Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung November II - 1           Band November II - 1           Anhang November II - 1

4. November


DIES QUARTA

SANCTI QUI PRIDIE NONAS NOVEMBRIS COLUNTUR

S. Perpetua, uxor S. Petri, M. Romae.
S. Philologus, discipulus S. Pauli.
S. Patrobas, discipulus S. Pauli.
S. Nicander, episcopus Myrensis, M. Myrae in Lycia.
S. Hermas, presbyter, M. Myrae in Lycia.
S. Porphyrius, mimus, M. Caesareae in Cappadocia.
S. Primus M. in Africa.
S. Caesarius M. in Africa.
S. Gregorius M. in Africa.
S. Porphyrius M. in Africa.
S. Saturus M. in Africa.
S. Amantus M. in Africa.
S. Publius M. in Africa.
S. Secunda M. in Africa.
S. Victorina M. in Africa.
S. Perpetua M. in Africa.
S. Victor M. in Africa.
S. Quartus M. in Africa.
S. Agricola, M. Bononiae.
S. Vitalis, M. Bononiae.
S. Domninus, M. Niceae.
S. Pierius, presbyter Alexandrinus.
S. Lusor, confessor in territorio Bituricensi.
S. Florus, Lodovensis episcopus.
S. Amantius, Ruthenensis episcopus
S. Naamatius, diacono Ruthenensi
S. Proculus, episcopus Aeduensis.
S. Perpetuus, Traiectensis episcopus.
S. Modesta, abbatissa Treverensis.
S. Tigernacus, abbas in Hibernia.
S. Ioannicius, monachus in Bithynia.
S. Clarus, eremita et martyr in pago Vulcassino.
S. Birnstanus, Wintoniensis episcopus.
S. Gregorius, abbas Porcetensis prope Aquasgrani.
S. Emericus, dux, filius S. Stephani Ungarorum regis.
S. Girardus, monachus Andegavensis.
B. Helena Enselmina, sanctimonialis Patavii.
B. Iulianus Cesarellus, Ordinis Minorum, Valle in Istria.
B. Francisca ab Ambasia, ducissa Britanniae.
S. Carolus Borromaeus, archiepiscopus Mediolanensis.

PRAETERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

Abimelechi ecstasis, quae, si danda fides opellae apocryphae, aethiopice [Quam videsis apud Dillmann, Chrestomathia aethiopica, pp. VIII – X; 1 – 15.] et graece conscriptae [Edita a cl. v. Ceriani in Paralipomenis Ieremiae, nuperque ab I. Rendel Harris, The Rest of the Words of Baruch, cfr. Bulletin critique, 1890, pp. 261 – 3 et ab A. Vassiliev, Anecdota graeco-byzantina, part. 1, pp. 308 – 16.] , tempore captivitatis Babylonicae evenit, hodie celebratur in Synaxario Graecorum. Cuius festi haec apud Bartholomaeum Cutlumusianum [Μηναῖον τοῦ Νοεμβρίου. Venetiis, 1843, pp. 30 – 2.] traditur formula: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ διήγησις εἰς τὸν θρῆνον τοῦ προφήτου Ἱερεμίου περὶ τῆς Ἱερουσαλήμ, καὶ εἰς τὴν ἅλωσιν ταύτης, καὶ περὶ τῆς ἐκστάσεως Ἀβιμέλεχ. Quae cum ad genus fabularum imprimis pertineant, hic indicasse sufficiat.
Amandi, episcopi Rhedonensis, depositio hodie annuntiatur inter auctaria Tornacensia martyrologii Pseudo-Bedae [Vide Act. SS., Mart. tom. III, p. XXVII.] et a Galesinio, qui ipsum Amantium nominat. De eo agetur ad diem 13 novembris. Ut autem tum ipsius, tum aliorum homonymorum, quos infra recensemus, memoriam recolerent nonnulli martyrologiorum compilatores, inducti videntur similitudine nominum cum Amantio Ruthenensi, cuius reapse hac die festum agitur.
Amantii, episcopi Leutevensis, elogium subiungit Saussayus elogio sancti Flori, cuius successor ille fingitur. De quo recte auctores Galliae christianae, tom. VI, col. 527: S. Amantium, episcopum Leutevensem, tum postea Ruthenensium antistitem saeculo quinto, comminiscitur recentior quaedam legenda, contra constantem apud Ruthenos traditionem et ipsius sancti Amantii Vitam.
Amantius, qui et Amansius, Amausius, Amasius, Amandus, Amatus, tertius Remorum episcopus [Cfr. MG., Scr. tom. XIII, p. 381, et ibid., p. 417 (Flodoardi Hist. Rem. Eccl., I, 5).] , hodie inter sanctos laudatur in Catalogo generali Ferrarii et in supplemento Saussayi. Hunc ne Remenses quidem auctores antiqui inter sanctos referunt. Eius memoria hodie notatur in martyrologio quodam Sangallensi [Cfr. L. d'Achery, Spicilegium, tom. III, p. 427; 2a ed., tom. II, p. 36, not. o.] ; ad ipsum etiam referendum videtur quod habet auctarium Usuardi in codice quodam Bruxellensi: Remis depositio sancti Gamatis episcopi.
Amantius, presbyter Tifernas, hodie notatur in martyrologio Canisii et in Catalogo Sanctorum, auctore Petro de Natalibus, lib. X, cap. 22. Actum est de eo ad d. 26 septembris, tom. VII, p. 274 – 6.
Angilberti abbatis translatio hac die annuntiatur in antiquo codice Usuardino abbatiae Centulensis. De illa actum est ad diem 18 februarii, tom III, p. 92; facta est autem non die 4 novembris, sed die 5, ut nobis testis est ipsius Angilberti filius, Nithardus nempe, lib. IV Historiarum, cap. 5.
Annianum episcopum sanctis hodie cultu honoratis annumerat Grevenus in editione martyrologii Usuardini. De eo vide ad diem 17 novembris.
Ansonem, octavum abbatem Lobiensem, die 14 novembris anno 800 e vivis sublatum [Act. SS. Belgii, tom. VI, p. 321, n. 12.] , constanter sanctum vel beatum nuncupat Mabillonius [Act. SS. O. S. B., saec. III, part I, p. 568, 570.] . At cum Ghesquiero [Loc. cit., p. 369, n. 9.] quaeri potest qua id ratione faciat, cum nulli martyrologio adscriptus legatur, neque ubi cultum habeat inveniatur. Ansonem quidem fuisse virum bonum et sanctum dicit Folcuinus in Gestis abbatum Lobiensium [MG., Scr. tom. IV, p. 59.] ; attamen sanctorum albo eundem inscriptum esse haud refert. Immo, ex continuatore chronici Folcuini [D'Achery, Spicileg., tom. II, p. 745.] , narrante praepositum Oibaldum inter cetera iustorum corpora, quae sicut inventa sunt reliquit, sanctae memoriae Ansonis abbatis corpus repperisse, patet id secreto factum fuisse, non vero ad venerationem. Igitur, licet in magna sanctitatis opinione vixerit atque obierit Anso, utrum cultus umquam ipsi sit adhibitus, ex nullo indicio diiudicatur.
Bartholomaeus Pisanus, insignis auctor opusculi intitulati De conformitate vitae beati Francisci ad vitam Domini Iesu Christi Redemptoris nostri, hodie in martyrologio Franciscano novo inter beatos annuntiatur. Eius tamen nomen hoc genere typorum exprimitur, quo illi omnes, quos nullo cultu liturgico Ordo Seraphicus veneratur. Insuper omni cultu publico carere videtur, cum apud modernum Pisanae dioecesis hagiographum, Iosephum Sainati [Vite dei santi, beati e servi di Dio nati nella diocesi Pisana. Pisa, 1884, p. 323 – 25.] , ne beati quidem titulo sit insignitus. E vita migrasse creditur die 10 decembris anni 1401. De eo multis in locis agit Waddingus, sed praesertim tom. IX, p. 158 sqq., ad annum 1399.
Bassiani, episcopi Laudensis, translatio pridie nonas novembris effecta per imperatorem Fredericum annuntiatur in Ferrarii Catalogo et apud Caietanum [Vitae sanctorum Siculorum, tom. I, p. 169.] , idque propterea quod, si Ferrario fidendum, haec translatio hac die inscripta est in tabulis ecclesiae Laudensis. Quicquid de hac re notum est, iam fuit indicatum in Actis S. Bassiani ad d. 18 ianuarii, tom. II, p. 221 – 2, num. 5 – 10. Cfr. Acerbi Morenae continuatorem in MG., Scr. tom. XVIII, p. 642.
Bertilae abbatissae Calensis hodie meminerunt quidam recentiores; verum colitur die sequenti seu 5 novembris.
Caesaraugustanorum martyrum innumerabilium, qui hodie celebrantur in Usuardi auctario Hagenoyensi, Acta tractata sunt die tertia novembris, tom. I, p. 637 – 50.
Canan sacerdos annuntiatur ad hanc diem in martyrologio Dungallensi, et sequitur statim Gildas, quem eiusdem martyrologii compilator significat secunda manu adscriptum esse in martyrologio Mariani O'Gorman. Verum in uno, quod superest, Mariani exemplari [Bibl. reg. Brux. mss. n. 5100 – 4.] ita legitur: Gildas caid is canon, id est Gildas sanctus est canonicus, et supra vocem canon, quae lineola subducta notata est, scripta est alia manu et litteris minutioribus vox hibernica sacct seu saccart, id est sacerdos. Itaque omnino concludendum videtur mentionem Canani sacerdotis per oscitantiam Michaelis O'Clery Dungallensi martyrologio irrepsisse, quod scilicet nomen commune canon tamquam vocabulum proprium alicuius sancti interpretatus sit. Quisnam vero sit Gildas ille sanctus et canonicus, prorsus nobis incompertum est.
SS. Clemens, Primus, Cletus, (alibi Laetus), Theodorus, Gaudens, Quiriacus, Innocentius, septem scilicet dormientes, patrueles S. Martini Turonensis, huic diei assignantur in editione Usuardina Molani. Sed, ut monuit ad diem 28 iulii, tom. VI, p. 375, Cuperus noster, die 12 novembris tractandi erunt, quo obiisse dicuntur et in Usuardino Bruxellensi referuntur. In Ferrarii Catalogo sanctorum generali etiam hac die ponuntur hi SS. septem dormientes.
Colmannus, episcopus Cluanensis in Momonia, apud Castellanum refertur hac die obiisse et coli. Id autem hausit sine dubio Castellanus ex tractatu Iacobi Waraei De praesulibus Hiberniae, vel potius ex Act. SS., tom. VII Sept., p. 146 D, ubi Waraei assertio citatur. Sed, ut recte notavit Ioannes O'Donovan ad Annales Quattuor Magistrorum [Ad an. 600, tom. I, p. 225, not. d.] , manifeste erravit Waraeus: neque enim die 4 novembris obiit et colitur Colmannus ille, sed eiusdem mensis die 24; ubi de eo agendum erit.
S. Copres, monachus Aegyptiacus et abbas, bene notus est ex Rufino, Hist. monach., cap. 9 [P. L., tom. XXI, p. 422.] , ex Historiae Lausiacae capite LIV [P. G., tom. LXXIII, p. 1164.] , ex Verbis Seniorum, libro V, num. 24 [Ibid., tom. LXXIII, p. 958.] , ex Apophtegmatibus Patrum [Ibid., tom. LXV, p. 251.] , ac praeterea per historicos Sozomenum [VI, 28, P. G., tom. XVII, p. 1371.] , Cassiodorum [Hist. trip., lib. VIII; P. L., tom. LXIX, p. 1107.] et Nicephorum [XI, 34; P. G., tom. CXLVI, p. 694.] . Sed non ausim affirmare hunc esse eundem vel cum eo de quo iam dixerunt praedecessores nostri, tom. VI Septembr. p. 661, vel cum eo qui hodie apparet in Synaxario Aethiopicae ecclesiae. Apud Ludolfum annuntiatur: Abba Kefri [Ad hist. Aethiop. Comment., p. 397.] ; in editione quam curavit A. Dillmann [Catalog. cod. manuscript. bibl. Bodl. Oxon., part. VII, p. 44.] legitur: Requies Copronii, religiosi, et exemplare Parisiense Synaxarii, notatum num. 126 inter bibliothecae nationalis codices aethiopicos, folio 68v, eiusdem Copronii memoriam refert cum brevi eius Vitae summario [Catal. des mss. éthiopiens de la bibl. nat., p. 162.] . Maxime pertinet illud summarium ad Copretis gesta antequam monachus fieret, quae pars eius vitae curriculi deerat apud graecos scriptores. Docet nos synaxarista Aethiops Copretem fuisse filium praefecti gentilis, cui praedixit monachus quidam nomine Mercurius ex monasterio S. Pacomii, eum etiam amplexurum esse statum monasticum. Quae prophetia tunc adimpleta est, cum Copres, missus cum exercitu ad monasteria Aegypti diruenda, advenit prope coenobium S. Pacomii, et subito conversus a praeposito istius monasterii petiit habitum monachicum. Abbas Copres, ut constat ex locis citatis scriptorum graecorum, non ignobilem tenet locum inter monachos Aegypti. Attamen cum nullo cultu prosecuta sit eum nec ecclesia graeca, nec ecclesia Coptitarum, nec nisi in kalendariis Aethiopum inscriptum sit eius nomen, ac praesertim quia incertae fidei sunt quae de ipso traduntur, heic quae ad ipsum pertinent recensere visum est.
SS. Dasius, Severianus, Androna, Theona, Theodotus, Theodota, de quibus actum est die 3a novembris, redeunt ad diem hodiernam in pluribus heortologiis, praesertim graecis. Sic Sirmondi menaea nec non Mazarinaea referunt MM. Dasii, Severiani, Andronae et Theodoti memoriam; in codice vero mss. bibliothecae Nanianae et in synaxario graeco bibliothecae Laurentianae Florentiae commemoratur S. Theodota, martyr.
Doranus. Nescio qua oscitantia factum sit ut in superiori tomo ad d. 2 novembris inter praetermissos hunc sanctum recensentes dixerimus illum apud solum Ferrarium memorari [Act. SS., tom. I Nov., p. 416 f.] , cum et in Dempsteri Menologio Scotico et in editione Greveniana martyrologii Usuardini annuntietur ad illam diem 2, in Camerarii vero kalendario ad diem 4. Apud Camerarium quidem dicitur Sanctus Doravus episcopus; sed dubitari nequit quin idem is sit cum episcopo quem signavit Dempsterus ad diem 2, memoriam hac die celebrari inquiens: Item Dorani episcopi, et Grevenus: In Hibernia, Dorani episcopi. Ceterum, quod de Ferrario scribebamus [Ibid.] , idem et de Dempstero, Camerario et Greveno dicendum, non tantam scilicet eorum esse auctoritatem ut illa sola nitamur, quoad certiora de illius episcopi historia et cultu documenta nanciscamur, quae hactenus nos prorsus fugerunt.
S. Dubricii, episcopi Laudavensis, natalis ad hanc diem refertur in martyrologio anglicano Wilsoni, in aliis vero martyrologiis ad diem 14 novembris, qua die obiit, ut in Actis eius traditur. Ad quam et nobis omnino remittendus videtur de eo sancto commentarius.
S. Ebregisus, episcopus Traiectensis, hac die encomio honoratur in recentioribus editionibus operis hagiographici Albani Butler, non ab aliam tamen rationem, nisi quod gesta eius atque decessoris eius Perpetui una eadem dissertatione copulaverat Ghesquierus noster in Actis Sanctorum Belgii. De Ebregiso egimus ad diem 24 octobris, tom. X, p. 818 sqq.
SS. Felix et Eusebius hodierna die citantur tantummodo in kalendario Assindiensi ecclesiae Germanicae Coloniensis saeculi noni [Ed. Binterim, 1824, p. 22.] . Sed verus eorum dies festus incidit in diem sequentem, quo etiam de iis agendum erit.
S. Felicis a Valesio nuncupati natale annuntiatur hodie in martyrologio romano; eius tamen festivitas celebranda venit die 20 novembris; ideoque ipsum ad hunc diem remittimus, hac maxime de causa quod nondum contigit ut e latebris eruerimus ea documenta quorum ope multa, quibus nunc irretimur, impedimenta facili negotio deicerentur. Et primo quidem a scriptoribus saeculi XVI et XVII adducitur longa series auctorum, quorum et aliqui sanctorum Ioannis de Matha et Felicis suppares praedicantur, qui de primordiis sacrae religionis de redemptione captivorum scriptitasse memorantur. Hos tamen nemo vidit, ita ut in istos saeculi XVI assertores hanc duram adhibere censuram non dubitaverit Nicolaus Antonius [Antonio, Bibl. vetus Hisp., tom. II, p. 98.] : Temporum incuriam hominumve improbitatem causari quis audebit? Haec probabilia sunt dum de uno auctore agitur, sed de pluribus admitti nequeunt. Deinde nondum exhibitae sunt tum litterae quas Innocentius III dedit ad Oddonem, Parisiensem episcopum, et Absolonem Sancti Victoris praepositum ut in vitam sanctorum Ioannis et Felicis inquirerent, tum eorundem rescriptum [Cfr. P. L., tom. CCXIV, p. 444.] . Sed et aliquis forsitan suspectas habebit litteras pontificias, quae diebus 15 maii [Ibid., p. 215.] ac 17 decembris [Ibid., p. 444.] anni 1198 datae feruntur. Etenim priores hac clausula definitae sunt: Statuimus etiam ut domus vestrae praesentes atque futurae a statu illo in quo eas deliberatione provida ordinastis, videlicet ad redemptionem captivorum vel ad observantiam vestri ordinis et institutionis, nullius praesumptione temeraria valeant immutari. Sed nisi corrigas annum, quid tunc interrogandi erant episcopus Oddo ac Sancti Victoris praepositus ut per eos, utpote qui desiderium tuum perfectius noverant, de intentione tua et intentionis fructu ac institutione ordinis et vivendi modo instructi, assensum nostrum tibi possemus securius et efficacius impertiri [Ibid., tom. CCXVI, p. 507.] ? Deinde mirum est pontificem omisso sacri cardinalium collegii consilio regulam comprobasse ac ipsi regulae de sua dispositione ac Ioannis petitione quaedam adiungenda duxisse. Insuper, ex documentis quae supersunt, Ioannes primo, ut videtur, pontificem adiit mense maio eumque de suo consilio certiorem fecit, ac mediante decembri, post inquisitionem Parisinam, tota res confecta est. Maturius consuevit in curia romana hoc genus rerum tractari. Itidem et aliae exsurgunt molestiae, si cum litteris datis ad Ioannem die 15 maii anni 1198 contulerimus litteras quas anno pontificatus sui decimo quarto, idibus ianuarii [Ibid., tom. CCXIV, p. 504.] , dedit idem pontifex ad patriarcham Hierosolymitanum. In his de summo salutis aeternae discrimine in quo captivi versantur curiose mentionem facit, de hoc silet in litteris ad Ioannem; nec in litteris ad patriarcham meminit religionis sanctissimae Trinitatis, licet asserat se fratres Templi et Hospitalis, reges ac principes, adhortatum esse ut de captivis redimendis essent solliciti. Tandem et peregrina est in Actis Innocentii pontificis haec formula operante, alias et in re Trinitariorum usurpata [Ibid., p. 480.] .
Gamas, episcopus Remensis. Vid. supra, Amantius.
Genesii, episcopi Lugdunensis, hodie depositio annuntiatur in aliquot codicibus martyrologii, quod dicitur, Bedani. De eo dictum est ad diem 1 novembris, tom. I, p. 352 – 6.
Gildas. Vid. supra, Canan.
Gregorii, Alexandrini archiepiscopi ariani, memoria fit ad praesentem diem in Psalterio glossato sub hac formula: S. Gregorii, hieromartyris. Id vero praeter communem kalendariorum morem factum esse notat R. P. I. Martinov [Annus eccl. gr.-slav., p. 269.] , siquidem S. Gregorium Alexandrinum archiepiscopum ab hodierno martyre minime distinctum consignant die sequenti. Attamen nec die sequenti tractabimus de isto Gregorio, qui est patriarcha intrusus, depositus, utpote arianus, in concilio Sardicensi, de quo plura disseruit Papebrochius noster in Act. SS., ad d. 2 maii, tom. I. p. 207 – 11.
Haketus, anno 1185 vita functus, qui ex ordine fuit castellanus Brugensis, canonicus et decanus Sancti Donatiani, abbas Thosanus, ac tandem quinto loco in Dunis praefuit, in menologio Cisterciensi inter beatos ascribitur, ideo forsan quod iuxta B. Idesbaldum sepulturae traditus est. Attamen publici cultus desiderantur certa indicia. De vita ac praeclare gestis huius venerabilis viri non pauca leguntur apud Van de Putte, Cronica et Cartularium monasterii de Dunis, Brugis, 1864 et L. Van Hollebeke, Lisseweghe, son église et son abbaye, Bruges, 1863.
Henricum, conversum de claustro Hemmenrode ac magistrum in grangia quae vocatur Hart, praetermittimus, licet eum beatum pronuntient aliquot sacri Ordinis Cisterciensis hagiographi, quia de cultu ei adhibito nulla testimonia invenimus. De eo meminit Caesarius Heisterbacensis [Illustr. mirac. et hist. memorab., lib. XII, Coloniae, 1596, pp. 12, 328, 590, 646, 688.] ut de viro qui ob vitae suae meritum caelestibus visionibus sublimari meruit.
Henricum Zwifaltensem, claustri Ocsenhausen priorem, inter beatos recensent aliquot martyrologia Benedictina, omissis tamen indiciis, quibus in certam de cultu ei adhibito notitiam deveniretur. Eiusdem venerabilis viri Vitam non multis ab eius felici obitu elapsis annis breviter descriptam edidit Canisius, Thesaurus monumentorum, tom. III, p. 331 – 32.
SS. Hermas, Linus et Caius, qui Philippopoli in Thracia episcopus, Romae summus pontifex et Ephesi episcopus fuere, apud Graecos hodie coluntur simul cum SS. Patroba et Philologo. At in opere nostro de his aliis diebus iam tractatum est, nempe de S. Herma, ad diem 9 maii, de S. Lino, ad diem 23 septembris, et de S. Caio, ad diem 4 octobris. Galesinius hodie etiam commemorat SS. Hermam et Caium, non vero S. Linum. Ita etiam Ferrarius.
S. Honoratus annuntiatur ad diem 4 novembris apud Usuardum, editione Lubeco-Coloniensi, his verbis: In territorio Nevernis, sancti confessoris Honorati, et in eiusdem editione Greveniana: In territorio Nevernensi. Honorati confessoris. Hanc formulam resumpsit Ferrarius in Catalogo ex Maurolyco, qui haec habet: Et Nivernensi agro beati Honorati confessoris. Iam vero quisnam sit ille Honoratus nusquam datum est reperire: unicum eius vestigium forsan ad nos pervenit in nomine loci cuiusdam regionis Nivernensis, Saint-Honoré; qui locus olim erat prioratus fundatus saeculo XII [G. de Soultrait, Diction. topogr. du départ. de la Nièvre, 1865, p. 166.] .
S. Huberti, Leodiensis episcopi, depositionem hac die refert codex Fuldensis martyrologii Hieronymiani brevioris [Anal. Boll., tom. I, p. 44.] .
S. Idda de Toggenbourg in aliquot martyrologiis Benedictinorum hodie commemoratur. De qua actum est heri, videsis supra pp. 102 – 25.
Iohannes, cognomine Acacius, Constantinopolitanus, dicitur obiisse die 4 novembris, in eius Vitae compendiariae versione latine e graeco facta per P. Iacobum Sirmundum et asservata in codice signato num. 8932 bibliothecae regiae Bruxellensis, cum hac nota: Ex P. Gallonii tomo N qui habuit ex bibliotheca cardinalis Sfortiae. Est autem solum compendium. Re quidem vera, a Fabricio [Bibl. gr., tom. X, p. 261.] , qui hanc notitiam desumpsit ex Allatio [De Simeonum scriptis, p. 123.] , monemur graece idem compendium incipere his verbis: Οὗτος πατὴρ ἡμῶν Ἰωάννης ὡρμᾶτο μὲν ἀπὸ τῆς Κωνσταντίνου, nec non extare etiam eiusdem Vitae recensionem quae incipit: Τοὺς δοξάζοντάς με δοξάσω. In compendio iam citato narratur depositum fuisse eius corpus in proximo monasterio, quod Mesopolita dicebatur; deinde post multos annos translatum ad coenobium monialium quod Dei matris cognominatur, ubi religiose asservatur et colitur. Huius vero cultus haud ullum superest vestigium in diptychis, menaeis aliisve libris liturgicis.
Ioannes Baronci, qui et Barocci, Barotti seu Bartoli nuncupatur, Ariminii vita functus anno Domini 1292 ac die 28 iunii in ecclesia Fratrum Minorum sub titulo Sanctae Crucis sepulturae traditus, hodie apud Arturum inter beatos recensetur. Sed cultus, quem ei popularis devotio adhibuisset, nulla vestigia supersunt. De Ioanne, qui traditur olim fuisse de familia cuiusdam haeretici nomine Bonville, ac sub annum 1226 a S. Antonio de Padua tunc Ariminii versante ad fidem conversus, cfr. Tonini, Della storia civile e sacra Riminese, tom. III, pp. 360 – 363.
Ioannes Theutonicus, episcopus Bosniensis ac post S. Raymundum de Pennafort anno 1241 [Echard, Script. Ord. Praed., tom. I, p. XVI.] in capitulo generali Parisiensi renuntiatus magister generalis Ordinis Praedicatorum, hac die anno Domini 1252 [Ibid., p. 122.] Argentinae diem suum obivit cum tanta fama sanctitatis ut apud nonnullos hagiographos in beatorum serie recenseatur. Immo Daniel Farlatus ultra progressus, haec scribere non dubitavit [Illyricum sacrum, tom. IV, p. 52.] : Cum igitur in conventu Argentoratensi diligens quaestio instituta esset tum de vita Ioannis ac virtutibus deque rebus omnibus ab eo ad hominum salutem et exemplum laudabiliter gestis, tum vero de miraculis quae divinitus ille et vivus patravit et mortuus, e gravissimis testibus iureiurando adactis comperta sunt omnia vera esse atque ita probata ut in dubium vocari non possent. Itaque episcopo Metensi praesente atque approbante, corpus sanctissimi viri eductum ex humili tumulo in locum sublimem atque honorificum translatum est. Exinde Ioannes in universo Praedicatorum Ordine, praesertim accedente approbatione pontificia, apud suos titulo beati appellari ac venerationi esse coepit. Sed vir eruditus haec asserendo limites veri excedere videtur, quoniam Antonius Touron, eximius Ordinis Praedicatorum historiographus, in biographia venerabilis viri [Histoire des hommes illustres de l'Ordre de saint Dominique, tom. I, p. 95 – 127.] fatetur sibi non innotuisse sive a sancta Sede sive ab aliqua ecclesia ullum cultum Ioanni adhibitum fuisse. Nec dissentit P. Antoninus Danzas, qui in opere suo de primordiis Ordinis Praedicatorum nuspiam de Ioanne loquitur tamquam de viro quem publice colunt [Ibid., p. 123.] . Et huic sententiae adhaesisse putamus R. P. Iosephum Mariam Ollivier, qui cum anno 1884 et 1885 repetitis vicibus de Ioanne tractasset, finem scribendi fecit fatendo saecula sibi succedentia omne sepulcri tanti viri vestigium abolevisse, et eius memoriam penitus in populo periisse [Études sur les temps primitifs de l'Ordre de saint Dominique.] . Haec cum ita sint, oportet, quod certe dolemus, ut vir venerabilis inter praetermissos remaneat. Nam nec ex eo quod traditur anno octavo a sui obitu terra levatus ullum certi cultus argumentum deducitur, quia minime constat utrum id egerint fratres Argentoratenses opinione sanctitatis permoti an ut in novo templo anno 1254 incohato et anno 1260 a Iacobo Metensi episcopo consecrato [Mon. Germ., Scr., tom. XVII, p. 102.] fratres vita functi decentius sepelirentur. Ad statuendum de tempore quo Ioannes Bosniensem ecclesiam rexit, nam non una est auctorum sententia, iuvabit perlegisse litteras quas Gregorius papa IX dedit, III kal. iunii anni 1233 ad Iacobum electum Penestrinum, in partibus Hungariae Sedis apostolicae legatum [Theiner, Monumenta historica Hungariae, tom. I, p. 113.] quibus ei mandat ut Bosniensem episcopum ab ecclesiae administratione amoveat, itemque litteras quas ad ipsum Ioannem misit XII kal. octobris anni 1235 [Ibid., p. 137.] ne episcopatui renuntiet, tandem litteras sub die 31 maii anno 1237 datas [Ibid., p. 157.] quibus docemur Ioannem, olim Bosniensem episcopum, cum Salvo de Salvis episcopo Perusino missum fuisse legatum ad Valachorum ac Bulgarorum ducem.
S. Ioannes Zedazenus, qui colitur die 7 maii, hodie recurrit cum duobus ex sociis suis, nempe Stephano et Elia, in synaxario Ecclesiae Ibericae. De quibus videsis Martinov, Ann. eccl. gr.-slav., p. 269.
Laurentii, episcopi Dubliniensis, memoriam huic diei alligat in Catalogo generali sanctorum Ferrarius ex Maurolyco; qui ipsum perperam fingit antea fuisse episcopum Rotomagensem. De eo potius agendum erit ad diem eius natalem, nempe 14 novembris.
S. Leonem I, papam, de quo scripserunt nostri die 11 aprilis, commemorat Castellanus in correctionibus suis, quia secundum Pagium, hac die e vivis migravit S. Leo.
Maidulphum, conditorem celebris monasterii Malmesburiensis et S. Aldhelmi magistrum, martyrologio anglicano Wilsoni inscriptum ad diem 18 aprilis, quemque Camerarius memoravit ad diem 28 septembris, remiserunt maiores nostri primo quidem [Act. SS., tom. II April., p. 522 a; et tom. VI Maii, pp. 77 sqq.] ad diem 25 maii, ubi de S. Aldhelmo agendum erat, deinde [Tom. VII Sept., p. 597.] ad hanc diem 4 novembris, quo annuntiatur apud Dempsterum et Ferrarium. Sperabant nempe futurum ut interea documenta reperirentur unde illius cultus ecclesiasticus legitimus demonstraretur. Verum illos et nos ea spes fefellit. Itaque et hac die inter praetermissos tantum Maidulpho locum dare licet. De quo quid memoriae posterorum servatum sit scire cupienti adeunda posterior editio Monastici Anglicani [Tom. I, p. 253 sqq.] , ubi ea sedulo collecta sunt.
S. Mathildam, filiam Ottonis II imperatoris, uxoremque Ezzonis, comitis palatini Rheni, inter venerabiles feminas hodie recenset Castellanus. De ea egit Papebrochius noster ad diem 21 maii, tom. V, p. 48 sqq.
S. Melanii episcopi Rhedonensis festa dies assignatur hac die 4 novembris in certis quibusdam exemplaribus Proprii Venetensis, nempe annorum 1652 et 1660 [Ed. apud Lobineau, Saints de Bretagne, tom. I, p. XXXV.] . In aliis tamen, immo antiquioribus, verbi gratia anni 1630, non dies 4 huic festo assignatur, sed dies 6, quae ei propria est. Cfr. Act. SS., tom. I Ian., p. 327, num. 2.
S. Nutricium martyrem in civitate Aquis referunt hodie Usuardi auctaria Camberiensia: Civitate Aquis sancti Nutricii martyris. De quo tacent alii codices, ut notat Sollerius, nec quicquam in aliis fastis hagiologicis reperitur.
Odrada virgo, de qua actum est supra ad diem 3 novembris, pp. 57 – 69, commemoratur etiam hodie in editione Greveniana martyrologii Usuardi.
Perpetuae virginis nomen pridie nonas novembris adscriptum est martyrologio Adonis, in eo exemplari quod e monasterio Sancti Pantaleonis acceptum vulgavit Iacobus Mosander Carthusianus. Ita antesignanus noster Ioannes Bollandus in exordio brevis commentarii quod de S. Perpetua scriptum reliquit [Collectanea Bollandiana in bibl. regia Brux., cod. ms. 8932.] . De hac Perpetua, quae fertur fuisse abbatissa Montis Romarici, nihil in praesentiarum addere lubet his quae notaverunt maiores nostri ad diem 13 septembris, inter praetermissos [Tom. IV Sept., p. 3.] ; ubi illud imprimis animadvertendum est hanc piam feminam, teste Mabillonio,, cultu caruisse et carere. Suspicari pronum est ideo ipsam hac die esse commemoratam, quod eadem die alterius Perpetuae, coniugis S. Petri apostoli, natalis agitur. Si quid amplius de illius cultu forte resciverimus, dicemus de ea ad diem 7 novembris, ubi de S. Gebetrude, cui in regimine Montis Romarici Perpetua successisse dicitur.
Pirminius episcopus, de quo supra ad diem 3 novembris, pp. 1 sqq., hac etiam die nominatur in codice Fuldensi martyrologii quod Hieronymianum breve dicitur: Gamundis monasterio Pirminii episcopi [Anal. Boll., tom. I, p. 44.] .
Quilianum confessorem reperimus hodie inter auctaria Usuardi in editionibus Lubeco-Coloniensi et Greveniana. De eo inquirendum erit ad diem 13 novembris.
Quintianus, Ruthenensis episcopus, utpote qui fertur fuisse frater sancti Amantii, eiusdem sedis antistitis, longo encomio hac die ornatur a Saussayo. De eo tamen potius agendum erit ad diem 13 novembris, qua die festum eius notatur in martyrologio romano.
Quiricus, episcopus Toletanus, hodie celebratur in supplemento menologii Bucelini. De quo ad eum diem agendum erit, cui eius obitum alligant scriptores hispani, nempe ad diem 20 novembris.
SS. Rasius et Anastasius martyres Romae colebantur olim die 4 novembris a capitulo ecclesiae Sanctae Mariae ad martyres, scilicet ante rescriptum datum die 14 novembris 1697, quod festum illud die 5 deinceps celebratum iri iussit. Sonat enim: Ex audientia Sanctissimi. Idem sanctissimus mandavit continuari celebrari festum in recitatione officii et celebratione missae de communi martyrum, prout hactenus factum est, sed iussit hoc fieri die quinta novembris. Proinde tractandos remittimus hos sanctos ad diem sequentem. De eorundem translatione videsis Act. SS. Maii, tom. VII, p. 763.

S. Severum citat Ferrarii Catalogus generalis sanctorum qui in martyrologio romano non sunt, cum hac formula: Calari in Sardinia, S. Severi, episcopi et martyris; eamque notitiam se hausisse profitetur tum ex tabulis ecclesiae Calaritanae nuper inde acceptis, tum ex kalendario ad se inde transmisso. Et re quidem vera, legimus apud Antonium Felicem Matthaeum [Sardinia sacra, p. 79.] , Primasio episcopo qui, ineunte saeculo sexto Calaritanam sedem tenebat, subrogatum fuisse Severum anno 530, si, ut contendunt Vitalis [In Annalibus Sardiniae apud Burmannum, Thesaurus antiquitatum et Historiarum Italiae, tom. XV. Cfr. Machin, Defensio sanctitatis beati Luciferi, etc., citatum apud Martini, Storia ecclesiastica di Sardegna, tom. I, p. 117.] et Cantelius [Metropolitanarum urbium historia civilis et ecclesiastica, p. 484.] , innitendum est ecclesiae Calaritanae monumentis. Quod ipse tamen infitiatur, ut dicemus infra. Ulterius progreditur Bonfantus [Triumpho de los Santos del reyno de Cerdeña, p. 531, 533.] qui tradit S. Severum fuisse unum e monachis Africanis qui in Sardiniam cum S. Fulgentio appulerunt, ac defuncto Brumasio (id est Primasio, cuius nomen sub utraque hac forma prodit), electum fuisse archiepiscopum Calaritanum. Quam ecclesiam rexit annos viginti, tempore Iustiniani imperatoris, donec tandem anno 530 per Vandalos sit morte pro fide Christi multatus. Sepultus est cum aliis martyribus, sub altari maiori sacrae basilicae, ubi, teste Esquirro [Santuario di Cagliari, p. 16, 17.] , repertum fuit venerandum eius corpus die 8 novembris 1614, in sepulcro cooperto tabula marmorea, a Sarracenis pessime habita, sed quae tamen sequentem litterarum seriem servatam praebebat:

MR. SEVERVS. EPS. HI. XX QVIEVIT. IN PACES. IVSTI NIANI . AUG 9 IND.
Quam additis litteris quae deletae sunt sic integram restituit: [BEATVS] MARTYR SEVERVS EPISCOPVS HI[CIACET VIXIT ANNIS] XX. QVIEVIT IN PACE S[VB IMPERIO] IVSTINIANI AVG[VSTI] IND[ICTIONE].
At Bonfantus [Op. cit., p. 531.] , qui tamen ex eodem libro hausit, cuius auctorem erronee Esquivellium vocat [Hic approbavit librum ab Esquirro conscriptum.] , eundem titulum sic transcripsit:

Suppletis lacunis per coniecturam ita legit illumque: [BEATVS] MARTYR SEVERVS EPISCOPVS [QVI VIXIT ANNIS] … [PLVS] M[INVS] CH[ATHEDRA SEDIT ANNIS] XX. QVIEVIT SVB [IMPERIO] IVSTINIANI.
Sed haec omnia non ea sunt quae multum moveant emunctae naris criticum. Imprimis notandum, praeter Ferrarium, nullos hagiologicos fastos memorare S. Severum. Proin inspicienda auctoritas monumentorum ecclesiae Calaritanae, ad quae ipse appellavit. At his vestigiis antiquitatis non multum inhaerendum monet Matthaeus iam laudatus [Op. cit., pp. 69, 79.] . Praeterea eum qui indagat in origines ecclesiarum Sardiniae cautissimus sit monuerunt tum Bollandus [Praefat. ad tom. I Febr. cap. V.] , tum Papebrochius [Act. SS. Maii, tom. V, p. 50*.] nostri. Iam vero nedum faveant S. Severo optimi auctores, ut Matthaeus et Martini, fateri coguntur nulla documenta seria hanc traditionem de S. Severo tueri. Ceteroquin, illi tantum patrocinantur qui peioris notae sunt apud eruditos. Etenim nec Vitali, Machino, Bonfanto, Aleo, Esquirro, scriptorem qui res gestas S. Severi investigat credere posse iam saepius dictum est. De Vitali scribit Perizonius [Praefat. in Thes. ant. et histor. Italiae, collectum e Graevio, p. 3, ed. Lugduni Batav., 1704.] huiusmodi auctorem ineptiorem, stultioremque ipsum solem numquam vidisse. Machinum valde mendacem vocat Matthaeus [Op. cit., p. x.] . Bonfanti fidem viris eruditis suspectam haberi asserit Henschenius noster [Act. SS. Maii, tom. III, p. 272.] . De Aleo melius sentiendum esse contendit Martini [Storia ecclesiastica di Sardegna, tom. I, p. XI.] , quem tamen non approbat cum S. Severum episcopum Calaritanum acceperit [Ibid., p. 117.] . Quae adducit Esquirrus [Santuario de Caller.] , ea existimat Martini conficta fuisse tempore illo quo ubique in Sardinia effossa sunt falsa corpora sanctorum et martyrum [Op. cit., p. 111.] . De Bonfanto, cuius liber ab indice Hispano expurgatus fuerat, optabat Muratorius censores potius integrum librum una litura purgassent [Antiq. med. aevi, tom. V, p. 17.] . Uno verbo, quod quidem gravissimum exstat praeiudicium, S. Severi historia non nisi a fabularum studiosis propugnatur, minime vero a scriptoribus maturioris iudicii et aeque sollicitis de gloria suae patriae, sed quam veram, minime autem traditionibus inanibus vulgi suffultam esse volunt. At nonne testis est irrefragabilis epitaphium modo allatum et quod, praeter supra citatum Bonfantum, etiam allegant Aleo et Esquirrus? Papebrochii nostri iam citata erudita disquisitio de inscriptionibus Sardicis, cuius clausula ostendit inter eas quae nunc monstrantur inscriptiones esse haud paucas ambigui intellectus fideique incertae [Loc. cit., p. 57*.] , sane non invitabit quemquam ad accipiendum tale testimonium. In eadem sententia confirmat nos quod opinatur Martini, minime sufficere ad inserendum elencho praelatorum Calaritanorum singularem prorsus inventionem in ecclesia Sancti Saturnini cuiusdam arcae sepulcralis cum epigrapho testante ibidem contineri ossa episcopi Severi, cum simul nec indicetur sedes ad quam pertinuerit nec nomen eius patriae [Op. cit., p. 117.] .

S. Sophiae ecclesiae Kioviensis dedicatio hodie annuntiatur in pluribus kalendariis slavicis. De qua re consulendus R. P. Martinov in Ann. eccl. gr.-slav., p. 269.
Theodotus, Laodicenus episcopus, de quo dictum est inter praetermissos die 2 novembris, hodie iterum recurrit in Usuardi auctario Hagenoyensi, quod plura deturbasse queritur Sollerius, p. 651
Thomas Lauder, episcopus Dunkeldensis in Scotia ab anno 1452 ad annum 1476, obiit 4 novembris anni 1481 [Keith, An historical catalogue of the Scottish Bishops. Nov. ed. M. Russel, 1824, pp. 89, 90.] . et hac die in Dempsteri Menologio Scotico [Forbes, Kalendars of Scottish Saints, p. 217.] donatur sequenti formula: Dunkelden beati Thomae Lavodir episcopi, qui pauperum pater et orphanorum tutor dicebatur. Quod encomium desumptum est ex breviario proprio ecclesiae et Scotichronico Magni Macullonis. At ista sane non tantae sunt auctoritatis ut cultum ecclesiasticum proprii nominis demonstrent.
Tremorii hac die gesta examinanda esse cur nuntiaverint maiores nostri [Tom. VIII Octobris, p. 7.] , nobis non liquet. Ea potius ad diem 8 novembris ventilanda venient, qua die sanctus ille a Britonibus colitur.
S. Valentinus commemoratur ad diem 4 novembris in martyrologii Hieronymiani codice Augustano tantum, sub hac formula: In Patavia Valentini. Forsan confusio facta est cum S. Valentino Viterbiensi, de quo actum est die 3 novembris.
SS. Valentinus et Hilarius, de quibus dictum est die 3 novembris, prostant hodie in Usuardi auctario Hagenoyensi.
Yvo Brito sive Armoricus, Ordinis Praedicatorum, tertius prior provincialis in Terra Sancta, hac die apud auctorem operis L'Année Dominiquaine (Paris. 1670) inter beatos inscribitur. Sed hic beati titulus nihil indicare videtur nisi virum sanctitate vitae venerandum. Quae venerabilis vir in vita gessit refert Tresvaux [Les Vies des saints de Bretagne, tom. II, p. 445 sqq.] , qui, ut ipse testatur, cuncta a Sonegio [Année Dominicaine.] mutuatus est.

DE S. PERPETUA UXORE S. PETRI APOSTOLI, MARTYRE ROMAE.

SAECULO PRIMO.

[Commentarius]

Perpetua, uxor S. Petri, M. Romae (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

[1] [Uxorem S. Petri commemorant Patres,] Principem apostolorum fuisse matrimonio iunctum aperte testantur libri sacri, quippe qui commemorent socrum eius fuisse sanatam a Christo Domino [Math., VII, 14, 15; Marc., I, 29, 30; Luc., IV, 38.] . Nulla tamen in Scriptura ulterior notitia de ipsa eius uxore inicitur, sed plura tradunt SS. Patres, incerta licet, quae heic quasi in fascem collegisse iuvabit. Alii enim solummodo commemorant uxorem Petri, scilicet Pseudo-Clemens, qui refert se cum illa iter egisse [P. L., tom. I, p. 1365, Recogn., VII, 25. Cfr. Homilia XIII, ibid., tom. II, p. 330.] ; interpolator Ignatiaster affirmans et Petrum et Paulum omnesque apostolos in matrimonio versatos: ὡς Πέτρου καὶ Παύλου καὶ τῶν ἄλλων ἀποστόλων τῶν γάμοις προσομιλησάντων [P. G., tom. V, p. 825.] ; Tertullianus, fassus Petrum solum in scripturis designari maritum per socrum [P. L., tom. II, p. 939.] ; Ambrosius, asserens omnes apostolos, exceptis Ioanne et Paulo, uxores habuisse [P. L., tom. XVII. p. 320.] ; itemque Origenes [P. G., tom. XIII, p. 1316.] et Hieronymus [P. L., tom. XXIII, p. 245.] . Subdit S. Epiphanius [P. G., tom. XLI, p. 444.] coniugem Petri oriundam fuisse ex civitate Capharnaum; opinatur praeterea cum Clemente Alexandrino [P. G., tom. VIII, p. 1156, 1158.] eum liberos procreasse. Attamen consentiunt etiam scriptores ecclesiastici in asserendo S. Petrum, postquam ad apostolatus dignitatem sublimatus fuit, opus coniugale declinasse. Similia docet S. Avitus, cum scribit Dominum Petrum, Petrum coniugem propriam secutam esse: cessante carnali usu, manebat spirituale solatium [Epist. ad Gundobaldum apud Baluze, Miscellanea, tom. II, p. 9, ed. Mansi.] ; immo Epiphanius monachus narrat Petrum coniugem suam, mortua socru, tradidisse Dei genetrici: καὶ τῆς πενθερᾶς Πέτρου τελευτησάσης τὴν γυναῖκα Πέτρος παρέδωκε τῇ Θεοτοκῷ [P. G., tom. CXX, p. 218.] . Non aliter de continentia Petri iam facti apostoli loquuntur Hieronymus [Loc. cit., et P. L., tom. XXII, p. 963.] , Ratramnus [P. L., tom. CXXI, p. 325.] , Hincmarus [P. L., tom. CXXVI, p. 148.] . Quomodo haec, praesertim saeculo decimo sexto, grassante protestantium lue in ecclesiasticum caelibatum invehentium, detorquere conati sint heterodoxi, qui ita apostolos vocabant uxoratos, non quasi ante susceptum apostolatum tantum tales fuerint, eo vero inito cum ceteris omnibus quae possederant reliquerint coniuges, sed ita quidem ut quos Christus coniugatos ad se vocaverat ad finem vitae in huius status usu constantes permanserint, patet, exempli gratia, vel ex Friderici Maieri [De Petri conjugio. Wittebergae, 1684.] , vel Francisci Georgii Buckfischii [De Apostolis uxoratis. Helmstadii, 1704.] dissertationibus, quas tamen hic praeterire cogit operis nostri forma et argumenti inanitas.

[2] [cuius martyrium narrant.] Coniugem S. Petri martyrii gloria decoratam fuisse in Stromatum libro VIII sequentibus verbis exhibet Clemens Alexandrinus: Φασὶ γοῦν τὸν μακάριον Πέτρον θεασάμενον τὴν αὐτοῦ γυναῖκα ἀγομένην τὴν ἐπὶ θάνατον, ἡσθῆναι μὲν τῆς κλήσεως χάριν, καὶ τῆς εἰς οἶκον ἀνακομιδῆς, ἐπιφωνῆσαι δὲ εὖ μάλα προτρεπτικῶς τε καὶ παρακλητικῶς ἐξ ὀνόματος προσειπόντα· Μεμνήσθω, αὐτῇ, τοῦ Κυρίου [Strom.. lib. VII, P. G., tom. IX, p. 487. Forsan melius est legere: Μέμνησο, αὕτη, τοῦ Κυρίου, ut monent plurimi editores, nixi praesertim testimonio Eusebii, qui Clementem recitans ultima verba iuxta indicatam formulam emendatiorem profert.] . Aiunt certe beatum Petrum, cum vidisset uxorem suam duci ad mortem, laetatum quidem esse quod vocaretur, et quod domum reduceretur, eam adhortatum ac consolatum, nomine compellasse, ac dixisse illi: Memento Domini. Eadem repetunt in Historia sua tum Eusebius [Lib. III, cap. 30.] , tum Nicephorus Callistus [P. G., tom. CXLV, p. 880.] . In hunc autem Clementis locum haec adnotavit Grabius [Spicileg. SS. Patrum, ed. 2a. Oxoniae, tom. I, p. 30.] : Nomen uxoris Petri a Clemente Alexandrino, loco citato, non est expressum, legitur vero in fragmento, quod Helecae, Caesaraugustani episcopi, nomine habetur editum, pag. 109 editionis Caesaraugustanae. S. Petrus, inquit iste auctor, in honore habetur in Hispaniis, et eius uxor Concordia, passa sub Nerone, non multo prius quam ipse pateretur. Fuit haec (ut docet Maximus in Commentariis ad epistulam S. Petri) filia Aristobuli, vel Zebedaei, et Salomes, socrus etiam Andreae, qui duxit alteram sororem Concordiae, et Iacobi, et Iohannis. Fuit autem Aristobulus, cognomento Zebedaeus, frater Barnabae, apostoli Domini.

[3] [De nomine et genealogia uxoris S. Petri,] Hanc ab Heleca traditam genealogiam, quae prostat etiam apud Epiphanium monachum: καὶ μὲν Σίμων ἔγημε τὴν θυγατέρα Ἀριστοβούλου, ἀδελφοῦ Βαρνάβου τοῦ ἀποστόλου, et Simon quidem uxorem duxit filiam Aristobuli, fratris Barnabae apostoli [P. G., tom. CXX, p. 218.] , fusius discutere opus non est, cuius nullum habetur fundamentum certum, quoniam de nomine uxoris Petri, quam Concordiam vocat episcopus Caesaraugustanus, alii vero hebraea appellatione Mariam [Buckfisch, De Apostolis uxoratis, p. 10.] , nihil rati statuere licet. Ut dictum est, Evangelium et Patres hanc denominationem reticent, praeterea Clementem Alexandrinum audivimus indeterminate tantum dicentem S. Petrum uxorem suam nomine compellasse. Ex Cotelerio docemur [In nota 39 ad Pseudo-Clementis Const. Apost., P. G., tom. I, p. 772.] , Symeonem magistrum et logothetam, in Chronico inedito quod latet in codice bibliothecae Parisinae, signato num. 1712, vocare uxorem S. Petri Ioannam, καὶ Ἰωάννα· αὐτὴ δὲ ἦν γυνὴ Πέτρου (fol. 60), quam citat inter unguentiferas mulieres quae venerunt ad ungendum Dominum. Porro hac in re Metaphrasten nullam mereri fidem inde evincere studet Grabius [Op. cit., p. 330.] , quia, sicut in antecedentibus erraverat dum Mariam, matrem Iacobi minoris, uxorem autem Iudae fratris Domini facit, cum Iacobus minor, frater Iudae fratris Domini, nullatenus filius eius fuerit, ita et hic hallucinatus est, uxorem Petri cum eiusdem matre confundendo. Quod luculenter apparet ex alia recensione parentum et patriae apostolorum, quam itidem ex codicibus Parisinis nunc signatis numm. 1085, 1115, descripsit diligentissime Cotelerius ad Pseudo-Clementis Constitutionum apostolicarum libri II caput ultimum [P. G., tom. I, p. 755.] . Ibi enim haec habes: Petrus et Andreas fratres, ex patre Iona, matre Ionna, arte piscatores, e vico Bethsaida. Attamen Epiphanius monachus, qui ad hunc Symeonis locum certe alludit [P. G., tom. CXX, p. 210.] , cum ipse inter septem unguentiferas mulieres annumerat Ioannam, non nisi dubitanter affirmet hanc fuisse uxorem Petri, dicens: καὶ Ἰωάννα· αὕτη, φασί τινες, γυνὴ Πέτρου, ἄλλοι δὲ, μήτηρ Κλήμεντος, et Ioanna; haec, ut quidam dicunt, erat uxor Petri, ut vero alii, mater Clementis. Hosce locos Epiphanii monachi et Symeonis logothetae non erit forsan abs re inter se conferre, ut pateat similitudo.

CHRONICON SYMEONIS
(P. G., tom. I, p. 772.)

Μυροφόροι δὲ ἦσαν ἑπτὰ· Μαγδαληνὴ Μαρία ἀφ᾽ ἧς ἐξέβαλεν Χριστὸς τὰ ἑπτὰ δαιμόνια. Καὶ Σαλώμη μαῖα· καὶ μήτηρ τῶν ὑιῶν Ζεβεδαίου. Καὶ Μαρία μήτηρ μὲν Ἰακώβου τοῦ μικροῦ, γυνὴ δὲ Ἰούδα τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Κυρίου. Καὶ μήτηρ Ἰωσῆ· αὐτὴ δὲ ἦν θυγάτηρ Σαλώμης τῆς ἐξαδέλφης τῆς Θεοτόκου, ἥτις ἀναθρέψασα τὸν Ἰωσῆ μήτηρ αὐτοῦ ἐλέγετο. Καὶ Ἰωάννα· αὐτὴ δὲ ἦν γυνὴ Πέτρου. Καὶ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς τοῦ Κυρίου Μαρία τοῦ Κλωπᾶ, ἔστι θυγάτηρ Ἰωσὴφ, καὶ γυνὴ τοῦ ἀδελφοῦ· αὐτοῦ Κλωπᾶ.

EPIPHANIUS MONACHUS
(P. G., tom. CXX, p. 210.)

Μυροφόροι δὲ ἦσαν ἑπτά· Μαρία Μαγδαληνὴ, καὶ Σαλώμη, καὶ μήτηρ τῶν ὑιῶν Ζεβεδαίου, καὶ Μαρία Ἰακώβου τοῦ μικροῦ, μήτηρ Ἰούδα, γυνὴ ἀδελφοῦ τοῦ Κυρίου, καὶ Ἰωσῆ μήτηρ ἀναθρέψασα τὸν ἀδελφὸν τοῦ Κυρίου, καὶ Ἰωάννα· αὕτη, φασί τινες, γυνὴ Πέτρου, ἄλλοι δὲ μήτηρ Κλήμεντος, καὶ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς τοῦ Κυρίου Μαρία τοῦ Κλεωπᾶ, γυνὴ ἀδελφοῦ Ἰωσήφ.
In martyrologiis autem, quod etiam animadvertunt Grabius [Loc. cit.] , Thilo [Actorum SS. Petri et Pauli, part. poster. Halis Saxonum, 1838, p. 20.] et Lipsius [Die Quellen der römischen Petrus-Sage, p. 148. Cfr. ibid., pp. 112, 145.] , uxor S. Petri unanimi consensu dicitur Perpetua fuisse nominata. Sed de eius cultu in sanctorum fastis iam penitius dicendum.

[4] [deque eius cultu.] In martyrologio Romano locum non accepit S. Perpetua, licet Baronius historiam ipsam eius martyrii in Annalibus suis retulerit, retractatam secundum Clementem Alexandrinum [Ad ann. 69, num. XXXII.] , addens tantummodo ignorari quo tempore passa sit, cum tamen ex verbis Eusebii aperte colligatur eam paulo ante S. Petrum martyrium subiisse. Cultus S. Perpetuae ac eius memoria maxime celebratur in Usuardo eiusdemque auctariis: invenitur namque in Antverpiensi maximo, Ultratraiectino, Leydensi, Lovaniensi, Bruxellensi; necnon apud Molanum, Ferrarium, Arturum in Gynaecaeo, Maurolycum, ubi sic sonat formula: Eodem die, natale sanctae Perpetuae, coniugis beati Petri apostoli. Alii fere ad verbum recitant locum excerptum e Clemente Alexandrino; ita Coloniense vetus, Viola Sanctorum, martyrologium Canisii et Carthusiani Colonienses, ubi haec leguntur: Eodem die sanctae Perpetuae martyris, uxoris sancti Petri apostoli, quae ad martyrium cum a tortoribus urgeretur, sanctus Petrus his verbis audacter eam in Domino exhortatus est: Uxor mea, memor esto Dominum Iesum Christum pro te passum; nec timeas eos qui corpus occidunt, sed animam tuam perdere non possunt. Et his verbis confortata in Domino, laetanter, patienter et fortiter mortem pro Christo sustinuit. Aliquanto etiam plura habentur in manuscripto sanctorum Florario, cuius apographum invenimus in collectaneis Bollandianis, asservatis in codice signato num. 8932 bibliothecae regiae Bruxellensis: Natale sanctae Perpetuae coniugis beati Petri apostoli: quae mulier sanctissima Petrum secuta Romam pervenit, ubi constantissime Christum omnibus praedicabat. Tandem iussu Neronis imperatoris impiissimi capta ac diu torta, novissime diiudicata ad mortem. Dum ergo ad passionem duceretur, discipulis flentibus, propter constantiam ipsius et duram poenam quam fervide sustinuerat Petrus ingenti gaudio exsultabat, ac eam proprio nomine vocans, post eam exclamavit, dicens: O Perpetua coniux, memento Domini. Tandem decollata Romae martyrium in proprio sanguine celebravit anno salutis LX, miraculis plurimis clarens. Quod Christum ait praedicasse, ita accipiendum est, quod sanctissimae vitae exemplis ac verbis quoque in privatis congressibus christianam religionem persuadere Romanis mulieribus conaretur. Annus Christi sexagesimus est Neronis octavus; verosimile tamen est aliquanto serius occisam esse S. Perpetuam.

[5] [De fontibus legendae S. Perpetuae,] Quisnam primus in sanctorum fastis posuerit hoc nomen Perpetuam se nescire fatetur Sollerius [Martyrologium Usuardi, ad d. 4 novemb., p. 651.] , quod ceteroquin commentitium esse haud dubie asserit eruditissimus vir Thilo [Op. cit., p. 20.] . At totam historiam martyrii S. Perpetuae, quam, ut dictum est, primus enarravit Clemens Alexandrinus, desumptam fuisse ab ipso ex Actis apocryphis S. Petri, opinati sunt Zahn [Acta Joannis. Erlangen, 1880. p. LXXVIII. Cfr. Göttingische gelehrte Anzeigen, 1880, p. 1226.] , Lipsius [Die Quellen der römischen Petrus-Sage, pp. 112, 145; Die apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden, tom. II,1 p. 82.] , Hilgenfeld [Novum Test. extr. can., tom. IV, p. 73.] . Quaestio tamen, nondum soluta, remanet cuinam ex variis recensionibus, si tamen plures revera fuerint, quod nec ita certo demonstratum est, scilicet catholicae, ebioniticae aut gnosticae, attribuenda sit haec historia. Quicquid sit, illud nihilominus ut probabilius videtur admittendum, quod contendit Lipsius [Die apokryphen, etc., p. 82.] contra Zahn, Clementem Alexandrinum in narrando martyrio uxoris S. Petri non verba ipsa textus Actorum referre, quoniam rem promit tamquam ex auditu φασὶ γοῦν. Cetera vero conici tantum valent, nimirum, quod tenet Lipsius contra Hilgenfeld [Loc. cit.] , historiam prodire non ex catholicis πράξεσι Πέτρου καὶ Παύλου, sed verosimilius eam derivatam esse ex fonte ebionitico, siquidem Pseudo-Clementinae Homiliae et Recognitiones [Clem. Rom., Recogn., VII, 25; Homil. XIII, 1; cfr. P. G., tom. I, p. 1365, tom. II, p. 330.] , quae dicuntur ad istam pertinere officinam, frequentius commemorant uxorem S. Petri; immo ex fonte gnostico, si audiendus Lipsius, quia Clemens Alexandrinus quandoque ex eodem hausit [V. g. in adumbratione in Ep. 1 Ioan., ed. Potter, p. 1009, in quo loco assumptae videntur gnosticae traditiones eae quae reperiuntur apud Thilo, Fragmenta Actuum Ioannis. Halis Saxonum, 1847, pp. 20 sqq.] . Proin, si haec recte statuta sunt, iam ad finem vergente saeculo II, conficta est ista narratiuncula de martyrio S. Perpetuae.

[6] [eiusque veritate historica.] Igitur, ut verbo totam inquisitionem resumamus, id de S. Perpetua retinendum videtur quod, si ex Evangelio liquet S. Petrum fuisse matrimonio iunctum, cetera omnia, ea nempe quae tum de nomine, tum de martyrio uxoris apostoli circumferuntur, fabulam sapiunt. Ex apostolorum apocryphis Actibus et ea quae deperdita est recensione, confecisse putandi sunt narrationem martyrii quam tradunt Clemens Alexandrinus et Eusebius. Quorum auctoritate motus illam sacram feminam in suum canonem hagiologicum transtulit Usuardus. Hunc tamen non sunt secuti omnes fastorum hagiologicorum compilatores. Sane olim, antequam cogniti actus apocryphi fidem multarum historiarum quas repetunt Patres minuissent, Clementi Alexandrino pleniorem concedere auctoritatem pronum erat; quam et ipse Ruinartius [Acta primorum martyrum, ed. alt., p. XXIV.] , gravis admodum et severus traditionum apocrypharum expunctor, minime denegavit, cum, in confutando Dodwello contendente ex Patrum homiliis, quarum si genuina a supposititiis separarentur, parum superfore martyres quorum festa celebrarentur, adducit, ostensurus quid valeant testimonia Patrum in re hagiographica, Clementem Alexandrinum narrantem martyrium uxoris S. Petri apostoli. Nunc autem minoris sane facienda videtur haec traditio, cuius se testem fecit Clemens Alexandrinus, etsi non prorsus reicienda sit tamquam aperte falsa. Etenim ex una parte suadetur tantum, non vero stricte demonstratur hanc traditionem erutam fuisse ex apostolorum Actis apocryphis, ex altera vero non probatum est quaecumque inveniuntur in hisce Actis esse tamquam supposititia respuenda. Proinde martyrologii Romani, quod S. Perpetuae, uxori sancti Petri apostoli, nondum concessit locum, laudanda prorsus est cautela, quam in hac re sapienter adhibitam fuisse demonstrant quae de S. Perpetua investigare conati sumus.

DE SS. PATROBA ET PHILOLOGO DISCIPULIS S. PAULI APOSTOLI.

SAECULO PRIMO.

[Commentarius]

Philologus, discipulus S. Pauli (S.)
Patrobas, discipulus S. Pauli (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

[1] [De SS. Philologo et Patroba,] Recurrunt denuo ex notissima eorum serie quos, in suae Epistulae ad Romanos capite ultimo, salutare iubet Apostolus, duo sancti viri, cultum ad praesentem diem nacti in ecclesia graeca, quae eos, non secus ac reliquos eorum socios ibidem a S. Paulo recitatos, maxima veneratione semper prosecuta est. Verum circa eos quoque in fabulas diversas abiit, quod et eam praestitisse pro ceteris eiusdem societatis sanctis iam pluries ostenderunt antecessores nostri, nuperrime autem denuo in SS. Stachy, Ampliato, Urbano et Narcisso [Acta SS. Octobr., tom. XIII, pp. 687 sqq.] . Itaque ad SS. Patrobae et Philologi res gestas critice diiudicandas strata nobis est via, quam proin, praelucente maiorum nostrorum auctoritate, securius perambulabimus.

[2] [quos Patres saepius commemorant,] Ut dictum est, SS. Patrobae et Philologi nomina per S. Paulum innotescunt [Rom. XVI, 14, 15. Quod ipsum nomen spectat, notari potest occurrere nomen PATROBVS in inscriptione latina 6306, n. 120 inter Inscriptiones regni Neapolitani latinas a Mommseno editas, p. 354.] , at non nisi mera nomina, quippe qui de eorum conditione, vitae cursu, rebus gestis alte taceat. Nec explicitos magis se praebent Patres commentati epistulam ad Romanos, siquidem nec apud Origenem [P. G., tom. XIV, p. 1282.] , Ambrosium [P. L., tom. XVII, p. 180.] , Chrysostomum [P. G., tom. LX, p. 671.] , Theodoretum [P. G., tom. LXXXII, p. 222.] , Primatium [P. L., tom. LXVIII, p. 505.] , Sedulium [P. L., tom. CIII, pp. 124.] , quicquam invenire est praeter solum nomen. Quod Patrum discretum silentium intuitum fuisse diceres martyrologii Romani compilatorem, cum prudentissima formula usus haec tantum proferat: Eodem die sanctorum Philologi et Patrobae, sancti Pauli apostoli discipulorum, sedulo vitans appellationes quibus SS. Patrobas et Philologus a Graecis decorati fuerunt.

[3] [fabulae multae asseruntur.] Etenim, qui Dorothei Tyrii circumfertur nomine Commentarius de septuaginta Domini discipulis haec tradit de Patroba: Πατροβᾶς, οὗ καὶ αὐτοῦ Ἀπόστολος μέμνηται, ὅς καὶ ἐπίσκοπος ἐν Πατιόλοις γέγονεν, Patrobas, cuius ibidem Apostolus meminit, qui et episcopus Puteolorum factus est; de Philologo autem: Φιλόλογος, οὗ καὶ αὐτοῦ Ἀπόστολος μέμνηται, ὅς καὶ ἐπίσκοπος γέγονεν ὑπὸ Ἀνδρέου ἀποστόλου ἐν Σινώπῃ. Philologus, cuius pariter meminit Apostolus, qui et Sinopes episcopus ab Andrea apostolo ordinatus est [P. G., tom. XCII, p. 1063, 1064.] . Eadem docet Pseudo-Hippolytus in libello De LXX apostolis Iesu Christi, qui probabiliter unus est cum praecedenti: Πατρόβουλος, ἐπίσκοπος Ποτεόλων; Patrobulus, episcopus Puteolorum; Φιλόλογος, ἐπίσκοπος Σινώπης; Philologus, episcopus Sinopes [P. G., tom. X, p. 955, 956.] . Haec desumpta sunt ex Cangii emendatiori Pseudo-Dorothei editione, quam denuo in lucem vulgavit, citatis tomis, recens editor Migne. Sed cum primum latine prodierunt ista in septimo tomo Bibliothecae veterum Patrum, edente Margarino de la Bigne, sic lecta sunt: Patrobas, cuius etiam idem meminit Apostolus, episcopus Neapolitanus. constitutus est. In editione romana huius Dorothei libri, quem apud Paulum Manutium anno 1564, Petrus Galesinius cum aliis sanctorum Patrum libris in lucem dedit, Patrobas Neopotiolanus episcopus designatur, dum Antonius Monchiacenus Demochares, libro II de divino Sacrificio Missae, cap. 13, tradit Patrobam Nepotiolanum episcopum fuisse institutum. Haec verba Neopotiolanus, Nepotiolanum sat evidentur ex prava lectione graecorum verborum ἐν Ποτιόλοις videntur habuisse originem. Sed textus graeci immemores, aut forsan illius non compotes, quippe qui latinae interpretationi unice intenti essent, quia Nepotiolana, vel Neopotiolana civitas nullibi reperitur, ideo eruditi quique viri legerunt Neapolitanum episcopum.

[3] [Patrobam vel Neapolitanum,] Hinc factum est ut revera plurimi S. Patrobam vindicaverint in Neapolitanum episcopum, quos inter memorasse satis erit Ughelli [Italia sacra, tom. VI, pp. 25, 26.] , Antonium Caracciolum [De sacris Neapol. eccles. monum., cap. VII, p. 117; cap. VIII, p. 120 sqq.] , Bartholomaeum Chiocarellum [Antistitum… Neap. eccles. catal., p. 17.] , de Petris [Hist. Neapolit., lib. I, cap. 3.,] , Eugenium [Napoli sacra, in indice episcoporum.] , Franciscum de Magistris [Status rerum memorabilium … civit. Neapol., p. 35.] , Dominicum Gravinam [In Controversiarum, tom. III, part. 2. Controv. 4a, p. 317.] , Cantelium [Metropolitanarum urbium historia civilis et ecclesiastica, p. 370.] , qui omnes post S. Asprenum ponunt in sede Neapolitana S. Patrobam, quem tamen antea Puteolanum antistitem fuisse non infitiantur. Ut probent suam opinionem non parum laborant, nihil tamen evincunt. Audiatur Ughellus: Quod si aliquis quaerat, cur si Neapolis episcopus fuit, nulla de eo mentio in Neapolitana ecclesia exstet? respondebitur ilico: … Tantae oblivionis nulla alia causa fuit, quam vel hominum neglegentia, vel veterum monumentorum, Diocletiano saeviente, iactura, et quod vero communius malum, ipsa suo se dente corrodens invidiosa vetustas. Talia argumenta nemo mirabitur si nulli fidem faciant; sed citatos auctores ex Dorothei depravato textu fuisse deceptos inde patet quod Ughellus asserit Dorotheum in Synopsi, ut in emendatis codicibus legitur, clare tradere Patrobam fuisse Neapolis Campanorum episcopum. Quid de hac emendatione codicum quorundam Dorothei sit sentiendum iam diximus. Ceteroquin scriptores melioris notae nihil noverunt de Neapolitano episcopatu S. Patrobae, quales sunt Ioannes Diaconus apud Muratori [Rerum ital. script., tom. I, part. 2a, p. 292.] , Mazochius [Dissertatio hist. de cath. eccl. Neap. vicibus, p. XXIV, et De sanctorum Neapolitanae ecclesiae episcoporum cultu, p. XXVI.] . Proin de istis fabulis sit satis superque disputatum.

[4] [vel Puteolanum episcopum fuisse,] At si S. Patrobam Neapolitanae cathedrae affigere omnino repugnat, quid censendum de traditione quae eum primum Puteolorum antistitem facit? Ut supra rettulimus, haec traditio revera viget, praesertim a Pseudo-Dorotheo et supposititio Hippolyto prolata. Dein apparet in Graecorum libris hagiologicis fere sub eadem formula, verbi gratia in menologio Basilii [In edit cardin. Albani, p. 166.] , quod haec habet: καὶ μὲν Πατροβᾶς, οὗ καὶ μέγας Παύλος ἐν ταῖς ἑαυτοῦ ἐπιστολαῖς μέμνηται, ἐπίσκοπος Ποτιόλων ἐγένετο, et Patrobas quidem, cuius mentionem in suis epistulis Paulus magnus facit, episcopus Puteolorum factus est. Et haec Ferdinando Ughello sufficere visa sunt ut inde sequentem S. Patrobae historiam contexeret: Patrobam, unum ex septuaginta duobus Christi discipulis, immo et Pauli discipulum, cuius meminit in Epistula ad Romanos, satagente Petro apostolorum principe Hierosolymis post Iudaicam persecutionem, dispersionemque Christi discipulorum per universas orbis terrarum partes, ordinatum episcopum, Puteolis nutu divino appulisse, eaque in urbe, tunc florentissima, evangelium disseminasse, eiusdem primum praesulem institutum fuisse, vetus constansque traditio narrat. Porro de eo pauca loquuntur monumenta, quae, ut Baronius scribit, a primis Christi fidelibus gesta sunt, scriptorum inopia vel scripturarum naufragio remanserunt silentio sepulta. Igitur Patrobas, primus Puteolanorum episcopus, assiduo labore fideique fervoris praedicatione accensus, fidem sedemque episcopalem Puteolis constabilivit, cumque per annos multos molestias multas et incommoda pro Christi nomine a gentilibus fortiter pertulisset, infinitos propemodum ad evangelii lucem adduxisset, sancte quievit in Domino 4 novembris post annum salutis 59, ut existimare possumus; etenim cum Paulus apostolus e Hierosolymis Romam captivus duceretur e Rhegio solvens, Puteolos delatus, inventis ibi fratribus, ut Acta Apostolorum capite XXVIII testantur, apud eos dies septem rogatus mansit; tunc temporis aiunt Patrobam illorum fratrum (hoc enim vocabulo christiani appellabantur) episcopum fuisse. Haec utique magna fiducia affirmantur, sed ut plane probentur deficiunt argumenta.

[5] [nulla probant argumenta.] Sed qui huius traditionis fundamenta examinaverit, is sane ne minimam quidem concedere fidem ausus fuerit. Fundamenta sunt tum Dorotheus tum Pseudo-Hippolytus, nec non menologia Graecorum: iam vero quam exigua polleant illi auctoritate notum est [Videsis Acta SS. Octobr., tom. XIII, pp. 689 – 691.] , et quamvis menaea Graecorum ad cultus testimonium adhiberi queunt, procul abest quin habeantur loco documenti historici cuius auctoritas absque ullo moderami valeat suscipi. Praeterea ipsa Puteolorum ecclesiae traditio non ea est quae monumentorum silentium suppleat. Nonne fatetur ipse Ughellus nullam Puteolis ante episcopum Vairum [Italia Sacra, tom. VI, p. 25.] , hoc est ante saeculum circiter XVI, reperiri commemorationem de S. Patroba? Scilicet iterum occurrimus popularibus fabellis et historiolis quae civitatum Italiae pastorem primum ab apostolorum aevo ipsisque fidei incunabulis arcessere student, ut querebatur Maffeius in epistola ad Nicolaum Coletum, tomo quinto Italiae Sacrae novissimae editionis Venetensis, col. 676 [Cfr. Acta SS., tom. II Aug., p. 416; Zaccharia, Cremonen. episcop. Series, cap. 6, p. 35, in dissertatione operi praefixa; Mamachium, Origin. et antiq. christ., tom. II, p. 245 in notis.] . Proin, donec huic rei maior affulgeat lux, prudentiam martyrologii Romani imitari decet, satisque sit de S. Patroba asserere eum fuisse e discipulis S. Pauli apostoli maxime dilectis, sed quid egerit, ubive labores sacros exercuerit hucusque ignorari plane. Propterea tamen minime diffitemur fidem christianam haud diu post Christi ascensionem Puteolos pervenisse. Iam Actus Apostolorum, cap. XXVIII, 13, 14, testantur S. Paulum apostolum ibi invenisse fratres; de ipsa tamen origine illorum christianorum disputatur, cum eos Phoenices mercatores esse velit Martorellius [Cfr. Rossi, Bulletino de Archaeol. crist. 1864, p. 69.] contra opinionem quam tenet Scherillo [Della Venuta de S. Pietro Apostolo in Napoli, p. 156.] , Iudaeos vero fuisse Mazochius [Spicileg. bibl., tom. III, p. 279.] et post ipsum Renan [Saint Paul, pp. 558, 559; L'Antechrist, p. 10.] referat, christianos autem dumtaxat eos praedicet Patrizi [Comm. in Act. Apost., p. 205.] .

[6] [Idem de S. Philologi] Quod modo memorata documenta tradunt de Puteolano episcopatu S. Patrobae, itidem proferunt de S. Philologo, cui cathedram Sinopes in Ponto per S. Andream commissam fuisse assevant. Iam audivimus Pseudo-Dorotheum aperte declarantem S. Philologum fuisse ab Andrea apostolo Sinopensem episcopum ordinatum [P. G., tom. XCII, p. 1063, 1064.] . Quae etiam repetit Pseudo-Hippolytus: Φιλόλογος ἐπίσκοπος Σινώπης, Philologus, episcopus Sinopes [P. G., tom. X, pp. 955, 956.] . Unde menologium Basilii: δὲ Φιλόλογος, οὗ καὶ αὐτοῦ αὐτὸς Ἀπόστολος μέμνηται, ἐπίσκοπος Σινώπης ἐγένετο ὑπὸ Ἀνδρέου τοῦ πρωτοκλήτου τῶν ἀποστόλων. Philologus, de quo idem Apostolus meminit, Sinopis episcopus creatus est [Loc. cit.] . Haec quae Pseudo-Dorotheus et Hippolytus proferunt ex quibusdam Actis apostolorum eruta esse opinatur Lequien, qui sequentia refert ex apographo Actorum S. Andreae, quod penes se habebat a Combefisio exaratum [Oriens christianus, tom. I.] . S. Andreas cum germano suo fratre Petro, μετὰ τοῦ συγγόνου αὐτοῦ, Sinopensibus praedicavit; cuius praedicationis monumentum lapideum ibidem supererat. Complures ex Iudaeis qui urbem incolebant, miraculis apud eos editis ad Christum adduxit, e quibus aliquot sacerdotio initiavit qui vita et moribus probatiores erant, ὧν τοὺς δοκιμωτέρους ἱερέας κατέστησεν. Post, Sinopen regressus, Philologum episcopum constituit, ἑδραιοτέρους πάλιν καταστήσας πρὸς θεοσέβειαν Φιλόλογον τε προχειρισάμενος αὐτοῖς ἐπίσκοπον ἀπέπλει πρὸς τὸ Βυζάντιον.

[7] [episcopatu Sinopensi dicendum,] Hucusque Lequien, citato loco. Paulo antea similia scripserat Saussayus, scilicet narratis adventu S. Andreae in Sinopem civitatem et Cratini sanatione, pergit: Multos subinde… Domino alios cives consecravit. Philologum, olim Pauli discipulum, qui cum eius bona venia ad Andream diverterat, cupidus incumbendi propius saluti gentis suae, episcopum ibidem ordinavit [De Gloria S. Andreae apostoli, p. 163.] . Iam vero, ut diximus, quaecumque Lequien et Saussayus tradiderunt de S. Philologo desumpta sunt ex Actis S. Andreae confictis saeculo, ut videtur, decimo, ab Epiphanio monacho [P. G., tom. CXX, pp. 215 sqq.] . In iis namque legitur: ἐπέρασεν εἰς Σινώπην, καὶ ποιήσας ὀλίγας ἡμέρας καὶ ἐπιστηρίξας αὐτοὺς κατέστησεν αὐτοῖς ἐπίσκοπον τὸν Φιλόλογον. Et post paucos dies, confirmatis illis, constituit episcopum Philologum [P. G., tom. CXX, p. 243.] . Iste locus conferri potest cum excerpto supra tradito ex Actis quae Combefisi manu exarata vidit Lequien, quaeque ab Epiphanii monachi libello haud fuisse diversa, saltem non rebus, si verbis quidem, testatur Carolus Thilo [Acta SS. Apostolorum Andreae et Mathiae, p. x.] . Ad auctoritatem Epiphanii quod attinet, ut animadvertunt Harles [Fabricii Bibl. graeca, ed. alt., tom. VIII, p. 258.] , Dressel [Epiphanii edita et inedita.] , Tischendorf [Acta Apostolorum apocrypha, p. XLV.] , fatendum niti maxime Epiphanium Actis apocryphis; proin, si apud ipsum de Sinopensi S. Philologi episcopatu occurrit mentio, non ideo multum crescit adhibenda fides; undecumque igitur hausta sit haec opinio, ex documentis quae fabulas sapiunt derivata dicenda est.

[8] [SS. Philologi et Patrobae cultus apud Graecos,] Restat ut de cultu SS. Patrobae et Philologi agamus. Iam recitavimus formulam menologii Basilii ad diem 5 novembris, dum in martyrologio Romano nominantur die 4. Eorum memoria simul cum SS. Lino, Herma et Caio celebratur, qui aliis diebus in ecclesia latina recoluntur. In synaxario leguntur sequentia; omittimus ea quae pertinent ad SS. Linum, Hermam et Caium [Apud Barthol. Cutlumusianum, Menaeum Novembris, p. 37.] :

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνήμη τῶν ἁγίων ἀποστόλων ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα Ἑρμᾶ, Πατρόβα, Λίνου, Γαΐου καὶ Φιλολόγου.

Στίχ. Ἑρμᾶς, Πατρόβας [In martyrologio metrico, Siberus scribit Πατρωβᾶς.] καὶ Γάἳος τρεῖς ἅμα
ἀπόστολοι θνήσκουσιν, οἷς Τριὰς [Ibidem leguntur pro οἶς Τριὰς φίλη, sequentia verba: εἶς, δὶς, τρὶς, φίλοι.] φίλη
[…]
      Φιλολόγος φιλῶν σε τὸν Θεὸν Λόγον,
πληροῖ λόγους σούς, καὶ θανὼν σύνεστί σοι.

Οὗτοι πάντες ὑπῆρχον ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ. Καὶ μὲν Πατρόβας, οὗ καὶ θεῖος ἀπόστολος Παῦλος ἐν ταῖς αὑτοῦ μέμνηται ἐπιστολαῖς ἐπίσκοπος Ποτιόλων ἐγένετο, πολλοὺς βαπτίσας καὶ τῷ Χριστῷ προσαγαγών… δὲ Φιλόλογος (καὶ τούτου μέμνηται) ὑπὸ Ἀνδρέου τοῦ πρωτοκλήτου ἐπίσκοπος Σινώπης κατέστη. Οἵ καὶ πλείστους πειρασμοὺς καὶ θλίψεις διὰ τὸν τῆς εὐσεβείας λόγον ὑπομείναντες, καὶ πολλοὺς διδάξαντες, καὶ τῷ Χριστῷ προσαγαγόντες, ἐτελειώθησαν ἐν Κυρίῳ.

Eadem die, commemoratio sanctorum Apostolorum [Cfr. inscriptionem Pseudo-Hippolyti de quo saepius dictum: περὶ τῶν ό ἀποστόλων. P. G., tom. X, p. 954.] ex septuaginta Hermae, Patrobae, Lini, Caii et Philologi.

VERSUS. Hermas, Patrobas et Caius, tres simul
Apostoli moriuntur, quibus Trinitas cara
[…]
Philologus, amans te Deum Verbum
Implet verba tua, et mortuus adest tecum [Cfr. Siberus, Ecclesiae graecae martyrologium metricum.] .

Qui omnes fuerunt ex septuaginta discipulis Christi. Et Patrobas quidem, cuius divus Apostolus Paulus in suis meminit epistulis, episcopus Puteolorum factus est, multos baptizans et ad Christum conducens… Philologus autem (illius etiam meminit) ab Andrea primo vocato episcopus Sinopes constitutus est. Qui plurimas tentationes et afflictiones propter pietatis verbum perpessi, cum multos instruxissent et ad Christum adduxissent, quieverunt in Domino.

Menologium Sirleti reticet omnia quae de episcopatu SS. Patrobae et Philologi circumferuntur, in quo laudandum sane. Haec est eius formula: Eodem die [Die 5 novembris.] commemoratio sanctorum martyrum Hermae, Lini, Gaii, Philologi et Patrobae, qui christianae fidei confessione insignes, multa propter pietatem perpessi, ac plurimis ad Christi fidem conversis, quieverunt in Domino. Si martyrum titulo heic decorati sunt SS. Philologi et Patrobae, licet aliunde non sit auditum eos pro Christo vitam fudisse, verbum in sensu latiori confessorum, prout patitur lingua graeca, accipi potest. Maximus Margunius, in Vitis e synaxariis translatis, nihil refert quod non inveniatur in menaeis.

[9] [Slavos] Sancti nostri, quod fieri consentaneum erat, in Slavorum hagiologicis fastis commemorantur, tum ad diem 4, tum ad 5 novembris, maxime tamen die 4 [Ann. eccl. gr.-slav., p. 269, 270.] . Unde, quamnam ob causam ad 5 diem translata sit memoria in menaeis Slavicis illud dubium remanere fatetur P. Martinov [Ann. eccl. gr.-slav., p. 270.] . Eorum mentio apparet, cum SS. Lino, Herma et Caio, in codice Novgorodensi musaei Rumiantsoviani et in Horologio Pocajovensi.

[10] [et Latinos.] Apud Latinos, martyrologia nulla exhibent SS. Patrobam et Philologum ante saeculum XVI, quo tempore monumenta Graecorum illorum nomina revelarunt. Galesinius primus, ut videtur, anno 1578, ea recepit, de quibus ait, ad diem 4 novembris: Puteolis, sancti Patrobae episcopi: qui unus ex septuaginta discipulis, illius urbis episcopus factus, cum in sua populi gubernatione, multas molestias et incommoda a gentibus, fidei adversariis, pertulisset, praedicationeque evangelii plurimos ad religionem christianam perduxisset, meritorum laude clarus, ad praemium migravit in caelum… Sancti item Philologi episcopi. Adiungit Hermam et Caium, quos Philippopoli et Ephesi constituit episcopos, non tamen Linum. Martyrologii Romani priores editiones, nimirum illae quae annis 1583 et 1586 vulgatae sunt, referunt SS. Philologum et Patrobam, Graecos secutae, ad diem 5 novembris; sed in editione Veneta anni 1584 et posterioribus Romanis coluntur die 4. In priori sua editione annotaverat em. cardinalis Baronius corpus S. Patrobae asservari Romae in ecclesia S. Mariae maioris, sed in sequentibus editionibus expuncta est haec nota.

DE SS. NICANDRO EPISCOPO ET HERMAEO PRESBYTERO MARTYRIBUS MYRAE IN LYCIA

TEMPORE INCERTO.

[Commentarius]

Nicander, episcopus Myrensis, M. Myrae in Lycia (S.)
Hermas, presbyter, M. Myrae in Lycia (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

[1] [De cultu SS. Nicandri et Hermaei apud Graecos,] In synaxario et menaeis Graecorum, non tamen in Menologio Basilii, recolitur hac die memoria sacrosanctorum martyrum Nicandri, episcopi Myrorum, et Hermaei presbyteri: καὶ τῶν ἁγίων ἱερομαρτύρων Νικάνδρου ἐπισκόπου Μύρων καὶ Ἑρμαίου πρεσβυτέρου. Quorum res gestae ex his fastis desumptae compendio brevi enarrantur in Menaeo edito a Bartholomaeo Cutlumusiano [Tom. Novembr., p. 29.] , at minus accurate. Quapropter illud iterum ad fidem codicum visum est typis mandare, scilicet ex tribus codicibus bibliothecae Parisinae [Omont, Inventaire sommaire des mss grecs de la bibl. nat., 2de partie, p. 99.] , quorum prior, qui signatus est ibi num. 1590, exaratus est anno 1063, alii, signati numm. 1592 et 1594, pertinent ad saeculum XII, et ex synaxario Sirmundi, nunc bibliothecae Berolinensis codice notato Phillipps num. 1622. Quos in recensione nostra indicamus numeris 1, 2, 3, 4; leguntur autem in singulis commemorationes sanctorum de quibus agimus fol. 57r, 41r, 89v et 70v.

Μνήμη τῶν ἁγίων ἱερομαρτύρων Νικάνδρου, ἐπισκόπου τῆς Μυρέων μητροπόλεως [πόλεως 3, 4.] , καὶ Ἑρμαίου πρεσβυτέρου. Χειροτονηθέντες [χειροτονηθέντος (sic) 1, 3, 4.] παρὰ Τίτου ἀποστόλου καὶ ἐπισκόπου Κρήτης, * οὗτοι πολλοὺς τῶν εἰδώλων ἀποσπῶντες καὶ τῷ Χριστῷ προσάγοντες διεβλήθησαν τῷ τῆς πόλεως κόμητι [κώμητι 2, ἄρχοντι 4.] Λιβανίῳ. δὲ τοῖς ἁμιλλητηρίοις αὑτοῦ προσδήσας τούτους [om. 2.] ἵπποις [ἵππους 4.] καὶ ἐλαύνων ἐτιμώρει. Συρέντες οὗν οἱ ἅγιοι ἐπὶ πολὺ τραυματίαι ἐγένοντο, τῶν σαρκῶν αὐτῶν κατακοπεισῶν, ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε καὶ τὴν γῆν πᾶσαν μολυνθήναι [φοινιχθῆναι 3, 4.] τῷ αἵματι [Addunt 1, 2, quod vix sensum habet, ὥστε θαυμάσαντα τὸν κόμητην γοητείαν αὐτοῖς ἐπιγράψαι.] . Εἶτα πάλιν ἐκέλευσεν ἀναρτηθέντας σπαθίζεσθαι καὶ εἰς κάμινον πυρὸς ἀποῤῥιφῆναι. Ἀβλαβεῖς δὲ διαμείναντας θείᾳ ῥοπῇ [ῥωπῇ 3.] ἐκέλευσεν μάταιος κατὰ τῆς καρδίας [τῶν καρδίων 2, 3, 4.] αὐτῶν καὶ τῆς κεφαλῆς καὶ τῶν σπλάγχνων [αὐτῶν add. 1.] ἥλους ἐμπαγῆναι [ἐμπαρεῖναι 1.] καὶ ἔτι πνέοντας ἐν τύμβῳ [τάφῳ 3, 4.] ἀσφαλισθῆναι, καὶ οὕτω τῇ σκληρᾷ καὶ ἀνυποίστῳ [ἀνιπίστῳ 1.] βίᾳ παρέδωκαν τῷ Θεῷ τὰς ἁγίας αὐτῶν ψυχάς.

Commemoratio sacrosanctorum martyrum Nicandri, episcopi Myrorum metropolis, et Hermaei presbyteri. Qui cum ordinati fuissent a Tito apostolo et episcopo Cretae, multosque a cultu idolorum aversos duxissent ad Christum, accusati sunt apud urbis praefectum Libanium. Hic vero eos cum indomitis equis suis alligasset cursum citatis, castigabat. Tracti igitur diu sancti vulneribus sunt confossi ita ut, eorum carnibus dilaniatis, sanguine faedaretur terra. Deinde iterum iussit suspensos fustibus caedi et in caminum ignis proici. Cumque divina virtute illaesi permansissent mandavit vesanus iudex pectori eorum, capiti et visceribus clavos infigi, atque adhuc spirantes in sepulcrum detrudi. Itaque in hoc crudeli et intolerando supplicio tradiderunt Deo sanctas suas animas.

[2] [et alibi.] Quae omnia contraxere Ephemerides metricae hoc disticho:

Χριστὸν ποθοῦντας ζῶντα μάρτυρας δύο
Καὶ ζῶντας ἐνθάπτουσι πικρῶς τῷ τάφῳ.

Vivum Deum desiderantes martyres
Vivi duo sunt obruti terrae aggere.

Paulo magis explicita est commemoratio Sirleti, quae sic sonat: Nicander vero episcopus et Hermaeus presbyter, cum multos ab idolis ad Christum convertissent, Libanio praesidi oblati, propter christianae fidei confessionem laniati et suspensi, Deo sanctas animas tradiderunt. Omissis suppliciis, martyrologium Romanum refert passionem Myrae in Lycia, sanctorum martyrum Nicandri episcopi et Hermae presbyteri sub Libanio praeside. Apud Ruthenos S. Nicandrum etiam hodierno die coli testantur Tabulae Capponianae, quae tamen prorsus tacent de S. Hermaeo. Fasti autem slavici paene universi, quos collegit eruditissimus vir Ioannes Martinov in Anno ecclesiastico graecoslavico, citant sanctos martyres Nicandrum, episcopum Myrensem, et Hermaeum presbyterum. In ecclesia occidentali, si unum Molani auctarium Usuardi excipitur, quod refert sanctum martyrem Nicandrum, episcopum Myraeorum, silet autem de S. Hermaeo, nullum alibi apparet vestigium cultus eorum.

[3] [Non demonstratur S. Nicander fuisse a Tito Myrensium episcopus ordinatus,] Ad ipsas res gestas quod spectat SS. Nicandri et Hermaei, haec edisserebat iampridem Nicolaus Carminius Falconius [Sancti Nicolai Acta primigenia, p. 32.] : Evangelium Christi a temporibus apostoli Pauli per Lyciam constat esse disseminatum. Titus, Cretensium apostolus a Paulo constitutus, et Gortynae (quae metropolis eius insulae) primus episcopus ordinatus cum data potestate imponendi episcopos locis illis quae fidem Christi suscepissent, primum episcopum dedit Myris, iam ad Deum parte conversis aliqua. Is sanctus Nicander fuit, cui Hermaeus presbyter fuit additus ad labores, et post multa, una cum eo, sub Libanio praeside, martyrium passus est. Haec manifeste hausit Falconius ex menaeis paulo supra citatis vel ex alio simili documento. Eidem traditioni adstipulantur tum Lequien in Oriente christiano [Tom. I, p. 965, 966.] , tum Gams in Serie episcoporum [P. 443.] . Uterque enim successioni pontificum Myrensium praeponit S. Nicandrum, quem dicit a Tito ordinatum. In huius traditionis veritatem historicam detegendam et aliquo documento praeter Graecorum sacrorum librorum testimonium confirmandam diu, sed frustra, inquisivimus, faterique cogimur eam nullo alio nisam fundamento apparuisse.

[4] [quod minime certum faciunt Graecorum libri.] Istos libros sacros iam audivimus conclamantes episcopum Nicandrum a Tito impositum. Quorum testimonii exemplo sit Menaeum Cutlumusiani, in tropariis, oda 3, 5 et in exapostilario [Tomo Novembris, pp. 27 sqq.] .

Κλῆμα εὐφορώτατον,
Τίτου φυτείας ἐγένου
Τοῦ τῶν Κρητῶν φωστῆρος,
Βότρυας φέρον λογικούς,
Γλεῦκος ἡμῖν πηγάζοντας σωτήριον,
      Νίκανδρε μακάριε.
Παύλου ναμάτων ἔμπλεως
Τῖτος γεγονώς,
Σὲ καταρδεύει δεικνύων ποταμὸν
Ρεῖθρα θαλερὰ τῆς ἀθεΐας
Κατακλύζοντα, Νίκανδρε.
Φυτεία τοῦ παμμάκαρος
Ἐδείχθης Τίτου, Νίκανδρε,
Ὑφ᾽ οὗ τῆς πόλεως Μύρων
Ἐχρίσθης, ὅσιε πάτερ,
Ἀρχιερεὺς θεόληπτος.

Racemus fructifer
Ex Titi propagine factus es,
Cretensium illuminatoris,
Uvas gestans spirituales,
Mustum nobis stillantes salutare,
      Nicander beate.
Pauli laticibus plenus
Titus effectus
Te irrigat ostendens flumen,
Turbidos torrentes impietatis
Obruentem, Nicander.
Propago beatissimi
Visus es Titi, Nicander,
A quo urbis Myrae
Consecratus es, sancte pater,
Antistes inspiratus.

Sed hoc pietatis encomium non aliunde stabilire datur, nec Graecorum legendis prorsus fidere licet. Quomodo ergo audeat Carminius Falconius scribere se probavisse primum Myrorum archiepiscopum fuisse sanctum Nicandrum non possumus non mirari. Hac certe de causa tanto credulitatis affectu suscepit hanc traditionem Graecorum pientissimus commentator Actorum sancti Nicolai, quia apprime cordi erat ipsi celebratissimi sui pontificis sedem ad tempora usque apostolorum deducere. Sed gravius sane exstat Falconii gratuita assertione quod Lequien in Oriente christiano non dubitarit inscribere S. Nicandrum inter Myrenses episcopos ipsumque asseverare unctum a S. Tito. Proin vel eo magis movebitur aliquis hoc testimonio quod Lequien minime se praebeat facilem in struenda serie praesulum in ecclesia Myrensi. Nihilominus, quoniam nec Lequien documentum historicum afferat in quo pes certo figatur, nihil ratum retineri valet de S. Nicandri episcopatu. Ceteroquin tota successio episcoporum Myrensium satis est intricata, nec ipse Carminius diffitetur nullum inveniri post S. Nicandrum episcopum Myrensem ante Tatianum, quem interfuisse anno 381 concilio Constantinopolitano compertum est.

[5] [De martyrio SS. Nicandri et Hermaei.] De martyrio quod subierunt SS. Nicander et Hermaeus plurima quae afferuntur in Actis nonnihil aliquibus displicent. Et primo quidem, si datur sanctos istos fuisse in ecclesia Myrensi a Tito constitutos, sub Domitiano eos passos fuisse oportuit anno Christi circiter nonagesimo quinto. Ast quaerunt critici quidam, hypercritici nimis, utrum tam late patuerit Domitiani persecutio ut etiam ad hosce fines paene ultimos imperii saevierit. Cum cl. viro Paulo Allard [Cfr. Histoire des persécutions pendant les deux premiers siècles, pp. 113 sqq.] , non exinde putamus suspicandam esse opinionem de martyrio SS. Nicandri et Hermaei, siquidem in toto litore Asiae minoris, Antiochiae, Smyrnae et Pergami, certo certius vexati sunt christiani, edicente Domitiano. Sed aliis multum displicet hoc nomen Libanii atque haec dignitas comitis Lyciae allata in synaxario. Libanii nomen per tria prima saecula sibi inauditum notat Falconius, et ne in Plutarcho aut Athenaeo quidem inventum, qui sunt vera antiquorum nominum propriorum officina. Primus Libanius in quarto saeculo occurrit, sub Valente imperatore, celebris nempe sophista. Dignitas vero comitis Urbis aut provinciae nondum usitata erat duobus primis saeculis, et non nisi tertio vel quarto saeculo usurpatur. Ad haec tamen non ita aegre responderi potest. Nomen Libanii utique non repugnat quin sub Domitiano coeptum sit adhiberi. Quod hactenus latuerit, quid obstat? An omnia reperta nomina veterum? Praeterea, non omnino verum est ignoratum fuisse hoc nomen ante saeculum IV [Cfr. Pape-Benseler, Wörterbuch der griechischen Eigennamen, tom. II, p. 800.] . Si comitis nomen non occurrit primis saeculis in documentis imperii, nihilominus officium ipsum in usu est, nec certe in specie, illo carebat Lycia, ut notat Valesius ad Theodoreti libri quinti caput XXVIII. Igitur illud vocabulum comitis hoc tantum evincit Acta non fuisse conscripta nisi post duo priora saecula, quod nemini videbitur mirum. Comes dictus est Libanius, Lyciae consularis, quia compilator Actorum S. Nicandri in scribendo suo se tempori accommodavit. Tandem quia inusitatos cruciatus referunt minus probanda censentur Acta. At immerito, reponit Falconius, nam clavos martyrum corporibus infixos Myrensis ecclesia detexit postea, coluitque et ad servandam traditionem quotannis ostendit in celeberrimo illorum festo. Unde haec didicerit non datum est reperire, sed quis audeat Falconio caece fidere, qui in solo nomine Hermaei Balburensis, unius ex subscriptoribus Synodi Constantinopolitanae habitae anno 381, invenisse sibi videtur testimonium pro cultu sancti Hermaei, in onere et martyrio socii sancti Nicandri?

[Annotatum]

* cod. Κρίτης

DE S. PORPHYRIO MARTYRE CAESAREAE IN CAPPADOCIA

TEMPORE INCERTO.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Porphyrius, mimus, M. Caesareae in Cappadocia (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

§ I. De cultu S. Porphyrii.

[1] [S. Porphyrius celebratur] Spiritum Dei ubi vult spirare et ex lapidibus fieri filios Abraham fasti sanctorum pluries testati sunt. At, si in aliquibus, in iis maxime qui progressi in theatrum ad illudendum sacris ritibus, subita Dei gratia, ex mimis et histrionibus martyres sunt effecti. In opere nostro quater iam sunt memorata similia divinae misericordiae prodigia, [Col. 022B] nimirum in S. Gelasio ad diem 27 februarii, in S. Ardalione ad 14 aprilis, in S. Genesio ad 25 augusti et in S. Porphyrio, sub Iuliano Apostata, ad diem 15 septembris. Hodie apud Graecos iterum occurrit alicuius Porphyrii mimi unanimis commemoratio.

[2] [in synaxario,] In synaxario sequens de ipso legitur elogium, quod desumpsimus tum ex tribus bibliothecae Parisinae codicibus, qui signati sunt numm. 1590, 1592 et 1594, tum ex synaxario Sirmundiano, nunc in bibliotheca Berolinensi asservato, ibique notato Phillipps num. 1622 [Cfr. supra p. 225, num. 2.] . In his martyrium S. Porphyrii legitur fol. 57v, 41v, 90v et 71r; codicem num. 1590 notamus 1, alios vero, nempe numm. 1592, 1594 et Berolinensem, numeris 2, 3, 4.

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἄθλησις τοῦ ἁγίου Πορφυρίου, τοῦ ἐκ μίμων. Οὗτος ὑπῆρχεν ἐπὶ τῆς βασιλείας Αὐρηλιανοῦ [Αὐριλλιανοῦ 2.] ἐκ τῆς Ἐφεσίων πόλεως ὁρμώμενος καὶ ἐκ μικρᾶς ἡλικίας μίμοις καὶ θεάτροις ἐντραφείς. Ὡς [ὃς 2, 3, 4.] διὰ τὴν αὐτὴν [αὐτοῦ 2.] αἰτίαν τῷ κόμητι Ἀλεξανδρεῖας [Ἀλεξάνδρου (sic pro Ἀλεξάνδρῳ) 1, 4.] ἐφεπόμενος εἰς Καισάρειαν ἤχθη [ἤχ. ε. Κ. 3, 4.] , οὗτος τὰ [τῇ 1, 3.] τῶν χριστιανῶν ποτὲ ὑποκριθείς, ὑφ᾽ ἑτέρου μίμου τὸν ἐπίσκοπον ψευδομένου [σχηματισαμένου 3, 4.] βαπτίζεται καταπαίζοντος [καταπαίζων 1, καταπαίζοντων 2.] δῆθεν καὶ ἐπιχλευάζοντος τὰ ἡμέτερα. Οὗ γενομένου καὶ στολὴν λευκὴν [ἀληθῶς add. 3, 4.] ὑπόδυντος [ἀγγέλων ἁγίων αὐτοῦ προπορευομένων μετὰ λαμπάδων καὶ ψαλλόντων· ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθησαν add. 3, 4.] , αὐτὸς μὲν τέλειον τὸν χριστιάνισμον ὑπεδέξατο. Ἄγγελοι [(Ἄγγελοι-καὶ κατὰ) om. 3, 4.] δὲ ὥφθησαν προηγοῦμενοι αὐτόν· οἱ καὶ κατὰ ἀνατολὰς προσεύχεσθαι [προσηύχετο 3, 4.] τοῦτον ἐδίδαξαν [τ. ἐδ. om. 3, 4.] καὶ τῷ μετώπῳ καὶ παντὶ [πάντα 2.] τῷ σώματι τὸν [om. 2.] σταυρὸν [σταυρῷ 2.] διαγράφειν [διέγραφε 3, 4, qui addunt τοῦτο διδαχθεὶς παρὰ τῶν ἀγγέλων.] . Ὅθεν καὶ [Ὅθ. κ. om. 3, 4.] πολλοὶ [δὲ add. 3, 4.] προσῆλθον τῇ τοῦ Χριστοῦ πίστει [τοῦτον ἴδοντες οὕτω λαμπρῶς ἔχοντα add. 3, 4.] . Οἱ καὶ διὰ νεφέλης [Maximus Margunius huius loci subobscuri sequentem tradit paraphrasim: οἱ ὁποῖοι ἐβαπτίσθησαν καὶ διὰ μέσον μιᾶς νεφέλης. Cfr. Βίοι ἁγίων, ad d. 4 novembris. At ut verba καὶ διὰ νεφέλης interpretemur in Spiritu sancto movet nos quae, post Rossi et Garrucci, doce Kraus, Real-Encykl. der christl. Altert., tom. II, p. 838, de nebula symbolo Spiritus sancti.] ἐβαπτίσθησαν καὶ ἐν [om. 3. 4.] τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ προσῆλθον. Εἷτα τοῦ κόμητος [τῷ κόμιτι 2.] τὸν ἅγιον προσκαλεσαμένου, ἐπεὶ μὴ τὰ τῶν χριστιανῶν ἐξωμόσατο, ξίφει αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν ἀποτέμνει καὶ οὗτως ἐπληρώθη αὐτοῦ μαρτυρία.

Eadem die, certamen sancti Porphyrii, unius ex mimis. Iste fuit, imperante Aureliano, ex Ephesinorum urbe oriundus et ex pueris inter mimos et in theatris educatus. Cum, hac de causa comitem Alexandriae secutus Caesaream ductus est, ritus christianorum forte repraesentans, ab alio actore scenico episcopi personam agente baptizatur, illudente sane et ludibrio habente nostra mysteria. Quo facto, stola alba indutus ipse christianismum vere recepit. Apparuerunt etiam angeli comitati illum, qui et versus orientem precari ipsum docuerunt, et fronti nec non et toti corpori crucem describere. Inde quoque multi accesserunt ad fidem in Christum, qui et in Spiritu sancto sunt baptizati et catholicam ecclesiam sunt ingressi. Postea comes vocatum ad se sanctum, quoniam christiana dogmata noluisset eiurare, gladio decollari iussit, atque ita impletum est eius martyrium.

[3] [in Menologio Basilii,] In Menologio Basilii sequens de S. Porphyrio legitur notitia; quae transcripta est ex codice D. 74 parte sup. bibliothecae Ambrosianae, Mediolani, fol. 44b – 44d. Variantes lectiones quae damus eae sunt quae discrepant in editione cardinalis Albani [Tom. I, p. 165.] .

Ἄθλησις τοῦ ἁγίου μάρτυρος Πορφυρίου. Οὗτος [Πορφύριος μάρτυς.] ὑπῆρχεν ἐπὶ τῆς [om.] βασιλείας Αὐρηλιανοῦ * ἐκ τῆς πολέως Ἐφέσου· εἷς ὤν τῆς θυμέλης καὶ ἐν τῇ ὀρχηστικῇ εὐδοκιμῶν. Τοῦτον ἰδὼν [(Τοῦτον ἰδὼν) τούτου τοῖς παιγνίοις τερφθεὶς.] τῆς Καισαρέων κόμης Ἀλέξανδρος καὶ τερφθεὶς τοῖς παιγνίοις αὐτοῦ [κ. τ. τ. π. α. om.] , προσελάβετο [αὐτὸν add.] καὶ ἀπὸ τῆς Ἐφέσου [ἀ. τ. E om.] ἤγαγεν εἰς Καισάρειαν. Ἑορτῆς δὲ τοῖς δαίμοσιν ἡγουμένης [τελουμένης.] , καὶ τοῦ κόμητος προκαθημένου [κ. τ. κ. π. om.] , καὶ τῶν παιγνίων γινομένων ἐκωμοδοῦντο [διεπαίζοντο καὶ.] οἱ τῶν χριστιανῶν τύποι. Καὶ προσήχθη Πορφύριος παρὰ τοῦ δῆθεν εἰς τύπον ἐπισκόπου σχηματισθέντος βαπτισθῆναι· ἐνεχθέντος οὖν ὕδατος, γυμνωθεὶς Πορφύριος [om.] εἰσῆλθεν ἐν αὐτῷ, ἐπιβοωμένου [om.] τοῦ ψευδοεπισκόπου, καθῶς ἔχουσιν [(καθ. ἔχ.) ὡς.] οἱ χριστιανοὶ, καὶ [om.] λέγοντος· εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος βαπτίζεται Πορφύριος. Καὶ τούτου γενομένου *, ἦλθον οἱ ἄγγελοι στολὴν λευκὴν ἐνδύσαντες αὐτὸν μετὰ λαμπάδων [(ἧλθον-λαμπάδων) καὶ ἐνέδυσαν στολὴν λευκὴν τὸν Πορφύριον.] ψάλλοντες τὸ [om.] . ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε, ἀλληλουΐα. Καὶ ἐγένετο τὸ ἐν παιγνίῳ * βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ. Διὸ καὶ [(καὶ ἐγένετο-πολλοὶ) ἰδόντες οὖν τὸ θαῦμα.] πολλοὶ ἐπίστευσαν ἐπὶ τὸν Κύριον, λογισάμενοι ὅτι εἰ τὸ * ἐν σχήματι βάπτισμα οὕτως ἰσχύει πόσῳ μᾶλλον τὸ κατὰ ἀλήθειαν [λογισάμενοι ὁθεν om.] . Ὅθεν αἰσχυνθεὶς κόμης [ δὲ κόμης αἰσχυνθεὶς.] ὑπεχώρησε, καὶ τῇ ἐπαύριον ἀγαγὼν τὸν Πορφύριον καὶ ὡς γόητα διαβαλὼν καὶ τιμωρησάμενος διὰ ξίφους ἐτελείωσεν [(καὶ τιμωρησ.-ἐτελ.) ἀπεκεφάλισεν.] .

Certamen sancti martyris Porphyrii. Ille erat, Aureliano imperatore, ex urbe Epheso, egregius scenicorum ludorum actor. Quem cum vidisset, cuius ludicra arte delectatus est, Alexander Caesariensium comes, secum Caesaream Epheso adduxit. Agebatur forte daemonum dies summa, praesidente comite, cum ludorum celebritate, in quibus et christianorum ritus per iocum repraesentabantur. Productus igitur est Porphyrius, ut ab eo scilicet qui personam episcopi induerat baptizaretur; allatam aquam nudatus Porphyrius ingreditur, falso interim clamante episcopo, ut solent christiani, et dicente: In nomine Patris et Filii et sancti Spiritus, baptizatur Porphyrius. Quo facto, adfuere angeli qui stola alba induerunt eum, facesque ferentes psallebant istud: Quicumque in Christo baptizati estis, Christum induistis, alleluia. Et factum est illud in ludibrio baptisma ad remissionem peccatorum eius. Quapropter multi crediderunt in Dominum, cogitantes si fictum baptisma tantum valeret, eo plus illud quod est verum. Inde rubore suffusus comes discessit, et sequenti die adducens Porphyrium, praetenso magicae artis crimine, castigatum gladio absumpsit.

S. Porphyrii praeconium his versibus comprehendit Martyrologium metricum:

Πορφύριος εὐστόλιστος ἐξ ὕψους
Λαμπρὰν στολισθεὶς πορφύραν τῶν αἱμάτων.

Ornate Porphyri a Deo, iam splendida
Ornatus es fusi cruoris purpura.

[4] [in menologio Sirleti,] In menologio cardinalis Sirleti brevissima formula annuntiatur S. Porphyrius; quae sic sonat: Natalis sancti martyris Porphyrii, qui fuit ex urbe Ephesi sub Aureliano imperatore christianam fidem confessus, ense obtruncatus est. Mirandum quidem eminentissimum interpretem, secus atque alibi fecerit, parce nimis S. Porphyrii res gestas rettulisse. Praetermittit conditionem mimicam, baptismum per ludibrium susceptum, locum passionis; quae tamen omnia in menologiis sedulo recitantur. Ad praesentem igitur Sirleti locum erit Iacobi Basnagii haec observatio applicanda: Quamquam his in rebus peritissimus fuerit Sirletus, attamen distractus aliis curis, vel ipsum tanta describere cum pigeret, multa omisit. Quae quidem recitamus, non ut in illustrissimi viri eruditionem impetamus, sed ut lectorem moneamus ne propter breviorem hanc Sirleti recensionem putet primigenia S. Porphyrii Acta, si qua fuerint, decursu temporum per compilatores extra veritatis limites producta fuisse.

[5] [apud Latinos, Slavos et Syros.] Nullum est dubium quin ex menologio Sirleti profluxerit commemoratio S. Porphyrii quam reperire est in martyrologio Romano, quaeque ita enuntiatur: Ephesi, sancti Porphyrii martyris sub Aureliano imperatore, inaccurata valde quod locum martyrii spectat. Non enim Ephesi in Asia, unde quidem oriundus, sed Caesareae in Cappadocia passus est S. Porphyrius, ut expressis verbis ferunt Acta graeca et synaxaria. Error Baronii in Sirletum est refundendus, qui, omisso passionis loco, nec ulla regionis mentione addita praeter Ephesum, ansam erroris praebebat illis qui ex ipso ceu fonte haurire forent contenti. Atque exinde etiam solvitur hoc dubium propositum a maioribus nostris [Auctaria octobris, indicis generalis p. 420.] , cum, in Elencho sanctorum quorum Acta in prosecutione operis Bollandiani elucidanda videntur, duplicem ponunt S. Porphyrium hac die quarta novembris, alterum Caesareae, alterum Ephesi martyrio coronatum. Vetera martyrologia ecclesiae occidentalis non meminerunt S. Porphyrii, qui non nisi auctoritate cardinalis Baronii, qui fidet ipse Sirleto, extra limites ecclesiarum Graecarum spatiatus est. S. Porphyrium silentio premere huius diei fastos Slavicos paene universos monet R. P. Ioannes Martinov [Annus ecclesiasticus graeco-slavicus, p. 269.] , adeoque errare auctorem adnotationum in kalendarium Ostromiri, qui asserit contrarium. Non nisi in codice Novgorodensi musei Rumiantsoviani servata est apud Slavos memoria S. Porphyrii. Sed exstat S. Porphyrii commemoratio in kalendario Syrorum quod vulgavit Assemanus ex codice Vaticano [Bibl. Clement., tom. II, cod. xx, p. 118.] .

[Annotata]

* cod. Αὐριλιανοῦ

* cod. γινομένου

* cod. τῶ ἐμπαιγνίω

* cod. τῷ

§ II. De Actis S. Porphyrii.

[6] [Acta S. Porphyrii non ea sunt quae tradit Fabricius,] Fabricius [Bibl. graeca, tom. X, p. 316.] S. Porphyrii, quem Caesareae in Cappadocia martyrium subiisse refert, Acta indicat, auctoris, ut ipse profitetur, incerti et quae his verbis incipere dicit: Βασιλεύοντος τοῦ παρανόμου καὶ ἀσεβεστάτου Αὐρηλιανοῦ. Dein notat Meursium in Glossario graeco-barbaro [Edit. altera, Lugduni Batavorum, 1614, p. 477.] , sub verbo Ῥουβαίουβος, quod invenitur in Porphyrii Vita, auctorem tradere Iulium (sic) Metaphrastem. In hac ultima Fabricii citatione quot verba tot sunt fere errores. Primo quidem Meursius non Iulium Metaphrastem adducit, sed Metaphrastem. Dein, quod gravius est, et in hunc errorem lapsi sunt tum Meursius, tum Fabricius, Vita Porphyrii, de qua heic agunt, minime est, ut falso putarunt, Vita Porphyrii Caesariensis martyris, sed Vita Porphyrii episcopi Gazensis, conscripta a Marco diacono. In hac enim, non autem in illa, reperiuntur, secundum versionem latinam Gentiani, quam nostri ediderunt ad diem 27 februarii [Tom. III Februarii, p. 650, n. 26. Textus graecus nuper in lucem prodiit cura Mauricii Haupt in ephemeridibus Abhandlungen der köninglichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 1874, p. 171 sqq. Eiusdem textus emendationes videsis in Jahresbericht über die Fortschritten der klass. Alterthum, Berolini, 1877, p. 544 – 46, 554 ab A. Eberhard propositas, nec non in Zeitschrift für wissensch. Theologie, tom. XXXI, p. 354 sqq., quas tradit Dräseke.] , verba ad quae Meursius alludit, nempe Ἱλάριός τις σουβαδίουβα τοῦ μαγιστριανοῦ [Cfr. Cangii Glossarium mediae et infimae latinitatis, in edit. ultima 1886, tom. VII, p. 623, V° Subadiuva; nec non Abhandlungen der kön. Akad. der Wiss. zu Berlin, tom. cit., p. 184.] . Ex hoc Meursii errore concludere licet primo eum non vidisse oculis quaedam Acta S. Porphyrii diversa ab iis quae novimus et quae mox subiungemus, praeterea eius testimonium immerito, utpote falsa referens, adduci a Fabricio. Immo dubitandum est valde num Fabricius, ipsiusque emendator Harlesius, prae manibus habuerint Acta illa diversa de quibus loquuntur. Secus, nonne fallax Meursii testimonium et ipsi retractavissent? Nonne correxissent, ut fecit Cangius? Haec est ratio cur suspicemur non esse admodum diversam ab ea quam trademus, et quae incipit Αὐρηλιανὸς βασιλεύσας, Passionem illam cuius Fabricius indicat exordium Βασιλεύοντος τοῦ παρανόμου καὶ ἀσεβεστάτου Αὐρηλιανοῦ, cuiusque vestigium nullibi potuimus reperire in catalogis bene multis quos evolvimus chirographorum graecorum.

[7] [sed reperiuntur in codice Veneto Sancti Marci,] Quae mox lectori praebebimus Acta, ea asservantur Venetiis in bibliotheca divi Marci. Insunt codici signato num. CCCXLIX in catalogo per titulos digesto opera Antonii Zanetti. Quem codicem sic ipse describit [P. 160.] : In-folio membranaceus, foliorum 332, saeculi circiter XII. Metaphrastae aliorumque Vitae sanctorum; mensis novembris prima medietas. Acta S. Porphyrii, quae non sunt Metaphrastae, sed alius cuiusdam non quidem melioris notae compilatoris, ut ipse Zanettus notat, leguntur a folio 123v ad 125r. Ex hoc codice iam semel edita est haec Passio S. Porphyrii in opere graeco cui titulus: Μνημεῖα ἁγιολογικὰ νῦν πρῶτον ἐκδιδόμενα ὑπὸ ἱεροδιακόνου Θεοφίλου Ἰωάννου διδάκτορος τῆς φιλολογίας. Βενετίᾳ, τυποὶς φοίνικος, 1844 [Pp. 357 – 360.] . Eorundem Actorum brevius compendium vulgavit saeculo XVII Maximus Margunius, postea episcopus Cytherorum factus, sed antea doctor Venetiis, ut, in notis ad Philippi Cyprii Chronicon ecclesiae Graecae [P. 445.] testatur Henricus Hilarius de Cyrillo Lucari, quem narrat Venetiis docentem audivisse Maximum Margunium. Quae, si cui minoris momenti visa fuerint, innuunt tamen Maximum Margunium probabilius deprompsisse suum Vitae Porphyrianae schema ex codice Veneto supra descripto, quippe qui in bibliotheca Sancti Marci reconditus sit a saeculo XV, datus ab eminentissimo cardinali Bessarione, et qui etiam referat bovem a S. Porphyrio suscitatum et simulacra ab eo conquassata; quae cum reperiantur in Actis codicis Veneti, exsulant a menologiis et synaxariis. Prodiit Maximi Margunii Vita S. Porphyrii in eius opere, anno 1629 primum edito et sic inscripto: Βίοι ἁγίων ἐκ τῆς ἑλληνικῆς γλώττης, ἤτοι ἐκ τῶν συναξαρίων μεταφρασθέντες παρὰ Μαξίμου ταπεινοῦ ἐπισκόπου Κυθήρων εἰς κοινὴν ὠφέλειαν.

[8] [quorum expenduntur varia adiuncta,] Ad ipsa Acta quod pertinet, ea censemus fuisse compilata saeculo X aut etiam tardius, ex iis quae eorum ignotus auctor invenit in menologiis et synaxariis; nec ex Actis quae praesto sunt nobis ullo modo manant menologia et synaxaria. Etenim, ex una parte, ut legenti facile patebit, singula quae reperiuntur in synaxario leguntur et in Actis, haud raro iisdem verbis, ex altera vero parte, et haec est praecipua opinionis nostrae ratio, in his nullo modo alluditur ad miraculum bovis, qui precibus S. Porphyrii in vitam est revocatus. Iam vero solent in huiuscemodi annalibus, saltem per unum alterum verbumve, res gestae sanctorum qui ab illis commemorantur significari. Hinc minime propugnandum est Acta nostra esse prorsus genuina, praesertim propter hoc miraculum, tale profecto quod potius praeposteri scriptoris poeticae lucubrationi videatur adscribendum quam nudam veritatem sapiat. Ipsae res gestae pauca praebent disputanda; nam nihil est dicendum de praefecto Alexandro, cuius nomen ab auctore anonymo tamquam commune valde in Actis martyrum, non alia de causa fuit electum, neque de episcopo Caesareae plane ignoto, siquidem in serie huius urbis pontificum nullius eorum qui vixerunt ante concilium Nicaenum mentio ad nos pervenit. Prima fronte, utrum S. Porphyrius non sit idem cum isto Porphyrio, ipsomet mimo, qui colitur die 15 septembris, oriri potest dubitatio. Sed cum praeter nomen, nulla alia adiuncta concordent, immo prorsus discrepent et nomina imperatorum, Iuliani et Aureliani, et locus martyrii, hinc Caesarea, inde prorsus celatus, et occasio passionis, in hodierno martyre praeclara et publica, supernaturali via, conversio autem istius Porphyrii qui colitur mense septembri non adeo perspicua, satius est duos Porphyrios mimos servare diversos. Identica enim denominatio non multum movere debet, quoniam illud Porphyrii nomen apud Graecos tam frequenter venit in usum ut per se minime natum sit ad personarum identitatem innuendam. Proinde non possumus, quod nos valde taedet, eruditissimi et de nostro collegio tam bene meriti viri Ioannis Martinov [Ann. eccl. gr.-slav., p. 269.] sententiae patrocinari, qui ex titulo igrnik, hoc est mimi, quem praefert S. Porphyrius in codice Rumiantsoviano, arguit sanctum nostrum non esse diversum ab illo qui coli solet die 15 septembris, et proin non sub Aureliano imperatore, uti cum Sirleto minus recte scripsit Baronius in martyrologio, sed sub Iuliano Apostata, capite truncatum fuisse. Scilicet, non infitiamur ex uno sancto Porphyrio potuisse decursu temporum bis recurrere eiusdem commemorationem in fastis, sed nulla ratio solida affulget nobis cur Actorum nostrorum et synaxariorum notitiae claras nimis ad hanc diem traditas corrigamus ex formula minus determinata qua commemoratur S. Porphyrius ad diem 15 septembris.

[9] [potissimum martyrii tempus.] De anno martyrii S. Porphyrii nihil certi decerni valet. Dicitur passus sub Aureliano, qui annos quinque, ab anno 270 ad 275, regnavit. Nuperrime novo examini subiecta est inter eruditos controversia saepius agitata de veritate persecutionis Aureliani. Quam negat prorsus cl. v. Victor Duruy, cui et Aureliani agendi modus erga Paulum Samosatenum et pax qua, ipso regnante, gaudebant christiani non videntur ansam ullam praebere opinandi Aurelianum umquam cogitasse de vexandis Christi discipulis [Histoire des Romains, ed. alt., 1883, tom VI, p. 495.] . Re quidem vera, de persecutione ista tacent fere historici ecclesiastici, aut non diserte loquuntur, nec eam evincere quae nomen Aureliani referunt Acta martyrum dicit iudicio certe severior cl. vir Beniaminus Aubé [L'Église et l'État dans la seconde moitié du IIIe siècle, pp. 464 – 485.] , cuius sententiam temperavit, saltem in aliquibus, cl. Paulus Allard [Les dernières persécutions du IIIe siècle, pp. 229 – 260.] . Nihilominus, ut concedit ipse Aube, non est credendum omni fundamento carere, etsi non expers sit praeiudicii exaggeratae veritatis, quatenus persecutionem universalem admittat, traditionem quae asserit fuisse, Aureliano imperante, in variis orbis regionibus, praesertim in Gallia, in Italia et in provinciis orientalibus, christianos damnatos et suppliciis multatos. Attamen non ad priores Aureliani regnantis referendae sunt passiones martyrum, sed ad annos 274 et 275, immo perseverasse vim edicti septem octove menses post mortem Aureliani, qui occisus est mense martio anni 275, ostendit cl. Paulus Allard. Quapropter ad hanc eandem aetatem pertinet etiam passio S. Porphyrii, quo tempore, ut scribit Baronius [Annales ecclesiast., anno 275, VIII.] , Aurelianus quae erant in Cappadocia vexavit ecclesias, ac potissimum eam quae totius provinciae metropolis erat, Caesarea scilicet.

ACTA S. PORPHYRII
edita ex Theophili Ioannis opere inscripto Μνημεῖα ἁγιολογικά, pp. 357 – 60, adiecta interpretatione latina.

Porphyrius, mimus, M. Caesareae in Cappadocia (S.)

CAPUT PRIMUM.
Porphyrius mimus in theatro Caesariensi baptizatur per ludibrium.

Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Πορφυρίου τοῦ ἐν Καισαρείᾳ τῆς Καππαδόκων μαρτυρήσαντος.

[1] Αὐρηλιανὸς βασιλεύσας Ῥωμαίων, διωγμὸν κατὰ χριστιανῶν ἐκίνησεν. Ἦν δέ τις ἐν τοῖς χρόνοις ἐκείνοις ἀνήρ, Πορφύριος τῷ ὀνόματι, Ἐφέσιος τῷ γένει, μῖμος τῷ ἐπιτηδεύματι, ἐν τοῖς θυμελικοῖς θεάτροις ἀνατραφείς. Τοῦτον ἰδὼν Ἀλέξανδρός τις, κόμης Καισαρέων, εὐφυῶς ὑποκρινόμενον καὶ τερφθεὶς ἐπ᾽ αὐτῷ, μετῴκισεν αὐτὸν ἀπὸ τῆς Ἀσίας εἰς τὴν Καππαδοκίαν. Θεάτρου δὲ ἐν τῇ Καισαρέων ἐπιτελουμένου, προστάξει τοῦ Ἀλεξάνδρου, καὶ πολλῶν παιγνίων τελουμένων, εἰσῆλθον καὶ ὑποκριταὶ τῆς τῶν χριστιανῶν ἀμωμήτου μυσταγωγίας τῆς ἐν τῷ θείῳ βαπτίσματι τελουμένης. Καὶ δὴ καταστήσαντες ἐπισκόπους καὶ πρεσβυτέρους, διακόνους τε καὶ τὰ λοιπὰ τάγματα, οἱ θυμελικοὶ * προεβάλοντο τὸν Πορφύριον, ὡς κατηχούμενον, ὑποδέχεσθαι τὸ βάπτισμα μέλλοντα. Καὶ σχηματίσαντες ἑαυτοὺς κατὰ τὸν τύπον τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας, ἐνέπαιζον τὰ τῶν χριστιανῶν μυστήρια. Καὶ ἐνέγκαντες ὕδωρ, καὶ ἐκδύσαντες τὸν Πορφύριον ἔστησαν· καὶ ἐπικαλεσάμενος δῆθεν ἐπίσκοπος Πατέρα, καὶ Υἱόν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, ἐβάπτισεν αὐτόν. Καὶ ἐνδύουσιν αὐτὸν στολὴν λευκήν, οὐκ εἰδότες οἱ ἄθλιοι ἀχλεύαστον οὖσαν τὴν δύναμιν τοῦ Χριστοῦ· ἐκεῖνοι μὲν γὰρ ἐν χλεύῃ τὸ τῆς ἁγίας Τριάδος ὄνομα ἐπικαλεσάμενοι, τὸ ἅγιον ἐξεμυκτήριζον βάπτισμα τοῦ Χριστοῦ· δὲ θαυμαστὸς ἐν δόξαις καὶ φιλάγαθος Κύριος, τὸ θεῖον ἐκεῖνο δώρημα τιμῶν παρὰ τοῖς ἀπίστοις, καὶ τὴν ἑαυτοῦ πίστιν μετ᾽ ἰσχύος βεβαιῶσαι βουλόμενος, θαῦμα εἰργάσατο, τῶν πώποτε γενομένων παραδοξότατον. Καὶ μή τις ἀπιστεῖν τολμήσῃ, ἵνα μὴ ἀκούσῃ, ὅτι ἔργον εἰργασάμην, οὐ μὴ πιστεύσετε ἐάν τις ἐκδιηγῆται ὑμῖν, ἀλλ᾽ ἀπιστήσας κατακριθήσεται. Τί γάρ; ἔστι τοῦτο πρὸς τὴν τοῦ Θεοῦ δύναμιν ἀδύνατον; σημεῖα δὲ τοῖς ἀπίστοις, οὐ τοῖς πιστεύουσιν.

Martyrium sancti Porphyrii, qui Caesareae in Cappadocia passus est.

[1] Cum Aurelianus imperaret Romanis a, persecutionem contra christianos movit. Erat autem temporibus istis vir quidam Porphyrius nomine, ortu Ephesinus, arte mimus, utpote qui in scenicis theatris educatus. Quem cum vidisset Alexander b quidam, Caesariensium comes, eleganter ludentem, valde delectatus eius arte, ex Asia c in Cappadociam secum adduxit. Scena Caesareae constituta, iussu Alexandri, et variis ludis iam absolutis, processerunt actores christianorum venerandos ritus divini baptismatis repraesentaturi. Et quidem, instituentes episcopos et presbyteros, diaconosque cum ceteris ordinibus, produxerunt mimithemelae d Porphyrium ut tamquam catechumenus baptismum susciperet. Tunc effingentes seipsos ad normam sanctae Ecclesiae, christianorum mysteria per iocum absolverunt. Scilicet, aqua allata, Porphyrium vestibus exutum constituerunt, et invocans, qui personam episcopi agebat, Patrem et Filium et sanctum Spiritum, baptizavit eum. Simul vestierunt eum tunica alba, ignorantes miseri quia non irridetur virtus Christi. Isti vero deridentes sanctae Trinitatis nomen invocaverunt et sanctum Christi baptisma ludibrio habuerunt, sed mirabilis in prodigiis et optimus Dominus divinum illud donum honorificans in infidelibus et fidem in seipsum valide confirmare volens, miraculum est operatus, eorum quae umquam facta sunt maxime incredibile. Neque audeat quisquam diffidere, ne audiat quia opus operor ego, quod non credetis si quis enarraverit vobis, sed qui non crediderit condemnabitur. Quid ergo? Numquid istud apud Dei potentiam impossibile? Signa quidem infidelibus, non autem credentibus.

ANNOTATA.

a Aurelianus regnavit ab anno 270 ad 275. Sed edictum generale adversus christianos non nisi ultimo huius imperatoris anno prodiit. Cfr. ea quae diximus in commentarii praevii num. 8.

b Saepius occurrit illud nomen, tamquam praefectorum martyres damnantium, ac praesertim in illis Actis quae parum historica tota quanta figmentum scriptoris exstant.

c Asia, scilicet provincia Romana, quae complectebatur Mysiam, Phrygiam, Cariam, Pisidiam, Lycaoniam, Lydiam, cum Ionia et Aeolide.

d Verbum graecum θυμελικοί derivatur a vocabulo θυμέλη, quod locum editiorem significat, in quo gesticulatores adstantes ridicula pantomima provocare ad risum solebant. Cfr. Ruinart, Acta martyrum. p. 270.

* ed. θεμελικοὶ

CAPUT SECUNDUM.
Conversio S. Porphyrii.

[2] Ἅμα γὰρ τῷ βαπτισθῆναι τὸν ἄνδρα, τοῦ Πνεύματος χάρις ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐτόν· καὶ ὤφθησαν ἄγγελοι, λαμπαδηφοροῦντες καὶ προπορευόμενοι αὐτοῦ, καὶ φωνὴ ψαλμῶν ἠκούετο τερπνῶν, ὥστε ἀπὸ τῆς φωνῆς τῶν ἀγγελῶν σεισθῆναι τὸ θέατρον· οἱ δὲ ὄχλοι ἐταράττοντο σχιζόμενοι. Οἱ μὲν γὰρ αὐτῶν ἔλεγον· οἱ θεοί εἰσιν οἱ σὺν τῶ Πορφυρίῳ ὁρώμενοι διὰ τὸ ἀγαπᾶν αὐτόν, ἄλλοι φαντασίαν ὑπενοοῦν τὸ πρᾶγμα, οἱ δὲ ἐθαύμαζον φάσκοντες· εἰ τὸ ἐν γέλωτι βάπτισμα τῶν χριστιανῶν τοῖουτόν ἐστιν, τὸ ἐξ ὅλης καρδίας ὁποῖον ἄρα ἔσται; Καὶ καταβάντες συναπῆλθον τῷ Πορφυρίῳ ἐπὶ τῇ τῶν Χριστιανῶν ἐκκλησίᾳ, αἰτοῦμενοι παρὰ τοῦ ἐπισκόπου τὸ ἀληθινὸν βάπτισμα.

[2] Simul ac baptizatus est vir, Spiritus gratia supervenit in ipsum, et visi sunt angeli luminaria ferentes et accedentes illuc. Cantus quoque psalmorum audiebatur iucundorum, ita ut voce angelorum conquateretur theatrum. Turbae vero disturbabantur in contrarias partes. Alii enim illorum dicebant: Dii sunt qui apparent cum Porphyrio, quia carus est illis. Alii vero phantasma rem existimabant, alii autem mirabantur dicentes: Si irrisorium baptisma christianorum tantum est, ex toto corde susceptum quale iam erit? Et descendentes abierunt cum Porphyrio ad christianorum ecclesiam, requirentes ab episcopo verum baptisma.

CAPUT TERTIUM.
S. Porphyrius a iudice interrogatus bovem suscitat, tandem capite plectitur.

[3] δὲ κόμης, τότε μὲν ὑπὸ ἐκπλήξεως ἔλυσε τὸ θέατρον, τῇ δὲ ἐπαύριον τὸν Πορφύριον προσκαλεσάμενος λέγει αὐτῷ. Οὐ μάγον σε, Πορφύριε, ᾔδειν, ἀλλὰ μῖμον· τί οὖν ἦν τὸ χθὲς ἐπὶ σοὶ γενόμενον φάντασμα; ἅγιος Πορφύριος ἔφη· καὶ ὄντως εἰς τοσαύτην ἀθλιότητα μωρίας ἤλασας, ὡς φαντασίαν ἐκεῖνα πάντα δοκεῖν; κόμης λέγει· ὑβρίζεις, μιαρώτατε· μὰ τοὺς θεούς, εἰ μὴ ταχέως πρὸς αὐτοὺς ἐπιστρέψῃς *, θανάτῳ σε παραδώσω. Πορφύριος εἶπεν· εἰ μὴ σημεῖον ἴδω παρ᾽ αὐτῶν τελούμενον, οὐκ ἐπιστρέφω.

[4] Τότε προσκαλεσάμενος κόμης τοὺς τῶν θεῶν αὐτοῦ ἱερεῖς, δι᾽ εὐχῆς θαυματουργεῖν αὐτοὺς ἐκέλευσεν. Οἱ δὲ στήσαντες ἐν μέσῳ ταῦρον, καὶ πρὸς τὸ οὖς αὐτοῦ λαλήσαντες, ἐθανάτωσαν αὐτόν. Λέγει οὖν κόμης· ἴδε, Πορφύριε, δύναμιν θεῶν ἀήττητον καὶ προσκύνησον αὐτοῖς. Λέγει ἅγιος· ζησάτω ταῦρος τῇ ἐπικλήσει τῶν θεῶν ὑμῶν, καὶ τότε δύναμις αὐτῶν ἀήττητος ἔσται. Ἀτονοῦντες δὲ πρὸς τοῦτο οἱ ἱερεῖς, εἶπον· ἡμεῖς διὰ τῶν θεῶν ἡμῶν ἀπεκτείναμεν, σὺ διὰ τοῦ Χριστοῦ σου ζώωσον, καὶ πιστεύσομεν * αὐτῷ. Καὶ ἤρεσεν λόγος τῷ τε δήμῳ καὶ τῷ κόμητι. Καὶ πεσὼν ἐπὶ τὴν γὴν προσηύξατο ἅγιος, καὶ πάλιν ἀναστάς, ἐπῆρε τὰς χεῖρας κατὰ ἀνατολὰς καὶ εἶπεν· ἐπάκουσον δή μου, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ Θεός, ὃν, εἰ καὶ ἀνάξιος ὢν, ἐπέγνων, καὶ δεῖξον τὴν σὴν δύναμιν τοῖς περιεστῶσι, καὶ τὴν τῶν νεκρῶν ἀνάστασιν πίστωσον διὰ τοῦ βοὸς τούτου.

[5] Καὶ ἐπιστρέψας πρὸς τὸν ταῦρον, εἶπε· σοὶ λέγω, ἐν ὀνόματι τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἀνάστηθι. Καὶ παραχρῆμα ἀνέστη βοῦς, καὶ μυκώμενος ἐξῆλθεν ἐναντίον πάντων. Τῶν δὲ, ἅπαξ τῇ ἀπωλείᾳ προσκειμένων, μὴ ἐπιστραφέντων, ἀλλὰ τοῖς ἑαυτῶν θεοῖς καὶ τοῦτο ἐπιγραφόντων καὶ μεγαλυνόντων αὐτούς, δραμὼν ἅγιος ἐπὶ τοῖς λεγομένοις προσκηνίοις ἔνθα πλείονα ἵσταντο ἀγάλματα, θείῳ κινηθεὶς ζήλῳ, εἶπεν· ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ μου, ἔλθετε κάτω. Πεσόντων οὖν αὐτῶν, εἷς τῶν ἱερέων ὑπ᾽ αὐτῶν ἐθανατώθη, διαῤῥαγεὶς ὑπὸ ἀγάλματος τὴν γαστέρα. Τότε ἀγανακτήσας κόμης, δίδωσι κατὰ τοῦ ἁγίου Πορφυρίου τὴν διὰ τοῦ ξίφους ἀπόφασιν· δὲ ἅγιος χαρᾶς πλησθείς, μετεπέμψατο τάχιστα τὸν ἐπίσκοπον Καισαρείας, καὶ παρακαλέσας τοὺς στρατιώτας ἄδειαν ἔλαβε, καὶ λάθρα τὴν ἁγίαν κοινωνίαν παρὰ τοῦ ἐπισκόπου λαβών, οὕτως ἐτελειώθη ὑπὸ τοῦ ξίφους καὶ πρὸς Χριστὸν διὰ τάχους ἀνέδραμε, τὸν ἐπὶ τοῖς ἀγῶσι κομιούμενος τῆς νίκης στέφανον ἐν Κυρίῳ· ᾧ δόξα, καὶ τὸ κράτος, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[3] Praeses tunc prae stupore dimisit theatrum. Postridie autem cum Porphyrium advocasset, dixit ad ipsum: Non magum te, Porphyri, noveram, sed mimum. Quodnam ergo erat illud, quod heri tibi supervenit, phantasma? Sanctus Porphyrius ait: Revera in tantam infelicitatem insaniae devenisti, ut figmentum haec omnia videantur? Dixit praefectus: Iniurias profers, scelestissime. Per deos, nisi cito ad illos reversus fueris, morti te tradam. Porphyrius dixit: Nisi signum videro ab illis patratum, non revertor.

[4] Cum dein convocasset comes deorum suorum sacerdotes, per orationem prodigium efficere eos iussit. Qui, cum in medium protulissent taurum et ad aurem eius fuissent locuti, occiderunt eum. Dixit ergo praefectus: Agnosce, Porphyri, potentiam deorum invictam et adora illos. Respondit sanctus: Reviviscat taurus invocatione deorum vestrorum, et inde potestas illorum invincibilis erit. Cui rei impares sacerdotes dixerunt: Nos opera deorum nostrorum occidimus, tu per Christum tuum vivifica et credemus in ipsum. Placuit autem sermo tum populo, tum praefecto. Et humum cadens, oravit sanctus et iterum assurgens, levavit manus ad orientem, et dixit: Exaudi me, Domine Iesu Christe Deus, quem, indignus licet, agnovi, et manifesta tuam potentiam circumstantibus illis et tuam ex mortuis resurrectionem confirma per bovem istum.

[5] Et conversus ad taurum, ait: Tibi dico, in nomine Patris et Filii et sancti Spiritus, surge. Et ilico surrexit bos, et mugiens exiit coram omnibus. Dum illi vero unice perditioni intenti, minimeque conversi, diis suis illud ascriberent eosque glorificarent, currens sanctus ad supradicta proscenia a ubi plura constituta erant signa, divino commotus zelo, dixit: In nomine Christi mei, corruite. Igitur, cadentibus illis, unus sacerdotum peremptus est, quippe cuius venter casu statuae dilaceratus est. Tunc indignabundus praefectus, hanc sententiam profert adversus sanctum Porphyrium ut gladio necetur. Sanctus vero, gaudio repletus, accersivit citissime episcopum Caesareae et cum milites adhortatus esset, facultatem accepit ut secreto sacram communionem ab episcopo sumeret. Ita confectus est gladio et ad Christum cito cucurrit, ob certamina relaturus victoriae coronam in Domino, cui gloria et potestas nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Heic verbum προσκήνια non adhibetur ut designet proprie locum illum patentem et liberum in fronte scenae in quem exibant actores et histrioniam agebant, sed ipsum theatrum significat. Quod confirmatur ex statuis ibi expositis. Ut notum est, signis multis ornabantur veterum theatra; immo ad plura milia crevisse eorum numerum narrant scriptores classici.

* ed. ἐπιστρέψεις

* ed. πιστεύσωμεν

DE SS. PRIMO, CAESARIO, GREGORIO, PORPHYRIO, SATURO, AMANTO, PUBLIO, SECUNDA, VICTORINA, PERPETUA, VICTORE, QUARTO, MARTYRIBUS IN AFRICA.

TEMPORE INCERTO.

[Commentarius]

Primus M. in Africa (S.)
Caesarius M. in Africa (S.)
Gregorius M. in Africa (S.)
Porphyrius M. in Africa (S.)
Saturus M. in Africa (S.)
Amantus M. in Africa (S.)
Publius M. in Africa (S.)
Secunda M. in Africa (S.)
Victorina M. in Africa (S.)
Perpetua M. in Africa (S.)
Victor M. in Africa (S.)
Quartus M. in Africa (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

[1] [Horum martyrum non nisi nomina] Horum martyrum Africanorum nominibus recitatis, exclamat Florentinius: Iterum Africa martyribus exuberat [Vetustius eccl. occid. Martyrolog., ad diem 4 novembris.] . Attamen de his quoque sterile nimis permanet votum quod exprimebat Morcelli [Africa christiana, tom. II, p. 357.] : Utinam vero efficere alii diligentia aut felicitate aliquando possint uti et res gestae singulorum prodeant e latebris atque in hominum denique lucem ad imitandum proferantur. Nam hucusque nec in Passionibus ullis, nec in monumentis archaeologicis bene multis, quae praesertim hisce ultimis temporibus ad illustrandum martyrologium Africanum reperta sunt [Cfr. Paulum Allard, La Persécution de Dioclétien, tom. I, pp. 426 – 435; tom. II, pp. 289 – 292, atque Analecta Bollandiana, tom. IX, pp. 106 – 134.] , quicquam prodiit quod ad notitiam istorum martyrum sive de rebus gestis, sive de tempore, conferret. Proin, illas, quas sola nominum enuntiatio suggerit animadversiones, heic inseruisse contenti simus oportet.

[2] [et locus passionis cognoscuntur.] Primo exprimitur iterum hodierna commemoratio martyrum Africanorum sub eadem, quae ceteris diebus saepius notata est, formula prorsus indeterminata In Africa, de qua nuper illud observabat cl. v. Ludovicus Duchesne [Les Sources du martyrologe hiéronymien, p. 32.] hanc in Africano catalogo locum tenere istius formulae similis, scilicet Romae quae in kalendario romano usurpatur, etiamsi agatur de sanctis vel Albanensibus, vel Nomentanis, aliisve. Notandum tamen unum alterumve ex laterculis Hieronymianis, nempe Richenoviensem atque Fuldensem, si quibusdam ex martyribus de quo agimus assignant Africam, alios, nempe S. Victurinam, in Fuldensi, et SS. Victorinam et Perpetuam, in Richenoviensi tradere passos alibi. Non ideo tamen opinamur inde significari illas extra Africam martyrium subiisse, sed tantum in alio loco eiusdem regionis, et forsan seorsum a reliqua cohorte. Ut saepius etiam contingit inter athletas Christi Africanos, occurrimus iterum toti congregationi martyrum; nullibi enim alias persecutorum rabies tam frequenter saeviit in integros christianorum coetus.

[3] [Diversimode recitantur in martyrologio hieronymiano,] Exsulant martyres nostri e martyrologio Romano, sed recitantur in omnibus catalogis hieronymianis, magna tamen tum nominum, tum numeri diversitate. Sic in Augustano nonnisi Caesarius refertur, in Corbeiensi breviori Primus et Caesarius, in Trevirensi et Gellonensi Primus et Gregorius, in Fuldensi Primus et Victorina, in Labbeano Primus, Gregorius et Caesarius, in Blumiano Amantius, Secundus, Victorinus et Beatus, qui ubique deest in aliis, et vel Quarti, per errorem librarii, locum tenet vel epitheton exstat omissi nominis proprii; in Richenoviensi Primus, Gregorius, Amantius, Saturus, Victurina, Perpetua; in Ottoboniano Primus, Porphyrius, Amantius, Publius, Secundus, Victorius. Codices Bernensis et Corbeiensis maior seriem integram referunt, cuius hic est tenor: In Africa, Primi, Cesarii, Gregorii, Porfiri, Amanti, Publii, Saturi, Secunde, Victorine, Perpetue, Victoris, Quarti; scilicet duodecim. Antverpiensis habet tredecim, quia bis repetiit Caesarium. Hanc ipsam seriem assumpserunt tum Rosweydus, qui tamen duo tantum nomina recitat: In Africa, Primi, Caesarii, cum aliis decem, tum Florentinius, cum ederet Vetustius Martyrologium, tum Morcelli in suo Martyrologio Ecclesiae Africanae.

[4] [in quorum genuinam seriem inquiritur.] At penitius varia nomina examinanti nonnulla occurrunt animadvertenda, unde fortassis ad veriorem normam exigi queat tota series. Etenim, Amantius qui apparet in ista societate martyrum Africanorum, non alius esse videtur ac S. Amantius, episcopus Ruthenensis in Gallia, cuius hodie etiam memoria agitur. Quod inde maxime suadetur quod ubicumque in laterculis hieronymianis citatur Amantius inter Africanos martyres, verbi gratia in Bernensi et Richenoviensi, non repetitur deinceps nomen eius tamquam episcopi Ruthenensis; dum e contrario, quotiescumque, ut verbi gratia in Labbeano, Corbeiensi, Fuldensi, Trevirensi, Gellonensi, abest ex ordine martyrum Africanorum, postea apparet nomen Amantii relatum ut antistitis Ruthenensis. Fatendum tamen huic regulae non stare Ottobonianum, quod simul et Amantium Africanum et Ruthenensem promit; sed non est tantae auctoritatis ut infringat argumentum unde coniciendum existimaverimus S. Amantium non pertinere ad seriem supradictorum Africanorum. Cuius argumenti vis inde crescit quod illud nomen Amantii in Africa prorsus insolitum sonat. Ut Porphyrius quoque excludatur pronum se praebet Florentinius cui adstipulandum censemus, siquidem eodem die celebratur Porphyrius Ephesinus martyr, omnino ab Africanis diversus. Et Perpetua, quae occurrit ibidem, nonne ea est S. Perpetua, uxor S. Petri, quam colunt hodie fasti Usuardini? Idem forsan de Gregorio dicendum qui unus esse potest cum Gregorio, abbate Porcetano, quem celebrant hac die aliqui fasti hagiologici, unde eius nomen intrusum est in quosdam codices hieronymianos. Ad cetera nomina quod spectat, satis inter se conveniunt codices, cum hoc tantum discrimine quod alicubi pro Publi scribatur mendose Subli, in Blumiano Victorina fiat Victorinus, et interdum alii misceant Secundam et Secundum. Praeterea in nominum forma nihil abhorret a vocabulis quae in Africa usui veniunt, si modo Publius et Gregorius excipiuntur, quae hucusque non recurrunt in Corpore Inscriptionum Africanarum, reperta tamen est appellatio derivata Publianus. Cum etiam absint Amantii et Porphyrii nomina, novum inde exsurgit indicium, data praesertim ratione superius allata, ut expungantur. Reliquorum vero vocabula solita sunt et trita in Africano martyrologio, imprimis Secunda, Perpetua, Saturus, Victor, Primus.

[5] [De cultu SS. Primi et sociorum in aliis fastis,] Praeter fastos hieronymianos, martyres nostros continet, inter Usuardi auctaria, Bruxellensis codex, ubi haec habes: In Africa, natale sanctorum Primi, Caesarii, Gregorii et Porphyrii. Grevenius eadem nomina retinet quibus addit: et aliorum. Bedae auctaria referunt: In Africa Primii, quem omittit auctarium Tornacense, Caesarii, qui est in solo Barberiniano, Gregorii, pro quo legitur Gerii in codice Sancti Cyriaci, Porphyrii. Galesinius et Ferrarius septem tantum e sociis Primi exhibent, scilicet omittunt Victorem, Perpetuam, Publium, Secundam, et pro Saturo scribunt Saturninum. Martyrologium Rabani octo nomina continet; praeter septem quae reperiuntur apud Galesinium et Ferrarium addit Perpetuam.

[6] [deque eorum martyrii tempore.] De tempore quo nostri martyres sunt passi, certi quicquam asserere non datur. Id unum fas est affirmare eos minime pertinere ad persecutionem Vandalorum, quoniam in martyrologio hieronymiano nullus commemoratur martyr hoc aevo peremptus [Duchesne, Les Sources du martyrologe hiéronymien, p. 33.]

DE SS. AGRICOLA ET VITALI MARTYRIBUS BONONIAE

ANNO CCCIV.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

§ I. Fontes historici.

[1] [SS. Agricolae et Vitalis rerum gestarum praecipuus relator est S. Ambrosius,] Celebrium istorum martyrum, quibus iure gloriatur Bononiensis civitas, Acta nulla, si vel umquam exstiterint, ad nos usque pervenerunt. Quae quidem iam suo tempore desiderabat Gregorius Turonensis, questus in libro De Gloria martyrum quod SS. Agricolae et Vitalis nulla historia passionis advenit [Cap. XLIII Mon. Germ., Script. rer. Merov., tom. I, p. 517.] . Sitne reipsa scriptis commendata martyrii eorum relatio disputare licet, non tamen cum solido fundamento, cum nullum argumentum suae sententiae protulerit Ceillerius asserens fortasse haec Acta etiam tempore S. Ambrosii exstitisse, eumque ex iis desumpsisse quicquid de martyribus narraverit [Histoire des auteurs ecclésiastiques, tom. III, p. 524.] . Quicquid sit, quaecumque de sanctis martyribus Bononiensibus nobis nota sunt, haec integre sunt ex S. Ambrosio deprompta, neque ex alio fonte hauserunt veteres scriptores, pauci quidem, ut Paulinus Nolanus et Gregorius Turonensis, qui de illis in suis operibus egerunt. Locutus vero est S. Ambrosius de SS. Agricola et Vitali in libri sui De exhortatione virginitatis capite primo [P. L., tom. XVI, p. 335 – 339.] . Quaenam fuerit huius libri edendi occasio compertum habemus ex Paulino, Ambrosii historiographo [P. L., tom. XIV, p. 37, 38.] , qui narrat episcopum Mediolanensem Bononiam tetendisse anno 393, cum Eugenium tyrannum in Italiam atque adeo Mediolanum properantem devitare vellet, indeque, inventis ibidem SS. Agricolae et Vitalis sacris exuviis, apud Florentinos, a quibus invitatus fuerat, recessisse secum afferentem apophoreta, videlicet sanctorum Christi athletarum reliquias. Florentiae autem habuit S. Ambrosius de sanctis martyribus sermonem, qui postea in supradictum libellum conflatus est. Nonnullis etiam visum est S. Ambrosium non tantum in libro De exhortatione virginitatis laudasse SS. Agricolam et Vitalem, sed et in opusculo, cui titulus fuisset impositus De martyrio Agricolae et Vitalis, nunc vero deperdito, quodque adhibuisse saeculo decimo Iohannem diaconum refert Mabillonius [Museum italicum, tom. I, part. alt., p. 77.] . At recte notat Melloni [Atti o memorie degli uomini illustri … in Bologna, tom. I, p. 125.] per hunc librum De martyrio Agricolae et Vitalis non alium intendi forsan nisi epistulam quandam, de qua statim dicetur, falso attributam Ambrosio. Proferebatur enim, antequam editores Benedictini critice vulgassent omnia opera sancti episcopi Mediolanensis, inter litteras eius, quaedam epistula in qua describebatur inventio corporum SS. Agricolae et Vitalis [P. L., tom. XVII, p. 747 – 749.] . Quam iure merito segregarunt dicti editores e numero Ambrosianarum epistularum, quoniam non obscure apparet tamquam opus alicuius consarcinatoris, qui S. Ambrosii narrationem, qua SS. Vitalis et Agricolae inventionem in Exhortatione virginitatis descriptam reliquit, partim addendo, partim mutando, partim transponendo interpolavit. Quoniam igitur, nec post Gregorium Turonensem, felicior fuit quisquam ad quem historia Passionis adveniret, pro deficientibus Actis, operi nostro inseremus tum caput primum Exhortationis virginitatis, tum epistulam supposititiam, tamquam sola documenta quae de SS. Vitali et Agricola praesto sunt.

[2] [cuius lucubrationes assumpserunt passionalia;] At si desunt sanctorum martyrum nostrorum Acta proprie dicta et primigenia, non inde concludendum non occurrere in legendariis aut passionalibus medii aevi ullam Passionem SS. Agricolae et Vitalis. Frequentissime enim reperitur, ut, verbi gratia, in bibliothecae Bruxellensis codice signato num. 64, fol. 227v – 228v [Cfr. Catal. codd. hagiog. bibl. reg. Brux., tom. I, p. 18.] , et in bibliothecae nationalis Parisinae codicibus signatis numm. 2637, fol. 193v – 195; 3789, fol. 153r – 154; 3851 A, fol. 33r – 34r; 5361, fol. 33r – 35v; 5365, fol. 155v – 156r, 11759, fol. 259r – 259v [Catal. codd. hagiog. bibl. nat. Paris., tom. I, p. 166, 296, 376; tom. II, p. 350, 383; tom. III, p. 107.] , necnon in codice signato B. 55. inf. in bibliotheca Ambrosiana Mediolani [Analecta Boll., tom. XI, p. 261.] , sicut et etiam in codice signato num. 523 in bibliotheca Vaticana inter codices reginae Suecorum quem iam notavit Giorgi in notis ad martyrologium Adonis. Iam vero Acta ista quae passim reperiuntur nihil aliud sunt praeter commixtionem quandam et consarcinationem utriusque documenti Ambrosiani et pseudo-Ambrosiani quod indicavimus. Ita enim communiter conflata sunt ut, praemissam inscriptionem et primam sententiam epistulae olim Ambrosio attributae subsequatur caput primum Exhortationis virginitatis. Praeterea ante conclusionem legitur oratio quaedam ad Deum coram populo pronuntiata, unde significatur haec Passio ab Ambrosio enarrata fuisse occasione dedicationis ecclesiae SS. Vitalis et Agricolae, a sancta Iuliana vidua in urbe Florentina fundatae. Sequenti schemate uno intuitu apparet quomodo confictae sint tum Passio manuscriptorum, tum epistula pseudo-Ambrosiana, collatione facta cum libro De Exhortatione virginitatis.

[3] [sed exstat praeterea liber miraculorum.] Miracula aliquot a sanctis martyribus patrata refert Gregorius Turonensis in loco supra citato, aliaque miracula consignata esse in antiquo codice abbatiae Sancti Stephani Bononiae tradit Melloni [Attio memorie degli uomini illustri … in Bologna, classe I, vol. I, p.141 – 145.] . Qui codex hodie asservatur in bibliotheca regiae Universitatis Bononiensis, signaturque ibidem num 1473; exscriptus est, ut monuit nos cl. vir Dr Ludovicus Frati, eiusdem bibliothecae vicebibliothecarius, anno 1180 [Cfr. Melloni, op. cit., p. 301.] , binis columnis. Miracula inveniuntur fol. 329 – 330, quorum apographum eiusdem viri cl. Frati benevolentia, obtinuimus. Haec etiam, nempe narratio miraculorum ex Gregorio Turonensi et passionali Bononiensi, infra dabuntur cum textibus Ambrosii.

§ II. SS. Agricola et Vitalis in multis martyrologiis laudati. — De officio eorundem.

[4] [Omnia kalendaria nominant sanctos martyres, sed diversis diebus;] Quam rara exstant de sanctis nostris documenta primigenia, tam celebris est eorum cultus. Longius esset vel enumerare kalendaria et martyrologia quaecumque nomina SS. Agricolae et Vitalis inseruerunt. Seriem quam suo tempore noverat Giorgi apographorum hieronymianorum integram in notis suis ad Adonem recitavit, quibus nunc addendum Fuldense, Bernense, et Treverense nuper a nobis edita. Sed Bernense ad diem 4 novembris tacet SS. Agricolam et Vitalem, ad diem autem 27 iam desinit mutilus; Treverense nullibi eos nominat, Fuldense vero tum ad diem 4, tum ad diem 27 novembris. Apud Melloni collectas invenies mentiones factas in pluribus Italicis kalendariis [Ibid., p. 139, not. 28.] . At, kalendaria haec omnia quae SS. Vitalis et Agricolae memoriam referunt, non adeo inter se concordant in statuendo huius commemorationis die. Occurrit nempe tum die 2, tum die 3 et 4 novembris, saepissime vero ad diem 27 novembris, tum ad dies 3, 4, 10 decembris. Immo Notkerus hanc profert ad diem 28 aprilis [Cfr. Giorgi in not. ad martyrolog. Adonis, et Melloni, op. cit., p. 116, 117.] . Plurium ex his discrepantiarum ratio est in promptu. Quaedam, praesertim quod attinet ad S. Vitalem, ortae sunt ex confusione facta cum aliis eiusdem nominis sanctis qui praecedentibus diebus recoluntur [Cfr. Act. SS. Novemb., tom. I, p. 604 – 5.] ; Notkerus autem inductus est ut ad diem 28 aprilis scriberet: In Bononia, Vitalis et Agricolae, ex eo quod hac die colitur S. Vitalis Ravennas. In paucissimis kalendariis mense decembri coluntur nostri sancti; sed praesertim inter duos dies, nimirum 4 et 27 novembris, diversitas viget. Non diffitendum in veteribus kalendariis saepius die 27 novembris citari nomina sanctorum Bononiensium quam die 4, ita plura ex hieronymianis [Cfr. Giorgi, loc. cit.] et Italicis quae refert Melloni [Loc. cit.] . In plerisque breviariis, missalibus et kalendariis bibliothecae nationalis Parisinae quae descripta sunt a nobis, Agricola et Vitalis occurrunt die 27 novembris [Cat. codd. hag. bibl. nat. Paris. tom. III.] . Idem obtinet in legendariis, verbi gratia, in codicibus signatis numeris 5293, 5365 bibliothecae nationalis Parisiensis in quibus ipse ordo Passionum illud testatur [Ibid., tom. I, p. 565; tom. II, p. 383.] , et in codice signato num. 5361 explicite indicatur tum in titulo, tum in clausula, passio celebrari sub die quinto kalendarum decembrium [Ibid., tom. II, p. 350.] .

[5] [cuius discriminis ratio expenditur.] Quaerentibus quaenam sit recta dies assignanda commemorationi passionis SS. Agricolae et Vitalis, sitne 4 an 27 dies novembris, non dubitamus respondere hanc esse quam adscripsit martyrologium Romanum, nempe 4 novembris. Qua die, ut testatur S. Ambrosii pseudo-epistula, revera martyrium subiere, quaque tempore immemoriali actum est festum eorum in ecclesia Bononiensi. Ceteroquin saepius ad hanc diem 4 apparent commemorati in antiquis kalendariis et passionalibus, haud sane infrequentius quam die 27. Quare autem et simul hac die 27 celebrentur martyres Bononienses indicavit Saussayus in sequenti declaratione: Claromonte Arvernorum, veneratio sanctorum martyrum Agricolae et Vitalis, quorum reliquias sanctus Namatius episcopus a Bononia in Arverniam transferendas curavit, et susceptas in matrice ecclesia collocavit, in qua exinde gloriosi ipsi martyres sancti loci tutelaribus annumerati, hoc potissimum die, qui ipsorum translationi sacratus est proprio in altari honorantur [Martyr. gallic., p. 938, 939.] . Quae ratio non est omnino vero absimilis, siquidem hanc translationem iam novit martyrologium hieronymianum; legimus siquidem in Bernensi ad diem 10 maii: Arvernus dedicatio ecclesie sancte Agregule. Ex altera tamen parte dubitabit forsan aliquis de hoc Saussayi argumento miratus huius festi Arvernensis commemorationem tam late spatiatam esse extra limites Galliae. Cui non immerito reponeretur kalendaria facillime ex una in aliam regionem transmigrasse.

[6] [Formula laudis ex Ambrosio desumpta] In omnibus paene martyrologiis eadem communiter ratione extolluntur sancti martyres. Cuius cum materies desumpta sit e libro S. Ambrosii De exhortatione virginitatis, a variis formulis longe lateque recitandis licet abstinere, duabus tantum prolatis quae sint ceterorum quasi specimen. Ac primo quidem haec habet antiquissimus martyrum laudator Ado Viennensis: V kalendas decembris. Natalis sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae, qui apud Bononiam Italiae urbem, post alia tormenta, ultimo crucifixi martyrium compleverunt. Quorum corpora postmodum cum essent posita inter sepulcra Iudaeorum, et populo christiano prorsus incognita, beatus Ambrosius (ipsis sanctis martyribus revelantibus) apud Bononiensem civitatem repperit: quaeque exstructa ecclesia, cum magna fidelium laetitia, et daemonum poenis confitentium merita martyrum, sub altari deposuit. Quae eadem vix diverso tenore, ex Usuardo exponit Romanum hodiernum: Bononiae, sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae: quorum prior posterioris servus fuit, postea consors et collega martyrii: in quem persecutores omnia poenarum genera exercuerunt, ita ut non esset in corpore eius sine vulnere locus, quae constanter perferens in oratione spiritum reddidit: Agricolam vero plurimis clavis cruci affigentes interemerunt. Eorum translationi sanctus Ambrosius cum interesset, martyris clavos, sanguinem triumphalem et crucis lignum se collegisse refert ac sub sacris altaribus condidisse.

[7] [nonnihil discrepat in diversis kalendariis.] Si haec praeconia inter se conferantur, iam primo aspectu varietates haud parvas animadvertere est. Ab Adone ambo crucifixi praedicantur, in Romano autem solus Agricola cruci affixus perhibetur, dum contra Vitalis, omni genere suppliciorum vexatus, in oratione spiritum reddidit. Praeterea quae de ipso martyrio breviter valde rettulit Ado, eadem extendere et quasi exaggerare nituntur et Usuardina Romanaque recensiones, haec vero cultum Bononiensium reticet nec nisi summatim translationem attingit, dum eadem Ado longiori exhibet circuitu. Sed haec notasse nunc sufficit, quae dehinc penitus erunt cribranda, et saltem quod pertinet ad utriusque martyris crucifixionem, in gratiam Adonis contra martyrologium Romanum decidenda. Praeterea de martyrii loco aliisque adiunctis nonnullis discrepant fasti hagiologici. Sic auctaria Usuardi, in editione Lubeco-Coloniensi, formulae consuetae addunt temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum martyres passos, et apud editorem Belinum legitur Agricola servus Vitalis, quem quidem errorem sibi quoque reassumit editor Venetus, Franciscus Maurolycus. Martyrologium Richenoviense, et inter Bedae auctaria Tornacense et Barberinum, non Bononiam, sed indeterminate Italiam ponunt. Alibi Bononia in Pannoniam detorta prodit, et, quod peius est, Gallicus scriba quidam in codice Corbeiensi non Italiae, sed Galliae vindicat clarissimos martyres Agricolam et Vitalem, similitudine deceptus denominationis urbis Boloniae super Mare (Boulogne-sur-Mer) in Gallia flandrica, in ora Picardiae. Tandem aliis femineum genus olebat nomen Agricola, ut inde identidem legatur Sanctae Agricolae virginis, verbi gratia in Labbeano et Bedae auctario Laetiensi, ut supra fuit notatum. Voluitne Ottobonianum huic errori praecludere viam scribendo Agricoli? Praeterea duos passionis socios subiungit Corbeiense cum Vitali et Agricola, Manilium videlicet et Iulium.

[8] [De officio sanctorum martyrum.] Sanctorum martyrum Bononiensium nomen nec apud Graecos, nec apud Slavos aut Orientales penetravit. Sed, ut dicemus infra, in ecclesiam latinam late diffusus est eorum cultus; immo in kalendario Mozarabico praemisso missali eiusdem ritus memorantur Vitalis et Agricola, die V kalendas decembris. Quod inde procul dubio originem ducit quia missa quondam sunt sacra istorum martyrum pignora in Hispaniam Garciae regi Navarrae a summo Pontifice, qua de re postea fusius agendum. Nec in kalendariis tantum significatum est quanto cultu prosecuta sit plebs christiana SS. Agricolam et Vitalem, sed in aliis etiam libris ecclesiasticis indicia haud incerta prodiere. Iam vulgavit Martene [De antiq. Eccl. ritibus, tom. I, p. 870, 872.] ordinem undecimum ex vetustissimo libro sacramentorum monasterii Moissacensis, in cuius litaniis inter visitandos et ungendos infirmos recitari solitis duplex reperitur haec invocatio: S. Agricola, ora pro illo; S. Vitalis, ora pro illo. In missali ecclesiae Ambrosianae Mediolanensis, die 7 novembris, legitur ritu Ambrosiano de SS. Vitali et Agricola missa tota propria [Melloni, op. cit., p. 140.] . Benedictinis monachis monasterii SS. Vitalis et Agricolae Bononiae officium erat etiam proprium, quod hic tradimus [Videsis hoc officium editum apud Melloni, op. cit., pp. 492 – 499, et partim apud. card. Lambertini, Trattato sopra gli Atti d'alcuni Santi de' quali si fa l'offizio in Bologna, pp. 220, 221, 281 – 290.] .

In Festo SS. Martyrum Bononiensium Vitalis et Agricolae.

Ad Vesperas. Capit. Hi sunt viri misericordes, quorum iustitiae oblivionem non acceperunt, cum semine eorum permanent bona: hereditas sancta nepotes eorum.

HYMNUS.

Diem sacratum martyrum
      Legitime certantium
      Vitalis et Agricolae
      Recolamus sollemniter.
Qui pravam huius saeculi
      Vitam spernentes fragilem,
      Christum secuti fulgida
      Corona caelo iubilant
Vitalis quidem servulus
      Agricolaque dominus,
      Cui Vitalis praevius
      Exstitit ad martyrium.
Certamen primum vulnera
      Concitavit ad praemia,
      Quem prosecutus dominus
      Cum eo vicit postmodum.
Mucro pravorum militum
      Obtulit caelo servulum,
      Dirum crucis patibulum
      Tandem eiusdem dominum.
Quam decoro iuvamine
      Se sublimarunt invicem,
      Qui caeli regis munere
      Nunc coronantur pariter.
Sit laus Deo altissimo
      Eiusque unigenito,
      Una cum sancto Spiritu
      In sempiterna saecula. Amen.

Ad Magnificat. Antiph. O quam venerandi estis, egregii Agricola et Vitalis, martyres Christi, qui terrena contempsistis, et caeli ianuam exsultantes petistis, modo victores fulgentes in virtute caelesti, ideoque supplices exoramus, ut intercedatis pro nobis ad Dominum Iesum Christum.

Oratio. Omnipotens sempiterne Deus, da populo tuo praesentis diei festivitatem sincero venerari affectu, et qui eam sanctorum martyrum tuorum Vitalis et Agricolae annua celebritate devotis frequentent obsequiis, eorundem suffragiis caelestis regni gaudia consequamur. Per Dominum…

Ad Matutinum, invitator. Regem martyrum insignium Vitalis et Agricolae venite adoremus.

HYMNUS.

Divinitus sunt inclita
      Nomina sibi mystica
      Solutione dedita,
      Capessunt caeli munera,
Vitalis ut acquireret
      Mensuram vitam sanguine,
      Agricola ut emeret
      Agrum aeterno germine.
Plebs laudes Deo conferat
      Bononiensis debitas,
      Quae horum sibi corpora
      Destinavit egregia.
Se omni cura provida
      Custodem illis praebeat
      Ut eorum suffragia
      Adesse sibi sentiat.
Nunc vos rogamus cernui,
      Martyres Dei incliti,
      Ut eum deprecemini
      Pro nobis eius famulis.
Ut expulsis sceleribus
      Cunctis nostris * funditus
      Mereamur caelestibus
      Associari coetibus.
Praesta, Pater piissime,
      Patrique compar unice
      Cum Spiritu paraclito
      Regnans per omne saeculum. Amen.

Lectiones desumuntur ex illa Passione infra vulganda, cum titulo Sermo S. Ambrosii episcopi, et earum textus propius accedit ad codicem Bruxellensem. Lectio I a verbis: Ambrosius, servus Iesu Christi usque ad: quae solet ostenderet; lectio II usque ad verba: ille implevit (num. 2), quibus addit: Nihil illi decerpitur, quomodo minui potest quod Christus donavit egregie? Lectio III pergit usque ad num. 3: ad commendationem hominis condicio affert; lectio IV terminatur eiusdem num. 3 verbis: animam suam pro nobis traderet; lectio V usque ad finem num. 4 procedit; lectio VI finem facit cum: non sedulitatis fuisse, sed fraudis; lectio VII pergit usque ad num. 6: quae aeterna est acquireret; lectio VIII habet tamquam ultima verba num. 7: revelare dignatus est. Quattuor lectiones tertii nocturni sunt S. Augustini in Evangelii S. Ioannis: Ego sum vitis vera, quae exordiuntur: Iste locus evangelicus, fratres.

Ad Laudes, capitulum, hymnus et oratio, ut in primis Vesperis.

Ad Tertiam, capitulum et oratio, ut in primis Vesperis.

Ad Sextam, capitulum: Generatio eorum et gloria eorum non derelinquetur, corpora eorum in pace sepulta sunt et nomina eorum vivent in saecula.

Oratio. Praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ut qui sanctorum martyrum tuorum Vitalis et Agricolae sollemnia colimus, eorum virtutes imitemur. Per Dominum…

Ad Nonam, capitulum. Sapientiam eorum narrant omnes populi, et laudem eorum pronuntiat omnis ecclesia sanctorum.

Oratio. Concede, quaesumus, omnipotens Deus, ut sanctorum martyrum tuorum Vitalis et Agricolae, quorum celebramus victoriam, participemus et meritis. Per Dominum etc.

In 2is Vesperis, ut in primis.

Infra octavam, lectiones absolvunt supradictam Passionem, nimirum lectio I a verbis num. 7 martyrum exuvias requirebamus usque ad metimus martyrum fructus; lectio II absolvit num. 7 Iudaeus Iudaeo; lectio III progreditur ad num. 8 verba sudaria sanctorum sanabantur; lectio IV ad num. 9 verba habentibus perniciosus; lectio V vadit ad num. 10 paravit atque obtulit (cfr. variantem lect. 3); lectio VI ultima verba habet templum sanctum est; lectio VII mundi huius abluitur, lectio VIII absolvit totam Passionem cum variantibus lectionibus codicis Bruxellensis, cui addit post verba sub Diocletiano et Maximiano haec alia: anno Domini CCLXXXVII, pridie nonas Novembris.

[Annotatum]

* ed. notius

§ III. Quo tempore, loco et supplicii genere passi sint sancti martyres, et de prima eorum sepultura.

[9] [E civitate Bononia oriundi,] Sanctorum martyrum nomen et condicionem his verbis declarat Ambrosius: Martyri nomen Agricola est, cui Vitalis servus fuit [P. L., tom. XVI, p. 337.] , et inferius tradit moribus ita mitem fuisse S. Agricolam ut ab ipsis etiam inimicis diligeretur. Praeter ea quinam fuerint prorsus ignoratur. Nobili genere oriundum fuisse S. Agricolam coniecerunt aliqui ex eo quod passim legitur sanguine iunctus fuisse cum Iovino, praefecto militiae in Gallia, qui, post passionem, ut infra dicetur, in civitate Remorum ecclesiam ipsi dedicavit [Cfr. Breviarium Remense, anno 1729.] . Sed ad istam consanguinitatem firmiter stabiliendam desunt argumenta historica; non enim talia exstant legendae quae de Iovino circumferuntur. Quicquid sit, Bononienses cives exstitisse SS. Agricolam et Vitalem nemo est qui infitietur; immo non defuere qui in varias abiere fabulas ut eniterentur eos certis quibusdam ex Bononiensibus gentilitiis familiis ascribere, quas cui libuerit, videre licebit collectas apud Melloni [Op. cit., p. 113, 114.] et Lambertinum [Op. cit., p. 211, 212.] , heic tamen referre nec gravitas operis nostri nec rei momentum sinunt, quippe quae nullo fundamento innixae meri sint lusus genealogici et inanis adulatio. Ex his conaminibus unum tamen exhibebimus, non quia magis probatum videatur, sed quia saltem verisimilitudini non offendat; scilicet Malvasiae [Marmorea Felsina, p. 348.] , qui non abhorret a coniectura iuxta quam S. Agricola pertinuisset ad Bononiensem tribum Lemoniam. Repertum est enim in inscriptione quadam nomen cuiuspiam Titi Vennonii Agricolae, militis cohortis praetorianae decimae in centuria Victorini; quod epigramma extrahimus e Corpore inscriptionum latinarum [Tom. VI, part. I, p. 714, n. 2761.] .

D. M T VENNONI LEM AGRI COLAE BONO MIL COH X PR 〉 VICTORINI MIL ANN VII MES XI DIEB XXIX V ANN XXV MES V DIEB XV FEC T VENNONIVS SE CVNDVS PATRONO B M

Volunt, pauci quidem, S. Vitalem Mediolanensem fuisse civem, quorum sententiam apud Machiavelli [In nota 29, col. 26, ad Historiam Bononiensem, auctore Sigonio.] relatam recte vituperat Melloni [Op. cit., p. 114, not. 23.] utpote qui in turpem inciderint confusionem S. Vitalis, de quo nunc agitur, cum S. Vitali, patre SS. Gervasii et Protasii.

[10] [anno 304 passi sunt SS. Agricola et Vitalis,] Piam certe et religiosam vitam degebat S. Agricola cum servo suo Vitali, cum exorta est, prius anno 287 et postea anno 303, persecutio Diocletiani contra christianos. Quonam autem anno saevierit Bononiae edictum percusseritque sanctos martyres nostros, non adeo facile est cum omnimoda certitudine determinare. In epistula de qua supra actum est, S. Ambrosio perperam attributa, asseruntur SS. Agricola et Vitalis passi sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus [P. L., tom. XVII, p. 749.] . Iam si istius momenti chronologici ratio est habenda, accipi queunt anni 287, 299, 303 et 304, quoniam solummodo per hosce annos simul regnarunt Diocletianus et Maximianus. Sane anno 287 referuntur supplicio affecti in lectione VIII officii infra octavam recitari soliti a monachis coenobii Bononiensis Sancti Vitalis [Apud Lambertinum, op. cit., p. 288.] . At, ex alia parte, quae historia istorum temporum nota facit cum anno isto 287 minus concordant. Namque, circa hos annos, si excipiatur altera pars anni 286, dum Maximianus Herculius in Galliam ex Oriente profectus transiit per Italiam et nonnullos christianos ad mortem damnavit [Cfr. Paulum Allard in Revue des quest. hist., tom. XLIV, p. 61 – 65.] , persecutio Italiam minime vexavit, nec magis anno 299. Anno autem 303, prolatum est Nicomediae decretum contra christianos, refertque Lactantius [De morte persecut. lib., n. 15.] post excitatam a Diocletiano et Galerio Maximiano in Oriente persecutionem litteras ad alterum Maximianum et Constantium commeavisse, ut idem faceret, eisque senem Maximianum libentem per Italiam paruisse. Unde concludit Ruinartius passos esse sanctos martyres Vitalem et Agricolam circa annum 304, in ea persecutione quam Maximianus Herculius in Italia eo tempore commovebat [Acta sincera martyrum, p. 465.] , cui opinioni nuper calculum adiecit cl. vir Paulus Allard [La Persécution de Dioclétien, p. 412.] . Proin minus recte in annum 301 vel 302 conspirant cardinalis Palaeotus [Archiepiscopale Bononiense, p. 278.] , Sigonius [Historia Bononiensis, p. 26.] et Casale [Basilica di S. Stefano, p. 296.] , quoniam tunc temporis sopita erat persecutio; nec etiam satis attenderunt Baronius [Ann. eccl., ad annum 303.] et Riccioli [Chronologia reformata.] , qui anno 303 patrocinantur, Nicomediense edictum non statim in aliis partibus imperii sortitum esse suum effectum. Ex nullo autem argumento eventum usque ad annum 305 retardant Alberti et Pullieni [Secundum Melloni, op. cit., p. 115.] .

[11] [in amphitheatro,] Anno igitur 304, adductus est S. Vitalis in Bononiense amphitheatrum, fidei christianae testimonium redditurus. Situs erat ille ludorum campus in loco nunc dicto Strada di S. Vitale, olim denominato Via dell' Arena [Masini, Bolonia perlustrata, part. I, p. 191.] , antiquitus autem Via Salaria. Ex multis scilicet documentis elucet Bononiae, sicut in pluribus Italiae civitatibus, exstitisse Arenam seu amphitheatrum. Legitur, exempli gratia, apud Sigonium [De episcopis Bononiensibus, lib. I, Sigonii op., tom. III, p. 382.] , in Vita S. Theodori, episcopi Bononiensis, summus Pontifex Agapetus I eius auctoritati subiecisse omnia monasteria sita in dioecesi Bononiensi, inter quae erat monasterium SS. Vitalis et Agricolae in Arena.

[12] [ambo forsan crucifixi,] De ipso supplicio quod subierunt sancti martyres haec tradit Ambrosius: Cumque sanctus Vitalis cogeretur a persequentibus ut Christum negaret, et ille amplius profiteretur Dominum Iesum Christum, omnia tormentorum genera in eum exercentes, ut non esset in corpore eius sine vulnere locus, orationem fudit … et completa oratione emisit spiritum… Agricola crucifixus est [P. L., tom. XVII, p. 748.] . Scilicet, secundum Ambrosium, Vitalis prior passus est, dein, supplicio per aliquot dies dilato, Agricola; ille omni tormentorum genere excruciatus est, hic autem crucis patibulo affixus; immo unus Agricola diserte asseritur crucis tormento exstinctus. Nihilominus, traditio constans, cuius saeculo sexto se testem praebet Gregorius Turonensis asserens tum Agricolam, tum Vitalem pro Christi nomine crucifixos fuisse [De Gloria Martyrum, lib. I, cap. 44.] , utrumque eodem supplicio peremptum docet. Quod quidem videtur Melloni confirmatum [Op. cit., p. 111.] ex clavorum numero, qui, simul cum corporibus sanctorum confossi, postea sunt reperti, ut testatur Ambrosius, dicens: Nos legimus martyrum clavos, et plures quidem, quia plura in eis vulnera quam membra fuerunt [P. L., tom. XVII, p. 748.] . Attamen, quod monet Gallonius [De sanctorum martyrum cruciatibus, p. 313.] non est obliviscendum per saevitiam tortorum, et non raro quidem, multiplicatos fuisse clavos, infixos in omni parte corporis. Quare argumentum quod nonnulli, ut Melloni, ex numero clavorum deducere se posse arbitrantur rem intentam suadet quidem, non tamen evincit. Obicientibus vero non nisi unicae crucis lignum simul cum sanctorum martyrum corporibus fuisse repertum, recte responsum est unam crucem haud semel duobus et pluribus exstitisse patibulum [Cfr. Melloni, op. cit., p. 112.] , quod in casu praesenti eo vel magis obtinere potuit quod non una eademque die passi traduntur SS. Vitalis et Agricola. Attamen nec istud obstitisset nempe eos fuisse eadem die interemptos, quoniam mos erat quandoque duos martyres, unum post alterum, eidem affigere ligno. Quicquid sit, deficientibus documentis, certi ratique nihil definiri valet, estque standum enuntiatis coniecturis, ac praesertim textui Ambrosiano, qui unum Vitalem crucifixum memorat.

[13] [quorum corpora in coemeterio Iudaeorum sepulta sunt,] Peracto supplicio, sepulturae mandata sunt corpora sanctorum Christi confessorum Vitalis et Agricolae. Iam vero Ambrosius, narrando corporum eorum inventionem, notat ea fuisse sepulta in Iudaeorum solo, inter eorundem sepulcra [P. L., tom. XVI, p. 338.] , itemque legimus apud Paulinum in Vita S. Ambrosii posita fuisse corpora martyrum inter corpora Iudaeorum [P. L., tom. XIV, p. 37.] . Inde ansa est data non paucis scriptoribus, quos inter Alberti [Lib. II della Deca, an. 305.] , Pullieni [Cronaca della Chiesa di S. Stefano, tratt. 4, p. 131.] , Sigonius [De episcopis Bononiensibus, lib. I, in Sigonii op. omn., tom. III, p. 362.] , Lambertinus [Op. cit, p. 216.] , Petracchi [Della insigne abbaziale Basilica di S. Stefano, p. 298.] et Faleoni [Memorie historiche della Chiesa Bolognese, tom. I, p. 19, 20.] , asseverandi corpora SS. Agricolae et Vitalis post supplicium proiecta fuisse a nequissimis satellitibus in coemeterium Iudaeorum. Rem paulo aliter contigisse opinatur Casale [Storia della Basilica di S. Stefano, p. 296.] , arbitratus ipsos fideles Bononienses cum magna reverentia collegisse sanguinem martyrum ex quo ampulla repleta est, eorumque corpora humo mandasse, quae postea a Iudaeis exhumata in profanum suae sepulturae locum translata sunt. Pullieni modo citatus diversas vices quas subierunt exuviae sanctorum martyrum, antequam, tempore S. Ambrosii, sunt repertae, ita exponit: immediate post poenas datas, corpora proiecta sunt in Iudaeorum coemeterium, unde, nocte insecuta, a christianis, una cum cruce, clavis, nec non ampulla sanguine referta in ecclesiam quandam tunc temporis iam exstructam in loco quem deinde tenuit coenobium S. Vitalis, delata sunt, sed inde tandem ab Arianis sunt arrepta ut iterum in mediis Iudaeorum sepulturis deponerentur. Quae quidem omnia ita enucleata eruere se posse existimat Pullieni [Op. cit., tratt. 5, p. 154.] ex Vita S. Iulianae Bononiensis, in qua narratur haec pia femina vehementer doluisse ab Arianis sublata fuisse corpora sanctorum martyrum ex supra dicta ecclesia. Cum hac rerum enarratione quam intexuit Pullieni concordant plane quae in variis operis locis sui habet Masini [Bologna perlustrata, pp. 352, 353.] .

[14] [sito prope amphitheatrum.] Sed his opinionibus, quas diligenter rettulit, se negat assentiri posse Melloni [Op. cit., p. 109.] , qui felicius quam ceteri controversiam enodasse dicendus est. Imprimis sedulo in luce ponit iuxta corpora martyrum reperta fuisse a S. Ambrosio supplicii instrumenta, nimirum crucem clavosque, sanguinis ampullam, praetereaque duplicem tabellam marmoream cum insculptis sanctorum nominibus. Quae, si ita sint, cuinam videbitur amplius simile vero, aut satellites, aut Arianos, aut Iudaeos, infensissimos nempe martyribus christianis inimicos, in probrosa, furtiva et tumultuaria inhumatione, tanta usos diligentia quantam denotent ista insignia una cum corporibus deposita? Quare reiciendae videntur historiunculae confectae praesertim a Pullieni, Masini et Alberti, illudque ut probabilius accipiendum est ipsos christianos raptim sepelivisse corpora prope Arenam seu amphitheatrum, quo in loco, decurrente tempore, Iudaei solebant humo condi. Inde igitur, nullaque alia de causa, contigit probabilius corpora SS. Vitalis et Agricolae medios inter Iudaeos fuisse detecta, tamquam inter spinas rosam, ut Ambrosii verba usurpemus [La Persécution de Dioclétien, pp. 187, 412.] . Immo admitti potest, ut nuperrime contendit cl. vir Paulus Allard, sepulta fuisse vel etiam primum corpora sanctorum in coemeterio Iudaeorum, quia coemeterium christianorum, quod saepius contigit imperante Diocletiano, fuerat publicatum [P. L., tom. XVII, p. 747.] .

§ 4. Inventio corporum SS. Vitalis et Agricolae.

[15] [Inventa sunt corpora anno 393,] Per annos multos humata latuerunt corpora sanctorum martyrum, scilicet ab ineunte saeculo IV, quo sunt crucifixi, usque ad finem eiusdem aevi, quo sunt reperta. Dissentiunt auctores de anno inventionis non secus ac de tempore martyrii. Sed si excipiatur Alberti [Lib. II della Deca I, ad annum 397] , qui eventum anno 397 contigisse contendit, discrepantes opiniones restringuntur ad annos 392 et 393. Primam sententiam tuentur Baronius [Ann. eccl., ad annum 392.] , Ruinartius [Acta primorum martyrum, p. 465.] ,Rabbius [In nota 25 ad Sigonii lib. I, De Episcopis Bononiensibus.] et Paulus Allard [La Persécution de Dioclétien, tom. I, p. 413.] , alteram Tillemontius [Mémoires pour servir à l'hist. eccl., tom. V, p. 315.] , necnon Benedictini Sancti Mauri cum Hermantio [P. L., tom. XVII, p. 747.] , Muratori [Annali d'Italia, ad ann. 393.] , Palaeoto [Archiepiscopale Bononiense, p. 278.] et Lambertino [Op. cit., p.217.] . Quaestio haec, si alicunde, praesertim ex chronotaxi Vitae S. Ambrosii dirimenda est. Atqui ex ista compertum habetur levata fuisse corpora SS. Vitalis et Agricolae eo temporis intervallo quo, Eugenio imperatore Alpes transeunte, Mediolanum reliquit S. Ambrosius, degitque per aliquot menses Bononiae, indeque Florentiae et Faventiae. Sed, Valentiniano mortuo die 15 maii anno 392, Eugenius non nisi ineunte anno 393, Italiam invasit, et Mediolani sedit usque ad annum 394, adversus Theodosium copias ducturus, nec Ambrosius ante kalendas augusti eiusdem anni regressus est in suam urbem episcopalem. Itaque potius ad annum 393 quam ad annum 392 referenda videtur inventio corporum sanctorum martyrum.

[16] [a S. Eusebio, episcopo Bononiensi;] Divina revelatione manifestatae sunt sacrae reliquiae, quod testatur Paulinus in Vita S. Ambrosii his verbis: Posita erant corpora martyrum inter corpora Iudaeorum, nec erat cognitum populo christiano, nisi se sancti martyres sacerdoti ipsius ecclesiae revelassent, vel, ut legitur in quodam codice germanico, sacerdoti ipsi revelassent [P. L., tom. XIV, p.37.] . Ex ista textus oscitantia nata est controversia de episcopi cui se revelaverint sancti martyres, utrum Ambrosio, Mediolanensi episcopo, tunc forte Bononiae versato, an Eusebio, Bononiensi episcopo. Quaestionem heic redintegrare supervacaneum foret, quippe quae ventilata est olim in opere nostro [Acta SS. Sept., tom. VII, p. 273.] ab antecessoribus nostris, quibus recentiori tempore scribens Melloni [Op. cit., pp. 107, 110, 239.] iterumque rem totam perpendens assensum praebuit, conclusionem eandem propugnans nullo iure denegandam esse hanc revelationem S. Eusebio. Nihilominus inventioni sacrarum exuviarum interfuit S. Ambrosius, ut ipse narrat [P. L., tom. XVII, p. 747.] , concurrente multo populo tum christianorum, tum Iudaeorum, cum applausu et exultatione, ad elevationem sanctorum corporum.

[17] [translata vero sunt, non in ecclesiam sitam in Arena,] Quonam primo translata fuerint corpora SS. Vitalis et Agricolae, postquam inventa fuerunt a SS. Eusebio et Ambrosio, non adeo facile est perspexisse, nec ad illud detegendum ulla certa via patet, quoniam desunt documenta quae rem perspicue declarent. Ad coniecturas est denuo recurrendum. Illud tamen certum notumque habemus solitos fuisse primaevos christianos repertas martyrum exuvias deponere vel in oratorio, quod in ipso loco sepulturae aut martyrii exstruebant, vel deferre ad aliam ecclesiam. Sed quis effinget sibi, ad casum praesentem quod attinet, Bononienses fideles aedificasse in coemeterio Iudaeorum, ubi detecta sunt corpora SS. Vitalis et Agricolae, ullum monumentum? Proin vel in ipsa Arena aediculum exstruxerunt, vel reliquias cuidam ecclesiae, quae iam antea existebat, commisere. Qui primam tuentur hypothesin provocant ad marmoream istam tabulam ab antiquis temporibus effossam ex parte subterranea ecclesiae coenobii Sancti Vitalis Bononiae in Arena siti, in qua tabula haec erant inscripta verba:

HIC REQVIESCVNT CORPORA SANCTORUM VITALIS ET AGRICOLA ADQVE ALIORUM SANCTORUM RELIQVIE

Quibusdam eruditis visa est istius lapidis inscriptio, propter formam litterarum, antiquissima, immo referenda ad saeculum quartum. Unde coniecit Pullieni [Videsis apud Melloni, op. cit., p. 118.] exhumata corpora sanctorum martyrum e sepultura Iudaeorum fuisse iterum humo condita honorificentissime in ipso martyrii loco, id est in Arena, seu hodierna via dicta Strada di S. Vitale, cum hac superimposita inscriptione, donec S. Iuliana ibidem exstruxerit ecclesiam in honorem sanctorum, quae fuit a S. Ambrosio consecrata, posteaque evasit monasterium S. Vitalis. Proxime ad Pullieni sententiam accedunt tum Casale [Nuova Gierusalemme detta la sacra Basilica di San Stefano, p. 298.] , tum cardinalis Lambertini [Op. cit., p. 220.] . At, tota re ad severiorem trutinam revocata, negat Melloni [Op. cit., p. 119.] supradictam inscriptionem esse saeculo XI antiquiorem aut posse gesta S. Iulianae praefatae opinioni vel minime favere, utpote quae declarent, expressis verbis, in lectione IV officii S. Iulianae, quod recitabant monachi Sancti Vitalis, ecclesiam a S. Iuliana erectam atque a S. Ambrosio consecratam manere usque in hodiernam diem iuxta ecclesiam monasterii sancti protomartyris Stephani ad Aquilonem [Apud Melloni, op. cit., p. 514.] .

[18] [sed in ecclesiam ad Sancti Petri.] Restat igitur ut in aliqua Bononiensis civitatis ecclesia deposita fuerint corpora sanctorum martyrum. Quaenam fuit ecclesia ista? Melloni [Op. cit., p. 121.] , cum historico anonymo ecclesiae S. Stephani Bononiensis [Della Chiesa del S. Sepolcro, p. 15.] nec non Faleoni [Memorie historiche della Chiesa Bolognese, t. I, p. 20.] , hanc non aliam fuisse censet nisi ecclesiam quae facta est postea cathedralis ad Sancti Petri. Re quidem vera in hac ecclesia deinceps requieverunt sacra corpora in duobus istis sarcophagis marmoreis, de quibus forsan mentionem inicit Gregorius Turonensis [De Glor. Martyr., cap. XLIII.] saeculo sexto, cum dicat ea super terram esse collocata, dum Paulinus in Vita Ambrosii asserit corpora deposita esse sub altari, quod est in eadem basilica constitutum [P. L., tom. XIV, p. 37.] . Pronum est existimare in eam ecclesiam fuisse delatas sacras exuvias in qua episcopus cum clero et populo christiano congregabatur diebus festivis, seu in ecclesiam ad Sanctum Petrum. Nec huic sententiae adversantur quae modo diximus de ecclesia fundata a S. Iuliana. Certum est eam non fundasse ecclesiam Sancti Petri quae iam exstabat tempore S. Faustiniani, saeculo tertio, sed nihil obstat quominus existimetur, occasione inventionis corporum SS. Vitalis et Agricolae, restaurasse, ampliasse et ornasse hoc templum. Eandem traditionem confirmant tum sculptura antiqua, olim inserta supra portam huius ecclesiae, quaeque repraesentata est in opere Melloni saepius citato [Op. cit., p. 489.] , tum duae tabulae marmoreae, incisae in duobus altaribus, quorum unum est a dextris, alterum a sinistris maioris eiusdem basilicae. Primum monumentum exhibet Christum Dominum manu crucem gestantem stantemque inter S. Agricolam a dextris et S. Vitalem a sinistris. Utique determinari nequit qua aetate confecta fuerit haec pictura et posita in porticu Sancti Petri. Tabulis marmoreis nimis fidit Pullieni [Op. cit., p. 200.] , quas ipso translationis prioris tempore positas fuisse existimat, sed Melloni rectius putat talem sententiam omni fundamento carere [Op. cit., p. 123.] . Nihilominus ex his monumentis firmatur constans traditio qua credebatur corpora sanctorum martyrum, cum primum inventa sunt, deposita fuisse in ecclesia ad Sanctum Petrum [Op. cit., p. 124.] .

§ V. Bononiensium civium cultus erga sanctos martyres; variae corporum eorum Bononiae translationes et recognitiones sollemnes.

[19] [Cum diversa fortuna cathedralis Bononiensis, diversae etiam vices reliquiarum SS. Agricolae et Vitalis.] Ecclesia ad Sancti Petri, in qua forsan anno 394 deportata sunt corpora SS. Agricolae et Vitalis varias vices subiit; unde vicissitudines etiam diversas expertae sunt sacrae exuviae, quas ordine referre iuvat. Dirutum fuisse, conspirante barbarorum temporumque iniuria, templum Sancti Petri tum ab Arianis, tum a Iuliano Apostata, tum a Theodosio, hinc Vandalis, Herulis, Gothis, Longobardis et Hungaris, anno praesertim 903, constat ex his quae Pullieni exponit [Lib. I della Deca, tratt. VI, p. 178.] , desumpta ex Bononiensium annalium compilatoribus. Cum vero destructae ecclesiae restituendae initum est consilium, multae rationes suadebant ut mutato loco pristini aedificii id fieret. Eccur enim remaneret cathedralis ecclesia extra civitatem? Igitur intra urbis ambitum, haud longe ab ipsa platea, hanc reaedificare visum est. Proin, sicuti ait Benedictus XIV in officio dedicationis huius ecclesiae, lectione IV secundi nocturni [Apud Melloni, op. cit., p. 146.] , cathedralis Sancti Petri basilica iam inde ab initio ecclesiae Bononiensis exstructa, atque iniuria temporum disiecta et collapsa, sedula priorum civium cura ac largitate, eo ipso, quo exstat nunc loco, saeculo decimo aedificata est. Forsan huc etiam sanctorum martyrum exuvias transferre iam tunc in animo erat, quod tamen non nisi saeculo undecimo exsecutioni mandatum est. Nam simul ac intra moenia urbis condebatur nova basilica, vetus remansit ecclesia cathedralis, reparata quidem, et in ea fama fert catholicos episcopos sedem habuisse, quamdiu novam schismatici tenerent [Melloni, op. cit., tom. I, p. 146.] . Sed, antequam notetur quomodo ex veteri Sancti Petri ecclesia cathedrali translata sint corpora sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae, paulo superius sunt repetenda Bononiensium pietatis indicia.

[20] [Bononiensium pietas in sanctos martyres] Sane haec maximum incrementum acceperat, cum, inventis sacris corporibus, ista patrata sunt miracula quae Gregorius Turonensis et passionale abbatiae Sancti Stephani enarrant, quaeque infra subiungemus. Ut enim taceamus restauratum martyrium, sive ecclesiam subterraneam, in qua dicta sepulcra magno honore translata et collocata fuerunt, notum est ipsis dedicatum fuisse partim saltem, si non solide, fidelium oblationibus, aliam ecclesiam cum monasterio et cura animarum, scilicet Benedictinorum SS. Vitalis et Agricolae, in loco dicto in Arena, scilicet in loco martyrii eorum: quae ecclesia etiam ipsi toti burgo seu regioni nomen imposuit. Praeterea in pervetusto elencho beneficiorum et ecclesiarum quae a monasterio Sancti Stephani dependebant, annumerabatur ecclesia seu oratorium et beneficium SS. Vitalis et Agricolae in Villa di Barbiano comitatus Bononiensis [Ita Patricelli et Pullieni apud Melloni, op. cit., p. 146.] , cuius consecrationi interfuit Lambertus di Mondo ex stirpe nobilissima gentis Lambertinorum, qui saeculo XI et XII vixit. Etiam compertum est in castello Sancti Ioannis in Persiceto a remotissima aetate exstitisse parochialem ecclesiam sub titulo Sancti Vitalis [Titulus ecclesiasticus est S. Vitalis de Castro S. Iohannis in Persiceto. Cfr. Elenchum ecclesiarum et locorum priorum civitatis et dioecesis Bononiensis, editum apud Melloni, op. cit., classe II, tom. II, p. 384.] .

[21] [pluribus indiciis demonstratur.] In ecclesia Sancti Stephani, bis in anno, scilicet die 3 martii et 4 decembris, agebatur festum sanctorum martyrum; sed moniales et paroecia SS. Vitalis et Agricolae insuper die 4 novembris hanc sollemnitatem celebrabant, missa et officio, ut supra indicatum est, propriis. Civitas quoque tota, nec clerus tantum aut religiones, hunc festum diem maxima celebritate frequentavit inde ab anno 1364, si fides habeatur Ghirardaccio [Della historia di Bologna, lib. XXIIII, tom. II, p. 274, ad ann. 1364.] , et cum novo zelo ab anno 1563, ut refert Alidosius [Chiesa di Bologna, apud Melloni, op. cit., p. 148.] , quo renovatum est sollemne decretum datum 29 februarii anno 1396 [Videsis hoc documentum editum apud Melloni, op cit., p. 495.] . Per anni decursum in usu erat sanctorum martyrum nomen invocare in litaniis, cuius rei vestigium remanet in vetusto Ordine manuscripto mensualium processionum SS. Sacramenti in civitate et dioecesi impresso anno 1545, necnon in rituali impresso ad usum sedis Bononiensis et in libris officiorum ad usum confraternitatum, sicut et in litaniis et in ordine commendationis animae.

[22] [Variaetranslationes et recognitiones, anno 1119,] Sed iam redeundum ad historiam translationum quae, rerum necessitate cogente, Bononiae effectae sunt sacrorum corporum. Anno 1015, basilica vetus, in qua SS. Vitalis et Agricolae corpora ab initio recondita fuisse a S. Eusebio episcopo, praesente S. Ambrosio, dictum est, supra memorato Hungarorum incendio adhuc prostrata ita iacebat, ut ipsorum etiam sepulcra martyrum omnibus caeli tempestatibus obiecta, summo dedecore affecta squalerent. Qua de re sollicitis monachorum animis, Martinus abbas huic incommodo sibi occurrendum existimavit ac consilio cum Frugerio episcopo communicato, martyrum ossa, in proximam S. Ioannis Baptistae confessionem in ecclesia Sancti Stephani traduxit, clero, civibusque, ac magistratibus eorum accitis, et magna, ut in huiusmodi re antiquitus traditum servat Ecclesia, pompa adhibita [Cfr. de hac translatione Sigonium, op. cit., loc. cit., Faleoni, p. 117; Casale, p. 300; Masini, p. 509; Lambertini, p. 220, ac praesertim narrationem auctoris coaevi relatam in passionali Bononiensi, quam infra trademus.] . De tempore huius translationis non una est inter auctores sententia. Scriptor coaevus passionalis Bononiensis refert hanc translationem factam quinto nonas martii, anno ab incarnatione Domini millesimo nono decimo, indictione secunda. Idemque, teste Rabbio [Nota 16 libri II Sigonii de Episcop. Bonon.] in Chronico Petricellii legitur, ubi tamen ad quinto nonas maii idem eventus retardatur. At Sigonio [Ibid., scil. Sigonii oper. omn., tom. III, p. 399.] huic alteri temporis determinationi patrocinatur quae V nonas maii rem confectam tradit. Notat Melloni [Op. cit., p. 142, nota 4.] nullibi in kalendariis celebrari quinto nonas martii festum istius translationis, insuper tamen, et quidem recte animadvertit, huius rei cognitionem martyrologos potuisse latere. Proin nihil impedit quominus accipiatur tempus in passionali Bononiensi indicatum.

[23] [anno 1165,] Bononiensibus episcopis semper curae fuit incendio dirutam basilicam instaurare, sed opus ad felicem exitum perducere non contigit nisi Ioanni episcopo, anno 1165. Confessione subterranea columnis multis suffulta et choro supra posito conditis, ut autem confessioni venerationem apud omnes lucraretur, eam, priscos patres imitatus, sanctis reliquiis exornavit: quae fuere sacrarum exuviarum SS. Vitalis et Agricolae pars maior, quas ex confessione Sancti Ioannis Baptistae in ecclesia S. Stephani IV kalendas maii huc transtulit ac sub altari maiori reposuit [Cfr. Sigonium, op. cit., ad an. 1165; Faleoni, p. 177; Casale, p. 300; Lambertini, p. 220.] .

[24] [anno 1578,] Sed anno 1578 facta est omnium celeberrima translatio sacrorum pignorum, cum em. Gabriel cardinalis Palaeotus, archiepiscopus Bononiensis, praeter alia gubernationis suae pastoralis munera, instaurasset Bononiae in ecclesia metropolitana altare marmoreum, supra quod posuit magnam arcam itidem marmoream in hunc finem ut in eam transferrentur reliquiae sanctorum Christi confessorum. Voluit eminentissimus cardinalis haec translatio maxima cum sollemnitate perageretur die 25 maii, quae erat Sacratissimae Trinitatis festus dies. Hac etiam usus est opportunitate ut iuridicam recognitionem institueret, cuius examinis exitum publici iuris fecit in Litteris pastoralibus, quae monumentum exstant tum eruditionis, tum pietatis et zeli, praebentque compendium aptissimum eorum quae in cultum SS. Agricolae et Vitalis Bononiae peracta sunt [Palaeoti, Archiep. Bonon., p. 276.] . Praetermissa priori parte huius documenti quia refert quae in praecedentibus sunt dicta, hic inserimus ea tantum quae pertinent ad recognitionem factam anno 1578. Postquam memoravit cardinalis Palaeotus translationem peractam anno 1060 in altare maius ecclesiae Sancti Stephani, sic pergit: In hoc altari ab eo tempore semper fuerunt, quamvis nobis plane id certum non esset, nisi superioribus diebus, cum divina gratia favente ea illic esse cognovimus; quod etiam praesentibus magistratibus, senatu, praelatis aliisque nobilibus huius civitatis viris demonstravimus, non solum librorum, authenticarum scripturarum, ecclesiae cathedralis rituum, aliarumque rerum auctoritatibus id comprobantes, sed etiam omnium, qui praesentes erant, oculis reliquias ipsas offerentes, qui et eas inspexerunt, et devote sunt venerati. Atque inter cetera, sancto timore perculsi obstupuerunt omnes, dum integrum adhuc S. Vitalis caput illud venerandum intuerentur lineo panno circumvolutum, et sanguine tam recenti vivoque tinctum, ut non dudum eo respersus esse videatur: simulque partem sanguinis illius felicissimi coagulatam, clavumque unum, quorum meminit S. Ambrosius… Quarum rerum authentica documenta, ad posteritatis memoriam confecta, in archivio episcopali custodiuntur.

[25] [et anno 1610.] Tandem, cum anno 1610 in basilica divi Stephani nova quaedam aedes exstructa esset SS. Vitali et Agricolae martyribus dicata a familia Acarisia, ac propterea e vetustiori loco,in quo asservabantur reliquiae eorundem martyrum essent in eam transferendae, indicta ac celebrata fuit sollemnis processio reliquiarum huiusmodi, in qua processione per urbem progressa, dictae reliquiae in capsis duabus reconditae sub umbellis delatae a monachis in ea ecclesia degentibus fuerunt, quorum altera capsa sequebatur aliam [Quod legesis apud Gabr. Palaeoti Archiepiscopale Bononiense, p. 276. Cfr. etiam quae tradit Melloni, op. cit., p. 155, secundum librum secretum capituli ecclesiae metropolitanae Bononiensis.] . At quoniam hac occasione disputatum fuerat utrum dicenda foret haec processio CORPORUM SS. Vitalis et Agricolae, an RELIQUIARUM tantum, mandavit archiepiscopus Alphonsus Palaeotus vicario suo generali ut rem penitus inspectam dirimeret. Quare, die altera octobris, vicarius generalis cum priore Sancti Stephani, praesentibus episcopo Reatino, multisque canonicis et e civitate nobilibus viris, testati sunt excellentissimos dominos doctores Iulium Claudinum et Victorium Pelinum, medicos ambos, cum iuramento affirmasse, postquam corpora sanctorum martyrum examinassent, ea et posse et debere proclamari integra. Quorum tamen sententiam non nisi sensu latissimo interpretandam esse vult Melloni [Op. cit., pp. 155, 156.] . Etenim, praeter alias reliquias istorum martyrum quae asservantur Bononiae in ecclesia metropolitana ad altare S. Floriani, scilicet partem capitis S. Agricolae, partem digiti S. Vitalis et dentem eiusdem, quot dispersae sunt, ut videbitur mox, reliquiae per Italiam, Galliam et Hispaniam Quare ita declaratum est a praefatis medicis remansisse in basilica Sancti Stephani corpora integra, ut adsint partes praecipuae, quod sufficit ut dici queat, sensu minus determinato, at secundum loquendi consuetum modum, asservari corpora Bononiae in aede Sancti Stephani [Cfr. Rabbium, not. 16 ad Sigonii lib. II, de episc. Bonon.] . Quae luculenter patent ex enumeratione reliquiarum SS. Agricolae et Vitalis facta a supra dictis medicis anno 1610: et primo vertex cranei S. Agriculae; vertebrae dorsi numero decem et novem; fragmenta costarum eiusdem numero quadraginta sex; fragmenta varia parva numero triginta; viginti tria ossa pedum; spatulae pars; os iuguli cum pluribus fragmentis aliorum ossium; quinque ossa calcanei; varia fragmenta capitis cum tribus dentibus, in totum numero viginti duo, ossa pluribus maiora, et parva artuum numero quattuordecim, item pulvis in sacculo cum multis fragmentis eorundem ossium: hisque visis et descriptis, in eadem capsula iterum reposita fuere praedicta omnia, et ilico clavis clausa fuit eadem capsula. In altera vero capsula continente, ut putatur, corpus S. Vitalis, inventa fuere in pluribus velis sericeis quae in ea erant, infra scripta videlicet. Et primo vasculum ligneum cum pulvere ex grumis sanguinis, tibiae utrumque os minus, calcis os, duae grandes vertebrae lumborum, alterius vertebrae portio, ossa pedii cum scaffodio numero decem, varia fragmenta parva ossium eiusdem, costarum fragmenta et particularia capitis ossa, dens molaris primus superioris maxillae, clavi duo, et fragmenta illorum in totum numero 28, pulvis in sacculo cum pluribus fragmentis ossium. Hisque visis et descriptis in eadem capsula iterum reposita fuere supradicta omnia, et ilico clavis clausa fuit capsula eadem. De et super quibus omnibus, ita mandante dicto adm. reverendissimo D. vicario, et rogante dicto R. Patre Priore, nos notarii infrascripti praesens publicum confecimus instrumentum [Melloni, op. cit., p. 500.] .

§ VI. Reliquiae SS. Vitalis et Agricolae extra Bononiam, praesertim in Gallia et in Hispania.

[26] [Reliquiae SS. Vitalis et Agricola habentur Florentiae,] Simul ac Bononiae inventorum sanctorum corporum fama in orbe christiano percrebuit, ortum est ubique pium desiderium possidendi reliquias athletarum Christi. Urbs Florentina prima thesauri sacri particeps effecta est. Narrat quippe Paulinus in Vita S. Ambrosii sanctum episcopum a Florentinis invitatum Bononia in Tusciam usque descendisse atque in Florentinorum civitate basilicam constituisse, in qua deposuit reliquias martyrum Vitalis et Agricolae, quorum corpora in Bononiensi civitate levaverat [P. L., tom. XIV, p. 37.] . Idem testatur Ambrosius, cum in libro De exhortatione virginitatis neget aequum fuisse a se ut repulsam pateretur Iuliana vidua, ac proin asserat se venisse deferentem apophoreta, nimirum clavos, sanguinem triumphalem et crucis lignum [P. L., tom. XVI, p. 338.] . Ceterum supra notatum est Ambrosianum opusculum De exhortatione virginitatis nihil aliud esse nisi sermonem quem Florentiae habuit S. Ambrosius, quando ab eius civitatis incolis ad novam basilicam, quae olim ob id Ambrosiana, nunc ad Sancti Laurentii dicitur, dedicandam invitatus, ibi aliquid de eorum martyrum reliquiis deposuit. Quasnam vero reliquias Florentiam detulerit S. Ambrosius ex propriis ipsius verbis satis declaratur. Nullius igitur facienda est opinio Calmeti [Storia universale sacra e profana, ed. Venet., p. 563.] arbitrati S. Ambrosium donasse Florentinis corpus S. Vitalis [Melloni, op. cit., p. 129.] .

[27] [Nolae,] Primam hanc reliquiarum dispersionem, quae in gratiam urbis Florentiae locum habuit anno 393, subsecuta est altera, cum S. Paulinus, Nolanus episcopus, basilicam S. Felicis Nolani anno 402 ampliavit et exornavit. Videtur enim hac occasione S. Paulinus accepisse vel a S. Ambrosio [Id., op. cit., p. 129.] , vel a S. Felice, Bononiensi praesule [Sigonius, de episc. Bon., p. 367.] , reliquiarum martyrum Bononiensium partes aliquas deponendas sub mensa altaris. Cuius rei meminit ipse Paulinus in sequentibus versibus, cum describendo basilicam Nolanam enumerat altaria

      Sub quibus intus habent sanctorum corpora sedem,
      quos inter sanctos nostros etiam nominat:
Hi socii pietate, fide, virtute, corona
Martyres, Agricola et Proculo Vitalis adhaerens
[…]
Vitalem, Agricolam, Proculumque Bononia condit
Quos iurata fides pietatis in arma vocavit
Parque salutiferis texit victoria palmis
Corpora transfixos trabalibus inclita clavis [Hi versus sunt 428 – 29, 432 – 35, de S. Felice natal. carmen IX, P. L., tom. LXI, p. 658.] .

[28] [Remis,] In Gallia plures civitates martyres Bononienses coluerunt. Narrat enim Flodoardus [P. L., tom. CXXXV, p. 40, 63.] in Remorum suburbio aedificatam fuisse sub titulo S. Agricolae ecclesiam anno circiter 340 a Iovino, militiae praefecto per Gallias. Traditio, haud multum probanda, refert hunc ducem Iovinum fuisse Agricolae consanguineum, et ob nexum propinquitatis hoc trophaeum erexisse. In documentis ad historiam Remensem pertinentibus saepe agitur de hac basilica, verbi gratia in isto testamento quod sub nomine S. Remigii circumfertur, quodque solvere iubet tres solidos ecclesiae Iovinianae, tituli beati Agricolae [P. L., tom. CXXXV, p. 63.] . Recentiori etiam tempore perseveravit martyrum Bononiensium cultus specialis in ecclesia Remensi, quae eorum officium die 27 novembris ritu simplici peragit cum oratione de communi, ea nempe quae et in hodierno Romano breviario adhibetur, et cum lectione historica, cuius pars prior desumpta est ex Ambrosii libri De exhortatione virginitatis, capite I, numm. 2, 4, 5, quam proin omittimus, alteram partem transcribentes, quae agit de cultu in partibus Remensium, et sic habet: Quarto ecclesiae saeculo exstructa fuit Remis in honorem S. Agricolae amplissima basilica a Iovino Galliarum praefecto, qui illius martyris consanguineus traditur. Hanc multis decoratam et ditatam donis, velut regnantis Christi post eversos gentilitatis ritus, trophaeum erexit vir multiplici titulo insignis, in eaque voluit tumulari. Hanc autem Remenses archiepiscopi tanti fecerunt ut, postposita Sancti Sixti basilica, praedecessorum nobilitata pignoribus, in ea sepulturam elegerint. Senio labente Ioviniana basilica, in illius locum altera elegantior exstructa est sancto Nicasio sacra, in qua servantur reliquiae sanctorum Agricolae et Vitalis, quas ecclesiae Claromontanae in Arvernia canonici Nicasianis monachis liberaliter concesserunt [Ex Breviario Remensi, ed. anno 1759.] . Istae reliquiae quas commemorat breviarium Remensibus saeculo XV datae sunt a Claromontanis [Marlot. Metropolis Remensis hist., tom. I, p. 640.] , qui tamen, ut mox dicetur, iam anno 450 curante Namatio, Arvernorum episcopo, ex sacris exuviis SS. Agricolae et Vitalis possidebant particulas.

[29] [Rotomagi] Memoranda est etiam ea quae circa annum 396 facta est Rotomagi per episcopum S. Victricium sollemnis reliquiarum exceptio [P. L., tom. XX, p. 439.] , quas inter numerabantur etiam reliquiae S. Agricolae. Nam in libello quem de hac festivitate conscripsit sanctus episcopus, cuique titulus De laude sanctorum, recitando sanctos qui ex Italia Rotomagum venerant haec dicit: Hic invenietis Ioannem Baptistam … hic Andream, hic Thomam, hic Gervasium, hic Protasium, hic Agricolam [Ibid., p. 448.] . Ulterius testimonium perhibet de miraculis S. Agricolae, dum scribit: Curat Bononiae Proculus, Agricola, et hic quoque horum cernimus maiestatem [Ibid., p. 453.]

[30] [Claromonte] At inter reliquiarum SS. Vitalis et Agricolae quae in Galliam peractae sunt translationes longe celeberrima ea est quae contigit saeculo V, anno 450, in civitate Claromontensi apud Arvernos, petente S. Namatio episcopo, quamque narrat Gregorius Turonensis [De gloria martyrum, I, c. 43. Mon. Germ. Scr. rer. Merov., tom. I, p. 517. Cfr. Hist. Franc., lib. II, c. 16, ibid., p. 82.] . Narrationem istam, quae operi nostro iam fuit inserta, cum actum est de S. Namatio [Act. SS. Oct., tom. XII, p. 256.] , iterum referre non iuvat. Notabimus tamen non nobis aeque certum videri ac R. P. Victori De Buck S. Namatium non accepisse Bononia nisi brandea, id est pulveres, oleum ex lampadibus, lintea immissa sepulcro aut alias huiusmodi res. Quicquid sit, ab hoc tempore ecclesia Claromontana cathedralis nomen sibi assumpsit ad sanctum Agricolam et Vitalem, quem titulum inter varios casus [Gonod, Chronol. des évêques de Clermont, pp. 6, 23, 36.] diu servavit, ut liquet ex diversis documentis saeculorum X, XI et XII, quae paulo fusius expendere oportet.

[31] [ubi plures donationes ecclesiae SS. Vitalis et Agricolae factae,] Anno 905 donatio facta est isti templo ab Adalardo episcopo, qui illud vocat matrem ecclesiam SS. martyrum Agricolae et Vitalis [Gallia christ., tom. II, p. 253.] . In libello de ecclesiis et altaribus, quae Claromonte consistunt, scripto circa annum 950, haec leguntur: Imprimis in domo matris ecclesiae est altare S. Mariae et sanctorum Agricolae et Vitalis [Savaro, De sanctis, eccl. et monast. Claromontii, p. 10.] . Anno 1032, Geraldus quidam concessit mansum unum ecclesiae S. Mariae Virginis et SS. martyrum Agricolae et Vitalis [Gallia christ., ibid., p. 260.] , et anno 1043 Renco episcopus subscriptione sua munivit diploma pro ecclesia B. Mariae et SS. Agricolae et Vitalis, quae mater est ecclesia [Ibid., p. 260.] . Eiusdem fere temporis testimonium eruitur ex Helgaldi Floriacensis loco in Vita Roberti regis, ubi de monasterio Sancti Aniani Aurelianensis refert: Caput autem ipsius monasterii fecit miro opere in similitudinem monasterii S. Mariae matris Domini et SS. Agricolae et Vitalis in Claromonte constituti [P. L., tom. CXLI, p. 925.] . Anno 1096, Guido et Radulfus de Scurallia, ex nobili familia hodiedum nuncupata de Scorailles, castellum suum, videlicet Scuralliam, tradunt in alodium B. Mariae et matri ecclesiae, sanctisque martyribus Agricolae et Vitali inibi cultis et veneratis [Gallia christ., tom. II, p. 265.] . Sed non ecclesia tantummodo dicata est, at plura alia cultus signa exhibita. Ita, saeculo octavo Adebertus, primus nomine, trigesimus nonus Arvernorum episcopus, fieri curavit auream capsam, quae sub ecclesiae cathedralis altari maiori asservabatur, ad includendas reliquias sanctorum martyrum Agricolae et Vitalis, in qua capsa inscriptus est dedicationis titulus, qui heic traditur vulgari charactere, non tamen iuxta Damiani Verneti transcriptionem minus accuratam quam vulgarunt editores Galliae christianae [Tom. II, p. 254.] , sed secundum formulam meliorem cuius fac-simile reperitur apud Lancelot [Recherches sur Gergovia in Mémoires de littérature tirés des registres de l'Académie royale des inscriptions et belles-lettres, anno 1729, tom. VI, p. 667; cfr. Melloni, op. cit., p. 491.] :

† IN NOMINE DEI SVMMI ET IN HONORE SANCTORVM MARTYRVM AGRIGVLI ET VITALIS ARVERNAE CIVITATIS HANC CAPSA [1] EX ELIMONIA [2] CAROLO REGE [3] ANNO XVIII REGNI SVI [4], NECNON HICTERIO COMITE [5], VEL RELIQVIS CHRISTIANIS QVI HVNC AVRO VEL GEMMAS CONGREGAVERVNT PRO ANIMAS [6] EORVM HADDEBERTVS [7] EPISCOPVS FIERI ROGAVIT. ET VOS DOMINI EPISCOPI SVCCESSORES NOSTRI [8] CVM CLERO VESTRO IN MERCIDE VESTRA [9] ORATE PRO NOBIS †

† DEODIGGUS [10] FECIT.

[32] [quas inter capsae duae cum inscriptionibus,] Nonnulla verba, ea nempe quae numeris designavimus, minus recte tradiderunt editores Galliae christianae; de quibus paucis investigandum est. Primo quidem in ipso monumento scriptum est CAPSA [1], quod, cum evidenti correctione indigeret, mutaverunt in CAPSAM. Per ELIMONIAM [2] intellexerunt Galliae christianae editores Limaniam, vulgo la Limagne, quoniam ex hoc pago translatas fuisse opinabantur SS. Vitalis et Agricolae reliquias. At iure potiori aliam significationem proponit Lancelot [Op. cit., p. 669.] . Altera namque inscriptio inferius recitanda refert expressis verbis has reliquias Bononia esse allatas. Praeterea non adeo Latinis insolitum sonare debet verbum elimonia, quod procul dubio detortum est ex vocabulo eleemosyna, praesertim cum forma proxime accedens alimonia saepius usurpata fuerit in infimae latinitatis documentis. Ex elimonia audit ergo ex eleemosyna. Nec etiam feliciores fuerunt iidem editores Galliae christianae Carolum regem [3] existimantes esse Carolum Simplicem. Recte enim animadvertit iam laudatus Lancelot Adebertum episcopum recepisse reliquias Bononia, iubente Carolo rege, ut constat ex altera inscriptione. Porro cum nullum ius exercuerit in Italia Carolus Simplex, ibidem autem imperaverit Carolus Magnus, vero consonat magis hunc Carolum regem fuisse Carolum Magnum. Ex quibus dictis annus decimus octavus qui assignatur regni Caroli regis non est, ut tradunt editores Galliae christianae, annus 910 vel 911, sed annus 786 vel 787. Quae chronologia exinde multum confirmatur quod citatur simul Hicterius comes. Etenim sententiae editorum Galliae christianae id adversatur praeiudicii, quod saeculo X nullus annumeretur in serie principum Arvernensium comes huius nominis. Immo in tota serie non nisi unus ita denominatus invenitur praefuisse, scilicet ab anno 778 ad 819 [Mas Latrie, Trésor de chronologie, p. 1546. Cfr. Imberdes, L'Auvergne depuis l'ère gallique jusqu'au XVIIIe siècle, p. 195.] , qui simul cum Carolo, rege Francorum, et Adeberto primo, Arvernorum episcopo, floruit. Itaque iuxta modo dicta minime agitur, quod volebant editores Galliae christianae, de Adeberto II, sed de Adeberto I. Quare expungendus videtur ille Adebertus alter ex serie praesulum Arvernensium, de quo nulla occurrit mentio praeter citatam inscriptionem, quam proin de Adeberto I magis aequum est audire. Tandem notetur ista locutio pro animas [6], non raro enim in chartis medii aevi cum accusativo adhibetur praepositio pro; successores vestri [8] mendose legerunt editores Galliae christianae, vestra [9] omiserunt, et Deodiggus [10], nomen opificis, ita separarunt ut scripserint Deo diggus, sine ulla tamen ratione.

[33] [quarum textus expenditur.] In eadem ecclesia, in qua invenitur capsa modo descripta, est et alia eodem opere ex auro fabricata similibusque characteribus haec verba exhibens:

HIC HAB. RELIQVIAS [1] DE CAPVT SANCTI AGRIGILI [2] ET DE [3] SANCTI VITALIS SCHINA [4] HADDEBRTVS [5] EPISCOPVS IN BONONIA CIVITATE IVBENTE CAROL[O RE]GE RECIPIT FESTO EORVM III IDUS [6] DECEMBRIS.

Ad quod epigramma haec animadverte. Mendose legitur RELIQVIE [1] apud editores Galliae christianae, cum documentum ipsum ferat AGRIGILI [2] ab editoribus correctio proposita est AGRICVLI; editores omiserunt DE [3] et SCHINA [4]. Quare omiserint latet, nam verbum schina, gallice echine, quod dorsum seu spinam dorsalem designat [Videsis Cangium in Glossario, sub v°.] , optimum sensum facit. Tandem HADDBERTVS [5] est, una littera in capsa omissa, HADDEBERTVS, et pro IDVS [6] editores scripserunt KAL.

[34] [Cultus sanctorum in monasterio Casae Dei,] Sed non tantum in ipsa civitate Claromontana floruit cultus sanctorum martyrum, verum etiam in reliqua provincia, et praesertim in monasterio Casae Dei, curante S. Roberto, fundatore nec non primo istius coenobii Ordinis S. Benedicti abbate. Anno 1052 exstructa est ecclesia sub invocatione SS. Vitalis et Agricolae. Qui cultus in hoc monasterio perseveravit diu, quoniam anno 1350 refertur Stephanus IV abbas dono dedisse centum et viginti florenos quo maiori sollemnitate celebraretur SS. Agricolae et Vitalis anniversaria dies titularium huius ecclesiae patronorum, et anno 1674 abbas Hyacinthus Serroni novam ecclesiam consecravit in honorem SS. Vitalis et Agricolae martyrum et S. Roberti [Gallia christiana, tom. IX, p. 327, 344, 351.] . Nostris etiam temporibus celebratur translatio SS. Agricolae et Vitalis in urbem Claromontem. Teste Savarone [De sanctis, eccl. et monast. Clar., p. 12.] legitur in martyrologio Claromontano: In Galliis urbe Arvernis translatio beatorum martyrum Agricolae et Vitalis. Praeterea notat etiam Ordo manuscriptus dioecesis Claromontensis: Si festum translationis sanctorum Agricolae et Vitalis infra adventum fuit, dicatur missa de sancta Maria, quod festum chorus cappis indutus sollemniter celebrabat. Monent enim vetus libellus et ordo illos sanctos esse divos tutelares, ac proin de his crebram fieri debere commemorationem in ecclesia Claromontensi, scilicet, cum aliud festum non occurrit, singulis quintis feriis in hebdomada.

[35] [et in Hispania,] Ex scriptoribus Hispanis constat in earum regionem particulas quasdam corporum sanctorum martyrum Agricolae et Vitalis fuisse delatas. Quod imprimis vindicat Salazar de Tamayo, cuius haec est in martyrologio hispanico formula ad diem 4 novembris: Tricii-Metallo, in Autrugonibus Hispaniae, depositio sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae, quorum sacra lipsana illinc translata honorifice asservantur sarcophago et accolarum debita pietate recoluntur. Atque in notis asserit haec sacra pignora in Hispaniam fuisse translata probari tum ex Ambrosio Morales [Hist. Hispan., tom. III, p. 207.] , tum ex Ioanne Marieta [Hist. SS. Hispan., lib. II, p. 73.] , nec non ex F. Ludovico de Vega [Hist. S. Dominici Calceat., p. 7.] et ex F. Antonio de Yepes [Coronica general de la Orden de S. Benito, tom. VI, fol. 465 v.] , omnibus una asserentibus nempe: cum anno 1553 abbas regalis monasterii Benedictinorum S. Mariae Naxarensis arcam reliquiarum vetustissimam in sacrario repositam visitaret, intra eius cavum invenisse ossa et alia sanctorum lipsana, cum huius epitaphii serie in pergamineo litteris gothicis exarati, cuius talis est tenor: Hic iacent corpora beatissimorum martyrum Agricolae et Vitalis, quae Papa misit e Bononia regi Garsiae. Maxime tamen innituntur praefati auctores cuidam instrumento confecto anno 1592 a Felice Novello [Ibid.] , in quo declarat: […] […]Cupiens sanctas reliquias, nempe sacrum caput et ossa sanctae Eugeniae V. et M., quae hactenus, una cum corporibus sanctorum Vitalis et Agricolae in capsa lignea ornata, auroque et colorum varietate depicta, supra altare maius ecclesiae praedictae decenter ac religiose adservatae exstiterunt, prout in publico instrumento in charta pergamena a Ineco Gordero, et Petro de Belgañon notariis et tabellionibus publicis oppidi praedicti die vigesima aprilis, anno Domini MDXXXIII exarato, et in publicam et authenticam formam redacto, ac per me lecto, nec non ex publica Fratrum omnium dicti monasterii, aliorumque huic publicae actioni adstantium traditione fideliter constat, de cetero solas adservari, custodiri ac venerari[…] […] Tunc visis et veneratis omnibus reliquiis praedictis idem abbas suis manibus sacrum caput et ossa sanctae Eugeniae panno quodam serico antiquo, separatim a sacris reliquiis SS. Vitalis et Agricolae, involutum et involuta, in alteram capsam, etiam ligneam, et pictam, et ornatam, donec ornatius thecis includantur argenteis, devote et religiose transtulit.

[36] [ubi tamen non nisi parvae quaedam reliquiae repertae sunt,] At quae dicunt ista documenta de corporibus SS. Agricolae et Vitalis, nequaquam inferunt, ut voluere quidam [Cfr. Melloni, op. cit., p. 135 – 137.] , integra corpora sanctorum martyrum fuisse in Hispaniam delata. Etenim haec documenta conferenda sunt cum alio, asservato in lipsanologio manuscripto regii monasterii Sancti Laurentii, vulgo denominati Escurial, cuius apographum inveniri potest in collectaneis Bollandianis, codice signato num. 8932 in bibliotheca regia Bruxellensi. Iam vero ex istius instrumenti indeterminato loquendi modo, liquet in praefato Naxarensi monasterio nil aliud nisi paucas reliquias SS. Vitalis et Agricolae fuisse repertas. Haec enim ibi leguntur.

Fidem facio et in verbo veritatis attestor ego Felix Novellus, protonotarius apostolicus et serenissimi Philippi II, Hispaniarum regis catholici, capellanus, quod anno a nativitate Domini nostri Iesu Christi 1592, indictione V, die vero nona mensis novembris, pontificatus SSmi in Christo Patris et D. N. D. Clementis divina providentia papae octavi anno primo, regni vero eiusdem Philippi trigesimo sexto, venerabilis in Christo Pr. Fr. Franciscus de Salcedo abbas, Fr. Ioannes Guttierez prior, Fr. Alfonsus Martinez sacrista ac alii monachi monasterii regalis Sanctae Mariae oppidi civitatis nuncupatae Naiarae, Calagurritanae dioeceseos, Ordinis seu Congregationis S. Benedicti, cum sacras reliquias SS. Vitalis et Agricolae martyrum ac Eugeniae, virginis etiam et martyris, quae a longo et antiquo tempore in ecclesia dicti monasterii exstant, de una arca in aliam tutius ac religiosius recondendas transferrent, ossa duo SS. Vitalis et Agricolae atque aliud S. Eugeniae, magna et insignia, serenissimis regi praefato ac Philippo principi et Elisabeth Clarae Eugeniae infanti, eiusdem regis natis, qui eo ad visendas devoteque venerandas ipsas reliquias convenerant, dono dederunt ac concesserunt, praesentibus ibidem et pro testibus adhibitis doctore Garcia de Loaysa, archidiacono de Guadalaxara in ecclesia Toletana ac eiusdem regis eleemosynario et capellano maiori et ipsius principis praeceptore, necnon Hieronymo Gassolo regis a secretis et consiliis et aliis plurimis. Acta fuerunt haec in praedicta ecclesia Sanctae Mariae die, mense, et anno praefatis. Et ego qui praemissis interfui, hoc praesens publicum testimonium una cum testibus nominatis rogatus subscripsi. Ego Felix Novellus, protonotarius apostolicus serenissimique regis capellanus, Garcias Loaysa, Hieronymo Grassolo.

Proin ex dictis monumentis nihil aliud concedi potest Hispanis scriptoribus nisi in sua dicione quasdam reliquias SS. Agricolae et Vitalis exstitisse. Si quidam amplius evincere se potuisse sperarunt, sic cum Muratori, quem citat Melloni [Op. cit., p. 137, nota 23.] , respuendi sunt: Mitto nunc Higueram, Tamayum, Ramiresium, aliosque famosos homines Hispanos, qui proxime praeterito saeculo quaesituri immensum decus genti suae, illam gravi dedecore onerarunt, confictis multis caelitibus, et in martyrologium Hispanicum, toto caelo repugnante ac irato, intrusis.

[37] [sicut et Papiae,] Paene idem dicendum de inventione corporum SS. Agricolae et Vitalis Papiae quam refert Landucci, sacrista apostolicus, in nota ad encomium B. Ioannis Chisii [Sacra Ilicetana silva, p. 94.] , quae narrat: Acquisito loco Papiae in Caelo Aureo, anno 1327, die 1 februarii, ut ibi construeretur monasterium pro religione, superiores procurantes ut spiritualiter sub strictiori observantia aedificaretur, cognita Ioannis sanctitate, illuc eum de familia destinarunt circa annum 1338, ubi eius intercessione miraculose inveniuntur corpora sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae. Sed, quoniam nec anonymus Papiensis coaequalis [Rerum Italic. script., tom. XI, p. 13.] , scribens de Laudibus Papiae et agens de ecclesia in Caelo Aureo, nec Torellius [Secoli Agostiniani, tom. V, pp. 418, 478.] , nec Senenses Academici [Fasti Senenses, ad d. 28 octobr.] qui ad diem 28 octobris tractant Vitam B. Ioannis Chisii, nec Philippus de Agazzariis [Acta SS. Oct., tom. XII, p. 733.] tradunt nomina duorum martyrum, quorum corpora revera invenit B. Ioannes Chisius, quoniam nec Ughellius [Italia sacra, tom. I, de episc. Papien., p. 1076.] , commemorans corpora insignium virorum sepulta in ecclesia ad Sanctum Petrum in Caelo Aureo, ullam inicit mentionem de nostris martyribus, nec tandem ulla martyrologia, sive antiqua sive recentiora, commemorant Papiae S. Vitalem et Agricolam, non diutius inhaerendum est testimonio prorsus singulari cuius Landucci se prodit unicum relatorem.

[38] [et Derthonae.] In ecclesia cathedrali Derthonensi in Italia fuisse asservatas reliquias SS. Vitalis et Agricolae patet ex documento anni 1580. Illud documentum invenimus transcriptum in collectaneis Bollandianis cum apographo supradicti lipsanologii depositi in monasterio Matritensi Sancti Laurentii. Iam vero in hoc documento Caesar a Gambara [Cfr. Ughelli, Italia sacra, tom. IV, 652.] , episcopus Derthonensis, id est civitatis Tortonae, non vero urbis Tortosae in Hispania, in quo erravit documentum hispanicum cum scribit obispo de Tortosa, attestatur se dare fragmenta ex reliquiis SS. Agricolae et Vitalis repositis in antiqua sua cathedrali. Caesar a Gambara, Dei et sanctae Sedis apostolicae gratia, episcopus Derthonensis et comes, omnibus et singulis, quibus praesentes fuerint praesentatae, fidem facimus et in verbo veritatis tenore praesentium attestamur, reliquias et ossa haec a nobis extracta ex reliquiarum capsa ferrea, quae in antiqua cathedrali nostra reposita est, esse de reliquiis et ossibus sanctorum Vitalis et Agricolae martyrum, prout ab omnibus pro talibus habentur, tenentur et venerantur. Et ne alicui de hoc dubitari contingat, praesentes fieri fecimus manu nostra firmatas, sigillique nostri impressione muniri mandavimus. Datum Dertonae ex episcopali nostro palatio, die 20 martii 1580.

Caesar epis. Derton.
Asdrubal cath. can. subscrip.

S. AMBROSII ENCOMIUM DE SS. AGRICOLA ET VITALI

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8689

Ex libro De exhortatione virginitatis, cap. I (P. L., tom. XVI, col. 335 et sqq). — In uncinis positus est numerus quibus columnae Benedictinae editionis designantur a.

[277] 1. Qui ad convivium magnum invitantur, apophoreta secum referre consueverunt. Ego ad Bononiense invitatus convivium, ubi sancti martyris celebrata translatio est, apophoreta vobis plena sanctitatis et gratiae reservavi. Apophoreta autem solent habere triumphos principum b, et haec apophoreta triumphalia sunt; Christi enim nostri principis triumphi sunt martyrum palmae. Nec vero huc dirigebam iter; sed quia petitus a vobis sum, debui mecum deferre quae aliis parabantur, ne minor ad vos venirem; ut, quod in me minus est quam praesumebatur, in martyre plus inveniretur.

[2] Martyri nomen Agricola est, cui Vitalis servus fuit ante, nunc consors et collega martyrii. Praecessit servus ut provideret locum; secutus est dominus, securus quod fide servuli [278] iam inveniret paratum. Non aliena laudamus; passio enim servi domini disciplina est. Hic instituit, ille implevit. Nihil illi decerpitur. Quomodo enim minui potest quod Christus donavit? Egregie et ille quidem homini serviendo didicit quomodo Christo placeret, hic tamen geminam laudem acquisivit, in illo magisterii, in se martyrii. Certaverunt tamen inter se beneficiis, postquam aequales esse meruerunt. Hic illum ad martyrium praemisit, ille istum accersivit.

[3] Nullum ergo ad commendationem hominis condicio affert impedimentum, nec dignitas prosapiae meritum, sed fides, affert. Sive servus, sive liber, omnes in Christo unum sumus: Et unus quodcumque fecerit bonum, hoc recipiet a Domino. Nec servitus derogat, nec libertas adiuvat. Vide ad eam rem quam nihil in condicione momenti sit: Servus, inquit, vocatus es? Non tibi sit curae… qui enim vocatus est in Domino servus, libertus est Domini. Similiter et qui liber vocatus est, servus est Christi. Vide, inquam, vim Apostoli c. Plus putatur dedisse ei qui servus, quam ei qui liber vocatus est d; ex servo enim libertus Christi fit, ex libero servus. Sed nulli plus dedit, verum utrisque aequali mensura divisit. Apud Christum enim servitus et libertas aequa lance penduntur, nec ullo discerniculo bonae servitutis et libertatis merita dividuntur; quia nulla maior est dignitas quam servire Christo. Denique Paulus servus Christi Iesu; haec enim servitus gloriosa est, in qua gloriatur et Apostolus. An non summa gloria est, quando tali pretio aestimati sumus, ut sanguine [279] Domini redimeremur? Sed iam pergamus ad cetera.

[4] Cumque e sanctus Vitalis cogeretur a persequentibus ut Christum negaret, et ille amplius profiteretur Dominum Iesum Christum, omnia tormentorum genera in eum exercentes, ut non esset in corpore eius sine vulnere locus, orationem fudit ad Dominum, dicens: Domine Iesu Christe, salvator meus et Deus meus, iube suscipi spiritum meum, quia iam desidero ut accipiam coronam, quam angelus tuus sanctus mihi ostendit. Et completa oratione emisit spiritum.

[5] Sanctus Agricola mitior habebatur moribus, ut ab ipsis etiam inimicis diligeretur. Ideoque differebant eius passionem. Sed haec persecutorum honorificentia omni erat immanitate acerbior, quae invidebat martyrium. Denique ubi non acquievit Agricola, crucifixus est; ut advertamus illas blanditias eorum non sedulitatis fuisse, sed fraudis; supplicio servi dominum terrere voluerunt. Vertit hoc Christus in gratiam f, ut martyrium servi dominus imitaretur.

[6] Utriusque nomen aptum martyrio, ut designati ad martyrium ipsis vocabulis viderentur. Ille Vitalis dictus est, quasi qui contemptui istius vitae veram illam vitam aeternam sibi haberet acquirere; iste Agricola, qui bonos fructus spiritalis gratiae seminaret, et sacri sanguinis effusione meritorum suorum omniumque virtutum rigaret plantaria.

[7] Sepulti autem erant in Iudaeorum solo, inter ipsorum sepulcra. Ambierunt Iudaei cum servulis sepulturae habere consortium quorum Dominum negaverunt. Sic et aliquando Balaam dixit: Moriatur anima mea in animis iustorum; tamen non communicavit eorum operibus, cum viveret, quorum in animis cupiebat mori. Et istos quos viventes persecuti sunt, mortuos honorabant. Illic igitur martyris exuvias requirebamus, tamquam inter spinas rosam legentes.

[8] Circumfundebamur a Iudaeis, cum sacrae reliquiae eveherentur, aderat populus Ecclesiae cum plausu et laetitia. Dicebant Iudaei: Flores visi sunt in terra, cum viderent martyres. Dicebant christiani: Tempus incisionis adest. Iam et qui metit, mercedem accipit. Alii seminaverunt et nos metimus martyrum fructus. Iterum audientes Iudaei voces plaudentis Ecclesiae, dicebant inter se: Vox turturis audita est in terra nostra. Unde bene lectum est: Dies diei eructat verbum, et nox nocti indicat scientiam. Dies diei, christianus christiano; nox nocti, Iudaeus Iudaeo. Indicabant ergo Iudaei quod haberent scientiam martyrum, sed non scientiam Verbi; id est, non secundum illam solius boni et solius [280] veri scientiam: Ignorantes enim Dei iustitiam, et volentes se iustificare, iustitiam Dei non receperunt.

[9] Detuli ergo vobis munera quae meis legi manibus, id est, crucis tropaea, cuius gratiam in operibus agnoscitis. Certe et ipsi daemones confitentur. Condant alii aurum et argentum, ac de latentibus eruant venis; legant pretiosa monilium serta; temporalis ille thesaurus est, et saepe habentibus perniciosus; nos legimus martyris clavos, et multos quidem, ut plura fuerint vulnera quam membra. Clamare martyrem diceres ad populum Iudaeorum, cum clavos eius colligeremus: Mitte manus tuas in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis. Colligimus sanguinem triumphalem et crucis lignum.

[10] Haec sanctae viduae negare non potuimus postulanti. Munera itaque salutis accipite, quae nunc sub sacris altaribus reconduntur.

ANNOTATA.

a Scriptus est ille libellus anno 393, qui, ut indicavimus in commentarii numm. 1, 16, probabiliterexstitit sermo habitus ad Florentinos, cum ad ipsos attulisset aliquas Bononiensium martyrum reliquias.

b Romana editio sola: habere triumphi principum. — Erant autem apophoreta proprie munuscula, quae olim ab his qui vocati fuerant ad convivium referri domum consueverant, ut puta fructus, assatae aviculae, aut quid huiusmodi. Sic etiam dicta sunt munera quae magistratum novum ineuntes amicis missitabant. Fuerunt quoque apophoreta triumphalia, ab imperatoribus scilicet triumphantibus distributa. Reperitur ea vox usurpata et pro vasis in quibus sacrae reliquiae recondebantur, sed in infima tantum latinitate. De quibus acceptionibus consule Turnebum, l. XIX Adversar. cap. 23; Lipsium l. I Saturn. cap. 16; Rosweydum in notis ad epist. 5 S. Paulini; Cangium in eadem voce; atque alios.

c Mss. non pauci Videte, inquit, vim Apostoli. Plus putatur depressisse, etc.

d Mss. aliquot, ex quo enim libertus Christi, fit ex libero servus.

e Quicquid continetur ab hisce verbis, cumque sanctus Vitalis, usque ad illa emisit spiritum in mss. ferme omnibus desideratur. Neque vero id totum nobis mediocriter suspectum est, maxime quod verba illa, omnia tormentorum genera in eum exercentes, cum antecedentibus ac subsequentibus parum congruant. Horum loco in epistula 55, quam Ambrosio Romanus editor mss. aliquot auctoritate substituit, concinnius legitur, adeo omni tormentorum genere cruciatus. Videsis infra, p. 247, num. 7.

f Omnes edit. ac mss. nonnulli, ut martyrio servi dominus invitaretur; alii longe plurimi, ut in textu.

EPISTULA S. AMBROSIO ATTRIBUTA DE MARTYRIO SS. AGRICOLAE ET VITALIS ET DE INVENTIONE EORUNDEM CORPORUM

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8690

P. L., tom. XVII, col. 747 sqq.

[487] Ambrosius a, servus Iesu Christi, vocatus episcopus, dilectissimis fratribus et universis plebibus per Italiam aeternam in Domino salutem.

[1] Magna atque praecelsa martyrum testimonia, de quibus vobis scripturus sum, noster potius attenuat quam explicat sermo. Verum quod sermo attenuat, virtus adauget; idcirco, quod in me minus est, in martyribus luculenter resplendet.

[2] Invitatus itaque a plebe Bononiensi, negare praesentiam meam, Domino suggerente, nullatenus potui; quoniam tempus aderat ut sua quae Christus solet mirabilia suis fidelibus ostenderet. Nam. Diocletiani et Maximiani imperatorum temporibus duo viri, Vitalis nempe et Agricola, pro Christo in civitate Bononiae martyrium passi sunt, quorum corpora, ne a fidelibus reperirentur b, inter Iudaeorum sepulcra recondita fuerant. Christum igitur confitentes et pro eius gloria morientes, inter eos qui eum negaverunt indecore sepulti sunt. Locum autem, qui omnes latebat, Christus Dominus noster mihi revelare dignatus est c. Ubi ieiuniis et orationibus plures habentes excubias, invenimus tandem pignora martyrum, prout mihi Dominus revelaverat, tamquam inter spinas rosam legentes, et omnibus palam manifestata sunt.

[3] Aderat populus christianus cum plausu et laetitia d. Iudaei ludentes dicebant: Flores visi sunt in terra nostra. Respondebant christiani: Tempus incisionis advenit. Alii dicebant: Alii seminaverunt, et nos in eorum labores introimus et martyrum fructus recipimus; ut quod scriptum est impleatur, quod qui seminat et qui metit mercedem accipit. Iudaei audientes voces plaudentis Ecclesiae, ridentes dicebant: Vox turturis audita est in terra nostra; christiani dicebant: Vineae florentes dederunt odorem suum. Unde bene per prophetam dicitur: Dies diei eructat verbum, et nox nocti indicat scientiam. Quasi dicat: Dies diei, hoc est, christianus christiano, et nox nocti, hoc est, Iudaeus Iudaeo.

[4] Certe et ipsi daemones confitebantur e, et ab hominum corporibus ilico egrediebantur. Et multi qui variis vexabantur aegritudinibus, sanctorum tangentes sudaria, continuo sanabantur, et plura per sanctos suos mirabilia in populi praesentia, dum sacra veherentur pignora, operatus est Dominus.

[5] Colligant ergo alii aurum et argentum, et de latentibus eruant venis, legant pretiosa monilium serta: temporalis iste thesaurus est et habentibus non infrequenter perniciosus. Nos legimus martyrum clavos, et plures quidem, quia plura in eis vulnera quam membra fuerunt. Colligimus sanguinem triumphalem et crucis lignum. Namque sicut qui ad convivium magnum invitantur, apophoreta secum referre consuerunt, ita nos ex convivio Bononiensi apophoreta gratiae et sanctitatis plena nobis reservare curavimus.

[6] Sanctorum igitur martyrum uni nomen est Vitalis, Agricola nomen alteri: utrique nomen aptum, ut martyrio iam designati ipsis etiam vocabulis noscerentur f. Nam ille Vitalis dictus est, quasi per istius vitae contemptum vitam aliam, quae aeterna est, sibi compararet; iste vero Agricola, qui bonos spiritalis gratiae fructus sereret, et sui sanguinis effusione meritorum et virtutum suarum plantaria rigaret.

[7] Sanctus Vitalis g, cum a persecutoribus ut Christum negaret imperaretur, et ille constantius confiteretur, adeo omni tormentorum genere cruciatus est ut nullus in eius corpore sine vulnere esset locus. Quare hanc ad Dominum [488] orationem effudit dicens: Domine Iesu Christe, salvator meus et Deus meus, iube suscipi spiritum meum, quia iam desidero accipere coronam, quam sanctus angelus tuus mihi ostendit. Et completa oratione emisit spiritum.

[8] Sanctus vero Agricola h mitioribus ita praeditus erat moribus ut ab omnibus impense diligeretur, ideoque eius passionem differebant. Verum persecutorum haec indulgentia quapiam etiam immanitate martyri videbatur acerbior; nec enim eorum blanditiae sedulitatis, sed fraudis, erant: differebant quippe coronam. Hinc namque tormenta suppliciaque plura in sancto exercuere Vitale, ut sanctum terrerent Agricolam: sed Dominus illa in maiorem eius constantiam vertit. Denique videntes nihil proficere, eum tandem cruci affixerunt, sicque Deo spiritum reddidit.

[9] Sanctus Vitalis sancti Agricolae servus fuerat i, mox eius in passione socius, nunc gloriae consors factus est. Merito autem sanctus Vitalis primo passus est, et ut servus praecessit, quia domino parabat locum; secutus est dominus, ut servi prudentis fidem probaret. Passio servi disciplina est domini; hic instituit, ille implevit; nihil illi servitute decerpitur. Quomodo autem minui potest quod Christus donavit egregie? Ille quidem homini serviendo didicit quomodo placeret Christo: hic geminam acquisivit laudem, in illo magisterii, in se martyrii. Beneficiis mutuo certaverunt, postquam aequales esse meruerunt; hic illum ad martyrium praemisit, ille istum accersivit. Nihil ergo ad meritum hominis condicio detraxit, nihil dignitas auxit; sed utrumque fides consummavit. Nam scriptum est: Sive liber sive servus, omnes in Christo unum sumus; et: Unusquisque quod fecerit bonum, hoc recipiet a Domino. Apud Dominum enim servitus et libertas aequa lance penduntur, cum nulla sit maior dignitas quam servire Christo, qui tanti nos aestimavit ut animam suam pro nobis traderet.

[10] Haec vobis pauca et compendiario, dilectissimi fratres, de corporum sanctorum martyrum inventione significare curavimus, ut ipsorum memoriam in ecclesiis facere valeatis. Passi sunt autem sancti martyres sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus, in civitate Bononiensi provinciae Italiae, pridie nonas novembris k, regnante Iesu Christo Domino nostro, cui est omnis honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA

a Dictum est in commentarii praevii num. 1 de huius epistulae genuinitate quam editores Romani inter opera S. Ambrosii posuerant, segregarunt vero Benedictini.

b Quid de hac addita ratione censendum sit videsis commentarii praevii num. 13.

c Probabilius revelationem hanc factam esse S. Eusebio Bononiensi notatum est ibid., num. 16.

d Totum hunc numerum cfr. cum libro Ambrosii De exhort. virginitatis, cap. I, num. 8.

e Videsis De exhort. virg., num. 9.

f Cfr. cum num. 6 De exhort. virg.

g Haec ad verbum desumpta sunt ex praecedentis documenti num. 4.

h Cfr. cum prioris textus num. 5.

i Fere num. 2 De exhort. virg.

k Haec quae ex praecedenti Ambrosiano libro exsulant, interpolationem evidenter sapiunt.

PASSIO SS. AGRICOLAE ET VITALIS

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8691, 8693

Quomodo compilata sit haec Passio patet ex commentarii praevii num. 2. Hanc autem ex pluribus edere codicibus visum non est, quoniam res minoris est momenti: tales electi sunt quales praecipuarum variantium lectionum et interpolationum typum exhibeant. Sunt autem codex Bodecensis, ex apographo servato in collectaneis Bollandianis (cfr. supra num. 2), qui hanc Passionem continet folio 159v, quem in recensione signamus 1, et codex Bruxellensis notatus num. 64, fol. 227v – 228v, quem signamus 2.

Passio sanctorum Vitalis et Agricolae martyrum, quae est a quinto kalendas decembris [II non. nov. Passio sanctorum Vitalis et Agricolae 2.] .

Ambrosius servus Christi Iesu, vocatus episcopus, dilectissimis fratribus et universis plebibus [(et univ. pleb.) om. 2.] in Domino Deo [Deo om. 2.] aeternam salutem b.

[1] [Col. Magna c martyrum et praecelsa testimonia noster potius attenuat [(nost. pot. at.) attenuat noster potius 2.] quam explicat sermo. Huc [(Huc igitur — palmae ergo) om. 1.] igitur invitatus a plebe Bononiensi negare praesentiam meam nullatenus potui quia tempus [semper 2.] aderat ut sua Dominus mirabilia quae solet ostenderet. Apophoreta quidem plena sanctitate et gratia mecum detuli. Christi enim nostri principis triumphi sunt martyrum palmae. Ergo quia tantum quod minus est in nobis, plus reperitur in martyribus, de patrocinio eorum confisi, vel breviter aliquid de eis conabimur explicare [(tantum — explicare) in me minus est quam praesumebatur, in martyribus reperitur 2.] .

[2] Sancti martyris huius, cuius hodie festum annua exspectatione recolimus [(huius — recolimus) om. 2.] , nomen Agricola est, cui [cuius 2.] sanctus Vitalis servus fuit olim, nunc consors et collega martyrii. Praecessit servus ut provideret [praevideret 1.] locum; secutus est dominus [secure add. 2.] , quo datam fidem servuli iam inveniret paratam. Laudamus passionem servi, quae disciplina est domini; nam hic instituit, ille implevit [(laudamus — ille implevit). Non (ex corr., prius nos) alienam laudamus passionem: servi institutio (add. sup. lin.) domini disciplina est. Hic instituit, ille implevit, nihil illi (prius ille) decerpitur. Quomodo minui potest quod Christus donavit egregie, et 2.] . Ille quidem homini serviendo didicit quomodo Christo placeret; hic vero [tamen 2.] geminam laudem acquisivit, in illo magisterii, in se martyrii. Certaverunt tamen [om. 2.] inter se invicem beneficiis, postquam aequales esse meruerunt. Hic illum ad martyrium praemisit, ille istum accersivit d.

[3] Nullum ergo ad commendationem [fidei] hominis condicio adfert impedimentum; nec dignitas prosapiae [meritum add. 2.] , sed fides adfert meritum [om. 2.] . Sive liber, sive servus, omnes in Christo unum sumus, et unusquisque quod fecerit bonum, hoc recipiet a Domino. Apud Dominum bona servitus et bona libertas aequa lance appenduntur, quoniam [quam 2.] nulla maior dignitas quam servire Christo, qui nos tali pretio aestimavit, ut animam suam pro nobis traderet. Sed iam ad proposita redeamus.

[4] Cum [cumque 2.] sanctus Vitalis cogeretur a persequentibus ut denegaret Christum [(den. Christ.) Christum negaret 2.] et ille amplius profiteretur eum, omnibus tormentorum generibus in eo consumptis, ita [(eum — consumptis ita) Dominum Iesum Christum, omnia tormentorum genera in eum exercentes.] ut non esset in corpore eius sine vulnere locus, orationem fudit ad Dominum dicens: Domine Iesu Christe [om. 2.] , salvator [meus add. 2.] , redemptor [om. 2.] et Deus [(Deus) Dominus 2.] meus, iube suscipi spiritum meum, quia iam desidero ut accipiam coronam, quam sanctus angelus tuus [(sanct. ang. tuus) ang. tuus sanct. 2.] mihi ostendit. Et completa oratione emisit spiritum e.

[5] Sanctus vero Agricola pius homo et mitis [(pius — mitis) mitior 2.] habebatur moribus, ita [om. 2.] ut ab ipsis etiam inimicis diligeretur. Unde [(unde — persecutores) ideoque differebant eius passionem 2.] contigit ut eius passionem differre vellent persecutores. Sed haec persecutorum honorificentia omni erat immititate [immanitate 2.] acerbior, quae invidebat [(invidebat — vitae perciperent) videbatur deferre (add. sup. lin.) martyribus 2.] sanctis martyribus, ut cito ad palmam martyrii pervenirent, et consummato agone praemium vitae perciperent. Denique ubi post [(post multas — accusationes) om. 2.] multas interrogationes et paganorum accusationes non acquievit [persecutoribus add. 2.] sanctus Agricola quatenus idolis sacrificaret, iussu impiissimorum iudicum [quatenus — iudicum) om. 2.] crucifixus est [ut add. 2.] . Advertamus nunc [om. 2.] illas blanditias persecutorum [eorum 2.] non sedulitatis fuisse, sed fraudis; nam [nam om. 2.] per supplicia [enim add. 2.] et tormenta quae [in add. 2.] sancto Vitali intulerunt [exercuerunt 2.] , dominum eius sanctum Agricolam terrere voluerunt. Sed vertit hoc [Iesus add. 2.] Christus Dominus [noster add. 2.] in gratiam, non [(non — salutis) om. 2.] in detrimentum salutis, ut martyrium servi dominus imitaretur f.

[6] Utrisque [Mitisque 2.] autem [(aut. mart. divinitus) om. 2.] martyribus divinitus nomen aptum impositum est, ut martyres designati iam ipsis vocabulis apti esse [apti esse om. 2.] viderentur. Ille Vitalis dictus est, quasi vitae aeternae habilis et aptus, ut contemptu istius vitae temporalis, veram illam vitam, quae aeterna est, acquireret [(vitae temp. — acquireret) contemptu vitae veram illam vitam aeternam sibi acquireret 2.] . Alter [Iste 2.] Agricola dictus est [(dictus est) om. 2.] quia [qui 2.] bonos fructus spiritualis gratiae seminaret, et sacri sanguinis effusione meritorum suorum omniumque virtutum [(omniumque virt.) omnium virtutumque 2.] irrigaret [rigaret 2.] plantaria g.

[7] Passi sunt autem sancti martyres Christi Vitalis et Agricola [(Christi — Agricola) om. 2.] temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum, et sepulti sunt in Iudaeorum solo, inter eorum sepulcra qui Dominum eorum [(Dom. eor.) eorum Dominum 2.] negaverunt. Eundem locum mihi servo suo Ambrosio [(servo suo Ambr.) om. 2.] Dominus noster Iesus Christus revelare dignatus est. Collegi [(collegi — reverentia) om. 2.] ergo religiosorum virorum turbam non modicam, et accessimus ad loca martyrum cum timore et reverentia. Illic martyrum cum requireremus exuvias [(requir. — exuvias) exuvias requirebamus 2.] et [(et multa — prodente clementia) om. 2.] multa sollicitudine in oratione, ut inter tot corpora inveniri possent, desudaremus, subito divina prodente clementia, tamquam inter spinas rosam collegimus [eligentes 2.] , cumque [(cumque — veherentur) circumfundebamur a Iudaeis cum sacra corpora veherentur 2.] de loco illo corpora sanctorum martyrum veherentur, aderat populus christianus cum plausu et laetitia. Dicebant Iudaei [(Dicebant Iudaei) vociferans et dicens 1] : Flores apparuerunt [visi sunt 2.] in terra. — Cum viderent martyres Christi christiani dicebant [(cum viderent martyres Christi christiani dicebant) nostra 1.] : Tempus putationis [incisionis 2.] advenit [adest 2.] , iam qui metit mercedem accipit. Alii seminaverunt, nos metimus martyrum fructus. Audientes Iudaei vocem vociferantis [(vocem vociferantis) voces plaudentis 2.] Ecclesiae et in laudibus martyrum applaudentis [(et — applaudentis) om. 2.] , dicebant inter se: Vox turturis audita est in terra nostra. Unde bene a propheta dictum est: Dies diei eructat verbum et nox nocti indicat scientiam; dies diei, christianus christiano; nox nocti, Iudaeus Iudaeo h.

[8] Detuli ergo munera martyrum [(martyrum) quae meis elegi manibus 2; videlicet corpora add. 1.] , id est [(id est) om. 2.] crucis trophaeum, cuius gratiam in [om. 2.] operibus agnoscitis. Certe et ipsi daemones martyrum meritis [(martyrum meritis) om. 2.] confitebantur, et divina [(divina — corporibus) ab hominibus mox 2.] virtute expulsi mox ab humanis corporibus egrediebantur. Multi etiam qui diversis aegritudinibus [(div. aegrit.) aegritud. div. 2.] affligebantur, contingentes sudaria sanctorum sanabantur. Sed et alia [multa add. 2.] mirabilia et signa ingentia [(et signa ingentia) om. 2.] per sanctos suos in praesentia populi dum transferrentur martyrum corpora, Dominus noster Iesus Christus ostendere dignatus est [(martyrum — dignatus est) facta sunt 2.] i.

[9] Condant k alii aurum atque argentum ac de latentibus eruant hoc [om. 2.] venis, legant pretiosa monilium serta. Temporalis iste [ille 2.] thesaurus est, et saepe habentibus perniciosus; nos legimus [eligimus 2.] martyrum clavos et multos quidem, ut puta [om. 2.] plura fuerunt vulnera quam membra. Collegimus etiam sanguinem triumphalem et [crucis add. 2.] lignum passionis eorum [(passionis eorum) om. 2.] .

[10] Haec qualicumque ordine exarata, petitionibus [(qualicumque — petitionibus) om. 2.] sanctae viduae Iulianae [om. 2.] negare non potuimus, quae in honore beatorum martyrum templum aedificavit, ubi et diligenti cura corpora eorum sub sacris altaribus recondere studuimus [(quae — recondere studuimus) itaque salutis accipite pignora, quae nunc sub sacris altaribus reconduntur. Haec igitur vidua sancta est Iuliana, quae Domino templum paravit atque obtulit 2.] . Fusis l itaque precibus te omnipotentem Dominum deprecor ut super hanc domum [(sup. hanc domum) supra dom. hanc 2.] , super [supra 2] haec altaria, super hos lapides spiritales, quibus sensibile tibi in singulis virtutibus sanctorum tuorum Vitalis atque Agricolae templum sacratum est, cotidianus praesul intendas, orationesque servorum tuorum quae funduntur in hoc loco, divina tua suscipias misericordia. Fiat tibi in honore sanctificationis omne sacrificium, quod in hoc templum fidei gratia [(fidei gratia) fide integra 2.] et pia sedulitate defertur. Et cum ad illam respexeris hostiam salutarem, per quam peccatum mundi huius abluitur, respicias etiam ad has piae hostias castitatis et diuturno eas tuearis auxilio, ut fiant tibi in odorem suavitatis hostiae acceptabiles, semperque tuo nomini complacentes [(semperque — complacentes) Christo Domino placentes 2.] , ut Ecclesia tua in hoc tibi templo pie iusteque deserviens, sine querela, corpore ac spiritu intemerata absque omni ruga et macula servetur usque in adventum Domini nostri Iesu Christi, qui tecum et cum sancto Spiritu vivit et regnat Deus per [(ut — regnat Deus per) et integrum spiritum eorum et corpus sine querela usque in diem Domini nostri Iesu Christi Filii tui servare digneris. Passi sunt autem sancti martyres Vitalis et Agricola in provincia Italiae in civitate Bononiensi sub Dioclitiano et Maximiano, regnante Domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in 2.] omnia saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Ut dictum est in commentarii numm. 4, 5, haec dies illa erat qua celebrabatur translatio reliquiarum SS. Agricolae et Vitalis in urbem Arvernorum.

b Haec inscriptio est epistulae spuriae Ambrosianae modo editae.

c Hic num. 1 non est nisi num. 1 epistulae pseudo-Ambrosianae, stilo paululum diverso.

d Consarcinatio ex epistulae num. 9 et libri De exhort. virg. num. 2.

e Cfr. quoad hunc num. 4 num. 7 epistulae et Exhort virg. num. 4.

f Haec paragraphus respondet num. 8 epist. etnum. 5 Exhort. virg.

g Seu num. 6 tum epist. tum Exhort. virg.

h Hic habes numm. 2, 3 epist. et 8 Exhort. virg.

i En iterum num. 4 epist. et num. 9 Exhort. virg.

k Cfr. epist. num. 5 et num. 9 Exhort. virg.

l Haec oratio igitur sola pars est quae propria sit isti Passioni quae circumfertur in codicibus.

EX GREGORII TURONENSIS DE SS. AGRICOLA ET VITALI MARTYRIBUS

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8694

Lib. I cap. XLIV de Gloria martyrum, iuxta editionem cl. v. Br. Krusch in Mon. Germ. Script. rer. Meroving., tom. I, pp. 517 – 518.

[1] Agricola et Vitalis apud Bononiam Italiae urbem pro Christi nomine crucifixi sunt, quorum sepulcra, ut per relationem fidelium cognovimus, quia nondum ad nos historia passionis advenit, super terram sunt collocata. Quae cum a multis, ut fit, vel tangerentur manu vel ore oscularentur, admonitus est aedituus templi, ut immundi ab his arcerentur. Quidam audax atque facinorosus operturium unius tumuli removet, ut scilicet aliquid de sacris auferret cineribus; missoque introrsum capite, oppressus ab eo, vix ab aliis liberatus, confusus abscessit; nec accipere meruit quod temerario ausu praesumpsit; sed cum maiori deinceps reverentia sanctorum adivit sepulcra.

[2] Alius quoque tributa publica deferens, sacculum pecuniae, dum iter ageret, neglegenter amisit. Adpropinquans autem civitati, recognoscit se amisisse [sacculum] publicum quod ferebat. Tunc prostratus coram sepulcris beatorum, cum lacrimis deprecatur, ut perditum eorum virtute reciperet, ne ipse coniuxque ac liberi ob id captivitati subigerentur. Egressus autem foris in atrio, virum qui hanc pecuniam in via iacentem repererat nanctus est; scrutatumque diligenter illius horae tempore hic sacculum invenisse se dixit, quo iste martyrum auxilium flagitavit.

[3] Horum reliquias Namacius a Arvernorum episcopus devote expetiit, ut scilicet eas in ecclesia, quam ipse construxerat, collocaret. Direxitque unum illuc presbyterum, qui abiens cum Dei gratia, quae petierat detulit. Regressusque cum sociis, in quinto ab Arverna urbe miliario revertentes, metatum b accipiunt, et ad episcopum missos dirigunt, ut eis quid agant iubeat ordinare. Mane autem facto, sacerdos, admonitis civibus, cum crucibus et cereis ad occursum sanctarum reliquiarum devotissimus properat. Cumque ei presbyter offerret, ut beatas reliquias aspiceret, si iuberet, et ille: Mihi, inquit, magis est haec credere quam videre. Sic enim in Scripturis legimus sanctis, et ipse Dominus beatos illos iudicat, qui eum cum non viderint credidissent. Hac itaque sacerdotis fide pollente, Dominus sanctos suos glorificat in virtute. Nam venientibus illis, subito contenebratum est caelum, et ecce imber umbrosus atque teterrimus super eos descendit, et tanta pluvia ibidem est diffusa, ut flumina per vias illas currere cernerentur. Verumtamen circa sancta pignora per unum valde iugerum neque una gutta visa est cecidisse. Et abeuntibus illis, pluvia eos a longe, quasi praebens obsequium, sequebatur, populum fovens, gestatores autem pignorum non attingens. Haec videns pontifex, magnificavit Dominum, qui, fidei suae sic favens, talia ad sanctorum gloriam operare dignatus est. Congregatis vero civibus, cum magno gaudio atque devotione, sanctam ecclesiam his illustratam pignoribus dedicavit c.

ANNOTATA.

a A sancto Namacio ecclesiam aedificatam ita describit Gregorius lib. II Hist. Franc., cap. 16, p. 82 ed. W. Arndt: Sanctus vero Namatius post obitum Rustici episcopi apud Arvernus in diebus illis octavus erat episcopus. Hic ecclesiam, qui nunc constat et senior intra murus civitatis habetur, suo studio fabricavit, habentem in longo pedes 150, in lato pedes 60, id est infra capso, in alto usque cameram pedes 50, inante absidam rotundam habens, ab utroque latere ascellas eleganti constructas opere; totumque aedificium in modum crucis habetur expositum. Habet fenestras 42, columpnas 70, ostia 8. Terror namque ibidem Dei et claritas magna conspicitur, et vere plerumque inibi odor suavissimus aromatum quasi advenire a religiosis sentitur. Parietes ad altarium opere sarsurio ex multa marmorum genera exornatos habet. Exactum ergo in duodecimo anno beatus pontifex edificum, Bononiae civitatem Italiae sacerdotes dirigit, ut ei reliquias sanctorum Agricolae et Vitalis exhibeant, quos pro nomine Christi Dei nostri manifestissime crucifixos esse cognovimus. De ista ecclesia cfr. Cointium ad annum. 554, num. 4.

b Metatum heic, ut alibi etiam pluries iuxta exempla quae tradit Cangius, significat hospitium.

c In bibliothecae Claromontanae codice signato num. 148, fol. 212r – 215v, legitur sermo in festo translationis SS. Vitalis et Agricolae. Incipit autem: Dignum et congruum est fratres ut gaudia nostra cum sanctis martyribus conferamus. Cfr. Catal. gén. des man. des bibl. publiq. de France, tom. XIV, p. 49.

MIRACULA SS. VITALIS ET AGRICOLAE

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8696

Ex codice signato num. 1473 bibliothecae Universitatis regiae Bononiensis, fol. 328r – 330r. Cfr. commentarii praevii num. 3.

Incipit prologus super miracula sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae.

[1] Fidelium patens est universitati quod, inter residuas totius christianitatis urbes, Bononia, inclita civitas, doctrinae fulget privilegio. Adeo nempe beatorum martyrum Vitalis et Agricolae meritis beatificata est praetaxata civitas, quod huius nominis Agricola, nec non et istius nominis Vitalis, apertissime retinere rem videatur. Agricola namque quasi agros Domini colens, Vitalis vero quasi vitam alens dicitur. Colunt itaque sancti doctores agrum Domini dupliciter, dum scilicet verbi Domini semper in cordibus fidelium vomere suae praedicationis et doctrinae praescindendo eorundem corda fundunt, et ita malefacientes ad bene operandum trahunt, vel infideles in fide plantant. Colunt praeterea alio modo agros Domini, dum scilicet verbum sapientiae in christianorum fundunt * cordibus et de insipientibus sapientes reddunt. Iidem sancti doctores in plantatis vitam alere duplici solent more, dum scilicet in fide plantatos et bene operantes assiduo ammonent ne bene operari et fructuosa opera facere desistant, et sic a vita non cadant vel vivere deficiant. Et hoc fit iuxta quod dicitur: Bonum opus assiduo indiget ammonitore. Alunt praeterea alio modo in plantatis vitam, dum videlicet sapientes factos iterum docendo confirmant ne quod audierant et sciunt obliviscantur, et ut alios ad vivendum instruant hortantur. Sic igitur duo sunt quibus sapiens agricola utitur, correctio videlicet et doctrina. Per correctionem in agro Domini, id est in ecclesia, infideles plantant et prava opera perpetrantes velut mortuas et infructuosas arbores ad fructum boni operis perducunt. Per doctrinam vero de insciis et insipientibus sapientes reddunt.

[2] Duo sunt praeterea quae pertinent ad Vitalem, hoc est ad vitam alentem, ammonitio videlicet et doctrinae confirmatio. Per ammonitionem itaque bene operantes in bono sustinet, ne vitalia opera facere desistant. Per doctrinae confirmationem doctos et eruditos in scientia sua detinet ne quod sciunt, ut dictum est, obliviscantur, et ut de scientia sua tam aliis quam sibi prosint. Ut ergo continente pro contento utar, praefata civitas Bononia vestigia suorum retinens patronorum, Agricolae scilicet et Vitalis, facta est agros Domini colens et vitam in eis alens, ut per hoc eadem civitas meritis praedictorum martyrum fulciri manifestetur, et eorum sacra corpora ibidem esse a fidelibus non dubitetur. Manifeste ergo hic completum apparet quod dicit Iohannes Chrysostomus: Non locus sanctificat homines, sed homines locum. Et cum Gregorius dicat Augustino Anglorum episcopo a quod non pro locis res, sed pro rebus loca amanda sunt, merito ergo Bononiensis urbs inclita commendanda est et laudibus attollenda, quae tanti boni gaudet privilegio.

[3] Ipsa namque agros Domini colit dum ex diversis mundi partibus ad se velut ad fontem confluentes in utroque iure, divino scilicet et humano, erudit et qualiter se habere debeant erga Deum ergaque proximum, tam in spiritualibus quam in carnalibus, instruit, ostendens quid praelati subiectis, quidque subiecti debeant praelatis et quid aequales coaequalibus. Et ita sapientiae semen in agro Domini fundit, Domini agros iterum colit, dum de utroque iure poenas minando malefactores ad opera bona pertrahit. Vitam alit in plantatis dum de utroque iure benefacientibus praemia promittendo eos in bono opere sustinet. Vitam iterum alit dum sapientibus quod sciunt reiterat ne illud obliviscantur, et ut vitaliter quod sciunt teneant hortatur dicendo illud evangelicum: Servus qui scit voluntatem domini sui et non facit, digna plagis vapulabit multis *, et ideo duo haec quasi naturaliter sibi inserta observat Bononia, ne Vitalis sine Agricola, vel Agricola sine Vitali ibi esse credatur. Cum ergo uno die, uno in loco, et sub eodem persecutore martyrizati sunt, iuxta quod dicit Ambrosius b, patet eos una fide, una devotione vixisse et aequales esse merito. Ad eorum igitur laudem quaedam referendum duxi ut Deum haec audientes per eorum merita et gesta miracula laudantes, ipsi laudantes efficiantur laudabiles.

Explicit prologus.

Incipiunt miracula sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae.

[1] Fuit quaedam mulier in castro quodam in dioecesi sito praefatae civitatis Bononiae, quod vulgari lingua vocatur Pogi calvuli c. Haec itaque mulier per multum tempus daemoniaco vexata incursu, spe recuperandae sanitatis multa sanctorum loca peragraverat. Quodam igitur tempore, post multorum igitur dierum laboris et itineris fatigationem, in celebri die sancti Petronii episcopi et confessoris d, cuius sacrum corpus eodem habetur loco e, in quo et sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae corpora quiescunt, astante populo et persolvente beati Petronii festi obsequia, contigit praedictam mulierem ad sepulcrum f beatorum martyrum Vitalis et Agricolae deferri. Quo in loco deposita et sacro velamine g altaris beatorum martyrum super ea posito, statim virtute divina liberata est, ne ultra eam aliqua vestigia illius daemoniacae vexationis attingeretur. Quo visu, clerus et populus laudes laudibus addiderunt ut dies idem * laudibus non solum Petronii, sed etiam Vitalis et Agricolae deputaretur, cum idem locus eis omnibus sit deputatus. Fusis igitur laudibus Salvatori Christo, qui est mirabilis in sanctis suis, pristinae sanitati et incolumitati reddita praedicta mulier redit ad propria.

[2] Quoniam igitur laudibus et miraculis sanctorum me contuli, placuit quaedam non reticenda, sed scripto et memoriae commendanda brevi stilo perstringere. Erat quaedam mulier in territorio eodem in quo est constructum monasterium sancti Stephani protomartyris, in quo etiam sanctorum martyrum sacra pignora honorifice habentur * reposita; quae servitio ** cuiusdam nobilissimae feminae subdita per longa temporis spatia a daemonio est vexata. Haec ergo quodam die deprehensa, et ad tumulum beatorum martyrum violenter adducta, per virtutem Dei et sanctorum Vitalis et Agricolae merita liberata est. Potest itaque huic facto non inconvenienter adaptari quod dicit beatus Augustinus h: Multo, inquit, bona praestantur invitis quando eorum consulitur utilitati, non voluntati, ipsi enim sibi inveniuntur inimici. Haec namque mulier sibi videbatur inimica, dum ad salutem traheretur etiam invita. O quam misericordissimum pietatis gremium, qui non renuit misereri etiam nolentibus! Solutis igitur laudibus a clero et populo qui huic miraculo interfuerunt, praedictam mulierem cum gaudio ad propria remiserunt.

[3] Tempore domini Landulfi i abbatis, fuit alia mulier de Regio civitate oriunda, nomine Pometa, eleganti forma decora, quae per maxima temporum intervalla a tribus daemonibus graviter fuit obsessa. Cum vero ad plurima sanctorum auxilia spe recipiendi sanitatis beneficii convolaret, et limina visitaret, ipsa muliere astante in conspectu et praesentia sanctorum, quocumque hac de causa venisset, et, ut moris est, fundente preces et observante vigilias, ipsi daemones, more scorpionis qui capite blanditur sed cauda nocet, ita astute interim ab eius vexatione cessabant quod penitus videretur sanata. Sed postquam recedebat ipsa mulier, demum, scorpionis, ut dixi, daemones more, virtutem pristinam exhibebant, et eam vexare iterabant. Videntes itaque parentes et alii amici sui nihil prodesse quod ob hanc videlicet causam ad sanctorum multorum auxilia confugisset, multa de substantia sua medicis erogaverunt ut cui dedignabantur divina adesse praesidia, humana saltem remedium praestarent beneficia. Quod iterum videntes nihil ei prodesse, eam taedio affecti amici sui divinae dispositioni exposuerunt, et omnimodam eius curam et sollicitudinem postposuerunt. Contingit praeterea die quodam quod quidam homo volens ire Bononiam diceret ei: Vis venire mecum Bononiam? Quae respondit: Volo. Arrepto igitur pariter itinere, Dei nutu, qui sine causa non desinit punire creaturam suam, prospero cursu venerunt Bononiam. Appropinquantes itaque eidem civitati, postquam ventum est ad flumen quod Renus k dicitur, mox in furiam conversa est praedicta mulier; praecipitando seipsam in flumen, conabatur se in ipsa aqua suffocare. Quod videns homo praedictus qui comitatum ei praestabat, voluit eam tenere et ligare, ne se ipsam submergere posset. At vero ipsa mulier, ut erat daemoniaco furore accensa, malum pro bono retribuens, illum qui se a morte eripiebat voluit occidere, et in flumine ipso submergere; hoc etiam fecit ipse diabolus cuius stimulis et agitatione ipsa ducebatur: scilicet malum pro bono voluit reddere, dum illi qui se aliis angelis praetulerat et meliorem fecerat, voluit fieri aequalis, dicens: Ponam sedem meam ad aquilonem, et ero similis Altissimo. Cum itaque praedicta mulier hominem iam dictum occidere, ut dictum est, vellet, concurrerunt quidam qui eadem hora secus flumen stabant, et erepto utroque, muliere scilicet et viro, violenter eam eduxerunt de aqua. Sedata tandem incursione daemonis et ad tempus pacificata quae tunc vexabatur eadem mulier, cum gaudio simul, Pometa scilicet cum comite suo, inclitam urbem intraverunt Bononiam, receptaque est mulier in domo cuiusdam feminae, quae civis erat Bononiensis. Peractoque triduo in eodem hospitio, contingit quodam die dominico quod pergente ipsa Bononiensi muliere, quae aliam receperat in hospitio, ad ecclesiam orandi gratia et audiendi divinum officium, praedicta Pometa remaneret in hospitio. Celebratis itaque ex more missarum sollemniis, rediens praedicta hospita ad propria coepit redarguere iam dictam Pometam, scilicet daemoniosam, quod ad ecclesiam non ierit et iuxta morem christianorum missam, secundum quod festum dominicae diei exigebat, non audierit. Quae statim daemoniaco spiritu agitata, arrepto gladio, volebat eam occidere. Ad cuius clamorem concurrentes vicini tenuerunt saepe dictam daemoniosam et ligaverunt eam, ne cuique posset nocere. Quibus dicentibus: Deportemus eam ad ecclesiam, statim ipsi daemones coeperunt clamare dicentes: Frustra, inquiunt, ducetis eam ad ecclesiam. Nemo enim inde nos expellere potest, vel eam liberare, nisi merita beatorum martyrum Vitalis et Agricolae. Quo audito, tam a nobilibus quam a popularibus violenter perducta est ad monasterium Sancti Stephani, ubi martyrum praedictorum corpora quiescunt, depositaque ipsa ante sepulcrum sanctorum martyrum Vitalis et Agricolae, coeperunt statim daemones clamare et dicere: Heu, heu, appropinquat de se et defectus noster ab hoc corpore. Egressuri enim sumus inde in instanti media nocte. Dum itaque ventum est ad mediam noctem, iuxta quod praedixerunt daemones, per virtutem Dei et merita beatorum martyrum Vitalis et Agricolae liberata est mulier.

ANNOTATA.

a Scilicet in Gregorii epistularum libro XI, epist. LXIV, P. L., tom. LXXVII, p. 1187.

b Haec ad verbum nullibi dicit Ambrosius, sed eruuntur ex supra allatis Ambrosii locis.

c Illud nomen scribit Melloni Poggicalvoli, op. cit., p. 143. Sed codex evidentissime habet Pogi calvuli. Indicavit nobis v. cl. Ludovicus Frati hunc locum hodieque vocari Pizzocalvo.

d Id est die 4 octobris. Cfr. Act. SS. Octobr., tom. II, pp. 422 sqq.

e Corpus S. Petronii inventum est anno 1141, cfr. Act. SS. Oct., tom. II, p. 467, et requiescebat in una ex ecclesiis quae efformabant basilicam Sancti Stephani. Unde pronum est concludere hoc miraculum per intercessionem SS. Vitalis et Agricolae impetratum non nisi post annum 1141 locum obtinuisse.

f Tum temporis reliquiae SS. Vitalis et Agricolae repositae erant in ecclesia Sancti Ioannis Baptistae. Cfr. supra, comment. praev. num. 23.

g Illud sacrum velamen, etiam vocatum brandeum, erat velum quod, devotionis causa, ponebatur super reliquias sanctorum.

h Ubinam haec dixerit S. Augustinus non datum est nobis reperire, sed notat Melloni, op. cit., p. 144, not. 7 eum in interpretatione psalmi CXLIX, ad vers. 4, cfr. P. L., tom. XXXVII, p. 1954, similem proferre sententiam.

i De hoc abbate Sancti Stephani nihil aliunde innotuit nobis.

k Re quidem vera venientibus a civitate Reggio Bononiam transeundum est istud flumen haudlonge ab hac urbe.

* cod. fundunt

* sic

* cod. eidem

* cod. habetur

** cod. servitus

TRANSLATIO CORPORUM SS. VITALIS ET AGRICOLAE IN CONFESSIONEM ECCLESIAE SANCTI IOANNIS BAPTISTAE, BONONIAE ANNO 1019

Agricola, M. Bononiae (S.)
Vitalis, M. Bononiae (S.)

BHL Number: 8695

ex eodem codice bibliothecae Universitatis regiae Bononiensis. Cfr. comment. praevii num. 22.

[1] Beatissimus itaque Ambrosius, Mediolanensis ecclesiae episcopus, praecedentium sanctorum studiosus perscrutator, sanctae conversationis, et subsequentium famosissimus instructor, humiliter invitatus a Bononiae urbis civibus, apud quos sancti martyres Vitalis et Agricola per martyrii palmam aeterna meruerunt praemia, ut idem praemissus pontifex suo more dignaretur eorum passiones ordine exponere, ut ad posteritatis lucra succrescerent. Praesul vero idem, caritatis studio intentus, audita martyrum gloria, non exspectavit ut aliorum relatu cognosceret ordinem passionis praefatorum martyrum Vitalis et Agricolae, sed more impatiens summa cum caritate Bononiam adire festinavit, ibique accensa relationis lucerna diligenter perquirere procuravit praedictorum martyrum mores, virtutes, passiones omniumque poenarum genera illis crudeliter illata, ac sic veraciter per omnia novit, ut eorum mores et patientiam et pravorum obloquia et latratus undique contra eos effusos: quae omnia et doctissimo pernotavit stilo, et eorum corpora in loco sibi a Deo revelato religioso studio sepulturae commisit.

[2] Sed quia plerumque cum mutantur tempora, mutantur et populi mores, variantur etiam ipsae locorum qualitates. Donec enim in urbana multitudine sanctorum Vitalis et Agricole miracula viguerunt in salute corporum, in adiutorium animarum, in tribulationum consolatione ceterisque necessitatibus se deprecantium, civilis frequentia virorum ac mulierum sine intermissione cucurrit ad eandem ecclesiam, ubi eorum corpora marmoreis degebantur sepulcris, quae scilicet ecclesia sita est iuxta ecclesiam beatissimi martyris Stephani, in qua monasterium constitutum est honore eiusdem beati Stephani, in qua etiam similitudo sepulcri Domini nostri Iesu Christi miro ordine constituta refulget a.

[3] Et dum virtutibus miraculorum gaudebant populi, ecclesiae illius parietes et tecta aut aedificabant noviter, aut resarciebant vetusta, si qua patebat ibi ruina. Sed cum ex virtute sanctorum peccata creverunt populorum, quasi de bono semine mala multiplicata est fruges, ut saepe fit, virtutes eorum non ad populi voluntates floruerunt, quorum merita cives eiusdem civitatis tanto frequentius implorare debuerunt, quanto promerentibus peccatis eorum cessavere miracula. Sed magis inflati, quasi contumaciter recesserunt, nec eorum velle se visitare corpora mussitabant quorum non sentiebant coruscare virtutes. Unde ipsa eius aedificia inveterata corruerunt, nec recidiva surgere potuerunt, ipsarumque culmina arcarum ventis, pluviis omnique aeris intemperie deformata et neglecta videbantur, ac per hoc animi abbatum qui eidem monasterio Sancti Stephani praefuerunt, in re dubitare potuerunt utrum ipsa sanctorum corpora ad tutiora loca transferre debuissent, an ibidem relinquerent. Relinquere ibi ea timebant, ne quasi incuriose neglecta etiam ipsis civibus vilescerent; transportare formidabant pro eo quod in passione eorum legebant locum ipsum quo iacebant divinitus a Deo demonstratum ac designatum fore beato Ambrosio, si eorum corpora ab ipso subducerent loco quasi divinae praedestinationis perversores et transgressores viderentur. Sic quippe metu et terrore harum dubitationum, eadem sanctorum corpora in sarcophagis suis permanserunt multo tempore in eadem ecclesia qua ea beatus locavit Ambrosius.

[4] Cum vero placuit divinae dispositioni ordinare eidem monasterio domnum Martinum b abbatem, tempore Henrici imperatoris c, aperte patuit Omnipotentis voluntatem favere horum sanctorum corporum transmutationi; et ne ambiguitas loci divina revelatione designati alicuius animum obfuscaret, praedesignatus domnus Martinus abbas mente et corporis valetudine cucurrit ad lumen discretionis, quae mater virtutum firmatur ab omnibus catholicae famulantibus fidei, dicens locum non esse accipiendum tantummodo illud brevissimum spatium terrae, quo constat aliquod corpus quod facile circumscribi potest, sed aliquando totam urbem dici unum locum, totam villam similiter dici unum locum, praesertim cum Iohannes Evangelista, describens locum crucifixionis dominicae, ait: Erat in loco ubi crucifixus est Dominus hortus, et in horto monumentum. Si hortus est in loco et monumentum in horto, constat nimirum et locum esse magnum, et locum esse parvum, etsi adiacentia brevissima locus iure dicitur. Liquet divinam revelationem non dixisse beato Ambrosio tantummodo illud spatium locum quod sanctis degitur corporibus, sed totam illam convallem qua monasterium Sancti Stephani cum suis ecclesiis, claustris, hortis, aedificiis ostendisse, luceque manifestius omnibus patet sanctorum non locum mutare, neque nos supernam revelationem transgredi si ea fideliter alio transferentes aut ibi tanto religiosius venerentur quanto sanctius ut honestius in pace quiescunt. Hac itaque sanctissima et evangelica fortificatus auctoritate dominique Frugerii d, venerabilis eiusdem sanctae Bononiensis ecclesiae episcopi, accepta licentia canonicorumque eiusdem sacrae sedis consensu *, vicinorum fere omnium concesso adiutorio et favore, cum sacro ordine monachorum, praemisso ieiunio et oratione, eadem corpora sanctorum quinto nonas martii, anno ab incarnatione Domini millesimo nono decimo, indictione secunda, praedictus domnus Martinus abbas transvexit ad confessionem, quam ipse miro labore, pulcherrimo opere construxit in ecclesia beatissimi Iohannis Baptistae. Ne autem laboriosum aut fastidiosum vel superfluum civibus videretur bis in anno e et vicinas sibi praedictorum festivitates colere, discreta providentia praelibati domni Martini abbatis dividere annum studiose curavit, ut sicut sollemniter eorum natalitia pridie nonas novembris * celebrantur, ita et eorum translationes quarto nonas martii f devote venerentur ut fere tantum anni exspectaret translatio sanctorum quantum eorum praemittit nativitas ad regna caelorum, cum quibus Christo duce in eis feliciter vivamus in saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA

a Cfr. Petracchi, Della insigne abbaziale basilica di S. Stefano.

b Iuxta Rabbium, in card. Sigonii Episc. Bon., lib. II, p. 399, ille Martinus abbas commendatariusdicitur, eumque referunt Bononienses historici divinitus monitum ut decenter condi martyrum corpora curaret, si divinam indignationem effugere vellet. At cum ante annum circiter 1448, monasterium commendatum non fuerit, nequaquam Martinus hic commendatarius dicendus est.

c Nempe Henrici II, qui ab anno 1014 ad 1024 imperii sceptra tenuit.

d Frugerius episcopus ab anno 1015 ad 1034 ecclesiam Bononiensem rexit.

e Unde apparet saeculo XII celebratum fuisse bis in anno festum SS. Vitalis et Agricolae, nimirum die 4 et 27 novembris, vel etiam, ut supra notatum est in comm. praev., die 27 novembris et 3 decembris

f Cfr. comm. praev. num. 22.

* cod. consensum

* cod. decembris; correct. manu poster. novembris

DE S. DOMNINO MARTYRE NICAEAE.

TEMPORE INCERTO.

[Commentarius]

Domninus, M. Niceae (S.)

J. V. D. G.

[1] [De S. Domnino, quem celebrant laterculi hieronymiani,] De hoc sancto nihil praeter nomen retentum est, quod tabulae hieronymianae ad praesentem diem referunt: in Nicaea natalem sancti Domnini. Ad quae anno 1668 notabat Florentinius, editor vetustioris occidentalis ecclesiae martyrologii, sibi videri S. Domnini Nicaeni natalem aliis martyrologiis suo tempore editis ignotum, praeterquam Rabano, qui etiam commemorat in Nicaea Domninum. Re quidem vera, omittunt paene universa martyrologia hierony miana contracta memoriam S. Domnini Nicaeni. Tria, quae post Florentinii aetatem prelo sunt vulgata, scilicet Richenoviense in Actis Sanctorum tomo VI Iunii, Bernense et Fuldense, ut videre licet in editione huic tomo praemissa, commemorant hunc sanctum, sub hac formula in Nicaea Domnini. In Antverpiensi, Epternacensi aliisque ex eo derivatis laterculis legitur: Et in Nicaea natalis sancti Domnini. Augustanum et Labbeanum ferunt: Caesarii, Domnini, forsan ex confusione facta cum commemoratione sancti Domnini Caesariensis, qui colitur die sequenti. Auctarium Flori ad martyrologium Bedae, ex codicibus Barberiniano, Vaticano, Tornacensi et San-Cyriacensi etiam recolit in Nicaea Domninum. Cum ad haec addiderimus Rosweydi auctarium ad Usuardum sic sonans: in Italia Domnini martyris, omnia recensuerimus quae alicubi de S. Domnino proferuntur.

[2] [nihil innotuit.] Uti ex his patet, solum nomen unanimi consensu relatum est, Domnini videlicet. Locus ubi natus est ad caelestem beatitudinem dubius remanet utrum sit Nicaea, quod videtur magis probabile et a pluribus martyrologiis affirmatur, an oppidum Italiae, quam solus Rosweydus attulit. De martyrio diserte loquuntur tantum codex Bernensis et auctarium Rosweydi; immo notandum est in Bernensi vocem martyris esse additamentum Metense.

DE S. PIERIO PRESBYTERO ALEXANDRIAE IN AEGYPTO.

SAECULO QUARTO INEUNTE.

[Commentarius]

Pierius, presbyter Alexandrinus (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

§ I. De S. Pierii fama apud scriptores ecclesiasticos et vero eius nomine.

[1] [S. Pierium laudant Eusebius,] Huius haud ignobilis inter primaeros celebris ecclesiae Alexandrinae clericos memoriam laudant imprimis Eusebius, Hieronymus, Philippus Sidetes, Photius et Nicephorus Callistus. In Historiae ecclesiasticae libri septimi capite ultimo, agens de viris ecclesiasticis qui sua aetate florebant, haec refert Eusebius: Ἐν δὲ τοῖς μάλιστα καθ᾽ ἡμᾶς σπανιωτάτους ἴσμεν γενομένους τῶν μὲν ἐπ᾽ Ἀλεξανδρείας πρεσβυτέρων Πιέριον, Μελέτιον δὲ τῶν κατὰ Πόντον ἐκκησιῶν ἐπίσκοπον. Ἀλλ᾽ μὲν ἄκρως ἀκτήμονι βίῳ καὶ μαθήμασι φιλοσόφοις δεδοκίμαστο, ταῖς περὶ τὰ θεῖα θεωρίαις καὶ ἐξηγήσεσι, καὶ ταῖς ἐπὶ τοῦ κοινοῦ τῆς Ἐκκλησίας διαλέξεσιν ὑπερφυῶς ἐξησκημένος. Inter eos vero qui proxime ad nostra usque tempora accesserunt, singulares atque eximios viros novimus, Pierium quidem Alexandrinae urbis presbyterum, Meletium vero Ponticarum ecclesiarum episcopum. Ac Pierius quidem spontanea paupertate et philosophicis disciplinis illustris, in sacrarum litterarum contemplatione atque expositione et in ecclesiasticis concionibus apprime exercitatus fuit [In edit. Hugonis Laemmer, Scaphusiae, 1862, pp. 601 – 2.] .

[2] [Hieronymus,] S. Hieronymus, in retexendo suo Catalogo virorum illustrium, non potuit Pierio non occurrere: de quo scripsit integrum caput septuagesimum sextum, quod heic recitare iuvat. Ad illum enim textum aliosque veterum scriptorum saepius legentem remittere opus erit. Pierius, Alexandrinae ecclesiae presbyter, sub Caro et Diocletiano principibus, eo tempore quo eam ecclesiam Theonas episcopus regebat, florentissime docuit populos, et in tantam sermonis diversorumque tractatuum, qui usque hodie exstant, venit elegantiam, ut Origenes iunior vocaretur. Constat hunc mirae ἀσκήσεως et appetitorem voluntariae paupertatis fuisse, scientissimum dialecticae et rhetoricae artis, et post persecutionem omne vitae suae tempus Romae fuisse versatum. Huius est longissimus tractatus de propheta Osee, quem in vigilia Paschae habitum ipse sermo demonstrat [P. L., tom. XXII, col. 521.] . Alibi, scribens ad Pammachium epistulam secundam, affert Hieronymus hoc fragmentum brevissimum ex quadam Pierii lucubratione in priorem S. Pauli ad Corinthios epistulam: Origenes, Dionysius, Pierius, Eusebius Caesariensis, Didymus, Apollinaris latissime hanc epistulam interpretati sunt: quorum Pierius, cum sensum apostoli ventilaret atque edissereret, et proposuisset illud exponere: Volo autem omnes esse sicut meipsum, adiecit: ταῦτα λέγων Παῦλος ἀντικρὺς ἀγαμίαν κηρύσσει [P. L., tom. XXIII, col. 685.] .

[3] [Philippus Sidetes,] In fragmento decerpto ex Philippi Sidetae, qui saeculo V scripsit, Historia christiana hodie deperdita [Cfr. Fabricius, Bibl. gr., tom. VII, p. 418 – 19; tom. X, p. 691.] , asseritur Pierius tertius post Origenem rexisse scholam catecheticam Alexandrinam: μετὰ Ὠριγένην, Ἠρακλᾶου, μετὰ τοῦτον, Διονύσιος· μετὰ τοῦτον, Πιέριος, μετὰ Πιέριον, Θεόγνωστος, post Origenem Heraclas, post illum Dionysius, post quem Pierius, post Pierium Theognostus. Legitur hoc fragmentum in bibliothecae Bodleianae codice Barocciano num. 142 [Catal. cod. mss. bibl. Bodl., part. I, p. 242.] , fol. 216v, editumque est primum a Dodwello, tamquam appendix ad Dissertationes in Irenaeum [Pp. 488 – 514. Cfr. de Boor, Zeitschrift für Kirchengeschichte, tom. VI, p. 487; Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur, tom. V, p. 167.] . At quaecumque ex Philippo Sidete ad Pierium pertinentia in hoc codice Barocciano prostant minime tradiderat Dodwell. Etenim in excerptis illis quae ad historiam ecclesiasticam spectantia ibidem a fol. 212 – 224 collecta sunt, haec habentur de Pierio: Πιέριος πρεσβύτερος Ἀλεξανδρείας * κατὰ τοῦτον ἤκμαζε τὸν χρόνον, ἐν δὲ Πόντῳ Μελέτιος ἐπίσκοπος, ἄνδρες εἰς παιδείαν θαυμαστοί, Pierius, presbyter Alexandriae, hoc tempore floruit, in Ponto vero Meletius episcopus, viri ad institutionem mirabiles. Hucusque sane auctor refert Eusebii quem adduximus locum, sed pergit: δὲ Πιέριος ἐν τῷ πρώτῳ λόγῳ τῶν εἰς τὸ πάσχα πολὺ ἐνίσταται ὅτι Παῦλος εἶχε γυναίκα καὶ ταύτην τῷ Θεῷ διὰ τῆς ἐκκλησίας ἀνέθετο τῇ πρὸς αὐτὴν κοινωνίᾳ ἀποταξάμενος. Pierius in primo sermone eorum qui in Paschate multum insistit in hoc quod Paulo erat uxor, quam Deo propter ecclesiam consecravit, omni cum ea consortio dimisso. Eadem alibi in codice Barocciano repetita sunt iisdem prorsus verbis in alio excerpto, referente Eusebii citati operis libri tertii capitis trigesimi primi initium. Dein prosequitur praedictus Philippus Sidetes: ἐνέτυχον δὲ αὐτοῦ καὶ ἑτέροις σπουδάσμασι πλείοσιν ἀναγκαίοις καὶ μάλιστα τῷ περὶ τῆς θεοτόκου καὶ τῷ εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ Ὠσηέ. Θεόδωρος δέ τις συνηγορῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ γράψας δι᾽ ἐπῶν ἐν τρισκαιδεκάτῳ λόγῳ φησιν, ὅτι καὶ Πιέριος καὶ Ἰσίδωρος ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐμαρτύρησαν καὶ ναὸν ἔχουσιν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ μέγιστον. Ἐν δὲ τῷ λόγῳ τῷ εἰς τὸν βίον τοῦ ἁγίου Παμφίλου αὐτὸς Πιέριος πλεῖστα ὠφέλησεν ἐν τῇ θείᾳ γραφῇ. Occurri istius aliis operibus quae pluribus prodesse valent et praesertim [libello] de Deipara et [commentario] in initium Oseae. Theodorus, causidicus quidam Alexandrinus, qui versibus scripsit, in sermone decimo tertio ait Pierium et Isidorum, fratrem eius, martyrium subiisse, iisque templum dedicatum esse Alexandriae amplissimum. In sermone de vita sancti Pamphili, ipse Pierius plura utilia profert ad divinam scripturam. Tandem, idem scriptor recitat specimina quaedam interpretationum Pierii in sacris litteris. Sunt autem haec: Φίλιππος· στόμα λαμπάδων. Ἡρωδιάς· ἀπατωμένη. Ἡρώδης· δερματίνη δόξα, κατὰ Πιέριον. Philippus, os lampadum. Herodias, decepta. Herodes, pellicea gloria, secundum Pierium.

[4] [Photius] Varia haec excerpta nuperrime edidit cl. vir C. de Boor, quae singula coniecit, immo haud spernendis argumentis evicit particulas esse operis Philippi Sidetae [Texte und Untersuchungen, tom. V, p. 171 – 74.] , cui titulum Κριστιανικὴ ἱστορία praefixum fuisse testatur Photius in Bibliothecae suae codice XXXV [P. G., tom. CIII, col. 68.] . Idem Photius in suo Myrobiblio profitetur a se relecta fuisse S. Pierii opera quaeque recenset et de quibus iudicium aperit, adiecto de vitae curriculo brevi compendio in codicibus CXVIII et CXIX [Ibid., col. 398 – 402.] . Hunc Photii locum, simul cum Andreae Schotti interpretatione latina, hic subiungimus.

ΡΙΘ᾽.
Πιερίου
πρεσβυτέρου λόγοι διάφοροι.

Ἀνεγνώσθη Πιερίου πρεσβυτέρου ὅν καὶ σὺν τῷ ἀδελφῷ Ἰσιδώρῳ τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ ἀγωνίσασθαί φασιν ἀγῶνα, Παμφίλου τε τοῦ μάρτυρος ὑφηγητὴν τῶν ἐκκλησιαστικῶν γενέσθαι μαθημάτων καὶ τοῦ κατὰ Ἀλεξάνδρειαν ἡγήσασθαι παιδευτηρίου. Λόγους δὲ τὸ βιβλίον περιεῖχε ιβ᾽. Ἔστι δὲ τὴν φράσιν σαφής τε καὶ λαμπρὸς καὶ ὥσπερ ῥέων τῷ λόγῳ, μηδέν τε ἐπιμελὲς ἐνδεικνύμενος, ἀλλ᾽ ὡς ἐξ αὐτοσχεδίου ὁμαλῶς τε καὶ λείως καὶ ἠρέμα φερόμενος, τοῖς δὲ ἐνθυμήμασιν, εἴπερ τις ἄλλος γονιμώτατος. Πολλὰ δὲ ἔξω τῶν νῦν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ καθεστηκότων, ἀρχαιοτρόπως ἴσως, ἀποφαίνεται· ἀλλὰ περὶ μὲν Πατρὸς καὶ Υἱοῦ εὐσεβῶς πρεσβεύει, πλὴν ὅτι οὐσίας δύο καὶ φύσεις δύο λέγει τῷ τῆς οὐσίας καὶ φύσεως ὀνόματι, ὡς δηλον ἐκ τε τῶν ἑπομένων καὶ προηγουμένων τοῦ χωρίου, ἀντὶ τῆς ὑποστάσεως, καὶ οὐχ ὡς οἱ Ἀρείῳ προσανακείμενοι, χρώμενος. Περὶ μέντοι τοῦ Πνεύματος ἐπισφαλῶς λίαν καὶ δυσσεβῶς δογματίζει· ὑποβεβηκέναι γὰρ αὐτὸ τῆς τοῦ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ ἀποφάσκει δόξης. Ἔχει δὲ χρῆσιν εἰς τὸν λόγον οὗ ἐπιγραφὴ &ldquogr;εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν&rdquogr;, δι᾽ ἦς ἔστι παριστᾷν ὅτι τῆς εἰκόνος τιμὴ καὶ ἀτιμία τοῦ πρωτοτύπου ἐστὶ τιμὴ πάλιν ἀτιμία. Ὑπαίνιττεται δὲ οὗτος, κατὰ τὸν Ὠριγένους ὕθλον, καὶ προΰπαρξιν ψυχῶν. Ἔχει δὲ καὶ ἐν τῷ εἰς πάσχα καὶ τὸν Ὠσηὲ λόγῳ περί τε τῶν ποιηθέντων χερουβὶμ τῷ Μωυσεῖ καὶ περὶ τῆς τοῦ Ἰακὼβ στήλης, ἐν οἷς τὴν μὲν ποίησιν αὐτῶν ὁμολογεῖ, οἰκονομίας δὲ λόγῳ συγχωρηθῆναι ματαιολογεῖ, ὡς οὐδὲν ἦσαν, ὡς ἕτερον ἦσαν, ὡς ἕτερον τὰ γεγενημένα, οὐδὲ τύπον ἄλλον ἔφερε μορφῆς, ἀλλὰ μόνον πτερύγων κενολογεῖ φέρειν αὐτὰ σχῆμα.

Οὔτος Πιέριος πρεσβύτερος ἦν τῆς κατὰ Ἀλεξάνδρειαν ἐκκλησίας Θεωνᾶ τηνικαῦτα ταύτης ἀρχιερατεύοντος, ἡνίκα Κᾶρος καὶ Διοκλητιανὸς τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα ἔφερον. Καὶ ἐπὶ τοσοῦτον δ᾽ αὐτὸν ἐλάσαι λέγουσι φιλοπονίας καὶ εὐφυΐας καὶ τῆς ἐν πλήθεσιν ὁμιλίας τέρψιν παρέχειν σὺν ὠφελείᾳ, ὥστε καὶ νέον ὀνομασθῆναι Ὠριγένην· ἦν γὰρ τότε ἐν τοῖς ἀξιολογωτάτοις Ὠριγένης. Διαλεκτικὴν δὲ καὶ ῥητορικὴν αὐτόν φασιν ἀσκηθῆναι, καὶ ἐγκρατείας δὲ καὶ ἑκουσίου πτωχείας ἐραστὴν γενέσθαι. Καὶ οἱ μὲν αὐτὸν καὶ μαρτυρίῳ τὸν βίον τελειῶσαι, οἱ δὲ μετὰ τὸν διωγμὸν τὸν ὑπόλοιπον τοῦ ζῇν χρόνον ἐν Ῥώμῃ διαγεγονέναι.

CXIX.
PIERII PRESBYTERI SCRIPTORUM LIBRI XII.

Lectum est Pierii presbyteri (quem una cum Isidoro fratre germano martyrii pro Christi nomine certamen subiisse, Pamphili quoque martyris in sacrarum litterarum studio doctorem, atque Alexandrinae scholae praefectum fuisse ferunt) volumen librorum duodecim. Stilus illi clarus ac perspicuus et quasi sponte fluens, nihil exquisitum prae se fert, sed velut ex tempore fusus, placide ac leniter sensimque decurrit. Enthymematis autem, si quis alius, maxime abundat. Plurima quoque praeter ea quae in Ecclesia hodie obtinent, veteri fortassis more, tradit. De Patre tamen et Filio pie credit, nisi quod substantias duas, totidemque naturas esse dicit: substantiae et naturae nomine (quantum ex iis quae hunc locum antecedunt et consequuntur, colligitur) pro hypostasi usus; non ita vero ut qui Ario adhaerent. Verumtamen de Spiritu sancto periculose nimis atque parum pie docet, dum hunc inferioris esse gloriae, quam sit Pater et Filius, affirmat. Habet item testimonium quodam in eo libro qui inscribitur “in Evangelium Lucae”, ex quo demonstrare licet, imaginis honorem et irreverentiam prototypi esse honorem sive irreverentiam. Obscurius deinde etiam hic, secundum Origenis nugas, indicat animas praeexistere. In eo vero libro, quem in Pascha et Oseam prophetam scripsit, agit quoque de cherubim a Mose factis, et de Iacobi lapide, ubi factos quidem illos fatetur, ut divinae tantum providentiae ratione fuisse concessos nugatur: quasi aut nihil fuerint, aut aliud quidpiam fuerint, aut aliud [saltem illa fuerint] quae facta sunt. Neque enim [inquit] vestigium aliud praeferebant alicuius formae, sed illarum dumtaxat speciem fabulatur illos ferre.

Hic Pierius presbyter fuit ecclesiae Alexandrinae, cum Theonas illi patriarcha praeesset, Carusque ac Diocletianus Romanum tenerent imperium. Quem eo assiduus labor atque ingenii felicitas provexit, cum magnam insuper non absque utilitate voluptatem in suis ad plebem concionibus afferret, ut Origenes alter cognominaretur; erat quippe tunc eorum in numero, qui maximo in pretio haberentur, Origenes. Addunt in dialecticis atque rhetoricis versatum, temperantiae quoque et ultro susceptae paupertatis amatorem fuisse. Nec desunt qui eum martyrio vitam finisse tradant, etsi alii post persecutionem reliquum vitae Romae transegisse malint.

Ut legenti iam patuit, desumpta est fere ad verbum haec ulterior pars praeconii Photiani de S. Pierio ex Hieronymi modo recitato loco. Quae de suo penu deprompta enuntiavit Photius in prima parte, mox discutiemus, eaque pluries retractare necessitas coget.

[5] [et Nicephorus Callistus.] Eusebium, deinde Hieronymum presso vestigio secutus, haec de S. Pierio narrat Nicephorus Callistus in Ecclesiasticae Historiae libri sexti capite trigesimo quinto: Ἐπὶ δὲ τῆς Ἀλεξάνδρου Πιέριος ἐπίσημος ἧν, πρεσβύτερος μὲν τὴν ἀξίαν, ἀκτησίᾳ δὲ βίου καὶ τῇ καθ᾽ Ἕλληνας παιδείᾳ καὶ φιλοσοφίᾳ δεδοκιμασμένος· ταῖς γε μὴν περὶ τὰ θεῖα σπουδαῖς, καὶ ταῖς ἐν κοινῷ διαλέξεσι καὶ ἐξηγήσεσιν, ὑπερφυῶς θαυμαζόμενος· Θεωνᾶ δὲ τῇ ἐπισκοπῇ διαπρέποντος Ἀλεξάνδρου. Alexandriae vero clarus fuit et celebris Pierius presbyter dignitate, et cum divitiarum contemptu, philosophiaeque et graecarum disciplinarum scientia, tum sacrarum Litterarum studio et peritia, publicisque scripturae enarrationibus et disputationibus admirationem omnium meritus. Episcopatum ibi tum administravit Theonas [P. G., tom. CXLV, col. 1199 – 1202.] .

[6] [De quo multa moventur dubia,] Et haec sunt, pauca sane et subobscura, unica documenta quae de S. Pierio ad nos transmisit veterum scriptorum traditio. Restat ut multorum eruditorum virorum, qui ex hisce textibus S. Pierii fata perspicere conati sunt, sententias diversas et plerumque discrepantes ad trutinam revocemus. Nam si convenit inter omnes eum fuisse ecclesiae Alexandrinae presbyterum, in eaque saeculo tertio et quarto eminuisse, tum virtute in ascetica agendi ratione et voluntaria paupertate, tum scientia profana, quippe qui philosophiae et graecarum disciplinarum peritissimus et sermone valde exercitatus, tum eruditione sacra, ut qui populum florentissime doceret et divinarum scripturarum contemplator et interpres sagax nimis esset, ad cetera omnia quod spectat, tempus quo ortus sit et obierit, munera quibus functus sit, libros quos conscripserit, quin et doctrinam quam tenuerit et fidei quam profiteretur rectitudinem et puritatem, haec omnia in dubio remanent, quoniam a diversis in varias partes declinatum est.

[7] [etiam de ipso nomine.] Iam de ipso Pierii nomine oritur diversitas, quod duplici vestitum forma ad nos usque prodiit; plerumque Pierius vocatus, non raro tamen Hierius denominatus est. Ceteras lectiones, puta Herium, Gerium, Hiereum, Hyreum, Hyereum, immo et Irenaeum missas facimus, merae librariorum oscitantiae vitio vertendas. Si martyrologiorum et kalendariorum usui standum est, Hierii nomen anteponatur oportet, utpote hoc modo fere ab omnibus exscriptum. Ita enim in Martyrologio romano parvo, apud Bedam in auctariis, necnon apud Adonem et Usuardum, si tamen excipias Molani editionem [Lovanii, 1568.] , in martyrologio Fuldensi et Brundisino, quin et apud Rufinum, non Pierium, sed Hierium vocari rettulit Valesius [Annotationes in Hist. eccl. Euseb. Caesar., p. 160.] . Ast notat, in editione sua Rufiniana, Frater Petrus Thomas Cacciari a Bononia [Tom. I, p. 455.] , licet in pluribus codicibus manuscriptis, immo et in vulgatis Rhenanis, legatur Hierius, in aliis tamen quibusdam editis, quemadmodum et in duobus Vaticanis exemplaribus, expresse scribi Pierium: unde iterum apparet error librariis potius quam Rufino adscribendus. Iam vero ista Rufini lectione ad meliorum codicum fidem sic expurgata, deserenda est proinde etiam scribendi forma quae invasit martyrologia superius relata, siquidem singula suam de sancto presbytero Alexandrino mentionem hauserunt ex Rufino; quod suo loco cum Sollerio nostro [Martyrologium Usuardi, Antverpiae, 1714, p. 650.] ostendemus in S. Pierii cultus origines indagaturi. Quare, relicta quam Baronius in Martyrologio romano depravatam vocat Hierii forma, Pierii prorsus nomine signandum putamus sanctum nostrum, prout censent omnes viri docti, quodque animadvertit etiam Georgius Dominicus in edito a se martyrologio Adonis [Romae, 1744. Part. prima, p. 563.] .

[8] [Quaestiones solvendae de S. Pierio.] Hac lite de Pierii nomine composita, iam aggredimur discutiendas tenebras quibus tota vita eiusque res gestae obnubilatae sunt. Quem in finem hasce praecipue solvemus quaestiones: 1° Quid sentiendum de opinione quae S. Pierio tribuit locum inter catechetas celebris scholae Alexandrinae, et quo temporis intervallo functus est hoc munere? 2° Estne admittendum S. Pierium martyrio mortem oppetiisse? 3° Quaenam sunt eius opera litteraria? 4° Quodnam iudicium ferendum de horum librorum orthodoxia?

[Annotatum]

* cod. Ἀντιοχείας.

§ II. De S. Pierii magisterio catechetico in schola Alexandrina.

[9] [Recensitis opinionibus de S. Pierii munere catechetico,] Pierium titulo tum presbyteri tum catechetae Alexandrini insignire non dubitavit Fabricius cum de eo ageret in Bibliotheca graeca [Ed. altera, tom. VII, p. 301.] . Et sanctum virum reipsa catechumenis instruendis praefectum fuisse censent praeterea iam citatus Dodwell, qui in lucem edidit fragmentum Sidetanum [Loc. cit., p. 508.] , Cave [Script. eccl. hist. litter., p. 94.] , Ceillier [Histoire générale des auteurs sacrés ecclésiastiques, tom. III, p. 348.] , Dupin [Nouvelle bibliothèque des auteurs ecclésiastiques, tom. I, p. 195.] , Guerike [De schola quae Alexandriae floruit cathechetica commentatio historica et theologica, part. I, pp. 74, 75.] , et inter recentiores, eruditissimi viri Stokes [In A Dictionary of christian Biography, tom. IV, p. 396.] , Moehler [La Patrologie, tom. II, p. 228.] et Ludovicus Duchesne [Les Origines chrétiennes, edit. altera, part. II, p. 370.] . Contradicunt vero Lardner [Glaubwürdigkeit der evangelische Geschichte, part. II, lib. 1, cap. 24, tom. III, p. 173.] , Tillemont [Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiastique des six premiers siècles. Paris, 1701, tom. IV, p. 583.] , Schroeckhius [Christliche Kirchengeschichte, tom. IV, p. 425.] et Keil [Fabricii Bibl. graeca, edit. alt., tom. VII, p. 301, nota 53.] . Ancipites remanent diversas sententias rettulisse contenti Cacciarius [Ecclesiast. Hist. Euseb. Pamph. libri novem, tom. I, pp. 455, 456.] et Routh [Reliquiae sacrae, tom. III, pp. 207, 208.] . Sed non adeo numerandi sunt scriptores quam pendendae rationes quibus nititur eorum iudicium.

[10] [inquiritur de auctoritate illud asserentium, praesertim Photii,] Iam vero qui relegerit varios textus initio huius lucubrationis allatos ut ex iis perspiciat quid sentiant veteres scriptores de praefectura Pierii in schola Alexandrina, is sane vel primo intuitu persuasum habebit duos tantum inter illos disertis verbis hoc munus affirmare de S. Pierio, nempe Philippum Sidetem et Photium. Ceteri tacent, non tamen contradicentes aperte, immo, quod suo tempore notabimus, talia proferunt quae a munere catechetico non adeo abhorrent ut ea in suam sententiam interpretari potuerint qui patrocinantur praefecturae S. Pierii. At, istis in praesenti omissis, inquiramus quamnam fidem mereantur Philippus Sidetes et Photius. Ad Photium quod spectat, notandum est cum Keilio [Apud Fabric., Bibl. graec., tom. VII, p. 301, not. 53.] eum circa totam hanc rem propriam sententiam minus enuntiare, quam aliorum narratione acceptam tradere. Esto eum in codice CXVIII aperte scribere: ἦν δὲ Παμφίλου διδάσκαλος Πιέριος, τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ καὶ αὐτὸς προεστηκὼς διδασκαλείου, Pamphili praeceptor Pierius fuit, ipse quoque scholae Alexandrinae magister [P. G., tom. CIII, col. 397 – 8.] , attamen in codice CXIX merum agit traditionum relatorem: φασὶν καὶ τοῦ κατ᾽ Ἀλεξάνδρείαν ἡγήσασθαι παιδευτηρίου, Alexandrinae scholae praefecturam gessisse ferunt [Ibid., col. 399, 400.] . Proinde, quoniam Photius non proprio nomine testimonium profert, videtur assentiendum esse Keilio asserenti, ad Fabricii supra memoratum locum [Loc. cit.] , Pierium praefuisse catechetarum scholae, niti solo Philippi Sidetae testimonio.

[10] [et Philippi Sidetae, de cuius auctoritate] Cui sane maximam auctoritatem vindicavit Dodwell [Dissert. ad Iren., p. 491.] , eo nempe amore abreptus quo flagrant in rem inventam quotquot novi aliquid e codicum latebris eruerint. Se vero tot novorum testem minime fabulatorem aliquem producere exclamabat, aut recentioris aevi monachum, sed testem omni exceptione maiorem, qui quaecumque narrat accepit ipse a Rhodone Alexandrino. Iam vero, ita pergit Dodwell, is tot Alexandrina recte scire potuit quae coaevum latuerint Hieronymum; immo fide praestantior habendus est Rhodo quam ipse est habendus Eusebius. Haec ille. Ad quae ante omnia illud notatum volumus nequaquam recitari in loco allato ipsius Philippi Sidetae verba, at ea fuisse relata ad mentem alicuius ignoti excerptoris, quem codicis Barocciani librarius Nicephorum Callistum fuisse significat, cum in margine folii 212r huius codicis 142 hanc notam scribit: ἀπὸ φωνῆς Νικηφόρου Καλλίστου τοῦ ξανθοπούλου, ad vocem Nicephori Callisti Xanthopuli. Quin etiam titulum quem edito textui praefixerat Dodwell [Ibid., p. 488.] , nimirum: ὥς (non autem καί) φησι Φίλιππος Σίδης (non Σιδητὴς) ἐν λόγῳ κδ᾽, ut ait Philippus Sidetes in capite 24, ostendit nuper C. de Boor nullatenus praemittendum esse elencho praefectorum scholae Alexandrinae, subiungendum autem esse excerpto quod antecedit [Zeitschr. für Kirchengesch., tom. VI, p. 487, not. 1; Texte und Untersuchungen, tom. V, p. 184.] . Attamen, etiam hoc a loco nostro avulso titulo, quoniam in ipso textu quater inserta est Philippi mentio, non deest ratio cur ex isto ceu fonte promanaverit fragmentum a Dodwello traditum de scholae Alexandrinae successione. Legimus enim ibi: φησὶν Φίλιππος, κατὰ μὲν Φίλιππον κατὰ Φίλιππον, et praesertim attendenda sunt ultima excerpti verba quibus refertur Rhodo post Didymum, Philippi temporibus, scholam catechetarum Siden transtulisse: ὁς καὶ μετήγαγε κατὰ Φίλιππον τὴν διατριβὴν ἐν τῇ αὐτῇ πόλει τῇ Σίδῃ κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ μεγάλου Θεοδοσίου. Τούτῳ Ῥόδωνι λέγει μαθητεῦσαι Φίλιππος ᾧτινι καὶ πλεῖστα μαρτυρεῖ περὶ εἰδήσεως λόγων, τῶν τε καθ᾽ ἡμᾶς καὶ τῶν ἔξωθεν. Scilicet nulla est ratio suspicandi non recte nobis tradita fuisse haec omnia ad mentem Philippi, licet ex prolatis documentis non appareat nos prae manibus habere ipsum Philippi testimonium.

[11] [dubium movetur propter contradictiones] Cui tamen testimonio non eam, quam modo requirentem audiebamus Dodwell, adnectere auctoritatem velim. Utique Philippus probe accipere valuit, utpote qui, ut docemur ex fragmento, Rhodonis discipulus exstitit, ab eius ore seriem catechetarum, quorum Rhodo, et ipse praefectus saeculo IV exeunte, partim, recentissimorum nempe, recordari, partim, reliquorum scilicet, ex ecclesiae suae monumentis publicis, notitiam haurire potuit. Idcirco per se Philippi auctoritas haud videtur neglegenda. At multa contradicunt, quae quominus Philippo plene fidamus vetant. Primum illud est quod in symbolo catechetarum, qui in codice Barocciano rubricatis litteris exaratus pone sequitur ipsum Philippi fragmentum, diverso ordine traduntur praefecti ab illo quo sibi invicem succedunt in textu. Hic enim haec est series: Athenagoras, Clemens, Pantaenus, Origenes, Heraclas, Dionysius, et ceteri; ibi autem est illa: Athenagoras, Pantaenus, Origenes, Heraclas, Dionysius, Clemens, et reliqui. Num igitur textui qui sibimetipsi non adeo constat prorsus confidere licet? Illud praeiudicium e medio se sustulisse existimant Dodwell [Loc. cit., p. 490.] et Guerike [De schola quae Alexandriae floruit catechetica commentatio historica et theologica, part. I, p. 5.] ex eo quod subscriptio de qua agitur litteris miniatis concepta est, ideoque librario potius quam vel auctori vel excerptori videtur imputanda. Sed cl. C. de Boor [Zeitschr. für Kirchengesch., tom. VI, p. 287.] , qui textum Baroccianum diligentissimae disquisitioni denuo submisit, falsam denuntiavit hanc Dodwelli et Guerikii conclusionem, minimeque dubitandum esse ait litteras miniatas ex ipsius excerptoris manu prodiisse, siquidem codicis librario haud insuetum est tum lineas integras tum singula verba hinc inde rubro atramento exscribere.

[12] [et errores,] Praeterquam quod Philippus sibi contradicit, bis in eodem documento erravit, primo cum asserit Athenagoram imperantibus Hadriano et Antonino Pio floruisse et ad eos sermonem suum apologeticum direxisse. Etenim in omnibus codicibus hunc exhibentibus, si Bodleianus excipitur, testatur inscriptio apologiam M. Aurelio Antonino et L. Aurelio Commodo dicatam esse, et quicquid, ut Philippum ab hoc errore immunem faciat, astruit Dodwell [Loc. cit., pp. 494, 495.] est, ipso Guerike fatente [Op. cit., p. 6.] , aequo audacius dictum. Iterum Philippus Sidetes in manifestum errorem impegit, ubi Pantaenum Clementis discipulum praedicavit. Nec placet iterum longa controversia quam Dodwell movet ad ostendendum Clementi Pantaenum successisse [Loc. cit., p. 501 – 6.] , quoniam unanimis veterum scriptorum consensus contrarium docet, quos recensos invenerit apud Guerike qui rem in praesenti omittendam penitius scrutari voluerit [Loc. cit., p. 24.] . Tandem prae oculis habendum nec Socratem [Hist. eccl., lib. VII, c. 27; P. G., tom. LXVII, col. 800.] , nec Photium [P. G., tom. CIII, col. 67.] magni facere Philippum, cuius quidem veracitatem non suspicantur, sed quem inaccuratae potius et prolixae nimis eruditionis insimulant. Namque ordinem vero temporum quibus res gerebantur ab eo confusum esse non dubitat affirmare Socrates. Nihilominus cl. vir de Boor, qui septem nova Philippi fragmenta nuper invenit, de quibus longe lateque disseruit [Texte und Untersuchungen, tom. V, pp. 171 – 82.] , in istis nullum se errorem deprehendisse professus est. Quapropter omnibus rite perpensis, talis de fide Philippo facienda statuatur oportet norma quam sapienter enuntiavit Guerike [Loc. cit, p. 7.] hisce verbis: Quae cum ita sint, equidem, quamvis saepius, quando ceteri tacent, ad Philippum et ad veri tantummodo similia refugiendum sit, nonnisi tum demum in fragmenti illius auctoritate secure niti ausim, cum alius historiae ecclesiasticae auctor vel idem quod fragmentum dicit, vel certe id, quod fragmentum refert, verisimile reddit.

[13] [non tamen propter Eusebii] Quid, si haec regula Pierio fuerit applicata? Nullus auctor ecclesiasticus Philippo consentit in astruenda Pierii praefectura, immo quominus Philippo Sidetae assentiantur, exinde maxime moventur aliqui quod de munere catechetico S. Pierii alte silent tum Eusebius, tum Hieronymus. Profecto, ut vidimus, Eusebius accenset Pierium eximiis sui temporis viris, nullumque ipsi confert titulum cum tantum eum vocet unum ex presbyteris Alexandrinis. Hieronymus pariter non alius cuiusdam meminit muneris praeter presbyteratus. Ex eorum silentio praesertim moventur Lardnerus, Cacciarius et Keilius qui dubitent utrum Pierius Alexandrinae catecheticae scholae praefecturam gesserit, an solummodo in ea contionatorem egerit. Re quidem vera primum intuenti mirum videri potest, Eusebium et Hieronymum qui alia multa in litterariam et ecclesiasticam laudem Pierii congerunt, de eius munere catechetico omnino tacere. Sed apposite valde suggerit Dodwell [Loc. cit., 508 – 9.] Eusebium, quamvis non expresse loquatur, talia tamen de S. Pierio proferre verba quae cum catechistae munere apprime conveniant. Ait enim Eusebius illum fuisse philosophicis disciplinis inlustrem et sacrarum litterarum contemplatione atque expositione et in ecclesiasticis contionibus apprime exercitatum, ταῖς περὶ τὰ θεῖα θεωρίαις καὶ ἐξηγήσεσι, καὶ ταῖς ἐπὶ τοῦ κοινοῦ τῆς ἐκκλησίας διαλέξεσιν ὑπερφυῶς ἐξησκημένον [Lib. VIII, cap. 32.] . Iam vero illas ecclesiasticas contiones, ἐπὶ τοῦ κοινοῦ τῆς ἐκκλησίας διαλέξεις, ad scholarum doctores praefectosque pertinere se satis ostendisse profitetur Dodwell, contendens, pro temporum illorum usu loquendi, διαλέξεις esse praeceptorum ad discipulos sermones, eosque ore tenus plerumque prolatos potius quam scripturae mandatos [Loc. cit.,p. 451 – 3.] . Quod quidem ex ipsa lingua Eusebiana confirmari valet, nam talem sensum apud eum haud raro prae se ferre verbum διαλέξις eruitur tum ex Historiae ecclesiasticae libri V capite 26, ubi docemur Irenaeum scripsisse καὶ βιβλίον τι διαλέξεων διαφόρων, quam vocem dialogos interpretatur Rufinus, tum ex eiusdem operis libri VI capite 19, ubi διαλέγεσθαι est contionari in ecclesia, tum ex capite 36, in quo Origenis homiliae in Psalmos vocantur διαλέξεις. Praeterea silentis Eusebii haec ratio dari potest haud absona, nimirum eum, in loco ubi Pierium adducit, non agere nisi de rebus sub Diocletiano peractis; at inter omnes constat S. Pierium prius muneri suo catechetico, si quidem illud obierit, renuntiasse quam regnare coepit Diocletianus. Insuper Eusebius non iste est ut supra modum commoveamur si quid praetermiserit, quoniam minime dicendus est exhaurire res omnes a se tractatas, et ad scholam Alexandrinam quod attinet, post Dionysium nullius alius praefecti istius institutionis catecheticae nomen nobis transmisit.

[14] [aut Hieronymi silentium infirmatur,] Itidem Hieronymus, etsi non expresse denominat Pierium catechetam Alexandrinum, talia de ipso narrat quae illud potius videntur insinuare nedum repugnent tali muneri. Is enim scribit Pierium florentissime docuisse populos, et in tantam sermonis venisse elegantiam, ut Origenes iunior vocaretur [P. L., tom. XXII, col. 521.] . Quod ita interpretatur Dodwell non alia de causa fuisse dictum, nisi quia Pierius exstiterit Origeni in eodem munere successor [Loc. cit., p. 509.] . Hominem enim illius aevi, ut animadvertit Guerike [Loc. cit., p. 75.] , atque Alexandriae doctissimum eumque Origenem iuniorem vocatum, ne docuisse quidem in schola Origeniana veri videtur dissimile. Argumentum alterum ex Hieronymo peti potest quia tradit presbyterum Alexandrinum scientissimum exstitisse dialecticae et rhetoricae artis, quoniam scholae catecheticae magistros frequentissime harum doctrinarum laudibus emicuisse Dodwell se compertum habere opinatur [Loc. cit., p. 609.] .

[15] [per Photii vero testimonium roboratur.] Recitavimus superius Photii testimonium, quod flocci facere videtur Keilius, propterea quod Photius hoc non proprio nomine proponat, sed tamquam aliorum dicta referens. At Dodwell magnopere insistit in verbis Photii; immo vocem φασίν quae Keilio suspicionem inicit omnino monet attendendam, quia ex hac colligere datur a Philippo Sidete potius quam ex Eusebio didicisse Photium quae profert. Etenim, si Eusebii, scriptoris S. Pierio coaevi, testimonio niteretur Photius, eodem modo hanc praefecturam tradidisset quo et cetera quae pendebant ex eodem Eusebii testimonio de suo etiam saeculo scribentis. At vox φασίν traditionem potius sapit e seniorum memoria repetitam, quamque conicitur haud immerito, ut supra dictum est, Philippus Sidetes accepisse a Rhodone Alexandrino, qui a S. Pierii obitu una tantum generatione remotus est, proin testis haud spernendus quique Eusebii silentium compensare valeat. Quin ex codicum ordine, ut prostant in Myriobiblio, constare putat praelector Cambdenianus antea visam fuisse a Photio Philippi Historiam christianam quam S. Pierii opera. Re quidem vera, scripta Philippi recensentur in codice XXXV, opera autem Pierii in codice CXIX, et testatur Photius hoc ordine singula sibi argumenta succedere quo eadem haec memoria praeoccupavit [P. G., tom. CIII, col. 43.] . Attamen nolim quisquam rationum adhuc duobus numeris superioribus allatarum vim et pondus sibi exaggeret. Non sane diffitendum ex illis, praesertim si simul sumantur, exsurgere aliquid argumenti ad suadendam S. Pierii praefecturam in schola Alexandrina. At, meo iudicio, strictam demonstrationem minime efficiunt.

[16] [Difficultas chronologica expenditur,] Sed gravior difficultas prodiit. Scilicet, ut sententiam dubitantem, immo et negantem, circa praefecturam S. Pierii amplecteretur Tillemont [Loc. cit.] , Photii assertis se nequaquam fidere posse professus, hanc rationem dabat quia neque ante neque post persecutionem Diocletiani potuit Pierius hoc officio fungi. Non ante, siquidem Eusebius locutus simul de Pierio et de Achilla, hunc tantum hoc munus exercuisse commemorat, de illo prorsus tacens; neque post, docente Hieronymo post persecutionem Pierium reliquum vitae tempus Romae transegisse. Ut haec quaestio integre discutiatur, statum controversiae breviter exponamus oportet. Et primo quidem de tempore quo praelaturam scholae occupaverit, docet Hieronymus Pierium, Alexandrinae ecclesiae presbyterum, sub Caro et Diocletiano principibus, populos, eo tempore quo eandem ecclesiam Theonas episcopus regebat, florentissime docuisse [P. L., tom. XXIII, col. 685.] . Carus vero coepit regnare anno 282, Diocletianus autem anno 284; et iuxta Baronium, Theonas episcopatum gessit ab anno 285 ad 300 [Annal. eccl., anno 285, § XVI.] , dum Pagius eundem dicit iam anno 282 solium Alexandrinum conscendisse. Ex quibus concludit Dodwell [Annotationes in Eusebii eccl. hist. librum VII, p. 160. Ed. Mogunt. 1672.] nec ante annum 282 aerae vulgaris, quo regnum cepit Carus, nec post annum 300, quo defunctus est Theonas, scholam catecheticam regere potuisse S. Pierium. Sed, his temporum statutis terminis, iam magnus erit admittendus hiatus successionis in schola Alexandrina, nimirum ab anno 247, quo episcopus renuntiatus Dionysius scholae curam abdicavit, usque ad annum 282 quo pedum pastorale accepit Theonas. Etiamsi detur, quod fieri potuit, in scholae cura, una cum episcopatu, perseverasse Dionysium, nihilominus scholam vacasse necesse erit ab anno 265, quo defunctus est Dionysius successitque Maximus, usque ad annum 282. Nam scholam et episcopatum tenuisse Maximum non est existimandum, silentibus Eusebio et Philippo de munere catechetico Maximi, qui ceteroqui nullo tempore, eo etiam quo non fuerit episcopus, catechistam egit.

[17] [cum Pierius nec ante annum 247 nec post 300, munus catecheticum exercere potuerit.] Praeterea certe munus illud vix administrare potuit S. Pierius ab anno 247, quo Dionysius episcopus est renuntiatus, si verum est quod tradit Hieronymus, eum post persecutionem omne vitae suae tempus Romae versatum esse, eo vel magis quod plane indicare videatur, diu post persecutionem superstitem fuisse S. Pierium. Sitne tamen Valesio adstipulandum, qui Pierium usque ad Constantini tempora vixisse autumat, non liquet. Sed inquirendum de quanam persecutione fiat sermo apud Hieronymum. Si damus agi de Romana, quae omnium brevissima fuit, decennali nempe, ita etiam diutius post annum 305, quo purpuram deposuit Maximianus Herculius, oportet superfuisse S. Pierium. Immo, cum annus iste 305 fluat quinquagesimus octavus a Dionysio facto episcopo Alexandrino, iuvenis nimis fuerit Pierius, cum sedem episcopalem adipisceretur Dionysius, ac proinde hanc obtinente Dionysio, nequaquam praefuerit scholae Alexandrinae. Si autem de fine persecutionis orientalis, nimirum de anno 312, Hieronymum intellegamus, superasse tunc adulescentiam vix potuit Pierius, non igitur magister habendus, sed discipulis potius annumerandus.

[18] [At vel anno 265 regimen scholae accipere valuit,] Quo igitur modo solvenda difficultas? Hanc enodat Dodwellus nisus fragmento Philippi Sidetae, cui si credendum, praesertim qui Rhodonis supparis aevi referat commentum, duo censendi sunt praefecti scholae successisse S. Pierio ante Petrum martyrem, nempe Theognostus et Serapion. Scilicet cohaerebunt omnia, si dicatur Dionysius etiam episcopus scholam rexisse, dum vixerit; defuncto autem Dionysio, anno 265, successisse, non in sede, sed in schola S. Pierium, ut diserte docet Philippus Sidetes et successorem habuisse, anno 282, Theognostum, eodem illo anno inaugurati Cari, quo Hieronymus S. Pierium coepisse credit. Sane hoc modo prorsus reicitur Hieronymi chronologia: quod minime reformidandum esse notat Dodwell, cui Rhodo, ex quo hausit Philippus Sidetes, testis videtur in rebus Alexandrinis, quia ipse Alexandrinus, Hieronymo fide dignior. Idque vel eo magis quod et aliud praebet incommodum chronotaxis Hieronymiana, quia nempe hiatum veri plane dissimilem inducit in successione scholae Alexandrinae, ab anno videlicet 247, ut supra fuit monitum, ad annum 285. Quam tamen solutionem Dodwelli paulo audaciorem existimat Guerike [De schola quae Alexandriae floruit catechetica, p. 75.] , quippe cui non placet Hieronymum tam crassi erroris insimulare qui Theognostum cum Pierio commutasset. At immerito; nam similem mendam alibi non effugit Hieronymus cum antea doceat, de eadem schola Alexandrina agens [De viris illustribus, cap. XXXVI, P. L., tom. XXIII, p. 651.] , sub Severo et Antonino floruisse Pantaenum, cui nonnisi sub Commodo scholae catecheticae cura commissa est.

[19] [nec obstat eum sub Diocletiano perseverasse in docendo populo,] Qui Hieronymum de Pierio non errasse contendunt, sequentem proponunt interpretationem. Nimirum eius verba sub Caro et Diocletiano principibus populos docuisse Pierium eo tempore quo eandem ecclesiam Theonas episcopus regebat, minime pertinere ad ministerium catecheticum opinantur, neque legendum: sub Caro et Diocletiano principibus … florentissime docuit populum, sed tempus istud referendum ad munus presbyteratus, ita ut hic sit loci citati sensus: Pierius, qui sub Cari et Diocletiani imperio Theonaeque episcopatu presbyter fuit, florentissime docuit populum [Cave, Script. eccl. hist. litt., p. 94.] . Scilicet, secundum aliquos auctores, locus Hieronymi modo allatus diversam ab illa quae solet tradi patitur interpretationem. Etenim nihil aliud intendit Hieronymus nisi Pierium sub Caro et Diocletiano populos erudivisse. Quae verba, utrum de munere catechetico, an potius de ordinariis contionandi ad populum officiis intellegenda sint in dubio remanet, licet Cave posteriorem opinionem amplectatur, cum Eusebius Pierium sub Theona episcopo, presbyterali honore decoratum, Alexandriae claruisse scribat.

[20] [nec Achillam et Arium praefuisse scholae,] Altera est difficultas sat gravis, illa nimirum quae inde oritur quod Eusebius Achillam quoque, qui Petro martyri in sede Alexandrina successit, etsi eam haud ultra annum unum alterumve tenuit, scholae catecheticae magistris, idque eodem tempore quo vixit Pierius, accenset: καθ᾽ ὃν ἐπὶ τῆς Ἀλεξανδρείας ἐπὶ ταὐτὸν τῷ Πιερίῳ πρεσβυτερίου ἠξιωμένος Ἀχιλλᾶς ἐγνωρίζετο, τῆς ἱερᾶς πίστεως τὸ διδασκαλεῖον ἐγκεχειρισμένος, sub quo (Theona), Achillas eodem, quo Pierius, tempore, presbyteri honore decoratus, Alexandriae claruit: cui etiam christianae fidei institutio commissa erat [Loc. cit., lib. VIII, cap. XXXII.] . Quae verba, si de munere catechetico intelligenda sunt, ut prorsus debent intelligi, novum assignant Pierii successorem, ac proinde tres isti, Theognostus, Serapion et Achillas, intra nimis artiores, videlicet ab anno 265 ad 300, praefecturae suae legitimos terminos includendi sunt. Scholae Alexandrinae successio adhuc magis erit turbata, si verum fuerit etiam Arium haeresiarcham inter eius magistros locum tenuisse. Achillam enim, Alexandriae episcopum, Arii fucis et fraudibus deceptum, ipsum presbyterum ordinasse et scholae Alexandrinae praefuisse haud dubie testatur Patricius Ararsius in libro quem Oceanum inscripsit, cuius fragmentum servavit Synodici auctor [Quod videsis apud Fabricium, Bibl. graeca, edit. altera, tom. XII, p. 369.] .

[21] [siquidem Achillas non nisi adiutor fuit,] Huic difficultati solvendae imparem se profitetur Cave, nec aliquam solutionem quidem tentat. Nihilominus ostendere conatus est Guerike obiectionem petitam ex ministerio catechetico Achillae non tantam, quantam sibi fingit Cave, rem facessere. Primo quidem, autumat Achillam numquam fuisse veri nominis praefectum scholae Alexandrinae, sed tantummodo adiutorem primo S. Pierii, deinde Theognosti. Quae est ratio cur in successione praefectorum omittatur eius nomen a Philippo Sidete. Praeterea huic interpretationi apprime favere existimat Guerike tum textum modo allatum Eusebii, tum locum statim afferendum Nicephori Callisti, in quo Eusebius diserte narrasse dicitur Achillam, sub Theona episcopo, eodem quo Pierium tempore, suscepisse christianae fidei institutionem. Nicephorus enim ait una cum Pierio Achillam quoque in presbyterorum cathedra laudem magnam esse consecutum, sacrarum scripturarum doctrinae praepositum, κατὰ ταὐτὸν Πιερίῳ ἐν καθέδρᾳ πρεσβυτέρων καὶ Ἀχιλλᾶς γνωριζόμενος ἦν, τὴν τῆς διδασκαλίας ἔχων ἐπιτροπὴν τῆς ἱερᾶς ἐπιστήμης [Eccl. hist., lib. VI, cap. XXXV; P. G., tom. CXLV, col. 1202.] . Vereor ne qui Eusebii textum, postea a Nicephoro retractatum, perpenderit, audeat tali eius interpretationi a Guerike propositae adhaerere. Sensus enim obvius istorum locorum iste est, nimirum Achillam eodem quo Pierium tempore floruisse, minime vero ambobus eadem aetate commissam esse christianae fidei institutionem. Proinde, nedum ex hoc loco quicquam eruendum sit unde colligere liceat Achillam non nisi adiutorem egisse in schola Alexandrina, potius fatendum est Eusebium apertis verbis eiusdem praefecturam docere.

[22] [Arius autem scholam tenuit post Pierium,] Praefectura Arii, de qua silent Philippus Sidetes, Socrates Sozomenusque, quam vero testatur Patricius Ararsius [Apud Fabricium, Bibl. gr., tom. XII, p. 369.] et insinuare Theodotum [Hist. eccl., lib. I, cap. 1; P. G., tom. LXXXII, col. 886.] volunt scriptores nonnulli, repugnante tamen iure merito I. C. Michaelis [Exercitatio historica de scholae Alexandrinae catecheticae origine, tom. I Symbolorum litterariorum Bremensium, p. 237.] , sive admittatur, quod volunt Guerike [Op. cit., p. 85 – 6.] et Bingham [Origines sive antiquitates eccl., tom. II, lib. II, p. 57.] , sive reiciatur, non tantum turbat Alexandrinae scholae successionem quantum contendit Cave, aut saltem non obstat solvendo dubio, de quo nunc disputatur, quo nimirum tempore S. Pierius catechetas Alexandrinos rexerit. Etenim Arius non diebus Pierii scholam tenuit, neque adeo historicae veritati consonat quod Caveum torquet dicentem tres esse includendos Pierii successores intra paulo artiores terminos. Ut enim antea notavimus, limites isti versantur intra annos 265 et 300. Sed insuper Arius non nisi anno 313 scholae praefici potuit ab Achilla [Qui Achillas discernendus ab illo qui cum Pierio et Theognosto simul docuit. Episcopum et catecheten unum eundemque esse perperam putavit Sollerius noster in suo Tractatu historico-chronologico de patriarchis Alexandrinis, num. 192.] , et cum iam anno 317 controversias suas inierit cum Alexandro episcopo, ab hoc tempore munus suum parum videtur curasse usquedum anno 320 de sacerdotali gradu sit deiectus.

[23] [cui proin non ratione temporis, sed deficientibus argumentis certis, denegandum forsan munus catecheticum.] Quaecumque disputata sunt de tempore quo Pierius potuit regere scholam Alexandrinam ad hoc reducuntur, quod legenti satis patuerit, ut ostensum sit nullatenus deesse in hucusque nota praefectorum serie intervallum quod Pierii praefecturae attribuatur. At illud sane non sufficit, ut probetur eum revera hoc munus exercuisse neque ulterius progressi sumus a conclusione enuntiata in fine num. 15, nimirum non deesse quaedam indicia quibus innuatur Pierius catechetarum scholae praesedisse, sed argumenta quae rem plane evincant praesto non esse.

§ III. De S. Pierii martyrio.

[24] [Pierii martyrium, quod asserunt quidam,] Pierium martyrium subiisse bis testatur Photius in Myriobiblio, nimirum tum in codice CXVIII: μάρτυς δὲ Πιέριος ἅμα τῷ ἀδελφῷ Ἰσιδώρῳ τῶν ἀθλητικῶν ἀξιωθέντες στεφάνων, martyrque idem Pierius una cum fratre Isidoro certaminis coronam adeptus est; tum in codice CXIX: ὃν καὶ σὺν τῷ ἀδελφῷ Ἰσιδώρῳ ὑπὲρ Χριστοῦ ἀγωνίσασθαί φασιν ἀγῶνα quem una cum Isidoro fratre germano martyrii pro Christi nomine certamen subiisse ferunt. Praeter hoc Photianum testimonium affertur nobis textus superius recitatus ex fragmentis Historiae christianae Philippi Sidetae nuper ex codice Barocciano in lucem editis a cl. v. de Boor [Loc. cit., p. 171.] . Qui textus sic sonat: Θεόδωρος δέ τις συνηγορῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ γράψας δι᾽ ἐπῶν ἐν τρισκαιδεκάτῳ λόγῳ φησίν ὅτι καὶ Πιέριος καὶ Ἰσίδωρος ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐμαρτύρησαν καὶ ναὸν ἔχουσιν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ μέγιστον. Theodorus quidam causidicus Alexandrinus scribens in poematis tertio et decimo libro ait Pierium et Isidorum fratrem eius martyrium subiisse et templum illis dicatum fuisse in Alexandria maximum.

[25] [propter Eusebii silentium negatur,] Quomodo intelligendi sunt hi textus? Suntne sensu stricto interpretandi? Fere omnes scriptores, verbi gratia Keilius [Fabric. Bibl. gr., tom. VII, p. 301.] , Andreas Schottus [In scholiis ad cod. CXIX Myriobiblii Photii. Rothomag., 1653, p. 300.] , Lardnerus [Op. cit., tom. III, p. 173.] , Ceillier [Op. cit., p. 94.] , Tillemont [Op. cit., tom. IV, p. 583.] , Routh [Reliq. sacr., tom. III, p. 208.] et Guerike [Op. cit., passim.] refragantur sententiae quae in sensu proprio Pierium subiisse martyrium tenet. Ratio negandi exinde iure petitur quod Eusebius de hac re altum servavit silentium, quodque Hieronymus Pierium Romae siccam mortem obiisse significat. Eusebium prorsus tale nihil referre eo magis mirabitur quisquis noverit quam fuerit iste auctor historiae martyrum curiosus. Immo in praesenti casu, non ut in praecedenti disquisitione de munere catechetico Pierii, suppeditatur quicquam unde silentium Eusebii corrigatur, praesertim cum expressis verbis declaret Hieronymus Pierium, post decennalem a Diocletiano motam persecutionem omne vitae suae tempus Romae fuisse versatum. Quod testimonium est in martyrologio romano integre receptum.

[26] [nec id roborare valent quae circumferuntur aut de Pierii fratre Isidoro.] Praeterea ex hoc quod dicitur Pierius certaminis laurea una cum Isidoro, fratre suo, insignitus fuisse, nihil est eruendum. Utique mentio prodita est alicuius Isidori in epistula S. Dionysii, episcopi Alexandrini, ad Fabium episcopum Antiochiae [P. G., tom. X, col. 1304.] . Et licet Ruinart, testimonium Photii retractans [Acta prim. mart. sinc., ed. alt., 1713, p. 127.] , nullo modo abhorreat ab assimilando isto cum fratre germano Pierii, meliori tamen iure profitetur Routh minime perspectum esse nobis utrum is Pierii frater fuerit [Loc. cit., p. 208.] . At etiamsi fuerit, nondum ideo evinceretur Pierii martyrium, sed potius refutaretur. Nequaquam enim, ut narrant Photius et Philippus Sidetes, eodem tempore duo fratres mortem oppetiissent, cum Pierius Dionysio istius Isidori martyrium referenti et anno 265 defuncto superstes exstiterit.

[27] [aut de ecclesiis in eius honorem exstructis.] Nec magis illud nos moveat oportet, quo tamen maxime se persuasum declarat Cave, nimirum quod asserunt Photius et Philippus de templo atque sacris aedibus Pierio Isidoroque Alexandriae dicatis. Potuit enim, ut recte animadvertit Routh, designari alius quidam Pierius, qui ipse martyr esset. Verumtamen fuerit, quod magis verisimile fit per testimonium Epiphanii [P. G., tom. XLII, col. 206.] , S. Pierio, de quo nunc agimus, exstructa ecclesia, nil vetat eam nuncupatam fuisse Pierii templum, etsi non fuerit martyr. Namque omnes et singulas ecclesias Alexandrinas martyrum nominibus appellatas fuisse prohibet quominus credamus eodem loco Epiphanius, qui ecclesias Dionysii et Theonae episcoporum, non martyrum, inter alias recensuit.

[28] [Quare non nisi sensu lato martyr dicendus est.] Proinde ex Philippi, Photii et Hieronymi textibus inter se collatis illud, quod etiam propugnat de Boor, videtur eruendum, nimirum Pierium non nisi sensu latissimo declarandum esse martyrem. Scilicet credere licet eum forsan propter celebre nimis ac studiosum magisterium in suspicione apud tyrannos habitum, ea de causa tormenta passum esse, et postea in exilium actum Romam venisse, ubi, teste Hieronymo, diem supremam obiit. Quae coniectura sola est quae cum documentis hucusque cognitis prorsus congruat.

§ IV. De S. Pierii scriptis.

[29] [S. Pierius, eruditione clarus, plura scripsit opera,] Doctrinae S. Pierii laudem haud semel iam innuimus. At quaenam fuerint ab ipso scientiae ecclesiasticae exhibita specimina nunc venit indicandum. Ex Pierii scriptis nihil ad nos servatum pervenit, sed eum plurimas easque praestantissimas composuisse tractationes testes sunt nobis Hieronymus, Palladius et Photius. Praeter locum iam citatum ex libro de viris illustribus, in quo Pierium significat, per elegantiam sermonis diversorumque tractatuum qui usque hodie exstant, fuisse appellatum Origenem iuniorem, Hieronymus, in epistula sua LXX ad Magnum oratorem urbis Romae [P. L., tom. XXII, col. 667, 668. Cfr. Epist. XLIX ad Pammachium, P. L., tom. XXII, col. 511, 512; Proleg. comment. in Hoseam, P. L., tom. XXV, col. 819; Comment. in Matth., lib. IV, cap. 24, v. 36; P. L., tom. XXVI, col. 181.] , Pierium recenset in eorum numero qui omnes in tantum philosophorum doctrinis atque sententiis suos resarciunt libros, ut nescias quid in illis primum admirari debeas, eruditionem saeculi an scientiam scriptorum. Capite XII Historiae Lausiacae narrat Palladius Ammonium quendam plura potuisse memoriter citare ex scriptis Origenis, Didymi, Stephani ac Pierii [P. L., tom. LXXIII, col. 1104.] . Legerat Photius Pierii opera in volumine quod duodecim libris constabat, et scriptorem laudat quoniam stilus illi clarus ac perspicuus et quasi sponte fluens nihil exquisitum prae se fert, sed velut ex tempore fusus, placide ac leniter, sursimque decurrit, ἔστι δὲ τὴν φράσιν σαφής τε καὶ λαμπρός, ὥσπερ ῥέων τῷ λόγῳ, μηδέν τε ἐπιμελὲς ἐνδεικνύμενος, ἀλλ᾽ ὡς ἐξ αὐτοσχεδίου ὁμαλῶς τε καὶ λείως καὶ ἠρέμα φερόμενος. Notat idem Photius Pierio praeplacuisse in ratiocinando enthymematis figuram τοῖς δὲ ἐνθυμήμασιν, εἴπερ τις ἄλλος, γονιμώτατος, enthymematis autem, si quis alius, maxime abundat.

[30] [nempe de Hosea propheta,] Dolendum iam pridem perisse omnia Pierii scripta, quorum nec nomina omnia titulosve integros cognoscimus, sed non nisi unum alterumve memoriae nostrae ab Hieronymo, Photio et Philippo Sidete servatum est. Notus est autem imprimis Tractatus in Pascha et Hoseam prophetam. De quo Hieronymus bis loquitur, primo in catalogo virorum illustrium, huius est longissimus tractatus de propheta Osee, quem in vigilia Paschae habitum ipse sermo demonstrat, dein in prologo commentarii sui in Hoseam, Pierii legi tractatum longissimum, quem in exordio huius prophetae die vigiliarum dominicae passionis extemporali et diserto sermone profudit. Scilicet, ut compertum est et ab eodem Hieronymo [P. L., tom. XXVI, col. 185.] aliisque scriptoribus ecclesiasticis notatum [Cfr. Epiphanium, Haeres., cap. LXX; Const. Clement., lib. V, cap. 19; Lactant., lib. VII, cap. 19; Isidor., Origin., lib. VI, cap. 17.] , credentibus Iudaeis Christum media nocte venturum, inde ab apostolis usus invaluerat ut in die vigiliarum Paschae ante mediam noctem populos dimittere non liceret exspectantes adventum Christi. Presbyteri vero ut populum occupatum tenerent, contionem habebant, in qua, cum vices Pierio datae essent, prophetiam Hoseae evolvendam assumpsit. Idem opusculum novit Philippus Sidetes et, sicut Hieronymus, tradit Pierium non nisi exordium Hoseae esse interpretatum εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ Ὠσηέ [Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur, tom. V, p. 180.] . Immo fragmenta Sidetana videntur innuere Pierium pluries habuisse sermonem in festo Paschae, siquidem refert hanc explicationem Hoseaelocum habuisse ἐν τῷ πρώτῳ τῶν εἰς τὸ πάσχα in PRIMO sermonum in Paschate. Non recte censet Routhius sermonem in Paschate et in exordium Hoseae fuisse duo diversa opera. Huic enim sententiae prorsus refragatur titulus praemissus: ἐν τῷ εἰς τὸ πάσχα καὶ τὸν Ὠσηὲ λόγῳ, non autem ἐν τοῖς λόγοις aut ἐν τῷ εἰς τὸ πάσχα λόγῳ καὶ ἐν τῷ εἰς τὸν Ὠσηέ.

[31] [et de Dei Genetrice; Pamphili vero Vitam] Philippus Sidetes in fragmentis Baroccianis etiam citat, solus inter ceteros omnes scriptores ecclesiasticos, duo alia opera Pierii, alterum inscriptum περὶ τῆς θεοτόκου, de Dei Genetrice, alterum vero λόγος εἰς τὸν βίον τοῦ ἁγίου Παμφίλου, Tractatus in Vitam sancti Pamphili. Sed de primo dubitat iure merito cl. v. C. de Boor utrum sub hoc titulo e manu Pierii prodierit, quia locutio θεοτόκος eius temporibus vix in usu erat, non ea saltem frequentia ut in titulum libri ascripta fuerit. Fieri potuit ut Philippus Sidetes, qui scripsit dum furebat procella Nestoriana, mutaverit veterem titulum, forsan sic ferentem περὶ τῆς ἁγίας παρθένου Μαρίας in hunc alium περὶ τῆς θεοτόκου suo tempori magis accommodatum. Quod quidem alias factum fuisse nuper innotuit ex Aristidis Apologia, cuius versio armeniaca adhibet verbum quod Deiparae, θεοτόκου, vim habet, dum textus graecus mere ait ἐκ παρθένου ἁγίας, syriacus vero , ex virgine [J. Rendel Harris et J. Armitage Robinson, The Apology of Aristides, p. 2, 3, 27, 78, 79.] . Quod ad Tractatum in Vitam sancti Pamphili spectat, si nil mirum est Pierium aggressum fuisse tale opus, siquidem traditur fuisse Pamphili praeceptor, mirum est magis Eusebium, Pamphilo amicissimum, hanc Pierii lucubrationem silentio prorsus pressisse.

[32] [et commentarium de prima ad Corinthios an scripserit dubitatur.] Scripsisse Pierium commentarium in primam epistulam ad Corinthios testantur tum Photius, tum Hieronymus in epistula ad Pammachium qui, praeterquam quod dicit Pierium hanc epistulam latissime esse interpretatum, etiam locum adducit huius commentarii: Quorum Pierius cum sensum Apostoli ventilaret atque edissereret et proposuisset illud exponere: “Volo autem omnes esse sicut meipsum” (I Cor., I, 7), adiecit ταῦτα λέγων Παῦλος ἀντικρὺς ἀγαμίαν κηρύσσει, haec dicens Paulus propalam virginitatem profitetur. Exstitisse hunc commentarium in dubium revocavit Lardnerus, qui censet nullum in Pauli epistulam a Pierio scriptum commentarium, sed eum ῥῆσιν Paulinam hic adductam tantummodo in alio quodam opere sermone fusiori exposuisse [Glaubwürdigkeit der evangelischen Geschichte, tom. III, p. 175.] . Rationem affert dubitandi quod minime docet Hieronymus talem commentarium fuisse conscriptum a Pierio, sed dumtaxat tradit Pierium in aliquo loco sensum Paulinum edisseruisse. Utrum in homilia aliqua, epistula, aliove libro, an in peculiari commentario factum fuerit, id nequaquam plane definitur. Fabricius vero opinatur id non accurate esse a Lardnero constitutum, neque se dubitare ait tractatum illum in primam ad Corinthios ex duodecim λόγοις Pierii a Photio lectis fuisse [Bibl. graeca, edit. alt., tom. VII, p. 301; tom. X, p. 713.] . Hieronymi et Fabricii partes amplectuntur Caveus, Ceillerius, Tillemontius et Guerikius in allatis operibus. Unus Routhius hanc Fabricii coniecturam de Pierii λόγοις sibi incertam videri declarat. Quaestionem hanc forsan solvit sequens textus inter fragmenta Barocciana nuperrime vulgata: καὶ Πιέριος δὲ ἐν τῷ πρώτῳ λόγῳ τῶν εἰς τὸ πάσχα πολὺ ἐνίσταται ὅτι Παῦλος εἶχε γυναῖκα καὶ ταύτην τῷ Θεῷ διὰ τῆς ἐκκλησίας ἀνέθετο τῇ πρὸς αὐτὴν κοινωνίᾳ ἀποταξάντος. Et Pierius, in primo sermone illorum qui in Paschate, multum insistit quia Paulo erat uxor quam Deo propter Ecclesiam devovit, illam in eius ministerium statuens. Recte enim animadvertit cl. vir de Boor [Loc. cit., p. 180] illud fragmentum artissime cohaerere cum alio isto modo allato ταῦτα λέγων Παῦλος ἀντικρὺς ἀγαμίαν κηρύσσει. Scilicet Pierium valde angebat ex una parte textus Apostoli (I Cor. VII, 7) extollentis virginitatem suam et ex altera traditio aliquot veterum Patrum qui matrimonio iunctum fuisse sanctum Paulum docebant. Hanc difficultatem enodare conatur Pierius admittendo quidem Paulo fuisse uxorem quam mox ultro dimissam consecravit ministerio ecclesiae, ac proinde ius habuisse se profitendi ἄγαμον. Quicquid id est, ille textus ita iuvat ut concilietur Lardneri cum Fabricio controversia, si concedatur Fabricio Pierium fuisse revera commentatum epistulam ad Corinthios, Lardnero autem hunc commentarium fuisse susceptum inter sermones paschales. Tandem in Evangelium Lucae, εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν, scripsisse Pierium tradit Photius in codice CXIX. Ut duodecim Pierii libris haec lucubratio etiam annumeretur nullus repugnat scriptorum quos consuluimus, immo neque ipse Lardnerus in sancti nostri doctrinam aequo severiorem se exhibens.

[33] [Ad hermeneuticam haud parum contulit.] Haec quinque quae memoravimus opera sola sunt quorum nomen ad nos usque pervenit [Tria tantum citabat Le Long, Biblioth. sacra, tom. II, p. 906.] . At scimus etiam Pierium de critica ad singula verba scripturae spectante bene esse meritum, cum peculiarem eius susceperit recensionem, aut, quod probabilius est, studiosam operam ad Origenis recensionem contulerit. Profitetur enim Hieronymus se codicibus Pierii usum fuisse, nempe pro Commentario in Matthaeum, capite XXIV, v. 36 [P. L., tom. XXVI, col. 181.] ; huic versiculo 36 de die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum nisi solus Pater, dicit Hieronymus esse additum in quibusdam latinis codicibus neque Filius, cum in graecis et maxime Adamantii et Pierii exemplaribus hoc non occurrat adscriptum. Controversiam de constituendo Matthaei textu non est nostrum hic attingere [Videsis inter alios Ambrosium De Fide, lib. V, cap. 16; P. L., tom. XVI, col. 687 cum nota ibid., et Liagre, Commentarius in libros historicos N. T., tom. I, p. 416, 417.] . Sed quanti pretii habiti sint codices Pierii observant plerique inter commentatores Novi Testamenti. Sufficit citasse Hodium [De biblici textus origine, lib. IV, cap. 2. p. 622.] , et Millium [Prolegomena ad Novum Testamentum, n. 727.] qui narrat codices Pierianos, ut et Origenianos aliosque optimae notae, maxima cura et ingenti sumptu corrogasse Pamphilum, Pierii discipulum, ipsosque una cum singulis quae comparare undique potuerat scriptorum ecclesiasticorum monumentis, in bibliotheca Caesariensi, quam recens exstruxerat, reponendos curavisse. Notat quoque Ricardus Simon, in Dissertatione critica de manuscriptis Novi Testamenti, quam appendicem adnexuit operi suo Historia critica commentatorum Novi Testamenti [Rotterdam, 1693, p. 22.] , S. Hieronymum in corrigenda editione sua vulgata praesertim Pierii et Origenis codicibus usum esse tamquam optimis. Iam Eusebius Pierii meritum in scientia hermeneutica extollens, dicit eum in sacrarum litterarum contemplatione atque expositione exercitatum ταῖς περὶ τὰ θεῖα θεωρίαις καὶ ἐξηγήσεσι [Cfr. supra, p. 255] . Et revera verbum θεωρία, ubi sermo est de interpretatione sacrorum librorum, apud scriptores ecclesiasticos frequenter notat sensus mystici indagationem. Ad hoc stabiliendum affert Guerike [Loc. cit., tom. II, p. 28.] , quem hic sequimur, auctoritatem Isidori Pelusiotae [Ep. CXVII, lib. IV. P. G., tom. LXXVIII, col. 1191. Ep. CCIII, lib. IV; P. G., tom. LXXVIII, col. 1290, 1291.] et Suiceri [Thesaurus ecclesiasticus, tom. I, p. 1395, 1396.] . Unde pronum est concludere Pierium imprimis operam dedisse interpretationi allegoricae invectae ab Origene; cuius etiam nomen apud coaevos gerebat, teste Hieronymo. Tandem recens inventa fragmenta Barocciana hanc laudem attulerunt ex Philippo Sidete S. Pierium valde profuisse divinae scripturae: αὐτὸς Πιέριος πλεῖστα ὠφέλησεν ἐν τῇ θείᾳ γραφῇ, licet exemplum adductum id minus ostendat, sed ab uno non fas est discere. Scilicet Philippus Sidetes interpretatus locum Eusebii (11, 1) in quo refertur conversio eunuchi Candacae a diacono Philippo baptizati addit: Φίλιππος στόμα λαμπάδων Ἡρωδιὰς ἀπατωμένη· Ἡρώδης δερματίνη δόξα κατὰ Πιέριον. Hic Pierii commentarius referendus videtur ad Matth. XIV, 3 vel Marc. VI, 17, in quibus locis citantur tria nomina Philippi, Herodiadis et Herodis: γὰρ Ἡρώδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἔδετο ἐν φυλακῇ διὰ Ἡρωδιάδα, τὴν γυναῖκα Φιλίππου, τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ.

§ V. Vindicatur S. Pierii orthodoxia.

[34] [De Patre et Filio recte sensisse S. Pierium non infitiantur;] S. Pierii memoriam suspicione quadam heterodoxiae infectam, aut saltem minoris orthodoxiae praeiudicio obnubilatam reliquit Photius. Inspicere placet quid sit in hac re Photio concedendum, vel potius denegandum. Non infitiatur Photius Pierium circa naturam Patris et Filii recte sensisse. Ait enim: De Patre et Filio pie credit, nisi quod substantias duas, totidemque naturas esse dicit: substantiae et naturae nomine (quantum ex iis quae hunc locum antecedunt et consequuntur colligitur) pro hypostasi usus; non ita vero, ut qui Ario adhaereant, ἀλλὰ περὶ μὲν Πατρὸς καὶ Υἱοῦ εὐσεβῶς πρεσβεύει· πλὴν ὅτι οὐσίας δύο καὶ φύσεις δύο λέγει· τῷ τῆς οὐσίας καὶ φύσεως ὀνόματι, ὡς δῆλον ἔκ τε τῶν ἑπομένων καὶ προηγουμένων τοῦ χωρίου, ἀντὶ τῆς ὑποστάσεως, καὶ οὐχ ὡς Ἀρείῳ προσανακείμενοι, χρώμενος. Re quidem vera, ut fatentur post Photium Petavius, qui refert Pierium de Patre et de Filio more catholico credidisse [De theologicis dogmatibus, tom. I, De Trinitate, lib. IV, cap. 2. Edit. Antverp. 1700, tom. I, p. 184.] , et Georgius Bullus declarans Pierium doctrinam de Filio Dei piam tenuisse quae omnino conspiret cum theologia ipsa sui aetate tamquam catholica habita [Opera omnia, 1703, p. 159.] , modus ille loquendi tunc usitatissimus, etsi postea reprobatus est utpote qui errorem olet, fidei minime adversatur. Norunt enim omnes a Patribus qui floruerunt ante saeculum V, vocabula οὐσία, φύσις usurpata fuisse pro ὑποστάσι. Sic Petavius affert Ignatium martyrem, Pierium nostrum, Epiphanium, synodum Antiochenam, Alexandrum episcopum Alexandrinum, Cyrillum. Immo neque Ariani a consensu Ecclesiae aberrarunt quia in Trinitate tres esse οὐσίας asserebant, sed quia inaequales, sibi invicem inferiores existimabant illas.

[35] [tria vero erroris crimina adstruunt.] Sed Photius alia struit crimina quae praesertim ad tria capita reducuntur, nimirum erravisse Pierium circa naturam Spiritus sancti, circa essentiam angelorum, circa praeexsistentiam animarum. De Spiritu sancto haec eum docuisse monet Photius: περὶ μὲντοι τοῦ Πνεύματος ἐπισφαλῶς λίαν καὶ δυσσεβῶς δογματίζει· ὑποβεβηκέναι γὰρ αὐτὸ τῆς τοῦ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ ἀποφάσκει δόξης. Verumtamen de Spiritu sancto periculose nimis, atque parum pie docet: dum hunc inferioris esse gloriae, quam sit Pater et Filius, affirmat. Cui accusationi patrocinatur Petavius palam confessus illud quod apud Photium dixit et Pierius presbyter, Pamphili martyris dogmatum interpres, esse haereticum et cum Arianis et Macedonianis impie usurpatum, quia haec asserta inferior gloria Spiritus sancti de processione et origine vix intelligi valet [De Trinitate, lib. VII, cap. VI, 11; tom. I, p. 387.] . Item Routh [Reliquiae sacrae, tom. III, p. 149.] assertione Photii valde movetur et miratur eum qui, quicquid veterum more docuisset Pierius, de Filii natura nihil in ipso reprehendit, voluisse illum insimulare quod periculose admodum et impie de Spiritu sancto sentiret, nisi revera in errorem aliquem, saltem verbo tenus, Alexandrinus iste incidisset. Ceteroqui non adeo mirandum esset eum qui Origenis vestigia pressit, periculose nimis circa Spiritum Dei philosophatum esse. Id etiam Cave et Tillemont prohibuit quominus Pierium contra Photii criminationem defendere conarentur.

[36] [Sed quod de Spiritus sancti natura asserit in sui temporis ambiguam locutionem refundendum est,] Numquid igitur est haec causa perdita aut improbabilis prorsus S. Pierii orthodoxia? Nequaquam, et qui sequentes rationes perpenderit quoque persuasum iri non desperamus. Primo quidem auctoritas Photii, in re litteraria ponderosa sane, non aequalis est momenti ubi iudicandas opiniones scriptorum aggreditur, praesertim quando de theologicis quaestionibus agitur. Notarunt enim Dupinus [Loc. cit., tom. I, p. 192.] et Ceillerius [Loc. cit., tom. III, p. 350.] Photium, utpote qui tempore floruit quo dogmata et mysteria iam strictissima loquendi formula per Ecclesiae definitiones authenticas constituta exprimebantur, plerumque solere non iuxta primaevae aetatis locutionem, sed iuxta sui aevi exactiorem formulam, ferre iudicium de veteribus scriptoribus. Nullo modo proinde volunt allati auctores erraverit in fide S. Pierius. Illud tantum testimonio Photiano concedunt catechetam Alexandrinum minus stricte locutum fuisse. Recentiori etiam tempore illustrissimus episcopus itemque eruditus vir RR. DD. Ginouilhac enixe protestatus nullo modo credendum esse Photio, qui scholae Origenianae plus aequo adversatus, suspectae est auctoritatis ac propterea S. Pierii orthodoxiam omnino extra controversiam esse habendam. Sane ipsum Pierii modum loquendi de Spiritu sancto minime probat, quando docet iste Spiritum Dei inferioris esse gloriae quam sit Pater et Filius; sed non ideo Photio consentit, immo negat inde fundamentum solidum subesse ut Pierius periculose nimis atque impie docuisse decernatur. Quomodo enim eruditus iste Alexandrinus abhorruisset a consubstantialitate et ab aequalitate naturali sancti Spiritus cum Patre et Filio? Absit, sed ut alii scriptores ecclesiastici istius temporis imprudentem locutionem usurpavit [Histoire du dogme catholique, tom. II, p. 149.] . Quare causam Pierii acerrime defendendam susceperunt Gulielmus Berrimannus in Contionibus sacris de historia controversiae Trinitariae lingua anglica praeclare scriptis [Serm. III, p. 134; apud Routh, Reliquiae sacrae, tom. III, p. 213.] , et Georgius Bullus in Defensione Fidei Nicaenae [Opera omn., p. 160.] , quorum alter negat hoc verisimile esse in gravem ullum errorem incidisse eum, qui de Filii natura vere recteque saperet; alter vero opinatur scripsisse Pierium minorem esse Patre et Filio eadem ratione, qua ipse Filius minor a plerisque Patribus antiquis proclamatur, nempe originis et processionis respectu. Fatetur namque ipse Routh, ceteroqui orthodoxiae Pierii infensus, eius verba pati benignam interpretationem eumque ex oeconomia, quae dicitur, incarnationis, rationem sumpsisse autumandi Spiritum sanctum esse Patre ac Filio inferiorem gloria. Proin deperditis Pierii operibus unde sententia damnationis esset unice desumenda, non videtur aequum, unius tantum et, fatentibus multis, rigidioris iudicis testimonio, sanctissimi et virtutibus atque doctrina florentissimi viri memoriam in suspicionem adductam gravare.

[37] [de angelis autem allegorice locutus est, et de praeexsistentia animarum non prava demonstratur eius sententia.] Nunc restat breviter expedire S. Pierium a ceteris criminibus quorum a Photio accusatur, quaeque circa angelorum naturam et praeexsistentiam animarum versantur. De angelis Pierium plura nugari et fabulari contendit Photius: ἔχει δὲ καὶ ἐν τῷ εἰς πάσχα καὶ τὸν Ὠσηὲ λόγῳ περί τε τῶν ποιηθέντων χερουβὶμ τῷ Μῶσει καὶ περὶ τῆς τοῦ Ἰακὼβ στήλης· ἐν οἷς τὴν μὲν ποίησιν αὐτῶν ὁμολογεῖ, οἰκονομίας δὲ λόγῳ συγχωρηθῆναι ματαιολογεῖ, ὡς οὐδὲν ἦσαν, ὡς ἕτερα τὰ γεγενημένα ὡς οὐδὲ τύπον ἄλλον ἔφερε μορφῆς, ἀλλὰ μόνον πτερύγων κενολογεῖ φέρειν αὐτὰ σχῆμα. In eo vero libro quem in Pascha et Oseam prophetam scripsit agit quoque de cherubim a Mose factis et de Iacobi lapide, ubi factos quidem illos fatetur, at divinae tantum Providentiae ratione fuisse concessos nugatur: quasi haec in nulla re exstiterint aliorum instar quae facta sunt, cum neque effigiem aliam prae se ferrent formae, sed alarum dumtaxat speciem fabulatur illos ferre. Ante omnia notare oportet versioneis huius loci Photiani haud unam esse interpretationem, siquidem de textu graeco non adeo constat. Ferunt quidam codices: ματαιολογεῖ, ὡς οὐδὲν ἦσαν, ὡς ἕτερον ἦσαν, ὡς ἕτερα τὰ γεγενημένα [Cfr. notam in editione Davidis Hoeschelii, p. 35.] . Proin Andreas Schottus latine reddidit: Quasi aut nihil fuerint, aut aliud quidpiam fuerint, aut aliud (saltem illa fuerint) quae facta sunt. Praeplacuit versio Routhii quam tradimus, uno alterove mutato verbo [Reliquiae sacrae, tom. III, pp. 212, 215.] . Quid sentiendum de hac Pierii opinione circa naturam angelorum? Acriter in illam invehitur Routh [Ibid., pp. 214, 215.] et simul in omnes allegoristas, qui, alioqui magni viri, propter nonnulla vere typica in sacra Scriptura, in nugas abeuntes quibus populum captare studebant, suammet ipsorum famam laeserunt. Immo ipsum Hieronymum insanientem non dubitat asserere, qui scripserit in Epistula ad Nepotianum historiam Davidis et Abisag figmentum esse de mimo vel Atellanarum ludicro, si sequeris litteram [P. L., tom. XXII, col. 528.] . Non tanta sane indignatione opus erat; ad Pierium autem quod attinet, etsi non diffitendum eum plus aequo allegoricae Scripturarum interpretationi indulsisse, non tamen carpendus est quasi vecorde allegorias sectatus, veritate litterae in rebus procul dubio gestis subversa. Neque diutius etiam immorandum videtur nobis in tertio errore a Photio in Pierianis scriptis detecto, nempe quod obscurius deinde etiam hic, secundum Origenis nugas, indicat animas praeexsistere ὑπαινίττεται δὲ οὗτος κατὰ τὸν Ωριγένους ὕθλον καὶ προΰπαρξιν ψυχῶν. Non negandum hanc opinionem esse temerariam et post Origenem ea fuisse abusos varios haereticos ita ut damnata sit anno 381 in altero concilio Constantinopolitano. Sed nullatenus probatur S. Pierius hanc doctrinam pravo sensu intellexisse aut eo qui eius orthodoxiam laedat modo.

§ VI. De cultu S. Pierii.

[38] [In martyrologiis laudatur S. Pierius,] Ut hanc lucubrationem de S. Pierio absolvamus paucissima quae de huius cultu nota sunt in unum sunt colligenda. Quorum haec est summa a Baronio conflata [Annales ecclesiastici, anno 285, XVI.] : Porro tam Meletius quam Theonas nec non Pierius, quod egregia sanctitate praediti fuerint, inter sanctos recenseri quoque meruerunt, adscriptis nataliciis eorum diebus in tabulis ecclesiasticis. Meminit sanctus Epiphanius ecclesiarum exsistentium Alexandriae quae dicatae erant nomine Theonae atque Pierii. Cum enim recenset Alexandriae positas ecclesias: “Sunt, inquit, aliae plures (ut dixi) ecclesiae Dionysii appellatae et Theonae et Pierii et Serapionis [Haeres., LXIX, 2. P. G., tom. XLII, col. 206.] .” Photius item refert Pierio templum domusque constructa fuisse a piis hominibus. Domus istas aedes sacras minus amplas conicit fuisse Routh [Reliquiae sacrae, tom. III, p. 208.] . Qua via factum sit ut S. Pierii natalicia in fastis ecclesiasticis adscripta fuerint, non erit abs re inquirere. Notavit Sollerius noster in observationibus quas Martyrologio Usuardi [P. 650.] adiecit, primum relatum esse hunc sanctum in tabulas sacras ab auctore Romani Martyrologii parvi, atque ex illorum numero sanctorum esse quos extra seriem Usuardi apud alios martyrologos frustra requisiveris. In laterculorum Hieronymianorum hucusque cognitis codicibus nondum apparuit inscriptum Pierii nomen nisi in uno ex genere Hieronymianorum quae contracta vocari solent, saeculo decimo exscripto, quique fuit Fuldensis coenobii et editus est in Analectorum Bollandianorum tomo primo. Iam vero, in hoc martyrologio legitur ad II nonas novembris: In Alexandria sancti Hierii presbyteri [Analect. Bolland., tom. I, p. 44.] . Attamen non est negandum hanc commemorationem, quoniam in ceteris omnibus Hieronymianis deest, potuisse adici ex Martyrologio Romano parvo aut ex Adone.

[39] [iuxta Rufini formulam usurpatam ab Adone,] Ex quonam fonte hauserint isti martyrologi patet quidem, ut notat Sollerius in opere mox citato. Scilicet ex Rufini libri VII capite XXIX desumpsit auctor Martyrologii parvi laudem S. Pierii. Nam quod ibi recitatur, sicut et in Martyrologio Bedae, duobus verbis mutatis, Alexandria pro Alexandriae, scripturis pro scriptura, Alexandriae, Hierii presbyteri vita purissimi, in scriptura nobiliter eruditi, integre reperitur apud dictum Rufinum: Pierius… in divinis scripturis nobiliter eruditus, vita purissimus. Plura ex Rufiniano praeconio collegit Ado, ita ut nulla eiusdem pars iam desit: quod ostendit collatus uterque textus.

RUFINUS.

Pierius quidem acer ingenio, in divinis scripturis nobiliter eruditus, vita purissimus, atque ad christianam philosophiam nudus et penitus expeditus, doctor Ecclesiae incomparabilis, privatim et publice mirabiliter disputans.

ADO.

Apud Alexandriam, beati Hierii presbyteri, viri acris ingenii, in divinis scripturis nobiliter eruditi, etc. In fine mendose valde, neque secundum Rufinum, addit: Hic quievit tempore Philippi imperatoris, quod esset inter annos 244 et 249.

[40] [Usuardo, aliisque.] Usuardus eandem formulam, simul cum eadem falsa chronologia, repetit. Fuldense martyrologium Rufinianum textum retinet, sed omittit Pierium tempore Philippi quievisse. Galesinius formulam paulisper mutavit sequenti modo: Alexandriae, S. Pierii presbyteri: qui in divinis scripturis sane quam eruditus, singulari vitae innocentia et sanctitate insignis, migravit ad Dominum. Tandem Martyrologium Romanum priori parti laudis ex Rufino desumptae alteram adiunxit, quae est ex Hieronymi Catalogo virorum illustrium, tempus quo floruit indicans. Sanctum Pierium in suo Catalogo reposuit libro IX, capitulo 50, Petrus de Natalibus. Ipse quoque Hieronymianum encomium repetit, additque haec sat mira: Et apud Alexandriam in pace quievit VI idus octobris. Apud Graecos et Orientales, etiam apud Coptos qui sanctum Theonam colunt, quo regente Alexandrinam ecclesiam vivebat S. Pierius, nullam eius mentionem datum est reperire.

DE SANCTO LUSORE PUERO CONFESSORE IN TERRITORIO BITURICENSI.

SAEC. III.

[Commentarius]

Lusor, confessor in territorio Bituricensi (S.)

AUCTORE C. D. S.

[1] [S. Lusor paucis diebus post baptismum adhuc puer obiit,] Quicquid novimus de historia S. Lusoris * recidit ad haec pauca quae tradidit Gregorius Turonensis libri In gloria confessorum cap. 90: In Dolense * autem Biturigi terminum vico beatus Lusor, Leucadi quondam senatoris filius, requiescit, qui fertur in albis migrasse a saeculo. Leocadius vero pater S. Lusoris vix cuiquam dubium esse potest quin idem fuerit ac Leocadius ille de quo egit idem Gregorius Hist. Franc., I. 31, ubi ab ipso susceptos narrat primos apud Biturigas christianae fidei praecones, eumque simul describit primum Galliarum senatorem, qui de stirpe Vecti Epagati fuit, quem Lugduno passum pro Christi nomine superius memoravimus. Scilicet eiusdem libri cap. 29 Vettius Epagathus unus legitur fuisse ex quadraginta octo martyribus qui cum Photino episcopo Lugdunensi anno 179 sanguinem pro Christo profuderunt. Idem Leocadius ex proavis fuisse videtur Gregorii Turonensis: nam ab hoc scriptore laudatur Leocadia, quam matrem habuit Florentius Gregorii pater [Cfr. G. Arndt, Praef. ad Gregorii Turonensis Hist. Franc., p. 4.] , et ipsa a stirpe Vetti Epagati discendens [Greg. Turon. Vit. Patrum, VI, 1.] . Nulla tamen ratio cogit ut cum quodam recentiore scriptore [Levesque de la Ravaliére, Nouvelle vie de S. Grégoire, évêque de Tours, in Mémoires de l'Acad. des Inscr. (anc.), tom. XXVI, p. 599. ] Leocadiam neptem Leocadii dicamus, sed omnino incertum est quo gradu cognationis cum illo coniuncta fuerit.

[2] [saeculo tertio vergente,] Ex eo tamen quod Gregorius ex progenie ortus est Leocadii, et ea progenie ut in Galliis nihil inveniatur esse generosius atque nobilius [Vit. Patrum, loc. cit.] , sequitur praecipuam auctoritatem tribuendam esse ipsius testimonio ubi de iis loquitur quae ad illam spectant: omni etenim tempore consuevit in huiusmodi eximiae nobilitatis domibus diligentius servari memoria progenitorum, praesertim vero quo ordine sibi successerint et qua vixerint aetate. Iam vero perspicue indicat Gregorius Leocadium floruisse ubi primum ad christianam fidem conversa est Biturigum civitas opera unius ex discipulis episcoporum illorum quos circa medium saeculum tertium Roma in Gallias missos fuisse ait [Hist. Fr., I, 30, 31.] : unde, ni fallor, efficaciter refellitur opinio illorum qui Leocadium ac proinde Lusorem saeculo aevi christiani primo vel exordio secundi innectunt. Huc accedit quod Leocadium asserit Gregorius fuisse de stirpe Vecti Epagati [Ibid.] , qui, ut supra memoravimus, martyrium passus est circa annum 180; is autem, secundum communem modum loquendi, de stirpe alicuius viri dicitur, qui ex eius posteris post duas saltem vel tres generationes ortum duxerit. Unde ulterius, ut id obiter advertamus, evertitur sententia eorum qui contendunt saeculo primo conditam fuisse ecclesiam Bituricensem a S. Ursino. Licet enim non nominetur Ursinus citato loco Historiae Francorum, perspicue tamen significatur tempore Leocadii primum praedicatam fuisse apud Biturigas christianam fidem, et alio loco Ursinum praecipuas partes in hac praedicatione egisse testatur Gregorius, ubi scilicet: Bituriga vero urbs, ait, primum a sancto Ursino, qui a discipulis apostolorum ordinatus, in Galliis distinatus est, verbum salutis accepit, atque ecclesiam Biturigis primum instituit rexitque [Glor. conf., cap. 79.] .

[3] [infantiles annos mondum transgressus.] Certum itaque videtur non ante saeculum tertium adultum obiisse S. Lusorem. Qua vero vitae suae aetate ad supernas sedes vocatus sit, utique non satis constat ex eo quod fertur in albis migrasse a saeculo: inde enim solummodo colligitur ipsum decessisse paucis post baptismum diebus. Attamen non immerito pueri titulo designatum fuisse in antiquis martyrologiis [Cfr. num. seq.] , libenter concluserim ex narratione apparitionis a Gregorio paulo inferius memoratae. Nimirum cuidam pauperi idem Lusor beatus per visum apparuit praecepitque cellulam emundari in qua, ut ferunt, infantiae vagitus exegerat [Cfr. infra, num. 5.] . Cur enim de solis infantiae vagitibus hic sermo fieret nisi quia, ubi paucorum dierum christianus ad aeternam requiem transmigravit, infantiae annos nondum exegerat?

[4] [Eius mentio in fastis sacris.] Antiquissimum S. Lusoris cultum testatur imprimis Martyrologium quod vocant Hieronymianum in codice Bernensi saeculi VIII, ubi ad kalendas novembres annuntiatur: In Gall. territurio Beturico noncupante Dolos vico depos. sancti Lusoris pueri et conf. Eodem die in codice Epternacensi: Betoricas Lusoris confessoris; in codice vero Wissenburgensi pridie nonas seu ad diem quartam novembris, iisdem verbis ut in codice Bernensi. Ad diem quartam quoque memoratur in martyrologio quod dicitur Bedae-Flori: Bituricas, depositio sancti Lusoris pueri …, et apud Rhabanum: In Galliis, Bituricas, depositio sancti Inlusoris (sic) pueri et confessoris. Nulla S. Lusoris mentio fit in Usuardino puro, sed tantummodo in auctariis Aquicinctino, Daveronensi et Burdigalensi, ubi non pueri sed episcopi Bituricensis appellatione ornatur, cui errori forte occasionem dedit exemplar aliquod ubi ex librarii inscitia vel oscitantia pro siglo pi legeretur epi. Certe episcopum Bituricensem Lusorem nomine nulla alia monumenta historica produnt. — Recentiora martyrologia recensere supervacaneum visum est. Advertendum tantummodo nomen Lusoris exsulare e Martyrologio Romano. In Proprio sanctorum ecclesiae Bituricensis recentiore [Ed. anno 1879.] indicatur festivitas S. Lusoris ad diem 16 novembris, celebranda ritu semiduplici, officio de communi confessoris non pontificis cum oratione propria et lectionibus historicis in secundo nocturno, ubi, nescio qua auctoritate, mater S. Lusoris Susanna appellatur. In eodem Proprio signatur festivitas S. Leocadii item ritu semiduplici cum lectionibus secundi nocturni propriis celebranda die 14 eiusdem mensis.

[5] [Sepulcrum illius] Martyrologorum elogiis praeiverat Gregorius Turonensis, non semel laudato capite 90 libri In Glor. conf. post citata superius [Num. 1.] gloriam sepulcri S. Lusoris ita celebrans: In cripta vero positus super pavimentum, sepulchrum habens ex marmore Phario mirabiliter exculptum. Factum est autem ut quadam vice sanctus Germanus Parisiacae urbis episcopus ad hoc tumulum vigilias celebraret, haud procul formulam habens, in qua genua, cum necessitas cogeret, deflectebat. Factum est autem in una vigiliarum nocte, dum psalmos lectiones Daviticae decantarent, stationis labore lassi clerici quasi pro aliquo relevamine se super sepulchrum sancti, defixis ulnarum conpagibus, sustentarent. Contremuit ilico beati tumulum confessoris, et sibi iniuriam inrogari, praesenti vibratione fatetur. At Germanus pontifex pavore perterritus, amoveri desuper praecepit somnolentos, dicens: Absistite, o signes, procul a tumulo, ne sancto Dei molestia inferatur. Quibus amotis, tremorem illum deinceps non senserunt. Sed nec illud placuit praeteriri, quod cuidam pauperi idem Lusor beatus per visum apparuit praecepitque cellulam emundari, in qua, ut ferunt, infantiae vagitus exegerat. Sed cum pauper ille bis commonitus agere iussa differret, apparuit ei tertio, dicens: Si feceris quae praecipio, unum triantem pro oboedientiae famulatu recipies. Ille vero consurgens, cellulam scopis mundatam, ablutam aqua herbisque respersam, stabat attonitus, pollicitam promissionem operiens, donec nutu Dei advertit triantem in pavimento lucere, quem collegens laetus abscessit.

[6] [adhuc visitur.] Sepulcrum istud usque ad nostra tempora servatum gaudemus, illudque descripserunt plures scriptores recentiores, quibus illud oculis suis conspicere contigit. Unam ex his descriptionibus, accuratissime confectam, e gallico latine redditam hic recitamus. Sepulcrum S. Lusoris collocatum est in crypta sub sacello quod visitur ad dexteram chori latus (in ecclesia Sancti Stephani in vico Dolensi), ad quam deducunt gradus a tergo altaris exstructi. Marmore candido confectum est, ut indicavit Gregorius Turonensis…, et tribus partibus constat, basi scilicet, ipsa tumba atque operculo. Basis, crepidine tantum ornata, diffracta est et late excavata in parte dextera. Tumba autem in anteriori facie sculpturam exhibet ectypam, qua repraesentantur venatores undecim, romano vestiti more, alii equis insidentes, pedites alii, qui gladiis et venabulis ope canum persequuntur et prosternunt leones, apros, lupos, cervos et alias omnis generis feras. Quae vero in operculi zophoro exsculptae sunt effigies multo minus eminent et manifeste diversum a priorum artificem et aevum produnt. Medium istud zophorum occupant duo pueruli alati qui clypeum quadratum sustinent omni inscriptione vacuum; ad laevam partem repraesentata est cena quaedam, ad dexteram vero equitum et peditum agmen [Fauconneau-Dufresne, Histoire de Déols et de Châteauroux (Chateauroux, 1873, 2 vol. in — 8°), tom. I, p. 125.] . Subiungimus et monumenti imaginem non ita pridem insigni arte delineatam [Esquisses pittoresques sur le département de l'Indre, texte par MM. de la Tremblais, de la Villegille et Jules de Vorys, dessins par Isidore Meyer (nouv. éd., Châteauroux, 1882, gr. in — 8°), p. 27.] . Facile advertet prudens lector nihil in hoc sumptuoso sepulcro exhiberi quod proprium monumentorum christianorum dici queat, praeter repraesentationem cenae, in qua panes crucis effigie signati et totius quasi species imaginis christianam artem manifestant. Itaque existimandum videtur tumbam ipsam ex Italia a Leocadio adhuc gentili comparatam esse ad sepulturam suam, operculum vero postea in Gallia ab artifice christiano sculpturis adornatum fuisse.

[Annotata]

* vulgo Ludre.

* vulgo Déols.

DE SANCTO FLORO EPISCOPO LODOVENSI IN GALLIA

TEMPORE INCERTO

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Florus, Lodovensis episcopus (S.)

AUCTORE C. D. S.

[1] [S. Flori, de quo nihil refertur in monumentis saeculo XIV vetustioribus,] S. Florum *, a maioribus nostris ad diem 1 Iunii praetermissum [Tom. I Iun., p. 7 B.] , nulla martyrologia memorant ante Canisium-Walasserum et Molanum, sed neque ulla alia monumenta quae certo antiquiora sint saeculo XIV [Nisi quod ecclesia Sancti Flori nominatur in charta donationis confecta ineunte saec. XI. Cfr. infra, num. 3.] , seu aetate Bernardi Guidonis, qui Vitam S. Flori inseruit quartae parti sui Speculi sanctoralis [De quo opere cfr. L. Delisle, Les manuscrits de Bernard Gui (in Notices et extraits des mss., etc., tom. XXVII, part. II, p. 171 sqq.), num. 131 sqq.] . Quas vero ex veteri legendario ms. Moissacensi exscriptas Tolosa quondam ad Bollandum anno 1643 misit Petrus Possinus lectiones de S. Floro [Bibl. reg. Brux. cod. 8014, fol. 17.] , manifeste ex ultima parte illius Vitae per compendium excerptae sunt. Utrumque hoc documentum, deficientibus aliis, loco Actorum primigeniorum tradere cogimur, Vitam nempe contentam in Speculo sanctorali e codicibus Parisinis lat. 5406 et 5407 ac Tolosano 64, synopsin vero legendarii Moissiacensis ex apographo inter collectanea Bollandiana servato in codice nunc bibliothecae regiae Bruxellensis 8014.

[2] [aetas prorsus incerta;] Diximus nulla documenta prostare de S. Floro quae certo antiquiora censeri possint saeculo XIV [Attamen ex nomine Gothiae, quod in Vita legitur, forte colligere licet eam conscriptam esse ante finem saeculi XII. Cfr. infra, Annot. b.] . Legitur quidem Florus quidam episcopus interfuisse concilio Arelatensi in causa monasterii Lirinensis habito circa annum 451 [Mansi, Conc., tom. VII, p. 907.] , et eodem anno subscripsisse epistulae praesulum Galliae ad Leonem I papam [Ibid., tom. VI, p. 164.] ; sed nequaquam constat hunc fuisse S. Florum Lodovensem, de quo nunc agimus. Id sane non concedent qui cum Bernardo Guidonis S. Florum unum ex Christi Domini discipulis fuisse tradunt. Sed neque haec traditio, saeculo XIV primum scripto consignata, incertis prorsus fontibus, ea auctoritate gaudet ut aliquid inde ad definiendum qua aetate vixerit S. Florus eruere valeamus. Ipsius autem Lodovensis sedis mentio primum occurrit in epistula Bonifatii I papae ad Hilarium episcopum Narbonensem scripta circa annum 422, in qua Patroclus episcopus Arelatensis quendam episcopum Leutevensem in alterius demortui locum ordinasse legitur [Ibid., tom. IV, p. 395.] , sed reticetur nomen defuncti, sicut et illius qui suffectus est. — Quae vero de S. Floro scripserunt recentiores Ioannes Plantavit de la Pause [Chronologia praesulum Lodovensium. Amarontii, 1634.] , Dominicus a Iesu Carmelita [Histoire paroenetique des trois saincts protecteurs de l' Auvergne. Paris, 1635. Maxima ex parte recusa apud C. Barthélemy, Vies des saints de France, tom. I, p. 827 – 74.] , Andreas Saussayus [Martyrol. gallic., ad d. 4 nov.] et Iacobus Branche prior coenobii Piperacensis [La vie des saincts et sainctes d'Auvergne et de Velay. Au Puy, 1652, p. 316 – 28.] , vix quicquam circa historiam S. Flori referunt praeter ea quae leguntur apud Bernardum Guidonis et traditiones nonnullas manifeste fabulosas. Traditiones illas populares, quae apud Bernardum non leguntur, indicabimus inter Annotata ad Vitam. Haec prolixius hoc loco perscrutari piget.

[3] [cultum tamen antiquum demonstrant ecclesia eius nomine dedicata ante annum 1016,] Ecclesia Sancti Flori, quae scilicet in loco sepulturae sancti aedificata est, circa annum 1016 [Ut constat ex nominibus Stephani episcopi et Rotberti comitis, quae chartae donationis subscripta leguntur.] donata est Odiloni abbati Cluniacensi [Charta donationis ed. ap. Mabillon, Annal. Benedict., tom. IV, p. 697.] ; quo tempore iuvenis surdus et mutus a nativitate, ad sanctum sepulcrum adductus, auditum et loquelam coram magna populi multitudine recepisse fertur [Ms. S. Flori cit. ap., Branche, p. 328.] . Fuit inde haec ecclesia prioratus monasterio Clessinacensi subiectus, qui postea anno 1317 a Ioanne XXII erectus est in sedem episcopalem [Bullar. Rom., tom. III, p. 150.] . Ipsum autem oppidum, quod circa eam ecclesiam coaluit, iamdudum Sancti Flori nomine nuncupatum est.

[4] [et kalendaria ac breviaria exarata saeculo XV;] Praeter haec, cultum S. Flori asserunt kalendaria praemissa missalibus Arelatensibus, quae exhibent codices bibliothecae nationalis Parisiensis signati inter latinos numeris 874 et 881, et breviario quo utebatur conventus Ordinis Praedicatorum in civitate Sancti Flori, contento in codice eiusdem bibliothecae lat. 1305; et praeterea lectiones officii S. Flori in eodem breviario, eiusdemque sancti commemoratio in codicibus 1274 et Nov. Acq. 116, qui uterque est breviarium ecclesiae Claromontanae. Codices illi omnes exarati sunt saeculo XV. In kalendariis citatis festivitas S. Flori signata est ad diem 4 novembris. Antiquitus vero, ut constat ex inscriptione Vitae apud Bernardum Guidonis, celebrabatur in ecclesia Lodovensi in kalendis novembris; saeculo vero XVII, die 3 novembris [Dominicus a Iesu, ap. Barthélemy, p. 843. — Plura etiam templa et sacella in honorem S. Flori Lodevae aedificata esse memorat idem scriptor (ibid.)] ; ac denique saeculo elapso, teste Proprio sanctorum insignis ecclesiae et dioecesis Lodovensis auctoricate Ioannis Felicis Henrici de Fumel episcopi et comitis Lodovensis typis edito Piscenis anno 1770, dominica quae proxime antecedit festum omnium sanctorum, ad quam diem signatur festum S. Flori proto-praesulis ecclesiae Lodovensis confessoris; duplex secundae classis. Omnia de communi apostolorum, praeter lectiones in secundo nocturno et hymnos ad utrasque vesperas et ad laudes, quae propria sunt. In dioecesi vero Sancti Flori celebrantur nunc duae sancti festivitates, altera scilicet die 1 iunii, quae est Exceptio sancti Flori Christi discipuli, dioecesis protopraesulis et patroni, sub ritu duplici secundae classis, altera et praecipua die 4 novembris, sub ritu duplici primae classis cum octava, officio et missa in utraque propriis.

[5] [qui cultus etiam extra dioeceses Lodovensem et Floripolitanam propagatus est.] Extra dioeceses Lodovensem et Sancti Flori celebrari olim consuevit festivitas S. Flori, sive die 1 iunii sive 4 novembris, in ecclesiis Podiensi, Mimiatensi, Claromontana et in coenobiis Casae Dei * et Piperacensi * [Branche, op. cit,. p. 328.] . In ecclesia etiam Narbonensi peculiari cultu honoratum fuisse S. Florum vel inde constat quod lectio de sancto in Proprio Lodovensi edito anno 1745 excerpta dicitur ex Brev. Narbon. Quatenus autem cultus ille hodieque in iis ecclesiis perseveraverit, cum desint nobis earum Propria, indicare non licet. Sed et in septentrionali Gallia, in dioecesi Ambianensi, S. Florum patronum agnoscit ecclesia vici Maciacensis * [Corblet, Hagiographie du diocèse d' Amiens, tom. IV, p. 276.] .

[6] [De illius reliquiis] De reliquiis S. Flori haec nos docuit ven. vir. E. Mercuy, vicarius generalis dioeceseos Floripolitanae, litteris quas recens ad nos humanissime rescripsit. In ecclesia nempe cathedrali Sancti Flori servantur os femoris, cuius pars superior desideratur, dimidia pars cubiti, duo ossa pedum, dens fere integer, duo fragmenta costarum et alterius cuiusdam ossis, articulus unius digiti et cornu eburneum quo sanctus uti consuevisse fertur ad convocandam plebem ad contionem sacram, cuiusque fragmentum repositum est apud sanctimoniales quae nuncupantur a Visitatione B. V. M. in eadem civitate. — Praeterea ossium particulam se possidere gaudet ecclesia vici La Chapelle-Alagnon in dioecesi Floripolitana. Alteram quoque anno 1886 concessit Ill. Dom. Baduel, tunc episcopus Floripolitanus, ecclesiae Lodovensi (quae nunc pars est dioeceseos Montispessulanae), quo magna tunc sollemnitate translata est. — Denique et nonnullae reliquiae S. Flori honorantur in ecclesia Sancti Vulfranni, dioeceseos Ambianensis [Ibid] .

[7] [et memoria in martyrologiis recentioribus.] Iam diximus nomen S. Flori in nullo martyrologio comparere ante medium saeculum XVI. Quo tempore primum illud suo martyrologio [Primum edito an. 1562.] inseruit Adamus Walasserus. Secuti sunt Molanus in additionibus ad Usuardum [Primum ed. an. 1568.] , deinde Andreas Saussaius in Martyrologio gallicano, Ferrarius in Catalogo sanctorum qui in Martyrologio Romano non sunt et Castellanus in suo Martyrologio generali: qui omnes festivitatem sancti signarunt ad diem 4 novembris.

Iam sequuntur Vitae.

[Annotata]

* vulgo S. Flour.

* Chaise-Dieu

* Pebrac.

* Machy.

I. Vita S. Flori, ex Bernardi Guidonis Speculo sanctorali.

Florus, Lodovensis episcopus (S.)

BHL Number: 3066

Edita ex codicibus 1. Paris. lat. 5406; 2. Paris. lat. 5407; 3. Tolosano 64. — Cfr. Comm. praev., num. 1.

Gesta [om. 2.] sancti Flori confessoris, cuius festivitas occurrit in kalendis novembris, prima die ipsius mensis [(p. d. i. m.) om. 2, 3.] .

[1] [S. Florus, Christi discipulus, socius Petri apostoli,] Beatus Florus, ex transmarinis partibus ortus a, Domini nostri Iesu Christi vestigia secutus, eius ubique alumnus, et sacro fonte baptismatis ablutus doctrinisque eius salutaribus edoctus, honorifice vocatus est eius [om. 3.] spiritualis filius. Inter ceteros vero missos dignos condiscipulos directus est ipse Romae catholicae Ecclesiae, ut illic socius fieret inter alios et beati Petri apostolorum principis particeps efficeretur et consors. Pro tanto et tali denique nitore, quem ipse habebat in pectore, ardor apostoli erga ipsum vigebat in mente et Flori [fori 1.] meritis pollebat in corde.

[2] [in provinciam Narbonensem ad praedicandum evangelium missus,] Denique postquam magister veritatis Christus discipulos ad praedicandum mitteret et alios septuaginta duos discipulos designaret [designarent 2.] ut irent bini et bini per singulas provincias ad docendum verba evangelii Iesu Christi, sanctus Florus ex admonitione beati Petri apostoli cum quibusdam aliis missus est ad partes provinciae quae cognominatur Gotia [Gocia 2.] b in provincia Narbonensi, ubi quam plurimis errantibus a via veritatis fidem sanctae Trinitatis praedicando declaravit [declinavit 2.] et ad confessionem eiusdem fidei ad perfectum usque perduxit.

[3] [ibidem primo ecclesiam Lodovensem pastorali sollicitudine] Perveniens autem vir Dei ad civitatem Lotovensem [Lodovensem 2, 3.] , ibi [sibi 2.] pastor ecclesiae et episcopus animarum electus est [om. 2.] primus, et errantes oves propriis umeris ad ovile dominicum reportavit. Cumque tanta fragraret gratia ut inter domesticos hic [hac 2, 3.] providentia ipse domesticus haberetur devotus, impiger mansit in omnibus bonis, virtutibus et moribus decoratus. Bene etenim erudiens filios suos per quem tramitem Christi tenerent mandata, docuit per gratiam Spiritus sancti calcare colla inimicorum [immundorum, 2, 3.] spirituum et omnia machinamenta diaboli superare.

[4] [instruxit;] Cumque populum ecclesiae suae divino cultui [cultu 2.] prius ignoto vir Dei mancipasset et a cunctis veneraretur obsequio dignus antistes, taliter ad eos locutus est: O filii carissimi, o Christi cruore redempti, audite verba Dei. Empti enim estis pretio magno, sanguine immaculati agni Iesu Christi, et de lupis effecti estis agni innocentes. Sequimini divinam vocem, per Paulum vas electionis sic dicentem: Caro enim concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem; haec [hoc 2.] enim sibi invicem adversantur. Estote ergo parati, et pugnate adversus insidias diaboli, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis quae sit longitudo, latitudo, sublimitas et profundum.

[5] [deinde, alio divinitus evocatus,] Haec et his similia egregio pontifice Floro docente et cum Christi miraculis suae plebi collustrante et in pace cum suis famulis in praedicta Lodovensi ecclesia quiescente, vox divina facta est ad eum, dicens: Famule mi Flore, noli timere, quia ego tecum sum quocumque perrexeris. Admonitus his verbis et divinis institutionibus: En, aif, assum, Domine. Et vox Domini [dominica 3.] ad eum: Sume, inquit, tibi undecim in vicem te sequentes, et vade in locum Planiticum ad montem Indiciatum, ibique tibi demonstrabo viam itineris tui, per quam ad me ingredi debeas. Confestimque miles Dei, audita hac institutione et iussione Dei, nihil trepidans, ut alter Abraham oboediens voci Dei, egressus de sede sua, properavit ad locum de quo dixerat ei Deus.

[6] [cum duobus sociis] Consurgens vero beatus Florus, coepto itinere carpens viam, duxit secum duos se consequentes, Genmardum [et Gemarclum 2.] presbyterum et Iustum archidiaconum, ut hymnos spirituales cum ipso canerent et in omni loco Domino deservirent. Ceteri autem sequentes, cum supradictis discipulis usque in Bolismam collem [collam 2.] sequentibus pontificem pervenerunt. Quo in loco siti incomparabili sitierunt; et interveniente patrono eorum sancto Floro, mox ut virga sua terram aridam tetigit, aquae largissime effluxere, et illi biberunt et refocillati sunt, et ab ipso die usque in hodiernum fons ibi praeclarus emanat et satietatem multis populis praestat c. Tunc somno sopiti divino, duarum fere horarum spatio quieverunt et quiescentes dormitaverunt [(et q. d.) om. 2.] .

[7] [in Indiciaco monte,] Dehinc egregius Florus properans citissime, mulum ascendit et circuivit montes plurimos in arce Planitica, donec veniret ad locum quem praecepit ei Deus in monte Indiciacum [Indiciatum 2.] d. Qui per angustum iter rupem excidentem e veniens cum laetitia, exquisivit qualiter inibi per Domini [Deum 2.] clementiam repausaret. Tunc intervallo facto ac mora peracta, repedavit ad suos sequaces. Surgite, inquit, fratres, dirigite viam pedetentim euntes [euntem 2.] et properemus ad eum quem Domini iussu contemplari potuimus locum.

[8] [non sine multiplice prodigio, alteram ecclesiam condidit;] Exsurgentes itaque, secuti sunt plane vestigia benigni sui pastoris. Illa vero lux eos praeibat quae filios Israel ducebat, deducens eos per [om. 2.] columnam nubis in die et per columnam ignis [nubis 1, 3; (in die — ignis) om. 2.] in nocte. O dives in meritis athleta Dei. Ascendit in montem, ut illic Deo faceret habitaculum sollemne. Ibi visitatio divina giravit quattuor angulos quadrigae, quo fundamentum christiani nominis postmodum indiderunt; et nulla deinceps culmina antistitum absidam dedicaverunt f.

[9] [ibique, post multos annos sanctissime transactos, diem clausit extremum.] Cultor autem Dei Florus multis postea vixit temporibus, et suos discipulos prudenter instituit, ut in omnibus bonis operibus stabiles permanerent, in radice altissimi montis g. Estote, inquit, filii, supra firmam petram fundati. Ego namque viam universae carnis proficisci cupio et ad perpetuam vitam ingredi desidero. His itaque monitis edocti, lacrimantes dixerunt ad eum: O pastor bone, cur oves innumerabiles, quas Domino acquisisti, relinquis? Sed quid nos orphanos dimittis? Interpella pro nobis ad Deum assidue, ne pereamus in novissimo die. Haec illis lacrimabiliter dicentibus, benedicens eos et instruens in praeceptis Dei, anima eius migravit a corpore et feliciter penetravit in sancta. Corpus autem eius sepelierunt iidem sui discipuli, et construxerunt ibi ecclesiam in honore [honorem 2.] beati Petri apostoli h. Ubi meritis eiusdem sancti Flori [om. 2.] , digne implorantibus eius suffragium a diversis incommoditatibus praestantur remedia sanitatum.

ANNOTATA.

a Insigne civitatis Floripolitanae exhibet triplicem litteram A auream rubro clypeo impositam. Quod, si fides habeatur Dominico a Iesu [Ap. Barthélemy, Vie des SS. de France, tom. I, p. 874.] ideo assumptum est quia credebatur S. Florus, cui civitas ortum suum et nomen debet, oriundus esse ex ArAbiA. Quin, et secundum traditionem popularem ibidem vigentem, filius erat unius e tribus magis qui Iesum recens natum adoraturi venerunt Bethleem, et a patre suo ad Salvatorem missus, ubi is divinam suam doctrinam praedicare exorsus est; ideoque in vetustis imaginibus depictus est facie nigra. Alii tamen illum Hebraeum natu dixerunt, et apud suos nomine Cicis vel Criscis aut etiam Tsitsis appellatum, quod latine sonaret Flos viri vel Floris viri; unde et vocabulum illi Florus apud Latinos inditum fuerit [Ibid., p. 836.] .

b Nomine Gothiae vel Septimaniae appellata fuit ea pars Narbonensis provinciae qua primo potiti sunt Visigothi, ab exordio scilicet saeculi V usque ad saeculum XII [Vaissette, Hist. de Languedoc, lib. IV, cap. 88 (tom. I, p. 213; ed. III, p. 481).] .

c Fons iste, qui ferebatur a S. Floro elicitus, tempore Dominici a Iesu, id est ante medium saeculum XVII, frequenti populi et praesertim infirmorum concursu colebatur. Fornix lapideus ei impositus fuerat et grandis crux apud eum erecta. Sollemni pompa quotannis illuc procedebat plebs Floripolitana [Ap. Barthélemy, pp. 853, 855.] .

d Eadem nomina ad locum designandum adhibita sunt in charta donationis anno 1016 confecta, de qua cfr. supra Comm. praev., num. 3.

e Angustus ille callis saeculo XVII dicebatur una esse ex portis civitatis Floripolitanae, in rupe excisa, ipsumque saxum orante S. Floro repente diffissum ferebatur, ut transitum ei praeberet. Quin et monstrabatur vestigium manus S. Flori rupi impressum, quod pia plebs osculari consueverat ubi ad fontem S. Flori pompa annua fiebat [Ibid., p. 855.] .

f Haec aliquanto magis perspicue enuntiantur in legenda Moissiacensi (infra, numm. 2 med., 3 init.).

g Et hic locus saeculo XVII monstrabatur apud civitatem Sancti Flori, specus nimirum quidam sub alta rupe, in quo cernebatur et lapis quasi in formam lecti excavatus, quo S. Florum usum esse ferebant [Ibid., p. 865.] .

h Postea inde translatum est sacrum corpus in ecclesiam cathedralem Sancti Flori [Branche, Vie des saincts d'Auvergne, p. 328.] . Simul autem cum corpore S. Flori recondita fuisse tradunt reliquias SS. Innocentium martyrum, quas ipse ex Oriente detulisset. Et re quidem vera testatus est Carolus cardinalis de Noailles, episcopus Floripolitanus, se, cum reliquias S. Flori inspiceret ineunte saeculo XVII, repperisse in eius sepulcro quaedam ossa minutiora, quae omnino infantulorum fuisse videbantur [Dominicus a Iesu, ap. Barthélemy, p. 871.]

II. Lectiones legendarii Moissiacensis.

Florus, Lodovensis episcopus (S.)

BHL Number: 3067

Editae ex apographo servato in cod. Brux. 8014. — Cfr. Comm. praev., num. 1.

Die quarta mensis novembris. In festo S. Flori episcopi et confessoris.

[1] Florus igitur Lodovensis episcopus in ecclesia sua divina voce est monitus ut, montana petens Arvernica, iret in montem Indiciacum in loco Planitico. Cui assentiens, convocato et informato populo valedicens, cum aliquibus sibi obsecuturis recessit. Pervenientes autem ad quendam locum, facta oratione, ad ictum sceptri, quod manu tenebat, terra produxit laticem largissimum divinitus defluentem, quo astantes sitim intolerabilem exstinxerunt. Florus itaque in tellure Planitica plures montes circumiens, tandem Christo duce per angustum iter rupis excisae ad montem Indiciacum, locum a Deo destinatum, pervenit.

[2] Quo circumspecto, Deo gratias agens, rediens ad socios, taliter allocutus est eos: Surgite, fratres; Dominus enim direxit viam nostram. Properemus ad eum, quem eius iussu quaesivimus, locum. Tunc cogitare et tractare coepit qualiter ibi sollemne Deo habitaculum posset instruere. Cumque haec ita disponeret, apparuit quaedam vis et operatio divinae maiestatis, per quattuor angulos spatii basilicae in modum quadrigae sulcum faciens ducto limite: ut palam cunctis appareret qualiter fundamentum ecclesiae poni deberet. Qua virtute qui viderunt stupefacti, non mediocri etiam laetitia cum ingenti admiratione perculsi, accelerant perficere intimum opus designatum divinitus. Erigitur fabrica, construitur ecclesia, fit Deo sollemne habitaculum et populis in veneratione divinae majestatis sanctificatum oratorium.

[3] Ob reverentiam vero praedictae virtutis, ut fertur, nullus deinceps antistitum absidam ecclesiae illius dedicare praesumpsit; nec immerito: quod enim Dei et Domini nostri sanctificatum est maiestate, mortalium non eget benedictione. Pluribus itaque annis Florus ibi Deo laudabiliter serviens, praedicatione sua et exemplo vitae plures fideles Domino acquisivit. Erat enim in potestate doctrinam habens; quia qualis instruebat subditos verbo, talis et ipse apparebat in facto. Exoratus * namque est eos ut mundum non diligerent neque quae in mundo sunt diligere studeant, quoniam mundus transit et concupiscentia eius, et Paulus: Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar. Cum vero tempus resolutionis instaret, discipulis et populo fidem et doctrinam Christi praedicans, inter verba orationis beatus Florus ad Christum migravit. Ad cuius tumulum meritis eius multi infirmi ac debiles prosperantur.

[Annotatum]

* leg. exhortatus?

DE SANCTO AMANTIO EPISCOPO RUTHENENSI IN GALLIA

SAEC. V.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Amantius, Ruthenensis episcopus (S.)

AUCTORE C. D. S.

§ I. De fontibus historiae S. Amantii.

[1] [1. Vita latina antiqua, cuius forma duplex;] Inter hos fontes principem locum obtinet antiqua Vita latina S. Amantii *, cuius contigit nobis undecim reperire apographa, quorum tria in bibliotheca regia Bruxellensi, cetera in bibliotheca nationali Parisiensi asservantur. Apographa autem illa inspicienti facile apparet duplicem illis repraesentari Vitae formam, quarum altera amplior est, brevior altera: breviorem hanc dico, non quod ullae partes compendio seu paucioribus verbis efferantur, sed quia nonnulla capita vel capitum partes in ea prorsus omissa sunt, videlicet (secundum partitionem nostram) prologus, posterior pars capitis primi praeter ultimam sententiam, caput quartum, ultima sententia capitis quinti, posterior pars capitis sexti, totum caput septimum, et praeterea liber miraculorum post mortem, qui vel integer vel ex parte annexus est exemplaribus formae amplioris. Sed et utraque forma multiplicem exhibet lectionem sibi propriam et omnibus ipsius apographis communem. Duas illas formas vel complexus codicum qui eas continent designabimus siglis A et B, singulos vero codices numero proprio. Formam ampliorem A praebent codices quattuor. Quorum, et omnium codicum nostrorum, antiquissimum [1] servat nunc bibliotheca nationalis Parisiensis, signatum lat. 17002, antea Notre-Dame 97, qui fuit olim coenobii Moissiacensis, exaratum saeculo X [Cfr. Cat. codd. hag. Paris., tom. III, p. 364.] . Huic valde affinis est, adeo ut ex eo vel certe simili exscriptus videatur, [2] eiusdem bibliothecae cod. lat. 3809 A, exaratus saeculo XV [Cfr. ibid., tom. I, p. 382.] . Aliquanto lectionibus variantibus a duobus prioribus recedit [3] Par. lat. 3820, exaratus saeculo XIV [Ibid., p. 364.] , et magis etiam [4] Par. lat. 5406, eiusdem aetatis, qui continet quartam partem Speculi sanctoralis collecti a Bernardo Guidonis [Ibid., III, 551.] . Is iam nonnullis lectionibus accedit ad formam breviorem, quam continent reliqui codices septem, videlicet [5] Brux. 2989, olim Sancti Laurentii Leodiensis, exaratus extr. saec. XI [Cat. codd. hag. Brux., tom. II, p. 282.] , in quo satis multae occurrunt lectiones variantes singulares, et tria paria (paritate nimirum lectionum propriarum) [6] Par. lat. 5308, saec. XII [Cat. Paris., II, 64.] ac [7] 5278, saec. XIII [Ibid., I, 463.] , [8] Brux. 207 – 8, saec. XII [Cat. Brux., I, 135.] ac [9] Par. lat. 5289, saec. XIV [Cat. Paris., I, 518.] , [10] Par. lat. 14651, saec. XV [Ibid., III, 262.] ac [11] Brux. 11987, ante medium saeculum XVI in coenobio Rubeae Vallis prope Bruxellas ab Antonio Gentio exaratus [Cfr. Anal. Bolland., tom. VI, p. 31.] .

[2] [forma amplior, quae et vetustior,] Manifeste antiquior est forma A. Huius apographa 1, 2, 3, quod spectat sive ad elocutionis genus sive ad orthographiam, multis barbarismis scatent, quales in primigenio exemplari occurrisse inde satis constare videtur quod, si bene memini, multae aliae Vitae in eisdem codicibus exscriptae, eam notam prae se non ferunt; non pauci tamen, praesertim in codicibus 1 et 2, vitio librariorum imputandi sunt, cum et in uno tantum codice legantur et nullum prorsus sensum reddant et facile e quibus verbis adulterati sint liqueat. Textum Sanctorali suo insertum passim emendavit et expolivit, vocibus etiam subinde additis vel mutatis, Bernardus Guidonis. Idem praestitit qui primus concinnavit formam breviorem B; sed et praeterea singulae classes codicum huius formae, quas numero quattuor distinguere est, suas proprias emendationes vel adulterationes exhibent. Has inter variantes lectiones singulis capitibus subiectas sedulo notavimus, praeter singulares singulorum codicum 8 et 9: quas, sicut et eas quoque quae propriae sunt unius codicis 4, post caput tertium fere praetermittere visum est, ne sine ullo commodo et cum multo legentium taedio variarum lectionum copia quasi obrueremur.

[3] [saepius, sed non satis accurate, edita est] Formam Vitae breviorem solus edidit Laurentius Surius ad diem 4 novembris [Tom. XI, p. 54.] et ita fideliter expressit textum qui legitur in codice nostro 11, prout in ipso codice ab aliquo correctore multis locis emendatus est, ut lectiones etiam illi codici singulariter proprias, praeter unam manifeste absonam [Cfr. infra, Vit. cap. 5, var. lect.] , omnes rettulerit et haud amplius decem voces levissime mutaverit: unde vix dubium esse potest quin hunc ipsum codicem, et quidem solum, prae oculis habuerit. Formam vero A primus vulgavit Philippus Labbe [Nov. Bibl. Mss., tom. II, p. 474.] ex veteribus legendariis mss. [Ibid., in indice praefixo volumini.] , quae distinctius non recensuit, et ex iis, praesertim vero ex exemplari quodam quod in multis conveniebat cum nostro 4, lectiones selegisse videtur quas iudicavit meliorem efficere sensum; sed hac ratione Vitae quasi faciem ita limavit ut eam, qualis exhibetur praecipuis codicibus 1, 2, 3, vix agnoscas. Postea autem e codice Moissiacensi [1], ipsi Tolosa transmisso, paucas lectiones variantes adiecit [Ibid., in Supplemento ad calcem voluminis, fol. 2.] . Textum Labbeanum, cum Suriano collatum, repetivit Michael Angelus Luchi monachus Casinensis in sua editione operum Venanti Fortunati [Part. II (Romae, 1787), p. 96.] et, secundum ipsam hanc Luchianam editionem, Migne [P. L., tom. LXXXVIII, p. 513.] . Novissime demum cl. v Bruno Krusch eundem textum, sed praeter editiones citatas non aliis subsidiis usus quam variantibus lectionibus e codice nostro 5 excerptis, inseruit inter Venanti Fortunati opera pedestria [Mon. Germ., Auct. antiq., tom. IV, part. poster. (Berolini, 1885), p. 55.] .

[4] [et perperam Fortunato scriptori attributa.] Vitae scriptorem censuit Surius fuisse Venantum Fortunatum Pictaviensem illum episcopum, qui floruit post medium saeculum VI, sed non alio momento nisi quod, ut ipsi videbatur, stilus a Fortunati dictione non abhorret. Surii sententiam non improbabilem censuit Labbe, re tamen penitius non inspecta. Luchius vero in praemonitione ad Vitam S. Amantii: Fortasse, ait, alicui dubitationem inicere possunt formae illae loquendi, quae plane poesim sapiunt, quibus auctor huiusce Vitae S. Amantii frequentius usus deprehenditur quam fere videatur in more fuisse Fortunato cum sanctorum Vitas conscribebat [Quin, teste cl. Krusch, Virgilianas Ovidianasque elocutiones Vitae scriptor tot adhibuit, quot in genuinis Fortunati scriptis omnibus vix reperias. Ibid., p. XXI.] ; … nisi forte Fortunatus, nondum assuetus sanctorum Vitis conscribendis, cum hanc elucubraret, genio poetarum paulo liberius indulsisse dicendus est, ac colores poeseos, cui impense studebat, vel in pedestrem hanc elucubrationem transtulisse. Quamquam et stilus ipse politior et cultior quam fere proprius ille Fortunati esse soleat [Noverat scilicet Luchi solam Labbei editionem politiorem.] , ac grandior et rotundior oratio, suspicionem alicui afferre possunt haud illam genuinum esse eiusdem fetum, secus atque alii sentiant. Verum nec illud inficiandum est, Fortunati ingenium et in verbis collocandis industriam saepius in eadem apparere: quamobrem sub eiusdem nomine illam edendam existimemus. Mira sane conclusio. Nempe nullo in codice neque ab ullo antiquo scriptore ante Surium Vita Amantii Fortunato legitur inscripta, et sola ratio cur illi inscriberetur fuit existimata illa stili cum Fortunati dictione similitudo; et postquam demonstratum est Vitae dictionem a scribendi ratione familiari Fortunato non parum esse dissimilem, retinendum nihilominus censetur nomen Fortunati auctoris, quia illius ingenium et in verbis collocandis industria saepius in ea manifestatur, quasi id non commune esset multis aliis Vitis sanctorum aevo merovingico aut carolingico conscriptis, quarum scilicet auctoribus Fortunati dictio praecipuum quoddam artis scribendi exemplar erat, quod sibi imitandum proponerent. Huc accedit quod, cum Fortunatus supponatur Vitam S. Amantii adornasse ubi nondum assuetus erat sanctorum Vitis conscribendis, nequaqaam hunc librum citavit Gregorius Turonensis, qui tamen et Amantii apparitionem memoravit [Vit. Patrum, cap. IV, num. 1.] et alias Vitas sanctorum ab amico suo conscriptas, quae certo genuinae sunt, data occasione laudare non praetermisit [Scilicet, addito Fortunati nomine, Vitam Germani Parisiensis Hist. Fr. V. 8; Albini, Glor. conf. c. 94; Severini, ibid., c. 44; tacito auctoris nomine, Vitam Hilarii, Hist. Fr., II, 37, et Marcelli Parisiensis, Glor. conf., c. 87.] , praeter Vitam S. Paterni episcopi Abrincensis, de quo nusquam in suis scriptis egit, et Vitam S. Radegundis reginae, quam forte edidit Fortunatus post obitum Gregorii [Gregorius scilicet obiit anno 593; Radegundis vero anno 587.] . Iure merito igitur cl. v. B. Krusch Vitam S. Amantii inter Opuscula Fortunato male attributa relegavit.

[5] [II. Liber miraculorum paulo post Vitam et ab eodem scriptore, saeculo, ut videtur, VI extremo vel ineunte VII scriptus.] In quattuor codicibus qui nobis servarunt Vitae formam A, huic adiunctum esse iam indicavimus librum in quo descripta sunt miracula post mortem S. Amantii eius intercessione impetrata. Librum hunc non eodem tempore quo Vitam, sed ab eodem scriptore concinnatum esse, constat ex eius exordio: Quondam vitam beati confessoris Amantii divino munere, ut potui, stilo digessi. Nunc pauca de his quae triumphator egregius gerat signa, brevi sermone constringam. Porro scriptorem illum Ruthenensem aliquem fuisse clericum, his argumentis aliquatenus videtur confici. Imprimis nimirum nulla refert miracula nisi quae apud ipsam Ruthenensem civitatem contigerint; deinde, unum miraculorum Ruthena urbe teste ipse conspexit [Mirac., cap. 6.] ; denique, librum suum composuit ut legeretur in anniversaria festivitate S. Amantii, cui et ipse, ut ex eius modo loquendi videtur colligi, interesse consueverat [Ibid., cap. ult. extr. Nunc ergo in tantae festivitatis gaudiis omni supplicatione Dominum … deposcamus.] . Quo vero tempore utrumque documentum conscriptum sit, nullo indicio sive extrinseco sive intrinseco satis certo definire licet. Sane genus scribendi minime abhorret ab hagiographorum aevi merovingici more, qui cum sermone barbaro subridiculam quandam verborum et sententiarum pompam, antithesibus praecipue et similibus locutionum figuris conspicuam, saepissime affectant. Haec tamen non ita iis scriptoribus propria sunt ut et apud alios posteriores identidem non appareant. Crediderim nihilominus non diu post extremum saeculum VI documenta illa conscripta esse: nam ex octo prodigiis in libro miraculorum narratis quartum et quintum certe huic saeculo illiganda sunt, neque probabile videtur sextum, cuius scriptor testis oculatus fuit, adeo magno intervallo temporis ab illis distare. Certe id non indicat formula illa simplex transitionis: Dicam miraculum quod ipsa Ruthena urbe teste conspexi. Et aliquantum forte confirmatur sententia nostra ex nomine pueri qui eo loco narratur sanatus: is scilicet nuncupabatur Euphrasius vel Euphrasinus, quod vocabulum cognationem galloromanam demonstrat et adulto saeculo VII in usu fuisse parum credibile est.

[6] [III. Vita romana metrica saeculo forte XII concinnata.] Alterius Vitae S. Amantii, provinciali seu romano idiomate et sermone metrico conscriptae, nonnulla fragmenta supersunt, quae citarunt circa medium saeculum XVII Marcus Antonius Dominicy et scriptor Vitae gallicae de qua mox dicendum. Codicem unde haec excerpta sunt exaratum esse saeculo XI vel XII asseruit Dominicy [Cfr. Raynouard, Choix des poésies originales des troubadours, tom. II (Paris, 1817), p. CXLIX.] ; sed cum deperditus sit codex ille [Servières, Hist. de S. Amans, p. 20.] , neque eum umquam inspexerit quisquam artis palaeographicae peritus, res satis dubia manet. Auctor in clausula sui carminis ait illud e latino textu translatum esse: unde, cum in parte illa quae ad nos pervenit non pauca legantur quae vel prorsus desiderari existimaret vel certe alio modo narrentur in Vita latina de qua hactenus egimus, iure concludendum opinatus est v. v. L. Servières [Ibid., p. 22 – 23.] , illud e diverso ab ea Vita fonte derivatum esse. Cui equidem opinioni assentiri non ausim; neque enim Vitam metricam romanam adeo a Vita latina nostra discrepare video [Cfr. infra, Annotata ad fragmenta romana.] , cum praesertim, licet haec fuerit fons romanae praecipuus, potuerit tamen scriptor non pauca ex traditione populari addere vel adulterare aut etiam, licentia qua uti semper soliti sunt poetae, nonnulla ipse confingere, sicut in multis aliis eiusdem generis lucubrationibus factum novimus. — Fragmenta illa carminis romani, iam saepius edita [Praeter duo priora, quae solus edidit Servières.] , hic denuo recudere cum versione latina non pigebit.

[7] [IV. Vita gallice composita saeculo XVII.] Denique habemus Vitam S. Amantii gallice confectam saeculo XVII, quae manu scripta et adhuc inedita servatur in domo episcopali Ruthenensi, sed eius apographum anno 1838 ad Neobollandianos misit episcopus tunc Ruthenensis Ill. Petrus Giraud, postea Cameracensis archiepiscopus et S. R. E. cardinalis. Scriptor huius Vitae fontes adhibuit opus Plantavit de la Pause episcopi Lodovensis de Chronologia episcoporum Lodovensium [Amarontii, 1634.] , Vitam latinam breviorem editam a Surio et praecipue carmen romanum, quod eius tempore servabatur in aede municipali Ruthenensi [“Dieu fit beaucoup de miracles par l'intercession de S. Amans après son trepas; nous en avons tiré quelques-uns du vieux manuscrit de son ancienne legende composée en vers en langage vulgaire, qui est dans la maison de ville de Rodés.” Vit gall. ms. circa fin.] , unde huius carminis iactura compensatur. Citat etiam legendam S. Amantii in ecclesia Ruthenensi recitari solitam. Ex Vita hac gallica in reliquo hoc commentario et inter Annotata ad Vitam latinam quaedam subinde citabimus sub titulo Vit. gall. ms. — Quae praeterea vulgo circumferuntur traditiones de S. Amantio et monumenta de eius cultu sedulo collecta reperiuntur in opere de historia S. Amantii recens edito a v. v. Ludovico Servières, parocho in dioecesi Ruthenensi [Histoire de saint Amans, évêque de Rodez, patron du diocèse, par l'abbé L. Servières. Rodez, 1885, in-12°, pp. 504.] , et in superioribus iam pluries laudato.

[Annotatum]

* vulgo Chamans

§ II. Quo tempore vixerit S. Amantius; an sedem Lodovensem aliquando tenuerit et an monasterium condiderit apud Ruthenam.

[8] [S. Amantius vixit saeculo V,] S. Amantium floruisse saeculo V satis perspicue eruitur ex libro miraculorum [Cap. 3 init.] , ubi S. Quintianus narratur sancti sui decessoris corpus elevasse post nondum multorum emensa temporum orbe completo, id est annorum, curricula, quae manifeste computanda sunt a prima sepultura S. Amantii. Iam vero Quintianus ecclesiam Ruthenensem rexit ineunte saeculo VI [Cfr. Gall. christ., tom. I, p. 198.] . Quidam praeterea afferunt [Servières, p. 60 – 62.] fragmentum carminis romani [Infra, fragm. III.] , ubi dicitur Amantius Ruthenensi civitati obtinuisse ab Honorato seu Honorio imperatore alicuius vectigalis remissionem; et inde magis definite illum sedisse opinantur anno circiter 401. Verum, ut libenter concedimus Honorium imperatorem a poeta romano intentum fuisse sub nomine regis Honorati Caesaris, simul tamen censemus eundem forte vitiosa sui codicis lectione esse deceptum, et certe non tantum momenti in ipsius testimonio reponendum ut hoc solo nixi rem ab ipso narratam vere contigisse agnoscamus [Cfr. infra, annot. ad h. l.] .

[9] [(argumenta autem, quibus nonnulli eum longe antiquiorem demonstrare conati sunt,] Adversus sententiam illam, apud eruditos vulgo receptam [Gall. christ., tom. I, p. 197; Hist. litt. de la Fr., tom. III, p. 480; etc.] , insurgunt nonnulli recentiores, qui Amantium saeculo I vel certe non post saeculum III sedisse contendunt. Qui priorem hanc opinionem tuentur, nullum prorsus antiquum testimonium afferunt, sed praecipue hoc ratiocinium: Certum est S. Martialem primo aevi christiani saeculo Ruthenis evangelium praedicasse, nec dubitandum quin apud eos aliquem episcopum ordinaverit; iam vero S. Amantius primus Ruthenorum episcopus fuit. Huic primo et praecipuo argumento secundum addunt e textu Vitae latinae et Miraculorum erutum. Nimirum in Vita fit mentio supplicii crucis [Vit. cap. 2.] , quod edicto Constantini paulo post exordium saeculi IV prorsus prohibitum fuisse notum est; et in libro miraculorum [Cap. 5.] , incursus Marcomannorum, qui semel tantum, Marco Aurelio imperatore, id est inter annos 162 et 170 Galliam invasisse leguntur. Tertium argumentorum genus desumitur ex sculpturis nonnullis et specularibus pictis, in quibus S. Amantius adiunctus esse videtur S. Martiali vel S. Mariae Magdalenae, qui scilicet primo saeculo in Galliam appulisse credebantur. Denique ex antiqua Vita latina [Capp. 3 et 6.] constat Ruthenos opera S. Amantii a turpi idololatria conversos esse ad religionem christianam, et incredibile est eos saeculo V fidei lumine nondum fuisse illustratos aut illud, a S. Martiali olim allatum, penitus amisisse [Cfr. Servières, p. 34 – 42.] .

[10] [facile refelluntur);] Sed haec argumenta parum efficacia sunt. Etenim, quod ad primum spectat, traditionis, qua asseritur S. Martialis primo saeculo fidem Christi attulisse Aquitaniae populis, prima vestigia apparent saeculo XI, idque iis adiunctis quae eam admodum suspectam faciant [Cfr. L. Duchesne, Saint Martial de Limoges, in periodico Annales du Midi, tom. IV (1892), p. 289 sqq.] , et aeque vel etiam multo magis incertum est eundem Martialem Ruthenorum fuisse apostolum; nullum autem alium episcopum ante Amantium sedisse Ruthenae primus saeculo XII affirmavit poeta romanus [Infra, fragm. II.] . — Ad secundi generis argumentum prius, ex mentione supplicii crucis deductum, multiplex responsio patet. Nam a) crucis nomine non solum crux proprie dicta, sed et subinde arbores, pali, furcae designari solebant, e quibus suspensi capitalis poenae damnati, sive virgis sive sagittis sive igne necabantur [Cfr. I. Lipsius, De cruce, lib. I, capp. 5, 6; lib. III, capp. 6 – 11.] ; b) etsi edicto Constantini vetitum erat crucis supplicium, potuit facile id edictum non raro violari, praesertim in provinciis remotioribus, ubi christiana religio nondum gentiles mores exstirpaverat; c) quae potior videtur esse explicatio, facile potuit etiam extremo saeculo VI vel ineunte VII scriptor, non ita antiquitatis peritus, hac locutione crucis supplicio uti ad significandum supplicium capitale, quamvis cui supplicii generi addictus fuerit reus ignoraret; quod et confirmatur ex locutione synonyma et indefinita et extrema patibuli poena, quae statim additur. Nec maiorem difficultatem facessit vox Marcomanni. Nam triplex iam testimonium protulit Gaujal, unde constat hoc nomine designatos fuisse saeculo IX septentrionales Europae gentes, quae alias plerumque Normanni nuncupatae sunt [“Tempore quando ex partibus Europae ab Aquilonis cardine diffusa gens Marchomanorum sevissima atque barbarorum immanior Galliamque introgressa, fortissimis ictibus sancta patiebatur Ecclesia…” Hist. fundationis monasterii Vabrensis (anno 861), auctore Agione abbate in. saec. X (ap. Vaissette, Hist. de Languedoc, tom. I, Preuves, p. 108; ed. III, tom. II, p. 323). — Annal. Masciacences, ad an. 865: “Stephanus a Marcomannis occiditur et Arvernis incenditur”; et ad an. 873: “Marcomanni in Masciaco venerunt.” (Mon. Germ, Scr. tom. III, p. 169). Priori autem annuntiationi Annalium Masciacencium haec respondet in Chronico Sancti Maxentii Malleacensis: “(Anno 864) Stephanus comes Arvernorum a Danis interfectus est.” (Hist. de Fr., tom. VII, p. 228).] , et nuperrime quartum simile testimonium ipsi edidimus [“Fideles quidam, in ecclesia beati Exuperii divino cultui eiusque servitio mancipati, feros indomitae gentis, Marcomannorum scilicet, mores ferre non valentes…” Translatio SS. Exuperii et Lupi ex cod. Paris. 14364 (Cat. Paris., tom. III, p. 235).] . Iam vero meridionalem Galliam anno 572 et sequenti invaserunt Saxones, qui septentrionalem Germaniam incolebant [Cfr. infra, Annot. ad cap. 5 miraculorum.] et saepe Normannis aequiparati sunt et eadem ratione nomine Marcomannorum designari potuerunt. — Ad tertii generis argumentum advertisse satis erit, et antiquissimum monumentorum quae afferuntur exstructum esse anno 1486, et una societate coniungi potuisse duos praecipuos Ruthenorum patronos, etsi non eodem tempore vixissent. — Denique, Ruthenenses saeculo V in idololatriae tenebris iacuisse non adeo mirandum est, cum ex historia S. Martini noverimus alias Galliae partes extremo saeculo IV iisdem fuisse immersas. Eaque verae fidei ignorantia eo facilius apud illos perseverare potuit, qui montanam ac proinde minus perviam regionem incolebant, et revera diutius ibidem viguisse idololatriam ostendunt antiqua monumenta in illa regione nostris temporibus reperta [“Rodez ne nous offre (du Ier siècle à la fin du IVe) que statuettes de dieux et de déesses; les poupées en plâtre de Vénus pullulent… Pas un souvenir chez les Rutènes de ces martyrs qu'on trouve partout ailleurs; pas un nom d'évêque… Nulle part, ce semble, autant que dans les montagnes du Rouergue, la désignation de pagani, gens de la campagne, n'équivaut au triste sens de païens. Mais à partir du milieu du Ve siècle, comme tout change!…” V. Davin, Les anciens monuments chrétiens de Rodez, in periodico Revue de l'art chrétien, 2e série, tom. II (1875), p. 214.] .

[11] [ante annum 470.] Itaque non est cur a sententia nostra recedamus. Quam adulto vero saeculo V sederit Amantius, non ita constat. Illud solum ex Vita eruitur, eum sedisse ante annum 470, quo circiter anno urbs Ruthenorum in manus venit Visigothorum [Cfr. Vaissette, Histoire de Languedoc, tom. I, p. 217 (ed. III, p. 487).] : mentio enim praesidis [Vit. cap. 2.] et militum qui in praesidio civitatis erant [Ibid., cap. 5.] indicat eius aetate civitatem adhuc subiectam fuisse Romanis. Anno autem 475, ecclesia Ruthenensis orbata suo episcopo erat; nam hoc anno, ante captam a Visigothis Arvernorum urbem, scribebat Sidonius Apollinaris ad Basilium episcopum Aquensem: Burdegala, Petrogorii, Ruteni, Lemovices … multaque iam maior numerus civitatum, summis sacerdotibus ipsorum morte truncatis nec ullis deinceps episcopis in defunctorum officia suffectis, … latum spiritalis ruinae limitem traxit [Epist. VII, 6 (Mon. Germ., Auct. antiq., tom. VIII, p. 103).] . Porro praeter S. Amantium nullus episcopus Ruthenensis ante saeculum VI ex documentis fide dignis notus est. Ait quidem Savaron [Citatus in Vit. gall. ms. S. Amantii.] se vidisse vetustum codicem in quo Eustachius episcopus Ruthenensis subscripsisse legebatur epistulae anno 451 ad Leonem I papam missae ab episcopis Galliae; sed nec Eustachius aliquis alias hoc titulo insignitus reperitur neque ullae designationes sedium episcopalium adiunctae erant nominibus episcoporum in codicibus unde epistula illa ad Leonem edita est apud Ballerinios [P. L., tom. LIV, p. 966 – 70.] et apud Mansi [Conc., tom. VI, p. 161 – 65.] . Codicem aliquem vidit Harduinus in quo re vera istae designationes appositae erant, sed ita mendose ut nullam earum rationem iure habere liceat [Cfr. tomm. citt., P. L. p. 967, not. j; Mansi, p. 163, not. 24.] . Eundem forte vel aliquod eius apographum prae manibus habuit Savaron, in quo ad nomen Eustachii, quod antepenultimo loco inter subscriptiones legitur, adiectus fuerit titulus episcopus Ruthenensis.

[12] [S. Amantium fuisse prius episcopum Lodevensem,] Aliae duae quaestiunculae circa historiam S. Amantii hic breviter tractandae veniunt. Altera est, num Amantius, antequam Ruthenensem ecclesiam regendam susceperit, praefuerit Lodevensi. Id primus affirmavit Plantavit de la Pause in sua Chronologia episcoporum Lodevensium [Cit. Gall. christ., tom. VI, p. 528.] , cui praeivisse videtur Bernardus Guidonis in opere suo nunc deperdito de historia episcopatus Lodevensis [Cfr. Delisle, Les manuscrits de Bernard Gui, § XVI (Notices et extraits des mss., tom. XXVII, II, p. 273). — Testimonium Guidonis citavit Hist. gall. ms., Plantavit vero legendam ecclesiae Lodovensis.] . Huius autem auctoritas tanta non est ut ea sola nixi translationem illam ab alia sede episcopali ad aliam probabilem existimemus, cum praesertim Bernardus in recipiendis traditionibus etiam maxime absonis faciliorem se praebuerit [Cfr. quae de Virgilio Marone ab ipso narrata citavit cl. L. Delisle (Notices, tom. cit., p. 230).] ; neque profecto maioris facienda est traditio incertae aetatis quam secutus est Plantavitius. Quamquam sane nec adeo validum iudicamus argumentum negativum a scriptoribus Galliae christianae deductum e silentio Vitae latinae, cum et alia multa circa historiam S. Amantii in hoc documento, sicut fere in aliis multis eiusdem generis, desiderentur, et qui illud conscripsit, clericus nempe Ruthenensis, id solum curae habuisse videatur ut quae Amantius in episcopatu suo Ruthenensi praeclare gessit commemoraret.

[13] [admodum dubium est;] Sed praeter testimonia Bernardi Guidonis et traditionis Lodevensis afferuntur duo monumenta non paulo antiquiora; utrumque scilicet extremo saeculo X conscriptum, unde illa egregie confirmari censentur. Alterum est Notitia consecrationis ecclesiae cathedralis Leutevensis a S. Fulcranno peractae anno 975, in qua legitur altare octavum in honorem S. Amantii confessoris erectum esse [Gall. christ., tom. VI, Instrum. p 267 D.] ; alterum, testamentum eiusdem S. Fulcranni, in quo inter confessores soli invocantur S. Martinus et S. Amantius [Ibid., p. 269 B.] . Verum ex utroque illo documento eruitur solummodo Amantium aliquem in magna veneratione fuisse Lodevae saeculo X, non tamen illum eundem fuisse cum Ruthenensi episcopo huius nominis, aut, si idem fuit, non ob aliam rationem honoratum esse nisi quod ecclesiam Lodevensem rexerit. Quin immo ex ipsa illa veneratione, cum originis eius memoria iam nesciretur, facile oriri potuit traditio de Lodevensi S. Amantii episcopatu.

[14] [nec minus, ab ipso conditum fuisse coenobium apud Ruthenam.] Altera quaestio est de coenobio Sancti Amantii Ruthenensi, quod ipsius Amantii opera conditum fuisse indicat Hugo Flaviniacensis in Vita S. Magdalvei episcopi Virodunensis, quam inseruit suo Chronico Virodunensi, ineunte saeculo XII conscripto. Sic enim scribit de possessionibus ecclesiae Virodunensis in Aquitania: Fuerunt autem res istae abbatia Sancti Amantii in Rotena urbe cum appendiciis, fiscus etiam regius Maderniacus et alius, Puliniacus nomine, donata servitorum Sancti Petri et Sancti Vitoni usibus ipsius beati Amantii largitione [Act. SS., ad d. 4 Oct., tom. II, p. 538, num. 18 extr.] . Sed manifeste erravit Hugo ubi abbatiam illam a S. Amantio monasterio SS. Petri et Vitoni subiectum fuisse ait: primum enim saeculo X ex possessionibus ecclesiae Virodunensis illi monasterio attributa est, teste continuatore Historiae Virodunensium antistitum, ubi de Berengario episcopo scribit: Quorum (monachorum S. Vitoni) victui delegavit Scantiam villam cum banno; abbatiam quoque Sancti Amantii in Aquitania… [Cit. ibid., p. 512, num. 48 extr.] . Ceterum verba superius citata Hugo manifeste exscripsit ex Bercharii presbyteri Virodunensis, qui ducentis ante ipsum annis, id est ineunte saeculo X, floruit, brevi commentario de historia ecclesiae Virodunensis, ubi de Magdalveo: Res etiam, ait, quae sunt in Equitania antiquitus isti ecclesiae subiectae, id est abbatia Sancti Amantii in Rodenia sita, et Marderniacum et Poliniacum, frequenter visitabat [Cit. ibid., p. 501, num. 7.] , sed prorsus silet ea donata fuisse monachorum Sancti Vitoni usibus ipsius beati Amantii largitione. Iacobus Branche [La vie des saincts et sainctes d'Auvergne et de Velay. (Au Puy, 1652), p. 452.] primum abbatem Sancti Amantii Ruthenensis circa annum 600 fuisse ait Clarium, e domo Stagnensi (d'Estaing), sed nulla alia auctoritate quam legendae cuiusdam Stagnensis valde imperite contextae et manifeste mendosae [Cfr. Act. SS., ad d. 1 Iul. (de S. Floregio), p. 42, num. 4 – 8.] .

§ III. De cultu S. Amantii.

[15] [Mentio S. Amantii in martyrologiis] Iam inde ab exordio saeculi VI S. Amantius cultu legitimo honoratus est, teste historia sollemnis elevationis corporis eius, opera S. Quintiani Ruthenensis episcopi peractae, quae legitur in libro miraculorum [Capp. 3, 4.] : huiusmodi enim elevatio, ut notum est, pro canonizatione iis temporibus erat. Eiusdem memoria inde in omnibus antiquis martyrologiis (praeter illud solum quod sub nomine Bedae citatur, ubi in nonnullis tantum auctariis comparet) annuntiatur ad diem 4 novembris, Hieronymiano scilicet secundum vetustiores codices, Adonis, Rhabani Mauri, Wandelberti, Usuardi, et ceteris posterioribus, ac denique in Martyrologio Romano, his verbis: Apud Ruthenos in Gallia, beati Amantii episcopi, cuius vita sanctitate et miraculis exstitit gloriosa.

[16] [et in breviariis.] Ad diem quoque 4 novembris S. Amantium memorant, sive per orationem vel lectiones in corpore sive in kalendario ipsis praefixo, breviaria, missalia et alii libri liturgici multarum ecclesiarum particularium, quorum recensio sequitur. Videlicet 1° in Gallia: a) provinciae ecclesiasticae Albigensis: ecclesiae Ruthenensis codices tres saeculi XIV [Servières, p. 475.] et alii quattuor saeculi XV [Cat. Paris., tom. III, Suppl. II, ad d. 4 Nov. (Alb. 4, 5, 6; B. 6).] , et praeterea breviaria vel Propria typis impressa annis 1603, 1670, 1706, 1824 et 1859 [Qui hoc loco et deinceps in reliquo hoc numero indicantur libri typis editi vel in museo nostro servantur vel citati reperiuntur passim apud v. v. L. Servières, p. 476 – 85. Codices vero manuscripti, praeter tres Ruthenenses saeculi XIV modo citatos, omnes indicantur in elencho sanctorum quo terminatur noster Catalogus codicum hagiographicorum bibliothecae nationalis Parisiensis (tom. III, p. 606 sqq.), ad d. 4 et 5 Novembris.] ; ecclesiae Albigensis codices tres saeculi XV; ecclesiae Vabrensis Proprium editum annis 1650, 1702 et 1752, b) provinciae Narbonensis: ecclesiae Narbonensis Proprium ed. an. 1602; ecclesiae Biterrensis codex unus, Carcassonensis duo, Magalonensis unus, qui omnes exarati sunt saeculo XIV; ecclesiae Lodevensis Proprium editum an. 1630 [Non autem ad diem 3, ut secundum Plantavit de la Pause ait Servières (p. 458).] ; et Uceticensis Proprium ed. an. 1686; c) provinciae Aquensis: ecclesiae Aquensis codex unus saeculi XIV et tres saeculi XV; Foroiuliensis codex unus saeculi XIV; d) provinciae Arelatensis: ecclesiae Arelatensis codices duo saeculi XIII et tres saeculi XIV; e) provinciae Bituricensis: ecclesiae monasticae Sancti Flori codex saeculi XII; ecclesiae Claromontanae codices duo saeculi XV; ecclesiae Aniciensis Proprium ed. an. 1661, et Aginnensis ed. an. 1727; f) provinciae Lugdunensis: ecclesiae Lingonensis codex saeculi XIII, codex saeculi XIV et duo saeculi XV; g) provinciae Turonensis: ecclesiae Cenomanensis codices duo saeculi XV; h) provinciae Treverensis: ecclesiae Virodunensis codex saeculi XIII, codex saeculi XIV et breviarium ed. an. 1560 et an. 1625; ecclesiae Tullensis codices duo saeculi XV et coenobii Romarici Montis in dioecesi Sancti Deodati codex saeculi XII; i) provinciae Viennensis: Proprium Vivariense ed. an. 1584; 2° in Hispania, breviarium Geronense saeculi XV; 3° in Germania, breviarium Templariorum ms. saeculi XIII (Trev. 5), breviarium Strigoniense ms. saeculi XV et missale ecclesiae incertae, saeculi XI; 4° in Hibernia, kalendarium Drummondiense: In Gallia natale Sancti Amantii episcopi [Ap. Forbes, Kalendars of Scottish saints, p. 27.] . — Ad diem vero 3 novembris signatus est Amantius in Proprio ecclesiae Lodevensis ed. ann. 1745 et 1770 [Ita Servières, p. 484; sed superius (p. 458) dixerat, eadem Propria citans, S. Amantium ibidem signari ad diem 5. Unde et alia quaedam hoc loco ex eodem scriptore allata nobis suspecta sunt.] ; ad diem 5, in Proprio Biterrensi ed. ann. 1721, 1741 et 1773 [Servières, p. 484. Rursus supra (p. 458) dictum erat S. Amantium in iisdem Propriis signatum esse ad diem 6.] ; in Montispeliensi ed. an. 1736 [Ibid., p. 484.] et in Proprio Mimiatensi [Ibid., p. 460.] ; ad diem 6, in Proprio Biterrensi ed. an. 1534 [Ibid., p. 477.] et in breviario Albigensi ed. an. 1734 [Quod habemus in museo nostro; unde mirum apparet festum S. Amantii signari ad diem 10 in Proprio Albigensi ed. an. 1703, quod vidit Servières (cfr. not. sqq.).] ; ad diem 10, in Proprio Albigensi ed. an. 1703 [Servières, p. 481.] ; ad diem 16, in Proprio Floripolitano hodierno [Ibid., p. 460.] ; denique, ad diem 26, in Nemausensi [Ibid., p. 458.] . — In ecclesia Ruthenensi celebratur praeterea olim die 4 iulii festum translationis S. Amantii, quod tamen anno 1859 in Proprio a Sancta Sede approbato suppressum est [Ibid., p. 485.] .

[17] [Reliquiae eius in magno honore habitae,] Multa ex memoriis Ruthenensibus collegit v. v. L. Servières de veneratione reliquiarum S. Amantii. Huius venerationis primum vestigium apparet ineunte saeculo XI: quo tempore, teste Bernardo Andegavensi, ad synodum coactam ab Arnaldo Ruthenensi episcopo, inter alias sanctorum reliquias quae illuc pro more allatae sunt, allata est et Sancti Amantii aeque confessoris et pontificis aurea maiestas, id est S. Amantii imago seu statua sacris eius reliquiis nobilitata [Act. SS., ad d. 6 Oct., tom. III, p. 312, annot. m.] . Eandem venerationem demonstrat mentio hierothecae argenteae, qua includerentur lipsana S. Amantii, legatae per testamentum anno 1398 a Bernardo de Armagnaco [Servières, p. 357.] , et alterius paulo post oblatae ex voto communitatis burgi Ruthenensis anno 1407 publice emisso ad obtinendam sanationem Ioannis comitis, Bernardi filii, in qua anno 1410 sollemniter repositum fuit S. Amantii caput [Ibid., p. 354 – 59, ubi et accurata capsae descriptio legitur.] . Haec collocata est supra altare maius ecclesiae in armario triplicibus valvis munito, quarum quae apparebant exterius sculpturis ornatae erant S. Amantii historiam repraesentantibus; et in eodem armario asservabatur anno 1525 statua lignea S. Amantii argenteis laminis deauratis contecta, quae anno 1670 ablatae sunt ad exornandum scrinium reliquiarum S. Naamatii [Ibid., p. 359 – 61.] . Sed et anno 1726 thesauro ecclesiae Sancti Amantii nova capsa exponendis sancti reliquiis addita est [Ibid., p. 360.] .

[18] [et saepius recognitae ac translatae,] Sacras exuvias S. Amantii (praeter eas quae in hierothecis modo memoratis inclusae erant), sicut et S. Naamatii et S. Dalmatii, saepius recognoverunt episcopi Ruthenenses inde ab exordio saeculi XV usque ad medium saeculum XVIII: videlicet Gulielmus de Turre (an. 1429 – 57), Georgius de Armagnaco anno 1551, Bernardinus de Corniliano (an. 1614 – 45), Harduinus Perefixus (an. 1648 – 62), Gabriel de Palmiaco anno 1673, Philippus de Lusignano anno 1699; quarum omnium visitationum authentica instrumenta in sanctorum sepulcris reperta sunt quando ultimam instituit die 30 decembris anni 1750 Carolus Grimaldi [Ibid., pp. 352, 370.] . Sepulcra haec concludebat crypta quaedam in abside pone sanctuarium, quae memoratur in rotulo anni 1412 et vulgo dicebatur sacellum sanctorum corporum. Cryptam autem effingebat fornix pavimento innixus, qui altitudine minus duo metra cum dimidio patebat, latitudine vero prope solum paulo amplius metra tria. Nullum in eo recessu conspiciebatur altare, sed solummodo tria sarcophaga. Postea bis adauctum fuit sacellulum, anno scilicet 1550 et anno 1692, ac tandem anno 1699, cum locus uliginosior videretur, corpus S. Amantii inde translatum est in maiorem capsam quae in choro ecclesiae supra altare praecipuum eminebat [Ibid., p. 347 – 51.] .

[19] [adhuc ex parte Ruthenae et aliis nonnullis locis asservantur.] Remanserunt ibi S. Amantii exuviae usque ad magnam perturbationem gallicam extremo saeculo XVIII; nisi quod, cum eodem saeculo medio ecclesiam iam ruinam minitantem funditus dirui et reaedificari necesse fuerit, sollemni pompa translatae sunt die 10 ianuarii 1751 ad Fratres Minores et deinde non minore apparatu in ecclesiam instauratam die 9 septembris 1764 [Ibid., p. 368 – 72.] . Sed anno 1793, sicut et aliis innumeris Galliae locis, ita Ruthenae pretiosae capsae, quae sanctorum reliquias continebant, cum aliis eiusdem generis monumentis direptae et destructae sunt, sacraque ossa cum ludibrio proiecta et dispersa. Attamen capita SS. Amantii, Naamatii et Dalmatii a duobus viris collecta et, pace ecclesiae gallicanae reddita, restituta sunt. Nunc exposita visuntur in ecclesia Sancti Amantii, sed humilibus capsis ligneis deauratis in formam sarcophagorum confectis inclusa. Caput S. Amantii adhuc integrum est, nisi quod maxillae superiori dentes desunt [Ibid., p. 374 – 76.] . Alia quaedam ossium eius fragmenta servantur in eadem ecclesia, sed cum ossibus aliorum sanctorum permixta, ac praeterea dens unus tubo cristallino conclusus et os insignius in capsa maiori altari imposita et hanc inscriptionem prae se ferente: De brachio sancti Amantii [Ibid., p. 378 – 79.] . Nonnullas quoque S. Amantii reliquias se possidere gloriantur aliae quaedam ecclesiae; videlicet, in dioecesi Ruthenensi ecclesia vici Villae comitis * et sacellum prope vicum Burnacum *; et extra eam, ecclesia Sancti Amantii de Laguepie, quae olim ad Ruthenensem dioecesim pertinebat, nunc autem ad Montalbanensem, ecclesia Montisregalis * in dioecesi Vivariensi, et ecclesia S. Amantio dicata in civitate Tullensi, quae anno 1699 insignem partem ossium sancti, a Philippo de Lusignano episcopo Ruthenensi concessam, ingenti civium exultatione recepit [Ibid., pp. 379, 441, 456, 465, 468 – 70.] .

[20] [Alia pietatis Ruthenensium erga S. Amantium indicia,] Ruthenensis plebis erga sanctum patronum suum pietatem demonstrat etiam ampla ecclesia, in loco, ut creditur, quo ipse S. Amantius primam basilicam christianam erexit, saeculo XI constructa ac post medium saeculum XVIII funditus instaurata; et addita illi multa pretiosa ornamenta [Ibid., p. 407 – 19.] , inter quae peculiari mentione digna sunt aulaea decorando ambitui exteriori sanctuarii circa medium saeculum XVI confecta et pleraque adhuc servata, in quibus arte textili praecipua miracula S. Amantii exhibita sunt oculis [Ibid., p. 411.] . Demonstrant quoque confraternitas sub S. Amantii patrocinio inde ab anno 1283 constituta, et annua sancti festivitas, magna pompa ac tripudio celebrari solita, cui celebrationi cum satis graves abusus irrepsissent, necesse fuit auctoritate episcopali illis remedium afferri [Ibid., p. 380 – 91.] .

[21] [prodigiis non semel confirmatae.] Hanc pietatem saepe remuneratus esse fertur S. Amantius, non sine manifestis prodigiis. Nimirum a dira pestilentia haud semel ipsius praesidio Ruthenensis civitas servata narratur, singillatim vero annis 1458, 1518, 1628, 1652 et 1721 [Ibid.. p. 400 – 2.] ; immane incendium exstinctum anno 1510 [Ibid., p. 404 – 5.] , et recentius, anno 1826, calamitosa inundatio repressa [Ibid., p. 405 – 7.] . Memoratur quoque anim adversio divinae iustitiae in sacrilegos tres; qui anno 1793, dum in ecclesia Sancti Amantii, quae tunc temporis, ut ferebat misera rerum condicio, vilissimis usibus deputata erat, foenum in fasces colligabant et interea sermonibus impiis et licentiosis sancto insultabant, manu subito apparente et flagello armata acriter caesi sunt et in fugam acti: cuius rei testes, qui scilicet ab illorum ipsorum ore eius narrationem exceperant, plures adhuc his ultimis annis in vivis supererant [Ibid., p. 375 – 76.] .

[22] [Ecclesiae S. Amantii titulo consecratae in Ruthenensi et finitimis dioecesibus,] Extra civitatem Ruthenensem, sed intra dioecesim sitas, non minus quinquaginta ecclesias S. Amantii titulo olim et plerasque nunc quoque dicatas recenset v. v. L. Servières [Ibid., p. 436 – 45.] . Sed et in finitimis Ruthenensi dioecesibus iam pridem sanctum pontificem praecipuo cultu honoratum reperimus. Et in Cadurcensi quidem inde ab exordio saeculi VII conditum legitur coenobium prope Cadurcensem civitatem S. Amantii nomine insignitum, quod a S. Desiderio Cadurcensi episcopo (an. 629 – 54) instauratum et multis aedificiis ac muneribus auctum est, et deinde mox post Desiderii obitum huius (vulgo Saint-Géry) nomen assumpsit [Gall. christ., tom. I, p. 155; Servières, p. 452 – 55.] . Praeterea in eadem dioecesi aliae ecclesiae septem S. Amantii titulo dedicatae sunt, quarum sex nunc, ab anno scilicet 1808, subiectae sunt sedi episcopali Montalbanensi [Servières, p. 455 – 56.] . Sex etiam ecclesiae in dioecesi Albigensi S. Amantium principalem patronum agnoscunt [Ibid., p. 456.] ; in Montispeliensi vero, cui nunc adiunctae sunt dioeceses olim Biterrensis et Lodevensis, ecclesiae duae et praeterea sacellum rusticanum, ad quod saepe piae peregrinationis ritu accedere solent viciniorum locorum incolae; in dioecesi Nemausensi item duae, praeter alias duas iam destructas; denique in dioecesi Sancti Flori quattuor, et una in dioecesi Mimiatensi [Ibid., p. 458 – 60.] .

[23] [et etiam in remotioribus] Remotiores etiam quaedam ecclesiae S. Amantii titulo consecratae sunt. In dioecesi Vivariensi florebat olim prioratus Sancti Amantii a Thermis, cuius ecclesia, S. Amantii titulo decorata, anno 1562 a protestantibus destructa est et numquam reaedificata; sed in loco quem occupabat crux erecta est, quam usque ad nostros dies invisere consueverunt multi pii fideles ad praesidium S. Amantii implorandum, praesertim pro sanatione puerorum, et multa ibidem miracula in hoc genere impetrata narrantur. Nunc autem ad vicinam ecclesiam vici Montisregalis, unam ex duabus parochialibus quae antiqui prioratus ecclesiae substitutae sunt, eodem sensu pietatis erga S. Amantium et non minore impetrationis fructu concurritur; in altera autem parochia, vici Laurac, ecclesia ante paulo amplius quinquaginta annos constructa et S. Amantio dedicata est [Ibid., p. 460 – 65.] . — In dioecesi Aginnensi quattuor olim, nunc tres ecclesiae parochiales S. Amantium patronum venerantur, una in dioecesi Tolosana, una in Aniciensi, quattuor in Virodunensi, praeter aliam quae olim in ipsa civitate exstabat, nunc autem ad profanos usus redacta est. In Tullensi quoque civitate quondam visebatur ecclesia Sancti Amantii, quae et prorsus instaurata est saeculo XVIII, at decurrente praesente saeculo XIX solo aequata [Ibid., p. 465 – 71.] . Quibus adiunge sacellum quoddam in dioecesi Avenionensi, de quo paucis sermo erit ubi ad diem 5 agemus de S. Amantio inter praetermissos. — Denique et nostris diebus in Iaponia a quodam christianae fidei praecone, e Ruthenia oriundo, ecclesia ipsius opera constructa sub S. Amantii titulo dedicata est [Ibid., p. 471. — Inter monumenta ad cultum S. Amantii Ruthenensis spectantia perperam computarant scriptores Galliae christianae coenobium Sancti Amantii in Buxia (tom. I, p. 197), sed hunc errorem emendarunt ubi de ipso hoc coenobio diserte egerunt tom. II, p. 1035).] .

[Annotata]

* Villecomtal.

* Bournac.

* Montréal.

I. VITA S. AMANTII AUCTORE ANONYMO.

Amantius, Ruthenensis episcopus (S.)

BHL Number: 0351

Edita ex codicibus 1. Par. lat. 17002, saec. XI; — 2. Par. 3809 A, saec. XV; — 3. Par. 3820, saec. XIV; — 4. Par. 5406, saec. XIV; — 5. Brux. 9289, saec. XI extr.; — 6. Par. 5308, saec. XII; 7. Par. 5278, saec. XIII; — 8. Brux. 207 – 8, saec. XII; — 9. Par. 5289, saec. XIV; — 10. Par. 14651, saec. XV; — 11. Brux. 11987, saec. XVI; et ex — L. editione Labbeana. — Cfr. supra, Comm. praev., num. 1 – 3.

N. B. Ubi aliqua varians lectio communis est toti seriei codicum 5 – 11, illam inter variantes lectiones singulis capitibus subiectas notabimus uno siglo B, nullo adiuncto numero.

Incipit [om. 5, L, septimo idus februarii 9, pridie nonas novembris 11.] vita [prologus de 2; (I. v.) In festo 2, om. 4.] sancti [beatissimi 11.] Amancii [hic et deinceps plerumque Amantius 3, 4, B, L; Ruthenensis add. 11.] episcopi [Ruthenensis add. 4, L.] et [(ep. et) om. 9, 10.] confessoris [(et c.) om. 4, 5, 8, 9, 11.] , cuius celebratio est kalendas novembris [(cuius nov.) om. 2, 3, B, L, pridie nonas novembris. Ex gestis eius 4; eleganter exsecuta add. 11.] .

Incipit prologus [(I. p.) om. 2 (cfr. supra not. 2), 4, B; prologus L.] .

Praeclaro [(Praeclaro, etc.), tot prol. om. 4, B.] succumbet [succumbit 3, L.] oneri pauper ingenium, tamque [que om. 2; tamquam 3.] immensae rei sermo sterilis et ab omni scientiae [scientia 3.] fecunditate ieiunus non sufficit. Quamlibet ergo infirmis [infirmus L.] umeris [sunt add. 2.] imposisitum onus oboedientiae amore [nunc (amore om.) L.] suscipiam. Ignosce, quaeso, lector, cum dissonam manibus paginem [paginam 3, L.] sumpseris, cum aures tuas murmur indoctum garrulo stridore percusserit; quia non [(quia non) quoniam 1.] minus culpae est non paruisse ut [cum L.] possis quam praesumsisse quod nescias.

Incipit [Sequitur 3.] vita eiusdem [beatissimi Amantii episcopi 3, sancti Amantii episcopi et confessoris, cuius corpus quiescit urbis Rotene, et est celebratio ipsius kal. novembris 2. cum miraculis L; (I. v. e.) om. 4, B.] .

[1] [S. Amantius, Ruthenensis episcopus creatus, omni virtutum genere claret.] Igitur [om. 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11.] beatissimus [beatus 4.] Amancius [episcopus add. 9.] Rutenae [Ruthenae 3, 4, B, L; quondam add. 6 – 9.] fuit urbis [(f. u.) u. f. 4, u. quondam f. 5, 10, 11.] alumnus [civis 2, B, om. 6.] ortu [ortus 6, 7, 10, ordine et 9, om. L; (a. o.) o. a. 4.] , vita pastor [et episcopus add. 4.] , nunc felici [semper 4.] patronus excessu [excessus 1, 2.] est [om. 10; (exc. est) om. 4, est exc. 11; (p. c. e.) est p. exc. L.] . Qui in primaevo aetatis [suae 2.] flore abruptis saeculi laqueis militiam Christi perseverantiae definitione [diffinitione 2, distinctione 3; (p. d.) perseveranter 4, diffinitione perseverantiae 5, perseveranti diffinitione 8.] suscepit et vitia, quibus pulsatur humana fragilitas, patientiae [abstinentiae 3.] virtute [iustitiae 1.] calcavit, inanes [(inanes — subiug.) om. 3, B.] curas longe [a se add. 4.] reppulit, motus animi [audaciae L.] constantiae frenis tenuit et cogitationum inter se colluctantium rebelles tumultus [(r. t.) rebellis tumultis 1, 2.] mentis imperio subiugavit. Qui beato fervens proposito et felicium meritorum splendore conspicuus [et add. 3.] , sacerdotii culmen et sublimis cathedrae sedem emeruit [promeruit, 2, 4, B (om. 5) L.] , gessitque [que om. 4, L.] mentem [mente 1.] fastigio [fastigium 1, 2.] honoris [honorem 1.] sui [(h. s.) s. h. 5, 8, 11.] parem [pare 4] . Nihil [(Nihil-gravitate) om. B.] in eo fuit dubium, nihil duplex [(N. in eo f. dub. n. dupl.)om. 2.] , nihil varium. Fuit namque in eo [sancto Amancio 4.] perfecta humilitas, prompta misericordia, indefessa liberalitas, sancta simplicitas. Fuit in vigiliis laudabilis, in ieiuniis fortis, in remissione mansuetus, in colloquiis dulcis [sedulus 3, L.] , in conflictatione [conflictione 3.] lenis, in iniuriis mitis [(in ini. m.) om. 4.] , in tribulationibus patiens, in prosperis moderatus, constans in tristibus [vultu hilaris add. 3.] , in blandis severus, mitis in asperis, nec pudore libertas caruit nec iucunditas gravitate [(Nihil-gravitate) om. B.] . Nunc [ergo add. 8; (Nunc, etc. usque ad fin. num.) om. 4.] brevi stilo pauca virtutum eius perstringam [perstringamus 5.] insignia. Dabit Dominus [(D. D.) praestante Domino B.] oratione [per orationem 2, 8, 9.] beati antistitis [(G. a.) Amantii 3.] dicendi vires [(o. b. a. d. v.) d. v. o. b. a. 5.] , qui divitias bonitatis suae sine ullo defectu scit effundere et nescit, cum effuderit, vacuare [vacuari 6, 7, 9, 10, 11, variari L.] .

[2] [Reum, capitali poenae addictum, prodigio liberat.] Igitur cum in praedictae [Ruthenae add. 4.] urbis foro consedisset praeses altior et [om. 3, 4; (a. et) altiori 5, 9, 10, 11, L, altiora 8.] ceteris [om. 8.] sede sublimior, et [quendam add. 5, 10, 11.] nefarii facinoris [(n. f.) om. 4, f. n. 5; quendam add. 8.] reum ultimo crucis supplicio et extrema patibuli poena [(p. p.) poena pat. 8, 10, 11, L.] damnasset, properat [prope erat 8.] beatus antistes [antistes 1; Amantius add. 3.] ad forum, petit [petiitque 8, petiit 6, 7, 9; (ad f. p.) petiit forum et 10; itaque add. 9.] a praeside [(a pr.) praesidem 8.] vitam iam [om. 8, reo 9.] metu praemortui [praemortuo 9; sed add. 4, 8, 9, 11, L.] ; non [om. 2 (sic), nec 3.] impetrat [impetravit 8.] . Iterat preces [(I. p.) Item ad preces convertitur 3, om. 8.] ; sed [(sed-ferv.) om. 6 – 10, orationem apud surdum principem perdit (petit 5), 5, corr. 11.] mens superbo [superbi 2, L, superba 4.] dura [dira L.] fastu [(d. f.) om. 4.] non frangitur [immo add. 2, sed add. 4, L.] , acrior [acriore 2, 4, L.] fervescit [effervescit 2; ira add. 4, L.] . Itaque antistes [antestis 1, om. 5; Amantius add. 3, 4; ad add. 11.] cellulam repetit [(c. r.) cellam repedat 4, 11.] , terrae prosternitur, fundit preces, suspiria geminat [ingeminat 2, 4, 5, gemina emittit L.] , tundit crebro verbere [om. 8, ictu 9.] sanctum pectus, petit [petiit 3, petiitque 8.] a Domino [(a D.) Dominum 6 – 10.] quod a praeside obtinere nequiverat [(o. n.) n. o. 4.] . Digna [ergo add. 8.] ilico praesidem meritis [immitem L.] poena percellit [(p. i. p. perc.) praeses immitis poena percellitur (percutitur 8) 2, 3, B, poena praeses (immitis om.) percellitur 4.] . Nam cathedrae [in cathedra 4, 8, L.] , cui altius [altior 4, L.] insederat, miris repente modis adfigitur [affligitur 3, 4, L.] ; deserit [deseritur 9; enim add. 8.] calor ossa [om. 8, 9.] vitalis [(c. o. v.) o. v. c. 10, L.] , et soluta nervis rigentibus membra officium, quo animae famulantur [famulabantur B, L; (q. a. f.) famulandi 4.] , amittunt [amittit 6, 7.] . Ad cellulam [cellam itaque 8.] beatissimi [beati 4.] viri concurritur: ab oratione pater [om. B.] consurgit, ad forum progreditur. Sensit [que add. 8.] adventum viri praeses, magna iam sui parte praemortuus. Amissi [om. 8.] itaque redduntur sensus et [om. 5.] famulantia usibus suis [om. 8.] in [ad B.] vigorem pristinum redeunt membra. Redditur ergo salus praesidi [(s. p.) p. s. 10, 11.] , vita [que add. 8, reo add. 5.] damnato [et add. L.] ; quicquid vel [aut 3.] ille admittendo [amittendo 2, 3; (i. a.) a. i. 3, B.] vel hic non dimittendo contraxerat [(quicquid-cont.) om. 8, 9; pia add. 3, B.] , Domini miseratione conceditur [diluitur 10, 11; (quicquid-conceditur) om. 4.] . Denique donata [condonata 3, 4, B, L.] est reo vita [(r. v.) v. r. 10, 11.] cum crimine [(v. c. cr.) c. cr. v. 9; et add. 4, L.] , praeses [que add. 8. — Deinceps, ut supra monui, fere iam non notabo lectiones variantes quas singulares exhibent singuli codices 4, 8, 9, sed eas tantum quae horum alicui cum alio sunt communes vel si qua in eis sunt praetermissa.] meruit veniam cum salute a.

[3] [Idolum, ipso orante, fulmine conteritur, et eius fragmenta in diversas partes dissipantur;] Non longo post tempore sequitur [non add. 1, 2, 3.] longe [om. L.] clarior virtus et tanto par merito. Erat namque haud longe ab urbe [in add. 4, L.] altiori baside [base 9, basi 10.] eminens simulacrum b; quo in [(quo in) in quo 5.] loco mira multitudo gentilium [(m. g.) g. m. B.] confluxerat [confluebat 4, L.] . Itaque cum [dum B (praeter 5).] daemoniis [daemonibus 10, 11; mortibus add. 5, 11 (mortes corr. 11).] pecudum [pecudem 1; carnes add. 4, 5, L.] vel [om. 4, L.] suis [suum 3, 11; porcorum potius add. 3, potius add. B.] mortibus [moribus 2, 4, 6, L, motibus 10, 11.] litant, dumque [que om. 3; cuncti add. corr. 11.] refecti [referti B (pr. 10), L.] epulis [poculis 6, 7; et add. 4, L.] , vino pleni, cantu perstrepunt c, beatissimus sacerdos [Amantius add. 3.] advenit; vidensque exsultare infelicem plebem omni luctu graviore laetitia [(o. l. g. l.) laet. o. luctu gr. 5.] , trahens imo ex [et 1; (imo ex) ab imo 2, 6, 7, L, imo 5, 9, 10, 11, ex imo 8.] pectore longa [om. L.] suspiria, a [eos a 5.] sacrilegii impio scelere [eam add. 4, L.] pio hortamine revocare [populum add. 8, 9; (p. h. r.) r. p. h. 5.] pertemptat. Sed semper [(semper, etc. usque ad finem sententiae) om. 4.] invisa ignaviae [ignavis 8.] sunt remedia [(s. r.) r. s. 2, 3, B (pr. 5), L; (i. s. r.) s. r. i. 5; salutis add. 8, L.] : quae [qui 8.] perire [om. 6.] arbitrio suo quam alieno servari [servare 1, 3, salvari 2.] consilio [(a. s. c.) alienum servare consilium L.] mavult [malunt 1, 2, 3; magis volant 8.] , et modum utilitatis [utilium L.] ad modum [(et m. u. ad m.) immo dum utilitates (utilitatis 7) animo (animae modo 6, 7), 5, 6, 7, in modumque (que om. 9) utilitatis mollitiem 8, 9, in modum utilium (utili 10) in (eras. 11) commodum 10, 11.] voluptatis [voluntatis 2, propriae voluntatis 8, 9.] examinat [examinant 1, nititur retorquere L.] , blandaque [que om. 5.] et [om. 6, 7, 8, 10, 11.] noxia [innoxia 6, 7, 8.] pro [prae 1.] rectis ac necessariis habet [habent 2, 3, 8.] . Totis ergo [om. 4.] furoris [furore 1, 2.] stimulis in iniuriam sancti viri seditiosum [(in i. s. v. s.) om. 4, L.] vulgus exarsit; cum [Cumque 2, Qui 4, Tum 8, 9, Mox 6, 7, sed L; pia add. 3, B (ille pia 6, 7).] ille adversum [adversus 3, B.] saevientes arma corripiens [arripiens L.] , repetit cellulam, terrae prosternitur, fundit uberes pro hostibus fletus [preces L.] , geminat [ingeminat 2, 5, 10, 11, L.] pro inimicis alta suspiria, petit [petivit 7, 9, 10, 11, petiitque 8.] vitam in necem suam [(v. in n. s.) ut sine nece sua B, et cfr. not. seq.] vel certe in propriam saevientium [(in p. s.) propria saev furor decideret 5, propria (poena 9) saev. frangeretur simulacrum 8, 9; (vitam-saev.) illis vitam qui in necem suam (certe add. L) saeviebant 4, L.] : nam illam [ille 5, 10, 11, L, om. 8, illa 6, 7, 9.] , qua [quo 5, 10, 11, quod L.] coronaretur, optabat, pro hac [his 11, (pro hac) ideo L; (nam-hac) om. 4.] ne punirentur impii, pia apud misericordiam Domino regi [(D. r.) Domini 4, L; (m. D. r.) misericordiae regem 3, Dominum misericordem (misericordiae 6) regem 6, 7, misericordem regem 8, 9, 10, 11; (pia-regi) apud misericordem regem pia 5.] vota fundebat. Non [enim add. L; totam sententiam om. 4, B.] minor animi virtus est, pro inimico exorasse Dominum quam procubuisse pro Domino, pro persecutore fudisse preces quam effudisse animam innocentem, vicisse [ulcisci 1.] antistitem sese cum precaretur pro hoste quam martyrem [hostem add. 3.] peremisse cum moritur. Post longa itaque suspiria, sanctum [beatus Amantius suum 3.] elevans caput, si [vidit quasi 5, an quasi 9.] nubes aliqua ab oriente consurgeret, qui prope adstiterat [assistebat 10, 11, astabat L.] puerum [(q. pr. a. p.) puerumque q. pr. a. 5.] d rogat [interrogat 4, 5, interrogabat 6, L; si et ipse quam intuebatur nubem videret add. 5.] . Nullam ille [(n. i.) i. n. 5; se add. 2, 4, 5, L.] videre [videri 3, 5, 10, 11.] respondit. Rursus beatus pontifex [Amantius add. 3.] terrae prostratus ingemuit [suspiravit 5.] . Erectoque [que om. 3, erectumque 6, 7, 10, 11.] iterum [idem 1, 8, itidem 2, om, 5, 7, item 10, 11.] a terra capite [caput 6, 7, 10, 11.] , eadem quae [voce qua 3; (e. q.) eundem quem 2.] prius famulum [famulus 3, famulo 4, a famulo L.] sciscitatur [excitatur 1, excitat 2, suscitatur 3, L.] : videri [videre se 4, 5, viderique 8, videre L; nullam add. 8, 9.] , ut prius [(ut prius-videri) om. 1, 2, 4, L.] , famulus negat [respondit 8, 9.] . Cumque tertio sancta terrae membra prosterneret, ait [puer 5.] , cui iniunctum id operis [(ini. id o.) id o. ini. 10, 11.] fuerat, nubem ab oriente pertenuem exiguamque videri [(ut prius-videri) om. 1, 2, 4, L.] : scilicet [Ilico 9; (v. s.) videre scil. 3, videns 5; se add. L.] credidit [homo Dei add. 9.] quod futurum [sanctus antistes add. 5.] praeviderat. Ab humo ergo [om. 5, 9.] homo vere [om. 3, B, L.] Dei [(h. v. D.) om. 9, D. h. L.] consurgit [consurgens L.] , et caelum, quo [a quo 2, de quo B (unde 10, 11), cui L.] numquam mente defuit [defuerat B (aberat 5); (de quo-def.) om. 4.] , intuetur. Tegitur [Igitur 8, 9.] repente [adveniens add. 8.] nubibus [nubium 8, nubilus 9.] dies [et add. L.] ; mox diabolo [diabolum 6, 7.] exitium ferens [(d. e. f.) om. 4.] terribili [Terribilis 4, L; namque add. 5.] tonitruum [tonitru L.] fragore [fragor 4, L; (t. f.) sonitu fulmen B.] increpuit, pariterque [que om. 2.] infelicium [om. 4, infelix B, L.] simulacrum ferit, dividit dispergitque [et dispergit 8, 9, L; (f. d. d.) quod fuerat dividitur, dispergitur 6, 7.] . Fertur [ferturque 4, 6, 7; et fertur 8.] per aera lapideum [lapidum 5, 6, 7, 10, 11.] sacrilegorum numen; quod ita diversa in parte [(d. in p.) diversas in partes 4, diversam in partem 10, 11, L.] ultricis procellae turbo deiecit, ut partem nunc eius Lauterna [Lauerna 19, 11; nunc add. L.] * teneat [om. 6, 7.] rivus [(p. n. e. L. t. r.) om. 2; et add. 3.] , partem [vero add. 4, L.] Avarionis * habeat ripa [(A. h. r.) h. r. A. 5.] fluminis [in add. 4, 5, 10, 11, L.] , testimonium virtutis perpetuo servatura; partem [(s. p.) servatur a parte 6 – 9; quoque add. 4, L.] ab urbe procul patens retinet [retentat 6 – 10, retineat 11.] campus e, rem [opus 10, 11.] tanti miraculi visibus [usibus humanis L.] ingerens, admirationi [admirationem 2, B (pr. 5), L.] praebens [et add. 4, 8, 9.] , memoriae [memoriam 4, 6, 7, 10, 11, L.] repraesentans.

[4] [unde multi Ruthenenses convertuntur ad Christi fidem.] [tot. cap. om. B.] . Itaque, ut saepe, divina providentia verberat [verberet 2, 3.] impios; misericordia percellens [(m. p.) ne eos perderet 4, om. L; sedadd. 2, ut add. 4, L.] , animae morbos [morbum 2, 4, L.] corporis afflictione [afflictatione L; (a. m. c. a.) om. 3.] componit [ponit 3, sanaret 4, sanet L.] , et de adversis remedia praeparans, salutem infirmitate [infirmitati 1.] restituit [(et de adv.-restit) om. 4; ideoque add. 4, L.] ; sacrilegam plebem percussit ne [ut L.] perderet [eam add. 2, 4, L.] , et pia manu inflixit vulnera ne [ipsam add. L.] puniret. Fuit [totam sententiam om. 4.] ergo praesens poena non ultio sceleris, sed medela peccati; quae perimeret [praevenerat 1, perimerat 2, peremit 3.] peccatum, coerceret [coercuit 3; et add. 2.] peccatorem [et add. 3.] , exstinxit crimen auctore servato, obortaque simul est [om. 2.] ex dolore salus, ex ira remissio, multis * ex [om. 3.] vulnere [(ex v.) om. L.] . Nam ut simulacrum fulmine ictum [ictu 4; (f. i.) fulminis ictu L.] dissiluit, statim quibus inerat iuventae robur, quique medio vitae de limine [(m. v. de l.) de media nocte L.] vergebant in senium, auditu obstrusis auribus caruere; iunior [vero add. 4, L.] minusque nocens aetas mansit incolumis [sed add. L.] , hi quibus altius serpens [serpentinam L.] virus [om. 3.] inaluerat [incaluerat 2, L, inoleverat 3.] feriuntur [(hi quibus-fer.) om. 4.] . Quos ergo ad [in 3.] fidem praedicatio sancta non moverat, insignis miraculi virtus impellit. Ad beatissimum etenim [om. 1.] virum concurrunt, facinoris veniam expetunt et merentur, amissos [admissos 1, 2.] repetunt sensus atque percipiunt [recipiunt 3.] , sitiunt [sentiunt 3, 4, L.] sacri [sani L.] fontis fluenta vel [et 4, L.] hauriunt. Discessit ergo vulnus illatum [ullatus 1.] ut [om. 3, L.] curavit [curatur L.] , inventam [inventum 3, L.] nec ultra emendationem verbere suis insedit [(v. s. i.) verbera illis contulerunt L.] . Sic Dominus noster [nostri 1.] fidelis oratione servi antiquam putredinem ulcerum curavit, vulnera [vulnere 1, 2, 3.] sanavit, flagella [flagello 2, 3.] lenivit [linuit 1, linivit 2.] , iram terrore [terrorem; (i. t.) ira terreret 1.] compescuit. Ita ergo [om. L.] divino munere bellator egregius opimam [opem 1, 2, om. 4, L.] praedam inimico [diabolo 3.] abstulit, intulit [intulit 4, L.] caelo, detraxit hosti, auctori restituit: captivos enim reddidit libertati praedone captivo, vitaeque mortuos mortis auctore prostrato [restauravit add. 4, restauravit. Et add. L.] . Ilico [totam sententiam om. 4.] de penetralibus cordis sacrilegii [sacrilegi 3, L; peccati add. L.] maculas Christi amor [amore 1, 2, L.] reppulit [raepuli 1.] , fides abstraxit, unda purgavit, et nivalis [nevalis 1, spiritualis 2.] simul [(n. s.) validissimus L.] candor terrenum spiritalemque hominem [(t. s. h.) terrenos homines spiritali L.] fidei [fide 1.] velamentum [amictum 3, velamento 7.] induit [vestivit 3.] . Sic [que add. 4, L.] pastor egregius fidelisque servus, evangelici praecepti memor, commissa sibi a Domino [talenta add. 2.] felici faenore multiplicata restituit.

[5] [Plures, in sanctum iniurii, divinitus puniuntur; sed deinde ad paenitentiam conversi, eius benigna intercessione veniam impetrant;] Aliquantulum [vero add. 4, L.] post haec temporis fluxerat, cum [et 4, L; ecce add. (supra lin.) 11.] praecepit [praeciperet 2.] duobus sanctae [om. 11, L.] ecclesiae [(s. e.) sancta ecclesia 1, om. 4.] famulis ut in flumine, qui [quod 3, 4, B, L.] iuxta urbem praeterfluit, paucos pro advenientibus pisces caperent. Haud mora,praeceptis oboediunt, pisces capiunt, lina [ligna 4, 7, 8, 9, vel ligna supra lin. 6.] legunt, ad urbem remeant. Quos milites, qui in praesidio aderant [erant 10, 11, L.] civitatis f, redeuntes offendunt. Hi [His 5, Qui 11.] hostili ritu vi [septi 2, 6, 7, 10, 11, L, septem 5, 8, 9; (redeuntes-vi) om. 4; potiuntibus aliis add. 11.] piscibus potiuntur [(p. p.) pot. pisc. 10, 11, L, piscibus spoliant 4, de piscibus violenter abripiunt 5.] , eosque male multatos flagris [paene add. 3.] relinquunt exanimes. Ad sacerdotem [(eosque male-ad sacerd.) et iniuriis afficiunt 4.] famuli redeunt [(f. r.) r. f. 3.] , et quae his [iis 2, 4, 8.] simul [(h. s.) sibi 5.] ablata inlataque fuerant testis luctus edocuit [denuntiat 6, 7.] . [videlicet: milites, qui illius famulis pisces abstulerant;] Beatus tamen pontifex [Amantius add. 3; ex add 3, de add. 5.] amissis non doluit ex contemptu [sed add. 4, 8, L.] , afflictis congemuit ex affectu. Illic [Illinc 10, 11, L, Ilico 6, 7, 8.] constantiam rigor [vigor L.] tenuit [(c. r. t.) r. t. c. l.] , hic [hinc 10, 11, L, et 8] lacrimas pietas [om. 10, 11.] fudit: felix cum vicit [(c. v.) convictus 1, convincit 2.] contemptu [contemptus 1, contemptum B (pr. 10, 11).] , felicior cum victus affectu [(c. v. a.) convictus affectus 1, 2.] est [(felix cum-est) om. 3, 4.] . Domum interea milites repetunt [(m. r.) r. m. 3.] , nituntur praedam edomare [edomari 6, 7.] flammis [ignibus 6.] . Subiecto etenim igne exsultant [exundant, 5, 11.] latices [(e. l.) exultante (aestuante 9) latice 8, 9; sed add. 4, 10, L.] ; novo repente miraculo perdit vim [(p. v.) v. p. 1.] flamma, dissiliens [desiliens B (pr. 10, 11).] et aestuans in cassum furit [fovet 1, fuerit 4.] unda [(f. u.) furibunda B, L; (a. in c. f.) furibunda in c. a. 5.] , miroque repente [domum add. 1 (sic).] modo durantur [durascunt 3, indurantur 4, L.] magis flammis pisces, lege mutata [(l. m.) leges mutantur 2.] naturae, et [Tunc 5.] intractabiles durique sensus tanti novitate miraculi [(t. n. m.) tantae novitatis miraculis (miraculo 8, 9) 5, 8, 9.] molliuntur. Interea milites ad [a 1.] sacerdotem [Amantium add. 3.] concurrunt, direpta referunt, genibus adhaerent, veniam facinoris petunt. Ignoscit mens pietate promptissima [prompta L.] , donat [donatis 8, donato 9; his add. 5, 6, 7, 9, corr. 11, eis add. 11, L.] crimen [discrimen 10 (sic), crimine 8, 9.] cum piscibus. Mox quae direpta [(q. d.) qui direpti 3, 5, 9.] focis [pocis 2, 4, facibus 8, fuerant fascibusque 9, foris L.] intemerata [temerata 1, intemerati 3, 5, 7, 8, 9, pace temerata L.] duraverant [diruerant 2, 3, duruerant L.] , flammis reddunt [redditi 3, 5, 8, 9, reddita 4, reddit 6, 7, redeunt L; (f. r.) reddita f. 10, 11.] , et domantur [(et d.) edomantur 4, B; sequentem sententiam om. 4, B.] . Sic [Hic, 4, L.] beatus pontifex [Amantius add. 3.] oratione sanctissima plebi ferendae necessitatem iniuriae [(f. n. i.) ferendi n. iniuriam L.] , militibus consuetudinem abstulit infligendae [infligendi L.] ; pariterque ultio civium [(u. c.) ultricium L.] vis exstincta flammarum [et add. L.] , emendatio militum, quies [ac L.] populo fuit.

[6] [vir potens qui, idolo quodam S. Amantii manu confracto, a gentilibus vocatus, sancto poenas illaturus ad urbem accedebat;] Praeclaris [(Praecl.-succ.) om. 3.] gloriosisque signis [plus add. corr. 11.] stupenda succedunt. Erat [enim add. 4, namque add. L.] in foro [in add. 4, L.] altiori baside [basi (vel base) 2, B.] eminens simulacrum, quod [qua 1.] vir beatissimus, zelo divini amoris [(z. d. a.) d. a. z. 5.] incensus [succensus 4, 5, accensus corr. 11, L.] , deiecit et [atque corr. 11, L.] confregit. In ultionem igitur numinis sui sacrilegae plebis multitudo consurgit, ac [om. 4, L.] lymphatico [bellatorum add. L.] furore succensa, praesens [et praeses 4, praesuli 6, 7, om. 8, L, praesidis 10, 11.] bellatori [antistiti 4, belli 8, illi 9; Christi add. 4, 5, 8, corr. 11, L (Chr. b).] minatur [minitatur 5.] exitium. Sed vir beatissimus [Amantius add. 3.] mortem non metuit [timuit 3, 10, 11, L.] , vitae amore servato [om 4, B, L.] ; neque enim fas erat fortissimum bellatorem [illatam et 8, et 9; (f. b.) om. 4.] praesentem timere mortem, qui [quia 10, 11; iam add. B.] aeternam [pro aeternis 8, 9, aeterna 11.] praesentium rerum contemptu [eam add 8, 9.] calcaverat [meruerat 10, 11, L.] . Itaque plebs misso [in add. B.] rem [Rotenem 10, Rothenem 11; (m. r.) in r. m. 6, 7.] nuntio [(m. r. n.) misit nuntium 4, L.] viro [om. 10, 11.] cuidam [quodam 8, 9.] , Honorato nomine [(H. n.) om. B.] , defert [differt 8, 9, refert 10, 11.] , qui erat in [illo L; illo add 6 – 9.] tempore [(in t.) imperator 10, 11 (corr. eo tempore).] natalium [suorum add. 8, 9.] splendore, honorum [honorium 1, 2, honore 3, B.] titulis, opibus et [om. B, L.] auctoritate, ceteris longe praestantior. Contrahit hic [is 5; suorum add. 10.] servulorum [servorum 2, B; (C. h. s.) Hic contra servorum Dei 8, E contra hic servorum 9; servitia atque add. 1.] solatia [solatio 9, 10, 11, auxilia corr. 11; esse Deo, qui invectus add. 2, sede invectus add. 7 – 11, sede invectus curili add. 5, 6, corr. 11.] , urbem protinus [sede invectus curuli add. L.] petit; et iam emensus [per immensum 8, 9.] iter, dira [dire 4, L, diri 10, 11 (corr. dira).] fremens [ira add. corr. 11, dira add. L; (iam-frem. et) om. 3.] et extrema minitans, urbi [(m. u.) moenitans ubi 1.] aderat. In medio tamen portae [urbis 10, 11 (corr. portae).] pridie beatus [beatissimus B (pr. 10, 11).] pontifex [Amantius cum add. 2.] orationem ad Dominum terrae prostratus effuderat [fuderat 4, 10, 11, L.] . Quo in loco miro stupore haesere [inhaesere 6, 7.] biuges [iuges (spatiolo vacuo in capite vocis) 6, 7, bigae hominis (om. 4) illius animalia 4, L.] et ut insensibilia riguere signa [simulacra 5.] . Nihil agunt stimuli [famuli 1.] , nihil [nil 1, 6, 7, L (etiam superius).] verbera saeva proficiunt g. Cum [Ergo 8, Tunc 9, Tum 10, 11; autem add. 4, L.] vir ille, insignis miraculi novitate [(m. n.) n. m. 5.] perculsus, ad beatissimum virum [Amantium add. 3.] unum ex necessariis mittens, rogat [rogavit L.] ut pia eum [om. 1, dignanter corr. 11.] oratione absolveret, quem meritis quasi vinculis nexuisset. Haud mora, sacerdos [Amantius add. 3.] advenit; carpento [carpentem 1, carpentum 4, L.] divolvitur [devolvit 3, devolvitur 4, 5, 9, 10, 11, L.] persecutor, adhaeret sanctis [sancti 9, L.] genibus, rigat [irrigat 8, 9.] pedes lacrimis, peccatum fatetur, petit auxilium [remedium corr. 11; et add. 4, L.] . Vix verba compresserat [compleverat 4, 9, L (et om.).] , et animalia, quae ut durae cautes riguerant, recepta caelitus [celticis 1. Reliqua usque ad fin. cap. om. B.] mobilitate praeceptis oboediunt. Dumque sanctis orationibus natura nunc mutatur, nunc redditur, mens fera prius et Deum [dominum L.] , ut [de add. L.] duris cautibus orta [(ut d. c. o.) om. 4.] , non sentiens, subito fidei igne succenditur. Ilico maculas peccatorum unda diluit salutaris, et incredulitatis nube discessa [detersa 4, L.] , clarum pectori lumen infudit [infunditur 4, L.] h. Interea unus e [de 3, ex 4.] famulis cursu praepeti fit dominae tristis nuntius. Quae repentino luctu perculsa, monilia proicit, vestimenta disrumpit, scindit crines genasque [que om. 3.] dilacerat [lacerat 3.] , inrigat fletibus vultus [vultum 4, L.] , ac tunso pectore suspiria aegra profundit [perfudit 4, perfundit L.] , et nunc confractum mixtumque pulveri [pulvere 1.] deum [dominum 4, L.] suum, nunc amissum quasi coniugem deflet. Turbatur domus, iunguntur planctibus dominae lacrimae famularum. Ad urbem mox properat, et turbata conlisaque gerens ora, femineo simul [vel add. 3.] furore vel planctu adgreditur sacerdotem. Quae ut serenitatem verendi vultus inspexit, subito pavore contremuit, glorioso [itaque add. 2, 3, 4, L.] statim fidei calore succensa, genibus provolvitur sacerdotis, et daemonia, quae [qui 1.] dementi [decenti L.] prius superstitione coluerat, laudabili exsecratione condemnat [Ipse vero add. 4, L.] . Ilico eam labe culparum emundans, vitae aeternae sacer undarum partus effudit [(s. u. p. e.) baptismi lavacro perfudit 4, lavacris perfudit L.] . Sic [que add. 4, L.] beatissimus pontifex [Amantius add. 3.] , infelicem praedam a [ac 1, et 2, 3, de 4, L.] faucibus diaboli abstrahens, fecit feliciter suam.

[7] [latrones, qui ecclesiae a sancto praesule constructae ornamenta diripuerant;] [Tot. cap. om. B.] Venere [Venire 1, 2, Venerunt 4, L; quoque add. 3, 4, L.] quondam [quodam 1, 2, 3, (suppl. die?)] duo viri [om. 2.] ad urbem, infelicem vitam atroci [om. 4, L.] degentes [gerentes, 4, L,] in scelere. Tegunt itaque funesta [fures 3.] demissis [dimissis 1.] vultibus corda, et extortis fletibus, immo et [om. 4; (immo et) et imo L.] pectore adtractis [abstractis 4, L.] suspiriis, ac [om. 4, L.] vilium vetustate pannorum pauperes se esse [(p. se e.) e. p. (se om.) 3.] mentiuntur. Tribuuntur [eis add. 4, L.] necessaria victui, et simulatae miseriae miseratione piisima subvenitur. Deflent itaque vim sese frigoris ferre non posse [tandem add. 4, L.] : intra septa recipiuntur ecclesiae. Vix [quae add. 4, L.] corda mortalium quies prima grata curarum oblivione laxaverat, cum illi dimittunt pauperes, redeunt in latrones [(dim. p. r. in l.) ita 3, dimittuntur in latrones 1, 2, (voces autem pauperes redeunt reiectae sunt paulo inferius; cfr. not. seq.), committunt (admittunt L) latrocinium 4, L.] , et sacra, pro nefas, pollutis manibus [pauperes redeunt, add. 1, 2, pallia adeunt 4, L.] vela deiciunt; reseratisque ianuis, gradu concito [concitu 1.] fugam crimine stimulante arripiunt. Qui ita digno caecitatis [caecitate 1, 2.] supplicio feriuntur, ut nefarii oculi, qui indices criminum fuerant, duces esse fugae non possint [possent 3, 4, L.] . Huc itaque et illuc incertos implicant orbes et vacuo noctem [nocte 1, 3.] labore consumunt. Redditur terris dies, agnoscitur facinus, fit ad sacerdotem concursus. Demonstrat beatus antistes [Amantius add. 3.] quos oratione tenuerat, aitque auctores criminis propter [prope 3, 4, L.] pontem, qui proximus urbi est, caecitate [esse add. 4, L.] percussos et vacuo lassos [lassus 1.] itinere consedisse [consedere 4, considere L.] . Ad pontem [ergo add. 4, L.] venitur [itur 4, L.] , reperiuntur nefarii criminis rei; interrogatique quo irent quidve iis esset negotii, aiunt longius sibi pergendum [(l. s. p.) se l. velle pergere 4, L.] , sed [et 2, 3.] cum esset hora fere diei tertia, a coepto [(a. c.) accepto 1 2, 3.] se dicunt itinere opacae noctis tenebris [tenebras 1.] impediri. Ad sacerdotem [Amantium add. 3.] denique pertrahuntur. Itaque cum vir sanctissimus [beatissimus 2, L, beatus 4; Amantius add. 3.] inlatam sibi iniuriam, velut in sublimi positus arce [ante 4, L.] , despiceret, tamen divinae meminerat [(d. m.) licet divini memor esset praecepti 4, L.] , alienas [noluit add. 4. L.] culpas non [om. 2, 4, L.] sine propria virtute castigans [castigari 4, L.] . Nam dempto sacrilegos pallio suo [(s. p. s.) suo p. sacr. L.] bis aut tertio in dorsa [dorso 3, 4, L.] percussit: quod ita altius [in eorum 4, L.] membris insedit ut omni his [ita 2 om. 4, L; (omni his) omnibus 1, 3.] atrocius verbere [verbera 1; sibi esse add. 4, L.] putaretur [reputaret 3.] . Multos [Hanc sententiam (Multos-vindictae) om. 4.] tamen [quoque L.] regulam melioris vitae transgressos sancti tegminis levi tactu ad emendationis sanitatem reduxit; sed semper secundum modum peccati impendebatur cura remedii et pro qualitate culpae vis insedebat [(v. i.) ius inferebatur L.] vindictae. Sic ergo sancti [in add. 2, L.] oratione viri in latebris secundum [sẽm 2, Domini 3, factum 4, L.] animae vulnus fortior morbis [(f. m.) fortius morbi 4, L.] remedia [medela 3, remedium 4 L.] compescuit [ac compescunt 1, sensit 4, L.] .

[8] [fur, qui holera ex eius horto,] Igitur criminosus quidam hortulum [hortum 3.] sancti viri, exiguum quidem spatio [spatium 1, spatiis 11, L.] , laetis tamen conspicit virentem [virescere 10, nitescere 11.] holeribus: ampliabat siquidem [spatio add. L.] loci angustias amoena iucunditas. Statim ergo atroci mente furti [furtim 6, 7.] facinus [mente add. 1, 2.] concepit [concipit L.] . Itaque reddito [redditur B, L.] terris [terrae 8, 9.] occasu [occasus B (pr. 5), L.] diei noctis silentio [silentium 5.] , vix [que add. 5, 8.] corda [fidelium add. 8, 9.] mortalium alta quies dulci [dulce 1, 2.] sopore laxaverat [quieverant 8, obtinuerat 9.] , cum ille, commodum [accomodum 4, L.] fraudi tempus amplectens, prosilit [prosit 1, prosiliit 4, 6.] audacia plenus et scelere [(et s.) ad scelera 4, L.] ; levique impulsu quae obstabant [austabant 1.] cedentibus [cadentibus 6, 7.] , adit [adiit 1, B (pr. 10, 11).] hortulum [horticulum 2.] , holera diripit, abire festinat [sed divinitus retinetur add. 5, corr. 11.] . Nullus etenim [om. 8, que 9, tamen L.] remeanti [remeandi 2, 4, 9, redeundi L.] exitus patet, et ita [(et ita) quia 4, L.] reus tenui [tenuis 1,tenetur 8, 9.] sepe quasi muro vallatur [vallata 1, vallatus 4, 8, L, vallatus tenetur corr. 11.] : exigua namque [om. 4, L.] obstacula velut omni constructa munimine crescere fugienti [sibi add. 4, L.] videntur in molem [molam 1, 2, 4; (in m.) om. 10, 11 (add. corr.).] . Noctis ergo totius iter spatium [(i. s.) inter spatio 6, 7.] hortuli fuit. Interea roseae [rosei 6, 7.] lucis splendor mundum [mundi 6, 7, 10, 11; faciem add. 10, 11.] inradiat faciemque [facieque 2, 3, 4, 5, L,qua 10, 11.] rebus reddita [reddens 8, 9; (roseae-redd.) om. 4.] terris lux reddit [redditur 2, 4, L, redit 5, 9, 10, 11.] . Igitur beatus senex [Amantius add. 3.] in cellulam [cellulis 3, cervula 4 (sic), cellula 5, 9, L, cellam 10, 11.] , ubi spretis somnis [somniis 3, 8; (s. s.) preces (om. 11) insomnis 10, 11.] inertibus [in estibus (in estus 9) B.] noctem [nocte 3, noctis 5, corr. 8, 9, 10, 11.] dulci meditatione et sancto labore transegerat [transigerat 6, 7, transierat 8, 9.] , unum e fratribus vocat, mittensque in hortulo [ita 1, horticulo 2, hortulum 3, 4, B. L.] mandat, ut quem inibi [ibi 2, 4, 10, 11, L, illic corr. 11.] errore lassatum suo [(e. l. s.) s. l. e. 6, 7.] et velut quibusdam artatum vinculis ita [om. 5.] innexum crimine repperisset [repperisse 1.] , attraheret [attrahere 1, 2, abstraheret 4, 9, L, et cfr. not. seq.] . Haud mora [(a. h. m.) h. m. adduceretur 6, 7, 9.] , adit [ivit 3, illum 5, et 7, om. 8, 9.] , reperit [et add. 5.] , attrahit. Adest ilico [(a. i.) Ut vero affuit coram sacerdote 5.] criminosus, furtum in medio [medium 3.] proicit [proiecit 6 – 9.] , pedesque [om. 10, 11, L.] complectitur sacerdotis. Itaque vir [Amantius add. 3.] pietate plenus indulget crimen donatque furtum, monens [monetque 5; eum add. 4, L.] saepe ut usibus necessaria suis [om. 6, 7; (u. n. s.) s. u. n. 5.] potius [(u. n. s. p.) s. p. n. u. L.] petat quam rapiat et [ut 5, 9.] necessaria [(potius-nec) om- 6, 7.] sibi tribuentis munere, non rapinae scelere, conferantur [(et necessaria sibi — conf.) om. 4.] . Sic ergo indulgentia [indulgentiam 1, B.] a sancto sibi concessa [om. B.] viro [om. 4, L, promeruit et add. B.] , discessit.

[9] [et alius, qui mella ex eius alvearibus abstulerat.] Quid [ergo add. 6, 7.] memorem [memoremur 3.] in eodem hortulo [hortulum 1, orticulum 2.] a simili scelesto quodam [quondam 5 – 9, om. L.] mella ab alvearibus [alveariis 5, 6, 7, 9.] nocturno [nocturnum 1.] dempta furto, delataque [dilataque 7, 9.] domi [domum 5, 9, L.] , in picis [pices 1, pisces 2.] prorsus immutata [mutata 4, B, L, mutatam 3, 6, 7.] naturam [(i. n.) n. mutata L.] ; stupuisse [stupuisseque 8, 9, et st. L.] reum admiratione virtutis, cum criminis non [om. B; (c. n.) criminoso 3.] deesset causa et [sed 1, 11.] conscientia criminis torqueret auctorem [(t. a.) a. t. 1.] , cum furto damnum [(f. d.) furtum damno 3.] desuper [superesset 3, 5, 9, 10, 11, esset add. 2, et iniqua mens add. 5; (causa et — desuper) om. 6, 7.] in quaestu [tam 5, in qua (quo 8, 9) maestus (maestum 6, 7) 6 – 11.] atroci maneret in [om. 5.] scelere [(cum furto — scelere) om. 4, L.] ; tandem vero [virum 3, que 5, vere 7, 8, 9, verum est L.] criminosum, alto [altum 1.] mentis stupore [sopore L.] discusso [discussum 4, B (pr. 10), L.] , ad antistitem [Amantium add. 3, fertur add. 8, 9.] properasse [et add. 5, 6, 9.] , rettulisse furtum [(r. f.) f. r. 5.] , sanctisque [sanctique 1.] prostratum vestigiis [vestibus 10, 11 (corr. vestigiis).] , veniam facinoris postulasse; perfacile supplicanti indulsisse antistitem, naturamque mellis non minori reddidisse [redisse 10, 11.] miraculo quam mutasse [mutaret 3; (min. r. mir. q. m.) minoris r. (rediisse L) miraculi fuit quam mutari 4, L; et add. 5.] ; ita reum [rerum 1.] pro [om. 10, 11.] supplicio veniam [veniae 10, 11.] , munus domi [domum B (domus 7, 8, 9), om. 4, L.] rettulisse pro crimine?

[10] [S. Amantii pius obitus.] Dum [Cum 6, 7; que add. 4, L.] his virtutum fulget [fulgeret 4, 5, 8; sanctus antistes add. 4, ipse add. L.] miraculis, beatum gloriosae consummationis [eius add. 4, eius cons. L.] tempus advenit [(t. a.) venit ad tempus 2.] . Sed cum fracta iam aevo membra [(a. m.) m. a. 10, (prius) 11.] deficerent, adflictum emortuumque [et mortuumque 1, 4, mortuumque L.] corpus onus [virtus 5, om. L.] abstinentiae roborabat [laborabat 4, labore erat L.] , et quod [quos 1, om. 2.] natura negaverat, meritum conferebat; fuitque tantus fidei in sancto [eo B.] viro [om. 10, 11.] fervor [(fid. in s. v. ferv.) in s. (eo 5) v. fid. ferv. 5, L, fid. ferv. in eo v. 8.] , ut insatiabili ardore, quo [quod 1, 4, 6, 7, quanto 8, quantum 9.] plus corpori districtionis intulisset [intulisse 1; eo add. 5, et add. 6, 7, 9, tanto 8.] , inferre plus cuperet [cupire 1; et add. 3, 4, B, L.] : ita erant augmenta meritorum [(a. m.) m. a. 10, 11; eius add. 5, 11.] incitamenta profectuum. Amor [Totam sententiam (Amor-fastidium) om. 4.] quippe Dei reficere animum potest, satiare desiderium non potest [(s. d. n. p.) om. 1, 2.] ; sed magis magisque, cum hauritur, sitim [sitem 1.] inflammat: iucunditatis [iucunditate 3, 5 (post corr.), 10, 11, iucunditatem (prius) 5, 6 – 9.] enim sui [suae 1, sua 5, 10, 11, L.] excitat [per add. 8, 9.] appetitum [appetitus 6, 7, 9.] , sed non facit de satietate fastidium. Igitur beatissimus [beatus 4, 5, 6, 7.] Amancius, hac meritorum luce fulgens, terrena [terrens add. 1 (sic).] terris membra commendat [commendans 1, condit 4, L; sed add. 4, L.] , caelestis [caeli 5, 6, 7, caelestia 8.] spiritus celsa conscendit. Illic nunc choris interest [(ch. i.) i. ch. 4, B (pr. 5), L.] angelorum [(n. i. ch. a.) ch. n. a. i. 6, ch. n. i. a. 7.] , hic fulget claritate virtutum [om. 10, meritorum 11; (illic nunc — virt.) om. 8, 9.] ; illic interpellat pro famulis voce supplici [(illic interpellat — supplici) om. 6.] , hic tuetur famulos virtute sublimi; illic petit, hic praestat; illic vota fundit, hic votis respondet [respondit 1, 8. Quae sequuntur usque ad finem capitis om. 4.] ; illic nunc aeterna circumsaeptus [(a. c.) c. a. 10, 11.] micat [emicat 2, 5.] luce, vel meritorum splendore clara [claro 8, L.] vel inlatae crucis [tormentis add. B.] roseo quasi [om. 9, ac L.] fulgore purpurea [purpureo 5, 6, 9, L, purpureus 8.] . Nam et [om. 3, B.] ipse [om. L.] in semet [ipso add. 8, L.] et persecutor vitia exsequendo [(v. e.) exstinguendo v. 3, B.] exstitit [exstinxit L.] et martyr crucifigendo corpus emicuit, adeptusque [que om. 6, 7.] est novum [om. L.] , non morte [mortem 1, L, mortis 5, 6, 7, 11.] , sed carnis mortificatione, martyrium. Et cum sit in conspectu Domini pretiosa mors martyris [(m. m.) mart. mors 8, 9.] , dum beatissimus [beatus 6, 7.] Amancius ipse [om. 10, 11, L; in se add. B (in se ipso 10, 11).] hostem [et add. B.] persequitur [prosequitur 10, 11.] et prosternit, fuit pretiosa [om. 6, 7, 9.] in conspectu Domini mors [(p. in c. D. m.) in c. D. p. m. 5, 6, 7, in c. D. m. p. 10, 11.] viventis. Amen [om. 5, 7, 8, 9, Explicit vita sancti Amantii (episcopi add. 10) 6, 10, Finis vitae beati Amantii episcopi 11.] .

ANNOTATA.

a Aliud prodigium, forte ex Vita romana, narratur in Hist. gall. ms. a S. Amantio perpetratumfuisse exordio praedicationis suae. Il arriva un jour que le saint continuant de leur precher la parole de Dieu, un des principaux de la ville lui dit que s'il faisait monter en haut l'eau d'un ruisseau nommé Lauterne, qui coule au bas de la montagne où Rodés est assis, il se ferait chretien et croirait en Jesu Christ. Soudain le glorieux St. Amans se mit en oraison et demanda trés instamment à Dieu qu'il plut lui accorder sa priere, laquelle etant achevée, d'abor le dit ruisseau detourna son cours ordinaire, monta jusques au somet de la montagne, et entrant dans la ville vint couler aux pieds du saint, et aprés par son commandement reprit son cours et rentra dans son premier canal; ce que voijant le peuple assemblé, étonnés d'un si grand miracle, la pluspart abandonnerent leur idolatrie et se convertirent à la foi chretienne rendant graces à Dieu.

b Nomen idoli fuisse Ruth plures affirmarunt scriptores recentiores; quos secutus v. v. L. Servières fuse de illius specie et cultu disserit [Histoire de S. Amans, p. 131 – 75.] ; respuit tamen opinionem quorumdam putantium inde ortum esse vocabulum gentile Ruthenorum. Quaeres quibus testimoniis vel indiciis nomen istud idoli repertum sit. Duo solum modo allata video. Alterum est descriptio quaedam spectaculorum quae edita sunt ubi anno 1533 Franciscus I rex GalliaeRuthenam urbem invisit; inter quae exhibita fuerunt, apud portam Sancti Cyrici, simulacra duo antiqua, quae gentilium quondam numina Herculem et Ruth repraesentare dicebantur: et hoc est vetustissimum de nomine idoli testimonium. Alterum est antiqua quaedam sculptura in urbe Ruthenensi reperta, in qua hircus lapidi incisus conspiciebatur, et in inferiori parte legebatur vox RUTH. Vehemens quidem, fateor, suspicio mihi animo insedit, traditionem illam de idolo Ruth, cuius prima vestigia apparent saeculo XVI, non alio niti fundamento quam huiusmodi inscriptione, RUTHenensis scilicet civitatis vel civis alicuius nomine posita et in qua, ceteris vocis litteris fere vetustate exesis, solae quattuor primae satis distincte legebantur, et nomen idoli RUTH inde effictum esse, quemadmodum saeculo XVII ab Hispanis quibusdam confictus est S. VIAR ex veteri inscriptione in qua quidam praefectuS. VIARum laudabatur [Mabillon, Museum Italicum, tom. I (Paris. 1724): Iter italicum, p. 143.] .

c Rursus hoc solum testimonium afferunt iidem scriptores recentiores ad comprobandum cultum idoli, quod Ruth appellant, fuisse maxime turpe et obscenum: quasi vero convivia et cantus non omnitempore in festivitatibus religiosis in usu fuerint, et singillatim in celebritate annua S. Amantii, adeo ut nimiam multorum ea occasione intemperantiam auctoritate publica cohiberi oportuerit [Cfr. Servières, p. 387 – 91.] .

d Puerum illum fuisse S. Naamatium diaconum, de quo inferius agendum erit, asserit Hist. gall. ms.

e Secundum Hist. gall. ms., la troisieme s'enfonça dans le champ où l'idole était placée, qui se voit encore dans un lieu prés de la ville nommé le pré de la conque, où il y a au milieu un grand creux et concavite. Eo loco anno 1853 detecta sunt rudera amphiteatri; unde et probabilius fit ibidem exstitisse aliquod insigne idolum: eiusmodi enim simulacris passim amphitheatra ornare solebant.

f Vestigia binorum castrorum romanorum prope Ruthenam recens reperta sunt: quorum altera, quae stativa erant, quattuor tantum chiliometris distabant a civitate; altera, minoris ambitus, circiter novem [Ibid., p. 248 – 49. Cfr. Marquardt et Mommsen, Handbuch der römischen Alterthümer, tom. V, p. 577.] .

g Supra portam principalem ecclesiae Sancti Amantii Ruthenae affixa est solea equina, quamtraditio popularis asserit avulsam esse a pede unius equorum et solo adhaesisse inter conatus quibus famuli Honorati tentabant eos ut procederent commovere [Servières, p. 235 – 36.] .

h Honoratum postea ut sanctum Ruthenenses venerati sunt, teste Vit. gall. ms. Honorat, aprés avoir rendu graces à Dieu, s'en alla et vecut saintement; ses reliques sont encore gardées dans l'église de S. Amans de Rodés, y ayant une chapelle fondée en son nom, et dans le tresor de la dite église il y a un reliquaire d'argent où il y a un os du bras du dit St. Honorat. Capsa haec argentea in formam brachii confecta, cui inclusa erat os brachii S. Honorati, memoratur etiam in duplici instrumento, anno 1525 et 1609, ubi recensentur reliquiae ecclesiae Sancti Amantii [Ibid., p. 234 – 35.] . Sacellum autem et altare S. Honorati cum reliqua ecclesia diruta sunt anno 1751 [Cfr. supra, p. 275, num. 19.] , nec deinceps restituta.

* vulgo Auterne.

* vulgo Aveyron.

* leg. sanitas?

II. MIRACULA S. AMANTII POST MORTEM.

Amantius, Ruthenensis episcopus (S.)

BHL Number: 0352

Edita ex codicibus 1. Par. lat. 17002, saec. XI; — 2. Par. 3809 A, saec. XV; — 3. Par. 3820, saec. XIV; — 4. Par. 5406, saec. XIV; — et ex L. editione Labbeana. — Cfr. supra, Comm. praev., numm. 1, 5.

De mirabilibus sancti Amancii [(De m. S. A.) ita 2, om. 1, 3, 4.] . Item unde supra [(I. u. s.) inferius post brevi sermone constringam 2, om. 3.] .

[1] [Fur correptus.] Quondam [Hactenus quidem L.] vitam beatissimi [beati 2, 3, L.] confessoris Amancii [qui add. 2.] divino munere, ut potui, stilo digessi. Nunc pauca de his quae [qui 1.] triumphator egregius gerat [gerit 3, gessit L.] signa [om. L.] , brevi sermone constringam [perstringam 3; (Hactenus-constr.) Post obitum sancti Amancii multis claruit miraculis, de quibus pauca subduntur studio brevitatis 4.] .

Igitur mulier quaedam erat, Iuliana nomine [(e. I. n.) om. 3.] , vidua [et add. 4, L.] anus [(et a.) om. 3.] pauperque [pauper 2, paupercula 3, et pauper 4, L.] , quam artabant pariter fragilitas senior [senium 3, senii 4, L; et add. 4, L.] , solitudo [et add. 4, L.] , egestas; vigebat in ea tamen [(in ea t.) t. in ea 3.] fortis animus aerumnarumque contemptor. Haec, quo propior divino operi fore [foret 3, 4, L.] , cellulam praeter [prope, 3, 4, L.] sancti antistitis basilicam collocavit, ut frequentiam [frequentatione 3.] quam tarda [trade 1, 2.] senectus [ei add. 4, L.] negaverat [necaverat 1, 2.] , vicinitas cellulae restauraret. Huic mercandi vendendique vini lucrum necessitas, variarum artium magistra [magistram 1.] , monstraverat. Mercabatur itaque vendebatque hoc modo vina, ut quod supererat pretii fieret substantia laborantis, neque plus lucri caperet augmentum quam victus necessitas postulabat. Venit [ergo add. 4, L.] ad hanc vir quidam, atroci [atrocis 1 (corr. atrocior).] scelere aliis longe [om. 3.] criminosis [iam add. 3.] immanior [humanior 1; (a. l. c. i.) om. 4.] , aitque se velle vina [vinum 4, L.] mercari [(v. m.) m. v. 3.] . Illa [vero eum add. 4, L.] intra cellulam accepit [recepit 2, 3, 4, L.] ut emptorem, et ut [om. 3.] ne diutius teneret [eum add. 4, L.] forsitan properantem, celeritatis studio aniles [seniles L.] castigat mores. Ille vero circumspectare coepit omnia vagisque luminibus universa percurrere, si qua [quae L.] essent quae viduae simul et pauperi crudelissimus praedo possit [posset 4, L.] auferre. Dum ergo haec [hic 1, 2.] muliebri levitate turbatur, mox ille capsulam cum exigua pecunia conspicit, diripit occulitque [obtulitque 2, abstulitque 4, L.] ; vina mercatur [et vino (vinum 4) mercato 4, L.] , aufugitque [om. 3, 4, L.] . Venit [que add. 4, L.] postridie [post triduum 3, 4, L.] , innocentiam quasi [(i. q.) q. i. 4, L; suam add. 2, 3, 4, L.] praesentia [praesentiam 3, praesentialiter 4, L.] monstraturus. Illa ilico, nefarii furis certissima, coepit evolare in faciem [eius add. 4, L.] , opemque clamoribus quaerere. Criminosus [criminosi 2.] etenim [et ipse L; (c. e.) qui 4.] , conscientiae [conscientia 3; suae add. 4, L.] sceleris [scelere 4, L.] territus, cursu [cursi velocis 3, celeri add. 4, subito add. L.] cito se proripit [prorepit 1 (corr. prorupit), 2, 3.] equumque conscendit. Anus [pronus (i. e. protinus?) add. 2.] prodit [prodiit 1; e om. 3.] e cellula, cupiens praeire clamoribus quem tardo sequi gressu [gressum 1.] non poterat. Ad sanctam tamen basilicam erigens oculos, haec [ac 3, hoc L.] fideli devotione et maxima voce proclamabat: Ne sinas, summe sacerdos [Amanci add. 3.] defensorque fortissime [(d. f.) om. 4.] , abire praedonem meum [om. 3.] . ne deseras viduam anum [om. 4, L.] et pauperem, divitiarum [mearum add. 4, L.] solatium et virtus mea. Cumque haec [hoc L.] supplex depromeret, miris repente modis conspicit in medio atrio [atrii 3.] in morem cautis riguisse cornipedem. Acciderat enim ut ea die sacrae depositionis [eius add. 2, L. sancti Amancii add. 4.] celebrarentur festa, annuo [annua 3.] orbe completo [et add. 4, L.] . Egrediuntur [Egrediebantur 3, 4, L.] e [et 2, 3, de 4, L.] basilica populi, exspectatis [exspectantes 3; expletis 4, L.] ex more sollemnibus; stupent [que add. 4, L.] , miraculi novitate perculsi. Haerebat [quoque add. 4, L.] reus stupens corpore; stabat anus innixa baculo. Fundet [Fundit 4, L, tandem add. 4, L.] criminosus uberes fletus; peccatum fatetur, pecuniam reddit [et add. 4, L.] , absolvitur, domique [domumque 2, 4, L.] remeat absolutus. Plebs igitur tantam virtutem [(t. v.) tantam virtutem L.] mira exsultatione [et add. L.] , ineffabili laude [(i. l.) om. 3.] , ad caelos effert [(Plebs-effert) om. 4; et add. 4, L.] . Ita gloriosus antistes [Amantius add. 3.] fuit in defensione fortis pauperis [(f. p.) p. f. 4, L.] , in absolutione misericors criminosi [(m. c.) c. m. 4, L; quae sequuntur usque ad finem numeri om. 4.] , praebuitque immensa miracula, vel cum audit innocentem constringendo perditum [(c. p.) om. L; (vel cumperditum) om. 1, 2.] , vel cum facit innocentem [(c. f. i.) om. L.] solvendo damnatum.

[2] [Vas vinarium e rupe decidens, integrum servatum.] [Tot. num. om. 4.] Non longo [vero add. L.] post tempore, dum [ipse add. L.] in periculis [periculum 2.] adest famulo [famulis L.] , sequitur clara virtus ac maxima. Itaque [Iamque L.] in Septimania [Septimana 3, Septimaniam L.] a quidam, vinum mercari cupiens, properabat. Prius tamen basilicam glosiosi triumphatoris [Amantii add. 3.] ingressus, tumulum [eius add. L.] petit, solo prosternitur, prosperitatem poscit itineris, vota spondit [ita prius 1 (corr. spopondit), 2, spopondit 3, spondet L; Mox add. L.] . Progreditur; levique labore defusum [diffusum 3, L.] emensus iter, in Septimaniam [Septimanam 3.] venit, vinum mercatur, ad urbem remeat [remeant 1.] . Et iam medium, secundis gaudens rebus, iter transgreditur, iam summae e [de L.] vertice rupis [(e. v. r.) r. e. v. 3.] prima [primae 3, L; vallis om. L.] vallis agmine [amne L.] leni fluentem Tarnem conspicit flumen, iam vicinos urbi b colles [(v. u. c.) vicinus u. collis 1, 2, 3, vicinus u. (c. om.) L.] spe alacer [(s. a) a. eam L.] intuetur, iam votis [om. 3, vocatus 2, L.] dulcis [ita 1, 3; (dulcisaffectu iam) om. 2, L.] nati blandis pendent ex osculis, iam urbe fruitur, iam parentum civiumque potitur affectu, iam vota dissolvit. Dum ergo spe totus in urbe est et excelsi montis iuga carpit itinere [(i. c. i.) iugia coepit itinera L.] , repente atroci luctu gaudia [gaudio 1, 2.] perturbantur. Nam impulso [impulsu 2, impulsum 3, L.] saxo [saxoque 3.] vehiculum quatitur, excussumque [excussoque 3, L.] vehiculo vas atroci resultat sono, atque ima petens vallis, in planis tandem conlabitur. Haec [Quod L; et add. 3.] emptor prospiciens, abrumpit [abrumpsit 1.] caesariem genasque dilacerat [dilaniat L.] ; et vertens ad moenia oculos oppletos [repletus 3.] lacrimis [(o. o. l.) oblitos l. oc. L.] , faturque [fatur sic L.] paucis: Te [Teque, o 2, Te, o L.] , beatissime pontifex [Amanti add. 3.] , duce ab urbe progressus sum, duce te [(ab urbe — te) om. L.] externa adii [(e. a.) om. 3 spatio vacuo relicto, extrema a. L.] loca. En desertus a te [ante 1, ad te 3.] , patriae inductus iam [(p. i. i.) i. p. adductus in L.] finibus [fini 2, om. 3.] , gravi aerumnarum mole oppressus, dignas meriti [meritis L.] poenas luo. Haec [autem add. L.] ingenti luctu commemorans, ad locum in quo vas deciderat properabat, cum [ut 3.] lacrimas scilicet causa lacrimarum augeret et dolor damni praesentis maiores a misero poenas exigeret. Cum ergo ad locum flens venit [(f. v.) v. f. 3.] , aspicit repente stupendo [om. 3.] miraculo vas integrum vinoque pleno [plenum 3, L.] , et patronum, quem [om. 2.] querebatur absentem, virtute clara praesentem intellegit. Lacrimae [igitur add. L.] vertuntur in gaudiis [gaudia L; (v. in g.) in g. v. 3; et add. L.] , maeror laetitiae [in laetitiam L.] permutatur. Ita fuit maioris miraculi [Hic desinit 3, lectione abrupta per verba Tu autem, etc.] rem patrociniis antistitis nostri [sancti L.] commissam [commissa 1.] sic fuisse salvatam [salutem 1, saltem 2.] quam non fuisse dilapsam [(n. f. d.) d. n. f. 1.] , duras cautes [cautis 1, 2.] non sensisse quo collidetur [colliditur 2, 3; (q. c.) dum collideretur L.] quam evasisse [(q. c. q. e.) om. 2.] pericula dum servatur [servaretur L.] , excepisse aspera et nescisse discrimina quam [om. L. *] transisse inter praerupta quam [cum 1, et 3, si add. L.] a praeruptis integram custoditam [(i. c.) esset integre custodita L.] .

[3] [Corpus S. Amantii mox post eius obitum a Quintiano episcopo elevatum,] Nondum [Non post 4; quoque add. L.] multorum emensa temporum orbe [orbem 1.] completo rediere [redierant L; (emensa — red.) annorum 4.] curricula, cum sanctus Quintianus archiepiscopus c ante sacra altaria capacem tumulo [tumuli 4, l.] locum legit [leget 1, elegit, 4, L.] , miroque [ubi ipsum miro 4, L.] opere et laudabili arte suspendit [collocavit 4, L.] d. Nam prius in basilica sancti viri e exstans [extensa 2, 4, L.] sepulcrum velut [(velut-illustrabat) positum erat 4.] praefulgens lampas splendore propriae claritatis mentes exspectantium illustrabat [(velut-illustrabat) positum erat 4.] f. Hoc itaque tam pulchrum facinus [opus 4; episcopus add. 4, L.] mente concepit, devotione spondit [spopondit 4, L.] , consummavit [consummat 2, consummatoque 4, L.] opere, diemque [que om. 4, L.] sacra [sacrae 2, 4, L.] translatione [translationi 4, L.] constituit. Haec ergo celerrime [celerrima 4, L.] fama percrepuit [percrebuit L.] , neque [et non 4, L.] solum diffusae urbis [Ruthenae add. 4.] conclusa finibus [fimbriis L.] loca, sed diversae etiam urbes [confines add. 2.] confinesque provinciae vel [adit 4.] pontifices immisere [ita correxi, inhisere 1, 2, om. 4, ad id misere L.] vel populos [populorum 1; transmiserunt add. 4.] . Fideli itaque coetu moenia laeta complentur [pletur 1, completur 2; (Fideli-compl.) om. 4, Fidei itaque convenientia completa L.] . Venit etiam e Narbonensi urbe Maturius [Marturius 4, L.] abbas quidam laudabilis [et add. 4.] vita conspicuus g. Prius tamen artifex legitur [eligitur 4, L.] , qui [ex add. 4.] tumulo circumiecta demat. Qui [statim add. 4, L.] sacrae venerationis locum ingressus, audaci motu [de add. 4, L.] sepulcro [sepulcrum 2.] opposita impulit [intulit 1, expulit 4, L; sed add. 4, L.] . Ilico insurgentis dexterae ictu percussus ingemuit, ultricique poena temeritas conlapsa [prolapsa L.] procubuit. Iam [que add. 4, L.] sacrae translationi [translatione 2, translationis 4, L.] dicata dies illuxerat [luxerat 4.] , quae [(quae primos-caelos) in natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli 4.] primos [(q. p.) quia primus 1, 2.] urbis Romae vel [om. L.] doctores vel martyres [(v. m.) om. L.] Petrum Paulumque [et Paulum L.] , duo mundi [scilicet add. L.] maxima lumina, triumphali supplicio et inclita [inclite 1, 2.] morte [(i. m.) om. L.] victores misit ad caelos [(quae primos-caelos) in natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli 4.] . Hac [Haec 2, Hac, 4, L.] ergo die [ om. 2.] , dies [om. 4, L.] omnium exspectata votis advenerat [om. L; (o. e. v. a.) om. 4.] : sacerdotes adsunt, populi confluunt. Oratio ex more indicitur, plebs solo prosternitur, tumulus commovetur; cum [mox vero 4, L.] repentino miraculo tanta flagrantia [fragrantia 4, L.] e [de 4, L.] tumulo, ineffabile [ineffabilem 4, L.] exhalans suavitatem, prodiit [prodit 1.] odor [om. 4, L.] , ut non solum cunctum in sancta ecclesia populum [(in s. e p.) p. in e. (s. om.) 4.] , verum etiam sitam in porticibus atriisque [(p. a.) atriis circumstantem 4.] plebem dulcedine [dulcedinem 1, 2.] mira [mira L.] repleverit [repleret 4, L.] et devotionem tantam velut quodam retributionis munere spiritali haustu [austo 1; (s. p.) speciali haustro L; (et velut-haustu) atque circumstantem 4.] reficeret. Interea subiectis [suggestis 2.] manibus pia devotione [(p. d.) om. 4.] fidelium vehiculo felix onus infertur [imponitur 4.] tumulus [ita 1, 2, tumulusque 4; tumulo L.] ; manus [manum 2, manu 4; (manus-neque) om. 1.] Maturii [Marturii 4, L.] abbatis comprimitur. Ille vero neque [manum 2, manu 4; (manus-neque) om. 1.] manum retrahere nititur neque circumstantium opem, uti [utique 1, ut 4.] sepulcrum elevetur, inquirere [inquirit 4, L.] ; sed piis questibus auxilium beati [beatissimi 2, 4, L.] Amancii implorare non desinit, haec humili voce commemorans: Noli, sacerdos quondam noster, nunc socius angelorum, noli opprimere manum famuli; libamen meum [(l. m.) artificis 4, om. L.] , ne servum tuum ullo afflictionis maerore exasperans [exasperes 4, L.] ; iucundior mihi melle dulcedo [(i. m. m. d.) om. 4, L.] , ne sinas gaudia nostra tristitiae nubilo maculari; gaudium et [om. 4.] exultatio mea, quem ad sollemnitatem tuam perduxisti sospitem [hospitem 2, 4, L.] , cellulae [ad cellulam suam 4.] reduc [suae add. L.] incolumen. Vix verba finierat, cum elevatur subito sponte tumulus [et add. 4, L.] ; abstrahitur manus illaesa, abstractaque rursus oneri pio subicitur.

[4] [non sine multiplici prodigio.] Interea obvium [sibi add. 4, L.] quendam vehiculum impulit impulsumque prostravit, atque obliquo [obliquos 2, obliquatis 4, L.] strati pedes [pedibus 4, L.] discurrens rota pertransiit; sed ita minacem impetum iussa suspendit ne [ut nec 4, L.] sensu [sensum 4, L.] doloris [strato 4, L.] infligeret, ne [nec 4, L.] signa livoris imprimeret. Cucurrit enim [ergo 4, L.] motu celeri, nec subiecta contrivit [sed add. 4, L.] ; ministeria complevit itineris, relinquens signa virtutis. Inter haec [vero add. 4, L.] miraculorum insignia, nullo impellentum [impellente 4, L.] labore et [om. 4, L.] summum [summo 4, L.] cunctorum gaudio in loco omnibus studiis praeparatum [(o. s. p.) studiose praeparato 4, L.] reliquiae sacrae conduntur [(r. s. c.) sacri corporis venerandi antistitis (reliquiae om.) reconduntur. Tempus vero translationis istius non describitur in gestis eius 4; et hic desinit 4.] . Nonnulli [autem add. L.] ad tumulum sancti viri vesano praesumpsere auso [ausu L.] forti [om. L.] scelus priori scelere cumulare; sed correpti protinus furore lymphatico, solvere supplicia, afflictique horribili fremitu et occultis exusti flammis, prodere [prodiderunt, reddiderunt, petiere L.] nefas, reddere [prodiderunt, reddiderunt, peteire L.] sublata [sublato 1.] , prostratique solum [solo L.] veniam petere [prodiderunt, reddiderunt, peteire L.] facinorum, ac sine mora beatissimi virtute antestis [antistitis L.] obscenis contagiis meruere purgari. Ita hos et ultio iusta perculit et miseratio pietatis absolvit.

[5] [Ruthena civitas a barbarorum obsidione semel et iterum soluta.] Confusis in praelio [(C. in p.) Rursus L.] cum adversum Zoetis [(a. Z.) adversus Ruthenenses L.] h Marcomanni [Marchumanni 1, Marcumanni 2.] i truces ingruerent, omnemque late Rutenam [om. L.] provinciam belli nube texissent, atroci etenim corona obsederant [cinxerant L.] civitatem, horrebat [horrebant L.] murorum interiectio [interiecto L.] discrimine strictis mucronibus segis ferrea [(s. f.) om. L.] . Addebat [etiam add. L.] fiduciam hostibus multitudo ingens, natura ferox [ferus 1, feros 2.] ; hostium [hostiam 1, quorum L.] fugam sternebat passim dives [ita 1, 2, om. L.] , dira [dura 1.] lues, inmites enses, fames [(i. e. f.) immiti ense, fame L.] obscena. Consurgit [tandem add. L.] in ultionem famulorum sacerdos noster propugnatorque [pugnatorque 2.] fortissimus, et ita gentem totam uno timore perculsit [percussit L.] , ut hoc discedens [(ut h. d.) quod discedentes L.] pavore, fugam arriperet [arripere 2, arriperent L.] quo veniens fervore [(q. v. f.) sicut vehementi furore L.] arma rapuerat [rapuerant L.] . Nam cum fortissimae gentis duces [dulces 1.] ingrederentur ex more [morte 1.] basilicam, uti rebus secundo [(r. s.) res secundas L.] poscerent suis, tumulum petere [ petiere L.] , statim circumiecta sepulcro velamina alterna [nunc alteram L.] in partem, ut acta flagris [flabris L.] , novae virtutis miraculo sinuantur, magnus e tumulo liquetur [liquatur L.] sudor, commotione [commemoratione L.] etiam mira sacrum tumuli [de tumulo L.] velamen excutitur. Sternuntur solo duces, pro gloria reditum, fugam pro felicitate poscentes [et ipsi add. L.] , atrocique [que om. L; cui add. 1.] prius saevitia immanitatem transgressi feralem, in hominum mores novo redeunt metu perculsi. Ab oratione itaque consurgunt, terribili tubae sono [(t. t. s.) terribilisque s. t. L.] gens tota contrahitur, prodiit metu [(p. m.) prodit metum L.] pallor timoris index, faturque [factusque 1, factumque L.] trepidus sermo miraculum, horror omnium [omnium L.] quatit membra novitate virtutis. Placet fuga, densa mole [mola 1.] referuntur ad patriam. Abacto [Abactu 1, 2, Peracto L.] itaque triennio k, hoc quo prius veniunt fervore [furore L.] succensi [successi prius 1 (corr. succensi), 2.] , hac [ac 2.] saeviunt immanitate bacchantes; hoc [ex hoc L.] redeunt miraculo moniti [commoniti L.] , hoc [hocque L.] fugiunt pavore perculsi. Ita [Itaque 2, et ita L.] pater egregius gregem suum ab incursu luporum bis eruit una virtute.

[6] [Energumenus liberatus.] Dicam [iterum add. L.] miraculum quod ipsa Rutena urbe teste conspexi [conspexit 2.] . Puerum quendam, Eufrasium [Euphrasinum L.] nomine, arto dirae infirmitatis nexu constrinxerat hostis ille multimoda nocendi arte saevissimus, atque ora ferocitate obseraverat [obserraverat 1.] , dempto linguae motu et fandi libertate sublata. Luebant [luebat L.] longi maeroris [maerores 1, 2.] poena [poenam L.] diuturna silentia [(d. s.) diuturno silentio L.] , nec ulla adflicto [adflictu 1, 2, ad afflictum L.] ferri [conferri L.] poterant remedia salutis. Tandem infirmus, audacis fidie [fide L.] fervore succensus, sancti patris tumulum petiit et [e 1.] tumulo velamen contiguum [contiguam 1, 2.] ori violentus iniecit [et add. L.] . Ilico verberante ora [linguae add. L.] plectro, auctorem Christum vox clara conlaudat, divinamque virtutem et merita bellatoris antiquos [anticus 1, antiqui L.] soluta in modos [modus 1, 2; (in m.) om. L.] lingua testatur [et add. L.] . Ita infirmus ille e [et 1.] basilica, Christo referens [referendo L.] gratias, sanus egreditur, totamque exsultans iam [ita? exultantiam 1, 2, exultando L.] percurrit urbem, tanti miraculi testis et [ad 2, ac L.] nuntius.

[7] [Innocens iniusto supplicio ereptus;] Latro [Latronem 1, 2 Item latro L.] quidam saevissimus viatorem [viatori 1, 2.] incautum adit, interimit [intremuit 1, intremit 2.] prosternitque, spolia diripit, ac terrore [tro 1, tero 2, telo L.] ultricis conscientiae perculsus aufugit [obfuit 1, 2.] . Ignoto cuidam [(I. c.) Ignotam quidam 1, 2.] a latrone exstincti vestimenta venduntur. Quibus palam sine mora prolatis, innocens emptor ad supplicia rapitur et alieni sceleris poena torquetur. In carcerem truditur, profertur, extenditur [om. L.] , verberatur; carceri redditur, et comperendinato die letalis patibuli poena defertur [differtur 2, L.] . Interea intempestae [intempesta 2.] noctis silentio divino fulgore carcer emicuit, adest gloriosus Amantius nivali [nivalis 1] splendore conspicuus, maerentem visitat, nomen edicit [edicat 2.] , et ut crudelia se duce [(se d.) om. L.] tormenta effugiat exhortatur. Ilico arta ferri vincla dissiliunt, claustra panduntur, proserit [procedit L.] vinctorum manus, fitque [fuitque 2.] nocentum salus absolutio innocentis; patet spetydotyra [ita 1, 2, carcer L.] , ad basilicam gloriosi triumphatoris confugitur, pulsantur fores, mox sera [(m. s.) om. 2.] novo miraculo solo illisa [(s. i.) illaesa s. L.] resilivit [resiliit, et L.] . Ita beatissimus Amancius divino munere ab imminente [eminente 1.] exitio damnatos eripuit sacraque ereptis [ereptos L.] basilica [basilicam 1, 2.] dulci gremio salvandos [salvandus 1.] excepit.

[8] [itemque alter.] A latrone [quoque add. L.] quidam in praesentia bonae conscientiae viri [(b. c. v.) v. b. c. L.] occiditur. Sed cum se latro cursu praepeti aufugiens [afugiens 2, confugiens L.] occultasset, innocens ille, metuens ne stans [om. 1, 2.] iuxta corpus carnis [om. L.] exstincti, alieni sceleris poenas exciperet [excipere 2.] , basilicam beati triumphatoris expetit [expetiit 2, L.] . Qui tumulo astans pontificis [(Q. t. a. p.) om. L.] , a [ad 1.] propinquis stincti [exstincti L.] artissime ferri [om. L.] vinclis innectitur. Quique effusis [(Q. e.) Qui offusis L.] fletibus maxima [maxime 2.] in conspectu populi voce proclamat: Fortissime propugnator [pugnator 2.] , si scis [me add. L.] reum, ultrici damnatum poena prosterne; si inspicis innocentem, inique vinctum, iustitiae defensor, absolve. Vix verba finierat, cum in conspectu plebis suae [(p. s.) s. p. 2, L.] ferrum dissiluit proculque conlapsum merita bellatoris et innocentiam laborantis virtute miraculi monstravit l.

Nunc ergo in tantae festivitatis gaudio omni supplicatione Dominum nostrum, cui [(cui-distincta) om. L.] ineffabili miraculo est unitas sine confusione coniuncta, trinitas sine divisione distincta [(cui-distincta) om. L.] , poscimus [deposcamus L.] ut, quia [(quia-est) om. L.] pariter iustus et pius est [(quia-est) om. L.] , cum beatissimo suo Amancio sperata [sperate, iuste, errate 1, 2.] iusta [sperate, iuste, errate 1, 2.] praestet nobis, errata [sperate, iuste, errate 1, 2.] clementer indulgeat; qui [cum Patre add. L.] vivit et regnat [Deus add. 2; sequentia om. 1.] in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Iam diximus supra [Pag. 269, annot. b.] vocabulo Septimaniae ab ineunte saeculo V designatam fuisse partem Narbonensis provinciae qua primo potiti suntVisigothi. Secundum Vit. gall. ms., mercator ille Biterrim tendebat; quod, ut fere reliqua omnia, hausisse censendus est ex Vita romana.

b Haec narratio, sicut et fere ceterae, satis confusa est. Certe Ruthenam urbem non alluit Tarnis amnis. Sed, ni fallor, ita intellegenda est rerum series ex ordine successisse ut primo medium iter transgressus mercator, deinde Tarnem conspexerit flumen, et tandem, longius progressus, vicinos urbi Ruthenae colles intueretur.

c Quintianus Ruthenensis episcopus dicitur a Saussaio [Martyrol. gallic., ad d. 4 nov., de S. Amantio.] fuisse frater S. Amantii; id vero nullo antiquo testimonio firmatur, immo refutatur extestimonio mox citando Gregorii Turonensis, ubi Quintianus Afer natione fuisse dicitur.

d

Quo circiter anno elevatum fuerit corpus S. Amantii a Quintiano episcopo, videtur satis perspicue definiri ex Gregorio Turonensi. Is enim de illa elevatione sic narrat: Igitur beatissimus Quintianus, Afer natione.. ad episcopatum Rutenae ecclesiae elegitur, expetitur, ordinatur. In quo episcopatu ampliatis adhuc virtutibus … auctam beati Amantii antestitis basilicam, sanctum corpus in antea transtulit; sed non fuit sancto acceptabile hoc opus. Unde factum est, ut per visum apparens diceret ei: “Quia ausu temerario artus in pace quiescentes visus es amovisse, ecce ego removeam te ab hac urbe, et eris exul in regione altera; verumtamen non privaberis ab honore quo frueris.” Non post multum vero tempus, orto inter cives et episcopum scandalo, Gothos, qui tunc in antedictam urbem morabantur, suspicio attigit, quod se vellit episcopus Francorum dictionibus subdere, consilioque accepto, cogitaverunt eum perfodere gladio. Quod cum viro sancto nuntiatum fuisset, de nocte consurgens, cum fidelissimis ministris suis ab urbe illa egrediens, Arvernus advenit. Ibique a sancto Eufrasio episcopo… receptus est, largitisque ei tam domibus quam agris et vineis, vel ille qui Lugdunensi urbi praeerat, summa eum diligentia excolebant [Vit. Patr., IV, 1.] . Hinc itaque docemur, Quintianum paulo post elevationem S. Amantii ex urbe sua episcopali eiectum seu fuga elapsum fuisse. Iam vero alio loco eandem eiectionem seu fugam fere iisdem verbis memorat Gregorius [Hist. Fr., lib. II, cap. 36.] , et statim post [Ibid., cap. 37.] , bellum Visigothicum et praelium Vogladense, in quo occisus est Alaricus: haec autem certissime illiganda sunt anno 507 [Cfr. Richter, Annalen … der Merovinger, ad h. a.] . Itaque ante hunc annum, et probabilissime anno 506, die 29 iunii (ut inferius hoc capite Miraculorum indicatur), elevatio facta est: sedit enim mense septembri huius anni Quintianus in concilio Agathensi ex episcopis regni Alarici coacto [Mansi, Conc., tom. VIII, p. 338.] ; quod sane ei non licuisset si tunc, quia Gothis suspectus erat, e sede sua profugus exsulasset.

Huic tamen conclusioni refragantur eruditissimi scriptores Hadrianus Valesius [Rer. Franc. lib. VI (p. 269).] et Antonius Pagi [Critic., ad an. 507, num. 3.] , qui praepostero ordine a Gregorio narratum fuisse exsilium Quintiani existimant, illudque referendum censent ad tempus quo post mortem Clodovei regis Theodoricus rex Gothorum Italiae non paucas civitates, quas Clodoveus Visigothis eripuerat, et singillatim Ruthenam, recuperavit [Hist. Fr., lib. III, cap. 21.] , id est post annum 511. Praecipuam suae opinionis rationem afferunt, quod Quintianus titulo episcopi Ruthenensis, sicut et Euphrasius Arvernensis, subscripsit actis Concilii Aurelianensis mense iulio anni 511, paulo ante mortem Clodovei, congregati [Mansi, Conc., tom. VIII, p. 356.] , Euphrasio autem in sede Arvernensi successit anno 515 [Hist. Fr., lib. III, cap. 2.] . At haec ratio non adeo valida est. Potuit enim Quintianus post occupatam a Francis anno 507 Ruthenam urbem ad sedem suam reverti, et deinde, eadem a Gothis recuperata anno 512, propter eandem ob quam prius suspicionem iterum ab ea exsulare et ad Euphrasium confugere. Neque etiam ita firmum videtur duplex aliud argumentum a Valesio allatum. Primum est, quod tam Arverni quam Ruteni sub imperio ac ditione Vesigothorum fuerint quoad vixit Alaricus minor. Sane; sed Quintianus, apud Arvernos degens privatus et exsul, non ita Visigothis timendus erat quam si remansisset Ruthenae in sede sua episcopali. Alterum est, quod Ruteni, ultima Aquitaniae gens et provinciae Narbonensi contermina, regnante Alarico variis dicionis eius nationibus undique claudebantur, minime ut verisimile sit Quintianum tum prodendi Francis oppidi Rutenorum Segoduni consilium iniisse, quo ne praesidium quidem mittere invitatus Chlodoveus potuisset: eo enim per Bituriges et Arvernos, gentes infestas, hoc est per omnem fere quam lata est Aquitaniam Alarico parentem, tendere oportebat. Sed etsi Quintianus non statim Segodunum seu Ruthenam civitatem Clodoveo regi tradere potuerit, nonne, imminente bello Francico, satis erat episcopum suspicionem incurrisse nimii erga Francos amicitiae affectus ut maxime infensi illi essent Visigothi? Itaque non video rationes a Valesio et Pagio allatas tanti momenti esse ut a Gregoriana chronotaxi recedamus.

e Eadem scilicet quam testatur Gregorius Turonensis [Cit. supra, annot. d, init.] auctam fuisse a S. Quintiano et in qua is ante sacrosancta altaria, id est in loco honoratiori, capacem tumulo locum elegit, ubi S. Amantii corpus deponeretur. Utrum vero haec basilica ab ipso S. Amantio aedificata fuerit, quod ait Vita gall. ms., an post eius mortem supra tumulum eius in communi fidelium coemeterio constructa [Cfr. Servières, p. 325.] , ex antiquis testimoniis definire non licet.

f Haec verba satis manifeste indicant nullo ornamento hactenus insigne fuisse S. Amantii sepulcrum. Anno 1751, quando reaedificata est Ruthenae ecclesia Sancti Amantii, repertum est a fodientibus solum ad fundamenta ponenda sarcophagum quoddam marmoreum saeculo V vel VI, ut videtur, exsculptum, quo primum conclusum fuisse corpus S. Amantii existimarunt. Sarcophagum istud fuse descripsit v. v. V. Davin [Les anciens monuments chrétiens de Rodez, in periodico Revue de l'art chrétien, Ser. II, tom. II (1875), p. 219 – 30. (Brevius ap. Servières, p. 338 – 45.)] ; sednon video quo iure affirmari liceat perpetua traditione constare illud fuisse sepulcrum S. Amantii [Ibid., p. 219.] : nullum enim huius traditionis affertur vestigium antiquius saeculo XVIII. Sed neque in ipso sarcophago aliquod exstat indicium unde S. Amantii fuisse indicetur.

g Marturius iste aliunde notus non est.

h Vocabulum hoc legitur in codicibus 1 et 2, apud Labbeum vero eius loco Ruthenenses. Satis manifestum videtur illud corruptum esse ex voce Gothios, qua Gothiae seu Septimaniae [Cfr. Hist. de Languedoc, tom. I, p. 213 (ed. III, p. 481).] incolae designari potuerunt.

i Vidimus supra [Pag. 273, not. 1.] etiam post medium saeculum IX illo nomine nuncupatos fuisse barbaras gentes quae ex Europa septentrionali egressae Galliam invaserunt. Iam vero ex Gregorio Turonensi [Hist. Fr., lib. IV, cap. 42.] discimus Saxones cum Langobardis in meridionalem Galliam prorupisse paulo post annum 570 semel et iterum, et bis recedere coactos. Haec autem contigisse omnino videntur inter annos 571 et 574 [Cfr. Hist. de Languedoc, tom. I, p. 676 (ed. III, tom. II, p. 157), note 73.] . Huic duplici invasioni optime conveniunt quae hoc loco narrantur, nulli autem alii quae ex documentis historicis nota sit.

k Hinc egregie confirmatur coniectura scriptorum Historiae Occitaniae putantium [Ibid.] priorem invasionem Saxonum forte illigandam esse anno 571, alteram vero anno 573 vel 574.

l Duo alia miracula adiungit Vita gall. ms. secundum Vitam romanam, quorum ultimo hancVitam concludi ait. Nimirum

I. Un autre jour un petit enfant [etant] prés d'un chemin, une charete lui monta dessus, ce que son pere qui etoit prés ayant vu, tout alarmé de cet accident reclama St. Amans et fit voeu de porter son fils au sepulcre du saint, s'il lui souvoit la vie. Ce voeu fait, l'enfant se leva sans aucum mal, de quoi le pere s'en alla rendre graces à Dieu dans l'église du St. Amans, et porta son fils sur son tombeau en accomplissement de son voeu.

II. Finissons la vie de St. Amans par le dernier miracle que nous lisons dans le vieux manuscrit. il y eut certains mechans garçons qui pour tromper leurs juges furent jurer faussement sur le tombeau et reliques du saint. Le serment fait, ils reçurent la punition condigne à leur parjure, car il y en eut un qui perdit le sens, l'autre tomba roide en terre, et l'autre fut frappé de mal de St. Antoine [Cum extremo saeculo XI primum invocari coeperit S. Antonius ad sanationem istius morbi et inde ipse morbus eius nomine designari (Cfr. Act. SS., tom. II Ian., p. 156), hinc confirmatur non ante saeculum XII concinnatum esse carmen romanum.] , autrement dit le feu du ciel, un autre se mit à aboyer comme les chiens, en sorte que voyant la juste punition de leur parjure, ils furent contraints d'avouer leur faute devant le corps de St. Amans, qu'ils prierent de vouloir leur pardonner leur péché, promettant de ne faire jamais rien contre son honneur, lequel exauçcant leur priere leur obtint par son intercession une entiere et parfaite guerison.

* Nonnullae voces forte hic a librariis praetermissae sunt.

III. FRAGMENTA VITAE ROMANAE.

Amantius, Ruthenensis episcopus (S.)

Edita primum, praeter tria priora, ex codice nunc deperdito, a Marco Antonio Dominicy in opere cui titulus Disquisitio de praerogativa allodiorum in provinciis Narbonensi et Aquitanica quae iure scripto reguntur (Paris., 1645, in-4°) et in altero cui titulus Ansberti familia rediviva, sive superior et inferior stemmatis beati Arnulfi linea … vindicata (Paris., 1648, in-4°). Inde apud Raynouard, Choix des poésies originales des troubadours, tom. II (Paris, 1817), p. 152 [Huic erudito viro certum videtur, fragmenta illa non satis accurate exscripta esse a Dominicio.] ; in Histoire littéraire de la France, tom. XV (Paris, 1820), p. 478; apud Migne, Dictionnaire des légendes (Paris, 1855), p. 33 – 34; apud de Gaujol, Études historiques sur le Rouergue (Paris, 1859, 4 vol. in-8°), tome III, p. 434 et tome IV, p. 474; et apud L. Servières, Histoire de saint Amans (Rodez, 1885), p. 489, qui primus tria priora protulit ex Vita gall. ms. — Cfr. supra, Comm. praev., num. 6 et pag. 286, not. 11.

I. Et fouet dins Roudes nat bategat certamen a.
II. De case de Roudes fouc lou premier prelat b,
Des premiers crestias et des premiers letrats.
III. Del cabalagre gran del comtat que crompet
Quatre deniers d'argent lou pobol n'aleuget
Cad'an percept qu'era del rey Honorat cesar c
Als homes del Rouergue pel cap de cad'oustal.
IV. Et fo mandat al rey per mesatge coren
Que Quintia l'avesque de Rhodes veramen
Era fugit sa oltra per penre gandimen
Del pobol de Rhodes que va'n far perseguen;
Diso que subiugar los vol certanamen
Al noble rey de Franca; no lor era plasen.
Et per aquella causa lo rey ven bravemen d.
V. Aprob aisso long tems, s'en se vol recordar,
Un prince qu'era duc, que se fasia appelar
Marcia e, ab gran gen per assetiar
La vila de Rhodes, et vol la subiugar,
Que de per totas parts la fec environar
Et gardar, que monda no lay pouges intrar,
Et destrieys tant lo pobol que non ac que mangar.
[…]
Tant lor entendement a Dieus van demonstrar,
Ab grand devotio se van appareilhar,
Qu'el sepulchre visito de sanct Amans lo bar,
Et prego caromen qu'els veille desliurar
Del prince Marcia et de tot son affar.
      Quand airo long temps facha aquesta orasio,
Et airo Dieus pregat ab grand devotio,
Et an pres sanct Amans per garda et per guido,
Viro fugir d'aqui los contrari que so.
VI. Et devenc se l'altr'an, per malvais mouvement,
Qu'aques duc Marcia fes altre asietgament
Per tornar a Rhodes et per far raubamen;
Que vol penre la vila et contrenger la gen,
Per so que miels n'agut tot son entendemen
Que no ac l'altra ves, quan s'en fugi corren.
E'l pobol, que a vist sest assietgamen,
Gran paor en a aguda d'aquela mala gen,
A sanct Amans s'en fuio, qu'es lor defensamen:
E'ls ennemics fugiro com l'altra ves coren.
Onc puiessas no tornero per far mal a la gen.
VII. Al nom de Iesus Christ aysi sia affinat
Lo libre, que vous ay de lati romansat,
            Del patro sant Amans.

I. Et fuit Ruthenae natus baptizatus[que] profecto.

II. Sedis Ruthenensis fuit primus antistes, — primorum christianorum et primorum litteratorum.

III. A capitatione gravi comitatus quam redemit, — quattuor denariis argenteis, populum sublevavit, — singulis annis percepti qui erant a rege Honorato Caesare — ex hominibus Rutheniae, [scilicet] ex capite singularum domorum.

IV. Et fuit nuntiatum regi [Francorum] per nuntium citum, — Quintianum episcopum Ruthenensem vere — fugisse procul ad consulendum saluti suae — a plebe Ruthenensi, quae eum persequitur; — dicunt [scilicet eum] subiugare illos velle certo — nobili regi Franciae; [quod] non illis erat gratum. — Et propterea rex venit cito.

V. Post haec longo tempore, si volumus recordari, — princeps qui erat dux, qui sibi nomen assumpsit — Marcianum, cum magno exercitu venit ad obsidendam — urbem Ruthenam, et voluit eam subicere; — qui ex omni parte eam obsidione cinxit — et custodiis clausit, [ita] ut nemo in eam posset ingredi — et distrinxit adeo plebem ut non haberet quod manducaret — … — Adeo suam mentem coram Deo exponunt, — cum magna pietate se comparant — ut sepulcrum invisant sancti Amantii baronis — et deprecantur summa ope ut illos velit liberare — a principe Marciano et ab omni eius negotio.

Postquam multo tempore institerant isti orationi — et fuerant Deum deprecati cum magna pietate, — et assumpserant sanctum Amantium in custodem et in ducem, — viderunt fugientes inde hostes qui sunt.

VI. Et accidit altero anno, pravo motu — ut ille dux Marcianus pararet alteram obsidionem, — ad aggrediendam Ruthenam et ad faciendam praedam; — ut voluerit capere urbem et subicere gentem, — adeo ut melius compleret omne suum desiderium — quam altera vice, ubi fugit velociter. — Et plebs, quae conspexit illam obsidionem, — ingente metu affectus est ex illa mala gente, — ad sanctum Amantium confugit, qui est eorum praesidium; — et hostes fugerunt sicut altera vice velociter. — Numquam exinde reversi sunt ad nocendum populo.

VII. In nomine Iesu Christi hic sit finitus — liber, quem vobis ex latino romanum feci, — patroni sancti Amantii.

ANNOTATA.

a Ex Vitae latinae cap. 1 init.

b Itaque iam eo tempore quo scripsit poeta romanus, vigebat ecclesiae Ruthenensis traditio, quae S. Amantium primum illius antistitem pronuntiabat.

c Honoratum illum Caesarem crediderim confictum esse a poeta romano ex lectione vitiosa nonnullorum codicum, in quibus Honoratus is, qui primo S. Amantio infensus, deinde per prodigium ad meliores sensus conversus est [Vit. cap. 6.] , imperator fuisse scribebatur [Cfr. ibid., lect. var. 31.] . Supervacaneum autem videtur inquirere ex quo fonte hauserit narratiunculam illam de vectigali S. Amantii opera redempto. Forte originem illi dedit historia Aviti tempore Honorii imperatoris ab Arvernis deputati ut illis posceret informe recidi vectigal [Sidonii Apollinaris Carm. VII, v. 209.] et sua legatione feliciter functi.

d Haec manifeste hausit poeta ex Gregorii Turonensis Hist. Fr., lib. II, capp. 36, 37 [Cfr. supra, pag. 285, annot. d.] .

e Quae in hoc fragmento et sequente narrantur, desumpta sunt ex libri Miraculorum cap. 5. Nomen autem Marciani ducis confinxisse videtur poeta e vocabulo Marcomannorum, quod forte iam non valebat intellegere.

APPENDIX
DE SANCTO NAAMATIO DIACONO RUTHENENSI.

TEMPORE INCERTO

[Commentarius]

Naamatio, diacono Ruthenensi, Appendix de (S.)

SAEC. VI.

AUCTORE C. D. S.

[1] [S. Naamatius signatus ad diem 2 novembris] S. Amantio adiungimus S. Naamatium, qui eius diaconus fuisse fertur. De quo omnino agendum fuerat ad diem 2 huius mensis, quo die eius memoria signata est in kalendariis saeculi XIV. Cur eo loco prorsus praetermissus fuerit, multis explanare non conabimur. Culpam agnoscimus, condonari rogamus, emendare aggredimur.

[2] [in kalendariis saec. XIV et XV; postea vero ad diem 3 in Proprio Ruthenensi;] Itaque S. Naamatii Ruthenensis diaconi nulla uspiam sive in martyrologiis sive in aliis monumentis reperitur mentio ante saeculum XIV. Quo tempore in kalendariis quae continent duo codices Ruthenenses, ad diem 2 novembris memoratus legitur his verbis: S. Naamatii conf. [Servières, Hist. de S. Amans, p. 475.] . Sequuntur breviaria quattuor Ruthenensia saeculi XV, in quorum kalendariis eandem mentionem nuper repperimus [Cat. codd. hagiogr. Paris., tom. III, Supplem. II, ad d. 2 Nov.] ; in horum autem duobus in corpore adiuncta est brevissima de eius historia lectio, quam mox recitabimus. Ad diem 2 quoque adscriptus legitur in kalendario breviarii cuiusdam typis editi anno 1482, quod additamentis manu scriptis ad usum Ruthenensem accommodatum est, in missali Ruthenensi edito inter annos 1530 et 1560, et in kalendario Ritualis Ruthenensis editi anno 1603 [Servières, pp. 475, 476, 479.] . Postea vero (propter concursum, ut conicere licet, commemorationis omnium fidelium defunctorum) reiectus est ad diem 3, videlicet in Proprio Vabriensi edito ann. 1650, 1702 et 1752, in Proprio Ruthenensi edito ann. 1670, 1703, 1706, 1824, 1838 et 1851, ac denique in eodem Proprio Ruthenensi, a S. Sede approbato, edito an. 1859 [Ibid., pp. 479, 481, 484, 485.] .

[3] [at rursus die 2 in martyrologiis recentioribus.] Nulla, ut iam monuimus, S. Naamatium referunt martyrologia antiquiora, sed recentiora tantum, ad diem 2 novembris. Scilicet, ut omittamus Auctarium Usuardi Hagenoyense, in quo ad hanc diem notatur: Item sancti Naamatii episcopi et confessoris [Ed. Soller., p. 646. Ubi tamen error admissus non est in nomine Naamatii pro Amantii substituto, ut perperam dictum est in tomo nostro superiori (tom. I Nov., p. 419), sed in adiuncto titulo episcopi.] , Philippi Ferrarii Catal. gen.: Ruthenis in Gallia, S. Naamatii diaconi; Andreae Saussaii Martyrol. gallic., in Supplemento: Eadem die, Rutenis sancti Naamatii diaconi, a sancto Amantio Rutenensi episcopo ordinati, cuius gesta in scriniis illius ecclesiae praeclara habentur; virtus vero perpetim viget in liberandis energumenis; Claudii Castellani Martyr. univ.: A Rodès, S. Nâmas, diacre; et Martyrologium Parisiense editum anno 1727 iussu Cardinalis de Noailles: Rutenis, sancti Naamatii diaconi.

[4] [Illius historia in breviariis saec. XV et extremi saec. XVII] De historia S. Naamatii antiquissimum omnium monumentum est legenda illa brevissima inserta breviariis Ruthenensibus quae exhibent codices Parisienses saeculi XV 1262 et 13236 [Cfr. Cat. Paris., tom. III, p. 591 (Alb. 3 et 6).] , his verbis concepta: Igitur beatissimus Naamacius Ruthenae fuit urbis civis, levita, confessor, qui propriam virtutum meritis illustravit ecclesiam, vitae severitate correxit, caelos beatae consummationis palma conscendit; quique nunc etiam commissam sibi a Domino urbem felicium meritorum commendat suffragi[i]s, tuetur patrocini[i]s, inflammat exemplis [Cod. Paris. lat. 1262, fol. 495r.] . Plura refert Proprium Ruthenense editum anno 1670, in quo ad diem 3 novembris hae de S. Naamatio proponuntur lectiones: Lectio IV. Naamatius, e Ruthena urbe oriundus, iam ab ipsa adolescentia virtutibus coruscare coepit; quibus permotus sanctus Amantius eiusdem urbis episcopus, eum sacris ordinibus initiavit ac in leviticum cooptavit ordinem. In quo munere beatorum Stephani, Laurentii, Vincentii vestigia sibi sectanda proponens, tantos in sanctitate progressus fecit ut etiam solo verbo daemones ex obsessis corporibus eiceret, ita ut ne quidem Naamatii praesentiam nefarii illi spiritus perferre possent. — Lectio V. Quare cum adolescentis cuiusdam corpus hostis ille humani generis atrocissime divexaret, isque ad sanctum Naamatium recuperandae salutis gratia adductus, ab eo iuberetur excedere, neque sancti viri iussis resistere ulterius posset, seque diceret mox egressurum, hoc tamen subdolus ille hostis illi proposuit, nimirum, cum tanta virtute spiritibus imperaret, se illum, si iuberet, Romam usque, quo servus Dei religionis causa ire decreverat, devecturum, quo molestias et laborem itineris sublevaret. Cui subridens Naamatius: “Disce, inquit, serpens, militum Christi virtus non frangitur labore, sed probatur.” Quo dicto, iuvenis ille ab omni daemonis infestatione se liberum sentiens, ad pedes sancti viri provolutus, gratias immensas Christo redemptori et liberatori reddidit. — Lectio VI. At enim malignus ille spiritus inde discedens et Romam advolans, principis filiam invadit. Cumque exorcismis nusquam pelli posset, inclamaretque se cessurum solummodo imperio unius Naamatii, cuius sanctitatis fama iam plurima loca pervaserat, continuo vir Dei missis nuntiis accersitur. Cumque iam prope urbem accederet, paterque virginis, illi obviam factus ac de salute filiae, quam daemon crudelius vexabat, sollicitus, urgeret ut gressus accelerare dignaretur, ille pallium sibi detractum praemisit puellae imponendum; cuius attactu nefarius ilico spiritus depulsus est, puellaque ab omni illius infestatione liberata. Exinde Naamatius, spretis muneribus quae illi offerebantur honoresque sibi delatos aversatus, patriam repetit; ibique reliquae vitae spatio in sanctis operibus insumpto, meritis et miraculis clarus, ad caelestem gloriam evectus est [Servières, p. 479 – 80.] .

[5] [ex incertis fontibus hausta.] Lectiones istae excerptae indicantur Ex martyrol. gallic. et Guidone episc. Lodoven. in Sanctorali. Sed quam pauca ex Martyrologio gallicano desumpta sint facile agnoscet qui legerit quae ex hoc Martyrologio supra [Num. 3 med.] recitavimus. Quod vero spectat ad Bernardum Guidonis, nihil prorsus de S. Naamatio legitur in codicibus Speculi sanctoralis qui ad nos pervenerunt [Cfr. L. Delisle, Les manuscrits de Bernard Gui, § 135 – 138 (in Notices et extraits des mss., tom. XXVII, part. II, p. 276 – 86).] . Utrum igitur qui illas lectiones concinnarunt, aliqua de eo a Bernardo Guidonis consignata reppererint in codice nunc deperdito vel latente, an perperam huic scriptori attribuerint scriptum aliquod ab alio confectum, quidve denique ex monumentis scriptis hauserint aut ex traditionibus popularibus vel proprio marte adiunxerint, incompertum nobis est. Proinde neque pronuntiare ausim quam probabiliter credi possit narratiuncula illa de Naamatio Romam advocato ut principis filiam energumenam liberaret, qualis et in nonnullis aliis, sed sublestae fidei, sanctorum Actis legitur, ut in Vita S. Abercii episcopi Hierapolitani [Act. SS., ad 22 Oct., tom. IX, p. 504 sqq.] et in Passione S. Tryphonis [Cat. Paris., tom. I, p. 287 – 88, numm. 10, 12.] .

[6] [in recentioribus addita mentio de elevatione eius corporis.] Lectiones supra recitatas repetiit ad diem 3 novembris Proprium Ruthenense editum anno 1706, ubi et haec addita sunt in fine lectionis VI: Corpus eius in ecclesia Sancti Amantii depositum fuit, ibique in tumulo lapideo requievit usque ad annum 1670, in quo reverendus in Christo pater Gabriel de Voyer de Paulmy, Ruthenensis episcopus, a canonicis venerabilis capituli associatus et praesentibus totius suae dioecesis parochis ad synodum convocatis, sacra illius pignora magna cum sollemnitate elevavit [Servières, p. 482. Cfr. infra, num. 9.] . Eadem etiam, cum additamento, repetita sunt in Propriis editis ann. 1824, 1838, 1851 et 1859 [Servières, pp. 484, 485.] .

[7] [Quae praeterea narrentur in Vita ms. gall. S. Amantii de S. Naamatio] Nonnulla praeterea de S. Naamatio adiunxit auctor Vitae gallicae ms. S. Amantii post medium saeculum XVII conscriptae [Cfr. supra, p. 272, num. 7.] , quorum fides sit penes anonymum illius Vitae scriptorem. Imprimis scilicet indicat S. Naamatium ut socium individuum adhaesisse S. Amantio ab exordio apostolatus ipsius apud Ruthenenses et fuisse hunc, qui prope adstiterat, puerum memoratum in antiqua Vita latina S. Amantii [Cfr. supra, p. 278, col. 1, lin. 8.] . Deinde narrat S. Amantium iam aetate provectum curam ecclesiae suae credidisse Naamatio, et ab eodem sancto episcopo ad Naamatium directum fuisse iuvenem illum energumenum [Cfr. supra, num. 5, lect. V.] , qui prius ad ipsum fuerat adductus. Sed et de iis quae contigerunt in itinere Romano S. Naamatii quaedam particularia refert quae vel prorsus silent vel minus distincte narrant lectiones Proprii Ruthenensis. Videlicet (Le diable) s'étant allé jetter dans le corps d'une jeune demoiselle de Rome, niéce de l'empereur, il la tourmenta si étrangement qu'elle ne pouvoit se tenir droite ni couchée. L'empereur … envoya des gens dans la dite ville (de Rodés) pour le prier de prendre la peine de venir à Rome guérir sa niéce. S. Naamas … prit incontinent son chemin vers Rome, y allant tout à pied. Quand il fut au milieu de son voyage, le diable se mit à tourmenter plus fort cette demoiselle, ce qui obligea l'empereur de redoubler ses messagers pour le faire avancer, car la fille etoit aux abois et prete à rendre l'âme. St. Naamas ne pouvant aller vite, à cause qu'il etoit à pied, leur bailla son manteau, leur enjoignant de s'avancer pour le mettre sur la possidée, ce qui fut fait d'abord qu'ils furent arrivés à Rome. Le diable incontinent qu'il sentit le manteau du saint, sortit du corps de la demoiselle, criant tout haut: “Naamas de Rodés m'a tiré d'ici.” L'empereur fut si aise de la delivrance de sa niéce qu'il alla au devant du saint lorsqu'il arriva dans la ville de Rome, et après lui avoir fait grand honneur, il lui présenta beaucoup d'or et d'argent qu'il refusa, ayant seulement demandé à l'empereur de lui donner des ouvriers pour achever la batisse d'une église que St. Amans avoit commencée de batir dans la ville de Rodés, ce que l'empereur lui octroya, et lui donna beaucoup de reliques qu'on voit encore dans l'église de St. Amans. Savoir une cote de St. Pierre apotre, la plus grand part du crane de St. Laurens, du pain de la derniere céne de Jesus-Christ, et une portion de la vrai croix. St. Naamas s'étant remis en chemin avec les maçons que l'empereur lui avoit donnés, arriva à Rodés et y fut reçu de St. Amans avec grand joye, le quel fit continuer le batiment de son église par ces ouvriers venus de Rome, en sorte que la dite église fut bientot achevée, la quelle St. Amans consacra et dédia à l'honneur de St. Pierre et St. Paul, et y mit les susdites reliques. Mais cette église ne porte plus le nom des dits St. Apotres, ayant par succession du temps changés en celui de St. Amans à cause de la devotion que les habitans de cette ville ont eu pour ce saint leur patron dont le corps repose en la dite église.

[8] [et de eius obitu ac sepultura, et de innocente illius opera carcere liberato.] Denique de obitu S. Naamatii eiusque sepultura, et de miraculo eius ope postea impetrato ita pergit eadem Vita gall. ms.: Aprés qu'elle fut achevée, St. Naamas décéda, que St. Amans enterra en icelle. A sa sepulture son corps rendit une odeur tres suave qui embauma l'air et tous les assistans.

Comme Dieu avait fait des miracles par les merites de St. Naamas pendant sa vie, il en fit pareillement après son decés. Entre autres il arriva qu'un pauvre religieux passant à Rodés allant en Perigord s'accompagna d'un homme, le quel, etant tous deux logés en semble la nuit suivante dans une hotélérie, vola l'hote et s'enfuit; l'hote ayant découvert le larcin et vu la faute de cet homme, croyant qu'il n'y eut de l'intelligence du voleur au religieux, et qu'il eut pris cet habit deguisé de religion pour couvrir son vol, le prend prisonier, le fait conduire dans une obscure et etroite prison. Ce pauvre religieux, qui etoit innocent, sur le minuit se met en oraison, et reclamant au glorieux St. Naamas le prie de vouloir par son intercession le tirer du danger ou il etoit. Sa priere achevée, il vit au tour de soi St. Naamas vetu de blanc avec une étole blanche, qui lui dit de sortir de cette prison et prendre le pain qu'il trouveroit au seuil de la porte pour donner au chien qui gardoit la prison et empechoit sa sortie, ce que le religieux ayant fait, la porte s'ouvrit miraculeusement, les liens dont il etoit attaché se rompirent, et il sortit et s'en retourna droit à Rodés pour y rendre graces à Dieu et à St. Naamas par l'intercession du quel il avait été delivré.

Voila ce que nous trouvons de la vie de St. Naamas, les ossemens du quel reposent aujourd'hui dans la même chapelle que ceux de St. Amans dans l'église qui porte le nom du dit saint dont la fête se celebre le quatrieme jour du mois de Novembre qui est celui de son decés.

[9] [Corpus S. Naamatii sollemniter elevatum anno 1671.] Saepius inde a saeculo XV recognitae sunt reliquiae S. Naamatii simul cum reliquiis SS. Amantii et Dalmatii [Cfr. supra, p. 275, num. 18.] . Sed et singularis translatio sacrarum eius exuviarum instituta est anno 1671, opera Gabrielis de Voyer de Paulmy, tunc Ruthenensis episcopi [Cfr. supra, num. 6.] . Hanc ex documentis coaevis fuse descripsit v. v. L. Servières [Hist. de S. Amans, chap. XIX, p. 362 – 66.] ; quam descriptionem fere integram hic exhibere non pigebit. Igitur postquam confecta fuit ex quattuor catinis quae ad stipem a fidelibus corrogandam adhiberi solebant et ex laminis argenteis quibus operta erat statua quaedam lignea S. Amantii, hierotheca argentea deaurata in formam hermae (cuius caput diademate cinctum, medium autem pectus pretioso crystallo ornatum erat, basim vero octogonon sustentabant quattuor leones et ad singulos octo angulos totidem angeli conspiciebantur serta florum manibus gestantes), accessit episcopus die 13 aprilis 1671 cum praecipuis cleri sui viris et civitatis consulibus ad aperiendum sepulcrum S. Naamatii, quod in sacello sanctorum corporum [Cfr. supra, p. 275, num. 18 post med.] collocatum erat. Ossa ab advocatis illuc medicis agnita et integra reperta sunt; quodque adstantes admiratione complevit, fere integra quoque reperta sunt vestimenta quibus sacrum corpus indutum fuerat, dalmatica nempe, manipulum, alba et pars cinguli. Deinde die 14 decantatae sunt sollemnes vesperae praesidente episcopo, inter festivum campanarum ecclesiarum totius urbis sonitum, instrumentorum musicorum concentus et tormentorum bellicorum fragorem, quibus praenuntiabatur posterae diei festivitas. Die vero 15 aprilis, magno apparatu ad ecclesiam Sancti Amantii processit episcopus, praecedentibus paenitentibus, ut vocabant, albis et caeruleis, patribus Franciscanis et Dominicanis, sacerdotibus amplius quingentis qui ex tota dioecesi ad synodum convocati erant, canonicis capituli cathedralis et magistratu civili ac iudicibus; ibique coram immensa populi multitudine missam pontificali ritu celebravit, inter quam contionem panegyricam de sancto habuit. In media autem ecclesia assurgebat meta, quae aedium fere fastigium attingebat, cuique imposita erat ingens statua S. Naamatii diaconalis ordinis insignibus decorati. Expositum erat paulo inferius SS. Sacramentum innumeris luminaribus circumdatum et ad quattuor metae angulos erecta altaria, in quibus singulis sine intermissione a sacerdotibus sacra celebrata fuerunt ab hora quinta matutina usque ad meridianam. Post decantatam missam episcopus populo venerandum proposuit caput S. Naamatii, illudque in praeparata hierotheca recondidit. Deinde instituta est sollemnis pompa, qua, praecedentibus sub undecim pretiosis conopeis aliis sanctorum reliquiis quae in ecclesiae thesauro asservabantur, per praecipuas urbis vias et etiam extra eam delatum est caput S. Naamatii a quattuor diaconis sub conopeo splendidiore; sequebatur et reliquum eius corpus capsa lignea deaurata inclusum et triumphali currui impositum, quem trahebant pueruli quadraginta lauro et floribus redimiti et vestitu suo angelos repraesentantes. Postea per totam octavam continuata est festivitas, exposito in media ecclesia capite S. Naamatii, quod veneratura incessanter accurrebat multitudo populi, et cottidie sacro sollemni ritu celebrato atque panegyrica oratione de sancto pronuntiata, quibus omnibus semper intererat episcopus. Denique, cum extranei in dies magis confluerent, prorogata est celebritas usque ad diem 26 aprilis; qua die iterum circumductae sunt S. Naamatii reliquiae et vespere sollemnitati finem imposuerunt rogis festivis per plateas accensis, luminibus ordine per singulas domos dispositis et ignibus artificiose vario colore et figura a summa ecclesiae turri proiectis, inter concentum omnium campanarum, ab hora octava usque ad mediam noctem.

[10] [De eiusdem reliquiis et hodierno cultu.] Occasione huius sollemnitatis concessa est a priori ecclesiae Sancti Amantii canonicis capituli cathedralis os costae vel umeri S. Naamatii et a Gabriele episcopo maxilla eiusdem sancti ecclesiae Sanctae Crucis in vico Palmiaco, unde oriundus erat [Servières, p. 367.] . Ceterae S. Naamatii reliquiae eadem fata subierunt quae reliquiae S. Amantii [Cfr. supra, p. 275, num. 19.] . Denique ut quaecumque de cultu S. Naamatii novimus memoremus, olim in urbe Ruthenensi dedicata sub ipsius nomine fuisse fertur ecclesia quae postea a Sancta Magdalena nuncupata est et anno 1798 funditus diruta. Alia quoque ecclesia parochialis, nunc solo aequata, exstabat olim in vico quodam Ruthenensis dioeceseos. Nunc vero iam non alia illius cultus vestigia supersunt praeter officium sancti quod a clero Ruthenensi quotannis die 3 novembris celebratur, et sacellum S. Naamatio dicatum in hodierna ecclesia Sancti Amantii, in quo visuntur statua altari supereminens et speculare vitreum, quibus sanctus diaconus repraesentatur [Servières, pp. 367, 368.] , ac eiusdem caput expositum in maiori ecclesiae altari.

DE S. PROCULO EPISCOPO AEDUENSI.

TEMPORE INCERTO

[Commentarius]

Proculus, episcopus Aeduensis (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

[1] [S. Proculi qui videtur fuisse] De S. Proculo duplex agitatur quaestio, altera utrum Augustodunensem rexerit ecclesiam, altera utrum martyrii palma fuerit insignitus. Ad primam respondent editores Benedictini Galliae christianae [Tom. IV (1728), pp. 341, 342.] sibi videri indubium S. Proculum Augustodunensi sedi praefuisse, licet de eius pontificatus tempore nihil fixum certumque quod asserant habeant, nisi illud, probabile tantum, S. Proculum inter S. Pragmatium et Agrippinum, id est inter annos 517 et 533, sedisse. Duplici ex fonte sua hauserunt argumenta qui opinionem de S. Proculi Augustodunensi episcopatu tenuerunt, nempe primo ex indice episcoporum civitatis Aeduensis; in quo cum Proculi nomen legatur tum supradicti editores, tum Sammarthani [Gallia christiana, tom. II (1656), p. 30.] , tum Gams S. Proculum inter Augustodunenses antistites referre non dubitarunt. [episcopus Augustodunensis] Alteram documentorum seriem praebent martyrologia Hieronymiana paene omnia, quorum variis formulis celebratur Augustoduni vel Augustiduni S. Proculus episcopus; aliique fasti hagiologici, ut Adonis et Usuardi, similem enuntiationem tradunt. In nomine transcribendo apparet etiam forma contractior Proclus. In martyrologio Autisiodorensi legitur: Augustiduno natale sancti Patrocli; sub qua forma mendosa evidenter latet sancti nostri nomen. Gallicae linguae usui est alia forma Saint Preuil. Ad nostra usque tempora testata est cultu suo ecclesia Aeduensis [Cfr. Officia propria ecclesiae Aeduensis, 1873, pars autumnalis, pp. XVII et 121.] pontificatum S. Proculi, cum ad diem 4 novembris commemorationem eius agens eum sub hac indicatione annuntiet: Commemoratio S. Proculi Aeduensis episcopi et martyris.

[2] [ignota est historia.] De S. Proculi autem rebus gestis nihil ad nos pervenit. Id tantummodo tradunt Sammarthani [Loc. cit.] , corpus eius in ecclesia Sancti Symphoriani iacere. Monet Claudius Robert [Gallia christiana, p. 199.] et post eum iidem Sammarthani [Loc. cit.] , editores Benedictini [Loc. cit.] et canonicus anonymus qui conscripsit historiam Augustodunensis ecclesiae [Histoire de l'Église d' Autun, p. 22.] , minime assentiendum esse Saulnier [Autun chrétien, p. 10.] conicienti S. Proculum, Aeduensem episcopum, eum esse quem in sua ad Rusticum epistula [P. L., tom. XXII, p. 1084.] S. Hieronymus sanctum doctissimumque appellat pontificem. Etenim, quominus haec S. Proculo Augustodunensi conveniant, repugnat temporum ratio, quoniam S. Hieronymus anno 420 obiit, et, licet incerta satis sit chronotaxis S. Proculi, tamen saeculo sexto, potius quam quinto, videtur vixisse. Agnoscunt quidam [Sammarthani, loc. cit.; Saulnier, Autun chrétien, p. 10.] duplicem Proculum episcopum Augustodunensem, secuti catalogum quendam episcoporum quem in maioris basilicae civitatis Aeduensis sacrario asservatum fuisse referunt Sammarthani [Loc. cit.] . Sed cum editoribus Benedictinis [Loc. cit.] et Georgio [Martyrologium Adonis, p. 563.] rectius dixerit aliquis, secundum antiqua monumenta non nisi unum Proculum praesulem Augustodunensem agnoscendum esse. Quonam in horum pontificum serie loco ponendus sit, non adeo elucet: alii, ut editores Galliae christianae, saeculo VI, post Pragmatium, quod reprobat Georgius; alii, ut Saulnier, saeculo V, inter Leontium et Euphronium. Quid inter has opiniones sibi contradicentes tenendum sit, deficientibus documentis, non licet definire.

[3] [Attamen vetustiora monumenta] S. Proculum martyrem appellat martyrologium Romanum: Augustoduni, sancti Proculi, martyris. Ut hunc titulum adscriberet S. Proculo, motus fuit cardinalis Baronius, martyrologii corrector, quod in notis declarat, auctoritate Petri de Natalibus, ac praesertim Adonis et Usuardi. Re quidem vera, non paucae Usuardini textus recensiones, scilicet Antverpiensis utraque, Lubecensis, Ughelliana, Belinensis, Ultraiectina, Leidensis, Lovaniensis, Aquicinctana, S. Proculum tum episcopum, tum martyrem conclamant. Attamen, in puriori Usuardi textu, qualem nempe referunt Pratensis, Heriniensis et Muneratensis, S. Proculus simpliciter episcopus Augustodunensis, minime vero martyr, [iis minime favent] nuncupatur. Nec adeo certum est Adonem suffragari S. Proculi martyrio, ut iam notaverat Tillemontius [Mémoires, tom. V, p. 546.] ; siquidem in editionibus Mosandri et Rosweydi, quos approbat Georgius [Martyrologium Adonis, p. 563.] , Proculus fuit in Adonianam appendicem reiectus, licet Sollerius ipsi Adonis textui inserendum eum existimet [Ad d. 4 Novembris, p. 561.] . Ad Petrum de Natalibus quod attinet, eius auctoritas a Rabano et Usuardo satis eliditur, ut monet Sollerius [Ibid.] . De Usuardo mox dictum est; Rabanus autem haec habet: Augustoduno, depositio beati Proculi episcopi, tacito martyris titulo [P. L., tom. CIX, p. 1178.] . Illud etiam prae oculis est habendum, quod iam animadverterat laudatus saepius Sollerius, codices Hieronymianos, sive ad primam, sive ad posteriores manus pertinent, de S. Proculo meminisse, sed ubique episcopum, nusquam martyrem appellare. Sufficiat citasse lectionem codicis Bernensis Agustiduno Proculi episcopi. Igitur, si fastis hagiographicis standum est, argumenta haud satis firma inveniri queunt quae S. Proculum martyrem probent.

[4] [qui ipsum martyris nomine appellant.] Et haec quidem praesto sunt ei qui de S. Proculi martyrio fontes et primaeva monumenta interrogaverit. Nostro enim tempore, quod suo iam dolebat Sollerius, desiderantur etiam eius Vitae documenta. Quod si recentiores interpretes adierit, paucissimos offendet qui martyrem S. Proculum affirment. Soli enim paene sunt Saulnier [Op. cit., p. 10.] , qui S. Proculum ab Attila morte peremptum anno 451 asserit, dum pro plebe sibi commissa apud ipsum intercederet, et Saussaius [Martyrologium Gallicanum, p. 828.] , referens S. Proculum ab impiis, qui adversus eum perpetuo livore fremebant, tandem interceptum et interemptum. Sed iure queruntur editores Galliae christianae [Loc. cit.] nec non Tillemontius [Loc. cit.] haec esse conficta, ignorarique prorsus unde sint hausta, immo inter se pugnare, quoniam Saulnier S. Proculum doceat passum anno 451, quippe quem successorem facit S. Leontio, dum Saussaius eum post S. Andochium Augustodunensem ecclesiam rexisse opinatur. Vir v. F. E. Pequegnot [Légendaire d'Autun, tom. II, p. 410.] non omnino refragatur sententiae quae vult S. Proculum pro fide passum esse, nisus testimonio Longuevallii [Histoire de l'Église gallicane, 1825, tom. III, p. 13.] , qui Proculum quendam ignotae sedis episcopum a Gundobaldo, Burgundiorum rege, eiectum narrat. Sed quoniam unde haec desumpta fuerint, non indicat Longuevallius, nemini fas erit affirmare talia ad S. Proculum Augustodunensem esse referenda. S. Proculi martyrium reiciunt Florentinius [Vetustius Martyrologium.] , Castellanus [Martyrologe universel.] , Georgius [Martyrologium Adonis, p. 563.] , Sollerius [Martyrologium Usuardi, ad diem 4 Novembris.] et supramemorati editores Galliae christianae, qui uno ore petunt ut deleatur hic martyris titulus. Et re quidem vera fatendum est hanc appellationem non nisi tardius invectam esse fastis hagiologicis, et puriores inter eos semper ab ea abstinuisse.

DE S. PERPETUO EPISCOPO TRAIECTENSI.

SUB INIT. SAECULI VII

[Commentarius]

Perpetuus, Traiectensis episcopus (S.)

BHL Number: 6638

AUCTORE A. P.

§ I. De historia S. Perpetui.

[1] [Ut aliorum priscorum episcoporum Tungrensium et Traiectensium,] Nemo nescit quam altis tenebris involuta sit priorum Tungrensium Traiectensiumve episcoporum historia, quamque pauca atque incerta de eorum numero, nomine, aetate, fatis ab antiquioribus scriptoribus posterorum memoriae tradita sint. Dolendam illam amplamque lacunam congestis undique narratiunculis explere quidem conati sunt diligentissimi id genus monumentorum collectores Aegidius Aureaevallensis et Iohannes Ultramosanus, maxime autem auctores illi Leodienses, qui saeculis XVII et XVIII historiam patriam scriptis illustrare contenderunt; at quamvis multum in his insudarint, adeo exiguam tamen fidem sapientioribus criticis fecere, ut qui nuperrimus elenchum antistitum Leodiensium contexuit, b. m. Pius Bonifacius Gams [Series episcoporum ecclesiae catholicae, p. 248. Hunc catalogum exscripsit Mas Latrie, Trésor de chronologie (1889), col. 1518.] , inter episcopos, qui ante medium saeculum VII Tungris vel Traiecti ad Mosam sederint, Maternum quidem, Servatium, Falconem (?), Domitianum, Monulfum, Betulfum (= Gondulfum?), Iohannemque Agnum recensuerit, alios autem septendecim numero, utpote vel perperam huc illatos vel saltem dubios, ab hac serie exsulare iusserit. [ita S. Perpetui obscura est historia.] Qua in re quid demum sentiendum sit, est et difficile dictu et a praesenti proposito alienum. De uno siquidem dumtaxat ex hisce deturbatis episcopis agendum nobis est, de Perpetuo nempe, cuius ut certus utique et illustris est cultus ecclesiasticus, huic diei affixus, ita obscura plane et dubia sunt cetera, quae ad ipsum spectant, tantum non omnia.

[2] [Huius meminerunt Herigerus Lobiensis,] Perpetui primus omnium meminit scriptor saeculi X Herigerus Lobiensis, in Gestis episcoporum Tungrensium, Traiectensium et Leodiensium, ieiunis hisce verbis: Sanctus autem Perpetuus, qui 23. praefuit, apud Deonantum quiescit [Lib. I, cap. 28 (MG., Scr. tom. VII, p. 176).] . Vicesimum tertium episcopum eum dicit, nempe si seriem episcoporum Traiectensium cum vulgata serie praesulum Tungrensium, quae a S. Materno initium ducit, continuaveris; nam qui solos Traiectenses episcopos recensent [De hac appellatione “episcoporum Traiectensium”, quae haud exiguam litem inter viros eruditos olim excitavit, videsis Act. SS., Nov. tom. I, p. 183 – 6, num. 95 sqq., praesertim num. 107 – 8. Certum iam est ipsos huius sedis antistites interdum sibi ipsis nomen “episcoporum Traiectensium” assumpsisse: horum enim quidam actis concilii Parisiensis anni 614 subscripsit his verbis: Ex civitate Treiecto Betulfus. Cfr. E. Amort, Elementa iuris canonici, tom. II (1757), p. 416; I. Friedrich, Drei unedierte Concilien (1867), p. 16; F. Maassen, in MG., Legum sect. III, tom. I: Concilia aevi merovingici (1893), p. 192, lin. 21.] , ii Perpetuum decimum quartum fuisse asserunt [Vide locum ex catalogo metrico mox adducendum.] . Perpetui autem decessores nominat Herigerus: 20. Domitianum, 21. Monulfum, 22. Gundulfum; successores vero 24. Ebregisum, 25. Iohannem Agnum, 26. Amandum. Herigero consonat omnino antiquissimus, qui quidem servatus sit, antistitum Tungrensium catalogus, ineunte saeculo XI exaratus, qui tamen ex Herigeri libro excerptus non videtur [Cfr. MG., Scr. tom. XIII, p. 290.] ; [antiqui catalogi episcoporum,] consonant ceteri eorundem catalogi saeculo XII descripti [MG., ibid. et tom. XII, p. 126.] , quorum unus, metricus nempe, generosam Perpetui originem sic insuper commemorat:

Perpetuus decimus claro de sanguine quartus.

[3] [Iocundus presbyter,] His si paucissima quaedam addideris, quae in Iocundi presbyteri opusculo de translatione sancti Servatii et in Annalibus, quos vocant, Leodiensibus [Quid sub hac non prorsus vera appellatione veniat, vide declaratum a G. Waitz in Nachrichten von der kön. Gesellschaft der Wissenschaften… Göttingen, 1870, p. 302 – 9; brevius apud Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen, ed. 5, tom. II, p. 128, nota 1.] leguntur, omnia omnino habebis, quae de S. Perpetuo ante saeculum XIII memoriae tradita sint. Iocundus quidem, qui haud multo post annum 1088 scribebat, haec tradit op. cit., cap. 22: Ipse est namque (scilicet Servatius), cuius de sinu exorti sunt, cuius sub ubere alti sunt martires omnes et confessores, qui sunt in universis urbibus et castellis et oppidis fere totius Lothariae. Sed quia longum est fortassis et tediosum de singulis agere, pauca de multis accipiat caritas vestra. Habet enim Deonantum beatum Perpetuum confessorem magnum, Arduenna duos sanctum Remaclum atque Hubertum, et q. s. [MG., Scr. tom. XII, p. 99.] . Annales autem Leodienses, [et Annales Leodienses.] qui saeculo XI exarati sunt, ita perhibent ad annum 598: Sanctus \\\\\\\\\\\\ Tungris antistat [Ibid., tom. IV, p. 10.] . Vox quidem aliqua post vocem Sanctus in codice unico erasa est; ast supplendum esse Perpetuus exin satis probabile efficitur, quod ita hunc locum legebat medio saeculo XIII Aegidius Aureavallensis, qui Gestorum suorum lib. I, cap. 35 in margine inferiore annotavit: Circa annum Domini 598 sanctus Perpetuus Tungris antistat [Ibid., tom. XXV, p. 29; cfr. Notae Aureaevallenses, ibid., tom. XVI, p. 681.] .

[4] [Ex quorum testimoniis probabiliter colligitur,] Iam vero, si modo ultimam hanc notam chronologicam, de qua mox agemus, exceperis, ex his antiquioribus fideque dignioribus testibus id demum habemus, Perpetuum quendam sub initiis saeculi VII in Traiectensi seu, si quis mavult, in Tungrensi cathedra sedisse, et Dionanti esse sepultum; sub initiis, inquam, saeculi VII: nam tertius ipsius decessor Domitianus fuisse dicitur, quem anno 549 concilio Aurelianensi quinto interfuisse certum est [Conciliorum Galliae collectio, ed. Maurina, p. 1042; F. Maassen, Concilia aevi merovingici, p. 109, lin. 18.] ; Gundulfus autem ille, quem proxime ante Perpetuum nominant auctores supra laudati, unus idemque esse omnino videtur cum Betulfo Traiectensi episcopo, cuius nomen canonibus concilii Parisiensis anni 614 subscriptum legitur [I. Friedrich, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, p. 320. Trita res est et omnibus, qui antiqua documenta vel obiter attigerunt, notissima, quam facile huiusmodi nomina ab amanuensibus deformarentur vel permiscerentur.] . At proximus vel paene proximus [Integram nempe relinquimus quaestionem utrum Ebregisus, qui vicesimus quartus Tungrensis episcopus fuisse dicitur, iure hoc loco catalogis episcoporum insertus fuerit, an iniuria, nempe ex mera confusione eum inter et sanctum Evergislum Coloniensem episcopum facta. Videsis qui hac de quaestione nuperrimus scripsit, J. Demarteau, Saint Ébregise de Termogne in Conférences de la Société d'art et d'hist. du dioc. de Liége, 5e série (1892), p 137 – 54.] Perpetui successor Iohannes Agnus iam circiter annum 625 Traiecti sedebat [Vide Herigerum, lib. I, cap. 31 (MG., Scr. tom VII, p. 178); cfr. Ghesquière, Act. SS. Belgii, tom. II, p. 424, num. 5; Rettberg, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 554; I. Friedrich, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, p. 321.] . Unde inferendum esset Perpetuum illum, qui Dionanti colitur, si rever a Traiectensem sedem obtinuerit, inter annos 614 et 625 obtinuisse. [quamvis auctores nonnulli,] Enimvero non desunt qui obtinuisse infitientur; quibus nos equidem assentire gravamur. Licet enim allata a nobis testimonia neque tantae antiquitatis neque auctoritatis tantae sint, quae certitudinem pariant et locum dubitationi non relinquant, attamen quae de Perpetuo proferunt scriptores laudati, imprimis vero cautissimus auctor et diligentissimus Herigerus, ea antiquam probabilemque ecclesiae Leodiensis traditionem exhibere videntur; a qua in hac re ut recedamus, nulla suppetit ratio solida.

[5] [nulla valida ratione prolata,] Non enim quae contra primos successores sive S. Materni, — Navitum dico, Marcellum etc., — sive S. Servatii, — Agricolaum nempe, Ursinum etc., — vel etiam contra S. Ebregisum a quibusdam proponuntur dubitandi momenta non sane levia [Rettberg, op. cit., tom. I, pp. 204, 552 – 3; Friedrich, op. cit., tom. I, p. 309 – 10; tom. II, pp. 316 – 7, 320.] , eadem ullo pacto Perpetuum nostrum attingunt. Unicum autem argumentum, quod ad eum e Traiectensium episcoporum serie excludendum quosdam movit, minime firmum est. Illud inde desumitur, quod cum iis, quae de tempore et duratione episcopatus Perpetui vulgo traduntur, componi nequeunt quaecumque de chronotaxi episcoporum Traiectensium huius temporis ex monumentis historicis certo eruuntur. Id utique verum est; ast aeque verum nulla fide digna esse ea quae vulgo, ut dicebamus, circa chronologiam episcopatus S. Perpetui obtruduntur. Nimirum, demptis Annalibus Leodiensibus, quorum testimonium et ambiguum est [Non enim plane constat vocem erasam, quae h. l. praecipua sane est, reapse ab initio fuisse Perpetuus.] , et ceteroqui non est tanti, circa hanc chronologiam non proferuntur nisi merae opinationes recentiorum quorundam auctorum, eaeque mirum in modum inter se discrepantes [Sic tempus initae a Perpetuo episcopalis dignitatis alligant anno 586 Iohannes Ultramosanus in Speculo historiali (ed. Ad. Borgnet, tom. II, pp. 270, 271); anno 598 cum Annalibus Leodiensibus Mathias de Lewis in chronico (ed. St. Bormans, 1865, p. 18), Aegidius Aureaevallensis et nonnulli moderni; alii autem, et ipsi moderni, quos bene multos perlegi ast singillatim adducere supervacaneum duco, annis 604, 607, 608, 609, 614, 617… Quin mox laudandus Chapeavillus, in uno eodemque opere, in Vita nempe B. Perpetui alibi annum 598 (fol. 5), alibi annum 608 (fol. 11) assignat. — Perpetuum in cathedra Traiectensi sedisse annos 3 docet Iohannes Ultramosanus l. c.; annos 13 idem Iohannes in chronico metrico, lib. I, versu 7454 (ed. Borgnet, tom. II, p. 589), et moderni plerique; annos 12 vel 18 alii. — Eum demum obiisse tradunt anno 589 Iohannes Ultramosanus in Speculo l. c., anno 611 Aegidius Aureaevallensis (in margine codicis autographi), anno 618 Annales Leodienses et post eos idem Aegidius (in margine inferiore eiusdem codicis), alii recentiores annis 617, 620, 630 etc. Uno verbo nihil hac de re fixum ratumque est.] .

[6] [iverunt infitias,] Ex quibus commemoranda tamen venit hypothesis quaedam I. Friedrich [Op. cit., tom. II, p. 320 – 1.] , qui alterutro ex his modis hanc partem seriei Traiectensis constituendam esse conicit, nempe sive

Monulfus (c. 550 – c. 580),

Gondulfus, idem qui Betulfus (c. 580 – c. 623),

Iohannes Agnus; sive Monulfus, idem qui Gondulfus,

Perpetuus, idem qui Betulfus,

Iohannes Agnus [Utrinque autem Ebregisum, velut suppositicium, de serie exturbat.] .

Ast minime necessariae nobis videntur huiusmodi hypotheses; hae enim ideo tandem invehuntur, quia praesupponitur Perpetuus exhiberi velut qui annis 598 – 608 vel certe ante annum 614 Traiecti sederit. [S. Perpetuum inter annos 614 et 625 episcopum Traiectensem fuisse.] Iam vero nullo monumento historico, qui fidem faciat, id suadetur; nullo monumento historico improbabile efficitur Perpetuum non nisi post annum 614 factum esse episcopum. Liceat ergo nobis, dum prorsus deficiunt certiora veritatis indagandae subsidia, huic ultimae conclusioni, tamquam vere probabili, acquiescere, Perpetuum scilicet intra annos circiter 614 et 625 Traiectensem sedem obtinuisse.

[7] [Paulo plura de ipso] Paucis, quae de Perpetuo tradiderat Herigerus, pauca addidit Aegidius Aureaevallensis monachus, nisi quod miraculorum quorundam, quae suo tempore, intercedente beato praesule, contigerant, brevem subnexuit narrationem. Quae autem de ipsa sancti episcopi vita ille refert, ea fere vulgari quodam encomio continentur, et sic a Ghesquiero nostro aestimata sunt, cuius sententiae prorsus adstipulamur: Nihil, [eaque non improbabilia] ait [Act. SS. Belgii, tom. II, p. 317, num. 3.] , in Aegidii de S. Perpetuo narratione est, quod, si notas chronicas excipis (quas nempe in marginibus codicis autographi Aegidius addidit), ab eruditis viris admitti non possit; tametsi, ut verum fatear, omnino certa et explorata dici nequeant quaecumque scriptor ille de sancto nostro consignavit litteris. Attamen cum his certiora magisque probabilia nuspiam invenerim, non video cur pudere me debeat ea in hac sylloge recensere. Antequam tamen et nos hunc Aegidii locum recudimus, commemoranda est Vita quaedam S. Perpetui [Eam laudat Henschenius in Act. SS., Maii tom. VII, p. XXIX, num. 31 extr.] , quam maiores nostri “ex manuscripto Ultraiectino S. Martini” exscripserunt saeculo XVII [Illud apographum asservatur in codice bibliothecae regiae Bruxellensis signato 8932, fol. 265.] et contulerunt “cum ms. Rubeae Vallis qui inscribitur 2a pars Agiologii Brabantinorum”, iam, quod saepe doluimus, deperdito, et “cum ms. canonic. regul. in Corsendonc”; qui codex Corsendoncanus, anno 1498 exaratus, nunc in bibliotheca Mazarinaea Parisiis asservatur sub num. 1329 [Cfr. Aug. Molinier, Catal. des mss. de la bibl. Mazarine, tom. II, p. 203 – 8. “Vita Perpetui” legitur fol. 151.] . Est autem haec, quae dicitur, Vita verbo tenus exscripta ex Aegidio, paucis quibusdam omissis vel mutatis, quae nullius sunt momenti. Ea igitur, ut consentaneum est, neglecta, Aegidii narrationem proferimus ex optima editione quam Monumentis Germaniae historicis paravit Ioh. Heller.

[8] Sic nempe Aegidius, lib. I, cap. 35 [MG., Scr. tom. XXV, p. 29.] : De sancto Perpetuo episcopo qui ei (Gondulfo scilicet) successit [Vide indicem capitulorum, ibid. p. 14.] . Igitur post discessum beati Gondulphi episcopi vicesimus tercius Traiectensi ecclesie [mitissimus Christi confessor] [Quae verba hic et in sequentibus comparent uncis inclusa, ea sunt quae in codice autographo ab initio quidem scripta non erant, at quae postea Aegidius vel manu scribae in margine addidit, vel sua ipse manu superinduxit, eo nempe consilio ut textui insererentur. Quae autem posteriore etiam tempore adiecta narrationi minime respondent, ea in sequentibus notis 2 et 3 subiecimus. Cfr. Heller, l. c., p. 4.] beatus Perpetuus ordinatur episcopus [Aegidius addidit in margine inferiore: Circa annum Domini 598 sanctus Perpetuus Tungris antistat.] . [tradidit Aegidius Aureaevallensis;] Qui beatus vir clarus existens signis et virtutibus, talentum sibi creditum Domino suo cum lucro reportavit; nam in omnibus, que probabiliter Deo favente agere potuit, non suam sed Christi gloriam quesivit. His ergo atque aliis bonorum operum studiis fultus, ad sanctam senectutem pervenit, et sic in confessione Domini pridie nonas novembris migravit ad Christum. Qui beatus confessor Christi primo quidem sepultus est in ecclesia beati Vincentii levite et martyris in oppido quod Dionantum nuncupatur. [Nam ex eius tumba oleum emanasse dicitur per longa tempora]. Sed postea corpus eius in ecclesia Beate Marie Virginis in eodem oppido sita translatum est et in feretro decenter collocatum. Ubi et a civibus reverenter frequentatus et fideliter invocatus, multiplici beneficio alter post Christum est eis patronus. De quo inter cetera aliqua hic, que nostris temporibus acciderunt miracula, enarrare curavimus.

[9] Fuit apud Dionantum burgensis quidam nomine Theodericus, qui habens puerum nomine Fucherum, morbo rupture vel calculi miserabiliter laborantem, medicum cum ferramentis, ut opem ferret puero, advocavit. Cumque in crastinum predictus puer secari debuisset, predictus pater eiusdem pueri votum faciens beato Perpetuo et promittens, quod fabricam ipsius pro posse suo promoveret, [si per ipsius merita sospitas puero redderetur, eadem nocte predictus puer optatam et insperatam recuperavit sanitatem.] Fuit etiam ibidem quidam clericus nomine Clemens, qui quadam die, dum Mosam super ripas inundantes ex nova domo iuxta turrem Beate Virginis cerneret, ex alto in predictum fluvium subito lapsus est; in ipso autem casu beatum Perpetuum ad memoriam reducens, eum prout potuit, ut sibi adesset, fideliter invocavit. Cum igitur in predictum fluvium mergeretur et impetus aque ipsum traheret in profundum, vidit subito beatum Perpetuum pontificali habitu indutum per caput eum tenentem et ad ripam illesum perducentem. A Domino factum est istud et est mirabile in oculis nostris.

[10] Quedam etiam puella, dum ex puteo, quod in medio Dionanti situm est, aquam extraheret, repente in puteum corruit, et capite graviter leso ceterisque membris pene confractis, mortua ut dicebatur extracta est. Illi autem qui eam extraxerant beatum Perpetuum invocantes et corpus exanime ad altare ipsius cum festinatione deferentes, spatio brevi transacto, puellam, quam attulerant, ut putabant, mortuam, meritis beati Perpetui receperunt vivam.

Post sanctum Perpetuum Traiectensi ecclesie substituitur vicesimus quartus episcopus sanctus Ebregisus [Aegidius addidit in margine inferiore: Anno Domini 618 sanctus Ebregisus Tungris antistat.] [circa annum Domini 611; qui sedit plus quam 14 annis sub apostolicis Honorio…]

[11] Haec Aegidius. Sed abhinc ieiunior illa legenda sancti episcopi coepit congestis, qui reperiri poterant, [plura etiam] floribus ornari, at illis suspectis sane et ceteroqui nec multis, neque egregiis. Amplificatorum huiusmodi agmen ducit diligentissimus ille traditionum Leodiensium, etiam maxime fabulosarum, collector Iohannes Ultramosanus. Is quidem in chronico metrico, cui nomen indidit Les Giestes de Liege vel etiam Les Giestes des evesques de Tongre et de Liege, sobrio utique calamo vitam Perpetui prosecutus erat in haec verba [Cap. 260 et 261, vers. 7451 – 7462 (ed. Borgnet in editione sua chronicae prosae seu Speculi historialis, tom. II, p. 589).] :

CCLX. Le XXIIIe evesque.

[Iohannes Ultramosanus,] Et puis fut fais evesque XXIIIe, sens refus,
Unc canoine proidhomme qui astoit de Namut.
Perpetueis olt à nom, dignement là rechut
Ne regnat que trase ans que Deu l'at recoilhut.
Droit à Dynant morit li evesque menbrus,
A Saint Vincent fut mis, où mult longtemps il jut,
Et puis le translatont.

CCLXI. Le XXIIIIe evesque.

Perpetueis l'evesque, de quoy je vos raconte,
Fut puis enseveli en unc fiestre parfont,
A Dynant en l'englise la virgene, qui confont
Tot le poioir al dyable, où soventes fois font
Grans miracles et beals ses osseals qui là sont.

[12] [at ea partim suspecta valde] Verum postea, repertis in chronica quadam novis documentis, in margine codicis hoc loco adscripsit: Altre chronique dient qu'il fut fils de conte d'Osterne, que ons dit de Loos, 〈et〉 del filhe de conte de Colongne, et regnat XIII ans. Demum cum, multis interiectis annis, prosa oratione Speculum historiarum componeret, ampliora iam atque etiam ab his prioribus subinde discrepantia addere habuit. Sic nempe scribit [Ly Myreur des histors, lib. I (ed. Borgnet, tom. II, p. 270).] :

Apres la mort sains Gondulphe, fut consacreis et ordineis à evesque XXIIIe de Tongre uns sains hons, canoyne de l'engliese Sains-Bertremeir que ons nomme maintenant Sains-Servais, qui oit nom Perpetuus, et tient le siege trois ans.

Et paulo post [Ibid., p. 271.] :

Item, l'an Ve IIIIxx et IX, le quart jour de novembre, morut à Treit l'evesque Perpetuus: chis fut uns valhans hons de bonne vie, et à son poioir multipliat grandement la vraie foid. Si fut promierement ensevelis en l'engliese Sains-Vincent à Dynant, mains depuis fut son corps translateis en l'engliese Nostre-Dame de Dynant, où ilh fut mult reveremment mis en unc fiestre, pro les grans myracles que Dieu faisoit par li. Si fut sa fieste estaublie par le pape le dierain jour sens unc de decembre, assavoir: le vigiel de sains Silvestre, pape. Chis sains Perpetuus fut d'Allemagne, le fis d'on riche chevalier et poissans de la ducheit d'Ostriche, qui oussi oit nom Perpetuus; et sa mere oit nom Prudenche, qui estoit la fille d'on vallant chevalier, qui estoit maire de Colongne. Chis sains evesque Perpetuus fist mult de miracle à Colongne, car ilh resuscitat III hommes que li thonoir et oraige deseurdit [Paulo superius scripserat Iohannes: Item l'an Ve IIIIxx et VIII, le XVIIe jour de may, fist unc grant tempieste de thonoir et d'alumure…] avoit ochis à Colongne.

[13] [et ab antiquorum dictis discrepantia,] Inde narrat tria miracula, quae Aegidius iam rettulerat quaeque ex ipso supra exscripsimus, de filio nempe Theoderici burgensis Dionantensis, de Clemente clerico et de muliere quadam in puteo mersa. Haec utique ex ipso Aegidii libro desumpsit, licet secundum miraculum paulo aliter enarrarit. Sed et paulo post [Ibid., pp. 276, 279, 280.] tria iterum profert miracula, quorum primum diversum utique est a primo miraculo, quod apud Aegidium legitur, at etiam in gratiam alicuius borgois qui oit nom Thyris accidit; alterum verbo tenus, additis tamen aliquibus ad ornatum circumstantiis, ex latina Aegidii narratione versum est in linguam gallicam; tertium est orantior item amplificatio tertii miraculi ab Aegidio memorati. Verum haec prodigia, quae Aegidius suo tempore, hoc est saeculo XIII, evenisse tradiderat, vult Iohannes noster annis 596, 598 et 599 contigisse. Sane istius diligentiam potius quam prudentiam commendat iterata haec earundem rerum incautaque relatio; quam qui legere voluerit, editionem a v. cl. Borgnet adornatam adeat; nam horum exscriptione hunc commentarium protendere nolumus.

[14] [partim etiam certo falsa;] Neque multo amplius immorandum est ventilandis iis, quae de ipsius S. Perpetui natalibus et ecclesiasticis muneribus profert chronographus noster; non solum enim magis exigua in universum est Iohannis auctoritas, quam ut haec a tali teste enuntiata, silentibus antiquioribus omnibus, fidem ullo pacto faciant; sed etiam certo falsa illa sunt et vix, quae serio examinentur, digna. Ut enim omittam quod, sibi ipsi contrarius, in chronico metrico Perpetuum Lossensis comitis, in prosa autem historia eundem ducis Austriaci [Errandi occasionen, ni prorsus fallor, accepit ille ex nomine isto “comitum Osternensium”, quo tunc temporis, ut mox monebimus, comites Lossenses appellari solebant.] filium facit, notum prorsus est Lossenses — seu, ut chronistae Leodienses oggerere solent, Hostienses Osternensesve — comites nonnisi a saeculo XI sic esse nominatos, neque ante illud tempus ullatenus exstitisse hunce comitatum [Vid. J. Daris, Histoire de la bonne ville, de l'église et des comtes de Looz, tom. I (1864), pp. 377, 378. Ch. Piot, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond, tom. II (1874), p. lxxii – vi.] ; notum est quantum delectati sint recentiores chronistae vel historiographi Leodienses in assignanda praesulibus illius ecclesiae, etiam antiquissimis, fabulosa a stirpibus illustribus, quae diu tandem postea exortae sunt, origine.

[15] [cuius commenta imprudenter receperunt] Et quod ad Perpetuum attinet, imprudenter aeque atque avide Ultramosani commenta receperunt posteriores historici, eaque novis additis ad ornatum commentis amplificarunt. Patrem nempe antistitis fuisse scripserunt alii comitem Lossensem sive comitem Ostiernae sive ducem Hostiensem, alii ducem Austriacum, alii comitem Namurcensem [Ita v. g. chronicon quoddam gallicum, ex Iohanne Ultramosano contractum, cuius exemplar circa an. 1650 manu scriptum in bibliotheca nostra servamus. De Perpetuo scilicet haec mira habet, p. 38: Après lui (Gondulfum nempe) fust eslu evesque Perpete, qui estoit chanoine de St Piere et fils du conte de Namur. Nihilominus p. 37 inficete depictum est, tamquam quod ad S. Perpetuum pertineat, scutum gentilicium seu arma comitum Lossensium.] , etc., etc. Neque ab his occinendis fabulis abstinuit vir doctus et alioqui cautior Iohannes Chapeaville, in ea, quam primus composuit, S. Perpetui Vita [Vita B. Perpetui Leodiensis episcopi et confessoris ex officialibus ecclesiae Dionantensis libris collecta. Leodii, 1601, 4°, 20 ff. Idem opus eodem anno gallice est editum. Latinum textum, omissa tamen parte media, quae inscribitur Descriptio oppidi Dionantensis (Chapeaville, fol. 10 – 16) in suam collectionem recepit et recudi curavit Surius ad d. 4 novembris. Versionem gallicam autem inseruit R. Gaultier translationi suae Florum Sanctorum Petri Ribadeneirae, etc…] ; qui si, antiquitatis licet monumentis carens, bene longam tamen historiam conficere potuit, hanc paene solis paraeneticis sermonibus et locis, quos dicunt, communibus confarsit. Copiosior etiam in huiusmodi tritis laudationibus congerendis fuit alter, quem recensere habemus, S. Perpetui biographus, P. E. Evrard [Abregé de la vie et des miracles de saint Perpete eveque de Liege et patron de Dinant. Dinant, 1721, 16°, 76 pp.] ; qui pio quidem lectori nonnulla proponit ad animae aedificationem utilia, [et amplificarunt recentiores.] scriptoribus vero historicis nil suppeditare habet. Idem iudicium ferendum est de plerisque Perpetui encomiis, quae apud Leodienses historiographos leguntur, quaeque, utpote nullo antiiquo testimonio fulta, singillatim examinare non vacat: ut cum fertur Perpetuus nomen “doctoris fidelium” accepisse, Arianos Nestorianos Eutychianos impugnasse, disciplinam ecclesiasticam promovisse, viris saecularibus, qui bona ecclesiastica diripiebant, obstitisse, et alia huiusmodi quam plurima; quorum fides penes auctores sit. Itaque iam pro instituti nostri proposito ad declarandum cultum sancto episcopo praestitum et gloriam eius, quam dicunt, postumam veniamus. In quibus enarrandis ordinem temporum, quoad eius fieri poterit, observabimus.

§ II. De cultu ecclesiastico S. Perpetui et de miraculis eius intercessione patratis.

[16] [Post obitum] Quo anno obierit Perpetuus, iam diximus esse incertum; neque magis determinare est quis ei fuerit dies emortualis. Asserit quidem Iohannes Ultramosanus, et post eum multi, Perpetuum hac die quarta novembris vita functum esse. Verene id ille affirmarit, an ea ratione utcumque probabili nisus, quod hac die festum beati pontificis celebrabatur, non liquet. Notandum tamen est hoc ipso loco Iohannem huic festo agendo assignare le dierain iour sens unc de decembre, seu diem 30 decembris; qua in re ceteroqui falsus certe est quadam, ut omnino videtur, nominum similitudine: is nempe dies festus est divo Perpetuo non Traiectensi, sed Turonensi episcopo [Cfr. Act. SS., Apr. tom. I, p. 750, num. 9, 10.] . Quicquid est, sepultus dicitur beatus noster in aedibus S. Vincentii, sive alio nomine S. Clementis, ut vult Ioh. Placentius [Catalogus omnium antistitum Tungarorum, Traiectensium ac Leodiensium (1529), fol. D. ij.] ; indeque — quo tempore, incertum — ad maiorem ecclesiam Dionantensem, quae B. V. Mariae dicata erat, sacrum eius corpus translatum est; [miraculis clarus] ubi miraculis claruit. Qua de re illud imprimis notandum est, recenseri Perpetuum inter sanctos ἐλαιοφόρους sive μυροβλύτας, e quorum nempe reliquiis sacrum manarit oleum [Legesis Ghesquière, Act. SS. Belgii, tom. II, p. 318 – 9, num. 6, 7: cfr. Cahier, Caractéristiques des Saints (1867), pp. 129 et 742.] . Primus illud testatur supra laudatus Aegidius Aureaevallensis; qui tamen non tam ex certa propriaque scientia quam famam popularem secutus, id asserit: Nam ex eius tumba, ait, oleum emanasse dicitur per longa tempora.

[17] [coli coeptus est] Ceteroqui nullum de cultu ecclesiastico S. Perpetui, quin etiam nullum omnino, ut diximus, de ipso S. Perpetuo exstat documentum saeculo X antiquius. At ex quo nomen illius in historicis monumentis comparet, ilico appellatione sancti vel beati cohonestatur, apud Herigerum dico, in Annalibus Leodiensibus, apud Aegidium Aureaevallensem [Vide supra, p. 292, num. 2, 3.] , apud Albericum Trium-fontium [MG., Scr. tom. XXIII, p. 695.] , in kalendario psalterii Hasteriensis ad d. 4 novembris [Cfr. A. Lechner, Mittelalterliche Kirchenfeste und Kalendarien in Bayern (1891), p. 219. Psalterium illud (cod. Monac. lat. 13067) esse Hasteriensis coenobii, non vero, ut putabat Lechner, ecclesiae Ratisponensis, luculenter ostendit R. P. Ursm. Berlière in Revue Bénédictine, tom. IX (1892), p. 109 – 12.] , etc., etc. In antiquioribus quidem martyrologiis nuspiam nominatur Perpetuus; sed inde a saeculo XIV et maxime saeculo XV in aliquibus codicibus Usuardinis commemoratio eius addita est [Vide Martyrologium Usuardi a Sollerio editum, p. 651 – 2.] ; [saltem inde a saeculo X] ex quibus in non pauca martyrologia recentiora privataque auctoritate edita transiit; quorum nonnulla recensuit Ghesquierus [Tom. cit., p. 319,num. 8.] , alia insuper, si operae pretium esset, facili negotio adderemus. Cultum autem S. Perpetui ipso saeculo XI haud ignobilem exstitisse testis est Iocundus presbyter supra laudatus, cum ait: Habet enim Deonantum beatum Perpetuum confessorem magnum, [Dionanti,] eundemque simul nominat cum illustrioribus quibusque sanctis, quorum patrocinio Lotharingia gloriaretur [Vide supra, p. 292, num. 3.] . Attamen usque ad saeculum XIV artis limitibus, parietibus nempe templi B. V. Mariae, quod etiam ecclesia S. Perpetui dici coeptum erat, cultus ille erat contentus. Manifeste siquidem errat Iohannes Ultramosanus cum scribit ab ipso romano pontifice colendo S. Perpetuo diem fuisse constitutum: Si fut sa fieste estaublie par le pape le dierain jour sens unc de decembre [Vide supra, p. 294, num. 12] . At anno 1323 praecepit Adulphus de la Marck, episcopus Leodiensis, ut deinceps “singuli fideles in toto oppido Dionantensi diem festum beati Perpetui necnon eius dedicationem, prout in matrice ecclesia seu ipsius beati Perpetui fiebat et consuetum erat, celebrarent et observarent” [Eius litteras hac de re datas vid. apud Chapeaville, Vita, fol. 17; Surius, De probatis sanctorum Vitis, tom. XI (1618), p. 57; Ghesquière, l. c. p. 321, num. 13. Cfr. Foullon, Historia Leodiensis, tom. I (1735), p. 395.] .

[18] [postea in tota dioecesi Leodiensi] Utrum antea in reliqua dioecesi Leodiensi atque in ipsa Leodiensi civitate festum S. Perpetui ageretur, deficientibus monumentis decernere nequimus; sed docent nos missalia et breviaria Leodiensia sive saeculo XV manu exarata [Codd. Bruxellenses 3782, 5611, 9217; cod. Parisinus, bibl. Mazarinaeae 224; cod. Leodiensis, bibl. seminarii episcopalis 6. M. 2.] , sive inde ab anno 1486 typis impressa [Missalia annis 1486, 1502, 1509, 1513, 1515, 1540, 1552 typis excusa; breviaria an. 1488, 1498, 1535, 1558 etc.; breviarum ecclesiae S. Servatii Traiectensis ad Mosam, an. 1503.] , festum hoc in universa ecclesia Leodiensi tum celebratum esse die 4 novembris. Verum haud multo post annum 1610 [Prima editio brev. Leod., quae post an. 1610 vulgata est, an. 1622 prodiit, altera an. 1636. Primam non vidimus; exemplar enim illius fortassis unicum, quod. v. cl. de Theux in bibliotheca academiae Leodiensis asservari asserit, ibi non repperimus.] , quo anno sollemni canonizatione inter caelites adscriptus est Carolus Borromaeus, in breviariis Leodiensibus locum cessit glorioso archiepiscopo Mediolanensi antiquus episcopus Traiectensis, qui sola commemoratione in officio diei contentus esse iussus est [Vide brev. Leod. an. 1636, 1746, 1766, 1792… Miram tamen rem exhibet brev. Leod. an. 1636: in ipsius quidem kalendario inscribebantur haec ad d. 4 novembris: Caroli episcopi et confessoris. Semiduplex et comm. octave ac SS. Perpetui et Amantii…; ast in ipso corpore breviarii Proprium sanctorum exhibet die 4a officium S. Perpetui sub ritu semiduplici cum tribus lectionibus propriis, die autem 5a officium S. Caroli sub ritu item semiduplici. Vide partem aestivalem, pp. 1049, 1050.] ; in excusis autem Officiis propriis festorum ecclesiae et dioecesis Leodiensis [Annis 1644, 1666, 1683, 1698. In off. propr. anno 1623 excusis nil in kalendario, at commemoratio S. Perpetui in secundis vesperis diei 3ae.] servabat interim Perpetuus honorem suum, cum ibi ad diem 4 novembris inscribi pergeret sub ritu semiduplici. Tandem circa initium huius saeculi XIX translatum est festum beati Perpetui in diem quintam novembris, [et in Namurcensi.] qua die in dioecesi tum Leodiensi, tum Namurcensi colitur sub ritu semiduplici [Off. propr. Leod. ann. 1805, 1845, 1846, 1847, 1857… Ab anno dumtaxat 1806 hoc festum recenset ad illam diem Directorium Leodiense. Offic. propr. Namurc. an. 1830 etc… In dioecesi Namurcensi hoc festum celebrari coeptum est anno 1810 ex indulto S. C. R. die 27 ianuarii anni 1809 concesso. Cfr. Directorium… ad usum diocesis Namurcensis pro anno Domini M.D.CCC.X.] .

[19] [Dionanti nempe] In oppido autem Dionanto ampliore sollemnioreque ritu, ut consentaneum est, honoratus est beatus noster, utpote ibidem sepultus et in patronum civitatis iamdiu adscitus; quam ob causam illius festum ibi die 4 novembris celebratur sub ritu duplici primae classis. Ipsi olim sacra erat praecipua ecclesia, quae iam anno 1096 in monumentis publicis occurrit nuncupata paupercula sancte Marie sanctique Perpetui confessoris ecclesia in Dyonant [St. Bormans, Cartulaire de la commune de Dinant, tom. I (1880), p, 13; item ibid., pp. 15, 21 – 2; cfr. p. 65. Collegium autem canonicorum saecularium, qui huic ecclesiae addicti erant, saeculo XII nominatum offendimus “monasterium beati Perpetui” (Anal. Boll., tom. XI, p. 134, cap. 11).] , nunc vero a B. V. Maria assumpta dumtaxat appellatur, estque caput decanatus Dionantensis. Visebatur item olim [[Saumery], Les Délices du pays de Liége, tom. II (1740), p. 261, 262.] in medio templo statua sancti patroni lapidea haud imperite exsculpta, item pone chorum sacellum seu capella et altare eidem dicata; [servabantur eius reliquiae,] in thesauro autem ecclesiae servabatur lipsanotheca pretiosa, caput nempe argenteum auro superfusum gemmisque abunde ornatum, quo ipsius Perpetui caput continebatur [Ibid., p. 262. Cfr. St. Bormans, Cartulaire de Dinant, tom. II (1881), p. 331: “ le chief de monseigneur saint Perpete enchassé en argent doré” (charta an. 1474 data).] . Insuper reliquum beati antistitis corpus pulchra quadam capsa inclusum erat, quae auro argentoque plurimum erat decorata [St. Bormans, l. c.: “le corps de monseigneur saint Perpete,… à tout sa chasse et fertre avec l'or et l'argent y appartenant”; cfr. ibid., pp. 332, 336, 338; — p. 339: “la valeur et extimacion que estoit ladite fiertre,… qu'ilz extimoient… à deux cens marcs d'argent ouvré ou environ”.] . Non iam exstant sacellum illud, neque altare, neque statua lapidea. Invenimus dumtaxat pone chorum statuam quandam ligneam quae sancti effigiem exhibet. Reliquiae autem eiusdem quod fatum tulerint, paulo pluribus est enarrandum.

[20] [quae saeculo XV Boviniam deportatae] Cum nempe anno 1466 a Philippo duce Burgundiae et filio eius Carolo, comite Carolino, qui postea dictus est Carolus Audax, miserrimo casu Dionantum, oppidum olim florentissimum, obsessum, occupatum, spoliatum, exustum esset, in cineres abiit ipsa ecclesia maior, paulumque abfuit ut sacrum Perpetui corpus cum capsa supra memorata totaque templi pretiosa supellectili flammis absumeretur. Sed feliciter accidit ut ex ingruente incendio eriperetur capsa, operam gnaviter conferente nobili viro Antonio de Lalaing, quemadmodum testatur supra dictus Carolus in litteris anno 1475 datis [Vide ibid., p. 337.] . Porro paulo post, anno videlicet 1474, [mox Dionantum relatae sunt,] restitutis utcumque, quae tantopere prolapsae erant, rebus Dionantensibus, et reaedificatis aedibus B. V. Mariae [Cfr. ibid., p. 315 – 20.] , ilico canonicorum illius ecclesiae animos subiit desiderium huiusce pretiosi thesauri, qui interea in vicinum Boviniensium oppidum [Bouvignes.] deportatus ibidem asservabatur. Supplices igitur hac de re litteras ad Carolum, Burgundiae iam factum ducem, miserunt; qui Boviniensibus imperavit ut beati Perpetui corpus cum capsa seu feretro Dionantensibus restituerent [Litteras Caroli videsis ibid., p. 330 – 3.] . Cui iussioni cum obtemperare gravarentur Bovinienses et nescio quae subterfugia ambagesque interponerent [Vide ibid., p. 332 – 3, in nota.] , re demum ad curiam parlamenti Mechliniensis delata ibique diligenter ventilata, causam obtinuerunt Dionantenses et die 10 novembris 1475 sollemnis prodiit in eorum gratiam parlamenti sententia [Ibid., p. 334 – 42. Eiusdem documenti dimidiam circiter partem latine versam legere est apud Chapeaville, Vita, fol. 17vo – 18vo; Surium, De probatis SS. Historiis, ad d. 4 nov.; Ghesquière, Act. SS. Belgii, tom. II, p. 322 – 3, num. 15 – 6.] . Paruerunt tandem Bovinienses, et die 6 ianuarii anni 1477 magna cum pompa corpus beati Perpetui Dionantum relatum est [Huiusce translationis historiam, in publico quodam instrumento enarratam, legesis apud Chapeaville, op. cit., fol. 19 – 20vo; Surium, l. c.; Ghesquière, op. cit., p. 323 – 5, num. 17.] , relicto interdum Boviniensibus “pro mutua unione et pace indissolubili foedere conservandis” nobili aliquo pignore, scilicet “una parte seu portiuncula dicti sacri corporis” h. e. “una de costis corporis sancti”.

[21] [ubi etiamnum honorantur.] Ab hac tamen coaevi et publici narratoris relatione dissentiunt inde a saeculo XVII plerique recentiores scriptores, qui non costam, sed brachium S. Perpetui in ecclesia Boviniensi asservari affirmant [Ita J.-B. Gramaye, Namurcum (ed. altera 1708), p. 65; [Aeg. du Monin], Sacrarium perantiqui comitatus Namurcensis (1619), p. 23; A. Rayssius, Hierogazophylacium belgicum (1628), p. 117; A. Henri, Notes sur l'histoire de Bouvignes (1888), p. 195 – 6, ubi citantur etiam rationes expensarum in ecclesia Boviniensi saec. XVIII adnotatae. Tradit supra laudatus Aeg. du Monin, l. c., in ecclesia monasterii Walciodorensis olim servatum esse aliud brachium S. Perpetui.] ; quam ecclesiam cum nuper inviseremus, neque costam, neque brachium, quod nomine S. Perpetui inscriberetur, invenimus. Nec magis invenimus Dionanti pretiosam illam, de qua mox agebamus, capsam; haec enim iam diu nescio quo casu periit; quin ipsae S. Perpetui reliquiae ante annos aliquot nullae in ecclesia Dionantensi reperiebantur. Hodiernus autem decanus venerabilis vir l.-B. Houba, qui impigro multorum annorum labore aedes ecclesiae pristino splendori restituit, cum in domo parochiali lipsana quaedam, quae S. Perpetui esse tradebantur, repperisset, ipsa caute simul et reverenter in arca lignea, simplici quidem, haud tamen ineleganti opere fabrefacta reposuit; quam in thesauro ecclesiae videre est, simul cum alia parva lipsanotheca, qua pars exigua sacri corporis continetur. Hactenus de ipso sancti nostri corpore.

[22] [Caput autem eiusdem sancti] Alterae autem ex praecipuis eiusdem reliquiis, caput nempe ipsius argentea lipsanotheca, ut supra diximus, inclusum, in eadem civitatis clade anno 1466 ab incendio praeservatum est et Dionanto ablatum; non tamen similem fortunam expertum est, nimirum ut mox Dionantensibus restitueretur. Siquidem legimus in iam laudatis litteris Caroli Burgundici anno 1474 datis, iussum esse a capitulo Dionantensi “le conte de Bouchem, seigneur de la Verre en Zélande” ut redderet et restitueret supra dicto capitulo “le chief de monseigneur saint Perpete… que icellui conte a fait transporter en l'église de la Verre en Zelande” [Cartulaire de Dinant, tom. II, p. 331.] . Erat comes ille Wolfhardus, sextus huiusce nominis comes Borsalus [De eo vide Jacques Ermerins, Eenige zeeuwsche oudheden… behelzende de Heeren van Vere uit den Huize van Borssele (Middelburg, 1786), p. 91. Cfr. J. Reygersbergium, loco infra citando.] ; qui cum Mariam Stuartiam, Iacobi I Scotorum regis filiam [Sororem Iacobi I eam facit Ermerins, l. c., sed perperam.] in matrimonium duxisset, a regio leviro in dotem uxoriam accepit comitatum Buchanensem [De districtu Buchan, qui in hodierno comitatu Aberdonensi situs est, olim autem non ignobilis comitatus erat, vide Vivien de Saint-Martin, Nouveau dictionnaire de géographie universelle, tom. I, p. 540.] , unde et solitus est dici “comes de Buchan” [Quod nomen in litteris Caroli Audacis scribitur Bouchem, alibi autem Bouchain, Bouchane, etc.] . Is nempe, postquam cum patre suo Henrico in obsidione Dionantensi a partibus ducis Burgundiae steterat et gnaviter dimicarat, expugnato oppido, capite S. Perpetui potitus, illud in ecclesiam oppidi Veriae [Vere sive Veere, Ter-Veere, Kamp-Veere, oppidum insulae Walachriae in Zelandia, haud procul Middelburgo.] , in quo a duobus circiter saeculis maiores eius ex stirpe comitum Borsalorum resederant, transtulit. Cum autem postulationi Dionantensium obsequi noluisset Wolfhardus, die 5 iulii anni 1474 iniunxit ipsi Carolus ut abreptum sancti caput legitimis possessoribus redderet [Cartulaire de Dinant, tom. II, p. 331 – 2. Cum iis, quae in his litteris Carolus profert, non multum consonat id quod narrabant Verienses incolae (vide locum mox laudandum chronici Zelandici auctore Reygersbergio), scilicet Henricum Borsalum, Wolfhardi VI patrem, reliquias illas a Carolo dono accepisse. Notandum tamen est Reygersbergium familiarem comitum Borsalorum fuisse. Cfr. S. de Wind, Bibliotheek der nederlandsche Geschiedschrijvers, tom. I (1835), p. 152.] . At ne tunc quidem paruit; demum anno 1496 pretiosum pignus recuperarunt Dionantenses, quem ad modum testatur instrumentum authenticum nuper a nobis in archivo publico Namurcensi repertum [Archives de l'État. Fonds du chapitre Notre-Dame de Dinant, carton de chartes. Appensum adhuc manet capituli Veriensis sigillum.] , quodque non piget hic integrum proferre.

[23] [Dionantensibus postea redditum est] Decanus et capitulum ecclesie collegiate beate Marie opidi de Veris Traiectensis diocesis venerabilibus et circumspectis dominis decano et capitulo ecclesie collegiate beate Marie Dionensis Leodiensis diocesis salutem. Notum vobis facimus et certificamus quod caput una cum iocali beatissimi Perpetui, quod dudum citra destructionem opidi Dionensis in ecclesia collegiata predicta de Veris asportatum et translatum per generosum et prepotentem Dominum Dominum Wolfardum de Borsalia, comitem de Grantpre, dominum de Veris, de Zandenburch etc., et usque hodiernum diem honeste et religiose conservatum, venerabili viro domino Iohanni Salmon, preposito et canonico ecclesie vestre necnon vestro procuratori, reservata nobis eiusdem capitis aliqua certa parte de consensu eiusdem domini prepositi iuxta requisitionem diligentissimam per Dominum de Bevers, eiusdem dominii de Veris dominum modernum, sibi desuper instantissime factam, reddidimus et tradidimus. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum presentes litteras exinde fieri et per notarium nostrum publicum subscribi sigillique nostri iussimus et fecimus appensione communiri. Datum et actum in loco nostro capitulari sub anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo nonagesimo sexto, die vero vicesima secunda mensis aprilis.

De mandato dictorum decani et capituli

Iohannes Bailletti notarius publicus manu propria.

[24] [et ab ipsis pie adhuc conservatur;] Istud publicum documentum id habet utilitatis, ut explicet, quod antea nobis satis mirabile videbatur, quomodo hollandici scriptores non solum saeculi XVI, sed et saeculi XVIII, potuerint inaccurate quidem, attamen cum aliqua veritatis specie asserere in Veriensi ecclesia caput S. Perpetui suo etiam tempore asservari et coli [Jan Janssen Reygersberch, Dye Cronijke van Zeelandt (Antverpiae, 1551), cap. 46 versus finem, ad an. 1467. Similia proferunt H. F. V.(an) H(eusden) anno 1719, Historia episcopatuum foederati Belgii, tom. II, episcopatus Middelburgensis, p. 27, et anno 1722 H. V(an) R(yn), Oudheden en Gestichten van Zeeland, eerste deel, p. 208. At hi forsan ipsius Reygersbergii dictis dumtaxat nituntur.] , cum tamen inde a saeculo XVII, ut mox videbimus, Dionantenses idem caput in ecclesia sua se possidere crederent illudque pio cultu prosequerentur. Nimirum non iam superest caput argenteum seu iocale illud quod anno 1496 reddiderunt Verienses; huius in vicem arte eximia confecta est lipsanotheca alia etiam argentea, et ipsa formam capitis exhibens, quae adhuc in ecclesiae thesauro servatur, estque ipsius pretiosissimum cimelium. Hanc anno 1671 fabricatam esse, pecuniam conferentibus tum capitulo ecclesiae, tum magistratibus civitatis, docere videntur inscriptiones tres circum scuta tria, quae dicunt, gentilicia exaratae, quae scuta ornant basin quandam non inelegantem super qua caput illud imponi solet [Frustra est Siderius, Dinant et ses environs (1859), p. 166 – 7, cum ea, quae de illa basi dicimus, de capsa quadam, qua sancti ossa includerentur, asserit.] . In primo nempe scuto, quod in media basi exstat, legitur:F. Tabollet abbas saecvl. Dion.”; in altero, quod a dextris est:Dionantense capitulum”; in tertio, quod est a sinistris: “1671. Oppidum Dionantense”. Sed etiamsi alio tempore lipsanotheca, alio basis confecta est, certe non multo antiquiorem esse lipsanothecam tum ipse operis character seu, ut aiunt, stilus, satis innuit, tum etiam ex litteris colligimus, quibus Maximilianus Henricus, episcopus Leodiensis, anno 1669 statuta societatis arcuballistariorum Dionantensium rata habuit et confirmavit: in his nempe semel iterumque mentio fit cuiusdam capsae, quae tunc fabricabatur, ut in ipsa caput S. Perpetui includeretur [Recueil des ordonnances de la principauté de Liége, 2e sér., tom. III (1872), p. 343.] .

[25] [qui pro sua in sanctum patronum pietate] Ut demum paucis reliqua, quae ad S. Perpetui cultum pertinent, comprehendamus, haec notare iuvat olim consuetum fuisse iisdem arcuballistariis Dionantensibus ut singulis hebdomadibus feria tertia missam in honorem divi Perpetui celebrarent [Cartulaire de Dinant, tom. IV, ed. L. Lahaye (1891), pp. 233 et 287 – 8; cfr. tom. III, p. 330. Quod autem asserit Siderius, op. cit., pp. 5 et 55, ipsam civitatem constituisse ut singulis feriis secundis missa sollemnis in honorem divi Perpetui caneretur, nullibi in documentis antiquis legi.] , quotannis autem feria tertia post Pentecosten [Id “quarta feria sollemnitatis S. Spiritus” solere fieri asserit Chapeavillus in Historia mox citanda, fol. 11vo. Ast ex documento anni 1456 comperimus saeculo saltem XV hanc pompam celebratam esse le jour de la procession saint Perpette, qui est derniere feste de penthecouste, h. e. feria tertia post Pentecosten (Cartulaire de Dinant, tom. II, p. 54.).] sollemni pompa per universas oppidi plateas sacras divi patroni reliquias venerabundo animo circumgestarent, omnibus paene incolis sacra pignora comitantibus, frequentibusque undequaque ad piam caeremoniam accedentibus advenis [Vide Chapeaville, l. c.; Reinsberg-Düringsfeld, Traditions et légendes de la Belgique, tom. II (1870), p. 257 – 8.] ; capitis enim et corporis beati Perpetui in hac pompa et in ceteris huiusmodi deferendorum privilegium erat olim coetus dictorum arcuballistariorum [Cartulaire de Dinant, tom. II, p. 54; tom. IV, p. 289; Recueil des ordonnances, tom. cit., p. 342.] , postea autem praecipuorum quorumque civium; nunc vero in annua pompa SS. Sacramenti, — pompa enim S. Perpetui iam nulla est, — caput illud portant viri ex familia piorum illorum fratrum Charlot, qui in ea, quae extremo saeculo XVIII efferbuit, perturbatione gallica, lipsanothecam illam absconderunt atque ita ab impiorum manibus praeservarunt [Siderius, p. 167.] . Insuper praeter alia pietatis publicae in divum patronum testimonia [Vide v. g. Cartulaire de Dinant, tom. III, p. 225.] , annuam pecuniam constituerant cives Dionantenses, qua lychnus coram sancti episcopi reliquiis ardens perpetuo aleretur [Cfr. Siderius, p. 55.] . Quod si commemoraverimus icones duas beati Perpetui in aere incisas, quarum alteram Iohannes Chapeavillus [Historia etc., mox citanda, fol. 6vo. Eandem, at multo inelegantius expressam, repraesentat Evrard in capite operis supra citati.] , alteram Iohannes Gallaeus [Sanctorum Galliae Belgicae imagines et elogia (Antverpiae, 1663), num. 6.] exhibet, praecipua certe, quae ad praesens propositum pertinent, attigerimus.

[26] [non pauca vicissim] Restat ut quos favores quaeve miracula fideles pro sua pietate sancto suo patrono accepta rettulerint, persequamur. Omissis autem illis, quae ipso saeculo VI evenisse Iohannes Ultramosanus perperam, quin etiam insulse, ut monuimus, commentus est [Vide supra, num. 13.] , primum illud in censum venit, quod narrat Chapeavillus eo loco ubi illustrem triumphum commemorat a Leodiensibus anno 1213 de Henrico Brabantiae duce apud Steppes reportatum. Sic nempe ille habet [Vita… fol. 8vo – 9.] : Erat ea tempestate acre inter Henricum Brabantiae ducem et Hugonem de Petraponte, Leodiensem antistitem et principem, bellum. Militabant praesuli cum aliis plures Dionantenses. Hi iam aliquot diebus sub armis sudarant, iamque manus cum hoste collaturi erant; cum ecce mulier quaedam Dionantensis, Maria nomine, fide pietateque erga Deum divumque Perpetuum egregia, periculum quod suis civibus imminebat, morbo domi implicita, spiritu prospicit; et, ut D. Perpetui opem praesidiumque imploret, admonetur. Paret femina seu Deo, seu D. Perpetuo apud divinam maiestatem pro Dionantensium periclitantium salute intercessori. Itaque templum, quod sacra D. Perpetui ossa asservat, e lecto aegra, ut poterat, animo contuens, huiuscemodi verbis patronum ore menteque compellat: “Inclite Christi confessor, patrone benignissime, civibus tuis cultoribusque, qui sub tuo praesidio suo antistiti militant, hocce in conflictu sedulus auxiliator adesto”. Nec in vanum fusae preces: confestim adfuit pugnantibus D. Perpetuus. Certis namque nuntiis statim cognitum fuit illa ipsa hora, qua mulier periculum suorum civium prospexerat et pro periclitantibus supplicaverat, Dionantenses cum hostibus congressos fuisse eosque constanter fortiterque stravisse.

[27] [ab eo beneficia] Hactenus Chapeavillus; eadem narrat Fisenius [Barth. Fisen, Sancta Legia romanae ecclesiae filia (Leodii, 1699), parte I, lib. XII, num. 20 (p. 299).] , aliquantum licet dubitabundum se esse innuens; eadem Evrardus [Abrégé de la vie de S. Perpete, p. 44 – 5.] . Quae quam fidem faciant, — hoc est nullam, — facile est perspicere. Non solum enim nullo adducto sponsore, nullo fonte indicato, haec proferunt, dum de illa muliere, quin etiam de Perpetuo prorsus tacent quotquot pugnam illam Steppianam descripserunt auctores antiqui Leodienses; qui si quem caelestem adiutorem concivibus suis adfuisse traduut, solum S. Lambertum nominant; sed insuper vel eo suspecta est haec historiuncula, quod nimium quantum speciem similitudinemque refert visionum illarum, quas copiosius sane quam sapientius enarravit credulus auctor Vitae Odiliae in libro III, qui de eodem eventu, nempe “de triumpho S. Lamberti in Steppes” paene totus agit [Quam tenuis in hac maxime parte sit scriptoris huius auctoritas, vide edisserentes J. Daris, Examen critique de la Vie d'Odile, in Bulletin de l'Institut archéologique liégeois, tom. XI (1872), pp. 183, 187; Joh. Heller in MG., Scr.tom. XXV, p. 170.] .

[28] [se recepisse testantur.] Quid porro saeculo XIII quibusdam Dionanti incolis ope et protectione, ut pie crediderunt, beati sui patroni bene atque feliciter evenerit, superius Aegidium enarrantem vidimus [Supra, num. 9, 10.] . Quae postquam elegantiore suo stilo polita rettulit Chapeavillus, aliud addit huiusmodi, quomodo nempe pia quaedam mulier, Gertrudis nomine, ad deprecationem divi Perpetui acri capitis dolore liberata sit [Chapeaville, Vita, fol. 8vo.] ; cuius sanationis in antiquioribus auctoribus nullum vestigium repperimus. Illustriora autem sunt miracula quorum narrationem exhibet alter eiusdem Iohannis Chapeaville libellus, cui titulum fecit: Historia admirandarum curationum, quae divinitus ope deprecationeque divi Perpetui Leodiensis episcopi et confessoris, ad eius sacras reliquias Dionanti, anno 1599, et aliquot superioribus, contigerunt. Adiecta est Vita D. Perpetui cum descriptione oppidi Dionantensis, et quibusdam aliis, Historiam illustrantibus [Leodii, 1601, 4°, 14 ff. Integra haec historia, omissis utique carminibus liminaribus, praefatione etc., iterum excusa est a Surio ad d. 4 nov., a Ghesquiero, op. cit., p. 325 – 30. Vita autem, quae adiecta dicitur, eadem est quam saepe citavimus, et cui specialis titulus est praefixus.] . Cum scilicet intra annos 1585 et 1589 Dionanti ad divi Perpetui feretrum sanationes quaedam mirandae contigisse dicerentur, quae tantum non omnes in reparandis illorum viribus continebantur, qui membrorum usu destituti essent, iussit Ernestus Bavarus, Leodiensis episcopus, ut super tota re processus ecclesiasticus instrueretur [Litteras Ernesti, item Chapeavilli praefationem, quibus quid factum sit uterque dilucide enarrat, videsis ibid. fol. 2 et fol. 7 – 8vo.] ; qui postquam anno 1600 diligentissime perfectus esset, de eiusdem Ernesti mandato operam navavit Iohannes noster, tunc episcopi Leodiensis vicarius generalis in spiritualibus, ut quae a publico notario Gulielmo Jadoule, invigilantibus viris sex primoribus ex utroque magistratu, ecclesiastico nimirum et civili, “in tabulis authenticis ex ore testium descriptis” erant exposita [Publici instrumenti, in quo haec testimonia exarata sunt, partem aliquam adhuc possidet archivum publicum Namurcense (fonds du chapitre Notre-Dame de Dinant).] , ipse pressiore narratione ad fidelium aedificationem comprehenderet; qua in re praestanda, nullam se vel periodum adscripsisse profitetur, quae non ex publicis plurimorum proborum virorum testimoniis deprompta certoque comprobata esset [Chapeaville, op. cit.. fol. 8vo.] .

DE S. MODESTA VIRGINE ET ABBATISSA TREVERENSI.

POST MEDIUM SAECULUM VII.

[Commentarius]

Modesta, abbatissa Treverensis (S.)

AUCTORE A. P.

§ I. Cuinam coenobio S. Modesta abbatissa praefuerit.

[1] [S. Modesta, quae laudatur] Beatam Modestam post medium saeculum VII Treveris vixisse ibique abbatissae dignitate ornatam esse ex Libello de Virtutibus S. Gertrudis Nivialensis comperimus, quem libellum non multo tempore post huius sanctae obitum scriptum esse constat. At quam certa haec sunt, tam dubia reliqua videntur et tenebris obvoluta, quae de S. Modestae gestis tradita sunt memoriae. Ingens etenim ilico deprehenditur tum antiquorum monumentorum, tum etiam recentiorum auctorum, qui de illa vel ex proposito vel obiter scripserunt, discrepantia. Alii enim eam Dagoberti regis filiam, alii S. Modoaldi Treverensis episcopi neptem, alii S. Willibrordi sororem dictitant. Neque magis consentiunt in designando monasterio, cui praefuerit: illud nimirum quidam Habendense, nonnulli Treverense Sancti Symphoriani, plerique Treverense Horreum fuisse contendunt; inter quos tamen ultimos ea est dissensio, ut Modestam huius parthenonis vel solummodo priorissam, vel abbatissam, at alii primam sive ante S. Irminam, alii secundam sive post S. Irminam, alii etiam tertiam faciant. Sunt insuper qui, ut his se difficultatibus expediant, duas Modestas vel duas Irminas distinguant. Ne multis, tot paene afferuntur sententiae, quot fuere, qui de sancta nostra scriberent, viri docti. Quae cum ita sint, non equidem tantum nobis sumimus, ut credamus in illa antiquorum scriptorum vel dissensione vel obscuritate S. Modestae historiam ad liquidum posse perducere. Sed id nobis est propositi, ut tot sententiis atque coniecturis, quae ab scriptoribus praesertim recentioribus prolatae sunt, quid momenti, quid auctoritatis insit, indagemus, et quando certa vix statuere licet, quaenam probabilia, quaenam etiam probabiliora dici possint, definire nitamur.

[2] [in libello antiquo] Verum quoniam primum atque firmissimum fundamentum eorum, quae de S. Modesta novimus vel disputaturi sumus, in iam laudato Libello Virtutum seu Miraculorum positum est, qui Vitae primigeniae S. Gertrudis subiunctus est, necesse habemus de huius libelli auctore pauca recolere. Ipsius Vitae primigeniae scriptorem fuisse sanctae Gertrudi coaevum, et quidem clericum monasterii Nivialensis domesticum, cum tota eius scriptio apertissime declarat, tum ab omnibus vulgo tenebatur. Primus infitias ivit H.-E. Bonnell, qui aliis, [de Virtutibus S. Gertrudis,] quibus praeoccupatus erat, sententiis inductus est ut arbitraretur auctorem Vitae et Virtutum sive ex consilio, sive imprudenter, at certe falso se tamquam sanctae coaetaneum venditasse, et saeculo dumtaxat XI manum scriptioni admovisse [H. E. Bonnel, Die Anfänge des karolingischen Hauses, pp. 68 et 151 – 2.] . At haec parum feliciter dicta; ostendit enim luculenter v. cl. I. Friedrich ex intrinsecis maxime indiciis constare quam frustra esset Bonnelli suspicio [Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, pp. 341 et 667 – 70.] ; quam praesertim omnino irritam facit momentum illud decretorium, nempe quod Vitam illam et Virtutes nobis servavit, praeter codices nonnullos saeculis IX et X exaratos, exemplar quoddam saeculo VIII descriptum, codex nempe Montipessulanensis scholae medicinae signatus H. 55. Nuperrime autem vir de merovingica hagiographia praeclare meritus Bruno Krusch, licet, ad summam rei quod attinet, Friedrichio prorsus assentiatur, optime tamen probavit non eundem fuisse scriptorem Vitae et Virtutum: hanc nimirum neque ante annum 670, neque multo post esse compositam; illas circa annum 700 scriptas [B. Krusch in MG., Script. rer. merov. tom. II, p. 448 – 9.] . Porro magna manet, etsi non summa, scriptoris Virtutum auctoritas.

[3] [Treveris vivebat saeculo VII] Haec igitur narrator ille suppar aetate de S. Modesta tradit, quae hic integra ex egregia Kruschii editione referre non piget: Erat, ait [Ibid., p. 465 – 6, num. 2.] , quedam abbatissa in monasterio Treverense, cui nomen erat Modesta, et hec ab ipsa infantia sua Deo consecrata fuerat similiterque sanctae Geretrude in amicitia divina familiariter constricta videbatur. Quamvis longe positae longeque disiunctae inter se fuerunt corporaliter, et multis miliis et terrarum spatiis interiacentibus, quod oculorum obtutibus inter se videre non quiverunt, animo tamen atque in cordis dilectione semper praesentes fuerunt, quia aequalem servitutis militiam baiularunt et Domino in sinceritate cordis aequaliter sine dolo servierunt. Post multum vero temporis spatium contigit hoc quod volo ad memoriam vestram narrando revocare, ut quadam die, cum praedicta famula Dei Modesta in monasterio suo posita, orationis causa in ecclesiam suam intrasset, seque ipsam ante altare beatae Mariae semper virginis in oratione prosternebat. Cum autem, finita oratione, surrexisset, se ipsam undique circumspiceret, subito aspexit viditque ad dexteram latus altaris sanctam Geretrudem stantem in eodem habitu atque in eadem specie, qua ipsa formata fuerat. Dixitque ad eam: “Soror Modesta, certam tene hanc visionem et sine ulla ambiguitate scias me hodie in hac eadem ora absolutam de habitaculo carnis huius. Ego sum Geretrudis, quam multum dilexisti”. Et his dictis, ab oculis aspicientis ablata est. Tunc illa intra se tacite cogitabat, quid tanta visio debuisset fieri. Et in eadem die de visione illa nemini indicavit nullum verbum. Cum autem crastinus advenisset dies, civitatis Mettensis episcopus nomine Chlodulfus venit ad monasterium praedictae Dei famulae Modestae. Tum illa inter alia conloquia Dei virgo interrogavit episcopum de sancta Geretrude, in quale habitu vel ordine vel specie ipsa fuisset. At ille statim per ordinem narravit staturam corporis eius et speciem decoris eius. Tunc beata Modesta intellexit ex signa, que ab episcopo audierat, verum esse, quod ante viderat, et dixit ad eum: “Hoc tibi nunc confiteor, quod ante celabam, qua revelatum mihi fuit hesterno die hora quasi sexta, quod de hac luce ipso die et eadem ora migrata fuisset.” Et postea totam rem per ordinem pandit episcopo. Ille autem diem ipsum atque horam consignans praedictus episcopus Chlodulfus et invenit ita factum ordinem rei, sicut et supradicta prius indicaverat abbatissa.

[4] [abbatissaeque munere fungebatur] Haec ille. Quodnam porro fuerit coenobium istud Treverense, cui praeposita erat Modesta, paulo distinctius tradit Vita quaedam alia sanctae Gertrudis sive retractatio Vitae prioris, quam retractationem in nonnullis codicibus saeculis etiam XI exeunte et XII exaratis legimus [Ibid., p. 465 – 6, num. 2.] . Ita nempe illa: Erat quaedam sanctimonialis femina Treviris posita Modesta nomine, quae praeerat gregi sanctimonialium Trevirensis monasterii …, et paulo post: Haec itaque beata virgo ipso die dormitionis beatae Gertrudis basilicam ingressa sui monasterii, [in coenobio B. V. Mariae;] quae erat sacrata in honorem beatae Mariae semper virginis, .. [Toties retractata est Vita S. Gertrudis simul cum libello Virtutum, ut multam omnino operam impendere debeat is, qui singulas horum editiones medio aevo confectas in compluribus, qui supersunt, codicibus discernere et recensere voluerit. Vereor autem ne exiguus tanto labori respondeat fructus. Porro quattuor hic dumtaxat editiones memorasse sufficiat: 1° Primigenium illud opus, de quo num. 2 egimus, partim ab auctore coaevo, partim a suppari conscriptum; illud post alios multos nuperrimus edidit v. cl. B. Krusch, l. c., p. 453 – 71 (hanc recensionem designat littera A). — 2° Retractatio quaedam antiqua, saeculo IX non recentior; at illa Virtutes non complectitur, nec porro ad rem nostram pertinet; edita est apud Krusch, l. c., p. 453 – 64; cfr. p. 450 (hanc vocat B). — 3° Alia retractatio tribus libris constans, cuiusque locum quendam infra num. 5 afferemus. Eius exemplaria tria recenset Krusch, l. c., p. 451; illis alia plurima addere est, quorum nullum saeculo XII antiquius repperimus; neque multo ante tempore opus illud confectum esse putat Kruschius (l. c., p. 450), qui hanc editionem designat littera C. Edita est ab G. a Ryckel in libro mox laudando. — 4° Illa de qua hoc num. 4 agimus, quaeque inedita est. Legitur autem in cod. Vaticano Reg. Suec. 497, fol. 64vo – 70, saec. XI (cfr. Archivum Pertzii, tom. XII, p. 284); in cod. Bruxellensi 9119, fol. 96 – 8, saec. XII, etc., etc. Videtur equidem haec esse antiquior quam Vita C; sed quoniam illa iam aliqua littera, qua distinguatur, insignita est, hanc quartam infra laudabimus signantes eam littera D. De eadem postea in Analectis nostris quaedam proferre in animo est.] . Quibus verbis si non aperte, aliquatenus tamen indicatur monasterium Horreense; Horreum siquidem coenobium erat sanctae Dei Genitrici primitus Treveris dicatum; quod in palatio Dagoberti, quod vocatur Orreum, ecclesia in honorem beatae Mariae virginis constructa, constitutum esse tradit celebris a saeculo saltem XII Treveris fama [Gesta Treverorum, cap. 24 (MG., Scr. tom. VIII, p. 160, lin. 6).] . Nomen illud Horrei acceptum referunt litterae quaedam spuriae Leonis III [Jaffé-Ewald, Reg. Rom. Pont., num. 2540.] , quas in hac re qui postea scripsere, tantum non omnes secuti sunt, a regalibus horreis, in quibus fundatum erat monasterium. Certe super ruinas antiquas atque nobiles aedificatum illud erat, quas suo tempore mole sua etiamtum stetisse testatus est Wilthemius [Cfr. Friedrich, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, p. 218.] ; et quod fluvio alluebatur, potuit certe olim publicis horreis aptum locum praebere. Vocatur autem non tantum Horreum vel monasterium B. Mariae ad Horreum, sed etiam singulari nomine abbatia sanctae Mariae virginis, quae cognominatur Horrea [Diploma spurium Dagoberti apud Pertz, MG., Dipl. imp. tom. I, p. 151; Libellus de rebus Treverensibus in MG., Scr. tom. XIV, p. 105, lin. 8.] , sanctae Mariae monasterium, possessio sanctae Mariae [Libellus de reb. Trev., num. 14, 15 (ibid., p. 104); Act. SS., Oct. tom. II, p. 377, d.] , etc. Huic porro parthenoni praefuisse Modestam innuit, ut videtur, recensor ille D Virtutum sanctae Gertrudis, ex quo pauca quaedam recitavimus, cum de beatae Mariae ecclesia agat, quam coenobio nomen, ut mos erat, dedisse credibile est.

[5] [quod idem esse coenobium Horreense] Sed luculentius ipsum coenobium Horreense designat recensio C Virtutum Gertrudinarum, quam summum saeculo XII ineunte conscriptam esse aetas codicum manuscriptorum testis est [Vide supra, p. 300, not. 5.] . Huius enim auctor ita iam aperte: Erat, inquit, in civitate Treverensi sanctimonialis quaedam, quae praeerat coenobio beatae Dei genitricis Mariae [Apud Ryckel, Vitae S. Gertrudis … historicae narrationes tres (Lovanii, 1632), p. 147.] . Consentiunt, quin ipsum etiam Horrei nomen pronuntiant, omnes alii, qui de S. Modesta sermonem habuerunt, scriptores antiqui: sic inter Treverenses medio saeculo XI auctor Libelli de rebus Treverensibus [MG., Scr. tom. XIV, p. 104 – 5.] , saeculo XII auctor [Ibid., tom. VIII, p. 160, lin. 8.] , interpolatores [Ibid., lin. 19, 28.] et continuatores [Prima continuatio, cap. 15 (ibid., p. 188).] Gestorum Treverensium; sic saeculo XIV auctor Gestorum Boemundi [Ibid., tom. XXIV, p. 372.] ; sic falsarius ille qui litteras Leonis papae III in gratiam Horreensis parthenonis confinxit [Cfr. supra, p. 300 not. 7.] . Quorum vestigiis inhaerentes incunctanter censuerunt recentioris aetatis historici bene multi monasterio Horreensi Modestam praepositam esse. Quod utrum recte statutum sit, paucis est inquirendum. Contra siquidem dixerunt Smetius noster [Act. SS. Belgii, tom. III, p. 185, num. 27 sqq.] et nuperius v. cl . Friedrich [Op. cit., tom. II, p. 218.] ; qui notant in recensione A Virtutum sanctae Gertrudis de monasterio quidem Treverensi aliquo, at eo non distincte designato, sermonem fieri; porro probatum minime esse nullum tunc exstitisse Treveris parthenona praeter Horreense; immo iam certo tum exstructum esse Sancti Symphoriani coenobium, a S. Modoaldo fundatum [Vide Friedrich, l. c.] . Monet insuper Smetius [Loc. cit., num. 28 extr.] , quod editio C Virtutum S. Gertrudis coenobium illud Beatae Mariae dicatum asserat, ac proin, quoniam aliud hoc eodem titulo insignitum id temporis non videatur Treveris exstitisse [Cfr. Mabillon, Annales O. S. B., lib. XVI, num. 66 (tom. I, p. 534).] , Horreense illud fuisse innuat, id nihil ad rem conferre, cum nesciamus utrum ex fonte sincero an levi quadam coniectura retractator C id narrationi interpolaverit, quod recensio primigenia A tacebat, Modestam nempe praefuisse monasterio, quod Beatae Virgini Mariae sacrum esset.

[6] [testatur vulgata] Libenter equidem missum facimus argumentum ex hac editione C Vitae S. Gertrudis, si sola respiciatur, desumptum. At huius dictum confirmat auctor Gestorum Treverensium, qui sub initiis saeculi XII scripsit: Isdem, inquit, igitur pontifex (nimirum Modoaldus) in palatio Dagoberti, quod vocatur Orreum, ecclesiam in honorem beatae Mariae Virginis construxit; ubi et congregationem virginum instituit, quarum matres fuerunt Irmina et Modesta, filiae Dagoberti [MG., Scr. tom. VIII, p. 160.] . Non videtur autem, qui haec scripsit, ullam S. Gertrudis Vitam novisse, quippe qui neque hoc loco, ubi de sancta illa virgine meminisse pronum erat, ullam de ea fecerit mentionem. Secus utique illi ambo, qui ante medium saeculum XII haec Gesta interpolationibus auxerunt; hi enim S. Modestam contemporaneam beatae virginis Gertrudis fuisse notant; [saeculo XI Treveris fama.] secus etiam auctor Libelli de rebus Treverensibus, qui tamen, licet primam editionem Virtutum Gertrudinarum exscripserit, Modestam tamen Horreensem abbatissam dixit [Ibid., tom. XIV, p. 105.] . Concludere igitur fas est saltem medio saeculo XI hanc fuisse vulgatam Treveris famam, quam etiam secutus sit auctor editionis C Vitae Gertrudis.

[7] [Nulla autem ratione probatur] Attamen Modestam Horreensem abbatissam fuisse praeter Smetium et Friedrichium acriter negant Henschenius [De tribus Dagobertis … diatriba …(1655), p. 116; Act. SS., Mart. tom. II, p. 597, annot. a et b., et tom. III, p. XXI, num. 30.] et Cointius [Annales ecclesiastici Francorum, ad an. 659, num. 2 (tom. III, p. 467); ad an. 726, num. 8 – 11 (tom. IV, p. 745 – 6).] , ita tamen ut illam coenobio Sancti Montis seu Montis Romarici praefuisse asserant, quod nempe in Habendensi comitatu fundaverat S. Romaricus [Hanc opinationem secuti sunt moderni auctores Martyrologii Parisiensis (1727) et Ebroicensis (1753) ad diem 4 novembris.] ; atque ideo in textu supra recitato Virtutum S. Gertrudis legi vetant: Erat in monasterio Treverensi …; sed potius haec ita corrigere volunt: Erat in monasterio Avendensi. Quam emendationem audacem satis duobus adstruere nituntur argumentis: primo, quod Treveri non monasterium, sed urbs erat plura complectens coenobia; quasi vero aliud his significare voluerit S. Gertrudis biographus, nisi ea, quae narraturus iam erat, “in monasterio quodam Treverensi” accidisse. Altero, quod adversetur ratio temporum, quandoquidem S. Irmina, quae prima fuit Horreensis abbatissa, longo post tempore vixerit quam Modesta Treveris Gertrudem sibi apparentem conspexerat; ast hoc ipsum probandum erat, Irminam nempe primam fuisse Horreensi parthenoni praepositam; quod sequenti paragrapho ostendemus saltem dubium valde esse.

[8] [coenobium illud fuisse coenobium Habendense] Porro non solum nullius roboris sunt argumenta illa duo, quibus pugnant Henschenius et Cointius, sed et nulla omnino sunt antiqua monumenta, quae ipsorum sententiae faveant. Cur tamen Habendense coenobium potius designare maluerint quam aliud quodlibet, ea sane fuit ratio, quod in secunda et tertia Gestorum Treverorum recensionibus traditum est S. Modestam fuisse alumpnam coenobii montis Romarici [MG., Scr. tom. VIII, p. 160.] ; quo nomine [Gallice Remiremont.] postea appellatum est monasterium a S. Romarico in Vosago fundatum, quod primitus Sanctus Mons vel Habendum dictum erat. Animadvertendum autem est eosdem Gestorum interpolatores, qui S. Modestam in Habendensi parthenone vixisse aiunt, non solum illam abbatissam Habendensem non facere, immo ipsos etiam tradere Horreensem postea abbatissam fuisse. Adde difficile negotium esse, ut ostendit Mabillonius [Act. SS. O. S. B., saec. II, p. 468, annot. m.; Annales O. S. B., lib. XVI, num. 66 (tom. I, p. 534).] , in serie antistitum Habendensium locum aliquem Modestae invenire.

[9] [vel Treverense Sancti Symphoriani;] Neque feliciore coniectura usi sunt, qui S. Modestam coenobio Treverensi Sancti Symphoriani praefectam fuisse opinati sunt, Papebrochius nempe [Act. SS., Apr. tom. II, propyl. antiq. p. v, num. 21.] , Smetius [Act. SS. Belgii, tom. III, p. 185, num. 28.] , Wion [Lignum Vitae, parte II, p. 361.] , Arturus a Monasterio [Gynecaeum, ad diem 4 nov.] ; hi quidemrectene an perperam, postea examinandum eritduas Modestas distinguunt; at asserunt illam, cui S. Gertrudis apparuerit, Sancti Symphoriani abbatissam fuisse. Quod ut comminiscerentur, eadem ratione adducti sunt, qua motos diximus Henschenium et Cointium [Vide supra num. 7.] , nempe ut intricatam Irminae Horreensis abbatissae chronotaxin expedirent. Hanc rationem mere negativam nullius esse momenti iam diximus; positiva autem argumenta non magis afferunt modo laudati auctores, quam attulerunt Henschenius et Cointius. Nullo enim textu antiquo nituntur; neque probabilitatem sententiae suae inde conciliare valent, quod parthenonem Sancti Symphoriani fundaverit S. Modoaldus, quem avunculum S. Modestae aliqui fuisse tradunt. Nam etiamsi vera sit haec cognatio, notandum tamen iterum est, quotquot eam asserunt auctores antiqui [Tertia recensio Gestorum Treverensium (MG., Scr. tom. VIII, p. 160); bulla spuria Leonis III.] , eosdem S. Modestam dicere abbatissam Horreensis coenobii; atqui hoc ipsum coenobium a S. Modoaldo etiam fundatum esse, fama est non spernenda, quam paragrapho sequenti diligenter trutinabimus.

[10] [contra haud improbabilis est] Ut igitur quae hucusque disputata sunt, paucis comprehendamus, habemus, quae S. Modestam Horreensem abbatissam testentur, tum Vitae S. Gertrudis editionem saeculo XI, ut videtur, confectam, tum documenta Treverensia saeculis XI et XII composita. Quae scripta, quoniam multo post sanctae nostrae mortem tempore confecta sunt, neque in aliis rebus enarrandis ab erroribus sunt immunia, ea utique non sunt, quibus fisi certo statuamus S. Modestam Horreo reapse praefuisse; ast quia, quae eandem in alio quodam monasterio abbatissam egisse tradant, [traditio Treverensis supra explicata.] nulla sunt monumenta antiqua, hanc vulgatam a tanto tempore hodieque a plerisque historicis receptam opinionem serio probabilem existimamus. Ut autem probabilis illa sententia aliquatenus confirmetur, disquirendum iam est quonam pacto conciliari possit cum iam saepe memoratae S. Irminae aetate et gestis, S. Modestae in Horreo praelatura. Qua de re saepe olim disputarunt viri docti, et ex proposito tum etiam disputandum erit, cum aliquando ad diem 24 decembris in hisce Actis Vita S. Irminae veniet illustranda. At necesse habemus hic pauca ex illis praelibare, quia ea maxime res auctores non paucos movit ut Modestam, sicuti supra monuimus, ex Horreensium abbatissarum catalogo expungerent, alios autem induxit ut eandem vel primam, vel secundam, vel tertiam huic coenobio praefuisse contenderent.

§ II. Quis monasterii Horreensis fundator exstiterit, quae prima abbatissa.

[11] [Huius Horreensis coenobii,] Duae potissimum apud auctores antiquos occurrunt narrationes circa Horreensis parthenonis initia; aut enim illius fundatorem faciunt S. Modoaldum Treverensem archiepiscopum, aut S. Irminam, quam iidem Dagoberti regis filiam fuisse asserunt; sunt etiam qui media quadam via incedentes, remita componere satagunt ut Modoaldum quidem dicant monasterium construxisse, sed in gratiam Irminae. Mirum quantae inde ortae sint recentiorum scriptorum controversiae, quanta discrepantia; Irminam nempe illam alii Dagoberti I, alii Dagoberti II, quidam etiam Dagoberti III filiam fuisse commenti sunt; alii regios natales ipsi abiudicarunt; nec defuit qui, ut alii duas Modestas, ita duas etiam Irminas, quemadmodum in intricatis hisce causis sollemne est, distinguendas esse pronuntiaret. Quorum omnium prolixas disputationes, coniecturas interpretationesque ex ordine recensere longum est, neque huic loco proprium; singula itaque monumenta antiqua, quae in quamque praecipuam sententiam faciunt, praemittentes, quam poterimus brevissime graviora, quae ex eis desumpta sunt a recentioribus, argumenta examini subiciemus, coniecturas abunde ab eisdem propositas trutinabimus, ut demum quid in re obscura tuto probabiliterque credi possit, disquisitione facta, assequi liceat.

[12] [quod a S. Modoaldo] Modoaldum Horrei fundatorem nominant Gesta Treverorum hisce verbis: Deinde Modowaldus episcopatum suscepit temporibus Dagoberti. Qui videlicet Dagobertus plurima beneficia Treberensi ecclesiae contulit et beato Modowaldo. Isdem enim pontifex in palatio Dagoberti, quod vocatur Orreum, ecclesiam in honorem Mariae virginis construxit; ubi et congregationem virginum instituit, quarum matres fuerunt Irmina et Modesta, filiae Dagoberti [MG., Scr. tom. VIII, p. 160.] . Suffragatur, praeter Gesta Boemundi in quibus hoc loco Gesta Treverorum exscripta sunt [Ibid., tom. XXIV, p. 469.] , diploma spurium Dagoberti I, quod anno 634 in gratiam ecclesiae S. Petri Treverensis datum fingitur [Ibid., Diplom. imp. tom. I, p. 150 – 2.] : in illo nempe decernitur sub potestate huius ecclesiae esse et fore, inter alia plurima, monasterium sanctae Mariae, quod idem praefatus pontifex Modoaldus in territorio sancti Petri a fundamentis exstruxit, quod vocatur Horrea; quae totidem paene verbis asserta leguntur in diplomatibus spuriis Pippini regis an. 760 [Böhmer-Mühlbacher, Reg. imp., num. 90 (tom. I, p. 40 – 1).] et Karoli Magni an. 774 [Ibid., num. 164 (p. 69.)] , atque in authentico diplomate regis Zventiboldi an. 895 [Ibid., num. 1907 (p. 712).] . Suffragatur etiam aliquatenus bulla item spuria Leonis papae III, quae saeculo saltem XII conficta erat, cum a tertio recensore Gestorum Treverorum exscripta sit [MG., Scr. tom. VIII, p. 160.] ; in hac plura iam de coenobii fundatione doceri videntur; dicit enim Pseudo-Leo: Coenobium Orrense a sancto Modowaldo Trevirorum archiepiscopo, subministrante beata Modesta, filia sororis eius, … ad [et apud Beyer.] divini cultus officium restauratum post decessum beatae Irminae, quae prima hunc locum provehendum suscepit … donatum [H. Beyer, Urkundenbuch zur Geschichte der … mittelrheinischen Territorien, tom. I (1860), p. 236.] . Licet autem hic prima monasterii fundatio S. Irminae adscribatur, Modoaldum tamen eidem stabiliendo operam contulisse clare edicitur. Tacet quidem de hac fundatione Vita Modoaldi [Act. SS., Maii tom. III, p. 51 sqq.] , quam post annos ferme sexcentos ab eius morte Stephanus abbas Sancti Iacobi Leodiensis conscripsit; at in hac enarranda tutos auctores se non semper habuisse ipse profitetur; et re quidem vera exigui momenti est eius opella [Vide ibid., p. 50, comment. praev. num. 2; p. 52, num. 4.] .

[13] [fundatum esse tradunt,] Quid porro hactenus ex his monumentorum testimoniis colligendum est? Unum, opinor, nimirum famam fuisse Treveris, saltem inde a saeculo IX, Modoaldum Horreensis coenobii esse fundatorem. A saeculo, inquam IX: non solum enim habemus laudatum illud diploma Zventiboldi anno 895 datum, cuius exemplar apographum ipso saeculo IX descriptum ad nos usque pervenit [Cfr. Böhmer-Mühlbacher, l. c.] , sed ex eodem manifestum etiam fit antea iam conficta fuisse quaedam ex spuriis, quae citavimus, litteris Dagoberti, Pippini, Karoli magni; ita siquidem Zventiboldus: Vir venerabilis Rathpodus sanctae Treverensis ecclesiae archiepiscopus obtutibus nostris obtulit praecepta antecessornm nostrorum, regum scilicet Francorum, in quibus insertum comperitur inter cetera monasterium sanctae Mariae, quod domnus Modoaldus eiusdem urbis praesul magnificus in territorio sancti Petri a fundamento construxerat vocatum Orrea… [Beyer, op. cit., tom. I, p. 203.] . Zventiboldum hoc loco authenticas quasdam, quae nunc perierint, merovingorum regum litteras appellare, quemadmodum opinatur Hauck [Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 277, nota 1.] , aegre crediderim; attente enim textus conferenti tantum non manifestum est ipsa spuria diplomata, quae ad nos pervenerunt; a Zventiboldo esse lecta. Unde, ut id obiter moneam, elucescit quantum a vero abhorreat id quod probare nititur Prümers [Albero von Montreuil (1874), p. 69.] , scilicet spurias hasce merces sub Treverensi archiepiscopo Adalberone saeculo XII confictas esse et primum venditatas. Sed ut ad nostrum propositum revertamur, notandum est interfuisse quidem falsatoris, quo efficacius iura ecclesiae S. Petri in monasterium Horreense exaggeraret, ut comminisceretur monasterium illud ab antiquo quodam archiepiscopo Treverensi esse conditum; sed quoniam, ubi de aliis monasteriis vel bonis agit, quorum etiam possessionem ecclesiae maiori Treverensi vindicare intendit, nil tale commemorat, licet par fuisset commemorandi seu fingendi ratio, adducimur ut credamus potius eum hoc loco traditionem, quae saeculo IX vigebat, rettulisse. Quam traditionem priusquam etiam ut probabilem tantum recipiamus, ponderanda sunt, quae in contrariam partem producuntur, testimonia.

[14] [prima abbatissa] Irminam igitur Horrei fundatricem exhibent documenta non ita multa et his quae num. 10 recitavimus, certe minus antiqua; quae insuper ut mox videbimus, non solum melioris notae non sunt, sed pluribus etiam et peioribus erroribus deturpantur. Primum est diploma Dagoberti I regis spurium, saeculo scilicet XI fabricatum, quod fingitur anno 646 in gratiam coenobii Horreensis editum; de quo coenobio ita sermocinatur: Dagobertus divina preordinante providentia rex… rogatu dilectae coniugis nostrae reginae Nanthildis monasterio in Treverica valle in honore sanctae Dei genetricis ab Irmina, filia nostra, constructo et sanctimonialium coadunatione decorato, ex rebus proprietatis nostrae… contradidimus [MG., Dipl. imp. tom. I, p. 169 – 70.] . Consonat, qui medio saeculo XI conscriptus est, Libellus de rebus Treverensibus num. 12 extr.: Dagobertus itaque rex… tres filias a regina nobilissima nomine Nanthilde suscepit, Regendrudim, Irminam, Adelam; quarum… Irmina… monasterium in Treveris civitate in honore sancte Dei genitricis construxit, ubi sororum, quas ibi congregaverat, abbatissa in sancto proposito vitam finivit [Ibid., Scr. tom. XIV, p. 104.] . His similia recitant, paucioribus licet verbis, bulla spuria Leonis III, quae num. 12 laudata est, multis vero exaggerat Thiofridus monachus († 1110) in ea, quam concinnavit, S. Irminae Vita, quamque nihil immutatam Theodoricus monachus integro ferme post saeculo libro II Chronici sui Epternacensis praeposuit [Ibid., tom. XXIII, p. 48 sqq.] ; in hac Vita conscribenda antiquiorem quandam Vitam, licet non ita magni pretii, adhibitam esse opinatus est v. cl. L. Weiland [Ibid., p. 18 med.] , equidem vehementer dubito. Videor enim mihi plane ostendisse omnia, quae in hoc opusculo tradit Thiofridus, ex monumentis aliis, iisque notis, esse desumpta [De fontibus Vitae S. Irminae, in Anal. Boll., tom. VIII (1889), p. 285 – 6. Quae autem de Irmina libro I chronici sui habet Theodoricus (l. c., p. 44, num. 23), haec vix non verbo tenus referunt textum Libelli de rebus Treverensibus supra recitatum.] ; inter haec autem monumenta occurrunt duo ex illis, quae superius citavimus, diploma nempe Dagoberti apocryphum et Libellus de rebus Treverensibus. Unde fit ut consentaneum sit huiusce Vitae testimonium omnino neglegere.

[15] [non fuit S. Irmina.] Auditis in utramque partem testimoniis, quotquot quidem nobis antiquitas transmisit, non alienum erit quid super his recentiores causarum historicarum cognitores iudicii tulerint, paucis enarrare. Fuerunt quidem, at illi non utique multi, qui textibus num. 14 congestis plenam fidem adhiberent, ac proin Irminam Dagoberti I regis filiam Horreensisque parthenonis fundatricem fuisse pronuntiarent; cui proinde S. Modesta in regimine successisset. Ita Iohannes Malburnus de Bruxella († 1503) in suo Venatorio sanctorum ordinis canonicorum regularium [Vide codices Bruxellenses bibl. reg. num. 11973, fol. 215; num. 11815 – 6, fol. 180 – 1. Legitur etiam idem opus, adhuc ineditum, in codd. Parisinis bibl. nat. lat. 14662, 15044, etc.] , qui ut litem dirimat, dicit Horreum a S. Modoaldo in gratiam S. Irminae esse fundatum; ita Trithemius [De viris illustribus ordinis S. Benedicti, lib. III, cap. 138; Compendium libri I Annalium, ad regem 52m.] , qui nihilo minus Irminam anno 710 obiisse notat; ita alii quidam, quos recenset Henschenius [Diatriba de tribus Dagobertis, pp. 120, 121, 125, 184, etc.] ; ita Kolbius [Series episcoporum Mogunt., Trevir. et Colon., p. 94 – 5.] , qui etiam S. Modoaldum in gratiam S. Irminae coenobium hoc construxisse narrat; ita vir egregius antecessor noster Iohannes Bollandus in commentario historico de S. Modesta, quem rogante Petro Francisco Chiffletio conscripsit, cuiusque tria saltem ad nos pervenerunt exemplaria autographa [Conservantur in codice Bruxellensi bibl. reg., num. 8932, fol. 138 – 40, 145 – 6, et 151 – 3. Litteras binas datas Dolae die 20 mai et die 12 augusti 1642, quibus Chiffletius tum postulat ut hunc commentarium sibi Bollandus scribat, tum de scripto atque recepto gratias agit, videsis ibidem, fol. 136 et 143.] . Conicit autem Bollandus [Ibid., num. 4 commentarii.] , difficultatum levandarum ergo, sive Irminam Horrei fundatricem submissionis quietisve studio vel alia de causa in regiminis onere sibi Modestam substituisse, sive eandem, utpote quae, cum pater ipsi monasterium aedificaret, tenera valde aetate esset et regimini inhabilis, Modestae commissam esse, sub cuius disciplina adolesceret [Alias coniecturas, at infeliciores etiam, l. c. proponit Bollandus.] . His omnibus auctoribus consentit Browerus [Annales Trevirenses, lib. VII, num. 49 (tom. I, p. 350).] et cum eo Masenius [Ibid., annot. XIII, (tom. I, p. 606 – 15).] , qui prolixius et vehementius contra Valesium et Henschenium sententiam suam propugnat. Et quidem Irminam, si ab aliquo Dagoberto rege orta sit, Dagoberti I potius quam Dagoberti III filiam ut dicamus, iubent auctores omnes antiqui, quorum verba num. 14 recitavimus, cum eam ex Nanthilde regina, uxore Dagoberti I, natam asserant; in cuius rei confirmationem adduci etiam possunt illa omnia documenta, quae Horreum a S. Modoaldo conditum esse testantur [Vide supra, num. 12.] ; siquidem Modoaldus (sedit circa 627-circa 639) Dagoberto I (regn. 622 – 638), non vero Dagoberto III (regn. 674 – 678) fuit coaetaneus.

[16] Verum quominus Irminam Dagoberti I filiam nominari liceat, ea allata sunt a viris doctis momenta rationum gravissima, [Errant nempe qui illam Dagoberti I] ut tantum non omnes scriptores recentiores ab illa sententia recesserint, excepto utique Masenio, qui tamen, utut eam multis verbis defendere nisus est, nemini tamen probare valuit. Primum momentum est quod nuspiam in documentis antiquis atque authenticis Dagobertus I legatur filias procreasse. Quis ergo monumentis sive spuriis sive saltem longe recentioribus credet, praesertim cum notum sit quam delectati sint tum falsatores, tum recentioris aevi scriptores in assignanda ecclesiarum suarum fundatoribus, rectoribus, patronis nobilissima quadam ex illustribus stirpibus origine? Alterum est quod cum Dagobertus anno dumtaxat 629 – 630, Gomadrude repudiata, Nanthildem duxerit [Cfr. Chron. Fredegarii, l. IV, cap. 58 (ed. Krusch in MG., Scr. rer. merov., tom. II, p. 150).] , et anno 639 diem obierit [Cfr. Krusch, Zur Chronologie der Merowingischen Könige in Forschungen zur deutschen Geschichte, tom. XXII, p. 465.] , fieri sane non potuit ut Irmina, tum vix novennis, iam sponsum amiserit et a patre monasterium impetrarit. Quae cum aliis non paucis argumentis longius explicata videre est apud auctores, quos sequenti numero laudabimus. Fatendum quidem est non omnia ea, quae illi superaddunt, eiusdem esse roboris; quod ceteroqui mirum non est, cum utrinque saepe pugnatum sit armis valde fragilibus, documentis dico vel suppositiciis vel recentiore satis aetate conscriptis. Inconcussum tamen illud manet, Irminam Dagoberti I filiam nequaquam fuisse.

[17] [vel Dagoberti II regis filiam fingunt,] Neque felicius videntur sententiae suae auctoritatem conciliasse qui Irminam Dagoberti II filiam dixerunt, ut Henschenius noster [In iam laudata Diatriba de tribus Dagobertis, lib. II, cap. 10 sqq. (p. 107 sqq.).] et post eum viri doctissimi multi, Papebrochius [Act. SS., April. tom. II, propyl. antiq. num. 5 – 21 (p. II – V).] , Cointius [Ann. eccles. Franc., ad an. 678, num. XX (tom. III, p. 793); ad an. 726, num. VII sqq. (tom. IV, p. 744 sqq.).] , Hontheimius [Hist. archiep. Trevir., tom. II, p. 87.] , Dionysius Sammarthanus [Gallia christiana, tom. XIII, col. 611 sqq.] , Smetius [Act. SS. Belgii, tom. III, p. 184 sqq.] , recentius vero Wyttenbach [Gesta Trevir., tom. I, p. 67 sqq.] , Rettberg [Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 476.] , Marx [Geschichte des Erzstifts Trier, II Abth., I Bd., p. 461 sqq.] , Friedrich [Kirchengesch. Deutschl., tom. II, p. 219.] , alii. Hoc ut statuerent, duas maxime rationes proposuere: alteram quod, ut supra declaravimus, tempus tum conubii Dagoberti cum Nanthilde, tum mortis eiusdem non patiatur Irminam, vivo patre, viro traditam esse; alteram quod si Irminam Dagoberto I genitam velis, consequens sit eam, cum S. Willibrordo et monasterio Epternacensi possessiones quasdam donaret [Cfr. MG., Dipl. imp. tom. I, p. 173 sqq. De his chartis mox recurret sermo.] , provecta praeter solitum aetate fuisse; quod ut non impossibile, minus tamen congruum videretur [Cfr. Papebrochium, l. c. num. 7, 8.] . Quod argumentum aliis verbis exaggerat Henschenius [L. c., p. 112.] , nempe ex chartis Epternacensibus constare Irminam temporibus S. Willibrordi, Ultraiectini episcopi, SS. Basini et Lutwini Trevirensium, Pippini Herstalli maioris domus regumque Dagoberto II iuniorum vixisse. Porro huiusmodi auctores ubi propius accedunt ad quaestionem huic loco propriam, alii, puta Hontheimius, asserunt Irminam Modestae in regimine coenobii Horreensis successisse; quod sane temporum ratio facile patitur; alii cum Henschenio, praeconcepta sententia Irminam primam abbatissam Horrei fuisse, quam fontes alii iique fide digni non ante annum circiter 706 mortuam esse probant, coguntur negare Modestam Horreo praepositam esse, ut quae iam anno 659 abbatissa S. Gertrudem sibi apparentem viderit.

[18] Sed hi omnes, — tantorum virorum salva reverentia dixerim, — fundamentum in aqua posuisse videntur. Quis enim non videt eorum argumenta eo spectare ut efficaciter quidem ostendant Irminam a Dagoberto I non esse procreatam, minime autem definiant eandem Dagoberti II vel ullius omnino Dagoberti filiam exstitisse. Donec igitur probaverint, — quod tentaverunt quidem, at parum feliciter [Nituntur nempe unice spurio diplomate Dagoberti et Vita Irminae aliisve huiusmodi opusculis, quorum auctores hoc ipso diplomate usi sunt.] alicuius Dagoberti Irminam esse filiam, nihil prorsus efficient. Notare insuper iuvat nullum omnino auctorem antiquum, ne obscure quidem, tradere Irminam a Dagoberto II esse genitam, immo omnia prorsus quae num. 14 allata sunt monumenta, etiam quae beneficia a S. Irmina B. Willibrordo collata commemorent, aperte Dagobertum I designare, cum Irminam ex Nanthilde natam dicant. Neque effugium invenies, si cum Cointio in diplomate Dagoberti, quod laudavimus, tum notas temporis, quo diploma datum dicitur, ex ingenio mutaveris, tum Mechtildis nomen pro Nantildis nomine reposueris [Ann. eccles. Franc., ad an. 678, num. XX (tom. III, p. 794).] ; praeterquam enim quod haec arbitraria nimis sunt, nescio ubi adinventa sit haec uxor Dagoberti II Mechtildis, quam Bruschius ducissam Saxonum facit [Magni operis de omnibus Germaniae episcopatibus epitomes (1549), fol. 55vo; cfr. Eckhart, Comment. de rebus Franciae orientalis, lib. XV, num. IV (tom. I, p. 258); Act. SS. Belgii, tom. III, p. 185, num. 27.] . Fatente enim ipso Henschenio [Diatriba, p. 111 – 2.] , nullus est antiquus auctor qui nomen exhibeat coniugis illius Dagoberti II, quae mater fuisset Irminae.

[19] [aut qui duas Irminas comminiscuntur.] Tandem, ut nullam ex propositis sententiis omittamus, commemorasse sufficiat infelicem gratuitamque coniecturam Bosschartii [W. Bosschaerts, Διατρίβαι de primis veteris Frisiae apostolis (1650), dissert. 50, p. 341 – 50.] , qui duas Irminas distinguit, alteram filiam Dagoberti I et Horrei fundatricem, alteram filiam Dagoberti III, quae nempe S. Willibrordo fuit benefica. Postremum hunc Dagobertum Bosschartius “secundum” vocat, quia nempe nondum tunc ab Henschenio historiae redditus erat genuinus Dagobertus II; at tertium a Bosschartio intellegi ex ipsius contextu manifestum est. Iam vero Irmina chartam in gratiam Willibrordi iam dederat anno IV Childeberti III [MG., Dipl. imp. tom. I, p. 173.] , patris Dagoberti III, qui Childebertus iuvenis coepit regnare [Cfr. Henschenius, Diatriba, p. 154.] . Quis ergo feret eum Irminae avum dici?

[20] [Irmina porro a nullo Dagoberto] Reiectis porro, quae hactenus enarratae sunt, sententiis, haec tutior videtur omnium difficultatum levandarum ratio, si statuimus Irminam nequaquam fuisse filiam Dagoberti nec primi, nec secundi, quibus ceteroqui nulla documenta satis antiqua et authentica filias adscribunt. Omnino siquidem de hac cognatione tacent documenta de S. Irmina quaecumque sunt, quibus plenam fidem adhibere possimus, chartas maxime illas quinque dico ab ipsa Irmina in gratiam monasterii Epternacensis intra annos 698 et 704 datas [MG., Dipl. imp. tom. I, p. 173 – 7.] ; quas nimis leviter atque prorsus immerito a Karolo Pertzio inter spurias reiectas esse ostendit vir in hac re praestantissimus Th. Sickel [In censura sua editionis diplomatum Pertzianae (Berolini, 1873), p. 64 sqq. Cfr. Böhmer-Mühlbacher, Reg. imper. I, num. 14 (tom. I, p. 7); A. Görz, Mittelrheinische Regesten, tom. I, p. 48 sqq.] ; et omnino sane notatu dignum est Theodericum Epternacensem, qui solus nobis haec documenta servavit, postquam non semel in suo Chronico Irminam Dagoberti filiam dixerat, ita tamen fideliter chartas illas exscripsisse, ut nuspiam in ipsis regiae istius originis mentionem interpolaret. Iam vero in his minime se Irmina Dagoberti natam, sed solummodo consobrinam Erminitrudis, filiae Pantini dicit [MG.,, Dipl. imp. tom. I, p. 175, lin. 27.] ; qui ceteroqui prorsus ignoti sunt [Non satis fundata videtur coniectura quaedam a Martenio proposita (Amplissima collectio, tom. I, fol. 11, not. a); quem sequi videtur Hontheim, Hist. dipl. Trevir., tom. I, p. 93, not. b.] . Neque Irminam regiam virginem praedicat Pippinus, ubi in diplomate anno 706 Epternacensibus dato de ea sermonem habet [MG., Dipl. imp. tom. I, p. 93, lin. 45 – 6.] ; quem locum diplomati a falsario quodam interpolatum esse perperam etiam opinatus erat Pertzius [Vide Sickel, op. cit., p. 65 – 6.] .

[21] [procreata est,] Genuinam porro illam Irminam abbatissam fuisse textus laudatorum diplomatum aperte, abbatissam Treveris fuisse tantum non aperte declarat; quod autem Horreo praefuerit, nuspiam ibidem dicitur; ast id diserte asserunt Thiofridus Epternacensis tum in Vita S. Irminae [MG., Scr. tom. XXIII, p. 49, num. 4 et 6.] , tum in retractata ab ipso Vita S. Willibrordi [Ibid., p. 49, not. 61. Horreum nempe fuisse tradit Thiofridus monasterium illud puellarum, cuius incolas S. Willibrordus ab ingruente peste liberarit, teste Alcuino in Vita Willibrordi, cap. 21; in qua Vita quidem monasterii istius nomen reticetur (Jaffe, Bibl. rer. germ., tom. VI, p. 54). Vero simile certe est hoc aliudve huiusmodi beneficium ab Irmina commemorari, ubi in prima sua charta Willibrordum sic alloquitur: dilectio vestra erga me vel monasterium meum. Nequeo enim consentire Hauckio (Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 278, nota 1), qui monasterium meum de Epternaco vult intellegi.] ; cum illo autem consonant cetera, quae supra allata sunt [Num. 14.] , monumenta Treverensia; quae, licet non sint ita antiqua et naevis minime careant, tamen hac in re sequi non piget, quia nec cuiquam alii documento haec Treverensis fama contradicit, neque commode explicare esset quomodo, ceterorum monasteriorum incolis non repugnantibus, haec, si falsa esset, constanter servata sit. Cum autem memoria in Horreo servata esset Irminae cuiusdam, quae divitiis abundans coenobio olim praefuisset illudque fortasse de bonis suis multum ditasset, facili negotio accidit ut saeculo circiter XI [Id nempe tunc factum esse probabile est, cum falsarius quidam diploma Dagoberti I pro Horreo confinxit (MG., Dipl. imp. tom. I, p. 169 – 70), ut monasterio possessiones quasdam vindicaret.] haec regis filia diceretur et coenobii fundatrix, quemadmodum confictae sunt aliae regum merovingorum filiae, Adula nempe Palatioli fundatrix et abbatissa atque Irminae soror suppositicia, quin etiam Modesta nostra, quae in Gestis Treverorum, quod negabat Masenius [Annales Trevirenses, annot. XIII (tom. I, p. 607).] , filia Dagoberti dicitur [Hunc locum vide exscriptum supra num. 12 init.] .

[22] [sicuti neque ipsa Modesta, ] De Modesta qui id credat, nemo, opinor, sat robusta fide erit; de Adula non est animus in praesentiarum disputare [De ea agendum erit in hisce Actis ad diem 24 decembris.] ; quam ceteroqui nullo modo certius, quam Irminam, Dagoberti filiam efficiunt collata inter se documenta authentica [De ea videsis Hauck, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 277, not. 5.] . Et tamen quam libenter hanc de Irmina famam Treverenses acceperint et sparserint, testes sunt quos allegavimus, veteres auctores; multo etiam libentius huic adhaeserunt recentiores, quamquam non defuerunt qui eam suspectam haberent ac proin vel subtimide proponerent, vel etiam impugnarent; ita Mabillonius in suis Annalibus [Ann. O. S. B., lib. XVI, num. 66 (tom. I, p. 534).] , qui tamen postea in praeclaro opere De re diplomatica, cum de Horreo obiter sermonem haberet, imprudenter non Irminam modo, sed et Modestam regias virgines dixit [Lib. IV, cap. 145 (ed. 2a, p. 331). Ratam hac de re sententiam habuisse non videtur vir egregius. Siquidem in Act. SS. O. S. B., saec. III, part. I, in “indice praetermissorum” de Irmina agens: Fuit, inquit, ut putant, filia Dagoberti III; at in eodem tomo, p. 532, num. 2, sanctas Adelam et Irminam Dagoberti II filias fuisse asserit.] ; ita Calmetus [Hist. de Lorraine, lib. X, num. 52 (tom. I, col. 456).] , maxime autem Valesius [Rerum Francicarum tom. III, p. 134.] , atque inter recentiores etiam nonnulli.

[23] [quae videtur] Amandatis igitur inter fabulas regiis illis Irminae natalibus, facilius iam erit initia Horreensis monasterii et primarum abbatissarum seriem quadantenus explicare. Diximus superius probabile satis esse monasterium illud a S. Modoaldo esse fundatum; quae sententia hac etiam ratione confirmari potest, quod ipsi auctores, qui Irminae Horrei fundationem adscribunt, nihilo minus idem tempore Dagoberti I, cui familiaris erat S. Modoaldus, erectum esse tradunt. Porro aedificari coeptum sit intra annos 627 et 639, quibus terminis aliquatenus definiri posse videtur Modoaldi episcopatus [Cfr. Friedrich, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, p. 196 – 7.] . [prima Horrei abbatissa fuisse] Primam ibi abbatissam constitutam esse Modestam etiam probabile est; cui sententiae et illud favet quod, cum anno 659 Modestae appareret Gertrudis nuper mortua, Modestam iam aetate satis provecta exstitisse constat; scriptor enim suppar Virtutum S. Gertrudis amicitiam, quae inter duas sanctas illas moniales intercedebat, diuturnam fuisse innuit [Vide supra, num. 3: Erat quaedam abbatissa… Post multum vero temporis contigit hoc quod volo ad memoriam vestram narrando revocare.] . Insuper illud satis notatu dignum est, quam pauci auctores antiqui conceptis verbis asseruerint Irminam ante Modestam abbatissam egisse: solum invenio tertium recensorem Gestorum Treverorum [MG., Scr. tom. VIII, p. 160, lin. 28.] , quem exscribit auctor Gestorum Boemundi [Ibid., tom. XXIV, p. 469.] . Secunda recensio Gestorum Treverorum [Ibid., tom. VIII, p. 160, lin. 19.] Irminam Modestae postponit; prima ordinem successionis non tradit explicite [Vide supra, num. 12 init.] ; auctori vero Libelli de rebus Treverensibus aquam hac in re haesisse crediderim, cum de Modesta loquatur nullo indicato tempore: In hoc (Horreensi) monasterio aliquando erat Modesta abbatissa… [MG., Scr. tom. XIV, p. 105.] .

[24] [et successorem habuisse Irminam.] Demum igitur secundo recensori Gestorum Treverorum libenter consentio, dum Irminam asserit Modestae in regimine successisse; ut enim alia quaedam abbatissa Modestam inter et Irminam interponatur, nec auctores antiqui vel minimum suadent, nec temporum ratio exigit. Fac ipso etiam, si vis, anno 659, quo Gertrudem sibi apparentem viderat, Modestam obiisse atque Irminam regimen suscepisse: potuit eadem anno 704, septuagenaria fortasse, Willibrordum donis adiuvare. Haec, quantum in re obscura fieri poterat, expedire conati, antequam finem huic quaestioni imponimus, iterum et libenter monemus nos tantum probabilia vel potius probabiliora inquisivisse; quibus ne certius aliquid proponi posset, obstiterunt tum aliis multis, tum nobis, et ingens monumentorum Treverensium saeculo XI antiquiorum penuria, et infausta falsariorum illorum audacia, qui nobilissimae urbis exordia prioraque tempora obscurarunt, dum se ea fallaciis suis illustraturos esse crediderant. Aeque, quin etiam magis incerta est sequentium Horrei abbatissarum series. Plerique tamen auctores tertiam nominant Anastasiam, de qua successoribus nostris aliquando ad diem 9 decembris erit inquirendum. Puto imprudentiae adscribendum esse quod doctissimus vir Hontheimius, postquam alibi, Eckhartium secutus, Modestae primae abbatissae successisse tradiderat tum Irminam, dein Anastasiam [Hist. dipl. Trev., tom. I, p. 87, not.] , postea in alio opere, nulla mutationis ratione allata, Irminam primam abbatissam, Anastasiam secundam, Modestam demum tertiam recensuit [Prodromus hist. Trev., tom. I, p. 367.] . Hontheimium in hac ultima sententia secutus est auctor lectionis propriae de sanctis Severa, Anastasia et Glodesinda, quae ad diem 20 iulii in ecclesia Treverensi diu lecta est [Vide Officia propria ecclesiae Trevirensis ed. an. 1706, 1849…] .

[25] [Inepte autem fingitur] Ultimo loco commemorandae veniunt sententiae duae satis mirabiles; quas huc, post absolutam nempe disquisitionem, ideo reiecimus, quod illae nullis monumentis probationibusve innituntur, at merae sunt coniecturae, quas exponere iam refellere erit. Altera est Maseni, qui rei difficultate et studio conciliandi inter se omnia documenta etiam spuria, quae obtrudebantur, adductus demum est ut pronuntiaret Horreensem parthenonem ab Irmina fundatum, a S. Modoaldo restauratum esse, [Modestam coenobium Horreense restaurasse dumtaxat,] haec subiungens: “Hoc Modoaldus non per se, sed [per] Modestam a se pie quondam institutam et S. Willibrordum, id temporis quo Modesta praefuit, ecclesiae Trevirensi subservientem, praestitisse censendus est. Neque enim ita scripserat paulo ante Masenius, Modoaldus per se praefecit monasterio neptem suam Modestam, sed per successores suos [Annales Trevirenses, annot. XIII, num. 12 (tom. I, p. 610).] . Haec intricata, impedita et toti chronologiae minime consona quam inutile fuerit excogitare, ex supra dictis patet. Idem dixerim de altera sententia, qua duas Modestas exstitisse statuitur [A. Wion, Lignum Vitae, parte II, pp. 333 et 361; Arturus du Monstier, Sacrum Gynecaeum, pp. 392 et 439 – 40; Bucelinus, Menologium Benedictinum, pp. 692 – 3 et 756; Papebrochius in Act. SS., Apr. tom. II, propyl. ant. p. v, num. 21; Smetius in Act. SS. Belgii, tom. III, p. 185, num. 28; A. J. L(iehs), Leben und Thaten der Heiligen deren Andenken im Bisthum Trier gefeiert wird, Fortsetzung (1861), pp. 283 – 6 et 292 – 4. Cfr. Cointius, Annales eccl. Franc., ad an. 724, num. XI (tom. IV, p. 746).] : quarum prior ex Habendensi monasterio adducta Treveros, sub S. Irmina monasterium Horreense rexerit ut priorissa, [aut duas exstitisse Modestas.] et in Horreo sepulta nunc colatur ut sancta; eadem forte etiam post S. Irminam abbatissam egerit et die 6 octobris vita functa sit. Secunda autem eaque, ut vero simile est, S. Modoaldi neptis, praelaturam gesserit in Sancti Symphoriani monasterio, quod a S. Modoaldo fundatum esse constat, ibique S. Gertrudem sibi apparentem conspexerit; illa die 4 novembris obierit. Haec sollerter quidem, at frustra, excogitata esse, quae in hac paragrapho disputavimus, satis ostendunt. Quae vero discrepantia in designando die emortuali Modestae subinde deprehenditur atque ad adstruendam duarum Modestarum exsistentiam urgetur, hanc ex mero Trithemii errore, ex mero, inquam, lapsu calami originem ducere infra ostensuri sumus [Num. 35.] .

§ III. De cognatione S. Modestae; de ipsius initiis in vita monastica; de S. Chlodulfi episcopatu Treverensi.

[26] [De cognatis S. Modestae] Praecipuis et difficilioribus quaestionibus expeditis, reliquum est ut cetera, quae ab antiquis scriptoribus vel a recentioribus de sancta nostra prolata sunt, paucis ventilemus. Vidimus Modestam in prima recensione Gestorum Treverorum dici filiam Dagoberti I; quod assertum ab auctore prolatum, qui saeculis plus quinque a tempore sanctae remotus est, non solum indignum est in quo examinando aliquis diutius immoretur, sed et manifeste, ut diximus [Siquidem Dagoberto I nullae fuerunt filiae; vide supra, p. 304 num. 16] , [nonnulla passim traduntur] falsum est. Modoaldi autem sorore Modestam natam esse tradit bulla spuria Leonis III, cui adhaesit tertius recensor Gestorum Treverorum. Hanc parentelam nec affirmare ausim, nec negare volo. Affirmant quidem recentiores historici vix non omnes; cui sententiae illud aliquatenus favere quibusdam videtur, tum quod Modoaldus Horreense coenobium, ut probabile est, condidit, tum quod S. Gertrudis avunculus fuisse idem sanctus episcopus dicitur; dicitur autem in ipsius Vita a Stephano abbate Sancti Iacobi Leodiensis († 1112) composita [Act. SS., Maii tom. III, p. 52, num. 4.] , quae sublestae fidei est; et in eadem ceteroqui Vita duae dumtaxat Modoaldi sorores nominantur, Itta et Severa, quarum profecto neutra Modestae mater fuit.

[27] [vel non satis certa] De his proinde omnibus, ut cum Henschenio dicam [Ibid., p. 54, annot. b.] , an et quantum credi possit in antiquiorum silentio, iudicet lector. Prorsus autem reiciendum est quod secundus Gestorum Treverorum recensor, valde caute quidem, tradit: (Modesta) ab aliquibus soror beati Willibrordi fuisse putatur [MG., Scr. tom. VIII, p. 160, lin. 20.] . Biennis nempe erat S. Willibrordus vitamque in Northumbria agebat, cum anno 659 Treveris Modestae apparebat S. Gertrudis. Sed pudet huiusmodi nugas refutare; [vel plane falsa.] et tamen a non paucis recentioribus fabula illa recepta est et venditata; quin etiam fuerunt, qui incunctanter Modestam simul et Modoaldi neptem, et Willibrordi sororem praedicarent [V. g. Bruschius Chronologia monasteriorum Germaniae, p. 272.] . Reiciendum etiam quod dicit Iohannes Malburnius [Loco citato supra, p. 303, not. 9] , Modestam S. Gertrudis neptem fuisse; consobrinam dumtaxat eam illi dicent, qui S. Modoaldum putant fratrem fuisse tum S. Ittae, tum matris S. Modestae. Hactenus de sanctae nostrae propinquis. De vita eius monastica quaedam etiam vulgo tradunt, quae, ad trutinam sunt vocanda.

[28] [Incerta etiam] Legitur nempe in Gestorum Treverorum secunda et tertia recensionibus S. Modesta, antequam Horreo praeesset, alumna fuisse coenobii Montis Romarici sive Habendensis; quin eandem abbatissam Habendensem egisse voluit Henschenius [Vide supra num. 7.] . Esto monialis ibidem fuerit, quamquam tutiora et antiquiora testimonia iure postulamus; sed his nequeo assentiri, qui tam exiguo documento multa audacter superstruunt: Modestam nimirum a SS. Amato et Romarico velum accepisse; eandem tantum inter socias excelluisse, ut brevi digna iudicata sit, quae ad ducendam in Horreum Treverense instituti sui coloniam emitteretur, etc. [et futtilia sunt partim quae narrantur].. [Ita Lectiones propriae de S. Modesta a P. F. Chiffletio conscriptae (exemplar autographum conservatur in codice Bruxellensi 8982, fol. 142) et anno 1657 typis mandatae in Officiis propriis insignis ecclesiae S. Petri Romarici montis,p. 111 – 4; Guinot, Étude sur l'abbaye de Remiremont (1859), p. 28.] . Iam vero ex hac, quae fertur, S. Modestae ab Habendensi monasterio ad Horreum migratione, conati sunt nonnulli quaedam ulterius colligere: nempe cum sub regula S. Columbani constitutum fuisse credatur Romaricense coenobium, inde argumentum desumpserunt illi, ut ostenderent eidem regulae addictas fuisse tum Horreenses moniales, utpote Habendensis parthenonis propaginem, tum etiam Nivialenses, quia scilicet tradit auctor Virtutum S. Gertrudis istam aequalem cum S. Modesta servitutis militiam baiulavisse [Vide supra, num. 3.] . Sed timeo ne haec in vacuo vel in arena fundata sint. [de ipsius in monasterio Habendensi conversatione.] Nec firmiore certe fundamento nisus est Iohannes Malburnus [Vide supra p. 303, not. 9.] , cum pronuntiavit ab initio in Horreensi monasterio canonicarum regulam esse introductam; quem alioqui aut quam ille non facit canonicum aut canonicam regularem? Inanem controversiam de prima, quae in Horreo observata sit, regula, monumentis deficientibus, movere non placet; non tamen abs re erit illud saltem obiter commemorare, scilicet mox laudata Virtutum S. Gertrudis verba paene ad litteram exscripta esse ex regula S. Benedicti [Cap. 2: aequalem servitutis militiam baiulamus.] ; unde aliquis conicere potest, iam ipso saeculo VII, quo exeunte scribebat auctor Virtutum, regulam benedictinam tum in Nivialensi, tum in Horreensi coenobio esse observatam. Qui cetera monasterii fata cognoscere cupiat, apud domesticos historicos explicata inveniet [Videsis v. g. Marx, Geschichte des Erzstiftes Trier, Abth. II, Pd. I, p. 464 – 7.] .

[29] [Chlodulfus episcopus,] Solebant etiam inquirere, qui de S. Modesta vel de initiis monasterii Horreensis egerunt, quisnam fuisset episcopus ille, cui suam visionem aperuisse Modesta perhibetur. Hunc sanctae nostrae consiliarium prima recensio Vitae Virtutumque S. Gertrudis, qualis quidem ad nuperrima usque tempora in omnibus editionibus legebatur, dicebat civitatis episcopum nomine Chlodulfum [G. a Ryckel, Vitae S. Gertrudis narrationes tres (1632), p. 21 et Historia S. Gertrudis (1637), p. 14; Henschenius in Act. SS., Mart. tom. II (1688), p. 597, num. 10; Mabillon, Act. SS. O. S. B., saec. II (1669), p. 468, cap. 2; Smetius in Act. SS. Belg., tom. III (1785), p. 156, num. 10.] ; quem locum auctor Libelli de rebus Treverensibus ita exhibet: [qui Treveris S. Modestam allocutus est,] episcopus civitatis nomine Ludolfus; Vita vero Gertrudis altera, quam ineditam diximus, seu recensio D: ipsius civitatis episcopus Chlodulfus nomine, et recensio C: eiusdem civitatis episcopum Clodulfum, additque haec illum invitante necessitate monasterii et pro utilitate loci Modestam adiisse. Surius vero “mutato stilo” recensionem primigeniam repraesentans incunctanter scripserat Trevirensis episcopus Clodulphus. Hac igitur de re non exigua exorta est controversia; quae licet omnino iam dirempta videatur, ex quo nempe laudatus v. cl. B. Krusch nuper tandem antiquissimae Vitae S. Gertrudis editionem, ut aiunt, criticam primus paravit, attamen neque inutile neque iniucundum fore putamus si tres, quae de sancto illo Chlodulpho olim propositae sunt sententiae sive coniecturae, paucis recolamus.

[30] Finis, inquiebam, diuturnae liti impositus iam est, et quidem unico verbulo: genuinum enim Virtutum S. Gertrudis textum, qui ubique antea in libris editis mancus erat, [notus ille est] ita legendum esse constat: civitatis Mettensis episcopus nomine Chlodulfus venit ad monasterium praedictae famulae Dei Modestae [Krusch in MG., l. c. p. 465, num. 2.] . Iam vero nil miri in eo est, quod episcopus quidam Mettensis, cum aliquando quapiam ex causa Treveris versaretur, monasterium Horreense adierit. Nihil siquidem amplius tradit textus authenticus supra recitatus; quod autem in recensione C Virtutum Gertrudinarum dicitur, [Mettensis antistes;] Chlodulfum ideo in Horreensem parthenona venisse, ut res aliquas ibi ordinaret componeretve, hoc a recensione A prorsus abest, recensor vero D, licet aliquid immutet, id tamen dumtaxat asserit, Chlodulfum causa visendi Modestam in Horreum se contulisse. Porro ut vero simile certe est id, quod tradit auctor primigenius A, ita huius narrationi facilius etiam acquiescent ii, qui Modestam S. Modoaldi neptem, istum vero avunculum S. Gertrudis autument; aliqua enim necessitudine cum hac sancta familia coniungebatur S. Chlodulfus, utpote cuius fratri Ansegiso nupta erat S. Begga, soror ipsius S. Gertrudis ac proinde Modoaldi, ut ferunt, neptis. Hic sane Chlodulfus erat, qui sanctae nostrae declarare posset habitum vel speciem S. Gertrudis, quam Modesta quidem, ut ex narratione paene coaera constat [Vide supra num. 3: oculorum obtutibus inter se videre non quiverant. ] , numquam viderat.

[31] [quem Treverensi etiam ecclesiae praefuisse] Haec autem, utut captu facilia, intellexisse tamen non videntur, qui postea scripserunt, plerique auctores antiqui: alii enim, ut retractatores C et D Virtutum Gertrudinarum, Chlodulfum episcopum Treverensem fuisse satis diserte innuunt; alii apertius etiam loquentes ita eum Treverensem episcopum exstitisse narrant, ut praeter Mettensem cathedram ecclesiam etiam Treverensem aliquando nactus sit gubernandam. Quod ut eis in mentem veniret, id saltem magna ex parte contulisse credo, quod amanuensis quidam, cum primigenium textum A Virtutum S. Gertrudis transcriberet, nec facile caperet quomodo Mettensis episcopus Treverense monasterium visitatum ivisset, id sibi sumpsit ut verbum Mettensis, utpote quod falsum putabat, omitteret. Rem sane miram, non solum omnes editiones ante Kruschianam hac, ut diximus, voce carent, sed nullus etiam videtur esse codex manuscriptus, si solum antiquissimum, Montepessulanensem nempe, excipimus, in quo eadem legatur. Omissa siquidem certe est in omnibus antiquis exemplaribus quae reperire potui [Nescio quo casu factum sit ut in adnotandis variis lectionibus de hac omissione prorsus siluerit amicus noster Krusch. Adhibuit nempe ille praeter codicem Montepessulanensem, etiam codices Sangallensem 566, Parisinum lat. 11748, Monacensem lat. 4618; in quorum nullo vox Mettensis scripta legitur. Conicio aliquid hoc loco in typothetarum manibus excidisse. Prorsus enim impertinens est sola varia lectio x quam ad vocem Mettensis adnotat Krusch (l. c., p. 465, lin. 47), eaque manifeste unice referenda est ad vocem narravit (ibid., lin. 52); ibi enim reapse in codice A. 1 (= Montepessulanensi) addita est vocula ei, quae nequaquam addita est post verbum Mettensis.] , in Sangallensi dico num. 566, qui saec. IX/X exaratus est, in Parisinis bibl. nat., lat. 11748 (saec. X), 5318 et 16732 (saec. XII), in Monacensibus lat. 4618 et 18854 (saec. XI), in Bruxellensi ser. II, num. 984 (saec. XI), tum etiam in codice quem saec. XI legebat auctor Libelli de rebus Treverensibus [Vide MG., Scr. tom. XIV, p. 105, lin. 20 et 30.] .

[32] Nihil porro mirari debemus si recentiore etiam tempore viri historici non pauci longiusculis subinde disputationibus inquisiverint utrum, quando, quomodo Chlodulfus ille fuisset episcopus Treverensis. [perperam commenti sunt multi,] Nonnulli nempe hoc loco S. Chlodulfum Mettensem quidem episcopum designari intellexerunt, at qui, sive servata sive relicta sede Mettensi, factus esset archiepiscopus Treverensis; cui sententiae favebant sane quadantenus textus Virtutum S. Gertrudis, quales eos ex tribus recensionibus A, C, D exscripsimus supra [Num. 29.] ; concinebant prorsus Vita S. Basini extremo saeculo XI composita [Act. SS., Mart. tom. I, p. 318, num. 13.] , secunda et tertia recensio Gestorum Treverorum [MG., Scr. tom. VIII, p. 161, lin. 50.] et Gesta Boemundi [Ibid., tom. XXIV, p. 469, lin. 37.] ; ast contra faciunt tum recens horum documentorum aetas, tum turpes qui in illis deprehenduntur errores chronologici [Sic Chlodulfum, qui certe an. 693 diem obierat, successorem dicunt Liutwini, qui circa an. 713 mortuus est!] , tum quod in catalogis episcoporum Treverensium, qui quidem supersunt, nullus apparet Chlodulfus, tum alia argumenta quae passim afferunt qui hac de re disquisiverunt multi. Sed quicquid est, atque etiam si Chlodulfus aliquando Treverensem possederit cathedram, quod ceteroqui minime concedimus, non tamen probatum esset ipsum eo tempore illam possedisse, quo S. Modestae apparuit Gertrudis. Hanc anno 659 mortuam diximus; sunt qui annum 664, perperam quidem, propugnaverint; esto: at asseri nequit tum iam obiisse Numerianum, qui Treverensem ecclesiam inde ab anno circiter 640 regebat. Multum enim abest ut demonstratum sit inter documenta spuria ablegandum esse privilegium Numeriani a Mabillonio [Ann. O. S. B., tom. I, p. 696.] posteaque a multis editum, quod anno circiter 666 datum est [Privilegii huius authentiam a multis viris etiam egregiis, ut est Th. Sickel, negatam, nuper propugnavit post alios quosdam v. cl. Carolus Pfister,Les légendes de saint Dié et de saint Hidulfe in Annales de l'Est, tom. III, p. 379 – 95. Neque infeliciter cessit inceptum, quamquam fatemur non omne dubium esse remotum. Videsis quae scripsi in Université catholique, tom. IV, p. 287 – 8.] .

[33] [dum alii non Chlodulfum,] Eodem privilegio, si quidem authenticum est, potest redargui secunda sententia, eorum nempe qui asserunt episcopum illum, cui visionem suam Modesta patefecit, non Chlodulfum fuisse, sed Hildulfum quendam Treverensem, ut volunt, archiepiscopum [Ita Calmet, Hist. de Lorraine, tom. I, col. 417.] . Esto enim, quod probare conantur viri quidam docti [Calmet, l. c.; Friedrich, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. II, p. 197 et 204 – 8.] , ceteris vehementer refragantibus [Rettberg, Kirchengeschichte Deutschlands, tom. I, p. 467 – 8; F. X. Kraus, Die ältern Bischofskataloge von Trier in Jahrbücher des Vereins von Alterthumsfreunden im Rheinlande, tom. XXXVIII (1865), p. 42; C. Pfister, l. c., p. 400 – 5. Cfr. tamen pp. 405, 407, 587, quibus locis Pfister Hildulfum dicit chorepiscopum Treverensem, at qui circa initium saeculi VIII vixerit.] , locum Hildulfo dandum esse in Treverensium episcoporum serie, quem locum in antiquissimis catalogis minime obtinet, attamen saltem post annum 666, nimirum post Numerianum, reponendus esset [In recentioribus catalogis, qui soli Hildulfum recensent, post Milonem dumtaxat, h. e. medio scilicet saeculo VIII insertus ille est. Cfr. MG., Scr. tom. XIII, p. 300] , [sed Hildulfum episcopum Treverensem] aliquot porro post annos quam Modestae apparuerat S. Gertrudis; nisi acquiescere velis levissimae sane coniecturae Friedrichii [Op. cit., p. 208.] , qui opinatur auctorem Virtutum S. Gertrudis, cum rescivisset Modestam usque ad praesulatum Hildulfi vitam protraxisse, hunc Hildulfum etiam in referendis rebus, quae ante praesulatum illum acciderant, absque cunctatione narrationi suae interposuisse.

[34] [S. Modestam invisisse] Sed etiamsi ostensum esset et Hildulphum fuisse archiepiscopum Treverensem, et anno circiter 659 fuisse, nequaquam tamen staret haec secunda sententia: auctor enim suppar Virtutum Gertrudinarum in codice antiquissimo Montepessulanensi non Hildulfum Treverensem, sed Chlodulfum Mettensem totidem verbis designat. Quae genuina huius loci lectio certam inconcussamque effecit tertiam sententiam, [falso opinabantiur.] quae, etiam antequam textus ille cognosceretur, probaverat se Bollando [In commentario de S. Modesta, num 9; vide supra p. 303, num. 15.] , Henschenio [Diatriba de tribus Dagobertis, lib. II, cap. 12 (p. 116 – 7).] , Papebrochio [Act. SS., Apr. tom. II, propyl. ant. p. v, num. 21.] , Mabillonio [Act. SS. O. S. B., saec. II, p. 468, annot. m.; Annales O. S. B., lib. XIV, num. 59 (tom. I, p. 447).] , Smetio [Act. SS. Belgii, tom. III, p. 185 – 6.] , aliis: Modestam scilicet cum S. Chlodulfo Mettensi, qui qualibet de causa Treveris praesens aderat, de obitu S. Gertrudis collocutam esse. Neque, ut vidimus, aegre explicatur quomodo factum sit ut simplicem adeo veritatem tot tamdiu tenebrae obnubilaverint. Quid de tota re sentiendum esset, ante plus ducentos annos praeclare odoratus erat vir emunctae naris Daniel Papebrochius, cuius verba referre non piget: “Sane”, inquit l. c., “quam facile Crodulphus iste potuit ob sua quaedam negotia tunc fuisse Treviris, tam facile labi potuit aut scriptor Nivellensis in Belgio, existimando eum qui episcopus erat, et cui haec Treviris narrabantur, fuisse ipsius Trevirensis civitatis episcopum; aut scriptae ab illo Vitae transcriptor, omittendo vocem Metensis, de qua dubitabat an non esset per errorem scripta pro Trevirensis.” Transcriptorem utique, non Nivialensem scriptorem errasse iam certum est.

[35] [Obiit Modesta] Quo anno Modesta obierit, prorsus ignoramus; unum novimus, eam anno 659 iam satis matura aetate fuisse [Vide supra, p. 305, num. 23.] . Sicubi vero recentiores quidam eam anno 680 vel 710 vel alio intermedio mortuam dictitant, [post medium saeculum VII] hae merae coniecturae sunt, quas ideo dumtaxat induxerunt illi, ut rationem haberent Irminae illius Horreensis abbatissae et suppositiciae Dagoberti filiae. Dies emortualis, si antiquiora martyrologia et kalendaria sequeris, assignandus est pridie nonas novembres; quod diserte asseritur in codice Gestorum Treverorum saeculo XIV exarato [Apud Wyttenbach, Gesta Trev., tom. I, p. 68, annot. c.] . Aliqui tamen recentiores diem 6 octobris indicant [Hier. Dungersheim, De laudibus sanctae Scholasticae (Lipsiae, 1515), cap. v; cfr. Act. SS., Febr. tom. II, p. 411, num. 30; Saussaius in Martyrologio Gallicano, ad diem 6 octobris; Dion. Sammarthanus, Gallia christiana, tom. XIII, col. 613.] ; quin etiam sunt, ut diximus [Vide supra, p. 304, num. 18.] , qui diversitate illa in designando die natali Modestae abutuntur, ut duas Modestas fingant, [et quidem, ut ferunt, die 4 novembris.] quarum altera die 4 novembris, altera die 6 octobris defuncta sit. Atqui hi omnes posteriores sunt Trithemio et ab eo in errorem inducti esse videntur. Trithemius enim, qui unam dumtaxat Modestam nominat, eandem pridie nonas octobris coli refert [De viris illustribus O. S. B., lib. III, cap. 143.] ; sed, ita ad rem Bollandus, [Comment. hist. de S. Modesta, num. 2.] “pridie nonas novembris” non “octobris” videtur scribere voluisse; quod alii tamen temere secuti sunt. Subest igitur merus lapsus calami, et interroganti Chiffletio: Cur, quaeso, duobus illis diebus colitur S. Modesta? [In litteris de quibus supra, p. 303, not. 13.] reponendum est Modestam die 6 octobris minime coli.

§ IV. De cultu ecclesiastico S. Modestae.

[36] [Honores ecclesiasticos] Antiquissimum S. Modestae cultum probant litaniae binae Treverenses saeculo X descriptae; quarum alterae [Earum pars, quae ad Treverensem ecclesiam pertinet, edita est a v. cl. F. X. Kraus in Jahrbücher des Vereins von Alterthumsfreunden im Rheinlande, tom. L – LI (1871), p. 215. Cfr. Hontheim, Prodromus, tom. I, pp. 367, 379.] ad calcem psalterii Sanmaximiani Treverensis leguntur, quem codicem in bibliotheca nostra asservamus, alterae [Editae a Fr. Althano, De calendariis (1753), p. 305 – 20. Nomen Modestae legitur p. 318.] reperiuntur in celebri codice Cividalensi, quem “Psalterium Gertrudianum” nuncupare solent [De eo videsis Laur. a Turre, De duobus psalteriis Foroiuliensibus apud A. Fr. Gorium, Symbolae litterariae, tom. IX (1752), p. 179 sqq.; Althanum, l. c., p. 86 sqq., et Archivum Pertzii, tom. XII, p. 679.] : in utrisque nimirum Sancta Modesta inter sacras virgines recensetur [Comparet etiam sancta nostra in litaniis saeculo XI/XII descriptis in psalterio quodam Hasteriensi (Lechner, Mittelalterliche Kirchenfeste und Kalendarien, 1891, p. 225. Cfr. supra p. 296, not. 3).] . Eandem cultus sanctae nostrae exhibiti antiquitatem inde colligere est, quod cum anno 952 dedicarentur cryptae monasterii Sancti Maximini Treverensis, in inferiori cripta … positum est altare in honore sanctarum virginum, [inde saltem a saeculo X] in quo sunt reliquie sanctae Felicitatis, de corpore sanctae Agnetis, sanctae Caeciliae, sanctae Luciae, sanctae Walgisgae, sanctae Modestae, etc [Cfr. Bibl. de l'École des Chartes, tom. XLV (1884), p. 579 – 80.] . In ecclesia autem Sancti Simeonis Treverensis, postquam eam anno 1097 post incendium et ruinam restituerat Egilbertus archiepiscopus [Beyer, Urkundenbuch zur Gesch. der mittelrh. Territ., tom. I, p. 447; cfr. Sauerland, loc. mox citando, nota 1.] , V kalendas februarias dedicatum est sinistrum altare in honorem sanctae Gertrudis virginis, Reparate virginis,… Modeste virginis, Irmine virginis, Agnetis martiris et omnium sanctorum [Sauerland, Trierer Geschichtsquellen des XI. Jahrhunderts (1889), p. 37] .

[37] [adepta est S. Modesta] De incrementis autem et perseverantia huiusce cultus ut distinctum aliquid et omnibus numeris absolutum proponamus, desunt nobis in praesentiarum documenta idonea. Contenti igitur erimus, quod ceteroqui pro rei momento satis erit, hic in unum quae passim ea de re nobis occurrerunt, colligere. Inscriptam nempe offendimus S. Modestam ad hanc diem 4 novembris in libris liturgicis 1) Treverensibus, [in dioecesi praesertim Treverensi;] nimirum in martyrologio Horreensi manuscripto, ut testatur Bollandus [Num. 2 commentarii historici de S. Modesta.] ; in supra dicto psalterio nostro, olim Sanmaximiano, fol. 6vo, ubi, quamquam id indicare omisit Hontheimius [Prodromus, tom. I, p. 378.] , nomen Modestae additum est manu saec. XI – XII; in parvo psalterio saec. XI [Ibid., p. 392.] ; in missali quodam saec. XII [Cod. Vindobon. bibl. caesar. 1836, olim theol. nr. 403.] ; in martyrologio abbatiae Sancti Martini Treverensis saec. X, in quo tamen manu dumtaxat posteriore additum est hoc nomen [Martyrologium Trevirense in Anal. Boll., tom. II, p. 30.] ; in libro hebdomadali ecclesiae Sancti Simeonis saec. XIII [Hontheim, Prodromus, tom. I, p. 406.] ; in missalibus excusis an. 1480 et 1547 [Cfr. H. Grotefend, Zeitrechnung des deutschen Mittelalters, tom. II (1892), p. 191.] ; 2) Traiectensibus nempe Trai. inferioris, scilicet in missali quod in bibliotheca nostra conservamus, quodque saeculo XV exaratum est; in aliis missalibus an. 1497, 1507, 1514 et 1540 atque in breviariis an. 1508 et 1512 excusis, etc... [Cfr. Grotefend, op. cit, p. 196.] ; 3) Polonico, in breviario nempe manu scripto saec. XV [Cod. Vindobon. bibl. caesar. 1842, olim theol. 422.] ; 4) Romaricensi, nimirum in Officiis propriis insignis ecclesiae S. Petri Romarici Montis, anno 1657 Divione excusis [Antiquo autem tempore in Romaricensi coenobio non colebatur S. Modesta. Tacent saltem de ea libri liturgici Romaricenses, quos quidem manibus volvimus, missalia nempe saec. XI (cod. Parisin., bibl. nat. lat. 823) et saec. XV (ibid., lat. 14283), breviarium saec. XVI (ibid., lat. nov. acquis. 1545), martyrologium saec. XIV (ibid., nov. acquis. 349) et processionale saec. XV (cod. bruxell., bibl. reg. ser. II, num. 265, nimirum in litaniis longioribus, quae leguntur fol. 83 – 4, et quae bene longam seriem exhibent sanctarum virginum; cfr. etiam litanias breviores fol. 45 et 88).] .

[38] [in qua etiamnum colitur.] Omitto libros recentiores, ut sunt interpolatae Usuardi editiones aliaque id genus opera, quorum plurima citari possunt; ex quibus solum nominabo martyrologium Romanum, in quo ad hanc eandem diem legitur: Treviris sanctae Modestae virginis. Postridie autem Modestam referunt [Aliis etiam diebus, nempe 19 martii, 12 augusti et 6 octobris, Modestam commemorant scriptores quidam recentiores, quorum nulla est hac in re auctoritas. Videsis Act. SS., Mart. tom. III, p. 4a; Aug. tom. II, p. 699e; Oct., tom. III, p. 260c; cfr. etiam supra p. 308, num. 35.] codex Camberiensis martyrologii Usuardini interpolati, Maurolycus et, si fides sit Hontheimio [Prodromus, tom. I, p. 367.] , kalendaria Treverensia saeculi XV et seq. Quod utrum ille vere dixerit, quadantenus ambigo; certe Lectionarium de sanctis quibusdam Treverensis officii, quod anno 1645 typis excusum est, haec in kalendario ad diem 4 novembris exhibet: Treviris, S. Modestae virginis Trevirensis. Quod autem idem Hontheimius [Ibid.] : “(Modesta) in moderni breviarii lectione quinta die 20 iulii ad sponsum migrasse (perperam, ut puto) dicitur” id neque plane verum esse crediderim. Siquidem in propriis et in kalendariis Treverensibus saeculi XVIII et XIX, quae inspicere licuit, iam ad diem 4 novembris non amplius utique nominatur Modesta, de ea autem commemoratio fit die vicesima iulii simul et de SS. abbatissis Severa, Anastasia, Glodesinda; ast auctor lectionis quintae nequaquam hanc diem tamquam Modestae emortualem assignat, sed errorem Trithemii secutus eam “pridie nonas octobris migrasse in caelum” asserit [Ita saltem officia propria edita an. 1706, 1849.] . Nuperrime tandem Proprium officiorum dioecesis Treverensis, quod iussu reverendissi mi episcopi Michaelis Felicis Korum reformatum atque a sede apostolica approbatum, anno 1888 typis excusum est, ad diem 20 iulii de Modesta prorsus tacet, at festum ipsius die 5 novembris celebrandum indicat sub ritu semiduplici; sanctam tamen pridie nonas novembres obiisse in lectione quarta docet.

[39] [De reliquiis S. Modestae.] Ad gloriam sanctae nostrae postumam id etiam pertinet, quod eius sepulcrum tempore Hontheimii in separato sacello abbatiae S. Irminae ad Horrea cum veneratione visebatur [Hontheim, Prodromus, l. c.] . Ecclesia autem illa anno circiter 1770 diruta est, novaque exstructa [J. Hansen in Treviris oder Trierisches Archiv für Vaterlandskunde, tom. II (1841) pp. 256 et 266. Cfr. A. J. L (iehs), Leben und Thaten... Fortsetzung, p. 293, ubi tamen rem anno 1760 gestam esse perperam scribitur.] , in qua nec sacellum, neque altare ullum exstat S. Modestae sacrum. Antiqua autem abbatia Horreensis “sub regimine gallico per legem consularem de die nona iunii 1802 suppressa [Ita narratio quaedam cui titulus De monasterio sanctimonialium virginum in Horreo, ed. a J. Hansen in Treviris, tom. II, p. 266. Ibidem, p. 265 reliquiae S. Modestae recensentur inter “reliquias huius ecclesiae aestimatiores”.] iam ptochotrophium facta est [Id decreto diei 9 octobris an. 1804 constitutum est. Cfr. J. Hansen in Treviris, tom. I (1840), p. 184.] , in quo nullum amplius deprehendere est vestigium cultus sanctae nostrae exhibiti. Tradunt incolae reliquias sacrae virginis pridem translatas esse in ecclesiam Sancti Matthiae, in qua nunc inter plurima, quae ibi pie servantur, sanctorum ossa, repositae sunt.

[40] [De Vita ipsius.] Tandem monere iuvat, quamquam elenchi codicum manuscriptorum id subinde docere videntur, nullam antiquitus scriptam esse S. Modestae Vitam, quae saltem ad nos pervenerit. Quae enim in codicibus v. g. Bruxellensi bibl. reg. 8932 [Fol. 147 – 9. Cfr. Archivum Pertzii, tom. VIII, p. 522. In capite huius apographi notaverat Bollandus: Accepi, ut puto, Treviris.] , Parisino bibl. nat. lat. 5593, Zwettlensi 15 [Cfr. Archivum Pertzii, tom. VIII, p. 724.] , Monacensi lat. 27127 [Cfr. Catal. codd. lat. bibl. reg. Monacensis, tom. II, parte IV (1881), p. 246.] inscribitur Vita S. Modestae, ea nihil aliud exhibet praeter vel integrum textum vel saltem partem sat magnam Vitae et Virtutum S. Gertrudis [Codices Brux., Paris., Monac. ipsi inspeximus; de Zwettlensi vide Xenia Bernardina, parte II, tom. I (1891), p. 308. De Parisino cfr. iam nostrum Catal. codd. hag. bibl. nat. Paris., tom. II, p. 495, 4°.] .

DE SANCTO TIGERNACO ABBATE IN HIBERNIA

ANNO DCCCX.

[Commentarius]

Tigernacus, abbas in Hibernia (S.)

C. D. S.

[1] [De S. Tigernaci cultu,] In martyrologio Mariani Gormanni annuntiatur ad diem 4 novembris Tigernach mind, id est Tigernacus corona, et secunda manu additum est [de] Doire-Melle [Cod. Brux. 5100 – 4, p. 119.] . Inde martyrologium Dungallense ad eandem diem: Tigernacus de Doire-Melle, cuius mater vocabatur Mella, quae mater quoque fuit Cainnechi presbyteri. Nulla alia martyrologia Tigernacum memorant.

[2] [parentibus,] Ex martyrologio Dungallensi non solum S. Tigernaci matrem novimus, sed ex eodem atque ex martyrologio Mariani etiam patrem eius. Is enim nominatur in memoria S. Cainnechi presbyteri, fratris eius, signata ad diem 31 ianuarii, ubi dicitur fuisse filius Uchilli seu Ua Chil. Denique et quodnam ipse monasterium rexerit (nam coenobium Doire-Melle, ut mox dicemus, exstruxit matri suae), et quo anno obierit, indicant Annales Quattuor Magistrorum ad annum 805 (seu rectius 810, ut monet recentior horum Annalium editor Iohannes O'Donovan), ubi haec leguntur: Caithnias … et Tigernacus, a quo coenobium de Doire-Melle constructum fuit, abbas de Cill-Achaidh, … obierunt [Ed. O'Donovan, tom. I, p. 414.] .

[3] [historia,] Vix quicquam praeterea nos docet brevis legenda Sae Mellae, quam edidit Iohannes Colgan [Acta Sanctorum Hiberniae, p. 796 (31 Martii).] , his verbis concepta: Floruit in septentrionalibus Connaciae finibus, circa saeculi octavi medium, femina geminis liberis inter divos relatis et vita postea sanctissime instituta vere beata. Haec marito orbata, filiorum, quorum uni nomen erat Cannechus, alteri Tigernachus, pium exemplum et virtutes imitata, studuit Christo, sanctimonialium habitu suscepto, reliquum vitae consecrare. Filius autem ipsius S. Tigernachus monasterium erexit ad marginem lacus vulgo Loch-Melge in finibus inferioris Breffinia et dioecesi Killmorensi: quod exstructum matri regendum reliquit, et ipse ad alium * migravit monasterium Kill-Acaidh appellatum: in quo abbatis perfunctus munere, vita defunctus est anno salutis 805, die 4 novembris, quo et eius natalis celebratur. Mater vero eius Mella in illo a filio exstructo coenobio munus abbatissae annis pluribus exercuit; quod proinde ex eius nomine coepit Doire-Melle, id est Quercetum sive Roboretum Beatae Mellae, appellari.

[4] [monasterio.] Loca Doire-Melle et Cill-Achaidh, in citatis documentis indicata, iam his vocabulis nota non sunt; sed et ubi hic posterior situs fuerit ignoratur [Cfr. O'Donovan, Ann. Quatt. Mag., p. 415, not. h; O'Hanlon, Lives of the Irish saints, tom. III, p. 1030.] . Coenobium vero Doire-Melle aiunt exstructum fuisse in vico qui hodie nuncupatur Rossinver, in baronia Rossclogher, comitatus Leitrim [O'Donovan, ibid., not. g; Lewis, Topographical Dictionary of Ireland, tom. II, p. 537.] .

[Annotatum]

* sic.

DE S. IOANNICIO MONACHO IN BITHYNIA

ANNO DCCCXLVI.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Ioannicius, monachus in Bithynia (S.)

AUCTORE J. V. D. G.

§ I. De S. Ioannicii cultu ecclesiastico.

[1] [Celebris valde S. Ioannicius laudatur in menologio Basilii] S. Ioannicium, abbatem in Bithynia celeberrimum iure merito a Papebrochio nostro [Ephemerides graeco-moscae, Acta SS., Maii tom. I, p. L.] nominatum esse, cuilibet eius Acta legenti patebit. Etenim tum propter egregiam sanctitatem, tum propter magni momenti eventus in quibus versatus partes haud spernendas egit, maxime ad coaevorum animos contra iconomachorum imperatorum vexationes confirmandos, humilis iste monachus, inter tot tamque inlustres ecclesiae graecae viros, principem locum obtinuit. Ideo multa veneratione prosecuti sunt, praesertim Graeci et Slavi, eius sanctam memoriam. Imprimis menologii Basilii [Secundum ed. Card. Albani, 1727, tom. I, p. 164, cuius liberiorem interpretationem latinam nonnumquam mutavimus.] recitabimus elogium.

Μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμὼν Ἰωαννικίου τοῦ θαυματουργοῦ.

μέγας πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος ὑπῆρχεν ἐκ τῆς χώρας Βιθυνίας ἐπὶ τῆς βασιλείας Κωνσταντίνου τοῦ Καβαλλίνου. Διὰ δὲ τὴν ἀνδρίαν αὐτοῦ ἐστρατεύθη εἰς τὴν τῶν ἐσκουβίτων στρατείαν καὶ ἠνδραγάθει ἐν πᾶσι πολέμοις, κατακόπτων τὸ τῶν Βουλγάρων ἔθνος. Ἐν μιᾷ δὲ πολέμου γενομένου, ἰδὼν πολλοὺς τῶν συστρατιωτῶν σφαγέντας, καὶ λυπηθεὶς κατέλιπε τὴν στρατείαν, καὶ κατέλαβε τὸ τοῦ Ὀλύμπου ὄρος καὶ ἡσύχαζε. Εἶτα γνωρισθεὶς παρὰ συστρατιώτου τινος, φυγὼν ἀπῆλθεν ἐν τῷ τῆς Λυκίας ὄρει· ἐν ᾧ πολλὰ θαύματα ποίησας, δι᾽ ἀποκαλύψεως ἦλθεν εἰς τὴν μονὴν Ἐριστῆς, καὶ γίνεται μοναχός. Καὶ ἀπὸ ὄρους εἰς ὄρος μεθαβαίνων ἐθαυματούργει, καὶ δαίμονας ἐφυγάδευεν, ἐδέξατο δὲ καὶ προορατικὰ χαρίσματα, καὶ βασιλέων μὴν ἀλλαγὰς προεῖπε καὶ πατριάρχων. Ἐξ οὗ καὶ μετὰ τὸ γενέσθαι τὸν ἅγιον Μεθόδιον πατριάρχην, περὶ οὗ προεφήτευσε, μετὰ τρίτην ἡμέραν ἐκοιμήθη.

COMMEMORATIO SANCTI PATRIS NOSTRI IOANNICII THAUMATURGI.

Magnus pater noster Ioannicius ex Bithyniae regione oriundus fuit tempore Constantini Caballini imperatoris. Propter bellicam virtutem in excubitorum militia stipendia meruit, multisque cladibus gente Bulgarorum affecta, rem fortiter gessit. In quodam vero huius belli praelio cum versaretur, vidit multos commilitones mactatos; dolore perculsus deseruit militiam, conscensoque Olympo monte, solitariam vitam amplexus est. Deinceps vero a quodam suo quondam commilitone agnitus, fugam arripuit, donec in Lyciae monte constitit: ubi, multis editis miraculis, per visum monitus Eristae monasterium petiit, factusque est monachus. Ac de monte in montem transiens, prodigia patrabat, daemones vertebat in fugam, prophetiae etiam donum accepit et imperatorum commutationes praedixit atque patriarcharum. Inde, facto patriarcha Methodio, quem praenuntiaverat, tertiam post diem obdormivit.

Adeo contracta est haec ultima menologii sententia ut in manifestum errorem impingat. Ut enim postea ostendemus, S. Ioannicius non tertio die post Methodium factum patriarcham obiit, sed tertio die post praedictum Methodii obitum.

[2] [et in synaxario] Similis est, at explicita magis, formula quam exhibet synaxarium. Quam tradimus excerptam ex tribus antiquis synaxarii codicibus, iam saepius in hoc volumine citatis [Cfr. supra pp. 225, 227.] , qui asservantur in bibliotheca nationali Parisiensi sub numm. 1590, 1592, 1594, nec non ex synaxario Sirmondi, nunc bibliothecae Berolinensis codice Phillippico num. 1622, fol. 70v – 71r. In recensendis variis lectionibus notabuntur hi codices num. 1, 2, 3, 4.

Οὗτος μακάριος γεννᾶται τὸ τέταρτον ἔτος [Τῷ ἑβδόμῳ ἔτει 1, 2.] τῆς [om. 3.] τοῦ Κοπρωνύμου Λέοντος [om. 3.] τυραννίδος, χώρας μὲν φὺς τῆς τῶν [om. 2, 4.] Βιθυνῆν ἐπαρχίας [om. 3, 4.] , κώμης τῶν Μαρυκάτων [Μαρυκάτου 1, 2.] , πλησίον Ἀπολλωνίαδος κειμένης λίμνης, πατρὸς μὴν Μυρισικοῦ [Μυριτζίκη 3, 4.] , μητρὸς δὲ Ἀναστασοῦς. Οὗτος [καί 3, 4.] εἰς μέτρον ἡλικίας πεφθακὼς, τῷ τεσσαρακοστῷ τρίτῳ ἔτει τῆς αὐτοῦ ἡλικίας κατὰ Βουλγάρων ἐστράτευσεν [(ἐστράτευσεν καὶ ἀπωσάμενος) συνεστρατεύσας τῷ βασιλεῖ 1.] . οὕς κατακόψας, καὶ τοὺς ὁμοφύλους περισώσας [διασώσας 4.] ἐπ᾽ ὄψεσι τοῦ βασιλέως, καὶ ἀπωσάμενος τὴν ἐκ τῆς νίκης μελετωμένην [ταμιευομένην 3, 4; αὐτῷ add. 4.] παρὰ τοῦ βασιλέως [κρατοῦντος 3, 4.] δόξαν τε καὶ πλοῦτον [τιμήν 3, 4.] , καταλαμβάνει τὸ ὄρος, ἐν ᾧ καὶ [om. 3, 4.] θείας φωνῆς αὐτήκοος γίνεται [γέγονεν 3, γεγονώς 4.] . Καὶ ἀκολουθων τῷ κελεύοντι τὰ [(καὶ-τὰ) om. 4.] τῶν ὀρέων ὑψῆ [ὑψηλότερα 3, 4.] φθάνει, ἐν οἷς εὗρε δύο μοναχοὺς [μον. δύο περιτυγχάνει 3, 4.] ἀπὸ τεσσαράκοντα ἐτῶν ἀσκουμένους [(ἀπ. τεσ. ἐτ. ἀσκ.) om. 3, 4.] καὶ οὐδέποτε παρά τινος ὁραθέντας [(καὶ-οραθ.) οὐχ ὁραθέντας παρά τινος πώποτε 3, 4.] τριχίνοις ἐνδύμασι περιεσμένους [(τριχ. ἐνδ. περιεσμ.) τρίχινά τε περιβεβλημένους 3, 4.] καὶ βοτάναις ἀγρίαις [βοτάνας ἀγρίας 4.] τρεφομένους. Οἱ καὶ θεοφορούμενοι [om. 3, 4.] περὶ πάντων αὐτῷ τῶν μελλόντων [τῶν μελ. om. 3, 4.] προήγγειλαν, ἐπιδεδωκότες [δεδωκότες 2, 3.] περιβόλαιος ἐξ ὧν εἶχον, εὐλογίας [εὐχῆς 3, 4.] χάριν. [( δὲ-ἀνδρῶν) om. 3, 4.] δὲ μαθὼν παρὰ τῶν θεοφόρων ἐκείνων ἀνδρῶν [( δὲ-ἀνδρῶν) om. 3, 4.] ἐκεῖθέν τε ἀπολυθεὶς τὸ [τοῦ add. 4.] Τριχάλικος ὄρος καταλαμβάνει [(ἐκεῖθεν-καταλαμ.) καταλαμβάνει τὸ Τριχάλ. ὄρος 1, 2.] , εἶτα τὴν τῶν Ἀγαύρων [Αὐγάρων 4.] μονήν, εἶτα τῆς Κουνδουρίας τὰ ὄρη. Ἔκτοτε [καί 3, 4.] μαθὼν τριάκοντα μόνους ψαλμοὺς ἔψαλλε μετά τινος σμικροτάτου τροπαρίου [τρόπου 1, 2.] οὕτω συντεθειμένου· ἐλπίς μου Θεός, καταφυγή μου Χριστός, σκέπη μου τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Οὗτος μακάριος πολλοὺς [τόπους add. 4.] καὶ ἀναριθμήτους [(καὶ ἀναριθ.) om. 3. 4.] τόπους καὶ πόνους [πόλεις 1, 2.] διαμείψας [διαμειψάμενος 3, 4.] καὶ μέγιστα ἐργασάμενος τεράστια καὶ περὶ τῶν μελλόντων προειπὼν [προσειπών 3.] καὶ [(καὶ-ad finem) stilo paulo diverso in 1, 2, et quidem sic: καὶ πλήρης ἡμέρων γενόμενος πρὸς την Ἀντιδίου μονὴν ἔρχεται· ἐν ᾖ ὑπάρχοντος αὐτοῦ ἅγιος Μεθόδιος πατριάρχης γνοὺς τῷ πνεύματι τὴν ἀνάλυσιν αὐτοῦ πρὸς αὐτὸν παρεγένετο, καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας τῆς τοῦ ἐπισκόπου ἐπιδημίας ὁσιος ἀνεπαύετο ἐν τῷ ἐνενηκοστῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς αὐτοῦ ἡλικίας, καὶ μετὰ μῆνας ἑπτὰ ἐκοιμήθη καὶ ἅγιος Μεθόδιος.] πρὸς τὴν Ἀντιδίου μονὴν ἐλθών, πλήρης τε ἡμέρων γενόμενος μετὰ τρίτην ἡμέραν τῆς τοῦ ἁγίου Μεθοδίου ἐν Κωνσταντινουπόλει πατριαρχίας [πατριάρχου 3.] ἣν προεῖπεν αὐτός [αὐτῷ 4.] , ἀνεπαύσατο ἐν Κυρίῳ, ἐτῆ [ἐτῶν 4.] ὑπάρχων ἐνενήκοντα τέσσαρες. Τελεῖται δὲ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῇ μονῇ τῶν Καλλιστράτου.

Beatus ille nascitur anno quarto regni Leonis Copronymi, regione oriundus ex Bithynorum provincia, et vico Marycatis prope Apolloniadem lacum sito, patre quidem Myrisico, matre Anastaso. Ad iustam aetatem progressus, tertio et quadragesimo aetatis anno contra Bulgaros pugnavit. Quos cum clade affecisset et commilitones liberasset sub oculis regis, recusatis quae sibi propter victoriam a rege procurabantur gloria et divitiis, petit montem ubi divinae vocis ultroneus factus auditor, sequitur eum qui iubebat ipsi et properat ad excelsos montes, in quibus invenit monachos duo, qui ab annis quadraginta asceticam vitam agebant quosque nemo hucusque viderat, cilicinis vestibus indutos et herbis agrestibus sese enutrientes. Qui vero a Deo inspirati futura ipsi quaeque praenuntiarunt, insuper dato ei in eulogiam vestimento ex iis quae praesto erant. Edoctus autem ab illis deiferis viris, inde progressus ad Trichalicem montem pervenit, postea ad Agaurorum monasterium et dein ad Cunduriae montes. Postquam triginta tantum psalmos didicerat, psallebat illos in parvo quodam tropario ita composito: Spes mea Deus, refugium meum Christus, protectio mea Spiritus sanctus. Iste beatus in multis innumerabilibusque locis et laboribus versatus, maxima operatus prodigia et futura praedicens, cum venisset in monasterium Antidii, plenus dierum factus, post diem tertiam sancti Methodii patriarchtus Constantinopolitani quem praedixerat ipse, requievit in Domino, annos natus nonaginta quattuor. Celebratur autem eius synaxis in coenobio Sancti Callistrati.

Ut suo loco monebimus, circa annum natalem S. Ioannicii non rectius docet synaxarium quam menologium. Demonstrabimus enim eum nequaquam sub regno Leonis IV, sed imperante Constantino Copronymo natum esse. Postea etiam elucidabimus quo cohaereant modo quae hic obscura valde enuntiantur de tempore mortis S. Ioannicii et S. Methodii.

[3] [atque in variis ephemeridibus.] Martyrologium metricum sanctum patrem Ioannicium magnum in Olympo ita laudat:

Τὸν Ἰωαννίκιον ἐκ γῆς λαμβάνει
αὐτῷ λόγῳ γῆν τοῦ Θεοῦ πήξας Λόγος.

Evexit e terris Ioannicium
verbo suo formans orbem, Verbum Dei.

Sic autem Ephemerides graeco-moscae:

Σῆμά σοι ἔν τε τετάρτῃ, Ἰωαννίκιε, χεῦσαν.

Quarta tibi tumulum struxit, Ioanicie, dignum.

Iam monitum est in praecedenti volumine [Tom. I Novembris, p. 583.] S. Ioannicium celebrari in menologio Basilii die 3 novembris. Nec maior concordia viget in variis menaeorum et synaxariorum codicibus, quorum alii diei 4, alii diei 3 sancti memoriam affigunt. Quod etiam observare licet in libris liturgicis Slavorum, ad quos accedimus.

[4] [Apud Slavos etiam unanimis est cultus S. Ioannicii,] In his fastis refert R. P. Martinov unanimi consensu praedicari S. Ioannicium, eremitam in monte Olympo in Bithynia, magnae apud orientales famae; nisi quod in codice Rumiantsoviano perperam dicatur Anicius, multoque peius in synaxario Possevini denominetur Onicius martyr. Adeat Annum ecclesiasticum graeco-slavicum qui seriem integram monumentorum cupit novisse in quibus memoratur S. Ioannicius; quam hic iterum piget recitasse. Sed haec documenta sunt addenda quae post editum opus P. Martinovii adiecit archimandrita Sergius in Kalendario Orientis completo, cui titulus Polnyj Mesjacoslov Vostoka [Edito Moscoviae 1875 et 1876. De praestanti merito istius operis legesis Martinov in collectaneis Bruxellensibus Précis historiques, 1876, p. 577, et Nilles, Kalendarium manuale utriusque ecclesiae, tom. I, p. XXVIII.] . Sunt autem Kalendarium graecum synodi anni 1056, Synaxarium graecum synodi anni 1295 et codex Ochridensis saeculi XII. Tandem R. P. Nilles refert tum Ruthenos catholicos [Op. cit., p. 426.] , tum Serbos graeco-orietales [Ibid., p. 445.] , kalendario suo inscriptum honorare S. Ioannicium. In kalendario Syrorum edito ab Assemanno in tomo altero Bibliothecae Clementino-Vaticanae, fit etiam memoria Ioannicii thaumaturgi die 4 novembris

[5] [cuius festum sollemne agebatur Constantinopoli.] Praeter haec liturgicorum librorum testimonia, de ipso S. Ioannicii cultu publico pauca tantum comperta sunt. Scimus Iosephum humnographum. θεοτόκιον seu mariale in eius honorem composuisse [P. G., tom. CIII, p. 1231.] , eiusque festum celebratum fuisse Constantinopoli in monasterio Sancti Callistrati [Martinov, secundum menologium, Annus eccl. gr. – sl., p. 269.] , S. Ioannicii caput fuisse asservatum Constantinopoli in aede XL Martyrum Sebastenorum declarat Antonius Novgorodensis episcopus, qui itineris Constantinopolitani anno 1200 instituti narrationem descriptam reliquit [Ed. apud Riant, Exuviae sacrae Constantinopolitanae, tom. II, p. 228. Cfr. Sergius, Kalendar. orient., tom. II, p. 349.] . Illa insignis pars reliquiarum, cum excidit urbs ista, erepta est, si fidendum est Iohanni Comneno qui, in sua Descriptione montis Athonis, inter lipsana monasterii Pantocratoris caput S. Ioannicii magni connumerat [Apud Montfaucon, Palaeographia graeca, p. 481.] .

[6] [De cultu S. Ioannicii in Ecclesia latina] Ex Graecorum kalendariis tandem, sed sero satis, in Latinorum martyrologia transiit S. Ioannicius. Primum etenim apparet in martyrologii Usuardini editione a Molano recusa anno 1568, atque ita laudatus: Et sancti patris Ioannicii magni, formulae graecae instar: Τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου τοῦ μεγάλου, quae legitur in Tabulis Capponianis. Molano certe innotescere potuit S. Ioannicius ex eius Actis vulgatis in tomo quinto Vitarum sanctorum a Lipomano annis 1551 – 58 editarum. Quae Acta praeplacuerunt em. cardinali Baronio, qui non semel, praesertim ad annos 782, 828, 846 et 847, illis usus est in retexendis Annalibus ecclesiasticis. Nec dubitandum est hac strata via, nimirum per Lipomanum et Molanum, S. Ioannicium receptum esse in martyrologium Romanum sub hoc titulo: In Bithynia sancti Ioannicii abbatis.

[7] [deque eius officio in liturgia graeca et slavica.] Restat ut de officio S. Ioannicii pauca subiciamus. In lucem data est ἀκολουθία valde longa et integra in editione Menaeorum Venetiana. Incipit autem Τῷ φέγγει τῆς χάριτος, et adscribitur Iosepho hymnographo, qui in ea rythmum secutus est signatum ἄγγελος πρωτοστάτης, scilicet usitatum in Sergii acathisto [Bouvy, Étude sur les origines du rythme tonique dans l'hymnographie de l'Église grecque, p. 48.] . In celebri codice Δ, α, III Cryptoferratensi [Rocchi, Codices Cryptenses, p. 293.] , continetur canon prorsus idem atque ille quem tradunt editores Veneti. At in Menaeis Slavonicis [Menaea Septembris, Octobris et Novembris, slavonice versa et ad fidem codd. russicorum, an. 1095 – 1097. Petropoli, 1886, p. 582.] nuper in lucem datis a cl. viro Ignatio Iagic, Academiae Petropolitanae socio, invenies slavicam versionem [Pp. 284, 285.] , cui sunt addita cathisma tono δ᾽, ὄμ. ὑψωθείς· Ὡς ἄστρον, et tria stichera: Οἰκονόμος ἐγένου, Ὄμμα πιστοῖς ἡμῖν et φωτίζων, quae non exhibent graeci codices. Praeterea in Contacario graeco saeculi XII – XIII ab archimandrita Amphilochio, nunc episcopo Rostoviensi, edito et versione slavonica antiquissima aucto [Mosquae, 1879.] , sequens οἴκος legitur, qui discrepat ab editione Venetiana.

Ἄλλος, πάτερ, ἐφάνης ἰατρὸς καὶ προστάτης τοῖς νόσῳ κρατουμένοις καὶ θλίψει, Ἰωαννίκιε θαυμαστέ, θεραπεύων πάντας τοὺς πιστοὺς σπεύδοντας ὑπὸ τὴν θείαν σκέπην σου· διὸ καὶ παρ᾽ ἡμῶν ἀκούεις.

Χαίροις, πατρὸς ἀγαθοῦ ῥίζα, χαίροις, μητρὸς ἀγαθῆς κλάδος, τὴν τούτων στοργὴν ἀπωσάμενος. Χαίροις, τὸν μόνον Θεὸν προσλαβόμενος· χαίροις, ὅτι ἐγκατέλιπες ἐπιγείους στρατιάς· χαίροις, ὅτι κατηδαφίσας τῶν βαρβάρων τὴν ὀφρύν· χαίροις, τεῖχος καὶ φύλαξ βασιλέων· χαίροις, ὅπλον καὶ πύργος τῶν πιστῶν ἀσφαλής. Χαίροις, πῦρ ἐσκαίων τὰ Βάρβαρα· χαίροις, φωστὴρ ἐκλάμπων τοῖς ἅπασι· χαίροις, γυμνοὺς πολλάκις σκεπάσας· χαίροις, πιστῶν αἰχμαλώτων ῥύστης.

Alius, Pater, apparuisti medicus et protector morbo detentis et pressura, Ioannicie mirabilis, sanans omnes fideles qui festinant ad divam protectionem tuam; ideo et a nobis invocaris.

Salve, patris boni radix; salve, matris bonae ramus, eorum amori qui renuntiasti. Salve, qui solum Deum suscepisti; salve quia reliquisti terrenos exercitus, salve quia calcasti barbarorum superbiam; salve, murus et custos regum; salve, armatura et turris fidelium secura. Salve, ignis incendens Barbaros; salve, lux splendens omnibus; salve, nudos qui saepius texisti; salve, fidelium captivorum ereptor.

§ II. De Actis S. Ioannicii.

[8] [Prima narratio Actorum S. Ioannicii Metaphrastae falso attributa est,] Tres diversae pervenerunt ad nos Actorum S. Ioannicii narrationes. Prima est apud occidentales eruditos iam diu trita et notissima, sola nimirum ex qua hucusque hauserunt hagiographi quicquid de S. Ioannicio protulerunt, verbi gratia Baronius et Baillet. Haec prima recensio, quae incipit Τὴν πρὸς ἀρετὴν ὁδὸν φέρουσαν, vulgo attributa est Metaphrastae. Cuius versio latina a Gentiano Herveto confecta in Lipomani tomo quinto, apud Surium vero ad diem 4 novembris, edita est; nuper autem, ipse textus graecus in Patrologia graeca Migniana [P. G., tom. CXVI, pp. 35 – 94.] , ex codice num. 1481 bibliothecae nationalis Parisiensis prodit [H. Omont, Inventaire sommaire des mss. grecs de la bibliothèque nationale, tom. II, p. 60.] . Eandem Vitam, idiomate graeco vulgari ab Agapio monacho expressam, invenies in libro cui titulus Νέος Παράδεισος [Pp. 99 – 106. Cfr. Nicodemus, Συναξαριστής, tom. IV, p. 19.] . Idem brevissimum compendium confecit Actorum S. Porphyrii [P. 107.] , de quibus supra dictum est [Pp. 228 – 32.] . Illa Acta Metaphrasticum opus esse arbitrabantur tum Lipomanus, qui in duobus ultimis voluminibus Vitas a Metaphraste consarcinatas exhibet, tum Surius, ut refert Leo Allatius in Diatriba de scriptis Symeonis [P. G., tom. CXIV, p. 73.] . Quod nemo mirabitur, si fuerit recordatus unanimem fere traditionem huic opinioni favisse, cuius traditionis testem se facit Gennadius [Ibid., p. 74.] , seu, ut alii, rectius forsan, volunt, Iosephus Methonensis. Qui, in Defensione quinque capitum synodi Florentinae [Cap. IV. P. G., tom. CLIX, p. 1278.] , tamquam a Metaphraste conscriptum locum integrum recitat istius Vitae S. Ioannicii, nempe ultimas sententias quibus desinit, a verbis καὶ μὲν θεῖος Ἰωαννίκιος τῷ πνεύματι usque ad finem [P. G., tom. CXVI, p. 91.] . Sed iam a Pagio in dubium vocatum est utrum ista Acta fuerint necne genuinus Symeonis Logothetae fetus. Negat enim eruditus annotator cardinalis Baronii, in suis criticis ad annum 846, n. V, Vitam quae reperitur apud Surium die quarta novembris, iure adscribendam esse Metaphrastae [Annal. eccl., ed. novis., tom. X, p. 1090, 1091.] . Cui sententiae minime videntur repugnare nec De Aste, in suis notis ad editionem Baronianam martyrologii Romani [In martyr. rom. discept., p. 497.] , nec Cangius qui, in serie quadam ab ipso instructa Vitarum, Actorum et Martyriorum manuscriptorum, quorum auctores putat incertos, refert Vitam S. Ioannicii contentam in codice regio num. 2018 (hodie graeco num. 1522), quae incipit Τὴν πρὸς ἀρετὴν ὁδὸν φέρουσαν [In indice auctorum post Glossarium med. et inf. graec., p. 41.] . Eidem iudicio iam subscripserat Leo Allatius, qui, ad severissimam trutinam revocatis operibus hagiographicis Metaphrastae, recenset in tabella Actorum quorum, propter dissimile orationis genus et stilum, Metaphrasten parentem nequit agnoscere, et si stilus vellet, aetas ipsa scriptoris non pateretur, hanc ipsam S. Ioannicii Vitam circa quam inquirimus [P. G., tom. CXIV, pp. 117, 127.] . Nihilominus, contra Allatii auctoritatem, antiquam opinionem retinuerunt Cave [Script. eccl. hist. litt., tom. II, p. 35.] et Martinus Hanckius [P. G., tom. CXIV, p. 294.] . Etenim Hanckius refert Vitam S. Ioannicii in Catalogo Vitarum quas digessit Symeon Metaphrastes. Nec valet ambigi quamnam Vitam intendat, quoniam ex brevi compendio ab ipso tradito apertissime indicat illa Acta quae ordiuntur his verbis Τὴν πρὸς ἀρετὴν ὁδόν. Ab indice lucubrationum Metaphrastae, quem confecit Daniel Nesselius, exsulat idem libellus. Sed inde non videtur quicquam eruendum; nam ratio cur Nesselius ita egerit forsan esse possit quod hunc textum in codicibus manuscriptis bibliothecae Caesareae Augustanae Vindobonensis non reppererit [P. G., tom CXIV, pp. 299 – 304, atque in Catalogo bibl. Vindob. mss. graec. Index I, p. 409.] . Bandinius etiam opinatur Acta S. Ioannicii opus esse Symeonis Metaphrastae [Catal. codd. mss. bibl. Med. Laurent., tom. I, p. 497.] . Igitur, si soli eruditorum numero et opinioni standum esset, non necessario detrahenda forent Metaphrastae Acta S. Ioannicii a Lipomano et Surio vulgata. Nam pro una sententia testantur Gennadius, Baronius, Surius, Cave, Hanckius et Bandinius, pro altera vero Allatius, Pagi, De Aste, Cangius. Igitur quaestio ex intrinsecis argumentis decidenda est. Iam vero, qui accurate contulerit Acta conscripta a Saba monacho, de quibus mox dicetur, cum recensione cuius initium Τὴν πρὸς ἀρετὴν ὁδόν, hanc minime ut primigeniam agnoscet, sed ex illis abbreviatam. Quod demonstrabitur postea, cum triplicis recensionis Actorum S. Ioannicii comparatio magis enucleata instituetur. Sed quoniam Metaphrastae solitum est subiectam sibi materiam non contrahere, sed ampliare et ornare, inde concludendum videtur Acta S. Ioannicii quae incipiunt Τὴν πρὸς ἀρετὴν ὁδὸν nequaquam esse Symeonis fetum, sed alius cuiusdam minoris notae compilatoris. Putat Sergius archimandrita [In Kalendarii orientalis notis, tom. II, p. 349.] Metaphrasten sic dictum, quisquis reapse sit, fuisse usum utraque alia recensione, nimirum Vita auctore Saba et Vita auctore Petro. Cui sententiae nequimus suffragari; siquidem patet Metaphrastica Acta ab uno Saba esse integre derivata, minime vero, ne in uno quidem loco, a Petro monacho. Quicquid est de hac controversia, quoniam ad Acta Metaphrastica tam facilis datur aditus in Patrologia graeca, non visum est haec operi nostro annectere, eo vel magis quod in illis nequaquam praesto est ampla materies quam suppeditant cetera Acta longissima ad discutiendas S. Ioannicii res gestas. Ceteroqui quodconque ex Actis Metaphrasticis notatu dignum erit, cum aliis scriptoribus conferendum curabimus.

[9] [illae vero quas conscripserunt Sabas et Petrus monachi pluris ab eruditis factae,] Acta conscripta a Saba et Petro monachis saepius ab antecessoribus nostris memorata, in decursu suorum laborum, prius detecta fuisse videntur cum Daniel Papebrochius Ephemerides graecomoscas parabat. Antea namque una recensio Suriana usui venerat, et licet tuncusque non defuerat opportunitas alias indicandi, hae tum prima vice sunt in Actis Sanctorum [Tom I Maii, p. L.] consignatae. Postea docuit Godefridus Henschenius [Act. SS., Iun. tom. II, p. 972.] istos libellos graecos Sabae et Petri fuisse Romae et Parisiis acquisita. Re quidem vera in bibliotheca pontificia, inter codices Vaticanos bis invenitur textus Sabae monachi, scilicet in codicibus signatis num. 807, fol. 36, et num. 1256, fol. 35. Parisiis autem, in bibliothecae nationalis collectionis Coislinianae codice 303, reperitur Vita cuius auctor est Petrus monachus [Montfaucon, Bibliotheca Coisliniana, p. 418.] . Ex his igitur bibliothecis indicatos codices prae manibus habuerunt maiores nostri, unde Acta S. Ioannicii eruerent; idque videtur, quod attinet ad Vitam auctore Petro, omnino certum siquidem tum Papebrochius [Act. SS., Mart. tom. III, p. 166.] , tum Pinius [Act. SS.,Iul. tom. III, p. 528. Cfr. Anal. Boll., tom. VII, p. 95.] eodem codice Coisliniano ad edenda Acta martyrum Sabaitarum et S. Stephani Sabaitae usi sunt. Actorum quae digesserunt Sabas et Petrus denuo tandem recurrit mentio apud Sollerium, in notis ad martyrologium Usuardi, ubi vocantur egregia [P. 652.] . Nec apud nostros tantum magnopere praedicata sunt ista Acta, sed et grandem sui exspectationem fecerunt apud ceteros omnes eruditos, quotquot audierunt haec praesto esse Bollandianis. Petrus Lambecius [Comment. de August. bibl. Caesar. Vindob., lib. VIII, p. 567.] , collatis inter se Vitis a Metaphraste Sabaque conscriptis, asserit respectu antiquitatis et aliarum circumstantiarum hanc multo esse probatiorem; Baillet [Vies des Saints, tom. III. Table critique du quatrième jour de Novembre, p. VII.] usus recensione Suriana nuntiat hagiographos meliorem prorsus tradituros esse. Nicolaus Falconius in Tabulis Capponianis [P. 27.] ex promissis illis Actis omnia exspectat sine tricis. Tandem nuperius Sergius archimandrita [Kalendarium orient., tom. II, p. 349.] fatetur authentiam operum Sabae et Petri inde maxime commendari quia mire consetiunt ibi narrata cum factis historicis aliunde notis. Illud tamen nobis ingratum accidit pessum ivisse Papebrochii apographa, nec eadem nobis favit fortuna quae Pinio nostro, cui licuit Papebrochii defuncti opera uti ad vulgandam Vitam Stephani Sabaitae [Act. SS., Iulii tom. III, p. 528.] .

[10] [asservantur Romae, Parisiis et Vindobinae:] Libellum Sabae monachi, praeter codices Vaticanos mox commemoratos, in duobos aliis invenimus, qui nobis potissimum inservierunt ad edendum textum. Alter ex his codicibus asservatur Parisiis, in bibliotheca nationali, signatus ibi num. 1519, Vitaque S. Ioannicii legitur a folio 74c ad folium 150a. Olim regius, iste codex membranaceus in folio, constat foliis 768, singulis in binas divisis columnas, in lineas vero triginta et unam stilo ferreo ductas. Videtur exaratus saeculo XI [H. Omont, Inventaire sommaire des manuscrits grecs de la bibliothèque nationale, tom. II, p. 76.] , et Constantinopoli, tempore Ludovici XIV, ab abbate Sevin Parisios allatus est [L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits de la bibliothèque impériale, tom. I, p. 380 – 387.] . Initio Vitae S. Ioannicii avulsum est integrum folium, illud nimirum quod pone subsequitur folium notatum num. 74. Feliciter suppletur haec lacuna per codices, tum Vindobonae, tum Romae superstites. Codex Vindobonensis notatur inter historicos num. XIX, cui Vita S. Ioannicii inest a folio 32d ad folium 64d. Qui codex est etiam in folio, alternis columnis, et inter eos annumeratur quos Sambucus ex Oriente advexit [Comment. de August. bibl. Caesar. Vindob., lib. VIII, p. 566.] . Aetatem huius codicis quem appellat pervetustum, elegantem et optimae notae, non definivit Lambecius, sed saeculo quoque XI, ut ex scriptura conicere licet, exaratus videtur. Codices Vaticani pertinent, alter qui signatus est num. 807 ad saeculum XIII; alter vero qui num. 1256 ad finem saeculi XV vel initium saeculi XVI. Acta, auctore Saba, incipiunt his verbis Τὰ ψυχωφελῆ καὶ θεάρεστα τῶν ἁγίων πατέρων ἀνδραγαθήματα. De scriptore nihil aliunde compertum habemus, at ipse tradit in opere suo se monasticae vitae institutum exercuisse, et quidem in uno ex monasteriis montis Olympi in Bithynia, coaevum vixisse S. Ioannicio, quin etiam saepius cum eo fuisse conversatum, sermones eius percepisse, novisse personas plures quarum res gestas referat, et tandem sancti viri cuius inlustria certamina enarraverit assecutum fuisse disciplinam asceticam. Accipimus etiam ex ipso Acta S. Ioannicii quae digessit non fuisse opus tironis in re hagiographica; sed antea se alterius cuiusdam Olympici eremitae Petri Atroensis, hegumeni Sancti Zachariae, Vitam scripsisse [Vide infra in Vita cap. X.] . Nullibi tamen, in catalogis bene multis Vitarum Sanctorum sive impressarum, sive manuscriptarum, quos adivimus, repperimus hanc Vitam Petri quam se confecisse tradit Sabas. Quae vulgabuntur infra Acta exscripsimus ex codice Parisino num. 1519, quem cum Vindobonensi num. XIX ipsi contulimus. Cl. vero vir Stornajolo codicum Vaticanorum variantes lectiones operosa diligentia dignatus est colligere, et laboris fructum maxima humanitate nobiscum communicare.

[11] [libellus autem Petri Parisiis tantum repertus est.] Quae vero Petrus monachus composuit Acta S. Ioannicii continentur, ut iam diximus, in codice qui erat olim in bibliotheca Coisliniana signatus num. 303, inaestimabilis pretii thesauro e quo prodiere iam Vita S. Stephani Sabaitae [Act. SS., Iul. tom. III, p. 528.] , sanctorum martyrum Sabaitarum [Act. SS., Mart. tom. III, p. 166.] , S. Georgii Chozebitae [Anal. Boll., tom. VII, pp. 95 sqq.] , Sae Syncleticae [Cotelerii Eccles. graec. Monum., tom. I, p. 201. Cfr. Montfaucon, Bibl. Coisliniana, p. 417.] et S. Theognii [Anal. Boll., tom. X, pp. 73 sqq.] . Alium autem librum cui eadem Vita inseratur, non invenies in ullo adhuc impresso catalogo codicum graecorum. Utrum, quod etiam in Actis SS. Georgii Chozebitae et Theognii contigit, illa Coisliniana sit unica superstes chirographus, prorsus affirmare non licet, inde tamen iure quis concluderet quod etiam Moscovitae scriptores, graecis membranis adeo divites, videntur e fonte Parisino notitiam istius libelli Petri monachi hausisse. Etenim celebris valde est quoque apud eos codex iste, ut apparet, verbi gratia, apud Demetrium Verzinski [Cfr. Ann. eccles. graeco-slav., p. 34.] . Minus recte igitur cl. vir Iohannes Martinov [Ibid.] alios exsistere praeter Coislinianum codices ex eo coniciebat quod apographum Vitae Georgii Chozebitae asservant Bollandiani in museo suo; siquidem apographum illud fuit a Papebrochio ex ipso Coisliniano exscriptum. Codex iste e quo eruimus haec altera S. Ioannicii Acta est optimae notae. Exaratus est saeculo X, id est uno vix saeculo post mortuum S. Ioannicium. Res gestae S. Ioannicii ibidem amplum tenent spatium, a folio 304r ad folium 353v; incipiunt vero hisce verbis Τῆς καθ᾽ ἡμᾶς ἅπαντας βροτοὺς σύστασις. Non videntur ista Acta latam hucusque nacta esse notitiam. Illis, unus et solus paene, usus est identidem Le Quien in Oriente christiano, ut suo loco notabimus. Fabricius, in Bibliotheca graeca, istud opus plane ignoravit. Nec magis Petrum novisse videntur Cave, Ceillier et Oudin, qui tamen omnes loquuntur de Saba monacho. Petrus monachus, auctor alterius Vitae S. Ioannicii, erat, aeque ac Sabas, coaevus sancto viro cuius res gestas prosequitur. Ipsum testatur Sabas fuisse pium et virtute plenum monachum, valde familiariter et frequenter conversatum cum S. Ioannicio: Πετρὸς δὲ μοναχὸς εὐλαβὴν καὶ ἐνάρετος πάνυ συνήθως καὶ συνέχως ἐρχόμενος πρὸς τὸν ὅσιον (num. 43). Videtur S. Eustratrii, qui hoc tempore Olympico monasterio Agaurorum praesidebat, disciplinae adhaesisse (cfr. alterius Vitae cap. III, num. 12), a quo plura de S. Ioannicio percepit, ut infra distincte magis indicabimus. Tum ex Saba (num. 43), tum ex seipso (num. 67) novimus Petro quinque fuisse sorores. Se bis ad S. Ioannicium isse cumque eo collocutum fuisse narrat (cap. XIX, num. 67), et bis alibi, ut rei narratae veritatem confirmet, appellat ad testimonium virorum superstitum qui S. Ioannicii misericordem potentiam experti erant, scilicet cuiusdam opificis nomine Pardi a sancto patre sanati (num. 40) et captivi ab eodem liberati (num. 60). Nimirum Petrus se nobis prodit testem fide dignum quia in eadem regione, eodemque tempore degit ac vir cuius vitam narrat, quem insuper ipse noverat.

[12] [Sabam secutus est Metaphrastes.] Si quis trinas S. Ioannicii Actorum varias narrationes inter se contulerit, primum quidem recensioni dictae Metaphrasticae minime dubitabit ultimum assignare locum. Etenim non nisi compendium exstat Vitae quam Sabas conscripsit, siquidem utrinque eadem facta, eodem ordine, haud raro iisdem verbis, partim saltem, narrantur, compilatorque Sabam ita pedententim est secutus ut, si excipiatur brevissimus prologus, nihil de proprio penu haustum addiderit. Plurium ambitu verborum id demonstrare piget, quod unicuique legenti patebit. Sit tantum speciminis ergo, quoniam de ceteris idem licet dicere, locus unus ex utraque narratione collatus.

METAPHRASTES (P. G., tom. CXVI, p. 73).

Ἑνὸς γοῦν τῶν τότε μαγίστρων σύζυγος (Στέφανος δέ, οἶμαι, οὗτος ἦν) θεραπαινίδων τε μοχθηρίᾳ καὶ μαγγαμείᾳ περιέργῳ τὰς φρένας βλαβεῖσα, ἰατροῖς ἐξεδίδου. Πολλαὶ μὲν δὴ χεῖρες ἰατρῶν, μυρία δὲ φάρμακα, πλείω δὲ τὰ ἀπὸ τῆς τέχνης. Ἐπεὶ δὲ ἀνήνυτα ἔγνω πονοῦσα, τὰ μὲν ἄλλα ἔδοξε χαίρειν ἐᾷν, ἐπὶ δὲ τὸν μέγαν Ἰωαννίκιον καταφεύγει. δὲ προσευχῇ μὲν δίδωσι τῇ γυναικὶ τὴν ὑγείαν, μισθὸν δὲ τοῦτον αἰτεῖ παρ᾽ αὐτῆς, τὴν εἰς τὰς τοῦ Θεοῦ πύλας εἰσέλευσιν ταύτης ἐν ἐξομολογήσει καὶ ὑμνοῖς καὶ τὸ τοῖς πταίσασιν ἀφεῖναι τὴν ἁμαρτίαν.

SABAS (cap. IX, num. 35).

Γυνὴ γάρ τις τοῦ πατρικίου καὶ μαγίστρου Στεφάνου ἐκ περιεργίας τῶν θεραπαινίδων αὐτῆς φαρμαχθεῖσα καὶ τὰς φρένας βλαβεῖσα τοῦ πλούτου τὸ πλεῖστον εἰς ἰατροὺς ἀνωφελῶς ἀναλώσασα, πρὸς τοῦτον καταλαμβάνει τὸν δίκαιον, ὑπὸ τῶν συγγενῶν αὐτῆς ἀγομένη καὶ τῶν ἰδίων. Ἥνπερ θεασάμενος πατὴρ οἰκτειρήσας καὶ ἐπευξάμενος καὶ τῷ τοῦ σταυροῦ τύπῳ σφραγίσας ὑγιῆ ἀπέστειλεν εἰς τὰ ἴδια, παραγγείλας μὴ ποιήσασθαι αὐτὴν ζήτησιν τῶν βλαψάντων, ἀλλ᾽ ἀφεῖναι χριστομιμήτως τοῖς φονευταῖς κατὰ πρόθεσιν.

Petri vero libello nullatenus usus est Metaphrastes. Nam ea tantum refert quae apud Sabam inveniuntur, nec ex iis quae Petrus enarrat qua eque Sabas non recensuit, quicquam reperies in Metaphrastica lucubratione. Stilus etiam Sabae tantum, numquam Petri locutionem imitatur.

[13] [Etsi in pluribus discrepant] Porro utrum et quomodo Sabas et Petrus in conficiendo opere suo alter ab altero pendeat, non ita facile definieris. [Petrus et Sabas,] Ut illud aliquatenus statuamus, oportet prae oculis habere qua via procedat utriusque narratio. In pluribus discrepant Petrus et Sabas. Ita iam ab initio animadvertimus Sabam de S. Ioannicii pueritia, conversione et bellicis facinoribus late disserere, eadem vero a Petro paene esse praetermissa aut in exiguam nimis narrationem contracta. Miracula post Ioannicii mortem patrata commemorat Sabas, eadem Petrus reticet. Hic litterarum, quas a Ioannicio ad Methodium missas perhibet ille quasque in epistulae formam redactas recitat, sensum ac elenchum tradidit, minime ipsa scriptoris verba adducenda curavit. Sabas fidei professionem a S. Ioannicio coram multis prolatam proprio marte confinxit, dum satius duxit Petrus integrum locum ex Nicephori Antirhetico ad verbum exscribere ac in ore S. Ioannicii reponere. Nonnulla invenies apud Sabam quae in alterius opere frustra requisiveris. Nimirum solus Sabas docet nos quae monachus Epiphanius attentaverit in Ioannicium (num. 51), quae duobus Macaribus fuerint praedicta (num. 49), item quae ad S. Petrum Atroensem pertinent (num. 44), ad puerum balbum sanatum (num. 37) et captivos e Bulgarorum carceribus ereptos (num. 29). Vice versa unus Petrus nos docet miraculum de spiritu nequam e religiosa femina depulso (num. 43). Aliquando eiusdem facti adiuncta diversimode mutata sunt. Petrus enim narrat, cum aedificaretur aliquod templum, operarios defectum aquae passos esse (num. 44); Sabas autem eosdem nimia aquarum inundatione impeditos fuisse refert (num. 20). Secundum Petrum (num. 53), Eustratius, propter sanguinis copiam ex naso defluentis, graviter aegrotavit, dum Sabas sanguinem ex intestinis effusum asserit (num. 41). Apud Petrum (num. 33) Theodotus quidam nuncupatur candidatus, apud Sabam vero senator (num. 27). Nec tantum in rebus narratis apparet discrimen, at illud in modo narrandi, praesertim in stili tenore, non minus perspicue deprehenditur. Sabae scribendi genus simplex magis, utpote qui rei veritati persequendae imprimis intentus videtur; non plura congerit quam opus est, licet nonnumquam, ut ferebat aevi illius unanimis et inveterata consuetudo, sermones et colloquia nimis protracta intermiscet. Petrus autem in dicendo inani prolixitate laborat, longiori verborum ambitu saepius abusus. Qui canora eloquendi pruritus iam in ipso operis limine, in prologo nempe sed maxime in epilogo, displicet. Proin, cum ambo hagiographi idem factum enarrant, Sabas rem paucis absolvit, Petrus subiectam materiam per longiores circuitus deducit. Aliud discrimen, nempe utriusque auctoris ingenium, legentis animum non potest non offendere. Sensus acerbiores gerit Petrus erga monachos Studitas, quos, omni data occasione, verbis etiam contumeliosis vehementer increpat (numm. 35, 56). Sabas, solis iconomachis infensus, mitiorem erga ceteras personas se praebet. Tandem dissimilis etiam viget in utroque libello ordo rerum quae edisseruntur. Praeposterum magis hunc ordinem apud Petrum expertus eris quam apud Sabam, licet singulorum eventuum tempus presse definiri non semper valeat. Haud infrequenter tamen, praesertim in miraculis enarrandis, quattuor vel quinque prodigia sibi invicem eodem modo succedunt in utroque opusculo. Tunc denuo abrumpitur series, ut paulo post eodem ordine resumatur. Et ita quidem per totum operis decursum procedit narratio, ut, exempli gratia, Sabae libelli locos, quos numm. 14 – 19 signavimus, reppereris apud Petrum numm. 13 – 23. Eadem etiam referunt Sabae numm. 21 – 31, 38 – 41, 46 – 48, Petri autem numm. 25 – 36, 49 – 53, 66 – 68. Perturbatam seriem agnoveris inde quod opusculi Sabae numm. 20, 34, 51 sint in Petri libello numm. 40, 59, 60.

[14] [ex multis indiciis ostenditur Sabas imitatus esse Petrum,] Ista quae Petrum inter et Sabam statuimus discrimina, suntne huius momenti ut evincant neutrum alterius opus novisse nec quicquam inde desumpsisse? Ut huic quaestioni plane fiat satis, potius ad similitudinem quae viget inter utrumque opusculum attendendum est. Etenim, discrimina quae notavimus id tantum ostendunt utrumque auctorem, in conficiendo suo libello de S. Ioannicii Actis, et propriam sibi indolem scribendique consuetam sibi rationem tenuisse, nec, etiamsi unus ab altero pendet, Metaphrastico more, serviliter alterius inhaesisse vestigiis. Aliter tamen loquendum existimo de ea opusculi parte, neque ea exigua, in qua narrantur multa miracula a S. Ioannicio patrata. Qui, ad hanc partem quod spectat, textum Sabae et Petri attente perspexerit, non poterit non agnoscere in multis locis artam etiam in ipsis verbis utrinque similitudinem. Supra recitavimus (num. 12) miraculum uxoris Stephani magistri sanatae. En quomodo illud enarrat Petrus (num. 62). γυνὴ Στεφάνου τοῦ ποτε γεγονότος μαγίστρου ἐκ διαβολικοῦ ζήλου παρὰ τῶν δουλίδων αὐτῆς φθονηθεῖσα, καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν δειλιτήριον λαβοῦσα, καὶ ἀγνώστως πιοῦσα κατὰ παραχώρησιν Θεοῦ τὰς φρένας βέβλατο. Πολλὰ οὖν εἰς τοὺς ἰατροὺς ἀναλώσασα χρήματα καὶ μηδὲν ὠφεληθεῖσα τέλος πρὸς τὸν ἄγιον ἅπιει καὶ ῥίψασα ἑαυτὴν εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ ἐδέετο τυχεῖν ἐλέους. Γνοὺς οὖν ἅγιος ἐκ περιεργίας πάσχειν, φησίν· γύναι, εἰ βούλει τῆς ἰάσεως τυχεῖν, σύνθου μηδένα ἀδικεῖν τῶν θαναθῶσαί σε βουληθέντων καὶ τάχιον ἰᾶταί σε Κύριος. Τῆσδε μεθ᾽ ὅρκου τοῦτο καταθεμένης, ἐπευξάμενος αὐτῇ ἅγιος καὶ τῷ σημείῳ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ τρίτον σφραγίσας ἐρρωμένας τὰς φρένας ἀποδοὺς ὐγιῆ ταύτην ἀπέλυσε δοξάζουσαν τὸν Θεόν. Haec profecto si conferuntur cum loco supra citato luculentissime ostendunt alterum ex scriptoribus textum alterius prae oculis habuisse. Et idem asserendum est de ceteris miraculis patratis in gratiam variarum personarum, quorum notitiam a S. Eustratio se accepisse dicit Petrus. In aliis vero prorsus discrepant ambo auctores. Scilicet inest utrique opusculo pars satis ampla, quae praesertim miracula continet, et in quorum enarratione procul dubio ita alter ab altero pendet uterque auctor ut certo certius unus noverit libellum alterius, illudque subsecutus sit in scribendo. Quam tamen conclusionem effugeret qui putaret quendam libellum miraculorum S. Ioannicii fuisse ab Eustratio confectum chartisque mandatum, quod tum Petrus, tum Sabas, unusquisque pro suo ingenio et modo scribendi, denuo retractaverint. Unde factum fuerit ut ex primigenio textu nonnulla verba et dicendi formulae eaedem in utriusque compilatoris opere irrepsissent. Sed gratuito est hoc confictum, et quominus admittatur obstant rationes quibus potius evincitur Petrus praeivisse Sabae in digerendis S. Ioannicii Actis, ac proinde Sabas, saltem in hac parte qua eadem facta recenseri diximus, Petrum imitatus fuisse. Rationem istius opinionis inde primam deducimus, quod Sabas nullibi ad cuiusquam testimonium appellat, sed dicit tantummodo se ab aliquo patre Iosepho ad opus suscipiendum incitatum fuisse; attamen eum Petrum novisse scimus quem cum S. Ioannicio pluries congressum fuisse asserit (cfr. supra, num. 11 in fine, et in Vita num. 43). Petrus autem e quo fonte haec hauserit sedulo significavit quater commemorando se ab Eustratio, hegumeno Agaurorum, audivisse quaecumque narrat prodigia. Ipsa verba recitare iuvat: Καὶ γὰρ καὶ ἡμεῖς οὐκ ἄλλοθεν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ θείου ἀνδρὸς τούτου κεκινήμεθα ταύτην καθυποτάξαι τὴν ἱερὰν καὶ ἐπωφελῆ πραγματείαν… καὶ ὅσα τε παρ᾽ αὐτοῦ ἠκούσαμεν, ταῦτα πάντα καὶ ἀναγγελοῦμεν ὑμῖν. Haec in opusculi Petri cap. XII, num. 12 ad finem inveneris. Idem alibi, nimirum capite XIV, num. 60, iterum asserit: μόνοις τοῖς ῥηθεῖσιν ἡμῖν παρὰ τοῦ ἡγιασμένου Εὐστρατίου τοῦ καὶ συνόντος αὐτῷ καὶ αὐταῖς ὄψεσι ταῦτα θεασαμένου ὑποσημᾶναι προεθυμήθημεν Bis Eustratii testimonium invocatur, semel in fine num. 39, post enecatum serpentem: ἐ͂λεγεν δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἡγιασμένος καὶ περιβόητος Εὐστράτιος, iterumque initio num. 45, cum in Chelidonis spelunca occurritur draconi: ὡς ἔλεγεν ἡμῖν ἁγιώτατος Εὐστράτιος καὶ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πληροφορηθείς. Et quanti sit faciendum Eustratii testimonium, quod ultro concedet quisquis historiam monachorum Olympicorum vel parum perscrutatus erit, saepius iactat Petrus, ut cum haec dicit: Ἴστε δὲ τὸν ἄνδρα ἅπαντες ὅπως τε ἐξ ἀρχῆς καὶ μέχρι τέλους παρηκολούθηκε τῷ ἁγίῳ, ὅπως τε ἐργῷ καὶ λόγῳ κατακεκόσμηται, ὠς, σχεδὸν εἶπειν, πᾶσαν τῆν Βιθυνῶν χώραν ἀγγελομιμήτως ὑπ᾽ αὐτοῦ καταλάμπεσθαι (cap. XII, num. 12). Unde elucet Eustratium, quia cum Ioannicio artissimis amicitiae vinculis coniunctus est, cum eo assidue vixit, simulque vir erat eximiae sanctitatis, testem esse omni exceptione maiorem. Proinde Vitae quam conscripsit Petrus, in iis saltem quae ex S. Eustratio derivata sunt, plenissima concedi valet auctoritas. Idque praesertim quia Petrus in libello suo affirmat Eustratium, dum ipse scriberet, adhuc vivere: διαδέχεται τὴν ἡγουμενίαν πανοσιώτατος Εὐστράτιος, ὅστις καὶ μέχρι τῆς σήμερον καθάπερ ἥλιος διαλάμπων ἅπαντας τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν ἰθυνομένους καταφωτίζει (num. 58 ad fin.). Non tamen infitiatur Petrus, praeter ea quae ab Eustratio audivit, plura exstare quae de S. Ioannicii mirabili vita passim sparguntur in vulgus: πλεῖστα γὰρ καὶ ὑμεῖς παρὰ πολλῶν ἄλλως καὶ ἄλλως ἀκηκοότες (cap. XIV, num. 60). Quin etiam in testimonium appellat, ut fidem dictis faciat, et Pardum quendam a S. Ioannicio sanatum (num. 40 ad fin.) et civem pagi Elusi, nepotem Eugantri notarii (num. 60), de manu Saracenorum ereptum.

[15] [praesertim ex narratione visitationis Petri monachi ad Ioannicium.] Igitur, cum Petrus candide fateatur se multa Eustratii testimonio debere, nec ulla ratio id negare suadeat, Sabas vero alte de documentis a seipso adhibitis sileat, et ex altera parte certo affirmare liceat in multis locis unum auctorem alterum exscripsisse, rectius sane eum concludere opinamur qui Sabam Petri vestigiis inhaesisse existimet. At praecipuum istius sententiae argumentum petendum censemus ex narratione quae utrinque legitur visitationis a Petro apud S. Ioannicium institutae (num. 43 in libello Sabae, 67 in opusculo Petri). Hanc Sabas cum eisdem adiunctis etiam minutissimis, non raro iisdem verbis usus describit quibus ab ipso Petro refertur. Sed nonne potuit idem ab aliis audivisse et ex eorum relatione edisserere? Utique potuit, sed si ab aliis, non a Petro audivisset, num vigeret in utriusque lucubratione tam mira adiunctorum concordia, tamque arta verborum similitudo? Nequaquam ita contingeret, idque, sicut et nobis, prudenti lectori visum fore arbitramur, qui hosce locos comparandos curaverit.

VITA AUCTORE SABA (cap. IX, num. 43).

Ἀνελθὼν ἐν μιᾷ σὺν πλησιοχώρῳ αὐτοῦ ἡσυχαστῇ Πλάτωνι καλουμένῳ καὶ εὐλογηθείς, συγκαθημένου αὐτοῖς τοῦ πατρὸς καὶ συνομιλοῦντος θεοχαρίτωτα, φησὶν Πλάτων τότε· Ἀπὸ ψυχῆς καὶ πίστεως ἐκδυσωποῦμέν σε, πάτερ ἅγιε ἅπαξ τοῦ ἔτους ἡμῖν χαρίζεσθαι τὴν τίμιαν συνομιλίαν καὶ θέαν σου πίστιν ἐκ τούτων καὶ γνῶσιν μεταλαμβάνουσι διὰ πνεύματος, ὡς ἐξ ἡλίου ὀντως φῶς καὶ θερμότητα.

VITA AUCTORE PETRO (cap. XIV, num. 67).

Καὶ δὴ παραλαβὼν μετ᾽ ἐμοῦ τὸν σὺν ἐμοὶ ἐφησυχάζοντα ἀδελφὸν Πλάτωνα, πρὸς τὸν ὄσιον παρεγενόμεθα καὶ θεαταὶ ἀξιωθέντες γενέσθαι τῆς ἀγγελικῆς ἐκείνης θέας καὶ πλείστων ἐπωφελῶν καὶ παραινετικῶν λόγων ἐπαπολαύσαντές φησιν σὺν ἐμοὶ ἀδελφὸς πρὸς τὸν ἄγιον· Παρακαλῶσε, πάτερ, ἵνα διὰ τὸν Κύριον παράσχῃς ἡμῖν ἄδειαν μίαν τοῦ ἐνιαυτοῦ πρὸς τὴν σὴν τιμιότητα ἔρχεσθαι καὶ τῶν σῶν ἀγίων εὐχῶν κατατρυφᾶν καὶ μετὰ χαρᾶς ἀνθυποστρέφειν.

Hinc sequitur series humilium cogitationum quas Petrus ait se versatum animo fuisse in conspectu S. Ioannicii. Haec a Saba, qui brevior esse laborat, omissa sunt.

δέ· Γινώσκειν σε βούλομαι, ἀδελφὲ Πλάτων, ὡς οὐ προσθήση θεάσασθαί με σωματικῶς ἔτι ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ βουλόμενος.

ὅσιος φησι πρὸς τὸν σὺν ἐμοὶ ἀδελφόν· Γινώσκειν σε βούλομαι, μεγαλόψυχε Πλάτων, ὂτι ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ οὐ μή με ἄλλο θεάσῃ.

Iterum sensum suum de hac praedictione multis verbis aperit Petrus; quod, ut erat narrationi prorsus inutile, plane reticet Sabas.

Ὅθεν δοὺς αὐτοῖς ἄρτου ξηροῦ ἀνὰ μερίδων δώδεκα εἰς εὐλογίαν ἐξέπεμψε μετ᾽ εἰρήνης. Τῷ οὖν ἐπιόντι ἐνιαυτῷ συναπελθὼν τῷ Πλάτωνι ἀββᾶς Πέτρος πρὸς ἕτερον μοναχὸν μήκοθεν ἡσυχάξοντα καὶ αὐτὸν Πέτρον καλούμενον ἐκ τοῦ κατὰ Βιθυνίαν μοναστηρίου Ἡράκλην ὀνομαζομένου ὁρμώμενον, τὸν κατὰ μικρὸν ὕστερον, Θεοῦ χάριτι γενομένης ὀρθοδοξίας, μητροπολίτην Συλλαίου γενόμενον, ἐπισκέψεως ἕνεκα καὶ εὐχῆς, μετὰ ἀσπασμὸν καὶ συνομιλίαν πνευματικὴν φησιν Πέτρος πρὸς ὃν παραγέγονε Πέτρον· Ἔφεσιν ὄντως οὐ μικρὰν ἔχω, πάτερ, τὸν ἁγιον Ἰωαννίκιον ἰδεῖν καὶ τὰ τίμια αὐτοῦ ἴχνη κατασπάσασθαι, ἀλλὰ ἀδυνατῶ τοῦ πεζοπορῆσαι καὶ κτήνους ἀπορῶ καὶ μισθώματος.

Δοὺς δὲ ἡμῖν ὅσιος εὐλογίας ἐκ τῶν αὐτῷ συνήθως διδομένων παξαματίων καὶ πρὸς ἕνα σταυρὸν ἐκ ξύλου ἰδιοχείρως αὐτῷ εἰργασμένον καὶ κάλλιστα ἐξεσμένον, ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. Τοῦ οὖν ἐνιαυτοῦ ἐκείνου διελθόντος καὶ τοῦ μέλλοντος εἰσιόντος, ἔδοξεν ἡμῖν ἐπισκέψεως χάριν κατελθεῖν πρὸς τὸν ἁγιώτατον Πέτρον τὸν νυνὶ μητροπολίτην τοῦ Συλαίου[…]φησιν πρὸς ἡμας ῥηθεὶς Πέτρος ὅτι· Εἰ εὐδοκεῖ Κύριος, βουλῆς ἔχω τοῦ πορευθῆναι πρὸς τὸν πατέρα ἡμῶν τὸν κύριν Ἰωαννίκιον, καὶ τὰ δοκοῦντά μοι πάντα αὐτῷ ἀναθέσθαι, καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθῆναι… Ὡς οὖν ἀναστάντες τῆς τραπέζης περισπωμένως φροντίδα περὶ ἀλόγων ἐποιούμεθα τοῦ εὑρᾶσθαι διά τε τὸ μῆκος τοῦ ὁδοῦ καὶ τὴν ἀσυνηθῆ πεζοπορείαν.

Plura referre supervacaneum est, ideoque finem tantum huius narrationis subicimus.

Ὧι καὶ δούς πατὴρ δῶδεκα εὐλογίας, ὥσπερ τοῖς ἄλλοις, καὶ λόγῳ Πλάτωνος αὐτῷ δέδωκε λέξας· Εἰπὲ Πλάτωνι, τέκνον Πέτρε· μὴ λυποῦ ὅτι ἄκων τῆς ταπεινῆς μου θέας ἀπελείφθης· ἐδέξατό σου τὴν πρόθεσιν Κύριος, καὶ ὡς κοπιάσαντι τὸν μισθὸν ἀποδώσει. Τοῦ δὲ Πέτρου ταῦτα ἀκούοντος παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ κατὰ διάνοιαν λέγοντος· εἴθε καὶ τῇ ὲμῇ μητρὶ καὶ ταῖς ἀδελφαῖς πατὴρ ἔπεμψεν εὐλογίας, δίδωσιν αὐτῷ πρὸς τοῦτο ἀδολεσχοῦντι ἑτὲρας εὐλογίας τριάκοντα ἓξ εἰπών· Δὸς ἀνὰ ἓξ τῇ τε μητπί σου καὶ ταῖς πέντε σου ἀδελφαῖς.

Καὶ λαβὼν ἐκ τῶν εὐλογίων δώδεκα τὸν ἀριθμὸν * δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταῦτα καὶ δὸς τῷ ἀδελφῷ Πλάτωι, καὶ εἰπὲ αὐτῷ· μὴ λυποῦ· γὰρ Θεὸς τὴν προαίρεσίν σου ἀπεδέξατα *. Εἶτα λαβὼν ἑτέρας εὐλογίας δώδεκα δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταῦτα εἰς περιποίησιν τῆς σῆς ψυχῆς. Ἐμοῦ δὲ διαλογιζομένου· εἶθε Θεὸς ἐπληροφόρει αὐτὸν δοῦναι καὶ τῇ ἐμῇ μητρί, αὖθις προσβλέψας καὶ πρὸς τὴν τῶν εὑλογίων θέσἴν τετανικῶς τὴν χεῖρα μεστὴν ταύτην ἀνέλκυσεν. Ἄμφω οὖν μου τῶ χεῖρε ἀπλεῖν προτρεψάμενος τριάκοντα ἓξ τὸν ἀριθμὸν δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταῦτα, καὶ δὸς ἀνὰ ἓξ τῇ τε σῇ μητρὶ καὶ ταῖς σαῖς πέντε ἀδελφαῖς.

Praesertim ultimus iste locus aptus est ad omnem dubitationem, si qua perseveraret in alicuius animo, tollendam. Quare ut e longiore disputatione conclusionem breviter colligamus, ita existimamus conflata fuisse a Saba et Petro Acta S. Ioannicii, ut prius lucem viderit libellus Petri. Qui cum ad Sabae notitiam pervenisset, ita est ab ipso accommodatus ut partes integras, puta miracula praesertim, paucis mutatis, servaverit. Cum tamen et ipse Ioannicium optime novisset, et nonnulla rescivisset quae non invenit in Petri opusculo, haec ipse addidit. Quae sunt a nobis superius num. 13 indicata. Praeterea, cum ipsi non placuerit nec prologus nec epilogus hunc omisit, illum prorsus mutavit. Noluit S. Ioannicii fidei professionem ex Nicephori Antirhetico a Petro exscriptam denuo recitare. Ordinem rerum temporumque, a quo perturbando Petrus non videtur abhorruisse, restauravit Sabas. Uno verbo, opus antecessoris sui gravibus defectibus et praesertim garrula prolixitate horridum expolivit. Igitur opus Sabae, tempore licet posterius, praestat libello Petri. Est quasi eiusdem editio nova, aucta et emendata. Haec ratio nos movit ut primo loco Acta quae Sabas conscripsit cum lectoribus communicaremus. Praeter Acta graeca de quibus disseruimus,nullus exstat alius Vitae S. Ioannicii fons primigenius. Nos monet enim Sergius, in notis ad Kalendarium orientale, slavonicam Vitam quae inest Menologio esse e Metaphraste derivatam et abbreviatam [Tom. II, p. 349.] . Sed in aliis istius aevi, nempe IX et X saeculi, lucubrationibus plura saepius de S. Ioannicio referuntur, quae omnia suo loco trademus et excutiemus.

[Annotata]

* cod. δωδεκατὸν ἀριθμῶν

* cod. ἀπεδείξατο

§ III. Chronotaxis vitae S. Ioannicii.

[16] [Momenta chronologica circa annum emortualem S. Ioannicii] S. Ioannicii annum tum natalem, tum emortualem cum omnimoda certitudine definire non caret difficultate, siquidem componenda sunt varia momenta chronologica inter se admodum discrepantia. Ut faciliore via annus nativitatis statuatur, iuvat prius in annum mortis inquisivisse. De quo id in Actis omnibus assertum legimus mortem S. Ioannicii accidisse aliquot menses ante obitum S. Methodii patriarchae Constantinopolitani. Quem eventum a S. Ioannicio fuisse praedictum referunt recensiones singulae. Acta Metaphrastae vulgo attributa tempus huius prophetiae determinatum valde adstruunt, nimirum annum quintum imperii Michaelis Iunioris, adduntque divum Ioannicium die tertia novembris, eodem anno, e vita migrasse, Methodium autem quarta decima iunii anno proxime insecuto [P. G., tom. CXVI, p. 91.] . Apud Sabam legimus defunctum esse S. Ioannicium die novembris quarta, anno regnantium Michaelis et Theodorae quinto, a restituta orthodoxia quarto, nonagesimo tertio totius vitae suae, quinquagesimo autem secundo a conversionis suae tempore, anno mundi sexies millesimo trecentesimo quinquagesimo quinto a creatione, indictione decima [Cfr. Vitae primae num. 53.] . Eundem eventum alligat Petrus monachus diei tertiae novembris, regnantibus Michaele et Theodora anno quinto, aetatis S. Ioannicii anno octogesimo quarto, quinquagesimo secundo a die quo iconomachorum haeresi renuntiavit [Videsis num. 5.] . In Menaeis, ut supra diximus num. 2, haec ita sunt compendiaria ut referant tantum S. Ioannicium obiisse natum nonaginta annos quattuor, praenuntiata S. Methodii morte proxima.

[17] [multis difficultatibus obnoxia] Sane haec sunt tempora arte conclusa. Etenim iste mundi annus 6355, quem assignat Sabas, est, secundum consuetam Byzantinorum chronotaxim, annus Christi 847. Sed, quoniam additur indictione decima, et indictiones Constantinopolitanae initium repetunt a prima die septembris, inde sequitur diem quartam novembris 847 in chronographia byzantina esse illis qui annum a kalendis ianuariis numerant, diem quartam novembris anni 846. Praeterea si, quem Acta tradunt, computatur annus quintus regni Michaelis Iunioris, reinciditur in eundem annum 846. Mortuo namque Theophilo die 20 ianuarii 842, statim regnare coepit Michael eius filius, sub tutela matris Theodorae. Hucusque perfecta viget concordia inter memorata in Actis momenta chronologica. At, non mediocris difficultas exsurgit ex tertio citato eventu coaetaneo, qui tamen, primo intuitu, ratus certusque apparet, nimirum cum tradunt scriptores nostri accidisse S. Ioannicii obitum die tertia vel quarta novembris anni istius qui praecessit S. Methodii mortem. Inde enim demergimur in illam controversiam quae a tanto tempore eruditos inter se divisos retinet circa annum mortis S. Methodii Constantinopolitani. Notum est nempe Pagium [Critica ad annum 847, n. 17 – 19; ad annum 858, n. 12.] , Anselmum Bandurum [Imperium orientale, tom. II, p. 908.] , Cuperum nostrum [Act. SS., Aug. tom. I, Historiae chron. patr. Const., pp. *107, *108.] , Le Quien [Oriens christianus, tom. I, p. 245.] , atque nuper cardinalem Hergenroether [Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, pp. 319, 355.] et Manuelem Gedeonem [Πατριαρχικοὶ Πίνακες, p. 277.] consentire ut Methodium anno 846 vita functum asserant contra Baronium [Annales, tom. X, p. 64.] , Bollandum [Acta SS., Febr. tom. II, p. 563.] , Henschenium [Acta SS., Iunii tom. II, p. 960.] , Pinium [Acta SS., Iulii tom. II, p. 601.] , Leonem Allatium [P. G., tom. C, pp. 1239, 1240.] , Goarum [Ibid., p. 1299.] et Amari [Storia dei Musulmani della Sicilia, tom. I, p. 498.] , qui hunc eventum ad annum 847 transferunt. Proinde nec una erit opinio de anno quo obiit S. Ioannicius. Illud imprimis ad suam defendendam sententiam Pagium et Cuperum valde commovit quod in Vita S. Ignatii Constantinopolitani narrat Nicetas Paphlago, nimirum imperatricem Theodoram ad Ioannicium anachoretam consultum misisse ecquemnam patriarchatus honore dignum per Dominum cognosceret [Acta SS., Octob. tom. X, p. 173.] . Quapropter nolunt S. Ioannicio fuisse Methodium superstitem. Ioannicii historicum, gravem licet, hac in re errasse arbitrati contendunt auctoritatem Nicetae scriptoris coaevi merito praevalere, quem et omnes Graeci secuti sunt [Critica in tom. X Annal., p. 1099, n. 19. Cfr. Acta SS., Aug. tom. I, p. *108.] . Haec illi, quorum ipsa verba paene attulimus. Ab hac Pagii et Cuperi sententia non videtur multum abhorrere antecessor noster P. Van Hecke [Acta SS., Octob. tom. X, p. 176.] , qui monet tamen totam hanc quaestionem ad diem 4 novembris retractatum iri; quod nunc attentamus. Antea tamen alterum Pagii et Cuperi argumentum indicasse iuvabit. Scilicet, cum iam dictus Nicetas [P. G., tom. CV, p. 501.] aliique scriptores [Niceph. in Chron. brevi, P. G., tom. C, p. 1050; Cedren., P. G., tom. CXXI, p. 1055; Zonar., P. G., tom. CXXXV, p. 26.] asserant S. Methodium per quadriennium ecclesiam Constantinopolitanam optime sanctissimeque rexisse, cumque fuerit, ut ab aliquibus admittitur, ordinatus anno 842, inde nova datur ratio Pagio et qui ipsi patrocinantur qua persuasum habeant annum 846 esse annum emortualem S. Methodii. Insuper, cum propter argumentum prius expositum, auctoritatem scilicet Nicetae in Vita S. Ignatii, S. Ioannicio neget superstitem vixisse S. Methodium, eundem hunc annum 846 statuit tamquam supremum vitae sancti eremitae Olympici [Critica in annum 847, tom. X, p. 1098.] . E contrario Baronius et alii, nixi prophetica praenuntiatione a S. Ioannicio facta, mortem S. Methodii in annum 847 differunt [Annales, tom. X, p. 64.] . Fatendum quidem est eminentissimum Annalium scriptorem sibimetipsi minus constare, quippe qui secutus Nicetam referat, ut propriam sibi opinionem, consuluisse et imperatorem et matrem eius hoc tempore (nempe anno 847) S. Ioannicium anachoretam quis in sede patriarchali collocandus esset [Ibid., p. 66.] . Infeliciter, cum haec litteris mandaret, oblitus erat Baronius se iam anno superiori, nempe 846, eiusdem Ioannicii obitum consignasse.

[18] [vindicantur secundum ea quae traduntur in Actis,] Quid in tanto sententiarum conflictu? Primo quidem vindicandam censemus contra Pagium et Cuperum veracitatem Actorum S. Ioannicii, quod spectat ad praedictionem mortis S. Methodii, cui testimonio videntur contradicere ea quae narrat Nicetas in Vita S. Ignatii. Minime enim possumus illis concedere, quod ipse Pagius in casu praesenti sibi praesumit gratuito nimis, auctores coaetaneos et suppares, in rebus suo tempore gestis recensendis numquam falli et decipi posse [Critica in annum 847, tom. X, p. 1099.] . Aut cur non licet nobis hanc regulam, quam Pagius subinde inculcandam putavit et nunc iterum iactat, in Nicetam potius quam in utrumque auctorem Vitae S. Ioannicii refundere? Sane gravissima est apud eruditos Nicetae auctoritas, sed non minorem, opinamur, tribuendam Sabae et Petro monachis existimabunt quicumque Acta S. Ioannicii pervolverint. Illis enim eventus et personas suae aetatis probe scimus innotuisse; nec in factis historicis aliunde notis quae obiter attingunt, fere ulli umquam errori obnoxios deprehendimus. Praeterea incerta aetate vixit Nicetas, quem tamen non ante annum 890 ferunt floruisse. Nonne igitur in narrandis rebus quae anno 846 contigerunt minus est audiendus quam scriptores nostri Sabas et Petrus qui eodem hoc anno, in eodem loco, versati sunt cum viro cuius certamina describunt? Si, quae tantum habuit prae manibus Pagius, Actis Metaphrasticis unice credendum esset, forsan cum Pagio et Cupero, iure dubitari posset cuiusnam debeat praevalere testimonium, utrum Nicetae Paphlagonis, an auctoris Vitae S. Ioannicii. Forsan haec eadem fuit ratio propter quam Bollandus, qui non alia S. Ioannicii Acta cognoscebat praeter Suriana, noluit solvere difficultatem quam ipsi fac essebat dictus Nicetae locus, cui occurrit in elucidandis Actis S. Theodorae [Acta SS., Febr. tom. II, pp. 563, 564.] . Sed postquam iam nacti sumus testes duo omni exceptione maiores, fide omnimoda dignos, graves prorsus, qui asserant veritatem praedictionis S. Ioannicii quique probabilius prophetiam propriis perceperunt auribus factam coram ingenti monachorum Olympicorum concursu, durius nobis est tale testimonium reicere.

[19] [contra Nicetam Paphlagonem] Quid ergo de Niceta? An prorsus finxit rem? Non quidem infitiamur imperatricem Theodoram consuluisse anachoretam quendam ex Olympo, quoniam istius regionis monachi egregia sanctitatis fama tunc temporis apud Byzantinos imperatores gaudebant; cum simul autem S. Ioannicii memoria eodem tempore adhuc celeberrima haberetur, nil mirum Nicetam Paphlagonem de eo cogitasse, incautum nimis. Si ita est, nulla remanet ratio sufficiens ad asserendum S. Methodium non fuisse superstitem S. Ioannicio, ac proin hac in re Sabae Petroque prae Niceta fidendum esse. Iure ergo cardinalis Baronius mortem S. Ioannicii anno 846 alligavit, cum in Actis dicatur diem supremum obiisse anno quinto Michaelis, id est 846, et sequenti anno defunctum esse Methodium, seu anno 847. Proin deserendus est Pagius qui uno eodemque anno 846 putat obiisse, tum S. Methodium, tum S. Ioannicium, hunc nempe die 4 novembris, illum 14 iunii.

[20] [et chronographos Byzantinos,] Soluta hoc modo prima difficultate quam repetebant ex testimonio Nicetae, restat et altera, gravior forsan, quam indicasse licebit, sed quam nos enodaturos non audemus polliceri. Monuimus scilicet secundum omnes chronographos tradi S. Methodium cathedram patriarchalem annos quattuor obtinuisse. Sed si mortuus est anno 847, quomodo dicendus erit rexisse ecclesiam suam per quadriennium, cum tradat Theophanis continuator [P. G., tom. CIX, p. 167.] , quem Cuperus putabat Constantinum Porphyrogenetum et cuius testimonium magni faciebat [Acta SS., Aug. tom. I, p. * 107.] , ordinatum fuisse Methodium die 19 februarii anni 842? Baronius quidem audacter reiecit chronographos qui asserunt per quadriennium sedisse S. Methodium, quem ipse credit per quinquiennium ecclesiam byzantinam administrasse [Annales, tom. X, p. 64.] . Quam solutionem non immerito improbat Pagius [Annales, tom. IX, p. 1654; tom. X, pp. 1098, 1099.] . Aliam viam iniverunt tum Leo Allatius [P. G., tom. C, p. 1239.] , tum Iacobus Goarus [P. G., tom. C, p. 1050.] qui rettulerunt S. Methodium electum, non anno 842, sed anno 843. Sic profecto habemus quadriennium illud quod attestantur omnes chronographi quodque, nulla ratione allata, negabat Baronius. Dolendum tantummodo est eruditos illos scriptores rerum byzantinarum prae ceteris peritos nullum attulisse monumentum quo opinionem suam confirmarent. Sed ad hanc sententiam eorum sustinendam argumentum haud spernendum praebent Acta S. Ioannicii a Saba monacho conscripta [Vide infra in Vita prima, n. 46.] . Postquam enim narravit S. Ioannicium suo amico Eustratio praedixisse persecutionem Theophili mox cessaturam esse, ita pergit: ὅπερ καὶ γέγονεν μετὰ γὰρ ἓξ ἣμισυ ἔτη τῆς δυσσεβείασ τοῦ Λέοντος, καὶ ὀκτὼ πρὸς ἐννέσ μησὶ τοῦ Μιχαὴλ χλιαρότητος, δώδεκά τε καὶ μησὶ τρισὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Θεοφίλου πρὸς τὴν εὐσεβείαν ἀσεβοῦς στιβαρότητος, καὶ ἐνιαυτὸν ἕνα τῆς τούτου γυναικὸς Θεοδώρας καὶ Μιχαὴλ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ τῶν εὐσεβῶν ἀναθρώξεως. Τῷ δευτέρῳ ἄτει τῆς ἐνθέου καὶ φιλοχρίστου αὐτῶν βασιλείας τὸν ἴδιον κόσμον ὃν ἀποστολικαῖς χερσὶν ἐκκλησία ἐστόλιστο, τῶν δυσσεβῶν δὲ παλάμαις γεγύμνωτο, χάριτι Χριστοῦ ἀμφιασαμένη, ἀρχιερέα ἔνθεον, τὸν ὑπὸ τοῦ πατρὸς προοραθέντα, Μεθόδιον προσεδέξατο, τοῦ δυσσεβοῦς καὶ βλασφήμου Ἰωάννου καθαιρεθέντος. Quod factum est post annos sex et dimidium Leonis (Armeni) impietatis, post octo annos cum mensibus novem Michaelis (Amorrhaei) tepiditatis, post duodecim vero cum mensibus tribus eiusdem filii Theophili in religionem iniquae crudelitatis, et quidem annum unum istius uxoris Theodorae et Michaelis, filii eius, piorum regum, instaurationis. Altero vero anno a Deo inditae et Christo dilectae gubernationis eorum, proprio suo decore quo manibus apostolicis Ecclesia fuerat ornata, impiorum autem manibis denudata fuerat, gratia Christi iterum induta, divum patriarcham, illum qui a patre (Ioannicio) fuerat praevisus, Methodium excepit, impio et blasphemo Ioanne sublato. Scilicet si Sabae fides danda sit, ad annum primum Michaelis et Theodorae pervenitur, additis sex annis cum dimidio quos Leo iconomachis favens catholicos persecutus est, octo novemque mensibus imperii Michaelis et duodecim cum tribus mensibus regni Theophili. Qui hunc computum effecturus est moneamus oportet, ne in errorem incidat, ut initium non repetat a primo anno quo Leo Armenus coepit regnare. Si ita enim ageret, non sex anni numerandi essent, sed septem, scilicet a die 11 iulii 813 ad diem 24 decembris 820. Sed Sabas seriem temporum ordinavit ab anno 814, quo impietas Leonis exordium sumpsit. Iam vero textu sic intellecto, summa annorum istorum ducit in annum 842, qui est revera primus imperii Michaelis et Theodorae. Quo anno cessavit etiam iconomachorum haeresis et restituta est orthodoxia. Anno sequenti tantum, id est 843, dicitur a Saba Methodius in patriarcham electus.

[21] [qui plures eventus artiore tempore includunt.] At non sufficit attulisse hanc scriptoris nostri assertionem. Num ulterius valeat demonstrari inspiciendum est. Fatemur ingenue nos haerere valde ancipites utrum hoc Sabae testimonium sit accipiendum praecontinuatore Theophanis, Iohanne Scylitza, Georgio Cedreno, Michaele Glyca, Iosepho Genesio, Iohanne Zonara, uno verbo, tota Byzantinorum caterva, e quorum Annalibus hoc videtur eruendum esse, statim mortuo Theophilo instauratisque Theodora et Michaelis, exauctoratum fuisse haereticum praesulem Ioannem et suffectum eius loco Methodium. Attamen huic eorum opinioni obstat imprimis quod, si anno 842 conscendit Methodius solium Constantinopolitanum, concedendum est, ut etiam concedit Cuperus [Acta SS., Aug. tom. I, p. * 107.] , minimo temporis intervallo, unius nempe mensis, a die 20 ianuarii, quo e viris decessit Theophilus, ad diem 19 februarii, quo ordinatum dicunt Methodium, contigisse plurimos eventus, scilicet funus Theophili peractum, instauratum Michaelem post sollemnem Manuelis in circo renuntiationem [Genes., P. G., tom. CIX, p. 1090.] , concilium curatorum de administrando imperio habitum [Cont. Theoph., P. G., tom. CIX, p. 163.] , gravem Manuelis morbum [Contin. Theoph., Genes., P. G., tom. CIX, pp. 163, 1091.] , et, eo sanato, conventum orthodoxorum factum in Caniclei mansionibus [Id., ibid.] , restauratas sacras imagines per consensum magnatum et eiectos plurimos inter iconomachos presbyteros et episcopos [Genes., P. G., tom. CIX, p. 1092.] , dein tandem legationem a Theodora ad Ioannem patriarcham missam ut orthodoxiam restitueret, et propter munus abnegatum, eundem vi deturbatum per Constantinum [Sym. Mag., Genes., P. G., tom. CIX, pp. 710, 1094.] . His omnibus peractis tandem eligitur et accipitur Methodius. Non infitiamur aliquos ex allatis eventibus esse forsan fecundiori chronographorum inventioni ascribendos [Cfr. Hirsch, Byzantinische Studien, pp. 34, 150, 151, 152, 153, 209, 210.] , damus etiam libenter ad haec omnia pertractanda negotia annum integrum minime fuisse necessarium. Sed ex altera parte, non recte semper mensuratur rerum cursus ex tempore quod ut fiant requiritur. Quicquid est, haec duo prae oculis habenda esse volumus in praesenti controversia: primum est Acta Sabae monachi antiquitate praestare ceteris omnibus documentis hucusque ad hanc litem dirimendam allatis, ipsi etiam continuatori Theophanis, cuius testimonio rem peractam esse suo tempore putabat Cuperus, utpote qui tunc recens vulgatus, vetustissimum exstabat historiae byzantinae doc umentum quod ad priorem partem saeculi noni pertineat; alterum est nullibi apud Byzantinos scriptores diserte affirmari quo anno solium patriarchale conscenderit S. Methodius, et ea tantum subobscure proferri unde colligi valeat id non diu post mortem Theophili contigisse; in nostris vero Actis aperte enuntiatur id locum habuisse anno 843.

[22] [Soluta nunc est controversia saepius iam a Bollandianis agitata.] Sed de his tricis chronologicis satis superque dictum est, quae iam saepius in opere nostro fuerunt agitatae quasque solvendas Bollandus [Acta SS., Febr. tom. II, p. 558.] , cum ageret de S. Theodora, ad hunc socium suum remittebat qui tractaret de S. Methodio. Is fuit Henschenius [Acta SS., Iun. tom. II, p. 972.] qui opinatus est Methodium obiisse anno 847, attamen rem penitius commendavit discutiendam illi qui SS. Ignatium et Ioannicium elucidaret. Interea Pinius [Acta SS., Iulii tom. VI, p. 601.] commentatus Acta S. Irenes et Cuperus [Acta SS., Aug. tom. I, p. * 108.] in retexenda Historia chronologica Patriarcharum Constantinopolitanorum quaestionem alter obiter indicabat, alter penitus dirimere conabatur. Nihilominus monebant rem posse curiosius examinari in Actis S. Ignatii ad diem 23 octobris et in Vita S. Ioannicii ad 4 novembris. Qui propior accedit ad dies nostros antecessor noster P. Van Hecke [Acta SS., Octobr. tom. X, p. 176.] , cui Acta S. Ignatii declaranda obtigerunt, concludit, denuo indicata rei difficultate, controversiam retractandam esse cum ageretur de S. Ioannicio. Utrum huic officio a venerandis maioribus imposito et diuturnae exspectationi a nobis fuerit satis factum, iudex esto benignus lector. Quoquo denique anno ordinatus est S. Methodius, ex dictis certo tenendum putamus cum Baronio, Pagio aliisque supra citatis S. Ioannicium defunctum esse die quarta novembris anno 846, et cum eodem Baronio contra Pagium ceterosque iam memoratos annum 847 esse accipiendum tamquam ultimum vitae S. Methodii. Minus fauste ergo tradunt hagiographus Albanus Butler [Vies des Saints, 4 nov.] , historicus scriptor Daras [Histoire de l'Église, tom. XVIII, p. 347.] , et cl. vir Ulysses Chevalier [Répertoire des sources historiques du moyen âge, tom. II, p. 1295.] anno 845 vita functum esse S. Ioannicium, S. Methodium autem anno 846. Id tamen recte docent, secundum Acta S. Ioannicii, mortem sancti anachoretae praecessisse S. Methodii obitum quem praedixerat. Ad ipsam diem quod spectat qua ad superos evolavit S. Ioannicius, diutius non immorabimur. Sane Acta Metaphrastica assignant diem tertiam novembris, quae secuti sunt nonnulli codices Menaeorum et Synaxarii; sed libelli Petri et Sabae, qui meliorem faciunt fidem, tradunt diem quartam.

[23] [Non anno 729, ut olim falso putabant plures,] His circa annum mortis disputatis, iam inquiramus de anno nativitatis S. Ioannicii. Antequam nota erant Acta conscripta a Saba et Petro monachis, difficultas paene insuperabilis inde exsurgebat, propterea quod iam a primo initio in re chronologica vehementer errabat Actorum Metaphrasticorum auctor; nimirum cum referebat quartodecimo anno tyrannidis Leonis, filii Constantini, qui etiam generis seriem traxit ex Isauria, admirabilem Ioannicium processisse ex maternis thalamis [P. G., tom. CXVI, p. 38.] . In eundem scopulum inciderunt tum Baronius [Annales, tom. IX, p. 428.] , tum Bollandus [Acta SS., Ian. tom. I, p. 599.] , tum Pagius [Annales, tom. IX, p. 1328.] , tum Bailletius [Vies des Saints, tom. III, p. 79.] , siquidem haec dicta intellexerunt de imperatore Leone tertio, cognomine Isauro, ac proin natum existimarunt S. Ioannicium anno Christi 729 vel 730, cum Leonis imperium anno 716 vel 717 sumpserit initium [Pagii, Critica, tom. IX, p. 1067.] . Sed, ut luculenter constabit, haec sententia iam nequit defendi. Etenim, si acciperetur dictus annus tamquam annus natalicius S. Ioannicii, non tantum nonaginta tres vixisset annos, sed centum et quindecim. Quod quidem non movit Baronium et citatos auctores, qui adeo provectam aetatem eum fatentur attigisse. At obstant Acta Petro et Saba auctoribus conscripta, atque ipsa Menaea. Petrus refert Ioannicium vixisse annos octoginta tres; de cuius opinione postea agendum erit. Sabas et alia documenta annos nonaginta tres natum eum obiisse declarant. Praeterea synchronismo minus recto utitur Baronius ut vindicet anno 720 vel 730 natum esse S. Ioannicium [Annales, tom. IX, p. 428.] . Refert enim sanctum pervenisse ad annum quadragesimum tertium cum ex errore iconomachorum conversus est; conversum autem dicit anno 782, apparente nimirum quodam sene qui ipsi contumaciam exprobravit. Hoc contigisse putat em. auctor Annalium cum rediret exercitus Romanorum triumphum agens cum Stauracio ob devictos Sclavos. Sed deceptus fuit Baronius versione Gentiani Herveti, hoc in loco male interpretantis κατὰ τὴν ἑῷαν per haec verba: ad occidentem. Ut suo loco et tempore notabimus, cum senex apparuit Ioannicio exercitus versabatur in regionibus orientalibus κατὰ ἑῴα μέρη, idque contigit anno 790, non autem 782, ut cum Baronio iterum docet Bollandus [Acta SS., Mart. tom. II, p. 220.] .

[24] [sed anno 754 natus S. Ioannicius] Nicolaus Falconius, sagax Tabularum Capponianarum commentator, nescio qua ratione inductus, suspectam valde iam habuerat illam, quae suo tempore recepta erat, chronotaxim vitae S. Ioannicii, et difficultatem enodandam putabat correctis Actis Surianis, et pro Leone tertio, quem falso nominatum recte iudicabat, assumpto Constantino Copronymo, eiusque regni anno decimo quarto seu anno Christi 754 [P. 27.] . Hanc correctionem, quae tunc temporis mera erat coniectura, prorsus approbandam esse ostendunt Acta auctore Saba monacho, in quibus haec leguntur, quae pessime mutavit auctor Metaphrasticus cuius recensionem vulgavit Surius: τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς τοῦ Ἰσαύρου Λέοντος παιδός, Νεστοριανοῦ Κωνσταντίνου, δυσσεβοῦς τυραννίδος, id est decimo quarto anno impiae dominationis Constantini Nestoriani, filii Leonis Isauri [Vide Vitae n. 2.] , qui annus est aerae nostrae 754. In idem tempus nos deducit menologium Basilii, quod docet S. Ioannicium natum temporibus Constantini Caballini [In ed. card. Albani, tom. I, p. 164. Cfr. supra, n. 1.] . Valde inter se discrepare videntur Menaea, quae tum de Copronymo Constantino loquuntur, tum de Copronymo Leone. Quae tamen componi queunt: etenim codices, qui, ut codex Parisinus n. 1594, fol. 90r, annum quartum indicant, interpretaberis recte per lectionem codicum in quibus, ut in Parisinis n. 1590, fol. 56v et 1592, fol. 40v, hic annus quartus Leoni Copronymo adscribitur. Nam sic revolvimur in annum 754, cum Leo IV, regnante adhuc patre suo Constantino Copronymo, imperio consociatus sit anno 751 [Id refert inter alios Pagi, Critica in annum 751; Annalium, tom. IX, p. 1207.] . Proin annum 754 aliquatenus nuncupare licet quartum eius dominationis, τὸ τέταρτον ἔτος τῆς τοῦ Κοπρωνύμου Λέοντος τυραννίδος.

[25] [demonstratur ex Actis eius sinceris.] Ceteroqui annus iste 754, quem iam in variis fontibus invenimus designatum, solus quadrat cum variis momentis chronologicis quae passim bene multa indicantur in decursu Actorum a Saba digestorum. Primo etenim asserit ille [Cfr. Vitae n. 2.] , anno trigesimo primo regni Constantini Copronymi, qui est annus 771, et anno uno elapso post matrimonium Leonis Chazari cum Irene, qui est etiam annus 771, — siquidem sponsalia fuerunt celebrata XVI kalendas ianuarii anni 769 [Baronii Annales, tom. IX, p. 364.] — , Ioannicium versari in principio suae tertiae aetatis, quam dicit ordiri ab anno sexto decimo. Inde ad annum 754 iterum redimus, si paulo latius interpretati intellegimus Ioannicium egisse tunc annum circiter decimum octavum; quod inde probabilius evadit quod statim postea addat scriptor Ioannicium, anno suo decimo nono, nomen dedisse militiae imperiali [Vitae n. 2.] . Paulo post aliud momentum chronologicum praebet Sabas, cum memorat Ioannicium natum esse annos viginti septem cum Irenes altero iam anno imperium teneret [Vitae n. 4.] . Iam vero hoc tempus est annus 781, siquidem mortuo anno 780 Leone Chazaro, summa rerum potita est Irenes [Cfr. Baronii Annales, tom. IX, p. 425.] . Inde iterum deducimur in annum 754 tamquam Ioannicii natalem. Tertium synchronismum nanciscimur apud Sabam cum refert sexto anno regni Constantini Iunioris, S. Ioannicium iam agere septimam vitae periodum seu annum quadragesimum tertium [Vitae n. 6.] . Sed annus Constantini Iunioris sextus est annus Christi 795 [Baronii Annales, tom. IX, p. 543.] , a quo si adimantur anni 42, quos tunc temporis adeptus erat Ioannicius, redimus ad annum 753, tamquam annum quo prodiit in lucem. Hic parvum discrimen intercedit, unius nempe anni, nam annus 754 attingendus erat. Tandem ex quarta quam tradit Sabas notitia deveniri potest in annum natalem S. Ioannicii, scilicet cum docet annum quintum imperantis Nicephori esse Ioannicii quinquagesimum quartum [Vitae n. 13.] . Iam vero solium Byzantinum conscendit Nicephorus anno 802, proin annus eius quintus est annus Christi 806, et quoniam idem annus vergit in S. Ioannicii quinquagesimum quartum, inde sequitur eum natum esse anno 753. Ergo quattuor synchronismi dati in Actis Sabae efficiunt ut statuatur annus natalis S. Ioannicii vel annus 753, vel 754. Fieri nequit ut ex documentis quae nunc praesto sunt tempus magis determinatum assignetur. Attamen non omnino irrita cecidit spes quam in novis Actis S. Ioannicii edendis ponebat Nicolaus Falconius commentans Tabulas Capponianas, cum haec peteret: Omnia e sociis Papebrochii exspectamus graeco-latina et utinam sine his tricis [P. 27.] .

[26] [Chronotaxis vitae S. Ioannicii summatim exponitur.] Ut integra chronologia Vitae S. Ioannicii quasi unico intuitu appareat, placuit sequentem conficere tabellam, quae sit tamquam illius sancti viri regestum.

Anno Christi 754. Nascitur S. Ioannicius in pago Marycati, in Bithynia, prope lacum Apolloniadem.

761 – 773. Pascit porcos in regione paterna, vivens pie quidem, sed implicitus haeresi iconomachorum.

773. Adscribitur militiae inter excubitores imperatoris, in cohorte decima octava.

791. Occurrit in monte Olympo cuidam seni; a quo cum reprehensus fuisset quod adhaereret iconomachis, conversus est.

791 – 795. Pergit militare sub vexillis imperatoris, sed addictus pietatis exercitiis et omni operi bono, nec non devotus in sacrarum imaginum cultum.

795. Post praelium apud castrum Marcellorum in Thracia, renuntiat mundo et petit monasterium Agaurorum in Olympo monte situm. Inde in Antidii coenobium statim profectus

795, 796 duos ibi transigit annos; dein solitariam vitam exercet in Corvi Capite, in monte Trichalice et in Hellesponte,

797 – 799 ubi tres annos remanet. Transit in Cunduriam, dein prope Myras in Lycia, unde vadit Ephesum, redit in Lyciam et petit montes Ciliciae ubi

800 – 806 per septem annos moratur.

806. In monasterio Eristae habitum et tonsuram monachorum accipit, unde divertit in locum dictum Critamum,

806 – 808 ubi per tres annos perseverat.

808 – 810. Tres annos se abscondit in Chelidonia.

810 – 815. In Agaurorum monasterium reversus, in cella degit constructa in Trichalice monte; quam relinquit, exorta persecutione Leonis Armeni;

815 – 820 profectus in silvam dictam Ad Lydiam. Unde revertitur in Trichalicem montem, anno 820.

825. Visitatur a S. Theodoro Studita aliisque suo tempore venerandis episcopis et hegumenis.

830. Redit in Antidii monasterium.

841. Ad eum consultum mittit imperator Theophilus de cultu sanctarum imaginum.

843. Praedicit S. Methodii electionem in patriarcham, ad quem etiam epistulam mittit.

845. Male habetur a perversis monachis.

846. 1 novembris visitatur a S. Methodio.

826. 3 novembris incidit in letalem morbum, senio confectus.

846. 4 novembris sanctam Deo remittit animam suam. Eius corpus inhumatur in ecclesia monasterii Antidii.

§ IV. De monte Olympo et de monasteriis ibidem constitutis.

[27] [In monte Olympo, qui est in Bithynia prope Prusam,] Regionem quam per tot annos incoluit S. Ioannicius quamque sanctitatis celebritate atque prodigiis multis extulit, paucis iuvat describere, praesertim cum in monachorum orientalium annalibus locum insignem obtinuerit et latam adepta sit famam. Oriundus dicitur sanctus vir e pago Marycato, ignobili prorsus, cuius nomen vix alibi occurrit. Illud iterum in Vita S. Pauli Latrensis, de quo agendum erit ad diem 15 decembris et cuius Acta nuper inter Analecta Bollandiana [Tom. XI, pp. 1 – 74, 136 – 82.] sunt edita, legimus: κατοικεῖ δὲ ἔν τινι χωρίῳ, τοῦ Πέτρου μὲν λέγεται, προσεχὲς δέ ἐστι τοῖς τοῦ Μαρυκάτου κατονομαζομένοις, ὅθεν θεῖος ἐν μοναχοῖς Ἰωαννίκιος ὥρμητο. Habitavit autem in quodam loco quem Petri appellant, haud procul ab iis quae Marycat vocantur, unde oriundus erat beatus Ioannicius monachus [Ibid., p. 21.] . Ex Actis nostris tamen percipimus situm fuisse hunc pagum Marycatum ad borealem lacus Apolloniadis partem. Iam vero lacus ille est quem nostris diebus vocant indigenae Aboullonia, iacetque Propontidem inter et septentrionales clivos montis Olympi, a mari chiliometris fere quindecim. Montis vero Olympi, in cuius speluncis asperisque vallibus tot annos sancte degit vir mirabilis Ioannicius, in ipsius Vita determinatur situs. Etenim narratur Constantinopolim rediturus vidisse a dextris suis supereminentem montem Bithyniae, qui apud nos vocatur Olympus [Cfr. infra, Vitae primae n. 7.] . In recensione quae sub Metaphrastae nomine inscribitur, paulo diversa est haec descriptio topographica: cum vidisset Ioannicius montem qui supereminet a dextera Bithyniae, qui apud nos vocatur Olympus, concepit animo vitam quietam et amantem solitudinis [P. G., tom. CXVI, p. 42.] . Ex quo textu eruebat R. P. Victor De Buck [Act. SS, Octobr. tom. X, p. 918.] non in ipsa Bithynia assurgere hunc montem, potius quidem in Mysia, ita ut ad septentrionem adiaceret Bithyniae, ad orientem autem Phrygiae Epicteto, qui vero hinc Constantinopolim versus adspectarent, a dexteris Bithyniam haberent. Praeterea exinde confirmabat eruditus vir Olympum adscribendum esse Mysiae montibus, quod nomen ei et cognomen Ὄλυμπος Μύσιος. Attamen minus recte cohaeret haec opinio cum textu Sabae quem modo rettulimus, ubi aperte declaratur Olympus ad Bithyniam pertinere. Rem ita componi posse censemus, si, ut veritas videtur postulare, paululum adtemperatur sententia nimis exclusiva R. P. De Buck. Scilicet, verum est Olympum maiori ex parte se extendere in Mysia, sed alia etiam pars in Bithyniam vergit, ubi se extollit altissimum montis cacumen. Iam dubium solverat Strabo cum dicit tractum borealem occupari a Bithynis, reliquos a Mysis [Lib. XII, ed. Falconer 1807, p. 826.] . Indeque factum est ut auctores aliqui loquantur de Olympo Mysio, alii plures, ut inter recentiores Leake, usurpent nomen Olympi Bithyniae [Journal of a Tour in Asia Minor, p. 168.] . Etiam ad rem nostram facit quod in Vita S. Michaelis Syncelli, cuius apographum ex chirographo Monacensi num. 10 [Cfr. Hardt, Catal. cod. mss. bibl. reg. Bavaricae, tom. I, p. 55.] servat bibliotheca regia Bruxellensis in codice signato 18235 – 6, Nicephorus Gregoras describit de monte Olympo. Interpretationem latinam subicimus confectam a P. Reinoldo Dehnio, qui anno 1665 hoc apographum cum interpretatione latina Vitae graecae S. Michaelis Syncelli ad Bollandianos misit.

Ὄρος δ᾽ Ὄλυμπος τῶν ἐν Βιθυνίᾳ τὸ μέγιστον, δὲ Βιθυνία τέρμα τῆς Ἀσίας καὶ τοῖς τῆς Εὐρώπης τέρμασιν ἀντιβλέπουσα. Πολλαὶ μὲν οὖν ἐπ᾽ αὐτῇ πεδιάδες, πολλὰ δὲ ὄρη ἀνίστασι πρὸς μέσον ἀέρα τὰς κορυφὰς ἀνατείνοντα. Οἷς γε δὴ πᾶσιν Ὄλυμπος παρατιθέμενος πεδιάδας τὰς αὐτῶν κορυφὰς ἀποφαίνει παρὰ τοσοῦτον γὰρ ἐκείνων ὑπερανέχει παρ᾽ ὅσον ἐκεῖνα τῶν πεδιάδων. Τούτου παρὰ τὴν ὑπωρείαν τῶν Προυσαέων κεῖται μητρόπολις.

Qui Bithyniae montium est maximus. Bithynia, terminus Asiae, Europae terminos obversa fronte respicit ac frequenter in planitiem exporrecta montibus non rarius ad mediam usque aeris regionem assurgit, qui tamen Olympo comparati campis sunt similiores. Quanto enim ipsi campis, tanto Olympus ipsis celsior est; cuius radicibus Prusa metropolis adiacet.

[28] [multos monachos vixisse declarant Acta multorum sanctorum,] Praesertim celebris factus est mons Olympus in fastis Ecclesiae, iam a remotissimis temporibus, multitudine monachorum qui hanc regionem incoluerunt. Non ingratum opus nos facturos fuisse arbitramur, si notitias quae apud scriptores ecclesiasticos non infrequenter occurrunt de sanctis istis Olympicis hagioritis quasi in manipulum collegerimus. Primus hucusque notus Olympici tractus eremita est S. Neophytus, sub Diocletiano martyr, qui ibidem secesserat vitam acturus solitariam [Act. SS., Ian. tom. II, p. 297.] . Regnante Galerio Maximiano, sanctae virgines Menodora, Metrodora, Nymphodora, ut ferunt earum Acta, latuerunt in tumulo quodam non procul a Pythiis thermis in Bithynia [Hunc locum fuisse in Bithynia tenent Bollandiani contra Tillemontium, qui putabat extra Bithyniam sitos fuisse thermos. Act. SS., Sept. tom. III, p. 492. Cfr. Texier, L'Asie minuere, p. 116.] . Praeterea legere est apud Socratem de quodam Eutychiano monacho, qui narratur in tractu Olympico, temporibus Constantini Magni, solitariam degisse vitam, multorum hominum et corpora et animas salutari medicina curasse, ibidemque versatum cum discipulo Auxanone, quem disciplinae monasticae praeceptis erudiebat [Hist. eccl., lib. I, cap. 13. P. G., tom. LXVIII, p. 105 – 110.] . Eiusdem fere temporis testimonium perhibent Acta S. Hypatii, qui vixit saeculo V, quemque tradunt monachos in Olympo degentes visitasse [Act. SS., Iun. tom. III, p. 343.] . Saeculo VI, in concilii Constantinopolitani actione prima leguntur subscripsisse tum Stephanus, presbyter et prior monasterii Olympii [Labbe, Concil., tom. V, col. 31, 110, 130.] , tum Hypatius, presbyter et archimandrita monasterii Olympii [Ibid., col. 174.] . Ab illa aetate usque ad finem saeculi VII nulla est deprehensa mentio monachorum Olympicorum, forsan quia Cappadocia et Palaestina, tunc temporis monachorum quasi almae tellures, fama Sabae, Basilii, aliorumque monasticae vitae ductorum, ascetas ad se attrahebant. Attamen vero est simile etiam in Olympica regione, dum pacem teneret Ecclesia, floruisse ibi eremitas late diffusos. At a saeculo VIII ineunte ex bene multis sanctorum Vitis, tum monachorum Olympicorum tum monasteriorum plurium ibi erectorum frequentissimam mentionem nanciscimur. Quos inter tempore prior, non ultimus virtute, emicuit S. Plato. Refert enim nepos eius S. Theodorus Studita, in oratione funebri, quam de sancto suo avunculo et patre spirituali S. Platone pronuntiavit, eum abscurrisse in partes Olympi [P. G., tom. XCIX, p. 810. Cfr. ibid., p. 122.] , ut ibi disciplinam vitae monasticae edoceretur. Citandus forte etiam Timotheus quidam, postea monachus in monasterio Symbolorum, cui diu praefuit S. Plato. Timotheus iste colitur die 21 februarii. Sub Leone Isauro floruit S. Georgius Limniota, qui in tractu montis Olympi asceticam duxit vitam [Act. SS., Aug. tom. IV, p. 841.] . Narratur in Vita S. Theodori Studitae ad eum, cum Prusam versus intendisset, accurrisse omnes monachos qui Olympum incolunt [P. G., tom. XCIX, p. 219.] et S. Theodorum fuisse praesertim conversatum cum quodam Petro monacho [P. G., tom. XCIX, p. 315.] , qui forsan fuerit Petrus Atroensis hegumenus coenobii Sancti Zachariae, de quo postea dicemus. Praeterea noti sunt SS. Nicephorus [Act. SS., Maii tom. I, pp. 500 sqq.] et Nicetas [Act. SS., April. tom. I, pp. 253 sqq.] , hegumeni monasterii Mediciensis, quod erat situm ad orientem Prusae, haud procul ab hac urbe prope Nicaeensem sinum [Act. SS., Oct. tom. X, p. 915.] ; notus est etiam, et imprimis S. Theophanes Sigrianus, qui in eadem Bithyniae regione vitam monasticam agebat. Est enim Sigriana, prope Cyzicum in Asia minori ad littus Propontidis, montuosa regio quam Rhyndacus fluvius dividit ab Olympo [Act. SS., Mart. tom. II, pp. 213 sqq.] . Etiam in Olympo asceticam vitam didicit S. Lucas Stylita, ut docemur ex apographo eius Actorum servato in bibliothecae regiae Bruxellensis codice 18864 – 74, fol. 191v, quod exscriptum est ex Parisiensi graeco, olim num. 142, nunc vero 1458.

[29] [plura monasteria erecta testatur Vita S. Ioannicii,] Maxime ex Actis S. Ioannicii plurima innotuerunt nobis nomina monasteriorum et coenobiorum in tractu Olympico erectorum. Praeter iam citata Mediciense, Symbolorum et Sigrianum, habemus monasterium Agaurorum dicatum SS. Cosmae et Damiano, cuius abbas erat, temporibus S. Ioannicii, Gregorius [Ibid., p. 220, nota 9 et praesertim infra.] , cui posthac successerunt S. Eustratius et Antonius, qui prius adhaesit haeresi iconomachorum, dein erroris paenitens resipuit hortante S. Ioannicio; habemus et coenobium Sancti Agapii, unum ex Agaurorum metochiis; monasterium Antidii in quo cum diu vixisset S. Ioannicius sepultus est, cuius etiam novimus unum ex hegumenis Iohannem nomine; monasterium Eristae, cui saeculo VIII exeunte praeerat Stephanus, qui S. Ioannicium tonsura monachali insignivit; monasterium Cellularum; coenobium Sancti Heliae in quo detonsus est S. Paulus Latrensis [Anal. Bolland., tom. XI, p. 22.] et frater eiusdem Basilius hegumenus renuntiatus [Ibid., p. 25.] , et aliud quod denominatur Ἐλαιοβώμοι Altaria Heliae, cuius erat Antonius abbas, et cuius typicum anno 1162 exscriptum servat bibliotheca Patmiaca [Gardthausen, Catalog. codic. graec. Sinaiticorum, p. 264. Τυπικὸν τῆς μονῆς [τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου] τῶν Ἡλίου βώμων. Cfr. Sakkelion, Πατμιακὴ Βιβλιοθηκή, p. 136, n. 265.] ; monasterium Telai, quod Metaphrastica recensio vocat Hytotelai, forsan idem ac monasterium Sancti Zachariae quod rexit S. Petrus Atroensis; monasterium Sancti Nicolai; coenobium Leucadum; coenobium Balei; monasterium Cunis, nec non tria coenobia condita ab ipso S. Ioannicio in honorem B. Mariae Virginis, SS. Petri et Pauli et S. Eustathii, in quo septuaginta monachos suo tempore demoratos esse docet Petrus, alter S. Ioannicii historiographus [Cap. V, num. 22.] . Ex Theophanis continuatore audimus ad ipsius Olympi ascensum venientem Nicaea offendere monasterium Athenogeni martyri sacrum, cui, cum illud visitavit Constantinus Porphyrogenetus, praefectus erat Petrus quidam nomine [P. G., tom. CIX, p. 482.] . In Vita S. Antonii iunioris quae exstat in codice Vindobonensi historico trigesimo primo in catalogo Nesseliano (fol. 1 – 17) dicitur S. Antonius perrexisse in montem Olympum ad monasterium Eunuchorum. Coenobia Phlouboutinorum (Φλουβουτινῶν), Hyacinthi atque Bolii (Βολίου) citantur in Vita S. Constantini Iudaei transcripta ex codice Laurentiano [Bandinius, Catalog. cod. mss. Mediceae Laurentianae, tom. I, p. 412.] , quam servat codex Bruxellensis num. 18864 – 74 [Fol. 283v, 286r, 292r. Locos integros referre non pigebit: τῶν Φλουβουτινῶν μονῆς καθηγούμενος (fol. 283v), — καὶ τὴν ὁδὸν διανύσας τὴν Ὑακίνθου καταλαμβάνει λεγομένην μονήν· αὐτοῦ γὰρ ἔλαβε τὴν ἱερὰν ἐκείνην χαρίσασθαι χεῖρα. Οἷτος δ᾽ τόπος ἱερὸν τῆς Θεομήτρος οὐ τῶν ἀσήμων παρά τινα πόλιν ἐπίσημον, Νικαία δὲ αὐτή, τῆς Βιθυνίας· ὅπερ Ὑάκινθός τις εὐσεβὴς ἀνὴρ ἐδείματο μὲν θερμῷ τῷ πόθῳ, ἑαυτὸν δὲ σὺν τῇ περιουσίᾳ καθιερώσας ψυχῶν ἀπετέλεσε φροντιστήριον (fol. 286r), — ὡς δὲ τῆς μὲν τοῦ Μεσῶνος παροικίας μετέστη, ἀγχοῦ δέ που τῆς τοῦ Βολίου μονῆς οὕτω καλουμένης παρεγένετο (fol. 292r).] . Hyacinthi monasterii meminit etiam Georgius Acropolita in Annalibus [P. G., tom. CXL, pp. 1006, 1034, 1082.] , et coenobium Bolii, forsan non distinguendum est a Baleo de quo modo dicebamus.

[30] [cuius etiam post mortem perseverasse vitam asceticam,] Et haec quidem de praecipuis monachis Olympicis qui claruerunt tempore S. Ioannicii, et de insignioribus istius tractus locis quae ex eius Actis innotuerunt nobis. Saepissime mentionem iniciunt scriptores byzantini, hagiographi et libri ecclesiastici de istis hagioritis. Ita refert auctor Vitae S. Stephani iunioris ad eum confugisse in monte Sancti Auxentii ut, furente Constantino Copronymo, ab ipso recrearentur, cum aliis pietatis assertoribus, monachos Europae, Byzantii, Thyniae et provinciae Bithyniensis, eosque qui Prusae antra et montes incolebant [Ibid., tom. C, p. 1114.] . Imperator Nicephorus expulit inter Bithyniae monachos, ut ibi reliquam vitam ageret, Arsaberem quaestorem [Ibid., tom. CVIII, p. 971.] , verberibus caesum et capillitio damnatum, propterea quod insidias ipsi struxerat. Ex celebri monte Olympo narrat Genesius descendisse religiosos homines qui illum incolebant, Methodio in patriarcham electo congratulaturos [Ibid., tom. CIX, p. 1095.] . Plurium monachorum Olympicorum nomina tradit cl. v. I. Martinov in suo Anno ecclesiastico graeco-slavico. Sic refert S. Hilarionem venisse in Olympum, S. Ioannicii anachoretae nomine clarum, et ibi in quodam oratorio, non procul a monasterio Olympiaco, sedisse annos quinque [Ad diem XIX novembris.] . Idem vir eruditus nobiscum dignatus est communicare versionem gallicam Vitae rossicae S. Euthymii Thessalonicensis, dicti Iunioris, editae in Paterico Montis Athonis conscriptae a Basilio quodam monacho, minime autem, ut quidam opinati sunt, a Basilio episcopo Thessalonicensi. Iam vero in hac Vita etiam legimus S. Euthymium cum sociis suis Nicolao, postea facto hegumeno Pissadorum, et Theodoro aliquandiu etiam Olympum incoluisse [Annus eccl. gr.-slave, p. 248.] . Idem asserit de SS. Cyrillo et Methodio, Slavorum apostolis, Legenda Pannonica, quae haec sic refert: Ut solitariam vitam iniret solique Deo vacaret, abiit ad fratrem suum in montem Olympum (Cyrillus). Methodius enim in montem hunc, ubi sancti patres habitant, secesserat prior, monachus factus [Ibid., p. 169.] . Tandem, sub Romano imperatore, Constantinum, Boilae filium, praefectum mensae, in Olympum discessisse ut monachum indueret, testes sunt scriptores byzantini [P. G., tom. CIX, pp. 427, 802.] .

[31] [usque ad saeculum XIII referunt passim scriptores byzantini.] Hi sunt ergo celebriores incolae montis Olympi qui, in Ecclesia graeca, splendidissimum lumen sparserunt usque ad istud infaustissimum tempus, quo, si credi oporteat Anastasio bibliothecario, diruta sunt a Photio monasteria Olympica. Qui, ut iste narrat, in monte Olympo eremiticam vitam ducentes fugavit, eorumque tuguria seu speluncas igni perdidit [P. L., tom. CXXIX, p. 13.] . Restaurata tamen postea fuisse videntur coenobia, et ad tempora etiam recentiora perseverasse monachi Olympici. In epistula namque sua nona ad principem Bulgarorum nuntiat Nicolaus mysticus se misisse ad ipsum, qui inter Alanos fidei verbum in virtute Spiritus sancti disseminaret, cathegumenum quendam monachorum eorum qui in Olympo [P. G., tom. CXI, pp. 19, 79.] . Saeculo X, in montem Olympum secessit cum fratre suo Basilio S. Paulus Latrensis, qui colitur die 16 decembris, ibique vestem induit monachalem [Anal. Bolland., tom. XI, pp. 22.] . Idem comperimus de S. Constantino Iudaeo [In apographo codicis Laurentiani servato in bibliotheca regia Bruxellensi, num. 18864 – 74, fol. 283v, 286r, 287r, 292r, 293v. Cfr. Sergius, Kalendarium Orientis completum, tom. II, p. 401.] . Similiter saeculo XI, S. Christodulus, anno aetatis suae vigesimo, ne a matre cogeretur matrimonium inire, fuga se in Bithyniae montem Olympum recepit, ubi ascesis florebat [Édouard Le Barbier, Saint Christodule et la réforme des couvents grecs au XIe siècle, p. 8. Cfr. Cyrillus Boines, Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου Χριστοδούλου, p. 65.] . Notum est etiam Michaelem Psellum, quem taedebat aulae byzantinae tumultus, aliquandiu monachum inter Olympicos ascetas egisse [Sathas, Bibl. gr. med. aevi, tom. IV, p. LXVII; tom. V, p. 177. Cfr. Rambaud, Révue historique, tom. III, pp. 267 – 8.] , traditumque est ad nostri memoriam nomen alicuius monachi Sergii, qui olim in Olympo degens lectionarium Evangelii manu sua transcripsit anno 1059, quod lectionarium nunc Hierosolymis in Sancti Sabae monasterio asservatur [Gregory, Prolegom. ad Nov. Testam., fasc. III, p. 713.] . Ex eadem solitudine, tamquam ex asceterio virtutis avocatus, non unus monachus Olympicus episcopali vel etiam patriarchali infula fuit insignitus. Referunt enim, post Constantinum Manassen [P. G., tom. CXXVII, p. 422. Cfr. Gedeon, Πατριαρχικαὶ Πίνακες, p. 297.] , Cuperus noster [Act. SS., Aug. tom. I, p. * 114.] et nuperius cl. v. Hirsch [Byzantinische Studien, p. 411.] , fuisse anno 906 evectum in solium Constantinopolitanum Euthymium, qui a teneris unguiculis et aetate prima solitariam in Olympo Mysiae monte vitam egerat. Idem fere a scriptoribus byzantinis narratur tum de S. Tryphone, quem memorant ex monacho in Opsicio, id est in tractu Olympico, factum esse anno 930 eiusdem sedis patriarcham [P. G., tom. CIX, p. 434, 970; tom. CX, p. 1174.] , tum de Basilio, quem refert Leo diaconus [Ibid., tom. CXVII. p. 807.] fuisse anno 970 ab imperatore Iohanne in medium productum qui, a teneris unguibus arrepta vita monastica, crebros agones religiosae palaestrae ludorum in Olympi montis arduis clivis ostenderat. Idem honor obtigit Iohanni monacho, cognomento Xiphilino, quem inter alios Iohannes Curopalates [Ibid., tom. CXXII, p. 387.] , Glycas [Ibid., tom. CLVIII, p. 603.] et Zonaras [Ibid., tom. CXXXV, p. 254.] tradunt vitam solitariam in monte Olympo haud exiqui temporis spatio duxisse. Tandem comperimus alium monachum Olympicum, Iohannem Lacapenum, eodem saeculo XI (1060 – 1078), fuisse missum in Bulgariam episcopum [Malychewski, SS. Cyrillus et Methodius (rossice), p. 445.] . Nil igitur mirum si monachos istius celeberrimi tractus magnis laudibus extollit Eustathius Thessalonicensis [Tafel, Eustathii opuscula, p. 359 – 60.] . Imperatores etiam byzantinos magni semper fecisse ascetas montis Olympi non uno docemur testimonio. Saepius nempe refertur Romanus Lacapenus illis eleemosynas elargitus [P. G., tom. CIX, pp. 447, 971.] , nec non misisse illis libellum in quo peccata ipsius fuerant obsignata, ut eorum precibus se commendaret [Ibid., p. 458.] . Imprimis notissima est Constantini Porphyrogeneti sollemnis visitatio ad monachos in Olympo exercentes, paucis ante obitum suum diebus [Ibid., p. 482. Cfr. Rambaud, L'Empire grec de Constantinople au Xe siècle, pp. 47, 48.] . At tantae virtutum laudi finem imposuit Turcarum crudelitas, et, regnantibus Osmano I et Orkhano (1298 – 1358), montis Olympici, sicut et totius Bithyniensis regionis eversa sunt monasteria et fugati monachi [Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου Χριστοδούλου, pp. 65, 115.] . Praeteritae famae vix nomen remansit, hodie tamen etiam superstes tum apud Graecos, qui montem Olympum denominant καλογέρων ὄρος, tum apud Turcas appellatione usos Ketchich dag, quae sonat montem monachi. Sed et recentioribus temporibus apparet identidem unus alterve qui, pristina sancti montis admotus celebritate, veterum temporum conatur excitare memoriam, ut S. Dionysius Olympicus, qui saeculo XVI, expetitus in episcopatum sese abscondit in monte Olympo, ubi ad extremum vitae suam diem latuit [Ann. eccl. gr.-slav., p. 52.] ; cuius Vita legitur in codice num. 9 (fol. 273a – 279a) bibliothecae monasterii Zographi in monte Athone [Spyr. Lambros, Καταλ. τῶν ἐν ταῖς βιβλ. τοῦ ἁγίου ὄρους ἑλλην. κωδίκων, tom. I, p. 80.] . Cum de his tantum monasteriis egerimus quae in ipso Olympo aut in eius proximitate fuerint erecta, qui de aliis compluribus in Bithynia fundatis cuperet audire, is adeat eruditas notas congestas nuper a clarissimis viris Manuele Iohanne Gedeone [Cfr. in periodico graeco, cui titulus Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, anno 1889, n. 49 et sqq., articulum inscriptum Ἔγγραφοι πλίνθοι καὶ κεράμια.] et Tryphone Evangelide [In periodico graeco Σωτήρ, anno 1889, περί τινων ἀρχαιοτάτων μονῶν ἐν Βιθυνίᾳ.]

§ V. De S. Petro Atroensi, S. Ioannicii coaevo et socio in monte Olympico.

[32] [Ex Actis S. Ioannicii palam factum est S. Petrum Atroensem,] Haud parvum ex Actis S. Ioannicii hucusque ineditis lucrum decerptum est, notitia nempe omnino certa alicuius sancti ecclesiae byzantinae prorsus incogniti. Scilicet ad nostra usque tempora, ducibus maxime Bollando et Radero [Act SS., Ian. tom. I, p. 129.] , quos secuti sunt viri ceteroqui eruditissimi I. S. Assemanus [Kalendaria eccl. univ., tom. VI, p. 59, 60.] , Martinov [Ann. eccl. graec.-slav., pp. 27, 37, 38, 217, 246, 248.] et Nilles [Kalend. manuale utriusque eccl., tom. I, pp. 67, 68.] , existimatum est S. Petrum, qui apud Graecos et Slavos dicitur tum Sanctus Petrus qui in Atroa (in menologio Basilii Iunioris, ad diem 2 ianuarii), tum Sanctus Petrus signifer in aede Sancti Zachariae Atroae iacentis (in menaeis excusis et in Sirmondianis manuscriptis ad dies 2 et 3 ianuarii), tum Athirensis (in menologio Mosquensi ad diem 5 septembris), quae appellatio corrupta certe est ex Atroensis denominatione in monumentis slavicis ad diem 13 septembris usurpata, existimatum est, inquam, hunc S. Petrum Atroensem unum eundemque esse cum Petro Balsamo seu Abelsamo seu etiam Abselamita, de quo in opere nostro actum est ad diem 3 ianuarii [Act. SS., Ian. tom. I, p. 129.] . Quin etiam in toto decursu Anni ecclesiastici graeco-slavici opinionem istam tam acriter propugnavit vir cl. I. Martinov ut hallucinationis notam iis non dubitarit inurere, qui in illo Petro Abselamo, in Atroa sepulto, duos homines distinguere velint. Postea tamen suspicatus est Sergius archimandrita [Polnyj Mesjacoslov Vostoka (Kalendarium Orientis completum), tom. II, pp. 284 – 5.] plane diversum a Petro Abselamo exstitisse Petrum Atroensem, quem ita denominatum agnoscebat ex aliquo montis Olympici loco. Nihilominus R. P. Nicolaus Nilles S. I. non destitit Petrum Atroensem unum eundemque existimare cum Abselamita, quem a sepulturae loco Atroeensem (sic) vocatum fuisse putabat [Loc. cit., p. 67.] , negabatque se ad Sergii opinionem ullatenus accedere posse, quippe cui contradicerent praestantissimae animadversiones quas Martinov ea de re prior occupavit scribere. Nec felicius coniciebat Synaxarista Nicodemus cum Petrum Atroensem faciebat episcopum Argensem, fratrem Pauli Corinthii [Συναξαριστής, tom. VI, p. 15.] .

[33] [quem falso unum dixerunt cum Petro Abselamita,] Argumentum praecipuum quo Raderus, I. S. Assemanus et Nilles nitebantur ut Petrum Atroensem ab Abselamita martyre non distinguerent, inde petitum erat quod in Menaeis σημειοφόρος praedicatur Petrus Atroensis: τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ (nimirum 2 ianuarii) μνήμη τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Πέτρου τοῦ σημειοφόρου, ἐν τῷ ἁγίῳ Ζαχαρίᾳ τῆς Ἀτρώας κειμένου. Quoniam Petrus Abselamita martyrio vitam finierat, verbum σημειοφόρος in hunc sensum detorquere conati sunt praedicti auctores quasi significaret cruciferum, quoniam in crucem actus fuerat Petrus pro Christi nomine. At haec nullo prorsus iure afferuntur, suntque inane figmentum. Ex usu enim loquendi apud scriptores byzantinos consueto, cuius testimonia plura citari possunt, recte colligit Sophocles in Lexico graeco romanae et byzantinae periodi verbum σημειοφόρος idem sibi velle atque thaumaturgum [Cfr. notam Combefisii in verbum σημειοφόρος, Eccl. gr. monum., tom. I, p. 806.] . Sufficiat sequentes adduxisse locos. In Apophtegmatibus Patrum: εἰδὼς καὶ ὅτι σημειοφόρος ἐστὶν γέρων, sciens autem senem signa seu miracula edere [Ibid., tom. I, p. 424.] , et alibi in eodem libro: ἦν γὰρ σημειοφόρος, erat enim miraculorum effector [Ibid., p. 568.] . Cyrillus Scythopolitanus in Vita S. Sabae invocat testimonium sanctorum patrum, luminarium et miraculorum editorum, ὑπὸ τῶν ἀρχαίων φωστήρων καὶ σημειοφόρων πατέρων. Praeterea, ut legenti patebit, Petrus monachus, alter S. Ioannicii Actorum scriptor, saepius eum appellat σημειοφόρον.

[34] [fuisse hegumenum monasterii Sancti Zachariae, siti in Olympicae regionis loco dicto Atroa.] At quominus idem sint Petrus Atroensis et Abselamita, obstant quae dicuntur in menaeis, nimirum alterum ex illis sepultum esse in Atroa ad Sancti Zachariae. Haec quae hucusque obscura viris doctis videbantur, nunc ex S. Ioannicii Actis clara nimis evadunt. Legimus etenim in Vita a Saba conscripta, cap. X num. 44: Τοῦ δὲ μακαριωτάτου καὶ θαυματουργοῦ Πέτρου, ἡγουμένου γεγονότος τῆς μονῆς τοῦ ἁγίου Ζαχαρίου ὑπὸ πόδας τοῦ ἐκεῖσε Ὀλυμπιακοῦ ὄρους καὶ σύνεγγυς Καλουκώμης κειμένης, ἐν τῷ ὑπεράνω τῆς μονῆς βασιλείου ναῷ τοῦ ἁγίου Νικολάου τότε κατασκηνοῦντος, beatissimus et thaumaturgus Petrus qui hegumenus factus erat monasterii Sancti Zachariae, siti ad radices istius ibidem Olympici montis et prope Calucome in templo Sancti Nicolai, quod regio monasterio supereminet, tunc versabatur. Proin Petrus dictus Atroensis erat monachus Olympicus S. Ioannicio coaevus, qui praefuit monasterio Sancti Zachariae, in quo et sepultus iacuit. Idem innotescit ex Vita adhuc inedita S. Lucae Stylitae, cuius apographum ex codice Parisino olim 142, nunc 1458, servat bibliotheca regia Bruxellensis in codice signato num. 18864; ubi fol. 191v haec legimus: καταλιπὼν γῆν πατρῴαν καὶ κτῆσιν πᾶσάν τε συγγενείας καὶ φιλίας προσπάθειαν καὶ συνήθειαν λάθρα μετανάστης τῆς πατρίδος γίνεται καὶ πρὸς τὸ Ὀλύμπιον οὕτω καλούμενον ὄρος ἀποτρέχει. Ἔνθα που λαύραν καταλαβὼν ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ μεγάλου προφήτου προσαγορευομένην Ζαχαρίου τὴν κώφευσιν ἐθελουσίως ἐκείνου τοῦ ἱεροῦ ἀνδρὸς σχηματίζεται, λίθον ὡς οἶά τινα κημὸν ἐκούσιον ἐμβαλὼν τῷ ἰδίῳ στόματι. Προσέρχεται τοίνυν τῷ τῆσδε τῆς μονῆς προεστώτι θείῳ γέροντι Πέτρῳ προσαγορευομένῳ, τῷ προορατικῷ προδήλως κατακεκοσμημένῳ χαρίσματι. Cum reliquisset terram patriam et possessiones et omnem consanguinitatis amicitiaeque affectum et conversationem, secreto migrat e patria et ad Olympicum sic vocatum montem proficiscitur. Ibi cum petiisset monasterium prae nomine magni prophetae denominatum Zachariae, taciturnitatem sponte imitatur istius sancti viri, lapidem ad instar cuiusdam freni ultronei imponens ori suo. Vadit igitur ad istius monasterii praelatum divum senem Petrum vocatum, prophetico prorsus ornatum charismate. Habemus ergo Petrum istum de quo inquirimus fuisse praelatum monasterio Sancti Zachariae in Olympico monte sito. Quem locum magis determinatum assignant Menaea cum dicunt: ἐν τῷ ἁγίῳ Ζαχαρίᾳ τῆς Ἀτρώας κειμένου. Iam vero locum istum ex Actis S. Ioannicii etiam cognoscimus. Narrat Sabas S. Ioannicium, cum mane quodam e monasterio Agaurorum profectus esset, vespere advenisse in unum ex Olympicis pagis dictum versus Atroam Castulo ἐν κώμῃ μιᾷ τῶν πρὸς Ἀτρώαν Καστούλω καλουμένῃ (cap. III, num. 8). In Vita S. Ioannicii, auctore Petro, dicitur transeundum esse per Atroam ut eatur de monasterio Agaurorum ad Antidium (num. 8). Atroa videtur ad radices montis Olympi sita fuisse, siquidem inde refertur S. Ioannicius ascendisse in monasterium Antidii in ipso monte exstructum. Eundem locum melius definit Leo diaconus referens Iohannis Tzimiscis iter in regione Olympica: ἄρτι δὲ κατὰ τὴν τῷ Ὀλύμπῳ παρακειμένην τῆς Ἀτρώας πεδιάδα βασιλεὺς ἀφικόμενος,venerat imperator in Atroae campum Olympo subiectum [P. G., tom. CXVII, p. 923.] . Apud Theophanem chronographum leges nomen eiusdem Olympici loci ἐν τῇ Ἀτρῴᾳ, sed adeo obscuro modo ut nec Ortelius nec Goarus situm determinare valuerint [Ibid., tom. CVIII, p. 937. Cfr. Ramsay, The historical Geography of Asia Minor, p. 189.] . Tandem in Vitae S. Constantini Iudaei apographo Bruxellensis bibliothecae regiae, signato num. 18864 – 74, fol. 289v, haec invenies: ἔρημον ἤδη καταλιπὼν περί τινα τόπον προέρχεται· Ἀτρώαν αὐτὸν καλεῖν οἱ ἐγνωκότες εἰώθασιν, καθ᾽ ὃν Μεσὼν καλούμενον χωρίον τι ἴδρυται.

§ VI. De S. Ioannicio analecta ex variis.

[35] [Theodorus Studita, in epistulis suis] Praeter ea quae copiose satis in ipsis Actis S. Ioannicii de eius vita et miraculis enuntiata sunt, alia quaedam ab eo gesta apud alios rerum huiusce temporis scriptores reperiuntur. Praesto imprimis est testimonium luculentissimum de S. Ioannicii sanctitate productum ab alio sanctissimo viro, nimirum a S. Theodoro Studita. Qui, ut legitur in Actis S. Ioannicii [Vide infra Vitae primae num. 28, alterius vero num. 35.] , cum circa annum 823 [Hunc annum 823, Baronius, tom. IX, p. 871; Le Quien vero, in Oriente christiano, tom. I, p. 605, putat tum rem evenisse, cum iam morti proximus esset S. Ioannicius; quod certe falsum est. Chronotaxis synoptica S. Theodori Studitae statuit annum 824. (Edit. Sirmondi tom. V) et Acta S. Ioannicii conscripta a Saba idem tempus indicant.] hac iter haberet sanctum nostrum anachoretam in monte Olympo visitaverat. Mirum sane est auctorem Vitae S. Theodori Studitae, quamvis iter illud narret [P. G., tom. XCIX, pp. 218, 219.] , non tamen commemorasse hunc Theodori cum S. Ioannicio congressum; sed quaedam S. Theodori epistula omnem, si forte oriretur, tollit dubitationem de huius facti veritate [Tom. V, p. 444; cfr. P. G., tom. XCIX, p. 1386. Iterum textum contulimus cum codic e graeco num. 894 bibl. nat. Parisiensis, fol. 334v – 335v.] . S. Theodorus ad S. Ioannicium scribens, recens eorum colloquium in memoriam revocat:

Ἰωάννῃ ἐρημίτῃ.

Ἡδὺ θέαμα ὁπόταν τις θεάσοιτο τοῦτο καὶ μετὰ τὴν ἀναχώρησιν εἰς νοῦν ἀεὶ ἀναθεωρεῖν εἴωθεν. Οὕτως οὗν καὶ ἡμεῖς οἱ ταπεινοί, θεοτίμητε, ἅπαξ σε βλέψαντες καὶ ὡμιληκότες, οὐκ ἐπιλελήσμεθα· ἀλλὰ φανταζόμενον ἔχομεν ἐν τῇ διανοίᾳ· αὐτὸ τοῦτο γαννύμενοι ὁρᾷν ἄνθρωπον Θεοῦ, προσώπῳ τε καὶ ὁμιλίᾳ χάριν θείαν λάμποντα, καὶ εἰς δοξολογίαν Θεοῦ προτρεπόμενον. Ἔσχες δὲ τοῦτο τῇ ἐρημικῇ μονώσει, καὶ τῇ προσευκτικῇ προσελεύσει· λαμπρυνθεὶς Μωσαἳκῶς τὴν ὄψιν πρὸ τοῦ ἀρρήτου φάους. Διὸ καὶ αὖθις γλιχόμεθά σε κατοπτεῦσαι, καὶ συμμετασχεῖν τῶν ἔν σοι χαρίτων κατὰ δευτέρωσιν ἁγιαστικοῦ μετουσιασμοῦ, σὺ πρὸς Θεόν, καὶ ἡμεῖς παρὰ σοῦ. Ὁρᾷς ὅσον σε Θεὸς ἐδόξασεν, ἐπεὶ ἐδόξασας αὐτόν; Ἀλλὰ καὶ ἔτι δοξάσειεν ἐν τέλει τοῦ βίου, ἀποπεραίνοντα ἀξίως τὸν δρόμον, ἡμῖν δὲ τοῖς ἁμαρτωλοῖς εὔξαιο κἂν ἄρξασθαι τοῦ σωτηρίου δρόμου· ἐπείπερ μακρὰν ἀπὸ Θεοῦ οἱ ἐλάχιστοι. πρώτη ἐπιβολὴ τοῦ λόγου ἐν τούτοις. Iohanni eremitae.

Si iucundum spectaculum viderit quispiam, hoc etiam postquam recesserit, animo semper intueri solet. Sic igitur et nos humiles, vir a Deo honorate, ex quo te semel vidimus et locuti sumus tecum, minime obliti sumus; sed impressum menti gerimus, illum ipsum videre gestientes hominem Dei, et vultu et verbis divinam gratiam spirantem, et ad Dei laudes incitantem. Hoc vero adeptus es eremitica solitudine, et orationis frequentatione, faciem gerens Moysis instar ineffabili luce resplendentem. Quocirca et iterum intueri te cupimus, et gratiae donorum quae in te sunt participes fieri, ac sanctitatis quam tu a Deo, nos abs te, minus tamen quam quanta in te est, hauriemus. Viden quanta te Deus gloria affecerit quoniam tu illum gloria affecisti? Atque utinam ornare te pergat in fine vitae curriculum, ut par est, absolventem. Tu vero pro nobis ora peccatoribus, ut vel incohemus salutarem cursum; quippe qui a Deo longe absumus homunculi. Atque hoc primum orationis propositum.

Ista igitur prior pars indubitatum et extra controversiam relinquit cum S. Ioannicio nuper collocutum fuisse Theodorum Studitam cum haec scribebat, indeque Actorum nostrorum fides nova eaque non spernenda ratione confirmatur. Sed praecipue inspiciendum qua de causa scripserit Theodorus Studita. Pergit enim post expressum de ultimo et nuperrimo colloquio gaudium:

Τίς δευτέρα; Περὶ Θεοκτίστου τοῦ ἐρημίτου· ὃς ὅπως διερράγη ἐξ αἱρετικῶν τινων ὑποθέσεων τοῦ σώματος τῆς ἐκκλησίας· αὐτὸς ἡμῶν μᾶλλον ἐπίστασαι, τιμιώτατε. Πλὴν ὅτι καὶ ἡμεῖς προπέρυσι πλησιάσαντες τοῖς καθ᾽ ὑμᾶς ἐνδιαιτήμασιν, ἐξεμάθομεν παρὰ τῶν εἰδότων τὰ τοῦ ἀνδρός. Οὐ μὴν ὰλλὰ καὶ διὰ γραμμάτων ὑπεμνήσαμεν καὶ παρεκαλέσαμεν ἀποσχέσθαι αὐτὸν των σκοτεινῶν ἐκείνων καὶ δαιμονοποιῶν φθεγμάτων, ὀρθοδοξεῖν δὲ μᾶλλον ἐπί τε τῆς παναγίας θεοτόκου, καὶ τῶν ἄλλων τρόπων. Νῦν οὖν Νικάνωρ ἡμέτερος ἀδελφὸς φοιτήσας πρὸς ἡμᾶς, ἀπήγγειλεν ἐλθεῖν εἰς μετάγνωσιν τὸν ἄνδρα, καὶ ἐθέλειν ὁμοφρονεῖν τῇ ἐκκλησίᾳ, λέγειν δὲ μηδὲ γράμμα ἐμὸν εἰληφέναι, ἀλλὰ καὶ ὲρᾷν δέξασθαι. Ἐπεὶ οὖν, πάτερ ἅγιε, γέγραπται· ἐξάγων ἄξιον ἐξ ἀναξίου ὡς στόμα μου ἔσται, και· ἀποστρέφων ἄνθρωπον ἐκ πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν· δεῖ τὴν ἁγιωσύνην σου διαναστῆναι, καὶ δοῦναι χεῖρα βοηθείας τῷ πλανωμένῳ, ἐν τούτῳ γὰρ Θεοῦ συνεργὸς ἔσῃ. Ἔσται δὲ τοῦτο πῶς; ἵνα δηλώματι ἄξας τὸν Θεόκτιστον πρὸς σέ, εἴποις τε καὶ διαλεχθῇς τὰ εἰκότα. Καὶ εἰ μὲν εὕροις αὐτὸν εἴκοντα τῷ θείῳ λόγῳ, εἴποις καὶ περὶ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ, ὅτι εἰς αὐτὸ τοῦτο κεκίνημαι φιλῶν τὴν σωτηρίαν αὐτοῦ· κἂν δοκιμάζοις, πατήρ, κἀκεῖνος ἐρᾷ, ἐπιστείλω αὐτῷ εὐθέτως, ὥστε ἀμφοτέρωθεν ἑλκυσθῆναι καὶ κερδηθῆναι τὸν ἀπολλύμενον. Τοῦτο γὰρ βούλεται Θεός, κἀν τούτῳ ἦλθεν ἐπὶ τῆς γῆς τὸ ἀπολωλὸς ἐκζητῶν ἐπιστρέψαι, καὶ τῆς εἰς αὐτὸν ἀγάπης ἀπόδειξιν τὴν τοῦ πέλας φιλίαν ποιεῖται ἡμῖν. Καὶ δεῖ παντὶ σθένει κινηθῆναι ἡμᾶς, πάτερ ὅσιε· εἰς τοῦτο γὰρ κἀγὼ κινηθεὶς ἔγραψά σοι. Εἰ δὲ μετὰ τὴν τοιαύτὴν ἐπιχείρησιν ἀπειθῶν ἀπειθεῖ ὄψεται ἀνομῶν. Λέγει Κύριος· Ἄφετε αὐτούς, τυφλοὶ εἰσί. Ὡς οὗν εὐοδοῖ Κύριος, ἀγαθύνθητι, πάτερ, δηλοποιῆσαί μοι γράμματι σου τιμίῳ.

Quodnam alterum? De Theoctisto eremita: qui quonam modo per haereticas quasdam quaestiones ab ecclesiae corpore divulsus sit, ipse nosti melius quam nos, reverendissime. Attamen et ipsi nuper ad cellulas vestras cum venissemus, de hominis rebus ex iis qui noverant didicimus. Quin etiam per litteras eum commonefecimus [Cfr. edit. Sirmondi, tom. V, p. 473.] et adhortati sumus, ut ab tenebricosis illis et daemoniacis sermonibus abstineret, et orthodoxe potius sentiret, tum de sanctissima Deipara, tum de aliis capitibus. Nunc ergo Nicanor frater noster ad nos veniens resipuisse hominem renuntiavit, velleque Ecclesiae consentire, negare autem se litteras meas accepisse; sed et illas optare. Quoniam igitur scriptum est, pater sancte: “Qui educit dignum ex indigno, sicut os meum erit [Ierem., XV, 19.] ” et “Qui converti fecerit hominem ab errore viae suae operiet multitudinem peccatorum [Iac., V, 20.] ”; sanctitatem tuam exsurgere oportet, et auxilii manum porrigere erranti: in hoc enim Dei adiutor eris. Qui vero id fiet? Ut Theoctistum ad te advoces, eique dicas et edisseras quae par erit. Et si quidem cedere illum videris divino sermoni; de me etiam humili significes, eandem meam mentem esse, eius salutis desiderio, et, si probabis, pater, idque ille expetet, scribam ad illum apposite, ut utraque parte trahatur, et lucrifiat qui perit. Hoc enim vult Deus, et huius rei gratia in terram venit, quod perierat quaerens reducere [Matth., XVIII, 13.] , et amorem proximi esse iubet nobis amoris erga se argumentum, omnique conatu excitari nos convenit, pater sancte; in hunc enim finem ut ad te scriberem permotus sum. Quod si post talem conatum detrectans non obsequetur, “videbit iniquus [Psal., CXI, 10.] ”. Ait Dominus: “Sinite illos, caeci sunt [Matth., XV, 14.] ” Quem igitur successum Dominus dederit, indicare mihi, pater, venerandis tuis litteris bonitas tua ne gravetur.

Scilicet petit S. Theodorus a S. Ioannicio ut secum allaboret in convertendo aliquo ex Olympicis monachis, Theoctisto nomine. Hunc in Olympo eremiticam agere vitam plane indicat Theodorus Studita in recitata epistula, cum refert se didicisse de hominis istius rebus cum nuper ad Olympi cellulas venisset. Ex Actis S. Ioannicii nihil quidem percipimus de Theoctisto aut de eius resipiscentia. Attamen Baronius non dubitat asserere S. Ioannicium praestitisse integre quod precibus suis Theodorus ab eo requirebat [Annales, tom. IX, p. 906.] . Re quidem vera, exstat tum epistula ista Theodori ad Theoctistum scripta [Ed. Sirmondi, tom. V, p. 473.] , quam in litteris ad Ioannicium commemorat et in qua redarguit eum, quod ob suspectam doctrinam complures ab eius communione divisi sunt, tum altera [Ibid., p. 518 – 520.] ex qua certum deduci valet argumentum, Theoctistum eremitam paenitentem, suadente S. Ioannicio, suos condemnasse errores; siquidem in fine istius epistulae Theodorus Theoctistum hortatur ut libello suae paenitentiae subscribat coram domno Ioannicio spirituali patre nostro, teque venerando patre et fratre nostro, ἀπέναντι τοῦ κυροῦ Ἰωαννικίου τοῦ πνευματικοῦ ἡμῶν πατρός, καὶ σοῦ τοῦ τιμίου καὶ πατρὸς καὶ ἀδελφοῦ ἡμῶν. Ad quem locum iuvat notare hunc titulum patris spiritualis, τοῦ πνευματικοῦ πατρός, quo S. Theodorus S. Ioannicium insignit. Cavendum tamen est ne inde inferamus Ioannicium fuisse sacerdotio initiatum. Recte quidem monuit I. Habert [Liber Pontif. Eccl. graec. Paris, 1676, pp. 598 – 600. Cfr. I. Hergenroether in Entalmate graeco Patrum spiritualium officium describente additoque brevi de eodem commentario, pp. 13 – 17.] apud Graecos spiritualium patrum seu virorum nomine designari proprie confessarios ac proin presbyteros; attamen haud magno negotio demonstraretur huius vocabuli sensum proprium in alios minus strictos aberrasse et saepe etiam ad patrinos ob spiritualem cognationem [Zhishman, Orient. Eherecht, p. 260 et Syntagma Athen., tom. V, p. 380.] .

[36] [et in parva Catechesi agit de S. Ioannicio,] Alibi iterum commemoratur Ioannicius a Theodoro Studita, nimirum in Parvae Catecheseos catechesi XXXVIII [In editione cl. viri Auvray, Τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν καὶ ὁμολογήτου Θεοδώρου ἡγουμένου τῶν Στουδιου μικρὰ κατήχησις, p. 141.] . In hoc loco hegumenus Studii proposuerat suis monachis exempla sequenda nonnullorum ex sanctissimis eorum fratribus ut eos hortaretur ad permanendum in quo vocati erant apud Deum et non quaerendum quae sunt alterius ordinis. Dein pergit ita inducendo S. Ioannicium: ἐχέτω οὖν πατὴρ Ἰωαννίκιος σὺν τοῖς ὁμοταγέσι τὴν ἐρημίαν καὶ τὴν ὀρεινήν· σὺ στέργε τὴν ὑποταγὴν καὶ τὴν ξενίαν· ἐκεῖνος ἐν τῷ νῦν καιρῷ οὐ δεδίωκται, σὺ δὲ δεδιωγμένος ἕνεκεν δικαιοσύνης· ἐκεῖνος οὐ πεφυλάκισται, σὺ δὲ ἐφυλακίσθης διὰ Κύριον· ἐκεῖνος οὐ τέτυπται, σὺ δὲ ἐτύφθης διὰ Χριστόν. Πόσῳ ταῦτα ἐκείνων βελτιώτερα! Teneat igitur pater Ioannicius cum suis sociis deserta et montana, tu dilige submissionem et hospitalitatem. Iste nunc non patitur persecutionem, te autem persequuntur propter iustitiam. Iste non fuit incarceratus, tu vero compactus es in custodiam propter Dominum; iste non fuit verberatus, tu autem caesus es propter Christum. Quam haec illis antestant! Prima fronte non videtur Theodorus Studita hic probare Ioannicium. Sed cum ex altera parte notum sit quanti fecerit sanctum monachum, locus praesens est declarandus ex peculiari scopo qui intenditur. Nempe vult monere suos monachos unicuique permanendum esse in statu a quo vocatus est a Deo, qui status est unicuique melior, et ita ratiocinatur: S. Ioannicius cum suis tenet solitudinem, ubi quietus Deo vixit, vobis datum est non adeo tranquillam agere vitam, et propter Deum pati multa; quod vobis melius fuit. Minime autem, ut falso sibi fingeret aliquis, intendit Theodorus Studita improbare agendi rationem Ioannicii. Tandem nolumus praetermittere S. Ioannicium a Theodoro Studita commemorari inter viginti tres amicos et fratres quos, quoniam de iis scire avebat et de quibus frequens fiebat significatio, consultum fore duxerat brevius et occulte magis, ex elementis seu viginti quattuor litteris designare. Iam vero ut S. Ioannicius per litteram significetur petit [P. G., tom. XCIX, p. 1059.] .

[37] [qui commemoratur etiam in Vita] Commemoratur etiam S. Ioannicius in Vita S. Euthymii, qui colitur die 15 octobris [Annus ecclesiasticus graeco-slavicus, p. 248.] . Haec Vita conscripta a Basilio quodam, [S. Euthymii iunioris,] quem aliqui perperam eundem dicunt atque archiepiscopum Thessalonicensem, hucusque latet in bibliothecarum tenebris, nimirum, ut tradit Nicodemus Synaxaristes [Συναξαριστής, tom. III, p. 84.] , coenobiorum Vatopedensis et Laurae maximae in Athone monte. Hucusque est vulgata tantummodo versio rossica Vitis patrum montis Athonis inserta, quam [Afonski patérisc. Saint-Pétersbourg, 1860, tom. I, pp. 36 – 40.] benignissime nobis interpretari dignatus est cl. vir Iohannes Martinov. Illa Acta maximi facit eruditus auctor Anni ecclesiastici graeco-slavici, quippe quae cum factis historicis aliunde notis, tum quod ad res ipsas, tum quod ad chronotaxim spectat, apprime concordent. Accuratae traduntur notitiae geographicae, stilus est simplex admodum, nec, ut saepius contingit in Graecorum narratiunculis, canoris nugis et ornatu superfluo abutitur eius auctor Basilius, qui S. Euthymii, tum discipulum, tum aequalem se manifestat. Natus est S. Euthymius circa annum 824, narratur autem anno aetatis suae decimo octavo reliquisse patriam suam, Galatiam, et post diutina itinera, petiisse regionem Olympi, ubi occurrit S. Ioannicio, qui tunc temporis maximae sanctitatis veneratione decoratus florebat. Cui statim adhaesit asceticae vitae praecepta edocendus. Cum quadam die congregati essent patres et fratres apud Ioannicium, ut verbis oris eius instruerentur, simulque adesset iunior Euthymius, S. Ioannicius, qui discipuli sui tum praecocem virtutem, tum futuram sanctitatem, tum fructum quem in animabus operaturus esset, praevidebat, voluit in conspectu omnium monachorum Euthymii humilitatem demonstrare. Quare patres singulos allocutus interpellavit quis eorum, dum in saeculo versaretur, magis nocuisset proximo suo. Cum id se ignorare respondissent patres: “En illum, respondit indignabundus S. Ioannicius, designato Euthymio: iuvenis iste est malefactor, homicida, tenete eum eiusque alligate manus.” Percontari omnes quodnam scelus admiserit, nihil respondere iuvenis, non ausus contradicere sancto viro, nec negare se esse scelestissimum virorum, paratum ad vincula ferenda; obstupescere omnes. Tunc iterum locutus est S. Ioannicius: “Sinite eum abire, ait; innocentissimus est virorum. Homicidii insimulavi eum experimenti causa, demonstrare volens quanta sit olim patraturus qui a vitae asceticae incunabulis oboedientiae humilitatique adeo studet ut non recuset haberi vir infamis et nequam.”

[38] [in Vita sanctae Irenes,] Praeter multas praedictiones quas a S. Ioannicio prolatas fuisse Acta eius referunt, duae aliae ibi non commemoratae sunt quae leguntur alibi, scilicet de Sa Irene eligenda in hegumenam monasterii Chrysobalanti et de Photio futuro Ecclesiae Christi acerrimo adversario. Iam fuit inserta operi nostro narratio congressus Irenes cum S. Ioannicio, nimirum quomodo Irenes virgo in sponsam destinata Michaeli imperatori, in itinere suo versus Constantinopolim diverterit ad Olympum montem ut celebratissimi tunc temporis anachoretae conspectu frueretur precibusque adiuvaretur. Cui praedixit sanctus vir indigere ipsius auxilio monasterium Chrysobalanti, ut virginibus ibidem Deo sacratis praeesset [Act. SS., Iul. tom. VI, p. 604.] . Hunc congressum anno 842 locum habuisse opinabatur noster Iohannes Pinius [Ibid., p. 601.] . Quoniam in nulla Actorum S. Ioannicii recensione quaequam subicitur istius praedictionis mentio, quid sentiendum sit de hac prophetia pronus erit quisque ad dubitandum. Licet de tempore quo obtigerit notet Pinius ex suis dictis satis liquere accipiendum esse annum 842, addit tamen se hac de re ulterius quod aperiat non habere. Ceterum auctori Vitae Sae Irenae, utpote qui ita locis, personis ac temporibus suam adaptavit narrationem, ut conveniri possit res aperte falsas ac palpabiliter disparatas alicubi obtrusisse, quique, nedum fuerit Sae Irenae synchronus, diu post illam vixit, mediocrem prorsus se dare fidem profitetur idem antecessor noster. Cum igitur sileant Acta nostra, nec multum confidere liceat auctori Vitae Sae Irenae, certo omui indicio supersedisse satius erit.

[39] [Nec Symeoni magistro, qui S. Ioannicii praedictionem de Photio refert,] Praedictionem autem circa Photium sic factam legimus in Symeonis magistri Annalibus relatam: quod vero parentes monachorum studiosi erant, uxor domo lubens excipiens pro ipsis ac Photio preces fundere rogabat. Hunc quandoque Photium valde adhuc puerulum, cum pater ad S. Ioannicium in monte Olympo adduxisset, obsecrabat ut oraret pro eo. Cui ille actutum respondens: “Photius, inquit, vias tuas, Domine, ut sciat, in animum non inducit”. Ad quem Sergius alta ducens suspiria: “Ut quid, pater, hoc dixisti?” Respondit senex: “Quae ille perpetraturus est, tibi denuntio.” Tum Sergius caput cinerem aspersus e monte descendit [P. G., tom. CIX, p. 731.] . Veritati istius narrationis de S. Ioannicii congressu cum Photio puerulo non utique favet silentium Actorum nostrorum. Quamvis non obstet temporum ratio, cum natus sit Photius certo ante annum 827 et S. Ioannicius anno 846 obierit, eruditi plures, quos inter cardinalis Hergenroether, maxime abhorrent ab accipiendo Symeonis magistri testimonio. Eminentissimus scriptor non dubitat hanc et alias, quas Magister de Photio profert historias, fabulis et ficticiis commentis accensere [Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, p. 317 – 319. Cfr. Hirsch, Byzantinische Studien, pp. 340 sqq.] . Non tamen negat hos rumores fortassis in populum sparsos fuisse, sed plane recusat illos in historicae veritatis documentum invocare. Quapropter talia reticuisse laudi sit scriptoribus Vitae S. Ioannicii, novumque exsistat argumentum unde crescat fides ipsis adhibenda, quod in apertas nugas et aniles historiunculas, plebis delectamentum, non inciderint, saltem quod spectat ad traditionem popularem quam rettulit Symeon de S. Ioannicio iam ab ipsa fautoris pueritia praedicente Photianum schisma.

[40] Iam actum est (num. 17) de consilio quod a Ioannicio petiverat imperatrix Theodora; hanc nempe narrat Nicetas, in Vita Ignatii, patriarchae Constantinopolitani, consultum misisse ad S. Ioannicium ecquisnam, mortuo Methodio, in patriarcham eligendus esset. Rationes dedimus propter quas illud testimonium incertum nimis appareat nobis. Sed placet referre quod de S. Ioannicio tradit auctor Vitae eiusdem basilissae Theodorae, cuius textum nuper edidit cl. v. W. Regel inter Analecta byzantino-russica ab Academia Petropolitana vulgata [P. 7. Cfr. Rev. des quest. hist., tom. LIII, p. 259.] , et apographum ex codice quodam Basiliorum Messanensium servat codex signatus num. 8599 – 60 in bibliotheca regia Bruxellensi. Ubi haec leguntur fol. 82r – 83v: κατ᾽ ἐκείνους δὲ τοὺς καιροὺς διέλαμπον ἄνδρες θαυμαστοί τε καὶ εὐλαβεῖς καὶ ζήλου θείου καὶ σοφίας ἔμπλεοι τυγχάνοντες· Ἰωαννίκιος μέγας, σημειοφόρος καὶ ἀξιάγαστος καὶ τρισμακάριστος, ἐκ τῆς ἐλλάμψεως τοῦ παναγίου καὶ ζωοποιοῦ Πνεύματος τὸ τῆς προοράσεως [Apud Regel minus recte προαιρέσεως.] καὶ προγνώσεως μέγα [Cod. Brux. μέγαν.] καὶ ὑπερθαύμαστον χάρισμα ἀξιωθεὶς λαβεῖν παρὰ τοῦ Θεοῦ καὶ πολλὰ τοῖς πυνθανομένοις προλέγων τῶν ἐσομένων. Illis vero temporibus [Scilicet annis 829 – 842, quibus regnavit Theophilus.] fulgebant viri mirabiles et pii, atque zelo divino et sapientia pleni: Ioannicius magnus, miraculorum editor et mirabilis terque beatus. Qui per illuminationem sanctissimi et vivifici Spiritus, praevisionis et praescientiae magnum et admirandum charisma dignus qui acceperit a Deo, multa interrogantibus praedixit futurorum. Re quidem vera prophetico dono imprimis emicuit S. Ioannicius, quod plura ex eius Vita mirabiliter facta testantur. Eundem S. Theodorae Vitae locum reperies verbotenus repetitum in Oratione historica in festo restitutionis imaginum a Combefisio edita [Auct. Bibl. Patr., tom. II, p. 720.] . Huius orationis scriptorem haec ab auctore Vitae Theodorae excerpsisse luculenter demonstravit W. Regel [Analecta byzantino-russica, pp. X – XI.] .

[41] [nec Actis SS. Davidis, Georgii et Symeonis,] In Actis hucusque ineditis SS. Davidis, Georgii et Symeonis, quae Florentiae in bibliotheca Medicea Laurentiana inveniuntur [Bandinius, Catalog. cod. mss. bibl. Med. Laurent., tom. I, p. 425.] , quorumque apographum a P. Daniele Papebrochio confectum conservat bibliotheca regia Bruxellensis in codice signato num. 8229 [Omont, Catalogue des ms. grecs de la bibl. roy. de Bruxelles, p. 35.] , legitur S. Ioannicius, ἐν ἡσυχασταῖς κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ ἀγγελικῶς ἐν τῷ Ὀλύμπῳ διαπρέπων Ἰωαννίκιος [P. 27.] , consensisse contra Symeonem cum Georgio, Methodio et Iohanne Catasamba ut, basilissa Theodora rogante, emortuum imperatorem Theophilum fidelem et orthodoxum declararent, ὡς πιστὸν καὶ ὡς ὀρθόδοξον. Integrum locum transcribere iuvat [P. 26, 27.] .

Πάντων δὲ τῶν ὀρθοδόξων ἀρχιερέων καὶ μοναχῶν ἐν τῇ μεγαλοπόλει συναθροισθέντων βασίλισσα τούτους οὐκ ἀηδῶς δεξαμένη ἔνδον τῶν βασιλείων, ἐν τῷ λεγομένῳ Περιβλέπτῳ * τῷ τέως καταχθῆναι κελεύει· τὴν δὲ δίττην ταύτην τῶν ἀδελφῶν τὴν ξυνωρίδα Συμεὼν καὶ Γεώργιον σύν τε τῷ θαυμαστῷ Μεθοδίῳ ἐν ἰδιάζοντι ταμιείῳ παρ᾽ ἑαυτὴν ἔχουσα συχνοτέρως ὡμίλει, καὶ εἰς συνεστίασιν προετρέπετο. Θνήσκειν δὲ μέλλων βασιλεὺς μετάμελος, κἂν μὴ τελείως, τῇ τε τῆς εὐσεβείας μετακινήσει καὶ τῷ διωγμῷ ὀρθοδόξων γενόμενος, δοθῆναι τοῖς ἀναπήροις καὶ πένησι λίτρας ἑξήκοντα χρυσίου παρέθετο· ἑτέρας δὲ τοσαύτας τοῖς ἐν σπηλαίοις καὶ ὄρεσιν ἡσυχάσουσι καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐξορίαις κατακριθεῖσιν· δ᾽ εὐσεβὴς ἐκείνη καὶ φίλανδρος, μᾶλλον δὲ φιλόχριστος βασιλὶς τοῖς τρισὶν ἁγίοις τούτοις ἀνδράσι τὸν ἴδιον αὑτῆς ἀνακοινοῦται σκοπὸν καὶ ἀναφανδὸν ἀνακαλύπτει, λέγουσα· Ἐγὼ μέν, ἱεροὶ καὶ θεοφόροι πατέρες, τὸν ἴδιον κόσμον τῇ τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίᾳ εὐσεβοφρόνως ἀποδοῦναι βούλομαι, καὶ διὰ τοῦτο τὴν ὑμῶν ὁσιωτάτην ὁμήγυριν ἐκ περάτων πρὸς ἡμᾶς παραγενέσθαι κεκέλευκα. Μίαν δὲ κἀγω πρὸς ὑμᾶς ταύτην προφέρω τὴν αἴτησιν κούφην ἐν ὀφθαλμοῖς ὑμῶν καὶ μάλα ῥαδίαν ὑπαρχούσαν· ἐξουσίαν γὰρ ἔχετε πρὸς Θεοῦ τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν ὄσα ἄν καὶ βούλεσθε, οὐ μόνον τῶν ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ ἐξεταζομένων τὰ ἁμαρτήματα, ἀλλὰ καὶ τῶν ἤδη προληπθέντων θανάτῳ, ὡς ἱερεῖς αὐτοῦ καὶ ἀκραιφνεῖς λατρευταὶ καὶ θεράποντες. Καὶ ἀντιβολῶ νῦν, ἰδού, ὑμᾶς, τὸν ἐμὸν σύζυγον ὑμῶν χρηματίσαντα βασιλέα μὴ ἀναθεμαθισμῷ καθυποβαλεῖν, ἀλλ᾽ ὡς πιστὸν καὶ ορθόδοξον τοῦτον οἰκονομικῶς δέξασθαι. Πεπληροφόρημαι γὰρ ἔχειν ὑμᾶς, εἰ μόνον θελήσετε, καὶ τὸ δύνασθαι· ἰδοὺ γὰρ καὶ εὐλογίαν ὑμῖν καὶ τοῖς μεθ᾽ ὑμῶν ἐκδημῶν ἐνδιαθήκως κατέλιπε. Καὶ μὲν πραοτάτη καὶ μετριόφρων δυὰς Μεθόδιος λέγω καὶ Γεώργιος ἀπηνεώθησαν μετὰ συννοίας οὐ τῆς τυχούσης σκεπτόμενοι τίνα ἂν δῶσιν ἀπόκρισιν. δὲ θεῖος Συμεὼν πυρὸς ὐπάρχων θερμότερος καὶ ἐφικέσθαι ῥομφαίας τομώτερος, μηδὲν ὅλως ἐνδοιάσας τὸ παράπαν ὀρρωδήσας σφοδρῶς ἠγανάκτηνσε καὶ μέγα τὸ ἀποστολικὸν ἐκεῖνο ῥητὸν ἀνακέκραγε· Τὸ ἀργύριον αὐτοῦ σὺν αὐτῷ εἰς ἀπώλειαν· οὐκ ἔστιν αὐτῷ μερὶς κληρονόμια μετὰ τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων ἱεροσύλῳ καὶ θεομάχῳ ὑπάρχοντι· ᾧ γὰρ περιόντι ἐχθρὸν ἦν τὸ θεῖον, τούτῳ δῆλον ὅτι καὶ μεταστάντι. Τούτων οὕτως περὶ τοῦ μακαρίου ῥηθέντων, ἄνασσα τῇ λύπῃ κατασχεθεῖσα, θυμοῦ τε ἔμπλεως γενομένη τούτους τε καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς τοῦ παλατίου μετ᾽ ὀργῆς ἐξωθεῖσθαι κελεύει, τάδε μετὰ θυμοῦ λέγουσα· Ἐφ᾽ ὅσον ὑμῖν οὕτως δέδοκται, πορεύεσθε ἀπ᾽ ἐμοῦ. Ἐγὼ γάρ, ὥσπερ ἔλαβον καὶ μεμάθηκα παρά τε τοῦ κηδεστοῦ καὶ τοῦ ἀνδρός, κρατήσω καὶ βεβαιώσω· ὑμεῖς δὲ ὄψεσθε. Ἐξελθόντων δὲ τῶν πατέρων οὐ μόνον τῶν βασιλείων, ἀλλὰ καὶ τῆς πόλεως, ἅπας τῶν ὁμολογητῶν καὶ ὑπερορίων θίασος τῷ Συμεὼν ἠκολούθησε, τὰ αὐτὰ ἐκείνου φρονοῦντες, καὶ σὺν αὐτῷ θανεῖν προελόμενοι. Μόνοι δὲ τὸν τῆς βασιλίσσης σκοπὸν συνευδόκουν, καὶ ἤθελον περαιωθῆναι τῆς τοῦ κοινοῦ σωτηρίας εὖ μάλα καὶ ἐπισταμένως προνοούμενοι σὺν Γεωργίῳ Μεθέδιος, Ἰωάννης Κατασάμβας λεγόμενος καὶ ἐν ἡσυχασταῖς κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ ἀγγελικῶς ἐν τῷ Ὀλύμπῳ διαπρέπων Ἰωαννίκιος. Omnes orthodoxos presbyteros et monachos in metropoli congregatos [Cfr. Theoph. Contin., P. G., tom. CIX, p. 166 – 7; Symeon. Mag., ibid., p. 711, num. 3; Zonar., P. G., tom. CXXXV, p. 11.] cum basilissa [Nempe Theodora.] haud iniucunde intra regiam aedem excepisset, in locum dictum Peribleptum [Monasterium Constantinopolitanum, de quo Bandurius, Imperium orient., tom. I, p. 380, Cangius, Constantinop. christ., libr. IV, p. 63. Monasterium Deiparae Peribleptae saeculo XI a Romano Argyro conditum est. Unde patet Acta SS. Davidis, Georgii et Symeonis non prius saeculo XI fuisse conscripta.] simul convenire iubet. At illud duplex fratrum par, Symeonem Georgiumque [De his sanctis cfr. Act. SS., Apr. tom. I, p. 668.] , cum mirabili viro Methodio in proprio cubiculo secum habens, cum illis frequentius conversabatur eosque ad convivium invitabat. Cum moriturus esset rex, paenitens factus, licet non integre, propter piorum exsilium et persecutionem orthodoxorum dari indigentibus pauperibusque libras sexaginta auri curavit, totidemque alias monachis in speluncis et montibus degentibus et ab ipso ad exsilium damnatis. Pia illa et hominum, sed potius Christi amatrix regina tribus sanctis istis viris proprium communicat suum consilium et apertissime revelat, dicens: Equidem, o sancti et deiferi patres, proprium ornatum Dei ecclesiae piissime reddere volo, ideoque vestri venerandam congregationem ex finibus [imperii] ad nos convenire mandavi. Unam ad vos istam profero petitionem, quae levis in oculis vestris erit et valde facilis. Facultatem enim habetis a Deo ligandi et solvendi quaecumque volueritis, non tantum illos qui in vita hac perscrutati sunt peccata sua, sed illos etiam qui iam correpti sunt morte, siquidem sancti Dei et puri famuli et servi estis. Et deprecor nunc ecce vos ne meum maritum, vestrum renuntiatum regem, anathemati subiciatis, sed tamquam fidelem et orthodoxum illum canonice accipiatis. Compertum habeo praesto esse vobis, si modo volueritis, hanc potestatem. Ecce enim et eulogiam vobis et sociis vestris moriens testamento suo reliquit. Tunc dulcissimum et moderatos sensus gerens par, Methodium dico et Georgium, obstupuit, simul cum diligentia non qualicumque considerans quamnam daret responsionem. Divus vero Symeon, qui igne erat ferventior et ad penetrandum gladio acutior, nil prorsus haesitans, nec quicquam reformidans, valde indignatus est, et celebre illud Apostoli verbum exclamavit: Pecunia eius cum eo sit in perditionem. Non est pars neque hereditas cum piis et orthodoxis sacrilego et adversario Dei. Cui in vita inimicae erant res divinae, illi inimicae sunt etiam post mortem. His a beato prolatis, regina dolore affecta et ira plena effecta illos asseclasque suos e palatio indignabunda eici iubet, haec cum ira dicens: Siquidem vobis ita visum est, proficiscimini e conspectu meo; equidem, ut accepi et didici a marito meo et viro, vincam et superabo; vos videritis. Cum exiissent patres non tantum ex regia aede, sed ex urbe, totus confessorum et extraneorum chorus Symeonem subsecutus est, idem ac ipse sentiens et cum eo ad mortem paratus. Soli vero reginae intentum probaverunt et volebant perficeretur ad communem salutem, ipsi quidem optime et sapienter existimantes cum Georgio, Methodius, Iohannes Catasambas dictus [Nimirum patriarcha Constantinopolitanus iconomachus, etiam lannes dictus.] et qui inter solitarios hoc tempore angelica vita in Olympo excellebat Ioannicius.

[42] [nec sermoni, quae S. Ioannicium de absolvendo Theophilo egisse narrant, adstipulandum censemus.] Quae modo recitavimus ex SS. Davidis Georgii et Symeonis Actis ineditis illustrantur ex aliquo loco sermonis, qui in die festo restitutae orthodoxiae, cum iterum instauratae sunt sacrae imagines, pronuntiatus est anno 842, die 19 februarii, quemque ex Sacro Graecorum Triodio desumptum in Annalibus ecclesiasticis inseruit Baronius [Tom. IX, anno 842.] . Ibi narratur, cum sceptris potiti essent Theodora et Michael, Arsacium quendam magnum ascetam [De S. Arsacio cfr. Act. SS., Aug. tom. III, p. 270.] accessisse ad S. Ioannicium in Olympo vitam monasticam exercentem, cui dixit: Deus me ad te misit, ut quam primum ad venerabilissimum virum Esaiam cognomento Inclusum [Iam notavit Combefisius, loc. cit, p. 745 Baronii interpretem male dixisse τὸν ἔγκλειστον Esaiam cognomento Inclusum; est enim vitae genus, non cognomen. Quisnam fuerit iste Isaias prorsus nos latet.] Nicomediam accedentes, ab ipso discamus quae Deo sint placita, et eius sanctae Ecclesiae congrua. Iam vero hortatus est eos Isaias inclusus ut quam primum se Constantinopolim conferrent ad S. Methodium. Haec graece edidit Combefisius [Auctar. Bibl. Patr., tom. II, pp. 716 – 7.] et nuper iterum cl. vir W. Regel [Analecta byzantino-russica, pp. 24 – 26.] . Quae cum imprimis ad rem nostram faciant exscribere non piget. Τοιγαροῦν τὸ τηνικαῦτα ἐκ θείας ἐλλάμψεως ἐφάνη τῷ ὁσίῳ καὶ μεγάλῳ Ἰωαννικίῳ φιλοσοφοῦντι ἐν τοῖς ὄρεσι τοῦ Ὀλύμπου ἅγιος Ἀρσάκιος, τοῦ Θεοῦ γνήσιος θεράπων καὶ μέγας ἀσκητής, λέγων πρὸς αὐτόν· &ldquogr;Ὁ ἐξ ὕψους Καρμηλίου Θεὸς ἐν δυνάμει τῆς αὐτοῦ παρουσίας Ἠλίαν ἀποστείλας πρὸς τὸν Ἰσραὴλ ἐλέγξαι τοὺς ἀνομοῦντας ἐν ταῖς βεβήλοις θυσίαις παρακελεύεταί σοι δι᾽ ἐμοῦ παραγενέσθαι ἐν τῷ πύργῳ Νικομηδείας τοῦ ἁγίου Διομήδους πρὸς τὸν ἐκλεκτὸν αὐτοῦ θεράποντα Ἡσαΐαν, ὅπως τὰ τῷ Θεῷ φίλα καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ ἁρμόζοντα οἱ ἀμφότεροι σὺν ἐμοὶ τελέσητε. Σύνες οὖν, καὶ πάντα, ὅσα ἂν εἴποι ἡμῖν, ποιήσωμεν καὶ τῇ βασιλίσσῃ Θεοδώρα ἅμα Μεθοδίῳ τῷ πατριάρχῃ ἀναγγείλωμεν δεῖ γενέσθαι.&rdquogr; Καὶ δὴ τούτων οὕτως λεχθέντων πρὸς ἀλλήλους, κατῆλθον ἀμφότεροι ἀπὸ τοῦ ὄρους καὶ διὰ μέσης τῆς νυκτὸς ἐν τῷ πύργῳ Νικομηδείας παρεγένοντο πρὸς τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ Ἡσαΐαν, οἵτινες τρισσῶς εὐλογηθέντες ὑπ᾽ αὐτοῦ συνῆσαν τῷ ὁσίῳ Ἡσαΐᾳ ἐπὶ τρισὶν ἡμέραις· μετὰ δὲ τὴν τρίτην ἡμέραν, ταῖς ἀλλήλων ἁγίαις εὐχαῖς ἀμφοτέρων ἐφοδιασθέντων, ἐλάλησε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ στόματος τοῦ ὁσιωτάτου Ἡσαΐου πρὸς τοὺς ἐρημικοὺς ἄνδρας λέγον· &ldquogr;Τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ ἡμέρα ἐλήλυθε καὶ οἱ ἐχθροὶ τῶν ἐκτυπωμάτων μου τέλος εἴληφαν, καὶ ἐπὶ τὴν βασιλίδα Θεοδώραν παραγενομένων ὑμῶν κραυγὴ φωνῆς ἀκουσθήσεται λέγουσα· Ἰωαννίκιε καὶ Ἀρσάκιε, εἴπατε Μεθοδίῳ τῷ πατριάρχῃ παῦσον πάντας τοὺς ἀνιέρους καὶ οὕτως σὺν ἀγγέλοις προσενέγκῃς μοι θυσίαν αἰνέσεως, τῆς ἐμῆς εἰκόνος τὴν μορφὴν μετὰ τοῦ σταυροῦ σεβαζόμενος.&rdquogr;.

Tunc vero per divinam revelationem apparuit sancto et magno Ioannicio, qui asceticam philosophiam exercebat in montibus Olympicis sanctus Arsacius [Cfr. supra, p. 330, not. 3.] , Dei genuinus famulus et magnus asceta. Qui dixit illi: “Qui ex alto Carmelo Deus in potentia praesentiae suae Eliam misit ad Israel exprobraturum impiis polluta sacrificia [III Reg., XVIII, 42.] , hortatur te per me ut in Nicomediensi castello Sancti Diomedis [De S. Diomede, qui Nicomediae martyr occubuit, cfr. Act. SS., Aug. tom. III, p. 266.] adeas electum eius famulum Isaiam [Cfr. supra, p. 330, not. 4.] , ut quae Deo grata sint et ecclesiae profutura sint ambo mecum definiatis. Veni ergo, et quaecumque dixerit nobis faciamus, et reginae Theodorae simul et Methodio renuntiemus quae oporteat fieri.” His igitur invicem dictis, descenderunt ambo de monte et media nocte in castellum Nicomediense convenerunt ad servum Dei Isaiam. Cum ter illis benedixisset, remanserunt apud sanctum Isaiam tres dies. Post tertiam autem diem, altero sanctis alterius precibus refecto, elocutus est Spiritus sanctus per os sanctissimi Isaiae, qui asceticis viris dixit: Haec dicit Dominus: ecce dies venit et inimici imaginum mearum finem acceperunt, et cum apud reginam Theodoram conveneritis sonus vocis audietur dicens: Ioannici et Arsaci, dicite Methodio patriarchae: tolle omnes impios et ita cum angelis offer mihi sacrificium laudis, imaginis meae formam crucemque venerando.

Ioannicium cum Arsacio et Isaia praestitisse mandata in sequentibus narratur, atque interfuisse sacro conventui confessorum quos, licet invitos prius, tandem persuasit Theodora imperatrix ut pro defuncto suo marito Theophilo sollemnes preces funderent. En igitur duplex testimonium de partibus a S. Ioannicio habitis ad Theophilum post mortem absolvendum. Quid igitur sentiendum de facti quod asserunt veritate, in iis quae perhibentur de S. Ioannicio? Eo magis ea de re iuvat inquisivisse quod sancti nostri Acta de hoc prorsus silent. Cardinalis Baronius sermonem de quo diximus magni facere videtur, in quo se invenisse profitetur quae desiderantur in vulgatis historicis scitu digna. Sed cum Allatio [De erroribus Graecorum.] et Combefisio [Op. cit., p. 749.] recte animadvertit Pagius [Annal. eccl., tom. IX, anno 842, n. 13.] minime tantam esse huius sermonis auctoritatem, quippe qui non unam passus est interpolationem, praesertim in iis quae spectant ad Theophili imperatoris conversionem. Praeterea, haud semel omnino perturbatus apparet temporum ordo, ut cum referat anno 842 auctor Constantinopolim advenisse S. Theophanem praepositum Magni Agri et S. Theodorum Studitam [Regel, op. cit., p. 31, 32.] , quorum alter certe ante annum 820, alter anno 826 iam vita functus erat. Ad Acta SS. Davidis, Georgii et Symeonis quod attinet, etsi maior illis quam sermoni de quo modo agebamus fides adhibenda videtur, tamen, cum diu post eventus narratos digesta fuerint (cfr. not. 16, p. 329), et obiter tantum Ioannicium commemorent, potius magna eius famae celebritate adducti fuerint horum Actorum scriptores ut eum inter sanctos viros, qui iussu imperatricis convenerunt, nominarent quam ipsa rerum veritate. Etenim hic conventus habitus est anno 842, cum iam ad imam senectutem provectus erat S. Ioannicius. Quare cum taceant de hoc facto momentoso sane Acta nostra, S. Ioannicium nullatenus censemus interfuisse sollemni deprecationi pro Theophilo habitae. Aegre nimis persuasum est nobis talem rem, si revera contigisset, fuisse tum a Saba, tum a Petro silentio pressam. Id tamen evincunt allati loci ex SS. Davidis, Georgii et Symeonis Actis, nec non ex sermone habito in festo restitutae orthodoxiae, quanto sanctitatis fulgore emicuerit apud coaevos S. Ioannicii virtus eximia vitaque mirabilis. Quae ratio excusationem nobis pariat apud illos qui de longius latiusque protracto hoc commentario quererentur.

[43] [S. Ioannicius laudatur in synodo Nicaena.] Ideo nec praetermissum volumus sancti nostri documentum sanctitatis exhibitum in vetere quodam documento ecclesiastico. Nimirum in epistula synodi Nicaenae ad Alexandrinam ecclesiam, quae tamen non est ex authenticis huius concilii actis [Montfaucon, Biblioth. Coislin., pp. 96 – 102. Cfr. Hefele, Hist. des Conciles, tom. IV, p. 386.] , laudantur pietatis praecones fraterno paternoque affectu in gloriam et honorem pietatis pro qua decertarunt. Post citatos patriarchas, archiepiscopos et episcopos, incipit series hegumenorum, quarum prima haec est: Θεοδώρου, τοῦ πανοσίου ἡγουμένου τοῦ Στουδίου, αἰωνία μνήμη, Ἰσαακίου τοῦ θαυματουργοῦ καὶ Ἰωαννικίου τοῦ προφητικωτάτου αἰωνία μνήμη. Theodori, sanctissimi hegumeni Studii, aeterna memoria. Isaaci thaumaturgi, et Ioannicii prophetico spiritu plenissimi, aeterna memoria [Montfaucon, ibid., p. 100.] . Hanc epistulam, quae non reperitur inter acta concilii Nicaeni, vulgavit Montfaucon ex codice Coisliniano num. XXXIV, fol. 35v.

[44] [Eiusdem miraculum post mortem] Tandem miraculum subicimus quod a S. Ioannicio patratum fuisse narrat auctor anonymus Vitae S. Constantini ex Iudaeis. Haec Vita nondum edita in bibliotheca Laurentiana Florentiae latet in plutei IX codicis XIV fol. 335b [Bandinius, Catal. cod. mss. bibl. Med. Laur., tom. I, p. 412.] , sed eius apographum habemus olim a Daniele Papebrochio exaratum, quod nunc in bibliothecae regiae Bruxellensis codice signato num. 18864 – 74 reperitur. Iam vero fol. 293v ibi haec leguntur de S. Constantino.

Πότε γὰρ παρὰ τὴν μεγάλην ταύτην ἐπ᾽ εὐσεβείᾳ τε καὶ κράτει ἐφοίτα πόλιν, καὶ ἐπειδὴ ἀγχοῦ που τῶν ὁρίων ἐγένετο ἔνθα τῶν μοναστῶν ἀστὴρ Ἰωαννίκιος ἐκεῖνος τούς τε ἀσκητικοὺς κατεβάλετο ἀγῶνας καὶ τὸ μακάριον ἀπόκειται σῶμα, πίστει τῇ πρὸς ἐκεῖνον τὸν ἄνδρα πολλοῖς δοξάσαντα * θαύμασι Θεὸν ὥσπερ ζῶντι καὶ ἐπὶ γῆς τῷ ἐν Θεῷ ζῶντι διαλεγόμενος τοῦ αὐτοῦ χάριτος ἐδέετο τυχεῖν ὡς ἂν μὴ τῇ προσβολῇ τῶν δαιμόνων πειραζόμενος ὀκλάσοι τοῦ λοιποῦ περὶ τὸν ἀσκητικὸν ἀγῶνα. Ταῦτα μὲν πρὸς Θεὸν αὐτοῦ δέησις εἶχε, μεσίτην προβαλλομένη τὸν μέγαν ἐκεῖνον τῆς ἀσκήσεως ἥλιον. δὲ θερμὸς ὑπήκοος τῶν ἐπικαλουμένων αὐτὸν ἐν ἀληθείᾳ οὐκ ἀναβάλλεται τὸ δῶρον Θεός, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ αὐτοῦ τοῦ λόγου θᾶττον τὴν αἰτουμένην δίδωσι * χάριν καὶ τὸ σύμβολον τῆς δωρεᾶς ἐμφανῶς τῷ μακαρίῳ παραδείκνυσιν. Ὁρᾷ γὰρ ἀστέρα λαμπρὸν τοῦ μὲν ἱεροῦ ἐκείνου χώρου καθ᾽ ὃν τὸ τοῦ ἀοιδίμου πατρὸς ἔκειτο σκῆνος ἐκπεφοιτηκότα, παρ᾽ αὐτὸν δὲ γενόμενον κατά τε τὸ στέρνον ἐμπαγῆναι καὶ παρ᾽ αὐτήν που τὴν καρδίαν ἀνεγκαταδύναι.

Quondam enim apud magnam istam tum pietate, tum potestate versabatur urbem [Prusam nempe, Bithyniae urbem.] , cumque appropinquasset finibus in quibus monachorum astrum Ioannicius iste asceticos exercuerat agones et beatum eius requiescit corpus [In monasterio Antidii. Vid. infra in Vita prima, num. 54.] , fide motus in istum virum qui Deum multis glorificaverat miraculis ac si viveret, qui in terra Deo vixerat, supplex ab eo gratiam imploravit impetrandam ne iam impetu daemonum tentatus fatisceret amplius in ascetico certamine. Haec vero eius apud Deum petitio obtinuit, tamquam mediatorem praemittendo magnum illum asceseos solem. Fervens auditor invocantium eum in veritate non recusat donum Deus, sed ipsius verbo citius petitam concedit gratiam, signumque donationis luculenter beato manifestat. Videt enim astrum splendidum quod ascendebat ex sacro illo loco iuxta quem venerandi patris iacebat corpus, et prope ipsum factum pectori suo inhaerere atque in ipsum cor penetrare.

[45] [et apophtegma de paenitentia prolatum.] Haec e variis de S. Ioannicio analecta concludimus, ne quicquam quod ad ipsum pertineat silentio premamus, allato illo quod exstat in codice Vindobonensi num. LVIII apophtegmate de paenitentia ipsi attributum [Nessel, Catal. bibl. Caes. Vindob. mss. graec. et ling. orient. codd. theolog., part. I, p. 136.] . Τοῦ μεγάλου πατρὸς Ἰωαννικίου· Μακάριος φθάσας κἂν μίαν ὥραν μετανοῆσαι· δύναται γὰρ καὶ μιᾶς ὥρας μετάνοια πολλῶν ἁμαρτιῶν ἄφεσιν χαρίσασθαι. Magni patris Ioannicii. Beatus qui festinaverit vel per unam horam paenitentiam agere. Valet enim et unius horae paenitentia multorum peccatorum remissionem conciliare. Quantum huic doctrinae congrua fuerit agendi ratio S. Ioannicii percipiet sane quisquis eius Acta, quae iam cum lectore communicamus, pervolverit.

[Annotata]

* cod. περιεβλέπτῳ

* cod. δοξάσαντι

* cod. δίδουσι

VITA S. IOANNICII AUCTORE SABA MONACHO

Ioannicius, monachus in Bithynia (S.)

[Praefatio]

Edita ex codicibus: 1. Parisino bibl. nat. num. 1519, saeculi XI. — 2. Vindobonensi bibl. Caesar. Aug. num. 5, saeculi XI. — 3. Romano bibl. Vaticanae num. 807, saeculi XII. — 4. Romano bibl. Vaticanae num. 1256, chartaceo saeculi XV. Cfr. Comment. praev. num. 8 – 10. Taciti menda plurima, praesertim in scribendi forma et apicibus correximus. Has tantum variantes lectiones, praesertim ex codicibus Romanis, tradidimus quae mutatum verbum proferunt, plures omisimus quae ad scribendi diversum modum pertinent.

PROLOGUS.

Ἐπίγραμμα ἤτοι· βίος καὶ πολιτεία καὶ θαύματα [(καὶ θαυμ.) om. 1 (καὶ πολ. κ. θ.) om. 3, 4.] τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν καὶ θαυματουργοῦ [(κ. θαυματουργ.) om. 3, 4.] Ἰωαννικίου, συγγραφεὶς παρὰ Σάβα μοναχοῦ.

[1] Τὰ ψυχωφελῆ καὶ θεάρεστα τῶν ἁγίων πατέρων ἀνδραγαθήματα τοὺς εἰδότας [εἰδιῶτας 3, ἰδιώτας 4.] λόγῳ καὶ γραφῇ ἄξιόν ἐστιν ἐνσημαίνειν μετὰ τὸ ζηλοῦν τοῖς ἀγνοοῦσιν, ὅπως μὴ τῶν συνεχόντων [τόν add. 3, 4.] σῖτον, [καί 1.] πηγὴν φραττόντων, θησαυρὸν κατορυττόντων [(ἢ θησ. κατορ.) om. 3.] ὑποδίκους ἑαυτοὺς τοῦ κρίματος ὑποδείξωσιν [ἀποδείξωσιν 4.] , ἑαυτοῖς [ἑαυτούς 1, 2, 3.] δὲ μᾶλλον τοῦ ζήλου τῆς τῶν πολλῶν ὠφελείας τὰ τοιάδε λέγοντες τὸν μισθὸν προξενίσωσιν. Εἰ γὰρ σίτου καὶ πηγῆς καὶ χρυσοῦ φειδωλία, τῶν σαρκὸς μεταληπτῶν, λέγω, πονηροὺς τοὺς συνέχοντας δείκνυσι κολάσεώς τε ἀξίους αἰωνίου καὶ καταδίκης, πόσων καὶ ὁποίων χειρόνων ἀξιωθήσεται τὰ πρὸς ψυχικὴν ἐφησυχάζων ὠφέλειαν καὶ [om. 3, 4.] λήθῃ παραδοὺς τῶν τοιούτων τήν μνήμην βασκήνας ἀμελήσας. Τοῦτον ἐγώγε ὑποπτήξας τὸν φόβον, καὶ [om. 3, 4.] ὑπὸ τῆς τοῦ πατρὸς Ἰωσὴφ ἀγάπης πολλάκις εἰς τοῦτο προτετραμμένος, ἄλογος, μόλις ὡρμήθην [ὠρμήσθην 2.] εἶξαι τῇ παραινέσει, μειζόνων ὑμῖν εὐτελής ἐνάρξασθαι τὴν διήγησιν, καὶ πνευματικῶν ἀγωνισμάτων [ἁγιασμάτων 4. In codice Parisino, avulso folio, deest magnum historiae fragmentum a verbo ἀγωνισμάτων usque ad verbum [Σατ]άν exeunte num. 2.] ὁσίου πατρὸς καὶ [(πατρὸς καὶ) om. 3, 4.] ἀνδρὸς Ἰωαννικίου ποιήσασθαι τὴν ἀνάρρησιν.

Inscriptio quidem: Vita et conversatio et miracula sancti patris nostri et thaumaturgi Ioannicii, conscripta a Saba a monacho.

[1] [Sanctorum res gestas scripto mandare decet.] Utilia animabus ac Deo placentia sanctorum Patrum fortia facta, eos qui norunt, dignum est, postquam sermone vel scripto aemulati fuerint, significare ignorantibus b, ne retenti crimini frumenti aut fontis obstructi aut thesauri infossi obnoxios seipsos praebeant, sed ut sibi potius studii pro multorum utilitate, talia dicentes, praemium procurent. Etenim, si frumenti aut fontis aut auri avaritia, carnalium scilicet inquam, rerum, improbos eos qui haec retinent, ostendit castigatione dignos aeterna et ultione, quanto magis punietur ille qui ea quae ad spiritualem profectum conferunt praetermittit oblivionique tradit talium rerum memoriam, sive invidia, sive neglegentia. Equidem tali correptus timore et patris Ioseph c dilectione saepius ad hoc excitatus, licet non disertus, aegre me accinxi qui obtemperarem consilio, magnarum rerum ut vobis, humilis ego nimis, aggrederer narrationem, deque spiritualibus certaminibus venerabilis patris et viri Ioannicii d miscerem sermonem.

ANNOTATA.

a De Saba monacho, vide Commentarii praevii num. 10.

b Huius primae sententiae servavimus versionem traditam ab Oudino in Commentario de scriptoribus Ecclesiae antiquis, tom. II, p. 176.

c Pater Ioseph videtur fuisse abbas monachi Sabae, in aliquo ex Olympi monasteriis. Nullam tamen alibi de eo datum est reperire mentionem.

d In epistulis Theodori Studitae, libri II 116 et 166, in eiusdem operum editione Sirmondiana, tom. V, pp. 444, 518, legimus nomen sancto nostro proprie fuisse Iohannem, Ioannicium vero diminutive dictum a pueritia; qui usus inde continuo perseveravit. Quod iam monuit Baronius in Annalibus ad annum 825.

CAPUT PRIMUM.
Ortus et primi anni S. Ioannicii, grassante haeresi iconomachorum.

[2] Ὃς χώρας μὲν ἔφυ Βιθυνῶν ἐπαρχίας, κώμης δὲ τῶν Μαρυκάτου [Βαρυκάτου 3.] , πρὸς τῷ βορείῳ μέρει τῆς Ἀπολλωνιάδος λίμνης παρακειμένης. τούτου δὲ πατὴρ ἐκέκλητο Μυριτζικὸς [Μυριτζικίος 3, 4.] καὶ μητὴρ Ἀναστασώ, ὡς οἶμαι, οὐκ ἀπεικότως [ἀπεικῶς 2.] · ἔμελλον γάρ, ὡς ἐν ἀσεβείας [ἀληθῶς add. 4.] ἀκάνθῃ καὶ ὀσμῇ θανατοποιῷ αὐτοὶ ἐκείνοι συζῶντες [ζῶντες 3.] καὶ συστρεφόμενοι, ῥόδον εὐθαλὲς καὶ μυρίπνοον ἀναβλαστάνειν τὸν δίκαιον ἐκ ζωῆς εἰς ζωὴν, τῇ τῆς εὐσεβείας ὀσμῇ, ἀποστολικῶς εἰπεῖν, τοὺς θέλοντας προσκαλούμενον καὶ ἐκ πτώσεως ἁμαρτιῶν εἰς ἀνάστασιν τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐφελκόμενον. Γεννῶσι δὲ τοῦτον τὸν περιφανῆ καὶ μεγαλαμπτῆρα τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας Ἰωαννίκιον τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς τοῦ Ἰσαύρου Λέοντος [om. 3.] παιδός, Νεστοριανοῦ Κωνσταντίνου, δυσσεβοὺς τυραννίδος. Τοῖς αἰσθητοῖς αὐτὸν * τρέφοντες μόνον καθ᾽ ἡλικίαν σωματικῶς ἀναγόμενον, καὶ οὐ τοῖς θείοις λόγοις καὶ γράμμασιν [(καὶ γράμμ.) ἐπιγράμμασιν 2.] τὴν φυχὴν αὐτοῦ [αὐτοῦ add. 3.] πρὸς πᾶν ὁτιοῦν ἐνάρετον καὶ ἔνθεον ἐκπαιδεύοντες, ἀλλ᾽ αὑτός, ὡς διδακτὸς Θεοῦ καὶ Πνεύματι θείῳ τὴν καρδίαν ἐγγεγραμμένος, πρὸς τῷ ἁπλῷ τοῦ ἤθους συνακμάζουσαν εἶχε τῇ ἡλικίᾳ [om. 3, 4.] τὴν τελειοποιὸν πίστιν καὶ ἀρχὴν [ἀρετῶν 2.] καὶ ῥίζαν τῶν ἀγαθῶν, καὶ τοῦτο σαφῶς ἐκ μέρους τοῖς μὴ εἰδόσι προσδείξομεν. Ἐν τῇ πρώτῃ γὰρ ὢν ἡλικίᾳ, ἤγουν ἑπταετίᾳ, ὅσιος τοῦ βόσκειν χοίρους παρὰ τῶν γεννητόρων προτρέπεται. Ὃς ἑκάστοτε αὐτοὺς ἐξελαύνων συνήθως ἐπὶ νομὴν καὶ τόπον τὸν πρέποντα, τῷ ζωοποιῷ τοῦ σταυροῦ ἐκείνους [ἐκεινοίς 4.] σημειούμενος τύπῳ, καταλιμπάνων ὑπεχώρει ὅπου ἐβούλετο [ἐβουλεύετο 4.] δι᾽ ὅλης τῆς ἡμέρας περιερχόμενος καὶ διέμενος. Καὶ διέμενον αὐτοὶ [αὐτῷ 2.] νεμόμενοι ἀδιάσπαστοι [ἀδιάπαυστοι 2.] , ἀβλαβεῖς τε καὶ ἄσυλοι ἀπό τε κλεπτῶν καὶ θηρῶν αἱμοβόρων διαρπαγῆς, ἕως ἐλθὼν πρὸς ἑσπέραν εἰσήλασεν [εἰσήλαυνεν 3.] αὐτούς. Καὶ τοῦτο ἐπράττετο αὐτῷ καὶ ἐνεργεῖτο ὑπὸ τῆς θείας [om. 3, 4.] χάριτος διὰ πάσης αὐτοῦ τῆς δεύτερας ἡλικιώσεως, ἐκδηλώτατα ὡς μέλλοντι ὑποτάσσειν τὰ πάθη [πάντα 3.] καὶ τοὺς τούτοις ἡδομένους ἐχθροὺς τῆς ζωῆς ἡμῶν δαίμονας, ὡς θήρας καὶ κλεπτάς, ἐλαύνειν καὶ ἀποτρέπεσθαι. Ἐν ἀρχῇ δὲ [αὐτοῦ add. 3.] τῆς τρίτης τῆς [om. 3, 4.] ἡλικιώσεως, ἤγουν ἑξκαιδεκαετίας, τριακοστῷ δὲ καὶ πρώτῳ ἔτει τῆς ἀρχῆς τοῦ κρατοῦντος, ἐνιαυτῷ τε πρώτῳ τῆς νυμφευθείσης Χαζάρω Λέοντι τῷ τούτου υἱῷ φιλοχρίστου Εἰρήνης, διεπλάττετο ὅλως καθ᾽ ἡλικίαν ὑπερφερῆ καὶ μορφὴν αὐτὸς ὡραιοτάτην καὶ εὐπρεπῆ. Ὅθεν τῷ ἐννεακαὶδεκάτῳ αὐτοῦ χρόνῳ τῆς ἡλικίας εἰς τὴν τῶν ἐξσκουβιτόρων στρατίαν καὶ ἐν βάνδῳ ὀκτοκαιδεκάτῳ κατ᾽ ἐκλογὴν ἀκριβῆ ὑπὸ τοῦ τυράννου [τυραννούντος 3.] ἐντάττεται, τοῖς ὁμοτάγεσιν ἀεί, ὡς ἄλλος τις ἀστὴρ πυρσολαμπής, ἐνορώμενος, Οὐ μόνον γὰρ σώματος ῥώμῃ καὶ κάλλει καὶ μεγέθει ἅπαντας ὑπερῆρεν ἐκείνους, ἀλλά γε καὶ πᾶσι φυσικοῖς [om. 3.] ἀγαθοῖς πλεονεκτήμασιν ἐκέκτητο [ἐκεκόσμητο 3, 4.] τοὺς συστρατιώτας, ταπεινοφρόνως ὑπηρετῶν καὶ ἐν πολέμοις δυνάμει Χριστοῦ τοῖς χρήζουσι βοηθείας ἐπαμυνόμενος καὶ τῶν ἐχθρῶν ἐκλυτρούμενος, τῇ δὲ εἰκονομάχῳ αἱρέσει, Θεοῦ καὶ τῆς Ἰησοῦ Χριστοῦ οἰκονομίας ἐχθρᾷ, σὺν τοῖς αὐτοῦ γεννήτορσιν ἐνεχόμενος, τῆς τοιαύτης λύμης ἐνσκηψάσης τῇ ἐκκλησίᾳ ἐκ πατρικῆς [λοίμης add. 4.] δῆλον ἐφευρέσεως τοῦ κρατοῦντος τὸ σκῆπτρον Κωνσταντίνου, ἀληθῶς εἰπεῖν ἐκ τῆς [om. 3.] τοῦ πρώτου εἰκονομάχου Σατὰν καὶ πατρὸς αὐτῶν συμβουλίας [συμβουλῆς 4.] καὶ συνεργείας [ἐνεργείας 1.]

[3] Ἐκ γὰρ τῆς τῶν ἀποστόλων Χριστοῦ μυστικῆς εἰς ἡμᾶς εἰκονικῆς διαδόσεως καὶ μέχρις αὐτῶν, τῷ ἀνθρωπίνῳ [τῶν ἀνθρωπίνων 3, 4.] Χριστοῦ χρωματικῷ σχήματι τῶν πιστῶν ἐκκλησία ἐστόλιστο εἰς θρίαμβον μὲν εὐκλέα τῆς ἀνθρωπίνης θέσεως [(εἰς θριάμβ.-θέσεως) om. 2.] , εἰς αἰσχύνην δὲ τοῦ εἰς Θεὸν τραπῆναι θελήσαντος καὶ μὴ ἰσχύσαντος δαίμονος, καὶ εἰς ἀποτροπήν τε καὶ ἔλεγχον τῶν αὐτοῦ Σατὰν ὑπασπιστῶν αἱρεσιώτων περὶ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ σωματικοῦ αὐτοῦ εἴδους διαφόρως πεφρονηκότων [περιφρονηκότων 4.] . Οἱ μὲν γὰρ ἀπειρίᾳ τινι σώματος ἀνοήτως τοῖς ἐν γῇ τὸν Κύριον ἔλεγον ὁραθῆναι, οἱ δὲ ὄφιν τινα δυσσεβῶς Χριστὸν ἐσέβοντο δογματίζοντες, οἱ δὲ φάσματι καὶ σκιᾷ γενέσθαι τὴν πρὸς ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ Λόγου ἐδόξαζον συγκατάβασιν. Δἰ ἃς ἀληθῶς ὀλεθρίους κενοτομίας, τὸ χριστοφόρον ἴνδαλμα σχηματίζεσθαι ὑπὸ τῶν τοῦ [τοῦ om. 1, 2, 4.] Χριστοῦ μαθητῶν μυστηριωδῶς τοῖς πιστοῖς παρεδόθη. Καὶ τοῦτο δηλοῖ θεῖος ὄντως φάσκων ἀπόστολος· &ldquogr;Ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ [om. 1.] εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ᾽ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων [ἀνθρώπου 4.] γενόμενος&rdquogr;, προσθεὶς τὸ &ldquogr;καὶ [om. 4.] ἐν [om. 3.] σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος&rdquogr;, μετὰ τὴν ἀκραιφνῆ καὶ [om. 4.] ἀσύγχυτον οἱονεὶ δυάδα τῶν ἑνωθεισῶν φύσεων, καὶ τὸ καθ᾽ ἡμᾶς συμβεβηκὸς παρακολούθημα τῆς φύσεως ἐπ᾽ ἀναιρέσει τούτων τῶν δυσσεβειῶν παραθέμενος. Καὶ δῆλον ὡς οὐκ ἂν εἴη ποτε ἀσχημάτιστον [τὸ add. 3.] σῶμα ἀνθρώπου ἀπεριγραπτόν τε ἄπειρον, ὡς οἱ σύγχρονοι τότε τῶν ἀποστόλων αἱρετικοὶ τὸν Χριστὸν ἐληρώδησαν. Οὕτως οὖν λοιπόν, ὡς ἔφην, ἐκ τῶν τοῦ Ἅδου πυλῶν καὶ γένους Ἰσαύρων προελθούσης τῆς εἰκονομάχου αἱρέσεως, καὶ ἐν λοιποῖς [ὅλοις 3, 4.] πεντήκοντα καὶ ἑπτὰ ἔτεσιν τῆς οἰκονομίας Χριστοῦ βλασφήμως βδελυσσομένης τὸ γνώρισμα ἔκ τε θείων ναῶν καὶ ἱερῶν κειμηλίων αὐτό, ὡς μύσος καὶ ψεῦδος, ἀποξεούσης καὶ σὺν τῷ τοῦ σταυροῦ τύπῳ τῷ πυρὶ ἀθέως παραδιδούσης.

[4] Τῷ δευτέρῳ ἔτει τῆς χριστοφόρου αὐτοκρατορικῆς βασιλείας Εἰρήνης, δωδεκάτῳ δὲ τῆς ἕως τότε ἀρχῆς αὐτῆς, εἰκοστῷ δὲ ὀγδόῳ τῆς τοῦ πατρὸς Ἰωαννικίου ἡλικιώσεως, πρὸς Χριστὸν ἑκάστοτε διὰ τῆς εἰκόνος αὐτοῦ πόλεμος διαβαίνων, καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν [τοῦ 3.] Χριστοῦ πατέρα διὰ τῆς τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ κατευδοκίαν [κατευδοκίας 4.] σωματικῆς ἐν γραφῇ ὁμοιώσεως φθάνουσα μάχη, τε πρὸς τοὺς τὴν ἀληθῆ ταύτην ἀντιποιουμένους πίστιν μαρτυρικὴ προσγινομένη ἀναίρεσις τέλος λαμβάνει καὶ πέρας ἔσχεν θεοβραβεύτως, ὡς ἔγνωσται [ἔγνωστε 3.] , καὶ τὸν στολισμὸν τὸν ἑαυτῆς ἀποστολικῶς ἐκκλησία πάλιν στολίζεται, καὶ τιμᾶται Χριστὸς εἰκονίσματί [(εἰκονίσματι) ἐν εἰκονίσμασι 3, ἐν εἰκονίσματι 4.] τε καὶ σχήματι, πρὸς τῇ φύσει ἡμῶν καὶ τὸ σχῆμα ἀψευδῶς ἐνδυσάμενος. Τοῦτο δὲ γενέσθαι συμβέβηξεν διὰ γυναικὸς εἰς αἰσχύνην, οἶμαι, τῶν προκρατησάντων αἱρετικῶν ἀνδραρίων τὴν βασιλείαν, δόξαν δὲ μεγίστην τοῦ τὴν ἀδοξίαν τῷ γένει συνεισενέγκαντος θήλεος καὶ τῆς Ἰησοῦ Χριστοῦ δυνάμεως ἔνδειξιν τῆς ἐν ἀσθενείᾳ [ἀσθενείαις 4.] ἐχούσης, ὡς αὐτὸς ἔφη πρὸς Παῦλον, παντὸς ἀγαθοῦ τὴν τελείωσιν. Ἐξ οὗ δὴ πρὸς Θεὸν εἰρηνικῶς τὰ τῆς εἰρήνης ἀνθρώποις δι᾽ εὐσεβείας καὶ ἀρετῆς ἐπολιτεύετο τρόπαια καὶ εὐμενὴς τοῦ Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους καὶ φιλάνθρωπος ἀνοχὴ δι᾽ εἰρήνης πλουσίως ἐπρυτανεύετο. Λοιμῶν, σεισμῶν, σκηπτῶν, φθορᾶς τε καὶ πανολέθρου θνήσεως τοῖς πάλαι ἀσεβοῦσι θεοκρίτως ἐπελθουσῶν, ὅθεν εἰρήνη ᾤκει ἐν πόλεσιν, εἰρήνη ἐπὶ κώμαις ἐκώμα, εἰρήνη ἐν ὁδοιπόροις, εἰρήνη ἐν πλέουσιν, εἰρήνη ψυχαῖς, εἰρήνη σώμασι· Χριστὸς γὰρ ὑπάρχων εἰρήνη ἡμῶν τὸν τοῦ γένους πολέμιον εἰκονομάχον διάβολον λέοντα καὶ τὸν τούτου συνώνυμόν τε καὶ ἔκδικον τύραννον Λέοντα σὺν τοῖς ἐξ αὐτοῦ καὶ τὰς [(τὰς) τοὺς ὲξ 4.] αὐτῶν βλασφήμους ἐφευρέσεις καταβαλών, δι᾽ Εἰρήνης εἰρήνην τοῖς ποθοῦσιν εἰρηνοδώρως παρέσχετο. Τούτων οὖν τῶν ἀγαθῶν δι᾽ εὐσέβειαν τοῖς ἐν γῇ βραβευθέντων, πλεῖστοι τῆς [(πλεῖστοι τῆς) πλείστοις τοῖς 2.] πάλαι μυσαρᾶς εἰκονομάχου αἱρέσεως ἀνέκπλυτον ἀκμὴν τὴν συνείδησιν εἶχον, ὡς καὶ θεῖος οὗτος καὶ μέγας Ἰωαννίκιος. Ἀλλ᾽ ὑπερπλήρης τῶν ἀγαθῶν καὶ παρεκτικὴ τῶν καλῶν τοῦ Θεοῦ δυναστεία, μὴ ἕως τέλους παρορῶσα τῶν οὐρανίων τοὺς ἐραστὰς εὐσεβείας φωτὸς ἐστερημένους μένειν, καὶ ἐν τούτῳ αὐτῆς κατένευσε τῷ θεράποντι τοιούτῳ αἰτίῳ, τὴν πήρωσιν αὐτοῦ ἐκείνην τῆς δυσσεβείας ἐλλάμψασα.

[2] [De S. Ioannicii inventute,] Iste oriundus fuit e Bithynorum provincia a, vico Marycato b, ad septentrionalem partem Apolloniadis lacus sito c. Cuius pater vocabatur Myrizicus et mater Anastaso, non immerito d, ut arbitror; futurum enim erat ut qui inter impietatis spinas et in fetore mortifero ipsi vivebant et versabantur, rosam floridam et fragrantem generarent, iustum e vita in vitam, pietatis odore, ut cum Apostolo loquar e, volentes hortaturum et de ruina peccatorum ad resurrectionem agnitionis Domini Iesu tracturum. Pariunt autem hunc illustrem, magnum lumen Christi Ecclesiae, Ioannicium, anno decimo quarto impiae tyrannidis Nestoriani Constantini f, filii Leonis Isauri g. Sensibilibus h tantum cibis enutriverunt filium iuxta aetatem corpore progressum, minime vero divinis sermonibus et litteris animam eius in omne id quod ad virtutem et Dei cultum spectat instruxerunt. Ipse nihilominus, utpote docibilis Deo et Spiritui divino corde adscitus, praeter simplicitatem morum, florentem cum aetate tenuit fidem quae perficit et principium radixque est bonorum: quod quidem singillatim illis qui ignorant demonstrabimus. In prima namque cum esset aetate, septem scilicet annorum, beatus ad pascendos porcos a parentibus destinatur. Quos cotidie pro more agebat ad pascua et ad locum aptum; vivifico signatis illis crucis signo, exindeque relictis, recedebat quo vellet, per totam diem circumiens et abiens. Sed remanebant pascentes non dispersi, nihilque nocebatur ipsis, nec diripiebantur sive per furum ferarumve voracium violentiam, donec veniens ad vesperam reduceret illos. Quae quidem patrata sunt pro ipso et effecta divina gratia per totam eius alteram aetatem, manifeste quia subiecturus erat cupiditates, eosque qui illis delectantur, inimicos nempe vitae nostrae daemones, tamquam feras et fures fugaturus et declinaturus. In principio vero eius tertiae aetatis, scilicet sedecim annorum, trigesimo primo anno regni imperatoris i, anno autem primo Irenes k, Christi amantissimae, iunctae matrimonio Leoni Chazaro, filio imperatoris l, adeptus est plenam adolescentiae formam praestantis speciemque ipse decoram valde et eximiam. Inde, decimo et nono anno aetatis suae m, in excubitorum n militia et in turma decima octava iuxta delectum exactum ab imperatore admittitur, semper contubernalibus suis visus tamquam novum quoddam astrum continuo splendens. Etenim non corporis solummodo vigore, pulchritudine et magnitudine illis omnibus praecellebat, sed quolibet naturali bono habitu lucratus est sibi commilitones, humiliter serviens et in bellis, per potentiam Christi, illis qui indigebant auxilio opem ferens et ab hostibus eripiens eos. Iconomachorum tamen haeresi, Dei et Iesu Christi oeconomiae inimicae, cum suis parentibus implicitus, quoniam haec pestis tunc grassabatur in Ecclesia, ex paterna inventione o sane imperatoris Constantini, vel, ut verius loquar, ex Satanae, primaevi iconomachi et patris eorum, consilio et cooperatione.

[3] [deque haeresi iconomachorum,] Nam per apostolorum Christi mysticam de imaginibus traditionem ad nos usque a tempore illorum, per humanam Christi in vivido colore repraesentationem, fidelium Ecclesia expedita erat ad gloriosum triumphum humani status, cum pudore diaboli qui voluit contra Deum se vertere, sed impar fuit, cum clade et opprobrio haereticorum qui, ipsius Satanae satellites, male sentiebant de Christo et corporali eius specie. Alii enim inexpertem quodammodo corporis p inintelligibili modo illis, qui in terra degebant, Dominum apparuisse dicebant; alii vero quendam serpentem q esse impie docentes Christum venerabantur, alii autem in imagine et umbra descendisse ad nos Dei Verbum arbitrabantur r. Propter has vere perniciosas falsitates, ut Christi species repraesentaretur a discipulis Christi fidelibus mystice commendatum est s. Quod sic ostendit ille revera divus Apostolus loquens: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus; addens etiam illud et habitu inventus ut homo t. Scilicet simul non mixtam neque confusam quasi dualitatem naturarum unitarum et etiam illud quod apud nos consequitur naturam contra assumptionem istarum impietatum opponit. Etenim liquet corpus Christi non fuisse corpus humanum informe aut indescriptibile aut intractabile, sicuti coaevi tunc Apostolis haeretici de Christo nugabantur u. Ita igitur tandem, ut dixi, ex portis inferi et genere Isaurorum prodiit haeresis iconomachorum, quae ultimis hisce quinquaginta et septem annis v, oeconomiam Christi blasphemia dedecoravit, insignia ex divinis delubris et sacris thesauris, tamquam horrendum quid et mendacium, abradens et cum imagine crucis igni impie tradens.

[4] [ab Irene regina primum sedata.] Anno altero imperii christicolae Irenes, duodecimo vero ipsius usque ad hoc tempus gubernationis w, vigesimo autem octavo aetatis patris nostri Ioannicii, illud quod contra Christum undique propter imaginem ipsius bellum procedebat, atque certamen quod contra ipsum Christi Patrem, quia placet ipsi Filii sui corporalis in pictura repraesentatio, perseverabat, atque ista quae contra veram profitentes fidem saevierat persecutio martyrum facta finem sumpsit et terminum habuit x, divino arbitrio, ut agnitum est, et apparatum suum, iuxta Apostolum, Ecclesia iterum recipit et honoratur Christus in imagine et in specie, qui praeter naturam nostram etiam speciem eius non ficte induit. Illud fieri contigit per mulierem, ad pudorem, arbitror, regnantium haereticorum homunculorum, regale decus maximum sane pro infamia generi suo conferente sexu femineo, et per Iesu Christi potentiam documentum afferentem quia infirma, ut ipse profitetur apud Paulum y, omne bonum complere valent. Deinde sane propter Deum pacifice pacis trophaea hominibus per pietatem et virtutem ministrata sunt, et benevola Dei erga homines et benigna patientia per pacem locupletanter regnavit. Fames, terrae motus, fulgura, calamitas et funesta mortalitas impiis antiquis, Deo ulciscente, superveniebant z, sed exinde pax habitavit in urbibus, pax in vicis sedit, pax viatoribus, pax navigantibus, pax animabus, pax corporibus. Christus etenim, qui est pax nostra, generis humani hostem iconomachum, diabolum leonem deiecit eiusque synonymum et iniquum tyrannum Leonem cum asseclis suis, atque blasphemicas adinventiones deturbans per Irenem pacem cupientibus pacifice contulit. Quibus ergo bonis per pietatem illis qui in terra degebant adiudicatis, plerique prioris abominandae iconomachorum haereseos indelebilem remorsum conscientiae subito experti sunt. Ita etiam divinus iste et magnus Ioannicius. Sed plena bonorum et effusiva beneficiorum Dei potentia, nolens ad finem usque caelestium rerum amatores pietatis lumine orbatos manere, etiam in isto se manifestavit servo eidem culpae obnoxio, indigentiam eius, quae erat ex impietate, illuminando.

ANNOTATA.

a Saeculo VIII, provincia seu eparchia Bithyniensium se porrigebat a flumine Rhyndaco, quo separabatur a Mysia, usque ad flumen Parthenium, quo dividebatur a Paphlagonia. Eadem denominatio Βιθυνῶν ἐπαρχία in alio eiusdem temporis documento legitur, in quo scilicet nominatur quidam Eustratius, qui subscripsit epistulae S. Germani Constantinopolitani. P. G., tom. XCVIII, p. 212.

b Vicus ille, ignobilis sane, citatur etiam in Vita S. Pauli Latrensis (cfr. Comm. praev. num. 27), et a Cedreno, P. G., tom. CXXII, p. 283. ἐν τῷ λεγομένῳ χωρίῳ τῶν Μαρυκάτου. Situs erat haud procul ab urbe quae hodie vocatur Muhalitch, olim Miletopolis. A Metaphraste adhibetur numero singulari κώμη Μαρυκάτου, ab auctore Vitae Pauli Latrensis (Anal. Bolland., tom. XI, p. 21) et a Cedreno numero plurali, τοῖς τοῦ Μαρυκάτου, τῶν Μαρυκάτου.

c Lacus Apolloniadis, hodie Aboullonia, situs est inter Propontidem et septentrionales tractus montis Olympi, et distat quindecim chiliometris a mare. Accurate descriptus est apud Texier, L'Asie mineure, pp. 138 – 141. Narratur in altera Vita S. Theodori Studitae conscripta a Michaele monacho eum aliquandiu degisse in arce quae adiacebat Apolloniadi lacui et cui nomen erat Metopa. Vide Nov. Patr. Bibl., tom. VI, p. 333.

d Ludit Sabas in falso etymo verbi Μυριτζικὸς, quem putat derivatum e verbo μύρον, quod significat unguentum, et in vero etymo verbi Αναστασώ quod pertinet ad verbum ἀνίστημι resurgere. Dicetur infra capite VII, n. 26 de alio consanguineo S. Ioannicii. Ex Actis vero S. Pauli Latrensis comperimus matrem eius Eudociam fuisse S. Ioannicio genere coniunctam: ἐπεὶ καὶ λόγος διαπεφοίτηκεν οὐ μακρὰν εἶναι γένους αὐτὴν Ἰωαννικίῳ. Cfr. Anal. Bolland., tom. XI, p. 21.

e 2 Cor., II, 16.

f Constantinus Nestorianus est Constantinus V, dictus tum Copronymus, tum Caballinus. Epitheton Nestoriani non invenimus alibi. Is regnare coepit anno 741; proin, ut ostensum est in Commentarii praevii num. 25, natus est S. Ioannicius anno 754.

g Leo Isaurus III, imperator ab anno 716 vel 717. Male intellexit hanc sententiam compilator Metaphrasticus referendo S. Ioannicium natum anno decimo quarto regni Leonis Isauri. Vide Commentarii praevii num. 26.

h Verbum graecum αἰσθητοῖς subobscurum elucidavit auctor Metaphrasticus dicendo αἰσθητοῖς βρῶμασι.

i Annus trigesimus primus regni Constantini Copronymi est annus Christi 771, quo Ioannicius natus erat annos decem et septem.

k Irenes quae nupsit Leoni Chazaro, filio Constantini Copronymi, ex Graecia oriunda erat. Dicta est a scriptore nostro φιλόχριστος, sane quia tumultum iconomachorum, quantum potuit, sedavit. Cfr. Theophanis Chronographiam, P. G., tom. CVIII, pp. 921 – 925.

l Leo, Chazarus dictus ratione prosapiae quam trahebat a matre sua Irene, filia Chagani Chazariae, ut habet Theophanes, P. G., tom. CVIII, p. 858. Celebrata sunt eius sponsalia cum Irene die 3 septembris 769, nuptiae vero die 17 decembris eiusdem anni, prout refert Theophanus, P. G., tom. CVIII, p. 898. Non igitur omnino ad apicem concordant haec duo momenta chronologica a Saba indicata, scilicet annus trigesimus primus Constantini, qui est annus 771, et annus post matrimonium Leonis cum Irene qui est 770. Sed sufficit sane haec concordantia ad scopum scriptoris, qui hic non adeo stricte tempus definire intendit, sed indicare tantum principium alterius aetatis S. Ioannicii.

m Scilicet anno Christi 773.

n Excubitores milites erant cohortium praetorianarum, qui ad palatium imperatoris stationem agebant. S. Ioannicius militiae nomen dedit, forsan eadem coactus causa qua novimus S. Euthymium Thessalonicensem arma sumpsisse, nempe ad obsecundandum legibus imperii. De Euthymio cfr. Comm. praev. num. 30. Proin nec S. Ioannicio, nec S. Euthymio exprobrandum, quod de pluribus monachis istius temporis asserit cl. v. Schlumberger, Nicéphore Phocas, p. 389, nempe eos vitam monasticam amplexatos esse ut militiam devitarent. Ad formam verbi ἐξσκουβιτόρων quod attinet, videsis quae disputavit de Boor, Nicephori archiep. Constantin. opuscula historica, p. XXVIII.

o Ut notum est, invecta fuit haeresis iconomachorum per Leonem Isaurum, qui anno 726 edictum contra sacras imagines promulgavit.

p Designantur nimirum variae sectae Docetarum seu Phantasiastarum, quorum capita recensentur in Actis S. Stephani iunioris, P. G., tom. C, p. 1110. Cfr. Petavii Dogmata theologica, tom. IV, lib. I, De Incarnatione, cap. IV.

q Nempe Ophitae, de quibus lege Cotelerium in Eccles. Graec. Monumentis, tom. I, p. 709, qui varia eorum nomina et doctrinas exponit.

r Id dictum videtur de haeresi Manichaeorum. Cfr. Epiphan. Adv. Haer., P. G., tom. XLII, p. 654.

s Hanc apostolicam traditionem de imaginibus exponit etiam auctor Vitae S. Stephani iunioris, cuius opinionem refert Baronius, in Annalium tom. IX, p. 67. Cfr. P. G., tom. C, p. 1086. De eadem primaeva traditione legendus est etiam Georgius Hamartolus in Chronico Brevi, P. G., tom. CX, pp. 990 – 994.

t Philipp., II, 16. Notandum est etiam codices a nobis adhibitos discrepantiam lectionum arguere quae in codicibus bibliorum notata est, siquidem inter ἡγήσατο et εἷναι codices Vindobonensis et Romani inserant τὸ, quod omisit Parisiensis.

u Iam tempore apostolorum grassati sunt Gnosticorum errores. His enim Samariae occurrit S. Petrus, in Asia S. Paulus, et notum est S. Iohannem contra eos imprimis direxisse sua scripta.

v Siquidem anno 726 orta est haeresis imaginiperdorum, auctor notat hic annum 783.

w Irene imperium suscepit cum filio Constantino, mortuo Leone Chazaro, anno 780. Proin annus secundus eius regni est annus 782, qui dici etiam potest duodecimus ipsius suae ad hoc tempus gubernationis, si quidem nupsit cum Leone anno 769. Simul, et recte quidem, asserit auctor hoc anno 781 S. Ioannicium versari in vigesimo octavo anno aetatis suae.

x Haeresis iconomachorum per Irenem iam anno 780, statim ac regnare coepit, finem habuit. Syllogen praecipuorum Actorum eius videsis accurate descriptam apud cardin. Hergenroether, Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, pp. 245 – 247.

y 1 Cor. I, 27.

z Scriptor varias calamitates intendit quibus imperium, regnante Constantino Copronymo, afflictum est, quasque alii etiam, ut Nicephorus chronographus et Theodorus Studita, referunt tamquam divinas castigationes impio Constantino immissas. Cfr. Theophanis Chronographiam; P. G., tom. CVIII, pp. 851, 866, 874; Theodorum Studitam in Vita S. Platonis, P. G., tom. XCIX, p. 806.

* Omnes codices: αὐτῶν.

CAPUT SECUNDUM.
S. Ioannicius convertitur ex haeresi iconomachorum. Eius in bello contra Bulgaros praeclare gesta.

[5] Τῷ [om. 1.] τριακοστῷ γὰρ [χρόνω add. 3.] καὶ ἑκτῷ [ὀκτώ 1.] χρόνῳ [om. 3.] τοῦ ὁσίου τῆς ἡλικίας, ἐν τοῖς ἑῴοις μέρεσι γενομένου φοσσάτου κἀκεῖθεν ἐπαναστρέφοντος διὰ τῶν Ὀλυμπιακῶν καὶ μεγίστων ὀρέων, γέρων τις κατὰ συγκυρίαν πνευματοφόρος ἐκ τοῦ παρὰ τὴν ὁδὸν ἄλσους προκύψας· τέκνον, ἔφη, Ἰωαννίκιε, ἕως πότε [τίνος 3, 4.] τῇ πλάνῃ ἐζοφώσαι τῆς αἱρέσεως; Εἰ χριστιανὸς εἶ, προσκύνει σχετικῶς Χριστοῦ γράμμασι καὶ μορφῇ τὴν οἰκονομίαν, ζῶν ἐναρέτως. Εἰ δὲ μή γε, εἰς μάτην περιφέρεις τὸ ὄνομα τοῦ χριστιανοῦ, σαρκὸς [om. 4] Χριστοῦ τὸν τύπον, ὡς ὤφθη, μὴ σεβαζόμενος. Ἐκπλαγεὶς οὖν μέγας Χριστοῦ θεράπων Ἰωαννίκιος, ἐπὶ τῇ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἀγνωρίστῳ προσκλήσει, καὶ ὅτι πάντα αὐτοῦ ἐξείπε σὺν τῇ δυσσεβείᾳ διορατικωτάτως τὰ πεπραγμένα, πίπτει αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας συγγνώμην αἰτούμενος περὶ τῆς πάλαι αὐτοῦ δυσσεβοῦς ἐν ἀγνοίᾳ ἀγνωμοσύνης καὶ διαβεβαιοῦται εἰς ἔτι Χριστοῦ τὴν εἰκόνα πίστει σχετικῶς κατασπάζεσθαι καὶ τῆς τεκούσης αὐτὸν παρθένου κόρης, ἀποστόλων τε μαρτύρων καὶ ὁσίων καὶ τῆς πρὸς σωτηρίαν ἀγούσης τρίβου ἀπαρεγκλήτως ἀντέχεσθαι. Διὸ ἐξ ἐκείνης ὄντως τῆς ὥρας σὺν τῆς εὐσεβείας καὶ τῆς ἀγαθοεργίας ἀντείχετο ἀοίδιμος, νηστείαις, χαμευνίαις, προσευχαῖς καὶ δάκρυσιν ἀσχολούμενος καὶ τοὺς τῶν ἁγίων εὐκτηρίους ναοὺς ὡς Θεοῦ σκηνώματα λογιζόμενος συχνῶς ἐν αὐτοῖς εἰσῄει, ἐκ πίστεως προσευξόμενος, φυλάττων τε συνήθως μετὰ τῶν συστρατιωτῶν εἰς τὰ τῶν βασιλέων προαύλια. Οὐκ ἐν ὑψηλῇ στρωμνῇ καὶ κλίνῃ αὐτοῦ ἡπαλυμένῃ ἀνέπιπτεν, ἀλλ᾽ ὡς Ἰακὼβ ἑαυτὸν λανθανόντως ἐπὶ μόνου τοῦ ἐδάφους ἀνέκλινεν, Ἰσραὴλ ἄλλος ἡμῖν καὶ αὐτὸς θεωρητικώτατος γνωρισθείς [γνωρισθῆ 2.] . Καὶ βρωμάτων δὲ μετειλήφει ὁμοίως ὅσον μόνον [μᾶλλον 3.] τοὺς συνεστιωμένους κρύπτειν αὐτοῦ τὴν ἐγκράτειαν, καὶ μὴ βαρεῖσθαι ὑπνῷ τῷ φόρτῳ τῆς γαστρὸς ἐνεχόμενον, ἀλλὰ δι᾽ ὅλης αὐτὸν τῆς νυκτὸς διαρκεῖν προσευχόμενον.

[6] Οὕτως νεανικῶς ἐν χρόνοις [(ἐν χρόν.) om. 3.] ἓξ τῷ μακαρίτῃ πυκτεύοντι, ἑβδόμην ἄγοντι ἤδη τὴν ἡλικίαν, ἥπερ δὴ ἔτος τρίτον καὶ τεσσαρακοστὸν ἀριθμεῖται, ἕκτῳ ἔτει τῆς αὐτοκρατορικῆς βασιλείας Κωνσταντίνου τοῦ νεωτέρου, υἱοῦ Λέοντος, ἐκγόνου [τοῦ add. 3.] Κωνσταντίνου, ἀπεκγόνου Λέοντος τοῦ ἐξ Ἰσαύρων, τὸ τῶν Βουλγάρων ἔθνος πρὸς τὴν Θρακῶν χώραν ἐξώρμησε ληιζόμενον. Καθ᾽ οὗ ἀντιπαρατάξασθαι ἐξιόντος σὺν πολλοῖς στρατεύμασι τοῦ κρατοῦντος, συμβολῆς γενομένου πολέμου ἐν τῇ Μαρκέλλᾳ [(ἐν τ. Μ.) om. 3.] , καὶ κοπῆς ἰσχυρᾶς. οἴμοι. τοῦ χριστωνύμου φύλου ἀνιωμένου [ἀνυομένου 2, ἀνιώμενος 3.] . οἶα Δαΰιδ ἀλλόσπερ δίκαιος κατατέμνων τοὺς ἀλλοφύλους, κεφαλὰς δυναστῶν αὐτῶν [om. 3.] εὐσθενῶς διακόπτων σὺν μυριάσι, καὶ πλείστους ῥυόμενος τῷν ὁμοφύλων, ὡς καὶ ἕνα τότε τῶν μεγιστάνων ὑπὸ μηχανῆς τινος ἱμαντώδους κατασχεθέντα καὶ μικροῦ δεῖν χερσὶν ἐθνῶν ἀνόμων ζῶντα παραδιδόμενον, δυνάμει Χριστοῦ ἐλυτρώσατο, μαχαίρᾳ ταχὺ διακόψας τὴν μηχανὴν αὐτῶν. Ὅθεν δὴ τότε θαυμάσας βασιλεὺς τὸ ἀνδρεῖον τοῦ στρατιώτου· παῖ καλέ, φησί, ποίας χώρας καὶ στρατίας εἶ σύ, καὶ τί σου ὑπάρχει, λέγε [(ὑπάρχ. λέγε) λέγεται 3.] , τὸ ὄνομα; δὲ εἰρηκῶς ὡς χώρας μέν ἐστι Βιθυνῶν ἐπαρχίας, κώμης δὲ τῶν Μαρυκάτου καὶ γένους τῶν Βοἳλαδῶν, τήν τε κλῆσιν πέλει Ἰωαννίκιος, καὶ τὴν στρατείαν ἐξσκουβίτωρ, ἐν τύπῳ ταῦτα εὐθὺς πρὸς μνήμην διὰ γραφέως χειρὸς βασιλεὺς ἐνέβαλεν [ἀνέβαλεν 3.] , προσφιλῆ [προσφιλεῖ 3.] αὐτὸν [ἀεί add. 3.] καὶ οἰκεῖον ἀεὶ [om. 3.] βουληθεὶς ἔχειν. Ὅθεν καὶ δώροις αὐτόν τισιν, οἱονεὶ εὐχαριστηρίοις, προαμειβόμενος, βραχιολίοις χρυσοῖς αὐτοῦ τὰς χεῖρας κατεκαλλώπισε. Τοῦ δὲ χριστιανικοῦ μακέλλου ἔτι ἐνεργουμένου, ἀλγῶν τὴν ψυχὴν στερρώτατος τῆς παρὰ βασιλέως τιμῆς καὶ δώρων καὶ συλλαλίας ἀλγῶν [ἀλγεῖ 3.] , τῷ μείζονι τάχα τῆς ἀδελφικῆς συμφορᾶς βαπτιζόμενος, παρ᾽ αὐτῷ, ὥσπερ μὴ συναισθόμενος, ἵστατο εἶς γάρ τις ἀλαζὼν καὶ ὑπέροφρυς ἑωρᾶτο τῶν ἐναντίων ἐπὶ μιᾶς στενῆς ἱστάμενος διαβάσεως ἀφειδῶς ἐκκεντῶν τοὺς Ῥωμαίους. Ἀλλὰ καὶ τούτου προβὰς ἐκεῖθεν ἐν ἔκστασει διακόπτει τὴν κεφαλὴν ἀξιάγαστος [πανάγαστος 2, 3.] , σωτηρίαν καὶ δίοδον ζωῆς τοῖς χριστιανοῖς παρασχόμενος.

[7] Εἶτα τῆς πολεμίου ἐκείνης κατ᾽ ὀλίγον διαστὰς μάχης δίκαιος, λαβὼν κατὰ νοῦν τοῦ πλήθους τῶν ὁμοφύλων τὸν θάνατον, καὶ εἰδὼς ὡς οὐκ ἔνδοξός τις ἄδοξος μόλις ἀπέδρα τῆς μαχαίρας τὸ στόμα, ὀλίγων δίχα ἐννοήσας τε [(ἐννοήσ. τε) ἐννοήσατε 4.] πῶς αὐτόθεν ἐκεῖνος αὐτὸς [om. 3.] παρ᾽ ἐλπίδας ἐρρύσθη, πορευόμενος ἐπορεύετο, καὶ ἔκλαιε βάλλων ἐν τῇ τῆς καρδίας αὐτοῦ γῇ, δαυἳτικῶς εἰπεῖν, οἴκτου καὶ ἀγαθοεργείας τὰ σπέρματα. Ὅτε καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ ἵππου ὡς τάχιστα, ἵστατο τῷ Θεῷ καθ᾽ ἑαυτὸν προσευχόμενος καὶ λέγων· Εὐχαριστῶ σοι, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, υἱὲ τοῦ Θεοῦ, Θεὸς [ Θεός om. 3.] ἡμῶν, εὐδοκίᾳ Πατρὸς καὶ συνεργείᾳ τοῦ παναγίου Πνεύματος, ἐν ἐσχάτοις καιροῖς διὰ τὴν σωτηρίαν ἡμῶν ἐξ ἁγίας παρθένου ἐνανθρωπήσας, τῷ τιμίῳ καὶ ζωοποιῷ σου θανάτῳ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου καταπαλαίσας διάβολον, παιδεύων ἡμᾶς ἁμαρτάνοντας καὶ ἐλεῶν μετανοοῦντας, νόσῳ σαρκὸς καὶ θανάτῳ τὸν ἐκ παραβάσεως ἐντολῶν προσγινόμενον θάνατον ψυχῆς ἀφανίζων τῶν εἰς σὲ πιστευόντων, ὑμνῶ σε, εὐλογῶ σε, προσκυνῶ καὶ δοξάζω εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀνθ᾽ οὗ τῆς προσδοκίας καὶ χειρὸς τῶν ἐναντίων ἐρρύσω με. Καὶ προσάγω σοι, δέσποτα ὑπεράγαθε, ὥσπερ τι ξένον δῶρον τῆς ἐμῆς σωτηρίας ἀντίλυτρον, οὐ χρυσόν, οὐκ ἄργυρον, οὐκ ἄλλο τι τῶν γηΐνων καὶ προσκαίρων καὶ φθειρομένων, ἀλλ᾽ αὐτὸς ἑαυτὸν μάλιστα, ὅλον τὸ τιμιώτατόν σοι [σου 4.] κτῆμα καὶ οἰκειότατον. Ταῦτα οὖν εἰπὼν καὶ βλέψας μακρόθεν ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ τὸ ὑπερκείμενον ὄρος τῆς Βιθυνίας, ὅπερ παῤ ἡμῖν προσηγόρευται Ὄλυμπος, ζῆλον θεῖον [Θεοῦ 3.] συλλαβὼν ἐν διανοίᾳ ὠδίνησεν Ἠλίου τοῦ μεγάλου καὶ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ τὸ ἥσυχον καὶ φιλέρημον, τοῦ ἐν αὐτῷ κατ᾽ ἐκείνους διαβιῶναι ἀσκητικῶς. Καὶ δὴ εἰσελθὼν ἐν τῇ βασιλευούσῃ τῶν πόλεων καὶ τοὺς ἐν αὐτῇ τῶν ἁγίων [τῶν ἁγ. om. 3.] εὐκτηρίους ναοὺς συντακτικῶς ἀσπασάμενος, μὴ φροντίσας ὅλως τῆς [τοῦ add. 3.] βασιλέως τιμῆς δόξης ὑποσχέσεως, πρὸς τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα [(πατρίδα ἐξωρμ.-πρὸς τὴν ἑαυτοῦ) om. 4.] ἐξώρμησε τὰς τῶν γεννητόρων αὐτοῦ εὐχὰς καρπωσόμενος. Καὶ ταύτας λαβών, ὡς ἐβούλετο, πρὸς τὴν ἑαυτοῦ [(πατρίδα ἐξωρμ.-πρὸς τὴν ἑαυτοῦ) om. 4.] δῆθεν ἐπίγειον στρατείαν ἀνθυπέστρεφε πάλιν τὸ δὲ ἀληθὲς πρὸς τὴν καλὴν στρατείαν τοῦ βασιλέως Χριστοῦ.

[5] [S. Ioannicius ex haeresi conversus,] Trigesimo namque sexto anno huius sancti aetatis a, in orientalibus partibus cum exercitus versaretur b, indeque reverteretur per ingentes montes Olympicos c, forte senex quidam, Spiritu actus, ex luco secus viam progressus: O fili, inquit, Ioannici, quousque tandem in caligine erraveris haereseos? Si christianus es, adora libenter Christum repraesentatum in picturis et formis, vivens sancte; sin autem, in vanum praefers nomen christiani, carnis Christi typum, qualis visus est, non honorans. Permotus igitur magnus ille Christi servus Ioannicius ista nominis sui improvisa invocatione, et quoniam iste omnia opera eius indicaverat evidentissime impie patrata, ipsius ad pedes provolutus veniam petit de pristina sua impia et ignorata iniquitate, firmaturque ad deinceps Christi imaginem cum fide benigne amplectendam, nec non Virginis quae eum peperit, apostolorum, martyrum et sanctorum, atque etiam ad tenendam indeficienter rationem agendi quae ducit ad salutem. Quare, ex hac revera hora, pietati et bonis operibus vacavit celeber ille, ieiuniis, chameuniis, orationibus et lacrimis se dedens; sanctorum precatoria delubra, tamquam Dei tabernacula considerans frequenter ingrediebatur cum fide oraturus, excubias agens pro more cum commilitonibus ante regum atria. Non in alta culcita aut cubili molli reclinabat sese, sed ut Iacob secreto in nudo solo cubabat, alter Israel nobis et ipse per contemplationem bene notus. Ciborum capiebat similiter tantum quantum satis erat ut celaret commensales suam moderationem, neque gravaretur somno detentus onere ventris, et quantum ad orandum per totam noctem sufficeret.

[6] [cum in bello contra Bulgaros se praeclare gessisset,] Cum ita iuveniliter annos sex beatus ille certasset et iam septimam ageret aetatem, quae numeratur annus tertius et quadragesimus, sexto anno d regni imperatoris Constantini iunioris e, filii Leonis, nepotis Constantini et abnepotis Leonis Isauri, Bulgarorum gens f in Thracum regionem g irrupit ad depraedandum. Contra quos ut se opponeret, exiit cum magno exercitu imperator. Conflictus bellicus fit in Marcella h, et clades valida, heu mihi, in christianam gentem saevit. Sicut alter David noster iustus, caedendo alienigena capita ipsorum ducum fortiter absecat ad plura milia, plurimos autem liberans de popularibus suis, adeo ut unum tunc principum suorum, qui machina quadam ex loris contexta captus in eo erat ut vivus incideret in manus gentium iniquarum, virtute Christi liberaret, gladio confestim dissecta earum machina. Inde vero tunc admiratus imperator fortitudinem militis: O care fili, inquit, ex quanam regione et militia es, et quodnam tibi est, dic, nomen? Qui vero cum dixisset se esse ex Bithynia provincia, ex vico Marycato et genere Boiladum i, appellatione vero Ioannicium et in militia excubitoris agere partes, haec statim, recordationis causa, scriptioni mandavit imperator, quippe qui eum carissimum sibi et familiarem semper vellet habere: deinde dona ei quaedam in grati animi signum rependens, monilibus aureis eius manus ornavit. Cum tamen christianorum caedes non cessaret et doleret animo fortissimus noster propter honorem et dona ab imperatore accepta et conversationem cum eo, maxime vero propter fratrum suorum casum affligeretur, apud ipsum stetit nec opinatus unus quidem insultans et qui despiciebat oculis inimicos, visus in via angusta, sine intermissione iacula coniciens in Romanos. Sed contra ipsum proruens inde valido impetu amputat caput vir ille admirandus, salutem et viam vitae christianis procurans.

[7] [militiae renuntiat et monachicam vitam aggressurus proficiscitur ad montem Olympum.] Deinde ex illo bellico post pusillum discedens certamine, iustus noster, recolligens animo multitudinis suorum concivium mortem, vidensque neque illustrem, neque obscurum effugere gladii aciem, paulisper recogitans quomodo inde ipse praeter spem fuisset servatus, profectus est k et flevit iniciens in terram cordis sui, ut Davidico utamur sermone, misericordiae et bonorum operum germina. Quare descendens ex equo quam citissime, coram Deo se sistit orans et dicens: Gratias ago tibi, Domine Iesu Christe, fili Dei, Deus noster, qui amore Patris et cooperatione Spiritus sanctissimi, in novissimis diebus propter salutem nostram ex sancta Virgine homo factus, qui honoranda et vivifica tua morte devicisti diabolum qui mortis potentiam tenebat, qui erudisti nos peccatores et misertus es paenitentium, qui passione carnis et morte delevisti credentibus in te mortem animae quae profluxit ex transgressione mandatorum, hymnum dico tibi, benedico tibi, adoro et glorifico te in saecula, quia ex exspectatione et manu inimicorum servasti me, et offero tibi, o Domine peroptime, sicut xenia quaedam, salutis meae redemptiva, non aurum, non argentum, non quicquam terrestre aut transitorium aut periturum, sed potius meipsum, solam, quae te digne honoret et maxime deceat, oblationem. His igitur dictis, cum aspexisset procul a dextris suis l assurgentem sibi montem Bithyniae, qui apud nos vocatur Olympus, zelum divinum concipiens, doluit recordatus magni Eliae et Iohannis Baptistae vitam placidam in solitudine peractam et cupivit ipse in illa eorum instar ascetice vivere. Cum venisset in urbem regiam m et in ipsa precatoria templa sanctorum valedicens veneratus esset, non iam curans ullo modo regium honorem, aut gloriam, aut promissionem, in suam patriam reversus est, parentum suorum benedictiones relaturus, et cum eas sicuti cupiebat impetrasset militiam suam sane terrestem commutavit reapse cum pulchra militia regis Christi.

ANNOTATA.

a Nimirum anno 790. Ut monuimus in Commentarii praevii num. 23, Baronius erravit haec referendo ad annum 782; falso nempe existimabat S. Ioannicium natum anno 729 sub Leone Isaurico.

b Orientales partes, ἑῷα μέρη, id est Asia occidentalis. Legimus apud Theophanem, hoc anno 790 versatum fuisse exercitum Romanorum in Orientalium themate apud locum cui nomen Copidnadus. P. G., tom. CVII, p. 931. Male igitur vertit Surius κατὰ τὴν Ἑῴαν ad occidentem. Senis apparitionem contigisse putat Baronius, in eodem errore perseverans, anno 782, cum rediret exercitus cum Stauracio triumphum agente ob devictos Sclavos. Proinde corrigenda est etiam nota quae ex eodem fonte desumpta legitur in opere nostro, tom. II Martii, p. 220 nota 3, ubi asseritur conversio S. Ioannicii anno 782 evenisse.

c Olympus mons, vel, ut melius dicit auctor noster, Olympici montes vergunt in partem septentrionalem Mysiae et Bithyniae, prope urbem Prusam. Cfr. Texier, L'Asie mineure, pp. 130 – 135.

d Ostensum est in Commentarii praevii num. 25 quomodo sibi invicem cohaereant aptissime haec varia momenta chronologica tam sedulo a scriptore nostro indicata. Nimirum annus sextus Constantini VI est annus 795, qui est annus sextus a quo conversum vidimus anno 790 S. Ioannicium ex errore iconomachorum; et revera versabatur tunc ipse in quadragesimo tertio vitae suae anno, utpote qui natus erat anno 753 vel 754.

e Constantinus, dictus iunior, est Constantinus VI, qui obtinuit sceptrum Byzantinum, prius cum matre sua ab anno 780 – 790, dein solus usque ad annum 796. Ut memorat Sabas, Constantinus VI erat filius Leonis IV Chazari, nepos Constantini V Copronymi et abnepos Leonis III Isauri.

f Saeculo VIII, Bulgari imperium Byzantinum saepius vexarunt, et non raro in summum periculum adduxerunt. Cfr. Theophanis Chronographiam, P. G., tom. CVIII, pp. 775, 871, 902, 903, 939.

g Bulgarorum gentes tunc temporis conabantur sedem suam stabilire in Thracia Europaea, praesertim circa Anchialum et Mesembriam. Thracia, primum ex occidentalibus imperii thematibus, se extendit a mari usque ad montem Haemum. Vide Const. Porphyrog., De administrando imperio, P. G., tom. CXIII, pp. 110, 111.

h Hic locus ex Theophane notus est, qui narrat ibidem Constantinum VI erexisse castellum τὸ κάστρον Μαρκέλλων (P. G., tom. CVIII, p. 939). Cfr. eundem ibid., pp. 946, 984. Iam notaverat Combefisius formam verbi nutare inter Μαρκέλλαι et Μαρκέλλοι (ibid., p. 984, nota 45). Hic tertia occurrit nempe Μαρκέλλα. Cuius loci situm non magis definire nobis licuit quam Nicephoro haec scribenti: φρούριον δὲ τοῦτο πλησιαίτατα Βουλγάρων κείμενον, quod castellum prope Bulgarorum fines positum est. P. G., tom. C, p. 975. Pugna quae hic narratur, quantum ex chronotaxi conici licet, conserta esse videtur, tempore belli facti contra Cardamum anno 795, sexto scilicet imperii Constantini; eandem memorat Theophanes in Chronographia, P. G., tom. CVIII, p. 946. Muralt haec alligat anno 786 mense maio, Baronius vero anno 795.

i Genus Boiladum apud Bulgaros designat duces et optimates. Cfr. Theophan., P. G., tom. CVIII, p. 878. At quomodo S. Ioannicio, humili loco nato, haec appellatio conveniat non liquet. Forsan familiam quandam designare voluerit Sabas.

k Reversus, ut patet ex sequentibus, in regionem montis Olympi.

l Actum est de hoc loco in Commentarii praevii num. 27 et ostensum quomodo recensio Metaphrastica sensum perperam mutaverit et ansam dederit errori circa situm montis Olympi et dubitationi utrum in Bithynia an in Mysia iaceret. Sed forsan in Surium magis vel in illum a quo accepit versionem latinam refundenda est culpa, siquidem in graeco textu legitur καὶ τὸ ὑπερκείμενον ἐν δεξιᾷ τῆς Βιθυνίας ὄρος παρ᾽ ἡμῖν Ὄλυμπος καλεῖται, in qua sententia verba ἐν δεξιᾷ non necessario intellegenda sunt de Bithynia ad quam potius refertur verbum ὄρος.

m Urbs regia, id est Constantinopolis.

CAPUT TERTIUM.
S. Ioannicius monasticam vitam profitetur in montis Olympi coenobiis, prius in Agaurino, dein in Antidiano. Solitarius degit in Cunduriae montibus.

[8] Κατὰ τὴν πάλαι ἔνθεον ἐπιθυμίαν αὐτοῦ τοὺς πόδας ἐπῆρε, καὶ πρὸς αὐτὸ τὸ Ὀλύμπιον ὄρος ἀπέβλεψεν [ἐπέβλεψεν 3.] , εἴκοσι τεσσάρας χρονοὺς διαπρέψας ἐν τῇ στρατείᾳ. Ὅθεν πορευόμενος κατὰ πάροδον καὶ κατὰ τὴν Προῦσαν [παροῦσαν 2.] γενόμενος, παραβάλλει τῇ αὐτόθι μονῇ τῶν Ἀγαύρων [Αὐγάρων hic et alibi 4.] , καὶ ὑπὸ τῶν ἐκεῖσε δεξιοῦται θεοφιλῶν φιλάρετος, τῷ αὐτῆς πατρὶ Γρηγορίῳ τὰ τῆς ἐνθέου βουλῆς αὐτοῦ ἀναθέμενος. δὲ τὸν ζῆλον αὐτοῦ θεασάμενος θεαρέστως αὐτῷ καὶ ψυχοφελῶς συμβουλεύεται, φήσας· μὲν προθεσίς σου, τέκνον, καλή, δὲ πρὸς τὴν ἀθλητικὴν παλαίστραν [μονίαν 2, 3, 4.] ἐπιθυμία μόνοις πρέπουσα τοῖς προπαιδευθεῖσι [παιδευθεῖσι 3.] τὰ θεῖα καὶ ἐν ἄσκησει χρονίσασιν. Δεῖ γάρ σε ἐν κοινοβίῳ μοναχῶν πρότερον εἰσελθόντα τὴν τῆς πρὸς Θεὸν ὑμνωδίας γνῶσιν λαβεῖν, μαθεῖν τε καιρὸν καὶ τάξιν προσευχῶν καὶ πολέμους δαιμόνων, εἰθ᾽ οὕτως ἡσυχαστικῶς καὶ ἐμπείρως εἰς τὴν κατὰ τῶν ἐχθρῶν πάλην χωρῆσαι, μήπως ἀδιδάκτως εἰς τὴν κατ᾽ ἐκείνων παράταξιν προσορμήσας ἀντὶ τοῦ βαλεῖν βληθείης καὶ ἀντὶ τοῦ ἡττῆσαι ἐλεεινότατα ἡττηθῇς. Τοιαύτην βουλὴν παρὰ τοῦ καλοῦ ποιμένος Γρηγορίου ὅσιος Ἰωαννίκιος προσδεξάμενος, λαβὼν τὰς εὐχὰς αὐτοῦ, εἴχετο τῆς ὁδοιπορίας καὶ καταλύει πρὸς ἑσπέραν ἐν κώμῃ μιᾷ τῶν πρὸς Ἀτρώαν Καστούλω [Κουστούλω 2, 3, 4.] καλουμένῃ [καλουμένην 1, 2.] , ἐν οἴκῳ τε εἰσδέχεταί τινος θεοφίλους προσφιλοῦς αὐτοῦ. Ὃς καὶ ἐγνωκὼς τὰ μελετώμενα ὑπ᾽ αὐτοῦ, λίαν πρωῒ τῇ ἐπαύριον ἐν μονῇ τῶν ἐκεῖσε Τελάου προσαγορευομένῃ ἤγαγεν αὐτόν, εἰ ἄρα γε ἀρεστὸν αὐτῷ ὀφθείη τοῦ αὐτόθι προσδιατρίψαι. Ἐν ᾗ ἀνιὼν καὶ φιλοφρόνως ὑποδεχθεὶς ἀοίδιμος ἐπί τινας ἡμέρας [ἐπί add. 3.] τὴν τῶν γραμμάτων μόνην [(μόνην-μανθ.) μάθησιν ἀσχολῶν 3.] εἰσαγωγὴν μανθάνει. Καὶ [(καὶ ἰδὼν-κατ᾽ ἡμᾶς Μουσής num. 9) om. 3.] ἰδὼν τὴν μονὴν ἐκείνην θορυβουμένην, ὥς τισι κώμαις ἐγγίζουσαν, πρὸς τὴν ὑπερκειμένην ἐκείνης καὶ πρὸς αὐτῷ τῷ ὄρει οὖσαν μονὴν Ἀντιδίου καλουμένην ἀνέρχεται.

[9] Ὃν καὶ καταλαβόντα πατὴρ τῆς μονῆς ἐκείνης, Ἰωάννης προσαγορευόμενος, κατὰ συγκυρίαν ἐξιὼν πρὸς τὴν πύλην ὑπήντησε· Πόθεν τε εἶ, καὶ τίνος χάριν ἐνταῦθα, ἀδελφέ, παραγέγονας; ἠρωτᾶ. δὲ τῆς καλλίστης αὐτοῦ ὁρμῆς αὐτῷ ἀπογυμνώσας τὸ ἔνθεον, δεξιοῦται περιχαρῶς ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ εἰσδέχεται, καὶ τὴν τῶν θείων ἀγώνων πυκτὴν [πυκτηκήν 4.] ἐνεργητικῶς ἐκδιδάσκεται, καὶ τοῦ καθαιρεῖν λογισμούς, καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ ἐκπαιδεύεται, φροντίζων ἀεὶ τοῦ μέλλοντος τὰ ἐφόδια, τοῦ δὲ παρόντος κόσμου ὑπερορῶν τὴν προσπάθειαν. Ἐν ᾗ χρόνους δύο διαπεράνας, καὶ κατὰ πάσης ἀνδρισάμενος κακοβουλίας δαιμονικῆς, καὶ ἕως τῶν τριάκοντα ψαλμῶν ἐκμαθών, οἱάπερ ἔλαφος θεοκατάρτιστος εὔδρομος μετὰ τὴν τῶν ἰοβόλων παθῶν καὶ νοητῶν θηρίων ἀναίρεσιν τὴν θεοποιὸν ἡσυχίαν διψῶσα, πρὸς τὸ ὑπεράνωθεν τῆς μονῆς ὄρος, Κόρακος προσαγορευόμενον Κεφαλὴν, τὸ ἔνθειον στρουθίον μεταναστεύει, ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας ὅλως βρώσεως πόσεως μὴ μεταλαβών, εὐχαῖς τε καὶ δάκρυσιν ἐξῄτει τὸν Θεὸν πρὸς τὸ τῆς ἡσυχίας στάδιον εὑρεῖν τινα τὸν ἀλείψοντα αὐτὸν ἐρημικόν τε καὶ φιλόθεον ἄνδρα. Ἐν δὲ τῇ ἑβδόμῃ καὶ καταπαυσίμῳ ἡμέρᾳ τῆς ἐξαιτήσεως, καθ᾽ ἡμᾶς Μωυσὴς φωνῆς ἄνωθεν ἐνεχθείσης ἀκούει· Ἔτι μικρόν, λεγούσης, πρὸς τῇ κορυφῇ τοῦδε τοῦ ὄρους, Ἰωαννίκιε, προσανάβηθι, καὶ ὧν ἐπεθυμήσας ἐπιτεύξῃ. Ταύτης ἀκουστὴς γενόμενος τῆς φωνῆς, ὡς ὑπόπτερος ἀετός, λίαν εὐψύχως ἑπταήμερος νήστης πρὸς τὴν τῆς ἀποκαλύψεως τελείωσιν μετ᾽ ἐλπίδος πεζοπορῶν πάντοθεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς περιέφερε [ὑπερέφερε 4.] , θηρᾶσαι καλῶς γλιχόμενος τὸ ποθούμενον. Καὶ δὴ προσανιὼν θεοφόρος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος, ὡς προστέτακτο, δύο εὑρίσκει αὐτοῦ μοναχοὺς περὶ τὰ τεσσαράκοντα ἔτη ἡσυχάζοντας ἐν σπηλαίῳ καὶ μηδενὶ ἑαυτούς [αὐτοῖς 3.] ποτε ὁραθέντας ἀνθρώπων [ἀνθρώπῳ 3.] , ἱματίοις τριχίνοις κεκαλυμμένους, ἐκ βοτάνων τὴν τροφὴν ἐλαχίστων πριζομένους, καὶ ἀγγελικῶς εἰπεῖν ἐν γῇ μετὰ σώματος ζῶντας. Οἷς καὶ προσπεσὼν δίκαιος μετὰ πίστεως τῶν συμφερόντων αὐτῷ παρεκάλει μαθεῖν καὶ συνετισθῆναι τὴν γνῶσιν. Οἱ δὲ μετὰ τὴν συνήθη εὐχὴν συγκαθίσαντες πάντα αὐτῷ τὰ πεπραγμένα καὶ τὰ μέλλοντα αὐτῷ [om. 1, 3.] καὶ συμφέροντα κατ᾽ εἴδος ἐξεῖπον θεοφορούμενοι καὶ· Ὅτι μέλλει ἀντιδοξάζειν σε Κύριος ἐνταῦθά τε καὶ μετ᾽ ἔπειτα ὡς δοξασθεὶς ἐν τῷ βίῳ σου καὶ πολλῶν σωτηριώδη προσαγωγὴν ψυχῶν δεξάμενος παραινέσει σου, καὶ ὅτι μετὰ τὸ πεντηκοστὸν τῆς ἀσκήσεως ἔτος καὶ πρὸς αὐτὸ τῆς ζωῆς σου τὸ τέλος πειρασμός σοι μέγας παρὰ φθονερῶν [πονερῶν (sic) 3.] ἀνθρώπων συμβήσεται [συνγενήσεται 3.] , ἀλλ᾽ ὡς βέλος προσπεσὸν ἰσχυρὸν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐκείνους τὸ βλάβος ἐπανελεύσεται. Ταῦτα εἰπόντες αὐτῷ καὶ ἐπευξάμενοι οἱ θεόφρονες ἐπέδωκαν αὐτῷ, εὐλογίας χάριν, αἰτήσαντι μικρὸν λεβητωνάριον τριχοσύνθετον καὶ ἀπέλυσαν. Ὅπερ καὶ εἶχεν μακάριος, ὡς ἔλεγε, κατὰ παντὸς τόπου δαιμόνων πεπληρωμένου καὶ κατὰ πάσης ἐπιβουλῆς θηρίων καθάπερ ὅπλον κραταιὸν καὶ ἀήττητον [ἀνιττητον 4.] σὺν τῷ τυπῷ τοῦ σταυροῦ ἐπιπέμπων [αὐτοῖς add. 3.] ἐκείνοις, καὶ ὡσεὶ καπνὸν ἠφάνιζεν αὐτοὺς καὶ κόνιν διὰ τῆς χάριτος. Μετὰ οὖν τὴν ἑπταήμερον ἐκείνην νηστείαν, ὡς ἔφην, καὶ τῶν αἰτηθέντων ἀπόληψιν, ὡς ἄλλος Μωσής, δίκαιος κατῄει [κατίει 2, 4.] ἀπὸ τοῦ ὄρους δεδοξαμένος τὸ πρόσωπον, ἀντὶ δύο πλακῶν [καί add. 3.] λιθίνων γράμμασιν ἐντετυπωμένων τὰς θείας παραινέσεις τῶν δύο [θείων 3.] χριστοφόρων [θεοφόρων 2, δύο add. 3.] ἀνδρῶν ἐκείνων ἐν πλαξὶ τῆς καρδίας αὐτοῦ λογικῶς ἡμῖν καὶ πρακτικῶς ἐγγεγραμμένας, ἐπιφερόμενος [περιφερόμενος 3.] .

[10] Ὅθεν, μετὰ τῆς τοῦ πατρὸς Ἰωάννου εὐχῆς, ἀπάρας ἐκεῖθεν πρὸς τὸ τῆς Ἀγαύρων μονῆς ὄρος καταλαμβάνει, ὃδὴ Τριχάλιξ προσαγορεύεται, αἴθριος ἐν αὐτῷ καὶ ἄσκηνος [ἄσκιος 3.] διαιτώμενος. μεμαθηκὼς τίμιος ποιμὴν ἐκεῖνος τότε Γρηγόριος δρομαῖος [δρομέως 2.] ἄνεισι πρὸς αὐτόν, καὶ κατασκευάζει αὐτῷ κελλίον σμικρότατον. δὲ μέγας πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος γνωσθείς τισιν καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν ἐνοχλούμενος ἠνιᾶτο τῷ πνεύματι [τὸ πνεῦμα 4.] λίαν· διὸ φυγὰς αὐτόθεν καὶ μετανάστης γενόμενος ἐν ὄρει τινι κατάλσῳ καὶ δυσβάτῳ κώμης Ἑλλησπόντου ὀνομαζομένης εἰσέρχεται ὑπὸ [διά 4.] τὴν ἐνορίαν τοῦ Πανδήμου διακειμένης, καὶ ὀρύξας ὀπὴν στενὴν ὑπὸ γῆν ἑαυτὸν ἐν αὐτῇ ἀπρόἳτον καθείρξε, παρ᾽ ἑνός τινος αἰπόλου Ἀνθινοῦ [Ἀνθείνου 3, Αὐθήνου 4.] καλουμένου ἐν μικρῷ ἄρτῳ καὶ ὕδατι κατὰ μῆνα διακονούμενος, ᾧ μόνῳ τὸ ζῆν, ὡς ἔμπνους νεκρός, τῷ σώματι προαιρούμενος. Ἐν ᾧ τριετήσας οὑτωσὶ [οὕτως καὶ 4.] ἀσκητικῶς πιεζόμενος τοῦ τριημερεύσαντος ἐν νεκροῖς πόθῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῆς ζωῆς ἡμῶν, οὐδενὶ ἐνωχλήθη [ἐνωχληθείς 3.] πνεύματι πονηρῷ τὸ παράπαν, ὡς ἔλεγεν, ἀλλ᾽ αὐτοῦ τὸ χάρισμα τῆς κατανύξεως ἔλαβεν. Τοῖς τριάκοντα γὰρ ψαλμοῖς δι᾽ ὅλου ὑμνῶν τὸ θεῖον ἑνὶ μικρῷ τροπαρίῳ θεολογικωτάτῳ ἠρκεῖτο ἔχοντι οὕτως· ἐλπίς μου Θεός [ add. 3.] , καταφυγή μου Χριστός [ add. 3.] , σκέπη μου τὸ Πνεῦμα τὸ ἃγιον. Τοῦτο δὲ λέγων οὐ τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ τὴν ἐλπίδα μόνῳ ἀπένεμεν, οὐδὲ τῷ Χριστῷ ἀφώριζεν αὐτοῦ τὴν καταφυγήν, οὐδὲ τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ διαιρετῶς τὴν σκέπην, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς τρισὶ τῆς θεότητος χαρακτῆρσι τὴν ἐλπίδα κοινῶς καὶ καταφυγὴν καὶ σκέπην ἐδόξαζεν, ὡς ἐν τῇ τρισαγίῳ θεολογίᾳ τὴν θεότητα καὶ ἰσχὺν καὶ ἀθανασίαν τῆς μιᾶς ἔλεγεν εἶναι φύσεως ἀμερίστως, ταῦτα κατὰ τὰς ὑποστάσεις μερίζων, τὰ αὐτὰ εἰδὼς φυσικῶς ἐν ἀλλήλαις περιχωροῦντα, πλὴν τῆς ἀγεννησίας, γεννήσεως καὶ ἐκπορεύσεως· τὸ μὲν γὰρ ἀγεννητὸν τοῦ Πατρός ἐστιν, τὸ δὲ γεννητὸν τοῦ Υἱοῦ, τὸ δὲ ἐκπορευτὸν τὸ τοῦ Πνεύματος. Οὕτως ἐκεῖσε διαζῶν ἰσαγγελῶς μακαρίτης, ὡς γέγραπται, μετὰ τὴν τριετίαν, κοινωνίας χάριν, ἀπελθὼν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τῆς αὐτῆς κώμης ὑπὸ συστρατιώτου [στρατιώτου 1.] ἀνεγνωρίσθη· μεθ᾽ οὗ καὶ πνευματικῶς ἀγαλλιασθεὶς πρὸς ὄρη δύσβατα λίαν τῆς Κουνδουρίας ἀπέβλεψε θηροτρόφα ὄντως καὶ πολυήσυχα πέλοντα πρὸς δύσιν Λυκίας καὶ πρὸς ἀνατολὴν διακείμενα τῆς Ἀσίας, πλησίον Μύρων.

[8] [Prius in monasterio Agaurorum,] Iuxta desiderium iam pridem ipsi a Deo immissum, pedes movit et respexit ad ipsum montem Olympum, postquam viginti et quattuor annos praeclare se gesserat in vita militari a. Inde in iter profectus et transiens per Prusam b, accedit ad monasterium Agaurorum, et a Dei amicis qui ibi degebant excipitur ipse virtutis amator. Monasterii patri Gregorio c suum divinum consilium aperit; ille vero zelum eius admiratus, eum quo melius Deo placeat et animae prosit, docet dicens: Propositum sane tuum, fili, pulchrum; sed athletici certaminis desiderium illis tantum convenit qui divina sunt edocti et in exercitatione diu sunt versati. Oportet igitur te prius coenobium monachorum d ingressum divinae hymnologiae scientiam e tractare, discere tempus et ordinem orationum et bella contra daemones, et postea placide sic et perite in certamen adversus hostes prodire, ne, indoctus contra eorum ordines progressus, feriaris nedum ferias et miserabiliter supereris nedum superes. Tale consilium cum accepisset sanctus Ioannicius a bono pastore Gregorio, suscepta eius benedictione, resumpsit iter, et vespere advenit in vicum quendam eorum qui sunt prope Atroam Castulo vocatum f, excipiturque in domum cuiusdam Dei amici, amici sui. Qui cum audisset quae moliretur, valde mane, sole oriente, in monasterium ab incolis vocatum Telai g duxit eum, si forte placeret ipsi ibi vitam degere. Huc ascendens et benigne exceptus, celebris noster sanctus per aliquot dies litterarum tantum elementa addiscit. Sed cum vidisset hoc monasterium esse turbulentum nimis propter propinquos vicos quosdam, ad aliud quod isti supereminet et iacet sub ipso monte, Antidium dictum h, divertit.

[9] [dein in Antidii coenobio, in Corvi capite,] Cui advenienti pater huius monasterii, Iohannes vocatus, qui forte exierat, prope ianuam occurrit: Unde es tu et cuius rei gratia huc, frater, advenisti? percontatus est. Ipse vero cum pulchrae expeditionis divinam inspirationem illi aperuisset, excipitur et introducitur; divinorum certaminum palaestram acriter addiscit, et docetur cogitationes expurgare omnemque superbiam, quae extollitur adversus Dei cognitionem, respiciendo semper futurae vitae viatica, praesentis vero despiciendo affectionem. Ita duos annos i transegit et roboratus contra omnem diabolicam malignitatem et triginta psalmos edoctus, sicut cervus a Deo instructus, ad cursum agilis, post venenosarum libidinum et spiritualium animalium destructionem sitiens divinam quietem, ad montem monasterio imminentem et Corvi Caput k denominatum migrat passer ille a Deo inspiratus. Per septem ibi dies nullo cibo aut potu usus, precibus et lacrimis quaerebat a Deo ut in quietis stadio inveniret virum quendam eremitam et Deo carum qui ipsum ungeret l. Septimo vero et ultimo die suae petitionis, alter Moses noster audit vocem desuper delatam dicentem: Propius adhuc ad verticem huiusce montis, o Ioannici, ascende et quod cupis invenies. Cuius vocis auditor factus, quasi aligera aquila, valde animatus, ieiunator septem dierum ad revelationis adimpletionem cum spe pedes procedens, undique oculos circumferebat aucupari ardenter cupiens optatum. Et sane ascendens divus pater noster Ioannicius, sicut iussus fuerat, duos ibi invenit monachos a quadraginta circiter annis solitarii viventes in spelunca, et, quippe quia nulli visi fuerant hominum umquam, vestibus ex pilis confectis tegebantur, ex herbis paucis victum comparabant et, ut ita dicam, angelicam in corpore degebant vitam. Ad quorum pedes sese proiciens iustus noster, cum fiducia petebat ut disceret quid sibi prodesset et edoceretur scientiam. Illi vero, post consuetam orationem, sedentes ipsi omnia quae fecerat quaeque futura erant et ipsi utilia iuxta visionem narraverunt a Deo inspirati: Glorificaturus est te Dominus nunc et postea, utpote glorificatus in vita tua, et multarum salutarem directionem animarum cum susceperis exhortationibus tuis, post quinquagesimum exercitationis annum m, versus ipsius vitae tuae finem, tentamen ingens fiet contra te ab invidis hominibus; sed, sicut iaculum validum, in ipsos revertetur detrimentum. Quae cum dixissent et ipsi iterum fausta precati essent Dei servi, dederunt illi petenti eulogiae instar parvum lebetonarium n ex pilis contextum, et dimiserunt eum. Quod et habuit beatus noster, ut dicebat, in omni loco daemonibus referto et contra omnes insidias ferarum, sicut arma fortissima et invincibilia cum signo crucis hanc nempe vestem in illos iaciebat sicque eos sicut fumum evanescere cogebat et pulverem per Dei gratiam. Post igitur hoc septem dierum ieiunium, ut dixi, et petitionum adimpletionem, tamquam alius Moses, iustus noster descendit de monte, gloriosa facie, in vicem eius tabularum lapidearum litteris inscriptarum, divinas laudes duorum christophororum virorum istorum in tabula cordis sui, verbo et facto, nobis inscriptas referens.

[10] [et in monte Trichalice vitam solitariam agit.] Deinde, cum benedictione patris Iohannis o, hinc profectus, prope Agaurorum monasterium montem petit qui Trichalix p dicitur, sub dio in illo neque sub ullo tecto degens. Quod cum rescivisset venerabilis pastor iste tunc Gregorius confestim eum arcessit ad seipsum et parat ipsi cellam valde exiguam. Magnus autem pater noster Ioannicius, iam aliquibus notus et ab illis turbatus, valde contristatus est animo. Quare cum inde fugisset et iterum viam resumpsisset, vadit in quendam montem nemorosum adituque difficilem, qui est vici cuiusdam Hellesponti q nominati et siti ad limites Pandemi; et fodiens foramen quoddam angustum sub terra seipsum in illo nemini accessibilem coercuit, aliquo caprarum pastore nomine Anthino parvum panem et aquam singulis mensibus ministrante, quo tantum vitam, paene iam mortuus vix respirans, corpori procuraret. Ibi per tres annos r ita ascetice seipsum vexans pro amore lesu Christi, vitae nostrae, qui per tres dies inter mortuos fuit, a nullo turbatus est omnino malo spiritu, ut dicebat, sed ibi charisma compunctionis accepit. Triginta psalmis enim semper celebrans in hymnis divinitatem uno parvo tropario s valde theologico contentus erat quod ita sonabat: Spes mea Deus, refugium meum Christus, protectio mea Spiritus sanctus. Haec dicens non in solo Deo Patre spem reponebat, neque Christo limitabat refugium suum, neque etiam separatim Spiritui sancto protectionem, sed in triplici illo divinitatis charactere spem communiter et refugium et protectionem glorificabat, sicut in ter sancto divino dictamine et divinitatem et fortitudinem et immortalitatem unius dicebat esse naturae indivisibiliter, illa secundum hypostases dividendo, eadem sciens physice ad invicem circuminsedere, exceptis τὸ non generari, generari et procedere: ingenitum esse pertinet enim ad Patrem, generatio ad Filium et processio ad Spiritum. Ita ibi degens, angelo similis, beatus noster, sicut scriptum est, post tres annos t communionis gratia ingressus in ecclesiam huius vici a commilitone quodam fuit agnitus; quocum spiritualiter gavisus ad montes maxime impervios Cunduriae respexit, feris repletos et valde quietos, sitos ad occidentem Lyciae et ad orientem Asiae, prope Myras u.

ANNOTATA.

a Ut dictum est capite primo, S. Ioannicius anno aetatis suae decimo nono seu anno Christi 773 adscriptus est militiae; proin vitam monasticam suscepit anno aetatis suae quadragesimo tertio, seu anno 796.

b Prusa ad Olympum, urbs praecipua Bithyniae, hodie Brousse. Videsis huius urbis accuratam descriptionem apud Texier, L'Asie mineure, pp. 115 – 135.

c De hoc monasterio in tractu Olympico prope Prusam erecto et de Gregorio eius tunc tempore hegumeno videsis Act. SS., Ian. tom. I, p. 599; Mart. tom. II, p. 220, not. 9. Illud maxime notandum est patrem Gregorium subscripsisse epistulae S. Germani, patriarchae Constantinopolitani, ad Thomam, episcopum Claudiopoleos, his verbis Γρηγόριος ἡγούμενος Ἀγαύρου ὁμοίως. P. G., tom. XCVIII, p. 218. Hae subscriptiones appositae sunt huic epistulae anno 787, quae inserta est Actis septimae synodi Nicaeae celebratae, in actione quarta. Cfr. Labbeum, tom. VII, pp. 289 sqq. Postea huius coenobii hegumenus fuit S. Eustratius, de quo actum est in Act. SS. Ian., tom. I, p. 598. Forsan iste Gregorius est praepositus ad quem direxit Theodorus Studita epistulam CIII libri II. Vide P. G., tom. XCIX, p. 1359 et quem nominat in aliis, nimirum in epistula XLI libri I, ibid., p. 1059, et XLVII, ibid., p. 1071.

d Idem legitur consilium datum a S. Theoctisto, hegumeno Symbolorum, S. Platoni item vitam monasticam aggredienti. Cfr. Act. SS., Aprilis tom. I, p. 368. Scilicet antequam concederetur monacho ut solus degeret, tirocinium ipsi erat peragendum in aliquo monasterio, cuius tirocinii exercitia enumerantur in Vita supradicti S. Platonis, Act. SS., loc. cit.

e Hymnologiam graecam vide descriptam in opere nostro, Iunii tom. II.

f Definitur situs istius loci dicti Castuli in Atroa ex sequenti animadversione Leonis diaconi: κατὰ τὴν τῷ Ὀλύμπῳ παρακειμένην τῆς Ἀτρώας πεδιάδα, in Atroae campum Olympo subiectum. P. G., tom. CXVII, pp. 923, 924. Cfr. Comment. praev. num. 34.

g Illud coenobium Telai vocatur Utotelas apud Metaphrastem. P. G., tom. CXVI, p. 43. Ut dicemus infra, videtur idem cum coenobio cognominato Sancti Zachariae.

h Monasterium Antidii videtur fuisse ex celeberrimis montis Olympi coenobiis. Saepius nominabitur in decursu istorum Actorum. Erectum fuit sub invocatione SS. Cosmae et Damiani. Citatur hic nomen abbatis qui praeerat anno 796, nempe Iohannis.

i Scilicet per annum 796 et 797.

k Palam est hic designari partem aliquam montis Olympici.

l Ut notum est, in suscipiendo habitu monastico et tonsura, simul unctio quaedam fiebat. Videbimus infra quibusnam in adiunctis et a quonam S. Ioannicius fuerit inter monachos receptus et consecratus.

m Proinde haec eventura erant anno Christi 845 et reapse in fine vitae S. Ioannicii, qui obiit anno 846. Cfr. infra in Vita cap. XII, num. 54.

n Verbum λεβητωνάριον, etiam scriptum λεβιτωνάριον (Cfr. Sophocles, Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods), occurrit in regulis S. Pachomii, P. G., tom. XL, p. 952, ubi traditur sub forma λευιτωνάριον, forsan ex inaccurata lectione. Iam verbum interpretatus est Cangius quod decerpserat ex eodem hoc codice Parisino n. 1591. Non male explicat sensum huius vocis, minus recte tamen ety mon, auctor Metaphrasticus scribens χιτῶνα (λεβητωνάριον αὐτὸν οἷδεν ἐγχώριος γλῶττα καλεῖν) tunicam (eam lebetonarium vocat lingua illius regionis). P. G., tom. CXVI, pp. 45, 46. Exstat etiam vox primaeva unde haec est derivata, scilicet λεβήτων, quae designat vestem monachicam ex lino aut etiam ex pilis contextam. Cfr. Cotelerius, Ecclesiae Graecae Monumenta, tom. I, p. 809.

o Scilicet hegumenus Antidii de quo supra.

p Trichalix, ut Corvi Caput, regio quaedam tractus Olympici.

q Hellespontus vocabatur non tantum mare inter Europam et Asiam Minorem, sed et regio ipsa quae in Mysia alluitur aquis istius maris. Vide Texier, L'Asie mineure, p. 159; Ramsay, The Historical Geography of Asia minor, pp. 153 – 64.

r Seu per annos 797 – 799.

s Illius termini τροπάριον non unus est sensus pro variis temporibus, ut notat em. card. Pitra in opere suo Hymnographie de l'Église grecque, pp. 29, 41, 47. Hic videtur potius designare troparium brevius seu ὑπακοὴ quod recitabatur post psalmos. Celebre valde et notissimum debuit esse illud troparium S. Ioannicii, siquidem in Synaxarii elogio compendiario relatum fuit.

t Scilicet anno 800.

u Ex descripto situ, nimirum quo designatur pars occidentalis Lyciae et orientalis Asiae, et praesertim vicina urbs Myrae in Lycia, patet montes Cunduriae ad illam montium seriem pertinere quae apud veteres geographos vocabatur Cragus, hodie autem Akdagh nominatur. Cfr. Texier, L'Asie mineure, pp. 27 – 29. Attamen rectius dixisset auctor πρὸς ἀνατολὴν Λυκίας καὶ πρὸς δύσιν τῆς Ἀσίας. Notandum est quanta itinera susceperit S. Ioannicius. Modo enim versabatur in regione Olympica ad oram Propontidis, nunc iam degit in ora maritima adversa, nempe maris interioris. Inde mox migrantem eum Ephesum videbimus.

CAPUT QUARTUM.
Priora S. Ioannicii miracula et potestas in dracones.

[11] Πρὸς καὶ πορευόμενος κατὰ πάροδον ἐν εὐκτηρίῳ οἴκῳ καταλύει, προσπαρακειμένῳ τῷ ὄρει. Κατὰ συνήθειαν δὲ [ἐν 3, 4.] εἰσελθὸν θεοσεβὲς ἀνδρογύναιον [ἀνδρόγυνον 2, 4.] τοῦ λυχναπτῆσαι, ἰδὸν αὐτὸν [om. 3.] ἐν [om. 4.] ἔκπληξει ὅλον κατεσχέθη μεγίστῃ, καὶ πνεῦμα αὐτὸν εἶναι ὑπονοῆσαν ἔκραξεν. Ἦν γὰρ ἀνὴρ ἀληθῶς [ἀλ. ἀν. 2.] εὐμεγέθης, ἀγγελοθέατος, εὔοπτος καὶ εὐόμματος, ῥακκοδύτης καὶ ἀνυπόδετος [ἀνυπόδεκτος 1, 2, 4.] , βαθύθριξ καὶ πολυβόστριχος, ὡς χώννυσθαι αὐτὸν ἐν τοῖς ἑαυτοῦ πλοκάμοις τῷ πλήθει [τῷ πλήθει om. 3.] , καὶ συγκαλύπτεσθαι πρὸς αὐτό τε αὐτοὺς τὸ ἔδαφος ἐπισύρεσθαι. Καὶ φησὶ πρὸς αὐτοὺς θεόληπτος· Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς, τέκνα, κἀγὼ γὰρ ἄνθρωπός εἰμι ὁμοιοπαθὴς ὑμῶν [ὑμῖν 3.] καὶ οὐχ, ὡς ὑπολαμβάνετε, φάντασμα. Οἱ δὲ εἰς ἑαυτοὺς γενόμενοι καὶ θαυμάσαντες προσέπεσον τοῖς ποσὶν αὐτοῦ, καὶ ἀφ᾽ ὧν εἶχον, ἐδεξιώσαντο αὐτὸν χρειωδῶς. Ἐρωτηθέντες δὲ παρ᾽ αὐτοῦ τὰ περὶ τῆς εὐθύτητος τῆς ὁδοῦ, ἀπεκρίθησαν· Ὅτι ποταμός ἐστιν ἐνταῦθα δυσδιάβατος, πατέρ· τοῖς πεπειραμένοις αὐτοῦ, μόλις καὶ ἐν ἡμέρᾳ περώμενος, καὶ μάλιστα ἐν τῷ νῦν καιρῷ τῶν ἀλλεπαλλήλων [ἐπ᾽ ἀλλήλων 3.] νιφάδων καὶ ἐπικλύσεων. δὲ νυκτὸς ἀναστὰς καὶ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ ἀνύων, τὸν ποταμὸν ἐκεῖνον καταλαμβάνει καὶ τῷ Κυρίῳ εὐξάμενος διῆλθεν εἶς τὸ πέραν [πέρας 4.] ἀβρόχως.

[12] Κἀκεῖθεν εἰς τὸν τοῦ θεολόγου Ἰωάννου [om. 3.] ναὸν καταντήσας τὸν ἐν Ἐφέσῳ, παραδόξως εἴσεισιν ἐν αὐτῷ [(ἐν αὐτ.) εἰς αὐτό 3.] ἀωρίᾳ, ἀνοιγεισῶν αὐτῷ τῶν πυλῶν καὶ εὐξάμενος ἔξεισι κλεισθεισῶν πάλιν. Τὴν πρὸς Κουνδουρίαν [Κοβυδουρίαν 3, 4.] ὁδὸν βαδίζων, ὡς προσεξώρμητο, ἐν ᾗ καὶ δύο τινὰς συναντᾷ μοναζούσας, σὺν μητρί, λέγω, γραΐ θυγατέρα νεάνιν, τὴν μὲν ἐκ τῆς τῶν σαρκικῶν πολέμων βίας ἀποκαμοῦσαν [ἀποκάμνουσαν 3.] , καὶ εἰς τὸν κοσμὸν κατερχομένην, τὴν δὲ ταύτην συνεπομένην νουθετοῦσαν, παρακαλοῦσαν τοῦ ἐπιστρέψαι, καὶ θρηνωδῶς κλαυθμυρίζουσαν. Ἥτις γραὺς θεασαμένη τότε τὸν ἅγιον προσέδραμεν αὐτοῦ πιστῶς τοῖς ἴχνεσι καὶ προσέπεσε, καὶ τὰ τῇ παιδὶ αὐτῆς πνεύματα πορνικὰ ἐπανιστάμενα ἐθριάμβευσεν. δὲ τὴν παῖδα προσκαλεσάμενος συμπαθῶς· Ἐπιθές, ἔφη αὐτῇ, τὴν χεῖρά σου τῷ αὐχένι μου, τέκνον. Τοῦτο δὲ αὐτῆς τελεσάσης, φησὶν αὐτῇ τρίτον οὕτως γέρων· Ἐπ᾽ ἐμέ, παῖ, μεταβήτω πόλεμός σου δυνάμει Χριστοῦ, τῆς κατὰ σοῦ προσβολῆς ἀπεληλαμένος εἰς ἔτι. δὲ [εὐθύς add. 2, 4.] σὺν τῷ λόγῳ αὐτοῦ εὐθὺς [om. 1.] κουφισθεῖσα τοῦ πάθους σὺν τῇ μητρὶ αὐτῆς πρὸς τὴν μονὴν ἀνέστρεψεν, ὅθεν ἐξῆλθε δοξάζουσα τὸν Θεόν, καὶ τὸν αὐτοῦ μέγαν θεράποντα Ἰωαννίκιον μακαρίζουσα. Ὡς δὲ ἔφθασε, διαστὰς τῆς Κουνδουρίας τοῖς ὄρεσιν μιμητὴς τοῦ προδρόμου Ἰωάννου καὶ τῶν αὐτοῦ χαρισμάτων ἄξιος [om. 1.] Ἰωαννίκιος [ἐφ᾽ ἧς add. 3, ἐφίσος add. 2, ἐφ᾽ ἵσως 4.] , οἷα βέλεσι πυρός, τοῖς πορνικοῖς ἤρξατο κατατοξεύεσθαι λογισμοῖς. Οὓς αἰσθόμενος αὐτῷ ἐπιτιθεμένους σποδρότερον [σφοδροτέρους 3.] ἐν σπηλαίῳ δράκοντα εὑρηκὼς ἑαυτὸν ἐκείνῳ κατάβρωμα ἐπιδίδωσι, σπαράττων αὐτὸν χερσὶ καὶ ἀναγκάζων [(χερ.-ἀναγκ.) om. 4.] μὴ βουλόμενον αὐτοῦ ἅψασθαι ὁλῶς, σωματικῶς θανεῖν, οὐχὶ [οὐ 2, 3, 4.] ψυχικῶς, προαιρούμενος, καὶ θανάτῳ τὸ θνητὸν παραδοῦναι προκρίνων, τὸ ἀθάνατον ἁμαρτόντα νεκροποιῆσαι. Ἀλλ᾽ οὖν καὶ τούτου τοῦ θηρὸς αἰδεσθέντος, ὡς τὸν Βαπτιστὴν πάλαι ἀσπίδες καὶ δράκοντες ἔπτηξαν καὶ κεράσται. Ὅθεν [om. 3, 4.] ἐν αὐτῷ τῷ οἰκητηρίῳ [τὸ οἰκητήριον 3.] τοῦ δράκοντος πρὸς Θεὸν αὐτοῦ ἐκπετάσας τὰς χεῖρας, τοὺς πολεμίους τῆς ζωῆς ἡμῶν δαίμονας καὶ τῶν παθῶν [τοῦ παθους 3, 4.] συνεργοὺς κατὰ κράτος ἐτρέψατο, καὶ τὸν δράκοντα σὺν αὐτοῖς ἀπενέκρωσεν, ἔκτοτε τῆς κατὰ πάντων θηρῶν ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων δυνάμεως παρὰ Θεοῦ ὄντως τὴν δωρεὰν εἰληφώς, ὡς δειχθήσεται. Ἐν αὐτῷ γὰρ [om. 4.] τῷ ὄρει περιερχόμενος ἐν μιᾷ καὶ τοὺς δαυἳτικοὺς ἀποστηθίζων ψαλμοὺς ὁρᾷ σωρείαν λίθων τινασσομένην ἐκ τῶν κάτω τε πρὸς τὰ ἄνω ἀνυψουμένην [(ἐκ τῶν κάτω-ἀνοψουμένην) om. 3.] , καὶ δράκοντα παμμεγέθη ἀναβαλλόμενον ἐξ αὐτῆς· οὗ καὶ Θεοῦ βοηθείας καθωπλισμένος ἐπιβὰς τῇ κεφαλῇ μακάριος σὺν τῇ ἐν χερσὶν αὐτοῦ σταυροτύπῳ σιδήρᾳ βακτηρία, ἀνεῖλεν αὐτὸν καὶ ἀπωλείᾳ παρέδωκεν. Ἄλλοτε δὲ ἐκεῖσε χειμῶνος ὥρᾳ εἰσελθὼν ἐν σπηλαίῳ μέστῳ σκοτίας [σκοπείας 4.] ἔνοικον ἔχοντι [ἔχοντα τόν 3.] δράκοντα, οὗ ἦσαν ὡς πῦρ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ [om. 3.] ἀπαστράπτοντες, ξύλα συλλέξας, ὥσπερ ἐν πυρὶ ἀγνοῶν τοῖς αὐτοῦ ὀφθαλμοῖς ἐπετίθει. Τοῦ δὲ ἀποτιναξαμένου τὰ ἐντεθέντα, γνοὺς πατὴρ ἐν μέρει γέγονε τοῦ σπηλαίου, καὶ, ὡς χειμὼν παρῆλθεν, ἀβλαβῶς ἅμα συνδιαιτᾶτο τῷ δράκοντι.

[13] Εἰθ᾽ οὕτως κατωτέρω πρὸς τὰ τῆς Κιλικίας ὄρη ἀπῄει χρόνους ἑπτὰ διατρίψας αὐτόθι, τῷ οὖν πέμπτῳ ἔτει τῆς εὐσεβοῦς βασιλείας Νικηφόρου καὶ Σταυρακίου, δωδεκάτῳ δὲ τῆς ἐρημικῆς διαγωγῆς τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου [om. 3.] καὶ πεντηκοστῷ τετάρτῳ τῆς πάσης ζωῆς αὐτοῦ, ἐν τοῖς τῆς Κιλικίας ἔτι διαιτώμενος ὄρεσιν ἀποκαλύπτεται ἐκ Θεοῦ ἐπὶ τὴν τοῦ Πανδήμου μονὴν Ἐριστὴν καλουμένην ἀναζεύξαι ἐκεῖθεν, μιᾶς οὔσης τῶν ἐν Βιθυνίᾳ ἀσκητηρίων [(ἀσκητηρ.-ποιμένα) om. 4.] μεγίστης καὶ τιμίας, ποιμένα ἐχούσης κατὰ τὸν [om. 3.] καιρὸν Στέφανόν τινα πάσῃ ἀρετῇ ἀληθῶς ἐστεμμένον καὶ Ἀναστάσιον οἰκονόμον ὡσαύτως, κἀκεῖ τὸ τῶν μοναχῶν ἐπενδύσασθαι σχῆμα. Ὃς καταλαβὼν τὴν μονὴν Ἐριστῆς, ὡς προστέτακτο, ἡμέραις θέρους, τὰ τῆς ἀποκαλύψεως αὐτοῦ χρησμωδήματα Στεφάνῳ τῷ ἡγουμένῳ [ἡγεμόνῳ 4.] ἀπήγγειλεν. δὲ τῇ ἐπαύριον, μὴ μελλήσας, εἰσελθὼν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, εἰσαγαγὼν δὲ καὶ [(δὲ καὶ) om. 3.] τὸν τοῦ Θεοῦ [Κυρίου 3.] θεράποντα τῷ ἀποτακτικῷ τῶν μοναχῶν ἄρματι σχηματίζει ἀμετακλήτως Ἰωαννίκιον, τοῦ τῆς μονῆς οἰκονόμου Ἀναστασίου τὴν ἀπαρχὴν αὐτοῦ τῶν τριχῶν δεξαμένου. Ἀφ᾽ οὗ ἐξ ἀγώνων εἰς ἀγῶνας ἐμβιβαζόμενος πανόσιος, καὶ ἐκ [(ἐκ πον.-ἀποδυόμενος) om. 4.] πόνων εἰς πόνους θεομιμήτως ἀποδυόμενος ἐπὶ τὰ Μητάτα καλούμενα κατελθὼν καὶ πρὸς τὸν ἐκεῖσε ὄντα ποταμὸν Γοργύτην, σπήλαιον εὑρηκὼς ἐν [τῷ add. 3.] τόπῳ ὀνομαζομένῳ τὰ Κρίταμα [Κρίματα 1, τακρίταμα 3.] ἑαυτὸν ἐν αὐτῷ ἀκαθείρκτως καθείρξεν, ἓξ ὀργυιῶν ἀλύσει περιδεσμήσας καὶ ἀρετῇ ἁπάσῃ ἐνδιαπρέψας.

[14] Μετὰ δὲ τὸν ἐκεῖσε τριετῆ χρόνον, ἐπὶ τὰ τῆς Λυδίας τοῦ ἄλσους ὄρη καὶ ἐν κάστρῳ τῷ Λισῳ παρακειμένῳ τόπῳ, Χελιδόνα καλουμένῳ, καὶ πρὸς τὸν ἐν αὐτῷ ἀγωνιζόμενον ἀπάρας γέροντα μέγαν Γεώργιον, τὸν Γοργύτην διαπερῶν ποταμὸν ἤδη δράκοντα φοβερὸν ἐν αὐτῷ νηχόμενον περιέτυχεν ὡς ἀναχαιτίζειν αὐτοῦ τὸ ῥεῦμα τῷ μεγέθει τοῦ σώματος τῇ περιγραφῇ [τῆς περιγραφῆς 3.] . Ὃν καὶ ἀποκτείνας χάριτι Χριστοῦ, ἀπῄει πρὸς τὸν ποθούμενον, μεθ᾽ οὗ καὶ τρία ἔτη προσδιατρίψας, καὶ παρ᾽ αὐτοῦ ἅπαν [ἅμα 3.] τότε ἐκμαθὼν τὸ ψαλτήριον, πρὸς τὸν τῆς Ἀντιδίου μονῆς ποιμένα Ἰωάννην σὺν ὑπουργῷ. Παχωμίῳ ἀνθυποστρέψας, ἀνέρχεται εὐχῆς αὐτοῦ χάριν καὶ ἐπισκέψεως, καὶ πρὸς τοὺς ἐκεῖσε ἀγωνιστὰς γέροντας ὄντας. Κἀκεῖθεν πρὸς τὸν τῆς Ἀγαύρων καθηγεμόνα Γρηγόριον ἔρχεται καὶ πρὸς τὰ τοῦ Τριχάλικος [Τριχάλκιδνος 3.] δύσβατα ὄρη. Ὃς καὶ γνοὺς τὴν ἔλευσιν αὐτοῦ σὺν τρισὶν ἄνεισιν εὐθὺς ἀδελφοῖς Εὐστρατίῳ, φημί, τῷ πατρὶ Ἰωαννικίῳ λίαν ἠγαπημένῳ, Σάβᾳ τε καὶ Θεοφυλάκτῳ. Οἳ καὶ κελλίον αὐτῷ τεκταίνοντες εὐτέχνως, συμπαρόντος καὶ τοῦ ὁσίου, αἰγάγρων βλέπουσιν ἐκεῖ νεμομένην ἀγέλην, τὸν δὲ τοῦ αἰπολίου ἐκείνου τράγον ἡγούμενον [τραγοηγούμενον 3.] , κατὰ τὸ Σολομῶντος ῥητόν, πάντων ἐκείνων ὑπερφερέστατον πέλοντα. Ὅθεν καὶ εἰς ἑαυτοὺς διελογίζοντο ἐννοοῦντες ὡς εἰ ἄρα γε οὗτος κατεσχέθη [κατασχεθείη 3, 4.] ὑπό τινος εἰς ἀσκὸν αὐτοῦ μέγιστον ἂν προχωρήσῃ τὸ ἔνδυμα. δὲ ὅσιος τὰς ἐνθυμήσεις αὐτῶν διὰ τοῦ ἐνοικοῦντος [ἐν add. 1.] αὐτῷ θείου Πνεύματος ἐπιγνοὺς τοῦ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ ἐρευνῶντος τῷ ἑνὶ αὐτῶν ἀδελφῷ Σάβᾳ ἐπέτρεψεν τοῦ ἀπελθόντα κατασχεῖν τὸν τράγον ἐκεῖνον, καὶ ἀγαγεῖν [ἀπαγαγεῖν 2.] αὐτόν. δὲ ἀπελθὼν μετ᾽ εὐχῆς καὶ κρατήσας ἤνεγκεν αὐτὸν εὐπρόθυμον τῷ προστάξαντι. Ὃς τῇ χειρὶ ἀλίσας αὐτὸν καὶ τῷ βαυκαλίῳ ὕδωρ ποτίσας, ἔφησεν αὐτοῖς ἐκπληττομένοις τὸ ὅραμα· Ἄρα γε χρήσιμος ἔσται οὗτος, ἀδελφοί, ὡς ἐλογίσασθε, εἰς ἀσκὸν κάλλιστον τῷ μεγέθει; Τῶν δὲ εἰρηκότων· Καὶ μάλα δή, ὅσιε πάτερ, τῷ Σάβᾳ [δή add. 2.] αὖθις ἐπιτρέπει κατασχόντα τὸ ζῶον ἕως τίνος ἀπαγάγοντα αὐτὸ [(ἀπαγ. αὐτ.) ἀπαγαγότα αὐτόν 3.] ἄφετον ἀπολῦσαι. πεπλήρωκεν ὡς [ add. 1, 3, 4.] προστεταγμένος τὸν τραγὸν τότε ποιήσας ἀποπομπαῖον.

[11] [Flumen non madefactus traicit,] Ad quae progressus, in itinere quiescit in precatorio templo quod monti propinquum erat. Cum iuxta morem ingressi essent pius quidam vir eiusque femina ad accendendum lumen et vidissent eum, magno terrore sunt perculsi et phantasma putantes esse, exclamaverunt. Revera erat vir noster magnae staturae, angelica facie, pulcher specie et oculis, sed pannis indutus et nudis incedens pedibus, longiori crine eoque tam frequenti ut totus indueretur capillorum amplitudine et velaretur, quippe qui solum verrerent. Et dicit ad eos Deo dicatus vir: Ne timete vos, pueri equidem homo sum similis vobis, neque, ut putatis, phantasma. Qui vero ad seipsos reversi et mirati ad pedes eius ceciderunt, et ex iis quae habebant obtulerunt ad utilitatem eius. Ab ipso vero interrogati rectam viae directionem, responderunt esse fluvium ibi non facilem transitu, ab illis qui volunt transgredi vix una die traici hunc posse, praesertim praesenti tempore quo nives et fluentia congesta sunt. Ille autem nocte profectus et viam suam agnoscens ad flumen istud a pervenit, et cum Deo gratias egisset traiecit ad ripam alteram non madefactus.

[12] [sanctimonialem a tentationibus liberat et habitat cum dracone illaesus.] Inde cum ad theologi Iohannis templum b venisset, quod est Ephesi, incredibile dictu, hora inopportuna ingreditur illud apertis ipsi portis, et cum orasset egreditur, portis postea denuo clausis. In Cunduriam iter pergens, dum progreditur occurrit, duabus feminis religiosis, matri cuidam inquam, iam vetulae et filiae adolescenti: haec vero propter carnalia bella viribus fracta in mundum redire volebat; illa quidem cohortans sequebatur et admonens ut reverteretur et lamentabili voce gemens. Quae vetula cum tunc vidisset sanctum, inhaesit fideliter vestigiis eius et cecidit ad pedes eius ut filiae suae cogitationes libidinosas insurgentes devinceret. Ioannicius cum affectu filiam advocans: Impone, ait ipsi, manum tuam collo meo, o filia. Quod cum ipsa praestitisset, senex ter ipsi dicit ita: In me, o filia, convertatur, per virtutem Christi bellum quod usque nunc aggressione te vexabat. Illa vero, verbo ipsius statim allevata a libidine, cum matre sua ad monasterium reversura, hinc abiit glorificans Deum et magnum eius servum Ioannicium beatificans. Cum autem pergeret et praeteriisset iam Cunduriae montes imitator praecursoris Iohannis eiusque charismatibus dignus, Ioannicius, quasi iaculis igneis, libidinosis coepit sagittari cogitationibus. Quas sentiens sibi iniectas, ingentem in spelunca serpentem cum invenisset seipsum isti in cibum tradit, constringens eum manibus et cogens nolentem ullatenus ipsum tangere, corporaliter mori, non vero spiritualiter, praeferens, et morti mortale tradendum esse diiudicans potius quam immortale peccando occidendum. Sed et illum fera reverita est, ut olim Baptistam aspides draconesque timebant et cerastae. Quare in ipso habitaculo draconis, ad Deum suas extendens manus, inimicos vitae nostrae daemones et libidinum complices per virtutem in fugam vertit et draconem cum ipsis enecuit. Exinde contra omnes bestias visibiles et invisibiles potentiae a Deo revera donum accepit, ut ostendetur. In ipso enim monte circumvadens quadam die et davidicos ingeminans psalmos videt acervum lapidum exstructum susque deque agitatum et draconem ingentem protinus delapsum ex illo. Cum huc Dei auxilio armatus ascendisset, caput eius beatus cum ferreo baculo quem manibus gerebat signum crucis exhibente feriit et pessumdedit. Alias ibidem, tempestatis tempore, ingressus speluncam caliginosam quam incolebat serpens, cui ignis instar oculi fulgebant, congesta ligna, inscius quasi in ignem oculis istius imponit. Cum ille excussisset quod imponebatur, comperit pater quid rei esset; in quandam igitur partem secessit speluncae, et, donec tempestas sedata est, illaesus simul ibidem cum dracone degit.

[13] [Tonsuram accipit in monasterio Eristes,] Cum vero altius ad Ciliciae montes c pervenisset, septemque annos perseverasset d tandem quinto anno piissimi regni Nicephori e et Stauracii f, duodecimo autem eremiticae vitae patris nostri Ioannicii g et anno quinquagesimo quarto totius vitae eius h, dum in montibus Ciliciae degebat ipsi revelatur a Deo ut in Pandemi monasterium Eriste vocatum i recedat, quod erat omnium quae in Bithynia sunt coenobiorum maximum et venerabile admodum, pastoremque habebat tunc temporis Stephanum quendam, omni virtute revera coronatum, et Anastasium oeconomum, ut ibi monachorum indueret habitum. Cum petiisset monasterium Eristes, sicut iussus fuerat, tempore aestivo, revelationis sibi factae oracula Stephano hegumeno renuntiavit. Qui, summo mane, nihil moratus, ingressus ecclesiam, ducens secum et Dei servum, religiosa monachorum armatura k instruit irrevocabilem in modum Ioannicium, dum monasterii oeconomus Anastasius primitias capillorum eius accipiebat. Ex illo tempore a certaminibus ad certamina procedens beatus plane et a laboribus in labores, Dei aemulatione indutus ad loca dicta Metata l cum descendisset et prope flumen Gorgytem m quod ibi praeterfluebat, spelunca inventa in loco cui nomen Critama n, seipsum in illa arte inclusit, sex ulnarum catena alligatus omnique virtutum genere praecellens.

[14] [dein solitarius degit in Chelidone.] Post tertium ibidem transactum annum o, ad Lydiae silvarum montes p et in castrum prope Lisum situm, in loco Chelidone q vocato, ad ibidem certantem magnum abbatem Georgium r abiturus, cum Gorgytem traiecisset fluvium, iam draconem horridum in illo natantem nactus est, qui cohibebat fluentum ingentis corporis sui circumscriptione. Quo occiso virtute Christi, abit ad optatum patrem, quocum tres annos versatus s, cum ab eo totum didicisset psalterium, ad Antidii monasterii pastorem Iohannem cum discipulo Pachomio reversus, redit preces eius suscepturus eumque visitaturus et illos etiam qui ibi cum ipso ascetice certabant senes. Inde ad Agaurorum cathegumenum Gregorium vadit et ad Trichalices impervios montes. Qui cum novisset adventum eius, cum tribus statim descendit fratribus, Eustratio t, inquam, patri Ioannicio valde dilecto, Sabaque u et Theophylacto. Qui dum cellam illi aedificarent v perite, ipso praesente sancto, caprarum vident ibi pascentem gregem, et gregis istius hircum rectorem, secundum Salomonis dictum w, omnium illarum praestantissimum. Quare in seipsis cogitabant, arbitrati, si ille teneretur ab aliquo, ad utrem conficiendum valde collaturam eius amplissimam pellem. Sed sanctus, cogitationibus eorum per divinum Spiritum sibi inhabitantem perceptis, qui profunda Dei scrutatur, uni illorum fratri Sabae iniunxit ut abiret et teneret hunc hircum atque adduceret. Qui cum abisset, benedictione accepta, et tenuisset, adduxit illum non repugnantem ad patrem qui mandaverat. Qui cum manu palpasset illum et e patera aquam propinasset, ait illis hoc spectaculo attonitis: Nonne utilis esset iste, o fratres, ut putabatis, ad utrem pulcherrimum prae magnitudine sua? Qui cum respondissent: Sane, beate pater, Sabae iterum iniungit ut teneret animal, quoad alicubi deductum liberum illud dimitteret. Quod iussum iste implevit, hircum dimittendo.

ANNOTATA.

a Non facile definieris de quonam flumine agatur. Videtur tamen indicari flumen quod Myras inter et Ephesum praeterfluat. Iam vero duo fluvii, Xanthus nempe et Meandrus, hanc regionem alluunt.

b Notissimum est istud templum S. Iohannis Theologi in urbe Epheso, eiusdemque saepius mentio fit apud scriptores byzantinos. Cfr. v. g. P. G., tom. CV, p. 1143; tom. CVIII, p. 946. Non in ambitu civitatis erectum erat templum istud; Procopius enim, de Aedificiis, lib. V, cap. 1, docet illud fuisse exstructum in colle ex adversa urbis parte, qui collis hodie vocatur Aïasalouk. (Cfr. Texier, L'Asie mineure, p. 323). Iustinianus, cum reparandum fuit parvum quoddam sacellum antiquitus ab incolis aedificatum, aliud templum erexit adeo magnum et splendens ut conferri posset cum ecclesia quam paulo ante Constantinopoli duodecim Apostolis dicaverat.

c Illi Ciliciae montes intellegendi videntur Taurus et Anti-Taurus, qui porriguntur ab Antiochia ad Caesaream Cappadociae et celeberrimi sunt facti, cum saeculo quarto perfugium exstiterunt multis anachoretis. Quod testantur etiam hodie speluncae et cavernae quae ibidem effossae inveniuntur. Cfr. Texier, L'Asie mineure, pp. 525-537.

d Nimirum ab anno 800 ad 806.

e Annus quintus Nicephori est annus Christi 806, siquidem anno 802 deturbavit Irenem. Quod auctor noster vocarit imperium Nicephori εὐσεβῆ βασιλείαν, id non in rigore verbi, sed ad consuetae tritaeque locutionis normam accipiendum. Animadvertit enim Theophanes τούτου τῆς ἀρχῆς χριστιανοὶ βαρυτέραν οὐδενὶ χρόνῳ ἠτύχησαν· πάντας γὰρ ἐν πλεονεξίαις καὶ ἀκολασίαις καὶ βαρβαρικαῖς ὠμότησιν ὑπερηκόντισεν τοὺς πρὸ αὐτοῦ βασιλεύσαντας. Nullum certe tempus christianis calamitosius hoc Nicephori imperio exstitit, adeo ut crudelissimos quosque antecessores suos avaritia, libidine et barbarica prorsus saevitia superarit. P. G., tom. CVIII, pp. 987, 988. Cfr. ibid., tom. XCV, p. 366, n. 16.

f Stauracius, Nicephori filius, non nisi anno 803, mense decembri, patri suo consociatus est in solio et imperator coronatus. Cfr. Theophanis Chronographiam, P. G., tom. CVIII, p. 966.

g Nempe ab anno 795 ad 806, quippe qui duos annos transegerat in tirocinio Antidiano, tres annos in Lyciae montibus et septem in Ciliciae speluncis.

h Potius dixerim anno quinquagesimo tertio, saltem si momentis chronologicis ab ipso Saba propositis habenda est fides. Nam Ioannicium natum anno 754 ostendimus.

i Iam occurrit superius idem nomen Pandemi, in quo dicebatur situs vicus Hellesponti nomine. Sane est haec pars Bithyniae. Eristes autem monasterii, etsi illud celeberrimam lauram Olympi nuncupat Sabas, non datum est alibi mentionem reperire, nisi idem est cum dioecesi Eristes de cuius episcopo loquitur Photius in epistula 70 libri II, P. G., tom. CII, p. 882, et de quo etiam consuli potest Le Quien, Oriens christianus, tom. I, pp. 628-630 et Ramsay, The Historical Geography of Asia minor, pp. 181, 183, 196. Nec magis Stephanum abbatem et Anastasium oeconomum licuit agnoscere, ni forsan Stephanus praepositus ille est quem refert Theodorus Studita monasterio suo exactum cum quinquaginta fratribus suis. P. G., tom. XCIX, p. 1071.

k Ad litteram ἀποτακτικὸν ἄρμα est monastica armatura. Occurrunt eadem verba in regula Pachomii σχῆμα τὸ ἀποτακτικόν habitus religiosus, P. G., tom. XL, p. 949 et in Vita S. Nili iunioris ὑπὸ τῶν ἰδίων συμποδισθεὶς ἀρμάτων, suis ipse praepeditus armis. Vide P. G., tom. CXX, p. 34, cum nota 13 ibidem, quae est nostri Iohannis Clei.

l Proprie μητάτον seu μετάτον significat “domum, mansionem”. Usitatissimum nomen est ad designandas villas quasdam seu praedia a monasteriis dependentia, ut erant olim Carthusianorum et Benedictinorum prioratus, in quibus pauci fratres extra commune coenobium degebant ac quieti vacabant. Iam citantur huiusmodi loci in Actis VI synodi. Cfr. Combefisii notam 30 ad Vitam S. Nicolai Studitae, in P. G., tom. CV, p. 908.

m Hoc flumen Τοράντην vocat Metaphrastes, P. G., tom. CXVI, p. 52; forsan propter malam lectionem.

n Critama, locus hucusque ignotus.

o Videlicet ab anno 806 ad annum 808.

p Montes Silvarum Lydiae forsan licet assimilare cum monte Temno, qui coniungitur cum tractu occidentali montis Olympi.

q Lisus et Chelido, ignoti loci.

r De abbate Georgio nullam alibi mentionem invenimus.

s Iam annos nimirum 808-810.

t De S. Eustratio actum est Act. SS., Iun. tom. I, p. 598. Ut iam notavit Bollandus, Acta S. Eustratii maxime desumenda sunt ex Vita S. Ioannicii. Pauca tantum tradidit Bollandus, plura ad praesentis diei tractationem remittens.

u Coniecerim hunc Sabam, qui subinde recurrit, non esse alium nisi ipsum auctorem Vitae S. Ioannicii.

v Verbum τεκταίνοντες quo utitur auctor, insinuare videtur hanc cellam fuisse integre e ligno confectam. Talem usum in Olympica regione viguisse et etiam nostris diebus perseverare confirmant recentiorum viatorum investigationes. Cfr. Perrot, Exploration archéologique de la Galatie et de la Bithynie, p. 136, et Texier, L'Asie mineure, planche X, XI. Cfr. etiam Iohannem Theophilum in opere Μνημεῖα ἁγιολογικά.

w Prov. XXX, 31. Adeundus est textus graecus καὶ τράγος ἡγούμενος αἰπολίου, quem compendiose nimisrettulit Vulgata per unum verbum: aries.

CAPUT QUINTUM.
S. Ioannicius praedicit mortem Nicephori et Stauracii imperatorum. Persecutio Leonis Armeni.

[15] Τῷ οὖν ἐννάτῳ ἔτει Νικηφόρου τοῦ βασιλέως [τῆς βασιλείας 4.] , οἱ τὸν Λίβα [Λίμα 4.] οἰκοῦντες βάρβαροι Οὖννοι [Ὅβυνοι 4.] στρατοπεδεύσαντες καθ᾽ ἡμῶν καὶ τὴν Θρᾳκῶν γῆν ἐξελθόντες λεηλατῆσαι, τοῦ βασιλέως αὐτοῦ σὺν πολλοῖς στρατεύμασιν ἀντιπαραταξαμένου καὶ κατὰ κράτος ἡττήσαντος, πρὸς αὐτά τε αὐτοὺς [αὐτοῦ 3.] τὰ βασίλεια αὐτῶν εἰσελάσαντος καὶ συγκόψαντος, κἀκεῖσε ἀβουλήτως προσδιατρίψαντος, ἐπισυστήσαντες ἑαυτοὺς [ἐπισυστήσαντος ἑαυτοῖς 3.] οἱ κατάλοιποι καὶ τὰ ὅμορα μισθωσάμενοι ἔθνη ἀνθήττησαν τοῦτον ἐπ᾽ αὐτοῦ τοῦ τόπου, τοσοῦτον ὡς αὐτὸν δὴ τὸν βασιλέα Νικηφόρον [(τὸν βασ. Νικ.) om. 3, 4.] στόματι μαχαίρας πανστρατὶ καὶ αἰχμαλωσίᾳ περιπεσεῖν. διορατικωτάτως εἰδὼς ὄντως Θεοῦ προφήτης Ἰωαννίκιος, ὑπὸ τῶν τοῦ βασιλέως συγγενῶν δυσωπούμενος αὐτοῦ παρόντων τοὺς βασιλέας τοῦ εὔχεσθαι· Ὑπὲρ μὲν τῶν βασιλέων ἤδη, φησὶ διαφόρως, ηὐξάμην, ὅσιος, ὑπὲρ δὲ τοῦ βασιλέως εὔξομαι νῦν. Οἱ δὲ τὸ ἀπόρρητον τοῦ λόγου ἁπλῶς αὐτοῖς δηλῶσαι παρακαλέσαντες ἀκούουσι φανερώτατα ὡς ὅτι βασιλεύς, Θεοῦ συγχωρήσαντος, ἐν τῷ πολέμῳ νῦν πέπτωκε τραυματίας, δὲ αὐτοῦ υἱὸς πρὸς τὴν αὐτοῦ βασιλείαν ἐπανέρχεται τετρωμένος. Ταῦτα ἀκηκοότες καὶ θαμβηθέντες σὺν τάχει καὶ φόβῳ πολλῷ τὴν βασιλεύουσαν τῶν πόλεων κατειλήφασι τὸν ὅσιον συνταξάμενοι. Ὡδὲ τὰ προρρηθέντα πάντα ὑπὸ τοῦ πατρὸς ἐνεργῶς μεθ᾽ ἡμέρας ἐβεβαιώθησαν, τῆς ἐν αὐτῷ οὖσης θείας χάριτος τὸ κοσμοπερίβλεπτον ἐθαύμασαν καὶ ἀλάθητον. Τοῦ δὲ Σταυρακίου τὰς τρώσεις ἀλγοῦντος ἔτι καὶ τὴν βασιλείαν περικρατοῦντος, αὐτοὶ πάλιν οἱ τῆς τοῦ ὁσίου προφητικῆς ἰσχύος πεῖραν λαβόντες πενθεροὶ αὐτοῦ, καὶ περὶ τούτου μαθεῖν γλιχόμενοι τελεώτατον [τελεώτατα 2.] εἰ ἄρα ἐπὶ χρόνους ἐπικρατὴς [περικρατής 2, 4; (ἐπικρ. ἔσται) περικρατήσεται 3.] ἔσται τοῦ σκήπτρου καὶ πρὸς τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον Ἰωαννίκιον διά τινος τοῦτο βουλόμενοι πυθέσθαι [πείθεσθαι 3, 4.] τὸν πολλάκις ἀναγραφέντα τίμιον ἄνδρα Εὐστράτιον διά τινα ἀναγκαίαν χρείαν παρὰ τοῦ ποιμένος αὐτοῦ Γρηγορίου αὐτοῦσε τότε ἰδόντες ἀπεσταλμένον δι᾽ αὐτοῦ τὸν ὅσιον πατέρα καθικετεύουσι δηλοποιῆσαι αὐτοῖς τῶν ζητουμένων καὶ ἀπορουμένων τὴν γνῶσιν. δὲ θεόφρων ὄντως Εὐστράτιος τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀποπλεύσας, καὶ τὴν ἑαυτοῦ μονὴν καταλαβών, ὡς ἐβούλετο, τὰς τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Γρηγορίου εὐχὰς λαβὼν πρὸς τὸν μέγαν τοῦ. Θεοῦ θεράποντα Ἰωαννίκιον ἄνεισι καὶ τὰ παρὰ τῶν πενθερῶν τοῦ βασιλέως ἐνταλθέντα αὐτῷ προσειπεῖν μετὰ τὴν συνήθη εὐχὴν προσφέρει. δέ· τέκνον, ἔφη, Εὐστράτιε. ἐπὶ καιροῦ ὠδὶς καὶ ὡς ἐπὶ ξυροῦ τάχα ἐναλλαγὴ τοῦ κατέχοντος. Ἥτις δὴ καὶ παρ᾽ αὐτὰ ἔλαβεν πέρας, ὡς λέλεκται. Εὐθὺς γὰρ τότε τελευτήσαντος Σταυρακίου μεταβαίνει τὸ σκῆπτρον εἰς Μιχαὴλ τὸν γαμβρὸν αὐτοῦ.

[16] Ὃς καὶ εὐσεβῶς διέπων τὴν βασιλείαν, τῷ δευτέρῳ αὐτοῦ τῆς ἀρχῆς χρόνῳ, παμπληθεὶ μέλλων ἐξιέναι κατὰ τῶν Οὔννων Λέοντα τὸν Ἀμαληκίτην στρατηγὸν τῶν Ἀνατολικῶν προχειρίζεται. Οὖ ἀδελφιδὸς πέλων τις συγκλητικός, Βρυένης ὀνομαζόμενος, εὐχῆς χάριν, πρὸς τὸν ὅσιον ἦλθεν, ὃν καὶ μετὰ τὴν συνήθη εὐχὴν ἠρώτα· Ἄρα ἐπίσταται, λέγων, προβάτων ἐπιστατεῖν ἀδελφιδός σου Λέων, ἑταῖρε, ποιμαίνειν μέλλων μετὰ μικρὸν ποίμνην προβάτων. δὲ μὴ νοήσας ὅτι μυστικώτερόν ἐστι τὸ λεχθέν· Καὶ πῶς δυνατόν, πάτερ, ἔφη, στρατηγὸν αὐτὸν ὄντα πρὸς ποιμαντικὴν ἐπιστήμην ἀτίμως μεταχωρῆσαι; δὲ πατὴρ μὴ ἐπιλύσας αὐτῷ τῆς κατὰ Μιχαὴλ τοῦ πιστοῦ βασιλέως σατανικῆς μελλούσης γενέσθαι τυραννίδος ὑπὸ τοῦ Λέοντος, μετ᾽ εἰρήνης αὐτὸν ἐκπέμπει. Ὡς δὲ ἡτοίμαστο κατέχων τὰ σκῆπτρα θεοσεβέστατος Μιχαὴλ πρὸς τὴν Θρᾳκῶν χώραν κατὰ τῶν Οὔννων ἐξώρμησεν. Παρεμβολῆς δὲ μεγίστης τῶν μερῶν ἀμφοτέρων [ἄμφω 2.] γενομένης εἰς δείξιν, τοῦ διαβόλου υἱὸς καὶ ὁμώνυμος Λέων καὶ τῆς Ἀντιχρίστου ὄντως ἀντιθεΐας ἀντίμιμος τῷ βασιλεῖ Μιχαὴλ ἐπὶ τῶν θείων συμβόλων μὴ τυραννῆσαι ὁμωμοκὼς ταύτην ὠδίνων τὴν νόσον παραβάτης κατὰ διάνοιαν νῶτα δίδωσιν. Εὐθὺς μετὰ συμβολὴν πολέμου τοῖς ἐναντίοις ἐθέλοντι ἰσχὺν μὲν ἐκείνοις παρέχων ἐν τούτῳ, τοῖς δὲ Ῥωμαίοις ἧτταν καὶ ἑαυτῷ στολὴν τυραννικὴν πολυσύμφορον χριστιανικοῖς αἵμασι βεβαμμένην ὑφαίνων. Τότε γὰρ τότε ὀλίγων τινῶν τῶν μὴ συμφρονησάντων ἐκείνου τῇ ἀνταρσίᾳ σὺν τῷ βασιλεῖ Μιχαὴλ πρὸς τὴν βασιλεύουσαν πόλιν διασωθέντων, τῶν λοιπῶν πάντων χριστιανῶν μαχαίρᾳ καὶ αἰχμαλωσίᾳ περιπεσόντων, κρεμὼν αὐτὸς κατὰ πόδας τοῦ τυραννῆσαι, τὴν βασιλείαν παραγενόμενος, μεθίστησι τῆς βασιλείας τὸν ἀγγελώνυμον, σύζυγον καὶ τέκνα τῇ μοναδικῇ παραδοὺς πολιτείᾳ, διχάσας αὐτοὺς ἀπ᾽ ἀλλήλων ἀπανθρωπίᾳ, καὶ μηδὲ ὁρᾷν αὐτοὺς ὅλως ἑαυτοὺς συγχωρήσας.

[17] Ἀλλ᾽ μὲν τοῦδε τοῦ Λέοντος πατήρ, λέων καὶ πρῶτος εἰκονομάχος διάβολος, μὴ δυνηθεὶς κατὰ Θεοῦ, κατὰ τῆς εἰκόνος χωρήσας πρῶτον τὴν ψυχὴν θανατώσας τῇ παραβάσει τῆς ἐντολῆς τὸν σωματικὸν ἡμῖν προεξένισε θάνατον. δὲ τούτου ὁμώνυμος καὶ δεύτερος εἰκονομάχος, τύραννος Λέων, μαθητής τε καὶ ἔκγονος καὶ χριστομάχος τὸ γένος ἡμῶν διὰ τὴν βασιλείαν τυραννικῶς τυραννῶν τὸ ἀνάπαλιν θανάτῳ πρῶτον σωματικῷ καὶ μαχαίρᾳ καθυποβάλλει, εἰθ᾽ οὕτως νέκρωσιν ψυχῆς ἀπογεννᾶ τοῖς πειθομένοις τῇ δυσσεβεῖ [δυσσεβείᾳ (sic) 1.] αὐτοῦ αἱρέσει [προαιρέσει 2.] , ὡς ἐξ ἀντιθέου [ἀντίθεον 4.] βλαστήσας ὅλος Ἀντίχριστος. Καὶ μὲν κατὰ τῆς τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ λυττήσας κτιστῆς εἰκόνος ἀντιθεΐας [(ἀντιθεΐας) ἀντιθέῳ 3, ἀντιθέᾳ 4.] βουλῇ δελεάσας τοὺς πρωτοπλάστους ἠχρείωσεν, δὲ κατὰ τῆς ἐνσάρκου Χριστοῦ μηνιάσας οἰκονομίας, καὶ τῆς αὐτοῦ ἐν γραφῇ εἰκονικῆς ὁμοιώσεως Ἀντιχρίστου δόγματα τοῖς ἐξ Αδὰμ παραδέδωκεν, τοὺς εὐσεβεῖς ὄντως μὴ ζηλώσας τῶν βασιλέων, ἀλλὰ τοῖς ἀσεβέσιν ἐξομοιούμενος. γὰρ πρῶτος ἐν βασιλεῦσι χριστιανῶν, Κωνσταντῖνος μέγας, τῆς τῶν Ῥωμαίων βασιλείας ὑπὸ Θεοῦ ἐμπιστευθεὶς τὰ σκῆπτρα ἐν τοῖς αὐτοῦ νομίσμασι τοῦ παμβασιλέως ἐκτυπῶν Χριστοῦ τὴν εἰκόνα [(τὴν εἰκ.) om. 3, 4.] , τῆς σαρκὸς τὸ ὁμοίωμα [om. 1.] σὺν τῷ τῆς βασιλείας αὐτοῦ σταυρικῷ σκήπτρῳ ἑαυτὸν ἐν μέρει δουλικῶς συνυπέγραφεν. Ἐκ τῶν κατ᾽ αὐτὸν ἡμῖν ὅλον δεικνὺς [(τῶν-δεικνύς) om. 2.] τὸ τῆς Χριστοῦ οἰκονομίας ἀφαντασιαστὸν καὶ τὸ τῆς θείας φύσεως ἐν αὐτῇ ἀπερίγραπτόν τε καὶ ἄφυρτον καὶ ἀσύγχυτον, ὡς γὰρ ἐκεῖνος γραφόμενος σαρκὶ καὶ νομίσμασιν ἐκτυπούμενος οὐ περιεγράφετο τῇ ψυχῇ, ἀλλ᾽ ἀκέραιᾳ [ἀκαίρεᾳ 2, 4.] τῶν ἐν αὐτῷ φύσεων ἀτελῶν, ψυχῆς λέγω καὶ σώματος, τὰ ἰδιώματα ἔσωζεν, οὐ διαιρούμενος, οὐ τρεπόμενος, οὐ συγχύσει ὑποβαλλόμενος. Οὕτω καὶ τὸν Χριστὸν ὑπάρχειν διὰ τοῦ συνεικονίζειν ἐκήρυττεν ἅπασι συντομώτερόν τε καὶ ἐκδηλότερον ἔν τε σαρκώσει [σαρκός 1.] ἀσυνουσίαστον καὶ ἐν τῇ γραφῇ ἀπερίγραπτον. Ἀλλ᾽ οἱ τούτῳ τῷ εὐσεβεῖ Κωνσταντίνῳ μὴ συμφρονήσαντες τύραννοι εἰς αὐτὰ τὰ καίρια τῆς εὐσεβείας δυσφημήσαντες διαφόρως, καὶ τὴν τοῦ βασιλέως Χριστοῦ εἰκόνα σὺν τούτῳ τῷ δυσωνύμῳ Λέοντι τῆς ἐκκλησίας ἐξέωσαν, τῷ βασιλεῖ αὐτῶν Ἀντιχρίστῳ τάχα τῆς βασιλείας τὰ σκῆπτρα προετοιμάζοντες, οὗ καὶ τὸ χάραγμα προσμένοντες δέξασθαι οἱ παράφρονες τὸν ὄντως βασιλέα Χριστὸν διὰ τὸ μὴ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ [om. 3, 4.] βασιλικῶς [βασικῶς 1.] ὡς βασιλέα τιμᾶν ἀπαρνούμενοι καὶ διὰ τοῦ μέρους τοῦ ὅλου μυστηρίου ἀλλοτριούμενοι καὶ ὑπ᾽ ἐκείνῳ ἐλεεινῶς τῷ ἀντιθέῳ ταττόμενοι εἰς ἀπωλείας βόθυνον ἀπύθμαντον καταφέρονται. Τότε γὰρ τότε ἐξ ἀντιθέου φύς, καθάπερ ἔφθην, Ἀντίχριστος, καὶ τοῦ μέλλοντος Ἀντιχρίστου προοδοποιός τε καὶ πρόδρομος, τύραννος Λέων, ὡς ἔχις πικρά, τὸν ἰὸν αὐτοῦ τῆς ἀρνησιθεΐας τοῖς ὠσὶ τῶν ἀφελεστέρων ἐγχρίψας, καὶ εἴδωλον Χριστοῦ τὴν εἰκόνα ἀποκαλέσας, ἐκ τῆς ἐκκλησίας τε τὸν ταύτης ἅγιον ἄγγελον καὶ χριστόφρονα Νικηφόρον ἐξεώσας [ἀξιώσας 4.] , ἀντεισάξας δὲ αὐτῇ τὸν μοιχὸν καὶ φθορέα Θεόδοτον τὸν Μελισσηνὸν ἐκ Νακωλείας ὁρμώμενον, ἑξῆς ὁμογνώμων αὐτοῦ ἰουδαιόφρων εἰκονομάχος καὶ ἐπάρατος Ἐπιφανίδης ἐβλάστησε, διωγμὸν μέγαν κατὰ τῆς ἐκκλησίας ἐκίνησεν, ἀρχιερεῖς, ποιμένας καὶ ἱερεῖς καὶ τοῦ λαἳκοῦ τάγματος τῶν πιστῶν τοὺς μὴ ὑποκύπτοντας αὐτοῦ τῷ ἀντιχρίστῳ βουλήματι διαφόροις αἰκίαις, καὶ θανάτοις, ἐξορίαις τε καὶ δημεύσεσιν ὑμοβαλὼν ἀπανθρώπως. Μετὰ δὲ τὸ πάσας κώμας καὶ πόλεις καὶ κωμοπόλεις [(καὶ κωμ.) om. 3.] τῆς δυσσεβοῦς αὐτοῦ ἐμπλῆσαι ἀκαθαρσίας, τύραννος καὶ τοὺς ἐν ἐρημίαις καὶ ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς κρυπτομένους ἐξερευνήσων ἀπέστειλεν.

[15] [Ioannicius praedicit mortem Nicephori] Nono igitur anno Nicephori a imperatoris, cum barbari Hunni b qui Liba c incolebant, exercitu contra nos moto, in Thracum regionem egressi essent ad praedandum, imperator ipse cum validis copiis ex adverso progressus eos vi oppressos usque ad regiam eorum urbem persecutus est cladeque affecit. Ibidem tamen illum inconsulto moratum, sese colligentes qui supererant vicinasque conducentes gentes, vice sua debellarunt in ipso hoc loco, adeo ut ipse rex Nicephorus in os gladii incideret et captivus abduceretur cum omni exercitu d. Quod cum prophetice novisset verus Dei propheta Ioannicius, ab imperatoris cognatis, qui ibi aderant, rogatus ut pro imperatoribus precaretur: Pro imperatoribus e equidem, ait, discrimine facto, beatus, iam oravi; pro imperatore oro nunc. Qui cum secretum huius sermonis aperte sibi indicaretur petiissent, compererunt manifestissime imperatorem, Deo permittente, in bello tunc cecidisse vulneratum, filiumque eius ad imperium accessisse f sauciatum. Quo audito, trementes, cum summa diligentia et timore multo regiam urbem g petierunt, sancto oboedientes. Cum autem praedicta omnia a patre reapse post aliquot dies essent confirmata, virtutem Dei quae in eo erat ad mundana praevidenda et ignota mirati sunt. Stauracio etiamtum a vulnere accepto laborante h et imperio potito, ipsi nepotes eius denuo sancti propheticae potestatis experimentum facturi atque ab illo scire cupientes integre, scilicet utrum ad plures annos sceptro fruiturus esset, et Dei servum Ioannicium per aliquem illud volentes percontari, cum saepius memorato venerando viro Eustratio, propter quoddam necessitatis officium a pastore suo Gregorio ibidem tunc misso, occurrissent, per eum sanctum patrem supplices rogant ut manifestet illis quod quaerebant et ignorabant. Dei vere vir Eustratius cum Constantinopoli vela fecisset et ad monasterium suum fuisset reversus, sicut volebat, accepta patris sui Gregorii benedictione, vadit ad magnum Dei servum Ioannicium et quae a nepotibus regis commendata fuerant ipsi ut diceret, post consuetam orationem i infert. Ille vero: O fili, inquit, Eustrati, instat partus dolor et quasi in summo discrimine est brevi mutatio regentis. Quae iam terminum adepta sunt, ut est dictum. Etenim mox tunc mortuo Stauracio, transit sceptrum ad Michaelem k eius levirum.

[16] [et persecutionem Leonis Armeni] Qui vero cum pie l teneret imperium, altero sui regni anno, cum exercitu multo exiturus adversus Hunnos m, Leonem Amalecitam n, ducem Orientalium, copiis o praeficit. Cuius erat nepos quidam, vir senatorius, Bryenes nomine, qui benedictionis accipiendae gratia apud sanctum venit. Qui quidem post consuetam orationem interrogavit eum: Novitne, inquiens, oves pascere nepos tuus Leo, amice, qui in eo est ut post tempus breve pascat gregem ovium? Iste autem non intellegens illud mystice dici: Et quomodo fieri potest, pater, ait, dux ipse cum sit, ut ad pastoralem artem cum dedecore transeat? Sed pater, non manifestata ipsi, quae contra Michaelem, fidelem imperatorem, futura esset, satanica tyrannide ex parte Leonis, in pace dimisit eum. Cum paratus fuit qui sceptra tenebat piissimus Michael, in Thracum regionem adversus Hunnos profectus est. Impetu valido partium ambarum facto ad ostensionem, diaboli filius et homonymus Leo, et re vera Antichristi impietatis aemulus, qui imperatori Michaeli se contra divina vexilla iuraverat p non rebellaturum esse, periurii tamen morbo laborans, transgressor factus, sua sponte terga dedit q. Statim, incepto bello, hostibus sciens volensque vires addidit, Romanis autem cladem procuravit, sibique stolam regiam calamitosam, christiano sanguine intinctam, contexuit. Tunc etenim cum pauci quidam eorum qui non consentiebant eius rebellioni, cum imperatore Michaele in urbem regiam confugissent, reliqui vero inter omnes christianos gladio aut captivitati traditi essent, ipse sperans se regnaturum, palatium ingressus eicit ex ipso Michaelem angelici nominis in exsilium, uxorem et filios eius monasticae tradit disciplinae, eos inhumaniter separando neque ullo modo ut se invicem viderent concedendo r.

[17] [in sacrarum imaginum cultores.] Sed istius Leonis pater diabolus, ipse leo s et primus iconomachus, cum nil praevaluisset adversus Deum, imaginem eius aggressus, primum anima propria occisa per transgressionem mandati, corporalem nobis procuraverat mortem. Istius autem homonymus alterque iconomachus, tyrannus Leo, eius discipulus et abnepos Christique adversarius, genus nostrum, per imperium tyrannice habitum, iterum morti prius corporali et gladio subicit, deinde ita occisionem animae progignit iis qui impiae suae haeresi consenserant, tamquam ex adversario Dei generatus omnino Antichristus. Alter sane contra increati Dei furens creatam imaginem, impietatis consilio alliciendo primos parentes deceperat; alter autem, contra incarnati Christi debacchatus oeconomiam et in picturis repraesentatam similitudinem, Antichristi dogmata filiis Adam protulit, vere pios non iam aemulatus imperatores,sed impiis assimilatus. Primus enim imperatorum christianorum, Constantinus magnus, cum Romanorum imperii a Deo essent ipsi tradita sceptra, in nummis suis t regis universalis Christi describens imaginem, carnisque similitudinem cum regni sui crucifero sceptro, seipsum in servorum partibus adscripsit; ita per seipsum nobis plane ostendit Christi oeconomiam minime esse phantasticum aliquid, neque divinam in seipsa naturam descriptibilem aut coalescentem aut mixtam, quoniam iste descriptus licet carne nummisque insculptus, non tamen circumscribebatur anima, sed non mixtis in ipso naturis incompletis, anima, inquam, et corpore, proprietates earum servavit, non separando, non convertendo, nulli confusioni subiciendo. Ita Christum exsistere per imaginum repraesentationem proclamavit omnibus, brevius quidem et manifeste magis, per incarnationem incomparabilem et repraesentatione incomprehensibilem. Sed qui pio Constantino non consenserunt tyranni, ipsa pietatis fundamenta diversimode calumniati, regis Christi imaginem per illum impiissimi nominis Leonem ex ecclesia eiecerunt, regi suo Antichristo regni sceptra cito parantes, cuius et signaculum perseverantes accipere isti vesani, contemnentes autem verum regem Christum, propterea quod eius imaginem regaliter tamquam regis venerari renuebant et ex hac parte totum mysterium immutabant, miserabiliter isti Dei adversario subiecti in perditionis abyssum feruntur. Tunc etenim ex inimico Dei natus, sicut iam dixi, iste Antichristus et venturi Antichristi praecessor et praecursor tyrannus Leo, tamquam anguis acerba, venenum suae contra Deum renuntiationis auribus simpliciorum instillans, et idolum Christi imaginem vocitando, ex ecclesia sanctum eius angelum et Christi sensus gerentem Nicephorum u cum expulisset, eiusque loco introduxisset adulterum et perditissimum Theodotum Melissenum v ex Nacolia w oriundum, statim iste iconomachus et sceleratus Epiphanides x qui consentiebat cum ipso Iudaei et mentem gerebat vires sumpsit et commovit persecutionem validam contra ecclesiam, patriarchas, pastores sacerdotesque et ex laici ordinis fidelibus eos qui sese non subiciebant eius adversanti Christo voluntati variis suppliciis, mortis generibus, exsilio bonorumque publicatione damnabat inhumaniter y. Repletis ergo omnibus vicis, urbibus et maioribus vicis sua iniquitate, tyrannus ad illos qui in solitudinibus, montibus, speluncis et foraminibus terrae latebant inquirendos misit.

ANNOTATA.

a Id est anno Christi 811, quem tamen rectius denominasset Sabas annum Nicephori regnantis decimum quam nonum. Cfr. Baronii Annales, tom. IX, pp. 686 – 688.

b Hunni seu Bulgari, duce eorum Crummo. Non raro scriptores Byzantini haec nomina miscent. Cfr. Vitam S. Nicolai Studitae, P. G., tom. CV, p. 877, cum nota Combefisii.

c Istud verbum Λιβα bis legitur in Vita S. Nicolai Studitae, P. G., tom. CV, pp. 877, 910. In quo interpretando iam insudarunt tum Combefisius (Auctarium novum, tom. II, nota 10 et 32), tum Henschenius noster (Act. SS., Febr. tom. I, pp. 543, 549), at infelici exitu. Certe erravit Henschenius cum locum nostro similem καὶ τῶν Οὔνων ἤδη κατὰ τὸν Λίβα ληἳζομένων intellegit de Constantinopoleos suburbio. Nec Combefisio consentiendum fatenti quid illud Liba, haud satis intellego… Cum enim ea vox nihil aliud sonet quam guttam, stillationem, fontem, nihil vetat, ut ne multa loca fontibus ac aquis irrigua, id ipsum nominis sortita sint. Iam vero κατὰ τὸν Λίβα idem esse atque ad austrum, ad meridiem recte notavit Iacobus Loppin in Vita S. Stephani iunioris (P. G., tom. C, p. 1102, nota 4), ubi locus Scripturae sacrae (v. q. Exod. XXVII, 9; Num. XXXIV, 3, 5, etc.) affert, qui eundem sensum praebent. Cfr. Stephani Glossarium sub v° Λίψ.

d Singula hic enuntiata apprime concordant cum aliorum Byzantinorum scriptis. Cfr. Theophanis Chronographiam, P. G., tom. CVIII, pp. 983 – 986.

e Pro imperatoribus, intellege Nicephorum et Stauracium; pro imperatore autem Stauracium tantum, siquidem S. Ioannicius Nicephori mortem praenuntiat. Cfr. in Vita S. Nicolai Studitae aliam visionem istius cladis, P. G., tom. C V, pp. 894 sqq.

f Haec a Theophane disertius enarrantur: τιτρώσκεται δὲ καὶ Σταυράκιος παῖς αὐτοῦ καιρίως κατὰ τοῦ σπονδύλου τὸ δεξιὸν μέρος Στέφανος δὲ πατρίκιος ἀνηγόρευσεν Σταυράκιον αὐτοκράτορα. Ad spondylorum autem dextram partem letale vulnus accepit filius Nicephori Stauracius… Stephanus patricius… Stauracium imperatorem declaravit. Cfr. P. G., tom. CVIII, pp. 987, 988.

g Facile nec longum est iter a regione Olympica et civitate Prusa Constantinopolim versus. Etenim Prusa distat viginti chiliometris ab urbe hodie vocata Moudania, olim Myrlea et Apamea, portu aptissimo unde naves semper praesto transfretantibus citissime iter Constantinopolim absolvebant. Cfr. Texier, L'Asie mineure, p. 114; Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, p. 180.

h Cfr. Theophanem, P. G., tom. CVIII, p. 988: δὲ Σταυράκιος ἀνιάτως ἑαυτὸν ὁρῶν διακείμενον, Stauracius vero aegritudine remediis omnibus superiore cum se iactatum cerneret.

i Mos erat monachis cum sive sibi invicem, sive aliis ad colloquendum occurrebant brevem praemittereorationem.

k Stauracius, propter vulnus in bello acceptum, prorsus impar regendo imperio, solio se abdicavit anno 811 (Cfr. P. G., tom. CLVII, p. 738), et imperator factus est Michael Curopalates, maritus Procopiae,sororis Stauracii. Ideo dici potuit in textu graeco τὸν γαμβρὸν αὐτοῦ, quia apud Byzantinos verbum istud etiam designat maritum sororis. Auctor tamen noster non omnino accurate narrat Michaelem imperium assumpsisse, mortuo Stauracio; siquidem ille coronatus est 2 octobris 811, hic vero defunctus est 11 ianuarii 812.

l Legesis Baronium, qui ex Theophane, Theodoro Studita, Michaele Studita hausit, quanta praestiterit Michael ut pacem Ecclesiae restitueret. Cfr. Annales, tom. IX, pp. 690 – 704.

m Annus alter Michaelis regni est annus 813. Revera, hoc anno, ut etiam refert Theophanes, P. G., tom. CVIII, p. 1003, ἐκ πάντων τῶν θεμάτων στρατολογήσας, πρὸ τοῦ ἔαρος εἰς τὴν Θρᾴκην περαιοῦσθαι ἐκέλευσεν, exercitum ex thematibus cunctis collectum in Thraciam traicere iussit.

n Illud epitheton, propter crudelitatem suam, apud varios scriptores nactus est Leo Armenus. Ita primum suum librum regum inscribit Genesius περὶ τοῦ ἐξ Ἀμαλὴκ Λέοντος, P. G., tom. CIX, p. 992, et in Vita S. Nicolai Studitae, item legimus νέος Ἀμαληκίτης. P. G., tom. CV, p. 884.

o Leo erat praefectus thematis Anatolici, de quo consule Constantinum Porphyrogenetum, De Thematibus, P. G., tom. CXIII, p. 66 sqq. Ipsi delatum est imperium supremum in expeditione contra Bulgaros, ut testantur omnes scriptores Byzantini; illi nempe maxime fidebat Michael.

p Michael Curopalates prius recusaverat imperium sibi a senatu populoque delatum, imparem se tantae rerum moli tractandae causans, ideoque Leoni illud concedere volebat. Sed renuit Leo, et quia indignum se imperatorio solio diceret, et quia illud ad Michaelem pertineret. Quem proin cohortatus est ad suscipiendam rerum gubernationem, ac promissis gravissimisque iuramentis sanciens, famulum se ipsius per totam vitam fidelissimumque et alacerrimum administrum fore. Haec a Cedreno narrata videsis P. G., tom. CXXI, p. 927, qui omnino cum auctore nostro consentit.

q Hic iterum redit quaestio saepius iam a scriptoribus historicis ventilata de Leone Armeno proditore in pugna anno 813 cum Bulgaris commissa. Quoniam nuper cl. vir Hirsch, rerum Byzantinarum nostro tempore apprime studiosus, prorsus negavit hanc Leonis Armeni proditionem (Byzantinische Studien, p. 126) non erit abs re paucis controversiam resumere, eo vel magis quod, si excipiatur Theophanis Chronographia, documentum novum quod nunc afferunt Acta S. Ioannicii, nisi posterioribus interpolationibus sit adulteratum, quarum tamen nullum apparet indicium, omnibus quae hucusque praesto erant videtur antiquitate praecellere. Verum est non nisi recentiores scriptores Byzantinos diserte affirmare Leonem terga dedisse, nimirum Theophanis continuatorem (P. G.,tom. CIX, p. 27), Genesium (ibid., tom. CIX, pp. 993, 994), Cedrenum (ibid., tom. CXXI, p. 930),Zonaram (ibid., tom. CXXXIV, p. 1366). Verum gravissimum est testimonium, utpote scriptoris fere supparis, Ignatii diaconi qui in Vita S. Nicephori narrat, adversus Hunnos suscepta expeditione, primum in ea cladis auctorem Leonem universo exercitui fugae arripiendae causam dedisse (Act. SS., Martii tom. II, p. 301). His certis testimoniis opponuntur Theophanes, qui cladem, nullo duce incusato, adscribit ignaviae christianorum, Leonem vero laudibus afficit (P. G., tom. CVIII, p. 1006), auctor incertus Vitae Leonis Armeni qui Anatolicos hoc crimine gravat, ducis nomine non pronuntiato (P. G., tom. CIX, p. 1014), Symeon magister, Georgius monachus et Georgius Hamartolus totam rem silentio prementes, sicut et auctores Vitarum SS. Theodori et Nicolai Studitae qui referunt Leonem quidem sollicitasse, non autem fugisse (P. G., tom. CV, p. 879, tom. XCIX, p. 170; Patrum nova Bibliotheca, tom. VI, p. 322). Si vero inspicimus auctores qui his documentis usi sunt, longe maiorem partem eorum deprehendimus Leonem Armenum incusare, nimirum Lebeau (Histoire du Bas-Empire, ed. Saint-Martin, tom. XIII, pp. 10, sqq.), Schlosser (Geschichte der bildstürmenden Kaisern, pp. 400 sqq.), Muralt (Georgii monachi, dicti Hamartoli, Chronicon, p. 409), Hopf (Geschichte Griechenlands, p. 98), Herzberg (Geschichte Griechenlands, p. 46), Jirechek (Geschichte der Bulgaren, p. 146). Iam olim tamen Iacobus Goar, interpres Theophanis, acerrime defendendam memoriam Leonis susceperat (P. G., tom. CVIII, p. 1006, nota 65), motus praecipue silentio huius auctoris; sed recte monuit Combefisius argumentum illud nihil evincere (P. G., tom. CVIII, p. 1014); etenim Theophani, ipso Leone Armeno vivente, totam rem aperire molestum nimis cecidisset, neque aegre intellegitur tacuisse scriptores omnino coaevos. Hirsch resumit argumenta Goari; praeterea Ignatii diaconi aliorumque scriptorum ecclesiasticorum testimonium conatur infringere, utpote qui suspicione praeiudicata e opinionis laborent, talis nimirum quae pronos nimis redderet scriptores orthodoxos ad memoriam Leonis iconomachi gravandam. Praeterea addit parum vero videri simile Leonem fuisse Bulgaris patrocinatum, qui statim post praelium fuerit a Michaele praefectus exercitui et, imperator renuntiatus, adversus eos acerrime bellum gesserit. Pace eruditi viri dixerim rationes quas affert nequaquam intentum efficere. Fieri enim potuit ut primo momento imperatorem latuerit Leonis proditio. Nonne politicae rei variae rationes sufficiunt ad explicandum cur Leo tunc faverit Bulgaris, eosdem postea impugnaverit? Tandem, esto scriptores orthodoxi aegre dispositi fuerint in Leonem, non ideo tamen est gratuito supponendum illos tanti criminis reum pronuntiasse Leonem, si prorsus innocens fuisset.

r Filii Michaelis tunc superstites, mortuo scilicet Stauracio, erant Theophylactus qui factus monachus vocatus est Eustratius, et Nicetas, etiam in monasterium trusus sub nomine Ignatii; qui postmodum evectus est in solium patriarchale. Ambae filiae Michaelis Rangabe, Georgo et Theophano, etiam religiosam vitam professae sunt. Cfr. Vitam S. Ignatii, Act. SS., Octobris tom. X, p. 168; Genesium, P. G., tom. CIX, pp. 996, 997, Theophanis continuatorem, ibid., tom. CIX, p. 34; Cedrenum, P. G., tom. CXXI, p. 934.

s Ille nempe leo qui “circuit rugiens, quaerens quem devoret.”

t Νόμισμα est, proprio sensu, solidus aureus. Imago Christi sero tantum descripta apparet in nummis byzantinis, minime vero, ut insinuare videtur auctor, tempore Constantini magni, quo tempore non repraesentatur nisi labarum. Cfr. I. Sabatier, Description générale des monnaies byzantines, tom. I, p. 29. Forsan auctor noster opinionem suam desumpsit ex S. Iohanne Damasceno (P. G., tom. XCV,p. 347, num. 3), qui haec de nummis Constantini scribit in epistula ad Theophilum imperatorem: τὸν σεβάσμιον καὶ θεανδρικὸν Χριστοῦ χαρακτῆρα ἐν αὐτῷ μετὰ τοῦ ἰδίου ἀνετυπώσατο. Quod iam pridem in dubium revocavit Cangius. Cfr. Glossar. med. et infim. latin., ed. Favre, tom. X, Dissert. de nummis, pp. 135, 156.

u Nicephorus, patriarcha Constantinopoleos ex ordine quinquagesimus quartus, in exsilium actus e st anno 815. De quo fuse disseruerunt tum Henschenius, Act. SS., Mart. tom. II, pp. 293 sqq., tum Cuperus, Act. SS., August. tom. I, in Historia chronologica patriarcharum Constantinop., p. * 103.

v De Theodoto, qui cognomento duplici dictus est Melissenus et Cassiteras, consule Cuperum in Act. SS., August. tom. I, Hist. chron. patr. Constan., p. *103; Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 242, et varios scriptores byzantinos in P. G., tom. CVIII, p. 1034; tom. CIX, pp. 35, 1001, 1002, ubi notanda Genesii animadversio πρὸς γένους Μελισσηνοῦ.

w Nacolia, urbs Phrygiae, quae secundum Hammer apud Pape (Wörterbuch der griechischen Eigennamen, tom. II, p. 972), est hodie Seid el Ghazi. Cfr. Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, p. 144. Post repertam inscriptionem quandam, aliquibus visum est Seid el Ghazi esse veterem civitatem Prymnessum. Ita Dr Barth in opere suo Reise von Trapezunt nach Scutari, pp. 89, 97, et Franz, Fünf Inschfriten und fünf Städte in Kleinasien, p. 5. Nihilominus refert Texier, L'Asie mineure, p. 412, nomen Nacolia quater relectum esse in inscriptionibus repertis in pago Seid el Ghazi. Inter varias formas graecas quas prae se fert istius civitatis nomen, nempe Νακολία, Νακωλεία et Νακόλεια, frequentior et potior est Νακωλεία, quam etiam exhibet codex Vindobonensis. Cfr. Socratis Hist. eccl., lib. IV, cap. V, P. G., tom. LXVII, p. 470; ibid., tom. CV, p. 1143 et card. Mai, Nova Bibliotheca Patrum, tom. V, p. 144. In Metaphrastica recensione, P. G., tom. CXVI, p. 55, male lectum est Νατωλεία; de qua lectione alibi etiam usitata legatur nota 34 Combefisii in Vita S. Nicolai Studitae, P. G., tom. CV, p. 912.

x Epiphanides, nempe Leo Armenus, qui, ut alter Antiochus Epiphanes, sanctos persecutus est. Aliaealibi occurrunt assimilationes cum Iuliano Apostata, Achab et Pharaone. Cfr. S. Theodori Studitae, ep. 73, lib. II, in P. G., tom. XCIX, p. 1305.

y Compendiose, sed accurate, describit hanc persecutionem, praesertim ex epistulis Theodori Studitae cardinalis Hergenroether in opere suo Photius, Patriarch von Constantinopel, pp. 280 – 283. Cfr. Tougard, La Persécution des iconoclastes, d'après les lettres de Théodore Studite, in Revue des quest. histor., 1892.

CAPUT SEXTUM.
S. Ioannicius erigit templa in honorem S. Eustathii, B. M. Virginis et apostolorum. Varia ab ipso patrata miracula.

[18] Ὅθεν καὶ μέγας οὗτος Ἰωαννίκιος ἀπὸ τοῦ Προυσαέων ὄρους Τριχάλικος ἐπὶ τὸ πρὸς Λυδίαν ἄλσος καλούμενον, οὐ φυγὰς ἀπῄει, ἀλλ᾽ εὐσεβείας αὐταπόστολος κήρυξ. Ἐν ᾧ ὑπάρχων Γουρίας τις, φθορεὺς καὶ μάγος, χρηστὴν ἔχων ὑπόληψιν λαοπλάνος παρά τινων, τῇ τοῦ φωστῆρος ἐκεῖσε ἐλεγχθεὶς παρουσίᾳ, ὂς σκότος ὢν καὶ εἰς ἄγγελον φωτὸς μετασχηματιζόμενος κατὰ τὸν πατέρα αὐτοῦ τὸν διάβολον φθόνον πικρὸν κατὰ τοῦ πατρὸς ὠδινήσας ἐν διανοίᾳ ὑποκρίσει τούτῳ μαθητευθῆναι ἱκέτευεν, φάσμασιν αὐτὸν οἰόμενος δαιμονιώδεσι θροῆσαι καὶ [(καὶ-στερῆσαι) om. 4.] αὐτόθεν μεταστῆσαι [μεταναστῆσαι 3.] , δηλητηρίοις τισὶν ἐν βρώσει καὶ πόσει καταμιγεῖσι κακῶς τοῦ ζῆν αὐτὸν στερῆσαι [(καὶ-στερῆσαι) om. 4.] , καὶ, ὡς μονερημίτης, μόνος αὐτὸς θηρᾶν ἐκεῖσε τὴν παρ᾽ ἀνθρώπων δόξαν. Ἀλλ᾽ ἔψευσθη τῆς ἐλπίδος κατ᾽ ἄμφω δολιώτατος. Μαθητοῦ γὰρ οὗτος, ὡς Σίμων μάγος, ἐκεῖνος ὑποδὺς προσωπεῖον τοὺς περὶ αὐτὸν δαίμονας συναθροίσας εἰς ἱππέων τινῶν καὶ σιδηροθωράκων ὁπλιτῶν ξιφηφόρων πολυμόρφων τε θηρῶν μεταβαλλομένους εἰδέας καὶ κατ᾽ αὐτοῦ ὁρμωμένους φοβερῶς δείξας, ἤττηται κατὰ κράτος ἀφανισμῷ τῶν θροούντων πάντων ἐκείνων τῇ εὐχῇ τοῦ δικαίου. Ὅθεν [om. 3.] καὶ τῶν θροήσεων ὑποβληθεισῶν [ὑποκληθεισῶν 4.] , εἰθ᾽ οὕτως αὐτῷ ἐν πόσει κιρνᾷ θανάσιμον [om. 3, 4.] δηλητήριον, ὅπερ τῇ ἐν Χριστῷ σφραγίδι σημειωσάμενος καὶ πιὼν πατὴρ τὸ φάρμακον μὲν εὐθὺς σὺν πλείστῳ αἵματι ἐξεμεῖ, τὰ ἔνδον αὐτοῦ οὐ μικρῶς ἀλγούμενος [ἀλγυνόμενος 2, 3, 4.] . Ὁρᾷ δέ τινα φοβερὸν ἀφυπνώσας στρατιωτικὴν περιβεβλημένον ἐσθῆτα, καὶ ξύλον μικρὸν ἐπὶ χεῖρα [χεῖρας 3.] κρατοῦντα, ὃν καὶ ἠρῶτα· Πόθεν καὶ τίς εἶ, καὶ τίνος χάριν πάρει, καὶ τί τὸ ἐν χερσί σου ὑπάρχει ξύλον; δὲ στρατηλάτης λέγει· Ἐγώ εἰμι Εὐστάθιος εἰς συμμαχίαν νῦν παρὰ Θεοῦ ἀποσταλεὶς καὶ βοήθειαν, ὅπως φαγὼν τούτου τοῦ ξύλου ἐκμειώσῃς ἐκεῖνο τοῦ μαγομάντου Γουρία τὸ δηλητήριον. δὴ καὶ λαβὼν κατέφαγε· φαγὼν δὲ καὶ αἰσθόμενος γλυκύτητα ἄφατον διυπνίσθη, οὐδένα βλέπων ἔτι τὸν συλλαλοῦντα, τὴν δὲ ὑγείαν αὐτοῦ τὴν προτέραν ἀπολαβών.

[19] Ὅθεν διώξας τὸν μάγον ἐκ τῆς ἑαυτοῦ συναναστροφῆς [ἀναστροφῆς 3.] τε καὶ συνοικήσεως, τῷ ὀφθέντι αὐτῷ Εὐσταθίῳ τῷ στρατηλάτῃ ἐπὶ τοῦ τόπου εὐκτήριον [καθ᾽ add. 4.] οἶκον ἐγείρει καὶ αὐτοῦ συνιστᾷ μοναστήριον. Καὶ ἐν ἡσυχίᾳ αὐτοῦ [(καὶ-αὐτοῦ) καθ᾽ ἡσυχίαν αὐτός 3.] διαζῶν καὶ ἐν ἀποκλειστικωτέροις [ἀπαρακλητικωτέροις 3.] τόποις προσδιατρίβων βλέπει καθ᾽ ὕπνους θεοπύρσευτος πηγὴν καθαρὰν [τότε add. 3, ὅτε add. 4.] καὶ διηδεστάτην ἐπί τινος τόπου [(τιν. τόπ.) τινα τόπον 2.] τῶν αὐτόθι πρὸς ἀνατολὰς [ἀνατολήν 2.] ἀναβλύζουσαν, καὶ πλῆθος προβάτων ἀπομμάτων καὶ ἀφωτίστων προσερχομένων ἐν αὐτῇ, καὶ πινόντων καὶ τοῦ φωτὸς τὴν ἐνέργειαν ἀπολαμβανόντων. δὴ ὁρῶντος καὶ θαμβουμένου τὸ ὅραμα φησί τις αὐτῷ λευχείμων [λευσχείμων 3.] καὶ ὡραιότατος· Ἥνπερ βλέπεις πηγήν, ἄνερ, τὰ φωτὸς ἐστερημένα καταφωτίζουσαν πρόβατα, Μαρίας τῆς θεομήτορός ἐστιν οἰκητήριον. δὲ τοῦ ὕπνου διαναστὰς καὶ πρὸς τὸν ὑποδειχθέντα τόπον σπουδῇ ὁρμήσας, πηγὴν μὲν αἰσθητὴν ὅλως οὐχ εὗρε· τόπον δὲ τερπνὸν καὶ λίαν ἐπίπεδον εὑρών [ἀνευρών 3, 4.] , ναὸν ἐν αὐτῷ τῆς Θεοτόκου οἰκοδομεῖ, καὶ τοῦτον περιποιεῖται εἰς μοναστήριον, τὰ φωτὸς θείου ἀληθῶς [om. 2.] ἀμέτοχα λογικὰ πέλοντα πρόβατα, σκότει ἀσεβείας καὶ [(καὶ ἁμαρτ.-εὐσεβείας) om. 2.] ἁμαρτίας προσμένοντα [προσμύοντα (sic) 1.] , τοῖς τῆς εὐσεβείας [(καὶ ἁμαρτ.-εὐσεβείας) om. 2.] άεὶ νάμασι τοὺς προσιόντας φωτίζειν καὶ τοῖς τῆς κατανύξεως δάκρυσιν ἀποσμήχειν.

[20] Τοῦ οὖν ναοῦ κτιζομένου τῆς Θεοτόκου, ὡς γέγραπται, συνέβη ῥαγδαῖον ὑετὸν γενέσθαι καὶ [(καὶ-τόπον) om. 4.] συνεχῆ περὶ τὸν τόπον, ὡς τοῦ ἔργου ἐκκοπῆναι τῆς οἰκοδομῆς τοὺς τεχνίτας, καὶ μηδὲ ὥραν ἐκ τούτου αὐτοὺς εὑρίσκειν τοῦ παγεῖν ἄρτον, ἀστέγους ὄντας καὶ περιλυπουμένους εἰς τέλος [τέλους 1.] . Ὅπερ δὴ ἑωρακὼς πανάγαστος καθικετεύει τότε τὸν Κύριον καὶ συννέφους ἤδη καθορωμένου τοῦ οὐρανοῦ, ἐξαπίνης ἔστη τῶν ὑδάτων ἐπίρροια, καὶ ἄνεφος αἰθὴρ κατὰ συγκυρίαν ὡράθη. Τῶν τεχνίτων ἐχομένων τοῦ ἔργου, ὅθεν συνεργῆσαι αὐτοῖς οἰκείαις χερσὶ τοῦ ὁσίου προαιρουμένου [προθυμουμένου 3, 4.] καὶ συλλέγοντος λίθους, ἔχις αὐτὸν ἐκ τῆς σωρείας τῶν λίθων καθαψαμένη τῆς χειρὸς [αὐτοῦ add. 3, 4.] ἑωρᾶτο κρεμαμένη [ἐγκεκρυμμένη 3.] , ἥνπερ εἰς γῆν ἀπορρίψας καὶ ἐδαφίσας ἀβλαβὴς διεφυλάχθη [διετηρήθη 3.] δίκαιος. Οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ ἕνα ὡσαύτως τῶν τεχνίτων ἔχις δακοῦσα ἰοῦ θανασίμου μεστὸν ἐν αὐτῷ ἐπηρμένον κατειργάσατο τραῦμα, καὶ πολυώδυνον. [ 1, 2, 4.] πατὴρ τῇ σφραγίδι τοῦ σταυροῦ ῥήξας καθάπερ ξίφει, καὶ τὸ λυποῦν ἰοβόλον ὑγρὸν κενώσας, τὴν ὑγίειαν τῷ δεδηγμένῳ παρέσχετο. Καὶ ἕτερον δὲ ναὸν πρὸς τούτοις τῶν ἁγίων ἀποστόλων οἰκοδομήσας, καὶ αὐτὸν εἰς θεῖον ἀφιεροῖ [ἀφιερεῖ 3.] μοναστήριον· ἐν ἑνὶ αὐτὸς ἐκεῖ πλησιάζοντι σπηλαίῳ, Μαρσαλινῷ προσαγορευομένῳ, ἡσυχάσας, ἐν ᾧ καὶ δράκοντα εὑρηκὼς δί εὐχῆς θεόληπτος ἀποκτείνει. Ἐν μιᾷ δὲ τούτων ποτὲ τῶν μονῶν αὐτοῦ ἐκ τῆς ἡσυχίας καταλαβών, βροντῶν συνεχῶν καὶ ἀστραπῶν κεραυνοβολουσῶν, ἐπὶ, τὸν ἐκεῖ εὐκτήριον οἶκον ὄντα τὸ πῦρ ὡς ἑώρακεν κατασκῆψαν ἦρεν αὐτοῦ εὐθὺς πατὴρ πρὸς οὐρανὸν τὰς χεῖρας, καὶ διέστη ἐκεῖθεν καυστικὴ ἐνέργεια τοῦ πυρὸς ἐκχωρήσασα, τῆς φωτιστικῆς δυνάμεως τούτῳ ἐπαφεθείσης [ἐπαφθείσης 3.] . Ἑξῆς καὶ ὡς ἄλλος πύρινος στύλος ἐπί τι διάστημα ὥρας ναὸς τοῖς τυχοῦσιν ἑωρᾶτο [ὁρᾶτο omnes cod.] , τῆς καυστικῆς βλάβης ἄμοιρος διαμένων.

[21] Τοῦ οὖν διωγμοῦ ὑπὸ τοῦ κρατοτυράννου Λέοντος ἔτι ἐνεργουμένου, καὶ τῶν Χριστοῦ προσκυνητῶν ἄλλοθι ἀλλαχοῦ κατακρυπτομένων [κατακρυπτομένου 2.] , συνέβη καὶ τὸν πολλάκις μνημονευθέντα τίμιον ἄνδρα Εὐστράτιον ἀπὸ τῆς Ἀγαύρων μονῆς τῆς ἐν Προύσῃ σκυλέντα πρὸς τὸν πατέρα τοῦτον εἰς τὸν Λῖσον ἔτι διάγοντα κατελθεῖν, αὐτῷ τε συνδιατρίψαι καὶ συναγωνίσασθαι μέχρι πολλοῦ. Ὅθεν ἐν μιᾷ, χάριν εὐχῆς, καθ᾽ ἑαυτὸν ἰδιάσαντος τοῦ ἁγίου, τῇ τε προσοχῇ τῆς θεωρίας ἐπὶ πολὺ ἡδίστως ἐνατενίζοντος καὶ βραδύνοντος, ἀπιὼν μαθεῖν τὸ αἴτιον τῆς βραδυτῆτος αὐτοῦ, Εὐστράτιος βλέπει αὐτὸν μακρόθεν ἐκτεταμμένον εἰς προσευχήν, καὶ ὥσπερ τισὶν ἀοράτοις ἱμάσιν πτέρυξιν ἄχρι δύο πηχῶν ἀπὸ τῆς γῆς εἰς τὸν αἰθέρα κρεμαμένον, καὶ ἡσυχάσας τεθαμβημένος ὅλος ἀνέστρεψεν, τῆς θείας ἐκείνης καὶ θεωρητικωτάτης αὐτὸν προσευχῆς μὴ ἀποσχολήσας [ἀσχολήσας 1.] . Ὃς καὶ παραγενόμενος μετὰ τοῦτο ὥσπερ λυπούμενος πρὸς τὸν Εὐστράτιον ἔλεγεν· Οὐ δεῖ ποτε, ἀδελφέ, τὸν εὐχόμενον καθ᾽ ἑαυτὸν ὑπό τινος ἐξ ἐπιτηδεύσεως κατοπτεύεσθαι, ὅπως μὴ τῷ τῆς κενοδοξίας δαίμονι κλαπῇ [κλαπείη 2, κλαπίει 4.] προσευχόμενος, τοῦτο ποιῶν τῆς είς τοῦτο [τούτων 2.] τῶν δαιμόνων καθυπουργίας λήψεται κρίμα, ἑαυτῷ τε κἀκείνῳ αἴτιος βλάβης ἀποφανθείς. δὲ τοῦ ῥητοῦ τὴν ἔννοιαν [εὐνοίαν 4.] γνοὺς δι᾽ αὐτὸν γινομένην, οὐ κατασκοπήσεως χάριν αὐτοῦ πρὸς ἐκεῖνον γενέσθαι ἀπελογεῖτο, τῆς βραδυτῆτος μᾶλλον δὲ τὴν αἰτίαν τοῦ γνῶναι. δέ· Κἀγώ, φησί, τοῦτο γινώσκω, ἀλλ᾽ ὅλως οὐ δεῖ τὰ μὴ δέοντα πράττειν.

[22] Οἱ οὖν ἐχθροὶ τῆς ζωῆς ἡμῶν δαίμονες καὶ τὴν ἀπώλειαν ὄντως [om. 4.] τοῦ γένους μῶν ἐθέλοντες, παιδί τινι κώμης μιᾶς τῶν τῷ ὄρει ἐκείνῳ παρακειμένων [παρακειμένῳ 4.] ὑπὸ τῶν γεννητόρων αὐτοῦ προσταχθέντι ὑδροφορῆσαι, ὑδρευσαμένῳ καὶ ἀναστρέψαντι [ἀναστρέφοντι 3, 4.] συναντήσαντες, τῷ ζόφῳ αὐτῶν [αὐτόν 1.] τῆς κακίας, ὥσπερ ἐφ᾽ ὕδατος ἰχθύς, συγχωρήσει Θεοῦ, τὰ ὄμματα αὐτοῦ παραμβλύναντες [παραλαμβάνοντες 4.] καὶ πλανᾶσθαι αὐτῷ εὐθυποροῦντι προσδείξαντες· Πεπλάνησαι, ἔφησαν αὐτῷ [om. 2, 4.] , τὴν ὁδόν, παιδίον· ἀλλὰ πρὸς ἡμᾶς ἀριστεᾷ ἔκκλινον ὧδε, καὶ εἰς τὰ οἰκεῖά σε ὁδηγήσομεν. Τοῦ δὲ παιδὸς ὑπακούσαντος αὐτοῖς καὶ πεπλανημένως [πεπλανημένω 3, πεπλανημένος 4.] ἐκκλίναντος πρὸς [(πρὸς-ἦγον) om. 4.] ἐκεῖνο τὸ ὄρος ἦγον, ἐπὶ μίαν [μιᾶς 2, αὐτὸ add. 3, αὐτῷ add. 4.] τῶν φαράγγων κατακρημνίσαι βουλόμενοι. Ὡς δὲ πλησίον παραγεγόνασι τοῦ κρημνοῦ, ἐφάνη ἐκεῖ ὑπὸ Θεοῦ [(ὑπὸ Θ.) om. 4.] περιερχόμενος μακάριος τοὺς δαυἳτικοὺς άποστηθίζων ψαλμούς. Καὶ ὡς εἶδεν αὐτὸν τῶν δαιμόνων πληθύς, ἀπέπτη εὐθὺς τοῦ παιδὸς ἐκείνου, ἀλαλάζουσα γοερῶς, φωτὸς γὰρ φανέντος, ὑροχωρεῖ τὸ σκότος τὰ ἐνεδρευόμενα, αὐτὴ κατὰ τοῦ παιδὸς καὶ ἀκοντὶ ἀνακράζουσα. δὲ ὅσιος τὸν παῖδα εὑρὼν ἱστάμενον ἐπὶ τοῦ κρημνοῦ, δοὺς χεῖρα καὶ ὁδηγήσας πρὸς γονεῖς, ἐξαπέστειλεν, τοὺς ἀκαθάρτους ἐπιτιμήσας καὶ ἐπαρασάμενος [(καὶ ἐπαρ.) om. 3.] δαίμονας. Ὅτι δὲ ὁράσει μόνῃ τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ίωαννικίου οἱ δαίμονες ἠφανίζοντο καὶ ἀφ᾽ [ἐφ᾽ 2.] ἑτέρου τοῦτο διστάζων πιστώθητι. Γυνή τις λογισμοῖς πορνικοῖς [πονηροῖς 4.] ἐναλοῦσα [ἐναγοῦσα 3.] καὶ [(καὶ-ἀδολ.) om. 3.] τούτοις ἀδολεσχοῦσα, οἷά [(οἷα τε-περιφλεχθεῖσα) om. 4.] τε πυρὶ τῇ συγκαταθέσει περιφλεχθεῖσα, καὶ μανίᾳ ἐκ τούτου περιπεσοῦσα τὴν [τὸν 3, 4.] φρένα ἐβλάβη, καὶ ἐλεεινῶς ἠφρενεύσατο [ἠφρονεύσατο 3.] , χιτῶνα τὸν ἑαυτῆς διαρρήσσουσα, πλοκάμους τε τῆς κεφαλῆς κατατίλλουσα, καὶ ἕτερα ἄσεμνα πρὸς τούτοις ἐργαζομένη. Ὡς ἄγριος ὗς περιεπλανᾶτο ἐν ταῖς ἐρήμοις, οὐκ ὀρθίῳ σχήματι βαδίζουσα ἀνθρωποπρεπῶς, οὐ τροφήν τινα ὅλως ποριζομένη, ἀλλ᾽ τῶν ἰδίων ἁπτομένη σαρκῶν ὡς ἀλλοτρίων, καὶ κρουνοῖς αἱμάτων τὴν ἐπιβάσιμον γῆν καταχραίνουσα, οὐ μορφὴν σώφρονα τοῖς ὁρῶσι καὶ ἰλαρὰν προσδεικνύουσα. Τότε ὄμμα φοβερὸν καὶ κατάπληκτον [ἀκατάπληκτον 3.] ὑποβλέπουσα, καὶ τοὺς ὀδόντας τρίζουσα, καὶ τὰ σπλάγχνα αὐτῆς [ἑαυτῆς 2.] ταῖς ῥαγδαίαις πυγμαῖς τῶν χειρῶν κατατείνουσα, ὡς ὄφις τε συρίζουσα καὶ πολυσήμους φωνὰς ἀνακράζουσα, τῶν ἐν αὐτῇ διὰ τοῦ τῆς φιληδονίας ἐρωτικοῦ δαίμονος πονηρῶν πνευμάτων εἰσοικισθέντων, ὡς δι᾽ ὀργάνου, τὴν οἰκεῖαν ἑκάστου δι᾽ αὐτῆς παραδεικνύντος ἐνέργειαν. Ἀλλ᾽ ἐπί τινας αὐτὴν ἡμέρας οὑτωσὶ καταπονουμένην ἀπὸ [(ἀπὸ-διερχομένην) om. 4.] ὄρους τε εἰς ὄρος διερχομένην καὶ μανικῶς περιπλανωμένην τῶν ἀγαθῶν παρεκτικὴ αἰτία καὶ τῶν καλῶν χορηγὸς τοῦ Θεοῦ δυναστεία μὴ παριδοῦσα ἐπὶ τὸ τῆς Χελιδόνος ἤγαγεν ὄρος, καὶ ἐν ᾧ τόπῳ ἧν μέγας πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος ἐπεβίβασεν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐκεῖνον ἐλθεῖν αὐτὴν παρεσκεύασεν. Ὃν καὶ θεασάμενα τὰ παρ᾽ αὐτὴν ὄντα τῶν δαιμόνων ἄσεμνα πλήθη, ὡς κηρὸς ἐκ πυρὸς καὶ καπνὸς ὄντως ἀφανισθέντα, τῆς μαινομένης [μαινομένης-αὐτῆς om. 3.] ἀπέπτησαν καὶ αὐτῆς τῆς ἐνεργείας αὐτῶν ἐξοστρακισθείσης, ὡς δηλωθήσεται. Τὸν κατὰ φύσιν γὰρ λογισμὸν εὐθὺς γυνὴ τῇ θέᾳ μόνῃ τοῦ δικαίου, ὡς πρόεφην, ἀντιλαβοῦσα καὶ εἰς ἑαυτὴν γενομένη ὑπὲρ ἐλπίδας τὸν Χριστοῦ δοῦλον Ἰωαννίκιον πρὸ προσώπου αὐτῆς ἱστάμενον ἰδοῦσα πίπτει αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας τότε ὀδυνηρῶς θρηνοῦσα, καὶ τὰ καθ᾽ ἑαυτὴν πάντα μεταμελητικῶς ἐκκαλύπτουσα. δὲ εἰδῶς, αὐτῆς τὰ μέλη πληγαῖς κατεστιγμένα τῇ μανικῇ ἀπονοίᾳ καὶ διερρωγότα τὰ ἄμφια κατελεήσας, φησὶν αὐτῇ· Τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν Χριστὸς καὶ [ add. 2.] Θεός μου [om. 1.] ἀπὸ τοῦ νῦν ἰᾶταί σε μετανοήσασαν, γύναι, καὶ τῶν πονηρῶν [πορνικῶν 2, 3, 4.] ἀπαλλάττει πνευμάτων, ἐπ᾽ ἐμὲ αὑτὸν διαβαίνοντος τοῦ πολέμου· ὅθεν τοῦ λοιποῦ θάρσει, ἐχομένη τῆς σωτηρίας σου. Τῆσδε παρ᾽ αὐτὰ τῷ λόγῳ τοῦ πατρὸς εἰς τὰ ἴδια ὑγιῶς [ὑγιοῦς 3.] ἀπελθούσης, οἱ ἐξ αὐτῆς ἀπελασθέντες δαίμονες πορνικοὶ τούτῳ ἀπερυθριασμένως προσέβαλλον.

[23] δὲ τοῦ Χριστοῦ γενναῖος στρατιώτης τὴν κατ᾽ αὐτοῦ αἰσθόμενος προσβολὴν αὐτῶν, προσευχαῖς αὐτοῖς ἀνθωπλίσατο καὶ νηστείαις, ὡς ἄλλην πόλιν ἐχθρῶν τὴν σάρκα ἑαυτοῦ φόβῳ Θεοῦ περιχαρακώσας, καὶ λιμώξαι παρασκευάσας οἰκέτας αὐτοῦ, ἐκείνους τοὺς νόμῳ τῶν μελῶν αὐτῆς τῷ τοῦ νοὸς αὐτοῦ ἀντιστρατευόμενος [ἀντιστρατευομενους 3, 4.] νόμῳ, καὶ δραπέτας ἐναπειργάσατο, τῆς ἀντιπαρατάξεως αὐτοῦ τὴν βίαν μὴ ὑποφέροντας, ἀλλὰ μεγάλῃ τῇ φωνῇ ἀνακράζοντας· τῆς ἀπὸ σοῦ φλογώσεως ἡμῶν, ἐρημοπολίτα Ἰωαννίκιε· ἐκκαίεις ἡμᾶς εὐχαῖς ἐπὶ πολὺ βασανίζων καὶ ἀπολλύων [(καὶ ἀπολ.) om. 3.] , ἔασον ἡμᾶς ὑποχωρῆσαί σου μὴ ἀντισχεῖν ἐξισχύοντας, μηδὲ ὑποφέροντας καθορᾶν τὴν ἐνοικοῦσάν σοι δόξαν. δὲ ἅγιος λέγει [πρὸς αὐτοὺς ἀπεκρίνατο 3.] . Τί ὅτι σπεύδετε, μιαροί [λέγει add. 4.] , τοῦ διαλῦσαι τὸ στάδιον, ἐπιμείνατε κἂν μέχρις ἡμερῶν ἑβδομάδος ἀντιπαραταττόμενοί μοι, ὅπως γνῶτε [γνῶσαι 4.] τὴν διὰ τῆς ἐμῆς ἀσθενείας δύναμιν Χριστοῦ ἐκνικῶσαν [ὑμᾶς add. 3, 4.] , καὶ οὕτως μου τότε ἀπαλλάσσεσθε μετ᾽ αἰσχύνης. Οἱ δὲ τῆς πρώτης ἤδη τοῦ πολέμου παρελθούσης [μετελθούσης 2.] ἡμέρας καὶ ἐπιλαβομένης νυκτὸς μικρὸν τῷ πατρὶ ἀπὸ τῶν κόπων ὑπνώσαντι [Omnes codices ὑμνώσαντι.] ἄρκῳ ἐοικυῖα παμμεγέθει καὶ βρυχομένῃ θρασέως αὐτῷ συνεμπίπτουσι. Τοῦδε τοῦ ὕπνου διαναστάντος καὶ τῇ πρὸς Θεὸν εὐχῇ τὰς χεῖρας διαπετάσαντος, δαιμόνιος φάλαγξ ἐκείνη μαστιζομένη ὠλόλυξε δραπετεύσασα, καὶ τοῦ πατρὸς εἰς τέλος ἡττημένη ὑποχωρήσασα.

[18] [Sanatus a S. Eustathio, Ioannicius] Exinde cum magnus iste Ioannicius ex monte Trichalice, qui est prope Prusam, abisset a, in silvam vocatam Ad Lydiam pervenit b, non desertor, sed ipse pietatis apostolicus praeco. Ibi degebat Gurias quidam, seductor et magus, qui, licet populorum deceptor, bona fruebatur fame apud quosdam. Luminis quod ibi aderat aegre ferens praesentiam, quippe qui erat caligo, et in angelum lucis conversus sicut pater eius diabolus, invidia amara contra patrem nostrum laborans mente, fingit se discipulum eius fieri velle. Quod etiam supplex petit, sive qui apparitionibus arbitraretur diabolicis se perturbaturum indeque eiecturum esse eum, sive ut, nocivis quibusdam in cibo vel potu commixtis, male vita privaret, et, utpote solus eremita, solus ipse venaretur ibidem gloriam ab hominibus. Sed fefellit in utroque proposito spes istum dolosum. Discipuli namque iste, sicut Simon magus, cum induisset personam et daemones qui circumerant congregasset, conversosque in formas equitum quorundam et ferreis thoracibus indutorum hoplitarum ferentium gladios, nec non diversimodarum ferarum in sanctum formidolose irruentium ostendisset, devincitur potenter, cum oratione sancti omnes isti perturbatores evanuissent. At, hisce tumultibus superatis, dein ipsi in potu miscet mortale venenum, quod signo Christi signatum cum ebibisset pater, venenum statim cum multo sanguine evomit, dum intestinis non parum doleret ipse. Sed in somnum incidens videt quendam virum terribilem, militari indutum habitu lignumque parvum manu gerentem. Quem interrogavit: Unde et quis es? Cur venis, et quare illud in manibus adest lignum? Dux ait: Equidem sum Eustathius c, in auxilium nunc a Deo missus et adiutorium, ut cum ederis ex hoc ligno deleas istud magi Guriae nocivum. Ioannicius vero sumit et edit; cum manducasset dulcedinemque gustasset indicibilem evigilavit, neminem tamen vidit secum colloquentem, sed in sanitatem suam pristinam restitutus est.

[19] [templum in eius et B. M. Virginis honorem exstruit.] Inde cum expulisset magum ex sua conversatione et cohabitatione, illi qui sibi apparuerat Eustathio duci in hoc ipso loco oratorium excitat, ibique constituit monasterium. Et placide ibi degens et in angustissimis recessibus versatus, videt in somnis a Deo illuminatus vir fontem purum ac suavissimum in quodam eorum locorum ad orientem scaturientem, et multitudinem ovium caecarum ad illum accurrentium. Quae cum bibissent, luminis efficaciam recuperabant. Quod cum contemplaretur spectaculum perterritus, ait illi quidam veste alba indutus, speciosus valde aspectu: Ille quem vides fons, o homo, lumine privatas illuminans oves, Mariae Deiparae est oratorium. Expergefactus vero cum ad ostensum locum studiose festinasset, fontem visibilem nullatenus invenit. Sed animadvertens locum iucundum esse valde et planum, templum ibidem Dei Genetricis aedificat, cui adiungit monasterium, ut luminis divini vere expertes rationabiles oves, quae tenebris impietatis et peccati erant detentae, ad pietatis fluenta accedentes illuminarentur, et compunctionis lacrimis detergerentur.

[20] [Varia miracula patrat,] Dum hoc igitur exstruebatur templum Dei Genetricis, ut narratum est, contigit validam pluviam cadere et continuam in hoc loco, ita ut ab opere aedificationis cessare cogerentur artifices, qui simul nullam amplius nanciscebantur opportunitatem panem edendi, insuper sine tecto erant et afflicti valde. Quod videns venerandus pater, supplex orat Dominum; et obnubilato etiam apparente caelo, subito desiit aquarum inundatio et serenus aer ilico visus est. Cum opifices occuparentur in labore, ipseque sanctus propriis manibus allaboraret illis, eligendo et congregando lapides, vipera ex acervo lapidum manum eius attingens visa est suspensa, quam cum in terram proiecisset et solo aequasset, illaesus servatus est iustus. Non hoc tantum, sed et alium quendam similiter ex opificibus cum momordisset anguis, veneno mortifero iam repletum, ipsi tumidum inflixit vulnus et dolorosum valde. Quod vulnus cum pater signo crucis rupisset tamquam gladio superfluumque veneniferum humorem evacuasset, sanitatem illi qui morsus fuerat restituit. Aliud insuper templum sanctis apostolis aedificavit atque illud in sanctum monasterium consecravit; ipse vero ibidem in vicina spelunca Marsalina vocata, solitarius vixit; in qua cum draconi occurrisset, per orationem occidit illum divus ille vir. In unum autem quoddam istorum monasteriorum cum ipse se ex solitudine recepisset, tonitru continuato et fulguribus fulminantibus, super oratorium quod erat ibi ignem cum conspexisset irruentem, levavit statim pater suas manus in caelum et extemplo evanuit inde periculum incendii, viribus ignis nocivis deperditis, illuminandi tantum relicta facultate, et tamquam altera columna ignea per horae spatium templum praetereuntibus visum est, ab omni conflagrationis periculo prorsus expers.

[21] [et orans in altum rapitur.] Persecutione ex parte tyrannici regentis Leonis nihilominus saeviente d et Christi cultoribus se huc illuc abscondentibus, contigit ut veniret iam saepius memoratus venerandus vir Eustratius ex Agaurorum monasterio, quod est Prusae, et ad patrem suum in Liso semper degentem descenderet, ut cum ipso conversatus diu permaneret in asceticis exercitiis. Inde, quadam die, cum orationis gratia solus remansisset sanctus, occupatusque contemplationis suavitate diutius detineretur et remoraretur, abiens ut sciret causam morae eius Eustratius videt eum procul intentum orationi, et quibusdam quasi invisibilibus loris vel alis duobus cubitis a terra in aethere suspensum. Quietus tamen remansit Eustratius et commotus valde reversus est, non ausus visionem hanc et contemplativam hanc orationem perturbare. Sanctus autem cum supervenisset, afflictus quasi, Eustratio dixit: Non oportet umquam, frater, ut qui privatim orat ab aliquo curiose inspiciatur, ne a vanae gloriae daemone surripiatur qui orat, neque qui illud fecerit in hoc sit obnoxius crimini complicitatis cum daemonibus, siquidem sibimetipsi et alteri causa culpae exstiterit. Eustratius vero intentionem a patre significatam intellegens, se non ad inspiciendum affuisse excusavit, sed potius ad morae causam requirendam. Cui respondit: Equidem hoc novi, sed nequaquam oportet facere ea quae non sunt necessaria.

[22] [Puerum a daemonum vexatione liberat.] Inimici vitae nostrae daemones, qui revera perditionem generis nostri intendunt, cum occurrissent puero ex vico quodam illi monti subiacenti a parentibus suis iusso aquam haurire, cum iam hausisset et rediret, obviaverunt ei, caligine malitiae suae, sicut in aqua piscis, Deo permittente, eius oculos obscurantes, eum qui rectam viam tenebat in errorem abducere conati: Aberrasti, inquierunt ipsi, a via, o puer; sed ad nos sinistrorsum versus declina huc, et ad propria te reducemus. Cum puer ipsis obsecundasset et in errorem declinaret, in hunc montem deduxerunt eum, in unam ex abyssis praecipitem dare volentes. Iam appropinquabant praecipitio, cum apparuit ibi a Deo missus beatus noster, davidicos ingeminans psalmos. Quo viso, daemonum turba reliquit statim hunc puerum ululando flebiliter, (surgente enim lumine, recedit caligo a sedibus suis), ipsa contra puerum vel invita clamans. Beatus vero cum puerum invenisset stantem prope praecipitium, manu illi porrecta, reductum ad parentes dimisit, impuris illis minatus daemonibus eosque exsecratus. Solo aspectu beati patris nostri Ioannicii daemones evanescere, etiam ex altero quodam facto, qui dubitat, credat. Mulier quaedam cogitationibus immundis vexata, et eas verbo garriens, quasi igne consumpta in conscientia, incidens in vesaniam, mente capta est et miserabiliter insanivit. Vestem suam dilacerare, crines a capite evellere, pluraque alia incongrua praeterea peragere; tamquam sus silvester errare in solitudinibus, non erecta facie, more hominum, incedere, neque victum ullo modo sibi procurare, sed proprias devorare carnes quasi alienas, et rivis sanguinis solum faedare, non iam formam entis rationalis videntibus et iucundam, sed horrendam praebere; insuper oculo terribili et torvo inspicere, dentibusque infremere et intestina sua validis ictibus manuum lacerare, ut serpens sibilare aut inconditas voces edere. Illi namque mali spiritus, qui in ea per voluptatis amatorium daemonem habitabant, tamquam per instrumentum, propriam cuiusque suam in ea manifestabant operationem. Cum per aliquot dies ista ita passa esset, de monte in montem progressa et insana errans, bonorum effusiva causa et beneficiorum principium potentia Dei providens ipsi ad Chelidonis e montem adduxit eam, ad locum in quo erat magnus pater noster Ioannicius ambulare faciens eam, et ut ad ipsum iret disponens. Quem cum vidissent quae in ea inerant daemonum inconditae turbae, ut cera in igne et fumus evanescentes ex illa vesana evolarunt, ipsa efficientia eorum abalienata, ut ostendetur. Naturalem rationem mulier solo iusti aspectu, sicut antea dixi, statim resumens et sui ipsius compos facta praeter spem, Christi servum Ioannicium ante faciem suam stantem videns, cadit ante pedes illius miserabiliter flendo et quae sibi acciderant omnia diligenter revelando. Sanctus vero intuitus membra eius plagis signata furoris vesani et laceratas vestes, miseratus eam, dixit: Vera lux Christus et Deus iam nunc te sanat resipiscentem, o mulier, et a malis liberat spiritibus; in me enim transibit bellum. Exinde iam confide, intenta saluti tuae. Cum postea in verbo patris ad propria sanata rediisset, qui ex ea eiecti fuerant daemones immundi, sanctum impudenter invaserunt.

[23] [S. Ioannicius impetitur a malis spiritibus.] Christi vero generosus miles cum in se sensisset factum ab illis impetum, orationibus armavit sese contra illos atque ieiuniis, tamquam aliam urbem inimicam, carnem suam timore Dei circumcingens fameque reducere disponens incolas eius, illos nempe qui lege membrorum vivunt, lege spiritus impugnavit et in fugam dedit; qui oppositum ab eo impetum non tulerunt, sed magna voce clamarunt: O quanta est ex te nobis conflagratio, eremi civis Ioannici. Incendis nos precibus multum vexans et pessumdans; sine nos abire a te, resistere impares, neque ferentes videre illam, quae inhabitat in te, gloriam. Sanctus ait: Quare festinatis, o scelesti, deserere stadium? Remanete, saltem per dierum hebdomadam oppositi mihi, ut cognoscatis per meam infirmitatem Christi potentiam victricem, et sic me tunc relinquetis cum pudore. Cum prima belli dies iam praeteriisset, nocte insecuta, in patrem paululum a laboribus quiescentem in ursae speciem, ingentis magnitudinis et rugientis, incidunt daemones audacter. Sancto autem viro e somno excitato et in oratione ad Deum manus elevante, verberata ista daemoniaca phalanx ululans aufugit et tandem victa patrem reliquit.

ANNOTATA.

a Circiter annum 816.

b Iam antea degerat S. Ionnicius in hoc loco. Vide supra cap. IV, nota p.

c S. Eustathius colitur die 20 septembris. Cfr. Act. SS., Septembr. tom. VI, pp. 106 – 122.

d Numquam remisit quicquam Leo Armenus de persecutione, sed quoad vixit, perseveravit in iniqua agendi ratione. Igitur inter annos 817 et 820 collocanda videntur facta quae hic narrantur.

e De monte Chelidonis dictum est supra, p. 346. Notandum S. Ioannicium iam bis transisse a Silva ad Lydiam ad Chelidonis montem.

CAPUT SEPTIMUM.
Varia miracula et praedictiones. Congressus cum S. Theodoro Studita aliisque sanctis patribus.

[24] Τοιούτοις σημείοις ἐκεῖσε πατὴρ διαλάμπων καὶ οὐ τὴν τυχοῦσαν ὑπὸ τῶν πολλῶν ὄχλησιν ὑπομένων, πρὸς τὸ τοῦ Τριχάλικος καὶ κατὰ Προῦσαν Ὀλυμπιακὸν ὄρος μεταναστεύει. Ὅτε καθ᾽ ὁδὸν ἐπί τινα κώμην αὐτοῦ διερχομένου, οἱ αὐτῆς ἐξελθόντες οἰκήτορες τοὺς πόδας αὐτοῦ ἐφάπτονται, καὶ παρακαλοῦσι· Δράκων, λέγοντες αὐτῷ, φοβερὸς ἐφ᾽ ἑνὶ τῶν ἐνταῦθα οἰκῶν σπηλαίῳ ἀνθρώπους πολλοὺς καὶ κτήνη ἡμῶν ἐλυμήνατο, καὶ βοήθησον ἡμῖν, εἴ τι δύνασαι. Ταῦτα μετὰ δακρύων δυσωπούντων αὐτῶν [αὐτόν 2.] ἐπικαμφθεὶς μακάριος· Κηρύξατε, λέγει αὐτοῖς λοιπόν, ἀδελφοί, νηστείαν καὶ εὐχὴν ἑπταήμερον πᾶσιν, ὅπως Θεὸς δυσωπηθεὶς φιλάνθρωπος τὸ αἴτημα ὑμῖν ἀποδῷ. Τῇ δὲ ἑβδόμῃ [ὀγδόῃ 4.] ἡμέρᾳ παμπληθεὶ πατὴρ πρὸς τὸ σπήλαιον ὁρμήσας τοῦ δράκοντος, ὡς ἡτοίμαστο, τό [(ἡτοιμ. τό) ἡτήσατο 4.] . κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ ὑψίστου, δαυἳτικὸν ᾆσμα ψάλλων καὶ λέγων, προσφωνεῖ τῷ θηρίῳ [τὸ θερίον 3.] τοῦ ἐξελθεῖν μεγάλῃ τῇ φωνῇ. ἐξελθὸν καὶ πλησίον τοῦ ἁγίου γενόμενον, διήνοιξεν αὐτοῦ τὸ στόμα, πάντων ὁρώντων, καταπιεῖν αὐτόν. δὲ ἅγιος [om. 4.] τὸν ζωοποιὸν τύπον τοῦ σταυροῦ τρίτον, ὥσπερ τρίστομον αὐτῷ ἐπιπέμψας ῥομφαῖαν, τῇ τῆς ἁγίας Τριάδος ἀπενέκρωσεν ἐπικλήσει, τὸν τόπον ἐκεῖνον καὶ τὸν ὄχλον τῆς λοίμης αὐτοῦ λυτρωσάμενος. Τοῦ δὲ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου ἐπὶ τὸ [om. 1.] Τριχάλικος, ὡς ἔφην, καταλαβόντος ὄρος καὶ ἐν αὐτῷ ἡσυχάζοντος, ἑβδόμῳ καὶ ἥμισυ ἔτει τῆς τυραννίδος τοῦ μισοχρίστου κρατοτυράννου θυμολέοντος, τὴν ἔλευσιν αὐτοῦ αἰσθόμενος τίμιος Εὐστράτιος ἐκ τῆς Ἀγαύρων μονῆς διὰ τὸν τῶν εὐσεβῶν ἐπικείμενον διωγμὸν ὡς περιλυπούμενος ἄνεισι πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ὄρει [(πρὸς αὐτ. ἐν τ. ὄρει) om. 3, 4.] , καὶ μετὰ τὴν ἐξ ἔθους εὐχὴν τὰ περὶ τὸν τύραννον συμβησόμενα καὶ τοῦ τέλους [τὸ τέλος 3.] αὐτοῦ ἠρώτα [(συμβησόμενα-ἠρωτα) om. 4.] μαθεῖν. δὲ ὅσιος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος λέγει [(ὅσιος-λέγει) om. 3, 4.] . Οὐκ εἰς τέλος [λέγει add. 3. 4.] Κύριος τῆς κληρονομίας αὐτοῦ, ἀδελφὲ Εὐστράτιε [( ἀδ. Εὐστρ.) om. 4.] , ἐπιλήσεται, ἀλλὰ ταχίστην ἡμῖν παρέξει τὴν ἀπολύτρωσιν. γὰρ σκολιόβουλος καὶ πολύμορφος ὄφις [om. 3, 4.] οὗτος Ἀμαληκίτης, τύραννος Λέων, σὺν τῇ βασιλείᾳ τυραννήσας τὴν ἐκκλησίαν καὶ τὴν ἐν αὐτῇ Χριστοῦ εἰκόνα ἐνυβρίσας καὶ ἀπαλείψας ἐν αὐτῇ ἤδη ξίφει διαιρεῖται τῆς βασιλείας, καὶ ὡς ἐν πόλει Κυρίου ἀντεξουδένωται τὴν εἰκόνα, ἀλλὰ καὶ ἐξουδενωθήσεται τελεώτερον [τελεωτέρων 1, 2; τε λεώντερων 3.] . δὲ ὅσιος Εὐστράτιος [(ὅς-Εὐστρ.) om. 3, 4.] κατελθὼν ἐκεῖθεν μετά τινας ἡμέρας παρὰ τῶν εἰδότων μανθάνει τὰ τῆς προφητείας τοῦ πατρὸς βεβαιούμενος ὅτι Λέοντος [τοῦ add. 3.] τυράννου μαχαίρᾳ ἐν ναῷ Κυρίου κατασφαγέντος, Μιχαὴλ ἀντ᾽ αὐτοῦ Ἀμορραῖος τῷ γένει τὰ σκῆπτρα τῆς ἀρχῆς ἐγκεχείρισται, τοῦ μὲν διωγμοῦ καταστείλας τὴν θραῦσιν, τοῖς δὲ αἱρετικοῖς τὴν τῆς ἐκκλησίας παραχωρήσας κατάσχεσιν.

[25] Ὅθεν Νικήταν τινὰ λαἳκὸν θεοσεβῆ τότε συμπαραλαβὼν Εὐστράτιος ἀνέρχεται πρὸς τὸν ὅσιον αὖθις ἀναγγέλλων αὐτῷ τὴν τῶν προρρηθέντων ἀποπεραίωσιν. Μετὰ δὲ ταῦτα, ψυχωφελοῦς ὁμιλίας συνεμπεσούσης, καὶ τῆς ὥρας παρεκταθείσης δἰ ἀγάπην, λοιπὸν συνέρχονται πρὸς ἑστίασιν. Ἠλίου τινὸς ἀσκητοῦ πλησίον τοῦ πατρὸς ἡσυχάζοντος τὴν δοχὴν αὐτοῖς τελοῦντος τῆς ἑστιάσεως, καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν, φησὶν πατὴρ τῷ Ἠλίᾳ ἀποκαλυφθεὶς αὐτοῦ τὸν τόπον καὶ τὸν τρόπον [(τόπ. κ. τ. τρόπ.) τρόπον καὶ τὸν τόπον 2.] καὶ τὴν ταχύτητα τοῦ τέλους· Θαλάσσῃ ἔοικεν, πάτερ Ἠλία, παρὼν βίος, πλοιαρίων δίκην ἡμῶν ἐπ᾽ αὐτὸν [αὐτῶν 3.] νηχομένων, καὶ τὸ ποῦ καὶ πότε καὶ πῶς ὡς καταιγὶς ἑκάστου ἡμῶν προσεγγίσει τὸ τέλος [ἡμῶν add. 3.] μὴ γινωσκόντων. Ὅθεν προσήκει ἐν πάσῃ νήψει καὶ νουνεχεῖ καταστάσει διαπορθμεύειν ἡμῶν καὶ διακυβερνᾶν τὴν ζωήν, μήπως ἐν τῷ τοῦ κόσμου εὑρεθῶμεν πελάγει περιφερόμενοι, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἡσυχίᾳ μᾶλλον ὡς ἐν ἀκυμάντῳ λιμένι καταλειφθῶμεν, καὶ ἐν αὐτῇ τῷ Κυρίῳ ἀποδῶμεν τὴν παραθήκην. Διὸ ὅρα μὴ ἐν κοσμικῷ αὐτὸς χωρίῳ πρὸς τὰ τελευταῖα καταληφθείς, οὐ μικρῶς στενάξῃς περιλυπούμενος. δὲ Ἠλίας λέγει· Τοσούτοις ἔτεσι, χάριτι Χριστοῦ διὰ τῶν εὐχῶν σου, τίμιε, πάτερ, ἐν τῇ μονίᾳ μου διαρκῶν οὐ προσέψαυσα κώμῃ, καὶ νῦν φοβῇ με [(φοβῇ με) φοβήσει 4.] ἐν ἐκείνοις [om. 4.] τεθνάναι· οὐκ οἶμαι τοῦτο γενέσθαι [(οὐκ οἶμαι τοῦτο γενέσθαι) om. 2.] . δὲ ὅσιος τὰ αὐτὰ πάλιν εἰπὼν αὐτῷ καὶ τῇ δευτερώσει ἐπισφραγίσας αὐτοῦ τὴν πρόρρησιν ἐφησύχασε [ἀφησύχασε 4.] , τὸν θεοφιλῆ καὶ συνεστιάτορα Νικήταν ἀποστείλας εἰς τὰ οἰκεῖα. Τοῦ [τιμίου καὶ add. 2.] εὐλαβοῦς Εὐστρατίου ἐφυστερίζοντος, καὶ ἕως τινὸς τῷ πατρὶ συνδιάγοντος, οὖν Ἠλίας δευτέρᾳ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν προφητικὴν εἰς αὐτὸν τοῦ πατρὸς ἀνάρρησιν [συναίρεσιν 4.] , ἕωθεν ἀναστὰς εὐχὴν ἦλθεν αἰτούμενος, ὡς διά τινα αὐτῷ συμβᾶσαν νόσον προσκαταβῆναι ἐν τοῖς θερμοῖς. δὲ ὅσιος [om. 4.] λέγει· Οὐ συμφέρει σοι, κύρι Ἠλία. Ὡς δὲ ἐνιστάμενον εἶδε πρὸς τοῦτο, ἀπέλυσεν αὐτὸν [ ὅσιος add. 3, 4.] ὡς ἠθέλησεν. Τότε μέγας [om. 4.] Εὐστράτιος αἰτήσας εὐχὴν καὶ αὐτὸς τοῦ Ἠλίου κατόπιν, εἰδήσει τοῦ πατρὸς Ἰωαννικίου [om. 4.] , βαδίζων ἠπείγετο, ἐνταλθεὶς ἤδη πρὸ τῆς ἑσπέρας καταλαβεῖν αὐτόν. γὰρ Ἠλίας ἅμα τῷ προσπελάσαι ἐν τοῖς θερμοῖς καὶ μόνους [μόνος 3.] τοὺς πόδας τούτοις ἐμβάψαι λιποθυμήσας, ὑπὸ τῶν εὑρεθέντων, ὡς νεκρὸς ἤρθη, καὶ ἐν ἑνὶ τῶν ἐκεῖ οἰκητόρων πλησιάζοντι οἶκῳ κατακλιθεὶς πολυωδύνως ἤλγει καὶ ἔστενεν. Ὃν καταλαβὼν τίμιος [( τίμ.) om. 4.] Εὐστράτιος, ὡς προσετέτακτο, συνεχόμενον πόνοις ἀναμιμνήσκει τὰ τοῦ πατρὸς ῥήματα. δέ φησιν· Ναὶ μὴν οἶδα [(ῥήματα-οἷδα) om. 4; ( δὲ-οἷδα) om. 3.] , ἀλλ᾽ ἀνάλαβέ [(ἀνάλαβέ με) ἠναλάβομεν 3.] με ἐντεῦθεν διὰ τὸν Κύριον, μὴ φθασθεὶς ὦδε ἀπολέσω [ἀπολέση 3.] τὸν κόπον τῆς ἡσυχίας μου [σου 3.] . Ἐν ᾧ γὰρ [τόπῳ add. 3.] εὕρω σε [καί add. 3.] τόπῳ [τρόπῳ 3; καὶ τρόπῳ add. 4.] , φησὶν Θεὸς διὰ τοῦ προφήτου [(διὰ τ. προφ.) om. 4.] , ἐν αὐτῷ καὶ [om. 4.] κρινῶ σε. Ὅθεν διαβασταχθεὶς καὶ εἰς ἓν τῶν Ἀγαυρινῶν μετοχίων τοῦ ἁγίου προσαγορευόμενον Ἀγαπίου, Ἠλίας ἀνακλιθεὶς περὶ ἕκτην ὥραν τῆς νυκτὸς ἐτελεύτησεν, καὶ εἰς τὴν καλουμένην μονὴν τῶν Κελλίων ἀνεκομίσθη. Ἐν ᾗ καὶ μέγας [om. 4.] θεοφόρος Ἰωαννίκιος κατελθών, μετὰ τὴν ἐξ ἔθους τελευταίαν ὑμνολογίαν, τὸ λείψανον αὐτοῦ ἀσπασάμενος πρὸς τὴν ἑαυτοῦ ὥρμησεν ἡσυχίαν.

[26] Ποτὲ [ὅτε 2, 4.] διὰ δυσβάτων τόπων διερχομένου καὶ κρημνωδῶν, ἀποπίπτει αὐτοῦ τῆς χειρὸς ἥνπερ κατεῖχεν σταυρότυπον ἀεὶ σιδηρὰν βακτηρίαν. Ἧς πρὸς τὴν ἀνεύρεσιν τότε ἀμηχανήσας καὶ ἀνακόμισιν, ἵστησιν ἑαυτὸν εἰς προσευχὴν ἐκτενῆ μακάριος, καὶ ἦλθε φερόμενον ἀέριον ἐν χερσὶν αὐτοῦ τὸ ἀποπεπτωκός, δι᾽ εὐχῶν αὐτοῦ. δὴ λαβὼν καὶ δοξάσας τὸν Θεόν, πρὸς τὴν αὐτοῦ ἡσυχίαν διῆλθεν. Εἶτα κἀκεῖσε καταλαβὼν ἀοίδιμος πλησίον αὐτοῦ σπηλαίῳ παρακειμένῳ δαιμόνων μεστῷ, ἀφ᾽ οὗ πολλάκις ἐξιόντες τοὺς παροδεύοντας ἔβλαπτον, οἰκῆσαι προεθυμήθη ἐν αὐτῷ [ἐν αὐτ. om. 4.] . Ὃν καὶ ἰδόντα πάσῃ ἀρετῇ καὶ πίστει καθωπλισμένον κατ᾽ αὐτῶν προσορμῶντα τὰ δαιμόνια πλήθη ἐκεῖνα καὶ [om. 2.] εὐθαρσῶς ἐπερχόμενον ἔκραζον, ἔβρυχον, ὕβριζον αὐτόν, αὐτὸ τὸ σπήλαιον διετάρασσον καὶ κατασκάπτειν ἐβούλοντο. Οἰκήσαντι δὲ αὐτῷ [αὐτόν 2.] ἐν αὐτῷ δίκην κοράκων οἱ ζοφεροὶ πολλοῖς ἐκεῖθεν δραπετεύοντες ὤφθησαν, τοῖς τε οἰκοῦσιν αὐτοῦ, τοῖς τε παροδεύουσιν ἔκτοτε χάριτι Θεοῦ καὶ εὐχῇ τοῦ δικαίου προσβάλλειν οὐ συγχωρούμενοι.

[27] Συγκλητικοῦ δὲ θυγάτριον παραλελυμένον τὰ μέλη διαβασταζόμενον, ἀνακομισθὲν καὶ ὥσπερ σκεῦος ἀχρεῖον παρὰ τοὺς πόδας τοῦ ὁσίου τεθὲν τῷ ζωοποιῷ τοῦ σταυροῦ τύπῳ σφραγίσας τρίτον, καὶ Ἐν ὀνόματι Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἰπών, ἔσω ἀπὸ τοῦ νῦν ὑγιῆς, παιδίον, τὴν ὁλοκληρίαν παρέσχετο, αὐτοβαδὲς [αὐτοβαδίσαι 3.] αὐτὸ ἀποστείλας πρὸς τὰ οἰκεῖα. Ἐχὼν δὲ γαμβρὸν μακάριος οὗτος εἰκονομάχον καὶ βλάσφημον, οὐ νουθεσίαις πειθόμενον, οὐ δόγμασιν ἐνηχούμενον [(οὐ δόγμ. ἐνηχ.) om. 4.] , ἀλλὰ θεομάχον, καὶ μονομάχον, καὶ ἁγιομάχον [(κ. μον. κ. ἁγ.) om. 3.] ὄντα. Τοιούτοι γὰρ ὄντως οἱ βδελυροὶ καὶ κατάπτυστοι τῆς Χριστοῦ εἰκόνος, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, καὶ τῶν ἁγίων ἀντίπαλοι πρὸς ταὶς τιμίαις εἰκόσι τὰ θεοκατοίκητα λείψανα τῶν ἁγίων, καὶ τὰς πρεσβείας αὐτῶν βδελυκτῶς καὶ μισοθέως κακίζοντες [βακίζοντες 4.] , καὶ τὸν τῶν μοναχῶν ἰσάγγελον βίον καὶ τὸ ἔνδυμα διαλοιδοροῦσι. Τέλος φησιν αὐτῷ ὅσιος· Εἰ λόγῳ δογματικῷ οὐ πείθῃ, εἰ [οὐ 1.] νουθεσίαις οὐκ ἐπικάμπτῃ, ἑταῖρε, ἔργῳ παιδεύθητι τὴν ἀλήθειαν. Προσευξώμεθα δὴ ἀμφότεροι πρὸς τὸν Κύριον ἵνα ὁπότερός ἐστιν ἡμῶν φωτὸς νοεροῦ [(νοεροῦ-φωτός) om. 4.] ἐστερημένος τῆς πίστεως, καὶ τοῦ αἰσθητοῦ αὐτοῦ φωτὸς [(νοεροῦ-φωτός) om. 4.] στερηθῇ τὴν ἐνέργειαν τοῦ κατ᾽ ἄμφω τυφλώττειν. Καὶ ἅμα εὐθὺς σὺν τῷ λόγῳ τοῦ μακαρίου, ἀχλὺς [ὀχλυς 1, 2, 4.] βαθεῖα ἐκείνου ἐπιπίπτει ταῖς κόραις, καὶ μένει τυφλός. δὲ ὅσιος αὐτῷ [πρὸς αὐτόν 2.] . Ἄρα, φησί, πληροφορῇ ὅτι Θεὸς τῇ εὐσεβείᾳ ἡμῶν ἐπιτέρπεται, τὴν χεῖρα ἡμῖν, ἀποστολικῶς, ἐκτείνων πρὸς ἴασιν, σημεῖά τε καὶ τέρατα διὰ τῶν τῆς Χριστοῦ αὐτοῦ εἰκόνος προσκυνητῶν ἐνεργεῖ; Γνῶθι σαυτὸν ποὶ [ποῦ 1.] φέρῃ λοιπὸν [(ποὶ φέρῃ λοιπόν) ποίῳ φέρῃ ὀλέθρῳ 3.] καὶ ἐπιστρέψας φωτίσθητι. δὲ ἐθελοκωφῶν, δίκην ἀσπίδος, τὸ σκότος μᾶλλον εἶπερ τὸ φῶς ἐπεπόθησε καὶ ταῖς ζοφεραῖς κακοδιδασκαλίαις τῶν Ἰσαύρων χριστομάχων ἐνέμεινε συσκότει δυσσεβείας καὶ ἀπομματώσει, μετ᾽ ὀλίγον παραπεμφθεὶς τῷ αἰωνίῳ σκότει καὶ ἀτελευτήτῳ πυρί [(καὶ-πυρί) om. 3, 4.] , ὥσπερ ἐπόθησεν.

[28] Μέλλοντος δὲ πλήθους εὐσεβῶν ἀνδρῶν, χάριν εὐχῆς, ἐν μιᾷ ἀνέρχεσθαι πρὸς τὸν ὅσιον, καὶ ἐπὶ ἓν τῶν Ἀγαυρινῶν μετοχίων ἐν ναῷ τοῦ ἁγίου προφήτου Ἠλίου συνελθόντων, ἐν οἷς ἦν Ἰωάννης [ add. 2.] , Χαλκηδόνος μητροπολίτης, [ᾧ 1, 2, 4; τό 3.] ἐπίκλην Καμουλιανός, Πέτρος Νικαίας, Θεόδωρος ἡγούμενος τῶν Στουδίου, καὶ Κλέμης, νοτάριος αὐτοῦ, Ἰωσήφ, [om. 2.] οἰκονόμος τῆς ἐκκλησίας σὺν ἀδελφῷ αὐτοῦ, καὶ πολλοὶ ἄλλοι τῶν ἡγουμένων, ὑποτακτικῶν τε καὶ λαἳκῶν, δι᾽ Εὐστρατίου τοῦτο ἀκηκοὼς ἀοίδιμος, τὴν συντριβὴν αὐτῶν λογισάμενος καὶ τοῦ τόπου ἐκείνου τὸ δυσανάβατον ἐννοῶν προκρίνει, ἀποστολικῶς, μᾶλλον αὐτοῖς ἑαυτὸν ἐπιδοῦναι καὶ κατιέναι πρὸς αὐτούς [(πρὸς αὐτ.) om. 4.] . ᾯ καὶ κατελθόντι μακρόθεν οἱ πάντες προσυπαντήσαντες, καὶ μετ᾽ εὐλαβείας ἐπὶ τὴν γῆν προσκυνήσαντες, εὐχῆς τε γενομένης, καὶ συγκαθίσαντες περὶ διαφορὰς ἀρετῶν ἐπεζητήσαντο ποῖα πασῶν κρεῖττων ὑπάρχει καὶ ὑπερέχουσα. Ἄλλων οὗν πολλῶν περὶ ἄλλων εἰπόντων, τὴν ταπείνωσιν ἔφησεν πατὴρ προτερεύειν καὶ ὑπερανίστασθαι, ὡς λεχθήσεται. Ταύτην γάρ, λέγει, παρ᾽ ἑαυτῷ πρὶν ἑωσφόρος μὴ θησαυρίσας ζεζόφωται, ταύτης αὖ πάλιν πρῶτος ἄνθρωπος μὴ δραξάμενος τῆς παραδείσου τρυφῆς ἐλεεινῶς ἀποικίζεται, δι᾽ αὐτῆς Θεὸς Λόγος ἐν ὑστέροις καιροῖς Ἁδαμιαῖος γενόμενος τῆν ἀρχαίαν εἰκόνα καὶ παραδείσου διαγωγὴν ἡμῖν δίδωσιν [ἀποδίδωσιν 2, 4.] , καὶ τῶν ἁμαρτιῶν καθ᾽ ἑκάστην δι᾽ αὐτῆς παρέχει τὴν ἀπολύτρωσιν. Τούτων οὕτως λεχθέντων, καὶ τῇ κατανεύσει πάντων ὡς σφραγίδι βεβαιωθέντων, τῆς ὥρας τοῦ ἀρίστου καταλαβούσης, συνεστιαθῆναι τούτοις καταναγκάζεται. Ὅτε καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν, ἀνοίξας τὸ τίμιον [om. 4.] στόμα θεοφόρος πρὸς Ἰωσὴφ εἶπεν τὸν οἱκονόμον ἔμπροσθεν πάντων· Γνῶθι, ἀδελφέ, ὅτι σου τὸ τέλος τῆς ζωῆς ἐπὶ θύραις, καὶ τοῦ θανάτου σοι [σου 3.] ἤδη τὸ δρέπανον περιπέταται. Διὸ ἑτοιμάζου πρὸς τὴν ἔξοδον εὐσεβῶς διοικήσας τὰ κατὰ σέ. Ταῦτά τινες τῶν συνεστιωμένων ἀκούσαντες, ἰδιωτικῶς καὶ ἐμφθόνως ἐν ἑαυτοῖς ἐλογίζοντο· Τί οὗτος [οὕτως 1, 3.] λαλεῖ; καὶ [om. 4.] τίς γινώσκει ἀνθρώπων τὸν τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ θάνατον; Θάνατος γὰρ ἀνδρὶ ἀνάπαυσις γέγραπται, οὗ ὁδὸς ἀπεκρύβη ἀπ᾽ αὐτοῦ· συνέκλεισε γὰρ Θεὸς κατ᾽ αὐτοῦ. Εἰ δὲ τὸν ἰδιον οὐδεὶς ἐπίσταται, τὸν ἀλλότριον πόσον. Ἀλλ᾽ οὖν οὐκ ὀρθῶς ἐκείνοι τῆς· γραφῆς ταύτης ὄντως τὴν ἐρμηνείαν ἐνόησαν· καθ᾽ γὰρ ἄνθρωπος τίς ἐστιν ἀγνοεῖ τὸν ἑαυτοῦ καὶ τὸν [om. 2.] τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ θάνατον, καθ᾽ δὲ πνεῦμα Θεοῦ ἔχει ἐν ἑαυτῷ, τὸ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ ἀποστολικῶς ἐρευνόν [ἐρευνᾶν 2, ἐρευνων 4.] , κατὰ τοῦτο δύναται νοεῖν καὶ ὁρᾶν πάμπολλα καὶ ποικίλα, οὐ τὰ πάντων, ἀλλὰ τὰ πλείστων καὶ οὐχ ὧν βούλεται, ἀλλ᾽ ὧν ἀποκαλυφθείη διὰ τοῦ ἁγίου [om. 3, 4.] Πνεύματος. Ὅθεν, μετὰ τὴν ἀπὸ τῆς συνεστιάσεως ἔγερσιν, ἕκαστον ἰδίᾳ προσκαλεσάμενος πατὴρ καὶ τοὺς τοιούτους [τοιούτοις (sic) 1.] λογισμοὺς θριαμβεύσας, καὶ ἐξελέγξας [ἐλέγξας 2.] ἐξέπληξεν αὐτοὺς ἐν τούτῳ καὶ μετ᾽ εὐχῆς ἐξαπέστειλεν. δὲ Ἰωσὴφ αἰτήσας εὐχὴν καὶ αὐτὸς και τελευταῖον συνταξάμενος τῷ πατρὶ συγκατιὼν τοῖς λοιποῖς μετὰ ὀκτωκαιδεκάτην ἡμέραν πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν.

[24] [Mortem Leonis Armeni] Talibus signis ibi pater splendens, illam tamen, quae sibi superveniebat a multis, perturbationem non ferens, ad Trichalicis a et Prusae propinquum montem Olympiacum emigrat. Cum in via per aliquem vicum transiret, incolae egressi et pedes eius amplexi petunt: Draco, ita dicebant ipsi, terribilis in una quae ibi sunt cavernarum habitans homines plures et greges nostros pessumdedit. Adiuva nos, si quo possis modo. Quae cum lacrimis supplices peterent, flectitur beatus: Nuntiate, ait illis tandem, fratres, ieiunium et orationem septem dierum omnibus, ut Deus exoratus benignus petita vobis concedat. Septima vero die, cum omni turba pater ad speluncam profectus draconis,ut paratus erat, illum davidicum cantum b: Qui habitat in adiutorio Altissimi, psallens et dicens iubet magna voce ferae ut exeat. Quae cum exisset et prope sanctum facta esset, aperuit os suum, videntibus omnibus, ad eum absorbendum. Sanctus vero vivificum signum crucis ter, ac si triplicem in eum immisisset gladium, invocatione sanctae Trinitatis necavit eum, locum istum et populum a pernicie ista liberavit. Cum beatus pater noster Ioannicius in Trichalicem, ut dixi, se recepisset montem et in eo solitariam ageret vitam, septimo et dimidio anno tyrannidis istius tyranni, Christi osoris leoninoque furore repleti c, adventu cognito, venerandus Eustratius ex Agaurorum monasterio, propter piis viris impositam persecutionem dolens ascendit ad sanctum in monte et, post solitam orationem, de tyranno et de fine eius interrogabat ut sciret. Sanctus vero pater noster Ioannicius ait: Non in finem Dominus hereditatis suae, o frater Eustrati, obliviscetur, sed citissimam nobis concedet liberationem. Insidiator enim et versipellis serpens, iste Amalecita, tyrannus Leo, qui imperium simul atque ecclesiam tyrannice regit et quae in ipsa est imaginem Christi iniuria affecit et contempsit, iam in eo est ut gladio discindatur ab imperio et sicut in urbe nihili fecit imaginem Domini, ita et ipse contemnetur planius. Beatus autem Eustratius cum inde descendisset, post aliquot dies ab aliis qui noverant comperit, de prophetia patris confirmatus, Leonem tyrannum gladio in templo Domini peremptum d, Michaelem vero, Amorrhaeum genere, sceptris imperii eius loco potitum esse e, persecutionis reparaturum ruinam, sed haereticis relicturum ecclesiae possessionem f.

[25] [et Heliae monachi praedicit.] Inde Nicetam g quendam laicum pium secum assumens Eustratius ascendit ad sanctum, iterum nuntiaturus ipsi earum rerum, quas diximus, adimpletionem. Postea vero, cum in spirituale colloquium incidissent, hora protracta propter caritatis exhibitionem, tandem conveniunt ad manducandum. Heliae cuidam, ascetae haud procul a patre nostro solitariam vitam degenti, qui ad convivium exceperat eos, dum manducarent, ait pater revelando ipsius locum, modum et celeritatem finis: Mari similis est, o pater Helia, praesens vita, cum cymbarum instar in illo navigemus atque locum, tempus, modum quibus rates cuiusque nostrum appulsura sit ad finem, ignoremus. Quare expedit in omni sobrietate et continentiae dispositione nos transmeare et nostram dirigere vitam, ne inveniamur in mundano mari iactati, sed potius in solitudine, quasi in tranquillo portu maneamus, ut in ipso depositum Domino reddamus. Quapropter prospice, ne in mundano ipse loco ultimum efflaturus spiritum deprehendaris, ac proin non parum ingemiscas contristatus. Helias dixit: A tot annis, per gratiam Christi, precibus tuis, venerande pater, in monasterio meo me continens non appropinquavi ad vicum et nunc times ne ibidem moriar! Non puto illud factum iri. Cum beatus eadem denuo dixisset ipsi et iterato sermone, confirmasset suam prophetiam, conticuit, Deo carum convivam Nicetam dimittens ad propria. Cum autem remansisset reverendus Eustratius atque per aliquantulum tempus conversaretur cum patre, Helias iste, secunda die post propheticum de ipso sermonem patris, cum mane valde surrexisset venit benedictionem petiturus ut propter morbum quendam, in quem inciderat, balnea h adire liceret. Cui ait beatus: Hoc non tibi prodest, domne Helia. Cum illum videret huic rei valde insistentem dimisit eum sicut volebat. Tunc abbas i Eustratius, benedictione petita, ipse vestigiis Heliae, cum consensu patris Ionnicii, inhaesit, iussus ut ante vesperam attingeret eum. Helias vero vix appropinquaverat balneis et solos pedes immerserat cum animi deliquium passus a quibusdam qui forte aderant, quasi mortuus relevatus est et in una loci huius incolarum vicina domo depositus miserabiliter doluit et ingemuit. Quem cum repperisset venerandus Eustratius, ut iussus fuerat, detento in doloribus revocat in mentem patris verba. Qui respondit: Utique scio, sed assume me inde, per Dominum, ne praeveniar et perdam fructum vitae meae solitariae. In quo enim invenero te loco, ait Deus per prophetam, in illo et iudicabo te k. Inde transportatus et in uno ex Agaurorum metochiis dicto ad Sancti Agapii l repositus circiter hora sexta noctis mortuus est, et in monasterium vocatum Cellarum m delatus. Ubi cum descendisset abbas theophorus Ioannicius, post funebrem de more hymnologiam, amplexus corpus defuncti, reversus est in suam solitudinem.

[26] [Plura miracula in suam] Cum quadam die per impervia loca iter faceret et praecipitia, excidit e manu eius baculus ille ferreus et cruciger, quem semper tenebat manu. Ad quod inveniendum et resumendum tunc impar, stetit beatus orationi intentus, et rediit, sursum delatus, in manus eius baculus qui exciderat, per preces eius. Quo accepto et Deo glorificato, ad suam solitudinem reversus est. Dein ibidem cum se recepisset venerandus vir prope speluncam quae ibi iacebat daemonibus refertam, inde saepius exeuntes praetergredientibus nocebant, in hac caverna praeelegit habitare. Quam videntes omni virtute et fide armatum contra ipsos procedere daemonicae turbae istae, in illum qui audacter eos invadebat clamaverunt, rugierunt, iniurias emiserunt, ipsumque specu deturbarunt et funditus eruere voluerunt. Sed postquam incoluit hoc antrum, a multis visi sunt tenebrosi isti spiritus sub specie corvorum inde fugere, neque iam ab hoc tempore, aut in habitantes ibidem, aut in praetereuntes, per gratiam Dei et orationem sancti, impetum facere concessum est illis.

[27] [et aliorum gratiam edit.] Senatoris filiolam solutam membris, allatam sibi, quam portatam, ut vas quoddam inutile, ante pedes beati proiecerant, vivifico crucis signo cum ter signasset dicens: In nomine Domini Iesu Christi, esto iam nunc sana, puella, integritati eam restituit, dimittens eam iam suis usam pedibus ad propria. Erat beato isti sororis maritus, iconomachus et blasphemator, qui nec rationibus convincebatur, neque dogmatibus retinebatur, sed Deo, imaginibus atque etiam sanctis adversabatur. Isti enim abominabiles contemptores Christi imaginis, plerumque etiam sanctorum adversarii, non tantum venerandas imagines, sed et in quibus Deus habitavit reliquias sanctorum eorumque intercessiones abominabiliter et impie depravantes, monachorum vitam angelicam et habitum afficiunt iniuria. Tandem ait ipsi beatus: Quoniam rationibus dogmaticis non credis, neque ratiociniis flecteris, amice, factis edocetor veritatem. Supplices rogemus ambo Dominum ut qui utercumque supernaturali privatus est lumine fidei, is etiam sensibilis luminis amittat efficaciam et sic in utroque caecus fiat. Vix locutus erat sanctus, cum caligo profunda istius incidit pupillis et remansit caecus. Cui beatus: Persuasusne, ait, es Deum nostra pietate delectari, qui manus nobis, ut cum Apostolo loquar n extendit ad sanitatem, et signa prodigiaque per illos, qui Christi sui imaginem adorant, operatur? Scito ergo quo postea feraris, et conversus illuminare. At ille, voluntarie caecus, instar aspidis, caliginem prae lumine eligens, in tenebris perversae doctrinae Isaurorum Christo adversantium perseveravit, in obscuritate impietatis et caecitate, non paulo post dimissus in aeternam caliginem et aeternum ignem, uti voluerat o.

[28] [Congressus cum S. Theodoro Studita aliisque sanctis viris] Cum in eo esset multitudo piorum virorum, ut benedictionis accipiendae gratia, quadam dierum p adiret sanctum, et in quodam Agaurorum coenobio, in templo sancti prophetae Heliae q, congregati essent, quos inter erant Iohannes, Chalcedonis metropolitanus r, cognomine Camulianus, Petrus Nicaenus s, Theodorus, hegumenus Studii t, cum Clemente notario suo u, Iosephus, oeconomus ecclesiae v, cum fratre suo, multique alii hegumeni, monachi et laici, statim ut ab Eustratio illud audivit sanctus, cum illis conversari cupiens, sed simul loci istius asperitatem recogitans, maluit, iuxta Apostolum, ipsis seipsum tradere et ad ipsos descendere w. Ipsi descendenti procul omnes occurrere, eum reverenter proni salutare et, oratione facta, considentes, de variis virtutibus inquirere quaenam omnibus praestet atque praevaleat. Aliis alia asserentibus, humilitatem dixit pater primum tenere locum et superiorem esse, ut dicetur. Illam etenim, sic ait, cum sibi antiquus Lucifer non comparasset, in tenebras proiectus est; eandem quoque quoniam non acquisivit sibi primus homo, e paradiso deliciarum miserabiliter exsul est eiectus; per illam autem Deus Verbum, in novissimis temporibus Adamiticam naturam assumens, priorem imaginem et paradisi ingressum restituit nobis, et cottidie peccatorum per eandem procurat redemptionem. Quibus ita dictis, et assensu omnium quasi signaculo firmatis, hora prandii facta, cum illis ad mensam assidere coactus est. Dum autem manducarent, aperiens venerandum os suum theophorus noster, dixit Iosepho oeconomo coram omnibus: Scito, frater, finem vitae tuae instare, et mortis tibi iam falcem imminere. Quare, dispone te ad exitum, pie omnibus quae ad te pertinent administratis. Quae audientes convivarum quidam, privatim et invidiose in seipsis cogitaverunt: Quid iste loquitur? Ecquis hominum novit fratris sui mortem? Mors enim homini requies esse scribitur x, cuius via est ipsi abscondita; hanc etenim Deus tenebris circumdedit. Si quod proprium est, nemo novit, alienum quanto magis! Nihilominus non recte isti illius scripturae veram interpretationem intellexerunt. Sane, quatenus homo est, ignorat quisque tum suam, tum fratris sui mortis horam, sed in quantum habet in se spiritum Dei qui, ut cum Apostolo loquar, etiam profunda Dei scrutatur, secundum hunc valet intellegere et videre plura et varia; non omnia sane, sed plurima, nec ea quae voluerit, sed quae revelata fuerint per Spiritum sanctum. Deinde, postquam a mensa surrexerant, unumquemque privatim advocans pater, eorum cogitationibus confutatis et exprobratis, valde commovit eos in hoc, et cum illis benedixisset dimisit. Ioseph autem, cum benedictionem petiisset, ipse ultimum conversatus cum patre, descendit cum reliquis et post decem et octo dies ad Dominum migravit.

ANNOTATA.

a Hic aperte determinatur situs montis Trichalicis. Est nempe pars montium Olympicorum, haud procul ab urbe Prusa.

b Ps. XC.

c Septimus et dimidius annus Leonis Armeni incidit in annum 820. Etenim Leo III imperator factus est die 11 iulii 813. Igitur rediit S. Ioannicius in montem Trichalicem mense circiter octobri anni 820.

d In nocte nataliciorum Christi 24 – 25 decembris 820, occisus est Leo in ecclesia Phari. Cfr. Theophanis continuat., P. G., tom. CIX, p. 51 – 54.

e Michael Amorrhaeus erat excubitorum praefectus. Dictus est Αμορραῖος, vel ἐξ Ἀμορίου, quod ita explicat continuator Theophanis: ἤνεγκε μὲν οὖν αὐτὸν κατὰ τὴν ἄνω Φρυγίαν πόλις Ἀμόριον οὕτω καλουμένη. Tulit hunc Phrygiae superioris civitas dicta Amorium. P. G., tom. CIX, p. 56.

f Quomodo se gesserit Michael Amorrhaeus erga orthodoxos recte definitur in Leonis grammatici Chronographia, P. G., tom. CVIII, p. 1041. Ὃς μικρόν τι τῆς προκατεχούσης αὐτὸν κακίας ὑπενδούς, ὅσον τοὺς ἐν εἱρξταῖς, καὶ ποιναῖς, καὶ ἐξορίαις, ἐλευθερίαν τε καὶ ἄνεσιν ὀνειρώδη φαντάζεσθαι, τὸ τοῦ προηγησαμένου δυσσεβοῦς ὑπέθαλπεν θεοστυγὲς φρόνημα: ὁμοίως γὰρ τῷ αὐτῷ περιεπάρη δεινῆς αἱρέσεως ἀγκίστρῳ ἐξ ἀκροτάτης ἀλογίας καὶ ἀπαιδευσίας. Hic nonnihil de malitia, quae animam eius pridem occuparat, remittens, quantum videlicet in ergastulis, poenis et exsilio constitutis libertatem relaxationemque fictam somniare licuit, impii praecessoris sui infestam Deo fovebat mentem: pari namque gravis haereseos detinebatur unco ex animi stupiditate et ignorantia.

g Recensentur plures laici pii qui eodem tempore hoc nomen gerebant. Sic Theodorus Studita scribit tum ad Nicetam patricium, P. G., tom. XCIX, pp. 994, 995, tum ad Nicetam spatharium, P. G., tom. XCIX, pp. 1502, 1571. Cfr. Hergenroether, Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, p. 280, et Vitam S. Theodori Studitae, Nova Patrum Bibl., tom. VI, p. 333.

h Ut notum est, in tota regione Olympi prope Prusam scaturiebant fontes aquarum calidarum. Prope Prusam etiamnum saliunt septem fontes, quattuor in planitie ad radicem Olympi et tres in declivomonte. Praesertim celebres erant thermae pagi Pythiae. Cfr. Texier, L'Asie mineure, pp. 116, 123 – 126.

i Graece μέγας; quae vox secundum Cangium et Sophoclem (Greek Lexicon), ubi adhibetur de monachis, vel abbatem, vel maiorem natu designat, aut etiam aliquando est synonyma verbi κῦρις domnus. Proin non inde concludere licet iam fuisse Eustratium hoc tempore hegumenum Agaurorum, qui patri Gregorio successit. Postea enim videbimus, num. 36, id serius tantum contigisse.

k Est iterum celeberrimus ille locus multoties adductus a scriptoribus ecclesiasticis quotquot exstitere a Iustino martyre usque ad Gennadium, tum a graecis, tum a latinis, et desumptus vel ex apocrypho quodam, aut ex Ezechiele VII, 3, 8; XVIII, 30; XXI, 30; XXIV, 14; XXIII, 20. De quo textu legenda est eruditissima dissertatio cl. viri Alfredi Resch, Agrapha. Aussercanonische Evangelienfragmente. Lipsiae, 1889, pp. 112 – 114, 227 – 29, 290 – 1.

l Inde patet monasterium Agaurorum fuisse capitaneum monasterium, siquidem ab ipso metochia seu coenobia pendebant.

m Hegumenus Leo alicuius monasterii Cellarum subscripsit anno 787 epistulae S. Germani: Λέων ἡγούμενος τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῶν Κελλίων. P. G., tom. XCVIII, p. 215. Sed quoniam eidem epistulae subscripsit Hilarion monachus τῆς ἁγίας Θεοτόκου τῶν Κελλίων, P. G. tom. XCVIII, p. 219, definiri nequit de quonam Cellarum coenobio hic agatur, Sanctine Georgii an beatae Deiparae. Ut primum statuamus, ratio est quia notum est in eodem tractu coenobium Sancti Georgii, ut videre est in periodici graeci Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, num. 4 octobris 1889, p. 390. In epistula sua 77, Michael Psellus memorat illud Cellarum monasterium. Cfr. ephemerides graecas Σωτήρ, anno 1889, p. 157.

n Act. IV, 30, ἐν τῷ τὴν χεῖρά σου ἐκτείνειν σε εἰς ἴασιν, καὶ σημεῖα καὶ τερατα γίνεσθαι.

o Hoc duplex S. Ioannicii miraculum, nempe sanationem filiae senatoris et castigationem iconomachi affinis laudavit Baronius, Annales, ad ann. 821, num. LI, LII.

p Indicavimus in Commentarii praevii num. 35 quonam anno probabilius evenerit hic sanctissimorum virorum congressus, nimirum anno 824; minus recte id anno 823 contigisse refert Baronius, et falso prorsus asserit Le Quien iam morti tunc proximum fuisse S. Ioannicium.

q En et alterum metochium monasterii capitanei Agaurorum, nempe Sancti Heliae, praeter illud Sancti Agapii supra indicatum. Iam innotuit ex edita Vita S. Petri Latrensis (Anal. Boll., tom. XI, p. 25). Videtur illud coenobium Sancti Heliae idem atque monasterium Trigliense τοῦ Βαθέος Ῥύακος. Cfr. Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, num. 4 octobris 1889, p. 389.

r De Iohanne metropolitano Chalcedonensi cfr. Le Quien in Oriente christiano, tom. I, p. 604, et Theodori Studitae epist. CXL lib. II (P. G., tom. XCIX, p. 1499) et inter epistulas hucusque ineditas codicis Coisliniani signati num. 94, epist. 276, 437, 492. Cognomen Camuliani, non omnino insolitum, datur etiam cuidam Davidi, qui Constantino Porphyrogeneto insidias struxit, P. G., tom. CIX, p. 414, Demetrio Camuliano, de quo Georgius monachus, P. G., tom. CIX, p. 856, et Theodoro Camuliano, P. G., tom. CVIII, p. 934. Camulianus est quidem civis urbis Camulianae in Cappadocia, sedis episcopi. Cfr. Gams, Series episcop., p. 440; Texier, L'Asie mineure, p. 576.

s Petrus, archiepiscopus Nicaenus, est huius temporis praesul notissimus. Plures exstant ad eum scriptae a Theodoro Studita epistulae. Cfr. P. G., tom. XCIX, pp. 1191, 1203, 1355, 1410, 1611. Prius ab haereticis irretitus, dein fidei confessor egregius fuit. Consule etiam Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 645, 646; Act. SS., Aprilis tom. I, in Vita S. Nicetae, num. 34, p. 262.

t Theodorus, hegumenus Studii, est celeberrimus Studita, acerrimus defensor veritatis contra imperatores iconoclastas. De eo agendum erit ad diem 11 novembris; interea cfr. P. G., tom. XCIX. In eius Vita conscripta a Michaele monacho memoratur haec visitatio ad monachos Olympicos, P. G., tom. XCIX, p. 219, item in altera Vita vulgata in Nova Patrum Bibliotheca, tom. VI, p. 354. Attamen ibi non nominatur S. Ioannicius; sed in epistula 116, libri II, P. G., tom. XCIX, p. 1386, S. Theodorus Studita verbis luculentissimis aperit quantum gaudium ex congressu cum sancto nostro ceperit. Cfr.Comment. praev. num. 35.

u De Clemente notario haec habet S. Theodorus Studita in epistula 90 libri II, P. G., tom. XCIX, p. 1342, γραμματηφόρος, ἀγαπητὸς ἡμῶν υἱὸς Κλέμης εὐλαβέστατος ἡγούμενος, tabellarius dilectus filius noster Clemens, religiosissimus praepositus.

v Utrum hic designetur famosus nimis Iosephus presbyter, oeconomus, qui adulterinis cum Theodota Constantini nuptiis benedixit et postea forsan resipuit, non habemus unde definiamus, nec proin quicquam etiam dicendum de fratre eius.

w Iob. III, 23. Inspiciendus textus graecus a quo discrepat satis interpretatio latina; iam vero sic sonat in Vaticano Θάνατος ἀνδρὶ ἀνάπαυμα, συνέκλεισε γὰρ Θεὸς κατ᾽ αὐτοῦ. Sed Sabas secutus est recensionem Alexandrinam, quae post θάνατος addit γάρ, pro ἀνάπαυμα habet ἀνάπαυσις et ante συνέκλεισε interponit οὗ ὁδὸς ἀπεκρύβη.

x I Cor. II, 10.

CAPUT OCTAVUM.
S. Ioannicius eripit captivos Bulgarorum, visitat tumulum S. Theophanis Sigriani, varias praedictiones et miracula edit.

[29] Τῷ οὗν πέμπτῳ ἔτει τῆς βασιλείας Μιχαὴλ καὶ Θεοφίλου υἱοῦ αὐτοῦ, τεσσαρεσκαιδεκάτῳ δὲ ἀπὸ τῆς ἐπὶ Νικηφόρου εἰς Βουλγαρίαν γενομένης πτώσεως καὶ αἰχμαλωσίας, οἴκτῳ καμφθεὶς καθ᾽ ἡμᾶς Μωσὴς θεοφόρος [ add. 1.] Ἰωαννίκιος διὰ Κύριον, μετὰ τὸ εἰς ὕψος ἀρετῶν ὡς ἐν Σινᾶ ἀνεληλυθῆναι, καὶ ἀντὶ λιθίνων πλακῶν τὸ πνεῦμα πεπλουτηκέναι, πλουτήσαι τε [(πλουτήσαι τε) πλουτήσεται 4.] πολλοὺς [πολλοῖς 1.] τοῖς [τῆς 4.] θεοσημείοις [θεοσημείαις 2.] καὶ τέρασιν, καὶ τοὺς ἐν εἱρκταῖς καὶ ἀλύσεσι δὶς ἑπτὰ χρόνοις ὑπὸ τῶν Βουλγάρων κατεχομένους χριστιανοὺς ἀπῄει, ἐπισκεψόμενος καὶ παραδόξως τούτους ῥυσόμενος [ῥυσάμενος 4.] . Καὶ γὰρ ἐκεῖσε καταλαβών, ὡς ἐβούλετο, ἀπἕναντι ·στὰς μτᾶς παμπληθοῦς φρουρᾶς, τῶν φρουραίων προεστηκότων καὶ ἀσφαλῶς αὐτῶν τηρούντων, ὑπ᾽ αὐτῶν ὅλως, κατὰ τὸν μέγαν προφήτην Ἐλισσαῖον, οὐ καθορώμενος, ὡς μόνον εὐξάμενος, τῷ τοῦ σταυροῦ τύπῳ τὴν φρουρὰν καὶ τοὺς φρουραίας [φρουραίους 4.] ἐσημειώσατο. Οἱ μὲν σκοτομηνίας εὐθὺς βαθείας καὶ ἀχλύος [ὀχλύος 1, 2, 3.] ἀνεπληρώθησαν, δὲ αὐτομάτη αὐτῷ ἠνοίγη, καὶ τῶν δεσμωτῶν τὰ δεσμὰ ἐλύθη [διελύθη 2, 3.] . Καὶ αὐτοῖς εἰσιὼν συνεξῄει ἀορασίᾳ προπορευόμενος, ἔως εἰς [om. 1.] αὐτὰ τῶν χριστιανῶν τὰ ὁροθέσια αὐτοὺς ἤγαγεν ἐκπληττομένους καὶ χαίροντας. Ὅτε καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν τό· Τίς ἄν εἴης, θαυμάσιε ἄνθρωπε, ἐρωτώμενος λέγει· Ἰωαννίκιος εἰμί, ταπεινὸς καὶ ἁμαρτωλός, ἀλλὰ προσέχετε ἑαυτοῖς [ἑαυτούς 2.] , ἀδελφοί [οἱ add. 1, 3, 4.] , ὡς ἐξ ᾌδου καὶ θανάτου [λυθρωθέντες καὶ add. 3.] διασωθέντες, μὴ τοῖς ἐγκοσμίοις [ἐγκομίοις 4.] ἔτι καὶ βλάπτουσι, τοῖς πρὸς σωτηρίαν δὲ καὶ ζωὴν αἰώνιον ἄγουσι προσανέχειν, καὶ μὴ τῷ ἐλαχίστῳ ἐμοὶ [(ταύτην-τῷ) om. 4.] ταύτην ὑμῶν τὴν ἀνάσωσιν, ἀλλὰ τῷ [(ταύτην-τῷ) om. 4. ] θαυμαστῷ ἐν δόξαις ἐπιγράφειν Θεῷ. Ταῦτα δὲ παρ᾽ ἑνὸς τῶν τότε διασωθέντων, καὶ πρὸς τῷ τῆς Βιθυνίας κόλπῳ μονάσαντος, Εὐσταθίου καλουμένου [Εὐσταθίῳ καλουμένῳ 1.] , ὑπεράνω τε Πραινέτου εἰς κώμην Τζούλλου [Τζούλου 2, 3.] προσαγορευομένην ἐν ἐγκλείστῳ [ἐγκλείστρῳ 1, ἐγκλείτῳ 4.] πᾶσαν αὐτοῦ τὴν ζωὴν διανύσαντος ἀκηκοότες [ἀκηκοότος 3.] , εἰς δόξαν Θεοῦ καὶ τῶν ἐντυγχανόντων ὤφέλειαν γεγραφήκαμεν.

[30] Ὑποστρέψαντι δὲ τῷ πατρὶ ἐκεῖθεν καὶ πρὸς τοῦ Τριχάλικος πάλιν ἡσυχάζοντι ὄρος σύνεβη τόν ποτε ἡγούμενον τῶν Ἐλαιοβώμων [Ἐλαιοκώμων 4.] Ἀντώνιον σὺν Βασιλείῳ τῷ οἰκονόμῳ αὐτοῦ, χάριν εὐχῆς, πρὸς τὸν ὅσιον ἀνελθεῖν. Οὕς δεξάμενος καὶ εὐλογήσας μετὰ πλείστην συνομιλίαν πνευματικὴν λέγει τῷ Βασιλείῳ· Βούλομαί σε, ἀδελφέ, πρὸς τὸν μετροπολίτην Νικαίας ἀπελθόντα, τὸν Ἴγγερ [(τὸν Ἴγγερ) om. 2.] , εἰπεῖν αὐτῷ ὅτι ἐν τῇ ὑποστολῇ σου, τοῦ Κυρίου μὴ εὐδοκοῦντος καὶ ἐν τῇ πρὸς τὴν εἰκονομάχον αἵρεσιν συγκαταβάσει ἀσχάλλοντος [ἀσχολοῦντος 3.] μὴ ἔμμενε εἰς τέλος τῇ καταπτώσει σου, ἀλλὰ μετανοήσας ἀνάνευσον. [om. 4.] καιρὸς γὰρ τοῦ τέλους σου ἤγγικεν, καὶ ὅρα λοιπὸν μὴ ἀπολέσῃς τοὺς κόπους σου. Ταῦτα πρὸς αὐτὸν. Μετὰ τὴν κάθοδον τοῦ Βασιλείου, καὶ ἀπελθόντος καὶ λέξαντος καὶ οὐδὲν τὸ παράπαν ὀνησάντος, μεθ᾽ ἡμέρας [δέ add. 3.] τινὰς νόσῳ πικροτάτῃ Ἴγγερ κατασχεθεὶς ἐλεεινῶς, αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ἀποδίδωσιν. διὰ τοῦ ἁγίου [om. 4.] Πνεύματος τότε διορατικώτατος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος γνοὺς ἔφησε τοῖς παροῦσιν· τῆς πονηρᾶς μεστῆς σαγήνης τοῦ διαβόλου, πῶς τοὺς [om. 4.] τοῦ Θεοῦ συλῶν τῇ τῆς φιλαρχίας νόσῳ περιδεσμεῖ, καὶ πρὸς ἀπώλειαν τὴν ἠτοιμασμένην αὐτῷ θηρεύει, ὡς καὶ τὸν ἄξιον ἐλέους Ἴγγερ πολλοῖς ἀγαθοῖς κομῶντα πάλαι πλεονεκτήμασι τῇ τῆς προεδρίας ἐπιθυμίᾳ πρὸς τὴν εἰκονομάχον αἵρεσιν σαγηνεύσας ἀμετανόητον σήμερον ἔπεισε τελευτῆσαι; Ταῦτα οὖν οἱ παρόντες [συμπαρόντες 2, 3, 4.] ἀκούσαντες καὶ ἀκριβῶς ἐρευνήσαντες εὗρον αὐτὸν κατ᾽ αὐτὴν ἐκείνην ἐξοδεύσαντα τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ διορατικῶς αὐτοῖς ταύτην πατὴρ ἐξεφώνησεν.

[31] Ἐν ταύταις ταῖς ἡμέραις τοῦ μεγάλου [τούτου add. 2, 4.] πατρὸς Ἰωαννικίου πρὸς τὴν [κατὰ add. 2.] Σιγριανὴν μονὴν τοῦ ἁγίου Θεοφάνους, τὴν ἐπονομαζομένην Ἀγρὸν, κατεληλυθότος [τοῦ αὐτοῦ add. 3, 4.] ἐκείνου [ἐκεῖνο 2.] τὸ τίμιον καὶ [(τὸ τιμ. καὶ) om. 3, 4.] πνευματέμφορον κατασπάσασθαι σκῆνος καὶ θαυματόβρυτον, ἀσπασαμένου ἤδη καὶ ἀναστρέφοντος καὶ πρὸς τὴν κατὰ βορρὰν τῆς Ἀπολλωνιάδος λίμνης κειμένην μονὴν [om. 3.] καὶ νῆσον ὀνομαζομήνην Θάσιον προσορμήσαντος, ἔξεισι πρὸς ὑπαντὴν αὐτοῦ ταύτης ποιμὴν Δανιὴλ σὺν πάσῃ τῇ ἀδελφότητι, καὶ πίπτει αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας εὐχὴν ἐξαιτούμενος θεόκλητον τάχα τὴν αὐτόκλητον αὐτοῦ ἔλευσιν λογισάμενος γεγενῆσθαι διὰ τὸν ἐπικείμενον αὐτοῖς πειρασμὸν ὑπὸ τοῦ οἰκοῦντος ἐκεῖ δράκοντος καὶ [τῶν add. 3.] ὄφεων, καὶ ἀφανίσαι αὐτὸν ταῦτα καθικετεύει. Οἷς πλοιαρίῳ συνεισελθὼν θαυμάσσιος [μακάριος 2.] , τοῖς μὲν ἀδελφοῖς σὺν τῷ πατρὶ αὐτῶν Δανιὴλ ἐν τῷ αὐτόθι εὐκτηρίῳ ναῷ τῇ εὐχῇ διανυκτερεύειν κελεύσας, πρὸς τὸ σπήλαιον αὐτὸς τοῦ δράκοντος ἔρχεται, καὶ ἐν αὐτῷ κατ᾽ αὐτοῦ τοῖς τῆς προσευχῆς αὐτοῦ βέλεσιν ἀνθοπλίζεται [(βέλ. ἀνθ.) μέλεσιν ἀνθοπλίζετο 4.] . Ὥνπερ μὴ φέρων τὸν ἐμπρησμὸν θὴρ εἰς τέλος ἑλιγμοῖς βιαίοις καὶ πλείστοις ἑαυτὸν συντρεψάμενος [συντριψάμενος1.] , καὶ συρίγμασιν ἀσήμοις περιθροούμενος, λίαν πρωΐ, πάντων ὁρώντων, ἔβαλεν ἑαυτὸν ἐν τῇ λίμνῃ καὶ πλοίου δίκην νηχόμενος, σὺν πλήθει τῶν ἄλλων ὄφεων πρὸς τῇ κατὰ νότον κειμένῃ ξηρᾷ, καὶ τοῖς παρακειμένοις ταύτῃ ὄρεσιν ἐξιὼν ἠφαντώθη. Τὸν δὲ τοῦ ποιμένος τούτου Δανιὴλ ἀδελφὸν Εὐθύμιον εἰρηκὼς πατήρ· Γνώρισον, κύρι Εὐθύμιε, ὅτι βασιλεὺς ζητήσει [ζητῆ 2.] σε, καὶ ἑτοιμάζου, μετὰ πέμπτην ἡμέραν κεκοίμηται.

[32] Ἐπανερχομένου [ἐπερχόμενον 4.] δὲ αὐτοῦ πρὸς τὴν ἡσυχίαν ἐκεῖθεν [ἐκεῖσε 2.] μετὰ τοῦ μνημονευθέντος Δανιὴλ διὰ τῶν ἀνωτάτων ὀρέων, τόπον τε ἀντρώδη πάνυ [om. 3, 4.] καταλαβόντος καὶ ἥσυχον, ἔφεσις αὐτῷ ἔνθεος ἐπεισῆλθεν τοῦ ἐπί τινας ἡμέρας αὐτόθι ἡσυχαστικῶς διατρίψαι. Ὅθεν ἐφ᾽ ἑνὶ τῶν ἐκεῖ σπηλαίων, τῷ παρὰ τῶν προσοικούντων ὀνομαζομένῳ Τοπάρχῃ, διὰ τὸ πλήθους αὐτὸ πεπληρῶσθαι δαιμόνων καὶ τοὺς παροδεύοντας βλάπτειν, ἐπὶ τεσσαράκοντα ἡσυχάσας ἡμέρας, ἐφ᾽ ἑτέρῳ πλησίον [πλησίῳ 4.] χωρίῳ τῷ Δανιὴλ διατρίβοντι ὤφθη παμμεγέθης, μέλας, δυσείδης [δυσερδής, correctum ex δυσώδης 1.] , τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἔξαρχος δαίμων ἀναιδῶς τῷ Δανιὴλ ἐπερχόμενος. Οὗ καὶ προσεγγίσαντος λίαν κατασχὼν τοὺς πόδας, ὡς ἔλεγε, καὶ· Ἁγία Θεοτόκε, βοήθει μοι [om. 2, 3.] , μέγα [om. 3.] βοὴσας πίπτει πρὸς γῆν πολέμιος μέγιστον ψόφον ὄντως καὶ πάταγον ἐργασάμενος, καὶ τὴν τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου πλευρὰν [om. 4.] οὑτωσὶ πλήξας ὡς ἄλγος καὶ ἀφωνίαν αὐτῷ ἑπταήμερον ἐμποιῆσαι, ἀλλὰ χάριτι τοῦ Χριστοῦ ἀναρρωσθεὶς μακάριος εἰς τὴν κατὰ τὸν Τριχάλικα μονίαν αὐτοῦ τῷ [(τῷ-αὐτοῦ) om. 4.] Δανιὴλ συναπέρχεται. Καθεζομένου δὲ αὐτοῦ [(τῷ-αὐτοῦ) om. 4.] ἐκεῖσε καὶ ἡσυχάζοντος εἰς τὸ τῶν Ἀγαύρων μετόχιον τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ καλούμενον κάμπη ἐπιπεσοῦσα τὴν λαχανηρὰν ἐργασίαν τῶν μοναζόντων διέφθειρεν. Οἳ διὰ τοῦ τιμίου Εὐστρατίου τὸν ὅσιον ἐδυσώπησαν ἀφανίσαι αὐτὴν ἐκεῖθεν. δέ· Ἄγωμεν, φησίν, αὐτὸς ἐγὼ τὸν κῆπον [τόπον 4.] ἰδω. Καὶ λίαν πρωῒ ἀπελθόντος αὐτοῦ καὶ στάντος μέσον, ἑωρᾶτο εὐθὺς θείᾳ δυνάμει ἀγεληδὸν κάμπη [κάμπων 3, καμπή 4.] ἀποδιδράσκουσα καὶ ἔξωθεν τῶν φραγμῶν τοῦ κήπου περιπολεύουσα, μὴ εἰσερχομένη ἔνδον ἔτι λυμαινομένη τὰ λάχανα. Θέλοντος δὲ τοῦ ἡγουμένου τῶν Ἀγαύρων Γρηγορίου διά τινα χρείαν πρὸς τὴν βασιλεύουσαν εἰσελθεῖν πόλιν καὶ τῷ ὁσίῳ τοῦτο δηλοποιήσαντος, κατῆλθεν εὐλογῆσαι αὐτὸν [αὐτῷ 3, 4.] καὶ εὔξασθαι ταπεινόνους καὶ ἔνθεος, καὶ λέγει αὐτῷ· Θέρους ὥρα ἐπέστη, πάτερ, λευκὸν εἰς ἄκρον τὸ λήιον, καὶ βασιλεὺς ἕνα ἐξ ἡμῶν προσκαλεῖται συντόμως. δὲ ἡγούμενος τὸ λεχθὲν μὴ νοήσας πρὸς τὴν πόλιν ἀπῆρε, μετὰ ἔνδεκα τελευτήσας ἡμέρας τῆς ποιμνιαρχίας εἰς τὸν ἀνεψιὸν αὐτοῦ [om. 4.] μεταβάσης, εἰθ᾽ οὕτως κατόπιν εἰς τὸν τίμιον [om. 3.] Εὐστράτιον.

[33] Ἰσαάκιος δέ τις κουράτωρ προαστείων ἑνὸς τῶν περὶ τὴν βασιλεύουσαν πόλιν περιβοήτων γυναικείου σεμνίου, καλουμένου Κλουβίου [Κλουκίου 4.] , δυσὶν Ἀγαυρινοῖς μοναχοῖς ἀνιοῦσιν Δοσιθέῳ καὶ Εὐστρατίῳ [Δοσιθέου, Εὐστρατίου omnes codd.] συνανελθὼν πρὸς τὸν ὅσιον, μετὰ εὐχὴν καὶ ὁμιλίαν τότε ψυχωφελῆ παρὰ τοῦ πατρὸς ἀκούει· Οὐ καλῶς ποιεῖς, κύρι Ἰσαάκιε, εἰπόντος, συνταξάμενος τῷ Κυρίῳ μονάσαι καὶ ἐμμένων [ἐμμενόν 3.] φροντίσι· καλὸν γὰρ μὴ εὔξασθαι εὔξασθαι καὶ μὴ ἀποδοῦναι. Τοῦδε τὴν βίαν καὶ κατοχὴν τῆς κυρίας αὐτοῦ καὶ δεσποίνης προβαλλομένου, φησὶν πατήρ· Διά [(Διὰ-Εὐστρατίου) om. 4.] τινα χρείαν ἀναγκαίαν Δοσιθέου καὶ Εὐστρατίου [(Διὰ-Εὐστρατίου) om. 4.] τῶνδε τῶν μοναχῶν πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολιν συνεισιόντων σοι, δηλώσω σου τῇ δεσποίνῃ καὶ ἀπολύει σε, πρὶν σε καταλάβοι [καταλάβη 4.] τὸ τέλος. Ὅθεν κατηχήσας αὐτόν, σφραγίσας τε καὶ εὐξάμενος σὺν τοῖς προγεγραμμένοις μοναχοῖς ἐξαπέστειλεν. Τῶν οὖν μοναχῶν σὺν Ἰσαακίῳ τὴν πόλιν καταλαβόντων, καὶ τῇ κυρίᾳ αὐτοῦ κατὰ τὴν κέλευσιν [ἔλευσιν 4.] τοῦ πατρὸς προσειπόντων, λίαν ἐκείνη διεταράχθη τῷ πνεύματι· ἦν γὰρ εὔχρηστος αὐτῇ ἄνθρωπος πρὸς τὴν τῶν πραγμάτων οἰκονομίαν καὶ διεγηγερμένην διοίκησιν. Εἰρηκότων δὲ αὐτῇ μετὰ ταῦτα ὡς καὶ τοῦ τέλους αὐτοῦ τὸν καιρὸν ἐγγίζειν πατὴρ προεφήτευσε, πρὸς τὴν αἴτησιν παρευθὺ ἐπεκάμφθη. Ὑπὸ δείνων [(δείνων δὲ καὶ) om. 3, 4.] δὲ καὶ φθορέων [δέ add. 4.] ἀνδρῶν ὕστερον παροδηγηθεῖσα ἀγνοεῖν τινα ὅλως καὶ τῶν ἁγίων τόν τινος θάνατον τὸν οἰκεῖον φησάντων πρὸς τὴν τοῦ Ἰσαακίου πάλιν ἀναχαιτίζει ἀπόλυσιν καὶ ἐπὶ [om. 2.] ἓν αὐτὸν [αὐτῶν 2, 3, 4.] ἀποστέλλει τῶν προαστείων. Ἐν ᾧ νοσήσας Ισαάκιος ὑπὸ μοναχοῦ τινος εἰς ἐπίσκεψιν αὐτοῦ οἰκονομικῶς ἐλθόντος ἀποκαρεὶς τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ μεθίσταται τοῦδε τοῦ βίου [(τοῦδε τοῦ βίου) om. 4.] κατὰ τὴν πρόρρησιν τοῦ σεβασμίου [om. 3.] πατρὸς καὶ τῆς παρούσης ζωῆς ἀπολύεται. Μετὰ δὲ ταῦτα τῆς αὐτῆς εὐλαβοῦς ἡγουμένης τοῦ Κλουβίου [Κουβουκλίου 1.] σὺν θυγατρὶ μοναζούσῃ πρὸς τὸν ὅσιον ἀνελθούσης καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθείσης, ἀποκαλυφθεὶς πατὴρ διὰ Πνεύματος θείου τὴν ταχινὴν τῆς γραὸς τελευτὴν καὶ τὴν ἡγεμονίαν τῆς θυγατρός, λαβὼν ῥάβδον ποιμνιαρχίας ὡς σύμβολον τῇ θυγατρὶ δίδωσι παρελθὼν τὴν μητέρα. δὲ δηχθεῖσα στερρῶς καὶ τῇ λύπῃ καταβληθεῖσα· Ἔδει, πάτερ, φησίν, ἐμοῖ τῇ ἀδυνάτῳ γραΐ μᾶλλον εἰς ὑποστήριξιν ῥάβδον δοθῆναι τῇ νέᾳ θυγατρί μου καὶ ἀκμαζούσῃ. δὲ ὅσιός φησιν αὐτῇ [(ὅσιός φησιν αὐτῇ) 3, 4.] . Καλῶς λέγεις, μήτερ, ἀλλ᾽, ὡς Κύριος ἠθέλησε, γέγονε καὶ ᾗ ἡτοίμαστο δέδοται. Περίλυπος δὲ κατελθοῦσα ἐκεῖθεν οὐ τοῖς τυχοῦσιν ὅρκοις τὸν θείον Εὐστράτιον ἐκμειλίσσεται [ἐκλίσσεται 4.] ἐρωτῶσα· Τίνος χάριν, εἰπέ μοι, πάτερ, τῇ μὲν θυγατρί μου δέδωκεν ὅσιος ῥάβδον, ἐμὲ δὲ παρελογίσατο; δὲ λέγει αὐτῇ· Τοῦ τέλους σου ἰσῶς, κυρία, ταχείαν τὴν ἐπιστασίαν αἰσθόμενος [αἰθόμενος 1.] καὶ τὴν μετὰ σὲ πρὸς τὴν θυγατέρα σου τῆς ποιμνιαρχίας [ποιμναρχίας 1.] μετάβασιν προδεικνύων σοι δίκαιος πέπραχεν τοῦτο. δὲ τοῦτο ἀκούσασα σύμφοβος γενομένη καὶ σύντρομος μετ᾽ ὀλίγας ἡμέρας νοσήσασα, καὶ πρὸς τὸν Θεόν, κατὰ τὴν προόρασιν τοῦ πατρός, ἐκδημήσασα τὴν αὐτῆς θυγατέρα τιμίαν διάδοχον τῆς ἡγεμονίας αὐτῆς ἀξίως καταλέλοιπε.

[34] Γνώριμος οὖν ἐκεῖσε πολλοῖς καὶ ἐν παντὶ ταῖς θεοσημείαις ὅσιος γενόμενος περιβόητος τῇ ἐπιρροίᾳ τῶν ὄχλων πάνυ ἐθλίβετο τραχυνόμενος. Ὅθεν βουλεύεται αὐτόθεν ὑποχωρῆσαι, καὶ πρὸς τὴν κατὰ Κόρακος Κεφλὴν ἐρημίαν χωρῆσαι δυσανάβατον οὖσαν καὶ ὑψηλήν, ἔνθα τὴν παρὰ τῶν ἁγίων πάλαι δύο γερόντων ὑπεδέξατο χρησμωδίαν. Διὸ παραλαβὼν τὸν Εὐστράτιον ὀρειβατῶν ὥδευεν θεόληπτος. Ὡς δὲ πλησίον Μεριλουκώμεως γέγονεν, λέγει· Μέλλομεν καταλαμβάνειν, Εὐστράτιε, μετ᾽ ὀλίγον νεμομένην ποίμνην προβάτων, κύνας φοβεροὺς ἐπισυρομένην, καὶ ὅρα μὴ πτοηθῇς τῇ ὁρμῇ αὐτῶν. Προβάντες δὲ ἐκεῖθεν μικρὸν τὸ τῶν προβάτων ποίμνιον νεμόμενον κατειλήφασιν, τούς τε κύνας ἐκείνους κυκλοτερῶς αὐτοῦ [αὐτούς 3.] περιθέοντας [περιθέντας 2.] . Οἳ καὶ ἰδόντες μακρόθεν ἠλάλαζον κατατρέχοντες, ἀλλ᾽ ὡς πλησίον ἤδη τοῦ πατρὸς γεγόνασιν ἡσυχάσαντες, ὥσπερ λογικῆς οὐκ ἀμοιροῦντες αἰσθήσεως, τοῖς ποσὶν αὐτοῦ προσέπιπτον ὑποσαίνοντες [σαίνοντες 2.] , ἀφ᾽ ἧς τῶν ἁγίων χρώτων περιοσφρανθέντες εἰς τελείαν ὄντως κατέληξαν ἡμερότητα. οὗν πατήρ· Κάλεσον, λέγει, τοὺς ποιμένας, Εὐστράτιε, ὅπως ἡμῖν τὴν ἐπὶ Τράπεζαν ὁδὸν ἀπάγουσαν [εἰπάγουσαν 4.] ὑποδείξωσιν. δέ φησι· Καὶ πῶς αὐτούς, πάτερ, ἀνωνύμως καλέσω; Καὶ εἶπεν πατήρ [( πατ.) om. 4.] · Θεοφύλακτον κάλεσον πρῶτον, εἰθ᾽ οὕτως Χριστοφόρον τὸν σὺν αὐτῷ. Φωνήσαντος δὲ [μου add. 3.] τε Θεοφύλακτος καὶ Χριστοφόρος συμφώνως ἀποκριθέντες [ἀποκριθέντος 4.] παραγεγόνασι πρὸς αὐτούς. Εἰρηκότος δὲ αὐτοῖς τοῦ δικαίου· Τὴν ἐπὶ Τράπεζαν ὁδὸν ἡμῖν δείξατε, Χριστοφόρε καὶ Θεοφύλακτε, λέγουσι· Δύο ὄντων ἡμῶν, τίμιε πάτερ, τοῦ μὲν ποιμαίνοντος [ποιμανοῦντος 3, 4.] τὴν ποίμνην, τοῦ δὲ πρὸς τὴν ἑνὸς προβάτου ἀπολωλότος πορευσομένου [πορευομένου 1, πορευσομένους 3.] ἀνεύρεσιν, πῶς γενήσεται τοῦτο; δὲ ὅσιος τῷ ἑνὶ αὐτῶν ἔφη· Ἐλθὲ μόνον, τέκνον, ἐπὶ μικρὸν ὁδήγησον ἡμᾶς, καὶ ἐν ταύτῳ τὸ ἀπολωλὸς εὑρήσας σεσωσμένον [καί add. 3.] ἐπαναστρέψεις. δὲ πληροφορηθεὶς ἐν [ἐπί 3.] τοῖς ῥήμασι τοῦ πατρὸς ὡς συνοδοιπορῶν αὐτοῖς τὴν ὁδὸν ὑπεδείκνυεν, τὸ πρόβατον ἐκεῖνο σὺν τῷ ἀρνίῳ κατείληφεν, εὐχῆς καὶ χαρᾶς πλήρης πρὸς τὸν συννομέα ἐπανακάμψας. Προβαινόντων δὲ αὐτῶν τῇ ὁδῷ [τὴν ὁδόν 3.] κατ᾽ ὀλίγον, φησὶ τῷ Εὐστρατίῳ ἔνθεος· Ὁδοιπόροι τινές, ἀδελφέ, πρὸ προσώπου συναντᾶν ἡμῖν μέλλουσιν· οἷς οὐ βούλομαι ὅλως ὀφθῆναι, διό μοι προπορεύου συνεπομένῳ. Ὡς δὲ ἤδη συνήντησαν ἀλλήλοις καὶ τὸ &ldquogr;Εὐλόγησον, πάτερ&rdquogr;, πρὸς τὸν Εὐστράτιον ἔφησαν, καὶ &ldquogr;Ποίας εἶ μονῆς&rdquogr; ἐπηρώτησαν, λέγουσι· Πῶς ἐν ἀβάτοις ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ ἀδιεξοδεύτοις ὄρεσι διοδεύεις, θηρῶν ληστῶν οὐχ ὑφορώμενος ἐπανάστασιν; δὲ Εὐστράτιός φησιν· τὸν Θεὸν ἔχων μόνος οὐκ ὢν πάντων βλαπτόντων ὑπερανίσταται, ἐν παντὶ διαμένων ἀπτόητος. Ταῦτα συνομιλούντων αὐτῶν, πλησίον τοῦ Εὐστρατίου πατὴρ ἵστατο [(ἵστατο-ὑπ᾽ αὐτῶν) ὑπ᾽ αὐτῶν μὴ καθορώμενος ἵστατο 3, 4.] μηδ᾽ ὅλως καθορώμενος ὑπ᾽ αὐτῶν. Διακριθέντων δὲ ἀπ᾽ ἀλλήλων, τὸν τῆς οἰκήσεως ὄγκον περιαίρων εὐθὺς πρὸς τὸν Εὐστράτιον ἔφησεν· εὐχή σου σκηνῆς δίκην, ἀδελφέ, γενομένη περὶ ἐμὲ ἀπέκρυψέ με, ὥσπερ ἐπόθουν, τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν.

[29] [S. Ioannicius eripit captivos Bulgarorum,] Anno igitur quinto regni Michaelis et Theophili filii eius a, decimo autem quarto a quo Nicephorus in Bulgaria devictus captusque fuerat b, ad miserandum pronus ille qui nobis apparuit theophorus Moses Ioannicius per Dominum, postquam ad culmen virtutum, quasi in Sina, pervenisset, non quidem lapideas gerens tabulas, sed animum ditans et suum et multorum divinis signis et prodigiis, ad illos christianos abiit, qui in carceribus et vinculis bis septem annos a Bulgaris ret enti fuerant, illos visitaturus et praeter spem servaturus c. Quo cum pervenisset d, ut volebat, et stetisset ante carcerem quendam captivis refertum, quem custodes huic praefecti servabant sedule, illis tamen invisibilis prorsus, sicut magnus propheta Elisaeus e, factus per solam orationem, crucis signo carcerem et custodes signavit. Hi vero mentis caligine statim profunda et tenebris repleti sunt; ille autem sponte ipsi apertus est et captivis vincula soluta. Sanctus apud illos ingressus reduxit eos, invisibilis progrediens, usque dum ad christianorum fines illos esset comitatus mirantes et gaudentes. Tunc ab illis interrogatus: Quis es tu, homo mirabilis? ait: Ioannicius ego sum, humilis et peccator; sed providete vobis, fratres, ne ex inferno et morte servati, mundanis amplius et nocivis studeatis rebus, sed ut illas quae ad salutem vitamque aeternam conferunt sectemini; neque mihi minimo hanc vestram liberationem, sed mirabili in gloria sua adscribatis Deo. Et haec cum ab uno ex iis qui tunc servati fuerant et qui apud Bithyniae sinum f solitariam agit vitam, Eustathius nomine g, citra Praenetum h ad vicum Tzullum cognominatum i, in claustro integram suam vitam peregit, audivissemus, ad gloriam Dei et illorum qui in haec incident utilitatem scripsimus.

[30] [mortem metropolitano Nicaeae praedicit,] Cum redisset pater inde ut iterum ad Trichalicem montem solitarius viveret, contigit illum, qui olim hegumenus fuerat Eliae Altarium k, Antonium, cum Basilio oeconomo suo, benedictionis accipiendae gratia, ad sanctum ascendere. Quos cum excepisset, iisque bene esset apprecatus, post longam spiritalem conversationem, ait Basilio oeconomo: Velim te, o frater, ad metropolitanum Nicaeae Inger abire l, eique dicere: In dissimulatione tua, quae Domino valde displicet, cui etiam indigna videtur tua propensio in iconomachorum haeresim, ne permane in finem usque ad mortem tuam; sed paenitentiae indulge. Hora enim mortis tuae appropinquavit, et prospice tandem ne perdas fructum laborum tuorum. Haec illi dices. Profectus Basilius oeconomus adiit virum, et omnia enarravit ipsi. Sed cum nihil profecisset, post aliquot dies, morbo acerbissimo Inger captus misere suam animam tradit. Quod per sanctum Spiritum tunc pater noster, propheticus valde, Ioannicius cum cognovisset, dixit astantibus: O malignitatis plenam diaboli sagenam! Quomodo servos Dei exspolians, ambitionis morbo captivos tenet et ad perditionem sibi paratam venatur, ut miserandum istum Inger, bonis multis ornatum quondam, cupiditate praesessionis iconomachorum haeresi irretitum, impaenitentem hodie mori persuasit? Haec igitur astantes cum audivissent et sedulo inquisivissent, compertum habuerunt istum demigrasse e vita hac ipsa die, qua prophetice ipsis hoc pater enuntiaverat.

[31] [tumulum S. Theophanis visitat.] Hisce autem diebus m, magnus pater Ioannicius ad Sigrianum monasterium n Sancti Theophanis o cognominatum Agrum p advenit, ut huius venerandum, spiritu plenum et miraculis scaturiens, amplecteretur tabernaculum. Post amplexum vero, cum iam revertens ad monasterium situm ad partem borealem Apolloniadis lacus et insulam quae vocatur Thasius appulisset r, exit occurrens ei illius pastor Daniel cum omni fraternitate, qui provolvitur ad pedes eius, benedictionem eius petens dicensque a Deo fuisse inspiratum eius spontaneum adventum, propter ingruentem sibi vexationem aliquorum ibidem incolentium draconis et serpentium. Igitur ut fugaret istos, ipsum supplex rogavit. Cum illis navigium ascendens mirabilis vir, cum fratres simul et patrem eorum Danielem in illo, quod ibi erat oratorio, in precibus pernoctare iussisset, ad speluncam ipse draconis vadit et in illa contra istum orationis suae iaculis armavit sese. Quorum non ferens ussionem, fera tandem orbibus violentis multisque seipsam contorquens et sibilis horrendis circumperterrens omnes, summo mane, cernentibus omnibus, proiecit se in lacum et, navigii instar, natans cum reliqua serpentium multitudine, in terram ad austrum sitam et in vicinos ibi montes abiens disparuit. Istius pastoris Danielis fratrem Euthymium allocutus pater: Scito, domne Euthymi, quia rex te quaesiturus est; esto paratus. Post autem quintam diem defunctus est.

[32] [S. Danielem de Thaso a daemonio liberat,] Cum inde rediret ad solitudinem cum memorato Daniele per excelsissimos montes, locum cavernis refertum et solitarium prorsus nactus, inspiratio ipsi divina supervenit ut per aliquot dies ibidem eremiticam vitam degeret. Quare in uno ex specubus qui hic erant, ab incolis cognominato Toparcha, propter multitudinem daemonum qui illum replebant et nocebant praetereuntibus, per quadraginta ibi cum demoratus esset dies, Danieli, qui in alio proximo loco versabatur apparuit ingentis magnitudinis, niger, aspectu horridus, malorum spirituum princeps daemon, impudenterque in eum progressus est. Quem, cum prope factus esset, valide pedibus teneret et iste dixisset: Sancta Dei Genetrix, succurre mihi, cum magno clamore cadit in terram inimicus iste, validissimum revera sonitum et fragorem emittendo, at simul sancti patris nostri Ioannicii ita feriendo latus ut dolorem ipsi et vocis ablationem per septem dies infligeret; sed gratia Christi sanatus beatus ad suum apud Trichalicem monasterium cum Daniele proficiscitur. Cum resideret ibi et solitarius degeret, in Agaurorum coenobium Sancti Cosmae eruca incidens holera a monachis exculta devastabat; qui per venerandum Eustratium sanctum rogaverunt supplices ut eam inde fugaret. Ille autem: Eamus, inquit, ut ipse hortum videam. Et summo mane cum abisset et in medio stetisset, visa est statim, divina potestate, turmatim eruca fugere et extra claustra horti exagitata non iam ingressa ad holera intus vastanda. Volens hegumenus Agaurorum Gregorius propter aliquam necessitatem ad regiam urbem ire, cum illud sancto manifestasset, descendit qui ipsi bene apprecaretur et benediceret humilis et divinae mentis vir aitque illi: Aestatis hora instat, pater, iam albescit messis et rex unum e nobis vocabit cito. Hegumenus dicto non attendens urbem petiit, sed cum post undecim dies mortuus esset pastorale munus transit ad eius consobrinum et deinde ad venerandum Eustratium s.

[33] [plurimorum mortem praedicit,] Isaacius quidam, curator unius inter suburbii circa urbem regiam celebria monasteria, monialium domus vocatae Clubii, cum duobus Agaurinis monachis, Dositheo et Eustratio, profectus ad sanctum, post orationem et colloquium spirituale haec a patre audit dicente: Non recte agis, domne Isaaci, utpote qui cum constitueris Domino monasticam agere vitam, permanes in cogitatione tantum. Melius est enim non vovere, quam vovere et non reddere. Illo sibi vim fieri et se retineri a domina sua obiciente, ait pater: Cum opus sit Dositheum et Eustratium istos monachos Constantinopolim abire tecum, significabo dominae tuae ut dimittat te antequam abripiaris morte. Deinde instructum illum, signatum signo crucis et benedictione donatum cum dictis monachis remittit. Cum monachi simul cum Isaacio urbem petiissent et eius dominae, iuxta mandatum Patris, omnia renuntiassent, valde turbata est haec mente. Erat quippe utilis illi vir iste ad res eius dirigendas et expedite administrandas. Sed adicientibus illis postea patrem prophetasse mortis eius instare tempus, tandem ad petitionem inclinata est. Attamen a malis et perditis viris postea seducta, utpote qui minime quemquam, etiam sanctum, cuiusquam mortem, neque etiam suam propriam scire dicerent, iterum ab Isaacio dimittendo destitit eumque in unum ex suburbiis mittit. In quo cum aegrotasset Isaacius, a quodam monacho qui ad eum invisendum, rei administrandae causa, venerat tonsuram accipiens, tertia die migrat ex hac vita, secundum praedictionem venerandi patris, et ex praesenti vita dimittitur. Postea, cum ipsa reverenda hegumena Clubii cum filia sua item moniali ad sanctum venisset et ab ipso benedictionem accepisset, revelata patri per Spiritum divinum instanti vetulae morte et filiae praefectura, sumens baculum pastoralem tamquam symbolum tradit filiae, matre neglecta. Quae vero valde compuncta et maerore perculsa: Oportebat, ait, pater, mihi imbecilli vetulae in adiutorium baculum dari potius quam iuveni meae filiae aetate florenti. Sanctus autem ait illi: Recte dicis, mater; sed, prout Deus vult, factum est et cui paratum est, datum est. Tristis valde cum inde abisset, instantibus adiurationibus divum Eustratium demulcet interrogans: Quare, dic mihi, pater, filiae meae tradidit sanctus baculum, me autem aspernatus est? Qui respondit ipsi: Mortis tuae forsitan, domina, promptam instantiam cum noverit et filiae tibi succedentis praefecturae mutationem ut praemonstraret tibi iustus ita egit. Ista haec audiens, timida prorsus et tremens facta, post aliquot dies in morbum incidens et ad Deum, secundum patris praevisionem demigrans, suam filiam venerandam dignam quae in munere succederet reliquit.

[34] [feros canes mansuefacit.] Notus ergo exinde plurimis et ubique his prodigiis sanctus factus celebris, concursu turbarum valde pressus retardabatur. Inde consilium init hinc discedere et in solitudinem dictam ad Corvi Caput abire, imperviam prorsus et excelsam, ubi iam olim a duobus sanctis senibus oraculum acceperat t. Igitur assumpto secum Eustratio, per montes incedens iter fecit Dei servus. Cum prope Merilucomos venit, ait: Occurremus mox, Eustrati, gregi pascenti ovium quae canes formidolosos secum trahit; vide ne terrearis eorum impetu. Inde progressi paululum ovium gregem pascentem offendunt, canesque istos in circulo currentes. Qui videntes a longe ulularunt accurrentes; at cum prope patrem facti sunt tranquillos se habent, quasi rationali sensu non carerent, et ad pedes eius procidunt mulcentes eum, et ex quo sancta vestigia senserunt usque in finem mansueti valde remanserunt. Tunc vero pater: Voca, inquit, pastores, Eustrati, ut nobis viam quae Trapezam ducit ostendant. Qui ait: Quomodo illos, Pater, nomina ignorans, vocabo? Dixit Pater: Theophylactum voca primo, deinde Christophorum qui cum eo est. Cum autem clamasset, Theophylactus et Christophorus una voce respondentes advenerunt. Dicente autem sancto: Viam quae Trapezam ducit, nobis ostendite, o Christophore et Theophylacte, responderunt: Duo cum simus tantum nos, venerande pater, altero pascente gregem, alteroque ad unam ovem deperditam profecturo inveniendam, quomodo fiet istud? Sanctus vero alteri eorum ait: Vade tamen, fili, et pusillum duc nos in via, et in hoc ipso perditam invenies salvamque et incolumem reduces. Qui vero persuasus verbis patris, dum cum illis iter faciens viam ostendit, ovem illum cum agno invenit et gratus laetusque ad socium rediit pastorem. Progressis illis aliquentulum in itinere, ait Eustratio divus vir: Viatores quidam, frater, in faciem nobis occursuri sunt,a quibus nullo modo videri volo. Propterea praecede me subsequentem. Cum vero sibi invicem occurrissent et Eustratio: Benedic, pater, dixissent, et cuius es monasterii? interrogassent, dixerunt: Quomodo in imperviis ut plurimum et impenetrabilibus montibus viam agis, ferarum furiumve non timens incursionem? Eustratius vero ait: Qui Deum habet secum, solus non est, nec ab ullo nocente superatur, sed in omnibus impavidus remanet. Haec illis conversantibus prope Eustratium constitit pater, prorsus istis invisibilis. Cum ab invicem separassent se, velaminis speciem statim auferens, Eustratio ait: Oratio tua, tabernaculi instar, frater, facta circa me, celavit me, ut cupiebam, oculis eorum.

ANNOTATA.

a Suscepit imperium Michael anno 820 ad finem vergente, et eodem tempore Theophilum filium, quem ex Euphrosina habuerat, augustali corona donavit in magna ecclesia, ut refert Cedrenus, P. G., tom. CIX, p. 682: ἐπὶ τούτοις στέφει Μιχαὴλ Θεόφιλον τὸν ἐξ Εὐφροσύνης υἱὸν αὐτοῦ ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ. Proin annus quintus istorum imperatorum est annus Christi 825.

b Strages exercitus Nicephori a Bulgaris devicti accidit, ut supra vidimus p. 346, anno Christi 811. Proin in eundem annum 825 recidunt annus quintus Michaelis Amoriensis regnantis et annus decimus quartus a clade Nicephori.

c Hoc Ioannicii praeclare gestum memorat Baronius, Annalium, tom. IX, p. 905, ad annum 825.

d In Thraciam ergo profectus est S. Ioannicius. Proin, non tantum agitur de Thracesiorum themate, quod erat in Asia minori, sed de Thracia Europaea, ubi iam tunc temporis pedem figerant Bulgari.

e Cfr. IV Reg., VI, 18.

f Βιθυνίας κολπός est angustissimus sinus in Propontide apud Nicomediam; vocatur etiam sinus Nicomedicus.

g Quis fuerit ille Eustathius monachus reclusus, ex nullo documento coaevo comperire est. Sed novimus ex Michaele, auctore Vitae S. Nicolai Studitae, fuisse revera hoc tempore quo scribebat Sabas et quo florebat Nicolaus Studita, id est versus annum 858, καταγώγιον seu μήτατον, scilicet villam pertinentem ad monasterium Studii et in quo monachi quieti vacabant. Cfr. notam 30 Combefisii ad Vitam S. Nicolai Studitae in P. G.; tom. CV, p. 907. Notus est quidam Isaias reclusus, Nicomediae hisce temporibus degens, ex Orat. hist. in festum restitutionis imaginum quam edidit Combefisius, Auct. Bibl. Patr. tom. II, p. 743. Cfr. supra, p. 330. Iam actum est in opere nostro, Iulii tom. I, p. 289 – 90, de alio quodam ex captivis Bulgarorum, nempe Petro patricio. Quem refert Basilii menologium ereptum a S. Iohanne theologo, posteaque monachum factum apud S. Ioannicium in monte Olympo. Unde potest exoriri dubitatio utrum Petrus patricius et Eustathius monachus non eiusdem miraculosae liberationis participes fuerint effecti, quam, propter nominum similitudinem, menologium S. Iohanni, Sabas vero monachus S. Ioannicio adscripsit.

h Πραινέτος, etiam Πρένετος, vel Πρόνετος et in tabula Peutingeriana Pronetios, quin et Πρόνεκτος apud Stephanum Byzantinum. Huius loci situm optime definit Socrates, Hist. ecclesiast., lib. VI, cap. XVI, P. G., tom. LXVII, p. 714, cum vocat illum ἐμπόριον δὲ τοῦτο καταντικρὺ τῆς Νικομηδείας κείμενον, emporium ex adverso Nicomediae situm. Celebris est locus quia huc diverterunt SS. Iohannes Chrysostomus et Nicolaus Studita. Cfr. Sozomenum, Hist. eccl., lib. VIII, cap. XVIII, P. G., tom. LXVII,p. 1563 et Michaelem Studitam, P. G., tom. CV,p. 907. Eodem appulisse ferunt Constantinum Porphyrogenetum monachos Olympicos visitaturum, cuius iter ita describit Theophanis continuator ut referat imperatorem e Bithynorum finibus profectum inde Nicaeam applicuisse. P. G., tom. CIX, p. 482. Cfr. Ramsay, The Hist. Geogr. of Asia Minor, p. 188. Tomaschek, Zur historischen Topographie von Kleinasien in Mittelalter, p. 9.

i De vico Tsulli non recurrit alibi mentio.

k De monasterio Altarium Heliae cfr. Comment. praev. p. 324. Huius monasterii situm clare describit titulus typici quod loc. cit. diximus asservari in bibliotheca Patmiaca. Τυπικὸν τῆς σεβασμίας μονῆς τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῶν Ἡλίου Βωμῶν, ἤτοι τῶν Ἐλεγμῶν, τῆς διακειμένης μὲν ἐν τοῖς μέρεσι τῆς Ἀνατολῆς, ἐν τῷ θέματι Ὀψικίου, ὑπὸ τὴν ἐνορίαν τοῦ Καταβολίου, κ. τ. λ. Sakkelion, Πατμιακὴ Βιβλιοθηκή, p. 136. Auctor noster, sicut et Petrus num. 37, pro τῶν Ἡλίου βωμῶν scribit Ἐλαιοβωμῶν; recensio autem Metaphrastica recte scribit τῶν τοῦ Ἠλίου βωμῶν, P. G., tom. CXVI, p. 69, num. XXXIV.

l Non videtur aliunde notus iste metropolitanus Nicaeae, certe Le Quien ex solis Actis S. Ioannicii eiusdem notitiam hausit. Cfr. Oriens christianus, tom. I, p. 645. Non diu obtinuit sedem, quoniam vidimus Petrum anno 824 hanc ecclesiam regentem, et hic anno circiter 827 mortuus denuntiatur. Addit Le Quien se non posse, nec id clare significabat auctor Vitae apud Surium vulgatae, statuere utrum Inger tandem haeresim deposuerit. Revera id paulo obscurius narrat Metaphrasticus scriptor, sed Sabas explicite docet eum non paruisse monitis S. Ioannicii.

m Hisce autem diebus, id est, quantum ex chronotaxi conicere licet, anno 826 vel 827.

n Sigriana est regio montuosa prope Cyzicum in Asia Minori ad Propontidis littora ab Olympena Rhyndaco flumine divisa. Ita maiores nostri in Act. SS., Martii tom. II,p. 213. Cfr. Ramsay, op. cit., p. 162; Tomaschek, op. cit., p. 14.

o De S. Theophane, chronographo, qui obiit circa annum 820 et colitur die XII martii, cfr. Act. SS., Martii tom. II,pp. 213 sqq.

p In Sigriana erant non pauca monasteria, scilicet Polychronium, Parvus Ager, et Magnus Ager, cui praeerat Theophanes, quodque etiam vocatur Ager nomine pristino quo vocabatur locus cum in eo monasterium suum exstruxit Theophanes.

r Haec insula non est insula Thasos, quae iacet mari Aegeo prope Samothraciam, sed quaedam insula sita in ipso lacu Apolloniadis. Re quidem vera novit Ricardus Pockocke (Voyages, tom. V, p. 292) parvam insulam ad partem borealem lacus, quam vocat Abellionte. De monasterio ibidem aedificato et eius hegumeno Daniele est etiam mentio facta in menaeis, quae huius sancti viri memoriam agunt die XII septembris. Neque antecessores nostri (Act. SS.,Sept., tom. IV, p. 2), nec cl. v. Iohannes Martinovius (Ann. eccl. gr.-slav., p. 222) aliud quid de S. Daniele in Thasio praeter solum nomen tradiderant. Personam et locum quo vixit, atque tempus quo floruit elucidant, aliquatenus saltem, pretiosa inde iterum magis magisque Acta nostra S. Ioannicii.

s Consobrinus Gregorii non videtur diu rexisse monasterium Agaurorum; nam infra num 36 dicetur sub Theophilo imperatore (829 – 842) Antonius quidam deturbasse Eustratium hegumenum. Iam vero in loco praesenti series vitae S. Ioannicii deducta videtur ad annum 828.

t Cfr. supra cap. III, num. 9, p. 340.

CAPUT NONUM.
Continuatur narratio miraculorum et praedictionum S. Ioannicii.

[35] Ὡς δὲ τῆς [τοῖς 4.] Ἀντιδίου ὀνομαζομένης μονῆς κατέλαβεν ὄρεσιν, ἐν τόποις τραχυτέροις κελλίον μικρὸν οἰκοδομήσας, ἡσύχασεν, λαθεῖν αὐτόθι [αὐτόθεν 1.] τοὺς πολλοὺς λογισάμενος. Ἀλλ᾽ οὐ κρύπτεται εἰς τέλος, κατὰ τὸν τοῦ Χριστοῦ λόγον, θεοκατοίκητος πόλις ἐπάνω ὄρους τῶν ἀρετῶν κειμένη. Γυνὴ γάρ τις τοῦ πατρικίου καὶ μαγίστρου Στεφάνου ἐκ περιεργίας τῶν θεραπαινίδων αὐτῆς φαρμαχθεῖσα καὶ τὰς φρένας βλαβεῖσα τοῦ πλούτου τὸ πλεῖστον εἰς ἰατροὺς ἀνωφελῶς ἀναλώσασα πρὸς τοῦτον καταλαμβάνει τὸν δίκαιον, ὑπὸ τῶν συγγενῶν αὐτῆς ἀγομένη καὶ τῶν ἰδίων. Ἥνπερ θεασάμενος πατὴρ οἰκτειρήσας καὶ ἐπευξάμενος καὶ τῷ τοῦ σταυροῦ τύπῳ σφραγίσας, ὑγιῆ ἀπέστειλεν εἰς τὰ ἴδια, παραγγείλας μὴ ποιήσασθαι αὐτὴν ζήτησιν τῶν βλαψάντων, ἀλλ᾽ ἀφεῖναι χριστομιμήτως τοῖς φονευταῖς κατὰ πρόθεσιν. Στέφανος δὲ μοναχὸς πάνυ εὐλαβὴς καὶ ἐνάρετος, τοῦ στρατηγοῦ Ὀλβιάνου νοτάριος γεγονώς, συχνῶς πρὸς τὸν πατέρα ἀνήρχετο τὰς κατ᾽ αὐτὸν ἐξαγορεύσεις ποιούμενος, καὶ [(καὶ-κανονιζόμενος) om. 4.] αὐτοῦ τοῖς κανόσι κανονιζόμενος. ᾮ καὶ ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν πατὴρ λέγει· Γρηγορεῖν ὀφείλομεν ἀεί, τέκνον Στέπανε, ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐκ οἶδαμεν Κύριος ἡμῶν ἔρχεται, καὶ ἄλλος ἄλλου προκαταλαμβάνει προσλαμβανόμενος. Διὸ εὐτρεπὴς ἔσο καὶ ἕτοιμος· γὰρ βασιλεὺς καὶ Θεὸς προσκαλεῖταί σε, καὶ μεταναστεύσει σε [(καὶ μετ. σε) om. 3.] ἀπὸ τοῦ σώματος τάχιον. δὲ εὐχὴν κομισάμενος καὶ ἀπολυθείς, μεθ᾽ ἡμέραν ὀγδόην ἐκδημεῖ [ἀδημεῖ 3.] ἀπὸ κόσμου, καὶ ἐνδημεῖ πρὸς Κύριον, ἰάσεις πολλῶν [πολλάς 2, 3, 4.] ἐνεργῶν ὁσήμεραι τῇ ἁφῇ τῶν λειψάνων. Καὶ ἕτερος μοναχὸς Θωμᾶς καλούμενος, μετὰ Εὐθυμίου ἡγουμένου, υἱοῦ γενομένου πατρικίου τε καὶ μαγίστρου, εὐχῆς χάριν, αὐτῷ πρὸς τὸν πατέρα συνελθὼν μετὰ πλείστην ψυχωφελῆ διάλεξιν καὶ τοῦ θανάτου μνήμην. ἀκούει, τοῦ πατρὸς πρὸς αὐτὸν ἐπιστραφέντος καὶ λέγοντος· βίος βραχὺς τῆς ζωῆς ἡμῶν, ἀδελφὲ Θωμᾶ, ὡς ὄναρ παριππεύων [παριππεύον 2.] . Τὸ φορτίον δὲ τῶν κακιῶν ἡμῶν τῶν ἀρετῶν καθ᾽ ἑκάστην περιδεσμούμενον αὔξεται καὶ πρόσεχε σεαυτῷ ὅτι καὶ [om. 3.] συντόμως μεθίστασαι [μεθίσταται 1, 3, 4.] . Ταῦτα ἀκούσας καὶ τὰ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ Θωμᾶς φροντίσας ἐπιμελέστερον, μετὰ πεντεκαιδεκάτην ἡμέραν τὸν πρὸς ζωὴν ὑπνώσας ὕπνον ἐν εἰρήνῃ κοιμᾶται.

[36] Τῆς οὖν αἱρέσεως ἔτι [om. 2.] ἐπικρατούσης καὶ [om. 3.] διωγμῶν ἐπ᾽ ἀλλήλων ἐνεργουμένων τοῖς τοῦ [τῆς 2, 3.] Χριστοῦ εἰκόνος προσκυνηταῖς ὑπὸ Θεοφίλου τοῦ βασιλέως τοὺς πλείστους τῶν ἀρχιερέων καὶ ἡγουμένων τῆς αἱρετικῆς τότε λύμης ἀποδιδράσκοντας τῶν οἰκείων ἀπανίστασθαι θρόνων καὶ ξένους καὶ πένητας καὶ ὀρειβάτους [ὀριβάτας 2, ὀρειβάτας 3.] ἀποκαθίστασθαι, συνέβη καὶ τὸν τῆς Ἀγαύρων μονῆς ποιμένα Εὐστράτιον ἐξελθόντα ἀπὸ τόπου εἰς τόπον διὰ Χριστὸν περιάγεσθαι, Ἀντώνιον δέ τινα τῆς αὐτῆς μονῆς τοῖς αἱρετικοῖς συμφρονήσαντα ὑπὸ τῶν τῆς αἱρέσεως ἐξάρχων τὴν τῆς μονῆς ἐκείνης ἡγεμονίαν καὶ ἐπικράτειαν πιστευθῆναι. Ὃς [ὡς 2.] διαφόρως δηλωθεὶς καὶ νουθετηθεὶς καὶ τρίτον κανονισθεὶς ὑπὸ τοῦ πατρός, τῆς αἱρετικῆς οὐ διΐστατο λύμης. Μετὰ δὲ ταῦτα καὶ τέταρτον ἀνῄει κανονισθῆναι τῷ ἔτι παρακαλῶν καὶ διόρθωσιν τὴν ὄντως ἐπαγγελλόμενος. δὲ πατήρ [om. 3, 4.] φησιν· Ἐπειδὴ πολλάκις σε, Ἀντώνιε, ἐλθόντα τὸ κατὰ δύναμιν ἐβοήθησα, χεῖρα δοὺς καὶ συναγωνισάμενός σοι, αὐτὸς δὲ πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἀστατεῖς [ἀναστατεῖς 3, ἀνστατεῖς 4.] , τὸ τέλος σου γνῶθι πέφθακεν καὶ τεσσαρακοντήμερον μόνον χρόνον ὀφείλεις ἐν σκληρᾷ παιδείᾳ μέλλων διέρχεσθαι καὶ αὐτόν, ἀλλ᾽ ὑπενεγκὼν μετὰ χαρᾶς τοῦτον [τούτων 2.] σωθήσῃ. δέ· Δι᾽ εὐχῶν σου τιμίων, εἰρηκώς, ὑπομένω, τίμιε πάτερ, τὸ ἥμισυ μέρος εὐθὺς τοῦ σώματος μετὰ ἄλγους πληγεὶς [(εὐθὺς-πληγεὶς) τοῦ σώματος εὐθὺς πληγεὶς μετὰ ἄλγους 2.] ὑπὸ τῶν εὑρεθέντων ὡς νεκρὸς ἤρθη, καὶ μετὰ τεσσαρακοστὴν ἡμέραν κεκοίμηται.

[37] Ἀνὴρ δέ τις εὐσεβὴς, τῇ ἀξίᾳ, ὑπατικός, Κωνσταντῖνος τῇ κλήσει, πιστῶς καὶ συχνῶς ἀνήρχετο πρὸς τὸν ὅσιον. Ὅστις ἐν μιᾷ τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὁδὸν ποιούμενος, τοῦ κτήνους αὐτοῦ πρὸς ποταμὸν ὀλισθήσαντος, τῶν ἐφοδίων βραχέντων, κατὰ κεφαλῆς ἔτυψεν τὸν τὴν διακονίαν ἐκείνου ἐγκεχειρισμένον ἄνθρωπον. Ὃν καὶ καταλαβόντα μετὰ τὸ τῆς εὐχῆς τέλος φησιν πατήρ· Ὄντως, κύρι ὕπατε, οὐ καλῶς ἐποίησας ὅτι, τοῦ κτήνους ἐν τῷ ποταμῷ ὀλισθήσαντος, κατὰ κεφαλῆς ἔτυψάς σου τὸν ὑπηρέτην· ὅταν [δέ add. 3.] πρὸς ταπεινοὺς καὶ ἁμαρτωλοὺς ἔρχῃ, μὴ τύπτε τοὺς συνδούλους. Τούτων [τοῦτο 3, 4.] ἀκούσας ἐξέστη παραχρῆμα ὕπατος τῇ διανοίᾳ, τὴν διόρασιν τοῦ πατρὸς ἐκθαμβούμενος καὶ βαλὼν μετάνοιαν συγχώρησιν ἐξῃτήσατο. Ἄλλοτε πάλιν αὐτὸς διά τινα χρείαν οἰκονομικῶς ἐκκοπεὶς [ἐκκοπιείς 2.] τοῦ μὴ ἀνελθεῖν [ἀπελθεῖν 3.] , ὡς ἔθος εἶχε, πρὸς τὸν μακάριον τὸν υἱὸν αὐτοῦ Νικηφόρον ἀντ᾽ αὐτοῦ ἀποστέλλει σὺν εὐλογίαις τισὶν αἷς εὐπορεῖτο. Ὃν δεξάμενος καὶ εὐλογήσας ὅσιος, τὰ περὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἠρῶτα. δὲ ψελλίζων ἐτραύλιζεν ἄκρως, ὥσπερ παιδίον. καὶ αἰσθόμενος ἀοίδιμος λέγει αὐτῷ· Τέλειος [τελείως 4.] ὑπάρχων τῇ ἡλικίᾳ ἔτι τὴν γλώτταν ἀτελῆ περιφέρεις· οὐκ εὐδοκῶ τοῦτο ὑπάρχειν ἐν σοί, οὐδὲ βούλομαι· εἰπὲ ἄρφα. δέ φησιν· ἄλφα. Δευτεροῖ τὸ αὐτὸ καὶ πάλιν φησιν ἄλφα, καὶ λέγει· Πρότεινόν σου τὴν γλῶσσαν, ἔξω [ἵνα add. 4.] θεάσομαι αὐτήν. Τοῦδε τὸ τάχος, ὡς προσετάγη, προτείναντός [ποιήσαντος 2.] , φησιν πατήρ, ἀποβλέψας τῇ γλώσσῃ· Χριστὸς Ἰησοῦς, Θεὸς καὶ δημιουργός [(Θεὸς κ. δημ.) δημ. κ. Θεός 2.] σου, τὰ μογιλάλων [μογγιλάλων 1, 2.] καὶ κωφῶν διαρρήξας δεσμὰ καὶ λάλον [λάλων 4.] γλώσσαν τοῖς κατὰ φύσιν λογικοῖς ἀποδόμενος [ἐντειλάμενος 3, 4.] πάλαι, ἐντέλλεταί σοι [σε 3, 4.] , καὶ νῦν δι᾽ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ καὶ ἁμαρτωλοῦ λαλεῖν τὸ ῥῶ μὴ ψελλίζουσαν ἔτι, καὶ φησὶν τῷ ἀνθρώπῳ· Εἰπὲ ἄρφα, καὶ εὐθὺς εἷπεν ἄρφα. Ὡς δὲ ὀρθολέκτησεν τὸ ῥῶ τρανολογῶν νεώτερος, ἐξαίσιον θάμβος ἐπί τε αὐτὸν ἐκεῖνον καὶ τοὺς παρόντας ἐπέπεσεν ἐπὶ τῷ τῆς παραδοξοποΐας ταύτης προβλήματι. Ὅθεν εὐχαριστῶν τῷ Κυρίῳ καὶ τῷ ἁγίῳ ἄνθρωπος εἰς τὰ ἴδια αὐτοῦ ἐπορεύετο χαίρων.

[38] Κατὰ τὸν καιρὸν δὲ τοῦτον, κτιζομένου τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ προφήτου, προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ [(προδρόμ. κ. βαπτ.) om. 3.] , τοῦ ἐν τῇ Ἀντιδίου μονῇ, κατελθὼν ἀπὸ τῆς ἡσυχίας δίκαιος τοῦτο ἔργον περισκοπῆσαι, εἰ ἄρα γε, ὡς διετάξατο, κτίζεται ἀκριβολογούμενος αὐτὸ περιήρχετο. Ἰωαννοῦ δὲ μοναχοῦ τῆς αὐτῆς μονῆς ἐξελθόντος πρὸς τὸν πυλῶνα καὶ χάριν εὐχῆς τοῦ ὁγίου εὑρόντος τινὰς καταλαβόντας, κακεῖσε αὐτὸν παρεῖναι παρά τινων μεμαθηκότας καὶ περὶ αὐτῶν αὐτὸν ὑπομνῆσαι δυσωπηθέντας [δυσωπηθέντος 1, 3; δυσωπηθέντες 2.] · Μακροθυμήσατε, λέγει αὐτοῖς, μικρόν, ἀδελφοί, καὶ ὃν ἂν ἴδητε ἐξερχόμενον σὺν ἐμοὶ ἐκεῖνός ἐστι, προσέλθετε αὐτῷ, ὥσπερ βούλεσθε. Τοῦ οὖν πατρὸς τότε περινοστήσαντος τὴν οἰκοδομήν, καὶ ἅμα τῷ Ἰωάννῃ πρὸ προσώπου τῶν ζητούντων αὐτὸν [αὐτοῦ 2.] διελθόντος καὶ μὴ ὁραθέντος, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸ τὸ ὄρος χωρήσαντος, ὑποστρέψαντι μόνῳ τῷ Ἰωάννῃ οἱ ἐλθόντες θεάσασθαι τὸν μακάριόν φησιν αὐτῷ· Πότε, πάτερ, ἅγιος, ὡς εἴρηκας, ἐξελεύσεται; [Col. 366C] δέ φησιν αὐτοῖς· Ἤδη σὺν ἐμοὶ ἐξῆλθε, καὶ δἰ ὑμῶν διῆλθε, καὶ πρὸς τὴν ἡσυχίαν αὐτοῦ εἰσέδυ. Οἵδε οὐδένα ἕτερον διερχόμενον σὺν αὐτῷ, ὡς ἐπὶ Κυρίου ἰδόντες ἐβεβαιώσαντο, καὶ ἐλυποῦντο λίαν ἀστοχήσαντες αὐτῶν [αὐτῷ 3, 4.] τῆς ἐφέσεως. δὲ Ἰωάννης ἀνελθὼν [ἐλθών 2.] αὖθις καὶ τῷ πατρὶ ἀναγγείλας τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἐπιτρέπεται αὐτοῖς προσειπεῖν ὅτι· Εἰ θέλημα ἦν Θεοῦ, ἀδελφοί, δι᾽ ὑμῶν ἐλθόντα με ἐθεάσασθε ἄν, τὰ νῦν δὲ κεκοπωμένῳ μοι ὄντι συμπαθήσαντες, ὡς ἰδόντες με, ἀλύπως ὑποχωρήσατε, παρὰ Θεοῦ τοῦ κόπου ὑμῶν τὸν μισθὸν ἐκδεχόμενοι, κἀγῶ ὑμῖν ταπεινὸς ὡς εὐπειθέσιν ὑπερεύξομαι. Οἵδε τοιαῦτα ὑπ᾽ αὐτοῦ δηλωθέντες μετὰ χαρᾶς ἀνεχώρησαν.

[39] Θεόδωρος δέ τις μοναχὸς καὶ ἡγούμενος, γνώριμος τῷ τιμίῳ τούτῳ πατρί, τὰ αὐτοῦ κατορθώματα καὶ θαύματα [(καὶ θαύμ.) om. 3, 4.] ἐπιστάμενος καὶ ἐπὶ ὠφελείᾳ τινῶν ἐν μιᾷ ταῦτα κηρύττων, εἷς τις τῶν ἀκουόντων φησιν [om. 3, 4.] . Θαυμαστὰ ἡμῖν λέγεις περὶ τοῦ ἀνδρὸς καὶ παράδοξα διηγῇ, πάτερ, ἀλλά, παρακαλῶ σε, λαβών με [om. 2.] μετὰ σοῦ πρὸς αὐτὸν συνανάγαγε, ὁπῶς αὐτὸς ἐγὼ ἰδὼν πιστῶ [πιστωθῶ 4.] Θεῷ. Συνανελθὼν δὲ τῷ ἡγουμένῳ Θεοδώρῳ πρὸς τὸν πατέρα ἄνθρωπος, ὡς ἱκέτευσε, λαβών τε εὐχὴν καὶ συνεστιάσεως τούτου κατηξιώθη. Ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν, ἄρκος παμμεγέθης ἐκ τοῦ πλησίον ἄλσους προκύψασα μεγάλως τοὺς συνεστιάτορας ἐξεφόβησε. Πρὸς οὕς φησιν μακάριος· τὸν Θεὸν φοβούμενος οὐ πτοεῖται θηρία· ὡς θεῖαν γὰρ Θεοῦ εἰκόνα ταῦτα ὑποσαίνει αὐτὸν καὶ ὑποπτήσσει. Καί φησι προστακτικῶς πατὴρ τῷ θηρίῳ· Ἐλθὲ πρὸς ἡμᾶς. Ἐλθούσῃ δὲ αὐτῇ, καὶ πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ μετὰ τρόμου πλησιασάσῃ αὐτοῖς ἐκείνοις οἰκείαις χερσὶ ψωμίζειν ἐπέτρεπεν αὐτήν· οἱ καὶ ψωμίζοντες ἐξεπλήττοντο. δὲ πατὴρ [om. 3, 4.] λέγει αὐτῇ· Πορεύου ὅθεν καὶ προῆλθες. δὲ μετ᾽ αἰδοῦς τὴν κεφαλὴν αὐτῆς κλίνασα καὶ οἰονεὶ προσκυνήσασα αὐτῷ [(προσκ. αὐτῷ) om. 3.] πρὸς τὸ ὄρος εἰσέδυ. δὲ ἅγιος τοὺς προμελετηθέντας τε καὶ μελετωμένους λογισμοὺς ἐκφαυλίζων τῶν ἐσθιόντων λέγει· Τοῖς θηρίοις τὴν τοῦ Θεοῦ εἰκόνα ἤγουν [εἰτ᾽ οὖν 2, 3, 4.] τὸν ἄνθρωπον μὴ φοβεῖσθαι καὶ τρέμειν ἐπιτέτραπται δημιουργηθεῖσιν, ἀλλ᾽ ἐπεὶ τὴν ἐντολὴν ὁὐκ ἐφυλάξαμεν καὶ νῦν δὲ τῶν τοιούτων καθ᾽ ἑκάστην ταῖς παραβάσεσιν ἁλισκόμεθα, τρέμομεν ἡμεῖς τὸ ἀνάπαλιν τὰ θηρία. Εἰ δὲ τῶν τοῦ Χριστοῦ ἐντολῶν ἀκαταίσχυντοι εὑρεθῶμεν ἐρασταί, ἐπὶ ἀσπίδας καὶ βασιλίσκους, λέοντάς τε καὶ δράκοντας αἰσθητῶς καὶ νοερῶς ἐπιβῆναι δυνάμεθα, καὶ μή τις ἀπιστείτω τὴν χάριν ταύτην τοῦ κατ᾽ εἰκόνα δηλοῦσαν τὸ ἀπαράγραπτον. Ταῦτα ἀκηκοότες οἱ πρότερον ἀμφιβάλλοντες τοῦ πατρὸς αὐτοψεὶ βεβαιωθέντες τὸ ἔνθεον, λαβόντες αὐτοῦ τὰς εὐχὰς ἀπελύθησαν.

[40] Πτωχοῖς ἀλλοτε παρακαλοῦσι καὶ ἐλεημοσύνην αἰτοῦσι μὴ ἔχων χρυσὸν πατὴρ μήτε ἄργυρον ὅλως ἐπιτρέπει Θεοδούλῳ τῷ ὑπουργῷ αὐτοῦ· Ἄγε ἐνταῦθα, εἰπών, τὸ πλήρες ἄγγος ἐλαίου, καὶ δὸς τοῖς ἀδελφοῖς ἡμῶν τοῖς πτωχοῖς, ἀλλὰ καὶ κενὸν ἀγγεῖον ἐλαίου συνεπικόμιζε. δὲ λέγει· Τοῦ μεστοῦ, πάτερ, φερομένου ἐνταῦθα ἄγγους, τίς χρεία τοῦ κενωμένου τῆς παρουσίας; δὲ πατήρ· Εὐλογίαν ἔχεις, φησίν, ὡς εἶπον σοι οὕτως ποίησον. δὲ Θεόδουλος ἀπιὼν τὸ προστεταγμένον πληρῶσαι καὶ ὑποστρέφων ὀλισθήσας συνεποδίσθη, καὶ τρηθέντος τοῦ πλήρους εἰς τὸ κενὸν μετάγει τὸ ἔλαιον. Τότε ἀδελφὸς Θεόδουλος συναισθόμενος τὴν πρὸς ὀλίγον αὐτοῦ γενομένην πρὸς τὸν πατέρα ἀνηκοΐαν, ἐθρήνησεν, καὶ ἐλθὼν τούτῳ σὺν μετανοίᾳ ἀπελογήσατο, τὴν προφητικὴν αὐτοῦ ἀποθαυμάσας διόρασιν.

[41] Τῷ οὖν πολλάκις μνημονευθέντι [ὁσίου 3, 4.] ὁσίῳ Εὐστρατίῳ, ἡγουμένῳ Ἀγαύρων, συνέβη πλείστην αἵματος ῥύσιν γενέσθαι ἐκ τῶν ἐγκάτων [καί add. 3.] , ὡς ἄφωνον κεῖσθαι καὶ μόλις δυνηθῆναι μοναχῷ τινὶ Νικολάῳ προσφθέγξασθαι τοῦ ἀνελθόντα εἰπεῖν τῷ ὁσίῳ τὰ κατ᾽ αὐτόν. Ὡς δὲ ἀπελθὼν τῷ πατρὶ ἀπήγγειλε τὰ κατὰ Εὐστράτιον Νικολάος· Μεῖνον ὀλίγον [αὐτῷ λέγων 3.] , τέκνον, φησὶν αὐτῷ θαυμάσιος, καὶ διαστὰς ἀπ᾽ αὐτοῦ μικρόν, ὡς διά τινα χρείαν, δι᾽ εὐχὴν δὲ ὄντως ἐκτενῆ, ὡς οὐκ ἔλαθεν, ὑποστρέψας δηλοποιεῖ τῷ αἰτήσαντι ὡς· Οὐκ ἀποθάνῃ τῷ νῦν, εἰπών [λοιπόν 4.] , Εὐστράτιε, ὀψόμεθα γὰρ πάλιν ἀλλήλους ἐν σαρκί, μὴ ἀθυμεῖ [ἀθύμεια 4.] . δὲ μοναχὸς [om. 3, 4.] Νικόλαος τοῦ ὄρους [(τοῦ ὄρ.) om. 3, 4.] καταβὰς τὰ τοῦ ὁσίου ἀπήγγειλε τῷ Εὐστρατίῳ, ἐρρωμένον καταλαβὼν αὐτόν· καὶ πότε ἀνερρώσθη μαθών, εὗρεν ἀκριβολογήσας ὡς κατ᾽ αὐτὴν τὴν ὥραν, ἣν πατὴρ ὑπὲρ αὐτοῦ, μετὰ τὸ [τοῦ 1.] μαθεῖν, τοῦ Θεοῦ ἐδεήθη, σωθεὶς [σωσθείς 1.] ἐπλούτησε [ἐπλάτησε 4.] τὴν ἀνάρρωσιν. Μηδέπω [μήπω 2, 3.] δὲ αὐτοῦ τὸ σῶμα ἀναληψαμένου ἀπὸ τῆς νόσου, ὑπὸ τῶν ἐν τῷ μετοχίῳ αὐτοῦ καλουμένῳ Λευκάδων ὄντων ἀδελφῶν δυσωπεῖται παραγενέσθαι πρὸς αὐτοὺς δι᾽ ὠφέλειαν καὶ συνομιλίαν πνευματικήν. Ὃς φιλοσυμπαθέστατος πέλων καὶ μὴ θέλων τινὰ λυπῆσαι, ὑπακούσας ἀπῄει. Ὅθεν κεκοπιακὼς ἐκ τῆς ὁδοιπορίας καὶ [om. 2, 4.] ὑποστρέψας σφοδρότερον ἐν νόσῳ, λάβρῳ πυρέτῳ κατεσχέθη. Ἐπὶ τέσσαρας ἡμέρας ἐκεῖσε ἄφωνος διαμείνας [διακείμενος 2.] καὶ ἄσιτος, κυκλοτερῶς [κυκλοτερῶν 4.] περιἳσταμένων καὶ θρηνωδούντων τῶν μοναχῶν, ὅτε δὲ ἑαυτοῦ τὴν ἰσχὺν συνεκλείπουσαν αἰσθόμενος [συναισθόμενος 3, 4.] εἶδεν, τὸν ὅσιον μετ᾽ εὐχῆς κατὰ διάνοιαν παρακαλεῖ Εὐστράτιος, καὶ εὐθέως εἰς ὕπνον τραπεὶς συλλαλοῦντα αὐτῷ ὁρᾷ τὸν ἅγιον πατέρα καὶ ἐνισχύοντα. Καὶ διυπνισθεὶς μετὰ ταῦτα [(διυπ. μέτ. ταύτ.) om. 4.] , εὐθὺς ἀνενεγκῶν ἀπὸ τῆς νόσου ἦλθεν ὑγιαίνων εἰς τὴν μονὴν αὐτοῦ, δοξάζων τὸν Κύριον καὶ τὸν ὅσιον αὐτοῦ [(δοξάζ.-αὐτ.) om. 3, 4.] .

[42] Τοῦ οὗν κακίστου καὶ δεινοῦ [(κακ. καὶ δεινοῦ) om. 3, 4.] Θεοφἰλου τοὺς εὐσεβοῦντας ἐλαύνοντος καὶ τὸ ὑπήκοον διὰ γραφέων [(διὰ γραφ.) δι᾽ ἀναγραφέων 3, 4.] κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν πλεονεκτοῦντος ἀσυμπαθῶς, εἷς τις ἐξ αὐτῶν τοῦ Ὀψικίου πρωτονοτάριος ἀναγραφεὺς καὶ σπαθάριος Δρόσος, χάριν εὐχῆς, ἔρχεται πρὸς τὸν ὅσιον. ᾯ συγκαθεσθεὶς καὶ πλεῖστα ψυχωφελῆ προσφθεγξάμενος πάτηρ λέγει· Εὐτρέπισον σεαυτόν, σπαθάριε, καὶ τοὺς χάρτας σου· γὰρ βασιλεὺς συντόμως μετακαλεῖταί σε ἀποδοῦναι εὐθύνας τῶν πεπραγμένων. δὲ μὴ νοήσας ὅτι ἀλληγορικόν ἐστι τὸ ῥηθέν, ἕτοιμον αὐτὸν ἔφη εἶναι, εἰ καὶ κατ᾽ αὐτὴν ζητηθείη τὴν ὥραν. δὲ πατὴρ λέγει αὐτῷ [(λέγ. αὐτ.) om. 3, 4.] · Οὐ περὶ τοῦ ἐπὶ γῆς βασιλέως σοι εἶπον [λέγει αὐτῷ add. 3, 4.] χαρτῶν ἀδικίας, ἀλλὰ περὶ τοῦ ἐν οὐρανοῖς κατοικοῦντος καὶ τὰ κρυπτὰ ὁρῶντος τῶν καρδιῶν ἡμῶν, τοῦ μέλλοντος ἀπαιτεῖν τῶν ἔργων καὶ λόγων καὶ ἐννοιῶν ἡμῶν, ἁπάσης νυκτὸς καὶ ἡμέρας τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ πέρας, αὐτῷ διὰ τῆς τῶν ἐντολῶν φυλακῆς, τῷ ἐχθρῷ τουναντίον διὰ τῶν παραβάσεων ἐδουλώθημεν. καιρὸς γάρ σου τῆς ἀναλύσεως ἤγγικεν· διὸ ἀνάπτυξόν σου τοὺς χάρτας τῶν ἐπταισμένων [ἐμπταισμένων 4.] κατὰ διάνοιαν ὕδασι δακρύων καὶ σπόγγῳ ἐλεημοσύνης ἀπαλείφων αὐτούς, ὅπως μὴ εὑρεθεῖεν ἐν τῇ τῆς κρίσεως ἡμέρᾳ κατηγοροῦντές σου. Ταῦτα αὐτῷ εἰρηκὼς καὶ εὐξάμενος, ἀπολύει. δὲ τῶν ῥημάτων τοῦ ἁγίου πατρὸς μὴ φροντίσας, ἀλλ᾽ ἔτι εἰς τὴν ἄδικον ἐκείνην καταγραφὴν διερχόμενος, ὡς ἤδη ἔφθασε περὶ τὰ μητάτα Λυδίας, ἀποθνήσκει συντόμως.

[43] Πέτρος δὲ μοναχὸς εὐλαβὴς καὶ ἐνάρετος πάνυ συνήθως καὶ συνεχῶς ἐρχόμενος πρὸς τὸν ὅσιον ἀνελθὼν, ἐν μιᾷ σὺν πλησιοχώρῳ αὐτοῦ ἡσυχαστῇ Πλάτωνι καλουμένῳ, καὶ εὐλογηθεὶς συγκαθημένου αὐτοῖς τοῦ πατρὸς καὶ συνομιλοῦντος θεοχαρίτωτα, φησὶν Πλάτων τότε· Ἀπὸ ψυχῆς καὶ πίστεως ἐκδυσωποῦμέν σε, πάτερ ἅγιε, ἃπαξ τοῦ ἔτους ἡμῖν χαρίζεσθαι τὴν τιμίαν συνομιλίαν καὶ θέαν σου, πίστιν ἐκ τούτων καὶ γνῶσιν μεταλαμβάνουσι διὰ Πνεύματος, ὡς ἐξ ἡλίου ὄντως φῶς καὶ θερμότητα. δέ· Γινώσκειν σε [λέγει add. 4.] βούλομαι, ἀδελφὲ [(ἀδελφὲ-βουλόμενος) om.] Πλάτων, ὡς οὐ προσθήσῃ θεάσασθαί με σωματικῶς ἔτι ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ βουλόμενος [(ἀδελφὲ-βουλόμενος) om.] . Ὅθεν δοὺς αὐτοῖς ἄρτου ξηροῦ ἀνὰ μερίδων δώδεκα εἰς εὐλογίαν, ἐξέπεμψε μετ᾽ εἰρήνης [(μετ᾽ εἰρην.) om. 3, 4.] . Τῷ οὖν ἐπιόντι ἐνιαυτῷ συναπελθὼν τῷ Πλάτωνι ἀββᾶς Πέτρος πρὸς ἕτερον μοναχὸν μήκοθεν ἡσυχάζοντα, καὶ αὐτὸν Πέτρον καλούμενον, ἐκ τοῦ κατὰ Βιθυνίαν μοναστηρίου Ἡράκλην ὀνομαζόμενου ὁρμώμενον, τὸν καὶ μικρὸν ὕστερον, Θεοῦ χάριτι γενομένης ὀρθοδοξίας, μητροπολίτην Συλλαίου γενόμενον, ἐπισκέψεως ἕνεκα καὶ εὐχῆς, μετὰ ἀσπασμὸν καὶ συνομιλίαν πνευματικήν, φησὶν Πέτρος πρὸς ὅν παραγέγονε Πέτρον· Ἔφεσιν ὄντως οὐ μικρὰν ἔχω, πάτερ, τὸν ἅγιον Ἰωαννίκιον ἰδεῖν καὶ [(καὶ-κατασπάσ.) om. 3, 4.] τὰ τίμια αὐτοῦ ἴχνη κατασπάσασθαι [(καὶ-κατασπάσ.) om. 3, 4.] , ἀλλὰ ἀδυνατῶ τοῦ πεζοπορῆσαι καὶ κτήνους ἀπορῶ καὶ μισθώματος. δὲ Πέτρος πρὸς Πέτρον ἔφη· Συνανελεύσῃ μοι, ἀδελφέ, βουλομένῳ, ἐφ᾽ ἑνί μου τῶν κτηνῶν ἐπιβαίνων. Τὸν Πλάτωνα αὐτῷ συνανακομίσαι μὴ εὐδοκήσας, οὖν Πλάτων λοιπὸν ἀπορήσας ἐκεῖθεν καὶ ἀλλαχοῦ ἐρευνάσας, κτῆνος [κτήνους 1, 2, 4.] οὐχ εὗρεν ἵνα μὴ τοῦ Θεοῦ θεάπων Ἰωαννίκιος ψεύστης ἀποδειχθῇ, μὴ ὄψεσθαι τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐν σαρκὶ ἔτι τῷ Πλάτωνι εἰρηκώς. Ἀνελθόντων δὲ τούτων καὶ ἀπαίρειν μελλόντων [μελετώντων 2.] , ἕκαστος αὐτῶν εἰσιὼν μυστικῶς ἐπευλογεῖτο τῷ πατρί, ἀνατιθέμενος τὰ καθ᾽ ἑαυτόν, δώδεκα δὲ μερίδας ἄρτου ξηροῦ εἰς εὐλογίας χάριν ἀπήρχοντο κομιζόμενος ἕκαστος. Μετὰ δὲ τὸ πάντας εἰσελθεῖν καὶ εὐλογηθῆναι, καὶ τοῦ Πλάτωνος συναγωνιστὴς καὶ συνήσυχος Πετρὸς εἰσῄει. ᾯ καὶ δοὺς πατὴρ δώδεκα εὐλογίας, ὥσπερ τοῖς ἄλλοις, καὶ λόγῳ τοῦ Πλάτωνος αὐτῷ δέδωκε λέξας· Εἰπὲ Πλάτωνι, τέκνον Πέτρε· μὴ λυποῦ, ὅτι ἄκων τῆς ταπεινῆς μου θέας ἀπελείφθης. Ἐδέξατό σου τὴν πρόθεσιν Κύριος καὶ ὡς [ὁς 1.] κοπιάσαντι τὸν μισθὸν ἀποδώσει. Τοῦ δὲ Πέτρου ταῦτα ἀκούοντος παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ κατὰ διάνοιαν λέγοντος· Εἴθε καὶ τῇ ἐμῇ μητρὶ καὶ ταῖς ἀδελφαῖς πατὴρ ἔπεμψεν εὐλογίας [εὐλογίαις 2.] , δίδωσιν [(δίδωσ.-εὐλογ.) om. 4.] αὐτῷ πρὸς τοῦτο ἀδολεσχοῦντι ἑτέρας εὐλογίας [(δίδωσ.-εὐλογ.) om. 4.] τριάκοντα ἕξ εἰπών· Δὸς ἀνὰ ἕξ τῇ τε μητρί σου καὶ ταῖς πέντε σου ἀδελφαῖς, τέκνον Πέτρε, καὶ συμπορεύου χαίρων τοῖς ἀδελφοῖς σου. Ὅθεν Πέτρος ἐπὶ τῇ διοράσει ἐκστὰς τοῦ πατρός, θάμβους καὶ ὠφελελείας καὶ εὐλογίας πλήρης, κατέρχεται.

[35] [S. Ioannicius plures sanat aegrotos,] Cum Antidii monasterii montes petiisset, in locis angustioribus cella parva aedificata, solitarius vixit, se latere ibidem plerosque sperans. Sed non absconditur in finem, secundum Christi verbum a, illa quam Deum inhabitat civitas, supra montem virtutum posita. Uxor enim patricii et magistri Stephani b per malignitatem famularum suarum veneno infecta et vesana facta, cum divitiarum maximam partem medicis inutiliter impendisset, illum adit iustum a parentibus suis adducta et amicis. Illam intuitus pater, misericordia motus, cum orasset pro ea et signo crucis signasset, remisit sanatam ad propria, commendans ipsi ne iam inquireret in illos qui nocuerant ipsi, sed dimitteret, Christum imitata, illis qui voluerant ipsam occidere. Stephanus monachus, pientissimus et virtutibus plenus, ducis Olbiani c notarius factus, frequenter ad patrem veniebat ut conscientiam suam manifestaret et consiliis eius dirigeretur. Cui quadam die pater ait: Vigilare debemus semper, fili Stephane, quia qua hora nescimus Dominus noster venturus est, et alius alium praecedit raptus. Quare paratus esto et dispositus : rex enim et Deus noster vocabit te et migrare mox te faciet e corpore. Ille autem, benedictione accepta, dimissus post dies octo exit e mundo et migrat ad Dominum, sanationes multas operatus quotidie per tactum reliquiarum d. Alius quoque monachus, Thomas nomine, cum Euthymio hegumeno, qui filius erat patricii atque magistri, cum ad patrem convenisset, benedictionis accipiendae gratia, post longam spiritualem conversationem etiam mortis mentionem audivit a patre in ipsum converso et dicente: Vita brevis est in cursu nostro, frater Thoma, sicut somnium pertransiens. Verum sarcina malorum nostrorum sive virtutum quotidie colligata augetur: attende tibi quia cito mutaberis. His auditis et quae ad animam pertinebant cum Thomas recogitasset diligentius, post diem quintam decimam ultimum vitae dormit somnum et quiescit in pace.

[36] [Antonium, Agaurinum hegumenum, convertit,] Cum etiamtum praevaleret haeresis et vexationes aliae post alias furerent contra Christi imaginis adoratores ex parte Theophili imperatoris e, plurimi ex episcopis et hegumenis haereticam pestem fugerunt et sedibusrelictis, hospites et pauperes et in montibus errantes deturbati sunt. Accidit ut et praesul Agaurini monasterii Eustratius eiectus de loco in locum propter Christum circumferretur, et ut Antonio f cuidam ex eodem monasterio haereticis consentienti ab haereseos fautoribus istius monasterii praefectura et dominium concrederetur. Qui vero saepius manifestatus et monitus atque ter a patre vituperatus, ab haeretica peste non destitit. Postea et quartum ascendit ad eum exprobrandum, ipsum denuo adhortatus rectamque viam denuntians. Ait enim pater: Quoniam pluries te, o Antoni, venientem prout poteram adiuvi, manu praestita et disputans tecum, ipse autem adversus veritatem reniteris, finem tuum scito appropinquasse et quadraginta dierum tempus remanere tibi in dura disciplina transigendum; hoc autem si cum gaudio tuleris, salvaberis. Qui cum dixisset: Per preces tuas pretiosas, tolerabo, venerande pater, in dimidia subito parte corporis dolore percussus, ab illis qui invenerunt eum tamquam mortuus sublatus est et post quadragesimum diem defunctus est.

[37] [balbo rectum usum linguae restituit,] Vir quidam pius ex ordine consulari, Constantinus nomine, fideliter et frequenter adibat sanctum. Qui quodam die cum iter ad eum faceret, et iumentum eius in flumen delapsum esset, madefactis impedimentis, in capite verberavit virum, cui commissum erat eius regendi officium. Quem pater cum excepisset, oratione peracta, ait: Revera, domne consul, non recte egisti, cum, iumento in fluvio delapso, in capite plexisti famulum tuum; quando ad humiles et peccatores venis, noli ferire conservos tuos. Quae cum audivisset, statim miratus consul cogitatione perspicacitatem patris et, paenitentia facta, veniam petiit. Alias autem idem, propter quandam administrationis necessitatem impeditus ne ascenderet ad beatum, sicut solebat, filium suum Nicephorum loco sui mittit cum eulogiis quibusdam quibus abundabat. Quem cum excepisset eique benedixisset sanctus, interrogat eum de patre eius. Iste balbutiens titubabat vehementer in dicendo, ut puer. Quod animadvertens vir inclitus, ait illi: Perfecta cum sis aetate, adhuc linguam imperfectam geris; non probo hoc esse in te neque volo. Dic arpha. Qui ait: Alpha. Repetit idem, sed denuo dicit: alpha. Tunc dicit: Extende linguam tuam, exterius inspiciam eam. Qui cum cito, ut iubebatur, protulisset, dicit pater, inspecta lingua: Christus Iesus, Deus et Creator tuus, qui haerentium lingua et mutorum rupisti vincula, et linguam loquentem illis qui natura sunt rationales dedisti, iubet tibi nunc per me humilem et peccatorem loqui rho non balbutiendo. Igitur ait viro: Dic arpha, et statim ait arpha. Ut recte pronuntiavit rho perspicue locutus iuvenis, terribilis tremor super ipsum et super adstantes incidit, obiecto sibi hoc mirabili facto. Inde gratias agens Domino et sancto, vir ad propria rediit gaudens.

[38] [transeuntibus invisibilem se facit,] Eodem autem tempore, dum aedificaretur templum sancti Iohannis prophetae, praecursoris et baptistae, in Antidii monasterio, descendens e solitudine iustus ut hoc opus inspiceret, utrum quidem, sicut iusserat, fundaretur, diligenter inquirendo perambulabat. Iohannes autem monachus, ex eodem monasterio exiens ad propylaeum cum invenisset quosdam, sancti benedictionis accipiendae causa, huc appulsos, qui ab aliquibus audiverant eum ibi adesse, simul petentes ut memor esset eorum: Exspectate, inquit illis, paululum, fratres, et quem videritis exeuntem mecum, iste est; adite ipsum, ut vultis. Tunc cum pater redisset ab aedificio et simul cum Iohanne ante faciem quaerentium illum, non tamen visus, transiret et in montem recederet, redeunti soli Iohanni qui venerant ad videndum beatum aiunt ipsi: Quandonam pater, sanctus, ut dixisti, egredietur? Qui respondit illis: Iam mecum exivit et transiit in medio vestrum et ad solitudinem suam ingressus est. Illi autem se nullum alterum transeuntem cum ipso vidisse, in nomine Domini affirmarunt, et tristati sunt valde, decepti in sua petitione. Cum Iohannes ascendisset iterum et patri nuntiasset quae isti vellent, monetur dicat illis quia: Si voluntas fuisset Dei, fratres, in medio vestrum transeuntem me vidissetis. Nunc autem defesso mihi indulgete, ac si me aspexissetis non tristantes recedite, a Deo laboris vestri praemium recepturi. Equidem pro vobis miser precibus benignis orabo. Illi autem, his ab ipso sibi manifestatis, cum gaudio recesserunt.

[39] [ursum reddit mitem,] Theodorus quidam, monachus et hegumenus g, qui notus erat venerando isti patri eiusque virtutes et miracula noverat, cum quadam die ea ad profectum spiritualem quorundam enuntiaret, unus audientium ait: Mira nobis dicis de hoc viro et incredibilia narras, pater; sed, precor te, sumens me tecum ad ipsum duc, ut ipse ego videns credam Deo. Cum igitur comitatus esset hegumenum Theodorum ad patrem vir iste, ut petierat, benedictione accepta, ad convivium eius admissus est. Dum comederent, ursus mirae magnitudinis e proxima silva proruit et convivas valide turbavit. Quibus ait beatus: Qui Deum timet, feras non reformidat; eum enim velut Dei imaginem lingunt et reverentur. Ait etiam pater iubens ferae: Veni ad nos. Cum venisset ista et ad pedes eius cum tremore appropinquasset propriis manibus ut mulcerent eam hortatus est eos. Qui cum palpassent manu timentes valde, ait illi pater: Abi unde venisti. Quae reverenter caput inclinans et quasi adorans eum in montem ingressa est. Sanctus vero illas quas versaverant et adhuc versabant cogitationes convivae, vituperans dixit: Ne ferae Dei imagini, scilicet homini, timorem aut tremorem inicerent statutum fuit quando creatae sunt, sed quoniam mandatum sumus transgressi et nunc etiam talibus cotidie transgressionibus decipimur, timemus nos iterum feras. Si autem Christi mandatorum impigerrimi inveniremur amatores, super aspides et basiliscos, leones et dracones h, sensibiliter et visibiliter ambulare valeremus; neque quisquam negare praesumat hanc gratiam, quae manifestat quod est in imagine indescriptibile. Quae cum audivissent qui prius calumniabantur, patris aspectu confirmati de divina in eo inspiratione, eius benedictione accepta, dimissi sunt.

[40] [Theodulo monacho res futuras,] Alias mendicis supplicantibus et eleemosynam petentibus, aurum non habens pater neque argentum prorsus, mandat Theodulo ministro suo: Adduc huc, dicens, vas oleo plenum et da fratribus nostris mendicis; sed et vacuum vas olei affer tecum. Qui ait: Plenum, pater, si attulero huc vas, quid opus est ut adsit vacuum? Cui pater: Eulogiam habes, ait, ut dixi tibi, ita facito. Theodulus abiens ut iussa impleret et reversus, cum lapsus esset, perforato vase pleno, in vacuum transtulit oleum. Tunc frater Theodulus intellegens suam quam paulo ante erga patrem ostenderat inoboedientiam, lacrimatus est, et cum rediisset, veniam petiit cum paenitentia, propheticam eius miratus perspicacitatem.

[41] [Eustratii hegumeni sanationem,] Saepius memorato beato Eustratio, hegumeno Agaurorum accidit ut multum sanguinem evomeret ex intestinis. Sine voce iacebat ita ut vix posset monachum quendam Nicolaum alloqui ut abiret ad sanctum renuntiaretque statum eius. Profectus autem Nicolaus cum patri aperuisset quae de Eustratio erant: Remane aliquantulum, fili, ait ei mirabilis vir, et recedens paululum ab eo, quasi propter aliquam necessitatem, re autem vera oraturus impense, quoniam nihil ignorabat, reversus manifestat roganti: Non morieris nunc, dicens, o Eustrati, videbimus etenim iterum nos invicem in carne; ne deiciare animo. Monachus Nicolaus cum de monte descendisset, verba sancti nuntiavit Eustratio, quem sanatum invenit, cumque didicisset quandonam fuisset sanatus, inquirendo rescivit eadem hac hora qua pater pro ipso, postquam audiverat, Deum oraverat, fuisse donatum valetudine. Attamen, cum nondum omnino eius corpus recreatum esset a morbo, a fratribus qui in coenobio suo vocato Leucadum i erant, rogatur ut conveniat ad eos, utilitatis et conversationis spiritualis causa. Qui vero benignus valde neque quemquam affligere volens, obsecutus proficiscitur. Inde defessus itinere ei ilico in morbum relapsus febri violenta k correptus est. Cum per quattuor dies ibidem sine voce remansisset et sine cibo, in circuitu stantibus et lamentantibus monachis, cum vires sibimetipsi deficere sensit, beatum in oratione mentali invocavit Eustratius et statim somno raptus videt sanctum patrem conversantem secum et se roborantem. Expergefactus postea statim translatus de morbo rediit sanatus ad monasterium suum laudans Dominum et sanctum eius.

[42] [Spathario Droso] Pessimo autem et terribili Theophilo pios viros persequente et oboedientiam per edicta hoc tempore exigente crudeliter, quidam ex illis Opsicii l protonotarius, scriba m et spatharius n, Drosus, benedictionis accipiendae gratia venit ad sanctum. Cui cum assideret et plurima ad animam conferentia locutus esset pater, ait illi: Dispone teipsum, spathari, chartasque tuas; rex enim cito vocabit te ut reddas rationem de iis quae feceris. Qui autem non intellegens allegorice hoc esse dictum, paratum se esse respondit, si hac ipsa hora examinaretur. Cui ait pater: Nec de rege terrestri, nec de chartis iniquitatis dixi tibi, sed de illo qui in caelis habitat et abscondita videt cordium nostrorum, qui inquisiturus est operum et sermonum et cogitationum nocturnarum diurnarumque principium et finem, utrum ipsi per mandatorum custodiam, an contra inimico per trangressionem servierimus. Tempus namque dissolutionis tuae instat. Quare replica chartas tuas culparum spiritualibus lacrimis et spongia eleemosynae delens eas, ne inveniantur in iudicii die accusantes te. Quae cum ipsi dixisset beneque fuisset apprecatus, dimisit eum. Ille autem de verbis sancti patris nihil sollicitus, sed magis in iniqua ista inscriptione perseverans, cum pervenit ad fines Lydiae, moritur cito.

[43] [et monacho Platoni mortem praedicit.] Cum Petrus o, monachus reverendus et virtuti plane addictus, qui familiariter valde et frequenter conveniebat ad sanctum, advenisset quadam die cum alio solitario vicino suo Platone vocato, benedictione accepta, et sedente cum illis patre et conversante cum maxima in Deo caritate, ait tunc Plato: Ex tota anima et fide, supplices te rogamus, pater sancte, semel in anno nobis concedas tuam pretiosam conversationem et conspectum tuum, qui fidem ex iis et doctrinam carpimus per Spiritum, sicut ex sole vere lumen et calorem. Ille autem: Scire te volo, frater Plato, tibi non datum iri videre me in corpore deinceps ab isto tempore, etsi volueris. Inde, datis ipsis panis sicci partibus duodecim in eulogiam, dimisit eos in pace. Procedente autem anno, cum ivisset cum Platone abbas Petrus ad alium monachum procul solitarie degentem ipsumque vocatum Petrum, qui ex quodam in Bithynia monasterio, Heraclis p nominato, oriundus erat et paulo post, Dei gratia, restituta orthodoxia, metropolitanus Syllaei factus est q, ad eum invisendum eiusque benedictionem accipiendam, post amplexum et colloquium spirituale, ait Petrus Petro, apud quem convenerat: Desiderium vere non parvum habeo, pater, sanctum Ioannicium videndi et veneranda eius vestigia amplexandi; sed nequeo pedes ire et iumento careo atque viatico. Petrus autem Petro respondit: Comitaberis me, frater, volentem tecum ire, uni ex iumentis meis insidens. Cum Platonem quidem secum assumere noluisset, ipse Plato qui etiam iumento carebat, cum ibi et ubique inquisivisset, non tamen invenit, ne Dei servus Ioannicius mendax manifestaretur, qui Platoni dixerat eum in carne non iam visurum faciem suam. Cum autem isti ascendissent et profecturi essent, ingresso eorum unicuique privatim benedictum est a patre; dein, manifestata conscientia, duodecim fragmenta panis sicci eulogiam accipientes abibant. Postquam omnes ingressi sunt iisque benedictum fuit, ingressus est et socius et collega Platonis Petrus. Cui cum etiam dedisset pater duodecim eulogias, sicut ceteris, insuper pro Platone ipsi dedit, dicens: Dic Platoni, o fili Petre: “ne tristeris, quod invitus misero mei conspectu orbatus fuisti. Accepit tuam bonam voluntatem Dominus et, ac si laborasses, praemium rependet.” Cum Petrus haec audiret a patre et in mente diceret: Utinam et meae matri sororibusque pater mitteret eulogias, dedit illi, dum haec cogitaret, alias eulogias triginta sex, dicens: Senas da tum matri tuae tum quinque sororibus tuis, o fili Petre, et vade laetus cum fratribus tuis. Exinde Petrus praescientiam patris miratus, commotus, repletusque consiliis spiritualibus et benedictione, proficiscitur.

ANNOTATA.

a Matth., V, 14.

b Inter epistulas S. Theodori Studitae libro II occurrit epistula LXXVI inscripta Στεφάνῳ μαγίστρῳ, Stephano magistro. P. G., tom. XCIX, p. 1314.

c Etiam notus est dux seu patricius Olbianus ex epistula ad ipsum directa a Theodoro Studita. P. G., tom. XCIX, p. 1626.

d Quisnam fuerit ille Stephanus monachus, notarius Olbiani patricii, qui videtur, si indiciis in hocloco prolatis credendum est, cultum ecclesiasticum obtinuisse inter Graecos, non facile est reperire. Theodorus Studita bis scripsit ad Stephanum quendam a secretis, qui titulus satis convenit cum notarii munere. Cfr. P. G., tom. XCIX, pp. 924, 1310.

e Theophilus, filius Michaelis II, solium Byzantinum tenuit ab anno 829 – 842. Persecutio, quam hic paucis adumbrat auctor, iterum saeviit acerbissime, praesertim in monachos, ut in Lazarum pictorem, S. Methodium, Theophanem et Theophilum dictos Graptos propter versus in fronte eorum candentibus ferris inscriptos, Iosephum hymnographum, Michaelem Syncellum, aliosque plures. Cfr. Hergenroether, Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, p. 292, qui haec omnia eruditissime ex fontibus primaevis desumpta in compendium redegit.

f De eodem Antonio, qui male sentiebat de sacris imaginibus et a quo seductus videtur iste Theoctistus, de quo in Commentario praevio, num. 35, p. 327, agit probabiliter S. Theodorus Studita in libri II epistula CLXVI; P. G., tom. XCIX, p. 1527. Duces monasterii Agaurorum aliquandiu fuisse infectos iconomachorum haeresi testatur etiam Vita S. Antonii iunioris, quae exstat in codice Vindobonensi historico XXXI in recensione Nesseliana, part. V, p. 57.

g Forsan Theodorus Studita; secus tamen si haec miracula recto ordine chronologico se excipiunt. Nam versamur iam in regno Theophili (829 – 842), Theodorus vero anno 826 obiit.

h Ps. XC, 13.

i Illud metochium monasterii capitanei Antidii non multum aberat a monasterio τῶν Κελλίων neque ab alio τῶν Καθάρων, ut conicere licet ex itinere Theodori Studitae: αὗται δὲ αἱ καταμοναί· ἀπὸ τὰ Καθαρὰ εἰς Λιβιανά· ἔπειτα εἰς Λεύκας. Ep. 3, lib. I; P. G., tom. XCIX, p. 916. Haec non recte intellexisse videtur Vitae Metaphrasticae auctor; ait enim: εἰς τὴν τῶν Λευκάδων καταγωγὴν Μετόχιον καλεῖν σύνηθες. P. G., tom. CXVI, p. 81.

k In textu graeco legitur λάβρῳ πυρετῷ, apud Metaphrastem (P. G., tom. CXVI, p. 81) πυρετὸς λαῦρος. Praestare docet Stephanus (v° λάβρος) formam λάβρος, licet cum Eustathio non omnino improbet formam λαῦρος, cum scriptura υ pro β. Sed hanc τοῖς ἀκριβεστέροις placere dicit, quoniam λαῦρος videtur originem duxisse culpa librariorum, nisi tamen exceptos velimus, ut addit, recentissimos scriptores.

l Ὀψίκιον est quartum imperii Byzantini thema orientale; de quo videsis Constatinum Porphyrogenetum. P. G., tom. CXIII, p. 83.

m Ut notat Codinus, protonotarius ipse suo nomine innotescit; est enim primus notariorum seu scribarum. P. G., tom. CLVII, pp. 59, 223.

n Spatharius a voce spatha, σπάθη, ensis, sed formae latioris. Unde spatharius est satelles, ensifer, spatha seu gladio armatus. Hanc vocem in idioma byzantinum, propter commercium frequens cum Gothis, e fonte germanico intrusam insinuant Gretserus et Goar; P. G., tom. CLVII, p. 279. Revera in linguis germanicis occurrimus verbis Spada, Spado, Spade, Spaten. Sed quoniam etiam italice invenitur spada, mavult Kluge, Etymologisches Wörterbuch der deutsche Sprache, p. 322, fontem primigenium horum omnium verborum esse graecum. Utrum recte dubitare licet.

o Petrus iste est auctor alterius Vitae S. Ioannicii, quam modo trademus. Quod patet ex ipso Petro narrante hanc suam cum Platone monacho visitationem ad S. Ioannicium. Cfr. alterius Vita num. 67.

p Illud monasterium Heraclis, sue Heraclii, seu Heraclei, notum est ex Theophanis Chronographia. P. G., tom. CXIII, p. 863, cuius situm ita definit κατῆλθεν ἐν τῇ Κίῳ τῆς Βιθυνίας εἰς τὴν μονὴν τοῦ Ἡρακλείου. Kios, latine Cius, hodie Ghio, portus erat Nicaeam inter et Prusam ad mare, haud procul a monte Olympo; cfr. Texier, L'Asie Mineure, p. 112. Inter subscriptores septimae synodi iam saepius memoratae legitur nomen Iosephi, hegumeni et archimandritae Heraclii. Cfr. P. G., tom. XCVIII, p. 215; de quo etiam mentionem inicit Theodorus Studita in libri II epist. 9; P. G., tom. XCIX, p. 1139.

q De Petro metropolitano Syllaei videsis Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 1019. Ut recte vultauctor, ordinatus est, restituta orthodoxia sub Michaele III et Theodora, cum, auctore Methodio, patriarcha Constantinopolitano, ecclesiae ab iniquis pastoribus purgatae sunt. Cfr. Hergenroether, Photius, tom. I, p. 352. Est autem Syllaeum urbs Pamphyliae, haud procul ab urbe Perge, quae erat provinciae metropolis, ut testantur tum Acta concilii Chalcedonensis, tum scholiastes Callimachi Hym. in Dian. v. 187, tum Ezech. Spanhemius, Dissert. 9. de V. et P. nummis, p. 561, quos affert Wesselingius in suo ad Heroclis Synecdemum Commentario, in P. G., tom. CXIII, p. 1238. Sed, quod etiam confirmat praesens textus, in quo Petrus monachus denominatur Συλλαίου μητροπολίτης, dignitatem metropolitanam Perge amisit, et ea Syllaeum insignitum est. De variis formis sub quibus prodit istud verbum Σύλλαιον, Σύλαιον, Σύλεον, Συλείον, Σύλλιον, Σύλλειον, imo Σύλουον, Σίλυον et Σέλλιον, cfr. Wesselingium, loco iam citato. Ut notabimus suo tempore, textus Petri monachi praefert Σύλαιον.

CAPUT DECIMUM.
S. Ioannicius admonet imperatorem Theophilum et scribit ad S. Methodium patriarcham, ut eum roboret contra detractores eius.

[44] Τοῦ δὲ μακαριωτάτου καὶ θαυματουροῦ Πέτρου, ἡγουμένου γεγονότος τῆς [om. 2.] μονῆς τοῦ ἁγίου [(Ζαχαρίου-αγίου) om. 4.] Ζαχαρίου, ὑπὸ πόδας τοῦ ἐκεῖσε Ὀλυμπιακοῦ [Ὀλυμπικοῦ 2.] ὄρους καὶ σύγεγγυς Καλουκώμης κειμένης, ἐν τῷ ὑπεράνω τῆς μονῆς βασιλείου [βαλαίου (sic) 3.] ναῷ τοῦ ἁγίου [(Ζαχαρίου-αγίου) om. 4.] Νικολάου τότε κατασκηνοῦντος, ἐν ᾧ καὶ τοῦ σώματος ἀοίδιμος ἀπανέστη, κατὰ τὸν μέγαν Ἀντώνιον τὰ τοῦ Νιτριώτου Ἀμοῦν ἐξοδεύσαντος θεοπρεπῆ θεασάμενον *, κατ᾽ ἐκεῖνον οὗτος ἐρημικὸς καὶ φιλήσυχος καὶ μέγας Ἰωαννίκιος τὰ τῆς ἐνδόξου ἀπὸ γῆς πρὸς οὐρανὸν μεταθέσεως τοῦ πατρὸς Πέτρου ἀποκαλύπτεται φοβερά. πρὸς ἐμὲ τὸν ἐλάχιστον οἰκείῳ στόματι εἴρηκεν ὅτι· Ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ καὶ ὥρᾳ τῶν ἑωθινῶν ὕμνων, ἐν ᾗ τετελείωτο πατὴρ Πέτρος, τέκνον Σάβα, προσευχομένου μου, γεγονὼς ἐν ἐκστάσει εἶδον ὡς ἐν τῷ τοῦ ἁγίου [om. 3, 4.] ἱεράρχου Νικολάου να σὺν τῷ τρισοσίῳ πατρὶ Πέτρῳ παρήμην, καὶ ἰδού, φησίν, ὄρος περικαλλὲς καὶ τερπνότατον [τερπνόν 3.] , οὗ κορυφὴ τὰς οὐρανίους ὑπερῆρεν ἀψίδας. Ὑπὸ πόδας δὲ τούτου ἄμφω ἡμῶν ἱσταμένων καὶ συλλαλούντων, δύο τινὲς ἡμῖν ἄνδρες ἀστραπηφόροι ἄνωθεν ἐπιστάντες χεῖρα αὐτοῦ κατασχόντες τρὸς ἑκατέραν σὺν αὐτῷ ἀνέβαινον ὅθεν κατῆλθον. Ὅσον δέ μου αὐτὸς τῇ ἀναβάσει διΐστατο, τοσοῦτον λοιπὸν τῇ θεάᾳ δόξῃ κατηγλαΐζετο, καὶ ὅσον τοῖς ἐμοῖς σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς ἀπεκρύπτετο, μᾶλλον αὐτὸς καὶ μᾶλλον κατελαμπρύνετο. Τοῦτο ἑωρακὼς ἕνα τῶν ὑπηρετῶν μου ἀποστείλας, εὑπίσκω ὡς παῤ αὐτὰ κεκοίμητο θαυματουργὸς καὶ μακάριος Πέτρος καὶ τὸ πενεῦμά μου ταχθείη μετὰ τοῦ πνεύματος αὐτοῦ. Ταῦτα [(ταῦτα-πλατύτερον om. 2.] οὖν παρὰ τοῦ πατρὸς Ἰωαννικίου ὡς ἐπὶ Κυρίου παραλαβών, ἐνταῦθα μὲν μέρους, ἐν δὲ τῷ τοῦ πατρὸς Πέτρου βίῳ προεξεθέμην πλατύτερον· [(ταῦτα-πλατύτερον om. 2.] .

[45] οὖν βασιλεὺς Θεόφιλος ἔτι τοὺς τῆς Χριστοῦ εἰκόνος προσκυνητὰς διώκων, ἀποστέλλει τρὸς τοῦτον τὸν προφητικώτατον ἄνδρα καὶ μέγαν Ἰωαννίκιον δύο τινὰς τῶν οἰκείων αὐτοῦ καὶ μεγιστάνων κατὰ καιρούς, φημὶ δὴ τὸν πρωτοβεστιάριον καὶ τὸν κουράτωρα τὸν μέγαν, πειραστικῶς ἐρωτήσοντας εἰ δεῖ τοῦ Χριστοῦ προσκυνεῖν τὴν εἰκόνα. Ὧν ἀνελθόντων, δεχθέντων τε καὶ συνομιλούντων τῷ μακαρίτῃ, νεύει ἕτερος αὐτῶν πρὸς τὸν ἕτερον ἀπογυμνῶσαι τῷ πατρὶ τό, περὶ παραγεγόνασιν, ἐπερώτημα. Πρὸ τοῦ αὐτοὺς προτείναι [(τὸν λόγον) om. 2.] πατὴρ λέγει· Τί οὖν ἐστιν, ἄνδρες, ὅπερ ἀλλήλοις ἐννεύετε; Μὴ περὶ τῆς [τοῦ add. 3.] Χριστοῦ εἰκόνος ἐστάλητε ἐρωτῆσαί με εἰ δεῖ προσκυνεῖσθαι αὐτήν; Γνῶτε οὖν, καὶ τῷ ἀποστείλαντι ὑμᾶς ἀπαγγείλατε ὅτι μὴν ἱερὰ ὄντως καὶ θεία Γραφὴ πολλαῖς μαρτυρίαις ἀποδεικνύει τὴν τῆς Χριστοῦ εἰκόνος τιμὴν καὶ τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων. Ἐμοὶ δὲ τῷ ἐλαχίστῳ καὶ ταπεινῷ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔδειξεν [ἐδίδαξεν 3.] ὅτι εἰ βίον ἔχει τις χρηστῆς ὺπολήψεως πλήρης τὴν δὲ τοῦ Χριστοῦ εἰκόνα καὶ [(εἰκόνα καὶ) om. 4.] μορφὴν οὐ τιμᾷ καὶ ἀσπάζεται, τῆς διὰ Χριστοῦ προσγενομένης σωτηρίας οὐ τεύξεται καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ χωρισθήσεται. Ὡς οἱ τὴν σὴν μορφὴν, βασιλεῦ, ἀτιμάζοντες, ἑτέρῳ δῆλον τὴν ἀρχήν σου προσνέμοντες, τὸ κράτος τῆς ἐξουσίας [σου add. 2.] χαριζόμενοι, τῇ πρὸς σὲ γὰρ αὐτῶν ἀκαταλλάκτῳ κατεχόμενοι ἔχθρᾳ εἰς τὴν εἰκόνα σου παροινοῦσι καὶ δι᾽ αὐτῆς ἀθέσμως σε ἐνυβρίζουσιν ὅθεν εἰ μὴ τὴν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰκόνα, ὡς ἔφην [(εἰκ. ὡς ἐφ.) ὡς ἔφην, εἰκ. 2.] , τιμῶντες καὶ προσπτυσσόμενοι, ἄνθρωπον αὐτὸν [ἀληθῆ 3.] κατὰ σὲ οὐ πιστεύουσι γεγενῆσθαι καὶ βασιλεύεσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ οὐκ ανέχονται, εἰς τὸ αἰώνιον καὶ τελεύτητον [(καὶ ἀτελ.) om. 3, 4.] πῦρ μετὰ τοῦ πρώτου εἰκονομάχου Σατὰν καὶ τῶν ἐκείνου ἀγέλων καταταττόμενοι, Ταῦτα οἱ τοῦ Θεοφίλου φορολόγοι πρὸ τοῦ ἐξειπεῖν ἀκούσαντες παρὰ τοῦ πατρὸς μετ᾽ ἐκπλήξεως ἄκρας κατίεσαν καὶ τῷ ἀποστείλαντι αὐτοὺς τὰ τῆς ἀποκρίσεως προσανήγγειλαν [προανήγγειλαν 2.] . Ἀλλ᾽ οὐκ ἐβελτιώθη κατειλημμένος τῇ ἀσεβείᾳ καὶ ὑπὸ Ἰωάννου ἠπατρημένος τοῦ δυσσεβοῦς, ἀλλ᾽ ἔμενεν ἐν τῇ αἱρέσει.

[46] Ὅθεν μετά τινας ἡμέρας τοῦ τιμίου ἀνδρὸς Εὐστρατίου, ἡγουμένου Ἀγαύρων, πρὸς τὸν ὅσιον ἀνελθόντος, ὡς ἔθος εἶχε, καὶ τὴν πρὸς τοὺς εὐσεβεῖς τῶν διωκτῶν στιβαρότητα αὐτῷ ἀπαγγείλαντος καὶ περιλυπουμένου φησὶν πατήρ [( πατήρ) om. 3.] . Ἔτι [ὅτι 3.] μικρόν, ᾦ Εὐστράτιε, καὶ τὸ τοῦ ἀποστάτου δράκοντος ἀφομοίωμα κεφαλῇ καὶ οὐρᾷ σὺν τοῖς μέσοις, δυνάμει Χριστοῦ, νεκρωθήσεται καὶ ὑπητέτης αὐτοῦ τῶν θελημάτων ἀποθανεῖται Θεόφιλος καὶ ὀρθοδοξία καθολικὴ προσγενήσεται. Ὅθεν θαρρήσας Εὐστράτιος λέγει· Τούτου τοῦ ἀγαθοῦ δι᾽ εὐχῶν σου τελειουμένου, μακάριε, τίς ἄρα ἔσται τῆς πατριαρχίας ἄξιος, ἐμπιστευθησόμενος τὰς ἡνίας τοῦ ἔξω τῆς αἱρετικῆς λύμης καὶ πασης βλάβης τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ διεξάξαι καὶ διἳθύναι; δέ φησιν· ἀφωρισμένος ὑπὸ Θεοῦ εἰς τοῦτο, κατὰ τὸν μέγαν [μέγαν 3, 4.] Παῦλον, ἀπὸ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ, πράξει τε καὶ γνώσει καὶ πνευματικῇ πτωχείᾳ λελαμπρυσμένος, Μεθόδιος, κόσμου φυγὰς καὶ πλούτου ἀπὸ νεότητος, διαπρέψας ἀσκήσει καὶ ἁγνείᾳ σὸν προθυμίᾳ [συμπροθυμίᾳ 2, 3, 4.] , καὶ ὑπὲρ τῆς εἰς Χριστὸν εὐσεβείας διωγμοὺς πολλοὺς καὶ ἀποδημίας ἐνέγκας. πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ἐκ Ῥώμης ἐλθὼν καὶ ὑπὸ τῶν δυσσεβῶν ἐπὶ ἐννέα χρόνους ἐν μνημείῳ κατακλεισθεὶς διὰ Χριστὸν καὶ καρτερήσας, μετὰ ταῦτα, κατὰ τὸν Δαΰιδ καὶ Σαμψών, ὡς λέοντι καθ᾽ ἑκάστην τῷ τυραννοῦντι μαχόμενος. Ὅπερ καὶ γέγονεν μετὰ γὰρ ἓξ ἥμισυ ἔτη τῆς δυσσεβείας τοῦ Λέοντος, καὶ ὀκτὼ πρὸς ἐννέα μησὶ τοῦ Μιχαὴλ χλιαρότητος, δώδεκά [(δώδεκά τε) δωδεκάτῳ ἔτη 3.] τε καὶ μησὶ τρισὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Θεοφίλου πρὸς τὴν εὐσεβείαν ἀσεβοῦς στιβαρότητος καὶ ἐνιαυτὸν ἔνα [ (ἐνιαυτὸν ἕνα) ἐνιαύτῳ πρώτῳ 1, 2, 3; ἐνιαύτῳ τῷ πρώτῳ 4.] τῆς τούτου γυναικὸς Θεοδώρας καὶ Μιχαὴλ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ τῶν εὐσεβῶν ἀναθρώξεως [ἀναθρέξεως 3.] . Τῷ δευτέρῳ ἔτει τῆς ἐνθέου καὶ φιλοχρίστου αὐτῶν βασιλείας τὸν ἴδιον κόσμον ὃν ἀποστολικαῖς χερσὶν ἐκκλησία ἐστόλιστο, τῶν δυσσεβῶν δὲ παλάμαις γεγύμνωτο, χάριτι Χριστοῦ ἀμφιασαμένη, ἀρχιερέα ἔνθεον, τὸν ὑπὸ τοῦ πατρὸς προοραθέντα Μεθόδιον, προσεδέξατο, τοῦ δυσσεβοῦς καὶ βλασφήμου Ἰωάννου καθαιρεθέντος.

[47] Ἀλλ᾽ τούτου πατὴρ καὶ διδάσκαλος εἰκονομάχος διάβολος ἐκ μέσου τῆς ἐκκλησίας, ὡς σκότος ὑπὸ τοῦ φωτὸς τῆς εὐσεβείας ἀπελασθείς, καὶ σὺν πᾶσιν αὐτοῦ τοῖς ὁμόφροσι προκαθαιρεθείς, τῆς εἰρήνης ἐχθρὸς ὑπάρχων, ἀπὸ αἱρέσεως εὐθὺς εἰς σχίσματα προεχώρησεν καὶ τὴν ἐκκλησίαν Χριστοῦ ἐλεεινῶς κατεμέρισεν, οὐ τῶν αἱρετιζόντων τῷ χωρισμῷ, οὐδεμία γὰρ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος, ἀλλὰ τῶα ὀρθοδοξούντων [ὀρθοδόξειν οἰομένων 3.] τῷ διχασμῷ. Οἳ εἴτε [om. 3.] φιλοθείας [φιλοδοξίας 3.] κατειλημμένοι τῷ ἒρωτι, εἴτε [ 3 et add. ἐθελοσοφίας ὄγκῳ .] προλήψεως ἀφορμῇ [ δαιμονιώδους πεπληρωμένοι οἰήσεως add. 3.] τὸν μέγαν καὶ πρῶτον ἐν τῇ καθ᾽ ἡμᾶς γενεᾷ ὀρθόδοξον πατριάρχην διελοιδόρουν Μεθόδιον τὸν ἰσάγγελον, αὐτοῦ αὐτοῦ περιεργαζόμενοι καὶ κακίζοντες βίον, οὐ κανόνων ἀκριβείᾳ, ἀλλ᾽ ἰδιορυθμίᾳ περιφερόμενοι. Καὶ οἳ μέν ἀξίους εἴναι τοὸς εἰκονοκλάστας καὶ τοὺς ὐπ᾽ αὐτῶν χειροτονηθέντας ἱεροθυτεῖν ἐθέσπιζον ἀμαθαίνοντες, οἳ δὲ καλῶς προς τοῦτο αὐτὸ ἀνεχαίτιζον, καὶ τὴν τῆς ἱερωσύνης δοχὴν αὐτῶν ἀπηνήναντο. Συγχύσεως οὖν οὔσης διά ταῦτα οὐ τῆς τυχούσης, ἐπιστέλλει τότε τῷ πατριάρχῃ παραμυθητικὸν πνευματόφθεγκτον γράμμα ὅσιος ἡμῶν [(ἡμ. π. Ἰωανν.) om. 3, 4.] πατὴρ Ἰωαννίκιος οὕτως ἔχον· Θείας πάσης καὶ ἀνθρωπίνης πεπληρωμένος γνώσεως καὶ συνέσεως, ἀρχιεράρχα πάτερ Μεθόδιε, διὰ τῆς ἐνοικούσης σοι τοῦ παναγίου Πνεύματος δωρεᾶς τε καὶ χάριτος, καὶ ἐννοῶν τὸν τῆς εἰρήνης πολέμιον καὶ τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας ἀντίπαλον [om. 2.] , εἰκονομάχον διάβολον, τὸν ἐξ αὐτῆς ἀπελασθέντα σὺν τοῖς αὐτοῦ, αὐτὸν ὄντα αἴτιον τῶν σχισμάτων, πρὸς τὸν τοῦ παντὸς οἰκοδεσπότην ἀποβλέπων Χριστόν, εἶς καὶ αὐτος τῶν οἰκειακῶν αὐτοῦ πέλων, ταῖς κατὰ σοῦ λοιδορίαις μὴ ἄσχαλλε, ἀλλὰ χαῖρε. Καὶ γὰρ Πνεύματι Θεοῦ τὰ δαιμόνια αὐτὸς ἐκβάλλων, ἐν τῷ Βεελζεβοὺλ αὐτὰ ἐκβάλλειν ὑπὸ τῶν ἀσεβούντων κατηγορεῖτο, καὶ πλάνος ἐκωμωδεῖτο, φάγος τε καὶ οἰνοπότης, φίλος τελωνῶν καὶ ἀμαρτωλῶν ἐκαλεῖτο. Καὶ οἱ οἱκειακοὶ αὐτοῦ ὡσαύτως κατηγορίαις πλείσταις καὶ οὐ ταῖς τυχούσαις καθυπεβλήθησαν, μεθ᾽ ὂν καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν ἐν τούτῳ καταριθμούμενον γίνωσκε. Καὶ τῶν μὲν σχιζομένων τῆς ἐκκλησίας, ὡς μελῶν οἰκείων, ἄλγει καὶ περιλυποῦ τὴν διαίρεσιν, τῶν διαβολῶν δὲ μὴ μέλει σοι, φερέπονε. Οὐ τὰ ἐαυτοῦ γάρ, εὖ οἶδα [ὅτι add. 2.] , ζητεῖς, ἀλλὰ τὰ τῶν πολλῶν, ἀποστολικῶς, ἵνα σωθῶσιν καὶ ἐξ ἀσεβείας εἰς εὐσέβειαν ῥυθμισθῶσιν καὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος μὴ ἀπαλλαγῶσιν. Ἀλλ᾽ ἴσθι καὶ τοῦτο, [om. 2.] θεόσοφε, ὅπερ οἶδας, ἡμῶν οὐχ ἧττον ὡς ἐν αἱπέσει οὐ γίνεται σχίσματα. γὰρ ἀνήμερος θὴρ καὶ λυμαιὼν τῆς ζωῆς ἡμῶν ὄντως διάβολος μέσῳ τῆς τῶν αἱρετικῶν συνεδρίας περιπολεύων ἐνὶ ἀπωλείας ζόφῳ τοὺς αὐτῷ πειθομένους περιδεσμεῖ, ἐν δὲ τῇ ὀρθοδόξων φαεινῇ ἐκκλησίᾳ χώραν μὴ ἔχων, ὡς σκότος ὤν, οἶα κύων ἔξωθεν λαθροδήκτης περινοστῶν τῆς ἀγάπὴς ἐχθρὸς, ἀκριβολογίας προφάσει καὶ κανόνων διερευνήσει, διαιρεῖ τὰ μέλη τῶν μελῶν ἀφειδῶς, καὶ τοὺς ἀγλώττους πόδας καὶ ἄνοας, ἀληθῶς εἰπεῖν, τῆς κεφαλῆς [(τῆς κεφ.) τὴν κεφαλήν 3.] ἀντανίστησιν, καὶ μὴ διοικεῖσθαι ταῦτα τοῖς νοεροῖς αὐτῆς βουλήμασι καὶ κινήμασι πείθει, σύγχυσιν καὶ ἀταξίαν, ἀλλεπάλληλον τούτοις ἐνεργαζόμενος. Καὶ ταῦτα μὲν οὔτως. Τῶν δὲ εἰκονομάχων ἐπισκόπων καὶ ἱερέων πρὸς ἱερωσύνην ὄντως τὴν δοχὴν ἀπαναίνου. Τοῦ γὰρ μεγάλου πατριάρχου Ταρασίου, τοῦ ἐν ἅλιοις, τὴν ἱερωσύνην αὐτῶν ἄπαξ οἴκονομικῶς δεξαμένου, λιβέλλους ἐπιδιδόντων ἐνόρκους σὺν ἀναθέματι μὴ ὐποστρέψαι ἐν τῇ [ἔτι add. 2, 3, 4.] , γενομένης πάλιν ἐπὶ Λέοντος τῆς αὐτῆς δυσσεβείας, οἱ τὰ ἰδιόχειρα αὐτῶν συγκαταβατικῶς πατήσαντες καὶ ἑαυτοὺς ἀναθεματίσαντες, χειρί τε τὴν εἰκόνα Χριστοῦ προσκαθελόντες, ἐμπτύσαντες ἐνυβρίσαντες, οἱ [om. 2.] ὑπὸ τοιούτων ἱερωθέντες πῶς ἱερουργοὶ παρὰ χριστιανοῖς λογισθήσονται, τὸν ἱερουργούμενον ἀθετήσαντες; Οἱ γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ ὡς ψευδὲς [τε add. 2.] καὶ εἰδωλον ἀπαλείφοντες, καὶ αὐτὸ τὸ σῶμα, εἰ δοθείη αὐτοῖς τόπος ἱερουργίας, ὡς ἐχθροῦ ἂν καταμερίσωσιν ἐχθρωδῶς [ἐχθρῶς 4.] . Ὅθεν τὸ μὲν βάπτισμα αὐτῶν, διὰ τὸ εἰς Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα βαπτίσαι, ἔστω δεκτὸν οἰκονομικῶς, τῆς δὲ ἱερωσύνης, κατὰ τὸν πρῶτον εἰκονομάχον διάβολον καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ ὡς ἀπ᾽ οὐρανῶν ἐπὶ γῆς καὶ ἀπὸ γῆς ὑπὸ γῆν, οἱ ἔσχατοι εἰκονομάχοι ἀποπεσέτωσαν. Ὡς καὶ Κυρίλλῳ τῷ Ἀλεξανδρείας δοκεῖ τὴν παλαίαν ἑρμηνεύοντι καὶ τὴν ἐν πνεύματι λατρείαν διευθετοῦντι καὶ λέγοντι· Οῖς δὲ ἀδελφὰ τὰ νοήματα καὶ ὁμότροπα τὰ [om. 2.] τολμήματα καὶ ὁμοειδὲς τὸ θράσος, τούτοις ἂν εἴη πρέπον καὶ ταῖς ἰσορρόποις ἐναλῶναι δίκαις. Καὶ εἰκότως· οἱ γὰρ ἐξ ἀλλῶν αἱρέσεων, τὴν Τριάδα μὲν ὁμολογοῦντες, τὴν οἰκονομίαν δὲ Χριστοῦ στόματι βλασφημοῦντες, εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἐρχόμενοι αὐτοστοματὶ τὴν οἰκεῖαν ἀναθεματίζοντες αἵρεσιν καὶ τοὺς τῆς αἱρέσεως αὐτῶν ἐξάρχους παρὰ τῶν ἱερῶν κανόνων καὶ τῶν πατέρων εἰσδέχονται. Οὕτοι δὲ Τριάδα, οὐκ οἶδ᾽ ὅπως εἰπεῖν, ὁμολογοῦντες οὐκ ἀληθῶς εἰς ἅπαν Χριστοῦ τὴν οἰκονομίαν ἀρνοῦνται, δι᾽ ἦς Πατὴρ ἡμῖν πεφανέρωται καὶ τὸ Πνεῦμα, ὡς αὐτός φησιν· Πάτερ, ἐφανέρωσά σου τὸ ὄνομα τοῖς ἀνθρώποις καὶ ἄλλον παράκλητον πέμψω ὑμῖν τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται, χεῖρας ἑαυτῶν ἀναξίους ποιήσαντες ἅγια μυστήρια ἱεροθυτεῖν. Εἰ γὰρ ἐν χείλεσι μιανθεὶς ἱερατικῶς κατὰ τὸν κανόνα ἐπέγεται, ἄλλως τε κρίνεται παρὰ Θεῷ καὶ παρ᾽ ἡμῶν ἔργον καὶ λόγος; Καὶ εἰ [(εἰ ὁ) ὡς 3.] σάρκα μιάνας τῆς ἱερωσύνης [(τῆς ἱερωσ.) om. 3.] ἀλλοτριοῦται, οἱ στόμα αὐτὸ τοῖς κατὰ Χριστοῦ ἐμπτυσμοῖς, ὕβρεσί [βλασφημίαις μολοῦνται add. 4.] τε καὶ [καὶ βλασφημίαις μολύναντες add. 3.] χεῖρας αὐτὰς ψευδέσιν ὑπογραφαῖς καὶ καθαιρέσεσι τῶν ἱερῶν εἰκόνων καταρυπώσαντες, οἱ ὑπὸ τοιούτων ἱερωθέντες πῶς ἂν ἱερῶν ἅψωνται κειμηλίων ἱεροθυτῆσαι τολμήσωσιν; Οὐ μονὸν δέ, ἀλλὰ καὶ ἐμοὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔδειξε τοὺς θέᾳ μόνῃ ἰουδαἳκῶς τοῦ Χριστοῦ βαρουμένους, ἐπικλήσει τε αὐτοῦ χριστωνύμως ταραττομένους καὶ αὐτὸ τὸ σχῆμα καὶ γράμμα κατὰ τὰς ἀλόγους παρδάλεις δυσμενείᾳ διασπαράσσοντας χριστομάχους, εἰκονομάχους καὶ τοὺς ὑπ᾽ αὐτῶν χειροτονηθέντας ἐχθραῖς χερσὶ καὶ ῥυπώσαις μὴ μελίζειν αὐτοῦ τὸ τίμιον καὶ ἄχραντον [(τιμ. κ. ἄχρ. om. 3.] σῶμα, ἡμῶν [(τὸ τιμ.-ἡμῶν) στῶμα 4.] πιστῶς αὐτὸ καὶ ἐντρόμως ἱεροθυτούντων καὶ πύλην ἐχόντων πρὸς τὸν θυόμενον εὐδιάβατον τὴν αὐτοῦ ἐν γραφῇ ἀφομοίωσιν ὡς δι᾽ αὐτῆς εἰς τὸν ἐπουρανίον αὐτὸν καὶ βασίλειον θρόνον τῶν θυηπόλων [θυπτιόλων 4.] ἡμῶν παρακυπτόντων καὶ τὸν μελιζόμενον αὐτὸν ἐν σχηματισμένῳ σώματι ἐντεθρονισμένον ἐκεῖσε κατοπτεύοντων κἀκεῖθεν πρὸς τὴν θεοθυσίαν αὐτὴν εὐχὴν [εὐχή 2.] καταγόντων τὸ θεῖον Πνεῦμα καὶ τοὺς μεταλαμβάνοντας αὐτῆς θείας φύσεως κοινωνοὺς ἀπεργαζομένων [ἀπεργαζόμενος 2.] . Ἧς αὐτὸς πληρούμενος ταῖς φωτοχυσίαις· καὶ μεταδιδοὺς αὐτῆς τοῖς ἐθέλουσι, τοιούτοις ἀεὶ περιφρουρούμενος καὶ τούτοις ἑπόμενος, ἔρρωσο, ὑπερευχόμενος ἡμῶν τῆς εὐτελείας, ἀρχιεραρχῶν [ἀρχιεράρχα 2, 4.] πανοσιώτατε [πανροσιώπατε sic 4.]

[44] [S. Ioannicius videt in spiritu mortem S. Petri Atroensis.] Cum beatissimus et thaumaturgus Petrus a hegumenus factus monasterii Sancti Zachariae b, siti ad radices istius ibidem Olympici montis et prope Calucome, in templo sancti Nicolai quod supereminet regio c monasterio tunc moraretur, in quo celebris ille vir e corpore migravit, sicut magnus Antonius d Nitriotae Ammonis migrationem mirabilem vidit, ita etiam iste sanctus eremita et solitarius, magnus Ioannicius, illius patris Petri de terra ad caelum illustrem transitum mirabiliter per revelationem cognovit. Qui mihi minimo proprio ore ait: In ipsa die et hora matutinorum hymnorum, qua mortuus est pater Petrus, fili Saba, dum orabam, factus in exstasi vidi me quasi in sancti episcopi Nicolai templo cum ter sancto patre Petro adesse, et ecce, ait, mons erat pulcherrimus et iucundissimus, cuius cacumen caelestes superabat absides. Ad cuius radices cum staremus ambo colloquentes, duo quidam nobis viri fulgide splendentes adstant, qui manum illius utrinque arripientes cum ipso ascenderunt illuc unde descenderant. Sed quanto magis a me in ascensione distabat, tanto magis divina gloria refulgebat, et quanto magis meis corporalibus oculis abscondebatur, tanto magis ipse resplendebat. Quo viso, uno ex servis meis misso, comperio ilico defunctum esse thaumaturgum et beatum Petrum, et solum spiritum meum cum eius spiritu simul coniunctum fuisse. Quae cum a patre Ioannicio, tamquam a Domino, acceperim, ea hic summatim tantum, in Vita autem patris Petri rettuli prolixius e.

[45] [Admonet imperatorem Theophilum,] Imperator Theophilus, cum pergeret in persequendis imaginis Christi adoratoribus, mittit f ad propheticum virum et magnum Ioannicium duos quosdam ex familiaribus suis et principibus, qui tunc temporis erant, scilicet protovestiarium g et magnum curatorem h, ut tentantes interrogarent utrum oporteret Christi adorare imaginem. Cum illi igitur ascendissent, exceptique fuissent et simul cum beato conversarentur, signum facit alter eorum alteri ut patefaciat patri quaestionem de qua ad interrogandum eum convenerant. Sed antequam proponerent isti, ait pater: Quid est quod invicem innuitis, viri? Nonne ideo missi estis, ut me interrogaretis utrum imaginem Christi oporteat adorare? Scitote ergo, et illi qui vos misit renuntiate, sacram revera et divinam Scripturam multis testimoniis demonstrare honorem debitum imagini Christi, atque Dei Genetricis et sanctorum. Mihi autem minimo et humili Spiritus sanctus significavit illum etiam, qui vitam degit bonam et aestimatione gaudet, Christi vero imaginem et formam non veneratur neque amplectitur, non fore participem salutis, quae per Christum procurata est, et e regno eius exsulaturum. Sicut qui tuam formam, rex, contemnunt, alteri scilicet imperium tuum attribuentes et potentiam imperii tui referentes, immutabili in te incitati odio imaginem tuam dedecorant et in ea teipsum impia iniuria laedunt, ita qui Iesu Christi imaginem, ut dixi, non colunt, ipsam immo conspuunt, hominem ipsum pro te non credunt factum, per ipsum regnare renuunt, atque in aeternum et inexstinguibilem ignem, cum primo iconomacho Satana et angelis eius, proicientur. Haec cum Theophili oratores, antequam ipsi locuti essent, audivissent a patre, cum timore vehementi abierunt, et illi qui miserat eos hoc responsum renuntiaverunt. Nihilominus non se emendavit iste impietate captus, utpote ab impio Iohanne i deceptus, sed in haeresi sua permansit.

[46] [restitutum iri orthodoxiam praedicit,] Inde, post aliquot dies k venerando viro Eustratio, hegumeno Agaurorum, qui venerat ad sanctum, sicut mos erat ipsi, et persecutorum in pios viros crudelitatem renuntiaverat, propterea afflicto, ait pater: Adhuc modicum, o Eustrati, et apostatae serpentis simulacrum, in capite et cauda, nec non in medio corpore, virtute Christi, necabitur, et servus eius voluntatum Theophilus morietur, renasceturque orthodoxia catholica. Tunc gavisus Eustratius dicit: Hoc beneficio per preces tuas impetrato, o beate, quis erit cui sedis patriarchalis digne committantur habenae ad dirigendam extra haereticam pestem et omne damnum ecclesiam Christi et gubernandam eam? Qui respondit: Iste qui est a Deo ad illud segregatus, sicut magnus Paulus l, ex utero matris suae, et qui opere, scientia et spiritus paupertate splendet, Methodius m, desertor mundi et divitiarum a iuventute sua, qui eminet asceticis exercitiis et puro zelo, et qui pro christiana pietate persecutiones multas et exsilia passus est, qui ante paucos annos Roma rediens ab impiis per novem annos n in sepulcro inclusus propter Christum perseveravit, et post haec, sicut David et Samson, quasi leonem cottidie tyrannum impugnavit. Quod reapse factum est o post annos sex et dimidium Leonis impietatis, post octo annos et novem menses Michaelis tepiditatis, post duodecim vero cum tribus mensibus filii eius Theophili crudelitatis impiae adversus fideles, et post annum unum quidem istius uxoris Theodorae et Michaelis, eius filii, piorum regum instaurationis p. Secundo autem anno q a Deo inditae et Christo dilectae gubernationis ipsorum, proprio suo decore, quo apostolicis manibus Ecclesia fuerat ornata, impiorum vero manibus denudata fuerat, gratia Christi iterum induta, patriarcham divum illum, quem pater praeviderat, Methodium excepit, impio et blasphemo Iohanne sublato.

[47] [et epistulam ad S. Methodium dirigit.] Attamen istius pater et magister iconomachus diabolus e medio ecclesiae, sicut caligo lumine pietatis, fugatus et cum omnibus, qui cum eo consentiebant, sublatus, inimicus cum sit pacis, ab haeresi statim ad schismata se convertit et ecclesiam Christi miserabiliter divisit, non quidem haereticorum dissensione, quoniam non est communio lucis cum tenebris, sed orthodoxorum separatione. Alii enim, sive zeli divini correpti studio, sive pietatis impetu, magnum et primum in nostra generatione othodoxum patriarcham calumniati sunt Methodium r, angelis similem eius insimulantes et exprobrantes vitam, non quidem secundum canonum curam, sed proprio lubitu inducti. Et alii vero iconoclastas et viros ab illis electos dignos esse qui sacra facerent opinabantur, sed ignoranter; alii autem recte contra id ipsum recalcitrabant ipsisque sacri ministerii susceptionem denegabant. Cum igitur de his confusio esset haud parva, mittit tunc ad patriarcham, ut eum confirmet, a Spiritu inspiratum scriptum beatus pater noster Ioannicius huius tenoris: Divina omni et humana replete doctrina et prudentia, archipatriarcha pater Methodi, per haec quae in te inhabitant sanctissimi Spiritus dona et gratia, considerans pacis adversarium et Christi ecclesiae inimicum iconomachum diabolum, qui ex ea fugatus est cum suis, ipsum esse divisionum auctorem, ad totius domus nostrae magistrum respiciens Christum, ego qui sum unus eius servorum, hortor ne turberis propter iniurias quae contra te prodeunt, sed gaudeas. Ipse enim qui in spiritu Dei daemonia eiciebat, ab impiis est accusatus quod haec in nomine Beelzebub eiceret et ut seductor derisus est, voratorque et vini potator, amicus publicanorum et peccatorum vocatus s. Ita servi eius similiter accusationibus plurimis et gravibus obiecti sunt, quibus ipse temetipsum nunc annumeratum agnosce. Utique separatorum ab ecclesia, tamquam propriorum membrorum, dole et luge ablationem; calumniarum autem ne sit tibi cura, o athleta. Non quae tua sunt, optime novi, quaeris, sed quae multorum, secundum Apostolum t, ut salventur et ex impietate ad pietatem convertantur et ab ecclesiastico corpore non divellantur. Sed illud etiam scito, o rerum divinarum perite, quod non ignoras, nobis non minus nocere schismata quam haeresim. Crudelis enim bestia quae perdit vitam nostram cum sit diabolus vere, in medio haereticorum conventu circuiens in perditionis tenebris, illos qui ipsi confidunt vinculis alligat, sed cum in orthodoxorum splendenti coetu locum non obtineat, quippe qui est caligo, sicut canis secreto mordens foris undique excurrit iste charitatis inimicus, sub accuratioris sermonis et canonum observationis praetextu, membra a membris divellit sine intermissione, mutos pedes et vesanos, ut vere dicam, a capite avellit, cuius sapientibus decretis et motibus membra non recte administrari persuadet; sicque confusionem et inordinationem ad invicem operatur. Et haec quidem ita. Iconomachis episcopis et sacerdotibus ministerii sacri revera susceptionem denega. Etenim cum magnus patriarcha Tarasius u, qui nunc est inter sanctos, ministerium eorum semel iuridice approbasset, ipsique formulam tradidissent iuramenti cum anathemate ne redirent ad haeresim v, eadem impietate recrudescente sub Leone, isti proprias manuum scriptiones cum praevaricatione pedibus calcantes et seipsos anathematizantes, manuque sua imaginem Christi dedecorantes et contemnentes, quomodo tali modo consecrati ministri sacri a christianis habebuntur, qui sacris renuntiaverunt? Illi enim imaginem corporis Christi, tamquam mendacium et idolum w deleverunt; sed ipsum eius corpus, si daretur ipsis venia sacri celebrandi, tamquam corpus, inimici dilacerarent hostiliter. Quare baptismus quidem eorum, quia in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti confertur, sit acceptabilis iuridice,sed a ministerio sacro, sicut et primus iconomachus diabolus, ita qui cum ipso quasi a caelis in terram et a terra sub terram, ita ultimi iconomachi decidant. Quod et Cyrillo Alexandrino visum est, veterem Scripturam interpretanti et, cum Adorationem in spiritu x exponit, dicenti: “Quibus consentaneae cogitationes et analoga facta, et similis audacia, illos deceret et aequalibus involvere paenis.” Et recte quidem. Qui enim ex aliis haeresibus, Trinitatem sane confitentes, sed incarnationem Christi ore blasphemantes, ad ecclesiam veniunt, et qui proprio ore suam anathematizant haeresim et haereseos suae duces, illi iuxta sacros canones et sanctos patres excipi possunt. Hi autem qui Trinitatem, ut ita dicam, non vere confessi, omnino vero Christi incarnationem negant, per quam Pater nobis manifestatus est et Spiritus, sicut ipse ait: “Pater, manifestavi nomen tuum hominibus y, et alium Paraclitum mittam vobis Spiritum veritatis qui ex Patre procedit z”, isti manus suas indignas effecere, quae sacra mysteria celebrent. Si enim qui labiis immundus est a sacris iuxta canonem arcetur, iudicabiturne aliter a Deo et a nobis eius opus ac verbum? Et si ille qui carnem polluit a sacerdotio alienatur, qui suum os per contemptibiles in Christum iniurias et blasphemias polluerunt et manus suas fraudulentis subscriptionibus et destructis sacris imaginibus foedarunt, vel qui ab ipsis sunt consecrati, quomodo sacra altaria tangent vel sacra facere audebunt? Quin et mihi Spiritus sanctus declaravit illos, iudaico more aa, solo aspectu Christi gravatos, invocatione autem eius perturbatos, eiusque speciem et descriptionem, sicut irrationales pardi, cum furore lacerantes, christomachos, iconomachos et omnes qui fuerunt ab illis consecrati inimicis et immundis manibus non debere frangere eius pretiosum et incorruptibile corpus, cum nos illud cum fide et tremore sacrificemus, qui accessum habemus ad illum quem immolamus apertum, nempe eius in repraesentatione similitudinem bb; siquidem nobis sacrificulis per ipsam est in caelestem et regium thronum prospectus, et immolatum ipsum in apparenti corpore sedentem quasi in throno videmus ibi, indeque ad divinae immolationis orationem adducentes Spiritum sanctum, omnibus participantibus divinae naturae communionem tribuimus. Cuius ipse repletus divinis fulgoribus quamque volentibus communicas, istis semper favens eosque prosecutus, vale, orans pro nostra humili persona, o patriarcharum sanctissime.

ANNOTATA.

a De Petro Atroensi, hegumeno Sancti Zachariae, cfr. Comm. praev. num. 32 – 34, p. 325 – 6.

b De monasterio Sancti Zachariae actum est in Comm. praev. num. 34. Ex iis quae dicta sunt constat sufficienter illud prope Prusam fuisse situm inter coenobium Agaurorum et coenobium Antidii, iuxta monasterium Telai, de quo actum est supra num. 8. Vici Calucome et Atroa erant etiam proximi.

c Haud procul etiam aberat monasterium Sancti Nicolai, de quo nuper disseruit cl. vir Manuel Iohannes Gedeon in periodico graeco Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, edito Constantinopoli, ad diem 4 octobris 1889, p. 389; cfr. eiusdem opus Ἔγγραφοι λίθοι καὶ κεράμια, p. 27 – 8. Existimat eruditus auctor istud coenobium situm inter monasterium Chenolaci, quod erat iuxta civitatem olim dictam Myrleam, hodie Macedoniam, et monasterium Patrum, quod erat in Pythiis prope Prusam. Monasterium Sancti Nicolai, vocatur regium, βασιλείον, quae denominatio occurrit etiam apud Theophanis continuatorem, P. G., tom. CIX, p. 123, qui monasterium ad Chrysopolim vocat βασιλικὸν μοναστήριον. Imperatoria monasteria illa dicebantur quae soli imperatori suberant. Videsis Cangium, Glossar. med. et infim. graecit., μοναστήριον.

d Alluditur ad visionem S. Antonii magni, monachi Aegyptiaci, qui animam monachi Ammonis in caelum ab angelis translatam aspexit. Cfr. Hist. Laus., in P. G., tom. XXXIV, p. 1024; Socratis Hist. P. G., tom. LXVII, p. 57, nota i; Sozomeni Hist., P. G., tom. LXVII, p. 902; Niceph. Callisti Hist., P. G., tom. CXLVI, p. 159. In codicibus nostris, Parisino et Vindobonensi, nomen monachi scribitur Ἀμοῦν; alibi vero Ἀμμοῦν.

e Exstitit igitur Vita S. Petri Atroensis conscripta a Saba monacho. Non datum est nobis reperire in cuiusnam bibliothecae tenebris hucusque lateat. Quod sane dolendum, siquidem inde etiam sperari possit locuples notitia de rebus et personis saeculi IX. Faxit Deus ut, si non periit inter tot tantasque vices miseras, quas pertulit litteraria Graecorum supellex, aliquando in lucem prodeat.

f Haec legatio Theophili prorsus consentanea est animi sui curiosi indoli quam testantur omnes scriptoresbyzantini. Praesertim in fine vitae suae praedictionum undequaque excipiendarum studiosum valde se praebuit. Cfr. Theophanem continuatum, P. G., tom. CIX, p. 135, et Genesium, ibid., p. 1887.

g Protovestiarius seu protovestiarites, quae tamen nomina prorsus distingui vult Goar, P. G., tom. CLVII, p. 205, est, teste Georgio Codino De officiis Constantinopolitanis, P. G., tom. CLVII, p. 54, minister circumstationis. Prius enim quam imperator ex suo conclavi exeat, iste iam in triclinio versatur. Et postquam imperator prodiit et in triclinio constitit, egreditur protovestiarites, vocatque ad circumstationem honoratiores ex proceribus… cum autem imperator in solio suum stemma vel aliud gestamen gestaturus est, protovestiarius ex ruchario acceptum imperatori ex officio suo id offert. Ibid., p. 67; cfr. etiam p. 70, 75. Tempore Theophili novimus ex Leone grammatico, P. G., tom. CVIII, pp. 1046, 1050, Symeone magistro P. G., tom. CIX, p. 694 et Georgio monacho, ibid., p. 851, protovestiarii dignitate ornatum fuisse Leonem Chamaedracontem.

h De magni curatoris officio non una est eruditorum sententia. Verbum enim pluribus applicatur, ut notat Fabrotus in Glossario, P. G., tom. CXXII, p. 1378; designat curatorem dominicae domus, curatorem principis, qui et postea Logotheta dictus est, teste Constantino Harmenopulo Breviarii lib. VI, de dignitatibus, tit. I, § 5, et curatorem adulescentis minoris. Hic agi videtur de curatore principis. Non tamen in documentis coaetaneis reperire potuimus quis sub Theophilo esset magnus curator.

i Iohannes iste est haereticus patriarcha Constantinopolitanus, de quo adiri potest Cuperus noster, in Historia chronologica patr. Constantinop., p. *106, num. 618 in Act. SS., August. tom. I, et Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 243. Cfr. Manuel Gedeon, Πατριαρχικαὶ πίνακες, p. 274.

k Seu anno Christi 842.

l Galat., I, 15.

m Sanctus scilicet Methodius, patriarcha Constantinopolitanus, de quo actum est in opere nostro, tom. II Iunii, p. 960, sqq., et in Cuperi Historia chronologica patr. Const., p. *107 sqq. Baronius hanc praedictionem S. Ioannicii citat in Annal. ecclesiast., tom. IX, p. 1022.

n De hac Methodii captivitate in sepulcro cum latrone, cfr. eius encomium in Act. SS., Iunii tom. II, p. 963, num. 5. Ibi etiam asseritur S. Methodius per novem annos inclusus; sed in Annalibus hanc captivitatem ad septem annos reducit Symeon magister; P. G., tom. CIX, p. 706. Secundum Texier, L'Asie mineure, p. 82, nostris etiam diebus exstant ruinae huius cisternae aut sepulcri in quo coercitus fuit S. Methodius.

o Verbum istud est in textu graeco ἀναθρώξεως, quod quidem ab omnibus lexicis exsulat. Cl. v. Hermannus Usener, philologiae professor in Universitate Bonnensi, a nobis de origine istius vocabuli interrogatus, haec respondit: Dubitari nequit quin ἀνάθρωξις, “ascensio ad imperium” (avenement) dicatur, declinatum ab eo quod est ἀναθρώσκειν, unde ἀνέθρωξα posteriores Graeculi aoristum effecerunt, obliti veteris formae ἀνέθορον.

p Ad amussim notavit Sabas durationem regni Leonis Armeni, Michaelis et Theophili, simul significans, et quidem rectissime, impietatem primi, secundi tepiditatem et negligentiam, tertii vero crudelitatem. Ostendimus in Comment. praev. num. 20, quomodo intellegendus auctor sit cum loquitur de sex annis et dimidio quibus Leo impie regnavit. Vixit autem Michael in imperio annos octo et novem menses, ut refert etiam Genesius, P. G., tom. CIX, p. 1054, ab anno 820 ad finem vergente ad annum 829, kalendis octobris. Quoniam Theophilus defunctus est 20 ianuarii 842, revera regnavit per annos duodecim mensesque tres.

q Diximus de anno quo consecratus est Methodius in Commentario praevio, num. 17 – 22, p. 319 – 20. Ideo in superiori sententia quod graece referebatur ad fidem quattuor codicum, quibus usi sumus, ἐνιαυτῷ πρώτῳ corrigendum duximus ἐνιαυτὸν ἕνα. Id ut praestaremus benigne nos monuit cl. vir Usener; ita enim grammaticae melius consulitur, siquidem ἐνιαυτὸν ἕνα requirit praepositio μετὰ omnibus istius sententiaenumeris praeposita. Favet et integer contextus; legimus enim statim postea scriptum τῷ δευτέρῳ ἔτει, atque in tota narratione agitur de S. Methodii electione, quam proin Sabas apertissime anno 843 alligat.

r Hanc gravissimam in ecclesia Constantinopolitana ortam controversiam, quam reticent chronistae Byzantini, etiam refert auctor Vitae S. Methodii, Act SS., Iunii tom. II, p. 960, num. 15, 16. Quam quaestionem retractans card. Hergenroether in opere suo, Photius, Patriarch von Constantinopel, tom. I, pp. 352, 353, etiam nititur testimonio quod proferunt S. Ioannicii Acta.

s Si verba πρῶτον ἐν τῇ καθ᾽ ἡμᾶς γενεᾷ ὀρθόδοξον πατριάρχην ad litteram intellegi possunt, inde eruere licet Sabam, auctorem istius Vitae, natum esse post annum 815. Etenim ab anno 815, post mortuum Tarasium usque ad Methodium, omnes patriarchae Constantinopolitani adhaeserunt haeresi iconoclastarum. Quoniam de Saba recurrit sermo, ad ea quae diximus de ipso in Comm. praevii num. 10, p. 315, addere forsan licet eum pertinuisse ad monachos Antidianos. Dicit enim num. 1, p. 333 sese ad scribendum accinxisse ὑπὸ τῆς τοῦ πατρὸς Ἰωσὴρ ἀγάπης πολλάκις εἰς τοῦτο προτετραμμένον, et infra num. 54, edocet nos hunc patrem Ioseph fuisse hegumenum monasterii Antidii.

t Luc., XI, 15.

u Alluditur ad I Cor. X, 33: μὴ ζητῶν τὸ ἐμαυτοῦ συμφέρον, ἀλλὰ τὸ τῶν πολλῶν ἵνα σωθῶσι.

v De S. Tarasio actum est in Act. SS., Febr. tom. III, pp. 572 sqq.

w Cfr. Vitam S. Tarasii in Act. SS., loc. cit., num. 22, ubi describitur tota agendi ratio S. Tarasii erga resipiscentes, ad quos hic alludit auctor Vitae S. Ioannicii, atque Acta synodi Nicaenae II, apud Labbeum Concil., tom. VII, edit. Paris., pp. 670 – 680. Certo enim certius hanc synodum intendit Sabas, cum adducit libellos et chirographos quibus subscripserant iconoclastae, postea tamen abnegarunt. Ita etiam patriarcha Nicephorus in suo Apologetico pro sanctis imaginibus, num. 6 in Patrum nova Bibliotheca, tom. V, p. 154.

x Eadem opinio enuntiatur in Vita S. Methodii, num. 18: τῷ ὄντι γὰρ παράνομοι οἱ τοιούτοι, ἐψευσμένου σώματος ἀντίτυπον σῶμα ψευδῶς εἰς θυσίαν παραλαμβάνοντες. Ad quae notat recte Henschenius noster: Cum enim corpus Christi, ut in Missa offertur, figura sit sui ipsius ut in cruce oblati, non potest ibi verius corpus, quam hic offerri; adeoque nullum, qui sic erant, veri nominis sacrificium Deo offerunt. Videsis Acta SS., Iunii tom. II, pp. 968, 969.

y Est titulus cuiusdam operis S. Cyrilli Alexandrini, P. G., tom. LXVIII. Percurrimus totum opus; in ipsa haec verba, quae rettulit Sabas, non incidimus, sed in haec quae saltem eandem sententiam enuntiant: μόνον δὲ οὐχὶ καὶ ἀδελφὰ νοσοῦντες ἐγκλήματα, τὴν ὁμοφυᾶ δικαίως ὑποστήσονται δίκην. P. G., loc. cit., p. 804.

z Iohann., XVII, 6.

aa Iohann., XIV, 16.

bb Cfr. Iohan., X, 24. Idem notat Nicephorus in Antirrhetico II adversus Constantinum Copronymum, apud Mai, Patr. nov. Bibl., tom. V, pp. 68, 69.

* omn. cod. θεασάμενος

CAPUT UNDECIMUM.
S. Ioannicii professio fidei; male habetur a perverso monacho.

[48] Τοῦτο τὸ τίμιον καὶ θεόπνευστον [(τιμ. κ. θεόπν.) om. 3, 4.] γράμμα πατριάρχης δεάμενος καὶ τοῖς βασιλεύουσιν ἐπιδείξας τὰ ἐν αὐτῷ θεόκριτα λογισάμενος, τοὺς εἰκονομάχους ἅπανατας καθαίρει καὶ τοὺς σχίζοντας ἑαυτοὺς διαιρεῖ καὶ εἰρήνην βαθεῖαν τῇ ἐκκλησίᾳ χαρίζεται, οἰακίζεν ἐν ταύτῃ [(ἐν ταύτ.) ἐνταῦθα 3.] θεοχαρίτωτα. Ἐξ οὗ δὴ τῶν καθαιρεθέντων οἱ πλείους κατὰ τοῦ σεβασμίου [om. 3, 4.] πατρὸς Ἰωαννικίου εἰς γλωσσαλγίαν ἐτράπησαν, ὡς ἀντίθεός ἐστι ταῦτα φρονῶν καὶ ἀντίνομος, φάσκοντες. Ὅπερ οὐκ ἀγνοῶν ὄντως ὦν προφητικῆς χάριτος πύρινος στύλος, παρόντος πλήθους ἐν μιᾷ πρὸς αὐτὸν ἀνδρῶν εὐσεβῶν, ἐπισκόπων, λέγω, ἱερέων καὶ μοναχῶν, Πνεύματος ἁγίου πλησθεὶς πρὸς αὐτοὺς εἶπεν [(πρὸς αὐτ. εἰπ. om. 3.] . Ἐπειδή τινες, ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἰδιώτην ὄντα με [(ὄντα με) με ὄντα 2.] τὸν ταπεινὸν φθόνῳ νυττόμενοι μὴ ὀρθῶς πιστεύειν θρυλλοῦσι καὶ ὑποπτεύουσιν, εἰς ὑπήκοον [ἐπήκοον 2.] ὑμῶν πάντων ἀνακηρύξω τὴν δόξαν μου τὴν περὶ Θεόν. Θεὸς [Integra haec professio fidei S. Ioannicii reperitur quoque seorsim in codice Parisinae bibliothecae signato num. 1084, fol. 194r – 198v, cum hoc titulo: Παρεξεβλήθη καὶ τὸ κεφαλαίον τοῦτο ἐκ τοῦ βίου τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου. Ἐκφώνησις διδασκαλικὴ πρὸς τὸν λαόν, ἣν αὐτὸς ἐξεφώνησεν ἐνώπιον εὐσεβῶν ἀνδρῶν καὶ ἐπισκόπων περὶ τῆς πίστεως τῆς ἁγίας, καὶ ὁμοουσίου Τριάδος, καὶ περὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ Λόγου, καὶ τῆς ἁγίας αὐτοῦ μητρός, περιέχον οὕτως. Scilicet: Adiectum est et caput istud ex Vita sancti Patris nostri Ioannicii. Sermo doctrinalis ad populum quem ipse pronuntiavit coram piis viris et episcopis de fide sancta, et consubstantiali Trinitati et oedonomia Dei Verbi incarnati, et sancta eius Matre, huius tenoris. Hunc textum etiam contulimus cum nostro, variantesque lectiones eius signavimus num. 5.] οὖν ἐστιν ὑπερούσιος οὐσία καὶ ἄκτιστος, ὡς πασῶν οὐσιῶν αἰτία τε καὶ προαγωγὸς διῃρημένη ἀδιαιρέτως καὶ συνημμένη διηρημένως, τρισήλιος, τρισυπόστατος ἐν μιᾷ βασιλείᾳ καὶ δόξῃ καὶ κυρίοτητι ὑπὸ τῆς ἀγγελικῆς φύσεως ἀκαταπαύστως ἀνυμνουμένη. Οὐ γὰρ ἅπαξ λέγει τὰ Σεραφὶμ &ldquogr;ἅγιος&rdquogr;, ἵνα μὴ ἰουδαἳκὸν ᾖ τὸ φρόνημα, οὐδὲ πάλιν· &ldquogr;ἅγιος, ἅγιος&rdquogr;, ἵνα μὴ τὴν τῶν Ἀρειανῶν Μακεδονιανῶν ἐπεισαγάγῃ ἀσέβειαν, ἀλλὰ τρίτον [λέγει add. 5.] . “ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος&rdquogr;, οὐ κύριοι, ἀλλά Κύριος, ἐπειδὴ μία κυριότης. Διό, ὡς πιστεύει τὰ Σεραφίμ, πιστεύω τρισὶν ἐνυποστάτοις ἁγιασμοῖς, μίαν κυριότητα προσκυνῶ [προσκυνῶν 5.] καὶ θεότητα, Θεὸν τὸν Πατέρα, Θεὸν τὸν Υἱὸν, Θεὸν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, Θεὸν ἕκαστον τούτων καθ᾽ ἑαυτὸν [ἑαυτό 1.] νοούμενον καὶ λεγόμενον, διὰ τὴν τρισυπόστατον ὁμοουσιότητα καὶ τὸ ἁπλοῦν τῆς θείας φύσεως καὶ ἀσύνθετον· καὶ οὐ τρεῖς θεούς, εἷς γὰρ τὰ τρία Θεὸς σὺν ἀλλήλοις νοούμενά τε καὶ ἀριθμούμενα, οὐ συντιθέμενα, οὐ [οὐδέ 5.] συναλειφόμενα διὰ τὸ ταὐτὸν τῆς κινήσεως καὶ τὴν ἐν ἀλλήλαις τῶν ὑποστάσεων ἀσύγχυτον περιχώρησιν καὶ τὴν ἀδιαίρετον τῆς τρισυποστάτου θεότητος μοναρχίαν, τοῦ νοῦ χωρίζοντος τὰ ἀχώριστα παράδοξον ἔχοντα καὶ τὴν διαίρεσιν καὶ τὴν ἕνωσιν. Πατὴρ γὰρ [καὶ νοῦς add. 3, 5.] . · πατὴρ [αἰτίως add. 3, αἰτίῳ add. 5.] καὶ [χρόνῳ 3, χρόνῳ add. 5.] ἄναρχος, ἀγέννητος, ἄκτιστος, οὐ γὰρ ἔκ τινος. Λόγος καὶ Υἱός· Υἱὸς πρὸ αἰώνων ἀρρεύστως καὶ ἀπαθῶς ὡς ἐκ νοῦ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ γεννηθείς, οὐ κτισθεὶς καὶ αὐτὸν ἔχων [ἔτι αὐτὸς add. 3, αἰτιατῶς add. 5.] ἀρχὴν ἄναρχον, οὗ [ᾧ 5.] καὶ ὑπάρχει συνάναρχος. Πνεῦμα δέ· Πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ συνάναρχον, οὐ γεννηστῶς κατὰ τὸν Υἱόν, οὐ κτιστῶς, ἀλλ᾽ ἐκπορευτῶς ἐκ [τοῦ add. 5.] Πατρὸς προερχόμενον καὶ διὰ Υἱοῦ τῷ κοσμῷ φανερωθέν [(διὰ υἱοῦ-φανερωθὲν) ἐν υἱῷ ἀναπαυόμενον συμφυῶς 3, 5.] . Ὁμολογῶ δὲ τὸν ἕνα τῆς Τριάδος Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ θεὸν Λόγον δι᾽ ἡμᾶς [ὑμᾶς 1.] , ὑπὲρ [(ὑπὲρ) περὶ 1.] ἡμᾶς, καθ᾽ ἡμᾶς, καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν ἐξ ἁγίας παρθένου Μαρίας ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμέρων σαρκωθέντα ἀτρέπτως, ἀσυγχύτως, ἀναλλοιώτως, οὐκ οὐράνιον λέγων αὐτοῦ [(λέγων αὐτοῦ) αὐτοῦ λέγων 2, 5.] τὴν σάρκα, ὡς ἐξ οὐρανοῦ κατελθοῦσαν, κατὰ Ἀπολινάριον καὶ Οὐάλεντα τοὺς μεμισημένους, οὐκ ἐκ τῶν κοσμικῶν στοιχείων αὖ πάλιν γυναικὸς ἄνευ συνδραμοῦσαν καὶ ἑνωθεῖσαν αὐτῷ κατὰ Ἀπελλὴν τὸν ἄθεον [τε add. 3.] καὶ βλάσφημον, ἀλλ᾽ ἐκ παρθένου μᾶλλον, οὐ προδιαπλασθέντι [διαπλασθέντι 1, 2.] ἀνθρώπῳ ἐνῳκηκότα, κἃν ὡς ἐν ῥιπῇ, κατὰ τὸν ἀνθρωπολάτρην Νεστώριον. Ἅμα γὰρ τῷ ἀσπασμῷ τοῦ Γαβριὴλ πρὸς τὴν παρθένον γυμνὸς καὶ ἁπλοῦς εἰσπηδήσας Λόγος, Πατρὸς εὐδοκήσαντος καὶ Πνεύματος συνεργήσαντος, τέλειος Ἀδὰμ πρωτοδεύτερος ἐν αὐτῇ γεγέννηται [γεγέννηται 5.] ἀθρόον, καὶ οὐ ταῖς κατὰ μικρὸν τῶν μελῶν διαπλάσεσι, κατὰ τὴν συνήθειαν τὴν τῆς φύσεως, καὶ προέρχεται Θεὸς σαρκὸς προσλήψει ἐμψυχωμένης καὶ νοερᾶς, υἱὸς Θεοῦ κατ᾽ αὐτὸ καὶ υἱὸς γνωριζόμενος τῆς παρθένου, ἀμήτωρ ἄνω ἐκ μόνου Πατρός, ἀπάτωρ ἐκ μόνης μητρός, φύσει θεότητος τὰ πάντα πληρῶν. Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ Λόγος προσαγορεύεται καθ᾽ ἡμᾶς ἐκ νοῦ [(ὁ ἐκ νοῦ) ὡς ἐκ κοινοῦ 3.] τοῦ Πατρός, καθ᾽ ἔφην, πρὸ αἰώνων γεννηθεὶς ἐνυπόστατος ἀπαθῶς καὶ ἀρρεύστως, τοῦ γεγεννηκότος κατὰ τὴν φύσιν οὐ διεστῶς, εἰ καί ὡς ἐντόμῳ παρθενικῇ νηδΰι ὕστερον ἐγγραφείς, εἰτ᾽ οὖν συντεθείς, κατὰ τὸν Ἡσαΐαν, ἐσωματώθη ἄϋλος καὶ ὡράθη ἀόρατος καὶ ἐσπαργανώθη ἀπερίληπτος καὶ ἔπαθεν ἀπαθὴς καὶ νενέκρωται [ἐνέκρωτο 3, νενέκρωτο 5.] ζωὴ καὶ ἀνέστη μὴ πεσὼν καὶ ἀνελήφθη [τὰ add. 2.] πάντα πληρῶν. ὄθεν κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκον τὴν αὐτὸν τεκοῦσαν ἀνακηρύττω [κηρύττω 1.] , τὰς αὐτῆς πρὸς τὸν υἱὸν αὐτῆς πρεσβείας, ἀγγέλων τε [Exinde codex 807 est mutilus, uti adnotatur etiam in ima pagella ἐντεῦθεν λείπει. Sequitur acephala Vita Stae Matronae.] καὶ πάντων ἁγίων ἐπικαλούμενος καὶ τὰ αὐτῶν πιστῶς τίμια λείψανα ἀσπαζόμενος πρὸς τούτοις καὶ τὴν ἐν γραφῇ Χριστοῦ μορφὴν προσπτυσσόμενος κατὰ τὴν τῶν ἀποστόλων παράδοσιν καὶ τοῦ πρώτου ἐν βασιλεῦσι χριστιανῶν Κωνσταντίνου σὺν τῷ τύπῳ τοῦ σταυροῦ ἀναστήλωσιν καὶ τῆς τοιαύτης παραδόσεως ἐπικύρωσιν πᾶσαν ἐκτρέπομαι αἵρεσιν κατ᾽ ἐκεῖνον. Διὰ γὰρ τῆς εἰκονικῆς ὕλης, χρυσοῦ, φημί, ἀργύρων χρωμάτων ὕλην ἀτρέπτως γενέσθαι πᾶσιν ἐπιδεικνύει τὸν ἄϋλον τοὺς φαντασιαστὰς ἀπωθούμενος, διὰ δὲ τοῦ μικροπρεποῦς τῆς γραφῆς εἴδους διὰ πάσης ἐλθεῖν ἡλικίας τὸν σαρκωθέντα Λόγον καὶ πρὸς αὐτῷ τῆς οἰκονομίας τῷ τέλει τρίπηχυν καθ᾽ ἡμᾶς ὁραθέντα τε καὶ ἀναληφθέντα καὶ ἐπὶ τοῦ θρόνου τοῦ πατρικοῦ βασιλικῶς [βαβασικῶς 1.] ἐνιδρυθέντα κηρύττει τοὺς Ἰουδαιόφρονας καὶ λήρους Ὀσσαίους, Σαμψαίους, Ἐλκεσαίους καὶ τοὺς βδελυρίτους [βδελυροὺς 2.] Ὀφίτας ἀποτρεπόμενος. Οἱ μὲν γὰρ Χριστόν τινα ὑπερμεγεθῆ τῇ ἡλικίᾳ ἐτερατεύοντο, ἤγουν μιλίων ἐνενήκοντα ἕξ ὄντα τὸ ὕψος καὶ εἴκοσι τεσσάρων τὸ πλάτος καὶ τὴν λοιπὴ ἔχοντα διαγραφὴν τῶν μελῶν ὑπεράνθρωπον. Οἱ δὲ Χριστὸν τὸν ὄφιν ἐκάλουν καὶ ὀφιοειδῆ τὸν Χριστὸν ὑπελάμβανον. Διὰ δὲ τοῦ ἑαυτὸν συνεγγράφειν καὶ συνεικονίζειν ἐν τοῖς [(ἐν τοῖς) αὐτοῖς) αὐτοῖς 5] νομίσμασι τὸν Χριστὸν [τῷ Χριστῷ, 1, 5.] , βασιλέα αὐτὸν βασιλευόντων καὶ κύριον κυρίων δηλοῖ, καὶ παρ᾽ αὐτοῦ λαβεῖν τὴν ἐπὶ γῆς βασιλείαν ὁμολογεῖν [ὁμολογεῖ 1, 2.] , τοποτηρητήν τε αὐτῷ ταύτην ὑπὲρ εὐσεβείας καὶ θείων ἐντολῶν ἐκδικίας μηνύει, πᾶσαν σύγχυσιν ἐν ταὐτῷ τῶν αἱρετιζόντων καὶ τὴν διαίρεσιν ἐκμειῶν. Ὡς γὰρ αὐτὸς μέγας ἄναξ Κωνσταντῖνος καὶ πρῶτος ἐν τῷ εἰκονίζεσθαι σωματικῶς, ὡς ἔφην, ἐν τοῖς νομίσμασι σὺν [om. 2.] Χριστῷ οὐ [om. 5.] περιεγράφετο, οὐ διῃρεῖτο κατὰ ψυχὴν νενέκρωτο, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἰδίᾳ είκόνι ὁρώμενος ὡς βασιλεὺς καὶ τιμώμενος κατὰ τὴν φύσιν διέμεινεν ἀναλλοίωτος τὴν οἰκείαν, ἀδιαιρέτος [ἀδιαιρέτως 1, 2.] καὶ ἀπεριγράπτος [ἀπεριγράπτως 1, 2.] , καὶ Χριστὸν ὡσαύτως αὐτῷ τῷ ἔργῳ προσβεβαιοῖ ἀπεριγράπρως γραφόμενον καὶ ἀσχηματίστως σχηματιζόμενον, ἐλέγχων ἐν τούτῳ τοὺς χριστιανοκατηγόρους ἀντιχρίστους εἰκονομάχους [(ἀντιχρ. εἰκονομ.) εἰκονομάχους ἀντιχρίστους 2.] ὑπὸ τοῦ παμβασιλέως Χριστοῦ οὐκ ἀνέχομένους τοῦ βασιλεύεσθαι, ἀλλὰ τῷ ἀντιχρίστῳ ὑποκειμένους ὡς βασιλεῖ αύτῷ [αὐτῳ 5.] , καὶ αὐτῷ τὴν βασιλείαν προετοιμάζοντας [προετοιμάζοντες 1, 2.] . Οὗ καὶ τὴν σφραγίδα [φραγίδα 5.] ποθοῦντες προσδέξασθαί [(ποθοῦντες προσδ.) προσδέξασθαι ποθοῦντες 5.] τε καὶ ἐλπίζοντες τὸν χαρακτῆρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ οὐ προσδέχονται, οὐδὲ τὸν συναναστειλωθέντα αὐτῷ σταυρὸν ὡς σκῆπτρον βασιλικὸν προσπτύσσονται, κἂν οὐ λέγωσιν [λέγουσιν 2.] , ἀλλ᾽ ὡς ἀναιρέτην Χριστοῦ οἱ ἐχθροὶ [τοῦ add. 5.] Χριστοῦ περιχαρῶς κατασπάζονται. ὧν τῆς ἐπαράτου μερίδος ἐγώ τε καὶ ὑμεῖς λυτρωθείημεν καὶ πᾶς εἰς Χριστὸν [αὐτὸν 5.] ἐλπίζων θεόδημος [om. 5.] . Ταῦτα ἀκηκοότες οἱ πρὸς αὐτὸν ἀνεληλυθόντες τὴν θεοσοφίαν αὐτοῦ θαυμάσαντες καὶ διόρασιν, πίπτουσιν αὐτοῦ πιστῶς πρὸς τοὺς πόδας καὶ λέγουσιν· Ἐστήριξας ἡμῶν τὰς ψυχάς, πάτερ, ἐν εὐσεβείᾳ, ἐφανέρωσας ἡμῶν τῆν [τὸν 1, 2.] . περὶ σοῦ λογισμῶν [λογισμὸν 1, 2.] κρυπτομένων τὰ ἄρρητα, λοιπὸν [om. 4.] ἐφοδίασον ἡμᾶς εὐχαῖς σου τῆς πρὸς ζωὴν καὶ σωτηρίαν ἀγούσης ὁδοῦ μὴ ἐκτρέπεσθαι. δὲ πατὴρ εὐξάμενος αὐτοὺς καταπεπληγμένους ἀπέστειλεν εἰς τὰ ἴδια.

[49] Γενομένης οὖν τότε Θεοῦ χάριτι τῆς ὀρθοδοξίας, ὡς προδεδήλωται, τὰ ἐν τῷ Λίσῳ κτισθείσας ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐκκλησίας ἐπὶ τοῦ Λέοντος πατὴρ ἐπιτρέπει ἐγκαινισθῆναι καὶ τὰ πρὸς ἀπαρτισμὸν τοῦ ἐγκαινισμοῦ ἀποστέλλει. Τῶν δὲ θεοχαριτώτων ἐγκαινίων ἤδη ἐκεῖσε τῶν ἱερῶν εὐκτηρίων ἐκτελουμένων, οἱ ἐκ πνευμάτων τότε ἐνεργούμενοι ἀκαθάρτων παραγενέσθαι αὐτοῦ πνευματικῶς τὸν ἅγιον Ἰωαννίκιον καὶ μαστίζειν αὐτοὺς ὠλοφύροντο. Ὅθεν μετὰ ταῦτα οἱ τῶν ἐγκαινισθέντων [ἐγκαινισθέντων 2.] εὐκτηρίων καὶ μοναστηρίων ἡγούμενοι τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου φημὶ καὶ τῆς Θεοτόκου, ἄμφω ὀνομαζόμενοι Μάκαρες, πρὸς τὸν ὅσιον ἐλθόντες ἀκούουσι παῤ αὐτοῦ τὰ ἐν τῇ ἑορτῇ τοῦ ἐγκαινισμοῦ συμβάντα ἀπαραλείπτως, τὴν τῶν πραγμάτων, λέγω, διοίκησιν, τὴν τῆς ἐλεημοσύνης μετάδοσιν, τὴν τῶν ἐνεργουμένων πυρπόλησιν. Καὶ θάμβους πληροῦνται ἐξαισίου, ὑπομνησθέντες τὴν τῆς πνευματικῆς παρουσίας ὑπὸ τῶν ἐνεργουμένων τοῦ πατρὸς ἀνακήρυξιν. Ὧν ἔτι τῷ πατρὶ συγκαθεζομένων, εἷς αὐτῶν τοῖαυτα ὁρῶν κατ᾽ ἰδίαν ἀνέστρεφεν. Ὡσεὶ καὶ ἄκρᾳ ἀσκήσει ἐν βαθεῖ γήρᾳ πιέζει αὐτοῦ πατὴρ τὸ σαρκίον, νόσος δὲ αὐτὸν πολυήμερος περιέσχεν καὶ βαρεῖα, ὥσπερ ἠκούομεν [ἀκουόμεν 2.] , ἀλλ᾽ ἔτι αὐτοῦ πολύσαρκον τὸ σῶμα ἐκ τῆς ἐπάρσεως τῶν κνημῶν ὑποπτεύεται. ᾯ καὶ λογιζομένῳ ταῦτά φησιν εὐθὺς μακάριος· Οὐχ, ὡς σὺ νομίζεις, ἀδελφε Μάκαρ, σαρκῶν ἐστι πλῆθος ὅπερ ὁρᾷς τὸ τῶν κνημῶν [κριμμῶν 4.] μου ἔπαρμα καὶ ἀνεύρυσμα, ἀλλ᾽ ἐκ πνεύματος στομάχου κακοσιτίας. Ὅθεν ἀκούσας Μάκαρ τὰ κατὰ διάνοιαν αὐτῷ μελετώμενα Θριαμβευόμενα ἔπτηξε καὶ μετάνοιαν βαλὼν τὴν τῶν λογισθέντων ᾔτει συγχώρησιν.

[50] Πολέμου δὲ κατ᾽ ἐκείνῳ καιρῷ [καιροῦ 1.] τῶν χριστιανῶν πρὸς τοὺς Ἰσμαηλίτας συγκροτηθέντος, παρελήφθησαν αὐτοῖς οὐκ ὀλίγοι τῶν Ῥωμαίων. Ὄτε καὶ ἑνός τινος συμπαραληφθέντος ἐκείνοις ἐκ κώμης ὁρμωμένου τοῦ Ἔγους, οἱ ἴδιοι θρηνωδοῦντες ἀνέρχονται πρὸς τὸν ὅσιον καὶ μάλιστα ἀκηκοότες τὸν πατρίκιον καὶ σακελλάριον Λέοντα μέλλοντα καὶ αὐτόν, χάριν εὐχῆς, ἀνίεναι πρὸς τοῦτον παρακαλέσαι δοῦναι αὐτοῖς Σαρακηνὸν ἀντ᾽ αἰχμάλωτον, ὅπως ἀντικαταλλάξαντες αὐτὸν τὸν ἴδιον τῆς αἰχμαλωσίας ἀπολυτρώσωνται. Τοῦ δὲ πατρικίου ἀνεληλυθότος καὶ μετ᾽ εὐχὴν τῷ πατρὶ συγκαθίσαντος, τοῦ δεομένου ἱσταμένου ἀπέναντι αὐτῶν, ψυχωφέλεσι λόγοις πρὸς αὐτὸν μᾶλλον [καὶ ὁμιλίας add. 4.] ἐσχόλασεν, τὰ περὶ τοῦ αἰχμαλώτου ἐκουσίως ἀμνημονήσας. Εἶτα ἐκεῖθεν τοῦ σακελλαρίου [(ἐκειθ. τ. σακελ.) τοῦ σακελλαρίου ἐκεῖθεν 2, σκελλαρίου 4.] ἀπολυθέντος, ἱκέτης καὶ συγγενὴς τοῦ αἰχμαλωτισθέντος περιλυπούμενος κατὰ νοῦν ἐκακηγόρει τὸν ἅγιον [ὅσιον 4.] μὴ γνωρίσαντα τὴν παράκλησιν αὐτοῦ τῷ σακελλαρίῳ. πατὴρ διὰ τοῦ θείου Πνεύματος ἐπιγνοὺς πραείᾳ φωνῇ τούτῳ ἐμβλέψας εἶπεν· Μὴ λυποῦ, ἆδελφε, κατ᾽ ἐμοῦ τῷ μὴ ἀνάθεσθαί με τὴν αἴτησίν σου ἀνθρώπῳ· ἐπὶ Θεὸν μᾶλλον ἐπ᾽ ἆνθρωπον χρὴ τὴν πεποίθησιν ἒχειν. Τίς γὰρ ἤλπισεν ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ ᾐσχύνθη; Ἔλπιζε οὖν καὶ θάρσει λοιπὸν καὶ τῆς αἰτήσεώς σου ἐκ Θεοῦ ἐπιτεύξῃ. Τοιούτοις λόγοις πραΰνας αὐτοῦ τὸν νοῦν καὶ τὴν λύπην κατακοιμήσας, τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ καὶ τοῖς δεσμοῖς οἶς κατείχετο αἰχμάλωτος ἐπιφανεὶς μακάριος ἑνὶ τῶν γνωρίμων αὐτοῦ καὶ συναιχμαλώτων ἔφη· Ἀναστάς, σύ, ἐπιλαβόμενος [ἐπιλαβοῦ 2, 4.] τὸν συναιχμαλωτόν σου καὶ γνώριμόν μοι Εὐάνδριον [καὶ add. 2.] , ἀκολουθεῖτέ μοι προπορευομένῳ. Εἰ δὲ ἐρωτήσειεν τίς ὀφθείς σοι, Ἰωαννίκιος, ἐρεῖς αὐτῷ, ταπεινὸς καὶ ταλαίπωρος. Τοῦ δὲ παρ᾽ αὐτὰ τὰ τῆς ὁπτασίας εἰρηκότος τῷ Εὐανδρίῳ συνδεσμουμένῳ, τὸ θεόληπτον αὐτὸς οὐκ ἀγνοῶν, τοῦ τρισοσίου θαρρήσας τῇ ὁπτασίᾳ, τῷ πνεύματι πιστεύσας ἀνεξωπύρησεν. ὧν ἀναστάντων ἔπεσον ἀπὸ τῶν χειρῶν καὶ ποδῶν αὐτῶν [(καὶ ποδ. αὐτ.) αυτ. κ. π. 4.] πᾶσαι αἱ ἁλύσεις καὶ τὰ δεσμά, καὶ ἠνοίγησαν τοῦ δεσμωτηρίου αἱ πύλαι, τοῦ ἁγίου αὐτοῖς δῆλον ὅτι, προπορευομένου καθορωμένου, τοὺς φύλακας νεκροῦντος καὶ ἐκ ποδῶν ποιοῦντος πάντα τὰ σκάνδαλα καὶ ποτὲ μὲν βλεπομένου, ποτὲ δὲ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν ἀποκρυπτομένου, Ὅθεν κατὰ πάροδον προβαίνοντες εὑρίσκουσι ποιμένας Σαρακηνῶν ποιμαίνοντας ἕν τινι τόπῳ, συνεπισυρομένους [συνεπιφερομένους 4.] φοβεροὺς κύνας. Οἳ [(Οἲ-κύνας) om. 4.] καὶ ἰδόντες αὐτοὺς θρασέως ἠλάλαζον κατατρέχοντες, ἀλλ᾽ ἐπιφανεὶς μακάριος τότε τοὺς μὲν κύνας [(Οἲ-κύνας) om. 4.] εὐθὺς καταδικάζει σιγῇ, τοὺς ποιμένα δὲ περιβάλλει ἀχλύἳ τοῦ μὴ ἰδεῖν αὐτούς, κἀκείνους ἀφόβως ὁδεύειν παραθαρσύνει, αὖθις τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν ἀποπτάς. Ἐλθόντες δὲ κατὰ μικρὸν εἰς τὰ ἴδια πρὸς τὸν ἅγιον θεράποντα Χριστοῦ ἀνῆλθον Ἰωαννίκιον, εὐχαριστοῦντες αὐτῷ ὡς σωτηρίας αἰτίῳ καὶ τῆς ἀπολυτρώ αὐτῶν [αὐτῷ 2.] παραδοξοποιὸν [παραδοξοποιῷ 2.] μετὰ Κύριον καὶ πᾶσιν αὐτὸν μεγαλοφώνως ἀνακηρύττοντες.

[51] Τῷ πεντηκοστῷ δὲ αὐτοῦ τῆς ἀσκήσεως χρόνῳ καὶ ἐνενηκοστῷ δευτέρῳ τῆς ἕως τότε ζωῆς αὐτοῦ, ὡς ὑπὸ τῶν ἁγίων δύο γερόντῶν ἐν Κόρακος Κεφαλῇ κατ᾽ ἀρχὰς πατὴρ ἐχρησμῳδοτήθη, ἐν μεγιστῳ πειρασμῷ περιέπεσεν. Ἐπιφάνιος γάρ [δέ 4.] τις ὀνομαζόμενος μοναχὸς ὑπεράνω τῆς μονῆς Βαλεοῦ, ἐν τόπῳ προσαγορευομένῳ Κοχλία καθεζόμενος ἐν κελλίῳ, φθόνον πικρὸν ὠδινήσας ἐν διανοίᾳ, ἐζηλοτύπει τὸν ὅσιον κακηγορῶν αὐτὸν καὶ σκώπτων. Ἑῶρα γὰρ πολλοὺς καθ᾽ ἑκάστην σωματικῆς χάριν ἰάσεως καὶ ψυχικῆς ὠφελείας πρὸς τούτῳ πιστῶς ἀνατρέχοντας. Ὅστις εἰς τόκον τὴν πικρὰν [πονηρὰν 2.] ὠδῖνα ἄγειν σπουδάζων, ἀθροίζει τινὰς εἰς συνεργείαν αὐτοῦ κακοδαίμονας. Οἳ καὶ παράνομον συμβουλίαν ποιησάμενοι, τὴν θύραν τῆς κέλλης αὐτοῦ προσδεσμήσαντες τὸ πλησιάζον ἄλσος ἐνέπρησαν, ὅπως αὐτὸν τὸ πῦρ ἐλθὸν [ἐλθὼν (sic) 2.] ἕνδον κατακαύσῃ καὶ ἀφανίσῃ. Ἀλλ᾽ τοῦ φιλανθρώπου [om. 4.] Θεοῦ χάρις διαναστήσασα καὶ νευρώσασα τοῦτον, ἀποκαλύπτει τῆς κέλλης ὐπεξελθεῖν. Ὃς εὑρηκὼς τὴν κέλλαν [θύραν 2, 4.] προσδεδεμένην, εὐχῇ καὶ χειρὶ τὸν δεσμὸν διαρρήξας πρὸς τοὺς ἐπιβουλεύοντας ἔξεισιν. Ὡς δὲ ἠστόχησαν αὐτῶν τῆς κακοβουλίας ἐκείνης οἱ δείλαιοι ὕβρεσιν αὐτὸν [(αὐτ.-τοχούσ.) om. 4.] ὑπέβαλλον. δέ, ὡς πρόβατον ἄκακον τῆς ἀγέλης Χριστοῦ του πράου ὀντως [om. 4.] καὶ ταπεινοῦ ὑπάρχον [ὑπάρχων (sic) 1.] , πραέως αὐτοῖς ὡμίλει καὶ συνελάλει. Πλᾶνος γὰρ [om. 4.] καὶ ἀμετανόητος καὶ πάσης κακίας ἐργιάτης ὀνομαζόμενος ὐπ᾽ αὐτῶν, ἔφη αὐτοῖς [ἀληθῶς add. 4.] . Ἀδελφοί μου καὶ [(καὶ-ἀληθῶσ) om. 4.] πατέρες, ἀληθῶς ἁμαρτωλός εἰμι, ὡς φατέ [(ὡς φατὲ) om. 2.] , καὶ ταλαίπωρος [καθῶς λέγεται add. 2.] , ἀλλ᾽ ἐστιν μετάνοια. Οἱ δὲ λέγουσιν· Ναὶ μετάνοια ἐστιν, ἀλλ᾽ αὐτὸς ὅλως διατελεῖς ἀδιόρθωτος. Καὶ εὐθὺς σὺν τῷ λόγῳ Ἐπιφάνιος ἥνπερ κατεῖχε ῥάβδον ξυλίνην πρὸς τὸ τέλος αὐτῆς ὀξὺ σίδηρον ἕχουσαν εἰς τὴν τοῦ πατρὸς κοιλίαν ἐπέστησεν, εἰ καὶ οὐ συνήργησεν αὐτῷ πρὸς ἀναίρεσιν. δὲ πατήρ, κατὰ τὸν τοῦ Χριστοῦ λόγον, εἰς ἄκραν παιδιοπρεπῆ ἀκακίας αὐξήσας [αὐξήσεως 1.] , ὡς μηδὲν πεπονθώς, τῷ ἑνὶ αὐτῶν ἀμνησικάκως λέγει· Εἴσελθε, ἀββᾶ Μάκαρ, ἐν τῷ κελλίῳ, καὶ ὅπερ ἃν εὕρῃς βρῶμα πόμα ἐξάγαγε, ὅπως λάβωμεν ἀγάπην σὺν τοῖς πατράσι. Πρὸς τούτῳ δὲ ζέοντας αὐτοὺς τῷ θυμῷ καὶ μὴ εἴξαντας· Δεῦτε, λέγει, κἃν ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους κατασπασώμεθα. Καὶ οἱ μὲν λοιποὶ ἀσπασάμενοι αὐτὸν ὑπεχώρησαν, δὲ Ἐπιφάνιος ἐπέμενεν ἀκατάλλακτος.

[52] Εἰς βαθὺ δὲ γῆρας ἐλάσας, καὶ ἀδυναμίᾳ ἄκρᾳ κατασχεθείς, μακάριος πρὸς τὴν Ἀντιδίου μονὴν συγκαταβαίνει καὶ ἐν αὐτῇ κατασκευάσας κελλίον ἐφησυχάζει. Ὅθεν ἐν μιᾷ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν κυρτοβατῶν καὶ στιχολογῶν, ἀνθυροστρέφων ἤδη, τοῦ ὑπουργοῦ αὐτοῦ [αὐτῷ 2.] Θεοφίλου συνεπομένου, ὁρᾷ τινας ἀδελφοὺς καὶ πλείστους πτωχοὺς πρὸς αὐτὸν ἀνεληλυθότας, καὶ εὐξάμενος δι᾽ αὐτῶν διῆλθεν οὐ καθορώμενος. Οὓς καὶ οἰκτείρας [οἰκτηρήσαι 4.] ἀπέστειλε κατὰ τὸ δυνατὸν εὐλογίαν. Οἱ δὲ [ἧμεν ἄξιοι add. 4.] λέγουσι τῷ Θεοφίλῳ· Εἴθε ἦμεν [(εἰθ. ἦμ.) om. 4.] ἄξιοι τοῦ τιμίου πατρὸς τὸν χαρακτῆρα θεάσασθαι. Καὶ Θεόφιλος ἔφη [om. 4.] · Ὃν ἑωράκατε σὺν ἐμοί, ἀδελφοί [(ἀδελφ. πρὸ] , πρὸ μικροῦ ἐνώπιον ὑμῶν διερχόμενον, ἐκεῖνος ἐστίν, ὅνπερ ἐπιζητεῖτε θεάσασθαι. Οἱ δὲ ὅρκοις αὐτὸν ἐπληροφόρουν μόνον αὐτὸν τότε ἰδεῖν καὶ οὐχ ἕτερον.

[48] [S. Ioannicii professio fidei.] Cum illud pretiosum et a Deo inspiratum scriptum patriarcha accepisset et imperatoribus ostendisset, atque ea quae in hoc secundum Dei iudicium dicebantur meditatus esset, iconomachos omnes tollit et qui schisma efficiebant separat; itaque pacem profundam ecclesiae procurat, administrans eam per Dei gratiam a. Tunc vero ex sublatis plures contra venerandum patrem Ioannicium in calumniam se verterunt, dicentes scilicet impium et iniquum esse qui talia cogitaret. Quod non ignorans iste, vere propheticae gratiae columna ignea, cum quodam die multitudo virorum piorum ad ipsum advenisset, episcoporum nempe, presbyterorum et monachorum, Spiritu sancto repletus, ait illis: Quoniam quidem, fratres et patres, me idiotam et humilem, invidia compuncti quidam non recte credere garriunt et suspicantur, vobis omnibus ut eam audiatis profitebor sententiam meam de Deo. Deus igitur est supersubstantialis essentia et increata, quippe omnium essentiarum causa et productor, distincta indistinctim et coniuncta distinctim b, tergeminum solare lumen, triplex hypostasi in una regia potestate, gloria et dominio ab angelica natura incessanter celebrata. Non enim semel dicunt Seraphim: “Sanctus” ne iudaica sit opinio; neque iterum: “Sanctus, Sanctus” ne Arianorum Macedonianorumque inducatur impietas; sed ter: “Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus”, non domini, sed dominus, quoniam unum dominium. Quare, sicut credunt Seraphim, ita et credo. In tres hypostaticos fulgores unum dominium adoro et deitatem, Deum Patrem, Deum Filium, Deum Spiritum sanctum, Deum unumquemque in se cogitatum et dictum propter consubstantialitatem in tribus hypostasibus et simplicitatem divinae naturae et inconiunctionem; non autem tres deos. Unus enim Deus sunt hi tres ad invicem cogitati et numerati, non quidem coniuncti aut contracti, propter identitatem motionis et non mixtam hypostaseon ad invicem circuminsessionem, et indivisam deitatis monarchiam in triplici hypostasi; mens autem separat quae inseparabilia sunt, et quae modo incredibili habent tum distinctionem, tum unitatem. Pater igitur: Pater est sine principio, ingeneratus, non creatus, ex nullo enim est. Verbum et Filius: Filius ante saecula sine defluxione et passione, utpote ex mente Patris sui generatus, non factus et ipsum habens tamquam principium sine principio, ex quo est etiam sine initio. Spiritus autem: Spiritus sanctus ipse sine principio, non per generationem, sicut Filius, neque per creationem, sed per processionem e Patre progressus et per Filium mundo manifestatus. Confiteor unicum Trinitatis Filium Dei et Deum Verbum propter nos et pro nobis et inter nos et propter nostram salutem ex sancta Virgine Maria in ultimis diebus incarnatum sine conversione, confusione aut alienatione divinitatis, non caelestem vocans eius carnem tamquam e caelo delapsam, ut odiosi isti Apollinaris c et Valens d; non ex mundanis elementis sine mulieris concursu concurrentem et unitam ipsi, secundum impium et blasphemum Apellem e, sed ex Virgine potius; minime in antea formato homine inhabitantem quasi in momento, secundum hominicolam Nestorium f. Simul enim cum salutatione Gabrielis in Virginem nudum et simplex insiliens Verbum, Patre approbante et cooperante Spiritu, perfectus Adam alter in ipsa generatum est totum, minime vero paulatim per membrorum dispositionem, iuxta consuetudinem naturae, et progressus est Deus in carnis assumptione animatae et sensibilis, Filius Dei similiter et Filius notus Virginis, sine matre sursum, utpote ex solo patre, sine patre deorsum, utpote ex sola matre, natura deitatis suae replens omnia. Quapropter et Verbum dicitur apud nos, quia ex mente Patris, ut dixi, ante saecula generatum hypostatice sine passione aut fluxione generantis, natura non differens, etsi in insecto virginali sinu tandem inscriptum est, dein compactum, et, secundum Isaiam g, incorporatus est immaterialis, et visus invisibilis, et pannis involutus incomprehensibilis, et passus est impassibilis, et mortem subiit vita, et surrexit qui non ceciderat, et assumptus est qui omnia replet. Inde principaliter et vere Deiparam quae ipsum peperit profiteor, suas apud Filium suum intercessiones, atque angelorum et omnium sanctorum invocans eorumque fideliter pretiosas relliquias venerando. Insuper in repraesentatione Christi formam amplexus, iuxta Apostolorum traditionem et institutionem primi inter reges christianos Constantini cum signo crucis, atque iuxta talis traditionis sanctionem detestor omnem haeresim quae est contra ipsum. Etenim per imaginis materiam, aurum, dico, argentumve aut colores, materiam inconvertibiliter factum fuisse qui erat immaterialis omnibus manifestat, Phantasiastas h refellens. Per humilitatem vero repraesentatae speciei per omnem aetatem progressum fuisse incarnatum Verbum et in ipsa oeconomiae consummatione tribus cubitis elatum inter nos apparuisse et assumptum atque in throno paterno regaliter constitutum fuisse proclamat, respuens illos qui iudaice sapiebant, cum stultis Ossaeis i, Sampsaeis k, Elcesaeis l et impudentibus Ophitis m. Alii namque Christum quoddam immanis magnitudinis monstrum efficiebant, quod nonaginta sex milliarium constabat altitudine, latitudine autem viginti quattuor et reliquam mensuram membrorum habens supra humanam n. Alii vero Christum serpentem vocabant, quippe quem serpentinae formae opinabantur esse. Sed quoniam seipsum inscripsit Constantinus et repraesentavit in nummis suis Christum o, regem ipsum esse regum et dominum dominantium ostendit et ab ipso se accepisse terrenum regnum profitetur, et tamquam vicarium eius pro religione et divinorum mandatorum defensione se significat, omnem perturbationem haereticorum per idipsum et dissensionem exstinguens. Cum igitur iste magnus princeps Constantinus et primus in repraesentando se corporaliter, ut dixi, cum Christo in nummis p non circumscribebat sese neque dividebat iuxta animam aut occidebat, sed in propria imagine visus tamquam rex et honoratus, iuxta naturam manebat immutabiliter propriam indivisim et indescriptibiliter, pariter Christum ipso facto affirmabat incircumscriptive describi et infigurate figuratum q, convincens in hoc ipso christianocategoros r, antichristos iconomachos, qui ab universorum rege Christo non ferunt se regi, sed qui Antichristo subiecti tamquam suo regi ipsi regnum praeparantes. Cuius signaculum cupientes accipere et simul sperantes, characterem Domini nostri Iesu Christi non accipiunt, neque elevatam ipsi crucem tamquam sceptrum regium venerantur, etsi id non dicunt, sed tamquam destructivam Christi, inimici Christi cum gaudio amplectuntur. A quorum sceleratis partibus equidem et vos liberemur et universus, qui in Christum sperat Dei populus. Cum haec audivissent qui ad ipsum ascenderant, divinam sapientiam eius admirati et perspicaciam ceciderunt fideliter ad pedes et dicunt: Confirmasti nostras animas, pater, in pietate; manifestasti nobis mysteria tuarum absconditarum cogitationum, ceterum duc nos precibus tuis ne declinemus a via quae ducit ad vitam et salutem. Cum pater illis benedixisset, stupentes eos ad propria remisit.

[49] [Secreta cordium revelat S. Ioannicius,] Restituta igitur tunc temporis, Dei gratia, orthodoxia, ut superius indicatum est, illas quas in Liso fundaverat pater ecclesias sub Leone s curat consecrandas, et quaecumque idonea erant ad consecrationem mittit. Cum iam ibi Deo gratissima perfecta essent encoenia, qui a spiritibus tunc vexabantur impuris adesse ibi spiritualiter sanctum Ioannicium qui verberaret eos deplorabant. Inde postea consecratorum templorum et monasteriorum hegumeni, sancti Eustathii, aio, et Deiparae, ambo vocati Macares, cum ad sanctum venissent audiunt accurate ab ipso quae in festo consecrationis contigerint, scilicet rerum administrationem, eleemosynae distributionem et energumenorum furorem. Et stupore ingenti repleti sunt, recordati spiritualem patris praesentiam fuisse ab energumenis renuntiatam. Cum isti adhuc versarentur cum patre, alter eorum talia videns domum reversus est. Cum autem et in summa ascetica vita et alta senectute vexaret pater carnem suam, morbusque eum teneret per plures dies gravis, ut audivimus, attamen eius corpus adhuc sat crassum esse ex crurium tumore suspicabatur visitator. Cui haec cogitanti ait statim sanctus: Non, sicut tu putas, frater Macar, carnium est abundantia quem vides crurium mearum tumorem et dilatationem, sed ex flatu stomachi male digerentis cibum. Inde audiens Macar quae ipse in cogitatione versabatur manifestata timuit, et poenitentem se exhibens cogitationum suarum veniam petiit.

[50] [Saracenorum captivum liberat,] Cum temporibus istis bellum gereretur christianorum contra Ismaelitas t capti sunt ab ipsis non pauci ex Romanis. Tunc etiam uno capto ab illis oriundo ex vico Elaeo, cognati eius cum lacrimis ascendunt ad sanctum et audientes patricium et sacellarium u Leonem venturum et ipsum, benedictionis accipiendae gratia, petunt a sancto ut hortetur illum dari sibi Saracenum pro captivo, ut, mutato ipso, parentem e captivitate liberent. Cum patricius advenisset et post orationem apud patrem sederet, simul ante illos stante petitore, spiritualibus potius sermonibus cum ipso vacavit, quae ad captivum pertinebant ultro oblitus. Postea, cum inde dimissus fuisset sacellarius, deprecator et consanguineus illius qui captivus detinebatur afflictus in mente sua accusabat sanctum quod non manifestasset suam commendationem sacellario. Quod pater per Dei spiritum sciens, miti voce, illum intuitus, ait: Ne tristare, frater, contra me, quod non exposui petitionem tuam homini; in Deo potius quam in homine oportet fiduciam habere. Quis enim speravit in illum et erubuit? Spera igitur et macte animo deinceps, et petitionem tuam a Deo nancisceris. Talibus sermonibus cum allevasset mentem eius et tristitiam sedasset, eadem nocte in carcere et vinculis quibus detinebatur captivus apparens beatus, uni ex notis eius et concaptivis ait: Surgens, tu et sumens tecum concaptivum tuum et notum mihi Evandrium, sequimini me praeeuntem. Si interroget aliquis quis visus tibi, Ioannicius, respondebis ipsi, humilis et miser. Cum iste post haec visionem narrasset Evandrio cum illo vinculis onerato, Dei voluntatem ipse agnoscens, ter sancti confortatus apparitione, spiritui confidens inflammatus est. Surgentibus illis ceciderunt ex manibus et pedibus omnes catenae et vincula, et apertae sunt carceris ianuae. Manifestum erat sanctum visum esse illos praecedere et morte feriisse custodes et e pedibus removere omnia obstacula; nunc ab illis conspectus erat, nunc autem absconditus. Inde in via progressi, inveniunt pastores Saracenorum pascentes in quodam loco et trahentes secum formidolosos canes. Qui cum vidissent eos valide ulularunt accurrentes, sed cum apparuisset beatus canes statim silere iubet, pastoribus autem inicit caliginem ne videant illos, quos sine timore ad iter pergendum animum movet, iterum ab oculis eorum evanescens. Cum paulo post ad propria rediissent, ad sanctum Christi servum ascenderunt Ioannicium gratias ipsi acturi tamquam salvationis suae causae, liberationis suae prodigiosum cooperatorem cum Domino coram omnibus eum magna voce professi.

[51] [male habetur a perverso monacho,] Quinquagesimo anno eius asceticae vitae et nonagesimo secundo vitae suae usque ad hoc tempus v, sicut a duobus sanctis senibus in Corvi Capite w ab initio fuerat per oraculum edoctus, pater in maximum periculum incidit. Epiphanius quidam nomine, monachus supra monasterio Balei x, in loco vocato Cochlia y considens in cella, invidia acerba cum affligeretur, mente invidebat sancto, calumnians ipsum eique irridens. Videbat enim plurimos cotidie, corporalis gratia sanationis et spiritualis utilitatis ad ipsum fiducialiter accurrentes. Qui vero ad opus acerbam invidiam suam deducere studens, congregat quosdam ad cooperandum cum ipso nefando spiritu ductos. Illi, cum eo nefario consilio facto, ianuam cellae eius alligantes, propinquum lucum incenderunt, ut ignis ingressus intra combureret ipsum et de medio tolleret. Sed benigni Dei gratia cum excitasset eum et confirmasset, revelat ipsi ut e cella exeat. Qui, inventa cella clausa, oratione et manu vinculo effracto, ad insidiantes sibi egreditur. Cum decepti fuissent istius perversi consilii auctores, iniuriis eum et calumniis inauditis affecerunt. Qui vero, tamquam ovis innocua gregis Christi mitis vere et humilis, miti voce eos adhortatus et cum eis conversatus est. Seductor enim et vesanus atque omnis malitiae operator vocatus ab ipsis, ait illis: Fratres mei et patres, vere peccator sum, ut dicitis, et miser, sed est paenitentia. Qui respondent: Sane, paenitentia est. At ipse prorsus peragis eam sinistro modo. Et statim his dictis, Epiphanius, quem tenebat baculum ligneum acuto praemunitum ferro in patris ventrem direxit, quin tamen ei res successerit. Pater autem, iuxta Christi verbum z, ad supremum excrescens ingenuae bonitatis gradum, quasi nihil passus esset, uni eorum, iniuriarum oblitus, ait: Ingredere, abba Macar, in cellam et quicquid inveneris, cibi potusve, affer, ut sumamus agapiam cum patribus. Insuper aestuantes illos ira et non cedentes alloquitur. Eia, invicem amplectamur. Ceteri vero cum amplexi essent eum, cesserunt; Epiphanius autem remansit implacabilis.

[52] [et invisibilis transit inter fratres.] Ad altum senium cum pervenisset, impotentia summa detentus beatus Antidii monasterium petit; in eoque in parata sibi cella, quievit. Inde cum quadam die exisset curvatus et psallens, rediret iamque servo suo Theophilo subsequente, videt fratres quosdam et plurimos pauperes ad ipsum convenientes et orans transiit in medio eorum non visus. Quorum misertus misit quantum poterat eulogiae. Qui dicunt Theophilo: Utinam digni essemus qui venerandi patris aspectum contemplaremur! Theophilus vero ait: Quem vidistis mecum, fratres, paulo ante coram vos transeuntem ipse est quem quaeritis aspicere. Illi autem cum iuramento asseverarunt se tantum ipsum vidisse, neque alterum.

ANNOTATA.

a Haec omnia gessisse Methodium inspirante S. Ioannicio testantur David Nicetas in Vita S. Ignatii, Constantinopoleos patriarchae, cap. II, num. 2, Act. SS., Octobris tom. X, p. 173 et Methodius in opusculo De vitando schismate, quod edidit card. Mai, Script. vet. nova collectio, tom. III, tom. 256. De his etiam legi potest epistula scripta ab ipso S. Methodio ad Hierosolymorum patriarcham, in qua exponit quomodo egerit in deponendis apostatis sacerdotibus. P. G., tom. C, p. 1291. Cfr. etiam card. Hergenroether, op. et loc. cit.

b Locus desumptus est ex Gregorio Nazianzeno. P. G., tom. XXXVI, p. 346.

c Haeresiarcha, cuius praesertim discipuli in varios errores circa Incarnationem abierunt. Cfr. librum De Haeresibus editum a Cotelerio in Ecclesiae graecae monumentis, tom. I, p. 301; et praesertim eruditissimam dissertationem quam de huius viri nomine, persona et doctrina conscripsit Petavius in libri I cap. VI, De Incarnatione.

d Ut notavit Cotelerius in modo citato opere p. 766, dictus reperitur vel Οὐαλεντῖνος vel Οὐαλεντινιανὸς, Βαλεντῖνος, vel Οὐαλέντιος et Οὐάλης. Christum arbitrabatur e caelo carnem detulisse ac per Mariae corpus transisse tamquam per fistulam.

e Hoc Apellis inane figmentum clare exponit Petavius De Incarnatione, libr. I, num. XIV, ex Tertulliani libro De Praescriptione, cap. 51, Christum scilicet in eo quod e superioribus partibus descenderet, ipso descensu sideream sibi carnem et aerem contexuisse: hunc in resurrectione singulis quibusque elementis, quae in descensu suo mutuata fuissent, in ascensu reddidisse, et sic dispersis quibusque corporis sui partibus, in caelo spiritum tantum reddidisse.

f De Nestoriana haeresi satis nota consuli potest Petavius De Incarnatione, libr. I, cap. IX. Dicitur hominicola quia negat Deum per se illum esse qui in Virginis utero formatus est, affirmat tamen hominem illum, quod cum Deo coniunctus sit, eiusdem cum ipso honoris esse participem.

g Ad quemnam Isaiae locum alludat Sabas non potuimus reperire. Sed valde suspicor hanc Sabae sententiam derivare ex S. Nicephori Antirrhetico II adversus Constantinum Copronymum in Patr. nov. Bibl., tom. V, p. 83, qui adducit S. Gregorii Nazianzeni in oratione XXXVIII, P. G., tom. XXXVI, p. 314, verba prorsus similia, nimirum: λόγος παχύνεται, ἀόρατος ὁρᾶται, ἀναφὴς ψηλαφᾶται, ἄναρχος ἄρχεται etc. Iam vero hic Gregorius interpretatur Isaiam, IX, 6.

h De Phantasiastis seu Docetis consule Petavium De Incarnatione, libr. I, caput IV. Iconomachos viam sternere Phantasiastis iam indicaverat Nicephorus in Antirrhetico I adversus Constantinum Copronymum. Cfr. Patrum nov. Bibl., tom. V, p. 32 et praesertim notam 1.

i Ossaei citantur a Pseundo-Clemente Romano, P. G., tom. I, p. 1457, et in libro De Haeresibus apud Cotelerium, Eccl. gr. monum., p. 284, ubi vocantur Ὀσσήνοι. In utroque loco eodem epitheto signantur: ἰταμώτατοι impudentissimi. Dicuntur etiam Ἐσσαῖοι, ut monet Cotelerius, op. cit., p. 762. Historiam eorum et doctrinam lege apud Epiphanium Adversus Haereses, P. G., tom. XLI, p. 259 sqq.

k Sampsaei falsis dogmatibus proximi valde et affines Ossaeis, de quibus modo actum, et Elcesaeis, de quibus statim. Ceteroqui omnia quae ad ipsos pertinent invenies apud Epiphanium Adversus Haeres., loc. cit., pp. 848, 961.

l Varia nomina quibus appellatur haec secta iudaica recenset Cotelerius, Eccl. gr. monum., tom. I, p. 775. Inania eorum commenta exponit Epiphanius, p. 848, 960, nugis Ossaeorum et Sampsaeorum valde similia.

m Ophitas seu Anguineos late confutat Epiphanius, pp. 642 sqq.

n Ut docemur ex Epiphanio, pp. 266, 961, illa mensurata vis Christi iuxta adductos numeros unum erat ex praecipuis Ossaeorum et Sampsaeorum commentis.

o De nummis Constantini iam diximus supra, nempe cap. V, nota t, p. 350. Hic iuvat memorare S. Nicephorum, aeque ac Sabam, hoc argumento uti contra iconomachos desumpto ex nummis Constantini, scilicet in Antirrhetico III adversus Constantinum Copronymum edito in Pat. nov. Bibl., tom. V, p. 138. Iterum notanda huius documenti cum nostro iam pluries deprehensa similitudo.

p Forsan eos Constantini nummos designat Sabas, in quibus imperator in habitu orantis cudi se iusserat et qui toto orbe romano diffusi sunt, ut refert Eusebius in Vita Constantini, lib. IV, 15.

q Quod εἰκονίζεσθαι, repraesentare in imagine, non sit περιγράφειν circumscribere, ut volebant iconomachi, qui hunc errorem christianis exprobrant, saepius ostendit Nicephorus in allato iam Antirrhetico III, pp. 76, 83.

r Christianocategori, χριστιανοκατήγοροι, sunt iconoclastae, sic dicti, ut definit S. Nicephorus in Antirrhetico III adversus Constantinum Copronymum, Nov. Pat. Bibl., tom. V, p. 146, quia christianos uni veroque Deo, qui in Trinitate adoratur, cultum deferentes, calumniati sunt, quasi venerandas Domini nostri Iesu Christi, et immaculatae dominae nostrae Deiparae sanctissimae, nec non sanctorum hominum imagines, tamquam deos, ethnicorum more, latreutica observantia colant.

s Nimirum templa Deiparae et S. Eustathii, ut dictum supra, cap. VI, n. 18 – 20, sub Leone, id est Armeno.

t Sub fine regni Theophili et in initio regni Michaelis, frequentissime bellatum est cum Saracenis, dictis etiam Agarenis et Ismaelitis, ut legere est apud scriptores byzantinos. Actum est in opere nostro, tom. I Martii, p. 457 sqq. de pluribus martyribus qui tempore horum bellorum occisi sunt.

u Sacellarii, id est pecuniarum custodis, aerario praepositi, munus est praecipuum monasteriorum administratio, de quo, si plura velis, adeunda est Gretserii et Goari dissertatio adiecta Codini libro De officiis, quae reperitur in P. G., tom. CLVII, p. 134 sqq.

v Id est anno Christi 844.

w Vide supra capit. III, n. 9, p. 340.

x De monasterio Balei nihil invenimus apud scriptores byzantinos.

y Sane locus quidam in regione Olympica.

z Videtur sphalmate memoriae hic adductum istud Christi verbum.

CAPUT DUODECIMUM.
S. Ioannicius visitatur a S. Methodio. Eius obitus.

[53] Τῷ οὖκ πέμπτῳ ἔτει τῆς εὐσεβοῦς βασιλείας Μιχαὴλ καὶ Θεοδωρας, τετάρτῳ δὲ τῆς ὀρθοδοξίας, ἐνενηχοστῷ δὲ τετάρτῳ τῆς τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννιχίου ζωῆς, πεντηχοστῷ δὲ [(δὲ δευτέρῳ-τριακοσιοστῷ)om. 4.] δευτέρῳ τῆς ἐκ τοῦ κόσμου ἀναχωρήσεως καὶ ἐξαχισχιλιοστῷ τριαχοσιοστῷ [(δὲ δευτέρῳ-τριακοσιοστῷ) om. 4.] πεντηχοστῷ πέμπτῳ ἀπὸ κτίσεως κόσμου, δεκάτῃ ἰνδικτιῶνι καὶ μηνὶ νοεμβρίῳ πρώτῃ, ὄντως θεοφόρος ἐν ἱεράρχαις Μεθόδιος τὴν ἐκ τοῦ σώματος ἀνάλυσιν τοῦ ἁγίου προθεωρήσας τῶ πνεύματι [τῷ πνύματι om. 2.] ἔξεισι πρὸς αὐτόν, καὶ εἰς τὴν Ἀντιδίου ἀνατρέχει μονή. ἐν ᾗ ὑπῆρχε τὸ τηνικαῦτα ἐνδιαιτῶμενος ὅσιος [(ὁ ὅΣ.) om. 4.] . ᾮ προσυπαντήσας καὶ φιλήματι ἁγίῳ μακαρίτης πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος [(πατ. ἑμ. Ἰωανν.) om. 4.] κατασπασάμενος ἔφησε τῷ πατριάρχῃ [(τῷ πατρ.) om. 4.] · Τοῦ πρώτου δεσπότου καὶ μεγάλου ἀρχιερέως Χριστοῦ ὡς τύπος καὶ εἰκὼν ἀπαράγραπτος ἐν τοῖς λοιποῖς ἀγαθοῖς πέλων καὶ τῇ ταπεινώσει σου ἔδειξας πᾶσι τῆς συγκαταβάσεως τὴν ἀκρότητα πρὸς ἡμᾶς τοὺς εὐτελεῖς καὶ ἐλαχίστους παραγενόμενος τῇ ἀγγελοειδεῖ καὶ ἁγιοπρεπεῖ παρουσίᾳ σου, τὴν ἐκ τοῦδε τοῦ δυστήνου σαρκίου τῆς ταπεινῆς μου ψυχῆς ἐκχώρησιν ἐνιξάμενος, ὥς μοι [μοι om. 1.] δεδήλωται. Ἀλλ᾽ ἐπεί τινες τῶν αἱρετικῶν καὶ [(καὶ σχισμ.-στομ. αὐτῶν) om. 4.] ἄραντες, κατὰ τοῦ Κυρίου τὴν γλῶσσαν εἰς τὴν κατὰ σοῦ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ ἐξηκόνισαν διαλοιδορίαν, ταράσσοντες πολλούς, σκανδαλίζοντες καὶ θολοῦντες τοὺς ἀστηρίκτους καὶ κρίματι ἀπωλείας εὐαγγελικῶς ἑαυτοὺς ἐκδιδόντες, τὰ δοκοῦντά μοι καὶ ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἐνηχηθέντα τοῖς περὶ σὲ οὖσιν, εἰ κελεύεις, καὶ τοῖς προστυχοῦσι λαλήσω. Δεῦρο δή, ἀρχιερέων, ἱερέων, ἡγουμένων, μοναζόντων καὶ πιστῶν λαἳκῶν θεοσύλλεκτος δῆμος, τὸ πανίερον σύστημα, τὸ τῆς Χριστοῦ ἀγέλης ἐξαίρετον καύχημα καὶ καλλόπισμα [(καύχ.κ.καλλόπ.) om. 4.] , ἀκούσατέ μου τοὺς λόγους τοῦ ταπεινοῦ καὶ ἐν πυξίῳ καρδίας ὑμῶν ἀνεξαλείπτους τούτους ἐγγράψατε, ὅπως μὴ κενολογίαις φθορέων ἀνδρῶν ἐξ ἀγνοίας περιφερόμενοι [περιφερόμενου 2.] τοῦ πρὸς τὴν ἀλήθειαν στηριγμοῦ ἀποπέσητε, καὶ τῆς αἰωνίου ζωῆς ἀστοχήσητε. Ἀρχὴ καὶ ῥίζα τῇ καθ᾽ ἡμᾶς γενεᾷ καὶ θεμέλιος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως οὗτος ἐδείχθη μέγας ἐν πατριάρχαις Μεθόδιος καὶ θεοφόρος πατὴρ ἡμῶν τὰς μεθοδίας πάσας ἀπελάσας τῆς πλάνης καὶ τὴν εἰκονομάχον αἵρεσιν θείοις δόγμασιν ἀμαυρώσας καὶ ἀποδείξεσιν, ὅν τινες τὰ νῦν ἀθυροστομοῦντες λοιδοροῦσι τοῖς αἱρετικοῖς χαριζόμενοι καὶ τὸ τοῦ Χριστοῦ σῶμα τὴν ἐκκλησίαν καταμερίζοντες. Εἰ γὰρ τοῖς αἱρετικοῖς οὐ συμφρονοῦσιν, ὡς λέγουσι, τοῖς δὲ ὀρθοδόξοις ἀναιδῶς ἀντιπίπτουσιν, ἀλλ᾽ ὅτι βδέλυγμα πάντως οὐ δόγμα κατὰ διάνοιαν ἔχουσι καὶ σκοτεινῶς ἀνελίττουσι, καιρὸν συνεργὸν εἰς τὴν αὐτοῦ φανέρωσιν ἀναμένοντες, ᾗ τῇ τῶν Κεντουκλάδων ἀσυστάτῳ ἀγνοίᾳ κεκράτηνται. Ἀλλὰ τῶν δυσωνύμων χριστομάχων εἰκονομάχων ὑμεῖς εὐσεβῶς διἳστάμενοι καὶ τῶν σχισματικῶν, ὡς ἄλλων Σκυθῶν τῶν τὰ Χριστοῦ καὶ τῆς ἐκκλησίας αὐτοῦ μέλη εἰς πλεῖστα μέρη ἀφειδῶς κατατεμνόντων, χωρίζεσθε. Εἴ τις γὰρ κοινωνεῖ [κανονεῖ 2.] τοῖς εἰκονομάχοις, οὐκ ἔχει κοινωνίαν μετὰ Χριστοῦ· εἴ τις δὲ τὸν πατριάρχην Μεθόδιον σχίζει [(σχιζει-αὐτόν) om. 4.] καὶ κακολογεῖ, διχοτομηθήσεται, καί εἴ τις αὐτὸν [(σχίζει-αὐτόν) om. 4.] μετὰ Γερμανοῦ, Ταρασίου καὶ Νικηφόρου, τῶν ἀοιδίμων πατριάρχων, καὶ κατ᾽ ἐκείνους οὐχ ἀποδέχεται, τῆς αὐτῶν πρεσβείας κεχώρισται. Καὶ πρὸς τὸν πατριάρχην ἐπιστραφεὶς μακάριος λέγει· Οἱ [οὐ 4.] κατὰ σοῦλαβεῖν [λεγεῖν 2.] τολμῶντες, δέσποτα ἅγιε, ἀγωνίζονται κατὰ Θεοῦ μᾶλλον, καὶ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας ὁπλίζονται. Διὸ γενναίως φέρε τὰ σκώμματα. Ἐμοῦ γὰρ ἤδη παρερχομένου τοῦδε τοῦ βίου, θεόσοφε, οὐ μετὰ πολὺν χρόνον καὶ αὐτὸς καταλήψῃ με. καὶ τετέλεσται· μετὰ γὰρ ὄγδοον μῆνα τῆς κοιμήσεως τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου, ἤγουν ἰουνίου τεσσαρεσκαιδεκάτῃ, πατριάρχης [(κεκοίμηται-ἀρχιεραρχ.) om. 4.] κεκοίμηται. Ταῦτα τοίνυν καὶ τοιαῦτα χρεσμῳδοτηθεὶς παρὰ τοῦ πατρὸς ἔνθεος ἀρχιεράρχης [(κεκοίμηται-ἀρχιεραρχ.) om. 4.] Μεθόδιος, μετὰ ἀσπασμὸν τελευταῖον καὶ εὐχὴν αὐτοῦ θεοπαράθετον, κάτεισιν ἐν τῷ οἰκείῳ καὶ εὐλαβεῖ σεμνείῳ [om. 4.] .

[54] δὲ τίμιος [εἰδότατος 4.] οὗτος καὶ θειότατος [(καὶ θειότ.) om. 4.] πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος καὶ τῆς ἐρήμου φωστὴρ τρεῖς ἡμέρας ἐπιβιοῦς, ἐξάρας αὐτοῦ σεμνοπρεπῶς τοὺς πόδας, κατὰ τὸν πάλαι Ἰσραήλ, νοεμβρίῳ τρίτῃ, ἡμέρᾳ τετάρτῃ πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Ὃν εὐλαβῶς τότε μετὰ ψαλμῶν καὶ λαμπάδων καὶ εὐωδίας πατὴρ τῆς μονῆς Ἰωσὴφ σὺν τοῖς μοναχοῖς καὶ τοῖς προστυχοῦσι κηδεύσας ἐν γλωσσοκόμῳ κατέθετο, καὶ ἐκ τῆς ἡσυχαστικῆς αὐτοῦ κέλλης ὑμνῶν εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἀπέφερε. Τότε ἀνήρ τις ἐπὶ χρόνοις ἑπτὰ παραλελυμένος, τὰ μέλη αὐτοῦ τε [(αὐτοῦ τε) αὐτοῦσε 2.] προσδιατρίβων καὶ δίκην ἀτελοῦς παιδίου συρόμενος, ὡς μόνον ἥψατο τοῦ γλωσσοκόμου, ὀρθοβαδὴς εἰσῄει χάριτι Θεοῦ, σὺν αὐτοῖς εἰς τὴν ἐκκλησίαν αἰνῶν τὸν Θεὸν καὶ δοξολογῶν τὸν αὐτοῦ θεράποντα Ἰωαννίκιον. Γυνὴ δέ τις πνεῦμα ἀκάθαρτον ἔχουσα καὶ ἐλεγχθεῖσα σὺν τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς εἰς τὰ ἴδια ὑπέστρεψεν ὑγιαίνουσα καὶ ἕτερός τις, Πανθήριος προσαγορευόμενος, καὶ ἐκ τῆς Ἀτρῴας [Ἀτρωίας 1.] ὁρμώμενος ὑπὸ πνεύματος ἐνεργούμενος ἀκαθάρτου ὑγιασθεὶς καὶ αὐτὸς διὰ τοῦ ἁγίου εἰς τὰ οἰκεῖα χαίρων ὑπέστρεψεν. Οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ οἱ ἐν τῷ ὄρει ὄντες τῷ Ἄλσει ἀδελφοὶ καὶ πατέρες τὴν πρὸς Θεὸν δόξαν ἀπεκαλύθησαν τοῦ πατρός. Ἴδοσαν γὰρ ἐκεῖθεν ἐν αὐτῇ ἡμέρᾳ καὶ ὥρᾳ αὐτοῦ τῆς κοιμήσεως, ὡς κατ᾽ αὐτὸ τὸ Ὀλύμπιον ὄρος καὶ τὴν ὑψηλὴν τῆς ἡσυχίας τοῦ μακαρίου περιοχὴν πύρινον στύλον ἀπὸ τῆς γῆς ἀνυψούμενον καὶ ἐπαιρόμενον [(ἐπαιρ.-ὕψος καὶ) om. 4.] καθάπερ ὑπόπτερον εἰς τὸ ὕψος καὶ [(ἐπαιρ.-ὕψος καὶ) om. 4.] αὐτῶν τῶν οὐρανίων ἀψίδων ἁπτόμενον. Οἳ ἀκριβωσάμενοι τὴν ἡμέραν καὶ ὥραν, εὗρον ἀληθῶς ὅτι τοῦ πατρὸς ἦν ἀπὸ γῆς πρὸς τὰ οὐράνια ἄνοδος καὶ πρὸς τὸν Θεὸν ὃν [ὄνπερ 2.] ἐπόθησεν εἴσοδος. Οὗ ταῖς εὐχαῖς καὶ ὁδηγίαις καὶ ἡμεῖς ἐν εὐσεβείᾳ καὶ πάσῃ ἀρετῇ τὸν ἅπαντα χρόνον διατηρούμενοι τῆς [(ζωῆς-καί) om. 4.] ζωῆς ἡμῶν πάσης ὑλώδους σκοτομηνίας πόρρω γενοίμεθα, τὰ πρὸς ζωὴν αἰώνιον ἄγοντα ἐργαζόμενοι, καὶ [(ζωῆς-καί) om. 4.] τῆς οὐρανίου βασιλείας ἀξιωθείημεν Πατρὶ και Ὑιῷ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι ἀναπέμποντες δόξαν σὺν ἀγγέλοις καὶ πᾶσι τοῖς ἁγίοις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[53] [S. Ioannicius visitatur a S. Methodio,] Quinto igitur anni pii regni Michaelis et Theodorae, quarto restitutae orthodoxiae, nonagesimo quarto vitae patris nostri Ioannicii, quinquagesimo secundo ab eius recessu e mundo a, et sexto millesimo trecentesimo quinquagesimo quinto a creatione mundi, decima indictione, et prima die mensis novembris, vere theophorus in pontificibus Methodius, cum corporis dissolutionem sancti praevidisset in spiritu, exivit ad ipsum et accurrit ad Antidii monasterium, in quo tunc versabatur sanctus. Cui cum obviam ivisset, eumque in osculo sancto beatus pater noster Ioannicius amplexatus fuisset, ait patriarchae: Primi magistri et summi sacerdotis Christi quasi typus et imago inimitabilis cunctis bonis cum sis, et humilitate tua ostenderis omnibus benignitatis altitudinem, ad nos viles et minimos veniens in angelica et sancta praesentia tua, hanc ex ista infelici carne humilis animae meae migrationem perspectam habens, ut mihi ostensum est. Sed, quoniam quidam haereticorum et schismaticorum contra caelum os suum levantes, adversus Dominum b, linguam ad convitium contra te unctum eius exacuerunt, perturbantes multos, scandalizantes et obscurantes infirmos et periculo perditionis, ut cum Evangelio loquar c, seipsos tradentes, quae mihi videntur et a Domino inspirata sunt comitibus tuis, si iubes, et forte adstantibus eloquar. Nunc ergo, o episcoporum, presbyterorum, hegumenorum, monachorum et fidelium laicorum a Deo electe popule, sanctissima congregatio, Christi pecoris egregium decus et ornamentum, audite meos humiles sermones et in imo corde vestro non iam deserendos illos inscribite, ne vaniloquio perditorum hominum ex ignorantia decepti decidatis a veritatis confirmatione et ab aeterna vita exsuletis. Principium et radix, nostra aetate, et fundamentum orthodoxae fidei iste ostensus est magnus in patriarchis Methodius et theophorus pater noster, qui methodos omnes fugavit erroris et iconomachorum haeresim divinis doctrinis devicit et argumentis, quem quidam nunc calumniati iniuriis afficiunt qui haereticis favent et Christi corpus ecclesiam dividunt. Si enim haereticis non consentiunt, ut aiunt, orthodoxis autem impudenter adversantur, aliam quandam insaniam prorsus, non quidem dogma, in mente habent, et in tenebris serpunt, tempus propitium ut se aperte manifestent exspectantes ut per incompositam Centucladum d ignorantiam dominentur. Vos autem a mali nominis contra Christum pugnantibus iconomachis religiose separati et a schismaticis quasi ab aliis Scythis, qui Christi et ecclesiae eius membra in plures partes inhumaniter discerpunt, discedite. Si quis enim communionem habet cum iconomachis, communionem cum Christo non habet. Si quis patriarcham Methodium dilacerat et calumniatur, ipse separabitur, et si quis ipsum cum Germano, Tarasio, et Nicephoro e, celebribus patriarchis, et ut illorum successores non accipit, ipse decidit ab eorum intercessione. Et ad patriarcham conversus beatus ait: Qui contra te insurgere audent, domine sancte, pugnant contra Deum potius et contra propriam salutem arma capiunt. Quapropter generose suffer iniurias. Mea iam praeteriit vita, o divina qui sapis, sed non post multum temporis ipse me sequeris. Quod et impletum est. Etenim octavo mense post dormitionem patris nostri Ioannicii, scilicet decima quarta iunii, patriarcha defunctus est f. Haec igitur et alia similia oracula cum audivisset ex patre divus archiepiscopus Methodius, post supremum amplexum et benedictionem eius sanctam, descendit ille in proprium et venerandum suum monasterium.

[54] [et obit die 4 novembris 846.] Venerabilis autem iste et divus pater noster Ioannicius, eremi lumen, tres adhuc dies cum vixisset, colligens magnifice suos pedes, sicut olim iste Israel g, novembris die tertia, quarta vero ad Dominum migravit. Quem religiose tunc cum psalmis et lampadibus et incenso pater monasterii Ioseph cum monachis et omnibus qui aderant cum sepelisset, in glossocomo reposuit et ex solitaria eius cella, hymnos cantando, ad ecclesiam transtulit. Tunc vir quidam a septem annis paralyticus, membris suis attritus et ad instar parvi pueri protractus, ut tetigit glossocomum rectus incessit virtute Dei et cum aliis ecclesiam ingressus est, laudans Deum et glorificans eius servum Ioannicium. Mulier quaedam spiritum immundum habens et ab illo conviciis affecta, cum viro suo ad propria rediit sanata. Et alius quidem, Pantherius nominatus et ex Atroa h oriundus a spiritu impuro vexatus, sanatus et ipse per sanctum laetus domum reversus est. Quin etiam qui in monte Also versabantur fratres et patres per revelationem noverunt eius apud Deum gloriam. Viderunt enim inde, ipsa die et hora eius dormitionis quasi per ipsum Olympum montem et in alto circuitu solitudinis quam incoluerat beatus, igneam columnam a terra elevatam et assurgentem in altum et ad ipsum caelum pertingentem. Qui cum sedulo inquisivissent de die et de hora, compertum habuerunt fuisse patris a terra ad caelum transitum et ad Deum quem cupiebat ingressum. Cuius precibus et exemplis nos quoque in pietate et omni virtute per totum tempus custoditi vitae nostrae a cunctis errorum tenebris elongemur, quae ad vitam aeternam conducunt operati regno caelesti digni habeamur, Patri Filioque et sancto Spiritui emittentes laudem cum angelis et omnibus sanctis in saecula saeculorum. Amen.

ANNOTATA.

a De hac chronologia late disseruimus in Commentario praevio. A tempore quo e prelo exiit commentarius praevius, mecum communicare dignatus est vir cl. P. Rabbov, in universitate Bonnensi philologiae studiosus, quae ipse de S. Ioannicii Vitae chronotaxi, dum codicem Vindobonensem pervolvebat, invenit notatu dignissima, et ex quibus errores quosdam, in quos lapsus sum, corrigerelicet. Scripsi enim comment. praevii num. 16, p. 318, apud Sabam legi S. Ioannicium defunctum esse nonagesimo tertio anno totius vitae suae, dum in textu aperte legitur: ἐνενηκοστῷ δὲ τετάρτῳ, nonagesimo quarto. Proin, ut die novembris quarta, annos natus nonaginta tres obierit S. Ioannicius, diem eius natalem fuisse oportet inter 3 novembris et 31 decembris anni 752, aut inter 1 ianuarii et 3 novembris 753. Sed alibi monemur (Vitae num. 4, p. 335) Ioannicium natum esse annos viginti septem cum Irene altero iam anno imperium teneret. Iam vero regnavit Irene cum filio Constantino inde ab 8 septembris 780, ergo secundus regni annus est a 8 septembris 781 usque ad 8 septembris 782. Quod intervallum temporis magis contrahitur cum Sabas addat tunc agi simul annum duodecimum regni eiusdem, scilicet a tempore quo Leoni Chazaro nupsit. Nupsit 18 decembris 769: ergo annus duodecimus regni Irenes est a die 18 decembris 780 ad 18 decembris 1781. Unde sequitur S. Ioannicium annos esse natum viginti septem et secundo anno regni et duodecimo matrimonii Irenes, scilicet inter 8 septembris et 17 decembris 781. Si autem natus esset inter 3 novembris et 31 decembris 752, duodetricesimus vitae annus esset a 3 novembris — 31 decembris 779 usque ad 3 novembris — 31 decembris anni 780. Quod cum eo termino, quem cetera deciderant, nempe 8 septembris — 18 decembris 781, minime convenit. Proin alterum relinquitur: natus est inter 1 ianuarii et 31 octobris 753. At quoniam res illae, quae evenerant inter 8 septembris et 18 decembris, tribuuntur, ut diximus, duodetricesimo anno sancti, restat ut hunc natum dicamus inter 9 septembris et 3 novembris anni 753. Corrigat ergo benevolus lector quod supra diximus comment. praev. num. 24, p. 321, S. Ioannicium natum esse anno 754. In hunc errorem deducti sumus quia Constantinum Caballinum iuxta receptam chronologiam, anno 741, 18 iunii (cfr. Theophanem, P. G., tom. CVIII, p. 831) imperium suscepisse putabamus. Sed monet nos idem vir cl. P. Rabbov corrigendam esse vulgatam chronotaxim, eo vel magis quod secum ipse pugnet Theophanes. Etenim anno mundi 6248 iuxta computum Romanorum et indictione nona 18 iunii Constantinum mortuo Leoni successisse narrat. Sed annus mundi 6248 vergit a 1 septembris 739 ad 1 septembris 740, indictionis vero nonae dies 18 iunii est anno 741. Uter ex his annis recte se habet? Respondent Acta S. Ioannicii, num. 2, p. 333: γεννῶσι δὲ τοῦτον τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς τοῦ… Κωνσταντίνου δυσσεβοῦς τυραννίδος. Sed natum ostendimus sanctum 9 septembris – 3 novembris 753, proin si Constantinus 18 iunii 741 imperium suscepit, annum decimum quartum regnavit a 18 iunii 754 usque ad 18 iunii 755. Atque idem alio Actorum loco evincitur. Dicit Sabas (num. 2, p. 334) Ioannicium perfectam formam et aetatem adeptum fuisse τριακοστῷ δὲ καὶ πρώτῳ ἔτει τῆς ἀρχῆς τοῦ κρατοῦντος, ἐνιαυτῷ τε πρώτῳ τῆς νυμφευθείσης Χαζάρῳ Λέοντι… Εἰρήνης. At Irene nupsit Leoni 17 decembris 769, primus ergo matrimonii annus fuit usque ad 18 decembris 770. Sed si Constantinus inde a 18 iunii 741 regnasset, annus regni tricesimus primus a 18 iunii 771 ad 18 iunii 772 pertineret, quod cum altero temporis termino, nempe matrimonio Irenes, non concurrit. Et ut omnis dubitandi ansa removeatur addit Sabas eodem tempore, scilicet anno tricesimo primo Constantini regnantis et primo Irenes matrimonio iunctae, versari iam Ioannicium ἐν ἀρχῇ δὲ τῆς τρίτης ἡλικιώσεως ἤγουν ἑξκαιδεκαετίας. At Ioannicius natus inde a 9 septembris ad 3 novembris 753, ἑξκαιδεκαετής erat a 9 septembris ad 3 novembris 769. Omnia igitur concordant ut credamus Theophani asserenti Constantinum anno 740 solium conscendisse, ab eodem autem recedamus cum hunc eventum anno 741, nempe indictioni nonae, illigavit. Quaecumque hic disputavimus, ex schedis humanissime ad nos missis a cl. viro P. Rabbov, iterum ostendunt quanti sit faciendum Sabae testimonium, qui etiam in minutissimis chronologiae momentis accuratissimum et veritatis studiosissimum se nobis praebet. Ex dictis corrigenda est tabella quam comment. praevii num. 26 exstruximus, omnibus numeris usque ad annum 825 uno anno adempto.

b Ps. LXIII, 4.

c Cfr. potius 2 Petr. II, 2, 3.

d Istorum schismaticorum nomen in textu graeco sub forma Κεντουκλάδων prodit. Hoc verbo Studitarumquorundam coetum qui se a Methodio abdicarunt designari coniciam. De sensu et declinatione vocis id tantum licet affirmare, quoniam nescio utrum alibi recurrat apud istius aevi scriptores, hanc derivatam esse ab eo quod est κέντουκλον vel feminino genera κεντούκλα, latine centunculus, centunclum, et formatam esse similiter atque γεννάδας aliasque. Dixit de hoc genere declinationis graecis neotericis valde usitatae Hatzidakis, Einleitung in die neugriech. Grammatik, p. 385 sqq. Quod si recte statutum fuerit, Κεντουκλάδες dicerentur quasi πιλοφόροι, id est qui pilleo muniti sunt. Cfr. γαλατᾶς, κοιλαρᾶς, φωναλᾶς, et, ut nomen proprium Ζωναρᾶς.

e Praedecessores orthodoxi S. Methodii in solio Constantinopolitano.

f Vide Commentarii praevii numm. 18 – 21, p. 319 sqq.

g Locutio biblica, Gen. XLIX, 32, qua significatur decubitus.

h De Atroa, qui locus est in Olympo monte, supra disseruimus, p. 326.

ALTERA VITA S. IOANNICII AUCTORE PETRO MONACHO
Edita ex codice bibliothecae nationalis Parisiensis Coisliniano num. 303, fol. 304r – 353v. Cfr. Comment. praev., num. 11, p. 315.

Ioannicius, monachus in Bithynia (S.)

PROLOGUS.

Βίος τοῦ μακαριωτάτου καὶ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου, συγγραφεὶς παρὰ Πέτρου μοναχοῦ. Εὐλόγησον, πάτερ..

[1] Τῆς καθ᾽ ἡμᾶς ἅπαντας βροτοὺς σύστασις ἐκ ψυχῆς τε μὴν καὶ νοερᾶς οὐσίας καὶ τῆς τῶν στοιχείων * συνδρομῆς, ἔστι σάρξ, παρὰ τοῦ πανσόφως δεδημιουργηκότος ἔλαχεν εἶναι· τῆς δὲ κατ᾽ ἀρετὴν ἐντελοῦς πολιτείας, εὐσεβοῦς τε πίστεως καὶ τῆς τῶν θείων ἐντολῶν τηρήσεως τὸ κάλλος κρατύνεται. Οὔτε γὰρ σῶμα ψυχῆς ἔρημον ζωῆς καθίσταται, οὔτε μὴν ἐντολῶν τήρησις ὀρθοδοξίας ἀπηλλαγμένη παντελῶς ὀνήσεται τὸν ἄνθρωπον· ὥσπερ γὰρ ψυχὴ σώματι, τοῦτο ὀρθοδοξία πνεύματι. Τοιγαροῦν ταύτης τῆς ἀκραιφνοῦς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν καὶ τῆς ἀμωμήτου καὶ ὀρθοδόξου πίστεως εἰσγέγονεν ἀκριβὴς φύλαξ καὶ πληρωτὴς διὰ τῆς εὐσεβοῦς βιώσεως καὶ νῦν παρ᾽ ἡμῖν εὐφημούμενος. Τῶν τε προωδευκότων καὶ ἐπ᾽ ἀρεταῖς θαυμασθέντων *, καὶ ἀνακηρυττομένων μακαρίων πατέρων ἡμῶν τοὺς βίους καὶ τρόπους, οἴά τις ἄριστος καὶ ἀκριβὴς ζωγράφος, ἐκμιμηγάμενος χρυσογραφικαῖς ἐννοίαις ἐν πλαξὶ καρδίας αὐτοῦ διεχάραξε *, καὶ τῶν μὲν βραχύτατα ἀπολειφθείς, τῶν δὲ θερμότατα συναμιλληθεὶς καὶ παριππεύσας. Ἔστι δὲ ὅτε καὶ ὑπερεχέστερον ἐληλακώς, εἰ μὴ τολμηρὸν εἰπεῖν φησι θεολόγος φωνή, καθάπερ τις ἀειλαμπὴς ἥλιος ταῖς τῶν ἀρετῶν αἰγληφόροις, τῇ καθ᾽ ἡμᾶς γενεᾷ, τῷ καθαρῷ βίῳ, ὡς ἐξ ἄλλου τινὸς στερεώματος φρυκτωρῶν ἀναδέδεικται. Οὐκοῦν, ἐπειδὴ τὰ προπύλαιὰ τῆς ὑψηλῆς πολιτείας τοιαῦτα σεμνὰ καὶ ὑπέρογκα ἀκηκοότες, ἔρωτι θείῳ πυρπολούμενοι, ἐπισπεύδετε καὶ τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀξιέραστον καὶ πανθαύμαστον πολιτείαν καὶ τὴν προσηγορίαν ἐκφανθῆναι ὑμῖν. Ἀλλὰ μὴν καὶ τῶν ἀσκητικῶν αὐτοῦ παλαισμάτων, καὶ ἀνδραγαθημάτων, πρὸς τούτοις τε καὶ τὴν ἐξ ἀρχῆς βίωσιν, καὶ τὸ συμπέρασμα τῆς αὐτοῦ τελειώσεως εἰ ἐπιποθεῖτε ἐνωτίσασθαι, εἴπομεν πρῶτον τὴν τοῦ ὀνόματος κλῆσιν, εἰθ᾽ οὕτως διδόντος τοῖς ταπεινοῖς ἡμῖν λόγον καὶ τὰ καθ᾽ ἕκαστον, ὡς δύναμις, διασαφήσομεν.

[2] Ἰωαννίκιος οὗτος, πολὺς ἐν ἀσκητικοῖς ἀγῶσι καὶ περιβόητος *, πιστὸς τοῦ Θεοῦ θεράπων, οὐράνιος ἄνθρωπος καὶ ἐπίγειος ἄγγελος καὶ τοῦ Χριστοῦ τερπνὸν ἐργαστήριον. Ἰωαννίκιος οὗτός ἐστιν, ἐπὶ τὴν ἄσειστον πέτραν, ἥτις ἔστιν Χριστός, καλῶς τοὺς πόδας τῆς διανοίας προσερείσας, καὶ πρὸς οὐρανὸν ἀνυψωθῆναι σπεύσας, ἰν᾽ αὐγοειδεστέρως τοῦτον κατόψοιτο *. Τεθέατο γάρ, κατὰ τὸν ἄδοντα Δαΰιδ, καθ᾽ ἑκάστην ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ τὸν Κύριον καὶ πεφρούρητο πρὸς τὸ μὴ σαλευθῆναι ταῖς προσβολαῖς τῶν τυραννούντων αὐτῷ ἑκατέρωθε πνευμάτων, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ τελεώτερον διὰ τῶν τελουμένων ἀγώνων ἐπεκτείνετο, ὧνπερ δὴ καὶ τυχεῖν οὐκ ἀπέτυχεν. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, τὸν γνόφον τῆς θεῖας ὑπεισδὺς χάριτος καὶ καθάπερ Μωσὴς ἐν ὄρει οὐ χερσίν, ἀλλὰ τῇ διανοίᾳ, δακτύλῳ τοῦ πνεύματος, πλάκας δεξάμενος καὶ τοὺς λαοὺς δἱ ἔργων νομοθετῶν καὶ τοῦ σκοτασμοῦ τοῦ βίου, ἤγουν τῆς κοσμικῆς θαλάσσης, διεξάγων καὶ εἰς γῆν κληροδοσίας, οἱάπερ Ἰησοὺς τοῦ Ναυή, εἰσάγων καὶ διασώζων περιδέξια. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, Χριστὸν σεσαρκωμένον ἐξεικονίζεσθαι, ἐξ ἀκρωρείας * τοῦ Ὀλυμπίου ὄπους, ὡς ἐν μέσῳ λαοῦ καὶ τυραννούντων βασιλέων, μεγάλα κεκραγὼς καὶ κηρύττων καὶ μηδαμῶς δεδιὼς * αἰσχυνόμενος. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, τῶν ἀοράτων πολεμίων τρέψας τὰς φάλαγγας, κρυμοῖς τε πολλοῖς καὶ καύμασι γενναίως ἐγκαρτερήσας καὶ ὑπομείνας τὸν Κύριον. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, ταῖς τῶν κατορθωμάτων αὐτοῦ λαμπρότησιν, ὡραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, χρηματίσας ἐπάξια. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, τὰ τερπνὰ τοῦ ξόσμου καταπτύσας καὶ ὡς σκύβαλα ἡγησάμενος καὶ τῆς ἐπιγείου στρατείας ἀποπτὰς καὶ ἀμείνονος περιλαβὼν καὶ Χριστῷ ἀκολουθήσας καὶ δουλεύσας καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐρασθεὶς καὶ εἰς ἀπλανῆ νυμφῶνα τῆς αὐτοῦ δόξης καλῶς σαββατίσας καὶ χορεύων αἰώνια. Οὗτός ἐστιν Ἰωαννίκιος, προφητικὸν ζήσας βίον καὶ τὰ πόρρωθεν ὡς ἔγγιστα βλέψας καὶ προφητικῆς ἀναρρήσεως, ἱν᾽ εἴπω, καὶ ἀποστολικῶν χαρισμάτων καὶ ἰαμάτων, ὡς οὐκ οἶδ᾽ ὅστις ἄλλος, ἀξιωθεὶς καὶ πηγὴ τῆς χάριτος καὶ δοχεῖον γεγονὼς τοῦ παναγίου Πνεύματος.

[3] Καὶ ἵνα μὴ ἐπὶ πολὺ μηκύνῳ * τὸν λόγον, οὐ γὰρ ἱκανός εἰμι τὰς τοῦ πανοσίου ἀρετὰς εὐφημῆσαι, ὀκνῶ γὰρ εἰπεῖν, εἰ καὶ τῶν τὰ τελεώτερα μεμνημένων τίς ἐξισχύσει τὸν ἔπαινον ἀναπλέξασθαι; καθ᾽ ὅσον δὲ δυνάμεως λόγου μετείληφα, ἐπὶ τὴν προρρηθεῖσαν ὑπόχρεων πραγματείαν μέτειμι. Εἰ γὰρ καὶ ἀνάξιός εἰμι τοῦ χαρίσματος τοῦ λόγου καὶ πένης ὤν, τολμηρὸς πλουσίοις, ἄδικα ἐπεκτείνομαι. Ἀλλ᾽ οὗν, εἰ καὶ ἀποδέοντος, ὅμως δ᾽ οὗν εἰρήσεται, ἐπεὶ καὶ φίλα πατράσι τὰ τῶν νηπίων ψελλίσματα * καὶ φίλον Θεῷ τὸ κατὰ δύναμιν. Προσθήσω δὲ καὶ τοῦτο μή τις ψευδὲς ἐπίπλαστον γράφειν με ύπονοήσοιτο· ἔθος γὰρ τῇ ἀπιστίᾳ τὴν ὠφέλειαν λυμαίνεσθαι. Ποῖον γὰρ ἐμοὶ κέρδος ἐκ ψευδολογίας ἄλλους μὲν συνιστῶντι, ἑαυτὸν δὲ ύπεύθυνον τῇ ἀποφάσει τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τῇ τῷ προφήτῃ Δαΰιδ εἰρημένῃ ἀποδεῖξαι; Οὐ γὰρ μύθοι τὰ εἰρημένα, ὡς τοῖς ἀσεβέσι καὶ ἀπίστοις δοκεῖ, ἀλλ᾽ ἀληθείας πλήρη καὶ ὡφελείας μεστὰ καθάπερ τοῖς εὐσεβέσι καὶ τελελόφροσιν. Ἄρξομαι δ᾽ ἐντεῦθεν, Θεὸν τὸν πάσης ἀρχῆς αἴτιον προσαιτησάμενος *.

Vita beatissimi et sancti patris nostri Ioannicii, conscripta a Petro monacho a. Benedic, pater b.

[1] [S. Ioannicius sanctorum studiosus aemulator,] In nobis omnibus mortalibus compositum humanum ex anima quidem, hoc est spirituali substantia, et ex elementorum concursu, scilicet carne, ab illo qui omnia sapientissime creavit constitutum est. Sed perfectae conversationis in virtute, piaeque fidei et mandatorum divinorum observationis pulchritudo confirmari valet. Sicut enim nec corpus orbatum anima in vita positum est, ita nec mandatorum observatio a recta fide deficiens ullo modo proderit homini. Quod anima corpori, idem est orthodoxia spiritui. Quare, tum istius intemeratae adimpletionis mandatorum, tum integrae rectaeque fidei factus est sedulus custos et sectator per piam vivendi rationem ille etiam qui nunc a nobis laudatur. Eorum namque, qui praecesserant eum et virtutibus mirabiles erant effecti et celebrati, beatorum patrum nostrorum vitam et rationem, tamquam optimus et studiosus pictor, imitatus aureis lineamentis in tabulis cordis sui exsculpsit; ab aliis vero citissime derelictus, aliis quidem ferventissime aemulantibus, sed ipse praecurrens. Quin etiam ulterius progressus, nisi audacius loquor quam theologica vox c, quasi quidam sol semper splendens virtutum luciferis fulminibus, nostra aetate in pura vita quasi ex altero quodam firmamento illucescens, apparuit. Igitur, quae veluti propylaea sunt excellentissimae conversationis, haec sollemnia et portentosa audientes, desiderio divino incensi exoptatis ut iam ipsius viri amore digna et omnino mirabilis ratio agendi et nomen manifesta fiant vobis. Ast asceticorum eius certaminum et facinorum, insuper et a principio vitam et experientiam eius perfectionis si cupitis auscultare, dicemus prius nominis appellationem. Ita cum nobis miseris dederit loquendi facultatem, quaecumque singillatim, pro viribus, deinceps aperiemus.

[2] [Encomium S. Ioannicii,] Ioannicius est iste, qui plurimum in asceticis praeliis versatus in iisque famosus, fidelis Dei servus, homo caelestis et terrenus angelus et Christi iucunda officina. Ioannicius iste est, qui cum in immobili petra, quae Christus est, firmiter mentis pedes figisset, in caelum ascendere festinavit, ut luculentius ipsum intueretur. Providebat enim, secundum psallentem David d, semper a dextris suis Dominum, et custoditus est ne commoveretur impetibus dominantium ipsi utrinque spirituum; sed etiam perfectius ad perfecta certamina perrexit, quae conserere non refugit. Ioannicius est iste, umbra divinae vestitus gratiae, qui, sicut Moses in monte, non manibus, sed cogitatione, digito spiritus, tabulas accepit, et populos operibus rexit, atque per tenebras vitae, nempe huiusce mundani maris, deducens in terram promissionis, sicut Iosue, filius Naue, introduxit et servavit sollerter. Iste est Ioannicius, qui Christum incarnatum effigie repraesentandum, ex vertice Olympi montis, quasi in medio populo et inter tyrannicos reges, magna voce clamavit et professus est, nullatenus timens, neque erubescens. Ioannicius est iste, qui invisibilium inimicorum fugans phalanges, frigoribus multis et caloribus generose induratus sustinuit Dominum. Ioannicius est iste, qui facinorum suorum splendore, speciosus forma prae filiis hominum e, operatus est decora. Ioannicius est iste, qui voluptates mundi spernens et tamquam stercora arbitratus et, terrena militia quam abrenuntiarat meliorem amplexus, Christum secutus eique serviens et ab eo dilectus, in immobili thalamo eius gloriae laetum agit sabbatum et choros ducit aeternos. Ioannicius est iste, qui propheticam vixit vitam et ea quae procul erant tamquam proxima vidit et prophetica dictione, ut ita dicam, et apostolicis charismatibus et sanationum dono tantum insignitus quantum haud scio an ullus alius, factus fons gratiae receptaculumque sanctissimi Spiritus.

[3] [cui imparem se profitetur auctor.] Sed ne diutius protraham sermonem, impar sum nimis sancti viri virtutibus laudandis et haereo dicere, et quis ex iis tam perfectis, quae commemorata sunt valeret, encomium conserere? pro mea tamen loquendi facultate, ad praedictum, quod in me suscepi, opus procedam. Licet enim indignus exstem charismatis verbi et pauper, erga divites impudens, immerito prodibo. Nihilominus dicetur ab eo qui inferior est oneri, quoniam iucunda sunt patribus quae infantes balbutiunt et gratum Deo quod pro viribus facimus. Illud quoque addam; nemo me mendacii aut ficti quicquam scribere suspicetur; solet enim incredulitate utilitas destrui. Iam vero qualis mihi utilitas ex mendacio, si alios conciliavero mihi, meipsum autem obnoxium denegationi Spiritus sancti a propheta David significatae ostendero? Non enim sunt fabulae ea quae narrabimus, ut iniquis et incredulis videtur f, sed veritatis plena et utilitatis conferta tamquam viris piis et perfectis. Incipiam inde, Deum omnis principii auctorem invocans.

ANNOTATA.

a De isto Petro monacho, huius Vitae auctore, qui erat S. Ioannicio coaevus, quin etiam eiusdem discipulus, diximus Comment. praev. num. 11, p. 315.

b Hanc formulam εὐλόγησον, πάτερ indicare historiam pertinere ad homiliarum genus, perhibet Lambecius, Commentar. de aug. bibl. Caesarea Vindobonensi, lib. VIII, p. 467. Attamen etiam notavit Montfaucon, Palaeographia graeca, p. 304, eandem formulam vulgo poni, vice nostri Iube, domne, benedicere.

c Eccles., L, 7.

d Ps. XV, 8.

e Ps. XLIV, 3.

f Ps. CXVIII, 85.

* cod στοιχέων.

* cod. θαυμαστέντων.

* cod. διεχαράζε.

* cod. περιβώητος.

* cod. κατώψοιτο.

* cod. ἀκρωρίας.

* cod. δεδειώς.

* cod. μυκίνω.

* cod. ψελίσματα.

* cod. προστησάμενος.

CAPUT PRIMUM.
Ortus, patria, parentes S. Ioannicii. Primo militiae deditus, dein renuntiat saeculo et in monasteriis Agaurorum et Antidii monasticam vitam sectatur.

[4] Οὗτος παναοίδιμος καὶ θεῖος ἀνὴρ προκληθείς, οὐκ ἀπ᾽ ἀνθρώπων οὐδὲ δι᾽ ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ ἄνωθεν ὲκ τῆς θείας χάριτος ἐρημικὸς φωστὴρ καὶ στύλος ὁλόφωτος τῶν μοναζόντων, ἐκ χώρας μὲν ἧν τῆς τῶν Βιθυνῶν ἐπαρχίας· κώμη δὲ ὑπῆρχε τούτῳ ἐν ᾗ καὶ γεγέννηται τὰ Μαρυκάτου οὕτω προσαγορευομένη. δέ γε πατὴρ αὐτοῦ Μυριτζίκιος ἐκέκλητο, δὲ μητὴρ Ἀναστασώ. Ἐκ τούτων οὖν γεννᾶται ἡμερινὸς ἀστὴρ καὶ ὁλολαμπὴς ἥλιος, κλεινὸς οὗτος Ἰωαννίκιος. Καὶ εὐσεβῶς ἀπογαλακτισθεὶς καὶ τὴν ἔφηβον νηπιότητα ὑπερβὰς καὶ εἰς νεανίσκου ἡλικίαν ἐληλακὼς στρατοποιεῖται μὲν ἐν πρῶτοις καὶ κατατάττεται ὑπὸ τὸ θεοφύλακτον τάγμα τῶν ἐκσκουβιτων ἐν βάνδῳ ὀκτωκαιδεκάτῳ. Κἀκεῖσε πᾶσαν στρατιοτικὴν δουλείαν καλῶς ἐκτελέσας, πάντων μὲν κατεκράτει τῇ τε γνώμνͅ καὶ ῥώμῃ, πᾶσί τε ἡδὺς καὶ ὡραιότατος κατεφαίνετο, οὐ μόνον διὰ τὸ ἐπανθοῦν αὐτῷ εὐειδὲς τῆς ἡλικίας καὶ τῇ τοῦ κάλλους στιλπνότητι, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ διὰ τὸ εὐσταθὲς καὶ εὔτακτον καὶ ἐπαινετὸν τοῦ τρόπου καὶ τῆς ἀναστροφῆς τούτου φιλοσοφώτατον.

[5] Ἐν δὲ τοῖς χρόνοις ἐκείνοις κινεῖται μὲν πρὸς πόλεμον καθ᾽ ἡμῶν τῶν χριστιανῶν τὸ τῶν Οὔννων ἔθνος, ἤγουν τῶν Βουλγάρων. Ἀντικινεῖται δὲ κατ᾽ αὐτῶν καὶ τότε σκηπτοῦχος καὶ εὐσεβέστατος βασιλεὺς Κωνσταντῖνος τούνομα, υἱὸς γεγονὼς τῆς μακαριωτάτης καὶ ὀρθοδόξου βασιλίσσης Εἰρήνης. Καὶ δὴ ἀμφοτέρων παραταξαμένων ἐν τόπῳ προσαγορευομένῳ Μαρκέλλαις *, συγκρούσεώς τε μεταξὺ αὐτῶν γεναμένης, ἡττηθῆναι μὲν κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν καὶ νῶτα τοῖς ἐχθροῖς δοῦναι τὸ τῶν χριστιανῶν φύλον, καὶ, τῶν ἐχθρῶν ὀπίσω ἐπιδιωκόντων καὶ πτῶσιν σφοδρὰν εἰσπραττομένων, ὡς καὶ αὐτὸν ἤδη τὸν βασιλέα ὑπό τινος μηχανήματος σωκισθέντα υπὸ χεῖρας ἁλόντα ἕλκεσθαι καὶ κρατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀσεβῶν ἐκείνων. Τοῦτο θεασάμενος γενναιότατος ἐκεῖνος Ἰωαννίκιος, ζήλῳ τε θείῳ κινηθεὶς καὶ, προφητικῶς εἰπεῖν, περιζωσάμενος δύναμιν ἐξ ὕψους, εὐθαρσῶς εἰς μέσον αὐτῶν εἰσεπήδησε καὶ τὴν παγίδα ἐκείνην ἣν εἴπω καὶ διαβολικὴν τεχνουργίαν τῷ ξίφει τάχιστα διατέμνων τὸν μὲν βασιλέα παραδόξως διέσωσεν, αὐτὸς δὲ ὑπὸ τῆς θείας χάριτος σκεπαθείς, τῇδε κἀκεῖσε τοὺς ἐχθροὺς διασκεδάσας, ἀβλαβῶς διὰ μέσου αὐτῶν παρελθὼν σέσωσται. Ὡς οὖν τοῦ πολέμου μικρὸν διέστη, καὶ τὴν πορείαν ἐπὶ τὸ πρόσω ἐποιεῖτο μετὰ καὶ ἄλλων ἑπτὰ συνεταίρων αὐτοῦ, δρᾷ πάλιν ἕνα ἐκ τῶν ῥηθέντων ἐθνικῶν ἱστάμενον καὶ ἀφειδῶς ἐκκεντοῦντα τοὺς ἐκεῖσε διερχομένους χριστιανούς. Κλεισούρας γάρ, ὡς οἶμαι, τῆς εἰρημένης διαβάσεως παρεμπεσούσης, ἀλλαχόθεν τοὺς ἐκεῖσε πορευομένους οὐκ ἦν διελθεῖν, εἰ μὴ ἐκεῖθεν. Αὐτίκα γοῦν τὸν Θεὸν εἰς συμμαχίαν ἐπικαλεσάμενος καὶ ἐλπίδι πίστεως θαρρήσας μᾶλλον ὅπλοις, ἀνδρικώτατα χωρεῖ· κατὰ τοῦ ἀλάστορος, καὶ τῇ χειρὶ τὸ ξίφος ἀπευθύνας ἐπὶ τῷ ἀνόμῳ ἐκείνῳ τραχήλῳ, οἰάπερ Δαΰιδ πρότερον κατὰ τοῦ Γολιάθ, ἀνδραγαθήσας τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ τὴν δύστηνον ἐξέτεμεν καὶ νίκην ἀναδησάμενος σωτηρίαν μεγάλην, ἄλυπόν τε καὶ ἀκίνδυνον ἐπιπόρευσιν ἔκτοτε τοῖς ἐκεῖσε διερχομένοις πεποίηκε.

[6] Τὴν οὖν γενομένην συμφορὰν καὶ ἥτταν ἀνιστορῶν καὶ λύπης βαρυτάτης πεπλησμένος δακρύων τὴν ὁδὸν διήνυεν. Ὡς δ᾽ ἐπί τινος ὑψηλοῦ τόπου ἐγένετο ἀπέναντι ἀυτοῦ προσβλέψας, εἶδε τὸ Ὀλύμπιον ὄρος, καὶ ὡς μόνον τοῦτο ἐθεάσατο, κάτεισιν εὐθέως ἐκ τοῦ ἵππου καὶ στὰς εἰς προσευχήν, τότε ὄμμα πρὸς οὐρανὸν ἐκτείνας καὶ τὰς χεῖρας εἰς ὕψος σταυροειδῶς ἐκπετάσας, τὴν ἵλεω δύναμιν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ὑπέρμαχον τοῦ κόσμου προστάτιν καὶ μόνην γέφυραν καὶ σωτηρίαν τοῦ βροτείου γένους τὴν ὑπέρτιμον καὶ ὑπερένδοξον τοῦ Θεοῦ· ἡμῶν μητέρα εἰς βοήθειαν καὶ ἀντίληψιν αὐτοῦ ἐπεκαλεῖτο, καὶ σὺν οἰμογαῖς δακρύων ταῦτα καθικετεύων ἔλεγεν· μήτερ τοῦ Λόγου καὶ παρθένε, δέξαι δέησιν ῥυπαρὰν ἐκ στόματος ῥυπαροῦ ἀναξίως προσφερομένην καὶ με σωθῆναι βουλόμενον μὴ ἀπορρίψῃς, ἀλλ᾽ ἄνοιξόν μοι τὴν θύραν τοῦ ἐλέους τῆς σῆς εὐσπλαγχνίας καὶ πρὸς μετάνοιάν με ποδηγοῦσα γενοῦ μου βοηθὸς καὶ σκέπη καὶ ὁδηγός, λιμήν τε καὶ ἀντίληψις καὶ σωτηρία. Σὲ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν ἐγγυητὴν τῆς ἐμῆς ψυχῆς τίθεμαι καὶ ἐν σοὶ θαρρῶν ἐπὶ τὸ ὄρος τοῦτο ἐμαυτὸν ἐκδώσω καὶ ὅλον δι᾽ ὅλου ἐμαυτὸν προσοίσω καὶ καρποφορήσω, σοί τε καὶ τῷ ἐκ σοῦ τεχθέντι Θεῷ ἡμῶν. Ὡς οὖν τὴν ἐλπίδα μου πᾶσαν πρὸς σὲ ἀναθήσαντα, δέσποινα, μὴ ἐγκαταλίπῃς με.

[7] Ταῦτα οὐν καὶ πλείονα τούτων ἐπειπὼν καὶ τὴν εὐχὴν ἀποδούς, ἐπὶ τὸν ἵππον ἄνεισι καὶ εἴσω ὀλίγων ἡμέρων τὸ πᾶν τῆς ὁδοῦ διάστημα διανύσας καταλαμβάνει τὴν Κωνσταντινούπολιν. Καὶ ἐν πᾶσι τοῖς σεβασμίοις ναοῖς δέησιν ἱκέσιον προσαγαγὼν καὶ τὰς εὐχὰς Κυρίῳ ἀποδεδωκώς, ἀπέπτη μὲν τῆς βασιλευούσης πόλεως. Πρὸς δὲ τὸ τῆς πατρίδος ἕδαφος τὰς τῶν γεννητόρων εὐχὰς καρπωσόμενος ἄπεισι· κἀκεῖσε βραχύτατα μετ᾽ αὐτῶν συνδιατρίψας καὶ ὡς ἤδη ἐπὶ τὴν ἰδίαν στρατείαν ἀνθυποστρέφειν μέλλων, τοῦ θείου ἔρωτος, ὡς οἶμαι, τοῦτον ἐπισπεύδοντος, συντάσσεται μὲν τοῖς ἑαυτοῦ γονεῦσιν ἤ, καὶ τέλεον εἰπεῖν, ἀποτάσσεται καὶ τὸν τελευταῖον ἀσπασμὸν δοὺς αὐτοῖς καὶ τὰς εὐχὰς αὐτῶν ἄριστα ἐγκολπωσάμενος, ἐπέβη πάλιν ἐπὶ τὸν ἷππον αὐτοῦ καὶ τὴν ποθουμένην πορείαν ποιούμενος, τὴν πρὸς τὸ παρακείμενον Ὀλύμπιον ὄρος μονήν, την ἐπονομαζομένην Ἀγαύρων, κατέλαβεν.

[8] Περιχαρῶς οὗν ὑπὸ τῶν ἐκεῖσε δεχθεὶς καὶ, ὡς ἔθος ἐστι τοῖς τῷ Θεῷ ἀνακειμένοις, ξενισθεὶς δαψιλέστατα, ἱκέτευε καὶ τὸν τῆς μονῆς προεστῶτα θεάσασθαι. Τῆς ἐφέσεως οὖν τυχὼν καὶ πρὸς τοὺς πόδας τοὺς ἁγίους πεσὼν τοῦ μεγάλου ἐκείνου σὺν δάκρυσι τοῦτον ἐδυσώπει ὑποδειχθῆναι αὐτῷ ἡσύχιον τόπον, ἐν ᾧ ἀπερισπάστως τῷ Θεῷ λατρεύσει. Θεασάμενος οὖν πατὴρ τὴν ἀγαθὴν πρόθεσιν, εἰδὼς δὲ ὅτι καὶ ἀνοίκειόν * ἐστι μὴ πρότερον καταρτισθέντα τοῖς ἀσκητικοῖς ἄθλοις. μήτε μὴ πρὸς πᾶσαν ἀρεὴν ποιωθέντα, ἐξ αὐτῆς ἤδη τῆς ἁρχῆς τῇ ὑψηλοτάτῃ ἡσυχίᾳ προσπελάσαι, βουλεύεται μὲν αὐτῷ βουλὴν ἀγαθὴν καὶ λίαν ἐπαινετήν, καὶ προτρέπεται αὐτὸν ἔν τινι τῶν κοινοβίων ἀφικόμενον ταπεινόφρονα ἐγγυμνασθῆναι, εἰθ᾽ οὕτως πρὸς τὸ ἀθλητικὸν στάδιον τῆς ἡσυχίας ἑαυτὸν ἐπιδοῦναι. Ὡς δ᾽ οὖν πεισθέντα * ταῖς παραινέσεσι τοῦτον πατὴρ ἐθεάσατο, εὐλογήσας αὐτὸν καὶ τὴν πρὸς τὴν Ἀτρώαν ἀναφέρουσαν ὁδὸν ὑποδείξας, κελεύει ἐπιπορευόμενον καταλαβεῖν τὴν μονὴν τὴν ἐπονομαζομένην Ἀντίδιον, κἀκεῖσε αὐτὸν δουλοπρεπῶς κατατάξαντα πάνυ ὠφεληθῆναι.

[9] Κομισάμενος οὖν τὰς τοῦ πατρὸς εὐχάς, καὶ τὸ τῆς ὁδοῦ μῆκος ἐγκόπως διοδεύσας, πρὸς τὴν ῥηθεῖσαν μονην ἀφίκετο. Ἐγένετο δὲ τὸν τῆς μονῆς προεστῶτα κατ᾽ οἰκονομίαν Θεοῦ τούτῳ προσυπαντῆσαι· καὶ δὴ ἐρωτᾶν ἤρξατο τίς τε εἴη, καὶ πόθεν ἥκει, καὶ τίνος χάριν πρὸς τὴν μονὴν παρεγένετο; δὲ ἑκλελεγμένος καὶ προωρισμένος τῷ Θεῷ Ἰωαννίκιος ἀπεκρίθη· Τοῦ χάριν πάρειμι, πάτερ, καὶ πᾶσι τοῖς ἐγκοσμίοις καὶ περικοσμίοις τοῦδε τοῦ βίου πράγμασιν ἀποτάξασθαι, ἵνα τῶν ὑπερκοσμίων καὶ αἰωνίων ἀγαθῶν μὴ ἐκπέσω. Τούτων ἀκούσας καλὸς ποιμὴν δέχεται τοῦτον ἐν τῷ μοναστηρίῳ, ἐκπαιδεύων αὐτὸν τοῖς ἱεροῖς γράμμασιν· οὐδέπω γὰρ ἦν μεμαθηκώς. Πρὸς πᾶσάν τε διακονίαν καὶ μοναχικὴν κατάστασιν καλῶς συμβιβάσας δόκιμον ἐργάτην τῷ Θεῷ ἀναδείκνυσι. Τελέσας οὖν ἐκεῖ διετῆ χρόνον καὶ, ὡς φέρε εἰπεῖν, χρυσέοις κέντροις τὴν καρδίαν ὑπὸ τοῦ ζήλου τῆς μακαρίας ἡσυχίας ὑπονυττόμενος, βιάζεται μὲν τὸν ποιμένα ἀπολυθῆναι. Καὶ μὲν κατεῖχεν, δὲ σφόδρα παρεκάλει. Τέλος πεισθεὶς * πάνσοφος ταῖς τούτου παρακλήσεσι προσκαλεῖται αὐτὸν πρὸς ἑαυτόν, καὶ ταῖς χερσὶν ἐναγκαλισάμενος καὶ τὸν μακάριον ἐκεῖνον τράχηλον καταφιλῶν, καὶ τοῖς δάκρυσι καταχριστικῶς * λούων, καὶ εἰς χεῖρας Θεοῦ τοῦτον παραθέμενος, πλεῖστά τε ἄλλα ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν.

[4] [S. Ioannicius primum militiae inscriptus,] Iste celeberrimus plane et divinus vir iam supradictus, non ex hominibus, neque per homines, sed desursum divina gratia, deserti illuminator et columna ignea monachorum, patriam habuit Bithynorum provinciam a. Vico autem, in quo natus est, nomen erat Marycat b. Pater eius Myrizicius vocabatur, mater vero Anastaso. Ex illis igitur genitum est illud diei astrum et splendidus sol, illustris iste Ioannicius. Qui pie ablactatus, pueritiam praetergressus et ad adulescentiam adultus, prius militiam agit, et inscribitur in isto a Numine custodito ordine excubitorum c, in cohorte decima octava. Ibi cum omni militari officio bene functus esset, ceteris praecelluit tum scientia, tum robore, omnibusque iucundus et speciosissimus est visus, non tantum propterea quod florebat in ipso formosa iuventus et pulchritudinis decus, sed quia constans, compositus et laudabilis in agendo erat, sicut in conversando sapientissimus.

[5] [eripit a periculo exercitum christianum.] Temporibus vero istis d movetur ad bellum adversus nos christianos gens Hunnorum e, hoc est Bulgarorum. Sed se opponit illis qui tunc sceptra tenebat piissimus imperator Constantinus nomine, filius beatissimae et orthodoxae reginae Irenes f. Iam vero cum utraque acies constituta esset in loco denominato Marcellis g, manus ita consertae sunt ut paene vinceretur, propter peccata nostra christianorum tribus, et terga daret hostibus, quin etiam, persequentibus hostibus et cladem validam infligentibus, ipse rex aliqua machina irretitus et captus manibus traheretur, in potestatem tradendus impiorum istorum. Quod cum animadvertisset generosus ille Ioannicius, zelo divino excitatus et, ut cum propheta loquar, virtute cinctus ex alto h, fortiter in medios hostes irruit et laqueum istum, quem dixi et diabolicum artificium gladio celeriter secans, regem praeter spem eripuit; ipse autem divina gratia protectus, cum ea iuvante ibidem hostes dispersisset, incolumis per medias eorum phalanges evasit illaesus. Sed cum e pugna paulo excessisset iterque produceret longius cum septem aliis ex commilitonibus suis, videt iterum aliquem ex dictis gentilibus stantem et, quin ulli parceret, iacula mittentem in christianos qui illac praeterirent. Cum claustra montium, ut opinor, in praedicto transitu supereminerent, non alia via eis, qui illuc progrediebantur, erat praetereundum nisi illinc. Ilico igitur, Deo in adiutorium invocato, spe fidei firmatus potius quam armis, viriliter incedit contra nefarium istum et, manu gladio in impium illud collum directo, sicut David olim contra Goliath, fortiter pugnans caput illius infensum obtruncavit et victoria laureatus salutem magnam et placidum securumque transitum exinde illac praetereuntibus procuravit.

[6] [Dein, ad Deum conversus,] Sed factam ruinam et cladem secum reputans, dolore gravissimo repletus cum lacrimis iter absolvit. Cum in editum quendam locum pervenisset, ex adverso circumspiciens, vidit montem Olympicum i, neque aliud quid aspiciens, descendit subito ex equo et stans in oratione, oculo ad caelum converso et manibus in altum in formam crucis extensis, propitiam potentiam Dei et tutelarem mundi protectricem, unicum pontem et salutem mortalis generis, venerandam et gloriosissimam Dei nostri Matrem in auxilium et subsidium sui invocat; et cum gemitibus flens haec supplex orabat: O Mater Verbi et Virgo, suscipe petitionem vilem ex vili ore indigne prolatam et me salvari volentem ne reicias; sed aperi mihi ianuam tuae misericordis benignitatis, mihique ad paenitentiam ducto esto auxilium et protectio, ductrix portusque, refugium et salus. Te enim ex nunc vadem animae meae pono et tibi confidens in monte isto me tradam et totum omnino meipsum offeram et fructificabo tibi et illi qui ex te genitus Deo nostro. Tamquam igitur qui meam spem omnem in te reposuerim, o domina, ne reliqueris me.

[7] [mundo valedicens] His ergo atque pluribus praeterea dictis, oratione finita, equum conscendit et cum intra paucos dies totum itineris intervallum absolvisset k, advenit Constantinopolim. In omnibus venerandis templis orationem precatoriam cum fudisset et laudes Deo reddidisset, regiam urbem reliquit. In patriam terram parentum benedictionem relaturus proficiscitur: ibi brevissimo tempore cum illis conversatus, cum iam in eo esset ut ad propriam militiam reverteretur, Dei amore, ut opinor, impulsus, sistit se coram parentibus suis vel, ut rectius dicam, ab illis se desistit et postquam supremum amplexum dedit illis et benedictiones eorum nactus est, iterum ascendit equum et optatum iter assecutus, illud Olympo monti adiacens monasterium, cui cognomen est Agaurorum l, petiit.

[8] [monachum agit in coenobio Agaurino] Cum gaudio igitur ab incolis exceptus et, sicut mos est illis qui Deo famulantur, largissimo hospitio recreatus, petivit ut sibi monasterii praepositum videre liceret. Voti igitur compos factus, ad huius magni viri sanctos pedes prostratus cum lacrimis supplicat ei ut indicet sibi solitarium locum, in quo assidue Deo deserviat. Videns ergo pater m bonum propositum, sciens autem incongruum esse illum qui non prius adhaesit asceticis pugnis necdum omni virtutum genere imbutus est, iam a principio altissimam solitudinem amplecti, consilium dat ipsi optimum et valde laudabile, hortaturque ut eat in aliquod coenobiorum ad se humiliter exercitandum et postea tantum athletico studio solitudinis se dedat. Quando ergo persuasum adhortationibus illum pater vidit, benedicens ipsi et quae ad Atroam ducit n indicata via, iubet ut progressus petat monasterium cognominatum Antidium o, ibique in humili subiectione plane se perficiat.

[9] [et Antidiano.] Asportans igitur patris benedictiones et longum iter cum defatigatione emensus, ad dictum coenobium pervenit. Factum est autem ut monasterii praepositus p, Deo providente, ipsi occurreret. Coepit quidem interrogare quis esset, unde veniret et cuius rei gratia monasterium adisset. Electus et a Deo protectus Ioannicius respondit: Huiusce rei causa adsum, o pater, ut omnibus mundanis et terrenis illius vitae rebus abrenuntiem, ne supernaturalia et aeterna bona amittam. Quibus verbis auditis, bonus pastor eum suscipit in monasterio eruditque sacris litteris; nondum enim erat quicquam edoctus. In omni officio et monastica disciplina recte ambulans praestantem operarium Deo se praebet. Cum consummasset ergo ibi biennium q et, ut ita dicam, aureis stimulis ex desiderio beatae solitudinis corde compunctus, vim facit apud pastorem ut solvatur; illo autem renitente vehementer ipse instabat. Tandem persuasus sapientissimus vir eius invitationibus, advocat eum apud se et manibus complexus beatumque ho collum osculatus atque lacrimis inungendo abluens et manibus Dei illum tradens multaque alia obsecratus, dimisit.

ANNOTATA.

a De Bithynorum provincia ἐπαρχία, cfr. notam a, p. 335, capitis I prioris Vitae.

b Notato supra huius vici situ, hic tantum ad formam vocis graecae attendimus. Petrus ac Sabas concordes sunt in scribendo τὰ Μαρυκάτου.

c De munere proprio excubitorum dictum est supra, p. 336, nota n cap. I in altera Vita. Dum Sabas, vel librarii codicum, qui praesto nobis fuere scribebant ἐξσκουβίτωρ, Petrus habet ἐκσκουβίτος. Diversa est enim scribendi forma. Praeter has invenire est ἐξκουβίτος, verbi gratia apud Nicetam Paphlagonem, P. G., tom. CV, p. 493, nec non ἐκκουβίτος apud Symeonem magistrum, P. G., tom. CIX, p. 672.

d Temporibus istis, scilicet anno 795, ut ostendimus in prioris Vitae cap. II, nota h, p. 339.

e Explicite asserit auctor Hunnos esse unum eundemque populum atque Bulgaros. Revera hoc tempore non raro unius nomen pro altero usurpari commonet Combefisius in Vita S. Nicolai Studitae, P. G., tom. CV, p. 877.

f Constantinus VI iunior, filius Leonis Chazari et Irenes.

g De loco dicto Μαρκέλλαι egimus in cap. II, nota h, ad alteram Vitam. In codice scribitur Μαρκέλαις, quod ex alibi ubique recepta scribendi ratione corrigendum duximus in Μαρκέλλαις.

h Cfr. Ps. XVII, 35, 43; XCII, 1.

i De monte Olympo vide Commentarii praevii num. 27, p. 322.

k Indicavimus supra, p. 349, in capitis V nota g alterius Vitae, valde expeditum esse iter a monte Olympico versus Constantinopolim.

l Vide notam c capitis III in praecedenti Vita, p. 342.

m Docet nos Sabas hegumenum Agaurorum fuisse tunc temporis Gregorium, num. 10, p. 341.

n Apud Sabam dictus est locus iste Ἀτρώα Καστούλῳ, num. 8, p. 340. Cui loco eundem situm definit Petrus monachus, cum Atroam inter Agaurorum et Antidii monasterium ponit. Ibi videtur fuisse exstructum monasterium Sancti Zachariae, cui praefuit Petrus Atroensis, de quo supra in Commentario praevio num. 32 – 35, p. 325.

o De monasterio Antidii dictum in alterius Vitae capite III, nota h, p. 342.

p Nomen istius praepositi tradit Sabas cap. III, num. 9, p. 342. Erat quippe pater ille Iohannes quidam nomine.

q Per annos nimirum 795, 796. Idem tempus remansisse S. Ioannicium in coenobio Antidianio refert Sabas; videsis supra, p. 340, num. 9.

* cod. Μαρκέλαις.

* cod. ἀνοίκιόν.

* cod. πισθέντα.

* cod. πισθεὶς.

* cod. καταχρηστικῶς.

CAPUT SECUNDUM.
S. Ioannicii fama late diffunditur. Eius primum miraculum.

[10] δὲ τῇ πίστει καὶ τῇ εὐχῇ θωρακισθεὶς καὶ ὥσπερ βέλη τὰς τοῦ πανοσίου εὐχὰς ἐν χειρὶ κατείχων ἀνδρείως πρὸς τὸν τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν πόλεμον ἔξεισι, καὶ ἀνελθὼν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς τῶν ὀρέων καὶ δ᾽ αὐτῶν ἐμπεριπατήσας πρὸς τὸ Ἀγαυρινὸν ὄρος ἔγιστα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ παραγίνεται. Αὖθις οὖν μηνύσας τὴν παρουσίαν αὐτοῦ τῷ προεστῶτι τῶν Ἀγαύρων, ἐκδυσωπεῖ τοῦτον θεάσασθαι. δὲ ἀκούσας εὐθέως ἄνεισι καὶ γεναμένης εὐχῆς ἐπηρώτα δι᾽ ἣν αἰτίαν ἐνταῦθα παραγέγονε; Μεμαθηκὼς οὖν χάριν ἡσυχίας τοῦτον προσπελάσαι, ἐδακτυλοδείκτει τὸ ἄντρον οὑτος μακάριος Ἰωαννίκιος, καὶ καθικετεύοντος σκέπην σμικροτάτην ἐν τούτῳ αὐτῷ ποιῆσαι, εὐθέως ἡγιασμένος ἐκεῖνος ἀνὴρ προστάττει δυσὶ τῶν ἀδελφῶν, Εὐστρατίῳ τε καὶ Θεοφυλάκτῳ, τὰ τῆς ἐφέσεως αὐτοῦ ἐκπληρῶσαι· καὶ τούτου γενομένου καὶ τοῖς ἀδελφοῖς συνταξάμενος, μακάριος οὗτος ἐπὶ τὸν νοητὸν γνόφον εἰσέδυ. Κἀκεῖσε τὸν Θεὸν ἐν προσευχαῖς καὶ νηστείαις δεηθεὶς καὶ ἀνολιγώρως ἐπὶ τρισκαίδεκα χρόνους διαπεράνας, δέχεται καὶ αὐτός, ὡς πάλαι Μωϋσής, νόμον θεῖον καὶ οὐράνια καὶ προφητικὰ χαρίσματα καὶ προφητεύει τὰ μέλλοντα ὡς παρόντᾳ καὶ πολλοὺς ἐξ Αἰγύπτου, ἤγουν τοῦ φθαρτικοῦ καὶ σκοτεινοῦ βίου, διεξάξας πρὸς τὴν φωτοειδῆ καὶ οὐράνιον κατοικίαν καὶ ἀμείνονα ζωὴν διαπορθμεύει. Πανταχόσε τοίνυν αὐτοῦ περιβοήτου * γεναμένου καὶ πολλῶν πρὸς αὐτὸν δίκην σμήνους * μελισσῶν ἀφικομένων, μὴ φέρων ἡσύχιος νοῦς ἐκεῖνος καὶ μικρόν τι βραχὺ ἠλαττωμένος παρ᾽ ἀγγέλους ἐνασχολεῖσθαι ὑπὸ τῆς τῶν ἀνθρώπων συγχύσεως, ἀλλ᾽ ἀύλως καὶ καθαρῶς καὶ ἀπερισπάστως συζῆν βουλόμενος καὶ καθ᾽ ἑαυτὸν μόνῳ προσλαλεῖν τῷ Θεῷ, κρύπτειν μὲν ἑαυτὸν εἰς ἅπαν τοῖς ἀνθρώποις συνδιασκέπτεται καὶ συμπαραλαβὼν μεθ᾽ ἑαυτοῦ Πέτρον καὶ Σάβαν καὶ Ἀντώνιον, τοὺς ἱεροὺς καὶ ἡσυχίους ἄνδρας, συμβολικῶς φέροντας τὸν τύπον τῆς ὁμοουσίου Τριάδος, ἐπὶ τὰ μέρη τῶν Θρακησίων μεταναστεύει.

[11] Κἀκεῖ μετ᾽ αὐτῶν ἐπί τινα χρόνον συνδιατρίψας, ἀκηδίας, ὡς οἶμαι, ἀνθρωπίνης τοῖς πνευματικοῖς ἀνδράσι παρεμπεσούσης, εἰς τὰ ὀπίσω τούτους ἀνθυποστρέψαι πεποίηκεν. δὲ γενναιότατος ἐκεῖνος μόνος καταλειφθείς, καὶ ἐπὶ τὰ πρόσω τῆς ἐρήμου τέλεον ἀποκρύψαι ἑαυτὸν διαλογιζόμενος, καὶ τὸν Θεὸν ἐκτενέστατα λιτανέυων ἐπὶ τὸ συμφέρον τοῦτον ποδηγῆσαι, συγκάμπτεται μὲν ἐξ ἀτονίας εἰς ὕπνου τινὰ ἔμφασιν. Χρηματίζεται δὲ κατ᾽ ὄναρ ὑπ᾽ ἀλλέλου, καθάπερ ἐκεῖνος κλεινὸς Ἰωσήφ, οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ καὶ δίς, καὶ ἀνακάμπτειν προστάττεται ἐν ἐκείνῳ τῷ ὄρει ἐξ οὗ ἀπέδρα ὡς οὐ κρυβησόμενον αὐτόν, τοῦ Θεοῦ τοῦτο οἰκονομήσαντος ἕνεκεν τῆς τῶν πολλῶν σωτηρίας καὶ ὡφελείας. δὲ τραχηλιᾶν κατὰ Θεοῦ μὴ εἰδώς, ἀλλὰ καὶ λίαν τοῖς αὐτοῦ προστάγμασιν ὑπείκειν, πείθεται μὲν τῇ γενομένῃ θεόθεν ἀγγελοειδεῖ χρησμοδοσίᾳ, παλινοστεῖ τε αὖθις, οὐχὶ πρὸς τὸ ἄντρον ἐν ᾧ ᾤκει, ἀλλ᾽ ἐν ἄλλοις σκληροτάτοις κρημνοειδέσι καὶ ψαραγγοειδέσι τόποις τοῦ Τριχάλικος οὕτω καλουμένοις. Κἀντεῦθεν λανθάνειν πάντας οἰόμενος, ἐπεὶ δέ, κατὰ τὴν κυριόλεκτον φωνήν, οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη, οὐδε καίουσι λύχνον καὶ τιθέασιν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν λυχνίαν καὶ λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ, οὕτω καὶ οὗτος ταῖς ἀγαθαῖς πράξεσιν ἐκλάμψας ἀριδηλότατος μάλλον γέγονεν τότε πρότερον. Μαθὼν γὰρ αὐτοῦ τὴν ἔλευσιν πολλάκις μνημονευθεὶς ἁγιώτατος ἡγούμενος, ἀναστὰς προθυμότατα πρὸς αὐτὸν παρεγένετο. Εὐλογήσας δὲ τοῦτον, μᾶλλον δέ, τὸ ἀληθὲς εἰπεῖν, αὐτὸς ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθείς, ἀμφότεροι τῷ Θεῷ ηὐχαρίστησαν, κελλίον * τε αὖθις προστάττει τοῖς ὑποτεταγμένοις δυσὶν ἀνδράσιν, Εὐστρατίῳ καὶ Θεοφυλάκτῳ, τῷ ὁσίῳ οἰκοδομῆσαι καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὑποτεταγμένοις δουλοπρεπέστατα ὑπείξαι *, καὶ μὲν ταῦτα εἰπὼν ὤχετο.

[12] δὲ θεόπνευστος Ἰωαννίκιος πάνυ προσέκειτο καὶ ἠγάπα τὸν εὐλαβέστατον Εὐστράτιον εἴπερ τινὰ ἄλλον· καὶ τοῦτο οὐκ ἀπεικῶς, ᾔδει γὰρ τοῦτον εἰς ὕστερον τῆς ἀρχικῆς ἀξίας τοὺς οἴακας ἐμπιστευθησόμενον καὶ πατέρα πολλῶν προβάτων λογικῶν ἀνδειχθησόμενον. Καὶ εἴ ποτε μυστικόν τι ἀναγκαῖον αὐτῷ παρενέπιπτεν, πάντα ἁγία ἐκείνη ψυχὴ τῷ θαυμασίῳ Εὐστρατίῳ ἀνετίθη. Καὶ γὰρ καὶ ἡμεῖς οὐκ ἄλλοθεν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ θείου ἀνδρὸς τούτου, κεκινήμεθα ταύτην καθυποταξαι τὴν ἱερὰν καὶ ἐπωφελῆ πραγματείαν, καὶ δεδιότες * τὸν τῆς παρακοῆς κίνδυνον, ἀναξίως, ἱν᾽ εἴπω, καὶ ἀμαθῶς, τὸ δ᾽ ἀληθὲς φράσαι, πατρικαῖς προσταγαῖς νικηθέντες ἐκτατικώτερον πόδα κεκινήκαμεν καὶ ὑπερβάθμια, εἰπεῖν, πεπηδηκότες σὺν δέει πολλῷ τὴν ἐπιταγὴν πεπληρώκαμεν. Ὅσα τε παρ᾽ αὐτοῦ ἠκούσαμεν, ταῦτα πάντα καὶ ἀναγγελοῦμεν ὑμῖν. Ἴστε δὲ τὸν ἄνδρα ἅπαντες, ὅπως τε ἐξ ἀρχῆς καὶ μέχρι τέλους παρηκολούθηκε τῷ ἁγίῳ, ὅπως τε ἔργῳ καὶ λόγῳ κατακεκόσμηται, ὡς, σχεδὸν εἰπεῖν, πᾶσαν τὴν Βιθυνῶν χώραν ἀγγελομιμήτως ὑπ᾽ αὐτοῦ καταλάμπεσθαι καὶ ταῖς φωτοειδέσιν ἐντολαῖς ὑφειμένως διεξάγεσθαι καὶ διαπορθμεύεσθαι. Ἀλλ᾽ οὖν περὶ τὴν νύσσαν τοῦ λόγου ἐπανιτέον.

[13] Τῆς οὖν κέλλης, ὡς εἴρηται, κτιζομένης, ἄφνω τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄραντες οἱ πρὸς τὸ ἔργον ἐσχολακότες θεωροῦσιν ἀγέλην τράγων ἀνημέρων νεμομένην καὶ ἕνα τινὰ εὐμεγέθη, καλόν τε καὶ πίονα, χωρισθέντα πλησίον αὐτῶν τοῦτον γενέσθαι. Τῶν δὲ διαλογιζομένων εἴθε δυνατὸν ἦν κρατηθέντα εἰς κάλλιστον ἄσκον προχωρῆσαι, γνοὺς δὲ μέγας καὶ προβλεπτικώτατος Ἰωαννίκιός φησιν ἑνὶ τῶν ἀδελφῶν, Σᾶβα τούνομα· Ἄπιθι, ἄδελφε, καὶ τὸ ζῶον κρατήσας πρὸς ἡμᾶς φέρε. Αὐτίκα γοῦν πληροῖ ἀδελφὸς τὸ προσταχθὲν καὶ ἄγει τὸ ζῶον οὐ βίᾳ, ἀλλ᾽ ἐθελοντί, πρὸς τὸν ὅσιον, καὶ ἵστησιν ἐνώπιον αὐτοῦ οὐ κρατούμενον, ἀλλ᾽ ἀπολυτὸν πάντη. δὲ ἁλὸς πλήσας τὴν χεῖρα τῷ ζώῳ προσφέρει· τὸ δὲ ἁλίζεται χαριέστατα. Ὁμοίως καὶ τὸ βαυκάλιον πλήρη δι᾽ ἡδεστάτου ὕδατος μεστὸν προσάγει· τὸ δέ, καθάπερ ὡς ἐκ πηγῆς καλῆς, ἔκ τινος ἄκροτόμου πέτρας ναούσης νάματα προθύμως ταῦτα ἀπαῤῥύεται. Τῶν δὲ ἀδελφῶν ἐστηκότων καὶ ἀποθαυμαζόντων, μέτρια μειδιῶν ἅγιος φησιν· Ἆρά γε, ἀδελφοί, προχωρεῖ οὗτος εἰς ἀσκόν; Τῶν δὲ φησάντων· Καὶ πάνυ, εἶπεν ὅσιος· ἐπειδὴ τὸ ἔργον χάριτι Χριστοῦ τετελείωται, ἀπολυθήτω οὗτος ἀβλαβής. Καὶ κελεύει πάλιν τὸν εἰρημένον Σάβαν κρατήσαντα τὸ ζῶον τῶν κεράτων ἕως τινος τόπου ἀπαγάγαι καὶ τοῦτο ἀπολύσαι. Τοῦτο ἤδη πρῶτον σημεῖον γέγονε τοῦ προφήτου ἐκείνου καὶ ἰσαγγέλου ἀνδρός.

[10] [Vitam solitariam agit S. Ioannicius in monte Agaurino,] Ille vero fide et oratione loricatus et tamquam iacula preces sancti patris sui preces manu retinens, viriliter ad bellum contra invisibiles hostes egreditur; ascendensque in verticem montium et per illos deambulans ad montem Agaurinum, prope coenobium Sancti Cosmae a pervenit. Iterum ergo, significata praesentia sua praeposito Agaurorum, petit ut illum videre possit. Quo ille audito, statim adest et, oratione peracta, interrogat quam ob causam illuc advenerit. Cum comperisset ergo solitudinis gratia ipsum accessisse, indigitat antrum beatus ille Ioannicius petitque ut sibi exigua cella construatur in illo loco. Statim admirabilis ille vir mandat duobus fratribus, Eustratio b et Theophylacto c, ut impleatur eius desiderium. Quo facto, fratribus consociatus beatus ille ingreditur spirituales latebras. Ibi Deum in precationibus et ieiuniis exorans et sedulo tredecim annos d perseverans, accipit et ipse, ut olim Moses, legem divinam et caelestia propheticaque charismata, praedicit futura tamquam praesentia et multos ex Aegypto, id est corruptibili et tenebrosa vita, adductos ad lucidam et caelestem habitationem, ad meliorem vitam traicit. Ubique iam celebris factus, cum multi ad eum, apum examinis instar, convenirent, aegre ferens solitaria eius mens, paulo inferior angelis, disturbari propter hominum commercium, sed immaterialiter, pure et non distracte vivere volens et solum cum solo Deo loqui, abscondere sese omnino ab hominibus consulit, et assumptis secum Petro e, Saba f, atque Antonio g, sanctis et solitariis viris, qui symbolicam referebant imaginem consubstantialis Trinitatis, in partes Thracesiorum h emigrat.

[11] [et in monte Trichalice.] Ubi postquam aliquantulum cum illis manserat, acedia, ut opinor, humana spiritualibus viris illapsa, mandavit eis ut ad pristinum locum reverterentur. Ille autem generosus vir solus relictus, et ut in intimis desertis perfecte se abderet consilium agitans et Deum ferventissime orans ut ad hoc propositum eum deduceret, defatigatione victus est et incidit in somnii speciem. Alloquitur eum in somnio angelus, sicut famosum illum Ioseph, nec semel sed bis, et redire iubet in illum montem unde effugerat, non quidem se absconsurum, sed Deo ita disponente propter multorum salutem et utilitatem. Ille autem resistere Deo nescius, sed libenter mandatis eius oboediens persuasus est illo, quod ex Deo veniebat, angelico oraculo et revertitur, non quidem ad antrum in quo habitaverat, sed in alia teterrima abyssorum et barathrorum loca, cui Trichalicis i nomen est. Cum ibi omnes latere se existimaret, quoniam, secundum dominicam vocem k, non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accendunt lucernam et ponunt eam sub medio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt, sic et iste bonis operibus splendens, illustris magis effectus est quam antea. Cum audivisset eius adventum ille iam pluries commemoratus sanctissimus hegumenus l, surgens velociter illum adit. Cum ipsi benedixisset, vel, ut verius dicam, fuisset illi ab isto benedictum, uterque Deo gratias egit. Mandat iterum duobus sibi subiectis viris, Eustratio et Theophylacto, ut cellam sancto aedificent et in omnibus quae iuberet fidelissime obsecundarent, et haec dicens abiit.

[12] [Auctor a S. Eustratio audivit] Ioannicius quidem a Deo inspiratus prorsus adhaerebat reverendissimo Eustratio eumque prae aliis diligebat, et quidem non immerito; sciebat enim isti postea praefecturae dignitatis gubernaculum commissum iri eundemque patrem multarum ovium spiritualium renuntiatum iri m. Et si forte mysterii quid aut necessitatis incideret, omnia haec sancta anima mirando Eustratio referebat. Nos quidem non aliunde, sed ab ipso divino isto homine incitati fuimus ad digerendum hoc sanctum et utile opus, et veriti inoboedientiae periculum, indigni, fatemur, et ignari, ut verum dicamus, paternis mandatis victi, securiorem pedem movimus n, et limen, ut ita dicam, transilientes cum timore magno iussionem explevimus. Quaecumque audivimus ab ipso, haec omnia nuntiabimus vobis. Novistis hunc virum omnes quomodo a principio usque ad finem secutus sit sanctum, quomodo tum verbo, tum opere, claruerit ita ut, paene dicam, tota Bithynorum regio, ab ipso tamquam ab angelorum aemulo sit quasi illuminata, lucidisque mandatis humiliter rexerit eam et ad portum duxerit o. Sed iam ad metam sermonis veniendum.

[13] [miracula quae narrat.] Constituta igitur, ut dictum est, cella, subito levantes oculos monachi qui operi vacabant conspiciunt gregem hircorum silvestrium pascentem et unum quendam insignis magnitudinis, pulchrum, crassumque seorsim ab aliis, qui ad eos appropinquabat. Cum animo versarent utrum ex ipso capto possent comparare pulcherrimum utrem, id percipiens magnus et valde perspicuus Ioannicius, dicit uni ex fratribus, cui nomen erat Sabas: Vade, frater, et bestiam captam nobis adduc. Statim ergo implet frater mandatum et adducit animal, nulla vi adhibita, sed ultro secutum, ad sanctum collocatque ante ipsum non retentum, at solutum plane. Qui vero sale repletam manum hirco porrigit, ille quidem sal cum voluptate sorbet. Similiter et pateram plenam suavissimae aquae profert, quam quidem, sicut ex pulchro fonte aut ex viva petra fluentes latices, avide lambit. Adstantibus fratribus et mirantibus, modice subridens sanctus ait: Nonne igitur, fratres, iste praeberet utrem? Cum illi respondissent: Maximum, dixit sanctus, quoniam hoc opus gratia Christi consummatum est, dimittatur iste hircus incolumis. Et iubet iterum praedictum Sabam cornibus bestiam tenere et ad certum quendam locum abductam dimittere. Hoc primum signum, quod factum est a propheta isto et angelico viro p.

ANNOTATA.

a Ut supra legimus, p. 361, num. 32, monasterium Agaurorum sancto Cosmae dicatum erat.

b S. Eustratius, de quo vide in Vita auctore Saba, capite IV, nota t, p. 346.

c Sabas huius monachi mentionem iniecit in capite IV, n. 14.

d Per idem spatium, non prope Agaurorum coenobium, sed in variis locis latitantem S. Ioannicium refert Sabas.

e Petrus iste est forsan S. Petrus Atroensis.

f Sabam, alterum hagiographum S. Ioannicii, conicere licet.

g Num hic sit Antonius, de quo Sabas in capite IX, n. 36, p. 365, qui postea iconomachis adhaesit, paenitens demum factus, definire non valemus.

h Partes Thracesiorum, id est tertium imperii thema complectens praesertim Lydiam, Cariam, Ioniam. Cfr. P. G., tom. CXIII, p. 79.

i Saepius in Actis a Saba conscriptis occurrit locus iste a S. Ioannicio sanctificatus. Cfr. Vitae praecedentis numm. 10, 18, 24, 32.

k Matth., V, 14, 15.

l Nempe Gregorius, hegumenus Agaurorum.

m S. Eustratius fuit postea hegumenus Agaurorum. Cfr. supra numm. 32, 36, pp. 361, 365.

n Inde non immerito colliges auctorem nostrum Petrum inter Agaurini coenobii monachos vixisse.

o Istud S. Eustratii encomium notasse iuvat, utpote quod ieiunam nimis a Bollando notitiam de S. Eustratio in Actis SS., Ian. tom. I, p. 598, traditam feliciter compleat.

p Idem miraculum a S. Ioannicio patratum refert Sabas capite IV, num. 14, p. 344.

* cod. περιβωήτου.

* cod. σμίνους.

* cod. κελλείον.

* cod. ὑπῆξαι.

* cod. δεδειότες.

CAPUT TERTIUM.
S. Ioannicii prophetiae de imperatoribus Nicephoro, Stauracio, Michaele et Leone Armeno.

[14] Τὸ δὲ δεύτερον ὁποῖόν ἐστι μαθήσεσθε. Ἐν τοῖς καιροῖς ἐκείνοις κεκίνηται πάλιν, ὡς ἀνώτερω εἴρηται, πρὸς πόλεμον τὸ τῶν Βουλγάρων ἔθνος· στρατοποιεῖται δὲ κατ᾽ αὐτῶν καὶ τότε τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας περιέπων εὐσεβέστατος βασιλεύς, Νικηφόρος τούνομα. Καὶ τούτου γενομένου, ἄδειαν λαβόντες οἱ λεγόμενοι συμπένθεροι τοῦ βασιλέως πρὸς τὸν ὅσιον παρεγένοντο, ἔχοντες μετ᾽ αὐτῶν καὶ τὸν ἀοίδιμον Εὐστράτιον, τὸν τοῦ ὁσίου προσφιλέστατον. Θεασάμενοι οὖν αὐτὸν καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθέντες, ἐζήτουν καὶ ὑπὲρ τῶν βασιλέων ἐμμελέστατα εὔχεσθαι. δὲ καθαρώτατος νοῦς ἐκεῖνος γνοὺς τὸ μέλλον γενήσασθαί, φησιν· Ἐγὼ μέν, τέκνα, ὑπὲρ τῶν βασιλέων ἤδη νὐξάμην· ὑπὲρ δὲ τοῦ βασιλέως τὰ νῦν προσεύξομαι. Τῶν δὲ δηχθέντων * μὲν, ἀναύδων δὲ ἐπὶ τῇ ἀσαφείᾳ μεινάντων, οὐ γὰρ ἔγνωσαν τὸ λαληθὲν πλὴν μόνου Εὐστρατίου, καὶ γὰρ ἦν ἀνὴρ ἀγχίνους, προσβλέπει μὲν πρὸς αὐτὸν ἅγιος καὶ σιγᾶν ἐπινεύσας πρὸς αὐτοὺς πάλιν ἐπιστραφεὶς καὶ τούτους εὐλογήσας ἀπέστειλεν. Τῶν δὲ ἐκ τοῦ ὄρους κατιόντων, ἀκριβέστατα μαθεῖν ἐπηρώτων παρὰ τοῦ εὐλαβεστάτου Εὐστρατίου τί ἂν εἴη τὸ λαληθέν. δέ φησιν· Ἱν᾽ ἰδῆτε ὅτι, τοῦ Θεοῦ παραχωρήσαντος, μὲν βασιλεὺς ἐν τῷ πολέμῳ πέπτωκε καὶ διὰ τοῦτο εἶπεν ὑμῖν ὅτι περὶ μὲν τῶν βασιλέων ἤδη ηὐξάμην, περὶ μὲν τοῦ μέλλοντος ἀναδείκνυσθαι βασιλέως τὰ νῦν προσεύξομαι. Οἱ δὲ ἄνδρες λίαν καταπλαγέντες, δειλίᾳ τε καὶ φόβῳ συσχεθέντες, τοὺς ἵππους πλήξαντες τάχιστα τὴν ὁδὸν διήνυον. Ὡς δὲ πλησίον τῶν πυλῶν ἔφθασαν, ἀκούουσι τὴν ἐλεεινὴν ἐκείνην φωνὴν καὶ κατηφείας πεπληρωμένην τὴν τοῦ βασιλέως, ὡς εἴρηται, πτῶσιν παρὰ πάντων ἐπιβοωμένην, καὶ τὸ λοιπὸν τῆς ὁδοῦ σὺν δέει καὶ θρήνοις καταπλεύσαντες πρὸς τὴν βασιλεύουσαν πόλιν προσωρμίσθησαν.

[15] Ἵνα δὲ τὰ τῆς προφητείας λεχθέντα πληρωθῇ, διαδέχεται τὴν βασιλείαν Σταυράκιος, υἱὸς Νικηφόρου, καὶ τούτου τὴν βασιλείαν διιθύνοντος, πάλιν ἀσχέτῳ ἐπιθυμίᾳ οἱ ῥηθέντες πενθεροὶ τοῦ βασιλέως κατείχοντο τοῦ ὀπτανθῆναι τῷ ὁσίῳ καὶ μάλιστα τοῦ διερωτῆσαι καὶ μαθεῖν περὶ τοῦ γαμβροῦ αὐτῶν, εἰ ἐπὶ πλέον βασιλεύσει καὶ μή. Ἑν τούτοις τοῖς λογισμοῖς διακείμενοι καὶ εὐκαιρίαν μὴ εὑρίσκοντες τὴν ἐπιθυμίαν τῆς καρδίας αὐτῶν ἐκπληρῶσαι, ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν ἀπερχομένων αὐτῶν ὡς πρὸς τὰ βασιλεία, συναντῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ τῷ πανευλαβεστάτῳ Εὐστρατίῳ, ἦν γὰρ ἐπί τινι διακονίᾳ πρὸς τὴν βασιλεύουσαν πόλιν παρὰ τοῦ καθηγουμένου ἀποσταλείς, καὶ ὡς τοῦτον ἤδη ἀνεγνώρισαν, γνησιώτατα ἀσπασάμενοι καὶ ἄμφω τὼ χεῖρε ἐναγκαλισάμενοι, ἅμα αὐτῷ οἴκαδε πάλιν δρομήσαντες ἐπορεύθησαν, κηροῖς τε καὶ θυμιάμασι καὶ ἄλλοις τισὶ δώροις τοῦτον ἐφοδιάσαντες καὶ καθικετεύσαντες, ἀκριβέστατα τὰ περὶ τοῦ γαμβροῦ αὐτῶν παρὰ τῷ ἁγίῳ μαθεῖν καὶ δῆλα αὐτοῖς ποιῆσαι ἐξαπέστειλαν. δὲ ἐξελθὼν ἀπολογεῖται μὲν ἐν πρώτοις τῷ ἁρίστω ἐκείνῳ ποιμένι ὑπὲρ ἧς πεπίστευται διακονίας, αὖθις δὲ εὐχὴν κομισάμενος πρὸς τὸν ὅσιον ἀνέρχεται καὶ τούτῳ ἐμφανισθεὶς καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθείς, δοὺς τὰ δῶρα, ἐξῄτει μαθεῖν καὶ τὰ συμβησόμενα τῷ βασιλεῖ. δὲ ὑψηλόνους καὶ οὐράνιος ἄνθρωπος ἐπὶ πολὺ ἐκβιαζόμενος καὶ μὴ θέλων προσπλῆξαι ἔν τινι τὸν ἄνδρα, μόλις ποτε ἀνοίξας τὸ στόμα καὶ τοῖς δάκρυσι τὰς παρειὰς καταβρέχων, ὑποδειγματικῶς ἀπεκρίθη· λίαν ἠγαπημένε Εὐστράτιε, γνωστὸν ἔστω σοι ὅτι ὃν τρόπον ὄρνις ἐπί τινος ἀμφιλάφους κλάδου ἔρνους καθεζομένη καὶ ἡδὺ κελάδουσα, ἄφνω ἱέρακος καταστάντος, τάχιστα ταύτην ἀφαρπάζει· οὕτω συντομωτέρως τούτου βασιλεία ἀφαρπαγήσεται. Ὅπερ καὶ γέγονε, καὶ γὰρ οὐκ ἄγνωστος, ἀλλὰ καὶ λίαν εὔγνωστος πᾶσι καθέστηκεν βραχύτατος χρόνος τῆς βασιλείας αὐτοῦ. Διαδέχεται δὲ τὴν βασιλείαν Μιχαήλ, καὶ τῷ μοναδικῷ διαπρέψας ἀξιώματι· ὅπως τε οὗτος τετυράννηται ὑπὸ τοῦ θηριωνύμου καὶ θηριοτρόπου Λέοντος καὶ τὴν βασιλείαν ἀφαρπάζεται ἐντεῦθεν ἴσεσθε.

[16] Ἔθος ἦν τῷ υἱῷ τοῦ Τούρκου, τούνομα Βρυένης, συχνῶς πρὸς τὸν ἅγιον ἀπίεναι καὶ τούτου τὰς εὐχὰς κομίζεσθαι. Καὶ δὴ ὡς πολλάκις ἀπελθόντος αὐτοῦ, φησὶ πρὸς αὐτὸν θεόπνευστος· Ἆρά γε, κῦρι Βρυένη, ἐπίσταται σὸς ἐξάδελφος πρόβατα ποιμᾶναι; δὲ ἀχθεσθεὶς ἐπὶ τῷ λόγῳ φησί· Καὶ πῶς ἐνδέχεται, πάτερ, τοῦτον ἐπιστάτην προβάτων γενέσθαι, στρατηγικὴν ἐγχείρησιν * ἐμπεπιστευμένον; Πάντη γὰρ ἄτοπον τοῦτο καὶ ἀνοικείον *. Εἰρήκει δὲ τοῦτο πανάγαστος, ἐπειδὴ προέβλεψεν τοῦτον εἰς ὕστερον βασιλεύσοντα, καὶ ἀντὶ ποιμένος λύκον γενέσθαι, καὶ διασπαράξαι τὸ τοῦ Χριστοῦ ποίμνιον καὶ τὸν θεοΰφαντον χιτώνα τῆς τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας. Ὅμως ἐφησυχάσας μακάριος καὶ τῷ ἀνδρὶ ἐπευξάμενος, ἀπέλυσε. Μετὰ δέ τινα χρόνον πρὸς πόλεμον πάλιν ἐπαναστὰν κατὰ τῶν χριστιανῶν τὸ τῶν Βουλγάρων ἔθνος, ἐγένετο καὶ τὸν παμμίαρον οἷά τε στρατηγοῦντα τῷ τῶν Ἀνατολικῶν θέματι, ἅμα τοῦ μακαριωτάτου καὶ εὐσεβοῦς καὶ ὀρθοδόξου βασιλέως τοῦ κύρου Μιχαὴλ πρὸς ἀντιπαράταξιν αὐτῶν ἐξίεναι. Κἀκεῖθεν παραχωρήσει Θεοῦ τὸν φιλόχριστον ἄνδρα τῆς βασιλείας ἀποικήσας, ἁρπάζει αὐτός, ὡς εἴρηται, τυραννικῶς τὸ διάδημα τῆς βασίλειας.

[17] δὲ ῥηθεὶς Βρυένης μνημονεύσας τῶν ὑπὸ τοῦ ἁγίου λεχθέντων, μάλιστα δὲ καὶ τὰ τῆς προφητικῆς ἐκείνης ἀναρρήσεως περατωθέντα προσβλέψας, δῆλα πάντα τῷ τυράννῳ καθίστησιν. δέ φησιν· Ἐν τάχει ἀπελθὼν ἀκριβῶς ἐξετάσαι θέλησον καὶ τὸ ποσὸν τοῦ χρόνου τῆς βασιλείας ἡμῶν, καὶ ἐλθὼν ἀπάγγειλόν μοι· εἰ γὰρ τὰ πρὸ τῆς ἀρχῆς καλῶς διεσκέψατο, πόσῳ μᾶλλον γνωρίσει καὶ τὰ μέλλοντα. Τοῦ δὲ Βρυένους τὰ κελευσθέντα ἐκπληροῦντος, καὶ ἤδη τῇ τοῦ ἁγίου κέλλῃ πλησιάζειν μέλλοντος, γνοὺς ὅσιος τὴν τούτου ἔλευσιν φησι πρὸς τὸν πανάριστον Εὐστράτιον συνόντα * αὐτῷ ἐκεῖ τότε· Γινώσκειν σε βούλομαι, φίλτατε Εὐστράτιε, ὅτι τύραννος χαμαιλέων, κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν γεγονὼς βασιλεύς, σφοδρὸν διωγμὸν ἐπεγείρει τῇ τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίᾳ, ἀλλὰ μὴν καὶ τὸν γνωριμώτατον ρημῖν Βρυένην μαθεῖν παρ᾽ ἡμῶν τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐξαπέστειλεν· ἀλλ᾽ ἀνάστηθι καὶ πορεύου εἰς ὑπάντησιν αὐτοῦ, καὶ τοῦτον ἀποστύφων τοῖς ἐχέφροσι λόγοις ἔα πρὸς ἡμᾶς ἔρχεσθαι. Τοῦ δὲ εὐλαβεστάτου Εὐστρατίου ὡσεὶ τόξου βολὴν ἤδη ἐξελθόντος, ἐγένετο προσυπαντῆσαι τῷ ἀνδρὶ τὸν, ὡς ἔθος ἐστι, χαιρετίζειν προσποιησάμενος ἐπύθετο εἰ ἀκήκοέν τι παρὰ τοῦ ἁγίου περὶ τοῦ τυράννου. Ὅδε φησιν ὅτι· Ἐχθρὸς τοῦ Θεοῦ μέγας γενήσεται καὶ σφοδρῶς ταράξει τὴν τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίαν· πλὴν οὖν πορεύου καὶ τρανέστατα παρὰ τοῦ δικαίου μάνθανε. Τοῦδε τῷ ἁγίῳ ἐμφανισθέντος καὶ ἄμφω τὸ γόνυ πρὸς γῆν κλίναντος, εὐλογεῖται μὲν ὑπὸ τοῦ ἁγίου καὶ ἀναστὰς μαθεῖν ἐξελιπάρει καὶ τὰ περὶ τοῦ ἀλάστορος. δὲ ὅσιος ἐμβριθεστέραις ταῖς διαλέξεσι χρώμενος πᾶσαν τὴν κακίαν αὐτοῦ ἐν βραχυλογίαις διεσάφησε. Προσποιουμένου οὖν ἐκείνου καὶ ἀπολογουμένου μὴ οὕτως ἔχειν, πάλιν ὅσιος ἀπεκρίθη· Ὅν τρόπον ἤκουσας, οὕτως ἔσται καὶ ὡς ἤκουσας, οὕτω λαλήσεις. Ὅδε τῷ ἁγίῳ συνταγεὶς καὶ πρὸς τὸν βασιλέα ἀφικόμενος ἀναγλέλλει * πάντα τὰ λαληθέντα. δὲ τύραννος λίαν καταπλαγεὶς καὶ μάλιστα θαυμάσας περὶ τοῦ διωγμοῦ ὅτι οὐ διέλαθεν, φησὶ πρὸς τὸν ἀποσταλέντα· Περὶ δὲ τῶν χρόνων τῆς βασιλείας ἡμῶν τί ἔμαθες; Ὅδε· Πολλὰ οὖν βιασθεὶς ὑφ᾽ ἡμῶν, οὐδὲν ἄλλο ἡμῖν ἔλεξεν πλὴν ὧν ἤκουσας. Καὶ γε ταῦτα εἰδὼς τύραννος ἔφη· Οὐδὲ ἐκεῖνο αὐτὸν οἶμαι ἀλνοεῖν, ἀλλ᾽ ἐν ταχυτῆτι σπεύσας καὶ διερευνησάμενος μάλα σαφήνισον ἡμῖν. δὲ ἀνὴρ ἐν σπουδῇ πορευθεὶς καὶ μηδένπερ ἕτερον * ὧνπερ ἤκουσε μαθών, ἄπρακτος πρὸς τὸν βασιλέα πάλινͅ ὑπέστρεψεν.

[18] δὲ τῇ φερωνυμίᾳ ἀνήμερος Λέων τύραννος ἐν πρώτοις μὲν καλύπτειν ἐμηχανᾶτο τὸ δολερὸν τοῦ φρονήματος, καθάπερ περαπετάσματι, τῇ ὑπουλότητι καὶ τῇ ψευδεπιπλάστῳ εὐσεβείᾳ καὶ πίστει χρώμενος, ἀπατᾶν κἀντεῦθεν, ὡς οἶμαι, οἰόμενος τὸ πλεῖστον μέρος τῶν ἁπλουστέρων. Ὡς οὖν δένδρον πονηρὸν ὑπάρχον * καὶ καρποὺς ἀγαθοὺς φέρειν μὴ δυνάμενον, πᾶσι κατάδηλος ἐκ τῶν πονηρῶν αὐτοῦ καρπῶν γέγονε. Γνοὺς οὖν ὅτι οὐ διέλαθεν ἀνακαλύπτει τὸ βέβηλον φρόνημα, προτίθησι δὲ ἀναφανδὸν τὴν ἀσέβειαν, καὶ τὰ τοῦ Μάνεντος κρατύνας πᾶσαν τε ἐπωφελῆ καὶ εἰκονουργικὴν θέαν τοῦ θεανδρικοῦ ἐπιφανέντος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν καὶ τῆς αὐτοῦ ὑπερδόξου μητρὸς καὶ πάντων τῶν ἀγίων ἐξάραι δύστηνος κατετόλμησεν. Ὑπερορήσας δὲ τὸν θεῖον ἀρχιερέα καὶ αἰσχρὸν καὶ βέβηλον ἀντεισαγαγών, δεσμεύει μὲν ὅσον ἔγκριτον, ἱεαατικὸν καὶ μοναχικόν, ἱν᾽ εἴπω, καὶ λαἳκῶν εὐσεβῶν σύστημα· καὶ τοὺς μὲν ἀόρως ποντοφορήτους παραδίδωσι, τοὺς δὲ ἀνειλεῶς σφάττει, καὶ οὓς μὲν ποιναῖς καὶ μάστιξι καὶ στρεβλοτηρίων δεσμότησι καθυποβάλλει, οὕς δὲ σιδηροδεσμίους πρὸς τὰ φρούρια παραπέμπει, καὶ τοῖς μὲν ἠπίως καὶ προσηνῶς προσέρχεται, τοὺς δὲ λιμῷ καὶ δίψει ὑποπιέζει. Ἔστι δ᾽ ὅτε καὶ ὑποκλέπτει τοὺς ἁπλουστέρους καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἕλκει, πῆ μὲν τῷ φόβῳ τῶν βασάνων ἀποκαμόντας, πῆ δὲ τῇ δόξῃ τοῦ φθαρτικοῦ καὶ ῥέοντος βίου κλαπέντας. Ἐν τούτοις μὴ κορεσθεὶς τύραννος καὶ τοὺς ἐν ταῖς ἐρημίαις καὶ ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς δὲ Κύριον οἰκοῦντας σκυλεύειν ἀπήρξατο καὶ πανταχοῦ ἐκπέμψας ἄρχοντας πλήρεις ἀσεβείας, ἐγχειρίζει αὐτοῖς πρόσταγμα τοίονδε· Ὅπως εἰ εὕρωσι τινὰς ἀσπαζομένους τὴν τοῦ Χριστοῦ εἰκόνα, πεισθέντας μὲν καὶ ἀρνησαμένους τὴν ταύτης προσκύνησιν φειδοῦς ἀξιωθῆναι, εἰ δὲ μή, παντοίαις εἰδῶν κολάσεσι πολυτρόπως τούτους ἀπολέσθαι. Εἰ δὲ δυνηθῶσι καὶ τὸν ὅσιον κατασγεῖν καὶ δέσμιον πρὸς αὐτὸν ἐξαποστείλαι, τιμὰς οὐ τὰς τυχούσας καὶ ἀξιωμάτων διαφορὰς λήψεσθαι. Κλόνος οὖν καὶ δειλία πάντας κατεῖχε καὶ βοῆς πάντα καὶ θρήνου μεστά. Πατὴρ γὰρ ἐδίδου τέκνον εἰς θάνατον, καὶ τέκνα πατέρας, καὶ ἀδελφοὶ ἀδελφούς, καὶ φίλοι φίλους, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, μεγάλη λύπη τὴν σύμπασαν γῆν κατεῖχεν.

[14] [S. Ioannicius Nicephori cladem,] Alterum miraculum quodnam fuerit cognoscetis. Temporibus istis a concitatur iterum, ut superius dictum, ad bellum Bulgarorum natio. Castra metatur adversus illos qui tunc sceptra imperii regebat, piissimus imperator b, Nicephorus nomine. Quo facto et facultate suscepta, consoceri regis ad sanctum Ioannicium se conferunt, secum habentes venerandum Eustratium, sancto amicissimum. Cum ergo eum vidissent eiusque benedictionem accepissent, quaesiverunt ut pro regibus enixe oraret. Purissimus ille spiritus, sciens quid accidisset, ait: Equidem, filii, pro regibus iam oravi, sed pro rege qui nunc est precabor c. Cum illi pungerentur et propterea quod non intellegebant silerent, non enim illis, sed soli Eustratio, qui erat perspicuo ingenio, dictum innotuerat, intuetur hunc sanctus et cum ipsi tacendi signum dedisset, ad illos rursus conversus, ipsis benedicit et abire mandat. Descendunt vero ex monte et accurate scire cupientes interrogant reverendissimum Eustratium quid esset quod fuerat dictum. Qui ait: Ut sciatis quia, Deo volente, rex in bello cecidit, propterea dixit vobis: iam pro regibus oravi, nunc vero pro eo qui renuntiandus est rex, precabor. Isti viri valde commoti, timore et terrore repleti, equis concitatis, velocissime iter prosecuti sunt. Cumque appropinquarent portis d, audiunt miserum hoc nuntium et tristitiae plenum regiae, ut dictum est, cladis ab omnibus proclamatum, et reliquum iter cum tremore et lacrimis emensi, ad regiam urbem appulerunt.

[15] [Stauracii mortem,] Ut autem prophetiae dicta implerentur, imperium accepit Stauracius, filius Nicephori. Quo regnante, iterum valido desiderio dicti consoceri regis tenebantur invisendi sanctum, sed praesertim interrogandi et audiendi de propinquo suo utrum diu necne regnaret. Haec mente versantes nec opportunitatem nacti desiderii cordis eorum explendi, quadam die, cum ad palatium irent, occurrunt in via reverendissimo Eustratio, qui, alicuius officii gratia, in regiam urbem a cathegumeno missus fuerat. Agnitum eum amicissime osculantes et utraque manu amplexi, simul cum ipso domum reversuri profecti sunt; ceris quidem, turibus aliisque donis illum cumulantes supplicantesque ut diligentissime de propinquo suo apud sanctum inquirat sibique manifestent, eum remittunt. Qui vero egressus aperit imprimis optimo isti pastori ea quae pertinebant ad officium sibi commissum et dein, benedictione accepta, ad sanctum nostrum vadit. Cum ipsi se ostendisset fuissetque sibi benedictum, dona tradit et petit ut discat quae eventura essent regi. Iste altae mentis et caelestis homo, multa vi coactus, nolens ulla in re socium offendere, aegre tandem os aperuit et lacrimis genas perfundens per hanc parabolam respondit: O dilectissime Eustrati, notum sit tibi quia quo modo avis cuidam patulae frondis ramo insidens et suaviter canens, subito a superveniente accipitre rapitur, eo modo eius imperium brevius surripietur. Quod accidit; nemini enim ignotum, sed omnibus notissimum est fuisse regni illius exiguum valde intervallum e. Accipit regimen Michael, qui et monastica dignitate claruit f; quomodo vero devictus ab illo qui nomen et mores ferina gereret, Leone, et solio deturbatus fuerit, exinde scietis.

[16] [Leonis Armeni regnum] Solitum erat filio cuiusdam Turci, nomine Bryenno, frequenter adire sanctum eiusque benedictionem suscipere. Cum iam saepius rediisset, dicit illi a Deo inspiratus vir: Quid ergo, domne Bryenne, novitne tuus consobrinus oves pascere? Qui hoc verbum aegre ferens, ait: Et quomodo acciperet ipse, o pater, fieri custos ovium, qui se militari muneri dederit? Omnino enim indecens illud foret et incongruum. Dixerat illud vir mirabilis, quoniam praeviderat eum regnum suscepturum esse et pro pastore lupum fore et dilaceraturum Christi gregem et a Deo textam vestem sanctae Ecclesiae. Attamen tacens beatus et viro valedicens dimisit eum. Post aliquod tempus in bellum denuo consurgit contra christianos Bulgarorum gens g, et contigit ut scelestissimus praefectus Anatolicorum thematis h, simul cum beatissimo, pio et orthodoxo Michaele, ad illos depellendos exiret. Deinde, Deo permittente, cum Christi servum a solio deturbasset, rapit ipse, ut dictum est, tyrannice diadema imperii i.

[17] [et impietatem praedicit.] Dictus Bryennus memor sancti sermonum, et praesertim attendens ad ea quae ulterius prolata erant in hac prophetia, omnia tyranno patefacit. Qui vero ait: Statim profectus diligenter inquirere velis quantum temporis duraturum sit regnum nostrum et redux renuntia mihi. Si enim principium recte providit, eo melius cognoscet futura. Cum Bryennus iussa explevisset et iam cellae sancti appropinquaret, sciens sanctus eius adventum ait ad optimum Eustratium, qui cum eo tunc ibi aderat: Novisse te volo, o dilectissime Eustrati, tyrannum chamaeleontem k, propter peccata nostra factum imperatorem, validam persecutionem suscitaturum esse contra Dei Ecclesiam, et notissimum nobis Bryennum, qui discat a nobis quae ad ipsum pertineant, misisse. Sed surge et vade obviam illi, eumque stringens prudenti sermone sine ad nos venire. Cum exisset reverendissimus Eustratius, contigit ut circiter quantus est teli iactus viro occurreret et, ut mos est, salutare se eum fingens, interrogavit utrum a sancto audivisset aliquid de tyranno. Qui respondit fore eum inimicum Deo insignem et vehementer turbaturum Dei Ecclesiam: Nihilominus procede et clarissime a iusto addisce. Qui cum ante sanctum comparuisset, utroque genu se humi prosternit, benedictionem accipit a sancto et surgens cupit audire de scelesto imperatore. Sanctus autem gravissimis usus sermonibus totam nequitiam eius compendio manifestam fecit. Reclamante igitur et excusante illo minime se rem ita habere, rursus respondit sanctus: Quemadmodum audivisti, ita erit et quemadmodum audivisti, ita renuntiabis. Qui dimissus a sancto et apud regem redux enuntiat quaecumque dicta fuerant. Valde commotus tyrannus et praecipue miratus non latere persecutionem, dicit illi quem miserat: De tempore imperii nostri quid didicisti? Qui vero: Multa vi coactus a nobis, nihil aliud dixit nobis praeter ea quae audivisti. Quibus rebus perceptis, tyrannus ait: Neque istud illum puto ignorare, sed cum festinatione profectus et scrutatus multum aperi nobis. Vir autem statim reversus est, sed nihil aliud praeter ea quae audierat edoctus, re infecta, ad regem rediit.

[18] [Persecutio Leonis Armeni.] Ille autem iuxta nomen suum crudelis Leo prius celare studuit dolum cogitationis, tamquam velo, falsitate et ficta pietate fideque usus, decipere inde, ut puto, arbitratus maiorem partem simplicium. Sed quoniam arbor mala bonos fructus ferre nequit l, ita iste omnibus innotuit ex malis fructibus suis. Cum ergo novisset se non latere, revelavit nefariam cogitationem, publicamque fecit impietatem et vestigiis Manetis m inhaerens omnem tam utilem in imaginibus repraesentationem Dei et hominis, qui apparuit nobis, Christi Dei nostri, et eius gloriosissimae Matris omniumque sanctorum tollere iste miser ausus est. Despecto divo patriarcha n, et probroso nefarioque inducto o, in vincula conicit p totam probatam sacerdotalem, monasticam et piorum laicorum congregationem, ut ita loquar. Alios quidem ut secreto in mare mergantur tradit, alios crudeliter obtruncat; hos quidem poenis et ictibus et suppliciis subicit, illos autem ferreis catenis vinctos in custodiam mittit; alios benigne et dulciter aggreditur; alios fama et siti cogit. Attamen fallit simpliciores et ad se trahit, cum timore tormentorum deflexos, tum gloria transitoriae et labentis vitae deceptos. Quin etiam ita non satiatus tyrannus illos qui in solitudinibus et montibus et speluncis et in antris terrae propter Deum habitabant, arripere incepit et ubique mittens duces impietate plenos praescribit illis mandatum huiusmodi: ut si invenerint quosdam amplexos Christi imaginem, persuasos quidem et renuntiantes huic adorationi largissime honorarent; sin autem, omni genere suppliciorum diversimode illos perderent. Qui si possent et sanctum capere et vinctum ad se mittere, honores non qualescumque et dignitates varias lucraturos. Terror igitur et timor omnes occupabat, clamoribus gemitibusque replebantur omnia. Pater enim tradebat filium ad mortem, et filii patres, et fratres fratres, et amici amicos et, ut uno verbo dicam, magnus luctus universum orbem tenebat.

ANNOTATA.

a Anno scilicet 806.

b Diximus ad capitis IV not. e, p. 345,alterius Vitae quomodo intellegenda haec formula, licet nequissimo imperatori applicata.

c Declaravimus hanc S. Ioannicii responsionem ambiguam, quam etiam Sabas refert, in nota e capitis V, p. 349.

d Forsan urbis Prusae.

e Re quidem vera, mortuo Nicephoro anno 811 in pugna contra Bulgaros, Stauracius eodem anno se abdicavit imperio.

f Scilicet cum anno 813 deturbatus a Leone Armeno, cum Procopia et liberis in oratorium, quod ad forum est, confugiens, capillis detonsis, una cum suis monasticum habitum induit. Haec Theophanes in Chronographia, P. G., tom. CVIII, p. 1007.

g Anno 813.

h Hic est Leo Armenus.

i Petrus non explicite affirmat, insinuare tantum videtur, Leonem Armenum a Nicephori partibus defecisse in bello contra Bulgaros. Cfr. supra, p. 349.

k Ita nomen istud Χαμαιλέων explicat Symeo Magister in Annalibus, P. G., tom. CIX, p. 664: ἦν δὲ τὴν ἡλικίαν κοντὸς (διὸ καὶ χαμαιλέων προσηγόρευται), Homo statura pusillus (quo etiam nomine Chamaeleon appellatus est).

l Luc., VI, 43.

m Apologetae saepius innuunt quid doctrinae simile sit Manichaeis atque iconomachis, verbi gratia Nicephorus in Antirrhetico I adversus Constantinum Copronymum, Nov. Pat. Bibl., tom. V, p. 61, versionis latinae, nec non Orat. hist. in festum restitutionis imaginum, edita a Combefisio, Auct. Bibl. Patr., tom. II, p. 717. Ad quem locum notat Combefisius, p. 743, auctorem istius orationis non male reducere iconoclastarum ad Manichaeorum haeresim, siquidem non secus atque isti negant veritatem oeconomiae Christi nec veris proinde eam imaginibus exprimi posse asserunt.

n Nempe S. Nicephorus.

o Cfr. colloquium S. Nicephori cum Leone Armeno in eius Vita vulgata in Act. SS., Martii tom. II, p. 304 sqq.

p Ut rectius dicatur, mittitur in exsilium. Cfr. Vitam Nicephori, loc. cit., n. 72, p. 312.

* cod. δαχθέντων.

* cod. ἐγχείρισιν.

* cod. ἀνοίκιον.

* cod. συνόντι.

* cod. ἀναγγέλει.

* cod. ἑτέρῳ.

* cod. ὑπάρχων.

CAPUT QUARTUM.
Qua occasione erexerit S. Ioannicius templa et coenobia in honorem B. M. Virginis, SS. Petri et Pauli et S. Eustathii.

[19] δὲ ὅσιος γνοὺς ὅτι καὶ περὶ αὐτοῦ ἔρευναν ποιεῖσθαι μέλλουσιν, ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ καλούμενον Ἄλσος μεταναστεύει· κἀκεῖσε μετὰ παρρησίας τὸν λόγον τῆς ἀληθείας κηρύττων, ἀνεγείρει καὶ σεβασμίους ναοὺς ἐπ᾽ ὀνόματι τῆς δεσποίνης ἡμῶν τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν ἁγίων καὶ κορυφαίων τῶν ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου καὶ τοῦ στρατηλάτου μάρτυρος Εὐσταθίου. Ἀλλὰ μηδεὶς ἀκούων τὸν ὅσιον πατέρα ἡμῶν ἀποδράσαντα, ὑπολάβοι αὐτὸν δειλιάσαι τὸν τύραννον τὸν θάνατον· γὰρ τοῦ κόσμου μετανάστης γενόμενος καὶ πάντα τὰ τερπνὰ αὐτοῦ ἀπαρνησάμενος, ἔτι τε καὶ πατέρα καὶ μητέρα καὶ ἀδελφὰς ἐάσας διὰ τὸν Κύριον, θάνατον οὐκ ἐπτοεῖτο οὐδὲ θυμὸν τυράννου, ἀλλ᾽ ἀκούσας τοῦ Ἀποστόλου εἰρηκότος· Δότε τόπον τῇ ὀργεͅ, καὶ πάλιν τοῦ Κυρίου ἐν τοῖς θείοις εὐαγελίοις παραγγέλλοντος· Ὁτ᾽ ἂν διώκωσιν ὑμᾶς ἐκ τῆς πόλεως ταύτης, φεύγετε εἰς τὴν ἄλλην, διὰ τοῦτο ἐξέφυγεν ὁμοῦ καὶ τὴν θρασύτητα συγκλείων. δὲ φυλάττων Κύριος τὰς ψυχὰς τῶν ὁσίων αὐτοῦ καὶ ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ ῥυόμενος καὶ τοῦτον ἐρρύσατο ὐπὸ τῆς θείας αὐτοῦ χάριτος καὶ διέσωσεν εἰς πολλῶν σωτηρίαν καὶ ὠφέλειαν τῶν σωζομένων. Ἐπεὶ δὲ τῶν ἱερῶν καὶ σεβασμίων ναῶν ἀνεμνήσθημεν, λέξομεν κατὰ τὸ ἡμῖν ἐφικτὸν καὶ τὸ αἴτιον τῆς τούτων ἀνεγέρσεως.

[20] Γουρίας τις ὀνόματι, πάνυ κακεντρεχὴς καὶ δεινός, λαοπλάνος τε καὶ μαγομάντις ὑπάρχων, καὶ, ἀποστολικῶς φάναι, σκεῦος εἰς ὀργὴν ἀπωλείας, τῷ διαβόλῳ κατηρτισμένος καὶ χρηματίζων, ἐρημικόν τε βίον οὐκ ἀληθῶς, ἀλλὰ ψευδῶς καὶ ἐπιπλάστως ἐπανηρημένος καὶ μόρφωσιν εὐσεβείας συσχηματιζόμενος ἔχειν, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς πάντη ἠρνημένος, οὗτος τὸ παμμίαρος ἀδομένην ὑπὸ πάντων καὶ κατ᾽ ἀξίαν * εὐφημουμένην τὴν τοῦ ἁγίου ὀνόματος ἀνάρησιν τοῦ θειοτάτου πατρὸς ἡμῶν μὴ φέρων ἐνηχεῖσθαι, φθονεπῷ πάθει, βάσκανος καὶ δύστηνος ἁλοὺς δολίως, ὡς ἄλλος τις ὄφις, θανατώσων τὸν ὅσιον μισάνθρωπος παρεγένετο. Καὶ δὴ τὸν ἰὸν τῆς ὑπουλότητος ταπεινώσει συγκεράσας θρηνητικαῖς ψευδολογίαις, ὡς δῆθεν μαθητεύσων τὸν μέγαν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον, τοῦ ψεύδους ἐραστὴς καθικέτευε συνδιασκεψάμενος, καὶ τοῦτο λίαν εἰκαίως καὶ ματαίως, ὅτιπερ εἰ μόνον τῆς παρακλήσεως τύχοι τοῦ συνεῖναι τῷ ἁγίῳ διχῶς τοῦτον ἀπολέσει, γὰρ τῇ ἐπηρείᾳ καὶ ἐκφοβήσει τῶν συνυπουργούντων αὐτῷ ταῖς μαγείαις ἀποστατικῶν δυνάμεων δειγματίσας *, ἤτοι ἐκφοβήσας τοῦτον ἐκδιώξει, ταύτῃ ἡττώμενος ἐπὶ τὴν ἐτέραν τέχνην τῆς μαγικῆς καταφυγὼν θανατηφόροις * δόσεων κεράσμασιν ἐν βρώσει ἐν πόσει συσμίγων καὶ λεληθότος προσάγων ἀθρόον τοῦτον τῆς ζωῆς στερήσοι, κἀκεῖνος μονώτατος τῆς ὑψηλοτάτης φήμης τὴν δόξαν, ὡς μονερημίτης, παρὰ τῶν ἀνθρώπων θηράσοιτο, μὴ λαβὼν ἀσύνετος εἰς τὸν ἐσκοτισμένον αὐτοῦ νοῦν ἀνίκητον ὑπάρχειν τὴν δύναμιν τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ προφητικῶς εἰπεῖν, ὡς ἀσπὶς βυοῦσα, τὰ ὦτα κυφωθεὶς καὶ τῆς θεολέκτου φωνῆς μὴ ὑπακούσας τῆς πρὸς τοὺς ἀποστόλους καὶ τῷ μετὰ τοὺς ἀποστόλους ἁγίῳ πατρὶ ἡμῶν φανερώτατα βοώσης· Ὅτι ἐθεώρουν τὸν Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα. Ἰδοὺ δίδωμι ὑμῖν τὴν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ, καὶ τὸ· Ἐὰν θανάσιμόν τι πίωσιν, οὐ μὴ αὐτοὺς βλάψῃ. Ταῦτας οὖν τὰς θεολέκτους φωνὰς ἐν σκότει πορευόμενος μὴ συνιείς, ἀλλ᾽ ἑτέραις δειναῖς κακονοίαις πληρωθεὶς τὴν καρδίαν ὑπὸ τοῦ Σατανᾶ πρὸς τὸν ἅγιον, ὡς εἴρηται, πρόσεισιν. οὖν θεσπέσιος πατὴρ ἡμῶν μηδ᾽ ὅλως ἀγνοήσας τὴν αὐτοῦ πανοῦργον δολιότητα, ἀλλά γε μᾶλλον καὶ ἐλέγξαι τοῦτον, ὡς οἶμαι, θέλων καὶ τὸ πεφυσιωμένον ἐκεῖνο ταῖς μαγείαις φρόνημα σαθρὸν καὶ ἀνίσχυρον ἀποδεῖξαι, καὶ ὡς οὐδὲν πείσεται * τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι τῇ μεταλήψει τῶν μαγικῶν ἐκπομάτων, ἀλλά γε καὶ τὸν ἄρχοντα τοῦ σκότους καὶ τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ὑπὸ τῆς ἄνωθεν προμηθείας φρουρούμενος τροπώσεται, καὶ ἀσθενῆ ἀποδείξει, δέχεται αὐτὸν δῆθεν ὡς εἰς μαθητείαν καὶ τὴν τοῦ ὑπουργοῦ τάξιν ἐγχειρίζει αὐτῷ.

[21] δὲ τοῦ διαβόλου υἱὸς περιχαρῶς εἰσοικισθεὶς ἐπειρᾶτο καὶ τῶν μαγικῶν ἐργῶν ἤδη ἀπάρξασθαι. Καὶ δὴ ἐν μιᾷ, νυκτὸς βαθείας οὔσης, ἀωρὶ τῆς κέλλης ἐξελθὼν καὶ πρός τινα τόπον ἀνοικειον * γενόμενος τὰς συνυπουργούσας αὐτῷ δαιμονικὰς φάλαγγας ὁπλοφόρους παρεστάναι αὐτῷ ἐπεκαλεῖτο. Τῶνδε εἰς πλῆθος ἱππέων καὶ πεζῶν ἐν σχήματι σιδηροθωράκων μεταβληθεισῶν, τόξα τε καὶ τε καὶ βέλη καὶ φαρέτρας φανταστικῶς κατεχουσῶν, κυκλικῷ παραγενάμεναι ἐπέστησαν αὐτῷ. δὲ βδελυκτὸς ἐκεῖνος μάγος τούτους θεασάμενος, μάλα θαρρήσας, πρὸς πόλεμον κατὰ τοῦ ὁσίου ἀπιέναι προέτρεπεν. Αὐτῶν τε παραχρῆμα τῇ προστάξει ἐπιπορευομένων τὰ βέλη ἐν ταῖς βελοθήκαις τῶν βασταζόντων ἦχον μέγαν ἀπετέλουν. Ὡς οὖν ἔκ τινος διαστήματος τῆς κέλλης γενόμεναι παρετάξαντο, ἤρξαντο ἀλαλάζειν καὶ πυκνῶς κατὰ τοῦ ἁγίου τὰ βέλη ἐπιπέμπειν. δὲ ἁγιώτατος πατὴρ ἡμῶν, γραφικῶς εἰπεῖν, ὡς λέων πεποιθὼς καὶ μηδ᾽ ὅλως δηλανθείς, ἀλλὰ πρὸς οὐρανὸν ἄρας τὰς ἱερὰς παλάμας, τὸν φοβερὸν ἐν πολέμοις καὶ κραταιὸν Κύριον εἰς βοή θειαν αὐτοῦ ἐπεκαλεῖτο, καὶ ψάλλων οὕτως ἔλεγεν· Κύριος φωτισμός μου, καὶ σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσομαι; Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς μου, ἀπὸ τίνος δειλιάσω; Ἐὰν παρατάξηται ἐπ᾽ ἐμὲ παρεμβολή, οὐ φοβηθήσεται καρδία μου, καὶ ἐὰν ἐπαναστῇ ἐπ᾽ ἐμὲ πόλεμος, ἐν ταύτῃ ἐγὼ ἐλπίζω. Τῇ τε χειρὶ τὸ σταυρικὸν σημεῖον τετραμερῶς ὑπαέριον * διατυπώσας παραχρῆμα πᾶσαν ἐκείνην τὴν δαιμονικὴν πληθὺν ἄφαντον ἐποίησεν. Καὶ πάλιν ἀρξάμενος οὕτως ἔψαλλεν· Οἱ θλίβοντές με καὶ οἱ ἐχθροί μου αὐτοὶ ἠσθένησαν καὶ ἔπεσον, ὄντως ῥομθαῖα αὐτῶν εἰσέλθοι εἰς τὰς καρδίας αὐτῶν καὶ τὰ τόξα αὐτῶν συντριβείη, καὶ οὗτοι ἐν ἅρμασι καὶ οὐτοι ἐν ἵπποις, ἡμεῖς δὲ ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐπικαλεσόμεθα, αὐτοὶ συνεποδίσθησαν καὶ ἔπεσον, ἡμεῖς δὲ ἀνέστημεν καὶ ἀνωρθώθημεν. Καὶ πλεῖστα ἄλλα παρόμοια τούτοις ἄσας καὶ ἐκτενῶς προσευξάμενος, ἡσύχασεν.

[22] Ἐν τούτοις μισομόναχήσας ἐπὶ τὸ ἕτερον μέρος τῶν μαγικῶν αὖθις τὰς ἐλπίδας ἐπέρεισε· καὶ εὐκαίριαν εὑρηκὼς σύνθεσίν τε πολυειδῶν δηλητηρίων * λεάνας καὶ ἐν μέλι καὶ γάλακτι ἀμφότερα συγκεράσας καὶ βαυκάλιον πλήσας κιρνῶν τῷ ἁγίῳ προσφέρει. δὲ πανόσιος πατὴρ ἡμῶν ἐκτεινὰς τὴν χεῖρα καὶ, ὡς ἔθος ἦν αὐτῷ, τὸν ζωοποιὸν τύπον τοῦ σταυροῦ ποιήσας θσοσαλέως τούτο πέπωκεν *. δὲ δολιόφρων ἐκεῖνος καὶ ἄθλιος μάγος χαρᾶς πλησθείς, ὡς τάχιστα τοῦτον οἰόμενος καὶ ἐλπίζων τεθνήξεσθαι, ὑψνλῷ καὶ γαύρῳ τῷ φρονήματι ὡς τε τυχὼς τοῦ ἐλπιζομένου διέκειτο. Ἀρ᾽ οὖν νενίκηκεν ὡς βεβούλευται, τεθανάτωκε τὸνν ἅγιον; Ἄπαγε, ἀλλ᾽ μᾶλλον τῆς ἐλπίδος διέψευσται καὶ κενῶς ἀνομήσας φανερώτατα διήλεγκται. Πεπωκὼς * γάρ, ὡς εἴρηται, τὸ δηλητήριον καὶ ποσῶς τὰ ἐντὸς ὀδυνώμενος, ἐδέετο τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ ῥυσθῆναι αὐτὸν τῆς θανατηφόρου ἐκείνης μαγικῆς σκαιωρίας. Ἐκ δὲ τῶν συνεχουσῶν αὐτῷ ὀδυνῶν τραπεὶς πρὸς ὕπνον, ὁρᾷ τινα ἄδρα, πάνυ ὡραιότατον, στρατιωτικὸν σχῆμα φοροῦντα, παριστάμενον αὐτῷ καὶ ἐν τῇ χειρὶ αὐτοὺ τῇ δεξιᾷ κατέχοντα ὑγιεινόν * τι φάρμακον, καὶ τοῦτον προτρεπόμενον λαβεῖν αὐτπό, καὶ φαγεῖν καὶ τὴν ῥῶσιν δέξασθαι. δὲ ἅγιος ἐπύθετο τίς τε εἴη εἰπεῖν, καὶ παρὰ τίνος ἀποσταλεὶς παρεγένετο; Ὅδε Εὐστάθιον στρατηλάτην ἑαυτὸν ἀνεκήρυττεν, καὶ ἐκ Θεοῦ ἀπεστάλθαι εἰς βοήθειαν καὶ ἐπίσκεψιν αὐτοῦ, ὑποδεικνύων ἅμα καὶ τὸ ἐν χειρὶ αὐτοῦ κρατούμενον φάρμακιον καὶ ὡσεὶ τοῦτο λάβοι * καὶ φάγοι μηκέτι δεδιέναι * αὐτὸν βλάπτεσθαι ἀδικεῖσθαι ἐν παντοίαις, εἰ τύχοι, ἐπιφερομέναις αὐτῷ μαγικαῖς δόσεσιν. δὲ ὅσιος λαβὼν τοῦτο καὶ ὑφ᾽ ἕν ἐκπιὼν παραχρῆμα διυπνίσθη καὶ περιβλεψάμενος ὧδε κἀκεῖσε οὐδένα ὁρᾷ, τὴν δέ κοιλίαν βιαίως ἀλγῶν καὶ διαπριώμενος πρὸς ἔμετον ὠθεῖτο καὶ δὴ πρὸς γῆν κύψας τὸ στόμα σὺν πλείστῳ * αἵματι τὸ δηλητήριοιν * ἐξέχεεν, καὶ τῶν πόνων κουφισθεὶς τὸν Θεὸν ἐδόξασε, τὸν διὰ τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου σεσωκότα αὐτόν, καὶ τὸν μὲν μάγον ἐκεῖνον πάνυ ἐντρέψας καὶ καταισχύνας ἀξεδίωξε, δόμον τε ἱερὸν παραχρῆμα ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ ἁγὶου μάρτυρος Εὐσταθίου ἀνίστησι, καὶ σεμνεῖον ποιήσας τοῦτον πλείστους ἐκεῖσε κείρας τῷ Κυρίῳ προσέφερεν *, ὡς μέχρι καὶ νῦν ὑπάρχειν τὸν ἀριθμὸν τῶν ἐκεῖσε οἰκούντων ὡσεὶ ὁ. Ἕνα δὲ ἐξ αὐτῶν πάνυ εὐλαβέστατον ἡγούμενον καταστήσας καὶ τὴν φροντίδα αὐτῷ καταλείψας καὶ καταπίστευσας, αὐτὸς πάλιν τῆς ἡσυχίας εἶχε.

[23] Καὶ δὴ πάλιν μετά τινας ἡμέρας ὁρᾷ κατ᾽ ὄναρ πηγὴν πρὸς ἀνατολὰς * ύπάρχουσαν καὶ πλῆθος προβάτων ἐστερημένων φωτὸς πρὸς τὴν πηγὴν ἀπιόντων καὶ ἅμα τοῦ προσψαύειν καὶ ἅπτεσθαι τοῦ ὕδατος, αὖθις τὸ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν λαμβάνειν καὶ ὑγιἡ ὑποστρέφειν. δὲ ὅσιος θαυμάζων καὶ διαλογιζόμενος τί ἄν εἴη τοῦτο, βλέπει λευχειμονοῦντα * ἄνδρα, δακτυλοδεικτοῦντα καὶ λέγοντα αὐτῷ· Αὔτη πηγὴ ἣν ἀποθαυμάζων ὁρᾷς, Ἰωαννίκιε, τῆς Θεομήτορός ἐστι, καὶ ὅστις ἂν πηροῖς τοῖς ὄμμασι προσέλθοι καὶ λαβὼν τοῦ ὕδατος νίψεται, ἀναβλέψει τοὺς τῆς διανοίας ὀφθαλμοὺς καὶ σωθέσεται. δὲ ὅσιος σύντρομος διυπνισθεὶς καὶ πρὸς τὸν ὁραθέντα τόπον ἀπιὼν τὴν μὲν πηγὴν ἣν ἐθεάσατο οὐχ εὗρεν. Περικαλλῆ δε τὸν τόπον καὶ εὔθετον θεασάμενος καὶ διαλογισάμενος ὅτιπερ εὐάρεστός ἐστι παραχρῆμα τὴν Θεοτόκον οἰκεῖν ἐκεῖσε, σεβάσμιον ναὸν ἐπ᾽ ὀνόματι αὐτῆς ἀνέστησε, καὶ τούτον μοναστήριον ποιήσας πολλοὺς ἐκ τῆς πωρώσεως τοῦ βίου ἐξῆξε καὶ τούτους ἀποκείρας καὶ τὸν φωτισμὸν τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ πᾶσι τοῖς προσιοῦσι καὶ μάλιστα τοῖς προσερχομένοις ἅπασι νέμει. Καὶ ἕτερον δὲ ναὸν ἐπ᾽ ὀνόματι τῶν ἁγίων καὶ κορυφαίων ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου ἀνοικοδομήσας καὶ ποιήσας καὶ τοῦταν μοναστήριον, ἐν ἀμφοτέροις τε καταστήσας ἀρίστους καθηγεμόνας καὶ τύπους ἱεροὺς καὶ κανόνας ἐκθέμενος, καὶ τούτοις παραδούς, αὐτὸς πάλιν τῆς ὑψηλοτάτης ἡσυχίας, ὡς πρώην, εἴχετο. Αὔτη δὲ ἧν αἰτία τῆς τῶν σεβασμίων οἴκων τοῦΘεοῦ ἀνεγέρσεως, διεξοδικώτερον, κατὰ τὸ ἡμῖν θεμιτόν, ὑμῖν διεσαφήσαμεν. Ἐπεὶ οὐν περὶ τούτων ἱκανῶς εἴρηται, ἐφ᾽ ἕτερον θαῦμα τὸν λόγον μεταγάγωμεν.

[19] [S. Ioannicius, dum in monte Also degit,] Sanctus autem sciens eos inquisituros esse ipsum, in montem denominatum Alsum a demigrat; ibique libere verbum veritatis praedicans aedificat sancta templa in nomine Dominae nostrae Matris Dei et sanctorum principum Apostolorum Petri et Pauli et militis martyris Eustathii b. Nemo tamen audiens sanctum patrem nostrum effugisse, suspicetur illum timuisse tyrannum aut mortem. Qui enim mundi transfuga factus erat et omnibus eius voluptatibus nuntium miserat, etiam patrem, matrem atque fratres reliquerat propter Dominum, is mortem non verebatur aut furorem tyranni, sed oboediens Apostolo dicenti c: Date locum irae, et iterum Domino in Evangeliis praecipienti d: Cum autem expulerint vos ex civitate ista, fugite in aliam, ideo fugit, simul fortitudine refrenata. Dominus vero qui custodit animas sanctorum suorum et de manu peccatoris eripit, hunc etiam eripuit propter divinam suam caritatem et servavit ad multorum salutem et utilitatem servatorum. Sed quoniam sancta et veneranda templa memoravimus, dicemus, prout nobis perlatum est, quaenam fuerit eorum erectionis occasio.

[20] [impetitur a malo monacho,] Gurias quidam erat nomine, improbus valde et malevolus, populi deceptor magiaeque addictus, et ut loquar cum Apostolo e, vas in iram perditionis, diabolo inserviens et cooperans, quique eremiticam vitam non vere, sed false et ficte susceperat, atque formam pietatis se fingens habere, efficaciam vero omnino abiecerat. Scelestissimus iste celebratam ab omnibus et laudibus elatam sancti nominis invocationem divi patris nostri non ferens resonare, invidiae affectu, malevolus et miser, captus, ut alius quidam serpens, clanculo occisurus sanctum advenit iste hominum osor. Sane venenum malitiae suae sub specie humilitatis miscens lamentabilibus mendaciis, ut discipulus fieret magni Dei viri, iste mendacii amator supplex orabat. Praevidebat nempe, at temere quidem et frustra, se si modo petitioni satisfieret opportunitatem nacturum esse accedendi propius ad sanctum, et duplici ratione illum pessumdaturum, sive malignitatem et terrorem potentiarum adversarum, quas artibus magicis sibi subiciebat ostentando ita perterritum sanctum expelleret, sive in hoc victus ad aliam magicam machinationem recurrendo letiferas mixtiones cibo vel potui iniceret atque ita clanculo progressus illum subito vita orbaret, ipse vero solus altissimae famae gloriam, utpote solitarius, apud homines obtineret. Non intellegebat vesanus obscurata mente invincibilem esse virtutem Christi,sed secundum verbum propheticum, tamquam aspis surda obturans aures suas, et divinam vocem non audiens ad apostolos et post apostolos ad sanctum patrem nostrum clarissime clamantem: Videbam Satanam sicut fulgur de caelo cadentem. Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtutem inimici, et illam: Si mortiferum quid biberint, non eis nocebit f. Illas igitur divinas voces iste, qui in tenebris ambulabat, non intellexit, sed aliis pravis cogitationibus repletus corde per Satanam, adversus sanctum, sicut dictum est, progreditur. Igitur divus pater noster nullo modo ignorans eius malam fraudem, sed maioris criminis, ut opinor, eum volens insimulare et magia inflatam illam mentem imbellem et impotentem demonstrare, siquidem nihil passurus erat per Dei gratiam ex susceptis magicis potionibus, sed potius et ducem tenebrarum et spiritus nequitiae g, superna providentia custoditus, fugaturus et imbecillitatis convicturus, accipit illum quidem quasi ad disciplinam et adiutoris sui officium committit ipsi.

[21] [qui magicis artibus eum interficere conatur;] Diaboli autem filius cum gaudio domum introductus statim tentavit magica opera adoriri. Cum nox esset obscura valde, praemature cella egressus et in quendam locum desertum veniens, ut sociae sibi daemoniorum phalanges armatae adsint invocat. Quae vero in multis equitibus et peditibus in specie militum ferreis thoracibus indutorum conveniunt; arcus, iacula et pharetras phantastice tenentes in circulo congregatae adstant ipsi. Nefarius iste magus illas intuitus et valde confortatus, ad bellum adversus sanctum proficisci adhortatur. Quae statim mandatum exsecutae abeunt, iaculis in thecis a militibus portatis sonitum magnum edentibus. Cum autem ad quoddam intervallum a cella pervenerint, ordine consistunt et incipiunt ululare, densaque contra sanctum tela immittere. Sanctissimus vero pater noster, ut loquar cum Scriptura, quasi leo confidens nec ullo modo perterritus, sed ad caelum tollens sacras manus terribilem in praeliis et potentem Dominum in adiutorium suum advocabat et psallens haec dicebat h: Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo? Dominus protector vitae meae, a quo trepidabo? Si consistant adversum me castra, non timebit cor meum. Si exsurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo. Manu enim crucis signum quater in aere describens, statim totam hanc daemoniorum multitudinem in fugam vertit. Et iterum haec incepit psallere: Qui tribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt et ceciderunt i. Gladius eorum intret in corda ipsorum et arcus eorum confringatur k. Hi in curribus et hi in equis: nos autem in nomine Dei nostri invocabimus. Ipsi obligati sunt et ceciderunt, nos autem surreximus et erecti sumus l. Cumque multa alia similia istis cecinisset et intense orasset, quievit.

[22] [at servatur intercessione S. Eustathii, cui templum dedicat,] Tunc ille monachorum osor hac spe repulsus in alio magicarum artium genere spem denuo reponit, et opportunitatem nactus cum mixtionem ex variis venenis contrivisset et in melle lacteque utraque miscuisset, pateram impletam mixtura sancto offert. Beatus vero pater noster extendens manum et, ut mos ipsi erat, vivificum signum crucis faciens, cum animo ebibit. Fraudulentus autem iste et miserabilis magus gaudio plenus, quia brevi eum putabat et sperabat moriturum, elata et arroganti mente, quasi optatum nactus, exstabat. Num igitur vicit, ut molitus erat, et occidit sanctum? Absit, sed potius spe deceptus et vana meditatus evidentissime ostensus est. Cum enim bibisset, ut dictum est, venenum, et valide visceribus laboraret, rogavit benignum Deum ut eum a mortifera ista magica machinatione servaret. Cumque prae doloribus, qui eum tenebant, in somnum incidisset, videt quendam hominem speciosum valde, militarem habitum ferentem adstare sibi, tenentem manu dextra salutare quoddam pharmacum; qui ut illud sumat atque edat hortatur, unde salutem consecuturus sit. Sanctus interrogavit quis esset et a quonam missus adesset. Qui Eustathium militem se esse renuntiavit et a Deo missum in adiutorium et protectionem illius, ostendens simul et in manu sua positum remedium: quod si caperet et ederet, abfore metum ne damnum acciperet aut noceretur ei ex variis, quae forte ipsi inferrentur, magicis artibus. Sanctus autem cum sumpsisset illud unoque haustu bibisset, statim expergefactus est et circumspiciens, hic neminem vidit. Ventre autem vehementer dolens, quin etiam dentibus infrendens ad vomitum compulsus est et humum demittens os suum cum multo sanguine venenum exspuit, et laboribus alleviatus Deum glorificavit, qui per sanctum Eustathium servaverat eum, et cumque magum istum prorsus convicisset et pudore affecisset, expulit eum. Domum sacram ilico in nomine sancti martyris Eustathii erigit, et, monasterio adiecto, plurimos tonsura insignitos Deo consecravit, ita ut usque nunc sit numerus ibi habitantium circiter septuaginta. Cumque unum ex illis plane piissimum hegumenum constituisset, cui curam reliquit et tradidit, ipse denuo solitudini vacavit.

[23] [atque etiam B. Virgini Mariae et principibus apostolorum.] Post aliquot dies iterum videt in somnio fontem, qui ad orientem assurgebat et multitudinem ovium luce orbatarum ad fontem venire, quae simul ac tetigissent aquam denuo lumen oculorum recipiebant et sanatae revertebantur. Sanctus miratus et secum ipso versatus quid hoc sibi vellet, aspicit virum albis indutum indigitantem et dicentem ipsi: Fons iste quem miratus intueris, o Ioannici, Dei matris est, et quicumque caecis oculis accesserit et capta aqua lotus fuerit, videbit mentis oculis et servabitur. Sanctus quidem tremens expergefactus et ad visum locum profectus fontem, quem erat intuitus, non invenit. Perpulchrum autem hunc locum et aptissimum cum animadvertisset cogitassetque amoenum fore Dei matri habitaculum, ilico ibi venerandum templum in nomine eius erexit, atque etiam monasterium constituens plures ex indurata peccatis vita eduxit, illosque tonsura decoravit et lumen cognitionis Christi omnibus accedentibus et praetereuntibus distribuit. Alterum quoque templum sub invocatione sanctorum principum apostolorum Petri et Pauli cum aedificasset et ibi etiam monasterium erexisset, in utroque constitutis optimis cathegumenis et imaginibus sacris locatis regulisque traditis, ipse iterum in altissima solitudine, ut prius se continuit. Haec fuit igitur ratio cur venerabiles Dei domos exstruxerit, quam pro viribus nostris fusius aperuimus vobis m. Quoniam igitur de his sufficienter dictum est, ad aliud prodigium sermonem deducamus.

ANNOTATA.

a Eundem locum vocat Sabas num. 18, τὸ πρὸς Λυδίαν ἄλσος.

b Haec narrantur in Vita praecedenti, num. 18, p. 35.

c Rom., XII, 19.

d Matt., X, 23.

e Rom., IX, 22.

f Prov. XXXIII, 1.

g Iuvat notare locutionem graecam τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας. Occurrit etiam in Vita S. Theognii, Anal. Bolland., tom. X, p. 82, ubi eam corrigendam duxeramus τὰ πνεύματα τὰ τῆς πονηρίας.

h Ps. XXXV, 1, 3.

i Ps. XXVI, 2.

k Ps. XXXVI, 14.

l Ps. XIX, 8, 9.

m Non tamen indicat Petrus qua peculiari ratione impulsus S. Ioannicius exstruxerit templum SS. Petro et Paulo. Ceteroqui illud etiam silentio praetermisit Sabas.

* cod. καταξίαν.

* cod. δειγματήσας.

* cod. θανατιφόροις.

* cod. πήσεται.

* cod. ἀνοίκιον.

* cod. ὑπ᾽ ἀέριον.

* cod. δειλιτηρίων.

* cod. πέποκεν.

* cod. πεποκὼς.

* cod. ὑγευνόν.

* cod. λάβει.

* cod. δεδειέναι.

* cod. συμπλείστῳ.

* cod. δειλιτήριον.

* cod. προσήφερεν.

* cod. ἀνατωλὰς.

* cod. λευχιμονοῦντα.

CAPUT QUINTUM.
Nonnulla S. Ioannicii miracula. A fulguris periculo liberat monasterium, per orationem rapitur in exstasim, puerum a daemonibus servat, mulierem energumenam sanat, fugat daemones et a seipso et a pago quem infestabant.

[24] Ἐν μιᾷ γὰρ τῶν ἡμερῶν συννεφὴς γεγονὼς οὐρανὸς καὶ τῇ ἐπιπλήσει καὶ τάσει τῶν νεφῶν στερρᾶς βροντῆς ἤδη ἀπηχουμένης, πνεῦμα πυρὸς ἀναφανὲν φοβερῷ ῥοιζήματι ὑφ᾽ ἓν τῶν σεβασμίων ναῶν ἀπειλοῦν ἐπορεύετο. δὲ ὅσιος τοῦτο θεασάμενος στὰς εἰς προσευχὴν καὶ τὰς χεῖρας πρὸς οὐρανὸν ἐκπετάσας τὴν τοῦ πυρὸς ἀπειλὴν ὑπολοφῆσαι ἐδέετο. δὲ τῶν θαυμασίων Θεός, δοξάζων τοὺς δοξάζοντας αὐτόν, τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν ποιῶν, καὶ τῆς δεήσεως αὐτῶν εἰσακούων καὶ σώζων αὐτούς, ὑπακούει τάχιστα τοῦ ἰδίου δούλου καὶ ἀβλαβῆ τὸν ναὸν διαφυλάττει τοιούτῳ τρόπῳ. Τὸ γὰρ πῦρ πλησιάσαν τῷ ἱερῷ οἴκῳ, δίκην ὀθόνης * πλοίου ὑπὸ πνεύματος πληρουμένης, καμαροειδῶς ἐπὶ πλείστη ὥραν περιετείχισε. Πάντων τῶν ἐκεῖσε συνόντων τῷ θεάματι ἀποσκοπούντων καὶ διαλογιζομένων εἰς ἅπαν τὸν ναὸν ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἀποτεφρῶσθαι, δυνάμει θείᾳ διεχέθη τὸ πῦρ ἐν ἀμφοτέροις τοῖς μέρεσι καὶ εἰς τέλος ἠφανίσθη. δὲ σεβάσμιος οἷκος διὰ τῆς προσευχῆς, ὡς εἴρηται, τοῦ θεσπεσίου πατρὸς ἡμῶν σῶος καὶ ἀλώβητος ἐξέλαμψε. Πάντες δὲ οἱ τότε παρόντες ἐκεῖσε καὶ τὸ παράδοξον τοῦτο θαῦμα θεασάμενοι κοινῇ βοῇ εὐχαριστηρίους ἀναπέμψαντες ὕμνους τὸν Θεὸν ἐδόξαζον.

[25] Ἐν τούτοις ἤγουν τοῖς σεβασμίοις ναοῖς ἄντρον πλησίαζον ὑπῆρχειν, ἐν ᾧ ἀπερχόμενος ἅγιος προσηύχετο. Τοῦ οὖν προμνημονευθέντος Εὐστρατίου, ὡς ἔθος ἦν αὐτῷ, πρὸς τὸν ὅσιον παραγενομένου, καὶ τὴν ἐπικρατοῦσαν τοῦ διωγμοῦ δεινὴν συμφορὰν ἐκδιηγουμένου, αὖθις ἀναστὰς ὅσιος πρὸς τὸ σπήλαιον προσευξόμενος ἐπορεύθη. Χρονίσαντος δὲ αὐτοῦ ἐπὶ πλείστην ὥραν διελογίζετο ἀοίδιμος Εὐστράτιος τίνος χάριν εἴη τοσαύτη βραδυτής. Ὡς οὖν ἀναστὰς πλησίον τοῦ σφηλαίου ἀποσκοπήσων παρεγένετο, ὁρᾷ τὸν ὅσιον ἐπὶ προσευχὴν οὐκ εἰς γῆν ἱστάμενον, ἀλλὰ κρεμάμενον ἀπὸ τῆς γῆς εἰς τὸν ἀέρα μέχρι δύο πηχῶν, ὅλον φωτοειδῆ ὑπὲρ τὸν ἣλιον ἀποστίλβοντα. Ὅδε ἐπὶ τὸ ὁραθὲν καταπλαγεὶς καὶ φοβηθεὶς μήτι τῷ ἁγίῳ περικοπήν τινα δῷ, ἡσυχῇ βηματίσας καὶ οἰόμενος λανθάνειν ἐπανέστρεψεν· μικρὸν δὲ ὅσον παρεγένετο καὶ ἅγιος. δὲ πάνσοφος πατὴρ ἡμῶν οὐ γαρ᾽ αὐτὰ τοῦτον διελέγχει, ἀλλ᾽ ἤδη πλείστων ἡμερῶν διαδραμουσῶν ἐν μιᾷ πάλιν προσομιλούντων αὐτῶν, φησὶ πρὸς αὐτὸν ὅσιος· Οὐ καλόν ἐστιν, ἀγαπητὲ Εὐστράτιε, ἐπὶ προσευχήν τινα ἱστάμενον τοῦτον παρ᾽ ἄλλου κατασκοπεύεσθαι. Ὅδε γνοὺς ὅτι οὐ διέλαθεν· Οὐ, φησί, πάτερ, ἀπελογεῖτο, ἕνεκεν τοῦ κατασκοπῆσαι τὴν εὐχὴν ὑμῶν παρεγενόμην, ἀλλ᾽ ἕνεκεν τῆς συμβάσης πολλῆς βραδυτῆτος, τούτου χάριν μαθεῖν ἀφικόμην. δὲ ὅσιος· Καὶ γε ἐγὼ ἔγνωκα, καλὲ Εὐστράτιε, ἀλλ᾽ ὅμως τὸ πάντα ἐπεσκεμμένως πράττειν καλόν. Ὅδε μηδὲν πρὸς τοῦτο ἀντεπεῖν * δυνηθείς, μετάνοιαν βαλὼν τὴν συγχωρίαν ἐδέξατο.

[26] Ἔτι τοῦ ἁγίου ἐγκαρτεροῦντος ἐκεῖσε καὶ τοῦ διωγμοῦ ἐπικρατοῦντος, ἐγένετό τινα παῖδα παρὰ τῶν αὐτοῦ γεννητόρων ἀποσταλέντα ὕδωρ ἀντλῆσαι, καὶ τοῦ παιδὸς τὴν πρόσταξιν πεποιηκότος καὶ ἀνθυποστρέφειν οἴκαδε μέλλοντος ὁρᾷ τινας ἄνδρας ζοφεροὺς τῷ εἰδει πλησιάσαντας αὐτῷ φᾶναι· παῖ, οὐ καλῶς τὴν πορείαν πεποίησαι· ἔνθεν γὰρ ἀριστερὰ πρὸς ἡμᾶς ἔκκλινον, ὅπως τὴν ὁδὸν ὑποδείξωμέν σοι. Ἐβούλοντο δὲ τὸν παῖδα οἱ τοῦ σκότους ἐργάται πρὸς τὸν κρημνὸν ἀπαγαγεῖν καὶ ἀπολέσαι. Ὅδε ἀληθῆ τὰ παρ᾽ αὐτῶν λεχθέντα ὑπολοαβὼν συνηκολούθει αὐτοῖς. Ὡς δὲ πέφθακε πλησίοι τοῦ κρημνοῦ, ἄφνω ἐπιφαίνεται τῷ παιδὶ ἄγιος. δὲ δαιμονικὴ πληθὺς πᾶσα, ὡς ᾔσθετο τὴν παρουσίαν τοῦ ἁγίου θρηνητικῶς ἀλαλάξασο, ἑαυτὴν κατὰ τοῦ κρημνοῦ ἔβαλεν. Δοὺς δὲ χεῖρα τῷ παιδὶ ἅγιος, τὴν ὁδόν τε ὁδηγήσας, καὶ ἐπευξάμενος, ἀπέλυσεν. Οἱ δὲ γονεῖς διηρώτων τὸν παῖδα τίνος ἕνεκεν ἐπὶ πλείστη ὥραν χρονίσας οὐ παρεγένετο. δὲ παῖς ἀνήγγειλε πάντα καὶ πῶς ὑπὸ τῶν δαιμόνων πλανηθεὶς κατὰ τοῦ κρημνοῦ ἠπείγετο, καὶ πῶς διὰ τῆς ἐπιστασίας τοῦ ἁγίου παραδόξως ἐρρύσθη. Καὶ τοῦτο ἀκούσαντες, τῷ Θεῷ καὶ αὐτοῦ θεράποντι ηὐχαρίστουν.

[27] Γυνή τις πνεύματι πορνείας καθυποβληθεῖσα καὶ τῷ οἴστρῳ τῆς φιληδονίας, καθάπερ πυρί, ὡς εἰπεῖν, ὅλῳ τῷ σώματι φλεγομένη, λογισμῷ δὲ κρείττονι ἀντιταττομένη τῇ ἁγνείᾳ δοῦναι τὰ νικητήρια, τέλος ἡττηθεῖσα καὶ μανικῷ ἔρωτι φρενοβλαβήσασα, τήν τε ἐσθῆτα διαρρήξασα καὶ τοὺς πλοκάμους ξάνασα καὶ ἀπρεπῶς διαπετάσασα, καθάπερ ὗς ἄγριος, ἐν ταῖς ἐρημίαις περιπλανωμένη νὐλίζετο· καὶ ἧν ἰδεῖν θαῦμα ἐξαίσιον λογικὴν φύσιν τὰ τῶν ἀλόγων ἔργα διαπραττομένην. Οὔτε γὰρ αὐτῆς τῆς τῶν ἀλόγων τροφῆς μετελάμβανεν, ἀλλ᾽ ἀφειδῶς τὰς ἰδίας σάρκας κατήσθιεν, θηριότροπον ἔχουσα μορφὴν καὶ παντελῶς ἠλλοιωμένην, τό τε ὄμμα φοβερὸν καὶ καταπληκτικὸν ὑποβλέπουσα, καὶ τοὺς ὀδόντας τρίζουσα, καὶ ταῖς χερσὶ τὰ σπλάγχνα κατατείνουσα, καὶ κρουνοῖς αἱμάτων τὴν γῆν πληροῦσα, φωναῖς τε πολυσήμοις ἀλαλάζουσα. Ποτὲ μὲν γὰρ ὑλακτοῦσα, ὡς κύων ἀνέκραζεν, ποτὲ δὲ ὡς ταῦρος ἐμυκᾶτο, καὶ πῆ μὲν ὠγκᾶτο * ὡς ὄνος, πῆ δὲ ὡς ὄφις βιαίοις συριγμοῖς ἀπήχει. Ὡς δ᾽ ἐπί τινας ἡμέρας οὕτω μανικῶς διεκαρτέρει, Θεοῦ δυνάμει ἐφοδηγηθὲν τὸ γύναιον τῷ ἁγίῳ ἐν τῇ ἐρήμῳ ὄντι πρόσεισιν. δὲ ἅγιος ταύτην θεασάμενος, γνοὺς δὲ καὶ τὴν ἐνέργειαν τοῦ μισοκάλου καὶ πονηροῦ δαίμονος, ἱκετικαῖς δεήσεσι τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν ἐξεβιάζετο ταύτην πάλιν ἐν τῷ ταῦτῳ τῆς λογικῆς φύσεως τὸν ἡγεμόνα καὶ κύριον λογισμὸν ἐρρωμένην ἀπολήψασθαι. δὲ φιλάνθρωπος καὶ φιλοικτίρμων Κύριος, πάντας θέλων σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, μὴ βουλόμενος τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν, ἐπικαμφθεὶς τοῖς ἐντεύξεσι τοῦ ἰδίου θεράποντος τὴν ἰδίαν εἰκόνα οἰκτείρας ἐκ τῆς παρὰ φύσιν ἀλογίας τὰ αἰσθητήρια τραπεῖσαν τῆς κατὰ φύσιν λογικῆς φύσεως ὑγιὲς τὸ γύναιον ἀποδίδωσι πάλιν. Ὡς γοῦν εἰς ἑαυτὴν γυνὴ ἐγένετο, καὶ τὸν ἅγιον πρὸ προσώπου αὐτῆς ἱστάμενον ἔβλεψεν, ῥίψασα ἑαυτὴν πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ θρηνητικῶς ἀλαλάζουσα ἔλεγεν· Ἐλέησόν με, πάτερ, τὴν ὑπὲρ πάντα ἄνθρωπον ἁμαρτωλήν, τὴν μηδὲ πρὸς μικρὸν ἑαυτὴν τοῖς λογισμοῖς κατασχοῦσαν, ἀλλ᾽ εἰς ἅπαντα τὸν ναὸν τοῦ σώματος διαφθείρασαν, καὶ ἀσωτίᾳ ἑαυτὴν καθυποβαλοῦσαν, καὶ παίγνιον δαιμόνων γεναμένην· οἴκτειρόν με τὴν ἐκ λογικῆς φύσεως εἰς τὴν τῶν ἀλόγων μεταβληθεῖσαν, καὶ ὡς ὁρᾷς με πάντη τεταπεινωμένην ὑπάρχουσαν καὶ ἑαυτὴν καταδαπανήσασαν καὶ ἀφανίσασαν ὁλὴν τὴν εὐπρέπειάν μου, ἐπικούφισον τὴν ἐγκειμένην ἐν ἐμοὶ φλογώδη οἰστρομανίαν * καὶ δρόσον ἁγνείας ** πεμφθῆναί μοι καθικέτευσον· ἆρον ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸν βαρὺν κλοιὸν τῆς πορνείας καὶ σωφροσύνης ἅμμασι σαῖς λιταῖς περίσφιγξον· κυβέρνησόν μου τὴν ψυχικὴν ναῦν πνεύμασι πορνείας κλυδωνιζομένην, καὶ πρὸς λιμένα τὸν τῆς ἀπαθείας με καθώρμησον· βοήθησόν μοι τῇ ἀθλίᾳ, τὴν πολλοῖς πταίσμασι καὶ πάθεσι σαλευθεῖσαν καὶ πρὸς τὴν πέτραν με τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ στερέωσον. Οἶδα ὅτι πάντα δύνασαι ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί σε Θεῷ, ἀδυντεῖ δέ σοι οὐδέν· διὸ δέομαί σου μή με ἀπορρίψῃς τὴν ἐν μεγάλῃ ἀνάγκῃ ὑπάρχουσαν, ἀλλὰ τοῖς ταπεινοῖς μου δάκρυσι παρακληθεὶς κάθαρόν με πρὸς σωφροσύνην ποδηγήσας, καθάπερ τὸ πάλαι Χριστὸς τὴν μακαρίαν καὶ ἐπαινουμένην πόρνην. Τούτων ἅγιος ὑπακούσας, σπλάγχνοις τε συμπαθείας κινηθείς, καὶ γὰρ ἧν ἄγαν φιλανθρωπότατος, τό τε ὄμμα πρὸς οὐρανὸν ἐκτείνας καὶ ἐκ βάθους στεναγμὸν * ἀναπέμψας φησι τῇ γυναικί· γύναι, θάρσει, καὶ ἐν ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἔστω * ὑγιὴς ἀπὸ τῆς σήμερον ἡμέρας· ἀπὸ γὰρ τοῦ νῦν ἐπ᾽ ἐμὲ σὸς πόλεμος ἔσται, καί σε μὲν Χριστὸς τοῦ λοιποῦ ἐλευθερώσει τοῦ πάθους· ἐν ἐμοὶ δὲ ὡς ἂν παραχωρήσῃ ἐνεργήσει. δὲ γυνὴ ἅμα τῷ λόγῳ παραχρῆμα ἰαθεῖσα καὶ τοῦ πάθους τῆς ἐρωτομανίας ἐλευθερωθεῖσα, ἀπῆλθεν ὑγιὴς εἰς τὸν οἴκον αὐτῆς, δοξάζουσα καὶ αἰνοῦσα τὸν Θεόν· καὶ ἔκτοτε σωφρόνως καὶ εὐσεβῶς τὸν ἑαυτῆς βίον διαρυθμίσασα τῷ Κυρίῳ ἑαυτὴν καθολικῶς ἀνατέθεικεν.

[28] δὲ ὅσιος πατὴρ ἡμῶν, ὡς εἴρηται, τὸν πόλεμον ἀναδεξάμενος, ἐν δάκρυσι καὶ προσευχαῖς καὶ νηστείαις τὸν Θεὸν καθικέτευεν ἀπαλλαγῆναι τῆς τοιαύτης νόσου. δὲ δαίμων μὴ ὑποφέρων μηδὲ πρὸς ὥραν ἀντιστῆναι, ἀλλὰ καθάπερ βέλει ταῖς προσευχαῖς τοῦ ἁγίου βαλλόμενος μεγάλῃ τῇ φωνῇ ἀνέκραξεν· τῆς βίας, τῆς δεινῆς προσπλήξεως, ἀπὸ τῆς φλογώσεως τοῦ κακογήρου ἧς νῦν ἐκκαίομαι· οὐδὲ γὰρ πρὸς ὀλίγον ἴσχυσα ἐμποδίσαι αὐτῷ ἀπὸ τοῦ κανόνος αὐτοῦ. Εἶτα καὶ γοεροῖς τοῖς ῥήμασι πάλιν ἔλεγεν· Ἔασόν με ἐξελθεῖν, καὶ μὴ ἐπὶ πλεῖον βασανίσῃς με, μηδ᾽ ἔτι ἀδικήσῃς με, ὁρκῶ σε τὸν Θεὸν τὸν ὕψιστον, ὅτι οὐχ ὑποφέρω καθορᾶν τὴν θείαν δόξαν τοῦ Θεοῦ τὴν ἐνοικοῦσάν σοι. δὲ ἅγιος ἔφη· Τί οὕτω ταχέως ἐπισπεύδεις καὶ διαπληκτιζῃ καὶ κραυγάζεις ἄσημα; Ἐπίμεινον γὰρ κἂν μέχρι ἑβδομάδος ἡμερῶν, καὶ οὕτως ἀπαλλάσσῃ * μου. δὲ δαίμων πάλιν· Μή με κατάσχῃς ἐπὶ πλεῖον μηδὲ παραδώσῃς με τῷ αἰωνίῳ πυρί, παρακαλῶ σε. Εἶτα τῆς ἡμέρας ἐκείνης διαδραμούσης, περὶ πρώτην φυλακὴν τῆς νυκτὸς μικρὸν καθευδήσαντος τοῦ ἁγίου, μεταβαλὼν ἑαυτὸν δαίμων εἰς ἄρκον παμμέγιστον, βρυγμόν τε μέγαν ἀνακρουσάμενος ἐπιπίπτει τῷ ἁγίῳ. δὲ ἅγιος ἐκτείνας τὴν χεῖρα καὶ κρατήσας τῆς κόμης τῆς κεφαλῆς καὶ βίᾳ πρὸς αὔτον ἕλξας, πάλιν δαίμων ἀνθρωπίνῃ φωνῇ ἀπεκρίθη· Αἴ, αἴ με τὸν ἄθλιον. Εἶτα σφραγίσας ἑαυτὸν ἅγιος τῷ σημείῳ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ καὶ τῷ δαίμονι ἐπιτιμήσας, παραχρῆμα τοῦ πολέμου ἐπεκουφίσθη καὶ ἄφαντον αὐτὸν πεποίηκεν.

[29] Ἐπεὶ οὖν κατάδηλος πᾶσιν ἐκεῖσε ἐγένετο καὶ φήμη αὐτοῦ πανταχοῦ διέδραμεν, νυκτὸς ἀναστὰς καὶ διαλαθὼν πάντας καὶ μάλιστα τοὺς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ζεντοῦντας πρὸς τὸ Ὀλύμπιον ὄρος πάλιν ἠπείγετο. Κατ᾽ οἰκονομίαν δὲ τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ ἐγένετο αὐτὸν πλησιάσαι πρός τινα κώμην· μαθόντες δὲ οἱ ἐκεῖσε οἰκήτορες τὴν τοῦ ἁγίου παρουσίαν ὁμοθυμαδὸν ἅπαντες εἰς ὑπάντησιν αὐτοῦ ἐπορεύθησαν καὶ εὐκῆς ἤδη γενομένης ῥίπτουσιν αὐτοὺς πρὸς τοὺς πόδας τοῦ ἁγίου καὶ ἐλεεινῇ τῇ φωνῇ κατολοφυρόμενοι χεῖρα βοηθείας παρασχεῖν τούτοις καθικέτευον. Ὅδε τῷ προβλεπτικῷ χαρίσματι γνοὺς τὴν τούτων αἴτησιν, ὡς μὴ εἰδὼς ἠρώτα τί ἂν θέλοιεν. Οἵδε· Ὅτιπερ κατὰ τὰς ἡμῶν ἁμαρτίας, ἔφασαν, δράκων μέγιστος γειτνιάσας ἡμῖν τὴν μὲν ὁδὸν ἡμῶν ἄβατον πεποίηκε, τὰ δὲ κτήνη ἡμῶν, εἰ τύχοι τούτον συναντῆσαι, ὁλόκληρα ταῦτα καταπίνων ὑποδέχεται. δὲ λίαν συμπαθέστατος πατὴρ ἡμῶν τούτων οἰκτείρας τὰ δάκρυα, φησίν· ἀδελφοί, μακροθυμήσατε καὶ Κύριος ποιήσει τὸ ἔλεος αὐτοῦ μεθ᾽ ὑμῶν. Αὖθις τε κηρύττει νηστείαν γενέσθαι ἐπὶ ἡμέρας ἑπτά, καὶ τὸν Θεὸν θερμότατα περὶ τούτου ἐκλιπαρεῖν. Μετὰ δὲ τὴν συμπλήρωσιν τῶν τῆς νηστείας ἡμερῶν, λαβὼν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ ἅγιος τὸ νικητικὸν ὅπλον τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ, εἰς ὁδηγίαν ἐπεφέρετο καὶ τὰ μικρὰ ἐκεῖνα, μᾶλλον δὲ εἰπεῖν ὑψηλά, περιεβέβλητο καὶ περιέσκεπε τὰ ἀναγκαῖα τοῦ σώματος τρίχινα ἀμφιάσματα, πίστιν τε εἰλικρινῆ ἀντὶ θώρακος περιζωσάμενος, γυμνοποδῶν ὡραίους πόδας λύτρωσιν τῷ λαῷ Κυρίου ποιησόμενος ἐξαπενίσατο καὶ ἀρξάμενος ψάλλειν· κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου, καὶ· Ἐπὶ ἀσπίδα καὶ βασιλίσκον ἐπιβήσῃ, καὶ καταπατήσεις λέοντα καὶ δράκοντα, καὶ τὰ λοιπὰ τοῦ ψαλμοῦ, τῷ σπηλαίῳ πρόσεισι· καὶ τὸν Ὕψιστον αὐτοῦ καταφυγὴν θέμενος ἐξέρχεσθαι τῷ πονηρῷ θηρίῳ προσέταττε. Τὸ δὲ ἐξελθὸν καὶ πλησίον τοῦ ὁσίου γενάμενον φοβερώτατόν τε τὸ στόμα διανοίξαν καταπιεῖν τὸν δίκαιον ἐπειρᾶτο, πάντων οὖν ἀπέναντι ἐστηκότων καὶ τὸ· Κυρίε ἐλέησον ἐπιβοώντων. Ἀτρέμας ὅσιος τὴν τρισυπόστατον καὶ μίαν φύσιν τῆς ζωοποιοῦ Τριάδος ἐπικαλεσάμενος καὶ τῷ σημειοφόρῳ ὅπλῳ τρίτον τὸ θηρίον σφραγίσας νεκρὸν παραχρῆμα ἀπέδειξε. Καὶ ἔκτοτε ἐλεηθεὶς ἐκεῖσε λαὸς τῷ Θεῷ καὶ τῷ ὁσίῳ ηὐχαρίστησεν.

[24] [A fulguris periculo liberato monasterio,] Quadam die, obnubilato caelo, cum congregatis et extensis nubibus validum tonitru iam resonaret, globus igneus apparens cum formidando strepitu in unum sanctorum templorum minax ruebat. Sanctus quidem hoc intuitus stansque in oratione manibus ad caelum levatis, ut ignis minae averteretur precabatur. Miraculorum autem Deus, qui glorificat glorificantes eum, qui desiderium timentium eum explet, et precem eorum exaudit et servat eos, exaudit citissime proprium servum suum et integrum templum custodit hoc modo. Cum enim ignis appropinquaret sacrae domui, velut velum navigii vento inflatum, in camerae specie per plures horas circumdedit aedificium. Cum omnes ibi convenissent spectaculum intuiti et cogitantes omnino templum ab igne incensum iri, virtute divina scissus est utrinque ignis et tandem evanuit. Veneranda quidem domus per orationem, ut dictum est, divi patris nostri sarta tectaque resplenduit. Cum omnes qui tunc ibi aderant illud prodigium aspexissent, communi voce eucharisticos edentes hymnos, Deum glorificaverunt a.

[25] [S. Ioannicius orans in exstasim rapitur,] Haud longe ab illis venerandis templis iacebat antrum, in quo recedebat sanctus ad orandum. Cum igitur iam memoratus Eustratius ad sanctum convenisset et invalescentem persecutionis b terribilem cladem edissereret, iterum surgens sanctus ad speluncam oraturus profectus est. Cum ibi moratus esset per longum tempus, cogitavit laudatus Eustratius quare esset tanta mora. Surgens igitur cum prope speluncam inspecturus advenisset, videt sanctum in oratione non super terram stantem, sed suspensum a terra in aere quasi duobus cubitis, totum illuminatum et supra solem splendentem. Viso spectaculo commotus et veritus ne sanctum interrumperet, placide ambulans et arbitratus se latere reversus est; paulo post advenit etiam sanctus. Sed sapientissimus pater noster non statim ipsum arguit, at cum iam plures dies elapsi essent et iterum quadam die simul versarentur, dicit illi sanctus: Non bene est, o dilecte Eustrati, in oratione stantem aliquem ab altero inspici. Qui quidem cognoscens se non latuisse: Minime, pater, dixit sese excusando, orationis vestrae inspiciendae causa adveneram; sed propter longam quae intercesserat moram, ad huius discendam causam adveni. Cui sanctus: Et hoc quidem novi, o bone Eustrati; nihilominus omnia caute peragere iuvat. Qui nihil quod responderet habens, paenitentia facta, veniam accepit c.

[26] [puerum a daemonum impetu servat,] Cum sanctus ibi perseveraret et persecutio saeviret, contigit aliquem puerum a parentibus suis mitti ad aquam hauriendam. Mandato expleto, domum reversurus erat cum videt quosdam homines nigros aspectu appropinquantes, qui illi dicunt: O puer, non rectum iter sequeris, inde enim sinistrorsum ad nos declina, ut viam significemus tibi. Volebant autem puerum isti tenebrarum opifices in abyssum deicere et perdere. Qui quidem vera esse, quae dicebant illi, arbitratus, subsecutus est eos. Cum autem pervenisset prope voraginem subito apparet puero sanctus. Daemonica turba universa, cum sensisset praesentiam sancti, querule ululans seipsam in abyssum proiecit. Data manu puero, sanctus viae ducem se praestans ipsique benedicens dimisit eum. Parentes interrogaverunt puerum quam ob causam tamdiu moratus abfuisset. Puer enarravit omnia, et quomodo a daemonibus in errorem ductus et ad voraginem pulsus fuisset et quomodo per adventum sancti necopinato servatus. Quibus auditis, Deo et eius servo grates solverunt d.

[27] [energumenam sanat,] Mulier quaedam a spiritu immunditiae vexata et stimulo voluptatis, tamquam igne, ut ita dicam, toto corpore conflagrata, at meliori cogitationi subiecta ut puritati victoriam daret, sed tandem devicta et furenti amore amens facta, vestibus laceris, crinibusque solutis et indecenter sparsis, sicut sus silvestris, in solitudinibus errans degebat. Erat quippe videre prodigium nefandum hanc rationabilem creaturam irrationabilium opera exsequentem. Non enim animantium cibis utebatur, sed non parcendo propriis carnibus edebat illas, ferinam induta formam et penitus immutatam. Oculo torvo et terribili aspicere, dentibus frendere, manibus viscera dilaniare et rivo sanguinis humum foedare, vocibusque diversis ululare. Modo latrans ut canis, vociferare, modo ut bos mugire,nunc clamare more asini, tunc serpentis instar validorum sibilorum sonum r eddere. Cum aliquot dies ita amens transegisset, Dei virtute ducta muliercula, ad sanctum, qui tunc in eremo erat, convenit. Sanctus illam intuitus, agnoscensque operationem illius, qui homines odit mali daemonis, supplicibus petitionibus apud Deum, hominum amatorem, vim fecit ut illa denuo in hoc momento rationalis naturae ducem et magistram, rationem sanatam reciperet. Benignus et misericors Dominus, qui omnes vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire e, qui non vult mortem peccatoris, sed magis ut convertatur et vivat, victus precibus sui servi, sua eque imaginis misertus, ex illa contra naturam amentia quae sensus perverterat in connaturalem rationalem essentiam sanatam mulierculam iterum restituit. Cum igitur sui compos mulier facta esset et sanctum coram se stantem aspiceret, proiciens se ad pedes eius lamentabili voce ululans, dixit: Miserere mei, o pater, magis quam ullus homo peccatricis, ne minime quidem ratione utentis, sed quae prorsus templum corporis profanavit, et libidini subiecta et ludibrium daemonum facta. Miserere mei ex rationabili natura in brutorum s tatum mutatae, et quoniam vides omnino humiliatam meipsam et perditam et spoliatam omni decore meo, allevia insitum mihi flagrantem cupidinis furorem et ut ros puritatis immittatur mihi implora. Aufer a me grave collare impudicitiae, et sapientiae vinculis tuis precibus circumcinge, guberna meae animae navem immunditiae ventis agitatam et ad portum in quo nulla est libido me dirige, adiuva me miseram multis casibus et cupiditatibus concussam et in petra mandatorum Christi confirma me. Scio te omnia posse in eo quite confortat Deo, impos sibile apud te nihil; ideo precor te,ne reicias me in maxima necessitate versantem, sed humilibus lacrimis meis commotus purifica me ad sapientiam me conducens, sicut olim Christus beatam et laudatam mulierem peccatricem. Haec sanctus audiens visceribusque misericordiae motus, erat enim maximae benevolentiae, oculo ad caelum levato, et alte suspirans dicit mulieri: O mulier, confide, et in nomine Iesu Christi, Filii Dei, esto sanata ab hodierno die. Ex nunc enim bellum tuum in me erit, te autem Christus in posterum liberabit a libidine; in me vero, quoniam ita permittet, operabitur. Mulier simul ac locutus erat statim sanata et libidine voluptatis liberata, rediit sana in domum suam, glorificans et laudans Deum, atque ab illo tempore sapienter et pie vitam suam ordinans Deo totam se tradidit f.

[28] [cuius in se suscipit tentationem,] Sanctus pater noster, ut dictum est, cum bellum in se suscepisset, lacrimis, orationibus ieiuniisque Deo supplicabat ut liberaretur a tali morbo. Id non ferens diabolus neque per unam horam resistere potens, sed quasi iaculis orationibus sancti percussus magna voce exclamabat: O violentiam, o terribilem castigationem, o flammam huius mali senis g qua nunc uror; non enim ad minimum tempus valeo impedire istum ab officio suo. Dein, querulis vocibus denuo dicebat: Sine me exire neque diutius me vexaveris, neque etiam noceas mihi, adiuro te per Deum altissimum, quia non fero visum divinae gloriae Dei quae inhabitat in te. Sanctus autem ait: Quid adeo festinas et colluctaris et clamas malesana? Permane saltem hebdomadam dierum, et tunc relinques me. Cui iterum daemon: Ne me retineas diutius, neque me tradideris aeterno igni, rogo te. Dein, hac die praeterita, prima noctis vigilia, paululum dormiente sancto, mutans se diabolus in speciem ursi maximi h et validum stridorem dentium edens, insilit in sanctum. Qui cum manu extensa suscepisset crinibus caput et vi ad seipsum traxisset eum, rursus humana voce daemon respondit: Vae, vae, me miserum. Dein signans seipsum sanctus signo vivificae crucis et diabolo minatus, statim a bello liberatus est et illud evanescere fecit.

[29] [et pagum ab infesto dracone liberat.] Cum igitur innotuit omnibus qui ibi erant et fama eius ubique sparsa est, nocte consurgens, omnes latens eosque praesertim qui animam eius quaerebant, in Olympum montem iterum appulit. Providentia autem benigni Dei contigit ut appropinquaret ad aliquem vicum; cumque cognovissent qui hic habitabant praesentiam sancti, certatim omnes in occursum eius profecti sunt et, oratione facta, se proiciunt ad pedes sancti et lamentabili voce querentes brachium auxilii praeberi sibi supplicabant. Qui licet prophetico charismate cognosceret eorum petitionem, tamen ac si ignoraret, interrogavit quid vellent. Hi vero dixerunt: Pater, propter nostra peccata, draco ingens prope habitans apud nos viam nostram imperviam facit; gregibus nostris si acciderit ipsi occurrere, miseros istos absorbens destruit. Compatiens valde pater noster et illorum misertus lacrimarum dicit: Fratres, patientiam habete et Dominus faciet misericordiam vobiscum. Iterum iubet ieiunium fieri per septem dies et Deum ferventissime hac de causa implorare. Adimpletis ieiunii diebus, manu sumpta victrici armatura vivificae crucis, quam ad iter faciendum secum ferebat, et vilibus istis, aut melius dicam supernis quibus indutus erat et quibus se protegebat necessariis vestibus corporis ex crinibus confectis, fideque pura pro thorace loricatus, nudans speciosos pedes, salutem populi Domini operaturus lavit eos, et incipiens psallere: Qui habitat in adiutorio Altissimi et Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem et reliquum psalmum i, ad speluncam progreditur, et Altissimum sui refugium ponens, exire malam bestiam iubet. Quae egressa et appropinquans sancto terribile os aperiens absorbere iustum conabatur, omnibus ab adversa parte stantibus et Kyrie eleison inclamantibus. Impavidus sanctus trinam in hypostasi et unius naturae vivificantem Trinitatem invocans et signiferis armis ter feram signans statim mortuam ostendit. Tunc populus, cui parcitum fuerat et qui ibi degebat, Deo et sancto gratias egit k.

ANNOTATA.

a Idem prodigium narrat Sabas, num. 20, p. 352.

b Nimirum Leonis Armeni.

c Haec refert Sabas, num. 21, p. 352.

d Idem prodigium lege narratum apud Sabam, num. 22, p. 352 – 3.

e I Tim. II, 4. — Ezech. XXIII, 11.

f Hanc sanationem commemorat Sabas, num. 22, p. 353.

g Graece κακόγηρος, vox sensu opposita verbo καλόγηρος quo solent designari monachi. Cfr. vocem κακόγηρος adhibitam a Palladio, Hist. laus., P. G., tom. XXXV, p. 1065, in Apopht. Patrum, P. G., tom. LXV, p. 164 et a Iohanne Moscho, P. G., tom. LXXXVII, p. 2900.

h Non insueta est haec daemonis manifestatio sub specie ursi, ut constat ex aliorum sanctorum Vitis.

i Scilicet psalmum XC.

k Conferatur narratio huius prodigii cum num. 24, p. 354 – 5, praecedentis Vitae.

* cod. ὀθώνης.

* cod. ἀντιπεῖν.

* cod. ὠγκεῖτο.

* cod. ὑστρομανίαν.

* cod. ἁγνίας.

* cod. στεναγμῶν.

* cod. ἔσω.

* cod. ἀπαλλάση.

CAPUT SEXTUM.
S. Ioannicius praedicit mortem Leonis Armeni et cuiusdam Heliae monachi, diversa miracula patrat.

[30] Καταλαμβάνει οὖν, ὡς εἴρηται, ὅσιος τὸ Ὀλύμπιον ὄρος, τοῦ διωγμοῦ ἔτι ἐπικρατοῦντος, καὶ κρύπτεται μὲν ἐπί τινος σκληροῦ χώρου, μηδενὸς εἰδότος πλὴν μόνου Εὐστρατίου. Κἀκεῖ αὐτοῦ διακαρτεροῦντος, παραγίνεται πανάγαστος Εὐστράτιος ἐπισκεψόμενος αὐτόν· εἶτα τὴν ταραχὴν καὶ τὴν φοβερὰν ζάλην τοῦ διωγμοῦ ἐκδιηγούμενος, φησὶ πρὸς αὐτὸν ὅσιος· περίψυχε Εὐστράτιε, μὴ ἀνιῶ· μικρὸν γὰρ ὅσον ὅσον καὶ Κύριος ἐλεήσει τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ. Ἔγνω γὰρ ὅσιος ὅτι ἐν τάχει ἀσεβὴς ἀπολεῖται, καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς προθύροις τοῦ ναοῦ, γραφικῶς φάναι, εἰς τὰς πρωΐας ἁμαρτωλὸς ἐκεῖνος καὶ ἐργαζόμενος τὴν ἀνομίαν ἀποκτανθεὶς ἐξολοθρευθήσεται ἐκ πόλεως Κυρίου. Ὅμως, καλὲ Εὐστράτιε, πρὸς τὸν οἶκον τοῦ κύρου Νικῆτα τοῦ Λυγδηνοῦ * ἀπελθὼν καὶ ποιήσας ἐκεῖ ἄχρι τῆς τοιᾶσδε ἡμέρας εἴ τι ἂν ἀκούσειας, παραγενόμενος ἀνάγγειλόν μοι. Τελέσαντος οὖν ἐκείνου τὰ προσταχθέντα καὶ ἤδη τῆς τρίτης ἡμέρας καταλαβούσης, διαδίδοται ἐν πᾶσι καὶ διηχεῖται παμμίαρος πτῶσις τοῦ ἀσεβεστάτου. δὲ κῦρις Εὐστράτιος πρὸς τὸν ὅσιον παραγενόμενος καὶ πάντα τὰ πραχθέντα ἐκδιηγησάμενος, ἅμα αὐτῷ αἶνον τῷ Θεῷ ἀνέπεμψεν.

[31] Ἐν ἄλλῳ τε * πάλιν ῥηθεὶς Νικήτας συμπαραλαβὼν μεθ᾽ ἑαυτοῦ τὸν ἡγιασμένον Εὐστράτιον εὐχῆς χάριν πρὸς τὸν ὅσιον ἀφίκετο, καὶ δὴ εὐλογηθεὶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου, ἀμβροσίας δὲ καὶ πνευματικῆς τροφῆς καὶ θείων λόγων καὶ ἐπωφελῶν παραινέσεων πρότερον ἐμπλησθείς, τῆς ὥρας παρεκτανθείσης, προτρέπεται αὐτὸν ἅγιος καὶ σωματικῆς τροφῆς μεταλήψασθαι. Τόνδε πλησίον τοῦ ἁγίου ἡσυχάζοντα ἄνδρα εὐλαβέστατον, Ἠλίαν τούνομα, ἐξυπηρετεῖν αὐτοῖς ὅσιος παρεκελεύσατο. Τῆς οὖν εὐωχίας ἐπικρατούσης ἀνοίξας τὸ στρόμα αὐτοῦ ἅγιος πρὸς τὸν ἡγιασμένον Ἠλίαν ἔφη· Εὔξαι, κύρι Ἠλία, ἵνα μὴ φθασθῃς ἀθρόως ἀποθανεῖν ἐν κοσμικῷ χωρίῳ. Ὅδε πρὸς αὐτὸν ἔφη· Τοσαῦτα ἔτη οἰκῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ μηδαμῶς προσψαύσας κοσμικοῖς χωρίοις, φοβῂ με ἐν ἐκείνοις τεθνάναι· ἀδύνατον τοῦτον, πάτερ, ἀδύνατον. δὲ ἅγιος ἐκ δευτέρου τοῦτο εἰπὼν ἡσύχασεν. Εἶτα τῆς εὐωχίας τελεσθείσης, εὐχὴν κομισάμενος ῥηθεὶς Νικήτας πρὸς τὰ ἴδια ἀπῆρεν. δὲ εὐλαβέστατος Εὐστράτιος προσεκαρτέρει συνὼν τῷ ἁγίῳ. Τῆς οὖν ἡμέρας καὶ νυκτὸς ἐκείνης τελεσθείσης, καὶ ἤδη τῆς ἄλλης ἀρχομένης, πρωΐθεν ἀναστὰς θεάρεστος Ἠλίας καὶ πρὸς τὸν ὅσιον παραγενάμενος ἐξῄτει * εὐχὴν πρὸς τὰ θερμὰ ἀπολυθῆναι αὐτόν, προφάσει τινὸς σωματικῆς ἀσθενείας. δὲ ὅσιος πρὸς αὐτόν· Βούλομαί σε, ἀδελφε, προσκαρτερεῖν ἐν τῷ κελλίῳ καὶ μηδαμοῦ πορευθῆναι, ὅτι οὐ συμψέρει σοι. Ὅδε ἐνοχλῶν ἀπολυθῆναι ἐξῄτει *· ὡς δὲ ἅπαξ καὶ δὶς τοῦτον κωλύων ἅγιος οὐδὶν ὤνησε, τέλος ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. δὲ ἀγαπητὸς Εὐστράτιος ἔγνω τὸ μέλλον συμβήσεσθαι τῷ ἀνδρὶ διὰ τῆς ἀψευδοὺς προψητείας τοῦ ἁγίου· καὶ γὰρ ἐχέφρων ὢν ἐξ αὐτῶν τῶν λόγων καὶ σημείων καὶ ὑροδειγμάτων τοῦ ἁγίου ἐγίνωσκε τὰ μέλλοντα πραχθήσεσθαι. Εἶτα προφασισάμενος καὶ αὐτὸς διακονίαν τινὰ ἔχειν πλησίον τῶν θερμῶν, εὐχὴν ᾔτει τοῦ ἀπολυθῆναι. δὲ ἅγιος· Ναὶ παρακαλῶ σε, προσφιλέστατε Εὐστράτιε, τάχιον πρὸ τῆς ἑσπέρας ἀπελθεῖν, καὶ μηδαμῶς ἔν τινι ἀσχοληθῆναι. Ὡς οὗν ἀμφότεροι ἀπ᾽ ἀλλήλων διέστησαν, μὲν εὐλαβέστατος Ἠλίας προσψαύσας ἤδη τοῖς θερμοῖς, καὶ ἄμφω τὼ πόδε πρὸς τὴν βλυστάνουσαν πηγὴν τῶν θερμῶν ὑροχαλάσας, ἄγαν λιποθυμήσας ἤρθη παρὰ τῶν ἐκεῖσε εὑρεθέντων ἡμιθανής, καὶ πρὸς οἶκόν τινος γυναικὸς Λεοπαρδίνας καλουμένης κατέπεσεν. δὲ θεοφιλὴς Εὐστράτιος τελέσας αὐτοῦ τὴν διακονίαν καὶ πρὸς τὴν ἀπάγουσαν ἐπὶ τὸν οἶκον ἐκείνον ὁδὸν ἐπιπορευόμενος, ἤκουσε φωνῶν τινων καὶ στεναγμῶν ἀναπεμπομένων, καὶ ὑπερκύψας διὰ τοῦ τροχοῦ ἀποσκοπῆσαι τὰ τῆς βοῆς, βλέπει τὸν Ἠλίαν ἀνακεκλιμένον καὶ, ὡς εἴρηται, ὀδυνηρῶς στενάζοντα, καὶ μνζημονεύσας τῆς πατρικῆς προφητείας φησιν ἐν ἑαυτῷ· Ἰδοὺ καὶ τὸ χωρίον, ὅν πατὴρ προείρῆκεν. Εἶτα εἰσελθὼν πρὸς τὸν ἀσθενῆ, φησὶ πρὸς αὐτὸν· Θέλησον, ἄνερ, τάχιον μεταβῆναι τῶν ὧδε, μήπως κατὰ τὴν προφητικὴν ἀνάρρησιν ἐν τῷ χωρίῳ φθασθῇς καὶ τοὺς καμάτους σου ἀπολέσῃς. Ὅδε τούτων ἀκούσας καὶ εἰς ἔννοιαν ἐλθὼν τῶν παρὰ τοῦ πατρὸς λεχθέντων, ὅρκοις φρικωδεστάτοις ἆραι αὐτὸν συντόμως τῶν ἐκεῖ παρεκάλει. Εἶτα διαβασταχθεὶς καὶ εἰς ἓν τῶν Ἀγαυρίνων μετοχίων, τὸ ἐπονομαζόμενον τοῦ ἁγίου Ἀγαπίου, ἀνακλιθεὶς περὶ ἕκτην ὥραν τῆς νυκτός, κατὰ τὴν ἀψευδῆ προφητείαν, εἰς χεῖρας Θεοῦ τὸ πνεῦμα παραδοὺς ἐξέπνευσε, καὶ ἐν ἁμάξῃ τεθέντος αὐτοῦ τοῦ σώματος πρὸς τὴν μονὴν ἣν προώρισεν ἀπεκομίσθη. Γνοὺς δὲ ἅγιος τὴν τούτου κοίμησιν, κατῆλθεν καὶ ἠσπάσατο τὸ σεπτὸν ἐκεῖνο σκῆνος. Τῆς οὖν συνήθους ψαλμωδίας ἐπιτελεσθείσης, αἰσίᾳ * ταφῆ τὸ λείψανον παραδόντες καὶ τῷ Θεῷ εὐχαριστήσαντες, ἀπ᾽ ἀλλήλων διεκρίθησαν.

[32] Τοῦ οὖν ἁγίου ἀνθυποστρέφοντος καὶ διὰ τῶν ὀρέων πρὸς τὴν ἑαυτοῦ κέλλαν ἐπειγομένου, παραγενέσθαι ἐγένετο αὐτὸν πρός τινα τόπον πάνυ φαραγγοειδῆ πλησιάσαι, ἀφαρπαγῆναί τε ἐκ διαβολικῆς ἐνεργείας τὸ ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ κατεχόμενον σιδηροῦν σταυρίον, καὶ πρὸς τὸν φοβερὸν ἐκεῖνον κρημνὸν ὑποχαλάσαι. Ἐπεὶ οὖν οὐκ ἦν τοῦτον κατελθόντα διὰ τὸ δύσβατον τοῦ ἐκεῖσε τόπου πρὸς ἑαυτὸν ἐφελκύσασθαι τὸ κατενεχθέν, τί ποῖει; Στὰς εἰς προσευχὴν σὺν δάκρυσι τὸν Θεὸν καθικέτευε τοῦτο ἀπολήψασθαι. δὲ τῶν ἁγίων Κύριος, ποιῶν μεγάλα θαυμάσια ἔνδοξά τε καὶ ἐξαίσια, ὧν οὔκ ἐστιν ἀριθμός, προλαμβάνει τὴν δέησιν τοῦ ἰδίου θεράποντος, καὶ τὸ ἀφαρπαγὲν ἐκ τῆς χειρὸς αὐτοῦ σταυρικὸν σημεῖον ἄφνω ἐκ τῶν ὑπογείων * χασμάτων ἀνελκυσθὲν καὶ ὑπαέριον ἀναδραμὸν ταῖς χερσὶ τοῦ ἁγίου παραδίδωσιν. Ὅδε δεξάμενος καὶ τοῖς ἁγνοῖς τοῦτο χείλεσι κατασπασάμενος, τῷ Θεῷ ηὐχαρίστησεν.

[33] Πλησίον τῆς τοῦ ἁγίου κέλλης σπήλαιον ὑπῆρχεν, ἐν ᾧ κατῴκει πλῆθος πονηρῶν πνευμάτων. οὐν πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος καθαρίσαι τὸν τόπον βουληθεὶς διὰ τὸ τοὺς παραγενομένους αβλαβεῖς διατηρεῖσθαι, δυνάμει τοῦ Θεοῦ θαρρήσας, ἐπὶ ῥητὰς ἡμέρας πρὸς τὸ ἄντρον οἰκῆσαι παρεγένετο. Ὡς δ᾽ οὖν ἔνδον εἰσῆλθε, παρατάττεται μὲν κατ᾽ αὐτοῦ πᾶσα ἐκείνη δαιμονικὴ πληθύς, κραυγαί τε πολλαὶ καὶ ἀπρεπεῖς φωναὶ ἐπέμποντο. Οἱ μὲν γὰρ αὐτῶν * ὕβρεσι τὸν ὅστον ἔβαλλον, οἱ δὲ ἠπείλουν καὶ ἄλλοι παντάπασιν ἐπεχείρουν καὶ ἕτεροι τῶν ἐκεισε ἀναχωρεῖν ἔσπευδον· ἔστι δ᾽ ὅτε καὶ αὐτὸ τὸ σπήλαιον ὲκ τῶν θεμελίων κατασκάπτειν ἀλλήλοις διεκελεύοντο. δὲ ἅγιος διαπετάσας τὰς χεῖρας εἰς οὐρανόν, τὸν Θεὸν καθικέτευε τούτους ἐκδιωχθῆναι. Ὡς οὖν μετὰ τὴν εὐχὴν ψάλλειν ἀπήρξατο· Ἀναστήτω Θεὸς καὶ διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ, καὶ φυγέτωσαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ οἱ μισοῦντες αὐτόν, ἀοράτως ὡς ὑπό τινος μάστιγος ἐλαυνομένη δαιμονικὴ φάλαγξ καὶ εἰς εἶδος κοράκων μεταβληθεῖσα, ἀναπτᾶσα ἅπασα καὶ διά τινος τρυμαλιᾶς τρώγλης σὺν οἰμωγῇ * πολλῇ ἐξελθοῦσα ἠφανίσθη, καὶ γέγονεν ἀπὸ τότε σωτηρία μεγάλη τοῖς ἐξεῖσε διερχομένοις.

[34] Θεόδοτος ὁ κανδιδάτος, ὁ ἐπιλεγόμεος Σελλοκάκας, πίστιν ἀκραιφνη πρὸς τὸν ἅγιον ἔχων, συμπαραλαβὼν τὸ ἑαυτοῦ θυγάτριον, ὅλον ἔκλυτον ὑπάρχον καὶ παρειμένον, πρὸς τὸν ὅσιον κατέλαβεν, καὶ δὴ τῆς ἀγγελικῆς ἀξιωθεὶς καταπολαῦσαι θέας, θεὶς τὴν παῖδα ἐπίροσθεν τῶν ποδῶν τοῦ ὁσίου ἱκετευτικοῖς τοῖς ῥήμασι βοῶν ἔλεγεν· Ἐλένσον, ὦ πάτερ, τὴν διὰ τὰς ἐμὰς ἁμαρτίας ἄμφω πᾶσι τοῖς μέλεσι

* παρειμένην παῖδα, σπλαγχνίσθητι ἐπ᾽ ἐμοὶ τῷ μετὰ πίστεως προσδραμόντι τῇ σῇ ἁγιότητι, ἀπόδος μοι ταῖς σαῖς πρὸς Θεὸν καθαραῖς προσευχαῖς ὁλόκληρον καὶ ὑγιὲς τὸ θυγάτριον· ἐλέησόν με, μαθητὰ καὶ δοῦλε Χριστοῦ, καὶ μὴ ἄπρακτόν με εἰς τὰ ὀπίσω ἀπολύσηις τεταπεινωμένον καὶ ᾐσχυμμένον * · τύχω τῆς παρὰ σοῦ βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, τύχω κάγὼ μετὰ πάντων τῆς παρὰ σοῦ σωτηρίας, τύχω κἀγὼ πλουσίων σοῦ ἰαματικῶν δωρεῶν, ὡς οὖν μιμητὴς τοῦ Κυρίου ἰασἀμενός μου τὸ θυγάτρτον, ἀπόλυσόν με κηρύττειν τὰς τοῦ Θεοῦ δυναστείας καὶ τὰ θαυμάσια, ἅδιὰ σοῦ ἐργάζεται. Ἐν τούτοις τοῖς ῥήμασιν ἐπικαμφθεὶς ἅγιος, λίαν γὰρ ἐ͂ν συμπαθέστατος, ἐκέλευσε τὴν παῖδα ὑποβασταχθεῖσαν πρὸς αὐτὸν φέρειν καὶ, τούτου γενομένου, σύνδακρυς γεγονὼς ἅγιος σφραγίζει τρίτον τῆν παῖδα τῷ σημείῳ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ, οὔτω ψήσας· Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἰωμένου πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν, ἤγειρε καὶ περιπάτει. Καὶ ἅμα τῇ φωνῇ ἐστερεώθησαν αἱ βάσεις τῆς παιδὸς καὶ τὰ σφυρὰ, καὶ τῶν μελῶν εἰς ἄλληλα παραδόξως συσφιγχθέντων ἐνώπιον πάντων ἀναστᾶσα καὶ ἁλλομένη, προσελθοῦσα προσέπεσε τοῖς ποσὶ τοῦ ἁγίου. δὲ ἅγιος ταύτῃ ἐπευξάμενος καὶ εὐλογήσας, ἐρρωμένην τῷ ἰδίῳ πάτρι ἀπέδοτο, καὶ ταύτην πατὴρ λαβὼν ὐπέστρεψεν εἰς τὰ οἰκεῖα μετὰ καρᾶς, δόξαν καὶ αἶνον ἀναπέμπων τῷ τῶν ἁπάντων Θεῷ.

[35] Οὗτος σημειοφόρος καὶ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς γενεᾶς προφήτης γαμβρὸν ἔσχε πάνυ αἱρετίζοντα φρονοῦντα καὶ ἀντιποιούμενον τῶν βεβήλων δογμάτων τοῦ θεοστυγοῦς καὶ μυσαρωτάτου Κοπρωνύμου. Τοῦτον πατὴρ πολλάκις νουθάκις νουθετήσας καὶ πρὸς βελτίστην ἀλλοίωσιν ἀλλοιωθῆναι * βουλευσάμενος τὴν ἔμμονον ποιότητα τῆς κακίας ἤγουν ἔξιν μεταστρέψαι οὐκ ἠδυνήη, ἐκείνου δὲ ἔτι τοῖς αἰσχίστοις ἐπιμένοντος καὶ βλασφήμους * λόγους κατά τε τῶν ἁγίων καὶ τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς ἱεροῦ σχήματος ἐπιφέροντος. Οὐδε γὰρ τὰς πρεσβείας τῶν ἁγίων εἰς ἅπαν πανάθλιος ἐδέχετο, οὔτε μὴν τούτων τὰ ἱερὰ λείψανα κατησπάζετο, ἀλλὰ καὶ τοὺς καθ᾽ ἡμᾶς ἀγγελομιμήτους μοναχοὺς φληναφίαις * καθυποβάλλων οὐκ ἐπαύετο. Τούτου τὸ ἀδιόρθωτον θεασάμενος ὅσιος καὶ τοῦτον βουλόμενος διά τινος παιδευτικῆς τιμωρίας ἰάσασθαι, φησί· Θῶμεν, ἄδελφε, ἀμφότεροι σύμφωνον τοιοῦτον καὶ ὅστις κακῶς πιστεύει πηρωθεὶς τοὺς ὀφθαλμοὺς μεταβληθήτω τῇ διανοίᾳ πρὸς τὴν ἀμείνονα πίστιν. Ἐκείνου δὲ ἐπὶ τοῦτο κατανεύσαντος, ἅμα τῷ λόγῳ ἀπόλλυσι τὸ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν. Ὁδὲ ἅγιος· Τί φῆς πρὸς τοῦτον, ἔφη, ἄδελφε; Ἆρά γε τὰ νῦν οὐ πληροφορῇ καὶ ἐπιστρέφεις ἐν καθαρᾷ μετανοίᾳ πρὸς τὴν ὀρθόδοξον καὶ ἀμώμητον πίστιν, ἔτι τοῦ ἀντιχρίστου ἐκείνου καὶ ἐξαγίστου Κοπρωνύμου ταῖς ἀνόμοις νουθεσίαις καὶ διδασκαλίαις ἐμμένεις; Ὅδε φησι· Καὶ ἔμεινα καὶ μενῶ εἰς τὸν αἰῶνα. δὲ ἅγιος τοῦτον βδελυξάμενος ἀπεδίωξε, καὶ οὐ μετὰ πολλὰς ἡμέρας χαλεπῶς νοσήσας κακινκάκως τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπέρρηξε, καὶ τό γε ἐλεεινότερον ὅτι καὶ τοῦ φωτὸς στερηθεὶς ἄθλιος πρὸς σκότος τὸ αἰώνιον ἐξεδήμησεν.

[30] [Praedicta morte Leonis Armeni] Vadit a ergo, ut dictum est, sanctus ad Olympum montem, persecutione etiamtum saeviente, et abdit sese in quodam aspero loco, omnibus insciis praeter solum Eustratium. Cum ibi degeret, advenit venerabilis Eustratius ad invisendum eum. Perturbatione et terribili tempestate persecutionis enarrata, ait illi sanctus: O timide Eustrati, ne contristare; post pusillum Deus miserebitur haereditatis suae. Sciebat enim sanctus mox impium periturum et in ipso vestibulo templi b, ut loquar cum Scriptura c, praemature peccatorem istum, qui operatus erat iniquitatem, fore ut occisus expelleretur ex civitate Domini. Nihilominus, optime Eustrati, ad domum domni Nicetae Lygdenensis d vade et permane ibi usque ad illam diem, et quicquid audiveris, ad me veniens renuntia mihi. Cum igitur peregisset mandata iamque tertia dies transisset, traditur ab omnibus et resonat nuntius nefariae cladis impii e. Domnus autem Eustratius ad sanctum convenit et, omnibus quae facta fuerant enarratis, cum eo laudem Deo emisit.

[31] [et Heliae monachi,] Alias cum dictus Nicetas iterum sumpsisset secum venerandum Eustratium, benedictionis accipiendae gratiae ad sanctum venit, cumque sanctus ipsi benedixisset, ab ipso immortali et spirituali cibo, divinis utilibusque sermonibus exhortationis prius repletus est; tum producta hora, invitat eum sanctus ut et corporalis cibi particeps fiat. Aliquem virum reverendum, qui prope sanctum in solitudine vivebat, Heliam nomine ut ministraret ipsis sanctus rogavit. Convivio instaurato, aperiens os suum sanctus reverendo Heliae dixit: Ora, domne Helia, ne praeveniaris subita morte in mundano loco. Ille vero dixit ei: Tot annos habito in deserto neque umquam appropinquavi ad mundana loca, et times ne ibidem moriar; hoc fieri nequit, pater, fieri nequit. Cum sanctus idem denuo dixisset, tacuit. Deinde, convivio peracto, cum benedictionem tulisset dictus Nicetas ad sua rediit, reverendus vero Eustratius permansit apud sanctum. Transacta igitur hac die et hac nocte, alteroque iam illucescente die, mane consurgens Deo dilectus Helias ad sanctum progressus, rogavit facultatem exeundi ad aquas calidas f, sub praetextu alicuius corporalis infirmitatis. Cui sanctus: Volo te, frater, permanere in cella et minime exire; nequaquam tibi prodest. Qui insistens dimitti quaerebat; cum autem semel iterumque prohibendo sanctus nihil profecisset, tandem benedictione data, dimisit eum. Dilectus vero Eustratius quid accideret sciebat propter certissimam prophetiam sancti. Cumque esset perspicax, ex ipsis verbis, signis et symbolis sancti intellegebat quae futura essent. Igitur praetendens officium aliquod sibi ipsi prope aquas calidas implendum, licentiam petiit exeundi. Cui sanctus: Sane; sed hortor te, o dilectissime Eustrati, ut statim ante vesperam redeas, neque ulla mora retarderis. Cum igitur ab invicem discessissent, reverendus Helias iam appropinquans ad aquas calidas, ambos pedes in scaturientem fontem aquarum calidarum demittens, sed mox exanimis factus, levatus est ab illis, qui ibi erant, semimortuus, et in domum alicuius mulieris, Leopardinae vocatae, concidit. Deo autem dilectus Eustratius, absoluto suo officio, et in via quae ad domum istam ducebat progressus, audivit quaedam voces et gemitus emissa. Cum se inclinasset per aperturam ianuae clamoris causam exploraturus, videt Heliam iacentem et, ut dictum est, lamentabiliter gementem, recordatusque paternae prophetiae dicit intra seipsum: Ecce locum quem pater praedixerat. Dein ingressus apud infirmum dicit ei: Velis, o homo, statim abire inde, ne secundum propheticum sermonem in hoc loco praeoccuperis, et labores tuos perdas. Quae cum audivisset Helias eique in cogitationem venissent ea quae pater dixerat, adiurationibus terribilibus ut sine mora auferrent eum illos, qui ibi erant, rogavit. Dein translatus et in aliquo ex Agaurinis coenobiis, quod cognominatur Sancti Agapii, reclinatus, sexta circiter hora, secundum certissimam prophetiam, in manus Dei spiritum tradens mortuus est. Corpus eius in curru positum ad monasterium, quod indicaverat, deportatum est. Cum audivisset sanctus eius decessum, descendit et amplexus est venerandum illud cadaver. Consueta autem psalmodia peracta, debitae sepulturae reliquias tradentes et Deo gratias agentes ab invicem discesserunt g.

[32] [S. Ioannicius crucem suam miro modo recuperat,] Cum igitur sanctus reverteretur et per montes ad suam cellam festinaret regredi, accidit ipsi ut ad quendam locum voraginibus prorsus inhiantem appropinquaret, et rapta per diabolicam operationem, quam manu tenebat, ferrea crux in terribilem istam abyssum demitteretur. Quoniam non poterat fieri ut huc descenderet per impervium maxime locum istum et ad se traheret crucem quae ceciderat, quid facit? Stans in oratione cum lacrimis Deo supplicabat ut illam crucem recuperaret. Sanctorum autem Dominus, qui facit mirabilia magna, inlustria et prodigia, quorum non est numerus, suscipit petitionem sui servi, et delapsum ex manu eius crucis signum statim ex subterraneis hiatibus extractum et in aera progressum in manibus sancti tradit. Qui cum illud accepisset et sanctis suis labiis osculatus esset, Deo gratias reddidit h.

[33] [daemones a loco quem infestabant, fugat,] Haud procul a sancti cella spelunca erat, in qua habitabat multitudo malorum spirituum. Sanctus igitur pater noster Ioannicius purificare hunc locum volens, ut qui huc advenirent indemnes servarentur, potentiae Dei confisus, ad antrum per certos quosdam dies incolendum accessit. Cum autem introgressus esset, ordinatur contra ipsum tota haec daemoniaca acies; clamores multi et inconditae voces emittebantur. Alii enim iniuriis sanctum impetebant, alii minabantur, alii quidem omnia tentabant, alii etiam abire festinabant, fuerunt et qui, ut speluncam a fundamentis divellerent, se invicem adhortarentur. Sanctus autem cum extendisset manus in caelum, Deum orabat ut illi expellerentur. Cumque post orationem psallere incepisset i: Exsurgat Dominus et dissipentur inimici eius, et fugiant qui oderunt eum a facie eius, invisibiliter quasi aliquo flagello pulsa daemoniaca phalanx et in speciem corvorum mutata, evolavit universa et per aliquam rimam cavernae cum gemitu multo egressa evanuit, et fuit ab illo tempore salus magna illis qui hac transibant k.

[34] [puellam languidam sanat] Theodotus candidatus l, cognominatus Sellocacas, fidem invictam in sanctum habens, assumptam secum filiam suam, quae erat tota infirma et languida, ducit ad sanctum. Cumque angelica meritus esset ista frui praesentia, posita filia ante pedes sancti, supplicibus verbis clamans dicebat: Miserere, pater, istius propter peccata mea utrinque in omnibus membris languentis; compatere mihi qui confidenter ad sanctitatem tuam confugio; redde mihi tuis ad Deum puris precibus intactam et sanam filiam; miserere mei, o discipule et serve Christi, neque me quasi qui nihil obtinuerit post te relinquas humiliatum et pudore affectum; particeps fiam adiutorii et susceptionis tuae, particeps fiam et ego cum omnibus salutis per te, particeps fiam et ego pretiosorum sanitatis donorum tuorum, et imitatus Dominum medens filiae meae, dimitte me qui nuntiem potentias Domini et mirabilia quae per te operatur. Quibus verbis commotus sanctus, erat enim humanissimus valde, iubet adductam filiam ad se ferri. Quo facto, cum lacrimis sanctus ter signat puellam signo vivificae crucis haec dicens: In nomine Iesu Christi, qui sanat omnem morbum et omnem infirmitatem, surge et ambula, et simul ac locutus est firmatae sunt bases puellae et tali, membrisque ad invicem incredibiliter contractis, coram omnibus surgens et exsiliens, progressa cecidit ad pedes sancti. Qui benedicens ipsi atque congratulatus, salvam patri suo reddidit; qua suscepta, pater rediit ad propria, cum gaudio gloriam et laudem reddens Deo universorum.

[35] [et cognatum haereticum convincit.] Thaumaturgus iste et in generatione nostra propheta cognatum habebat prorsus haeretice sentientem et sectatorem pravarum opinionum Dei osoris et nefarii Copronymi. Cum illum pater saepius cohortatus esset et ut ad meliorem frugem reverteretur incitasset, permanentem malitiae efficaciam convertere non potuit, siquidem perseverabat iste in pudenda agendi ratione, blasphemias contra sanctos et illum, qui pro nobis incarnatus apparuit, proferens. Neque enim intercessiones sanctorum umquam iste miser invocabat, neque eorum sacras reliquias venerabatur, sed a monachis, qui inter nos angelos imitantur, calumniis impetendis non cessabat. Hunc iniquum cum vidisset sanctus, quem volebat per aliquam disciplinarem castigationem sanare, dixit: Conveniamus, frater, uterque de hoc concordes, ut qui male credit, capiatur oculis et mutet intellectum in meliorum fidem. Cum iste consensisset in hoc, vix locutus amittit lumen oculorum. Cui sanctus: Quid dicis de hoc, ait, o frater? Nonne igitur implebis promissionem et convertes te in mente pura ad orthodoxam et irreprehensibilem fidem? Num amplius huius adversarii Christi et scelestissimi Copronymi iniquis cogitationibus et doctrinis adhaerebis? Qui dixit: Et permansi et permanebo in aeternum. Sanctus vero cum istum exsecratus esset, eiecit; qui post paucos dies cum aegrotasset malam male animam suam reddidit, eoque miserabilius quod lumine orbatus in tenebras aeternas migravit m.

ANNOTATA.

a De usu verbi καταλαμβάνω videsis quae erudite nuper disserebat vir cl. Krumbacher, Studien zu den Legenden des hl. Theodosios, p. 366 – 69.

b Ut notum est, Leo Armenus anno 820 in ecclesia Phari, ubi venerat ad celebranda natalicia Christi, occisus est.

c Ezech., VIII, 16.

d De Niceta cfr. Sabas, num. 25, p. 355 et nota g, p. 358. Si audiendus est Zonaras in lexico, cfr. Stephani, Thesaur. ling. graec., Λυγδηνός dicitur a Λύγδη, quod est ὄνομα τόπου. At quaenam fuerit persona sic designata non repperimus.

e Eandem praedictionem memoratam videsis in Vita a Saba conscripta, num. 24, p. 355.

f De thermis Olympicis, cfr. notam h capitis VII, p. 358, in prioribus Actis.

g Miraculum idem a Saba narratur, num. 25, p. 355 – 6.

h Cfr. in praecedenti Vita, num. 26, p. 356.

i Ps. LXVII, 2.

k Videsis idem factum in aliis Actis, num. 26, p. 356.

l Fabrotus in Glossario suo, P. G., tom. CXXII, p. 1374, dicit fuisse candidatos militum genus quos robur corporum et animorum commendabat et qui erant inter stipatores principis. Apud Sabam filia Theodoti candidati est filia cuiusdam senatoris; cfr. num. 27, p. 356.

m Cfr. praecedentia Acta, num. 27, p. 357.

* cod. Λυγδινοῦ.

* cod. ἄλλοτε.

* cod. ἐζήτει.

* cod. ἐζήτει.

* corr. ex ὁσία.

* cod. ὑπογαίων.

* cod. αὐτὸν.

* cod. οίμογῇ.

* cod. βέλεσι.

* cod. κατησχυμμένον.

* cod. ἀλλοιοθῆναι.

* cod. βλασφίμους.

* cod. φλιναφίαις.

CAPUT SEPTIMUM.
S. Ioannicius visitatur a quibusdam sanctissimis viris, praedicit mortem Ioseph oeconomi, vadit ad sepulcrum S. Theophanis, eicitque draconem ab insula Thasio.

[36] Ἐγένετό ποτε τοὺς ἐγκρίτους τῶν πατέρων συμφωνῆσαι καὶ εἰς ἐπίσκεψιν τοῦ ἁγίου ἀπελθεῖν. Ὑπῆρχον δὲ ἐκ μὲν τῶν μητροπολίτων παναγιώτατος Ἰωάννης, Χαλκηδόνος, καὶ Πετρός, ἁγιώτατος μητροπολίτης Νικαίας, ἐκ δὲ τῶν ἡγουμένων Κλήμης ἱερώτατος, Θεόδωρος Στουδίτης, Ἰωσὴφ ποτε γεγονὼς οἰκονόμος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, ἅμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ, καὶ ἄλλοι πλεῖστοι τῶν ἡγουμένων, ὡς ἀριθμηθῆναι πάντας ἑκατόν καὶ ἐπέκεινα. Διὰ δὲ τὴν δυσχέρειαν τοῦ ὄρους ἀνελθεῖν πρὸς τὸν ἅγιον μὴ δυνηθέντες, ὁμαδὸν συναχθέντες πρὸς τὸ Ἀγαυρινὸν μετόχιον, ἐν οῖς τιμᾶται πάνσεπτος ναὸς τοῦ ἁγίου Ἠλία, δηλοποιοῦσι τῷ ὁσίῳ διὰ τοῦ εὐλαβεστάτου Εὐστρατίου κατελθεῖν διὰ τὸν Κύριον, καὶ εὐλογῆσαι αὐτούς. Ὡς οὖν κατελθὼν ἔμελλε πλησιάζειν αὐτοῖς, ἀναστάντες ἐκεῖνοι ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν προσκυνήσοντες αὐτῷ. Εὐχῆς δὲ γεναμένης, καὶ καθίσαντες ἀμφότεροι ἐπὶ τοῦ ἑδάφους, διερωτᾶν πρὸς ἀλλήλους ἀπήρξαντο τὸ ποῖα τῶν ἀρετῶν ἄν εἴη ὑψηλοτέρα; Καὶ μὲν προεβάλετο τὴν ἀγάπην, δὲ τὴν προσευχήν, δὲ τὴν ἐλεημοσύνην, καὶ ἕτερος φιλοξενίαν, καὶ ἄλλος τὴν νηστείαν, καὶ πάντας ἄλλως καὶ ἄλλως φάναι. Ἐνστάσεως οὐ * τῆς τυχούσης γεναμένης, παρεκάλουν τὸν ὅσιον τὸ παρεμπεσὸν αὐτοῖς ζήτημα διαλῦσαι. δὲ ταπεινόφρων καὶ ἰσάγγελος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος πολλὰ ὑπ᾽ αὐτῶν ἐκβιασθεὶς μόλις ποτε γαληνῷ τῷ ῥήματι ἐπεκρίθη· Ἐγώ, πατέρες ἅγιοι, ὡς λογίζομαι, ὅτι ὑψηλοτέρα τῆς ταπεινοφροσύνης ἄλλη ἀρετὴ οὔκ ἐστιν. Οἴδε κατανεύσαντες καὶ μετάνοιαν βαλόντες ἡσύχασαν. Μετὰ μικρὸν δὲ ἅπαντες ἀναστάντες ἐδυσώπουν τὸν ἅγιον συνευωχηθῆναι αὐτοῖς· καὶ δὴ τῇ παρακλήσει αὐτῶν ἐπινεύσας ὅσιος ἅμα αὐτοῖς ἐπὶ τὸ ἄριστον ἐπορεύθη. Ἀνακλιθέντων οὖν πάντων ἐπὶ τοῦ ἀρίστου, ἀνοίξας τὸ ἅγιον αὐτοῦ στόμα πατὴρ ἡμῶν φησι πρὸς τόν ποτε γεγονότα οἰκονόμον τῆς μεγάλης ἐκκλησίας τὸν κύριν Ἰωσὴφ ἐνώπιον πάντων ὅτι· Πρὸ καιροῦ βουληθέντος σου θεάσασθαι ἡμᾶς ἐμφανισθῆναί σοι οὐκ ἠδυνήθημεν· ἴσως γὰρ οὐκ ἦν τότε θέλημᾳ Θεοῦ· νῦν γοῦν καὶ τεθέαμαι καὶ ἐνώπιον πάντων τῶν πατέρων παρακαλῶ σε ὅπως τὰ κατὰ σὲ διαφέροντα καλῶς διοικῶν ἀεὶ ἀποβλέπειν σε καθ᾽ ἑκάστην πρὸς τὴν ὥραν τοῦ θανάτου· γὰρ καιρὸς τῆς ἀναλύσεώς σου ἤδη ἔφθακεν. Ὅδε συγκαθέμενος πάντα τὰ λαληθέντα σὺν προθυμίᾳ πράττειν, βαλὼν μετάνοιαν πρὸς τὸν ἅγιον ἐκάθισε. Σκανδαλισθέντες οὖν ἐπὶ τοῦτο οἱ Στουδίται, καὶ γὰρ εἰώθασι σκάνδαλα συρράπτειν πάντοτε, καὶ ἑαυτοὺς ὑψηλοὺς ἡγεῖσθαι εἴπερ ἄλλους, οὐ μικρῶς ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν κατεμέμφοντο τὸν ὅσιον ἐπιλέγοντες καὶ τοῦτο ἐν τῇ διανοίᾳ· Τίς ἄρα γινώσκει τὸν ἑκάστου θάνατον πλὴν μόνου Θεοῦ; Γνοὺς οὖν ἅγιος τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν, ἐν τῷ τέως μὲν ἡσύχασεν, τελεσθέντος δὲ τοῦ πότου προσκαλεῖται μὲν αὐτοὺς κατ᾽ ἰδίαν * καὶ τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν ἐξειπὼν ἄγαν κατέπληξε καὶ ἐνέτρεψεν αὐτούς, κατηχήσας τε αὐτοὺς μὴ ἀκρίτως οὕτως ἑτοίμους εἶναι πρὸς κακίαν μηδὲ τὰ κάρφη τὰ ἀλλότρια προβλέποντες τοὺς ἑαυτῶν δοκοὺς μὴ κατανοεῖν, καί τισιν ἄλλοις ἐπωφελέσι ῥήμασιν ἐπιστύψας πρὸς γῆν τούτους κατέκλινε, τὸ· Ἥμαρτον καὶ τὴν συγχώρησιν ἐπιβοήσαντας. δὲ ὅσιος τούτους ἀναστήσας καὶ συγχωρήσας ἀπέλυσεν. δὲ προλεχθεὶς Ἰωσὴφ πάντα τὰ κατ᾽ αὐτὸν διανείμας πένησι, κατὰ τὴν προφητικὴν ἀνάρρησιν τοῦ ἁγίου, ἐπιζήσας ἡμέρας δεκαοτὼ πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν.

[37] Ἐγένετό ποτε τὸν ὅσιον κατελθεῖν πρὸς τὸ μοναστήριον τοῦ μεγάλου Ἰσακίου, τὸ ἐπονομαζόμενον Ἀγρός, κἀκεῖ προσευξάμενον καὶ τὸν τάφον ἀσπασάμενον τοῦ ἁγίου ἀνθυποστρέφοντα εἰσελθεῖν εἰς τὴν νῆσον τὴν καλουμένην Θάσιον πρὸς τὸν μέγαν Δανιήλ. δὲ ἡγιασμένος Δανιὴλ μαθὼν τὴν ἔλευσιν τοῦ ἁγίου ἔξεισιν εἰς ὑπάντησιν μετὰ πάσης τῆς ὑποτεταγμένης αὐτῷ ἱερᾶς ἀδελφότητος, καὶ ὡς οἷα προφήτην Θεοῦ τιμητικῶς ὑποδέχεται αὐτόν. Εἶτα διαλογισάμενος θεόθεν τοῦτον πεμφθῆναι διὰ τὴν ἐπικειμένην αὐτοῖς συμφοράν, ἦν γὰρ ἔν τινι μέρει τοῦ νησίου κατοικῶν δράκων φοβερώτατος, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν νῆσον πλῆθος εἶναι ἀναριθμήτων ὄφεων, βουλεύεται τοίνυν μέγας Δανιὴλ βουλὴν ἀγαθήν, καὶ συμπαραλαβὼν μεθ᾽ ἑαυτοῦ πᾶσαν τὴν ἀδελφότητα ῥίπτει πρὸς τοὺς πόδας τοῦ ἁγίου καὶ καθικετεύει διὰ τῆς προσευχῆς αὐτοῦ ἀπελαθῆναι τὸ θηρίον. Εἴξας * οὖν τῇ παρακλήσει, ἅγιος κελεύει μὲν τὸ ξύλον κροῦσαι, προτρέπεται δὲ τοὺς ἀδελφοὺς ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἰσίεναι, καὶ ἀπὸ ἑσπέρας μέχρι πρωῒ ἐν δοξολογίαις καὶ εὐχαῖς ἐπαγρυπνοῦντας τὸν Θεὸν ὑπερ τούτου καθικετεύειν. Καὶ τούτου γενομένου, λαβὼν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὸν καθοδηγοῦντα αὐτὸν τίμιον σταυρὸν μόνος κατὰ τοῦ θηρὸς ἐξέρχεται. Ὡς δ᾽ ἐπάνω τοῦ σπηλαίου οὗ ᾤκει δράκων ἐγένετο, ἐδέετο τοῦ Θεοῦ δι᾽ ὅλης τῆς νυκτὸς τὸν παγκάκιστον ὄφιν ἀπελαθῆναι. Ὡς δ᾽ ᾔσθετο δράκων τὴν παρουσίαν τοῦ ἁγίου, ἤρξατο στερροτέραις συστροφαῖς καὶ βιαίοις συρίγμασι πάντα δονεῖν τὰ ἐκεῖσε· περὶ δὲ τὸ αὖγος τῆς ἡμέρας, ἀνισχόντος ἤδη τοῦ ἡλίου, ὡς ὑπὸ πυρὸς ἐλαυνόμενος, παντων θεωρούντων, ἔβαλεν ἑαυτὸν ἐν τῇ λίμνῃ, καὶ ταύτην διαπεράσας πρὸς τὴν ἤπειρον γενόμενος ἄφαντος γεγόνεν. Οἱ δὲ ἀδελφοὶ τὸ παράδοξον τοῦτο θεασάμενοι θαῦμα, αἶνον ἀναπέμψαντες τῷ Θεῷ, τὴν τιμητικὴν προσκύνησιν τῷ ἁγίῳ ἀπένειμαν.

[36] [Post quorundam sanctorum virorum visitationem,] Contigit olim ut celebres patres communi consilio abirent ad invisendum sanctum a. Erant autem ex metropolitis sanctissimus admodum Ioannes Chalcedonensis et Petrus sanctissimus metropolita Nicaeae, et ex hegumenis Clemens sacratissimus, Theodorus Studita, Ioseph, qui quondam fuerat oeconomus magnae ecclesiae, cum fratre eius, aliisque pluribus ex praepositis, ita ut numerarentur universi centum, vel etiam amplius b. Cum propter angustiam montis ascendere ad sanctum non possent, simul congregati in Agaurino monasterio, ubi colitur venerabile templum Sancti Heliae c, significarunt sancto per reverendum Eustratium ut descenderet ipsisque in nomine Domini benediceret. Cum ergo descendisset et in eo esset ut appropinquaret ad illos, surgentes isti egressi sunt obviam illi ut eum venerarentur. Oratione peracta, cum sederent utrinque in solo, se mutuo interrogare coeperunt quaenam virtus videretur sibi praestare. Alius quidem praeferebat caritatem, alius orationem; hic autem eleemosynam, ille vero hospitalitatem et alius ieiunium; unusquisque nempe aliter et aliter sentiebat. Contentione magna facta, hortati sunt sanctum ut illam quae inciderat quaestionem solveret. Humilis quidem et angelorum aemulus pater noster Ioannicius, multa vi ab ipsis coactus, vix tandem placido verbo respondit: Equidem, patres sancti, ita arbitror nullam altiorem humilitate aliam esse virtutem. Qui cum annuissent veniamque petiissent, tacuerunt. Post pusillum surgentes omnes invitaverunt sanctum, ut secum mensae accumberet. Qui petitioni eorum consensit et simul cum eis ad prandium est profectus. Dum igitur omnes prandio accumberent, aperiens sanctum os suum pater noster dicit ad eum, qui olim fuerat oeconomus magnae ecclesiae, domnum Iosephum, coram omnibus: Antea cum velles videre nos, coram te apparere nequivimus, neque forsan erat tunc Dei voluntas; nunc ergo et intueor te et coram omnibus patribus hortor te ut, omnibus quae ad te pertineant recte administratis, respicias cotidie in horam mortis tuae: tempus enim resolutionis tuae iam instat. Conviva iste quaecumque dicta fuerant studiose se peracturum cum promisisset, paenitentia facta, iuxta sanctum sedit. Scandalizati sunt propterea Studitae, — solent enim scandala undecumque consuere, quippe qui se aliis omnibus maiores existimant — ; nec parum in cogitationibus suis vituperabant sanctum, illud dicentes in mente sua: Quis autem cognoscit uniuscuiusque mortem, praeter solum Deum? Cum igitur novisset sanctus cogitationes eorum, in praesenti tacuit; sed finita compotatione, advocat eos privatim et illorum cogitationes retractans valde conterruit eos et hortatus est admonens ne iniuste ita parati essent ad malignitatem, neque alienas paleas prospicientes trabes proprias ignorarent; aliisque congruis verbis reprehensi humi sese prostraverunt clamantes Peccavi et veniam petentes. Sanctus cum sublevasset illos veniamque condonasset, dimisit eos. Praedictus autem Iosephus cum cuncta bona sua pauperibus distribuisset, et secundum propheticam loquelam sancti vixisset tantum decem et octo dies, migravit ad Dominum.

[37] [S. Ioannicius tendit ad S. Danielem in Thasio.] Factum est ut descenderet quondam sanctus ad monasterium magni Isaacii d, quod cognominatur Ager e, cumque ibi orasset, sepulcrum sancti osculatus, revertendo ingressus est insulam, dictam Thasium f, apud magnum Danielem g. Venerandus autem Daniel cum audivisset de adventu sancti, exit obviam ei cum universa subiecta sibi fraternitate, et tamquam prophetam Dei honorifice excipit eum. Dein arbitratus divinitus hunc missum fuisse propter iniectam sibi calamitatem, — habitabat enim in parte quadam insulae draco infensissimus, quin et per totam insulam multitudo innumerabilium serpentium, — capit ergo magnus Daniel consilium optimum et suscipiens secum totam fraternitatem proicit se ad pedes sancti, cui supplicat ut oratione sua expellat feram. Cum igitur cessisset invitationi, sanctus iubet lignum pulsare h, hortaturque fratres ecclesiam ingrediantur et a vespere usque mane in doxologiis et precibus vigilantes Deum huius rei causa orent. Quo peracto, suscipiens manu sua hanc, quae regebat eum, venerandam crucem solus contra feram procedit. Cum desuper speluncam, in qua habitabat draco, advenisset, rogavit Deum per totam noctem ut pessimum serpentem eiceret. Ubi vero sensit draco praesentiam sancti, coepit terribilibus volutationibus et validis sibilis cuncta tremefacere circumquaque. Illucescente autem die et iam orto sole, ac si igne impelleretur, intuentibus omnibus, proiecit sese in lacum, illoque tranatato terram attigit et evanuit. Fratres vero incredibile illud videntes prodigium, laude data Deo, honorificam venerationem sancto exhibuerunt.

ANNOTATA.

a In opere, Oriens christianus, tom. I, p. 605, hunc locum adduxit Le Quien, sed valde inaccurate. Haec enim tradit: Ἐγγύετο τότε τοῖς ἐκκρίτοις τῶνδε πατέρων συμφωνεύσαι εἰς τὴν σκέψιν τοῦ ἁγίου ἀπελθεῖν· ὑπῆρχον δὲ ἐκ τῶν μητροπολίτων παναγιώτατος Ἰωάννης Χαλχηδόνος κ. τ. λ. Nisi Le Quien affirmaret se haec repperisse in codice 303 Coisliniano, crederes eum quae profert ex alio libro exscripsisse.

b De aliis sanctis viris hic citatis actum est in notis r, s, t, u, capitis VII, prioris Vitae, p. 359.

c Metochium Sancti Heliae etiam a Saba memoratur. Cfr. Acta abipso conscripta, cap. VII, nota q, p. 359.

d Magnus Isaacius, id est S. Theophanes chronographus, hegumenus Sigrianus, de quo videsis Act. SS., Martii tom. II, pp. 213 sqq. De ipso nomine Isaacii vide quae dicta sunt p. 213, num. 3, 4. Sepulcrum S. Theophanis distabat duodecim stadiorum intervallo a monasterio Sigriano, quod ipsum a Cyzico circiter viginti duo passuum millia aberat.

e De monasterio Agro dictum in praecedentibus Actis, cap. VIII, not. n, p, p. 364.

f Sabas, ut vidimus, huius insulae situm definit ad borealem partem lacus Apolloniadis. Cfr. supra, num. 31, p. 360.

g De Daniele in Thasio, cfr. prioris Vitae cap. VIII, num. 31, p. 360 – 1.

h De usu pulsandi lignum cfr. Anal. Bolland., t. XI, p. 28 et Krumbacher, Studien zu den Legenden des hl. Theodosios, p. 355 – 61.

* cod. οὖν.

* cod. κατιδίαν.

* cod. ἥξας.

CAPUT OCTAVUM.
Alia S. Ioannicii miracula.

[38] Τοῦ οὖν ἁγίου πάλιν πρὸς τὸ ὄρος ἐπανελθόντος, ἀνῆλθε πρὸς αὐτὸν ποτε ἡγούμενος τῶν Ἐλαιοβωμῶν * Ἀντώνιος, ἅμα Βασιλείῳ τῷ οἰκονόμῳ αὐτοῦ. δὲ ὅσιος τούτους ὑποδεξάμενος καὶ εὐλογήσας, ἤρετο πρὸς τὸν εὐλαβέστατον ἡγούμενον· Ἆρά γε, κύρι Ἀντώνιε, ἂν ἀκούσῃς παρ᾽ ἡμῶν ἀποφέρεις πρὸς τὸν μητροπολίτην τῆς Νικαίας τὸν ἐπιλεγόμενον Ἴγγερ *; Ὅδε γινώσκων τὸ αὐστηρὸν τοῦ ἀνδρός· Οὐ, φησίν, ἀπεκρίθη, πάτερ. δὲ πατὴρ τοῦτον καταλείψας, καὶ πρὸς τὸν Βασίλειον ἀποβλέψας· Σὺ τί φης *, ἔφη, Βασίλειε; Ὅδε μετὰ φόβον λέγει· Εἴ τι ἂν κελεύσειας, δέσποτα, ἀπαραλείπτως τῷ ἀνδρὶ ἀποκομίσω. δὲ θεσπέσιος πατὴρ ἡμῶν· Τάδε ἐρεῖς πρὸς αὐτὸν ὅτι· Εἰ βούλει πρόσωπον τοῦ Θεοῦ θεάσασθαι, τὴν μητρόπολιν * ἐάσας τῇ μετανοίᾳ πρόσδραμε· γὰρ θάνατός σου ἤδη ἤγγικε καὶ βλέπε τοὺς καμάτους σου μὴ ἀπολέσῃς. Ταῦτα ἅγιος εἰπὼν καὶ τοῖς ἀνδράσιν ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. δὲ Βασίλειος κατὰ τὴν κέλευσιν τοῦ πατρὸς ἀπελθὼν πρὸς τὸν Ἴγγερ, ἀπήγγειλεν αὐτῷ πάντα ὅσα διετέτακτο. Ὅδε κάμπτεται μὲν πρὸς μικρὸν τῇ μετανοίᾳ, τῇ δὲ δόξῃ πάλιν τοῦ ῥέοντος καὶ φθαρτικοῦ βίου κλαπεὶς ἀμνημονεῖ τῶν λεχθέντων. Εἶτα μετὰ πεντεκαιδεκάτην ἡμέραν καθεζομένου αὐτοῦ ἐν τῷ θρονίῳ, μηδὲν τὸ σύνολον τούτου ἐπειπόντος, μήτε τὰ κατ᾽ αὐτὸν διαθεμένου, ἐξέπνευσεν. Ἐν αὐτῇ οὖν τῇ ὥρα, τῷ προορατικῷ χαρίσματι γνοὺς ἅγιος, προσκαλεσάμενος τὸν πανάγαστον Εὐστράτιον πικρῶς ἀποκλαιόμενος, φησίν· Ἔστω * γινώσκων, ἄδελφε Εὐστράτιε, ὅτι ταπεινὸς Ἰγγερ ἀμετανόητος φθασθεὶς τέθνηκε, μὴ ὑπακούσας τῷ λόγῳ ἡμῶν· ἀλλ᾽ ἡμεῖς μὲν ἀθῶοί ἐσμεν, ἤδη γὰρ προειρήκαμεν αὐτῷ, αὐτὸς δὲ τῆς παρακοῆς τοὺς καρποὺς δρέψεται, μὴ χωρισθεὶς τῆς αἱρέσεως, ἀλλ᾽ ἀποθανὼν ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ αὐτοῦ.

[39] Ἐπεὶ οὖν περιβόητος * τῷ κόσμῷ ἐγεγόνει θεόπνευστος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος, καὶ πολὺ πλῆθος τῶν ἀνθρώπων ἀπῄει * πρὸς αὐτὸν τὰ δέσντα καὶ ψυχωφελῆ ὑπ᾽ αὐτοῦ διαδχθησόμενον, μέντοι γε οὖν καὶ ἀποχρώντως ἕκαστος ἐκ τοῦ παναγίου στόματος αὐτοῦ ὡς ἐκ στόματος Θεοῦ τὴν ὄνησιν ἐκαρποῦτο, καὶ ὑπέστρεφε τὸν Θεὸν δοξάζων, αὐτὸς ἄτε τῷ καθαρῷ καθαρῶς ὁμιλεῖν γλιχόμενος καὶ ἐμποδίου τῆς ἐναρέτου καὶ ἡσυχίου βιώσεως αὐτοῦ τὰ προσφοιτῶντα πλήθη λογιζόμενος, οἶμαι δὲ καὶ τὴν διάκενον δόξαν τῶν ἀνθρώπων ἐκκλίνων, κρυφίως ἐκ τοῦ τόπου ἐν ᾧ ἦν μεταβὰς πρὸς τὰ ἐπιλεγόμενα Κτήματα, τὰ ἐπέκεινα πέλοντα τοῦ προονομασθέντος Λησσοῦ, ἐν τῷ ποταμῷ τῷ καλουμένῳ Λοργύτῃ, πρὸς σπήλαιον ἐκεῖσε ὄντι λίαν δύσβατον καὶ δυσάγωγον ἐχώρησεν, τὸ προφητικὸν ἐκεῖνο λόγιον ἐπιφθεγξάμενος τὸ φάσκον· Σύ, Κύριε, καταμόνας ἐπ᾽ ἐλπίδι κατῴκησάς με. Εὗρεν δὲ εἶ λίθον κείμενον παμμεγέθη, προστάττει δὲ ἅλυσιν γενέσθαι ἕξ τὸ μῆκος ὀργυίας * ἔχουσαν, καὶ τῇ ἁλύσει ἑαυτὸν δήσας τῷ μεγίστω ἐκείνῳ λίθῳ τὴν ἅλυσιν προσήρμοσεν. Οὕτως δὲ σιδηροδέσμιος ὢν καὶ πάνυ θλιβόμενος καὶ κακοχούμενος ἐπὶ ὅλοις τρισὶν ἔτεσιν ἐν τῇ τοιαύτῃ ἀνάγκῃ. ἐκαρτέρησε. Τελεσθέντος οὖν τοῦ τριετοῦς χρόνου καὶ τὴν εὐχὴν ἣν ἤρξατο, φημὶ δὴ τὴν τῆς καθείρξεως *, Θεῷ ἀποδούς, καὶ γὰρ ἦν τοῦτο τῷ Θεῷ συνθέμενος, τὰ δεσμὰ διαρρήξας πρὸς ἐπίσκεψίν τινος πανθαυμάστου γέροντος ἔξεισι.

[40] Τὸν Γοργύτην ποταμὸν περᾶν μέλλων, ἦν γὰρ γέρων ἐπέκεινα τοῦ ποταμοῦ, ἀναβλέψας οὖν τοῖς ὀφθαλμοῖς σεβάσμιος Ἰωαννίκιος θεωρεῖ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ποταμοῦ δράκοντα πάνυ φοβερώτατον, ὡς * τῇ· τοῦ εἰδους μεγαλειότητι συνέχειν τὸ ὕδωρ ὅτε ἡπλουτο καὶ μηδαμῶς ἐᾶν χεύεσθαι ἕως οὗ κατὰ μικρὸν τὸ ῥεῦμα τοῦ παμμεγέθους ἐκείνου σώματος ὑψοῦτο καὶ οὕτω ῥαγδαίως * ἐπὶ τὸ πρανὲς ἐφέρετο. Τοιοῦτον οὖν ὑπάρχον τὸ θηρίον ἅγιος θεασάμενος καὶ πάνυ θαυμάσας πρὸς τὸ τὸ ἑαυτοῦ σπήλαιον ὑπέστρεψε, νηστείαις δὲ καὶ χαμευνίαις καὶ ἀγρυπνίαις ὁλονύκτοις καὶ πλείσταις προσευχαῖς ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ * τοῦ δράκοντος τὸν Θεὸν ἱκετεύσας, καὶ οἷα εἰπεῖν παρ᾽ αὐτοῦ τὴν τοῦ θηρὸς ἀνάλωσιν λαβὼν καὶ βεβαιωθείς, ἀξινορόγιον ἄρας τοῦ σπηλαίου ἔξεισι καὶ τὸν τόπον κατέλαβεν ἐν ᾧ εἰώθει * τὸ θηρίον ἐξέρχεσθαι καὶ τὴν τοῦ ἡλίου θερμόθητα ὑποδέχεσθαι. Μήκοθεν οὖν τοῦτο θεασάμενος ἐμπροσθέως αὐτοῦ πορευθεὶς ἐπλησίασεν. δὲ κάκιστος ἐκεῖνος θὴρ τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον Ἰωαννίκιον θεασάμενος μέγα κεχηνῶς ἐδόκει τοῦτον ὑποδέχεσθαι. Ὅδε πρὸς οὐρανὸν τὰ ὄμματα διαπετάσας, δύναμίν τε ἐξ ὕψους λαβών, καὶ τῇ χειρὶ ὑψώσας τὸ σιδήριον καὶ μέγα κατεάξας τοῦτο κατὰ τῆς κάρας, κατέτρωσε καὶ παραχ·ρῆμα τῇ τοῦ Θεοῦ δυνάμει τὸ θηρίον ἀπενεκρώθη. Ἔλεγεν δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἡγιασμένος καὶ περιβόητος * Εὐστράτιος ὅτι καὶ ἔχιδναν κακὴν ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσιν ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐκείνῳ οἰκοῦσαν τοῦ Θεοῦ θεράπων Ἰωαννίκιος διὰ προσευχῆς ἐθανάτωσεν.

[41] Μεταβὰς οὖν ἐκ τοῦ σπηλαίου καὶ ἐν τῷ ὄρει τῷ καλουμένῳ Ἄλσος ἐπιβάς, ἐν ᾧ καὶ τὸν προειρημένον πανθαύμαστονύμαστον ναὸν τοῦ στρατηλάτου μάρτυρος Εὐσταθίου πανόσιος ἀνήγειρε, κελλίον ἀνοικοδομῆσαι ἔσπευδεν εἰς ὑποδοχὴν καὶ σκέπην τοῦ παναγάστου αὐτοῦ σκήνους τὸ πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς κεκτημένος. Τὸν χῶρον οὖν σχηματίσας καὶ τὸ τεκτόνημα διαγράψας καὶ ἐπειπὼν τοῖς τεχνιταις * ἐπιμελῶς ἐργάζεσθαι, αὐτὸς πρὸς τὴν ἐσωτέραν ἔρημον εἰσέδυ. Τοῦ οὖν ἔργου ἀπαρτιζομένου, τῆς ἑσπέρας καταλαβούσησ, πρὸς ὕπνον ἅπαντες ἐτράπησαν· καὶ δὴ ἔχιδνα κακὴ ἐκ διαβολικῆς συνελάσεως ἐξελθοῦσα ἑνὶ τῶν ἐργατῶν, οὗ τὸ ὄνομα Πάρδος, κατὰ τοῦ κροτάφου πλήξασα ἀπέδρα. Αἰσθόμενος οὖν τοῦ πόνου καὶ διυπνισθεὶς ἄνθρωπος ἐβόα φωνῇ μεγάλῃ. Διυπνισθέντων οὖν πάντων καὶ πειθομένων τίνος χάριν οὕτω σφοδρῶς βοᾷ, τὴν μὲν ὁδύνην ἔχειν ἔλεγε τῆς κεφαλῆς ἀφόρητον, μὴ εἰδέναι δὲ τὸ σύνολον τί πέπονθεν. Τοῦ οὖν φαρμάκου περί τε τὴν κεφαλὴν καὶ παντὸς τοῦ σώματος ἐπιδραμόντος, καὶ μελανίαν καὶ οἴδησιν περὶ τὸ σῶμα μεγάλην πεποιηκότος εἰς αὐτὰ τὰ τοῦ θανάτου ἔσχατα τὸν ἄνθρωπον περιέστησεν. δὲ ἅγιος Ἰωαννίκιος θεόθεν γνοὺς ἐν ᾧ ἦν τόπῳ τὸ γεγονός, ἀπάρας τῶν ἐκεῖ, τῇ ἕωθεν περὶ τρίτην ὥραν τοὺς τεχνίτας κατέλαβεν. Οἱ δὲ ἄνδρες ὡς μόνον τὸν ἅγιον ἐθεάσαντο, ἔρριψαν ἑαυτοὺς πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ, καθικετεύοντες ἐλεῆσαι τὸν πάσχοντα. Ὅδε τοῦτον παραλαβὼν ὡσεὶ λίθου βολὴ ἀπ᾽ αὐτῶν διέστη, καὶ στὰς εἰς προσευχὴν καὶ τὰς χεῖρας σταυροειδῶς εἰς οὐρανὸν ἐπάρας μετὰ τὴν εὐχὴν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ δακτύλῳ ἁψάμενος τοῦ δηχθέντος τόπου τὸν τόπον τοῦ τιμίου σταυροῦ διεχάραξε, καὶ εὐθέως τοῦ φοβεροῦ ἐκείνου οἰδήματος ῥαγέντος ἰοβόλος ἐκείνη ὀζωδία πᾶσα κατέρρευσεν *. Ὅδε ἰαθεὶς τὸν Θεὸν δοξάσας, τὸν παρασχόντα αὐτῷ διὰ τοῦ θεράποντος αὐτοῦ Ἰωαννίκιον τὴν ἴασιν ἀκωλύτως, ὡς καὶ πρότερον τοῦ ἔργου εἴχετο. Μέχρι δὲ τοῦ νῦν διατετήρηται τῇ τῇ ζωῆς ἐκτάσει ῥηθεὶς Πάρδος, τὴν δυναστείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ὑπὸ τοῦ ἁγίου γινομένην εἰς αὐτὸν ἴασιν πᾶσι καταγγέλλων, καὶ ἀριδήλωσ διηγούμενος ὡς δοξάζειν πάντας τοὺς ἀκούοντας τὸν Θεὸν καὶ τὸν δοῦλον αὐτοῦ Ἰωαννίκιον εὐφημεῖν.

[42] Ἐπιθυμία ποτε ἐγεγόνει τῷ ἁγίῳ πατρὶ ἡμῶν Ἰωαννικίῳ ἐπὶ τὰ μέρη τῶν Θρακησίων * πορευθῆναι καὶ πρὸς τὸν πάνσεπτον ναὸν τοῦ ἀποστόλου καὶ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ θεολόγου εἰσιέναι καὶ εὔξασθαι. Καὶ δὴ τῆς ὁδοῦ ἀρξάμενος ἐπορεύετο· τῇ οὖν σπάνῃ τῶν ἀναγκαίων καὶ τῇ τοῦ ἡλίου καύσει, καὶ γὰρ ἦν τῶν μηνῶν ὕστατος, καὶ τῇ πολλῇ ὁδοιπορίᾳ κεκοπιακὼς εὐκτήριον ἐν τῇ ὁδῷ θεασάμενος πρὸς αὐτὸ ἐξεκλίνε, καὶ ἔνδον τοῦ εὐκτηρίου ἐγένετο. Καὶ ἰδού τις ἀνὴρ μετὰ τῆς ἑαυτοῦ γυναικὸς καρποφορίαν ἐπιφερόμενοι κατέλαβον. Ὡς δὲ ἔνδον τοῦ ναοῦ ἐγένοντο, ἄφνω τοὸς ὀφθαλμοὺς ἐπάραντες θεωροῦσι τὸν ἅγιον τῷ προσώπῳ ἐκλάμποντα οἷα ἥλιον. Καὶ γὰρ ἦν ὡς ἀληθῶς ἀγγελοειδὴς θεοφόρος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος, εἴπερ τις ἄλλος, καὶ φοβηθέντες συντόμως εἰς τουπίσω ἀνέκαμψαν. δὲ ἅγιος φησι πρὸς αὐτούς· Στῆτε, τέκνα, καὶ μηδαμῶς δειλιάσητε, κἀγὼ γὰρ ἄνθρωπός εἰμι ὁμοιοπαθὴς ὑμῖν, ἐγγίσατε οὖν μοι, καὶ γνώσεσθε ὅτι οὔκ εἰμι πνεῦμα ὡς ὑπονοεῖτε, ἀλλὰ Θεοῦ πλάομα. Τῇ οὖν κελεύσει τοῦ ἁγίου ὑπακούσαντες, καὶ ἐπιστραφέντες ἔρριψαν ἑαυτοὺς πρὸς τοὺς τιμίους πόδας αὐτοῦ, δεόμενοι ὑπὲρ αὐτῶν εὔξασθαι, καὶ τοῦ ἁγίου ἐπευξαμένου αὐτοῖς, αὐτοὶ μετὰ χαρᾶς τὸν Θεὸν δοξάζοντες οἴκαδε ἀνεχώρουν. Μετὰ δὲ ταῦτα λαβόντες ἄρτον καὶ τινα ἄλλα τῶν ἐδωδίμων προσήνεγκαν τῷ ἁγίῳ· ὅδε λαβὼν ἐκ πάντων βραχὺ λίαν καὶ μικρόν ἐνισχύσας, τὰ περὶ τῆς ὁδοῦ αὐτοὺς διηρώτα καὶ πόθεν βαδίζειν αὐτὸν αὐτοῖς λέγειν παρεκελεύετο. Οἵδε φασι· Μηδαμῶς, ἅγιε, θελήσῃς νυκτὸς τὴν ὁδὸν ποιῆσαι, ἀπεράτου ὑπάρχοντος τοῦ ὧδε προσκειμένου ποταμοῦ, καὶ μόγις ἔν τινι τόπῳ ὑπὸ τῶν ἐμπείρων, καί γε ἡμέρας οὔσης, περᾶσθαι· μήτι γε ἀπείρως ἔχοντά σε καὶ σπεύδοντα διελθεῖν νυκτὸς τὴν εὐθείαν ὁδὸν οὐχ εὑρήσεις. Εἰ γὰρ καὶ βουληθείης τοῦτο ποιῆσαι, πάντως γε ὑποβρύχιος τοῖς ὕδασι γενήσῃ. Ὅδε τὸ δοκεῖν κατανεύσας, καὶ καλῶς λέγειν εἰπών, τούτους ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. Αὐτὸς δὲ παραχρῆμα ἀναστὰς τῆς ὁδοῦ εἴχετο, καὶ ὡς πλησίον τοῦ ποταμοῦ ἔφθασεν εἰς προσευχὴν ἔστη, καὶ μετὰ τὴν εὐχὴν ἐκτείνας τὴν χεῖρα καὶ τῷ τύπῳ τοῦ σταυροῦ σφραγίσας τὰ ὕδατα οὐ διχῇ ταῦτα διεῖλεν, οἷα τῇ τοῦ Ἠλίου μηλωτῇ Ἐλισσσαῖος, ἀλλὰ δυνάμει Θεοῦ τὴν ῥευστὴν φύσιν αὐτῶν παγιώσας ἐπέβη. Καὶ ἐπεφέρετο ὡς διὰ ξηρᾶς πεζοπορῶν ἐπάνω αὐτῶν, ἕως οὗ ἐπὶ τὸ ἕτερον μέρος τοῦ ποταμοῦ ἐπὶ τῆς ἠπείρου ἔστη, καὶ τὸν Θεὸν ἀνυμνήσας πάλιν τὴν ὁδὸν ἤνυεν.

[43] Φθάσας οὖν τὸν πάντιμον ναὸν τοῦ ἀποστόλου καὶ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου καὶ σὺν τῷ ἐκεῖσε ἐπιρρέοντι ὄχλῳ οὐδ᾽ ὅλως εἰσελθεῖν βουλόμενος, ἠντιβόλει τὸν τοῦ ναοῦ τὴν φροντίδα ἔχοντα νύκτωρ κατ᾽ ἰδίαν παραχωρῆσαι τοῦτον εἰσελθεῖν. Ὅδε εἰσάπαν ἀπηνήνατο παρακληθῆναι· εἴπερ δὲ θέλοιεν, ἔλεγε μετὰ πάντων εἰσελθεῖν καὶ εὔξασθαι. Καὶ τοῦ ὁσίου μὴ ἐπινεύοντος, αὐτὸς κατ᾽ αὐτοῦ κλείων τὰς θύρας, ὡς ἐπὶ τρίτης ἡμέρας, ἀνεχώρει. δὲ γενναῖος καὶ καρτερικὸς πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος μνδ᾽ ὅλως ἀθυμήσας, ἀλλ᾽ ἔξω που περὶ τὰ προπύλαια τοῦ ναοῦ ἑστηκὼς καὶ μηδαμῶς ταῖς τρισὶν ἡμέραις ἐπικλιθείς, ἐδέετο τοῦ Φεοῦ ἐπιτυχεῖν τῆς ἐφέσεως. Καὶ δὴ μετὰ τὴν τρίτην ἡμέραν, ἑσπέρας ἀρχομένης κατὰ τὸ σύνηθες ὑπὸ τοῦ κλειδούχου αἱ πύλαι ἐκλείσθησαν πᾶσαι, καὶ τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ὀφθαλμοφανῶς ἐφάνη αὐτῷ ἀπόστολος καὶ θεολόγος Ἰωάννης, καὶ δὴ ἠρώτα αὐτὸν τί ἂν θέλοι. Ὅδε εὐχῆς χάριν παραγενέσθαι εἰπών, ὑπὸ δὲ τοῦ ἐκεῖσε κλειδοφύλακος εἴργεσθαι, αὐτὸς ἐφέπεσθαι αὐτῷ παρεκελεύετο, καὶ ὅπου βούλοιτο ἀποφέρειν. Καὶ τοῦ ἀποστόλου ἐπιπορευομένου αὐτὸς κατόπιν ἐβάδιζε μέχρις ὅτου τῶν κεκλεισμένων πυλῶν ἀμφότεροι ἐγένοντο. Ἄμφω δὲ διαρραγεῖσαι * αἱ κλεῖς σὺν τῶν ῥωμανισίων * καὶ αἱ πύλαι ἐπαρθεῖσαι ἀκωλύτως τὴν εἴσοδον αὐτοῖς παρέσχον, καὶ ἕως τῶν κιγκλίδων τοῦ ἁγίου θυσιαστηρίου ὁδηγῶν τὸν ἅγιον ἐφαίνετο, μετὰ δὲ τὴν εἴσοδον ἄφαντος ἀπ᾽ αὐτοῦ ἐγεγόνει. δὲ ἅγιος πατὴρ ἡμῶν Ἱωαννίκιος ἀποδοὺς τῷ Θεῷ τὰς εὐχάς, καὶ τῷ ἁγίῳ πολλὰ εὐχαριστήσας, τοῦ ναοῦ ἔξεισι, καὶ τῇ αὐτοῦ ἐξόδῳ πάλιν αἱ πύλαι κλεισθεῖσαι, ἀποκατέστησαν ὡς τὸ πρότερον, καὶ ὑποστρέψας πάλιν ἦλθεν ἐν τῷ αὐτῷ ὄρει τῷ καλουμένῳ Λισσῷ *.

[44] Ἐγένετό ποτε ἀπελθεῖν τὸν σημειοφόρον πατέρα ἡμῶν Ἰωαννίκιον πρὸς τὸ εὐαγὲς σεμνεῖον τὸ ἐπιλεγόμενον Κούνιν. Ἦν δὲ ἐκεῖσε κατὰ τὸν καιρὸν πλείστη συναθρόισις γεναμένη πατέρων τε καὶ εὐλαβεστάτων μοναχῶν χάριν τῆς ἐπιτελουμένης ἐν τῷ μοναστηρίῳ ἐνιαυσιαίας ἑορταστικῆς ἡμέρας. Τὸν οὖν συνήθη κανόνα καὶ τὴν θείαν λειτουργίαν τῶν ἱερῶν ἐκείνων θιασώτων * τελεσάντων, ἔσπευδον καὶ τροφῆς οωματικῆς μεταλαβεῖν. Τῶν οὖν δαιτυμόνων πάντων ἀνακλιθέντων, ἐπέστρεψαν καὶ τῷ ὁσίῳ Ἰωαννικίῳ ὡς ξένον καὶ ἀγνώτην περὶ τὸν ἔσχατον τόπον κεκαθικέναι. Τῆς οὖν εὐωχίας τελουμένης μονάζουσά τις τῶν ἐκεῖσε ὑπὸ πνεύματος ἀκαθάρτου ὀχλουμένη ἄφνω ταραχθεῖσα, ἀφρίζουσα καὶ τοὺς ὀδόντας τρίζουσα ὀπίσω τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ ἔστη. Σφοδρῶς δὲ μαστιζομένη ὑπὸ τοῦ δαίμονος καὶ ἐλεγχομένη ἐπεβόα τὴν τοῦ ἁγίου ἐκείνου ὀνόματος ἀνάρρησιν. δὲ ἱερὰ ἐκείνη ὁμήγυρις, ὡς τοῦτο ἤκουσε, προσέπεσον τοῖς τοῦ ἁγίου ποσὶ καὶ συγχώρησιν, οἶμαι, αὐτοῖς ἐπὶ τῇ ἀγνωσίᾳ καθικέτευον. Καὶ τούτου γενομένου, πάλιν ἐδυσώπουν αὐτὸν διὰ προσευχῆς αὐτοῦ τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἀπελάσαι. δὲ ἀληθῶς ταπεινὸς τῷ φρονήματι πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος μᾶλλον τοῖς πατράσιν ἔλεγεν εὔξασθαι, ἁμαρτωλὸν καὶ γεήφρονα ἑαυτὸν ἀποκαλῶν, αὐτοὺς δὲ ὑψηλοὺς καὶ οὐρανίους. Καὶ γάρ τινας ἐξ αὐτῶν ἔλεγον τῇ τοῦ πρεσβυτερίου ἀξίᾳ τετιμημένους. Αὐτοὶ δὲ ἔλεγον ὡς παρὰ Θεοῦ τὴν χάριν τῶν σημείων εἰληφότα εἰκότως αὐτὸν εὔξασθαι. Ὡς οὖν ἀνὰ μεταξὺ αὐτῶν πλείστη γέγονεν ἀντίστασις, ἅτε δὴ τῶν πατέρων πλήθους ὄντος *, ὑπήκουσε καὶ ἐπείσθη. Εἰς οὐρανὸν δὲ τὸν νοῦν σχὼν εἰς προσευχὴν ἔστη, καὶ μετὰ τὴν εὐχήν, ὡς μόνον τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ τὴν πάσχουσαν ἐσφράγισε, ῥῆξαν αὐτὴν καὶ σπαράξαν τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἐξῆλθεν ἀπ᾽ αὐτῆς, καὶ ὑγιὴς γεναμένη ἄνθρωπος, ἅπαντες σὺν αὐτῇ τὸν Φεὸν καὶ τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐδόξαζον.

[45] Ἐπεὶ οὖν τῇ τῶν θαυμάτων ποικιλίᾳ φαιδρός λύχνος οὗτος κατέλαμπε καὶ πανταχοῦ φήμη αὐτοῦ διεδίδοτο, αὐτός, ὡς ᾤετο, ἐδόκει κρύβειν ἑαυτόν μεταβαίνων ἐν τόποις ἀνημέροις καὶ θηριοτρόφοις. Ἀλλ᾽ οὐκ ἐλάνθανεν· ὅπου γὰρ ἂν ἀπίῃ κατάδηλον αὐτὸν ἐποῖει τοῦ Πνεύματος χάρις. Ἀπιὼν οὖν πρὸς τὸς τόπον τὸν καλούμενον Χελιδόνα καὶ πρὸς τὰ ἐνδότατα τῆς ἐρήμου μέρη γεγονώς, εὗρεν ἐκεῖσε ἄντρον ἄνυδρον πάνυ καὶ ἐν αὐτῷ διέτριψε χρόνον τινα. Ἔχαιρε γὰρ πάντοτε ἐν σκληροῖς τόποις οἰκεῖν πρὸς τὸ ἐκθλίβειν τὴν σάρκα αὐτοῦ νηστείᾳ καὶ δίψει, ψύχει τε καὶ γυμνότητι. Μετὰ οὖν χρόνον τινα ἠθέλησεν εὐκτήριον ναὸν ἐγεῖραι ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ καὶ τῷ σπηλαίῳ. Προσκαλεσάμενος οὖν τεχνίτας πρὸς οἰκοδομὴν τοῦ ἐργοῦ καὶ τὸν τόπον περινοστήσαντες, ἐδυσχέραινον πρὸς τὴν οἰκοδομὴν ὕδατος μὴ παρόντος· μήκοθεν γὰρ ἦν ἑαυτῷ τὸ ὕδωρ κομίζων ὅσιος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιος. Τούτους οὖν θεασάμενος ἀμηχανήσαντας ἔφη πρὸς αὐτούς· Μηδὲν περὶ τούτου ἀχθεσθῆτε, ἀλλ᾽ ἐπιρρίψωμεν τὰς ἐλπίδας ἡμῶν πρὸς Κύριον, καὶ ὡς κελεύει αὐτοῦ ἀγαθότης ποιεῖ μεθ᾽ ἡμῶν. Μικρὸν οὖν διαστάς ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ κρυφίως τὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐκτείνας, ἐδέετο τοῦ Θεοῦ δοθῆναι ὕδωρ ἐν τῷ αὐχμώδει τόπῳ ἐκείνῳ. δὲ τὰς καρδίας πάντων ἐφορῶν Χριστός, Θεὸς ἡμῶν, καὶ τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν ποιῶν καὶ τῆς δεήσεως αὐτῶν εἰσακούων, παραυτίκα καὶ τὴν αἴτησιν πεπλήρωκε· καὶ ἐξῆλθεν ὕδωρ, ὅπερ καὶ ἕως τοῦ νῦν διαμένει, ἐν ᾧ καὶ ἰάσεις πολλαὶ ἐπιτελοῦνται, ὥστε πληπωθῆναι τὸ προψητικὸν λόγιον· Καὶ εἐς τὴν διψῶσαν γῆν πηγὴ ὕδατος ἔσται. Τελεσθέντος οὖν τοῦ ναοῦ, ἐποίησεν αὐτὸν μοναστήριον εἰς πολλῶν σωτηρίαν καὶ ψυχῶν θελόντων σωθῆναι ὠφέλειαν.

[46] Ἀποστὰς οὖν τῶν ἐκεῖ πρὸς τὸ σπήλαιον τὸ ἐπιλεγόμενον Μαρσαληνὸν, τῷ πλησίον ὄντι Χελιδῶνος μετέβη. Καὶ εἰσελθὼν ἔνδον εὗρε δράκοντα λίαν καταπληκτικόν, οὗ τὸ μῆκος, ὡς ἔλεγεν ἡμῖν ἁγιώτατος Εὐστράτιος, καὶ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πληροφορηθείς, εἶχεν πήχεις ἑξήκοντα. Τοῦτον οὖν ἰδὼν ἅγιος πάνυ κατεπλάγη, καὶ τοῦ Θεοῦ θερμῦς ἐδέετο ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ τοῦ θηρός. Καὶ δὴ τῆς εὐχῆς ἀναπεμπομένης ἀορασίᾳ νενέκρωται θὴρ καὶ ἀπώλετο· καὶ ὑμνήσας ἅγιος τὸν Θεὸν τοῦ σπηλαίου ἐξῄει *, πρὸς δὲ τὰ μέρη τῆς Κουντουρίας ἀπερχόμενος, μονάζουσά τις τῶν ἐπισήμων μετὰ τῆς ἑαυτῆς θυγατρὸς ἀπὸ τῶν ἐκεῖσε ἐπὶ τὰ ὧδε τὴν πορείαν ἐποιεῖτο. Καὶ δὴ κατα τὴν ὁδόν, Θεοῦ παπαχωρήσει, τὸ τῆς πορνείας πνεῦμα ἐπισφρίσαν * τῇ αὐτῆς θυγατρὶ δεινῶς ἐτάραττεν. τε κόρη τὴν πύρωσιν τοῦ δαίμονος μὴ φέρουσα ἑαυτὴν ἀπολεγομένη ἐβόα ἄσεμνα πρὸς τὴν ἑαυτῆς μητέρα. δὲ μήτηρ νενικημένην εἰς τὸ παντελὲς τὴς ἑαυτῆς θυγατέρα θεασαμένη ἑλεεινῶς θρηνοῦσα, ἔλεγεν· Οἴμοι, οἴμοι, τέκνον ἐμόν, τί οὕτως ἀπρεπῶς καὶ ἀναιδῶς ἐπιβοᾶς; Μνήσθητι, τέκνον μου, τῆς καλῆς καὶ ἱερᾶς ἀνατροφῆς ἧς ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων τῷ φόβῳ Κυρίου καὶ τῇ μελέτῃ τῶν θείων λογίων ἐξεθρεψα καὶ εἰς μέτρον ἡλικίας πανευλαβῶς σὺν Θεῷ ἤγαγον· μνήσθητι τῶν ἱερῶν ἐκείνων παρθένων, αἳ τῷ ἀχράντῳ τῆς παρθενίας κάλλει τῷ ἐλαίῳ * τῆς εὐποιΐας τὰς ἑαυτῶν λαμπάλας κοσμήσασαι στεφανηφοροῦσαι * τῷ νυμφίῳ συνεισῆλθον· μνήσθητι, τέκνον, τῆς φοβερᾶς κρίσεως, καὶ τοῦ πυρὸς ἐκείνου τοῦ ἀτελευτήτου, ἐν ᾧ πάντες κατακαήσονται οἱ τῇ προσκαίρῳ καὶ φθοροποιῷ ἑαυτοὺς ἀφρόνως ἐκδεδωκότες καὶ ἀσώτως βιώσαντες καὶ εἰς αἰῶνας αἰώνων κολασθήσονται· μνήσθητι, τέκνον μου, τῆς χαρᾶς τῶς ἁγίων καὶ τῆς ἀνεκλαλήτου δόξης ἐκείνης ἐν ᾗ ἀναπαύσονται οἱ τὸν ναὸν τοῦ σώματος μὴ φθείραντες καὶ τὴν ψυχὴν τὴν ἐν τῷ σώματι ἡνωμένην μὴ μολύναντες· ναὶ, τέκνον μου, παρακαλῶ, παῦσαι τῆς ἀπρεποῦς τῶν ἀλόγων ὁρμῆς, καὶ δεῦρο στῶμεν ἄμφω εἰς προσευχήν, καὶ πάντως ποιήσει Κύριος τὸ ἔλεος αὐτοῦ μεθ᾽ ἡμῶν, ἐκδιώκων ἀφ᾽ ἡμῶν τὸ πονηρὸν πνεῦμα. Ὡς δὲ ταῦτα καὶ τινα πλεόνα νενουθετήκει μήτηρ τῇ ἰδίᾳ θυγατρί, αὐτὴ μᾶλλον τῷ οἴστρῳ * πεπληγμένη οὐδ᾽ ὅλως τῶν νουθεσιῶν τῆς μητρὸς ἀκοῦσαι ἠνείχετο, ἀλλ᾽ ἀναιδῶς ἐβόα· μήτερ, ἐπίτρεψόν μοι ἀπελθεῖν εἰς τὸν κόσμον καὶ πληρῶσαι τὴν ἐπιθυμίαν μου, ἐμαυτὴν διαχειρίζομαι. Ὡς δὲ μήτηρ ἐν τῷ παντὶ ἐγένετο, ἑαυτὴν πρὸς τὸν Θεὸν ἐπιρρίψασα ἐν βοῇ μεγάλῃ καὶ στεναγμῷ ἱκέτευε δύναμιν ἐξ ὕψους ἐξαποσταλῆναι αὐταῖς, καὶ, εἴτε ἀοράτως δι᾽ ἐπιτασίας, φημί, ἀγγέλου, εἴτε καὶ ὁράτως διά τινος δούλου αὐτοῦ, τὴν ἐπελθοῦσαν τῇ θυγατρὶ αὐτῆς καμινιαίαν πύρωσιν τοῦ σώματος ἐν τάχει κατασβέσαι. Καὶ δὴ ὡς τῆς βοῆς μητὴρ καὶ τῆς δεήσεως εἴχετο, ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς θεωρεῖ τὸν τρισόλβιον πατέρα ἡμῶν Ἰωαννίκιον βαδίζοντα ἐκ τοῦ ἑτέρου μέρους, καὶ πρὸς τὴν Κουντουρίαν, ὡς εἴρηται, ἀπιόντα. Καὶ δραμοῦσα σφοδρῶς ἐπελάβετο τῶν ποδῶν αὐτοῦ καὶ τοῖς δάκρυσιν, οἷα μακαρία ἐκείνη πόρνη τοὺς πόδας αὐτοῦ πλύνουσα, ἐλεῆσαι αὐτὴν καὶ τὸ ἑαυτῆς θυγάτριον ἐδέετο. Ὅδε τὴν πίστιν αὐτῆς θαυμάσας ἀναστῆναι μὲν παρεκελεύσατο, καὶ τὴν αἰτίαν τοῦ θρήνους εἰπεῖν αὐτῇ ἐπέστρεψεν. τὸ συμβᾶν ἀπαγγείλασα, ἐπιλαβόμενος ἅγιος τῆς δεξιᾶς χειρὸς τῆς κόρης καὶ τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ ἐπιθείς, ἐβόνσεν· παῖ, ἐπ᾽ ἐμὲ ἀπὸ τοῦ νῦν εἴη σὸς πόλεμος, καὶ σὺ τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ ἔστω * ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σου. Καὶ εὐθέως κόρη σωφρονήσασα τοῦ πολέμου ἐκουφίσθη καὶ σὺν τῇ μητρὶ τὴν ὁδὸν χαίρουσα τὸν Θεὸν καὶ τὸν ἅγιον ἀνυμνοῦσα μετ᾽ εἰρήνης τοῦ λοιποῦ ἤνυεν.

[47] δὲ παγχάλεπος ἐκεῖνος πόλεμος ἐπαναστρέψας καὶ οἶα σκόλοψ * τις ἐπιπεσὼν * * τῷ ἁγίῳ οὐ μετρίως αὐτὸν ἔθλιβεν. Νηστείαις δὲ καὶ ἀγρυπνίαις καὶ χαμευνίαις καὶ ὁλονύκτοις προσευχαῖς ἑαυτὸν ἐκδοὺς καὶ τὸν Θεὸν λιτανεύων ηὕρισκε * μὲν ἐν τῷ τέως οὐδ᾽ ὅλως ἄνεσιν· τοῦ Θεοῦ, οἶμαι, τοῦτο παραχωροῦντος, καὶ εἰς καθαρὸν ἐκπυροῦντος τὸν ὅσιον αὐτοῦ. Ὡς δὲ ἐπὶ πλεῖστας ἡμέρας τῇ ἀνάγκῃ συνείχετο εἰς πέλαγος ἀθυμίας περιέπεσεν· εἰδὼς δὲ ἐν τοῖς ἐκεῖσε σπηλαίοις ἀσπίδα οἰκοῦσαν μεγάλην ἐκ σάκκου εἰς θηριομορφίαν μεταβληθεῖσαν, φησὶ πρὸς ἑαυτόν· Καλὸν σοί ἐστιν, ταπεινὲ Ἰωαννίκιε, ἀπελθεῖν καὶ ὑπὸ τῆς αἰσθητῆς ἀσπίδος σωματικῶς βρωθῆναι·, τῇ ἁμαρτίᾳ ὑποκύψαντα ψυχικῶς τῆς νοητῆς ἀσπίδος κατάβρωμα γενέσθαι. Καὶ ἅμα τῷ λόγῳ πρὸς τὴν ἀσπίδα ἐπορεύθη, καὶ ὡς πλησίον ταύτης ἐγένετο, ἄμφω τὼ χεῖρε τὴν κεφαλὴν αὐτῆς κρατήσας καὶ σφοδρῶς διασείσας πρὸς παροξυσμὸν ἑαυτοῦ τὸ θηρίον ἐκίνει. Τόδε μανίας πληρωθὲν μέγα κατὰ τοῦ ἁγίου ἀπεφύσησεν καὶ ἔβλαψε μὲν οὐδὲν ἠδίκησε τὸν ἅγιον, μᾶλλον μὲν οὖν τῇ τοῦ Θεοῦ ἀντιλήψει καὶ βοηθείᾳ, καὶ σφοδρὸς ἐκεῖνος καὶ δεινὸς πόλεμος κουφισθεὶς εἰς τέλος ἐλόφησε καὶ τῷ Θεῷ εὐχαριστήσας ἅγιος χαίρων καὶ ψάλλων ἐπὶ τὴν ἑαυτοῦ ὁδόν ἐπορεύθη.

[38] [Morte Inger, episcopi Nicaeni, praedicta,] Cum sanctus iterum in montem a reversus esset, venit ad ipsum ille, qui olim hegum enus Heliae Altarium fuerat Antonius, simul cum Basilio oeconomo suo. Sanctus vero cum illos excepisset iisque benedixisset, petiit a reverendo hegumeno: Deferesne, domne Antoni, quaecumque audieris a nobis ad metropolitanum Nicaeae, dictum Inger? Qui cognoscens severitatem viri: Nequaquam, ait responditque, o pater. Tunc pater, illo relicto, et Basilium respiciens: Tu vero quid dicis, inquit, o Basili? Qui cum timore dixit: Si quid iusseris mihi, o magister, illud studiose viro deferam. Divus autem pater noster: Haec dices ipsi: si vis vultum Dei videre, metropoli tua relicta, ad paenitentiam te converte; mors enim tua iam appropinquavit et prospice ne labores tuos perdas. Quae cum dixisset sanctus virisque benedixisset, dimisit eos. Basilius vero, secundum mandatum patris profectus ad Inger, renuntiavit ipsi quaecumque iussus fuerat. Qui quidem paulisper paenitentiae operam dedit, sed gloria transeuntis et pereuntis vitae iterum deceptus oblitus est dictorum. Dein post quintum et decimum diem cum sederet in throno, nullo verbo prolato, neque ulla de suis rebus disposita, exhalavit animam. Eadem autem hora prophetico charismate cognoscens illud sanctus, cum advocasset venerandum Eustratium amare flendo ait: Scito, frater Eustrati, miserum Inger impaenitentem morte praeoccupatum esse, verbo nostro non obtemperantem. Sed nos insontes sumus, praedixeramus enim ipsi; ille vero inoboedientiae fructus colliget, quoniam noluit se ab haeresi separare et mortuus est in peccato suo b.

[39] [et dura paenitentia peracta,] Igitur celebris mundo factus est, quem Deus inspirabat, pater noster Ioannicius, et magna multitudo hominum ibat ad eum ut ea discerent quibus indigerent et quae animae proficerent. Etenim abunde unusquisque ex sanctissimo ore eius, tamquam ex ore Dei, utilitatem colligebat et revertebatur Deum glorificans. Ipse autem, quippe qui cum sancto sancte conversari cuperet et impedimentum suae virtuti deditae et placidae vitae ad eum venientes turbas arbitraretur, vel etiam, ut puto, qui vanam gloriam hominum declinaret, clanculo e loco, in quo erat, migrat ad loca denominata Ctimata, quae sunt ultra praefatum Lissum c, per flumen dictum Gorgyten, ad speluncam valde inaccessibilem et imperviam se contulit, propheticum illud verbum recitans: Tu, Domine, singulariter in spe constituisti me d. Invenit autem ibi petram iacentem ingentis magnitudinis, iubetque catenam fieri sex longitudine ulnas habentem, et cum catena seipsum colligasset magno illi lapidi catenam adaptavit. Itaque ferreis vinculis constrictus et omnino contritus malaque perpessus per integros tres annos in ista necessitate perseveravit. Triennii completo igitur tempore, et oratione quam inceperat, dico ista captivitate, Deo absoluta, qua se Deo devinxerat, vinculis disruptis, ad invisendum quendam venerandum senem e exit.

[40] [S. Ioannicius serpentem enecat,] Flumen Gorgyten transmeaturus, habitabat enim senex ultra fluvium, cum levasset oculos venerabilis Ioannicius videt in medio flumine draconem infestissimum. Qui corporis immensitate totam aquam tenebat quando sese explicabat, neque eam sinebat fluere ita ut brevi tempore flumen contra illud immensum corpus se attolleret atque ita vehementer praeceps ferretur. Illam ergo supervenientem feram sanctus intuitus et valde miratus, ad speluncam suam reversus est, ieiuniisque, chameuniis et vigiliis per integras noctes multisque precibus in perditionem draconis Deum suppliciter orans et, ut ita dicam, in se suscipiens bestiae destructionem, et firmatus, securi assumpta, e spelunca exit et ad locum tendit ubi solebat bestia carpere solis calorem. A longe ergo illam cum vidisset, adversus eam progressus appropinquavit. Pessima autem haec fera Dei servum Ioannicium cum vidisset, valide inhiavit ad illum devorandum. Qui levatis in caelum oculis, robore ex alto suscepto et manu sublato ferro, fortiter verberans feram in capite vulneravit, quae statim Dei virtute necata est f. Dicebat Dei vir mirabilis et inlustris Eustratius serpentem infensum a multis annis in spelunca ista habitantem a Dei servo Ioannicio per orationem occisum fuisse.

[41] [opificem a serpente vulneratum sanat,] Cum igitur demigrasset e spelunca et montem vocatum Alsum petiisset, in quo praedictum venerabile templum ducis Eustathii martyris vir sanctissimus erexerat, cellam aedificare festinavit in refugium et custodiam venerandi eius corporis, cuius conversatio in caelis fuerat. Loco ergo indicato et opificio descripto, cum commendasset opificibus ut studiose allaborarent, ipse in remotius desertum progressus est. Opere quidem aptato et vespere facto, ad somnum omnes se contulerunt. Vipera autem maligna, a diabolo suscitata, cum exisset et quendam opificem, cuius nomen Pardus, in temporibus laesisset, aufugit. Dolore percepto, expergefactus vir exclamavit voce magna. Excitatis omnibus et interrogantibus quare tam valide clamaret, respondit se dolorem capitis experiri intolerabilem, ignorare tamen prorsus quid pateretur. Veneno per caput et totum corpus insinuato, cum nigresceret et tumeret valide corpus ad extremum vitae periculum deductus est ille vir. Sanctus vero Ioannicius divinitus cognoscens in loco ubi versabatur quid accidisset, surgens inde, mane versus horam tertiam ad opifices pervenit. Illi viri simul ac sanctum viderunt, proiecerunt sese ad pedes eius, supplicantes ut patientis misereretur. Qui cum ad eum appropinquasset, quasi iactu lapidis ab ipsis constitit et ad orationem conversus, manibus in modum crucis ad caelum extensis, post precem sancto suo digito cum tetigisset vulneratum corporis locum, signum pretiosae crucis descripsit; simulque horrendus ille tumor evanuit, et venenifica ista pestilentia diffluxit. Qui vero sanatus fuerat cum Deum glorificasset, qui praebuerat ipsi per servum suum Ioannicium sanationem, expeditus ut antea, laborem resumpsit. Usque nunc servatur in vitae cursu dictus Pardus, potentiam Dei et factam sibi per sanctum sanationem omnibus renuntians palamque narrans ita ut laudent omnes audientes Deum et servo suo Ioannicio benedicant g.

[42] [et miro modo in S. Iohannis clausum templum ingreditur.] Cupido invasit quondam sanctum patrem nostrum Ioannicium in fines Thracesiorum progrediendi ut venerabile templum apostoli et evangelistae Iohannis theologi adiret ibique oraret h. Itinere ergo suscepto profectus est indigens omnibus rebus necessariis et ustus solis calore, erat enim ultimus mensium i. Longa via defessus, cum oratorium in itinere conspexisset ad illud divertit et in illud ingressus est. Et ecce vir quidam et eius uxor oblationes deferentes adfuerunt. Templum ingressi subito oculos levantes aspiciunt sanctum vultu splendentem tamquam solem. Erat enim vere angelico aspectu theophorus pater noster Ioannicius, magis quam quis alius. Sed isti timentes festinanter refugerunt. Sanctus vero ait illis: Consistite, o pueri, ne timueritis; equidem homo sum similis vobis; appropinquate enim ad me et cognoscetis me non esse spiritum, ut suspicamini, sed Dei creaturam. Mandato sancti obsecuti et reversi proiecerunt sese ad venerandos eius pedes, petentes ut ipsis benediceret, et cum sanctus super illos orasset, isti cum gaudio Deum glorificantes domum reversi sunt. Post haec sumentes panem et alia quaedam edulia obtulerunt sancto. Qui cum accepisset ex omnibus rebus pauca valde, paulum confortatus de itinere eos interrogavit et qua procedendum sibi dicerent illos invitavit. Qui dixerunt: Nequaquam, o sancte, velis nocte iter agere; hic enim subiacet impervium flumen vixque in certo quodam loco a peritis et quidem de die transmeatur k. Prorsus imperitus cum sis et festinus traiciendi, nocte rectam viam non invenies. Si enim id velles experiri, naufragio sane aquarum te exponeres. Qui cum ita sibi videri significasset eosque recte loqui dixisset, benedicens ipsis dimisit. Ipse autem statim assurgens viam suscepit et cum prope fluvium advenisset ad orandum constitit et, oratione facta, manum extendens et signo crucis signans aquas non in duas partes eas separavit, ut Eliae pallio Elisaeus, sed virtute Dei fluvii naturam illaqueans supergressus est. Et translatus est ac si sicco pede procederet super aquas, donec in altera parte fluminis in continente terra stetit, et Deo hymnum decantans iter absolvit.

[43] [Cuius ipse apostolus portas aperit.] Cum attigisset venerandum templum apostoli et e vangelistae Iohannis, nolletque cum turba huc concurrente ullo modo intrare, petiit a templi custode ut nocte privatim sineret illud ingredi. Ille vero prorsus denegavit assensum. Si vellet ingredi, dicebat ut cum omnibus intraret et oraret. Sancto vero renuente, iste clausis ianuis in diem tertium abiit. Generosus et patiens pater noster Ioannicius minime despondens animo, sed exterius alicubi in propylaeo templi stans, cum nullo modo cubitum ivisset per tres dies, petiit a Deo ut intrandi licentiam impetraret. Et sane post diem tertium, vespere facto, de more a clavigero ianuae clausae sunt omnes. Sed eadem nocte oculis visibilis apparuit ipsi apostolus et theologus Iohannes interrogavitque ipsum quid vellet. Qui cum se orationis causa venisse dixisset, a custode autem loci impediri, ille sequi se iussit, eum quo vellet ire ducturus. Procedente apostolo, a tergo progressus est Ioannicius donec ad clausas ianuas ambo pervenerunt. Utraque tum confractae sunt claves cum vectibus, et ianuae apertae expeditum ingressum ipsis praebuerunt, et usque ad crates sacri altaris dux sancti visus est, sed postquam crates ingressus est, invisibilis factus est l. Sanctus pater noster Ioannicius cum Deo orationes persolvisset et grates multas sancto egisset, templo egressus est, et in ipso egressu iterum ianuae reseratae sunt ut antea. Ille autem reversus iterum perrexit ad eundem montem, qui vocatur Lissus.

[44] [Dein, S. Ioannicius energumenam monialem liberat,] Contigit quadam die ut iret thaumaturgus pater noster Ioannicius ad sanctum monasterium dictum Cunim m. Convenerat autem huc illo tempore magna congregatio patrum et reverendorum monachorum ad celebrandam in monasterio annuam festivitatem. Cum consuetum canonem et divinam liturgiam sancti isti ascetae absolvissent, ad cibum corporalem sumendum se contulerunt. Postquam omnes convivae accubuerunt, sanctum Ioannicium, ut hospitem et ignotum, in ultimo loco sedere iusserunt. Convivio peracto, mulier religiosa quaedam ex illis quae hic erant, a spiritu impuro vexata, subito turbata, fremens et dentibus infrendens, a tergo servi Dei constitit. Valide autem verberata a daemone et iniuriis affecta sanctum illum nomine invocavit. Quod ubi audivit sacra ista congregatio, cecidit ad pedes sancti et veniam, ut puto, sibi propter ignorantiam imploravit. Quo facto iterum petierunt ut per orationem suam impurum spiritum eiceret. Ille vere humilis cogitatione pater noster Ioannicius patribus dixit ut illi potius orarent, seipsum peccatorem et terrenum virum vocando, hos vero excelsos et caelestes. Aiunt enim quosdam inter illos presbyteratus dignitate insignitos. Illi autem responderunt quoniam a Deo charisma miraculorum accepisset, iustum esse ut ipse oraret. Cum autem inter illos valida orta esset dissensio, utpote quae multorum patrum, oboedivit et persuasus est. In caelum mentem elevans ad orandum constitit et post orationem, simul ac signo crucis patientem signavit, impurus spiritus qui frangebat illam et convulsionibus lacerabat, egressus est ex illa. Sana facta muliere, omnes cum ea Deum et sanctum eius glorificaverunt.

[45] [fontem aquarum in gratiam operariorum excitat,] Postquam igitur prodigiorum varietate splendens illa lampas fulsit et ubique sparsa est eius fama, ipse arbitratus fore ut occultus maneret, migravit in loca silvestria et ferarum plena. Nihilominus non latebat; quocumque enim abibat manifestum ipsum faciebat Spiritus gratia. Cum igitur profectus esset in locum appellatum Chelidonium et in imum desertum penetrasset, invenit ibi antrum siccum valde in quo permansit aliquot tempus. Gaudebat enim prorsus in asperis locis habitare, ut contereret carnem suam ieiunio et siti, frigore et nuditate. Post igitur tempus quoddam voluit oratorium exstruere in ipso hoc loco et in illa spelunca. Cum igitur convocasset artifices ad aedificandum, loco explorato, in angustiis versati sunt ut aedificarent, siquidem aqua deerat. A longe enim erat sibimetipsi afferenda a beato patre nostro Ioannicio. Qui illos intuitus angustiantes dixit illis: Ne propterea tristamini, sed proiciamus spem nostram in Dominum et secundum quod mandat bonitas eius faciet nobiscum. Cum paulo divertisset ab illis et clam manus in caelum extendisset, petiit ut a Deo donaretur aqua in arido isto loco. Qui autem corda omnium intuetur Christus Deus noster, et voluntatem eorum qui timent eum facit et petitiones eorum exaudit, statim etiam preces eius complevit. Scaturivit aqua, quae etiam nuc permanet, in qua sanationes multae contingunt, ita ut impleatur propheticum verbum n: Et in sitienti terra fons aquae erit. Perfecto autem templo, fecit ibi monasterium ad multorum salutem et animarum volentium se salvare utilitatem o.

[46] [puellae religiosae diabolicam tentationem] Cum discessisset inde ad speluncam cognominatam Marsalenum, in locum qui proximus erat Chelidonio, migravit. In quam ingressus invenit draconem terribilem valde, cuius longitudo, ut rettulit nobis sanctissimus Eustratius, qui et ipse a sancto id resciverat, erat sexaginta cubitorum. Quem igitur videns sanctus omnino territus est, Deumque ferventer oravit ut belua interiret, et oratione completa invisibiliter occisa est fera periit que. Hymno dicto Deo, sanctus e spelunca egreditur. In partibus Conturiae cum venisset, mulier religiosa quaedam ex illustrioribus cum filia sua inde huc iter faciebat. In via, Deo permittente, impudicitiae spiritus superveniens eius filiae terribiliter turbabat eam. Puella flagrantem daemonem ferre non valens, sibimetipsi maledicens clamabat probrosa adversus matrem suam. Mater suam filiam omnino devictam videns miserabiliter flendo ait: Hei mihi, hei mihi, o puella mea, quare tam indecenter et probrose conclamas? Memor esto, o filia mea, pulchrae et sanctae institutionis qua ex tenerrimis unguibus in timore Domini et exercitatione divinorum praeceptorum te erudivi et ad perfectam aetatem pie cum Deo adduxi; memor esto sacrarum illarum virginum quae immaculata virginitatis pulchritudine, oleo bonorum operum suas lampades ornantes coronatae cum sponso sunt ingressae; memor esto, o filia, tremendi iudicii et ignis istius aeterni in quo omnes urentur qui temporali et exitiali voluptati seipsos imprudenter tradiderunt et luxuriose vixerunt et in saecula saeculorum castigabuntur; memor esto, filia mea, gaudii sanctorum et ineffabilis gloriae istius in qua requiescent qui templum corporis non polluerunt, nec animam corpori unitam foedarunt. Sane, filia mea, te hortor ut cesses ab indecenti irrationalium verborum impetu; hic stemus ambo ad orandum et prorsus faciet Dominus misericordiam suam nobiscum, eicietque a nobis spiritum nequam. Cum talibus et pluribus aliis commonuisset mater suam filiam, ipsa magis stimulo impuritatis perculsa minime sermones matris audire tulit, sed impudenter clamabat: O mater, vel sine me redire in mundum et adimplere cupiditatem meam, vel meipsam interficiam. Mater in extremis angustiis facta seipsam coram Deo prosternens, cum clamore valido et gemitu supplex oravit ut potentiam ex alto immitteretur sibi, ut, sive invisibiliter, per speciem, dico, angeli, sive visibiliter per aliquem e suis servis supervenientem filiae flagrantem flammam corporis ilico compesceret. Dum autem clamore et oratione mater detinebatur, levans oculos videt venerandum patrem nostrum Ioannicium advenientem ex altera regione et in Conturiam, ut dictum est, abeuntem. Et currens intense amplexa est eius pedes et lacrimis, sicut beata illa adultera, pedes eius rigans, ut misereretur sui et suae filiae petiit. Qui fidem eius miratus ut surgeret iussit et causam fletus sibi aperiret mandavit. Quae cum res gestas renuntiasset, sumens sanctus dextram manum puellae et collo suo imponens exclamavit: O filia, in me ex nunc sit bellum tuum, tu vero gratia Dei esto sana a stimulo tuo. Statimque puella resipiscens bello allevata est et cum matre gavisa, Deum et sanctum laudans in pace vitam deinceps absolvit.

[47] [in seipsum suscipit.] Durissimum autem illud bellum cum conversum esset et tamquam spina p quaedam inhaesisset sancto, non modice ipsum contrivit. Ieiuniis et vigiliis, et chameuniis et orationibus per noctes integras sese tradens Deumque apprecatus, non invenit quidem id temporis ullo modo remissionem, Deo, ut puto, id permittente et in igne purgante sanctum suum. Cum plurimas dies in angustiis transegisset in mare desperationis cecidit. Sciens autem in hisce ibi speluncis aspidem habitare magnam, quae ex sacco in ferae speciem mutata fuerat dicit sibimetipsi: Melius est tibi, o humilis Ioannici, abire et a sensibili aspide corporaliter devorari quam, peccato devicta anima, spiritualis aspidis pabulum fieri. Vix ea fatus ad aspidem proficiscitur et cum ad illam appropinquasset manibus ambabus caput eius tenens et valide concutiens ad furorem in se feram commovit. Quae rabie plena in sanctum insufflabat valide, non tamen nocuit aut mali quicquam fecit sancto, sed etiam Dei gratia et auxilio valido isto et terribili bello cessante, tandem triumphavit et Deo grates referens sanctus gaudens et psallens coeptum iter perrexit q.

ANNOTATA.

a Nempe in Olympum.

b De Inger, episcopo Nicaeno, vide praecedentem Vitam, cap. VIII, num. 30.

c Lissus quem Sabas Lisum vocat, est pars montis Olympi.

d Ps. IV, 17.

e Ut ex libello Sabae, cap. IV, num. 13, conici licet, venerandus iste senex erat Stephanus abbas, qui S. Ioannicium tonsura monachali decoravit.

f Idem narratur in priore Vita, cap. VI, num. 20.

g Cfr. ibid., num. 12. Ibi tamen nomen opificis sanati non tradit.

h Ut dictum est explicite in praecedentibus Actis, cap. IV, n. 12, agitur de templo Sancti Iohannis Ephesi, quae urbs erat re vera in themate Thracesiorum, ut docet Constantinus Porphyrogenetus, P. G., tom. CXIII, p. 82.

i Scilicet mensis Augustus, siquidem annus byzantinus initium sumit a kalendis Septembris.

k Quisnam fluvius hic significetur nequit dici; forsan Caistrus Epheso subiacens. Iam vero refert Texier in opere suo L'Asie Mineure, p. 324, nullum esse in hoc fluvio vadum quo transiliri valeat, et etiam cum montes praeterfluat, non nisi aegre a ripa ad rupes quae ex altera parte assurgunt perveniri posse.

l Sabas refert idem prodigium, cap. IV, num. 12; illud tamen non asserit peractum intercessione S. Iohannis apostoli.

m Huius monasterii nomen tantum ex hoc loco cognoscimus; apud Sabam vero neque miraculi hic patrati mentio reperitur.

n Is., XXXV, 7. Consulendus textus graecus, latinus enim differt: et sitiens in fontes aquarum.

o Sabas narrat idem miraculum aquae opificibus datae, at id pluvia de caelo lapsa contigisse narrat. Cfr. cap. VI, num. 20, p. 351.

p De sensu verbi σκόλοψ, cfr. quae nuper erudite disserebat v. cl. Max Krenkel, Beiträge zur Aufhellung der Geschichte und der Briefe des Apostels Paulus, p. 47 – 125.

q Cfr. narratam eandem integram historiam apud Sabam, cap. VI, num. 22, p. 352.

* cod. Ελαιοβομῶν.

* cod. Ἤγγερ et sic deinceps.

* cod. φησίν.

* cod. μετρόπολιν.

* cod. ἔσο.

* cod. περιβώητος.

* cod. ἀπείη.

* cod. ὀργύας.

* cod. καθήρξεως.

* cod. ὃς.

* cod. ῥαγδέως.

* cod. ἀπολείᾳ.

* cod. εἰώθη.

* cod. περιβώητος.

* cod. τεχνήταις hic et infra.

* cod. κατέρευσεν.

* cod. Θρακισίων.

* cod. διαρραγῆσαι.

* cod. ῥομανισίων.

* cod. Λησσῷ.

* cod. θειασότων.

* cod. ὄντων.

* cod. ἐξίη

* cod. ἐπησφρίσαν.

* cod. ἐλέῳ.

* cod. στεφανιφοροῦσαι.

* cod. ὕστρῳ.

* cod. ἔσο.

* cod. σκόλωψ.

* cod. ἐπιπεσὸν.

* cod. εὕρισκε.

CAPUT NONUM.
Sequitur enarratio miraculorum S. Ioannicii. S. Eustratium a morbo gravi sanum facit.

[48] Ἄλλοτε δὲ πάλιν χειμονικοῦ καιροῦ ἐνστάντος, οἶα δὲ εἰώθει πολλάκις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις γαλήνην σταθηρὰν γίνεσθαι, καὶ μάλιστα ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς καλουμέναις ἁλκυόναις, καὶ τοῦ ἡλίου πεφυκότος τότε πρὸς τὰ νότια * ἐπανατέλλειν μέρη καὶ ποσῶς πρυκτωρεῖν διὰ τὸ μὴ κατὰ κεφαλῆς, ἀλλὰ πρὸς τὸ κατώτερον μέρος πέλειν, ἐξήει * ἅγιος τῆς ἑαυτοῦ κέλλης περιθαλφθῆναί τε ὁμοῦ καὶ περιπατῆσαι. Καὶ τῆς κέλλης αὐτοῦ μακρύνας, ἄφνω χειμὼν μέγας ἐπέπεσεν αὐτῷ καὶ μενκέτι δυνάμενος ὑποστρέφειν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ὄρους καθάπερ ἐν πελάγει δεινῶς ἐχειμάζετο. Καὶ δὴ τῷ Θεῷ δεόμενος τοῦ διασῶσαι αὐτόν, τῇδε κἀκεῖσε περισκοπήσας ὁρᾷ ἔναγχος αὐτοῦ ὑπάρχον σπήλαιον καὶ περιχαρὴς γενάμενος πρὸς αὐτὸ ἐξέκλινε. Γενόμενος δὲ κατὰ τῆς εἰσόδου τοῦ σπηλαίου ὁρᾷ εἰς τὸ ἐνδότατον μέρος τοῦ ἄντρου ὡσεὶ ἀνθρακίαν πυρὸς ἐπικειμένην· τόδε ἦν ἀληθὲς δράκων, οὗ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ τῷ λάμποντι πυρὶ ὁμοιοῦντο. Ὅδε μὴ γνούς, ἀλλ᾽ ὡς ἔφθην εἰπών, τοῦτο πῦρ οἰόμενος εἶναι χαίρων πάνυ τὰ προσκείμενα φύλλα ἐν τῷ σπηλαίῳ συνέλεγε καὶ ἄμφω τῶ χεῖρε πλήσας ἀπελθὼν τοῖς ὀφθαλμοῖς τοῦ δράκοντος ὑπέστρωσε. Καὶ ὡς τοῦτο ὲγεγόνει, μέγα διατιναξάμενος θὴρ ἠβουλήθη μὲν κατὰ τοῦ ἁγίου ὁρμῆσαι, οὐκ ἠδυνήθη δέ, τῆς θείας χάριτος πάντοτε περισκεπούσης αὐτὸν καὶ διαφυλαττούσης. δὲ ἅγιος τοῦτον θεασάμενος ἠμέρα πως ὑπανεχώρησε καὶ πρός τι μέρος τοῦ σπηλαίου κεκάθικε * καὶ διετέλεσεν ἐκεῖσε συνοικῶν τῷ δράκοντι ἕως οὗ χειμῶν κεκόπακεν. Εἰθ᾽ οὕτως ἀβλαβὴς ἐξελθών, ὑμνῶν τὸν Θεὸν πρὸς τὸ κελλίον αὐτοῦ ὲπορεύθη.

[49] Ἐπέτρεψέν ποτε ἅγιος τὸν εὐλαβέστατον αὐτοῦ ὑπουργόν, τούνομα Θεόφιλον, ὅτε κατῴκει ἐν τῇ εὐαγεστάτῃ μονῇ τοῦ Ἀντιδίου, λαβεῖν σκαμάνην καὶ διορύξαι ἀπὸ τῆς ἑαυτοῦ κελλης ἐπὶ ἱκανὸν τόπον τοῦ ποῖησαι διέξοδον· ἦν γὰρ, ὡς πολλάκις εἶπον, ἐν οἷς χώροις κατέμενεν τόπος δυσάγωγος. Καὶ τούτου γενομένου, συμπαραλαβὼν ἅγιος Θεόφιλον τὸν ἑαυτοῦ ὑπουργόν ἐξῄει * συμπεριπατῶν αὐτῷ. Τοῖς οὖν κατασκίοις τῶν ὀρέων δένδροις διελθόντες, καὶ πρός τινα χῶρον ἄδασον καὶ εὐήλιον γεγονότες τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄρας ῥηθεὶς μαθητής, ἡγιασμένος Θεόφιλος, θεωρεῖ τοὺς τοῦ μοναστηρίου ἀδελφοὺς ἀνερχομένους, ἅμα καὶ πλείστων πτωχῶν τῶν συνήθως πρὸς τὸν ἅγιον ἀνερχομένων καὶ διακονουμένων, καὶ ὑπομνήσας τὸν μέγαν ὑποστρέφειν ἔλεγεν. δὲ ἅγιος τῷ γήρει ἐπικαμφθεὶς καὶ μηκέτι βαδίζειν ἰσχύων μόλις ἐπιστραφεὶς ἔστη ἐπὶ τοῦ τόπου οὗ ἦν. Ὡς δὲ οἱ ἐρχόμενοι πλησίον αὐτῶν ἐγένοντο, τὸν μὲν μαθητὴν Θεόφιλον πάντες ἐθεάσαντο, καὶ πάντες αὐτῷ μετάνοιαν ἔβαλον, τὸν δὲ ἅγιον σὺν τῷ μαθητῇ εἰς τὸν τόπον ἱστάμενον, καίπερ, ὡς ἲστε πάντες, παμμεγέθη τῇ ἡλικίᾳ ὄντα οὐδ᾽ ὅλως ἐθεάσαντο. Ὡς οὖν διῆλθον, φησὶ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ μαθητὴν ἅγιος· Θεόπιλε, εὐλογίας λαβὼν τοῖς πτωχοῖς ἀποκόμισον, ὅτι μεγάλη βία κατηνάγκασεν αὐτοὺς τὰ ἐνταῦθα καταλαβεῖν. Καὶ τοῦτο ποιήσας καὶ διανείμας ἑκάστῳ τὰ πρὸς τὴν χρείαν, ἠρωτᾶτο ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν Θεόφιλος τίνος χάριν μόνος ἐκεῖσε ἵστατο καὶ διὰ ποίαν αἰτίαν; Αὐτὸς δὲ εφασκε μὴ μόνον αὐτὸν εἰναι, ἀλλὰ σὺν τῷ ἁγίῳ ἵστασθαι. Οἵδε μεθ᾽ ὅρκου διεβεβαιοῦντο μηδένα ἕτερον τεθεᾶσθαι πλὴν αὐτοῦ· διὸ καὶ κοινῇ τῷ Θεῷ εὐχαριστήσαντες δόξαν ἀνέπεμψαν.

[50] Ἄνθρωποι τινές ποτε ἀπὸ μακρόθεν παραγενάμενοι πρὸς τὸ τὸν ἅγιον πατέρα ἡμῶν Ἰωαννίκιον θεάσασθαι τὴν μονὴν τοῦ Ἀντιδίου κατέλαβον. Καὶ δὴ κατὰ συγκυρίαν ἐκεῖσε μοναχὸς ὤν, ἡγιασμένος Παῦλος, ἐκπορευόμενος πρὸς τὴν ἐκκαιομένην ἄβεστον ὕλην κομίσαι, λόγῳ τῆς οἰκοδομῆς τοῦ εὐκτηρίου τοῦ ἁγίου Ἰωάννου, συνήντησεν αὐτοῖς. Αὐτοὶ δὲ συμπεσόντες αὐτῷ παρεκάλουν ὑπόμνησιν ποιῆσαι περὶ αὐτῶν ὅπως θεάσωνται τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον. Καὶ φησιν αὐτός· ἄνδρες, μείνατε ἐν τῷ τέως καὶ μακροθυμήσατε ἐν ᾧ ἐστε τόπῳ, καὶ ὅστις ἄν ἀπ᾽ ἐμοῦ διέλθοι, αὐτός ἐστιν ὅν ζητεῖτε· προσπέσατε αὐτῷ. Οἵδε ἐποίησαν ὡς ἐδιδάχθησαν, καὶ οὐ μετὰ * πολὺ διελθὼν διὰ αὐτῶν ἅγιος οὐδc, ὅλως ἐθεάθη ὑπ᾽ αὐτων. Αὐτῶν δὲ ἐπὶ πολλαις ὥραις προσκαρτερούντων καὶ μήτι γε πλάνη τινα πεπονθέναι ὑπονόουντων διὰ τὸ τὸν ποθούμενον μὴ φαίνεσθαι, πάλιν ῥηθεὶς Παῦλος πρὸς τὸ μοναστήριον ὑπέστρεψε, καὶ φησι πρὸς τοὺς ἄνδρας· Ἰδού, τέκνα, τὸ ἐπιθύμημα ὑμῶν τετελείωται. Αὐτοὶ δὲ διαβεβαιούμενοι ἔλεγον μηδαμῶς ἕως τοῦ νὺν τινα πλὴν αὐτοῦ θεάσασθαι. Τὸν δὲ μοναχὸν καταπλαγέντα καὶ ἔτι παρὰ τῶν ἀνδρῶν ἐjδyσωοθέντα ὑπόμνησιν ποιῆσαι περὶ αὐτῶν αὐτὸς συνθέμενος αὐτοῖς πρὸς τὸν ἅγιον ὑπέστρεψε, καὶ βαλὼν αύτῷ μετάνοιαν μετρίᾳ τῇ ἠρωτήσει ἐπύθετο· Πῶς ἐάσας τοὺς ξένους ἀπεριλογήτους διέβης; Ὅδε ψησιν· Ὅτι οὐκ ἐθεασάμην αὐτούς, ἀλλὰ τὰ νῦν ἄπελθε, καὶ εἰπὲ αὐτοῖς, μηκέτι ποτνιᾶν, ἀλ᾽ ὡς ἤδη εἰδότας καὶ εὐλογηθέντας πιστεύειν καὶ χαίροντας παλινοστεῖν πρὸς τὰ οἰκεῖα. Καὶ τούτου γεναμένου τὴν ἀγγελίαν οἱ ἄνθρωποι δεξάμενοι, καὶ οὕτως ἔχειν ἀδιστάκτως πιστεύσαντες ὁποῖα καὶ δεδήλωκεν ἅγιος, εὐχαριστοῦντες καὶ αἰνούντες τὸν Θεὸς πρὸς τὴν ἑαυτῶν πατρίδα ὑπέστρεψαν.

[51] Ἔθος ἦν τινι τῶν πολιτῶν πυκνότερον ἀπιέναι πρὸς τὸν ἅγιον καὶ τὰς ριμίας εὐχὰς αὐτοῦ κομίζεσθαι, ἐκδιηγεῖσθαί τε πᾶσι τὰ θαυμάσια αὐτοῦ ὄσα τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι ἐκτελεῖ. Τεθέατο γὰρ πολλάκις ἀπιὼν θήρας ἀγρίους ὑποτεταγμένους αὐτῷ καὶ ταῖς χερσὶν αὐτοῦ ἐκτρεφομένους. Ἐν μιᾷ οὗν ἐν συλλόγῳ πολυανθρώπῳ καθεζόμενος καὶ μεγαλύνων τὸν ἅγιον, ἀναστάς τις ἐν μέσῳ τοῦ συνεδρίου εἶπε· ἄνθρωπε, ξένα μοι δοκεῖ καὶ μεγάλα τὰ ὑπὸ σοῦ λαλούμενα καὶ ἀπιθάνως * πρὸς τούτοις ἔχω, ἀλλ᾽ εἰ βούλοιο πιστῶσαί με, λάβε με μετὰ σοῦ, εἴπερ καὶ παρρησίαν, ὡς λέγεις, πρὸς τὸν ἅγιον ἔχεις, ὄπως κἀγὼ τοῖς ὀφθαλμοῖς μου θεασάμενος μηκέτι ἀναδύωμαι, ἀλλ᾽ εἰλικρινῶς πιστεύσω. Καὶ δὴ ἀμφότεροι λαβόντες ἀπῆλθον πρὸς τὸν ἅγιον, καὶ τοῦτον θεασάμενοι καὶ τὰς εὐχὰς αὐτοῦ κομισάμενοι ἐκελεύσθησαν συνευωχηθῆναι αὐτῷ. Κατὰ δὲ τὸ μέσον τοῦ ἀρίστου ἰδοὺ καὶ ἄρκος μεγίστη παρεγένετο, καὶ πλησίον τῶν δαιτυμόνων ἔσπευδεν ἑαυτὴν ἐφαπλῶσαι. Τῶνδε λίαν ταραχθέντων καὶ τὸ· Βοήθει, ἅγιε τοῦ Θεοῦ, μεγάλῃ φωνῇ ἐπιβοώντων, αὐτὸς ἠμέρα πως μειδιῶν, μὴ φοβεῖσθαι * τούτοις ἔλεγεν, ἀλλὰ τοῖς λεγομένοις σημείοις στέργειν πιστοῖς οὖσι καὶ πιστεύειν καὶ μὴ ἀναβάλλεσθαι οἷα ἀπίστοις τὸ σύνολον. Εἶτα καὶ ἰδίᾳ χειρὶ τὸ θηρίον ψωμίζειν ἐπέτρεπεν αὐτοῖς· αὐτοὶ δὲ τῷ φόβῳ νεκρωθέντες ἀχανεῖς ἔμειναν. δὲ ἅγιος ἔφη πρὸς τὸ θηρίον· Ἐπειδὴ οὗτοι ἀδιακρίτως πρὸς σὲ ἔχουσιν, ἄπελθε ἐν τῷ τέως καὶ πάλιν μετὰ ταῦτα ἐλεύσῃ. δὲ θὴρ ἅμα τῇ προστάξει προσκυνήσας τῷ ἁγίῳ ἐπανεχώρησε, καὶ εἰς ἑαυτοὺς γενόμενοι οἱ ἄνθρωποι τοῖς ποσὶ τοῦ ἁγίου προσέπεσον· εὐξαμένου τε αὐτοῖς καὶ εὐλογήσαντος ἀπέλυσε μετ᾽ εἰρήνης.

[52] Ἐπέτρεψέ ποτε δοῦλος τοῦ Θεοῦ τὸν ἑαυτοῦ μαθητήν, τὸν σεβάσμιον Θεόδουλον, λαβεῖν μαγαρικὸν ἐλαίου * καὶ δοῦναι τοῖς πτωχοῖς καὶ ἓτερον δὲ κενὸν μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιφέρεσθαι. Καὶ τούτου μὴ βουλομένου, ἀλλὰ μάτην λέγοντος τοῦτο βαστάζειν, πάλιν μειδιῶν ἅγιος ἔλεγεν· Λήψῃ δὴ αὐτὸ πάντως, μήπως καὶ συναντήσῃς τινι τοῦτο χρήζοντι, καὶ δώσεις αὐτῷ καὶ μισθὸν κομίσῃ. Ὅδε ὡς ἐκελεύσθη ἀμφότερα ἔλαβεν· καὶ δὴ τὴν ὁδὸν ἀνύων μέγα ὀλισθήσας πέπτωκεν καὶ τῇ κρούσει τοῦ πεπλησμένου ἀγγείου ὀπὴν πεποιηκότος, αὐτὸς συντόμως διαναστὰς πρὸς τὸ ἕτερον τὸ κενὸν μετέβαλεν, καὶ μνησθεὶς τοῦ λόγου τοῦ ἁγίου ἐπὶ τῇ ἀντιστάσει τῆς παρακοῆς πικρῶς ἔκλαυσεν. Εἶτα πληρώσας τὴν ἑαυτοῦ διακονίαν ὑπέστρεψε καὶ βαλὼν μετάνοιαν ᾔτει τὸν ἅγιον συγχωρῆσαι αὐτῷ, διηγησάμενος καὶ τὰ κατὰ τὴν ὁδὸν αὐῷ συμβάντα. Ὅδε ποσῶς ἐπιστύψας, συγχωρήσας τε καὶ ἐπευξάμενος αὐτὸν ἀπέλυσεν.

[53] Διερχομένου ποτε κατά τινα τόπον τοῦ ἀξιαγάστου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου, καὶ συμπορευομένου αὐτῷ Δανιὴλ τοῦ μακαριωτάτου, τοῦ γεγονότος ποτε ἡγουμένου τοῦ νησίου τῆς εὐαγοῦς μονῆς τοῦ Θασίου, εὗρον σπήλαια πάνυ δεινὰ καὶ πλήρη δαιμόνων. Κατῴκει γὰρ εἰς αὐτὰ ἄρχων δαιμόνων μετὰ τῆς ἑαυτοῦ πανολέθρου στρατιᾶς, καὶ παρὰ τῶν πόρρωθεν οἰκούντων ἐκαλεῖτο τὸ ἄντρον εἰς τὸν Τοπάρχην, καὶ οὐδεὶς ἐδύνατο διελθεῖν ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ. Τῷ οὗν διορατικῷ τῆς καρδίας ὀφθαλυῷ τὸν δαιμόνιον ἐκεῖνον ὅμιλον αἰσθόμενος λίαν τὰς αἰσθήσεις κεκαθαρμένος σεβάσμιος Ἰωαννίκιος, ἔφη πρὸς τὸν μέγαν Δανιήλ· πάτερ, ἐπάκουσον καὶ κατάνευσον, καὶ οἰκήσωμεν μεμερισμένως ἀμφότεροι ἐπὶ τεσσαράκοντα ἡμέραις ἐν τούτοις τοῖς σπηλαίοις καὶ ἐλπίζω εἰς τοὺς οἰκτιρμοὺς τοῦ Θεοῦ ὅτι ἡμᾶς μὲν χάρις τοῦ παναγίου Πνεύματος ἀπημάντους διαφυλάξει, τὴν δὲ δαιμόνιον πληθὺν ἐκδιώξει καὶ ἀπελάσει καὶ οἰκητήριον σωζομένων ἀνθρώπων ἀναδείξει. Καὶ τῷ λόγῳ τοῦ ὁσίου οὐκ ἠπείθησεν ἱερώτατος Δανιήλ, ἀλλ᾽ ἐπείσθη. Καὶ δὴ ἀμφότεροι χωρισθέντες ἐπὶ τὰ σπήλαια οἰκήσοντες ὲπορεύθησαν, καὶ ἐκτενῶς τὸν Θεὸν ἐλιτάνευον ἐπὶ τῇ ἐκδιώξει τῶν ἀκαθάρτων πνευμάτων. Καὶ περὶ τὸ τέλος που τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν φαίνεταί τις ἀνὴρ φοβερός, δυσειδής, οὗ κεφαλὴ ἐπὶ πολλοῦ τοῦ ὕψους ἤρετο, τά τε σκελῆ δίκην παμμεγέθων κιόνων ὑπῆρχον, καὶ ὀξέως βαδίζων καὶ μεγάλως ὀργιζόμενος κατὰ τοῦ ἁγίου ἐφώρμησεν. δὲ ἅγιος τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ θωρακίσας ἑαυτόν, ἐκτείνας τὴν χεῖρα πυκνότερον τὸν ὁρώμενον κατεσφράγιζεν. Ὅδε οὐ μόνον οὐκ ἀπέδρα, ἀλλὰ καὶ λίαν ἀναιδευόμενος ἐπλησίαζεν. Ὡς δὲ πλησιάσαν ἐκεῖνο τὸ φοβερὸν θέαμα ἔναγχος τοῦ ἁγίου ἐγεγόνει, ἀμφοῖν ταῖς χερσὶν ἅγιος ἐκτείνας τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἐπελάβετο καὶ μεγάλῃ φωνῇ ἐκβοήσας· Παναγία Θεοτόκε, βοήθει, πρὸς γῆν τοῦτον μετὰ φοβεροῦ πατάγου, κατέρρηξεν *. Ὅδε καταγόμενος κατὰ τοῦ πλευροῦ τὸν ἅγιον σφοδρῶς ἐλάκτισε, καὶ ἐπὶ ἡμέρας ἑπτὰ ἄφωνος ἅγιος ἧν. Μετὰ δὲ τὴν ἑβδόμην ἡμέραν εἰς ἑαυτὸν πανάγαστος πατὴρ ἡμῶν· Ἰωαννίκιος γεγονὼς καὶ τέλεον χάριτι Θεοῦ ῥωσθείς, ἑνωθεὶς πάλιν τῷ θεοφόρῳ Δανιὴλ καὶ τὸν Θεὸν ἀμφότεροι ὑμνήσαντες ἐπὶ τῇ παντελεῖ ἐκδιώξει τῶν ἀκαθάρτων πνευμάτων χαίροντες καὶ ψάλλοντες τὴν ὁδὸν αὐτῶν ἤνυον.

[54] Κένωσίς ποτε πολλοῦ αἵματος ἐγεγόνει ἐκ τῶν ῥινῶν τῷ σεβασμίῳ ἀνθρώπῳ τοῦ Θεοῦ Εὐστρατίῳ, τῷ καὶ τὴν θαυμαστὴν ταύτην καὶ ὀνησιφόρον πραγματείαν θερμῶς καὶ μετὰ πίστεως ἀναταξαμένῳ καὶ τῇ μετέπειτα γενεᾷ μνημόσυνον αἰώνιον καταλείψαντι· καὶ δὴ τῇ πολλῇ ἐκχύσει τοῦ αἵματος λίαν ἡγιασμένος ἀνὴρ λιποθυμήσας * σχεδὸν εἰπεῖν ἄφωνος ἐγεγόνει. Καὶ γὰρ καὶ ἰατροὶ πλεῖστοι, ἄτε θαυμαστοῦ καὶ περιβοήτου * πᾶσιν ὄντος τοῦ πανοσίου Εὐστρατίου, παρεγένοντο καὶ τῇ τέχνῃ ἐμηχανᾶτο ἕκαστος τὴν σφοδρὰν ἐκείνην ῥύσιν τοῦ αἵματος στῆσαι. Ὡς δὲ οὐδὲν ὠφέλουν, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον αὐτὸν ἔβλαπτον, τέλεον ἀπελπίσαντες κατέλιπον. Προσκαλεσάμενος δὲ αὐτὸς τὸν εὐλαβέστατον Νικόλαον μόλις τῷ ἄσθματι τοῦτον καθικέτευε μετὰ πολλῆς ττῆς ταχυτῆτος ἀπιέναι καὶ μηνύσαι τῷ ἁγίῳ τὴν τούτου ἀσθένειαν καὶ καθικετεύσαι αὐτὸν ὑπὲρ αὐτοῦ θερμῶς προσεύξασθαι. Διενοήθη γὰρ πάνυ ὀρθῶς κλεινὸς Εὐστράτιος ὅτιπερ· Τῆς ἀγγελίας ἀπιούσης καὶ τῆς εὐχῆς γενομένης, πάντως ἐλέους τεύξομαι· ὅπερ καὶ γέγονε. Τοῦ γὰρ ἀνδρός, ὡς ἐκελεύσθη, ἀπιόντος, γνοὺς οὐράνιος ἐκεῖνος νοῦς τὸ συμβᾶν ἐξῆλθεν εἰς ὑπάντησιν αὐτοῦ. Ὅδε τὸν ἅγιον θεασάμενος πρὸς γὴν ἑαυτὸν κλίνας καὶ εὐχὴν αἰτήσας καὶ λαβὼν ἀνέστη· καὶ φησιν ὅσιος πρὸς τὸν ἄνδρα καίπερ εἰδὼς τί ἄρα ἐσκύλη ἐπύθετο καὶ τίς τοσαύτη περίσπασις καὶ εἰ ὑγιαίνει πιστὸς καὶ καλὸς φίλος καὶ ἀγαπητὸς Εὐστράτιος. Ὅδε ἕνεκε τούτου ἐπειπὼν παραγενέσθαι ἐκέλευσεν αὐτὸν ὅσιος ἐπίτοπίως ἐκεῖσε καθεσθέντα μικρὸν ἀναμεῖναι· καὶ τούτου γενομένου, πρὸς τὸ κελλίον αὐτοῦ ὑπέστρεψεν ἅγιος καὶ ἐπὶ πλείστην ὥραν τῷ Θεῷ δεηθεὶς ἐλθών φησι πρὸς τὸν ἄνδρα· ἄνερ, ἄπελθε καὶ εἰπὲ τῷ προσφιλεστάτῳ μοι Εὐστρατίῳ ὅτι· Ἐν τῷ τέως μὴ λυποῦ, οὐ θνήσκεις γάρ, ἀλλ᾽ ἐν τάχει, Θεοῦ εὐδοκοῦντος, ἀλλήλους ὀψόμεθα. Καὶ σὺν τῷ λόγῳ μὲν ἀποσταλεὶς συνταξάμενος τῷ ἁγίῳ γεγηθὼς ἐπορεύθη, τε ῥύσις τοῦ αἵματος, τῇ αὐτῇ ὥρᾳ, ἐν ᾗ εἶπεν ἅγιος τῷ ἀνδρὶ ὅτι οὐκ ἀποθνήσκει, ἔστη καὶ εἰσάπαν ἀσθένεια διὰ τῶν ἐντεύξεων τοῦ ἁγίου ἀπηλάθη. Καὶ τοῦ ἀνδρὸς καταλαβόντος καὶ τὴν χαροποιὸν ἐκείνην ἀγγελίαν ἐπὶ πάντων ἐξειπόντος ἀκριβῶς ἡγιασμένος Εὐστράτιος τὴν ὥραν ἐπύθετο ἐν ᾗ τοῦτο ἅγιος εἷπεν. Καὶ μαθὼν ἔγνω παναλήθως ὅτι ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ ἐν ᾗ ἅγιος λελάληκε κομψότερον ἔσχηκεν ἑαυτῷ, καὶ σὺν πᾶσι τὸν Θεὸν ὑμνήσας τὴν εὐχαριστίαν τῷ ἁγίῳ ἀπένειμε. Καὶ οὐ μετὰ πολλὰς ἡμέρας, ἔτι τοῦ κλεινοῦ Εὐστρατίου ἐκ τῆς ἀσθενείας ἀδυναμοῦντος, ἐξελιπάρησαν αὐτὸν οἱ ἐν τῷ μετοχίῳ τῷ ἐπονομαζομένῳ Λευκάδων κατοικοῦντες ἀδελφοὶ ἐλθεῖν καὶ ἐπισκέψασθαι αὐτοὺς καὶ καταρτίσαι αὐτοὺς καὶ οἰκοδομῆσαι τὰ εἰς σωτηρίαν φέροντα. Καὶ δὴ πεισθεὶς ἡγιασμένος Εὐστράτιος, οὐδὲ γὰρ ἀνεβάλετό ποτε ἐπὶ τοῦτο, ἀλλ᾽ ἕως τῆς σήμερον ἴστε ὡς παρὰ πάντων ἐπὶ σωτηρίᾳ ψυχῆς προσκαλούμενος ζεόντως ἐπιτρέχει, ὡς πολλὰς ψυχὰς καὶ ἀναριθμήτους τοιούτῳ τρόπῳ ἐπισπεύδων ἐκσπᾶν χάριτι Θεοῦ ἐκ στόματος τοῦ δεινοῦ δράκοντος καὶ προσάγειν Θεῷ διὰ μετανοίας, καὶ ποιεῖν καθαρώτατα κτήματα καὶ ἐθελούσια ἱερεῖα καὶ ἄμωμα θύματα. Ὑπήκουσεν οὖν, καὶ συνέθετο πορεύεσθαι, εἰ καὶ βεβιασμένως, διὰ τήν, ὡς εἴρηται, ἀσθένειαν καὶ τὴν σωτηρίαν τῶν ἀδελφῶν. Καὶ ἐπείπερ κεκίνηκε, καὶ τὸν τόπον, ὅν ἔφθην εἰπών, ἔφθασε, τοῖς ἀδελφοῖς ἐπευξάμενος καὶ συμβιβάσας ἕκαστον τὰ πρὸς σωτηρίαν, διὰ τὸν κόπον τῆς ὁδοῦ πάλιν αὐτὸς ἐν ἀσθενείᾳ περιπέπτωκεν. Ἐπεὶ οὖν ἡμέρας τέσσαρας ἄβρωτος ἦν διαμένων, τῇ ἐπιτάσει τοῦ λαύρου πυρετοῦ δεινῶς ἔκαμνεν. Πάντων οὖν τῶν ἀδελφῶν κύκλοθεν παρισταμένων, καὶ δακρυόντων πικρῶς ἐπὶ τῷ χωρισμῷ αὐτοῦ καὶ τὴν ὀρφανίαν αὐτῶν ἀποκλαιομένων, καὶ αὐτὸς σύνδακρυς ἐγένετο. Ὡς οὖν ἐπὶ πολλὰς ὥρας θρῆνος ἐκεκρατήκει, καὶ τῶν φοιτητῶν τὸ οὐαὶ ἐπιβοωμένων καὶ λεγόντων· Τίς ἡμᾶς ποιμανεῖ ἀπὸ τοῦ νῦν, καλὲ καὶ συμπαθέστατε πάτερ; Αἴ, αἲ ἡμῖν, τίς ἡμᾶς ὁδηγήσει καὶ περισκεπάσει, ὡς σύ, φιλοτεκνότατε; Ποῦ εὕρομεν ἡμεῖς οἱ ταπεινοὶ πηγὴν καθαρὰν τοιαύτης διακρίσεως; Πρὸς τίνα ἀπελευσόμεθα ῥήματα ζωῆς καθ᾽ έκάστην παρὰ σοῦ ἀκούοντες; Τίς ύποδείξει ἡμῖν τὴν ὁδὸν τῆς σωτηρίας ἡμῶν; Ὤ, ἡμῖν τοῖς ταπεινοῖς καὶ ἁμαρτωλοῖς ὅτι τοιούτου λαμπτῆρος καὶ φωστῆρος ἡμεῖς χωριζόμεθα, ἡμεῖς ἐσμεν αἴτιοι τοῦ θανάτου σου, καλὲ πάτερ· εἰ γὰρ ἡμεῖς μὴ προσκεκλήκαμέν σε, ἀλλὰ μικρὸν εἰάσαμέν σε ἀναπνεῦσαι * τῆς ἀοθενείας σου, ἄρα ἂν πάντως καὶ ἕξης θερμῶς φροντίζων τοῦ σοῦ ποιμνίου. Ταῦτα οὖν καὶ τινα ἄλλα ῥήματα θρηνητικὰ τῶν ἀδελφῶν ὡς ἐπὶ πλείστην ὥραν λεγόντων, κατασείσας τῇ χειρὶ καὶ τὸν θρῆνον παυθῆναι φήσας, πάντας εὐλογήσας καὶ ἐπευξάμενος ἀπέλυσε. Καὶ αὐτὸς δὲ εἰς ἱκεσίαν ἐτράπη καὶ τὸν σημειοφόρον πατέρα ἡμῶν Ἰωαννίκιον, ὡς ἤδη, κατοπτριζόμενος καθικέτευε δοῦναι αὐτῷ τὴν ἴασιν καὶ, ὡς ὑπέσχετο, θεάσασθαι αὐτόν. Καὶ δὴ εὐχόμενος καθ᾽ ὓπνους ἐγένετο, καὶ ὁρᾷ τὸν ἅγιον παριστάμενον, καὶ λέγοντα αὐτῷ· Μηδαμῶς δειλανδρίσῃς, Εὐστράτιε, ἀλλὰ ταχέως πορεύθητι πρὸς δὲ τὸν τόπον καὶ πρὸς τοὺς τοιούσδε ἡγιασμένους μοναχοὺς καὶ λάλησον αὐτοῖς ἐξ ἡμῶν τὰ καὶ τά. Καὶ εὐθέως ἀσθενῶν βαλὼν μετάνοιαν τὸ δοκεῖν ἐπορεύετο καὶ πρὸς τὸν τόπον γενόμενος ύπηντήθη παρὰ τῶν ἐκεῖσε κεκρυμμένων ὑψηλοτάτων μοναχῶν καὶ ἀυφότεροι πεσόντες ἐπὶ τὴν γῆν ᾐτοῦν εὐχήν. Ὡς δὲ κατὰ τὸ σύνηθες τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου ἐν τῇ δοχῇ τῶν εἰς αὐτὸν πορευομένων εὐχὴ ἐγεγόνει, ταύτην ἀναλαβὼν πανιερώτατος Εὐστράτιος σὺν αὐτοῖς τὸ δοκεῖν ὑπνῶν ἔλεγε, καὶ τῆς ἐκτενοῦς ἐπιβοωμένης οἱ συνόντες ἐκεῖσε ἀδελφοὶ ζώσῃ φωννῇ ἐκ τοῦ στόματος τοῦ θεσπεσίου ὴγουμένου αὐτῶν Εὐστρατίου τό· Κύριε ἐλέησον, ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἀναπεμπόμενον ἤκουον. Καὶ δὴ πάλιν λυπούμενοι διηρώτων αὐτόν· Τί, ἐγκαλὲ * πάτερ, ἀφίης ὴμᾶς ὀρφανούς; Ὅδε διϋπνισθεὶς θαρσαλεωτέπᾳ τῇ φωνῇ· Οὔ φησι, τέκνα, ἀπεκρίθη, μὴ λυπεῖσθε, γὰρ ἅγιος Ἰωαννίκιος ἐπεσκέψατό με. Καὶ ζητήσας τροφὴν παραχρῆμα μετέλαβεν, καὶ τῇ ἐπαύριον ἤδη πρὸς αὐτὰς τὰς πύλας τοῦ θανάτου ἐγγίσας δυναμωθεὶς τῇ ἐπισκέψει τοῦ ἁγίου ἐπέβη τὸ ἴδιον κτῆνος, καὶ περιπατήσας σταδίους δεκαπέντε δοξάζων τὸν Θεὸν καὶ τὸν ἅγιον εἰς τὴν ἰδίαν μονὴν παρεγένετο.

[48] [S. Ioannicius cum dracone habitat,] Alias iterum, hiemali tempore instante, ut solebat plerumque in diebus illis serenitas firma fieri et praesertim per dies dictos halcyonios, sole tunc versus australes regiones surgente et aliquantum tantum collustrante, quia non a vertice, sed in inferiori cursu versatur, egressus est sanctus e cella sua ut calorem carperet simul et ambularet. Cum procul esset a cella, subito tempestas valida irruit in eum et cum non iam valeret reverti, in medio monte tamquam in mari tempestate terribiliter iactatus est. Sed Deum implorans ut servaret ipsum et undequaque circumspiciens haud procul abesse videt speluncam; gavisus ad illam declinavit. Cum autem ad introitum antri pervenisset, videt in ima parte speluncae quasi prunas ardentes iacentes. Hoc nempe erat verus draco, cuius oculi splendenti igni similes erant. Sanctus autem id ignorans, sed, ut antea dixi, illud ignem esse arbitratus, gavisus valde folia in spelunca iacentia collegit et, utraque manu repleta, abiit et in oculos draconis sparsit. Tum fera valde sese excutiens voluit in sanctum irruere, non potuit autem, Dei gratia prorsus eum protegente et custodiente. Sanctus vero, visa belua, quietus recessit et in altera parte antri consedit et remansit ibi habitans cum dracone donec tempestas sedata est. Dein illaesus egressus, Deum laudans ad cellam suam reversus est a.

[49] [se bis invisibilem] Mandavit olim sanctus reverendo suo adiutori, nomine Theophilo, quando habitabat in sanctissimo Antidii monasterio, ut ligonem arriperet et foderet ante cellam suam usque ad quendam locum ut sibi pateret exitus. Erat enim, ut saepe dixi, in regione quam incolebat locus impervius. Quo facto, assumens secum sanctus Theophilum suum adiutorem, exiit cum eo ambulatum. Inter patulas montium arbores transeuntes cum in quadam regione aperta et aprica pervenissent, oculos levans dictus discipulus, venerabilis Theophilus, videt monasterii fratres advenientes, comitantibus simul multis pauperibus, qui solebant adire sanctum eique servire, monitoque sancto ut rediret renuntiavit illi. Sanctus autem senectute fractus neque ulterius progredi valens, aegre conversus, stetit in loco ubi erat. Quando advenientes prope ad illos accesserunt, discipulum quidem Theophilum omnes viderunt, eique omnes caput inclinaverunt; sanctum vero cum discipulo in via stantem, quamvis, ut scitis omnes, magnae erat staturae, minime viderunt. Cum transissent, ait discipulo suo sanctus: O Theophile, panes benedictos sume et pauperibus defer, quia gravis necessitas eos huc venire coegit. Quo facto, cum singulis pro necessitate distribuisset, interrogatus est a fratribus Theophilus qua de causa solus ibi staret, cuiusque rei gratia? Ipse autem respondit se non solum esse, sed sancto adstare. Qui cum iuramento asseruerunt neminem sibi visum esse praeter ipsum; quare cum simul Deo gratias reddidissent, glorificaverunt eum.

[50] [praetereuntibus facit,] Viri quidam a longe quondam venientes ad sanctum patrem nostrum Ioannicium videndum, monasterium Antidii petierunt. Forte qui ibi monachus erat, venerabilis Paulus, profectus ad comparandum, praeter calcem vivam, lignum ad aedificandum templum Sancti Iohannis, occurrit illis. Qui incidentes ipsi commendaverunt ut doceret eos quomodo viderent sanctum Dei virum. Qui ait illis: Viri, manete hic et patientiam habete in loco ubi estis, et qui post me transierit, iste est quem quaeritis: prosternite vos ad pedes eius. Qui fecerunt sicut edocti erant; nec diu postea transiens in medio eorum sanctus nullo modo visus est ab eis. Cum autem per plures horas exspectavissent, suspicati se deceptos fuisse quia non apparebat ille quem cupiebant, iterum dictus Paulus ad monasterium reversus est. Qui dicit viris ista: Ecce, filii, desiderium vestrum impletum est. Illi autem affirmantes dixerunt se minime usque tunc alium quemquam vidisse. Monachus miratus iterumque rogatus ut mentionem iniceret de ipsis, illis comitantibus ipse ad sanctum reversus est, a quo, inclinato capite, verecunda interrogatione petiit: Quomodo praeteristi hos extraneos neque eorum tibi cura fuit ulla? Qui respondit: Non vidi illos, sed nunc vade et dic illis ne tristentur; ast nunc, ac si cognovissent me ipsisque benedixissem, credant et cum gaudio domum revertantur. Quo peracto, nuntium viri accipientes atque ita se habere firmiter credentes, ut dixerat sanctus, Deo gratias agentes eumque laudantes in suam patriam reversi sunt b.

[51] [ursam mansuefacit,] Mos erat cuidem civi frequenter adire sanctum et pretiosas eius preces accipere, necnon narrare omnibus quaecumque mirabilia Dei gratia iuvante patrabat. Viderat enim saepe, cum veniebat, feras silvestres subiectas illi et e manibus eius cibum accipientes. Quadam ergo die cum in coetu frequenti sederet et extolleret sanctum, consurgens aliquis in medio concilio ait: O homo, insolita mihi videntur et magna quae narras atque his aegre fidem tribuo, sed si volueris me ad credendum movere, duc me tecum, siquidem, ut dicis, commercium cum sancto habes, ut et ego oculis meis videns non iam diffidam, sed manifeste credam. Et ambo profecti contenderunt ad sanctum; quo viso et benedictione eius accepta, invitati sunt ad prandendum cum eo. In medio autem convivio, ecce ursa maxima adfuit, quae prope convivas festinavit se provolvere. Cum isti valde conturbarentur et: Succurre, sancte Dei, magna voce exclamassent, ipse placide subridens: Ne terremini, ait illis, sed dictis signis delectamini quae fide digna sunt, ac credite, neque ullo modo dubitate, quasi haec certa non sint. Dein ut sua manu feram blandirentur hortatus est, at isti timore quasi emortui muti permanserunt. Tunc sanctus ait ferae: Quoniam isti tam insulse erga te agunt, abi impraesentiarum et postea ad me redibis. Bestia mandato oboediens et sanctum venerata discessit; cum autem ad seipsos rediissent viri ad pedes sancti ceciderunt. Qui illis benedixit et bene apprecatus est, eosque in pace dimisit c.

[52] [futura praedicit,] Commendavit quadam die servus Dei suo discipulo venerando Theodulo ut sumeret vasculum olei plenum quod daret pauperibus, alterumque vacuum secum ferret. Qui cum renuisset, seque frustra hoc ablaturum dixisset, iterum subridens sanctus ait: Sume hoc nihilominus, ne forte occurras cuidam oleo indigenti, quod dabis ipsi et pretium referes. Ille, ut iussus fuerat, utrumque cepit, et iter absolvens graviter offendens cecidit et in casu repleto vase perforato, ipse statim surgens in alterum vacuum effundit oleum, memorque verbi sancti propter suam ad oboediendum segnitiem flevit amare. Dein, munere suo functus reversus est et paenitentia facta, petiit a sancto ut sibi veniam concederet, narravitque omnia quae in via acciderant. Ille autem cum eum aliquantulum vituperasset, venia concessa, ipsi benedicens dimisit eum d.

[53] [locum daemonibus refertum purgat,] Cum transiret quondam per aliquem locum admodum mirabilis pater noster Ioannicius et comitaretur eum beatissimus Daniel, qui fuit olim hegumenus insulae sancti monasterii Thasii, invenerunt speluncas horrendas valde daemonibusque refertas. Incolebat enim eas dux daemonum cum suo perditissimo exercitu, quae a procul habitantibus vocabantur antrum ad Toparcham, nec quisquam poterat transire in loco isto. Perspicaci ergo cordis oculo daemoniacam illam turbam cum advertisset valde acutus sensibus venerandus Ioannicius, dixit abbati Danieli: O pater, audi et annue ut habitemus separatim ambo per quadraginta dies in hisce speluncis, et spero misericordia Dei fore ut gratia sanctissimi Spiritus illaesos nos servet, diabolicam autem turbam deturbet et eiciat, atque refugium hominum salvandorum ostendat. Nec verbo sancti diffisus est sanctissimus Daniel, sed consensit. Igitur cum discessissent ambo speluncas habitaturi profecti sunt, Deum orantes intense ut eicerentur impuri spiritus. Et versus finem quadraginta dierum apparet vir quidam terribilis et deformis, cuius caput in magnam altitudinem efferebatur et crura in similitudinem magnarum columnarum erigebantur; qui incitato pede progressus, valde iratus in sanctum irruit. Sanctus autem signo crucis loricatus, manu extensa, frequenter visum hominem signabat. Qui tamen non modo non aufugit, sed impudenter valde appropinquavit. Quando autem accedens illud horrendum monstrum e regione sancti pervenit, iste ambabus manibus extensis pedes eius tenuit et magna voce exclamavit: Sanctissima Dei genetrix, succurre mihi, et humi illum cum magno fragore proiecit. Qui delapsus sanctum in latere valide verberavit, qui per septem dies sine voce remansit. Post septimam diem ad seipsum reversus venerandus pater noster Ioannicius et tandem Dei gratia servatus, rediit ad theophorum Danielem et Deum ambo laudantes propter omnimodam impurorum spirituum eiectionem, gaudentes et psallentes iter absolverunt e.

[54] [et S. Eustratium sanat.] Fluxit quadam die multus sanguis ex naso venerandi viri Dei Eustratii, qui mirabile hoc et proficuum facinus ferventer et fideliter litteris mandavit, eiusdemque memoriam posteriori generationi sempiternam reliquit f. Multa sanguinis effusione valde mirabilis vir debilis factus est ut, fere dicam, voce orbaretur. Quin etiam medici plures, siquidem mirandus et celebris omnibus erat sanctissimus Eustratius, convenerunt arteque sua tentabat unusquisque hunc validum fluxum sanguinis cohibere. Cum nihil proficerent, sed magis illi nocerent, tandem desperantes reliquerunt eum. Cum ipse ad se vocasset reverendissimum Nicolaum, aegre prae spiritus angustiis supplex eum oravit ut summa diligentia abiret significaturus sancto suam infirmitatem, eumque rogaret ut ferventer pro illo deprecaretur. Cogitabat enim, recte prorsus, inlustris Eustratius: Nuntio misso et oratione peracta, omnino misericordiam consequar: quod revera factum est. Cum nuntius, sicut erat iussus, profectus esset, caelestis illa mens cognoscens quid factum esset, exiit obviam illi. Qui cum vidisset sanctum seque ad terram usque inclinasset et benedictionem petitam accepisset, surrexit. Alloquitur sanctus virum et licet sciret omnia, interrogavit quid ergo torqueretur, et quae tanta eius sollicitudo, et utrum valeret fidelis, bonus amicus et dilectus Eustratius. Qui cum propter eum se adesse dixisset, iussit ipsum sanctus ibidem sedere et aliquantulum exspectare. Quo facto, ad cellam suam regressus est sanctus, cumque per longum tempus Deum orasset, redux dixit viro: O homo,abi et renuntia dilectissimo meo Eustratio: noli nunc tristari, non enim morieris; sed mox, Deo concedente, invicem videbimus. Et cum hoc verbo nuntius oboediens sancto, cum gaudio profectus est; fluxus vero sanguinis, ea ipsa hora in qua dixerat sanctus: Non morieris, steterat et infirmitas per intercessionem sancti prorsus evanuerat. Cum nuntius redux iucundum illud nuntium omnibus detulisset, interrogavit sedulo mirabilis Eustratius qua hora sanctus id dixisset. Qua cognita, comperit revera se, in ipsa hora qua sanctus erat locutus, melius habuisse et cum omnibus Deum laudans, gratias egit sancto. Paucos post dies, cum inlustris Eustratius ex infirmitate adhuc debilitatus esset, enixe petierunt fratres qui in monasteriolo cognominato Leucadum habitabant, ut veniret invisurus eos et eruditurus et aedificaturus in his quae ad salutem pertinerent. Annuens venerabilis Eustratius, — hoc enim nunquam denegabat, sed usque ad hanc diem scitis quomodo ab omnibus ad salutem animae vocatus ferventer accurrerit, quomodo multas animas et innumerabiles eripuerit gratia Dei ex ore terribilis draconis et adduxerit ad Deum per paenitentiam, efficiens eas purissima bona, voluntarias victimas et irreprehensibiles hostias — annuit igitur et accinctus est ut proficisceretur, licet aegre propter eum quem diximus morbum, ad salvandos fratres. Cum iter movisset et ad locum quem antea dixi pervenisset, postquam fratribus benedixit et singulos duxit in via salutis, propter itineris defatigationem ipse rursus in morbum incidit. Cum igitur dies quattuor ieiunus transegisset, impetu vehementis febris laboravit. Circumdabant eum fratres omnes, flentes amare quia timebant ne moreretur et ipsi fierent orphani; cum ipsis flevit et Eustratius. Cum per multas horas lamentatio perdurasset atque clamarent Vae nobis qui illic versabantur dicerentque: Quis nos deinceps ad pascua ducet, o bone et dilectissime pater? Hei nobis, quis nos reget et proteget, sicut tu, filiorum amantissime? Ubi inveniemus nos humiles fontem purum talis directionis? Ad quemnam ibimus, qui verba vitae cottidie a te audiebamus? Quis ostendet nobis viam salutis? Heu nobis miseris et peccatoribus, quia tali lumine et face orbabimur; nos sumus causa mortis tuae, o bone pater. Nisi enim te vocavissemus, sed si paululum sivissemus te ex morbo tuo requiescere, prorsus nunc ferventer curares gregem tuum. His et aliis verbis dolendis a fratribus per longum tempus dictis, cum manu signum dedisset et ut a fletu temperarent iussisset, omnibus benedicens beneque apprecatus dimisit eos. Ipse vero ad supplicationem se convertit et prodigiorum factorem patrem nostrum Ioannicium, ut antea, quasi in speculo intuitus, rogavit ut daret sibi sanationem et, sicut promiserat, inviseret eum. Cum orasset, in somnum incidit, viditque sanctum adstantem sibi et dicentem: Nequaquam timueris, o Eustrati; sed statim vade ad locum et ad venerandos monachos, quibus loquere nostro nomine haec et haec. Statimque aegrotus inclinans caput, visus est sibi abire; cumque ad locum devenisset, occurrerunt ei qui ibi abditi erant inlustrissimi monachi et cadentes in terram petierunt benedictionem. Postquam, sicut consuetum erat sancto patri nostro Ioannicio eos excipienti qui ad eum veniebant, data est benedictio, cum suscepisset eam sanctissimus Eustratius cum illis dormiens, ut videtur, locutus est et cum orationem decantaret, congregati ibi fratres firma voce ex ore divi sui hegumeni Eustratii Kyrie, eleison valide emissum audierunt. Sed denuo tristes interrogaverunt eum: Quid, pater optime, relinquis nos orphanos? Qui expergefactus altiore etiam voce: Minime, respondit, filii; nolite lugere. Sanctus enim Ioannicius protexit me. Cum petivisset cibum, statim sumpsit ex eo et postera die ille qui iam ad portas mortis appropinquabat, servatus per protectionem sancti, ascendit in suum iumentum et percurrit quindecim stadia, glorificans Deum et sanctum eius, et in suum monasterium pervenit g.

ANNOTATA.

a Haec eadem legi possunt apud Sabam, cap. VI, num. 12, p. 342.

b Bis se invisibilem praetereuntibus fecisse S. Ioannicium refert etiam praecedens Vita, cap. IX, XI, num. 38, 52, p. 366, 380. Monachus qui hic dicitur Petrus, a Saba vocatur Iohannes.

c Eadem videsis in prioribus Actis, cap. IX, num. 39, p. 366.

d Cfr. Vitam praecedentem, cap. IX, num. 40, p. 367.

e Videsis Acta a Saba conscripta, cap. VIII, num. 32, p. 361. Imprimis notabile erit hoc factum huic qui voluerit historiam hucusque plane ignotam S. Danielis in Thasio contexere.

f Indicavimus in Comment. praev., num. 14, p. 317, varios locos ex quibus patet Petrum monachum non pauca accepisse a S. Eustratio unde Acta sua retexeret. Cfr. supra, p. 390, num. 12.

g Cfr. quonam modo sanatum a S. Ioannicio Eustratium etiam rettulerit Sabas, supra, p. 367.

* cod. νοτεία.

* cod. ἐξίη.

* cod. κεκάθηκε.

* cod. ἐξείη.

* cod. μετ᾽ οὐ.

* cod. ἀπειθάνως.

* cod. φοβεῖσθε.

* cod. ἔλαιον.

* cod. κατέρρεξεν.

* cod. λειποθυμήσας.

* cod. περιβωήτου.

* cod. ἀνανεῦσαι.

* cod. ἔν καλὲ.

CAPUT DECIMUM
S. Ioannicius fidem suam orthodoxam profitetur, futura multa et abscondita praedicit.

[55] Ἄλλοτε πάλιν τινὲς ἀντέβαλλον πρὸς ἀλλήλους λέγοντες· Ἆρά γε τῇ τῶν σημείων δόσει καὶ τὸν τῆς πίστεως λόγον κεκόσμηται μέγας Ἰωαννίκιος; ἒν τινι τῇ ἁπλότητι καὶ τῇ ἰδιωτείᾳ ἒσφαλται; Καὶ εἰ ἧν δυνατὸν περὶ τούτου ἂν ἠκούσὰμεν καὶ ἒγνωμεν καὶ ἀκριβῶς ἐπιστεύσαμεν.Καὶ δὴ συμθωνήσαντες ἐβουλεύσαντο εὐχῆς χάριν πρὸς αὐτὸν ἀπιέναι καὶ περὶ τούτου ἀκριβῶς διερευνῆσαι. Καὶ ἀπελθόντες ὑπὸ τοῦ ἁγίου ἐδέχθησαν καί τινα πολλὰ ἐν τῷ μέσῳ λελαληκότες γνοὺς προβλεπτικὸς ἐκεῖνος νοῦς τὴν πανουργίαν αὐτῶν φησιν· Ἐπειδὴ πολλάκις τινὲς περὶ ἐμοῦ θρυλλοῦσι καὶ κακῶς σκανδαλίζονται, οὐκ ὀρθῶς πιστεύειν με λέγοντες, ἀλλ᾽ ἐσφαλμένως, βούλομαι ἐπὶ τῆς ὑμετέρας εὐλαβείας τὴν ἐμὴν πίστιν δημηγορῆσαι. Καὶ τῶν ἀνδρῶν πάνυ ἐπὶ τοῦτο γεγηθότων, αὐτὸς ἀνοίξας τὸ τίμιον αὐτοῦ στόμα, ὡς ἐν ἐπιτόμῳ τάδε φησι [Hic incipit locus quem Petrus desumpsit ex Nicephori Apologetico pro sanctis imaginibus. Cfr. Mai, Patrum nova bibl., tom. V, p. 22 – 27. Quoniam tamen haud raro scriba nostri codicis in transcribendo erraverit, opportunum duximus variantes lectiones notare. Editionem Mai signamus 1, codicem Coislinianum 2.] . Πιστεύω [πιστεύομεν 1.] εἐς ἕνα Θεὸν πατέρα παντοκράτορα, πάντων ὁρωμένων τε [om. 1.] καὶ ἀοράτων ποιητὴν [τε add. 1.] καὶ κύριον, ἄναρχον, ἀόρατον, ἀκατάληπτον, ἀναλλοίωτον, ἀτελεύτητον· καὶ εἰς ἓνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ, ἀνάρχως καὶ ἀχρόνως καὶ πρὸ πάντων τῶν [om. 2.] αἰώνων τῆς πατρικῆς οὐσίας ἐκλάμψαντα· καὶ εἰς ἓν Πνεῦμα ἅγιον, ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς προἳόν, * καὶ Πατρὶ καὶ [Πατρὶ καὶ om. 2.] Υἱῷ συνθεολογούμενον [τε add. 1.] καὶ συνδοξαζόμενον, ὡς συμφυὲς καὶ συναΐδιον. Τριάδα μὲν δοξάζω [δοξάζοντες 1.] ὑποστάσεσιν ἤτοι προσώποις, καὶ ἑκάστῳ τῶν εἰρημένων ἀμιγεῖς καὶ ἀσυγχύτους τηρῶν [τηροῦντες 1.] τὰς ἀφοριστικὰς ἰδιότητας, ὡς οὐδαμῶς μεταπιπτούσας μετακινουμένας [κινουμένας 1.] , Πατρὶ μὲν τὴν ἀγεννησίαν καὶ τὸ αἴτιον τῶν ἐξ αὐτοῦ νέμων [νέμοντες 1.] , Υἱῷ δὲ τὴν γέννησιν, Πνεύματι δὲ τὴν ἐκπόρευσιν· καὶ ὡς ἐξ αἰτίου τοῦ Πατρός, τό τε γεννώμενον καὶ τὸ ἐκπορευόμενον [νοοῦντες add. 1.] ἀπαυγάσαντα, καὶ ὡς φῶς ἑκάτερον ἐκ φωτὸς προελθόν [προσελθὼν 2.] , ἕν, ὑπερκόσμιον, τροσσοφεγγὲς καὶ τρισήλιον φῶς· μονάδα δὲ οὐσίᾳ καὶ φύσει προσκυνῶ [προσκυνοῦντες 1.] εἰς ἓν ὑπερούσιον καὶ ὑπερφυὲς θεότητος ὕψος συνιοῦσαν, τὴν αὐτὴν ἀμέριστον καὶ ἀδιάσπατον, τήν τε δόξαν καὶ τὸ κράτος κεκτημένην, ἐν ταυτοβουλίᾳ καὶ θελήσει, καὶ μιᾷ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ γνωριζομένην, καὶ [οἶα add. 1.] ἁπάντων [πάντων 1.] βασιλίδα καὶ τῶν ὅλων δεσποτεύουσαν παρὰ [om. 2.] πάσης [τῆς add. 1.] ὁρατῆς καὶ ἀοράτου κτίσεως, ὡς ὁμότιμόν τε καὶ σύνθρονον, προσκυνουμένην τε καὶ λατρευομένην· μίαν μὲν γὰρ ἐν [τοῖς add. 1.] τρισὶ θεωρουμένην [θεωροῦμεν 1.] θεότητα τῷ ταὐτῷ τῆς οὐσίας ἑνιζομένην, τρεῖς δὲ ὑποστάσεις ἐν τῇ μιᾷ θεότητι, τῷ ἑτεροίῳ τῶν περὶ ἑκάστην ἐνυπαρχουσῶν ἰδιοτήτων ἀμερίστως διαιρουμένας. Οὔτε τὸν Υἱὸν τῆς τοῦ ἀγεννήτου Πατρὸς οὐσίας ἀλλοτριῶ [ἀλλοτριοῦντες 1.] διὰ τὴν γέννησιν, οὔτε τό Πνεῦμα Πατρός καὶ Υἱοῦ διὰ τὴν ἐκπόρευσιν, οὔτε σύγχυσιν εἰδὼς [εἴδοτες 1.] διὰ τὸ ἑνιαῖον τῆς συμφυΐας καὶ ἄτμητον, ἀλλ᾽ ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῇς φύσεως τὸ διακεκριμένον ἑνῶν [ἑνοὑντες1.] τοῦ ἰδιάζοντος. Διαιρεῖται γὰρ ἀδιαιρέτως καὶ συνάπτεται διῃρημένως· ἓν γὰρ ἐν τρισὶν θεότης, ξαὶ τὰ τρία ἕν, τὰ ἐν οἷς θεότης, ἤ, τό γε ἀκριβέστερον εἰπεῖν, θεότης, καθ᾽ μεμυσταγηκεν ἡμᾶς τῶν θεολόγων κράτιστος. Θεὸν οὖν τὸν Πατέρα σέβω [σέβομεν 1.] , ἐξ οὗ τὰ πάντα ἐκ μὴ ὄντων παρῆκται εἰς [πρός 1.] ὕπαρξιν· Θεὸν τὸν Υἱὸν δοξάζω [δοξάζομεν 1.] , δι᾽ οὗ τὰ πάντα γεγένηται, καὶ πρὸς οὐσιώδη διαμονὴν διασώζεται· Θεὸν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον προσκυνῶ [προσκυνοῦμεν 1.] , ἐν ᾧ τὰ πάντα [(πάντα-Θεὸν τὰ) om. 1.] συντηρεῖται καὶ συνέχεται· ἕνα Θεὸν τὰ [(πάντα-Θεὸν τὰ) om. 1.] τρία σέβω [σέβοντες 1.] , οὐκ εἰς τρεῖς θεοὺς τὴν μίαν διἳστῶ [διἳστάντες 1.] θεότητα ἱν᾽ ἐκκλίνω [ἐκκλίνωμεν 1.] τῆς τριθεΐας, μᾶλλον δὲ πολυθεΐας τὸ ἀθεώτατον, καὶ τέλειον τούτων ἕκαστον ἐπίσταμαι [ἐπιστάμεθα 1.] . οὐ γὰρ ἐκ τριῶν ἀτελῶν ἕν τι ὁμολογῶ [ὁμολογοῦμεν 1.] τέλειον, ἀλλ᾽ ἐκ τριῶν τελείων [(ἀλλ᾽ ἐκ τρ. τελ.) om. 2.] ἓν ὑπερτελὲς καὶ προτέλειον, ὡς τῶν θεομυστῶν πατέρων εἰσηγεῖται θεολογία· οὔτε οὖν τὰς ὑποστάσεις ὡς φύσεις ἐκφύλους καὶ διαφόρουσ, ἀνισότησί τισι [τε 1.] καὶ ἀνωμαλότησι [ἀνομαλότησι 2.] τέμνων προχειρζομαι [τέμνοντες προχειριζόμεθα 1.] , ἀλλὰ διαιρῶ [διαιροῦμεν 1.] τῷ λόγῳ τῶν ἰδιοτήτων πρὸς τὴν ἑνάδα τῆς οὐσίας συνάπτων [συνάπτοντες 1.] . τὸ ὑπερβάλλον ἐν τούτοις, μειονεκτούμενον [(ἢ μειονεκτούμενον) σημείον ἐκ τούτουμένον 2.] ἀποπεμπόμενος [ἀποπεμπόμενοι 1.] . Τὸ γὰρ μεῖζον ἔλαττον ὥσπερ ἐν [om. 2.] τῇ οὐσίᾳ θεωρῆσαι οὐκ ἐνόν, οὐδὲ ἐν τῇ Τριάδι κατὰ τὴν οὐσίαν τὴν θεότητα, ἵνα τὴν ἀρειανικὴν λύσσαν, ἐξ ἧς καὶ πρὸς ἣν ἡμῖν νῦν πόλεμος, κατασβέσωμεν. Οὔτε μὴν εἐς μίαν ὑπόστασιν συγχέω [συγχέοντες 1.] συναλείφω [συναλείφοντες 1.] , ἀλλὰ προσώποις ὑφεστῶσι καὶ πράγμασι καὶ ὀνόμασι τὸ διῃρημένον συνημμένως κατὰ τὴν οὐσίαν εἰσφέρω [εἰσφέροντες 1.] , ἵνα τὴν σαβελλιανὴν μανίαν ἐξαμαυρώσω [ἐξαμαυρώσωμεν 1.] , τὰ ἀντίθετα κακὰ καὶ σύνδρομα τὴν ἀσέβειαν· καὶ συλλαβόντα μετειπεῖν [εἰπεῖν 1.] συνάπτω διαιρῶν [συνάπτομεν διαιροῦντες 1.] εὐσεβῶς καὶ διαιρῶ συνάπτων [διαιροῦμεν συνάπτοντες 1.] θεοπρεπῶς. Ταύτῃ τοι τὸ μὲν διῃρημένον ταῖς ὑποστάσεσι τῇ κοινωνίᾳ ἑνῶν [ἑνοῦμεν 1.] τῆς φύσεως, τὸ δὲ ἡνωμένον τῇ οὐσίᾳ καὶ θεότητι τῇ διαφορᾷ γνωρίζων [γνωρίζομεν 1.] τῶν ὑποστάσεων, κατ᾽ ἄμφω περὶ τὸ μέγα καὶ θειότατον καὶ ὑπέρτατον τῆς καθ᾽ ἡμᾶς θεοσοφίας μυστήριον, εὐσεβῶν [εὐσεβοῦντες 1.] καὶ ὑγιαίνων [ὑγιαίνοντες 1.] . οὕτω προσκυνητὴς [προσκυνηταὶ 1.] τῆς παναγίας καὶ ὑπερουσίου Τριάδος ἐν πνεύματι ἀληθείας [καὶ ἀληθείᾳ 1.] ὑπάρχων λατρεύω [ὑπάρχοντες λατρεύομεν 1.] αὐτῇ ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ πίστεως, ἐν καθαρᾷ [ἐν καθαρᾷ om. 2.] καὶ ἀμωμήτῳ δόξῃ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου [ἡμων 1. Hic integram lineam omisit codex Coislinianus seu forsan auctor ipse.] . Ἑπόμενως [ἑπομένος 2.] δὲ ὁμολογῶ [ὁμολογοῦμεν 1.] καὶ τὸν ἕνα τῆς ὁμοουσίου καὶ ὑπερουσίου [(κ. ὑπερους.) om. 1.] καὶ ὑπερθέου Τριάδος τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ Θεὸν ἡμῶν, τὸ τῆς πατρικῆς δοξῆς ἀπαύγασμα, τὸ ἐκ τοῦ φωτὸς φῶς [(τὸ τῆς-φωτὸς φῶς) om. 2.] , τὴν ἀπαράλλακτον τοῦ Πατρὸς εἰκόνα καὶ χαρακτῆρα τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, ἐν σαρκὶ ἐληλυθέναι ἐπὶ τῆς γῆς καὶ τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίαν γεγονότα καθ᾽ ἡμᾶς ἐπιτελέσαι. Ἀφράστῳ γὰρ αὐτὸς φιλανθρωπίᾳ [om. 1.] διὰ σπλάγχνα ἐλέους καὶ οἰκτιρμῶν [φιλανθρωπίᾳ add. 1.] κινούμενος, οὐκ ἔφερε μέχρι τέλους τὴν ἡμετέραν φύσιν τῷ πικρῷ τυράννῳ δουλουμένην [δουλωμένην 2.] ἐφορᾶλλ᾽ εύδοκοῦντος τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ παναγίου καὶ ζωαρχικοῦ συνεργοῦντος Πνεύματος, τῆς πατρικῆς δόξης μνδαμῶς ἀπολειπόμενος, οὐδὲ τῶν οἰκείων καὶ θεοπρεπῶν ἀξιωμάτων κατά τι γοῦν ἐλαττούμενος, καθῆκεν ἑαυτὸν εἰς κένωσιν ἑκούσιον· καὶ σαρκωθεὶς ἐκ Πνεύματος ἁγίου, καὶ τῆς παναγίας, ἐνδόξου καὶ ἀληθῶς θεοτόκου καὶ [om. 1.] ἀεὶ παρθένου Μαρίας, καὶ ψυχὴν καὶ σάρκα προκαθαρθείσης τῷ Πνεύματι· καὶ ἆνθρωπος κατὰ πάντα χωρὶς ἁμαρτίας πεφηνώς, τὴν θνητὴν δὴ ταύτην [ταύτην δὴ 1.] καὶ φθαρτήν, γραπτήν [ἁπτήν 1.] τε καὶ περιγραπτὴν φύσιν περιβαλόμενος [περιβαλλόμενος 2.] , εἷς τε ἐξ ἀμφοῖν προελθὼν ᾳτὸς ἐκ [τε add. 1.] θεότητος καὶ ἀνθρωπότητος, καὶ τέλειος κατὰ πάντα καὶ ἀναλλοίωτος μεμενηκὼς θεότητι καὶ τέλειος ὡσαύτως καὶ ἆτρεπτος ἐν [om. 1.] ἀνθρωπότητι καθ᾽ ἥν ἡμῖν συμπολιτευσάμενος τὴν μὲν ἐξ Ἀδὰμ παράβασιν διὰ τῆς ἑαυτοῦ ἀναμαρτησίας ἐξιάσατο, τὴν δὲ ἐκ τῆς ἁμαρτίας φθορὰν πάθει σαρκὸς ἑκουσίω, καὶ θανάτῳ ζωοποιῷ, καὶ ἀναστάσει θεοπρεπεῖ καθελών, τὴν ἀφθαρσίαν ἡμῖν ἐχαρίσατο· ἀνεβίω γὰρ τριήμερος σκυλεύσας τὸν θάνατον, καὶ πρωτότοκος ἐκ τῶν νεκρῶν ἐγένετο, ὁδοποιήσας τε τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει [(τε τῇ ἀνρ. φύς..) om. 2.] εὴν [τῇ 2.] εἰς ἀφθαρσίαν ὁδὸν [ἀνόδῳ 2.] , ἐξελὼν [ἐξεῖλε 1.] τὸν ἀόρατον ἐχθρὸν τῆς καθ᾽ ἡμῶν δυναστείας, πάντα δράσας καὶ παθὼν ὅσα ἐν τοῖς ἱεροῖς εὐαγγελίοις κηρύσσεται καὶ παρ᾽ ἡμῶν [ἡμῶν 1.] πιστεύεται. Δι᾽ ὧν τόν τε παλαὶον Ἀδὰμ ἀνεπλάσατο, καὶ τὴν ἡμετέραν ἐκαινούργησε φύσιν, καὶ τὸ ἐν ἀρχαῖς τῆς εὐμοιρίας ἐπανεκόμισε, καὶ ἀναληφθεὶς εἰς οὐρανοὺς συμπάρεδρον τῷ θρόνῳ τῷ πατρικῷ τὴν ἀπαρχὴν τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς φυράματος ἐποιήσατο. Οὕτω γάρ, ὡς συνπτικώτερον [συναπτικώτερον 2.] εἰπεῖν, τὸ μέγα καὶ σεβάσμιον τῆς θείας οἰκονομίας ὁμολογῶν [ὁμολογοῦντες 1.] γεγενῆσθαι πρεσβεύω [πρεσβεύομεν 1.] μυστηριον [Petrus hic omittit integram paragraphum x, pp. 24, 25 in editione citata card. Mai.] . Δοξάζω [δοξάζομεν 1.] δὲ καὶ τὴν διπλὴν [διπλόην 1.] τῶν ἐπ᾽ αὐτῷ συνελθουσῶν οὐσιῶν οὐσιότητα [om. 1.] , μετὰ τῶν ἰδιωμάτων, τέλεια γὰπ καὶ ἀνελλιπὴς [ἀνελλειπῆς 2.] τούτων ἑκάτερα, κηρύσσω [κηρύττομεν 1.] . τὴν δὲ ἐκ τούτων εἰς ἑνότητα προσώπου τῇ [τὴν 2.] καθ᾽ ὑπόστασιν ἑνώσει [ἑνωσιν 2.] οὐσιωδῶς γεγενημένην [γεγονημέην 2.] συνδρομήν, ὡσαύτως ἐξαγγέλλω [ἐξαγγέλλομεν 2.] , οὐ τέμνων [τέμνομεν 2.] , οὐ διαιρῶν [διαιροῦμεν.] εἰς δυάδα υἱῶν τὸν ἑνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, εἐς ἄνθρωπον ἰδικῶς [εἴδικῶς 2.] καὶ εἰς Θεὸν ἰδικῶς [εἴδικῶς 2.] ἀνὰ μέρος, ἴνα τῆς φρενοβλαβοῦς καὶ ἀνθρωπολάτρου μανίας [om. 1.] τῆν [om. 1.] ματαίαν διαίρεσιν Νεστορίου [Νεστ. ματ. διαίρ. 1.] καθέλω [καθέλωμεν 1.] , οὖτε μὴν συγχέων [συγχέομεν 1.] ἀλλοιῶν [ἀλλοιοῦμεν 1.] εἰς ταὐτὸν μιᾶς φύσεως ἄγω [ἄγοντες 1.] τὴν τοῦ ἑνὸς προσώπου μονότητα, ἀλλ᾽ ἀσυγχύτους καὶ ἀσυμφύρτους [ἀφύρτους 2.] φυλάττω [φυλάσσομεν 1.] τὰς ἐν ἑκατέρᾳ φύσει προσούσας διαφοράς, ἵνα τὴν τοῶ ματαίου· καὶ ἄφρονος [(ματ. καὶ ἀφρ.) ματαιόφρονος 1.] Εὐτυχοῦς συναίρεσιν συγκαταβάλω [συγκαταβάλλωμεν 1.] , ἅμα τοῖς περὶ Σευῆρον καλῶς ὀνομασθεῖσιν Ἀκεφάλοις· καὶ οὖτοι γὰρ συναιροῦσι κακῶς, κᾀκεῖνος διαιρεῖ ἀσεβῶς, ὥστε ταὐτὸν πέπονθε περὶ οἰκονομίαν Εὐτυχὴς πρὸς Νεστόριον, ὅπερ περὶ τὴν θεολογίαν Σαβέλλιος πρὸς τὸν Ἄρειον. Τῶν τοίνυν κατὰ Χριστὸν δύο φύσεων τελείων ὁμολογουμένων, ὑπάρξει τε καὶ ταῖς κατ᾽ αὐτὰς φυσικαῖς ποιότησι συνομολογεῖν ἀκολούθως δεήσει καὶ τὰ καθ᾽ ἑκατέραν φύσιν ἐνυπάρχοντα φυσικὰ θελήματα καὶ [τὰς add. 2.] ἐνεργείας. Ἀνάγκηγὰρ διπλῶν πιστευομένων τῶν οὐσιῶν, διπλὰ καὶ ταῦτα συγκηρύσσεσθαι· οὐδὲ γάρ πως ἑτέρως τὸ ἐν τελειότητι ἀκραιφνὲς ἐν ταύταις περισωθήσεται, ἐπείπερ χαρακτηριστικὰ ταῦτα τῶν φύσεων, καὶ οὐκ ἔξεστιν εὑρεῖν [ἐστιν ἐξευρεῖν 2.] φύσιν ἀνεθέλητον ἀνενέργητον. Ὥσπερ οὖν καθ᾽ Θεὸς ἤθελέν τε καὶ ἐνήργησεν [ἐνήργει 2.] , οὕτω καὶ καθ᾽ ἄνθρωπος ἤθελέ τε καὶ ἐνήργει, ἐπί τε [(ἤθελε-ἐπί τε) om. 1.] τῶν θεοσημείων, ἐπί τε καὶ [om. 2.] τῶν ἑτέρων τῆς οἰκονομίας πραγμάτων, οὐχ ὑπεναντία δὲ ταῦτα ἀλλήλοις ἐκέκτητο· ὑπεῖκε γὰρ καὶ ὑπετάττετο τοῖς τοῦ προσειληφότος τὰ τοῦ προσλήμματος. Ὥσπερ οὖν οὐδὲν αὐτῷ πρὸς ἐναντίωσιν καὶ ἀντίθεσιν ἐκ τῶν συνελθουσῶν φύσεων, καίτοι ἐναντίων οὐσῶν, τεθεώρηται· τεκμήριον δέ, καὶ γὰρ ὧν αἱ οὐσίαι ἐξηλλαγμέναι, καὶ τοῦ πως [(τοῦ πως) τούτων 1.] εἶναι λόγος διάφορος, δὴ καὶ [om. 1.] ἐπὶ τῶν ἑτεροφυῶν διαφαίνεται, ἀνάγκη καὶ τὰς κατὰ θέλησιν καὶ ἐνέργειαν οὐσιώδεις ποιότητας ἑτεροίως ἔχειν· δι᾽ αὐτῶν [γὰρ add. 2.] καὶ τὴν τῶν φύσεων ἐπιστήμην μεταχειριζόμεθα, ἐπείπερ καὶ ὧν αἱ ἐνέργειαι [αἱ add. 2.] αὐταὶ καὶ αἱ φύσεις ὁμότιμοι, οὕτω [οὖν add. 2.] καὶ [ add. 2.] τῆς κατὰ Χριστὸν θεανδρικῆς ἐνεργείας καθ᾽ [ὃν 2.] ἐν ἡμῖν ἐπολιτεύσατο, ἀνακαθαρθήσεται τρόπος, περιφραστικῶς ἤδη νοόυμενος, τῇ καταλλήλῳ κλήσει τῆς καταλλήλῳ κλήσει τῆς δυάδος τῶν φύσεων, τὸ διττὸν ἑρμηνεύων τῆς ἐνεργείας· γὰρ τῆς ἑνώσεως τρόπος, τὸν τῆς διαφορᾶς λόγον ἐν ἑαυτῷ ἔχει σωζόμενον. Ταύτῃ γὰρ ἄν δοίη τις καὶ ἐνεργεῖν ἑκατέραν μορφὴν μετὰ τῆς θατέρου κοινωνίας; Οὐ τοίνυν μίαν θέλησιν καὶ ἐνέργειαν ἐπὶ τῆς θείας οἰκονομίας κηρύσσομεν, ἀποστεροῦντες τὰ θατέρᾳ τῶν οὐσιῶν προσπεφυκότα, εἰ μὴ μὲλλωμεν [μέλλοιμεν 2.] καὶ τὴν φύσιν αὐτὴν τέλεον ἀποσκευάζεσθαι, ὡς ἄν μὴ τὰ τοῦ ἀνοήτου καὶ ἐμμανοῦς Ἀπολιναρίου νοσήσωμεν, συγκαθαιρήσωμεν δὲ [αὐτῷ 2.] καὶ τὴν ἀμφὶ Σέργιον καὶ Πύρρον περὶ τὴν τοῦ ὀρθοῦ Λόγου ἀνενέργητον καὶ ἀνεθέλητον ὀφθεῖσαν συμμορίαν. Καὶ [καταὰ 2.] τοῦτο ἡμῖν τὸ τὴν σεπτῆς καὶ σωτηρίου οἰκονομίας δοξάζεται μυστήριον, καὶ νοούμενον, κατὰ τὸν εἰρηκότα θεοφόρον [(κατὰ τὸν εἰρ. θεοφόρον) om. 2.] , ἄρρητον μένει καὶ λεγόμενον ἄγνωστον. Δι᾽ αὐτῆς τοίνυν ἐπισκεφθέντες σεσῶσθαι [om. 2.] ὁμολογοῦμεν, καὶ μετὰ πάντων τῶν ἐνἡμῖν ἱερῶν σεβασμάτων, καὶ τὰ ταύτης ἅγια καὶ σεβάσμια συμβολα καὶ γνωρίσματα τιμῶμεν καὶ κατασπαζόμεθα, δι᾽ ὧν ἡμῖν καθ᾽ μοιότητα τῆς εὐαγγελικῆς ἱστορίας καὶ ἀνιστόρηται καὶ σημαίνεται, εἴ γε εἰς μνήμην ἡμᾶς διανίστησι τῆς πεπραγματευμένης τῷ Σωτῆρι ὑπὲρ ἡμῶν συγκαταβάσεως [τῆς πεπρ. τῷ Σ. ὑπ᾽ ἡμ. συγκ. διανίστ. 2.] , καθάπερ ἄνωθέν τε καὶ ἐξ ἀρχῆς παῖδες παρὰ πατέρων διαδεξάμενοι εὐσεβῶς παρειλήφαμεν. Ταῦτα περιέποντες τὸ κατὰ τιμὴν σέβας νέμομεν, οὐ μὴν τήν γε κατὰ λατρείαν προσκύνησιν φέρομεν [προσφέρομεν 2.] , ἄπαγε, μόνη [μονῳ 2.] πρέπει τῷ πάντων κατεξουσιάζοντι Θεῷ· πάντες γάρ, ὅσοι διδακτοὶ Θεοῦ ἐν πνεύματι, ἴσασι τὸ ἐν σεβάσματι διάφορον, καὶ ὁποίαν δεῖ [ὃὴ 1.] καὶ τῷ Χριστῷ καὶ Θεῷ ἡμῶν τὴν προσκύνησιν ἀποδιδόναι, καὶ ταῖς ἱεραις εἰκόσι τὸ προσῆκον ἐκνέμειν σέβας, καὶ δι᾽ αὐτῶν ἐπὶ τὸ ἀρχέτυπον τὴν τιμὴ ἀναφέρειν. Πρὸς τούτοις τιμῶμεν καὶ [om. 1.] τὰς σεβασμίους [σεβασμίας 1.] εἰκόνας τῆς παναγίας ἀχράντου δεσποίνης ἡμῶν καὶ ἀληθινῆς προστασίας ἀεὶ παρθένου θεοτόκου, τῆς κατὰ σάρκα τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἀσπόρως καὶ ἀφράστως καὶ ὑπερφυῶς τεκούσης, ὡσαύτως καὶ τῶν ἁγίω ἀγγέλων, καὶ τῶν [ἄλλων add. 1.] ἁπάντων ἁγίων τῶν ἀπ᾽ αἰῶνος αὐτῷ εὐαρεστησάντων, ὧν καὶ τὰς μνήμας εὐσεβοῦντες γεραίρομεν καὶ τὰς πρεσβείας ἐξαιτοῦμεν· ζῶσι γὰρ ἐν Θεῷ, καὶ ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ, καὶ τοῖς προστρέχουσι καὶ δεομένοις ἐπικουρεῖν καὶ βοηθεῖν τῇ ἐνύσῃ αὐτοῖς παρὰ Θεοῦ δυνάμει καὶ Χάριτι δύνανται. Ταῦτα τὸ θεολόγον καὶ Πνεύματος ἁγίου πεπλησμένον στόμα εὐσεβῶς θεολογῆσαν, ἐξέστησεν ἅπαντας τοὺς ἀκηκοότας. Καὶ προσπεσόντες οἱ παραγενάμενοι τοῖς ποσὶν αὐτοῦ καὶ ἐξομολογησάμενοι τὸ δράμα τῆς πανουργίας αὐτῶν, συγχώρησιν ἐξῄτουν, καὶ δὴ λαβόντες ὑπέστρεψαν μετὰ χαρᾶς, τὸν Θεὸν δοξάζοντες τῷ δόντι λόγον καὶ σοφίαν τοιαύτην τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ.

[56] Ἔπεσέ ποτε κάμπη ἀφόρητος ἐν τῷ μετοχίῳ * τῶν Ἀγαύρων, ἔνθα τιμᾶται πάνσεπτος ναὸς τῶν ἁγίων θαυματουργῶν Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ, καὶ τοῖς ἐκεῖσε προσποιουμένοις λαχάνοις ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν λοίμη οὐ μικρὰ ἐγεγόνει. Ὡς δὲ τοῦτο ἐθεάσαντο οἱ ἐκεῖσε οἰκοῦντες ἀδελφοί, ἀνήγγειλαν τῷ ἡγουμένῳ αὐτῶν, τῷ σεβασμίῳ λέγω Εὐστρατίῳ, καὶ δὴ αὐτὸς τούτους, ὡς ἤθισται αὐτῷ, ταῖς ἡδυεπίαις παραμυθησάμενος ἀπέστειλεν. Καὶ μετὰ μικρὸν ἄνεισι πρὸς τὸν ἅγιον ἡγιασμένος Εὐστράτιος, καὶ διηγεῖται αὐτῷ τὸ δράμα. Ὅδε φησι πρὸς αὐτόν. Ἄπελθε καὶ τοὺς ἀδελφοὺς πάντας συναθρόισον, καὶ ἐν τῷ ναῷ τῶν ἁγίων ποιήσαντες εὐχήν, ὄψεσθε μετὰ ταῦτα τὴν τούτων ἀφάνισιν. Ἔλεγε δὲ τοῦτο ταπεινοφρονῶν καὶ τὴν δόξαν ἐκφεύγων τὴν τῶν ἀνθρώπων· ὅδε αὐτὸν τὸν ἅγιον παραγενέσθαι ἐκλιπαρῶν, καὶ τῇ αὐτοῦ προσταξει καὶ εὐχῇ ταύτην ἀφανίζειν, αὐτὸς πάλιν ἔψη· Ἄπελθε καὶ ὡς εἶπόν σοι ποίησον, κἀγὼ τῇ ἕωθεν ἐλεύσομαι. Καὶ δὴ ἐπὶ τοῦτο ἀμφότεροι ἐχωρίσθησαν. Καὶ τοῦ ἡγιασμένου Εὐτρατιου τὸν λαὸν παρακαλέσαντος, καὶ λέξαντος τὴν τοῦ ἁγίου ἔλευσιν, εὐχὴν ποιήσαντες * ὕπνωσαν· ἦν γὰρ νύξ. Καὶ τῇ ἕωθεν ὁμοθυμαδὸν ἀπελθόντες θεωροῦσι τὸν ἅγιον κατὰ τὸ μεσὸν τοῦ κήπου ἱστάμενο καὶ τὸ πλῆθος ἐκεῖνο τῆς κάμπης ἐκδιωκώμενον, καὶ ἔξω τοῦ κήπου γενόμενον. Καὶ τοῦτο θεασάμενοι ἔπεσον ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ εὐχὴν ἤτουν, καὶ λαβόντες ὑπέστρεψαν μετὰ χαρᾶς δοξάζοντες τὸν Θεὸν.

[57] Ἰσαάκις τις τούνομα, κουράτωρ γενόμενος τῆς μονῆς τῆς ἐπονομαζομένης τοῦ Κλουβίου, πρὸς τὸν ὅσιον ἀνῆλθε τὰς εὐχὰς αὐτοῦ κομισόμενος. Ἐγένετο δὲ συνεῖναι τότε τῷ ἁγίῳ τοὺς εὐλαβεστάτους ἄνδρας Δοσίθεον καὶ Εὐστράτιον. Εἶτα πρὸς τὸν κουράτορά φησιν ὅσιος· Οὐκ εἶ συντεταγμένος γενέσθαι μοναχός; Ὅδε φησί· Ναί, πάτερ, ἀλλὰ κρατοῦμαι ὑπὸ τῆς ἡγουμένης καὶ διὰ τοῦτο καθυστερῶ. δὲ πατὴρ τοῦτον κατηχήσας καὶ σφραγίσας τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ, αἰνιξάμενος * καὶ τὸ τέλος αὐτοῦ σύντομον ἔσεσθαι ἀπέλυσεν, φήσας καὶ τοῦτο· Τῶν δύο εὐλαβεστάτων ἀνδρῶν Εὐστρατίου καὶ Δοσιθέου ἐπὶ τὴν διακονίαν ἐν τῇ πόλει ἀπερχομένων, αὐτοὶ πάντως πείσουσι τὴν ἡγουμένην ἀπολύσαι σε. Ἀμφοτέρων οὖν τὰς τοῦ ἁγίου εὐχὰς κομισαμένων καὶ πρὸς τὴν πόλιν ἀφικομένων, παραλαβὼν ῥηθεὶς κουράτωρ τὸν κύριν Δοσίθεον μόνον ἀπέφερε πρὸς τὴν ἡγουμένη τὰ παρὰ τοῦ ἁγίου λαληθέντα διηγησόμενον. Ἥδε τούτων ἀκούσασα σφόδρα διεταράχθη, ἀλλὰ μὴν καὶ τὸν εὐλαβέστατον Δοσίθεον οὐ μικρῶς καθήψατο· εἶχε γὰρ τὸν ἄνδρα ἐν πᾶσι τοῖς ἀνήκουσιν αὐτῇ πράγμασιν ἄριστον φροντιστήριον. Ὅμως οὖν ἐσχάτως τυπτομένη ὑπὸ τοῦ ἰδίου νοός, καὶ γὰρ ἦν εὐλαβὲς τὸ γύναιον, ἐπεζήτει τὸν εὐλαβέστατον Εὐστράτιον παρ᾽ αὐτοῦ θέλουσα μαθεῖν τὸ ἀληθές· ᾔδει * γὰρ φίλον γνήσιον ὑπάρχειν αὐτὸν τοῦ ὁσίου. Ὅδε ἀπελθὼν καὶ πληροφορήσας αὐτὴν περὶ πάντων καὶ· Ὅτι οὐδεν ὀνήσεις, εἰ καὶ βουληθῇς * αὐτὸν κρατῆσαι, ἐπειδὴ συντόμως ἀποθνήσκει, πείθει μὲν τὴν εὐλαβεστάτην γυναῖκα κατανεῦσαι καὶ τοῦτον ἀπολύσαι. Ὡς δὲ συνταξάμενος ἀνὴρ ἀπέστη, ἐδοὺ καὶ οἱ Στουδίται, οἱ περὶ Ἀθανάσιον καὶ Ναυκράτιον παρεγένοντο. Καὶ ὡς ἔθος ἐστὶ τούτοις ταραχὰς ἐμποιεῖν καὶ κατασείειν οὐ μόνον τὴν τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίαν, ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς τῷ Θεῷ ἀνακειμένους καὶ τὴν ἰοβόλον γλῶσσαν εὔθετα πρὸς ἁγιοκατηγορίαν κινεῖν, αὐτοὺς δὲ μόνον συνιστᾶν καὶ τὰς ἰδίας ὑλακὰς θνεοπνεύστους ἀναγορεύειν, ἐξαπατήσαντες οἱ ἀπαταιώνες καὶ τὸ γύναιον ἐκεῖνο, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἀναστρέψαντες καὶ καταπτύσαντες τὰ ὑπὸ τοῦ ἁγίου ῥηθέντα οἱ καταπτύστοι καὶ μεμισημένοι ὑπὸ πάντων, οἱ βάρος τῷ κόσμῳ, ὡς εἰπεῖν, γενηθέντες, τὰ ἀχάριστα κτίσματα, τὰ τοῦ πονηροῦ πλάσματα, ἐνέκοψαν καὶ τὴν σωτηρίαν, ὡς αὐτοὶ ἐνόμισαν, τοῦ τῷ Θεῷ μέλλοντος προσελθεῖν, καὶ ἤδη τῷ θανάτῳ ἀμετανόητος παρεδόθη εἰ μὴ ἂν ἄρα εὐχὴ τοῦ ἁγίου εἰς ὦτα Κυρίου εἰσελθοῦσα ζωῆς βραχύτατα μέτρα αὐτῷ παρέσχετο. Τῆς γὰρ ἡγουμένης, ὡς εἴρηται, ἀπατηθείσης καὶ πεμψάσης τὸν ἄνδρα εἰς ἓν αὐτῆς τῶν προαστείων *, πίπτει μὲν ἀνὴρ εὐθὺς εἰς νόσον. Ὑπὸ δὲ τοῦ Θεοῦ, ὡς εἰπεῖν, ἀποστέλλεταί τις τῶν εὐλαβεστάτων μοναχῶν ἐπισκεψόμενος αὐτόν, ὅστις καὶ κείρει αὐτὸν καὶ τῷ Κυρίῳ ἀνατίθησι. Καὶ τούτου γενομένου, μετὰ δύο ἡμέρας πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Ἐνδυσάσθωσαν οὖν ἐντροπὴν καὶ περιβαλέσθωσαν ὡς διπλοΐδα αἰσχύνην αὐτῶν οἱ τὰς προφητικὰς ἀναρρήσεις τῶν ἁγίων ἀθετοῦντες καὶ τὰς ἰδίας ὑλακὰς λέγοντες· Εὗγε, εὗγε.

[58] Ἀνῆλθέποτε προλεχθεῖσα ἡγουμένη ἅμα τῇ θυγατρὶ αὐτῆς πρὸς τὸν ὅσιον, συνόντοςαὐταῖς καὶ τοῦ ἡγιασμένου Εὐστρατίου, εὐλογηθῆναι ὑπ᾽ αὐτοῦ. δὲ μακαριώτατος πατὴρ ἡμῶν ταύτας εὐλογήσας, προτρέπεται μὲν ἑνὶ τῶν ὑπουργούντων αὐτῷ μίαν τῶν ὑπηριστικῶν ῥάβδων ἀποκομίσαι. Δεξάμενσς οὗν ταύτην πατήρ, τῷ προφητικῷ χαρίσματι αἰσθομενος, δίδωσιν αὐτήν, ἤγουν τὴν ποιμαντικὴν ῥάβδον, τῇ θυγατρὶ τῆς ἡγουμένης. δὲ μήτηρ ἐπὶ τοῦτο ἀχθεσθεῖσά φησιν· Οὐ καλῶς, πάτερ, πέπραχας. Ἔδει γὰρ τὴν ὑμῶν ἁγιότητα κατά τε τὴν γηραιότητα κατὰ τε τὴν μητρικὴν εὔκλειαν ἐμοὶ ταύτην δοῦναι. δὲ πατὴρ ἡμῶν πραείᾳ τῇ φωῇ πρὸς αὐτὴν ἀπεκρίθη· Καλῶς μὲν ἔφης, μήτερ· ἀλλ᾽ ᾕτινι προώριστο, ἐκείῃ καὶ δέδοτο. Εἶτα ταύταις ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. Κατιόντων δὲ αὐτῶν ἕως τὸ προάστειον τὸ ἐπιλεγόμενον Μανδρῶν, ἔτι δεινοπαθοῦσα ῥηθεῖσα ἡγουμένη φησι πρὸς τὸν κύριν Εὐστράτιον. Ὁρκῶ σε τὸν μέγαν Θεὸν ἵνα μοι εἴπῃς τίνος χάριν ἅγιος ἐμὲ μὲν ἠτίμασεν, τὴν δὲ ἐμὴν τιμὴν λαβὼν δέδωκε τῇ ἐμῇ θυγατρί; Ὅδε μετὰ παρρησίας ἀπεκρίθη· γύναι, οὐχ οὕτως, ὡς οἴῃ *, θεσπέσιος πατὴρ ἡμῶν ἀτίμως ἐνύβρισέ σε, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ προέβλεψέ σε μὲν πρὸς Θεὸν ἐκδημεῖν, τὴν δὲ σὴν θυγατέρα διάδοχον τῆς σῆς ποιμαντικῆς ἀρχς ἔσεσθαι, τούτου ἕνεκεν τὴν προτίμησιν πρὸς αὐτὴν ἐποιήσατο. δὲ γυνὴ ταῦτα ἀκούσασα, ἐδόξασεν τὸν Θεόν· κατὰ δὲ τὴν πρόγνωσιν τοῦ ἁγίου εἰσελθοῦσα ἐν τῇ πόλει, μὲν μήτηρ εὐθέως τῶν τῇδε μετέστη, τῇ δὲ θυγατρὶ αὐτῆς ἀρχὴ ἐδόθη, ἥτις καὶ νῦν εὐβιοῦσα τὰ τῆς ἀρχικῆς ἀξίας διέπει.

[59] Ἐγένετο τὸν ἀνωτέρω μνημονευθέντα ἁγιώτατον ἡγούμενον τῶν Ἀγαύρων ἔν τινι διακονίᾳ ἐπὶ τὴν πόλιν ἀπιέναι· μέλλων δὲ τῶν ἔνθεν ἀπαίρειν δηλοποιεῖ τῷ ἁγίῳ διὰ τὸν Κύριον κατελθεῖν, καὶ εὔξασθαι αὐτῷ. Ἑνωθέντων οὗν ἀμφοτέρων εἰς ἓν τῶν Ἀγαυρινῶν μετοχίων, ἐν οῖς τιμᾶται πανσεπτος ναὸς τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου καὶ εὐχῆς γεναμένης καθίσαι καὶ προσομιλεῖν τὰ περὶ τῆς ὁδοῦ. δὲ πατὴρ ἡμῶν Ἱωαννίκιος αἰνιγματωδῶς φησι πρὸς τὸν θεοτίμητον ἐκεῖνον ἄνδρα· Ἔστω * γινώσκων, πάτερ, ὅτι χώρα ἤδη ἐλεύκανε, καὶ οἱ θερισταὶ ἤδη παρέστησαν, καὶ βασιλεὺς ἕνα ἐξ ἡμῶν πρὸς ἑαυτὸν μέλλει προσκαλεῖσθαι. Εἰρήκει δὲ ὅσιος περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ, καὶ γὰρ προέγνω ὅτι ἐν τῇ πόλει εἰσελθὼν καὶ τὴν διακονίαν πληρώσας, ἐκεῖ τελευτήσει. δὲ πραότατος ἡγούμενος ἁπλούστατος ὢν οὐκ ἔγνω τὸ εἰρημένον, καὶ δὴ εὐχῆς γεναμένης καὶ ἀσπασμοῦ, διέστησαν ἀπ᾽ ἀλλήλων. μὴν οὖν ἡγούμενος εἰσελθὼν ἐν τῇ πόλει καὶ τὰ τῆς διακονίας πληρώσας καὶ νοσήσας, ἐπὶ ἡμέρας ἕνδεκα πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Διαδέχεται δὲ τὴν ἡγουμενίαν τούτου ἀνεψιός, καὶ τούτου τελευτήσαντος κατὰ τὴν ἀψευδῆ προφητείαν τοῦ ἀγελομιμήτου πατρὸς ἡμῶν διαδέχεται τὴν ὴγουμενίαν πανοσιώτατος Εὐστράτιος, ὅστις καὶ μέχρι τῆς σήμερον, καθάπερ ἥλιος διαλάμπων, ἅπαντας τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν ἰθυνομένους καταφωτίζει.

[60] Ἐν τούτοις τοῖς ἐξαισίοις καὶ θαυμαστοῖς χαρίσμασιν. τοῦ Χριστοῦ θεράπων διαπρέπων προνοίᾳ Θεοῦ τῶν τοποθεσιῶν τοῦ ἀνωτέρω προμνημονευθέντος Τριχάλικος μεταναστεύσας, ἐν τοῖς καλουμένοις Κόρακος κεφαλῆς ὀρέοις ἅμα τῷ ἀγαπητῷ Εὐστρατίῳ ἐπορεύετο. Ὡς δὲ πλησίον Μερίλλου κώμης ἐγένετο, φησὶν οὐρανόφρων πατὴρ ἡμῶν πρὸς τὸν πανθαύμαστον Εὐστράτιον· Μήτι, κύρι Εὐστράτιε, φοβηθήσῃ ἐὰν κύνας θεάσῃ. Ὅδε· Οὐ, φησί, πάτερ. Στῶμεν οὖν, ἅγιος ἔφη, ἐπὶ ταύτης τῆς παρεμπεσούσης πέτρας, καὶ μικρὸν ἀναπαυσόμεθα, εἰθ᾽ οὕτως τὸ ὑπόλοιπον τῆς ὁδοῦ ἐπιπορευσόμεθα. Ὡς οὖν ἀμφότεροι ἔστησαν, ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς πανάριστος Εὐστράτιος θεωρεῖ ἀγέλην προβάτων πολλῶν νεμομένην, καὶ κύνας φοβεροὺς τῷ εἰδει κύκλῳ τῶν προβάτων φυλακτικῶς ἐπιτρέχοντας. Ὡς οὖν ᾔσθοντο οἱ κύνες τὴν παρουσίαν αὐτῶν, φοβερὸν καὶ μέγα ἀλαλάξαντες καὶ ἄλλος ἄλλον ἐπισπεύδοντες καὶ τὸ στόμα λεοντοειδῶς κεχηνότες, κατὰ τοῦ ἁγίου λυττῶντες ἐφώρμων. Ὡς δ᾽ οὖν πλησίον ἐγένοντο, καὶ τῶν ἁγίων ἐκείνων καὶ εὐόσμων καὶ ἡδυτάτων χρωτῶν * ὠσφράνθησαν, εἰς λίαν ἠμερότητα τραπέντες χαριεντιζόμενοι τοῖς τοῦ ἁγίου ἴχνεσι προσέπεσαν. Καί φησιν ἅγιος πρὸς τὸν πανευλαβέστατον Εὐστράτιον· Κάλεσον τοὺς ποιμένας. Καὶ πῶς δύναμαι, ἔφη, πάτερ, τούτους καλέσαι μὴ εἰδὼς τὰς τούτων προσηγορίας τὸ σύνολον; δὲ ἅγιος· Ἐπιφώνησον, φησί, Θεοφύλακτον. Τοῦδε τὴν τοῦ ὀνόματος προσηγορίαν ἀπηχήσαντος, ἐν τῷ τέως οὐκ ἦν προσυπακουστικὴ φώνη, οὔτε ἀκρόασις, πάλιν δὲ ἅγιος· Ἐπιφώησον ἔτι Χριστοφόρον, καὶ τούτου τὴν προσωνυμίαν ἐπικηρύξαντος προσυπακοῦσαί τινας ὡς ἀπό τινος διαστήματος ἑστῶτας, αὖθίς τε τοὺς δύο ποιμένας Θεοφύλακτον καὶ Χριστοφόρον πρὸς τὸν ἅγιον παραγενέσθαι. δὲ ἅγιος τὴν πρὸς τὴν Τράπεζαν ἀπάγουσαν ὁδὸν ὁδηγῆσαι τούτους προέτρεπεν· Δύο ὄντων ἡμῶν, ἐκεῖνοι ἔφησαν, ἀδυνάτως ἔχομεν τοῦτο ποιῆσαι. μὴν γὰρ εἷς ἡμῶν πρὸς τήρησιν καὶ φυλακὴν τῆς ποίμνης λαχών, οὐκ ἔχει ὅπως ταύτην καταλείψῃ, δὲ ἕτερος τῆς προσγεναμένης ἡμῶν ἀπωλείας πρὸς ἔρευναν ἀπαίρειν βούλεται. Μηδ᾽ ὅλως ἀδολεσχεῖτε, ἔφη ἅγιος, ἀλλὰ τὴν ὁδὸν ἡμῖν ὑποδείξατε καὶ εὑρήσετε τὸ ἀρνίον μετὰ τῆς μητρὸς αὐτοῦ σεσωσμένον· οὐ γάρ, ὡς ὑμεῖς διαλογίζεσθε, θηρίαλωτον γέγονεν ὑπό τινος κέκλεπται, ἀλλὰ πρὸς τινα θάμνον ἀβλαβὲς ἵσταται. Οἵδε ταῦτα ἀκούσαντες καὶ ἄγαν θαμβηθέντες πρὸς γῆν κατέπεσαν. δὲ ἅγιος τούτους εὐλογήσας ἀνέστησε καὶ παραλαβὼν ἕνα ἐξ αὐτῶν καὶ μέχρι τινὸς διαστήματος ἐποδηγῆσαι ὑποδείξας ἀπέλυσεν.

[61] Μικρὸν δὲ προβάντων, πάλιν προφήτης τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν κύριν Εὐστράτιον· Ὅτι ἐπεκεῖνα τοῦ βουνοῦ τινων ἐπιπορευομένων ὡς πρὸς ἡμᾶς, ἡμῶν δὲ ὡς πρὸς ἐκείνους, συναντᾶν ἀλλήλοις μέλλομεν, καί γε ἤθελον, κύρι Εὐστράτιε, μηδ᾽ ὅλως ὑπ᾽ αὐτῶν θεαθῆναι. Ὅδε ἔφη· Εἰ μηδ᾽ ὅλως ὑπ᾽ αὐτῶν θεαθῆαι θέλεις, πάτερ, οὐκ ἄν τεθέασαι· ἐν σοὶ γὰρ ἐστι διὰ τῆς χάριτος τῆς ἐνοικούσης σοι τοῦτο πράξαι καὶ μή. Ταχυποδεῖν δὲ παρακελευσάμενος, αὐτὸς ὀπίσω μου παρείπετο. Ὡς οὖν παρέδραμον τὸν ἑκατέρους ἀλλήλους διείργοντα φραγμόν, ἤγουν τὸν βουνόν, ῥαδίως ἀλλήλους προσέβλεπον καὶ ἄμφω πρὸς ἑαυτοὺς πλησιάσαντες, καὶ ὡς ἔθος ἐστὶ τό· Εὐλογεῖτε, ἅγιοι, ἐπειπόντες ἐκεῖνοι ἠρώτησαν τὸν κύριν Εὐστράτιον ποίας μονῆς εἴη; Τοῦδε φήσαντος τῶν Ἀγαύρων· Πῶς οὕτως, ἐκεῖνοι ἔφησαν, ἐν τοῖς ἀβάτοις ὀρέοις, μηδενὸς συνοδοιποροῦντός σοι, πορεύῃ; Ὅδε ἔφῃ τὸν Θεὸν ἔχων εἰς βοήθειαν καὶ πάσας τὰς ἀγγελικὰς δυνάμεις, οὔκ ἐστι μόνος, ὡς ὑμεῖς φατέ. δὲ ἅγιος ὀπίσω ἱστάμενος τοῦ ἀοιδίμου Εὐστρατίου, παρ᾽ οὐδενὸς ὡρᾶτο. Καί τινα ἄλλα δὲ ἀμφότεροι προσομιλήσαντες ἀπ᾽ ἀλλήλων διεκρίθησαν. δὲ ἅγιος ταπεινοφρονῶν φησι πρὸς τὸν πανάγαστον Εύστράτιον· Ὄντως, προσφιλέστατε Εὐστραιε, ὡς ὑπὸ παραπετάσματος ταῖς εὐχαῖς ὑμῶν καλυφθείς, οὐδ᾽ ὅλως ὑπ᾽ αὐτῶν τεθέαμαι.

[55] [S. Ioannicius fidem orthodoxam profitetur,] Alias contendebant quidam inter se dicentes: Num revera miraculorum dono et fidei sermone insignitus est magnus Ioannicius? Aut non potius simplicitate quadam et ignorantia fallit seipsum? Si fieri posset, audiremus eum de his, et cognosceremus, et certo crederemus. Et consentientes consilium inierunt ut eius benedictionis accipiendae gratia ad illum convenirent et de hac re studiose investigarent. Profecti a sancto excipiuntur, et postquam varia quaedam in medium attulissent, cognoscens perspicua illa mens astutiam eorum, ait: Quoniam quidam saepius in me mussitant et male scandalizantur, me non recte credere asserentes, sed falso, volo vestrae pietati meam fidem profiteri. Cum illi viri valde propterea gauderent, ipse, aperto suo venerabili ore, quasi summatim haec dicit a: Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, visibilium omnium et invisibilium factorem et dominum, sine principio, invisibilem, incomprehensibilem, immutabilem, immortalem. Et in unum Dominum Iesum Christum, filium eius unigenitum, qui sine initio, intemporaliter, ante omnia saecula de paterna essentia effulsit. Et in unum Spiritum sanctum ex Deo Patre procedentem, et cum Patre Filioque unum Deum praedicandum et glorificandum, utpote consubstantialem et coaeternum. Trinitatem glorifico in hypostasibus seu personis, et praedictorum unicuique discretas et inconfusas conservans distinctivas proprietates, ceu numquam desituras vel mutandas, Patri quidem innativitatem et eorum qui ex ipso sunt causalitatem tribuens, Filio generationem, Spiritui vero processionem. Et ex Patre tamquam causa, tum genitum tum procedentem [credens] exsplenduisse, utrumque ut lumen de lumine; unicum, supernaturale, tripliciter radians et quasi tergeminum solare lumen. Unitatem autem naturae et essentiae adoro in unam supernaturalem et superessentialem deitatis sublimitatem coeuntem, eandemque indivisam et inseparabilem, gloria potentiaque fruentem; in qua unum consilium, unica voluntas, potentia et operatio agnoscitur, quaeque ut omnium regina et universalis domina, ab omni visibili et invisibili creatione tamquam pari honore et communi throno digna adoratur et colitur. Una in tribus apparet deitas in eadem substantia unita; tres autem sunt hypostases in una deitate, cum discrimine proprietatum quae inhaerent singulis sine partitione distinctae. Neque Filium ab ingeniti Patris essentia alienum facio propter generationem; neque Spiritum a Patre Filioque propter processionem; neque confusionem admitto propter unitatem consubstantialitatis et indivisibilitatem, sed in communi natura id coniungo quod distinctum est in unoquoque. “Distinguitur enim indistincte et distincte connectitur: unum in tribus divinitas est, et tria unum, ea in quibus divinitas est, vel, ut accuratius loquar, quae est divinitas” secundum quod nos edocuit theologorum optimus b. Deum itaque Patrem colo, a quo omnia ex nihilo venerunt ad exsistendum; Deum Filium glorifico, per quem omnia facta sunt, omniumque essentialis stabilitas servatur; Deum Spiritum sanctum adoro, in quo omnia conservantur et continentur. Unum Deum hosce tres colo, non in tres deos unicam dividens deitatem, ne incidam in tritheismi aut potius in polytheismi impietatem; siquidem unumquemque ex his singulis perfectum esse novi. Neque enim ex tribus imperfectis unum confiteor perfectum, sed ex tribus perfectis unum superperfectum et praeperfectum c, secundum quod theomysticorum Patrum edisserit theologia. Neque ergo hypostases quasi naturas extraneas diversasque, inaequalitatibus quibusdam et discriminibus separans profiteor, sed separo ratione proprietatum, in unicam essentiam coniungens, nihil in illis maius minusve esse admittens. Maius enim aut minus sicuti in essentia considerare non licet, ita nec in Trinitate secundum essentiam aut deitatem, ut Arianorum vesaniam exstinguamus, ex qua et contra quam hodiernum nobis est bellum. Neque in unam hypostasim confundo aut contraho, sed personis subsistentibus, tum rebus, tum nominibus, distinctionem copulatam in essentia induco, ut Sabellianum furorem deleam, opposita mala, sed paria impietate. Et, ut syllabo comprehendam, coniungo separans religiose, et separo coniungens ratione quae Deum decet; illud igitur quod est distinctum hypostasibus communione adunans naturae; quod autem unitum est essentia et divinitate discrimine distinguens personarum. Simul maximum, divinissimum et altissimum sapientiae divinae mysterium, pie et integre retinens, ita adorator sanctissimae et supersubstantialis Trinitatis in spiritu veritatis cum sim, ipsam colo cum sanctitate et rectitudine fidei, cumque pura et inculpabili sententia, cunctis diebus vitae meae. Consequenter etiam confiteor unam personam ex consubstantiali, supersubstantiali et divina Trinitate, Dominum nostrum Iesum Christum, Filium Dei, Deum nostrum, paternae gloriae splendorem, lumen de lumine, imaginem simillimam Patri et characterem substantiae eius, incarnatum venisse in terram, factumque unum de nobis pro nobis opus oeconomiae peregisse. Ineffabili enim ipse hominum amore per viscera misericordiae et clementiae motus, non tulit diutius nostram naturam amaro tyranno servientem videre; sed, consentiente Patre et sanctissimo simul vivificoque cooperante Spiritu, paternam gloriam non relinquens, neque propriam et divinam dignitatem ullatenus deminueret, seipsum in exinanitionem voluntariam demisit, et caro factus de Spiritu sancto et de sanctissima, gloriosa vereque Deipara semper Virgine Maria, cuius anima et caro purificata fuerat a Spiritu; atque homo quod ad omnia, excepto peccato, apparens, mortali hac, tangibili et circumscripta natura indutus, atque unus in duobus procedens idem in divinitate et humanitate; perfectus simul usquequaque et immutabilis permanens in divinitate, perfectus similiter et inconvertibilis in humanitate, in qua nobiscum conversatus est, Adami praevaricationem per propriam impeccabilitatem sanavit; peccati autem corruptelam passione carnis spontanea et morte vivifica ac resurrectione Deo digna auferens, immortalitatem nobis lucratus est. Revixit enim post tres dies, morte devicta, et primogenitus ex mortuis, ducens naturam humanam in immortalitatis aditum, tollens invisibilem inimicum, qui nos in tyrannide retinebat; quaecumque operatus et passus quae in sanctis Evangeliis nuntiata a nobis creduntur. Per haec veterem Adam reformavit, nostramque renovavit naturam et ad primigeniam felicitatem transtulit. Qui assumptus in caelis consedere apud thronum paternum primitias massae nostrae fecit. Itaque, ut compendiose magis dicam, magnum et augustissimum divinae oeconomiae confessus peractum fuisse honoro mysterium d. Glorifico autem duplicem in ipso concurrentium naturarum essentiam, quam cum suis idiomatibus, perfecta est enim et indeficiens utraque, praedico. Illum autem qui exinde ad unitatem personae, propter hypostaticam unionem, substantialiter fit concursus, aeque annuntio, non separans, non dividens in dualitatem filiorum unum Dominum Iesum Christum, in hominem seorsum et in Deum seorsum, ac veluti in partes, ut furiosam et stultam hominicolae divisionem Nestorii excludam; neque miscens aut alterans, in unam eamdemque naturam traho unicae personae unitatem, sed impermixta et inconfusa servo quae ambabus naturis inhaerent discrimina, ut vani et insani Eutychis synaeresim devitem, necnon et illorum qui sectantur Severum, recte denominati Acephali e. Qui enim male connectunt quod iste separat impie, ita ut eodem vitio laborent circa oeconomiam Christi Eutyches et Nestorius, quo circa divinitatis indolem Sabellius et Arius f. Cum ergo duas naturas perfectas tum in suo esse, tum in physicis proprietatibus quae ex illis naturis fluunt, in Christo confessi simus, consequenter profiteri oportebit proprias utrique naturae voluntates et operationes. Necesse est enim ut qui duplicem credant naturam, haec etiam duplicia profiteantur. Aliter certe quod est in perfectione illorum purissimum non servabitur, quoniam et haec naturas signant. Non enim est invenire naturam quae nec velit nec operetur. Sicut ergo, quatenus Deus volebat et operabatur, ita et quatenus homo volebat et operabatur, tum in patrandis divinis signis, tum in aliis humanitatis assumptae officiis. Quae tamen non contraria inter se nactus est; subiciebantur enim et submissa erant illis quae erant assumentis illa quae erant assumptionis, ita ut nihil ipsi contrarii aut oppositi ex concurrentibus naturis, quamquam adversis, appareret. Quod inde probatur, quod quorum sunt diversae naturae, etiam eorum ratio differt; id quod in heterogeneis naturis patet. Necesse est itaque ut, secundum voluntatem et secundum operationem, essentiales proprietates inter se differant. Nam per illas naturarum cognitionem comprehendimus, quoniam quorum operationes eaedem, eorum et naturae consentiunt. Ita in Christo theandricae operationis modus, qua inter nos conversatus utebatur, concipitur per hanc periphrasim: communicatio idiomatum inter duas naturas duplicem significat operationem, quia unitionis modus differentiae rationem habet in seipso servatam. Nempe quispiam dabit operari utramque formam non sine alterius participatione g? Minime igitur unam voluntatem et operationem in divina oeconomia praedicamus, eripientes quae utrique naturae conveniunt, si naturam ipsam perfectam esse adstruimus, ne in insani et dementis Apollinarii morbum incidamus, qui excommunicamus etiam in Sergio et Pyrrho h veri Verbi inoperosam et non volentem sodalitatem. Tale nobis venerandae et salutiferae incarnationis celebratur mysterium, quod etsi mente intellectum sit manet ineffabile et etsi ore dicitur manet incognitum, ut ait dictus vir theophorus. Per hanc incarnationem ergo visitati confitemur nos fuisse salvatos et cum omnibus, quae apud nos sunt, sacris rebus etiam illius sancta et venerabilia symbola et signa reveremur et amplectimur, per quae nobis, non secus ac per evangelicam historiam significatur et refertur et in memoriam revocatur quicquid patratum a Salvatore pro nobis, sicut ab antiquo et a religionis initio filii a patribus accipientes pie recepimus. Haec symbola colentes, ea quae secundum religionem est veneratione prosequimur; haud quidem latriae adorationem exhibemus, absit, quae sola debetur Deo, omnium summo dominatori. Omnes enim, quotquot docibiles Dei sunt in spiritu, noverunt cultus discrimen et qualem Christo et Deo nostro adorationem reddere, qualem sanctis imaginibus congruat exhibere honorem, perque eas in archetypum honorem refundere. Insuper honoramus etiam venerabiles imagines sanctissimae et intemeratae Dominae nostrae veraeque patronae, semper Virginis Deiparae, quae secundum carnem Dominum nostrum Iesum Christum Deum sine semine, ineffabiliter et supernaturaliter peperit; similiter et sanctorum angelorum omniumque sanctorum, qui a saeculo Deo placuerunt; quorum et monumenta pie donis ornamus et intercessionem impetramus. Vivunt nempe in Deo in ipsoque operantur, et recurrentibus ad ipsos atque exorantibus subvenire et succurrere per illam, quae praesto est ipsis a Deo, virtutem et gratiam, valent. Cum haec ore theologico et Spiritus sancti pleno pie disseruisset, stupore replevit omnes auditores. Sed qui convenerant procidentes ad pedes eius et confessi factum malignitatis suae veniam petierunt. Quam cum impetrassent, reversi sunt cum gaudio Deum glorificantes, qui dederat loquelam et sapientiam talem sancto suo.

[56] [Eruca e monasterio Agaurorum eiecta,] Incidit olim eruca intolerabilis in monasterium Agaurorum, ubi honoratur venerandum templum sanctorum thaumaturgorum Cosmae et Damiani, et olerum, quae ibi colebantur a fratribus, ruina haud parva facta est. Quod cum vidissent qui ibi habitabant fratres, renuntiaverunt hegumeno suo, venerando, dico, Eustratio. Ipse vero illos, ut mos erat illi, iucundis verbis solatus, dimittit; sed paulo post ascendit ad sanctum venerabilis Eustratius, eique narrat quae acciderant. Qui dixit illi: Vade et fratres omnes congrega, et cum in templo sanctorum oraveritis, videbitis postea erucas evanescere. Hoc autem dicebat humilis vir et laudem hominum refugiens; Eustratius vero cum cuperet sanctum ipsum adesse eiusque iussu et precatione erucam evan escere, denuo ait ille: Vade, et sicut dixi tibi, ita et facito; equidem prima luce veniam. Itaque ab invicem discesserunt, cumque venerabilis Eustratius populum convocasset, nuntiato sancti adventu et oratione peracta, somno se tradiderunt; erat enim nox. Sed primo mane cum certatim advenissent, vident sanctum in medio horto stantem et multitudinem hanc erucarum eiectam et ex horto depulsam. Quo viso, ceciderunt ad pedes eius et, benedictione petita atque accepta, cum gaudio reversi sunt laudantes Deum i.

[57] [mortem Isaaci curatoris,] Isaacus quidam nomine, curator factus monasterii dicti Clubii k, ad sanctum ascendit, ut precibus eius se commendaret. Contigit ut adessent tunc cum sancto reverendi viri Dositheus et Eustratius. Dein curatori ait sanctus: Nonne in animo tibi est ut fieres monachus? Qui respondit: Sane, pater; sed pendeo ab hegumena et propterea remoror. Cum pater edocuisset eum, et signo crucis caput eius signasset atque monuisset aenigmatice finem eius brevi venturum, dimisit eum etiam hoc dicto: Cum duo reverendissimi viri Eustratius et Dositheus, officii causa, in urbem venturi sint, ipsi plane persuadebunt hegumenam ut te dimittat. Cum ambo igitur sancti benedictionem accepissent et in urbem advenissent, dictus curator domnum Dositheum sumens seorsim, duxit eum apud hegumenam, ut dicta a sancto edissereret. Quae cum audivisset, valde turbata est, et reverendum Dositheum non parum increpavit: habebat enim hunc virum in omnibus rebus, quae ad se pertinebant, optimum consiliarium. Attamen commota tandem in mente sua, erat quidem pia mulier, requisivit piissimum Eustratium, ab ipso verum discere volens, quem sciebat amicissimum et familiarem esse sancto. Qui cum advenisset et confirmasset ei omnia, siquidem: Nihil proficies, si volueris ipsum retinere, brevi enim morietur, persuadet piissimam mulierem ut annuat virumque abire sinat. Cum secundum mandatum abiisset homo, ecce Studitae, isti qui apud Athanasium et Naucratium l, advenerunt. Et, ut mos est illis turbare et agitare non tantummodo ecclesiam Dei, sed omnes qui Deo subiecti sunt, et venenificam linguam in sanctorum oblocutionem movere, quasi ipsi soli conscii omnium rerum essent et eorum latratus a Deo inspiratus m, deceperunt isti fallaces etiam mulierem illam, et omnino consilium eius mutarunt. Despicientes quae dixerat sanctus illi contemptibiles et omnibus odibiles, onus mundo, ut ita dicam, facti, ingratae creaturae et maligni figmenta, deriserunt etiam salutem, ut ipsi arbitrabantur, illius qui ad Deum migraturus erat; ille autem iam morti inscius traditus esset, nisi oratio sancti in aures Domini ingressa vitae brevissimam mensuram ipsi procurasset. Hegumena igitur, ut dictum est, decepta cum misisset virum in unum ex suis praediis in suburbio, ilico in morbum incidit iste vir; sed a Deo, ut ita dicam, mittitur aliquis ex reverendissimis monachis invisurus eum, qui et totondit eum et Domino consecravit. Quo facto, post duos dies migravit ad Dominum n. Induant ergo confusionem et circumdentur quasi duplici pudore, qui prophetica verba sanctorum despiciunt et suum proprium latratum dicunt: Euge, euge.

[58] [alicuius monialis] Ascendit quadam dia dicta hegumena simul cum filia sua ad sanctum, ut ipsis benediceret; comitabatur autem eas et venerandus Eustratius. Beatissimus autem pater noster cum ipsis benedixisset, mandat alicui ex illis qui ministrabant ipsi, ut unum ex servilibus baculis afferret. Quem cum accepisset pater, prophetico charismate impulsus, illum tradit, pastorale scilicet pedum, filiae hegumenae. Quod aegre ferens mater ait: Non recte, pater, egisti. Oportuit enim tuam sanctitatem, propter aetatem senilem et maternam dignitatem, hoc mihi tradere. Pater vero noster miti voce respondit ipsi: Recte dicis, mater; sed cui praevisum est, illi datum est. Deinde illis bene apprecatus, dimisit eas. Cum istae descendissent usque ad suburbium dictum Mandrorum o, adhuc male affecta dicta hegumena ait domno Eustratio: Adiuro te per Deum magnum, dicas mihi quare sanctus me inhonoraverit, honorem vero mihi ablatum dederit filiae meae? Qui liberrime respondit: O mulier, non ita, ut arbitraris, divus pater noster dedecore te affecit; sed quoniam praevidit te ad Deum migraturam, tuam autem filiam successuram tibi in pastorali munere, propterea illam praetulit. Mulier vero haec audiens glori ficavit Deum et secundum praescientiam sancti cum ingressa esset in urbem, subito ex hac vita secessit; filiae autem eius munus traditum est, quae et nunc adhuc vita fruitur, et ea quae sunt dignitatis suae exsequitur p.

[59] [et praepositi Agaurorum praedicit S. Ioannicius;] Contigit ut superius commemoratus sanctissimus hegumenus Agaurorum q alicuius officii causa ad urbem proficisceretur. Cum in eo esset ut ab incolis huius monasterii discederet, significat sancto ut in nomine Domini descenderet et ipsi bene precaretur. Cum convenissent ambo in uno ex Agaurinis coenobiis, in quibus honoratur templum sancti et magni martyris Georgii r, oratione peracta, sederunt et simul de itinere collocuti sunt. Pater noster Ioannicius aenigmatice ait illi venerabili viro Dei: Scito, pater, agrum iam albescere; en messores iam adsunt, et rex unum ex nobis ad se vocaturus est. Dicebat autem sanctus de morte huius, quem praesciebat in urbem ingressum, officio impleto, ibi moriturum. Mitissimus vero hegumenus, ut qui simplicissimus erat, non intellexit verbum. Oratione ergo peracta et amplexu dato, discesserunt ab invicem. Hegumenus quidem ingressus urbem, et illis quae ad officium pertinebant functus, in morbum incidit, et post dies undecim ad Dominum migravit. Accepit autem eius praelaturam consobrinus eius, et illo etiam mortuo, secundum certam prophetiam angelici patris nostri accipit praefecturam sanctissimus Eustratius, qui usque adhuc, tamquam sol refulgens, omnes ab ipso directos illuminat s.

[60] [qui et abscondita revelat,] Quibus miris singularibusque charismatibus Christi servus insignis, cum, providente Deo, ex statione supra memorati Trichalicis abiisset, in montes vocatos Corvi caput cum dilecto Eustratio profectus est. Cum autem appropinquarent Merilli vico t, dixit caelestis pater noster admirabili Eustratio: Ne, domne Eustrati, timueris, si canes videris. Qui: Nequaquam, ait, pater. — Consistamus ergo, dixit sanctus, in illa quae proxima iacet petra, et paululum quiescemus, postea reliquum iter absolvemus. Cum igitur ambo constitissent, levans oculos optimus Eustratius videt gregem ovium multarum pascentem, et canes formidandos aspectu circa oves, custodiae causa, currentes. Cum autem sensissent canes praesentiam eorum, terribiliter et valde ululantes et alius alium excitantes, ore, leonum instar, inhiato, contra sanctum rabidi irruerunt. Prope iam facti et sanctorum istorum suave olentia et iucunda corpora odorantes, in mansuetudinem subito conversi, blandientes ad pedes sancti procubuerunt. Et ait sanctus reverendissimo Eustratio: Vocita pastores. — Sed quomodo valeo, respondit, o pater, illos vocare, ignorans prorsus eorum appellationes? Cui sanctus: Inclama, ait, Theophylactum. Cum ille ad sui nominis appellationem respondisset, — non tamen fieri poterat ut perveniret vox et audita perciperetur — iterum dicit sanctus: Clama et Christophorum. Cum ille nomen pronuntiasset, audiverunt quidam haud longe astantes, statimque duo pastores, Theophylactus et Christophorus, apud sanctum adfuerunt. Sanctus quidem ut viam quae ad Trapezam duceret significarent illis mandavit. Cum duo tantum simus nos, responderunt isti, nos id praestare nequaquam valemus. Alter enim nostrum, qui constitutus est ad servandum et custodiendum gregem, non potest eum relinquere; alter vero, perditione nobis facta, ad inquirendum vult abire. — Minime solliciti sitis, ait sanctus; sed viam ostendite nobis et invenietis agnum cum matre sua servatum. Non enim, ut vos arbitramini, ferarum praeda factus est, neque quisquam furatus est illum, sed apud quoddam arbusculum illaesus consistit. Illi vero haec audientes et valide trementes humi ceciderunt. Sanctus autem cum illis benedixisset, iussit eos surgere et suscepto alteri ex illis significavit ut ad certum intervallum illos duceret, et dimisit eum u.

[61] [et se invisibilem facit.] Cum paululum processissent, propheta Dei domno Eustratio iterum ait: Quoniam ex altera parte collis procedunt aliqui ad nos, et nos versus illos, occursuri sumus alii. Sed nolo, domne Eustrati, ullo modo ab illis videri. Qui respondit: Si minime ab illis conspici vis, o pater, non videberis; tuum est enim per gratiam, quae inhabitat in te, illud efficere vel non. Cum festinare iussisset, ipse pone sequebatur. Cum igitur pertransiissent claustrum quo ab invicem separarentur, scilicet collem, facile alii alios conspexerunt. Prope sibi invicem facti et cum, sicut mos est, Benedicite, sancti, dixissent, isti interrogaverunt domnum Eustratium cuius monasterii esset. Qui cum respondisset se esse ex Agaurino: Quomodo, dixerunt isti, in imperviis montibus, nemine comitante tibi, procedis? Ille vero ait: Qui Deum habet in auxilium et omnes angelicas potestates, non est solus, ut vos dicitis. Sanctus autem a tergo stans inlustris Eustratii a nemine videbatur. Et cum alia quaedam ambo collocuti essent, ab invicem discesserunt. Humilis autem vir dicit venerando Eustratio: Revera, dilectissime Eustrati, quasi velo per preces tuas coopertus, nullo prorsus modo ab illis fui visus v.

ANNOTATA.

a Ut iam monuimus supra, p. 417, sequentis fidei professionis, quae in ore S. Ioannicii ponitur, minime auctor est Petrus monachus, sed S. Nicephorus. Mutato enim tantum subiecti numero plurali in singularem, integer locus desumptus est ex istius Sermone apologetico pro sanctis imaginibus, edito a card. Mai in Nova Patrum bibliotheca, tom. V. Locum de quo agitur inveneris graece, pp. 22 – 27, eiusdem vero versionem latinam, p. 167 – 171. Plerumque servavimus interpretationem latinam card. Mai.

b Scilicet Gregorius Nazianzenus. Verba hic allata leguntur P. G., tom. XXXVI, p. 346. Cfr. etiam ibid., p. 1070 et alibi.

c Quomodo discrepent verba ὑπερτελὴς et προτέλειος luculenter ostendit Pseudo-Dionysius Areopagita, De divinis nominibus, II, 10; cfr. S. Maximi scolia in eundem locum.

d Hic omissa est integra paragraphus 20, p. 169, editionis card. Mai.

e Notat card. Mai ad hunc locum videri S. Nicephorum ludere in vocabulo Acephali, quasi dicat sine cerebro, quamquam alia fuit huius appellationis causa. Cfr. P. G., tom. XXXV, p. 432, nota 99.

f Idem invenies iam enuntiatum a Gregorio Nazianzeno, P. G., tom. XXXVI, p. 348: Καὶ Σαβελλίου συναίρεσις, καὶ Ἀρείου διαίρεσις, τὰ ἐκ διαμέτρου κακὰ καὶ ὁμότιμα τὴν ἀσέβειαν. De verbis οἰκονομία, θεολογία in Christo disserit Petavius, De Incarnatione, lib. I, cap. I, et notat quaecumque de Christo disputantur, ea bifariam partiri solitos esse graecos theologos in θεολογίαν et οἰκονομίαν, quarum prior ea comprehendit quae ad divinitatem attinent, posterior quae ad humanam naturam.

g Multa inde conferri possunt cum Sophronii Hierosolymitani formula fidei directa ad Sergium patriarcham, quae legitur in P. G., tom. LXXXVII, part. III, p. 3147 – 99.

h Sergius et Pyrrhus, monothelitae patriarchae Constantinopolitani. Recte scribit card. Mai Nicephorum patriarcham, etsi decessores suos Sergium et Pyrrhum uti monothelitas exsecratus est, prorsus tacere de Honorio; quod non fecisset, nisi illa labe Honorium immunem fuisse iudicaret. Idem monet, Spicilegium romanum, tom. X, p. IX, nec Sophronium Hierosolymitanum, nec Nicolaum Constantinopolitanum, nec Libellum Synodicum, Honorium, cum Sergio et Pyrrho, inter Monothelitas annumerare.

i Eadem legesis apud Sabam, cap. VII, num. 32, supra, p. 361.

k Ut videtur, illud monasterium erat situm in quadam urbis Constantinopolitanae suburbana regione.

l Athanasius et Naucratius, ambo celebres Studiani monasterii monachi, postea etiam praepositi. Saepe de iis fit mentio, verbi gratia in epistulis Theodori Studitae, et in Vita S. Nicolai Studitae, P. G., tom. CV, p. 878. Naucratius ut sanctus nominatur in Graecorum menaeis, deque eo actum est in opere nostro, lunii, tom. II, p. 135.

m Iam notavimus Petrum monachum parum favere Studitis. Nimia tamen videntur quae exprobrat ipsis. Sane saepius se praebuerunt strictissimos et acerrimos fidei defensores, indeque forsan ardore nimio abrepti non minus in personas quam in errorem invehebantur.

n Hanc eandem historiam narrat Sabas, cap. VIII, n. 33, p. 361 – 2.

o Suburbium Constantinopolitanum Mandrorum est, si ad vim verbi attenderis, suburbium monasteriorum. Hic est enim sensus verbi μανδρά.

p Cfr. praecedentia Acta, cap. VIII, num. 33, p. 362.

q Scilicet Gregorius, non autem S. Eustratius. Inde iterum patet Petrum nullum ordinem chronologicum servasse in enarrandis miraculis S. Ioannicii, siquidem paulo ante v. g., num. 59, iam vocabat Eustratium hegumenum Agaurorum.

r De monasterio Sancti Georgii in Olympo monte diximus in priori Vita, nota m cap. VII, supra, p. 358. Si haec, quae habet Petrus, conferuntur cum notitia tradita a Saba monacho, iterum elucescit coenobium Cellularum, de quo egimus in supradicta nota, esse coenobium τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῶν Κελλίων, quod memoratur in Actis secundae synodi Nicaenae. P. G., tom. XCVIII, p. 215.

s Eadem refert Sabas, cap. VIII, num. 32, p. 361. Praesertim notanda series hegumenorum Agaurorum quam concordes referunt ambo scriptores.

t Μεριλλοῦ κώμη apud Sabam, num. 34, p. 362, uno verbo scribitur: πλησίον Μεριλουκώμεως. Forsan haec ultima lectio ex altera emendanda erat.

u Conferenda haec narratio cum iis quae habet Sabas, cap. VIII, num. 34, p. 362 – 3.

v Haec eadem refert Sabas, ibid., p. 363.

* cod. προἳών.

* cod. μετωχίῳ.

* cod. ποιήσαντος.

* cod. αἰνιξάμενον.

* cod. εἴδει.

* cod. βουληθεὶς.

* cod. προαστίων.

* cod. οἴει.

* cod. Ἔσο.

* cod. χροτῶν.

CAPUT UNDECIMUM.
Sequitur enarratio miraculorum S. Ioannicii.

[62] Τὸ πλῆρες οὖν τῆς ὁδοῦ διανύσαντες καταλαμβάνουσι τὴν μονὴν τὴν ἐπονομαζομένην Ἀντίδιον, ἐν δὲ τοῖς σκληροτέροις τῶν ὀρῶν δάσεσι κέλλαν ἀνοικοδομάνσαντες, ὥσπερ τι τερπνὸν παλάτιον, τῷ ἀοιδίμῳ Εὐστρατίῳ συνταξάμενος οἰκήσων ἅγιος προσώρμησεν *. Ἆρ᾽ οὖν, ὡς βεβούλευται, τοῖς ἀνθρώποις ἀποκέκρυπται, ἐπιλέλησται τοῖς γε αὐτὸν ποθοῦσι καὶ ζητοῦσιν; Οὔμενουν, ἀλλὰ κἀκεῖ ἐμφανέστερος διὰ τῆς ἐνοικούσης αὐτῷ χάριτος γεγένηται, καὶ πλεῖστα σημεῖα δι᾽ αὐτοῦ Θεὸς ἐργάζεται. Καὶ ἵνα μὴ ἐπιλήψῃ με χρόνος ταῦτα διηγούμενον καὶ ἔξω τοῦ κόρου γενόμενος, ἄχθος ὑμῖν ἐπιθῶ τοῖς ἀκούουσιν, ὀλίγων θαυμάτων ἐπιμνησθείς, τὰ λοιπὰ τοῖς φιλοπονωτέροις ἐπαφήσοιμι· πλεῖστα γὰρ καὶ ὑμεῖς παρὰ πολλῶν ἄλλως καὶ ἄλλως ἀκηκοότες, οὐκ ἀπιστοῦντες, ἄπαγε, ἀλλὰ καὶ λίαν πεπιστευκότες· μόνοις τοῖς ῥηθεῖσιν ἡμῖν παρὰ τοῦ ἡγιασμένου Εὐστρατίου, τοῦ καὶ συνόντος αὐτῷ καὶ αὐταῖς ὄψεσι ταῦτα θεασαμένου, ὑποσημᾶναι προεθυμήθημεν. Οὐκοῦν λοιπὸν ῥητέον κατὰ τὸ ἡμῖν θεμιτὸν καὶ τὰς λοιπάς, ὡς * εἴρηται, ὑποχρέους σημειοφανίας τοῦ ἰσαγγέλου καὶ θεομιμήτου πατρός· ἀρκτέον δε ἐντεῦθεν. Ἄνθρωπός τις οἰκῶν ἐν κώμῃ καλουμένῃ Ἔλος, ἀδελφιδὸς πέλων τοῦ νοταρίου Εὐγάντρη, ἀπάρας τῶν οἰκείων καὶ πρὸς ἑτέραν χώραν διά τινα πραγματείαν καταλαβών, ἀθρόον τῶν Ἀγαρηνῶν ἐκεῖσε ἐπιρριψάντων, αἰχμαλωτίσαι αὐτὸν καὶ σιδηροδέσμιον ἐν Συρίᾳ ἀπαχθέντα τῇ εἰρκτῇ αὐτὸν παραδοθῆναι. Ἐγένετο οὖν τῷ τότε καιρῷ Λέοντα, τὸν βασιλικὸν πατρίκιον καὶ σακελλάριον, καὶ Ἀγαπητὸν τὸν βασιλικὸν κουβικουλάριον καὶ πρωτοβεστιάριον εὐχῆς χάριν πρὸς τὸν ἅγιον παραγενέσθαι. Ὡς οὖν οἱ ἴδιοι τοῦ αἰχμαλώτου τὴν ἔλευσιν τῶν πανευφήμων ἀνδρῶν ἔμαθον τάχιον δραμόντες καὶ πρῶτοι ἐμφανισθέντες τῷ ἁγίῳ πρὸς τοῖς ποσὶν αὐτοῦ πεπτωκότες μετὰ δακρύων καθικέτευον ὅπως τοὺς ἄνδρας παρακελεύσῃ ὑπόμνησιν ποιήσασθαι πρὸς τὴν εὐσεβεστάτην καὶ φιλόχριστον καὶ ὀρθόδοξον βασίλισσαν Θεοδώραν, ἕνα τῶν Ἀγαυρινῶν ἐκπεμφθῆναι πρὸς ἀντικαταλλαγὴν τοῦ αἰχμαλωτισθέντος, καὶ ῥυσθῆναι αὐτὸν ἐκ χειρὸς τῶν ἀθέων. Ὡς δ᾽ οὖν μετὰ ταῦτα ἀνῆλθον καὶ οἱ περιφανεῖς ἄνδρες, εὐχῆς γεναμένης, ἄμφω καθεσθέντες προσομιλεῖν ἤρξαντο. δὲ δεηθεὶς ἄντικρυς ἱστάμενος τοῦ ἁγίου, δυσωπητικοῖς τοῖς νεύμασι τὸν ὅσιον ἐξελιπαρεῖ τὴν δέησιν αὐτοῦ ἐκπληρῶσαι. Πολλῶν οὖν ἐν τῷ μεταξὺ αὐτῶν λαληθέντων, παρεμπεσεῖν καὶ τὴν κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν γενομένην ἅλωσιν τοῦ Ἀμορίου καὶ τὸ ἀόριστον ποσὸν τῶν αἰχμαλωτισθέντων. Τοῦ οὖν ἁγίου ὑπὲρ αὐτῶν εὐξαμένου, ἐπέβλεπεν δεηθεὶς τὸ τίμιον στόμα ἐκεῖνο πότε καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ λαλήσει. Ὡς οὖν ἀγωνιῶντα τοῦτον ἅγιος ἐθεάσατο, σύνδακρυς γεγονὼς καὶ τὰς χεῖρας πρὸς οὐρανὸν ἄρας, ἔτι πάντων συνόντων, τοιάδε γλυκείαν φωνὴν ἐφθέγξατο· Ἐλπίζω γὰρ εἰς τὸν Θεόν, ἔφη, ὅτι κρατηθεὶς ὑπὸ τῶν ἐθνῶν ἐν τάχει ἀνακληθήσεται. Ἐπευξάμενος οὖν καὶ εὐλογήσας τοὺς ῥηθέντας πανευφήμους ἄνδρας, ἐξαπέστειλεν. Τοῦ οὖν δεηθέντος ὑπὸ τῆς λύπης καταποθέντος ὡς μὴ τὰ τῆς ἀιτήσεως αὐτοῦ πειρατοθῆναι, ἀλλὰ μὴν καὶ ἐν τῇ διανοίᾳ αὐτοῦ λοιδοροῦντος τὸν ἅγιον, καὶ προσωπολήπτην ἀποκαλοῦντος, γνοὺς θεηγόρος ἐκεῖνος νοῦς, πρὸς ἑαυτὸν προσκαλεῖται, καί φησιπρὸς αὐτὸν πραείᾳ τῇ φωνῇ· τέκνον, οὐ καλὸν οὐδὲ δίκαιον ἡμᾶς καταλιπόντας τὸν παμβασιλέα Θεὸν ἔχειν τὴν ἐλπίδα ἐπ᾽ ἄρχοντας, οἶς οὐκ ἔστι σωτηρία, βέλτιον γὰρ ἐλπίζειν ἐπὶ Κύριον ἐπ᾽ ἄρχουσι· πλήν, τέκνον, ἀνενδοιάστως πίστευε, καὶ ὄψει τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ πλείστοις ἄλλοις προσηγορικοῖς λόγοις τοῦτον ἐπαλείψας ἀπέλυσε. Τῇ οὖν νυκτὶ ἐκείνῃ ἐπιστάς τις τῶν αἰχμαλώτων τῷ συναιχμαλώτῳ ἐκείνῳ καὶ καταδίκῳ ἐν σχήματι τοῦ ἁγίου, προέτρεπεν ἀναστάντα ἐπακολουθεῖν αὐτῷ. Ὅδε νύξας τῷ πλησίον· Δεῦρο ἀνάστα, ἄδελφε, ἔφη, ἐπακολουθήσαντες τῷ ἁγίῳ λυτρωθῶμεν τῆς κατεχούσης ἡμᾶς συμφορᾶς. Ὅδε θαυμάσας ἐπύθετο τίς ἐστιν οὗτος λέγων ἅγιος; Πῶς τε δυνατὸν ἀφεθέντας τῶν δεσμῶν καὶ, τῶν πυλῶν ἀσφαλῶς κεκλεισμένων, πάντας παρελθεῖν, τὸ πλῆθος τῶν ἐπαγρυπνύντων φρουρῶν διαλαθεῖν, καὶ διὰ μέσου αὐτῶν ἀποδράσαι; Πάντως γὰρ τοῦτο ἀνέλπιστον. Ὅδε πάλιν ἔφη· Δεῦρο, δεῦρο ἀδελφοί, εἰλικρινῶς πιστεύσαντες ἐπακολουθήσωμεν τῷ ὁσίῳ πατρὶ ἡμῶν Ἰωαννικίῳ προτρεπομένῳ ἡμᾶς, καὶ τῶν θαυμασίων Θεός, δι᾽ ἀγγέλου τῷ κορυφαίῳ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ Πέτρῳ αὐτομάτως τῶν θυρῶν τὰ κλεῖθρα διαπετάσας καὶ διὰ μέσου τῶν φυλάκων ἀβλαβῆ διασώσας, αὐτὸς ποιήσει ἔλεος διὰ τοῦ θεράποντος αὐτοῦ καὶ μεθ᾽ ἡμῶν. Εἶτα ὡς πιστεύσαντες ἀνέστησαν, εὐθέως ἐκ τῶν ποδῶν αὐτῶν τὰ δεσμὰ ἐξέπεσαν, καὶ τοῦ ὁσίου ἐποδηγοῦντος αὐτοὺς διὰ μέσου τῶν συγκαταδίκων, διελθόντες κατέλαβον τὰς πύλας τοῦ δεσμωτηρίου, καὶ ταύτας ἀνεωγμένας παραδόξως εὑρηκότες, τῶν φυλάκων ὕπνῳ βαθεῖ κατενεχθέντων, ταύτας ὑπὲρ ἀνθρωπίνην ἔννοιαν διέδραμον. Παρείποντο δὲ τῷ ἁγίῳ προάγοντι καὶ διαβιβάζοντι αὐτοὺς ἀπηάντως ἐκ πασῶν τῶν βιγλῶν καὶ σκοπιῶν, ὧν ἔθος ἐστὶ τοῖς πονηροτάτοις Ἀγαρηνοῖς κατὰ τὰ ἀναγκαίας ὁδοὺς τιθέναι πρὸς τὸ μὴ λαθεῖν εἰ τύχοι τινὰ τῶν δεσμίων καὶ ὡς ἔτυχεν ἀποδράσαι, ἀλλ᾽ ἐάν ποτε ἐν οἷς τόποις κρατῆται * χώραν δρασμοῦ, εὕροι ἀλλαχόθεν μὴ δυνάμενον διαβῆναι ἐκεῖσε κρατεῖσθαι αὐτόν. Ὡς οὖν εἴρηται, θαυμαστῶς ταύτας ὑπεξιόντες, ἤδη τῆς διαφανοῦς, ἡμέρας διαφαυούσης*, πρός τι δάσος κατέπεσον, Τῇ δὲ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐγένετο ποιμένας τῶν Σαρακηνῶν διὰ τοῦ αὐτοῦ δάσους διέρχεσθαι καὶ ποιμαίνειν τὴν ποίμνην αὐτῶν. Ὡς οὖν ᾔσθοντο οἱ κύνες τὰ τῶν αἰχμαλώτων ἴχνη, τούτους ἀνιχνεύσαντες τὴν ἀποκρυβὴν αὐτῶν εὖρον. Ὡς δ᾽ ἀπεναντίας ἔστησαν ἀναύδως πλησιάσαι αὐτοῖς οὐκ ἐτόλμων, ἐκ δὲ τῶν ἀφρῶν καὶ σιάλων χρανθῆναι αὐτοὺς καταχριστικῶς *. Ἐντρόμων δὲ ὑπαρχόντων αὐτῶν καὶ ἤδη τὸν θάνατον πρὸ ὀφθαλμῶν ἐχόντων, διελογίζοντο γὰρ ὅτι πάντως διὰ τῆς τῶν κυνῶν ἐπιδρομῆς παραδοθήσονται. ἄφνω ἐπιφανεὶς αὐτοῖς ἅγιος τοὺς μὲν κύνας ἀπήλασεν, αὐτοὺς δὲ θαρσύνας μηδὲν δεδιέναι * τὸ σύνολον ἔλεγε, καὶ ἕως αὐτῶν τῶν κλεισουρῶν προηγούμενος αὐτοῖς ἅγιος οὐκ ἐγκατέλειπεν. Ὡς οὖν καὶ ταύτας ὑπερβάντες κατέλιπον, ὑποδείξας αὐτοῖς τὴν ὁδὸν ἄφαντος ἀπ᾽ αὐτῶν γέγονε. Τῶνδε μετὰ δακρύων τὸν Θεὸν δοξασάντων, καὶ ἐπί τινας ἡμέρας τὸ πᾶν τῆς ὁδοῦ διανυσάντων, κατέλαβον πρὸς τὸν ἅγιον καὶ αὐτῷ ἐμφανισθέντες τὰς δυναστείας καὶ τὰ θαυμάσια τοῦ Θεοῦ ἐκδιηγήσαντο, ἐποίησε δἰ αὐτοῦ Θεός. Μηδεὶς οὖν τῷ παραδόξῳ θαύματι ἀπιστείτω, ἀλλὰ καθαρῶς καὶ ἀναμφιβόλως πάντες πιστευέτωσαν· τὰ γὰρ παρὰ ἀνθρώποις ἀδύνατα παρὰ τῷ Θεῷ δυνατά ἐστιν. Ἔτι δὲ καὶ τῆς ἀντιλήψεως τοῦ Θεοῦ τυχὼν διὰ τῶν καθαρῶν ἐντεύξεων τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν ἐν τῇ ζωῇ ταύτͅ περίεστι, καὶ εἴπερ τινές, τὸ μὴ δῴη Θεός, ἀπιστίαν τινὰ περὶ τούτου τοῦ θαῦματος ἔχωσι, πορευέσθωσαν πρὸς τὸν ἀνασωθέντα ἄνδρα καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐνωτιζόμενοι τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, λυέσθω τῆς ἀπιστίας αὐτῶν σκότος * καὶ σὺν ἡμῖν τὸν Θεὸν, τὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ θαυμαστόν, δοξαζέτωσαν.

[63] γυνὴ Στεφάνου, τοῦ ποτε γεγονότος μαγίστρου, ἐκ διαβολικοῦ ζήλου παρὰ τῶν δουλίδων αὐτῆς φθονηθεῖσα, καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν δηλητήριον * λαβοῦσα, καὶ ἀγνώστως πιοῦσα κατὰ παραχώρησιν Θεοῦ τὰς φρένας βέβλατο· πολλὰ οὖν εἰς τοὺς ἰατροὺς ἀναλώσασα χρήματα καὶ μηδὲν ὠφεληθεῖσα τέλος πρὸς τὸν ἅγιον ἄπιει, καὶ ῥίψασα ἑαυτὴν εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ ἐδέετο τυχεῖν ἐλέους. Γνοὺς οὖν ἅγιος ἐκ περιεργίας πάσχειν, φησίν· γύναι, εἰ βούλει τῆς ἰάσεως τυχεῖν, σύνθου μῆδένα ἀδικεῖν τῶν θανατῶσαί σε βουληθέντων καὶ τάχιον ἰᾶταί σε ὁ. Κύριος. Τῆσδε μεθ᾽ ὅρκου τοῦτο καταθεμένης, ἐπευξάμενος αὐτῇ ἅγιος καὶ τῷ σημείῳ τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ τρίτον σφραγίσας, ἐρρωμένας τὰς φρένας ἀποδούς, ὑγιῆ ταύτην ἀπέλυσε δοξάζουσαν τὸν Θεόν.

[64] Στέφανος, εὐλαβέστατος μοναχός, ποτε γεγονώς πρωτονοτάριος τοῦ στρατῆγοῦ Ὀλβιανοῦ, ἐπὶ συχνὸν πρὸς τὸν ἅγιον πορευόμενος ταῖς φυτοποιαῖς αὐτοῦ ἐντολαῖς ἐκανονίζετο. Ἐν μιᾷ οὖν ἀπελθόντος αὐτοῦ πρὸς τὸν ἅγιον, αἰνιγματωδῶς, ὡς ἔθος ἦν τῷ ἁγίῳ, πρὸς αὐτὸν φάναι ὡς· Ὅτι βασιλεὺς ἕνα ἐκ τῶν δύο ἡμῶν μέλλει καλεῖν πρὸς ἑαυτόν. Σκεψώμεθα οὖν, ἄδελφε Στέφανε, καὶ εὐτρεπίσωμεν ἑαυτοὺς ὅπως γενώμεθα πρὸς ἀρέσκειαν αὐτοῦ, καὶ μὴ ὡς ἄχρηστοι τουναντίον καὶ ἀμελεῖς δοῦλοι τὴν ἀγανάκτησιν αὐτοῦ καθ᾽ ἡμῶν προσάξαντες ἐκβληθῶμεν τῆς δόξης αὐτοῦ. Πρὸς τούτοις τε καὶ ἄλλα πλείονα εἰπὼν καὶ ἀσπασάμενος ἀπέλυσεν. Ὅδε ἐξελθὼν ἀπελήλυθε καὶ ἔκτοτε ζήσας ἡμέρας ὀκτὼ πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Πολλαὶ δὲ ἰάσεις ἐν τῷ τάφῳ αὐτοῦ μέχρι τῆς σήμερον γίνονται διὰ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ.

[65] Θωμᾶς, εὐλαβεστατος μοναχός, ἅμα Εὐθυμίῳ, τῷ υἱῷ τοῦ μαγίστρου, τοῦ ποτε γεγονότος σπαθαρίου, νυνὶ δὲ ἐν τῇ μοναδικῇ τάξει καλῶς διαπρέποντος, ἀνῆλθον πρὸς τὸν ἅγιον ληψόμενοι τὰς εὐχὰς αὐτοῦ. Θεασάμενοι οὖν αὐτὸν καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθέντες ἐν τῷ μέλλειν αὐτοὺς ἀπαίρειν φησιν θεσπέσιος πατὴρ ἡμῶν πρὸς τὸν εὐλαβέστατον Θωμᾶν· Θέλησον φροντίδα τῆς σῆς ψυχῆς ποιῆσαι καὶ ἑτοίμασον τὰ πρὸς τὴν ἔξοδον ἔργα σου ὅτι ἐν τάχει τῶν τῇδε μεταναστεύεις. Καὶ δὴ εὐχῆς γεναμένης καὶ ἀπολυθέντων, ἐμμελεστάτην φροντίδα κατὰ τὴν προφητείαν τοῦ ἁγίου εὐλαβέστατος Θωμᾶς ποιήσας, καὶ πάντα τὰ αὐτοῦ καλῶς διανείμας τοῖς πένησι, ζήσας ἄλλας πεντεκαίδεκα ἡμέρας ἐν εἰρήνῃ ἐκοίμηθη.

[66] Ἀντώνιος μοναχός, ἀμελῶς περὶ τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς διακείμενος, καὶ πολλάκις ὑποπεσὼν τῇ αἱρέσει, ὅστις καὶ προεχειρίσθη εἰς προστασίαν τῶν Ἀγαύρων ὑπὸ τῶν ἐκπεμφθέντων τῷ τότε καιρῷ αἱρεσιαρχῶν ἐξάρχων· οὗτος ἅπαξ καὶ δὶς ἐπιτιμηθεὶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου καὶ πάλιν, καθάπερ κύων ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον, ὑποστρέψας αὖθις καθ᾽ καὶ πρότερον, τὸν ἅγιον ἐδυσώπει τὴν ἰατρικὴν ἐπιτίμησιν δέξασθαι. δὲ λίαν συμπαθέστατος πατὴρ ἡμῶν Ἰωαννίκιός φησι πρὸς αὐτόν· Ἐγὼ μέν, Ἀντώνιε, καὶ ἅπαξ καὶ δὶς κατὰ τὸ ἐμοὶ θεμιτὸν χεῖρα βοηθείας δέδωκά σοι· αὐτὸς δὲ πάλιν τοῖς αὐτοῖς κακοῖς ἐμπεσὼν σαυτῷ τὴν ἰδίαν ἀπώλειαν ἐπήγαγες. Πλὴν ἔτι θαρρῶν εἰς τοὺς οἰκτιρμοὺς τοῦ Θεοῦ, ταύτην τῆν ἰατρείαν προσάγω σοι· οὐκ οἴνον, οὐκ ἔλαιον ἄλλο τι φυλάττειν παρακελευόμενός σοι, ἀλλ᾽ ἐπὶ τεσσαράκοντα ἡμέρας ὑπομονιτικῶς φέρειν τὴν μέλλουσαν ἐπὶ σοὶ συμβήσεσθαι ἐπιτίμησιν, καὶ καθικετεύειν καὶ δοξάζειν τὸν Θεόν, καὶ ἐλπίζω εἰς τὴν ἄφατον φιλανθρωπίαν αὐτοῦ ὅτι ποιήσει τὸ ἔλεος αὐτοῦ μετὰ σοῦ, συγχωρῶν σοι πάντα τὰ πεπλημμένα. Τοῦδε βαλόντος μετάνοιαν καὶ εἰπόντος· Ὡς κελεύεις, πάτερ μόνον βοήθει μοι, ἅμα τῷ λόγῳ ἐψύγη τὸ ἓν μέρος τῶν μελῶν αὐτοῦ ἀπ᾽ ἄνω ἕως κάτω, καὶ νεκρὸς σχεδὸν ὑπὸ τῶν εὑρεθέντων ἀρθεὶς καὶ κατακλιθεὶς ἐν τῇ μονῇ γενναίως τε τὰ τῆς ἐπιτιμήσεως ὑπενεγκών, καὶ εὐχαριστῶν τῷ Κυρίῳ, τῆς τεσσαρακοστῆς ἡμέρας πληρουμένης, καλῶς ἐν Θεῷ κεκοίμηται.

[67] σπαθάριος Δρόσος, ποτε γεγονὼς ἀντιγραφεὺς τοῦ Ὀψικίου, διατρίβων ἐν τῇ ἀναγραφῇ ἀνῆλθε πρὸς τὸν ὅσιον εὐλογηθῆναι θέλων. δὲ πατὴρ ἡμῶν τοῦτον δεξάμενος, φησίν· Ἐυτρέπισον σεαυτόν, σπαθάριε, καὶ ἀκριβῶς τοὺς κατὰ σὲ διαφέροντας χάρτας σύνταξον, ὅτι βασιλεὺς μέλλει ζήτησιν παρὰ σοῦ ποιῆσαι. Ὅδε πνευματικῶς τὸ λεχθὲν μὴ νοήσας, ἀλλὰ ψυχικῶς, ὑπολαβών φησιν· Ἐγώ, πάτερ, ἕτοιμός εἰμι, καὶ εἰ ταύτῆς τὴν ὥραν βουληθείη ζητῆσαί με. Εἶτα πάλιν πατήρ· Ἡμεῖς τὸ δοκοῦν προσείπομέν σοι, καὶ ἀθῶοί ἐσμεν· οὐ γὰρ περὶ αἰσθητῶν χαρτῶν βασιλέως αἰσθητοῦ, ὡς οἴει, τέκνον, ἀσφαλιζόμεθά σε, ἀλλὰ περὶ τοῦ βασιλέως τῶν βασιλευόντων τοῦ μέλλοντος καὶ τὰ κρυπτὰ πάντων καὶ τοὺς διαλογισμοὺς ἐξετάζειν, καὶ τῇ πράξει τῶν ἀγαθῶν ἔργων καὶ εὐποιἳῶν καὶ δικαιοσυνῶν δικαιοῦντος, τῇ ἀπραξίᾳ κατακρίνοντος. Ἐν τούτοις ἐπευξάμενος ἀπολύει τὸν ἄνδρα· ὅδε κατελθὼν καὶ πρὸς τὰ μητάτα γενόμενος νόσῳ περιπεσὼν ἐξέπνευσεν, ἀόριστον ἡμῖν καταλείψας τὴν αὐτοῦ μετάνοιαν.

[68] Ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ, τοῦ καὶ ταύτην τὴν πραγματείαν ἀμαθῶς καὶ κατὰ τὸ ἐμοὶ ἐφικτὸν συντάξαντος, καθεζομένου μοῦ ποτε ἐν τῷ ταπεινῷ μου κελλίῳ, λογισμός μοι ὑπεισῆλθε τοῦ ἀπιέναι πρὸς τὸν ἅγιον καὶ τὰς εὐχὰς αὐτοῦ κομίσασθαι. Καὶ δὴ παραλαβὼν μετ᾽ ἐμοῦ τὸν σὺν ἐμοὶ ἐφησυχάζοντα ἀδελφὸν Πλάτωνα, πρὸς τὸν ὅσιον παρεγενόμεθα, καὶ θεαταὶ ἀξιωθέντες γενέσθαι τῆς ἀγγελικῆς ἐκείνης θέας καὶ πλείστων ἐπωφελῶν καὶ παραινετικῶν λόγων ἐπαπολαύσαντες, φησὶν σὺν ἐμοὶ ἀδελφὸς πρὸς τὸν ἅγιον· Παρακαλῶ σε, πάτερ, ἵνα διὰ τὸν Κύριον παράσχῃς ἡμῖν ἄδειαν μίαν τοῦ ἐνιαυτοῦ πρὸς τὴν σὴν τιμιότητα ἔρκεσθαι καὶ τῶν σῶν ἁγίων εὐχῶν κατατρυφᾶν καὶ μετὰ χαρᾶς ἀνθυποστρέφειν. Ἐγὼ δὲ ἑστὼς μετὰ πολλοῦ τρόμου, ὡς μηδὲ τοὺς ὀφθλμούς μου ὁλῶς τολμᾶν ἆραι καὶ προσβλέπειν τῇ θεοδεῖ ἐκείνῃ θέᾳ, φωνὴν τὴν οἵαν οὖν ἀφιέναι, ἀλλὰ δεδοικὼς διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐμῶν πλημμελημάτων, καὶ ταλανίζων τὴν ἐμαυτοῦ συνείδησιν καὶ ἀποκλαιόμενος ἐν τῇ διανοίᾳ μου καὶ λέγω ὅτι ἀκάθαρτος ὢν καὶ ἀκάθαρτα χείλη καὶ ἔργα ἔχων ἐν μέσῳ λαοῦ καὶ γῆς Κυρίου ἐγὼ κατοικῶ καὶ ὁλῶς τὸν αὐτοῦ θεράποντα ἰδεῖν καὶ ἀσπάσασθαι κατηξίωμαι, καὶ ἄλλοις πλείστοις ἐμαυτὸν * ἀποθρηνῶν κατεδίκαζον. Ἐν τούτοις τοῖς ἀφώνοις ὀδυρμοῖς συνεχομένου μου, ἀνοίξας τὸ τίμιον στόμα ὅσιός φησι πρὸς τὸν σὺν ἐμοὶ ἀδελφόν· Γινώσκειν σε βούλομαι, μεγαλόψυχε Πλάτων, ὅτι ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ οὐ μή με ἄλλο θεάσῃ· Ἐμοῦ δὲ ἐπὶ τῷ λόγῳ τούτῳ λίαν καταπλαγέντος, περισσοτέρως τῷ φόβῳ κατεπόθην μηδαμῶς τὸ σύνολον τολμήσας τι φθέγξασθαι. Δοὺς δὲ ἡμῖν ὅσιος εὐλογίας ἐκ τῶν αὐτῷ συνήθως διδομένων παξαματίων καὶ πρὸς ἕνα σταυρὸν ἐκ ξύλου ἰδιοχείρως αὐτῷ εἰργασμένον καὶ κάλλιστα * ἐξεσμένον, ἐπευξάμενος ἀπέλυσεν. Τοῦ οὖν ἐνιαυτοῦ ἐκείνου διελθόντος καὶ τοῦ μέλλοντος εἰσιόντος, ἔδοξεν ἡμῖν ἐπισκέψεως χάριν κατελθεῖν πρὸς τὸν ἁγιώτατον Πέτρον, τὸν νυνὶ μητροπολίτην τοῦ Συλαίου. Ὅδε δεξάμενος ἡμᾶς, ἅμα αὐτῷ συνεσθιαθῆναι προέτρεψεν· ἐσθιόντων δὲ ἡμῶν, φησὶ πρὸς ἡμᾶς ῥηθεὶς Πέτρος ὅτι· Εἰ εὐδοκεῖ Κύριος, βουλῆς ἔχω τοῦ πορευθῆναι πρὸς τὸν πατέρα ἡμῶν τὸν κύριν Ἰωαννίκιον, καὶ τὰ δοκοῦντά μοι πάντα αὐτῷ ἀναθέσθαι, καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ εὐλογηθῆναι. Ἡμῶν δὲ φησάντων ὅτι· Καὶ ἡμεῖς σὺν σοὶ πορευσόμεθα, λίαν ἀνὴρ ἐγεγήθη. Ὡς οὖν ἀναστάντες τῆς τραπέζης περισπωμένως φροντίδα περὶ ἀλόγων ἐποιούμεθα τοῦ εὑρᾶσθαι διά τε τὸ μῆκος τῆς ὁδοῦ καὶ τὴν ἀσυνηθῆ πεζοπορείαν, παρακληθεὶς ὡς εἰπεῖν ἐκ Θεοῦ τῇ καρδίᾳ μητροπολίτης φάναι πρὸς μέ· Τί οὕτως θορυβῇ καὶ τυρβάζῃ; Ἐκ γὰρ τῶν προσόντων μοι ἀλοόγων ληψόμενος, παύου μὴν τῆς μερίμνης· ἅμα δὲ ἐμοὶ· ἀνάτρεχε καὶ μόνης τῆς ἀγαθῆς εὐχῆς τοῦ ὑψηλοτάτου πατρὸς ἡμῶν ἀντέχου, καὶ εὔχου ὁλικῶς ἐπιτυχεῖν, ἥτις ἐκ σοῦ είς τὸν αἰῶνα οὐκ ἀφαιρεθήσεται. Εἶτα ἐμοῦ τῷ μητροπολίτῃ εὐχαπιστήσαντος καὶ ἐν θαυμασμῷ μένοντος ὅτι καὶ ἄλλων ἀλόγων προσόντων τῷ μητροπολίτῃ καὶ ἱκετευόντων ἡμῶν δοῦναι καὶ τῷ ἀδελφῷ Πλάτωνι ἀπηνήατο παρακληθῆναι, τόνδε δοξασάντων ἡμῶν καὶ τὸν ἄνδρα χαριστηρίοις ἔπεσι καταστεψάντων ἡμῶν, στραφεὶς πρὸς τὸν ἀδελφὸν ἔρευναν ποιῆσαι αὐτὸν προέτρεπον ἔνν τε τοῖς προκειμένοις φίλοις καὶ μοναατηρίοις. Ὡς οὖν τούτου γενομένου τῆς ἐφέσεως ἠμοίρησεν, ἀπορηθεὶς πάντη ἀδελφὸς βαθυτάτης λύπης ἐνεπλήσθη. Ὡς δ᾽ οὖν στραφεὶς τουτὸν περίλυπον ἐθεασάμην, ᾔσθην κἀγὼ καὶ δεινῶς ἔπαθον, καὶ γὰρ λίαν ἐν πνεύματι Κυρίου ἀγαπητὸς ἦν μοι ἀδελφός, καὶ ξυνωρὶς * μία παρὰ πάντων ἐβλεπόμεθα καὶ οὐδὲν ἄμεινον ἦν ἐν σώμασι μίαν ψυχὴν ὁρᾶσθαι, ὡς εἶναι ἐν Πέτρον καὶ ἐν Πέτρῳ Πλάτωνα. Ὅμως τοῖς προσηγορικοῖς λόγοις πρὺμναν ποιησάμενος, καὶ τὴν προφητικὴν ἐκείνην ὑπομνήσας φωνήν, χαρὰν τέως καὶ νίκην ὑπομονῆς ἐδωρησάμην, καὶ συνταξάμενος αὐτῷ ἅμα τῷ μητροπολίτῃ καὶ τῷ νυνὶ ἐπισκόπῳ Προύσης Ἰωάννῃ ἐπορεύθην. Καὶ ἀνελθόντες πρὸς τὸν ἅγιον καὶ τῆς φωτοειδοῦς ἐκείνης θέας ἀπολαύσαντες ἠξιώθημεν καὶ ὁμοδίαιτοι γενέσθαι, λόγῳ τε καὶ θείῳ νόμῳ καὶ χάριτος διηγήμασιν ἐμπλησθέντες, εἴπερ τρυφῆς τῆς εὐωχίας ἀνέστημεν. Διακεκριμένως οὖν, ἰδίᾳ καὶ κατὰ βαθμὸν ἕκαστος εἰσιὼν καὶ τοὺς ἑαυτοῦ λογισμοὺς καὶ πράξεις ἀνακαλύπτων τουναντίον αἰσχυνόμενος, ὑπὸ δὲ τοῦ φωτεινοτάτου ἐκείνου αἰνιγματωδῶς καὶ ποσῶς διελεγχόμενος καὶ τὰς συνήθεις εὐλογίας κομιζόμενος ἀπέτρεχεν. Φθάσαντος οὔν καὶ τοῦ ἐμοῦ βαθμοῦ εἰσίειν ὅλος δεδιὼς * καὶ κατάπληκτος καὶ διαλογιζόμενος ἐν ἐμαυτῷ * ἔλεγον· ταπεινὲ Πέτρε, πῶς σκότος ὢν τῷ ἡλίῳ προσπελάσεις; * Πὼς δὲ ψαύσεις ** καὶ ἅψῃ τῶν ἱερῶν ποδῶν ἐκείνων μεμολυσμένα χείλη ἔχων καὶ ὁλοτελῶς χρανθεὶς τοῖς αἰσχίστοις πάθεσι; Πῶς δὲ θεάσῃ τὰ ἱερὰ ἐκεῖνα ὄμματα, τὰ ὄμματα πρὸς πᾶσαν κακίαν τείνας, καὶ πρὸς ὁδοὺς οὐκ εὐθείας οὔτε μὴν ὀρθῶς προσβλέψας, ἀλλὰ πρὸς διεστραμμένας ἀνοδίας ταῦτα ἀπευθύνας; Ποῖαν δὲ καὶ ὅλως ἀπολογίαν προσοίσεις, ἀναπολόγητος ὅλος τῇ τῶν παθῶν νίκῃ γεγονώς; Εἶτα δυνάμεώς τινος ἐνισχυσάσης με, προσῆλθον τῷ ἁγίῳ καὶ ῥίψας ἐμαυτὸν πρὸς γῆς καὶ τῶν τῶν ἁγίων αὐτοῦ ποδῶν ἁψάμενος καταχριστικῶς * τοῖς δάκρυσι ἔλουσα. Ὅδε τῆς κορυφῆς ἁψάμενος καὶ σφραγίσας, ἀνίστησι καὶ τὸν ἐν Κυρίῳ ἀσπασμὸν εἰρηνικώτατα δίδωσι. Καὶ λαβὼν ἐκ τῶν εὐλογιῶν δώδεκα τὸν ἀριθμὸν *, δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταύτα καὶ δὸς τῷ ἀδελφῷ Πλάτωνι, καὶ εἰπὲ αὐτῷ· Μὴ λυποῦ, γὰρ Θεὸς τὴν προαάρεσίν σου ἀπεδέξατο. Εἶτα λαβὼν ἑτέρας εὐλογίας δώδεκα δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταῦτα εἰς περιποίησιν τῆς σῆς ψυχῆς. Ἐμοῦ δὲ διαλογιζομένου· Εἴθε Θεὸς ἐπληροφόρει αὐτὸν δοῦναι καὶ τῇ ἐμῇ μητρί, αὖθις προσβλέψας καὶ πρὸς τὴν τῶν εὐλογιῶν θέσιν τετανικῶς τὴν χεῖρα μεστὴν ταύτην ἀνείλκυσεν. Ἄμφω οὖν μοῦ τὼ χεῖρε ἁπλεῖν προτρεψάμενος τριάκοντα ἓξ τὸν ἀριθμὸν δίδωσί μοι καὶ λέγει· Δέξαι ταῦτα, καὶ δὸς ἀνὰ ἓξ τῇ τε σῇ μητρὶ καὶ ιαῖς σαῖς πέντε δελφαῖς. Ἐμοῦ δὲ λίαν ἀπορηθέντος ἐπὶ τῇ τοσαύτῃ θαυμαστῇ άναρρήσει, λαβών μου πάλιν τῆς κορυφῆς ἐπευξάμενος καὶ σφραίσας ἀπέλυσε. Καὸ οὕτως ἐν εἰρήνῃ ἅπαντες ὑπεστρέψαμεν δοξάζοντες τὸν Θεόν.

[62] [S. Ioannicius captivum e manibus Saracenorum liberat,] Itinere absoluto, petunt monasterium dictum Antidium, et in densissimis montium silvis cella sibi aedificata, quasi iucundo palatio, cum inlustri Eustratio coniunctim habitaturus sanctus proficiscitur. Num igitur, ut constituerat, hominibus absconditur eosque latet, qui eum expetunt et requirunt? Minime, sed ibidem celebrior propter gratiam, quae in eo habitat, efficitur et plurima signa per eum Deus operatur. Sed ne praeoccupet me tempus haec enarrantem, neque mensuram praetergressus nauseam afferam audientibus, paucis prodigiis commemoratis, reliqua industriosis magis relinquam. Plurima namque iam vos ab aliis aliter et aliter audivistis, minime diffidentes, absit! sed confidentes valde. Tantum ea quae dicta sunt nobis a venerabili Eustratio, socio eius, et qui haec oculis propriis vidit, significanda studuimus. Restat igitur dicendum, ut videtur nobis, de reliquis signis quae propter necessitatem quandam manifestavit angelorum et Dei aemulator pater noster. Exinde incipiendum est. Vir quidam incola pagi dicti Elos a, nepos notarii Eugantri, e patria sua demigrans et in aliam regionem propter negotia quaedam profectus, ab Agarenis multis, qui huc irruerant, captivus factus est et vinculis ferreis ligatus in Syriam ductus, ut ibidem in carcerem detruderetur. Contigit autem ut eodem tempore Leo b, regius patricius et sacellarius, simul cum Agapeto, regis cubiculario c et protovestiario d, conveniret apud sanctum ut ab ipso benediceretur. Cum autem cognati istius captivi adventum illorum inlustrium virorum comperissent, celeriter accurrentes et priores coram sancto apparentes ad pedes eius ceciderunt et cum lacrimis petierunt viros istos hortaretur ut commonerent piissimam, Christo fidelissimam et orthodoxam reginam Theodoram aliquem ex Agaurinis mitteret ad commutationem captivi eumque e manibus impiorum eriperet. Cum postea advenissent inlustres viri, oratione facta, utrinque sedentes confabulari coeperunt. Qui autem venerat petiturus e regione sancti adstans supplicibus nutibus exorabat beatum ut petitionem eius expleret. Cumque plures iam inter se miscuissent sermones, forte etiam commemorata est illa quae propter peccata nostra acciderat expugnatio urbis Amorii e et numerus infinitus captivorum. Cum sanctus pro illis orasset, intuitus est petitor venerabile os eius, si forte non etiam pro isto verba faceret. Cum ergo angustiatum illum sanctus vidit, lacrimabundus manusque in caelum levans, omnibus etiam praesentibus, hunc dulcem sermonem elocutus est: Spero equidem in Deo, inquit, captivum istum a gentilibus mox revocatum iri. Cum bene precatus esset et benedixisset dictis claris viris, dimisit eos. Sed cum petitor dolore afficeretur, quasi ea quae petierat non impetraturus esset, cumque mente probris insectaretur sanctum et personarum acceptorem vocaret, id cognoscens propheticus iste spiritus apud se vocat eum, cui dicit voce miti: O fili, neque rectum neque iustum est nos deseruisse omnium regem Deum, et in principibus spem reponere quibus non est salus; melius enim confidere Domino quam principibus; ceterum, o fili, crede indubitanter, et videbis gloriam Dei. Et pluribus aliis hortatoriis verbis illum leniens dimisit. Eadem autem nocte cum in specie sancti adstitisset unus captivorum illi concaptivo et condemnato mandavit ut surgeret et se sequeretur. Iste significans illud alii qui prope aderat: Statim surge, frater, inquit, et secuti sanctum, solvamur ab infelicitate quae nos tenet. At ille miratus, interrogavit quis esset iste sanctus qui haec diceret? Quomodo fieri posset ut, solutis vinculis, per portas firmiter clausas omnes excederent, aut multitudinem vigilium custodum laterent atque per medios illos effugerent? Hoc enim non sperandum esse. Alter vero denuo ait: Iam iam, fratres, firmiter credentes sequamur sanctum patrem nostrum Ioannicium qui nos hortatur, et Deus mirabilium, qui per angelum principi apostolorum suorum Petro ianuarum claustra sponte reseravit et e medio custodum illaesum duxit, ipse nobiscum faciet misericordiam propter servum suum. Cum dein fidentes surrexissent, statim ex eorum pedibus ceciderunt vincula, et sancto duce per medios concaptivos transeuntes, venerunt ad ianuas carceris quas, incredibile dictu, apertas nacti, custodibus quidem alto sopore praeoccupatis, praeter exspectationem humanam praetergressi sunt. Sequebantur autem sanctum praecedentem eos et illaesos educentem e cunctis stationibus et speculis, quas mos est pessimis Agarenis in viis, qua necessario transeundum est, disponere, ne lateat eos, si contigerit aliquem catenatorum, sicut contigit, effugere, sed si quis forte ibi nactus sit locum fugae, occurrat ubique illi qui non sinat transgredi ipsum eumque retineat. Cum ergo, ut dictum est, mirabiliter inde excessissent, die iam illucescente in densam silvam declinaverunt. Eadem autem die evenit ut pastores Saracenorum per hanc silvam transirent et pascerent gregem suum. Ubi senserunt canes captivorum vestigia, illis inhaerentes latebras eorum invenerunt. Cum e regione eorum constitissent, sine voce facti appropinquare non sunt ausi, quippe qui spuma et saliva inuncti erant fedati. Cum tremerent isti et iam mortem ante oculos suos viderent, cogitantes sese propter irruptionem canum traditum iri, subito apparuit illis sanctus, qui canes fugavit, illis vero animum adiecit, hortatus ne prorsus timerent, quos non ante quam ad claustra montium conduxisset, reliquit. Cum ea quidem essent praetergressi, itinere indicato, evanuit ab ipsis. Qui cum lacrimis Deum glorificaverunt, et post aliquot dies, itinere integro absoluto, tetenderunt apud sanctum et coram ipso potentias et prodigia Dei enarraverunt, quae fecerat per ipsum Deus. Nemo igitur incredibile hoc miraculum in dubium revocet, sed simpliciter et sine haesitatione omnes credant; quae enim apud homines impossibilia, haec apud Deum possibilia sunt. Etenim qui auxilium hoc divinum nactus est per purissimam intercessionem sancti patris nostri in hac vita adhuc superstes est; et si qui, quod Deus avertat, incredulitate quadam detinentur circa hoc prodigium, proficiscantur apud servatum hunc virum, ut ediscant ab ipso magnalia Dei, solvatur caligo incredulitatis eorum et nobiscum Deum in sanctis suis mirabilem glorificent f.

[63] [uxorem Stephani magistri sanat,] Cum uxorem Stephani, qui fuerat olim magister, diabolica invidia ancillae suae persequerentur, veneno ab ipsis accepto, illud inconscia bibit permittente Deo, et mente capta est. Multa iam pecunia apud medicos amissa, cum nihil proficeret tandem ad sanctum vadit et proiciens sese ad pedes eius rogabat ut impetraret misericordiam. Sciens ergo sanctus eam anxietate nimia laborare dixit: O mulier, si vis sanitatem adipisci, sponde nemini iniuriam facere illorum qui occidere te volunt, et citissime sanabit te Dominus. Cum ista cum iuramento id esset pollicita, benedicens ipsi sanctus et signo vivificae crucis ter signans eam, valida mente reddita, sanam ipsam dimisit glorificantem Deum g.

[64] [Stephani] Stephanus, reverendus admodum monachus, qui olim fuerat protonotarius ducis Olbiani, cum frequentissime adiret sanctum, fecundis eius commendationibus instruebatur. Quadam igitur die cum venisset ad sanctum, hic aenigmatice, sicut mos erat ipsi, ait illi: Rex alterum ex nobis ambobus vocaturus est ad se. Consideremus ergo, frater Stephane, et disponamus nosmetipsos, ut fiamus ad beneplacitum ipsius, neque ut inutiles potius et neglegentes servi, indignationem eius in nos provocemus et deiciamur a gloria eius. Haec et alia plura cum dixisset, amplexus eum dimisit. Qui cum abiisset profectus est, et cum vixisset adhuc dies octo, ad Dominum migravit. Multae autem sanationes ad tumulum eius usque in hodiernam diem fiunt per gratiam Dei h.

[65] [Thomae] Thomas, venerandus monachus, cum Euthymio, filio magistri illius, qui olim fuerat spatharius, nunc autem in monastico ordine recte conversatur, advenit ad sanctum, ut ipsis benediceret. Cum vidissent eum et ipsis fuisset bene apprecatus, iamque profecturi essent, ait divinitus inspiratus pater noster reverendo Thomae: Velis rationem animae tuae facere, et dispone in exitum tua negotia, quia mox ex hac vita migrabis. Oratione peracta, cum dimissi fuissent, accuratissimo examini, secundum prophetiam sancti, venerandus Thomas se subiciens et, omnibus bonis suis large distributis pauperibus, cum vixisset alios quindecim dies, in pace quievit i.

[66] [Antonii monachorum,] Antonius monachus, qui neglegenter valde se gerebat erga animam suam, quin et saepius delapsus erat in haeresim, qui et constitutus fuerat praeses ad regendum Agaurorum monasterium ab huiusce temporis haeresiarchis, ipse vero semel et iterum castigatus a sancto et denuo, tamquam canis ad suum vomitum, reversus, iterum tamen, ut prius, petivit a sancto ut salutarem acciperet poenam. Benignissimus pater noster Ioannicius ait illi: Equidem, o Antoni, semel atque iterum, ut iustum erat mihi, manum in adiutorium obtuli tibi. Tu autem ipse in eadem mala incidens tibimetipsi propriam perniciem praeparasti. Nihilominus, confisus misericordia divina, hoc tibi propono remedium: neque vino, neque oleo, neque alia quavis re utaris hortor; sed per quadraginta dies constanter feras hanc, quae tibi accidet, castigationem et supplex ores glorificesque Deum, et spero ex ineffabili benignitate eius ipsum facturum misericordiam tecum, ignoscendo tibi omnia quae deliquisti. Cum iste veniam petiisset et dixisset: Vt iubes, pater; tantummodo adiuva me, statim ac locutus esset, friguit altera pars membrorum eius a vertice usque ad pedes, et mortuus paene ab illis qui ibi erant levatus et repositus in monasterio, forti animo poenam perferens et gratias agens Domino, quadragesima die peracta, pie in Deo defunctus est k.

[67] [et spatharii Drosi mortem praedicit.] Spatharius Drosus, qui fuit quondam scriba Opsicii, cum versaretur in describendo, ascendit ad sanctum cupiens ut sibi benediceret. Cum eum pater noster excepisset, ait: Converte teipsum, o spathari, et chartas quae ad te pertinent diligenter dispone, quia rex rationem est a te petiturus. Qui cum intellexisset illud non spiritualiter, sed proprio sensu dictum, respondit: Equidem, pater, paratus sum etiam si hac ipsa hora voluerit inquirere in me. Cui iterum pater: Nos quod videbatur, vobis diximus et debitum praestitimus. Non enim de sensibilibus chartis aut terreno rege, ut opinaris, fili, asserimus tibi sed de rege regum, qui abscondita omnium et cogitationes exquisiturus est, atque bonis et beneficis et iustis operibus iudicat et neglegentiam punit. Itaque cum bene ei esset apprecatus, dimittit virum. Qui cum descendisset et ad metata pervenisset in morbum incidens exspiravit, incertam relinquens nobis suam paenitentiam l.

[68] [Auctor visitat S. Ioannicium.] Mihi quidem misero, qui hanc historiam tam inscite, sed pro viribus, refero, cum sederem quondam in humili cella mea m, cogitatio incidit abeundi apud sanctum et preces eius impetrandi. Et assumpto, qui mecum solitariam vitam degebat, fratre Platone, ad sanctum convenimus et cum adspectare nobis contigisset angelicam eius faciem et plurimis utilibus et hortatoriis eius colloquiis frui, ait, qui mecum erat frater, sancto: Quaeso, pater, per Dominum hanc nobis concede veniam semel hoc anno ad reverentiam vestram redeundi, ut sanctis precibus tuis delectati cum gaudio abeamus. Equidem stans cum magno tremore ita ut neque oculos meos omnino auderem levare nec inspicere in hanc divam faciem neque verbum ullum effari, sed timens propter multitudinem iniquitatum mearum et deflens meam conscientiam gemensque in cogitatione mea dicensque me impurum licet et pollutum labiis operibusque in medio populo et terra Domini habitare n et tamen qui eius servum contemplarer et amplecterer dignum fuisse habitum, sic pluribus aliis meipsum deplorans iudicabam me. Cum haec tacitus gemerem, aperiens venerandum os suum sanctus ait illi fratri qui mecum erat: Scire te volo, magnanime Plato, fore ut in hac vita non amplius me videas. Quo verbo valde fui commotus magisque timui, nihil prorsus ausus loqui. Cum dedisset nobis sanctus eulogias ex iis quae frequenter ipsi dabantur paxamatia o et insuper crucem ligneam propria manu sua confectam et pulcherrime ornatam, bene apprecatus, dimisit nos. Elapso eodem hoc anno et incipiente iam altero, placuit nobis pergere ad invisendum sanctissimum Petrum, qui nunc est metropolita Sylaei p. Qui cum excepisset nos, ad prandendum cum eo invitavit. Dum simul comedebamus, ait nobis dictus Petrus: Si Domino visum fuerit, in animo habeo proficisci ad patrem nostrum domnum Ioannicium, ipsique proponere quaecumque mente gero et benedictionem eius accipere. Cum respondissemus: Et nos tecum ibimus, valde gavisus est vir. Cum surgentes a mensa statim solliciti essemus de inveniendis iumentis, propter longitudinem itineris, quod pedibus absolvi non solebat, inspiratus, ut ita dicam, a Deo in corde suo ait mihi metropolita: Quid ita sollicitus es et turbaris? Ex illis quae mihi praesto sunt iumentis accipe et pone curas; veni mecum et unice optimae preci altissimi patris nostri intentus esto, et ora ut hanc tantum partem nanciscaris quae a te in aeternum non auferetur q. Cum dein metropolitae gratias rettulissem, mirarerque tamen eum, cum et alia iumenta haberet ab ipsoque peteremus ut daret et fratri Platoni, nolle invitare eum, laudantibus nobis et grati animi verbis eum ornantibus, conversus ad fratrem hortatus sum eum ut iumentum apud vicinos amicos aut in monasteriis inquireret. Quo facto, cum nihil impetrasset, plane destitutus frater profundissimo dolore repletus est. Cum igitur conversus illum afflictum vidi, compassus sum equidem, et vehementer sensi dolorem. Dilectus enim valde erat in spiritu Domini frater iste mihi, et quasi biiugi omnibus videbamur, nec magis erat in duobus corporibus unam animam videre, quam in Platone Petrus et in Petro Plato. Attamen sermonibus amicis finem faciens et propheticam commemorans vocem, gaudium et victoriam patientiae procuravi ipsi, cumque ipsi valedixissem, cum metropolita et Iohanne, nunc Prusae episcopo, profectus sum r. Cum ascendissemus ad sanctum et luculenta eius visione fruiti essemus, dignatus est nos in contubernium adscire, qui sermonibus caelestique eius disciplina et gratiae sermocinationibus repleti sumus, ac si lautissimo convivio astitissemus. Singillatim igitur, privatim et ordine suo quisque ingressus cogitationes suas et agendi modum revelabat, vel potius de iis erubescebat, quippe cui inlustrissimus iste aenigmatice quasi exprobrabat, consuetis benedictionibus acceptis, abibat. Cum venissent ergo vices meae, ingredi timens valde et commotus, atque haec cogitans intra meipsum dicebam: O vilis Petre, quomodo caligo cum sis ad solem appropinquabis? Quomodo tanges aut vel etiam premes sacros istos pedes polluta labia habens et foedissimis cupiditatibus omnino sordescens? Quomodo contemplaturus es sanctos istos oculos, qui oculos in omnem improbitatem vertisti et in vias non rectas non recte aspiciens eos in aberrantes semitas direxisti? Quamnam excusationem afferes, qui inexcusabilis totus cupiditatum victoria factus es? Attamen aliquantulum confortatus adivi sanctum et me humi proiciens sanctosque eius pedes amplexus lacrimis meis abundanter rigavi. Ille vero caput meum tangens et signans, surgere me iussit et osculum in Domino dedit tenerrime. Cum sumpsisset eulogias duodecim numero, tradit mihi dicens: Accipe haec et da fratri Platoni, et ipsi dic: “Ne tristeris. Deus enim bonam voluntatem tuam suscepit”. Dein cum sumpsisset et alias eulogias duodecim, dedit mihi dicens: Accipe haec ad tutamen animae tuae. Cum ego cogitarem: Utinam Deus ipsi suadeat etiam dare matri meae, iterum prospiciens et manum in acervum eulogiarum extendens, plenam eam reduxit. Manus ambas me implere hortatus, triginta sex numero eulogias dat mihi, dicens: Accipe haec, ex quibus dabis senas matri tuae, senas etiam quinque sororibus tuis. Cumque valde in angustiis versarer pro tam miranda liberalitate, iterum capite me tenens, benedicens et signans cruce dimisit me. Itaque in pace omnes reversi sumus glorificantes Deum s.

ANNOTATA.

a Sabas eundem pagum vocat Elaeum, num. 50, p. 379.

b De Leone, patricio et sacellario, cfr. praecedentia Acta, num. 50, p. 379.

c Praeter hunc Agapetum, imperatoris Michaelis cubicularium fuisse quendam Ignatium refert Symeo Magister in Annalibus, P. G., tom. CIX, p. 746.

d De protovestiario diximus in prioribus Actis, cap. X, nota g, p. 374 ubi monuimus, tempore Theophili hoc munere functum esse Leonem Chamaedracontem. Regnante autem Michaele, memoratur etiam protovestiarius Procopius quidam a Georgio monacho, P. G., tom. CIX, p. 891.

e Expugnata est urbs Amorium in Phrygia a Saracenis, duce Almutazim Billehi, anno Christi 838, die 23 septembris. Cfr. Act. SS., Mart. tom. I, p. 458 et Weil, Geschichte der Chalifer, tom. II, p. 313 – 15. Si haec contuleris cum eiusdem narrationis adiunctis, quae commemorat Sabas, supra p. 368, num. 43, fateberis Petrum haec accuratius rettulisse. Inde etiam confirmantur quae diximus in Comment. praevio, num. 15, p. 317, de discrimine quod inter utrumque scriptorum intercedit.

f De eodem miraculo cfr. prioris Vitae cap. XI, num. 50, p. 378 – 9.

g Cfr. apud Sabam, cap. IX, num. 35, p. 364.

h Eadem habet Sabas, ibid.

i Cfr. hanc praedictionem in praecedentibus Actis, cap. IX, num. 35, p. 365.

k De Antonio paenitente videsis, ibid., num. 36, p. 365.

l Eadem de spathario Droso memorat Sabas, ibid., num. 42, p. 368.

m Exordium huius narrationis omnino simile est initio Passionis Sinaitarum in Raithu, auctore Ammonio, quam edidit Combefisius, Illustr. martyr. lecti triumphi, p. 88.

n Is., VI, 5.

o Paxamatium, teste Cangio, est panis subcinericius. Alias dicitur paximatium, paxamidium et paxamas. Cfr. notam Ianningi nostri ad Vitam Andreae Sali, cap. III, num. 25, Act. SS., Maii tom. VI, p. 17* et Anal. Bolland., tom. XI, pp. 37, 38.

p De Petro metropolita Syllaei videsis Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 1019. Praesentemlocum e Vita S. Ioannicii in testimonium adduxit Le Quien ut inde Petrum in seriem Syllaeorum episcoporum introduceret.

q Cfr. Luc., X, 41.

r Exsulat Iohannes iste a serie episcoporum quam recitat Le Quien. En iam unum restitutum inter Theodorum, quem decimum episcopum Prusae, et Nicetam undecimum tradit Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 617. Plures sane inter annos 787 et 879, quibus sedere coeperunt supradicti episcopi, inserendi sunt.

s Conferenda etiam haec narratio visitationis Petri ad S. Ioannicium cum narratione Sabae, cap. IX, num. 43, p. 368 – 9. Cfr. Comment. praevium, num. 15.

* cod. προσώρμισεν.

* cod. .

* cod. κρατεῖται.

* cod. διαφεούσης.

* cod. καταχρηστικῶς.

* cod. δεδειέναι.

* cod. σκοπὸς.

* cod. δειλιτήριον.

* cod. ἑαυτὸν.

* cod. κάλιστα.

* cod. ξυνορὶς.

* cod. δεδειώς.

* cod. ἑαυτῷ.

* cod. προσπελάσης.

* cod. ψαύσης.

* cod. καταχρηστικῶς.

* cod. δώδεκατὸν ἀριθμῶν.

CAPUT DUODECIMUM.
S. Ioannicius, postquam Methodium patriarcham verbis et auctoritate confortavit, diem supremum obit.

[69] Δίκαιον μὲν οὖν ἐστι πάντας θαυμάζειν τὰ ὑπὸ τοῦ ἁγίου γεγὁνότα τε καὶ πραχθέντα φωτοποιὰ καὶ ὑψηλὰ τεράστια, μάλιστα δὲ τὰς ἐν τῷ βαθυτάτῳ καὶ τιμίῳ αὐτοῦ γήρᾳ θεοπρεπεῖς τε καὶ προφητικὰς ἀναφωνήσεις ἃς μέλλειν καὶ ἔσεσθαι ἐκήρυξεν εἰς τὸν μακαριώτατον καὶ ἀκροτάτον ἐν παρτιάρχαις καὶ ἐν μάρτυσι Μεθόδιον. Τῆς γὰρ αἱρέσεως ἔτι κυμαινομένης, ἐγένετο τὸν πολλάκις μνημονευθέντα εὐλαβέστατον Εὐστράτιον πρὸς τὸν ὅσιον ἀνελθεῖν, αὖθις ἀκοῦσαι παρὰ τοῦ ἁγίου ἐκείνου στόματος τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι ἀνάστασιν τῆς ὀρθοδοξίας, καὶ παντελῆ κατάπτωσιν τῆς κακοδοξίας. Περιχαρὴς οὖν ἐπὶ τῇ τοιαύτῃ ἐνηχήσει ἀνὴρ γεγονώς, καί, ὡς ἔθος ἦν αὐτῷ μάλα θαρρήσας, φησὶ πρὸς τὸν ὅσιον· Εἴθε εἰὴν * δυνατόν, τίμιε πάτερ, κατὰ τὴν ἐν σοὶ δοθεῖσαν τοῦ παναγίου Πνεύματος χάριν ἕλξαι * ἡμῖν καὶ τὸν τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς οἴακας ὀρθοδόξως καὶ καλῶς κρατεῖν καὶ πηδαλιοῦχεῖν μέλλοντα, ὅτι πάνυ δόξα ἐν τοῖς ἀνθρωποις μεμερισμένη ἐστί, καὶ ἄλλος ἄλλον ἀνακηρύττειν καὶ ἀναβιβάζειν ἐπείγεται. Οἱ μὲν γὰρ τοὺς μφὶ Ἀθανάσιον καὶ Ναυκράτιον καὶ Ἰωάννην τὸν λεγόμενον Κακοσάμβαν * δοξάζειν ἀγωνίζονται, οἱ δὲ τὸν ἐν λόγοις ἐξοχώτατον καὶ φιλοσοφώτατον Μεθόδιον, καὶ ἄλλοι ἑτέρους. Καί φησιν πατὴρ ἡμῶν· Ματαιοπονοῦσιν, Εὐστράτιε, οἱ δοκοῦντες συνιστᾶν τοὺς ῥηθέντας Στουδίτας, καὶ τὸν σὺν αὐτοῖς Ἰωάννην· εἰ δέ γε τὸν πτωχὸν τῷ πνεύματι καὶ πραότατον ὑπάρχοντα, κατὰ τὸν θεῖον Δαΰͅ ιδ, Μεθόδιον ψηφιζόμενοι, οὐκ ἄλλοθι ἐκ Πνεύματος ἁγίου τοῦτο ἀναβοῶσι. Τούτων ἀκούσας εὐλαβέστατος Εὐστράτιος τὸν Θεὸν δοξάσας, καὶ ἐυχὴν αἰτησάμενος καὶ λαβών, ἐπορεύθη. Κάριτι δὲ Θεοῦ τῆς αἱρέσεως λοφησάσης, καὶ ψήφῳεοῦ καὶ ἀγέλων καὶ ἀνθρώπων ἐπὶ τὸν ἀρχιερατικὸν θρόνον ἀνυψωθείς, κατὰ τὴν τοῦ πατρὸς ἡμῶν ἔνθεον ἀνάρρησιν, παναγιώτατος Μεθόδιος τὸ ἀρχαῖον κάλλος τῆς τοῦ Χριστοῦ οἰκονομίας καὶ τὴν εὐπρεπν ὡραιότητα ταῖς τοῦ Θεοῦ ἐκλησίαις ἀπέδωκε. Καὶ γέγονεν εἰρήνη βαθεία ἐν ὁλῇ τῇ οἰκουμένῃ διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς ἐπιμελείας τοῦ μεγάλου πατριάρχου Μεθοδίου, καὶ τῶν τιμίων εὐχῶν τοῦ σημειοφόρου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου. οὖν μισόκαλος καὶ πονηρὸς δάιμων μὴ φέρων ὁρᾶν τὴν δοθεῖσαν ταῖς ἐκλησίαις τοῦεοῦ εἰρηνικὴν κατάστασιν, εἰσελθὼν εἴς τινας φιλοδόξους καὶ γηραιοὺς τῷ εἴδει καὶ ληρωδοῦντας * τῷ φρονήματι τοὺς δηλωθέντας φθονεροὺς Στουδίτας, καὶ τὸν σὺν αὐτοῖς Κακοσάμβαν, οὓς καὶ πάντες ἐπίστασθε σκεύη εἰς ἀπώλειαν κατηρτισμένα, τούτους εὑρηκὼς καὶ πρὸς φλιναφίαν * τὰς ἀδίκους καὶ βεβήλους γλώσσας αὐτῶν μεταρυθμίσας καὶ πλεῖστον μέρος δι᾽ αὐτῶν ἐπισπασάμενος, ταραχὰς δι᾽ αὐτῶν τῇ τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίᾳ ἐπεγείρει. Ἴστε δὲ πάντες τὸ ἀναιδὲς πρόσωπον τῶν ἀνδρῶν, καὶ τὰ ὑπ᾽ αὐτῶν κατατιθέντα κατὰ τοῦ μεγάλου ἐκείνου φωστῆρος καὶ μάρτυρος Μεθοδίου, μηδὲν ἀπεοικότα τῷ μεγάλῳ ἐκείνῳ καὶ θαυμαστῷ Ἀθανασίῳ τὰ ταρὰ τῶν σχισματικῶν * καὶ Ἀρειανῶν συμβεβηκότα αὐτῷ. Ἐν τούτοις πενθηκῶς διακειμένης τῆς τοῦ Θεοῦ ἐκλησίας ὡς τὸν ἑαυτῆς διδάσκαλον ὁρᾶν μὴ φερούσης. ἀδίκως ταῖς ὕβρεσι βαλλόμενον, καὶ κλόνου οὐ μικροῦ καθεστηκότος τῆς φήμης τε τῶν ἀνιαρῶς συμβάντων τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ πρὸς τὸν ἁγιώτατον πατέρα ἡμῶν Ἰωαννίκιον ἐπαναδραμούσης, ἐμπνευσθεὶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος τῷ συνήθει φίλῳ Εὐστρατίῳ πρὸς αὐτὸν ἐλθεῖν δεδηλώκει, καὶ χαράξας ἐπιστολὴν παραμυθίας γέμουσαν πρὸς τὸν τῆς ἐκκλησίας ποιμένα καὶ διδάσκαλον ἐν πολλῷ τῷ τάχει τὴν παραμυθητικὴν συλλαβὴν παρ᾽ ἑνὸς τῶν δοκιμωτάτων ὑποτακτικῶν τῶν συνόντων τῷ ἀγαπητῷ Εὐστρατίῳ ἀποσταλῆναι ἐπέτρεψε. Μηδαμῶς αὐτὸν θυμεῖν ἐν ταῖς θλίπεσι παρεκελεύετο, ὡς εἰδότα τὰ αὐτὰ τῷ Χριστῷ πάσχειν καὶ ροῖς ἁγίοις αὐτοῦ, παρὰ τῶν ὁμοίων τῆς ἐκκλησίας ἀποστατῶν. Ἐν ταὐτῷ προτρεπόμενος καὶ πρὸς αὐτὸν φικέσθαι, τὴν ἀνάλυσιν αὐτοῦ ποσῶς αἰνιξάμενος.

[70] δὲ θειότατος Μεθόδιος περιχαρὴς ἐπὶ τῇ προτροπῇ γεγονώς, μηδὲν μελλήσας τὸ μεν γράμμα τοῖς βασιλεῦσιν ὑπέδειξε, τοὸς δέ γε βεβήλουσ ἐκείνους τοὺς κατὰ τῆς Σωσάννης γέροντας, συκοφάντας, ἀπελεγχθέντας ἐνδίκῳ καὶ κανονικῇ ἐξρίᾳ τε καὶ ἀναθεματισμῷ παραδέδωκεν, εἰθ᾽ οὕτως πρὸς τὸν ὅσιον τάχιστα ἀνέδραμεν. Ὡς οὖν ἀλλήλοις τὸν ἐν Κυρίῳ ἀσπασμόν τε μέγας πατρίαρχης καὶ θεοφόρος Ἰωαννίκιος ἀτοδεδώκασι, φησὶν πολιστὴς τῆς ἐρήμου Ἰωαννίκιος πρὸς τὸν ἐν ἁγίοις πατριάρχήν· Ἐγὼ μέν, δέσποτα, ούδέποτε τετόλμηκά σοι δηλοποιῆσαι πρὸς τὴν ἐμὴν ἐλθεῖν ἀναξιότητα· σὸν δὲ ἦν τὸ κατόρθωμα, ἡνίκα ἐκέκλησο παρὰ τυῦ κινοῦντός σε παναγίου Πνεύματος τὴν ἡμετέραν ἀναξιότητα ἐπισκέπτεσθαι, καὶ λόγοις προτροπῆς τοῖς εἰς ἀρετὴν νουθετεῖν ἡμᾶς. Νῦν δέ, μεγάλης ἀνάγκης βιασάσης με, θεόθεν κινηθεὲς αὐτὸς ἐγὼ ὡρμήθην ἐπιστεῖλαι τῷ ἁγίῳ μου δεσπότῃ πρὸς τὴν ἐμὴν κοπωθῆναι ἀγροικότητα πρὸς τὸ κομίσασθαί σου τὰς εὐχας καὶ πορευθῆναι ἐν εἰρήνῃ· ροῦτο γάρ μοι ἀπεκαλέφθη φανερῶς. Ἐπεὶ δὲ τῶν συκοφαντούντων τὴν ἱερὰν ὑμῶν ἁγιότητα πλεῖστα ζιζάνια ἀναφύει * ἐν τῇ ἁγάᾳ τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίᾳ καὶ τινες συνηγορίαν τῶν βλασφημιῶν τὴν ἡμετέραν οὐκ ἐνάρκησαν ἀναφέρειν μετριότητα, ἰδοὺ παρρησίᾳ λαλῆσαι βούλομαι τὰ ἐμοὶ παρὰ τοῦ Θεο περὶ τῆς σῆς ἀποκαλυφθέντα ἁγιότητος. Κελεύσας οὖν παραγενέσθαι πάντα τὸν λαόν, τὸν μετὰ τῦ σεβασμίου πατρίαρχου ἀνεληλυθότα, ὡς ἑβδομήκοντα ἀνδρῶν ὑπαρχόντων, ἐπισκόπων τε καὶ κληρικῶν καὶ μοναζόντων, τάδε πρὸς αὐτοὺς μέγας ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ Ἰωαννίκιος ἀγγελικῷ τῷ στόματι ἐδημηγόρησεν· Ἀκούσατε πάντες οἱ ἐν ταύτῃ περιοστῶτες τῇ ἐρήμῳ, καὶ ἐν πόλεσι καὶ κώμαις κηρύξατε. Πάλαι μὲν μέγας Ἀντώνιος τοἱς ἑαυτοῦ μαθηταῖς παρεκελεύετο μηδεμίαν κοινωνίαν ἔχειν μετὰ μετὰ Ἀρειανῶν, μήτε μετὰ Μελετιανῶν τῶν σχισματικῶν *, μήτε πρὸς τὸ χριστομάχον αὐτῶν ἐργαστήριον. Καὶ νῦν ἰδοὺ κἀγὼ ἀνάξιος καὶ εὐτελὴς καὶ ἰὸιώτης, ὁμοίως ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κινούμενος λέγω ὑμῖν· ἀποσχόσθητε πάντες ἀπὸ τῶν δυσσεβῶν αἱρετικῶν, καὶ τῶν μυσαρωτάτων Στουδιτῶν, τοῦ τε σὺν αὐτοῖς Κακοσάμβα, καὶ τῆς Νικομηδείας ἐπισκοπῆς ἐκπεπτωκότος τοῦ μονομάχου ἤτοι θεομάχου, καὶ τοῦ ἀλογωτάτου εὐνούχου τῆς Κυζικηνῶν * ἐκκλησίας. Οἵτινες πολλαῖς φλυαρίαις κατελάλησαν τοῦ Θεοῦ, καὶ πατρὸς ἡμῶν τοῦ προεστώτος πατριάρχου, μὴ δεδοικότες μὴδε φρίξαντες τὸν τοῦ Θεοῦ φόβον· γινώσκετε γὰρ ὅτι ἕνεκε τούτου ἐνήνοχα ὑμᾶς λόγους μου ἐκκενῶσαι ὑμζῖν. Ἰδοὸ γὰρ μέλλουσί τινες ἐπιστολιδίοις ἀπατηλοῖς καὶ ῥήμασί τισι πειρᾶσθαί τινας ἀποπλανᾶν ὡς δι᾽ ἡμῶν, καθ᾽ φησιν μέγας ἀπόστολος. Ἐγὼ δὲ νῦν στόματι λαλῶ ὑμῖν· ἀποσχίαθητε ἀ᾽ αὐτῶν τῶν κατὰ τῆς ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ τοῖαυτα τετολμηκότων, καὶ τὸν χιτῶνα τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγου μὴ δεδοικότων * διαρρῆξαι, καὶ εἰς πολλὰ τμήματα ταύτην διαρρηξάντων *. Οἳ καὶ ἐπὶ τῶν προοδευκότων πατέρων καὶ ἁγίων πατριαρχῶν ταῦτα ποιῆσαι μὴ φρίξαντες, ἔκτοτε τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ αὐτοὶ ἑαυτῶν γεγόνασι σκάνδαλα, καὶ υἱοὶ τοῦ πονηροῦ, καὶ ζιζάνια. Εἴ τις τοίνυν τὸν μεγαν Μεθόδιον οὐ δέχεται πατριάρχην, ὡς τὸν μέγαν Βασίλειον, καὶ τὸν θεολόγον Γρηγόριον, καὶ τὸν θεῖον Χρυσόστομον, ἀνάθεμα ἔστω· καὶ εἴ τις τῆς κοινωνίας αὐτοῦἀπορρήγνυται, ἀπορραγήσεται τῆς τοῦ Θεοῦ δόξης ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως, καὶ τέμνων τὴν καθαλικὴν ἐκκλησίαν καὶ ἀποστολικὴν διχοτομηθήσεται κατὰ τὸ εὐαγγέλιον, καὶ μέρος αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀπίστων τεθείη. Ταῦτα καὶ πλείονα τούτοις ἐπειπὼν καὶ μετὰ παντὸς τοῦ ἐκεῖσε ἱερωτάτου συναθροίσματος τόν τε ἅγιον ἀνακηρύξας, τούς τε βεβήλους ἐκείνους καὶ φθορέας πλείστοις ἀναθέμασιν ὑποβαλών, τὰ ἐξιτήρια * τῷ ἁγίῳ προσωμίλησε.

[71] Πλείοσι γοῦν πνευματικοῖς λόγοφρονηθέντες καὶ συνταξάμενοι ἀλλήλοι ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, διέστησαν. Καὶ μὲν θεολογικώτατος ἐκεῖνος πατριάρχης μεμυσταγωγημένος κάτεισιν ἀπὸ τοῦ ὄρους πλάκας νοεράς, ὡς ἐκ Μωσέως ἄλλου θεόθεν γεγραμμένας, τὰς τοῦ ἁγίου ὁυιγίας, περιφέρων. δέ γε θειότατος οὗτος καὶ ἐρήμου φωστὴρ Ἰωαννίκιος τρεῖς ἡμέρας ἐπιβιώσας, ἐξάρας σεμνοπρεπῶς ὁσίους πόδας, κατὰ τὸν μακάριον Ἰακώβ, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν, ἀγωνισάμενος καλῶς, ποιήσας ἐν τῇ ἐρήμῳ ἔτη πεντήκοντα δύο, ζήσας τὸν ἅπαντα χρόνον τῆς ζωῆς αὐτοῦ ἔτη πδ᾽. Τελειωθεὶς δὲ ἐπὶ τῶν * ὀρθοδόξων βασιλέων ἡμῶν, Μιχαὴλ μὲν τοῦ νέου καὶ πραστάτου καὶ τροφίμου τῆς ὀρθοδοξίας, Θεοδώρας δὲ τῆς φερωνύμου, καὶ θεῖον δῶρον ὀρθοδοξίας ἀληθῶς παρὰ Θεοῦ τῷ κόσμῳ δωρηθείσης καὶ παντελῆ εἰρήνην τῇ ἐκκλησίᾳ σὺν τοῖς θεοφυλάκτοις καὶ στεφηφόροις * αὐτῶν κλάδοις βραβευσάσης, μηνὶ νοεμβρίῳ τριτῇ ἰνδικτιῶνος δεκάτης. Ταῦτα τοῦ θεσπεσίου πατρὸς ἡμῶν τὰ κατορθώματα, ταῦτα τοῦ μακαριωτάτου τὰ ἀνδραγαθήματα, ταῦτα τοῦ σεβασμίου τὰ ἀριστεύματα, ταῦτα τοῦ ἀγωνιστοῦ τὰ νικητήρια, ταῦτα τοῦ γενναάου στρατιώτου τὰ ἄθλα. Ὡς δὲ διεφημίσθη πανταχοῦ ἁγία αὐτοῦ κοίμησις συνήχθη πλῆθος πολὺ ἔκ τε τῶν πέριξ μοναστηρίων καὶ χώρων, καὶ πάντες ὡς προστάτην πρὸς τὸν ἄνω βασιλέα προπομπεύοντες, μετὰ ψαλμῶν καὶ ὕμνων καὶ ᾠδῶν· πνευματικῶν κηδεύσαντες αὐτόν, ἐν γλωσσοκόμῳ κατέθεντο τὸ τίμιον λείψανον αὐτοῦ, καὶ ἀπέθεντο πρὸς τὴν μονὴν τὴν καλουμένην Ἀντίδιον, ἐν ᾖ καὶ χάριτι Χριστοῦ ἰάσεις πολλαὶ καὶ σημεῖα ἐπιτελοῦνται μέχρι τῆς σήμερον. Φάντες γὰρ ὅσοι πρὸς τὴν ἁγίαν ἐκείνην σορὸν ἀφίκονται ἀσθενεῖς, δαιμονιῶντες, παρειμένοι, καὶ οἱῳδήποτε * κατεχόμενοι νοσήματι, ὑγιεῖς οἴκαδε ἀναστρέφουσιν.

[69] [Epistula ad S. Methodium missa,] Iustum est ut omnes mirentur quae facta sunt et patrata a sancto inlustria et altissima prodigia, praesertim vero quae in sua provecta et veneranda senectute divina et prophetica oracula nuntiavit de iis quae futura erant beatissimo et summo in patriarchis et martyribus Methodio. Cum fureret etiamtum haeresis a, contigit ut saepius memoratus reverendissimus Eustratius ad sanctum ascenderet, ut iterum atque iterum audiret ex sancto isto ore quae futura esset resurrectio orthodoxiae et plena ruina improbitatis. Laetissimus propter hoc nuntium factus vir et, ut solebat, audacem animum concipiens, dixit sancto: Si fieri potest, o venerande pater, secundum eam quae tibi data est sanctissimi Spiritus gratiam, attrahe ad nos illum etiam qui ecclesiasticas habenas secundum rectam fidem et optime tenebit et gubernaculum diriget, quia nunc auctoritas inter varios homines dispertita est et alium aliud nuntiare et sectari suadet. Hi enim illos qui partes Athanasii, Naucratii b et Iohannis cognominati Cacosambae c tuentur, extollere student; illi autem verbis peritissimum et sapientissimum Methodium; alii vero alios. Tunc locutus est pater noster: Frustra laborant, o Eustrati, qui sperant praevalituros praedictos Studitas et Iohannem qui est cum illis d. Qui vero pauperi spiritu et mansueto admodum, sicut divus David, Methodio suffragantur, non nisi ex Spiritu sancto illud profitentur. Quo audito, cum reverendissimus Eustratius Deum laudasset et benedictionem petitam accepisset, profectus est. Gratia autem Dei haeresi suffocata, et suffragantibus Deo, angelis et hominibus, in archiepiscopalem thronum evectus, iuxta patris nostri divinitus inspiratam loquelam, sanctissimus Methodius pristinam pulchritudinem Christi oeconomiae et convenientem splendorem Dei ecclesiis reddidit; et facta est pax immota in universo orbe per gratiam Christi et curam magni patriarchae Methodii et pretiosas preces thaumaturgi patris nostri Ioannicii. At boni osor et malignus diabolus non ferens redditum esse ecclesiis Dei pacificum statum, ingressus est in superbos quosdam, senes aspectu et nugaces mente, invidos manifeste Studitas et in Cacosambam qui stabat cum illis, quos omnes scitis esse vasa in perditionem aptata. Cum illos repperisset et nocivas profanasque eorum linguas ad garrulitatem disposuisset, maioremque partem per eos attraxisset, turbas per eos in ecclesia Dei excitavit. Novistis enim omnes foedam personam horum virorum et quae patraverint contra magnum illud lumen, martyrem Methodium, omnino similem magno illi et mirando Athanasio in iis quae acciderunt ipsi ex parte schismaticorum et Arianorum e. Cum in illo luctu versaretur Dei ecclesia, suum magistrum videre non ferens probris iniuste impetitum, cumque procella non parva orta esset atque fama acerbarum rerum, quae in ecclesia acciderant, pervenisset ad sanctissimum patrem nostrum Ioannicium, is inspiratus a sancto Spiritu, familiarem suum Eustratium ad se venire mandavit et, conscripta epistula verbis consolatoriis referta, ad ecclesiae pastorem et magistrum summa cum celeritate, has consolatorias litteras ab uno ex probatissimis servis qui erant cum dilecto Eustratio deferri mandavit. Methodium hortabatur ut minime ipse animo deiceretur in tribulationibus, quippe qui sciret se eadem ac Christum et sanctos eius pati ab illis qui ab ecclesia defecissent f. Simul invitabat ut ad se veniret, propriam dissolutionem aenigmatico quodam modo innuens.

[70] [S. Ioannicius sermonibus suis eum confortat.] Divus autem Methodius propter hanc invitationem gavisus, nihil moratus, scriptum imperatoribus ostendit; impuros vero istos hypocritas, senum instar qui Susannam accusaverunt, convictos iuridico et canonico exsilio et anathemati tradidit g, et deinde citissime ad beatum se contulit. Cum igitur sibi invicem osculum in Domino dedissent, scilicet magnus patriarcha et theophorus Ioannicius, ait civis eremi Ioannicius ad sanctum patriarcham: Equidem, magister, numquam essem ausus significare tibi ut ad meam venires indignitatem. Tuum est hoc facinus, quia vocatus es ab inspirante te sanctissimo Spiritu ut nos indignos inviseres, nosque sermonibus adhortatoriis ad virtutem admoneres. Nunc autem cum me necessitas premeret magna, divina inspiratione ego impulsus sum, ut scriberem sancto meo domino, ut ad me rusticum plane fatigatus ascenderet, ut acciperem tuas benedictiones et abirem in pace; illud namque mihi est revelatum clare. Quoniam vero illorum, qui sacram tuam sanctitatem calumniantur, multa zizania exorta est in sancta Dei ecclesia et quidam me humilem apologiam eorum blasphemiarum non siverunt proferre, ideo cum libertate eloqui volo quae mihi a Deo de tua sunt revelata sanctitate. Cum ergo iussisset convenire universum populum, qui cum venerabili patriarcha advenerat, — erant circiter septuaginta viri, episcopi, clerici et monachi, — haec illis magnus vir Dei Ioannicius angelico ore disseruit: Audite omnes, qui in hac eremo astatis, eaque in urbibus et vicis annuntiate. Olim quidem magnus Antonius suis discipulis commendabat ne ullam communionem haberent cum Arianis, neque cum schismaticis Meletianis, neque cum illorum officina quae Christo inimica erat h. Nunc ecce ego, indignus, vilis et simplex, a Deo similiter motus, dico vobis: Separate vos omnes ab impiis haereticis et ab abominandis Studitis, a Cacosamba qui est cum illis, atque ab illo qui ex episcopatu Nicomediae decidit i, monomacho et theomacho, et a vesano eunucho Cyzicenensis ecclesiae k. Qui plurimis naeniis calumniati sunt Deum et patrem nostrum patriarcham qui nobis praeest, non timentes, nec formidantes terribilem Deum. Scitis enim me propterea vos convocasse, ut sermones meos exhaurirem vobis. Ecce enim attentaturi sunt quidam epistulis fallacibus et verbis quibusdam ut seducant quosdam inter nos, ut loquitur magnus apostolus l. Equidem nunc ore loquor vobis: Separate vos ab illis qui contra ecclesiam Dei talia ausi sunt moliri et qui tunicam Verbi Dei non timent scindere, quam etiam in plura fragmenta dilacerant. Qui enim contra patres qui nobis praesunt et sanctos patriarchas talia patrare non reformidant, iam ecclesiae Dei ipsi per seipsos fiunt scandala et filii maligni et zizania. Si quis ergo magnum Methodium non suscipit patriarcham tamquam magnum Basilium, aut theologum Gregorium, aut divum Chrysostomum, anathema sit; et si quis a communione eius divellitur, divellatur a Dei gloria in die iudicii, et qui scindit catholicam et apostolicam Ecclesiam, exscindatur secundum evangelium, et pars eius cum infidelibus ponatur m. Haec et plura cum dixisset et coram universo qui ibi erat sacerrimo coetu sanctum confessus, profanos autem istos et perniciosos plurimis anathematibus subiciens, sancto valedixit.

[71] [S. Ioannicii obitus et sepultura.] Plurimis ergo spiritualibus sermonibus delectati, cum sibi invicem valedixissent in sancto Spiritu, abierunt. Iste verbi Dei plenissimus patriarcha, mysteriis quasi initiatus, descendit de monte, tabulas spirituales, tamquam ab alio Moyse divinitus inscriptas, sancti nempe conversationem, secum ferendo. Divus autem ille et eremi lumen Ioannicius cum tres dies supervixisset, colligens miraculose sacros suos pedes n, sicut beatus Iacob, ad Dominum migravit, postquam bonum certamen certaverat et transegerat in eremo annos quinquaginta duos, vixerat autem toto tempore vitae suae annos octoginta quattuor o. Defunctus est mense novembri, die tertia, indictione decima sub orthodoxis imperatoribus Michaele iuniore, benignissimo et instauratore orthodoxiae, et Theodora, sic congrue nominata, quippe quae divinum donum orthodoxiae revera a Deo mundo impetrarit, et integram pacem ecclesiae cum filiis ipsorum a Deo servatis et coronam gestantibus procurarit. Haec sunt caelestis patris nostri bona opera, haec beatissimi facinora, hae venerabilis viri virtutes, hae bellatoris victoriae, haec strenui militis praemia. Quando vulgata est ubique sacra eius dormitio, congregata est multitudo magna e vicinis monasteriis et regionibus, et omnes tamquam patronum apud superum regem sollemni pompa comitantes, cum psalmis, hymnis et cantibus spiritualibus sepelierunt eum atque in loculo collocarunt sacrum eius corpus, quod reposuerunt in monasterio dicto Antidio; in quo per gratiam Christi sanationes multae et prodigia fiunt usque ad hodiernam diem. Quicumque enim ad sacrum illum loculum adveniunt aegroti, sive daemoniaci, sivi languentes, sive quacumque vexati infirmitate, sanati domum redeunt.

ANNOTATA.

a Scilicet sub Theophilo imperatore.

b Designantur monachi Studitae. Athanasius et Naucratius, ut supra dictum est p. 424, not. l, eorum erant praepositi.

c Patriarcha haereticus Constantinopolitanus, a Theophilo loco S. Nicephori suffectus.

d Petrus monachus S. Ioannicium hic inducit temporum ordinem prorsus perturbantem. Etenim Studitae, qui electo S. Methodio exprobraverunt severitatem nimiam erga sacerdotes iconomachos, nontamen videntur oppositi fuisse eius electioni et multo minus favisse impio Iohanni Cacosambae.

e Alludit auctor ad accusationem stupri quae contra S. Methodium non secus ac contra Athanasium mota est, sed in pudorem eorum qui falso accusabant versa est. In textu graeco σχηματικῶν correximus in σχισματικῶν, quo verbo solent Meletiani designari, ut legitur p. 432: σχισματικῶν (corr. ex σχηματικῶν) Μελετιανῶν et in loco ex Vita S. Antonii citato infra not. h.

f Cfr. in prioribus Actis longissimam epistulam quam inseruit Sabas, cap. X, num. 47, p. 372 – 3.

g Fraudis detectae historiam rettulerunt nostri in Act. SS., Iun. tom. II, p. 969.

h Legimus enim in Vita S. Antonii, auctore S. Athanasio (ed. Bened., tom. I, p. 847): Cum Meletianis quippe schismaticis numquam communicavit… Sic etiam Arianorum haeresim exsecrabatur, omnibusque auctor erat, ut ne vel ad eos accederet, vel pravam eorum sectaretur fidem.

i Quisnam fuerit ille qui deiectus est ex episcopatu Nicomediae, non potuimus definire. Hoc enim tempore non nisi Theophylactus, recte quidem sentiens, invenitur laudatus apud Le Quien. Nisi designet S. Ioannicius pristinum istum Iohannem Nicomediensem, cui in altera Nicaena synodo anathema dictum est.

k De isto eunucho Cyzicenensis ecclesiae, cfr. Le Quien, Oriens christianus, tom. I, p. 756.

l Ephes., V, 6.

m Luc., XII, 46.

n Gen., XLIX, 32.

o Diximus in Commentario praevio, num. 16, p. 318, de hoc Petri computo, qui forsan librariorum errori adscribendus est. Sed quoniam aliud exemplar non est prae manibus, standum est lectioni codicis Parisini in quo clarissime scribitur πδ᾽.

* cod. εἰ ἦν.

* cod. ἕλξας.

* cod. Κατασάμβαν.

* cod. ληροδοῦντας.

* cod. φληναφίαν.

* cod. σχηματικῶν.

* cod. ἀνεφύει.

* cod. σχηυατικῶν.

* cod. Κυζικινῦν.

* cod. δεδοικότα.

* cod. διαρρήξαντας.

* cod. ἐξητήρια.

* cod. τὸν.

* cod. στεφιφόροις.

* cod. οἱοδήποτε.

EPILOGUS.

[72] Αὔτῆ πολιτεία τοῦ οὐρανοπολίτου καὶ θεσπεσίου πατρὸς ἡμῶν Ἰωαννικίου. Οὗτος ἠγάπησε τὸν Θεὸν ἀπλήστως, καὶ ἠγαπήθη ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀξίως· ἐδόξασε καὶ ἐδοξάσθη, τοὺς γὰρ δοξάζοντάς με, φησί, δοξάσω. Ἐωαννίκιος οὗτος, τῆς Τρίαδος ὑπέρμαχος, τἡς ἐκκλησίας ὑπερασπιστής, τὡν ὀρθοδόξων σύμμακος, τὡν ἀποσχιστῶν καὶ κακοδόξων φιμωτὴς * καὶ ἀντίπαλος, τοῦ πιστοῦ λαοῦ προστάτης, τῆς σοφίας οἶκος, οὐρανοδρόμος ἁρματηλάτης, ἀεροπόρος δρομεύς, ἀκοίμητος φωστὴρ τῆς οἰκουμένης, λαμπρὸς ἑωσφόρος, τῶν πλανωμένων * ὁδηγός, τὸ τῆς ἐκλογῆς σκεῦος, τὸ ἡγιασμένον σκῆνος, τὸ ἱερώτατον κειμήλιον, τὸ τοῦ Πνεύματος ἐνδιαίτημα, τὸ τῆς Τριάδος οἰκητήριον, τὸ τῶν ἀρετῶν καταγώγιον, τὸ τῶν ἐντολῶν ἐργαστήριον, τὸ ἐγκαλλώπισμα τῆς οἰκουμένης, τὸ ἀγλάἵσμα τῶν μοναζόντων, τὸ τῆς ἀνδρίας ὑπόδειγμα, τὸ τῆς ἁγνείας κατόρθωμα, τὸ ἡμέτερον κακύχημα, τὸ τῆς πίστεως ἔρεισμα, τὸ τῆς ἐκκλησίας ἑδραίωμα, τὸ τῆς ἐρήμου κάλλιστον θρέμμα. Ἰωαννίκιος, χριστομίμητος διδάσκαλος, πρᾶος καὶ εἰρηνικώτατος, θεοφόρος ἄνθρωπος, τῶν ἀσκητῶν ὑπογραμμός, πεφωτισμένος νοῦς, πεπυρσευμένος λύχνος, ἀνύστακτος ὀφθαλμός, μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, τῶν μετανοούντων ὁδηγός, τῶν ἐπιστρεφόντων διορθωτής, τῶν δαιμόνων φυγαδευτής, τῶν παθῶν ὀλοθρευτής, ποιμὴν καλός, τῶν θηρίων ἀγρευτής, ἄγρυπνος φύλαξ, τῆς ὑπομονῆς θεμέλιος, εὔκαρπος φοῖνιξ, τῶν ἀπορρήτων θεωρός, ὑπερόπτης τῶν κάτω, αἰθεροδρόμος ἱππεύς, ὑψιπέτης ἀετός, τῶν ἀγγέλων συνόμιλος, τῶν ἀποστόλων συμμέτοχος, τῶν ἀθλοφόρων σύσκηνος, τῆς βασιλείας οἰκήτωρ, κληρονόμος Θεοῦ, συγκληρονόμος Χριστοῦ, τῇ Τρίαδι παριστάμενος καὶ σὺν ἀγγέλοις ἀκαταπαύστως ὑπὲρ κόσμου ἐξιλεούμενος. Ἀλλ᾽, θεῖα καὶ ἱερὰ κεφαλή, τὴν πάντων κεφαλὴν Χριστὸν ἔχουσα, φωστὴρ φαεινότατε * καὶ φιλόθεε καὶ τρισόλβιε, σὺ καλῶς ἐπολιτεύσω, καὶ τὴν ἀρετὴν ἐπιμελῶς ἤσκησας, καὶ Χριστῷ ἄριστος στρατίωτης ἀνεδείχθης, καταλιπὼν τὴν στρατείαν τὴν πρόσκαιπον. Σὺ τὸ εὐγενὲς τῆς ψυχῆς τῇ νεκρώσει τοῦ σώματος ἄσπιλον διεφυλάξω, καὶ τῇ μελέτῃ τῶν θείων λόγων ἀδούλωτον διετηρήσας τὸ ταύτης ἀξίωμα καὶ τῇ τοῦ νοὸς καθαρότητι ὅλος θεοειδὴς * ἐχρημάτισας καὶ κατέλαβες κατὰ τὸ ἐφικτὸν ἀνθρώποις τὸν πάσης ἐπέκεινα καταλήψεως. Σὺ ἐπ᾽ ὠμῶν τὸ σταυρόν σου ἤρας καὶ τῷ Χριστῷ ἀμεταστρόφως ἠκολούθησας, καὶ εὗρες θησαυρὸν ἄσυλον τετηρημένον ἐν οὐρανοῖς. Σὺ πάντα τὰ τῇδε ἀπεμπολήσας *, τὸν πολυτίμητον μαργαρίτην, τὴν βασιλείαν λέγω τῶν οὐρανῶν, ἠγόρασας. Σὺ οὐκ ἐν ψάμμῳ τῆς ἀμελοῦς ῥαθυμίας καὶ χαυνότητος τὴν οἰκίαν ἔκτισας, ἀλλ᾽ ἐπὶ στερεὰν * πέτραν, τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως, ταύτην ἐθεμελίωσας, ὅθεν καὶ τῶν προσρήξεων * τῶν ἀνέμων, ἤτοι πνευμάτων τῆς πονηρίας, ἔτι καὶ τῶν ποταμῶν τῆς κακοδοξίας ἀκράδαντος ἔμεινεν. Σὺ τὸ βάρος τῆς ἡμέρας ὅλης δι᾽ ὅλου τοῦ βίου * ἐβάστασας καὶ τὸν καύσωνα, τὸν δὲ μισθὸν παρὰ τοῦ τῆς φύσεως δημιουργοῦ καὶ φυτουργοῦ ἀπείληφας. Σὺ τὸ δοθέν σοι τάλαντον παρά τοῦ Θεοῦ τῶν χαρισμάτων τῇ ἀφθόνῳ μεταδόσει ἐπολυπλασίασασ, καὶ ἤκουσας τῆς μακαρίας ἐκείνης φωνῆς· Εὖ, δοῦλε ὰγαθὲ καὶ πιστέ, εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ Κυρίου σου. Σὺ τὴν λαμπάδα τῆς ψυχῆς σου ἄσβεστον τῷ τῆς εὐποΐας ἐλαίῳ διετήρησας, καὶ νῦν ἑτοίμως εἰσῆλθες σὺν Χριστῷ εἰς τὸν οὐράνιον νυμφῶνα. Σὺ τὴν στενὴν καὶ τραχείαν ὁδὸν διώδευσας, καὶ νῦν ἀπολαύεις τῆς ἄνω ζωῆς. Σὺ ἐργάτης τῶν ἐντολῶν Κυρίου γεγονώς, τὸ ἀρχέτυπον κάλλος τῆς εἰκόνος ἐφύλαξας. Σὺ ἐν μελέτῃ θανάτου πάντα τὸν βίον διήλλαξας καὶ τὰ τῆς σαρκὸς πάθη πόνοις εὐσεβείας ἀπενέκρωσας καὶ ὅλον τῆς σαρκὸς τὸ φρόνημα καθυπέταξας τῷ πνεύματι. Σὺ πρὸς τὴν ἀκρόπολιν τῆς ἀπαθείας ἔφθασας, καὶ ταῖς ὑψικόμοις ἀρεταῖς, ἀγάπης λέγω καὶ πίστεως καὶ ἐλπίδος καὶ συμπαθείας ἁρματηλάτης, ὡς Ἠλίας ἁρπαγεὶς πρὸς ὕψος τῶν ἀπορρήτων νοημάτων καὶ ἐξέστης ὅλος Θεῷ, καὶ συνεκράθης αὐτῷ διὰ θεοειδοῦς ἁγνείας καὶ καθαρᾶς ἐλλάμεψεως, καὶ ἵνα συνελὼν εἴπω, σὺ πάντων τῶν ἀπ᾽ αἰῶνος ἁγίων ἐμιμήσω τὰς ἀρετάς· τοῦ Ἄβελ τὴν ἄμωμον προσφορὰν δι᾽ ἀμέμπτων προσευχῶν προσήγαγες· τοῦ Ἐνὼς τὴν πρὸς τὰ μὴ βλεπόμενα ἐλπίδα· τοῦ Ἐνὼχ τὴν πρὸς Θεὸν εὐαρέστησιν δι᾽ ἧς μετετέθη καὶ σὴ ψυχὴ πρὸς τὰ οὐράνια, τὸ δὲ σῶμα πρόκειται πηγὴ θαυμάτων ἐναργῶς τῶν καμνόντων εἰς ἴασιν· τοῦ Νῶε τὴν δικαιοσύνην, ὡς ἐκεῖνος ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, καὶ τοῦ Ἀβραὰμ τὴν φιλοξενίαν, δι᾽ ἧς ἐκεῖνος μὲν τὴν Τρίαδα ἐξένισεν, σὺ δὲ διὰ ταύτης αὐτὴν ἐθεράπευσας· τοῦ Ἰακὼβ τὸ ἄπλαστον, δι᾽ ἧς ηὐλόγησαι καὶ ἠγάπησαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐκεῖνος ὑπὸ τοῦ πατρὸς Ἰσαάκ· διὸ οὐκ ἐν αἰσθητοῖς ἐπισήμοις, ἐν ἀσήμοις δὲ μᾶλλον τοῦ Πνεύματος χαρίσμασι, πολλὰ τέκνα ἐν τῇ ἐρήμῳ εὐπόρησας· τοῦ Ἰωσὴφ τὴν σωφροσύνην, δι᾽ ἧς καὶ αὐτὸς τῆς μαινάδος Αἰγυπτίας, ἤτοι σαρκός, τῶν ὑλικῶν ἁπάντων γυμνωθεὶς τὴν ἐσθῆτα ἐξέφυγες τὴν ἀναίδειαν· τοῦ Μωσέως τὸ πρᾶον, δι᾽ οὗ καὶ αὐτὸς εἰς τὸν γνόφον τῶν ἀρετῶν εἰσδύσας, ὄντως πνευματικὰς θεογράφους πλάκας ἐδέξω ἐν αἷς τὸν πνευματικὸν νόμον ἡμῖν ἐνομοθέτησας· τοῦ Σαμουὴλ τὴν πρὸς Θεὸν ἀφιέρωσιν καὶ τὸ * λέγειν καὶ προβλέπειν,· ὡς ἐκεῖνος, τὰ μέλλοντα· τοῦ Δαὺιδ τὴν ἀκακίαν, δι᾽ ἧς ἠμύνω καὶ αὐτὸς δι᾽ εὐλογίας τοὺς διώκοντας· τοῦ Ἠλίου τὸν ζῆλον, δι᾽ οὗ αἱρετίζοντα βασιλέα καὶ βέβηλον ἱερέα, ὡς ἐκεῖνος, τοὺς τῆς αἰσχύνης προφήτας προειπὼν κατῄσχυνας· τοῦ Ἰωάννου τὸ ἐρημικὸν καὶ τὴν ἐγκράτειαν, δι᾽ ὧν τας αἰσθησεις ἐκάθηρας καὶ καθαρῶς τῷ καθαρῷ προσωμίλησας, μετὰ προφητῶν ἐπαρρησιάσω, μετὰ ἀποστόλων ἐκήρυξας, μετὰ μαρτύρων ὡμολόγησας, μετὰ Χριστοῦ ἐνίκησας. Διὸ καὶ τῆς μεγάλης ἤκουσας φωνῆς· Δεῦτε οἱ εὐλογήμενοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν. Διὸ δυσωποῦμέν σε, πάτερ ἅγιε καὶ ὁδηγὲ τῆς σωτηρίας ἡμῶν, ὡς οὐκ ἐπελήσθης παρ᾽ ἡμῶν, εἰ καὶ μετέστης ἀφ᾽ ἡμῶν καὶ τὸν βίον παρώδευσας τῷ νόμῳ τῆς φύσεως, ἀλλὰ τὸ μνημόσυνόν σου σὺν ἡμῖν εἰς τὸν αἰῶνα μένει, μὴδ᾽ αὐτὸς ἐπιλάθῃ τῆς ἐμῆς ταπεινότητος, ἀλλὰ μνήσθητί μου τοῦ ἀχρείου δούλου σου, καὶ δέχοιο παρ᾽ ἐμοῦ τουτὶ τὸ βραχύτατον ἐπιτάφιον σύνταγμα, εἰ καὶ παρ᾽ ἀξίαν, ἀλλὰ πίστει σοι προσφερόμενον δέχοιο, καὶ γὰρ μιμητὴς Χριστοῦ ὑπάρχεις *, ὡς ἐκεῖνος τὰ δύο λεπτὰ τῆς χήρας· οὐ γὰρ εὐπόρησα ἄλλο τι, ὡς οὐδὲ ἐκείνη, προσάξαι σοι· δέξαι, τίμιε πάτερ, καὶ ἀπαλλαγήν μοι παθῶν πρεσβείαις σου ἀντάμειψον, καὶ στῆσαι τὴν κατ᾽ ἐμοῦ τυραννίδα τῆς ἁμαρτίας· ὁρᾷς ὅσην καὶ ὡς καταπονοῦσάν με, διάλυσόν μου τὴν πώρωσιν τῆς ψυχῆς ταῖς πρὸς Κυρίον σου ἐντεύξεσι, δύνασαι γάρ, εὖ οἶδα, πρὸς Θεόν, δι᾽ ὃν καὶ τοὺς τῆς ἀσκήσεως πόνους ὑπέμεινας. Δίδου ἡμῖν τοῦτον εὐΐλατον, εὐμενῆ τε, καὶ εὐδιάλλακτον, ὅπως καὶ ἡμᾶς ἀξιώσῃ κοινωνοὺς γενέσθαι τῆς σῆς μερίδος, καθαίρων ἡμᾶς διὰ τῆς μετανοίας καὶ φωτίζων ἡμῶν τὸν νοῦν εἰς τὸ τηρεῖν τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἵνα διὰ τῆς ἐντεῦθεν εὐβιώσεως καὶ καλῆς ἀναστρο· φῆς τῆς ἐκεῖθεν ἐπιτύχωμεν μακαριότητος, ἐν αὐτῷ Χριστῷ, τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ δόξα καὶ τὸ κράτος, σὺν τῷ ἀναρχῷ Πατρί, ἅμα τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.

[72] [Laus S. Ioannicii.] Haec est igitur conversatio caelestis civis et venerabilis patris nostri Ioannicii. Iste amavit Deum immense et ab ipso digne dilectus est, glorificavit et glorificatus est: Quicumque glorificaverit me, dicit, glorificabo eum. Ioannicius est iste, Trinitatis propugnator, ecclesiae defensor, orthodoxorum adiutor, schismaticorum haereticorumque frenator et adversarius, fidelis populi patronus, sapientiae domus, in caelo currens auriga, in aera procedens cursor, astrum orbis terrarum quod non occidit, splendidus lucifer, errantium dux, electionis vas, venerandum tabernaculum, sanctissima gemma, Spiritus templum, Trinitatis habitaculum, virtutum sedes, mandatorum officina, decus orbis universi, splendor monachorum, fortitudinis documentum, puritatis prodigium, nostra gloria, fidei firmamentum, ecclesiae fundamentum, eremi pulcherrimus alumnus; Ioannicius, Christum imitatus magister, mansuetus et pacificus, theophorus vir, ascetarum typus, illuminata mens, accensa lucerna, oculus semper vigil, mediator Deum inter et homines, paenitentium dux, conversorum director, daemonum fugator, cupiditatum destructor, pastor bonus, ferarum exagitator, pervigil custos, patientiae fundamentum, fructuosa palma, secretorum scrutator, despiciens terrena, in aethera currens eques, in altum volans aquila, angelorum consortio fruens, apostolorum socius, coronatorum contubernalis, regni civis, heres Dei, coheres Christi, Trinitati assistens et cum angens incessanter pro mundo intercedens. Ast, o divinum et sacrum caput, Christum habens omnium caput, astrum lucidissimum, Deo dilectum et ter venerandum, tu recte conversatus es et virtutem studiose exercuisti et Christi optimus miles apparuisti, relicta militia temporali; tu nobilitatem animae mortificatione corporis incorruptam servasti et meditatione divinorum verborum liberam servasti tuam dignitatem, mentisque puritate totus divinus aspectu effectus lucratus es et accepisti, quantum licet hominibus omnem supernam cognitionem. Tu super umeros crucem tuam sustulisti et Christum constanter secutus es, et invenisti thesaurum qui non diripietur in caelis; tu omnia terrena vendidisti, ut pretiosam margaritam, regnum dico caelorum, emeres. Tu non in arena neglegentis mollitiei et ignaviae domum aedificasti, sed super firmam petram, super fidem in Christum, fundasti eam, ubi ab impetu ventorum, id est spirituum nequitiae, et fluminum infidelitatis, inconcussa permansit. Tu pondus diei integrae, per totam vitam, portasti et calorem; sed pretium a naturae opifice et creatore reportasti. Tu datum tibi a Deo talentum gratiarum copiosa faeneratione multiplicasti, et audivisti beatam hanc vocem: Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui. Tu lampadem animae tuae inexstinctam bonorum operum oleo servasti, et nunc paratus ingressus es cum Christo in caelestem thalamum. Tu per artam et angustam viam itineratus es et nunc frueris superna vita; tu operator mandatorum Domini effectus, primigeniam pulchritudinem imaginis custodisti; tu in meditatione mortis totam vitam transegisti et carnis passiones laboribus pietatis mortificasti et carnalia desideria integre subiecisti spiritui. Tu ad apicem integritatis pervenisti et altissimis virtutibus, caritatis dico, fidei et spei et misericordiae curru devectus, ut Elias, raptus in altitudinem secretarum cogitationum totus astitisti Deo et adhaesisti ipsi per divinam quasi sanctitatem et purum splendorem et, ut compendiose dicam, tu omnium qui a saeculo sunt sanctorum, imitatus es virtutes, Abelis irrefragabilem oblationem per perfectas preces obtulisti; Enos spem invisibilium; Enoch Deo beneplacentiam, per quam tua etiam anima translata est ad caelestia, corpus autem iacet fons miraculorum iugiter in laborantium sanationem; Noe iustitiam, qua ut iste coram Deo apparuisti; Abraham hospitalitatem quacum Trinitatem excepit, et per quam tu serviisti ipsi; Iacob sinceritatem, propter quam benedixit tibi et amavit te Deus, sicut iste dilectus est a patre suo Isaac; unde non per sensibilia miracula, sed potius per invisibilia Spiritus charismata plurimos filios in eremo nactus es; Ioseph sapientiam, per quam et ipse furiae aegyptiacae, id est carnis, omnium sordium veste nudatus fugisti impudicitiam; Moysis mansuetudinem, qua et ipse in nubem virtutum ingressus, vere spiritualiter a Deo scriptas tabulas accepisti, in quibus spiritualem legem nobis promulgasti; Samuelis erga Deum consecrationem et virtutem prophetandi, ut iste, futura; Davidis bonitatem, qua tu etiam per benedictionem, repulisti persequentes; Eliae zelum, quo haereticum imperatorem et profanum sacerdotem, ut iste dedecoris prophetas praedictionibus tuis pudore affecisti; Iohannis solitariam vitam et continentiam, per quas sensus mundasti et pure cum puro conversatus cum prophetis familiariter egisti, cum apostolis praedicasti, cum martyribus confessus es, cum Christo vicisti. Propterea magnam hanc audivisti vocem: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum. Quare supplices te rogamus, pater sancte et dux salutis nostrae, ut quemadmodum non obliti sumus tui, etsi migrasti a nobis et lege naturae vitam absolvisti, sed memoria tui nobiscum in saeculum manet, ita ipse ne obliviscaris mei humilis, sed recorderis mei inutilis servi tui et accipias a me brevissimum huncce libellum ceu laudationem funebrem, licet te non dignum, quem cum fide tibi oblatum accipe, quoniam imitator Christi es, qui duos obolos viduae accepit. Nam, sicut ista, non valui aliud quid afferre tibi; accipe, o venerande pater, et liberationem cupiditatum mihi per intercessionem tuam redona et compesce hanc, quae contra me est, tyrannidem peccati; vides quanta sit et quomodo vexet me; solve duritiem animae meae tuis ad Deum intercessionibus; potens es enim, optime novi, apud Deum, propter quem asceticos labores tolerasti; hunc nobis fac propitium, benignum et misericordem, ut et nos dignetur consortes facere partis tuae, purificans nos per paenitentiam et illuminans mentem nostram ut, servatis mandatis eius, per vitam hic recte peractam et bonam conversionem, supernam consequamur beatitudinem in ipso Christo, Domino nostro, cui gloria et virtus cum aeterno Patre, simul cum sanctissimo et vivifico Spiritu, nunc et semper et in saecula. Amen.

[Annotata]

* cod. φιμοτὴς.

* cod. πλανομένων.

* cod. φͅαεινώτατε

* cod. θειοεδής.

* cod. ἀπεμπωλήσας

* cod. στερρεὰν

* cod. προσρρήξεων.

* cod. βίου δι᾽ ὅλου.

* cod. τοῦ.

* cod. ὑπάρχης.

DE S. CLARO EREMITA ET MARTYRE IN PAGO VULCASSINO

TEMPORE INCERTO

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Clarus, eremita et martyr in pago Vulcassino (S.)

AUCTORE A. P.

§ I. Recensentur antiquiora, quae supersunt, de S. Claro monumenta.

[1] [S. Clari, cuius historia obscura est] Cum de illo sancto agere incipio, quo pauci certe in tota Normannia sunt famosiores, illud iam compendii instar confiteri liceat, quod lepide quidem, at verius etiam quam lepidius scribebat olim sollers ille et prae ceteris laudandus historiae ecclesiasticae normannicae scriptor, Carolus Trigan: “Habemus” aiebat [Nimirum in litteris ad anonymum quendam monachum datis die 17 februarii an. 1734. Has reperire est in codice Parisino bibl. nat. lat. 10051, fol. 294 – 5.] , “in Normannia sanctum quendam Clarum, qui tum plurimis in locis, tum etiam Parisiis in abbatia Sancti Victoris magna cum celebritate colitur; verum ut clarum et illustre est illius nomen, ita minime clara est rerum ab eo gestarum historia [Cfr. etiam quae scribebat idem Trigan, Histoire ecclésiastique de la province de Normandie, tom. II (1759), p. 204.] .” Et re quidem vera licet plerique ex his, qui de sancto nostro a tribus inde saeculis scripserunt multi, asseveranter valde et veluti si nulli dubio vel levissimo locus esset, S. Clari patriam, tempus nativitatis et martyrii, itinera, acta enarrent, ubi tamen quis data opera investigare nititur quid fundamenti his affirmationibus subsit, miratur firmum nihil, nil tutum apparere, et conquisitis ventilatisque, quae hac de re copiose satis sunt scripta, operae pretium se vix ullum rettulisse queritur.

[2] [et aetas aliter ab aliis definita,] Harum tenebrarum, quibus Clarus ille noster involvitur, ne eas in maius praedicasse insimuler, illud vel solum argumentum esse velim, quantum scilicet inter se dissentiant auctores recentiores in definiendo tempore, quo ille vixerit. Alii enim ipsum saeculo II ineunte, alii saec. III, alii saec. VII, alii saec. VIII, alii demum saec. IX exeunte Clarum martyrio coronatum esse tradunt; nonnulli etiam, qui mos est a nobis iam alibi notatus, duos Claros Normannos [Videbimus infra (§ IV, num. 36) hanc “Normannorum” appellationem non esse undequaque accuratam; ea tamen nihilo minus nunc utimur, tum quia facilis est, tum quia vulgo adhibetur.] distinguunt, alterum qui cum Pientia pia matrona in pago Vulcassino ad Eptam fluvium funus SS. Nicasii, Quirini et Scubiculi saeculo III procuraverit; alterum qui saeculo IX ex Anglia veniens, in eodem pago, prope eundem fluvium violenta morte peremptus sit. Palmam autem tulerunt illi, qui non solum duos Claros, sed et duas Pientias duosque Quirinos commenti sunt; qui diverso quidem, ut dictum est, tempore, sed eodem in loco vixissent et obiissent, et ita quidem ut primus Clarus cum priore Pientia recens mortuum Nicasium sepelisset, alter autem Clarus cum altera Pientia multis post saeculis eiusdem Nicasii eodem in loco cultum promovisset et in ipsius honorem aediculam construxisset. Quae somnia, vel saltem maxima eorum pars, ne vestigium quidem fundamenti habent in monumentis historicis, etiam iis quae recentiora sunt, etiam iis quae fidei sunt plane sublestae. Tot igitur modernorum auctorum sententias, qui pro sua opinandi licentia obscuram sancti nostri vitam amplius etiam obscurarunt, singillatim examinare non est in animo. Quae autem inter ipsas aliquam habent veritatis speciem, eae suapte natura in trutinam venient, cum paucissima, quae supersunt, de S. Claro documenta antiquiora expendemus, aliquid luminis celebratissimi martyris historiae affundere conaturi.

[3] [meminit Usuardus] Primus omnium de Claro meminit Usuardus in suo martyrologio; ita siquidem ille pridie nonas novembres: In pago Vilcasino [Vernacule le Vexin. Est haec sedes antiquorum Veliocassium, quorum Rotomagus caput erat, porrigiturque secundum utramque ripam fluvioli Eptae, a quo dividitur in partes duas, normannicam alteram, alteram gallicam. Cfr. Act. SS., Oct. tom. II, p. 140, annot. t, et infra, num. 36.] sancti Clari presbiteri et martyris. Quae commemoratio utut brevissima, quoniam maximum in re nostra momentum habet, necesse est ut ostendamus eam ab ipso Usuardo in prima martyrologii sui scriptione esse exaratam, non vero, sicut innumeris aliis huiusmodi accidit, postea, faciente aliquo interpolatore, puro textui Usuardino accessisse. Illam igitur ad genuinum Usuardi opus pertinere docent non solum recentiores duo sapientioresque Usuardi editores, Sollerium dico nostrum [In edit. quae adiuncta est tomis nostris VI et VII Iunii, p. 650.] et Iacobum Bouillart [Usuardi San-Germanensis monachi martyrologium sincerum (Parisiis, 1718), p. 180.] ; qui licet acri contentione de authentico Usuardi textu disceptarint, concordi tamen sententia in ipso commemorationi S. Clari superius exscriptae locum adiudicari voluerunt; sed maxim e idem ostendit codex olim Sancti Germani de Pratis, iam Parisinus bibl. nat. lat. 13745, qui saeculo IX scriptus est et videtur ipsius Usuardi manu exaratus [Cfr. Mabillon, Act. SS. O. S. B. saec. IV, parte II, p. lXXXVII, num. 173; Bouillart, op. cit., p. XV – XVII; Longnon, Notice sur le plus ancien obituaire de l'abbaye de Saint-Germain des Prés, in Notices et documents publiés par la Société de l'histoire de France à l'occasion du cinquantième anniversaire de sa fondation (1884), p. 19, not. 2; A. Molinier, Les Obituaires français au moyen âge (1890), p. 168.] . Quam enim ille exhibet S. Clari mentionem, ea manifeste manu prima descripta est, neque hoc loco [Folio 77ro.] ulla deprehenditur litura ullumve posterioris accessionis indicium. Quoniam insuper nullus antiquiorum Usuardi codicum, quos quidem noverim, Clari mentione caret, nullus dubito ipsum Usuardum sancti nostri nomen martyrologio suo, quod ante finem anni 875 perfecit [[Rivet], Histoire littéraire de la France, tom. V, p. 439; A. Ebert, Allgemeine Geschichte der Literatur des Mittelalters im Abendlande, tom. II (1880), p. 386.] , invexisse [Recolere etiam iuvat Usuardum ante finem anni 877 vita functum esse. Cfr. Mabillon, l. c.; Rivet, op. cit., p. 437.] .

[4] [et quadantenus etiam Dudo, decanus Sancti Quintini.] Alterum de S. Claro testimonium quod, quamvis sit tenue satis, pro penuria tamen nostra afferre non dubitamus, apud Dudonem, decanum Sancti Quintini legitur; a quo locus quidam nominatur in pago Vulcassino prope Eptam fluvium situs, qui dicitur ad sanctum Clerum [De moribus et actibus primorum Normanniae ducum lib. I, c. 28; cfr. lib. II, c. 89 (ed. J. Lair, 1865, pp. 168 et 246). Hos Dudonis locos paene ad litteram exscripsit saeculo XII Willelmus Gemmeticensis in Historia Normannorum, lib. II, c. 17; lib. IV, c. 8 (ed. A. Duchesne, Hist. Norman. Script. (1619), pp. 231 et 243).] . Dudo nempe, qui paulo post initium saeculi XI scribebat [Lair, l. c., p. 21; G. Waitz in M G., Scr. tom. IV, p. 94.] , lib. I, c. 28, narrat in loco supra memorato convenisse anno 911 Karolum Simplicem, regem Francorum, et Rollonem, Normannorum ducem, ibidemque celebre illud, quod dicunt, “foedus ad S. Clarum super Eptam” pepigisse; summopere autem probabile est iam hoc tempore, sub initiis nempe saeculi X, nomen illud huic vico fuisse, Dudonemque non modernam aliquam, quae nuper condita esset, sed antiquam istius loci appellationem rettulisse. Cum porro nulla sit ratio cur alium Clarum a Dudone nominari credamus, quam Normannicum seu Vulcassinum, cumque posteriorum auctorum indigenarum unanimis traditio hoc ipso in loco sanctum nostrum mortem cruentam obiisse asserat, iam ex his quae a Dudone dicta sunt, probabiliter inferre possumus in quanam parte pagi illius Vulcassini, quem solum Usuardus indefinite satis indicaverat, Clarus martyr ultimum certaminis campum sit nactus. Illud ergo ratum sit, sanctum istum, de quo inquirimus, et ante annum 875, et probabiliter in vico, qui iam saeculo XI, quin fortassis ineunte saeculo X “ ad Sanctum Clerum” nomen habebat, nunc vero Saint-Clair-sur-Epte nuncupatur, esse demortuum.

[5] [Illius insuper Vitam habemus,] Porro, omissis tum martyrologiorum, kalendariorum, ceterorumve huiusmodi operum collectoribus, utpote qui Usuardum mere sint secuti, tum scriptoribus historicis, qui laudatam Dudonis narrationem in libris suis exscripserunt, tertius solummodo et ultimus toto medio aevo auctor occurrit, qui de sancto nostro agat, scilicet anonymus auctor Vitae S. Clari adhuc ineditae, quam post hunc commentarium lectoribus daturi sumus. Tertium dico et ultimum: cur enim de Vita S. Nicasii, in qua S. Clarum nominari quidam contendunt, hic prorsus sileamus, mox patebit [Infra num. 18 – 20.] . Neque in censum venire debet “priscum” illud “poema de S. Claro, maiorum aevo per vatem quempiam” nempe “per anonymum quendam monachum Sancti Dionysii editum” cuius meminit Robertus Denyaldus [Officium S. Clari (1633), p. 8; cfr. eiusdem Vita S. Clari (1633), p. 19, ubi auctor a Denyaldo appellatur “vetus poeta”; cfr. item eiusdem opus gallicum Histoire … de S. Clair (1645 – 46), pp. 14 – 15, 45, etc… Monet autem Denyaldus nonnisi fragmenta huius poematis a se esse reperta: “lequel poëme ie n'ay veu qu'à bastons rompus et par lambeaux” (ibid., p. 15).] . Nam, praeterquam quod huius carminis nonnisi tenuia fragmenta servata nobis sunt [Ea passim in opusculis suis protulit Denyaldus; eadem post vitam prosam colligemus, ut lector de ipsis iudicium ferre possit.] , quae nullam rem alicuius momenti nos edocent, insuper manifestum est Vitam hanc metricam, si quae reapse exstitit [Non enim constat utrum poema illud Vita quaedam metrica fuerit, an potius mera series antiphonarum seu officium metricum; cuiusmodi carminum sat magnam copiam ad nos usque pervenisse notum est.] , ex Vita prosa, de qua agere incepimus, esse derivatam. Nec nos moveat quod Denyaldus poema priscum, poetam autem veterem nuncupat; hae enim voces, quando indefinite adhibebantur, tempore Denyaldi non adeo remotam solebant antiquitatem innuere, atque ipse Denyaldus in antiquorum numero ponit Iohannem Capgravium [Vita, p. 7. Hunc Denyaldus l. c. Caphranium, alibi etiam Castranium nominat.] , virum adulto saeculo XV demortuum. Ex eadem etiam Vita prosa derivata vel probabilissime, vel certo sunt tum carmina ecclesiastica in honorem S. Clari confecta, tum Vita gallica eiusdem in pariete sacelli Sancti Clari in oppido Gisortio depicta [Edita est haec a R. Denyaldo, La Vie de S. Clair (1644), fol. 42 – 4.] , tum lectiones ad matutinum, quas in quibusdam codicibus liturgicis legebat Denyaldus, et nos etiam legimus [Vide infra num. 8.] . Iure igitur ac merito solius Vitae prosae rationem habebimus.

[6] [in paucis codicibus,] Huiusce Vitae post diligentem indagationem pauca quaedam exemplaria nacti sumus [Incassum quaesivimus codices aliquot a Denyaldo laudatos, scilicet “ Sanctorale Gisortianae ecclesiae, paroeciarum de Flavicuria et Sancuria, utriusque oppidi de sancto Claro appellati ad utrumque limitem fluminis Eptae” (Vita S. Clari, p. 7); quae omnia loca in pago Vulcassino sita sunt. Unius tantum ex his codicibus vestigium aliquod offendimus (vide infra num. 8, ubi de compendio C4). Reliquos nuspiam repperimus, et sciscitantibus nobis responsum est codices illos non amplius exstare. Exhibet quidem passim Denyaldus locos quosdam Vitae infra edendae, quos exscripsit ex codicibus oppidorum Sancti Clari ad Eptam (cfr. Histoire … de S. Clair, pp. 27, 35, 54, 93), Flavicuriae (ibid., pp. 12, 35, 48, 49, 57) et Sancuriae (ibid., pp. 110 – 11, 136 – 7); verum quoniam ea fragmenta pauca sunt et momenti minimi, ea in constituendo Vitae textu neglegenda censuimus. Sufficiat monuisse ea plerumque cum recensione Guidonis de Castris, de qua mox, consentire; subinde etiam textum Vitae paulo amplioribus verbis repraesentari. Unum dumtaxat locum, eumque longiorem, ex codice Sancuriensi in annotatis ad cap. 8 Vitae proferemus, quoniam in illo miracula quaedam enarrantur, quae in Vita non legeramus.] , duo nempe dumtaxat integra, alia duo paululum hinc inde contracta paululumque retractata, demum nonnulla compendia. Primam Vitae integramque recensionem (= V) exhibent apographa duo saeculo XVII exarata: alterum, quod nunc asservatur inter collectanea bollandiana in codice Bruxellensi bibliothecae regiae 8932, fol 134 – 135vo (=V1), transcriptum est ex manuscripto Belfortii; qui codex manuscriptus et ipse apographum quoddam erat; adnotavit enim in capite exemplaris nostri Iohannes Bollandus: Habuit Belfortius ex schedulis Medonta [Mantes, oppidum in praefectura Seine-et-Oise.] ad D. A. Raisinium (sic) transmissis; advertendum autem est Meduntam esse caput tractus (arrondissement dicunt vernacule), in quo situs est vicus Sancti Clari ad Eptam. Alterum apographum reperire est in codice Ambianensi 467, fol. 141vo – 144vo (= V 2); quod adeo cum priore apographo convenit, ut credere aliquis possit utrique amanuensi idem exemplar praeluxisse. Verum in primo codicis folio haec nota legitur: Ex codice manuscripto antiquissimo D. N. de Francia, praesidentis in parlamento Machliniensi [Cfr. Catal. gén. des mss. des bibl. publ. de France, Départements, tom. XIX. p. 227 – 8.] , qui codex “antiquissimus” non ante saeculum XIII exaratus erat, cum in eo reperiatur “Translatio sanctae Crucis in Bronium” quod opus hoc saeculo concriptum est.

[7] [in Sanctilogio Guidonis de Castris] Recensionem alteram Vitae (= G) confecit et Sanctilogio suo inseruit Guido de Castris († 1350), abbas monasterii Sancti Dionysii prope Parisios. Is nempe, cum nominibus sanctorum, quae in Usuardi martyrologio inscripta sunt, brevius longiusve praeconium subiungeret ex Adonis martyrologio, Vincentio Bellovacensi, Iacobo Ianuensi vel ex ipsis singulorum sanctorum Actis, ubi supererant, desumptum, in libro XI, quo mensis november continetur, post Usuardinam commemorationem de S. Claro aliquid ex gestis eius exscripsit, scilicet, si summam rei spectes, tantum non integram Vitam, quam in exemplaribus V legimus. Textum illum Guidonis reperire est in codicibus Londiniensi musaei britannici inter Regios signato 13. D. IX, saec. XIV, fol. 251 (= G 1), et Parisino bibl. nat. lat. 14649, saec. XV, fol. 149vo – 150vo (= G 2).

[8] Huius recensionis G compendia quattuor (= C) nominabo, [et in nonnullis compendiis] unum manu dumtaxat exaratum in breviario Constantiensi [Coutances in Normannia. Lectiones quae in breviario eiusdem ecclesiae anno 1609 excusae sunt (has subinde citat Denyaldus, v. g. Histoire de S. Clair, pp. 9, 25), prorsus diversae sunt, et licet brevissimae, duo addunt ab antiquis silentio praeterita: S. Clarum theologiae discendae et confessionibus excipiendis operam navasse!] saeculi XV, quod nunc in bibliotheca Mazarinea Parisiis asservatur sub num. 774 (= C 1); ibi ad diem 18 iulii legere est distributum in novem lectiones, quae ad matutinum erant recitandae, compendium quoddam, in quo brevius licet, tamen fere ad litteram verba textus G servata sunt. Fidelissime etiam textus idem repraesentatus est in alio compendio, quod post medium saeculum XIV confecit Iohannes Tinmuthensis et Sanctilogio suo inseruit [Vide v. g. codicem Londiniensem musaei britannici Cotton. Tiber. E.1, tom. II, fol. 101.] ; inde illud excripsit Iohannes Capgravius († 1464), in cuius Nova legenda Angliae [Londinii, 1516, fol. 59.] typis mandatum est (= C 2). Eandem recensionem G, liberius tamen retractatam, compendio exhibet Benedictus Gononus [Vitae et sententiae patrum occidentis (Lugduni, 1625), p. 262 – 3.] , qui textum suum “ex antiquis codicibus” se accepisse in margine testatur (= C 3). Vere illum id dixisse inde comperimus, quod Nicolaus Denysse, qui centum et his amplius annis ante Gononi tempora sermonem quendam de S. Claro edidit [Vide infra num. 30.] , orationi suae bene multas lacinias Vitae alicuius intexuit (= D), quae paene ubique ad verbum cum textu C 3 conveniunt [Diverso tamen subinde ordine partes narrationis in C3 et in D sese excipiunt, ita ut manifestum sit non ex manuscripto exemplari sermonis D textum C3 a Gonono esse excerptum.] . Demum exstat inter collectanea bollandiana in codice Bruxellensi bibl. regiae 8932, fol. 133, compendium aliud saeculo XVII manu exaratum [In capite apographi adnotavit Bollandus se illud a P. Guilielmo Thiersault S. I. († 1666) accepisse.] , quod inscriptum est: Vita S. Clari martyris, excerpta ex manuscripto codice ecclesiae eiusdem sancti Clari ad Eptam amnem, dioecesis Rothomagensis, per f. Ioannem de Thoulouse [Obiit anno 1659. Cfr. infra num. 33.] , canonicum regularem S. Victoris Parisiensis, ac per eundem transscriptam et transmissam (sic) in breviario Victorino in officio festi eiusdem sancti (= C 4).

[9] [nobis servatam;] Etsi autem subinde in his compendiis verba genusque loquendi a breviatore mutata sunt, attamen, ad rerum summam quod attinet, ne transversum quidem unguem ab his discedunt, quae in integris exemplaribus V et G enarrantur [Nisi quod in C4 interpolatae sunt notae temporis, quibus Clarus asseritur natus esse anno 884. Quae si in ipso codice S. Clari ad Eptam legebantur et non a Iohanne de Thoulouse sunt additae, manifestum faciunt codicem illum minime fuisse antiquum.] . Illa igitur compendia typis edere, quod longum erat, non oportuit; tota vero cura in eo ponenda est, ut primigenii textus forma, quam fieri potest accuratissime, constituatur. Quae res non nullam habet difficultatem. Non parum enim inter se discrepant recensiones V et G; quamvis autem haud obscure significet Guido de Castris textum antiquiorem, quem prae manibus habebat, a se esse quadantenus retractatum, — narrationi enim suae praescripsit haec: De eodem ex gestis eius actor, — attamen quia recensionis V nonnisi recentia repperimus apographa, neque eidem recensioni contigit ut in compendiis ullis, quae quidem noverimus, vestigium sui faceret, addubitare subinde est utrobi primigenia lectio servata sit, utrobi a retractatore vel ab amanuensi neglegente sit mutata. Verum cum dissensio, quae inter utramque recensionem deprehenditur, ea non sit quae narrationis summam ullo modo attingat, cumque Vita ipsa, ut mox dicemus, tanti non sit pretii, omissa penitiore, quae vix institui potest, inquisitione, textum recensionis V exhibebimus, addita varietate lectionum recensionis G, et, sicubi e re videbitur, annotatis etiam lectionibus quibusdam ceterorum compendiorum [Id tum ob alias rationes, tum ideo non inutile erit, quod sic perspicere erit unde originem duxerint quaedam minuta, quae a recentioribus in narratione Vitae sancti nostri immisceri solent.] .

[10] [huic Vitae, quae ante saeculum XIV,] Haec autem Vita, ex qua totum profluxit, quicquid sapientius de sancto nostro a modernis scriptum est, quantae sit auctoritatis, nobis imprimis est quaerendum. Ad quod definiendum illud certe maxime conducet, si compererimus quo tempore illa composita sit, quibusque e fontibus derivata. Sed rursus fateri debemus aquam nobis haerere. Certe aliquo post saeculum IX tempore Vita conscripta est, cum sub ipso illius initio Eadmundus rex Anglorum nominetur († 870), et quidem eo modo, ut aliquot saltem anni decenniave a morte ipsius iam decurrisse videantur [Cap. 1: Tempore gloriosi regis Anglorum Eadmundi fuit… vir quidam…] . Nec tamen post saeculum XIII confecta est; ante medium enim saeculum XIV in cognitionem Guidoni de Castris venerat et ab eo in Sanctilogium suum erat recepta; sed et ipso saeculo XIII eandem commemoratam offendimus in codice Parisino bibl. nat. lat. 976, qui hoc saeculo exaratus est [Auctores catalogi anno 1744 editi codicem istum saeculo XIV scriptum esse asserunt, ast perperam.] . Continet is “ordinem divini officii secundum usum monasterii Sancti Dionysii in Francia” [Cfr. eundem catalogum.] ; in quo cum ad diem 4 novembris [Fol. 143vo – 144; cfr. kalendarium fol. 69.] indicatur modus recitandi officium S. Clari, praescribitur ut octo primae lectiones matutinorum desumantur de passione ipsius; huius autem Passionis prima dumtaxat haec verba proferuntur: Tempore quo gloriosus rex Eadmundus; quibus etiam, si levem quandam varietatem demis, incipit Vita a nobis infra edenda [Cfr. initium compendii C 1: Tempore illo quo gloriosus rex Eadmundus…] .

[11] [sat diu autem post saeculum IX] Verum intra duos illos extremos terminos tempus aliquod certum designare, divinantis esset, cum nullus auctor antiquus hanc Vitam laudaverit, et in ipso textu vix aliquid inveniatur, quod lumen nobis affundat. Unum locum adducere valeo, qui quidem in sola recensione V legitur, videtur tamen ad primigeniam scriptionem omnino pertinere [Vita Clari, cap. 8. Vix non manifestum est hoc loco in recensione G merum compendium eorum exhiberi, quae in V leguntur.] . Auctor nempe, commemorato miraculo, quod triennio a morte sancti elapso contigerat, recentiora sancti patroni beneficia in universum extollit, additque illa eiusmodi esse, ut novis in dies miraculis supervenientibus, non sit opus pro manifestatione sancti Clari antiqua recensere. En sane non ita antiqui scriptoris verba et ex quibus colligere liceat tardius potius quam maturius scriptam esse hanc legendam. Asserit quidem auctor aliquis repertam esse illam a Guidone de Castris “in vetere quodam martyrologio Augustodunensi” [Le Bon, Histoire et vies des … saints Victor … et Clair (1630), p. 39.] . Sed praeter quam quod in tali re ad saeculum XIV spectante non multum fidere possumus scriptoris moderni testimonio solitario et non satis definito, iterum in memoriam revocare iuvat quam libenter vocibus illis “vetus codex, antiquus codex” etc. .. saepe abuterentur olim auctores ad designandos libros vix unum duove ante saecula exaratos [Exemplo sit, quem supra commemoravimus, Robertus Denyaldus, qui anno 1633 inter fontes a se adhibitos recensebat (Vita S. Clari, p. 7) antiquam legendam Anglicanam auctore Caphranio, h. e. Capgravio († 1464).] . Si cui porro libuerit affirmare legendam S. Clari recentem habere originem, neque ante saeculum XIII esse conscriptam, probationes quidem, quibus sententiam suam tueatur, postulabimus, at ipsi nulla rationum momenta valebimus afferre, quibus eum impugnemus.

[12] [a monacho, ut videtur, prioratus Sancti Clari] Quisnam ille auctor fuerit, ubinamve scripserit, nullibi ipse docet. Haud improbabiliter tamen coniecerit quispiam requirendum eum esse inter hos monachos abbatiae Sancti Dionysii, qui in vico Sancti Clari ad Eptam, ubi prioratum eadem abbatia possidebat, vitam degebant. Quae enim in Vita cap. 8 de miraculis, quae ad sepulcrum Clari peragi non desinebant, studiose praedicantur, haec manifeste eo spectant, ut ad invocandum sanctum martyrem atque ad visitandas ipsius reliquias populus fidelis incitetur [Scribit nempe auctor l. c.: Diversis languoribus gravati cottidie ad locum sancti Clari profluunt, sanitatis beneficia reportantes… Igitur ab universis verae religionis cultoribus invocandus est beatus Clarus martyr…] . Insuper antiquissimum, cuius quidem vestigium supersit, Vitae exemplum in bibliotheca abbatiae Sancti Dionysii conservabatur, illud nempe ad quod remittit Ordo divini officii saeculo XIII descriptus [Cfr. supra, num. 10.] ; codice etiam eiusdem bibliothecae usus esse putandus est Guido de Castris, abbas Sandionysianus, quando Vitae recensionem quandam Sanctilogio suo inserendam paravit; quae recensio cum eam fortunam habuerit, ut in conficiendis plerisque compendiis, quae vidimus, sit adhibita, iure colligere possumus non multa Vitae exempla extra bibliothecam Sandionysianam esse reperta. Atque haec equidem coniectura veri est valde similis; dubitabundus autem aliam superaddo, [forsan medio saeculo XII conscripta est,] nempe fortassis tum scriptam esse Vitam, cum in possessionem prioratus primum venerunt monachi Sancti Dionysii; quod non serius quam medio saeculo XII contigit [Cfr. infra, num. 32.] . Certe haec maxime fuit occasio, qua et opportunum et utilissimum videretur Vitam sancti patroni scriptis mandare et in vulgus edere.

[13] [magnam auctoritatem viri docti] De fontibus autem, quos adierit anonymus Vitae auctor, nihil ipse nec tradit nec vel levissimis indiciis innuit. Restat ergo ut, quoad eius fieri poterit, ex ipsa narratione quadantenus statuamus quantam illa fidem faciat. Qua de re primum illud notandum utique est, quotquot de rebus, quae in hac Vita narrantur, sententiam tulerunt viri sapientiores, non ita in laudem ipsius tulisse. Sic Carolus Trigan: “Utinam” ait [Hist. ecclés. de Normandie, tom. II, p. 203.] , “de S. Clari gestis praesto esset narratio sincerior et quae amplius aliquid nos doceret; ceteroqui nihil praebet ea, quae superest, quod veri sit dissimile”. Paulo severius pro ingenio suo vir acerrimi iudicii Baillet ita pronuntiavit [Les Vies des Saints, ed. 1739, tom. VII, p. 534.] : “Si Clari labores apostolicos et cruentum martyrium excipiamus, nihil in gestis eius, prout vulgo narrantur, reperies, quod veri videatur simile.” Byaeus vero noster, quamquam Capgravii textum legerat, in quo tota Vitae nostrae summa exacte refertur, dolebat nullum a se, diligentissima licet facta indagine, inventum esse documentum antiquum, quo in trutinanda Clariana historia tuto niteretur [Act. SS., Oct. tom. V, p. 518, num. 30.] . Nec Sollerio etiam nostro probabantur “ea quae de Vulcasinensi Claro Denyaldus et alii, si non temere, saltem liberaliter congessisse videbantur [In editione sua Usuardi, p. 650 ad calcem.] ;” atqui Denyaldus Vitam nostram pedetentim secutus est, neque multa de suo addidit.

[14] [non immerito abiudicarunt.] Et re quidem vera scrupulum aliquem inicit quod in Vita ista nomina quaedam occurrunt, quae in reliquis fontibus historicis Normanniae nuspiam comparent; cuiusmodi sunt Odobertus abbas, abbatia Malduini, fluvius Costus. Concedimus tamen tale quidpiam non ita insolitum esse in historia tum hagiographica, tum profana. Sed magis displicet anile illud commentum cap. 7, quo Clarus in sanctorum cephalophororum agmine reponitur. Haec et alia quaedam minora, quae subinde non ita bene olent, parum forsan curaremus, si de aetate auctoreve Vitae illius certiores essemus facti; at quoniam hac de re non liquet, haec sola demum esse potest aestimatio nostra, Vitam istam, ut non praepropere reicienda est, ita non satis certae esse fidei. Eam tamen, quia unicum ipsa exstat documentum paulo antiquius et prolixius, quod de S. Claro agat, infra hunc commentarium edemus; in reliquo autem commentario eatenus eam adhibebimus eiusdemque nitemur testimonio, quatenus eorum opinationes ventilabimus, qui ipsam veluti testem locupletem adhibent eiusque assertis plenam tribuunt fidem.

§ II. Quo tempore et loco S. Clarus vixerit.

[15] [Idem videtur esse Clarus] Haec igitur sunt monumenta, quae de S. Claro medii aevi scriptores nobis reliquerunt, pauca et omnia [Iuvabit monere in epistula Fr. P. Dubois, data die 17 iulii 1766 (cfr. Catal. gén. des mss. des bibl. publ. de France, Départements, tom. X, p. 195), nihil omnino legi, quod vel levissimum habeat momentum.] . Circa quae illud iam investigandum est, utrum omnia de uno eodemque Claro agant, ac proin utrum Clarus ille, quem ad hanc diem 4 novembris commemorat Usuardus, non ante tempora Eadmundi regis Anglorum floruerit, sub cuius principis regimine patrem Clari uxorem duxisse tradit Vita mox laudata et examinata. Et sane normannicum quendam sanctum ab Usuardo nominari vel exinde colligere est, [ab Usuardo commemoratus] quod commemorationi ipsius praemittit ille notam topographicam In pago Vilcasino; cuiusmodi notis alibi locum indicare solet, in quo vixit passusve est sanctus aliquis, vel in quo praecipua celebritate colitur; iam vero alii sancti nostro cognomines alium certumque diem habent, quo honorentur [Cfr. R. Denyaldus, Vita S. Clari, p. 9 – 10; U. Chevalier, Répertoire, col. 458 – 9; W. Smith et H. Wace, Dictionary of christian Biography, tom. I (1877), p. 547 – 9.] . Insuper ne quem suspicio moveat, fieri potuisse, ut propter nominum similitudinem confusio quaedam exorta sit, omnino notandum est nullum Clarum esse, qui ultimis octobris aut primis novembris diebus colatur, praeter Vulcassinum [Omitto in praesentiarum suppositicium Clarum quendam Hispanum, de quo infra, num. 51.] . Vix enim in censum veniunt sive Clarus presbyter Turonensis, quem ad diem 8 novembris laudat martyrologium Romanum: siquidem ipsius cultus ecclesiasticus alibi exiguus, in Normannia nullus fuit; sive Clarus ille episcopus, de quo ad diem 5 novembris mentio fit in quibusdam libris liturgicis Parisiensibus [Vide infra § IV, num. 41, 42.] : is enim, ut ostendunt lectiones ad matutinum in iisdem libris descriptae, idem est cuius sollemnis memoria paene ubique die 1 iunii recolitur [Cfr. Act. SS., Iun. tom. I, p. 7 – 16; de eodem subinde quaedam commemorant Acta S. Severi; cfr. ibid., Nov. tom. I, p. 943 in indice.] ; idem autem errore aut casu nescio quo, probabiliter vero occasione ex ipso Claro nostro accepta, in non ita antiquis libris paene solius ecclesiae Parisiensis ad diem 5 novembris inscriptus est. Constat ergo Clarum ab Usuardo laudatum inter sanctos Normanniae esse numerandum.

[16] [et in Vita laudatus;] Verum idemne est Clarus Usuardinus, idem ille cuius Vitam habemus? Non desunt quidem, qui id infitientur atque duos Claros Normannos distinguant, quorum alter, ab Usuardo nominatus, presbyter ille fuerit, qui S. Nicasium sepelierit ac postea martyrii palmam haud procul ab Epta flumine sit adeptus; hunc pro sua sententia de tempore, quo Gallias Nicasius adierit, vel saeculo III, vel ipso saeculo I aut ineunte II passum esse volunt. Alterum Clarum dicunt Anglum natione, qui tempore regis Eadmundi, nimirum saeculo IX, natus, varios illos fortunae casus tulerit, qui in Vita laudata enarrantur, et tandem ipse propter Eptam fluvium castitatis martyr gloriosus occubuerit. Et sane inter duos illos solos Claros controversia potest exsistere, cum ne vel levissima ratio sit cur ullus alius Clarus Normannus praeter utrumque illum obtrudatur. Iamvero, ut id sincere fatear, [numquam enim exstitit] validissima hac ratione moveor ne duos Claros distinguam, utque porro ad unum eundemque hominem et Usuardi elogium, et Vitae narrationem referam; scilicet quia Clarus ille, quem S. Nicasio parentasse dicunt, numquam exstitit, sed mera umbra est et persona plane commenticia.

[17] [Clarus ille alter Normannus,] Audio obstrepentes voce valida viros nonnullos, qui de hocce Claro longiuscule, fervidiuscule et plerumque vehementius quam sapientius scripserunt. Sed ab his requiro, quonam tandem documento demonstrare possint sanctum illum reapse exstitisse. Unum proferunt [Olim inde etiam ostendere nitebantur duos distinguendos esse Claros, quod martyrologium Usuardi, in quo Clarus Vulcassinus nominatur, tempore Karoli Magni conscriptum esset (ita Denyaldus, Vita S. Clari, p. 11; Histoire de S. Clair, p. 5). Verum iam pridem nulli dubium est, quin tempore Karoli Calvi floruerit Usuardus.] , ex quo scilicet reliqua pauca, quae iidem in speciem “unanimis consensus” congerunt, manifeste sunt derivata. Est nempe caput ultimum Passionis S. Nicasii; in quo, narrata iam morte sancti martyris et sociorum eius, [quem in Vita S. Nicasii nominatum esse] ita prosequitur auctor [Anal. Boll., tom. I, p. 632, num. 10.] : Quaedam autem matrona nomine Pientia, sanctorum monitis ad fidem Christi conversa, assumpto sanctissimorum actuum viro nomine Claro [Ita corrigendum sane est verbum Daro, quod in editione citata legitur. Nemo nempe nescit quam saepe litterae cl in antiquis codicibus formam litterae d referant; error tamen hic fuit non tam editoris quam librarii: codices enim Namurcensis 15 (saec. XIII) et Bruxellensis 9289 (saec. XII) manifeste hoc loco darum habent, cum alibi litteras cl accurate distinguant, ut v. g. in verbo clemens (cap. I Passionis).] ex ipsorum collegio presbytero, suscepit corpora sanctorum et sepelivit ea honorifice in eodem loco… Quo textu utentes vel potius abutentes auctores, quorum nunc sententiam impugno, finxerunt quendam fuisse Clarum, idolorum antea sacerdotem, qui a S. Nicasio ad fidem Christi adductus, postea eius funus curaverit et tandem ipse martyr obierit.

[18] [scriptores quidam] Et Pommeraius quidem in narrationis huiusce confirmationem “codicem quendam manuscriptum” allegat [Histoire des archevesques de Roven (1667), p. 33.] ; at aetatem illius codicis minime tradit, nec perspicere est utrum quae in sua narratione superant textum Passionis S. Nicasii supra recitatum, ea Pommeraius in isto codice legerit, an ipse explicationis gratia addiderit. Ante Pommeraium autem alius archiepiscoporum Rotomagensium historiographus, Franciscus Farinus, cum narraret Clarum, non a S. Nicasio quidem, sed a S. Pientia ad fidem esse conversum, haec in margine apposuerat: Senex quidam idolorum sacrificulus captus oculis soloque nomine Clarus, conversus est ad Deum lumenque recepit. Ex veteri codice manuscripto Rotomagensi [[Farin], La Normandie chrestienne (1659), p. 48.] . Sed et ante Farinum Nicolaus Davanne in Vita S. Nicasii gallice composita [La vie et martyre de sainct Nigaise, Roven, Le Lœu (s. d.), fol. 35; cfr. fol. 48vo; ed. altera (1643), p. 80 – 1; cfr. p. 105.] tradiderat se in antiquo quodam libro manuscripto legisse [Ita ille: Un vieil liure manuscrit que nous auons veu dit…] S. Nicasium praeter alia miracula in Rupe Guidonis prope Eptam flumen patrata, illud etiam egisse, ut senem quendam idolorum sacerdotem a caecitate liberaret; qui postea fidem christianam amplexus esset. Quid in universum momenti insit citationibus illis, in quibus indefinite “vetus” quidam codex laudatur, superius non semel dixi. Insuper verba Davanii, Farini et Pommeraii aptam plenamque explicationem habent, si conicimus legendam quandam, saeculo XIV vel etiam XV conscriptam, ipsis prae manibus fuisse, in qua narrabantur ea quae ipsi, ceteroqui non prorsus inter se concordes, referunt; certe huius legendae nullum aliud superest vestigium. Sed quicquid est, sane nequit vir historicae veritatis curiosus testimoniis illis undequaque incertis tamquam fundamento niti, et ad summum nitetur capite illo 10 Passionis S. Nicasii, de quo hic agimus.

[19] [de Vitae istius auctoritate] Iamvero caput illud nullius auctoritatis esse duae rationes evidenter demonstrant. Prima est quod nullius auctoritatis est ipsa Passio Nicasii, [multo benignius iudicantes,] saeculo XI demum conscripta et fabulam prorsus olens [Cfr. Rivet, Hist. litt. de la France, tom. VI, p. 420; Act. SS., Oct. tom. V, p. 511 – 6; num. 6 – 16.] . Scio equidem repertos esse qui opus illud antiquissimo tempore, nempe saeculo aerae nostrae II vel summum III confectum esse contenderent [L. L. Goubert, Dissertation sur S. Nigaise, pp. 94, 96 – 104, 107, etc.] , et paene impie profiterentur se illud Evangelii loco in enarranda Vita S. Nicasii habituros [Ibid., p. 108; cfr. p. 95 etc… Opus illud, autographice tantummodo editum (Paris, 1867, in-8°, pp. 560) et quo aliud insulsius aegre quis sibi fingere potest, eodem silentio decebat occultare, quo aliorum auctorum eiusdem farinae scripta, utpote qui a scientia historica toto caelo alieni sunt, praeterimus. Ideo tamen illud commemoravimus, tum quia comperimus viros quosdam ceteroqui non indoctos non omnem illi denegare auctoritatem, tum quia, cum rara sint illius exemplaria, iuvabit monuisse nihil in ipso repertum iri, quod quoquo modo historicis studiis utile sit, ac proin posse illud prorsus tuto neglegi.] . Sed hi rationum momenta, quibus auctores serii veram sententiam tuentur, vix dignantur attendere, ipsi vero in probationem opinationis suae nugas dumtaxat quasdam proferunt, quae solo risu sunt excipiendae. Adde quod Usuardus, qui duorum saeculorum spatio scriptori Passionis anteiverat, cum de Nicasio ad diem 11 octobris meminisset, Pientiam quidem nominavit, de Claro autem altum servavit silentium [Edit. Sollerii, p. 592.] ; ex quo non leve rursus contra eundem Passionis textum oritur praeiudicium.

[20] [falsaque lectione decepti] Verum his omissis, etiamsi auctoritas summa, quae a quibusdam huic Vitae — summa quidem iniuria — adscribitur, ipsi concedenda esset, nullatenus inde proficerent auctores, quos hic impugnamus. Textus enim supra citatus minime genuinus est. Collatis nempe inter se codicibus bene multis, qui nobis Passionem Nicasii servarunt, ilico apparet haec esse authentica scriptoris verba: Quaedam autem matrona nomine Pientia, sanctorum monitis ad fidem conversa, assumptis sanctissimis viris claris actibus et nominibus et ex ipsorum collegio presbytero, suscepit corpora sanctorum… Ita codex Parisinus bibl. nat. lat. 15436 (saec. XI); ita plerique alii codices, in primis Ebroicensis 101 (saec. XII), nisi quod isti post vocem nominibus omittunt et, ac pro singulari presbytero pluralem formam, nimirum presbyteris, exhibent. Sensus autem aptus est et apertus: Pientiae nempe in pio opere patrando opem tulisse viros quosdam, quorum vita religiose acta et fama illustris esset [“Vir actibus et nomine clarus” formula est hagiographis haud insueta, quae minime de his solis adhiberi consuevit, qui Clarus nomen haberent. Sic v. g. Liuthardus praepositus in narratione sua de translatione S. Iusti, Iustum illum vocat vita et nomine clarum (MG., Scr. tom. XV, p. 567; Act. SS., Oct. tom. VIII, p. 334, num. 51).] ; inter hos autem adfuisse presbyterum quendam vel quosdam presbyteros, qui antea se S. Nicasio socios adiunxerant. At luculentum contextum sollicitarunt postea scioli quidam et ad sua commenta suo quisque modo detorserunt. Sic praeter lectionem ex codicibus Namurcensi et Bruxellensi antea allatam, in codice Rotomagensi Y. 41, qui “Liber niger” dicitur, erasa sunt quaedam verba et supra rasuram ita scriptum: assumpto sanctissimis actibus viro nomine Claro ex ipsorum …; in codice autem Ultraiectino, cuius apographum nactus erat Byaeus, sic contractus erat textus: Quaedam autem matrona nomine Pientia cum Claro presbytero ex ipsorum sanctorum collegio … [Cfr. Act. SS., Oct. tom. V, p. 516, num. 23.] . Qua mutatione semel inducta, placuit aliis labili fundamento superstruere historiam sacerdotis illius pagani a S. Nicasio vel a S. Pientia, [perperam autumarunt.] prout singulis libebat, ad christianam fidem adducti. Ecce, nisi omnia me fallunt, Clari istius S. Nicasio coaetanei spuriam fabulosamque originem!

[21] [Nostrae de unico Claro sententiae] Unus porro restat Clarus Normannus, cui Usuardinam annuntiationem applicemus, eremita nempe ille ex Anglia in Normanniam profugus, cuius Vitam non semel laudavimus. Sane ut Clarum suum in pago Vilcasino sive mortuum, sive honoratum praedicat Usuardus, [non officiunt dubia quaedam] ita secundum Vitae testimonium prope ripam Eptae, qui fluviolus totum Vulcassinum pagum praeterlabitur, Clarus et occubuit, et pio cultu a fidelibus celebratus est. Item ut Clarum ad diem 4 novembris recenset Usuardus, ita eadem die Clarum eremitam passum esse Vita docet cap. 7. Graves igitur et tantum non decretoriae rationes adsunt, cur duos illos Claros in unam eandemque personam componamus. Non negandum tamen est, quominus huic conclusioni tuto acquiescamus, obstare nonnullas difficultates haud spernendas. [quae, collatis simul Usuardo et Vita anonyma,] Et primo quidem Usuardus Clarum presbyteri appellatione cohonestat, Vita autem non solum de ipsius presbyteratu prorsus tacet, sed et illum videtur excludere, cum haec cap. 4 referat: Cum beatus Clarus … die dominica basilicam sancti Pauli peteret, ibidem, ut sanctis hominibus moris esse solet, corpus et sanguinem Domini accepturus, accidit ut… Tunc igitur, si auctorem Vitae sequimur, Clarus iam ex Anglia in Gallias transgressus, sacerdotio initiatus non erat; atqui duobus circiter annis supervixit [Cfr. Vitae cap. 5.] , neque uspiam refert auctor eum postea sacerdotem factum esse; quod certe memoratu erat dignissimum.

[22] [de sacerdotio sancti nostri] Haec equidem vera sunt, verum aptam satis habent explicationem, ut minime necesse sit propterea duos Claros comminisci. Fac enim vel Usuardum male edoctum hac in re errasse, vel anonymum Vitae auctorem aliquid omisisse exignorantia; alteruiram hypothesin si recipias, — quarum utraque probabilis certe est, utra autem probabilior sit, non est unde definiamus, — tollitur ilico tota difficultas. Quin ex isto duorum fontium nostrorum discrimine non leve referimus commodum. In mentem enim venire poterat in S. Claro factum esse, quod alias non raro accidit, ut posterioris aetatis auctor, cum nomen alicuius sancti ceteroqui plane incogniti in martyrologiis aliisve libris liturgicis inscriptum legeret vel ab incolis eius reliquias honorantibus pronuntiatum audiret, ipsius legendam in gratiam horum incolarum, huiusmodi rerum oppido cupidorum, proprio marte confecisset, sive traditiones quasdam populares colligendo, sive historiam aliquam mere fingendo, sive Acta alterius sancti in sanctum illum transferendo. Talis autem suspicio tum maxime se ingerere solet, cum agitur de sancto quodam Felice seu Beato, Victore seu Nicasio, Romano seu Quirino, Peregrino seu Barbaro, Benigno seu Bonifatio, Claro seu Honorato et aliis huiusmodi; haec siquidem nomina communia sunt, et aliquando ideo dumtaxat facta sunt quibusdam personis determinatis propria, quia, cum verum ipsarum nomen ignoraretur, postquam miracula ad eorum sepulcra vel reliquias patrata erant, placuit fidelibus, ipsos honorifica quadam appellatione designare. Iam vero id in Claro nostro locum habuisse, quamvis nomen illud hominis, ut dicitur, Angli non sane peregrinum sonet, affirmare non ausim. Certum illud ex supradictis videtur, non ex Usuardi martyrologio occasionem accepisse auctorem anonymum, ut Vitam conscriberet; presbyteratus enim, quo sanctus in martyrologio auctus dicitur, certe meminisset. Sic igitur potius factum esse crediderim, scilicet ut Usuardus a viro nescio quo audiverit coli apud Vulcassinos Clarum quendam, qui presbyter et martyr fuisse ferebatur; postea autem auctor Vitae, qui Usuardum non legerat, ea quae populares de eodem sancto deque honoribus ei collatis a maioribus accepta narrabant, ipse in scriptis rettulerit nobisque servaverit. Haec ut in re obscura.

[23] [vel de eius aetate] Verum hoc nodo haud aegre, ut videtur, expedito, alius occurrit ad solvendum difficilior. In memoriam nempe iam revocavimus ante finem anni 875 compositum esse martyrologium Usuardi, qui ceteroqui extremo anno 877 in vivis non amplius erat. “At vero inquiet” post Byaeum nostrum [Act. SS., Oct. tom. V, p. 517, num. 28.] “nonnemo: S. Clarus in suo apud Capgravium elogio” — atque etiam in Vita nostra anonyma, cuius Capgravius accuratum compendium exhibet, — “sub Eadmundo Anglorum rege natus traditur; cumque ex tribus huius nominis regibus, qui Anglis dominati sunt, senior anno 855 regnare inceperit, consectarium est ut Clarus eremita a Capgravio laudatus certe ante annum 855 natus non sit, utque proinde anno 875 non plures quam viginti aetatis suae annos numerarit.” Quod si sic habet, ita pergit Byaeus, “quis credat eum iam inde ab anno illo sacerdotem exstitisse atque ut talem ab Usuardo ad IV novembris diem annuntiari. Id sane creditu est admodum difficile [Ibid., num. 28, 29.] ”. Quin etiamsi sacerdotem non fuisse Clarum ex silentio Vitae colligere vellemus, non tamen ideo meliore loco res esset. Eiusdem siquidem Vitae cap. 8 edocemur nonnisi tribus annis transactis ab eius passione coepisse sanctum martyrem populis innotescere; aegre autem in adulescentem, qui secundum verissimam Byaei computationem vix decimum septimum annum, cum moreretur, egisset, omnia ea, quae in Vita narrantur, cadere potuissent; insuper non valde probabile est, si tam recentis martyris notitia ad Usuardum pervenisset, qui haud procul a pago Vulcassino vivebat, futurum fuisse ut ieiuno dumtaxat illo, quod protulimus, elogio gloriosum Christi testem celebrasset.

[24] [ultro oriuntur;] Difficultatem hanc non sensit vir alibi cautior Carolus Trigan, quippe qui errore nescio quo implicitus putaverit Eadmundum seniorem ab anno 841 ad annum 846 regnasse [Hist. ecclés. de Normandie, tom. II, p. 201. Errantem Triganium imprudenter secutus est ultimus sancti nostri laudator, reverendus vir Legros, Vie de saint Clair (1884), p. 44.] . Perperam utique, cum de tempore suscepti ab Eadmundo regiminis ne leve quidem subsit dubium, certumque sit illum ab anno 855 ad annum 870 imperasse. Credo Triganium oscitantia quadam prae mente habuisse non Eadmundum illum seniorem regem Saxonum orientalium, sed cognominem regem Saxonum occidentalium, qui quidem integro post saeculo, annis nempe 941 ad 946, regnum obtinuit [Videtur quidem ille iam anno 940 solium conscendisse; at sunt auctores etiam antiqui, qui initium regni ipsius ad annum 941 referant; quod ad praesentem rem sufficit.] . Sed non tantum nobis negotii erit, ut ab illa nos difficultate expediamus. Quoniam enim Vitam Clari anonymam vidimus non praecipuae cuiusdam esse antiquitatis et auctoritatis, non absurdum certe erit rerum quidem in ea narratarum summam recipere, utpote quarum memoriam populorum traditio satis fideliter in universum conservare potuerit, reicere autem notas illas chronicas, in quibus, quia sunt magis particulares, saepe in adiunctis huiusmodi errorem irrepsisse vel legendistarum phantasiam libere versatam esse nemo nescit [Fortassis libuit auctori Vitae, cum nomen regis Angliae, sub quo vixerat Clarus, ignoraret, sanctum regem Eadmundum nominare, qui fama celebris erat; quem ad modum in Vitis sanctorum aetatis merovingicae recentiore tempore conscriptis saepissime, ubi rex quidam Francorum nominandus est, Childebertus nominari solet.] .

[25] [quae tamen quadantenus solvi possunt;] Non repugnaverim tamen si quis contendat auctorem anonymum in assignandis temporum notis aliquatenus quidem, non tamen omnino errasse. Fingamus enim S. Clarum regnante Eadmundo seniore et vixisse, et passum esse, quamvis aliquot ante annis natus esset, quam in regni potestatem venerit Eadmundus. Quid factu facilius fuit quam ut auctor sat multos post annos manum operi admovens, et haec tempora paulum permiscuerit, et ad ipsam sancti nativitatem rettulerit id quod de illius vita vel de sola etiam morte erat dicendum. Cuius rei alterum exemplum huic persimile afferre non pigebit. Odulfi Staverensis presbyteri, qui medio saeculo IX mortuus est, Vitam habemus saeculo X exeunte vel ineunte XI confectam ab auctore anonymo, qui ex vulgari traditione ea quae narrat, accepisse videtur [Cfr. O. Holder-Egger in MG., Scr. tom. XV, p. 356.] ; sic autem narrationem exorditur: Tempore Ludhowici piissimi augusti erat quidam vir venerabilis … nomine Bodgis, de quo, Deo praedestinante, procreatus est filius nomine Odulfus. Qui mox cum sacratissima baptismatis unda enascitur… [Ibid., l. c., cap. 1; cfr. Act. SS., Iun. tom. II, p. 593, num. 2.] . Credet utique, qui haec legerit, Odulfum post annum 814 natum esse, quo anno imperii habenas suscepit Ludovicus Pius. Verum ita non est; paulo post enim refert idem auctor poscenti S. Friderico Traiectensi, ut Odulfus Fresones in fide erudire pergeret, renisum esse illum et asseruisse aetate se fore (= esse) provectum et prorsus imbecillem ad id ministerium [MG., l. c., p. 357, cap. 4; Act. SS., l. c., p. 594, num. 7.] . Atqui inter annos 835 et 841 obiit Fridericus [Cfr. O. Holder-Egger, l. c., p. 353, not. 3.] , quo tempore aut minus aut certe non amplius viginti et septem annos natus esset Odulfus. Si ergo in laxiorem quandam interpretationem detorquendus est locus ex cap. 1 Vitae Odulfi supra repraesentatus, quid obstat quominus eodem modo textum Vitae Clari explicemus, quem ceteroqui non diffitemur esse paulo magis disertum?

[26] [neque obstat Cyrinus ille Clari famulus] Locus postulare videtur ut de Cyrino illo, quem Vita infra edenda testatur S. Claro famulatum esse eidemque demortuo parentasse, pauca subiciamus. Fuerunt nempe qui ipsum ex legenda S. Nicasii in historiam S. Clari incaute translatum autumarent [Trigan, op. cit., tom. II, p. 204.] ; sancto nempe Nicasio socius in itinere et in martyrio fuit Quirinus quidam, qui tum in Passione Nicasii, tum in martyrologio Usuardi simul cum illo nominatur. Quibus assentiri dubitamus; sed neque, quod ad rem praesentem propius attinet, iis adstipulamur, qui, si duos Quirinos Cyrinosve — unum enim idemque hoc nomen esse constat — alterum scilicet tempore Nicasii, alterum tempore Clari nostri, exstitisse concedimus, ilico duos etiam Claros recipiendos esse affirmant. Ultro utique fateor minoris auctoritatis esse Vitam Clari, quam ut ex eius solo testimonio asseveranter contendi possit, [in Vita anonyma laudatus.] reapse exstitisse illum Clari famulum, quem in nullo alio documento commemoratum offendimus. Verum negamus etiam sufficere hanc nominum similitudinem, quae hunc inter et Nicasii adiutorem interest, ut propter hanc solam necesse sit ea quae de Cyrino Vulcassino Vita nostra profert, inter fabulas amandare. Nihil enim praeter ipsum nomen utrique Quirino seu Cyrino commune est. Alter nempe socius exstitisse dicitur S. Nicasii atque cum illo et cum S. Scubiculo cruenta morte interiisse; quorum funus procuravit Pientia matrona; illi vero in hoc obeundo pio munere adstitisse Clarum quendam, prava est lectio codicum recentiorum [Vide supra, num. 20.] . Contra in Vita Clari ne nomen quidem Nicasii comparet, neque ulla res narratur, quae e Nicasiana legenda derivata sit [Ut talis sane haberi non debet “cephalophoria” quae tum de Nicasio eiusque sociis, tum de Claro in utrorumque Actis narratur. Haec enim trita historiuncula est, quae Sandionysianis monachis praesertim notissima erat; iamvero auctorem Vitae Clari inter hos monachos requirendum esse probabile est (vide supra, num. 12).] ; Cyrinus vero non funeris obsequia a Claro recipit, sed ipse Claro eadem praestitit. In martyrologio autem Usuardi, ubi de S. Quirino sermo est [Ad d. 11 oct., in ed. Sollerii, p. 592.] , non nominatur Clarus; ubi de Claro, non Quirinus. Ne multis, plane diversa et inter se aliena sunt quae tum de Quirino Nicasii socio, tum de Cyrino Clari famulo in documentis antiquissimis leguntur [Quaedam alia quae ad S. Cyrinum pertinent, opportuniore loco infra proferemus inter annotata ad c. 7 Vitae.] .

[27] [Verum quia in obscuro versamur,] Sic autem, licet nequaquam putem omnia ad liquidum esse redacta, eo tandem deducti sumus ut, remotis modo saltem non inepto difficultatibus, probabiliter assentiri possimus iis, qui Clarum Usuardinum eundem esse affirmant, cuius Vita anonyma ad nos usque pervenerit. Non me praeterit, si qui hunc commentarium legerint, futurum esse ut me nimiae diligentiae quidam insimulent, quatenus plus aequo laboraverim in rebus ventilandis et probandis, quae alii tamquam firma fixaque habent, vel diutius inhaeserim examinandis documentis, quae alii minime tanta cum cura examinanda esse putant, utpote quorum non satis certa fides aut saltem obscurum sit testimonium. Parcant utrique, qui sic extreme opposita senserint, si mediam viam ingressus pro instituto nostro conatus sum ex paucis, quae supersunt, documentis antiquis, ad veriorem, quoad fieri potuit, celebratissimi sancti cognitionem niti.

[28] [de aetate qua S. Clarus vixerit,] Porro ex praeiactis iam colligendum est, quid circa tempus, quo sanctus noster vixerit, definiri possit. Paucis id sententiis complecti liceat: a) Falsum est S. Clarum inter socios S. Nicasii exstitisse, ac proinde [Nullus enim iam est vir veritatis historicae curiosus, qui Nicasium inter “apostolicos” illos episcopos recenseat, qui saeculo I in Gallias missi dicuntur. Praeterquam quod obscura valde est ipsius historia.] saeculo III floruisse [Admirationem movet Parker, Kalendar of the english Church, p. 205, ubi de S. Claro eadem prorsus narrat, quae in Vita saepe laudata referuntur, eum tamen asserit saeculo III passum esse.] ; b) improbabiliter omnino affirmant Wilson et Dempsterus [Cfr. Act. SS., Oct. tom. V, p. 518, num. 29, 30.] , eundem saeculo VII vixisse, cum nulla sint monumenta, quae id tradant, neque ulla suadeat ratio. c) Aliquanto maiorem veri speciem habet coniectura Renati Toustain de Billy [Histoire ecclés. du dioc. de Coutances, tom. I, p. 61 – 2.] , qui Clarum inter martyres saeculi VIII computat, quamquam fatendum est desiderari testimonia, quibus haec coniectura fulciatur. d) Plerique tandem, quotquot nempe Vitam anonymam hac in re sequuntur, in assignando saeculo IX consentiunt; quin etiam non desunt, quibus libeat ipsum annum emortualem sancti indicare, nimirum vel annum 884 vel 894; his autem diligentioribus computatoribus assentiri minime possumus: vel enim idem est Clarus ab Usuardo, idem Clarus in Vita laudatus, vel duo illi sunt sancti diversi; si primum verum est, manifesto errore detinentur qui annum 884 vel 894 propugnant; si alterum, peto cur hos annos potius quam quoslibet alios designent; nec habebunt certe quod respondeant. e) Eodem dilemmate iidem perstringerentur, qui Clarum posteriore etiam tempore natum esse contenderent, nempe sub recentioribus regibus Anglorum Eadmundis, [certam sententiam proponere nolumus.] qui saeculo X medio et XI ineunte regnaverunt. f) Nobis equidem non improbabile, ut diximus, videtur Clarum sub Eadmundo seniore (855 – 870) non quidem natum esse, sed vixisse, ita ut aliquanto tempore ante annum 875 martyrium fecerit. Quoniam tamen haec ipsa sententia neque firmis testimoniis nititur et nonnullas offendit difficultates [Cfr. etiam Trigan, op. cit., tom. II, p. 104 – 5; Toustain de Billy, l. c.] , ideo in initio huius commentarii maluimus adnotare incertum esse tempus, quo S. Clarus floruerit.

§III. De rebus a S. Claro gestis, deque recentioribus eius Vitae scriptoribus.

[29] [Ea quae in Vita anonyma leguntur,] Hic licebit nobis esse perbrevibus. Nihil enim prorsus de rebus a S. Claro gestis proferre habemus praeter ea quae in Vita mox edenda leguntur. Recentiores utique auctores, quibus haec pauca non faciebant satis, ea, ut moris est, multis ad ornatum additis amplificaverunt. Sic, ut quaedam recenseam, Clarum regis filium dixerunt, eius studia theologica enarrarunt, et cum ipsum sacerdotio auctum esse autumarent, [additis ex ingenio quibusdam narratiunculis,] eum a Sigenando Constantiensi episcopo ordinatum esse asseverarunt. Iidem itinera sancti in Gallia et Normannia descripserunt, singulaque loca, quae viator adiisset, sunt persecuti. Alia his similia omitto, quae quia nullo vel prorsus exiguo fundamento nituntur, digna non sunt in quibus immoremur diutius. Sed lectorum utilitati magis me serviturum esse credo, si praecipuorum auctorum, qui post medii aevi tempora de sancto nostro paulo uberius scripserunt, elenchum proposuero. Sunt nempe hi.

[30] [recentiores auctores in vulgus ediderunt.] Nicolaus Deniise, De b. Claro martyre. Ser(mo), in volumine cui titulus est: Sermones … de Christo eiusque gerula matre simulque sanctorum et sanctarum … ardua … certamina pingentes (Rotomagi, 1507), fol. CCCXIvo – IIIvo [Rarissimum volumen, quod novisse non videtur Frère, Manuel du bibliographe normand, tom. I, p. 338 – 9, quodque frustra in publicis bibliothecis quaesiveram, Rotomagi in egregia bibliotheca v. cl. Caroli Lormier invenit vir doctissimus et de opere nostro non semel bene meritus R. D. E. Sauvage, canonicus Rotomagensis; quem optimum amicum insperata morte nuper ereptum dolemus. Idem pro sua humanitate apographum Sermonis in usus nostros confecit et nobiscum communicavit; nec defuisse operae pretium supra, num. 8, ostendimus. Dividitur Sermo ille in partes tres sive, quemadmodum loquitur Nicolaus, in tres considerationes principales, quae appositis in cuiusque initio litteris grandioribus inter se distinguuntur. Hanc partitionem respexisse videtur Arturus du Monstier, cum in sua Neustria sancta (cod. Parisinus, bibl. nat. lat. 10051; de Claro agitur fol. 319 – 20; cfr. fol. 192, item fol. 164), fol. 319, inter fontes suos recenset: Nicolaus Dionysius serm. 1, 2 et 3 de S. Claro (cfr. etiam ibid., fol. 192, num. 4). Etenim praeter hunc tripartitum sermonem, nulla alia neque in volumine laudato, neque in ceteris, quod sciam, Nicolai operibus, reperitur oratio de S. Claro.] . Recueil de la vie et légende de M. saint Cler. Rouen, s. d., in-8°, 8 pp.

L(e) B(on), Histoire et vies des glorieux St Victor de Marseille et St Clair-sur-Epte, martyrs, extraites des anciens manuscrits de l'abbaye St-Victor lez-Paris. Paris, 1630, in-8°, 39 pp.

Robertus Denyaldus, Vita Sti Clari in pago Vvlcasino monachi, presbyteri, et martyris. Parisiis, 1633, in-4°, 24 pp.

— — Officivm ecclesiasticvm Sti Clari apvd pagvm Vvlcasinum martyris. Parisiis, 1633, in-4°, 48 pp.

— — La vie de saint Clair sur Epte hermite, prestre et martyr au pays du Vexin, Diocese de Roüen. Traduite du latin en françois. Par R. Denyav, prestre, doyen et recteur de la ville et parroisse de Gisors. A Rouen chez Raphaël Malassis, au Portail des Libraires. M.DC.XLIIII. Avec approbation, in-32°, 44 pp. [Unicum exemplar voluminis istius cognosco, quod in bibliotheca v. cl. Eduardi Pelay Rotomagensis servatur. Is pro sua humanitate pretiosum libellum ad nos huc evolvendum misit.] .

Exhibet hic libellus liberiorem quandam versionem gallicam Vitae S. Clari anno 1633 vulgatae. Praemissa est (fol. 3 – 7) prolixa praefatio ad clerum et monachos monialesve Gisortianos; subiecta autem sunt (fol. 34 – 41, 42 – 44) textus actorum authenticorum visitationis a Iohanne Leslaeo anno 1586 factae (de hac infra, num. 32), tum Vitae infra edendae compendium gallicum, quod sic inscribitur: Coppie de ce qui est escrit contre la paroy de la chapelle de sainct Clair, à Gisors. In hoc compendio nihil legitur memoratu dignum.

— — L'histoire de sainct Clair, et les questions clarianes, historiques et morales, meslees de belles curiositez et de rares antiquitez. Par Robert Denyav prestre cure de Gisors. A Roven chez Raphaël Malassis au Portail des Libraires, M.DC.XLV.

— — L'histoire de la vie, martyre et miracles de S. Clair, prestre et hermite au pays du Vexin, diocese de Roüen. Par Robert Denyav, prestre, doyen, et recteur de la ville et paroisse de Gisors. A Roven chez Raphaël Malassis, tenant sa boutique au Portail des Libraires. M.DC.XLVI. Avec approbation [In parte versa prioris tituli exstat imago S. Clari, caput manibus gerentis.] .

Rarissimo volumini in-8°, quod in sola bibliotheca publica Rotomagensi repperimus, praemittitur duplex ille titulus in singulis foliis excusus [Tres praecedentes titulos ideo integros descripsimus, quia in repertoriis bibliographicis neque duos priores uspiam prolatos, neque ipsos libellos exacte descriptos invenimus.] ; sequuntur folia 7 (signata A2 etc…), tum pagellae 151. Coniecerat b. m. E. Sauvage non omnino duas huius libri vulgatas esse editiones, sed, cum nondum distracta essent omnia exemplaria anno 1645 excusa, bibliopolam mutato titulo, anno sequente novam facie tenus editionem confecisse. Attamen crediderim potius aliter res actas esse: priorem nempe titulum tunc excusum esse, quando opus suum praelo submittere coeperat Denyaldus; postea vero auctorem, cum, mutato quapiam ex causa consilio, Quaestiones Clarianas typis mandare iam nollet vel non posset, alterum titulum, utpote iam veriorem, priori substituisse. Certe volumen nostrum in media pagina 151 consistit, apposito verbo FIN; vacat autem pagella sequens, neque ullum indicium est umquam editas esse Quaestiones Clarianas, ad quas in corpore libri saepe remittit Denyaldus [Pag. 3, 4, 5, 7, 24, etc.] . Praesens autem opus nihil aliud exhibet quam ampliorem verbosioremque narrationem ipsarum rerum, quas in Vita latina anno 1633 edita auctor protulerat. Opus illud sive gallice, sive certe latine [Cfr. Histoire … in praefatione, ubi auctor testatur se hoc ipsum opus prius quidem latine scripsisse, dein in linguam gallicam vertisse.] ante scriptum erat, quam prodiit Vita ista latina brevior; in hac siquidem saepe lectorem remittit Denyaldus tum ad Historiam Clarianam quam “longius opus” suum vocat et ex qua “praesentem Vitam contractam esse” dicit [Vita, pp. 4, 7, 19, 24, cfr. Officium, pp. 3, 6, 11.] , tunc ad Quaestiones Clarianas, quas etiam Commentarium appellat [Vita, pp. 7, 9, 19; cfr. Officium, p. 3.] .

Jacques Boireau, La vie de Saint Clair, religievx, prestre et martyr… Paris, 1656, in-12o, 296 pp.

Vie de Saint Clair, pretre et martyr. Cherbourg, 1828, in-16°, 60 pp.

Le Gros, Vie de Saint Clair, prêtre et martyr. Saint-Clair-sur-Epte, 2e ed. 1884, in-16°, 130 pp. Editio prima, quam non vidimus, typis excusa est anno 1883.

Vasseur, Saint Clair, apôtre de la ville de Gournay, in Semaine religieuse de Rouen, 8 mars 1884.

§ IV. De gloria postuma S. Clari.

[31] [Reliquiae sancti martyris] Ut a reliquiis divi martyris sumamus initium, imprimis commemoranda venit illarum inventio et elevatio, quae tertio post mortem anno facta cap. 8 Vitae enarratur. “Hanc corporis sacri elevationem” inquit Denyaldus [Vita, p. 22 – 3; Arturus du Monstier, Neustria sancta, fol. 192.] , “acta antiqua et martyrologia cum prisca ecclesiae Clarianae traditione ad 17 iulii referunt, breviariis dumtaxat Fiscanensi, Constantiensi et Molano ad sequentem 18 revocantibus; quem posteriorem observat Parisiensis devotio in ecclesia Sancti Victoris suburbana, quo frequens populus decima octava convenire solet”. Quaena m sint illa Acta antiqua, quae appellat Denyaldus, ne suspicari quidem valeo; neque ei consentire possum, cum asserit in plerisque monumentis liturgicis Clarum die 17, in paucis die 18 annuntiari. Contra enim esse mox videbimus [Infra, num. 43.] . Porro verius dixerit auctor lectionum ad matutinum, quae olim die 18 iulii recitandae praescribebantur in Proprio sanctorum ad usum monasterii Parisiensis Sancti Victoris. [paulo post mortem ipsius sollemniter elevatae,] Is nempe ita scripsit lectione V [In cod. Parisino, bibl. nat. lat. 14453, saec. XVII, fol. 147vo.] : Huius [Designat quidem illo verbo suppositicium istum Clarum, quem S. Nicasii socium fuisse quidam commenti sunt; sed sanctum nostrum sub hac persona a Victorinis honoratum esse, manifestum est.] prima e tumulo elevatio sub nomine translationis in tota diocesi Constantina [Coutances.] , ubi quam plurimae eius nominis stant ecclesiae, et in ceteris fere per Galliam ecclesiis die XVIII iulii celebratur, praesertim vero Parisiis in basilica S. Victoris… Sed, utcumque res est, certe aptam explicationem habet festum illud S. Clari die 17 vel 18 iulii celebratum, si reapse alteruter dies fuit, quo pridem elevatum est sacrum corpus et primum honoribus ecclesiasticis ornatum; unde perperam ad confirmandam suam sententiam, qua duos fuisse Claros Vulcassinos contendunt, inde argumentum ducunt auctores nonnulli, quod tum die 18 (vel 17) iulii, tum die 4 (vel 5) novembris Clarus quidam in libris liturgicis annuntiatur; probabilissimum enim est unum eundemque Clarum nostrum hac die mortem obiisse, illa esse elevatum.

[32] [in vico Sancti Clari ad Eptam,] Porro in isto loco, in quo sacrum martyris corpus statim a morte sepultum ac postea sollemniter elevatum erat, cum fideles pretiosas reliquias pio cultu prosequi non desinerent, exstructa est ecclesia atque fundatus benedictini ordinis prioratus, qui diuturno tempore ad celeberrimum monasterium Sancti Dionysii in Francia pertinuit. Superest adhuc antiquioris illius templi pars quaedam, quae iam est hodiernarum ecclesiae aedium navis minor, ut cum modernis loquar, ad septentrionem spectans; quam partem ex genere seu stilo fabricae saeculo IX vel etiam VIII constructam esse asserunt seu potius coniciunt [Legros, op. cit., pp. 31, 100. Cfr. etiam annot. bb ad caput 7 Vitae.] . Navis autem maior seu media saeculo XII aedificata esse dicitur [Legros, l. c.] , minor autem altera, quae nempe a latere meridionali consistit, circa annum 1500 perfecta est [Ibid., pp. 34, 101.] . Prioratus autem fundandi quo tempore initium factum sit, nescimus [Michel Félibien, Histoire de l'abbaye royale de Saint-Denis en France (1706), p. 195.] ; [in quo fundatus est prioratus benedictinus,] certum id dumtaxat videtur medio saeculo XII monachos abbatiae Sancti Dionysii in vico Sancti Clari ad Eptam iam constitisse [Félibien, l. c.; [Tous-saint du Plessis], Description géographique et historique de la Haute-Normandie, tom. II (1740), pp. 323, 501. Legros, op. cit., p. 30 – 1. De historia prioratus pauca quaedam collegit idem vir rev. Legros, p. 30 – 35; cfr. etiam R. Denyaldus, Vita, p. 4.] . Ipsis nimirum commissa erat sacrarum divi patroni reliquiarum custodia; [pie asservatae sunt.] quas anno 1410 Philippus de Villette, abbas Dionysianus, transtulit in capsam auratam, quam sumptibus suis Folquembergus, ipsius loci prior, fieri fecerat [Cfr. Félibien, l. c.] . Quieverunt ibidem sancti reliquiae, a monachis atque piis fidelibus honoratae. Narrant quidam easdem post medium saeculum XVI prudenter in loco tutiore occultatas esse, ut a sacrilegis Calvinistarum tentaminibus praeservarentur; verum anno 1586, sedatis Calvinisticae in sacras reliquias impietatis turbinibus, ossa beatissimi martyris sub altari capellae sanctae Margaretae, quo absconsa fuerant, in celebri eiusdem sancti ad Eptam ecclesia XV februarii reperta esse et in capsa argentea ad fornicem basilicae suspensa usque modo populis colenda exhiberi. Ita lectio quinta officii S. Clari in Proprio abbatiae Sancti Victoris saeculo XVII exarati [Eiusdem lectionis locum alium attulimus supra, num. 31.] . Verum haec falsa esse, documentum ipso anno 1586 editum ostendit. Cum nempe Iohannes Lesley, episcopus Rossensis [De Iohanne illo Lesley sive Leslie, qui a Normannis dictus est de Lessay vel de Lesselie, quemque nonnulli non Rossensem (Ross in Hibernia) sed Roffensem (Rochester) episcopum fuisse commenti sunt, videsis T. F. Henderson apud Sidney Lee, Dictionary of national Biography, tom. XXXIII (1893), p. 93 – 9.] , qui ill. archiepiscopi Rotomagensis Caroli II, cardinalis Borbonici, vicarius erat in spiritualibus, hoc anno diebus 15 et 16 februarii [Haec diebus 15 et 16 februarii anni 1585 acta esse, perperam scripsit Legros, op. cit., p. 89 – 90.] vicum Sancti Clari ad Eptam adiisset, ibique reliquias sanctorum in parochiali ecclesia servatas visitasset et recognovisset, altaria consecrasset, aliaque huiusmodi pontificalia officia peregisset, litteras authenticas edidit, quibus rerum gestarum seriem narraret atque testaretur [Acta haec authentica edita sunt apud Denyaldum, Vie de S. Clair (1644), fol. 34 – 41.] . In his autem legimus reliquias S. Clari magnam saltem partem [“A cette époque” inquit Legros, op. cit., p. 90, “aucun ossement n'avait encore été distrait du corps du saint martyr”. Immo conceptis verbis innuit Leslaeus non integrum corpus Clari tunc in vico illo servatum esse: “du corps duquel saint Clair au moins une partie d'iceluy, repose en ladite église.” (Vie, fol. 36). Vide etiam infra num. 35.] , in illa ecclesia iam pridem servari, coli et a convenientibus undique populis frequentari; alias autem reliquias, nimirum S. Cyrini, qui Claro famulus exstitisse fertur, in altari S. Margaretae olim absconsas, anno 1585 repertas esse atque a Iohanne Leslaeo die 15 februarii anno 1586 sollemniter recognitas.

[33] [Earundem particulas] In saepius iam nominata Sancti Victoris Parisiensis basilica praecipuo etiam quodam cultu S. Clarus honorabatur, et, ut testatur Proprium illius ecclesiae [In lectione quinta; cfr. supra, num. 31, 32.] , per octo dies a concurrente plebe sacrarum reliquiarum eius portio colebatur [Codex colitur, invocatur.] et contra morbos oculorum non sine magnis divinae potentiae signis invocabatur [Codex colitur, invocatur.] . Quandonam has reliquias acceperint coenobitae Victorini, quidque in earum honorem praestiterint, edocet nos iam laudatus Iohannes de Thoulouse, eiusdem abbatiae prior vicarius perpetuus († 1659) in suis Antiquitatibus regalis abbatiae Sancti Victoris Parisiensis; [in abbatiam Sancti Victoris Parisiensis] in quo libro haec narrat [Cod. Parisinus, bibl. nat. lat. 14677, fol. 364.] : Servantur praeterea in ecclesia nostra … duo fragmenta S. Clari martyris ad Eptam fluvium, primum ex parte capitis de supercilio in formam oculi reclusum [Quia nempe ad sanandos oculorum morbos praecipue invocabatur S. Clarus. Brevi autem factum est ut crederent homines ipsum sancti martyris oculum in hac lipsanotheca asservari. Cfr. Baillet, tom. cit., p. 534.] , aliud de ipsomet sancto in figura argentea sanctam ipsius iconem exprimente; quae duo nobis data fuere beneficio illustrissimi domini Caroli Borbonii archiepiscopi Rothomagensis anno 1602, cum iam dudum apud nos vigeret eiusdem sancti memoria et plebs Parisiensis, mutata veteri devotione sancti Leodegarii, secreto instinctu et communi impulsu, ut a maioribus didicimus, ecclesiam nostram 18a iulii a multis retro annis frequentare coeperit; pro qua religiose fovenda obtinuimus anno praetacto reliquias ipsas dicti sancti Clari martyris in ecclesiam nostram delatas a P. Petro Lescuier, canonico nostro, anno citato. Ex quarum devotione et contactu identidem sancti Leodegarii martyris multa beneficia pro incolumitate oculorum aut caecutientis visus variis temporibus sunt a Deo pie venerantibus et reclamantibus impetrata, et quotannis, immo saepe saepius hac nostra aetate, obsequentibus fidelibus conferuntur. Unde ut rite et competenter concurreretur tantae devotioni, facultas nobis facta est ab antistite Parisiensi festum ipsius sancti sub ritu secundae classis sollemnem quotannis ducere die 18a iulii praefata, et insuper, exposita a nobis summo pontifici Urbano VIII populi ea die devotionis ergo apud nos concurrentis postulatione pro confratria sub nomine ipsius sancti in ecclesia nostra erigenda, hanc suis codicillis Romae apud Sanctum Petrum sub annulo piscatoris[…] [Vacat h. l. in codice spatium dimidiae lineolae.] datis erexit et firmavit, et insuper dictis confratribus plenariam indulgentiam concessit ipso die primae inscriptionis et quotannis in festo ipsius sancti die 18a iulii celebrando, ut diximus, adstipulante illustrissimo Parisiensi archiepiscopo Ioanne Francisco de Gondy.

[34] [delatas esse dicunt;] At rursus exsurgit quaedam difficultas. Narrant enim quidam Victorinos monachos, quamvis saepe multumque id efficere conati essent, nullas tamen S. Clari reliquias ante annum 1630 impetrare potuisse; hoc autem anno, cum abbas ipsorum commendatarius Franciscus de Harlay factus esset archiepiscopus Rotomagensis, eos opportunam occasionem captasse et ab illo postulasse aliquas sacrarum reliquiarum particulas; porro iussu dicti archiepiscopi ad vicum Sancti Clari ad Eptam venisse Robertum Denyaldum, ecclesiae Gisortianae decanum, ut ex capsa sancti aliquot reliquias extraheret et Victorinis traderet; verum loci incolas, arreptis etiam armis, adeo ne id fieret, obstitisse [Candide fateri oportet incolas illos non tam devoto in Clarum animo, quam lucri nummorumque cupiditate motos esse, ut ita Denyaldo resisterent. Timebant nempe, si pars reliquiarum alio deveheretur, ne piorum etiam fidelium catervae, quae ad Sancti Clari vicum confluere solebant, aliorsum etiam partim se conferrent. Cfr. Hist. de S. Clair, pp. 125, 126: “Je leur dis doncques que ie recognoissois que le motif de leur colere sortoit plutost du creux de leur tire-lire ..”] , ut Denyaldus consilium mutare coactus sit. Quarum rerum gestarum seriem ipse Denyaldus memoriae tradidit [Histoire de S. Clair, p. 120 – 33; cfr. Legros, op. cit., p. 90 – 1.] . Iamvero ut in concordiam revocentur duae illae narrationes, quae licet ab auctoribus ferme coaevis prolatae, tamen vix non manifeste invicem repugnant, forsitan coniciet quispiam anno 1602 Victorinis datas esse reliquias, quae ferebantur esse commenticii illius socii S. Nicasii, nomine Clari, quem multi id temporis viri etiam inter monachos Victorinos [Vide supra, num. 31, not. 11.] reapse exstitisse credebant, cuiusque ossa partim in ecclesia collegiata Sancti Mellonis Pontisarensis, partim Mellenti [Meulan, départ. Seine-et-Oise.] , partim aliis in locis conservari asserit Pommeraius [Hist. des arch. de Rouen, p. 32.] . Ut aliquis certiora hac de re nos doceat, apprime optamus. Periit iam celebris abbatia Victorina; reliquiae autem S. Clari in vicinam parochiam Sancti Nicolai de Cardineto delatae sunt.

[35] [item in oppidum Gisortium] Non exiguam partem corporis S. Clari se possidere contendebant tempore Denyaldi incolae oppidi Gisortii [Histoire de S. Clair, p. 118 – 20.] . Verum haec sacra lipsana ita postmodum cum aliis commixta sunt, ut iam discerni nequeant [Cfr. Legros, op. cit., p. 92, not. 1.] . Praeterea aliquot alia loca notata repperi, in quibus asservarentur particulae quaedam reliquiarum nostri, [et in alia quaedam loca.] ut videtur, martyris. Saeculo nempe XII, cum pia nobilisque mulier Mathildis, uxor Henrici V imperatoris, postea vero Gaufridi comitis Andegavensis et Normanniae ducis, Beccensibus monachis capellam suam multis sacrarum reliquiarum ditatam pignoribus dono dedisset, occasione accepta, revisae et recensitae fuerunt sacrae reliquiae, quae in sacrario Beccensis ecclesiae asservabantur [Ita narrat Benignus Thibault in opere quod inscripsit Chronicum Beccense auctum et illustratum (Cod. Parisinus, bibl. nat. lat. 12884, saec. XVII, p. 181).] , et catalogus earum descriptus est [Catalogum illum exhibet Thibault, p. 182 – 3: quem ex antiquo codice ab ipso exscriptum esse, manifestum est. Catalogus autem reliquiarum, quas Mathildis Beccensibus dederat, prostat ibid., p. 183 – 5. In horum catalogorum notitiam perhumaniter deduxit nos reverendus et doctus vir Poree, parochus in Bournainvile.] , in quo nominatum legimus Brachium sancti Clari martyris; quem Clarum esse Vulcassinum nostrum summe probabile putamus. Sed saeculo XVII casu nescio quo pessum ierat brachium illud, neque in thesauro Beccensi iam inveniebatur [Ibid., p. 185 recenset Thibault paucas reliquias, quae ex tanto numero suo tempore supererant.] . Servat adhuc ecclesia Alulfi Villae [Allouville.] in dioecesi Rotomagensi ossiculum vitrea lipsanotheca inclusum et sigillis munitum cum hac inscriptione: S. Clari M. Alias eiusdem reliquias in collegiata ecclesia Sancti Germani de Pratis honoratas esse asserit Giry [Les Vies des Saints, ed. 1719, tom. II, col. 251.] . Arturus du Monstier, qui id a Roberto Caenali didicit, haec scribit in Neustria sancta fol. 164: “De sanctorum Clari et Cirini reliquiis habetur in ecclesia cathedrali Abrincensi” Alia huiusmodi omitto. Quisnam autem sit ille Clarus, cuius reliquias simul cum reliquiis S. Victoris ad ecclesiam Yvetotensem misit anno 1777 Pius papa VI [J. Bunel et A. Tougard, Géographie de la Seine-Inférieure, arrondissement d'Yvetot (1876), p. 9.] , non comperi. Neque rescire est, utrum Clarus noster ille fuerit, cuius digitus anno 1185 sub altari quodam in viculo Sancti Pauli haud procul Gemmetico simul cum reliquiis S. Pauli apostoli et cuiusdam Cyriaci martyris inventus est; cuius inventionis atque miraculorum, quae postea acciderant, narrationem conscripsit Alexander Gemmeticensis [Alexandri libellus nuper in nostris Analectis editus est, tom, XII, p. 389 – 408. Inventio refertur cap. 5, p. 392 – 3; miracula vero, quae a S. Claro accepta ferebantur, quaeque in oculorum morbidorum sanatione fere versantur, narrata videsis cap. 9, 20, pp. 395, 399; cfr. cap. 19, p. 399:] . Ad alium Clarum pertinere opinor, quamvis contra sentire videatur Ieantin [Les Chroniques de l'Ardenne et des Woëpvres, tom. II (1852), p. 388.] , reliquias quae asservabantur in vico Fontanis in Arduenna.

[36] [Colitur S. Clarus] His circa reliquias praemissis, quae simul uno tenore congerere magis opportunum duximus, ut iam ceteros honores pios sancto nostro habitos enarremus, redeundum nobis est ad iam saepius nominatum locum in quo et Clarus obiit, et servatur adhuc pars reliquiarum ipsius, quae supersunt, longe praecipua. [in vico laudato S. Clari ad Eptam] Est nempe vicus dictus Saint-Clair-sur-Epte [Département Seine-et-Oise, arrond. Mantes, canton Magny.] , situs ad ripam Eptae fluminis, quod pagum Vulcassinum in duas veluti partes dividit, alteram gallicam, normannicam alteram. Vicus in parte gallica exstructus est, eratque olim sub dicione parlamenti Parisiensis; nihilo minus usque ad extremum saeculum XVIII continebatur, ad spiritualia quod spectat, intra fines dioecesis Rotomagensis, cuius nimirum pars erat totus magnus vicariatus Pontisarensis. Sed sub initiis huius saeculi transiit vicus ille cum toto hoc tractu in potestatem dioecesis Parisiensis, mox vero dioecesis Versaliensis, quando nempe anno 1802 sedes episcopalis Versaliis erecta est. Ex dictis explicatur simul et refellitur error scriptorum quorundam alienigenarum [Britannia sancta, tom. II (1745), p. 249; R. Stanton, Menology of England and Wales (1887), p. 524 – 5.] , qui tradunt Clarum martyrium fecisse haud procul a vico quodam ad ripam Eptae, qui postea ab eo nomen Sancti Clari acceperit sitque in territorio Rotomagensi in Normannia, ast caput martyris asservari in altero vico, qui etiam Sancti Clari nuncupetur, pertineat vero ad territorium Parisiense [Quin etiam vicum illum alterum esse “in vicinia urbis Parisiensis” scribit Stanton, l. c. Arturus autem du Monstier (Neustria sancta, fol. 192, num. 4) illius vici nomen pronuntiat Saint-Clair près Palaiseau. De eo videsis Legros, op. cit., p. 65, not. 1.] . Scilicet legerant illi apud Alfordium [Fides anglo-saxonica sive annales ecclesiae anglo-saxonicae, tom. II (1663), p. 329.] , qui h. l. Saussaium [Martyrologium gallicanum, ad d. 4 novembris, p. 828.] exscripsit, Clarum, postquam capite plexus esset, decisum caput manibus collegisse illudque “versus vicum, qui ad Eptam amnem situs iam abhinc glorioso eius nomine et agone gloriatur” devexisse; et paulo post: “Caput Clari sacratissimum ad pagum suo nomine insignem in agro Parisiensi delatum, condigna illic veneratione asservatur.” Haec utique, licet non satis luculenta, veram tamen habent explicationem, si de uno eodemque vico Sancti Clari in toto Saussaii loco sermonem fieri adverteris, qui vicus ad Rotomagensem quidem dioecesim, at simul ad Parisiensem agrum pertineret. Id autem non viderunt illi, quos corrigimus, et duos vicos a S. Claro dictos commenti sunt.

[37] In huius igitur vici ecclesia servatae sunt sancti martyris reliquiae, quarum historiam in superioribus usque ad initium saeculi XVII deduximus. Inclusae tunc temporis erant in capsa arte fabricata, quam his verbis describit Denyaldus [Vita, p. 23; Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 192, num. 3. His similia profert J. Boireau, op. cit., p. 81 sqq.] : Sacri corporis reliquiae fidelium eleemosynis [Immo, ut videtur, liberalitate Folquembergi, prioris monasterioli ad Sanctum Clarum. Vide supra, num. 32.] in feretro argenteo deaurato post tempora sancti Ludovici regis (cuius et beati Caroli imperatoris imagines in circuitu feretri conspiciuntur) reconditae [Denyaldus: recondito.] , quod cum cathenis ferreis pendulum et sublevatum super altare deponitur et exponitur ad osculandum festis sollemnioribus, et per octavas festorum tum depositionis tum translationis sancti Clari. [concurrentibus illuc sanitatis recuperandae gratia] Undique ad martyris tumulum concurrebant pii fideles [Denyaldus, Vita, pp. 22, 23.] et multa sanatorum morborum beneficia ipsius intercessione accepta referebant [Ibid., p. 22 – 4.] . “Mos erat” inquit Denyaldus [Histoire de S. Clair, p. 141; cfr. eiusdem Vita S. Clari, p. 24; Legros, p. 80.] , “quem testatum vidi in antiquis monumentis manu scriptis [In Vita latina l. c., provocat Denyaldus ad “pontificale instrumentum”; quod ipse ad calcem maioris suae Historiae S. Clari transcripsisset. Nihil quidem tale in Historia legitur; sed in altero opere gallico Vie de S. Clair (1644) excusae sunt litterae supra laudatae Iohannis Leslaei, episcopi Rossensis (cfr. supra, num. 32); in his autem testatur Leslaeus se “antiquam” tabulam huiusmodi in ecclesia Sancti Clari vidisse (fol. 38vo).] , ut quotiescumque in ecclesia S. Clari sanatio quaedam huiusmodi contigisset, ea in tabula quadam describeretur, subiunctis testium subscriptionibus; quarum tabularum magna multitudo ex columnis, postibus, murisve ecclesiae maioris dependebat”. Conservabatur etiam in eadem ecclesia, teste eodem Denyaldo [Histoire, p. 141 “Il y en avoit iadis un volume en l'église du bourg, qui fut presté à Messire Charles de Boues de la maison de Contenant, grand vicaire de Monseig. l'Archeuesque de Roüen au vicariat de Pontoise, lequel il n'a pas rendu ayant esté prevenu de mort, que ceux de sainct Clair ont deu repeter et demander.”] , haud exiguum volumen in quo enarrata erant miracula ad intercessionem sancti martyris patrata; [piis fidelium catervis.] qui tamen liber scriptoris illius tempore perditum ierat. Idem autem ille testatur “aliquot sibi comperta in personis quorundam parochianorum suorum miracula [Vita, p. 24. Horum quoddam narrat in Histoire de S. Clair, p. 142 sqq.] ”; quod autem Vitam S. Clari elaboravit, id egit motus grati animi sensu “pro beneficio accepto in oculorum morbidorum restituta sanitate per beati martyris imploratum patrocinium” [Vita, p. 24; Histoire, p. 138 – 141, ubi pluribus rem enarrat. Cfr. Le Bon, op. cit., p. 39; Boireau, op. cit., p. 83; Legros, op. cit., p. 80 – 2.] .

[38] Extremo autem saeculo XVIII, cum omnia in gallicis finibus permiscerentur et perturbarentur, solitam barbariem exhibuerunt in vico Sancti Clari viri quidam novis rebus studentes; direptaque est et destructa capsa pretiosa, in qua sacrae reliquiae inclusae servabantur. Ipsae tamen intactae remanserunt, iacentque nunc in capsa lignea non illepide exsculpta et exterius deaurata. Reposita haec est in sacello quodam parochialis templi; cui quidem templo edax rerum tempus non pepercerat, illud autem reverendus vir Legros, cum ante hos decem annos parochum Sancti Clari ageret, impigris curis instaurare atque adornare non destitit. Nec deferbuit sive loci incolarum, sive vicinorum populorum illuc catervatim adventantium in divum tutelarem pietas [Legros, op. cit., p. 83.] . [Celebrior autem est] Magna praesertim celebritate colitur dies sancto festa, quae in vico Sancti Clari est 17 iulii [Ibid., p. 94.] . Vespere nempe sollemnitatem praecedente conveniunt in ecclesiam; dicuntur pro contione sancti laudes; sollemni pompa in praecipuam vici plateam cum cereis et facibus accensis deferuntur S. Clari eiusque socii S. Cyrini lipsanothecae; concinentibus populis sacros hymnos et ecclesiae campanis resonantibus, rogus accenditur et ecclesiasticis benedictionibus consecratur. Hunc “ignem S. Clari” vocant; constat autem rogus arbore quadam floribus ornata sertisque redimita, ad cuius imam partem sarmenta congesta sunt. Canunt inde hymnum Te Deum, atque ubi ad ecclesiam redierunt, sanctas reliquias venerantur, et media nocte sacris operantur presbyteri, communicant laici.

[39] [sollemnitas diei 17 iulii,] Nec minor est diei 17 sollemnitas; qua die post cetera pia opera sub vesperam iterum congregatur pia fidelium caterva, quae frequenti pompa ad illum vici locum tendit, quem morte sua S. Clarum consecrasse tradunt. Huic “Eremus S. Clari” nomen est; constat autem tribus partibus invicem distinctis: 1) fonte, qui dicitur, S. Clari, quem cancellis circumdederunt ornaveruntque antiqua divi martyris statua; 2) cellula, quam dicunt, ipsius, saeculo tamen XVI vel XVII aedificata; cuius frons tum anaglyptis quibusdam ornatur, tum hac inscriptione: Icy est le véritable Hermitage ou le bienheureux Saint Clair a vescu et a été décolé et martyrisé en l'an 884. In ipsa cellula lapideo altari superpositus est lapis, in quo exsculpta sunt haec verba: Sur cette pierre a été décollé le bienheureux Saint Clair. Adstant pulchrae duae statuae S. Clari et S. Cyrini. E regione autem cellulae parvum sacellum exstructum est. 3) Horto, quem sanctus coluisse traditur [Uberiorem huius pii loci descriptionem videsis apud Legros, op. cit., p. 104 – 7; cfr. p. 35 – 6.] . In hunc porro “eremum” pia consuetudo est ut deferantur corpora duorum sanctorum, qui ibidem ante aliquot saecula vitam aliquamdiu egisse traduntur. Inde ad ecclesiam refert festiva caterva pignora sanctorum martyrum, quae per integrum mensem coram fidelibus populis illuc undique confluentibus remanent exposita.

[40] [quae anno 1884 solito splendidior fuit.] Sed quamvis haec quotannis magna cum celebritate fiant, splendidius tamen diem sancto martyri sacrum egerunt oppidi Clariani incolae anno 1884. Cum enim non pauci, perperam quidem, opinentur Clarum anno 884 martyrio coronatum esse, consilium iniverunt diligens atque pius parochus iam saepe laudatus D. Legros cum devotis fidelibus, ut hunc post mille annos recurrentem diem anniversarium sine magna sollemnitate praeterire non sinerent; quod et fecerunt [Rei gestae narrationem videre est in Semaine religieuse de Versailles, 27 iulii 1884, sub hoc titulo: Millénaire de Saint-Clair-sur-Epte.] . Nec cessat divus patronus sua protectione adiuvare propensos in suam laudem christianos; qui non pauca beneficia ipsius intercessione accepta referunt [Cfr. Legros, op. cit., p. 84 – 6.] .

[41] [Sed et aliis multis in locis,] Non solis illius parochiae finibus continetur hodierna populorum in sanctum martyrem veneratio; verum et praeteritis saeculis late patuit, et nunc etiam late patet cultus ipsius ecclesiasticus. Postquam nempe illius nomen in suum martyrologium recepit Usuardus, innumera alia martyrologia sive antiqua sive recentiora, quae fere ex Usuardino derivata sunt, gloriosum martyrem cum honore recensere non omiserunt; quorum bene longum elenchum subicere possemus, si operae pretium videretur. Verum his omissis, et commemorato solo Romano martyrologio, in quo ad diem 4 novembris Usuardinus textus de S. Claro ad verbum exscriptus est, rem utiliorem nos facturos credimus, si paucis enarraverimus in quibus dioecesibus et a quo tempore sancti martyris memoria ceteris libris liturgicis compareat inscripta. Conscii quidem sumus multa in hac recensione nos praeterisse; absolutum enim elenchum conficere et vix poteramus, et certe pro rei momento laboris erat nimii; non pauca tamen volumina etiam manuscripta, missalia scilicet, breviaria, lectionaria aliaque huiusmodi evolvimus, quamvis non semper cum multo fructu. Insuper semel monuisse sufficiat in quibusdam ex mox laudandis libris liturgicis non nostrum Clarum commemorari, sed, ut v. g. ex lectionibus ad matutinum manifestum est, cognominem illum pseudo-socium S. Nicasii, de quo supra pluribus egimus, vel etiam alterum Clarum, qui solet fere ubique die 1 iunii coli [Vide supra, num. 15.] . Testimonium tamen pro cultu Clari nostri dicunt etiam libri illi, cum nulla alia ratione alius aliive Clari diebus statim indicandis nominati sunt, nisi quia antiquitus Clarus eremita et martyr iisdem diebus ecclesiasticis honoribus fuerat ornatus.

[42] [diversis quidem diebus,] Porro festum S. Clari nuntiatum repperimus.

a) Die 4 novembris in libris liturgicis dioecesis Parisiensis [Cfr. Catal. codd. hag. Paris., tom. III, p. 714 – 5. Codicibus bibliothecae nationalis h. l. recensitis addi possunt codex bibl. Mazarineae 258, psalterium nempe ad usum cuiusdam coenobii ineunte saec. XIV manu scriptum, in quo fol. 6 ad diem 4 nov. legere est: Clari martyris. In ecclesia Parisiensi fit semiduplex de eo; tum breviaria typis edita an. 1680, 1700, 1736, 1778, 1787, 1790, 1822; tum martyrologium editum an. 1727 et officia propria edita an. 1874; etc.] inde a saeculo X [Nempe in cod. Paris. bibl. nat. lat. 103, quod est psalterium coenobii cuiusdam in dioec Paris.] , et quidem in abbatia S. Dionysii inde a saec. XIII [Cod. Paris. B. N. lat. 976, de quo supra, num. 10, et lat. 1107 (missale s. XIV).] ; — diocesis Rotomagensis inde a saec. XIII [Heures Nostre-Dame à l'usage de Rouen (1586 vel 1587) in kalendario; Officia propria edita an. 1860.] , et quidem in abbatiis Beccensi [Cfr. Martene, De antiquis monachorum ritibus (1690), p. 637 et Proprium editum an. 1766.] , S. Amandi [Cod. Paris. B. N. lat. 1027 (brev. s. XIII).] , S. Audoeni [Cod. Rotom. Y. 21 (orationes et capitula cum kalendario, s. XII), A. 459 (missale s. XIII).] et S. Catharinae Rotomagensis [Cod. Rotom. A. 572 (brev. s. XIV).] atque S. Martini Pontisarensis [Kalendarium in capite martyrologii s. XIII (Cod. Paris. B. N. lat. 13889, fol. 6.)] ; — dioecesis Constantiensis saec. XV [Cod. Paris. B. N. lat. nouv. acq. 425 (brev. s. XV).] ; — Lexoviensis inde a saec. XV [Cod. Paris. B. N. lat. 1065 (brev. s. XV), lat. 1323 (diurnale s. XV), et in breviariis excusis an. 1624, 1704.] ; — Ebroicensis [Breviaria typis edita an. 1736, 1744, 1829; nihil de Claro in brev. edito an. 1853.] et quidem in monasterio Conchensi [Cod. Paris. B. N. lat. 898 (brev. s. XIV).] ; — monasterii S. Petri supra Divam, in dioec. Sagiensi [Martene, l. c.; cfr. brev. Sagiense, editum an. 1834.] ; — dioecesis Abrincensis [Proprium editum an. 1635.] ; — Bellovacensis inde a saec. XIII [Cod. Paris. B. N. lat. 1030 (brev. s. XIII); Cod. Rotom. A. 489 (brev. s. XV).] ; — Carnotensis saec. XV [Cod. Paris. B. N. lat. 1297 (brev. s. XV).] ; — Rhedonensis saec. XII [Cod. Paris. B. N. lat. 9439 (miss. s. XII).] ; — Briocensis saec. XVI [Breviarium typis editum an. 1548.] ; — Cenomanensis saec. XV [Cod. Paris. B. N. lat. 1302 (brev. s. XV).] ; — Nivernensis [In ordine divini officii recitandi edito an. 1833, 1840.] ; — Gebennensis inde a saec. XIII [Cod. Paris. B. N. lat. 16307 (brev. s. XIII), lat. 1318 (brev. s. XV); cod. seminarii episcopalis Annesiensis (brev. ms. an. 1398; cfr. Bull. hist. ecclés. Valence, tom. VII, p. 251.); missale editum an. 1521 (cfr. H. Grotefend, Zeitrechnung des deutschen Mittelalters, tom. II, 1892, p. 51).] .

b) Die 3 novembris in dioecesi Ebredunensi [Cod. Paris. B. N. 1312 (brev. s. XV).] .

c) Die 5 novembris in dioecesi Parisiensi [Cfr. Catal. codd. hag. Paris., tom. III, p. 715, et breviaria typis excusa an. 1497, 1584. Adde cod. bibl. Mazarineae 765 (brev. ms. an. 1391), et cfr. quae diximus num. 15 et num. 41.] ; — in monasterio S. Faronis dioecesis Meldensis [Cod. Paris. bibl. Mazar. 731 (miss. s. XIII).] ; — in dioecesi Silvanectensi [Cod. bibl. Universitatis Parisiensis (brev. s. XIV).] ; — in dioecesi Leonensi in Britannia [Cfr. Lobineau, Les Vies des saints de Bretagne, ed. Tresvaux, tom. I (1836), p. 31.] .

d) Die 10 novembris in breviario Parisiensi typis edito an. 1636.

[43] [S. Clari memoria] e) Die 18 iulii [Cfr. Act. SS., lul. tom. IV, p. 349, c.] , quae est dies translationis S. Clari, festum sancti nostri multo tempore ante initia saeculi XVII celebratum esse, testantem audivimus domesticum scriptorem Iohannem de Thoulouse [Supra, num. 33.] . Miramur tamen in plurimis, quos manibus trivimus, libris liturgicis antiquis illius abbatiae altum de S. Claro servari silentium [Ita in codd. Paris. bibl. Mazar. 760 (brev. s. XIII, cum additamentis s. XIII, XV et XVI) et bibl. nation. lat. 14816 (antiphonar. s. XIII cum addit. s. XV et XVI), 14506 (kalendar. et ord. liturg. s. XIII), 14673 (kalendar. etc. s. XIII; ibi nomen Clari additum est saec. XVII), 14810 (diurn. s. XIII – XV), 14279, 14811 et 14812 (brev. s. XIV), 14448 (miss. s. XV), 14814 (brev. s. XV), 14813 (diurn. s. XV), 14455 et 14456 (ord. liturg. s. XV et anni 1556), 14817 (kalendar. etc. circa an. 1500).] , et saeculo dumtaxat XVII eius nomen in quodam Proprio sanctorum, ad hanc nempe diem, comparere [Cod. Paris. B. N. lat. 14453, fol. 4 et 46 – 50. Cfr. Le Bon, op. cit., p. 39. Eadem die 18 iulii perrexit idem festum agi in parochia Sancti Nicolai de Cardineto (cfr. supra num. 34).] . Verum quidem est in litaniis, quae leguntur in codice Parisino bibl. Mazar. 895, fol. 110rc (saec. XIII), olim San-Victorino, Clarum inter sanctos martyres recenseri; ast liber ille liturgicus non est, et deest nomen Clari in aliis litaniis, quae descriptae sunt eodem saeculo XIII in codice Parisino bibl. nat. lat. 796, fol. 252vo – 4, quem credunt esse lectionarium eiusdem abbatiae Sancti Victoris [Cfr. catalogum an. 1744 editum.] . — Porro eodem die 18 iulii S. Clari festum nuntiatum legimus in dioecesi Parisiensi inde a saec. XII [Cod. Paris. bibl. Mazar. 729 (miss. s. XII) et B. N. lat. 1098 (miss. s. XIV).] ; — in Rotomagensi [Cod. bibl. archiepiscopalis Rotom. (brev. s. XIV, de quo cfr. E. Sauvage, Actes de S. Mellon, 1884, p. 111); cod. Paris. B. N. lat. 863 (miss. s. XV).] et quidem in monasteriis Gemmeticensi [Codd. Rotom. A. 145 (brev. s. XII); U. 50 (martyrologium s. XIV – XV), in quo tum die 18 iulii, tum 4 novembris Clarus inscriptus est.] et Fiscannensi [Vide supra, num. 31.] eiusdem dioecesis; — in dioecesi Constantiensi in Normannia inde a saec. XIV [Codd. Paris. B. N. lat. 786, 1271 et 1300 (brev. s. XIV), nov. acq. 425 et bibl. Mazar. 774 (brev. s. XV); brev. typis editum an. 1609.] ; — in Baiocensi [Codd. Paris. B. N. lat. 1298 et 1299 (brev. an. 1425 et 1436); brev. typis editum an. 1627.] et in coenobio Troarnensi eiusdem dioecesis [Cod. Paris. B. N. lat. 13242 (brev. s. XV).] ; — in Sagiensi [Codd. Paris. B. N. lat. 13243 et Rotom. Y. 166 (brev. s. XV).] ; — in Lexoviensi [Cod. Paris. B. N. lat. 1065 (brev. s. XV), brev. typis editum an. 1750, etc.] ; — in monasterio Conchensi dioecesis Ebroicensis [Cod. Paris. B. N. lat. 898 (brev. s. XIV). In hoc, ut et in supra laudato cod. 1065, utraque die 18 iul. et 4 nov. annuntiatur S. Clarus.] ; — in Bellovacensi [Proprium typis editum an. 1872, 1885.] ; — in Lucionensi [Cod. Paris. B. N. lat. 1057 (brev. s. XV).] .

f) Die 17 iulii colebatur Clarus in vico Sancti Clari ad Eptam dioecesis Rotomagensis, de quo vico pluribus iam egimus [Supra, num. 36 sqq.] ; — in ipso dioecesi Rotomagensi saec. XVIII [Breviaria typis edita an. 1728, 1736, 1777.] , — et, si fides sit Arturo du Monstier [Neustria sancta, fol. 192.] , in abbatia S. Dionysii in Francia.

[44] [ecclesiasticis honoribus] g) Die 28 augusti celebratam esse asserunt [N. Catherinot, Sanctuaire du Berry (1680), p. 11.] in abbatia Sancti Sulpitii, dioecesis Bituricensis, memoriam receptarum hac die Clari nostri reliquiarum. Eadem die idem sanctus inscriptus legitur in kalendario posito ante psalterium abbatiae Fontis Ebraldi, dioecesis Pictaviensis [Cod. Paris. B. N. lat. 1319 (an. 1473).] . Item eadem die alicuius sancti cognominis festum coli in vico Sancti Clari, in pago Lodunensi [Saint-Clair-en-Lodunois.] , dioecesis etiam Pictaviensis, asseruit Chevalier, illius ecclesiae parochus [In epistula ad ducissam de Richelieu, quae epistula praeposita est operi saepe citato Iacobi Boireau, fol. 3.] ; qui tradidit insuper undique ex provinciis Pictaviensi, Andegavensi et Turonica populum ad ecclesiam concurrere, ut reliquias S. Clari, quae ibidem asservabantur, honoribus prosequerentur. Hunc Clarum non alium esse a Vulcassino nostro opinabatur Boireau [Op. cit., p. 102.] , qui bene longam ideo ipsius historiam composuit [Ibid., p. 6 – 84.] ex Guidone de Castris, Capgravio et Denyaldo desumptam; nihilo minus idem non multo post [Ibid., p. 112 – 3.] fatetur reliquias, quae in dicto vico honorantur, alterius cuiusdam Clari esse.

[45] [ornabatur.] h) Tandem ad diem 18 februarii haec in suo Menologio Scotico scripsit Dempsterus († 1625): Inter Lutetiam et Rotomagum Clari eremitae, qui regis filius, Gulielmus antea dictus, dominae loci caecae oculorum usum reddidit paenitenti, quem precibus ademerat peccanti [Apud A. P. Forbes, Kalendars of Scottish Saints (1872), p. 192. Cfr. Act. SS., Feb. tom. III, p. 53, A.] . Verum idem Dempsterus in ipso Menologio ad diem 18 iulii Wionem exscribens, sanctum nostrum annuntiavit his verbis: Apud Sequanos Clari regis filii, cuius acta habentur [Apud Forbes, l. c., p. 206. Cfr. eiusdem Dempsteri Historiam ecclesiasticam Scotorum, cap. 251.] ; atque ad diem 18 februarii fontes indicavit ex quibus illa priora hauserat, Molanum nempe, qui hac die nihil de Claro habet, quique eum die 18 iulii dumtaxat commemorat, et Hectoris Boethii Scotorum Historiam, quod opus nullius est auctoritatis [Cfr. Aen. Mackay apud L. Stephen, Dictionary of national Biography, tom. V, p. 299.] et in quo nihil huiusmodi repperimus. Atqui manifestum satis est Dempsterum in assignanda hac die plane erravisse; non est ergo cur cum Bailleto [Op. cit., tom. VII,p. 534.] credamus eandem diem sancto nostro festam fuisse in memoriam portentosae sanationis mulieris cuiusdam caecae.

Hi igitur dies sunt iique non pauci, quibus sanctum nostrum commemoratum offendimus. Animadvertere potuit lector in quibusdam dioecesibus modo hac die, modo alia factam esse Clari memoriam. Sed tempus etiam fuit, cum in iisdem dioecesibus nullus eidem sancto locus tribueretur in breviario vel kalendario, ut v. g. in breviariis Rotomagensibus sive ms. saec. XIV (cod. Rotom. Y. 95), sive impressis an. 1627, 1675 etc., etc. [Cfr. etiam missalia Rotomagensia mss. saec. XIII et XV (codd. Rotom. Y. 50, Y. 1) et edita an. 1516, 1544, 1585.] .

[46] [Alia cultus S. Claro exhibiti testimonia:] Cetera quae ad ipsius cultum seu gloriam postumam pertinent, liceat paucis comprehendere. Multa nempe sunt particularia pietatis obsequia vel indicia, quae ab hagiographis quidem, ut ita dicam, indigenis minime praetereunda sunt, in quibus autem nos oportet non diutius immorari. Huiusmodi res non paucas in libris, quos evolvimus, indicatas repperimus; multo plures etiam qua verbo, qua scriptis docuerunt reverendi et doctissimi viri E. Sauvage et A. Tougard, canonici Rotomagenses; quibus pro sua humanitate, quantas habemus gratias, tantas hic referre laetamur. In praesentiarum autem satis nobis erit generaliora quaedam fere sectari; [parochiae ipsi sacrae] singula enim recensendi finem non faceremus. Porro in patronum plurimarum parochiarum ascitum esse celebratissimum martyrem non est quod miremur; id tum olim factum est, tum etiam nunc in dioecesibus praesertim Versaliensi, Rotomagensi, Constantiensi, Sagiensi, Baiocensi, Ebroicensi, Parisiensi, Meldensi, Bellovacensi, Ambianensi, etc.

[47] [sacella,] Multis etiam in locis, maxime in Normannia, sacella seu capellae in honorem divi martyris exstructae sunt, quae vel pars sunt maioris alicuius templi, [statuae,] vel seorsim consistunt. Multis in locis videntur statuae vel picturae, quae plerumque S. Clarum repraesentant caput excisum manibus deferentem [Vide Vitam, num. 7.] . [piae peregrinationes,] Multis in locis fiunt ad ecclesias, sacella statuasve sancti piae fidelium peregrinationes [Est etiam ubi fons aliquis S. Clari nomine decoretur, ad quem fontem conveniunt piae populorum catervae.] , qui ipsius patrocinium tum contra alios morbos, tum praesertim ad impetrandam oculorum sanationem implorant. [imploratum caecutientibus auxilium,] Istius devotionis originem repetunt quidam [Legros, op. cit., p. 38.] a miraculo illo, quod cap. 8 Vitae narratur in gratiam alicuius caeci contigisse; plerique, et verius quidem, a noto verborum ioco, quo fit “ut populus amet invocare sanctos quorum nomen accedit ad vocabula rerum, quas sanctis vult commendatas” [Act. SS., Oct. tom. XII, p. 852, num. 4.] . Inde nempe est quod passim sancti qui Clarus, Lucia vel simili nomine nuncupantur, ab iis invocentur qui oculis caligant [Cfr. ibid. et Cahier, Caractéristiques des Saints, p. 104; J. E. Decorde in Magasin Normand, tom. VI (1869), p. 87.] . Quod magis etiam exaggerare conati sunt pictores quidam, cum sanctum nostrum repraesentarunt vel manu sua oculos decisi capitis obtegentem, vel ipsum oculum manu sustinentem [Cfr. etiam Trigan, op. cit., tom. II, p. 203.] . Inter has autem imagines, quorum bene magnum numerum in adversariis meis adnotavi, [imagines,] eas solas utile erit commemorare, quae editae sunt: illas reperire est apud J. H. Parker, Calendar of the Anglican Church (1851), p. 206 [Ibi exhibetur pars fenestrae pictae, quae etiamnum conspicitur in ecclesia S. Maclovii Rotomagensi.] , apud Denyaldum in capite Historiae gallicae; in Vita S. Clari a rev. dom. Legros conscripta, p. 40 – 1 [Hoc loco in exemplari nostro insertae sunt duae imagines, quas dicunt, photographicae; quarum altera S. Clari martyrium, altera S. Clari et S. Cyrini figuras repraesentat.] ; adde imaginem quandam seorsim anno 1615 ligno excusam, quae S. Clarum, S. Adrianum, S. Wulframnum et S. Sebastianum exhibet cum hac inscriptione: La . confrarie . de St Cler. fondee. a leglise . St. Maclov . de . Rouen.

[48] [confraternitates,] Praeter hanc confraternitatem duas alias S. Claro nuncupatas Rotomagi exstitisse comperi, alteram in ecclesia S. Viviani [Cfr. archivum publicum Rotomagense, serie G, num. 1226.] , alteram in ecclesia S. Dionysii [Ibid., num. 1246.] ; tertiam erectam esse in abbatia Sancti Victoris Parisiensis iam vidimus [Supra, num. 33 extr.] , quae postea in propinqua parochia Sancti Nicolai de Cardineto vigere perrexit [Cfr. supra, num. 34 extr.] . Praeterea duo commemoranda restant popularis pietatis testimonia satis singularia. [ignes festivi,] Ut nempe in vico Sancti Clari ad Eptam celeber est “ignis” quem dicunt, “S. Clari” ita aliis in locis accenduntur in vigilia diei sancto nostro sacrae ignes festivi; quorum semiustos cineres secum auferunt incolae devotionis ergo; sic v. g. in parochia La Haye de Routot, dioecesis Ebroicensis [Id nos docuit vir rev. A. Tougard. Cfr. etiam Legros, op. cit., p. 94.] . Nullum dubium est quin hic lusus quidam verborum subsit illi similis, quem supra explicavimus. [sartores se in eius clientelam conferentes,] Simili etiam lusu factum est ut aliquibus in partibus Normanniae sartores, utpote qui clara luce ad opera sua indigeant, sanctum nostrum in patronum cooptarint, diemque eius festum, 17 scilicet iulii, magna cum sollemnitate agant; quod fit v. g. Deppae in ecclesia S. Remigii. Tandem velut testimonium cultus sancto martyri exhibiti afferunt nonnulli tum quod non paucis in locis die S. Claro sacra celebres nundinae exercentur, [nundinae.] tum quod ab hac die in magna parte Normanniae principium sumitur locationis domorum, conductionis famulorum etc. [Cfr. Legros, op. cit., p. 93 – 4.] .

[49] [Officium ecclesiasticum S. Claro proprium] Ad calcem longiusculae huius paragraphi praeterire non licet officium ecclesiasticam S. Clari a saepe nominato Roberto Denyaldo concinnatum [Cfr. supra, num. 30.] et episcopali auctoritate approbatum [Officium S. Clari, p. 3 – 4.] . In cuius libelli praefatione paucis recenset et carpit Denyaldus cetera, quae ipsius tempore supererant, sancti nostri officia [Ibid., p. 5 – 9.] , et quid ipse praestiterit, edocet [Ibid., p. 9 – 11.] . Quoniam autem “in nullo officiorum” quae viderat, “erat hymnus proprius”, Denyaldus “tres diei depositionis festo, binos elaboravit translationis” [Ibid., p. 9.] ; quorum hymnorum hoc est initium p. 12 – 3: Quae vixit Druydum [Cfr. U. Chevalier, Repertorium hymnologicum, num. 16001.] ; p. 14 – 5 Angulum terrae fugiens [Ibid., num. 1083.] ; p. 26 – 7 Hostis impurae Veneris [Ibid., num. 8076.] ; p. 35 – 6 Clarus paternis aedibus [Ibid., num. 3373.] ; p. 42 – 3 Magnum decus fide pati [Ibid., num. 11019.] . Idem Denyaldus “orationem rythmicam” seu hymnum postea repperit, cuius initium Ave dies o praeclara [Hanc edidit in Histoire de S. Clair, p. 113 – 4. Deest in repertorio U. Chevalier.] ; idem duas prosas in Gisortiano quodam libro liturgico se legisse testatur [Officium. p. 7.] , ex quibus non paucos versiculos nobis servavit [Vita S. Clari, pp. 20, 24. Histoire de S. Clair, pp. 13, 14, 24, 27, 32, 58, 66, 89, 101, 144 – 5.] .

[50] [et carmina liturgica in eius laudem.] Praeterea recensere habemus prosas alias quinque, quarum primam nunc in sollemnitate “ignis S. Clari” canere solent incolae vici S. Clari ad Eptam, et quae incipit Ad Clari tumulum [Edita est apud Legros, op. cit., p. 117 – 21. Deest in repertorio U. Chevalier.] ; altera asservatur manu scripta in ecclesia vici Sancti Clari super montes, dioecesis Rotomagensis, incipit autem Plebs festive collaetetur [Deest etiam in eodem. Hanc prosam nobiscum communicavit vir rev. A. Tougard.] ; tertia et quarta, quarum haec sunt prima verba Ecce dies speciosa [Chevalier, op. cit., num. 5112.] et Celebret Gallia [Ibid., num. 2732.] , excusae sunt in missali Constantiensi (ab an. 1557 ad an. 1729) et in eiusdem missalis supplemento; quintam reperire est inter opera Simonis Gourdan, canonici regularis in abbatia S. Victoris Parisiensis (1646 – 1729), in codice Parisino bibl. nat. lat. 14841; incipit Christe lux amabilis [Ibid., num. 2892.] . Tres etiam hymnos in honorem sancti nostri confectos legimus in iam laudato Proprio sanctorum eiusdem abbatiae sive in codice Parisino bibl. nat. lat. 14453, nempe hymnum ad vesperas: O te martyr ovans, hymnum ad matutinum Ingens aetherea, hymnum ad laudes O fons perennis luminis; eosdem invenit v. cl. Chevalier inter opera iam dicti Sim. Gourdan, in codd. Parisinis bibl. nat. lat. 14839 et 14840 [Cfr. ibid,, num. 13799, 8877 et 13009.] .

APPENDIX
De commenticio S. Claro Villacassinensi in Hispania.

[51] Non semel tum alibi, tum in Actis nostris vapulavit spuriorum documentorum non solum venditor, sed et fabricator Iohannes Tamayo Salazar, quod falsa in terram patriam pietate abreptus, aliarum gentium sanctos in Hispaniam suam malis artibus transplantare conatus esset. Simile aliquid in Claro Vulcassino aggredi voluit, consuetis fraudibus consuetum sibi pariturus detrimentum. Haec nempe in Martyrologio suo Hispano ad diem 4 novembris interposuit [Tom. VI, p. 63.] : Villae Cassinae in Arevacis Hispaniae S. Clari presbyteri, qui sub Antonini imperatoris immani persecutione pro fidei nominis confessione percaptus, contusis agone membris, victor evadens, gloriosum de tyranno triumphum laurea martyrii percepit. Clarum autem illum eundem esse conicit, quem commemoraverat Usuardus; quamvis verecundius solito loquatur, et sinat ut “utraque natio tam hispana quam gallica in suo sensu abundet [Ibid., p. 64.] . Pro Gallis” inquit, “stat locus, qui hodie a nomine sancti martyris perseverat et S. Cler nuncupatur ad Aptam fluvium”; tenue sane propugnaculum! “Pro nostris ita pergit Tamayo, exstat Iuliani auctoritas et hocce epigramma: Cassinae pateris Villae …”; subicitur nempe carmen quod tribus distichis gesta Clari illius hispani enarrat. De Iuliano autem superius haec auctor scripserat: “In codice edito Iuliani archipresbyteri Toletani in Chron. ann. 202, n. 69, fol. 23, haec formalia verba leguntur: Villae-Cassinae, vulgo Villacis, in fine Catpetaniae martyrium patitur S. Parus presbyter sub Antonino: IV novembris”; adnotaverat autem Tamayo in duobus errasse Iulianum et legendum esse Villacastin non autem Villacis, Clarus et non Parus. Verum inutilis et vix non subridicula est haec emendandi cura; nemo enim iam nescit opus illud, quod sub Iuliani nomine prodiit, ab impudenti falsatore esse confectum, et Pseudo-Iuliani illius auctoritatem, ad quam confidenter provocat Tamayo, auctoritatem plane nullam esse. Nullus etiam dubito eiusdem farinae esse epigramma istud, quod obtruditur nullo indicato auctore, nullo sponsore, nullo fonte, vel inde suspectum quod a Iohanne Tamayo primum prolatum est. Haec de inani hispani huiusce martyrologi tentamine sufficiant; diutius enim umbram persequi pudet.

VITA S. CLARI MARTYRIS

Clarus, eremita et martyr in pago Vulcassino (S.)

BHL Number: 1826

Edita ex duobus codicibus (= V), nempe a) Bruxellensi bibl. reg. 8932, saec. XVII (= V1); ipse exscripsi; et b) Ambianensi 467, saec. XVII (= V2); officiosissime contulit H. Michel v. cl.; — collatis cum Sanctorali Guidonis de Castris (= G), in codicibus c) Londiniensi, Mus. Brit., reg. 13.D.IX, saec. XIV (= G1); pro sua benevolentia contulit R. P. Sydney Smith S. I.; et d) Parisino bibl. nat. lat. 14649, saec. XV (= G2); ipse contuli. — Subinde etiam adnotatae sunt quaedam lectiones variantes quae desumptae sunt ex compendiis (= C), nempe ex breviario Constantiensi saec. XV (= C1), ex Capgravio (= C2), ex Gonono (= C3), ex apographo codicis S. Clari ad Eptam (= C4), tandem ex laciniis Vitae quas sermoni suo de S. Claro inseruit Nicolaus Denysse (= D). De his omnibus videsis supra num. 6, 7, 8. — Verborum traiectiones et alias huiusmodi minutias non indicavi. Capitulorum distinctionem, quae in V1 nulla est, eam servavi, qualem in V2 erat instituta.

[1] [S. Clarus, tempore Eadmundi regis Anglorum ex piis nobilibusque parentibus natus,] [In pago Vulcassino sancti Clari presbyteri et martyris. De eodem ex gestis eius actor G.] Tempore gloriosi regis Anglorum Eadmundi [(T. g. r. A. E.) Anno Christi 865 C4 *.] a fuit in civitate, quae [tunc temporis add. G; tunc add. C1.3.4, D.] vocatur Orchestria [(v. O.) O. vocabatur G, C1.2; Orcestria dicebatur C3, D; Orvestria C4.] b, vir quidam ex genere consulum [ortus add. G, C2; oriundus add. C3, D.] c nomine [om. V2.] Eduardus; qui moribus pollens, virtutibus reverendus multisque bonis effulgens, quandam virginem [speciosam add. G.] nullius boni [(n. b.) nullis bonis V2; nulliusque b. G.] expertem, sed confertam [(s. c.) om. G.] , sibi non voluptatis causa [ut multi assolent add. C3, D.] sed potius exspectandae prolis gratia [(po. e. pr. g.) g. pr. exoptandae temporalis G1; g. po. exoptandae pr. G2; causa prolis habendae C1.3, D; et divino cultui educandae add. C3, D.] coniugio sociavit. Hi ambo [igitur, G, C1.] cum [om. G.] magna devotione Dei servitio intenti, omni cura saeculari seposita, rerum omnium Conditorem [humiliter add. G; iugiter C2; singulis diebus C3, D.] flagitabant, quatenus unicum filium suae voluntati per omnia oboedientem eis tribueret. Quorum Deus vota ex alto prospiciens, petitioni eorum non defuit, et [sed G; quia C1.] unum filium diversis donis Spiritus sancti repletum [moribus praeditum add. G, C2.] et forma decorum, nomine Clarum d, ut qui [(n. C. ut q.) Clarumque ideo n. dictum quia G; C. re et nomine C1; erat autem Clarus re, Clarus n. add. C3, D.] clarus [erat add. V2.] coram [om. G.] Deo et hominibus futurus erat [(f. e.) habebatur G.] e, eis praebuit.

[2] [coniugium abhorrens ex Anglia in Neustriam fugit,] Hic [postquam attigit septem annos add. C1.3, D.] cum [(H. c.) Qui iussu parentum G.] addiscens litteras coaevos suos [litterali scientia instructos add. G.] , divina concedente providentia, superasset, et [(s. et) superavit. Hunc ergo G.] parentes heredem se alium non habere viderent [videntes G.] , divitiis atque dignitatibus locupletare ac [uxori add. G.] legali coniugio iungere eum cupiebant. Quod beatus Clarus [tamquam add. G.] , vir magnae religionis, quasi crimen respuens solique Deo verbis et operibus vacans, divino fretus auxilio parentes patriamque [(p. p.) utrumque parentem totamque (et C1.3, D) patriam G, C1.3, D.] reliquit [dereliquit G, C2.] , veniensque [v. itaque G.] ad litora maris [ponti C1.3, D.] et navem ingressus, ad [(et n. i. ad) navesque subintrans in G., navem quae parata erat intrans in C1; conscensa navi in C3; navem intravit D.] terram, quae Neustria vocabatur, nunc autem Normannia dicitur [(n. a. N. d.) om. G, C1.3, D.] f, Cesarburgum [Cesarbungum V1 corr.; apud Cesarisburgum G, C2, D; apud Cesariburgum C1.3.] g applicuit. Tum ad [(T. ad) et exiens a navibus (de navi C1) in G, C1.] nemus quoddam pervenit h, ubi duo eremitae solitariam agebant vitam [(pervenit-vitam) in quo d. e. degebant, Domino ducente, p. G.] i. [et miraculo patrato,] Verum priusquam [(v. p.) sed antequam G, C1.2.] eremum intraret [subintraret G, C1.] , quendam eremitarum servulum [famulum G, C1.4.] repperit [invenit V2.] securi per medium corporis vulneratum; quem misericordia motus [oratione praemissa add. G, C2; oratione add. C4.] , facto crucis signaculo [(f. c. s.) crucisque miraculo (vel signaculo add. G2 in marg.) f. G.] , pristinae restituit sanitati.

[3] [in abbatiam Malduini secedit.] Tunc beatus Clarus laudem saeculi vitare [intrare G2; vitare corr. G2 in marg.] cupiens, praedictum servulum [famulum G.] ad locum [illum add. G.] , in quo eremitae morabantur, dimisit et ad [om. G.] abbatiam Malduini [Maldium G2; Malidumi C3, D.] k, in qua agebat [agebatur V1.] sanctus Odobertus l, obtento illius religionis primatu, pervenit. Porro [(agebat-Porro) s. O. primatum r. (regionis G2) i. obtinebat, adiit. Sed G; s. O. degebat adiit. Et C2.] famulus sanitati restitutus [(s. r.) om. G.] clamabat cum lacrimis, suos [(c. c. l. s.) clamans ac lacrimans suosque G.] dominos, patres scilicet eremitas [(p. s. e) om. G.] , requirens; quibus enarravit [(q. e.) eis omnia G.] quae sibi patrocinio beati Clari [(p. b. C.) om. G, C2.] contigerant [enarravit add. G.] . [In qua dum moratur, eremitas quosdam] Quibus auditis, praefati eremitae cum famulo [suo add. G.] , eremo relicta [(e. r.) eremum dimiserunt et G; eremum exeuntes et C2.] , beatum Clarum videre cupientes ipsum [om. G.] usque ad [praedictam add. G.] abbatiam sunt secuti. Cumque eum quadam die [(C. e. q. d.) q. vero d. cum ipsum G.] a basilica Sancti Pauli [apostoli add. G.] egredientem vidissent, statim absque ullo [omni G, C2.] indice [indicio G1, C2; iudicio G2.] illum ex [om. G, C2.] vultus serenitate et alacritate cognoscentes, eius [que add. G.] genibus provoluti dixerunt: O amabilis Dei amice, cuius nos famuli sumus, te rogamus obnixe ut aliquid consilii nobis aperias, quo ludibria huius saeculi devitare et post mortem animas Christo reddere valeamus. Quibus [Illis igitur ita orantibus G.] respondens vir Domini Clarus ait: Audite, fratres, verbum Christi dicentis: “Qui vult post me venire abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me” m; et iterum [(et i.) om. G, C2.] : “Dilige Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota mente tua, et proximum tuum sicut teipsum. In his quippe duobus mandatis universa lex pendet et prophetae” n. Deum vero diligere ex toto corde et ex tota anima, est mentem suam a terrenis rebus subtrahere, ita videlicet ut soli Deo servire studeamus, totam [(s. t.) studeat totamque suam G.] intentionem in ipso assidue reponentes [reponat G.] . [in bonis operibus confirmat,] Quibus dictis, eremitas praedictos in bonis operibus [atque virtutibus G, C2.] confirmavit fideique lorica armatos remisit ad propria.

[4] [daemoniacum liberat,] Non post multos dies cum beatus Clarus iuxta fluvium, qui vocatur Costus o, amore solitudinis habitaret, et [(a. s. h. et) a. solitarii loci habitans G; solitarie habitans C2.] quadam die dominica basilicam sancti Pauli apostoli peteret, ibidem, ut sanctis hominibus moris esse solet [(ibidem-solet) ut i., sicut m. est sanctorum hominum G.] , corpus et sanguinem Domini accepturus [acciperet G.] p, accidit ut iuvenis quidam genere nobilis et forma decorus, qui a daemonio [graviter add. G.] vexabatur, a parentibus [suis add. G.] duceretur ad eandem basilicam, revinctis post tergum manibus. Quem vir sanctus Clarus [om. G.] columbina praeditus simplicitate [(c. p. s.) sicut erat c. s. G.] conspiciens, et [misericordia et pietate G.] hominum acclamantium [clamantium G.] ac [atque eum G.] pro puero deprecantium pietate [om. G.] commotus [est add. G.] , flexis [que add. G.] genibus, Dominum deprecatus est dicens: Domine Deus, qui Danielem in lacu leonum servasti et [quique G.] Ionam prophetam in ventre ceti [tribus diebus et tribus noctibus add. G.] custodisti, Susannam quoque [(S. q.) et S. G.] a falso crimine [sibi imposito add. G.] liberasti, exaudi me famulum tuum, et istum iuvenem pro [(et i. i. p.) pro isto iuvene deprecantem ut eum G.] benignissima misericordia tua digneris a daemone liberare et ad tuae veritatis reducere agnitionem. Hac igitur oratione facta [peracta G.] , iuvenis [qui a daemonio possessus erat add. G.] pro [om. G.] voluntate Dei sanctos suos exaltantis a cacodaemone est liberatus [(a. c. e. l.) amore et meritis sancti Clari sanatus fuit magnasque exinde gratias cum suis parentibus Christo reddidit G.] .

[5] In hac ergo patria beatus Clarus prece et amicitia sancti Odoberti abbatis totiusque conventionis monachorum et aliorum [eiusdem patriae add. G.] hominum devotorum [om. G.] prece [precibus C4; rogatu G.] per biennium [(p. b.) multis annis C3; aliquanto tempore D.] detentus [commoratus G, C4; moratus C1.] q, habitaculum iuxta praedictum fluvium Costum amore et consortio eiusdem abbatis constituit. Ad quem non tantum vicini, [aegrotos sanat,] sed etiam extranei variis oppressi infirmitatibus [confluentibus add. G1.] confluentes, a quacumque detinebantur infirmitate liberabantur eius vestigia credendo tangentes [(l. e. v. c. t.) vestimentum e. t. firmiterque credentes l. G; t. vestimentum e. l. (liberati sunt C2; curabantur C3, D) C1.2.3, D.] . [quin et mortuum suscitat.] Quaedam quoque paupercula [mulier add. G, C1.4.] , cuius unicus filius erat mortuus, virum sanctum Clarum [om. G.] cum lacrimis et clamore petiit. Qui confidens in Domino [corpusque proprium super mortui corpus extendens add. G; praecepit puerum afferri et extendens corpus suum super corpus pueri add. C1; extendens (extendit enim D) se super corpus pueri, sicut legimus Helisaeum fecisse add. C3, D; extensis instar Elizaei supra corpus mortui membris add. C4.] r signum crucis super eum impressit [(si c. su. e. i.) signo c. impresso G; facto signo c. C1.] et [om. G.] humiliter Deum exoravit; sicque eum, qui defunctus fuerat, matri suae vivum atque [(v. a.) om. G.] sanum reddidit.

[6] [Sed cum, ut impudicam feminam fugeret,] Haec et his similia Domino Iesu Christo sancti sui Clari amore et meritis operante, beatus Clarus ab omnibus [hominibus G, C1.] totius patriae honoratus et dilectus erat. Sed diabolus amicos Dei fallere cupiens, mentem cuiusdam mulieris in amorem [(in a.) amore G, C1.2.] ipsius vehementer accendit. Quae cum esset praedives [dives G, C2.] ac nobilis, multa beatissimo Claro promittebat, si suae impudenti [om. G, C2.] acquiesceret voluntati s. Vir autem [(v. a.) sed v. G, C2.] Dei terrena despiciens et scelus abhorrens [(et s. a.) om. G, C2.] , [a monasterio recessisset et post multa itinera prope Eptam fluvium secessisset,] accepta ab abbate licentia [de nocte add. G.] , recessit multasque Neustriae sive Normanniae [(s. N.) om. G, C1.3, D.] ac Galliae partes circumiens t, tandem in quoddam nemus situm in partibus Galliae [(s. in p. G.) p. G. vicinum C1.] u iuxta ripam aquae, cui Epta nomen est [(r. a. c. E. n. e.) r. a. quae dicitur E., Domino ducente G; E. fluvium in pago Wlcasino C2; usque Eptam, Spiritu sancto ducente C3, D; Spiritu sancto ducente add. etiam C1.] , pervenit. Illic sane quoddam coenobium [(q. c.) monasterium C2; eremitorium C3; domunculam C4; c. q. D.] x auxilio Domini [om. G, C1.] Dei et cuiusdam famuli sui y construxit; ubi [ibique G, C1.3, D.] multa et dura [(m. et d.) m. d. et aspera G; multa mala C1; multas necessitates C3, D.] pro Christo patiens ac solis herbarum radicibus victitans [vivens G, C1.2.] a laudibus divinis [(a l. d.) a divino servicio G, C1.2.] die noctuque, salva exigua quiete corporali [(die-corporali) om. G. C1.2.] , non cessabat.

[7] [tandem ab satellitibus eiusdem feminae] [Totum capitulum ita compendio exhibetur in G: Interea vero praedicta mulier iussit duobus servis suis ut beatum Clarum quaererent et inventum morti traderent. Qui totam Neustriam et Galliam peragrantes, sed eum non invenientes, dum itinere ac taedio fessi remearent ad propria, iuxta locum, in quo vir sanctus degebat, transgredientes eum fodientem in horto (et corpus suum fatigantem add. C1.3, D) respiciunt. A quo si virum quendam nomine Clarum agnosceret, vel locum, in quo habitaret, inquirunt. Quod cum ille se nescire diceret, sed, illis abeuntibus, mendacium se dixisse paeniteret, advocavit eos et dixit: “ Ego sum”. Tunc illi veritatem ex ore eius agnoscentes mandatum suae dominae perfecerunt, et eum ibidem quarto die novembris decollaverunt. Qui caput proprium in manibus suis accipiens a loco, in quo decollatus fuerat, usque ad suum coenobium (usque ad clivum collis proximum C4) deportavit; et sic eum ibidem famulus eius nomine Cirinus, prout potuit, honorifice sepelivit (anno Christi 884 add. C4). Eadem, licet brevius, nonnumquam etiam verbotenus, praebent C et D; sed in C3 et D intermiscentur quaedam paraenetica, eaque eadem in utroque.] Interim praedicta mulier pro spreta voluptate impatiens, iussit duobis servis suis beatum Clarum quaerere inventumque tradere morti. Qui totam Neustriam et Galliam peragrantes eumque minime invenientes, steterunt fessi et, infecto [infesto V1.] negotio, ad propria remeare cogitabant. Accidit vero ut locum, in quo vir sanctus agebat, transirent, et eum terram fodientem eminus conspexerunt. A quo casu requirunt si virum nomine Clarum agnosceret vel locum, in quo manebat, sciret. Nescius quid sibi contingere debebat, respondit se virum quaesitum et locum habitationis eius [om. V2.] ignorare. Illis abeuntibus, paenituit eum mendacium dixisse z, et eos revocans, praeeligens potius mori quam mentiri, confessus est et non negavit aa dicens: Ego sum, quem quaeritis, Clarus. [capite plexus est] Tunc illi veritatem ex ore eius agnoscentes, mandatum dominae suae perfecerunt, eidem caput in ipso loco praescindentes quarto die novembris. Qui quidem proprium caput manibus accipiens a loco, in quo fuerat praecisum, usque ad coenobium suum bb deportavit cc. Quod videns famulus eius demirabatur corpus truncum caput abscisum propriis baiulare manibus dd. [e a famulo suo Cyrino sepultus.] Huic famulo nomen fuit Cyrinus ee, qui non absque pietate tanto sancto praestabat obsequium. Et ne deforet extremae servituti, secutus est exanime corpus, ut eum, sicut decebat sanctum, honorifice sepeliret, praestititque ei novissima sepulturae obsequia.

[8] [A tertio autem post mortem anno] [Brevius etiam compendium huius capituli legitur in G: Tribus vero annis ab eius passione transactis, voluntate Dei sanctum suum martyrem exaltare volentis, quidam caecus a nativitate iuxta tumulum eius soporatus est. Qui laetus consurgens et, sicut ibidem (idem G1) in somnis ab angelo admonitus erat, ex tumulo (eius add. G2) terram accipiens oculis suis apposuit, statimque visum recepit. Unde factum est ut postmodum multitudo magna languentium locum ipsum devote requireret et ibidem per merita sancti Clari a variis infirmitatibus sanitatis beneficium obtineret. — C4 hoc compendium fere verbotenus, at paucioribus etiam, tradit; — in C2 legitur dumtaxat ultima sententia; — in C3 et D haec profertur narratio, cui simillimam exhibet C1: Tribus ab eius passione elapsis annis (post tres annos a passione sua D) contigit quendam effodere ubi sepultum iacebat corpus eius (terram iuxta coenobium effodere atque tumulum martiris invenire C1). Eadem vero die (et e. d. D) quidam a nativitate caecus prope locum transiens ex divina voluntate iuxta tumulum eius dormiens, audivit angelum Domini dicentem sibi corpus Clari ibidem sepultum (eique omnibus gentibus praedicare praecepit [scil. angelus] add. C1). Qui surgens ex terra illa oculorum (oculis C3) locum tetigit, et ilico visum recepit (qui omnia quae viderat et sibi acciderant, narravit add. C1). — Tandem adscribere iuvat textum codicis Sancuriensis (cfr. supra, p. 437, not. 14), qualem eum exhibet Denyaldus, Histoire de S. Clair, pp. 110 – 11: Contigit autem tribus annis a martyris passione transactis, Albani (sic) sarcophagum iuxta coenobium effodere, atque tumulum martyris fodiendo invenisse. Eadem die quidam homo caecus a nativitate prope locum illum transiens, voluntate Dei suum martyrem volentis manifestare, iuxta tumulum ipsius soporatum (sic) est. Huic quidam angelus de caelo demissus sanctum Clarum Dei martyrem illic iacere narravit, idque omnibus gentibus terrae narrare praecepit. Quo audito ille, qui caecus fuerat, laetus consurgens atque visum habere cupiens, terram e tumulo accipiens oculosque suos ex ea tangens, ilico visum recepit. Qui peragrans diversa loca, gentibus totius patriae ea, quae angelus dormienti de sancto Claro Christi martyre narraverat, atque qualiter ipse super tumulum eiusdem martyris visum receperat, nuntiavit. Quibus rumoribus ad aures populi venientibus, multitudo magna languentium et infirmorum locum, in quo corpus sancti Clari martyris requiescebat, requirentes, a diversis languoribus divina dispensatione sanabantur. Ibid., p. 136 – 7: Eodem anno (quo caecus ille sanatus est) quaedam mulier lunatica passione detenta, audiens miracula, quae pro suo martyre cottidie operabatur Deus, a partibus procul inde remotis discedens, locum ubi Christi martyr quiescebat, sanari ab infirmitate, qua detinebatur, cupiens petiit. Quae coenobium illius, in quo iacebat, ingrediens totaque nocte vigilans crebrisque orationibus Deum sanctumque martyrem humiliter deprecans, Dei voluntate a passione sua, qua gravabatur, sanata est. Eadem quoque nocte duo pueri morbo paralytico gravati iuxta tumulum sancti martyris vigilantes, sanctum martyrem, quem causa sanitatis petierant, deprecabantur dicentes: “Sancte Clare, Dei martyr et amice, nos pueri a paralytico morbo nimis angustiati te supplices humilesque petimus, quatenus Deum, cui in saeculo servivisti vivendo, ut nos a paralytico morbo, a quo ultra modum gravamur, nos liberes suo amore” (sic). Sic cum lacrimis et pio corde orantibus, amore sancti martyris et Dei misericordia a morbo, quo detenti erant, cunctis videntibus, qui aderant, liberati sunt. His miraculis atque aliis in hoc libello non scriptis per multas partes terrae vulgatis, gentes in extremo Galliae commotae sanctum martyrem frequenter requirebant. Inter quos quidam tyrannus elephantino oppressus morbo corpus sancti martyris causa sanitatis recuperandi petiit; qui templum sancti martyris subintrans atque in oratione prostratus, Deum omnipotentem sanctamque Mariam Dei genetricem atque sanctum Clarum pie precabatur, quatinus eum pristinae sanitati redderet (sic); et caro illius tamquam caro pueri parvuli in illa hora mundata apparuit. Dedit etiam tale domum Dominus Deus noster sancto Claro, ut qui eum bona devotione peterent, ab oculorum infirmitate sanarentur atque in maris periculo liberarentur.] Porro tribus annis transactis ab eius passione, volens Deus mirificare sanctum suum et in eo gloriosus apparere, tali eum prodidit miraculo. Erat quidam caecus a nativitate qui suffragia beati Clari postulans, iuxta tumulum eius obdormivit. Is admonitus est ab angelo ex tumulo aliquantulum terrae assumere et in nomine Domini et sancti Clari oculis suis admovere, sicut Christus oculos caeci a nativitate luto ex terra et sputo confecto linierat ff. Sic iste caecus natus terram ex tumulo beati viri sumens et oculos suos inde liniens obtinuit perfecti visus beneficium gg. [miraculis clarescere coepit.] Exinde rumor tanti miraculi per diversas regiones prodiens excitavit multorum populorum devotionem, qui diversis languoribus gravati cottidie ad locum sancti Clari profluunt, sanitatis beneficia reportantes, ut, novis in dies miraculis supervenientibus, non sit opus pro manifestatione sancti Clari antiqua recensere. Igitur ab universis verae religionis cultoribus invocandus est beatus Clarus martyr, qui pro virtute et veritate capitis abscissione martyrium complevit. Unde gloriosus cum Iesu Christo Domino nostro in caelis regnante obtinet bravium supernae felicitatis, ad quam perducantur omnes Domini nostri Iesu Christi et sanctorum eius cultores. Amen.

ANNOTATA.

a Tres istius nominis viri in Anglia imperaverunt, primus nempe an. 855 – 870, alter an. 940 – 946, tertius an. 1016. Horum primum hoc loco designari opinamur. Cfr. supra Comm. praev. num. 23 – 28.

b Verbum illud nuspiam alibi repperi. Inter modernos plerique, etiam Angli, interpretantur Roffam, vulgo Rochester; alii pauci malunt intellegi Wigorniam, vernacule Worcester; quin etiam quidam “Dorcestriam seu Glocestriam” [Vide Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 319.] . Nomini quidem ab auctore Vitae tradito similior est Dorcestria; sed haec vox recenti satis aetati adhiberi coepit, neque tantae auctoritatis est auctor noster, ut de nomine ab eo tradito pluribus inquiramus.

c I. e. comitum. Hac enim significatione adhibitum est verbum illud non in Gallia solum, sed etiam in Anglia et in Normannia. Cfr. Cangium ad h. v.

d Undenam didicerit Dempsterus sanctum nostrum Gulielmum antea dictum esse, postea vero, cum oculorum usum multis restituisset, Clari inde nomen sortitum esse [Cfr. Act. SS., Oct. tom. V, p. 518, num. 29 et supra num. 45.] , nescio.

e Haec nominis explicatio quibusdam non placuit, qui alia nescio quae mira commenti sunt, v. g. ideo infanti nomen Clari inditum esse, quod “in summa cute facies ipsi erat lucida” [Denyaldus, Vita, p. 11; Histoire, p. 7; Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 319; etc.] , et alias huiusmodi nugas.

f Post annum dumtaxat 911 Normanniae nomen accepit antiqua Neustria; quod novum nomen saepissime occurrit apud auctores saeculi XII, aliquando etiam saec. XI, ut in Miraculis S. Genulfi, cap. 19 [MG., Scr. tom. XV, p. 1212.] , in altera continuatione chronici Adoniani [Ibid., tom. II, p. 326.] , forsitan etiam saec. X in Chronico, quod dicitur, Normannorum [Ibid., tom. I, p. 536; cfr. p. 532.] . Explicationes autem similes illi, quae h. l. Vitae Clari profertur, legimus nonnumquam apud auctores Normannos saeculi XII, v. g. in translatione S. Nicasii, cap. 3 [Occiduae regionis provinciam, quae nunc Normannia dicitur (Martene et Durand, Thes. anecd., tom. III, col. 1679).] , in translatione S. Honorinae, cap. 1 [Eam in partem Franciae, quae tunc temporis Neustria, nunc autem Normannia nuncupatur (Act. SS., Feb. tom. III, p. 678).] ; nolui tamen ea re uti, quando supra, Comm. praev. num. 10 et 11, de huiusce Vitae antiquitate inquirebam. Desunt enim illa verba in recensione G, et fieri utique potuit ut ad primam scriptionem ipsius recensionis V non pertinerent.

g Cherbourg, caput tractus in praefectura La Manche.

h “Tradunt regionis illius incolae nemus illud, in quo primum consedit S. Clarus, eo loci fuisse, qui postea dictus est S. Clair-des-Marais in parochia Nacqueville. Ibi ab antiquissimis temporibus exstitit sacellum sancto martyri dicatum”. Ita Trigan [Op. cit., tom. II, p. 201.] et alii [V. g. Denyaldus, Vita, p. 12; Histoire, p. 25; etc.] ; quarum rerum fides penes ipsos sit.

i Ex hoc loco occasionem acceperunt recentioresquidam,ut comminiscerentur Clarum secum duos socios ex Anglia adduxisse. Id quidem subtimide coniecerat Denyaldus l. c.; idem iam asseveranter profert Trigan l. c.

k Abbatia illa in sola hac Vita nominatur. Suspicatus erat Arturus du Monstier [Neustria pia, p. 68.] nullum esse discrimen inter Mandanense S. Scubilionis asceterium et monasterium Malduini hic laudatum; quae coniectura aliis etiam placuit [Cfr. Mabillon, Ann. O. S. B., lib. III, cap. 53 (tom. I, p. 83); Gallia christiana, tom. XI, col. 912; Legros, op. cit., p. 53 – 4.] . Ceterum paene etiam ignoratur in quanam parte dioecesis Constantiensis situm fuerit ipsum Mandanense coenobium [Cfr. Trigan, op. cit., tom. II, p. 201 – 2.] .

l Is etiam nullibi, praeter quam in hac Vita commemoratur, et ex illa hauserunt recentiores quicquid de Odoberto scripserunt [V. g. Arturus du Monstier in Neustria sancta, fol. 35.] .

m Matth., 10, 24.

n Ibid., 22, 37 – 40.

o Ignotus ceteris scriptoribus antiquis fluviolus. Hunc dicunt postea nomen accepisse “Rivum S. Clari” le Ru de sainct Clair [Denyaldus, Vita, p. 14; Histoire, p. 44.] .

p Cfr. Comm. praev. num. 21.

q Haec ita tradit Denyaldus [Ibid.] : “Toto biennio in secessu illo vixit, nisi quibus temporibus Segenando Constantiensium in Neustria pontificipraesens aderat pro sacris ordinibus suscipiendis. Clarum enim fuisse presbyterum, romanum et Usuardi martyrologia cum breviario Constantiensi testantur”. Similia proponunt plerique recentiores. Quod autem hoc loco commemoratus est Sigenandus, haec est mera coniectura Denyaldi; qui, cum crederet S. Clarum an. 855 – 884 vixisse, et in dioecesi Constantiensi sacerdotio initiatum esse, non dubitavit Sigenandum, quem id temporis Constantiensi dioecesi praefuisse opinabatur, in narratione nominare. Ast alii postea hoc Sigenandi nomine, veluti si res a veteribus traditaesset, uti coeperunt ad definiendum quo tempore S. Clarus vixisset.

r Narrationem exornavit Guido de Castris et qui eum secuti sunt, in Clarum nostrum ea transferendo, quae de Helisaeo leguntur IV Regum, 4, 33 – 35.

s Addit Denyaldus [Vita, p. 17.] : “Observo in uno veterum codicum uxorem se obtulisse, et primo velasse libidinem matrimonii legitimi contractu”.

t Placuit modernis nonnullis [Denyaldus, Vita, p. 17 – 8; Histoire, p. 75 – 7; Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 320; Legros, p. 63 – 6. Cfr. Trigan, tom. II, p. 203.] singula loca recensere, quae in hoc itinere Clarus, ut ipsi putant, adierit. In rei probationem subinde invocant vel vulgatam in his locis famam, vel quod in iisdem locis S. Clarus praecipue colitur. Crediderim equidem nullam aliam fuisse sive illi famae, sive modernorum commentis originem, nisi quod “illis plerisque locis Clarus venerabilis fuerit pietate et famosus nundinis populorumque frequentia” [Ita Denyaldus, Vita, p. 17.] . Cottidiana enim sunt popularium huiusmodi seu verius puerilium explicationum exempla.

u Videsis Comm. praev. num. 36.

x Grandiloquus videtur auctor, quem imperite secutus est scriba, qui in codice Usuardino, quemHagenoyensem nuncupant, sic de sancto nostro meminit: In monasterio Epta sancti Clari presbyteri et martyris [Vide apud Sollerium in edit. Usuardi, p. 651.] .

y Praeter hunc famulum obtrudunt moderni quidam, silentibus cunctis veteribus, Pientiam dominam de Rupe seu de Rupe-Guidonis [Rocheguyon.] , quae cum S. Claro in honorem divi Nicasii oratorium aedificasset [Denyaldus, Vita, p. 19 – 20; Histoire, p. 86 – 8; cfr. etiam Legros, op. cit., p. 67.] . Cfr. supra Comm. praev. num. 2.

z Auctori haec narranti credere non vult Denyaldus [Vita, p. 21; Histoire, p. 95 – 6.] , qui in ceteris plenam ipsi fidem ultro adhibet. Idem illud sancti mendacium alii etiam auctores prorsus reticent [Trigan, op. cit., tom. II, p. 203; Legros, op. cit., p. 71.] .

aa Cfr. Iohan., 1,20 confessus est et non negavit.

bb Recentiores haec iterum aliter referunt, cum narrant Clarum caput suum ad aedes ecclesiae, quae in vico aedificata erat et cuius partem adhuc exstare credunt [Cfr. comm. praev. num. 32.] , detulisse [Saussaius, Martyr. gall., p. 828; Legros, op. cit., p. 72.] .

cc De hac narratione et similibus quid sentiendum sit, videsis Trigan, op. cit., tom. II, p. 203; Act. SS., Oct. tom. VII, p. 819, num. 9 et 10; Cahier, Caractéristiques des Saints, p. 761 – 7. Mirabilia mirabilibus contexuit Denyaldus, cum narravit in hac Clari deambulatione auditos essecanentes non solum Cyrinum, sed et angelos Dei, sed et ipsum Clarum, capite licet plexum [Histoire, p. 104; cfr. carmen leoninum infra, p. 455, cap. 7.] .

dd Satis ornatae narrationi flosculum etiam addiderunt recentiores [Denyaldus, Vita, p. 21; Histoire, p. 104 – 5; Saussaius, l. c.; Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 320; Legros, l. c.] , cum narrarunt a S. Claro caput truncatum, propriis manibus acceptum, ad vicinum fontem deportatum esse, in quo Clarus illud laverit.

ee De illo S. Clari famulo videsis supra Comm. praev. num. 26. Erravit in Cyrino Alfordus [Op. cit., p. 328.] , qui ex male intellectis quibusdam Saussaii verbis commentus est Cyrinum eundem fuisse illum eremitarum famulum, quem a S. Claro sanatum esse cap. 2 Vitae legimus. Ceteroqui nullum exstat antiquum de S. Cyrino monumentum praeter hanc Vitam. Ipsum tamen recentiores dicunt postea etiam martyrium fecisse. “Pro sancto” inquit Denyaldus [Vita, p. 20; Saussaius, l. c.; cfr. Art. du Monstier, Neustria sancta, fol. 164, etc.] , “in pago Vulcassino et apud oppidum Clarianum colitur 13 iunii”. Legimus autem in proprio Beccensi, anno 1766 typis edito: anno 1505, — immo 1585 [Cfr. comm. praev., num. 32.] — subtus unum ex altaribus eiusdem ecclesiae parochialis, nimirum in vico S. Clari ad Eptam, repertum est corpus sancti Cirini, quod ibidem quoque colitur [Pag. 125 in lectione quinta de S. Claro.] . Cyrini reliquiae hodie etiam in illa ecclesia honorifice asservantur [Cfr. Legros, op. cit., p. 72 – 3.] .

ff Ioh., 9, 6.

gg Videsis supra Comm. praev. num. 47.

* supra p.438, not. 9, sic suppleantur quae exciderunt: Clarus asseritur natus esse anno 865, passus vero anno 884

FRAGMENTA CARMINIS LEONINI DE S. CLARO

Clarus, eremita et martyr in pago Vulcassino (S.)

BHL Number: 1828

De hoc carmine vide supra Comm. praev. num. 5. Ante singula fragmenta inter uncinos indicavimus in quonam capite Vitae prosae eaedem res narrentur.

[Cap. 1]

[…]princeps a rege secundus
Nato gaudebat, ex re qui nomen habebat
Clarus [Ed. apud Denyaldum, Histoire, preface fol. A.2 verso.] […]

[Cap. 2]

Solis iustitiae solo fervente calore
Clarus cottidie Christi fervebat amore.
Spretis illecebris mundi pulsisque [Denyaldus publisque.] tenebris,
Coniugium [Den. coniugeum.] crimen reputans, sine crimine limen
Egressus patris, auxit suspiria matris,
Ad patriam tendens, quae Neustria nomen habebat.
Sic mare conscendens mare mundi despiciebat [Den. Histoire, p. 15.]

[Ibid.]

Iamque Deo totus haerens eremum cupiebat;
Ad quam devote (Clarus) festinus abibat.
Congressum furi [Den. fieri.] iuvenem laesumque securi
Digne sanavit et verbis aedificavit [Den. Hist., p. 47.] .

[Cap. 4, 5]

… pratis multisque locis peragratis,
Devenit ad flumen Costi, reddens ibi lumen
Lumine privatis, sensum male sensificatis [Den. Hist., p. 45.] .

[Ibid.]

Sic sanctus sancto socio gaudens Odeberto
Profecit tanto patre necnon indice [Den. indue.] certo.
Mortuus aptatur vitae, daemonque fugatur [Den. Hist., p. 46.] .

[Cap. 6]

Subdita daemonibus mulier dum tentat abuti
Sancto, muneribus et vi deliberat uti;
Sed non propterea vincitur hic ab ea [Denyaldus, Officium S. Clari, p. 6. Recte notat Denyaldus male hic pentametrum duobus hexametris subiungi.] .

[Ibid.]

Costus tristatur, quo gaudens Epta beatur;
Hic dolet amisso, laetatur at hic sibi misso.
Sanctus ut cellam sibi construit atque capellam,
Mellifluus verbis, sanctorum vivit in herbis [Denyaldus, Vita S. Clari, p. 19.] .

[Cap. 7]

Raptus ab exsilio Clarus fuit ense secante;
Conditur in gremio matris qua conditus ante.
Dum caput ipse suum [Den. suis.] manibus deferre videtur,
Aer spirituum sanctorum voce repletur [Denyaldus, Hist., p. 100 – 1.] .

[Cap. 8]

Martyrii palmam miracula multa sequuntur;
Aegri sanantur, claudi recte gradiuntur;
Venit et invenit sanctum sub caespite caecus,
Et qui perdiderat sua pristina lumina egenus.
Huc [Den. huic.] veniens mulier lunatica sana recessit;
Vicit enim sanctus, ubi sancto passio cessit.
Visque elephantina plus non est ausa morari,
Et virtute Dei Clarique recessit honore [Den. Hist., p. 148 – 9. Legerat carminis auctor narrationem codicis Sancuriensis (supra p. 453 inter var. lect.) vel aliam similem. Notandum est hos versus non iam omnes esse leoninos.] .
Laetifica flentes oculos et lucis egentes,
Clarifica mentes, exaudi digna precantes [Den., Hist., p. 135.]

DE SANCTO BIRNSTANO EPISCOPO WINTONIENSI IN ANGLIA

ANNO CMXXXIII.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Birnstanus, Wintoniensis episcopus (S.)

AUCTORE C. D. S.

[1] [Vita S. Birnstani conscripta ante saec. XII,] Antiquum textum Vitae S. Birnstani *, adhuc ineditum, unus, quantum novimus, servavit nobis codex Musei Britannici, signatus Lansdowne 436, membraneus, exaratus saeculo XIV, fol. 111b – 113a. Illum manu sua exscriptum et collatione facta diligenter correctum ad nos transmisit doctissimus vir Iohannes Morris, e Soc. Iesu, saepe de opere nostro optime meritus. Hanc Vitam non serius ineunte saeculo XII concinnatam fuisse demonstrat illius compendium quod exhibuit Gulielmus Malmesburiensis inter Gesta pontificum Anglorum [Lib. II, § 75 (ed. Hamilton, p. 163).] , quod opus absolvit anno 1125 [Ibid., § 278 (p. 442).] . Ex isto compendio praecipue hauserunt quae de S. Birnstano narrarunt Thomas Rudborne in sua Historia maiore Wintoniensi [Ap. Wharton, Anglia sacra (Lond. 1691), p. 212.] , Franciscus Godwinus in suo opere De praesulibus Angliae [Ed. Richardson (Cantabrig. 1743), p. 209.] et Michael Griffith seu Alford in Annalibus ecclesiae Anglicanae [Tom. III (Leodii 1663), ad an. 932 (p. 254) et ad an. 965 (p. 336).] . Utrumque monumentum, Vitam scilicet antiquam et compendium a Gulielmo Malmesburiensi traditum, edemus infra.

[2] [non adeo certa auctoritate.] Pronum est conicere scriptorem anonymum fuisse clericum quendam Wintoniensem; eundemque Vitae conficiendae operam dedisse extremo saeculo X, paulo postquam S. Birnstani corpus elevatum fuit, innuunt verba quod veridica fidelium relatione comperimus [Vit. cap. 1 ante med.] , quibus provocare videtur ad testimonium eorum qui cum sancto episcopo conversati erant. Attamen duplici isti conclusioni obstat haud unus error ab ipso admissus. Nam et quo anno obierit Birnstanus non satis accurate notasse videtur [Cfr. infra, num. 3.] ; et illum post decessum Fridestani ad pontificalem cathedram evectum narrat [Cfr. infra, num. 4.] ; et denique inter Birnstani successores praetermisit Brichtelmum, qui proximus sedit ante S. Athelwoldum [Cfr. infra, annot. d.] . Certe non adeo diligenter in singula inquisivisse dicendus est.

[3] [Sedit Birnstanus minus tribus annis,] Secundum scriptorem Vitae, Birnstanus ad superna migravit pridie nonas novembris, anno ab incarnatione Domini nongentesimo tricesimo quinto, postquam ecclesiam Wintoniensem per quattuor annos strenue gubernavit [Cap. 3 extr.] . Sed huic chronotaxi contradicit documentum praecipuae auctoritatis, Chronicon nempe Anglosaxonicum, quod extremo saeculo IX incohatum, deinde a coaevis scriptoribus per decursum temporum continuatum est [Cfr. Ed. B. Thorpe, praef. p. VIII – XII.] . In quo haec leguntur ad Birnstanum nostrum spectantia [Ibid., tom. I, p. 200; ed. Petrie, Monum. hist. Brit., p. 383.] :

A. 931. Hoc anno Byrnstanus ordinatus est episcopus Wintoniensis quarto kalendas iunii, et episcopatum tenuit annos duos cum dimidio.

A. 932. Hoc anno obiit Frythestanus episcopus [Wintoniensis].

A. 933. Hoc anno… Byrnstanus episcopus obiit Wintoniae in festo Omnium Sanctorum.

Itaque, cum hoc testimonio potius fidendum videatur, statuendum est S. Birnstanum Wintoniae sedisse a die 29 maii anni 931 ad diem 1 novembris anni 933. Nisi malis, cum Florentio Wigorniensi [Cfr. num. seq.] et aliis qui eum secuti sunt, pro annis 931 et 933 legere 932 et 934, ut forte in nonnullis codicibus Chronici Anglosaxonici legebatur [Cfr. ed. Thorpe, praef. p. XVIII p. m.] .

[4] [factus episcopus decessore adhuc vivente.] Ex notatis in Chronico citato constat Birnstanum episcopum consecratum esse adhuc in vivis agente Frithestano decessore eius, quod nescivit scriptor Vitae neque Gulielmus Malmesburiensis indicavit, sed distincte signavit Florentius Wigorniensis, Gulielmo paulo antiquior, qui in Chronico suo, ad annum 932: Vir eximiae sanctitatis, ait, Frithestanus Wintoniensis episcopus, ordinato pro se in episcopatu viro religioso Birnstano, Wintoniam resedit …; et ad annum 933: Sanctus Frithestanus obiit; ac denique ad annum 934: Sanctus Birnstanus Wintoniensis episcopus obiit [Ap. Petrie, Mon. hist. Brit., p. 573.] . Eadem post Florentium ad eosdem annos notarunt alii chronicistae Angli, Simeon Dunelmensis, Rogerus de Hoveden, Flores historiarum, etc.

[5] [Elevatio corporis eius circa annum 975.] Elevationem corporis S. Birnstani factam a S. Athelwoldo, quarto illius successore, qui sedit ab anno 963 ad annum 984 [Chronic. Anglosaxon., Florentius Wigorniensis, Gulielmus Malmesburiensis, etc.] , soli ex antiquis memorant scriptor Vitae anonymus et Gulielmus Malmesburiensis. Eam anno 965 illigat Alford [Loc. cit. supra.] , sed nullo, ut videtur, fundamento. Quin immo, cum in apparitione praevia inducatur S. Swithunus, qui quantum superno imperatori pro vitae suae meritis exsistat proximus ac familiaris, manifestis signorum cotidie commendatur indiciis [Vit. cap. 4.] , videtur omnino illa elevatio contigisse aliquo tempore post translationem S. Swithuni, unde coepit is miraculis clarescere, id est post annum 971 [Act. SS., tom. I Iulii, p. 328.] .

[6] [Eius memoria in fastis sacris.] S. Birnstani memoriam ad diem 4 novembris celebrant Auctaria martyrologii Usuardini Rosweydanum (saec. XII), Altempsense (saec. XIII) et Bruxellense (in. saec. XV), itemque martyrologium quoddam anglicanum ante annum 1225 confectum [Cit. ap. Stanton, A menology of England and Wales (London, 1887), pp. 526, 680.] et Norwicense saeculi XV [Cit. ibid., pp. 526, 681.] ; et praeterea kalendaria saeculi X vel ineuntis XI duo [Ap. T. Hampson, Kalendarium medii aevi, tom. I, pp. 432, 445.] , tertium ad usum Novi Monasterii Wintoniensis medio saeculo XI [Stanton, op. cit., pp. 526, 675.15.] , tria exarata saeculo XII [Ibid., pp. 677.47 et 675.11; Hampson, tom. cit., p. 459.] ac denique unum descriptum saeculo XIV [Stanton, p. 679.95.] . — Recentiora martyrologia, quae S. Birnstanum ad diem 4 novembris memorant, recensere supervacaneum est; ex quibus sufficiat indicasse hibernicum Dungallense.

[Annotatum]

* al. Brinstanus, Briostanus, Birnstanus

VITA S. BIRNSTANI AUCTORE ANONYMO

Birnstanus, Wintoniensis episcopus (S.)

BHL Number: 1365

Ex cod. Mus. Brit. Lansdowne 436. — Cfr. Comm. praev., num. 1.

Incipit de sancto Brinstano Wyntoniensi episcopo.

[S. Birnstanus, clarus virtutibus, praesertim hospitalitate,] [Cap. 1m.] Vir venerabilis Brinstanus tempore gloriosi regis Adelstani in Wentana urbe post decessum sancti ac beati Fridestani eiusdem sedis episcopi a pontificale adeptus officium, vero et aeterno pontifici Christo totum se conformare studuit bonorum exhibitione operum. Erat enim, secundum veridicam sui nominis etymologiam, lapis vivus ad omne opus bonum exercendum, spirituali divini amoris igne succensus b, fide firmus, patientia robustus, humilitate mansuetus, caritate profluus; severus in corripiendo, alacer in exhortando; erga indigentes quoque et miseros benignus et dapsilis, pietate incomparabilis. De quo hoc unum memorabile fertur, quod veridica fidelium relatione comperimus, quod idem pater cum multis floreret virtutibus, praecipue tamen hospitalitatis et misericordiae operibus deditus fuerit. Siquidem ante portam eiusdem urbis xenodochium constituit, ubi peregrinos quosque et hospites de diversis partibus adventantes colligens, et tanquam Christum in membris suis suscipiens, summo tripudio gratulabatur, et eorum obsequiis sedule delectabatur. Noverat enim vir beatus quantum sit virtus hospitalitatis, misericordiae et compassionis: cum plerique his assueti officiis angelos hospitio receperint et magnam per hoc ab omnipotente Deo gratiam promeruerint. Itaque iste vir beatus non immemor dominici mandati, et illius memorabilis mandati, quo ipse Salvator usque ad vestigia discipulorum suorum abluenda humiliter se inclinavit suisque sequacibus magnae humilitatis exempla reliquit, duodenos seorsum pauperes statuit, tredecimum quoque vice nominis Christi: quibus omni die in pedum manuumque ablutione seu alimentorum ministratione spiritualiter inserviret et humanitatis obsequia impenderet *. Luridis quoque ac despicabilibus variisque morborum confectis molestiis frequenter adhaerebat et omni episcopali ambitione postposita, horum consortio admisceri gaudebat. O beatum virum et omnimoda laude dignissimum, qui dum temporalibus ditaretur commodis, ne caelestibus privaretur deliciis, in usus pauperum distribuit propria, ut iustitia [eius] maneret in saeculum saeculi et cornu eius exaltaretur in gloria. Nihil quippe in terra retinere voluit, sed cuncta egentibus dispertivit, ut ei qui, cum dives esset, propter nos pauper factus est, perpetuo sociaretur in caelis. Sic itaque pius antistes spirituali virtutum munere refertus, thesauros terrenos, opes et gazas temporales parvipendens pauperibus erogabat, providens et praeparans sibi auxilium necessarium in tempore opportuno.

Capitulum secundum.

[zelo sacerdotali] Inter haec venerabilis praesul cottidie Domino sacrificium offerebat, seque intra cordis aram assidua contritione mactabat: et corporis sui templum, ieiuniis refertum, orationibus intentum, castimoniae privilegio dicatum, dignum Spiritu sancto habitaculum exhibebat. Nulla antiqui hostis poterat versutia supplicari, qui spiritualibus armis statuit praemuniri, serpentinae astutiae prudentiam retinens et columbae simplicitatem non omittens. Ammonebat subditos terrena contemnere *, ad caelestia anhelare et inimici laqueos et insidias praecavere, atque omni hora vigilando adventum Redemptoris exspectare. Docebat quantum esse[t] malum superbiae, quae angelos de caelo deiecit, quanta virtus humilitatis, quae homines perducit ad consortium Deitatis. Ante omnia caritatis concordiam tenere hortabatur, sine qua nihil boni perficitur, et in qua universa divina mandata complentur. Sic de singulis quibusque vitiis disserens, virtutum medicamina opponebat, et subiectum gregem ad aeterna gaudia incessanter cohortando, tam verbo quam exemplo perducere satagebat.

Capitulum tertium.

[et pietate erga defunctos.] Et non solum viro Dei erat cura vivis proficere, immo etiam pro animabus defunctorum instantius solebat exorare. Noctibus etiam pro animarum salute cimiteria solus circuire depulsa formidine et psalmos frequentare studebat. Hoc cum quadam die faceret, expletisque omnibus subiungeret: Requiescant in pace, voces quasi * exercitus infiniti e sepulcris audivit respondentium Amen. Istud mirabilius, quo infrequens est, mortuos cum viro sevisse * sermonem, ne eum officii pige [re]t quod tot animabus gratum audiret. Sanctus igitur Brinstanus, multimodis virtutum floribus adornatus, gregem sibi commissum strenue gubernabat, et pro ovium salute Domino attentius supplicabat. Verum pius Dominus tam vigilantissimo pastori et fidelissimo ac providentissimo suae familiae dispensatori locum providens in gloria perenni, evocat hunc de labore ac de hac corruptibili carne, ut ei mansionem conferat lucis aeternae. Et quia sibi vivere Christus erat et mori lucrum perenne, desiderabat ardenter illum facie ad faciem cernere, quem diu per speculum tuebatur et in aenigmate. Adveniente itaque die suae vocationis, postquam more solito pauperibus Christi mandatum peregit, repentino tactus incommodo, inter eos quibus fideliter tanquam Deo servivit, [Pie moritur.] pridie nonas novembris spiritum suum Domino commendavit, et de huius saeculi turbinibus et procellis ad portum quietis aeternae emigravit, anno ab incarnatione dominica nongentesimo tricesimo quinto, indictione octava, regni sceptra moderante victoriosissimo Anglorum rege Adelstano, anno regni eius undecimo c. Sepultus est igitur beatus Brinstanus in eadem ecclesia Sancti Petri, quam ipse Deo disponente per quattuor annos strenue gubernavit. Et sic a summo pastore de hac luce evocatus, electorum pontificum collegio in caelis meruit sociari.

Capitulum quartum.

[Ipso post mortem apparente et postulante, instituitur annua eius festivitas.] Illo igitur ad caelestia regna translato, venerabilis Alphegus in episcopatu successit, ac deinde Alphinus. Quo de hac vita sublato, sanctus Adthelwoldus pontificali est apice sublimatus d. Qui cum inter cetera sanctitatis opera praedecessorum suorum Wintoniensis sedis sanctorum antistitum praeter sancti Brinstani annuatim festive memoriam excoleret, quanti apud Deum idem pater foret meriti huiusmodi revelatione meruit edoceri. Non enim distulit divina clementia famuli sui meritum et gloriam propalare, ne vir perfectissimus et omnium virtutum titulis adornatus, in aliquo saltem parum quid commissi in illum videretur contrahere, qui est suorum laus, decus et gloria sanctorum. Quadam etenim nocte cum beatus Adelwoldus more solito solus in oratorio sanctae Dei genitricis Mariae divinis excubaret laudibus et intensissime devotis incumberet precibus, repente videt coram se astare sacerdotalis ordinis viros, pontificalibus infulis redimitos et aspectu admodum praeclaros. Cumque eos prae claritate vultus vix posset aspicere, unus eorum, qui propior sibi assistebat, officiosissime eum salutans: Pax tibi, ait, frater carissime Adelwolde, noster coepiscope. Tunc ille: Quis es, inquit, domine, et qui sunt isti? At ille: Ego sum, inquit, Brinstanus, huius sedis quondam episcopus. Hic autem, qui prior assistit, sanctus est Birinus, natione Romanus, qui ab Honorio papa ad has partes ad praedicandum directus, maximam gentem Anglorum convertit ad Christum, et post laudabilis vitae cursum societatem promeruit angelorum. Alter vero beatus Swithunus est, specialis huius urbis patronus, qui quantum superno imperatori pro vitae suae meritis exsistat proximus ac familiaris, manifestis signorum cottidie commendatur indiciis. Sicut ergo nunc me vides cum istis in praesentiarum, sic crede pro certo me fore consortem eorum in aeterna felicitate sanctorum. Cur ergo excludor ab iis in memoria, quorum me divina clementia concivem efficere dignata est in gloria? His dictis, confestim ab oculis eius sublati sunt. Sanctus igitur Adelwoldus divina revelatione instructus, facto mane monachis et clericis in unum collectis cuncta quae viderat per ordinem enarravit, et beati Brinstani festivitatem singulis annis perpetualiter celebrandam instituit. Cuius corpus paulo post de terra translatum inter sacras ecclesiae reliquias honorifice est reconditum.

Explicit de sancto Brinstano episcopo et confessore.

ANNOTATA.

a Immo vivente adhuc Frithestano. Cfr. Comm. praev., num. 3.

b Nominis scilicet Birnstani seu Brinstani etymologiamdeduxit scriptor e vocibus anglosaxonicis verbali byrnan seu brinnan (urere) et substantiva stan (lapis). Cfr. W. Skeat, A concise etymological Dictionary of the english language, ed. II (Oxford, 1885), ad vv. burn, stone.

c Cfr. Comm. praev., num. 2.

d Post Aelfeah seu Elphegum et Alfsinum, tertium a S. Brinstano Wintoniensem episcopum Brichthelmum seu Brinthelmum memorant Florentius Wigorniensis, Gulielmus Malmesburiensis, Simeon Dunelmensis, etc., cui successit S. Athelwoldus. Tertium illum praetermisit anonymus noster.

* cod. impendetur

* cod. contemptione.

* cod. quidem

* cod. sentisse

COMPENDIUM VITAE S. BIRNSTANI

Birnstanus, Wintoniensis episcopus (S.)

Ex Gulielmi Malmesburiensis Gest. pontif. Angl. lib. II.

Birstanus IIIIor tantum annis episcopatum rexit. Illum purissimae sanctitatis fuisse accepimus; cottidie non intermissa sedulitate missam pro defunctorum requie cantitasse; noctibus, depulsa formidine, solum cimiteria circuire solitum, pro animarum salute psalmos frequentasse. Hoc cum quadam vice faceret, expletisque omnibus, subiungeret: Requiescant in pace, voces quasi exercitus infiniti e sepulcris audivit respondentium Amen. Istud mirabilius, quo infrequens est, mortuos cum vivo sevisse sermonem, ne eum officii pigeret quod tot animabus gratum audiret. Idem dominici exempli ardentissimus exsecutor, pedes egenis omni die, semotis arbitris, lavabat, mensam et cibos apponens, nec minus pro disciplina famulantium reliquias abstergens. Obsequio consummato, pauperibusque dimissis, ad multas ibidem remanebat horas, orationibus, ut creditur, vacans. Quadam ergo die pro consuetudine ingressus, nulla antea interpellatus aegritudinis molestia, subito clam omnibus spiritu vitali caruit. Clientes, qui consuetudinem eius nossent, [cum] tunc quoque orationibus occupatum crederent, tota die iacere passi; at vero sequenti diluculo irrumpentes, inveniunt cadaver sine mente. Conclamatus est ergo, et sepulturae datus. Sed cives, quia interceptum morte videbant, omnem eius memoriam oblitteravere silentio, nescientes quod scriptum est: Non potest male mori qui bene vixerit; et: Iustus, quacumque morte praeoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Correxit id divina rectitudo, longo post tempore succedente Athelwoldo. Cui noctium principio ante sanctorum reliquias lucubrare solito, apparuere tres assistere personae, non in extasi, sed plane insomni. Quorum quae media has exprimere voces est audita: Ego sum Birstanus, quondam huius urbis episcopus; hic, dextrum ostendens, est Birinus, praedicator primus; iste, et ostendit sinistrum, est Swithunus, specialis huius ecclesiae et civitatis patronus. Noverisque quia sicut me cum eis hic vides in praesentia, ita cum eis in caelo non dispari fruor gloria. Cur igitur fraudor honorificentia mortalium, qui magnificor consortio caelestium spirituum? Finierat, et in aerem cum sociis elapsus, pretiosa sui memoria provincialibus apposita, nihil non venerationis deinceps emeruit.

DE S. GREGORIO FUNDATORE ET PRIMO ABBATE MONASTERII PORCETENSIS PROPE AQUASGRANI

EXTREMO SAECULO X.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Gregorius, abbas Porcetensis prope Aquasgrani (S.)

AUCTORE A. P.

§ I. De historia S. Gregorii deque gemina eius Vita olim conscripta.

[1] [Historiam S. Gregorii] Nuper tandem luci veritatis historicae redditus est ille sanctus, de quo quidem non pauca narrare habuerunt, qui ante hos ultimos annos de eo fecerunt mentionem, at ea partim non omnino vera, partim plane falsa. Referebant nempe Gregorium filium exstitisse Nicephori Phocae, imperatoris byzantini, sororemque habuisse Theophanu, Ottonis II uxorem; posthabitis omnibus, eum in patria terra monasticae militiae nomen dedisse; postquam autem a Sarracenis interceptus esset et varios tulisset casus, in Occidentem profectum esse ac tandem Romam venisse, ubi, sorore sua Theophanu consilio et opibus adiuvante, coenobium S. Salvatoris struxisset; postremo, iubente Ottone II, Aquasgrani se contulisse et prope nobilem urbem coenobio Porcetensi, quod in ipsius gratiam imperator aedificasset, abbatem egisse et cum sanctitatis laude mortem obiisse.

[2] [hactenus incertam satis] Iamvero haec vel exinde suspicionem movebant, quod illius regii, ut ferebatur, principis et non ignobilis abbatis, ne nomen quidem apud ullum scriptorem byzantinum legebatur, inter latinos vero unus solummodo [Adde diploma quoddam Ottonis III anno 1000 datum; de quo infra, num. 13.] ante saeculum XIII, isque obiter et paucissimis verbis ipsius meminerat. Bruno nempe Querfurtensis, cum in Vita S. Adalberti cap. 17 sanctos viros laudaret, qui Romae in monasterium sanctorum Bonifacii et Alexii cum Adalberto piae collocutionis gratia convenire solebant, inter quattuor illos, quos regulae S. Basilii addictos fuisse docet, primo loco sanctum nostrum, ut videtur, nominat his verbis: Hoc Gregorius abbas, hoc pater Nilus erat… [MG., Scr. tom. IV, p. 603; cfr. Act. SS., Apr. tom. III, p. 192. Aegre mihi persuadeo recte hoc caput 17 Vitae Adalberti interpretatos esse Henschenium nostrum (ibid., p. 193, not. d), Mabillonium (Act., saec. V, pp. 847, 868), Nerinium (De templo et coenobio Sanctorum Bonifacii et Alexii, p. 77 sqq.) et nuper v. cl. E. Sackur (Die Cluniacenser, tom. I, p. 332 – 3), quando quattuor illos graecos et latinos quattuor omnes simul in eodem monasterio cum S. Adalberto incoluisse opinati sunt. Crediderim igitur Gregorium in coenobium S. Bonifacii subinde quidem et velut obiter venisse, non tamen in eo diuturniore quodam tempore vitam monasticam egisse.] . Haec sola ille, et quidem ille solus. Non nimium ergo mirari debemus quod viri historici, cum eam, quam supra paucis exhibuimus, S. Gregorii historiam apud recentiores dumtaxat scriptores, Molanum dico, Fisenium etc., legerent, incredibilem eam iudicarunt et inter fabulas libenter amandarunt [S. Hirsch-H. Bresslau, Jahrbücher des deutschen Reichs unter Heinrich II, tom. III, p. 55, not. 1.] . Feliciter porro accidit ut, [illustrarunt Vitae ipsius duae nuper repertae;] repertis nuper duabus S. Gregorii Vitis, et quae in hac historia erant utique fabulosa corrigerentur, quae autem vera confirmarentur, sicque de medio tollerentur dubia suspicionesve, quae de ipsa sancti abbatis exsistentia exorta erant. Primus, quin etiam solus hactenus Vitas illas edidit v. cl. Holder-Egger [MG., Scr. tom. XV, p. 1187 – 99.] ; qui de iisdem tam luculenter tamque subtiliter disseruit [Ibid., p. 1185 – 7.] , ut vix aliud nobis reliquum sit, quam ut eius vestigia in tota hac paragrapho premamus.

[3] [quarum prior] Solus priorem Vitam nobis servasse videtur collector Magni, quod dicunt, Legendarii Austriaci; qui sub die 16 aprilis illam voluminibus suis inseruit, sed, quod in aliis etiam Vitis subinde fecit, non integram, verum extrema parte destitutam. Quod non parum dolemus; haud exigui siquidem momenti est haec Vita ad cognoscendas res a Gregorio gestas, utpote quae non ita multo post ipsius mortem conscripta sit. [ab auctore paene coaevo] Auctor enim, quamquam fortassis sanctum abbatem non viderat [Nolim id ita praecise negare, ut fecit Holder-Egger. Fieri enim potuit ut auctor noster in Italia quidem neutiquam cum Gregorio versatus sit, verum postea eundem in Germania cognoverit. Abrumpitur nimirum textus Vitae, qui superest, antequam de rebus a sancto in Germania gestis incipiat sermo fieri; cum autem non improbabile sit, ut in parte iam deperdita auctor de sua, si qua fuerit, cum Gregorio conversatione aliquid prodiderit, prudentius me facturum existimo, si rem in ancipiti reliquero.] , a tribus tamen eius discipulis Calabris ea quae profert pleraque compererat [Cap. 3.] ; quorum testimonium etiam atque in sua narratione studiose commemorare non neglegit [Insuper cap. 4, 6, 9, 10, 13.] ; unde eum ante medium saeculum XI scripsisse merito colligit Holder-Egger. [et non Calabro scripta,] “Eum non Calabrum fuisse” — ita pergit idem vir doctus, — “iam ex eo elucet, quod lingua latina usus est; et cum extremis verbis Ottonem III nostrum piissimum caesarem dixerit, opponens eum imperatoribus Constantinopolitanis, quibus Calabria subdita erat, eum aut in Germania aut in Italia superiore vixisse apparet.” Probabile etiam existimat idem v. cl. Vitam hanc priorem aut ab ipsis monachis Porcetensibus aut iis admonentibus conscriptam esse.

[4] [quamquam mutila est] Libellus ille in quinque codicibus, quos quidem novimus, legitur, nempe 1) monasterii S. Crucis in Austria, num. 12, saec. XII extr., fol. 66 – 67vo; 2) monasterii Admuntensis in Styria, num. 24, saec. XIII, fol. 69vo – 71; 3) bibliothecae palatinae Vindobonensis lat. 336, saec. XIII, fol. 88vo – 91; 4) monasterii Zwettlensis in Austria, num. 24, saec. XIII, fol. 75 – 76vo; 5) monasterii Mellicensis in Austria, sign. M. 4, saec. XV, fol. 207 – 9vo [Negleximus exemplar saeculi XVII, quod in bibliotheca nostra inter maiorum nostrorum reliquias repperimus; collectis enim variantibus lectionibus, vix ullum dubium nobis superest, quin sit illud apographum ipsius codicis Mellicensis M. 4; siquidem lectiones isti proprias tantum non omnes habet; ubi vero ab illo recedit, non ad alium ex codicibus 1, 2, 3, 4 accedit, verum depravatum textum et manifestos errores exhibet.] . Qui omnes iisdem verbis desinunt mutili, omnes mendis scatent, [et in mendosis tantum codicibus nobis servata,] quae aliter alii scribae corrigere subinde conati sunt; ut non immerito colligas ipsum exemplar horum codicum archetypum naevis minime caruisse [Idem dicendum esse de multis aliis Vitis in Legendario Austriaco descriptis, experti novimus.] . In paranda editione principe adhibuit vir cl. Holder-Egger codices 1, 2, 3; sed infaustum id contigit, ut qui in eius gratiam codicem Sanctae Crucis excussit, cum variantes lectiones colligeret, vix non ubique correctoris coniecturas pro primigenia scriptura adnotaret; quod nuper deprehendimus, cum egregia benevolentia Rmi abbatis Sanctae Crucis et R. P. Gregorii Pöck, eiusdem monasterii bibliothecae praepositi, codices quattuor Sancrucenses, quibus Legendarium Austriacum continetur, in bibliothecam nostram evolvendos accepissemus. Illud igitur exemplar iterum contulimus et manum correctoris, qui saeculo XIII textui emaculando operam navavit, sedulo distinximus. Codicum 2, 3 lectiones varias ex editione principe ita accepi, ut subinde, cum aliquid dubii oriretur, ipsos codices adirem; quos pro bibliothecariorum numquam satis laudanda liberalitate, utendos eramus nacti. Codicem 5, huc etiam perhumaniter missum, ipse contuli; demum codicem 4 officiosissime contulit R. P. Benedictus Hammerl, bibliothecarius et archivarius Zwettlensis. Neque tamen haec diligentia, nec quae a priore editore sollerter propositae sunt emendationes, satis fuerunt, ut primigenii operis verba ubique restituere possemus; quem textum utinam felicior quispiam integrum et incorruptum reperiat! Interim remanent loci nonnulli, ex quibus vix ac ne vix quidem aptum sensum eruere valeamus.

[5] [quaedam tamen scitu digna perhibet;] Iis autem, quae supersunt, haec praecipue edocemur, Gregorium quendam Calabrum tempore Ottonis III imperatoris monasterium Circlarense rexisse; multa eundem et miracula patrasse, et mala a Sarracenis, qui Calabriam depopulabantur, passum esse; ultimis demum verbis innuitur postea quandam Gregorium inter et Ottonem III intercessisse necessitudinem. Eadem fere, eodem ordine, [alterius autem Vitae auctor] at non eodem semper modo refert altera, quam diximus, Gregorii Vita; quae insuper narrationem rerum a sancto abbate gestarum longe ulterius deducit. Hanc nobis servavit codex Darmstadtensis num. 205, fol. 154vo – 169, chartaceus ille et anno 1487 [Id comperimus notula Vitae S. Thomae Aquinatis fol. 98 subscripta. Cfr. Holder-Egger, tom. cit, p. 1186, not. 1.] in monasterio insulae Niederwerth, in Rheno prope Confluentiam sitae, variis manibus exaratus. Ex quo editionem principem paravit v. cl. Holder-Egger, nonnullis miraculorum narrationibus et locis paraeneticis hinc inde rescissis; cum autem pro instituto nostro textus integer nobis esset repraesentandus, codicem, quem summa cum benevolentia v. cl. Maurer, bibliothecae Darmstadtensi praefectus, ad nostram bibliothecam miserat, iterum evolvimus et partes omissas suplevimus.

[6] [priorem non legerat,] Hanc autem Vitam, si cum Vita priore conferatur, notabile quoddam hagiographiae et quaestionis criticae exemplum praebere, recte monuit Holder-Egger. Vitam siquidem priorem auctor non legerat; scribit nempe cap. 25: Conscripta quidem vita eius hactenus habebatur, etiam, ut quidam dicunt, aureis et argenteis litteris exarata, in eadem ecclesia, sed postmodum casu non satis noto combusta. Haec autem quae inde perstrinximus, … in cortina satis antiqua Coloniae in ecclesia sanctae Mariae, [sed res a Gregorio gestas didicerat] ubi sanctimonialium chorus Deo famulatur, invenimus cum evidentibus capitulis. Hanc etiam cortinam domina Theophania imperatrix, soror beati Gregorii, in memoriam dilecti fratris sui componi post obitum eius iussit… Atqui eum, saltem si summam rei spectes, vere dixisse, et mox ostendemus, et cuilibet utramque Vitam conferenti manifestum erit. “Vidit igitur” — ita ad rem v. cl. Holder-Egger, — “imagines cortinae intextas, quales in celeberrimo tapete Baiocensi [Haud absimilis fuit, ut videtur, haec cortina monumentis illis saec. XII et XIII confectis, quae nuper arte eximia repraesentari curavit vir egregius F. X. Kraus, Die christlichen Inschriften der Rheinlande, 2ter Theil (1892), num. 87, 88, 89, et Der Kirchenschatz von Sanct Blasien (1892), Taf. 1, 2, 3.] conspiciuntur, quibus res gestae Gregorii depictae erant, cum brevibus inscriptionibus [Quas ipse “capitula” dicit; hanc enim vim habet hoc loco ista vox. Vide Ducange-Henschel, Glossarium, sub V. Capitulum 2. H.-E.] , quibus res reprasentatae explicabantur. Sane scatet fabulis libellus hoc modo compositus; nam Gregorium imperatoris Constantinopolitani filium, fratrem Theophanu imperatricis fuisse, ab Ottone II in Germaniam accitum esse alucinatur auctor; sed rerum summa singulari quodam modo cum Vita Gregorii in legendario Austriaco servata convenit”. Quatenus enim Vita prior protenditur, eatenus “eaedem fere res eodem plane ordine narrantur, eadem miracula eadem serie utroque libello referuntur, etiam eadem personarum et locorum nomina in utroque commemorantur [Pachomius abbas, David episcopus, Scandalis (Sandalis) Sarracenorum princeps, Bulcinum oppidum. H.-E.] ; sed in minoribus rebus, in causis contextuque rerum posterior Vita plane a priore recedit, ut cognoscas eius auctorem quasi quendam nucleum narrationis ex imaginibus in cortina depictis recepisse, reliqua omnia confinxisse et commentum esse [Regios Gregorii natales iam antea, ut videtur, finxerat nescio quis; probabile enim est epitaphium, quod c. 26 Vitae II insertum legitur, ante auctoris nostri tempora compositum esse.] , nonnullas imagines non recte explicasse [Non desunt in re hagiographica casus huic satis similes; videsis v. gr. Vitam S. Mercurialis episcopi Foroliviensis, Act. SS., Apr. tom. III, p. 754 – 6; cfr. ibid., p. 752, num. 4, 5.] . Nec dubium mihi videtur quin ea, quae in cortina depicta erant, priore Vita duce conficta fuerint.”

[7] [et inscriptionibus ornata,] Porro, quod cum his consentaneum est, omnino diversa sunt utriusque opusculi verba et stilus; diligenti enim instituta collatione, vix senos locos repperimus, in quibus inter utrumque similitudo quaedam intercedat, quae notatu digna sit. Hos subicere iuvabit:

Vita I. Vita II.
Cap. 1. … ei de ordine in ordinem ascensum praebere non distulit. Cap. 3. … ipsum de ordine in ordinem consecravit.
Cap. 2. … angelicae vocis admonitio venit, ut… Cap. 1. … admonitione angelica iussus est…
Cap. 3. Nullus clericus morum honestate sibi erat aequiparandus. Cap. 2. … nulli morum honestate inferior videretur.
Cap. 7. … ex nimia fatigatione hostis antiqui. Cap. 5. Omnis fatigatio daemonis expulsa est.
Cap. 9. … statim signo crucis ad locum doloris opposito, sanavit eum. Cap. 8. Oravit ut vel signum crucis doloris sui loco imponeret.
Cap. 10. … leprosum quendam … elemosynam ab ipso petentem. Cap. 9. … Contigit ut quidam leprosus … elemosynam peteret.

Quae similitundines partim casu oriri potuerunt, partim inde explicantur, quod aliquibus locis textum inscriptionum in cortina depictarum plus minus fideliter rettulit Vitae posterioris auctor; quas inscriptiones adhibita Vita priore compositas esse recte, ut videtur, coniecit v. d. Holder-Egger.

[8] [quae iam periisse videtur.] Non exiguam sane ex hac cortina cepissemus utilitatem si, ut supersunt alia huiusmodi monumenta [Vid. supra, not. 2.] , ita ipsa etiam ad nostra usque tempora servata esset. Verum inquirentibus nobis a viris doctissimis Francisco Xaverio Kraus, professore Friburgensi, et Alexandro Schnütgen, canonico Coloniensi, responsum est nullam omnino sive in ecclesia B. Mariae in Capitolio [Haec nempe videtur ab auctore Vitae designari, cum dicit: in qua sanctimonialium chorus Deo famulatur.] , sive in alia quapiam Coloniensi, exsistere cortinam, quae medio aevo confecta sit; nullum auctorem Coloniensem, non Winhemium, non Gelenium, etc., etc., nostram vidisse vel certe eius meminisse. Unde periisse credenda est.

[9] [Vita illa utique fabulosa,] Sed quamquam hoc subsidio caremus, tamen quae superius diximus satis utique luculenta sunt, ut plane assentiamur iis, quae sapienter inde collegit v. cl. Holder-Egger: “In his ergo rebus”, inquit, “quas priore Vita relatas habemus, posterior fabulosa ac commenticia nullius pretii est; attamen haec aliquanti aestimanda est, quod eius ope prioris Vitae extrema pars, quae periit, quodam modo suppleri potest. [minime tamen inutilis,] Discimus enim ex ea Gregorium Calabrum in familiaritatem Ottonis imperatoris venisse, ab eo in Germaniam missum esse, ut monasterium Porcetense ab imperatore fundatum institueret et regeret”. Certiores nempe fimus quisnam fuerit Gregorius ille, cuius gesta in Vita priore mutila narrata sunt; si enim Vita posterior non reperta esset, numquam essemus suspicati primum abbatem Porcetensem sub illius Calabri persona latere. Atque antequam v. cl. F. W. E. Roth viris doctis Vitam posteriorem notam fecerat [Neues Archiv, tom. XIII, p. 592 – 3.] , statuerat b. m. G. Waitz Vitam priorem quam “alicuius abbatis Gregorii” nuncupabat, in Monumentis Germaniae inter rerum italicarum scriptores edere [Cfr. Neues Archiv, t. XII, p. 7.] . Sed est et alia huius libelli utilitas, nimirum ut palam faciat qua arte nonnulli hagiographi, cum diu post tempora eorum viverent, quorum gesta narrare volebant, neque ad manum habebant unde de eorum historia ubertim edocerentur, inopiae suae consuluerint coniecturis, piis adhortationibus et excursibus, locis denique ex Scriptura abunde corrasis; qua in re palmam inter multos certe feret noster.

[10] [extremo saeculo XII conscripta est] Quonam tempore Vita illa composita sit, tam apte definivit saepe laudatus Holder-Egger ut, ne optime factum faciamus, ipsius verba iterum subicere malimus: “Posterior Vita a monacho Porcetensi, ut videtur, paulo postquam ossa Gregorii circa a. 1180 – 1190 ab Arnoldo abbate elevata sunt [Cfr. cap. 26.] , ipso Arnoldo adhortante [Quod haec verba cap. 25 indicare videntur: Haec autem, quae inde perstrinximus, cum [Wolframmo] satagente, tum domino Arnoldo ardentius consummante… Quae verba et ad ossa Gregorii elevanda et ad eius Vitam conscribendam pertinere videntur. H.-E. Dubium tamen iniciunt quae cap. 26 leguntur.: Dominus Arnoldus saepedicti monasterii abbas suis temporibus ardentius aemulator exsistens paternarum traditionum; videtur enim Arnoldus iam vita functus esse, cum haec scribebat auctor.] , saec. XII exeunte conscripta est. Cui tempori optime convenit, quod oratio per totum hunc libellum syllabis consonis consueto more exornata est. Sequuntur quidem nonnulla capita de miraculis a. 1261 factis, postquam a. 1220 monasterium Porcetense monialibus Cisterciensibus traditum est. [et postea brevi miraculorum relatione aucta.] Sed haec libello ante conscripto postea, videlicet a. 1261 vel paulo post, adiecta esse primo patet aspectu, cum sermo horum capitum ab eo Vitae prorsus discrepet, cum nullum vestigium ornatus, quem vocamus “Reimprosa” (gallice prose rimee) in eis inveniatur, cum Vita bis citata et uno loco eius verba repetita sint”.

[11] [Fabulae in ipsa prolatae] Quod cum non animadvertisset Molanus, totam Vitam tempore primae abbatissae [Helswindis nempe, quam ab anno 1220 saltem usque ad annum 1261 praefuisse, ex ipso additamento Vitae novimus.] compositam esse opinatus est; hanc nempe Vitam, non autem aliud opus ex ipsa derivatum et quod iam lateat, ab illo designari pro certo habeo, ubi quae de S. Gregorio protulit [Natales Sanctorum Belgii (Lovanii 1595), fol. 247vo – 8vo; 2a ed. (Duaci 1616) fol. 241 – 2.] , ea “ex historia Porzetana tempore primae abbatissae conscripta” se hausisse testatus est. In sua enim narratione pedetentim Vitae tenorem secutus est, quem brevi satis compendio, nulla re addita servatisque saepe ipsius Vitae verbis, exhibuit. Diu ante Molanum vel eandem Vitam legerat, vel certe fabulas, quae in ipsa proferuntur, audiverat Caesarius Heisterbacensis. Is enim cum annis 1221 et 1222 dialogum suum miraculorum componeret, lib. VIII, cap. 76 Gregorium regis Graeciae filium et coenobii Porcetani primum abbatem atque fundatorem appellavit; praeter ea autem nihil ex iis, quae in Vita referuntur, [magno apud modernos in honore fuerunt.] tradidit. Posteriorem autem scriptorem nullum repperi, praeter Molanum et forsan etiam Trithemium [Ann. Hirsaug., tom. I (1690), p. 117.] , qui Vitam II legerit. Quotquot enim postea de Gregorio paulo uberius sermonem habuerunt, omnes vel ex Caesario, vel ex Molano hauserunt: Wionem dico [Lignum Vitae, parte II (1595), pp. 361, 501.] , Miraeum [Chronicon Cisterciensis ordinis (1614), p. 215 – 8.] , Saussaium [Martyrol. gallic. (1637), p. 831 – 2.] , Fisenium [Historia ecclesiae Leodiensis (1642), p. 238 – 9; 2a ed. tom. I (1696), p. 148 – 9; Flores ecclesiae Leodiensis (1647), p. 479.] , alios, recentiore vero tempore Quix [Geschichte der ehemaligen Reichs-Abtei Burtscheid (1834), p. 63.] , De Ram [Vies des pères, martyrs … traduit d'Alban Butler, tom. VI (1849), p. 76.] , Mooren [Hagiologisches in Ann. des hist. Vereins für den Niederrhein, tom. XXIV (1872), p. 174.] etc. Cum autem interim Vita prior ab omnibus sive antiquis, sive modernis auctoribus ignoraretur, inde factum est ut omnia, quae ad haec usque nuperrima tempora scripta sunt sancti nostri elogia, censura indigeant et a fabulis eximenda sint.

§ II. De fundatione monasterii Porcetensis.

[12] [Porcetensis abbatia] Anno 973 vel 974 factum esse initium condendi monasterii Porcetensis, tradiderunt olim plerique scriptores, idque ideo quod, duce Vita posteriore, Trithemius, Molanus et qui eos secuti sunt, Ottonem II imperatorem huic fundationi operam contulisse opinabantur. Docuit autem nos Vita prior non Ottonis II, [ab Ottone III] sed Ottonis III tempore Gregorium floruisse [Vita I, cap. 1.] , atque ex ultimis, quae supersunt, verbis colligi posse videtur ab eodem imperatore sanctum nostrum in Germaniam esse accitum [Ibid., cap. 13.] . Sed luculentius testimonium conceptis verbis perhibent documenta omni fide digna, ut certum omnino sit ab Ottone III Porcetum esse fundatum. Scribit enim Henricus II in diplomate Porcetensibus die 21 ianuarii an. 1018 dato: Quod nos pro remedio animae nostrae seniorisque nostri atque nepotis, Ottonis videlicet tercii imperatoris augusti, qui ipsum locum a fundamento ad Dei servitium ordinare coepit [Lacomblet, Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins, tom. I, p. 93, num. 151.] Quibuscum consentiunt Acta fundatorum Brunwilarensis coenobii, exeunte saec. XI conscripta; in quibus haec de Ottone III referuntur [MG., Scr. tom. XIV, p. 131, cap. 10.] : Monachorum monasterium, quod dicitur Burcetum, in honore S. Iohannis Baptistae atque S. Nicolai Mirrenorum archiepiscopi constituerat, quod materno ex sanguine graecus erat [Cfr. etiam diploma Conradi III datum anno 1138 (Lacomblet, tom. cit., p. 216 – 7, num. 326), et chronicon quoddam Aquense ed. a v. cl. Loersch in Ann. des hist. Vereins für den Niederrhein, tom. XVII (1866), p. 2.] .

[13] [non multo post an. 996 fundata;] Quo circiter anno fundatum sit monasterium, non ita facili negotio definiri potest. Si cum v. cl. Holder-Egger [MG., Scr. tom. XV, p. 1190, not. 4.] tantum fidei Vitae posteriori tribuerimus, ut credamus Gregorium cum Ottone III — quem auctor Vitae perperam Ottonem II dicit, — Romae convenisse, id non ante annum 996 contigisse certum est, cum hoc primum anno Romam adierit imperator [G. Richter-H. Kohl, Annalen des deutschen Reichs im Zeitalter der Ottonen, tom. I (1890), p. 157.] ; qui postea annis 998 et 999 iterum in Italia versatus est. Circa haec igitur tempora, potius autem anno 996 quam 999, Italia relicta, in Germaniam contendit Gregorius; siquidem sub initiis anni 1000, iam aliqua saltem ex parte constructo monasterio Porcetensi, supremum diem vir sanctus obierat; legimus enim in diplomate Ottonis III die 6 februarii huius anni dato [Böhmer, Acta imperii selecta, ed. Ficker, p. 28 – 9, num. 33.] : Monasterium sanctorum martyrum Apollinaris et Nicolai venerandique confessoris Gregorii in eodem monasterio corporali quiescentis materia, a quo idem venerabilis locus funditus fuit edificatus … communi vocabulo Burci nominato [Recte monet H.-E. legendum esse nominatum.] . Quibus iterum docemur originem abbatiae Porcetensis a S. Gregorio, quem utique Otto III omni ope adiuvit, esse repetendam.

[14] Nec minus munificum se erga idem monasterium exhibuit Henricus II [Cfr. eius diplomata tria apud Lacomblet, tom. cit., p. 92 – 3, num. 149 – 51.] , ut non immerito dici possit opus ab Ottone III inceptum absolvisse [Cfr. Hirsch-Bresslau, op. cit., p. 54.] . Ex sancti autem illius imperatoris diplomatibus discimus, quamvis, ut supra vidimus, Gregorius in Italia regulae S. Basilii addictus fuisset, [regula S. Benedicti in ea observata;] monachos tamen Porcetenses sub regula S. Benedicti vixisse; notum siquidem est olim a Hludovico pio imperatore constitutum esse, ut haec sola regula in universo suo regno observaretur [Cfr. B. Simson, Jahrbücher des fränkischen Reichs unter Ludwig dem Frommen, tom. I (1874), p. 84.] . Eodem Henrico II imperante, facta est anno 1017 vel 1018 [Hirsch-Bresslau, l. c.] consecratio ecclesiae Porcetensis, quemadmodum in Gestis episcoporum Cameracensium [Lib. III, cap. 35 (MG., Scr. tom. VII, p. 479 – 80).] narratum legimus: Sub iis diebus (anno nempe 1023) … inter archiepiscopum Coloniensem Pilegrinum et Durandum Leodicensium pontificem altercatio non parva incanduit, pro monasterio videlicet Burcitho, quod uterque suae parrochiae subicere contendebat. Domnus autem Gerardus episcopus, ut testimonio veritatis litem compesceret, viva voce increpuit, quod episcopi Leodicenses quinque abbates illius monasterii sine ulla contradictione archiepiscopi consecraverunt; immo et ipse, imperatore rogante et Baldrico episcopo Leodicensi petente, in presentia domni imperatoris in Aquensi aecclesia sanctae Mariae praefati monasterii clericos ordinavit, ipsumque monasterium cum archiepiscopo Poppone Trevirensium et Haimone Virdunensium consecravit…

[15] [primi eius abbates;] Qua in narratione illud quibusdam mirum satis visum est [Cfr. Hirsch-Bresslau. tom. cit., p. 55, not. 1.] , quod quo tempore haec contentio exorta est, anno scilicet 1023, iam quinque abbates in regimine monasterii sese excepissent; id nempe cum tempore fundationis, quale illud supra assignavimus, aegre consentire censebant. Verum ut mirum id est, non tamen ideo a chronologia recedendum est, qua probabiliorem nullam repperimus. Ex quinque quidem istis abbatibus duorum dumtaxat nomina novimus [In falsissima serie abbatum, quam exhibet Quix, op. cit., p. 73, Gregorium inter et Benedictum interponuntur Wolframnus et Arnoldus; atqui ex chartis monasterii collatis cum Vitae II capite 26, comperimus utrumque post medium saec. XII praefuisse. In Gallia autem christiana, tom. III, col. 1028, omittitur Benedictus atque haec profertur abbatum series, non falsa quidem, sed lacunosa valde: “Gregorius, Walframnus, Arnoldus”.] , ipsius nempe Gregorii atque Benedicti; Gregorius iam ante annum 1000 obierat, Benedictus autem anno 1018 primum comparet et ad annum saltem 1040 praelaturam gessit [Cfr. Lacomblet, tom. cit., p. 92, num. 150 et p. 108, num. 173.] . Hic sane diuturno tempore, sed brevissimo Gregorius regimen monasterii obtinuit; nemo igitur negabit fieri potuisse ut ab anno 1000 ad annum circiter 1018 tres abbates, quorum nomina nobis ignota sunt, sibi invicem successerint; quod si possibile saltem videtur, satis nobis est.

[16] [inane de ipsius antiquitate commentum.] Antequam finio, obiter commemorare iuvat commentum Christiani Quix, qui antiquitatis affectatione ita abreptus est, ut fingeret Chlodulfum Mettensem episcopum in vico Porceto collegium matriculariorum saeculo VII constituisse; quod postea Gregorius noster ad abbatiae dignitatem evexisset [Op. cit., p. 56 – 62 et passim postea. Quixio assensus est Mooren, tom. cit., p. 174.] . Cui sententiae prorsus sane adversatur citatum diploma Henrici II, in quo testatur decessorem suum Ottonem III ipsum locum a fundamento ad Dei servitium ordinare coepisse. Sed et levissima sunt, ut mitius loquar, argumenta, quibus Quix opinionem suam comprobare nititur. Quod iam luculenter ostendit Lacomblet [Tom. cit., p. 56, not. 2.] ; unum addam, in diplomate Ottonis I, quo praecipue nititur Quix, non de Breotio villa, sed de Hreotio sermonem esse [Cfr. Th. Sickel in MG., Dipl. reg. et imp., tom. I (1884), p. 183. Eodem diplomate abusi sunt alii quidam, nominum aliqua similitudine decepti, ut comminiscerentur sub Ottone I abbatiam Porcetensem esse fundatam; cfr. Hirsching, Klosterlexicon, tom. I (1792), p. 641.] ; hic nempe vicus est in hodierna provincia Limburgica Belgii, germanice dictus Rütten, gallice Russon. Unde iterum apparet quam mala avi Quixius locum illum cum Porceto unum idemque esse coniecerit.

§ III. De cultu ecclesiastico S. Gregorii.

[17] [Videtur cultus liturgicus S. Gregorii] Ut testatur Vitae posterioris auctor, cap. 26, tempore Arnoldi abbatis Porcetensis (circiter 1179 – 1192) Gregorius auctoritate apostolica nondum canonizatus erat, licet merito in numero sanctorum transierit. Neque postea sollemni pontificis iudicio inter sanctos relatus est. Publicos vero christiani populi honores tunc primum sortitus est, cum corpus ipsius post medium saec. XII, procurante Wolframno abbate, elevatum est et sollemniter translatum [Vita II, cap. 25.] . Exinde autem quisnam illi cultus sit exhibitus, [tum olim fuisse,] praeter Vitam posteriorem et additamenta eidem subiuncta, nulla superesse videntur, quae nos doceant, monumenta antiqua. Libros siquidem liturgicos abbatiae Porcetensis, qui supersint, duos dumtaxat commemoratos invenio [Neues Archiv, tom. XIII, p. 596 – 7.] , antiphonarium nempe saec. XII (iam cod. Darmstadtensem num. 931) et martyrologium saec. XIII (itidem, num. 1210). Antiphonarius in capite mutilus est, deestque in illo kalendarium huiusmodi libris subinde praefixum; nuspiam autem nominatur Gregorius. In martyrologio haec ad d. 5 novembris leguntur: Gregorii primi abbatis et fundatoris loci huius; cuius vita virtutibus et signis exstitit gloriosa [Cfr. F. W. E. Roth, in K. Vollmöller, Romanische Forschungen, tom. VI, III (1891), p. 494.] . Sed docuit nos v. cl. Maurer, bibliothecarius Darmstadtensis, haec manu admodum recenti in margine addita esse; unde colligere sit codicem non in ipsa abbatia Porcetensi scriptum esse, sed illuc posteriore tempore esse advectum.

[18] [tum etiam hodie esse satis exiguus.] In modernis autem martyrologiis inde a Greveni editione martyrologii Usuardini an. 1515 vulgata, ad d. 4 novembris Gregorium saepe nominatum offendimus. Eadem die celebratur in oppido Porceto sancti patroni memoria; fit nempe “ex usu sacrum summum, sed de die, itemque vesperae sollemnes, inter quas incensatur sepulcrum divi abbatis; in quo sepulchro quiescunt sacra eiusdem ossa [De inscriptione, quae super tumulum legitur, videsis infra annot. ad cap. 26 Vitae posterioris.] , praeter partem brachii, quae iam in Fuldensi ecclesia S. Michahelis conservatur. Invocatur praecipue Gregorii patrocinium in gratiam infantium qui morbo debilive valetudine tentantur. Utrum autem aliis in locis agatur sancti nostri festum, incompertum est”. Haec pro sua benignitate nuper rescribebat ad nos vir reverendus D. Straub, parochus Porcetensis.

VITA S. GREGORII ABBATIS PRIOR

Gregorius, abbas Porcetensis prope Aquasgrani (S.)

BHL Number: 3671

Edita ex codicibus 1) Sancrucensi 12, saec. XII extr., 2) Admuntensi 24, saec. XIII, 3) palatino Vindobonensi lat. 336, saec. XIII, 4) Zwettlensi 24, saec. XIII, 5) Mellicensi M. 4, saec. XV. Cfr. supra Comm. praev., num. 4. Corrector, a quo emendatus est codex Zwettlensis, priori scribae vix non coaetaneus erat.

[Prologus.] Cum, divinae pietatis operante clementia [(o. c.) c. o. 4.] , multa miraculorum nobis appareant insignia, quae scripturarum fidelitati iure debeant commendari, nihil tamen est magis admirandum et scriptis fidelibus commendandum quam honestas morum et sanctitas [sanctitatis 3, 4 ante corr.] operum cuiusque in agone mundani certaminis legitime certantium et gloriose triumphantium. [Cfr. II Tim. 2, 5.] Licet enim de his, ut legentium novit bene edocta sedulitas, librorum nulla egestas, sed magna sit facultas, tamen quod in his extremis temporibus ex alicuius vita et moribus pro veritate habeamus expertum, sanctitate sua compulsi, audientium [audentium 3, 4 ante corr., 5 ante corr.] enuntiamus [enodabimus 2, 4 post corr., 5; enobimus 4 ante corr.; (en. dev.) om. 3.] devotioni.

[1] [Tempore Ottonis III,] [Capitum distinctionem instituimus; codd. tantum a cap. 3 et 7 nova capita ordiuntur. H.-E. Verum in cod. 4 nova capita incipiunt insuper a verbis Non est adeo (cap. 7 extr.) et Alia (cap. 8).] . Igitur Ottonum tertio, caesarum augustissimo et in omni pietate ac totius religionis stabilitate ferventissimo, Romana imperia pio regiminis sceptro gubernante, erat vir [(v. v.) vita vita 3.] vita et morum honestate probabilis, Gregorius nomine, qui in diebus floridae iuventutis suae haut [aut 1 ante corr., 4 ante corr.] immemor piissimi Plasmatoris sui, cuncta terrena delectamenta postponens, ad aeternae dulcedinis iubilum pervenire optimae operationis studio conabatur. [Gregorius nobilis Calaber,] Ex nobili ergo parentela, patre scilicet Licasto, matre autem Anna vocata in confinio Calabriae et Apuliae oriundus, uniuscuiusque qualitatis hominibus ea quae ipse, dum viguit, optime studendo peregit, ad [et 1 corr.] imitationis exempla reliquit. Erat, inquam, a pueritia iuventutem adusque [(i. a.) a. i. 5.] in vestium apparatu ut laicus, cordis vero salubritate Deo vivus et saeculo defunctus. Qualiter et in quantum oderit mundum, ut [et 4 corr.] eius deliciarum spurcitias victoriosa mente calcaverit, audientium auctoritas ex consequentium ratione facile poterit agnoscere. Patre etenim suo iam alternantem motum sentiente et [in add. 5.] viam universae carnis [(u. c.) c. u. 3, 4, 5.] migrante, mater sua de obitu mariti lacrimosa et continuata querimonia non modicum infirmata, maeroris sui solacia diligenter exquirens, filium patremfamilias fieri et appellari festinans, sibi coaequaevam et, ut fertur, nobilem ac pulchram desponsavit adulescentulam, et nuptiarum non elongari apparatum [ita et 1 ante corr.; apparatu 1 post. corr.] materna pietate decrevit. Cuius materni affectus in praeparandarum proposito nuptiarum filii sollers providentia maturitatem agnoscens, [spretis nuptiis,] omnia sponsalia omittens ornamenta, Cassianensem a episcopum David nuncupatum absque matris scientia [conscientia 5.] cum magnae humilitatis reverentia adire non distulit, et clericalem sibi tribui benedictionem humiliter postulavit. Episcopus vero de eius petitionis almitate gavisus, [clericus efficitur] sanctam ei benedictionem summa donavit devotione. Acolytum quidem illum benedicens et deinceps eum secum commorari praecipiens, quemadmodum cauta sui providentia de virtute in virtutem eum proficere cognovit, ita ei de ordine in ordinem ascensum praebere [probere 3.] non distulit; [et sacerdotio initiatur.] et ita demum unius anni circulo [circulum 4 ante corr.] pleniter transacto, ad officium presbyteratus digne et laudabiliter ab eo est promotus.

[2] [Mox, angelo monente,] Huic ergo tanti meriti viro [(t. m. v.) tanti viri merito 1 ante corr.; tanto viro meritis 1 post corr.] in huius ordinis promotione morum elegantia ac probitate omnes paene sibi contemporales superanti, intempestae noctis silentio somno sopito angelicae vocis admonitio venit, ut nequaquam dimitteret [dimittent 3.] , quin sanctum abbatem Pachumium, qui Circlarense [Circularemse 2.] monasterium b Sancti Andreae cauta regiminis sui provisione tunc temporis peritissime gubernabat, causa accipiendae monachicae regulae propere [prope 3.] adiret [adire 1 ante corr., 3, 4.] et, quae sibi agenda ille praeciperet, tota animi devotione ac omni virium [iurium 3, non vero 1.] annisu cuncta compleret. [vitam monasticam amplectitur,] Hac quidem visione non minimum hilaritatis adeptus, cum gaudio explebat, quod angelica sibi voce noverat esse persuasum [persuasit 4 ante corr.] . Ad abbatem autem veniens et ab ipso cum summo dilectionis voto susceptus, post facilem probationem iugo monachicae disciplinae non solum vestium indumento, sed et virtutum incremento oboedienter est subiugatus.

[3] [et qui laicus fuerat piissimus,] Quantae igitur [sibi 3.] conversationis hunc [lineola deletum in 1.] huiusmodi virum esse profitear, qui dum esset laicus, nullus clericus morum honestate erat [(er. s.) s. er. 2, 3, 4, 5; s. er. equ. n. minio in loco raso 3.] sibi aequiparandus [equipper. 1; equiper. 2, 5.] , nulli sua abstrahens, cum hilaritate propria impertiens, iustitia et fide omne iniquum ut [et codd.; ut 1 corr. sup. lin.] fantasma propellens, spe et caritate inimicorum austeritatem devincens, libidini sobrietatem et semper vitio virtutem opponens, Deo triumphante [triumphantem 1 ante corr., 3, 4.] , victor gloriosus exsultat. His virtutum redimiculis, dum esset laicus, sancte et salubriter sublimatus, in clericali ordine constitutus dulces compunctionis lacrimas, Deo donante, acquisivit ac magna sui parsimonia et sanctarum vigiliarum necnon et precaminum assiduitate non minima ordinem et constitutionem omnium excellebat monachorum. Atqui, sicut trium venerabilium virorum et sibi in discipulatus familiaritate coniunctorum, Andreae scilicet presbyteri [prespiteri h. l. 1, 4.] , Sabae diaconi, Serii iam [ita et 1 ante corr.; qui 1 corr. saec. XIII.] ab [om. 5.] adulescentia apud eum conversi [ita et 1 ante corr.; sunt conversati 1 corr. saec. XIII.] et secretorum suorum conscii, veridica relatione comperimus [om. 3.] , quod vir ille beatus Gregorius habitu monachico non solum corporaliter, sed spiritaliter indutus et, activa iam dimissa [(i. d.) d. i. 3, 4, 5.] , in contemplativae [contemplatione 1 ante corr., 4 ante corr.] vitae positus dulcedine, [ad] [supplevi, ut sensus saltem aliquis sit loco desperato.] omnium, quae [quo 2, 3, 4, 5.] ante [residuum Gregorii abbatis add. 1, 3 [item 4, 5], quae nimis corrupta ideo in 2 omissa esse videntur H.-E. Verum in 1 delevit corrector residuum, et supra abbatis scripsit: pape.] fuerat affectatus, stemmata [ita 1 corr.; stemmate 2, 3; stemate 4; scemmate 5 ante corr.; scemate 5 post corr.] virtutum, earum ad habitum ducente sancti Spiritus largitate, se gaudebat [gaudeat 1 ante corr., 3, 4, 5.] esse perventum [ita et 1 ante corr.; provectum (non pervectum) 1 corr. Totum locum ita scribit et interpungit Holder-Egger: omnium quae ante fuerat affectatus, stemmate virtutum earum ad habitum ducente, sancti Spiritus largitate se gaudebat esse pervectum.] .

[4] [egregium se monachum exhibuit.] Verum, quo fructu bonorum operum consecutus sit hanc speciositatem [speciositate 4.] virtutum, nulla ratione praetereundum [preter eundem 3.] , sed pro posse et nosse pleniter est narrandum. Referunt praedicti probabiles viri, quod tanta et tam magna sanctarum sibi adesset assiduitas vigiliarum, ut paene nulla soporis quietudine [quiete 1; quetitudine 2, 4; quie//tudine 5.] repausaret, nisi tantummodo ad parvi momenti spatium declinaret in lectum, ne penitus naturae necessaria negaret non dormiendo [(nat. nec. neg. non dorm.) naturam necessariam neg. cūū ñ dorm. 1 ante corr.; nature necessaria neg. cū ñ dorm. 1 corr.; naturam non dorm. neg. 2; naturam ñ. ē. neg. ē dorm. 3; naturam necessariam neg. non dorm. 4 ante corr.; nature negaret quod suum est non dorm. 4 post corr.; naturam nature neg. non (sup. ras.) dorm. 5.] , et [etiam 1.] se ipsum perpetuis vigiliis interimeret. Porro ex bene [delet. a corr. 4.] parvae [ita et 1 ante corr.; parvo 1 corr.] quietis somno, ut dicunt, exsurgens et divinum opus fervide quasi numquam inceptum incipiens, quod supererat noctis interdum iubilando, interdum lacrimis orando peregit insomnis. Aurora iam exurgente et solis spiculo appropinquante, dicta psalmodia et missa completa, aut scribendo aut legendo aut in agricultura [(in a.) ita 2, 4, 5 post corr.; magis cultura 1, 5 ante corr.; magni cultura 3.] laborando et sic vesperi labore manuum suarum se modicum reficiendo, diem finire consuevit. Omnia enim divina praecepta sollerti providentia custodiens, apostoli [apostolis 5.] edictis noluit esse inoboediens, qui divini secreti conscius [sconcius 4 ante corr.; concius 4 post corr.] , haec commemorando praecepit, ut, qui non laboraret, nec manducaret; noluit enim aliud manducare, nisi quod ipse elaborasset [elaboraret 2, 3, 5.] c. [II Thess. 3, 10.] Nam scriptorem eum aiunt fuisse peritum et in multa alia arte satis edoctum, unde ab ipso opere interdum secedens, ut allevaret [alleviaret 5 corr.] fastidium, ad interiora sanctae contemplationis otia ingreditur ad vacandum Domino.

[5] [Abbas vero factus] Inter haec piae [add. a corr. sup. lin. 4.] conversationis [ita et 1 corr.; consolationis 1 ante corr.] studia contigit, ut ad coenobium Sancti Andreae d veniret. Igitur ibi et honorifice susceptus et iuxta idiotarum aestimationem exaltatus e, nihil [Tota sententia Igitur. — superbiae sic rescripta est in 4 a corr. saec. XIII in loco raso: Igitur — exaltatus, nichil tamen ex huius honoris altitudine acceptius illi erat, quam salubria quaeque fratribus seminare et cuncta vicia negligentis superbie exstirpare (verba neg. sup. exst., quae super erant, scripta sunt in margine folii inferiore). Non male quidem emendatum, sed ex mera coniectura, ut videtur.] tamen [tantum 1 ante corr., 5.] ex huius honoris altitudine deceptus [ita 1 corr.; acceptus 1 man. pr., 2, 3, 5.] est fastu [add. corr. 1; deest 2, 3, 5; spiritu supplevit Wattenbach, H.-E.] salubria [saluba 1 ante corr., 3.] quaeque neglegentis superbiae. Maiorem vero omnibus dum se sciret in dignitate, minorem se faciebat ministrando cunctis, causa scilicet imitandae humilitatis magistri [magister 3.] dicentis: Qui maior est vestrum, erit minister vester. [Matth. 23, 11.]

[6] [munere suo praeclare fungitur] Hic vir mirae ac sanctae providentiae magis [ita 1 post corr. (non maioris); maius 1 man. pr., 2, 3, 4, 5; amorem Dei add. in solo 1 a corr.] attendens onus [(a. o.) ita 5 sup. ras.; adtendere son// 1 man. pr.; adtendere solitus 1 corr.; adtendere onus 2 (sic); adtendere sonus 3, 4.] quam [quia 2.] tanti honoris saeculare decus, in omni morum [more 2, 3, 4.] honestate et bonorum operum sedula actione multo magis erat fervidus, quia illi non sui unius anima, sed multitudo cleri erat procuranda. Hac, ut diximus, pastoralis [pastorali 1.] regiminis cura magis sollicitus, cuncta pastoralia officia rationabiliter disposita Deo placabiliter et clero laudabiliter peregit. Igitur talis eius labor quod non esset inanis Domino [delet. a corr. 1.] , ipse agnoscit modo, condigna mercede donatus a Domino nostro, cui bene servivit, Iesu Christo [I. C. lineola delet. a corr. 4.] ; et signis Spiritus sancti dono per ipsum clementer exactis, nobis luce clarius ostensam magnitudinem suae sanctitatis fidelis non dubitat; qui infidelis [est add. sup. lin. a corr. 1 et 4.] , procul hinc discedat. [multisque claret miraculis:] Quae vero signa etsi sint innumerabilia, tamen ex multis referemus pauca, quae praedictorum sibi, inquam [in qua 3, 4; sed in 4 delet. a corr.] , familiarium relatione cognovimus.

[7] [daemoniacum nempe liberat,] Quidam vero iuvenis Arsaphius dictus de semet ipso neglegenter agens et Dei piae providentiae se non committens, calliditate antiqui hostis signo crucis non signatus inventus, ab ipso, proh dolor! invasus, per loca inculta et devia tractus, miserabiliter ab [(ab i. e. d.) e. d. ab i. 1.] ipso est [et 2.] dilaceratus. De cuius rei flebili eventu et flebiliori habitu eius amici et cognati non mediocri gemitu commoti, hunc inter rupes et loca sanis [satis ad 5.] itinerandum difficilia vehementi violentia capientes et vinculis firmiter stringentes, curationis suae gratia ad multa loca sanctorum deduxerunt et medelam huiusmodi [modi add. a corr. 4.] diabolicae contagionis minime invenerunt. Post multum vero temporis illo [illi 2, 3, 4, 5.] iam deficienti ex nimia fatigatione hostis antiqui, allatus est ad Sancti Andreae monasterium, in quo beatum Gregorium abbatem diximus non sua sponte constitutum f. Quem ergo spumantem et diversa incondita voce proferentem abbatis pietas ut respexit, gravissime ingemuit, et lacrimarum imbre effuso, ei compatiendo [incompationdo 4.] recessit; nihilominus tamen de sua salute sollicitus, qualiter illi subveniret, diligenter excogitavit. Ea igitur die ieiunare incipiens et biduanum ieiunium [cum add. 4.] summa intentione orationum rite perficiens, tunc demum iuvenem praenominatum a maligno spiritu obsessum, in nomine Domini nostri Iesu Christi possessori praecipiens, ut abscederet [abcederet 2, 3, 4.] , liberavit et postmodum bissenorum [bysseneorum 4.] dierum numero [in quo add. 1, 3, 4, 5.] eum secum tenendo [tenente 2.] et sermonem salutis ei indicando et versutiam diabolicae fraudis insinuando cum caritatis latitudine cuncta benigne implevit. Nam et a daemonio vexatum eripuit, et divini verbi alimonio [alimonia 1 corr., 4 post corr., 5.] pastum sancti Spiritus dono cumulavit, et eum cum gaudio ad sua repedare non renuit. Non est adeo miranda miraculi huius elegantia, quantum viri miraculum facientis humilitas veneranda. Ipse quidem mirae sanctitatis dum esset, cum facilitate, quod voluit, impetrare valuit, sed quia praesumptionem spiritus non habuit, idcirco temeritatem deposuit et derepente [repente 1, 5.] , nisi lassatus ieiunio et oratione, a Domino [(or. a D.) ita 1 corr.; or. Domini 1 man. pr., 2, 3, 4, 5.] impetranda rogare pertimuit; unde et eius oratio [om. 1 man. pr., 2, 3, 4, 5; add. sup. lin. 1 a corr.] de die in diem maioris erat effectus.

[8] [et puerum a comitiali morbo relevat;] Alio quoque tempore puer quidam Lenta dictus a daemone [demonio 2, 3, 4, 5.] acriter [alacriter 4.] caducae passionis incommodo fatigatus, huic venerabili viro a suis est praesentatus; quos, quid sibi de eo [deo 3, 5.] vellent, inquirens, id rerum et postulare et maxime velle, ut suae sanctitatis edicto puerum illum liberaret a tanta et tam magna infestatione daemoniaca, responderunt. Quibus ille: Tacete, inquit [in quid 4.] , filii, quia mihi [add. a corr. 4.] peccatori non est possibilitas talia, ut rogatis [(t. ut r.) ut r. t. 1 ante corr.] , faciendi. Illi vero eo frequentius deprecationi instantes, largitatis suae auxilia erant postulantes; sed ipse eis [eos 2, 3, 4, 5.] aufugiens et interiora domus introiens, eo [ea 3, 4, 5.] die ieiunans, plus solito suae orationis sanctitati vacabat; et altera [altero 4.] die egressus, daemonem effugabat et puerum ex magnae incommoditatis passione sanabat; quem et octo dierum spatio esse secum [(e. s.) s. e. 4.] praecipiens, verba vitae edocuit suaviter [(e. s.) s. e. 3, 4 post corr., 5.] , et quae essent [esset 1 ante corr., 3.] evitanda, quae non [q. n. delet. a corr. 4.] , sapienter instituit; sicque vir sanctus et daemonem effugavit, et puero, quomodo eum cum multiplici virtutum acquisitione, cum bonae voluntatis locutione effugare deberet, indicavit.

[9] [Sarracenos etiam, qui vicina loca populabantur,] Quorum relatione iam dicta didicimus, horum ex sermone iam dicenda cognovimus. Unus [Unde 3, non vero 1.] ex Sarracenorum primoribus Scandalis nominatus, a rege suo in obsidione Cassianae civitatis g delegatus, commilitonibus [delegatis cum milit. 3.] suis, sicut totius pietatis neglector et sanctae religionis improbus insecutor, firmiter praecepit, ut irent et circumiacentia devastarent et nihil in villis vel saltem in ecclesiis dimitterent, quin universa cautae indagationis scrutinio exquisita et in unum collecta — homines dico et pecora, pecunias et vestimenta — suae maiestatis providentia [providentie 2, 3, 4, 5.] dividendum afferrent. Hanc tyrannidem [hac tyrannide 2.] et huius praecepti austeritatem audientes, stupefacti [stupefacta 3, 4 ante corr., non vero 1.] cives omnes fugam inierunt, et universi eorum vicini, ab eis ut fugerent [fugerunt 3, 4, 5.] admoniti, fugae eorum consortes fieri non titubabant. Inter quos fugerunt et monachi beati Gregorii; [et ipsum fugientem] fugit et ipse, monachis duobus se comitantibus. Monasterium ergo, cui [cui ergo 4.] praeerat, tantummodo 5 stadiis a civitate Cassiana distare cognovimus h. Sane Sarracenis euntibus et tyrannidis suae votum cuncta depraedando [deprecando 3.] implentibus, fugiendi ignarus obviavit eis pater Gregorius; quem ut abbatem monasterii esse didicerunt, sitim suae avaritiae aestimantes exstinguere, tum [cum codd.] quaestus sui [suis 4 ante corr.] positionem apprehendere [apprehendente 1, 3, 5; aprehendente 2, 4.] , interrogaverunt eum ubinam locorum inventuri essent pecuniam multum temporis [multo tempore 4 post corr.] ab ipso congregatam. Quibus ille, propter eorum severitatem suam non dimittens observare veritatem, modeste respondit [it 1 post corr., 2, 5 post corr.; responderunt 3, 4.] : Fratres, parvitatem pecuniae, quam [om. 3.] habemus, vos celare non debemus; 27 tarinos [tramos 1; tsmos 2, 5; t'inos 3; nummos corr. 4 in loco raso.] i in monasterio dimisimus, quos in usum fratrum conservandam [sic codd. omnes.] decrevimus; nihil vero amplius de pecunia possidemus. Illi vero huius modicae pecuniae [pecunii 4.] numerabili professione magno affecti furore, haec verba ira ministrante prolata clamabant: Ignavum hunc tollite [tollere 4 ante corr.] et variis tormentorum generibus afflictum [affructum 3; affectum 4 post corr., 5 post corr.] , quod antea noluit sponte, nunc agite coactum [coacte 2, 3, 4, 5.] ostendere! [male mulcaverant,] Quorum minis [nimis 3.] penitus ab ipso annullatis [anullatus 1, 2, 3, 4.] , in catastam [catastum 4 post corr., 5 post corr.] eum ponentes et verenda eius vinculis [uunculis 4.] admodum stringentes, continuo brachia eorum arefacta manebant. Quem vero [Q. v. delet. a corr. 4.] qui [vero add. corr. 4.] nondum accesserant solventes, debilitatis ut afferret [afferrent 1, 4.] remedium suae intercessionis, deposcebant. [Matth. 5, 44; cfr. Rom. 12, 17.] Magisterialis autem praecepti [praecepta 4 ante corr.] haut [aut 1 ante corr., 3, 4 ante corr., 5 ante corr.] immemor, bonum pro malo reddidit ac pro inimicis exorando veniam impetravit ac pristinae sanitati eorum brachia reformavit. [mirabiliter sanat.] Quo miraculo non minimum [nimium 4 corr. post ras.] omnes stupefacti, ex eis unus dolore dentium acriter fatigatus, hic adminiculum sui medicaminis expostulans, statim signo crucis ad locum doloris opposito, sanavit eum omnimodo. His binis miraculis divina favente clementia tam repente inceptis et misericorditer cito peractis, caritatis latitudo horum [add. a corr. 4 sup. lin.] fuit ordinatrix, quia non solum eis ea [delet. a corr. 4.] quae in se peccaverunt indulsit, verum etiam Dei in eos vindictam per suae intercessionis gratiam amovit et eos prius habitae saluti, Deo miserante, restituit [instituit codd.] .

[10] [Postquam autem,] Inter haec ergo fama promulgante et circumquaque signa et virtutes eius enarrante [enarrantes 4 ante corr.] , frequentabatur [frequentabantur 1 ante corr.] a populi [(a. p.) om. 3.] multitudine diversa [diversarum 4.] eorum intentione. Quidam vero admirantes simul et de excellentia eius virtutum congratulantes, ut verbum vitae ab ipso audirent et se suae orationi commendarent, adveniebant; quidam autem qualitatem [qualitate 1 ante corr., 3.] non [sup. ras. in 5.] animi, sed quantitatem corporis talia signa ex Dei dono facientis [facientes 1 ante corr., 2, 3, 4, 5 ante corr.] impatienter scire cupientes [cupientibus 1 ante corr.] , non minori turba confluebant. Quibus omnibus [add. a corr. 4 sup. lin.] in praedicatione satisfaciens et caelesti pane admodum eos reficiens, cum suae benedictionis securitate fecit eos [add. a corr. 4 sup. lin.] cum gratiarum actione ad mansiones [mansionis 1 ante corr., 4.] , unde venerant, remeare; qui redeuntes coeperunt ei benedicere et sanctitatis nomen ubique non mentientes apponere. [ut favorem populi fugeret,] Unde per totius regionis illius [(U. p. t. r. i.) ita 4 post corr.; U. experto citius per r. i. 1, H.-E.; U. per r. i. 2; U. perto citius r. i. 3, 4 ante corr.; U. aperto citius r. i. 5.] ambitum [ambitu 5.] nominabant eum secundum [sanctum (sc̄m) 4.] Gregorium. Huius nominis fama quantocius [quanto citius 3.] est [om. 5.] ad ipsum perlata [relata 1.] , statim, ut discederet [discederent 4.] et humanum favorem et huius sanctitatis nomen effugeret [aufugeret 3, 4, 5.] , sanctis autem operibus nihilominus alibi insudaret, diligentissime excogitavit. Tunc ergo inito secum consilio, abbatiam per [qua 1 ante corr., 3, 5; quam 4.] unius anni spatium, praedicta signa interim faciendo, retinuit, fratrem [fratrum 4 post. corr., 5; veram hanc esse lectionem omnino suspicor, suadentque quae sequuntur: prout melius potuit; sed desunt subsidia ad probabilem totius huius loci correctionem proponendam.] rebus prout melius potuit ordinandis [ordinantis 3; ordinatis 5.] admisit [dimisit 5.] , et Bulcinum oppidum k adeundo [adeundum 1, 2, 4, 5; ad eundem 3.] cum quinque monachis, [in Bulcinum oppidum migraverat,] mansit [manserat 2, 3, 4, 5.] ibidem in quodam monasterio, Dei servitium numquam melius aut [delet. a corr. 1.] neque studiosius celebrando. Ferunt etiam praedicti venerabiles viri, qui semper pedissequi secretorum suorum erant [om. 1, 3, 4, 5.] conscii, quod ibidem locorum quoddam [quod tam 2, 3, 4 ante corr.] non celandum operaretur miraculum. Quadam vero die in ecclesia causa concinnandorum consistens luminarium [luminarum 1, 2, 4 ante corr.] , [leprosum ibi mundat,] leprosum quendam advenientem et elemosynam ab ipso petentem, Dei invocato nomine, unctum [ventum 1 (delet. a corr.), 3, 4 (delet. a corr.), 5.] oleo ex luminaribus sumpto mundavit a lepra [et add. corr. 1.] ; deinceps ne peccaret, salutari admonuit doctrina, magistrum suum imitatus, qui leproso mundato l dixit: Vade et amplius noli peccare.

[11] [daemoniacum liberat] Hoc etenim signo ibidem manifestatus, extemplo quidam erat male vexatus qui, viso beato Gregorio, multum fremuit et semet ipsum affligendo discerpsit [ita et 5, sed post corr.; descripsit 1 ante corr; r a corr. superscriptum in 4.] . Cuius admodum laborantis dolore commotus et eius infirmitati affatim compassus, ad terram prostratus, lacrimarum imbrem effudit, et surgens, ut citius ab obsesso corpore discederet, praecepit [supple: daemoni vel diabolo H.-E.] obnixe [obnaxe 4 ante corr.] . Qui multum clamans et discerpens [discrepens 5 ante corr. dis8epens 4.] eum, abcessit et postea illum professionis causa [(p. c.)ita et 1 man. pr.; divine protectionis gratia 1 corr.] aggredi ausus non fuit. Nam eum [cum 3.] , sicuti omnes quos curavit, salubri doctrina ditavit.

[12] [et oleum miraculo fratribus subministrat.] Eodem quoque tempore olei magna exsistente sterilitate, contigit quadam die ipsum pro utilitate fratrum coquinam adire, et vidit in praeparando [ita et 1 man. pr.; apparatu 1 corr.] pulmentorum tertio [ita codd.; ferculo coniecit H.-E., sed forsan frustra; vide nempe de “tertio pulmento” Haeften, Monast. Disquis., lib. X, tr. III, disqu. 6.] , oleo scilicet conficiendo [conficiendorum 1 corr.] , coquos otium [coquos socium 1 ante corr.; eo quos socium 2, 3, 4 (corr. notavit in marg.: hic deest); eos quos socium 5 ante corr.; eos quos ocium 5 corr.] habere; quos hac in re videns otiosos, hoc allocutus est sermone: Pueri, cur in praeparando cibo moram agitis? Non [numquid 1 corr.] nescitis [scitis 5 post corr.] , quia iam adeo tempus refectionis est? Econtra coquorum qui erat primus respondens: Domine, iam, inquit, oleo deficiente, quid inde agere debeamus, omnimodo nescimus. Cui ille: Nonne, inquit, ad hoc opus oleum in amphora positum abundat? Quo respondente, quod paulo ante quaereretur [queretur 4.] et nihil in ea liquoris inveniret, dixit ei, ut quantocius iret et eam tolleret et diligenter, si quid in ea invenire posset, investigaret. Ille quidem abiens et senioris iussum adimplens, amphoram plenam inveniens, ea die fratrum [frm 1; fratrem 3, 4 ante corr.] cibos inde praeparabat et luminaria [luminariam 3; luminarium 4 ante corr., 5.] ecclesiae inde accendi faciebat et quantum ea die, tantum per circularis [ita coniecit H.-E.; totius 1 corr. sup. ras.; secularis 2, 3, 5; sequentis corr. 4 in loco raso.] anni circuitum cottidie ad cibos et ad necessitatem concinnandorum luminarium [luminarum 1, 2, 4 ante corr., 5 ante corr.] auferebat; olei tamen [tantum 4.] nihilo minus [nihil minus 5 post corr.] in amphora manebat; ad omnem vero fratrum [frm 1; fratrem 3, 4 ante corr., 5 ante corr.] necessitatem instar aquae effundebatur, sed numquam in ea minus inveniebatur. Hac ostensione mirabilis signi imitator factus Helyae insignis et illustris prophetae, qui parum olei, quod vidua habuit in lechito [lecitho 2, 3, 4.] , benedicens, et illud ne in eo vase deficeret et minueretur, donec pluvia a Deo donaretur, Deum deprecando praecepit. [III Reg. 17, 14 sqq.]

[13] [Graecus quidam eum CPolim perducere tentat.] Sed interim eo tam multa facienti [sic codd. omnes.] mirabilia, Graecus quidam adveniens, quem venerandi fratres praefati referunt catapamni [kat. 1 h. l.] dignitate Constantinopolim pollere m, hunc beatum virum tanta sanctitate floruisse [florius se 4.] et tot miraculorum operatorem fuisse provincialium relatione cognoscens, cum suis inito consilio, firmiter decrevit [decretum 3, 4 ante corr., 5.] , ut eum secum Constantinopolim deduceret et suis imperatoribus n gratuite faciendo repraesentaret. Id catapamni decretum dum fieret beato Gregorio a fidelibus suis patefactum, sicut cervus canes ad saltum, ita ipse se insequentem catapamnum [catapanum 5.] velociter [scriptum a corr. 4 sup. ras.] fugiebat ad suum, unde iam discesserat, monasterium. Huius quippe vestigia sagaci indagatione scrutans [coniecit H.-E.; serviens 1 man. pr., 2, 3, 4; servans 1 corr.; secut//us 5.] , in ipso monasterio apprehendit eum catapamnus [catapanus 3, 4 ante corr., 5.] ; quem vero, etsi viribus non potuit, verbis tamen renitentem quantum valuit, secum Idronta o perduxit et super mare suis imperatoribus ducere decrevit [decretum 3, 4 ante corr., 5.] ; sed [si codd. omnes.] Deus ei gratiam ad redeundum impetrandae licentiae donavit, quia eum nostri piissimi caesaris p augendae saluti [saluati 2, 3, 4 ante corr.] reservavit.

ANNOTATA.

a Cassano. Hucusque nullus huius civitatis episcopus notus erat, qui ante medium saeculum XI sedisset. Cfr. Ughelli, Italia sacra, 2a ed., tom. IX, col. 343.

b Haud dubie Cerchiara di Calabria (circ. Castrovillari), ubi monasterium quidem, haud vero S. Andreae dicatum exstitisse reperio. H.-E.

c De his asceticis exercitiis, quae apud monachos graeco-latinos in reformatione monastica saec. X erant maxime usitata, videsis Sackur, Die Cluniacenser, tom. l, p. 334.

d Circlariense procul dubio, cap. 2 memoratum. Nam monasterium S. Andreae, quod Gregorius regebat, ut cap. 9 patet, haud procul a Cassano sicut Circlariense situm erat. Auctor igitur repetitquae iam cap. 2 narraverat. H.-E.

e Abbas constitutus; cfr. cap. 7. Pachomio abbati Gregorium successisse tradit Vita II, cap. 4. H.-E.

f Hoc quidem non distinctis verbis supra cap. 5 dictum est, unde conicere possis collectorem legendarii Austriaci supra quaedam omisisse. H.-E.

g Anno 986 Sarraceni … dissipaverunt Calabriam (Lupus Protospata ad h. a., MG., Scr. tom. V, p. 56); iterumque anno Domini 987 Sarraceni depopulati sunt Calabriam, a quibus postea sequente anno Cosencia obsessa est atque destructa (Romualdi Salernitani Annales, MG., Scr. tom. XIX, p. 401). Non male coniecit v. cl. Holder-Egger, ad h. l., hoc forsitan tempore urbem Cassanum a Sarracenis esse obsessam.

h Cerchiara 15 kilom. a Cassano distat. H.-E.

i Tarenus, moneta aurea apud Apulos et Sicilos; cfr. Cangius ad h. v.

k Buccino, oppidum in provincia PrincipatusCiterioris.

l Immo mulieri adulterae: Ioh. 8, 11.

m Katapani titulum habebant rectores Italiae Graecis subiectae; quorum complures sibi succedentes saeculo X exeunte in chartis occurrunt. H.-E.

n Basilio II (976 – 1025) et Constantino IX (976 – 1028).

o Hydruntum, iam Otranto.

p Ottonis III, quem nostrum caesarem katapani imperatoribus opposuit. H.-E.

VITA S. GREGORII ABBATIS POSTERIOR

Gregorius, abbas Porcetensis prope Aquasgrani (S.)

BHL Number: 3674

Edita ex codice Darmstadtensi 205, saec. XV extr. Cfr. supra Comm. praev., num. 5.

1. Incipit vita beati Gregorii abbatis [a. P. primi: sic in ima marg. litteris parvis praescriptum; primi a. P. miniator.] Porcetensis primi, pridie nonas novembr.

Beatus Gregorius, magno secundum saeculi dignitatem fulgens natalicio, adeo praeclaro virtutum enitebat studio, ut, quem illustrare debuerat fama praepotentis generis, ipse suum genus illustraret splendore boni operis. Hic Graeciae ortus nobilioribus, Byzantini [bigantini cod.] regis exstitit filius; cuius propago non solum natalis soli nationes repleverat, verum etiam Italiae atque Galliae regna nobilitabat. Nam illustris femina opere et fama domina Theophania, uxor secundi Ottonis Romani imperatoris, mater vero tertii, eius soror fuit [Parentes Gregorii Vita I cap. 1 indicat; unde apparet, quod etiam alioqui nemo credidisset, eum minime imperatoris Constantinopolitani filium nec fratrem Theophanu imperatricis fuisse. H.-E.] . Ad quam, dum Graeciam exiret, ut postea narrabimus, confugit. Hic quippe vir sanctus in pueritia a parentibus ad litterarum studia traditur, ipsis ad alia intendentibus, quam divina ordinaverat providentia. Intendebant enim hi non divinis officiis instruere eum, immo saeculari prudentia [prudencie cod.] sagaciorem reddere. Divina enim gratia cooperabatur, quatenus sibi vas electionis et servum bonum et fidelem, quem supra bona sua constitueret, provideret [p̄videret cod.] . [Cfr. Act. 9, 15. & Cfr. Matth. 25, 21 et 24, 47.] Conveniebant in hoc itaque tam divina quam humana emolimenta, quamvis intentionis vota essent disparia. Ut autem scholari disciplinae iam matura aetate aliquantulum extrahitur atque palatina toga, utpote maximus principum, induitur [induatur cod.] , continuo spe futuri generis coniunx pari nobilitate sibi iungenda exquiritur, et matre praeclari pueri, sed adulescentis, disponente, desponsatur [Haec cum Vita I, cap. 1, concordant. H.-E.] . Patre namque beati Gregorii defuncto, a matris haec pendebant dispositione; quae, utpote mulier religiosa et christiana, sancta promovebat ea intentione. Notabat enim, quia sensus et cogitatio hominum ab adulescentia prona sunt ad malum, et notabat illud genus hominum magis omnibus nationibus lasciviae sequi luxum. [Cfr. Gen. 8, 21.] Unde maluit prolem honestis moribus enutritam honeste implicari coniugio, quam vago adulescentis atteri vel infici vitio. Beatus autem Gregorius, animo virili accinctus lumbosque mentis habens praecinctos, instinctu sancti Spiritus volutabat [coniecit H.-E., qui proponit insuper volvebat vel volebat; cod. volabat.] in arcano pii pectoris potius apostolicum sequi consilium quam maternis votis in tali negotio obsequi. [Cfr. I Petr. 1, 12.] Audivit apostolum dicentem: Solutus es ab uxore, noli quaerere uxorem; audivit matrem naturali praecepto iubentem: Fili, desponsatam accipe coniugem! [I Cor. 7, 27.] Et cui potius oboediret? Certe si praeconis matris praecepta praeponeret, iudicis dire minantis, ducis dire terrentis sententiam audiret Si quis, inquit, venit ad me, et non odit patrem suum et matrem et uxorem et filios et agros, adhuc etiam, quod maius est, animam suam, non potest meus esse discipulus. [Luc. 16, 26; cfr. Matth. 19, 29.] Deinde subinfert: Sic ergo omnis ex vobis, qui non renuntiat omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. [Luc. 14, 33.] Audivit hoc Dei servus aure audiendi, et ab ipso fere puerili aevo secutus Dominum, [Cfr. Matth. 11, 15 etc.] matrem et uxorem spemque futurae sobolis, nec tantum agros, quin et agrorum regna et regnorum sceptra dereliquit, nihil pretiosius aestimans quam adhaerere votis omnibus illi, cui adhaerere bonum est, cui servire regnare est, [Cfr. Ps. 72, 28.] ipsius quoque hortamine confirmatus, ipsius doctrina instructus dicentis: Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. [Ioh. 8, 12.] Hac itaque promissione confortatus, tamquam fortis athleta contra spiritualia nequitiae in agone dimicaturus, [Cfr. Eph. 6, 12.] armis spiritualibus se munire studuit iuxta doctrinam apostoli dicentis: Nam qui certat in agone, ab omnibus se abstinet. [II Tim. 2, 5.] Unde primo cordis puritatem et corporis castitatem Deo vivo et vero devovit, deinde sanctis vota persolvit, ac non solum matris praecepta, immo ipsam matrem fugiens, eremi secreta petivit, ac si diceret: Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. [Ps. 54, 8.] Cuius sanctae intentionis dum votum prosequitur, nec sic a Deo deseritur, verum ei sedulus auxiliator affuit, duxit et custodivit. Nam in hac fuga admonitione angelica iussus est [Cfr. Vita I, cap. 2: angelicae vocis admonitio venit, ut…] habitum monachicum suscipere et in monasterio divinis officiis inservire, sub regula vivere et sub oboedientia se agere. Nec mora, his auditis, ad monasterium quoddam divertit hilaris, Creatori immensas agens gratias, qui ipsius dignaretur dirigere vias. [Cfr. Ps. 5, 9 etc.]

2. Quomodo factus est monachus beatus Gregorius.

Erat namque in eadem provincia monasterium quoddam religiosorum virorum sub regula monastica Deo militantium, quibus tunc temporis praefuit abbas quidam Pachomius nomine [Sic vocatur abbas Circlariensis monasterii Vita I, cap. 2. H.-E. Noster autem monasterium illud, cuius nomen ceteroqui non profert, in eadem provincia, i. e. in Graecia, collocat; cfr. cap. 1: dum Graeciam exiret, et infra cap. 13.] , vitae aequitate et morum honestate famosissimus. Ad quem praeclarus adulescens cum se contulisset eique intentionem cum voto suo exposuisset, mox Pachomius, utpote vir sanctus, ingenti tactus gaudio, nihil tamen agere volens, ut iubet sapientia, sine consilio, fratribus suis indicavit et, quia non modicum futurae sanctitatis fructum in adulescente praesentiret, insinuavit; [Eccli. 32, 24.] nec in tantum insigne genus adulescentis extulit, quantum virtutis in eo crescentis [crescrentis cod.] gratiam commendavit. Continuo fratres loci illius omnes pariter Deo laudes et gratias egere, et quia Dominus visitavit plebem suam et erexit cornu salutis suae dicere una voce, pari corde patrem monasterii, quatenus eum susciperet, cuncti hortari. [Cfr. Luc. 1, 68. 69; 7, 16.] Quorum tam consonam convenientiam pater venerabilis approbans, cum consilio fecit hilaris, quod etiam sine consilio libenter fecisset, si non indiscretum advertisset, atque Gregorium habitu monastico induit, sancto gregi Deo famulantium in ecclesia sua coniunxit. Mox tanta caritatis et humilitatis gratia circa omnes accingitur, ut nulli in virtutibus posterior, nulli morum honestate inferior videretur [Cfr. Vita I, cap. 3: Nullus clericus morum honestate sibi erat aequiparandus.] . Nihil virtuti, nihil bono operi praeponebat; dilectionem Dei et proximi omni intentione colebat et [fortasse delendum. H.-E.] humilitate nulli secundus, pietate nulli extremus.

3. Quomodo ad sacros ordines accesserit.

Interea divinis ministeriis instituendus a patre monasterii sacros ordines suscipere iubetur atque metropolitano episcopo David nomine [Ita in Vita I, cap. 1, vocatur episcopus Cassianensis, qui Gregorium ad ordines sacros promovit. Verum ibi ante Gregorius sacerdotio initiatus esse dicitur, quam monachus fieret.] praesentatur. Cuius vitam ac prosapiam praedictus episcopus dum agnovisset, tam iuvenis industriam quam Dei virtutem ac potentiam in iuvene admiratus, Deo gratias egit atque ipsum de ordine in ordinem consecravit [Hoc loco etiam quaedam verba cum Vita I, cap. 1 conveniunt (ei de ordine in ordinem ascensum praebere non distulit). Forsan cortinae intexta erant verba: David episcopus eum de ordine in ordinem consecrat H.-E.] . Quo facto, cum veneratione et gaudio a praesule dimittitur et duce Pachomio ad coenobium reducitur. In quo cum fratribus suis devotus et hilaris conversatus, Dei laudibus sine intermissione insistebat. Deum semper corde et ore suspirabat, ut de beatissimo viro canitur Martino: Eius ori Christus numquam defuit, sive iustitia vel quicquid ad veram vitam pertinet [Ita Notkerus Balbulus in sequentia de S. Martino, quae incipit: Sacerdotem Christi.] . Omni tempore et in omni loco Deum benedicebat, optionem psalmistae implens dicentis: In omni loco dominationis eius benedic anima mea Dominum! [Ps. 102, 22. & Cfr. I Cor. 14, 15.] Orabat spiritu, orabat et mente, carnem domans, spiritum roborans, ut sacrificium vespertinum in se Deo in odorem suavitatis offerret, et in sacrificio illo sollemni atque omni generi humano ad salutem sufficienti se feliciter exercens, hostiam vivam et sanctam, Deo placentem se mactaret. [Cfr. Ps 140 2. & Cfr. Exod. 29, 41 etc. & Cfr. Rom. 12, 1.]

4. De obitu Pachomii, et qualiter beatus Gregorius post eius decessum subrogatur [p. e. d. s.: ita in ima marg. praescriptum; post eum praefuit miniator.]

Beato itaque Gregorio tam vigilanti animo divinis insistente cultibus, venerabilis Pachomius acerba vi febrium pressus, ad terminum, quem praeterire non potuit, accessit, et commisso grege suo Deo, pastori optimo, divinis sacramentis religiosa devotione munitus, fratribus quoque piae mentis affectu valefactis, obdormivit in Domino. [Cfr. Ioh. 14, 5. & Cfr. Ioh. 10, 11.] Cuius exsequiis diligenti studio summaque devotione peractis, continuo fratres ibi Deo famulantes, quasi greges non habentes pastorem animarum, desolati in unum conveniunt et de substituendo pastore discutiunt. [Cfr. Matth. 9, 36.] Tunc, ut divina inspiravit gratia, quae non derelinquit sperantes in se in erroris via, omnes pari voto, pari mente fratrem acclamant Gregorium pastorali regimine et honore dignissimum, quem Deus tali perfuderit gratia, quod sciret et posset gregis dominici regere gubernacula. [Cfr. Iudith, 13, 17.] Ille econtra se indignum tanto honore, imbecillem oneri clamabat, omnique nisu renuebat. Verum quanto magis renuebat, tanto magis pia fratrum sollertia instabat, et nolenti tunc fraterna obiecta oboedientia praecipiebant, nunc inter praecepta petebant. Ille favorem timens plus hominum quam laboris cursum, orabat cum lacrimis, ut dimitteretur, orabat orantes, petebat versa vice petentes; sed non proficiebat, quoniam contra Dei ordinationem petebat. Nam tandem fratrum victus precibus accedit universorum votis, quamvis invitus, et qui mallet subici in omni humilitate, coepit praeesse in omni caritate [Cfr. Vita I, cap. 5 et 7: abbatem diximus non sua sponte constitutum. H.-E.] . Deinde consecrandus praedicto praesuli David praesentatur; quem ille pia caritate suscipiens, pastorali regimine canonice investivit, fratribus gaudentibus ipsum restituit. Qui laudum iubilos cum universi cleri et populi tripudio sollemniter exhibent omnipotenti Deo, ad ovile fratres cum pastore suo redire parant, atque in ipso reditu dona caelestis gratiae in servo Dei redundantia ex insperato se manifestant et gaudia gaudiis adiciunt.

5. Quomodo post consecrationem daemoniacum sanavit.

Expleto beati viri consecrationis officio, atque eo reverenter dimisso ab episcopo, mox secreto Dei mysterio praesentatur ei quidam comprehensus a daemone, et ab omni populo, ut eum liberet, devotissime petitur [Etiam Vita I, cap. 7, narratur a Gregorio iam abbate, daemoniacum esse sanatum; sed ibi nomen (Arsaphius) daemoniaci insuper traditum est.] . Iam [in cod.] enim eius lucerna incipiebat poni super candelabrum, atque oriens ex alto plebem suorum per ministrum visitare. [Cfr. Matth. 5, 15. & Cfr. Luc. 1, 78.] Quo vir Dei conspecto, et populi [populo cod.] flentis petitione atque devotione considerata [considerato cod.] , motus confestim misericordia, in orationem prosternitur et omnium salvatorem Deum, ut obsessum liberet, deprecatur. Cuius orationi clemens auditor Deus ex alto statim effulsit, qui cor contritum et humiliatum non despicit. [Cfr. Ps. 50, 19] Continuo enim, ut se ab oratione erexit ac daemoniacum potenti virtute verborum iterum benedixit, omnis fatigatio daemonis expulsa est ab homine [Cfr. Vita I, cap. 7: ex nimia fatigatione hostis antiqui.] , in tantum ut non modo quid [quod cod.] in eo aegritudinis remanserit [remansit cod.] , sed ut numquam ante tam incolumis visus fuerit. Tunc ille, qui sic liberatus ac redemptus a Domino fuerat intercessione beatissimi Gregorii, ingenti tactus laetitia, divulgabat quae fecerat Deus per servum suum miracula. Unde vir sanctus, quasi oleo peccatoris intingui metuens, quantocius ad monasterium cum fratribus revertitur, famae telo fugatus, favore populi concitatus. [Cfr. Ps. 140, 5.] Quem fratres, tam secum venientes quam qui domi quasi ad sarcinas remanserant, cum magna devotione suscipiunt et honore invicem ipsum praevenire contendunt. [Cfr. I Reg. 25, 13. & Cfr. Rom. 12, 10.] Ipse autem eorum affectum prudenti discernens iudicio, et cogitans illud: Quanto magnus es, humilia te prae omnibus, [Cfr. Eccli. 3, 20.] studuit omni caritatis obsequio obsequentes praevenire, ministrantibus ministrare; manifesto indicio [iudicio cod.] ostendens vicem illius in ecclesia se gerere, qui non venit ministrari, sed ministrare. [Cfr. Matth. 20, 28.] Deinde quasi bonus paterfamilias [prfamilias cod.] domum suam honeste dispositurus fratres convocat ac de rebus monasterii sapientissime tractat. Quid vel quomodo fecit, per singula dicere est difficile, quia, qui semper ad omnes eius actus praesens fuisset, vix explicare potuisset. Hoc tamen credibile est, quod omnia opera sua divina gratia fuerunt plena, quia fecit mirabilia in vita sua, et quidquid faciebat, permanens in innocentia sua, non suis meritis, sed Dei gratiae adscribebat. [Cfr. Eccli. 31, 9.] Unde et Dominus gloriam suam manifestavit signisque variis atque virtutibus glorificavit, ut, qui gloriatur in Domino, gloriam recipiet ab ipso, qui gloriosus est in sanctis suis. [Cfr. I Cor. 1, 31. & Cfr. Ps. 66, 36.] Quod etiam quodam miraculo satis evidenti comprobavit, ut ad nos antiquitas perduxit.

6. Quomodo puerum a daemonio curavit [curāit miniator.]

Nam quodam tempore causa orandi, ut sedulo agebat, eo in ecclesia exsistente, adductus est ei puer maligno spiritu obsessus [Hoc miraculum miraculo praecedenti in Vita I, cap. 8, etiam subiungitur; quae iterum nomen pueri sanati (Lentae) sola profert.] , qui eum duris et acerrimis urgebat doloribus totumque corpus pueri miserabiliter vexabat iniuriis et innumeris cruciatibus, ita ut videntes omnes ex naturali compassione in lacrimas ducerentur, proque eius liberatione pariter Dei famulum precarentur. Ipse vero, qui ut semper erat super afflictos pia gestans viscera, commotus his fletibus, conversus ad Dominum coepit orare et coepit in oratione seipsum vexare, coepit indignum se tanto merito iudicare. Nec tamen fides robusta, fides invicta patiebatur confidentiam eius diffidere. [Cfr. Eccli. 2, 11.] Quis enim speravit in illum et confusus est? Speravit et ipse in Domino et accepit fortitudinem, ab ipso impetravit quod petiit, quia in fide postulavit nihil haesitans. [Cfr. Iac. 1, 6.] Expleto namque aliquantulum horae in oratione, surrexit, signo crucis dato infirmum benedixit; effecit etiam verbis divinis, quibus semper tali operatione acsi medicinalibus instrumentis utebatur. Protinus ab homine daemon pellitur, aeger liberatur, nocens fugatur, innocens eripitur. [Cfr. Ioh. 1, 5.] Talibus itaque miraculis cum quasi lux in tenebris servus Dei clarescere inciperet, cautus sibi, ne lucerna eius fieret tenebrae, ne saecularium cantionum laederetur oblectamine, ne forte inter fatuas virgines computatus, dum sponsus veniret, non haberet lumen in lampadibus, Creatori suo, non sibi, conscientiae bonae interrogationem in Deum attribuit, quidquid per eum salutis in genus humanum operari voluit. [Cfr. Luc. 11, 35. & Cfr. Matth. 25, 1 sqq. & Cfr. I Petr. 3, 21.] Unde consequenter in apostolum Dei Paulum, cui datus est stimulus carnis angelus Sathanae, qui eum colaphizaret, ne magnitudo revelationum eum extolleret, immissa est [im. est bis scriptum.] et beato viro huic gravis tentatio, ne miraculorum multitudo mentis eius fieret elatio. [Cfr. II Cor. 12, 7.] Quid mirum? Et beatus Iob, cum esset vir simplex et rectus et timens Deum ac recedens a malo, permissus est a diabolo tentari, ut quasi aurum in fornace videretur probari. [Iob. 1, 1. & Cfr. Sap. 3, 6.] Sic frequenter divina providentia permittit in electis fieri, ne forte longa felicitate vel quiete sanitatis in cultu virtutum defatiscant. Sed ut patientiae experientia comprobati, forti structurae Dei acsi lapides pretiosi inveniantur apti, nonnulli quoque electorum sunt tentati, ut quid sint, probati recognoscant, atque de universis beneficiis suis devotius grates Deo rependant. Petrus enim apostolus contradicens in articulo passionis Iesu Christi verbis, cum affirmaret se mortem passurum antequam negaret Dominum, vilissimae ancillae voce territus ter ante galli cantum negavit ac deinde quid per se posset, agnovit; confestim in lacrimas irrupit, perpetratam questus temeritatem, lugens carnis infirmitatem. Sic pius et misericors Dominus electos sinit probari, sic in omnibus vult eos aedificari. Eodem modo et beatus pater Gregorius, cum esset in omnibus probatissimus, non effugit tentationis labores et varios pro Christi nomine, quem confitebatur, dolores.

7. Quomodo a Sarracenis tentus, miserabiliter afflictus est.

Accidit enim quodam tempore Sarracenorum gentem, conflicta multitudine immensa, dira feritate Argolicorum fines irrumpere, munitiones atque castra fortia mira sagacitate et industria expugnare, urbes igni ferroque solo aequare, templa sanctorum atrocius profanare, eum quoque magnificare, quicumque socios excelleret in sceleris atrocitate; praeterea populos depopulari, quosque christiani nominis professores invenirent, variis tormentis ac tormentorum instrumentis suffocare; atrocius omnia fiebant quam dici queat, quippe, ubi abundavit iniquitas, nec ibi [sic emendare conatus est H.-E.; est cod.] in notitia habeatur caritas. [Cfr. Matth. 24, 12.] Tanta enim erat grassantium feritas, ut electorum virorum mentes perturbarentur. Qui carnis moti infirmitate, ne inducerentur in tentationem quam sustinere non possent, a via impiorum declinaverunt, claustra relinquunt et amore vitae labentis speluncas et antra desertorum petunt, plus confisi in solitudinibus quam monasteriorum sacratis immunitatibus. Quo diro famae terrore tactus vir Dei Gregorius, de vita etiam anxius, cogitavit horum immanitates evitare, tentavit, ut et alios videbat, ad deserta loca fugere; sed in fuga a Sarracenis captus, ad ducem exercitus, cui Sandalis [Scandalis dicitur Vita I, cap. 9. H.-E.] nomen erat, adducitur et, cuius professionis ac vitae fuerit, disquiritur. Qui licet pro vita trepidaret, intrepidus tamen se profitetur christianum atque unius veri Dei permanentis in saecula cultorem, vita, ut videre poterant, monachum; nec aliud se asserebat profiteri, etiamsi constaret eum mori. At Sarraceni, qui eum ceperant, minari interdum, ut fidei christianae renuntiaret, blandiendo precari, nunc afferre divitias et omnium rerum copiam, nunc honores et dignitates regumque spondere gratiam; quae si respueret, mortem subiturum turpissimam. [Cfr. Matth. 7, 25] Sed vir Dei fundatus supra firmam petram spirituque fortitudinis in Christo roboratus, inter minas et gladios furentium non defecit, immo fortior quam prius apparuit, stabilis in fide tam minas quam blanditias eorum sprevit et scuto caelesti protectus, omnia quae vel minabantur vel promittebant, parvipendit, immo universa quae sibi infligere mala possent, pati pro Christi nomine se velle fortiter intrepida voce clamabat. [Cfr. Act. 5, 41.] Hac tam constanti responsione efferati Sarraceni, multiplicibus tormentorum plagis hunc cruciare proponentes, non modo graviter, immo turpiter eum vestibus omnibus despoliant et nudum genitalibus nudis in pertica suspendunt [Haec notabili quodam modo cum Vita I, cap. 9, conveniunt; sed causa tormentorum alia ac multo rationabilior ibi traditur. Sane in cortina cap. 25 memorata tormenti imaginem vidit auctor. H.-E.] , deque pertica [partica cod.] in eculeum mutantes traiciunt, et manibus ferreis totum corpus viri dilacerantes, denuo in humum, ut respiraret paululum, deponunt. Hoc ea tamen intentione faciebant, quatenus lacerati corporis natura aliquantulum refocillata et rursum ad acriora tormentorum supplicia resumpta spiritum patientis magis urgeret atque ad negandum Creatorem suum poenis fortioribus impelleret. Unde virtus gratiae caelestis ita confessorem Domini in fidei confessione fortem detinuit, ut ante tortores quam [quasi cod.] tortus deficerent, suique confusionem in corpore imbecilli sentirent. Unde, ut ocius proposita tormenta finirent, tam verecundia quam labore fatigati et paene deficientes, fustibus et gladiis eum caesum reliquerunt, Samaritanum [Male auctor versus Luc. 10, 30 – 35, in mente habebat, Samaritanum misericordem cum homine caeso, quem is salvavit, confundens. H.-E.] semivivum arbitrantes mortuum. Beatissimus itaque Gregorius tam acri martyrio pro Christi testimonio afflictus, tamen viam veritatis non reliquit, sed eum secutus, qui ipsum etiam numquam dereliquit, qui etiam inter furentium manus promptus adiutor et protector sibi non defuit, quamvis ulceribus plenus, quamvis plagis plurimis afflictus, quamvis, fatiscentibus membris, vix in corpore exsangui palpitaret halitus, ad ovilis sui saepta [cepta cod.] coepit se trahere et ultra posse coepit laborare. [Cfr. Tob. 1, 2.] Fratrum quoque gregem pavore huius per silvestria turbinis dispersum pia sollertia recollegit, quem et talia pati pro Christo verbis et exemplo docuit.

8. Quomodo quendam a dentium dolore curavit.

Ea ipsa tempestate accidit, ut quidam [Ex Vita I, cap. 9, novimus virum istum unum ex illis Sarracenis fuisse, qui sanctum male mulcaverant.] dentium dolore nimio oppressus ad Dei virum dolentem adhuc [adhec cod.] . dolens veniret, ostensoque suae aegritudinis morbo, oravit, ut vel signum crucis doloris sui loco imponeret [Cfr. Vita I, cap. 9, statim signo crucis ad locum doloris opposito, sanavit eum.] . Super quo vir pius et vere pietatis visceribus plenus misericordia motus, non suum languorem inspexit, sed aegrum divinae clementiae [intuitu supplendum videtur H.-E.] respexit, cum lacrimis hilarem datorem virtutum Deum adiit, languentem crucis signo benedixit atque omnem illius infirmitatis rabiem subita Dei potentia fugavit. [Cfr. II Cor. 9, 7.] Qui tanta mox aeger sanitate dentium reficitur, ut nihil usquam doloris sentiens, si umquam nocuerit aliquid, miretur. Quod videns vir Dei Gregorius, non suis adscribebat meritis, sed Dei gratiae, timensque assultu populi gravari, ei qui sanus factus erat, ne cui diceret, imperavit ac etiam humiliter rogavit. Ille vero non aliter quam illi evangelici curati, qui, quanto magis eis Iesus praecipiebat, ne cui dicerent, tanto amplius praedicabant, nusquam virtutem et miracula Dei in beato viro manifestata celabat, immo ubique acsi expertus et experto credenda divulgabat. [Marc. 7, 36.] Unde Gregorius metuens tantum sibi virtutis posse demi meritum, quantum exterioris favoris crescere sibi videbat, forte peccatoris futurum oleum, cogitavit non minus sapienti quam discreto mentis consilio hominum fugere frequentiam, ut humanam posset declinare gloriam [Cfr. Vita I, cap. 10: ut discederet et humanum favorem et huius sanctitatis nomen effugeret, … excogitavit.] . [Cfr. Ps. 140, 5.] Proinde claustralium fugiens commorationem in quendam secretum locum, qui Bulcinum dicebatur [Cfr. ibid.] , declinavit ibique eremiticam conversationem per aliquod tempus duxit. Fratres vero loci sui diu super amisso pastore contristati, tandem in praedicto loco degere percipientes, omni conatu et studio eum repetunt eumque ad regimen claustri et ovilis sui zelo caritatis redire cogunt [Eum in coenobium Circlariense rediisse Vita I, cap. 13 tradit. H.-E. Verum ibi prorsus alia huius reditus ratio profertur.] . Sed tamen lampas patuit, atque civitas supra montem posita abscondi nequivit. [Cfr. Matth. 5, 14.] Et quomodo poterat abscondi, quem divinae caritatis candor volebat patefieri? Quod autem non dura evagatione, verum divinae voluntatis interpretatione servus tunc fuerit patefactus, evidentis miraculi splendor de caelo veniens confirmavit perlucidus [Miraculum hoc, quod cap. 9 narratur, non in monasterio Circlariensi, quod Vita II innuit, sed in oppido Bulcino actum esse docet Vita I, cap. 10.] .

9. Quomodo leprosum curavit.

Quodam enim die, cum solito more orationibus in oratorio vacaret, contigit, ut quidam leprosus ad templi ianuam obnixius elemosinam peteret [Cfr. Vita I, cap. 10: leprosum quendam advenientem et eleemosynam ab ipso petentem.] atque beatum virum Gregorium importunius mendicando — nam sors eum illius obtutibus obtulerat — fatigaret. Cuius aegritudinem cum beatus vir tam voce quam facie cognovisset, devotus solvitur in preces dominumque Iesum Christum suppliciter oravit, ut, quia potens esset omnem depellere infirmitatem, quique virtutis suae gratia leprosos mundaverit, caecos illuminaverit, infirmos curaverit, misericordiae suae medicamine hunc aegrum curare dignaretur. O ineffabilis clementiae potentia, o divinae pietatis magnificentia! Ignorabat leprosus, quem vel qualem peteret; ignorabat, quam salus proxima et quanta sibi immineret. Nam mox ut vir Dei Gregorius ab oratione surrexit, leprosum benedixit, sanum et incolumen per Dei gratiam ab omni lepra restituit, ita ut nullum infirmitatis vestigium Dei virtus in eo reliquerit, donum misericordiae meliore, quam exspectabatur [spectabatur cod.] , munere mutaverit. Haec itaque mutatio dextrae Excelsi, qua saepe gravatis insperata venit salus; et quid tunc sperantibus, quid in eum confidentibus? [Cfr. Ps. 76, 11.] Sperent ergo in te omnes, Domine, qui noverunt nomen tuum, quoniam non derelinquis quarentes te, qui sic etiam subvenis in periculis non sperantibus in te. [Cfr. Ps. 9, 11.]

10. Quomodo daemoniacum sanavit.

Postera item luce beato viro in orationibus in oratorio more solito exsistente, ingens concursus populi factus est adducentis daemoniacum duris nexibus vestium devinctum, et devotis precibus orabant, ut manum cum benedictione ipsi imponeret atque per Dei misericordiam correptum ab ea vexatione liberaret [Idem miraculum narrat Vita I, cap. 11.] . Nam tanto furore miser ille vexabatur, ut dentibus frendens et modo horribili et ore cruento rictibus contractis fremens, quosque sibi obvios invaderet atque dilaniare intentaret. Mira res atque miro mirabilius! Nam in hoc modo, in hoc furoris habitu efferus iste ad servum Dei adductus ipsiusque sanctitati praesentatus ita omnem furorem atque saevitiam pristinae insaniae post acceptam benedictionem, post acceptum signum sanctae crucis a beatissimo viro statim deposuit, acsi nullam umquam potestatem malignus spiritus in eo habuerit. Et qui ante omnes spiritu furoris feros actus exercendo invadebat, nunc quasi ovis mansuetus incedebat sane loquendo, sane omnia faciendo. Quo signo ab omnibus viso, crescere coepit in populo divini miraculi in servo Dei admiratio, iamque prophetis eum parem, apostolis similem praedicabant, in quo gratiam pro gratia, donum super donum geminari videbant. Quod sequens etiam ostendit [ostendens cod.] plenius miraculum, quo similis factus Heliae enituit tam spiritu prophetiae quam prodigii immensitate.

11. Quomodo oleum adauxit.

Deficiente aliquando fratribus oleo, nec habentes unde emerent, ad beatum virum veniunt, acsi patrem spiritualem, quid [quod cod.] facto opus esset, conveniunt. Quorum intuens defectum nec habens unde suppleret, convertitur ad Dominum, convertitur ad eum, qui dat omnibus affluenter et nemini improperat, si tamen in fide quis postulaverit, nihil haesitans; oravit et exauditus est. [Cfr. Iac. 1, 5. 6.] Oravit eum, in quem speravit, necessitatem suam et suorum fidelissimo auditori, immo exauditori, exposuit, qui nec hac vice eum sperantem in se dereliquit. Nam divinitus locus sibi ostenditur in latere monasterii sui, quo angelica insinuatione directis fratribus invenitur amphora plena olei limpidissimi. Quod eius praesentiae confestim fratres, sicut iussum fuerat, rettulerunt in immenso tripudii gaudio. Quod pia devotione benedicens, adiunctis orationibus, tanta abundantia per Dei misericordiam exuberare illud fecit, ut nec vasa sufficienter habere possent, in quae oleum transfunderent. Stetitque oleum. Hic vere Heliae lechitus multiplicatur, hic alter Helias in domo Domini consideratur, cum hic inopiam pauperis suppleret ecclesiae, ille vero pauperis viduae. [Cfr. IV Reg. 4, 6. & Cfr. III Reg. 17, 16.] Nam de cetero suis temporibus multoque post [supplevit H.-E.; om. cod.] ipsum tempore numquam in loco illo oleum defecit fratribus ad omnes necessitatum suarum usus [Cfr. ibid., cap. 12, ubi in narratione, paululum quidem diversa, huius miraculi, sermo etiam fit de amphora, de Helia, de lechito.] . Hoc Dei munere per servum Altissimi collato, famulantes Deo consolati, gratias Omnipotenti, ut dignum erat, reddiderunt ipsumque beatum virum magnae venerationis [nescio an vox quaedam (exhibicione?) exciderit. H.-E.] coluerunt.

12. Quomodo Graecus quidam eum tradere voluit.

Inter haec divinae virtutis miracula ille antiquus humani generis hostis antiquo invidiae suae commento non defuit, notum [uotum cod.] habens mille nocendi artes [Cfr. Sulp. Sev., Vita Martini, cap. 22: diabolus, dum mille nocendi artibus conabatur. H.-E.] , armatur una adversus virum Dei. Eo enim instigante, Graecorum quidam livore in Gregorium accenditur ac eius sancta opera per suam operam annihilare vel saltem famam bonam attenuare gestiens, iniquo consilio [eum supplendum. H.-E.] comprehendere, captivitate comprimere disposuit [Haec procul dubio ad ea referenda sunt, quae Vita 1, cap. 13, de catapano graeco Gregorium Constantinopolim ducere volente traduntur. Auctor imaginem cortinae, qua haec depicta erant, non recte exposuisse videtur. H.-E.] , suppliciisque vitam beati viri intendit. Sed pius et misericors Dominus potiori eum utilitati fidelium reservare volens, consilium Graeci dissipavit, sanctumque suum ab inimicis custodivit et a seductoribus tutavit illum. [Cfr. Ps. 32, 10. & Cfr. Sap. 10, 12.]

13. Quomodo Romam fugiens [ita in ima marg. litteris minusculis praescriptum; om. miniator.] divertit.

Nec longo post tempore alter quidam Graecorum eodem spiritu nequitiae accensus, cum Dei sanctum non posset, ut cogitaverat, capere, consiliis et nutibus conatus est eum alii cuidam nequiori se tradere, ut, qui non poterat manifeste, vinceret vel occulte. Sed quid? Dolus an virtus [virus cod.] , quis in hoste requirat [requiratur cod.] [Cfr. Verg., Aen. II, 390: Dolus an virtus, quis in hoste requirat? H.-E.] ? Infatuavit et Dominus eius consilium, infatuavit et adduxit ad nihilum. [Cfr. II Reg. 15, 31.] Nam vir Dei liberatur, cunctorum inimicorum eius laqueus conteritur, nec in his omnibus parva quidem offensa molestatur, nunc insidias evitando, nunc proditiones per misericordiam Dei declinando. [Cfr. Ps. 123, 7.] Tandem fatigatus tantis laboribus, nunc hos fugiens, nunc illos, patriae fines natalisque soli dulcedinem exire cogitavit. Et qui naturale reliquerat commercium, non magni habuit natale relinquere solum. Mox omni dilectione [dilectioni cod.] et affectu fratribus suis valefaciens, Deo pastori summe bono eas commendavit, acceptaque et data non sine gemitu magno suorum benedictione, discessit. Hinc timens Danaos, id est dona ferentes [Non intellexit vir simplex versum Verg. Aen. II, 49. H.-E.] , nocturnis cursibus ad mare usque pervenit ac alti dubios labores passurus, ratim quorundam in Italiam navigantium conscendit. Dei itaque clementia flatuque secundo ventorum spirante, cursu veloci contingunt Italiam, et in litus optatum omnibus expositis, ipse ut peregrinus et advena Romam petiit, Romam tetendit.

14. Quomodo divertit ad sororem suam dominam Theophaniam.

Ea tempestate Otto secundus monarchiam Romani imperii mira non minus prudentia quam potentia gubernabat, et ut imperatoriam maiestatem decebat, ipse princeps Romanus victor in omnibus exsistebat. Non solum in hostium praeliis, sed etiam per legitimos tramites calumniantium iniquitates expellebat, tyrannis cunctarum regionum suae dicioni subiectis, cunctis potenter imperabat, quoslibet vero religiosos humili sinceraque devotione colebat, ita ut universis magnis maior, universis humilibus sancta humilitate humilior appareret. Hic itaque princeps germanam beati viri Gregorii Theophaniam dominam, quam quidam Theophanu [Theophaim cod.] nuncupant, ex Graecia filiam regis Constantinopolitani in uxorem duxerat [Quae de Gregorio cum Theophanu Romae conveniente in sequentibus capitulis traduntur, procul dubio falsa sunt. Etiamsi imaginem haec repraesentantem auctor cortinae intextam vidit, certe tamen Gregorius imperatricem non Romae nec ante obitum Ottonis II adiit. Ita v. cl. H.-E.; atque verissimum quidem est perperam hic ab auctore Vitae Ottonem II nominari; nihil tamen obstare video quominus Gregorius Romae cum imperatrice convenisse dicatur. Postquam nempe an. 986 – 987, Sarracenis irruentibus, fugam inierat Gregorius (Vita I, cap. 9), dein in abbatiam Circlariensem redux, ibidem per annum commoratus erat (ibid., cap. 10), ac tandem aliquod tempus Bulcini transegerat (ibid.), potuit certe an. 989 – 990, quo tempore Theophanu in Italia atque in ipsa Urbe versatam esse scimus, ad illam quapiam de causa venire. Quod colloquium forsitan in cortina Coloniensi acu depictum erat. Confiteor equidem nimis exiguam esse Vitae posterioris auctoritatem, ut haec tamquam certa affirmemus; verum ipse v. cl. Holder-Egger tantum fidei eidem, cap. 20, tribui posse asserit, ut credat Gregorium Romae cum Ottone III convenisse; atqui cap. 20, non secus ac cap. 14, Ottonem II pro Ottone III nominat auctor. Cfr. supra Comm. praev., num 13.] . Quae licet in fascibus secundum saeculi dignitatem gloriosa appareret, intus tamen in absconso non minore sanctitate quam frater eius in conspectu Altissimi clarebat iuxta illud psalmistae: Omnis gloria filiae regis ab intus, [Ps. 44, 14.] et illud apostoli: Gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae. [II Cor. 1, 12.] Eo nempe tempore memoratus imperator augustus, relicta Romae imperatrice, in Galliam discesserat, atque duro Teutonicorum furori resistens, omnes [omnia cod.] imperii sui partes in pace et tranquillitate regere curabat. Cognoscens autem servus Dei Gregorius germanam suam in Urbe degere, cum gaudio ad eam divertit. Sed tamen antequam ad eam iret, in novitate tantum locorum captus, immo sanctorum amore, sancta loca sanctorumque patrocinia per aliquos dies latenter visitare studuit. In quo facto quam pulchro Deus miraculo eum imperatrici augustae [augusti cod.] , sorori suae, ostenderit, non dignum, ut transeam, puto.

15. Quomodo febricitantem curavit.

Dum enim sanctorum patrocinia ut peregrinus in urbe circumquaque visitaret, quadam die in quodam oratorio causa orationis diutius atque devotius perseverabat. Ea ipsa hora pauper quidam corpore et rebus, victum sibi quaerens ostiatim, cum tamen magnis astrictus esset febribus, casu idem oratorium, in quo vir Dei orabat, intravit. Et videns quandam aeris immensam claritatem eum circumfulgentem, quasi tactus atque tractus [tractus atque tractuscod.] miraculo, propius accessit; et quo propius venit, eo evidentius virtutem Dei intellexit. Mox sui non oblitus ad virum Dei clamabat, clamando miseriae suae querela sanctum Dei ab oratione dimovit et ut eius inopiae atque aegritudinis compateretur, voce lacrimabili monuit. Quem ut sanctus Dei inspexit, lacrimatus est, et apostoli compassione motus est, qui dixit: Quis infirmatur in vobis, et ego non infirmor? [II Cor. 11, 29.] Facta ad Dominum oratione, signum crucis illi impressit, sanum ac incolumem ab omni aegritudine ex integro restituit et, ne cui diceret, omnibus modis iniunxit. Verum frustra iniungendo prohibebat, quoniam civitas supra montem posita erat, nec latere poterat. [Cfr. Matth. 5, 14.] Exinde fama viri Dei in universis non solum civitatis angulis divulgatur, immo per totius Tusciae, Campaniae, Siciliae omnesque fines Italiae propagatur. Confluunt ex provinciis circumquaque positis fideles, alii se orationibus eius commendantes, alii infirmos suos deferentes. Multos per Dei misericordiam a variis infirmitatibus curavit, omnes vero participes esse orationum suarum concessit. Ea itaque fama concitata domina Theophania, imperatrix Deo devota ac christiano cultu in Christo religiosa, egressa de solio maiestatis, investigare ibat vestigia fratris peregrini. Et ignorans esse fratrem, quaerebat sancti Dei cognoscere sanctitatem. Quo invento, cum ingenti reverentia ipsum est aggressa. Et collocutionis copia tandem potita, gentem, patriam ipsius quaesivit. Quem quidem Graecum idiomate linguae audivit. Inter loquendum non nihil etiam naturali incitamine tacta, de prosapia famuli Dei investigare curavit. In quo quidem verbo vir Dei quasi pudibundus subticuit, fletu quoque motus, dissimulare se non potuit. Unde imperatrice augusta urgente, tandem confessus est, quis esset, quamvis invitus, patuitque imperatrici, nec sine fletibus, quia esset frater eius. Ruunt ambo in amplexus, et geminata utriusque hominis, tam exterioris quam interioris, laetitia, divinas in laudes tandem prorumpunt, Deo gratiarum actiones pro coniunctione utriusque persolvunt. Quid multis moror? Quanta totius aulae imperatoriae fuerint gaudia, quanta exsultatione exhilarata fuerit urbs universa Romana, explicare nequeo, aestimationi magis relinquere quam scriptis comprehendere sanum duco.

16. Quomodo ex consilio sororis ecclesiam in honore sancti Salvatoris construxit.

Vir itaque Dei inter tanta gaudia propositi sui [su cod.] non oblitus, nec etiam inde dimotus, ad orationis studium semper divertitur atque, omni terreno oblectamine postposito, ad Deum convertitur, pro quo omnia reliquit, ipsum secutus est super omnia. [Cfr. Matth. 19, 27.] In oratione pernox, ad omne opus Dei velox, nihil praeponens operi Dei, cuncta sprevit gaudia saeculi. Quod considerans imperatrix, quod multo ante tempore manet alta mente repositum [Cfr. Verg., Aen. I, 26: manet alta mente repostum. H.-E.] , tunc aperuit, atque ut oratorium construeret, in quo cum Deo famulantibus habitaret, fratri consuluit, sed et consilium dedit. Gregorius itaque sororis sanctis acquiescens consiliis, oratorium in honore sancti Salvatoris construxit atque religiosae conversationis viros in illud congregavit. Quibus imperatrix domin a Theophania, matrona religiosa et Deo devota, sufficientes redditus in cottidianos usus constituit, ac eo loco imperialibus privilegiis adaucto, virum Dei Gregorium fratrum in oratorio conversantium communi electione et petitione abbatem fecit [Cfr. locum ex Vita Adalberti, auctore Brunone, supra allatum (Comm. praev., num. 2). De hoc monasterio S. Salvatoris nullam alibi factam mentionem repperi.] . Illic [Illuc cod.] Dei famulus omni humilitate habitans consulti non est oblitus operis, semper in Dei laude, semper in oratione. Ibi, opitulante Domino, utilitatem immensam animarum tam sanctae exhortationis studio quam probatissimae vitae exemplo operatus est, instanter monitis divinis populum erudiens, pauperes de paupertate sua fovens iuxta illud Tobiae: Si multum tibi fuerit, abundanter tribue; si autem exiguum, etiam exiguum libenter impartire [sic cod.] stude. [Tob. 4, 9] Humiles etiam diligebat, superbos castigabat, errantes corrigebat, infirmos visitabat, divites dapsilitatem in pauperes docebat. Innumerabiles Romanorum sua correptione compuncti a lascivia saeculi conversi sunt, sanctumque patrem secuti, sub scemate religionis servire coeperunt. Multos etiam discipulos venerabilis pater nutriebat in eodem monasterio. Nobilium quoque pueros caelesti dogmate instructos mundi labentis luxus et divitias cum honoribus despicere docebat. Circa idem quoque oratorium, dum construeretur, quoddam Deus per servum suum operatus est miraculum, quod non sane credimus esse transeundum.

17. Quomodo caecum illuminavit.

Cum enim praenotatum aedificaretur oratorium, cellulam sibi iuxta oratorium posuerat, ut in ea cum operariis suis quiescens curiae regalis frequentiam vitaret. Contigit autem die quadam puerum quendam, oculorum lumine privatum, Romanorum plateas mendicando circuire, casuque ad cellam beati viri venire, sperantem se aliquid accepturum ab eo. O quam pia divinae misericordiae dispensatio, quae secreto pietatis consilio, intellectibus humanis ignorantibus, alendo subvenit miseris mortalibus. Nam ea ordinante, ut quidam ait, saepe gravatos desperata iuvant, petiit caecus a viro Dei elemosynam, nesciens corporis sui sibi propinquare lucernam, ignorans proximam salutis suae medicinam, magis inhiabat muneri quam saluti. Quem videns beatus Gregorius oculorum luce privatum, solita pietate motus accessit ad eum, loculis crucem Christi imprimit oculorum, et visu mox restituto, gaudentem plus vacua manu meruisse dimittit tantae salutis. Item atque item non solum in Urbe, verum longe lateque propagato [propago cod.] miraculo, ex longo latoque concurritur [concurrit cod.] , ab omnibus lucerna lucis petitur, ab omnibus honoratur. Concitati etiam nonnulli fidelium tantorum fama miraculorum, nihilominus sanctae conversationis scemate, de suis substantiis donaria ac elemosynas sibi suoque coenobio conferunt, Deumque sibi facere propitium suis suorumque orationibus fratrum intendunt.

18. Quomodo Iohannes Campanus factus est monachus.

Tunc temporis nobilis quidam Iohannes nomine Campanus, audiens tantas servi Dei virtutes et sancta meditatione versans in secreto sui pectoris peccatorum suorum onuscula sublevare, de suis copiis decem summarios [i. e. equos clitellarios; cfr. Cangium ad v. sagma, sagmarius.] auro et argento oneratos famulo Dei Gregorio transmisit, orans et petens, ut eius misereretur atque Deum pro salute animae ipsius deprecaretur. Quam elemosynam beatus Gregorius abbas humiliter suscepit, statimque pauperibus divisit iuxta illud psalmistae: Dispersit, dedit pauperibus. [Ps. 111, 9.] Nihil in rebus transitoriis curabat habere, nisi ut vel sustentaret se, vel suos reficeret; cetera vero omnia in usus pauperum expendebat; nihilque sibi, imitator factus magni Gregorii, in fugacis substantiae luxu praeter naturae usum retinebat. Hoc huius erat intentio, hoc huius doctrina et praedicatio, nihil habere commodi nisi fructum aeterni stipendii. Quod percipiens memoratus ille nobilis, divina inspirante gratia, omnia saeculi oblectamenta reliquit atque coenobium beati viri cum omni festinatione petiit. Quo perveniens, mox ad sancti viri pedes procidit et, ut ipsum sacro habitu indueret atque monasticis disciplinis instrueret, etiam cum lacrimis oravit. Vota viri sancta sanctus non distulit, immo cum sancto gaudens, consilio fratrum induit hunc habitu sacro, docuitque Iohannem participem typici nominis sui esse [i. e. participem divinae gratiae; siquidem, secundum Hieronymum (De nominibus hebraicis, passim): Ioannes = in quo est gratia, vel Domini gratia.] . Instruxit quoque eum vitae monasticae regulam, proposuitque ei prae omnibus caritatis ac humilitatis exempla, atque in brevi, qui datus erat in escas populis Ethiopum, quique fuerat praeda saevae mortis, factus est multis exemplum et causa salutis aeternae. [Cfr. Ps. 73, 14.]

19. Quomodo caeco reddidit lumen [sic in ima marg. praescr.; l. r. miniator.] .

Inter haec pietatis opera, quibus ut medicus atque minister divinae salutis nunc hos in corpore, nunc illos vir Dei curabat in interiore homine, puer quidam privatus lumine, audiens insignia tantarum virtutum, protinus ad servi Dei tendit oratorium. Quo invento, misericordiam postulavit, lumen sibi reddi oravit, atque cum gemitu preces geminavit, et, quem dispendium orbatae lucis urgebat verum, non nocte paratum, ploravit. Motus his fletibus vir Dei Gregorius, conversus ad Dominum pro salute petentis petivit, petitionisque suae effectum a Deo omni bonorum datore celeriter obtinuit. Nam signo crucis caecis oculorum orbibus impresso atque Iesu Christi nomine invocato a beato viro, omni caecitate fugata, luminis sibi mox redduntur beneficia, et qui venerat flens et eiulans, gaudens et cantans revertitur. Hac die virtute etiam perculsa urbs Romana, Dei exaltant ibi magnalia atque Dei famulum pia devotione circumdantes, infirmos quoslibet et debiles ad eius deducunt praesentiam, divinam sperantes in omnibus misericordiam.

20. Quomodo imperator Otto suscepit eum.

Eo itaque tempore praedictus imperator Romanorum Otto secundus, relictis Galliae finibus [fratribus cod.] , transcursis Alpibus, romanas rursum petebat arces. Cum iam praepeti volatu fama revertentis Romanorum perculerat aures, vir Dei Gregorius multa populi frequentia praegravatus, hac fama vulgata, coepit aliquantulum respirare, cogitans quoquo modo sapientis principis consilio onus, quo laborabat contra votum, deponere. Erat enim ipsi labor immensus — ut qui voverat [noverat cod.] solitarie vivere, mundo et concupiscentiis eius se abstrahere, — invitum his omnibus interesse. [Cfr. I Ioh. 2, 17.] Ut enim ait quidam: Invitum qui servat, idem facit occidenti [Horat. ep. ad Pisones, 467.] . Unde et veloci itinere occurrit imperatori. Quem imperator cum magna suscepit devotione. Cognoverat enim eum fama ante quam corpore, cum iam virtutibus et signis in toto claresceret orbe. Multum quidem imperator exhilaratus eius adventu multoque honore eum dignatus, ei processit obviam, atque ipsum benigne deosculatus, data dextra, lateri suo eum de cetero semper coniunxit, quoad vir sanctus comes curiae regalis esse voluit.

21. Quomodo Luzonem monachum curavit.

Non longam moram imperator in urbe Romana faciens, ad Galliam, negotiis exigentibus, revertitur secumque beatum virum cum tota domo sua, videlicet uxore domina Theophania suaque prole, ducit. In quo itinere monachus quidam Luzo nomine, audita fama servi Dei, urgente ipsum infirmitate satis periculosa, occurrit ei; gutturis enim inflationem ex morbo, quem physici squinantiam appellant, in tantum laborabat, ut iam spiraculo spiritus obstruso, mortis articulo detineretur, nec spes ulla vitae in illo esset. Viso autem beatissimo viro, misericordiam nutibus atque fletibus magis quam verbis postulavit, sanctumque Dei ad compatiendum sibi commovit. Cui vir sanctus, oratione facta, signum crucis imposuit atque citius dicto sanum, incolumem ab omni morbo reddidit. Vidit hoc imperator, viderunt omnes, qui in comitatu eius erant, et glorificaverunt Deum, qui in sanctis suis gloriosus est. [Cfr. Ps. 66, 36.] Disseminatur ubique miraculum. Cuius tamen seminis vir Dei non appetiit fructum, cuius gloria erat fidelis conscientiae testimonium. [Cfr. II Cor. 1, 12.]

22. Quomodo imperator consilium dedit Gregorio, ut coenobium construeret.

Ipso tempore imperator citato cursu omnium orientalium fines superans, Lothoringos adiit atque Aquisgrani, ubi sedes imperii a Karolo Magno posita dicitur, curiam principibus indicit. Confluentibus illuc cunctis regni primoribus, tam religiosis quam saecularibus, semper Gregorius proximus erat regio lateri, parvipendens tamen quaeque honorum genera, Christum usquequaque gerens in conscientia. Sentiens autem imperator eum nimium gravari frequentia saeculari et huiusmodi negotia pertaesum ducere, hoc convenit consilio, ut locum eligeret, in quo coenobium collocaret, in quo viros religiosae conversationis induceret, cum quibus et ipse absque tumultu saeculi religiose viveret. Quo consilio laetificatus Dei famulus, Deo gratias egit et locum talibus aedificiis aptum, accepto imperatoris consilio, studiosius investigavit. Tunc, ut divina ordinavit providentia, Porcetum ei ab imperatore datur [Certum est coenobium Porcetense tum ab Ottone III, tum a Gregorio quodam abbate esse fundatum (vide supra Comm. praev., num. 12, 13). Hunc abbatem Gregorium nostrum Calabrum esse, ac proin Vitae posteriori ultro fidem hic adhiberi posse, summopere probabile est, maxime cum Vitae prioris cap. 13 innuatur Gregorium Calabrum in quandam Ottonis III familiaritatem venisse.] , quoniam talibus votis aptior locus non inveniebatur. Non nimium a populo est segregatus nec nimium immixtus, sed quoddam tenens medium, quasi virtutum in se recludit mysterium [Cfr. Horat. epist. I. 18, vers. 9.] . Hinc opus in longum latumque, quoad opus erat structurae, operoso artificum studio deducitur, fundamentum in firmam petram et stabilem, ut decet ecclesiam, ponitur, atque oraculum in honore sancti Appollinaris martyris sanctique Nicolai confessoris construitur. Deinde vir Dei Gregorius, ut ordinaverat, religiosae vitae monachos, viros timentes Deum, illuc congregavit, officium divinum in monasterio constituit, et acceptis ab imperatore redditibus, stipem sufficientem Deo ibi servientibus ordinavit. Praeterea libertatis lege, ut decet, domum Dei dotavit, nulliusque nisi imperatoriae dicioni eam subiectam esse imperator ipse dictavit [Cfr. diploma Conradi III regis, an. 1138, die 8 apr. (Lacomblet, Urkundenbuch, tom. I, p. 216 sq.): Noverint…, quod Porcetensi ecclesiae privilegium, quod ab omnibus regibus et imperatoribus a tempore pii Ottonis, fundatoris eiusdem ecclesiae, usque nunc obtinuit, concedimus, videlicet ut abbas ipsius cenobii nulli penitus nisi regiae personae subditus existat. Priorum regum tale privilegium non exstat. H.-E.] . Quod etiam privilegiis solida veritate munitis, sicut adhuc habentur in eadem ecclesia, coram primatibus imperii confirmavit. His ita officiosa sedulitate peractis, dominus Otto imperator virum Dei Gregorium in eodem loco abbatem constituit et locum ipsum tum propter Deum, tum propter virum sanctum, quibus poterat honoribus ampliavit. In quo coenobio beatus Gregorius usque ad terminum vitae praesentis sancte et religiose versabatur. Nemini umquam nocuit, omnibus profuit, honore omnes praeveniens, et cum esset pater monasterii, omnes ut patres colens, illum in mente recolens, qui non venit ministrari, sed ministrare. [Cfr. Rom. 12, 10.] Fulgebat itaque vir Dei sanctitate ineffabili, bonitate inaestimabili, discretione in subiectos, et omnes homines diligebat caritate incomparabili. [Cfr. Matth. 20, 28.] Hac vitae specie rerumque honestate iam in senectutem bonam declinaverat, cum ei quadam nocte quiescenti in stratu suo beatus Pachomius, eius abbas in Graeciae partibus primus [Cfr. supra, p. 468, not. 1.] , per somnium sibi apparens, sive eius angelus, exitum suum praedicit atque imminere sibi terminum vitae patefecit. Quam revelationem mane fratribus indicavit, et de fine vitae suae certificatus, solito more caelestis eos instruit norma vitae, fidem bonam, spem certam, caritatem perfectam docuit eos habere, iustitiaeque tramitem aemulari, omnique humilitate dominum Iesum Christum imitari, qui humiliavit semetipsum, factus oboediens Patri usque ad mortem. [Cfr. Phil. 2, 8.] Quod fecerat, docuit; castitatem, humilitatem omnemque caritatem mentis et corporis sinceritatem, in quibus vitae cursum consummavit, discipulis magister proposuit. [Cfr. Act. 1, 1.] Hac specie recti semper vitae tramitem direxerat [dixerat cod.] ; unde nisi recta et sancta docere et facere non [supplevit H.-E.; om. cod.] noverat, eaque de causa semper adversarium diabolum habebat, sicut et in sequentibus ostendetur.

23. Quo fine discesserit sanctus Gregorius.

In articulo namque mortis positus vir Dei Gregorius sibi videt daemonem assistere, videt hostem humani generis imminere; quem talibus affatur vocibus dicens: Quid astas [Cfr. Sulp. Sev., Epist. III, 16.] , inimice hominum, hostis animarum? Quid quaeris, spiritus perditionis, fomes iniquitatis, spiritus nequam? Nullam partem habebis mecum, tibi nulla in me pars relinquitur; nihil in me tuae potestati dimittitur. [Cfr. Ioh. 13, 8.] Angeli Dei me, pabulum recipient, Abrahae sinus me custodiet. [Cfr. Luc. 16, 22.] Discede a me, pabulum mortis [Cfr. Vitam S. Agnetis, cap. 3 (Act. SS., Ian. tom. II, p. 351).] ; discede, cruenta bestia [Cfr. Sulp. Sev., Epist. III, 16] , quia post Deum adhaesit anima mea. [Cfr. Ps. 62, 9.] Ad hanc vocem spiritus ille malignus tanto horrore et fremitu discessit, ut omnes, qui aderant, stupefacti locum daemonibus plenum putarent. Post haec vir Dei Gregorius, rebus sui co enobii ordine bono dispositis, sacramentis ecclesiae munitus, universitatem sui gregis paterna benignitate salutavit, sicque emisso spiritu, in pace obdormiens requievit. Migravit ergo illa sanctissima anima ad Dominum pridie nonarum novembrium [Sed legendario Austriaco sub die apr. 16 eius Vita inserta est. H.-E.] . Migravit, ut exsultaret in turba caelestium, de qua exsultant angeli, laetantur archangeli, chorus sanctorum proclamat, turba virginum invitat: Mane nobiscum in aeternum. [Cfr. Ioh. 14, 16.] O beatum virum, o sanctissima anima, cuius adventu omnis chorus exsultat caelestium, cuius gloriam et honorem perpes vox plaudat [sic.] caelestium. O quam sollemni, quam festivo concentu sanctorum consociaris [consortiorum cod.] coetibus, quorum iam exsistens in terris conversatione in caelis fulgebas virtutibus. [Cfr. Phil 3, 20.] Tunc fratres coenobii, licet ingenti maerore afflicti pro tanti patris amissione, congregata tamen multitudine religiosorum, tam canonicorum quam civium prope adiacentis civitatis Aquensis, cum magna reverentia exsequias beatissimi viri celebraverunt ac eius spiritum commendantes Deo omnipotenti, corpus exanime in oratorio, quod ipse construxerat, devotissime sepelierunt. Locus autem sepulturae nonnullum sanctitatis eius praestabat hactenus argumentum et satis admirandum. Nam omnes modos sepulcrorum modernorum tanta tanta cottidie crescendo excellebat altitudine, ut non mausoleum iam putares defuncti, sed aram sacrificii. Patet enim luce clarius numquam ad eius sepulcrum quemquam tam tristem quam desperatum accessisse, quin laetum et hilarem constaret eum inde redisse. Sicut enim in vita sua fecit mirabilia, ita et in morte non cessavit in eo divinae virtutis gratia. [Cfr. Eccli. 31, 9.] De quibus multa miraculorum insignia antiquitate aboluerunt [sic cod. pro aboleverunt] , pauca ad nos pervenerunt, circa seriem nostri temporis manifestata et multorum assertione fidelium contestata.

24. Quomodo diu post obitum suum [sic in ima pagina praescr.; om. miniator.] sanavit contractum.

Contractus quidam pedibus et tibiis ita ut nullo pedum officio sustentari posset, sed toto fere corpore reptans, scabellorum nisu et manuum sustentatione se ferens, coquinas fratrum Porcetensium aliquando frequentabat, ibique elemosynam cottidie exspectabat; aliud unde viveret, non habebat. Contigit aliquando anniversarium diem obitus beati Gregorii a fratribus loci sollemniter celebrari; eumque pauperem, de quo diximus, divino instinctu, quoniam tempus miserendi eius advenerat, cum multis lacrimis et gemitibus ad sepulcrum sancti viri arreptare, et misericordiam, quam numquam ante quaesierat, attentius quaerere. [Cfr. Ps. 101, 14.] Flevit, clamavit et Dominus meritis servi sui exaudivit eum, ut vere illud propheticum compleretur, in eo quod scriptum est in psalmo: Iste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum, etc. [Ps. 33, 7.] Ita precibus et meritis sancti Dei pauper ille liberatus est et redemptus a Domino. Exsiliens et laudans Deum qui fecerat in ipso magna, quia potens est, et misericordiam, quia misericors est. Quod videntes populi admirati sunt atque Deum glorificaverunt. [Cfr. Luc. 1, 49.]

25. Quomodo abbas Wolframmus [Wolfrānius cod.] per eius meritum est liberatus.

In eodem loco abbas quidam Wolframmus [Wolfrānius cod.] nomine [Qui nusquam alibi commemoratur. Ex eo quod Arnoldus cap. 26 ei successisse dicitur, patet eum post an. 1151, quo Onulfus abbas monasterio Porcetensi praefuit (vide chartam n. 15 apud Quix, Geschichte der ehemaligen Reichsabtei Burtscheid, p. 216 sqq.), ante an. 1179 sedisse H.-E. Quantum in hac abbatum serie laudatus Quix erraverit, videsis Comm. praev., num. 15, nota 7.] postmodum exstitit, vir religiosus et modestus, sed calculi passione multo tempore graviter laborans; unde et balnea frequentabat [Notum est non ignobilem esse Porcetum fontibus suis calidis et medicatis.] , si quo modo passionem hanc, cum furor ille venit, delinire posset. Contigit etiam in quadam anniversaria die obitus beati viri, fratribus post missam commendationem animae pariter et sollemniter cum campanarum compulsatione facientibus [faci// cod.] , praedictum abbatem, urgente praenotata passione, in balneis sedere et prae nimio, quo torquebatur, dolore, auditis campanis, acsi iam exspiraret, clamare: Gregori, sancte Dei, si aliquid apud Deum potes, miserere mei! Miserere mei, vir beatissime, et libera me precibus tuis ab hac passione, qua crucior artissime! Non defuit ex alto miserator Deus clamanti, quia non defuit Dei famulus compatiendo compatienti; immo in momento ipsius viri calculus mirae magnitudinis iuxta horum qualitatem totus concussus et in arenae modum immutatus ab ipso abbate in balneis exsiliit, et particulatim radix atque generata materia calculi tota exivit, ita ut de cetero sanus et incolumis omni tempore vitae suae ab infirmitate permaneret et Dei magnalia in dilecto suo Gregorio praedicare et benedicere non cessaret. Unde et postmodum omni tempore vitae suae non minimum [mimū cod.] sollicitus de sancti viri huius exaltatione atque translatione, primo de vitae ipsius sanctitate disquirere coepit et ubicumque poterat, investigavit. Conscripta quidem vita eius hactenus habebatur, etiam, ut quidam [dicunt [supplevit H.-E..; om. cod.] ] aureis et argenteis litteris [exarata [supplevit H.-E..; om. cod.] ], in eadem ecclesia, sed postmodum casu non satis noto combusta. Haec autem quae inde perstrinximus [Cfr. supra, Comm. praev., num. 6 et num. 10, not. 2.] , cum eo satagente, tum [eum cod.] domino Arnoldo, post obitum praedicti patris succesore, ardentius consummante, in cortina satis antiqua Coloniae in ecclesia Sanctae Mariae, ubi sanctimonialium chorus Deo famulatur [Ibid., num. 8, not. 8.] , invenimus cum evidentibus capitulis. Hanc etiam cortinam domina Theophania imperatrix, soror beati Gregorii, in memoriam dilecti fratris sui componi post obitum eius iussit, Dei genetrici in decorem ecclesiae Dei obtulit.

26. Quomodo abbas Arnoldus transtulit eum.

Nec hoc a memoria futurorum occultandum, quia dominus Arnoldus saepedicti monasterii abbas [Huius habemus chartam datam an. 1179 (Lacomblet, op. cit., tom. I, p. 330), ubi cum dicat:cum primum suscepissem pastoralis regiminis curam, … videns tenuitatem redituum nostrorum non satis sufficientium ad usus fratrum nostrorum, … adaugere eos… laboravi, iam tunc aliquanto tempore abbatiae eum praefuisse apparet. Qui etiam in charta an. 1192 occurrit (Lacomblet, tom. I, p. 372, nr. 535). H.-E.] , suis temporibus ardentius aemulator exsistens paternarum traditionum, cum in decorandis aedificiis domus Dei et claustri sui multa fecisset, de hoc sancto viro atque ipsius membris gloriosis gloriosum aliquid facere cogitans, indignum quippe reputans, ut, quia iam ad gaudia transiit angelorum, in terrae pulvere dormiens humili memoria uteretur hominum, congregatis multis religiosis, in ieiuniis et orationibus constitutis, tumulum beati viri cum omni reverentia aperuit; in quo vas ex plumbeis tabulis compactum est inventum atque membra beati viri composita in eo. Super illud epitafium tale est scriptum:

Continet iste taphos peregrini membra sepulti
Nomine Gregorii, meritis studioque colendi.
Regis Graecorum natus Gregorius abbas [Multo post Gregorii obitum hoc epitaphium compositum esse patet, cum iam filius imperatoris Constantinopolitani fuisse crederetur. H.-E. Sed et simul patet paulo quodam ante tempore, quam posterior haec Vita conscriberetur, sive ipsius auctori sive aliis quibuslibet iam in mentem venisse ut hos regios natales sancto fundatori adscriberent.]
Primus Porcetum coluit templumque locavit;
Cuius in hac fossa requiescunt corporis ossa

Cum anno 1749 Porcetum adissent e decessoribus nostris quidam, hanc ipsam tabulam plumbeam non iam invenerunt, sed novam quandam anno 1611 paratam; legimus enim in notis ipsorum (Collectanea Bollandiana in codice Bruxellensi, bibl. reg. num. 8932, fol. 193; inde edidit eas v. cl. F.-X. Kraus, Jahrbücher des Vereins von Alterthumsfreunden im Rheinlande, tom. L. p. 266 – 7): Haec nos ipsi descripsimus in loco anno 1741:

DEO OPT. MAX. S. GREGORIO PRIMO HUIUS LOCI ABBATI ANTIQUITAS POSUIT.

Sequebantur quinque versiculi ab auctore Vitae transcripti, tum etiam sextus iste, sive ab auctore illo omissus, sive postea additus:

SPIRITUS ANTE DEUM LAUDES RESONANDO PER AEVUM

tum demum: POSTERITAS RENOVAVIT ANNO 1611.

Eandem inscriptionem “reparavit” artifex nescio quis anno 1806, qui in vers. 1 scripsit CONTINET HIC TUMULUS, in ultimo vero LAUDES RESONABIT IN AEVUM; tres etiam lineas superaddidit in hunc modum:

Resta Vrato a beLLi CLaDe teMpLo et paroChIae seDe reCens Dato et ereCto DenVo reparabat.

Tandem in laudatis notis decessorum nostrorum haec legimus l. c. in margine adscripta: in baculo pastorali habetur ista inscriptio: PASTORIS VIRGA CURVATUR APTA UT ATTRAHAT. Quae inscriptio, teste v. cl. F.-X. Kraus, l.c., etiamnum superest et saeculo X vel XI confecta videtur. Comparat eam idem vir doctus cum versibus apud Hugonem Victorinum (Spec. de myst. eccles., cap. 6) citatis:

Attrahe per curvum, medio rege, punge per imum;
Curva trahit mites, pars pungit acuta rebelles.

] .

Quibus in hunc modum inventis, in religiosa devotione ab oratorio illo cum honesto populi et cleri conventu, collectis sacris membris, in ecclesiam maiorem in honore sancti Iohannis Baptistae constructam deportavit atque iuxta summum ipsius Baptistae altare [supplevit H.-E.; om. cod.] in sarcophagum spectabilis operis deposuit, sperans se pro huiuscemodi impenso obsequio remunerationem aeternam percepturum a Domino. Non enim plura vel maiora ausus est ipse pater coenobii apponere, quia auctoritate apostolica nondum canonizatus erat, licet merito in numerum sanctorum transierit nihilque in angelorum consortio perderet, de quo testimonia tua, Deus, credibilia facta sunt nimis. [Cfr. Ps. 92, 5.] Unde et in eodem loco fideles vota sua frequenter offerunt Deo, sanctissimi viri se precibus commendantes, per ipsum a Deo veniam consequi peccaminum non inefficaciter sperantes; cuius nos precibus etiam adiuvari supplices deposcimus. Amen.

ADDITAMENTUM.

Gregorius, abbas Porcetensis prope Aquasgrani (S.)

[1] Non longe post translationem beati Gregorii facta est dispersio monachorum, et, divina favente clementia, de consensu principum tunc temporis datus est locus ille sanctimonialibus Cisterciensis ordinis, quoniam votis et officiis earum aptus erat. Quae anno incarnationis dominicae millesimo ducentesimo vicesimo venientes de Monte Salvatoris [Aquisgranensi.] numero quinquaginta vel plurium [Anno 1222 Fridericus II imperator hanc mutationem ab Engelberto archiepiscopo factam confirmavit; Lacomblet, op. cit., tom. I, p. 53 (Regesta imperii, tom. V, num. 1377). H.-E.] , ex quibus abbatissa [Helswendis. Ut Quix, op. cit., p. 105, contendit, circa an. 1255 Helswendi I altera abbatissa eiusdem nominis successit; quod hoc loco an. 1261 vel paulo post scripto refutatur. H.-E.] quae etiam tunc temporis regimen abbatiae susceperat, aliaeque sorores quam plures usque in praesens manent. Invenerunt itaque locum sepulturae ita exaltatum, sicut superius declaratum est [Vita II, cap. 23.] , ut iam non crederent sepulcri loculum, sed altare. Invenerunt etiam in eo vas illud plumbeum, in quo membra beati viri composita fuerant, de quo etiam superius mentio facta est [Ibid., cap. 26.] ; invenerunt, inquam, et viderunt, et testimonium perhibent veritati. Translatus itaque beatus Gregorius, ut dictum est, longo tempore velut abscondendo sanctitatis suae lucernam, paucis diebus miraculis declaratus est, ut paene eius veneratio a memoria hominum laberetur. Nunc autem, quia advenit tempus miserendi, orationibus fidelium locum frequentantium compulsus Dominus misericordiae suae ostium per merita viri sanctissimi aperire dignatus est. [Cfr. Ps. 101, 14.] Nullus tam tristis vel infirmus sepulcrum eius contingit, quin hilaris et adiutus exinde ad propria revertatur [Fere hoc loco repetita sunt verba cap. 23. H.-E.] . Anno igitur Domini millesimo ducentesimo sexagesimo primo accidit, ut quidam caecus a longinquis partibus veniens, cum iam multo tempore medicorum remedia et sanctorum suffragia postulasset, et lumen oculorum tamen impetrare non posset, nocte quadam audivit in somnis vocem dicentem sibi: Surge et vade; quaere locum nomine Porcetum, et invenies ibi in monasterio tumbam beati Gregorii abbatis, cuius precibus a Domino illuminaberis. Caecus autem expergefactus, de visione huiuscemodi exhilaratus, statim Deo caeli et beato Gregorio confidens, per devotionem et spem, quam conceperat, visum receperat [sic.] . Idem igitur caecus, assumptis secum vicinis et notis suis, qui eum caecum viderant, prae gaudio magno accessit ad locum, qui dicitur Porcetum; ubi per quendam conversum ipsius coenobii ductus est ad tumbam viri sancti, de qua in somnis audierat, gratias Deo agens cunctos, qui aderant, certificabat, quod per merita beati Gregorii sanitatem a Domino recepisset.

[2] Item apud coenobium praedictum duae sunt sorores religiosae, quarum altera dolore gravissimo in mamilla torquebatur, ita ut iam paene esset edacitate vermium demolita, quae etiam nulla mediante medicina sanari poterat; reliqua vero soror tumore hydropisi in tantum fuit afflicta, ut per spatium anni unius et amplius a grabato moveri non posset, nec humana medicina effectum in ea habere poterat. Accedentes ergo praedictae sorores ad [ab cod.] beati Gregorii tumulum, sanitatem per ipsius merita, cooperante Domino, receperunt. Cui miraculo nos abbatissa et totus conventus eiusdem coenobii testimonium perhibemus.

[3] Quaedam etiam matrona de civitate Aquensi apud nos habebat infantem in dolore calculi laborantem et apostema mortiferum in collo suo habentem; quem infantem iam moribundum mater ipsius praefata ad tumbam beati Gregorii cum oblationis munere deportavit. Ubi per sanationem ipsius pueri in beati Gregorii suffragio Dominus suam clementiam misericorditer ostendebat.

[4] Vidua quaedam paupercula in villa Porcetensi infantem cuiusdam de civitate Aquensi nutriebat, qui infans in tantam devenerat aegritudinem, ut nec sugere, nec aliquod posset accipere nutrimentum, sed evidans [sic.] incessanter die noctuque faciebat. Ipsa autem vidua de consilio quarundam sanctimonialium ipsius loci puerum iam dictum ad beati Gregorii tumulum deportabat, et puer ipse residens super tumulum lacrimas in risum mutabat, et de suis languoribus est curatus. Nos omnes tam spirituales quam saeculares personae, quae eramus in villa Porcetensi, haec vidimus et testamur. Praeter haec si omnia alia miracula, quae ibidem per beati Gregorii merita fiunt, essent singulariter enarranda, prius esset hora quam pagina defectura. Nam infirmi ibidem a febribus, dolore capitis, dentium et oculorum, fluxu sanguinis et diversis languorum generibus mirabiliter a Domino cottidie curantur, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

[5] Item accidit, ut quaedam domina de Mosella coniugata propter importunitatem mariti sui in quandam deciderat insaniam, sic quod, relicta provincia, per devia tamquam demens corporis vagabatur; tandem cum quibusdam peregrinis ad dedicationem beatae Mariae in Aquisgrani properantibus Porcetum pervenit. Ubi cum videret multitudinem populorum congregatam, in tantam rapta est dementiam, ut crederet peregrinos ibi congregatos propter destructionem sui corporis convenisse. Haec vero credens, vitans turbam pomposam, ad submergendum se sponte, multis videntibus, in vivarium monialium se proiecit, sic ut paene submersa et quibusdam famulis ibidem servientibus vix extrahi potuisset. Quae super stratam posita et cum magna diligentia custodita, tandem aggravata prae nimia lassitudine obdormivit. Cumque expergefacta fuisset, a quadam matrona inibi serviente, quae adhuc vitae suae fruitur sospitate, quasi amens et inscia rerum [que add. cod.] facta, ad tumulum beati Gregorii est perducta. Ibique orationum vota ad Dominum [ab add. cod.] universis, qui aderant, persolventibus, mulier per merita viri sanctissimi pristinae redditur sanitati. Post haec vero mulier supradicta sana et incolumis facta per aliquod tempus eidem coenobio praestitit obsequium servitutis.

DE S. EMERICO SIVE HENRICO DUCE FILIO S. STEPHANI UNGARORUM REGIS

ANNO MXXXI.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Emericus, dux, filius S. Stephani Ungarorum regis (S.)

AUCTORE A. P.

§ I. De antiquitate et auctoritate Vitae anonymae S. Emerici.

[1] [Ad hanc diem] E sancto stipite prodiit pius ille iuvenis, nobilis ac religiosae ungaricae arboris flos amabilis, sed immatura morte praeventus. Quem licet aliis diebus, nimirum 2 septembris et 5 novembris, coluerint colantque Ungari, ideo tamen de illo nunc nobis agendum est, quod ad diem 4 novembris in martyrologio romano inscriptus legitur atque promiserunt maiores nostri [Act. SS., Sept. tom. I, p. 339 F., p. 601 F.] ipsa die Vitam eius aliquando datum iri.

[2] [S. Henrici] Sanctum illum principem ab avunculo suo, divo Henrico II imperatore, nomen tulisse, tradidit Aventinus et post eum recentiores plerique. Ita nempe Aventinus [Bayerische Chronik, lib. V, cap. 20, ed. M. Lexer, tom. II (1884), p. 287.] : Der ungerisch künig sant Steffan und sein gemahel frau Geisl, sant Hainrichs swester, hetten einen sun miteinander elich erworben, nenten in nach seinem veter, sant Hainrich dem kaiser, auch Hainrich, den die Ungern sant Emrich ir sprach nach haissen. Quae res, quamvis ab antiquioribus taceatur, haud improbabiliter tamen conicitur. [sive Emerici] Aliter quidem in aliis monumentis nomen sancti principis effertur, atque nunc forma Emerici vel alia similis usu plerumque recepta est. Verum in antiquissimis fontibus nomen illud Henricus sive Heinricus, Hainricusve scribitur [Vid. M. Florianus, Historiae hungaricae fontes domestici, script. tom. I (1881), p. 234 – 5; adde vetustiorem codicem A1 Vitae infra edendae, et cfr. Pray, op. mox citando, p. 73.] ; circa initium autem saeculi XIII in formam Hemericus transiit [Florianus, tom. cit., p. 235; cfr. codices B 4et C Vitae laudatae.] , mox vero in Emericus [Florianus, ibid.; cfr. codices A2, B 1, 2, 3, 5.] ; quae tamen saepe pronuntiabatur vel etiam scribebatur Emricus [Florianus, tom. cit., pp. 148, 235 – 6.] ; inde nomina hungarica, vetustius quidem Emreh, recentius Imre [Ibid., p. 148.] . Illyrii formam nominis in Myrcum corruperunt; postea vero patriae gloriae studio abrepti, istam primigeniam beato iuveni appellationem fuisse contenderunt, quem dicebant gente suatem fuisse [Ioannes Tomcus, Regiae sanctitatis Illyricanae foecunditas (1630), p. 227.] .

[3] [Vitam proponimus,] Huius porro sancti ad memoriam usque nostram pervenit Vita quaedam pridem conscripta; de qua imprimis nobis agendum est. Antiquissimum ipsius, quod superest, exemplar conservat bibliotheca monasterii Runensis in Stiria: est nempe codex Runensis 69 (= A1), in quo fol. 38 – 41 legitur textus Vitae S. Henrici a diligenti quidem, sed ignaro valde scriba medio circiter saeculo XIII exaratus. Feliciter tamen contigit, ut corrector quidam paene coaevus pleraque menda [Pauca dumtaxat huiusmodi menda, utpote nimis manifesta, exempli ergo in annotandis lectionibus variantibus recensebimus.] , non tamen omnia, adhibito, ut videtur, ipso exemplari, emendaret. Porro ut primigenium Vitae textum certius nancisceremur, adhibuimus codices Parisinum bibliothecae nationalis lat. 8879 (= A2) saeculi XV, qui cum A1 plerumque consentit [Est hoc breviarium quoddam Strigoniense perpulchre exaratum et picturis ornatum. Ibi in officio S. Emerici legitur, fol. 451 – 2vo, pars Vitae nostrae, nempe praefatio, cap. 1 usque ad: postulabat, et rursus inde ab: In his omnibus usque ad: divitias, cap. 2 usque ad : O excitatrix, et praeterea pauca verba ex cap. 5.] , item Parisinum bibliothecae Mazarineae 1329 (=B1), olim coenobii Corsendoncani, saec. XV, fol. 414 – 7 [Apographum codicis Corsendoncani conservatur in codice Bruxellensi bibl. reg. 8932, fol. 181 – 4.] , et apographum codicis olim Lunaelacensis R. 239 (= B4), saeculi XV ineuntis, quod apographum nunc inter collectanea Bollandiana conservatur in codice Bruxellensi bibliothecae regiae 8932, fol. 186 – 9 [In capite inscripta sunt haec: Vita S. Emerici ex codice chartaceo Monseensi superioris Austriae, litt. R. n. 239 notato, initio saeculi XV scripta; similia leguntur fol. 189. Huius textus copiam maioribus nostris fecit anno 1782 Mathias Rieberer, ut constat ex litteris ab eo Ratispona datis die 29 septembris huius anni (ibid., fol. 190).] . In hoc codice B4 non legitur prologus Postquam Unigenitus, qui in A1. 2, B 1 Vitae praefixus est, sed pro eo comparet prologus qui incipit Inclitus dux, quemque maxima ex parte ad verbum mutuatus est quidam sciolus ex Vita maiore S. Stephani regis, cap. 16 [MG., Scr. tom. XI, p. 238, lin. 6 sqq.] . Ab eodem etiam prologo exorditur Vita in duobus aliis exemplaribus, nempe in codice Monacensi lat. 18624 (= C1), olim Tegernseensi 624, saec. XV, fol. 26 – 31, et in Vindobonensi bibl. palatinae lat. 3362 (= C2), olim Lunaelacensi “f. 186”, saec. XV, fol. 90vo – 92vo. Aliter incipit Vita eadem in codice Leopoliensi (Lemberg), bibliothecae Ossolinianae 1944 (= D), saec. XV, fol. 375 – 77vo; in quo textus exhibetur pessime depravatus, qui modo ad lectiones codicum A, modo ad B vel C accedit. Legebatur tandem olim Emerici Vita in codice Mellicensi M. 5, saec. XV, vel saltem in ipsius prototypo [Cfr. Archivum Pertzii, tom. X, p. 651.] ; hodie vero certe in Mellicensi non iam reperitur.

[4] [quae saepe iam excusa est,] Prodiit primum haec Vita typis excusa in libello cui titulus Legende sanctorum regni Hungarie in lombardica historia non contente; cuius opusculi princeps editio ante annum 1484 vulgata esse videtur, nullo tamen adscripto anno, loco nomineve typographi [Cfr. Hain, Repertorium, num. 9996.] . Rarissimum libellum nobiscum benigne communicarunt humanissimi viri Bernensi bibliothecae praefecti; prostat in ipso Vita S. Emerici fol. 27 – 29 (= B2), desumpta ex codice qui cum nostro B1 maxime, licet non ubique, conveniebat. Ast ex altero codice, cuius tamen lectiones multum etiam accedebant ad lectiones codicis B1, recusa est eadem Vita in Legendarum iam laudatarum editione quadam Cracoviensi (= B3), anno 1511 [Multo plura haec complectitur, atque inscribitur: Vita beatissimi Stanislai Cracoviensis episcopi. Necnon legende sanctorum Polonie, Hungarie, Bohemie, Moravie, Prussie et Slesie patronorum. In lombardica historia non contente.] , fol. 125 – 27vo. Ad parandam autem Legendarum editionem Venetam anno 1498 (= B5) [Cfr. Hain, num. 9998. Editionem, quae anno 1486 Argentinae prodiit, nec vidi, nec aliunde cognovi.] adhibitus est codex etiam alius, qui non raro codici nostro B4 similior fuisse videtur.

[5] [at plerumque] Verum postea coepit genuinus Vitae textus a viris doctis neglegi. Legerat siquidem illum Antonius Bonfinius († 1502), et ex eo materia narrationis accepta, proprio marte seu, ut aiunt, suo stilo res ab Emerico gestas in suis Decadibus erat prosecutus [Antonii Bonfini, Rerum Ungaricarum decades, ed. Mart. Brennerus, Basileae, 1543, dec. II, lib. I.] . Unde factum est ut cum Laurentius Surius Vitam sancti iuvenis operi suo hagiologico inserendam pararet, primigenium illius textum partim ad verbum, partim a se ipso politum, saepe etiam secundum Bonfinii narrationem prorsus mutatum repraesentaret [De probatis sanctorum historiis, tom. VI (1575), ad d. 4 nov.] . Quam adulteratam recensionem in suas collectiones receperunt anno 1600 Iacobus Bongarsius [Rerum Hungaricarum scriptores varii, p. 281 – 3.] , anno 1744 Ioh. Bapt. Prileszky [Acta SS. Ungariae, tom. II, p. 307 – 13.] , anno 1746 Ioh. Georgius Schwandtnerus [Script. rerum Hungar., tom. I, p. 429 – 32.] . Ast eodem anno 1746 partem aliquam genuini textus in commentario suo de S. Stephano proferebat decessor noster Ioh. Stiltingus [Act. SS., Sept. tom. I, p 523, num. 263 – 6; p. 543, num. 349; p. 561, num. 470] , exemplaribus B1. 3. 4 usus. Genuinum etiam textum, editionem scilicet B4, anno 1777 recudi curavit Georgius Pray [Dissertationes historico criticae de SS. Salomone rege et Emerico duce Hungariae, p. 87 – 100; cfr. p. 86.] . Nostro demum saeculo bis typis mandata est Emerici Vita, anno scilicet 1849 a Steph. Lad. Endlicher [Rerum Ungaricarum monumenta Arpadiana, p. 193 – 201.] ex codice C2, et anno 1881 a Matthia Floriano [Historiae Hungaricae fontes domestici. Pars I, scriptores, tom. I, p. 129 – 39.] ex exemplaribus B3.5 et C2.

[6] [valde neglegenter.] Quae autem ipsi diligenti inquisitione repperimus exemplaria, horum nullum quidem est, quod genuina auctoris verba ubique repraesentet; sed omnibus simul adhibitis, spes est fore ut primigenius textus satis exacte constituatur. Notatum autem velim me litteris A, B, C, D non tam certas quasdam codicum, quas dicunt, familias designare voluisse, quam variarum lectionum annotationem breviorem expeditioremque efficere. Sunt nempe circiter nonaginta loci, in quibus omnia exemplaria B a binis exemplaribus C recedant; alibi tamen unum alterumve inter exemplaria B, maxime vero B4, lectiones codicum C proprias exhibent. Videtur in libro, ex quo exscripta sunt exempla C1 et C2, textus Vitae paululum retractatus fuisse; adduci enim non valeo, ut credam ibi reperiri verba Vitae primigenia. Quod non inutile erat dictu, cum in quibusdam locis non solum in verbis, sed etiam in rebus narratis hi codices C a ceteris paululum discrepent. Sed iam de ipso scriptore deque opellae eius auctoritate agendum est.

[7] [Scripsit hanc Vitam Ungarus quidam clericus] Auctorem Vitae gente Ungarum exstitisse, ipse manifestum facit, quando cum emphasi quadam sub ipso initio haec in praefatione profert: … per mellifluam beati Stephani primi regis nostri providentiam… Ipse enim noster est rex et apostolus… Quin idem ad ecclesiasticum ordinem pertinuerit, dubitare non sinunt tum res aestimandi ratio, quae plane ascesin sapit, tum modusloquendi, biblicis laciniis refertus; suspicor autem ipsum clericum fuisse ecclesiae Albensis, in qua corpus beati Emerici tumulatum erat [Cfr. Vit. cap. 6, 7.] . [anonymus] Quodnam autem ipsi nomen fuerit, nuspiam ipse innuit, neque aliunde rescire est. Nequeo enim assentiri Georgio Ier. Hanero [Adversaria de scriptoribus rerum Hungaricarum et Transsylvanicarum (1774), p. 8.] , qui, probantibus Stephano Katona [Historia critica regum Hungariae stirpis Arpadianae, tom. II (1779), p. 477 – 81.] et Arpádio Kerékgyártó [Magyarország müvelödésének törnénete, tom. II (1866), p. 50 sq.] , labili satis coniectura opinatus est Vitam Emerici ab eodem Hartvico conscriptam esse, qui iubente Colomanno rege (1095 – 1114) Vitam S. Stephani regis litteris mandavit. Levissima enim, ut mitius loquar, sunt argumenta, quibus id illi probare nituntur; quae insuper eo dumtaxat fere vergunt, ut ostendant nihil esse quod manifeste obstet, quominus Vitae nostrae auctor Hartvicus asseratur. Positivam vero, si ita loqui fas est, unam solummodo rationem proferunt, nempe quod “familiaris illa Hartvico phrasis, quam in Vita S. Stephani regis identidem usurpat: Nec hoc silentio praetereundum est… Nec hoc praetereundum existimo…, eadem etiam in Vita S. Emerici occurrit in haec verba: Nec hoc praetereundum esse puto” [Katona, l. c., p. 478.] . Quae ratio quam minimi sit momenti, non est opus multis declarare, cum haec sit tritissima locutio, quae a quamplurimis scriptoribus passim est adhibita. Immo, ut alia omittam, illud propositae coniecturae obstat, quod auctor noster, ut monuimus, Ungarus gente fuit, Hartvicus vero, ut omnino videtur, nequaquam [Cfr. MG., Scr. tom. XI, p. 223.] .

[8] [sub initiis saeculi XII,] De tempore autem, quo auctor ille scripserit, aliter senserunt alii; verum ipsa Vita ea momenta suppeditat, e quibus colligamus illam paulo post initium saeculi XII esse compositam. Antiquiorem sane eam non esse inde ostenditur, quod non solum de Gregorio papa VII († 1087) et de Ladislao rege († 1095), tamquam de iis, qui non iam in vivis exsisterent, loqui videatur [Cap. 7 sub init.: ad vicarium beati Petri Hildebrandum, qui romanae sedi tunc praefuit; ibid. versus finem: regi Ladisclavo, qui tunc temporis Pannoniae praefuit.] , sed maxime quod iter quoddam ducis Almi Constantinopolim commemorat, quod iter anno circiter 1109 ille suscepit [Cfr. Kerékgyártó Arpád, op. cit., tom. II, p. 50.] ; innuit autem auctor exinde iam aliquantum tempus intercessisse [Cap. 6. Nec hoc praetereundum esse puto quod aliquando Constantinopoli cum domino Almo duce commoranti quidam religiosus monachus … narravit. Cfr. tamen infra num. 10, not. 4.] . Neque tamen longum fuit istud tempus; capite enim 7, narraturus miraculum quoddam, quod tempore Gregorii papae VII (1073 – 1085) vel certe ante ultimum decennium saeculi XI contigerat [Nempe cum Fabianus cancellarius Albensis ecclesiae praeposituram etiamtum gerebat; cfr. cap. 7 extr.: A Fabiano cancellario, eiusdem ecclesiae (Albensis) rectore. Is vero anno circiter 1091 factus est archiepiscopus Bacsiensis; cfr. Florianus, tom. cit., p. 233.] , docet Vitae scriptor id rei suo tempore evenisse [Unum autem de egregiis miraculis quod postmodum in diebus nostris … Deus revelare dignatus est.] . Idem quadantenus ostendunt ea prologi verba, quibus auctor testatur novissimis, ut ita dicam, temporibus per mellifluam beati Stephani providentiam totius Pannoniae regnum lumen veritatis agnovisse [Hunc locum ad assignandam Vitae aetatem urgent Pray, op. cit., p. 85; Florianus, tom. cit., p. 232.] ; quamquam non ita perspicuum est id argumenti, cum “novissima illa tempora” ab auctore in comparationem aevi apostolici, hoc est temporis remotissimi, nominentur.

[9] [non autem antea;] Multo minus ad determinandam huiusce Vitae aetatem adhiberi valet locus ille, qui in eodem prologo verba mox laudata proxime sequitur: Et quia eius (nempe S. Stephani regis) gesta sunt inenarrabilia, nec nostri ingenii congruit parvitati, iustius et utilius visum est quatenus filii eius… edisseramus insignia. Inde nimirum colligebat Florianus [Ibid.] legendam S. Stephani tunc temporis nondum fuisse editam, ac proin Vitam Emerici exeunte saeculo XI compositam esse; at perperam ille ita. Certum quidem est nullam ex tribus S. Stephani Vitis, quae nobis servatae sint, a biographo nostro lectam esse. Verum praeterquam quod minime consentiunt recentiores auctores in assignanda trium illarum Vitarum aetate et mutua relatione [Postquam Stiltingus noster, cum in hisce Actis S. Stephani historiam illustraret, pauca quaedam de ipsius Vitis protulit (Sept. tom. I, p. 456 – 61), multi de iisdem scripserunt, eaque inter se mirum in modum discrepantia. Recentiores nominare iuvabit, ut sic aliquod saltem supplementum commentario Stiltingi praebeamus: W. Wattenbach in MG., Scr. tom. XI, p. 222 – 4 et Deutschlands Geschichtsquellen, 5a ed., tom. II, p. 185 – 6; Kerékgyártó Arpád, op. cit., p. 41 – 9; Florianus, op. cit., tom. I, p. 162 – 220; cfr. [J. Városy?] in fasciculis periodicis Századok, tom. XV (1881), p. 692 – 702 et Florianus, tom. III, p. 303 – 315; H. Marczali, Ungarns Geschichtsquellen im Zeitalter der Arpaden, p. 13 – 21; cfr. A. Huber in Mittheilungen des Instituts für oesterr. Geschichtsforschung, tom. IV, p. 130 – 1; J. Pauler in Századok, tom. XVIII (1884), p. 739 sq. et in Ungarische Revue, tom. V (1885), p. 62 – 72. M. Rosenauer, Studien zur Kritik ungarischer Geschichtsquellen für die Zeit Stephans des Heiligen (Programm Mediasch, 1885/86), p. 8 – 23; J. Karácsonyi in Századok, tom. XXVI (1892), p. 23 – 41; J. Pauler, ibid., p. 280 – 96. De earundem Vitarum mutua relatione mox se acturum promisit R. F. Kaindl, Beitr. zür älteren ung. Gesch. (1893), p. 79, not. 21.] , insuper ut ratio reddatur verborum supra exscriptorum, sufficit plane si statuimus auctori, cum haec scriberet, Vitam Stephani nondum innotuisse. Quin etiam si harum trium quandam cognovisset, illum eadem verba scribere non potuisse, minime est evidens.

[10] [atque tota] Ex dictis porro omnino constare videtur Vitam Emerici post annum 1109, non tamen ita multo post, esse compositam. Cunctabundus tamen haeret supra laudatus Florianus: urget siquidem ea quae scribit auctor cap. 7, ubi miraculum, quod paulo ante an. 1091 contigit, asserit nostris temporibus factum esse; unde ilico colligit Florianus auctorem huic miraculo praesentem adfuisse. At simul notat ea, quae cap. 6 referuntur, ad annum circiter 1110 pertinere, narratorem vero, interposita voce aliquando, innuere se aliquamdiu post res gestas manum operi scribendo admovisse. Quibus praemissis, conicit priorem partem cap. 6 (usque ad verba: Et quoniam in ecclesia) ad primam operis scriptionem non pertinuisse, sed esse forsan additamentum, [ab uno auctore composita est.] quod a sciolo quodam operi iam edito insertum fuerit [Op. cit., tom. I, p. 234, cfr. p. IV.] . Quam coniecturam duabus rationibus confirmare nititur, tum quod caput illud additicium trita hac locutione inducitur: Nec hoc silentio praetereundum esse puto, quae formula interpolatorem subolet, tum quod “differt etiam stilus” istius cap. 6 a stilo reliquae Vitae. Illius autem rei egregiam hanc profert probationem: “Nam” ait, “Stephanus tam in praecedentibus quam in iis quae sequuntur beatus, semel christianissimus, sanctus nusquam appellatur. Hic vero legitur: Sancti Stephani primi regis Pannoniae, quod ad imitationem sententiae in prologo: Melliflua providentia beati Stephani primi regis nostri positum esse suspicamur”. A ventilandis hisce argumentis abstinere malo; nimis enim futtilia sunt. Ad cetera, quae protulit Florianus, respondeo neque adverbio aliquando tam remotum tempus, neque locutione in diebus nostris tam propinquum designari, quam ille opinatur. Vocis enim aliquando significatio valde indeterminata est; quin alibi non solum praeteritum, sed etiam subinde praesens vel futurum tempus indicat. In capite autem 7, in quo dicitur miraculum anni 1091 accidisse postmodum in diebus nostris, id per oppositionem refertur ad proxime antecedentia, in quibus egerat auctor de rebus anno 1031 gestis, nempe tricesimo die post mortem S. Emerici [Eodem pacto in praefatione verba novissimis, ut ita dicam, temporibus non ita intellegenda sunt, quasi ipso auctoris tempore Pannonia ad fidem Christi venisset, sed quia illius conversionis tempus comparatur cum tempore ascensionis Domini et praedicationis apostolicae, atque ita tamquam recens aestimari debet.] . Nihil alioqui obstat, quominus anno 1091 in vivis exstiterit vel etiam annos non paucos natus fuerit auctor, qui tamen nonnisi viginti et amplius post annis Vitam sancti conscripserit.

[11] [Qui auctor ea quae vulgari fama compererat,] Ille igitur auctor, qui octoginta circiter post annos, quam mortuus erat Emericus, gesta sancti iuvenis litteris mandavit, quonam ex fonte narrationis materiam acceperit, ipse docet cap. 4: Pauca tamen, quae de gestis eius audivimus, diligenter referamus. Quem locum ita enarrat Florianus [Tom. I, p. 233.] : “(Auctor) gesta beati Emerici ex auditu narrat, a testibus, ut apparet, oculatis edoctus. Testes hi, ut § 6 (h. e. nostro cap. 5) scribit: Sponsa eius, et familiaris minister, quae viderat et audierat, post mortem beati ultra non abscondit”. Quo iure haec se affirmare posse Florianus credat, non assequor; minime enim liquet illos, a quibus res a se relatas audivit, testes fuisse oculatos; minime scribit ille testes istos, quos ipse audiverit narrantes, fuisse beati iuvenis sponsam vel famulum; ut omittam valde dubium esse utrum alteruter horum, cum scriptor noster nasceretur, essent superstites. Immo multo probabilius videtur scriptorem nostrum ea litteris mandasse, quae vulgari fama ferebantur, quaeque sibi a quopiam erant tradita.

[12] [vel a graeculo narrata temere crediderat,] Una tamen in re disertius auctorem suum nominat, nempe cap. 6: Nec hoc praetereundum esse puto quod aliquando Constantinopoli cum domino Almo duce commoranti quidam religiosus canonicus Caesariensis ecclesiae … narravit se in gestis sancti Eusebii legisse; quem Eusebium paulo post dicit fuisse sanctum Eusebium Caesareae Palestinae metropolitanum. Iamvero graeculum illum, cuius hic loci testimonium invocatur, scriptori nostro [Non clare quidem indicat iste quisnam ille fuerit, qui cum Almo duce Constantinopoli commoratus est; unde fit ut duplici interpretationi locum reliquerit, nempe commoranti mihi vel commoranti cuidam. Prior tamen tantum non omnibus placuit et est veri similior.] verba dedisse, plane manifestum est. Non solum enim nullus Caesariensis episcopus Eusebius nomine recensetur praeter celeberrimum illum scriptorem ecclesiasticum, qui saeculo IV florebat; sed insuper fieri omnino non potuit ut ficticius Eusebius, quem nominat noster, anno 1031 Caesareae in processione una cum clero et populo incederet. Nam Caesarea tunc temporis sub potestate infidelium erat, neque ante annum 1101, postquam nempe urbem expugnavit Balduinus I rex Hierosolymitanus, constitutus est ibidem metropolita latinus. Hic igitur credulitatem suam candide prodidit simplex auctor noster; unde fit ut auctoritas eius, etiam quantum ad reliquam narrationem, non parum elevetur.

[13] [ita rettulit, ut non satis fideliter,] Sed et id etiam ipsi vitio vertere debemus, quod non satis fideliter genuinam vel saltem integram S. Emerici effigiem expressit. Dum enim in extollendis sancti iuvenis virtutibus totus incumbit, vix ipsius attingit historiam, ut monachi potius quam regii adulescentis Vitam prae manibus habere lector credat. Insignem utique sua in res divinas propensione exstitisse piissimi patris filium piissimum, plurimum abest ut in dubium revocemus; consonantque plane ea quae refert noster de exercitationibus pietatis et paenitentiae ab Emerico usurpatis, cum mystica et ascetica tum virorum saeculi XI, tum Ungarorum id temporis procerum indole [Cfr. Marczali, op. cit., p. 22 – 3.] . Verum aegre in animum induco nulla alia ab Emerico gesta esse, quae a Vitae scriptore silentio praeterita sint, sive ea ille ignoravit, sive potius parvi fecit et neglegenda duxit, utpote qui non historicum opus componere, sed piis lectoribus nonnulla ad animi aedificationem facientia praebere intenderet. Omitto quidem ea quae in Libello de institutione morum ad Emericum ducem leguntur, cum biographi nostri narratione non ita facile in concordiam revocanda, ut cum libelli auctor sanctum principem delicate educatum esse innuit [Cfr. Florianus, tom. cit., p. 229, num. 8, p. 230.] . Sed haec non urgeo; quam enim fidem faciat ille libellus, utrumve ab ipso S. Stephano, an illius nomine a S. Gerardo Csanadensi, an etiam a recentiore quopiam auctore conscriptus sit, non liquet [Cfr. Florianus, p. 220 – 32; Karácsonyi János, Szent Gellért Csanádi püspök élete es müvei (1887), p. 259 – 308.] .

[14] [neque integre] Verum maioris momenti est quod in Annalibus Hildesheimensibus legimus ad annum 1031 commemoratum: Et Heinricus Stephani regis filius, dux Ruizorum, in venatione ab apro discissus, periit flebiliter mortuus [MG., Scr. tom. III, p. 98; G. Waitz in Script. rer. Germ.: Ann. Hildesh. (1878), p. 36.] .Iamvero haec non solum ab auctore Vitae reticentur, sed et satis aliena sunt ab iis quaecumque de indole Emerici ille profert. Neque aliam ob causam testimonium dictorum Annalium recipere detrectarunt nonnulli recentiores; ita v. g. diligens rerum ungaricarum historiographus Georgius Pray: “Cum ab eiusmodi oblectamentis” (nempe a venatione) “indolem Emerici fere abhorruisse sit verosimile, ut ex iis, qui de eo scripsere, liquet, neque ullus praeterea inauditum eatenus mortis genus in litteras retulerit, credibile est scriptorem aut maligna fama deceptum, aut errorem in nomine commisisse, dum praeterea Emericum Russorum ducem novo errore comminiscitur” [Annales rerum Hungariae, pars I (1764), p. 39; cfr. eiusdem Dissertationes (1774), p. 56 – 7. Praio consentiunt Katona, op. cit., tom. I, pp. 386, 388 – 9, et alii moderni.] . Immo ex dictis opposita plane sententia colligenda est [De appellatione ducis Ruizorum videsis infra, num. 18. Venaticorum Emerici ludorum, quibus nempe talis condicionis homines apprime delectantur, memoriam quandam reperire est in fabulis illis polonicis, de quibus infra, num. 23 – 25.] . Annalista enim Hildesheimensis antiquissimus omnium est, qui de S. Emerico scripserunt; siquidem pars horum Annalium, quae ab anno 1000 incipit et in annum 1040 desinit, in superstite codice uno calamo exarata est saeculo XI, totaque ex vetustiore et uberiore exemplari, cuius alibi reliquiae exstant, est descripta [Cfr. Waitz, l. c., p. VII et auctores ibi citatos.] . Pronum igitur est concludere, fidem potius habendam esse annalistae illi paene coaevo, cum praesertim haud aegre intellegatur cur Vitae scriptor, laudandis Emerici virtutibus et moribus asceticis totus intentus, talem egregii principis exitum, si illum quidem non ignoravit, silentio premere maluerit.

[15] [sancti principis] Alibi tamen idem Georgius Pray alias congerit rationes, cur narrationi Annalium Hildesheimensium fidem adhibere cunctetur [Dissertationes, p. 57. Recte quidem scripserat ille (ibid., p. 43) chronographo Hildesheimensi, utpote qui aetati Emerici si non synchronus, certe proximus esset, auctoritatis plus tribuendum esse quam domesticis scriptoribus ab iis temporibus longe remotis. Sed sibi non satis constitit vir clarus.] . “Magnopere” inquit, “vereor ut mortis genus, quo Emericum e medio sublatum perhibet, et cuius nemo praeterea meminit, rite consignatum sit, praesertim cum non desint, inter quos Ranzanus est, qui Emericum prius, quam obiisset, morbo tentatum scripserint, quod a laniena illa Hildeshaimensis chronographi magnopere abhorret. Quae res si veritati consentanea esset, non dubitem Aloldum scriptorem supparem et nostris vicinum, scripserat enim in Austria, miserandae huius mortis mentionem facturum fuisse…” Iamvero haec facillimam habent responsionem. Nempe quod cruentam Emerici mortem tacent auctores Annalibus Hildesheimensibus posteriores, id argumento dumtaxat est ab iis laudatos Annales non lectos esse; notandum autem est huiusmodi auctores vix non omnes in hac morte narranda sequi Vitas sive Emerici, sive patris eius Stephani [Sic opus extremo saec. XIII, ut videtur, congestum, cui titulus Cronica Ungarorum iuncta et mixta cum cronicis Polonorum et Vita S. Stephani; in quo haec cap. 9 legere est: Mox decidens in infirmitatem Henricus nobilis dux Sclavoniae VIII diebus languit, nona vero die hora IX emisit spiritum (A. Bielowski, Mon. Polon. hist., tom. I, p. 508). Praeterquam autem quod haec nullo pacto Annalibus Hildesheimensibus contradicunt, chronica illa nullius est momenti, utpote insulsa farrago stultissimis fabulis referta. Vide H. Zeissberg, Die polnische Geschichtschreibung des Mittelalters (1873), p. 87, not. 1; cfr. eiusdem Miseco I in Archiv für oesterr. Gesch., tom XXXVIII, p. 114; Marczali, op. cit., p. 156.] ; quae omnes Annalibus Hildesheimensibus non parum recentiores sunt. Auctoritatem Petri Ranzani, qui extremo saeculo XV scribebat, in hac causa a Praio invocari, miror. Quod vero ad Aloldum Peklariensem attinet, constat iam fragmenta chronicae ipsi attributae [Edita sunt apud Chr. Hanthaler, Fasti Campililienses, tom. I (1747), p. 1276 – 85.] opus esse spurium ab audaci falsatore saeculo XVIII confectum [Cfr. Marczali, op. cit., p. 161 – 2; Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen, ed. 5a, tom. II, p. 474.] .

[16] [historiam proponeret.] Porro ut quae hucusque dicta sunt, paucis comprehendamus, fatendum est ob scriptoris tum non satis antiquam aetatem, tum credulitatem, tum non omnino liberum ab aliis studiis animum, non praecipuam Vitae S. Emerici ab eo compositae tribuendam esse auctoritatem, neque illam inter fontes historicos veri nominis iure posse computari.

§ II. De his quae circa S. Emericum in aliis monumentis historicis leguntur.

[17] [Alia quaedam de S. Emerico tradiderunt] Igitur quo minoris momenti est Emerici Vita, eo magis necessarium est ut ceteros, qui de ipso scripserunt, scriptores antiquos conquiramus. Prior ordine temporis occurrit annalista Hildesheimensis, cuius testimonium mox aliqua ex parte perpendimus et comprobavimus. Is tradit Emericum anno 1031 obiisse; consentiunt Vitae S. Stephani infra laudandae, tum Annales veteres ungarici ineunte saeculo XIII descripti [Ed. Endlicher, op. cit., p. 55 sqq., tamquam Chronicon Posoniense; W. Arndt in MG., Scr. tom. XIX, p. 571 sqq., tamquam Annales Posonienses; W. Wattenbach in Archiv für oesterr. Gesch., tom. XLII (1870), p. 502 sqq., tamquam Annales veteres Ungaricos; M. Florianus, op. cit., tom. III, p. 208 sqq., tamquam Adnotationes chronologicas saeculi XII et XIII (cfr. p. III). Videsis Marczali, op. cit., p. 107 – 9; Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen, ed. 5a, tom. II, p. 186, not. 2.] . Quod autem Annales Altahenses [MG., Scr. tom. XX, p. 791; cfr. Ann. Altahenses minores, ibid., p. 775.] et Auctarium Ekkehardi Altahense [MG., Scr. tom. XVII, p. 363.] ad annum dumtaxat 1033 mortem Emerici commemorant, nullum nobis facit negotium; collector enim Annalium Altahensium, qui Annalibus Hildesheimensibus plurimum usus est, hoc loco perperam eis est usus, atque maxime in assignandis temporibus omnia manifeste permiscuit [Cfr. W. Giesebrecht, Geschichte der deutschen Kaiserzeit, tom. II (ed. 4a), p. 587; idem in MG., Scr. tom. XX, p. 777 – 8; E. Steindorff, Jahrbücher des deutschen Reichs unter Heinrich III, tom. I (1875), p. 437.] . Ubi vero recentiores quidam annum 1030 Emerico emortualem fuisse statuerunt, id illi nullo prolato testimonio, nulla ratione proposita, fecerunt [Cfr. Pray, Dissertationes, pp. 43, 56. Eundem annum designavit Baronius (Ann. eccles. ad an. 1030, num. III), deceptus falsa lectione Vitae Stephani auctore Hartvico, in qua legit annum “millesimum tricesimum”, omissa vel neglecta voce “primum”.] . Constat igitur sanctum nostrum anno 1031 vita functum esse. Quo autem anno natus idem sit, nuspiam est traditum. Legerat quidem Georgius Pray [Ibid., p. 43. Cfr. Katona, op. cit., tom. I, p. 130.] “in vetustissimis quibusdam breviariis” illum anno aetatis vicesimo quarto e vita migrasse; unde colligendum esset ipsum anno 1007 in lucem esse editum. Sed exiguam in rebus huiusmodi fidem tribuendam esse lectionibus, quae in breviariis leguntur, ipse Pray alibi ultro agnovit [Op. cit., p. 67.] .

[18] [Annales Hildesheimenses,] Ut autem ad Annales Hildesheimenses revertamur, iam audivimus eos carpentem Georgium Pray [Ann. rer. Hung., pars I, p. 39.] , quod Emericum ducem Ruizorum appellassent; quam censuram prolixe in alio opere [Dissertationes, p. 57 – 70.] confirmare nisus est; in quo postquam multo cum eruditionis apparatu contendit “Emericum vix titulum ducis Russorum gessisse, multo minus ducem Sclavoniae fuisse; omnium autem gravissime errare, qui illum Sirmii ducem faciunt”, conicit tandem eundem vel Transsylvaniae ducem fuisse [Ibid., p. 60.] , vel simpliciter ducem Ungariae dictum esse [Ibid., p. 70.] . Infelicem hanc et minime fundatam esse coniecturam crediderim, siquidem sub neutro titulo in monumentis antiquis comparet Emericus. Neque etiam uspiam in iis appellatur dux Sirmiensis, quem titulum sancto iuveni, tum ob hanc, tum ob alias rationes, iure a Praio denegari ultro concedimus. Utrum autem iure titulum ducis Ruizorum, quem Annales Hildesheimenses, vel ducis Sclavoniae, quem iam citata Cronica Ungarorum saeculo XIII composita ipsi tribuunt [Cfr. supra num. 14 et num. 15, not. 5. Dux Sclavoniae vocatur etiam Emericus in quibusdam libris liturgicis Zagrabiensibus; cfr. Pray, Dissertationes, p. 67; I. Dankó, Vetus hymnarium ecclesiasticum Hungariae, p. 83 et p. 236, not. 3.] , laudatus auctor perneget, dubius haereo. Horum alterutro vel etiam utroque non inepte designari specialem Emerici in Slavos Pannonicos dominationem, intellexerunt inter recentiores viri quidam docti [M. Büdinger, Oesterreichische Geschichte, tom. I (1858), p. 426, not. 6; E. Steindorff, op. cit., tom. I, p. 149, not. 1.] . Scio equidem regionem illam, quae postea Sclavonia nomen tulit, et quae infra Ungariam meridiem inter et occidentem patet, nimirum ultra Danubium et Dravum fluvios, post initia demum saeculi XII totam factam esse iuris ungarici. Sed an et quanta pars ipsius, maxime vero ea quae Pannonia Savia nuncupata est, vel etiam huiusce Pannoniae particula, tempore S. Stephani intra regni ungarici fines comprehensa fuerit, multis disputarunt auctores ungarici, austriaci, germani; dum igitur res dubia manet, sapientis critici non est testimonium, utut obscurum, scriptoris antiqui, quin etiam coaevi vel paene coaevi, auctoris scilicet Annalium Hildesheimensium, non dico tamquam falsum reicere, sed etiam in hac re ventilanda neglegere. Atque haec sufficiant; hanc enim controversiam iterum movere et de limitibus regni ungarici tempore S. Stephani inquirere, a praesenti proposito alienum est.

[19] [Legenda maior S. Stephani,] In huius autem sancti regis Vitis, quae servatae sunt, commemorari egregias filii eius Emerici dotes, consentaneum erat. Tacet tamen de ipso S. Stephani “legenda” quae dicitur, “minor” quaeque ceteris videtur antiquior. Sed in “legenda maiore” quam alii saeculo XI, alii saeculo XII plus minus provecto conscriptam putant, haec iam legimus cap. 16: Iudicis aeterni per secreti consilii examinationem in filiorum suorum obitu sibi sensit (Stephanus) imminere verbera, quos in ipsis infantiae gradibus insontes, qui dedit, abstulit. De quorum morte maestitiam obortam genitor propter amorem filii superstitis, sanctae indolis pueri Heinrici, solacio compescuit; quem quasi iam unicum caro diligens affectu, precibus Christo cottidianis et eius genetrici virgini perpetuae commendavit. Hunc igitur fore superstitem, hunc regni eius heredem votis omnibus desideravit, et ut efficacior fieret ad tenenda tanti regiminis gubernacula, virorum documentis orthodoxorum usu lectionis cottidianae fecit auditum utrumque praebere. Ipse quoque paternae dilectionis ardore compunctus, libellum sibi de institutione morum composuit, in quo fideliter et amicabiliter verbis eum admonitionis spiritualis alloquitur, instruens qualiter… Talibus et his similibus disciplinis institutus iuvenis praeclarus, dispositioni aeternae, cui omnia subiacent, oboediendo, 1031 dominicae incarnationis anno vitam hanc exitialem commutavit sempiterna, supernorum civium adiunctus contubernio. O quantus luctus omnium, sed maxime principum, inter quos pater desolatus grave traxit suspirium [MG., Scr. tom. XI, p. 237 – 8; Florianus, tom. I, p. 25 – 6 (cap. 15).] . Quae totidem verbis transcripta sunt in Hartviciana S. Stephani Vita [MG., l. c., p. 238, annot. *; Florianus, p. 57 – 8.] , [Hartvicus in Vita eiusdem,] nisi quod versus finem inserta est narratiuncula quaedam ex ipsa Emerici Vita manifeste desumpta. Nimirum post verba adiunctus contubernio, ita pergit Hartvicus: Cuius animam ipsa transitus sui hora cuidam episcopo Graecorum, sanctae conversationis viro, revelatum est deferri per angelos ad caeli palatia.

[20] [Libellus de institutione morum ad Emericum ducem,] Paucissima equidem inde addiscimus, quae in Vita Emerici non essent commemorata, eaque non magni momenti. Iam supra obiter meminimus libelli illius, qui a sancto rege in gratiam filii sui conscriptus fertur, monuimusque de ipsius authentia non constare. Verum non multum id nostra refert. Exhibet quidem libellus ille, saepe typis editus [Exstat etiam in Actis nostris, Sept. tom. I, p. 543 – 6.] , documenta plena pietatis et sapientiae; sed vix aliquid in ipso legitur, quod historiam S. Emerici illustret [Cfr. supra, num. 13.] . Quod autem tradit Vita Stephani, vehementer optasse sanctum regem ut unicus iam ille filius sibi superesset et in regno succederet, id facile intellectu erat. Non tamen satis haec fuerunt posterioris aevi scriptoribus; [recentiores chronicae ungaricae,] quibus si fidem adhibes, statuerat (Stephanus) pompis huius saeculi, deposito regio diademate, renuntiare, Deique solius servitio, exterioribus curis expeditus, deditus esse. Coronam vero regni Emrico duci filio suo se daturum disposuerat; … cum (autem) sanctissimus pater curam ministrationis gubernandi filio sanctissimo committere intenderet, dux ipse morte est praeventus. Ita extremo saeculo XIII Simon de Keza in Gestis Hungarorum [Florianus, tom. II, p. 78. Quin etiam inventus est, qui comminisceretur Emericum post patrem regnasse (cfr. Pray, Dissertationes, p. 56).] , quae narratio tum in alia opera, tum praesertim in plerasque, quae postea scriptae sunt, chronicas et historias ungaricas transiit. Eam nempe pluribus paucioribusve verbis exhibent saeculo XIV Andreas Dandulus in Chronico Veneto [Muratori, Rer. italic. Script., tom. XII, col. 234.] , Chronicon pictum, quod dicitur, Vindobonense, cap. 41 [Florianus, tom. II, p. 143.] , Chronicon Hungarorum rythmicum [I. Chr. Engel, Monumenta Ungrica, p. 33 – 4.] ab Henrico Mugelensi, ut videtur [Cfr. W. Wilmans in Zeitschrift für deutsches Alterthum, tom. XIV (Neue Folge II), p. 155 sqq.; G. Roethe, ibid., tom. XXX (N. F. XVIII), p. 345 sqq.] , compositum, Chronicon Budense [Edid. I. Podhradczky, p. 70 – 1.] ; saeculo autem XV Chronicon Dubnicense [Florianus, tom. III, p. 47 – 8.] , Chronicon, quod dictum est, Monacense, num. 28 [Ibid., p. 225.] , Iohannes de Thrwocz in Chronica Hungarorum, part. I, cap. 33 [Schwandtner, op. cit., tom. I, p. 97.] , Petrus Ranzanus in Annalibus, lib. 61, indice 9 [Florianus, op. cit., tom. IV, p. 191.] et alii multi [Cfr. etiam Act. SS., Sept. tom. I, p. 542, num. 346.] .

[21] Verum, ut cum Stiltingo nostro loquar, cum nihil de hoc regio consilio habeant fontes antiqui, illud desiderium abdicandi se regno, licet incredibile non sit, tamen ut plane certum affirmare nolim [Ibid.] . Esto enim, quod nuper demum agnitum est et plerisque viris doctis probatum, minime ex uno Simone de Keza recentiores, quos laudavimus, scriptores ungaros ea, quae proferunt, hausisse, verum tum illos, tum Simonem, antiquiore fonte, chronica nempe quadam patria, usos esse, quam liberius alii, alii ad verbum subinde exscripserint, attamen nequaquam talis fuit chronica illa primigenia, quae in enarrandis rebus ineunte saeculo XI gestis, plenam fidem faceret. Qui enim de ea omnium benignissime iudicavit, H. Marczali, is illam circiter anno 1150 scriptam esse opinabatur; atqui ostensum est eandem saeculo demum XIII, eoque forsan iam aliquatenus provecto, compositam esse [Vide de tota re Zeissberg in Zeitschrift für oesterr. Gymnasialwesen, 1875, p. 491 sqq.; Marczali, op. cit., p. 41 sqq., cfr. p. 80; A. Huber in Mittheilungen des Instituts für oesterr. Geschichtsforschung, tom. IV, p. 131 sqq.; O. Rademacher, in Forschungen zur deutschen Geschichte, tom. XXV, p. 381 sqq. (vide pp. 388, 391); O. Lorenz, Deutschlands Geschichtsquellen, ed. 3a, tom. I, p. 336 sqq.; L. von Heinemann in Neues Archiv, tom. XIII, p. 61 sqq. Cum haec typis mandabantur, venit in manus nuperrime editus a v. cl. R. F. Kaindl libellus: Beiträge zur älteren ungarischen Geschichte; in quo, p. 45 – 54, rationes quasdam affert auctor, ut credat antiquius illud documentum, ex quo hauserunt chronistae ungari posteriores, extremo saeculo XI scriptum esse (cfr. ibid.. p. 53). Rem tamen non omnino dirimit atque in animo habet eam postea fusius examinare. Quod si opinionem suam plane probaverit vir doctus, stabit tamen conclusio nostra, narrationem hanc, de qua agitur, caute recipiendam esse.] . Porro tutius et sapientius erit, huiusce chronicae iam deperditae, quae non ita antiqua erat et cuius propagines omnes fabulis minime carent, testimonium caute recipere. [Pelbartus de Temesvar,] Illud non solum recepit, sed flosculum etiam addere non dubitavit extremo saeculo XV Pelbartus de Temesvar, cum in suo Sermone de S. Emerico duce [Pomerium sermonum de sanctis. 1489.] scripsit: Pater eius beatus rex Stephanus, convocatis Hungariae baronibus, a singulis sacramentum exegit, ut post se regnaturum praeficerent ac diademate ipsum insignirent [Cfr. Florianus, tom. I, p. 141, num. 6.] . Cuius rei fides penes contionatorem sit [Non inepte coniciat quispiam haec incaute in S. Emericum a Pelbartio translata esse, quae de Aba rege, S. Stephani nepote et post Petrum regem successore, tradit auctor Cronicae Ungarorum, cap. 10 (Endlicher, op. cit., p. 77); quem pessimus iste fabulator Albam nominat et S. Stephani filium proximumque successorem dicit.] .

[22] [Vita S. Gerardi Csanadensis,] Facilius autem aures praebebimus alii scriptori ungaro, licet antehac inaudita narranti, illi scilicet qui Vitam S. Gerardi Csanadensis episcopi conscripsit. Quae quamvis satis recenti tempore, saeculo nimirum XIV, composita sit et naevis minime careat, nonnulla tamen praebet haud spernenda neque scitu indigna [Cfr. E. Dümmler, Piligrim von Passau, p. 165, not. 11; M. Büdinger, Oesterr. Geschichte, tom. I, p. 424 – 5, not. 2; Kerékgyártó Arpád, op. cit., tom. II, p. 52 – 5; Marczali, op. cit., p. 24 sqq.; A. Huber, tom. cit., p. 131; L. von Heinemann, tom. cit., p. 70; Wattenbach, D. GQ., ed. 5a, tom. II, p. 185.] . Narrat porro ipsius auctor Gerardum, cum Venetiis profectus in Ungariam venisset, ut hac via Hierosolymam properaret, detentum esse a S. Stephano; de quo haec addit cap. 9: Rex Gerhardum retinuit apud se, … fecitque eum filii sui Hemerici magistrum diebus multis. Factum est autem, cum videret beatum ducem Hemericum crescere in virtute hostemque humani generis, Christo auxiliante, viriliter superare, tumultum populi fugiens heremum peciit, que vulgo Beel vocatur, ubi continuis septem annis remansit … edificans sibi cellam, in qua dictabat libros, quos propria manu scribebat [Endlicher, op. cit., p. 213 – 4. Hanc solam Vitam citamus; ex hac enim seu potius ex recentiore quadam eius recensione per compendium desumpta est Vita quam in Act. SS., Sept. tom. VI, p. 722 – 4, edidit Stiltingus noster, quamque ab auctore suppari conscriptam esse putabat. Recentioris illius, quam nominavimus, editionis exemplar aliquod typis mandavit Arn. Wion (S. Gerardi Sagredo … Vita, 1597, fol. 1 – 21), qui tamen “stilum ac barbara verba, ubi opus erat, hinc inde interdum mutavit”.] . Inter hos autem libros annumerandum esse Libellum de institutione morum ad Emericum ducem, sunt, ut iam monuimus, qui opinentur.

[23] [annales S. Crucis polonici,] Aliquanto autem ante tempore, quam haec Vita Gerardi scribebatur, alia de sancto nostro memoriae tradebantur in Polonia, quae postmodum aliis commentis addendis venditandisque ansam praebuere. In Annalibus nimirum Sanctae Crucis polonicis, qui prima vice anno 1270 conscripti esse putantur [MG., Scr. tom. XIX, p. 677.] , haec ad an. 966 legimus: Stephanus rex genuit filium dictum Emrich et post decem annos contraxit amicitias cum Meszkone rege Polonie, ita quod Emrichus duxit filiam Meszkonis quasi compulsus vi per patrem et per nobiles terre; qui veniens in Gneznam et Poznaniam [mansit] [Haec vox redundat in editis.] cum uxore virgine virgo mansit usque ad mortem [per votum per ipsos emissum add. quidam codex]. Tandem eundo de Polonia e converso Ungariam cum Meszkone venerunt in Ciliciam causa venacionis cerworum; qui crastina die instinctu Spiritus sancti et visione angelica veniens personaliter ad Calvum-montem [Liszecz, Lysiec (= Lysa góra, Calvus mons), situs in palatinatu Sandomirensi, in cuius capite eminet ecclesia et monasterium, quae abhinc dicta sunt Sanctae Crucis (Cfr. MG., tom. cit., p. 577).] , donavit sanctam crucem, quam in pectore deferebat, ipsam ecclesie et fratribus sancti Benedicti [MG., tom. cit., p. 678; Mon. Polon. hist., tom. III, p. 60 – 1; cfr. Bielowski, ibid., tom. I, p. 508, not. 43.] . Iamvero quae hic de Emerico referuntur, quantum a vero abhorreant, non opus est multis ostendere. Id enim vel inde manifestum est, quod non nullo post tempore quam mortuus erat Miseco ille I dux Poloniae [Anno nempe 992; cfr. Ann. Hildesh. ad h. a. (MG., Scr. tom. III, p. 69), Thietmari Chronicon, lib. IV, cap. 37 (ibid., p. 784; vide ibi not. h et cfr. Zeissberg, Miseco I in Archiv für oesterr. Gesch., tom. XXXVIII, p. 98, not. 4).] , matrimonium inierunt Emerici parentes Stephanus et Gisela [Neque ita accipias velim annalistae testimonium, ut nomen quidem regis poloni serves, tempus autem corrigas, et dicas Miseconis non I, sed II, filiam Emerico nupsisse. Nam Miseco II anno dumtaxat 1015 vel potius 1018 uxorem duxisse videtur et Casimirum primum filium anno 1016 vel potius 1019 sustulisse. Nequivit igitur filiam habere nubilem, quam cum Emerico († 1031) matrimonio iungeret. Cfr. Roepell, Geschichte Polens, tom. I, p. 662; L. Grünhagen, Regesten zur schlesischen Geschichte, tom. I, p. 6 – 7.] .

[24] [chronicon quoddam polonicum recentius,] Annales S. Crucis legit et ex parte exscripsit auctor recentioris cuiusdam chronici polonici, qui tamen quaedam, quae dicti Annales de Misecone narraverant, nempe datam ab ipso monachis Calvimontensibus sanctam crucem [Ita intellegendus videtur locus Annalium mox citatus; ita intellexit et Roepell (MG., Scr. tom. XIX, p. 677).] , ea in Emericum transtulit: Stephanus, inquit, Henrici Romanorum regis sororem … sibi matrimonio tandem copulavit, ex eaque filium Evericum suscepit nomine. Qui postquam etate adultus, voluntate patris coactus, cum filia ducis Polonie supradicti (nempe Miseconis I) nupciales pompas celebravit, ipsam sed deinceps carnaliter numquam attigit, virgo cum virgine manens, vitam in Gnesna atque Posnania ad tempus castissimam agens. Deinde ad generum [Immo ad patrem, ut recte monuit editor, vel potius etiam ad socerum.] suum reversus, quodam die venacionibus cum eodem intendens superum voluntate [s. v.; perperam correxit editor: super voluntatem.] ad montem quendam devectus, cui nomen Calvariae imposuit, eundemque fratribus divi Benedicti iure proprietatis adscripsit [Idem non de Emerico, sed de patre eius Stephano legitur in quodam codice Annalium S. Crucis (MG., Scr. tom. XIX, p. 678, not. *).] , monasterium in eo celeberrimum cum edibus dive Crucis erigens ex fundo, ipsumque insigni porcione ligni vite, quantum in collo appensum deferebat, extemplo liberaliter condonans [Mon. Polon. hist., tom. III, p. 300.] . Piget sane huiusmodi nugis insistere; verum commemorandae videbantur, ut indicaretur origo narratiuncularum, quae postea a multis scriptoribus modernis imprudenter repetitae sunt.

[25] [Iohannes Dlugossus,] Mirum enim est quot alias fabulas fabulosis hisce narrationibus superstruxerint, qui postea scripserunt, historici poloni vel ungari. Sic, ut unum ex multis adducam, Iohannes Dlugossus († 1480) in sua Historia polonica [Lib. II, ed. Lipsiensis an. 1711, col. 148 – 9.] pluribus enarrat res a S. Emerico in Polonia gestas; is quidem pro Misecone Boleslaum nominat, nec tradit Polonorum regis filiam Emerico nupsisse; sed commenta omissa novis repensat commentis: Vir Dei, ait, Emericus ad privignum et cognatum suum [Paulo post (col. 149) dicit Dlugossus Boleslaum fuisse Emerici patruum et affinem. Tradunt nempe Poloni matrem S. Stephani filiam exstitisse Miseconis I ac proin sororem Boleslai. Cfr. H. Zeissberg, tom. cit., p. 114 – 5.] Boleslaum Poloniae regem, deserta regia, solitus erat crebris vicibus frequentare, et plura tempora in Polonia absumere, ut a visione communioneque parentum et uxoris sequestratus, facilius suggestiones diabolicas et carnis stimulos exstingueret et devotioni suae operam daret. Inde refert inter alia Emericum cum Boleslao venationi vacasse, eidemque auctorem fuisse ut monasterium Sanctae Crucis in Monte Calvo conderet; illi autem monasterio donasse crucem bifurcatam, portionem notabilem dominici ligni continentem, modico argento obductam, parenti suo Stephano Hungarorum regi a Graecorum Caesare ex Constantinopoli pro magno munere transmissam, quam vir Dei in pectore ex patris largitione gestare consueverat. Addunt alii hanc mirificae crucis particulam ipsi Emerico recens edito a Basilio Orientis imperatore dono missam [Inchofer, Ann. eccl. ad an. 1007.] , alii interea non Boleslaum I, sed vel Miseconem I, vel Stephanum regem [Cfr. supra, num. 24 et ibid., not. 9.] , vel Boleslaum III [Chronicon Poloniae Boguphalo episcopo attributum (Mon. Polon. hist., tom. II, p. 158); cfr. R. Roepell, Gesch. Polens, tom. I, p. 161 – 2, not. 25.] monasterium Sanctae Crucis fundasse. Quae omnia quamvis nullum habeant in antiquis atque fide dignis monumentis fundamentum, et non uno errore, praesertim in rebus chronologicis, implicentur, a viris tamen historicis diu incaute recepta sunt; quamquam non defuerunt qui ea graviter carperent [V. g. Pray, Dissertationes, p. 43 – 4.] .

[26] [Chronicon pictum Vindobonense] Quaedam alia sunt de sancto nostro iuvene relata, quae licet antiquitatis fide careant, non tamen ilico reicienda sunt, quoniam neque manifesti erroris indicia, sicut ea quae superius notata sunt, exhibent, et aliunde non sunt improbabilia. Sic cum pia egregii principis indole plane consonat id quod narrat Chronicon pictum Vindobonense [Cap. 39; apud Florianum, op. cit., tom. II, p. 142.] : Consuetudo sancti regis Stephani maior ista fuit, quod omnes ecclesias, quas ipse fundaverat, in quolibet anno ad minus tribus vicibus visitabat… Filius autem ipsorum (Stephani et Giselae) beatus Emericus proprias vestes purpureas ante altare deponebat pro altaribus induendis, sicut patet in ecclesiis regalibus usque modo [Cfr. Act. SS., Sept. tom. I, p. 536, num. 322.] .

[27] [Aventinus] Multo etiam libentius iis fidem fecerimus, quae in Annalibus suis memoriae tradidit diligentissimus antiquorum monumentorum investigator Aventinus: Bruno, frater divi Honorici secundi, episcopus Augustae Rhetorum, flamen augustalis, ibi ex vita excessit. Adsunt legati Stephani regis Ugrorum et Gisalae uxoris eius, Honorico filio horum regnum Boiariae, quod maiores, atavus, proavus, avus et avunculus tenuissent, iure hereditario a Chunrado repetunt. Quod cum negatum foret, bellum imperatori et regi indicunt domosque abeunt [Annales ducum Boiariae, lib. v, cap. 6 (Iohannes Turmair's genannt Aventinus sämmtliche Werke, tom. III, 1884, p. 38); cfr. eiusdem Bayerische Chronik, lib. v, cap. 21 (ibid., tom. V, p. 287).] . Quam narrationem durissimis quidem verbis reprobavit Andreas Brunnerus [Annales Boici, part. II, lib. 5 ed. Francof, 1710, p. 209.] , atque eidem parum fidere se ostendit Stiltingus noster [Act. SS., Sept. tom. I, p. 539, num. 335.] . Verum postquam agnitum est quanta sedulitate saepe fontes antiquos, etiam quos nunc deperditos dolemus, collegerit Aventinus, multo aequius de eo loqui coeperunt moderni; inter recentiores autem viros historicos multi ea, quae mox recitavimus, prorsus attentione digna esse censuerunt et multis gravibusque rationibus allatis ostenderunt [S. Hirsch, Heinrich II, tom. I (1862), p. 66, not. 5; E. Steindorff, Heinrich III, tom. I (1874), p. 20, not. 2; S. Riezler, Geschichte Baierns, tom. I (1878), p. 442; H. Bresslau, Konrad II, tom. I (1879), p. 296 – 7; G. Richter-H. Kohl, Annalen der deutschen Gesch. im Zeitalter der Ottonen und Salier, tom. I (1890), p. 292.] .

[28] [et I. A. Fessler.] Contra plane falsa sunt quae in causa haud absimili a S. Stephano gesta esse refert modernus quidam auctor I. A. Fessler [Geschichte der Ungern, 1a ed., tom. I, p. 399 – 400.] . Legerat quippe in Vita quadam S. Henrici II imperatoris Brunonem episcopum Augustanum, cum Conradum II imperatorem ad Babenbergensem episcopatum destruendum impelleret, promisisse sorori suae Gisilae reginae Ungarorum omnia praedia hereditario iure ad se pertinentia filio eius Henrico contradere [Citat Fessler Vitam Henrici editam apud Canisium-Basnage, Thes. monum., tom. III, parte II, p. 32.] . Subiungit porro Fessler S. Stephanum regem, ubi primum haec rescivit, acriter illi facinori obstitisse et, ne patraretur, effecisse. Iamvero ne nomen quidem Stephani ab auctore Vitae Henrici, quem ille in testimonium appellat, pronuntiatur, et aliter omnino rei eventus narratur. Insuper tum in genuino textu Vitae illius [Vita Henrici II auct. Adalberto, lib. II, cap. 1 (MG., Scr. tom. IV, p. 811).] , tum in opere antiquiore [Nimirum Ekkehardi Uraugiensis Chronicon universale ad an. 1025 (MG., Scr. tom. VI, p. 194).] , quod ad verbum hoc loco exscripsit Vitae auctor, non sorori suae Gisilae reginae Ungarorum, sed simpliciter Gisilae reginae scriptum est; manifestum autem est sermonem hic esse de Gisila, coniuge Conradi II imperatoris, et de filio eius, qui postea dictus est Henricus III imperator, minime vero de Gisila S. Stephani coniuge et de Emerico nostro.

§ III. De cultu ecclesiastico S. Emerici.

[29] [Honores cultus publici] Emericum “a Benedicto papa VIII, qui dictus est IX” (1033 – 1045) “una cum S. Stephano eius patre” in sanctorum catalogum relatum esse, scripsit Baronius [In notis ad Martyr. Rom., die 4 nov.] , et post eum nonnulli. Contradixerunt plerique, iure quidem ac merito, cum nulla proferri possint monumenta, quae vel tantillum huic sententiae faveant, immo [primum adeptus est S. Emericus] quotquot de primis honoribus ecclesiasticis S. Emerico collatis loquuntur, omnia longe posterius tempus designent. Legitur utique in Annalibus Altahensibus ad an. 1033: Filius autem Stephani regis Ungarorum post non multum temporis obiit, qui dictus fuerat Heinricus, et est canonizatus [MG., Scr. tom. XX, p. 791.] . Verum non solum minime clarum est hoc testimonium, — non enim asseritur hoc anno Emericum esse canonizatum, — sed et si clarum esset, nullum haberet momentum, cum hoc maxime loco perturbatae sint in istis Annalibus notae chronologicae [Cfr. supra num. 29.] .

[30] [curante rege Ladislao,] Potius igitur erit ceterorum monumentorum testimonio inhaerere, quae prima initia cultus S. Emerico exhibiti regnante Ladislao rege (1077 – 1091) facta esse docent. In Annalibus nempe veteribus ungaricis, quos iam supra citavimus [Num. 17.] , haec ad an. 1083 adscripta sunt: Et dominus rex Stephanus et Henricus filius eius et Gerardus episcopus revelantur. Haec elevatio sive sollemnis translatio, quam insolito vocabulo revelationis [Arndtius, qui codicem, in quo Annales illi exarati sunt, non viderat, textum ex ingenio correxit, scripsitque relevantur.] nuncupat Annalium auctor, narrata etiam est in Vita S. Emerici cap. 7: Rex itaque Ladisclavus … convocato concilio et indicto triduano ieiunio, in nonas novembris corpus beati Henrici cum honore levavit; cui consentit sacramentarium Boldwense ineunte saeculo XIII descriptum, in quo laudatorum Annalium textus circa annum 1210 additus est; in huius nempe kalendario ad d. 5 novembris scriptum legitur: Elevacio Henrici ducis et confessoris [Wattenbach, Archiv für oesterr. Gesch., tom. XLII, p. 498.] . Similiter praesidente in regni solio Ladisclavo rege et praemissa triduani ieiunii afflictione elevatum esse S. Stephani corpus, docet Vita ipsius minor [Cap. 8 (MG., Scr. tom. XI, p. 229).] ; pluribus autem eandem rem persequitur Vita eiusdem maior [Cap. 20 – 22 (ibid., p. 239 – 41).] , in qua insuper translatio facta esse dicitur anno 1083 (cap. 20), die 20 augusti (cap. 22), et quidem ex romanae sedis institutione (cap. 20); qua de re infra sermo recurret.

[31] [anno 1083,] Porro ex dictis dubium vix superest, quominus anno 1083 elevata sint SS. Stephani et Emerici corpora. Qua elevatione seu, ut ita dicam, apotheosi pro temporum illorum more factum est, ut si non sollemni ecclesiae iudicio, saltem populari sententia beatis caelitibus pii principes adnumerarentur. Utrum autem “elevatio ista simplicem beatificationem an formalem canonizationem importaverit, cum neque de substantia neque de eius modo constet, sane incertum esse” pronuntiavit vir hac in re summus, Benedictus XIV [De servorum Dei beatif. et canon., lib. I, cap. 41, § 8 (ed. Venet. 1788, tom. I, p. 132).] . Num simul cum Stephano et Emerico sanctus etiam Gerardus elevatus fuerit, incertum etiam nobis est. Quamvis enim id asserant “Veteres Annales ungarici” quibuscum quaedam recentiora documenta [Vita S. Ladislai, cap. 6, et quadantenus Vita S. Gerardi cap. 22. De his infra.] consentiunt, illud tamen obstat, quod in Vita S. Gerardi cap. 21 traditur, nempe iam anno 1053 corpus sancti praesulis sollemniter fuisse translatum [Endlicher, op. cit., p. 230 – 1.] . Nequeo enim assentiri Stiltingo nostro [Act. SS., Sept. tom. VI, p. 720, num. 32.] , cui si conicienti credideris, Gerardus non fuit ea vice translatus ut sanctus, sed ut episcopus et vir venerabilis ad propriam ecclesiam; unde colligit hanc translationem non importasse cultum sancti publicum [Stiltingum hac in re iure etiam correxit Ignatius de Battyán, Leges ecclesiasticae regni Hungariae, tom. I, p. 414 – 5, not. a.] . Ceteroqui non negamus fieri potuisse, ut anno 1083 iterum transferrentur sacrae Gerardi reliquiae. Sed de his fusius inquirere, praesentis loci non est. In ancipiti etiam relinquo utrum una eademque die [Cfr. Chronicon pictum Vindobonense, cap. 62: Sed postmodum Salomon rex dimissus de carcere in elevatione corporis sancti Stephani et beati Emerici confessoris astitit regi diebus paucis… (Florianus op. cit., tom. II, p. 194).] facta sit elevatio SS. Stephani et Emerici, an diversis diebus; diversis quidem diebus factam esse tum in nonnullis documentis supra citatis traditur [Vide supra, num. 30.] , tum inde quidam collegerunt [Ign. de Battyán, tom. cit., p. 169; cfr. Pray, Dissertationes, p. 71 – 2.] quod diversis diebus in libris liturgicis utriusque elevationis commemoratio annuntiatur.

[32] [non tamen, ut videtur,] Sed maioris momenti est inquirere utrum auctoritate pontificia elevatio S. Emerici decreta sit. Id videtur negandum. Tacet enim prorsus de quovis pontificio decreto Vita Emerici, quae soli Ladislao regi et episcoporum concilio totam rei gestae seriem adscribit [Item legenda Stephani tum minor, tum etiam, saltem si editionem Floriani sequimur, maior (Florianus, tom. I, p. 10, 28; cfr. p. 214).] . Tacent et fontes ceteri, qui quidem fidem faciant; nullius siquidem auctoritatis est testimonium sive Vitae Ladislai, cuius auctor haec crasse satis narrat cap. 6: Igitur auctoritate summi pontificis impetrata (Ladislaus) sanctorum corpora, videlicet beati Stephani regis et filii eius sancti Hemerici …, corpora sancti Gerhardi martyris et beatorum Andree et Benedicti fecit mirabiliter canonizari [Endlicher, op. cit., p. 240.] ; sive Vitae Gerardi cap. 22, in cuius narratione ultro notabit lector tum turpem errorem chronologicum, tum nonnulla alia antiquis ignota: Praefati autem sancti regis (Ladislai) tempore a sacrosancta romana ecclesia constitutum est, ut sanctorum corpora, qui Pannoniam ad Christum predicatione sua converterunt, deberent summo honore venerari. Veniente ergo sedis apostolice legato, facta est convencio nobilium Pannonie, corpus sancti martyris canonizatum est per sanctum regem Ladislaum anno Domini millesimo sexagesimo octavo [Atqui Ladislaus anno 1077 regnare coepit.] , portatumque est regis ac ducum manibus … [Endlicher, p. 233.] .

[33] [ex decreto Romani Pontificis.] Adhibuit nempe utriusque Vitae auctor locum illum Hartvicianae legendae S. Stephani, in quo dicitur ex romanae sedis institutione apostolicis litteris sancitum esse ut eorum corpora elevari deberent, qui in Pannonia christianae fidei semina iacientes sua eam praedicatione vel institutione ad Dominum convertissent [Cap. 20 (MG., Scr. tom. XI, p. 240; cfr. omnino ibid., p. 239. not. l); in editione Floriani (tom. I, p. 28) haec in legenda maiore omissa sunt et ut legendae Hartvicianae propria proferuntur (ibid., p. 63).] . Inter illos sanctos non posse annumerari Emericum, “utpote qui gentem suam nec praedicando nec instituendo converterit” paulo serverius pronuntiat Ignatius de Battyan [Tom. cit., p. 169.] ; sed illi consentio, cum reprobat et confutare nititur sententiam Stiltingi nostri, qui Hartvicianae legendae fidem adhibens, S. Stephanum “decreto summi pontificis seu formali canonizatione sanctorum catalogo adscriptum fuisse” ostendisse se putabat, addebatque S. Emericum eodem tempore a romano pontifice esse canonizatum [Act. SS., Sept. tom. I, p. 557 – 9, num. 451 – 8.] . Omnia enim suadent [Cfr. Florianus, op. cit., tom. I, p. 214 – 8; tom. II, p. 307 – 9; ubi inter alia illud notabile est, Stephanum regem in documentis pontificiis saeculo XI – XII non raro nominari, at non ante annum 1187 titulo “sancti” in ipsis insigniri, dum contra in multis chartis et monumentis ungaricis saec. XI – XII “sanctus” et “sanctissimus” appellatur.] recte de huius rei veritate dubitantem se praebuisse Benedictum XIV, nullasque in illa fuisse partes Gregorii VII, qui tunc temporis romanam sedem obtinebat.

[34] [Dies S. Emerico festi;] Vixdum aliquot anni ab hac elevatione elapsi erant, cum congregati in synodo Zabolcsena “universi regni Ungarorum pontifices et abbates necnon cuncti optimates” festivitatem S. Emerici inter illas recensuere, quae quotannis servandae essent. In decreto nempe 37 synodi illius [Ign. de Battyán, tom. I, p. 440; cfr. Endlicher, op. cit., p. 332, num. 39.] anno 1092 celebratae, nominatur Emericus post “festivitatem Omnium Sanctorum” et ante S. Martinum [Perperam “Mauricium” apud Endlicher.] , seu inter dies novembris primam et undecimam. Est hoc nempe festum translationis sive elevationis S. Emerici, quod die 5 novembris inde a saeculo XII in libris liturgicis annuntiatum videmus [Cfr. Pray, Dissertationes, pp. 67, 71 (breviaria et missalia Zagrabiensia a saec. XII ad saec. XVI); Wattenbach, Archiv für oesterr. Gesch., tom. XLII, p. 497 (sacramentarium Boldwense saec. XIII); cod. Parisinus bibl. nat. lat. 8879, fol. 7, 450 – 2 (brev. Strigoniense); I. Dankó, Vetus hymnarium ecclesiasticum Hungariae, pp. 236, 454, 458, 482, 568, 585, 586.] . Eodem tempore vel certe haud multo post [Scribit Pray ibid., p. 72 festum depositionis S. Emerici saeculo XIV adiectum esse; sed kalendarium sacramentarii Boldwensis ostendit saeculo XIII festum illud iam celebratum esse; ceteroqui ipse Pray pp. 57, 67 ea exhibet, ex quibus ipse corrigatur.] alius dies festus S. Emerico constitutus est, nempe IV nonas septembris, quem diem “kalendaria missalium saeculi XIII, XIV, XV et XVI diem depositionis constanter et uno tenore exprimunt” [Ita Pray, Dissertationes, p. 67; cfr. Wattenbach, l. c., p. 498; Acta SS., Sept. tom. I, p. 339 F, p. 601 F; cod. Paris. 8879, fol. 6, 412; I. Dankó ll. cc.] ; unde probabiliter colligi potest hac die beatum iuvenem obiisse.

[35] [memoria eius in martyrologiis annuntiata] Unum autem est martyrologium antiquum, in quo de S. Emerico mentio facta sit, nempe recensio adaucta martyrologii Hermanni Contracti; quod opus ipsum erat retractatio quaedam martyrologii a Notkero Balbulo collecti. In hac recensione, quae medio circiter saeculo XII edita est [Cfr. E. Dümmler, Das Martyrologium Notkers und seine Verwandten, in Forschungen zur deutschen Geschichte, tom. XXV, p. 214] , ad diem 5 novembris haec leguntur: Item sancti Heinrici confessoris, filii sancti Stephani regis Pannoniorum, qui multo tempore coniugium pretendens virgo permansit [Ibid., p. 219.] . Eodem die annuntiatur sanctus noster in quibusdam codicibus interpolatis martyrologii Usuardini [Edit. Sollerii, p. 653.] et in editionibus eiusdem Coloniensibus an. 1515, 1521 etc. Interea Belinus in suo Martyrologio secundum morem romane curie, anno 1498 primum edito, Emericum ad diem 4 novembris transtulerat; quo loco inscriptus mansit in Molani editione martyrologii Usuardi, tum in aliis plerisque recentioribus martyrologiis, imprimis autem in martyrologio Romano inde a prima editione anni 1583. Qua re in errorem inductus est Baronius, ut scriber et S. Emericum hac die 4 novembris mortem obiisse [Ann. eccles., ad an. 1030, num. IV.] . Pergunt interim Ungari sanctum principem suum colere die 5 novembris.

[36] [et apud Ungaros plurimum celebrata.] Celebris nempe remansit apud concives divi iuvenis memoria; qua de re nuper ad nos scribebat vir doctus et de opere nostro bene meritus Illmus ac Rmus Iosephus Dankó, praepositus Sancti Martini de Posonio, “S. Emericum per totam Ungariam longe lateque coli; nomen eius in sacramentis baptismi et confirmationis lingua vernacula Imre frequentissime imponi; scholas catholicas carmina de eodem canere; uniones iuvenum sancti patroni nomen gerere; istic Posonii seminarium clericorum ab Emerico Losy archiepiscopo et primate die 26 iunii 1642 sub sancti principis vocabulo fundatum, cuius portae inscriptum:

Est virgo lilium, ast Emericus ut esset
      Dux illi lilium Virgo Maria fuit.
Hoc, Emerice Losy, plantasti lilia fundo
      Liligeraeque matri, liligeroque duci.
Ergo Emericani hic crescant virtutis alumni,
      Quos Deus et Virgo, quos Emericus amat.

Cecinit 1724 Matthaeus Uzeróczy seminarii huius t. praefectus”.

Vix necesse est addere passim in Ungaria iampridem exstructas esse ecclesias vel sacella sancto nostro dicata [Plurimorum nomina reperiet qui v. g. evolverit Rationes collectorum pontificiorum in Hungaria ed. in Mon. Vaticana Hungariae, ser. I, tom. I.] ; inter quae tamen nominare iuvat collegium sacerdotum Albae Regiae ab Euphrosyna, Belae III regis matre, in honorem divi principis exstructum [Pray, Dissert., p. 79; cfr. etiam p. 804 de praepositura “S. Emerici de Tutul”.] .

[37] [De reliquiis ipsius] De reliquiis vero ipsius, quia vix quidpiam ipse comperire potui, Georgium Pray disserentem adducere malo: Exstentne, inquit vir ille doctus [Ibid., p. 77 – 9.] , insignes sanctissimi adolescentis reliquiae alibi quam Aquisgrani [In hac ecclesia etiamnum servantur; cfr. Bock, Der Reliquienschatz des Liebfrauen-Münsters zu Aachen (1860), p. 25.] et Passavii, nihil habeo, quod pro explorato dicam. Illo Ludovicus I, fundata pro Hungaris capella, non temnendae molis partem miserat; quod de Passavio itidem reor. Nam brachium S. Emerici, quod Georgius Hohenlohius sub Sigismundo imperatore et rege in Hungariam tulit, Albertus vero postea Passaviensibus restituit, non alius quam Ludovici regis donum fuerit, ut in rebus sancti Ladislai iam occupavi. Potiorem tamen corporis partem in Hungaria exstitisse, lapis anno MDCCXXXIV Albae erutus non obscure declarat. Eius, quantum ex fragminibus, operarum enim incuria in plures partes ruptus erat, colligi potuit, haec inscriptio erat

In alio opere (Diatribe in dissertationem hist.-crit. de S. Ladislao, 1777, p. 121 not.), ita lacunas explet G. Pray:

HIC DIVI STEPHANI CondAM SanCtiSSIMA PROLES
DUX EMERICUS noscitUR ESSE SATUS.

Addit autem: “forte pro satus melius rescriberetur: situs.”

REVERĒN … PATR … OMINICI PREPOSITI HIC DIVI STEPHANI C … Ā … SCISSIMA PROLES DVXEMERICVS … VR ESSE SATVS

Sine dubio opera Dominici praepositi Albensis sepulcrum divi Emerici instauratum fuerit; qui si alius ab eo non sit, quem ad annum MCCCXLIV repperi ecclesiae Albensi praefuisse, liquet Albam Regiam hunc thesaurum suo gremio constanter fovisse, nec est cur dubitemus sacras has exuvias usque ad cladem Mohhacsianam isthic conservatas. Abhinc quo venerint, an illic sub terra lateant, an vitandi periculi causa aliorsum sint ablatae, non est compertum; tametsi postremum mihi veri simillimum sit. Constat enim Mariam Ludovici II coniugem, ubi fama infelicissimae cladis, mariti mors et metus adventantis Solymanni percrebuit, magna thesauri parte, quae Alba Budam traducta fuit, in naves congesta, adverso Danubio Posonium, tum Viennam ac denique in Belgium pervenisse. Hac occasione reliquias S. Emerici ex Hungaria periculo subductas et sanctimonialibus coenobii Niedernburgensis dono datas aut securitatis causa ibi depositas esse, ut suspicer, non nullae mihi plane rationes sunt, quas eventu ipso firmari aliquando malim, quam hoc loco a me depromi. Hanc tamen coniecturam postea retractavit ipse Praius, postquam ex authenticis actis comperit inter res, quas Maria regina Passavii deposuerat, nullas reliquias S. Emerici fuisse [Cfr. Diatribe … p. 204 – 5, not. a.] .

[38] [adhuc vix superstitibus;] Addere iuvat quae ad nos nuper scribebat supra laudatus Iosephus Dankó: “Reliquias S. Emerici iam olim tenuit ecclesia metropolitana (Strigoniensis). In antiquissimis nempe, quae habemus, inventariis cimeliarchii praefatae ecclesiae saeculo XVI confectis et abs me typis descriptis, legimus: Manus S. Emerici ducis argentea inaurata [Cfr. J. Dankó, Die Kunstschätze Grans (1880), p. 141.] . Anno autem 1553 in tribus inventariis recensentur: brachiola duo deaurata ex argento SS. Stephani regis et Emerici ducis. Quae attamen, proh dolor, hodie amplius integra non habentur; quippe diminuta et cum reliquiis S. Ladislai regis in uno vase reposita custodiuntur, diebusque his sanctis tutelaribus propriis venerantur”.

[39] [de libellis et carminibus in eius laudem conscriptis.] Numquam destiterunt Ungari sancti principis praeconia tum soluta, tum ligata oratione celebrare. Ut enim omittam eos, qui cum nobilissimi populi historiam texerent et annales evolverent, occasione oblata, libenter in illius virtutibus praedicandis immorati sunt, saepe etiam Emerici historia in gratiam piorum fidelium seorsim enarrata est et typis edita [Vide U. Chevalier, Répertoire, col. 638, et De Backer, Bibl. des écr. de la Compagnie de Jésus, tom. I, col. 1682; tom. III, 1062. Adde opus Leon. Bachin, S. I. Corona mariana, de quo cfr. C. Sommervogel, Dictionnaire des ouvrages anonymes …, col. 171, et Bibliothèque de la Comp. de Jésus, tom. I (1890), col. 755.] . Versibus eam cecinerunt Emericus Dugovics et Stephanus Tarnóczy [Cfr. De Backer, ll. cc.] , praecipue vero vates ecclesiastici, qui iam pridem hymnos ecclesiasticos, quin etiam integrum officium metricum in laudem sancti nostri conscripserunt. Pleraque ex his carminibus [Vir cl. Ulysses Chevalier, in parte Repertorii hymnologici hactenus typis mandata, quaedam ex his recenset sub num. 1795, 2800, 10004, 10071, 10580, 15049.] reperiet, qui huiusmodi rerum curiosus est, apud G. Pray [Dissertationes, p. 75 – 7.] , G. M. Dreves [Analecta hymnica medii aevi, tom. IV, pp. 122, 123; tom. V, p. 166 – 8; tom. VIII, p. 123 – 4; tom. IX, p. 147 – 8.] , M. Florianum [Op. cit., tom. I, p. 145 – 9.] et imprimis in egregio volumine quod nuper edidit v. cl. I. Dankó et cui titulum fecit: Vetus hymnarium ecclesiasticum Hungariae [Budapestini, 1893, p. 228 – 52.] . Iconem quandam Emerici delineavit saec. XVI Leonardus Beck, quae ligno incisa est et aliquoties edita [Nuper in eximio opere Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses, tom. IV (Wien, 1886), imago 30a; cfr. tom. V (1887), pp. 174, 207.] ; alteram edidit Matthaeus Raderus [Bavaria sancta (1704), tom. II, p. 191.] .

VITA S. HENRICI DUCIS.

Emericus, dux, filius S. Stephani Ungarorum regis (S.)

BHL Number: 2528
[Titulus: Vita beati Henrici filii eiusdem A1 (praecedit nempe Vita S. Stephani); V. S. Emerici confessoris filii sancti Stephani regis B1; V. S. E. B4; De S. Hemerico filio S. Stephani regis Ungarie C; Hemerici regis Ungarie legenda D.]

Edita ex codice Runensi 69, saec. XIII (= A1), collato cum codice Parisino bibl. nationalis 8879, saec. XV (= A2) et cum quinque aliis exemplaribus (= B), nempe cum codice olim Corsendoncano, iam Parisino bibl. Mazar. 1329, saec. XV (= B1), cum editione principe (= B2), cum editione Cracoviensi an. 1511 (= B3), cum apographo codicis olim Lunaelacensis R. 239, saec. XV in. (= B4), et cum editione Veneta an. 1498 (= B5); item cum geminis codicibus (= C) Monacensi lat. 18624, olim Tegernseensi 624, saec. XV (= C1) et Vindobonensi bibl. palatinae 3662, olim Lunaelacensi f. 186, saec. XV (= C2); tandem cum codice 1944 bibliothecae Ossolinianae saec. XV (= D). De his cfr. supra num. 3, 4. Lectiones codicis C2 accepi ex editionibus Endlicheri et Floriani; editionem B5 non vidi, sed eius textum cognovi ex Georgio Pray, qui illum recudi fecit; codicem D pro eximia sua comitate contulit v. cl. Dr. Adalbertus Ketrzynki, bibliothecae Ossolinianae director; huius mendosi codicis varias lectiones omnes in prologo et in cap. 1 tradidi; in ceteris capitibus eas ibi tantum adnotavi, ubi cum variis lectionibus alius exemplaris conveniebant. Verborum traiectiones subinde dumtaxat adnotavi, nimirum ad manifestandas codicum affinitates.

[Prologus.] Postquam unigenitus Dei filius omnipotentis [(D. f. o.) omnipotens D. f. A 1.2.] post ascensionem suam per apostolicae praedicationis verba cunctis gentibus solacium suae visitationis impendens, eas a tenebris ad fidei lumen revocaverat [convocaverat B1.2.3.5.] , novissimis, ut ita dicam, temporibus per mellifluam beati Stephani primi regis nostri providentiam [prudentiam A1.2, D.] totius Pannoniae regnum lumen veritatis agnovit. Ipse enim noster est rex et apostolus; ipse quoque de iure diabolicae potestatis [(d. p.) vel a diabolica potestate D.] ereptos [exeptos (sic) B3.] ad veri Dei cognitionem perduxit a. Et quia eius gesta sunt inenarrabilia, nec nostri ingenii congruit parvitati, iustius et [(i. et) om. A1.2, D.] utilius [nobis add. D.] visum est [fuit B5.] , quatinus filii eius beati [b. H. om. D.] Henrici [ita A1 et sic deinceps; Emerici A2, B1.2.3.5 et sic deinceps; B4, C et D habent ubique Hemericus.] pro modulo nostrae possibilitatis edisseramus insignia [In B4 et C non hic prologus, sed ille alter legitur: Inclitus dux Hemericus (i. d. H. om. C1) ex illustri prosapia sicut cedrus ex Lybano a beato Stephano primo rege Ungarie exortus, virtutibus admodum exornatus, clarissime effulsit. Puer quoque nutritus sub diligenti custodia primum omni (omnium B4) scientia grammatice artis (artus C1) imbutus est. Beatus itaque rex Stephanus paterne dilectionis (dilectione C1) ardore compunctus filio suo beato Hemerico librum de institutione morum composuit; in quo fideliter et amicabiliter verbis eum ammonens spiritalibus alloquitur, instruens eum qualiter ante omnia debeat observare fidem catholicam, confirmare statum ecclesiasticum, honorem impendere dignitati pontificum, principes et milites diligere, iustum iudicium observare, pacienciam in cunctis actibus suis habere, hospites benigne recipere, benignius attractare, sine consilio nihil agere, maiores suos ante (ob B4) oculos semper ad exemplum statuere, oracionis officium frequentare, pietatem et misericordiam cum ceteris virtutibus ad profectum pervigili cura possidere. In D pro prima sententia (Postquam-agnovit) haec scripta sunt: Gloriosus rex primus Stephanus ducatum Ungarie tenuit annis octo, regnavit autem triginta tribus annis, mensibus septem, diebus XIIII; migravit autem ad Dominum anno incarnacionis Domini m° ccc° IIII° (sic), decimo octavo kal. septembris, feria quinta; cuius venerabile corpus Albe reconditum est; per huius mellifluam prudenciam novissimis, ut dicam, temporibus tocius Panonie regnum lumine veritatis agnovit.] .

[1] [Sanctus puer] Beatus itaque Henricus modico contentus sopore [sapore A1.] per singulas noctes, cunctis se in lecto collocantibus, [vigiliis et orationibus vacat;] et, ut regiam [regina D.] decet [decebat B4.] sobolem [Salomonem D.] duobus candelabris ante se lucentibus [lucencia B1.] , in psalmis Deo decantandis [decantantibus D.] vigilabat [invigilabat B.] , et in uniuscuiusque psalmi fine veniam cum cordis contritione a Deo [(a D.) om. A1.] postulabat. Quod [cum add. C.] pater eius [nosset add. C.] caute, immo [om. D.] et occulte [occulto B1.] per rimam parietis saepe prospiciebat, nulli tamen suorum manifestare volebat [(m. v.) manifestavit D.] . In his omnibus considerandum nobis est [nolebat enim add. D.] quam pie [(q. p.) om. C2.] , quam [que add. A2, B.] misericorditer nostrae imbecillitati a Deo consultum est [esse D.] , cum [quod A1.] non solum iustitiae [milicie B1.2.3.5.] regula nobis verbo tenus instituitur, sed et sanctorum virorum [(s. v.) beati viri huius B4, C; virorum om. A1, B5.] vita [om. D.] ad imitationem tamquam directa via [(d. v.) preclarum speculum ad spectaculum B4, C.] proponitur. Nemini ergo sit onerosa paupertas, quoniam elegit pauperes Dominus, de quibus ait: Beati pauperes spiritu [om. C2.] , quoniam ipsorum est regnum caelorum. [Matth. 5, 3.] Nemo etiam divites a regno Dei [celorum D] excludendos [esse add. C2.] contendat, [nec add. D.] eos videlicet qui sine cupiditate possident divitias. Unde praeclare [clare D.] in laudem et decorem sui sancta Ecclesia terribilis ut castrorum acies ordinata describitur, quae [in C2; om. D.] tanta [quanta C1; om. D.] virtutum fulget eminentia, tantaque credentium varietate circumdata est, quod neque barbaris nationibus divina visitatio desit, quoniam verbum, quod mandavit Dominus [om. B1.] in mille generationes, iam totus orbis [mundus C.] suscepit. [Cantic. 6, 3. & Ps. 105, 8.] Pannonia autem nostris fere temporibus ad fidem venit [et add. B.] , quae eatenus [hactenus C.] foedis paganismi ritibus foedata erat [om. B.] , exhortatione et eximiis meritis christianissimi regis sui Stephani [scilicet add. C.] in virtute fidei et [om. D.] incremento divini cultus profecit [acrevit D.] .

[2] [monachos abbatiae S. Martini,] Quodam itaque tempore cum beatus rex Stephanus ad ecclesiam beati Martini, quam ipse in Sancto Monte Pannoniae incohaverat et egregia monachorum congregatione decoraverat b, una cum filio causa orationis [(c. o.) o. c. B.] advenisset [advenit A2, B; advenit. Sed A1, C.] , rex sciens pueri praecellens meritum [et add. corr. A1 sup. lin.] , honorem, qui [quem A1.] eum decuit, impendit filio. Nam cum praedicti fratres, peracta processione, salutaturi [salutare C.] regem accessissent c, propter reverentiam filium suum praemisit ad salutandum. Puer autem Henricus Spiritu sancto repletus, [divina gratia revelante,] prout divina revelante sibi gratia singulorum merita noverat, singulis inaequaliter oscula distribuit; alii siquidem unum, alii tria, alii vero quinque, postremo uni septem oscula [om. B4.5.] continuavit. Quam rem, ceteris [que add. B1.2.3; quoque B4.5.] intuentibus, beatus rex Stephanus tacite admirabatur; familiarique [(fa. c. fi. m.) c. familiari missaque fi. B; fi. vero m. A2.] colloquio, finita missa [insaera A1; missa corr. A1 sup. lin.] , cur [add. corr. A1 sup. lin.] illis inaequaliter oscula distribuisset, diligenter ab eo sciscitatus est [add. corr. A1 sup. lin.] . [pro merito castitatis ipsorum honorat;] Beatus itaque Henricus singulorum merita coram patre pertractans, videlicet quanto temporis spatio singuli in virtute continentiae perstitissent, sub ea consideratione se [s; A1.] plura aliis et pauciora aliis oscula dedisse edocuit, eumque [(eumque — asseruit) om. C1.] , cui septena multiplicaverat oscula, virginalem vitam perduxisse asseruit [edocuit C2.] . O excitatrix omnium virtutum gratia, quae [quam B4.5.] nostrae angustias naturae abundanter excedis, quae [quam B4.5.] profunda mysteria revelas parvulis; tu [enim add. B1.2.3.5.] beato Henrico magistra [in gracia B1.2.3.5, C1.] adfuisti, tu ei liberam de occultis aliorum intellegentiam contulisti. [Matth. 11, 25.] Huius autem internae revelationis veritas in eo hoc modo comperta [comparata B3; comprobata B4.5.] est [om. B1.] .

[3] [praesertim autem Maurum,] Paucis enim [etiam B1.2; vero C.] diebus interpositis, ex quo de Sancto Monte abscesserat, beatus Stephanus, duobus tantum ministris adhibitis, eodem regressus [(e. r.) eo die r. A1, B1.2.3, D; eo regressus B4.5; eodem ingresso C1; eodem ingressu C2.] vigilias fratrum et orationes secreto explorabat [exploraverat B.] . Iamque [sic A1 in loco raso, B1.2.3.4; itaque B5; iam C.] expleto matutinarum officio, ceteris in lecto se collocantibus, illi soli, quibus beatus Henricus oscula multiplicaverat, in ecclesia persistebant, divisique [(divisi — vigilabant) add. in marg. man. pr. A1.] in angulis ecclesiae secretioribus in conspectu Dei in psalmis decantandis vigilabant [(d. v.) decantabant A1; vigilabant A1 corr.; d. invigilabant C.] . Cumque [que om. C.] ad singulos sanctus rex divisim [divisum A1 ante corr.] accederet, faciem suam eis [eius A1.] manifestavit, et in verbo [verba A1.] benedictionis eos salutavit. Singulis autem regiam maiestatem rupto silentio venerantibus, [virum sanctum,] ipse novissime ad fratrem Maurum nomine veniens, quem in septenis osculis [oculus A1 ante corr.] beatus Henricus commendaverat, nec [nunc A1 ante corr.; ne B1; ut C1.] blanditiis salutationis, nec verbis regiae comminationis [(n. v. r. c.) om. B1.] responsionem ab illo [ipso Florianus.] extorquere potuit. Mane autem facto, cum fratres conventum [capitulum C1; alias conventum add. alia man. in marg. C1.] celebrarent, rex ipse [(r. i.) i. r. B.] adfuit, et ut animum fratris Mauri de virtute humilitatis [(v. h.) humilitate C2.] tentaret, in communi audientia plurima ei [et add. B.] religioni contraria obiecit: cuius assertioni Maurus nullam contradictionem fecit, sed humiliter perstans [residens C.] , ad Deum, qui humanae mentis inspector est, sperando confugit. Tunc vero beatus Stephanus filii sui verba [om. C.] rata esse cognovit, et re ordine narrata [(et re o. n.) o. et re n. A1; et rei o. narrata (sic) B1.2.3, D; rei o. narratio B4.5.] , Maurum laudibus extulit [(l. e.) e. l. B.] , et ut locus pontificalis per eum decoraretur, [qui postea factus est episcopus.] paulo post [eum add. B.] in episcopatum [eum add. D.] Quinque Ecclesiensem [(e. Q.) episcopum Quinque ecclesiis C, D; quinque om. B1; eum add. A1.] d sublimavit e.

[4] Post haec [hoc C2, D;] autem beatus Henricus aetate proficiens [proficiscens B1.2.3.] per virtutum merita gloriosa sua [(p. v. m. g. s.) p. v. s. (suarum B4.5) m. g. B.] semper augmentabat insignia; quae quamquam vobis [nos C2; nobis D.] per omnia explicare non possumus [possimus C.] , pauca tamen, quae de gestis eius audivimus, ut non neglegentiae deputetur [deputantur C1; deputentur C2.] , diligenter referamus [referemus B4.5, D.] . Contigit autem ut [om. C.] , [Virginitatem, quam Deo voverat,] dum [de B1; om. B.4.5, C.] nocte quadam orationis causa secreto, uno tantum [totum A1.] contentus famulo, venustissimam [vetustissimam A, C; mestissimam D.] et antiquissimam, quae in Besprimiensi [ita A1, D; Vuespriniensi B1; Wesprimiensi B2.3; Vesprimiensi B4.5; Vesprimie C1 post corr., C2.] civitate f ad honorem pretiosissimi Christi martyris [(Ch. m.) m. Ch. B; martyris om. A1.] Georgii fabricata est, intraret ecclesiam, ibique [ubique A1 ante corr.] orationi vacando [cum add. C.] , quid acceptabilius Deo [om. C.] offerret, penes se tractaret [retractaret A1.] , subito lumen cum ingenti claritate totum ecclesiae circumfulsit aedificium; in quo vox divina in [de B.] supernis sic insonuit [intonuit B, D; O quam add. B3.] : Praeclara est virginitas; virginitatem mentis et corporis a te [(m. et c. a te) a et m. et c. B.] exigo; hanc offer [et add. B, D.] , in hoc persta [presta C1.] proposito. Ille autem non in [de C2.] se praesumens, sed ad gratiam tamquam ad veram medicinam confugiens, ait: Domine Deus, universitatis inspector et humanae imbecillitatis adiutor, qui aufers spiritum pricipum, qui [et B.] terribilis es apud reges terrae, beneplacitum tuum in me perfice, et [(et noxios-exstingue) om. C2.] noxios motus, qui contra animam militant [et add. A1 sup. lin.] , rore tuae misericordiae exstingue. [Ps. 75, 13. & I Petr. 2, 11.] Itaque beatus Henricus eadem hora in verbo divinae consolationis confortatus, secretum hoc apud se conservabat, et ministro illi, qui huic divino colloquio et aliis plerumque solus aderat, ne [nec A1.] cuiquam rem huiusmodi usque ad obitum suum aperiret, obsecrando interdicebat. Haec [He A1 post corr.] et quam plura virtutum signa [insignia B4, C.] tamquam in secreto mentis cubiculo conclusa penes sanctum Henricum tenebantur, et usque dum fracta [facta B1.2.3, D.] est ampulla et odor unguentorum diffusus est, nemini [absconditaque C.] detegebantur.

[5] [etiam in matrimonio integram servat.] Interea cum [dum B.] ex paterna dispositione virgo nobilis, utpote orta de regali prosapia g beato Henrico desponsata esset et adducta, ut [et A1; et ut B1.2.3.] ex utraque regali linea regia posteritas [potestas A1.] succederet in posterum, ipse carnalem generationem, quae corruptibilis est [(q. c. e.) quia corruptibilem B4.5; que corporis cibus D.] , spirituali proposito virginitatis postponens, ieiuniis corpus maceravit [macerabat B.] , animam autem pane verbi Dei saturavit [saturabat B.] , et [om. A, C, D.] , ne qua carnis titillatio ei dominaretur, [et add. A, B1.2.3, C2, D.] intactae suae coniugis incorruptam servavit virginitatem h. O miranda iuvenis continentia, quae [qui C2.] fonte lacrimarum restinxit [restrinxit A1, C1; exstinxit B; strinxit D.] amoris incendia, flammamque portans in gremio, non urebatur eius incendio. Grande est enim, et paene ultra mortalem [mortalium B1.2.3.5; om. B4.] naturam corpoream sopire luxuriam et concupiscentiae flammam, adulescentiae facibus accensam, animi [Domini B4, C2.] virtute restinguere [exstinguere A1; restringere B1.2.3.5, C1, D.] , et spirituali conatu vim [iura B4, C2.] geminae [om. B4; genuine A1 man. pr.] oblectationis excludere, vivere [(v. c. g. h. m.) om. B5.] contra humani generis morem, despicere solacia coniugum, dulcedinem contemnere liberorum, et quaecumque praesentis vitae esse commoda possunt, pro nihilo spe futurae beatitudinis computare. Magna haec, ut dixi, et admirabilis virtus est [om. B4.5.] et non immerito pro magnitudine laboris sui ingenti praemio destinata. Magnus quidem est pudicitiae labor, sed maius praemium; temporalis [temporali A1.] custodia, sed [om. A1.] remuneratio aeterna. De quibus Iohannes in apocalypsi ait: Hi sequuntur agnum quocumque ierit; [14, 4.] quod ita intellegendum puto [.\· add. C1.] , locum nullum eis [eius A1.] in caelesti aula claudendum et [at B.] cuncta eis [eius A1.] divinarum mansionum habitacula reseranda [sunt add. B.] . Sed ut illustrius virginitatis meritum clareat, et quam Deo digna sit, manifestius possit intellegi, illud recogitetur, quod Dominus et Salvator noster [om. B1.] , cum propter humani generis salutem carnem dignaretur assumere, non alium quam virginalem elegerit [eligeret B; elegit C1, D.] uterum, ut virtutem huiusmodi plurimum sibi complacere monstraret, et [om. A1.] ut pudicitiae bonum utrique sexui intimaret [et add. B1.2.3.5.] , virginem [virtutem B1.] habuit matrem; virgo ipse [ipsa B1.2.3.] mansurus, in se viris et in matre feminis praebuit virginitatis [virginis B1.2.3.5.] exemplum, quo demonstraretur [Dei monstraretur B1.] in utroque sexu beatam et integram divinitatis habitare [om. C.] plenitudinem meruisse, dum totum in matre fuit, quicquid habitaret in filio. [Coloss. 2, 9.] Verum ubi, corpore dissoluto, in aetate adhuc iuvenili data est ei hereditas in terra [(in t.) interna Florianus; om. D.] viventium, sponsa sua testimonium virginalis vitae [(v. v.) virginitatis B1.2.3.5.] ei perhibuit [prebuit B5.] , familiarisque [(f. i. m. q.) et familiaris m. qui C.] ille minister, quae viderat frequenter et [aut A1.] audiverat, ultra non abscondit.

[6] [Mira quaedam traduntur in illius morte] Nec hoc praetereundum [praetermittendum B.] esse [om. C.] puto, quod aliquando Constantinopoli [Constantinopolim B1.2.3, C1, D.] cum domino [om. C2; (c. d.) om. D] Almo duce [(A. d.) alme drice A1; alio duce D.] commoranti [commorante A1 ante corr., B.] quidam religiosus canonicus Caesariensis ecclesiae, ad Graecorum imperatorem missus, narravit [narrat B.] se in gestis sancti Eusebii legisse i, quia [quod C2, D.] eadem hora, qua beatus Henricus dissolutus est, sanctus Eusebius Caesareae Palestinae metropolitanus, cum in processione una cum clero et populo incederet, sonum angelicae dulcedinis in excelso [excelsis B.] audivit, apertisque oculis cordis [add. a corr. A1 sup. lin.] , animam beati Henrici, filii sancti Stephani primi regis Pannoniae, sursum transferri [transferre C1.] prospexit [perspexit B4.5, C2.] . Aderat autem et daemonum multitudo, tamquam si quid in illo deprehenderent [deprenderent A1; deprehenderet C2, D.] , unde [et add. B.] offendiculum tanto confessori intenderent [intenderet A1 post corr., C, D; intendere A1 ante corr.] k; cumque sanctus Eusebius in hac visione obstupesceret, desursum audivit eadem hora hanc ipsam animam beati Henrici in iubilo ad supernam sedem transferri. Eadem quoque visio et melodiae dulcedo cuidam archidiacono per orationem sancti [beati C.] Eusebii revelata est. Et quoniam [quā A1] necessaria [in ecclesia C2.] sunt miracula, ubi humana [humano B3.] imbecillitas ad [(ad c. e. t.) t. e. ad c. B.] credendum est tarda, tot tantisque [(t. t.) t. tantis B1.2.3.; t. et t. B4.5.] virtutum signis dies obitus sui tricesima coruscavit, ut omnibus in regia urbe l, ubi sanctum corpus eius humatum est, commorantibus non dies maeroris, sed gaudii esset, cum nec ipsum patrem maeror ob mortem filii angeret [ageret A1 ante corr.] , sed eum ad [ob C2, D.] coronam vitae aeternae filio indubitanter collatam laetitia plena perfunderet m.

[7] [et post mortem] Unum autem de egregiis miraculis, quod postmodum in diebus nostris pro [ipso add. B.] confessore suo Deus revelare dignatus est, nostrae narrationi assumimus n; quamquam in hoc et in ceteris adeo famosa sine scripto sunt [sint C.] omnia, quod [om. B4.5.] et [in B1.] filii, qui nascentur et exsurgent, cognoscent haec et narrabunt filiis suis. [Ps. 77, 6.] Erat igitur [quoque B1; ergo B2.3.4.5.] vir quidam [om. A1.] Chonradus [Conrardus B1; Conradus B2.3.4.5, C.] nomine, idemque theotonicus [theutonicus B1.2.4.5; thewtonicus C.] natione, adeo [ade B1.] abominabili peccatorum pressura [pressione C2.] sarcinatus, tantaque ignominia affectus, ut quasi quatriduanus [mortuus add. C.] in monumento feteret [esset fetidus C.] . [Ioh. 11, 39.] Sed quoniam ipse, qui Lazarum suscitavit [resuscitavit B.] in corpore, cottidie peccatores resuscitat [suscitat C.] in mente, nec peccatorem praedictum in profundo peccatorum reliquit; sed [(sed-aperuit) add. in marg. man. pr. C1.] ut cognosceret [agnosceret A1, D.] , quantis esset circumdatus miseriis, oculos [oculis A1; oculus B1.2.3.] mentis eius per compunctionem aperuit. Ille itaque [(il. it.) predictus it. Conradus C.] ad vicarium beati [sancti C.] Petri Hildebrandum [om. B4, C.] , qui Romanae [Roma A1; Rome A1 corr.] sedi [qui add. A1, at punctis delet.] tunc praefuit, veniens, vulnera sui commissi detexit, et [om. C1.] postulata satisfactionis [satisfactione A1, C1.] iniunctione, medicinam animae expetiit. Papa vero quantitatem peccatorum illius [ipsius B.] tanquam antehac [antea B, C.] inauditorum obstupescens, deliberatione habita, vulnera per iniunctam paenitentiam non curavit; ne tamen desperans fluctuaret, consilio peccatorem confirmavit. Itaque lorica illum circumdedit, et eam, ut corpori firmius adhaereat, quinque catenis ferreis ad [(ad m. q. p. Ch.) om. A1, D.] modum quinque plagarum Christi circumcinxit, chartamque confessione [ita A1 post corr., C; confessionis B; confessionem D.] illius inscriptam [inscripta A1.] et cera circumdatam proprioque [que om. B, D.] anulo sigillatam illi porrexit [et addidit add. C.] , monens [que add. B1.2.3.5, D.] et exhortans, quatinus omnia loca, in quibus sancti dormierunt [dormiunt C, D.] , lustraret, sicubi divina gratia sanctorum intercessione illum visitaret; hoc autem visitationis divinae signum foret, si quando [qm̄ B1.] lorica,fractis catenis, in partes prosiliret [persaliret C2.] et charta nihil inscriptum [scriptum B, C.] contineret. Abiens ergo ille plurimorum [plurima B.] loca sanctorum peragravit; novissime [in add. C.] Hierusalem ad sepulcrum Domini veniens, ibique misericordiam [(i. m.) m. ibi C.] exspectavit ab eo, qui sanat contritos corde et alligat contritiones eorum [om. B1.] . [Ps. 146, 3.] Sed Dominus non [om. B5, D.] ostendit in illo virtutem [(in i. v.) illi misericordiam B1.2.3.5.] suam in civitate munita [(s. in c. m.) om. B4.] , quatinus ad laudem [eandem B5.] et gloriam beati Henrici reservaretur. [Ps. 30, 22.] Interea fama beati Stephani regis Pannoniae, ad cujus sepulcrum cottidiana fiebant miracula, insignis habebatur; consummatoque itinere, vir supra memoratus Albam o pervenit, ubi corpus beati [sancti B.] Stephani reconditum venerabatur. Cumque in aliis virtus Dei et intercessio regis eximii crebris [celebris B.] miraculis revelaretur [largius attingeret C.] , ille [(ille-angeretur) om. C.] tamen vir [in add. B.] vinculis loricae artius angeretur, penes se cum iuramento confirmavit, quod de loco ecclesiae se non amoveret [(se n. a.) n. amoveretur B4.5.] quousque Dominus in eo ostenderet, quanti meriti beatus Stephanus apud ipsum esset. Factum est autem, cum esset hora diei quasi sexta [VI A1; sexta B1.2.3.5; XII B4, C.] , ex nimia corporis fatigatione [(c. f.) f. c. B.] et cordis contritione in ecclesia ille [(in e. i.) i. in e. B.] obdormivit. Adfuit autem illi in somnis [(in s.) ex supernis B4, C.] beatus Stephanus, ad hunc modum [(ad h. m.) om. C; lineola deletum in B4.] dicens: Surge, nec [nc A1; nec A1 corr.; nunc B1; nunc nec B2.3.4.5.] in meritis meis praesume apud Deum, quoniam non sufficio pro [propter A1.] te intercedere; vade ergo ad sepulcrum filii mei beati Henrici; ipsum intercessorem habe [et add. B.] ; ipse est, qui in virginali vita [(v. v.) virginitate B4, C.] Deo complacuit, cuius vestimenta non sunt coinquinata, et [hic C.] sequitur [sequi B1.] agnum, quocumque ierit; ipse est etiam ex eorum numero, qui ante thronum Dei cantant canticum novum, quod nemo potest canere [cantare B1.2.3, C.] , nisi is, qui virgo est. [Apoc. 3, 4. & Ibid. 14, 4. & Ibid. 14, 3.] [ad ipsius sepulcrum accidisse.] Eadem itaque hora ille de sommo surgens ad sepulcrum beati Henrici in eadem ecclesia situm [statim C.] festinavit, et cum ibidem provolutus oraret, repente lorica, fractis catenis, per plurimas partes divisa in terram prosiluit [prosilivit B.] , multis in ecclesia admirantibus, unde tanta [tantam B1.2.3; tantum B5.] ferri concussio sonum [sonitum C.] dedisset. Re autem declarata, convenientibus clero et populo, a [ac B4, C.] Fabiano cancellario, eiusdem [que add. B.] ecclesiae rectore p, sigillum papae [om. C.] , quod diu ille vir integrum tulerat, confractum est, et charta interius soluta [dissoluta B; disoluta D.] est, sed nec [om. C.] in ea litterarum vestigia [non add. C.] apparuerunt. Tunc vero omnes, qui adfuerunt, in laudem Dei atque [et A1.] beati Henrici proruperunt, et ut tantum beneficium memoriale esset, regi Ladisclavo [Ladislao B, C, D.] , qui tunc temporis Pannoniae praefuit, universisque episcopis et principibus regni, quae [quod B4.5, C2; qui D.] viderant, et audierant, super hac re notificaverunt. Rex itaque Ladisclavus [Ladislauus A1 post corr.; Ladislaus B, C, D.] , utpote divinae religionis cultor [eximius add. B4, C.] , convocato concilio et indicto triduano ieiunio, [Corpus eius sollemniter elevatur.] in [om. B4, C.] nonas novembris corpus beati Henrici cum honore elevavit q. Qua die et [om. A1.] postmodum in multis miraculorum virtutibus [et add. B1.] confessoris sui merita declarat [declaravit B4, C, D.] Iesus Christus Dominus noster, qui cum Deo Patre et Spiritu Sancto [(et S. s.) om. A1.] vivit [vivat B1.] et regnat [Deus add. B, D.] in saecula saeculorum. Amen [Explicit vita beati Henrici filii beati Stephani regis Ungarorum add. A1.] .

ANNOTATA.

a Merita Stephani in hac re eodem modo in maius praedicat auctor noster, quo modo fecerunt plerique scriptores etiam antiqui; plane nempe tacet quanta pro Ungarorum conversione ad fidem iam praestitisset Stephani pater Geisa. Hanc iniuriam, ut par erat, nuper denuo notavit v. cl. R. F. Kaindl, Beitr. zur älteren ung. Gesch. (1893), p. 17 – 20.

b Cfr. Act. SS,. Sept. tom. I, p. 494 – 6. De litteris S. Stephani, de quibus ibid., p. 494, num. 149 sqq., cfr. inter recentiores Fejérpataky L., A Pannonhalmi apátság alapitó oklevele, Budapest, 1878; Városy G. in Történelmi Tar, tom. VIII (1885); p. 715 – 24; Karácksonyi J., Szent Istvan királi oklevelei és a Szilveszter-bulla (1891) et Ungarische Revue, tom. XII (1892), p. 290 – 1. Errat h. l. Vitae auctor; monasterium siquidem S. Martini incohavit non Stephanus, sed pater ipsius Geisa; sanctus autem rex quod genitor suus inceperat, id ipse ad finem perduxit: ita Stephanus in litteris supra laudatis.

c De hac salutatione vide S. Ladislai regis Decretum I, num. 36 [Endlicher, Monum. Arpad., p. 331.] .

d Fünfkirchen.

e Hunc locum multis enarravit Cuperus noster in Act. SS., Iul. tom. IV, p. 333 – 4, num. 33 sqq.; Stiltingus vero (Sept. tom. I, p. 524, num. 266) Cupero assentiens, recte monuit verba illa paulo post eum in episcopatum sublimavit latius esse intellegenda, ita ut circa annum 1025, quin etiam aliquot annis serius, Maurus factus sit episcopus. Tricas chronologicas, quibus se implicari questus est, nullo negotio vitasset Cuperus, si Annales veteres ungaricos novisset [De his vide Comm. praev., num. 17, not. 8.] , in quibus haec ad an. 1036 leguntur: Maurus episcopus est effectus. Quibus verbis et supra relata Cuperi Stiltingique coniectura egregie confirmatur, et elevatur aliaCuperi coniectura, Maurum nempe nostrum alium ab eo esse, de quo in Vita S. Gerardi Csanadensis sermo est.

f Veszprim, iam tum sedes episcopalis, sub ecclesia metropolitana Strigoniensi constituta.

g “Qua stirpe oriunda fuerit virgo sponsa, non liquet”; ita vere atque sapienter Prilezski [Act. SS. Ung., tom. II, p. 306.] . Alii tamen nomina quaedam proposuerunt deque eis prolixius subinde litigarunt [Iohannes Tomcus, Regiae sanctitatis illyricae faecunditas, p. 231 – 2; Pray, Dissertationes, p. 48 – 52; Katona, Historia critica, tom. I, p. 326 – 37; item alii non pauci inter modernos, quos recensere piget.] , sed frustra sane; tacent enim prorsus de hac regia sponsa omnia monumenta historica, neque ulli coniecturae vel tantillum probabili ansam praebent.

h Vellem haec ab auctore asseri, qui rebus gestis propinquior exstitisset et gravitate fideque sua maiorem sibi conciliasset auctoritatem. Vel invito enim suboritur suspicio haec ex legendis sancti avunculi, Henrici nempe II imperatoris, in beatum nostrum iuvenem esse translata. Cfr. etiam infra, not. k.

i Vide Comm. praev., num. 12.

k Haud absimilem historiunculam de S. Henrico imperatore narratam videsis apud Leonem Casinensem, Chron. lib. II, cap. 47 (MG., Scr., tom. VII, p. 658).

l Alba nempe Regali seu Regia, ungarice Székes-Fejérvár, germanice Stuhlweissenburg; de qua etiam infra cap. 7. Quae saeculo XVIII facta est sedes episcopalis.

m Aliena plane ab his recentiores scriptores ungari commenti sunt, nempe tanto doloris acerbitate sanctum regem Stephanum exacerbatum esse, ut in gravissimam incideret infirmitatem. Ita Chronicon pictum Vindobonense cap. 41 [Florianus, op. cit., tom. II, p. 143.] et alii recentiores multi.

n De hoc facto videsis Act. SS., Sept. tom. I, p. 561 – 2, num. 470 – 3, ubi fidem mirae narrationi conciliare nititur Stiltingus.

o Cfr. supra annot. l.

p Cfr. Comm. praev., num. 8, not. 10.

q Cfr. ibid. num. 30 sqq.

DE S. GIRARDO MONACHO O. S. B. ANDEGAVI IN MONASTERIO SANCTI ALBINI

ANNO MCXXIII.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Girardus, monachus Andegavensis (S.)

AUCTORE I. D. B.

[1] [B. Girardi, fama sanctitatis clari,] Ante gallicam perturbationem, in civitate Andegavensi monachi benedictini ad Sanctum Albinum festum S. Girardi diem missa et officio proprio agebant; nunc vero, quasi hominum memoria excidisset sanctus ille, iam nulla sui recordatione in Proprio ecclesiae Andegavensis gaudet. Habuit tamen apud coaetaneos et suppares non ignobile nomen. Cum enim anno 1123 e terris ad caelos migravit, in volumine emortuali, quo monachi Sanalbinenses de Marbodi, Redonensis episcopi, funere circumquaque sitas ecclesias certiores fecerunt, ista de B. Girardo rettulerunt: Commendamus etiam orationibus vestris transitum domni Gerardi, fratris nostri, viri plane mirabilis, quem profecto temporibus nostris prolixum vidimus traxisse martyrium. Rebus pauper, meritis dives, parcus sibi, largus egenis, cuius honesta conversatio in caelis erat, dum angelicam in terris vitam gerebat: ubi enim erat thesaurus eius, illic et animus; qui iuxta apostolum semetipsum exhibuit hostiam viventem, sanctam, Deo placentem; cui ieiunando, vigilando et orando iugiter assistens, oneratus ferro, vinctusque catenis, rationabile reddidit indefessus obsequium, et ut magna breviter explicemus, mirabilem vitam mirabiliter incohavit et mirabilius consummavit, bonis meliora, melioribusque semper adiciens optima. Obiit autem eodem anno [Scilicet 1123.] , pridie nonas novembris, in senectute bona virtutum floribus adornatus, caeloque spiritum reddens terram terrae mandavit [Delisle, Rouleaux des morts du IXe au XVe siècle, p. 345 – 46.] .

[2] [Vitam scripsit monachus Sanalbinensis coaevus;] Ideo paucis ab obitu sancti viri elapsis annis, abbas et tota fratrum congregatio quendam e suis, qui cum Girardo vivo in monasterio degerat, precibus coegerunt ut onus Vitae conscribendae subiret. Haec enim in prologo testatus est: Non enim levitatis vel arrogantiae, sed totius pietatis et oboedientiae causa, seniorum nostrorum imperiis et precibus victi, maiorem viribus laborem assumpsimus, qui beatum virum una nobiscum viventem in corpore viderunt, audierunt et dilexerunt … mandari litteris merito censuerunt; atque postea cum felicem beati viri ad Dominum transitum iam narraturus esset, iterum ipse auctor, quando vixerit, quodammodo declaravit dicens: Multa quae vidimus et audivimus omittentes. His vero inter se collatis, iure statuendum videtur scriptorem Vitae monasterii Andegavensis Sancti Albini alumnum fuisse et aliquandiu cum S. Girardo sub regulari disciplina Domino ibidem militasse. Itaque B. Girardi Acta, utpote a coaevo descripta, sunt optimae notae, nosque beati viri mores ac merita plene edocebunt. Sed, quia inter claustri parietes virtutibus exercendis summopere intentus, vix ullas rerum agendarum partes suscepit Girardus, ex eius Actis, quae anno 1869 primum prodierunt [Apud P. Marchegay et Aem. Mabille, Chroniques des églises d'Anjou, Paris, 1869, p. 93 – 126.] , parum novae lucis rebus historicis affulsit, nec magis ipsius disciplinae monasticae rationi. Etenim varii, qui hacce aetate in usu erant, macerandi corporis modi aliunde innotescunt; compluribus aliis documentis compertum habebamus principes terrenos saeculo undecimo et duodecimo in praedia monachorum violentas manus iniecisse; nec ante quam B. Girardi edita erant Acta, inauditum erat aliquos apud Benedictinos a vita communi deflectentes eremiticam vitam inter fratres egisse. Itaque si Girardi Vita, rerum capita quod spectat, vix novi quicquam eruditos edocet, hac ipsa tamen rerum narratarum cum huiusce aetatis moribus convenientia adducimur ut nullum de Actorum authentia dubium moveamus.

[3] [Vitae subiunctus est libellus miraculorum, medio saeculo XII conscriptus] In duplici codice, quem Vitam Girardi continere hucusque deprehendimus, ipsi Vitae annexa est longa miraculorum series. Horum autem descriptor sui nominis memoriam nusquam inscriptam dereliquit. Ipsum tamen miraculorum oculatum testem novimus cum profiteatur: Nonnulla miracula, quae vidimus, declarare decrevimus. Ex nonnullis indiciis, licet subobscuris, se prodit monachum Sancti Albini. Etenim miraculum vigesimum primum in ecclesia Sancti Albini patratum praedicat apud nos factum, ac in eadem ecclesia mulieres duae [Vide infra miracul. 28.] , quae per septimanam viscera nostra turbaverant, sanitate donatas tradit. Quid scriptor assereret facta miracula nobis maiora gaudia [Mirac. 37.] praebuisse, nisi ipse inter Sanalbinenses annumeratus fuisset? Quid sibi praecaveret a monasticae vitae adversariis [Mirac. 46.] , nisi ipse monachus esset? Praeterea, ni fallor, de tempore quo ista miracula collecta sunt, probabili coniectura quaedam statui possunt. Etenim in chronico Sancti Albini Andegavensis non tantum ad annum 1123 haec inscripta fuerunt: Obiit Marbodus episcopus atque domnus Girardus monachus, sed etiam ad annum 1153: Sanctus Girardus monachus in monasterio beati Albini Andecavis multis virtutibus et miraculis insignis habetur [Marchegay et Mabille, op. cit., p. 32, 37.] . At in miraculo vigesimo quinto, Henricus ille, qui, mortuo Stephano rege, anno 1154 Anglorum regnum capessivit, regia nuncupatione omissa, nominatur tantum dux Normannorum et comes Andecavorum. Comitatum autem Andegavensem suscepit anno 1151. Insuper in miraculo trigesimo primo cuidam temporis notae offendimus, quae cum anno 1153 convenire potest. Relatum est enim miraculum quod contigit in vigilia sancti Laurentii, qua dies dominica habebatur. Anno vero 1153, quem chronographus Sanalbinensis miraculis insignem dixit, vigilia S. Laurentii incidit in diem dominicam. Ex his simul collatis probabilius esse videtur miracula conscripta fuisse anno saeculi duodecimi quinquagesimo tertio aut quarto.

[4] [probabilius a Vitae auctore;] Et his quidem statutis, superest tandem ut inquiratur utrum opusculum de vita et libellus miraculorum eundem sibi auctorem agnoscant. Hic una sternitur concludendi via, nempe similis quaedam scribendi ratio. Quamvis hoc genus argumentorum, ut plurimum, errandi periculo non vacet, tamen certum est non ea inter utramque scripturam discrimina intercedere, quibus necessario sit statuendum eas a diversis confectas esse. Nec propter seriem annorum elapsam inter S. Girardi mortem, qui anno 1123 obiit et hanc miraculorum descriptionem sub annum 1154 factam certo contendi potest duorum opusculorum diversos auctores esse. Etenim non ea annorum series interfluxit, ut monachus S. Girardi coaevus, qui aetate maturus scribendi initium fecit, nequiverit anno 1154 idem onus subire. Postremo libellus miraculorum, qui in fine clausula sua carere videtur, non semel has formulas exhibet, quibus eiusdem speciei libelli concluduntur. Exinde hoc tantum iure conici potest, scilicet auctorem, novis editis miraculis, denuo calamum strinxisse ac tandem a scribendo defecisse, non quia prosequendi operis consilium animo abiecerat, sed quia pro tempore scribendi materia deerat.

[5] [qui libellus hic primum edetur.] Cum ex eo tempore, quo primum in lucem venit Vita B. Girardi, minime nobis contigerit ut tertium quendam codicem nancisceremur, quocum conferretur Vita typis data, id viros eruditos ratum habituros esse speramus si, recusa Vita ex nuper prolata editione, miracula ediderimus ex codice Parisino signato num. 13092, qui olim fuit “ex monasterio Sancti Albini Andegavensis” [Catalog. cod. hagiogr. lat. bibl. nat. Paris., tom. III, p. 181.] , collato cum Andegavensi signato num. 738 [Lemarchand, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque d'Angers, p. 280.] .

[6] [Ad Girardi tumulum saeculo XII confluebant aegroti.] In illis quae de veneratione beato viro exhibita dicenda supersunt, R. P. D. Franciscum Chamard potissimum ducem sequemur, qui in libro suo Les Vies des saints personnages de l'Anjou [Tom. II, pp. 158 – 204.] de hac re fuse disseruit. Nulla hucusque deprehensa sunt indicia quibus innotescat B. Girardi cultum extra domesticos parietes diffusum fuisse; sed Andegavi, in basilica Sancti Albani saeculo XII gloriosum fuit eius sepulcrum. Quod manifesto clamant totus Miraculorum libellus et frequens illa languentium multitudo ex circumvicinis locis ad sancti viri mausoleum concurrentium. At nullis argumentis traditum putamus eodem saeculo a praepositis Sancti Albini ullam sacri corporis a terra elevationem translationemve celebratam fuisse. [Saec. XIII elevantur eius reliquiae;] In libello Miraculorum solummodo mentio facta est de duabus columnis, quae ad beati viri sepulturam ornandam exstructae fuerunt. Saeculo XIII sacris B. Girardi pignoribus in capsam ex argento inaurato translatis, sacrum eius caput a ceteris reliquiis sepositum in theca argentea reconditum fuit. Insuper, eodem saeculo ad finem vergente, ne sibi debito honore S. Girardus defraudaretur, altari, quod eius nomini dedicatum erat, capellaniae duae annexae fuerunt. At saeculo XIV, monachis a regulari disciplinae observatione deficientibus, ita etiam ex ipsorum cordibus elapsum est avitae pietatis in Girardum studium, ut per longam annorum seriem tanti patroni memoria penitus abolita videretur; [saec. XV cultus B. Girardi innovatur] donec anno 1468 praeside Petro de Lavallo, abbate commendatario, collectis in unum totius abbatiae deputatis, communi consilio statutum est de instauranda B. Girardi festivitate. De his vero quae tunc acta sunt haec refert codex bibliothecae Andegavensis signatus num. 80 ac inscriptus: Ordo ad usum monasterii Sancti Albini, fol. 74v – 75r.

Nota quod anno Domini millesimo quadringentesimo sexagesimo octavo statutum fuit in capitulo generali de assensu et voluntate totius conventus, in quo praesidebat generosus vir domnus Petrus de Laval, tunc abbas commandatarius istius monasterii, ac aliorum virorum tunc assistentium, quod festum sancti Gerardi quod negligenter et per aliqua intervalla temporum non fuerat sollemnizatum, de cetero celebraretur annuatim sicut festum sancti Clari, cum propriis hymnis, eo modo quo inferius dicetur. Ad vesperas. Vesperae dicentur de omnibus sanctis … postea dicantur vesperae de sancto Giraldo. Antiphona solita super psalmos, sicut est in libro. Psalmi de feria. Capitulum. Beatus vir qui inventus. ℞. et ℣. sicut sunt in libro. Statio ad altare sancti Girardi.

℞.Sanctissime, cum versu.

[7] [ac perdurat ad finem saec. XVIII.] Exinde apud eos omnes qui ditioni Sancti Albini subiacebant, in tantum innovata est B. Girardi veneratio ut non raro in pactis publicis ab eius festivitate tempus definiretur. Ad annum usque 1623 quietus iacuerat B. Girardus sub altari, quod suo nomini fuerat dedicatum. Tunc vero cum ex ea parte basilica reficienda esset, alio, intra tamen ecclesiae ambitum, sancti viri reliquiae delatae sunt. Anno tandem 1693 exstructa est iuxta maius altare in cornu evangelii nova capella in honorem B. Girardi, auspiciis reverendissimi domni abbatis Mauritii le Pelletier, cuius frater ecclesiae Andegavensi praesidebat. Huc in novam capellam servi Dei lipsana translata fuisse memoriae traditum est; ibique usque ad res publicas apud Gallos innovatas in magno honore remanserunt. Nam populi circumvicini certatim huc properabant, beatum Dei servum in vota vocaturi. Saeviente vero procella non tantum B. Girardi, sed et aliorum quae apud Sanctum Albinum sanctorum reliquiae servabantur, ne ab impiis violarentur, cuiusdam viri christianissimi studio reconditae fuerunt in coemeterio Sancti Laudi, tanta quidem cura ut postea a domino Le Bastard, curato Sancti Laudi, licet datis indiciis sedulo insisteret, nullo modo reperiri potuerint, nec ulla certa spes remaneat fore ut tantum thesaurum ecclesia Andegavensis recuperet.

VITA S. GIRARDI CONFESSORIS
ex editione P. Marchegay et Aem. Mabille, Chroniques des églises d'Anjou, p. 95 – 126.

Girardus, monachus Andegavensis (S.)

BHL Number: 3548

PROLOGUS

[1] [Indoctus auctor ex oboedientia compulsus scribit.] Cum sanctissimi Girardi notitiae fidelium gesta scribendo tradere cupimus *, Dei omnipotentis, a quo omnis sapientia est, misericordiam et auxilium imploramus, ut qui ei bene vivendi virtutem largitus est, nobis facultatem tribuat bona eius opera digne referendi. Non enim levitatis vel arrogantiae, sed totius pietatis et oboedientiae causa, seniorum nostrorum imperiis et precibus victi, maiorem viribus laborem assumpsimus, qui beatum virum una nobiscum viventem in corpore viderunt, audierunt et dilexerunt, ideoque admirabilem eius vitam in exemplum hominibus profuturam mandari litteris merito censuerunt. Sicut enim dicere quod noceat perniciosum est, ita silere quod proficiat invidiosum est. Quod si aliquis imperitiam nostram vilitatemque nostri status fastidiens, culpandum putaverit quod materiam et disertis viris meritoque reservandam praeoccupaverimus, huiusmodi reprehensor meminerit Dominum Iesum non per magistratus et oratores, sed per publicanos et peccatores sanctum mundo evangelium enuntiasse; simulque consideret quod sanctus iste, de quo loqui voluimus, humilibus et exiguis contentus, altas saeculi res pro Christi amore postposuit et sanctae Scripturae simplicitatem tumentibus oratorum facetiis postposuit. Liceat ergo nobis de simplicitatis et humilitatis cultore simpliciter et humiliter aliquid elicere, et si non aurum et argentum, saltem pilos caprarum in tabernaculo Deo offerre. Confitemur equidem aliquem sanctorum * nobis doctiorem huius operis relatorem esse debuisse; sed quia illud ab omnibus postponi cernimus, ruborem verecundiae maluimus incurrere quam tanti viri operto silentio patiamur obumbrari. Multa quippe utilia, dum quasi melius dicenda doctis et indoctis saepius praetermissa, oblivione deleta sunt; unde multum antiquorum studiis derogamus, quod vitas et gesta multorum scribere sanctorum neglexerunt quorum modo sollemnitates colimus et actus ignoramus: exemplum quippe virtutis memoriae hominum mundo placentium facile subducitur. Quapropter dabimus operam incredibilem, incredibilem et abstinentiam digna huius beati viri opera magis veraci quam diserto sermone describere, ut saltem quasi materiam habeant periti et sublimes, unde ad aedificationem ecclesiae loqui de illo diserte, cum libuerit, possint.

[Annotata]

* codd. cupientes.

* ed. corr. fratrum.

CAPUT PRIMUM.
S. Girardi nativitas ac pia institutio; primordia vitae monasticae apud Sanctum Albinum ac mansio in praedio Brociaco.

[2] [Piis parentibus natus, in lege Domini] Igitur Girardus in pago Andegavensi apud Castellum Gunterii a ingenuis parentibus procreatus est; quorum diligenti nutritus cura, sacro renatus baptismate, ecclesiasticis disciplinis imbuendus et litteris, religiosis praeceptoribus traditus est. In ipsa autem pueritia erat ei maturum iam studium, singularis innocentia, ingenium non ad vitia, sed ad ecclesiastica officia promptum. Psalmos, [ac ecclesiasticis officiis eruditus, sacros ordines suscipit.] hymnos, cantica quoque ex libris propheticis excerpta assidue rimabatur; scurrilitates vero et obscenas poetarum turpitudines, quas sine iactura pudicitiae vix ullus hominum discere aut docere praevalet, a corde et ore removit; lectiones autem authenticorum librorum quae diversis temporibus in ecclesia recitantur, homelias quoque evangeliorum, antiphonas et responsoria simulque cantilenam sancti Gregorii b discere curavit et memoriae commendare. His et huiusmodi pueritiae suae tempora studiis occupavit, et pectus, Deo penetrale futurum, non vitiis, sed bono virtutum odore replevit. Ubi vero adulescentiae annos attigit, vigiliis, orationibus atque ieiuniis corpus exercere coepit; sacris ordinibus more ecclesiastico sibi traditis, omni puritate vitam suam custodiens, acceptabilem se Deo et omnibus hominibus exhibebat. Virginitatis perpetuae amator et custos, corpus suum ab omni spurcitia incontaminatum custodivit; nec ob id in superbiam elatus inferiores se umquam despexit, sed ad meliora hortari satagebat. Qui enim de virginitate vel abstinentia superbire non metuit, ita virtutes sicut brutum animal panes baiulat, quia nec brutum animal de panibus reficitur, nec superbus de virtute remuneratur. Quapropter iste sanctus, sicut luxuriam, ita quoque iactantiam, odium, cupiditatem, avaritiam vitavit, contempsit, calcavit; a murmurationibus, a detractionibus, a laesionibus proximorum animum, linguam manusque continuit; omnibus benevolum, omnibus mitem, omnibus mansuetum se praebuit; et quia otiositas inimica est animae, otio animum numquam marcescere permisit. Plerumque in agro, nonnumquam in vinea, saepius in horto aliquid operabatur. Circa ecclesiam maxime semper occupatus, sollicitus erat si altare venustum, si lampades mundae, si parietes absque fuligine, si vestimenta integra et nitida, si vasa sacrosancta decenter reposita essent. Diligebat quippe cum propheta decorem domus tuae, Domine. Talibus studiis talibusque virtutibus subdiaconus et diaconus effulsit.

[3] [Sacerdos factus virtutis exercendae sollicitior est.] Cum igitur iuventutis annos ita transegisset, impulsu et favore bonorum, immo potius Dei nutu sacerdos ordinatus est. In quo ordine positus extendit vigilias, augmentavit ieiunia, orationes multiplicavit. Elemosynas pro posse suo indigentibus libentissime largiebatur; curam animarum agens, ignaros instruebat, errantes corrigebat, miseris subveniebat. Non opes aggregare, non praedia multiplicare, non domos immensis trabibus aut columnis aedificare curavit; sed omni modestia contentus honestatem in habitu, humilitatem in moribus praeferebat, [et gregi commisso rite invigilat.] cum bene gaudentibus gaudebat, cum flentibus vero flebat. Gregem Christi a leone invisibili, qui semper circuit quaerens quem devoret, assiduis orationibus protegebat, scurriliter et turpiter se agentes severis sermonibus corripiebat, rixantes pacificabat, omnibus exemplum boni operis in se ipso ostendebat. Ecclesiae igitur doctor erat egregius, quia bona opera magis facere quam dicere satagebat; et certe magis laudabile est et acceptum Deo sub silentio bene vivere quam solummodo bene dicere et doctrinam suam male vivendo polluere. Quapropter beatus Girardus quos minus docebat sermone perfecte bono instituebat opere, ita ut qui vitam eius pie intuerentur quid agere deberent adverterent. Coepit interea animus eius ad meliora provehi, et quasi antea nihil promovisset, ad ampliora virtutum exercitia totis desideriis anhelabat. Videns namque mundum in maligno positum, amatores suos per varios anfractus vitiorum et illecebras vitae corruptibiliter ad praecipitia trahentem, [Vitae perfectioris desiderio monachatur apud S. Albinum.] eum propriis omnibus derelictis relinquere cogitabat, ut Christum pro nobis factum egenum egens ipse sequeretur. Agellis itaque et domibus suis, ut mos est apud nos, parentibus derelictis, et facultatibus aliis distractis et pauperibus distributis, monachus in monasterio Beati Albini c factus est. In quo ordine ita vivere studuit ut qui ante perfectis in religione monachis aequandus erat, ipsos iam perfectos perfectione laudabili superaret. Erat enim mirae humilitatis, summae oboedientiae, adeo ut etiam minorum imperia non contempserit. Omni vilitate vel extremitate contentus, tantae fuit patientiae ut frequenter acceptis iniuriis rideret; cumque regulam vigiliarum, ieiuniorum et divinorum officiorum, quam fratres alii tenebant, perfecte custodiret, tamen illam, in quantum poterat, occulte orando, vigilando, ieiunando supergrediebatur.

[4] [Tendens de die in diem ad maiorem sanctitatem,] Virtute compunctionis maxime abundabat: raro enim aut numquam sacrificium Deo sine lacrimis obtulit; in ipsa etiam psalmodia vel privata oratione lacrimis saepissime suffundebatur. Incredibilem vero abstinentiam et prolixas cruces, quas corpori suo postea intulit, non ipso fervore conversionis arripuit; sed gradatim et per incrementa temporum bonis meliora, melioribus semper ponebat optima, donec ad summum perfectionis culmen attigit. Pulchrius est enim ad summa de parvis ascendere, quam de summis ad ima corruere. Quia igitur beatus est qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit accipiet coronam vitae, beatum Girardum permisit Dominus ab inimico humani generis diu multumque multipliciter tentari, nec superari.

[5] [tentatur importune a diabolo.] Cernens denique malignus spiritus illum, utpote virginitatis custodem, luxuriam omnino abhorrere, avaritiam calcare, odium declinare, superbiam devitare, gulam domare, mundumque cum omnibus ludibriis et illecebris suis contemnere, invidit et ad eum impugnandum omnem dolum et totius malignitatis suae convertit argumentum. Et primo quidem erraticis et vanis cogitationibus pectus illius tempore orationis fatigabat. Postea vero cum ille minime cederet, sed e contra orationi et lacrimis attentius insisteret, praedictis cogitationibus vanas imagines et deliramenta somniorum adiungens, eius mentem adeo concussit ut publice coram conventu fratrum qualibus a diabolo artibus impugnaretur, exponeret et orationem pro se fieri a fratribus cum magna cordis contritione deposceret; cui abbas ipsius coenobii nomine Girardus d, vir prudentissimus et plene in scripturis sanctis eruditus, sermonem faciens et hostis antiqui fraudes detegens ac Scripturae sacrae multifaria documenta sanctorumque virorum, qui viriliter resistentes diabolo, eum Deo auxiliante vicerunt, exempla proponens, famulum Dei meruit ab instanti periculo liberari. Fecit ergo Dominus beato Girardo cum tentatione proventum, ut posset sustinere. Deinde extra monasterium per cellulas abbatiae a praedicto missus patre, tanto liberius quanto secretius spiritualibus exercitiis inhaerebat.

[6] [Praepositus villae de Brociaco,] Sequenti tempore quidam de proceribus, nomine Berlaius e locum, qui dicitur Brociacus f, Sancto Albino in elemosinam dedit: ea scilicet ratione ut abbas ibidem ad excolendum illum unum de suis monachis mitteret. Cui loco ab abbate iussus praeesse beatus Girardus oratorium ibidem aedificavit, terram excoluit, hortos et vineas plantavit, et quasi eremita illic cum paucissimis agricolis manuum suarum labore vivere coepit. Victus illi cum bubulcis et pastoribus suis communis erat, excepto quod adipem et vinum illis interdum largiebatur, ipse vero penitus ab his abstinebat. [artius ieiunat,] Ex illo enim tempore a pane triticeo et vini potione penitus abstinere coepit, adipem vero pluribus ab annis ante iam non attigerat. Pisces autem, si quando illi ab aliquo pro caritate mittebantur, fratribus suis agricolis impertiebatur, ipse vero legumina et lac pro summis percipiebat deliciis. Quotiens tamen foris cum fratribus comedisset, pisces elixos * attingere videbatur, semper ostentationem fugiens et suam abstinentiam toto studio occultare desiderans. Rhenone g iam et stamineo * non induebatur, cilicio tamen sub cuculla indutus et tunica. Asseres etiam et hastulas tenuiter feno vel palea coopertas posuerat in loco ubi cubare consueverat.

[7] [demortuorum animas videt,] Tantam ergo gratiam ex illo iam tempore promeruit a Domino ut animas defunctorum, quae ex hac luce transierant, saepe visibiliter corporeis oculis videret et malignos spiritus crebro contueretur et contemneret. Duos etenim ecclesiae nostrae seniores ante aliquot annos defunctos, quorum unus Guido *, alter Petrus dictus erat, quadam die ante altare oratorii sui positus ad se venientes vidit; a quibus cum quaereret quomodo essent, in pace se quiescere responderunt. Alia autem attentare miracula nolebat, humanam laudem tota intentione devitans. Quamvis vitam virtutibus dignissimam gereret, tamen sola pietas eum ad quaedam opera impulit, quae nullus negare potest esse digna miraculo. Referamus ergo ex eis sub testimonio Christi nonnulla ad laudem Dei et memoriam sancti sui et ad aedificationem multorum.

[8] [serpentem a vastatione cohibet] Iuxta praedictam possessionem in qua manebat servus Dei, est bosculus cuius arbores non magnae proceritatis, sed nimiae solent esse densitatis, tantaque abundantia spinarum et veprium ut vix ullum per eandem silvam iter appareret. Cum igitur quadam die quidam rusticus prope eandem silvam deambularet, audivit sonitum magnum inter vepres et virgulta accurrentis bestiae. Qui aprum vel bovem putans esse exspectabat, cum protinus videt serpentem truculenti vultus et insolitae magnitudinis. Quo viso, rusticus nimio timore correptus adiutorium cum magno stridore et clamore implorabat. Cuius voces homo Dei audiens oratorio suo egressus accurrit, conspexit draconem in hominem illum impetum facientem; cui statim misericordia motus in nomine Christi et facto signo crucis imperavit, ut hominem dimitteret et quam citius discederet. Paruit ilico mala bestia et recessit, et silvae densitatem repetens amplius in illo loco non apparuit. Vir autem Domini hominem ereptum, qui adhuc quasi febrem patiens tremebat, refovit et consolatus est, ac sanum et incolumem ad propria redire iussit. Ad hoc igitur miraculum compassio illum et caritas impulit, quia maluit virtutem facere quam fratri non succurrere.

[9] [itemque vulpeculam;] Per idem tempus vulpis ex proximo nemore veniens, colonis ipsius ruris damnum inferre consueverat, gallinas eorum rapiens et devorans. Cumque de hac re pauperes illi apud hominem Dei Girardum saepissime quererentur, quadam die summo mane vulpis veniens domos pauperum circuire coepit, praedam quaerens quam raperet. Cum ergo in loco illo visa fuisset, eam rustici cum baculis et canibus sequi coeperunt. Unus etiam iaciens baculum eam percussit; quae fugiens recto cursu ad genua viri Dei, qui iuxta oratorium suum orans sedebat, venit et quasi catulus domesticus eius vestigiis adhaesit. Ipse vero inter genua suscipiens eam, increpato percussore et repulsis canibus, vulpem velut privatum animal manu mulcebat et solita ei simplicitate loquebatur: Cur, inquit, o bestiola, gallinas pauperum rapiebas? Cur tale damnum hominibus nostris faciebas? Modo prope capta es et morti tradita; vide ne amplius hoc facias. Quod si feceris, si quando fueris capta, non alium fideiussorem quam pellem dabis tuam. Talia dicens et ab ortu solis usque ad horam diei primam mansuete illam sub veste sua morari permittens, quando sibi placuit, praecepit ut sana discederet. At illa dicto citius oboediens ad propria latibula recessit et gallinas pauperum, ut audivimus, postea minime invasit. Quis haec miracula neget esse? quis non ob ista in laudem Dei resolvat ora et merita sanctissimi servi sui Girardi praedicet?

[10] [aviculae ei mansuescunt.] Plurimis etiam videntibus et stupentibus, parvae aviculae, quae semper hominum praesentiam refugiunt,ad eundem virum Dei advolare consueverant et cibum ab eo intrepide accipere; quibus ipse grana seminum et nuces dabat, ita ut, cum satiatae aliae discederent, aliae satiandae vicissim succederent. Sed haec quamvis mira sint, tamen in comparatione aliorum quae gessit et durissimae abstinentiae eius, ad quam sermo festinat, [Hostilem invasionem perpessus] satis parva esse creduntur. Cum igitur per decem et eo amplius annos vir Dei in praedicta cellula commoratus, angelicam duceret conversationem, inimicus humani generis incitavit quendam militem nomine Iofredum vicini castelli, quod Duatum h vocant, dominum ut persequeretur eum. Nam cum inimicitias praedictus miles exerceret adversus Berlaium, qui supradictam possessionem Sancto Albino donaverat, virum Dei Girardum, quasi Berlaii monachum, odio habens et eius substantiolam diripere gestiens, quadam die cum valida manu satellitum suorum improvisus ad domum eius accurrit. Praesenserat quidem adventum eius vir Dei et pauperes agricolas fugere fecerat; ipse vero cum pecudibus et sarcinulis suis in rupe sua se receperat. Filius ergo iniquitatis per agros discurrens, dum homines, quos quaerebat, et pecudes non invenisset, furore arreptus, cum igne et fumo in rupem super beatum virum impetum fecit, volens rupem capere et servum Dei Girardum vel occidere vel, pecoribus captis, eum nudum dimittere; quod facere non potuit, quamvis ad hoc diu multumque cum comitibus suis sudaverit. Mirum dictu, sedebat interius senex solus, sine armis, sine defensoribus, sine ullo portarum obstaculo, quando foris diabolus per ministrum suum ardebat, fumabat, strepebat et quasi per rimas vasculi sui se ipsum horribilem et omni bellua truculentiorem quodam modo videntibus ostendebat, donec orationibus viri Dei repulsus, victus et confusus abscessit. Peccatum ergo infelicis illius viri vere misericors amarissime flevit et illi adeo indulsit ut nec querimoniam quidem apud quempiam faceret. [Sarmasias est missus;] Abbas autem et monachi beati Albini audientes persecutionem quam servo Dei diabolus faciebat, eum a praedicto rure accersitum ad praedium, quod Sarmasias i dicitur, migrare fecerunt; ubi tanta abstinentia se ipsum affligere coepit, ut monachus cum quo morabatur, nomine Ulgerius, ad monasterium veniens abbati suggereret quod ipse servus Dei se penitus fame occideret. [ubi a daemone vexatur.] In hac ergo possessione cum se ipsum holocaustum vivum Domino cottidie immolaret, quadam die antiquus hostis, non in visione aut per somnium sed aperte et visibiliter cum grandi turba satellitum, arma bellica gestantium, eum in oratorio positum subito aggressus est et impetu facto orantem obruere et discerpere moliebatur. At ille parum territus Dei et beatae Mariae auxilium, luminibus in caelum intentis, implorabat et spem in Dei misericordia habens, terribiles minas et truces inimicorum vultus despiciebat; cumque clamaret ad Dominum, de illius auxilio securus repente contra spiritus immundos signum crucis fecit. Ilico omnis illa turba spirituum malignorum, ut fumus vento tactus, evanuit; sed recedens tam terribili strepitu omne illud oratorium concussit, ut terra tremuisse et cellula funditus corruisse ipsi bono viro visa sit, fratres quoque, qui in ea tunc meridie in lectulis suis quiescebant, eadem concussione excitarentur. Servus ergo Dei, hostibus fugatis, maiestati psallere coepit, quia ibi contriverat Dominus capita draconis et confregerat potentias, arcum, scutum, gladium et bellum, atque illuminaverat eum a montibus aeternis. Laudanti igitur et gratias agenti Dominus Iesus in summa caeli arce stans apparuit et ei, ut ipse postea confessus est, elevata manu benedixit. Nec hoc incredibile esse debet, cum ipse Dominus in evangelio pollicitus sit dicens: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Promissa siquidem veritatis aliquando in praesenti saeculo explentur, aliquando in futuro complenda servantur. Hac ergo visione servus Dei exhilaratus, ita deinceps robustus est redditus ut numquam postea daemonum impetus, quamvis oculis eius saepissime se ingererent, formidaverit.

ANNOTATA.

a Hic monet R. P. Dom. Chamard op. cit., p. 159, cl. viro Péan de la Tuilerie, Description d'Angers, p. 155, contigisse ut beati nostri nativitatis locum propius definiret, nempe castrum Loiseliere, in parochia Bazouges situm. Hic olim non ignobilis vicus nunc ad suburbana oppidi Châateau-Gontier pertinet. Hoc autem oppidum nunc est chef-lieu d'arrondissement, dép. Mayenne. Cfr. Maître, Dict. topogr. du départ. de la Mayenne, p. 73.

b His verbis significari videtur haec cantandi ratio quae vulgo fertur inducta a S. Gregorio Magno.

c Vid. Gall. christ., tom. XVI, p. 603 sqq.

d Girardus abbas electus an. 1082, vita functus est 5 id. ianuarii an. 1106. Ibid., p. 610 – 613.

e De hoc dono revestivit ipse Berlaius castri Mosterioli dominus cum uno baculo Girardum abbatem Andecavis in capitulo S. Albini feria IVa idus septembris anno ab incarnatione Domini MXCVII, ex charta fundationis. Ita editores operis Chroniques des églises d'Anjou, pp. 99. Charta vero edita est apud Sammarthanos, Galla christiana (ed. 1656), tom. IV, p. 25.

f Brossay, cant. Montreuil-Bellay, arr. Saumur, dép. Maine-et-Loire, Andegavo distans kil. 50. Vid. Port, Dict. hist., géogr. et biogr. de Maine-et-Loire, tom. I, p. 519.

g Vestis ex pellibus confecta quae humeros et latera tegebat, ita Du Cange, s. v.

h Doué, oppidulum, chef-lieu de cant., arr. de Saumur, distat Andegavo kil. 40. Port, op. cit., tom. II, p. 54.

i Sermaise, cant. Seiches, arr. Baugé, distat Andegavo kil. 32. Port, tom. III, p. 521.

* ed. eliseos.

* ed. Arnone iam et stamine.

* ed. Gido

CAPUT SECUNDUM.
Beati Girardi continuatum ieiunium, dura paenitentia atque miracula.

[11] [Reversus in abbatiam,] Post hoc iubente abbate ad monasterium reversus, accepta licentia, secrete a monacho qui elemosynae fratrum praeerat, nomine Arduino, panem hordeaceum postulavit cum aqua cinere aspersa confectum; quo ad voluntatem eius parato, uno pane parvulo multis diebus usus est. Vino et piscibus pulmentisque prorsus abiuratis, pomis arborum herbisque crudis sine sale interdum utebatur. Potus eius erat amarissimus, aqua scilicet cum foliis lauri cocta. [in maiore abstinentia] Hac itaque esca aliquanto tempore usus, maiorem abstinentiam arripere cogitabat; anima quippe Deo adhaerens sibi defectum videtur * incurrere nisi semper possit meliorando proficere. Quapropter beatus Girardus ex illo tempore ab omni pane et omni potu coepit abstinere, herbis atque radicibus pomisque arborum sive cepis pro summis contentus deliciis; si quando ista deficiebant, aliquando mel et in praecipuis festivitatibus piscibus sine sale et potu utebatur. Non tamen ob istam incredibilem abstinentiam a choro psallentium deerat, sed omnibus diurnis et nocturnis horis ceteros fratres ad Dei servitium anticipabat. Omnibus noctibus in oratorio magnam partem noctis ante vigilias pervigilem ducebat, post vigilias vero ad stratum non revertebatur; [eremitice vivit,] quare abbate et fratribus concordantibus, a supradicto elemosynario aedificata est ei domuncula iuxta ecclesiam, in qua postea omni die ieiunans post vesperas reficiebatur, in qua etiam nocturnis diurnisque temporibus orationibus cum lacrimis et gemitibus sine cessationibus vacabat. Qui cum tantae virtutis esset, numquam tamen ob hoc vitio succubuit iactantiae, non aliorum prandiis detraxit, sed infirmis saepe sorbitiunculas cum adipe et vino factas manibus propriis offerebat, et si paululum tardasset prioris sententia, sollicite illis misericordiam impendi flagitabat. Omnibus infirmis ciborum suorum reliquias quaerentibus hilariter porrigebat et omnibus fratribus ad se venientibus cibos suos, etiam cum magnam pateretur penuriam, libentissime largiebatur, ita ut vix umquam aliquem vacuum a se abire permitteret.

[12] [omnimode corpus cruciatur.] Ipse autem adhuc in mortificatione carnis suae animatus, huic abstinentiae adiecit ferreos nexus, quibus corpus suum durissime circumdedit. Torque igitur ferrea collum suum ambiit et ad ipsam torquem lapidem suspensum gestabat; cingulo ferreo prope trium digitorum latitudinem habente per ventrem sub cilicio cingebatur, anulos quoque ferreos in utroque brachio prope scapulas et prope manus, duobus scilicet in locis habebat; similiter in utraque coxa et in cruribus circulos ferreos gestabat. Tali tantoque discrimine corpus suum damnaverat. Si quando vero parvum somnum * percipiebat, super terram, trunco vel lapide ad caput posito, se reclinabat. Quid alii sentiant, ignoramus; nos fidenter astruimus beatum Girardum inter tot cruces immensum tulisse martyrium. Cottidie ergo lacrimae, gemitus et oratio sine intermissione. Denique quando per hortulum cellulae suae cohaerentem deambulabat cum parvissimo bidente noxia gramina eradicando, semper psalmum in ore habebat, venientibus ad se hilarem se praebebat et consilium sanctae religionis illis ministrabat. [Hilaris semper] Omni tempore quaedam sancta laetitia et rubor in facie eius apparebat; unde satis mirabantur qui illius abstinentiam noverant, claritatem vultus eius intuentes. Septem quippe et fere amplius annis ab omni pane et ab omni potu, excepto dominico corpore et calice, abstinuit, nec ob hoc tamen tristi aut pallido vultu, ut diximus, erat.

[13] [beatae Virginis apparitione recreatur] Hunc igitur virum quis modo vere felicem dicere dubitaverit? Cuius tota intentio totumque studium fuit Deum proximumque diligere et Dei servitio adhaerere, cetera omnia, quae videntur in mundo, nec nata computare; qui quamvis carnis carcere circumdatus in terris degeret, eius tamen tota conversatio secundum apostoli dictum in caelis erat; unde non solum animas reorum, sed et spiritus bonorum saepissime contemplabat. Nam, ut ipse quadam vice cuidam familiari suo rettulit, beata Dei genetrix Maria, quam post Deum omni virtute, omni studio omnibusque viribus excolebat, ei quadam nocte in ecclesia vigilanti apparuit et suam sanctissimam dexteram super eum extendisse dignata est, sanctam eius abstinentiam Deo placitam et se eius adiutricem fore commemoravit. Hoc igitur adiutorium, quod beata mater misericordiarum illi promiserat, in fine sibi affuturum beatus Girardus dicebat. Unde et ipse sanctum nomen eius invocando, ut in loco suo plenius referemus, ultimum exhalavit flatum. Sed nunc ad ea quae de illo interim dicenda sunt, revertamur.

[14] [et animarum defunctorum.] Sub ipso tempore cuiusdam patris ante paucos annos defuncti vidit animam in purgatoriis poenis detineri. Cui vehementissime compatiens, tota intentione ad Dominum conversus, orationi cum suspiriis et fletibus pro ereptione eius incubuit, cottidie salutare sacrificium cum magna cordis contritione offerens; nec prius destitit, donec illa anima absoluta secundo illi appareret et pro liberatione sua, inclinato capite, ei gratias ageret. Multoties aliorum multorum, etiam qui ex hac luce migraverant, poenam vidit et salvationem, et quorundam, quos reticere melius est, cognovit perditionem. Haec siquidem dum referret, quibusdam incredibilia videbantur; sed plane incredibile non debet esse hominem spirituales naturas contra humanum morem posse conspicere, qui supra humanum modum spiritualiter praevaluit vivere. Causantur etiam aliqui parum in Scripturis sanctis eruditi dicentes: Si ita spiritualis erat iste vir, ut spirituales creaturas posset conspicere, cur et alia prodigia, quae olim et spirituales viri faciebant, ipse non fecit? Quibus respondemus sanctam illius abstinentiam ingens quoddam miraculum fuisse, [Maximum tamen sanctitatis testimonium sancta vita eius.] cui digne alia aequari miracula minime possunt. Nam multa miracula fieri in evangelio Dominus protestatur; quibus in iudicio dicentibus: Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus et in tuo nomine virtutes multas fecimus? ipse dicturus est: Amen dico vobis, nescio vos. Patet igitur quod dignius et melius est puram vitam sine signis ducere, quam signa et prodigia sine bona conscientia facere. Siquidem, quod quidam saecularium litterarum peritus ait: Virtutis fructum sapiens in conscientia ponit, minus perfectus in gloria, hoc beatus Girardus, quamvis litteras saeculares funditus ignoraret, perfecte complere sategit, quia conscientia primo contentus, minus gloriam, quae de signis exoritur, quaesivit, licet ipsa sanitatum gratia non omnino illi defuerit, sicut deinceps fideliter narrare aggrediemur.

[15] [Per reliquias ciborum B. Girardi puer ab anguina liberatur,] Andegavis apud Sanctum Laurentium a erat quaedam reclusa, nomine Petronilla, ex multo tempore ibi Deo serviens, quae magnopere expetebat ut de reliquiis ciborum viri Dei Girardi accipere mereretur. Quod cum vir Dei beatus agnovisset, ei libentissime, sicuti omnibus petentibus solebat, partes ciborum suorum transmisit; quibus illa cum ingenti gaudio receptis, apud se honeste recondidit. Non multo post quaedam mulier filium suum infirmum ad praedictam beati Laurentii ecclesiam attulit, cuius guttur et fauces morbo illo, qui a medicis anguina dicitur, tam graviter intumuerant, ut nec verba proferre, nec cibum glutire praevaleret. Cumque mater eius cum ipso languido in eadem ecclesia unam noctem pervigilem duxisset et vix hora vel momento a gemitu et clamore quiesceret, praedicta sanctimonialis reclusa eius dolori compatiens, vocavit eam ad se et ait illi: Ecce, mater, penes me habeo reliquias ciborum sanctissimi viri Girardi, qui apud monasterium Beati Albini moratur. De his, si placet, filio tuo demus; et si habes fidem quod meritis servi Dei possit salvari, procul dubio recipiet sanitatem. At illa cum ingenti gemitu clamare fidem se habere, ut infirmo daretur viri Dei benedictio, vehementer deposcere. Assumptis itaque fidei speique viribus, reclusa venerabiliter quartam unius pomi partem infirmo mox sub invocatione sanctae Trinitatis intulit. Mirum dictu, mox ut infirmus illud salutare pomum ore suscepit et glutivit guttur, fauces eius omnis languor deseruit, et recepto linguae officio, vocavit matrem suam et consolari coepit atque se incolumem factum commemorans, oblationem suam Deo super altare Sancti Laurentii obtulit, et sic sanus cum matre sua recessit. Post haec praedicta reclusa aliquantis sanctimonialibus in claustro Sanctae Mariae b febricitantibus de eiusdem reliquiis porrexit; [aliae a febri.] quae omnes, Deo miserante, sanitatem receperunt.

[16] [Panis a S. Girardo in eleemosynam dato multiplicatur,] Panem et vinum et generales escas, quae illi cottidie, sicut uni de fratribus, competebant de refectorio, accipiebat elemosynarius, et ubi ipse beatus delegaverat, transmittebat. Erat autem apud vicum, qui Trelaxiacus c dicitur, alia reclusa nomine Osamina multo tempore in sanctimonio ibi Deo serviens; cui uno die in hebdomada praedictam elemosynam transmittebat. Igitur quadam [die], cum praedicta sanctimonialis panem et vinum beati Girardi sibi allata accepisset, quidam peregrinus iuxta domunculam venit et importune elemosynam flagitare coepit. Cui cum illa primo nihil dare vellet, quia panem ibi non habebat praeter panem domni Girardi, tandem taedio victa partem de illo pane benedicto dedit peregrino; reliquam partem reponi fecit. Cumque tota die usque ad vesperam more sibi solito ieiunasset, sero, admonente famula sua, cibum decrevit sumere. Facta ergo oratione, panem beati viri, de quo partem pauperi dederat, sibi iussit apponi: quem cum famula afferre vellet, mirum dictu, integrum repperit. Statim clamoribus et laudibus cellulam replens, integrum panem dominae suae rettulit; quo viso, stupefacta sanctimonialis diu et ipsa in Dei laudibus immorata est. Accepto itaque cultello cum partem eius desecuisset et famulae suae dedisset, in ipsa parte species cruoris apparuit. Credo equidem quia illum panem sanctificaverat panis vivus, qui in deserto quinque panes, ut reficeret turbas, multiplicavit, cuius carne pascimur et potamur.

[17] [quo infirmi curati sunt.] Vocato igitur presbytero quodam, nomine Petro, supradicta Dei famula, ostenso pane, rem ex ordine rettulit; sacerdote vero et populo Deum proinde laudantibus, partem ipsius panis ipsa sanctimonialis reservavit, fidem habens aegrotantibus posse proficere; nec fides eius inanis fuit. Denique presbyter fragmentum de illo pane infirmo dedit, qui per annos ferme tres febre diutina vexabatur; et continuo liberatus salvus effectus est. Quaedam vero mulier in supradicto vico huiusmodi infirmitates incurrerat, ut, tumefacto gutture et inflatis faucibus, amitteret linguae officium, nec ullum perciperet cibi subsidium. Huic etiam cum praedicta sanctimonialis offulam in ovo tinctam de illo pane porrexisset, statim, morbo evanescente, sanitatem amissam recepit. Alius quidem homo, officio miles, caduco morbo vexabatur. Hic cum venisset ad sanctimonialem illam, de praedicto pane petiit, accepit, comedit sanusque discessit, ita ut praedicto morbo deinceps minime fatigatus sit. Aliae autem plurimae sanitates de hoc pane factae memorantur. Quis tanta non obtupescat miracula, aut quis est qui ad merita huius beati viri haec non iudicet referenda? Libere attestamur, quia si grande miraculum est, quando aliquis sanctus praesenti sibi infirmo suis precibus impetrat sanitatem a Domino, multo mirabilius miraculum est, cum, absente ipso sancto et ignorante, Dominus per eius merita sanitatem praestat infirmo.

[18] [Interea Girardus dolore pedis vexatus, fomentis abnegatis,] Circa idem tempus ipse beatus Girardus dolore pedis et tumore graviter vexatus est; scriptum quippe est quia quem diligit Dominus corripit, flagellat autem filium quem recipit. Flagellatur autem benignissimi patris benignus filius. Aequanimiter ac modeste perferens studebat semper in doloribus gratias agere, et cum sic infirmaretur, ut se de loco ad locum movere non posset, detulerunt eum fratres in domum infirmorum et lectulum ei construentes, pulvinar faeno coopertum, eo absente, in eodem loco posuerunt. Quod ipse mox per spiritum cognovit, baculoque faenum excutiens, pulvinar discooperuit et quasi accepta permotus iniuria, omne faenum inde proici iussit; cilicium vero suum super asseres poni fecit et saxa, sicque collocari. Praecepit autem ut nullus medicorum, se ibi constituto, in domum illam ingredi permitteretur, cumque interrogaretur, cur hoc faceret, summum se habere medicum testabatur qui solo nutu restaurat d universa.

[19] [miraculose sanatur;] Tribus ferme hebdomadibus in infirmitate illa constitutus, numquam ab oratione et laude Dei cessabat, nec in aliquo rigorem abstinentiae rogatus saepe a fratribus relaxavit. Nocte igitur quadam cum post orationem et lacrimas paululum obdormisset, apparuit ei persona nobilis, venerabilis, quae, dextera manu elevata, signum crucis super ipsius pedem fecit. Suum colligatum dissolvit et cutem in modum crucis ruptam super pedem, ubi tumor erat, invenit, ac si ex industria cum aliquo ferramento crux ibi fuisset facta. Tunc sanie decurrente, tumor defecit et post aliquot dies, reintegrata cute, omni dolore caruit. Ab illo tempore massam plumbi signum crucis habentem ad ferream torquem, quae collum eius ambibat, suspendit et eam deinceps toto vitae suae spatio baiulavit.

[20] [semper abstinentiae servandae tenax permanet;] Sance ex illo tempore prae nimia abstinentia et ponderum sive vinculorum gravamine debilitatus, in choro psallentium stare non poterat, sed foris stans baculo innixus, vel super terram recubans, aut super scamnum prostratus, tempore orationis lacrimis et gemitibus vacabat. Cibum vero suum iam nolebat accipere, antequam fratres ad completorium irent, ablutis prius pauperum pedibus et audita collatione dataque confessione. Siquidem a capite ieiuniorum usque ad kalendas novembris ad mandatum trium pauperum, ubi mos est, monachos claustrenses ire cottidie, ipse cum duobus fratribus cottidie ibat e.

[21] [peccatorem convertit,] Miraculum de quodam peccatore quem a morte animae resuscitavit inter eius miracula ponere * dignum duximus, quia videlicet, sicut anima melior est corpore, ita animae resurrectio utilior est corporis resurrectione; utilius et dignius quippe est vivificare animam in aeternum victuram quam resuscitare carnem iterum morituram. Quidam senior post longam continentiam in peccatum carnis non solum corruerat, sed etiam peccandi consuetudinem fecerat. Mala ergo consuetudine, quasi magna mole lapidis Lazarus in monumento clausus, fetere incipiebat. Die quadam igitur beatus Girardus eum coram se transeuntem aspiciens, vidit duos daemones eum dextra laevaque comitantes; qui ilico cognovit per spiritum cui vitio subiaceret. Interea hominem illum secrete ad se accersitum cum nimio gemitu et lacrimis de proprio reatu coepit increpare. Quid plura? lacrimae illius beati Dei servi inanes esse non potuerunt. Confestim namque idem peccator lacrimis perfusus et ad genua eius prostratus, [et, ut solitus erat, partem paenitentiae in se assumit.] peccata sua humiliter confessus est et, promissa emendatione, a beato viro paenitentiam accepit; quam tamen ipse pro eodem dimidiam fecit. Erat quippe illi consuetudo ut paenitentias eorum magna ex parte perageret, qui in praesentia sua Deo peccata sua confitebantur. Hominem ergo a morte animae resuscitatum et a daemonibus liberatum, exemplis consolantibus laetificatum, precibusque purgatum in pace dimisit. Quia vero istud miraculum pari modo multotiens de pluribus operatus est, ut frequenter audivimus, plane possumus astruere quia, quotiens illud egit, totiens mortuorum resuscitator exstitit. Ecce viri vita laudabilis, cuius meritum et corpora curabat et animas clarificabat.

[22] [Rainaldus presbyter] In praedio, cui Carteniacus f nomen est, ecclesia in honore beatorum martyrum Mauricii sociorumque eius est constructa, in qua quidam presbyter, [meritis B. Girardi sanatur,] nomine Rainaldus, Deo sanctisque martyribus famulabatur, qui gravi arreptus molestia gravissime tertianae febris ignibus urebatur. Tentatis autem frustra pluribus auxiliis, quibus febres expelli solent, requiem invenire non poterat, cibum et potum non sine tormento capiebat. Itaque doloribus coactus ad virum Dei Girardum venit, ac primo eius colloquiis optatum sensit levamen. Confortatus autem, de cibariis eius, ipso tribuente, paululum accepit. Nec mora, ille cibus cum benedictione sumptus tantam gratiam reportavit, ut praedictus aeger, ilico evanescente [febre], incolumis de loco illo discederet et sanus diutissime ab illa peste permaneret.

[22] [Iofredus adulescentulus,] Quidam adulescens, nomine Iofredus, pro honesta conversatione fratribus erat carus, qui in camera, ubi vestimenta suuntur, degebat. Cui cum quidam de monachis aliquid supellectilis commendasset et ille illud commendatum perdidisset, prae ira in amentiam versus et a diabolo arreptus, tribus diebus ac noctibus sine cibo et potu permansit; nec in lectulo cubitabat, sed sub scamnis et lectulis se occultabat; nec Deum, nec sanctos eius recognoscebat, sed e contra ad se venientibus blasphemias et erratica verba dicebat. Cuius calamitati fratres vehementer compatientes, eum vi abstractum de loco, in quo se occultaverat, adduxerunt in ecclesiam ante crucifixum Domini; ubi cum nec imaginem Domini recognosceret, nec cibum sumere vellet, vocaverunt fratres beatum Girardum. Qui veniens, auditis rebus, pomum de cellula sua attulit et illud benedicens et desecans patienti dedit. Quod cum ilico comedisset aeger, eum ad locum, de quo adductus fuerat, reduci praecepit; discedentibus vero omnibus, ad eum secreto vir sanctus venit, factaque oratione, a daemonio liberatum eum sub momento pristinae restituit sanitati. Postera quippe die, veniente presbytero monasterii ad eum cum cruce dominica, aeger sensui et sanitati redditus confessionem dedit, pectus tutudit, crucem adoravit et ita deinceps sanus et sensatus permansit ac si nullum antea incommodum passus fuisset.

[23] [sicut et Morellus.] Alius quidam famulus, cui nomen erat Morellus, qui in coquina fratribus serviebat, tumefactum brachium ab eo morbo, quem medici carbonem nominant, collo suspensum ferebat. Accidit autem ut eunti beato Girardo ad ecclesias sanctorum confessorum Germani atque Hilarii, quae apud Andegavim inter vineas sitae sunt, iste famulus comitaretur eum, quia ministerium coquinae non poterat facere; cumque duo pergerent simul, respexit eum vir Dei et videns brachium collo suspensum gestantem, ait illi: Quid habes in brachio? At ille, soluto eo, ostendit illi infirmitatem quam patiebatur. Vir ergo Domini signum crucis super infirmum brachium fecit et aegroto praecepit ut in crastino, summo mane, secreto ad se veniret. Quod cum ille fecisset, ubi servus Christi signum crucis secundo cum oratione super illius brachium fecit, sine mora carbo crepuit et sanie defluente, tumore et dolore sublato, brachium incolume apparuit, ita ut eadem hora in coquinam veniens omne servitium suum perageret. Monachus ergo qui coquinae praeerat, nomine Guarinus, intuens eum, cuius infirmitatem antea viderat, laborantem, ait illi: O stultissime, tu qui infirmus es, quare non requiescis? At ille ostendit ei brachium suum sanitati redditum et narravit ei qualiter per virum Dei Girardum sanitatem adeptus fuisset.

ANNOTATA.

a De fatis huius ecclesiae, cuius primordia subobscura videntur, cfr. Port, op. cit., tom. I, p. 61. Intra ambitum civitatis sita erat.

b De abbatia Sanctae Mariae de Caritate, quae etiam dicitur Roncereium, cfr. Gall. christ., tom. XIV, p. 695. In abbatiae aedibus hodiedum instaurata est schola dicta des Arts et Métiers. Vid. Port, op. cit., tom. I, p. 70.

c Trelazé, arr. Angers, dép. Maine-et-Loire. Vid. Port, op. cit., tom. III, p. 614.

d Auctori in mentem recurrisse videntur, quae relata sunt in Passione sanctae martyris Agathae. Cfr. Act. SS., Febr. tom. I, p. 619, n. 8.

e Ad haec animadvertit R. P. Dom. Chamard, op. cit., p. 188, nomine collationis significatam esse lectiunculam, quae apud Benedictinos ante completorium instituebatur; nomine vero confessonis publicam illam peccaminum proclamationem, quae sub idem tempus apud antiquos in more erat. Mandatum trium pauperum, ut monet Du Cange,ex referentia ad verba evangelica Ioan., XIII, 14, significat humile illud obsequium quo pauperum pedes lavabantur.

f Chartrené, cant. et arr. de Baugé, dép. Maine-et-Loire, distat Andegavo kil. 43. Cfr. Port, op. cit., tom. I, p. 632. Recensita est haec ecclesia inter prioratus qui ad Sanctum Albinum pertinent. Vid. Pouillé général contenant les bénéfices de l'archesv. de Tours (Paris, 1648), Bénéfices dépend. du dioc. d'Angers, p. 249.

* ed. videri

* ed. somnium.

* Ed. poenae.

CAPUT TERTIUM.
B. Girardus prophetiae dono gaudet, alia miracula patrat, pie obit.

[24] [Prophetiae spiritu plenus] His igitur factis datur intellegi gratiam miraculorum beato Gerardo non defuisse, sed ne humanus favor eius meritum in aliquo minueret, eam prudenti consilio devitare voluisse. Constat autem apertissime etiam prophetiae spiritum illi non defuisse, ut in quibusdam, quae ante narravimus, potest approbari, et sicut magis ex sequentibus liquebit exemplis. In libro namque Regum legimus quia qui modo prophetae dicuntur, olim in Israel videntes appellabantur, et in prima homelia super Iezechielem beatus approbat papa Gregorius quia prophetiae spiritus prophetarum mentes aliquando de praeterito, aliquando de futuro tempore tangit. Cur igitur beatum Girardum prophetiae spiritum * habuisse nefas sit credere, qui quamvis de praeterito et futuro nihil dixerit, sicut Moyses David et Ysaias, res sui temporis sibi absentes, sicut Samuel et Eliseus, videbat et annuntiabat? [mortem filii Henrici regis annuntiat,] Denique cum filius Henrici regis Anglorum a mare transiens naufragium passus, cum magna multitudine virorum et mulierum deperisset, eadem nocte vir Dei Girardus, procul a mari, Andecavis in cellula sua positus, eorum spiritualiter vidit et cognovit damnationem, et hoc mane quibusdam fratribus cum grandi tristitia rettulit.

[25] [Borelli militis damnationem] Item cum esset apud castrum, quod Leionem b nuncupant, quidam miles, cui Borrellus c cognomen erat, in castellum quod appellatur Salmurum mortuus est; cuius poenam et obitum servus Christi sub eadem hora spirituali intuitu vidit. Nam fratribus qui cum eo erant sciscitantibus cur solito tristior erat, diu multumque cunctatus, tandem dixit eis: Apud Salmurum modo defunctus est miles, quem Borrellum cognominatis, et eius perditionem ego hac hora, Domino revelante, cognori. Mirati omnes, notata hora et die, sollicite ab his hominibus, qui de Salmuro veniebant, quaesierunt, et quaerentes acceperunt eadem hora exspirasse Borellum, qua vir Domini se illius cognovisse perhibuit interitum.

[26] [litem apud Salmurum exortam,] Sequenti anno d, kalendis maii, erat beatus Girardus apud locum, qui dicitur Sichilliacus e, ubi, multis operariis congregatis, in data sibi noviter terra oratorium aedificabant monachi Sancti Albini. Igitur ea die, cum apud Salmurum nundinae celebrarentur, instinctu daemonum inter institores causa cupiditatis et superbiae gravissima lis exorta est, ita ut usque ad sanguinis effusionem protraheretur. Quod vir Dei Girardus, qui ab eodem castello ferme triginta milibus aberat, statim spirituali conspexit intuitu et amarissime flere coepit, currensque velociter ante altare oratorii prosternitur, alta suspiria gemitusque profundens. Obstupefacti itaque fratres, qui aderant, et caementarii, causas tanti luctus tantorumque gemituum ab eo humiliter coeperunt inquirere. Qui protinus respondens ait illis: Ecce apud Salmurum in nundinis instinctu et agitatione daemonum maxima seditio exorta est; et, nisi pietas Domini subvenerit, gravissima caedes hominum et rerum iactura non mediocris fiet. Haec itaque locutus, orationi totis nisibus incubuit, orans cum lacrimis Domini clementiam, ut populum suum ab inimici molitione tutaretur. Fratres vero et operarii haec audientes non minimum admirati, non solum diem, sed et horam notaverunt, et sollicite postea requirentes, illo die illoque tempore seditionem, quam vir Dei dixerat, apud praedictum locum exortam fuisse compererunt. Quae tamen, ut credimus, ipsius lacrimis et precibus, cum esset magnis armatorum viribus et molitionibus incepta, praeter spem omnium celeriter exstincta est.

[27] [mortem Gelasii papae,] Item obitum Gelasii papae f vir beatus similiter cognovit et quibusdam fratribus indicavit longe antequam nuntius mortis eius de Cluniaco, ubi obiit, Andegavem veniret. Alio tempore in cellula meridie, ostio clauso, psalmum canebat; cumque ad eum quidam frater, [Garini monachi praesentiam,] nomine Garinus, accederet audissetque eum intentissime psalmos canentem, substitit, et metuens ne illi impedimento foret, redire voluit. At ille hoc de cellula cognoscens, vocavit eum nomine suo et iussit ad se venire, cum, sicut diximus, ostio clauso alius, si intro esset, eum minime videre potuisset.

[28] [ac incendium Vizeliacensis monasterii.] Item XI kalendas augusti dum vigiliae apud Viceliacum agerentur sollemnitatis beatissimae Mariae Magdalenae, cuius sacratissimum corpus ibi positum a populis totius orbis expetitur et veneratur g, divino iudicio illa ecclesia igne concremata est; quo igne maxima multitudo virorum mulierum, parvulorum, quae ad vigilias convenerat, exstincta est h. Vir igitur Domini Girardus, Andegavis in cellula positus, eadem hora quid evenisset, et propter quod peccatum evenisset, divina manifestatione cognovit. Eo quippe tempore quidam monachus Viceliacensis, nomine Lambertus, pro honesta conversatione venerabilis, in pago Cenomanico apud vicum, qui dicitur Ostacus i, morabatur, qui tunc pro sollemnitate illa ad monasterium suum minime perrexerat, sed in praedicto vico festivitate pro modulo suo acta, die tertio Andegavem pro causa domus suae veniens, cum viro Dei colloquium familiare habuit. Cui statim ipse vir Domini dixit: Aliquid rumoris a monasterio vestro post sollemnitatem audistis? Cui monachus respondit: Non, domine; non enim qui ad sollemnitatem de partibus istis ierunt, adhuc possunt regionem istam reversi intrare, quia iter illud vix octo diebus peragitur. At ille subiunxit: Scitote pro certo quia ecclesia Viceliacensis iudicio Dei concremata est, et quia ibi magna multitudo hominum periit ex iis qui ad vigilias convenerunt. Ad haec stupefactus monachus ait: Et vos, o domine, quomodo hoc didicistis? Cui ille dixit: Hoc ego Domini revelatione bene novi. Rogate autem vestram congregationem ut pro defunctis, qui ibi mortui sunt, Dominum deprecentur, quia multi ex eis Dei misericordia salvabuntur. His auditis, monachus ille stupens super hoc verbo, reversus est ad cellam suam; cum ecce post paucos dies peregrini, qui de ista regione ad sollemnitatem ierant, a Viceliaco reversi nuntiaverunt omnia ista contigisse, sicut vir Domini spiritualiter viderat et monacho narraverat. Nulli igitur videatur indignum quod cum prophetis eum numerare voluimus, quia evidenter spirituali gratia prophetis, et mundi contemptu apostolis, et mortificatione carnis martyribus, et pia confessione confessoribus, et perpetua virginitate virginibus consors factus, agnum virginem virginis filium sequitur quocumque ierit.

[29] [Girardus vere sanctus] Igitur ut assertionem nostram super tantis eius meritis caute concludamus, procul dubio possumus affirmare: quia sicut hunc virum quibuslibet nominatissimis sanctis maiorem minoremve dicere temerarium est, ita eum caelestis gloriae participem et omnium sanctorum consortem negare dementissimum est. Quia vero de illo, ut dignum est, nequaquam loqui sufficimus, multa quae de illo vidimus et audivimus omittentes, ne fastidium sermo incultus pariat legentibus, unum adhuc de illo miraculum perstringemus, ac sic cum * fine vitae illius, finem huius operis, Deo auxiliante, faciemus.

[30] [daemoniacam liberat.] In possessione, quae dicitur Mosteriolus k, mulier quaedam arrepta a daemonio, septem diebus sine cibo et sensu fuit, cuius propinqui valde maesti, eam ad monasterium Sancti Albini adduxerunt, et ab elemosynario de reliquiis ciborum viri Dei Girardi quaerere coeperunt. Videns autem fidem propinquorum, frater Arduinus, elemosynae praepositus, et miseriae mulieris compatiens, venit ad famulum Christi, et suppliciter rogare coepit ut arrepticiam illam videre dignaretur. Cui protinus turbato vultu vir Domini respondit: Quid est quod dicis, frater? Quid hoc ad me pertinet? At ille conticuit, rogavit tamen ut de reliquiis ciborum suorum ei mittere dignaretur. Quod cum impetrasset, et ipsi reliquias praedictus frater mulieri detulisset, mirum dictu, quae prius omnem cibum respuebat, statim viri Dei escam eius manu signatam avide comedere coepit. Servus igitur Dei mulierem, remotis fratribus, clam visitavit et aqua benedicta aspersam, facta oratione signavit; quae mox a daemoniaca potestate vel potius infestatione liberata requiescere coepit. Domum integrae sospitati reddita postera die cum propinquis Deum laudantibus et ipsa Deum laudans atque benedicens ad propria incolumis discessit.

[31] [Haec pauca de multis miraculis.] Sed quia omnia opera eius digna admiratione nequaquam possumus comprehendere, sufficiat vel pauca dixisse de plurimis, satisque sit nos et in paucis protulisse veritatem et in multis nauseam evitasse legentium; siquidem cui pauca non placuerint, nec multa placuissent, et cui multa placuissent, pauca non displicebunt.

[32] [B. Girardus morti proximus Brociacum visitat,] Igitur beatus Girardus senectute bona confectus, cum per XXXVIII annos monachilis vitae normam non tantum tenuisset sed etiam perfectione laudabili superasset, bono certamine certato, cursu consummato, fide servata, coronam iustitiae sibi repositam a iusto iudice exspectabat securus. Eodem tempore a monasterio egressus, villam, quae dicitur Brociacus, asello vectus visitavit ea intentione, ut oratorium quod fundaverat et locum quem aedificaverat l tutaretur ab exercitu Fulconis Andegavensium comitis m, qui tunc castellum, quod Duatum n vocatur, rebelle sibi machinis paratis et instructo bellico apparatu obsidere conabatur. Ubi paucis diebus commoratus, cognitis rebus, quae imminebant, per spiritum, quod scilicet exercitus locum, propter quem servandum venerat, minime contingeret, et quod ipse post paululum vitam finire deberet, velociter ad monasterium rediit. [ac ultima aegritudine correptus,] Eadem vero nocte qua reversus est, vexatione itineris, nimietate algoris, pondere vinculorum, continuatione vigiliarum et abstinentiae vehementer afflictus, acri dolore ventris et dyssentria etiam vexatus, super cilicium suum decubuit et per tres continuas hebdomadas graviter visus est laborare. Probabat quippe Dominus militem suum, et sicut aurum in fornace, ita igne infirmitatis eum excoquebat, ut non inveniretur ullum in eo pravi sermonis vel neglegentiae vestigium. Corpore et sanguine Iesu Christi saepius reficiebatur, laudem Domini cum propheta os eius assidue loquebatur; hymnum de sancto Spiritu, qui ita incipit: Veni, Creator Spiritus, mentes tuorum visita, die et nocte frequentabat, nomen quoque beatissimae Mariae matris Domini, matris scilicet misericordiarum, semper in ore habebat.

[33] [sedulo ab omnibus confotus,] Erat autem pia sollicitudo erga eum abbatis ipsius ecclesiae, domini videlicet Hamelini o, qui eum maxime ab eo dilectus diligebat et venerabatur, sed et omnium fratrum ipsius loci, qui certatim pariter et singillatim sua illi impendere volebant obsequia, et qui de illius afflictione et resolutione unanimiter tristabantur. Cumque ad eum singuli fratrum, prout quisque poterat, ut ipse permittebat, accedere festinarent, pridie quam decederet, quidam frater, cuius cor ineptiae et levitatis cogitationibus obsessum, more humano aliquantulum a religione deviabat, in cellam, in qua iacebat, introivit et cum eo colloqui familiariter coepit. [fratrem de peccatis occultis commonet] Cui protinus vir Dei, cum neminem praeter se et illum in domo illa adesse rescisset, ait: Vade, frater, et cogitationes tuas abbati tuo confitere, ut possis daemonem, qui iam te veneno suae suggestionis inflammavit, a te expellere. Quo audito, ille, conscientia accusante, salubriter confusus, expavit et sanctae confessionis antidoto virus daemonis cum precibus beati viri adiutus abiecit, atque animi sospitate reperta, Dei clementiae gratias egit. O vere beata et Deo amabilis anima, quae per Spiritum sanctum tanta praescientiae luce radiabat, ut etiam humani cordis occulta eius spiritualibus paterent obtutibus. O per omnia simillimum antiquis patribus virum, prioribusque patribus comparandum, ante cuius meritum nec fraudem suam diabolus occulere, nec conatum suae malignitatis potuit explere, plane qui illius dicta et visiones deliramentis deputabant, in hoc facto se potius delirasse recognoscant, in quo iam a saeculo migraturus propter misericordiam, quod vidit, non tacuit, eiusque sermoni frater correctus testimonium perhibuit. Ultimi quippe huius sermonis probatio, aliorum sermonum eius est evidens commendatio.

[34] [ac pie sanctae vitae finem facit.] Ferreos quidem nexus et lapidis plumbique onera in ipsa aegritudine, morte iam imminente deposuerat. Sed cilicio obtectus non super plumas, sed super aliud cilicium mente suavissimus recubabat. Visitabatur et a multis religiosis abbatibus et monachis, clericis et laicis, qui omnes de prolixitate martyrii eius stupebant, et eius orationibus commendare suppliciter se studebant. Ipse vero tantummodo sibi necessarium impendi permittebat obsequium, et pervigil Domini revertentis a nuptiis praestolabatur adventum. Igitur pia confessione et sacratissima inunctione, dominica quoque communione et communi fratrum suorum vallatus oratione, pridie nonas novembris, dominica illucescente, post vigilias aperiri ostia cellulae, in qua iacebat, iubet et memor visionis, quam supra rettulimus, et promissionis Dei genetricis, extensis manibus, ita eam invocavit: O Domina caelorum, fons misericordiarum, suscipe famulum tuum in tuo conductu, et perducere me digneris ad Dominum. In haec verba vinculis carnis absolutus ad caelestia regna migravit, et matrem pietatis in illa hora procul dubio gavisus est se invenisse ad Dominum ductricem, quae olim promiserat illi se illius fore adiutricem.

[35] [Corpus paenitentiae indicia retinens] Iam vero in exanimato eius corpore victricia illa signa, per quae diaboli superbiam prostraverat, patenter apparebant: vultus quidem eius angelico quodam decore vernabat, cetera vero membra tanta macies ex nimis ieiuniis vigiliisque et ponderum ac vinculorum vexatione protracta exhauserat, ut sub pelle ossa numerari singula possent. Haec igitur crucis signa, quid spiritus eius in carne positus semper egerit, quid cupierit, quid vitaverit, qualiter carni repugnaverit, qualiter ad aeternam vitam suspiraverit, indicabant.

[36] [honorifice sepelitur.] Ad eius exsequias et pontifex urbis ipsius venerabilis p et tanta multitudo monachorum et clericorum, sanctimonialium et laicorum utriusque sexus et aetatis convenit, quanta latissima illa ecclesia recipere potuit. Videre erat et collacrimari populum, urbis feretrum eius ambientem, et unumquemque vestimenta et cilicium eius tangentem et deosculantem ac faciem suam operire gaudentem, fratres vero eius alios cum lacrimis psallentes, alios feretrum eius baiulantes, alios subsequentes, omnes autem pariter de illius beatitudine in Domino praesumentes. Sepultus est igitur cum grandi honore in basilica beati Albini anno ab incarnatione Domini MCXXIII, indictione II, die supradicto, regnante Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

Epitaphium eius.

Transiit e mundo vir magnae religionis,
      Sacri Girardus numinis hospitium.
Eloquio simplex, habitu despectus, honoris
      Impatiens, pacis mansio, verna crucis.
Cuncta caduca nihil, magni caelestia pendit;
      Subtraxit vitiis pectus et ora dolis.
Bis geminos et tres sine potu transiit annos,
      Et totidem panis usibus abstinuit.
Cuius longa fames, sitis, algor, vincula, letus,
      Assiduaeque preces promeruere Deum.
Clarus inops vernans, cruce rebus virginitate,
      Iuste sacra polum, vixit amavit habet.
Festa dies obitus foret eius quarta novembris,
      In qua transivit tantus ad astra pater.

ANNOTATA.

a Anno Domini 1120 septimo kal. decembr. (Matth. Paris., ed. Luard, tom. II, p. 148) in mare rediens ex Normannia in Anglia submersus est Wilhelmus Henrici I filius.

b Lion d'Angers, arr. de Segré, dép. Maine-et-Loire, distat Andegavo kil. 22. Vid. Port, op. cit., tom. II, p. 520.

c Monet R. P. Dom. Chamard, op. cit., t. II, p. 177, in huiusce aetatis chartulis non semel de isto milite Borello mentionem fieri tamquam de viro iniquissimo, qui praedia monachorum invadere solitus erat.

d Cl. v. P. Marchegay ex inspectis Sancti Albini chartulis id actum contendit an. 1121, Chron. des églises d'Anjou, p. 117.

e Le Chillon, situs in vico dicto Louroux-Béconnais, arr. d'Angers. Vid. Port, tom. I, p. 697; tom. II, p. 554.

f Qui vita functus est anno 1119, ianuarii 29.

g Quae de sepulta apud Vizeliacum Maria Magdalena probabilius putari debent, vid. Anal. Boll., tom. XII, p. 296.

h Hoc anno (MCXX) in ecclesia Virziliacensi in vigilia transitus B. Mariae Magdalenae incertum quo iusto Dei iudicio innumerabiles promiscui sexus et aetatis atque ordinis in ipso crepusculo noctis atque diei, ecclesia subito conflagrante, combusti sunt. Ita Chronologia Roberti Mariani, Scr. rer. Gall., tom. XII, p. 291.

i Saint-Mars d'Outillé, dép. Sarthe, arr. Cenomanensi, cant. Ecomoy, 18 kilom. distat ab urbe Cenomanensi.

k Utrum hic de oppidulo Montreuil-Bellay, arr. Saumur, quod 52 kil. ab urbe Andegavensi distat, an de Montreuil-sur-Maine, cant. Lion-d'Angers, arr. Segré, quod 25 kil. abest ab Andegavis, agatur definire nolim. Vid. Port, tom. II, pp. 719, 726.

l Monent primi Vitae edd., p. 122, locum Brociaci fuisse fundatum anno 1109; quod manifestum est ex chartula tertia capituli XIII chartularii Sancti Albini.

m Fulco iunior, qui Andegavensibus praefuit 1109 – 29. Chroniques des comtes d'Anjou (Paris 1871), p. LXXXVII.

n Hoc B. Girardi iter ad an. 1123 referendum videtur; nam in chronico Sancti Albini ad an. 1123 scriptum est: exercitus de Doato (Chroniques des églises d'Anjou, p. 32), et idem memoratum est ibid., p. 190, in chronico Salmurensi.

o Apud Sanctum Albinum abbatizavit ab anno 1118 ad annum 1127.

p Praeerat tunc temporis Rainaldus de Martiniaco. Vid. Gallia Christ., tom. XIV, p. 564 – 67.

* Ed. add. non

* ed. tum.

MIRACULA S. GIRARDI

Girardus, monachus Andegavensis (S.)

BHL Number: 3549

edita ex codice bibliothecae nationalis Parisiensis num. 13092, saec. XII, collato cum codice num. 738 bibliothecae civitatis Andegavensis, saec. XIV. Cfr. Comment. praev., num. 3.

[1] [Ad B. Girardi tumulum patrata sunt miracula.] Post transitum beati Girardi ob ipsius merita longe lateque propalanda creberrimas Dominus ad eiusdem venerabile sepulcrum virtutes operari dignatur. De cuius quidem virtutibus multa frequenter audivimus, sed nos de plurimis nonnulla miracula, quae vidimus, declarare decrevimus.

[2] [Languidus sanatus est,] Quidam itaque languidus, nomine Christianus, ab omnibus medicis desperatus, gutture horribiliter tumefacto, faucibus inflatis et prae longa infirmitate ceteris artibus macilentis et exsanguibus, amisso linguae officio, spe obtinendae sanitatis ad tumulum hominis Dei Girardi non sine magno [om. 2.] labore praemortua membra contraxit, cumque ibi paululum obdormisset, expergefactus videt coram se residere decora facie virum, monachi habitu indutum, panem candidissimum in manu tenentem. Cui secum blande colloquenti causamque [que om. 2.] sui adventus benigne sciscitanti, dum se a viro Dei, cuius ibi membra recubant [decubant 2.] , salutem corporis se fida mente praestolari respondet, ille iucundo vultu partem panis, utique [panis add. 2.] caelestis, infirmo porrexit, ut comederet admonuit et sic ab oculis eius, quia spiritus erat, evanuit. Aeger vero salutari pane suscepto et in sinum suum memoriter reposito, caput suum iterum pausaturus in sarcofagum sancti viri reclinavit. Quo deinde soporato, tam subito ineffabilis claritas irradiavit basilicam ipsumque debilem fraglantia suavissimi odoris copiose perfudit. Qui statim evigilans miratur se caelesti circumfusum lumine; divinoque repletus odore cum ingenti laetitia surgit a pavimento, in quo iacebat. Deinde gaudens et gratias agens concito gressu domum rediit, uxori suae de viri calamitate condolenti rem ex ordine rettulit. Cumque in scamno resedisset et aquam ab ea poposcisset, panem, quem vir sanctus ei in basilica dederat, de sinu suo protulit et in calice minutatim [minitatim codd.] confractum famelicus comedit. Sequenti vero nocte iterum vir sanctus ei in lecto quiescenti cum ingenti lumine per visum [perfusum 2.] apparuit totumque corpus eius blandis manibus diligenter attractavit. Cuius quidem faciem expergefactus aeger prae nimio splendore [circiter 2.] contemplari non potuit, sed crucem, quam vir beatus, dum adhuc mortalis viveret, in pectore gestare consuevit [consuerat 2.] , omni claritate clariorem videre promeruit. Denique summo mane ad sepulcrum beati viri reversus, omnium incolumitatem membrorum, Deo opitulante, sine mora recuperavit.

[3] [item contractus.] Per idem tempus Saunbertus [Sannbertus 2.] quidam diutino languore contractus, cui nulla medicorum remedia valebant proficere, cum ad tumulum servi Dei Girardi in lecto fuisset allatus, primum circa genua, in quibus graviorem patiebatur dolorem, sudore coepit non parvo madescere; deinde tepefactis venis reparatisque nervis, redivivos pedes extendit; nec multo post, cernente populo, surrexit incolumis, pedibusque [precibus 2 ante corr.] suis ad propria remeavit, qui manibus allatus fuerat alienis.

[4] [mulier a daemone liberata,] Item quaedam mulier nomine Tescia [Teseta 2.] , quam malignus spiritus per quinquennium possederat, et omni membrorum privatam [privata 1.] officio ab introitu [intro 1 ante corr.] quoque ecclesiae diu prohibuerat, postquam mausoleum sancti viri attigit, continuo liberata a daemonio totius corporis alacritatem non sine admiratione multorum sub momento [(s. m.) om. 2.] recepit. Cui deinde domum revertenti, ut candelam praepararet, quam cum aliis fidelibus veniens offerret, sed unde emeret omnino non haberet, quidam monachus angelica canitie decoratus in foribus ecclesiae obviavit, dansque illi purissimi candoris nummum, subito non comparuit. Accepto mulier denario et nummulariis ostenso, III obolos mutuo sumpsit, quibus candelam comparavit, comparatam rediens ad tumbam sancti obtulit. Haec res in urbe Andecava, eadem femina referente, multis innotuit.

[5] [paralytica sanata,] Sub ipso tempore, alia femina nomine Agnes de Fulgeriis amanuum pedumque officio per biennium destituta, ut ad sepulcrum beati Gerardi post longos labores potuit accedere, tam fuit illi cito sospitatem recipere quam postulasse.

[6] [item clericus cancri ulcere percussus,] [saepe 2 add. aliud miraculum sive aliud ante singulorum miraculorum narrationem.] . Cum itaque pro tantis et tam manifestis miraculis monachi signa pulsarent et hymnum, id est Te Deum laudamus, iucundis vocibus decantarent, quidam clericus de ecclesia beati Martini b Andegavensis in pede cancri ulcere percussus, audita psallentium voce, nisu quo potuit, comitum sustentatus auxilio, miracula, quae ibi fiebant, visurus, basilicam beati Albini [(b. A.) om. 2.] introivit [Albini add. 2.] , statimque, quod est mirabile dictu, sanitatem debilitati pedis, quam non petebat, eadem hora adipisci promeruit [p. a. 2.] .

[7] [puella manibus laborans,] Sed et puella nomine Osanna, quae prae diutino ambarum manuum tumore [t. m. 2.] operandi usum amiserat, suffragio sancti viri fide devota invocato, per immutationem dexterae Excelsi pristinae restituta est sospitati.

[8] [puer genua contractus,] Eodem nihilominus die quidam puer nomine Gaufridus, contractis genibus per triennium, infelicia membra baculo sustentaverat. Qui virtute beati Gerardi renovatus [renovatur 2.] , baculo, quo pro pede uti solitus erat, in basilica sancti Albini ad memoriam posterorum deposito, gratulabundus et incolumis, populo spectante, ad sua repedavit.

[9] [mulier nervos tibiarum sauciata,] Item huic simile non est silendum miraculum. Nam quaedam mulier nomine Maria, cui vir suus, suadente diabolo, nervos tibiarum ferro absciderat, amisso gradiendi usu, per triennium domi elanguerat. Quae audita tot signorum potentia se sustentans baculo, nisu quo potuit ad tumulum sancti viri accedere non distulit. Iuxta quem cum lacrimis diutius incubuit. Mira deinceps res secuta est. Oratione namque completa, multis videntibus, reiunctis nervis, genibusque reparatis, subito se mulier erexit, moxque concito gradu domum iens et eadem hora rediens, coronam, quam domi habebat, laetabunda attulit, allatam ad memoriam sancti viri cum gaudio et devotione obtulit.

[10] [vir curvas manus habens,] Praeterea Hedigonius quidam sagenarius, cui ambae manus curvatae simul et tumefactae longo tempore usum piscandi negaverant, mox ut tumbam hominis Dei firma fide tetigit, in conspectu populi circumstantis, utriusque palmae, sedato tumore et expulso dolore, sanitatem, quam puro corde poposcerat, impetravit; redivivaque dextra, tota plebe in laudibus Dei acclamante et prae gaudio flente, libere se signavit.

[11] [et puella corpore arida.] Nec minus his gloriosum addendum credo miraculum [(c. m.) m. ut c. 2.] . Tot itaque et [ac 2.] tantorum circumquaque discurrente praeconio signorum, inter ceteros debiles ad memoriam sancti Girardi undique confluentium [confluentes 2.] , affuit et quaedam calamitosa [mulier add. 2.] puella nomine Theophania damno aridi, immo praemortui corporis nota multis. Illam quippe insanabilis morbus, qui a medicis fistula dicitur, consumptis omnino carnibus, et scabie per multa foramina iugiter defluente, exsanguem et macilentam reddiderat. Haec igitur omni prorsus spe recuperandae aliquando [aliunde 2.] sanitatis fraudata, meritis [merita codd.] beati Gerardi omnium integritatem membrorum, fugata peste, sub momento recepit.

[12] [Adulescentula a nimia debilitate convalescit,] Sub ipso tempore quaedam adulescentula nomine Arenburgis tantae debilitatis vinciebatur incommodo, ut plantae pedis [pedum 2.] ad poplites reflexae suo frustrarentur officio. Haec utique [utique 1.] duobus lignis, quibus pro pedibus utebatur, membra vectitans paralytica ad mausoleum beati Girardi firma fide accessit; quod devote amplectens et cum lacrimis deosculans, invocato sancti confessoris nomine, optatam diu eadem hora integram adipisci meruit sanitatem.

[13] [sicut et mulier infirma,] Nec minus et matrona quaedam Oda nomine, non humili orta progenie, nota quidem multis et pro honesta conversatione amabilis, sed diuturna totius corporis infirmitate confecta, proximam morti calamitosam deducebat vitam. Siquidem sopitis faucibus obstrictisque gutturis meatibus, usum pariter et appetitum comedendi penitus amiserat. Haec tandem salubri potita consilio, vecta equo et clientum ducta obsequio, tumbae sancti oratura prosternitur. Nec multo post oratione fusa, gloriosi beati Girardi meritis toto renovato corpore, gratias agens a pavimento erigitur et incolumis post aliquantos dies ad propria revertitur.

[14] [puella varie vexata,] Eodem quoque die puella nomine Prima debilitate contractorum genuum et arentis dextrae infortunio tristis, per Xcem et VIII° annos infelicem deduxerat vitam. Hanc denique Christus, restauratis gressibus, reformataque dextera, ob merita servi sui declaranda, ad laudem et gloriam [(et g.) om. 2.] nominis sui incolumem et laetabundam remisit ad sua.

[15] [mulier pedem habens emortuum,] Per idem tempus erat et Alexandra mulier discrimine aridi pedis nota multis, quem a compage viventis corporis emortuum non ad opus, sed ad onus per triennium misera circumferebat [om. 2.] baculo, quo potius ferri debuerat. Haec igitur fide roborata ad sepulcrum gloriosi confessoris, ubi multi aegri [om. 2.] cottidie sanantur, accedens, pavimento cum lacrimis et precibus prosternitur. Nec mora, spectante populo, dies enim dominica erat, integram a Domino obtinuit sanitatem et altera die gratulabunda ad sua [(ad s.) om. 2.] recessit.

[16] [alia paralytica,] Eodem quoque die aliam mulierem paralyticam longo omni membrorum officio destitutam [destructam 2.] , cum ad tumulum sancti viri in grabato a fidelibus delata fuisset, Christus per servi sui merita, expulsa omni aegritudine, reparare dignatus est.

[17] [itemque puella quaedam.] Nec minus eodem die puella quaedam, quam facie novimus, sed nomine nescimus, gloriosi beati Girardi meritis, ad laudem Christi ab eadem incommoditate, multis astantibus et prae gaudio flentibus, liberata est.

[18] [Caeca lumine donata est,] Circa idem tempus virguncula quaedam Guitburgis [Guttbergis 2.] nomine ab ipsis uberibus matris oculorum luce privata, auditis sancti virtutibus confessoris, ut ad ipsius tumbam duceretur, fideliter flagitavit. Quo cum adducta fuisset, omni caecitate discussa, lumen diu optatum sine mora recepit, gaudensque et gratias agens sequenti die repedavit ad sua.

[19] [paralyticus sanatus,] Briencium quoque quendam puerum paralytico morbo diutius detentum, cum beati viri mausoleum puro corde et fide sincera [non ficta 2.] tetigisset, Christus ad merita famuli sui magis magisque declaranda, expulso omni languore, integrae restituit sanitati; et eadem die rediit suis, qui maternis fuerat deportatus officiis.

[20] [homo brachium confractum habens.] Sub eodem tempore Gaufridus de Bancio [Baneyo 2.] , hoc nomen erat infirmo, per beatum Girardum virtutis divinae sumpsit remedium. Qui cum per septennium fracti et arefacti brachii officio frustraretur, cum aliis fidelibus ad vigilias sancti confessoris sabbato pernoctaturus fide plenus advenit. Dumque ingenti fletu et gemitu oraret, ut sibi placaretur Deus et pristinam redderet sanitatem, repente comperit suum divinitus extendi brachium, quod longo ante tempore fuerat curvum. De quo eadem hora sanato cruor uberrime fluens gloriosum astanti populo et insolitum praebuit spectaculum. Quantas tunc laudes multitudo fidelium [f. m. 2.] Domino decantavit, quantis confessorem praeconiis extulerit, lectori relinquimus aestimandum.

[21] [Daemoniacus liberatur.] Unum inter cetera est apud nos factum, non maius quam quae diximus, sed tam clarum atque illustre miraculum, ut nullum arbitrer [esse] Andegavensium qui hoc vel non viderit vel audiendo didicerit, nullum qui oblivisci aliqua ratione potuerit vel debuerit. Quidam enim senex rusticanus, nomine Herbertus, de vico, qui dicitur Calomna c, cum die medio, tempore aestatis purgaret triticum [tricum 1.] in area, invasus a daemone, spumans et evomens, exaestuans et fremens post triduum amisit linguae officium. Cumque nullum omnino per sex dies sumeret cibum, ad beati Girardi tumulum a suis deducitur. Quo facto, tria ibi simul miracula sub momento Christus operatur, dum nequam spiritus effugatur, linguae nexus enodatur, homo ab omni languore liberatur. Deinde cum pro gratiarum actione ad capsam sancti Albini duceretur, rogabat circumstantes tam monachos quam presbyteros ne hostem suum, utique daemonem, post se venire permitterent. Hoc [hic 1.] igitur signum, quod breviter iuxta veri fidem perstrinximus, toti civitati Andecavae, ipso narrante, innotuit.

[22] [Cum singula miracula recenseri nequeant.] Si miracula sanitatum scribere voluerimus, quae Dominus per famulum suum beatum Girardum in praesenti ecclesia cottidie operatur, libri magnitudine opus erit. Cum ergo omnia colligi non possint, nec scribi iugiter quae videmus [videamus codd.] antiquis similia divinarum signa virtutum etiam temporibus nostris frequentari, et ea non debere multorum notitiae [n. m. 2.] deperire, pauca de multis profutura posteris litterarum memoriae breviter tradere dignum duximus.

[23] [auctor memorat sanationem paralytici,] In festivitate itaque protomartyris Stephani, quae aestivo tempore celebratur, cum nocturam synaxim monachi decantarent [d. m. 2.] , quidam paralyticus de vico qui dicitur Burgus d, per multos annos omni membrorum officio destitutus, ad tumbam sancti [Girardi add. 2.] cum aliis quam pluribus excubans, diu optatae redditus est sospitati. Quem Alermus de Charantia co e vir nobilis, dominus eius, multique alii cum illo utriusque sexus et diversae aetatis intuentes et agnoscentes [cognoscentes 2.] , quantas ibi prae gaudio lacrimas fuderint, quantas tibi, Iesu bone, gratias egerint, non est nostrae facultatis edicere.

[24] [pueri aegritudine incurvati,] Aliud miraculum [(a. m.) om. 2.] . Petrum quoque quendam puerum notis honestisque parentibus in confinio civitatis Andecavae procreatum, quem morbus [morbum 1.] , non natura, per biennium curvaverat, nec oculos ad caelum levare permittebat, vidimus eodem tempore, erecto toto corpore, alacriter deambulare, virtutemque sancti confessoris populis undecumque advenientibus ostensa incolumitate manifestare.

[25] [item alius pueri,] Nec minus et alius puer ab urbe Cenomannica delatus, quem Henricus dux Normannorum et comes Andecavorum f diligenter nutriri fecerat et in filium adoptaverat, ut sancti mausoleum attigit, ab eadem incommoditate sanatus est.

[26] [aliusque contracti.] Per idem tempus alius puer nomine Gaufridus de Plaxitio Gramatici g diutina membrorum debilitate contractus, cum a matre sua super iumentum ad memoriam sancti adduceretur, longe adhuc positus, id est quarto ab hac urbe miliaro, sentit sibi dari divinae virtutis remedium. Qui statim descendens de animali, cui insidebat, ad locum confessoris concito gressu sanissimus advenit, vetustamque infirmitatem, quam perpessus fuerat, novamque incolumitatem, quam sibi Christus per famuli sui Gerardi merita praebuerat, fidelibus in communi audientia exposuit.

[27] [Mulier caeca lumine donatur,] Mulierem quoque de Brahimo h, cui nomen erat Ermengardis, cum ad memoriam viri Dei accedere festinaret, in ipso itinere adhuc longe positam visitavit oriens ex alto. Egressa siquidem de domo sua, sicut ipsa narrante didicimus, ut ad vigilia[s] sancti accurreret, oculorum lumen, quod longo tempore perdiderat, stupentibus qui comitabantur eam, in via recepit ducemque sui itineris ulterius non requirens, ad locum, quem optaverat, pervenit; ubi oratione multis cum lacrimis fusa dataque sollemniter oblatione cum gratiarum actione, sequenti die laetabunda et incolumis ad sua remeavit.

[28] [et mulieres duae a molestia fistulae sanantur.] Circa idem tempus duae infelicissimae mulieres, quarum nomina memoriam meam praeterierunt, molestia fistulae diu laboraverant, perque septimanae circulum totam suis basilicam replentes [fletibus add. 2.] clamoribus, viscera nostra calamitosis planctibus turbaverant. Denique Christus pater misericordiae earum miseriae et compassioni nostrae, praestita illis pariter sanitate, finem imposuit.

[29] [Puella caeca] Sub ipso tempore alia puella toti nostrae civitati prae diuturna caecitate cognita, ad tumbam servi Dei cum lacrimis et precibus pernoctans, post aliquot dies, depulsis veteribus tenebris, peregrinum lumen sub momento recepit.

[30] [Theophania abbatissa caelitus monetur de voto adimplendo.] Nec hoc praetermittendum aestimo quod venerabilium personarum relatione me didicisse gaudeo. Theophania i famula Christi, abbatissa monasterii beatae Mariae perpetuae virginis, quod extra muros urbis Andecavae situm est, religiosis muneribus sanctum Dei honorare cupiebat: vir enim beatus cum adhuc in clericali degeret habitu, de sacro fonte eam levaverat. Cum itaque cereos quos ut offerret ei praeparaverat, ecclesiasticis, ut assolet, occupata negotiis deferre tardaret, cuidam eius famulo nomine Bosogono, boni testimonii viro, beatus Girardus per visum noctu apparuit [a. n. 2.] . Quem benigne alloquens blandaque manu caput eius demulcens: Eia, inquit, frater, surge, ad dominam tuam quantocius proficiscere, dicesque ei ex mea parte quatinus munuscula, quae mihi se daturam [d. se 2.] devoverat, ulterius reddere non differat [(r. n. d.) d. r. sed corr. in marg. add. non inter d. et r.] . Quo dicto, cum Bosogonus evigilaret et quid domina sua sancto confessori promiserat, penitus ignoraret, ad eam velociter cucurrit, et quid sibi sanctus dixerat, cum lacrimis revelavit. Sanctimonialis vero femina cum narrantis verba audisset, promissionis suae statim reminiscens, seque de neglegentia sua redarguens, ut tandem vota compleret, cum festinatione venit, cereosque, quos iam pridem confessori spoponderat, sollemniter ei et devote reddidit.

[31] [Herveus brachium aridum habens sanatur,] Herveus quidam iuvenis de territorio Redonensi cum circiter Xem per annos, aridum brachium spe obtinendae sanitatis per plurima sanctorum loca circumferens, nullum adhuc laboris sui fructum percepisset, in vigilia sancti Laurentii, qua dies dominica habebatur, cum aliis fidelibus pia mente et fide devota ad sepulcrum benignissimi patris Girardi accessit. Deinde ferrum, quo vir sanctus, dum adviveret, gratia religionis collum suum ornaverat, debilitato lacerto admoveri puro corde flagitavit. Quod cum factum fuisset, meritis sancti confessoris sospitatem diu desideratam, omni populo in laudes Christi acclamante, eadem hora recepit.

[32] [item tres surdi muti,] Eodem nihilominus die duo iuvenes surdi pariter et muti, quorum alter Drogo vocatus, de vico quem Calempniacum k nominant, alter vero dictus … de alio vico quem Frumentarias l appellant, mausoleum piissimi confessoris pura fide certatim deosculantes officium linguae simul et aurium, quod natura eis negaverat, meritis sancti viri una eademque hora percipere meruerunt.

Item ipso die quaedam mulier, Hildegardis nomine, de vico qui dicitur Chiveriacus m eodem quo et praefati iuvenes infortunio damnata, parem cum eis gratiam a Christo adepta est,

[33] [ac puer caecus,] Item in sollemnitate sancti Laurentii cum Andreas puer de Oratorio n septennium transigens in nubilo caecitatis tractus a matre ad locum confessoris pervenisset, statim in conspectu populi circumstantis effugatis tenebris, inter ulnas suae genetricis innotam diem subito videre promeruit.

[34] [item mulier contracta,] Sub ipso die quaedam mulier nomine Aiga [Aiga 2.] de castro quod Poencium [Ponicium 2.] o vocant, contractorum artuum debilitate per quinquennium maesta, piissimi patris [meritis] pristinae restituta est sanitati [(piissimi-san.) prist. san. piiss. p. m. e. r. 2.] .

[35] [puellaque,] Puellam quoque de Dalmeriaco p, Hildegardis nomine, eodem die Christus ab eadem calamitate ad honorem famuli sui Girardi liberare dignatus est.

[36] [ac puer a pedis debilitate,] Item ipso die puer quidam, Fulcho nomine, de vico Sancti Clementis de Platea q longo tempore debilitatum pedem baculo circumferens, mox ut tumbam sancti tetigit, omni dolore caruit, et cum eo alius, qui manus officium amiserat [(o. a.) officio caruerat 2.] , sospitati redditus abscessit.

[37] [alius a morbo fistulae.] Item puer quidam de Dalmeriaco, Iohannes nomine, qui annuo morbo fistulae in brachio adeo confectus fuerat, ut consumptis putredine carnibus, etiam corrosa vermibus ossa ab intus deciderent, ad tumbam sancti Girardi aliquantis diebus decubans et Dominum Iesum, ut sui misereretur, assiduis gemitibus exorans, effugata peste mortifera, pristinaque sanitate meritis beati viri integre recepta, populo magna, nobis maiora, suis maxima praebuit gaudia.

[38] [Aegri in via ad S. Girardi tumulum sanati,] In hoc etiam sunt admiranda et ubique praeconanda sancti confessoris merita, quod non minus absentes aegros et longe positos quam praesentes, id est tumulo suo assistentes, si firmam fidem habuerint, per Christi gratiam curare consuevit. Ad hoc comprobandum non unus aut duo, sed plures deducantur in medium. Guarinus [Garinus 2.] puer de Faia r, qui est vicus prope Torarcium [Toreatium 2.] s situs, vertigine capitis totiusque corporis molestia vexabatur. Nec minus per idem tempus puella Ermengardis nomine de vico quem Rotam t nominant, maledicto iratae matris, immo inscrutabili Dei [de 2 ante corr.] iudicio, contractarum manuum iniuriam patiebatur. Hi itaque, cum pro ipsis parentes et propinqui [sui add. 2.] fide pleni votum facerent et eos ad locum sancti adducerent, adhuc longe in via positi diu desideratam incolumitatem a Christo per beatum Girardum se percepisse gratulati sunt.

[39] [item mulier manus contractas habens,] Sub ipso tempore erat apud Sabloliacum [Fabloliacum 2.] castrum mulier quaedam [om. 2.] opulenta et nota multis, sed nomen eius memoriam meam fugit, quae contractarum palmarum infortunium incurrerat. Haec etiam, audita fama signorum, quae per famulum suum Christus operabatur, cum quadam nocte in lecto se recepisset et se voto perstrinxisset, ut sequenti die vita comite ad vigilias sancti confessoris cum oblatione digna properaret, repente obdormivit, statimque evigilans tanta facilitate manus renovatas aperuit, ac si in eis nullam prius aegritudinem passa fuisset. Deinde facto mane, ut votis faceret satis [satisfaceret 2.] , locum sancti adiit; ubi fusa cum lacrimis oratione, exhibitaque sollemniter oblatione, laeta et incolumis ad sua recessit.

[40] [et alia toto corpore aegra,] Erat nihilominus Osanna in confinio Duristalii u castri de Plascitio Frillonis v, quae diutina totius corporis incommoditate laborabat. Sed et ipsa, tantarum virtutum audita potentia [noticia 2.] , cum ad memoriam sancti, gratia recuperandae incolumitatis, pedibus suis venire nequiret, vehiculum sibi praeparari fecit. Quo cum ascendere voluisset, eadem hora divinae virtutis sensit sibi adesse remedium. Denique relicto vehiculo, gressu concito ad sepulcrum beati Girardi laetabunda cum oblationibus venire non distulit, sanitatemque meritis sancti confessoris sibi divinitus praestitam populo circumstanti ex ordine rettulit.

[41] [et puer quidam.] Gaufridus quoque puer de vico, qui Pocionaria [Pouvneria 2.] w dicitur, ab eadem calamitate eodem tempore, interventu sancti viri, sub momento liberatus est.

[42] [Curati meritis S. Girardi alios aegros sanant;] Magna quidem [quippe 2.] et mirabilia sunt quae diximus; multo tamen et maiora et mirabiliora, licet ab aemulis nobis non credatur, dicturi sumus, sed non incredibilia nec impossibilia. Omnia enim possibilia sunt, sed firmissime credenti. Multi siquidem aegri, sicut in veritate comperimus, variis languoribus detenti remotisque diversis locis positi ad tactum illorum, qui per beatum Girardum divinitus curati sunt, fide et ipsi non haesitantes, pristinis incommoditatibus effugatis, gratiam sanitatis, qua quisque indigebat, meritis sancti Girardi se consecutos fuisse gavisi sunt. Qui deinde ad eius memoriam festinantes votaque sua digne persolventes, plura, quae praetermittimus, ne vel invidis vel maledicis materiam detrahendi praebere videamur, adhibitis testibus idoneis, sincero pietatis affectu nobis innotescere studuerunt.

[43] [sanatur mulier habens fractum lacertum,] Per idem tempus femina quaedam de Sabloliaco castro, nomine Ermengardis, fracti et aridi lacerti infortunio per quinquennium damnata, beato Girardo materiam miraculi praebuit [mir. praeb. mat. 2.] . Cunctis siquidem unius mensis noctibus ad eius mausoleum cum multo fletu et gemitu continue vigilatis, tandem divinitus visitata est; brachium enim illius, osse redintegrato, venis repletis, nervis renovatis, finito mense revixit, suoque corpori non segnius quam alterum ad usus necessarios postea ministravit.

[44] [et puer quidam,] Nec minus eodem tempore puer quidam de vico, cui nomen est Pinciacus x, eodem detentus incommodo similem gratiam divinitus adeptus est.

[45] [item puella muta.] Sed et puella, nomine Menoldis, de castro quem Monte-Rebellem y nominant, ex paroecia sancti Martini de Calderon z, dum quadam nocte aestivo tempore cum messoribus in area requiesceret [quiesceret 2.] , repente conspexit teterrimos spiritus in specie militum armatorum super se discurrere et se vehementer opprimere. Qua horrenda visione exterrita et paene amens effecta, eadem hora usum loquendi penitus amisit. Cum vero post trium septimanarum circulum ad tumulum sancti a suis deducta fuisset, mox in laudes Christi famulique sui Girardi os aperuit, quod sibi daemonum terribilis effigies [terr. eff. 2.] divina permissione concluserat. Hoc etenim putamus factum ut opera Dei per beatum Girardi in ea manifestarentur.

[46] [Miraculis B. Girardi non est detrahendum.] Ceterum si aliquis invidus spiritu diabolico seductus vel monasticae religioni adversarius contra nos insurrexerit, et, quod absit, sacrilego ore garrire praesumpserit tot et tanta signa [Signorum mirabilia 2.] in tam brevi temporis spatio per merita unius homuncionis, qui modicae aut nullius famae hucusque exstiterit, fieri non posse, meminerit Dominum dixisse: Qui crediderit in me, opera quae ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet. Eapropter non est incredibile quod ad declaranda servi sui merita Dominus plurima miracula egerit, cuius fidem et gratiam vir beatissimus in vacuum minime recepit [rec. min. 2.] , sed gloriosis meritis fidenter adornavit, perpetuae siquidem virginitatis amator et custos, de qua Apostolus praeceptum Dei se nequaquam habere asserit, non solum corpore, sed et mente usque ad diem transitus sui integer et immaculatus permansit. Nec minus sententiam Redemptoris qua dicit: Qui vult post me venire [ven. p. me 2.] , abneget semetipsum et sequatur me, viriliter adimplevit; crucem quippe suam non in angaria, ut Simon, sed sponte, velut Christus, quibusdam licitis voluntarie abiuratis, omnibus vero illicitis prorsus ab ipsa infantia abdicatis, ab itinere dominico, quousque cursum legitime consummaret et bravium ab ipso perciperet, nullatenus deviavit. Nunc ad sanitatum munera revertamur.

[47] [Sanantur mulieres duae surdae et mutae,] Duas quoque puellas, quarum altera Letgardis vocata, de vico [(de v.) om. 2.] cui nomen est Calempniacus, altera vero, de castro quod Passavant aa nuncupant; ille qui bene omnia fecit, una eademque die surdas pariter et mutas ad honorem famuli sui fecit audire et loqui. Proinde quantas ibi populus de diversis regionibus ad memoriam sancti confessoris aggregatus [congregatus 2.] Creatori laudes persolverit, nullus narrando explere valebit.

[48] [et puer gibbosus,] Item ipso die puerum quendam Guillermum nuncupatum, de castro quod Brachisacum bb vocant, cui totum tergum gibbus informis in spina succrescens opprimebat, Dominus misericorditer visitare dignatus est. Cum enim ab utero matris esset toto corpore curvus, sublato gibbo, venustatem formae, quam sibi natura negaverat, per beatum Girardum innovatus et erectus, flente prae gaudio plebe et gratias agente, sub momento recepit.

[49] [puella contracta,] Item sequenti die puella, nomine Iohanna, de vico quem Gastinam cc dicunt [vocant 2.] , debilitate contracti corporis biennio damnata, palmarum et genuum officium coacta verterat in usum pedum. Mox vero ut ecclesiam beati Albini puro corde et fide non ficta ingressa est, in medio turbae circumstantis repente sanitatis diu optatae munere per beatum Girardum laetificata est.

[50] [alius puer,] Item ipso die puer quidam, nomine Bernardus, de castro Fissa nuncupato, eodem damnationis genere decennio vexatus, parem divini muneris gratiam se percepisse gratulatus est.

[51] [infantulus calculosus,] Nec hoc praetermittendum existimo, quod multis fidelibus notum esse non dubito. Quidam infantulus infirmata vesica calculosus erat effectus. Hic a matre sua spe obtinendae sanitatis ad sancti viri sepulcrum delatus est; cumque totam noctem illam nimiis artatus doloribus duxisset insomnem, solius mortis adventum praestolabatur. Denique facto mane imminet ei conatus eiciendae urinae. Quod mater ut comperit, statim manum virgulae parvuli sui supposuit eiectumque instar fabae calculum, subsequente urina, suspiciens, planctum in gaudium, lacrimas in laudes convertit, et eadem hora cum rediviva sobole ad propria remeavit.

[52] [puella caeca] Interpositis autem paucis diebus, puella quaedam, Iunargandis [Himargundis 2.] nomine, de oppido quodam in pago Nannetensi sito, quod Ancinisium dd appellant, ab ipsis cunabulis oculorum luce privata, postquam sancti confessoris tumulum osculari meruit, depulsis veteribus tenebris, coram omnibus qui ibi aderant, favente Deo, clarissimum sub momento visum recepit.

[53] [pueri duo frenetici sanantur,] Deinde procedente tempore, duo pueri, quorum unus de oppido Guirchia ee nuncupato, nomine Petrus, alter de viculo, cui nomen Sauteriacus ff in territorio Andecavensi, Guillermus et ipse nuncupatus, ambo immundorum spirituum infestatione horribiliter vexati dentibus vehementer stridebant, semetipsos et omnes sibi appropinquantes morsibus dilacerabant. Quamobrem funibus astricti, sensu funditus perdito, ad locum ubi sancti viri corpus veneratur, non sine magno labore adducti sunt. Qui post aliquot dies ibidem commorati, Domino miserante et beato Girardo intercedente, a malignorum spirituum rabie liberati, sensu recepto, ad propria incolumes sunt reversi.

[54] [duo fabri brachiis manibusque infirmi,] Circa idem tempus duo fabri, quorum alter de castello Brientii gg Robertus nuncupatus, alter vero de Furnellis hh vocitatus Gaufridus, brachiis longo tempore arefactis manibusque contractis, diuturnae [diutinae 2.] otiositati, sed non voluntariae vacabant. Isti igitur cum precibus et votis ad tumulum hominis Dei aliquantis noctibus vigilatis, optatae per biennium sanitati una eademque hora pariter sunt restituti.

[55] [filia febricitans,] Nec hoc silendum puto, quod in conspectu multorum factum scio. Filia cuiusdam mulieris in Andecava civitate febrium igne succensa vexabatur et ita aestuantis vaporis accensio puellulae medullas corpusque consumpserat, ut in ea spes nulla [ulla 2.] vitae remaneret, sed desperatio conclamata sequeretur. Quid plura? Medicorum remedia subtrahuntur, solusque luctus matri reservatur. Quae ad beatum virum totam spem convertens tollit corpus iam fere exanime; cumque a multis ammoneretur, ut cadaveri exstincto sepulturam praepararet, fide plena sobolis suae membra praemortua ad tumulum hominis Dei flens et eiulans accurrit [forsan pro adducit.] ; ubi exhibita oratione et oblatione, protinus puella, omni dolore effugato, totius incolumitatem corporis, beato Girardo mediante [medicante 2.] , se in momento recepisse gavisa est.

[56] [itemque puerulus.] Item simile huic non debeo reticere miraculum. Ipso die mulier alia apud Pontem Saiaci ii lugebat parvulum iam imminente mortis articulo desperatum. Cumque infans solam necem operiretur et mater de sepultura eius cogitaret, admonetur a fidelibus quatinus infantulum devovens ad memoriam sancti viri afferret. Quod cum fecisset, puerulus sanitatem recepit, et mater cum sobole ad sua laetabunda repedavit.

[57] [De narratis miraculis dubitari nequit, de multis tamen siletur.] Multa quidem miracula praetermisimus, quae vidimus et audivimus, ne lectori fastidium facere videamur. Quae autem scribimus, coram Deo testificamur, quod ad sancti huius, de quo loquimur, venerabilem memoriam, quam saepe imbecillium sanantur infirmitates plurimorum. Caecis quippe visus restituitur, illisque aut datur novus aut redditur perditus; otiosis surdorum auribus, fugata insensualitate, tribuitur proprio sensu uti, manus pedesve morbo debilitati optato restituuntur officio, reparantur paralytici, renovantur aridi, a daemonibus liberantur energumini. Sed quid moramur in singulis? Enumeret sanitates, cui vacat enumerare infirmitates; dicat remedia, qui potest dicere incommoda. Ut omnia compendiose claudamus, quisquis plenus fide ad eius tumulum incommoditate qualibet affectus accessit … [reliqua huius sententiae pars om. 1, 2.] .

[58] [Daemoniacus liberatur,] Item per idem tempus Guito quidam civis Andecavensis arreptus a daemone graviter vexabatur. Cuius infelicitati vicini et amici compatientes, vinctis post tergum manibus, ad tumulum sancti Girardi stridentem cum dentibus et [om. 2.] duces suos morsibus laniantem non sine grandi labore adduxerunt. Cumque per aliquot dies ibidem eum detinentes custodirent, in sollemnitate beati Albini, quae autumnali celebratur tempore, effugato daemone,sensum recipit simul energuminus et corporis alacritatem [sanitatem 2.] .

[59] [item energumena;] Ipso die Hildegardis, quae monachorum vestimenta abluebat, surgens a mensa mutum incurrit daemonem, qui eam immaniter vexans mutam simul et amentem effecit. Quod videntes sui [diu 2.] , flentes et eiulantes tumulo servi Dei Girardi cum oblationibus eam praesentaverunt. Nec mora, nomen Salvatoris mulier suppressa voce coepit invocare, balbutientique, ut poterat, susurro opem beati Girardi flagitare. Eadem vero nocte circumstantibus dicebat: Video domnum Girardum, sed adhuc longe positum. Sequenti vero die, id est in vigilia apostolorum Simonis et Iudae, liberata ab infestatione daemoniaca et sanitate corporis cum sensu recuperata,Deum glorificandi et servum eius honorificandi materiam toti Andecavae civitati evidentissime praebuit.

[60] [adulescens aridum habens brachium sanatur,] Circa idem tempus Guillermus quidam adulescens ex castro, cui nomen est Sablolium kk, brachio, quod longo tempore aridum nullique usui aptum circumferebat, divinitus reparato, virtutem sancti confessoris Girardi longe lateque propalavit.

[61] [item hydropicus,] Sub ipso fere tempore, Gaufridus ex pago Cenomannico, hoc nomen erat infirmo, hydropico morbo diutius laborabat; qui cum omnes facultates suas in medicos consumpsisset et nihil profecisset, invento salubri consilio, firma fide medicamentum beati Girardi supplex flagitavit et impetravit, tantique medici potentiam circumquaque Cenomannensibus gaudenter praedicavit. Dein procedente tempore, [et alter brachium arefactum ferens,] Albertus monachus Sancti Iovini ll, vir honestus et religiosus, infortunium arefacti brachii incurrerat. Qui, audita tantorum signorum potentia, locum confessoris adiens, circulum ferreum et massam plumbi lapidemque non parvi ponderis, quibus homo Dei gratia religionis collum suum vivens oneraverat, debilitato lacerto admoveri fideliter flagitavit. Quod cum factum fuisset, tam fuit cito illi salutem recipere, quam reliquias nominatas tetigisse.

[62] [item quidam canonicus,] Nec minus quidam canonicus ex monasterio Omnium Sanctorum mm, quod est prope muros urbis Andecavae situm, ab eadem incommoditate virtute gloriosi confessoris liberatus est.

[63] [duoque surdi,] In festivitate sancti Girardi Petrus quidam adulescens ex vico Sancti Florentii nn officium aurium, quo [quod 2.] longo tempore caruerat, recuperare promeruit. Eadem quoque sollemnitate sancti Girardi, Susanna ex oppido Cenomannico, quem Bellum Montem oovocant, mulier nobilis et devota, a pueritia incommodo surditatis damnata eandem gratiam adepta est.

[64] [ac paralyticus;] Frogerius ex vico pp quem Vernum vocant, diutius paralytica molestia vexabatur. Qui cum ad locum beati viri a suis deduceretur, in ipso itinere adhuc longe positus Dei gratia visitatus est et redintegratus. Evolutis autem nonnullis diebus, cum in sacrosancta sollemnitate saepedicti patris sepulcro ipsius fide plenus procumbens oraret, aperti sunt intellectuales oculi illius [eius 2.] et sicut postea idem ipse nobis multisque fidelibus simpliciter enarravit, ipsum mausoleum, quo procumbebat [providebat 2.] , aperiri sibi visum est. Quo cum ingredi praesumeret clauso quater quaterque aperto eodem sepulcro, ne introiret, divino nutu occurrente sibi lapide prohibitus est.

[65] [item alius,] Sub eodem tempore,alius paralyticus nomine Petrus de Novento [Vovento 1.] qq, omni corporis valetudine destitutus, in iam dicto oppido manibus repens et pedibus fidelium beneficiis sustentabatur. Hic audita fama virtutum, quas Dominus per famulum suum Girardum operabatur, de divina pietate plurimum confisus, sumptis duobus baculis, quibus utcumque infelicia membra contraheret, ad locum hominis Dei fide sola comitante venire conatus est. Cumque ab hospitio suo usque ad Andecavam civitatem sexdecim mansiones, quas alii homines duobus diebus absque gravi labore eundo praetereunt, anxius peregisset, tandem ad tumbam sancti viri aliquantulum alacrior pervenit. Deinde vigilatis inibi [om. 2.] cum precibus et votis tribus noctibus, totius corporis effugata molestia, incolumis et gaudens repedavit ad sua.

[66] [et quidam pedibus aeger,] Iarnogovius [Iarmagonius 1.] homo quidam ex Monte-Rebelli oriundus pedum manuumque officio longo tempore destitutus, trium hebdomadarum noctibus cum pura devotione ibidem pernoctabat, suffragio sancti Girardi sanitatem,quam semper optaverat, recepit et ad sua incolumis recessit.

[67] [aliusque gravi infirmitate laborans,] Gaufridus puer ex oppido Dinampensi rr oriundus Andecavis quidem sanus advenerat, sed ibi tanta aegritudine coepit deficere, ut nullo ad humanos usus per aliquot dies corporis officio fungeretur. Carne quidem praemortuus vix tenui spiritu palpitabat. Cumque hoc genere languoris in basilica sancti Albini delatus gravaretur,reiculis quas habebat pro sepultura eius distributis, qui curam illius gerere videbantur solam eius necem praestolabantur. Deinde perurgente advenientium populorum frequentia, in porticu ecclesiae est remotus, ubi cum ex toto exstinctus putaretur, inopinatae sospitati repente est redditus.

[68] [mulier ulcerosa,] Circa idem tempus in sabbato ante adventum Domini, Aiga [Alga 2.] quaedam mulier cum in domo sua apud vicum Rionensem ss quippiam operis ageret, occulto Dei iudicio percussa est in lingua ulcere pessimo. Quo vehementer artata praesidium sancti, quod voce non poterat, supplici corde flagitabat. Nec mora, cum se beato viro devoveret, arreptoque itinere votum reddere festinaret, statim [statimque 2.] fugata peste mortifera sanitateque recepta, Andecavum venit, totique urbi ad sepulcrum beati viri oranti rem ex ordine rettulit.

[69] [homo aegrotus,] Apud Calumnensem vicum homo quidam Rainaldus Bidel diutius aegrotabat. Hic sicut alii quamplures, spe sanitatis recuperandae, locum sancti adiit. Ubi cum prostratus oraret caputque suum inter columnas lapideas, quae sarcophago supereminent, simplici corde iniceret sensit fraglantiam suavissimi odoris ex sepulcro eodem emanasse. Intuitus est etiam quasi nebulam fumi redolentis, quae omnia aromata superabat, ab intus copiose egredi. Cuius suavitatis odore respersus [sespersus 1, 2.] incolumitatem totius corporis mentisque alacritatem per virtutem sancti viri hora eadem consequi promeruit. Denique ad propria reversus cum quae viderat sacerdoti suo seriatim referret [ref. ser. 2.] , ab eodem vehementer correptus est eo quod tam gloriosum et spectabile miraculum monachis illius ecclesiae non indicasset. Nec mora, prudentis viri increpatione emendatus ad sepulcrum sancti celeriter rediit, et quid sibi acciderat monachis et aliis fidelibus enarravit.

[70] [peregrinus, cuius lacerti obriguerant,] Erat apud Insulam Bucchardi tt vir grandaevus et devotus, qui vocabatur Gaufridus Thorel. Hic igitur orationis gratia oratorium beati Iacobi apostoli in Hispania situm cum multis eiusdem devotionis adierat. Qua peregrinatione devotissime [diutissime 2.] peracta, cum iam ad sua repedaret, ambo eius lacerta prae nimio labore et insolito frigore adeo obriguerunt, ut nec manus ad os ducere nec se signare ullo modo valeret. Cuius infortunio condolentes comites itineris suggesserunt ei ut suffragium beati Girardi, cuius pietatem multi infirmi experti sunt, firma fide imploraret. Quod cum ille, obortis [abortis 2.] lacrimis, fecisset et se confessori toto corde devovisset, mox tepefactis venis nervisque reparatis, utraque illius brachia amissum diu officium receperunt.

[71] [iuvenis dysenteriam passus] In Nannetensi pago apud vicum qui Oratorium nominatur, iuvenis quidam Frogerius vocitatus gravi dysenteria per circulum anni irremediabiliter cruciabatur. Hic itaque naturalibus putrefactis humoribus et per posteriora non sine acri dolore eiectis [vectis 2.] , cum iam morti proximus esset, excitatus discurrente tot signorum praeconio, quae Dominus ad declaranda famuli sui Girardi merita operabatur, Andecavum veniens tumbae sancti cum fiducia obtinendae sanitatis prosternitur. Ubi cum duas noctes corde contrito spirituque humiliato excubasset, medicante beato viro, pristinae sanitati redditus est.

[72] [et Rainaldus clericus valida aegritudine vexatus.] Nec hoc praetereundum est miraculum, quo in octavis Epiphaniae Dominus sanctum suum voluit mirificare. In Andecava siquidem civitate Rainaldus quidam clericus notis et honestis parentibus procreatus decidit in lectum validae aegritudinis. Qui cum per biduum nullum omnino sumeret cibum, sed sine voce, sine sensu solam necem operiretur, mater eius ad comprobati medici Giraldi antidotum salubre et multis iam expertum [aegris add. 2.] confugiens, tumulum eius lieno, quem pro devotione secum detulerat circumcinxit, et in circuitu sepulcri sollicita pulverem pro benedictione collegit, deinde ad filium semivivum velociter rediit. Cumque os eius sacrosancto pulvere fricasset et lienum, quo sancti tumbam ambierat, ad collum illius suspendisset, continuo puer oculos aperuit emissoque per nares sanguine, soluto linguae vinculo, astantes allocutus genetricemque suam lacrimantem blande consolatus, ut sibi cibum praepararet, flagitavit. Quid plura? Statim tamquam de ipsius necis faucibus ereptus surrexit et cum parentibus suis pro gratiarum actione ad memoriam sancti confessoris, cuius suffragio periculum mortis evaserat, festinanter sanus accurrit factaque sollemniter oblatione, sanior [sanus 1.] , immo sanissimus ad sua recessit.

ANNOTATA.

a Probabilius Fougère, cant. et arr. Baugé; distat ab Andegavo kil. 41. Vid. Port, op. cit., tom. II, p. 185.

b Huius ecclesiae superstites reliquiae, ut notatum est apud Port, tom. I, p. 58, hodiedum reconditae sunt, domo quadam nuper exstructa ad introitum stratae a Sancto Martino nuncupatae.

c Chalonnes-sur-Loire, arr. Angers. Port, tom. I, p. 577.

d Bourg, non multum distans a pago Briolay, arr. d'Angers.

e Probabilius Charancé. Port, tom. I, p. 623.

f Cfr. Comment. praev., num. 3.

g Plessis-Grammoire, arr. Angers. Port, tom. III, p. 120.

h Probabilius Brain-sur-Longuené, cant. Lion-d'Angers,arr. Segré, distat Andegavo 22 kil. Port, tom. I, p. 476.

i Abbatissa nempe huius nominis prima, quae intra 1132 ac 1142 monasterio praefuit; cfr. Gall. christ., tom. XIV, p. 699.

k Chaligné, viculus in pago Aubigné. Port, tom. III, p. 573.

l Fromentières in vico Bauné. Port, tom. II, p. 213.

m Cheviré-le-Rouge, arr. Baugé; distat Andegavo 35 kil. Port, tom. I, p. 691.

n Le Louroux, viculus in pago Vernantes. Port, tom. II, p. 552.

o Pouancé, arr. Segré; distat Andegavo 60 kil. Port, tom. III,p. 168.

p Daumeray, cant. Durtal, arr. Baugé, distat Andegavo 54 kil. Port, tom. III, p. 10.

q Saint-Clément-de-la-Place, cant. Le Louroux-Beconnais, arr. Angers. Port, tom. III, p. 341.

r Faye, cant. Thouarcé, arr. Angers; Port, tom. II, p. 139.

s Thouarcé, arr. d'Angers. Port, tom. III, p. 580.

t Probabilius La Roë, in pago Seiches. Port, tom. II, p. 296.

u Durtal, oppidulum arr. Baugé; Andegavo distat 34 kil. Port, tom. II, p. 87.

v Forsan vertendum Plessis-Friloux; Friloux est viculus in pago Sainte-Gemmes-d'Angers. Port, tom. II, p. 212.

w La Possonnière, arr. d'Angers. Port, tom. III, p. 162.

x Forsan Pincé-sur-Sarthe, dép. Sarthe.

y Montrevault, arr. Cholet, distat Andegavo 35 kil. Port, tom. II, p. 727.

z Chaudron, cant. de Montrevault. Ibid., tom. I, p. 647.

aa Arr. de Saumur, distat Andegavo 54 kil. Ibid., tom. II, p. 56.

bb Brissac oppidulum. Ibid., tom. I, p. 509.

cc Forsan Gâtines, viculus in pago Faye. Ibid., tom. II, p. 232.

dd Ancenis, dép. Loire-Inférieure.

ee Guerche, in viculo Chaudefonds. Port, tom. II, p. 323.

ff Forsan Sautré. Ibid., tom. III, p. 496.

gg Briançon. Ibid., tom. I, p. 495.

hh Les Fourneaux. Ibid., tom. II, p. 198.

ii Pont-de-Cé, arr. Angers. Ibid., tom. III, p. 150.

kk Sablé, dép. Sarthe.

ll Saint-Jouin-sur-Marne. Vid. Gall. christ., tom. II, p. 1273 sqq.

mm Toussaints. Ibid., tom. XIV, p. 709 sqq.

nn Forsan Saint-Florent-le-Vieil, cant. Cholet. Port, tom. II, p. 364.

oo Beaumont-sur-Sarthe, dép. Sarthe.

pp Forsan Vern, cant. Lion-d'Angers. Ibid., tom. III, p. 689.

qq Forsan Noyant, arr. Saumur. Ibid., tom. III, p. 18.

rr Dinant, dép. Côtes-du-Nord.

ss Domnus Chamard hoc nomen vertit in Brion, op. cit., p. 195. Brion vero situs est in cant. Beaufort. Port, tom. I, p. 505.

tt Isle-Bouchard, dép. Indre-et-Loire.

DE B. HELENA SANCTIMONIALI EX ORDINE S. CLARAE ASSISIENSIS PATAVII IN ITALIA

ANNO MCCXXX.

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Helena Enselmina, sanctimonialis Patavii (B.)

AUCTORE F. V. O.

[1] [Non pauci de B. Helena scripserunt,] B. Helenam, virginem Patavinam, ex clara Enselminorum stirpe oriundam, vixisse per anteriorem saeculi XIII partem, consentiunt omnes qui de rebus patriis et de seraphica S. Francisci religione scripsere [Horum nomina recenset Arthurus a Monasterio, Martyrologium Franciscanum, ad d. 4 novembr., nota.] ; sed non ita inter eos constat quo anno nata sit atque defuncta. Ut enim antiquiora testimonia proferam, — aequalis autem supparisve aetatis desunt, — Bartholomaeus de Pisis, O. M., in libro De conformitate vitae beati Francisci ad vitam Domini nostri, cui ultimam admovit manum anno 1385 [Anal. Boll., tom. XI (1892), Catal. codd. hagiogr. lat. bibl. Ambrosianae, p. 330, et Marcellino da Civezza, Saggio di bibliografia Sanfranciscana, p. 471.] , quique in lucem typis prodiit Mediolani anno 1510 [Ibid., p. 463. Rarissimae editionis principis exemplar exstat Vindobonae, in bibliotheca Rossiana S. I.] , primum de B. Helena documentum tradidit [Conformitas VIII, fol. 74v col. 2, edit. Mediol. 1513.] , tacet prorsus eius nativitatis obitusque annum. Rodulphus Tossignanus annum 1230 tamquam emortualem assignat [Historiarum seraphicae religionis lib. I, p. 140. Venetiis, 1586.] ; retinent autem annum 1231 B. Scardeonius [De urbis Patavii antiquitate, lib. II, classe VI (Graevii Thesaur. antiquit, tom. VI, parte III, col. 136 – 7). Liber ille primum excusus est Basileae 1560.] , quique eius vestigiis inhaesit Angelus Portenari [Della felicità di Padova, p. 479. Padova, 1623.] . Ceterum ea est inter Tossignanum ipsum et Scardeonium affinitas, ut alter alterum exscripsisse vel potius ex eodem fonte communi penum suum hausisse ambo videantur. Curriculum vero B. Helenae vitae spatio 24 annorum auctores isti includunt omnes. Ab his plane desciscit Marianus Florentinus, O. M., vir rerum sui ordinis haud incuriosus, qui ineunte saeculo XVI floruit [Negri, Degli scrittori Fiorentini, p. 397.] . In opere enim Fasciculus Chronicarum Ordinis Minorum, quod remansit manuscriptum, quodque Waddingus compilavit in concinnandis Annalibus suis, reicit ille, teste eodem Waddingo [Annales Minorum, ad annum 1242.] , obitum B. Helenae usque ad annum 1242. Cui suffragatur ipse Waddingus, ea potissimum ratione adductus, quod, si fides danda est Mariano, legitur inter revelationes eiusdem beatae una de Gregorii IX post mortem eius in caelis gloria, qui anno superiore obivit, nempe anno 1241.

[2] [quos inter Sicco Polentonus] Concivium memoriae Vitam B. Helenae tandem mandavit Sicco Polentonus, vir Patavinus, litterarum ac iuris civilis peritus, qui medio saeculo XV civitatis cancellarius creatus, archivo publico resarciendo studium et tempus navavit [Gius. Vedova, Biografia degli scrittori Padovani, tom. II, p. 119 – 22.] . Cuius opellae exemplar adhuc superest Paduae in bibliotheca Antoniana, pluteo XXII, cod. signato 559. Codex membraneus, paginarum 39, mensurae 0m, 29 × 0, 21, bellissime exaratus est, neque ineleganter ornatus anno 1437, uti in fine innotescit. Initio digesta est Vita S. Antonii de Padua eodem auctore; dein post prologum filio Lazaro destinatum subsequitur primum Vita B. Antonii Peregrini, tum B. Helenae Enselminae. Ad calcem legitur hunc librum fuisse ab ipso Polentono dono datum sacristiae basilicae S. Antonii: “Anno nativitatis Domini nostri Iesu Christi M°.CCCC°.XXXVIII, liber iste, in quo scriptae sunt vitae ac miracula devotissimi sancti Antonii confessoris de Padua beatissimorumque Antonii Peregrini, ac Helenae monialis, datus est huic sacristiae ecclesiae praefati sancti Antonii, confessoris de Padua, ordinis fratrum minorum conventus Paduae, per Sicconem Polentonem, et scriptus per me fratrem Iacobum de Padua, atque ferrea catena hic alligatus, ut ipsum libere ad commodum suum quisque legere, sed auferre nemo possit [Cfr. A. M. Josa, I codici manoscritti della biblioteca Antoniana, p. 175 – 6.] ”. Eiusdem virginis Vitae transsumptum ex alio exemplari textum maiores nostri acceperunt (hodie in bibl. reg. Bruxell., cod. 8932), sed adeo mendis depravatum ut huic excudendo, nisi R. P. Josa, O. M., bibliothecae Antonianae praefectus, benignam sedulae collationis tulisset opem, impares admodum fuissemus.

[3] [haud ultimum locum tenet;] Diligentis autem compilatoris gratia valere ipsum Polentonum eruitur, cum ex eruditionis fama, qua apud suos populares fruitus est [Cfr. Scardeonius, op. et edit. citt., lib. II, classe X, col. 267.] , tum ex verbis, quibus B. Helenae Vitam conclusit: Haec sunt, mi Lazare, iucundissime fili, quae investigans undique memoranda inveni de his, qui beati sunt, Antonio Peregrino ac Helena moniali. Inter ea, exstitisse scripturas quasdam anteriores, hodie deperditas, profitetur Bartholomaeus de Pisis in notitia, quam de virgine Patavina concinnavit: Huic Deus multa revelavit, quae ipsa sororibus enarravit et ea scripta Paduae habentur; quae, dum essem in eodem loco, vidi [Loco cit.] . Ea autem scripta pronum est concludere fuisse a Polentono derivata in longiusculum caput, quod de B. Helenae visionibus confecit. Noveritne etiam Bartholomaei Pisani commentarios, dubium est. Nam licet plura uterque communia enarret, quod vigentibus Patavii traditionibus vel scriptis satis explicatur, ea tamen auctor franciscanus affert quae, si alteri innotuissent, ab eo nequaquam fuissent praetermissa. Insuper dum B. Helena, testante Bartholomaeo, iacuit privata omni virtute corporis et linguae bene per annos XVI, multo moderatius loquitur Polentonus. Ait enim: Quindecim ad menses continuas febres passa est, nec prius, quam suum obiret diem, febribus liberata est [Cfr. Vitam, n. 5.] . Et infra, postquam ab instante morte paululum recreata erat, non quicquam deinde aut cibi aut potus sumpsit. Dictu quidem mirabile atque inter miracula memorandum: tres namque ad menses sine cibo et potu vixit, loquelam quoque illo ipso amisit die [Ibid., n. 6.] . Tres igitur ultimos terrestris vitae menses ieiuna prorsus et muta permansit. Utri autem auctori in hac re fidendum sit, non liquet; equidem in Polentonum utpote accuratum ac domesticum indagatorem propendeo. Mirum quoque est ab ipso, qui adeo incubuit in colligendas memorandasque B. Helenae visiones, ne insinuari quidem eius revelationem, quae ad Gregorium IX spectat, de qua supra solus Marianus. Tandem diserte declarat Polentonus B. Helenam obiisse anno nativitatis Christi MCCXXX, secundo nonas novembris, aetatis vero suae anno XXIIII. Quod receperunt initio citati auctores Patavini, mihique probabilius videtur quam Waddingi coniectura.

[4] [cuius lucubratio] Porro integrum textus Polentini tenorem, ineditum hactenus, in compendium redegerunt B. Scardeonius et R. Tossignanus [Locis cit.] , uti vel leviter conferenti patet, et ipsorum verbis quantum satis est designatur. Ita enim mentem suam prior aperit: Permulta et difficillima de caelestibus secretis rettulit, quae adhuc exstant, et quae egomet vidi, et non sine maxima admiratione perlegi. Et adhuc clarius alter: Sunt multa alia praeclara quae narrantur de B. Helena Paduana, que habentur in legenda eius Paduae. Undenam vero Scardeonius tempus deprompserit, quo beata virgo ingressa est monasterium Arcellae veteris, extra moenia civitatis per quingentos passus, septentrionem versus, nimirum anno aetatis suae duodecimo, me fugit. Illud quoque ex Polentoni prologo de BB. Antonio Peregrino et Helena Enselmina notatu dignum videtur, quod etsi neuter sit pontificis summi iudicio approbatus, miraculis tamen clareat uterque ac populi opinione ambo sint beatorum in ordine collocati. Tale documentum anno 1437 prolatum nonnihil facere potuisset ad immemorabilem B. Helenae cultum stabiliendum. [ad cultum B. Helenae stabiliendum contulisse videtur.] Qui cultus decreto Innocentii XII, die 29 octobris anni 1695 dato confirmatus est [Cfr. Benedictus XIV, De servorum Dei beatificatione, lib. II, cap. XXIV, § 24.] , postquam processus, secundum Urbani VIII normam, ab ordinario, episcopo Patavino, Gregorio cardinali Barbadico eiusque delegatis institutus est atque completus a die 29 martii anni 1689 ad diem 14 septembris anni 1690; factaque mense aprilis anni 1697 altera inquisitione, demum concessa sunt anno 1701 missa atque officium de B. Helena, uti legitur in litteris ad antecessorem nostrum C. Janning a P. I. B. Romagnoli S. I. Padua die 17 aprilis eodem anno missis [Bibl. reg. Bruxell., cod. 8932.] .

[5] [Huius cultus indicia ex processibus,] Quos processus, Patavii in episcopali tabulario asservatos, hodiernus huius civitatis antistes, Illustrissimus Dominus Iosephus Callegari, nobiscum perliberaliter communicavit; cui sinceras, uti par est, gratias referimus. Summa manifestati ab immemorabili erga B. Helenam cultus capita, quae pluribus testimoniis dilucidata sunt, ita in libello petitionis ibid., fol. 1v, contraxit Andreas Viecellus, sacerdos Patavinus, I. U. D., rector parochialis ecclesiae Sancti Maximi: Tamquam aurum in fornace Deus illam probavit, et caelestibus visionibus ac gratiis recreavit, ac donis supernaturalibus et miraculis illustravit tam in vita quam post mortem, adeo ut ad eius sepulcrum continuatis temporibus utriusque sexus Christi fideles confluxerunt (sic) et confluunt etiam de praesenti tam plebei quam nobiles, tam saeculares quam etiam ecclesiastici eidem ven. famulae Dei beatae Helenae seipsos enixe commendantes, et gratias ac beneficia innumerabilia per eiusdem B. Helenae intercessionem a divina largitate reportantes, adeo ut pro gratiarum actione iugiter ad eius tumulum votivae imagines etiam argenteae ac tabellae et dona offerantur, lampades accensae sint et fuerint semper asservatae, ipsiusque corpus, quod per annos quadringentos quinquaginta et ultra incorruptum et suavem spirans odorem in ecclesia ab eius nomine B. Helenae semper appellata, supra terram in capsa cypressina custoditur, devote a fidelibus tam civibus quam exteris visitetur, et singulis annis omni quarta die novembris, nec non in secundo et tertio resurrectionis Domini festivis diebus, in quibus a loco Arcellae dictae B. Helenae corpus fuit translatum in hanc ecclesiam, ubi nunc reperitur, quae prius vocabatur ecclesia Sanctae Mariae Armenorum, et nunc, ut praemissum est supra, dicitur ecclesia B. Helenae, magno populorum concursu veneratur, et semper nomine et titulo beatae nuncupata fuit et nuncupatur, scientibus et tolerantibus ordinariis huius civitatis omnium praeteritorum saeculorum usque in hodiernum diem.

[6] [ex consuetudinibus monasterii de Arcella,] Inter peculiaria cultus indicia, prout plures aetate provectae moniales testatae sunt, nel Confiteor che si suol recitare tanto nell' officio quanto in altra occorrenza di recitarlo, solevano quelle buone monache [monasteriorum Sanctarum Clarae et Helenae, Patavii] per uso come dicevano antichissimo di cui non v'era memoria, dire doppo quelle parole Petro et Paulo, beato Basilio, beato Francesco, beato Antonio, beatae Clarae, beatae Helenae et omnibus sanctis etc.; e cosi replicavano nel Ideo precor. Ma il P. Inquisitore di quel tempo, che mi pare si nominasse Antonio Vercelli, disse et aviso che non si poteva aggiongere all' orationi instituite dalla Chiesa altri santi che quelli che essa vi haveva, senza la debita licenza. Onde fu ommessa questa usanza. Interrogata per qual causa si ponesse nel numero delli santi prenominati anche il nome di S. Basilio, responde perche si diceva che S. Basilio anticamente era titolare di questa chiesa; ma di poi crescendo la veneratione verso la nostra beata fu la detta chiesa denominata dalla medesima, come e al presente.

Aggiongo che tanto in refettorio a cena, quanto in choro in giorno di digiuno anticamente per uso derivato dai secoli passati, per quanto si diceva delle nostre vecchie prenominate, l'abbadessa solea benedire le sue monache in questa forma : Iddio vi benedica la gloriosa vergine Maria, Messier S. Francesco, Messier S. Antonio, Madonna S. Chiara et Madonna S. Helena ; ma sono settanta anni che non si benedice [Ex processo ms. supra indicato.] .

[7] [et ex liturgia perspicua sunt.] Hodie in proprio diocesis Patavinae, affixum est officium B. Helenae diei V novembris, sub ritu duplici. Narratur quidem in lectione IV beata virgo fuisse ad dominicae passionis cultum instructa a sancto Antonio, quem in via spiritus ducem et magistrum habuisse fertur. Quod non improbabile esset, cum S. Antonius ab autumno 1229 usque ad ver anni 1230 in Patavino tractu remoratus sit [Lempp, Antonius von Padua, in Zeitschrift für Kirchengeschichte, tom. XII (1891), p. 428 et tom. XIII (1892), p. 8.] . Fata autem corporis B. Helenae ac monasterii sub eius nomine erecti, accipe ex Stato personale del clero della cita e diocesi di Padova, per l'anno 1853, pag. 30: Questo monastero fu abitato dalle religiose Francescane dal 1510 fino al 1806, le quali 278 anni dopo la morte della B. Elena Enselmini vergine Padovana partirono dall' Arcella e vennero a domiciliarvi portando seco il corpo della beata, che ora trovasi nella chiesa prepositurale di S. Sofia. Il detto monastero, che soggiacque alle vicende della generale soppressione e demaniazione del 1810, fu acquistato a merito del fu M. R. P. Francesco Peruzzo Minore conventuale, e della religiosa Maria Angela Gesuati allo scopo di fondarvi un Istituto di Salesiane, che di fatto venne aperto nel 1839.

[8] [Iudicium de dictis factisque B. Helenae prudenti lectori relinquitur.] Supervacaneum foret copiosius humilis virginis dicta gestaque speculari. Proposito meo satis erit factum, si quae Bartholomaeus de Pisis et Sicco Polentonus tradidere, subiecerim. Mole sua corruunt fabulosa, quae in Polentoni prologo occurrunt; mira autem et portentosa, quibus lucubratio abundat, prudenti lectorum iudicio in medio relinquimus, eo magis quod B. Helenae cultus, nullo eius virtutum praevio examine, sed probato dumtaxat casu excepto, ab Innocentio XII confirmatus est [Benedictus XIV, op. cit., lib. IV, parte 2, cap. IV, n. 3.]

COMPENDIUM VITAE B. HELENAE
ex Bartholomaeo de Pisis, De conformitate vitae B. Francisci ad vitam Domini nostri. Conformitas VIII, fol. 74v, col. 2 (Mediolani, 1513).

Helena Enselmina, sanctimonialis Patavii (B.)

BHL Number: 3791

Fuit etiam in isto ordine soror sancta Helena de Padua, quae fuit monialis in monasterio exteriori de Arcella, quod monasterium B. Franciscus aedificavit et in dicto monasterio sanctus Antonius noster Deo spiritum reddidit a. In dicto monasterio fuit soror et monialis praedicta, quae maximis florens virtutibus a Domino velut aurum per patientiam fuit comprobata. Iacuit enim privata omni virtute corporis et linguae bene per annos XVI b. Quae gestu corporis et signis maximam in talibus praetendebat hilaritatem. Huic Deus multa revelavit, quae ipsa sororibus enarravit, et ea scripta Paduae habentur; quae, dum essem in eodem loco, vidi. Verum cum petiissem a sororibus quomodo illa sine lingua potuit revelare, responderunt sorores quod hactenus ob silentium observandum non lingua, sed nutibus loquebantur et talibus nutibus et signis omnia exprimebant quae loqui volebant c. Et sic faciebat praedicta soror beata. Huius corpus ostendunt sorores integrum venientibus illuc, cum tamen sit longum tempus quod mortua est. Et quod maius est, ita sibi crescunt capilli et ungues ac si viveret. Unde tondent sorores praedicta, et prae devotione largiuntur petentibus. Ipsa multis claruit et claret miraculis. Ipsa enim quendam nobilem marchionem de Lupis de Parma, domnum Bonifacium, in articulo mortis positum, emisso voto ab eius uxore pro eo, ad sanitatem perfectam reduxit. Et plura alia miracula fiunt.

ANNOTATA.

a Act. SS., ad d. 13 Iunii, tom. II, p. 713.

b Cfr. commentariolum, num. 3.

c Tantus tempore Bartholomaei de Pisis in servando silentio rigor non congruit cum constitutionibus ab Innocentio IV, die 9 augusti 1253 datis. Cfr. Sbaralea, Bullarium Franciscanum, tom. I, num. 496.

VITA ET VISIONES B. HELENAE AUCTORE SICCONE POLENTONO
edita ex codice Patavino bibliothecae Antonianae plutei XXII, signato num. 559, collato cum apographo Bruxellensi bibliothecae regiae signato num. 8932. Cfr. Comment. praev., num. 2.

Helena Enselmina, sanctimonialis Patavii (B.)

BHL Number: 3792

Sicconis Polentoni praefatio ad Lazarum filium in beatorum Antonii Peregrini, ac Helenae monialis vitas. Incipit feliciter.

ab

[1] [B. Helena urbis Patavinae decus,] Sollicitare me soles precibus, Lazare fili, quod vitas simul ac miracula beati Antonii Peregrini et, quae sacra monialis fuit Minorum ex Ordine, beatae Helenae memorem. Quae tua petitio est mihi semper et iusta et honesta visa; quoniam, etsi neuter sit pontificis summi iudicio approbatus, miraculis tamen clareat uterque ac populi opinione ambo sint beatorum in ordine collocati. Sunt praeterea origine Paduani, Manziorum Antonius, Helena vero, quo mater tua, Henselminorum sanguine nata est. Quippe civitatem hanc Paduam, in qua enutritus es atque natus, rebus multis eisdemque pulcherrimis atque magnificis exornatam constat. Sed vetustatem eius laudant quidam, qui historiarum scriptores et clari scriptores conditam ipsam ante Romam annos supra CCCC tradunt. Moenia extollunt aliqui, qui ea duplicia undique atque superba, eadem quoque triplicia alicubi videant. Aquarum alii commoditatem ac copiam moderatam, agri plerique fertilitatem, aedes multi publicas et privatas, templa nonnulli, omnes amplitudinem urbis ac singularem praetorii excellentiam admirantur. Mihi autem videri esse maximum omnium faciendum solet, quod in ea multa et veneranda sanctorum corpora habeantur.

[2] [quae et aliorum sanctorum memoria illustratur.] Nec quidem mirum, quod civitas ista sanctos viros et venientes ad se peregrinos excepit benigne semper, et natos apud se accurate nutrivit ac coluit. Equidem loco isto reliquias minutas, quamquam venerabiles sint ac infinitae, praetereo sciens; corpora modo sanctorum dico. Hac una in re ita excellit ac lucet Padua, ut qui recensere ista voluerit, is nullum sit genus sanctorum inventurus, cuius non sancti cuiuscumque corpus haec civitas habeat. Uno quidem sanctae Iustinae in templo, ut praetermittam reliqua, quocumque in genere sanctorum corpora sunt c. Nempe apostolorum ex ordine, ne a plebeis et infimis ordiar, habet Mathiam, illum ipsum qui Scariothis Iudae proditoris in locum, ut numerum impleret apostolorum, suffectus est. Evangelistarum habet Lucam, Innocentum multa sunt ossa, martyrum corpora Maximi, Iuliani, Felicitatis uno in tumulo collocata. Uno item in puteo martyrum corpora esse complura, eademque nomina incognita et vetus tradit fama, et qui monachi sunt illo in monasterio venerabiles, dicunt. Confessorum adest Prosdocimus, qui apostolo a Petro missus antistes, primus omnem hanc istam Italiae regionem, quam Venetiam illa tempora appellarent, vano idolorum a cultu veram Christi ad fidem ac veri Dei cognitionem et cultum convertit et baptizavit. Adest unus eremita beatus d. Corpora iste apostoli Mathiae et Lucae evangelistae ne dissiparentur, Iuliano apostata saeviente, navigans Dei nutu ipsa e Constantinopolis urbe Paduam, quae intimo in sinu Adriatici maris civitas esset clara et cultrix christianae fidei, apportavit. Adest beatus Arnaldus, monasterii huius abbas. Virginum autem e numero adest, quam nominavi, Felicitas; adest Vitaliani filia, Iustina sancta martyr et virgo; Matris quoque Dei (cum in caelis corpus eius Filius collocavit) adest, quam Lucas evangelista pinxit, imago propria et figura. Quippe templum id sanctorum corporibus plenum esse et vetus fama tradit, et historiae sacrae dicunt. Neque vero est inde procul ecclesia quae sancti Leonini, episcopi Paduani, simul et nomen et corpus tenet e. Inclito autem in templo, quod sanctum appellant, corpora sancti Antonii confessoris ac beati Lucae sunt f. Porro sancti Lucae ecclesia sanctum habet Crescentium g. Quae vero est cathedralis ecclesia, ea martyrem habet Danielem h; levita iste fuit et, christianum in nomen saevientibus idolatris, constans hic Christi pro nomine, duas inter tabulas ferreis clavis confixus interiit. Haec ipsa in civitate corpora sanctorum; extra vero ac ipsis prae moeniis corpora sunt beatorum Antonii Peregrini et Helenae monialis i. Paduano quoque in agro sanctos habet Bertramum Fontaniva k, Georgium militem illum ac martyrem gloriosum habet Monssilex; habet Zemula Beatricem l, Fidentium Saletus habet m.

[3] [Quos inter B. Helena, cuius Vitam scripturus est auctor.] Sed iam morem tuae ut geramus voluntati, quas petis vitas primum Antonii Peregrini, deinde monialis Helenae videamus. Hoc enim et iure debemus sanctis viris ut celebris eorum memoria habeatur, et facile possumus isto praesertim tempore, cum messes vacationem nobis omni forensi a cura ac liberum ad scribendum otium largiantur n. […]

ANNOTATA.

a De Siccone Polentono diximus in Comment. praev., num. 2.

b De B. Antonio Peregrino videsis Act. SS., ad d. 1 Febr., tom. I, p. 264 – 5.

c De sacris exuviis, quas conservat Sanctae Iustinae Patavinae ecclesia, fuse disseruit Portenari, Della felicità di Padova, lib. IX, p. 424 – 35. Ibi legesis notitias de variis sanctis, quos Polentonus hic commemorat.

d Nempe B. Urius. Quid censendum de translatione corporis S. Lucae per eum facta, aperuerunt nostri Act. SS., Oct., tom VIII, p. 307 – 8.

e Hanc cappellam S. Leonino, vulgo dicto Violino, undecimo episcopo Patavino, sacram describit Portenari, op. cit., lib. IX, p. 499.

f Monet Portenari, op. cit., p. 399, templum Sancti Antonii per ἀντονομασίαν vocari sanctum. Beatus Lucas, de quo hic agitur, est B. Lucas Belludi, Patavinus, Ordinis Minorum. Cfr. Portenari, p. 402.

g De ecclesia Sancti Lucae et de S. Crescentio in ea sepulto videsis ibid., p. 439.

h Portenari, op. cit., pp. 379, 382, 431.

i Monasterium Sanctae Mariae de Porciglia O. S. B., in quo iacebat corpus B. Antonii, situm erat extra portam Porcigliam; monasterium vero Sanctae Mariae de Arcella, in quo sepulta est B. Helena, extra portam Codalongam. Cfr. Portenari, op. cit., pp. 481, 478.

k Fontaniva quindecim miliaribus abest Patavio. S. Bertrandus, de quo hic meminit scriptor, erat ex nobilissima familia Orenga. Portenari, p. 72.

l De S. Beatrice Atestina, virgine Patavina,sepulta in vico Gemmula egerunt nostri Act. SS., Mai tom. II, p. 597 – 602.

m Saleto, viculus provinciae Patavinae haud procul ab oppidulo Montagnana. S. Fidentius, qui fuit tertius episcopus Patavinus, colitur die 16 novembris; de quo videsis Ughelli, Italia sacra, tom. V, p. 424, et Portenari, op. cit., p. 68.

n Sequitur iam B. Antonii Peregrini Vita, cuius compendium ex Bernardino Scardeonio desumptum editum est Act. SS., Febr. tom. I, p. 264.

Beatae Helenae monialis vita.

[4] [B. Helena S. Francisci religionem amplexa,] Helena virgo beata Paduae oriunda civis fuit, nobili secundum mundum familia Henselminorum nata. Patrem habuisse militem ferunt. Deo autem dicata est ipsa monialis ac Dei serva facta illo in monasterio, quod extra civitatem prae moeniis situm, Cellam veterem nominant a. Moniales ibi ac fratres ordinis sancti Francisci, vitae sanctae homines, discretis mansionibus habitabant b. Hoc namque isto in monasterio Helena nostra castitatem, oboedientam, paupertatem et reliqua huiusmodi, quae religio ipsa iubet, non minus servavit opere ac re implevit quam et ore vovit ac verbo professa est. Non enim habitum modo et nomen, sed qui fallere Deum nequit, et animum et vitam bonae ac verae monialis sumpsit. Neque vero monasterium est ingressa ut, qui magni sunt et multi, labores mundi et paupertatem effugeret, marceretque otio ac se voluptati daret, verum ut rebus soluta mundanis optimo Deo liberius ac tota mente serviret. Quippe sororum erat nulla divina ad officia diligentior, nulla abbatissae oboedientior, nulla regulae observantior, nulla domesticas ad res obeundas in monasterio promptior. Denique tota vita eius plena ieiuniis, plena disciplinis, plena omni sanctimonia et austeritate fuit. Adde quod tanta est vitae austeritate usa, ut fessa langueret saepe, laboraretque febribus atque iaceret aegra.

[5] [per multos languores] Erat quidem natura debilis et infirma, sed animo, voluntate, desiderio patiens atque fortis. Quaecumque sibi eveniebant mala, aegritudines, adversitates, eas quasi pro eius peccatis digne ac merito sibi evenire dicebat, easdemque veluti sibi missas a Deo ferebat patienter ac bono animo tolerabat. Porro quindecim ad menses continuas febres passa est, nec prius, quam suum obiret diem, febribus liberata est. Quo autem anno erat ad Dominum migratura, maiorem per quadragesimam, haud aliter quam fuisset sana et omni febri libera, ieiunavit. Fatigata vero et continuis febribus et multis languoribus, noctes complures duxit insomnis; nec quidem se, cum vigilaret, acediae et lamentis dedit, sed, ut poterat, languens orationi vacavit. Legebat namque, ut fere solebat semper, hymnos beatae genetricis Dei ac virginis Mariae; legens vero declinavit caput aliquantulum debilitate prae nimia super librum, nempe supervicit eam, nec tamen ita vicit, ut dici vere eam dormisse potius quam vigilasse possit. Tum vero apparuit ei, quam oratione saepenumero invocabat, beata Dei mater ac virgo. Ea praedixit futurum illo anno quod febres et adversitates quam maximas ac supra solitum pateretur. Id quoque futurum nuntiavit, si quae sibi evenirent adversa, ferret patienter et amore Dei, quod eius a filio ac vero Deo Iesu Christo beata vita ac aeterna gloria donaretur.

[6] [et inediam diuturnam,] Nec quidem evenit secus. Ipsam enim fervens quaedam ac duplex tertiana febris aggressa est, eandemque continuos ad dies decem tenuit. Qua vero nocte diei undecimi finis erat, eadem veluti quadam horribilitate perterrita sudare metu esseque anxia ac tremebunda coepit. Tandem vero, quasi liberata periculo atque confidens, aperuit oculos et clamans quanta potuit voce ad eas quae astarent ac proximae essent * moniales, inquit: Heu! quam magnus est iste. Tum interrogata quidnam esset quod videret ipsa et magnum esset, respondit: Monstrum habens capita multa vidi. Signum hoc esse naturae deficientis ac cito moriturae, quae aderant omnes, et moniales et abbatissa putarunt. Idem Helena credidit; ipsa proinde consilio ac voluntate concordi, quae sanctae Ecclesiae iussu danda christianis morientibus sacramenta praesto afferri, et ipsa petiit, et abbatissa iussit. Deus bone, quanta cum reverentia et devotione peccata sacerdoti confessa est sua, quantis cum suspiriis et lacrimis Christi sumpsit corpus nostra haec ista Helena beata; postea vero, ne deesset quicquam quod sacrosancta iuberet Ecclesia, oleo sancto uncta est. Sequenti autem illucescente die, quae moritura paulo ante subito videbatur, eadem contra spem omnium respiravit paulum atque spem vitae longioris dedit. Oblatum quoque cibum, ne abbatissae et monialibus id suadentibus displiceret, sumere conata est; positum vero in os cibum subito reiecit, quia erat alienatus ac debilis stomachus, atque vehementia quadam per nares iecit. Neque vero quicquam deinde aut cibi aut potus sumpsit. Dictu quidem mirabile atque inter miracula memorandum: tres namque ad menses sine cibo et potu vixit, loquelam quoque illo ipso amisit die.

[7] [loquela etiam orbata vixit.] Sequenti autem die legi sibi quae habent de passione Domini evangelia postulavit. Horum autem lectio tanta ipsam et compassione et pietate commovit, ut oculi exundarent lacrimis, nec Domini passionem quae legeretur audire legi, sed factis adesse atque videre Dominum capi, ligari, duci, conspui, caedi, crucifigi, mortem pati, pectus vulnerari lancea videretur. Hoc namque die isto Deus, ut patientiam suae huius servae experiretur et altera in vita plus gratiae ac beatitudinis largiretur, de industria, quasi esset iratus, multiplicavit ei omnes infirmitates et mala. Nempe, ut paucis omnia colligam, oculorum amisit lumen, dentes sibi clausi, digiti et pedum et manuum summo dolore contracti; denique nullum membrum, nulla pars corporis expers doloris et cruciatus fuit. Tantis autem in malis animus, intellectus, auditus integer et illaesus mansit. Quae dicerent moniales, omnia perfecte audiebat et intellegebat ipsa. Quae autem dicere ipsa vellet, ea, ut solent muti, signo manuum intimabat. Sed quoniam eveniret interdum quod mentem eius quae adessent moniales manuum signo non caperent, remedium ipsa ut intellegeretur invenit. Induxit quidem moniales quod alphabeti ex ordine singulatim litteras nominarent; quae autem suam ad rem facerent, eas notabat ipsa, moniales vero istas colligebant, et syllabas ex litteris, deinde dictiones ex syllabis, postremo orationes ex dictionibus perfectum ad sensum et intellegentiam componebant. Neque ferebat ipsa non moleste si qua monialium quicquam collectis ex litteris immutasset. Deum autem rogabat assidue, ut sibi loquendi redderet potestatem. Quippe usum linguae amisit prorsus; nec dum vixit, loqui audita est. Sicubi autem dixero quicquam esse dictum ab ea, id velim a me ita dictum, qui legis, intellegas, ut deinceps nihil ore dixerit, sed omnia nutu et signo manuum, aut collectis, ut dixi, litteris indicaret. Ceterum visiones hoc tempore habuit multas Helena nostra, easque non sponte, sed maiorum iussu coacta, uti vidit, dictim aperuit.

ANNOTATA.

a De huius monasterii fatis et incolarum migratione, cfr. Portenari, Della felicità di Padova, p. 478.

b In Legenda S. Antonii de Padua, saeculo XIII concinnata, a P. A. M. Josa edita (1883), p. 21, ita legitur: Erant ibi [Nempe in Arcella] Fratres prope monasterium Dominarum Pauperum commorantes, et iuxta consuetudinem Ordinis divina illis ministrantes.

* ita cod. Bruxell., sed deest in cod. Patav.

Visiones beatae Helenae monialis.

[8] [Recreatur visionibus sanctorum,] Sibi enim sancti apparuerunt primum. Sanctos vero illos esse, haudquaquam subito nec temere credidit; sed christianis armis usa, cum apparerent illi, signo se ipsa crucis creberrime muniebat. Ea res in admirationem traxit moniales, induxitque ut interrogarent eam ac recusantem oboedientiae virtute compellerent, ut propalaret curnam signo crucis, super solitum multiplicatis vicibus, se munisset. Tunc respondens patefecit ipsam homines se quosdam in sanctorum forma vidisse et, quoniam dubia fuisset ex Deone an ex diabolo apparerent, ideo se crucis signo tantopere communivisse *, quod spe ducta esset futurum, si vere Dei sancti et spiritus boni essent, quod starent firmi nec terrerentur signo crucis; sin spiritus essent mali, profugerent subito ac viso crucis signo penitus evanerent; se autem, quos viderat, vere Dei sanctos esse percipere, quod repetitam totiens crucem non fugissent, sed firmi ac constantes, uti venerant, permansissent. Illos vero saepe deinde sibi apparere dixit ipsamque alloqui et graviter increpare solere, quod loquendi hoc in saeculo licentiam postulasset.

[Christi Domini et B. Virginis;] Addebat quoque non Dei sanctos modo, sed ipsum et Dei filium ac verum Deum Iesum Christum et, quae mater eius ac virgo esset, Mariam intemeratam et sanctam solere apparere interdum sibi consolarique ipsam ac hortari, ut quas pateretur aegritudines et dolores, animo bono ac patienti ferret.

[9] [mortem proximam ipsi innuere videntur,] Tempore interiecto, sororem unam, quae sibi tunc forte assisteret, ne se desereret illa die, prece multa precata est. Interrogata vero cur se non deseri tantopere precaretur, respondit quod se morituram die illa putaret. Ipsam enim hanc in opinionem adduxerat quod eius ad caput videretur habere librum vitae, qui foris argenteus et clausus esset.

[10] [alia quaedam signa.] Signum quoque suae propinquantis mortis intimavit esse quod tres sibi apparerent tubae, quae argenteae essent et magnae, ordine autem ita distributae quod singula in aure esse una, in ore tertia videretur. Futurum item affirmabat proxima die quod personarent omnes, sed quae minor erat proxima in media nocte, mediocris in meridie, omnium autem maxima in solis occasu atque ipsa in completorii hora suavissime clangeret. Postea vero se illas clangentes audisse dixit, nec tamen, qua putaverat die, vita defuncta est.

[11] [De maiestate Dei,] Per idem tempus ac saepenumero dixit se videre speciosum ac mirae magnitudinis templum, et in eo maiestatem esse divinam; adesse quoque virginem beatam Mariam chorosque angelorum ac ordines sanctorum, qui Deum suavi cantu et una voce laudabant. Indicavit deinde se per noctem videre Dominum in sua maiestate sedentem, et coram adesse David prophetam, qui iubilaret psalterio, ac genibus exoraret flexis ut, qui sunt adaequati solo, Ierusalem exaedificaret muros.

[12] [de caelo,] Tum quoque beatae huic Helenae videbatur se prospicere firmamentum caeli ac numerum videre grandem fratrum, qui et Deo canerent laudes et dolabris dolarent lapides pretiosos, eosdemque ad fundamentum muri arte tanta componere, ut qui essent multi,esse unus modo, nusquam interposita linea, viderentur. Se autem lapidem esse unum * existimabat ipsa atque timebat ne ipsam veluti paleas, qui lapides levigarent dolatores conculcandas abicerent. Haec cum intimaret, metu et anxietate sudabat. Erat quidem mos iste sibi ut, cum patefaceret quicquam, id vultu si erat iucundum iucundo, sin triste tristi monstraret.

[13] [de sanctis,] Eadem vidisse nocte intimavit quendam, qui esse frater Minorum ex Ordine videretur. Hunc non cognovit; putabat * quidem sanctum Franciscum esse, sed carebat stigmatibus; eratque proceritatis magnae, et, quas habebat vestes, albi coloris erant. Adesse quoque sibi tunc est visum Noe, Enoch, Eliam, Moisem, qui turbati essent vultu extensosque manu arcus et igneas sagittas haberent. Tabulas praeterea legum Moises gerebat manu. Noe vero insufflavit paulum, unde mox nubes exorta adeo crevit, ut terrae partem quam maximam operiret. Per idem tempus ductam se ab angelo in spiritu per viam foveis plenam dixit, eundemque angelum iubentem alteri angelo foveas implere istas audisse; et cum ille implesset, daemonem venisse ac foveas renovasse, tunc vero se vocem audisse iterate dicentis: Anima quae non diligit Dominum, digna est plagis magnis. Illos etiam per dies sibi coronatus stellis quinque sanctus Bernardus apparuit. Ducta vero ab angelo poenarum ad loca quae horrida essent ac obscura, animas passim affligi, sed alibi aeternaliter ac severe, alibi mitius ac bona cum spe eundi sanctorum ad requiem, vidit. Daemonem autem, qui in forma pueri, ut surgeret et dicendas ad horas in ecclesiam iret, multis rationibus hortaretur, tandem signo crucis signato * fronte, fugavit.

[14] [de alma Trinitate, revelantur ipsi nonnulla.] Vidisse postea intimavit divinam Trinitatem, Patrem, Filium et Spiritum sanctum, Patris vero a dextris Iesum Christum vera in deitate ac humanitate sedentem, a dextris quoque Filii sedere matrem Mariam virginem beatam, deinde ac circumquaque choros angelorum et coetus sanctorum ac sanctarum tum novi tum veteris Testamenti, qui essent ita ordine collocati, ut locum quisque tenere suum ac Deo canere laudes viderentur.

[15] [Videt monialem defunctam,] Luciam vero, quae monialis eodem in monasterio professa esset ac seorsum aegra iaceret, vita defunctam esse Helena nostra indicavit. Tum vero quae astarent monialium una, suis ut videret oculis ac certior fieret si, uti affirmabat ista, ita mortem obisset illa, ad infirmariae locum, in quo Lucia esset, subito properavit, atque, uti haec dixerat, ita mortuam illam invenit. Interrogata vero Helena unde mortuam esse, quam non viderat, percepisset, respondit angelos se audisse, qui et Deo laudes canerent et animam illius in caelum ferrent. Per noctem autem, dum mortuae Luciae corpus sepeliendum in diem posterum servaretur, subiit cogitatio quaedam Helenae beatae nostrae. Existimabat quidem se post Luciam non victuram diu, atque putabat se communi in monumento non sepeliri, quod arbitraretur moniales nimium ob foetorem paulo ante sepultae Luciae aperiri monumentum id non passuras. Quippe desiderabat se communi in monumento sepeliri, ut illis cum sororibus, quemadmodum in uno monasterio vixerat, ita mortua eodem in monumento sepulta iaceret. Haec atque huiusmodi talia anxie cogitanti apparuit puella, quae et forma elegans et fulgore circumfusa caelesti esset. Hanc putavit virginem Mariam esse. Admonuit quidem ipsam non quem in locum corpus sepeliretur mortuum, sed quo iret anima, curandum esse.

[16] [et ab altera defuncta pane reficitur.] Qua vero die cum festum sanctorum Cosmae et Damiani celebre ageretur, insolita quaedam sibi admiratio est oborta, quod ullo sine cibo Deus ipsam tanto tempore conservasset. Tum quae perdiu ante obierat diem suum, monialis quaedam apparuit. Amicta erat ista vestibus albis et splendidis, erant quoque in crucis modum lucentes stellae vestimentis intextae; Helenam vero, pane oblato, ut comederet hortabatur. Tum ad eam: Quomodo, inquit Helena, comedere possum, quod nihil iam dies septem et quadraginta comederim? Hanc illa tunc amplexa est, et quem involutum occulte sub veste portarat mirae pulchritudinis pannum extendit, atque posito pane iterum, ut comederet, Helenam exoravit. Helena vero retrospiciens pulcherrimam vidit crucem; quam exosculans mirabili est odoris suavitate repleta; monialis autem panem fregit et obtulit. Helena vero tres, uti videre sibi est visum, bolos sumpsit atque refecta est.

[17] [Apparent ipsi B. Virgo, Christus Dominus,] Inter sollemnia missae apparuit, quae summa est omnium regina et Dei mater ac virgo Maria. Zonam haec speciosissimam eius in manum dexteram posuit; clavis erat ita haec cooperta zona, quod rosarum simul et crucis similitudinem contineret. Bis postea Dei filium humana in carne vidit, semel cum meditaretur quanta Dei fuisset humilitas, quod pati mortem et * nos salvare dignatus esset; tunc enim ita sibi Iesus apparuit, quod esse XXV annorum iuvenis videretur. Iterum autem et Iesum filium et Mariam virginem et matrem se invicem amplexantes vidit; mente quidem tunc elevata, considerabat Helena nostra benignitatem Dei, qui humanam sumere carnem ac demorari in utero virginis novem mensibus voluisset. Utraque visione immensam laetitiam et consolationem sumpsit.

[18] [angeli,] Quattuor quoque seraphim tubas quattuor magnas ac diversi coloris habentes vidit, eosdemque dicentes audivit: Peccata sunt gentium aggravata. Postea vero in vigilia sancti Michaelis, cum vespertinum officium dicerent, quae astabant moniales, iacens Helena speciosam vidit viam et viros quinque per illam properare. Angeli erant isti, Michael, Gabriel, Raphael et duo seraphim alii; properabant quidem omnes ut in ecclesia sancti Michaelis, quae alto esset in monte, vesperas decantarent. Nocte autem sequente, foveam vidit magnam et horribili fumo plenam Helena nostra; ex illo audiebatur clamor percutientium palmas et veh veh alta voce dicentium. Inde autem Helena in caelum ducta, archangelum Michaelem audivit, qui suum ad festum angelos invitaret. Festi vero die, cum missae sollemnia agerentur, audivit choros duos qui, sedente in maiestate Dei Filio ac genetrice sua virgine Maria, sublimi voce canentes gratias agerent. Admiranti autem sibi quod tam pulchrum festum Michaeli caelestis curia celebraret, responsum est quia maximus curiae princeps esset.

[20] [et apostoli.] Tanta vero et tam longa infirmitate gravata Helena Dominum exoravit ut, qua recrearetur paulum, sibi consolationem aliquam mitteret; nec quidem orationem finierat, en angelus Domini et cum eo Iohannes Baptista, Petrus apostolus, Iohannes evangelista ad eam missi caelitus advenerunt. Horum autem visitatione atque praesentia haud modicum sublevata est. Petrus vero signo crucis signavit eam, et abierunt omnes.

[21] [In excessum rapta] Postea vero Dei pietatem summam esse considerans, Helena subitaneum quendam in mentis excessum venit. Tunc caelestem curiam et in ea flumen magnum ac ingentis magnitudinis columnam vidit. Erat super columnam liber clausus; hunc signaculis dissolutis aperuerunt angeli quattuor. Inde vero mox tantus splendor exivit, ut sanctorum etiam facies resplenderent.

[22] [videt fructus paradisi,] Idem autem per tempus Helena, uti solebat saepe ac ferme semper, divina contemplans, in admiratione ducta est, quod in paradiso neque arborem ullam nec poma, uti audiverat, esse vidisset. Tum vero in spiritu elevata ac caelestem Ierusalem ingressa est. Prospiciens autem sicubi rerum huiusmodi quicquam esse videret, angelum hinc vidit unum, qui fructus decem afferret; color illi albus et rubeus, forma piri erat. Alterum inde angelum vidit, qui esset seraphim et vas pulcherrimum apportaret. Porro vas adorabant et sancti et sanctae omnes, atque suas in facies procidentes laudabant Deum. Tandem vero id vas ad Domini pedes qui ferebat angelus posuit.

[23] [gloriam caelestem,] Per noctem autem Helenae cogitanti quid esset Deus daturus illis, qui eum hoc in saeculo dilexissent, apparuerunt tres angeli colloquentes. Quippe dicebat primus: Pondus; secundus: Et pondus; tertius: Et supra pondus. Iterum primus dicebat: Mensura; secundus: Et mensura; tertius: Et supra mensuram. Tum primus repetebat dicens: Finis; secundus: Et finis; tertius: Et sine fine. Primus quoque: Gloria; secundus: Et gloria; tertius: Et supra gloriam. Postremo qui erat primus dicebat: Principatus; secundus: Et principatus; tertius: Et supra principatus. Secum autem postea cogitans Helena qualis et quantus esset locus in quo illorum quiescerent animae, qui minus perfecte hac in carne vixissent, elevata est mente et ab angelo supra deliciarum paradisum ducta virentissimum in pratum. Ibi mortuorum et viventium vidit animas infinitas, quae iturae caelestem ad gloriam essent; sed pars non ante iudicii diem, pars breve ad tempus iturae videbantur. Meditans vero Helena nostra quantam esset benigno a Deo beatus Franciscus, cuius namque tunc dies celebris agebatur, et gratiam et gloriam assecutus, audivit vocem dicentem: Potens fuit in terris Franciscus, potentissimus est in caelis. Mentis autem in excessu facta, [SS. Franciscum et Antonium.] vidit patrem Franciscum et cum eo beatum Antonium Paduanum ac Ordinis sui complures sanctos patres canentes Deo laudes. Nocte autem quae festum secuta est diem, vidit beatum Franciscum, sacerdotalibus apparatum, stantem coram Dei maiestate ac reverenter suo pro Ordine exorantem. Aderat quoque Dei mater et virgo beata Maria et cum illa sanctorum et sanctarum numerus infinitus. Orantes vero hi pro universo populo christiano obauditi sunt quod magna esse nimium hominum malitia videretur.

[24] [B. Helena confortatur ab angelis,] Illucescente praeterea die quodam, esse vidit coram Deo vas magnum ac firmiter clausum in caelo et seraphim angelum duas in crucis modum alas extensas habentem; deinde vocem audivit quae diceret: Orate pro Ecclesia Dei, quae fluctibus maximis agitatur. Dum vero moniales circumstarent et ipsam, quod esset doloribus super solitum aggravata, ad patientiam hortarentur, omnia quae illae dicerent haec attente collegit. Silentibus autem illis, haec quae dicta erant, omnia secum tacita considerabat mente. Tum voces duas suavi quadam modulatione idem quadragies repetentes audivit. Una dicebat Amor; secunda, cui prima iterum canens, dicebat Christo. Meditanti autem sibi quaenam fuisset * vitae sanctitas unius, quae paulo ante obierat diem, monialis, [et a sanctis virginibus.] apparuerunt virgines quattuor. Capita earum albis tecta velis erant. Reiectis autem velis, quae virginum maior erat, se Iustinam esse, reliquas vero Constantiam, Effigeniam, Domicellam nomine appellari dixit. Hac visione est recreata Helena multum.

[25] [Visiones de caelo] Palatium quoque vidit pulchritudinis mirae. Ornatum erat id et gemmis et auro; personae in eo duae alas binas habentes erant. Animam item tunc speciosam ac exornatam gemmis vidit. Cuius autem esset et palatium et anima, accurate ac saepe investigans non audivit. Virente postea in prato esse cubilia, mensas, sedes paratas ac magnifice exornatas vidit; sedentes erant ibi sexus utriusque homines multi. Solo isti saturabantur odore, surgentes autem et cubilia exornabant floribus et cantu mellifluo laudabant Deum. Principem deinde praecellentem ac insignem vidit. Hic, quam gestabat manu, pulcherrima virga circumdabat angelorum, archangelorum, martyrum ordines; exosculabantur se invicem illi ac Deum voce suavi laudabant. Angelos quoque vidit septem, qui chartas in manu septem aureis litteris scriptas haberent, vocemque mox dicentem audivit: Haec testamenta sunt, legite festinanter.

[26] [deque in eo celebratis feria sexta] Per noctem autem feriae sextae inclitum vidit Helena templum et in eo Dei matrem ac virginem Mariam, sanctorumque ac sanctarum quocumque in genere multitudinem infinitam ire; pergere videbantur processionis in modum omnes bini, et singulis corporis sui sacramentum dare Christus. Helenae autem sciscitanti quam ob rem tam celebris processio fieret, responsum est id fieri aeternam ad memoriam quod Dominus noster Iesus Christus sit feria sexta passus.

[27] [et sabbato,] Sequenti vero sabbato, Dei matrem iterum, sed imperatoriis nunc vestimentis ornatam, Helena nostra vidit. Ea stare coram filio et manu tenere vas plenum odore multo visa est. Perquirens autem Helena quid ea res vellet, dicentis vocem audivit id matris Dei ad honorem sabbati die singulo fieri. Facta vero in excessu ac cogitans Helena secum quaenam essent turres illae, de quibus loquitur propheta illo in versiculo: Et abundantia in turribus tuis, vocem audivit dicentem eas turres ordines angelorum esse.

[28] [et de gratiis ibi Deo actis.] In vesperis autem, audiens moniales versiculum canere

Sit laus Deo Patri,
Summo Christo decus
Et Spiritui sancto,
Tribus honor unus,

cogitare coepit quae laus, quod decus, quis honor hic esset. Mente autem ob eam rem elevata, vidit sanctos et sanctas flectere genua, Deoque ac Matri gratias agere. Perquirens autem quidnam esset illud, responsum habuit sanctos et sanctas totiens referre gratias Deo, quotiens versiculum illum Ecclesia recitaret.

[29] [De meritis sanctorum in caelo,] Pratum iterum garofolatis floribus plenum, et in eo, qui flores colligerent, angelos vidit. Excelsi quoque montis in vertice et pratum speciosum, et quae descenderet religiosorum multitudinem sarcinis oneratam vidit. Sarcinas vero illas cognovit in spiritu esse orationes, disciplinas, opera bona, quae religiosi Deo pro universis offerrent. Cogitans vero secum orandumne pro exsistentibus in paradiso melius, an pro existentibus in purgatorio esset, commonefacta est orare pro existentibus in purgatorio bonum, superfluum autem pro existentibus in paradiso esse.

[30] [deque eorum festis ibi peractis] Sanctum quoque Martinum commonentem religiosos, ut fugerent cupiditatem, vidit. Apostolos autem Simonem et Iudam vestibus ornatos festivis atque magnificis stare ac Deum laudare Helena per vigiliae noctem vidit. Erat utrique ornatus par; crucem modo, qui martyrium esset in ea passus, Simon baiulabat solus. Quo autem die festum eorum Ecclesia celebraret, hora tertiarum iterum Helena ipsos vidit. Magno esse videbantur in templo; sacerdotalibus autem, quasi celebraturi missam, amicti erant: qui vero aderat magnus sanctorum coetus, is voce una stans laudabat Deum. In caelo denique vidit rotam, quam iudicii ad diem ut volverent quattuor Angeli observabant.

[31] [multa videt.] Omnium autem Sanctorum festo die, beatam vidit virginem Mariam; candidatis erat vestimentis amicta et praecedebat omnes; sequebatur autem eam sanctorum multitudo; bini pergebant isti; venientes autem ad praesentiam maiestatis, praecedebant singuli et gratias Deo summa cum laude referebant. Sequenti vero die, cum Ecclesia pro defunctis sollemnes missas et divina officia diceret, visa est videre animas in purgatorio exsultare et palmis iunctis Deo gratias agere.

[32] [De morte et sepultura B. Helenae.] Diem obiit Helena beata anno nativitatis Christi MCCXXX, secundo nonas novembris, aetatis vero suae anno XXIIII. Postea vero quam vita defuncta est, hunc istum usque ad diem, corpus eius tanta est cum integritate servatum, ut ipsum sine admiratione non videas. Auctore namque Deo, quantum reor, ad testimonium sanctitatis diminutum in eo nihil praeter nasi extremum invenies. Quippe dessiccata est caro, omnia passim tegit pellis; ad lineam corpus iacet; in crucis modum christiano ritu composita brachia; oculi dormientis in modum clausi, ut habere nihil albedinis ac luminis videantur; aspectus devotus; facies iuvenilis et macilenta; dentes nivei ac solidi; tonsi capilli et ungues renascuntur; statura paulum mediocri minor, membra integra, iuncturae membrorum sic, quasi nuper diem obiisset, mobiles ac firmae, ut sine laesione, si urgeat occasio, moveantur. Illud quoque accidit saepe, atque tunc maxime cum civitati ulla clades immineat, quod sese, quasi futura praedicat, multo cum strepitu moveat. Hoc namque isto prodigio non raro est divinitus praemonita Padua ut caveat, reor, quod sibi aut belli aut pestis aut rerum novarum ingens immineat clades ac praesto sit magna futura calamitas.

[33] [Epilogus.] Haec sunt, mi Lazare, iucundissime fili, quae investigans undique memoranda inveni de his, qui beati sunt, Antonio Peregrino ac Helena moniali. Tu vero quae sunt a me scripta leges devote, ac beatas animas reverenter, ut decet, ad Dei laudem coles. 1437 a.

ANNOTATUM.

a In exemplari Patavino, ex quo perperam transsumptus est codex Bruxell. signatus 8932, additum erat: Explicit per me Franciscum Polentono scripta haec Vita beatae Helenae, 1464 die martis XX novembris horam circa secundam noctis Paduae in stupa studii mei ex libro authentico scripto manu dicti Domini Siconis, fratris mei compilatoris ipsius vitae in contracto.

* cod. Patav. commonuisse Bruxell. communisse.

* supra scriptum alia manu in cod. Patav. vivum.

* cod. Bruxell. putasset

* sic

* cod. Patav. ut.

* om. cod. Pad.

DE B. IULIANO CESARELLO EX ORDINE FRATRUM MINORUM VALLIS IN ISTRIA.

ANTE ANNUM MCCCLXVII.

[Commentarius]

Iulianus Cesarellus, Ordinis Minorum, Valle in Istria (B.)

AUCTORE I. D. B.

[1] [B. Iuliani fata incognita sunt.] In Istria, novem circiter miliaribus ab urbe Rovigno, praeter viam qua itur ad oppidum Dignano atque inde ad civitatem Pola, situm est castrum, cui nomen Valla, multis retro annis more romano constructum, civibus tamen non ita frequens; numerantur enim mille quingenti. Iuxta oppidulum orientem versus, ad medium miliare, assurgit collis frondibus consitus, in cuius vertice pristinis temporibus exstructum fuit coenobium sancto Michaeli dicatum. Ibi saeculo XIV pretiosa in Domino morte finem vivendi fecit B. Iulianus, Cesarellus nuncupatus, sacerdos professus ordinis seraphici; quem inde ab obito populares inter beatos annumerarunt, cultuque publico sunt prosecuti. De quo ita Martyrologium Franciscanum anno 1879 Venetiis editum: Vallis in Istria beati Iuliani confessoris. Cur vero hac die annuntietur, in dubio est. Etenim nulla de eo supersunt documenta neque de die annove quo terra ad caelum migravit, neque de pie gestis, quibus multam apud coaevos sanctitatis famam consecutus est, neque de parentibus quibus ortus est; nam ex indito cognomine divinatores egerunt, qui ipsum Iulianum ascriptum volunt familiae Cesarel, seu rectius Cusaril, quae tunc temporis inter Vallensis oppiduli nobiliores florebat. Neque plura reperire est apud reliquos seraphici ordinis chronographos, ne quidem apud R. P. Antonium Mariam da Vicenza, qui anno 1871 Venetiis edidit libellum paginarum 70 sic inscriptum: II castello di Valle nell' Istria e el B. Giuliano Cesarello. Multam quidem, ut legenti patet, operam insumpsit ad illustrandam B. Iuliani vitam, sed infausta sorte. Etenim in opusculo offendimus tum multis quae a beato viro aliena videntur, tum nonnullis documentis, quibus studiosa Vallensium in suum patronum pietas commendatur, nihil autem quo de beato ipso certa discamus. Hac ergo vexatis inopia superest tantum nobis ut cum R. P. Antonio de gloria postuma B. Iuliani agamus.

[2] [Eius sepulcrum apud Vallenses in honore fuit,] In colle de quo supra, saeculo duodecimo, monachi Camaldulenses Domino ac sancto Michaeli monasterium aedificaverunt, in quo saltem ad annum 1315 divino servitio intenti remanserunt; ante vero annum eiusdem saeculi nonagesimum quintum inde egressi ipsum fratribus ex Ordine Minorum tradiderunt; etenim hocce anno 1395 annumeratus est inter conventus custodiae Istriae, quae est pars provinciae Dalmatiae. Forsitan haec series annorum qui intra 1315 ac 1395 effluxerunt, contrahi potest. Adducit enim P. Antonius quoddam opusculum auctore Vergottin, inscriptum Breve saggio d'istoria antica e moderna della citta di Parenzo [Venezia 1796.] , a quo quidem edocemur [Cfr. Da Vicenza, op. cit., p. 28.] anno 1755 in ecclesia parochiali oppidi Vallensis eversum fuisse vetustum altare B. Iuliano sacrum, in quo sigilla domini Iohannis Sordelii reperta fuerunt; hic vero ab anno 1328 ad 1367 Parentinae ecclesiae sedem obtinuit. Ergo si vir cl. Vergottin allatis documentis certam sui asserti fidem fecit, contendi potest S. Iulianum aliquot annos ante 1367 diem suum obiise cum tanta sanctitatis fama ut non solum in ecclesia Sancti Michaelis, sed etiam in ipso oppido altare ei dedicaretur. Diu sepultus iacuit B. Iulianus in ecclesia Sancti Michaelis, tanta apud populares in aestimatione habitus, ut ne Fratribus Minoribus quidem, cum ex illo conventu ante annum 1540 alias demigrarent, licitum fuerit sacram glebam secum deferre. Itaque a discessu Fratrum remanebat pretiosus ille thesaurus quasi in vasta solitudine haud sufficienti custodia munitus. Inde Parentinis, qui Vallensium sunt accolae, in mentem subiit, ut hasce reliquias sibi furarentur [Ibid., p. 46.] . Et primo quidem res eis prospere cessit. Nam cursu felici Canale de Lemo transgressi iam ad dimidium miliare fuga elapsi erant, cum ex itinere fatigati novos animos resumpturi sacras reliquias deposuerunt. At cum coeptum iter prosequi vellent, [qui ipsum a furto tutati sunt.] tanti ponderis inventus est ille pretiosus thesaurus, ut solo levari nequiret; ipsique fures pudore suffusi solo haesisse feruntur, donec e Vallis oppido clerus cum populo adveniret, qui sacras reliquias nullo labore de terra levatas in sedem propriam rettulerunt. Id ante annum 1564 furtum attentatum videtur; nam tunc recepti a praeda S. Iuliani corporis festivitas agebatur. Ceterum R. P. Antonius, penes quem rei narratae fides remaneat, tanti miraculi nullum certum testimonium adduxit, praeter lapidem quem indigenae demonstrare solent, quo notatus est locus in quo a Castrensibus e praedonum manu sacrae B. Iuliani exuviae ereptae fuerunt. Hac tamen fabula, apud pristinos medii aevi hagiographos vulgatissima, adducor ad credendum Parentinos aliquando nefandum furtum tentasse, sed ab iniquo consilio, Castrensibus tempestive commonitis, [B. Iuliani reliquiae in ecclesiam parochialem translatae sunt] prohibitos fuisse. Vallenses porro improbum vicinorum suorum animum experti sacras reliquias in ecclesiam parochialem detulerunt; ubi in medio templo capsae ligneae inclusae remanserunt usque in annum 1597. Tunc in urnam marmoream occlusae fuerunt ac pone altare S. Iuliano sacrum depositae. Huius translationis festivitas annua agebatur die 29 Septembris. Nam ea die, anno 1597, consecrata sunt etiam a Rmo D. Caesare de Nores, episcopo Parentino, altare S. Iuliani et alia tria in aedibus parochialibus [Ibid., p. 48.] .

[3] [et anno 1755 elevatae.] Hocce modo reconditae S. Iuliani reliquiae usque ad annum 1737 servatae fuerunt, cum Vallenses sua in beatum patronum incitati pietate novi in eius honorem exstruendi altaris initium fecerunt, huius consilii transmissa memoria in lapide quem in imo altari reposuerunt [Ibid., p. 49.] . Sed in opere exsequendo morae longiores deductae sunt; nam anno tantum 1749, mensa iam pridem perfecta, superiorem altaris partem sunt aggressi. Tunc et in media parte loculum paraverunt, quo S. Iuliani reliquiae opportuno tempore deferrentur. Elapsis abhinc sex annis absolutaque tandem totius altaris fabrica, nobilissimus Dominus Marcus Ludovicus Bembo Revmum Dominum Gasparum Negri, episcopum Parentinum, enixe rogavit ut castrum Valla adiret, solemnem S. Iuliani translationem celebraturus. Qui cum multis negotiis irretitus accedere nequiret, aliquot viros primarios selegit, quibus mandavit ut hanc translationem peragerent. Hi ergo die 29 septembris anni 1755 praesulis iussum exsecuti, hasce rei actae litteras authenticas conficiendas curarunt [Ibid., p. 50 – 52.] .

In Dei aeterni nomine. Amen.

Anno a nativitate Domini nostri Iesu Christi 1755 indictione 2a, die vero mercurii, 5ta mensis novembris, pontificatus autem SS. Domini nostri Benedicti divina providentia papae XIV anno XVI.

Per praesens publicum instrumentum cunctis evidenter pateat et notum sit quod cum nobilis vir D. Marcus Bembo patricius Venetus humili cum instantia illmum ac revmum DD. Gasparem de Nigris, episcopum Parentinum, com ac dnum Ursariae etc. requisierit, quatenus ad Castrum Vallis, Parentinae dioecesis, se conferre dignaretur ad effectum transferendi et super altare marmoreo in ecclesia parochiali et collegiata dicti castri eius cura et diligentia reaedificato et recenter ornato corpus B. Iuliani confessoris collocandi, idem illmus ac revmus D. episcopus arduis occupatus negotiis, cum illuc transmeare non posset, rmum D. Valentinum Valentini canonicum cathedralis ecclesiae Parentinae et eius in spiritualibus et temporalibus vicarium generalem ad hoc specialiter elegit et deputavit. Quocirca idem rmus D. vicarius generalis parendo commissioni et mandatis dominationis suae illmae et rmae, assumptis secum me infrascripto cancellario episcopali et rev° dno Felice Sejano sacerdote ecclesiae parochialis Castri Ursariae, ad locum Vallis se contulit; ubi a praefato nob. viro Marco Aloysio Bembo humanissime cum eius comitatu exceptus est. Die igitur antescripta circa horam primam noctis antelatus rmus dnus vicarius una cum illmo et excmo dno Andrea Venier, eiusdem loci praetore dignissimo, nec non spectabilibus DD. Nicolao de Albertis, Laurentio Pisani iudicibus et Antonio Fioretti f° Andreae, sindico communitatis Vallis, ad ecclesiam parochialem et collegiatam dicti Castri perrexit et, facta prius brevi oratione ante ssmum Eucharistiae sacramentum, ad urnam marmoream positam post altare situm in cornu epistolae altaris maioris dictae ecclesiae accessit et, adm. rev. capitulo canonicorum totoque clero circumstante et septem psalmos paenitentiales interim devote recitante, mandavit operariis ut operculum marmoreum dictae urnae tollerent; quo facto, capsam ligneam crate ferrea contectam, ubi corpus B. Iuliani requiescebat, extraxit et super altare antedicto in honorem B. Iuliani dicato reverenter reposuit. Deinde avulsis clavis et elevata crate ferrea, quae dictam capsam tegebat, apparuerunt ossa corporis praefati beati confessoris Iuliani; quae omnibus adstantibus ostensa fuerunt. Cum autem fama invaluisset in praefata capsa lignea simul cum ossibus seu corpore B. Iuliani brachium S. Andreae apostoli asservari, antequam reliquiae et ossa componentia corpus B. Iuliani extraherentur et in monumentum transferrentur, mandavit per exm dnum Antonium Masato medicum physicum eiusdem loci diligenter examinari singulas reliquias exsistentes in eadem capsa ad effectum inspiciendi et revelandi an brachium antedictum revera exsistat; sed facta diligenti perquisitione, nihil aliud compertum est in ea contineri nisi partes componentes corpus B. Iuliani, neque aliam extraneam reliquiam reperiri nullumque signum vel memoriam brachii S. Andreae apostoli apparere. Tum rmus dominus cum assistentia antedictorum mei infrascripti cancellarii episcopalis et reverendi D. Felicis Seiano omnes et singulas reliquias sive ossa praefati B. Iuliani ex praenotata capsa extraxit et ad maiorem Dei gloriam et eius B. Iuliani confessoris honorem, in monumento super altare ipso constructo devotissime reposuit et collocavit et subinde partem anteriorem ipsius monumenti crystallo diligenter clausit et variis sigillis episcopalibus in cera rubri coloris communivit. Quibus sic, ut praemittitur, expletis et gratiarum actionibus Deo praestitis cum decantatione hymni Te Deum, discessit mandans mihi cancellario infrascripto, ut de praemissis publicum conderem instrumentum ad perpetuam rei memoriam. Acta fuerunt praemissa in ecclesia parochiali et collegiata B. M. V. de Monte Perino Castri Vallis, die, anno, indictione et pontificatu antescriptis. Praesentibus admodum RR. DD. Ioanne de Nadalin canonico et plebano, Ioanne Torre scholastico, Dominico Sanvincenti et Iosepho Bicchiacchi canonicis supradictae ecclesiae magnaque populi multitudine testibus.

Ego Paulus Chiurco S. T. D., canonicus theologus ecclesiae Parentinae et Rmi DD. Gasparis de Nigris episcopi cancellarius, praesens omnibus praemissis fui ac de mandato Rmi Dni Vicarii generalis antedicti scripsi, roboravi, complevi et in formam publicam redegi et sigillo curiae munivi.

[4] [Tunc sepositae sunt aliquae reliquiae.] Hac occasione aliquot reliquiae sepositae fuerunt ac in capsellam reconditae. Fecit autem Rmus episcopus facultatem eas exponendi in ecclesia Vallensi his datis litteris [Ibid., p. 53.] .

Gaspar de Nigris, Dei et apostolicae sedis gratia episcopus Parentinus, comes et dominus Ursariae, etc.

Universis fidem facimus et attestamur occasione translationis sacri corporis B. Iuliani confessoris Ord. Min. S. Francisci et protectoris Castri Vallis, huius nostrae Parentinae dioecesis, factae a Rmo Dno Valentini canonico nostrae cathedralis, vicario nostro generali specialiter delegato, allatas nobis fuisse nonnullas eiusdem corporis reliquias; ex quibus extraximus quandam particulam sacri ossis, quam devote reposuimus in theca argentea, crystallo ab anteriori parte munita, bene clausa, funiculo serico rubri coloris colligata, nostroque parvo in cera rubra hispanica sigillo signata, eamque ecclesiae ipsi restituimus cum facultate illam publice in dicta ecclesia fidelium venerationi quandocumque exponendi servatis servandis. In quorum, etc.

Datum Parentii ex cancellaria nostra episcopali die 16 martii 1756.

Gaspar, episcopus Parentinus
Paulus Chiurco S. T. D. canon. theologus,
Cancellarius episcopalis.

Urna marmorea, in qua per annos centum quinquaginta sacrae reliquiae reconditae fuerunt, in suo loco remansit usque ad annum 1850 [Ibid.] . Tunc amplificata ecclesia, post maius altare seposita fuit et altare S. Iuliani ad parietem locatum.

[5] [Nonnulla cultus indicia.] Superest ut ex eodem opusculo singula venerationis indicia colligamus, quibus Vallenses in B. Iulianum pietatem testati sunt. Inde a saeculo XVI instituta erat in ecclesia Vallensi confraternitas S. Iuliani [Ibid., p. 38.] quae usque ad gallicum dominatum floruit; tunc direptis prius bonis ac possessionibus eius, suppressa est. Beati viri effigies spectabatur depicta in tabula ad altare maius in ecclesia parochiali appensa; visebatur etiam in duabus ecclesiis ruralibus, quarum altera Nativitati Sanctae Mariae, altera sancto Nicolao dicata erat [Ibid., p. 40.] ; tandem exornabat kalendarium membraneum [Ibid., p. 37.] anno 1570 nitide in usum ecclesiae primariae conscriptum. Tres de anno in beati Iuliani festivitates agebantur, scilicet 1 maii, 4 iulii ac 29 septembris [Ibid., p. 42.] ; harum nacti opportunitatem circumvicini populi ad eius memoriam peregrinantes [Ibid., p. 42.] ad eius altare, ante quod lampas accensa dependebat, beatum virum in vota vocabant. Ex tribus etiam una campana eius nomine vocabatur [Ibid., p. 41.] . Stetit in una turri usque ad annum 1856 praegrandis S. Iuliani statua, quae tunc, cum turris restauraretur, loco mota est, propterea quod caelo tacta atque capite diminuta fuerat, eiusque loco repositum est crucis signum, addito tamen vexillulo cui S. Iuliani nomen inscriptum est [Ibid., p. 54.] , Tandem primoribus civitatis, qui rem publicam gerebant, sollemne erat in praeambulo statutorum patroni sui memoriam facere [Ibid., p. 37.] .

DE B. FRANCISCA AB AMBASIA BRITANNIAE DUCISSA.

ANNO MCCCCLXXXV.

[Commentarius]

Francisca ab Ambasia, ducissa Britanniae (B.)

AUCTORE I. D. B.

§ I. De antiquioribus B. Franciscae biographis.

[1] [Antiquiores B. Franciscae biographi desiderantur;] Die 4 novembris anni 1485, in monasterio de Scotiis ordinis B. M. de Monte Carmelo prope Nannetas in Britannia, ad caelos migravit venerandae memoriae Francisca ab Ambasia, relicta quondam Petri, Britanniae ducis; quam continuo sanctimoniales et populi circumiacentes tanta veneratione publice ac privatim prosecuti sunt, ut re ad Sanctam Sedem delata, Sacra Rituum Congregatio, die 16 iulii anni 1863, statuerit constare de cultu ab immemorabili servae Dei praestito eique proinde beatorum honores esse deferendos. At nos vitam eius illustraturi in vado haeremus, cum antiqua et subaequalia documenta nondum consecuti fuerimus. Nobis enim in optatis fuit Vita illa manuscripta, quam sub annum 1634 Leo Redonensis, cum de beata nostra libellum conscriberet, sub oculis habuit, Vita scilicet, cuius auctor fuit Iohannes de Montay, Ord. S. Mariae de Monte Carmelo, conventus Parisini alumnus, qui iure subaequalis beatae nostrae praedicari potest, cum ipsum inter ac beatae Franciscae obitum brevis annorum series intercedat; nam, teste eodem Leone, manuscripti sui finem faciebat hisce verbis: Ce accomply par la grace de Dieu le premier jour de juillet l'an mille cinq cens quarante huict, à l'heure de neuf heures du matin, après avoir célébre la messe de l'octave de saint Jean-Baptiste. Je vous prie qu'il vous plaise prier Dieu pour mon salut. Sed feliciores essemus, si nobis obvenisset Vita illa coaeva, quae fertur a sanctimoniali, discipula quondam B. Franciscae, conscripta. Hac saltem probe posteris innotuisset indoles sanctitatis, qua B. Francisca emicuit, regendique norma, quam in priorissam electa adhibuit [Typis datum est apud Albertum Le Grand, Les Vies des saints de la Bretagne-Armorique, Brest, 1837, p. 376 – 78, opusculum quod nuncupatum est Doctrina spiritualis B. Franciscae, nempe dictamina quaedam, quae fuisse videntur tum argumenta adhortationum, quas olim in capitulo ad sanctimoniales habuit, tum ipsa regula quam verbis et opere in praxim deducere conata est.] . Sed haec in votis.

[2] [recentioribus vero, quos habemus, caute utendum.] Praesto sunt tantummodo recentioris aevi monumenta, illa nempe quae prae manibus habuit Em. cardinalis Parisinus Franciscus Richard, cum anno 1865 duobus voluminibus B. Franciscae vitam exarabat [Richard, Vie de la bienheureuse Françoise d'Amboise, 2 vol.] . Nolim in dubium vocare fidem virorum nominatorum, qui dicuntur Leo Redonensis [Vie de la très illustre Françoise d'Amboise, fondatrice des religieuses Carmélites en Bretagne, 1634.] et Albertus Le Grand de Morlaix [La vie, gestes, mort et miracles des saints de la Bretaigne Armorique. Nantes, 1637 et Brest, 1837. Ex hoc opere Vita B. Franciscae in latinum versa prodiit in Speculo Carmelitano, tom. II, p. 742 – 52. His addi possunt: Vie de la bienheureuse Françoise d'Amboise, duchesse de Bretagne et fondatrice des Carmélites, auctore Barrin, cathedralis Nannetensis canonico ac vicario generali dioecesis, Rennes, 1704, ac Guido Lobineau in opere Les Vies des saints de Bretagne, 1725, p. 314 – 41, qui Vitam beatae nostrae conscripsit, quae in altera editione anni 1837, edita est tom. III, p. 225 – 99, curante Domino Tresvaux, canonico ac ecclesiae Parisinae vicario generali. Recenseri etiam potest libellus, 8° pp. 360, inscriptus La bienheureuse Françoise d'Amboise, duchesse de Bretagne ed. Nannetis 1865 et 1867.] , qui contestati sunt se proxime praenotata documenta subsecutos esse, eaque fere descripsisse. Sed, deficientibus antiquioribus, iniquum est definire quae traditis recentiores superaddiderint, num rude dicta expolientes, ea a pristina significandi ratione deduxerint, quantumve lectorum voluptati faventes rhetorico ornatu pristinam rerum speciem immutarint. Insuper, quod hic agere nequimus, plurimum interest scriptoris indolem comprobasse: num nimia credulitate laboret, num ne tanto sancti de quo scribit studio praeoccupatus sit et quodammodo caecatus, ut praeceps in hyperbolim eat. Hoc est enim saepius hagiographorum vitium et forsitan beatae nostrae laudatorum. Multum enim praeconantur partem quam in republica gerenda praesumpserit, licet rerum civilium ac ecclesiasticarum relatores aevique illius chronographi id vix verbo attingant, atque in patulo sit Petrum, regimen auspicatum, servandae in affines iustitiae immemorem fuisse. Unde pronum est conicere B. Franciscam indirecte potius in rebus gerendis partes habuisse, eo scilicet modo quo homines vere sancti coaequalium suorum animos possident eosque ad omnem virtutem informant; quod eo facilius beata coniunx in maritum suum exercuit, quod, ut proditum est, a pietatis studio virtutisque exercendae proposito alienus non erat. Nobis itaque hac primigeniorum documentorum inopia pressis prudentia suadet ut paucis ea, quae de B. Francisca tradituri sumus, absolvamus: cauti semper ne leviter praelaudatis biographis fidem praebeamus, eosque sedulo probemus qui eisdem scientiam suam acceptam referunt. Ampliora, si necesse fuerit, reponentes in faustissimum tempus, quo nostra meliorem fortunam nactis sociis Bollandianis, ex lege sua bibliothecas sedulo perscrutantibus, optata documenta in manus ventura sunt.

[3] [B. Franciscae emortuale elogium] Nostri vero tractatus initium faciamus ponentes in ipso limine elogium emortuale, quod ex manuscriptis Sanctae Mariae de Scotiis apud Morice editum est. Obiit illustrissima beataeque memoriae reverendissima mater nostra quondam Britanniae ducissa Francisca de Amboisia, fundatrix monasteriorum primum Sanctae Clarae in urbe Nannetensi, quod in propria domo proprio sumptu novum exstruxit, illustrissimo quondam principe Petro duce adhuc superstite, ac deinde, cum esset vidua, Trium Mariarum prope Venetum cum dote sexcentarum librarum redditus perpetui, solo a religiosis Bonidoni comparato, in quo se et sua Deo et beatae Virgini dedicans infra paucos annos in tantae perfectionis culmen et exemplar evasit, ut filiae, quas in Christo genuerat, eandem in matrem et priorissam sibi elegerint, et quamvis reluctamine et plurimis lacrimis sua de parte conatu possibili renuerit, assecutae sunt quod ardentissimis votis cupientes postulabant. Tandem auctoritate summi pontificis Sixti papae IV translata fuit cum omnibus suis sanctimonialibus ad hunc locum B. Mariae de Scotia; quae in muro cinxit claustrum, dormitoriumque et necessarias novi monasterii officinas a fundamentis erexit, ecclesiamque campanili, testudine, pavimento et aliis requisitis quam plurimum decoravit, annuis insuper proventibus ampliavit. Sed super haec omnia laudes eius extollunt virtutes, quae tractu parvi temporis etiam perfunctorie narrari non possunt, utpote quae ceteris omnibus vigiliis et orationibus et religiosis exercitiis ferventior et instantior, humilitate profundior. Obiit anno Domini 1485, quarto die novembris, feria sexta, hora qua Dominus et redemptor noster Iesus Christus pro generis humani salute expiravit. Et continuo, cum monuisset eam apud Sanctam Mariam de Scotiis esse sepultam, subiunxit memoriam quae marmori inscripta fuit, nempe: Cy gist trés haute et trés noble dame sœur Françoise d'Amboise, en son vivant duchesse de Bretagne, épouse du bon duc Pierre, empuis la mort duquel entra la sainte et devote religion de Nostre-Dame du Carme et prit l'habit le jour de l'incarnation Nostre-Seigneur mil quatre cent cinquante-huit et audit jour fist sa profession l'an revolu, vivante sous clausure et entiere observance de notre bonne reformation jusqu'à son trespas, qui fut le quart jour de novembre au vendredy l'an 1485 [Morice, Mémoires pour servir de preuves à l'hist. de Bretagne, tom. III, col. 488 – 9.] .

[4] [et ea quae refert Taillandier] His annectimus quae, relata ducis Petri morte, qui obiit 22 septembris anni 1457, Taillandier [Hist. ecclés. et civile de Bretagne, tom. II, p. 62.] commentatus est: “Petrus unam illegitimo toro natam subolem superstitem reliquit, cui Iohanna nomen erat. Equidem principum genus frequentius hocce lubricae naturae casu inuritur, sed paucissimos tantum, quantum Petrum, deliquisse paenituit. Morti proximus contestatus est se toto coniugii tempore cum uxore tamquam sorore degisse; per ultimos vero vitae suae annos in delictorum suorum paenitentiam cilicium deferre solebat; quod quidem certum habetur indicium eximiae pietatis, quam animo tenuit; et ex his quae de eius regno supra rettulimus, quisque facili negotio sibi principis indolem effinget. Natura tristis, morosus et suspiciosus erat; flagella quibus olim piam ducissam affecit, manifesta huius indolis documenta praebent”. Meminisse videtur eorum quae apud biographos tradita leguntur, nempe aliquando ducem ob malignantium linguas, quibus invisa erat sancta Franciscae agendi ratio, uxorem suam quasi odio habuisse eamque tam diris verberibus afflixisse ut toto corpore sanguis manaret, quin etiam, pedissequis fere cunctis amotis, eam aliquandiu domi veluti carceribus inclusam tenuisse.

[5] [ad trutinam sunt revocanda.] Altera vice doctus historiographus [Ibid., p. 78.] ampliorem de beata nostra sermonem instituit, sed ex annotationibus in margine adscriptis ad Acta B. Franciscae remittit, non explicite notans utrum primigenia inspexerit necne. Ut brevioribus dicam, haec res agitur. Cum, defuncto marito, B. Francisca prae valetudine a dura sororum Sanctae Clarae in urbe Nannetensi degentium disciplina sequenda impedita fuisset, Venetas secedens, non procul ab urbe coenobium sororum Beatae Mariae de Monte Carmelo exstruere aggressa est, eo quidem fine ut aliquando inibi sub regula Deo famularetur. Interim divino servitio et exercendis in proximum caritatis officiis tota intenta erat. Anno vero 1461 in finem vergente, ob pestilentiam grassantem ad tempus in oppidulum Rochefort nuncupatum migraverat. Sub idem tempus Franciscus II Turonibus Ludovico XI, Franciae regi, fidem suam exhibebat. Rex vero, quod a Sancto Salvatore Rotonensi minus aberat, eo voti exsolvendi causa peregrinatus est. Interea Ludovicus de Thouars cum duobus fratribus suis Franciscam filiam suam adierat, eam hortaturus ut alteras cum Sabaudiae duce nuptias iniret. Quod cum abnueret, ipsam saltem compulit ut regem subsequeretur, ei ob dominium de Benon, in Pictavorum agro situm, fidem praestitura. Et his assensum praebuit; regis tamen in occursum non nisi in civitate Nannetensi venit, ubi ob insidias, quas ei pater paraverat, in eo fuit ut in Franciam abduceretur. Ita Taillandier. Et quidem sub finem anni 1461, Ludovicus rex Turonibus cum Francisco duce commoratus est [Ordonnances des rois de France, tom. XV, p. 248 sqq.] ; in Annalibus autem Sancti Salvatoris scriptum est [A. de Courson, Cartulaire de l'abbaye de Redon, p. 435.] : Anno 1461 Ludovicum XI Francorum regem Ivo domi laetus excepit, pretiosa regis donaria Salvatori ex voto nuncupata obtulit ac piorum operum suffragiorumque participem effecit. Et alias in prolegomenis [Ibid., p. LXXIV.] cum de illa Turonica Ludovici regis mansione relatum fuisset, cl. vir de Courson ad peregrinationem Britannicam astruendam ex Lobineau sequentia descripsit: Et tout après (c'est-à-dire après le voyage de François II à Tours) pour un vœu que le roi avait à faire à Saint-Sauveur de Redon, qui est au païs de Bretaigne; il alla (Louis XI) accomplir le dit voiage à tout petit nombre de gens, et de la revint au château de Nantes, avec icelui petit nombre, faire bonne et privée chière avec le dit duc, parce qu'il lui montra si grand signe d'amour qu'il ne pourrait au monde plus. Itaque putamus hanc ad Sanctum Salvatorem peregrinationem, saeviente adhuc hiemis rabie, susceptam fuisse, nec alligandam esse vernantis iam anni mensibus, praesertim cum procul a Britanniae finibus tunc rex moras egisse videatur. Nemo itaque mirabitur si negaverimus miraculum, quod biographi non pauci referunt, scilicet Ligerim ex parte et ad tempus ita gelu constrictam fuisse, ut naves ad abducendam ducissam paratae nulli usui essent. Iidem quoque profitentur tam caute a duce et civibus B. Franciscae invigilatum fuisse ut, quin prodigium intercesserit, omnino in tuto esset. Sed qua mente pater ad filiam venerit, subobscurum puto. Hanc illius itineris causam proposuit Taillandier [Op. cit,. p. 78.] : “Iste dominus (vice-comes de Thouars) ira exagitatus in aliam suam filiam ob initum cum principe de La Trémouille matrimonium, eam exheredem scripsit, animo statuens omnem bonorum suorum copiam beatae ducissae conferendam, modo alteras cum duce Sabaudiae nuptias contraheret. Quod consilium cum sibi placitum esset, rex Ludovicus spoponderat se omni nisu promoturum”. Et de hoc dubitari potest. Tunc enim, ut videtur, nondum peremptorie statutum fuerat de lite, quam Petro duce adhuc in vivis, filia cum patre moverat. Qui ergo tantam in filiam benignitatem induit, ut eam bonorum heredem conscriberet, a quorum libera administratione ipsa eum proscriptum volebat. Nonne id in primis animo volvebat, quaecumque tentare ut a sui insectatione filia quiesceret. Quod consecutus, cum filia de matrimonio contrahendo tractare poterat. Postea vero certis legibus regi Ludovico bona sua possidenda tradidit [Legay, Histoire de Louis XI, tom. I, p. 297.] .

§ II. Synopsis vitae B. Franciscae.

[6] Quoniam recudere versionem illam, quam monuimus editam in Speculo Carmelitano [Vid. supra, p. 520.] , ab Actis nostris alienum nimis putamus, nec magis placet gallico sermone retractationem Leoninam sive Albertinam iterum typis mandare, praesertim cum nunc inter Analecta Bollandiana semper opportunitatem habeamus edendi primigenia documenta, ubi primum, Deo favente, occurrerint, his quos vitam B. Franciscae novisse iuvabit, satisfactum erit, exhibita breviori illius synopsi, his tantum omissis, quae hagiographiae argumenta communia censentur.

1427. Hoc anno, ut fertur, nata est B. Francisca patre Ludovico de Ambasia, vice-comite de Thouars, principe ac domino de Talmont, ac matre Maria de Rieux.

Richard, Vie de la bienheureuse Françoise d' Amboise, tom. I, p. 1; Albert Le Grand, p. 547.

1431, 21 iulii, data est in sponsam Petro, comiti de Guingamp, secundo filio Iohannis V, Britanniae ducis. Inde abducta in Britanniam, in aula ducis, sub Iohanna ducissa pietatem edocetur; a teneris annis misericordia in pauperes, singulari in sacram Eucharistiam reverentia eiusque sacramenti recipiendi desiderio insignis habetur.

Contrat de mariage de Pierre II, duc de Bretagne et de Françoise d' Amboise, apud Richard, tom. I, p. 325 – 30. Praeterea, ibid., tom. I, pp. 24, 29 – 32; Albert Le Grand, p. 348 – 9.

1441, 3 iunii, Iohannes V filio suo Petro, quo honestius in matrimonio proxime ineundo degeret, certam pecuniae copiam contulit.

Vid. Lettres patentes, Richard, tom. I, p. 331 – 34.

1442.Nuptiis celebratis, in oppidulum de Guingamp recesserunt. Ibi, modo attendas ad ea quae p. 521 notata sunt, animo concordes in Dei servitio tam assidui fuisse feruntur, ut diceres eos religiosorum potius quam curialium vitam egisse.

Richard, tom. I, p. 41 – 54; Albert Le Grand, p. 550 – 53.

1443, 29 aprilis, Petrus, dominus de Guingamp, suam sepulturam in ecclesia collegiata Sanctae Mariae Nannetensi praeelegit, statutis aliquot missis in sui ac suorum memoriam perpetuo celebrandis.

Vid. Lettr. pat., Richard, tom. I, p. 335 – 36.

1443, 5 iunii, ex parte eiusdem domini Petri supplicatum fuit, quatenus ipsa domina Francisca de Thouars, conthoralis sua, una cum liberis suis ex eorum carne procreandis, in dicta ecclesia, in et sub tumulo sive sarcofago aut tumba ipsius domini Petri, causa ipsius obitus adveniente, inhumarentur.

Richard, p. 343. Nisi Petrum mendacem putaveris, hocce lecto rescripto conicies ipsum consummandi matrimonii animum habuisse.

1445. Sub anni finem creditur beata in civitate Nannetensi commorata esse.

Taillandier, Hist. ecclésiast. et civile de Bretagne, tom. II, p. 9, qui haec scribit: La cour déjà fort nombreuse par la réunion de toute la famille ducale.

1450. Collaudatur B. Francisca tum ob multas preces quas ad Franciscum ducem tulit, ut a fratris Aegidii nece manus contineret, tum ob caritatis opera, quae eidem Venetis ultimo aegrotanti sedulo exhibuit.

Dicuntur Petrus et Francisca subsecuti funera patris, iampridem, anno scilicet 1442, vita functi, nunc vero in cathedralem Trecorensem translati.

Richard, tom. I, p. 55 – 74; Albert Le Grand, p. 554 – 55.

1450, mense septembri, videtur apud Redones versata esse B. Francisca, ubi novo duci Petro, coniugi suo, principes Britanniae suam fidem faciebant; quem etiam, ut creditur, in civitatem Nannetensem comitata est. Hanc dux sollemni pompa die 12 octobris ingressus est.

Taillandier, tom. II, p. 38.

1451? Petrum, ut fertur, adhortata est B. Francisca, ut de improbis fratris sui Aegidii interfectoribus iustas poenas repeteret; alias, ut dicunt, eum impedivit quominus plebi graviores pecunias imponeret.

Richard, tom. I, pp. 88, 111; Albert Le Grand, p. 556.

1453, 14 aprilis, litteris patentibus in vico Bruz prope Redones datis, statuit Petrus de sex millibus librarum in annos singulos uxori suae, si supervixisset, persolvendis. Quas ipsa ducissa praesens comprobavit.

Richard, tom. I, p. 346 – 49.

1453, mense maio exeunte, particeps videtur fuisse eorum quae Petrus dux aggressus est ad promovendam canonizationem B. Vincentii Ferrerii, quando in civitate Nannetensi capitulum Fratrum Praedicatorum agebatur.

Act. SS., April. tom. I, p. 524.

1454. Sub hocce tempore Maria de Rieux ad ducem ac ducissam Britanniae confugit, tutamen ac praesidium postulatura contra maritum, qui publice tori coniugalis violator eam iniuriose et contumeliose tractabat.

Anselme, Histoire généal. et chron. de la maison royale de France, tom. IV, p. 147. Ex appellatione a vice-comite de Thouars submota contra sententiam, qua ei bonorum administratione interdictum erat, patet Mariam de Rieux apud filiam suam remansisse.

1454, 4 novembris, cum vice-comite de Thouars litem moverunt dux et ducissa, ut tamquam prodigus a rerum familias gerendarum cura privatus proclamaretur. Varia fortuna disceptatum est, donec 6 septembris 1462 Ludovicus XI statuerit talem facultatem vice-comiti non esse minuendam.

Anselme, op. cit., p. 146 – 52. — Beata tamen Francisca minime animo nocendi patrem suum insecuta est, cum semper se ei benignam praebuerit. Nam, ut in diplomate citato memoratum est, patrem suum equo quingentorum scudorum donaverat, quem iste in filiae suae contumeliam concubinae tradiderat, ibid., p. 148.

1455, 23 martii, dux cum ducissa redimunt a Francisco de Rieux castellum de Rochefort in civitate Nannetensi sito, assumpto sibi onere solvendae annuae pecuniae Mariae de Rieux, quae beatae ducissae mater erat.

Richard, tom. I, p. 355 – 61. His patet B. Franciscam matris suae curam gessisse. Haec vero, ut diximus, mariti et consanguineorum vexationibus obnoxia erat. Laudati biographi contendunt, nullis tamen allatis argumentis, B. Franciscam sub haec tempora multam operam navasse ut ecclesiis et abbatiis viri religiosi praeficerentur et beneficiati ad residentiae onus adigerentur.

Richard, tom. I, p. 128; Albert Le Grand, p. 556.

1455, 10 iunii, Calixtus III bulla hac die data Petro duci ac Franciscae eius coniugi concessit facultatem erigendi conventus ordinis Sanctae Clarae in urbe Nannetensi seu alio in loco.

Richard, tom. I, p. 363 – 65.

1456, 5 aprilis, interfuit Francisca elevationi reliquiarum B. Vincentii Ferrerii in civitate Nannetensi celebratae.

Acta SS., April. tom. I, p. 525.

1457, 30 augusti, praesente ducissa, inductae sunt moniales in monasterium, quod Nannetis in parochia Sancti Vincentii eis exstruxerant dux et ducissa.

Richard, tom. I, p. 362 – 66. Huic monialium inclusioni Petrus dux non intererat; praesens autem erat Arthurus, comes de Richemont; inde conicies ducem tunc gravius morbo vexatum fuisse.

1457, 5 septembris, Petrus suum testamentum dictavit; statuitque ut morte interveniente, eius exsequendi curam B. Francisca cum aliquot nobilioribus viris subitura esset. Insuper dux ei annuam pensionem contulit, atque hisce laudibus eam cumulavit: Nous considerant la longue compagnie et société nuptielle que dés nostre jeune age et Françoise d'Amboise nostre trés-chere et trés-amée sœur et compagne espouse la duchesse avons eu ensemble, les bons et agréables services en grant obéissance et humilité que elle nous a fait tant durant nostre santé que en la maladie où nous esté et sommes détenus mesmes que elle y continue incessamment et qu'elle s'est trés-honorablement comportée et vers nous loyalement portée et acquitée…

Morice, Mémoires pour servir de preuves à l'hist. de Bretagne, tom. II, col. 703 – 9.

22 septembris vita functus est Petrus.

Richard, tom. I, p. 149.

Inde vitae perfectioris desiderio anhela, beata corde concepisse videtur votum non tantum viduitatis servandae, sed religionis ingrediendae. Etenim in bulla Sixti IV, data anno 1479, scriptum est: Ipsa dicto Petro eius viro vita functo, nulli mortali viro, sed uni sponso Christo Iesu … famulari cupiens, domum de Bonodono … construi fecit.

Richard, tom. II, p. 322.

1450 – 57. Muliebrem vanitatem, quae etiam cum decentiae iactura ornamentorum nimietate corpus onerabat, exemplo magis quam verbis restringere conata perhibetur.

Richard, tom. I, p. 157; Albert Le Grand, p. 556.

1457, 31 decembris, iuridice acta est ex parte B. Franciscae remissio multorum iocalium, quae ut Britanniae ducissa in custodia habebat.

Richard, tom. I, p. 367 – 79. Ex hisce litteris deduci nequit Arthurum neptem suam inique tractasse.

1458. Patruo suo Arthuro de Richemont, post Petrum Britanniae duci, morienti pia obsequia praestitit.

Richard, tom. I, p. 192; Albert Le Grand, p. 559. Mortuus est anno 1458, 25 decembris in civitate Nannetensi.

1459. In computo Gulielmi de la Noe thesaurarii, quod inceptum est die prima ianuarii, haec scripta sunt: Le feu duc, Arthur, cui Dieu pardoint, avait ordonné à duchesse Francoise quinze mille escus pour son trousselet et don mobiliaire.

Morice, tom. II, col. 1745.

1460, 16 februarii, Pius II B. Franciscae facultatem fecit erigendi conventus sororum de Monte Carmelo iuxta monasterium Boni-Doni ad semileucam ab urbe Venetensi siti. Hic conventus dictus est des Trois-Maries (1).

Richard, tom. I, p. 387 – 88, et Bullarium Carmelitanum, tom. I, p. 263 – 66.

1461. In computo Petri Landoys thesaurarii, quod a 10 iunii ad 1 ianuarii 1462 pertinet, haec initio fuere notata: La duchesse Françoyse jouit par cause de son douaire, de S. Aubin du Cormier, Gouello, Chastelaudren, Guingamp, Minibriac, Chasteaulin en Cornouaille, Duault, Ughelgoet, Chasteaulin du Fou, Landeleau, Karteix, Chasteaulin sur Treff et la Rochederien.

Morice, tom. II, col. 1756.

1461. Narratur beata in Rochefort quo, peste Venetis grassante, confugerat, publice, quod iampridem conceperat, votum castitatis emisisse.

Richard, tom. I, p. 227 – 31; Albert Le Grand, p. 562.

1462. A civitate Nannetensi in oppidulum Gravre contendit; ubi, anno decurrente, matrem morientem summa caritate confovit, assumpto in se aere alieno, quo illa premebatur.

Richard, tom. I, p. 274 – 5; Albert Le Grand, p. 569 – 70.

1462, 21 iunii, Franciscus II, dux Britanniae, B. Franciscae facultates ex iure competentes concessit, ut annuas pensiones constitueret unde sanctimoniales ad Tres Marias ali possent.

Richard, tom. I, p. 394 – 8.

1463, ineunte iulio, in civitate Nannetensi interfuit baptismati quod collatum est filio Francisci ducis.

Taillandier, p. 82.

1463, 31 octobris, Venetis in domum suam excepit sorores de Monte Carmelo Leodio profectas ad incohandum monasterium a Tribus Mariis nuncupatum.

1 novembris, eas B. Francisca in ducis castellum deduxit, ubi ad diem inclusionis commoratae sunt; et inter illas B. Francisca quasi omnium ministra remansit.

Richard, tom. I, p. 280 – 5; Albert Le Grand, p. 370 – 1.

In monasterio, sed extra clausuram habitare coepit.

Albert Le Grand, ibid.

1464, 19 octobris, Paulus II episcopo Venetensi mandat ut operam suam beatae ducissae conferat in omnibus quae pertinent ad annuas pensiones sanctimonialium ad Tres Marias iustamque huius conventus gubernationem.

Richard, tom. II, p. 309 – 13.

1466, mense septembri, fertur contendisse in civitatem Nannetensem ad Franciscum ducem, qui, spreta coniuge, publice cum concubina vivebat, ut eum ad meliorem frugem reduceret. Id iampridem ter datis litteris tentaverat; quarum, quasi ab ipsa dictatarum, fragmenta exhibent biographi.

Albert Le Grand, p. 571 – 2.

1467.In computo P. Landoys a 1 octobris 1466 ad 1 octobris 1467 recensita sunt loca unde B. Franciscae annua pecunia obveniebat

Morice, tom. III, col. 166.

1467, 8 decembris, Carolo Normanniae duci postulanti Francisca mutuam pecuniam dedit; quod manifestum est litteris hacce die conscriptis.

Richard, tom. I, p. 399 – 400. Et hoc documento iterum docemur pietatem quam in suos beata ducissa continuam gessit.

1450 – 68. B. Franciscae in more fuit festis nataliciis puerulum egentem novis vestibus induere. Quod conventus Sanctae Mariae de Scotiis traditum accepit et servavit, ut in computo sub anno 1791 confecto inscripta fuerint sequentia: Payé pour l'habillement d'un enfant pauvre en l'honneur du saint enfant Jésus, suivant l'usage établi par la révérende mère Françoise d'Amboise 42 liv. 10 s.

Richard, tom. II, p. 136.

Tabula dominicae passionis mysteria exhibens in conventu Nannetensi Ord. Praed. maiori altari imposita, a beata donata tradebatur; quae eidem monasterio alia donaria contulisse videtur, sicuti et sororibus Sanctae Clarae.

Albert Le Grand, p. 559.

1457 – 68. De die bis virgis sive aspera disciplina corpus dire lacerabat, ter in hebdomada ieiunabat ac die veneris ieiuna quinque pauperibus ad mensam ministrabat.

Albert Le Grand, p. 562.

1468, 24 martii, in civitate Venetensi, praesentibus B. Francisca ac Iohanne Soreto, generali magistro fratrum de Monte Carmelo, confirmatum est publicum instrumentum de annuis redditibus a beata vidua comparatis ad sustentationem monialium conventus Boni Doni.

Morice, tom. III, cfr. 161 – 63.

1468, 25 martii, inter sorores Boni Doni noviciatum auspicata est.

Richard, tom. II, p. 7.

1468 – 1469. In conventu oboedientiae praecepto coacta, primum post priorissam locum obtinet.

Albert Le Grand, p. 573.

Reprehensa est a priorissa quod, petente novicia sibi singulariter cara, quae professionem emissura erat, litteris mandarit quendam religiosum ad eius confessionem excipiendam.

Ibid.

Infirmantium curam gessit.

Ibid.

1469, 9 aprilis, in gratiam B. Franciscae, quae non tantum religiosum habitum ad Tres Marias induit, sed et professionem sollemnem emisit, Franciscus dux bona quaedam in sanctimonialium sustentationem contulit.

Richard, tom. II, p. 314 – 16. Ac licet apud eruditos in confesso sit non plus aequo attendendum esse formulis laudatoriis, quibus diplomata abundant, vera tamen putamus praeconia, quibus in praenotato documento beata ducissa effertur, tum ob fidem et pietatem, quam viro suo tam sano quam aegroto exhibuit, tum ob animum, quem erga rempublicam servavit devotissimum.

1473, 27 iunii, Sixtus IV annuit B. Franciscae, priorissae domus Trium Mariarum, ut prioratus Insulae de Ars Ordinis S. Benedicti per moniales monasterii S. Georgii Redonensis dicti ordinis gubernari solitus, eiusdem dioecesis, dictae domui perpetuo uniretur, ut moniales numero crescentes commodius sustentari possent.

Bullarium Carmelitanum, tom. I, 302 – 4.

1474 – 78. In computo Petri Landoys inscriptae sunt librae centum: A la duchesse Franczoise pour lui aider à l'edifice qu'elle fait faire au prieuré des Croix (corr. Couets) pres Nantes.

Morice, tom. III, col. 281.

1473 – 75. Dicitur praxim recitandi rosarii ab Alano de Rupe, quem vel litteris vel praesentem convenerat, evulgatam in conventum Sanctae Mariae de Scotiis induxisse.

Albert Le Grand, p. 579.

1476, 22 iunii, instante Francisco, Britanniae duce, prioratus Beatae Mariae de Scotiis conceditur sororibus de Bono Dono, ut B. Francisca cum aliquot sororibus inibi instituant conventum Beatae Mariae de Monte Carmelo.

Bull. Carm., tom. I, p. 316 – 18.

1476, 16 augusti, Sixtus IV iubet ut, remota omni lite, negotioque ex petitione B. Franciscae illis in partibus definito, ipsa cum aliquot sororibus permaneat pacifice tenens prioratum Sanctae Mariae de Scotiis prope civitatem Nannetensem situm; quod iam pridem Sedes apostolica statuerat.

Richard, tom. II, p. 317 – 21. De beata nostra ac monialibus ita pontifex: In qua [domo ad tres Marias] dicta Francisca et illius moniales cum odore bonae famae sub tanta austeritate vitae vixerant et vivebant, quod aliis utriusque sexus religiosis exemplum vivendi optimum exhibebant.

1476, Iohannes, vice-comes de Rohan, inducias facit Franciscae priorissae Boni Doni ut sibi debitum hommagii officium praestet.

Catal. gén. des ms. des bibl. publ. de France, tom. XXII, p. 247, num. 1710.

1477, 20 decembris de facto in possessionem prioratus Sanctae Mariae de Scotiis B. Francisca venit.

Morice, tom. III, col. 304 – 5.

1478, 13 decembris, Sixtus IV postulationi B. Franciscae benigne annuens, apostolica sua auctoritate domum de Bono Dono domui de Scotiis unit, annectit et incorporat, concessis insuper sororibus bonis aliquot spiritualibus.

Richard, tom. II, p. 322 – 27.

1779, 1 februarii, petente B. Francisca, Franciscus dux mandat officialibus suis invigilent ne quis impediat quominus bulla Sixti IV de incorporatione coenobii Boni Doni eiusque bonorum cum conventu de Scotiis plenum suum effectum sortiatur.

E. Sioc'han de Kersabiec, La bienheureuse Françoise d' Amboise (1867), p. 340 – 41.

1479, 26 februarii, Sixtus IV B. Franciscae confirmat pacificam prioratus Sanctae Mariae de Scotiis possessionem.

Bull. Carmel., tom. I, p. 357 – 62. 1483, 20 septembris, Sixtus IV cum statuisset quae ad pacificum monasterii regimen pertinerent, sororibus beatae Mariae de Scotiis, quae tunc inibi sub B. Francisca priorissa Deo ferventius famulabantur, privilegia nonnulla concessit.

Richard, tom. II, p. 328 – 31.

1485, 28 octobris, morbo, quem creditur infirmanti sorori inserviendo contraxisse, gravius vexari coepit.

3 novembris, sumpto sacro viatico, media nocte ad evocatas sorores verba fecit, eisque caelestem benedictionem apprecata est. Medicum insuper rogavit ut ducem Franciscum tamquam a se missus adiret, ut monasterio aere alieno gravato subveniret. Tunc inungi voluit; insuper duas neptes olim secum religionem ingressas, alteram nuncupatam de la Tremoille, alteram de la Floreliere, mandavit et commonuit de regulari disciplina ita servanda, ut nihil umquam ob illustria natalia sibi reposcerent; omnes etiam novicias ad lectum adductas ad maximum Dei amorem hortata est.

4 novembris, vicario monasterii in mandatis dedit vigilandum esse ne quando regula, quam reformatio sancitam habuit, in monasterio de Scotiis relaxaretur. Tandem lectis Stabat mater et dominicae passionis historia, in exstasim rapta, quasi caelesti visione frueretur, exclamavit: Quam speciosae dominae, quas semper speciali veneratione prosecuta sum; iam diu earum consortem esse in votis erat. Cedite loco, ut excipiantur. Ita fertur allocuta esse S. Ursulam, quae ei cum aliquot sodalibus animam eius exceptura apparebat. Et paulo post emisit spiritum hora nona. Id notatum deprehendimus in breviario ms saeculi XV bibliothecae Nannetensis sig. num. 32.
Richard, tom. II, p. 87, 94; Albert Le Grand, p. 579 – 80; Catalog. génér. des ms. des bibl. publ. de France, tom XXII, p. 8.

§ III. De gloria postuma B. Franciscae.

[7] Non alio modo quam quo vitae curriculum a B. Francisca in terris peragratum descripsimus, eiusdem gloriae, qua inter homines post mortem donata est, vices diversas, perspicuitatis et brevitatis gratia, referendas censemus.

1492, elevatum est, ut fertur, sepulcrum quo recondita fuerat B. Francisca. Auctor tamen Disquisitionis historicae ac liturgicae de cultu immemorabili beatae Franciscae, ad rei veritatem vindicandam testes nullos affert praeter praenotatos biographos.

Richard, tom. II, 214 – 15; Albert Le Grand, p. 581.

1568, ob metum haereticorum, qui animo statuerant coenobium de Scotiis ferro ignique vastare, sanctimoniales in urbem Nannetensem confugerunt, defosso prius in altam terram beatae viduae sarcophago.

Albert Le Grand, p. 584.

1592, 19 novembris, sanctimoniales e latebris, quibus recondebatur, sacram Franciscae glebam elevantes eam proxime ad chori crates reposuerunt.

Ibid., p. 585.

1762, 29 martii in ordine ad obtinendam sollemnem B. Franciscae beatificationem RR. DD. Petrus Mauclerc de la Muzanchère, episcopus Nannetensis ad monasterium N. D. de Scotiis sese transtulit, rogantibus priorissa ac monialibus eiusdem monasterii ut sepulcrum beatae Franciscae operiret, atque omnium, quae gesta fuerunt hac occasione, instrumentum debita forma confecit [De cultu immemorabili B. Franciscae disquisitio historico-liturgica. Nannetis, 1862, p. 38. Instrumentum leges ibid., pp. 39 – 41, 58 – 61.] .

Cum advenit tempus desolationis ecclesiarum Galliae, exeunte seculo decimo octavo, sanctimoniales e monasterio Nostrae Dominae de Scotiis violenter expulsae, non oblitae sunt venerationis atque amoris, quo amplectebantur beatam Franciscam, quam nomine matris iam a saeculis quattuor appellabant. Sepulcro aperto atque impiis manibus diruto, sacrae reliquiae diligenter collectae fuerunt, viroque probo ac religioso in custodiam demandatae, qui in vico de Scotiis prope monasterium commorabatur. Ille fideliter custodivit depositum sacrum, quod nunc in horto sub terra recondebat, nunc domi in abscondito ponebat, ut nefariis perquisitionibus subtraheretur. Sacerdos quidam nomine Metayer, qui olim munere capellani monialium functus fuerat, identidem in domum praelaudati viri, cui nomen Morandeau, veniens sacra mysteria peragebat coram venerandis reliquiis beatae Franciscae. Tandem cum Gallia quiescere coepit, post tot ac tantas perturbationes venerunt moniales et depositum, quod super omnia pretiosum habebant, secum abstulerunt in varia loca quo abierunt, sive Venetias in Britannia, sive Nannetas in monasterium Carmelitissarum a S. Theresia, semper et ubique orantes beatam Franciscam ac sacra illius ossa venerationis cultu honorantes, qualis reliquias sanctorum decet. Haec omnia, quae compendiosius narravimus, luculenter exposita sunt in duobus instrumentis iam supra memoratis [Scilicet Testimonium D. Stephani Gely, canonici ecclesiae cathedralis Nannetensis datum 17 ianuarii anni 1851 (ed. De cultu … disquis., p. 79; iste Stephanus Gely aderat an. 1787 in monasterio de Scotiis professioni sollemni sororum Clarae du Trejet et Iulianae Morisson), et Epistula D. Ioannis Cadoret, canonici honorarii ecclesiae Nannetensis ad Dnum Ludovicum de Courson, tunc vicarium generalem Nannetensem ac postea superiorem generalem seminarii Sancti Sulpitii, data 17 novembris 1838, ed. ibid., p. 79 – 82.] atque insuper in attestatione [Instrumentum confectum a dictis dominis Nannetis 17 ianuarii 1851, ibid., p. 84 – 85.] scripta a Dno Murray, canonico ecclesiae cathedralis Nannetensis, Dno Berrue, parocho eiusdem dioecesis et Dno Lagrange, presbytero missionario, in depositione cuiusdam Corbineau [Testimonium Andreae Corbineau a Duo Lagrange presbytero missionario Nannetensi acceptum anno 1851 die 17 februarii, ed. ibid., p. 86 – 7. Iste Corbineau anno 1799 seu 1800 accepit capsulam, in qua reconditae erant reliquiae B. Franciscae, ut eam traderet duabus dominabus, quae fuerant olim e numero sororum Sanctae Mariae de Scotiis.] , in altera depositione sororis Victoriae, olim conversae in monasterio N. D. de Scotiis [Testimonium sororis Victoriae olim conversae in monasterio Nostrae Dominae de Scotiis a Duo Cadoret, coram R. M. a S. Augustino superiorissa et sorore a S. Vincentio de Paulo oeconoma conventus Providentiae, necnon Duo Iulio Tigé mercatore, acceptum anno 1840, die 22 septembris, ed. ibid., p. 87 – 8.] , in epistola Rev. M. Mariae a S. Petro, priorissae conventus carmelitanarum civitatis Lucionensis [Ibid., p. 89.] , Rev. M. Amatae a I. C., priorissae monialium eiusdem ordinis in civitate Cenomanensi [Ibid., p. 90.] , in declaratione sororis item nomine Amatae a I. C., religiosae carmelitanae monasterii Nannetensi [Ibid., p. 90 – 91.] , in epistula Dni Tresvaux ex Britannia oriundi, canonici ecclesiae metropolitanae Parisiensis [Ibid., p. 91 – 2.] , necnon in epistula Dnae La Ramée, olim religiosae professae conventus N. D. de Scotiis [Ibid., p. 93 – 4.] , ac tandem in declaratione Dnae de la Salmonière, olim pariter professae eiusdem conventus [Ibid., p. 95.] . Sacrae reliquiae B. Franciscae Ambosiae post varias peregrinationes, quas breviter indicavimus, asportatae fuerunt a praelaudata Dna de la Salmoniere in conventum monialium a Providentia nuncupatarum, in civitate Nannetensi, quae infirmarum mulierum curae incumbunt. In hac religiosa domo Dna de la Salmonière obdormivit in Domino anno 1829, praedictis monialibus sacrum thesaurum relinquens [Ibid., p. 45 – 6. Cum istud testimonium sit summi momenti ad demonstrandum beatae Franciscae reliquias conventui de Providentia vere dono datas fuisse, ipsum de verbo ad verbum exscribendum putavimus: “Moi sœur Jeanne-Marie Coguet de la Salmonière religieuse carmélite des Couëts, certifie que le reliquaire que nous avons déposé à la communauté de la Providence de Nantes, renferme les véritables ossements de notre bienheureuse mère Françoise d'Amboise, duchesse de Bretagne, religieuse et fondatrice du couvent des Carmélites des Couëts, près Nantes, où elle est morte en odeur de sainteté. Nous avons sauvé ces précieuses reliques, lorsqu'en 1792 on nous a chassées pour la troisième et dernière fois de notre sainte communauté. Nous avons eu le bonheur d'y joindre la ceinture, le bonnet et le mouchoir de S. Vincent Ferrier, qui avaient été conservés dans la dite communauté, depuis la mort de ce grand saint, ainsi que dom Lobineau en fait foi dans son histoire. En témoignage de quoi j'ai signé Sœur Jeanne-Marie Coguet de la Salmonière. Nantes, le 18 septembre 1828”] .

1859, 10 et 12 augusti, Dnus Franciscus Richard, vicarius generalis, ab ill. et rev. DD. Alexandro Jaquemet ad hoc deputatus, iuridice recognovit reliquias B. Franciscae, quae in domo sanctimonialium a Providentia conservabantur [Cfr. instrumentum, op. cit., p. 96 – 100.] .

Et haec est series fatorum quae B. Franciscae reliquiae sustinuerunt. Si quis praeterea novisse voluerit varias publicae venerationis testificationes quae per annorum decursum beatae nostrae exhibitae fuerunt, adeat librum eminentissimi cardinalis Richard, qui eas sedulo collegit ex documentis, quibus mediante saeculo XIX confectus est proc essus, quem Nannetenses ad sacram Rituum congregationem detulerunt, ut sollemnis beatae Franciscae beatificatio impetraretur.

1863, 11 iulii, sacra Rituum congregatio respondet constare de casu excepto in decretis Urbani VIII.

— 16 iulii, summus pontifex confirmavit cultum praestitum beatae ducissae.

1864, 27 septembris, sacra Rituum congregatio comprobavit missam et officium B. Franciscae. Officium est de communi nec virginum nec martyrum, praeter hymnum in I et II vesperis, versus et ant. ad Magnificat, lect. II nocturni, hymnum et versus ad laudes. Missa de communi nec virginum nec martyrum, praeter orationem.

[8] Ut his quae de B. Francisca diximus finem faciamus, miracula eius intercessione patrata commemoranda sunt. In monasterio Sanctae Mariae de Monte Carmelo, Nazareth nuncupato, ac saeculo XVI prope civitatem Venetensem per sorores de Scotiis fundato, soror Iuliana a Nativitate dire dentibus et capite laborans sibi tunicam B. Franciscae imposuit et sanata est [Richard, op. cit., tom. II, p. 223.] . Item alia eiusdem monasterii soror similibus doloribus vexata, idem beneficium consecuta est, cum beatae cappam induisset [Ibid., p. 224.] . In monasterio de Scotiis caementarius in altum puteum aqua plenum cecidit; allatis vero ad putei oram B. Franciscae reliquiis, in summis aquis apparuit, et fune quem dimiserant arrepto, mortis periculum evasit [Ibid., p. 224.] . Aliquando etiam incendium, quod toti monasterio ruinam minabatur, orantibus B. Franciscam sororibus, subito restinctum est [Ibid., p. 225.] . Anno 1597, summa vini penuria vigente, vinum, quod ad aegrotantium medelam servatum fuerat, meritis B. Franciscae pristinum, quem amiserat, saporem recepit [Ibid., p. 226.] . Anno 1601 quidam provincialis Ordinis de Monte Carmelo febris aestibus multum vexatus ad beatae sepulcrum sanatus est [Ibid., p. 234.] . Anno 1679, die 20 martii, Frater Sulpicius Ord. Min. de observantia scripto confessus est se ter a letali morbo meritis B. Franciscae convaluisse [De cultu immemorabili disquisitio histor.-liturg., p. 62.] .


Anhang November II - 1




USB-Stick Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon


Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 4. November

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 4. November

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung



- zuletzt aktualisiert 14.12.2014
korrekt zitieren:
Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.
Sie könnnen mit Klick auf den Button Benachrichtigungen abonnieren und erhalten dann eine Nachricht, wenn es Neuerungen im Heiligenlexikon gibt: