 et aug. 8 (Iulianae). |
12. Victoris | feb. 11, aug. 8 (Victorini). |
13. Felicis | feb. 11. |
14. Secundi | aug. 8. |
15. Severiani | aug. 8. |
16. Carpofori | aug. 8. |
17. Germini | feb. 9: Germani, melius. |
18. Cyriaci | feb. 9, 11, 13, aug. 8. |
19. Ammoni | feb. 9, 11, 13. |
20. Eumini | feb. 9, 11 (Oeconomi). Lege Cumini. |
29. Donati | aug. 7, aug. 8 (Donatae). |
21. PAMPHILI] Adiungendum Italia (n. 28),
et ita emendandum ut fiat: Attaliae in
Pamphilia, quamquam de martyris nomine
non constat. Supra, ad n. 4.
25. DOROTHEAE] De elogio Dorotheae
et Teofili actum est die 6 feb., n. 20.
28. ITALIA] Immo Attalia. Supra, ad
n. 21.
29. DONATI] Infra Donatae (n. 34). Donatus
ille, ut videtur, qui 7 aug. colitur, et iterum
8 aug. nuntiatur sub nomine Donatae.
30. HERACLI] Loco Heracleae, ut alias
saepius, scriptum crediderim, quod additum videtur
in marginibus, nondum deleto Candido
Alexandrino (supra, ad n. 9), ob cognominem
Thracem quem recenset breviarium Syriacum
ad diem 7 ian.: Ἡρακλείᾳ
ἐν
Θρᾴκῃ
Κνόδινος
μάρτυς. Lege et quae annotabimus ad diem feb.
13, n. 28, et feb. 14, n. 92.
31. VINCENTI] Diac1onus ille Caesaraugustanus,
ian. 22, quem adduxit hodie Eulalia Hispana.
32. SUSANNAE] Nescio quo iure Florus, Susannam
cum Italia (n. 28) coniungat: apud
Italiam sanctae Susannae [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 328.] . De illa enim nihil
traditum est. Romae colitur Susanna III id. aug.
Eandem errore librariorum ad II id. feb. transvehi
potuisse non negaverim.
33. ORBANAE] Scribe: Urbanae, vacuum
nomen.
34. DONATAE] Supra, ad n. 29.
35. EULALIAE] Legendum est, quemadmodum die 10 dec.:
〈in Spanis〉 Eulaliae.
Hac die memoratur Eulalia in kalendariis Mozarabicis [Ferotin, Le Liber ordinum, p. 454 – 55.] , aliis scribentibus: Eulaliae virginis, aliis: Eulaliae Barchinonensis. Ex duobus hieronymiani laterculis nequaquam probatur binas fuisse Eulalias. Veri similius arbitramur duo festa esse unius martyris. Ad Eulaliam referendae videntur voces: quorum (lege cuius) gesta habentur, in codice B.
37. SIMPLICI] Ignotae sedis episcopus [Act. SS., Febr. t. II, p. 602. Varii inter Galliarum episcopos recensentur Simplicii, quorum dies natalis ignoratur. Cf. Duchesne, Les fastes épiscopaux, t. III, p. 255.] , sed plana lectio:
Depositio Simplicii episcopi.
ADDITAMENTA] Revocatus saepius recurrit inde a 5 feb.
Leodecarii. Quo tempore vixerit, quodnam monasterium rexerit resciscere non potuimus. Interim respuendum non est enuntiatum:
Depositio Leodegarii abbatis.
EXCERPTA] S. Quint.: In insula Ratensi, id est l'île de Ré, Charente Inferieure. Basilii monachi, vulgo S. Vêle [Chevalier, Répertoire des sources historiques du moyen âge, t. II, p. 4638.] , nomen paucis in kalendariis reppererunt nostri [Act. SS., Febr. t. II, pp. 604, 897.] , et nihil praeterea.
ID. FEB.
In Nicomedia passio sancti Iuliani .in Alexandria natale Tulliania Cyriaci Ammoni. Nicomedia passio sanctae Iulianae virginis.
et alibi natale Dicentib. Lugduno depositio beati Stefani episcopi
et alibi Poliarti Filoronis Candidi
Addunt codices pleniores: a) anti E. — b) simplicii C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1 2. in nicommedia B; inicomedia S | 6. om. B | 7. alāx E | 8. omitt. BSW |
10. om. SW | 12. nicom̄ E | 20. dicendi S | 23. om. E | 24. stephani BS.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicomedia passio sancti Iuliani in Alexandria Tulliani Anchiriaci Ammo ni
Lugduno depositio beati Stephani episcopi.
FEB. 13
2. NICOMEDIA] Non leviter discrepant recensiones, una Iulianum, altera Iulianam exhibente. Lectio prior inde commendari videtur quod anticipatio quaedam sit Iuliani illius qui feb. 14,n. 42, Aegis in Cilicia nuntiatur. Si ita est, Nicomedia procul dubio redundat. Praestat ergo lectio prioris recensionis, eritque Iuliana anticipatio Iulianae quae in feb. 16 (Additam.) incidit, cultu Campanae, ortu vero Nicomediensis, si eiusdem Actis fides habenda est [BHL. 4522 – 4526; BHG2. 963.] . Elogium, certe interpolatum, ita proinde legendum est:
Nicomedia passio sanctae Iulianae virginis.
Quae scribit hodie martyrologium Romanum: Lugduni sancti Iuliani martyris, primus excogitasse videtur Petrus de Natalibus [Act. SS., Febr. t. II, p. 656.] , qui binos laterculos Nicomediensem et Lugdunensem in unum commiscuit et Iulianam non agnovit.
6. IN ALEXANDRIA] Tum civitatis tum martyrum
nomina dies 11 et 12 suppeditarunt.
9. TULLIANI] Veri similis est non vera tamen quae sponte occurrit emendatio: Iuliani. Non enim neglegenda est lectio codicis E: Tulliani anti, suffragante Cambrensi: Tulliani anchiriaci, qua ad laterculum diei 11 feb. reducimur: Tuli[ci] Amanti. Horum primum corruptum esse ex Zotici ostensum est. Legatur proinde:
〈Romae〉 Zotici, Amantii.
10. CYRIACI] Etiam feb. 9, 11, 12.
11. AMMONI] Etiam feb. 9, 11, 12.
20. DICENTI] Mendose scriptum, ni fallor.
21. LUGDUNO] Stephanus, cui litteras dederunt Ennodius [Epist. III, 17.] et Avitus [Epist. 26, cf. 28, 58. Cf. Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 164.] , sedit in cathedra Lugdunensi saec. VI ineunte. Obiit intra ann. 512 – 517 [A. Coville, Recherches sur l'histoire de Lyon (Paris, 1928), p. 305 – 308.] .
Lugduno depositio beati Stefani episcopi.
28. POLIARTI] Socios tres unus hodie praebet codex Epternacensis quos ex 7 ian. traxisse videtur. Candidus, de quo dictum est heri (ad n. 9):
alibi Polyeucti, Philoromi, Candidi.
Iidem rursum prodeunt postridie.
ADDITAMENTA] Codex E: anti. Per aphaeresim [Am]anti. Supra, ad n. 9.
Simplicii. De eo iam heri, n. 37.
EXCERPTA] Cambr.: Tulliani Anchiriaci. Ut ex dictis ad n. 9 colligitur, haec ita legenda sunt: Zotici, Amantii, Ciriaci.
XVI KAL. MART.
Interamne via Flamminia natale Valentini . et Spoliti civitate natale Vitaliani Vitalis Marciani Feliculae Iuliani. In Tuscia Spoliti civitate natale sanctorum Vitalis Cyrion et Marciani a. Interamnes via Flamminia miliario ab urbe Romae LXIIIb natale sancti Vincentic.In Cilicia natale sanctorum Segari et Iuliani. in Alexandria natale sanctorum
Basiani Tonion Proti Luci hii in mare missi sunt item Cyrion presbiteri
Moyseos Bassiond item Agathon exorcistae hii omnes igne conbusti sunt
item Dionisius et Ammonius decollati sunt item Armatae Arbasi Dionisius
episcopus Orus Paulus Leviorus Orfasius Plebius item Dionisius presbiter
Amantus cives Antiochenae . in Militana civitate natale sancti Policti. in Heraclea
natale sanctorum Felicis Ianuari. in Grecia Palladi Candidiani. et al bi
Poliarti Filoronis Candidi Passamonas Ionas Amonius Tuppi Protidi Praeconi
diaconi Moisei lectorise. in civitate Spolisio Vitalis et milites
LXXXIIIIf. in Africa Valentini . in Thera milites LIIII. via Flamminiag
Anthimi Marciani Tioni Celerini et Magni. in Sicilia Egeas Iuliani. et alibi
passio sancti Seneri. in Alexandria Saturnini Advocati Praecuni Maximih.
Addunt codices pleniores a) vitalis C; valentini KLV. — b) agathon S. — c) talici C. — d) protolici S. —
e) ianuarii C. — f) atheni S. — g) artiani C. — h) rom(ae) zenonis mar(tyris) B.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 3. flammin̄ E | 17 – 18. spolitici vitate B1 | 22. cyriani SW; utrion B | 24. martiani
S | 25. interamne W; inter amna S | 27. flaminia SW | 28 – 31 ab urbe rome miliario (milia W) SW |
32. LXIIII S | 35. vincen W | 37. licia BSW | 39. om. E | 40. germani BSW | 44. alax̄ E | 45 – 46. om. E | 47. bassiani
BS | 48. tonnionis E; adnion B; antonii S2 | 49 – 58. om. SW | 49 – 50 protoloci B | 51 – 55 om. E | 58. pr̄b.
E; pr̄bi B | 59. morsieos E; mosy eos B; meseos S1; mesei S2 | 60. bassiani E; basion S | 61 – 69. om. SW |
61. om. B | 62. agaton B | 63. exercitu(s sup. lin.) E | 64 – 68. om. E | 71. om. E | 72. armonius S1; armonii S2; arimonius
W | 73 – 76 om. SW | 73 – 74. om. E | 75. om. B | 76.armati B; arbatae E1 | 77. arphasi BW; arpasius S1; arpasii
S2; add. item W | 78 – 89 om. S 78. dionisi E; deonisius B | 79. ep̄i E | 80. om. E; oros B | 81.pauli E | 82. leviori
E | 83. orbasi E; orfarius B | 84. plebi E | 85. om. E | 86. dionisi E | 87. pr̄b E; ep̄s BW | 88. amanti E;
amandus W | 89 – 90. om. EW | 90. anthiocinȩ B1 | 92. militā E | 93. civī E | 96. poliuti B1; polioti B2 | 98. heracla
E; eraclea BS | 100. om. E | 102. iunuari B1S | 104. grē E | 106. candediani W | 107 – 108. om. SW | 109. poliari E |
110. philoronis SW; add. item BS | 111. candidiani BSW | 112 – 113. ionas passamonas W | 112. pas̄ ammonis E | 114.
sammoni E; ammo ni us W | 115. stoppi E; topphi W; teopphi S | 116 – 118. praeconidi E | 117 preconi S; p̄coni
W | 118 diac̄ W | 119. mosei BS; moysei W | 120. lector̄ B; lectore W; om. E | 123. spolī E; spolisius SW |
126. mil. E; militis B; milites W; miliario S | 127. octoginta quattuor B; XLIIII E | 129. aff̄ E; add. natale BSW |
130. valenti S1; add. mar̄ S2 | 131 – 132. om. E; intherā S | 133. et mil. E; miliario S | 134. XXIIII E quinquaginta
quat̃ B | 135. in via S | 136. flamm̄i E | 137. atheni BSW | 138. marceani B1 | 139. thioni BSW | 140. cȩlerini
W; celeriani S | 141. om. E | 143 – 145. om. E | 144. silicia B1 | 145. egias SW | 147 – 148. omitt. ESW | 149. pas̄
E | 151. severi E; sereni S | 153. alax̄ E; alexandrea B1 | 155. advoti E | 156. prȩcuni W; preconi B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Tuscia Spoliti civitate nat. sanctorum Vitalis Cyrion et Manciani Romae sancti
Vincentii Valentini. — Mon.: … Vitalis Feliculae mart. — Rich.: Rome Valentini et Spoliti Vitaliani et in via
Ardiatina Feliculae in Egea civitate Iuliani Martiani et alibi Filoronis Candidiani. — Lugdun.: Apud Alexandriam
natale sanctorum martyrum Bassi Antoni Protolici qui in mare mersi sunt item Cyrionis presbyteri Moyseos
Bassiani lectoris Agathonis exorcistae qui omnes igne combusti sunt item Dionisii et Ammonii decollatorum. —
Lat. 5256: Inter amne miliario sexagesimo quarto via Flaminia natale sanctorum Atheni Marciani Theoni Celerini
et Magni Calentini Spoliti civitate Vitalis.
FEB. 14
1. INTERAMNE] Etsi sub hodierno die martyrologii contextus miserum in modum corruptus est et perturbatus, inde tamen non nimio cum labore huiusmodi elogium erui potest:
Interamnae via Flaminia miliario LXIIII natale Valentini.
Interamnae (Terni) exstitisse basilicam Sancti Valentini testatur Liber pontificalis in Vita Zachariae papae (741 – 752): basilicam beati Valentini episcopi et martyris sitam in praedicta Teramnensium urbe ducatus Spoletini [Duchesne, t. I, p. 427.] , et iterum in Vita Nicolai I (858 – 867), ubi de monasterio sancti Valentini, qui est positum in territorium Narniensis, qui ponitur iuxta Teramne [Duchesne, t. II p. 154; cf. p. 167, n. 11.] . S. Valentinus, in Passione latina quae eius nomine inscripta est, fertur Interamnae quidem fuisse civis et episcopus, sed Romae martyrium fecisse, unde corpus eius Interamnam a discipulis relatum sit [BHL. 8460 – 8461.] . Verum in coemeterio Interamnensi nulla inscriptio reperta est e qua colligi possit martyrem nomine Valentinum ibi depositum fuisse [De Rossi, Bullettino, 1871, p. 85.] . Neque ullo testimonio constat quando aut a quo conditum sit sacellum vel basilica quae eius nomini dedicata est.
In eadem via Flaminia, miliario secundo, haud procul Roma, fuit altera basilica Sancti Valentini, multo antiquior, quae a Iulio papa (337 – 352) exstructa fuisse liquido probatur e Catalogo Liberiano: Hic multas fabricas fecit, basilicam in via Flaminia, mil. II, quae appellatur Valentini [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. II, p. 9.] . Hanc fertur Theodorus papa (642 – 649) reparasse: Fecit et ecclesiam beato Valentino via Flamminea iuxta pontem Molbium a solo, quam et ipse dedicavit [Duchesne, ibid., p. 333.] . Reapse perfecit Theodorus quod Honorius (625 – 638) molitus erat [Duchesne, ibid., p. 334, n. 10.] . Huius basilicae rudera reperta sunt. Eandem aevi medii peregrinis non ignotam fuisse ostendit Itinerarium Salisburgense: Deinde intrabis per urbem ad aquilonem donec pervenies ad portam Flamineam, ubi S. Valentinus martyr quiescit via Flaminea in basilica magna, quam Honorius reparavit [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 176.] . Et Epitome de Locis sanctorum martyrum: Inde iuxta viam Flamineam apparet ecclesia mirifice ornata S. Valentini martyris, ubi ipse corpore iacet [Ibid., p. 176.] . Nec aliter Willelmus Malmesburiensis [Ibid., p. 177.] .
Hagiographis placuit duos esse Valentinos, alterum Romanum Interamnensem alterum. Nempe ad hunc eundem diem 14 feb., in quo annuntiatur Valentinus episcopus Interamnensis, Valentini presbyteri Romani gesta legenda proponunt [BHL. 8463 – 8465.] . Quae omnia qui componere volet, unum ex his tribus eligat necesse est: 1) suum iure vindicant Valentinum, tum Interamna, episcopum, tum Roma, presbyterum; 2) unicus fuit Valentinus, episcopus Interamnae, in qua urbe sepultus fuit; huius cultus tam late increbruit ut Romae basilica S. Valentino dedicata sit, in qua martyris brandea deposita fuerint; 3) unicus fuit Valentinus martyr Romanus, cuius sepulcrum contegebat basilica propria, viae Flaminiae miliario secundo, unde propagata eius celebritas Interamnam pervenit. Istic aedificata fuit basilica altera, quae martyris brandea de romano illo sepulchro accepit.
Ex his tribus coniecturis vix ullam veri speciem habet prima. Eodem die, duobus locis eiusdem viae, nominis eiusdem martyres duos cultos fuisse, certis argumentis probandum foret, qualia huc non afferuntur. Quippe ambo documenta hagiographica quibus solis haec opinio nititur, omni auctoritate carent et ficta sunt a scriptoribus qui S. Valentini basilicas coram oculis habuerunt. Quaestio igitur eo tota vergit ut unicus martyr Valentinus Romae aut Interamnae adiudicetur.
Olim quidem martyrologii testimonio plusculum ponderis tribuentes, S. Valentinum Interamnatem diximus [Les origines du culte des martyrs, p. 359.] . Interamnae quoque patrocinantur b. m. Fr. Lanzoni [Le diocesi d'Italia, p. 406 – 413.] et v. cl. J. P. Kirsch [Der stadtrömische Festkalender, p. 206 – 207.] . Verum, re melius considerata, probabiliora iam nobis videntur argumenta quae S. Valentinum Romae quiescere suadent. Romana enim basilica perantiqua est, et in vetere coemeterio ubi exstructa est reperta fuit inscriptio anni 318 [De Rossi-Gatti, Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. I, suppl., n. 1411.] . In ipso aedificio Philocaliana fragmenta eruta sunt, unde constat a Damaso titulum positum fuisse martyri qui in hoc loco coleretur [Marucchi, Di una sconosciuta iscrizione Damasiana in onore del martire S. Valentino, in Nuovo bullettino, 1905, p. 103 – 122.] quin immo ibidem sepultus fuisset, quod lapis, nuper inventus, cum his litteris SEPVLC satis indicare videtur [Marucchi, Scoperta di antichità cristiane nell' area della basilica suburbana di S. Valentino, in Bullettino della Comm. arch. com., t. LV (1927), p. 261 – 67.] . Hunc martyrem ipsum Valentinum esse haud imprudenter conieceris; ad quem etiam aliae inscriptiones videntur esse referendae ut haece:
HIC PASTOR MEDICVS MONVMENtum in martyris aula
FELIX DVM SUPEREST CONDIDIT Ipse sibi
PERFECIT CVNCTA EXCOLVIT QVI…
CERNET QVE IACEAT POENA…
ADDETVR ET TIBI VALENTINI GLORIA SANCTI
VIVERE POST OBITVM DAT (tibi) DIGNA Deus [Marucchi, Il cimitero e la basilica di S. Valentino (Roma, 1890), p. 96; Nuovo bullettino, 1905, p. 111.]
Et fragmentum istud:
REFRIGERET TIBI VA [lentinus [Marucchi, Il cimitero e la basilica di S. Valentino, p. 70.] .
Hinc carpendus non est qui in alio fragmento eiusdem originis legerit:
deposi]TVS EST AD D[omnum Valentinum [Marucchi, ibid., p. 97.] . Ceterum itineraria tam aperte loquuntur ut nihil clarius esse possit. Ipsi hagiographi, si tantum iis tribui potest ut iterum audiantur, nutantes se produnt, cum Valentinum utrumque Romae passum narrent, et Interamnensem a piis fidelibus Roma domum fuisse deductum. Sacramentaria, quae hodie Valentinum recolunt, in neutram partem inclinant. Gelasianum: Valentini, Vitalis et Feliculae [Wilson, p. 167.] , quibus addit codex Sangallensis et Zenonis [Mohlberg, Das fränkische Sacramentarium Gelasianum, p. 31.] . Gregorianum: Natale sancti Valentini [Wilson, p. 24.] . Martyrologii pauci codices breviores ferunt Romae Valentini: quae scriptio non primitiva est sed e contractione orta aut a correctore invecta. Interamnensem basilicam solam videtur novisse martyrologus.
7. SPOLITI] Spoletium municipium via Flaminia [C.I.L. XI, p. 698.] miliaria ab Urbe LXXXIIII distat. Numerum recte exhibent codices qui tamen haud insolito mendo pro miliario scribunt milites. Nonnulli Vitalianum legunt pro Vitali; utramque lectionem profert Epternacensis, n. 10, 11. Bis scripta est, non iisdem plane verbis, eadem annuntiatio (n. 6 – 11 [15 – 21] et 122 – 127). S. Vitalis sacra pignora repperit Spes, Spoletanus episcopus, in loco cui hodie nomen Terzo della Pieve, ubi inventionis memoriam testabatur titulus ab eodem praesule marmort incisus. Lapis anno 1597 in ecclesiam cathedralem delatus, postmodum periit, sed ex apographis inscriptio etiamnum satis dignoscitur [De Rossi, Bullettino, 1871, p. 95; C. I. L. XI, 4966; Bücheler, Carmina latina epigraphica, n. 1801. Supplementa sunt Rossii.]
SPES EPISCOPVS DEI SERVVS SANCTO VITALI MARTIRI A SE PRIMVM INVENTO ALTARIS HONOREM FECIT MARTYRIS HIC LOCVS EST VITALIS NOMINE VERO QVEM SERVATA FIDES ET CHRISTI PASSIO VOTAT SOLVS HIC E NOSTRIS VICTRICIA DONA REPORTANS AETERNAM CAELO MERVIT PERFERRE CORONAM HVNC PRECOR VT LVCIS PROMISSAE GAVDIA CARPAM ET QVAE VIRGO PRAECANS POSCIT CALVENTIA PRAESTET CORPORIS INTACTO PVRI DECORATA PVDORE PLVSQVE DATVRA FIDE DECORIS QVAM QVOD PIA PATRI EXHIBET OFFICIA ET PVRO VENERAtur a MORE VTQVE PROBANTE DEO MANEAT PER sae CLA FIDELI s PRAEMIA LAETA SIBI CONCESSO MVNERE SVME ns SANCTIS LAETVS EGO SPES HAEC MVNVSCVLA dono SANCTI VITALIS MARTYRIS PASSIONIS NATALIS DIE XVII kal. martias
Spes, qui martyrem primus invenit eiusque cultum instituit, saec. V ineunte floruisse videtur [Eius epitaphium ap. De Rossi, t. c., tav. VII; C. I. L. XI, 4967.] . Hic persuasum habebat Vitalem in cruce mortem subiisse, nec ullo alio martyrio patrium solum fuisse decoratum. Calventia virgo Spem episcopum patrem habuisse censetur [De Rossi, t. c., p. 107.] . Elogium ita legendum est:
in Tuscia Spoliti civitate miliario LXXXIIII Vitalis.
12. MARCIANI] De quo infra, ad n. 138.
13. FELICULAE] Iam diximus in sacramentario
Gelasiano die 14 feb. legi orationes in natale
Valentini, Vitalis et Feliculae, quae tria nomina
in ipsis orationibus sunt expressa. Prioris tantum
recensionis codices hoc die Feliculae nomen exhibent.
In codice Rich. recte sepulturae locus indicatur:
Romae in via Ardeatina Feliculae
uti luculenter apparebit ex aliis laterculis, ubi
eadem sancta nuntiatur, iun. 5 et 13; quos ad
locos legentes remittimus.
14. IULIANI] Vid. infra, ad n. 37.
22. CYRION] Ex martyribus Alexandrinis, infra,
n. 57.
35. VINCENTI] Cum martyris nomen sub Interamna
scriptum sit, omissumque hoc loco
in codicibus alterius recensionis Valentini,
primum menti occurrit Vincenti pro Valentini
male scriptum fuisse. Attamen via Flaminia
colebatur Vincentius martyr, non quidem Interamnae
sed Mevaniae (Bevagna), eiusque festum
incidit in 6 iun. Huius exstant Acta in haec verba
decidentia: Quaedam matrona, nomine Liceria,
nobilis familiae … mercavit corpus eius librae
pondere auri, et condens aromatibus sepelivit
in praedio suo quod vocatur Campus Salutis
in novas nundinas Augustales, inter Portilionem
et Mevaniam, miliario ab urbe Roma plus
minus nonagesimo quarto [BHL. 8676.] . Numerus milium
quo locorum intervalla in via Flaminia indicantur:
LXIII vel LXIIII, LXXXIIII haud scio
an in cuiusdam memoriam induxerit martyrem
Vincentium. Hunc Mevenatem esse sagax est
coniectura Florentinii, cuius et dabimus de illa
re ultimum maturumque iudicium: “Quamquam
Mevania, ut testatur Philander ad 2 Vitruvii librum,
oppidum sit in via Flaminia, attamen,
cum in S. Vincentii Mevenatis historia nihil
de Interamne dicatur, et maior a Romana urbe
distantia in sepulcro eius notetur, quam in martyrologio
exprimatur, nihil decerno [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium, p. 318.] .”
37. IN CILICIA] Elogium, bis scriptum (n. 37 – 42, 143 – 146), utrimque luxatum, facile restituitur:
in Cilicia Egeas natale Iuliani.
S. Iulianus martyr Cilix a S. Iohanne Chrysostomo laudatus [BHG2. 967.] , in libris tum Graecorum [Synax. Eccl. CP., p. 541.] tum Latinorum die 16 martii recensetur. Videtur a die XVII kal. apr. ad XVI kal. mart. errore translatus.
40. SEGARI] Lectio corrupta ex Egeas,
n. 145.
44. IN ALEXANDRIA] Martyrum Aegyptiorum
triplicem manipulum hodie colligemus, unum
(n. 47 – 87) e Passione, quae deperdita est, depromptum;
alterum (n. 112 – 120) ex eadem, ut videtur;
sed extra locum, sub alibi positum; tertium
(n. 154 – 157), incertae originis, iterum sub Alexandria.
Nomina martyrum maximam partem
ea sunt quae, ad diem 9 feb., ex Passione
Aegyptiorum XXXVII [BHL. 6584.] esse ostendimus. At
historia diversa est [Les martyrs d'Égypte, p. 48 – 51; Duchesne, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVII, p. 196.] . Praeterquam enim quod
martyres non pauci dignitate vel officio ecclesiastico
conspicui feruntur, novique accesserunt socii,
alio ordine suppliciis deputantur: hii in mare
mersi sunt (n. 47 – 50); hii omnes igne combusti
sunt (n. 57 – 63); alii (n. 70 – 72) decollati sunt [“On voit que cette liste a été relevée sur un texte où les noms étaient au nominatif: hii omnes etc., Agathon, Paulus etc. Les copistes ont essayé de rectifier en mettant le génitif, mais ils ne l'ont pas fait partout.” L. D.] ;
de ceteris (n. 76 – 87) nihil compertum est, ita ut
videantur passionum indicia vel loco mota vel
partim omnino deesse. Nunc ad singula.
47. BASIANI] Vel Bassiani. Homonymus
videtur n. 60: Bassion, graece Βασσίων.
Sed et habetur Βασσιανός [Preisigke, Namenbuch, i. v.] .
48. TONION] Θωνίων, an Θώνιος? Thonius
est in Passione martyrum XXXVII; casu omissus
in laterculo feb. 9, nisi pro Thomae
(n. 28) Thonion legendum est.
49. PROTI] Feb. 9, n. 42, Πρωτέας, ut videtur.
Cf. infra, n. 116.
50. LUCI] Feb. 9, n. 45: Lusi, Λῦσις.
57. CYRION] Supra, n. 22, Κυρίων, raro.
59. MOYSEOS] Homonymus: Moisei lectoris,
n. 119.
60. BASSION] Al. Bassiani, supra, ad
n. 47.
62. AGATHON] Feb. 9, n. 38.
70. DIONISIUS] Alii duo Dionysii in
eodem laterculo, alter episcopus, n. 78; alter presbyter,
n. 86. Unus nuntiatur die 9 feb., n. 12,
duos novit anonymus scriptor Passionis martyrum
XXXVIII.
72. AMMONIUS] Feb. 9, n. 6, 16, 22.
76. ARMATAE] Feb. 9, n. 41: Sermatae,
al. Armatae..
77. ARBASI] Feb. 9, n. 36: Orbasi. Infra
habemus, n. 83: Orfasius.
78. DIONISIUS] Homonymus, supra, n. 70.
80. ORUS] Ubi Passio legit Horus, Ὥρος, in
laterculo 9 feb., n. 37, habetur Orinion.
81. PAULUS] Feb. 9, n. 11.
82. LEVIORUS] Lectio corrupta. Videtur nomen
biforme ex Λεϋεῖ et Ὥρος.
83. ORFASIUS] Supra, n. 77: Arbasi.
84. PLEBIUS] Feb. 9, n. 34: Plesei.
86. DIONISIUS] Homonymi supra, n. 70, 78.
88. AMANTUS] Si fida est lectio nec Ammonius
quispiam subest, revocamur ad diem 10 feb., n. 9.
90. ANTIOCHENAE] Verba illa cives Antiocheni quibusdam ex martyribus modo enumeratis
apponenda opinatus est Duchesne [Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXXVII, p. 196.] . Nobis
potius erit scholion ad primum sequentis diei
enuntiatum, quod totum est de sanctis Antiochenis,
referendum. Margini primum ascriptum, locum
indebitum invasit. Video equidem martyrem Antiochenum
Marcianum (n. 12, 138) hodie commemorari.
Sed et ille forsitan loco non suo stat, cum
ceteris ad feb. 15 remandandus; neque fert usus
librorum nostrorum ut martyres cuiuscumque civitatis
cives nuncupentur.
92. MILITANA] Abhinc ad n. 111 laterculum
habemus a die 7 ian. verbis ipsis exscriptum et
ab interpolatore inter Aegyptios martyres insertum.
Huius partem iam dies feb. 12 et 13 acceperant,
omnia propter Candidum, qui in breviario
Syriaco Κάνδιδος (Alexandriae) die 12 feb.
recensetur, et die 7 feb.: Κνόδινος (Heracleae).
De his adeant, qui cupiunt, singulos locos.
112. PASSAMONAS] Sequitur interrupta a n. 88
series martyrum Aegyptiorum, Passamonas,
feb. 9, n. 53: Bastamon, vel Πάσταμος?
113. IONAS] Nomen Aegyptiis minime inusitatum [Preisigke, i. v.] .
Conferendum tamen Theonas feb. 9,
n. 47.
114. AMONIUS] Alter homonymus, n. 72.
115. TUPPI] Lectio parum proba. An Ippi,
ut feb. 9, n. 48?
116. PROTIDI] Placet Proti di[aconi,
ut n. 117, cod. E: Praeconidi = Praeconi
diaconi. Cf. feb. 9, n. 42: Prothi,
supra, n. 49.
117. PRAECONI] Cognomen latinum est Praeconius.
Iterum, n. 156: Praecuni.
119. MOISEI] Homonymus, n. 59. Porro, his omnibus collatis, licet multa non recte tradita sint, laterculum pro modulo nostro restituimus:
in Alexandria natale sanctorum Bassiani, Tonion, Proti, Luci: hii in mare missi sunt; item Cyrion presbiteri, Moyseos, Bassion, item Agathon exorcistae: hii omnes igne combusti sunt; item Dionisius et Ammonius: 〈hii〉 decollati sunt; item Armata, Arbasius, Dionisius episcopus, Orus, Paulus, Leviorius (?), Orfasius, Plesius, item Dionisius presbiter, Passamonas, Ionas, Ammonius, Hippi, Proti diaconi, Praeconi diaconi, Moisei lectoris: 〈hii omnes…〉
123. SPOLISIO] = Spoletii, supra, n. 7.
129. IN AFRICA] Vel ab interpolatore additum
qui memor fuerit Valentini martyris in
Africa die 13 nov. passi et kalendario Carthaginiensi
inscripti; vel extra locum positum, et a
nominibus martyrum segregatum. Quaenam sint
nomina ad Africam referenda non facile discernitur:
an Celerini et Magni (n. 140 – 142)
quos nulla regio sibi vindicat?
130. VALENTINI] Martyr Interamnensis, supra
n. 1.
132. IN THERA] = Interamne, n. 1.
134. MILITES LIIII] Al. mil. XXIIII. Legendum
miliario LXIII, ut supra, n. 28, 32.
137. ANTHIMI] Procul abest ut de Anthimo episcopo Nicomediensi cogitemus. Res enim mullo aliter enucleanda videtur, collatis vocibus quae Anthimum proxime sequuntur Marciani, Tioni, n. 138, 139. Notandum enim est Marcianum esse Antiochenum, cuius natalis incidit in 26 oct.; die autem 15 feb. memoriam agi martyrum, qui merito cives Antiocheni dicantur (supra, n. 90). Iamvero inter hos desideratur Marcianus, quem propterea laterculo Antiocheno restituerim. Vocabula autem ANT[HIMI] et TIO[NI] (n. 139) elementa servarunt quibus componitur: ANTIO[CHIA]. Legamus igitur:
Antiochia Marciani.
140. CELERINI] Cum Magni, n. 142, ex
coniectura in Africam relegatus, supra, n. 129.
144. SICILIA] Lege Cilicia, supra, n. 37.
146. IULIANI] Supra, n. 14.
151. SENERI] Codex Epternacensis scribit
Severi. Si tamen verior est lectio Seneri,
in mentem revocetur S. Sineros, cuius festum die
23 feb., n. 4, agitur.
153. IN ALEXANDRIA] Sintne nomina Saturnini, Advocati, Maximi (n. 154, 155, 157) referenda ad catalogum illum Alexandrinum, de quo fuse diximus, ignoratur. Ibi quidem Praecuni (n. 156) legitur, seu Preconi (n. 117).
ADDITAMENTA] Protolici. Ex binis nominibus Proti Luci (n. 49, 50) coagmentatum.
Ianuarii = n. 102.
Atheni = n. 137: Anthimi, re quidem vera Antiochia
Artiani = Martiani, n. 138.
Zenonis. Sunt sacramentarii Gelasiani exempla in quibus memoriae S. Valentini annexa est S. Zenonis mentio [Mohlberg, Das fränkische Sacramentarium Gelasianum, p. 31.] , quae et occurrit in litaniis quibusdam [Apud De Rossi, Musaici cristiani delle chiese di Roma. Musaico dell' oratorio di S. Zenone, fol. 1v.] . Hadrianus papa (772 – 795) in coemeterio Praetextati ecclesiam beati Tiburtii et Valeriani atque Maximi seu basilica S. Zenoni una cum cymiterio sanctorum Urbani pontificis, Felicissimi et Agapiti atque Ianuarii seu Cyrini martyribus, foris porta Appia, uno coherentes loco, quae ex priscis marcuerant temporibus, noviter restauravit [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 509.] . Basilica haec est de qua in itinerariis. Ita Salisburgense: in tertia ecclesia rursum (lege sursum) S. Synon martyr quiescit [De Rossi, Roma sotterranea t. I p. 180.] . Epitome de Locis sanctorum etiam meminit Zenonis fratris Valentini [Ibid., p. 180.] , quam tamen consanguinitatem inter duos sanctos in Actis S. Valentini relatam non repperimus et e communi utriusque festo eodem die celebrato originem duxisse facile crediderimus. Basilicae S. Zenonis (Xenonis) in Willelmo Malmesburiensi et in Indice cimiteriorum praeterea mentio fit [Ibid., p. 181.] . Paschalis papa (817 – 824) in ecclesia S. Praxedis sacellum S. Zenonis aedificavit: in eadem ecclesia fecit oratorium beati Zenonis Christi martyris ubi et sacratissimum eius corpus ponens musibo amplianter ornavit [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. II, p. 55.] . Et in inscriptione, quae reliquias sub Paschali eo delatas commemorat, haec de S. Zenone habentur:
… ET IN IPSO INGRESSV BASILICAE MANV DEXTRA VBI VTIQVE BENIGNISSIMAE SVAE GENETRICIS SCILICET DOM NAE THEODORAE EPISCOPAE CORPVS QVIESCIT CON DIDIT IAMDICTVS PRAESVL CORPORA VENERABILIV M HAEC ZENONIS PRESBITERI ET ALIORVM DVORVM [Ap. Duchesne, t. c., p. 64.] …
Quarum reliquiarum recognitio an. 1699 habita est [B. Davanzati, Notizie al pellegrino della basilica di santa Prassede (Roma, 1725), p. 369.] . De effigie S. Zenonis in ecclesia Sanctae Fraxedis disseruit Rossius [Musaici, l. c., fol. 2v – 3.] . Reperta sunt fragmenta, pauca admodum et mutila, tituli Damasiani, ad cuius marginem ascriptum est:
DEP ositio ZENONIS V ID. FEBR. [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 120.]
Sed non facile dixeris sitne hic noster an alius quispiam. Neque certius demonstrari potest eundem fuisse alterum e patronis monasterii Sanctorum Laurentii et Zenonis quod in Caesinati Castro est constitutum [Gregorii I Registr. XIV, 6, Hartmann, t. II, p. 424.] .
EXCERPTA] Cambr.: Manciani = Marciani, n. 12, 138.
Lugdun.: Antoni = Agathoni, n. 62.
Lat. 5256: Calentini = Valentini, n. 5.
XV KAL. MART.
Antiochia natale sancti Iosippi diaconi Zenonis Appolloni Phoebi Romani
Zosimi Barali Zoci presbyteri Rufini. Interamne natale sanctae Agapis virginis
Saturnini Castolae Magni Luci Rogati Iohannis et aliorum XII. Vuarciana in
Spanis passio sancti Locufati. In Siria Adventi Xysti Pomponi Gemellae
Victoris Generosi item Victoris Gemelliani Cuturni Castolaea.
Addunt codices pleniores: a) ianuarii et depositio sancti silvini C.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. antioc̄ E; antiocia B1W | 3. om. ES | 4. videtur in ras. in E; iusippi SW | 5. diac̄
EBW | 7. apolloni B | 8. poebi BW; paebi S | 11. barale B; parale S; barode W | 12. zocii BW; zotii S | 13. prƀ
E; prbī BSW | 14. rufine S. | 15. inter amne E; interamnes B; interamnȩ SW | 17. sc̄i E | 18. agape BC; agapi W |
19. add. et B | 21. castule BS; castulȩ W | 28. duodē B | 29. arciana E; vuarcina S | 30 – 31. inspaniis SW | 31. spaniis
B | 33. om. E | 34. loquumfas BSW | 36. syria SW | 37. aventi BSW | 38. sixti BSW | 39. pamponii B; panpini
S; pompini W | 40. gemelli BSW | 41. victuris SW | 42 – 44. om. S | 46. coturni CW | 47. castuli B2SW; casutuli
B1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia nat. Iosephi diaconi Zenonis Interamna nat. sanctae Agapis virginis
Saturnini Castulae.
FEB. 15
1. ANTIOCHIA] E martyribus quorum nomina sequuntur, sex Antiocheni sunt, aliis diebus in his fastis inscripti, ut de singulis mox ostendetur. Ad hos martyres pertinent verba in Syria, quae longe a suo loco aberrarunt (n. 35), ad eosdemque referendum est scholion, quod longius etiam vagatur, ad diem 14 (n. 89): cives Antiocheni. Hoc autem in margine relicto, scribamus:
Antiochiae in Syria Iosippi diaconi, Romani, Zosimi, Barali,Isici presbyteri, Agapis virginis.
4. IOSIPPI] Martyr Antiochenus de quo
mart. 20, n. 4.
6. ZENONIS] Feb. 14, in solo codice Bernensi.
〈Romae〉 Zenonis.
7. APPOLLONI] Tres numerantur S. Valentini (feb. 14) discipuli in eiusdem Actis [BHL. 8460.] : Apollonius, Ephebus, Proculus, qui hodie recensentur, praeter Proculum. Huius autem nomen evanuisse credendum est. Variis enim diebus recurrunt, terno ordine, april. 14, n. 9, 10, 31; april. 18, n. 32, 30, 31 et maii 1, n. 32, 33, 39. Sunt autem domo Interamnenses. Ad eos ergo pertinet nomen civitatis, infra, n. 15.
Interamnae natale Apolloni, Ephebi, 〈Proculi〉.
8. PHOEBI] Id est Ephebi, supra ad n. 7.
9. ROMANI] Martyr Antiochenus, de quo agitur
nov. 18. Supra, ad n. 1.
10. ZOSIMI] Martyr Antiochenus, de quo supra
ad n. 1 et iun. 1, n. 6.
11. BARALI] Martyr Antiochenus, de quo nov.
18. Supra ad n. 1.
12. ZOCI] Scribendum Isici seu Hesychi
quod iam Tillemontius perspexit [Mémoires, t. V, p. 35.] . Martyr Antiochenus
de quo agitur maii 30 et nov. 18. Supra
ad n. 1.
14. RUFINI] Non pauci dierum 15, 16, 17
martyres etiam iun. 1 vel subsequentibus diebus
recensentur. Non quidem Rufini sed Rufinae
legitur iun. 1, n. 145.
15. INTERAMNE] Superius, ad n. 7, notatum est hanc rubricam procul a loco suo vagari. Utique, primo aspectu elogium: Interamne natale sancte Agapis virginis Saturnini Castolae legenti nullam suspicionem movet. Quin adeo inscriptione confirmari videtur quae Interamnae quondam fuit:
XP CASTVLA VI XIT ANNV ET D XXXV DEPOSI TA XIII KAL MA RTIAS
Utrimque in lapide incisa est imago feminae, passis manibus, instar orantis, cum ascripto nomine, uni DOMNINA, alteri AGAPE [De Rossi, Bullettino, 1871, p. 121; Römische Quartalschrift, t. VIII (1894), p. 131 – 33; Wilpert, in Römische Quartalschrift, t. VII, p. 287 – 290 et tab. XIX; J. Wittig, Die altchristlichen Skulpturen im Museum des deutschen Nationalstiftung am Campo Santo in Rom (Rom, 1906), pl. V, 2.] . Iamvero in martyrologio, nuntiantur hodie Castula et Agape, perendino autem die, qui est XIII kal. mart., in sarcophago illo inscriptus, occurrunt Agape et Casti, quidni Castula legatur? Tandem ad diem 14 aprilis nuntiantur in martyrologio: Interamna Proculi, Valentini, Prosdoci… Dominae cum virginibus, ubi cum Interamna coniunctum cernimus tertium quoque nomen quod in monumento insculptum est. Haec omnia qui perpendat facile induci potest ut Castulam, Agapen et Domninam martyres Interamnenses fuisse concludat. Nihilo tamen setius Castulam illam, quae aetatis mensem decimum quartum vix attigit, martyrem non fuisse liquido constat. Domnina autem, quae 14 aprilis commemoratur, martyr fuit Antiochensis, non secus atque Agape: quod suo loco demonstrabitur. Tandem rationes ipsi attulimus unde constare videtur nomina DOMNINA AGAPE in monumento illo Interamnensi inde ab origine non fuisse incisa sed postea fuisse addita ab homine non indocto neque admodum vafro, qui martyrologium legerat, et sibi videbatur intellexisse [Les martyrs d'Interamna, in Bulletin d'ancienne littérature et d'archéologie chrétiennes, t. I (1911), p. 161 – 68.] . Nemo tamen non mirabitur fortuito casu Interamnam allatum esse lapidem, qui Castulam infantem depositam memorat eo fere die quo in martyrologio, sub Interamna, annuntiatur Castula martyr.
18. AGAPIS] Martyr Antiochena, quae mart.
11 (n. 25) colitur. Male, cum Usuardo, martyrologium
Romanum: ibidem [Interamnae] Agapis
virginis et martyris. Supra, ad n. 1.
20. SATURNINI] Passim, et etiam iun. 1, 2.
Iterum cum Usuardo, martyrologium Romanum:
Interamnae natalis sanctorum Saturnini, Castuli,
Magni et Luci. Atqui horum nullus Interamnensis
est.
21. CASTOLAE] Iun. 1, n. 140. Supra ad n. 15.
Iterum infra, n. 47.
22. MAGNI] Nudum nomen.
23. LUCI] Iun. 2, n. 79, sed et feb. 8, n. 17.
24. ROGATI] Iun. 1, n. 26.
25. IOHANNIS] Iun. 1, n. 88.
27. ALIORUM XII] Iun. 1, n. 160: cum
aliis XIII.
29. VUARCIANA] Lege: Barcinone, et pro Locufati Cucufatis, qui iterum postridie nuntiatur. Ita ergo emendandum:
Barcinone in Spanis passio sancti Cucufatis.
35. IN SIRIA] Pertinet ad laterculum Antiochenum,
supra, n. 1.
37. ADVENTI] Nudum nomen.
38. XYSTI] Al. Sixti. Huius nominis soli
celebres sunt romani pontifices, quorum memoria
agitur april. 3 et aug. 6.
39. POMPONI] Iun. 3, n. 87.
40. GEMELLAE] Iun. 1: Gemellinae al.
Gemellini. Infra, n. 45: Gemelliani.
41. VICTORIS] Iun. 1, n. 33: Victuri. Iterum,
infra, n. 44.
42. GENEROSI] Nudum nomen.
44. VICTORIS] Supra, n. 41.
45. GEMELLIANI] Supra, n. 40: Gemellae.
46. CUTURNI] Nudum nomen, forsan corruptum
e Victurini.
47. CASTOLAE] Supra, n. 21.
ADDITAMENTA] Ianuarii, supra, feb. 11. Silvini. De S. Silvino episcopo, Alciaci (Auchy) sepulti, eiusque Vita [BHL. 7747.] in Actis tractatum est a Iohanne Bollando [Act SS., Febr. t. III, p. 24 – 32.] .
Depositio sancti Silvini.
XIV KAL. MART.
In Brittania natale sanctorum Faustiniani et Iuventiae. in Spanis Barcilona natale Cucubatisa.
et alibi Plesib Dionisi Hierapi Marcialis Nundinari Pessiani Pauli Gallonis Honori Iocundi Memmi Vincenti Fructuosi Primi Fabiani Cicili Pauli Maximic. in Spaniis Barcillona civitate passio sancti Quoquofatis.
in Africa Maximi item Vincenti Pauli Honorati Maurid item Maximi item
Pauli Marcialis Terapi Marci Marobie Marcellini Donati item Marcif Secundi
Macrobi Lucellae item Secundig Situli Stupuris Mustaci Presentis Secundae
Maximae Iunillae et cum eis CIIII Fissinari Pamphili Valentis diaconi Seleuci
Perfidi Teofili Iuliani cum aegyptiis numero V mil. et alibi depositio Tetradi
episcopih.
Addunt codices pleniores: a) in camp(ania) cumbas natale iulianae E. — b) donati C1; donasi C2. — c) urbani C.
— d) item natale sanctae iulianae martyris et virginis W2 int. lin. — e) nicomedia passio sanctae iulianae virginis et
martyris C. — f) martialis marcelli C. — g) maxime C. — h) mettis sancti simeonis episcopi B2 int. lin.; et sanctȩ
iulianȩ virginis S2 int. lin.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. brittanis E; brittaniis SW | 5. faustini SW | 6. om. BSW | 7. ioventie B; ioventiae
SW | 9. spā E | 10. barcilō E | 15. blesi W; add. et S | 16. diunisi B1 | 17. hierapii B; gerappi S | 19. nundiani
E | 22. callonis BS | 23. honor(i in ras. S2 | 29 – 30. cicili fabiani SW | 30. cylici B; add. item BS | 34. hispaniis S |
35 – 36. om. S | 35. barcinola W | 36. om. W | 38. om. S. | 39. quo quo fatis B; quoquo fatis W | 41. aff̄ E | 43. om.
E | 44. add. item B | 47. mari BSW | 50. om. EB1 | 53. therapi BW; theraphi S | 55. marpi BSW | 57. om. SW |
59. add. donati S danoti W (cf. 57) | 61. magrobi B; matropi S; marcopi W | 62. lucelle BS | 64. secunde BW |
65. sauli BSW | 66. stuporis BS | 67. mustici B; murtaci S | 68. p̄sentis ESW; add. item B2 | 69. secunde BS | 70. maxime
B | 71. iunellȩ BSW | 75. LIIII BSW; add. item SW | 76. fessinari B; fisinari S1 | 77. pampili EB2; pampilie
B1; pamphyli W | 79. diac̄ E | 80. selaci B1B3; seleaci B2 | 82. thiofili BW; thiofoli S | 83. iuliane B | 84 – 88.
del. S2 | 85. aegiptiis E | 86. num̄ E | 87. //V/// B | 88. mīl E; milia BS; om. W | 90. om. S | 91. depos̄ E | 92. the
dradi B1SW; thetradi B2 | 93. ep̄i E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae sancti Valentini et sancti Sabastiani martiris in Affrica nat. Pauli heremitae
in Hierusalem Marthae et Mariae sorores Lazari (Cf. XIV kal. feb.) — Rich.: In Hispania Barcelona Cocofatis…
— G. 915: in Cumis Iulianae virginis. — Florus: apud Aegyptum Iuliani cum aliis numero V millibus.
FEB. 16
1. IN BRITTANIA] Emendandum in Brixia. De Valeriano patricio in Brixa civitate sepulto et homine cui apparuit beatus Faustinus martyr in cuius ecclesia corpus illius fuerat humatum, quaedam narrat S. Gregorius [Dial., IV, 52, P. L., t. LXXVII, p. 413; Moricca, IV, 54, p. 312.] . Exstat Passio SS. Faustini et Iovitae fratrum, quorum alter sacerdos, diaconus alter fuisse feruntur [BHL. 2836 – 2838. Cf. Savio, in Anal. Boll., t. XV, p. 5 – 72.] . Aliter, ut patet, martyrologium, ubi Faustiniano non Faustino adiungitur mulier Iuventia. Neutrum novisse videntur Filastrius et Gaudentius, Brixienses episcopi, nec in basilica Concilii Sanctorum, ubi Gaudentius Mediolanensium, Anaunensium, Orientalium martyrum reliquias congesserat [Gaudentii Sermo XVII, P. L., t. XX, p. 959 – 971.] , ullum fuit Brixiensium illorum pignus depositum [Origines du culte des martyrs, p. 379.] . Saec. IX Veronenses cum aliis sanctis Faustinum atque Iovitam venerabantur [Versus de Verona, 22, M. G., Poetae lat. aevi carol. t. I, p. 121.] , item iam saec. VIII Cassinenses [Savio, l. c., p. 34 – 35.] . Rampertus Brixiensis episcopus a. D. 841 condidit monasterium SS. Faustini et Iovitae, quod anno 1797 suppressum est [P. Kehr, Italia pontificia, t. VI, 1, p. 329.] . Scriptum erat:
in Brixia Faustiniani et Iuventiae.
In martyrologio Romano Faustinus et Iovita die 15 feb. recensentur, die vero 16: Brixiae sancti Faustini episcopi et confessoris, et die 17: Romae passio sancti Faustini, quem alii quadraginta quatuor secuti sunt ad coronam. Unum Faustinum trina addita laudatione discerpi potuisse cum martyrologorum consuetudine non adeo pugnat.
8. IN SPANIS] Iam heri nuntiabatur S. Cucufas sub nomine Locufati, hodie Cucubatis, Quoquofatis (n. 39). Eius festum nunc agitur die 25 iulii, quo et in kalendariis mozarabicis inscriptus est [Férotin, Le Liber ordinum, p. 472; Id. Le Liber Sacramentorum, pp. 497 – 502; 580 – 82; 752; 827.] . A Prudentio laudatur Barchinon claro Cucufate freta [Peristeph. IV, 33.] .
in Spanis Barcilona civitate natale sancti Cucufatis.
14. ALIBI] Non ad unum locum referendi sunt
martyres quorum amplus sequitur catalogus.
Haud paucos, non tamen omnes, ut ex dicendis
manifestum erit, Africa sibi vindicat, et in kalendario
Carthaginiensi, tum aliorum, de quibus
sermo erit, tum Petrensium martyrum memoria
inscripta est: XIIII kalendas mart. sanctorum
martyrum Macrobi et Lucillae, Nundinari, Caecilianae
et Petrensium. Sed nescio quomodo
Petrenses, si qui seorsum numerantur, ab aliis
plurimis secernendi sint.
15. PLESI] I am feb. 9, n. 34.
16. DIONISI] Etiam feb. 9, n. 12.
17. HIERAPI] Infra, n. 53: Terapi; ad
diem 18: Interrapis, unde dubium oritur
num loci nomen sit non hominis, id est Interamne,
quod hisce diebus per fas et nefas saepe
repetitur.
18. MARCIALIS] Ian. 21, n. 17, et iterum
infra n. 52, et feb. 18, n. 16.
19. NUNDINARI] Hodie in kalendario Carthaginiensi:
Nundinari.
20. PESSIANI] Num sit proba lectio merito dubitaveris.
21. PAULI] Etiam infra, n. 31, 45, 51, et ian. 19,
n. 3; feb. 9, n. 11; 18, n. 15.
22. GALLONIS] Nudum nomen.
23. HONORI] Infra, n. 46: Honorati
et ian. 19, n. 17; 21, n. 72.
24. IOCUNDI] Huius nominis martyr memoratur
in Passione S. Perpetuae [BHL. 6633, c. 11.] . Rursum, feb. 21,
n. 14.
25. MEMMI] Nudum nomen.
26. VINCENTI] Hispani sunt Vincentius
(ian. 22, n. 10) et qui sequitur Fructuosus
(ian. 21, n. 12). Uterque ab Hispano Cucufate
ascitus videtur.
27. FRUCTUOSI] Vid. n. 26.
28. PRIMI] Ian. 19, n. 29; 21, n. 69, passim
in martyrum catalogis.
29. FABIANI] Romanum pontificem, qui 20
ian. colitur, hunc esse crediderim. Ianuarii enim
dies 19 – 21 nomina nonnulla hodiernis laterculis
commodarunt. Cf. inter excerpta cod. Cambr.
30. CICILI] Hodie in kalendario Carthaginiensi:
Caecilianae.
31. PAULI] Supra, n. 21; etiam n. 45, 51.
32. MAXIMI] Etiam n. 42, 49, et feb. 18, n. 17.
39. QUOQUOFATIS] = Cucufatis, supra, ad n. 8.
41. AFRICA] Lege quae dicta sunt ad n. 14.
Non pauca ex nominibus sub alibi nuntiatis
altera vice recensentur.
42. MAXIMI] Etiam supra, n. 32, et infra n. 49
et feb. 18, n. 17.
44. VINCENTI] Iam supra, n. 26.
45. PAULI] Supra, n. 21, 31, et etiam n. 51.
46. HONORATI] Supra, n. 23: Honori.
47. MAURI] Al. Mari. Nescio an haec lectio
alteri anteponenda sit. Colitur enim S. Marius
die 20 ian. (n. 13) a quo iam habemus Fabianum.
Lege quae supra, ad n. 29 dicta sunt.
49. MAXIMI] Etiam n. 32, 42, et feb. 18, n. 17.
51. PAULI] Supra, n. 21, 31, 45.
52. MARCIALIS] Iam supra, n. 18.
53. TERAPI] Vid. supra, ad n. 17.
54. MARCI] Iun. 1, n. 74; infra, n. 59.
55. MAROBI] Cum kalendario Carthaginiensi
lege: Macrobi, infra, n. 61, et feb. 18, n. 21.
56. MARCELLINI] Feb. 18, n. 20: Marcelli.
57. DONATI] Feb. 17, n. 11, et alias saepissime.
59. MARCI] Iam n. 54.
60. SECUNDI] Ian. 19, n. 27, et infra, n. 64.
61. MACROBI] Supra, ad n. 55.
62. LUCELLAE] Kalendarium Carthaginiense:
Lucillae.
64. SECUNDI] Iam n. 60.
65. SITULI] Male tractata a librariis censeo
nomina Situli, Stupuris, Mustaci,
Presentis, et quid iisdem subsit divinare
nequeo.
69. SECUNDAE] Eiusdem sociae sunt Maxima et quae hic nuncupatur Iunilla. Qui laterculum martyrum Tuburbitanarum ad diem 30 iul. legerit, sponte emendabit:
Secundae, Maximae, Donatillae.
73. CUM EIS CIIII] In Passione sanctarum Tuburbitanarum,
Secunda nullas praeter duas socias
habet [BHL. 5809.] .
76. FISSINARI] Mirum in modum distorta vox Cessarea. In hac enim civitate passi sunt martyres de quibus hodie breviarium Syriacum: ἐν Καισαρείᾳ τῆς Παλαιστίνης Πάμφιος καὶ Πάμφιλος πρεσβύτερος καὶ ιά ἄλλοι μάρτυρες. Horum certamen enarrat Eusebius in libri de Martyribus Palaestinae [De martyribus Palaestinae, X, 11.] utraque recensione [BHG2 1405.] . In menologiis haec est huius Passionis inscriptio: Ἄθλησις τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Παμφίλου, Οὐάλεντος, Παύλου, Σελεύκου, Πορφυρίου, Θεοδούλου Ἰουλιανοῦ καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς (Αἰγυπτίων) [Anal. Boll., t. XVI, p. 129.] . Aegyptii numero sunt non quinque milia, sed quinque, qui nomina sua cum prophetarum Israel nominibus commutaverunt: Ἠλίας, Ἱερεμίας, Ἠσαίας, Σαμουήλ, Δανιήλ. Passi sunt autem Περιτίου μηνὸς ἑξκαιδεκάτῃ, κατὰ Ῥωμαίους δὲ τῇ πρὸ δεκατεσσάρων καλανδῶν μαρτίων. Paulus vel casu excidit, vel propter homonymum iam quater recurrentem (n. 21, 31, 45, 51) expunctus est. Perfidi, Teofili loco legatur Porfiri. Theoduli, et tandem integrum elogium: Caesareae Pamphili, Valentis diaconi, 〈Pauli〉, Seleuci, Porfiri, Theoduli, Iuliani cum Aegyptiis numero V.
Flori et sequacium de S. Iuliano errorem secuti sunt martyrologii Romani compilatores; insuper ex uno elogio quattuor effecerunt. Die 16 feb.: in Aegypto sancti Iuliani martyris cum aliis quinque millibus, quod ita saltem emendandum: in Caesarea sancti Iuliani cum aliis quinque Aegyptiis. Sequitur: Caesareae in Palaestina sanctorum martyrum Aegyptiorum Eliae, Ieremiae, Esaiae, Samuelis et Danielis cet., qui sunt ii ipsi martyres quinque. Hos excipit Porphyrius. Dein, die 17: Caesareae in Palaestina sancti Theoduli senis cet. et tandem: ibidem sancti Iuliani Cappadocis cet., qui non alius est a Iuliano qui pridie in Aegypto collocatus fuerat.
92. TETRADI] Tetradius episcopus Biturigensis interfuit concilio Agathensi anni 506 et Aurelianensi anni 511 [Act. SS., Febr. t. II, p. 887; Duchesne, Fastes épiscopaux, t. II2, p. 27.] . Teste Gregorio Turonensi, villam Bulgiatensem [Bongheat (Puy-de-Dô;me), aliis Bougheat. Longnon, Gégraphie de la Gaule, p. 496.] basilicae Sancti Iuliani Brivatensi reliquerat [Hist. Francorum, III, 16.] . Ferunt etiam, in oratorium praedii illius sanctum Iulianum martyrem cum Tetradio episcopo conloquentem cuidam religioso revelatum fuisse, promittentem se episcopo villam, quam pro animae suae remedium sibi reliquerat, recepturum [De virtutibus S. Iuliani, c. 14.] . Deest utique certum loci indicium, neque aliter scribendum est quam ferunt codices:
alibi depositio Tetradi episcopi.
ADDITAMENTA] Iulianae. Sacramentarium Gelasianum: in natali sanctae Iulianae XIII kal. martias [Wilson, p. 168.] ; codex Sangallensis: XIIII kalendas marcias [Mohlberg, p. 32.] . Kalendarium marmoreum Neapolitanum [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus, p. 336. Cf. Sabbatini, Il vetusto calendario Napolitano, t. II, p. 42 – 50.] :
NAT(ALE) S(ANCTAE) IVLIANES
Saec. VI Neapoli erat monasterium Sanctorum Herasmi, Maximi atque Iulianae [Gregorii I Registr. IX, 170, Hartmann, t. II, p. 167.] et in dioecesi Tyndaritana oratorium sanctorum Severini confessoris et Iulianae martyris [Ibid., IX, 180, p. 174.] , praecipitque Gregorius papa Fortunato episcopo Neapolitano ut sanctuaria beatorum Severini confessoris et Iulianae martyris mittantur ad Ianuariam, a qua oratorium conditum est [Ibid., IX, 181, p. 175.] . In Actis S. Iulianae eadem passa refertur Nicomediae die decima quarta kalendarum martiarum, a pia muliere in Campaniam delata, et posita prope territorium Puteolanum ubi habet mausoleum uno miliario a mari [BHL. 96.] . Anno 1207, una cum S. Maximo, Neapolim translata est [BHL. 4527.] . Ubi scribit Epternacensis Cumbas, legendum esse patet Cumas. Cf. cod. G 915.
in Campania Cumas natale sanctae Iulianae.
Urbani. Utinam ne sit Urbanus ille praefectus, martyrum carnifex, de quo hodie in Actis martyrum Caesariensium (n. 76), tametsi alium Urbanum frustra quaero in monumentis.
Nicomedia. S. Iulianam Nicomediae passam esse ex eiusdem Actis modo observatum est. Eadem sub Nicomedia, feb. 13, n. 5, 15.
Martialis et Marcelli, supra, n. 18, 56.
Maxime. Alio loco, n. 69, 70, habetur Secundae, Maximae.
Mettis. Septimus est in serie episcoporum Mettensium [De qua Duchesne, Fastes épiscopaux, t. III, p. 54.] Simeon [Act. SS., Febr. t. II, p. 859.] , qui saec. IV floruit.
Metis sancti Simeonis episcopi.
EXCERPTA] Codex Cambr. variis ex spoliis hunc diem componit: Valentinus, colitur feb. 14; Sebastianus ian. 20; Pauli primi heremitae mentio est 10 ian. in hoc ipso codice, altera tamen manu scripta; Martham et Mariam sorores Lazari 19 ian. habuimus. Lege quae ibidem annotata sunt.
Flor.: apud Aegyptum. Supra, ad n. 76.
XIII KAL. MART.
In Effeso natale Crisantia In Africa civitate Concordie
passio sanctorum Donati Secundianib Aquileia Crisentiani Eutici Concordiae
Iustae et alibi Rumuli Saloni Salviani et aliorum XXXIIII quorum nomina
Deus scit. et alibi Ianuari item Ianuarii Feliciani Donati Casti item Donati
Victoris Agapae Donatae Guddinis Dativi Furtunionis Marcellae Quintiani
Iuliae item Ianuari Criscenti Celestini Saturnini Cyptonis Felicitatis Donatiani
Victuriae Emiliae Bassillae Saturi Ebasi Secundi Felicis Octaviani
Faustiniae Albinae Venustinae Rogatianae Victoris Marci Cetulae Rutuli
Silvani Covili.
Addunt codices pleniores: a) et in bab(ilonia) policroni E. — b) pamphili C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. eff̄ E | 8. concorde W; concordia S | 9. pas̄ E | 10. sc̄orū E | 12. secundi
ani W; in add. SW | 14. crissantiani B; crisantiani SW | 15. eotici item B | 16. concordie B | 17. iuste BS |
18 – 19. om. SW | 18. om. B | 20. romuli B; romoli W; romole S | 22. salvani BSW | 25. LXXXIIII BSW | 26 – 29. om.
E | 32. ianuarii BS | 33 – 34 om. E | 34 ianuari W | 37 – 39. om. S | 40. victuris S | 41. agape BS | 42 donate
BS | 43. codenis E; goddinis B | 45. furtinionis W | 46. marcelli BSW | 48. iulie B; nuliȩ S | 50. ianuarii B | 51. cascenti
E | 52. cȩlestini W; om. S | 53. saturni S | 54. giptonis B; gyptonis SW | 56. donaciani B; danatiani W |
57. victorie B; victoriȩ W | 58. emilie B; emeliae S | 59. bassule B; bassulȩ S; basulae W | 65. faustinice B1; fautinae
B2S; faustini W; add. rogatianȩ W (cf. 68) | 67. om. W | 68. rogationȩ S1; rogatianȩ S2; om. W | 69. victuris
S | 70. add. et B | 71. cetule B; caetulae S | 72. rutulii B; rutili S | 73. add. et SW | 74. guovili BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica natale Crisandi et in Aquileia civitate Concordia nat. Donati et Secundini
et Iustae. — Lat. 5256: In Affrica Concordie Donati Casti Secundiani. — Rich.: In Effeso Crisanti et Aquileia
civitate Concordia Donati Secundiani et Iusti alibi Romuli Saloni Silvani cum aliis LXXXIII m.
FEB. 17
1. IN EFFESO] Certo certius perversa lectio ex
Aff(rica), quemadmodum librarii nostri scribere
solent. Recte Cambr.: in Affrica. In hoc ergo
non discrepant ambae recensiones (n. 6).
4. CRISANTI] Infra: Crisentiani, n. 14,
Criscenti, n. 51.
5. IN AFRICA] In serie bene longa martyrum
huius diei, multi certe sunt Afri, ut vel ex solis
nominibus constat, sed et aliae regiones suos addiderunt,
quos non facile distinxeris. Nomina plurima
etiam in laterculis dierum feb. 24, iun. 1, 2
et 3 reperiuntur.
8. CONCORDIE] Huius nominis civitatem in Africa frustra requiras [Fuit quidem in Byzacena Colonia Concordia Ulpia Traiana Augusta Frugifera Hadrumetina, ut fert titulus C. I.L., VI, 1687. Haec autem Hadrumetum nuncupari solet; in codicibus nostris, ad diem feb. 21: Adrumitu.] , videturque Concordia martyr (n. 16), librariis iuvantibus, in civitatem immutata fuisse. Concordienses nec Italos nec Lusitanos martyrum decus munifice sibi in fastis impertitum despexisse nemo mirabitur. Suos enim esse gloriatur Concordia (olim Colonia Iulia Concordia) in dicione Veneta, martyres septuaginta duos, quorum habetur Passio non antiqua nec fide digna [BHL. 2303.] . Martyrum nomina et numerus ex hodierno laterculo fere deprompta sunt [D. G. 〈Zambaldi〉, Atti del martirio dei santi Donato Secundiano e Romolo, 4a ediz., San Vito, 1882, 43 pp.; M. Belli, Concordia e i suoi martiri, Udine, 1893, 135 pp.] , gesta vero ex hagiographi penu [Anal. Boll., t. XIII, p. 296 – 97; Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 896 – 99.] . Hos autem Concordienses non esse vel ex tritissimo Fortunati testimonio efficitur:
Si petis illud iter, qua se Concordia cingit,
Augustinus adest pretiosus, Basiliusque [Vita S. Martini, IV, 663 – 64. Martyres septuaginta duos Concordiae vindicare rursum conatus est, sed frustra, G. Milanese, in Scuola cattolica, ser. VI, t. IX (1927), p. 125 – 31.] .
De martyrum scilicet agmine denso ne verbum quidem. Est et Concordia in Lusitania, quae nunc Besulci (Beselga) dici creditur, et in suis finibus eosdem illos martyres passos esse contendit [G. Cardoso, Agiologio Lusitano, t. I, pp. 453, 457; Tamayo, Martyrologium Hispanum, t. I, p. 147.] . Quorum opinio, cum unius Flavii Dextri dictis nitatur, merito contemnitur.
11. DONATI] Hodie ter, n. 11, 36, 39; semel
Donatae, n. 42. Etiam iun. 1, 2. Sexcenties in
codicibus nostris Donatus recensetur, sed raro
admodum homonymorum discretio fieri potest.
Operae tamen pretium est adducere epistulam Luciani
Celerino datam, XXIIam inter Cyprianicas,
in qua haec scribit (post lacunam): secundum Pauli
praeceptum et ceterorum martyrum, quorum
nomina subicio, Bassi in petrario, Mappalici
in quaestione, Fortunionis in carcere, Paulus a
quaestione, Fortunata, Victorinus, Victor, Herennius
Credula, Hereda, Donatus, Firmus,
Venustus, Fructus, Iulia, Martialis et Ariston,
qui Deo volente in carcere necati sunt [Cypriani Epist. XXII, 2, Hartel, p. 534.] . Etiam
in hodierno laterculo praeter Donatum habemus
et Fortunionem (n. 45), Iuliam (n. 48), Victorem
(n. 40), ut taceam Venustinam (n. 67), quae alias
Venusta, et Cetulam (n. 71), quae cum Credula affinitatem
habet. Postridie occurrunt Paulus, Martialis,
Fructus (Fructulus?), et die 21 Victurinus,
Mappalicus, Fortunata (Fortunatus). Scio equidem
pleraque illa nomina tritissima esse, ideoque
illa retulisse sufficiat.
12. SECUNDIANI] Hodie Secundi, n. 62,
et iun. 2. Cf. feb. 21, n. 8: Secundini.
13. AQUILEIA] Nec Crisentianum nec Crisantum (n. 4) novit Aquileia [P. Paschini, La chiesa Aquileiese, (Udine, 1909), p. 66 – 69. Cf. F. Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 871.] , fortasse ex nota CRIS ortos, sed Crisogonum. Unde, licet mense nov. 24 eius festum agitur, libenter scripserim:
Aquileia Crisogoni.
15. EUTICI] Passim, sed et iun. 4, n. 9.
16. CONCORDIAE] Supra, ad n. 8. Cf. iun. 2, n. 73.
17. IUSTAE] Iun. 2. n. 53.
20. Rumuli] Infra, n. 72: Rutuli. Usuardum
sequitur martyrologium Romanum scribens:
Concordiae sanctorum martyrum Donati, Secundiani
et Romuli cum aliis octoginta sex eiusdem
coronae consortibus. Hieronymianorum perturbationem
iam notavit Sollerius [Martyrologium Usuardi, p. 108.] .
21. SALONI] Non alius videtur ab eo qui statim
dicitur Salviani (n. 22) et Silvani (n. 73).
Etiam iun. 1, n. 28. Die autem iun. 3, n. 123:
Silvani et aliorum LXXXIII.
25. XXXIIII] Al. LXXXIIII, qui numerus est
militum immo miliariorum die feb. 14 signatus.
Ut dictum est ad n. 21, numerus LXXXIII
Silvano adhaeret iun. 3, n. 121.
32. IANUARI] Hodie ter (infra n. 34, 50). Insuper
iun. 1, n. 66.
35. FELICIANI] Iun. 1, n. 107: Feliciae.
36. DONATI] Supra, n. 11; iun. 1, n. 53.
37. CASTI] Etiam iun. 1, n. 96. Celebratissimi
sunt martyres Afri Castus et Aemilius.
Non deest, si placet, comes Aemilius, sub
nomine Emiliae (n. 58). Sed cf. iun. 2, n. 243.
39. DONATI] Supra, n. 11.
40. VICTORIS] Iun. 1, n. 33, et infra n. 69.
Victor martyr in epistula Luciani, supra ad
n. 11.
41. AGAPAE] Feb. 15, n. 18, et iun. 1, n. 43.
42. DONATAE] Iun. 1, n. 119. Supra, n. 11:
Donati.
43. GUDDINIS] Nomen punicum. Martyris
Guddenis die 27 iun. memoria agebatur [Origines du culte des martyrs, p. 430.] .
Cf. iun. 2, n. 177: Sildinae, al. Sildini.
44. DATIVI] Usitatissimum Afris nomen.
Iun. 2, n. 158: Dati.
45. FURTUNIONIS] Iun. 1, n. 47: Fortunati.
Fortunio in epistula Luciani (supra,
ad n. 11) martyribus annumeratur.
46. MARCELLAE] Iun. 2, n. 86; feb. 19, n.
9; 18, n. 20: Marcelli.
47. QUINTIANI] Iun. 1, n. 73: Quinti.
48. IULIAE] Iun. 2, n. 47. Est et Iulia inter
martyres quorum nomina leguntur in epistula
Luciani, supra, ad n. 11.
50. IANUARI] Supra, n. 32, 34, iun. 2.
51. CRISCENTI] Supra Crisanti, n. 4,
Crisentiani, n. 14.
52. CELESTINI] Passim, sed hoc loco nudum
nomen.
53. SATURNINI] Iun. 1, n. 48 et passim. Saturninum
quendam, Saturum (n. 60) et
Felicitatem (n. 55) passionis socios esse,
nemo ignorat.
54. CYPTONIS] Al. Giptonis. Utrumvis
eligis corruptum deprehendis nomen.
55. FELICITATIS] Iun. 3, n. 46. An socia Perpetuae,
mart. 7? Vide dicta de Saturnino, n. 53.
56. DONATIANI] Iun. 1. n. 91.
57. VICTURIAE] Iun. 1, n. 112.
58. EMILIAE] Iun. 2, n. 243. Cf. supra, n. 37.
59. BASSILLAE] Al. Bassulae, ceterum
ignota est.
60. SATURI] Iun. 2, n. 100. Cf. supra, n. 53.
61. EBASI] Iun. 2,n. 176: Evasi.
64. OCTAVIANI] Hoc loco nudum nomen.
65. FAUSTINIAE] Al. Faustine, Faustini.
Iun. 1, n. 116; iun. 3, n. 110: Faustinae.
Cf. feb. 16, n. 5.
66. ALBINAE] Iun. 2, n. 240.
67. VENUSTINAE] Iun. 2, n. 60: Venuste.
Non quidem Venustina vel Venusta, sed Venustus
quidam est inter martyres quorum nomina referuntur
in epistula Luciani, supra, ad n. 11.
68. ROGATIANAE] Feb. 22, n. 73; iun. 1,
n. 51.
69. VICTORIS] Supra, n. 40.
70. MARCI] Iun. 1, n. 74.
71. CETULAE] Iun. 1: Getulae, nisi est
Credula, de qua in epistula Luciani, supra,
ad n. 11.
72. RUTULI] Iun. 1, n. 181: Rutili. Supra,
n. 20: Rumuli. Sitne ille Rutilius sanctissimus
martyr quem laudat Tertullianus [De fuga in persecutione, V.] non liquet.
73. SILVANI] Iun. 1, n. 28, et supra, n. 21.
74. COVILI] Nudu m nomen.
ADDITAMENTA] Policroni. In actis S. Laurentii Polychronius episcopus Babyloniae nuncupatur et ita narratur eius martyrium: Tunc iratus Decius iussit os suum lapidibus caedi. Qui cum caederetur, manibus expansis ad caelum et oculis, emisit spiritum. Eadem hora dimisit corpus eius ante templum et civitatem Cordulam (al. Cordubam) tertio decimo kalendas martii. Eadem nocte venerunt duo subreguli, qui erant occulte christiani, et rapuerunt corpus eius et sepelierunt ante muros portae Babyloniae [BHL. 6884.] .
Pamphili ad diem 16 feb. pertinet.
XII KAL. MART.
Italia civitate Concordia In Africanatale sanctorum Rutuli Silvani Clasici Secundini Fructuli Damasia Interrapis
Pauli Marcialis Maximi. et alibi Marceli Macrobi Gemini Rumuli Silvinae
Carsici Fructulib.
Addunt codices pleniores: a) orion C. — b) ianuarii C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. civī E | 7. om. E | 8. rutili S | 10. classici BSW | 12. frugtuli B | 14. in
terrapis E; inter rappis S | 16. omitt. SW | 18 – 19. omitt. SW | 21. macro B1; marcobi S; mororobi W; add. marcialis
SW (cf. 16) | 22. gemmini S | 23. romuli B | 24. silvanȩ B; silvini S; silvinȩ W | 25. cassici BSW; add. et SW |
26. fructoli B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Italia civitate Concordia nat. Rotuli Silvani Elasici Secundini Fructuli Damasi
Pauli Maximi. — Mon.: In Africa natalis sanctorum Rutuli Silvani Classici Damas Pauli. — Rich.: In Italia civitate
Concordia Rutuli … alibi sancti Pimenii mart.
FEB. 18
1. ITALIA] Heri, in altera recensione, legebamus
in Africa civitate Concordiae,
in priore autem in Africa, dempta civitatis
mentione. Nunc vicissim locorum indicia commutata
sunt, sed infelici sane emendatione, Concordia
in Italia collocata est. De his dictum est heri.
Lectio in Africa (n. 5), cum nomenclatura
fere integra, e proximis diebus repetita est.
3. CONCORDIA] Ut videtur, nomen martyris, de
quo heri ad n. 8
8. RUTULI] Etiam infra, n. 23: Rumuli;
heri item bis: Rumuli (n. 20), Rutuli
(n. 72).
9. SILVANI] Hodie bis, n. 9 et 24: Silvinae,
heri ter: Saloni (n. 21) Salviani
(n. 22), Silvani (n. 73).
10. CLASICI] Melius sane Classici, idem
qui redit n. 25: Carsici.
11. SECUNDINI] Heri, n. 12: Secundiani; Cambr.: Secundini.
12. FRUCTULI] Infra iterum, n. 26. In epistula
Luciani (feb. 17, ad n. 11) non quidem Fructulus,
sed Fructus martyribus annumeratur.
13. DAMASI] Pontificem maximum illum, cuius
depositio 11 dec. celebratur, non vero alium Damasum
novisum qui ecclesiastico cultu fruatur.
Diem ordinationis eiusdem hodie commemorari
nullo indicio comprobatur.
14. INTERRAPIS] A Notkero lectum est Interamnis,
sive Interamna oppidum in laterculis
feb. 14 et 15 non semel obvium, etiam latitans,
ni fallor, in vocabulo Hierapi,
Terapi, die, 16, n. 17, 53.
15. PAULI] Iam feb. 16, cum sequentibus
(n. 16 – 21), Marcialis, Maximi, Marcelli
(seu Marcellini), Macrobi. Paulus
et iterum Paulus [Les origines du culte des martyrs, p. 432, annot. 5.] , cum Marciali sunt inter martyres
quorum nomina proferuntur in epistula
Luciani, quae adducta est feb. 17, ad n. 11.
22. GEMINI] Etiam diebus iun. 1, 2, ut alii
plurimi quos heri recensuimus.
23. RUMULI] = Rutuli, supra, n. 8.
24. SILVINAE] Al. Silvini = Silvani,
supra, n. 9.
25. CARSICI] Lectio depravata; sanior haec altera:
Cassici; Cassicius enim gentilicium est.
Non tamen certam eam dixerim, cum supra,
n. 10, scriptum sit Clasici; Classicus autem
cognomen inusitatum non est [Thesaurus linguae latinae, Suppl., t. II, pp. 233, 470.] .
26. FRUCTULI] Iam supra, n. 12. Martyrologium Romanum: In Africa sanctorum martyrum Lucii, Silvani, Rutuli, Classici, Secundini, Fructuli et Maximi. Ad haec Baronius: “Hos omnes restitutos scias ex eodem codice pervetusto cuius saepe meminimus.” Rutulus iam heri sub nomine Romuli velut Concordiensis prodibat. Lucius aliquis reperitur die 14 feb.
ADDITAMENTA] Orion nomen est Aegyptiis usitatum [Les martyrs d'Égypte, p. 217.] . Unde huc errabundum advenerit fateor me ignorare.
Ianuarii. Ter occurrit in serie martyrum feb. 17, n. 32, 34, 50.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Elasici = Classici, n. 10.
Cod. Rich.: Pimenii. Martyr Romanus est, cuius memoria in codicibus nostris variis diebus inscripta est. Ad diem 2 dec. aptius de eo tractatio erit, quamquam in Passione S. Bibianae hodie passus esse dicitur: cuius corpus collectum est et sepultum in cimiterio Pontiani ad Ursum Pileatum XII kal. martii [BHL. 1322, n. 6.] , et feb. 18 inscriptus est kalendario marmoreo Neapolitano:
NAT(ALE) S(ANCTI) PIMENII [Capasso, Monumenta Neapolitani ducatus, t. I, p. 336.] Apud Mazochium: PIMENI, cum hoc commentario: “Huius sancti nomen in marmore sic sculptum cernitur, ut transversa lineola sinistro litterae N hastili non tantum insistat, sed plane artissime adhaereat, ita ut videatur monogramma compositum ex T et N. Sed tamen vox PIMETNI nihil est. Quocirca lineola prorsus redundat [In vetus marmoreum sanctae Neapolitanae ecclesiae kalendarium commentarius, t. I, p. 61.] ”. Unum eundemque esse Epimenium qui Brixiae [Act. SS., Febr. t. III, p. 65] et Pigmenium (seu Pimenium) qui Romae colitur non dubitat vir doctissimus.
XI KAL. MART.
In Africa Publii Marubi Iuliani Barecei item Iuliani Marcelli Tuli Lampasi
Maiuli Iulia.
Addunt codices pleniores: a) saturnini C.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aff̄ E; add. natale sanctorum SW | 3. pupli E | 4. marcelli B; om. SW | 6. barechei
B; barachie S; om. W; add. marobi B2; marubi W (cf. 4) | 7 – 8. om. S | 8. add. barachei W (cf. 6) | 10.
tulii BSW | 11 – 12. lampasima iuli W | 13. iulii BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. sanctorum Publi Iuliani Marubi item Iuliani Marcelli Tuli Lampasi
Maiuli et Iuliani. — Rhab. … Maiuli et Iuliani. — Mon.: … Maurobi Iuliani Rutuli. — Rich.: In Affrica Publii
Marcelli … Maiuli Maximillae. — Met.: … Marcelli Victoris Corone.
FEB. 19
1. IN AFRICA] Martyres quorum nomina sequuntur
Afros esse non negaverim. Dubito tamen
num ullus eorum natalem suum hodie habeat.
3. PUBLII] Nudum nomen.
4. MARUBI] Al. Marobi, lege Macrobi,
quem feb. 16 kalendario Carthaginiensi et in
nostris libris feb. 16, n. 61, et 18, n. 21 inscriptum
vidimus.
5. IULIANI] Etiam feb. 16, n. 83, et hodie iterum
n. 8.
6. BARECEI] Melius Barechei, nomen punicum.
9. MARCELLI] Feb. 18, n. 20; 17, n. 46:
Marcellae.
10. TULI] Infra, n. 13: Iuli.
11. LAMPASI] Hominis an oppidi nomen, quis
discernat? Lambaesitani martyres die 23 (n. 21)
nuntiantur.
12. MAIULI] In kalendario Carthaginiensi die 11 maii memoratur S. Maiulus, al. Mavilus, a Tertulliano laudatus [Ad Scapulam, III.] . Passus est ille Hadrumeti. Indicium quidem loci hic deest, sed fortasse aberravit ad diem feb. 21, n. 4; unde scribendum esset:
in Africa civitate Adrumeto Maiuli.
13. IULI] = Ma]iuli per aphaeresim. Ex Iuli etiam factum est Tuli, supra, n. 10.
ADDITAMENTA] Saturnini. Plurimi sunt huius nominis martyres quorum unus feb. 17, item feb. 21 recensetur.
EXCERTA] Cod. Mon. Rutuli. Feb. 17, 18.
Cod. Met.: Victoris, Coronae. In plerisque codicibus feb. 20.
X KAL. MART.
Apud Ciprum natale Potami Nemesis Didimia. Romae Gai episcopi. Romae via Appia in cimiterio Calesti depositio Gagi episcopi.
et alibi Victoris Coronae et aliorum Xb.
Addunt codices pleniores: a) iocundi flori C. — b) in gal(liis) vico sardinio natale sancti eucerii episcopi et
confessoris B2 in marg.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. cyprum S; cybrum W | 3. om. E | 4 – 5. potamine misis S; potiamiene
missis W; potamii nemesii B | 9. ep̄i E | 10. rome BS | 14. cimī W | 15. caelesti S | 17. gai S1 | 21. victuris SW |
22. chronanae E; corone BS | 23 – 25. om. B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae nat. Gagi episcopi et in Cypro nat. Potamienem Ersi et Didimi et alibi Victoris
martiris et Coronae et aliorum XX. — Mon.: Romae via Appia in cimiterio Calisti depositio Gagi episcopi Potami
Victoris et aliorum VI. — Rhab. : Romae nat. Gagi episcopi et in Cipro cet. — Rich. : Rome via Appia in cymiterio
Calisti depositio Gagi episcopi et alibi Victoris Corone et Cypro natale Putamii Nemesie.
FEB. 20
1. APUD CIPRUM] Quae ad diem 9 feb. de hac
loci notatione observavimus hic iterum dicta
sunto. Cyprus martyres non habuit [Les saints de Chypre, in Anal. Boll., t. XXVI, p. 234.] , et si nominum
ratio habetur, Aegyptus pro Cypro supponendus
erit.
4. POTAMI] Die 9 feb. n. 58 et in Passione
martyrum XXXVII Aegyptiorum recensetur Potamon,
et die 18 maii: in Alexandria Potamonis
presbiteri. Sed est et celebris martyr Alexandrina
Potamiaena [Eusebii, Hist. eccl., VI, 5, 1 – 3, 6 – 7.] , de cuius tamen anniversaria
die nihil traditum est [Les martyrs d'Égypte, p. 47 – 48.] . Nec iuvat afferre
lectionem codicum nonnullorum Potamiene
(W, ita fere et Cambr.) Potaminae
(CSMKLV). Etenim casu orta est ex male discretis
nominibus potaminemesi: = Potami Nemesi,
non Potamine Mesi (al. Misis,
Ersi).
5. NEMESIS] Melius, cum B : Nemesii,
si tamen ille Νεμεσίων est, cuius laudes sunt in
epistula Dionysii Alexandrini [Ap. Eusebium, Hist. eccl., VI, 41, 21.] . Nemesius aliis
martyribus Alexandrinis sept. 8, 10 connumeratur
[Les martyrs d'Egypte, p. 62 – 64.] . Cum Usuardo scribit martyrologium Romanum:
in Cypro insula sanctorum martyrum
Pothamii et Nemesii.
6. DIDIMI] In breviario Syriaco, die 5 aprilis
commemoratur ἐν
Ἀλεξανδρείᾳ…
Δίδυμος, in
hieronymianis: in Alexandria Didymi presbyteri,
cum Nemesio sept. 8, 10, cum Potamon e feb. 9 [Ibid., pp. 46, 54, 62, 63.] .
7. ROMAE] Die 22 april., n. 6, proprio loco posita est annunciatio:
Romae via Appia in cimiterio Callisti depositio Gai episcopi,
huc delata a legente X kal. mart. pro X kal. maii.
20. ALIBI] Variis locis variisque diebus passi
dicuntur in nostris codicibus Victor et Corona,
de quibus ad diem 14 maii. Al(exandria)
loco al(ibi) verisimilis est coniectura.
24. ALIORUM X] Al. XX, al. VI. Sitne cum Victore et Corona potius quam cum martyribus Aegyptiis (n. 4 – 6) coniungendus numerus incertus sociorum, non liquet.
ADDITAMENTA] Iocundi: 21 feb., n. 14.
Flori. Saepius mense ianuario, forsitan a die X kal. feb. ad X kal. mart. transvectum.
vico Sardinio. Lege vico Sarchinio. S. Eucherius, episcopus Aurelianensis, medio saec. VIII obiit Sarchinii seu Trudonopoli (Saint-Trond) in Hasbania [Act. SS., Febr. t. III, p. 208 – 222.] .
in Galliis vico Sarchinio natale sancti Eucerii episcopi et confessoris.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Potamienem, Ersi, lege Potami Nemesi, supra, n. 4.
IX KAL. MART.
In Africa civitate Adrumitu natale sanctorum Veruli Secundini Servoli Sirici Felicis Saturninia Fortunati Iocundi et aliorum XVIII. et alibi Victurini Mappalici Pusitimi Thedre
Crispini
Sancti Petri
Secundioli Dinaris Titi Rusticib Tumuli Massedi Iusti Securi Masseric
Gloriosi Altiatoris Iusti Amatoris Secundae Siricid.
Addunt codices pleniores: a) secundini B2 in marg. — b) securi titi S. — c) iusti securi item massedi W. —
d) iocundi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. aff̄ E | 3 – 4. om. SW | 3. civī EB | 4. adromito B | 6. sc̄orū E | 7. viruli B;
veroli SW | 8. iucundi B1; iocundi B2 | 9. servuli BS2; sevoli S1 | 10. syrici SW | 11. add. iocundi SW | 12. add.
secundini B2 (cf. 8) | 13. furtunati BSW | 14. iucundi B1; om.
SW (cf. 11) | 17. decim et octo B; XVI S; XVII W |
20. victorini B | 22. pustumi S | 23. thedrȩ S; tedrȩ W | 27 – 28.
secundo lidinaris W | 27. secundoli BS | 28 – 29. dinaristiti
B | 29. om. SW | 30. add. titi W (cf. 29); securis titi S (cf. 29 34) | 31. tumoli B | 32. masseti S | 34. om.
S; add. item BSW | 35. massedi BW; masseti S | 37. alciatoris BW; add. item BSW | 40. secunde BS; add.
et SW | 41. cyrici B; syrici S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. sanctorum Veroli Servoli Secundini Sirici Felicis Saturnini Furtunati
et aliorum XVI. — Mon.: In Africa civitate Adromiti natalis sanctorum Veroli … — Rich.: In Affrica Assumito
civitate Verili…
FEB. 21
4. ADRUMITU] Scribendum profecto: in Africa
civitate Adrumeto; Hadrumetum enim est civitas
in Byzacena [Col. Concordia Ulpia Traiana Aug. Frugifera Hadrumetum. C. I. L. VIII, p. 14. Dessau, in Pauly-Wissowa, Real-Encyclopädie, t. VII, p. 2178.] . Cave tamen ne temere Verulum
et reliquum martyrum agmen Hadrumeto
applices. Verulus enim cum Secundolo (n. 8,
27), Felice et Saturnino (n. 11, 12)
die 24 martii (n. 28 – 30) in Mauretiana signantur;
vices scilicet commutarunt VIIII kal. mart.
cum VIIII kal. april., quod in codicibus nostris
sollemne est. Quis inter sanctorum loca diiudicabit?
De uno martyre Hadrumetino indubia traditio
est, nempe Maiulo seu Mavilo, cuius
aliqua commemoratio facta est die 19 feb., cui
proinde libenter restituo indicium civitate
Adrumeto. Hodie retinendum videtur: in
Africa; nec tamen asseverare audeam omnes
et singulos, de quibus nunc, Afros esse.
7. VERULI] Die mart. 24, n. 29; in Mauretania.
Cf. infra, n. 9.
8. SECUNDINI] Etiam feb. 18, n. 11; 17, n. 12:
Secundiani; infra Secundioli, n. 27;
mart. 24, n. 30, Secundolus Verulo adhaeret.
9. SERVOLI] Tot sunt cum Veruli, alias
Veroli, communia elementa ut unum idemque
videatur.
10. SIRICI] Iterum infra n. 41, et die 23 feb.
n. 49, ubi mendum esse censetur ex Sineroti.
11. FELICIS] Cum Saturnino die mart.
24, n. 31, in Mauretania. Cf. supra, n. 4.
12. SATURNINI] Etiam feb. 28, n. 12, cum Victurino.
Cf. supra, n. 4.
13. FORTUNATI] Postridie: Fortunatae,
Fortunae. Non quidem Fortunatus, sed Fortunata
inter martyres inedia consumptos numeratur
a Luciano, in epistula (feb. 17, ad n. 11).
Martyrologium Romanum: Adrumeti in Africa
sanctorum martyrum Veruli, Secundini, Syricii,
Felicis, Servuli, Saturnini, Fortunati et aliorum
sexdecim, qui in persecutione Wandalica ob fidei
catholicae confessionem martyrio coronati sunt.
Usuardus nonnisi Veroli, Secundini, Servuli et
aliorum viginti meminit, de persecutione Vandalica
nihil addens. Baronius: “Ex veteri manuscripto
scias esse restitutum.” Memoria lapsum esse egregium
virum iam notavit Sollerius [Martyrologium Usuardi, p. 116.] .
14. IOCUNDI] Feb. 16, n. 24, et aliis diebus,
nisi sit cognominis.
16. ALIORUM XVIII] Al. XVII. Solent per
laterculos huius modi notae numerales vagari et
eundo corrumpi. Heri: et aliorum X, al. XX, al.
VI; postridie: et aliorum XXVIIII, et aliorum
XVI, al. LXII, LXXI.
20. VICTURINI] Victorinus martyr nuncupatur
a Luciano in epistula Celerino data
(feb. 17, ad n. 11) in qua et de Mappalico
(cf. n. 21). Potest quidem fieri ut bina nomina
hodie casu coniuncta reperiantur. Victurinus enim
anticipatus videtur a die 22 feb., illuc delatus a
25 mart.
21. MAPPALICI] Huius nominis martyr inscriptus
est kalendario Carthaginiensi ad diem
april. 19, in nostris codicibus ad april. 17, n.14;
18, n. 36. In epistula Luciani (feb. 17, ad n. 11)
Mappalicus in quaestione obiisse asseritur.
22. PUSITIMI] Lectionem corruptam esse minime
dubium est. Attendenda est variatio codicis S:
Pustumi, id est Postumi, nobis tamen nudum
nomen.
23. THEDRE] Manifesto legendum [c a] thedrae
sancti Petri (n. 23, 25, 26) cuius
commemoratio incidit in diem sequentem.
24. CRISPINI] Non ita raro occurrit Crispinus
in laterculis Africanis, v. gr. iun. 1,
n. 12, unusne an plures, non liquet.
26. PETRI] Supra, ad n. 23.
27. SECUNDIOLI] Supra, ad n. 8. Feb. 22:
Secundulae.
28. DINARIS] Nomen luxatum ignoti martyris.
29. TITI] De Tito hodie culto nihil compertum
habemus, neque de Rustico.
31. TUMULI] Mendosae lectioni Rumuli
(feb. 18, ex Rutili) mendum addidit librarius.
32. MASSEDI] Infra, n. 35: Masseri, utrumque
incertum.
33. IUSTI] Iterum infra, n. 38.
34. SECURI] Etiam feb. 24. Dubitatur tamen
de lectionis sinceritate.
35. MASSERI] Supra, n. 32: Massedi.
36. GLORIOSI] Non semper adiectivum sed et
proprium nomen. Gloriosus nuncupatur episcopus
Migirpensis, non sanctus sed Donatista, qui interfuit
collationi anno 411 Carthagine habitae [Cognitio I, n. 198, Mansi, Concilia, t. IV, p. 147.] .
37. ALTIATORIS] Nomen certe peregrinum, plurima
communia habens cum Amatoris, infra,
n. 39.
38. IUSTI] Iam supra, n. 33.
39. AMATORIS] Cf. supra, n. 37. Ceterum ignotus
est.
40. SECUNDAE] Cf. supra, n. 8: Secundini;
n. 27: Secundioli.
41. SIRICI] Iam supra, n. 10.
EXCERPTA] In cod. Rich.: Assumito = Adrumitu, n. 4.
VIII KAL. MART.
Cathedra Petri in Antiochia. et Romae natale Concordiae. in Antiochia natale Galli consulis natale sanctae Teclae virginis. Natale Cathedra sancti Petri apostoli quam sedit apud Antiochiam. Nicomedia natale sanctae Teclae virginis discipulae sancti Pauli apostoli .
In Africa natale sanctorum Victorini Euciri Palatini Donati Furtunae et aliorum XXVIII. Romae via Tiburtina ad sanctum Laurentium natale sanctae Concordiae.
Sirmi natale sancti Seneri et aliorum XVI. item Nicomedia Euteri Palatini
Victorinae Paulae Emeritae Antonianae Dativae Rogatianae Antigae Urbanae
Maximae Marinae Matronae Perigrinae Filiae Secundulae Iustae Castolae Florenti
Victoris Marcellinae Castae Donatolae Libosae Flaviae Donatae Furtunatae
Luciani Amicae Reginae Ciriaci Galatii Valeri Gurgonia.
Addunt codices pleniores: a) felicis C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 4. antioc̄ E | 10. antio E | 18 – 24. natale sancti petri apostoli cathedra quam
sedit SW | 18. del. B2 | 19. cathedrae B2 | 26. antiocia W | 29. om. W | 30. tecle S; teglȩ B1 | 32 discipule S | 37. aff̄
E | 38. om. E | 40. victorine B; victurini S; victurinȩ W | 41. neuceri BSW | 42. pallatini E; palitini S | 44. furtune
BS; furtunȩ W | 47. XXVIIII BSW | 48. rom̄ B; rome S; roma W | 50. tyburtina S | 55. sancte B | 57. sirmium
B; syrmium S; syrmivis W | 59. om. E | 60. sereni EW | 63. LXII BSW | 64. om. B1(?) | 65. nicom̄ E; in nicomedia
BW | 66. eutiri SW | 68. victurinȩ BW; victurini S | 70. emerite S; emeretȩ W | 71. antoninae BSW | 72. dative
W | 73. rogatiane SW | 74. anticȩ S; antitȩ W | 76. maxime S | 77. marine S; masinȩ W | 78. matrone S |
79. peregrinȩ BW; om. S | 81. secundolae BS; secondo lȩ W | 82. iusti S | 83. castulȩ BW; castule S | 85. victuriae
BSW | 87. caste S | 88. donatulȩ BSW | 89. libose BS | 90. flaviane S; flavianȩ W; add. item SW | 91. dotae
E; donate BSW | 92. furnatae E; furtunate S | 93. lucianȩ BW; luciane S | 94. amiȩ BSW | 95 regine S | 96. cyriaci
BSW | 97. gallacii S; galaci W | 99. gorgiani E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Vernus exoritur et Antiochiae cathedrae sancti Petri apostoli in Nicomedia nat.
sanctae Teclae virginis discipulae sancti Pauli in Affrica nat. Victorini Palatini Donati Furtunae et aliorum XXIX.
— Rich.: Rome natale Concordiae et natale cathedrae apostoli Petri quam sedit Antiochia in Nicomedia sanctae
Teclae virginis in Affrica Victurini Syrmio sancti Seneri et aliorum LXXI.
FEB. 22
1. CATHEDRA] Depositio martyrum Romana: VIII kal. martias natale Petri de Cathedra. Huius sollemnitatis alia antiqua testimonia prostant tum in kalendario Polemii Silvii, qui tamen festi rationem non est assecutus: VIII kal. mart. depositio sancti Petri et Pauli cara cognatio [C. I. L., I, 12, p. 259.] …, tum in concilio Turonensi anni 567: sunt enim qui in festivitate cathedrae domni Petri apostoli cibos mortuis offerunt et post missas redeuntes ad domos proprias ad gentilium revertuntur errores et post corpus domini sacratas daemoni escas accipiunt [Bruns, Canones apostolorum et conciliorum, t. I, 2, p. 235.] . Eodem die in Hispania festum Cathedrae agebatur [Ferotin, Le Liber ordinum, p. 456.] . In missali Gothico Missa in cathedra sancti Petri apostoli, post festum Conversionis S. Pauli (25 ian.) ponitur [Bannister, Missale Gothicum, t. I, p. 46. Cf. t. II, p. 35.] , non igitur die 18 ian., quo in ecclesiis Galliae celebrari consueverat. Paulatim in ipsa Urbe huius festivitatis celebritas exolevit, ita ut in antiquis libris liturgicis Romanae ecclesiae nullum Cathedrae Petri vestigium remanserit. Interim iis in locis ubi die 18 ianuarii Cathedra Petri celebrari coepta erat, Romana commemoratio die feb. 22 revixit. Utramque recensent non solum codices nostri, sed et kalendaria S. Willibrordi [Wilson, p. 3 – 4.] et Oengussii, cuius laterculum metricum diei 22 feb., latine referre iuvat:
Antiochiae [eius] ordinatio
Petri (ut) significat doctrina;
natale Laurentii — plena responsio,
cum festo splendido Theclae [Hibernice et anglice ap. W. Stokes, The Martyrology of Oengus, p. 62.] .
Ne bis eadem memoria agi videretur, Antiochenae et Romanae cathedrae varietas excogitata est. Hinc factum est, ut quando cathedrae Petri observatio die 22 feb. in Urbe rursum invaluit, non Romanae sed Antiochenae sedis memoria fieret. Paulus IV, litteris apostolicis 6 ian. 1558, festivitatem cathedrae Romanae restituit, altera non suppressa, ad normam Gallicanam. His autem utitur verbis: Licet Urbs ipsa multo plus debeat eidem Petro … festivitatem tamen ipsius cathedrae, quae iuxta antiquissimorum sanctorum Patrum nostrorum testimonium quintodecimo kal. februarii fuit et in diversis orbis christiani et praesertim Galliae et Hispaniae partibus dicta die solemniter celebratur, minime observet, celebratque solum festivitatem cathedrae Antiochenae, quae octavo kal. martii iuxta eorumdem patrum testimonium fuit, tamquam idem Salvator noster … non respiciens imbecillitatem nostram, festivitatem cathedrae, qua ipse Petrus apostolus Romae primum sedit, nostris temporibus celebrandam seu potius antiquae celebritati restituendam reservaverit. Quamobrem, considerantes quod si in hac Urbe cathedram ecclesiae Antiochenae pie et solemniter veneramur, iustum est etiam et conveniens ut festivitatem cathedrae qua praefatus apostolus Romae primum sedit eo solemnius et magis pie celebremus, quo magis Urbs ipsa illi tenetur et debet, non dedignantes etiam inferiores ecclesias in hoc imitari, festivitatem cathedrae, qua idem beatus Petrus Romae primum sedit, eadem die quintodecimo kal. februarii, non solum in hac alma Urbe, verum etiam in universis Orbis ecclesiis, etiam in quibus illa ad praesens celebratur sub duplici officio annis singulis perpetuis futuris temporibus solemniter celebrari volumus statuimus et mandamus [Coquelines, Bullarium Romanum, t. IV, p. 342.] . De prima origine et rationibus natalis Petri de cathedra inter doctos varie disceptatum est [De Rossi, Bullettino, 1867, p. 40 – 43; Duchesne, Origines du culte chrétien5, p. 294 – 96; A. Profumo, La memoria di S. Pietro nella regione Salario-Nomentana (Roma, 1916), p. 125 – 31; H. Lietzmann, Petrus und Paulus in Rom2, p. 93 – 102; J. P. Kirsch, Le feste degli apostoli S. Pietro e S. Paolo nel martirologio Geronimiano, in Rivista di Archeologia cristiana, t. II (1925), p. 54 – 83; Id., Die beiden Apostelfeste Petri Stuhlfeier und Pauli Bekehrung im Januar, in Jahrbuch für Liturgiewissenschaft, t. V (1926), p. 48 – 67; Th. Klauser, Die Cathedra im Totenkult (Münster i. W., 1927), p. 152 – 83. C. Erbes multis ostendere conatus est laterculum Polemii Silvii: VIII kal. mart. depositio sancti Petri et Pauli presse accipiendum esse et antiquissimum referre usum Romanum; dein verum natalem apostolorum in festum cathedrae Petri immutatum fuisse postquam agi coepta sit commemoratio diei 29 iun. Die Todestage der Apostel Paulus und Petrus, in Texte und Untersuchungen, t. XIX (1899), p. 37 – 46; Die geschichtlichen Verhältnisse der Apostelgräber, in Zeitschrift für Kirchengeschichte, t. XLIII (1924), p. 63 – 67. Haec iure respuit H. Lietzmann, l. c.] . Horum placita singulatim perpendere non est huius loci. Luce clarius est in primordiis diem 22 feb. memoriae cathedrae Romanae non Antiochenae sacrum fuisse. Nihilominus certa codicum nostrorum lectio hic promenda est:
Natale cathedrae sancti Petri apostoli qua sedit apud Antiochiam.
8. CONCORDIAE] Recte in via Tiburtina (n. 50) S. Concordiae sepulcrum collocatur, minus accurate ad sanctum Laurentium (n. 53). Dies depositionis non convenit cum Passione S. Hippolyti, ubi sepulta dicitur die tertio decimo post passionem beati Hippolyti, id est 26 augusti, a Iustino presbytero, qui sepelivit eam iuxta corpus sancti Hippolyti et ceterorum [BHL. 3961. Cf. Act. SS., Aug. t. III, p. 8, n. 20.] . Locum distinctius describunt qui sanctorum sepulcra olim lustrarunt. Pervenies ad S. Ypolytum martyrem, qui requiescit sub terra in cubiculo, et Concordia mulier eius martyr ante fores. Ita Itinerarium Salisburgense [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, p. 178.] . Notitia e Willelmo Malmesburiensi: Ibi non longe Ipolitus vel basilica S. Ippolyti … et ibi requiescunt beata Triphonia uxor Decii et filia eius Cirilla et Concordia nutrix eius [Ibid., p. 179.] . Epitome de Locis Sanctorum: ibi est Triphonia uxor Decii Caesaris et Cyrilla filia eius: inter utrasque Concordia et S. Geneseus [Ibid., p. 178.] .
Romae via Tiburtina ad sanctum Laurentium natale sanctae Concordiae.
12. GALLI] Galli consulis Acta conscripta
non fuisse iam dolebat Henschenius, Gallosque
recenset quotquot munus consulare gesserunt;
ignorat tamen quis ille noster fuerit [Act. SS., Febr. t. III, p. 288.] . Nec certum
est loci indicium, in Antiochia, ad
eum pertinere. Potuit enim a proximo enuntiato,
de cathedra Petri Antiochena iterari.
16. TECLAE] Quae hodie Nicomediae (n. 27) asseritur Tecla variis diebus variis in locis nuntiatur in libris nostris. De his paulo fusius ad diem 23 sept. Hodie non tantum in kalendario Oengussii inscriptum est festum splendidum Theclae (supra ad n. 1), sed et in kalendario marmoreo Neapolitano [Capasso, Monumenta ducatus Neapolitani, t. I, p. 336.] :
NAT(ALE) S(ANCTE) THECLE ubi rursum, die 24 septembris [Ibid., p. 338.] :
PAS(SIO) S(ANCTE) THECLE.
Neutro tamen testimonio astruitur antiquis temporibus festum S. Theclae die 22 feb. fuisse celebratum. Oengussium enim fastos nostros carmine expressisse certissimum est, et Neapolitanas tabulas hoc saltem die iisdem innixas crediderim. Porro cur non Thecla solum, sed et Victorinus (n. 40), Matrona (n. 78) et Castola (n. 83) hodie recenseantur causa est error legentis VIII kal. mart. loco VIII kal. april. Error etiam est eius qui Theclae praefixit vocabulum Nicomediae, quod ad alium martyrem (n. 65) pertinere manifestum est. Reliquis, quae observanda sunt, ad diem 25 martii remandatis, cum codicibus scribamus:
Natale sanctae Teclae virginis discipulae sancti Pauli apostoli.
36. IN AFRICA] Afris, solito more, non pauci
peregrini admisti sunt, ut mox manifestum erit.
40. VICTORINI] Iam heri nuntiatus fuit Victorinus,
ad feb. 22 a 25 mart. translatus.
Cf. supra, ad n. 16. Infra, n. 68: Victorinae.
41. EUCIRI] Iterum, infra n. 66: Euteri
Palatini; utraque lectio emendatione indiget.
43. DONATI] Vix unquam deest in laterculis
Africanis. Cf. infra, n. 91: Donatae.
44. FURTUNAE] Infra, n. 92: Furtunatae;
feb. 21, n. 13: Fortunati.
46. ALIORUM XXVIII] Infra, n. 62. De martyrum
agminibus numero designatis, vid. feb. 21,
ad n. 16.
53. LAURENTIUM] Minus accurate dictum esse
observavimus ad n. 8. Natale S. Laurentii significari
putavit Oengussius, supra, ad n. 1.
57. SIRMI] Martyr Sirmiensis Senerus, al. Serenus, melius feb. 23, n. 4, Syneros nuncupatur. Passionis sancti Sereni [BHL. 7595, 7596.] codices plerique diem emortualem scribunt VIII kal. martias, aliqui tamen VII kal. martias [Act. SS. Febr. t. III, p. 364.] . Hodierna annuntiatio deducta videtur e Passione, quacum scribendum:
Sirmi natale sancti Sereni.
62. ALIORUM XVI] In altera recensione LXII.
Nullos habuisse socios S. Serenum seu Synerotem
ex Passione eiusdem efficitur. Cf. feb. 21, ad n.
16, et feb. 23, ad n. 1.
65. NICOMEDIA] Martyr Nicomediensis Euetius seu Evitius loco non suo. Passus est enim die 24 feb., quo recensetur cum Petro palatino, ipse non palatinus, ut videtur, unde Petrum hodie casu excidisse, vel inscite suppressum, ne Petri (n. 2) duplex esset mentio, nostra est coniectura:
Nicomedia Euetii 〈et Petri〉 palatini.
68. VICTORINAE] Supra, n. 40: Victorini.
69. PAULAE] Feb. 18, n. 15, habuimus Paulum
de quo feb. 17, ad n. 11.
70. EMERITAE] In salutationibus epistulae Luciani
Celerino datae, inter Cyprianicas XXII, haec
leguntur: Vos salutate confessores Domini qui
ibi vobiscum sunt, quorum nomina significasti,
inter quos et Saturninus cum comitibus suis, sed
et collega meus et Maris, Collecta et Emerita,
Calpurnius et Maria, Sabina, Spesina et sorores
Ianuaria, Dativa, Donata [Cypriani Epist. XXII, 3, Hartel, p. 535.] . Epistulae et laterculo
nostro communia esse nomina Emeritae
(n. 70), Dativae (n. 72), Donatae (n. 91)
notasse sufficiat. Perendie occurrunt: Mariae,
Ianuariae, mart. 24, n. 69, 70.
71. ANTONIANAE] Al. Antonine, quae cum
aliis diebus tum 2 iun. recurrit.
72. DATIVAE] Lege quae dicta sunt ad n. 70.
73. ROGATIANAE] Feb. 17, n. 68.
74. ANTIGAE] Scribendum videtur Antigonae.
Feb. 23, n. 5; 27, n. 5; mart. 3, n. 2: Antigoni;
april. 25, n. 17: Ingonae; april.
26, n. 12: Anthi.
75. URBANAE] Urbana, Maxima, Marina
(n. 75 – 77) cum aliis plurimis iun. 2 recensentur.
Cf. infra n. 95.
78. MATRONAE] Nonnullae huius nominis martyres
Afrae reperiuntur; et duae quidem inter
Abitinenses [BHL. 7492.] . Hodiernae tamen Matronae Thessalonica
patria est. Huius quippe exstat Passio
sanctae Matronae quod est VIII kalendas martias
[BHL. 5688.] , olim, ni fallor, VIII kalendas apriles. Lege
quae dicentur ad diem 25 mart.
79. PERIGRINAE] Feb. 24, n. 56: Peregrini.
Hanc esse filiam Secundolae, etsi non
reluctantibus codicibus (n. 80), asserere non ausim.
80. FILIAE] Sitne cognomen an appellativum
ancipites haeremus.
81. SECUNDULAE] Feb. 21, n. 27: Secundioli.
82. IUSTAE] Feb. 17, n. 17; feb. 21, n. 33:
Iusti.
83. CASTOLAE] Etiam feb. 15, n. 21. Dubium
tamen est an ab hoc die die potius quam a 25 mart.
Castola repetenda sit. Supra, ad n. 16.
84. FLORENTI] Cum iis quorum nomina sequuntur,
etiam feb. 24 nuntiatur.
85. Victoris.
86. Marcellinae. Cf. n. 95.
87. Castae, feb. 24: Casti.
88. Donatolae, feb. 24: Donatilae.
90. Flaviae, feb. 24: Flavi, Flaviani.
92. Furtunatae.
93. Luciani.
89. LIBOSAE] Nudum nomen.
91. DONATAE] Lege quae dicta sunt ad n. 70.
94. AMICAE] Nobis ignota.
95. REGINAE] Quonam vinculo conectantur
dies 22 feb. et 2 april. equidem non video. Nomino
utrique communia conferenda sunt:
22 FEB. | 2 APRIL. |
75. Urbanae | 30. Orbani. |
86. Marcellinae | 10. Marcellini |
95. Reginae | 14. Reginae |
96. Ciriaci | 13. Ciriacae |
98. Valeri | 26. Valeri |
99. Gurgoni | 40. Gortoniani (?). |
97. GALATII] Nudum nomen.
99. GURGONI] Martyribus Nicomediensibus de quibus supra, ad n. 65, adiungendus Gorgonius palatinus, cuius memoria agitur mart. 11.
ADDITAMENTA] Felicis. Cotidie fere Felices habemus. Proximus est qui feb. 23 memoratur.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Palatini nomen appellativum est. Supra, ad n. 65.
Aliorum XXIX, et in cod. Rich.: aliorum LXXI. Supra ad n. 62 et feb. 21 ad n. 16.
VII KAL. MART.
In Sirmi In PannoniisSinerotis Antigoni Rutili Libiia. in Asia natale Policarpi episcopi cum aliis
XII . Smirna natale sanctorum Herotis Carpoforib. in Africa Crisconi Zenonis
Minandri Cariniani Arionis Ipoliti Diodori Menelanti Athorae. et alibi Petri.
Lambesis Luciani Felicis et aliorum XXXV . in Asia Sinonis Heruli Cusconi
Menalippi Zenonis Senertis Siricic.
Addunt codices pleniores: a) rogatiani C. — b) geronti C. — c) cum sociis (sotiis WK) eorum SWMKLV; cum
sociis C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 3. panoniis S; add. natale sanctorum B | 4. seneroti BSW | 6. rutuli BW |
11. puli carpi B | 14. alis E | 16. smirni E; smyrna S | 17. nt̃ E | 18. sc̄or E | 20. garphori B; garpori SW | 22.
aff̄ E | 23. grisconi SW | 25. iminandri BW | 28. hippoliti BW; ippoliti S | 29. diuduri SW | 30. menelantii S | 31. anthore
B; athore S | 32 – 33. om. SW | 34. petre B1 | 36. lutiniani W | 40. XXXVI BSW; add. item B2 (?) | 42. add.
cosconi S, cusconi W (cf. 45) | 43. sinorus BS; synorus W | 44. heroli W | 45. cuscumi E; om. SW; add. zenon.
SW (cf. 47) | 46. menelippi S1 | 47. zenō B; om. SW | 48. inertis E; sinerotis W | 49. syrici BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Panonis Seneroti Antigoni Rotuli Libi et in Asia nat. Policarpi cum aliis XII.
— Rich.: In Syrmio Senerotis et in Asia Herotis et Carpofori in Affrica Cresconii Zenonis Emenandi Diodori item in
Asia Sinoris Heruli.
FEB. 23
1. SIRMI] Quem heri Serenum nuncupabant codices nostri, hic verum nomen Sinerotis hodie nanciscitur, testantibus titulis Sirmiensibus:
Α ΧΡ Ω
EGO ARTEMIDORA FE
CI VIVA ME MEMORI
AM AD DOMNVM
SYNEROTEM INTE
RANTEM AD DEXTE
RAM INTER FORTVNA
TANEM ET DISIDERIVM [C. I. L., III. 10233; De Rossi, Bullettino, 1885, p. 144. Interantem lege intrantem.]
Α ΧΡ Ω
ego aur ELIA AMINIA PO
sui TITVLVM VIRO MEO
fL SANCTO EX N. IOV. PROTEC
BENEMERITVS QVI VIXIT
ANN. PL. M. L. QVI EST DEFVNC
TVS CIVIT. AQVILEIA TITVLVM
POSVIT AD BEATV SYNEROTI MA
RTVRE ET INFANE FILIAM
SVAM NOMINE VRSICINA
QVI VIXIT ANNIS N III [C. I. L. III. 10232; De Rossi, ibid., p. 145. Legendum V. 3: ex numero Iovianorum protector, et V. 8: infantem.]
Synerotem etiam in breviario Syriaco nuntiari
crediderim: καὶ
τῇ
τρίτῃ
καὶ
εἰκοστῇ
ἐν
Ἀσίᾳ
ἐκ
τῶν
ἀρχαίων
μαρτύρων
Πολύκαρπος
ὁ
ἐπίσκοπος
καὶ
Ἔρωτος
καὶ
Κοσκώνιος
καὶ
Μελάνιππος. [In syriaco: Mlnuhpus.]
καὶ
Ζήνων. Haec obiter legenti pro
Ἔρωτος Heros, Antiochenus episcopus, primum
in mentem venit. Hic autem maii 5 commemoratur.
Ἔρωτος potius Synerotem cum apocope exprimit,
legente interprete syro σὺν
Ἔρωτος,
σὺν
Ἔρωτι, vel aliud simile. Scribendum est:
Sirmi in Pannoniis Sinerotis.
Martyrologium Romanum, postquam nuntiaverat: Apud Sirmium beati Sireni monachi cet. (fere ut in codice Parisin. 3879), haec ex Usuardo subiecit: Ibidem natalis septuaginta duorum martyrum qui martyrii certamen in praefata urbe consummantes regna mansura perceperunt. Rem alia phrasi protulerat Florus [Quentin, Les martyrologes historiques, pp. 186, 328.] , ex hieronymianis, ubi ad diem 22, in altera recensione verba et aliorum LXII perperam cum Synerote coniunguntur.
5. ANTIGONI] Heri Antigae, seu Antigonae.
Feb. 25, n. 17: Ingonae; 26, n. 12:
Anthi.
6. RUTILI] Iam feb. 17, n. 72; iterum feb. 24,
n. 72; 25, n. 9.
7. LIBII] Gentilicium, in fastis perrarum. Die
17 mai Libi scriptum est pro Liberi.
8. IN ASIA] Adde Smirna (n. 16). Natalis enim est hodie S. Polycarpi Smyrnensis. Breviarium Syriacum: ἐν Ἀσίᾳ ἐκ τῶν ἀρχαίων μαρτύρων Πολύκαρπος ἐπίσκοπος. Eundem nuntiant synaxaria graeca quotquot habemus [Synax. Eccl. CP., p. 485.] , et kalendarium marmoreum Neapolitanum [Capasso, Monumenta ducatus Neapolitani, t. I, p. 336.] :
P(ASSIO) S(ANCTI) POLICARPI EP(ISCOP)I
A latinis commemoratur, ut suo loco dictum est, die 26 ian. Huius autem loco hodie, inde a Floro, suffectus est Polycarpus presbyter quidam Romanus, e solis S. Sebastiani gestis notus, ubi neque de die natali neque de mortis genere ulla mentio est [Act. SS., Febr. t. III, p. 367 – 74.] . Elogium hieronymianorum e Passione S. Polycarpi [BHG2. 1556 – 1557; BHL. 6870.] haustum est:
Smirnae in Asia natale Policarpi episcopi cum aliis XII.
Martyrii socios Polycarpo XII assignat Actorum versio latina vulgata: cum his qui ex Philadelphia fuerunt duodecim, martyrium in Smyrna videtur implesse [BHL. 6870, n. 15.] ; undecim vero Passio graeca: ὃς σὺν τοῖς ἀπὸ Φιλαδελφίας δωδέκατος ἐν Σμύρνῃ μαρτυρήσας μόνος ὑπὸ πάντων μᾶλλον μνημονεύεται [BHG2. 1556, n. 19.] . Quattuor illos, quos cum Polycarpo hodie recenset breviarium Syriacum, ex eiusdem sociorum numero esse suspicatur v. cl. Lightfoot [The Apostolic Fathers, Part II, vol, II, p. 980 – 81, n. 11.] , nos vero negamus. De primo iam dictum est ad n. 1, de ceteris: Cosconio, Melanippo, Zenone mox. His autem aliisque nonnullis demptis, undecim illos comites sibi repperisse visus est Duchesne [“J'ai pensé que ces onze saints devaient être cherchés dans la liste qui vient ensuite. Il y a en effet onze noms, pourvu que l'on écarte les saints de Nicée, Cosconius etc., répétés deux fois (Zénon trois fois), un groupe africain et enfin une répétition de S. Synéros. La coïncidence du chiffre est remarquable.” L. D.] . Neque id concedendum. Multo plures enim aliunde noti removendi sunt, ita ut numerus nequaquam attingatur. Quandoquidem Smyrnenses asserunt solius Polycarpi memoriam agi: μόνος μνημονεύεται, sociorum nomina frustra quaeruntur.
19. HEROTIS] = [Syn] erotis, cf. n. 1.
20. CARPOFORI] Nudum nomen.
21. IN AFRICA] quae sequuntur nomina Afrorum
non sunt. Lambaesitanos quosdam martyres
occurrere suadet vocabulum Lambesis (n.
35), sed quonam pacto agnoscantur nescimus.
Postquam singulis, quorum nota patria est, suum
locum restituerimus, lectio residua erit:
20. Carpofori.
26. Cariniani.
27. Arionis.
28. Ipoliti.
31. Athorae.
37. Felicis.
44. Heruli.
Hos tamen omnes cum agmine aliorum XXXV (n. 40) in Africam amandare nullo cogimur argumento.
23. CRISCONI] Breviarium Syriacum: Κοσκώνιος καὶ Μελάνιππος [Lege supra, annotationem 1.] καὶ Ζήνων. Eosdem iam habuimus die 19 ian., ἐν τῇ πόλει Νικαίᾳ, et rursum nuntiantur, die 2 sept. ἐν Νικομηδείᾳ. Bis hodie in nostris codicibus inscripti sunt, semel in Asia (n. 41). Nomina nonnihil luxata: Crisconi, Cusconi (n. 45) = Cosconi; Minandri (n. 25), Menelanti (n. 30), Menalippi (n. 46) = Melanippi; Sinonis (n. 43) = Zenonis. Legatur oportet:
in Asia Cosconii, Melanippi, Zenonis.
26. CARINIANI] Item Arionis, Ipoliti,
supra, ad n. 21.
29. DIODORI] Unus est ex societate S. Victorini,
qui feb. 24 Dioscorus nuncupatur.
Lectio Diodori, quam praebet etiam laterculus
28 feb., cum graeco consonat.
30. MENELANTI] = Melanippi, supra,
ad n. 23.
31. ATHORAE] Supra, ad n. 21. Ceterum dubitari
potest num genuina sit lectio.
34. PETRI] Martyr Nicomediensis cuius memoria
agitur feb. 24, n. 26.
35. LAMBESIS] Numidiae civitas est Lambaesis.
De martyribus eidem deputandis non constare
observatum est supra, ad n. 21.
36. LUCIANI] Martyr Nicomediensis quem cum
aliis diebus tum feb. 24 commemorant libri nostri.
37. FELICIS] Supra ad n. 21.
41. IN ASIA] Supra, n. 23.
43. SINONIS] = Zenonis, n. 24 et 47.
44. HERULI] Rursum feb. 24, n. 13, sub Caesarea,
et mart. 2, n. 1.
45. CUSCONI] = Cosconi, supra, n. 23.
46. MENALIPPI] = Melanippi, supra,
n. 23.
47. ZENONIS] Supra, n. 24, 43.
48. SENERTIS] Al. Inertis = Synerotis,
n. 1.
49. SIRICI] Variis modis iam corruptum hic etiam habemus nomen Synerotis, n. 1.
ADDITAMENTA] Rogatiani iam feb. 22, n. 73, ceteri Rogatianae.
Geronti. Solus C hisce diebus Gerontium habet, hominem plane ignotum.
Cum sociis, supra, ad n. 1.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Rotuli = Rutili, feb. 18, n. 8.
Cod. Rich.: Emenandi = Menelandi (n. 40), id est Melanippi, supra, n. 23.
Sinoris = Synerotis, supra, n. 1.
VI KAL. MART.
Romae in portu natale Pauli et Primitivi.a In Cesarea Cappadociae natale sanctorum Heruli Luci Syrgi Absolonas. Romae in porto natale sanctae Primitivae.
Nicomedia Luciani Editi Petri Felicis Orbani Marthaeb Crisconinae Gagi
Florenti Donatilae Rogatilae item Donatilae Marcellinae Rummadi Feliani Ninae
Flavi Afferis Tullianic Innulle Cahis Dicianid Ianuari Diddi Securis
Sellaris Exuppi Iubitanae Gemelianae Iuliae Fortunatae Peregrini Victorici
Maxenti Gegoli item Luciani Honorati Flaviani Felicis Casti Saturi Felicissimi
Victoris Mariae Ianuariae Rufiniani Fortunati Aureli Rutuli. Nicomedia natale
sanctorum Luciani presbyteri Petri Palatini Aeviti. in Aegypto passio
sanctorum Victorini Victoris Ninivittae Nicofori Claudiani Dioscori Serapionis.
Addunt codices pleniores: a) atale n athiȩ apostoli C. — b) Cod. S : mathe S1; mathiȩ S2, add. apostoli S2 int.
lin.; iste est mathias ab apostolis sorte electus apostolus loco de quo prevaricatus est iudas S2 in marg. — c) iuliae
SWMKLV; iuliani iuliȩ C — d) flaviani CWMKLV.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 9. cessar̄ E; icȩsarea S; cesaria W | 10. cappōd E; cappadocia SW |
13. heroli B; hieroli S | 15. georgi E; sirgi S | 16 – 19. romae (roma W) absolonas (absalonis S) in porto SW | 16.
abiolonis E | 17. rome B | 20 21. om. WS | 22. primitive S | 23. nicom̄ E | 24 – 26. iditius (editius SW) palpetri luciani
BSW | 28. urbani S | 29. marte B; mathe S1; mathiȩ S2 | 30. crescentie B; crescentiae W; criscentiae S | 31. om.
SW | 32. florentini BSW; add. rogatulae S; rocatulȩ W (cf. 34) | 33. donatule BS; donatulȩ W | 34. rogatule B; om.
SW | 36. donatule BS; donatulȩ W | 37. marcelline BS | 38. rommadi B; rumadi W | 39. felici ne BS; felicianȩ
W | 40. nidae E; nine B; nune S; add. casti SW (cf. 65) | 41. om. S | 42. iafferi B; iafferis SW | 43. atulini E; tuliani
iulie W | 44. sanulae E; in nullȩ W | 45. gahis BSW; add. exuppi W (cf. 51); ienuari exhuppi S | 46. daciani
B; duciani flaviani W; om. S | 47. ienuari S | 48 – 49 securis diddi SW | 49. securi B | 51. om. SW | 52. subitanȩ
BW; subitane S | 53. gemellianȩ W; gemelli ne S; gemellinȩ B | 54. om. SW | 55. furtunate BS; om. W |
56. peregrinȩ BW; peregrine S | 57. victurici BS; victuriȩ W | 59. add. iuliae SW (cf. 54) | 65. om. SW | 67. felissimi
E | 68. victuris SW | 69. marie B; om. W | 70. ianuarie B | 72. furtunati BSW | 73. aurelii S; aurili W | 74. rutili
S | 75. nicom̄ E | 77. sc̄orū E | 79. piƀ E; prƀt B; piƀi S; prƀri W | 80. om. S | 81. palitini S | 82. evitii B; aeviti
W | 84. aegīp E | 85. pas̄ E | 86. sc̄orum E | 87. victurini B1S | 89. nivitte B; nivittae W; nivicte S | 90. nocofori
B1; nicoph ori S | 91 – 92. om. E | 92 – 93. sarapionis dioscori W | 93. sarapionis BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Cesarea Capodochie nat. sanctorum Heroli Luci Sergi Romae Absalonas nat.
sancti Primitivi et Pauli. — Rich.: Rome Pauli et Primitivi et in Nicomedia Luciani prbi et aliorum XLIIII in
Aegypto passio sanctorum Victurini Victoris Ninevitiae et alibi sancti Mathiae apostoli. — Mon. Romae Primitivi
Mathie (e in ras.) apostoli et aliorum L.
FEB. 24
1. ROMAE] Quae Romae (n. 1 – 7, 17 – 22)
vel Caesareae (n. 8 – 16) inscribuntur nomina
a VI non. mart. ad VI kal. mart. ex recensentis
incuria translata sunt. De his singulis tractatio
erit ad diem mart. 2. Operae pretium videtur notasse
martyrologio Romano inscriptam esse memoriam
tum Romae sanctae Primitivae martyris
tum Caesareae in Cappadocia sancti Sergii martyris
cuius gesta praeclara habentur. E duabus
lectionibus Primitivi (n. 7), Primitivae (n. 22)
deteriorem elegerunt compilatores. Sergius
autem est pro Gordius,ut suo loco ostendetur,
ad diem 2 mart.
5. PAULI] Nihil de Paulo quodam Portuensi
traditum est. Paulum apostolum intellegit v. cl.
Fr. Lanzoni, quia saepius cum Portuensibus Ostienses
sancti commemorantur, in Ostia autem
basilica erat S. Paulo dicata [Le diocesi d Italia, p. 110 – 111.] . At vero non solius
Pauli nomini sacra erat. Narrat enim Liber Pontificalis
Constantinum imperatorem fecisse basilicam
in civitate Hostia iuxta Portum urbis
Romae beatorum apostolorum Petri et Pauli et
Iohannis Baptistae ubi et dona obtulit [Duchesne, t. I, p. 183.] . Res
igitur in incerto relinquitur.
22. PRIMITIVAE] Supra, n. 7: Primitivi
quae sola vera lectio est.
23. NICOMEDIA] Tres martyres Nicomedienses bis recensentur: primum solis nominibus (n. 23 – 26), dein formula pleniore (n. 76 – 82). Et Lucianus quidem (n. 24, 78), celebris martyr, cuius natalis agitur 7 ian., in locum non suum irrepsit propter ceteros Nicomedienses. Variis modis corruptum est nomen illius qui in breviario Syriaco nuncupatur Εὐήτιος. [In syriaco: Euhtis.] : Editi, Iditius, Aeviti, Nivittae, feb. 22: Euteri palatini. Edictum adversus christianos, Nicomediae propositum die 24 feb. anni 303, detractum est laceratumque ab homine, qui eo die martyrium perpessus est, quemque Euetium nuncupatum esse probabilis est coniectura [Origines du culte des martyrs, p. 179.] . De hoc Lactantius: Postridie [id est: VI kal. martias] propositum est edictum quo cavebatur ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subiecti essent… Quod edictum quidam etsi non recte, magno tamen animo, deripuit et conscidit, cum irridens diceret victorias Gothorum et Sarmatarum propositas. Statimque perductus non modo extortus, sed etiam legitime coctus cum admirabili patientia postremo exustus est [De mortibus persecutorum, 13.] . Eiusdem facinus enarrat Eusebius additque: Ἀλλ᾽ οὗτος μὲν τῶν τηνικάδε πρῶτος τοῦτον διαπρέψας τὸν τρόπον ἅμα τε τοιαῦτα, οἷα καὶ εἰκὸς ἦν, ὑπομείνας ὡς ἂν ἐπὶ τοιούτῳ τολμήματι, τὸ ἄλυπον καὶ ἀτάραχον εἰς αὐτὴν τελευταίαν διετήρησεν ἀναπνοήν [Hist. eccl., VIII, 5.] . Mox Petrusmartyrium subiit, imperatoris cubicularius: τοιοῦτον τῶν βασιλικῶν ἑνὸς τὸ μαρτύριον παίδων, ἄξιον ὡς ὄντως καὶ τῆς προσηγορίας· Πέτρος γὰρ ἐκαλεῖτο [Hist. eccl., VIII, 6, 4.] . Optima ergo lectio est Petri palatini (n. 81), quam licet depravatam etiam alio loco exhibent codices alterius recensionis: Palpetri (n. 26): Euetius quidem vir erat conspicuus, non tamen palatinus: τῶν οὐκ ἀσήμων τις, ἀλλὰ καὶ ἄγαν κατὰ τὰς ἐν τῷ βίῳ νενομισμένας ὑπεροχὰς ἐνδοξοτάτων [Hist. eccl., VIII, 5.] . Remoto igitur Luciano presbytero, legamus:
Nicomedia natale sanctorum Euetii, Petri palatni.
27. FELICIS] Felicem et reliquos a Nicomediensibus
segregandos esse non est multis demonstrandum.
Plerosque iam aliis diebus, maxime 17 feb.,
recensuimus, Africae, ut videtur, tribuendos.
28. ORBANI] Al. Urbani, Urbanae,
etiam ut est feb. 22, n. 75.
29. MARTHAE] In locum ignotae martyris in
codice S suppositus est apostolus Matthias,
quem alii pauci, ad calcem huius diei reportarunt.
S. Matthiam non recolit martyrologium nostrum
nec proin huius loci est de eiusdem festivitatis
origine inquirere [Cf. Act. SS., Febr. t. III, p. 431 – 454; Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 121; Lipsius, Die apokryphen Apostelgeschichten, t. II, 2, p. 261 – 69.] . Cf. quae observanda sunt ad
diem 21 maii.
30. CRISCONINAE] Die 23, n. 23, habuimus
Crisconi, unde deductum videtur Crisconina.
Si varia lectio Crescentiae eligitur,
ad 17 feb. potius recurrendum, ubi habetur:
Crisentiani, al. Crescentiani.
31. GAGI] Feb. 20, n. 8.
32. FLORENTI] Feb. 22, n. 84.
33. DONATILAE] Rursum, n. 36. Die feb. 17,
n. 42: Donatae, pridie vero: Donatillae.
34. ROGATILAE] Feb. 17, n. 68: Rogatianae.
37. MARCELLINAE] Feb. 17, n. 46: Marcellae.
38. RUMMADI] Feb. 17, n. 20: Rumuli.
39. FELIANI] Al. Feliciane. Feb. 17,
n. 35: Feliciani.
40. NINAE] Ne quis existimet Ninae nonnisi
e detractis syllabis [Felicia]ni, [Felicia]nae fingi
potuisse, notandum est cognomen Nina titulorum
maxime Africanorum testimonio comprobari
[C.I.L., VIII, in indice.] , et in libris nostris alias recurrere [V. gr. maii 6, 8, 10; iun. 1, 2; dec. 15.] .
41. FLAVI] Infra, n. 63: Flaviani, et
feb. 22, n. 90: Flaviae, al. Flavianae.
42. AFFERIS] Al. Iafferis. Lectio corrupta.
43. TULLIANI] Hoc ipsum vocabulum habuimus
die 13 feb., ubi observatum est prima specie eos decipi
qui, obvia emendatione, Iuliani legunt.
Hodie tamen Iuliano suffragari videtur quod in
Actis SS. Montani et Lucii [BHL. 6009.] trium martyrum
mentio fit, Iuliani, Victorici, Flaviani; Victoricus
autem quidam (n. 57), et Flavianus
(n. 63) in his tabulis hodie inscripti sunt. Quidni
et Iulianus? Nescio an hac permotus ratione
Baronius in martyrologio Romano SS. Montani
et Lucii memoriam reposuerit in 24 feb.,
cum constet 23 maii eorum esse natalem diem. Nec
ullo modo obstat quominus Victoricum, Flavianum
et etiam Iulianum socios SS. Montani et Lucii habeamus,
quod seorsum, neglectis agminis ducibus,
et sparsim cum aliis multis appareant. Martyrologos
enim nostros eodem pacto alia martyrum
Acta expilasse certum est. Legatur ergo, si placet,
Iuliani, quae tamen lectio supra omne dubium
non est. Consideranda enim est lectio codicis E,
quae utinam acephala non esset: …] atulini.
44. INNULLE] Feb. 16, n. 71: Iunillae
sed male, pro Donatillae.
45. CAHIS] Al. Gahis, corruptum utrumque.
46. DICIANI] Ita scriptum nihil est. Librarii
coniectura videtur Daciani, in B. Forsitan
legendum Deciani. Ceterum Decianus hagiographis
incognitus est. Cf. feb. 27, n. 7, 26.
47. IANUARI] Feb. 17, n. 32.
48. DIDDI] Legi potest Didi ex cognomine
Didius.
49. SECURIS] Feb. 21, n. 34.
50. SELLARIS] De lectionis sinceritate dubium
moveri potest. Certiora non sunt quae sequuntur:
Exuppi, Iubitanae.
53. GEMELIANAE] Feb. 15, n. 45: Gemelliani, Gemellae.
54. IULIAE] Feb. 17, n. 48.
55. FORTUNATAE] Feb. 22, n. 92. Infra, n. 72.
Fortunati.
56. PEREGRINI] Feb. 22, n. 79: Peregrinae.
57. VICTORICI] De Victorico socio SS. Montani
et Luci, supra ad n. 43. Lectio tamen Victorici
non ita firma videtur, cum et habeamus, n. 87:
Victorini.
58. MAXENTI] Ceterum incognitus.
59. GEGOLI] Lectio corrupta.
61. LUCIANI] Supra, ad n. 23, et infra n. 78.
62. HONORATI] Feb. 16, n. 46.
63. FLAVIANI] Supra, n. 41: Flavi. De Flaviano,
qui post SS. Montanum et Lucium passus
est, dictum est ad n. 43.
64. FELICIS] Supra, n. 27, et feb. 23, n. 37:
etiam feb. 17, n. 63, cum Casti, Saturi,
Felicissimi, Victoris, Ianuariae,
Fortunati (n. 65 – 68, 70, 72, 88).
69. MARIAE] In epistula Luciani [Inter Cypriani Epist., XXII, 3, Hartel, p. 535.] quam feb.
22, n. 70, attulimus, Mariae et Ianuariae
nomina repperimus.
70. IANUARIAE] Mart. 2, n. 21; april. 17, n.
17: Ianuari. Lege et annotata ad n. 69.
71. RUFINIANI] Series martyrum diei 16 nov.
hos cum hodierna communes habet: Rufiniani
Fortunatae (n. 55), Honorati (n. 62),
Victoris (n. 68), Mariae (n. 69).
72. FORTUNATI] Supra, n. 55: Fortunatae.
73. AURELI] Aurelium habuimus etiam
27 ian. Utraque commemoratio incidit in diem
VI kal. Rursum feb. 25.
74. RUTULI] Feb. 17, n. 72; 23, n. 6; 25, n. 9.
75. NICOMEDIA] De martyribus Nicomediensibus,
n. 75 – 82, lege annotata ad n. 23.
82. AEVITI] = Euetii, supra ad n. 24.
83. IN AEGYPTO] Huius laterculi fons est “Passio sanctorum Victoris et Victorini et aliorum quod est V kalendas martias,” in qua insuper passi leguntur Nicephorus, Claudianus, Dioscorus, Serapion et Papyas [BHL. 8596 d.] . Primum graece scripta est, eiusque epitomen habemus in synaxariis Graecorum ad diem 31 ian.: Ἄθλησις τῶν ἁγίων ἑπτὰ μαρτύρων Οὐικτωρίνου, Οὐίκτορος, Νικηφόρου, Κλαυδίου (al. Κλαυδιανοῦ), Διοδώρου, Σαραπίωνος καὶ Παπίου [Synax. Eccl. CP., p. 435.] , ubi tamen eorum palaestra non Aegyptus sed Corinthus asseritur et pro Dioscoro Diodorus ponitur [Les martyrs d'Égypte, p. 51.] .
Eadem Aegyptiorum annuntiatio die 27 april. iteratur, a V kal. mart. ad V kal. maias translata, aliquatenus etiam 28 feb. et 6 mart., quo die aptius expendetur. Interim notari velim tum in Passione tum in laterculis 28 feb., 6 mart., 27 april., turmae martyrum annumerari Papiam cuius hodie nomen casu omissum est, et in laterculis 28 feb. et 6 mart. loco Dioscori (n. 92) scriptum esse Diodori.
in Aegypto passio sanctorum Victorini, Victoris, Nicefori, Claudiani, Dioscori, Serapionis, 〈Papiae〉.
89. NINIVITTAE] = Aeviti (n. 82), id est Euetii, supra, ad n. 23.
ADDITAMENTA] Matthiae, ceteri Marthae. Supra, ad n. 29.
V KAL. MART.
In Africa natale Donati Iusti Hirenei Pisinionis Aurili Rutuli Primasi Ingenulae
et aliorum XLV. et alibi Ingonae Fortunati Pissini Hirenei item Iusti
Criscenti Revocatia Ianuariae Luciosae Castae item Fortunatib. Pamphilia
natale sancti Nestoris.
Addunt codices pleniores: a) aniani C. — b) victorini C.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aff̄ E; afreca W | 3. om. B; add. sanctorum SW | 5. add. rutili S; rutuli W (cf. 9) |
6. herenei BSW | 7. pissi nionis B1; pissi neonis B2; pisionis SW | 8. auruli E | 9. om. SW | 10. primusi B1W; primo si
B2S | 11. ingenuȩ BW; ingenue S | 15 – 16. om. B | 17. ingone SW | 18. furtunati BW; furtunate S | 19. pusinni BSW |
20. herenae B; herennȩ W; herenne S | 21. om. E | 23. crescenti BSW | 24. rogatiani BS; rogaci ni W | 25. ianuarie
S | 26. luciose S | 27. om. SW | 28. om. E | 29. furtunatȩ B; furtunati S | 30. pampīl E; pampilia BS; pamphylia W |
32. sanctorum SW; om. B | 33. nesitoris E; add. et castae W; et castae S1; et casti S2 (cf 27).
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. sanctorum Donati Iusti Rotuli Herenei Pisionis Pampilia nat.
Nestoris et Castae. — Rhab.: … Pamphili nat. Nestoris et Castae. — Rich.: In Affrica Iusti Herenei et XLV Donati
Piscinionis Aurili Rutuli et aliorum X Pamphilia natale Nistoris.
FEB. 25.
1. IN AFRICA] In unum colligendi videntur qui
in Africa et qui alibi (n. 16) passi leguntur.
Plerique diebus praeteritis iam inscripti
erant vel in sequentibus reperientur; nonnulli in
ambabus laterculi partibus locum invenerunt.
4. DONATI] Feb. 17, n. 11; 28, n. 35.
5. IUSTI] Feb. 21, n. 33; 26, n. 5; 28, n. 8;
infra iterum, n. 22.
6. HIRENEI] Infra iterum, n. 20.
7. PISINIONIS] Infra, n. 19: Pissini.
Pisinius cognomen est [C. I. L., VI, 2379A.] , pisinnus nomen appellativum,
id est infans, pusio. Alterutrum eligendum.
8. AURILI] Feb. 24, n. 73.
9. RUTULI] Feb. 17, n. 72; 23, n. 6; 24, n. 74.
10. PRIMASI] Al. Primus. Primisius cognomen
militis est [C. I. L., VI, 1056.] , Primasius episcopi
Hadrumetini non incelebris. Num et martyris
cuiusdam?
11. INGENULAE] Al. Ingenuae; feb. 26,
n. 10: Ingenui. Cf. n. 17: Ingonae.
13. ALIORUM XLV] Suppressa nomina indicare
videtur.
17. INGONAE] Ni fallor, duorum nominum
κρᾶσις: Ing[enui Antig]onae. Utrumque etiam
feb. 26, n. 12, 10. Feb. 23, n. 5; 27, n. 5: Antigoni;
feb. 22, n. 74: Antig〈on〉ae.
18. FORTUNATI] Feb. 24, n. 72; 26, n. 13
et infra, n. 29.
19. PISSINI] Supra, ad n. 7.
20. HIRENEI] Supra, n. 6.
22. IUSTI] Supra, n. 5.
23. CRISCENTI] Al. Crescenti. Feb. 17,
n. 14: Crisentiani.
24. REVOCATI] Al. Rogatiani. Feb. 17,
n. 68: Rogatianae.
25. IANUARIAE] Feb. 24, n. 70; 28, n. 44.
Feb. 17, n. 32: Ianuari.
26. LUCIOSAE] Mart. 3: Lucioli.
27. CASTAE] Feb. 17, n. 37; 24, n. 65: Casti.
29. FORTUNATI] Iam supra, n. 18.
30. PAMPHILIA] Nestor, martyr Pergae in Pamphylia, a Graecis colitur plerumque feb. 28 [Synax. Eccl. CP., p. 495.] , verum et feb. 27 [B. Latyšev, Menologii anonymi Byzantini saec. X quae supersunt, t. I (Petropoli, 1911), p. 151.] . Exstant eiusdem Acta tum graeca [BHG2. 1328; P. Franchi de' Cavalieri, Note agiografiche, fasc. 3°, p. 115 – 17.] tum latina [BHL. 6068.] .
in Pamphilia natale sancti Nestoris.
ADDITAMENTA] Aniani. Ex dittographia, quam vocant, enatum est vocabulum. Ubi enim ceteri eiusdem stirpis codices habent Rogatiani, in C scriptum est: Rogati ani ani.
Victorini. Feb. 24, n. 87.
EXCERPTA] Cod. Cabr.: et Castae. Nullo pacto ad Pamphyliam pertinet, ut patet ex superioribus.
IV KAL. MART.
Natale sanctorum Alexandri Nestoris Iusti Teonis Epion Donativi Ampliati
Ingenui Epion Anthi Fortunati et aliorum XXXV. in Alexandria Felicisa.
Addunt codices pleniores: a) cum sociis (sotiis K) suis SCMKLV; cum sotiis eorum W.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. sc̄orum E | 3. alaxandri E | 5. om. SW | 6. theonis BSW | 7. epuion E; eppionis B;
add. iusti SW (cf. 5) | 10. ingenii S | 12. anti SW | 13. furtunati BSW | 16. XXVI BSW | 18. alax̄ E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria nat. Alexandri Nestoris Theonis Epyon Iusti Donativi Ampliati
Ingenui.
FEB. 26
3. ALEXANDRI] Breviarium Syriacum: Καλλίνικος
καὶ
Ἀλέξανδρος. Callinici nulla in nostris
libris reperitur commemoratio. Alexander
videtur Thessalonicensis idem ille qui feb.
27, mart. 14 et mai 14 recurrit. Mense maio paulo
diligentius de eo inquiremus. Erravit procul dubio
Florus Lugdunensis cum scripsit Alexandriae
sancti Alexandri episcopi, addito elogio. Cuius
errorem ceteri martyrologiorum compilatores, etiam
Romani, amplexi sunt. S. Alexandri, Alexandrini
episcopi, memoriam agunt Graeci die 29 maii [Synax. Eccl. CP., p. 716.] .
4. NESTORIS] Martyr Pergensis, de quo heri.
5.IUSTI] Feb. 21, n. 33; 25, n. 5; cf. 28, n. 8.
6. TEONIS] Melius Theonis. Die 24 april.:
in Alexandria Theonis presbyteri et aliorum
XXIII (al. XXXIII) [Les martyrs d'Égypte, p. 71.] . Si unus Theon habendus
est, ad nostrum etiam pertinere censeo: in Alexandria
(n. 17), insuper: et aliorum
XXXII (n. 15), dummodo numerus debite
restituatur. Haec tamen non plane certa esse nemo
non videt.
7. EPION] Al. Eppionis. Die 14 mart. etiam legimus Epionis, al. Pionis, qui certo certius est Pionius martyr Smyrnensis. Hodie quidem desideratur loci indicium; non omnino tamen, nam in laterculum sequentis diei male insertum est. In suum igitur locum reducatur:
in civitate Smyrna Asiae Pioni.
Dies tamen natalis Pionii est 12 mart. Hodie rursum occurrit Pionius n. 11.
8. DONATIVI] Legendumne Donati?
9. AMPLIATI] Nudum nomen.
10. INGENUI] Feb. 25, n. 11: Ingenulae,
Ingenuae.
11. EPION] Iam supra, n. 7.
12. ANTHI] Mutilum est membrum Anthigoni.
Etiam cf. feb. 23, n. 5.
13. FORTUNATI] Feb. 24, n. 72; 25, n. 18.
15. ALIORUM XXXV] Al. XXVI, XXVII (cod.
C). Videtur coniungendum cum Theone (n. 6.)
Die sequenti legitur: et aliorum XXIIII, al.
XXIII, XXXIIII (cod. C). Martyrologium Romanum:
sanctorum martyrum Fortunati Felicis
et aliorum viginti septem. Ex veteribus manuscriptis
ea se accepisse testatur Baronius, subditque:
“Diversi prorsus censentur ab illis quorum
natalis est dies 11 iunii, quod saltem ex sociorum
numero potes intelligere.” Haec autem omnia
ex arbitrio congesta esse satis patet.
17. IN ALEXANDRIA] Nullius Felicis Alexandrini
memoria est. Quare dicendum erit vel
nomen martyris Alexandri (n. 3) iterari,
vel Theonis (n. 6) civitatem indicari.
18. FELICIS] Inter tot homonymos ille videtur
qui feb. 21, 23, 24, 27 occurrit, de quo tamen nihil
compertum habemus.
III KAL. MART.
Natale Alexandri. in Tessalonica Antigoni Abundanti Titiani Magari Severiani
Calani Furtunionis Ianuaria. in Africa Dionisi et aliorum XXIIII. in civitate
Smirna Asiae natale sanctorum Serviliani Datiani Leandrib.
Addunt codices pleniores: a) luciose rutuli C. — b) menelampi C.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. Praemitt. thesalonica (in thessalonica W) natale sanctorum SW (cf. 3 – 4) | 3 – 4 om.
SW | 4. tessalō E; tesalonica B | 5. antioguni BW; anthioguni S | 6 – 7. abundi antititiani E | 7. ticiani B | 10. gaiani
BSW | 14. aff̄ E | 15. diunisi B1 | 18. XXIII W | 20. civī E | 21. smyrna BSW | 22. asie B; om. E | 24. sc̄or̄ E |
26. daciani W; diaconi S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Thesalonica nat. sanctorum Alexandri Antogoni Habundanti in Affrica Dionisi
et aliorum XXIIII. — Lat. 5256: In Affrica sanctorum Dionisii et aliorum XXIIII in Smirna civitate Asie
natale sanctorum Serviliani Daciani et Leandri in Alexandria Ticiani Gaiani.
FEB. 27
2. ALEXANDRI] Is est quem feb. 26 nuntiabat breviarium Syriacum, nostra quidem et probabili opinione martyr Thessalonicensis, uti et die 14 mart. exponetur et hoc ipso loco indicat civitatis nomen ascriptum. Inde legendum:
in Thessalonica natale Alexandri.
5. ANTIGONI] Antigoni vel Antigonae
nomen iam quater legimus, feb. 22, 23,
25, 26, ceteroquin ignotum. Nihil causae est cur
opinemur ad Thessalonicam pertinere aut Antigonum
aut ullum e septem qui sequuntur. Horum
tres martyrologium Romanum adiunxit Alexandro,
quos omnes sub uno conclusit loco: Romae natalis
sanctorum martyrum Alexandri Abundi Antigoni
et Fortunati. Subdit Baronius in commentario:
“De his etiam hac die Beda, licet Thessalonicae
mendose, loco Romae, et depravate pro Antigono,
Androgono in eo legatur: quae omnia ex vet. manuscript.
sunt emendata, in quibus et additur Ianuarius.”
Errat vir doctissimus scribens de his agi
apud Bedam. Qua autem via inductus sit ut romanos
hos esse martyres crederet, ignoramus.
6. ABUNDANTI] Rursum mart. 1, n. 13.
7. TITIANI] Hunc a Daciano (n. 26), quisquis
ille est, diversum non esse crediderim. Feb. 24,
n. 46: Diciani, al. Daciani.
8. MAGARI] Die feb. 28, n. 25: Maccaris
al. Machariae.
9. SEVERIANI] De Severiano nihil exploratum
habemus, neque si alius est a Serviliano,
n. 25.
10. CALANI] Lectio incerta. Gaiani in codicibus
alterius recensionis ad arbitrium emendatum
videtur.
11. FURTUNIONIS] Martyrem huius nominis
adduximus ex epistula Luciani ad Celerinum, feb.
17, ad n. 11.
12. IANUARI] Die 28 feb., n. 30, et alias saepius.
13. IN AFRICA] Loco non suo positum videtur;
Dionisius enim Africae vix tribui potest.
De ceteris omnia incerta.
15. DIONISI] Saepius tum Alexandro tum
Thessalonicae sociatur, ita ut huic civitati
potius ascribendus sit. Rem accuratius perpendemus
ad diem 14 mart.
17. ALIORUM XXIIII] Al. XXIII, al. XXXIIII.
(cod. C) Quomodo haec scribenda et quorsum referenda,
aeque incertum. Cf. feb. 26, ad n. 15,
et etiam mart. 1 et mart. 4.
21. SMIRNA] Huc cecidit e laterculo diei feb.
26, n. 7, referturque ad Pionium, non vero
ad Servilianum cet.
25. SERVILIANI] Feb. 28, n. 37: Serviliae.
Cf. supra, n. 9.: Severiani.
26. DATIANI] Cf. supra, n. 7: Titiani.
27. LEANDRI] Nudum nomen.
ADDITAMENTA] Luciose, feb. 25, n. 26; mart. 3, n. 6: Lucioli.
Rutuli: feb. 17, n. 72.
Menelampi: feb. 23, n. 30.
PRID. KAL. MART.
In Alexandrianatale sanctorum Celeris Pupilli Serapionis Iusti Claudiani Theofili Victurini Saturnini Epoli
Eutheciae Astutae Mustilae Alexandriae Victuri Secundellae. et alibi Nicopori Diodori Papiae Maccaris Tellae
Felicis Gagi Eunuculi Ianuari Quintiniani Mansueti Hermetis Gethei Donati Ennuculi
Serviliae Veneriae Bassilliae
item Serviliae item Veneriae
Ianuariae Stercolae Silvanae Mannintae Rufuniaea.
Addunt codices pleniores: a) leandri C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. alax̄ E | 4. om. E | 5. caeleris W | 6. pulli W; add. gagi SW (cf. 28) | 8. add.
opoli WS (cf. 13) | 10. thyopili S; theophyli W | 11. victorini B | 14. euthecie B | 15. astute B; austute S; astatȩ
W | 16. mustile BS2; multile S1 | 17. alexandri BSW | 18. victori B2 | 19. secundille BS; secundillae SW | 20 – 21.
om. SW | 23. didori E; diudori SW | 24. papie B | 25. machariae BSW | 28. om. SW | 29. enuculi E | 30 – 36. om. W |
31. quintiani B; quistiani S | 34. githei B; gitthei S | 36. eunuculi S | 38. add. item serviliae B2 marg. (cf. 40 – 41)
| 39. basillȩ BS; basellae W | 40 – 41. in marg. B2, om. B1 | 45. sterculȩ SW | 46. silvani B; silviani SW | 47. mannirrȩ
B; mannirre S; manirrȩ W | 48. rufinae BW; refinae S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria sanctorum Celeris Pupilli Serapionis.
FEB. 28
1. IN ALEXANDRIA] Nomina sociorum Victoris et Victorini, de quorum Passione egimus ad diem 24 feb., cum aliis permixta bifariam dispertita sunt, alia in Alexandria (Passio: in Aegypto), alia alibi (n. 21). Quae ordine colligenda sunt hoc modo:
in Alexandria natale sanctorum Serapionis Claudiani, Victurini, Victuri, Nicephori, Diodori, Papiae.
5. CELERIS] Celer, cognomen in Africa usitatum
[C.I.L., VIII, in indice.] sed et alibi. In laterculo martyrologii
Romani, de quo mox, scriptum est Cerealis,
repugnantibus codicibus.
6. PUPILLI] Martyr solo nomine notus. Saepius
Popilius, sed et Pupillius [C.I.L., VI, 25225.] .
7. SERAPIONIS] Ex Alexandrinis, supra, n. 1.
8. IUSTI] Feb. 21, n. 33; 25, n. 5; 26, n. 5;
mart. 3, n. 7; 5, n. 33.
9. CLAUDIANI] Ex Alexandrinis, supra, n. 1.
10. THEOFILI] Nudum nomen. Iterum, ut videtur,
n. 13: Epoli.
11. VICTURINI] Ex Alexandrinis, supra, n. 1.
12. SATURNINI] Feb. 21, n. 12, ubi et Victurinus
quidam.
13. EPOLI] Corruptum, ni fallor, e Theofili,
n. 10.
14. EUTHECIAE] Cognomen mulieris est Euticia,
Euthicia [C.I.L., VIII, 3223, 5496.] . De martyre ita nuncupata nihil
compertum habemus, neque de Astuta (n. 15)
et Mustila (n. 16) [C.I.L., VIII, 6517: Malla Astuta, titulus inter incertos notatus; VIII, 5033: Laberia Mustela.] .
17. ALEXANDRIAE] Iam supra, n. 1.
18. VICTURI] Ex Alexandrinis, supra n. 1.
19. SECUNDELLAE] Mart. 1, n. 25; 2, n. 20;
feb. 22, n. 81: Secundolae.
21. ALIBI] Non al[ibi] sed Al[exandriae]
(n. 1). Postquam septem nomina Aegyptiorum
removimus, duae supersunt martyrum turmae,
quae credibili coniectura ad Africam referri
possunt, etsi distincte Africa expressa non est.
In Romano martyrologio octo e martyribus de
quibus diximus, nulla, quae appareat, seria de
causa inter Romam et Alexandriam distribuuntur:
Romae sanctorum martyrum Macarii, Rufini,
Iusti et Theophili (n. 25, 48, 8, 10); Alexandriae
passio sanctorum Cerealis, Pupuli, Caii et Serapionis
(= n. 5, immo Celeris, 6, 28, 7).
Auctores affert Baronius codicem antiquum, Casinense
martyrologium, dein Bedam, (qui de martyribus
illis omnino tacet), et codicem Sancti Cyriaci
“in quo adduntur Claudianus et Iustus”.
22. NICOPORI] Lege Nicefori, cum Diodori
et Papiae, n. 23, 24. Supra, ad n. 1.
25. MACCARIS] Al. Macharia.
26. TELLAE] Civitas Africae Thela ex coniectura
v. cl. Duchesne [“On voit apparaître
deux listes de style africain… Le second groupe semble précédé d'un
nom de ville; il y avait un Tela ou Thela en Proconsulaire.” L. D.] , erudita sane, namque in
Notitia provinciarum et civitatum Africae notatur,
e provincia Proconsulari, Deumhabet Thelensis
episcopus [M.G., Auct. Antiq., t. III, p. 63.] . At mihi potius lectio manca
est ex [Mus]tella (n. 16), vel [Dona]tella,
mart. 1.
27. FELICIS] Mart. 1, n. 29.
28. GAGI] Lege Gai. Solo nomine notus.
29. EUNUCULI] Al. Ennuculi, n. 36;
etiam lectio incerta est. Redit postridie.
30. IANUARI] Feb. 25, n. 25, et alias saepius.
Infra, n. 44: Ianuariae.
31. QUINTINIANI] Solo nomine notus.
32. MANSUETI] Hodie habemus Mansueti,
Hermetis, Gethei (n. 32 – 34), postridie:
Massilia, Hermetis, Gittei. Nihil
officit haec altera lectio. Nam Massiliensium martyrum
nullum est vestigium.
34. GETHEI] Al. Gittei, quae est et lectio
codicum ad 1 mart., n. 28, certe potior [C.I.L., VI, 1058: Gitteius; C.I.L., VIII, in indice.] .
35. DONATI] Feb. 25, n. 4; mart. 1, n. 12.
37. SERVILIAE] Etiam n. 41. Feb. 27, n. 25:
Serviliani.
38. VENERIAE] Etiam n. 43. Quandoque adiectivum
est, sed et saepe Veneria tanquam cognomen
usurpatur, maxime in Africa.
39. BASSILLIAE] Nudum nomen.
44. IANUARIAE] Feb. 25, n. 25. Supra, n. 30:
Ianuari.
45. STERCOLAE] Cognomen tum alibi tum in
titulis Africanis non inauditum [C.I.L., VIII, 7791: Sittiae Sterculae; 10628: Stercula.] .
46. SILVANAE] Al. Silvani. Nudum nomen.
47. MANNINTAE] Al. Mannirae, al. Mamirrae.
In mentem venit Mamura, cognomen
viri ex titulis et scriptoribus satis notum [W. Schulze, Zur Geschichte Lateinischer Eigennamen, p. 360.] .
48. RUFUNIAE] Lectio corrupta videtur, et sequendi sunt qui scribunt Rufinae..
ADDITAMENTA] Leandri, in ceteris codicibus feb. 27, n. 27.
MARTIUS
Mensis Martius habet dies XXXI
KAL. MART.
Laetanias indicendas
Donati Habundi Adrasti Carissi Nicefori Donatillae et aliorum VIIII . in Africa
Adriani Victuri Secundillae Massilia Hermetis Gittei Felicis Enuculi Ianuari
et aliorum XXIIII. Andicavis depositio sancti Albini episcopib.
Addunt codices pleniores: a) cinomann̄ sancti siviard episcopi et confessoris S2 in marg. — b) et in dininse davigilisi
S, et in marg. romȩ leonis pape S2.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — Lemma: martius dies XXXI (laet. ind. om.) E; kl. marcias laetanias indicendas
mar. habet dies XXXI lu. XXX W; letaniae indicendae S. — 2. aff̄ E | 3. nt̃ E | 4. sc̄or E | 6. natał B | 8 – 9. om. SW |
10. leonisi S | 11. om. SW | 12. clonati E | 13. habundanti BW; abundanti S | 15. carisi B; carasi W | 16. nicofori SW |
17. donatellȩ BW; donatelle S | 22. aff̄ E | 23. atriani B1W | 24. viciori E | 25. secundille S | 26. massił E; ma-ilia
S | 27. hermitis W | 28. gitthei SW | 29. felici S | 30. eunuculi SW; eunucculi B | 31. ianuarii B; ienuarii S | 32 – 33.
cum aliis BSW | 35. audigavis W; andegavis BS; add. civitate W | 36. depos̄ E | 37. om. E | 38. albani W1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Letaniae indicendae et in Affrica nat. sanctorum Leonis Donati Habundanti Adrasti
Andecaus sancti Albini episcopi. — Mon.: Depositio beati Albini episcopi et martyris Africa Leonis Donati et
aliorum XIIII. — Rich.: In Affrica Leonis Donatice Furtuni et Donatillae Abundanti Massilia Ermeti Githei cum
aliis XXIIII Andegavis depositio Albini episcopi.
MART. 1
1. IN AFFRICA] Non eos omnes et singulos quorum
nomina sequuntur Afros esse mox palam
fiet. Plerique autem proximis diebus, et maxime
die 28 feb. etiam signati sunt.
5. LEONIS] De Leone, quisquis est, martyre
in Africa, silent monumenta.
12. DONATI] Iam feb. 25, n. 4; 28, n. 35.
13. HABUNDI] Feb. 27, n. 6: Abundanti
seu Abundi.
14. ADRASTI] Nudum nomen, nisi prava est
scriptura Adriani, n. 23.
15. CARISSI] Mart. 3, n. 62: Carissimi;
mart. 6, n. 46: Carisi.
16. NICEFORI] Unus est ex Alexandrinis
martyribus de quibus iam feb. 24, n. 90, feb. 28,
n. 22, et iterum mentio erit mart. 3, n. 61, mart.
6, n. 61. Hunc a ceteris segregatum hodie recolunt
Hispani, eumque ipsum esse reputant qui in
Graecorum fastis die 9 feb. inscriptus est, de quo
etiam conficta habetur Ἄθλησις
τοῦ
ἁγίου
μεγαλομάρτυρος
Νικηφόρου
καὶ
κατὰ
μνησικακίας [BHG2. 1331 1332.] .
Haec et latine reddita est [BHL. 6085.] legiturque in
Passionario Exiliensi, cod. Parisino N. A. 2179,
fol. 130 – 131v: Passio sancti ac beatissimi martyris
Nicephori qui passus est in partibus orientis
die kalendas martias [Catal. Lat. Paris., t. III, p. 479.] . In kalendariis mozarabum
nonnullis eodem die: sancti Nicephori
martyris Christi [Férotin, Le Liber ordinum, p. 457.] . In martyrologio Romano, praeeunte,
ut fatetur Baronius, vetusto martyrologio
Sancti Cyriaci, nuntiatur natalis sanctorum martyrum
Leonis, Donati, Abundantii, Nicephori
et aliorum novem, quos perperam uno agmine
incedere manifestum est.
17. DONATILLAE] Etiam feb. 24, n. 33 et
feb. 16, n. 71, ubi cum Maxima et Secunda coniuncta
erat. Harum autem trium, quae simul passae
sunt [Passio BHL. 5809.] , memoria agitur iul. 30. Hodie quidem
desideratur Maxima. Secundam vero sub derivativo
Secundillae (n. 25) quaerendam non
negaverim.
20. ALIORUM VIIII] Quorsum haec pertineant
incertum, eo magis quod de vera lectione non satis
constat. Numeri enim parum accurate referri solent.
In epitome Monacensi scriptum est: aliorum
XIIII. Mox autem sequetur (n. 34): aliorum
XXIIII. Hisce formulis unam subesse crediderim:
aliorum XXIII, cum Adriano (n. 23) coniungendam.
22. IN AFRICA] Quae dicta sunt ad n. 1. hic iteranda.
23. ADRIANI] Die 4 mart., n. 82, memoria agitur
Adriani Nicomediensis, die vero 5 mart.,
n. 5, Adriani Palaestinensis. Utrius hodie anticipatio fiat, quaerendum. Nicomediensem designare
videtur sociorum numerus et aliorum
XXIII[I], ut ad diem 4 mart. ostendetur.
24. VICTURI] Ex societate Nicephori (n. 17);
etiam feb. 24, n. 88, feb. 28, n. 18, mart. 6, n. 56.
25. SECUNDILLAE] Etiam feb. 28, n. 19, et
mart. 2, n. 20. Cf. supra, Donatillae,
n. 17.
26. MASSILIA] De Massiliensibus martyribus
Hermete et sociis quibuscumque alte silent scriptores
et monumenta. Librariorum imperitia effectum
est ut legeretur Massilia Hermetis Gittei,
cum iterandus esset laterculus pridianus Mansueti
Hermetis Gethei. Errat quoque Usuardus, quem
sequitur Romanum martyrologium, ita scribens:
Massiliae sanctorum martyrum Hermetis et
Hadriani [Officia propria sanctorum S. Massiliensis ecclesiae (Massiliae, 1662), p. 24 – 27, in festo SS. Adriani et Hermetis martyrum Mass., ad secundum nocturnum lectiones e sermone S. Maximi excerptas proferunt.] . Certe nullo iure, ne colorato quidem,
Massiliensis est Hadrianus ille quem nos Nicomediensem
esse existimamus (n. 23).
29. FELICIS] Huius martyris cum Eunuculi
et Ianuari iam die 28 feb., n. 29, 30,
27 commemoratio facta est.
34. ALIORUM XXIIII] His S. Adriani societatem
probabilius designari iam dictum est (n. 20,
23).
38. ALBINI] Episcopi Andegavensis Albini († 550) Vitam conscripsit Venantius Fortunatus [BHL. 234.] , eiusque basilicae meminit Gregorius Turonensis [In gloria conf., 94.] .
ADDITAMENTA] Siviardi, abbatis Anisolensis, non tamen episcopi, Acta edita sunt.
in dininse davigilisi. Quamquam haec in codice S ita prorsus leguntur, depravata tamen videtur annuntiatio e duobus elogiis permista, quorum prius est S. David [BHL. 7799. CF. Act. SS., Mart. t. I, p. 65-66.] (Davi), Menevensis illius episcopi, cuius hodie memoria aliis in fastis inscripta est [Act. SS., Mart. t. I, p. 38 – 47.] ; alterum — nisi coniectura iusto audacior videbitur — S. Egilis seu Egili (gilisi), episcopi Senonensis, quem hoc ipso die inter praetermissos nuntiarunt nostri [Ibid, p. 3.] . Fuit ille abbas Prumiensis, eo tempore quo coenobium Sancti Huberti Andaginense (Andainense) a Prumiensibus praepositis regebatur [G. Kurth, Chartes de l'abbaye de Saint-Hubert, t. I, p. XLVIII-XLIX.] ; vix tamen potuit in martyrologio Indinensis, puta Andainensis, nuncupari, qui Senonensis archiepiscopus factus est. Neque 1 mart. Egilis emortualis est. Constat enim illum IIII kal. iun. obiisse [Chronicon Flaviniacense, in M. G., Scr. t. VIII, p. 286.] et in ipso codice S ad diem 29 maii in margine ascriptum est: obiit Egil archiepiscopus Senonensis [De eodem praeterea legi possunt B. Fisen, Flores ecclesiae Leodiensis (Insulis 1647), p. 129; Mabillon, Acta SS. Ordinis S. Benedicti saec. IV. p. II p. 237 – 43; Gallia christiana, t. XII, p. 24.] . Qua tandem ratione enuntiatum codicis S emendandum sit, sapientioribus decernendum relinquimus.
VI NON. MART.
Heroli Georgi Absolonia. in Caesarea Cappadociae Luci episcopi Primitive. Romae Primitivi. in Porto Romano in cimiterio item Primitivi Pali
Secundulaeb Ianuariaec.
Addunt codices pleniores: a) aerenei C. — b) pauli S. — c) luciosȩ C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) ABSW. — nat. sanctorum praemittit S | 1 – 2. iorgi berolii S; iorgi herolii W | 1. herolii B |
2. gorgii B | 3. absaloni S | 4. om. E | 5. cessar̄ E; cesarea B; cesariȩ W | 6. capōd E; cappadocie B | 7. lucii B; lucȩ
W | 8. eras. in S | 10. rom̄ E | 12 – 18. om. SW | 14. romn̄ B | 19. pauli S; om. W | 20. secundolae BW; secundole
S | 21. ianuarie W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Nat. sanctorum Iorgi Hergli Absoloni in Cesarea Capadochiȩ Lucae episcopi Primitivi
in Portu Romano Pauli Secundolae Ianuariae. — Mon.: Natalis sanctorum Heroli Lorgi Absalmoni Cesarea Cappadociae
Luci episcopi Pauli. — Rich.: In Caesarea Capadocia Lucii episcopi et Romae Primitivi Erolii Georgii Absaloni
Secundulae Ianuarii.
MART. 2
1. HEROLI] Ad diem 24 feb. observatum est
omnia paene nomina a die VI non. mart. ad diem
VI kal. mart. errore translata esse. Herolus
igitur seu Herulus, Erylus [Vergil., Aen., VIII, 563.] , qui feb.
23, n. 44, et 24, n. 13 nuntiatus est, ab hoc nostro,
ceterum ignoto, alius non est.
2. GEORGI] Al. Gorgii. Breviarium Syriacum: ἐν Καισαρείᾳ τῆς Καππαδοκίας Γορδιανὸς ὁ μάρτυς. Est ille Gordius, quem laudavit S. Basilius [BHG2. 703.] et Graeci nunc recolunt die 3 ian. [Synax. Eccl. CP., p. 367.] . Extra locum aberravit indicium: Caesarea Cappadociae (n. 5, 6). Germana lectio est:
in Caesarea Cappadociae Gordii.
Ad diem 24 feb., n. 15, lectio codicum erat: Syrgi, unde Florus Lugdunensis: Apud Caesaream Cappadociae natale beati Sergii martyris. Quibus haec addidit Ado: cuius gesta praeclarissima habentur [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 328.] . Haec autem intellexisse videtur de gestis SS. Sergii et Bacchi. Adonianus laterculus vix immutatus, ad diem 24 feb. in martyrologium Romanum transiit.
3. ABSOLONI] Solus menti occurrit Petrus ille
ὁ
καὶ
Ἀψέλαμος cuius martyrium descripsit Eusebius
[Mart. Palaest., X, 2.] et commemoratio habita est die 11 ian.
Quoniam et iste Caesariensis martyr est, utique
Palaestinensis non Cappadox — altera saepe pro
altera ponitur Caesarea a martyrologis — Gordio
Caesariensi in his fastis sociatus fuisse videtur
ab interpolatore.
5. CAESAREA] Non Lucius quemadmodum est
in codicibus, sed Gordius, n. 2, Caesareae
adiungendus est.
7. LUCI] Procul dubio Lucius episcopus Romanus, cuius anniversaria dies proxime 4 mart. celebratur. Plurimos cumulavit errores qui in martyrologio Romano haec scripsit: Caesareae in Cappadocia sanctorum martyrum Lucii episcopi, Absalonis et Lorgii, quaeque sibi visus est in vetustis Bedae exemplaribus repperisse. Ex his unus est Cappadox, Gordius, non Lorgius; unus Palaestinensis, Abselamus; unus tandem Romanus. Scribere enim debebat qui Lucium a die 4 amovit:
〈Romae〉 Lucii episcopi.
9. PRIMITIVI] Variis diebus variisque locis in libris nostris nuntiatur Primitivus, quandoque perperam Primitiva, nempe 24 feb., 2 mart., 26 april., in Portu Romano; 10 et 12 iul. via Praenestina; 23 iul. via Collatina; 27 iun. (et olim 18 iul.) via Tiburtina. In gestis S. Symphorosae et filiorum Primitivi locus est Via Tiburtina, dies vero 18 iul. [BHL. 7971, n. 6.] : in Passione autem S. Stephani, via Latina, 1 aug. [BHL. 7845, n. 24.] ; tandem in Passione S. Getulii corpus eius in lacum Gavis proiectum, die 26 april. collectum fuisse narratur sepultumque in arenario [Act. SS., Iun. t. II, p. 267.] , procul dubio Via Praenestina. Et quidem Gabiis (Castiglione) fuit ecclesia Sancti Primitivi cuius adhuc rudera supersunt [T. Ashby, Classical Topography of the Roman Campagna, in Papers of the British School, t. I (1902), p. 195; G. Tomassetti, La Campagna Romana, t. III (1913), p. 497 – 506.] . Habentur etiam litterae Conradi Sabinensis episcopi, anno 1148 datae, quibus dirimitur lis inter ecclesiam Sancti Iohannis ante Portam Latinam una cum ecclesia Sanctae Praxedis, et ecclesiam Sanctae Mariae Cryptae Ferratae, de possessione duarum partium ecclesiae Sancti Primitivi [P. Fedele, Tabularium S. Praxedis, in Archivio della R. Societa Romana di Storia patria, t. XXVIII (1905), p. 45 – 46.] . Conieceris ergo S. Primitivi corpus quievisse in territorio Gabino, via Praenestina, in cimiterio, ut habent codices; eidemque ecclesias dicatas fuisse tum in via Collatina, quae Praenestinae proxima erat, tum in Portu Romano. De viis Tiburtina et Latina quoniam nullius ponderis esse constat quae ex Gestis S. Symphorosae et S. Stephani afferuntur, silere praestat. De die depositionis merito ambigitur. Mensis iulii 10mo vel 12mo favere censetur martyrologium, quippe quod his diebus ipsum passionis locum designet; ex Gestis tamen Getulii commemoratio 26 aprilis non tam ad Portum Romanum, ut est in codicibus nostris, quam ad viam Praenestinam referenda est. Ad trinum nunc laterculum 24 feb., 2 mart., 26 april., qui tandem unus est (VI kal. mart., VI non. mart., VI kal. mai) gradum faciamus. Principium errorum est quod a VI kal. maii Primitivus ad VI non. mart. relatus fuit; inde autem, cum reliquis huius diei sanctis, VI kal. mart. ascriptus. Neque hic perturbandi finis. Iterata enim hodierna mentio item Primitivi Pali (Pauli) secundis curis a die VI kal. mart. assumpta est. Hac autem neglecta, scribendum videtur:
in Portu Romano Primitivi
ut in laterculo diei 26 aprilis.
15. IN CIMITERIO] Nisi haec ab interpolatore
ex ingenio addita, ad locum depositionis via
Praenestina referenda videntur. Hinc oritur suspicio
in laterculo 26 aprilis S. Primitivum olim
proprio loco non vero Romae in Portu assertum
fuisse, reique testes remansisse vocabula in cimiterio.
19. PALI] Sane legendum Pauli, ut ad diem
24 feb. ab interpolatore scriptum est. Postquam
enim Primitivus cum ceteris a 2 mart. ad
24 feb. migraverat, huc rediisse credendus est cum
Paulo, ut ad n. 9 declaratum est.
20. SECUNDULAE] Feb. 28 et mart. 1: Secundillae.
21. IANUARIAE] Al. Ianuarii, mart. 1, n. 31. Martyrologii Romani annuntiatio, quam veteribus manuscriptis comprobari asserit Baronius, haec est: in Portu Romano sanctorum martyrum Pauli, Heraclii, Secundillae et Ianuariae. De Paulo modo dictum est (n. 19). Heraclius autem est pro Heroli (n. 1), neque ullus est qui ad Portum Romanum pertineat.
ADDITAMENTA] Luciosae: mart. 3, n. 65: Luciolae.
V NON. MART.
In Affrica Floriani Felicis Casti Lucioli Iusti Furtunati et aliorum XL Marciae Herotis Quirilli Maurini Felicis Lucioli Iusti Furtunatia Marciae Hierotis Antigoni Ianuarii Tutellae Gabiani . Quiri Iulii Marini item Felicis FlorianiDonati Furtuni Hebiani Gagi Paulae Gaiosae Gallaeb. in Africa Caiolae Felicis
et depositio reliquorum Emeteri Celedonii item Felicis Sabiniani . Calagori
item Emeteric item Celedonid item Iuli Felicis Marini Donatae Nicefori
Carissimi Claudiani Papiae Luciolae Felicis Sabiani Iunulae Focii Asteri
Georgie Sisinnif Basilig Artilaih Isici Cirici Eutici Gorgoni Antoni Frunimi
Asclipi Casti Solii.
Addunt codices pleniores: a) martiani C. — b) lupicini C. — c) felicis SMKLV; item felicis C. — d) felicis W. —
e) sici S; isici CWMKLV. — f) casti SCWMKLV. — g) foli S; soli CWMKLV. — h) antoni SW; antonii CMKLV.
— i) zosimi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. aff̄ E | 19. furtunate S | 20. marcie B | 21. herotis W1; herontis S | 23. ianuari
SW | 24. tutelle B; tutillae S | 25. gabiane S | 27. iuli SW | 34. helbiani BW; elbiani S | 36. paule BS | 37. gaiose BS | 38.
galle BS | 40. aff̄ E | 41. gaiule B; gaiole S; gaiolȩ W | 43 – 45. om. E | 47. celedoni BS; celledoni W | 48. om. E |
50. sabianiani E; saviniani SW | 51. calogori B; galogori W; galgori S | 52. om. E | 53. meteri E; emetere S1; emiterii
S2 | 54. it̃ E | 55. cȩledoni W; celedonii S2 | 56. om. E | 57. iulii B; iuliae S; iulȩ W | 60. donate BS | 64. papie S |
65. luciole BS; item add. B | 66. om. SW | 67. sabianiȩ S | 68. iunule S | 69 – 70. asteri focii SW | 69. fovi E | 71. georgii
BS | 73. basilei B1; baselii B2; casti basillii soli S (cf. 82 – 83). | 74. artilas BSW; antoni add. S | 75. ysicii B; om. SW |
76. cyrici BW | 79. om. SW | 80 – 81. asclipi frunimi W; asclippi frunimi S | 82 – 83. om. SW (cf. 73).
Excerpta ex variis. — Cambr.: Nat. Felicis Lucioli Iusti Furtunati Marciae Hierotis Antigoni Ianuarii Tutellae Gabiani
Quiri Iuli Marini item Felicis Floreani Donati. — Mon.: Felicis Lucioli Iusti Furtunati Marciae Herotis
Antigioni Gaviuli (2 m. Gaiuli). — Rich.: In Affrica Floriani Felicis Casti Furtunati et aliorum XL Lucioli Iusti
Martiae Hierotis Antigoni Ianuarii Gabiani Quiri.
MART. 3
1. IN AFFRICA] Qui rem obiter inspexerit,
unum hodie laterculum Africanum agnoscet, ab
Hispanis semel interruptus. Revera tamen nomina
non pauca peregrina sunt, et proximis quoque
diebus occurrunt. De singulis, si quid opus est,
nunc inquirendum.
3. FLORIANI] Recurrit mart. 4, n. 64. Lege
quae ad n. 5 annotata sunt.
4. FELICIS] Insuper n. 42, 49, 58, 66, et mart.
4, n. 58.
5. CASTI] Etiam n. 82; ian. 27, n. 54 et mart. 4, n. 75. In loco cui nunc nomen est Bordj Rdir reperta est “mensa martyrum” ita inscripta:
MESA CASTI
ET FLORI
MARTVRES
nulla praeterea diei vel mensis addita nota. Qui autem commentario titulum illustravit in martyrologio Hieronymiano ad hunc diem Castum et Florum repperisse sibi visus est [P. Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne d'Afrique, n. 318.] . At Florum frustra requiro; vix enim Florianus (n. 3, 31) pro Floro scribi potuit.
6. LUCIOLI] Nudum nomen. Infra, n. 65:
Luciolae.
7. IUSTI] Etiam proximis diebus feb. 21, n. 33;
25, n. 5; 26, n. 5; mart. 5, n. 33.
8. FURTUNATI] Proximis diebus feb. 21, 24
(Fortunatus), 25, 26, mart. 4. Infra n. 33: Furtuni.
10. ALIORUM XL] Fortunato potius quam cuivis
alii hos esse annectendos nulla ratio suadet.
12. MARCIAE] Nudum nomen. In codice C,
Martiani.
13. HEROTIS] Al. Hierotis. Feb. 23,
n. 19, = Syn] erotis, cum apocope.
14. QUIRILLI] De quo postridie. In breviario
Syriaco, die 4 mart. nuntiatur Κυρῖνος,
martyr Nicomediensis, in synaxariis autem Graecorum
Κύριλλος [Synax. Eccl. CP., p 506] .
15. MAURINI] Al. Marini, n. 28, 59. Iam
Floro Lugdunensi visus est Marino cohaerere
Asterius (n. 70). Horum prior, auctore
Eusebio, martyrium passus est Caesareae Palaestinae,
et ab Asterio sepulturae traditus: ἐν
Καισαρείᾳ
τῆς
Παλαιστίνης,
Μαρῖνος
τῶν
ἐν
στρατείαις
ἀξιώμασι
τετιμημένων
γένει
τε
καὶ
πλούτῳ
περιφανὴς
ἀνήρ [Hist. eccl., VII, 15.] . Haec vero de Asterio:
Ἀστύριος
ἐπὶ
τῇ
θεοφιλεῖ
παρρησίᾳ
μνημονεύεται,
ἀνὴρ
τῶν
ἐπὶ
Ῥώμης
συγκλητικῶν
γενόμενος
βασιλεῦσίν
τε
προσφιλὴς
καὶ
πᾶσι
γνώριμος,
εὐγενείας
τε
ἕνεκα
καὶ
περιουσίας
·
ὃς
παρὼν
τελειουμένῳ
τῷ
μάρτυρι
τὸν
ὦμον
ὑποθείς,
ἐπὶ
λαμπρᾶς
καὶ
πολυτελοῦς
ἐσθῆτος
ἄρας
τὸ
σκῆνος
ἐπιφέρεται,
περιστείλας
τε
εὐ
μάλα
πλουσίως,
τῇ
προσηκούσῃ
ταφῇ
παραδίδωσιν [Hist. eccl., VII, 16.] .
Quae autem addit versio Rufiniana: honorem
quem martyri detulit continuo ipse martyr
adsequitur [Mommsen, p. 671] , apud Eusebium frustra requiras.
Non ideo tamen spernenda videntur [J. E. L. Oulton, in Journal of Theological Studies, 1929, p. 150 – 74. Cf Anal. Boll., t. XLVII, p. 133.] . In menaeis
Graecorum, ad diem 7 aug. solus Asterius obiter
commemoratur: Ἀστέριος
ὁ
συγκλητικὸς
ξίφει
τελειοῦται [Synax. Eccl. CP., p. 874.] . Nihilominus Florus illico
audiendus non est, neque velut certa accipienda
eiusdem lectio: Apud Caesaream Palaestinae
sanctorum martyrum [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 296.] Marini militis et Asteri
senatoris, cet., quam secutus est Ado, et tandem
etiam martyrologium Romanum.
22. ANTIGONI] Infra recurrere videtur, n. 79:
Ant〈ig〉oni. Lege tamen quae eo loco dicta
sunt, et etiam ad feb. 27, n. 5.
23. IANUARII] Centies recurrit Ianuarius
in fastis, non ita quae sequitur Tutella, solo
nomine nota.
25. GABIANI] Id unum notandum habemus
elementa communia habere nomina quae mox
occurrunt Hebiani, n. 34, Sabiniani,
n. 50, Sabiani, n. 67, eaque fortassis ad unum
idemque referenda esse.
26. QUIRI IULII] = Quirilli, n. 14, seu
Cyrilli. Scriptor prae oculis habuerit Iuli, infra
n. 57.
28. MARINI] = Maurini, n. 15.
32. DONATI] Etiam mart. 4, n. 65; infra, n. 60:
Donatae.
33. FURTUNI] Etiam mart. 4, n. 54. Supra,
n. 8: Furtunati.
34. HEBIANI] Vid. supra, ad n. 25. Mart. 4,
n. 59: Pelviani.
35. GAGI] Etiam mart. 4, n. 60, 69.
36. PAULAE] Mart. 4, n. 52: Pauli.
37. GAIOSAE] Mart. 4, n. 57: Gagiorae.
Cognata videntur n. 35: Gai, Gagi; n. 41:
Caiolae al. Gaiule, et, ni fallor, Gallae,
n. 38; videturque proximum vocabulum, n. 51;
Calagori al. Galogori, nominis unius
varias induxisse corruptelas.
38. GALLAE] Legendumne Gaiae? Vide quae
modo dicta sunt ad n. 37.
41. CAIOLAE] = Gaiosae, n. 37.
42. FELICIS] Etiam n. 4, 49, 58, 66 et mart.
4, n. 58.
45. RELIQUORUM] Legendum esse reliquiarum
quis dubitet? Illa tamen depositio reliquiarum
non videtur esse SS. Emeteri et Celedonii,
n. 53, 55, quorum nomina proprio loco post Calagori,
n. 51, posita, perperam n. 46, 47 iterantur.
Hac certe dictione martyrum anniversarius dies
designari non solet, sed potius ingressus
reliquiarum ad dedicandam basilicam.
Quorumnam autem sanctorum reliquiae hodie
commemorentur, divinando assequi non possumus.
46. EMETERI] Infra, n. 53, cum Celedonio,
n. 55.
49. FELICIS] Etiam n. 4, 42, 58, 66 et mart.
4, n. 58.
50. SABINIANI] Neque de Senonensi [BHL. 7413 – 7418.] neque de
Trecensi [BHL. 7438 – 7441.] Sabiniano cogitemus oportet. Cf. supra,
ad n. 25.
51. CALAGORI] Calagurris, nunc Calahorra. Notissimus est Prudentii hymnus in honorem sanctorum martyrum Emeterii et Chelidonii Calagurritanorum [Peristeph. I.] , et alter: de loco in quo martyres passi sunt nunc baptisterium est Calagurri [Peristeph. VIII.] . Horum priore usus est Gregorius Turonensis, agens de Emeterio et Celedonio martyribus [In gloria martyrum, c. 92.] . Inscriptum est par martyrum in calendariis mozarabicis ad hunc diem [Férotin, Le Liber Ordinum, p. 456 – 57.] . Certa proinde est lectio:
Calagori Emeterii et Celidonii.
57. IULI] Iulii, Romani pontificis memoria,
hodie anticipata, in diem 4 martii errore relata
esse, suo loco ostendetur.
58. FELICIS] Etiam n. 4, 42, 49, 66 et mart.
4, n. 58.
59. MARINI] Supra, n. 15: Maurini, et
n. 28. An et mart. 4, n. 63: Mari? Lege quae
eo loco annotata sunt.
60. DONATAE] Mart. 4, n. 65, et supra, n. 32:
Donati.
61. NICEFORI] Mart. 1, n. 16. Huic socii
adiungendi sunt Claudianus, n. 63, et Papias,
n. 64, de quibus feb. 28, n. 1 et mart 6.
62. CARISSIMI] Mart. 1, n. 15: Carissi
et mart. 6, n. 46: Carisi.
63. CLAUDIANI] Cum Papiae, cf. n. 61.
65. LUCIOLAE] Supra, n. 6, 17: Lucioli.
66. FELICIS] Etiam supra, n. 4, 42, 49, 58
et mart. 4, n. 58.
67. SABIANI] Cf. supra, ad n. 25.
68. IUNULAE] Nudum nomen. Cf. mart. 6,
n. 66: Ianuli.
69. FOCII] Martyr Nicomediensis Φώτιος, cum
Archelao (n. 74) die 4 mart. breviario Syriaco
et nostris libris inscriptus.
70. ASTERI] Etiam mart. 4, n. 36. Supra,
ad n. 15.
71. GEORGI] Id est Gordii Caesariensis,
cuius commemoratio pridie, n. 2, habita est.
72. SISINNI] Etiam mart. 4, n. 37 et 51. Unus
est ex sociis S. Adriani Nicomediensis, de quo
mart. 4, n. 82.
73. BASILI] Etiam mart. 4, n. 43. Huius
martyris, ceterum ignoti, nomen ansam Adoni
praebuit memoriam SS. Iovini et Basilei, de
quibus dictum est ad 25 dec., die 3 mart. collocandi.
Quem pridie secuti sunt Romani martyrologii
compilatores.
74. ARTILAI] Lege Archelai. Ἀρχέλαος
enim Nicomediensis die 4 mart. breviario Syriaco
cum Photio (n. 69) inscriptus est.
75. ISICI] Ita plerumque codices nostri pro
Hesychii. Hesychium cum Cyrico (n. 76)
vel Cyriaco Nicomediae asserit, ad diem
mart. 1, breviarium Syriacum: ἐν
Νικομηδείᾳ
Κουρικᾶ
καὶ
〈Ἡ〉σύχι〈ο〉ς. Libens proinde
scripserim 〈Nicomedia〉 Cyrici et Isici, nisi suspicio
esset Nicomediam solius Cyrici palaestram
esse, alia, id est Antiochia, quae Hesychii propria
est, casu suppressa. De his ad 4 mart., n. 32.
76. CIRICI] Ex modo dictis ad n. 75, tuto scribi opinamur:
〈Nicomedia〉 Cirici.
77. EUTICI] Etiam mart. 4, n. 44.
78. GORGONI] Ut videtur, Gorgonius ille Nicomediensis,
de quo agitur 11 mart., errore a V id.
mart. ad V non. mart. delatus.
79. ANTONI] Supra, ad n. 22, hanc esse iteratam
memoriam Ant〈ig〉oni subdubitando
coniectavimus. Notatu dignum est postridie occurrere
Antonini n. (71). Hinc coniectura
nonnihil debilitatur, quamquam Antonini
ex Antoni facile oriri potuit.
80. FRUNIMI] Mart. 4, n. 72. Lege quae annotata
sunt ad mart. 14, n. 12.
81. ASCLIPI] Mart. 4, n. 50 et 73; Asclepiadis.
82. CASTI] Supra, n. 5, et mart. 4, n. 75.
83. SOLI] Al. Foli (S). Legendum crediderim Foti seu Photi. Qui enim hodie scribunt Casti, Soli, die 4 mart. Casti Forti exhibent, ubi Forti pro Foti positum verisimile est.
ADDITAMENTA] Martiani, supra, n. 12: Marciae.
Sici, supra, n. 75: Isici, id est Hesychi.
IV NON. MART.
Romae martyrum X. item Romae Iuli episcopi et aliorum XXVI . et alibi Natale martyrum DCCorum . Rome in cimiterio Calesti via Appia depositio Iulii episcopi et aliorum XXVII et alibiFati Arcilai Palatini in mare mersi Asteri Uruni Sisinni Philippi Herefili
Tipeciri Grigori Basili Eutici Victorini Pecculi Quirini Eutoci Honorati Asclepiadis
Sisinni Pauli Luci Fortuni item Luci Gagiorae Felicis Pelviani Gagi
Iuli Rustici Mari Floriani Donati Hilariani Fortunati item Gagi Pilici Antonini
Frunimi Asclepiadis Furtunionis Casti Forti et aliorum numero XVI . Nicomedia
Andriani cum aliis numero XXIII.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. rom̄ E | 2. martyr̄ E | 4. it̃ E | 5. rom̄ E | 7. ep̄i E | 14. marty B | 15. DCCCrum
W; DCCC(to)rum S | 16. rom̄e W | 17 – 21. om. SW | 22. depos̄s̄ W | 23. iuli SW | 24. add. roti SW (cf. 30) | 28 – 30. om.
SW | 30. proti B1; roti B2 | 31. archiles B; archilai SW; add. gagi SW (cf. 60) | 33 – 35. om. E | 34. mari SW | 37. orani
B; urani SW | 38. add. pauli SW (cf. 52) | 39. philipi E; filippi B | 40. herifeli BW; holifeli S; add. basili W; basiliti
S (cf. 43) | 41. tipecini E; cipeciri W; perici S | 42. gregori SW; gregorii B | 43. baselii B; om. SW | 44. cutici S |
45. victurini BSW | 46. peceuli E; pecculli W; peculli S | 47. quirenni B; add. item B2 | 48. eutici B; om. SW; add.
mari SW | 50. asclipiades B; asclipiadis SW | 51. add. felici S; felicis W (cf. 58) | 52. om. SW | 53. lucii B; add. gaiose
SW (cf. 57) | 54. furtuni BS2W; furtune S1 | 55. om. E | 56. lucii B | 57. gaiosȩ B; om. SW | 58. om. SW | 60 – 61. om.
SW | 63. om. SW | 66. helariani B1SW | 67. furtunati BSW | 68. om. E | 70. pylici BSW | 71. antonine B | 72. prunimi
B | 73. asclipiades B; asclipiadis SW | 74. furtunonis E | 75. add. item furtunionis B | 76. fortii SW | 79. om. E |
80. ///XVI B | 81. nicom̄ E; add. passio sanctorum SW | 82. adriani SW | 83. cū E | 84. alis E | 85. numerum W; om.
ES | 86. XXXIII BSW; add. et est transitus domni chrotgango archiepo W2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Romae in cymiterio Calisti nat. sanctorum martirum octogentorum et depositio
lulii episcopi sive Luci episcopi Nicomediae passio sanctorum Adriani cum aliis XXXIII. — Mon.: Natalis martyrum
CCCCorum Romae in cimyterio via Appia depositio Iuli episcopi Rutuli (2 m. Rotuli) Gagi. — Rich.: Rom. in
cymiterio Calisti Iulii episcopi et natale octingentorum martyru(m) et alibi Roti Arcelai Palatini Nicomedia Andreani.
MART. 4
1. ROMAE] Dubius haereat oportet quicumque
legit hinc martyres X Romae passos (n. 1 – 3), inde
(n. 13 – 15) martyres DCC, seu ut rectius scribunt
nonnulli eius propaginis codices DCCC [Codices MKLV.] , suppresso
quovis loci indicio. De numero martyrum
quid statuendum sit, primum expediamus. Acute
perspexit v. c. Duchesne in unam eandemque lectionem
refundenda esse signa X et DCCC, cum
DECĒ ex DCCC confingi potuerit [“On voit très bien commen de la leçon DCCC on a fait DECE(M).” L. D.] . Ordine inverso
commutationem factam esse crediderim, et
non centenos sed decem martyres commemorari
ostendere conabimur. Interim, de loco ubi passi
sint. Romanos martyres agnoscit Florus Lugdunensis:
Romae via Appia sanctorum martyrum
octingentorum qui sunt positi in cimiterio ad
sanctam Caeciliam [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 328.] . Ita et Ado eiusque sequaces
ad Romanum usque martyrologium, nisi quod
martyrum nongentorum scribunt. Quis Floro
non consentiat cum legerit Epitomen de locis
sanctorum martyrum: Iuxta viam Appiam …
sanctus Colocerus et sanctus Parthenius per se
singuli iacent et DCCC martyres ibidem requiescunt.
Et Itinerarium Salisburgense: … S.
Caecilia virgo et martyr LXXX martyres ibi
requiescunt deorsum [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 180.] , ubi tamen notabile est de
numero martyrum octingentis vel octoginta
dissidium. Mirum sane est post aetatem Callistianam
immanem martyrum stragem in litteris
nullum reliquisse vestigium, et frustra a peritis
requisitum esse in coemeterio locum ubi ingens
illa multitudo reposita fuerit [De Rossi, Roma sott., t. II, p. 155 – 61.] . Hinc nascitur
opinio polyandrium, in quo multorum fidelium
ossa, e loculis eruta, necessitate faciente congesta
fuerant [Wilpert, Die Papstgräber und die Cäciliengruft in der Katakombe des hl. Kallistus (Freiburgi. B., 1909), p. 68 – 73.] , pro martyrum sepultura paulatim haberi
coepisse. Quicquid id est, nec itinerariorum
testimonio neque Floro suffragari videtur codicum
nostrorum lectio. Quod enim Romae, et
quidem in coemeterio Callisti (ut est in cod.
Cambr.), quiescere dicuntur martyres decem vel
octingenti, id ex laterculorum perturbatione facile
declaratur. Haec enim quae ad depositionem
Lucii (al. Iulii) pontificis referuntur, suo loco
mota sunt et cum martyrum turma perperam coniuncta.
Neque id ex arbitrio a nobis asserta quisquam
opinetur. Etenim plane similem annuntiationem
reperimus die 25 mart., X martyrum in
priore recensione, CCCC martyrum in altera (ubi
procul dubio prius scriptum erat DCCC martyrum),
utrobique suppresso loci indicio. Hi autem
martyres, si quid video, numero decem, Palaestinenses
sunt, non Romani, a die 25 mart. ad 4 mart.,
errore an libidine scribentis nescio, relati.
6. IULI] Iam ad diem feb. 8, n. 17 notatum est non levem perturbationem in libris nostris ortam esse ex errore Iuli pro Luci et vice versa scribentium. Iulius pontifex die 4 mart. recolendus non erat, quippe cuius depositio incidat in 12 aprilis. Lucius hodie in martyrum ignotorum turba bis (n. 53, 56) recensetur, et indubie in locum Iulii supponendus est, laterculo ceterum integro remanente. Consentit — si unum dempseris diem — Depositio episcoporum: III non. mart. Luci in Callisti, et Liber Pontificalis: a Valeriano capite truncatus est III non. mart., ubi additur: sepultus est in cymiterio Calisti via Appia VIII kal. sept. [Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, pp. 68, 153.] . Quae ita componere conatus est Rossius ut diem III non. mart. de prima sepultura, in locello plumbeo, intellegeret, VIII kal. sept. de perpetua [Roma sott., t. II, p. 62 – 63.] . Hanc autem sententiam minime amplexus est Duchesne, et quidem iure merito [T. c., p. 153, n. 5.] . Ceterum depositionis locus rite exprimitur, ibique repertus est pontificis titulus sepulcralis: ΛΟΥΚΙΣ. Notatu dignum est Lucium aeque ac Cornelium a Cypriano inter martyres conumerari: Servandus est enim antecessorum nostrorum beatorum martyrum Cornelii et Lucii honor gloriosus [Epist. LXVIII.] , quamquam Depositioni martyrum Romae inscriptus non est. Laterculum tandem ita restituamus:
Romae in cimiterio Callisti via Appia depositio Lucii episcopi.
Silentio premenda non sunt quae acute et operose, suo more, congessit Rossius ut ostenderet qua] tandem de causa factum sit ut hodie in Lucii locum Iulius sufficeretur. Iulius ille non pontifex Romanus primum censebatur, sed Iulianus quidam, qui inter Nomina episcoporum a Xysto III in coemeterio Callisti marmori insculpta [Roma sott., t. II, p. 48.] recensetur, quique fortassis eandem cum Lucio anniversariam habuerit diem. Lucii nomine nescio quo casu deleto, solus Iulianus, postea in Iulium commutatus, remanserit. Unde ita restituenda esset annuntiatio: Romae in cimiterio Callisti via Appia depositio Luci episcopi et Iuliani episcopi et aliorum XXVI [Roma sott., t. II, p. 64 – 65.] . De vocabulis aliorum XXVI mox dicendum erit. Cetera luculenter deducta sunt. Utinam certiora essent.
9. ALIORUM XXVI] Alias, n. 27: XXVII,
n. 80: XVI. E laterculo breviarii Syriaci mox
adducendo palam fiet his numeris mendose exprimi
socios XVII martyrum Nicomediensium
Photii, Archelai et Cyrini.
30. FATI] Infra, n. 76: Forti, lege Foti, praelucente breviario Syriaco: ἐν Νικομηδείᾳ Φώτι〈ο〉ς καὶ Ἀρχέλαος καὶ Κυρῖνος καὶ ἑπτακαίδεκα ἕτεροι μάρτυρες. Synaxaria Graecorum: καὶ τῶν τριῶν μαρτύρων Ἀρχελάου, Κυρίλλου καὶ Φωτίου. De Archelao (n. 31) nullus est disceptandi locus. Qui hodie Quirinus (n. 47) cum syriaco scribitur, heri, ad modum Graecorum, Quirillus (mart. 3, n. 14) dictus, in Africam relegatus est. Nicomedia (n. 81), qui Adriani et sociorum locus esse asseritur, et recte, etiam Photii et sociorum esse patet. Cetera (n. 32 – 35) a sanctis Nicomediensibus aliena sunt. Ergo scribendum:
〈Nicomedia〉 Photii, Archelai, Quirini et aliorum XVII.
32. PALATINI] Militis palatini in mare mersi nomen hodie excidit, quod heri habuimus (n. 75) Isici seu Hesychii. Hac enim ipsa die Graeci memoriam agunt Ἡσυχίου qui erat πρῶτος τοῦ παλατίου et lapide ad collum ligato iussus est non quidem in mare sed in Orontem fluvium praeceps dari [Synax. Eccl. CP., p. 505. Cf. BHL. 3861.] . Reliquam eius laterculi partem aliunde expiscemur oportet, id est: Antiochia Syriae (mart. 5, n. 7, 22, 30, 31). Quibus adductis, sit tandem:
Antiochia Syriae Isici palatini in mare mersi.
De Hesychio Antiocheno et aliis diebus sermo erit, praecipue 30 maii et 18 nov. In breviario Syriaco nuntiatur 29 maii, 26 aug., et, ni fallor, proximo die 1 mart., ubi videtur Nicomediensibus conumerari: ἐν Νικομηδείᾳ Κουρικᾶ καὶ 〈Ἡ〉σύχι〈ο〉ς. Cum de martyre Bithyniensi Hesychio nihil compertum sit, ex hoc laterculo, ut passim factum esse novimus, excidisse crediderim nomen alterius civitatis: ἐν Νικομηδείᾳ Κουρικᾶ καὶ 〈ἐν Ἀντιοχείᾳ〉 Ἡσύχιος.
36. ASTERI] Mart. 3, n. 70. Cf. n. 15.
37. URUNI] An Vict]ur(i)ni? infra, n. 45.
38. SISINNI] Ex societate S. Adriani, infra,
n. 82, et 51. Iam heri, n. 72.
39. PHILIPPI] Nudum nomen.
40. HEREFILI] Conferri potest cum Heribi,
mart. 5, n. 15, non ita remotum ab Hesichi
(supra, n. 32), quae tamen ratio scribendi aliena
est ab usu codicum nostrorum: Isici.
41. TIPECIRI] Prava lectio, neque ulla occurrit
emendatio.
42. GRIGORI] Si quis necessitudinem quandam
agnoscere sibi videbitur inter Grigori,
Calagori, Galogori, Gagiorae (n.
57) equidem non contradicam. Cf. mart. 3, ad
n. 37.
43. BASILI] Mart. 3, n. 73.
44. EUTICI] Infra, n. 48: Eutoci, ceterum
ignoti. Cf. feb. 28, n. 14.
45. VICTORINI] De quo feb. 28, n. 11, et mart.
6, n. 4. Supra, n. 37.
46. PECCULI] Lectio corrupta videtur.
47. QUIRINI] In breviario Syriaco: Κυρῖνος.
Supra, ad n. 30.
48. EUTOCI] Supra, n. 44: Eutici.
49. HONORATI] Feb. 24, n. 62.
50. ASCLEPIADIS] Infra, n. 73, et mart. 3,
n. 81.
51. SISINNI] Supra, n. 38.
52. PAULI] Mart. 3, n. 36: Paulae.
53. LUCI] Romani pontificis, de quo supra,
ad n. 6. Recurrit n. 56.
54. FORTUNI] Mart. 3, n. 33, infra, n. 67:
Fortunati: n. 74: Furtunionis.
56. LUCI] Supra, n. 53.
57. GAGIORAE] Mart. 3, n. 37: Gaiosae.
Cf. supra, n. 42.
58. FELICIS] Mart. 3, n. 4, 42, 49, 58, 66.
59. PELVIANI] Cf. mart. 4, n. 34: Hebiani.
60. GAGI] Infra, n. 69, mart. 3, n. 35. Cf.
ibidem, n. 37. Floro Lugdunensi debetur annuntiatio
quae in martyrologium Romanum transiit:
Sancti Caij palatini in mare demersi et aliorum
viginti septem. Palatinum illum non Gaium sed
Hesychium esse ostendimus (n. 32), socios viginti
septem non Gaii sed Adriani esse ostendemus
(n. 82).
61. IULI] Supra ad n. 6, 23.
62. RUSTICI] Mart. 5, n. 14.
63. MARI] Cf. ad mart. 3, n. 15, 28: Marini;
mart. 5, n. 16: Maris; mart. 5, n. 40,
41: Martini, Marci, sed et supra, n. 34:
mare.
64. FLORIANI] Mart. 3, n. 3.
65. DONATI] Mart. 3, n. 32.
66. HILARIANI] Nudum nomen.
67. FORTUNATI] Supra, n. 54: Fortuni.
69. GAGI] Supra, n. 60.
70. PILICI] Lectio corrupta videtur.
71, ANTONINI] Mart. 3, n. 79: Antoni.
72. FRUNIMI] Mart. 3, n. 80. Lege quae annotata
sunt ad mart. 14, n. 12.
73. ASCLEPIADIS] Supra, n. 50.
74. FURTUNIONIS] Supra, n. 54: Fortuni.
75. CASTI] Mart. 3, n. 82.
76. FORTI] = Foti, supra, n. 30.
79. NUMERO XVI] Cum Syriaco scribendum
erit XVII. Supra, ad n. 9.
82. ANDRIANI] Non Adrianus ille Palaestinensis cuius memoria in 5 mart. incidit, sed Nicomediensis, qui 26 augusti colitur a Graecis, fortasse tamen a cognomine huc vocatus. Ἄθλησις τῶν ἁγίων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων Ἀδριανοῦ καὶ Ναταλίας, Ἀττικοῦ καὶ Σισιννίου καὶ τῆς συνοδίας αὐτῶν. Ὁ μάρτυς Ἀδριανὸς καὶ Ναταλία ἡ αὐτοῦ γαμετὴ ὑπῆρχον ἐκ πόλεως Νικομηδείας · ἐν τῇ δευτέρᾳ οὖν περιόδῳ τοῦ Μαξιμιανοῦ συνελήφθησαν ἄνδρες χριστιανοὶ τὸν ἀριθμὸν εἴκοσι τρεῖς … [Synax. Eccl. CP., p. 923. Cf. BHG2. 27 – 29.] . Hinc certa est lectio:
Nicomedia Adriani cum aliis numero XXIII.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Iulii episcopi sive Luci episcopi. Notatu digna est dictio quae librarii dubitationem prodit. Lege quae annotata sunt ad n. 6.
Cod. Mon.: Rutuli, feb. 25, n. 9.
Cod. Rich.: Roti = Rotuli, Rutuli.
III NON. MART.
In Grecia In AfricaAdriani Euvolia. Antiochia passio sancti Focatis . in Africa Petri Rustici Heribi
Maris Palatini et aliorum VIIII . item Antiochia Victoris Adriani Pamphili
Eusebii Palamarti item Eusebii. Antiochia Syriae Saturnini Iusti Cari Attonis
Petri Saturnini et alibi Martini Marci et aliorum numero XXII Barbalabeae.
Addunt codices pleniores: a) eusebii iuliani octavi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. grē E | 4. afreca W | 6. evoli S; add. eusebi SW (cf. 29) | 7. antioc̄ E; antiocia
W; in antiochia S | 8. pas̄ EBW | 9. sc̄i EW | 10. focȩ B; foce SW | 12. aff̄ E; afreca W | 13. add. eusebi SW (cf.
26) | 15 – 16. heripimaris B; heribimaris W; add. eusebi S | 17. placidini S | 21. om. BSW | 22. antioc̄ E; anthiochia S;
antioci B; anthioci W | 23. add. item B |24. arriani E | 25. pampili E; pamphipili B | 26. om. SW | 27 – 29. om. E |
27. palamarti B2; pala marthi S; add. marci B | 28 – 29. om. W | 30. antioc̄ E; in antiochia S; in antiocia W | 31.
siriȩ B; om. SW | 33 – 39. om. W | 33. add. syriae S | 34 – 36. om. S | 34 – 35. cariatonis BW | 36. add. item B | 37. add.
iusti S | 38 – 39. om. S | 38. om. E | 40. add. petri caria tonis saturnini S, cf. 34 – 36; petri cariotonis saturnini W |
41. martii W | 44. num̄ E; om. BSW | 45. XII BSW; add. et SW | 46. barba labeae E; barba labiae S; barba labiȩ W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Affrica nat. Adriani Euuoli Eusepi Antiochiae passio sancti Foce Victoris Adriani
Pampili Siri Saturnini Iusti. — Mon.: In Africa passio sancti Foci Petri Rustici et aliorum VIIII Cesarea Perpetuae
et Felicitatis. — Rich.: In Affrica Eoboli Petri Foce martiris Victoris Eusebii alibi Saturnini Marci Martini.
MART. 5
1. IN GRECIA] In codicibus alterius recensionis:
in Africa (n. 3, 4). Neutrum autem
cum nominibus Adriani et Eubuli componi potest,
unde nonnulla male expuncta esse credendum est.
5. ADRIANI] Ἀδριανὸς καὶ Εὔβουλος in Caesarea Palaestinae sub Firmiliano praeside passi sunt, alter III nonas martias, alter ipsis nonis martiis, testante Eusebio [Mart. Palaest., XI, 29, 30.] . Nomen civitatis Caesarea servatum est a cod. Mon., quocum male connectit martyres Carthaginienses.
Caesarea 〈Palaestinae〉 Adriani et Eubuli.
7. ANTIOCHIA] Ter hodie (n. 22, 30) Antiochia
a propriis martyribus divulsa apparet. Phocas
enim (n. 10) nec Victor (n. 23) nec Saturninus
(n. 32) Antiocheni sunt. Et ut de primo rem statim
expediamus, nullo modo moveamur oportet
Gregorii Turonensis testimonio de inclyto martyre
Foca, ubi, postquam de SS. Cosma et Damiano
dixerat, haec subiungit: Focas quoque martyr,
et ipse his martyribus regione coniunctus, apud
Syriam requiescit; miracula deinde narrat quae
in eiusdem basilica patrantur [In gloria martyrum, 98.] . Haec de sola Sinopensi
basilica, quam in Syria collocabat Gregorius,
sive huius aetatis usum loquendi secutus,
quo totus Oriens uno vocabulo Syria significabatur
[Wolfram, Der Einfluss des Orients auf die frühmittelalterliche Kultur und die Christianisierung Lothringens, in Jahrbuch der Gesellschaft für Lothringische Geschichte, t. XVII (1905), p. 325.] , sive formae regionum orientalium ignarus,
intellegi possunt. Inter homilias Severi Antiocheni,
LXXIIa est de depositione sacrorum membrorum
sanctorum martyrum Procopii et Phocae in
illa aede, quae vocatur Michaelis [Assemani, Bibliothecae apostolicae Vaticanae codicum manuscriptorum catalogus, t. III, p. 238. Cf. Anal. Boll., t. XXX, p. 267. Haec Severi homilia nunc edita est. M. Brière, Les homélies cathédrales de Sévère d'Antioche, in Patrologia Orientalis, t. XII, p. 71 – 89, ubi, p. 87, Procopius Caesareae Palaestinae, Phocas Ponto assignantur. De Phoca cf. etiam Anal. Boll., t. c., p. 258, annot. 1.] . Praeterquam
quod non corporum integrorum sed particularum
translatio tum facta fuisse videtur, si reliquiarum
depositio in ecclesia illa Antiochena hodie recoleretur,
non solius Phocae sed et Procopii mentio
esset. Phocam ergo, seu Focatem Ponto reddamus.
10. FOCATIS] Librariorum ergo socordia factum est ut Phocas Antiochenus diceretur. Qua de causa hac die nuntietur ignoramus, nec melius componitur commemoratio diei 1 feb. (in codice E: in Ponto Focatis) cum Graecorum fastis, qui celeberrimum martyrem 22 septembris et 22 iulii recolunt [Synax. Eccl. CP., pp. 67, 69, 835.] . Non minus ideo perspicua est annuntiatio:
Passio sancti Focatis.
Ceterum nemo mirabitur Florum Lugdunensem, cui astipulatur, post Adonem, martyrologium Romanum, scripsisse: Apud Antiochiam passio sancti Focae martyris, cum elogio e Gregorio Turonensi.
11. IN AFRICA] Oriuntur solita dubia de martyribus
Africae tribuendis. Rusticus (n. 14)
et Saturninus (n. 37) nomina sunt ex
Passione SS. Perpetuae et Felicitatis notissima,
sed et tritissima sunt nec solis Afris propria.
13. PETRI] Etiam infra, n. 36. Ceterum ignotus
est.
14. RUSTICI] Iam heri, n. 62. Vide quae dicta
sunt ad n. 11.
15. HERIBI] Si vera esset coniectura quam dubitanter
expressimus mart. 4, n. 40: Hesichi,
adducendi essent nn. 30, 31, 16, 17, scribendumque,
ut mart. 4, n. 32: Antiochia Syriae Hesichi palatini
〈in〉 mare 〈mersi〉.
16. MARIS] Vestigium esse videtur laterculi
mart. 4, n. 34: in mare mersi.
17. PALATINI] Mart. 4, n. 32.
19. ALIORUM VIIII] Quinam sint illius agminis
duces non liquet.
22. ANTIOCHIA] Notasse iuvat in breviario Syriaco
die 4 mart. nuntiari: Ἀμφίμελος
ὁ
ἐπίσκοπος
ἐν
Ἀντιοχείᾳ. Certe nullus Amphimelus
est episcopus Antiochenus. Inter nomina quae hodie
promunt codices nostri unum est cum Amphimelo
pauca saltem habens elementa communia:
Pamphilus (n. 25), de quo ceterum nihil
traditum est. Hinc occurrit coniectura non plane
improbabilis: Antiochia Pamphili, tamen
in ambiguo remanente scriptione utriusque
nominis tam graeci quam latini.
23. VICTORIS] Martyr Nicomediensis de quo
mart. 6, n. 2.
24. ADRIANI] Supra, n. 5.
25. PAMPHILI] Nomen Eusebii n. 26,
29) Pamphilo sociatum, in mentem legentis
ingerit martyrem Caesariensem, cuius hodie
commemoratio facta sit Antiochiae (supra, n. 22).
Quicquid id est, videtur Eusebius in margine
a sciolo quodam nomini Pamphili ascriptus, in
textum postea irrepsisse. [“Peut-être
s'agit-il d'une commémoration antiochénienne du célèbre maryr Oamphile
de Césarée; le nom d'Eusèbe, joint ici à celui de Pamphile, éveillerait
cette idée.” L. D.]
26. EUSEBII] Non martyrem sed historiographum
Eusebium esse modo asseruimus. Non ita
Florus Lugdunensis, qui hoc elogium e farragine
hieronymiana confinxit: sancti Eusebii palatini
et aliorum novem. Ita et Ado et martyrologium
Romanum. Palatinum ad Hesychium
pertinere indubium est (cf. n. 15), martyres autem
VIIII (n. 19) fortuito in codicibus cum palatino,
quisquis ille est, conglutinantur.
27. PALAMARTI] Vocabulum semimixtum. Cf.
mart. 4, n. 32 – 35: PALA [tini in] MAR[emers] I.
29. EUSEBII] Supra, n. 26.
30. ANTIOCHIA] Ad Hesychium pertinere videtur
et ideo ad mart. 4, n. 32 reponendum. Cf.
et mart. 5, n. 15.
32. SATURNINI] Etiam n. 37. Lege quae dicta
sunt ad n. 11.
33. IUSTI] Etiam proximis diebus. Cf. mart. 3,
n. 7.
34. CARI] Cum sequenti vocabulo Attonis,
in codicibus nonnullis Cariatonis, utrumque
incertum nullisque monumentis comprobatum.
36. PETRI] Supra, n. 13.
37. SATURNINI] Supra, n. 32.
40. MARTINI] Non quidem Martini sed Marini
proximis diebus nomen recolitur. Cf.
mart. 3, n. 15, mart. 4, n. 63. De lectione codicum
proinde merito ambigitur.
41. MARCI] Hac ipsa die memoriam Μάρκου
μοναχοῦ agunt Graeci [Synax. Eccl. CP., p. 509 – 511.] , hunc autem in codicibus
nostris recenseri nulla ratio suadet. Utinam certa
saltem sit lectio. Sed cf. mart. 4, n. 63.
44. NUMERO XXII] Alias XII. Pridie habuimus:
cum aliis numero XXIII
(n. 85), quae hodie iterantur.
46. BARBALABEAE] Solet Hesychium (mart. 4, n. 32, cf. supra, n. 14) comitari celebris martyr Antiochenus Barlaam, al. Barlahas [Origines du culte des martyrs, p. 228 – 30.] , de quo fusius ad diem 18 nov. Emendata et certa lectio est hodie:
〈Antiochia Syriae〉 Barlahae.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Siri = n. 31, Syriae.
Cod. Mon.: Perpetuae et Felicitatis. Ceteri mart. 6, 7.
PRID. NON. MART.
Nicomedia Victoris et Victorini qui per triennium in persecutione apud
Appiam civitatem Bithiniae exhibiti cum Claudiano et Bassa uxore eius qui
ex laicis tenti atque tormentis adflicti et retrusi in carcerem ibidem vitae suae
cursum impleverunt. et alibi Nicapoli Papiae Alexandri. in Africa Diodori
Claudiani Carisi Mercori item Claudiani Perpetuae Felicitatis Iocundia.
Nicomedia Saturnini Carsi Victoris cum aliis duobus Papiae Nicefori. in Italia
Plamfagoni Victorini Ianuli Silvani et Permiae. item in Africa Satiri Saturnini
Revocati . item Plamfagoni Italiae Petruni Diodori Nicofori Charistib.
Addunt codices pleniores: a) saturi C. — b) et cessionis et inventio sanctorum martyrum crispini et crispiniani S;
donati vibriani C.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. nicom̄ E; in nicomedia S | 3. om. ESW | 4. victurini W | 5 – 15. om. E | 5 – 36. om. SW |
11. appiā B | 13. bittanie B | 16 – 18. claudiani bassae E | 19 – 36. om. E | 26. turmentis B1 | 36. inpleverunt B | 38. om.
SW | 39. neochepoli B; neochopoli W; etneo depoli S | 40. papie B; papae E | 42 – 43. om. SW | 43. aff̄ E | 46 – 49. om.
B1, add. vero B2 post 51 et partim post 52 | 47. mercuri W | 48. it̃ E | 51. add. item claudiani B2 | 52. add. curisi mercuri
B2 | 53. nicom̄ E | 54. saturni EW | 55. cassi BW; casi S | 57 – 59. om. E | 60 – 65. om. E1; add. vero in marg. papiae nicefori
plamfagoni victorini E2 (om. in italia) | 60. papie BW | 61. nicifori S | 64. fila (B2) faconiȩ B; fila fagoniȩ W; filagoniae
S | 65. victurini B; victurinȩ W | 66. eannuli S; hianuli W | 68. om. SW | 69. per miȩ W | 70 – 72. om.
S | 70. it̃ E | 71 – 72. om. W | 72. aff̄ E; add. alibi E; et S | 73. saturi S; sattiri W | 74. om. E | 76. it̃ E; om. BSW |
77. plamfagonii W; pampagoni S | 78. it̃ aliȩ E; italie B | 79. petrini E; petroni SW | 81. nichori S; nigori W;
add. et SW | 82. et mettis domnus Chrodegangus archi … obiit add. B2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicomedia nat. Victoris Victurini in Affrica Diodorii Claudioni Carisi Mergori Perpetuae
Felicitatis Iocundi Saturnini Victoris. — Mon.: Nicomediae natalis sanctorum Victoris Victorini qui per triennium
in persecutione fagtigati (2 m. fatigati) sunt Aptimia civitate Alexandri Theodori. — Rich.: In Nicomedia Victurini
et in Pamphilia Victoris et alibi Papiae Alexandri Affrica Saturi Saturnini Rovocatae.
MART. 6
1. NICOMEDIA] Tres praecipuae hodie secernendae
sunt turmae martyrum ad Bithyniam,
Pamphyliam et Aegyptum pertinentium, non
parum intricatae propter homonymos in singulis
manipulis occurrentes. Victor enim et Victorinus
tum Nicomediae, tum in Aegypto
passi leguntur; Papias in Pamphylia et in
Aegypto; Claudianus utrubique et alibi.
Et primum quidem de Nicomediensibus. Breviarium
Syriacum: ἐν
Νικομηδείᾳ
Βικτωρῖνος. Huius et
sociorum Passio scripta est, quam soli codices nostri
compendio tradunt. Sunt autem quattuor:
Victor | n. 2, 56 |
Victorinus | n. 4, 65 |
Claudianus | n. 16, 45, 49 |
Bassa | n. 18. |
Elogium valde contractum non undequaque perspicuum est, nec satis apparet quo tandem loco martyres cursum consummaverint, an Nicomediae, quo deducti fuerint post tres annos alio loco in custodia transactos, an vero Apamiae. Qua tamen ratione haec sanari debeant non video.
Nicomediae Victoris et Victorini, qui per triennium in persecutione fatigati, apud Apamiam civitatem Bithiniae exhibiti 〈sunt〉 cum Claudiano et Bassa uxore eius, qui ex laicis tenti atque tormentis adflicti et retrusi in carcerem, ibidem vitae suae cursum impleverunt.
Ad alteram laterculi partem ordinandam iuvat
Passio τῶν
ἁγίων
μαρτύρων
Παπίου,
Διοδώρου
καὶ
Κλαυδιανοῦ
ἐκ
τῆς
Ἀτταλέων
πόλεως
τῆς
Παμφυλῶν
ἐπαρχίας [Synax. Eccl. CP., p. 443. Passio ap. P. Franchi de' Cavalieri, Note agiografiche, fasc. III, p. 118 – 19, et V. Latyš;ev, Menologii byzantini saec. X quae supersunt, t. I, p. 12 – 14.] , quae die 4 mart. legenda
proponitur. Trium martyrum nomina facile reperies:
Papias | n. 40, 60 |
Diodorus | n. 44, 80 |
Claudianus | n. 16, 45, 49. |
Attaliae in Pamphilia Papiae, Diodori, Claudiani.
Ad Aegyptios tandem gradum faciamus, praelucente
Passione SS. Victoris et Victorini et soc. [BHL. 8596 d.]
qua ad diem 24 feb. usi sumus. Nomina martyrum
haec sunt:
Victor | n. 2, 56 |
Victorinus | n. 4, 65 |
Claudianus | n. 16, 45, 49 |
Dioscorus | |
Papias | n. 40, 60 |
Nicephorus | n. 39, 61, 81 |
Serapion |
Alexandria Victoris, Victorini, Claudiani, Diodori, Papiae, Nicephori, 〈Serapionis〉.
11. APPIAM] Lege App〈am〉 iam. Supra,
ad n. 1.
39. NICAPOLI] Lege Nicefori, infra, n. 61;
et n. 81: Nicofori.
41. ALEXANDRI] Lege Alexandria. Supra,
ad n. 1.
43. IN AFRICA] Afri non sunt martyres Diodorus
Claudianus, sed hi qui nunc sequuntur, ex Passione
SS. Perpetuae et Felicitatis [BHL. 6633.] :
50. Perpetuae
51. Felicitatis
52. Iocundi
54. Saturnini (item 74)
73. Satiri
75. Revocati.
Horum anniversaria dies in 7 mart. incidit, qua iterum recensentur:
in Africa Perpetuae, Felicitatis, Iocundi, Saturnini, Saturi, Revocati.
44. DIODORI] Infra, n. 80. Lege Dioscori.
Cf. supra, ad n. 1.
46. CARISI] Infra, n. 55: Carsi; n. 82:
Charisti; et 1 mart., n. 15: Carissi;
3 mart., n. 62: Carissimi.
47. MERCORI] Nudum nomen.
53. NICOMEDIA] Iterat n. 1.
55. CARSI] Al. Cassi. Supra: Carisi
n. 46.
56. VICTORIS] Supra, n. 2. Nota tamen par
martyrum Cassi Victoris (n. 55, 56) alio
loco reperiri. Ad calcem laterculorum 18 mai:
alibi Cassi Victoris.
58. ALIIS DUOBUS] Incertum ad quemnam
pertineat.
63. ITALIA] = Attalia. Et infra, n. 78.
64. PLAMFAGONI] = Pamphilia. Et infra,
n. 77.
66. IANULI] Mart. 3, n. 68..
67. SILVANI] Mart. 7, n. 8, mart. 8, n. 19.
69. PERMIAE] Non hominis nomen, sed loci,
ut videtur. Lege quae annotata sunt ad 7 mart.,
n. 10: Eroii, et 8 mart., n. 12: Beroniae.
72. AFRICA] Supra, n. 43.
77. PLAMFAGONI] Lege Pamphilia. Supra,
ad n. 1.
78. ITALIAE] Lege Attaliae. Supra, ad
n. 1.
79. PETRUNI] Mart. 11, n. 11, mart. 13, n. 15.
80. DIODORI] Supra, n. 44.
81. NICOFORI] Supra, n. 39: Nicapoli,
lege Nicefori.
82. CHARISTI] Supra, n. 46: Carisi.
ADDITAMENTA] Cessionis, lege Suessionis [Cf. Act. SS., Oct., t. XI, p. 508 – 509.] .
Suessionis inventio sanctorum martyrum Crispini et Crispiniani.
EXCERPTA] Cod. Mon.: Theodori = Diodori, n. 44. Aptimia civitate = App〈am〉ia civitate Bithyniae, n. 11 – 13.
NON. MART.
In Africa Saturi Revocati Iocundi Saturnini. alibi Silvani Rogati Eroii et
Victorinae. Antiochia Leocis Taxis Nistoris Equini Satiri Saturnini Revocati
Secundoli Italici. in Mauritania civitate Turbitanorum passio sanctarum Perpetuae
et Felicitatis. in Tracia Dandae Lenucae Secundi Artaxi Quinti Nistoris
item Secundi Serri Occatis item Dandae . in Africa Satiri Silvani Rogati
Manili.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aff̄ E | 3. satiri BW | 7. abbi B1; om. SW | 8. servani BSW; add. ep̄i S | 10. eroi B;
om. S | 11. om. E | 12. victurinae BW; victorini S | 13. antioc̄ E; in antiocia W; in anthiochia S | 14. leuci S; leoci
BW; add. saturi S; satiri W (cf. 18) | 16. nestori S | 18. saturi B2; om. SW | 21. secundili B1 | 24. mauritā E; mauritan̄
B; mauretania W | 25. civī E | 26. turpitanorum B | 27. pas̄ E | 28. sc̄arum E; sc̄orum BS | 29 – 31. transp. felicitatis et
perpetuae S | 30. om. W | 33. trachia S | 34. dandi W | 35. leunucȩ S; leonuce W in quo seq. paucae litt. eras. | 36. add.
item secundi S (cf. 40 – 41) | 37. antaxi E; add. serri S (cf. 42) | 38. add. eccatus S (cf. 43) | 39. add. equini saturnini
revocati W (cf. 17 – 20) | 40. om. EW | 40 – 44 om. S | 43. ocatus B; ////ocatu(s) W | 44. it̃ E | 45. dande BW | 47. aff̄ E;
afreca W | 48. saturi B; sauri S; ferri W | 50. add. et B2SW | 51. manuli B1; manili B2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Africa nat. Revocati Iocundi Saturnini Sibiani Rogati Eroi et Victorini in Antiochia
Leoci Satiri Taxis Nistoris Equini Secundoli. — Mon.: Urbani Felicis Serviani et aliorum X. — Rich.: In Mauritania
Secundi Saturi Saturnini Perpetuae et Felicitatis in Affrica Saturi Revocatae Iocundi Antiochia Leoci Equine.
MART. 7
1. IN AFRICA] Depositio martyrum: non. martias
Perpetuae et Felicitatis Africae. Breviarium
Syriacum: ἐν
Ἀφρικῇ
ἐκ
τῶν
ἀρχαίων
Περπετούα
καὶ
Σατορνῖλος
καὶ
δέκα
ἕτεροι
μάρτυρες.
Pernota est Passio Perpetuae et Felicitatis
[BHL. 6633.] quam et graece habemus [BHG.2 1482.] Hac duce,
quae hoc loco perturbata et confusa sunt ordinate
proferre conabimur. Martyrum nomina sunt:
3. Saturi, et n. 18, 48.
4. Revocati, et n. 20; n. 42: Serri Occatis.
5. Iocundi.
6. Saturnini, et n. 19.
15. 〈Ar〉 taxis; n. 37: Artaxi.
21. Secundoli; n. 36, 41: Secundi (gr. Σεκοῦνδος).
29. Perpetuae.
31. Felicitatis.
38. Quinti.
Passio latina de martyrum patria silet. Sed graece legimus: ἐν πόλει Θουρβιτάνων τῇ μικροτέρᾳ συνελήφθησαν. Ea est Thuburbo minor nunc Tebourba, in Proconsulari, non in Mauritania, ut scribunt codices nostri. Censet Duchesne haec verba in Mauritania civitate Turbitanorum forsitan ortum duxisse a genuina lectione in minore civitate Tuburbitanorum [Comptes rendus de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1891, p. 53.] . Arquta quidem coniectura sed haud scio an paulo audentior. Pressius ex ipsis codicum verbis restituere malumus:
in Africa civitate Tu〈bu〉 rbitanorum passio sanctarum Perpetuae et Felicitatis Saturi Revocati Iocundi Saturnini Artaxi Secundoli Quinti.
Non in civitate Thuburbo sed Carthagine martyres illi passi sunt, quorum corpora posita sunt in basilica Maiorum [Victor Vitensis, Hist., I, 3. Cf. Les Origines du culte des martyrs, p. 430. Cf. infra, ad n. 47.] . Festo die recurrente non semel de iis publice dixit S. Augustinus [Sermo CCLXXX – CCCXXXII. P. L., t. XXXVIII, p. 1280 – 86.] .
8, SILVANI] Infra, n. 49; mart. 6, n. 67;
mart. 8, n. 19.
9. ROGATI] Infra, n. 50; mart. 8, n. 8; mart. 9,
n. 22.
10. EROII] Nomen loci, ut videtur, a vocibus
in Tracia (n. 33) non seiungendum. De re
iterum ad diem 8 mart., ubi de Beronia,
n. 12.
12. VICTORINAE] Legesis Victorini, ut
mart. 6, n. 4.
13. ANTIOCHIA] Martyres Antiochenos
nullos video, et forte exciderunt. Quid tamen
lectionibus Leocis, Equini (n. 14, 17) subsit,
quae γνησιότητος speciem vix prae se ferunt,
ignoro. Ceterum Antiochiae mentionem manasse ex
die 5 mart., ubi ter legitur, prona est coniectura.
16. NISTORIS] Infra, n. 39. Nuntiatus est, die
25 feb. Nestor in Pamphylia. De alio Nestore
monumenta silent [Synaxaria graeca die 7 mart. meminerunt τῶν
ἁγίων
πατέρων
ἡμῶν
Ἀρκαδίου
καὶ
Νέστορος
ἐπισκόπων
Τριμιθοῦντος
τῆς
Κύπρου. Synax. Eccl. CP., p. 518. Sed vix credendum est Nestorem qui eodem die in hieronymianis occurrit alterum horum fuisse.] .
22. ITALICI] Mart. 6, n. 63: Italia, pro Attalia.
23. IN MAURITANIA] Lege quae dicta sunt
ad n. 1.
33. IN TRACIA] Deest omnino argumentum quo
probetur nomina quae proxime sequuntur esse martyrum
Thracensium. Dandae (n. 34, 45), Lenucae
(n. 35, nonne et n. 14 Leocis?) corruptae
sunt lectiones quae emendationem non patiuntur.
Voces in Tracia, perperam hoc die
positae sunt et ad diem 8 mart., n. 1, referendae
videntur.
36. SECUNDI] Rursum n. 41 Supra, n. 21:
Secundoli. In graeco Σεκοῦνδος.
39. NISTORIS] Supra, n. 16.
SERRI OCCATIS] = Revocati, supra,
n. 4.
45. DANDAE] Etiam supra, n. 34.
47. IN AFRICA] Supra, n. 1. Saturus (n. 48) est ex societate SS. Perpetuae et Felicitatis, non ita Silvanus (n. 49 et 8), nec Rogatus (n. 50 et 9). Manilus, n. 51, melius Maiulus annuntiatur in kalendario Carthaginiense et in nostris libris die 11 maii. Quapropter tuto scribatur:
in Africa Maiuli.
Non in martyrologio solo Maiulus martyribus huius diei sociatur. In inscriptione enim basilicae Carthaginiensis, non ita pridem reperta [Nuovo bullettino di archeologia cristiana, 1907, p. 250.] , legitur:
hic SVNT MARTYres
SATVRVS SATVrninus
REBOCATVS SECVndulus
FELICIT PERpeT PAS///
MAIVLVS///
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Sibiani = Silvani, n. 8.
Cod. Mon.: Urbani, Felicis, mart. 8, n. 15, 9.
Serviani al. Servani, Silvani, n. 8.
VIII ID. MART.
Nicomedia Quirilli episcopi et Capitolini . in Africa Rogati Felicis item Rogati
Beroniae Ereme Felicitatis Orbani et Cyrilli episcopi Silvani Manilia.
Addunt codices pleniores: a) datiani C.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. nicom̄ E; in nicomedia SW | 2. quintuli S; quintili W | 3. ep̄i EW | 5. capitulini SBW |
7. aff̄ E | 10. it̃ E; itē W | 12. beromiȩ B; berone S; berome W1; borome W2 | 13. aereniae E; creme S; acrem////
W | 14. feli///// W | 15. orfani E; om. S | 16. om. SW | 17. cerilli B | 18 – 19. silvani ep̄i E | 18. add. W nomen dein
erasum | 19. add. et SW | 20. om. E.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicomedia nat. Quintili episcopi et Capitulini in Africa Rogati Felicis item Rogati
Birenae Ereme Felicitatis Orbani Cyrili episcopi Silvani. — Mon.: Nicomediae natalis sanctorum Quintilli episcopi et
Capitolini Armenia Sebastiani et aliorum XXV. — Rich.: In Nicomedia natale Quirilli episcopi et Capitulini in
Affrica Rogatae Felicis item Rogatae Iocundi Beromiae Orbani Silvani.
MART. 8
1. NICOMEDIA] In Passione SS. Indae et Domnae memoratur Cyrillus episcopus Nicomediensis cui Anthimus in eadem sede successerit [BHG.2 823, n. 1, 4, 5.] . Hinc tamen non statim efficitur hunc ipsum hodie commemorari. Alterum potius Cyrillum intellego qui huius mensis 10 et iterum 12 mai in breviario Syriaco, in hieronymianis autem 9 mart. et saepius nuntiatur. Is autem, de cuius vita nihil traditum est, praeterquam quod episcopus erat, cultu celeberrimus fuit in Moesia et Thracia [Les saints de Thrace et de Mésie, p. 259; Origines du culte des martyrs, p. 287-88.] . De eo aptius tractatio habebitur ad diem 9 maii. Nicomedia hodie, si quid video, e proximis diebus mart. 6, 10, 11, 12 facile iterari potuit, in locum vocabulorum in Tracia, quae, suppres so martyris nomine, male in diem mart. 7, n. 33, aberrarunt. Neque sola regionis, sed et civitatis, qua hodie colebatur Cyrillus, vestigia agnoscuntur. Loco enim Beroniae (n. 12), mart. 6, n. 69: Permiae, mart. 7, n. 10: Eroii, Βεροίας seu Beroeae, quae est urbs in Thracia [Dicta est Augusta Traiana. C.I.L., p. 2085. Nunc Eski-Zaghra sive Stara Zagora.] , legendum esse suspicatus est Duchesne [“Dans le Beroniae d'aujourd'hui, dans le Permiae du 6, doit se cacher un nom de ville, peut-être Beroeae qui se rattacherait aisément à la rubrique in Thracia d'hier.” L. D.] . Haec unocomplectimur versu:
Beroeae in Thracia Cyrilli episcopi.
2. QUIRILLI] = Cyrilli, n. 17.
5. CAPITOLINI] Nudum nomen.
7. IN AFRICA] De nominibus Africae tribuendis
non satis constat, uno excepto Manilo seu
Maiulo, n. 20.
8. ROGATI] Infra, n. 11, et mart. 7, n. 9, 50;
mart. 9, n. 22.
9. FELICIS] Mart. 9, n. 17.
11. ROGATI] Supra,
n. 8.
12. BERONIAE] = Beroeae, supra, ad n. 1.
13. EREME] Al. Aereniae = Beroniae,
n. 12.
14. FELICITATIS] Mart. 7, n. 31; mart. 6, n.
51.
15. ORBANI] Al. Orfani, ceterum ignoti.
17. CYRILLI] = Quirilli, n. 2. Ex uno
Cyrillo duos effecerunt compilatores martyrologii
Romani. Et primum quidem sub nomine
Quinctilis, quae est codicum nonnullorum
(W et Cambr.) prava lectio pro Quirilli:
Nicomediae sancti Quinctilis episcopi et martyris.
Lege quae dicta sunt ad n. 1. Alter Cyrillus in
Africa collocatur, cum sociis: in Africa Cyrilli
episcopi, Rogati, Felicis, item Rogati, Beatae,
Hereniae, Felicitatis, Urbani, Silvani et Mamilli.
Praeter ea quae ad pleraque nomina iam annotavimus,
et haec adiciantur: Beatae Hereniae
= Beroniae, loci nomen nomen non martyris.
Mamilli = Maiuli, n. 20.
19. SILVANI] Mart. 6, n. 67; mart. 7, n. 8,
49.
20. MANILI] = Maiuli, mart. 7, n. 51.
EXCERPTA] Cod. Mon.: Sebastiani, mart. 9, n. 4.
VII ID. MART.
In Armenia minore Sebastiani et militum XL quorum gesta habentur .
Iuliani et Sici. in Africa Cyrilli Felicis Philippi Cedecesis Cendei Mariani
Rogati Concessia.
Addunt codices pleniores: a)et in territorio (L territurio) rodomi in loco paldriaco pausatio corporis sancti ansberti
episcopi LMV.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. armen̄ E; arminia BSW | 3. om. E; add. natł sc̄i B | 4. sebastiani E1 B2 in ras; sabastiani
SW; sebastia E2 | 5. et E1; om. E2 | 6. milites S; milia W; add. numero B | 7. LX B | 8 – 10. om. E | 10. add. in africa
B | 11. item iuliani E | 11 – 13. transp. et sici iuliani S | 14 – 15. om. BSW | 15. aff̄ E | 16. add. in africa S; in afreca W |
19. cede cesis BS | 22. add. et SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Arminia minore nat. militum XL quorum gesta habentur Iuliani et Sici Cirillae
in Africa Felicis Philippi Cendei Mariani cum aliis. — Mon.: In Nicomedia Quirilli et aliorum XXV. — Rich.: In Armenia
minore natale militum XL in Africa Iuliani et Sici Cirilli Philippi Mariniani Rogati Concessi.
MART. 9
1. IN ARMENIA] Quantuscumque est error scribentium Sebastianum pro Sebastia, facillime restituitur annuntiatio celeberrimorum martyrum Quadraginta, de quibus et recte asseritur eorum gesta haberi [BHG.2 1201 – 1202; BHL. 7537 – 7539; BHO. 712 – 713.] . Et Acta quidem illa non a synchrono scripta sunt; sunt tamen antiqua, nec pretio carent. Maximi etiam momenti sunt laudationes martyrum Sebastenorum quas reliquerunt SS. Ephrem, Basilius, Gregorius Nyssenus [BHG.2 1204 – 1208.] , Gaudentius Brixiensis [BHL. 7542.] , et imprimis eorundem Testamentum [BHG.2 1203.] , de quo multum disceptatum est [Etiam nuper et egregie a Pio Franchi de' Cavalieri, Note agiografiche, t. VII (1929), p. 155 – 184.] . Sed his immorari non vacat. Proferatur statim vera lectio:
Sebastia in Armenia Minore militum XL quorum gesta habentur.
11. IULIANI] Iuli potius scripserim, quoniam veluti socius ei adiungitur Sici seu Isici id est, ex nostrorum librorum usu, Hesychi. Hesychius autem ille est cui moriturus aiebat Iulius: Frater, festina venire [BHL. 4555, n. 2.] . Scribendum proinde crediderim:
Iuli et Isici.
et eo libentius quod hodie alios eiusdem regionis, Moesiae, nuntiat martyrologium. Aliam proferemus coniecturam simpliciorem, non ideo veriorem: Hesychium illum unum esse ex martyribus XL qui eorundem Testamento Ἡσύχιος subscripsit, et cum aliis nonnullis commemoratur mart. 11, n. 13. Mirum tamen esset illum solum, ceteris neglectis, hodie recoli.
15. IN AFRICA] Nec Cyrillus, n. 16,
nec Cendeus n. 20, inter Afros conumerari
possunt. Cetera nomina Africae tribuerem, si
quovis argumento id comprobari posset.
16. CYRILLI] De eo iam heri, n. 2, 17. Cum Cendeo (n. 20) prodit die 10 mart. in breviario Syriaco: Κύριλλος καὶ Κενδᾶ. De utroque rursum mart. 11, n. 10, 20, april. 26, n. 1 et maii 9, n. 3, ubi paulo uberior de utroque sermo erit. Interim:
Cendei Cyrilli.
17. FELICIS] Mart. 8, n. 9.
19. CEDECESIS] = Cendei, n. 20.
21. MARIANI] Ut videtur = Marciani,
mart. 10, n. 7, 22, mart. 11, n. 12.
22. ROGATI] Mart. 7, n. 9, 50; mart. 8, n. 8, 11.
23. CONCESSI] Mart. 12, n. 92, cum Hilario; etiam mart. 13, n. 111.
ADDITAMENTA] Ansberti. In Alto Monte 9 feb. obiit Ansbertus episcopus Rotomagensis, cuius corpus Fontanellam translatum est, eoque advenit die 10 mart., si nostris codicibus fides sit, 11 mart. si audiendus eius Vitae scriptor [BHL. 520, n. 36.] . Hic etiam pausationis corporis in loco Paldriaco [Locus ille censetur La Vaupalière (arrond. de Rouen). Cochet, Répertoire archéologique du département de la Seine-Inférieure, p. 348.] commemorationem non ad 9 mart, sed ad 10 mart. refert: Cum vero iam transirent dies XX et eo amplius circiter curricula, venerunt in territorium Rotomagense in locum qui dicitur Paldriacus, illicque cunctipotens Dominus per merita eiusdem sancti antistitis simile superiori dignatus est ostendere miraculum… Ubi circa diem pausationis sive adventus eius ad eundem locum, quod est VI idus martii, ad honorem et intercessionem eius plebes innumerae pia Domino sollemniter persolventes vota, vigiliarum videlicet ac divinorum hymnorum donorumque diversorum confluunt cum devotione summa [BHL. 520, n. 33, 34] .
Rodomus, saepius Rotomus, non hoc loco tantum est pro Ratumagos, Rotomagus [Holder, Altceltischer Sprachschatz, t. II, p. 1079 – 83.] (= Rouen).
in territorio Rodomi in loco Paldriaco pausatio corporis sancti Ansberti episcopi.
VI ID. MART.
In Alexandria natale Candidi Valeri Petri Marciani et aliorum XV martyrum.in Nicea Gorgoni Palatini Firmi. in Antiochia Agapae virginis et Marcianis.
Smirnae Phionis. in Persida martyrum XXII. in Nicomedia Palatinia Firmani
Rustici. in Alexandria Eracli Zosimi Alexandri Gai Pennib.
Addunt codices pleniores: a) in fontanella monasterio transmigratio sancti ansberti episcopi et confessoris W; fontanella
monasterio adventus et exceptio corporis sancti ansberti episcopi M. — b) sancti atalae abbatis E; fontanella
monasterio adventus et exceptio corporis sancti ansberti episcopi KLV.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. alex̄ E | 3. nat̃ E | 11. mār E | 14. gorgō B | 16. firmi W | 18. antioc̄ E; anthiochia
S; antiocia W | 19. agape BSW | 20. virḡ W | 22. mariane B; marianȩ W; mariȩ S | 23. smirne BSW | 24. phonis
E | 26. add. numero SW | 27. mār E | 28. XLII SW: XLII /////// B | 29. om. B | 30. nicom̄ E | 32. firmiani BSW; add.
et BSW | 34. om. B | 35. alex̄ E | 38. alaxandri E; alexandria B; add. et SW | 39 – 40. gaipem BS; gaypem W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicea nat. Gorgoni Palatini Firmi in Antiochia Agapae virginis et Marianae
Smirnae in Persida nomero martirum XLII. — Mon.: In Persida martyrum XLII Nicia Gorgoni Firmi Antiochiae
Agapae virginis. — Rich.: In Alexandria natale Candidi Valerii Petri Marciani in Nicea Gorgoni Palatini in Antioch.
Agapae virginis et Marini.
MART. 10
2. ALEXANDRIA] Breviarium Syriacum, ad diem 12 feb.: ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Κάνδιδος καὶ ἕτεροι μάρτυρες. De Candido disceptari nequit; sed incerta remanent tum numerus tum nomina sociorum. Plerique huius diei martyres postridie iterum nuntiantur.
in Alexandria natale Candidi et aliorum martyrum.
Sitne Candidus ille qui et postridie nuntiatur, mart. 11, n. 8, suo loco declarabitur.
5. VALERI] Mart. 11, n. 9.
6. PETRI] Ille forsitan qui mart. 11, n. 11,
scribitur Petruni.
7. MARCIANI] Mart. 11, n. 12, et hodie rursum
n. 22, ubi sub Antiochia recensetur. Die 26
oct. in breviario Syriaco legitur: ἐν
Ἀντιοχείᾳ
ἐκ
τῶν
ἀρχαίων
Σιλβανὸς
καὶ
Μαρκιανός.
10. ALIORUM XV] Cf. supra, ad n. 2.
13. IN NICEA] Lege Nicomedia, ut n. 30.
14. GORGONI] Mart. 11, n. 23, cum breviario Syriaco, et iterum mart. 12, n. 63. Hinc palam fiet certam esse lectionem:
in Nicomedia Gorgoni palatini.
16. FIRMI] Mart. 11, n. 24, mart. 12, n. 72.
Solo nomine notus. Infra, n. 32: Firmani.
18. IN ANTIOCHIA] Breviarium Syriacum ad diem 11 mart.: ἐν Ἀντιοχείᾳ Ἀγάπη. Huius virginis iam mentio facta est die 15 feb., n. 18.
in Antiochia Agapae virginis.
22. MARCIANIS] Marcianum martyrem Antiochenum
die 26 oct. recenseri dictum est ad n. 7.
Quare, non inepte hodie cum Agape conectitur.
Utrumque tamen una comprehendi enuntiatione
non placet. Agapae enim hodie (vel crastina die)
Antiochiae commemoratio fiebat, non vero Marciani
cuius anniversarius dies in alium mensem incidebat,
et nomen ab interpolatore ascriptum fuit. In
codice Richenoviensi variatio est Marini. Marinus
etiam Antiochenus est (qui ad 26 dec., n.
30 occurit). De eo eadem dicta sunto quae de
Marcianis.
24. PHIONIS] Lege Pionii, cuius memoria agitur 12 mart., n. 94. Ceterum recte cum Smyrna conectitur; scribendum igitur est:
Smirnae Pioni.
26. PERSIDA] Martyres septem nuntiantur in
breviario Syriaco, ad diem 11 mart. Verum, non
in Perside sed Hierosolymis passi leguntur. Haec
obiter dicta sint, nam revera Persae illi ac Hierosolymitani
aeque ignoti sunt.
30. NICOMEDIA] Reponendum n. 13, loco Nicea.
31. PALATINI] Supra, n. 14, 15.
32. FIRMANI] Al. Firmiani, et melius, ni
fallor, Firmi, ut supra n. 16, cui ex arbitrio
interpolatoris agglutinatum est Rustici, unde
par martyrum Firmi, Rustici, hagiographis
non ignotum, et in libris nostris signatum die
9 aug.
35. IN ALEXANDRIA] De Eraclio cum Zosimo
martyribus Alexandrinis, nihil prorsus in monumentis
traditum est. Postridie iidem Carthaginienses
(n. 1 – 3) nuncupantur, nec melius. Ceterum, in
Alexandria mendum est pro Alexandri,
n. 38.
36. ERACLI] Mart. 11, n. 2.
37. ZOSIMI] Mart. 11, n. 3; mart. 12, n. 82:
Zosimi presbiteri, inter martyres Nicomedienses;
item mart. 13, n. 17.
38. ALEXANDRI] Reicienda variatio Alexandria,
ut mox patebit.
39. GAI PENNI] Sedulo considerandae sunt lectiones variantes: Gaipem, Gaypem quae residuum praebent nominis [A]pem[ea] seu Apamea. Alexander enim et Gaius martyres sunt Apameae ad Maeandrum passi, teste Apollinare apud Eusebium: καὶ ὅτι τοῦτ᾽ ἀληθές, ἐπὶ τῶν ἡμετέρων χρόνων ἐν Ἀπαμείᾳ τῇ πρὸς Μαιάνδρῳ τυγχάνει γεγενημένον ἐν τοῖς περὶ Γάιον καὶ Ἀλέξανδρον ἀπὸ Εὐμενείας μαρτυρήσασι πρόδηλον [ Hist. eccl., V, 16, 22. Cf. Origines du culte des martyrs, p. 189; K. J. Neumann, Der römische Staat und die allgemeine Kirche bis auf Diokletian, t. I (Leipzig, 1890), pp. 68, 283.] . Uterque etiam nuntiatur mart. 11, n. 4, 5, nullo addito nomine civitatis. Quae ibi notata sunt omnia legantur.
ADDITAMENTA] Ansberti episcopi Rotomagensis non transmigratio ut est in cod. W, sed exceptio celebratur. Dies obitus signatus est 9 feb. Pausationis sacri corporis in loco Paldriaco commemoratio heri habita est: hanc autem Vitae Ansberti scriptor ad mart. 10 removet, adventum autem Fontanellae ad mart. 11: eius venerabile corpus posuerunt in sepulchrum quod eidem praeparaverant in eadem ecclesia sancti Pauli apostoli, cum laudibus iuxta sanctissimi patris Wandregisili sepulchrum ad eius laevam, die quinto iduum martiarum sub anno DCXCV incarnationis domini Dei nostri Iesu Christi [ BHL. 519, n. 36. Cf. M. G., Scr. rer. merov., t. V, p. 640, ann. 5.] .
in Fontanella monasterio adventus et exceptio corporis sancti Ansberti episcopi.
Atalae. Discipulus S. Columbani fuit Athala et abbas Bobiensis. Obiit anno circiter 626 [B. Krusch, Ionae Vitae sanctorum Columbani, Vedastis, Iohannis, p. 240 – 41.] . Cuius vitam conscripsit Ionas abbas [ BHL. 742.] .
sancti Atalae abbatis.
In kalendario Corbeiensi, cod. Parisino 14096, legitur quoque: VI id mar. sci Atalae abbtis [ Krusch, in Neues Archiv, t. X, p. 92.] .
EXCERPTA] Cod. Rich.: Marini. Lege quae annotata sunt ad n. 22.
V ID. MART.
Kartagine Eracli Zosimi Alexandri Gai Pilomi episcopi Candidi Valeri Quirilli
Petruni Marciani Sici Piperionis et aliorum XII Rogati et Cendei . Nicomedia
Eunuchia Gorgonib Firmi Agapitic.
Addunt codices pleniores: a) euchi C. — b) et anthiochia agabiti martiane S. — c) et vigilia sancti gregorii pape B.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. kart̃ E; cartagine B; in cartagine SW | 2. eradi S; om. W | 4. alaxandri ES; alexandria
B | 5. gagi B; om. SW | 6. philomi BSW | 7. ep̄i EW | 8. candedi B1W | 11. add. gagi SW (cf. 5) | 13 – 14. sicipi perionis
E | 13. syci W | 14. peperionis S; piperonis W | 17. XV BSW | 19. om. E | 20. cendi S | 21. nicom̄ E; in nicomedia W;
in nimedia S | 22. eunusci B; eunuci S; add. et SW | 23. gurgoni W | 24 – 25. om. BW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Cartagine nat. Eracli Zosimi in Alexandria Pilomi episcopi Candedi Ualeri Quirillae
Petruni Gagi. — Mon.: Kartagine natalis sanctorum Eracli Zosimi Alexandri et aliorum XV Nicomediae Parthoni
presbyteri et aliorum LXX. — Rich.: In civitate Nicea natale Gorgonii et Firmi Cartagine Zosimi Alexandria Gagi
Philomi episcopi Candidi Ualerii Quirilli.
MART. 11
1. KARTAGINE] Nullum in huius diei martyrum
turma reperio qui Carthagini certo deputari
possit. Sebastenos nonnullos eorum esse indubium
videtur, e numero illorum XL quorum memoriam
die 9 mart. egimus. Si quis enim nomina martyrum
legerit vel in eorundem Passione [BHG2. 1201; BHL. 7537.] vel melius
in eorum Testamento [BHG2. 1203; rursum ad R. Knopf - G. Krüger, Ausgewählte Märtyrerakten3, p. 116 – 19.] , ea statim agnoscet quae
in hodierno laterculo occurrunt:
Κάνδιδος | Candidi n. 8. |
Γάιος | Gai n. 5. |
Ἡράκλειος | Eracli n. 2. |
Γοργόνιος | Gorgoni n. 23. |
Κύριλλος | Quirilli n. 10. |
Οὐαλέριος | Valeri n. 9. |
Ἡσύχιος | Sici n. 13. |
Ἀλέξανδρος | Alexandri n. 4. |
2. ERACLI] Ἡράκλειος. Supra, n. 1.
3. ZOSIMI] Mart. 10, n. 37; mart. 12, n. 82;
mart. 13, n. 17.
4. ALEXANDRI] Tum Ἀλέξανδρος tum Γάιος
Testamento martyrum XL subscripserunt. Unde
repudianda esset coniectura de martyribus Apamiensibus
Alexandro et Gaio mart. 10,
n. 39. Moveor tamen quod in codicibus nostris
tanquam biga prodeunt, in Testamento autem
Gaius longo intervallo ab Alexandro separatur.
6. PILOMI] Seu Philomi. Lege si placet
Philoromi, a glossatore inductum propter
Candidum, n. 8, cum recordaretur Philoromum
cum Candido quodam seu Candidiano die
7 ian., n. 35 – 37, commemorari.
7. EPISCOPI] Ad Philoromum appellatio
referri nequit. Potius ad Cyrillum, n. 10.
8. CANDIDI] Vel Κάνδιδος unus est ex militibus
XL, vel Alexandrinus ille de quo mart. 10, n. 4.
9. VALERI] Οὐαλέριος in Testamento XL martyrum.
Etiam mart. 10, n. 5.
10. QUIRILLI] Cyrillus de quo mart. 8, n. 2,
mart. 9, n. 16, et in breviario Syriaco, heri:
Κύριλλος
καὶ
Κενδᾶ, potius quam Κύριλλος,
ille miles ex XL Sebastenis.
11. PETRUNI] Mart. 6, n. 79; mart. 10, n. 6:
Petri; mart. 12, n. 70; mart. 13, n. 15.
12. MARCIANI] Mart. 10, n. 7, 22; mart. 9,
n. 21: Mariani.
13. SICI] = Isici seu Hesychi, mart. 9,
n. 13; in Testamento XL martyrum: Ἡσύχιος.
14. PIPERIONIS] Mart. 10, n. 24: Phionis;
mart. 12, n. 94: Pioni.
16. ALIORUM XII] Ad Piperionem seu Pionium
certe non pertinent. Pionium non agnoverunt
Romani martyrologii compilatores, unamque
turmam effecerunt ex nn. 8, 14, 16: Alexandriae
passio sanctorum Candidi, Piperionis et
aliorum viginti, cum Petro de Natalibus, III, 191,
ipso fatente Baronio.
18. ROGATI] Mart. 7, n. 9, 50; mart. 8, n. 8;
mart. 9, n. 22.
20. CENDEI] Mart. 9, n. 19. Breviarium Syriacum
die 10: Κενδᾶ.
21. NICOMEDIA] Breviarium Syriacum: ἐν Νικομηδείᾳ Γοργόνιος, ille qui Eusebio est ὁ περιβόητος Γοργόνιος [ Hist. eccl. VIII, 1, 4.] . Iam heri in nostris codicibus (n. 14), nuntiabatur, item die 22 feb., n. 99, neque deest in turma illa martyrum Nicomediensium quam commemorant mart. 12, n. 1. Inter hos erant, teste Lactantio, potentissimi quondam eunuchi, per quos palatium et ipse ante constabat [ De mortibus persecutorum, 15.] . Ratione habita eorum quae ad diem 10 mart. notata sunt scribendum erit:
in Nicomedia Gorgonii eunuchi palatini.
Certum ergo videtur Γοργόνιον illum qui Testamento XL martyrum subscripsit hodie non commemorari.
24. FIRMI] Mart. 10, n. 16; mart. 12, n. 72.
25. AGAPITI] Breviarium Syriacum: ἐν Ἀντιοχείᾳ Ἀγάπη. Iam heri, n. 19, et certa est haec lectio emendata:
in Antiochia Agape.
IV ID. MART.
Nicomedia Egdoni presbiteri et aliorum VII suffocatorum diebus singulis
singuli ut illis videntibus timor indiceretur . in Alexandria Zoni episcopi
Alaxandri diaconia et Duni. in Africa Iohannis et aliorum XLIIII Andi .
in Albua Silvani. Romae depositio sancti Innocenti episcopi Rasi episcopib.
item Nicomedia Migdoni presbiteri item Migdoni Eunemi Maximi Donatae virginis
Rugini Mari Petri Zmaragdi Hilari Evenguli Inquirini Mareasi Nestori
Eugeni Dorothei Gorgonic. item in Alexandria Orion diaconid. in Asia
Petuni episcopi Firmi Pauli Carpi Agathoni Macedoni Patrici Modesti presbiteri
Domitiani presbiteri Zosimi presbiteri Eustasi presbiteri Bassilissae
uxoris filiae Cionis Ioviani Hilari Concessi. Smirnae Pioni presbiteri Metrodi
presbiteri
Mirdani presbiteri et aliorum LX
sancti Grigori papae romensis.
et Romae depositio sancti Gregorii
summi pontificis beatae memoriae .
Addunt codices pleniores: a) iuli in africa iohannis C; in afreca iohannis W; in africa iohannis andi M; in africa iohandi
KLV. — b) iuliani C. — c) maiuli C. — d) gai C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. nicom̄ E; in nicomedia SW | 2. egoni E; eggedoni W | 3. pr̄b E; prƀi W |
6. VI S; IIII W | 7 – 15. om. E | 7. suffogatorum B | 8 – 15. om. SW | 9. singolis B | 10. singoli B | 17. alax̄ E | 19. ep̄i
EW | 20. alexandri BSW | 21. diac̄ EW | 22 – 23. om. S | 23. add. et neonis diac̄ W (cf. 26). | 25. aff̄ E; afrec̄ W | 26. sic
ESW (cf. 23); neonis diaconi B | 28. add. numero B | 30 – 32. andini albucae E | 30. om. S; add. et W | 31. in albua B1 (?);
in albia B2 | 33. silviani S; salviani W | 34. rom̄ EW; rome BS | 35. om. E; dep̄ W | 36. sc̄i EW | 38. ep̄i EW | 40. ep̄i
EW | 41. it̃ E; om. BSW | 42. nicom̄ E; in nicomedia SW | 44. prƀ E; prƀi W; praesbiteri B | 45. it̃ E | 46. mīgdonii B |
47. eutici BSW | 48. maximȩ S; maximȩ W | 49. domnae SW; domne B | 50. om. E; virḡ W | 52. marii BSW | 54.
smaragdi BSW | 55 – 57. vingelusi hilari quirini B; et vincelos inhelari quirinus S; et vingelosin helari quirinus W |
58. mareas BSW | 59. nestoris S | 61. derothei S | 62 – 63. om. S | 62. gorgonii B | 63. it̃ E; om. W | 64. om. E | 65. alax̄
E | 66. arionis E | 67. diac̄ EW | 69. assia E; add. carpi SW (cf. 74) | 71. epī EW | 72. confirmi E | 73 – 78. om. E1; add.
E2 in marg. | 74. om. SW | 75. agatoni BSW | 76. macidoni W | 77. patricie B; patriciȩ SW | 79. prƀ BW; om. E |
80 – 83. transp. zosimi presbiteri domiciane (corr. domiciani) presbiteri S | 80. domiciani BW | 81. prƀ E; presƀi B; prƀi
W | 82 – 83. om. E | 83. prđi BW | 84. eutasi S | 85. prđ E1; pƀi B; prƀi W; add. basi E | 86. baselisse B; basiliste S;
baselissa W | 87. om. E; uxor̄ W | 88 – 89. felicionis BSW | 90. iuviniani SW | 91. helari BSW | 92. concessa S1 | 93. zmirnae
E; smirne BS; smirnȩ W | 94. pionis SW | 95. prƀ E; prƀ B | 96 – 97. om. W | 96. medrobi S2; petrodi E | 97. prƀ
E; prƀi B; om. S | 99. pr̄b E | 103. sc̄i E | 105. pp̄ E | 107. om. S | 108. rome BS | 109. deps̄ W | 111. gregori W; add.
episcopi B | 112 – 113. ep̄i W; om. S | 114 – 115. beate memorie B | 115. add. papae S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: Nat. sancti Grigorii pape in Affrica Iohannis et alii XLIIII et in Albua Salviani Romae
depositio Innocentii episcopi et Rasi episcopi. — Taml.: (post lacunam a die 30 ian. ad mart. 11) Grigori papae
Romae ostensio Petri Grigorio recusanti principatum Muridani episcopi et aliorum LX Egoni et aliorum VI Donatae
Basilissae filiae Cionis Zoni Duni Alaxandri Iohannis et aliorum XLIIII Silvani Innocentii Rasii Migdoni Maci
Dorothi Gorgoni Macedoni Eunci Maximi Rugini Petri et aliorum X Ioviani Ilarii Concessi Spirnae Pioni Smaragdi
Eradi Eracli Marias Nestorii Eugenii Quirini Zefani Felicis Pilippi Antonii. — Mon.: Et aliorum XI Innocenti Rasi
confessor. — Rich.: In Nicomedia Mariani presbyteri in Affrica Neonis diaconi et aliorum XLIIII Andi Rom. depositio
sancti Gregorii episcopi in Asia Firmi.
MART. 12
1. NICOMEDIA] Breviarium Syriacum: ἐν
Νικομηδείᾳ
Μαδρόνι(ο)ς
ὁ
πρεσβύτερος
καὶ
Ζμάραγδος
καὶ
Μυγδόνι(ο)ς
καὶ
Ἱλαδᾶ [Emendatio perspicua est ex Ἑλδᾶ vel Ἱλδᾶ, ut est in codice syriaco.] καὶ
Εὐγενὴς
καὶ
Μάξιμος
καὶ
Πέτρος
καὶ
Δωρόθεος
καὶ
Ῥωμανᾶ. De his Eusebius, qui tamen non singulos
distincte recenset, sed τοὺς
ἀμφὶ
τὸν
Δωρόθεον
βασιλικοὺς
παῖδας…
Τοιούτων
τῶν
βασιλικῶν
ἑνὸς
τὸ
μαρτύριον
παίδων,
ἄξιον
ὡς
ὄντως
καὶ
τῆς
προσηγορίας,
Πέτρος
γὰρ
ἐκαλεῖτο
·
οὐ
χείρονα
δὲ
καὶ
τὰ
κατὰ
τοὺς
λοιποὺς
ὄντα
λόγου
φειδόμενοι
συμμετρίας
παραλείψομεν,
τοσοῦτον
ἱστορήσαντες
ὡς
ὅ
τε
Δωρόθεος
καὶ
ὁ
Γοργόνιος
ἑτέροις
ἅμα
πλείοσιν
τῆς
βασιλικῆς
οἰκετίας
μετὰ
τοὺς
πολυτρόπους
ἀγῶνας
βρόχῳ
τὴν
ζωὴν
μεταλλάξαντες,
τῆς
ἐνθέου
νίκης
ἀπηνέγκαντο
βραβεῖα [Hist. eccl., VIII, 6, 1, 4, 5.] . Et Lactantius:
Potentissimi quondam eunuchi necati per
quos palatium et ipse ante constabat, comprehensi,
presbyteri ac ministri et sine ulla probatione
et confessione damnati cum omnibus suis deducebantur
[De mortibus persecutorum, 15, 2.] . In Actis SS. Inde et Domnae [BHG2. 823; Kleopas (Koikylides), Βίοι
τῶν
Παλαιστινῶν
ἁγίων (Hierosolymis, 1907), p. 78.] , quorum
excerpta producunt synaxaria ad dies 30 sept.
et 30 dec., vario mortis genere Nicomedienses interiisse
feruntur [Synax. Eccl. CP., pp. 94, 357.] . Eorum celebritas habebatur Constantinopoli,
die 30 sept., ἐν
τῷ
οἴκῳ
τῶν
ἁγίων
μ᾽ [Ibid. p. 91.] . In codicibus nostris bis hodie (vel etiam ter in
cod. E) nuntiantur, primum cum elogio, sed suppressis,
uno excepto, singulorum nominibus;
dein, nuncupantur singuli, non semper emendate.
Haec autem colliguntur nomina:
2. Egdoni = Migdoni, 43, 46.
47. Eunemi = Eugeni, 60, Rugini, 51.
48. Maximi.
49. Donatae, lege Domnae.
52. Mari, lege Mar〈don〉i; infra, n. 98: Mirdani.
53. Petri.
54. Zmaragdi = Mareasi, 58.
55. Hilari.
61. Dorothei.
62. Gorgoni.
In elogio autem: illis videntibus (n. 12) emendandum est illos videntibus. Hinc componendus laterculus:
Nicomedia Migdoni presbyteri, Eugeni, Maximi, Domnae, Mardoni, Petri, Smaragdi, Hilari, Dorothei, Gorgoni suffocatorum diebus singulis singuli ut illos videntibus timor indiceretur.
5. ALIORUM VII] Maxime discrepant notae
numerales: VII al. VI, al. IIII; n. 29:
XLIIII; n. 102: LX, quas omnes ad unam
reducendas putamus.
12. ILLIS] Lege illos.
17. IN ALEXANDRIA] Primo quidem aspectu
hic nuntiari putares Alexandrinum episcopum
Zonum cum diacono suo Alexandro et laico Duno.
Res aliter plane intellegenda est. Etenim Zoni,
Duni non sunt nisi disiecta frusta vocis [Eg]doni, [Mig]doni (n. 2, 43), videnturque tum
Alexandria, tum Alexandri huc irrepsisse
e mart. 11, n. 4, vel mart. 10, n. 38:
Alexandri [Les martyrs d'Égypte, p. 69.] . Notasse tamen iuvat diaconum
quendam Alexandrinum hodie fastis inscriptum
esse: Orion diaconi, infra, n. 66.
25. IN AFRICA] De nomine martyris dissidium
est inter testes, aliis Iohannis, aliis Neonis
(Neonas) diaconi scribentibus, quod
nulla ratione componere est.
29. ALIORUM XLIIII] Supra, ad n. 5.
30. ANDI] Ab ignoto nomine membrum amputatum
videtur. Nullus enim locus est qui Andi
in Albua vocitetur.
32. IN ALBUA] Al. Albia. Incertum.
33. SILVANI] Al. Silviani. De sancto
cognomine, qui nuntiabatur IV id. feb., pauca collegimus,
die feb. 10, ad n. 31.
37. INNOCENTI] Is est Innocentius papa (401 – 417). Si primae Libri pontificalis recensioni credendum est, die 27 iun. mortem obiit: sepultus est ad Ursu pilato V kal. iul. [Duchesne, t. I, p. 86.] ; si alteri, die 28 iul. decessit: qui etiam sepultus est ad Ursum pileatum V kal. aug. [Ibid., p. 222.] . Neutri autem hac in re fidendum est et sequendum martyrologium [Ibid., p. 224.] . Sepulturae locus rite in Libro pontificali indicatur, suffragaturque Itinerarium Salisburgense, in Via Portuensi: Deinde intrabis ecclesiam magnam; ibi sancti martyres Abdon et Sennes quiescunt. Deinde exeas et intrabis ubi sanctus Innocentius papa et martyr quiescit [De Rossi, Roma sott., t. I, p. 182.] . Non levis error est Willelmi Malmesburiensis qui scribit Innocentia [Ibid., p. 182.] . In codicibus alterius recensionis recurrit S. Innocentii memoria die mart. 14, n. 8. Locum sepulturae solus servavit codex S, et quidem die 14 mart.
Romae ad Ursum pileatum depositio sancti Innocentii episcopi.
39. RASI] Facili, sed quam certam nemo habuerit,
coniectura restitue: (Euf)rasi. Die 13
mart., n. 88 occurrit quaedam Eufrasia,
mart. 14, n. 11: Eufrosi, Eufrasi.
42. NICOMEDIA] Supra, ad n. 1.
47. EUNEMI] = Eugeni, n. 60.
49. DONATAE] = Domnae, supra ad n. 1.
51. RUGINI] = Eugeni, n. 60; supra ad
n. 1.
52. MARI] = Mar〈don〉i. Supra, ad
n. 1. Infra, n. 98: Mirdani.
56. EVENGULI] Vocabulum utrumque evenguli,
inquirini, lectio corrupta pro singuli
singulis (n. 9, 10).
58. MAREASI] = Zmaragdi, n. 54.
59. NESTORI] Mart. 7, n. 16.
62. GORGONI] Mart. 11, n. 23. Supra, ad n. 1.
66. ORION] Nomen apprime Aegyptium (supra, ad n. 17). Nihil obstat quominus scribatur:
in Alexandria Orion diaconi.
69. IN ASIA] Coniuncte cum his verbis lege nomina Carpi (n. 74), Pa〈p〉uli (n. 73) et Agathoni〈ces〉 (n. 75), martyrum Pergamenorum, quorum Acta exstant [BHG2. 293 – 295.] . Coluntur die 13 (12) aprilis, nec alia de causa hac die memorati videntur nisi quod apud Eusebium in eo capitulo passi leguntur ubi de S. Pionio [Hist. eccl., IV, 48.] . Huius enim festum hodie celebratur (n. 94).
in Asia Carpi Papyli Agathonices.
70. PETUNI] Scribendum videtur Petruni
(Petroni) cuius frequens est mentio: mart. 6,
n. 79; mart. 11, n. 11; mart. 13, n. 15 et 105;
mart. 15, n. 13. Nusquam tamen, nisi hoc loco,
episcopus fuisse asseritur.
72. FIRMI] Saepius hoc nomen legimus, et recens
quidem mart. 10, n. 16; mart. 11, n. 24.
76. MACEDONI] Quae nunc sequuntur singula
fere postridie recurrunt, et ab iis lucis aliquantulum
accipient quae tunc notanda erunt:
76. Macedoni | mart. 13, n. 2. |
77. Patrici | mart. 13, n. 4. |
78. Modesti | mart. 13, n. 9, 16. |
80. Domitiani | mart. 13, n. 33. |
82. Zosimi | mart. 13, n. 17. |
84. Eustasi | mart. 13, n. 18. |
86. Bassilissae | mart. 13, n. 21. |
89. Cionis | mart. 13, n. 10. |
90. IOVIANI] Mart. 13, n. 108, habemus Iuliani.
Nominum sane discrimen est. An et hominum?
91. HILARI] Non illum esse Ἵλαρον crediderim
quem iam legimus inter Nicomedienses martyres
(n. 1, 55). Hic enim pedissequum habet
Concessum non hodie tantum sed et mart. 13,
n. 110, april. 9, n. 14, april. 10, n. 5, april. 11,
n. 6: Hilari, Concessi. Notasse iuvat
in codd. Cambr. et Rich., ad diem april. 8, Concessum
Carthagini assignari.
93. SMIRNAE] Pionius martyr est illustris. Quod autem cum eo Metrodi (lege Metrodori) mentio fiat, digito ostendit scriptorem usum esse Passione Pionii, ubi iste traditur simul cum Pionio igne consumptus. Sed ibidem legimus eundem fuisse πρεσβύτερόν τινα τῆς αἱρέσεως τῶν Μαρκιονιστῶν [BHG2. 1546, n. 21.] . Minime ergo Metrodorus fastis Smyrnensium inscriptus fuit. Utriusque Passionem etiam compendio refert Eusebius [Hist. eccl., IV, 15, 46, 47.] , qui tamen Pionium nusquam πρεσβύτερον nuncupat. Natalis dies est quem enuntiat Passio: πρὸ τεσσάρων εἰδῶν μαρτίων κατὰ Ῥωμαίους [BHG2. 1546, n. 23.] . Codicum lectio fere servanda est:
Smirnae Pionii presbiteri, Metrodori presbiteri.
Constantinopoli S. Pionii memoria agebatur ἐν τῷ Λιθοστρώτῳ [Synax. Eccl. CP., p. 530.] .
98. MIRDANI] Supra ad n. 1: Μαρδόνιος
ὁ
πρεσβύτερος. Cf. n. 52. Quod autem additur et
aliorum LX, emendatione indiget. Numerus
enim LX nullis confirmatur monumentis. Cum in
breviario Syriaco novem omnino numerentur martyres,
tolerabilis mihi videtur lectio et aliorum IX,
licet, excluso antesignano, octo tantum
sint. Simili enim computandi ratione saepius
utuntur martyrologi.
104. GRIGORI] Antiquissima S. Gregorii Vita est in Libro Pontificali [Duchesne, t. I, p. 312.] . De ceteris non iuvat hoc loco disserere [BHL. 3637 – 3646.] . Eius epitaphium metricum Beda refert [Hist. eccl., II, 1.] , ultima suppressa sententia, quae soluta oratione expressa est et in syllogis epigraphicis tradita:
HIC REQVIESCIT GREGORIVS PAPA QVI SEDIT ANN. XIII MENS. VI DIES X. DEPOSITVS IIII IDVS MARTIAS [De Rossi, Inscriptiones christianae Urbis Romae, p. 52. Cf. Duchesne, t. c., p. 313.] .
III ID. MART.
a Nicomedia Macedonis presbyteri Patriciae uxoris eius et filiae Modestae
Cioni presbyteri Saturnini Ianuari Salvi Petruni Modestini Zosimi Eustaci
presbyteri et Bassillae uxoris eius Eppodi diaconi et aliorum II Gerati lacus
Carpisti Galatae Domisiani presbiteri Luce Telli Hiromei Zeddoni presbiteri
et Patriciae uxoris eius Claoni Patyrrigiae item Basilissaeb. Nicea civitate
Theusetae et Horis filii eius Theudorae Nimpodore Marci Arabae hii omnes
igne concremati sunt et Iuli episcopi Alexandri Dioni Mariae et aliorum II
Pioni Trabiae Quartae Misthei Nimphadobe Ariabae item Partae Poenisc
Victorini. in Tessalonica Alexandri Dioni. Nicomedia Eufrasiae Domitiani Macedoni
Patriciae Lucae Duoni item Domitiani item Dioni Sallae Ruae Pactae
Pioni Fronimi Callidi Severini Petruni pueri Salviani Iuliani Felicis Hilari
Concessi Martialis.
Addunt codices pleniores: a) translatio corporis sancti auctoris ep iscopi B2 marg. — b) claonis minervini C. — c)
victuriȩ C.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. nicom̄ E; nicomedia B1; nicomedi B2 | 2. machedoni BSW | 3. prƀ E; presƀi B; prƀi W |
4. patricie B; mar ciȩ S; matriciȩ W | 5 – 6. uxori sc̄s B1; uxoris es̄ B2; uxor̄ eius W | 8 – 9. transp. mod. fil. add. eius
BW | 8. filie B | 9. modeste B; modestiȩ S | 10. cyrion W | 11. presƀi B; prƀi W; om. E | 13. ianuarii BS |
14. salvii BS | 15. petroni S | 18. eustasi BW; eostasi S | 19. prƀ E; presƀi B; prƀi W | 21. basillisse B; basilissae SW
| 22. uxor̄ W | 22 – 23. om. E | 24. eppepodi B1SW; eppipodi B2 | 25. diac̄ EW | 26 – 28. cum aliis duobus BSW | 29 – 30. gerati
la cus B; geratilacus S; add. et B | 32. galate BS | 33. domisioni S | 34. prō E; presđi B; prđi W | 35 – 36. lucetelli
E | 35 – 37. transp. hieromei luce telle S; hyromei lucȩ telle W | 37. hyromei B | 39. prƀ E; prƀi W | 41. patre E; patrie
B; patriȩ W | 42. uxor̄ W | 42 – 43. om. E | 44. claonii B; om. SW | 45. patifrigie B; patifrigiȩ S; party frigiȩ W |
46. it̃ E | 47. basilisse S; baselisse B; add. claoniȩ S; claonii W (cf. 44) | 48. sicia E; in Nicea WS | 49. civī E; civitat̃
B; civitā W | 50. theustae E; theusete B; theu setȩ W | 51 – 52. ethoris E | 52. choris B | 53. fili E; fulȩ W; add. virginis
W | 54. om. W | 55. theudore B; theodore SW | 56 – 57. transp. marci nempodero S | 56. nic̄o pudore E1 (?); nimpudore E2 |
57 – 58. marcia rabae E | 58. arabe BS | 59 – 64. om. E | 59. hi S | 61. igni S | 62. concremate B1 | 62 – 63. concrematis S | 64.
om. SW | 67 – 68. alexandrioni B | 67. alaxandri E | 68. pione S; pion W | 69. marie B | 70 – 72. cum aliis duobus BSW |
73. dioni SW | 74. trabie B | 75. quarte BS | 76. mysithei B; mesethei S; misithei W | 77. nimphȩ dobae E; nimpadobȩ
W | 78. ariabe B; arabȩ SW | 79. it̃ E; om. BSW | 80 – 81. transp. pionis quartȩ S; pionis parth///ȩ W | 80. p//arte B |
82. victurini BW | 84. tessalō E; thesalonica BW; thessalonica S; add. civitate S | 85. alaxandri E | 86. dione B; dionȩ
W; add. item B | 87. nicom̄ E | 88. eufrasie B; eufraxiȩ S | 89. dimiciani B1; domiciani B2SW | 90. macidoni E; machedoni
SW | 91 – 93. transp. lucae patricii dionisi S | 91. patricie B | 93. duonii BW | 94. it̃ E | 95. domiciā B; domiciani
SW | 96. it̃ E; om. SW | 97. dionis B; om. SW | 98 – 99. calleruȩ B; scalle S; scalleriȩ W | 100. patȩ B; pactȩ S | 101. pionis
B; pionii W | 102. pronimi E | 103. calledi BSW; add. item dionisi S; item dioni W (cf. 97) | 107. silviani S | 108. om.
S | 110. hilarini B1; hilarii B2; helari S; helarii W | 111. add. et BSW | 112. marcialis BSW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicea
civitate Theusetae et Horis filii eius Theodorae Nimpodorae Marci Arahae
hi omnes igne concremati sunt Iuli episcopi Alexandri. — Taml.:
Macedoni et uxoris eius Patriciae et filiae Modestae Chioni Saturnini
Silvi Ianuarii Petroni Zosimi Modestini Salivi Cioni Castacii. — Mon.: Tessalonica Innocenti episcopi Eufraxiae virginis et aliorum X. — Rich.: In Nicomedia Macedonii presbyteri Patricii et Modesti Cioni presbyteri Saturni Ianuaris. Nicea civitate Teusitae et Horis.
MART. 13
1. NICOMEDIA] Breviarium Syriacum: ἐν
αὐτῇ
τῇ
Νικομηδείᾳ
Μόδεστος
ὁ
πρεσβύτερος
ὁ
μάρτυς
καὶ
ἕτεροι
μάρτυρες
εἷς
καὶ
εἴκοσι.
Inter eos martyres quorum nomina haud pauca
mox occurrent, nonnulli e Modesti societate forsitan
inserti sint; sed quo pacto eos certo internoscamus
nescimus. Ex eorum numero aliquot et die
12 mart. inscripti sunt, omissa Nicomediae mentione.
Lectam fuisse Passionem, nunc deperditam,
S. Modesti et sociorum ostendunt munera ecclesiastica
et vincula consanguinitatis plurimorum
diserte expressa, non ita sedulo tamen ut moles
incongrua in ordinem redigatur. Vix enim decernere
est quibusnam tandem iure tribuatur presbyteri
nomen; uxoris etiam et filiae
partitio vocabulorum aequa non videtur. Singula
iuverittrutina examinare.
2. MACEDONIS] Addit: presbyteri. Infra,
n. 38: Zeddoni presbiteri; n. 90: Macedoni
sine addito, item mart. 12, n. 76.
4. PATRICIAE] Addit: uxoris eius, etiam infra n. 41; n. 91: Patriciae sine addito; n. 45: Patyrrigiae; mart. 12, n. 77: Patrici.
9. MODESTAE] et filiae Modestae; n. 16: Modestini; mart. 12, n. 78: Modesti presbiteri, ut est et in breviario Syriaco.
10. CIONI] Addit: presbyteri; mart. 12 n. 89: Cionis sine addito. Infra, n. 73 et 101: Pioni; n. 97: Dioni (sed lege quae dicenda sunt ad n. 67 et 84: Alexandri Dioni); n. 93: Duoni; n. 44: Claoni (Daoni). Legendum, ni fallor: Pioni
presbyteri, qui est martyr Smyrnensis,
mart. 12, n. 94.
12. SATURNINI] Adde n. 13, 14: Ianuari,
Salvi, nuda nomina.
15. PETRUNI] Mart. 12, n. 70 et aliis diebus.
Cf infra, n. 105: Petruni pueri.
16. MODESTINI] = Modesti. Supra, ad
n. 9.
17. ZOSIMI] Mart. 12, n. 82: Zosimi
presbiteri.
18. EUSTACI] Addit: presbyteri. Mart.
12, n. 84: Eustasi presbiteri.
21. BASSILLAE] Addit: uxoris eius.
Infra, n. 47: Basilissae sine addito.
Mart. 12, n. 86: Bassilissae uxoris
filiae.
24. EPPODI] Nonnihil luxata lectio cui tamen
hanc alteram Eppipodi nemo anteponat,
existimans hunc esse Alexandri Lugdunensis socium
[BHL. 2574.] . Huic enim male aptantur quae addita sunt
et aliorum II. Si tamen scripserimus Evodi,
qui unus est ex tribus filiis S. Theodotae [BHL. 8093.] , de qua
mox, n. 50, plana sunt omnia.
29. GERATI] Sequitur lacus, unde conicias
loci hoc esse nomen. Haec non minus obscura sunt
si addideris Carpisti. Sunt quidem in Africa
Aquae Carpitanae [Tissot, Géographie comparée de la province Romaine d'Afrique, t. II, p. 140.] . Audacius tamen foret asserere
hoc aliud esse ac meram vocum consonantiam.
32. GALATAE] Insertum videtur ab interpolatore
qui recordatus est Domitiani illius qui die
28 dec., n. 18, etsi non recte, sub Ancyra Galatiae
nuntiabatur.
33. DOMISIANI] Addit: presbiteri. Infra,
n. 89 et 95: Domitiani sine addito.
Mart. 12, n. 80: Domitiani presbiteri.
35. LUCE] Iterum n. 92. Sitne ceteris Nicomediensibus
annumerandus non liquet, nisi ille est
qui mart. 15, n. 7 nuntiatur: Nicomediae Luci episcopi.
Hic autem plane ignotus est, et a reliquorum
societate segregatus. Si quis legerit Luci, intellegendo
Romani pontificis nomen, ne ineptiae
statim vel audaciae arguatur. Lege quae de Iulio
papa mox in medium proferemus (n. 65).
36. TELLI] Infra, n. 98: Sallae. Cf. feb.
28, n. 26.
37. HIROMEI] Male effectum ex nIcOMEdIa,
ut vel ex proximis vocibus constat.
38. ZEDDONI] = Macedonis, n. 2.
41. PATRICIAE] Supra, n. 4.
44. CLAONI] = Duoni (Cluoni), Dioni,
Cioni, Pioni, supra, ad n. 10.
45. PATYRRIGIAE] = Patriciae, n. 4.
47. BASILISSAE] Supra, n. 21: Bassillae.
48. NICEA] Nicaeae in Bithynia S. Theodote cum tribus filiis igne consumpta est [BHL. 8093.] , quam et die 2 aug. et 2 sept. martyrologium commemorat. Vix latet nomen martyris sub Theusetae, n. 50, — vel etiam sub Theudorae, n. 55, quamquam id non ita certum, ut mox indicabo. Horis filii eius (n. 52 – 54) corrupte reddit cum tribus filiis eius. In Passione unus tantum e tribus filiis nominatim appellatur: Evodius. Hinc, n. 24 legimus, Evodi cui subiunximus (n. 26 – 28) et aliorum II, id est fratrum. Neque ad alios pertinere credimus hanc sententiam: hii omnes igne concremati sunt (n. 59 – 63). Cetera omnia peregrina sunt, certa vero est annuntiatio:
Nicea civitate Theodotae cum tribus filiis eius. Hii omnes igne concremati sunt.
55. THEUDORAE] Cum ilico sequatur Nimpodore,
haec duo nomina remansisse crediderim
ex ternis illis virginibus Menodora, Nymphodora,
Metrodora, quas Graeci die
10 sept. venerantur [BHG2. 1273; Synax. Eccl. CP., p. 31.] . Unde Theudora esset
pro Menodora. Martyres hae non quidem
ad Nicaeam, sed ad Bithyniam pertinent, sicut et
Theodote. Ceterum nihil est inter utramque turmam
commune.
57. MARCI] Cf. infra, n. 69: Mariae;
utrumque incertum.
58. ARABAE] Cf. infra, n. 74: Trabiae;
n. 78: Ariabae. Regionisne an martyris
nomen utcumque luxatum quis dixerit?
62. CONCREMATI] Haec cum Theodote,
supra ad n. 48, coniunximus. Omnia a n. 48 ad
63, nullo facto discrimine, exscripsit martyrologus
Lugdunensis: Nicea civitate natale sanctorum
martyrum Theusetae et Horris filii eius, Theodorae,
Nimphodorae, Marci, Arabiae, qui omnes
igni traditi sunt [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 212.] . Nihil melius Ado nec reliqui,
nec ipsum martyrologium Romanum.
65. IULI] Legeris 〈Romae〉 Iuli episcopi,
si placet conicere transpositum esse
Iulium papam, cuius depositionis dies est, II id.
april., ad III id. mart. Cum ea etiam coniectura
hanc alteram conectere iuvat: Iulium pontificem
Lucium, ut solet, secum traxisse, n. 35: Luce,
n. 92: Lucae. Cui haec temere dicta forte
videantur, legat quae ad feb. 8, n. 17, mart. 4,
n. 6 annotata sunt de individua societate utriusque
pontificis in huius martyrologii laterculis.
67. ALEXANDRI] N. 85, iterum Alexandri
Dioni〈si〉, sub Thessalonica.
69. MARIAE] Cf. supra, n. 57: Marci. Quicquid
conieceris, ab hoc nomine seiungenda sunt
vocabula et aliorum II quae n. 26 – 28 iterant
et ad Eppodi seu Evodi referuntur.
73. PIONI] Mart. 12, n. 94. Supra, n. 10.
74. TRABIAE] Supra,n. 58: Arabae;
n. 78: Ariabae.
75. QUARTAE] Infra, n. 80: Partae;
n. 100: Pactae. Incerta omnia.
76. MISTHEI] Nudum nomen.
77. NIMPHADOBE] = Nimpodore,
n. 56, id est Nymphodorae (cf. n. 55).
78. ARIABAE] Supra, n. 58: Arabae; n.
74: Trabiae.
80. PARTAE] Supra, n. 75, infra, n. 100. Notatu
digna est lectio Partae Poenis, collata
cum Pactae Pioni (n. 100, 101),
unde Poenis vitiosa est scriptio nominis
Pioni (mart. 12, n. 94), hoc saltem loco. Non
ita ad diem feb. 1, n. 7, ut ibi annotatum est.
82. VICTORINI] Ni fallor, martyr Nicomediensis,
de quo mart. 6, n. 4, et alias.
84. TESSALONICA] Quae iam supra, n. 67, 68, sine loci indicio legimus, mutuatus est martyrologus a die mart. 14, n. 1.
in Tessalonica Alexandri Dionisi.
87. NICOMEDIAE] Tertium hic habemus turmam
Nicomediensium, cui statim inseritur Eufrasiae.
Norunt quidem Graeci Eufrasiam martyrem
Nicomediae passam; haec tamen non hodie
sed die 10 ian. recolitur [Synax. Eccl. CP., p. 404.] . Temere scripsit Usuardus:
in Thebaide depositio sanctae Euphrasiae
virginis; huius autem vestigia sequitur martyrologium
Romanum. De reliquis, quae occurrebant,
in superioribus notata sunt:
89. Domitiani, n. 33.
90. Macedoni, n. 2.
91. Patriciae, n. 4.
92. Luca, n. 35.
93. Duoni, n. 10.
95. Domitiani, n. 33.
97. Dioni, n. 10.
98. SALLAE] Supra, n. 36: Telli.
99. RUAE] Lectio corrupta.
100. PACTAE] Supra, ad n. 80.
102. FRONIMI] Mart. 14, n. 12.
103. CALLIDI] Uti Severini, nudum nomen.
105. PETRUNI] Supra, n. 15. Mart. 12, n. 70
scriptum est Pet〈r〉uni episcopi, hic
vero pueri. Utra sit lectio accipienda, an
utraque reicienda quis diudicabit?
107. SALVIANI] Tam Salvianus quam
Iulianus, Felix, Martialis solo
noti sunt nomine. Dubitare tamen licet an Iulianus
hodiernis laterculis additus sit arrepta occasione
a voce Basilissa, n. 47. Die enim ian.
6, n. 25 – 27, socios illustres in martyrio Iulianum
et Basilissam nuntiat martyrologium.
Lege et quae dicta sunt mart. 12, ad n. 90.
110. HILARI] Par martyrum Hilari Concessi, de quo mart 12, n. 91.
ADDITAMENTA] Auctoris episcopi Mettensis, cuius festum agitur 10 aug., quo in eodem codice B altera manu inscriptum est: eodem die depositio sancti Auctoris episcopi. Hodie:
Translatio corporis sancti Auctoris episcopi.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Salivi = Salvi, n. 14.
Castacii = Eustaci, n. 18.
Cod. Mon.: Tessalonica, mart. 14, n. 2, 28; supra, n. 84.
Innocenti, mart. 12, n. 37.
PRID. ID. MART.
A In Tessalonica Dionisi Alaxandri Palatini . et Romae Innocenti episcopi natale
Eufrosi Frunimi. Nicomedia Felicissimi Dativi Frontinae. in Africa Alexandri
Dionae Petri Mammeri et Naboris martyr Comis Frontonisb. Tessalonica
Alexandri Eufrasi Frunimic. Antiochia. Nicomediae Pionis.
Romae Innocenti episcopi.
Addunt codices pleniores: a) metis translatio corporis beatȩ chlodesindae deo sacratae B2 in marg. — b) mariȩ C. —
c) romae leonis episcopi et martyris B.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. tessalō E | 7. rom̄ E | 10. nt̃ E | 11. eufro//sini S | 13. nicom̄ E; inimedia S; in
nicomedia W | 15. fontini S; add. et BS | 16. frontine B; frontini S; add. et W | 18. aff̄ E | 19 – 20. transp. dione alexandri
SW | 19. alaxandri E; om. S | 20. dione BS; add. in aff̄ E; nicomedia B; alexandri S | 23. om. E | 25. martyr̄ B;
mar̄ W; martyris S; om. E | 26. comes B; om. SW | 27. prontonis E | 28. tessalō E; thesalonica B; in thessolinica S;
in theralonica W; add. dionisii B | 29 – 30. transp. eufrasii alexandri S; eufrasi alexandri W | 29. alaxandri E; add. palatini
B | 30. efrasi B | 31. frunini E; fronimi B | 32. antioc̄ E; in antiochia S; in antiocia W | 33. nicomēd E; nicomedie
SW; nicomedi B | 34. epionis B | 35 – 37. et rome ad ursum pileatum innocenti ep̄i S | 36. innocentie B1; innocenti B2.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Cartagine civitate nat. sanctorum Donati Efrosi Frunimi in Nicomedia nat. Felicisimi
Frontinae. — Taml.: Dionisii episcopi Eufrosii Felicissimi Dativi Alaxandri Pionis Furmini Dionisii Alaxandri
Salvatoris Frontinae Hursiniae Dionae Pelliotae Rabae Dionae Faustae Salvae Ingenuae Palidi Pallitani
Innocentii episcopi Eufrasiae Petri Mammerii Naborii Lucae Iacobi Frontoni Frimini Lucii Vincentii Marci Pauli Teophili
Petroni. — Mon.: Natalis sanctorum Eufrosi Frunimi in Nicomedia Pauli et aliorum XXIIII. — Rich.: In
Tesalonica Dionisii Alexandri et Palatini et Rome depositio Innocentii episcopi Nicomedia Felicissimi Dativi et Florentini.
MART. 14.
1. IN TESSALONICA] Breviarium Syriacum: ἐν Θεσσαλονίκῃ Φρόντων ὁ μάρτυς καὶ ἕτεροι μάρτυρες τρεῖς. Fronto bis commemoratur, n. 16: Frontinae, n. 27: Frontonis. Praeter Alexandrum et Dionysium, nullum ex Thessalonicensibus hodie agnoscimus. Alexandri memoria iam occurrit feb. 26, n. 3, feb. 27, n. 2 et mart. 13, n. 67, 85. A Graecis agitur mart. 13 vel 14 commemoratio τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἀλεξάνδρου τοῦ ἐν Πύδνῃ [Synax. Eccl. CP., p. 534 – 35.] , et nov. 9: Ἀλεξάνδρου τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ [Synax. Eccl. CP., p. 208.] . Unum esse Alexandrum Pydnensem et Thessalonicensem ut comprobaremus olim enixi sumus [Act. SS., Nov. t. IV, p. 100.] ; sed homonymorum illorum intricatum negotium melius suo loco exponemus ad diem 14 maii. Dionysius cum Alexandro nuntiatus est heri, fortassis etiam die 27 feb., rursum april. 1, n. 22, april. 2, n. 35. Palatinus adiectivum potius quam nomen esse videtur, quod et invenimus non procul a Domnino, martyre Thessalonicensi, mart. 30, n. 7, prope alios martyres eiusdem civitatis die 4 april., n. 16, hodie in cod. B, ad Alexandri, n. 29. Quo tandem pertineant non audemus conicere, et cum debita cautela legere suademus:
in Thessalonica Frontonis Alexandri, Dionysi et 〈…〉 palatini.
De ceteris martyribus Thessalonicae ascribendis nihil occurrit quod addamus. Plurimos fuisse quorum nomina in hisce fastis nullo loco distincte expressa sunt suadet catalogus eorum quorum effigies opere tessellato depictae sunt in ecclesia Sancti Georgii, Thessalonicae [Ch. Diehl-M. Le Tourneau-H. Saladin, Les monuments chrétiens de Salonique (Paris, 1918), p. 19 – 31; M. van Berchem-E. Clouzot, Mosaïques chrétiennes du IVe au Xe siècle (Genève, 1924), p. 67 – 72. Cf. Anal. Boll., t. XLIII, p. 389.] .
7. ROMAE] Iteratur laterculus diei mart. 12, n. 37:
Romae ad Ursum pileatum Innocentii episcopi.
11. EUFROSI] Infra, n. 30: Eufrasi.
Heri, habuimus Eufrasiae, sub indicio
Nicomediae, quod neque hodie deest (n. 13,
33). Die mart. 12, n. 39, scripsimus (Euf)rasi
episcopi, utique ex coniectura. Neutra lectio
certa est.
12. FRUNIMI] Mart. 13, n. 102; infra, n. 31,
etiam Fronimi (B). Nescio an latine usitatum
sit, ex graeco adiectivo: φρόνιμος, prudens,
cordatus. Notatu dignum est hodie in variis nominibus
eiusdem vocabuli prima elementa adesse:
FRONimi, EuFROsi, FRONtinae, FRONtonis,
unde suspicio est e corruptela nescio
qua enatum esse Frunimi. Quod fidenter
assererem nisi Frunimum illum etiam mart. 3,
n. 80, mart. 4, n. 72, obviam habuissemus.
13. NICOMEDIA] Infra, n.33. De Eufrasia
quadam Nicomediensi verba fecimus mart.
13, ad n. 87, et supra, n. 11. Non tamen certo eius
memoriam hodie agi nemo non intellegit. Inter
Nicomedienses conspicuus fuit Petrus, ut
videre est ad mart. 12, n. 1. Qui tamen hodie recensetur
Petrus (n. 21) ad aliam videtur referendus
societatem. Nomen civitatis e laterculo mart.
13, n. 1, solum, séclusis martyribus, huc cecidisse
crediderim.
14. FELICISSIMI] Latinum nomen, quod tamen
multis hominibus conveniat.
15. DATIVI] Procul dubio Africae tribuendus; an cum aliis nonnullis, non constat.
in Africa Dativi.
16. FRONTINAE] = Frontonis, infra,
n. 27. Cf. supra, n. 1.
19. ALEXANDRI] Supra, n. 1 et 4; infra, n. 29.
20. DIONAE] = Dionisi, supra, n. 3. Cf.
quae annotata sunt ad n. 1.
21. PETRI] Nomina quattuor (n. 21 – 26) etiam
iul. 14 recensentur:
Petri | iul. 14, n. 15. |
Mammeri | iul. 14, n. 14: Mamaris. |
Naboris | iul. 14, n. 12: Namoris. |
Comis | iul. 14, n. 16: Gummi. |
27. FRONTONIS] Supra, ad n. 1. Male Frontinae,
n. 16.
28. TESSALONICA] Supra, n. 1.
30. EUFRASI] Supra, n. 11: Eufrosi.
31. FRUNIMI] Supra,n. 12.
32. ANTIOCHIA] Nullus est martyr quem ad Antiochiam
referamus.
33. NICOMEDIA] Codex B legit Nicomedi; incerta est lectio codicis E; ceterorum Nicomedia, quae aliis praestat. Est enim mera iteratio n. 13. Nulla ratio habenda est kalendarii marmorei Neapolitani, in quo postridie inscriptum est [Capasso, Monumenta ducatus Neapolitani, t. I, p. 336.] :
XV. NAT(ALE) S(ANCTI) NICODEMU
Hunc autem Neapolitani habent Nicodemum illum, Christi discipulum [Mazochi, In vetus marmoreum sanctae Neapolitanae ecclesiae kalendarium commentarius, p. 93.] , quem antiquorum fasti ignorant. Nicodemus est aliquis martyr, solo nomine notus, quem memorant Graeci in synaxariis, non tamen hoc die, sed 8 oct. [Synax. Eccl. CP., p. 122.] . Quam facilis sit a Nicomedia ad Nicodemum lapsus nemo non videt.
34. PIONIS] Mart. 12, n. 94, habita est memoria S. Pionii, Smyrnensis presbyteri. Fieri tamen potest ut hodie Pionis sit pro Dionis seu Dionisii supra, n. 3, 20.
ADDITAMENTA] Chlodesindae. Vita S. Glodesindis: Iacuit usque ad sui translationem corporis, quae est pridie idus martii, in praedicta sanctae et intemeratae virginis Mariae ecclesia [BHL. 3562, n. 18.] . Haec autem translatio peracta est a Drogone, episcopo Metensi, anno 830 [Act. SS., Iul. t. VI, p. 199.] .
Mariae, mart. 13, n. 69.
Leonis episcopi sepulcrum erat in agro Verano via Tiburtina, titulo metrico ornatum, cuius fragmenta reperta sunt, quodque integrum e codicibus edidit I. B. De Rossi [Bullettino, 1864, p. 54 – 56; Inscriptiones christianae Urbis Romae, t. II, p. 92, n. 62; p. 106, n. 48 et p. 107, n. 51. Cf. Ihm, Damasi epigrammata, n. 33, Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 250.]
OMNIA QVAECVMQVE VIDES PROPRIO QVAESITA LABORE
CVM MIHI GENTILIS IAMDVDVM VITA MANERET
INSTITVI CVPIENS CENSVM COGNOSCERE MVNDI
IVDICIO POST MVLTA DEI MELIORA SECVTVS
CONTEMPTIS OPIBVS MALVI COGNOSCERE CHRISTVM
HAEC MIHI CVRA FVIT NVDOS VESTIRE PETENTES
FVNDERE PAVPERIBVS QVID QVID CONCESSERAT ANNVS
PSALLERE ET IN POPVLIS VOLVI MODVLANTE PROFETA
SIC MERVI PLEBEM CHRISTI RETINERE SACERDOS
HVNC MIHI COMPOSVIT TVMVLVM LAVRENTIA CONIVNX
MORIBVS APTA MEIS SEMPER VENERANDA FIDELIS
INVIDIA INFELIX TANDEM COMPRESSA QUIESCET
OCTOGINTA LEO TRANSCENDIT EPISCOPVS ANNOS
DEP. DIE PRID. IDVS MARTIAS
Liber pontificalis, in Vita Hadriani I, post memoratam basilicam S. Laurentii in agro Verano: ecclesiam sancti Stephani iuxta eam sitam, ubi corpus S. Leonis episcopi et martyris quiescit similiter undique renovavit una cum coemeterio beatae Cyriacae [Duchesne, t. c, p. 508.] . Leo tamen ille martyribus annumerandus non est [Delehaye, Sanctus, p. 144 – 47.] . Patrem fuisse Damasi papae, cuius matri Laurentiae nomen erat, ipso Damaso teste in eiusdem epitaphio [Wilpert, in Nuovo bullettino di archeologia cristiana, 1903, p. 53, tav. III.] , multis astruere conatus est Horatius Marucchi [Osservazioni storiche ed epigrafiche sulla iscrizione recentemente scoperta della madre del papa Damaso, in Nuovo bullettino, t. c., p. 59 – 108.] . Obest tamen quod in Libro pontificali Damasus ex patre Antonio genitus perhibetur [Duchesne, t. c., p. 212.]
EXCERPTA] Cod. Taml.: Salvatoris = Salutoris, mart. 15, n. 17.
Pelliotae, Palidi, Palitani = Palatini, supra n. 5.
Cod. Mon.: Florentini = Frontinae al. Frontini, n. 16, reapse Frontonis, n. 27.
ID. MART.
In Cappadocia sancti Longini | in Nicomedia Luci episcopi et martyris Faustae Silvi Petruni
Ingenuia. Kartagine Pauli Solutorisb sancti Iacobi fratris domini et sancti Iacobi fratris domini
Alexandri Teofili Octavi Theodoli Petrunic.
Hierosolima Iacobi apostoli Lucae evangelistaed.
Addunt codices pleniores: a) ianuarii C. — b) et sancti
iacobi apostoli fratris domini CMKLV. — c) maiuli C. — d) riguli E;
et in carralis monte rosario spinoso regoli S.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. om. E | 2. cappōd E; capadociae B2 | 3. om. E | 3 – 4. litt. evan. in W | 5. om. E | 6.
nicom̄ E | 7. lucini W | 9 – 11. om. E | 10. martyr̄ B; mar̄ W | 11. fauste B | 12. silvii BSW; add. pauli E | 1. ingenuae
BSW | 15. kartaḡ E; cartagine BS; cartaginȩ W | 1. salutoris SW | 20. f̄f̄ E | 21. dn̄i E | 22 – 26. om. BW | 25 – 26. fr̄is
dn̄i S | 27. alaxandri E; et alexandri B | 28. theophili B; theofili W; thiopoli S | 29. add. petruni E2 in marg. | 31. petrunii
B | 32 – 34. om. W | 32. hieros̄ E; hierusolima B | 34. apoōs E; add. et B | 36. evangeł E; eugltȩ SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Capodocia nat. sancti Logini in Nicomedia Luci episcopi et martiris Ficustae Silvi
Ingenuae cum aliis item in Capodocia Iacobi apostoli et Lucae evangelistae. — Taml.: Iacobi apostoli fratris Domini
ordinatio Lucae evangelistae Longini Lucii martiris Salvi Pauli Silvi Saturnini Ingenuae Spinosi Innocentii Efiro Reguli
et aliorum IIII. — Mon.: In Cappadocia natalis sancti Longini in Nicomedia Lupi episcopi et martyris Romae depositio
Leonis episcopi Iacobi apostoli Lucae evvangelistae. — Rich.: In Nicomedia Pauli Silvii Petronii in Capadocia
Longini Luci episcopi Cartagine Solutoris Hierosolima Iacobi apostoli.
MART. 15
1. IN CAPPADOCIA] De S. Longino, cuius exstant Acta cum graeca [BHG2. 988, 989.] tum latina [BHL. 4965.] , ita S. Gregorius Nyssenus: οἱ Μεσοποταμῖται … ἐδοκίμασαν τὸν Θωμᾶν … καὶ ἡμεῖς οἱ Καππαδόκαι τὸν ἑκατόνταρχον τὸν ἐπὶ τοῦ πάθους τὴν θεότητα τοῦ κυρίου ὁμολογήσαντα [Epist. XVII, 15, Pasquali, p. 53.] . S. Longinus rursum nuntiatur oct. 23: in Caesarea Cappadociae Longini, et nov. 22. Graecorum fastis inscriptus est oct. 17; eius synaxis agebatur Constantinopoli in ecclesia Sancti Georgii ἐν τῷ Κυπαρισσίῳ [Synax. Eccl. CP., p. 141.] . De eo in kalendario mozarabum die 21 nov. [Férotin, Le Liber Ordinum, p. 488 – 89.] . Scribendum est:
〈in Caesarea〉 Cappadociae sancti Longini.
6. IN NICOMEDIA] Mart. 13, n. 1; 14, n. 13,
33; 16, n. 7; 17, n. 1. Martyres Nicomedienses
hodie frustra requiro. De S. Nicodemo quem suo
kalendario inscripserunt Neapolitani, diximus
ad mart. 14, n. 33.
7. LUCI] Nihil habemus quod ad hoc nomen et
sequentia illustranda afferamus.
11. Faustae.
12. Silvi.
13. Petruni.
14. Ingenui.
Petrunium seu Petronium saepius hoc mense recensent codices, ut notatum est mart. 11, n. 11, mart. 12, n. 70. Ingenui, al. Ingenuae rursum mart. 18, n. 44. Conferatur mart. 16, n. 14: Eugeniae.
15. KARTAGINE] Desideratur mensis martius
kalendarii Carthaginiensis. Hoc autem silente,
neque de Paulo neque de Solutore quicquam
assere re volumus. Et Solutoris quidem
nomen saepius scriptum reperimus, v. gr. ian. 21,
n. 31; mart. 26, n. 78; 27, n. 18; april. 8, n. 11;
23, n. 13, plerumque inter Afros. Hodie quidem
accedit Octavi (n. 29), unde credibile est Solutorem
Taurinensem esse ex societate Octavii, Solutoris,
Adventoris qui nov. 20 coluntur. Nisi dixeris
Octavi ascriptum esse ab interpolatore
qui praeter Taurinensem nullum noverat Solutorem.
19. IACOBI] Commemorationis huius, quae bis hodie notata est (infra, n. 33) et interpolatori debetur, rationem non assequimur. Die 27 dec., n. 11 memoria ordinationis Iacobi fratris Domini signatur; eiusdem depositio die 25 mart., n. 9. Ceterum perspicua est lectio:
Hierosolima Iacobi apostoli fratris Domini.
27. ALEXANDRI] Anticipatur mart. 17, n. 11: Romae Alexandri episcopi Theoduli diaconi, qui cum Eventio praecipue coluntur die 3 maii. Iungantur ergo n. 27, 30:
〈Romae〉 Alexandri Theodoli.
28. TEOFILI] = Theoduli, n. 30.
29. OCTAVI] Ni fallor, martyr Taurinensis,
nov. 20. Lege quae dicta sunt supra ad n. 15.
33. IACOBI] Iam supra, n. 19.
35. LUCAE] In hisce fastis Lucas oct. 17, 18 et etiam sept. 21. Cur Iacobo apostolo hodie societur causam esse suspicor quod. Lucius (supra, n. 7) evangelistam paene cognominem interpolatoris menti iniecerit.
ADDITAMENTA] Maiuli, mart. 7, n. 51; maii 11, n. 9.
Riguli. Adeo aperte scribit cod. S:
in Carralis monte Rosario Spinoso Regoli
ut nihil addendum vel demendum videatur. Miror tamen neminem ex iis qui de sanctis Sardiniae scripserunt, ut Iohannes Arca [De sanctis Sardiniae libri tres, Calari, 1598.] , F. Lanzoni [La prima introduzione dell' episcopato e del cristianesimo nell' isola di Sardegna, Cagliari, 1916; Le diocesi d'Italia, p. 656 – 679.] , et ipse Bonfantus, qui non veros tantum sed et ficticios plurimos suae patriae asseruit [Triumpho de los santos del reyno de Cerdeña. En Caller, 1635.] , Regulum Calaritanum plane ignorasse.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Ficustae = Faustae, n. 11.
Cod. Taml.: Salvi = Silvi, n. 12.
Spinosi = Vid. Additamenta, ubi de S. Regulo: monte Rosario Spinoso.
Efiro = Eufrosi, mart. 14, n. 11.
XVII KAL. APRIL.
In Aquileia Hilari Tasiani Datiania. in Nicomedia Castori Dionisi Nonni
Serenib Ciriacae Milisae Eugeniae Iuliani Asclepiodotic. in Grecia Ciriaci
Pampiliani Cassonis.
Addunt codices pleniores: a) iuliani martyris et natale sancte gertrudis C. — b) iuveni E. — c) pionis C.
Var. lect. codd. EBSW. — 3. helari BSW | 4. om. B | 5. diatiani E1; dati ani W; tatiani B | 6. om. E | 7. nicom̄
E | 9. diunisi B1 | 12. quiriace B; quiriacȩ W; quiriaci S | 13. milise BS; et add. B | 14. eugenie B | 15. add. et B |
16. asclipioditi BS | 18. grec̄ E | 19. cyriaci S; cyriace B; cyriacȩ W | 20. pampini BSW | 21. cassionis BW;
casonis S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Aquilea nat. Hilari et Taciani et in Grecia Castoris Nonni Sereni Iouuiani et
in Nicomedia Pamphiliani Sereni et Eugenii. — Taml.: Hilarii Titiani Tasiani bis Castoris Dionisii bis Noni Sireni
Eugenii Iuliani Iovani Amphi Curiacae Mariae Milisae Ascliophidoti Sampiliani Sereni bis Grignei Eugeniae et
aliorum X. — Mon.: Romae Nicomedis episcopi Nicomediae Castori Fereni. — Rich.: Aquileia Helarii et Tatiani
et in Grecia Castoris Nonni Sereni et incomedia Pamphiliani et Eugenii Dionis Quiriaci.
MART. 16
1. IN AQUILEIA] Secundus post Hermagoram in antiqua serie episcoporum Aquileiensium est Hilarius [P. Paschini, La chiesa Aquileiese ed il periodo delle origini, p. 48; F. Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 883 – 84.] . Eius socius nuncupatur Tatianus in carmine De Aquilegia, saec. IX condito, ubi haec leguntur:
Factus martyr [Marcus] suo sacro sanguine quam dedicat
sed nec mora Fortunatus magystrum prosequitur,
Helarus sacer, deinde Tatianus socius [M.G., Poet. lat., t. II, p. 151.] .
Paulus, patriarcha Gradensis, qui sedit imperante Iustiniano, hostile periculum non ferens, Longobardis advenientibus cum omni thesauro aecclesiae Gradus se contulerat, efferens secum corpora sanctorum martyrum Hylari et Taciani et reliquorum [Chronica de singulis patriarchis Nove Aquileie, in G. Monticolo, Chronache veneziane antichissime, t. I, p. 6.] . De his ita Chronicon Gradense: “Cumque idem venerabilis patriarcha ad destructam Aquileiensium civitatem cum populi multitudine ire disponeret, divina revelatione sibi innotuit qualiter cives Aquileie sevissimam Longobardorum rabiem in Gradense castrum fugientes beatissima corpora sanctorum Quirini, Ilari et Taciani et ceterorum secum asportaverunt. Hac itaque revelatione non parum ilarescens et translationem illorum scripsit et natalicii diem constituit celebrari … natalicia sanctorum Illari et Taciani sexto decimo kalendas marcii …” [Monticolo, t. c., p. 41.] . Carolus Magnus, in diplomate an. 794, commemorat ecclesiam sancti Titiani (al. Tatiani) confessoris Christi, quae est constructa sub oppido Cenetensi (al. Cenetensium) castro, ubi ipse praeciosus sanctus corpore requiescit [M.G., Diplom. Karolinorum, t. I, 177.] . Porro Cenetensem Titianum ab Aquileiensi Tatiano non esse diversum opinio nonnullorum fuit [Cf. Lanzoni, Le origini delle antiche diocesi d'Italia, p. 492; paulo aliter, Le diocesi d'Italia, pp. 884, 969.] . Habetur Passio SS. Hilarii episcopi, Tatiani diaconi, Felicis, Largi et Dionysii, qui sub Numeriano passi perhibentur sub die septimo decimo kalendas aprilis et sepulti foras muros civitatis [BHL. 3881.] . Hanc Passionem, quae nullam meretur fidem, cum soli Hilarius et Tatianus Aquileienses sint, contraxit Usuardus [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 157.] , cuius excerptum transiit in martyrologium Romanum. Nobis scribendum est:
in Aquileia Hilarii Tatiani.
5. DATIANI] = Tasiani, n. 4.
7. NICOMEDIA] Unam hodie reperio Ciriacam
(n. 12) quae Nicomediensis haberi possit.
Legimus enim in breviario Syriaco ἐν
Νικομηδείᾳ
Κουρικᾶ, non tamen hodie sed die april. 6,
quo et in nostris codicibus. Ne tamen scribamus
Nicomedia Ciriacae prohibemur incerta lectione
Ciriacae, Quiriaci, de qua ad n. 12.
8. CASTORI] Velut martyr Tarsensis, non Nicomediensis
prodit Castor mart. 28, n. 11,
et april. 27, n. 7.
9. DIONISI] Martyris Thessalonicensis, mart.
14, n. 3, et 17, n. 3.
10. NONNI] Depositio martyrum: non. sept. Aconti in Porto et Nonni et Herculani et Taurini. Redit Nonnus mart. 17, n. 5, in forma feminina, nec omittitur (n. 19) ad Porto. Quare tum hodie tum cras scripserim:
ad Portum Nonni.
11. SERENI] Nudum nomen.
12. CIRIACAE] Al. Quiriaci. Habemus et
infra, n. 19: Ciriaci, quae nominis feminini
iteratio esse videtur. Porro si ita est, delenda est
Ciriaca et retinendus Ciriacus. Narratur
enim in Passione S. Marcelli corpus S. Cyriaci
a Iohanne presbytero via Salaria collectum esse
sepultumque die XVII kal.apriles [BHL. 5234, c. 20.] . Postea translatum
est in viam Ostiensem VI id. aug., quo die
cum ceteris martyribus martyrologio inscriptus est.
13. MILISAE] Lectio depravata. Legatur in Cilicia, et adducatur Iuliani (n. 15). Hodie apud Graecos commemoratio est τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἰουλιανοῦ τοῦ ἐν Κιλικίᾳ [Synax. Eccl. CP., p. 541.] .
in Cilicia Iuliani.
14. EUGENIAE] Cf. mart. 18, n. 44: Ingenuae;
mart. 15, n. 14: Ingenui; mart. 20,
n. 9: Eugeni.
16. ASCLEPIODOTI] Legendumne Asclepiodorae?
Ἀσκληπιοδώρα nuncupatur mater
S. Iuliani (n. 15) in eiusdem Actis [BHG2. 965.] . Haec tamen
a Graecis inter sanctos relata non est.
18. IN GRECIA] Insertum, ni fallor, ob nomen
apprime graecum Asclepiodoti, n. 16.
19. CIRIACI] Ex his quae annotata sunt ad n. 12: Ciriacae, scribamus oportet:
〈Romae〉 Ciriaci.
20. PAMPILIANI] Al. Pampini, nomen
ignotum et mendose scriptum.
21. CASSONIS] Mart. 17, n. 9, 23: Catoni; supra, n. 8: Castori.
ADDITAMENTA] Gertrudis abbatissa Nivialensis [BHL. 3490 – 3504.] quae colitur mart. 17.
Iuveni. Num ille qui mart. 25, n. 45 signatur Iuvini Burgundionis?
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Iouuiani = Iuliani, n 15, vel Iuveni codicis E.
Cod. Taml.: Amphi = P]amphi [liani, n. 20.
Mariae, mart. 17, n. 8.
XVI KAL. APRIL.
In Nicomedia Dionisi Ianuari Nonnae Cyriacae Victorini Mariaea Eatoni Datiani . Romae Alaxandri episcopi Theodoli diaconib.
In Aquileia ad Porto Largi Hilari Titiani
Catoni Datiani. Romae Alexandri
episcopi Theoduli diaconi c.
Addunt codices pleniores: a) hierusolima quiriaci ep̄i et martyr̄ et hibernia scocie depositio patrici ep̄i B; patricii
ep̄i S. — b) in scotia patrici episcopi E. — c) depositio patricii episcopi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 1. om. E | 2. nicom̄ E | 3. diunisi B1 | 4. ianuarii BSW | 5. nonne BW | 6. cyriace
B | 7. victurine B; victurinae SW | 11. rom̄ E | 13. ep̄i E | 15. diac̄ E | 18 – 19. om. SW | 19. ponto E | 21. helari
SW | 22. tyciani S; ticiani W | 23. caton SW | 24. dativi SW | 25. rome SB | 27. ep̄i BW | 28. theodoli BW;
theudoli S | 29. diac̄ B.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Nicomedia nat. Dionisi Ianuariae et Nonnae et Hibernia depositio sancti
Patrici episcopi. — Taml.: Patricii episcopi Mariae Victorinae Ciriacae Nonnae Dionisii Ianari Victorini Largii
Largi Ilarii Titiani Alaxandri (Zefani) Teodoli Petri. — Mon.: In Nicomedia natalis sanctorum Dionisii Ianuarii
Romae Alexandri episcopi Hibernia Patricii episcopi et confessoris obitus Gerdrudae virginis. — Rich.: Nicomedia
Dionisii Ianuarii Mariae Victurini et Hibernia Scotiae depositio sancti Patricii episcopi Rom. Alexandri episcopi
Theodori diaconi.
MART. 17
1. IN NICOMEDIA] Mart. 13. n. 1; 14, n. 13,
33; 15, n. 6; 16, n. 7; 18, n. 33. Ex omnibus
nominibus quae hoc indicium comitantur, unum
cum Nicomedia convenit Victorini (n. 7),
si tamen ille est qui colitur mart 6, n. 4.
3. DIONISI] Martyris Thessalonicensis, mart.
14, n. 3; 16, n. 9.
4. IANUARI] Usitatissimum nomen quod tamen
unquam Nicomediensi martyri tributum esse
ignoramus.
5. NONNAE] Require quae annotata sunt die 16 mart., de Nonni, n. 10, quo modo et hodie legendum est, adducta voce ad Porto, n. 19:
ad Portum Nonni.
6. CYRIACAE] Cyriacus est, de quo mart.
16, n. 12, 19.
7. VICTORINI] Supra, ad n. 1.
8. MARIAE] Mart. 18, n. 32. Solo nomine nota.
9. EATONI] Infra, n. 23: Catoni. Ad hoc
nomen die mart. 16, n. 21 contulimus Cassonis, Castori.
10. DATIANI] Infra, n. 22: Titiani; mart.
16, n. 4: Tasiani.
11. ROMAE] Satis ostendunt adiectiva episcopi, diaconi hic memorari martyres duos ex tribus qui die 3 maii coluntur via Nomentana, septimo ab Urbe lapide. Alexandrum cum papa eiusdem nominis commiscet Passio horum martyrum, in qua socii eius leguntur Eventius et Theodulus, ambo presbyteri [BHL. 266.] . Non longe absimilem Passionem prae oculis habuit qui Librum pontificalem composuit, sed ubi Eventius presbyter erat et Theodulus diaconus [Duchesne, t. I, p. 127; cf. p. XCI.] . Hanc secutus est qui hodiernum laterculum scripsit, omisso tamen Eventio. Qua de causa hodie recolantur non perspicimus.
Romae Alexandri episcopi, Theoduli diaconi.
Nuntiat martyrologium Romanum: Romae sanctorum Alexandri et Theodori martyrum. Martyres diei 3 maii non agnovit Baronius, qui miram annotatiunculam subdit: “ Alexandri alias Nicandri et Theodori… Nicandri et Theodori corpora translata sunt a Sergio iuniori papa in titulum Equitii, ut vetus inscriptio marmori incisa illis posita testatur [Vid. Act. SS., Mart. t. II, p. 512, n. 3, 4.] .”
17. IN AQUILEIA] Delendae hoc loco voces ad Porto Largi, quae Aquileienses non parum vexarunt, et restituenda lectio, ut mart. 16, n. 1:
in Aquileia Hilarii Tatiani.
19. AD PORTO] Adi superius quae scripsimus
i. v. Nonnae, n. 5.
20. LARGI] Nomen martyris viae Ostiensis,
die 8 aug. commemorati, ascriptum, ni fallor,
Cyriaco (supra, n. 6). Sunt enim uterque ex
eadem societate [BHL. 2056 – 2063, 2058b – 2059c.] .
22. TITIANI] Aquileienses Taciani scribunt. Cf. mart. 16, n. 1.
ADDITAMENTA] Hierusolima. Cyriacum episcopum Hierosolymitanum, de quo die 1 mai, inserit interpolator propter alium Cyriacum seu Cyriacum, supra, n. 6.
Patricii, Hibernorum apostoli, nomen enuntiasse sufficiat [BHL. 6492 – 6518, 6512b – 6512q; Ch. Plummer, Miscellanea hagiographica hibernica, Catalogue n. 158 – 172.] .
EXCERPTA] Cod. Mon.: Gerdrudae abbatissae Nivialensis [BHL. 3490 – 3504.] .
XV KAL. APRIL.
In Alexandria Collectici diaconi Coloti diaconi Pampori Parilis Servili
Minepti Rogati Quartini Saturi Marini Quintasia Marti Iemsoli Marti
item Rogati Samphoroni
Aurili Capillidi Dionisi Ianuari Victoris Vogonocti Samfori cum aliis VIIIb Mariaec.
Nicomediae
Mariae
Aprilis Servoli et mil. XXIII° in Campania Quinti Rogati Ingenuae Rogatae Quartillae Luciani Aurili Saturnini Victoris et Mauri. in Mauritania Currenti
Timothei Saldaed.
Addunt codices pleniores: a) gelosi S. — b) martyribus C. — c) rome pymeni episcopi B; cum sociis suis C. —
d) feliciani iocundi C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 2. alexan̄ E; alexandr̄ B | 3. collegi BSW | 4. diac̄ EW; add. et S | 5. colledi
S | 6. diac̄ EW | 7. pamporii SW; pamponi E | 10. ninepti BW; nepti S | 11. ragati B1 | 12. quarti W | 14. om. B |
15 – 16. transp. quintasi marini SW | 16. maniri B; om. W | 17. gesoli S | 18. mar*ti B | 19. om. SW | 21. samphorini
B; samp//roni W | 22. aurilie B; auriliȩ W; aurilii S | 23. capellidi B; capelledi W; campeleti S | 25. ianuarii BW |
26. victuris S | 27. vogonucti W; vocunueti S; convoti E | 28. samphori SW; simpori E | 30. alis E | 31. VII B | 32.
marie S | 33. nicom̄ E; nicomedia B; in nicomedia BW | 36. servuli S; selvoli BW | 37 – 39. om. SW | 38. aliorum
B | 39. XX*III B | 41. campā E | 44. ingenui B | 45. rogate BS | 46. quartille BW | 47. lucianȩ S; luciasi E | 48. aurelii
B | 50. victuris S1 | 51. om. E | 54. mauritā E; mauritanī B | 56. thimothei W; add. et SW | 57. saldiȩ E litt. minoribus;
salde W; salte S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria nat. Colestici et in Nicomedia Aprilis et Servoli et in Lucania Quinti
et Rogatae et Ingenui et in Mauritania Timothei. — Taml.: Collegii Pamporii Ninepti Rogati Mariae Rogatae Aureliae
Saldae Quartildae Coloti Capilidae Coloti Quartini Saturi Marini Ingenui Aurelii Capilledi Dionisii et aliorum VII
Aprilis Servuli et XX milites Honorii Ierolii Tithei Martii et aliorum XLIII. — Mon.: In Alexandria Collegi diaconi
Coliti diaconi Pampurini Nesti Rogati Romae Pimensis (2 m. Primenis) papae et aliorum XXIIII. — Rich.: In
Alexandria Collecticii in Nicomedia Servuli et in Mauritania Timothei Rogati Quarti in Campania Quinti Ingenui Quartillae.
MART. 18
1. IN ALEXANDRIA] Breviarium Syriacum die mart. 15: ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Κόλουθος ὁ διάκονος. Bis nuntiatur statim ab initio; etenim Collectici et Coloti pro uno sunt Colutho, martyre in Aegypto celeberrimo [Les Martyrs d'Égypte, pp. 33, 46, 69, 88, 104, 112, 128; M. Uhlemann, in Zeitschrift für die historische Theologie, 1857, p. 264 – 84; W. E. Crum, Colluthus, the Martyr and his Name, in Byzantinische Zeitschrift, t. XXX, p. 323 – 27.] , de quo pauca admodum litteris tradita sunt [BHO. 206 – 208.] . Colitur in patria sua die 20 maii [Les martyrs d'Égypte, p. 104.] ; a Graecis autem fastis inscriptus est 19 maii [Synax. Eccl. CP., p. 695.] . Acta graeca, quorum epitomen praebent synaxarii, perierunt. Certa est lectio:
in Alexandria Coluthi diaconi.
7. PAMPORI] Infra, n. 28: Samfori; n. 21:
Samphoroni. Insignis nominum corruptela.
8. PARILIS] Infra, n. 35: Aprilis. Neutra
lectio satis proba.
9. SERVILI] Infra, n. 36: Servoli. Nudum
nomen.
10. MINEPTI] Lectio certe perversa.
11. ROGATI] Infra, n. 20, 43; n. 45: Rogatae.
12. QUARTINI] Infra, n. 46: Quartillae.
13. SATURI] Nomen usitatissimum praecipue
in Africa. Infra, n. 49: Saturninus.
14. MARINI] Nudum nomen.
15. QUINTASI] Die 10 oct. kalendario Carthaginiensi
et nostris codicibus inscriptus idem ille
vel homonymus.
16. MARTI] An Marci, mart. 19, n. 31?
17. IEMSOLI] Certe emendationem postulat.
Neque alia occurrit nisi Ierosolima, cuius
si praeter similitudinem ratio exposcitur, illam
proponere placet, non tamen obtrudere, quod interpolatori
nomina Marti (n. 16) et Mariae
(n. 32) in mentem ea revocaverint quae ian. 19,
n. 38 scripta sunt: Hierosolyma Marthae et
Mariae. Cf. n. 32.
20. ROGATI] Etiam n. 11, 43 et 45: Rogatae.
21. SAMPHORONI] Supra, n. 7.
22. AURILI] Infra, n. 48.
23. CAPILLIDI] Qui nominum varietates e codicibus
tum plenioribus tum contractis collegerit,
contuleritque v. gr. Capelledi (Capellecti?),
Collecticii, vix mirabitur Coluthum
(n. 3) et hanc potuisse induere formam.
24. DIONISI] Martyris Thessalonicensis, ut
videtur, mart. 13, n. 86; 14, n. 3; 16, n. 9; 17, n. 3.
25. IANUARI] Mart. 17, n. 4.
26. VICTORIS] Infra, n. 50.
27. VOGONOCTI] Mart. 19, n. 36: Vonectae,
quod legendum putamus Nunechiae,
sub Corinti, n. 55 (Currenti).
28. SAMFORI] Supra, n. 7: Pampori;
n. 21: Samphoroni.
31. CUM ALIIS VIII] Cod. B: cum aliis
VII, suo loco, mart. 19, n. 19: et aliorum
VII; ibid., n. 34: cum aliis VIIII.
32. MARIAE] Mart. 17, n. 8. Commentarii
loco haec addimus ex Menaeis Graecorum: τῆς
ἀδελφῆς
τοῦ
Λαζάρου
Μαρίας,
ἥτις
τοὺς
πόδας
τοῦ
Χριστοῦ
νάρδου
ἀλείψασα
ταῖς
τριξὶν
ἐξέμασσε [Synax. Eccl. CP., p. 547.] . Quo fonte haec hausta sint ignoramus.
Synaxaria antiquiora hac carent commemoratione.
33. NICOMEDIAE] Cotidie, inde a 13 mart.
(cf. mart. 17, n. 1) recurrit haec multorum martyrum
palaestra, ita tamen ut plerumque de martyre
Nicomediensi inter multos singulis diebus agnoscendo
ancipites simus. Si quis hodie seligendus
erit, occurrit, n. 47: Luciani, cuius natalis
est ian. 7. n. 3. Sed quare hodie commemorari
potuerit nos fugit. Fortasse exciderint martyrum
nomina. In menaeis enim hodie fit memoria τῶν
ἁγίων
Τροφίμου
καὶ
Εὐκαρπίωνος
τῶν
ἐν
Νικομηδείᾳ
ἀθλησάντων [Synax. Eccl. CP., p. 545.] , quorum edita est Passio,
23 mart. legenda [B. Latyšev, Menologii anonymi byzantini saec. X quae supersunt, t. I, p. 273 – 75.] .
35. APRILIS] Vereor ne mensis sit non homo.
Supra, n. 8: Parilis.
36. SERVOLI] Supra, n. 9.
39. MIL. XXIII] Viginti tres martyres, cum
S. Adriano Nicomediae passos, recensuimus mart.
4, n. 82; hi autem milites non erant, nec de agminis
duce hodie mentio est. In menaeis nuntiantur
non minus decem milium decollatorum: οἱ
ἅγιοι
μύριοι
τὰς
αὐχένας
τμηθέντες
τελειοῦνται [Synax. Eccl. CP., p. 547.] ,
quos a Graecis accepit martyrologium Romanum:
Nicomediae sanctorum decem millium
martyrum qui pro Christi confessione gladio
percussi sunt. Vix tamen crediderim hos martyres
vel XXIII vel decem mille in milium XXIII excrevisse.
Codicum ergo lectionem notasse sufficiat.
41. IN CAMPANIA] In musivo basilicae Sancti Prisci Capuanae, de quo iterum ad 5 sept., delineatus est S. Quintus, cum S. Quarto qui hieronymianis inscriptus est die 5 nov. De Quarto dubium est, cum solus eum habeat cod. Rich., ceteri Quartini (n. 12), Quartillae (n. 46). Quare scripsisse sufficiat:
in Campania Quinti.
43. ROGATI] Supra, n. 11, 20, infra, n. 45:
Rogatae.
44. INGENUAE] Lege quae annotata sunt ad
mart. 16, n. 14: Eugeniae.
45. ROGATAE] Supra, n. 11, 20, 43: Rogati.
46. QUARTILLAE] Supra, n. 12: Quartini.
Lege quae scripsimus ad n. 41.
47. LUCIANI] An forte Lucianus Nicomediensis?
Supra, ad n. 33.
48. AURILI] Supra, n. 22. Ceterum ignotus
Aurelius ille.
49. SATURNINI] Cf. supra, n. 13: Saturi.
Neuter ab homonymis discerni potest.
50. VICTORIS] Supra, n. 26. Neque hic ullam
habet prae homonymis notam propriam.
52. MAURI] Sunt hae primae syllabae vocis
sequentis Mauri[taniae].
54. IN MAURITANIA] Adducatur breviarium Syriacum, die 20 maii: Τιμόθεος καὶ Πολύευκτος, collatis Graecorum Synaxariis, quae scribunt, die 19 dec.: τῶν ἁγίων μαρτύρων Τιμοθέου καὶ Πολυεύκτου · τούτων ὁ μὲν ἅγιος Τιμόθεος κατασχεθεὶς καὶ ὁμολογήσας τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, μετὰ πολλὰς τὰς αἰκίας διὰ πυρὸς τελειοῦται ἐν Μαυριτανίᾳ [Synax. Eccl., CP., p. 327.] .
in Mauritania Timothei.
55. CURRENTI] Mart. 19, n. 27: Sorenti;
n. 35: Florenti, legendum, si placet, Corinti.
Cf. supra, n. 27 et april. 16, n. 1.
57. SALDAE] Nomen corruptum censeo, forsan adiungendum Timotheo. Die mart. 24, n. 29: in Mauritania Secundoli, al. Secundolae.
ADDITAMENTA] Codex S: Gelosi, forsitan Gelasi qui signatur feb. 4, n. 6; sequenti enim die in eodem codice habetur Magni, qui etiam feb. 4, n. 7.
Pymeni. De illo disseruimus ad diem feb. 18, censeturque translatus a XII kal. mart. ad XU kal. april., ob quandam signorum numeralium similitudinem. Quod tamen minime certum est. A Floro Lugdunensi recensetur die 18 mart. [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 329.] , ab Adone die 24, et in codicibus nostris omnibus mart. 19, n. 11: Pomeni, reditque die 2 dec. In solo codice B nuncupatur episcopus. Pimensis papae scribit solum Monacense breviarium. Martyrologii Romani compilatores, ad diem mart. 24, ex uno Pymenio duos effecerunt: Ibidem [Romae] sancti Epigmenii presbyteri qui, in persecutione Diocletiani sub Turpio iudice gladio caesus, martyrium consummavit. Epigmenius ille est qui S. Crescentium baptizat, in huius Actis [BHL. 1986, n. 1.] . Alterum elogium ex Adone contractum est: Item Romae, passio beati Pigmenii presbyteri, qui sub Iuliano apostata, pro fide Christi praecipitatus in Tiberim necatus est.
EXCERPTA] Cod. Cambr.: in Lucania, lege: in Campania, n. 41.
Cod. Taml.: Ierolii = Iemsoli, n. 17, id est Ierosolimis.
Tithei = Timothei, n. 54.
Cod. Mon.: Pimensis = Pymeni.
XIV KAL. APRIL.
In Caesarea Cappadociae Theodori presbyteria. in Africa Bassib Lucelli Visciani
Pomeni Iosippi Appolloni Ammoni Saturnini Basiliae et aliorum VII
Theodori episcopic Catulini depositio sancti Leonti episcopi Sorenti Quinti
Quintilli Quartillid Marci cum aliis VIIII Florenti Vonectae.
Addunt codices pleniores: a) magni C. — b) gagi C. — c) et aliorum XX E. — d) sancti grigori E.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. om. E | 2. cessar̄ E; cesarea B; cessarea S; cessaria W | 3. cappōd E; cappad̄ W;
cappadocie S; capadocie B; add. sancti B | 4. thodori S | 5. prb̄ E; prb̄i BSW | 7. af̄f̄ E | 8 – 9. lucelle basi S; lucelli
bassi W | 10. fisciani BW; fesciani S | 11. pomeri B | 12. ioseri BW; iusseri S | 13. apolloni BSW | 16. basseliȩ B; bassiliȩ
B2 | 19. add. et commemoratio B | 21. ep̄i EW | 22. catuline S; gatulini W; add. et B | 23. depos̄ B; depō W |
23 – 24. om. E | 26. ep̄i EW | 28. add. item S | 29. quintili BS; om. W | 30. quartille B; quartillȩ W; quartile
S | 33. alis E | 35. add. et SW | 36. vonecte S; vonoetȩ B; bonoeta e W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Cesarea Capodochiae nat. Theodori prespiteri et in Africa Bassi et alii XX. — Taml.:
Ioseph sponsi Mariae Grigorii ordinatio Teodori Basi Bucelli Fisciani Auxilii Poemi Iosepi Britoniae Basillae et aliorum
VII Uonechtae Rogatae Quartillae Auxulae Apollonii Ammoni Saturnini Marci et aliorum IX Florentii Collectici
Aprilis Servuli Quinti Ingenui Dionisii Ianuarii Uago Victorii Nuncti Samfori Rogati et aliorum XXVI Bassilii. — Mon.:
Cesarea Cappadociae natalis sancti Theodori presbyteri in Africa Basiliae et aliorum VII. — Rich.: In Capadociae
Caesarea Theodori presbyteri Bethlehem sancti Ioseph nutritoris Domini et in Affrica Bassi et aliorum XX Lucillae
Fissiani Pomeni Apollonii Leontii episcopi Marci cum aliis VIIII.
MART. 19
1. IN CAESAREA] De Theodoro presbytero
Caesariensi silent monumenta, non vero de
Antiocheno qui hoc mense bis nuntiatur, mart. 23,
n. 5, mart. 29, n. 12, et semel mense aprili, 10,
n. 27. Ab incurioso librario scriptum fuisse Caesarea
loco Antiochia prona est coniectura,
non certa.
7. IN AFRICA] Duorum sunt nomina martyrum
quae Africam postulare videntur: Catulini
(n. 22), maii 15 kalendario Carthaginiensi
inscripti, et Saturnini (n. 15). Si quos
alios addiderimus, mera divinatio erit.
8. BASSI] Breviarium Syriacum: Βάσος [Bsos in Syriaco.] καὶ Σεραπίων. Hodie desideratur Serapion, qui reiectus est mart. 20, n. 10 et iterum mart. 21, n. 3, sub Alexandria. Hi martyres esse censentur Βησᾶς et Σεραπίων quos laudat Dionysius Alexandrinus in epistula ad Fabium [Eusebii Hist. eccl., VI, 41, 8, 16. Cf. H. Achelis, De Martyrologien, pp. 45, 195. De nomine Βησᾶς, C. L. Feltoe, The Letters of Dionysius of Alexandria, p. 12.] . Scribere ergo ne dubitemus:
〈in Alexandria〉Bassi〈et Serapionis〉
9. LUCELLI] Nudum nomen. Ita et Visciani,
n. 10.
11. POMENI] De quo heri, in additamentis.
Pymeni, martyris Romae.
12. IOSIPPI] Die feb. 15, n. 4, memoriam
habuimus Iosippi diaconi Antiocheni.
Ex illo die huc translatum esse suadet proximus
Appollonius, qui proprio loco feb. 15, n. 7
recolitur. Nec alius est Ioseph qui etiam Antiochiae
tribuitur mart. 20, n. 4; 24, n. 23,
nec Iosippus, mart. 21, n. 5, quamquam sub
Alexandria nuntiatur.
13. APPOLLONI] A die feb. 15, n. 7, cum Iosippo, ut modo dictum est.
14. AMMONI] Videtur a Serapione, qui
casu excidit et ad mart. 20, n. 10 transiit, huc vocatus
Ammon, qui alias cum Serapione sociatur.
Cf. mart. 26, n. 72; april. 6, ad n. 48.
15. SATURNINI] Mart. 18, n. 49; 22, n. 15;
24, n. 18. Supra, ad n. 7.
16. BASILIAE] Quae de Basil(iss)a et sociis
annotanda sunt referuntur ad n. 27: Sorenti.
18. ALIORUM VII] Sunt reapse socii S. Basiliae
seu Basilissae. Infra, n. 27.
20. THEODORI] Theodorus episcopus in
Pentapoli Libyae non semel in sequentibus occurret,
v. gr. mart. 26, n. 67, april. 6, n. 56. Hodie
tamen omnia desunt locorum indicia.
22. CATULINI] Supra, ad n. 7.
25. LEONTI] Solo nomine notus, nisi est
Leonides (april 16, n. 1), qui tamen non legitur
episcopus fuisse.
27. SORENTI] Qui Florum Lugdunensem secuti Surrentum Campaniae intellexerunt, Italos martyres esse opinati sunt Quintum, et reliquos (n. 28 – 34), iisque consentit martyrologium Romanum. Nostris olim res non adeo perspicua visa est [Act. SS., Mart. t. III, p. 27, n. 3.] ; locus dein totus inter desperatos paene neglectus [F. Lanzoni, in Rivista storico-critica delle scienze teologiche, t. VI (1910), p. 284 – 85; Le diocesi d'Italia, p. 246.] . Nonnihil lucis accedit e vocabulo Currenti, inter nomina martyrum mart. 18, n. 55, quod hodie in Sorenti dein Florenti (n. 35) commutatum est, legendumque credimus Corinti. Hanc autem lectionem non sola syllabarum similitudo suggerit, sed et enuntiatio Basiliae et aliorium VII (n. 16 – 19). Etenim, Βασίλισσα passa est Corinthi, cum aliis septem, duce Leonide (supra, n. 25) quorum memoria agitur april. 16, n. 1. Erat autem Basilissae filia nomine Nunechia Νουνεχία [Synax. Eccl. CP., p. 609.] , seu Vonectae (n. 36), quae hodie martyrum agmen claudit, heri (n. 27): Vogonocti; die 16 april. n. 38: Moniciae. Scribamus saltem:
Corinthi Basil(iss)ae et aliorum VII.
28. QUINTI] Mart. 18, n. 42.
29. QUINTILLI] Iteratur Quintus ad
modum proximi Quartilli concinnatus.
30. QUARTILLI] Mart. 18, n. 46: Quartillae.
31. MARCI] Cf. mart. 18, n. 16: Marti.
34. ALIIS VIIII] Supra, n. 18: aliorum VII; mart. 18, n. 31: cum aliis VIII,
al. VII.
35. FLORENTI] = Sorenti, n. 27.
36. VONECTAE] Mart. 18, n. 27: Vogonocti. Lege Nunechiae, ut notatum est supra, ad n. 27.
ADDITAMENTA] Codex C: Magni. Isne qui memoratur feb. 4, n. 73? Lege annotata ad diem mart. 18, in Additamentis.
In solo codice E: Grigori, ceterum ignoti.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Buccelli = Lucelli, n. 9.
Poemi = Pomeni, n. 11.
Collectici, mart. 18, n. 3 cet.
XIII KAL. APRIL.
a In Antiochia natale Ioseph. in Syria Pauli Cirilli Eugeni Serapionis Tigrini Claudi Exuperib Victorici Valentini Domnic
Addunt codices pleniores: a) mettis translatio corporis sancti 〈clementis〉 B2 et litt. uncinis inclusae al. manu rescriptae
sunt; in pago rotomagensi sancti uulframni senonicȩ civitatis episcopi S2 in marg. — b) victurini C. — c) et sancti
cuthberti episcopi E; vigilia sancti benedicti S2 in marg.; uulframni episcopi B; in fontanella monasterio depositio
sancti uulframni episcopi et benigno abb(a)te W; in fontanella depositio uulframni (uuframni KLV) episcopi et benigni
(benigno KLV) abbatis MKLV.
Var. lect. codd. EBSW. — 1. om. E | 2. antioc̄ E; antiocia W | 3. nt̄ E; om. BSW | 4. sc̄i ioseph BSW | 6. siria BS |
7. add. et B | 8. cyrilli W; cyrille B; cerille S | 9. eugeniae S | 11. tecrini S | 13. exuperi B1; exsuperi B2S | 14. victurici
B1W; victurice S | 15. valenti W; add. et B2 | 16. om. W.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Antiochia nat. Ioseph et in alio loco nat. Pauli et Aquerilli. — Taml.: Iosephi
Pauli Quirilli Eugenii Ioseph Serapionis Tygini Claudii Exsuperi Victorini Valentini Domini Teodori Bassii et aliorum
XX Grigorii Commodi Fisciani Pomeri Tillae Basillae Quartillae Unoetae Catulini Leotini Sorentii et aliorum VII
Quinti Marci Quintilli Florentii et aliorum IX Policroni Parmeni Helii Crisotheli Lucae. — Mon.: In Antiochia natalis
sancti Ioseph in Siria Pauli Cirilli Eugeni. — Rich.: In Antiochia Ioseph et in alio loco Pauli et Cyrilli Eugenii Serapionis
Claudii Exuperii Victurici Valentini Domni.
MART. 20
1. IN ANTIOCHIA] Summa codicum consensio est Ioseph seu Iosippum Antiochiae tribuentium hodie, feb. 15, n. 4; mart. 24, n. 16, 23. Suppresso nomine civitatis mart. 19, n. 12; 21, n. 5, variis martyribus admiscetur. Antiochenis annumerari possunt [Origines du culte des martyrs, p. 225.] Paulus et Cyrillus (n. 7, 8) et, ni fallor, Domnus ille, ad calcem reiectus, qui ian. 2 primum locum obtinet, unde legendum:
Antiochia in Syria natale Ioseph, Pauli, Cyrilli, Domni.
Scio equidem nonnulla breviaria, ut puta Cambr. et Rich., Paulum saltem et Cyrillum in alio loco ponere. Ad hanc enim dictionem confugiunt librarii postquam omnia conturbarunt.
9. EUGENI] Lege quae annotata sunt ad mart.
16, n. 14: Eugeniae.
10. SERAPIONIS] Mart. 21, n. 3.
11. TIGRINI] Nuda nomina, n. 11 – 15, Utique
oct. 18 recolitur Victuricus Carthagine,
feb. 14 Valentinus Romae et Forosempronii;
hodie probabilius horum homonymi.
16. DOMINI] Supra, ad n. 1.
ADDITAMENTA] Translatio. Advertendum hanc annotationem margini alia manu ascriptam esse et alia iterum, ut videtur, suppletum esse nomen Clementis. De translatione S. Clementis mense martio peracta, nihil praeterea quod scio traditum est [Calmet, Histoire de Lorraine, t. II, preuves, p. CCXLIII; H. V. Sauerland, S. Clementis primi Mettensis episcopi vita translatio et miracula, p. 5; M. G., Scr. t. XXX, p. 896.] .
Uulframni episcopi Senonensis Vita conscripta est a monacho Fontanellensi [BHL. 8738.] cuius haec verba sunt: Obiit vero venerandus pontifex XIII kalendarum aprilium die anno dominicae incarnationis DCCXX [Non recte. Cf. W. Levison, in M. G., Script. rerum Merov., t. V, p. 657.] sepultusque est primo quidem in ecclesia beati Pauli apostoli iuxta sacerdotem Dei Wandregisilum in dextera parte, in quo loco iacuit per annos VIIII. Sanctus quoque pater Wandregisilus requievit in eadem basilica annis quadraginta, inclitus vero praesul Ansbertus annis undecim. Translat sunt quoque inde in ecclesiam beati Petri apostoli a sancto Baino episcopo urbis Tarvennae et rectore Fontanellensis coenobii sub anno regiminis sui quinto qui erat ab incarnatione domini DCCXXVIIII [Neque haec recte dicta sunt. Levison, t. c., p. 672.] . De translatione, vid. mart. 31.
Victurini = Victorici, n. 14.
Cuthberti episcopi Lindisfarnensis († 687) Vitam habemus et miraculorum varios libellos [BHL. 2019 – 2032.] .
Benigni. Eius gesta conscripta sunt. Obiit autem isdem venerabilis pater Benignus decimo tertio kalend. aprilis [Gesta abbatum Fontanellensium, Loewenfeld, p. 20 – 26.] .
EXCERPTA] Cod. Cambr.: Aquerilli = Cirilli, n. 8.
Cod. Taml.: Fisciani, Pomeri, mart. 19, n. 10, 11.
Tillae = Quartillae, mart. 19, n. 30.
Unoetae = Vonectae, mart. 19, n. 36.
Leotini = Leonti, mart. 19, n. 25.
XII KAL. APRIL.
a In Alexandria Serapionis monachi Iosippi Volusi Filocali Gothini Bionis Nomini
Loci Ammoni Filocarpi Amatorisb.
Addunt codices pleniores: a) depositio sancti benedicti abbatis MKLV. — b) et sancti benedicti abbatis E2 B; et in
narbona aquitaniae paulini saturnini S, et int. lin. natale sancti benedicti S2; capua castro casino transitus sancti benedicti
abbatis W2 in rasura; et depositio beati benedicti abbatis C.
Var. lect. codd. EBSW. – 2. alāx E | 4. monāc E; manachi S | 5. ioseppi BW; ioseph S | 6. volusiani B; voluciani
S; volutiani W | 7. filicali E; philocali B; phylocali SW | 8 – 9. cotinionis S | 8. cotini B; chotini W | 9. honis BW | 11.
luci BSW | 12. amoni S | 13. philocarpi B; phylocarpi SW.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Alexandria nat. Serapionis Iosipphi Volusi Filocali et Filocarphi. — Taml.: Serapionis
bis Iosephi Voluntiani Ammoni Policarpi Amatoris Pauli Amatoris Pauli Quirilli Grigorii Eugenii Tigrini Claudii
Exsuperi Victuricii Valentini Domini Olimpiacis Maximi Iosephi Volusii Filocali Filocarpi (Momatiae virginis) Monachi
et aliorum V Benedicti abbatis. — Mon.: Olimpiadis et Maximi qui sub Decio martyrio coronati sunt sancti Benedicti
abbatis Alexandriae natalis sanctorum Benedicti monachi Serapionis et aliorum XII. — Rich.: In Alexandria
Serapionis Iosippi Volusii et Policarpi Luci Ammonii Amatoris et in Cassino sancti Benedicti abbatis.
MART. 21
1. IN ALEXANDRIA] Breviarium Syriacum, mart. 19: Βάσσος [In syriaco Bsos.] καὶ Σεραπίων, quo die in codicibus nostris solus Bassus nunc reperitur, Serapione ad alium diem reiecto, mart. 20, n. 10. Bassus huc revocandus videtur, et hodie quoque scribendum esse puto:
in Alexandria 〈Bassi et〉 Serapionis. In menaeis graecorum memoratur Σεραπίων ὁ ἐλεήμων ὁ ὑπάρχων ἀπὸ Σιδῶνος [Synax. Eccl. CP., p. 551.] lege ὁ σινδονίτης. Ille enim est de quo Palladius in Historia Lausiaca [C. XXXVII, Butler, p. 109 – 116. Cf. p. 213 – 15.] . Hinc tamen minime commendatur lectio monachi (n. 4). Serapionem, qui revera martyr est, anachoretam esse opinati sunt menaeorum compilatores, quemadmodum et interpolator martyrologii hieronymiani, quem saec. IX secuti sunt Florus Lugdunensis et Ado: beati Serapionis anachoritae, Usuardus quoque, qui addidit: magnarum virtutum viri. Auctum prodiit elogium in martyrologio Romano: Alexandriae beati Serapionis anachoretae et episcopi Thmueos, magnarum virtutum viri, qui Arianorum furore in exilium actus migravit ad Dominum. Hic paucis verbis tres homonymi, martyr, anachoreta et episcopus in unum conflantur.
5. IOSIPPI] Mart. 20, n. 4.
6. VOLUSI] Al. Volusiani. Nudum nomen.
7. FILOCALI] Ignotus est Filocalus, al.
Filocarpus, infra, n. 13. A graecis hodie
agitur memoria Φιλήμονος
καὶ
Δόμνου [Synax. Eccl. CP., p. 552. Cf. mart. 26, n. 7, p. 562.] . Porro
Philemonis et Dom(ni)ni nomina
latere suspicor sub his (n. 7 – 10) in quibus singulis
elementa cum istis communia discernuntur:
FIL]ocali, Goth]INI, Bi]ONIS, NOMINI seu
D]OMNINI. Ceterum ἀσύστατα sunt quae de
hisce sanctis tradunt Graeci. Praeterquam enim
quod Δομνῖνος hinc inde Δόμνος vel etiam Δόμνα
in synaxariis scriptum est [Synax. Eccl. CP., pp. 559, 562.] , de Philemone
et Domnino referunt, nunc: οὗτοι
ὑπῆρχον
ἐκ
τῆς
μεγαλοδόξου
πόλεως
Ῥώμης, nunc vero:
οὗτοι
ὑπῆρχον
ἐκ
πόλεως
Θεσσαλονίκης [Ibid., p. 552, l. 10, 50.] . Et
quidem Domninus martyr Thessalonicensis
recensetur bis in synaxariis, 1 et 28 oct. [Ibid., pp. 96, 169.] et in
martyrologio mart. 30, n. 4. Philemonem
autem in aliis libris cum Thessalonicensibus
reperire non est; sed in pariete ecclesiae Sancti
Georgii opere tessellato depictus est [H. Diehl - H. Saladin, Les monuments chrétiens de Salonique (Paris, 1928), p. 28; M. Van Berchem - E. Clouzot, Mosaïques chrétiennes du IVe au Xe
siècle (Genève, 1924), p. 67 – 72.] , utique
cum inscriptione Φιλήμονος
χοραύλου
μηνὶ
μαρτίῳ [J. Kurth, Die Mosaikinschriften von Salonik, in Mitteilungen des kaiserlich deutschen Archaeologischen Instituts, Athenische Abt. t. XXII (1897), pl. XVI.] ,
qua martyr Aegyptius Philemon choraula
aperte designatur [BHG2. 1514.] . Huius quidem memoria in
sua patria agitur 7 mensis phamenoth, id est
mart. 3, sed a Graecis dec. 14 [Synax. Eccl. CP., p. 307.] . Hinc non statim
reicienda suspicio Philemonem, qui μηνὶ
μαρτίῳ
cultus asseritur, revera Thessalonicensem esse
cui choraulae nomen appictum sit ex vulgata
Passione alterius Philemonis.
11. LOCI] Al. Luci. Nudum nomen.
12. AMMONI] Mart. 19, n. 14.
13. FILOCARPI] Supra, n. 7: Filocali.
14. AMATORIS] Glossam redolet ad FILO(CARPI), FILO(CALI).
ADDITAMENTA] Benedicti. De elogio S. Benedicti in martyrologio hieronymiano abunde disputatum est a viris doctissimis Iohanne Chapman et Henrico Quentin [J. Chapman, A propos des martyrologes, in Revue Bénédictine, 1903, p. 285 – 313; H. Quentin, Le martyrologe hiéronymien et les fêtes de S. Bencît, ibid., p. 351 – 74.] , cuius placitis libenter adhaeremus.
Depositio sancti Benedicti abbatis.
Paulini = Mart. 22, n. 11: Pauli.
EXCERPTA] Cod. Taml.: Voluntiani = Volusi, n. 6.
Policarpi = Filocarpi, n. 13.
Tigrini cet. mart. 20, n. 11 – 16.
XI KAL. APRIL.
In Narbona civitate Secundi Paulini . In Narbona civitate natale sancti Pauli confessoris.
In Africa Saturnini et aliorum VIIII. In Sebaste Decroni Arionisa.
Addunt codices pleniores: a) et aliorum XII E; cum sociis suis XII S; ammonii C.
Var. lect. codd. (I) E; (II) BSW. — 3. civī E | 6 – 12. in narbona aquitaniȩ natale secundi paulini S (cf. E) | 7. arbona
W | 9. nātl B; nat̃ W | 12. confessor̄ B; conf̄ W | 13 – 14. om. S | 14. aff̄ E | 16 – 18. cum sociis eorum VIII S |
19. et in S | 20. sabastea B1; sabastia B2W | 21. om. S | 22. orionis W; atrionis S.
Excerpa ex variis. — Cambr.: In Arbona Aquitaniae nat. Paulini et Secundi et in Sebastae Aronis et aliorum
XII. — Taml.: Secundi Paulini Aronis Pauli Saturnini et aliorum VIII Dreconi Orionis Serapionis Iosippi Iacobi
Acclusi Volusi Philocali Contii Filocarpi (Honis) Volutiani Nomini Luci Ammonis Ammoni Amatoris Felicis et aliorum
XIIII. — Mon.: In Africa Saturnini et aliorum VIIII Narbona Pauli episcopi. — Rich.: In Arbona Aquitaniae
natale Secundi et Pauli et in Sebastia Arionis in Affrica Saturnini et alioru(m) VIIII Decroni Arionis.
MART. 22
1. IN NARBONA] Inter martyres Paulum, non Paulinum, Narbonensem recensere videtur Prudentius:
Barchinon claro Cucufate freta
Surgit et Paulo speciosa Narbo [Peristeph., IV, 33 – 34.] .
De eodem Gregorius Turonensis, ubi “de septem viris in Galleis ad praedicandum missis”: Narbona Paulus episcopus [Hist. Franc., I, 30.] . Confessorem non martyrem eum habuit auctor eius Vitae, quae ceterum exigui est pretii [BHL. 6589.] . Scribatur oportet:
in Narbona civitate natale sancti Pauli confessoris.
4. SECUNDI] Nudum nomen.
15. SATURNINI] Mart. 19, n. 15; 24, n. 18.
18. ALIORUM VIIII] Al. VIII. Cod. E ad calcem:
et aliorum XII. Ita fere et S.
20. IN SEBASTE] Ita corruptum est nomen Decroni
ut nec ad Sebastiam nec ad aliam quamlibet
civitatem tuto referri possit. Mart. 26, n. 42
habetur commemoratio Petri episcopi Sebasteni.
22. ARIONIS] Arionis vel Orionis nomen inter martyres Aegyptios non semel reperitur [Les martyrs d'Égypte, pp. 46, 59, 62, 63, 68, 69, 76, 112.] . Quid si depravatam lectionem agnoscamus ex Narbona, Arbona unde Aronis, Arionis?
EXCERPTA] Cod. Taml.: Aronis, forsitan Arbona, seu Narbona, n. 2.
Iosippi et qui sequuntur plerique, mart. 21, n. 5 cet.
Contii = Gothini, al. Cotini, mart. 21, n. 8.
X KAL. APRIL.
In Africa Fidelisa. Antiochia Theodori presbiteri. in provincia Carmillae
Pauli . Cessariae Iuliani. in civitate Cessaria Agatini Alexandri Fidelis Thimodoli
Dionisi item Dionisib.
Addunt codices pleniores: a) magni C. — b) et aliorum VIII E; rustici C.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. aff̄ E; afreca W; add. sancti S; nat̃ sc̄i W | 4. antioc̄ E; anthiocia B1; anthiochia B2;
in anthiochia S; in anthiocia W | 5. theodoli B | 6. prƀ E; presƀ B; piƀi W | 8. prov̄ B; provin̄ S; pro um W | 9.
carm̄l B; carmelli S | 11. cesarīe B; cesariȩ S; cȩsariȩ W | 14. om. E | 15. cess̄a E; cesr̄ B; cȩsarea S; cȩsariȩ W |
16. agacius B; agatius SW | 17. alaxandri E; alexandr̄ B; add. item SW | 18. felicis B | 19. timoli S; thyomoli W;
phiomoli B | 20. diunisi B1; dionisi W | 21. it̃ E | 22. diunisi B1.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Africa nat. Fidelis. — Taml.: Felicis Secundi Paulini Arionis et aliorum XIX
Cessariae Saturnini Pauli Iuliani Agatani Alaxandri Augustini Tinomi Dionisii et aliorum IX Felicis Agatii Dreconii
Orionis Felicis Zefani Albini Laurentii Teodoriae. — Mon.: In Africa natalis sancti Felicis in Antiochia Theodori
presbyteri alibi Fidelis martyris et aliorum VII. — Rich.: In Affrica natale Fidelis Antiochia Theodori presbyteri
Caesarea Iuliani in Caesarea civitate Agatii Thimioli et Dionisii.
MART. 23
1. IN AFRICA] Ignotus est martyr, sed concors codicum lectio:
in Africa Fidelis.
4. ANTIOCHIA] De Theodoro, presbytero
Antiocheno, die mart. 29, n. 12 agendum erit.
Lectionem codicis B: Theodoli infeliciter
selegerunt compilatores martyrologii Romani:
Antiochiae sancti Theoduli presbyteri.
9. CARMILLAE] “An Carmilla nomen martyris
sit vel regionis iamdiu haereo.” Ita vir doctissimus
Florentinius [Vetustius occidentalis ecclesiae martyrologium, p. 394.] . Haeremus et nos. De Carmilla
provincia nemo quem scio quicquam audivit. Si
Carmilla omissa, Provinciam intellegamus Galliam
Narbonensem, iteratam habebimus commemorationem
Pauli episcopi (mart. 22, n. 5):
in Provincia Pauli. Haec tamen dictio
usibus martyrologorum non congruit.
11. CESSARIAE] Infra, n. 15. Iulianus
Caesariensis non est, et quae tandem sit eius patria
nescimus. In Actis S. Theodoriti seu Theodori
(supra, n. 4) multa referuntur de Iuliano avunculo
Iuliani Caesaris. Quid si perfunctorie eadem excerpens
iudicem cum martyre traxerit martyrologus?
In martyrologio Romano scriptum est:
Caesareae sancti Iuliani confessoris. Usuardum
auctorem et codices sequitur Baronius ut Iulianum
Caesariensem faciat. Verum Cessaria
refertur ad martyres Palaestinenses, de quibus mox.
Sollerius, cui perspectum fuit quam implexa tota
res sit, iure miratur Iulianum illum confessorem
a Baronio vocari, nec unde hoc discere potuerit
exploratum habet [Martyrologium Usuardi, p. 169.] .
15. CESSARIA] Martyrum octo dies passionis
est 24 mart. teste Eusebio: πρὸ
ἐννέα
καλανδῶν
ἀπριλλίων [De mart. Palaest., III.] . Hodie in codicibus nostris recensentur:
16. Agatini = Agapi.
17. Alexandri.
19. Thimodoli = Timolai.
20. Dionisi.
22. item Dionisi.
Ceteri suo loco postridie reperientur, Romulus, Paesis et alter Alexander. Ex hodierna codicum lectione enata est annuntiatio martyrologii Romani: ibidem [in Africa] sancti Felicis et aliorum viginti. Socios viginti nescio quis codex suppeditavit loco et aliorum VIII quibus in Epternacensi dies clauditur. Codex Cambr., die 24 mart. scribit: in Africa Agabi et aliorum XX.
Operae pretium erit notasse in vico Baccanensi, qui miliario circiter XX viae Cassiae est, nunc Baccano, ecclesiam S. Alexandro sacram fuisse, cuius dedicatio X kal. apriles celebratur Constantino II et Crispo II (consulibus), id est anno 321 [Act. SS., Sept., t. VI, p. 235; De Rossi, Bullettino, 1875, p. 142 – 52.] . Ille tamen Alexander ab utroque Palaestinensi diversus est, fuitque episcopus Baccanensis, cuius festum agitur die 21 sept. [BHL. 273. Cf. Les origines du culte des martyrs, p. 364 – 65.] .
ADDITAMENTA] et aliorum VIII. Sunt hi martyres Caesarienses numero octo. Scribi oportebat Dionisi et aliorum VII.
IX KAL. APRIL.
In Syria Seleuci. in Africa Agapi Timolai Romuli Pisoni Alexandri Diopia.
in Africa Rogati Catulae Auti Victurini Saturnini item Saturnini Salitoris Aprelis
Ioseph Colioni Dolaeb et in Mauritania Secunduli Veruli Felicis item
Saturnini Socrecis et aliorum XIIIc.
Addunt codices pleniores a) rome cyri mart̃y B. — b) et rome via lavicana natale castuli S. — c) et hierosolimis crux
portata in campo salvatoris et phrigia agapii cum sociis suis XVS; abatae E.
Var. lect. codd. EBSW. — 2. siria B | 5. aff̄ E; afreca W | 6 – 7. agapiti molai BSW | 8. romoli BSW | 9. phison B; physon
SW; add. duorum S; duori W | 10. alaxandri E | 11. diophi B; diophy W; dioppi S | 13. aff̄ E; afreca W | 15. catule
B; catulini S; catu//lae W | 16. uti BW; om. S | 19. it̃ E | 21. solutoris S | 22. aprilis BSW | 24 – 25. coliondole
BS; coliondolȩ W | 26. om. BSW | 28. mauritā E | 29. secundole B; secundoli SW | 30. veroli S | 32. it̃ E; om. SW |
34. soreces B; soricis S; sorecis W | 37. XVI BW; X S.
Excerpta ex variis. — Cambr.: In Siria nat. Seleuci et in Affrica Agabi et aliorum XX. — Taml.: Cena Domini Seleuci
Agapiti Albini Timolaii Romuli Diopi Catulae bis Aprilis Aliundo Saturnini Sali et aliorum XVI Molei Romuli
Pisoni Alaxandri Diopi Rogati Victorini Viti Ioseph Sancdioli Secunduli Veroli Salitoris Felicis episcopi Ambrosii.
— Mon.: In Siria natalis Seleuci in Frigia Agapiti Molai Romoli Romae Quirini martyris et aliorum XX. — Rich.:
In Syria Seleuci et in Affrica Agapiti Romuli Rogati Victurini Saturnini item Saturnini Rome Cyrini martyris.
MART. 24
1. IN SYRIA] Seleucum Syrum frustra in monumentis quaesivimus, et ne cum codicibus scribamus in Syria Seleuci obstat quod hoc ipso die in libris Graecorum elogium legitur