8. November

NOVEMBRIS DIES OCTAVUS

SANCTI QUI VI IDUS NOVEMBRES COLUNTUR

SS. Quattuor Coronati Romae culti.
S. Clarus presbyter Primuliaci in Gallia.
S. Matrona hegumena Constantinopoli.
S. Kebius episcopus in Wallia.
S. Tremorus martyr in Britannia Armorica.
S. Deusdedit papa.
S. Barrfinnus Hiberni.
S. Columbus Hiberni.
S. Barrfinnus Abdias Hiberni.
S. Finchannus Hiberni.
S. Willehadus episcopus Bremensis.
S. Wiomadus episcopus Treverensis.
S. Gervadius confessor in septemtrionali Scotia.
S. Morocus episcopus vel abbas in Scotia.
S. Euphrosyna sanctimonialis Constantinopoli.
S. Godefridus episcopus Ambianensis.

PRAETERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

S. Alpini Catalaunensis episcopi translatio ad hunc diem inscripta est in kalendario legendarii Catalaunensis saec. XIV [Cod. Parisiensis Bibl. Nat. lat. 802. Cf. Catal. Lat. Paris., t. III, pp. 716 et 576.] atque missa in translatione S. Alpini eodem, ut videtur, die in missali quodam saeculi etiam XIV legitur [In cod. Parisiensi Bibl. Nat. lat. 845, f. 197. Legitur autem post missam de SS. Quattuor Coronatis et ante missam de S. Theodoro. Quo fit ut, cum desit in codice kalendarium, vel ad diem 8 (ita nos cum cod. 802) vel ad diem 9 (ita Catal. Lat. Paris., t. c., p. 717) referri possit.] . Quaenam esset illa translatio, resciscere non potuimus. In multis enim, quos excussimus, libris tum de Catalaunensi ecclesia, tum de S. Alpino editis, nullum aliud translationis festum indicatum repperimus praeter illud quod die 2 maii saltem ab anno 1245 celebrabatur in memoriam reliquiarum saeculo IX Catalaunum translatarum. Cf. Ch. Rapine, Annales ecclésiastiques du diocèse de Chaalons en Champagne (Paris, 1636), p. 331; Boitel, Histoire de S. Alpin (Châlons, 1853), p. 125 [Affirmat uterque scriptor festum illud anno 1245 esse institutum; quod nulla ratione probant, videturque falsum.] . De S. Alpino actum est ad d. 7 septembris, t. III, p. 82 – 91.
Angelorum synaxis omnibus Graecorum kalendariis hodie inscripta est, et nunc quidem solius Michaelis mentio fit, ut in kalendario Morcelliano, nunc vero omnium archangelorum vel omnium angelorum seu, ut aiunt, omnium substantiarum incorporearum. Cum de hac sollemnitate iam dixerint Morcellius [Kalendarium ecclesiae Constantinopolitanae, t. I (Romae, 1788), p. 218.] , Stiltingus [Act. SS., Sept. t. VIII, p. 6.] , Martinovius [Annus graeco-slavicus, p. 273.] , ad synaxarium ecclesiae Constantinopolitanae lectorem amandamas [Synax. Eccl. CP., p. 203.] , idque solum notamus, verbum σύναξις nihil aliud primo designasse quam conventum fidelium ad celebrandam S. Michaelis victoriam. Subtilius postea quam verius ad conventum et concordiam angelorum sensus detortus fuisse videtur. — Coptica ecclesia S. Michaelem archangelum die 12 mensis athor concelebrat, qui est novembris octavus. Hoc festum Alexandriae habebatur in aedibus Sancti Michaelis in Caesareo, quod olim idolorum templum fuisse a Cleopatra regina instructum probabiliter, non tamen certo, creditur. Porro dies 12 mensis athor sacer erat cuidam e numinibus quae in templo Saturni colebantur. Haec omnia perpendens vir b. m. Basilius Bolotov more suo doctiori quam temperatiori demonstrare conatus est festum S. Michaelis Alexandriae institutum esse ut festi paganorum sive celebritatem sive memoriam obscuraret [Mikhailov den'. Počemu sobor sv. arkhistratiga Mikhaila soveršaetsja 8 nojabrja, Khristianskoe Čtenie, 1892, II, 593 – 644.] . Quidni etiam ostendit quo tempore id actum esset! Nam parum probabile est festum S. Michaelis, quod Constantinopoli die item 8 novembris agebatur, ex Aegypto post dimidiatum saeculum VI invectum esse.
Amarantus. Vid. Primus.
Austremonii, qui in tribus Usuardi auctariis hodie memoratur, Acta dedimus 1 novembris.
Caelestis, al. Celesinus. Vid. Eusebius.
Cassiodorus. Vid. Senator.
Damianus qui in codice Corbeiensi primus inter Nicomedienses cum Eusebio ceterisque recensetur [D'Achery, Spicilegium, t. II (Parisiis, 1723), p. 21.] , die sequenti in hoc ipso et in aliis plerisque codicibus hieronymianis occurrit.
Dominicus Florentinus, gente Castiglioneus, qui S. Francisci ordinem amplexus toto religiosae vitae curriculo navissimam in curandis infirmis operam posuit, sanctissime, prout vixit, in conventu Sancti Onuphrii apud Vastum Aymonis, provinciae Sancti Angeli, animam exhalavit anno 1470, secundum Marcum Ulyssiponensem [Chronicas de la orden de los Frayles Menores, Tercera parte, lib. V, cap. 46.] , anno 1471, testante Bzovio [Annales ecclesiastici, ad an. 1474, n. XXXVI.] , anno vero 1460, si Waddingo, Mariani Florentini pedisequo, assentiri licet [Annales Minorum, ad an. 1460, n. XXV.] . In ceteris vero, quae de venerando Dei servo enarrant, plane conveniunt. Potissimum vero efferunt et portenta quae eius mortem subsecuta sunt, et ingentem populi ad funus concursum, avidi sacrum ipsius corpus tangendi et omnimodam exhibendi reverentiam. Sed utrum haec pia alacritas perduraverit prorsus tacent; nec quicquam lucis affert Arturus a Monasterio, quamquam beati titulo Dominicum condecorat diemque eius emortualem hodie commemorat.
Droctoaldus episcopus Autissiodorensis notus est dumtaxat ex brevissima mentione inter Gesta pontificum Autissiodorensium ab anonymis diversis consignata temporibus, collectore prorsus ignoto [Cf. Hist. litt. de la France, t. XIV, p. 413 – 14.] , primum edita a Philippo Labbeo [Bibl. mss., t. I, p. 411 sqq.] , ubi haec pauca de illo leguntur: Droctoaldus episcopus obiit 6 idus novembris. Nihil aliud de eo memorabile reperire potuimus quod praesenti operi inserere quivissemus [Ibid., p. 419.] . Id satis fuisse iudicavit Andreas Saussayus ut eius nomen signaret ad diem 8 novembris in Martyrologio Gallicano. Quem secuti sunt Claudius Castellanus in suo Martyrologio Universali et auctor Martyrologii Parisiensis edito anno 1727 iussu Cardinalis de Noailles. Sed nullum antiqui cultus ecclesiastici Droctoaldo tributi vestigium reperire potuimus [Videsis etiam de isto episcopo Mémoires concernant l'histoire d' Auxerre et de son ancien diocèse, par l'abbé Lebeuf, ed. Challe et Quantin, t. I (1848), p. 119.] .
Egbertum (al. Ecgbert, Hechbert, Eambercht), archiepiscopum Eboracensem saeculo VIII, in suis martyrologiis benedictinis signarunt Hugo Menardus (1626) et Gabriel Bucelinus (1656) ad diem 8 et ad diem 19 novembris. In observationibus autem ad martyrologium suum [Una cum ipso martyrologio editis, p. 754.] notavit Menardus eum qui annuntiatur ad diem 8 fuisse filium sororis alterius, huiusque in sede Eboracensi successorem, qui et Albertus nuncupatus est; alterum vero, qui colitur die 19, fuisse doctum illum virum quo magistro usus est Alcuinus quique nonnulla sui ingenii monumenta reliquit [Cf. P.L., t. LXXXIX, col. 377 – 454.] . Sed neque illud assertum neque omnino cultus ecclesiasticus Egberti alicuius Eboracensis episcopi ullo antiquo documento comprobatur sive apud Menardum sive alibi. Nisi quis satis efficax argumentum ad huiusmodi cultum demonstrandum esse censeat quod in tractatu quodam metrico de episcopis Eboracensibus, conscripto, ut videtur, extremo saeculo XIV [Jac. Raine, The Historians of the Church of York (inter Rerum Britannicarum medii aevi scriptores, LXXI), t. II (1886), p. XXVIII.] , magister ille Alcuini appellatur Egbertus sanctus [T. c., p. 445.] . Id autem iure affirmari non posse nuper luculenter ostendit unus nostrum [H. Delehaye, Sanctus, in Anal. Boll., t. XXVIII, p. 145 sqq.] . Nihilo minus Richardus Stanton, in recenti Menologio suo sanctorum Angliae, Egberti nostri memoriam consignavit ad diem 19 novembris, neglecto illo qui apud Menardum annuntiatur ad diem 8; sed et in Appendice tertia supplementi ad Stantoni opus [Ed. an. 1892, p. 738.] notatum est de illius cultu non satis constare.
Eusebii, Caelestis (al. Celesini), Eustasi, Marii nomina in hieronymianis collecta sunt sub hac loci designatione: in Nicomedia. Eusebio hodiernum diem rite assignari constat ex breviario syriaco; Nicomediensem fuisse ex eo haud improbabiliter colligas quod Nicomedia eius nomini adhaeret quotiens in latinis codicibus occurrit, non hodie tantum sed et heri et nudiustertius; adde Nicomedienses laterculos in syriaco quam plurimos esse. Eusebium episcopum, in Arianis controversiis famosum, hunc nostrum esse, subdubitans opinatus est H. Achelis [Die Martyrologien (Berlin, 1900), p. 62.] , quod nec negare neque affirmare ausim. Marium et Eustasium nullo iure cum Eusebio coniungi iam dictum est (supra, p. 322). De Caelesti, quisquis ille est, idem dicito.
Eustasius iam pridie (supra, p. 322) et etiam VIII idus novembres (p. 128) in hieronymianis codicibus recensetur. Nihil de eo praeter nudum nomen reperire contigit.
Florentius episcopus Argentoratensis hodie commemoratus est in exemplari Usuardi Hagenoyensi. De eo egimus ad d. 7, supra p. 395 – 403.
Franciscus Ximenes, e Cisneros in Palentina dioecesi oriundus, archiepiscopus Toletanus et S. R. E. cardinalis, liberalibus disciplinis, erudiendae iuventutis et tuendae religionis studio, rei publicae administrandae industria ac constanti arduarum virtutum exercitio praeclarum exstitit ordinis S. Francisci ornamentum. Anno 1517 Arandae in Hispania diem supremum piissime obiit. Non est hic locus vel summis labris tanti viri laudes delibare. Adeo vitae sanctimonia eluxit ut, teste Patre Fortunato Hueber, “in Romana curia ad terminandum beatificationis eius processum propemodum sint solemnitates expeditae” [Menologium S. Francisci (Monachii, 1698), p. 2109.] . Cuius inquisitionis pars in Bibliotheca Nationali Parisiensi asservatur [Anal. Boll., t. V, p. 152.] . Quod si divo numini placuerit causam illam e latebris eruere et ad felicem exitum perducere, gloriabimur et nos insignem et operosam praestantissimi illius atque illibati ingenii vitam digno commentario illustrare.
Garsendae, tertiariae O. S. F., quae Aptae in Gallia purissimam animam anno circiter 1320 Deo efflavit, aliquantum notitiae attulit intima cum S. Elzeario de Sabrano eiusque dignissima coniuge Dalfina necessitudo. Nam, uti legitur in processu canonizationis S. Elzearii, fuit cum domina Laudina, matre ipsius, per X annos, et fuit etiam morata cum ipso, et in servitio et hospitio fuit [Act. SS., Sept. t. VII, p. 560, num. 191.] , ubi ipsa istum sanctum iuvenem in parte nutrierat [Ibid., p. 581, num. 23.] ; eiusque mentio in Vita venerandi viri pluries recurrit. Cum autem et Elzearius egregium de Garsendae sanctitate testimonium tulerit, cuius vita sancta, uti uxorem monebat, est per virtuosa opera et miracula multis nota, quae, ut scis, semper in sanctis operibus et virtuosis actibus a pueritia nos nutrivit [Ibid., p. 591 num. 41.] , cumque ipsa post mortem ambobus coniugibus apparuerit, quos de sua gloria certificavit, eiusque corpus sepultum sit in ecclesia Fratrum Minorum de Apta prope tumulum sancti comitis et sanctae comitissae [Ibid., p. 589, num. 55.] , comparatum est ut posterioris aetatis scriptores franciscani, puta Arturus a Monasterio in suo Martyrologio ad diem 8 novembris, F. Hueber in suo Menologio et Elzear Borely [Les miracles de la grâce victorieuse de la nature, en la vie de sainte Dauphine (Lyon, 1690), p. 44.] , piissimam matronam inter beatos sui ordinis recensuerint. Id dum iam animadvertunt maiores nostri, nullum popularis venerationis qualiscumque indicium reppererunt [Act. SS., t. c., p. 535, num. 42.] . Neque nobis datum est eorum inopiam supplere.
Gaufridus, patria Autissiodorensis, S. Bernardi abbatis Clarevallensis discipulus apprime carus ac per plures annos scriba ab epistulis et peregrinationum socius, egregiam in concinnandis magistri sui actis operam collocavit [BHL. 1213 – 1221, 1227 – 1230. De Gaufridi vita ac litteraria supellectili, videsis Hist. litt. de la France, t. XIV, p. 431 – 51; G. Hüffer, Der hl. Bernard von Clairvaux, I, p. 27 – 69 et p. 104 – 152; E. Vacandard, Vie de S. Bernard, abbé de Clairvaux, t. I, p. XXIII – XXVI, ubi scriptor nervosius digessit quae primum tractaverat in L'Histoire de S. Bernard. Critique des sources, Revue des questions historiques, t. XLIII (1888), p. 337 – 73.] . Insignis et ipse Dei servus, idem monasterium per annos 1162 – 1165 abbas rexit aliisque postea gravissimis laboribus exantlatis e vita sanctissime transacta haud multo post an. 1188 cessit. Hunc Ch. Henriquez (Menologium Cisterciense) et eius vestigia premens Bucelinus (Menologium Benedictinum) inter beatos hoc die honoratos recensent; sed fuerintne eum vero umquam cultu prosecutae plebs vel gens ecclesiastica, nos prorsus latet.
Gregorius tertius abbas Einsidlensis die 8 novembris anni 996 obiit. De cuius rebus gestis supersunt pauca, at ea egregia testimonia, praesertim in epitaphio quod ei successor ipsius Verendus seu Wirunt abbas posuit, in diplomatibus imperatorum, in Annalibus Einsidlensibus, in Vita S. Wolfkangi, c. 10; quibus fabulae aliquae postea dmixtae sunt, quas scriptis tradidit saeculo XIV Georgius de Gengenbach in Originali de cappella gloriose Virginis Marie ad Heremitas, c. 5. Quae omnia post Mabillonium [V(enerabilis) Gregorii abb. Einsidlensis elogium historicum in Act. SS. O. S. B., saec. V, p. 841 – 46.] et alios sedulo collegit et enarravit nuper v. cl. R. P. Odilo Ringholz, historiographus Einsidlensis [Geschichte des fürstlichen Benediktinerstiftes U. L. F. von Einsiedeln, t. I (Einsiedeln, 1904), pp. 44 – 53, 655 – 56.] . Etsi autem Gregorii memoriam summa, ut par erat, reverentia prosecuti sunt Einsidlenses, nullo tamen umquam cultu publico honoratus est vir ille magnus, neque in ullis martyrologiis, kalendariis, missalibus, breviariis, aliis huiusmodi libris, festum eius est inscriptum. In “directorio” autem officii liturgici abbatiae Einsidlensis haec tantum ad d. 7 novembris iam a multis annis addita est commemoratio, utique non liturgica: “Cras incidit memoria felicis transitus B. Gregorii monachi et III abbatis nostri”.
Hartwicus episcopus Salisburgensis in Norico hodie annuntiatur a Ferrario in Catalogo generali, quo die sanctus praesul episcopus est ordinatus. De eo actum est ad diem 14 iunii, t. VI, p. 127 – 33; cf. p. 130, num. 14 extr.
Hildulfi Treverensis, ut dicitur, episcopi translatio in Medianum Monasterium ad hunc diem annuntiatur in psalterio Sancti Symeonis Treverensis saec. IX [Cod. 14 Bibl. civitatis Treverensis: Hildolfi episcopi t.] , in martyrologio Tullensi saec. XIV in. [Cod. Parisinus Bibl. Nat. 10018. Cf. H. Quentin, Les martyrologes historiques (Paris, 1908), p. 239.] , in quibusdam exemplaribus interpolatis Usuardi et in nonnullis martyrologiis recentioribus. De translatione illa, quae medio saeculo X facta est, videsis ad d. 11 iul., t. III, p. 220, num. 66 – 68; de Hidulfo vero ibid., p. 205 – 38.
Hugo, Sancti Victoris apud Massiliam monachus, carum fertur [Saussayus, Martyrologii Gallicani pars posterior, Supplementum, ad diem 8 novembris; Bucelinus, Menologium benedictinum, p. 766.] huius civitatis incolis reliquisse circa an. 1152 sui desiderium, quia deperditam S. Andreae apostoli crucem, quae ex Achaia in Galliam delata fuerat, contigit ei ex divina revelatione reperire. Quae crux, nobile Massiliensium securitatis pignus, tempore etiam Saussayi (1638) christianis obsequiis exponebatur “in angulos rectos productos, non obliquos, quemadmodum a pictoribus perperam figuratur, porrecta.” Procul dubio publicae erga hunc thesaurum pietati conexa prodiit laus venerandi viri qui illum detexit; sed num inde enatus sit cultus qualiscumque popularis vel ecclesiasticus S. Hugonis confessoris, uti eum Saussayus et Bucelinus concelebrant, nullo vestigio exprimitur.
Iohannis Duns Scoti, doctoris subtilis nuncupati, qui die 8 novembris 1308 Coloniae Agrippinae 33 annos natus in Domino obdormivisse traditur, non solum eximia doctrina, sed et intemerata vita, fides atque pietas ab universae familiae franciscanae sodalibus ad caelum extolluntur. Quin etiam posterioribus saeculis illum beatum fuisse habitum eiusque sanctitatis atque miraculorum famam toto orbe catholico percrebruisse certatim praedicarunt. Iam vero sedulo notandum est quicquid de actis eius atque sepultura circumfertur, praeter pauca a Bartholomeo Pisano memorata [Nempe in opere desinente saec. XIV scripto De conformitate vitae B. Francisci ad vitam Domini Iesu, ubi de Scoto legitur: Hic primo in Anglia Oxoniae sententias legit, deinde in studio Parisiensi, ubi doctor factus est famosissimus et fuit; additque compilator eum Coloniae iacere, ubi lector decessit (Analecta Franciscana, t. IV, pp. 337 et 548), praetereaque nihil.] , auctoritate niti scriptorum saeculi XV et XVI, ac proin caute accipienda esse [Omnium antiquissima est Vita B. Iohannis Duns Scoti a Mariano Florentino conscripta circa annum 1480 (Genuae, 1904), p. 7 – 12. Haec nobis potius videtur esse epitome quam documentum primigenium.] . In Coloniensi ordinis S. Francisci ecclesia, ubi Scotum humatum fuisse dicunt, erectum est ei anno 1513 funebre monumentum, cui apposita est haec inscriptio:
      SCOTIA ME GENUIT, ANGLIA ME SUSCEPIT,
      GALLIA ME DOCUIT, COLONIA ME TENET [Müller, Biographisches über Iohannes Duns Scotus (Köln, 1881), p. 17.] .
Compertum est quoque sacra illius ossa in eodem templo pluries esse elevata et honorificentissime recognita [Ibid., p. 18 – 23.] . Cum autem Clemens papa XI bulla die 6 decembris 1708 data indixisset festum immaculatae conceptionis B. Mariae Virginis ubique terrarum observandum esse “sicut alia festa de praecepto”, illudque privilegium doctor subtilis acerrime olim propugnasset, ministri generales variarum seraphici ordinis familiarum omnem lapidem moverunt ut decretum de cultu immemorabili Iohanni Scoto praestito ab ecclesiastica auctoritate nanciscerentur [Benignus Fremaut, Den geestelycken Palm-Boom, in elke Maent nieuwe Vruchten gevende, oft Generale Legende van de Levens der Heiligen, Saligen, Dienaers ende Dienarissen Godts, uyt de Dry-vuldige Orden van den H. en Seraphinschen Vader Franciscus, November (Ghendt, 1717), p. 339 – 42. Quae farrago, haud spernenda, in 12 volumina dispertita, nostra tempestate denuo impressa et gallice cum additamentis translata, abest a Sbaraleae repertorio eiusque editione novissima Nardecchiana.] . Iam vero iudices ad dirimendam hanc causam ab archiepiscopo Coloniensi delegati, “visis depositionibus testium legitime inductorum, citatorum et examinatorum, visis scripturis et iuribus productis, visa sepulcri praefati Iohannis Duns Scoti visitatione per nos in ecclesia RR. PP. Minoritarum Colonien. iudicialiter facta, viso toto processu”, die 27 septembris 1707 sententiam tulerunt “non constare saepedicto Iohanni Duns Scoto cultum immemorabilem ante praedicta decreta (Urbani VIII) Coloniae aut in provincia Coloniensi exhibitum fuisse nec hodiedum exhiberi” [Müller, op. c., p. 26 – 27.] . Neque fas est ex venerationis signis ab Arturo a Monasterio collectis [Martyrologium franciscanum, p. 547, §§ 10 et 12.] quicquam eruere quod publicum aut liturgicum Iohannis cultum sapiat. At enim res aliter se habere videtur, si respicitur inquisitio a Francisco Maria Carafa, episcopo Nolano, die 12 aprilis 1710 conclusa. Cuius summam, inconsulte omissis assertorum auctoribus, Benignus Fremaut O. F. M. perstrinxit [Op. c., p. 182.] . Iam vero ad hunc processum Romam missum nulla a duobus saeculis accessit pontificia confirmatio. Occasione autem centenarii mortis eius iubilaei, anno superiore celebrati, accepimus arduam litem coram supremo tribunali iterum versari. Donec igitur mentem suam aperuerit, decet nos cultus rationibus magis enucleandis supersedere [De his cf. Monumenta cultus immemorabilis, publici et ecclesiastici antiquissimi et extensissimi quibus fulcitur causa servi Dei Ioannis Duns Scoti. Collegit ac chronologice ordinavit P. Franciscus Maria Paolini, Romae, 1907, in-8°, 55 pp.] .
Iustus. Vid. Primus.
S. Ludovici O. F. M. episcopi Tolosani, qui die 19 augusti 1297 e vivis sublatus, supremos canonisationis honores die 8 aprilis 1317 a Iohanne XXII recepit, sacrum corpus Massiliae e medio choro templi Sancti Francisci, ubi iacebat, ad maius altare, iubente eodem summo pontifice, cum sollemni pompa hoc die anno 1319 translatum est. Cum autem decessor noster, qui S. Ludovici acta discussit, de anno quo haec translatio effecta esset anceps haeserit [Act. SS., Aug. t. III, p. 799, num. 119.] cumque Waddingus temere asseveret rem totam noctu peractam esse “ad evitandum populi tumultum et promiscuam plebis multitudinem” [Annales Minorum, ad an. 1319, n. II.] , iuvat testimonium a decessore nostro ignoratum referre Iohannis de Orta, synchroni et oculati testis, qui primigeniam Vitam conscripsit, a qua reliqui biographi omnes maximam partem dependent: Anno vero Domini M°CCCXIX°, VI idus novembris, praesentibus pluribus cardinalibus, per summum pontificem ad hoc missis et pluribus praelatis aliis praesentibus, etiam Domino Roberto, Ierusalem et Siciliae rege, ipsius sancti uterino fratre, cum consorte sua et regina Franciae, ipsius sancti nepote, pluribusque principibus et baronibus aliisque personis sollemnibus, et immensa populi multitudine, qui omnes ad translationis ipsius festum honorandum eiusque vultum cum muneribus deprecandum convenerant, sacrum corpus ipsius translatum est et in pretioso sepulcro, ad eius gloriam praeparato, debito cum honore reconditum est in ecclesia Fratrum Minorum Marsiliae, in qua etiam iam pridem fuerat tumulatum [Anal. Boll., t. IX., p. 340.] . A qua sede remotum est anno 1423 die 19 novembris ab Alphonso V, Aragoniae et Siciliae rege, qui, Massilia expugnata, pretiosas exuvias Valentiam in Hispaniam Tarraconensem devexit [Waddingus, Annales Minorum, ad an. 1423, n. VI.] . Translationis vero primae festum fuisse diu celebratum die 8 novembris ostendunt liturgici codices bene multi saeculi XIV et XV [Cf. exempli gratia Catal. Lat. Paris., t. III, p. 716.] . At generalia comitia Brugis Flandrorum anno 1484 habita, cum statuissent festum Omnium Sanctorum faciendum esse cum octava hancque recipiendam sub ritu duplici [Chronica fr. Nicolai Glassberger, inter Analecta Franciscana, t. II, p. 489.] , officium Translationis S. Ludovici in diem 10 novembris, primum nempe diem liberum, reposuerunt. Quem usum usque ad extremum saeculum XVIII viguisse ex ordinis S. Francisci menologiis [Verbi gratia Benignus Fremaut, Den geestelycken Palm-Boom, November, p. 339 – 42.] et breviariis prelo excusis liquido constat. Interim sacrosanctam Andreae Avellini, anno 1712 inter sanctos relati, memoriam universae Ecclesiae eodem die 10 venerandam Clemens papa XI sanxit. Ita comparatum est ut festum liturgicum translationis S. Ludovici, cuius ceteroqui natalium commemoratio die 19 augusti sollemniter agitur, loco suo detrusum, paulatim obsoleverit. Cetera de ipso videsis in Act. SS., Aug. t. III, p. 775 – 822.
Macharius. Vid. Primus.
Magnus in codice Corbeiensi [D'Achery, Spicilegium, t. II, p. 21.] hodiernum agmen claudit, undenam huc allatus non liquet.
Marius. Vid. Eusebius.
Martyrum ordinis Carmelitarum qui “anno 1268 in Montana Nigra” Antiochiae proxima occubuerunt mentionem hoc die facit Philippus a Visitatione [Acies bene ordinata plurium sanctorum et beatorum utriusque sexus ordinis Carmelitarum, edit. secunda (Valencenis, 1670).] , Lezanam [Annales sacri, t. IV (Romae, 1656), p. 391.] aliosque sui Instituti scriptores secutus, illosque titulo Sanctorum condecorat. At, quamquam probabile admodum est aliquot patriarchae Eliae sectatores cum tot aliorum religiosorum coetuum sodalibus, christianis feminis atque pueris, oppido Antiochia die 19 maii 1268 a soldano Baibars expugnato, hostili gladio trucidatos esse [R. Röhricht, Geschichte des Königreichs Jerusalem (1100 – 1291), (Innsbruck, 1898), p. 941 – 42.] , nusquam tamen quodpiam publicae venerationis signum revelatum est.
Mathei et Gusmaei martyrum translatio (A. D. MDCXXXVII) recolitur hodierna die ab ecclesia Grabedonensi ad lacum Larium [P. A. de Tattis, Sanctuarium seu martyrologium sanctae Novocomensis ecclesiae (Novocomi, 1675), pp. 199 – 200, 240 – 41.] . De hisce sanctis deque eorum translatione lege quae dicta sunt ad diem 11 septembris.
Maturinus confessor Liricantensis [De quo Act. SS., Nov. t. I, p. 245 – 59.] , etsi in martyrologiis fere ad d. 1 novembris, quo obiisse dicitur [Cf. ibid., p. 254 E.] , nuntiatus est, quia tamen illo die celebratur sollemnitas Omnium Sanctorum, ideo agendo S. Maturini festo designatus est saepe alius dies, puta 3, 5, 6, 8 ac praesertim 9 novembris [De die 3 cf. ibid., p. 258 F, et Catal. Lat. Paris., t. III, p. 714; de die 5 cf. supra, p. 4, et Catal. Lat. Paris., t. c., p. 715; de die 6 cf. Act. SS., Nov. t. I, p. 247 E; de die 8 cf. ibid., p. 247 F, et Catal. Lat. Paris., p. 717; de die 9 cf. Act. SS., Nov. t. I, p. 259 A, et Catal. Lat. Paris., p. 717. Vid. etiam E. Thoison, Saint Mathurin (Paris-Orléans, 1889), p. 106 – 222.] .
Maurus episcopus Virodunensis, hodie in martyrologio Romano aliisque nonnullis [Act. SS., Sept. t. II, p. 225, n. 18.] annuntiatur. Quicquid de eo reperiri potuit, sedulo collegit Limpenius noster ad diem 4 septembris.
Michael archangelus. Vid. Angelorum synaxis.
Modesti martyris ad diem 8 novembris singularis est mentio in codice Parisiensi graeco 1190, fol. 73 – 77 [Catal. Gr. Paris., p. 91.] . Quae de hoc sancto disceptanda sunt, aptius remittuntur ad diem 16 decembris.
Monachos 126 Maioris Monasterii tamquam martyres celebrat hodie eiusdem abbatiae martyrologium [Huius superest apographum in Bibliotheca Nationali Parisiensi, inter collectanea D. Stephani Housseau, tomo XX. Locus allatus legitur fol. 56.] : In pago Turonico passio centum et viginti sex monachorum Maioris Monasterii, qui a Danis infidelibus in fidei odium trucidati sunt; quae totidem verbis leguntur in Menardi Martyrologio Benedictino et in Saussaii Martyrologio Gallicano. Quibus martyribus verum et legitimum cultum praestitum esse cum nullo certo testimonio doceamur, satis nobis erit illos hic recensuisse, praesertim cum veri prorsus simile videatur [Miror id ne suspicatos quidem esse E. Mabille, Les invasions normandes dans la Loire, in Bibliothèque de l'École des chartes, t. XXX (1869), p. 174, ann. 2, et W. Vogel, Die Normannen und das Fränkische Reich (Heidelberg, 1906), p. 142; qui in numero monachorum definiendo martyrologium potius quam tractatum Pseudo-Odonis sequendum esse censuerunt.] unum huius annuntiationis fontem esse tractatum illum spurium fabulisque plurimis et erroribus refertum, qui Odoni abbati Cluniacensi suppositus est, de reversione B. Martini a Burgundia (BHL. 5653); in quo affirmatur [C. 3 (P. L., t. CXXXIII, col. 825).] anno 856 monachos Maioris Monasterii 116 (centum viginti bis binos minus) a Danis praedonibus, quos illuc Rollo misisset, gladio esse percussos. Iam vero id unum e documentis historicis constat anno 853, plus viginti ante annos quam Rollo in Galliam transiret, ipso die 8 novembris urbem Turonum esse incensam cum ecclesia et monasterio Sancti Martini ac ceteris adiacentibus locis [Annales Bertiniani, ad h. a. (ed. G. Waitz, p. 43). Cf. diploma Caroli Calvi die 22 augusti an. 854 datum (Bouquet, t. VIII, p. 536 – 37), Annales Engolismenses, ad an. 853 (MG., Scr. t. XVI, p. 486); Annales Xantenses, ad an. 854 (ibid., t. II, p. 229).] . Monachos Maioris monasterii necatos esse non negaverim; sed testem expeto Pseudo-Odone graviorem.
Petrus et Paulus, qui sunt, ni fallor, apostoli, cum turma cui Saturninus presbyter praeest, recoluntur in opere musivo Upennae (Henchir-Chigarnia) detecto in basilica. Integrum accipe titulum [P. Monceaux, Enquête sur l'épigraphie chrétienne d'Afrique, IV, Mémoires présentés par divers savants a l'Académie des Inscriptions et Belleslettres, t. XII (1908), n. 238, 334.] : Haec sunt nomina martyrum: Petrus, Paulus, Saturninus presbyter, idem Saturninus, Bindemius, Saturninus, Donatus, Saturninus, Gududa, Paula, Clara, Lucilla, Fortun, Iader, Cecilius, Emilius. Passi die IIII nonas augustas, depositi VI idus nobembres. — Gloria in escelsis Deo, et in terra pacs ominibus. Die IIII nonas augustas nulla est in fastis horum martyrum mentio; nulla etiam VI idus novembres. Perendie quidem, seu IV idus novembres, haec habent hieronymiani: In affrica Saturnini, (Donati), Anniboniae et aliorum XVII (al. XVIII). Hanc tamen esse titulo inscriptam catervam contendere non ausim, cum Saturnini et Donati nomina in laterculis Africanis communissima sint. Ceterum non vera, id est corporum occisorum prope locum passionis, depositio hodie Uppennae recolebatur, sed, ut videtur, reliquiarum depositio sub altari.
B. Philippi Tudertini, fratris laici ordinis Minorum regularis observantiae laudem texuit, usus libris Mariano-Memorialibus [De Mariani Commentariis cf. supra, p. 698, n. 12.] , Marcus Ulyssiponensis [Tercera parte de las Chronicas, lib. IV, capp. XXX et XXXI, fol. 121v – 23.] , eiusque vestigia prementes Petrus Rodulphius Tossinianensis [Historiarum seraphicae religionis libri tres (Venetiis, 1586), fol. 128.] , Waddingus [Annales, ad an. 1418, num. V – IX.] et Iacobilli [Vite de' santi e beati dell' Umbria, t. III (Foligno, 1661), p. 19 – 22.] . Quadraginta quidem annis artissimam oboedientiae, humilitatis et patientiae vitam professus, miraculis ante et post mortem claruit. Supremum autem diem obiit in conventu Sancti Francisci Montis Milonis, vulgo Castel d'Emilio, prope Anconam, in cuius ecclesiae thesauro diu conservatum est publicum de quindecim approbatis miraculis instrumentum [Marcus Ulyssip., l. c., fol. 123.] ; quae Waddingus breviter recensuit [L. c., num. VII – VIII.] . Hinc paulatim factum est ut quotannis ad hoc usque tempus altera dominica post Pascha undique ad venerandum eius gloriosum sepulcrum catervatim concurreretur, allata etiam a municipio oblatione ad luminaria comparanda. Annum et diem mortis docet titulus inscriptus arcae qua beati reliquiae sunt conditae: Corpus B. Philippi de Tuderto Ord. Min. Obiit in hoc conventu V idus octobris 1481 [Annum non 1481, sed 1418 assignant Waddingus et Iacobillus. Diem 9 novembris etiam Iacobillus.] .
Primi, Macharii, Iusti, Amaranti et aliorum XXVIII (al. XVIII) veluti martyrum africanorum memoria in codicibus hieronymianis inscripta est. Quam incerta haec sint iam diximus supra, p. 324, n. 4. Primus aliquis iam heri occurrit (p. 321). Macarii, Primi et aliorum VIII (al. VIIII) etiam pridie idus apriles nomina recitari obiter noto.
Reliquiarum in ordine Cartusiensi festum hoc die celebrari refert Usuardi compendiosum Martyrologium excerptum ex Matricula Cartusiae Ultraiectinae. Sed, uti iam notavit 1. B. Sollerius, ne innuitur quidem quorumnam sanctorum haec sint lipsana (Martyrologium Usuardi, p. 661).
Rogatus, Prima, Donatus, Iulia, Gaudia et Balsamus, de quibus hodie in auctario Usuardi Bruxellensi [Sollerius, p. 660.] , ii sunt de quibus diximus die 7 (supra, p. 321) et etiam die 6 novembris (p. 128).
Saturninus. Vid. Petrus.
Senatoris, Viatoris et Cassiodori martyrum, cuius translatio in auctario Usuardi Bruxellensi nuntiatur [Sollerius, p. 660.] , Acta expensa sunt ad diem 14 septembris, et nuper etiam denuo [H. Delehaye, Saint Cassiodore, in Mélanges Paul Fabre (Paris, 1902), p. 40 – 50.] .
De S. Sulino abbate in dioecesi Macloviensi memoriam ad hunc diem facit Castellanus. De eo vid. ad d. 1 oct., t. I, p. 196 – 98.
Verdinum Hydruntinum, cuius corpus repertum fuit anno 1714 in ecclesia quadam Cisterciensium archidioecesis Cosentinae cum lamina argentea, in qua haec verba legebantur: Cum sancta civitas fulgebit splendore stellae, sol iterum me videbit. Hoc est corpus abbatis Verdini Hidruntini, sepulti VI idus novembris MCCLIX [G. Cozza-Luzi in Rivista storica Calabrese, t. VIII (1900), p. 43.] , hunc, inquam, beatum passim nuncupant scriptores qui de eo dixerunt [R. De Cesare, Dal conclave di Leone XIII all' ultimo consistorio (Citta di Castello), 1899, p. LIII; L. Maggiulli, Un profeta Salentino del secolo XIII. Ricordi storici (Maglie, 1903), p. 3; Il beato Verdino da Otranto in Rivista storica Salentina, t. I (1904), p. 190 – 91.] . Donec ex indubiis monumentis constet cultum ecclesiasticum ipsi tributum fuisse, a nobis praetermittendus est.
Viator. Vid. Senator.
Victorini martyris sacrum corpus, ex Urbe delatum, in ecclesia SS. Cosmae et Damiani Turbigi, dioecesis Mediolanensis, servatur [P. P. Bosca, Martyrologium Mediolanensis ecclesiae (Mediolani, 1695), p. 371.] . Cum hodie eius festum agatur, pronum est conicere huius loci incolas illum habere pro Victorino illo de quo infra sermo erit in Actis Quattuor Coronatorum.

DE SANCTIS QUATTUOR CORONATIS ROMAE IN MONTE CAELIO

ANNO 306

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Quattuor Coronati Romae culti (SS.)

AUCTORE H. D.

[Praefatio]

[1] [Acta sanctorum quattuor,] Non sine longa dubitatione de Sanctis Quattuor hanc nostram tractationem inscripsimus, cum Acta illa antiqua, quibus illustrandis operam daturi sumus, geminae martyrum turmae gesta enarrent, utri vero “Coronatorum” appellatio competat inter doctissimos quosque disceptetur. Praecipua enim historiae pars est de martyribus Pannoniis Semproniano, Claudio, Nicostrato, Castorio atque Simplicio, clauditur vero passione quattuor martyrum Romanorum, quos alii anonymos asserunt, alii Severum, Severianum, Carpophorum, Victorinum nuncupant. Porro neque antiquis plane perspicuum fuisse quinam ex iis proprio vocabulo Coronatorum designandi essent, id vel varia in variis codicibus eorundum Actorum inscriptio docet. In aliis enim legitur: Passio sanctorum Simproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii et Simplicii (infra, cod. A1); in aliis vero vel Passio sanctorum quattuor coronatorum Simproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii, Simplicii (cod. B 6), vel ita: Passio sanctorum Simproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii, Simplicii et aliorum, ad calcem vero: explicit Passio sanctorum quattuor coronatorum (Cod. B7), vel etiam: Passio beatorum martyrum Simproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii et Simplicii, quattuor quoque coronatorum Severi, Severiani, Carpofori atque Victorini (cod. C11). Plurimos omittimus [In fragmento passionarii conventus S. Francisci Assisiatis hoc lemma se legisse testatur I. B. De Rossi, Bullettino di archeologia cristiana, 1879, p. 83: Pass. scor. marm. IIII coronator. severus, severianus, carpoforus et victorinus, primaque huius verba ita interpretatur: Pass(io) s(an)c(t)or(um) marm(orariorum) etc., quae nova et ingens rerum confusio est. At, ni fallor, haud ita legendum est, sed potius Passio sanctorum mar(tyru)m, quae vulgata lectio est.] quibus acta hodierna Passio sanctorum quattuor coronatorum simpliciter dicuntur [Saepe etiam, ut in cod. Bruxellensi 7483 leguntur in lemmate nomina quinque sanctorum sine ullo addito, ad calcem vero: Explicit passio sanctorum quatuor coronatorum.] . Levem et de solo nomine controversiam esse nemo opinetur, cum, nostro saltem iudicio, disputationis intricatissimae cardo in hoc fere dubio solvendo versetur.

[2] [coronatorum per antonomasiam nuncupatorum,] Ne rebus minoris momenti in sequentibus retardemur, breviter in ipso tractationis limine de ipsius Coronatorum vocis vi ac potestate dicamus. Est autem coronatus nomen dignitatis, quod de sacerdotibus provinciae maxime usurpatur saeculis saltem III et IV p. C., uti in his titulis: M. Antonius Valentinus eques romanus … sacerdos arae Augusti nostri coronatus Daciarum trium [C. I. L., III, 1433.] ; C. Matrinio Aurelio C. f. Lemonia Antonino viro perfectissimo coronato Tusciae et Umbriae pontifici gentis Flaviae [C. I. L., XI, 5283.] . Item in ordine salutationis sub imperatore Iuliano in provincia Numidia: Primo senatores et comites … tertio coronati [prov]in[ciae] … [C. I. L., VIII, 17896; O. Hirschfeld, in Archaeologisch-epigraphische Mittheilungen aus Oesterreich, t. IX (1885), p. 21; [prov]in[ciae] supplevit I. B. de Rossi, in Ephemeris epigraphica, t. V, p. 631.] . De coronatis etiam mentio est in lege anni 407: quaecumque ad ecclesiam tantum pertinentia specialiter fuerint impetrata non per coronatos sed per advocatos [Cod. Theod. 16, 2, 38.] , ubi vel de honoratis vel etiam de clericis coronam seu tonsuram gerentibus intellegi posse nonnullis placuit [Gudeman, in Thesaurus linguae latinae, t. IV, p. 992; cf. Gothofredus, ad hunc codicis locum, t. VI, p. 35.] . At, quicquid de usu vocabuli recepto censeas, nihil inde lucis in rem nostram diffunditur, quandoquidem cum sacerdotibus gentilium, cum ordinis cuiuscumque magistratibus, cum clero christiano nostris martyribus nihil prorsus commune sit. Non deerunt forsitan qui existiment coronatorum vocabulum cum corniculariorum, quo nomine quattuor martyres romani nuncupantur, commutari potuisse. Id autem priscae aetatis usibus plane non congruit; numquam enim cornicularii dicti sunt coronati, immo, in ordine salutationis modo allato, cornicularius a coronatis vel loco discernitur: Primo senatores …, secundo princeps, cornicularius, palatini; tertio coronati [C. I. L., VIII, 17896.] . Restat ut coronatos intellegas martyrii corona insignitos, eo pacto quo Prudentius cecinit martyres Cordubenses Acisclum et Zoellum tresque coronas, videlicet Faustum, Ianuarium, Martialem [Peristeph., IV, 20.] . Res iam placuit Rossio [Bullettino di archeologia cristiana, 1879, p. 84.] , nec melius quod afferamus habemus, eo magis quod coronam antiquissimum esse martyrum insigne multis comprobatur. Iam in Hermae Pastore (Sim. VIII, 3, 6), interroganti quinam sint qui coronati sunt euntque in turrim, reponitur: Sunt ii qui pro lege passi sunt. Id quoque notasse iuverit coronatorum vocabulum in ipsis martyrum Actis non occurrere, neque etiam in primigenio eorundem lemmate. Ecclesia autem Caelimontana, in qua sanctorum nostrorum veneratio antiquitus sicut et hodie floruit, a VI saltem saeculo titulus sanctorum Quattuor Coronatorum nuncupata est, cuius presbyter Fortunatus subscripsit concilio Romano anni 595 [Gregorii I Registrum, V, 57a, Ewald-Hartmann, t. I, p. 367.] .

[3] [lectu digna sunt, licet intricatissima.] Acta sanctorum nostrorum, a Mombritio primum edita [BHL. 1837.] , diu neglecta, immo despecta [Tillemont, Mémoires, t. IV, p. 745.] iacuere, donec e codice Gothano (nostro B 12) ea proferret W. Wattenbach [Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der K. Akademie der Wissenschaften, t. X (1853), p. 118 – 26.] , qui novis adhibitis curis eadem iterum [Büdinger, Untersuchungen zur römischen Kaisergeschichte, t. III (1870), p. 324 – 38.] tertioque [Sitzungsberichte der K. Preussischen Akademie der Wissenschaften, 1896, p. 1292 – 1302.] edidit. Quae ut non minimi momenti esse, ita et paene insuperabilibus scatere difficultatibus statim perspexere viri doctissimi, qui eadem illustrare erudita aemulatione aggressi sunt Th. G. von Karajan [Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der K. Akademie der Wissenschaften, t. X, p. 127 – 37.] , Th. Keim [Eine christliche Quelle über die erste Regierungszeit Diocletians, Deutsche Vierteljahrschrift für englischtheologische Forschung, t. II (1863), p. 3 – 11.] , O. Hunziker [Ap. M. Büdinger, Untersuchungen zur Römischen Kaisergeschichte, t. II (Leipzig, 1868), p. 262 – 65; t. III, p, 3 – 11.] , O. Benndorf [Ibid., t. III, p. 339 – 56.] , M. Büdinger [Ibid., t. III, p. 357 – 79.] , A. Duncker [Zur Chronologie der Passio sanctorum IV Coronatorum, Rheinisches Museum, N. F. t. XXXI (1876), p. 440 – 45.] , I. B. De Rossi [Bullettino di archeologia cristiana, 1879, p. 45 – 95.] , M. Petschenig [Zur Kritik und Würdigung der Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, Sitzungsberichte der phil.-hist. Cl. der k. Akademie der Wissenschaften, t. XCVII (1880), p. 761 – 79. Cf. Neues Archiv für aeltere deutsche Geschichtskunde, t. VII (1881). p. 226.] , C. Erbes [Die Geschichte der SS. Quatuor Coronati, Zeitschrift für Kirchengeschichte, t. V (1882), p. 466 – 87.] , Edm. Meyer [Forschungen zur deutschen Geschichte, t. XVIII (1878), p. 577 – 603; Ueber die Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, Wissenschaftliche Beilage zum Programm des Königl. Luisen Gymnasiums, Berlin, 1886.] , P. Karlic' [Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, III Program c. k. Velike Državne gimnazije u Zadru, 1903 – 1904 (Zadar, 1904), p. 1 – 22.] et alii nonnulli [Quorum libros adducemus infra § 4, ubi de sanctorum Quattuor cultu et veneratione.] qui carptim ea tetigerunt. Quantum ex horum omnium lectione profecerimus, singulae huius commentarii paginae lectorem docebunt. Non tamen omnia probare nostraque facere potuimus, cum saepissime in diversa abeant sententiae, neque ulla hucusque, quod sciam, totius rei enodatio doctorum omnium suffragium tulerit. Non ideo tamen, quotiens aliquem peccasse deprehenderimus, eius argumenta exponere atque confutare necessarium erit, nisi in infinitum abire voluerimus.

§ I. De sanctorum Quattuor Coronatorum Actis antiquis.

[4] [Passionem antiquam] Acta antiqua dicimus quae innumeris paene in legendariis ad diem 8 novembris exstant, quaeque, si rem attentius consideres, omnium prorsus narrationum, quas de sanctis nostris habemus, solum esse fontem facile perspicias. Iam, evoluto longo librorum manuscriptorum ordine, lectionumque numque immensa supellectili perpensa, liquido apparuit duplice e stirpe codices omnes oriundos esse, quarum altera antiquissima est — non tamen primigenia, ut suo loco ostendere conabor — altera recentior, quae vetustam Passionem a capite ad calcem retractatam exhibet. [complures servarunt codices,] Et illam quidem recensionem, quae purior vel, ut rectius loquar, magis horrida et agrestis (A), libelli nativam speciem melius referre ita perspicuum est, ut res nulla probatione egeat. Hanc vero (B) ornatioris esse stili et emendatioris, licet minime elegantem, ex singulis fere sententiis elucet. In primis autem XXI capitibus phrasim paene solam castigasse videtur, sententiam vix attigisse dicendus est qui libellum accommodavit; in ultimo vero capite verba quaedam interpolavit, quae eruditorum ingenia mirum in modum excruciarunt. Ubi enim recensio prior cornicularios anonymos inducebat: quattuor quidam cornicularii conpellebantur ad sacrificandum, nomina eorundem ille subiunxit, et haec scripsit quae in omnibus sequioris Passionis exemplaribus leguntur: quattuor quidam cornicularii, quorum nomina haec sunt Severus, Severianus, Carpoforus et Victorinus. Quae undenam mutuatus sit non est huius loci disquirere, mox tamen, ut opinor, manifestum erit. Iam, haec altera Passionis recensio, in qua et multa obscura sunt et stili humilioris, ab aliis rursum librariis hinc inde castigata est, ab aliis, ut fit, paululum retractata, saepe etiam contracta. Quorum omnium varietates ob oculos lectorum ponere, immensam aeque ac inutilem operam fore perspeximus.

[5] [quorum series] Omnibus proinde rite perpensis, plurimos codices removendos esse duximus, ne variarum lectionum inutili farragine obrueremur, nonnullos vero seligendos, quibus inspectis ilico pateret qua ratione ex uno fonte per varios rivulos sanctorum quattuor historia ad nos fluxerit, eosque potius adduximus quos viri doctissimi haud parvi facere visi sunt. Age iam, hi sunt codices quibus usi sumus.

[6] [binas in classes praecipuas] A 1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis lat. 10861, olim coenobii Sancti Petri Belvacensis, foliorum 123, 0m, 255 × 0, 185, geminis columnis exaratus saec. VIII, inter varias martyrum Passiones [Catal. Lat. Paris., t. II, p. 605 – 606.] continet fol. 75v – 82v Passionem SS. Simproniani, Claudii et sociorum, quam antiquissimam omnium esse iam perspexerat I. B. De Rossi [Bullettino, 1879, p. 68 – 70.] , et ex eo codice edidit W. Wattenbach [Sitzungsberichte der k. preussischen Akademie, 1896, p. 1292 – 1302.] , postquam de scripturae aetate recte dixerat [Neues Archiv …, t. V (1880), p. 228.] . Codicem rursum contulimus, eiusque scribendi rationem plane rusticam phrasimque paene barbaram intactas relinquere studioseque exprimere necessarium duximus, ita ut paucissimis in locis quae librarius incaute peccaverat emendaverimus.
A 2 = Codex bibliothecae Vallicellanae VIII, littera beneventana saec. XII exaratus [Catal. Lat. Rom., p. 329 – 335.] . Inest Passio, fol. 155 – 159, initio mutila, incipiens medio capite 6 his verbis: desidero et desideravi. Plerumque consentit cum codice A1.
Utroque codice A traditum est Porphyrium quendam, censualem a gleba actuarium, de quo postea, Passionem scripsisse.

[7] [dispescitur.] B 1 = Codex bibliothecae Bollandianae 14, saec. X exaratus [Anal. Boll., t. XXIV, p. 432 – 37.] . Inest Passio fol. 116v – 118v.
B 2 = Codex capituli Veronensis 95 (olim 90), membraneus, foliorum 272, 0m,308 × 0,205, saec. IX exaratus. Inter plurimas sanctorum Vitas inest, fol. 24 – 34, Passio SS. Quattuor Coronatorum, quam nobis contulit vir doctissimus humanissimus A. Spagnolo, canonicus cathedralis Veronensis, bibliothecae capituli praefectus.

B 3 = Codex bibliothecae Ambrosianae B 55 inf., saec. XI exaratus [Anal. Boll., t. XI, p. 252 – 64.] . Inest passio fol. 210 – 214.

B 4 = Codex bibliothecae Vaticanae, lat. 1192, saec. XII exaratus [Catal. Lat. Vatic., p. 48.] . Inest Passio fol. 25 – 28v. In littera libelli initiali T depicta cernuntur capita quattuor cum hisce nominibus: Severus, Severianus, Carpophorus, Victorinus.

B 5 = Codex archivi capituli Sancti Petri in Vaticano A 5, saec. XI exaratus [Catal. Lat. Rom., p. 15 – 20.] . Fol. 84v – 90 inest Passio, multis emendationibus manu paulo recentiore ditata, quarum praecipuas tantum notari visum est.

B 6 = Codex bibliothecae publicae Bernensis 48, membraneus, foliorum 192, 0m,34 × 0,23, paginis bipartitis saec. X – XI exaratus [ H. Hagen, Catalogus codicum Bernensium (Bernae, 1875), p. 69 – 72.] . Inest Passio fol. 77v – 82v. Benigne annuente bibliothecae praefecto, codicem domi conferre potui. Eodem iam usus erat M. Petschenig [Sitzungsberichte der k. Akademie, t. XCVII, p. 762 – 765.] .

B 7 = Codex Monacensis latinus 4608, olim Benedictoburanus, membraneus, foliorum 329, 0m,220 × 0,155, saec. XII exaratus [Catalogus codicum latinorum bibliothecae regiae Monacensis, ed. altera, t. I (Monachii, 1894), p. 215.] . Inest Passio fol. 179 – 186, quam ex hoc ipso edidit Wattenbach [Apud Büdinger, t. c., p. 324 – 38.] .

B 8 = Codex Zwettlensis 14, membraneus, foliorum 201, formae maioris, saec. XIII exaratus, picturis litterisque ornatis decorus [S. Rössler, Verzeichniss der Handschriften der Bibliothek des Stiftes Zwettl, Xenia Bernardina, t. II (Vindobonae, 1891), p. 307. Pertz in Archiv für ältere deutsche Geschichtskunde, t. VIII (1843), p. 724.] . Inest Passio fol. 133v – 135v, quam annuente reverendissimo abbate, qui codicem nobis mitti iussit, in bibliotheca nostra conferre potuimus. Non paucas habet singulares lectiones, quas, licet minimi visae sint momenti, tamen notavimus.

B 9 = Codex Monacensis latinus 9506, olim monasterii Oberaltahensis, membraneus, foliorum 173, 0m,38 × 0,27, saec. XII exaratus [Catalogus codicum latinorum bibliothecae regiae Monacensis, t. II (1874), p. 94 – 95] . Inest Passio fol. 74 – 76v. Hoc codice, quem cum sequente Bruxellas misit bibliothecae Monacensis praefectus, iam usus erat W. Wattenbach [Apud Büdinger, t. c., p. 323 – 38.] .

B 10 = Codex Monacensis latinus 22244, olim Windbergensis, membraneus, foliorum 211, 0m,39 × 0,27, saec. XII exaratus [Anal. Boll., t. XVII, p. 116 – 18.] . Inest Passio fol. 130 – 134.

B 11 = Codex bibliothecae publicae Trecensis 1248, olim in bibliotheca Buheriana (an. 1721) signatus D. 65, membraneus, foliorum 141, 0m,24 × 0,16, lineis plenis variis manibus plerisque saec. XI exaratus [Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, t. II (Paris, 1855), p. 511.] . Inest Passio fol. 92 – 97. Saepe concordat cum B 6. Hic obiter noto pro primi martyris nomine, quod Simpronianus erat, Simpronius saepe in rasura scriptum esse in codice Trecensi. B 12 = Codex Gothanus fol. 64, membraneus, foliorum 238, 0m,43 × 0, 325, geminis columnis saec. XIV exaratus. Inest fol. 101 – 106 [Fr. Jacobs, Beiträge zur älteren Litteratur, t. III, p. 262; W. Arndt, in Forschungen zur deutschen Geschichte, t. X (Göttingen, 1870), p. 603.] Passionis recensio multis in locis emendata est. Ex hoc codice primum protulit Passionem SS. Quattuor W. Wattenbach [Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, t. X, p. 6 – 14.] . Cum hac editione contulimus sola capita 1, 2, 20 – 22.

E = Codex Einsidlensis 256, membraneus, paginarum 576, 0m,27 × 0, 195. Inest Passio p. 276 – 284 [G. Meier, Catalogus codicum manuscriptorum qui in bibliotheca monasterii Einsidlensis O. S. B. servantur, t. I (Einsidlae, 1899), p. 222 – 29.] . Codicem inspicere non potuimus, sed lectiones variantes accepimus a R. P. G. Meier, bibliothecae monasterii praefecto. Licet bonas praebeat lectiones, minoris tamen momenti est, cum saepe phrasim contrahat et nonnulla omittat. Nolumus tamen penitus neglegere codicem quem I. B. De Rossi minime despexit, ideoque ex eo specimina dedimus ad cc. 1 – 3, 20 – 22.

[8] [Qua ratione edita sint Acta antiqua,] Hisce autem adhibitis subsidiis, Passionem ita edendam censuimus ut antiquam recensionem ex codice A 1 quam accuratissime exprimeremus, codicis A 2 ad infimam pagellam reiectis lectionibus; recensionem vero recentiorem B illuc etiam amandavimus, quia reapse parvi facienda est et accessus ad illam patet in omnibus editionibus hucusque impressis, sola Wattenbachii tertia excepta. Codicum tamen singulorum lectiones plerasque notavimus, iis fere neglectis quae solam scribendi normam spectant, dum tamen de vera lectione constet. Quid enim interest quod filisofi, phylosophi, fylosophi passim scribunt cum de ipso vocabulo minime ambigatur? In nominibus personarum non levem hinc inde occurrere varietatem hic semel moneo. Ubi recentiores codices Diocletianum nominant, antiquiores Dioclitianum plerumque scribunt. Episcopus Antiochenus Cyrillus, Cirillus vel Quirillus dicitur; in uno codice (B6) nunc Simplicius, nunc vero Symplicius legitur. Maioris momenti est quod qui primus est in ordine sanctorum nostrorum Simpronianus, Sympronianus (codd. A1, B6), Simphronianus (B1), Simphorianus, Symphorianus (B3, 7), Simpronius (B11) variis in codicibus, varie etiam in eodem codice (vg. B8, B11) nuncupatur. In antiquissimo autem documento quod de sanctis quattuor mentionem habet, quae est romana Depositio martyrum, in antiquis etiam sacramentariis [Teste Notkero:Symphoriani, vel sicut in libro sacramentorum continetur Semproniani. H. Canisius, Lectiones antiquae, t. II, p. 821.] . Sempronianus dicitur, et hanc esse rectam nominis scripturam tam Rossius [Bulletino, 1879, p. 33.] quam Petschenigius [Sitzungsberichte der kais. Akad., t. XCVII, p. 765.] probarunt. Ex nostrorum ergo codicum lectionibus Simpronianus cum antiquioribus praeferenda est, quae iam Sollerio nostro praeplacebat [Martyrologium Usuardi, p. 659.] .

[9] [quae Pannonica et Romana Passione constant.] Geminata esse Acta sanctorum nostrorum planum est, et aptissimis nominibus utramque partem distinxerunt eruditi alteram passionem Pannonicam alteram passionem Romanam nuncupando. Et quidem qui Acta edidit, nemine repugnante, priorem capitibus 1 – 20 comprehendi censuit,alteram capitibus 21, 22 nostrae editionis. Nobis Pannonica Passio 1 – 21 potius capitibus constat, Romana solo capite 22, et in sequentibus rem ita intellegimus, neque id ex libidine. Si enim totam historiam attente perlegeris, narrationem, quae plano pede currebat usque ad cap. 21, hoc loco subito sistere perspicies, et libellum in his verbis et posuit in domo sua mutilum esse non dubitabis. Postquam enim hagiographus sanctorum artificum decoram confessionem inde a primordiis ad necem usque aptissime, licet stilo parum eleganti, evolverat, de reliquiarum eorundem fatis dicere incipit, nempe, absente Diocletiano, christianum quendam nomine Nicodemum corpora e flumine extraxisse et in domo sua posuisse. In privatis aedibus sacra pignora perpetuo remansisse nemini profecto probabile videbitur, neque etiam hagiographum, qui cetera accurate persequi solet, rem ita obiter tetigisse et ex abrupto ad alia transiisse, videlicet ad historiam martyrum Romanorum. Nobis igitur certum est primigeniam narrationem fine mutilam esse, atque ab eo qui Passionem Romanam Pannonicae assuit, ea omnia deleta esse quae post clausulam et posuit in domo sua merito exspectes, ut puta de condita post pacem ecclesiae basilica martyrum vel de eorundem corporibus Romam translatis. Quae causa hominem impudentem impulerit ut alterius scriptum temerario truncaret et ex ingenio resarciret, — id enim, ni fallor, egit ille, — in sequentibus quaerendum erit.

[10] [De quinto martyre Simplicio.] Pannonicam Passionem attentius legenti animum suspicio subit Simplicii nomen hinc inde librariorum vitio ceteris quattuor accessisse. Nunc enim de solis quattuor Simproniano, Claudio, Nicostrato et Castorio mentio est (cc. 1, 5, 10), nunc vero de quinque, addito videlicet Simplicio (cc. 2, 3, 12, 13, 15, 16, 17, 18), et est ubi ea ratione Simplicius superveniat ut reapse incaute irrepsisse videatur. Verbi gratia in his locis: c. 3, vocavit ad se Claudium, Simpronianum Nicostratum ET Castorium ET Simplicium; c. 12, dixerunt philosophi ad Claudium, Simpronianum, Nicostratum ET Castorium ET Simplicium, ipsa locutio mira est; et postquam dictum erat a Diocletiano, c. 10, volo columnas cum capita foliata abscidi de monte porfyretico dictantibus Claudio, Simproniano, Nicostrato et Castorio, c. 12, audimus philosophos conviciantes Claudium, Simpronianum, Nicostratum et Castorium et Simplicium. Non negamus nonnullis in locis meliorem fore narrationis consequentiam si Simplicium deleas; sed et contra, si alibi eum induxeris sensum melius assequeris. Cum ergo constet hagiographum nostrum artis scribendi non ita peritum fuisse, nec singula caute perpendisse, ceterum Simplicii gesta cum ceterorum quattuor historia artissime conexa sint et hii quinque diserte exprimantur (cc. 12, 19), nulla coniectura emendanda sunt quae nulla forsitan emendatione indigent. Certe nimius fuit qui ipsum Simplicium tollere aggressus est [Erbes, Zeitschrift für Kirchengeschichte, t. V, p. 477 – 78.] , eumque non alium esse asseruit atque Simplicium illum qui ad Sextum Philippi martyrio coronatus est [De Rossi, Bullettino, 1866, p. 43; 1869, p. 15; Roma sotterranea, t. III, p. 647 – 64.] , utique in fluvium quoque praecipitatus, sed in Tiberim, neque propterea adiungendus martyribus qui in aquis Pannonicis suffocati interiere.

[11] [Acta graeca,] Antiquae sanctorum nostrorum Passionis testem quoque proferimus graecam eiusdem versionem, quam unus nobis servavit codex bibliothecae Vaticanae 1608 (=V), fol. 119v – 125, in monasterio Cryptae Ferratae saec. XII – XIII exaratus [Catal. Graec. Vatic., p. 137 – 40.] . Versio concinnata est ab imperito monacho qui antiquam recensionem A prae manibus habuit et utriusque fere linguae aeque inscium se prodit, cum ineptissime saepe exprimat quae intellexisse videtur, sed nec semper quae legebat intellexerit. Et haec inculcanda sunt, ne quis existimet Acta illa graeca primigenia esse, e quibus derivata sint Acta latina. Quis enim primum graece haec scripta esse crediderit: [pessime scripta,] ἐκπέφανται ὅτι χριστιανοὶ ἐστέ, claruit quia christiani estis, c. 16; κύριοι εὔσπλαγχνοι μεγαλοπρίγκιπες, domini piissimi principes, c. 18, cum εὐσεβεστάτους saltem more recepto imperatores dixisset scriptor antiquus; εὑρὼν ἀδείαν, invento silentio, c. 18; ὅπως μὴ τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ προσκρούσηται, ut Deum caeli non offendat, c. 19; μετὰ … τυπωμάτων ᾀδόντων, cum malis et herbacantis, c. 10; quae omnia latinum exemplum apertissime produnt. Est et ubi voces latinas graecis litteris exscripserit, v. gr. περίλυπος γενάμενος βεεμέντερε, contristatus est vehementer, c. 8. Ceterum, latinam historiam in omnibus sequitur, nisi quod c. 3 Ἀστέριον pro Castorio ponit et quaedam reticet quae vel in prototypo deerant vel graece enuntiare nescivit. Praeterquam quod sermone utitur admodum barbaro, pessimam quoque usurpat scribendi rationem suo tempore usitatam, et vocales perpetuo permiscet. Phrasim anonymi nostri italo-graeci ubique intactam reliquimus, neque nostras ipsi emendationes obtrudere aequum erat. Ne tamen legentibus nimium pararemus fastidium, modum scriptionis ad communiorem usum reduximus, lectore plerumque non monito. Acta illa saeculo circiter XII in coenobio Cryptae Ferratae scripta esse crediderim, nec umquam monasterii muros transiisse.

[12] [nequaquam primigenia sunt.] Quamvis de Actis italo-graecis veluti primigeniis traducendis neminem serio cogitaturum esse existimenus, praetermittendum tamen non est nonnullis placuisse Acta sanctorum Quattuor vulgata graece primum scripta esse, dein latine reddita. Et attulerat quidem M. Büdinger tenuiora quaedam indicia, ut est nomen graecum Asclepii pro Aesculapio et verborum coniunctiones ab usu latinorum alienas, verbi gratia: inveniuntur viri doctiores horum huius artis, ubi genetivus pro ablativo graecam manum arguere existimabat [Oesterreichische Geschichte, t. I (Leipzig, 1858), p. 31.] . Ipse tamen postea de re dubitavit, candideque fassus est argumentis allatis nullam inesse efficaciam [Untersuchungen zur Kaisergeschichte, t. III, p. 371. Nomen Asclepii usitatissimum esse ibidem notavit, ex Bullettino dell' Instituto, 1862, p. 26.] . Meliora sibi occurrisse censuit Hunziker, dum ostendere conatus est locos integros, latino sapore destitutos, graecam originem olere, v. gr.: si omnia opera eorum in nomine Christi sui magnifica esse noscuntur, non est crudele sed magis gloriosum (c. 14), quae graece ita reddit: εἰ πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ αὐτῶν μεγαλοπρεπῆ εἶναι γιγνώσκεται, οὐκ ἔστι δεινόν, ἀλλὰ μᾶλλον ἔνδοξον. Et haec: quodam die imperante Diocletiano (c. 1) melius intellegi asserit si graece κελεύσαντος Διοκλητιανοῦ scriptum esse, non vero βασιλεύοντος, contendas [Apud Büdinger, Untersuchungen, t. III, p. 6.] . Nec desunt quae ad roborandam eius sententiam addideris, veluti haec: multa opera … facta est πολλὰ ἔργα πεποίητο, sanitates = ἰάματα, virtus = δύναμις, etc. Verum haec non ita peritos permoverunt ut illam opinionem amplecterentur, quae neque Rossio [Bullettino, 1879, p. 63.] nec Meyero [Forschungen zur Deutschen Geschichte, t. XVIII, p. 589.] placuit, quamque confutare aggressus est Petschenigius compluribus allatis exemplis ostendendo singula verba et dicendi genera, quae nonnisi e graeco ore prodire potuisse contendunt, iam saeculis saltem V et VI in usum loquendi et scribendi latinorum maxime ex sacrorum librorum versionibus transiisse [Sitzungsberichte der K. Akademie der Wissenschaften, t. XCVII, p. 770.] . In his saepissime occurrit [Exempla apud Rönsch, Itala und Vulgata, 2e Aufl. (Marburg, 1875), p. 435. Cf. H. von Soden, Das lateinische Neue Testament in Africa zur Zeit Cyprians, Texte und Untersuchungen, t. XXXIII (Leipzig, 1909), p. 345 – 52.] v. gr. genetivus comparationis (maior eius), numerus singularis cum neutro plurali (ut manifestetur opera, divulgabatur haec omnia verba) et alia veluti sanitates pro ἰάματα [Rönsch, ibid., p. 274.] . Ex his sane efficitur nihil obstare quominus Acta nostra latine concepta fuerint, quin, ideo id magis probabile videri quia in Pannonia, ubi eadem collecta esse censentur, lingua latina non graeca vulgaris erat. Verum etiam graece scribi potuisse, ita ut plurima in latina versione graeca vestigia remanserint, nemo non concedet.

[13] [Acta SS. Flori et Lauri nostris similia.] At apud graecos nullum omnino fragmentum Actorum nostrorum deprehensum est, neque in synaxariis eorum de sanctis Simproniano, Claudio, Nicostrato, Castore, Simplicio ulla mentio occurrit. Non tamen negaverim fabulatorem illum Alexium qui Acta SS. Flori et Lauri conscripsit [BHG2. 660 – 664.] et ipsos sanctos se novisse mentitur [Act. SS., Aug. t. III, p. 521.] , de historia martyrum Pannoniorum aliquid audiisse. Mira enim est gestorum similitudo, si minutiora non attendas. Erant enim sancti Florus et Laurus, si Pseudo-Alexio fidem praestes, lapicidae insignes, in Illyrico artem suam exercentes, praecipuaque Licinii imperatoris benevolentia gaudentes. Cuius iussu cum templum exstruxissent, primum apud imperatorem accusantur, sed ab eodem dimittuntur. Postea vero, audiens Licinius idola, quibus templum impleverat, ab ipsis eversa, crudis eos nervis caedi iubet et vivos tandem in puteum deici. Vide in rebus praecipuis quanta utriusque historiae convenientia. Quis casu et fortuito haec omnia iterato evenisse credat?

[14] [Petri Parthenopensis paraphrasis,] Passionis antiquae sanctorum Quattuor Coronatorum paraphrasim habemus a Petro quodam cognomini Petro Neapolitano episcopo dicatam. Petrum illum “Parthenopensis ecclesiae levitam” seu subdiaconum Neapolitanum esse, qui saec. X alias Passiones [F. Savio, Pietro suddiacono Napoletano agiografo del secolo X, Atti della R. Accademia delle Scienze di Torino, t. XXXVI (1901), p. 303 – 17.] de caenoso rivulo, ut cum ipso loquamur, elevavit [Anal. Boll., t. XX, p. 327 – 28.] , admodum probabile est. Tripartita est codicum series in quibus illam repperimus. Codices enim P ex antiquissimis Passionis exemplaribus A Petri paraphrasim deductam esse ostendunt. In codicibus Q recentioris B vestigia indubia reperire est, quippe qui nomina quattuor corniculariorum prodant. Plurimum a praecedentibus discrepant codices R, qui multis in locis magis ad Porphyrianum archetypum reducti videntur, quosque, ut ex sequentibus manifestum erit, Adoniana contagio invasit.

[15] [in codicum] Porro Petrinae lucubrationis codices praecipui hi sunt:

P 1 = Codex Casinas 148, membraneus, paginarum 526, 0m,44 × 0,30, duplici columna littera longobardica exaratus a Martino monacho, anno 1010, ut docet nota p. 513 inscripta [Bibliotheca Casinensis, t. III, p. 306.] . Legitur Passio p. 289 – 301, sub hoc lemmate: VI id. nov. sanctorum quattuor coronatorum. Tum prologus, tum scriptoris Neapolitani nomen desiderantur.

P 2 = Codex bibliothecae Regiae Bruxellensis 8936 – 38, qui est ex Collectaneis Bollandianis pro diebus nov. 8 – 10. Continet, cum aliis apographis, Passionem auctore Petro, ex secundo codice monasterii Sanctae Caeciliae trans Tiberim, quem habuit Baronius, nosque frustra quaesivimus. Apographum, quod diligenter collatum esse cum antiquo exemplari et nota margini ascripta et res ipsa docet, pro codice nobis erit. Lectiones aliquot, quae solam scribendi rationem attingunt (v. gr. ammirabilis pro admirabilis) silentio pressimus.

P 3 = Codex bibliothecae Vaticanae 6076, chartaceus, foliorum 171, 0m,413 × 0,275, paginis bipartitis exaratus anno 1601, et ex eodem passionali Sanctae Caeciliae exscriptus [Catal. Lat. Vatic., p. 176 – 180.] . Inest fol. 73v – 76 Passio sanctorum quattuor coronatorum, quam postquam obiter inspeximus, cum apographo codicis P 2 nullatenus censuimus conferendam.

[16] Q 1 = Codex bibliothecae Vallicellanae lX, membraneus, foliorum 216, 0m,516 × 0,35, paginis bipartitis manu beneventana exaratus saec. XI. Inest Passio fol. 153 – 157.

Q 2 = Codex Florentinus bibliothecae Laurentianae, olim Mugellanus de Nemore XIII, membraneus, foliorum 283, formae maximae, geminis columnis saec. XII exaratus [Bibliotheca Laurentiana Leopoldina, t. I (Florentiae, 1791), p. 566 – 78,] . Passionem, quae integra est, multis licet mendis foedatam, contulimus. Hoc ex codice Petri prologum primus protulit Bandinius [T. c., p. 575.] .

[17] [tripartita serie servata,] R 1 = Codex Casinas 139, membraneus, paginarum 732, 0m,44 × 0,29, littera longobardica saec. XI exaratus. P. 182 – 195: Passio sanctorum quattuor coronatorum, anonyma, prologo destituta et in lectiones duodecim partita [Bibliotheca Casinensis, t. III, p. 253 – 59.] . Ex hoc codice edita est in Bibliotheca Casinensi [T. c., florilegium, p. 160 – 65.] . Postquam illam iterum contulimus, satius visum est ab eius lectionibus afferendis abstinere, ne mole superflua paginas nostras gravaremus. Ceterum facilis ad recensionem R accessus patet, et qui resciscere cupit quibusnam in locis maxime ab editione nostra discrepet, conferat in primis cc. 6 et sequentia, in quibus tamen nihil reperiet quo dubia intricatissima nobis proposita solvat. Ultima Passionis verba, ut in codicibus R leguntur, exscribere operae pretium est: Post duos autem annos martyrii supradictorum quinque martyrum, cum horum quattuor coronatorum nomina minime repperirentur, statuit beatus Miltiades episcopus ut anniversaria eorum dies sub nominibus predictorum quinque martyrum recoleretur. Intercurrentibus tamen aliquot annis, cuidam sancto viro etiam nomina eorum revelata sunt; sed festivitas, ut fuerat statuta celebris, in aliorum martyrum festivitate permansit quattuor coronatorum nomine insignis. Ad laudem et gloriam domini nostri Iesu Christi, qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. Qui cum epitome Adoniana, ad 8 novembris, mox afferenda (infra, n. 38), haec contulerit, non res tantum sed et verba exinde deprompta esse perspiciet.

R 2 = Codex Casinas 149, membraneus, paginarum 402, geminis columnis, littera beneventana saec. XI exaratus [Bibliotheca Casinensis, t. III, p. 313 – 15.] . P. 156 – 167: Passio sanctorum martyrum quattuor coronatorum, eadem quae exstat in R 1.

[18] [a sola Passione antiqua pendet.] Petri Parthenopensis paraphrasis, qualis legitur in codicibus P, Q, inedita est, eamque Actis antiquis subiungimus, quorum et lectiones aliquot et formam suo modo comprobat, novoque ostendit exemplo quanta posteris negotia creaverit qui Romanam Passionem cum Pannonica coniunxit. Neque enim Petro successit, etiam summo studio conitenti, eam faecem eliquare, unde etiam suo modo id aggressus est qui codicem Q 2 conscripsit, cum pro Miltiade nunc Gaium papam, nunc Gelasium posuit. Haec autem a scriptoris ingenio, ut temporum confusioni consuleret, profecta esse, minime vero a testibus antiquis accepta sedulo notandum est.

§ II. De ceteris testimoniis ad eosdem referendis.

[19] [Depositio martyrum Romana.] Antiquissimum omnium de sanctis nostris testimonium praebet romana Depositio martyrum his verbis: Vidus novembris Clementis, Semproniani, Claudi, Nicostrati in comitatum, de quo laterculo non pauca notanda sunt. Error librarii procul dubio est in die mensis, qui facile in VI idus corrigitur, ut postulat antiqua traditio etiamnum vigens. Clemens huc certo non pertinet, ab alio vicino loco, puta a IX kal. decembres [Ita opinatur L. Duchesne, Le Liber pontificalis, t. I, p. 12. Aliter De Rossi, Bullettino, 1879, p. 75: “ignoto o corrotto e Clemente.” Alium quoque Clementem esse censet Lightfoot, The Apostolic Fathers, Part. I, vol. I, 1 (London, 1890), p. 251.] librariorum quoque vitio translatus. Castoris et Simplicii nomina utique reticentur. Nullum tamen dubium esse potest quin turma sanctorum Pannoniorum designetur, quorum proinde memoriam Romanam ecclesiam iam medio saeculo IV coluisse constat.

[20] [Quid comitatus.] Ancipites haeremus in ultimo hoc laterculi vocabulo in comitatum, cum satis constet in Depositione martyrum laterculos nomine loci ubi iacent martyres eorumque celebrantur commemorationes concludi, v. gr. in Callisti, in Lavicana, in Trasonis, nulla vero in litterarum monumentis de Comitatu veluti loco urbano vel suburbano mentio occurrat. Comitatus accipitur pro comitibus principis itinerantis [O. Seeck ap. Pauly-Wissowa, Realencyclopaedie der classischen Altertumswissenschaft, t. IV, p. 622.] , et notissima est partitio militum comitatensium et palatinorum [Th. Mommsen, Das Römische Militarwesen seit Diocletian, Hermes, t. XXIV (1889), p. 225 – 33; Seeck, t. c., p. 619 – 22.] ; dein paulatim adhibetur pro principis aula, ut in rescripto Diocletiani et Maximiani, anno 286 Nicomediae dato: cum … te[que] ob medendi curam comitatu nostro discedere non posse palam sit [Cod. lust. VIII, 35, 2. Cf. Seeck, t. c., p. 622.] . Nusquam tamen de certo loco usurpatum repperimus vocabulum quod nonnulli, in re nostra, de villa principis ad duas Lauros intellegere voluerunt, quae reapse in via Labicana, miliario ab urbe Roma plus minus tertio sita erat, ubi martyres nostri sepulti dicuntur cum aliis sanctis in arenario [De Rossi, Bulletino, 1879, p. 76 – 77; G. Tomassetti, in Archivio della R. Società Romana di storia patria, t. XXV (1902), p. 79 – 92.] . Coniecturam probare non ausim, cum in fastis romanis haec coemeteria solo nomine viae designari soleant, v. gr. V idus septembris Gorgoni in Lauicana. Aliam interpretandi viam ingressus est Muratorius, locum corruptum asserens atque INCOMITATVM scriptum fuisse pro IVCORONATORVM [Liturgia romana vetus (Opere, t. XIII, 1, Arezzo, 1771), p. 72.] ; quod ut argute et sollerter excogitatum, ita arbitrarium videtur et indoli kalendarii seu Depositionis martyrum minus consonum. Nec tamen certam esse lectionem in comitatum existimo; proinde, donec de eadem constet, ignorare malo quam divinare.

[21] [Martyrologii hieronymiani codices antiqui;] In martyrologio hieronymiano ita sancti nostri nuntiantur die VI id. nov. Romae ad Celio monte Sinproniani, Claudii, Castoris, Nicostrati, ut habet codex Bernensis [Act. SS., Nov. t. II, p. [140].] . In reliquis codicibus de Caelio monte tacetur. Quod etiam pridie, scilicet VII id. nov., iidem sancti iam occurrunt, id ex communi huius centonis lege declarandum est, et scriptorum oscitantiae tribuendum. Quod vero etiam postridie, V id. nov., iterum recurrant, et hac quidem forma: Romae Clementis, Simproni, id ex martyrum Depositione, qualem fere habemus, depromptum esse manifestum est, ubi Clementem in laterculum irrepsisse et V idus pro VI idus scriptum esse deprehendimus. De comitatu nihil; nisi vestigium vocabuli reperias in laterculi principio: in nicom., quod ab hieronymianorum sordibus non abhorret, et equidem probarem, nisi Nicomedia iam pridie occurreret.

[22] [codex Bernensis;] Lectionem Romae ad Celio monte, quam solus praebet Bernensis, primigeniam esse mihi persuasum non est, cum soleat feriale romanum sepulturae martyrum locum commemorare, nec cuipiam in mentem venire possit sanctos nostros, e Pannonia allatos, in monte Caelio, id est intra muros, quod lege prohibebatur, depositos esse. Neque dixeris martyres in via quidem Labicana sepultos, in urbe vero basilicam habuisse in qua praecipue colebantur, et hanc esse sanctorum Quattuor ecclesiam Caelimontanam, a martyrologo designatam. Saeculo enim V inuente martyrum depositio celebris habebatur in loco ubi requiescebant, neque tunc temporis ulla in urbe basilica vel titulus martyribus dicata cernuntur. Inscriptio igitur illa ad Coelio monte e kalendario romano vetustissimo, qui hieronymianorum fons est, minime fluxit, sed tempore sequiore, quando iam sanctis Quattuor Coronatis titulus Coelimontanus nuncupabatur, interpolata est.

[23] [codices recentiores;] Ex hieronymianis codicibus recentioris aevi nihil prorsus, quod supra allatis aliquid lucis affundat, accipitur. Quod enim nonnulli habent, cum Sangallensi 915, qui anno 956 exaratus est, Romae sanctorum quattuor coronatorum, id est Severi, Severiani, Carpophori et Victorini, et aliorum quinque sanctorum martyrum, id est Claudii seu ceterorum [Act. SS.,t. c., p. [66].] , e martyrologiis saeculi IX, vel ex ipsa Passione, qualis est in codicibus B, huc permanasse patet.

[24] [laterculus diei 25 maii,] Ne quicquam de sanctis nostris omisisse videamur, obiter quoque notabimus, in codicibus antiquis Bernensi et Wissenburgensi ad diem VIII kl. iun. haec legi: Polegrati et aliorum IIII coronati, quae hinc de Polycrate et sociis, illinc de martyribus Pannonicis seu Romanis interpretari pronum est [De Rossi, Roma sotterranea, t. I. p. 145.] . At nihil tale in prototypo scriptum erat; nam si optimum Epternacensem codicem adduxeris, nullo negotio laterculum ita restitues: Policrati et aliorum IIII Gortuna civitate, quippe coronati pro Gortuna inepte legerunt librarii.

[25] [Martyrologium Bedae.] Undenam desumpta sit annuntiatio Bedae VI id. nov. Romae natale sanctorum quattuor coronatorum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii et Simplicii [Act. SS., ||Mart. t. II, p. XXXVIII. Cf. Quentin, Les martyrologes historiques, p. 55.] , haud ita liquet; certe non ex hieronymianis, neque probabilius ex ipsis Actis, cum ea pro suo instituto auctor in epitomen redegisset. Ad sacramentaria confugiendum videtur, quorum antiquissima cum Beda plane consentiunt. Ita Gregorianum: [Sacramentaria: Gregorianum,] VI id novembris natalis sanctorum quattuor coronatorum. Et sequitur oratio: Praesta quaesumus, omnipotens Deus, ut qui gloriosos martyres Claudium, Nicostratum. Symphorianum, Castorium atque Simplicium, fortes in sua confessione cognovimus, pios apud te in nostra intercessione sentiamus. Et praefatio: Vere dignum et iustum est, aequum et salutare, nos tibi semper et ubique gratias agere, Domine sancte, pater omnipotens, aeterne Deus, celebrantes sanctorum natalitia coronatorum… [P. G., t. LXXVIII, p. 147; M. Rule,, The Missal of St Augustine's Abbey Canterbury (Cambridge, 1896), p. 119. In codice bibliothecae Capituli Mutinensis, II, 7, saec. IX – X (Ebner, Quellen und Forschungen zur Geschichte des Missale Romanum, Freiburg i. B. 1896, p. 94), suo loco legitur oratio cum nominibus sanctorum quinque. In margine vero, manus paulo recentior ascripsit binas orationes de sanctis quattuor coronatis Severo, Severino (sic), Carpophoro, Victorino. De Rossi, Bullettino, 1879, p. 86.] .

[26] [Gelasianum,] Paulo aliter Sacramentarium a Gelasio dictum: In natali sanctorum quatuor coronatorum Costiani, Claudi, Castori, Simproniani VI idus novembres, ubi Costianus est pro Nicostrato et deest Simplicius. Haec autem recitatur oratio: Annua martyrum tuorum, Domine, vota recurrimus, maiestatem tuam suppliciter deprecantes, ut cum temporalibus incrementis prosperitatis aeternae coronatorum capiamus augmenta [H. A. Wilson, The Gelasian Sacramentary (Oxford, 1894), p. 203.] . [Leonianum.] In sacramentario Veronensi seu Leoniano, in natali sanctorum quattuor coronatorum, eadem est oratio, sed ita desinit: ut cum temporalibus incrementis prosperitatis aeternae capiamus augmentum [Ch. Lett Feltoe, Sacramentarium Leonianum (Cambridge, 1896), p. 148.] . Etiam proferre iuverit quae in nonnullis codicibus Gregorianis recentioris aetatis missae sanctorum quattuor praenotantur: [Glossa recentior.] Quattuor coronatorum nomina haec sunt: Severus, Severianus, Victorinus et Carpophorus,quorum dies natalis, per incuriam neglectus, minime reperiri poterat; ideo statutum est ut in eorum ecclesia horum quinque sanctorum, qui in missa recitantur, natalis celebretur, ut cum istis eorum quoque memoria pariter fiat [P. L., t. LXXVIII, p. 147. Cf. quae inferius de Pseudo-Alcuino dicturi sumus.] . Quae clausulae Actorum recensionis B paraphrasis est ita tamen concepta ut in singulis fere assertis eidem adversetur. Nam natalem neglectum ponit pro nominibus haud repertis et quidem per incuriam, et anniversarii utriusque coniunctionem omnino aliter, non tamen magis perspicue exponit.

[27] [Itinerariorum testimonia] In Actis sanctorum nostrorum de Pannoniorum sepultura tacetur, Romanos via Labicana miliario plus minus tertio depositos esse asseritur. Qua de re audiendi sunt qui coemeteria et sacra urbis loca pie lustrarunt antequam martyrum corpora, urgentibus temporum procellis et reliquiarum colligendarum pia vesania, ubique distraherentur. Primo libellus qui Notitia ecclesiarum Urbis Romae inscriptus est et saeculo VII compositus videtur: Ad Helena via Campania multi martyres pausant. In aquilone parte ecclesia Helenae primus Tiburtius martyr. Postea intrabis in speluncam: ibi pausant sancti martyres Petrus presbiter et Marcellinus martyr. Postea in interiore antro Gorgonius martyr et multi alii et in uno loco in interiore spelunca XL martyres et in altero XXX martyres et in tertio IIII coronatos et sancta Helena in sua rotonda [De Rossi, Roma sotterranea, t. I, pp. 139, 178.] . Libellus De locis sanctis martyrum, qui eodem saec. VII scriptus esse censetur, eadem ita testatur: Iuxta viam vero Lavicanam ecclesia est sanctae Elenae, ubi ipsa corpore iacet. Ibi isti sancti dormiunt: Petrus, Marcellinus, Tyburtius, sancti XXX milites, Gorgonius, Genuinus, Maximus, IIII coronati, id est Claudius, Nicostratus, Simpronianus, Castorius, Simplicius. Ibi et in cryptis innumera martyrum multitudo sepulta iacet [C. L. Urlichs, Codex urbis Romae topographicus, p. 83; De Rossi, t. c., pp. 142, 178,] . Minus distincte Wilhelmus Malmesburiensis, qui fonte etiam saec. VIII antiquiore usus esse creditur: Ibi sunt prope Petrus, Marcellinus, Tiburtius, Geminus, Gorgonius, et quadraginta milites et alii innumerabiles, et non longe sancti quattuor coronati [Urlichs, t. c., p. 88; De Rossi, t. c., p. 179.] .

[28] [de romana Quattuor Coronatorum sepultura.] Ex hisce igitur testibus et ex Actis habemus Quattuor Coronatorum sepulcrum in coemeterio viae Labicanae quaerendum esse; attamen locus ab archaeologis diligenter quaesitus, hucusque repertus non est [O. Marrucchi, in Nuovo Bullettino di archeologia cristiana, 1898, p. 186.] . Neque etiam ex allatis solvitur dubium, quinam sint illi martyres nomine Quattuor Coronatorum designati. Qui enim primum et tertium testimonium cum Actis contulerit, solos quattuor cornicularios seu martyres Romanos in Via Labicana iacuisse intelleget; ex libello vero De locis solos quinque Pannonios. Et hic rursum oritur magna controversia, quam non est huius loci dirimere. Id tamen notasse iuverit, hunc nostrum libellum non ex sanctorum Passionibus compilatum, sed ex ipsis sanctorum sepulcris inspectis materiem subministratam esse. Hinc nomina martyrum ab auctore in titulo sepulcrali lecta esse, haudquaquam ex libris excerpta non improbabiliter conieceris.

[29] [Libri pontificalis,] Maximi momenti nobis videtur et sedulo expendendus, non tantum ad historiam reliquiarum sanctorum Quattuor persequendam, sed ad Acta eorundem, qualiter in plerisque libris leguntur intellegenda, locus Libri pontificalis, in Vita Leonis IV (847 – 855), qui ex presbytero tituli Quattuor Coronatorum assumptus est in summum pontificem: Ipse vero a Deo protectus et beatissimus papa multa corpora sanctorum, quae diu occulta iacuerunt, summo studio summoque cordis affectu, ad honorem omnipotentis Dei, infra huius alme urbis menia congregavit mirifice. Nam et corpora sanctorum IIII coronatorum sollerti cura inquirens repperit; pro quorum desiderabili amore basilicam quae sanctorum fuerat nomini consecrata, quam ipse usque dum ad pontificii deductus est apicem, prudentissimo moderamine rexit, quae per solitana curricula temporum quassata vetustatis defectu et pene ruinis confracta diu antiquitus videbatur convulsa, supernae virtutis annuente clementia, in splendidiorem pulcrioremque statum perduxit a fundamentis, ad laudem omnipotentis Dei, eorumque sacratissima corpora cum Claudio, Nicostrato, Simphroniano atque Castorio et Simplicio, necnon Severo, Severiano, Carpoforo et Victorino, III fratribus, verumtamen Marius, Audifax et Abbacuc, Felicissimo et Agapito, Ypolito quidem cum suis familiis numero XVIII, Aquila et Prisca, Arseo, Aquino, Narcisso et Marcellino, Felice Simetrioque, Candida atque Paulina, Anastasio et Felice, Apollione et Benedicto, Venantio atque Felice, Diogene et Liberali, Festo et Marcello atque Superantio, Pudentiana et Benedicto, Felice et Venanto necnon et capite sancti Proti sanctaeque Ceciliae, sancti Alexandri, sanctique Sixti et sancti Sebastiani atque sacratissimae virginis Praxedis, pariter sub sacro altare recondens locavit, et alii multi, quorum nomina sunt Deo cognita [L. Duchesne,Le Liber pontificatis, t. II, p. 115 – 116.] .

[30] [martyrum translationem referentis,] Hic primum notasse iuverit pontificem corpora sanctorum e coemeteriis suburbanis congregasse et in almae urbis moenia intulisse; quod de plerisque satis constat, quos prius in diversis viis requievisse novimus, v. gr. Marium, Audifacem et Abbacuc in via Cornelia, Felicissimum et Agapitum in via Appia, coemeterio Praetextati, Hippolytum in Tiburtina. Porro Severus, Severianus, Carpophorus et Victorinus, quorum nomina in Actorum recensione B inserta esse iam diximus [Supra, p. 750, n. 4.] , ii ipsi sunt (sed pro Severo lege Secundum) qui, teste Depositione martyrum, VI idus augusti colebantur et in Albano iacebant coemeterio [De his De Rossi, Bullettino, 1869, p. 65 – 78.] .

[31] [codex C alteri praestare videtur.] Neque omittenda est gravissima lectionum varietas inter codicem Parisinum 5516 (= D), qui ante medium annum 861 exaratus est [Duchesne, t. c., p. II.] , quemque exscripsimus, et Parisinum 5140 (= C), saec. XI, cuius haec sunt de sanctis nostris verba: Nam et corpora sanctorum martyrum IIII coronatorum sollerti cura inquirens repperit … eorum sacratissima corpora, scilicet Claudii, Nicostrati, Simphoriani atque Castorii et Simplicii cum Severo, Severiano, etc. Si primum sequaris, Quattuor Coronatos praeter Claudium et ceteros Pannonios repertos esse a pontifice intellegas necesse est; si altera lectio vera est, Claudium et socios ipsos esse Coronatos oportet. Utra eligenda sit vix dubium videretur, si sola codicum antiquitas pro argumento esset. At res ipsa perpendenda est. Fac enim pontificem non solos Pannonios Claudium cum sociis, sed et quattuor Romanos repperisse, quod D intellexisse videtur. Cum haec plane consona sint Actis, qualia iam ab integro saltem saeculo legebantur, frustra exquiritur causa quare C haec emendanda censuerit, et unam pro gemina martyrum turma inventam esse voluerit. Contra si de solis quinque Pannoniis primum mentio erat, non ita mirum est scriptorem, qui Acta legerat, ad historiae normam libellum accommodare voluisse. Quae cum ita sint, codicem D hoc loco alteri anteponendum esse minime exploratum est.

[32] [Geminus de reliquiis Caelimontanis] In basilica SS. Quattuor Coronatorum in pariete ad laevam affixus est lapis cum bipartita inscriptione, quam lectoribus proponendam censemus. Undenam assumptus sit docent haec verba marmori insculpta: Vetus hic lapis in ara maxima sanctorum corporibus erat impositus. Porro haec legimus in parte lapidis sinistra.

[titulus,] † BEATVS LEO. IIII. PAPA
PARITER SVB HOC SACRO ALT (A)R(E)
REC(ON)DENS COLLOCAVI(T) CORPORA S(AN)C(T)OR(VM)
M(A)R(TYRVM) CLAVDII. NICOST〈RAT〉I. SIMPRONI
CAST(ORIS) ET SIMP(LICII). ET IIII FR(AT)R(V)M. SEVERI
SEVERIANI. [quorum prior] CARPOFORI. ET VICTO
RINI. MARII. AVDIFAX ET ABBACV(M)
FELICISSIMO. ET AGAPITO. YPPOL(I)T(O)
QVIDE(M) CV(M) SVA FAM(I)L(IA) NV(MER)O. X. ET
VIIII. AQVI(LI)NI. ET PRISCI. ARSEI
AQVI(LI)NI. NARCISI. ET MARCELLI
NI. FELICIS. SIMETRII. CANDI
DAE ATQ(VE) PAVLINAE. ANASTASII
ET FELICIS. APOLLIONIS.
ET BENEDICTI. VENANTII
ATQ(VE) FELICIS. DIOGENIS ET LI
BERALIS. FESTI. ET MARCELLI.
ATQ(VE) SVPERANTII. PVDENTIANE.
ET BENEDICTI. FELICIS ET BENE
DICTI. NEC N(ON) CAPITA SANCTOR(VM)
PROTI S(AN)C(TA)EQ(VE) CECILIA. E.
S(AN)C(T)I ALEXANDRI. S(AN)C(T)IQ(VE) XISTI
ET S(AN)C(T)I SEBASTIANI. ATQ(VE)
SACRATISSIME VIRGINIS
PRAXEDIS. ET ALIA MVLTA
CORPORA SANCTORVM
QVORVM NOMINA DEO
SVNT COGNITA.

Ad dextram vero haec scripta sunt:

† ANNO AB INCARNATIONE
D(OMI)NI N(OST)RI I(ES)V CH(RIST)I MILLESIMO
CENTESIMO XI. INDICTIONE
IIII. V. IDVS IVNII DOMINVS
PAPA PASCHALIS SECVNDVS. XII
PONTIFICATVS SVI ANNO IVSIT
CAVARE SVB ALTARE
QVOD PRIVS COMBVSTVM
ET CONFRACTVM FVERAT
ET INVENIT DVAS CONCAS
VNAM PORPHERETICAM
ET ALIAM EX PROCONISSO
IN QVIBVS ERANT RECONDI
TA SACRA CORPORA SV
PRADICTORVM SANTORVM
IN TERTIA VERO DIE IVSIT
VNDIQVE MVNIRE CON
CAS. ET DESVPER ALTA
RE RENOVARE. AD
MEMORIAM. ET ONO
REM SANCTORVM. ET
LAVDEM DOMINI
NO(S)TRI I(ES)V CH(RIST)I

Utrumque titulum eodem tempore, videlicet sedente Paschali II (1099 – 1118), tabulae incisum esse litterarum nota prodit [Utrumque iam ediderunt P. A. Galletti, Inscriptiones romanae infimi aevi Romae exstantes, t. I, p. XXVI, et haud sine mendis V. Forcella, Iscrizioni delle chiese ed altri edificii di Roma, t. VIII, n. 717.] .

[33] [exemplum antiquius exscribere videtur.] Minoris momenti in re nostra est inscriptio Paschalis II, de qua id tantum notari velim duas concas, unam porphereticam et aliam ex proconisso, non tam ex rebus ipsis quam ex Actis (cc. 3, 4, 10, 12, 15, 16, 22) descripta videri. Prior vero titulus cum Libro pontificali conferendus est, quocum ita convenit ut ex eodem excerptum nonnullis visum sit [Erbes, in Zeitschrift für Kirchengeschichte, t. V, p. 481; Duchesne, Le Liber pontificalis, t. II, p. 136.] . Fateor mihi contra Leonis IV gesta legenti statim in mentem venisse martyrum catalogum e titulo exscriptum esse, non illo quidem qui superstes est et saec. XII exaratus, sed ex eius archetypo, quod, sedente Leone, ad rei memoriam positum esse conicere fas est. Porro notandum est ex inscriptione minime infirmari quod de lectione codicis C eiusque probabili praestantia superius dictum est [Supra, p. 755, n. 31.] . Nihil enim de Quattuor Coronatis veluti a Pannoniorum turma diversis asserit, et primo loco Claudium, Nicostratum et ceteros enumerat. Non nego rem aliter expediri a Rossio, cui vox pariter, initio lapidis expressa, grave indicium videbatur inventionis et translationis aliorum corporum, alterius etiam tituli deperditi, in quo Coronatorum Quattuor memoriam inscriptam fuisse autumat [Bullettino, 1879, p. 82.] . Atqui hanc non esse vim vocabuli pariter mihi probabile est, quodque etiam seu eodem modo interpretatur Rossius, equidem simul seu uno tempore intellego; neque titulum deperditum, cuius nullum vestigium est, coniectura fingere consultum esse videtur.

[34] [Acta S. Sebastiani.] In Actis S. Sebastiani [BHL. 7543.] , quae ante saec. VII exstitisse perhibent [H. Hagen, in Sitzungsberichte der kais. Akademie der Wissenschaften, phil. hist. Classe, t. CVIII (1885), p. 25 – 50.] , narratur (cc. 7, 11, 20), conversio et martyrium sanctorum Nicostrati, Claudii, Castorii, Simproniani vel Symphoriani [Act. SS., Ian. t. II, p. 276, annot. a.] et Victorini, quae martyrum Pannoniorum nomina sunt praeter Victorinum, qui in recensione B unus est ex quattuor corniculariis. Si tamen hagiographo fidem praestes, eorumque sanctorum gesta cum Actis Quattuor Coronatorum conferas, homines omnino diversos esse, sed cognomines, intellegas oportet. Nam Claudius commentariensis fuisse perhibetur, Nicostratus primiscrinius, cuius frater erat Castorius; Victorinus frater Claudii esse censetur, Symphorianus autem eiusdem filius; qui omnes a S. Sebastiano Romae fidei christianae initiantur, et a Polycarpo presbytero baptismo donantur. Dum autem martyrum corpora per ora Tiberina requirunt, a persecutoribus comprehensi sunt, iterum et tertio torti; tandem in mare praecipites dantur. Quamvis haec nullo pacto cum Actis nostris congruant, nulla ratione movemur ut Claudium, Nicostratum, Simpronianum, Castorium — ut de Victorino tantisper taceamus — alios esse a Pannoniis censeamus. Etenim Acta Sebastiani ea plane ratione concinnata esse patet qua usi sunt quicumque gesta sanctorum Romanorum conscripsere [Anal. Boll., t. XVI, p. 235 – 52; t. XIX, p. 444; H. Delehaye, Les légendes hagiographiques, p. 44.] . Passiones videlicet martyrum ad instar dramatis sacri ita componunt ut personas plerasque notissimas, sed temporibus et locis segregatas, undique conquirant, pro arbitrio novas inter easdem constituant cognationes, munera vero et officia eisdem affingant et singulis suas partes distribuant, nulla veritatis habita ratione, solo pietatis et delectationis intuitu. Ea plane audacia hagiographum qui S. Sebastiani gesta conscripsit egisse indubium est, et sanctos Pannonios, qui Romae colebantur, quosque fortassis Romanos existimabat, cum S. Sebastiano coniunxisse, quo lectorum iucunditati melius consuleret. Easdem ergo habemus personas, at historiam prorsus fictam proindeque neglegendam.

[35] [Martyrologia Flori,] Non neglexere qui saec. IX martyrologia, quae dicunt historica, conflarunt, sanctorum nostrorum gesta, atque rem iam pridem intricatam penitus perturbarunt. Et ut a Floro incipiamus, ille quidem intellexit utrimque, scilicet in Actis nostris et in Actis S. Sebastiani, eosdem commemorari martyres, quorum et debita die nomina recte recitat, verum, ut brevem eorundem historiam texeret, relictis Actis Quattuor Coronatorum, quae fortasse ignoravit, ad S. Sebastiani Passionem recurrit. [8 novembris ex Actis S. Sebastiani;] Eius verba accipe [H. Quentin, Les martyrologes historiques, p. 275.] : VI id. nov. Romae, natale sanctorum quatuor coronatorum Claudii, Nicostrati, Symphroniani, Castorii et Simplicii, quos [praefectus urbis] cum [per decem dies minis et blanditiis in nullo penitus movere potuisset, tertio tormentis] atrocibus vexatos [iussit in medio mari praecipites dari]. Sicque [immensis arctati ponderibus ac pelagi fluctibus] immersi, [in loco mundo inter aquas, coronam martyrii celebrarunt]. Nempe, laterculo 8 novembris, quale apud Bedam legitur, nulla habita ratione Victorini, martyrii historiam ex verbis — uncis ea comprehendimus — Actorum S. Sebastiani contexuit.

[36] [Adonis,] Adoni res aliter visa est, quippe qui martyres quinque, S. Sebastiani discipulos, a Pannoniis nostris secernendos esse censuerit. Et illos quidem laudat die VII iulii his verbis, quae ex S. Sebastiani Actis excerpsit [Giorgi, Adonis martyrologium, p. 320. Hic quoque intra uncos verba ipsa Passionis allata sunt.] : [7 iulii ex Actis S. Sebastiani,] Romae, natalis beatorum martyrum [Nicostrati primiscrinii, Claudii commentariensis, Castorii, Victorini, Simphroniani], quos beatus Sebastianus credere in Christum docuit, et sanctus Polycarpus presbyter baptizavit; qui cum [corpora sanctorum per ora Tyberina requirunt, tenti sunt, et ad Urbis praefectum perducti. Erat iudex Fabianus, qui eos hortabatur ad sacrificandum, per decem dies minis et blanditiis] cum eis [agens], et nullum [penitus potuit commovere. Tunc fecit de eis suggestionem imperatoribus: qui]que [iusserunt eos tertio torqueri. Cumque nulla ratione compulsi cederent, iusserunt eos in mare praecipites dari. Immensis] itaque [arctati ponderibus, pelagi fluctibus dati sunt], ut [in loco mundo inter aquas coronam martyrii celebrarent.] Porro, qua ratione ductus fuerit ut haec nonis iulii primus enarraret, quando in antiquis martyrologiis nihil tale occurrit, in aperto est [Quod iam perspexerat Sollerius noster, Act. SS., Iul. t. II, p. 462, n. 4.] . Qui enim S. Sebastiani gesta conscripsit, S. Nicostratum cum sociis ilico inducit postquam de S. Tranquillino dixerat eum apostolorum natalicii octavo die seu pridie nonas iulias martyrium subiisse [Act. SS., Ian. t. I, p. 276, n. 75.] . Tranquillinum proinde die 6 iulii Ado nuntiavit, postridie vero Nicostratum et socios, licet ex ipsis Actis colligere posset, eos decem saltem dies S. Tranquillino supervixisse.

[37] [8 novembris ex Actis nostris,] Die autem 8 novembris haec habet Ado [Giorgi, t. c., p. 567.] : VI idus novembris. Romae natalis sanctorum martyrum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii et Simplicii, imperantibus Diocletiano et Maximiano [De Maximiano nulla est in Actorum codicibus mentio.] . Hi cum essent artifices insignissimi et marmorum caesores probatissimi, imperatori Diocletiano valde facti sunt accepti… Tum pergit in narranda breviter historia quinque Pannoniorum nunc suis, nunc ipsorum Actorum verbis utendo; tandem ita concludit: Post dies autem XLII venit quidam Nicodemus christianus, et levavit cum ipsis loculis corpora martyrum et in domo sua honorifice posuit. Passi vero sunt VI idus novembris.

[38] Dehinc subiungit [Giorgi, t. c., p. 567. Uncis rursum discernimus quae ex ipsis Actis Ado mutuatus est.] : Eodem die, natale sanctorum quatuor coronatorum, id est Severi, Severiani, Carpophori et Victorini. Hi cum impellerentur [ad sacrificandum, reluctantes, nec consensum impiis praebentes], perstiterunt in fide. [Nuntiatum est] autem [Diocletiano imperatori] qui [ilico iussit ut ante simulacrum] Aesculapii [ictibus plumbatarum caesi deficerent. Quorum corpora iussit in platea canibus iactari] et [iacuerunt ibi diebus quinque. Tunc] pii christiani venerunt, et collecta corpora sepelierunt [in via Lavicana, miliario ab urbe tertio, in arenario,] iuxta corpora sanctorum martyrum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii et Simplicii. Passi sunt autem sexto idus novembris, post duos tamen annos passionis horum quinque martyrum. Cum autem [nomina eorum minime reperirentur], statuit [beatus Melchiades episcopus ut anniversaria] quatuor coronatorum dies sub nominibus sanctorum quinque martyrum [recoleretur]. Intercurrentibus tamen annis, cuidam sancto viro etiam nomina eorum revelata sunt. Festivitas vero ut fuerat statuta, celebris in aliorum martyrum festivitate permansit, ac locus quatuor coronatorum nomine insignis.

[39] [ab Adone] Ex uno fonte hanc ultimam Passionem haustam esse, videlicet ex Actorum recensione B, nullus dubito. Inde enim accepit Ado nomina Quattuor Coronatorum seriemque rerum gestarum, quas tamen ita enarravit ut quae pugnantia inter se esse perspiceret emendare, quae obscura illustrare conaretur. Quapropter sequentia ex ingenio confinxit: a) Ubi legebat S. Sebastianum cum Miltiade episcopo noctu venisse et corpora collegisse, pios christianos anonymos id officii genus martyribus praestitisse scripsit, quandoquidem Sebastianum non sub Miltiade sed sub Gaio vixisse ex eius Actis compertum habebat. b) Verba cum aliis sanctis in arenario de martyribus quinque Pannoniis interpretatur: iuxta corpora sanctorum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii et Simplicii. c) Sententiam satis intricatam: quod factum est eodem tempore, sed cum post duos annos evenisset etc. ita planam reddit: Passi sunt VI id. nov. post duos tamen annos passionis horum quinque martyrum. d) Cum intellegeret repugnantia esse hinc quattuor cornicularios Severum, Severianum cet. nuncupari, illinc vero eorum nomina minime reperiri potuisse, nodum solvit addendo post annos aliquot sancto cuidam viro eadem revelata esse, sed non ideo distinctam festivitatem institutam esse, omnia quippe, uti a Miltiade constituta fuerunt, in usu permansisse.

[40] [partim emendatis.] De parvo Romano, uti dicunt, martyrologio nihil addendum, si verum est illud ipsum ab Adone compilatum esse [Quentin, t. c., p. 649 – 752.] . Ceterum mihi persuadere nequeo Adonem primum omnium nomina Severi Severiani cet. quattuor corniculariis dedisse. In omnibus enim vulgatae recensionis B codicibus, quorum nonnulli Adonis aetatem vix non attingunt, ea nomina leguntur, neque verisimile est anonymum scriptorem, qui ea ex Adone interpolaverit, revelationem illam cuidam sancto viro factam neglexisse, quae aptissime excogitatata est ad difficultatem omnibus obviam componendam, et ad mentem huius aetatis plane accommodata. Qua via turma sanctorum Albanorum in Acta Quattuor Coronatorum irrepserit, alio loco expendetur.

[41] [Martyrologium Usuardi,] Adonem de more sequitur et aliquantulum contrahit Usuardus, tum ad 7 iulii, ubi sanctorum Nicostrati, Claudii, Castorii, Victorini, Simphroniani elogium adducit [Sollerius, Usuardi martyrologium, p. 385.] , tum ad 8 novembris, ubi primo loco nuntiatur: Romae via Lavicana passio sanctorum Claudii, Nicostrati, Simproniani, Castoris et Simplicii, qui prius in carcerem trusi…, dein: Item via Lavicana natalis quatuor coronatorum Severi, Severiani Carpofori et Victorini, qui iubente Diocletiano, cet. [Sollerius, t. c., p. 659.] . Adone quoque usus est Notkerus, [Notkeri.] haud temere, ut solent qui sanctorum fastos componunt, sed tanto ingenii acumine ut antiquam martyrologiorum traditionem ab illo eversam esse notaret. Recitatis enim ad 7 iulii nominibus Nicostrati, Claudii, Castoris, Victorini, Symphoriani, statim observat: vel sicut in libro sacramentorum continetur Simproniani. Quorum natalem sexta die iduum novembris eatenus nos celebrasse credidimus, donec venerabilis pater Ado alios et alios pro eis nobis honorandos insinuaret, de quibus suo loco, vita comite, commodius disseretur. “Porro, quid disseruerit”, ut cum Sollerio nostro loquamur, “nescimus, cum post 26 octobris reliqua eius martyrologii desiderentur [T. c., p. 386.] ”. Ceteros martyrologos silentio premere praestat, cum sese mutuo id genus hominum certatim exscribant.

[42] [Actorum epitomae: anonyma,] Neque diu immorandum est variis Actorum summariis quae in codicibus leguntur, v. gr. in codice Bernensi 114, fol. 100v – 202, ubi habemus lectiones tres In natali quattuor coronatorum [H. Hagen, Catalogus codicum Bernensium, p. 170.] ex Actis nostris excerptas, quae ita incipiunt: Hodie sanctorum martyrum Claudii, Nicostrati, Simproniani, Castorii atque Simplicii Romae celebratur natalis. Tertia autem lectio ita clauditur: Hodie quoque quattuor coronatorum celebratur natalis id est Severi, Severini, Carpophori, Victorini… Passi sunt autem VI idus novembris. Post duos autem annos passionis eorum cum minime nomina eorum repperirentur, statuit sanctus Melciades episcopus ut anniversaria quattuor coronatorum dies sub nominibus supradictorum quinque martyrum recoleretur. Intercurrentibus tamen annis, cuidam sancto viro etiam nomina eorum revelata sunt, cet. [In codice Vallicellano H 3, p. 368 – 76, legitur Passionis antiquae retractatio, nullius prorsus momenti, quae hic obiter notanda est: Passio sanctorum Claudii, Castorii, Simphoriani, Simplicii atque Nicostrati et sanctorum quatuor coronatorum. Ex antiquis tum nostrae bibliothecae tum aliorum codicibus manuscriptis. Ita incipit: Tempore Diocletiani Augusti reperiebantur excellentissimi in arte quadrataria sculptores nempe Cl. C. Simph. Simpl. atque N. qui occulte, uno excepto Simplicio, christiani erant et custodiebant mandata Dei. Desinit vero: Passi sunt autem post duos annos a passione dictorum quinque martyrum supra proxime positorum, eodem scilicet die hoc est sexto idus novembris. Horum nomina cum minime possent inveniri, quatuor coronati vocati sunt. Statutum est autem ut memoria eorum sub nominibus aliorum quinque martyrum praedictorum et dies anniversaria recolatur. Et licet processu temporis eorum nomina reperta fuissent, usus tamen obtinuit ut quatuor coronati deinceps vocarentur.] . In his Adonem audis, nonnihil retractatum; nam apud Adonem duo anni decurrerunt inter utriusque turmae Passionem, non vero inter Passionem et statutum Miltiadis. [Vincentii Bellovacensis,] Vincentius Bellovacensis in Speculo, lib. XIII, duo habet capita, de sanctis nostris: VIII. De quatuor coronatis. Ex gestis eorum. IX. De passione eorum et quatuor corniculariis, ex Actis antiquis fideliter digesta, cum hac brevissima clausula, quae Adoniana est: Horum autem quatuor coronatorum nomina, quae post eorum passionem interiectis annis, domino revelante, ostensa sunt, ista sunt: Severus, Severianus, Carpophorus, et Victorinus.

[43] [Iacobi de Voragine,] Ad eosdem fontes reducenda est memoria Quattuor Coronatorum in Legenda aurea [Graesse, p. 739 – 40.] , licet multum ab iisdem discrepet: Quatuor coronati fuerunt Severus, Severianus, Carpophorus et Victorinus, qui iubente Dyocletiano usque ad mortem ictibus plumbatorum caesi sunt. Horum nomina cum reperiri non possent, tandem post multos annos, domino revelante, reperta sunt, statutumque fuit ut eorum memoria sub nominibus aliorum quinque martyrum scilicet Claudii, Castorii, Symphoriani, Nicostrati et Simplicii recoleretur, qui post duos annos a martyrio praedictorum passi sunt. Isti enim martyres, cum omnem sculpturae artem haberent et Dyocletiano ydolum quoddam sculpere nollent, nec sacrificare aliquatenus consentirent, iussu ipsius Dyocletiani in loculos plumbeos vivi missi sunt et sic in mare praecipitati circa annos domini CCLXXXVII. Sub nominibus igitur istorum V statuit Melchiades papa praedictos IV honorari et IV coronatos vocari, scilicet antequam nomina eorum reperirentur, et licet postmodum nomina reperta fuerunt, usus tamen obtinuit ut IV coronati deinceps vocarentur. Ubi praecipue notandum est passionem martyrum Romanorum biennio ante Pannonicam collocari, annumque quo haec circiter secundum Iacobi de Voragine computum contigit, diserte exprimi. [Petri de Natalibus.] Apud Petrum de Natalibus bina de sanctis nostris leguntur in libro X capita : XXXVI. De sanctis Claudio, Nicostrato et sociis martyribus. XXXVII. De sanctis quattuor coronatis martyribus, utrumque ex Actis depromptum, cum hac clausula: Horum nomina cum minime possent inveniri, quattuor coronati vocati sunt. Statutum est autem a Melchiade papa ut memoria eorum sub nominibus aliorum quinque martyrum praedictorum et dies anniversaria recolatur. Et licet processu temporis nomina reperta fuissent, cetera ut in Legenda Aurea.

[44] [Pseudo-Alcuinus.] Adone usus est auctor libri De divinis officiis, Alcuino suppositi, in capite 31, quod inscribit: De nominibus quattuor coronatorum. Et sequitur ilico: Quatuor coronatorum nomina haec sunt: Severus, Severianus, Victorinus et Carpophorus. Quorum nomina et dies natalis per incuriam neglectus, minime reperiri poterant; ideo statutum est ut in eorum ecclesia quinque ceterorum sanctorum, qui in missa recitantur, natalis celebratur, id est Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii atque Simplicii, ut cum istis eorum quoque memoria pariter fieret; postea vero eorum nomina revelata sunt. Solemnitas tamen, ut statuta fuerat, in aliorum sanctorum nomine celebris permansit [P. L., t. CI, p. 1230.] . Hic non nomina tantum sed et natalem habes per incuriam oblivioni data, et postquam de memoria quattuor Romanorum cum quinque Pannoniorum celebranda dictum est [Cf. notam in recentioribus sacramentariis Gregorianis positam, supra, p. 754, n. 26.] additur clausula Adoniana.

§ III. Historiae sanctorum Quattuor Coronatorum explorata vestigia.

[45] [Monumentorum partitio.] Quae hucusque attulimus monumenta de sanctis, quorum hodie memoriam facimus, ita loquuntur ut in quinque veluti classes distribui debeant. Prima est eorum quae solos martyres Pannonios enumerant, nullo coronatorum addito cognomine, ut sunt romana Depositio martyrum, martyrologium Hieronymianum, titulus in Caelimontana ecclesia [Supra n. 20, 21, 32.] . Secunda eos ipsos Pannonios Coronatos nuncupat, neque alteram turmam cum iisdem commiscet, quod est apud Bedam [Supra, n. 25.] in sacramentariis Gregoriano et Gelasiano [Supra, n. 26.] , in libello De locis martyrum [Supra, n. 27.] , et fortassis etiam in Libro pontificali [Supra, n. 29, 31.] . Tertium genus testimoniorum de solis Quattuor Coronatis indistincte dicit, v. gr. Notitia ecclesiarum, itinerarium Willelmi Malmesburiensis [Supra, n. 27.] ut taceam ipsum ecclesiae Caelimontanae nomen. Quarto loco veniunt ea scripta in quibus martyres Pannonii perspicue discernuntur a quattuor corniculariis anonymis, qui Coronati esse intelleguntur. Ita in Actorum antiquorum recensione A, et eius genuina propagine. In quinta classe turma corniculariorum anonyma non est, sed cognominis turmae martyrum Albanorum, v. gr. in Actorum recensione B, apud Adonem, al.

[46] [Delenda nomina Severi, Severiani et sociorum] Et ab hac ultima statim nos expedire iuvat. Verba illa: quorum nomina haec sunt Severus, Severianus, Carpoforus et Victorinus in Passione Romana interpolata esse ex inspectis codicibus palam fit [Supra, n. 4.] ; nomina quattuor corniculariorum ea non esse, sed martyrum Albanorum Secundi, Severiani, Carpofori, Victorini [Depositio martyrum et martyrologium hieronym. ad diem 8 augusti. Cf. De Rossi, Bullettino 1869, p. 68 – 72.] nemo, ni fallor, in dubium revocabit, qui nolit urgere Albano agmini non Severum sed Secundum praeesse [Eosdem martyres Albanos partim sibi vindicarunt Novocomienses, qui die 7 augusti tamquam suos colunt Carpophorum, Exanthum, Cassium, Severinum, Secundum et Licinium, de quibus Act. SS., Aug. t. II, p. 187.] . Atqui hac ipsa paucarum syllabarum commutatione via ostenditur qua Albani martyres in Romanam Passionem irrepserunt. Etenim, tum in Libro pontificali, tum in Caelimontana inscriptione Severum etiam pro Secundo legimus, quem errorem a lapide antiquiore, aetate Leonis IV parieti infixo, profectum esse putamus [Supra, p. 755, n. 32.] . Quicquid id est, ex reliquiarum catalogo, perperam intellecto, Actorum antiquorum interpolatorem sibi finxisse nomina quattuor corniculariorum ea esse quae protulit, vix ambigi potest. Audiens enim Leonem papam IV sub altare collocasse tum corpora sanctorum Claudii et ceterorum Pannoniorum, tum IV fratrum Severi, Severiani, Carpofori et Victorini, utramque illam esse turmam quae in Actis celebrabatur facili ratiocinatione collegit, et eadem Acta emendare statim aggressus est.

[47] [saeculo IX Actis perperam inserta.] Statim, inquam, cum intra annos 847 – 855 sacrae reliquiae repertae sint, et Acta emendata Adoni (c. 860) iam praesto fuerint. Neque mirum est tunc temporis de Actis sanctorum quattuor iterum edendis cogitatum esse, quando ex reliquiarum inductione novum decus eorundem basilicae accedebat et novum venerationis incitamentum. Ex eo autem quod quattuor fratres eosdem ac cornicularios esse censuit hagiographus, illud etiam infero nullam aliam in ecclesia Caelimontana inscriptionem exstitisse, in qua de Coronatis quattuor, praeter martyres Pannonios et ceteros eodem tempore inventos, et pariter sub altari collocatos, quae coniectura Rossio placebat [Supra, p. 756, n. 33.] , mentio esset. Secus enim de Severo et sociis pro corniculariis anonymis traducendis nullo pacto cogitasset. Sed et illud praecipui momenti ex dictis inculcandum est nullam esse libello B auctoritatem, ac proinde, ubi de Actis sanctorum nostrorum agendum est, codices A solos esse respiciendos.

[48] [In Actis magna rerum et temporum perturbatio;] Age iam ad Acta accedamus, qualia in his libris tradita sunt, ex gemina Passione Pannoniorum quinque et quattuor anonymorum composita, quae prima quidem fronte veluti optimae notae nemo non praedicarit, verum, si quis attentius ad normam probatae historiae et ad temporum rationem expendat, intricatissima esse et mendis referta fateatur necesse est. Ad haec in primis advertendum est, Diocletianum tum in Pannoniae metallis, tum Sirmi, tum Romae praesentem exhiberi; inter confessores ad metalla damnatos episcopum Antiochenum Cyrillum tres annos vixisse; cornicularios quattuor biennio post martyres Pannonios caesos esse et a Melchiade papa ac S. Sebastiano sepulturae mandatos. Porro, Diocletianum imperatorem in Pannonia degisse novimus a mense septembri anni 293 ad augustum 294 [Mommsen, Zeitfolge der Verordnungen Diokletians, Abhandlungen der k. Akademie zu Berlin, 1860, p. 349 – 447; Gesammelte Schriften, t. II, p. 195 – 291.] , Romam ultimo reliquisse exeunte anno 303, mense vero maio anni 305 in privatam vitam concessisse. Cyrillo autem Antiocheno Tyrannus episcopus suffectus est anno 301/2 [Eusebii chronicon, Schoene, p. 187. Cf. Harnack, Die Chronologie der altchristlichen Litteratur, t. II, 1, p. 217.] , Miltiades vero Romae sedit ab anno 311 ad 314. Haec varii varie cum Actis componere tentarunt, nemini tamen res ita successit ut nullum gravissimum dubium relinqueret. Nam si praesente imperatore martyres quinque passi sunt, id nondum orta persecutione accidisse oportet, Cyrillo procul dubio Antiochiae etiam tum commorante; nec biennio post Diocletianus Romam intravit, neque tunc temporis Miltiades ecclesiae praeerat. Si saeviente in christianos procella Pannonios damnatos esse dixeris, neque Diocletianus in Pannonia tunc morabatur nec etiam Romae quando cornicularii martyrium subiere, et ita porro [E scriptoribus quos initio adduximus (supra, p. 749), in primis legendi sunt Hunziker, De Rossi, Meyer. Quibus adde A.-J. Mason, The persecution of Diocletian (Cambridge, 1876). p. 259 – 271.] . Nam quicquid tentaveris, novis rem implicas difficultatibus, nisi ad desperatam quandam recurras emendationem ut est illa qua Claudius Gothicus [Büdinger, Untersuchungen, t. III, p. 368,] vel etiam Galerius [De Rossi, Bulletino, t. c. p. 72.] pro Diocletiano scribitur, et iure optimo reicitur ut quae arbitraria sit neque omni dubio occurrat.

[49] [non tamen in Actis Pannonicis seorsum,] Priusquam ad intricatissimum nodum solvendum nos quoque accedamus, utramque Actorum partem seorsum considerare oportet. Et Acta quidem Pannonica sincera esse iudicarunt quotquot tanto labore enixi sunt ut eadem illustrarent et ab omni, si fieri posset, suspicione vindicarent. Neque immerito. Hinc enim locos illos communes quibus uti solent hagiographi infimae aetatis frustra, in iis requiras, etiam cruciatuum longam seriem et varii generis portenta; illinc vero ad vivum delineata videntur ab homine qui inter marmorarios degit et accuratissime, plaudentibus archaeologis [Benndorf, Archaeologische Bemerkungen, ap. Büdinger, t. III, p. 339 – 56; A. von Cohausen - E. Wörner, Römische Steinbrüche auf dem Felsberg an der Bergstrasse (Darmstadt, 1876), p. 52 – 63.] , de arte et metallis loquitur. Etiam praeter hagiographorum morem, Diocletianum minime ut crudelissimam feram christianorum sanguini inhiantem depingit, sed ut erat optimarum artium studiosum, cupiditate aedificandi [Lactantius. De mortibus persec., c. 7.] incensum, in idoneos artifices, etiam christianos natura benignum, ex alieno tantum impulsu severum [De his lege Meyer, Ueber die Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, p. 12.] . Adde Cyrillum, episcopum Antiochenum, nobis quidem ex Eusebio notum, sed hominem ceteroquin obscurum, a quodam fabulatore huc adductum verisimile non esse.

[50] [quae optimae notae sunt;] Neque his praeiudiciis obest temporum ratio, si tamen solam Pannonicam Passionem respicimus. Ponamus enim Cyrillum paulo post edictum anni 303 ad metalla damnatum esse, statimque Tyrannum in eius locum successisse, unde unus annus computo Eusebiano addatur oportet [Quod non improbavit Harnack, Die Chronologie. t. c., p. 217.] ; igitur iam anno 306 triennium compleverat. Porro, tunc temporis Diocletianus Salonas concesserat, ubi non oleribus colendis totus intentus erat, sed et villae seu palatio construendo, explendaeque, ibidem et aliis forsitan in locis, qua tenebatur, aedificandi cupiditati. Quod saepius, dum otio fruitur, metalla vicina obierit, ut artifices ad operam excitaret, quod etiam in his locis, quae proprii iuris erant, supremam tunc potestatem exercuerit, etsi imperium purpuramque deposuerat, nil mirum. Atque hinc probabile fit quinque marmorarios Pannonios tum exornandae Salonitanae Diocletiani villae aliisve, quae moliebatur, decorandis aedificiis operam adhibuisse [De his lectu digna sunt quae scripsit F. Bulič, Proviene qualche cosa del palazzo di Diocleziano a Spalato, per es. qualche colonna, qualche pezzo architettonico od ornamentale, qualche statua dalle lapidicine di Sirmium (Fruska Gora nella Slavonia)? Bullettino di archeologia e storia Dalmata, t. XXX (1908), p. 111 – 27.] , tum etiam ab imperatore, instigantibus philosophis damnatos esse VI idus novembres anno 306, quo etiam Cyrillus Antiochenus transivit ad Dominum.

[51] [Acta Romana conficta sunt] Ad Acta Romana animum convertamus. Plurima in iis carpenda esse facile astruitur. Et quidem nullo pacto effici potest ut Diocletianum Romam venisse credamus sedente Miltiade (311 – 314). Utique pro Miltiade scripsit aliquis Gaium [Supra, p. 753, n. 18.] ; verum, id minime e fontibus accepit, sed Gaium intulit ex Actis S. Sebastiani in quibus legebat hunc martyrium sub Diocletiano imperatore et Gaio pontifice subiisse [Act. SS., Iun. t. II, p. 275 – 77.] . Adde, iam vigente Galerii edicto [De mortibus persecutorum, cc. XXXIII, XXXIV; Eusebii Hist. eccl., VIII, 17.] , Miltiadem episcopum creatum esse, nullosque proinde martyres sepelire, neque cum Sebastiano tum inter vivos agente, congredi potuisse. Sunt et quibus displicet quattuor praefecturae urbanae cornicularios simul conumerari. Singulos enim pro singulis officiis cornicularios fuisse contendunt [O. Hirschfeld, in Epigraphische und archaeologische Mittheilungen, t. IX (1885), p. 22. Lege tamen Cauer, in Ephemeris epigraphica, t. IV, p. 412. Cf. E. Breccia, ap. E. de Ruggiero, Dizionario epigrafico, s. v. Cornicularius.] . Nullam certe fidem merentur quae de anniversario quattuor corniculariorum a Miltiade instituto asseruntur. Quis enim credat pontificem nomina martyrum, qui in ipsa urbe passi erant, quorumque corpora suis manibus collegerat, reperire minime potuisse; et si demus haec ignota mansisse, duarum turmarum memoriam in fastis sacris commiscuisse, quando e contra satagendum erat ut ambae apprime discernerentur? Haec omnia parum cohaerere, et cum historiae veritate pugnare quis non intellegat? Quanti igitur Acta Pannonica facienda sunt, tantum despicienda videntur Acta Romana, et factum eis subesse, seu, ut aiunt, nucleum historicum, nisi id melioribus comprobabitur argumentis, nemo prudens crediderit.

[52] [ut de nomine quattuor coronatorum] Iam vero quattuor fuisse Romanos martyres a Pannoniis diversos ex sola Passione Romana eiusque subole deducitur. Silet enim Depositio martyrum, silent prisca martyrologia, silent tum antiquissimi libri liturgici, tum itineraria, tum etiam, si quid video, ipsi tituli [Supra, n. 32. Ex fragmentis Damasianis in ecclesia Caelimontana repertis, ART … ASSI, etiamsi m]art[yrium p[assi legere volueris, non video quid efficiatur. De Rossi, Bullettino, 1879, p. 81; cf. Meyer, Ueber die Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, p. 13 – 14.] , ita ut nisi exstaret Passio Romana, sanctos Claudium, Nicostratum cum sociis ipsos esse Quattuor Coronatos nemo dubitaret, quod ceterum unus idemque anniversarius dies satis superque clamat. Et martyres quidem Pannonios, qui numero quinque sunt, vulgari appellatione Quattuor Coronatos dici potuisse non est cur miremur. Etenim, in Actis eorum inde a principio Claudius, Castorius, Simpronianus et Nicostratus praecipuas partes agunt, et eo ipso a ceteris seclusus et velut humiliore loco constitutus videtur Simplicius quod prius gentilis erat, dein vero tamquam eorundem filius spiritualis exhibetur. Porro, ita rem actam esse prorsus existimo, videlicet Pannonios nomine Quattuor Coronatorum seu quattuor illustrium martyrum [Supra, p. 756, n. 33.] designari coepisse, eisque, ut fit, nulla re obstante, vocabulum perpetuo adhaesisse; ita enim nomina a vulgo excogitata comparata esse novimus, ut nulla ratione immutentur.

[53] [quinque martyribus indito] His dictis, facili negotio declaratur quo pacto Pannoniis quinque adiuncta sit turma quattuor corniculariorum. Id enim saepius occurrit in re hagiographica, ut variis nominibus varias personas subesse existiment, et ubi unus idemque geminato vocabulo nuncupetur, geminos quoque homines sibi fingant, quibus singulis singulas historias aptent. Hinc ex uno Theodoro binos fecerunt Theodorum tironem et Theodorum ducem, binos item Procopios, Martinos, trinos quoque binarios Cosmam et Damianum, ut tritissima tantum exempla afferam [De his dixi in libello Les légendes grecques des saints militaires (Paris, 1909), p. 16, et passim.] . Nec aliter de sanctis nostris evenit quos nunc Claudium, Nicostratum, Simpronianum, Castorium et Simplicium, nunc Quattuor Coronatos vulgus appellari audiebat, quae res eo certius duplicis turmae cogitationem animis immittebat quo significantior erat numerorum discrepantia. Ita paulatim de sanctis quattuor veluti a sanctis quinque diversis invaluit opinio, quam scripto expressit et, quantum poterat, probabilem reddidit qui sanctorum Pannoniorum Acta genuina truncavit et nova illa clausula foedavit, quae est Passio Romana.

[54] [ratio redderetur,] Fine mutilam esse Passionem Pannonicam iam superius diximus [Supra, p. 751, n. 9.] ; haud aliter quippe tradita dita est atque Acta illa Felicis episcopi Thibiucensis [BHL. 2894, 2895.] quorum omnia exemplaria mutila sunt et depravata additamento ad eum solum finem excogitato ut Felicem illum non alium esse probaret a sancto cognomine quem Venusini et Nolani colebant [Anal. Boll., t. XVI, p. 27.] . Ita quoque Passio Romana conficta est et Pannonicae agglutinata ut solveretur dubium iam dudum enatum de quinque martyribus et aliis quattuor eodem die eodemque in loco ab ecclesia Romana cultis. Neque sollerti ingenio opus erat ad Acta Romana conficienda, [suntque ex Actis Pannonicis desumpta.] quod ceterum raro admodum produnt huius furfuris hagiographi, ut puta ille qui S. Theodorum ducem veluti a Theodoro tirone diversum laudavit. Ut enim utriusque Theodori Acta in multis similia sunt, et recentiora cum antiquioribus intime conexa [Les légendes grecques des saints militaires, p. 39.] , ita et nostra Passio Romana a Pannonica pleraque mutuatur. Hinc enim Diocletianus in Pannoniam venit, et eadem hora templum aedificari praecipit (c. 2) et Asclepii simulacrum fieri ex lapide porphyretico (c. 12); id autem renuentibus sanctis martyribus, ab aliis artificibus sculpitur statua ex metallo proconnisso (v. 16) tandemque, postquam renuntiatum erat gestum Diocletiano augusto (c. 17), Claudius cum sociis quattuor ante templum Solis (c. 20) capitis damnantur; quorum corpora post dies XLII a Nicodemo colliguntur. Ita quoque in Passione Romana, Diocletianus Romam veniens statim iussit templum aedificari, simulacrum Asclepii fieri ex lapide proconnisso; cumque idolo tus offerre nollent quattuor cornicularii, essetque nuntiatum Diocletiano augusto, plumbatis ad necem usque caedi iubentur ante ipsud simulacrum; quinque autem elapsis diebus, eorundem corpora a S. Sebastiano cum Miltiade collecta sunt et sepulta. Ut vides, et res et ipsa verba plerumque Pannoniorum Passio suggessit; quod autem non quosvis milites sed quattuor cornicularios induxerit hagiographus, ex quattuor coronatorum vocabulo facile declaratur.

[55] [Thermae Traianae.] In Traiani, non vero in Diocletiani thermis, quod potius exspectes [In Diocletiani thermis Asclepii templum fuisse habetur ex libello Mirabilia.] , tragoediam illam agi non est cur miremur. Thermae enim Traiani basilicae Caelimontanae vicinae erant [Jordan-Huelsen, Topographie der Stadt Rom in Alterthum, t. III (Berlin, 1907), p. 310 – 14.] , voluitque hagiographus ex loco martyrii propinquo intellegi vocabulum Quattuor Coronatorum vetustae ecclesiae inditum. Unde primum infero templum Aesculapii seu Asclepii in thermis Traiani, de quo ex sola nostra Passione docti loquuntur [Jordan, De Aesculapii Fauni Veiovis Iovisque sacris urbanis, Commentationes philologae in honorem Theodori Mommseni (Berolini, 1877), p. 356 – 69.] , hagiographi figmentum probabilius habendum esse. Alterum, Acta sanctorum Pannoniorum prisca retractata esse et ad hodiernam formam redacta saeculo VI decurrente, si tamen verum est anno 499 ecclesiam Caelimontanam Quattuor Coronatorum titulum nondum audisse; nullus enim huius tituli presbyter concilio anni 499 subscripsisse legitur, anno vero 595 primum occurrit Fortunatus, presbyter sanctorum Quattuor Coronatorum [Gregorii I Registrum, V, 5a, Ewald-Hartmann, t. I, p. 367.] .

[56] [De Porphyrio] Ex codicibus A nomen hagiographi qui Acta Sanctorum nostrorum concinnavit, accipimus: Censualis a gleba actuarius nomine Porfyreus gestam scripsit, quod et in codice quo utebatur legebat Petrus Parthenopensis, sed suo modo paraphrastice reddidit: quorum sacras passiones quidam philosophus (vocabulum ab ipsa Passione mutuatum patet) censualis Porfirius nomine seriatim animadvertens, etc. De munere censualis actuarii alii doctiores dixerunt [De Rossi, Bullettino, 1879, p. 68 – 72; O. Seeck, ap. Pauly-Wissowa, Realencyclopaedie, s. v. censualis.] , neque inter omnes convenit [Qui de verbo actuarius dixit in Thesaur. linguae latinae, locum Passionis SS. Quattuor Coronatorum affert, additque: nescio quod munus subsit.] . Ad censum a Diocletiano indictum a Galerio institutum et agrorum mensurationem cum eo conexam refert Rossius [Bullettino, l. c.] ; aliis tamen visum est non ita posse tempus coartari [Meyer, Ueber die Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, p, 13.] , et hoc quidem iure optimo. Attamen, ad saeculum IV potius quam ad VI pertinere videtur, indeque colligo Porphyrium Acta sanctorum Pannoniorum scripsisse, non vero illum esse qui ea retractavit et cum fabula Romana commiscuit. Ceterum, [candido Actorum scriptore.] quisquis ille est qui primus Pannoniorum quinque historiam enarravit, certe in Pannoniis metallis commoratus est, et licet minime videatur cum martyribus egisse eorumque Passioni interfuisse, procul dubio a testibus idoneis accepit quinque sanctorum gesta, non scripto ab initio consignata, sed qualia post annos aliquot ore circumferebantur, vera quidem et sincera, sed et nonnihil, ut fit, ornata et aucta.

[57] [De sanctis quattuor variae fabellae.] Nullam prorsus fidem merentur traditiones, quas dicunt, variis in locis servatae, de operibus quae suis manibus sancti martyres perfecerint, maxime in thermis Diocletiani et villa Salonitana. Haec v. gr. de Diocletiano scribit Thomas archidiaconus († 1268): Praeter alia quidem multa edificia Rome fecit fieri thermas, in Pannonie partibus in confinio Rutenie quoddam construxit edificium ex lapidibus porfireticis satis excellens, quod adhuc, licet dirutum, magnum tamen inde transeuntibus admiracionis spectaculum prestat, sicut legitur in istoria quatuor coronatorum [Historia Salonitana, c. IV, Racki in Monumenta spectantia historiam Slavorum meridionalium, Script. t. III, p. 10.] . In Mirabilibus urbis Romae narratur ab eis thermas Diocletianas picturis ornatas fuisse [Urlichs, Codex Urbis Romae topographicus. p. 137.] . Et ita Chronicon Ecconis de Repgow: An den silven tîden Dioclecianus buwede dat palas to Rome, dat geheten is Termae Diocleciani, dat wart vollenbracht an tein jaren; an deme werke worden sere genodegit de kerstenen: de waren mestere an deme stenwerke Claudius, Nicostratus, Castorius unde Simplicius de let de silve woderich marteren, so se Kristes verlochnen nicht ne wolden [H. F. Massmann, Das Zeitbuch des Eike von Repgow, Bibliothek des Litterarischen Vereins in Stuttgart, n. 42 (Stuttgart, 1857), p. 152.] . Pura putaque haec esse figmenta, qualia solet immanium aedificiorum aspectus plebeculae mentibus inicere, doctissimi quique probe noverunt. Huc etiam illud referendum est quod legitur in Vita S. Antonii Patavini, corpus sancti depositum fuisse in arca pulcherrima, quam quattuor sanctorum martyrum manu factam dicunt [BHL. 598, Horoy, p. 491.] .

§ IV. De sanctorum Quattuor Coronatorum cultu et veneratione.

[58] [Sanctorum quattuor titulus Romanus,] Ecclesiae Caelimontanae [Praeter ea quae scripsit De Rossi, Bullettino, 1879, p. 45 – 90, aliosque libellos mox afferendos, de ecclesia Caelimontana dixit D. Memmolo, Della vita, chiesa e reliquie de sancti quattro coronati, Romae, 1757, XI – 47 pp.] , quae a saeculo saltem VI titulus Sanctorum Quattuor Coronatorum nuncupatur [Praeter ea quae scripsit De Rossi, Bullettino, 1879, p. 45 – 90, aliosque libellos mox afferendos, de ecclesia Caelimontana dixit D. Memmolo, Della vita, chiesa e reliquie de sancti quattro coronati, Romae, 1757, XI – 47 pp.] , priscam appellationem fuisse titulum Aemilianae bonis non tamen certissimis, quod ipse fatetur, argumentis asseruit v. cl. L. Duchesne [Mélanges d'archeologie et d'histoire, t. VII (1887), p. 221; Le Liber pontificalis, t. II, p. 43.] . Quandonam coepta sit sanctorum martyrum venerationi praecipue deputari, non liquet [Supra, p. 754.] . Honorius I (625 – 638), teste Libro Pontificali, fecit (lege refecit, nam prius exstabat) ecclesiam beatorum martyrum quattuor coronatorum, quam et dedicavit et donum optulit [Duchesne, t. I, p. 324.] . Hadrianus I (772 – 795), sarta tecta tituli sanctorum quattuor coronatorum quae in ruinis existebant, trabes ibidem plures imponens, omnia noviter restauravit [Ibid., p. 512.] , [saeculo IX,] et Leo IV (847 – 855), basilicam quae sanctorum fuerat nomini consecrata, quam ipse, usque dum ad pontificii deductus est apicem, prudentissimo moderamine rexit, quae per olitana curricula temporum quassata vetustatis defectu et pene ruinis confracta diu antiquitus videbatur convulsa … in splendidiorem pulcrioremque statum perduxit a fundamentis [Duchesne, t. II, p. 115.] .

[59] [saeculo X,] Anno 975, in litteris Benedicti VII [Jaffé-Loewenfeld, Regesta pont. Rom., 3779. Harum meminit auctor qui Gesta Boemundi archiepiscopi Trevirensis conscripsit, MG., Scr. t. XXIV, p. 470.] die ianuarii 18 datis, non quidem de ecclesia, sed de cella quatuor coronatorum mentio est, quod de monasterio, iam tunc temporis cum basilica coniuncto, intellegendum existimo [Ducange, Glossarium, s. v. cella.] . Eam videlicet pontifex ascribit Theodorico archiepiscopo Treverensi (965 – 977) eiusque successoribus: Notum sit omnibus nos cum auctoritate beati Petri apostolorum principis gratuitoque sacerdotum clericorumque totius Romanae plebis assensu, eidem sanctae Treverensi ecclesiae cellam Quatuor Coronatorum condonasse in perpetuum possidendam, cum omnibus appenditiis suis, aquis scilicet aquarumque decursibus, pratis, pascuis, vineis, silvis, cultis et incultis, curtibus et mansionibus. Quae omnia eidem fratri nostro Theodorico sanctae Treverensis ecclesiae archiepiscopo vicarioque nostro carissimo in partibus totius Galliae et Germaniae ac per eum cunctis successoribus in perpetuum possidenda, tenenda ac ordinanda per huius nostrae apostolicae praeceptionis seriem tribuimus.

[60] [saeculo XI,] Paschalis II (1099 – 1118) ecclesiam sanctorum Quattuor Coronatorum, quae tempore Roberti Guiscardi Salernitani principis destructa erat [an. 1085] a fundamentis refecit atque consecravit anno pontificatus sui XVII [an. 1116] mense ianuario die XX° [Duchesne, t. c., p. 305; cf. p. 310 et Chronici Isidoriani continuatio, MG., Scr. t. XXIV, p. 117.] . Verum, ut constat ex eiusdem litteris 24 maii 1116 datis, minoribus spatiis eam reparavit [Cf. A. L. Frotingham, The monuments of christian Roma (New-York, 1908), pp. 90, 167, 350, 411.] institutaque ibi congregatione monachorum, univit ecclesiae beatae Mariae quae dicitur in Michaele [P. Kehr, Regesta pontificum romanorum, t. I, Eccl. SS. Quattuor Coronatorum, n. 5.] . A variis pontificibus locupletata est [Locos collegit Kehr, t.c., p. 41.] maxime a Leone III (798 – 816), a Leone IV (847 – 855), a Stephano V (885 – 891).

[61] [ad saec. usque XVI.] Iam anno 1138 inter possessiones monasterii S. Crucis de Saxo vivo in Umbria, Innocentius p. II enumerat Romae ecclesiam SS. Quatuor Coronatorum [Kehr, Regesta, t. IV, Sassovivo, n. 2.] , quae eidem subiecta remansit ad saeculum usque XV [Kehr, ibid., n. 8, 9; Guiraud, Le titre des saints Quatre Couronnés au moyen âge, Études d'histoire du moyen age dédiées a Gabriel Monod (Paris, 1896), p. 235 – 52. Hic obiter noto in instrumentis anni 1380 haud semel occurrere casale ecclesiae SS. IV Coronatorum, quod dicitur Casale de Santi quattro. Cf. Cod. Vatic. lat. 7930, fol. 98v, 137v, 138. In agro romano, ad sinistram viae Tusculanae exstat etiam “Tor dei Santi Quattro.” Carta d'Italia dell' istituto geografico militare, fogl. 158.] ; inde ab anno 1521 ecclesiam obtinuerunt Camaldulenses [Mittarelli, Annales Camaldulenses, t. III, p. 190.] . Interim a cardinali Alphonso Carillo [Forcella, Iscrizioni delle chiese e d'altri edificii di Roma, t. VIII, n. 720.] quae veteri prostrata ruina iacebant reparaverat, dum sedet extincto Martinus scismate quintus (1417 – 1431).

[62] [Martyrium SS. Quattuor Cantuariae.] Antiquissimum venerationis sanctis nostris extra Urbem praestitae habemus apud Anglos, in civitate Doruvernensi, seu Cantuaria, sedente Mellito episcopo (619 – 624). Refert Beda infelici casu civitatem igne consumi coepisse, et ita pergit: Erat autem eo loci, ubi flammarum impetus maxime incumbebat, martyrium beatorum III Coronatorum. Ibi ergo perlatus obsequentum manibus episcopus coepit orando periculum infirmus abigere, quod firma fortium manus multum laborando nequiverat. Nec mora, ventus, qui a meridie flans urbi incendia sparserat, contra meridiem reflexus, primo vim sui furoris a laesione locorum quae contra erant, abstraxit [Historia eccl. gentis Anglorum, II, 17, Plummer, t. I, p. 94.] . Vetusta ecclesia iam dudum diruta est, nec ullam aliam sanctis quattuor dedicatam in Anglia [F. Arnold-Forster, Studies in Church Dedications, t. II (London, 1899), p. 528.] , nec etiam in aliis regionibus, praeter unam quae in Sirmiensi dicione olim exstiterit [In loco Kapela dicto in Andrijevno, Glasnik Biskupije Bosanske i Sriemske, t. XV (1877), p. 245.] , repperimus.

[63] [Reliquiae sanctorum nostrorum Romae,] Reliquias sanctorum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii et Simplicii a Leone IV in ecclesiam inductas supra diximus, atque combusta ecclesia cum altari, Paschalem II easdem recognovisse et honorifice reposuisse [Supra, p. 755, n. 32.] . Ex ipsis titulis antiquis haec rursus saec. XVII gemino in marmore enarrata sunt, tum a dextris tum a sinistris ad chori ingressum posito [Forcella, t. c., n. 725, solam inscriptionem quae a dextris collocata est, exhibet, altera omissa.] , ita tamen ut nonnulla adderentur quae in prototypo desiderabantur, v. gr.: Beatus Leo IV pontifex maximus, reaedificato templo cuius titulum ante pontificatum gesserat anno domini DCCCXXXXVIIII, pontificatus sui III, sub ara maxima collocavit inventa a se corpora sanctorum martyrum Claudii, Nicostrati, Symphoriani, Castorii, Simplicii et quatuor fratrum coronatorum Severi, Severiani, Carpophori et Victorini…, ubi id maxime notandum est verbum coronatorum interpolatum esse. Aliis deinceps in locis sanctorum nostrorum reliquias, nescio unde allatas, reperiri nemo mirabitur. Verbi gratia Romae in ecclesia Sancti Adriani in tribus Foris, a Gregorio p. IX anno 1228 consecrata, in abside super columnam recondita sunt corpora Trium puerorum, S. Sebastiani et Fabiani, Cosmae et Damiani, Quatuor Coronatorum, XL martyrum… [F. M. Torrigio, Le sacre grotte vaticane, terza impressione (Roma, 1675), p. 275.] . In ecclesia Sancti Laurentii sub Capitolio anno 1241 dedicata, etiam SS. Quattuor Coronatorum reliquiae in altari depositae sunt [Torrigio, t. c., p. 277.] . S. Nicostrati reliquias ecclesiam Sancti Blasii in via Iulia habuisse ex inscriptione constat [Galletti, Inscriptiones romanae infimi aevi Romae exstantes, t. I, p. CCCLVII.] .

[64] [Tolosae] SS. Claudii, Nicostrati et sociorum trium corpora etiam in ecclesia Sancti Saturnini servari gloriantur Tolosani [A. du Saussay, Martyrologium Gallicanum (Parisiis, 1637), p. 843.] . Inter Nomina sanctorum quorum corpora requiescunt in ecclesia Sancti Saturnini Tholosae, saec. XIV descripta, haec leguntur: corpus beati Claudii martiris; item, corpus beati Nychostrati martiris; item, corpus beati Simphoriani martiris; item corpora sanctorum Castoris et Simplicis [C. Douais, Documents sur l'ancienne province de Languedoc, t. II (Paris, 1904), p. 447 – 48.] . De iisdem etiam Inventarium corporum sanctorum, reliquiarum, iocalium et aliarum rerum et bonorum existencium infra monasterium Sancti Saturnini et eliam subtus terram loco vocato vulgariter als corps Sainctz, factum et inceptum die xiia decembris anno Domini millesimo CCCCLXXXIX° [Douais, t. c., p. 94.] . Item in tribus vasis lapideis marmoreis unus supra alium corpora quatuor coronatorum et sancti Aymondi, regis Anglie quondam, quorum in vase inferiori corpora Claudii et Nycostrati; in secundo vase sunt corpora Sinphoriani et Castorii, et in superiori vase corpus dicti beati Aymondi [Douais, t. c., p. 96.] . Habetur et inventarium diei 22 mensis iunii anni 1646: Dans la chapelle dédiée à sainct Aymond, roy d'Angleterre, martir … ont esté treuvés troys armoires. Dans celluy qu'est du costé de l'evangille et le unziesme a été treuvé une chasse de menuzerie bien dorée et peinte, dans laquelle repozent les corps des saintz Claude, Nicostrate et Simplice, martirs… Dans le trectziesme armoire quy est du costé de l'epitre de laditte chapelle, a esté treuvée une chasse de menuzerie dorée et peinte comme celle du unziesme armoire dans laquelle repoze les corps de sainct Simphorien et Castor martyrs… Dans le quinziesme armoire joignant ladicte chapelle [de St. Gilles] a esté treuvée une teste ou reliquaire dans lequel sont conservées les testes des saintz Claude, Nicostrat, Simphorien, Castor et Simplice martyrs, couverte d'argent en divers endroitz avec diverses plates d'argent [Douais, t. c., pp. 315, 316. Exstat et inventarium anni 1857 (ibid., p. 580 – 81) in quo legitur: Une châsse en bois revêtue de lames de cuivre doré renfermant les reliques des saints Claude, Nicostrate et Simplice martyrs. Une châsse en bois revêtue de lames de cuivre doré renfermant les reliques des saints Castor et Symphorien, martyrs.] . Quo tempore et qua via sacra corpora ad eos delata sint plerique se ignorare fatentur [R. Daydé, Histoire de St Sernin ou l'incomparable tresor de son église abbatiale de Toulouse (Toulouse, 1661), p. 83; Les corps saints de l'insigne basilique Saint-Saturnin de Toulouse (Toulouse, 1881), p. 12.] ; nonnullis tamen placuit a Carolo Magno cum aliis multis eas reliquias Tolosam missas fuisse [Antiennes et oraisons à l'usage de ceux qui auront la dévotion de visiter les sacrees reliques qui reposent dans l'insigne église abbatiale Saint-Sernin de Toulouse (Toulouse, 1762), p. 6 – 7.] ; quod correxerunt et ad Carolum Calvum transtulerunt qui recordati sunt easdem Romae iam mortuo magno imperatore inventas fuisse [A. S[alvan], Histoire de Saint Saturnin (Toulouse, 1840), p. 176; A. Bremond, Histoire de toutes les reliques conservées dans l'insigne basilique de Saint-Saturnin (Toulouse [vers 1860]), p. 44.] . Ferunt archiepiscopum de Montchal die 13 novembris anni 1644 ritu sollemni eas recognovisse [Daydé, t. c., p. 130; Bremond, t. c., p. 44.] . Altera recognitio anno 1807 peracta est [Bremond, t. c., p. 44.] .

[65] [aliis in locis.] Unum S. Claudium in sua ecclesia quiescere asseverant Metenacenses (Maynal, Jura), eumque velut marmorarium depingunt [Vie des saints de Franche-Comté, t. IV (Besançon, 1856), p. 558 – 62.] . De hoc sancto Claudio iam nostri dixerunt [Act. SS., Iun. t. I, p. 675 – 76. Cf. Chastelain, Martyrologe universel (Paris, 1709), pp. 769, 786.] ; quis tamen fuerit nec illi compertum habuerunt neque nos habemus. Eiusdem Claudii, quisquis ille est, servabantur reliquiae in quodam oratorio in vico Denezières (Jura, arrondissement de Saint-Claude), eiusque festum celebre habebatur die 8 novembris [Vies des saints de Franche-Comté, t. c., p. 561.] . Basileae servabatur anno 1425 caput S. Claudii Spoletani qui legitur fuisse unus de quatuor coronatis martiribus [Archives de l'État. Bâle, couvent de Sainte-Marie-Madeleine, Parchemin 399. Misit v. cl. E. A. Stückelberg.] . Inter reliquias quas abbas Megingozus monasterio Burano dedit, anno 1063, numerantur de corpore sanctorum martyrum quatuor coronatorum Claudii, Nikostrati, Simphoriani, Castorii [M. G., Scr. t. XVII, p. 322.] . In ecclesia monasterii Tegernsee visuntur pone altare maius tres loculi ex marmore ad parietem ordinati, quorum unus est S. Quirini ecclesiae patroni, alter Chrysogoni martyris, tertius Castorii itidem martyris unius ex quatuor coronatis [Mabillon, Iter Germanicum, p. 76.] . Augustae Vindelicorum, in basilica SS. Udalrici et Afrae servantur reliquiae IV Coronatorum [B. Hertfelder, Basilica SS. Udalrici et Afrae (Augustae Vindel., 1627), p. 116.] .

[66] [Marmorariorum patroni in Italia,] Rem notissimam esse existimo medio aevo Quattuor Coronatos multis in locis [Pauca de re collecta habes penes C. Purdon Clarke, Vestigia Quatuor Coronatorum, Ars Quatuor Coronatorum, t. XII (London, 1899), p. 196 – 201.] veluti patronos ascitos fuisse a collegiis marmorariorum, lapicidarum et caementariorum. Celeberrima est Universitas marmorariorum et sculptorum Urbis, cuius oratorium est ad ecclesiam SS. Quattuor in Caelio monte, cuiusque historiam persequi non vacat [G. Tomassetti, Quinto centenario della Università dei Marmorarii di Roma, Roma, 1906, 20 pp.] . Florentiae congregatio lapicidarum et fabrorum artium suarum tutores eosdem venerabatur, eorumque statuas posuit ad Hortum Sancti Michaelis, seu Orsanmichele [Vasari, Le vita de piu eccellenti pittori, t. III (Firenze, 1848), p. 56; P. Franceschini, L'Oratorio di San Michele in Orto (Firenze, 1892), p. 83; A. Schmarsow, Die Statuen an Orsanmichele, Festschrift zu Ehren des Kunsthistorischen Instituts in Florenz (Leipzig, 1897), p. 44.] . Aretii in ecclesia Sancti Francisci, sacellum Quattuor Coronatis dicatum est, picturis decorum [Vasari, t. c., p. 150.] . Similem in aliis Italiae civitatibus sanctorum nostrorum venerationem testantur eorum effigies variis in locis servatae [Infra, n. 69.] .

[67] [in Germania,] In Germania habemus quidem altare ecclesiae Aquisgranensis in honorem sanctorum Quattuor Coronatorum martyrum et Caroli Magni confessoris, anno 1474 consecratum ab Hieronymo episcopo Forosempronensi [F. Bock, Rheinlands Baudenkmale des Mittelalters, III Serie, Die Hubertuskapelle am Aachener Münster p. 6.] . Sed multo maioris momenti est quod architectorum lapicidarumque casae eosdem martyres patronos habebant [F. Janner, Die Bauhütten des deutschen Mittelalters (Leipzig, 1876), pp. 198 225.] , suaque edicta nomine Sanctorum Quattuor proponere solebant. Ita in ordinatione anno 1459 edita: In Namen des Vaters, des Suns und des Heiligen Geists und der würdigen Mutter Marien und auch ir seligen Diener der Heiligen Vier gekrönten, zu ewiger Gedechtnisse [Janner, t. c., p. 251.] . [in Anglia,] Neque multo aliter in Anglia, ut vel patet ex carmine edito ab I. D. Halliwell, e codice Musei Britannici Royal XVII, A. 1, Constitutiones Artis Gemetriae secundum Euclydem [The early History of Freemasonry in England, London, 1840, p. 12 – 40; Latomia, freimaurerische Vierteljahrs-Schrift, t. I (Leipzig, 1842), p. 241 – 65; H. J. Whymper, Constituciones Artis Gemetriae secundum Euclydem, a facsimile of the early poem on Freemasonry, London, 1889. Carmen germanice redditum non semel editum est. Cf. J. G. Findel, Geschichte der Freimaurerei (Leipzig, 1866), p. 75.] , cuius ultima pars his incipit:

Ars Quatuor Coronatorum.

Pray we now to God almyght,
And to hys swete moder Mary bryght,
That we mowe keep these artyculus here
And these poyntes wel al y-fere,
As dede these holy martyres fowre
That yn thys craft were of gret honoure… [Cf. R. F. Gould, The history of Freemasonry, t. I (London, 1882), p. 81; Id., A concise history of Freemasonry (London, 1903), p. 204 – 209; H. Boos, Geschichte der Freimaurerei (Aarau, 1894), p. 54.] .

Nostris quoque diebus in Anglia sanctorum Quattuor patrocinium agnoscit coetus quem dicunt liberorum caementariorum (Freemasons), floretque Londinii sub hoc vocabulo: Quatuor Coronati Lodge [Qui de his plura cupiat, adeat libellos a sociis quotannis editos inde ab anno 1887: Ars quatuor coronatorum being the Transactions of the Quatuor Coronati Lodge, n° 2076, London, et librum Quatuor Coronati Lodge Bylaws, Regulations, Legend, London, 1895.] . [maxime in Belgio.] Nullo tamen in loco olim et etiamnum eorundem memoria celebrior est quam in Belgio nostro [Goblet d'Alviella, The Quatuor Coronati in Belgium, Ars Quatuor Coronatorum, t. XIII (1900), p. 78 – 84; Id., Les Quatre Couronnés en Belgique, extrait du Bulletin des travaux du Suprême Conseil de Belgique, du 1er nov. 1899 au 1er nov. 1899 au 1er nov. 1900, Bruxelles, 1901, 29 pp. Cf. Anal. Boll., t. XXVIII, p. 220 – 22; A. v(an) H(oucke), Les Quatre saints Couronnés, Bulletin des métiers d'Art, t. II (Bruxelles, 1902 – 1903), pp. 222 – 23, 253 – 55; Ad. De Ceuleneer, Les Quatre saints Couronnés, tire a part du Bulletin des métiers d'Art, 1906, 11 pp.] exstantque in plurimis civitatibus, puta Antwerpiae [C. Van Cauwenberghs, La corporation des Quatre Couronnés d'Anvers ou les architectes anversois du moyen âge (1324 – 1542), Bulletin d'Académie d'archéologie de Belgique, IVe série, t. I (Anvers, 1885), p. 565 – 613.] , Bruxellis [A. Henne-A. Wauters, Histoire de la ville de Bruxelles, t. II (Bruxelles, 1845), p. 590.] ,Brugis [Gaillard, De ambachten en neeringen van Brugge, t. II (Brugge, 1854), pp. 22, 82.] , Gandavi [F. De Potter, Gent, t. III, pp. 389 – 95; 417 – 29; 530 32. In tabulario civitatis servatur registrum collegii dicti Vrije neeringhe van de metsers ende steenhouders, in quo non semel depicti sunt sancti Quattuor Coronati (Severinus, Severianus, Carpophorus, Victorinus), Reeks 177, reg. nr 2. Cf. V. Van der Haeghen, Inventaire des archives de la ville de Gand (Gand, 1896). Anno 1827 ibidem constitutum est collegium tenuiorum (maatschappij van onderlingen bijstand) De Vier Gekroonden, quod etiamnum exstat. Cf. etiam L. Minard-Van Hoorebeke, Description des méreaux et autres objets anciens des gildes et corps de métiers, églises etc. (Gand, 1877), p. 222.] , Lovanii [Van Even, Louvain dans le passé et dans le présent (Louvain, 1895), p. 369.] , Mechliniae [Duplex ibidem nostris diebus exstat coetus operariorum Gilde der Vier Gekroonden dictus, quorum alter recens coadunatus est inter socios collegii Katholieke Werkmanskring nuncupati; alter antiquus est, de quo Schoeffer, Historische aanteekeningen rakende de kerken … der stad Mechelen, t. III, p. 28 – 60; Van Doren-Hermans, Inventaire des archives de la ville de Malines, t. VIII (Malines, 1895), p. 46 – 48.] , Tenremundae [Sodalitatis SS. Quattuor Coronatorum monumenta nonnulla in museo civitatis Tenremundanae exstare mihi testis est v. cl. A. De Ceuleneer.] , Sonegiis [A sexaginta saltem annis in hac civitate quotannis sollemniter agitur festum SS. Quatuor Coronatorum a lapicidis, qui in gemino coetu coadunati sunt, quorum alter Société des Quatre Couronnés an. 1871 – 72 conditus est, alter vero, Les vrais Quatre Couronnés anno 1903.] , Amstelaedami [J. Wagenaar, Amsterdam (Amsterdam, 1765), p. 367: Aan de noordzijde [der Nieuwe — kerk] hadt men het Metselaars- of Viergekroonden-Choor. Haec addit p. 368, not. 6: Ondertusschen vindt men, in eene keure voor;t Metselaars-Gilde hier te stede, van den agttienden may des jaars 1532, dat de Bosmeesters, jaarlijks op Vier-gekroonden-dag, rekening moesten doen.] , Lugduni Batavorum [J. Alberdingh-Thijm, in Dietsche Warande, Amsterdam, 1857, partie française, p. 13.] , Middelburgi [De Stoppelaer, Oudheidskamer ten raadhuize van Middelburg (Middelburg, 1876), p. 77.] , Goudae [J. W[alvis], Beschrijving der stad Gouda, t. II (Gouda, 1714), p. 30.] , Dordraci [L. C. Spoorman, De O. L. Vrouwekerk te Dordrecht, Bijdragen voor de Geschiedenis van het bisdom Haarlem, t. V (1877), p. 15.] , Leowardiae [Op den Vier Gecroenden dach zullen alle gildebroeders ende zusters 't Oldenhoven ter kercken komen, misse hooren, een oirt stuver offeren ende statie holden (Ordonnantie van 1547). E tabulario Leowardiano accepit nobisque humaniter misit v. cl. A. J. Flament.] , Harlemii [A sociis coementariis etc. quotannis agebatur festum sanctorum Quattuor Coronatorum. Keure van de gildebroeders van de metselaers, tegeldekkers en kalkbranders binnen der stede van Haerlem, 1547. E tabulario Haarlemensi accepit nobisque misit laudatus A. J. Flament.] , Buscoduci [L. H. C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom s' Hertogenbosch, t. IV (St. Michiels-Gestel, 1873), p. 198.] , indubia piae maiorum nostrorum in sanctos martyres venerationis monumenta.

[68] [Patronorum nomina,] Piis illis artificibus patronorum nomina plerumque sunt quattuor e quinque Pannoniis, ut v. gr. Antverpiae, in numismate legebatur: CLAUDYN. NYCOSTRATVN. SIMPHORIANVN. CASTORIVM. DE. VIER. GECROONDE. 1546 [Génard, Catalogue du musée du Steen (Anvers, 1904), p. 249.] . Aliter Middelburgi: Claudus, Nicostracius, Dicideryus, Syplycius [Vel etiam: Claudus, Nicostracius, Diciderius, Siplicus. J. Dirks, De Noord-Nederlandsche Gildenpenningen, t. I (Haarlem, 1878), p. 354 – 55] . Undenam habeant Desiderium non liquet. Mirum in modum corrupta sunt nomina Castorii et Simproniani in instrumento Rochlitzii dato anno 1462: Auch alle diese Artigkel sinndt gemacht worden auss dem Texte des alden Haubtenrechtes, das do haben gemacht die Heyligen wirdigen gekrönten mertern, genannt Claudius, Christorius und Signifikamus … [Ap. Janner, Die Bauhütten, p. 213.] . Apud Goudanos quattuor martyres Romanos pro coronatis cultos reperimus: De vier gekroonde broeders Martelaaren Severus, Severianus, Carpophorus en Victorinus [J. Walvis, t. c., p. 30.] ; nec aliter apud Gandavenses [Ita in registro (de quo supra not. 10), fol. 6.] . Lugduni Batavorum olim martyrum Pannoniorum sub coronatorum iconibus legebantur: Claudius, Nestorianus, Castorianus, Sempronianus [J. Alberdingk-Thijm, in Dietsche Warande, t. c., p. 13.] .

[69] [icones.] Sanctorum nostrorum imagines quam plurimae variis in locis servatae sunt. Praecipuas tantum notasse satis erit, quae sunt Romae in eorundem basilica [Lefenestre-Richtenberger, Rome. Le Vatican, les églises (Paris, 1903), p. 303.] , Perugiae, nunc in Academia [Wessely, Iconographie Gottes und der Heiligen (Leipzig, 1874), p. 134.] , Sienae in cathedrali [Ibid., p. 134.] , Aretii in ecclesia S. Francisci [Vasari,Le vite de' più eccellenti pittori, t. III, p. 150.] , Papiae in arca S. Augustini [P. R. Majocchi, L'arca di S. Agostino in S. Pietro in Ciel d'oro (Pavia, 1900), pp. 17, 41, Tav. 16.] , Venetiis in palatio ducum [Didron, Annales archéologiques, t. XVII (Paris, 1857), p. 193 – 94.] , Florentiae in Orsanmichele [Supra, p. 763.] , Ferrariae olim in ecclesia S. Nicolai [S. Reinach, Répertoire des peintures du moyen âge (Paris, 1905), p. 364.] , in civitate S. Dionysii in basilica [Wessely, t. c., p. 135.] , Stiriae (Steyer) in Austria superiore [Berichte und Mittheilungen des Altertumvereines zu Wien, t. IX (1866), p. 106; Verhandlungen des historischen Vereins von Oberpfalz und Regenburg, t. XXVIII (1872), p. 197.] , Gandavi [Inventaire archéologique de Gand, t. I, pll. 114, 196 – 97.] , Insulis [Lenglart, Catalogue du musée de Lille (Lille, 1893), p. 73. Fuit olim Bruxellis in ecclesia Sanctae Catharinae. Ap. De Ceuleneer, op. cit., p. 80. Cf. Woltmann und Woermann, Geschichte der Malerei, t. III (Leipzig, 1888), p. 473.] . Bruxellis [Musée communal. Cf. Goblet d'Alviella, op. cit., p. 4, 9.] , Antwerpiae [Musée de peinture, n. 158 – 162; ap. De Ceuleneer, op. cit., p. 7; Musee du Steen, Van Cauwenbergh, op. cit., p. 571.] , Buscoduci [C. F. X. Smits, De Kathedraal van's Hertogenbosch (Brussel, 1907), p. 185.] , Londinii [British Museum, cod. add. 18851. Imaginem exhibet in fronte libellus Ars Quatuor Coronatorum, de quo supra, p. 764, not. 5.] . Multo plures adduci posse non dubitamus, et ab iis exspectamus qui talia colligendi provinciam assumpserunt. Varie varii artifices sanctos quattuor effingere consueverunt. Vel enim Coronatos eos vocari ex eo intellegi voluerunt quod coronas capitibus eorum imposuerunt, vel marmorarios fuisse ex scalpro, malleo, linea quae in manibus dederunt, vel utrumque ex coronulis quibus ipsa ferramenta fabrilia ornaverunt. Exempla sunt inter ea quae modo attulimus.

I. PASSIO SS. QUATTUOR CORONATORUM AUCTORE PORPHYRIO

Quattuor Coronati Romae culti (SS.)

BHL Number: 1837

AUCTORE PORPHYRIO

Edita ex codicibus Parisiensi 10861 (= A 1), Vallicellano VIII (= A 2), Bollandiano 14 (= B 1); Veronensi 95 (= B 2), Ambrosiano B 55 inf. (= B 3, Vaticano 1192 (= B 4), Capituli S. Petri A 5 (= B 5), Bernensi 48 (= B 6), Monacensi 9506 (= B 9), Monacensi 22244 (= B 10), Trecensi 1248 (= B 11), Gothano fol. 64 (= B 12), Einsidlensi 256 (= E). Versio graeca edita est ex codice Vaticano gr. 1608 (=V). Cf. supra, p. 750 – 51.

Incipit passio sanctorum Simproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii [Castori A 1.] et Simplicii [mense nov. die VIII add. B 1; passio sanctorum quatuor coronatum B 2, 9, 12; incipit p. s. q. c. B3; passio q. c. B8, 10; passio sanctorum martyrum IIII coronatorum mense novembri die VIII B5; sanctorum q. c. passio incipit B4; passio sancti Simphoriani, Claudii, Nicostrati et aliorum B7; incipit p. s. q. c. S. C. N. C. S. quae est VI //// to id//// B6; passio beatorum martyrum Sympronii, Claudii etc. quatuor quoque coronatorum Seueri, Seueriani, Carpofori atque Victorini B11.] .

[1] [In Pannoniae lapicidinis] Tempore [illo add. B 3.] quo Dioclitianus [Diocletianus B6, 8, 9, 10, 11, E; Dyoclitianus hic B12; augustus add. B.] perrexit Pannoniis [Pannonias B2, 9, 10, 11, 12; B1 corr., prius Pannoniis; Pannoniam B3, 4, 5, 8.] ad metalla [Hac voce metallum tum materia quae effoditur tum ipsa fodina significatur. Hic usurpatur pro lapicidina. H. Blümner, Technologie und Terminologie der Gewerbe und Künste bei Griechen und Römer, t. III (Leipzig, 1884), p. 69 – 84. De metallorum administratione disseruit O. Hirschfeld, Die kaiserlichen Verwaltungsbeamten bis auf Diocletian, zweite Aufl. (Berlin, 1905), p. 145 – 90; C. Dubois, Etude sur l'administration … des carrières dans le monde romain, Paris, 1908; de christianorum ad metalla damnatorum condicione, I. B. de Rossi, Dei cristiani condannati alle cave dei marmi nei secoli delle persecuzioni, Bullettino di archeol. crist., 1868, pp. 17 – 25, 47.] diversa sua praesentia de montibus abscidenda, factum est [autem add. B1, 3, 7, ut add. B8; factum est /////// B 5.] dum [cum B5, 12.] omnes artifices metalli [metallicos B.] [Praeter damnatos ad metalla, artifices metallicos liberos vel servos ibidem degisse ostendit De Rossi, Bulletino, 1879, p. 52.] congregaret, invenit inter eos magnae peritiae [corr. B1.] artis [arte B12, om. B9, 10.] inbutos homines nomine [om. B1, 3, 6, 7, 9, 10, 11, 12.] Claudium, Castorium, Simpronianum [Simpronium corr., Simphronium B1, 11 (in ras.); Simphorianum B3; Symphorianum B7, 8, 9 (corr. ex Symphronianum), 10; Simphronianum E; Cl. Simpr. Cast. B5, 8.] et Nicostratum [Nic. C. S. et Simplicium B10; Simplicium add. B9.] , mirificos in arte quadrataria [Ars quadrataria, a lapide quadrato, quo ad aedificandum vulgo utebantur lapidarii, dicta. Lapidariis praestabant marmorarii a nobiliori materia nuncupati. In Passione nostra quadratarius, ars quadrataria pro sculptore et sculptura usurpatur. Blümner, t. c., p. 6 – 7; Marquardt-Mau, Das Privatleben der Römer (Leipzig, 1886), p. 623.] . Hii oculte christiani erant [erant christiani B12.] , custodientes mandata Dei [om. B11.] , et quidquid artis operabantur [operabantur artis B4.] in sculptura [corr. prius scultura B1; in sc. operabantur B12.] , in nomine domini [nostri add. B3, 4, 7, 12, E.] Iesu [om. B8, 9, 12.] Christi [om. B8.] sculpebant [fecerunt E.] . Ventum [inventum B1 (corr.), E, factum B8, 9, 10.] est [autem add. B1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12.] [Ventum est = evenit, ut ex aliis locis colligit Petschenig, Sitzungsberichte der k. Akad. der Wissenschaften, t. LXXIX, p. 772.] quodam [quadam B6, 8.] die inperante Dioclitiano [Diocletiano ab hinc B1; de ceteris p. 751, et supra n. 2; augustro add. B praeter B12.] , ut simulacrum Solis [et Dianae add. B10.] cum quadriga [Simulacri solis cum quadrigis non pauca supersunt exempla de quibus Th. Panofka, Le lever du soleil sur un vase peint du Musée Blacas, Paris, 1833; Id., Von einer Anzahl antiker Weihgeschenke (Berlin, 1840), Taf. I,2; E. Curtius, Neue Funde in Ilion, Archaelogische Zeitung, t. XXX (1873), p. 58, Taf. 64; S. Reinach, Pentures de vases antiques (Paris, 1891), Millin, II. 49; W. Amelung,Die Sculpturen des Vaticanischen Museums, t. I (Berlin, 1903), p. 710, Taf. 76.] ex lapide taso [ita infra A1, hic tasu nisi forte tasii; thaso B, E.] [Thasius lapis ap. Senecam, epist. 86, 6, ex insula Thaso. Blümner, t. c., p. 33 – 36. Hic intellege, ex marmore Thasio simili; erat enim lapis Pannonius.] artifices cum omni argumento [Argumentum, materia pingendi, caelandi, sculpendi. Cf. Thesaurus linguae latinae, s. v. Cic. Verr. II, 4, 56: ex ebore diligentissime perfecta argumenta erant in valvis.] currum [currus et B1, 11; et add. ceteri codd. B.] , equos vel omnia [supra lin. B6.] ex uno [hoc C praeter B1.] lapide sculpirent [sculperent B1 (corr.), B3, 4, 5 (corr.), B7, 8, 9, 10, 11, 12.] . Eodem [autem add. B praeter B8, 12.] tempore omnes artifices cum phylosophis [Philosophos intellegi posse architectos et machinatores, quemadmodum ex ipsa historia patet, variis ex locis probant Benndorf, Archaeologische Bemerkungen, p. 343 – 344; De Rossi, Bulletino, 1879, p. 57 – 59.] cogitare [cogitautes B, E.] coeperunt artis huius delimare sermonem [supra lin. B11.] . Et cum incidissent lapidem magnum ex metallo taso [thaso B, E.] , non conveniebat ars sculpturae [B1 corr., prius sculturae; sculturȩ B6.] secundum praeceptum augusti [om. B12.] Dioclitiani [Diocletiani corr. ex Diocletiano B6.] , et multis diebus erat contentio [corr. prima manu A1, prius contio; certamen in ras. B11.] inter [in marg. B11.] artifices et phylosophos.

[2] [quattuor sculptores christiani] Quodam [quadam autem B, E; haec et sequentia usque ad phylosophos om. B11.] die convenerunt [in unum add. B, E.] omnes artifices [numero add. B.] sexcenti viginti duo cum phylosofis quinque ad textum [Textus, textum, textura referri solet ad pannum, hic ad lapidis venas.] lapidis et coeperunt venas [om. B9, 10; venam B12.] lapidis [om. B9, 10.] perquirere, et erat mira intentio [contentio B1 (corr. rec.), B3 (item), B4, 7, 9, 10, E.] [Intentio alias quoque usurpatur pro contentio. Petschenig, t. c., p. 766.] inter artifices et phylosofos. Eodem tempore Simpronianus [(eodem t. S.) ///// tunc (in ras.) Sympronius (in ras.) B11; Sympronianus autem B12.] confidens in fidem [fide B1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 11, 12.] quam tenebat [(confides - tenebat) om. E.] , dixit ad coartifices [artifices suos fratres B, praeter B12; coartifices suos fratres B12, E.] : Rogo vos [rogo vos fratres B8.] omnes, date mihi fiduciam [inducias B3; fiduciam mihi B4.] et ego [om. B3.] invenio [inveniam B4, 6, 7, 9, 10, 11, 12; textum lapidis huius add. B1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, textum lapidis add. B8.] cum [del. corr. B1.] condiscipulos meos Claudium, Simplicium Nicostratum, et Castorium [Claudio… Castorio B1, 2, 4, 5, 6, 7, 8 (Cast. et Nic.), 9, 10, 11, 12.] . Et quaerens [quarentes E.] venam metalli coepit [coeperunt E.] sculpire [sculpere B1, 2, 3, 4, 12, E; om. B11.] in nomine domini [nostri add. B3, 4, 6, 7, 9, 10, 12, E.] Iesu Christi [om. B9.] artem, et bene consequebatur [sequebatur B4, 12.] sculptura [corr., prius scultura B1; sculpturam B10.] et [om. B, E; B3 /////////).] secundum praeceptum augusti [et add. E.] facta est [autem add. B3, 8, 11, 12.] sculptura [B1 ut not.24.] sigilli [Sigillum deminut. a signo, quod de statua, effigie cet. dici nemo ignorat. In Anthologia lat. I, 347, legitur epigramma de sigillo cupidinis aquas fundentis, Riese, p. 275.] Solis [om. B6, 8.] in pedibus viginti quinque.

[3] [iubentur a Diocletiano] Hoc autem nuntiatum est [hoc vero (prius autem) cum nuntiatum fuisset B11.] Dioclitiano augusto et [om. B11.] laetificatus est. Eadem [vero add. B1 – 10; autem add. B11.] hora ibidem [ibi B9, 10.] in partis [partes B1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 11; parte B7, 9, 10.] Pannoniae praecepit aedificare [edificari B3, 5, 11 (corr.).] templum [Templum Solis in ipsa statione marmorum aedificatum esse existimat O. Benndorf, Archäologische Bemerkungen, p. 347. Titulus ibidem allatus (…Sacerdos dei solis stationis marmorum…) adulteratus est. C. I. L. VI, 684*. Locum ubi templum Solis erat distinctius nonnulli designant: “A Gradac nella localita detta Pustinkova Glava, a mezza ora da Kipovno, se vedono avanzi di grosse mura. Si dice che qui sia stato tempio del Sole dedicato da Diocleziano secondo la citata Passio.” F. Bulič, in Bulletino di archeologia e storia Dalmata, 1908, p. 117. Est autem Gradac in montibus dictis Fruschka Gora ad Danubium. Specialkarte des oester. Alpengebietes (Militägeogr. Institut), Zone 25, col. XXI, 45° 10', 37° 25'.] in loco [Locus videtur esse pro certa parte lapicidinae seu officina, ut ostendit De Rossi, Bullettino, 1868, pp. 23 – 24, 47; 1879, p. 54 – 56; Benndorf, l. c., p. 342 – 44.] qui appellatur ad montem pinguem [pinguiem A 1.] [Notatu digna sunt quae de loco Ad montem Pinguem scribit Benndorf, l. c., p. 347 – 48: “Karajan hat in den Sitzungsberichten der Wiener Akademie (X, 129, 1853) nach geognostichen Mittheilungen des Herrn Partsch, dargethan, das Steinbrüche, in welchen körnblättriger Kalkstein zugleich mit Gründstein-Porphyr vorkommt, sich wenige Meilen nördlich von Sirmium, dem heutigen Mitrovitz, in der Gebirginsel Fruschka-Gora in Sirmien vorfinden, und dass der Name mons pinguis mit einem zweiten mehrfach überlieferten Namen der Fruschka-Gora, mit der Bezeichnung mons almus in merkwürdiger Weise zusammenfalle. Worauf sich diese letztere Behauptung gründet ist leider nicht angegeben. Alte Schriftsteller erwähnen wiederholt in der Nähe von Sirmium einen Berg: bei Dio Cassius LV, 30 heisst er Ἀλμὰν ὄρος, bei Eutrop IX, 11 und Vopiscus Vita Probi 18, 8, Alma mons, so dass man den Namen mons pinguis für eine Latinisierung nehmen müsste.” Censet etiam F. Bulič (t. c., p. 114 – 27), qui hanc dicionem nuperrime perlustravit, in Fruschka-Gora (= mons Francorum) requirenda esse Passionis SS. Quattuor loca, non tamen ad meridiem sed ad septemtrionem.] . [varia artis opera incidere,] Et ibidem [ibi B 8.] constituit et posuit [et posuit om. B 4.] simulacrum, et [om. B 6, 11.] deauravit [deauratum B 6, 11; adoravit B 8.] [Usum deaurandi deorum simulacra testantur monumenta, de quibus praeter alios G. Nicole et G. Darier, in Mélanges d'archéologie et d'histoire, t. XXIX (1909), p. 36 – 45.] . Et coepit in eodem loco sacrificiis et unguentis [ungentis B 8, 10.] et odoribus laetare [laetari B, delectari in ras. B 11; litari coniecit Benndorf, apud Büdinger, Untersuchungen, III, 325.] , et dedit [deditque B.] dona magna [om. B 11.] artificibus. Eodem tempore dilectatus [laetatus (delectatus B 4, 5, 8) est Diocletianus augustus B.] in artem [arte (arte ///// B 5) eorum et B, praeter B 2 qui om. in arte.] , nimio amore captus praecepit ut [om. B 11.] ex metallo porfiritico [porphiritico B 1, 8; purphiretico B 2, 9, 10; porphiretico B 6, 11; porfiretico B 4; porfyro B 5; porphyretico B 7.] columnas [B 5, 8, 10.] vel [et B 3.] capitella columnarum [Non iniucunde cum hoc loco confertur titulus repertus in “Plate”, ad lapicidinas Romanas, supra Splitska, in Dalmatia: Herculi Augusto sacrum. Val. Valerianus mil. cum insisterem ad capitella columnarum ad termas Licin(i)an(a)s quae fiunt Sirmi v. l. s. (C. I. L. III, 10107). Ultima verba restitui cum Fr. Bulič, Bullettino di archeologia Dalmata, t. VIII, p. 201.] ab [om. B 3.] artificibus inciderentur [incidi B 6, 11.] . Et vocavit ad se Claudium, Simpronianum, Nicostratum et Castorium [Castorium, Nicostratum B 8.] et [atque B 1, 2, 4 – 11.] Simplicium; quos cum gaudio suscipiens dixit ad eos: Desidero [delector B 8; te add. B 3; per add. B 4, 5, 7, (sup. lin.).] peritiam [peritia B 2 (corr.), B 3, 6 (corr.), B 8, 10.] artis vestre [columnas vel add. B.] capitella columnarum ex monte porfyritico [B 1, 2, 4, 7 ut supra not.19, quam adi deinceps.] incidi.

[4] [et in nomine Christi,] Et ex praecepto [(et ex praecepto) at illi haec (om. B 7) audientes a rege ilico B.] abierunt [////// abierunt B 11.] cum multitudine artificum et phylosofis [phylosophorum B 11.] . Venientibus [venientes B 6, 11.] autem ad montem porfyreticum [in loco add. B.] qui dicitur [vocatur B.] igneus [Haud improbabiliter hunc collocat F. Bulič, t. c., p. 120 – 21, in Kipovno (=collis statuarum) vel in vicino Červeni-Čot (=collis rubeus), non longe a Danubio. Specialkarte des oesterr. Alpengebietes, fol. cit., 45° 5', 37° 20'. In Kipovno certe lapis rubri coloris, unde mons igneus dictus sit, reperitur.] , coeperunt incidere lapidem [lapides B 5; lapidem incidere B 9. 10.] in pedibus XL. Claudius autem [vero B 11.] omnia [quae operabatur add. B.] in nomine domini [nostri add. B 3, 4, 6, 7, 11.] Iesu Christi faciebat. Et bene [bene //// B 1; eum add. B 11.] sequebatur eum [om. B 11.] ars. Simplicius autem, qui erat gentilis, omnia quaecumque faciebat non erat [erant B, corr. B 6.] convenientia. Quodam [quadam (quodam B 7) vero B.] die dixit ad Simplicium Nicostratus: Frater, quomodo tibi [om. B 6.] ferramentum tuum [tibi B 6; om. B 4, 9, 10.] confrangitur [confringitur B 1, 2, 3, 4, 5, 6, 11; constringitur B 9.] ? Dixit [autem ad eum add. B 1 – 5, 7, 9, 10; vero ad eum add. B 8; dixit ad eum B 6, 11.] Simplicius [Symplicius B 6 et ita fere deinceps.] : Rogo te [om. B 3.] , [mirante Simplicio gentili,] tempera [Temperare est ferrum candens aquae immergendo condurare. Blümner, op. c., t. IV, p. 345 – 48.] mihi [ferramentum add. B.] , ut non confrangatur [confringatur B 1 – 8; frangatur B 9, 10, 11.] . Respondit [dicit ei B 1, 3, 4, 5; dixit ei B 2, 6, 7, 8.] Claudius [Nicostratus B 9, 10.] et dixit [et dixit om. B.] : Da mihi omnem [omne B 2, 3, 4, 5 (corr.), 7, 8, 9, 10.] ingenium [Ingenium iam dicit Tertullianus pro machina artificiose excogitata v. gr. De corona, c. 1: Cum tamen ultimant tempora patriae et aries iam Romanus in muros quondam suos audet, stupuere illico Carthaginienses ut novum extraneum ingenium. Lege quae collegit F. Oehler, Tertulliani quae supersunt, t. I, p. 436. Hinc gallice engin. Cf. G. Körting, Lateinisch-Romanisches Wörterbuch, 3e Aufl. (Paderborn, 1907), p. 545.] artis. Et dum [cum B 8.] dedisset [ei add. B.] omnem sculpturam [sculturam B 6.] ferri [ferream B 8, ferr/////i B 1.] [Sculptura ferri pro ferrum sculpturae, per hypallagen.] , dixit Claudius: In nomine domini [nostri add. B 1, 6 – 11.] Iesu Christi, sit hoc ferrum [ferramentum B 8.] forte et sanum ad facienda opera [faciendam operationem B 5.] . Et [om. B.] ab eadem ora coepit Simplicius omnem artem quadratariam cum ferramenta sua [ferramentis suis B 2. 3, 4, 5, 8; ferramento suo B 7, 9, 10, 11; ferramenta su/// B 1.] , sicut Simpronianus bene et recte operare [operari B.] . Tunc Simplicius miro [nimio B 8.] amore et studio coepit inquirere a Simproniano quod esset genus temperamenti, quia numquam frangebantur argumenta [frangebatur argumentum B 2, 8; fr. acumina (prius argumenta?) corr. supra lin. B 6.] ferramentorum [suorum add. B.] [Argumenta ferramentorum alias non occurrit; acumenta coniectura proponit Petschenig, t. c., p. 768. Attamen argumentum adhibetur etiam pro machina, ὄργανον, v. gr. in Passione S. Euphemiae (BHL. 2708): argumenta rotarum; iussit … per argumenta artis secari membra eius.] , quod ante [que corr. B 5.] non ita [om. B 8.] erant [erat B 1 – 4, 6 – 11.] . Dicit ei Simpronianus una cum Claudio: Ergo, frater, miraris [miraris frater B 8.] in temperatione ferramentorum [ferramenti B 7.] ? Creator [Deus B.] qui est [creator et dominus add. B.] omnium [rerum add. B 2, 4, 5, 8.] , ipse facturam suam confortavit [confortatus est B 6; confortare dignatus est B 11.] . Respondit [respondens B 3, 9, 10.] Simplicius ad Simpronianum [dicens Simphroniano (Simphoriano etc.) B.] : Numquid deus [supra lin. alia manu A 1.] Iovis [corr. prius Iobis A 1; unus B 7.] ipse non fecit omnia haec [om. B.] ? Respondit [respondens B, praeter B 8.] Claudius [ait illi add. B, praeter B 8.] : Frater [om. B 11.] , age penitentiam, [opera omnia aggrediuntur.] quia [corr., prius qui A 1.] blasphemasti, nesciens quid loquaris [loqueris B 1, 2, 6, 7, 8; loquereris B 3, 5, 11.] . Deus [Deum B 8; quippe add. B 11.] quem nos confitemur, ipse [fecit add. B 8.] omnia creavit [om. B 8.] , et Iesus Christus filius [om. B 3.] eius [om. B 3.] dominus noster, et Spiritus sanctus. Nam quem tu dicis [(nam - dicis) in ras. B 11.] deum, quare non [supra lin. B 1.] cognoscis [cognoscitis B 2.] quia [non add. B 9, 10.] ex [et B 2.] nostris manibus [manibus nostris B 11,] , sculpitur [exsculpitur B 8.] ? Nescis quia et [ad B 1.] solem [quia sol ipse B 11; sol//// B 5.] , quem nos per sculptura [sculpturam B (sculpituram prius B 5; sculturam B 6); fecimus per s. B 7, 9, 10.] artis fecimus, et [om. B 11.] ipsud [ipse B 2, 3, 4, 5 (corr.), 8, 9, 10; ipsu/// B 1; ipsum B 7.] nichil est?

[5] [De Christi invocatione] Eadem [autem add. B 1 – 5, 8.] die [dum B.] , ipsis [inter se B.] altercantibus [altercarent B 1, 2, 3, 7; altercarentur B 4, 5, 6, 11; ecce subito add. B 3, 4, 6, 11.] , iussit Dioclitianus augustus [ut facerent ei add. B.] ex metallo [marmore B 11.] porfyritico concas [con supra lin. corr. A 1.] sigillis [sigillo B 11.] ornatas [De his Benndorf, l. c., p. 349 – 50.] cavari. Tunc Simpronianus, Claudius, Castorius et [om. B 1, 3, 6, 7, 9, 10, 11.] Nicostratus coeperunt in nomine Christi [domini B.] cavare [cavere A 1.] concas et lacus [latus B 8.] [Adducit laudatus Benndorf, praeter alios locos Plinii Nat. Hist., XXXVI, 121: Agrippa … in aedilitate adiecta Virgine aqua ceterisque conrivatis atque emendatis lacus DCC fecit, praeterea salientes D … Mayhoff, t. V, p. 350.] cum sigillis [sigillo B 11.] et [om. B 11; cum add. B 9, 10.] cantharis [cantaris B 1 – 10; secantes B 11; et add. B 9.] [Cantharus, κάνθαρος, aquarium.] cum magna tenuitate artis.

[6] [percontatur Simplicius;] Simplicius vero quidquid [ferramentorum add. B 11; quando B 9, 10.] in artem [arte B 1, 2, 3, 4, 6; eadem arte B 11; in quicquid artis B 5.] misisset [mitteret B 6; mittebat B 11.] manum [manu /// B 2; ilico add. B.] confrangebatur [confringebantur B 1, 3; confringebatur B 4 – 11 (B 11 prius confringebantur).] . Tunc dixit ad Simpronianum [(ad S.) Simpronianus (s in ras.) B 1; ad sanctum S. B 6; Claudio Simplicius B 10; Simplicius Claudio B 9.] : Adiuro te [om. B 8, 10.] per deum Solem ut dicas mihi, quis est iste deus qui omnia creavit [et add. B 8.] , in cuius nomine vos artem [tam add. B 11.] bene operamini. Respondens [respondit B 8.] Claudius [dixit add. B 5, 11.] ad Simplicium dixit [(ad S. dixit) om. B 8;et dixit B 2.] : Placitum est in sensu et [aut B 11; in add. B 3 – 11.] visu oculorum tuorum quae nos facimus? Respondit Simplicius et dixit [(et d.) dicens B 6, 11; om. B 8; //// dixit B 4.] : Video nescio [sed nescio B 8; nescio vero B 9, 10.] quam [quem A 1; corr., prius quem B 1; om. B 2, 3, 7.] praecationem [praedicationem B 1, 2, 3, 4, 6, 11; prȩ/////cationem B 5; puritatem B 9, 10.] quam [om. B 6, 11.] occulte [cotidie B 7.] praecatis [praedicatis B 1, 2, 3, 4, 7; praecamini B 5; agitis B 6, 11; sed quaeso vos add. B.] ; declarate mihi hanc praecationem [praedicationem B 2, 3, 4, 7 – 11.] dei vestri, ut et me [meam B 1, 3; mea B 2, 4, 5, 6; (et me) om. B 7; eius B 9, 10.] vobiscum [vestram B 3; vos ///// B 5; vos B 11.] fruamini [confruamini B 11; fruar B 7.] amicitiam [amicitia B 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11.] . Dicit [dixit B 2.] ei Claudius [Claudius ei B 9.] : Et est in te pura [pura///// B 1, 5.] amicitia [amicitia ///// B 5.] ? Respondit Simplicius [(r. S.) S. dixit B.] : Vere pura, nam et vos cognovistis ecce [om. B 8; qualiter B 9, 10.] intra quindecim annos qualiter [om. B 9, 10.] vobiscum operatus sum [sim B 10, 11.] . Dicit [dixit B 2, 7.] ei Simpronianus [om. B 1, 7, 9, 10.] : Si potes credere, dicimus [dicemus B 6, 11.] tibi, et [mox add. B 1 – 7, 11; non solum B 8, 9, 10.] artem [autem B 9; bene add. B 8.] consequeris [sed add. B 4, 5, 7, 11.] , et vitam aeternam habebis. Respondit Simplicius [(r. S.) Simplicius dixit B.] : Desiderio meo [om. B.] desideravi [desiderio et desideravi A 2, qui hic inc.] scire deum vestrum et [ut sciam add. B 8; unde B 5.] supplico vobis [vos A 2, B 1, 2, 3, 5, 6, 7.] . [baptismum postulat] Dicit ei Claudius: Ecce [tibi dicimus B, praeter B 8.] hoc est quod dicimus tibi [om. A 2.] fideliter, ut [ut fideliter A 2, B.] credas [in add. B 9, 10.] dominum [deum B 9; nostrum add. A 2, B.] Iesum Christum Dei filium [filium Dei A 2; dei esse filium B 11; eius add. B 10.] et baptismum percipias et omnia ministrabuntur [monstrabuntur B 8.] tibi. Respondit Simplicius [Supplicius ita A 1; (r. s.) Simplicius dixit A 2, B.] : Ergo nolite [noli B 8.] tardare [tardare nolite B 6, 11.] , ut vobiscum [corr., prius nobiscum B 6.] unianimis [unanimis A 2, B (B 2 corr.).] sim [sim unanimis B 3, 6; fieri merear B 8] et [om. A 2, B 6, 9, 10, 11.] in arte et in [om. A 2, B 6, 9, 10, 11.] religione [B 5 corr., prius artem … religionem.] . Et coeperunt quarere sacerdotem. Et invenerunt episcopum in custodia [custodiam B 1.] carceris [om. A 2, B.] religatum [corr. ex relegatum B 6.] , nomine Quirillum [Cyrillum A 2, B 2, 5, 6, 7, 8, 11; Cirillum B 3, 4, 9, 10; Cir. nomine B 3.] , de Antiochia [Cyrillus episcopus Antiochenus circa annum 279, cui an. 303 successit Tyrannus. Eusebii, Hist. eccl., VII, 32, 2; Chronicon, Schoene, p. 187. Supra, p. 760, n. 50. De Antiochia interpolatum esse inanis est coniectura Edmundi Meyer, Forschungen zur deutschen Geschichte, t. XVIII, p. 588.] adductum [abductum B 9, 10.] , pro Christi nomine [nomine Christi A 2, B.] vinctum, qui iam multis verberibus fuerat maceratus in tribus annis [per annos tres A 2, B.] . Ad quem venientes noctu [nocte B 8, 9.] Simpronianus, Claudius, Nicostratus et [om. A 2, B 8.] Castorius [Cl. Cast. et Nicostratus B 4.] una cum Simplicio, quem [om. B 3, 5 (prius et), 8, 9, 10, 11.] invenerunt in [eum B 5, 8, 9, 10, 11.] catenis constrictum cum aliis [om. B 9, 10.] multis confessoribus. Et ingressi ad sanctum [beatum A 2, B 1, 3, 5, 6, 7; om. B 8.] Quirillum [(ad s. Q.) om. B 11; episcopum add. B 8; Cyrillum (Cirillum) B, cf. supra not. 63 – 75.] miserunt se ad pedes eius [beati Cyrilli episcopi B 11.] et rogaverunt [rogantes B 11.] eum [om. B, praeter B 8.] ut baptizaret Simplicium. Cumque hoc audisset beatus Quirillus [episcopus add. A 2, B.] , gaudio repletus [est magno add. A 2, B.] dixit [que add.] ad Simplicium: Fili, vide si [ut B 11.] ex toto corde credis [credas B 11.] , et omnia ministrabuntur [monstrabuntur C 8.] tibi.

[7] [accipitque a Cyrillo episcopo.] Et [om. A 2, B 6.] respondentes Claudius, Simpronianus [et add. B 1 – 10.] , Nicostratus et [atque B (om. B 8).] Castorius [om. B 8; (resp. - Cast.) respondentibus Claudio … atque Castorio A 2.] dixerunt sancto Quirillo [(s. Q.) ad eum A 2, B 1 – 7, 9 – 10; ei B 9, 11.] rem gestam de ferramentis quid [quomodo B 8.] obvenisset [que evenerat A 2; evenisset B 2, 3, 4, 8; obvenissent B 9.] . Et [om. A 2, B 11.] tunc sanctus [beatus A 2, B.] Quirillus [episcopus add. A 2, B.] gratias agens Deo omnipotenti [om. A 2; omnipotenti Deo B 10] , dixit ad Simplicium: Fili, vidisti [vidisti fili B 6.] virtutem [dei add. B 11.] in operatione vestra [corr. B 3, prius tua; corr. B 5, prius operationem vestram.] ; modo tantum [nunc autem B 5.] fideliter crede. Respondit [respondens B 9.] Simplicius [corr. in marg. B 3.] cum lacrimis et dixit [(e. d.) dicens A 2. B 6, 11.] : Et quomodo iubetis [iubes corr., prius iubet B 6.] ut ostendam credulitatem [corr., prius crudelitatem B 6.] [Credulitas = fides, πίστις, etiam alibi. Petschenig, t. c., p. 773.] meam? Dixit sanctus Quirillus [(d. s. Q.) beatus Cyrillus episcopus (om. B 8) dixit A 2, B.] : Ut credas [in Iesum add. A 2, B.] Christum [dominum nostrum dei filium add. A 2, B.] creatorem omnium rerum [cr. o. r. dei filium B 5.] et omnia simulacra manu facta respuas. Respondit Simplicius [(r. S.) Simplicius dixit A 2, B.] : Ego credo quia [om. B 7, 8, 11.] vere [in veritate A 2, B 1 – 6; in veritate quia B 7, 8, 11.] ipse est deus verus [(d. v.) v. d. B6; om. A 2.] Christus Iesus [Iesus Christus A 2, B 1 – 3, 5 – 8, 10, 11.] . Et facto [eo add. A 2, B 1 – 10; et faciens eum B 11.] secundum [ecclesiasticam add. A 2, B.] consuetudinem [catecuminum add. B 1, 4, 11; cathecumino A 2; caticumino B 3, B 6 corr., prius catecumino; catecumino B 2; B 5 corr., prius catecuminum; catichumino B 10; caticuminum B 7.] baptizavit eum in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti [ibidem add. A 2, B 1 – 4, 7 – 11; (in - sancti) om. B 8.] in carcere [(in c.) om. B5.] , et dimisit eos, et reversi [reversique A 2, B.] sunt [illi add. A 2.] ad opera sua.

[8] [Interrogantur a gentilibus] Et coeperunt cavare [cavere B 9.] concas ex lapide porfyretico cum sigillis et herbacantis [harbacantis B 1, 7, 9, 10; herba camtas B 6; erbacantis B 11; herba achanti B 3; herba achanto (in ras.) B5; tharabacantis B 8.] [Servius, Comm. in Verg. Aen. I, 649: Acantho genus virgulti flexuosum, quod vulgo herbacanthum dicunt, in cuius imitationem arte vestis ornatur. Thilo, t. I, p. 187.] . Et in qua [in qua (quacumque B 11) autem A 2, B.] hora mittebant manus suas ad opera [operam B 6.] , in nomine [domini add. B4.] Iesu Christi operabantur [orabant B 6; operantur B 9 et ante corr. B 10.] cum signo [(c. s.) signum A 2, B; sanctae add. B 8.] crucis [Christi B 6; facientes add. A 2, B.] . Unus autem [vero B 11.] de fylosofis intuens [eos add. A 2, B; in eos B 10.] et videns [eos add. B 6.] quomodo sine signo crucis [Christi add. A 2.] nihil faciebant, sed [et B 8, 9.] utebantur omni ora signum [signo B (B 1 corr. rec.); crucis add. A 2, B 5.] Christi [crucis B 7, 9, 10.] in [omni add. A 2, B.] opere [opera B 6.] , contristatus est [om. B 7, 9, 10.] vehementer et [om. B 9, 10.] dixit ira plenus [cum iracundia A 2, B.] : Hoc genus magicae [maice B 6.] artis est, quod signum nescio quod [om. B 6, 8, 11; quid B 3; et istud signum /////// scio quia corr. B 5.] ad [quam B 6, 11.] crudelitatem [credulitatem B 1, 2, 6, 11, B 3 ante corr.] pertinet et per ipsud [ipsu //// B 1; ullud B 7, 9 (dempto per), 10; ipsum ceteri.] omnia prospera a [om. B 2.] vobis [omnia vobis prospera B 8.] aguntur [agatur A 2.] . Respondit [corr., prius respondens B 6.] Claudius et dixit [ei add. B 1 – 5, 9, 10; dicens ei B 6, 11; (et dixit) om. B 8.] : Nescis, fylosofe, quia hoc signum, quod [aliquando add. B.] fuit [(q. f.) quo dicis A 2.] ad crudelitatem [credulitatem B 1 (corr. rec. crudelit.) 2, 3 (corr.); nunc autem add. B.] , ad vitam perducit [om. B 3, 9, 10.] aeternam [maxime autem his add. B 2; m. a. hos B 5 corr.); m. a. eos B 1, 6, 8; m. a. eis B 3, 9, 10; maxime autem B 3, 7; maxime eos B 11.] qui credit [credunt B.] in eum [eo B 4, 5.] ? [de fide christiana,] Respondit phylosophus [et dixit add. B 1 — 5, 7, 9, 10; dicens ei B 6, 11.] : Non potest crudelitas [credulitas A 1, B 1 (seu corr. crudelitas) B 3.] mortis [m. p. cr. B 9, 10.] ad vitam perducere [aeternam add. B 3, 6.] , sed quantaum [tamen B 5; tantum B 6, 9, 10 (corr.); audio add. B 11; quomodo B 8.] ad vitam [aeternam potest aliquis add. B 2, 4, 5, 6 (prius post aliquis), 9, 10, 11; potest aliquis (om. sed - vitam) B 1, 3; (om. ad. v. aet.) B 8.] per abstinentiam temporalem potest [om. hic. B.] perveniri [pervenire A 2, B; ad vitam aeternam add. B 8.] . Respondit Claudius et dixit [Claudius dixit ad eum B (ad eum om. B 4, 5, 8).] : Deus dominus Iesus Christus [Deus et (om. B 4, 9, 10) pater domini mei (prius nostri B 6); Iesu Christi B 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10 (om. Christi); deus et dominus noster I. Chr. B 5 corr.; deus et //// dominus noster I. Chr. B 11 (quo loco remittitur lector ad marginem superiorem ita casu abrasam, ut haec sola verba remaneant respondit philosophus dicens); dominus noster I. Chr. B 8; deus I. Chr. A 2.] ipse [om. B.] dixit [discipulis suis add. corr. B 5.] : [Matth. 10, 39.] Qui invenit [amat B 2.] animam suam perdit [perdet A 2, B.] eam, et qui perdiderit animam suam [ * propter me add. B.] , inveniet eam. Respondit phylosophus [et dixit add. B. (om. B 8, dicens B 11).] : Ergo et vos Christum sequimini colentes eum? Respondit Claudius [Claudius dixit B.] : Vere in ipsius signo et virtute omnia [vere nos ipsius signum et virtutem omni A 2.] opera [supra lin. A 1; om. B 9.] manuum nostrarum facimus, quia sic nos [om. B 8.] docuit [docuit nos B 9, 10.] doctor gentium [(d. g.) om. B 4; magister gentium B 6.] [om. B 11.] Paulus apostolus [om. B 8.] dicens: [Col. III, 17.] Quidquid facitis [omnia add. B.] , in nomine domini facite. Respondit phylosophus [dicens add. B, praeter B 8.] : In cuius nomine domini [om. B 2; domini nomine B 8.] ? Dixit Simpronianus [(d. S.) S. ait B 1 – 3, 5 – 7, 11; S. dixit B 4, 8 – 10.] : In nomine domini nostri [om. B 4; bis scriptum in A 2.] Iesu Christi. Dixit [dicit B 8, 11.] ad eum [ei B 8.] philosofus: Et si [om. B 8.] ipse est deus aut dominus, quomodo morti [mortis A 2; quid (in ras.) morti B 11.] subiacuit? Respondit Simpronianus [(r. S.) S. dixit B 2 – 6, 8, 9, 11; S. ait B 7, 10.] : Bene dicis quia morti [mortis A 2.] subiacuit [(respondit - subiacuit) om. B 1; (bene - subiacuit) om. B 3, 6, 7 – 11.] ; tamen si scis [tamen scio A 2.] quia mortuus est [q. m. o. om. B 1; et add. A 2; sed add. B 5.] , quia surrexit [resurrexit A 2.] cognitum tibi non est?

[9] [quam multi artifices amplectuntur.] His ita altercantibus [haec autem inter (intra B 11) se altercantes (altercantibus B 8) B; his itaque altercationibus A 2.] , multi [multi A 2.] ex artificibus quadratariis [audientes eos add. B (laborantes et audientes eos B 5); multis add. A 2.] crediderunt in verbis et [seu B.] doctrinis beati Simproniani. Et dixerunt ad alterutrum [fratres add. B.] : Melius nobis [nobis melius B 1; om. B 6, 11.] est [est nobis B 8, 9, 10.] ut in arte iuvemur [vivamus B 8, 11.] et [ut A 2.] fortes esse possimus [videtur corr. ex possemus A 1.] per eius nomen qui mortuus est et resurrexit.

[10] Eodem [autem add. B.] tempore iuvente [iuvente A 1, 2, et prius B 5; ceteri iubente.] Dioclitiano [augusto add. B, praeter B 5, 8.] perfectae sunt concae [perfecta est conca A 2, B.] porfyreticae [porphyritica B 1; purphyritica B 2 etc. supra, c. 3, not.19; porphyretico B 9, 10.] cum malis [malleis B 11; cum alis B 6; cum mala A 2.] et herbacantis [erbaacantis B 3; herba acantho B 5; herbacantis B 7, 9; tharabacantis B 8; herbacantaris B 6.] per manus [manum B 8.] Claudii, Simproniani, Nicostrati et Castorii [Castorii et Nicostrati B 9, 10.] . Et allata [est add. B.] ante conspectum [conspectu A 2.] Dioclitiani augusti. Et [om. A 2.] placuerunt [ei add. B.] omnia, [Iubente Diocletiano,] et [quibus (qui //// B 5) artificibus B.] dona multiplicavit [dona multa donavit A 2.] Simproniano, Claudio, Castorio et Nicostrato [(Simpr. - Nicost.) om. B; Nic. et Cast. A 2.] . Tunc Dioclitianus dixit [eis add. B 4; dixit eis Diocl. B 1 – 3, 5 – 11.] : Volo [fieri mihi add. B 1, 2, 4, 8 – 11; mihi fieri B 3, 6, 7; ut mihi B 5.] columnas [columnam B 8.] cum capita foliata [capitibus foliatis B 2 – 6; B 1 corr.; capitella foliata A 2; et capita foliata B 9, 10.] [Capita foliata, intellege corinthii generis capitula. VitruviiDe architectura, IV, 1.] abscidi [ut abscidatis B 1 – 4, 6, 7; ///// abscidatis B 5; et iubeo ut abscidatis lapides marmoreos (in marg.) B 11.] de monte porfyretico dictantibus [ditantibus A 2.] Claudio, Simproniano, Nicostrato et Castorio.

[11] [columnas incidunt,] Hoc audientis [audiens A 2.] phylosofi indignati sunt; vehementer quidem [et quidem B (equidem B 8).] iussio Dioclitiani urguebat [urguebatur B 2 (ante corr.), B 4; urgebatur A 2; urgebat B 5 – 10.] . Accedentes [accidentes A 1.] autem [artifices add. B (B 10 corr.).] ad montem [monte A 2; et add. B 8.] designaverunt [designarunt B 6.] partem lapidis qui [ut B 1 – 10; in quam partes lapidis B 11.] incideretur [inciderentur B 11.] . Tunc oraverunt [hi sancti add. B 1 – 8, 11; sancti B 9, 10.] et fecerunt signum crucis Christi † . Et [om. B, praeter B 5, 7.] dictantes et [atque B.] dolantes [dolentes B 9; et add. B 11.] [Id est dolabra caedentes. Blümner, op. c., t. II, pp. 174, 206, 361.] coeperunt artifices quadratarii [quadratorii corr. B 6.] incidere lapidem ad collyrium [collirium A 2, B 1, 4; colirium B 6; collarium B 11.] [Benndorf, t. c., p. 351, affert locum Hesychii, κολουρία = ἀποτομία. Cf. Blümner, op. c., t. III, p. 80.] columnae. Et [qui etiam B.] operabantur cotidie [c. operab. B 8; (coeperunt - cotidie) om. B 2.] per menses tres [om. B 4.] .

[12] Explicita [explicata A 2, B 1, 3 – 7, 9 – 11.] una columna [unam columpnam A 2.] mirifica [om. B 8; mirifice A 2; et mirifica B 5.] arte [artis A 2.] perfecta, dixerunt [ergo add. B 1 – 4, 6, 7. 9 – 11; dixerunt ///// B 5.] phylosofi ad Claudium, Simpronianum, Nicostratum et [om. A 2; atque B 4 – 7; Nicostratum ///// B 11.] Castorium et [atque B 8, 11.] Simplicium: Vos qui dono [bono B 2; om. B 3; donis B 5.] locupletati estis, date operam [opera A 2.] in alia columna incidenda [aliam columnam incidendam B 2; (date - incidenda) om. B 9, 10.] . Quare a nobis discere desideratis artem [arte A 2.] ? Respondentes [responderunt A 2; autem add. B.] hii quinque [tanquam ex add. B 1 – 5, 7 – 11; quasi ex B 6] uno ore [corde B 8.] dixerunt [eis add. B 1, 3, 5, 7, 9, 10.] : In nomine domini [supra lin. A 1.] nostri Iesu Christi [om. B 8.] , in quem [quo B 8.] confidimus, 〈incidimus [incidimus suppl. ex A 2.] 〉 et hanc aliam columnam [columnam aliam B 6; operamur add. B (operam B 9; operabimur B 11).] sicut et priorem. Et dantes opera [ita A 1, 2, B 3(corr.), 4 (corr.).] cum summo studio intra dies viginti et sex [XXVI B 1; viginti sex B 3 – 6; XX et VIItem B 11.] inciderunt [et add. B 11.] aliam columnam. [in nomine Christi operantur.] Tunc phylosophi indignantes [indignati B 4.] dixerunt: Haec carmina non sunt nisi magicae artis [B 1 corr., prius artes; om. A 2.] . Ita [isti autem B 11; itaque B 9, 10; ista A 2.] sculpentes [sculpantes B 6.] facturas [factura A 2, B 6.] diversi operis, dabant [sancti enim dabant A 2; dabunt B 2.] studium [studio A 2; studia B 8.] , et bene sequebatur ars consilio [consilium B 2, B 3 corr.; consilia B 5, 6, 7, 9, 10, 11; concilii B 8.] eorum, qui nihil per peritiam artis [om. B 8.] phylosofiae [philosophicae corr. B 10.] faciebant, nisi in nomine Christi [domini nostri Iesu Christi B 2; domini B 4, 8.] operabantur nitidae [cotidie B 8, 11.] . Hoc videntes phylosofi suggestionem dederunt Dioclitiano augusto dicentes: Summe princeps et ornator saeculi, magnum [fiat add. B 9, 10.] consilium praecepti vestri [vestrae B 7.] et mansuetudinis in opera montis [in operamentis B 8.] designati [designante A 2; designastis B 8.] , ut [om. B 8.] lapis praetiosus [designat //// lapides preciosi B 11.] incidatur [inciditur B 8; incideretur B 6; et inciduntur B 11.] ad mirificum ornamentum [om. B 1 – 3, 6, 7, 11; opus B 9, 10.] rei publicae [rei sublimitatis A 2.] vestrae [ex metallo add. B 8; palatium perficiendum add. B 11.] et multa opera [et multum B 11.] clara [clara opera B 11.] facta est [sunt A 2, B 2, 4 (corr.), 7, 8 – 10.] in columnarum metallo miroque [col. modo miro B 11.] labore serenitatis [serenitati B 2.] vestrae. Dioclitianus augustus [om. B 8.] dixit: Vere dilector [delector A 2, B.] peritiam [peritia B 3, 5, 7 – 11; om. B 6.] horum hominum. Et fecit [ipsos B (tunc et ipsos B 11).] omnes quinque [om. A 2; viros artifices add. B.] aspectibus suis [iussit add. B, praeter B 5.] praesentari [praesentare A 2; praesentari praecepit B 5.] ; quibus laetus ita dixit [(ita d.) ait B 10.] : Per virtutem deorum [iuro add. B 11.] , quia sublimabo vos divitiis et donis; tantum [tanta B 8.] sigilla [sigillam B 11.] praecidite de monte [de monte om. A 2.] hoc porfyretico. Et iussit victurias [victoriam B 6, ceteri victorias.] et [atque B 1, 9, 10.] cupidines et concas iterum fieri [et add. B 3; fiere A 2.] , maxime Asclepium [Asclepius forma graeca pro Aesculapius, saepe hac aetate tum in titulis tum in libris, v. gr. in Fastis Philocalianis ad 11 sept.: natalis Asclepi. Cf. Thesaurus linguae latinae, s. v. Aesculapius.] .

[13] [Statuam Asclepii,] Et fecerunt concas, victorias [atque add. B 3 – 11.] , cupidines [cupidinis A 2.] , et [om. B.] Asclepium [Asclepii A 2, B 7 – 10; autem add. B (vero B 11).] simulacrum non fecerunt [faciebant Wattenb.] [Victorias et cupidines ut simplex ornamentum habebant pii artifices, non vero Asclepii statuam, quae ex iis erat quae ad idololatriae titulum pertinebant, ut loquitur Tertullianus (Adv. Marcion. II, 22). De his lege De Rossi, Roma sotterranea, t. II, p. 352; t. III, p. 578; Bullettino, 1879, p. 49. Nec mireris sanctos nostros religioni minime habuisse statuam solis, quae deinceps in templo collocata est, iussu imperatoris sculpere, Asclepii vero simulacrum facere noluisse. A. Ilg, in Mittheilungen der k. k. Central-Commission für. Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale, t. XVII (Wien, 1872), p. XLVIII, ut difficultati occurreret, pronuntiavit in Passione non asseri simulacrum solis illud ipsum esse quod sancti confecerant. Verum, id ex tota narratione colligitur. Rectius De Rossi, Bullettino, t. c., p. 48, solis imaginem non sua natura, ut erat Asclepii statua, ad cultum ordinatam fuisse, sed tunc tantum, quando perfecta erat, imperatorem de aedificando templo deque simulacro in eodem collocando cogitasse. Lege quoque Meyer, Ueber die Passio sanctorum Quatuor Coronatorum, p. 4, not. 5.] . Et [om. B.] post aliquantos [aliquantis A 2; vero add. B 1, 3 – 10; autem B 2, 11.] dies optulerunt opera sua in diversa ornamenta [diversis ornamentis B.] sigillorum. Similiter laetificatus [laetatus B 6; delectatus B 9, 10.] est Dioclitianus peritiae [in peritiam A 2; de peritia B.] artis quadratariae [quadratoriae B 6 corr.] , et dixit Dioclitianus augustus [(imp. aug.) imperator B.] ad Claudium, Simpronianum, Nicostratum, Castorium et [atque B.] Simplicium: [facere recusant] Gaudeo [valde add. B 11.] in studio artis vestrae, tamen, quare non ostendistis [ostenditis B 8, 10.] amorem [manu add. B.] , ut deum [om. B 11.] Asclepium cunctarum sanitatum [auctorem add. B 11.] [Sanitates = ἰάματα, Rönsch, Itala und Vulgata, p. 274. Cf. I Cor. XII, 9.] dolaretis? Pergite [ergo add. B 11.] cum pace et date operam [opera B 4.] in hoc simulacro, et leones fundentes [fontes B 1.] aquam [aqua A 2; aquas B 4.] et aquilas [aquilam B 3.] et cervos et gentium multarum similitudinem [sim. multarum A 2.] operamini [ipsa add. A 2.] . Et [om. A 2.] ipsa hora fecerunt [(ipsefecerunt) facerunt omnia B (B 3 om. omnia).] secundum consuetudinem [eorum add. B (suam B 8).] , et operati sunt omnia [(et - omnia) om. B.] , excepto [videlicet add. B, praeter B 8.] simulacro Asclepii [Asclpii ita B 1.] . Post menses vero [om. B 2, 6.] IIII dederunt [fecerunt in ras. B 11.] suggestionem Dioclitiano augusto [aug. Diocl. A 2.] phylosophi [philosophi D. aug. B.] , ut videret [viderunt B 8.] opera artificum et iussit omnia in campo [corr. A 1, prius capo; campum B 5 corr.] adferri [deferri A 2.] . Et dum illata [allata A 2, B.] fuissent [dum autem alia fuissent praesentata B 11.] , Asclepius [Asclepeus hic A 1.] non est praesentatus secundum praeceptum Dioclitiani [imperatoris Diocletiani B 1, 3, 4, 6, 7, 9 – 11; Diocletiani imperatoris B 5, imperatoris B 8.] .

[14] [et ad Diocletianum] Et dum [(et dum) cumque B.] nimio amore ipsum requireret [imperator add. B.] , suggestionem dederunt [suggesserunt ei B 11.] phylosophi dicentes: Piissime Caesar et semper auguste [corr. ex angustinȩ B 1.] , qui omnes homines diligis et es pacis [pacis es B 8.] amicus, sciat mansuetudo tua [vestra B 8.] , quia hos [hi B 1, 3, 5 (corr.), 6, 7, 11.] quos diligis, christiani sunt, et omne quidquid [et ///////// quidquid B 5.] eis imperatum [imperatus A 2.] fuerit [corr. prius fuerat B 6.] in nomine Christi faciunt. Respondit [om. B.] Dioclitianus augustus dicens [dixit ad eos B 1 – 10; respondens dixit ad eos B 11.] : Si omnia opera eorum in nomine [Iesu add. A 2.] Christi [sui add. B.] magnifica [magna B 4.] esse cognoscuntur [cognoscantur A 2.] , [deferuntur;] non est crudele sed magis gloriosum. Responderunt phylosofi dicentes [om. B 8.] : Ignoras piissime [imperator add. B 11.] , quia praecepta [praecepto B 1 – 3, 7, 9, 10; praeceptis B 4, 8.] pietatis tuae non oboediunt [obaudiunt A 2.] conscientia crudeli, et ideo noluerunt artis munificentiam [munificentia A 2; habere add. B 1, 2. 5 (corr.), 6, 8 – 11; haberi B 3, 4, 7.] in aedificatione simulacri dei [om. B 8; deique B 11.] Scolafii [Asclepii B 1, 3, 5, 8 – 11; Esculapii corr.; Scolapii prius B 2; Scolapii B 4, in marg. Asclepii; simulacris deis colaphi A 2; simulachri //// et Asclepii B 6; et add. B 8.] [In titulis latinis antiquissimis scriptum est Aiscolapio (C.I.L. 30842), Aescolapio (C.I.L. 30843, 30845, 30846).] ostendere [imaginem add. A 2, B.] . Respondit Dioclitianus dicens [Diocletianus (autem add. B 3) augustus dixit B.] : Deducantur ad me isti viri [viri isti B 7.] .

[15] [ab eodem interrogantur] Et cum [cumque B.] vocati fuissent Claudius, Simpronianus, Castorius [atque add. B 5.] , Nicostratus et [om. A 2; atque B 8.] Simplicius, dixit ad eos [(ad eos) Claudio B 6.] Dioclitianus [imperator B.] : Scitis [sciatis A 2.] quo [quod B 1, 7.] affectu [effectu A 1.] et gratia [gratias A 2.] vos diligerit [diligeret A 2, B 7, 9, 10; ceteri dilexerit.] mansuetudo nostra [nostre A 2.] et pio [quo B 6, 11; pios A 2.] amore [om. A 2.] vos foverim [foverit B 5 (corr.); foverimus A 2.] ; quare non oboedistis [obeditis A 2, B 6 (corr.).] praeceptis nostris, ut sculpiretis [sculperetis B; prius sculpiretis B 1, 3; non sculpantur A 2.] de metallo [vel metallo add. supra lin. B 11.] porfyretico deum Asclepium? Respondit Claudius [et dixit add. B.] : Pie [et add. B 8 – 10.] semper augustae, nos [non B 1.] semper oboedivimus [oboedimus B 6.] pietati [praecepta A 2.] vestrae [vestra A 2; tuae B 7, 9, 10.] et servimus [servivimus A 2, B.] claritati tuae [(et - tuae) om. B 6, 11.] ; imaginem [imagine A 2.] vero hominis miserrimi [miseri B 2.] numquam faciemus, quia sic [om. B 5, 11.] scriptum est [sic add. hic B 5; om. B 8.] : Similis [A 1, similes ceteri.] illis fiant [fiunt B 8.] qui faciunt ea, et omnes qui confidunt [corr., prius confidunt B 6.] in eis. [Ps. 113, 8.] Tunc exarserunt phylosophi [discipuli A 2.] adversus eos, dicentes ad Dioclitianum [imperatorem B.] : Piissime [imperator et add. B.] semper Auguste, vides [vide B 8, 11.] perfidiam [eorum add. B 11.] , quomodo pietati [pietatis A 2.] vestrae [tuae B 9, 10.] superbo [super vos A 2; sub B 11.] sermone [om. B 7; blando add. B 11.] locuntur? Dioclitianus augustus [autem A 2; om. B 8.] dixit [ad eos B.] : Non execrentur [exacerbentur B 3; exercentur B 7; corr., prius exercentur B 6.] periti [peritia A 2; in peritia B 7, 9, 10.] artifices [artifices A 2.] , [et dimittuntur.] sed magis colantur [consolentur ad quem B, praeter B 2; consulantur ad quem B 2; celetur A 2.] . Phylosofi dixerunt [dicentes B 6.] : Ergo serviant praeceptis [praecepta A 2.] pietatis vestrae [pietatis vestrae praeceptis B 7, 9, 10; secundum praeceptum pietatis vestrae B 6.] , aut nos [om. B 11.] invenimus [inveniemus B.] qui faciant secundum [om. B 3.] voluntatem clementiae vestrae [(aut-vestrae) om. B 6.] . Dioclitianus augustus [om. B 8.] dixit [et add. B.] : Inveniuntur [invenientur B 8; viri add. B.] doctiores [doctores A 2, B 7; B 3 ante corr.] huius artis [(h. a.) horum h. a. B 1; h//// h. a. B 2; horum in huius artis peritia similes B 3; his in horum arte B 4; his in hac arte B 5 (corr.); horum in huius artis B 7; huius artis peritia B 8; horum in his artibus B 9, 10.] ? Phylosophi dixerunt: Nos procuravimus [procuramus A 2; procurabimus B.] viros religione [nostra add. supra lin. B 11.] suffultos [suffultus A 1.] . Dioclitianus [augustus add. B.] dixit [ad eos add. B 3.] : Si de [om. B 8.] hoc metallo [vel marmore supra lin. B 11; porfiretico add. A 2.] procuraveritis ut [qui B 6, 11.] deum Scolapium [Scolaphium A 2, B 1, 4, 5; Esculapium prius Scolapium B 2; Asclepium ceteri.] faciant, et [om. B 8.] hos [hoc B 1.] sacrilegii [sacrilegi A 2.] paena constringit [constringet B, praeter B 4: constringam.] , et illi magni erunt apud nostram mansuetudinem [m. n. B 8.] .

[16] [Asclepii statua] Tunc coeperunt phylosofi contra Claudium, Simpronianum, Nicostratum [et add. B 4.] , Castorium et Simplicium [(Claud. - Simplicium) eos B 8.] habere altercationem: Quare non in [om. B 6.] arte vestra [nostra B 7.] praeceptis [praecepto B 6; domni add. A 2.] piissimi augusti Dioclitiani [om. B 6.] oboeditis [obedistis B 7.] et facitis voluntatem eius? Claudius dixit: “Nos [om. B 1.] non blasphemamus creatorem nostrum, et [quia B.] nos ipsos non [om. A 2, B 2, 4, 5, 8.] confundimus, ut rei inveniamur [corr., 1a manu prius invenimur B 6.] in conspectu eius.” Phylosofi dixerunt: Claruit quia christiani estis. Dixit Castorius [Castorius dixit B.] : Vere christiani sumus [corr. A 1.] . Tunc phylosofi elegerunt [eligerunt B 1, 3, 7.] alios artifices quadratarios [quadratorios B 6.] et fecerunt sculpientes [sculpire A 2; sculpere B 5; si sculpere ita B 11; sulpentes B 3, 4; sculpentes ceteri (B 1 corr. ex sculpientes).] Asclepium ex metallo [marmore in ras. B 11.] proconisso [De marmore proconneso, lege Blümner, op. c., t. III, p. 36 – 37; hic intellege lapidem proconneso similem. Ex metallo porphyretico, quae multo durior materia est, Asclepium fieri iusserat Diocletianus.] . Et protulerunt ante phylosophos post [per B 2; et post A 2.] dies triginta et unum [et unum om. A 2; et om. B 2; tunc add. B.] . Phylosofi nuntiaverunt Dioclitiano augusto Asclepium perfectum [esse add. B 5; venisse B 8.] . Et [qui ilico B.] iussit Dioclitianus deferri simulacrum [(Diocl. - simulacrum) ut B.] ante conspectum suum [eius deferretur B (deferreretur B 7).] .

[17] [ab aliis artificibus conficitur.] Et [om. B.] cum [ergo add. B.] vidisset simulacrum, miratus [iratus B 9, 10.] est [nimis add. B 2, 4.] et dixit [(et d.) dicens A 2.] : Hoc artis ingenium ipsorum est, qui nobis in arte [artis A 2, B 8.] sculpturae [sculturȩ B 6; sculptura B 8.] placuerunt? Phylosofi dixerunt: Sacratissime princeps [imperator B.] et semper auguste, [Sancti quinque] hos [corr., prius nos B 1.] quos declarat [celabat A 2.] serenitas vestra in arte quadrataria [(vestra - quadrat.) om. B 4.] peritissimos [corr., prius perissimos B 1.] esse, id est Claudium, Simpronianum, Nicostratum [om. B 1; Cl. Nic. Symphronianum B 9, 10,] , Castorium et Simplicium, innotescat [innotescunt A 2; sciat B 8.] mansuetudini [mansuetudo B.] vestrae [ves vestrȩ sic A 1; vestra B.] eos sacrilegos christianos esse [esse christianos B 3.] et per incantationum carmina [incantationem carminum B 11.] omne genus humanum sibi humiliari [humiliare A 2.] . Dioclitianus augustus [om. B 8.] dixit [ad eos add. B.] : Si praeceptis [praecepistis A 1.] iustitiae [nostris A 2.] non oboedierint [obaudierint A 2; corr., prius obedierunt B 6.] et [om. A 2.] vera est locutio suggestionis vestrae [(s. v.) vestra A 2.] , ferant sententiam sacrilegii [sententia sacrilegi A 2.] . Et iussit cuidam tribuno [Militum praesidia in metallis adesse solebant, ut ex titulis constat. Benndorf, t. c., p. 345; Dubois, Étude sur l'administration des carrières, p. XXXIII – IV.] , [sacrilegii arguuntur.] Lampadio nomine, sub moderatione verborum eos cum phylosofis audiri [audire A 2, B (audiri B 2, 8).] , dicens: Iuxta [iusta B 2, 5, 7 – 11.] examinationem [examinatione B 1, 2, 5, 7 – 11.] eos proba, et inter quos [in quos B 1, 2, 3, 5, 6, 11; in quibus B 3; in quo B 7 – 10; quos A 2.] inventa fuerit [inventi fuerint A 2.] quaerilla [querella A 2; querela ceteri.] falsi testimonii, reatus poena feriatur [feriantur B 2, 4, 5 (corr.), 11.] . Eodem tempore Lampadius tribunus iussit [iussit L. tr. B 8.] ante templum Solis in eodem loco tribunal [sibi add. B 9, 10.] parari [parari tribunal B 6, 11.] , et omnes artifices collegi [colligi B 3 (post corr.), 4 – 6, 8 – 11.] , et Simpronianum [et add. B 4.] , Claudium, Nicostratum, Castorium [* om. A 2.] et Simplicium, et phylosofos [cum philosophis B 8.] ; ad quos publice et clara voce [(et cl. voce) om. B.] Lampadius tribunus dixit: Domini [domini A 2; nostri add. B.] piissimi principes [principis A 2; imperatores B.] hoc iubentes [iuventes A 2.] dixerunt, ut veritate a [om. B 3.] nobis cognita [veritatem a nobis cognitam A 2; veritatem a nobis cognita B 4.] inter [ante A 2.] phylosophos et magistros [magistrum A 2.] Claudium [Glaudium A 2; et add. B 11, 6 (ante corr.).] , Simpronianum, Castorium, Nicostratum et [atque B 3.] Simplicium clarescat, si vera [est add. B 8.] accusatio esset [sit B 5, 9, 10; om. B 8.] inter partes [tunc add. A 2.] . Clamaverunt omnes artifices quadratarii [quadratorii corr. B 6.] invidiose moniti a filosophis [philosophus A 1; dicentes add. B.] : Per salutem piissimi Caesaris, tolle sacrilegos, tolle magos [tolle magos t. sacr. B 4.] .

[18] [Solem adorare renuunt,] Videns autem Lampadius tribunus [om. A 2.] quia invidiose clamarent [clamabant B 6; clamaverant B 11; clamaverunt B 8.] artifices, dixit [dixerunt A 2.] : Causa terminata adhuc [om. B 8; adhuc terminata B 6.] non est, quomodo possum dare sententiam? Phylosofi dixerunt: Si non sunt magi, adorent [ad ////// orent B 1.] deum Caesaris [corr., prius Cesari B 6; et add. B.] . Continuo iussit Lampadius tribunus [om. B 8.] Simproniano, Claudio, Castorio, Nicostrato et Simplicio [corr. B 2, prius Simpronianum … Simplicium; dicens add. B.] : Adorate [Simpronianum … Simplicium adorare A 2.] deum Solem, ut destruatis [(ut. d.) et destruitis A 2.] consilium phylosoforum. Qui respondentes dixerunt: Nos numquam [unquam non B 9, 10.] adoravimus [adoramus A 2, B 5, 6 – 11.] facturam manuum nostrarum, sed adoramus dominum [deum B 3, 5, 7, 9, 10.] caeli et terrae, qui est [(q. e.) om. B 1.] imperator perpetuus [in perpetuum B.] et deus aeternus, dominus Iesus Christus. Phylosofi dixerunt [tribuno add. B.] : Ecce cognovisti [audisti A 2.] veritatem, renuntia [nuncia A 2; haec domino nostro add. B.] Caesari. Tunc Lampadius [tribunus add. B 9, 10.] iussit [iussit L. B 6.] eos retrudi [corr., prius recudi B 1; includi A 2.] in custodia publica [custodiam publicam A 2, B 2.] . [et in carcerem truduntur.] Post dies vero novem, invento [iuventes A 2; inito B 6.] silentio [Silentium hic est pro conventu, σελέντιον. Cf. Petschenig, t. c., p. 771.] , renuntiavit gestum [rem gestam B 4, 8; quod fuerat gestum B 11; renuntiaverunt A 2.] Dioclitiano augusto. Eodem [eadem B 8.] die et phylosofi accusabant [accusantes A 2; accusaverunt B 8.] eos [om. B 8.] invidiosae principi [ad principem B 11.] dicentes [dicentes principi B 6.] : Si hii evaserint, periet [in ras. B 1; pericult et sic A 2; perit B 8.] cura [cultura B 3, 4, 6, 9 – 11.] [Cura pro cultu religioso, Thesaurus linguae latinae, t. IV, col. 1465.] deorum [tunc add. B.] . Iratus [om. B 6, 7.] Dioclitianus augustus [om. A 2, B 8.] dixit: Per [magnum deum add. B 1, 2, 3, 5, 6, 8, 11; deum magnum B 7, 9, 10.] Solem [iuro add. B 11.] , quod si non sacrificaverint deo Soli secundum morem antiquum, et monitis [nostris add. B.] non oboedierint, diversis et [om. A 2.] exquisitis [inquisitis B 9, 10; poenis add. B praeter B 8.] eos tormentis [om. B.] consumam [consumit A 2; consumite B 9, 10; suppliciis add. B 8; eos consumam penis B 5.] .

[19] [Iterum coram Lampadio] Mox Lampadius [Lampadio B 8.] tribunus [om. B 9, 10.] iussit, ut alia die in eodem loco ante templum Solis sisterent [corr., statuerentur B 2; sisteret eos B 8; sisterentur B 3, 6, 7, 9 – 11.] . Et dixit Lampadius tribunus [(et-trib.) L. tr. ait B (-dixit B 9, 10); (iussit-trib.) om. B 1.] : Introducantur ambae partes [ambo partibus A 2.] , et [om. B.] phylosofi [scilicet add. B 11.] et quadratarii [quadratorii corr. B 6.] . Et [quibus B.] introductis, Lampadius tribunus [om. B 8 – 10.] dixit [om. A 2; ait B 6.] : Veniant accusatores [eorum add. B.] et dicant quid eis [corr. B 1; in eis B 5.] inpugnandum [imputandum B 2, 8.] sit. Introeuntibus autem [introeuntes autem A 2; introgressique B 4; introgressisque B 1, 2, 3, 5 – 11.] phylosofis [philosophi A 2, B 4.] , nomine [unus ex eis B; unus ex eis nomine A 2.] Crisolitus [Chrisolitus A 2, B 4, 5, 6, 7; Crysolitus B 1; Grisolitus B 3; Chrysolitus B 8; Chrisolitus B 10] phylosofus [om. B 9, 10.] ad Lampadium tribunum [(ad-trib.) om. B, ad Lampadius tribunum A 2.] dixit [dicens A 2; tribuno add. B.] : Quod [quid B 4, 7, 11.] docuit [te add. B 11.] intelligentia [inclementia B 3.] tua, quid amplius quaeris cognoscere? Lampadius tribunus [om. B 8.] dixit ad Claudium, [sistuntur] Nicostratum, Simpronianum, Castorium et Simplicium: Quod [quid B 1.] iusserunt [nobis add. B 1, 6, 8 – 11.] piissimi principes [principis A 2; imperatores B 6; nostri add. B 8; vobis add. B 9, 10.] cognitum vobis est? Dixerunt hii quinque [quique A 1.] : Nescimus. Et dixit illis [(e. d. i.) quibus iterum ait B.] : Ut sacrificetis [A 2, B sacrificemus A 1.] deo [magno add. B.] Soli et antiquis numinibus [nominibus A 2, B 2; B 1 ante corr.; numinibus ceteri; num. antiquis B 9, 10.] detis honorem. Claudius respondit [dixit B 3; ait B 6.] : Nos damus honorem deo [domino A 2.] omnipotenti et [domino nostro add. B (nostro om. B 7).] Iesu Christo filio eius, in cuius nomine semper speravimus [speramus A 2, B 6; superavimus B 8; sperabimus B 5.] et post tenebras ad lucem [nos add. B 1. 6, 7, 9 – 11; nos ad lucem B 8; credimus add. B 9, 10.] venisse [venire B 5 corr.] confidemus [cognoscimur A 2; confidimus ceteri, sed om. B 9, 10.] . Lampadius [tribunus add. B (praeter B 8, 10).] dixit: Et quae [est add. B 3, 11.] lux clara [clarior B 2 (corr.), 4, 5, 6, 8; tam clara B 7.] quam dei [corr., prius dea B 1; magni add. B.] Solis [(quam-solis) deo sole B 8.] ? Respondit Claudius [Claudius dixit B 1, 2, 4, 9, 10; r. Cl. dicens B 6, 7, 11; r. Cl. et dixit B 3, 5.] : Christus [Christe B 3.] qui natus est de spiritu sancto et [ex B, praeter B 2, 8.] Maria Virgine [(et M. v.) om. A 2.] , qui inluminat solem et lunam et [(solem-et) om. A 2, B.] omnem hominem venientem in hunc mundum, qui 〈est [om. A 1.] 〉 vera lux ubi [in tenebris et B 8.] , tenebrae non sunt ullae [(ubi-ullae) et tenebrae in eum non sunt A 2.] . Lampadius tribunus [om. B 8.] dixit [ad eos add. B.] : Rogo [ergo add. A 2.] et commoneo vos, nolite perdere tantum amorem et [tantum add. A 5.] gratiam [domini nostri add. B (domini B 9).] principis [principi B 9.] Dioclitiani [om. B 9, 10; semper augusti add. B.] . [fidemque confitentur.] Melius ergo [vos add. B.] nostis, quia piissimus princeps [noster pr. B (princeps noster B 6, 11).] tantum gratus est omnibus hominibus [corr. A 1, prius homibus.] , ut omnes tanto affectu veneretur [tantum affectum veneretur A 2.] quantum [quanto B 9, 10.] fratres et [aut A 2.] filios, maxime [autem add. B.] cultores [corr., prius coltores A 1.] deorum. Simpronianus una cum sociis [suis add. A 2, B (eius B 4).] dixit: Piissimus princeps [princes A 1.] tantum [tantum B 6, 9 – 11.] debet curam habere [habere curam B 3, 11; c. d. hab. B 6.] hominum, ut deum caeli non offendat [offendant B 7.] , qui est creator omnium rerum. Nam nos curam habemus, ne pereamus in futuro saeculo, ubi ignis non extinguetur [exstinguitur B 1, 3, 4, 6, 7, 9, 10; ignes (corr.) non extinguuntur B 5; tunc add. B.] . Lampadius tribunus [om. B 8 – 10.] considerans [cognoscens add. supra B 11.] praeceptum [prefectum A 2.] Dioclitiani, iterum [tantum B 10.] rettulit gestam rem [rem gestam B 4, 6, 7, 11; gestam A 2; rem g. retulit B 8 – 10.] Dioclitiano. Tunc Dioclitianus [angustus add. B 1 – 5, 7; (t. D. a.) D. autem angustus B 11.] artem eorum considerans praecoepit Lampadio tribuno [om. B 8.] dicens: [Iussu Diocletiani] Amodo si non consenserint et sacrificaverint deo [magno add. B (praeter B 8).] Soli, verberibus scorpionum eos adflige [affligite B 1.] ; si autem consenserint, deduc eos ad mansuetudinem nostram [om. B, praeter B 6, 11.] .

[20] Post [per B 2.] dies vero [ergo B 12.] quinque iterum [om. E; secundo B 2.] sedit [Lampadius add. B; tribunus E; sedit iterum Lampadius B 9, 10.] in eodem loco [(in-loco) om. E.] ante templum Solis, et [om. B 2.] iussit eos [(et-eos) om. A 2.] sub voce praeconia [praeconii A 2; B 6 corr.; praeconaria B 12; (sub v. pr.) om. E.] introduci, et ostendi [ostendit A 2, B, E.] eis terrores [terrorem A 2; tortores B 11; (terrores et) om. E.] et genera tormentorum. Quibus [qui A 2; om. E.] ita locutus est [(ita-est) quibus intromissis sic eos aggreditur B, om. E.] , dicens [et dixit eis E.] : Audite me et evadite tormenta et estote cari [om. E.] et [om. E.] amici nobilium [om. E.] principum, et sacrificate deo [magno add. B.] Soli. Nam [non B 8; om. E.] iam loqui non [om. B 8.] est apud vos [nam iam non sunt locuti apud eos A 2; nam //// loqui iam non est a. v. B 11; iam loqui non est ad vos E.] sermonibus blandis [(nam-blandis) om. B 7, 9, 10.] . [scorpionibus mactantur.] Respondit Claudius [corr., prius claudus B 6.] una cum sociis [suis add. A 2, B 3, 6, 7 – 12; eius B 4, 5.] cum magna fiducia [(c. m. f.) om. E; magnam fiduciam A 2.] dicens [om. B 8.] : Nos non pavescimus [paviscimus A 1; non nos //// pavescimus B 6.] terrores [vestros add. B (terrorem vestrum B 5).] nec blanditiis [blandicias B 12; vestris add. B 3.] frangimur, sed [magis nos add. B 1 – 8; magis B 9 – 12; timemus magis E.] timemus tormenta aeterna [aeterna tormenta B 12.] . Nam sciat Diocletianus augustus [(sciat-aug.) hoc sciat D. imperator tuus B (namque sciat B 11; nam ///// sciat B 5).] , nos christianos [veraces add. B (esse veraces B 5).] esse et numquam discedere ab eius cultura [ab ea cultura A 2; a cultura veri dei nostri tunc (tum B 3) B; ab eius cultura nunquam discedere E.] . Iratus Lampadius [L. iratus B 9, 10.] tribunus [om. B 8, 9.] iussit eos [statim add. B.] expoliari [spoliari B 11, et ante corr. A 2; (exsp. et.) om. E.] et scorpionibus mactari, sub voce praeconia [praeconaria B 12.] dicens [dicentis B 11.] : Praecepta principum contemnere nolite [nolite cont. E, contendere n. corr., prius contende n. A 2.] . [Lampadius moritur.] In eadem [autem add. B 1 – 3, 5 – 7, 9 – 12.] hora abreptus est Lampadius [tribunus add. B 4.] a daemonio [arreptus daemonio Lampadius E; a diabolo A 2.] et discerpens se [om. A 2, B 4, 5.] expiravit, sedens in tribunal suum [in tribunali suo B 1 – 7, 11, 12; pro tribunali suo B 8 – 10; sedens tribunal suum A 2; (sedens-suum) om. E.4] . Hoc audiens uxor eius et familia cucurrerunt ad phylosofos [phylosofus A 1.] cum mugitu magno [ita add. B (om. B 6, 8).] , ut devulgaretur [A 1, ceteri divulgaretur; et nuntiaretur add. B 11.] Dioclitiano [(hoc-Dioclitiano) om. E.] . Hoc [autem add. B, praeter B 8.] cum [dixisset add. A 2.] audisset [om. A 2, et add. A 1.] Dioclitianus [imperator add. B.] , iratus est vehementer et nimio [om. A 2.] furore plenus [repletus B 8.] dixit: Fiant loculi plumbei [corr., prius plumei A 1.] , [Loculis plumbeis inclusi], et vivi in eos [eis B 3, 8.] recludantur, et prohiciantur [corr., prius proiciant B 1.] in fluvio [fluvium B 5, 12.] . Tunc Nicitius [Nicius A 2; Nicentius B 8; Nicecius B 1.] quidam togatus [ue togatus B 6.] [Togati hac aetate dicebantur qui magistratibus in officio assidebant. Cod. Theod. VI, 2, 21; VII, 8, 10. Cf. Seeck, in Pauly-Wissowa Realencyclopaedie, s. v. Adsessor.] , qui adsedebat [adsidebant A 2; assidebat B 3, 5, 8 – 12.] Lampadio, fecit praeceptum Dioclitiani augusti [(praec.-augusti) quod iusserat Diocl. B; (aug.) om. A 2.] , et fecit [faciens B 11; (et f.) effecit A 2; (fecit-aug. et) om. B 12.] loculos plumbeos [locum plumbeum A 2.] et [om. B 11.] vivos omnes [(v. o.) omnes quinque A 2; vivos eos B 8; omnes vivos B 10; (et nimio-omnes) et iussit facere 1. pl. et vivos E.] in [om. B 6.] eos [eis B 3, 5, 12.] inclausit [inclusit B, E.] , et praecipitari [eos add. B 8.] iussit in fluvio [fluvium B 2, 3 – 6, 8, 12; praecipitavit in fluvio A 2; (et pr.-fluvio) om. E.] [Sabim fluvium hunc esse censuerunt Karajan et De Rossi, ll. cc.; melius ut videtur, Danubium asseruerunt Benndorf, Archaeologische Bemerkungen, p. 348; Bulič, Bullettino di archeologia e storia Dalmata, 1908, p. 122.] . [in fluvium demerguntur.] Sanctus [vero add. B.] Quirillus [A 1, Cyrillus, Cirillus B; Quirillus autem E.] episcopus [om. B; qui baptizavit Simplicium add. E.] hoc audiens [dum esset add. B (cum esset B 2).] in carcere [carcerem B 3; (i. c.) om. E.] afflixit se, et transivit [migravit E.] . ad Deum [dominum A 2, B.] . Qui [sancti autem (Christi B 9, 10, sancti B 11) martyres B.] passi sunt [pro nomine domini add. B.] sub [om. B 5.] die [Diocletiano B 11.] VI id. novembris [ydus novembrium A 2; iduum novembrium B 12.] .

[21] In ipsis [autem add. B.] diebus ambulavit Dioclitianus exinde [om. A 2.] ad Sirme [Firmem B 8; Syrme B 1, 7; Sirmas B 6; Sirmi B 2; Sirmium B 12; exinde Syrmium B 11; (in-Sirme) om. E.] [Sirmium, celeberrima Pannoniae civitas ad Sabim, nunc Mitrowitz. Sirmiensi regioni etiamnum inhaeret nomen Srem, Sriem. Cf. B. E. Godra, Monographie von Syrmien (Semlin, 1873), p. 8 – 9.] . Post dies vero [et post dies B; post dies A 2.] XL et II [quadraginta duo A 2; quadraginta duos B; quadraginta E.] quidam Nicodemus [Nichodemus B 1, 2, 6, 7, 9 – 12; Nychodemus B 8.] [In codice Florentino a Sollerio nostro allato (Martyrol. Usuardi, p. 758), die 21 decembris nuntiatur Romae, Nicodemi, qui sanctorum martyrum corpora, scilicet Claudii, Nicostrati, Castorii et Simplicii de fluvio extracta domi suae sepelivit, ut in gestis eorum legitur. Nicodemum illum, quem nulla procul dubio ecclesia ut sanctum venerata est, proprio marte in fastis collocavit martyrologus anonymus, qui dies quadraginta duos, de quibus in Passione, die 21 decembris elapsos esse animadvertit.] christianus levavit loculos cum corpora [corporibus B 3 – 12; corporibus eorum E; loculus cum corporibus A 2.] et posuit in domo sua [domum suam A 2, E.] .

[22] [Romae in templo Asclepii] Veniens [rediens B.] vero [autem B 9 – 11; (r. v.) in illis diebus perrexit E.] Dioclitianus ex Sirmis [Serme A 2; Syrme B 1, 7; Sirmi B 2; Syrma corr., prius Syrmȩ B 6; Syrmio B 11, 12; Firme B 8; Sirmie E.] post menses [mense B 1; et post menses E; (post menses XI) om. B 8.] undecim, ingressus est [(i. e.) perrexit inde ad E.] Romam. Et statim iussit in [supra lin. B 11.] termas Traianas [termis Traianis B 12; inter mistralanis B 8.] templum Asclepii aedificari [edificare A 2.] et [in eo add. B.] simulacrum fieri ex lapide proconisso [prochonisso B 5; (et statim-proc.) om. E.] . Quod cum factum fuisset [esset B 5, 8 – 10.] praecepit [ut add. A 2, B 4, 7.] omnes curas [cucuras B 1, 3; curam A 2; omni cura B 8.] [Cura saepe pro sanatione aegroti, Thesaurus linguae latinae, t. IV, col. 1465,] in eodem templo in praegomas [praegonas B 3; praeconias B 4, 6, 7, 9, 10, 12; pergamenis B 11.] aeneas [aeneis B 11.] cum caracteribus [carepteris A 2.] [Titulos habemus celeberrimos quibus pro restituta salute Asclepio gratiae aguntur, simulque ratio medendi enarratur, C.I.G. 5980 = Dittenberger, Sylloge inscriptionum graecarum, t. II (Leipzig, 1898), n. 807; Collitz-Bechtel, Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften, n. 3339 – 41. Similes titulos in Asclepii templis ponendi usum exponit M. Besnier, L'île Tibérine dans l'antiquité (Paris, 1902), p. 217 – 23. Cf. Benndorf, Archäologische Bemerkungen, p. 354.] infigi [inscribi B 11.] , et [om. B 8; (omnes-et) om. E.] iussit ut [om. B 8, A 2.] omnes militiae venientes [omnis milicia veniens B 12.] ad simulacrum Asclepii sacrificiis et [A 1, B; seu B 1 – 4, 7; suis B 8; ceteri om.] ad turificandum [purificandum A 2, B 1.] compellerentur [compelleret B 6; compelle igitur A 2.] , maxime [autem add. B.] urbanae [om. A 2.] praefecturae [praef. urbanae B 9, 10.] milites. Cumque omnes [ut dictum est add. B.] ad sacrificia [sacrificandum B 6, 11, 12; ad sacr. om. E.] conpellerentur [ad sacrificandum add. E.] , [quattuor cornicularii] quattuor quidam cornicularii [quattuor corn. quidem B 7, 9, 10; q. quidem c. B 1 – 6; quorum nomina haec sunt Severus (Severius B 3, et B 6 ante corr., Severinus B 8, Serinus B 12) Severianus, Carpoforus et Victorinus add. B; hi etiam add. B 1, 2, 4, 7, 9, 10; hic corr., prius hoc B 6.] [De corniculariis, supra, p. 749, n. 2; p. 760, n. 51.] conpellebantur ad sacrificandum [turificandum B 3, sed in marg. al. sacrificandum; (ad s.) om. B 12; (quatuor-sacr.) om. E.] . Illis autem reluctantibus [(illis - rel.) sed ipsi reluctantes nec omnino consensum impiis praebentes B 1, 7; sed ipsis reluctantibus nec omn. cons. impiis praebentibus B 11, corr. B 2; sed ipsi reluctabantur nec consensum omnino impiis praebuerunt B 8; sed ipsi erant reluctantes nec o. c. i. praebentes B 9, 10; sed ipsi reluctantes n. o. c. impiis iussis praebentes sacrificare noluerunt quod cum B 12.] , nuntiatum est [esset B 12.] Dioclitiano augusto [imperatori B.] ; quos [qui B 10; de quibus B 11; om. B 12; ilico add. B (statim B 12).] iussit [ut add. B 1, 3, 6, 7, 9 – 12.] ante ipsud [A 1, ceteri ipsum.] simulacrum [simulacrum ipsum B 12; ut hic add. B 4, 5, 8.] ictu [ictibus B; yctum A 2.] plumbatarum [plumbatorum E.] deficere [caesi deficerent B (caedi ut deficerent B 2).] . Qui [quibus B 9, 10.] cum [om. B 12.] diu caederentur [(d. c.) ducerentur A 2, E.] , emiserunt spiritum. Quorum corpora iussit in platea [plateam B 8; in pl. iussit E.] canibus iactari [iacturi A 1; iactare E; proici B 8.] ; quae etiam corpora [quae et B 11; quae corpora B 6, 12.] iacuerunt [ibi add. B 6, 11, 12.] diebus quinque. [martyrium patiuntur.] Tunc beatus Sevastianus [A 1, Sebastianus ceteri; venit add. B 1 – 3, 5, 7, 9 – 12.] [Qua aetate vixerit martyriumque pertulerit S. Sebastianus nulla satis certa ratione deduci posse notandum esse existimo.] noctu [n. veniens B 4; nocte B 1.] cum Militiadem [Miltiade A 2, B 1; Melciade B 2, 6, 7, 9 – 12; Meltiade B 4; Melchiade B 8, 11; cum multis christianis et cum beato Meltiade B 5.] [Miltiades sedit ann. 311 – 14.] episcopum [ * A 1, episcopo ceteri; et add. B 9 – 12; veniens add. B 5.] collegit [colligens B 11.] corpora [eorum add. B 6, 11, 12, E.] et sepelivit in via Labicana [corr. ex Lauicana A 1; Lauicana A 2, B 1 – 11; Lucana B 12, E (?).] , miliario ab urbe tertio [miliario ab urbe Roma plus minus tertio B; miliario tertio ab urbe E.] , cum sanctis aliis [aliis sanctis B, E.] in arenario [Ad tertium miliarium viae Labicanae locum esse in comitatu dictum censuit De Rossi, Bullettino, 1879, p. 75 – 77. Rem expedimus supra, p. 753, n. 20.] . Quod dum eodem tempore sed post duos annos evenisset [Haud leve momentum posuit De Rossi, Bullettino, t. c., p. 77 – 79, in lectione venissent quam praebet codex B 2: Sed post duos annos cum venissent, id est sexto idus nov. … iussit beatus Melchiades cet. “A me la notabile variante del codice di Verona pare un vivo raggio di luce nel più fitto delle tenebre. Le parole cum venissent io stimo residue d'una lunga frase perita, ove era accennata la venuta a Roma dei corpi dei santi Claudio e compagni, forse post duos annos dal loro martirio, e la sepoltura loro data presso i quattro anonimi.” Subtilior quam verior coniectura; universa enim codicum traditio clamat lectionem venissent corruptam, nedum primigeniam esse.] , id est sextum [sexto A 2.] idus novembris, et [ut A 1.] nomina eorum repperire [repperisse A 2.] minime potuissent, iussit beatus Militiades [Miltiade A 2.] episcopus ut sub [om. A 2.] nomina sanctorum Claudii, Nicostrati, Simproniani et Castorii [et Simplicii add. A 2.] anniversaria dies eorum recolatur [amen add. A 2; (quod-recolatur) quod factum est (eras. B 5; in add. B 9) eodem tempore sed (om. B 5; cum add. B 1) post duos annos (cum add. B 2, 5, 9, 10) evenisset (venissent B 2) id est (idem B 3, 7) sexto idus novembris et nomina eorum reperiri minime (m. r. B 9, 10) potuissent (potuisset B 3) iussit beatus melciades episcopus ut sub nomina (nomine B 3, 9, 10; nominibus B 4, 5 corr.) sanctorum Cl. Nic. Simpr. Cast. et Simplicii (om. B 4) anniversaria recolatur dies eorum, regnante domino et salvatore nostro Iesu Christo cui est honor et gloria in saecula saeculorum amen B 1 – 5, 7, 9, 10; contigit autem ut (om. B 11) post duos annos (ut add. B 11) nomina eorum reperiri non possent tunc iussit (om. B 6) beatus Melciades episcopus (iussit add. B 6) ut (quatinus B 11) sexto idus novembris sub nominibus (nomine B 6) sanctorum Cl. Nic. Simp. Cast. et Simplicii anniversaria recolatur dies eorum (d. eor. recoleretur B 11) regnante etc. B 6, 11, 12; sed cum post duos annos evenisset id est sexto id. nov. et nomina minime reperire possent iussit beatus … anniversarius recoleretur dies eorum B 8; quod factum cum eodem die sed post duos annos evenisset id est VI id. novembris et nomina eorum reperire minime potuissent etc. E.] .

† Censualis a gleba actuarius [(cens. - act.) om. A 2.] [Supra, p. 761, n. 56.] nomine Porfyreus [Porfirius A 2.] gestam scripsit [(censualis - scripsit) om. B, E; explicit passio sanctorum quattuor coronatorum add. B 1, 2, 7, 9, 10; explicit passio sanctorum Symproniani, Claudii, Nicostrati, Castorii et Simplicii et aliorum martyrum B 6.] .

Μηνὶ νοεμβρίῳ η᾽. Μαρτύριον τῶν ἁγίων τετραστέφων μαρτύρων.

[1] Ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ Διοκλητιανὸς ἐπορεύθη ἐν τοῖς μέρεσιν Παννονίας πρὸς μέταλλα παντοδαπά, ἐκέλευσεν τῇ αὐτοῦ [ἐκέλευσεν τι αὕτην cod.] παρουσίᾳ [παρουσίαν cod.] ἐξ ὀρέων ἐκκοπῆναι διαφόρων ποιοτήτων ἰδέας. Ἐγένετο δὲ μετὰ τὸ ἅπαντας τοὺς τεχνίτας καὶ μεταλλικοὺς συναθροισθῆναι, εὑρέθη ἐν αὐτοῖς μεγίστη ἐξερεύνησις τέχνης εὐφήμοις καὶ μεγίστοις ἀνθρώποις ὀνόματι Κλαυδίῳ, Καστορίῳ, Συνπρουνιανῷ καὶ Νικοστράτῳ θαυμαστοῖς [θαυμαστοὶ cod.] ἐν τῇ τέχνῃ τῶν τετρακταδῶν. Οὗτοι δὲ ἐν τῷ κρυπτῷ χριστιανοὶ ὑπῆρχον, φυλάττοντες τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ· καὶ ὁποίαν δ᾽ ἂν τέχνην εἰργάζοντο, ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν κατεσκεύαζον. Τοίνυν βασιλεύοντος Διοκλητιανοῦ ἐτρακταΐσθη [θαυμαστοὶ cod.] ἔν τινι ἡμέρᾳ ἵνα τὸ ἱερὸν τοῦ ἡλίου μετὰ τῶν τετρακτηνῶν ἀπὸ λίθων τασίων οἱ τεχvῖται μετὰ πάσης ἐπιστήμης καὶ ἀρμάτων ἱππέων ἅπαντα ἐξ ἑνὸς λίθου γλύψουσιν. Ἐν ἐκείνῳ δὲ τῶι καιρῷ ἅπαντες [ἀπάκτες cod.] οἱ τεχνῖται μετὰ πάσης ἐπιστήμης μετὰ καὶ τῶν φιλοσόφων μεριμνῶντες ἤρξαντο τέχνας τοιάσδε ῥαψωδίζεσθαι ῥήμασιν· καὶ ἐν τῷ διακόπτειν λίθον μέγιστον ἐκ μετάλλου τάττεσθαι οὐ συνήρχετο τέχνη γλυπτὴ κατὰ τὴν [κατὰ τὰ τὴν cod.] πρόσταξιν Αὐγούστου Διοκλητιανοῦ καὶ πλείσταις ἡμέραις ἦν μάχη καὶ θόρυβος μεταξὺ τῶν τεχνιτῶν καὶ φιλοσόφων.

[2] Ταύτῃ δὲ ἡμέρᾳ συνῆλθον ὁμοῦ ἅπαντες οἱ τεχνῖται ἑξακόσιοι εἴκοσι δύο μετὰ καὶ φιλοσόφων πέντε πρὸς τὴν θέαν τοῦ λίθου, καὶ ἤρξαντο τὰς φλέβας τοῦ λίθου ἐκζητεῖν· καὶ ἦν θαυμαστὴ ἡ ἐκζήτησις ἀναμεταξὺ τῶν τεχνιτῶν καὶ φιλοσόφων. Ἐν δὲ τῷ καιρῷ ἐκείνῷ Συμπρινιανὸς πεποιθὼς ἐπὶ τῇ πίστει ᾗ ἐκράτει, εἶπεν πρὸς τοὺς συντεχνίτας· &ldquogr;Παρακαλῶ ὑμᾶς ἅπαντας, δότε μοι ἀνοχὴν καὶ ἐγὼ ἔρχομαι μετὰ τῶν συμμαθητῶν μου Κλαυδίου, Συμπλικίου, Νικοστράτου καὶ Καστορίου καὶ ἀνιχνεύομεν τὴν φλέβαν τοῦ μετάλλου.&rdquogr; Μεθ᾽ ἡμέρας δέ τινας ἀπελθὼν ἤρξατο ἐκζητεῖν καὶ εὑρὼν ἐπεχείρησεν τῇ τέχνῃ τοῦ γλύφειν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ κάλλιστα συνήρχετο ἡ γλύψις τῆς σφραγῖδος τοῦ ἡλίου ἐν ποσὶν εἴκοσι πέντε.

[3] Τούτου τοίνυν σαφηνισθέντος Διοκλητιανῷ τῷ Αὐγούστῳ, εὐφράνθη πανοικί. Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ὥρᾳ ἐν τοῖς μέρεσι Παννονίας προστέτακτο ἀνακαινίσαι ναὸν ἐν τόπῳ ὃ κέκληται ὄρος πίον· καὶ ἐν τοῖς αὐτόθι κατεσκεύασεν καὶ ἔθετο εἴδωλον καὶ ἐχρυσούργησεν. Καὶ ἤρξατο ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ θυσίαις, ἀλείμμασι καὶ εὐωδίαις εὐφραίνεσθαι καὶ δεδώκει χαρίσματα μέγιστα τοῖς τεχνίταις. Ἐν αὐτῷ δὲ τῷ καιρῷ εὐφραίνετο τῇ τέχνῃ καὶ τῇ τελειότητι τοῦ πόθου καὶ τοῦ ἔργου, καὶ προσέταξεν ἵνα ἐκ [ἐν μετάλλων prius ἐμετάλλων.] μετάλλων πορφυρέων κίονας μετὰ καὶ κεφαλοκιόνων αὐτῶν τοῖς τεχνίταις διακόψαι. Καὶ ἐκάλεσεν πρὸς ἑαυτὸν Κλαύδιον, Συνπρινιανόν, Νικόστρατον καὶ Ἀστέριον [καὶ Ἀστέριον corrupt. ex Καστόριον.] καὶ Συμπλίκιον, οὓς μετὰ χαρᾶς δεξάμενος εἶπεν πρὸς αὐτούς· &ldquogr;Ἐπιθυμῶ διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν ὑμῶν τέχνης [τέχνης cod.] ἐπιστήμην κεφαλοκίονας ἐξ ὄρους τοῦ πορφυρέου ἐκκοπῆναι.”

[4] Καὶ ἐκ προστάγματος ἀπῆλθον μετὰ πλειόνων τεχνιτῶν καὶ φιλοσόφων. Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν πρὸς τὸ ὄρος τὸ πορφύρεον ὃ κέκληται πυρραῖον, ἤρξαντο κόπτειν ἐν ποσὶν σαράκοντα. Κλαύδιος δὲ ἅπαντα ἐν ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐποίει· καὶ εὐαρμόστως συνήρχετο ἡ τέχνη. Συμπλίκιος δὲ ὃς ἦν ἐθνικὸς πάντα ὅσα ἂν ἐποίει οὐκ ἦν εὐθετά. Ἐν μιᾷ δὲ ἡμέρᾳ, εἶπεν πρὸς τὸν Συμπλίκιον ὁ Νικότρατος· &ldquogr;Ἀδελφέ, πῶς τὸ σιδήριόν σου συντρίβεται;&rdquogr; Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Συμπλίκιος εἶπεν πρὸς αὐτόν· &ldquogr;Παρακαλῶ σε συνστόμωσόν μοι τὸ σιδήριόν μου ἵνα μὴ συνθλασθῇ.&rdquogr; Κλαύδιος εἶπεν· &ldquogr;Δότε μοι, δότε κἀμοὶ πᾶσαν ἐπιστήμην τέχνης.&rdquogr; Καὶ ἐν τῷ δοῦναι αὐτῷ ἅπασαν ἐπίνοιαν γλυφουργικῆς [γλυφουργηκίς cod.] σιδήρου, εἶπεν ὁ Κλαύδιος· &ldquogr;Ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἔστω τὸ σιδήριον τοῦτο [τοῦτον cod.] δυνατὸν καὶ σῶον πρὸς τὸ ποιεῖν τὰ ἔργα.&rdquogr; Καὶ ἀπ᾽ αὐτῆς τῆς ὥρας ἤρξατο ὁ Συμπλίκιος πᾶσαν τέχνην τετρακτικὴν μετὰ τῶν σιδηρίων αὐτοῦ καθάπερ καὶ ὁ Συμπρινιανὸς καλὰ καὶ εὐθεῖα ἐργάζεσθαι. Τότε ὁ Συμπλίκιος θαυμαστῷ τῷ πόθῳ καὶ ἐπιμελείᾳ ἤρξατο συνζητεῖν πρὸς τὸν Συμπρονιανόν· &ldquogr;Τί ἐστιν τὸ γένος τῆς στομώσεως [τομώσεως cod.] ὅτι οὐδέποτε συνετρίβησαν τὰ τεχνάσματα τῶν σιδηρίων, ὡς τὸ πρότερον οὐδαμῶς;&rdquogr; Λέγει αὐτῷ ὁ Συμπρινιανὸς ἅμα τῷ Κλαυδίῳ· &ldquogr;Λοιπόν, ἀδελφέ, θαυμάζεις εἰς τὴν στόμωσιν τῶν σιδηρίων; ὁ ποιητὴς ἁπάντων αὐτὸς τὸ ποίημα αὐτοῦ ἐνεδυνάμωσεν.&rdquogr; Ἀπεκρίθη ὁ Συμπλίκιος πρὸς τὸν Συμπρονιανόν· &ldquogr;Οὐχὶ ὁ θεὸς ὁ Διὸς ἐποίησεν ταῦτα πάντα;&rdquogr; Κλαύδιος εἶπεν· &ldquogr;Ἀδελφέ, ἔχε ἐπιτίμιον ὅτι ἐβλασφήμησας, μὴ εἰδὼς ἃ λελάληκας· ὁ Θεὸς εἰς ὃν ἡμεῖς πεποίθαμεν, αὐτὸς ἅπαντα ἐποίησεν καὶ Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ κύριος ἡμῶν καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐπειδὴ ὃν σὺ λέγεις θεὸν τεχνούργημα ἀνθρώπων ἐστίν· πάντως ἐπιγινώσκεις ὅτι ἐξ ἡμετέρων χειρῶν ἐγλύφη· οὐκ οἶδας ὅτι καὶ τὸν ἥλιον ὃν ἡμεῖς διὰ τῆς γλυφουργικῆς τέχνης 〈ἐποιήσαμεν [supplevi.〉] 〉 και αὐτὸς οὐδέν ἐστιν;&rdquogr;

[5] Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ἡμέρᾳ αὐτῶν διαλεγομένων, ἐκέλευσεν Διοκλητιανὸς ἐκ μετάλλων πορφυρέων φιάλας καὶ σφραγίσματα κεκοσμημένα τεχνουργῆσαι. Τότε ὁ Συμπρονιανὸς μετὰ τοῦ Κλαυδίου, Καστορίου καὶ Νικοστράτου ἤρξαντο ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ τεχνουργεῖν τὰς φιάλας και αὐτὰς μετὰ σφραγιστηρίων καὶ λαρνακῶν μετὰ καὶ μεγίστης συγκροτήσεως τέχνης.

[6] Συμπλίκιος δὲ ὅπου δ᾽ ἂν ἐν τῇ τέχνῃ ἐπετίθει τὴν χεῖρα αὖθις συνετρίβοντο. Τότε λέγει τῷ Συμπρονιανῷ· &ldquogr;Ὁρκῶ σε κατὰ τοῦ θεοῦ ἡλίου ἵνα μοι εἴπῃς τίς ἐστιν οὗτος ὁ θεός, ὃς ἅπαντα ἔκτισεν, οὗτινος τῷ ὀνόματι ὑμεῖς τῇ τέχνῃ καλῶς ἐργάζεσθε.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Κλαύδιος πρὸς τὸν Συμπλίκιον καὶ εἶπεν· &ldquogr;Ἀρεστόν ἐστιν ἐν τῷ νοῒ καὶ τῇ θέᾳ τῶν ὀφθαλμῶν σου ἃ ἡμεῖς ποιοῦμεν;&rdquogr; Ἀπεκρίθη Συμπλίκιος καὶ εἶπεν· &ldquogr;Θεωρῶ καὶ οὐκ ἐπίσταμαι ποίᾳ αἰτήσει ἐν τῷ κρυπτῷ αἰτείσθε· φανερώσατέ μοι ταύτην τὴν ἔντευξιν τοῦ Θεοῦ ὑμῶν, ὅπως καὶ ἡ ἐμὴ σὺν ὑμῖν συναθροισθῇ ἀγάπη.&rdquogr; Λέγει αὐτῷ Κλαύδιος· &ldquogr;Καὶ ἔστιν ἐν σοὶ μεμονωμένη ἀγάπη;&rdquogr; Ἀπεκρίθη Συμπλίκιος· &ldquogr;Ἀληθῶς μεμονωμένη, ἐπειδὴ καὶ ὑμεῖς ἐγνώκατε διὰ πεντεκαίδεκα ἐτῶν οἷα μεθ᾽ ὑμῶν ἤμην.&rdquogr; Λέγει αὐτῷ Συμπρονιανός· &ldquogr;Εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, λέγομέν σοι καὶ τῇ τέχνῃ καλῶς ἐπακολουθήσῃ καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσεις [κληρομήσης cod.] .” Ἀπεκρίθη Συμπλίκιος· &ldquogr;Ἐπιθυμίαν ἐπεθύμησα γνῶναι τὸν Θεὸν ὑμῶν καὶ ἐπεὶ γνῶ συντίθημι ὑμῖν.&rdquogr; Λέγει αὐτῷ Κλαύδιος· &ldquogr; Τοῦτό ἐστιν ὅ σοι λέγομεν, πεποιθὼς ἵνα πιστεύσῃς κύριον Ἰησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ τῷ βαπτίσματι ἐπακολουθήσῃς, καὶ πάντα προστεθήσεταί σοι.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Συμπλίκιος· &ldquogr;Λοιπὸν μὴ βραδύνῃς ἵνα μεθ᾽ ὑμῶν ὢν ὡς ἐν μιᾷ ψυχῇ καὶ ἐν τῇ τέχνῃ καὶ ἐν τῇ εὐσεβείᾳ διατελέσω [διατελέσης cod.] .” Καὶ ἤρξαντο ἔκτοτε ἐπιζητεῖν ἱερέαν· καὶ εὗρον ἐπίσκοπον κατεχόμενον ἐν φυλακῇ δέσμιον ὀνόματι Κύριλλον ἀπὸ Ἀντιοχίας φερόμενον, διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ δεδεμένον, ὅστις καὶ πολλὰς ἦν θλίψεις πεπονθὼς ἐν τρισὶν ἔτεσιν· ᾧτινι προσελθόντες νύκτωρ Συμπρονιανός, Κλαύδιος, Νικόστρατος, Καστόριος ἅμα τῷ Συμπλικίῳ εὗρον ἐν ἀλύσεσι κατεχόμενον μετὰ καὶ ἄλλων πλειόνων ὁμολογητῶν· καὶ εἰσελθόντες πρὸς τὸν ἅγιον Κύριλλον ἔβαλον ἑαυτοὺς πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν ὅπως βαπτίσῃ τὸν Συμπλίκιον. Καὶ ὡς ταῦτα ἤκουσεν ὁ μακάριος Κύριλλος, χαρᾶς ἔμπλεος γενόμενος, εἶπεν τῷ Συμπλικίῳ· &ldquogr;Τέκνον, βλέπε εἰ ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου πιστεύεις, καὶ ἅπαντα προστεθήσεταί σοι.”

[7] Καὶ ἀποκριθέντες Κλαύδιος, Συμπρονιανός, Νικόστρατος καὶ ὁ Καστόριος, εἶπον τῷ ἁγίῳ Κυρίλλῳ τὸ ἔργον τῆς ὑποθέσεως τῶν σιδηρίων, ὃ ἦν συνελθὸν αὐτοῖς. Τότε ὁ ἅγιος Κύριλλος εὐχαριστήσας τῷ παντοδυνάμῳ Θεῷ Εἶπεν τῷ Συμπλικίῳ· &ldquogr;Τέκνον, εἶδες [οἶδες cod.] δύναμιν ἐν τῇ ἐργασίᾳ ὑμῶν· ἄρτι πίστευσον λοιπὸν ἀληθῶς.&rdquogr; Άπεκρίθη ὁ Συμπλίκιος μετὰ δακρύων καὶ εἶπεν· &ldquogr;Καὶ πῶς κελεύετε ἵνα ἐνδείξωμαι τὴν πίστιν μου;&rdquogr; Εἶπεν αὐτῷ ὁ ἅγιος Κύριλλος· &ldquogr;Ἵνα πιστεύσῃς Χριστὸν δημιουργὸν πάντων τῶν ποιημάτων εἶναι· καὶ ἅπαντα τὰ χειροποίητα εἴδωλα ἀποκροῦσαί σε καὶ καταπτύσειν.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Συμπλίκιος· &ldquogr;Ἐγὼ πιστεύω ὅτι αὐτός ἐστιν Θεὸς ἀληθινὸς Χριστὸς Ἰησοῦς.&rdquogr; Ἐπιτελέσας δὲ τὴν συνήθη ἀκολουθίαν, ἐβάπτισεν αὐτὸν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ φυλακῇ καὶ ἀπέλυσεν αὐτοὺς καὶ ἐπέστρεψαν εἰς τὸ ἔργον αὐτῶν.

[8] Καί ἤρξαντο λαξεύειν τὰς φιάλας ἐκ λίθων πορφυρέων μετὰ καὶ σφραγίδων καὶ τεχνασμάτων καὶ ἐν ᾗ ἂν [ἠὰν cod.] ὥρᾳ ἐπετίθουν τὰς χεῖρας αὐτῶν πρὸς τὸ ἔργον ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰργάζοντο ἐν τῷ σημείῳ τοῦ σταυροῦ. Εἷς οὖν τῶν φιλοσόφων εἰσελθὼν καὶ ἰδὼν πῶς ἄνευ τοῦ σημείου τοῦ σταυροῦ οὐδὲν ἐπετέλουν, ἀλλ᾽ ἐθεώρουν καθ᾽ ἑκάστην ὥραν τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ ἐν τῷ ἔργῳ, περίλυπος γενάμενος βεεμέντερε [ita cod.] , εἶπεν θυμοῦ πλησθείς· &ldquogr;Τοῦτο τὸ γένος μαγικαὶ τέχναι εἰσίν· ποίῳ δὲ σημείῳ οὐκ οἶδα, ὃ πρὸς τιμωρίαν ἄγει, καὶ δι᾽ αὐτοῦ ἅπαντα εὐθεῖα ὑμῖν συνέρχονται.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Κλαύδιος καὶ εἶπεν· &ldquogr;Οὐκ οἶδας, φιλόσοφε, ὅτι τὸ σημεῖον τοῦτο, ὃ ἦν πρὸς τιμωρίαν, πρὸς ζωὴν αἰώνιον ἄγει τοὺς πιστεύοντας ἐπ᾽ αὐτῷ;&rdquogr; Ἀπεκρίθη ὁ φιλόσοφος· &ldquogr;Οὐ δύναται ἡ τιμωρία τοῦ θανάρου πρὸς ζωὴν ἀνακαλέσασθαι, ἀλλὰ [ἀλλὴ cod.] τόσον πρὸς ζωὴν διὰ μετανοίας χρονικῆς δύναται ἐπανελθεῖν.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Κλαύδιος καὶ εἶπεν· &ldquogr;Θεὸς κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς αὐτὸς εἶπεν· Ὁ εὑρὼν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπολέσει αὐτήν· καὶ ὁ ἀπολέσας αὐτὴν εὑρήσει αὐτήν.&rdquogr; Ἀπεκρίθη ὁ φιλόσοφος· &ldquogr;Λοιπὸν καὶ ὑμεῖς τῷ Χριστῷ ἀκολουθεῖτε σεβόμενοι αὐτόν;&rdquogr; Κλαύδιος εἶπεν· &ldquogr;Ἀληθῶς ἐν αὐτοῦ [αὐτῶ cod.] τῷ σημείῳ καὶ τῇ δυνάμει ἅπαντα τὰ ἔργα τῶν χειρῶν ἡμῶν ἃ ποιοῦμεν, ὅτι οὕτως [ὁτοιοῦτος cod.] ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὁ διδάσκαλος τῶν ἐθνῶν ὁ μακάριος Παῦλος λέγων· Εἴ τι δ᾽ ἂν ποιῆτε, ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ποιεῖτε [ποιήτε cod.] . &rdquogr; Ἀπεκρίθη ὁ φιλόσοφος· &ldquogr;Ἐν τίνι ὀνόματι τοῦ Κυρίου;&rdquogr; Εἶπεν αὐτῷ ὁ Συμπρουνιανός· &ldquogr;Ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.&rdquogr; Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ φιλόσοφος· &ldquogr;Καὶ εἰ αὐτός ἐστι Θεὸς ἢ κύριος, πῶς τῷ θανάτῳ ὑπετάγη;&rdquogr; Ἀπεκρίθη ὁ Συμπρονιανός· &ldquogr;Καλῶς εἴρηκας ὅτι τῷ θανάτῳ ὑπετάγη, λοιπὸν ἔγνως ὅτι καὶ ἀπέθανεν· ὅτι δὲ ἀνέστη γνωστόν σοι οὐ γέγονεν;”

[9] Ταῦτα οὖν ἀμφιβαλλόντων αὐτῶν, πολλοὶ ἐκ τῶν τεχνιτῶν τῶν τρακταιστῶν [ita cod., cf. c. 16, 17.] ἐπίστευσαν ἐπὶ τοῖς λόγοις καὶ τῇ διδασκαλίᾳ Συμπρονιανῷ. Καὶ εἶπεν ἕτερος πρὸς ἕτερον αὐτοῦ· &ldquogr;Κάλλιόν ἐστιν ἵνα ἐν τῇ τέχνῃ ὠφελώμεθα καὶ δυνατοὶ εἶναι φανῶμεν διὰ τοῦ ὀνόματος τούτου τοῦ ἀναστάντος.&rdquogr;

[10] Ἐν αὐτῷ τοίνυν τῷ καιρῷ κελεύσαντος Διοκλητιανοῦ τετελείωται ἡ φιάλη [φιάλης cod.] ἡ πορφυρέα μετὰ πλείστων ἔργων καὶ τυπωμάτων ᾀδόντων διὰ χειρῶν Κλαυδίου, Συμπρονιανοῦ, Νικοστράτου καὶ Κάστορος· καὶ βασταχθεῖσα ἔμπροσθεν Διοκλητιανοῦ τοῦ Αὐγούστου, ἤρεσαν αὐτῷ ἅπαντα, καὶ χαρίσματα πολλὰ δέδωκεν τῷ Συμπρουνιανῷ, Κλαυδίῳ, Καστορίῳ καὶ Νικοστράτῳ. Τότε ὁ Διοκλητιανὸς εἶπεν· &ldquogr;Θέλω κίονας μετὰ περικεφαλαίων ἐκκοπῆναι ἐξ ὄρους τοῦ πορφυρέου, &rdquogr; διαλεγόμενος Κλαυδίῳ, Συμπρονιανῷ, Νικοστράτῳ καὶ Καστορίῳ.

[11] Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ φιλόσοφοι, ἐφυσιώθησαν σφόδρα καὶ τῇ διατάξει τοῦ Διοκητιανοῦ ἀντετάττοντο. Προσελθόντες τοίνυν τῷ ὄρει, διετύπωσαν μέρος τοῦ λίθου ὃ εἶχον ἐκκόψαι. Τότε προσηύξαντο καὶ ἐποίησαν τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, διδάσκοντες καὶ κόπτοντες. Ἤρξαντο δὲ οἱ τεχνῖται οἱ τετρακτάριοι ἐκκόπτειν τὸν λίθον πρὸς ὁμοίωσιν κιόνων· καὶ εἰργάσαντο διὰ μηνῶν τριῶν ἕνα κίονα θαυμαστῇ τῇ τέχνῃ τετελειωμένον [τετελιομενω cod.] .

[12] Καὶ εἶπον οἱ φιλόσοφοι πρὸς τὸν Κλαύδιον, Συπρονιανόν, Νικόστρατον, Καστόριον καὶ Συμπλίκιον· &ldquogr;Ὑμεῖς οἱ δώροις ἐμπεπλησμένοι ὄντες, δότε ἔργον εἰς ἕτερον κίονα ἐκκόπτειν. Διὰ τί ἐξ ἡμῶν ἐπιθυμεῖτε μαθεῖν τὴν τέχνην;&rdquogr; Ἀποκριθέντες δὲ οὗτοι οἱ πέντε ἐν ἑνὶ στόματι εἶπον· &ldquogr;Ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐν ᾧ πεποίθαμεν, ἐκκόπτομεν καὶ τοῦτον τὸν ἕτερον κίονα καθάπερ καὶ τὸν πρότερον.&rdquogr; Καὶ ἐπιθέντες τῷ ἔργῳ μετὰ μεγίστης ἐπιεικείας δι᾽ ἡμερῶν εἴκοσι ἓξ ἔκοψαν καὶ ἕτερον κίονα. Τότε οἱ φιλόσοφοι φιμωθέντες εἶπον· &ldquogr;Αὗται ἐπίνοιαι [ἐποινίαιcod.] οὐκ εἰσὶν εἰ μὴ μαγικαὶ τέχναι.&rdquogr; Εἶτα γλύψαντες ποιήματα παντοδαπῶν ἔργων, ἐδίδουν μετὰ σπουδῆς καὶ κρεῖττον συνήρχετο ἡ τέχνη τῇ συμβουλῇ αὐτῶν ὅτι οὐδὲν διὰ περιεργίας [περιομργίας cod.] τῶν φιλοσόφων ἐποίουν εἰ μὴ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰργάζοντο ἅπαντα. Ἅπερ θεασάμενοι οἱ φιλόσοφοι συμβούλιον δέδωκαν τῷ Διοκλητιανῷ λέγοντες· &ldquogr;Κορυφαιότατε βασιλεῦ καὶ καλλωπιστὰ τοῦ κόσμου, μέγιστον συμβούλιον τῷ προστάγματί σου καὶ τῇ πραότητι ἐν τοῖς ἔργοις τοῦ ὄρους ἐσήμανας ὅπως λίθοι πολυτελεῖς ἐκκοπῶσιν πρὸς τὸ θαυμαστὸν καὶ κόσμιον ἔργον τῆς ἐκλαμπρότητός σου, καὶ πολλὰ ἔργα φανερὰ γενάμενά εἰσιν ἐν τοῖς κίοσιν τῶν μετάλλων. Θαυμαστὸν γὰρ τὸ ἔργον τῆς γαληνότητός σου.&rdquogr; Διοκλητιανὸς εἶπεν· &ldquogr;Ἀληθῶς τέρπομαι ἐν τῇ καλλιεργίᾳ τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων.&rdquogr; Καὶ ἐποίησεν ὁμοῦ τοὺς πέντε πρὸ προσώπου αὐτοῦ παραστῆναι· οἷστισι χαριέντως λελάληκεν· &ldquogr;Μὰ τὴν δύναμιν τῶν θεῶν ὑπερυψώσω ὑμᾶς πλούτῳ καὶ χαρίσμασιν· μόνον σφραγῖδας ἐκκόψατε ἐκ τοῦ ὄρους τούτου τοῦ πορφυρέου.&rdquogr; Καὶ ἐκέλευσεν νίκας διὰ κολαμμάτων καὶ φιάλας ἑτέρας γενέσθαι μάλιστα τοῦ Ἀσκληπίου.

[13] Καὶ ἐποίησαν φιάλας ἐγγεγλυμμένας, νικητικὰ τρόπαια· καὶ τοῦ Ἀσκληπίου τὸ ἄγαλμα οὐκ ἐποίησαν· καὶ μετά τινας ἡμέρας ἦραν τὰ ἔργα αὐτῶν μετὰ καὶ πλείονος κοσμιότητος σφραγισμάτων· ὡσαύτως δὲ ἠγαλλιάσατο ὁ Διοκλητιανὸς ἐν τῇ ὑπηρεσίᾳ τῆς τέχνης τῶν τρακτουργωτάτων [ita cod.] , καὶ εἶπεν τῷ Κλαυδίῳ, Συνπρουνιανῷ, Νικοστράτῳ, Καστορίῳ καὶ Συμπλικίῳ· &ldquogr;Χαίρομαι ἐν τῇ ἐπιστήμῃ τοῦ ἔργου ὑμῶν· λοιπὸν διὰ τί οὐκ ἐνεδείξασθε πόθῳ ἵνα τῷ θεῷ Ἁσκληπίῳ μετὰ τῶν λοιπῶν διὰ τὴν ὑγείαν λαξεύσητε; ἀπέλθατε ἐν εἰρήνῃ καὶ δότε ἔργον ἐν τῷδε τῷ εἰκονίσματι καὶ λέοντας ἐκχέοντας ὕδωρ καὶ ἀετοὺς καὶ ἐλάφους καὶ γένη πλείονα πρὸς τὴν ὁμοιότητα ἀπεργάσασθε.&rdquogr; Καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἐποίησαν κατὰ τὴν συνήθειαν καὶ εἰργάσαντο ἅπαντα ἄνευ τοῦ ἀγάλματος τοῦ Ἀσκληπίου. Μετὰ μῆνας δὲ τέσσαρας ἔδωκαν ἔγκλησιν τῷ Αὐγούστῳ Διοκλητιανῷ οἱ φιλόσοφοι ὅπως ἴδῃ τὰ ἔργα τῶν τεχνιτῶν· καὶ ἐκέλευσεν ἅπαντα ἐν τῷ κάμπῳ [κάππω cod.] ἀχθῆναι· καὶ ἐν τῷ κομισθῆναι αὐτὰ ὁ Ἀσκλήπιος οὐκ ἦν τετευγμένος, καθὼς προσέταξεν ὃ βασιλεύς.

[14] Καὶ ἐν τῷ ἐν μεγίστῳ πόθῳ αὐτὸν ἐκζητεῖν συμβούλιον δέδωκαν οἱ φιλόσοφοι λέγοντες· &ldquogr;Ἐπιεικέστατε Καῖσαρ καὶ αἰώνιε Αὔγουστε, ὁ πάντας ἀνθρώπους ποθῶν καὶ ὢν εἰρήνης φιλος, γνώτω ἡ γαληνιότης σου ὅτι οὗτοι οὓς ἠγάπησας χριστιανοί εἰσιν καὶ πάντα ὅσα ἂν αὐτοῖς προστέταχας ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ ποιοῦσιν.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Διοκλητιανὸς Αὔγουστος καὶ εἶπεν· &ldquogr;Εἰ ἅπαντα τὰ ἔργα αὐτῶν ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ μέγιστα εἶναι γινώσκονται, οὔκ ἐστιν τιμωρία ἀλλὰ καὶ μεγάλη δόξα.&rdquogr; Ἀπεκρίθησαν οἱ φιλόσοφοι λέγοντες· &ldquogr;Ἀγνοεῖς, ἐπιεικέστατε, ὅτι τοῖς προστάγμασιν τῆς συμπαθείασ σου οὐχ ὑπετάγησαν ἐν τῇ συνειδήσει τῆς ἀπονοίας αὐτῶν καὶ διὰ τοῦτο οὐκ ἠθέλησαν τῇ τέχνῃ κοινωνεῖν ἐν τῇ ἀνακαινίσει τῶν ἀφομοιωμάτων τῶν θεῶν γλύψαι καὶ ἐνδείξασθαι εἰκόνισμα.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Διοκλητιανὸς καὶ εἶπεν· &ldquogr;Ἐλθέτωσαν πρός με οὗτοι οἱ ἄνδρες.&rdquogr;

[15] Καὶ ἐν τῷ κληθῆναι Κλαύδιον, Συμπρονιανόν [Συμπρονιανῶ cod.] , Νικόστρατον, Καστόριον, Συμπλίκιον, εἶπεν πρὸς αὐτοὺς Διοκλητιανός· &ldquogr;Οἴδατε ὅτι ὑπερβαλλούσῃ χάριτι ὑμᾶς ἠγάπησα καὶ εὐσπλάγχνῳ πόθῳ ὑμᾶς ἐτίμησα· διὰ τί μᾶλλον οὐχ ὑπετάγητε τῷ προστάγματι ἡμῶν καὶ ἐγλύψατε [ἐγκλύψατε cod.] ἐκ μετάλλων πορφυρέων τὸν θεὸν Ἀσκλήπιον;&rdquogr; Ἀπεκρίθη Κλαύδιος· &ldquogr;Ἐπιεικέστατε βασιλεῦ καὶ [καὶ /////////// cod.] Αὔγουστε, ἡμεῖς πάντοτε ὑπετάγημεν τῇ [τῆς cod.] συμπαθείᾳ ὑμῶν καὶ ἐδουλεύσαμεν τῇ λαμπρότητί σου· ἐν δὲ εἰκονίσμασιν ἀνθρώπων ἀληθῶς ἐξουθενημένων οὐδέποτε πεποίθαμεν [πεποίθημεν cod.] , ὅτι οὕτως καὶ γέγραπται· Ὅμοιοι αὐτῶν γένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾽ αὐτοῖς.&rdquogr; Τότε ἐξήφθησαν οἱ φιλόσοφοι πρὸς αὐτοὺς λέγοντες τῷ Διοκλητιανῷ · &ldquogr; Ἐπιεικέστατε πάντοτε Αὔγουστε, θεωρεῖς τὴν ὑπεροπτικὴν αὐτῶν ἀπόνοιαν πῶς τῇ ἐπιεικείᾳ ὑμῶν ὑπερηφάνῳ λόγῳ λελάληκαν.&rdquogr; Διοκλητιανὸς εἶπεν· &ldquogr;Οὐχὶ ἐξουθενηθήσεται ἡ ἐπιστήμη τῶν τεχνιτῶν ἀλλὰ καὶ σεβασθήσεται.&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι εἶπον· &ldquogr;Λοιπὸν ὑποκείσθωσαν τῷ προστάγματι τῆς ἐπιεικείας ὑμῶν ἢ ἡμεῖς εὕροιμεν οἳ ποιήσονται κατὰ τὸ θέλημα τῆς γαληνότητος ὑμῶν.&rdquogr; Διοκλητιανὸς Αὔγουστος εἶπεν· &ldquogr;Καὶ εὑρίσκονται τεχνικώτεροι τούτων ἐν ταύτῃ τῇ τέχνῃ;&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι εἶπον· &ldquogr;Ἡμεῖς προσεπεμελήθημεν ἄνδρας τετιμημένους ἐν καταστάσει.&rdquogr; Διοκλητιανὸς εἶπεν· &ldquogr;Εἰ ἐκ τούτων τῶν μετάλλων προσεπιμελήσησθε ἵνα θεὸν γλυπτὸν ποιήσονται, καὶ τούτοις τοῖς ἱεροσύλοις τιμωρία προστέτακται καὶ ἐκεῖνοι μέγιστοι ἔσονται τῇ ἡμετέρᾳ γαληνότητι.&rdquogr;

[16] Τότε ἤρξαντο οἱ φιλόσοφοι πρὸς Κλαύδιον, Νικόστρατον, Συμπρουνιανόν, Καστόριον καὶ Συμπλίκιον ἔχειν ἀναζήτησιν· &ldquogr;Διὰ τί οὐχὶ τὴν τέχνην ὑμῶν τῷ προστάγματι τῆς ἐπιεικείας τοῦ Αὐγούστου ὑπετάγητε καὶ ποιεῖτε τὸ θέλημα αὐτοῦ;&rdquogr; Κλαύδιος εἶπεν· &ldquogr;Ἡμεῖς οὐ βλασφημοῦμεν τὸν δημιουργὸν ἡμῶν καὶ ἡμᾶς ἑαυτοὺς ἐκτρίβομεν ἵνα χείρονες φανῶμεν ἐν τῇ παρουσίᾳ αὐτοῦ.&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι εἶπον· &ldquogr;Ἐκπέφανται ὅτι χριστιανοί ἐστε.&rdquogr; Καστόριος εἶπεν· &ldquogr;Ἀληθῶς χριστιανοί ἐσμεν.&rdquogr; Τότε οἱ φιλόσοφοι ἐπελέξαντο ἄλλους τεχνίτας τετρακταρίους καὶ ἐποίησαν γλύφοντες τὸν Ἀσκλήπιον ἐκ μετάλλων τῆς Προκονήσου, καὶ ἦραν ἐνώπιον τῶν φιλοσόφων μεθ᾽ ἡμέρας τριάκοντα μία. Καὶ οἱ φιλόσοφοι ἀπήγγειλαν τῷ Διοκλητιανῷ τῷ Αὐγούστῳ τὸν Ἀσκλήπιον τελειωθέντα. Καὶ ἐκέλευσεν Διοκλητιανὸς ἀχθῆναι τὸ ἄγαλμα ἐνώπιον αὐτοῦ.

[17] Καὶ ἐν τῷ θεαθῆναι τὸ ὁμοίωμα ἐθαύμασεν καὶ εἶπεν· &ldquogr;Αὕτη ἡ τέχνη τῆς ἐπιστήμης αὐτῶν ἐστιν, ὃ καὶ ἡμῖν ἐν τῇ τέχνῃ τῆς γλυπτικῆς ἤρεσεν.&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι ἀπεκρίθησαν· &ldquogr;Κράτιστε βασιλεῦ, τούτους οὓς πεφανέρωκεν ἡ γαληνότης ἐν τῇ τέχνῃ τῶν τετρακταδῶν ἀπολλυμένους εἶναι, τοῦτ᾽ ἔστιν Κλαύδιον, Συμπρονιανόν, Νικόστρατον, Καστόριον [Νικόστρατος, Καστόριος cod.] καὶ Συμπλίκιον, ἐπιγνώτω ἡ γαληνότης ὑμῶν τούτους ἱεροσύλους χριστιανοὺς εἶναι· καὶ διὰ ἐπιλαλιᾶς ἐπαοίδων ἅπαν γένος ἀνθρώπων ἑαυτοῖς ὑπέταξαν·&rdquogr; Διοκλητιανὸς Αὔγουστος εἶπεν· &ldquogr;Ἐὰν τοῖς προστάγμασιν τῆς δικαιοσύνης οὐχ ὑπακούσονται καὶ ἀληθεῖς εἰσιν οἱ λόγοι τῆς αἰτιάσεως ὑμῶν, λάβωσιν ἀπόφασιν τοῦ θῦσαι.&rdquogr; Καὶ ἐκέλευσέν τινι τριβούνῳ Λαμπαδίῳ ὀνόματι μεγίστῳ ἐν ἀποκρίσεσιν αὐτοὺς μετὰ τῶν φιλοσόφων ἀκοῦσαι λέγοντας· “Δικαίᾳ ἐξετάσει αὐτοὺς δοκιμάσεις [δοκιμάσει cod.] · καὶ εἰ ἔν τισιν εὑρεθείη ψευδηγορίας ἔγκλησις, κακίστην τὴν τιμωρίαν λήψεται.&rdquogr; Ἐν αὐτῷ τοίνυν τῷ καιρῷ Λαμπάδιος τριβοῦνος ἐκέλευσεν ἔμπροσθεν τοῦ ναοῦ τοῦ ἡλίου τριβουνάλιον στῆναι ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ καὶ πάντας τοὺς τεχνίτας ἀθροισθῆναι, καὶ Συμπρονιανὸν καὶ Κλαύδιον, Νικόστρατον, Καστόριον καὶ Συμπλίκιον καὶ τοὺς φιλοσόφους· οἷστισι λαμπρᾷ καὶ φανερᾷ τῇ φωνῇ Λαμπάδιος τριβοῦνος εἶπεν· &ldquogr;Κύριοι εὔσπλαγχνοι μεγαλοπρίγκιπες [μεγαλοπρίνκυπες cod.] τοῦτο [τοῦτον cod.] ἐκέλευσεν ἡ θειότης τῶν βασιλέων ἡμῶν ἵνα τὴν ἀλήθειαν ἀφ᾽ ἡμῶν μάθωσιν μεταξὺ τῶν φιλοσόφων καὶ τεχνιτῶν Κλαυδίου [Κλαυδίω cod.] , Συμπρονιανοῦ, Νικοστράτου, Καστορίου καὶ Συμπλικίου· ἐκλαμψάτω εἰ ἀληθῶς κατηγορία ἔσται [ἐστε cod.] ἐν ἀμφοῖν τῶν μερῶν.&rdquogr; Τότε ἐκέκραξαν πάντες οἱ τεχνῖται τῆς τετρακτύδος δόλῳ νουθετηθέντες παρὰ τῶν φιλοσόφων· &ldquogr;〈Διὰ [supplevi, cod. om.] 〉 τῆς σωτηρίας τῆς εὐσπλαγχνίας Καίσαρος ἆρον τοὺς μάγους.”

[18] Ἰδὼν τοίνυν Λαμπάδιος τριβοῦνος ὅτι δόλῳ ἔκραξαν οἱ τεχνῖται, εἶπεν· &ldquogr;Πράγματος ἀνεξετάστου ὑπάρχοντος πῶς δυνάμεθα ἀπόφασιν δοῦναι;&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι ἀπεκρίθησαν· &ldquogr;Εἰ οὔκ εἰσιν μάγοι, θυσάτωσαν τῷ θεῷ τοῦ Καίσαρος.&rdquogr; Αὖθις ἐκέλευσεν Λαμπάδιος ὁ τριβοῦνος τῷ Συμπρονιανῷ, Κλαυδίῳ, Νικοστράτῳ, Καστορίῳ καὶ Συμπλικίῳ λέγων· &ldquogr;Θύσατε τῷ θεῷ τῷ ἡλίῳ ὅπως συντρίψητε τὰς βουλὰς τῶν φιλοσόφων.&rdquogr; Οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπον· &ldquogr;Ἡμεῖς οὐδέποτε θύομεν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν ἡμῶν, ἀλλὰ θύομεν καὶ προσκυνοῦμεν τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅς ἐστι βασιλεὺς αἰώνιος καὶ Θεὸς ἀτελεύτητος καὶ κύριος Ἰησοῦς Χριστός.&rdquogr; Οἱ φιλόσοφοι ἔφησαν· &ldquogr;Ἰδοὺ ἔγνως τὴν ἀλήθειαν· μήνυσον τῷ Καίσαρι.&rdquogr; Τότε Λαμπάδιος τριβοῦνος ἐκέλευσεν αὐτοὺς ἀποκλεισθῆναι ἐν φρουρᾷ δημοσίᾳ. Μεθ᾽ ἡμέρας δὲ ἐννέα εὑρὼν ἄδειαν, ἀπεφήνατο τὰς μαρτυρίας Διοκλητιανῷ τῷ Αὐγούστῳ. Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ἡμέρᾳ καὶ οἱ φιλόσοφοι ἐκατηγόρουν αὐτοὺς δολίως τῷ βασιλεῖ λέγοντες· &ldquogr;Εἰ οὗτοι ἐμμείνωσιν, ἀπώλετο ἡ θυσία τῶν θεῶν.&rdquogr; Θυμωθεὶς δὲ Διοκλητιανὸς εἶπεν· &ldquogr;Μὰ τὸν θεὸν ἥλιον, ἐὰν μὴ θύσωσι τῷ θεῷ ἡλίῳ κατὰ τὸ θέσπισμα τὸ ἀρχαῖον καὶ νουθετούμενοι οὐχ ὑπακούσωσιν, ποικίλαις ἐξετάσεσιν αὐτοῖς τιμωρησάμενος τελειώσω.”

[19] Αὖθις Λαμπάδιος τριβοῦνος προσέταξεν ἵνα ἐν ἑτέρᾳ ἡμέρᾳ ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ ἔμπροσθεν τοῦ ναοῦ τοῦ ἡλίου παραστῶσιν. Καὶ εἶπεν Λαμπάδιος ὁ τριβοῦνος· &ldquogr;Εἰσελθέτωσαν ἀμφότερα τὰ μέρη, οἱ φιλόσοφοι καὶ οἱ τετρακτάριοι.&rdquogr; Καὶ εἰσελθόντων αὐτῶν, Λαμπάδιος τριβοῦνος εἶπεν· &ldquogr;Ἐλθέτωσαν καὶ οἱ κατήγοροι καὶ εἴπωσιν τί αὐτοῖς ἐναντίον ἦν.&rdquogr; Εἰσελθόντων τοίνυν τῶν φιλοσόφων 〈ἑνὸς [supplevi, cod. om.] 〉 ὀνόματι Χρυσολίθου καὶ τῶν ἑταίρων αὐτοῦ, πρὸς Λαμπάδιον τὸν τριβοῦνον εἶπον· &ldquogr;Τί δοκεῖ τῇ γνώσει σου; τί πλείονα ζητεῖς γνῶναι;&rdquogr; Τότε Λαμπάδιος ὁ τριβοῦνος εἶπεν πρὸς Κλαύδιον, Νικόστρατον, Συμπρονιανόν, Καστόριόν τε καὶ Συμπλίκιον· &ldquogr;Ὃ ἐκέλευσεν ὁ βασιλεὺς γνωστὸν ὑμῖν ἔστω.&rdquogr; Ἀπεκρίθησαν ἅμα οἱ πέντε 〈καὶ [supplevi, cod. om.] 〉 εἶπαν· &ldquogr;Ἡμεῖς οὐκ οἴδαμεν.&rdquogr; Καὶ λέγει αὐτοῖς· &ldquogr;Ὅπως θύσητε τῷ θεῷ ἡλίῳ καὶ τοῖς ἀρχαίοις ἀνθρώποις δότε σέβας.&rdquogr; Κλαύδιος ἀπεκρίθη· &ldquogr;Ἡμεῖς δίδομεν σέβας τῷ παντοδυνάμῳ Θεῷ καὶ Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ υἱῷ αὐτοῦ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωαρχικῷ αὐτοῦ πνεύματι, ἐν ᾧ πάντοτε ἠλπίσαμεν, καὶ ἐκ τοῦ σκότους εἰς τὸ φῶς ἐπανελθεῖν πεποίθαμεν.&rdquogr; Λαμπάδιος εἶπεν· &ldquogr;Καὶ τί ἐστι φῶς φανέρωσον ἡμῖν, ὥς ἐστι θεὸς ἥλιος;&rdquogr; Κλαύδιος ἀπεκρίνατο· &ldquogr;Χριστὸς ὁ γεννηθεὶς ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, ὁ φωτίζων ἥλιον καὶ τὴν σελήνην καὶ πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, τὸ ἀληθινὸν φῶς, ὅπου σκότος οὐκ ἔστιν οὐδαμῶς.&rdquogr; Λαμπάδιος τριβοῦνος εἶπεν· &ldquogr;Παρακλῶ καὶ νουθετῶ ὑμᾶς, μὴ ἀπολέσητε τοσαύτην ἀγάπην καὶ χάριν τοῦ βασιλέως. Κάλλιστα οὖν ἔγνωτε ὅτι ὁ ἐπιεικέστατος ἡμῶν βασιλεὺς πᾶσιν ἀνθρώποις ἐστὶ χαριέστατος, ὁπηνίκα ἅπαντες ἄνθρωποι εἰς τοσαύτην ἐπιείκειαν ἀνέλθωσιν, ὅσον καθάπερ σχετικῶς πατὴρ πρὸς υἱόν, μάλιστα οἱ λατρευταὶ τῶν θεῶν.&rdquogr; Συμπρονιανὸς ἅμα τοῖς ἑτέροις εἶπεν· &ldquogr;Ὁ ἐπιεικέστατος βασιλεὺς μάλιστα κακεντρεχέστατος παρ᾽ ἡμῶν νεμομισμένος τοσαύτην ὀφείλει ἐπιμέλειαν ἔχειν ἀνθρώποις, ὅπως μὴ τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ προσκρούσηται, τῷ ὄντι δημιουργῷ ἁπάντων τῶν ὄντων, ἐπεὶ ἡμεῖς ἐπιμέλειαν ἔχομεν μὴ ἀπολλῦσθαι ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι, ὅπου τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.&rdquogr; Λαμπάδιος τριβοῦνος μνησθεὶς τῶν προσταγμάτων τοῦ βασιλέως, πάλιν ἀπεκόμισεν τὰς ἀποφάσεις τῶν τληπαθειῶν αὐτῶν πρὸς τὸν αὐτὸν Διοκλητιανόν. Τότε ὁ Αὔγουστος Διοκλητιανὸς τῆς τέχνης αὐτῶν μνησθεὶς προσέταξεν Λαμπαδίῳ τῷ τριβούνῳ λέγων· &ldquogr;Ἀπὸ τοῦ νῦν ἐὰν μὴ ὑπακούσωσιν καὶ θύσωσι τῷ θεῷ ἡλίῳ, ποίναις σφοδροτάταις αὐτοὺς τιμώρησον· ἐὰν δὲ ὑπείξωσιν, ἀνάγαγε αὐτοὺς πρὸς τὴν γαληνότητα ἡμῶν.”

[20] Μεθ᾽ ἡμέρας τοίνυν πέντε, πάλιν ἐκάθισεν ὁ Λαμπάδιος ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ ἔμπροσθεν τοῦ ναοῦ τοῦ ἡλίου καὶ ἐκέλευσεν αὐτοὺς εἰσελθεῖν· καὶ ἔδειξεν αὐτοῖς φόβητρα καὶ εἴδη βασανιστηρίων· οἷστισιν αὖθις ἐδημηγόρησεν λέγων· &ldquogr;Ἀκούσατέ μου καὶ ἐκφύγετε τὰς βασάνους καὶ ἔσεσθε ἠγαπημένοι φίλοι τῶν ἐξοχωτάτων βασιλέων, καὶ θύσατε τῷ θεῷ ἡλίῳ, ἐπειδὴ λόγοι οὐκ εἶσιν παρ᾽ ὑμῶν ῥήμασιν πρὸς ἡμᾶς πιθανοί.&rdquogr; Ἀπεκρίθη Κλαύδιος ἅμα τοῖς ἑταίροις αὑτοῦ μετὰ μεγίστης ἐλπίδος λέγων· &ldquogr;Ἡμεῖς οὐ δειλιοῦμεν [δηλιοῦμεν cod.] τὰς ἀπειλὰς οὐδὲ κολακευόμενοι συντιθέμεθα ὑμῖν, ἀλλὰ μᾶλλον φοβούμεθα τὰς αἰωνίους κολάσεις· λοιπὸν γνώτω Διοκλητιανὸς ὁ Αὔγουστος ἡμᾶς χριστιανοὺς εἶναι καὶ οὐδέποτε ἐκκλῖναι τῆς τοῦ Χριστοῦ ἡμῶν πίστεως καὶ λατρείας.&rdquogr; Θυμωθεὶς οὖν Λαμπάδιος ὁ τριβοῦνος ἐκέλευσεν αὐτοὺς γυμνωθῆναι καὶ ῥοπάλοις σὺν σκόλοψιν μετὰ φωνῆς τοῦ κήρυκος ἐκέλευσεν τύπτεσθαι λέγων· &ldquogr;Τὰ προστάγματα τῶν βασιλέων παραιτεῖσθαι μὴ θελήσητε.&rdquogr; Ἐν αὐτῇ δὲ τῇ ὥρᾳ Λαμπάδιος ὁ τριβοῦνος καθήμενος ἐν τῷ τριβουναλίῳ αὐτοῦ, συσχεθεὶς ὑπὸ δαίμονος, συντριβεὶς ἐξέπνευσεν. Ταῦτα ἀκούσας ἡ σύζυγος τοῦ Λαμπαδίου καὶ ἡ σύμπασα οἰκία αὐτοῦ, ἔδραμον πρὸς τοὺς φιλοσόφους μετὰ οἰμωγῶν μεγίστων, ὅπως ἀποφήνονται ταῦτα τῷ Διοκλητιανῷ. Ὧς οὖν ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς Διοκλητιανὸς ταῦτα, ἐθυμώθη σφόδρα καὶ λίαν ὀργισθεὶς εἶπεν· &ldquogr;Γενέσθωσαν γλωσσόκομα μολύβδινα καὶ ζῶντας ἐν αὐτὰ ἐγκλεισθῶσιν, καὶ καταποντισθήτωσαν ἐν τῷ ποταμῷ.&rdquogr; Τότε Νικέσιός τις ὀνόματι, συγκάθεδρος ὢν τοῦ Λαμπαδίου, ἐποίησεν τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως Διοκλητιανοῦ καὶ ἐκέλευσεν γενέσθαι γλωσσόκομα μολύβδινα καὶ ζῶντας ἅπαντας ἐν αὐτοῖς κατακλεισθῆναι καὶ προσέταξεν ἀχθῆναι καὶ ῥιφῆναι αὐτοὺς εἰς τὸν ποταμόν. Ὁ δὲ ἅγιος Κύριλλος ὁ ἐπίσκοπος ἀκούσας ταῦτα ἐν τῇ φυλακῇ καὶ σφόδρα περίλυπος γενόμενος καὶ εὐχαριστήσας τῷ Θεῷ ἐπὶ τῇ καρτερίᾳ καὶ ἀθλήσει τῶν ἁγίων, ἀπέδωκεν ἐν εἰρήνῃ τὸ πνεῦμα τῷ Κυρίῳ. Τοίνυν ἐμαρτύρησαν οἱ ἅγιοι στεφανηφόροι [στεφανοιφώροι cod.] ἀθληταὶ ἡμέρᾳ ἕκτῃ εἴδους νοεμβρίου [νοεμβρίῳ cod.] .

[21] Ἐν αὐταῖς τοίνυν ταῖς ἡμέραις ἐπορεύθη Διοκλητιανὸς ὁ παράνομος ἐν Συρμείᾳ τῇ χώρᾳ. Μεθ᾽ ἡμέρας γοῦν τεσσαράκοντα δύο Νικόδημός τις χριστιανὸς ἦρεν τὰ γλωσσόκομα μετὰ τῶν μυροσταγῶν σωμάτων καὶ ἔθετο ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ.

[22] Ἐπανελθὼν τοίνυν Διοκλητιανὸς ἀπὸ Συρμείας τῆς χώρας μετὰ μῆνας ἕνδεκα, εἰσῆλθεν τῇ Ῥώμῃ καὶ αὖθις ἐκέλευσεν ἐν τοῖς κτίσμασι Τραιανοῦ ναὸν τοῦ Ἀσκληπίου ἀνεγεῖραι [ἀναγεῖραι cod.] καὶ εἴδωλον γενέσθαι ἐκ λίθον τῆς Προκονήσου. Ἐν τῷ οὖν ταῦτα γενέσθαι προσέταξεν ἅπαντας μεριμνῆσαι, ἐν αὐτῷ δὲ τῷ ναῷ ἐν ταῖς κόμαις ταῖς χαλκέσιν μετὰ χαρακτηριστικῶν ἰδιωμάτων καθηλῶσαι καὶ ἐκέλευσεν ἅπασαν τὴν στρατιὰν συνελθεῖν πρὸς τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀσκληπίου θυσίαις καὶ σπονδαῖς προσᾳδειν, μάλιστα δὲ οἱ πλησιέστεροι καὶ περίχωροι στρατιῶται· ἐν οἷς ἄπαντες πρὸς τὸ θυσιάσαι ἐκζητούμενοι, αὐτίκα τέσσαρές [αὐτοι κατέσαρις cod.] τινες κουρινικουλάριοι ἐνεβλήθησαν πρὸς τὸ θυσιάσαι. Τούτων τοίνυν ἀντιπαλαίωντων, καὶ ἀνθισταμένων [ἀντὶ παλαιῶν τῶν cod.] ἐμηνύθη Διοκλητιανῷ τῷ Αὐγούστῳ περὶ αὐτῶν· καὶ τούτους ἐκέλευσεν κατέναντι τοῦ ἱεροῦ τοῦ Ἀσκληπίου ῥάβδοις μολύβδεσιν αἰκίζεσθαι. Ἐν δὲ τῷ αἰκίζεσθαι αὐτοὺς ἀπέδωκαν τῷ Κυρίῳ τὰ πνεύματα αὐτῶν· ὧντινων τὰ σώματα αὐτῶν ἐκέλευσεν ἐν τῇ πλατείᾳ τοῖς κυσὶ βορὰ ῥιφῆναι· ὧντινων τὰ σώματα σῶα ἀβλαβῆ διέμειναν ἡμέρας πέντε. Τότε ὁ μακάριος Σεβαστιανὸς νύκτωρ μετὰ Μιλιταδίου ἐπισκόπου συνῆξεν τὰ σώματα τῶν ἁγίων μαρτύρων, καὶ ἔθαψεν αὐτὰ ἐν τῇ ὁδῷ τῇ λεγομένῃ Λαβοικάνᾳ ὡς ἀπὸ μιλίων τριῶν τῆς ἄστεως Ῥώμης, μετὰ καὶ ἑτέρων ἁγίων ἐν τῇ ἀμμώδει κρυπτῇ τῇ γενομένῃ. Ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ [nisi malueris: τῇ γενομένῃ ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ. Μετὰ δὲ κλ.] , μετὰ δὲ δύο ἔτη ἐλθόντος ἕκτος εἴδους νοεμβρίου διὰ τὸ τὰ ὀνόματα αὐτῶν μὴ λήθην παραδραμεῖν ἐκέλευσεν Μιλιτάδιος ὁ ἐπίσκοπος ἵνα τὰ ὀνόματα τῶν ἁγίων Κλαυδίου, Νικοστράτου, Συνπρονιανοῦ καὶ Καστορίου ἐτήσιον μνήμην τῆς ὀγδόης ἡμέρας αὐτῶν ἑορτάσαι, βασιλεύοντος καθ᾽ ἡμᾶς τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὗ ἐστὶν ἡ τιμὴ καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ βασιλεία σὺν τῷ ἀνάρχῳ Πατρὶ καὶ τῷ ζωαρχικῷ καὶ ζωοποιῷ αὐτοῦ Πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.

II. PASSIO SS. QUATTUOR CORONATORUM AUCTORE PETRO

Quattuor Coronati Romae culti (SS.)

BHL Number: 1838

AUCTORE PETRO

Edita e codicibus Casinate 148 (= P 1), Bruxellensi 8936 – 38 (= P 2), Vallicellano IX (= Q 1), Mediceo-Laurentiano Mugell. XIII (= Q 2). — Cf. Comm. praev., num. 15 – 17.

Incipit [Prologum om. P 1.] prologus in passione [in passione om. Q 1.] sanctorum quatuor coronatorum.

[Ad Petrum episcopum Neapolitanum.] Praeclaro patri domino [domno Q 1.] Petro et [om. Q 2.] sanctae Parthenopensis ecclesiae optimo pastori Petrus.

Hortaris, beatissime, quo passionem [passione Q 1.] sanctorum martyrum quatuor coronatorum de caenoso rivulo elevantes ad claritatis tramitem perducere studeamus. Quam iussionem [iussione Q 1.] devota mente complectentes magis orationum vestrarum suffragiis quam nostro inerti ingenio roborati, inepta correximus, utiliora addidimus et ad veram lucem perducere curavimus. Attamen, quia Spiritus sancti gratia non omnibus aequaliter attribuitur [attribuit Q 2.] , vos qui sancto et admirabili polletis ingenio, quidquid ineptum ibi esse decernitis elimare atque nectare fontis vestri [vestre Q 2.] mellificare dignemini [dignamini P 2.] , quatenus, sicut suo sancto certamine praefati martyres cum triumpho victoriae caelibes effecti sunt, ita vestro [nostro Q 2.] studio in sancta glorificentur ecclesia.

Omnipotens dominus vos [te Q 2.] semper sancte [gubernet [gubernent Q 2.]
Et cum martyribus societ in sede polorum.

Explicit prologus, incipit passio [eorum add. Q 1; inc. passio om. P 1.] .

[1] [Quattuor artificees,] Diocletianus [Dioclitianus Q 2.] Caesar, qui super omnes Caesares contra christianam religionem [seditionem P 1.] exarsit, culturam daemonum templorumque [temporumque Q 2.] glorificare studens, non solum auro et argento illam exornare curabat, sed etiam per diversas provincias pretiosa metalla diversorum lapidum exquirens, simulacra diversorum [(lapidum - diversorum) om. Q 2.] deorum vel potius daemonum [denum Q 2.] mirifice exinde patrabat. Hoc itaque studio dum perrexisset in Pannoniam provinciam ad pretiosa marmora secanda, diversosque artifices illic congregaret, ac diligenti cura exquireret quis sapiens illius artis plus ceteris esse videretur, invenit inter eos quatuor viros, quorum nomina [nomine P 2.] erant Claudius, Castorius, Simpronianus [Sympronianus hic P 2.] et Nicostratus, qui inter ceteros mirifico ingenio artis illius efficacia imbuti erant; [occulte christiani,] hii nimirum christiani verissimi erant, et sanctae Trinitatis fidem fideliter excolebant, sed propter nimiam crudelitatem persecutionis ac [ad P 2, ec Q 1.] diversarum genera poenarum clancule [clacule Q 2, clanculo P 2.] Christum glorificabant, et quidquid illius artis operis faciebant, in nomine Domini construebant [constituebant P 2.] , et de mercede sua egenorum miseriam sustentabant.

[2] [iussu Diocletiani] Quadam vero die, dum praefatus Cesar simulacrum solis ex lapide tasonis nomine [ita P 1, tosonnis nomine Q 2, lapide a///////////// Q 1, taso nomine P 2.] construere vellet, convocavit omnes artifices et philosophos, et ita eos exhortari coepit: “Quamquam divinitas sacrorum numinum una eademque sit, [Solis effigiem] et communia nobis beneficia praestent, tamen quia scimus [semus Q 2.] apud omnipotentiam Iovis [Iobis P 1.] quosdam [quodam Q 2.] gloria [gloriam P 1.] et dignitate pollere, sicut est deus Sol, praecipimus ut omni diligentia illius figuram in curru sedentem mirifice construere studeatis, scientes proculdubio quoniam quanto diligenti conamine illum venerari curamus, tanto nos ille suo iuvamine apud caelicolum [colum Q 2, caelicolam P 2.] regem fovere et gubernare dignabitur.” Qui omnes unanimiter promiserunt se diligenter cuncta perficere. Hanc itaque culturam Solis [soli? P 1.] ethnica stultitia ideo illum in curru residentem fingebant, quia Eliam [Heliam P 2, corr. P. 1.] prophetam olim in curru igneo ad caelum ascendisse legerant vel audierant. Cumque omnes simul congregati Caesaris iussionem complere [implere Q 2.] niterentur, quanto diligentius illius figuram exprimere cupiebant, tanto magis deterior fiebat [fiebant P 1.] . Quamobrem magna intentione [magnam intentionem P 1.] contendentes, quid amplius possent facere omnimodo nesciebant; erant enim hi artifices numero sexcenti, et praepositi super eos philosophi quinque. Igitur, dum [talis add. P 2, Q 2.] inter eos dissensio facta fuisset, exurgens unus ex quatuor christicolis superius nominatis, nomine Simpronianus, confidendo [confitendo Q 2.] in fide [nomine Q 2.] domini [nostri add. Q 2.] Iesu Christi dixit omnibus: “Obsecro vos, fratres et consocii, ut quamquam inter vos inscius et parvulus esse videar, audiatis consilium meum. Scimus enim quia scriptum est: Si quis indiget sapientia [sapientiam Q 2.] , postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter et non improperat, et dabitur ei. [Iac. 1, 5.] Hoc quia ita est [ita quia est P 1.] , date mihi licentiam, et ego iunctus cum sociis meis, videlicet Claudio, Nicostrato atque Castorio, inveniemus qualiter Caesaris voluntatem perficere valeamus. [in nomine Christi perficiunt,] ” Haec ubi dicta dedit [om. Q 2.] , consentientibus sociis [ceteris Q 2.] consilio illius, coeperunt in nomine Iesu Christi domini designare et figuras exprimere simulacri [simulacris Q 1.] ; et quoniam in nomine illius magistri hoc agere coeperant [coeperunt P 2.] , qui caelum et terram ex nihilo condidit, cui maria oboediunt et omnia obtemperant elementa, mirifice et gloriose [gloriosa Q 2.] cuncta perficiunt [perferunt P 1, perfecerunt P 2, Q 2.] , sicut devotio Caesaris optimum esse decreverat, perfectumque est simulacrum in longitudine pedibus viginti et [om. P 2.] quinque.

[3] [et etiam templi columnas.] Laetificatus itaque de tali opere Caesar continuo ibidem, id est in partibus Pannoniae, in loco qui dicitur ad montem pinguem, templum aedificari [aedificare P 1.] iussit, ipsumque simulacrum Iovis [deauratum R, melius ex Passione I, 3.] in eo constituit, et sacrificia celebrari cum magna studuit celebritate. Dehinc cum cerneret [cernerent Q 1.] tantam peritiam praedictae artis in eis mirifice esse collatam, vocavit ad se praedictos viros, id est Claudium et [om. Q 2.] Simpronianum, Nicostratum atque Castorium, et praecepit ut ad ornamentum praedicti templi columnas et epistolia illarum ex monte porfiretico [porferitico Q 1, porhiritico Q 2.] qui dicitur igneus inciderent. Qui eius iussa perficientes coeperunt incidere lapidem in longitudine pedibus [pedum Q 2.] quadraginta. Unus autem ex eis nomine Claudius erat; qui cum ceteri [om. Q 1, ceteris P 2.] acies ferramentorum sedule dum retunderentur exacuerent [exacueret corr. Q 1.] , ille nullatenus taliter agebat; sed semper suum opus sanctae crucis signaculo muniens omnia quae patrabat [parabat Q 2.] , in nomine domini Iesu Christi mirifice inchoabat et sine discrimine perficiebat [(et - perficiebat) om. Q 2.] , nec immerito [in merito Q 2.] , quia illum invocabat cui omnia possibilia sunt et cunctae oboediunt creaturae.

[4] [Simplicium gentilem] Quod [cum add. Q 2.] mirabile opus dum [om. Q 2.] unus ex eis, nomine Nicostratus, animadverteret, dixit ad quemdam virum ethnicum illius artis magistrum nomine Simplicium:

“Obsecro, frater amans [amantissime Q 2, erasum in Q 1.] , quod quaero pande [libenter;

Quare tuum ferramentum sedulo [sedule P 1.] retunditur [(f. s. r.) sedulo retunditur ferrum Q 2.] , Claudii autem minime?” Cui dixit Simplicius: “Hoc a te potius dignoscere [dinoscere Q 1.] cupio, quoniam et valde mirabile est et scire [mihi add. Q 2.] nimis utillimum.” Cum audisset autem praedictus Claudius talia, interserens se quaestioni illorum dixit Simplicio: “ Affer mihi omnia instrumenta artis tuae, et ego per auxilium magistri mei qui me docuit, faciam ut neque retundantur neque frangantur quantocumque tempore cum eis operatus fueris.” Ille autem gavisus celerius imperata complevit. Claudius autem signans ea signaculo [signans se signo P 2.] sanctae crucis ait:“ Obsecro [signans se signo P 2.] , domine Iesu Christe, ut [(quantocumque-frangantur) om. Q 1.] tuo sancto nomine haec instrumenta neque retundantur neque frangantur, sed semper in sua permaneant firmitate.”

Mira Dei virtus, miraque potentia Christi!

[fidem Christi] Ex tunc sedule [sedulo P 2.] Simplicius artem exercebat, et instrumenta [strumenta Q 2.] illius nunquam deficiebant. Attonitus ad ista Simplicius magna prece inquirere Simpronianum [Simpronium P 2 hic et saepius deinceps.] coepit ac [hac P 1.] dicere: “Obsecro, carissime, tuam dulcissimam [verissimam Q 1.] dilectionem, indica [et indices Q 2.] mihi quod genus temperamenti esse dicitur, de quo tale miraculum patratum [paratum P 2.] esse videmus, quoniam quidem quia pretiosius est, cognoscere et discere [discernere Q 1, 2.] illud cupio.” Respondentes autem Simpronianus et Claudius dixerunt: “Quia Christi [carissimi P 2.] caritas omnia suffert, et sacra scriptura dicit: Omni petenti [omnipotenti P 1, 2, Q 2.] te tribue, noveris omnino quoniam creator [creatum Q 2 in rasura.] omnipotens, qui creavit caelum et terram, dominus Iesus Christus, quem nos colimus et adoramus, ipse nobis tribuit hanc virtutem ut tale opus mirifice faciamus, qui olim populo suo tribuit, ut vestimenta illorum per [(ill. p.) ipsius qui Q 2.] quadraginta annos non veterescerent [veterascerent P 2.] et manna ad comedendum non deficeret. [Luc. 6, 30.]” Respondit Simplicius ille gentilis: “Nunquid [num P 2.] deus Iuppiter quem Iovem vocamus, non praevalet talia [om. Q 1.] sua virtute [virtute sua P 2.] patrare?” Cui ille [omnino P 2.] : “Sile, frater [simile Q 2.] , et conticesce, quoniam quidem quid loqueris omnimodo [omnino P 2.] ignoras. Numquid non intelligis quia ipsum Iovem et Solem, quos [quod Q 2.] fatuitas ethnicorum ut deos adorat [adoret Q 2.] , cotidie [quotiens Q 1.] manibus nostris sculpimus [culpimus Q 2, scalpimus P 2.] et operamur? Avertat hoc dominus Christus a corde [corde serde ita Q 2.] servorum suorum.” Respondit Simplicius: “Semper desiderio desideravi pervenire ad veram et veri Dei culturam; namque scrupulum dubiae intentionis inerat in corde meo dicendo: quomodo adoramus et colimus illos deos quos nos [om. P 2.] sedule de montibus secamus omnemque figuram compagemque artificio nostro configuramus et transformamus. Quapropter, obsecro [te ut add. Q 2.] , viam lucis mihi ostende [ostendas Q 2.] et de tenebris ignorantiae libera [liberes Q 2.] animam meam. [edocent,]” Dicit ei Claudius: “Haec est enim fides nostra: credimus itaque [om. P 2.] in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, et hos tres [hunc trinum Q 2.] in personis esse et unum in deitate, substantia [et Q 2.] , majestate, ipsumque dominum Iesum Christum incarnatum, crucifixum, mortuum ac sepultum, resurrexisse a mortuis et [om. P 2.] ascendisse in caelum [ad caelum P 2, in celis Q 1.] , iterumque [iterum P 2, Q 2.] venturum esse iudicare vivos et mortuos et reddere sanctis praemia sempiterna. Si hanc religionem consequi cupis, et sacro te baptismate abluis, ab omnibus maculis purificaberis peccatorum et gaudiis perfrueris sempiternis [(et - semp.) om. Q 2.] .” Respondit Simplicius: “Nihil dubietatis in corde meo remansit; tantum quod dictis astruitis, operibus citius confirmate.”

[5] [et ad Cyrillum episcopum] Tunc coeperunt inquirere sacerdotem, qui sanctam religionem more solito [subito Q 1.] ministraret; inveneruntque in custodia [custodiam Q 2.] carceris quendam episcopum religatum, nomine Cyrillum [Cirillum Q 2.] Antiocenum [P 1, 2, Q 1, 2.] , qui multis verberibus iam tribus annis fuerat [fuerit P 2.] cum aliis confessoribus pro Christi nomine maceratus. Quem rogare coeperunt ut baptizaret eum. Beatus autem Cyrillus [Cirrillus hic Q 2.] , gaudio magno repletus, dixit Simplicio: “Vide, fili, si ex toto corde credis; nam nos omnia sacramenta Christi [omnia s. C. nos Q 2.] libenter [omnia s. C. nos Q 2.] tibi praebemus.” Cumque omnem ordinem sanctae religionis [religioni P 2.] illi insinuaret, dixit ei [(d. ei) om. Q 1.] : “Quomodo cognovisti virtutem domini [nostri add. Q 1, P 2.] Iesu Christi in [isto add. P 2.] artificio tuo, sic modo fideliter crede in sanctae Trinitatis fidem [fide Q 1.] , et te continuo crede purificari ab omnibus sordibus delictorum [idolorum Q 1.] .” Respondit ille cum lacrimis et dixit: “Quomodo [quoniam o. Q 1.] , pater sancte, ostendere valeo credulitatem meam? [ut baptizetur adducunt.]” Respondit Cyrillus [Cirillus Q 2.] : “Crede Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse Deum omnipotentem, creatorem caeli et terrae, visibilium et invisibilium, qui omnibus in se credentibus peccata relaxat [relaxabat Q 2.] et gaudia condonat aeterna.” Exclamavit [autem add. Q 2.] ille et dixit: “Omnia quae ex ore tuo prolata sunt, sanctissime pater, fideliter credo et devotissime teneo; tantum [om. P 2.] succurre et libera animam meam.” Tunc baptizavit eum in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti in eodem carcere; et benedicens dimisit eos. Illi autem reversi ad officium suum, omnia quae operabantur in nomine Domini et sanctae crucis signaculo, mirabiliter et gloriose sine omni reprehensione fiebant.

[6] [De fide christiana] Unus autem de philosophis, attentius intuendo opera illorum [eorum Q 2.] , cum vidisset quod sine signo crucis nihil facerent, admiratus est vehementer et dixit: “Hoc genus magicae artis esse dignoscitur; propter quod ad poenam et crudelitatem iniquorum male patrantium [patrandum Q 2.] olim inventum [inventus Q 2.] est, et nunc 〈nescio [supplevi, om. P, Q.] 〉 qua [qui Q 2.] ratione artificibus istis beneficium potius quam detrimenta largitur; unde datur intelligi quod sine ingenio magicae artis hoc fieri nullatenus possit.” Respondit Claudius et dixit: “Quod dixisti genus hoc esse tormenti, verum dixisti, et propterea ab initio inventum est. Sed ex quo tempore in eo vita pependit, iam non mortem sed vitam se venerantibus subministrat.” Respondit ille philosophus et dixit: “Quae fuit illa vita quae in ipso pependit? Et quomodo hoc fieri potuit, cum vita non sit corpus sed spiritalis [spiritualis P2.] substantia [substantie Q 1.] .” Respondit Claudius et dixit: “Vita fuit dominus Iesus Christus, qui creavit coelum et terram; cuius substantia gemina [geminata Q 2.] esse dignoscitur, hoc est humana atque divina; sed [sic P 1.] hoc intelligere minime praevales [privales Q 2.] , nisi vere in illum credideris.” Philosophus dixit: [disceptant cum gentilibus.] “Recte suadere poteras ut in illum credere desiderarem, si, quomodo tu astruis, ipse [ipsa Q 2.] vita esset, qui fecit caelum et terram, et in ipso crucis tormento mortua non fuisset; vita etenim [enim P 2, Q 2.] mori nullatenus potest, quae [quia P 1.] , ut praefatus sum, non corporalis sed spiritalis [spiritualis P 2.] substantia est.” Ad haec Claudius coepit rationem illi ponere dicens: “Iam superius insinuavi quod dominus Iesus Christus in duabus consisteret [subsisteret P 2.] substantiis, hoc est [in add. P 1.] humana atque divina; et proinde dicitur de illo in sancta fide catholica: perfectus Deus, perfectus homo, ex anima rationali et humana carne subsistens. Hoc [et P 1.] quia ita est, noli credere illum mortuum ut ceteros homines [hominum P 1.] mortales, qui post mortem nihil praevalent agere vel operari; nam ille quando voluit [valuit Q 2.] , tunc animam suam posuit, sicut ipse testatus est dicens: Potestatem habeo ponendi animam meam [om. P 2.] et iterum sumendi eam. [Io. 10, 18.] Et caro sola mortua est, fallendo diabolum qui eum purum hominem aestimabat, ut morte sua potestatem eius destrueret et iustos quos retinebat resurgens ab inferis liberaret.” Hoc cum audisset ille philosophus, conticuit nec ultra potuit rationem [ratione P 1.] ponere. His [hic Q 2.] taliter altercantibus, plurimi ex artificibus crediderunt in dominum Iesum Christum.

[7] [Opera varia exsculpere] Post haec autem invidia ducti praedicti [om. Q 2.] philosophi, ut sanctos Dei perdere possent, suggesserunt Diocletiano dicentes: “Quia [quam Q 1.] praecipuos artifices invenisti et pretiosa metalla repperisti, non pereat ingenium artis, sed diversa et gloriosa opera per vestram sapientiam fieri praecipiantur maxime autem simulacrum magni et venerandi Asclepii.” [a Diocletiano iubentur.] Quibus auditis, Caesar delectatus est et praecepit praedictis quinque artificibus, hoc est Claudio, Nicostrato, Simproniano,Castorio atque Simplicio, diversas concas praecidere, inclitas victorias designare [adsignare P 2.] , atque Asclepii statuam mirabiliter patrare. Illi vero praeceptis eius faventes, omnia mirabiliter perfecerunt [fecerunt P 2.] et Caesari detulerunt, praeter Asclepii statuam, intelligentes quod templum illi vellet [vellent Q 2.] construere, sicut simulacro Solis, ad christicolarum subsannationem. De quibus ille laetus effectus, talem eis contulit [om. Q 1.] rationem: “Gaudeo in [om. Q 2.] studio artis vestrae, et digni estis magnis muneribus remunerari; sed quia illud neglexistis agere quod prae omnibus praecipue facere debuistis, remunerationem vestram penitus perdidistis.”

[8] [Asclepii statua,] Videntes autem iniqui philosophi indignationem regis, inflammaverunt animum illius et dixerunt: “Noverit clementia celsitudinis vestrae quoniam malefici christiani sunt, et ideo Asclepii statuam facere contempserunt.” Hoc audiens Caesar praecipit sanctos Dei ad se vocari et dixit: “Optime namque scitis quo [quocum Q 2.] affectu nostram vobis ostenderimus [ostenderemus Q 1, 2.] clementiam propter industriam artis vestrae mirificam. Cur [cum P 2.] ergo contempsistis imperium meum, in statuam Asclepii non patrando?” Respondit beatus Claudius et dixit “Scriptum habemus, o res: Subditi [subdite P 2.] estote omni humanae creaturae propter Deum. [I Pet. 2, 13.] Secundum hoc praeceptum hactenus oboedivimus [obedibimus P 1.] potestati vestrae, ut Deum non contemneremus; et ideo statuam Asclepii non fecimus, quem vos sicut deum adoratis, quoniam [et Q 2.] non est deus, sicut vos aestimatis,sed homo fragilis et mortalis fuit, et suppliciis aeternis deputatus est; et iterum alia scriptura dicit: Similes illis fiant qui faciunt ea [om. Q 2.] et omnes qui confidunt in eis.” [Ps. 113, 8.] Praefati namque philosophi vehementer Caesarem inflammabant [infl. Caesarem Q 1.] dicentes: “Numquid non praediximus istorum saevitiam? [quam fingere renuunt,] Quid amplius [om. Q 1.] execrabile quaeris audire, o Caesar?” Quibus ille respondit: “Non est obstinatio neque ignorantia cordis quod facimus, sed potius prudentia et imperii gloria, pro eo quod similes istis habere nequimus ad tam mira opera facienda.” At illi dixerunt: “Nihil tibi sit curae de talibus, quoniam quidem nos inveniemus doctiores istis nostra religione [nostras religiones Q 2.] imbutos. Quid enim prodest artifices habere propitios et deorum numina contemnere?” Caesar dixit: “Si hoc ita esse poterit, facite quod vultis.”

[9] [ab aliis artificibus conficitur.] Tunc philosophi invenerunt alios artifices ethnicos, qui statuam Asclepii fecerunt, et post dies triginta obtulerunt [(et post -obtulerunt) om. Q 2.] Caesari dicentes: “Ecce completa est voluntas vestra, o Caesar, de imagine sacrati numinis et de artificibus optime peritis, qui nostram excolunt religionem et vestram perficiunt voluntatem; attamen illi sacrilegi, qui vestra praecepta contempserunt et sacratissima numina adorare nolunt [colunt Q 2.] , videlicet Claudius, Nicostratus, Simpronianus atque Castorius [Simp. atque C. om. Q 2.] simulque Simplicius tantum coartentur ut [et Q 1.] crucientur, donec sacrificia sacris diis exhibeant, ne forte per incantationum carmina corda tuorum ad suam convertant culturam.” Tunc iussit cuidam tribuno, [Coram Lampadio tribuno] nomine Lampadio, ut eos cum philosophis [philosophos Q 1.] iunctus [ita P 1, Q 1; iunctos P 2, vinctos Q 2.] sub moderatione inquireret, et si ita esset ut accusatio prodiderat, scilicet ut christicolae ostenderentur, poenalis [poenali P 2.] eos sententia puniret. Igitur Lampadius [Lampa Q 2.] tribunus iussit consilium praeparari in eodem loco ante Solis templum, et praefatos Christi milites cum philosophis [corr., prius philosophos Q 1; philosophi P 1.] simul adduci. Quibus praesentibus dixit: “Omnis accusatio per quatuor personas iuste discernitur, hoc est per [om. P 2.] iudicem, testes, accusatores [accusatorem P 2.] et [om. P 2.] accusatos; scilicet ut accusatoribus criminantibus [om. Q 2.] accusati se vindicent, testes dicant quid [quod Q 2.] viderint vel audierint [(vel aud.) om. Q 1.] , iudex definiat [om. P 2.] quod [quid Q 2.] iustum inter partes esse cognoverit. Hanc aequitatem aequissimus Caesar retinens proposuit ut accusatio quae facta est a philosophis istis super hos quinque artifices rectissime definiretur.” Exclamaverunt [exclamaverint Q 2.] philosophi ac praedicti ethnici artifices [(rectissime - artifices) om. Q 1.] , dicentes: “Quia religionem paternarum traditionum fideliter tenemus et credimus, quam totus mundus et sacrum veneratur imperium, quod sentimus de istis silentio tegere [tenere Q 1.] nefas ducimus. Scimus enim pro certo quia Christi cultores sunt et deos nostros derident; insuper [et super Q 2.] etiam per suam nequam doctrinam multos seducunt; quid amplius ex eis nequius requiris?” Respondit Lampadius tribunus [L. tr. respondit Q 2.] , dicens: “Vos estis accusatores; qui [et ubi Q 2.] sunt testes qui talia approbant?” Responderunt ceteri ethnici artifices, submissi a philosophis [a philosophi P 1, Q 1.] invidiose, et dixerunt: “Nos sumus testes horum obiectorum [obi. horum Q 1.] ; attamen si veritatem invenire satagitis [satagis Q 2.] , praecipite deum Solem adorari [adorare Q 1, odorari Q 2.] et mox illorum [eorum P 2.] pandetur [panditur P 2, Q 2.] intentio.” Placuit tribuno consilium [consilio Q 1.] convocavitque ad se Christi milites, et dixit: “Una solummodo restat probatio, per quam omnis vestra destruetur accusatio, hoc est si deum magnificum Solem adoraveritis.” Sancti autem [(s. a.) sic aut illi Q 2.] responderunt: “Olim figuram solis, [sistuntur sancti martyres] o iudex, Caesare praecipiente, manibus nostris de lapide praecidimus et operati sumus; proinde non adoramus lapideam figuram, quae sine sensu esse dinoscitur; sed illum adoramus Deum omnipotentem, qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt dominum [om. P 2; deum Q.] Iesum Christum.” Hoc audientes illi philosophi dixerunt Lampadio: “Ecce auribus tuis audisti et corde intellexisti omnem ordinem rei; si ex hoc dilationem [si ex dilatione Q 1 corr.] aliquam ultra habueris, factio potius vel conspiratio in te esse decernitur et contra divum Caesarem agis.” Haec [hoc Q 1.] autem [om. P 1.] audiens iudex animositatem Caesaris pertimescens, iussit eos retrudi in custodia publica,et Caesari omnia seriatim enuntiare curavit. De quibus ille praecepit ut, si sacrificare contempserint [contempsissent Q 2.] , diversis tormentis eos necarent.

[10] [iterum] Mox praefatus iudex Lampadius [Lampidius P 2.] iussit eos alia die ante templum Solis astare, et dixit: “Quod iussit sacratissimus imperator iam vobis optime [om. P 1.] cognitum est, scilicet ut divis numinibus [ut diis istis manibus P 1, Q 1, 2.] sacrificia offeratis et quam maxime deo Soli.” Responderunt sancti et [atque Q 1.] dixerunt: “Scriptum est enim: Verba bilinguis [vilingus P 1.] quasi simplicia, sed ipsa perveniunt ad intima ventris. [Prov. 18, 8.] Verba tua videntur mollia et quasi salutifera; sed ipsa sunt prorsus pestifera, quae ducunt ad tartara et mortem aeternam. Quid amplius quaeris, o iudex [et add. Q 2.] ? Quid vis discere a nobis? Quod semel diximus firmum retinere de nostra fide, quod nulla penuria [tribulatio Q 2.] separat nos a Christi dilectione, qui nos de tenebris vocavit in admirabile [ammirabile P 1.] lumen suum.” Iudex dixit: “Et quis tam claram lucem praebere valet, quemadmodum deus Sol, qui in oriente [orientem P 1, horiente Q 1.] oriens statim in occidente [oriente P 2.] apparet, et totum mundum sua irradiat claritate?” Respondentes sancti dixerunt: “Si vos magno [P 1, Q 1; magno P 2; magnum Q 2.] habetis solem et veluti deum illum veneramini, nos illum pro famulo habemus, quoniam Deus ille [om. Q 1.] , quem nos adoramus, ipse illum creavit ad utilitatem [hutilitatem P 1, in utilitate Q 2.] totius mundi et nostram [nostra Q 2; ut nostram et totius mundi Q 1.] . Qua [quam P 1.] etenim ratione potest esse deus ille, qui creatus est, et ex quo factus est, vadit et revertitur, nec una hora in die [hora diei P 2.] vel nocte requiem invenit et nullam habet stabilitatem. [Eccl. I, 5, 6.] Unde scriptum est: Oritur [orietur P 1.] sol et occidit et ad locum suum revertitur, ibique renascens girat per meridiem et flectitur ad aquilonem lustrans [illustrans P 1.] universa circuitu suo, et alibi:

Per duodena regit mundum sol aureus astra.”[VERG. Georg. I, 232.] Tribunus dixit: “Quantam affectionem quantamque [quantam P 1, Q 1.] benevolentiam clementissimus imperator omnibus exhibeat [exhibebat Q 2.] , maxime autem deicolis et templorum cultoribus, optime vobis notissimum est. Ob quam rem quia et vos non estis incogniti, etiam et [om. Q 2.] famulatum illi ex vestro ingenio exhibuistis, commonere vos studeo ut et illius [illis Q 2.] gloria perfrui curetis, et florem [flore P 1.] tantae non perdatis nectareae iuventutis.” Christi autem martyres dixerunt: “Si clementia [clementiam P 1.] Caesaris omnibus placita [placita Q 2; placida P 1, 2, Q 1.] est [om. P 2.] , sic debet esse ut non faciat perdere illum qui eos creavit, qui post mortem praevalet animam perdere in gehennam.” Tunc tribunus, dum vidisset illorum constantiam, quod nulla eos ratione flectere posset, nuntiare studuit omnia Caesari. Caesar ait: “Quia omnimodo [omnimodis Q 1; omnino P 2.] illos cupio [cupio illos Q 1.] acquirere propter incomparabilem [comparabilem Q 2.] illorum et proficuum artificium, praecipimus ut verberibus et scorpionibus eos affligatis; forsitan [forsitant Q 2.] resipiscent et nostrae obedient [P 2, obediunt P 1, Q 1, 2.] voluntati.”

[11] [et tertium.] Tunc ille post dies quinque ante templum Solis resedit [resedis Q 2.] et iussit eos [om. Q 1.] introduci. Quibus ob nimium terrorem ostendit eis omnia [om. Q 2.] genera tormentorum dicens: “Si vultis esse gloriosi inter amicos sacri imperii, sicut iam praediximus, sacrificate deo Soli; sin autem, omne genus hoc [om. P 1.] tormentorum in corpore vestro experietur.” Responderunt sancti et dixerunt: “Quod dicere debuimus, [Scorpionibus caesi] iam diximus tibi; quia nec terrores nec blandimenta nos separant a charitate domini [nostri add. Q 2.] Iesu Christi [d. I. C. om. Q 1.] .” Tunc iratus tribunus iussit eos exspoliari et scorpionibus caedi. Sed ut ostenderet Dominus potentiam nominis sui et virtutem sanctorum suorum, eadem hora Lampadius tribunus arreptus a daemonio exspiravit. Quod audiens uxor et familia eius ad philosophos cucurrerunt, ut rem gestam [istam P 1.] Caesari nuntiarent. Tunc Caesar iratus praecepit locellos [lucellos Q 1.] plumbeos fieri ac [et Q 2.] vivos eos in illis [illos P 2.] recludi et iactari in flumine. Interea Claudius quidam togatus, qui fautor erat Lampadio [Lampadii Q 2.] , secundum Caesaris dictum peragens, vivos eos atque reclusos in locellos in flumine proiecit, [in flumen proiciuntur.] et sic per triumphum martyrii perceperunt gaudia sempiterna. Praefatus [prephatus P 1.] autem sanctus [om. Q 1.] Cyrillus episcopus hoc audiens [cum esset in carcere add. P 2.] gratias retulit omnipotenti Deo quod in sancta confessione finem [om. Q 1.] fecissent [qui et ipse add. P 1.] ; in eadem carceris afflictione migravit ad Dominum. Quidam vero Nicodemus religiosus [vir add. Q 1] christicola abstulit occulte locellos [locellum Q 2.] cum [in P 2.] quibus corpora sanctorum recondita erant et posuit in domo sua.

[12] [Quattuor corniculariorum] Igitur Diocletianus [Dioclitianus Q 2.] , post menses undecim reversus a Syrmio [P 2; Sirmio Q 2; Sirmo P 1, Q 1.] , Romam ingressus, in thermas Traiani iussit templum Asclepii aedificari et simulacrum fieri ex lapide proconisso [porphiretico Q 2.] ; iussitque omnibus magnatibus sacrificia celeberrima exhiberi. Cumque omnes compellerentur ad sacrificandum, [martyrium] quatuor quidam cornicularii reperti sunt [quorum nomina hec sunt Severus, Severianus, Carpoforus et Victorinus add. Q 1, 2.] qui praeceptum regis contemnentes, pro eo quod christicolae essent, sacrificare idolis contempserunt. Quorum sententias [sentias sic Q 2.] Caesar agnoscens, iussit eos ante ipsum simulacrum plumbatis ictibus deficere. Quorum corpora praecepit in platea canibus iactari; quae per dies quinque integra permanentia [permanentes Q 1; permanserunt Q 2.] , beatus [itaque add. Q 2.] Sebastianus cum sancto Miltiade [Gaio Q 2, Meltiade P 2.] , Romanae sedis pontifice, noctu ea [om. Q 1.] collegit et sepelivit in via Lavicana milliario ab urbe tertio cum sanctis aliis in arenario. Quae res [tunc contigit add. Q 2.] de istis [isti P 1.] quatuor corniculariis martyribus cum eodem tempore quod [quo P 2.] et sancti quatuor coronati, sed post duos annos evenisset et nomina eorum reperiri minime potuissent [(et nomina-potuissent) om. P 1, Q 1.] , iussit sanctus Miltiades episcopus [(quod et-episcopus) ignota extiterunt eorum nomina constituit Gelasius papa Q 2.] ut sub nomina [nominibus P 2.] praedictorum [supradictorum Q 2.] martyrum anniversarius dies eorum [et istorum Q 2.] coleretur. [et festum.] Passi sunt autem Christi martyres quatuor coronati cum beato Simplicio et ceteris martyribus sexto idus novembris. Quorum sacras [sacra P 1.] passiones quidam philosophus censualis Porfirius nomine seriatim animadvertens [animadvertens P 1.] studiose scribere procuravit ad laudem et gloriam domini nostri [ om. P 2.] Iesu Christi, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

DE SANCTO CLARO PRESBYTERO PRIMULIACI IN GALLIA

SAEC. IV EXTR.

[Commentarius]

Clarus presbyter Primuliaci in Gallia (S.)

AUCTORE H. D.

[1] [Clarus, S. Martini discipulus,] Ut pauca sunt, ita illustria quae habemus de Claro, S. Martini discipulo testimonia [Quaecumque de S. Claro tradita sunt diligenter expenderunt Tillemont, Mémoires, t. X, p. 352; Hieronymus de Prato, Sulpicii Severi opera, t. I (Veronae, 1741), pp 155 – 46, 346 – 47; E. Le Blant, Inscriptions chrétiennes de la Gaule, t. II, p. 388 – 411.] . Virtutum enim et meritorum laudatores habuit Sulpicium Severum et Paulinum Nolanum. Et ille quidem tam religiose Clarum coluit, ut in domestica ecclesia, quam Primuliaci [De loco illo lege quae collecta sunt apud Devic et Vaissette, Histoire générale de Languedoc, t. II (Toulouse, 1876), pp. 85, 86; Le Blant, t. c., p. 388. Cf. quae notantur infra, n. 5.] exstruxerat, eum sepelierit, hic vero, ut versus conscriberet lapidi ad eius memoriam posito insculpendos. Severum primum audiamus qui binis in locis, id est in Vita S. Martini, c. 23, et in epistula ad Aurelium eius meminit.

[2] [laudatur a Sulpicio Severo] Haec autem scribit in Vita S. Martini [Halm, Sulpicii Severi libri qui supersunt, p. 132 – 33.] : Clarus quidam, adulescens nobilissimus, mox presbyter, nunc felici beatus excessu, cum relictis omnibus se ad Martinum contulisset, brevi tempore ad summum fidei virtutumque omnium culmen enituit. Itaque cum haut longe sibi ab episcopi monasterio tabernaculum constituisset multique apud eum fratres commorarentur, iuvenis quidam ad eum, Anatolius nomine, sub professione monachi omnem humilitatem atque innocentiam mentitus, accessit habitavitque aliquamdiu in commune cum ceteris, dein procedente tempore angelos apud se loqui solere dicebat. Cum fidem nullus adhiberet, signis quibusdam plerosque ad credendum coartabat. Postremo eo usque processit, ut inter se ac Deum nuntios discurrere praedicaret, iamque se unum ex profetis haberi volebat. Clarus tamen nequaquam ad credendum cogi poterat. Ille ei iram Domini et praesentes plagas, cur sancto non crederet, comminari, postremum in hanc vocem erupisse fertur: “Ecce hac nocte vestem mihi candidam Dominus de caelo dabit, qua indutus in medio vestrum diversabor; idque vobis signum erit,in me Dei esse virtutem, qui Dei veste donatus sim.” Tum vero grandis omnium ad hanc professionem exspectatio. Itaque ad mediam fere noctem fremitu terram insultantium commoveri omne monasterium loco visum est; cellulam autem, qua idem adulescens continebatur, crebris cerneres micare luminibus, [in Vita S. Martini] fremitusque in ea discurrentium et murmur quoddam multarum vocum audiebatur. Dein facto silentio egressus unum de fratribus [Hic addit Clm. 6324: Sabatium nomine.] ad se vocat tunicamque ei, qua erat indutus, ostendit. Obstupefactus ille convocat ceteros, ipse etiam Clarus adcurrit, adhibitoque lumine vestem omnes diligenter inspiciunt, erat autem summa mollitie, candore eximio, micanti purpura, nec tamen, cuius esset generis aut velleris, poterat agnosci; curiosis tamen oculis aut digitis adtrectata non aliud quam vestis videbatur. Interea Clarus fratres admonet orationi insistere, ut manifestius eis Dominus quidnam id esset ostenderet. Itaque reliquum noctis hymnis psalmisque consumitur. Ubi inluxit dies, adprehensum dextera ad Martinum trahere volebat, bene conscius inludi illum diaboli arte non posse. Tum vero reniti ac reclamare miser coepit, interdictumque sibi esse dicebat, ne se Martino ostenderet. Cumque invitum ire conpellerent, inter trahentium manus vestis evanuit. Unde quis dubitet hanc etiam Martini fuisse virtutem, ut fantasiam suam diabolus, cum erat Martini oculis ingerenda, dissimulare diutius aut tegere non posset.

[3] [et in epistula ad Aurelium;] In epistula II, ad Aurelium, haec sola ad Clarum referuntur: Nec multum post sanctum Clarum presbyterum, discipulum illius, qui nuper excesserat, video eadem qua magistrum via scandere [Halm, p. 143.] . Haec plana sunt. Ad primum locum observat Hieronymus de Prato haec verba nunc felici beatus excessu a Severo postmodum addita fuisse, illud enim nunc non respicere tempus quo liber de vita Martini scriptus fuit, sed quo editus; secus enim dicere oporteret, ita ille, Clarum nonnullos annos ante Martinum obiisse; praeterea ea verba scripta videri post epistulam ad Aurelium atque adeo post Martini ad beatam vitam transitum [T. c., p. 156.] . Certe, paulo ante Martinum Clarus ad superos evolavit, et haec sola, ni fallor, ratio fuit Baronio, quare martyrologio Romano tertio ante Martinum die Clari memoriam inscriberet. Eodem quo Martinus anno sanctum nostrum obiisse ex Severi testimonio colligere pronum est. Hunc tamen annum, de quo inter doctos disceptatur, definire huius loci non est, et quaestio aptius ad commentarium de S. Martino amandabitur.

[4] [item a Paulino Nolano,] Ter in epistulis ad Severum Clarum celebrat Paulinus Nolanus. In epistula XXIII, 3, de Victore, altero Martini discipulo, loquens, ita habet: Vere recognovimus in eo sanctorum formulam beatorum Martini et Clari, quem proximo intervallo inlustris magistri sequacem te auctore cognovimus [Hartel, S. Pontii Meropii Paulini Nolani opera, t. I (Vindobonae, 1894), p. 160.] . Et in epistula XXVI, 3, ubi ipsum Severum laudat: Ineffabile mihi est quanta me voluptate perfuderint, cum referrent et actus et sermones tuos et perfectum cor tuum caritatis divinae scientia; qua humilis et excelsus, pauper et dives, servus et liber, famulis conservus, fratribus servus, pauperibus dives in visceribus misericordiae, divitibus pauper in spiritu mansuetudinis, humilis virtute pietatis, arduus sublimitate virtutis et servus Deo, liber Mammonae, totum in te spirare Martinum, florere Clarum, maturari evangelium praedicabant [Hartel, t. c., p. 239 – 10.] .

[5] [qui triplex eius epitaphium] Perbrevibus allatis testimoniis praestant elogia tria vel si mavis, epitaphia, quae epistulae XXXII, 6, de basilicarum dispositione dictae inseruit. Cum hos operibus unanimitatis tuae manufactis dedissem, illam non manufactam in domestica tua ecclesia [Ecclesiam illam Primuliaci exstructam esse ex eo patet quod initio huius epistulae (n. 1) de duabus basilicis eodem in loco, interposito baptisterio diserte loquatur Paulinus, hic vero de unica ecclesia, in loco ubi commoratur; postea vero addit (n. 7): vos aliam apud Primuliacum nostram et priore maiorem basilicam praeparasse cognovimus. Habemus ergo illinc binas cum baptisterio basilicas, hinc basilicam unam cui altera mox adicietur, videlicet Primuliaci. Cf. Epist. XXXI, 1. Hartel, t. c., p. 267.] gratiam Dei, qua perpetuum tibi hospitem in ea Clarum largitus est, silere non potui. Itaque sanctae ipsius memoriae versus, non quia aliquid divinis eius meritis dignum loqui possem, sed ut studium plurimae in illius anima caritatis exprimerem, ausus sum facere et unanimitati tuae mittere. Quos tu coram Domino sanctae et cohospitanti tecum semper in domino animae eius recitans excusabis audaciam meam et commendabis obsequium.

Nominis ut titulo, sic mentis lumine Clarus
Presbyter hoc tegitur; sed membra caduca sepulchro,
Libera corporeo mens carcere gaudet in astris,
Pura probatorum sedem sortita piorum.
Sancta sub aeternis altaribus ossa quiescunt,
Ut dum casta pio referuntur munera Christi,
Divinis sacris animae iungantur odores.

Item de eodem, ut quos malueris eligas; sed ego scio in hoc te potius ambigere debere, non ut aliquos ad titulum eligere, sed ne ullo debeas iniuriam sancto Dei facere.

[versibus concinnavit.] Presbyter hic situs est meritis et nomine Clarus,
Martino studiis comes et meriti modo consors.
Digna pio domus est altaria, sub quibus artus
Conditur, exanimo; nam spiritus aethere gaudet
Discipulumque pari sociat super astra magistro.

Clare fide, praeclare actu, clarissime fructu,
      Qui meritis titulum nominis aequiperas,
Casta tuum digne velant altaria corpus,
      Ut templum Christi contegat ara Dei.
Sed quia tu non hac, qua corpus, sede teneris,
      Qui meritis superis spiritus involitas,
Sive patrum sinibus recubas Dominive sub ara
      Conderis aut sacro pasceris in nemore,
Qualibet in regione poli situs aut paradisi,
      Clare, sub aeterna pace beatus agis.
Haec peccatorum bonus accipe vota rogantum,
      Ut sis Paulini Therasiaeque memor.
Dilige mandatos interveniente Severo
      Quos ignorasti corpore sic meritos.
Unanimi communis amor sit fomes utrisque
      Perpetui summo foederis in domino.
Non potes inplicitos divellere; si trahis unum,
      Unus adhaerentes, qua rapitur, rapiet.
Ergo individuos pariter conplectere fratres,
      Utque sumus, sic nos dilige participans.
Sic Deus accivit, sic nos Martinus amavit;
      Sic et tu pariter, Clare, tuere pares,
Non meritis sed amore pares tu, sancte, valebis
      Exorare pares et meritis fieri,
Si cum Martino socia pietate labores,
      Ut vincant vestrae crimina nostra preces,
Et simul in vestri ducamur sorte Severi
      Vestraque nos semper protegat ala sinu [Hartel, t. c., p. 280 – 82.] .

[6] [Primuliacensis basilica.] Aliam apud Primuliacum, et priore maiorem basilicam praeparari audierat Paulinus. De martyrum reliquiis deque sanctae crucis benedictione in ea deponendis carmen cum eadem epistula mandat Severo, cui in ultimis versiculis bona cuncta apprecatur, sancti Clari memoria non omissa:

Quaque tuum socio Martinum adscendere Claro
      Vidit, et ipse tuo munere vectus eat [Hartel, t. c., p. 283.] .

[7] [Cultus S. Clari] Neque Turonibus, neque aliis in locis S. Clari in fastis antiquis ulla memoria est, et in indice festorum, sub Perpetuo episcopo Turonensi, eius nomen desideratur [Gregorii Turon. Hist. Francorum, l. X, 31, 6.] . Primus, ni fallor, Baronius Clarum sanctorum catalogo inscripsit his verbis: Turonis, S. Clari presbyteri, cuius S. Paulinus epitaphium scripsit, quando pro Turonibus Primuliacum scribere debuisset, ubi Clari anniversariam commemorationem a Severo saltem actam esse probabile est. [vix supersunt monumenta.] Illud tamen praeterire nolo quod scribit Ruinart, loquens de ecclesia Sanctae Radegundi dicata prope Turonense Maius Monasterium: Vicinum est huic aliud sacellum sancto Claro nuncupatum, cuius martyrium in fenestrae vitris ab annis amplius 400 depictum cernitur [S. Gregorii episcopi Turonensis opera (Lutetiae Parisiorum, 1699), p. 1404.] . Martyrem non fuisse S. Clarum nostrum satis patet, et Ruinartium calamo in hoc lapsum esse crediderim. Sacellum Sancto Claro sicut et ceteris qui sub S. Martini disciplina vixerunt aliquando erectum esse non dubito, sed solum hoc esse extra Primuliacum eius cultus monumentum, postquam eruditos Turones frustra interrogavi, mihi persuasum esse debet.

DE SANCTA MATRONA MONIALIUM MAGISTRA CONSTANTINOPOLI

SAEC. V

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Matrona hegumena Constantinopoli (S.)

AUCTORE H. D.

[1] [Matrona, Domitiano nupta,] Si hagiographorum dictis fidem adhibeas, eorum numero sanctorum accensenda est S. Matrona quorum gesta admiratione potius quam imitatione digna sunt, et excusari postulant non laudari. Haec quippe de Matrona tradit biographus anonymus, qui ceteris omnibus eius laudatoribus, quod ostendemus, materiem subministravit. Pergae in Pamphylia nata est, ibidem educata, et Domitiano cuidam matrimonio copulata, a quo et filiam unam, Theodoten, suscepit. Iam omnium virtutum exercitiis intenta erat, quando cum marito Constantinopolim profecta est. Urbem autem regiam ingressa, coepit discurrere per ecclesias sanctorum, totam ibi diem et noctem saepe transigere, facultates pauperibus impertiri, carnisque stimulos aptis exercitationibus sopire, Eugeniae cuiusdam piae virginis exemplis excitata (c. 2). Hucusque vix non optime.

[2] [virili veste induta,] Haec tamen aegre ferebat Domitianus, sinistrasque de uxore suspiciones fovebat, adeo ut sacrorum coetuum accessum illi vetaret. Sanctos apostolos in ipsorum templo intentius comprecata, et Eugeniae magistrae auditis consiliis, sanctissima erga suos officia immoderato rerum divinarum studio postponere constituit, primumque filiam suam Theodoten Susannae cuidam piae mulieri custodiendam tradit (c. 3). Mox, inscio marito, ne ab eo impediretur, vitam monasticam amplecti nititur, atque in somnis, ut sibi videbatur, a Domino docetur qua ratione propositum assequatur simulque maritum lateat. Coma abrasa, eunuchi habitum induit et ad Bassiani monasterium, quod virorum erat, se confert. Ubi Babylam se vocari mentita, numero monachorum ascribitur, sociosque omni laborum et virtutum exercitatione superare contendit, ita ut omnibus admirationi esset (c. 4).

[3] [Bassiani monasterium ingreditur.] Iam, cum Barnabas quidam monachus eius aures perforatas esse deprehendisset, propemodum ut mulier agnita est, sed omni spe in Deum reiecta, tunc saltem periculo evasit (c. 5). Quadam vero die Bassianus, visu primum monitus, dein ab Acacio archimandrita monasterii Abraamii, qui similem viderat visionem, tandem et ex verbis evangelii, fusa oratione, repertis: Simile est regnum caelorum fermento quod acceptum mulier abscondit in farinae sata tria donec fermentaretur totum (Luc. 13, 21), Matronam accersit eamque severo vultu alloquens reprehendit quod tentationum pericula in monasterium induxerit et nudo capite ad sacramenta accedere praesumpserit. Illa autem rem totam abbati humiliter aperit, sancta desideria, mariti saevitiam, visionem quoque exponit (c. 7, 8). Quae cum audisset Bassianus eamque vitae monasticae minime renuntiaturam intellexisset, aptis eam monitis instruxit, iussitque vittam capiti propter legem naturae imponere, et vespere e monasterio exire (c. 9).

[4] [Ut maritum lateat] Interim Theodote, Matronae filia, e vita excessit; unde voluptatem magis quam dolorem mater concepit. Et apud Susannam quidem, postquam Bassianum reliquerat, aliquantisper latuit. Eius autem gestorum fama paulatim serpebat; Domitianus vero, postquam reliqua obierat monasteria, uxorem repetiturus, ad Bassiani quoque domum accessit, et fores pulsans atque vociferans, coniugem sibi reddi exposcebat. Sed postquam et ab Eugenia et a monachis mendacibus audivit non mulierem sed eunuchum sacrum habitum induisse eundemque Hierosolyma profectum esse, maerens domum reversus est (c. 10). Bassianus autem, de anima Matronae sollicitus, praecipuorumque auditis consiliis monachorum, Marcelli diaconi suasu Emesam illam mittit, in monasterium Hilarae, ubi benigne accepta, tanta alacritate virtutum studio incumbere visa est, ut omnibus esset exemplo et, mortua hegumena, coenobio praeficeretur (c. 11).

[5] [Emesam petit,] Porro dum Emesae degit, ibidem inventum est caput S. Iohannis Baptistae, et in templum, magno cum populi concursu, sollemniter introductum. Cum ceteris monialibus aderat et Matrona. Quae cum ex unguento, e sacro capite defluente, accepisset, omnibusque impertiretur, caecus quidam a nativitate omnes praetercurrens ad ipsam accessit petens ut oculos suos inungeret. Quod cum fecisset, statim ille visum recuperavit (c. 12). Hinc plurimum fama sanctitatis eius crevit, ita ut mox ad Domitiani aures perveniret. Emesam ille petit, monasterium reperit nititurque ad Matronam accedere. Haec autem non negat quidem, sed septem dierum indutias postulat, interim vero latenter domo exit et Hierosolyma proficiscitur (c. 13). Uxorem insequitur Domitianus, vixque eius notitiam evadit Matrona, quae per solos tres dies Paneada se diversuram simulans, montem Sina petit. At rursus, cum id rescivisset Domitianus, eam insequitur. Re comperta, Matrona habitum mutat et ad partes Beryti secedit, ubi in antiquo idolorum delubro latere constituit (c. 14).

[6] [dein Berytum,] Quo in latibulo dum psalmodiae nocturnae operam dat, daemones contra psallentes et voces turpes emittentes audiebat signoque crucis repellebat (c. 15). Cum vero fame sitique cruciaretur, mirabili Dei misericordia cibum potumque in loco deserto nacta est (c. 16). A proposito illam revocare conatur diabolus, sub specie formosae mulieris primum (c. 17), dein vetulae, eam conveniendo; vidensque Matronam nullam sui rationem ducere, maiora eidem certamina in senectute reservanda minatur. Tum sancta divinitus trium virorum psallentium, forsitan angelorum, visione recreata est (c. 18).

[7] [ubi socias congregat,] Iam fama eius rursum vicina loca et ipsam civitatem pervadebat multique ad eam accedebant, et nonnulla emulieres gentiles, quas inter Sophrone quaedam, ipsi adhaeserunt, rogantes ut eius ope ab idolorum vanitate retraherentur; quas cum doctrina christiana imbuisset, baptizari curavit (c. 19). Adhaerebat quoque Matronae idolorum quaedam sacerdos. Quod cum rescivissent gentiles, ad idolorum delubrum, quod erat sanctae habitaculum, concurrunt, minanturque aedibus ignem submittere ni revertatur puella (c. 20). Haec autem sacris christianorum initiari et cum sancta commorari instanter postulabat. Matrona igitur postquam impiorum minas se contemnere palam ostendit (c. 21), rogavit episcopum ut mitteret sacerdotem, diaconum et diaconissam (c. 22), quibus puellam docendam et baptizandam tradidit. Haec vero post baptismum ad Matronam reducta, et Euche ab ea nuncupata, cum aliis septem in rebus divinis exercitari coepit. Quicumque autem Matronam conveniebant, sanctitate eius permovebantur et aegre ab ea discedebant (c. 23).

[8] [cum quibus CPolim redux] Iam, cum vereretur ne Domitianus rursum vestigiis suis insisteret, simulque teneretur desiderio Bassianum conveniendi, scindebatur animus Matronae gemina cogitatione hinc Alexandriam vel Antiochiam abeundi, ne in mariti manus incideret, illinc Constantinopolim remeandi, ut patris spiritualis consortio frueretur (c. 24). Ut ex tribus locis regiam urbem eligeret Dei placitum esse ex mira visione intellexit (c. 25). Maerentes primum reluctari sorores; tandem eius proposito favent (c. 26), et postquam easdem binis diaconissis, ab episcopo destinatis, commisit (c. 27), cum mulieribus saecularibus duabus et una ex filiabus, Sophrone, navim conscendit citoque Constantinopolim appulit. Quamprimum arcessitur diaconus Marcellus, cui singula quae hucusque evenerant, Matrona enarrat (c. 28).

[9] [monasterium constituit] Marcellus rem totam pandit Bassiano, qui habitaculum sanctae festinanter parari iubet. Tum illa monasterium Bassiani adit cum mulieribus quas itineris comites habuerat, accipitque a patre tres eulogias, cingula tria et tria pallia (c. 29). Hic etiam, Matronae rogatu, sorores quas illa Beryti reliquerat, Constantinopolim adduci iubet, Marcelloque mandat eisdem de necessariis providere (c. 30); quas tandem, postquam eis Bassianus benedictionem impertitus erat, ad Matronam duxit Marcellus (c. 31). Haud multo post tempore compluribus manifesta fuit, imprimis Verinae imperatrici, quam simplici affectu excipiebat, nec tamen ab ea quicquam expostulabat (c. 32).

[10] [in Severianis,] Hortatu Euphemiae, Anthemii uxoris, Antiochiana, Sphoracii coniux, quae gravi morbo laborabat, Matronam adiit ut eius manibus sanaretur, statimque ex eius attactu levamen experta est, volebatque usque ad perfectam liberationem cum sancta commorari (c. 34). Videns autem Matronam in angustis iisque pretio conductis aedibus habitare, praedium unum ex suis, quodcumque illa elegisset, ei obtulit (c. 35). Oblata non recusavit Matrona et, suadente Marcello, locum delegit Severiana nuncupatum; quem ilico tradidit Antiochiana donumque scripto firmavit (c. 36). Huc ergo sancta migravit habitavitque, grege feliciter crescente. Ad angustias iterum redacta, spem in Deo perpetuo reponebat (c. 37).

[11] [quod Athanasia amplificat.] Et hic quidem hagiographus haud brevem inserit historiam Athanasiae, quae amplas facultates Matronae attulit. Haec quippe, cum casu monasterium ingressa esset, adeo delectata est ut continuo in eo habitum suscipere vellet (c. 38). Sorori tamen eius, quae ipsam comitabatur, res displicuit, neque probavit Matrona ut sanctis desideriis statim obsecundaretur (c. 39), suasitque diaconus Marcellus ut domum rediret (c. 40). Mortuo quem habebat filio, ad monasterium revertitur, didicitque quaecumque tum a Matrona tum a monialibus agebantur (c. 41), Tum regreditur seceditque in villam; et cum audisset sibi a marito pecuniam surreptam esse, honestam sibi offerri existimavit occasionem seiunctionem ab eo moliendi (c. 42). Interim Matronam in omnibus imitari satagebat (c. 43). Tandem, postquam a marito consensum obtinuit, Matronae seipsam suasque facultates obtulit (c. 44). Athanasiae bonorum administrationem suscipere Matrona dubitabat (c. 45); sed Bassiani audita sententia, iisdem ita usa est ut partem pecuniae consumeret in variis aedibus ad usum monialium exstruendis, reliqua aliis monasteriis distribueret (c. 46). Porro, post quindecim annos in Matronae monasterio sancte transactos, moritur Athanasia (c. 46).

[12] [In extrema senectute obit.] Matrona autem, gregi suo semper intenta, a tentationibus minime vacabat (c. 48); sed instante dissolutionis suae tempore, vitae beatae visione recreata est (c. 49); cumque magistri sui Bassiani sedulam imitatricem etiam in ordinando monasterio sese praebuisset (c. 50), in aetate centum fere annorum obiit, die septima novembris (c. 51, 52).

[13] [Codices] Vitam Matronae enarravimus secundum biographum antiquum, cuius libellum, hucusque ineditum, nacti sumus in tribus hisce codicibus:

A = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis 1519, paginarum 768, 0m, 375 × 0,265, geminis columnis saec. XI exaratus. Menologium novembris a die 1 ad 13 [Catal. Gr. Paris., p. 211.] , [Vitae antiquae,] in quo ad diem 7 legitur, pag. 164 – 188, Vita S. Matronae. Habet ι adscriptum. Cum libellum solus integrum servarit, et melius quam in ceteris traditum, nec omnino suppetant subsidia ad scriptum primigenium certo assequendum, huius codicis sententias vix non ubique expressimus, emendatis utique vocalium corruptione falsisque verborum coniunctionibus, ceterorum vero codicum lectionem segregavimus, licet saepe minime spernenda sit.

P = Codex Vaticanus Palatinus 80, foliorum 209, 0m,26 × 0,185 lineis plenis saec. XII exaratus. Tribus completur sanctorum Vitis [Catal. Gr. Vatic., p. 215.] quarum tertia est, fol. 181 – 209, Vita S. Matronae, quae mutila deficit medio capite 41; desunt quoque folia inter f. 203 et 204 (= c. 27 med.-c. 32 med.). Phrasis saepe recedit ab A, plerumque brevior, ita tamen ut solo fere stilo discrepet.

V = Codex Vaticanus 807, foliorum 315, 0m,405 × 0,25, geminis columnis saec. X exaratus. Menologium totius novembris [Catal. Gr. Vatic., p. 50 – 53.] , in quo est fol. 58 – 72v Vita S. Matronae, acephala, incipiens in c. 15. Recensio etiam ab A diversa, saepe sententias breviores praebens, hinc inde, non tamen plerumque, cum P adversus A conveniens.

[14] [Vitae metaphrasticae,] Altera quae in multis codicibus servata est Vita S. Matronae Symeonis Metaphrastae menologio inserta est ad diem 9 novembris [BHG2. 1222; cf. p. 182.] . Hanc latine primum vulgavit Lipomanus, iterumque Surius, eamque solam legisse videntur quicumque de sancta nostra hucusque disseruere [Etiam Chr. Loparev in Vizantijskij Vremennik, t. IV, p. 343 – 45.] . Vitam antiquam secutus est Symeon, sed saepe decurtavit, maxime autem longioribus eam sermonibus exoneravit. Ceterum suo illam stilo ita vestivit, ut scriptoris antiqui vix phrasim agnoscas ideoque levioris est adiumenti ad prototypi rationem investigandam. Hi sunt codices ex quibus eam expressimus.

M1 = Vaticanus 804, membraneus, foliorum 244, 0m,335 × 0,25, paginis bipartitis saec. XII exaratus. Menologium novembris a die 1 ad 16 [Catal. Gr. Vatic., p. 46 – 47.] . Ad diem 9, sicut et in sequentibus, fol. 84 – 100v legitur Vita S. Matronae.

M2 = Vaticanus 810, membraneus, foliorum 222, 0m,35 × 0,225, paginis bipartitis saec. XII exaratus. Menologium a 1 ad 16 novembris [Catal. Gr. Vatic., p. 58, 59.] . Fol. 74 – 89, Vita S. Matronae.

M3 = Vaticanus Ottobonianus 427, membraneus, foliorum 222, 0m,34 × 0,25, paginis bipartitis saec. XII exaratus. Menologium a 1 ad 18 novembris [Catal. Gr. Vatic., p. 294 – 95.] . Fol. 67 – 81v, Vita S. Matronae.

M4 = Monacensis 364, membraneus, foliorum 364, lineis plenis saec. XIII exaratus. Menologium a 1 ad 13 novembris [I. Hardt, Catalogus codicum manuscriptorum bibliothecae regiae Bavaricae, t. IV, p. 70 – 74.] . Parum accurate scriptus est, ideoque specimina tantum dedimus ad cc. 1 – 8, 29 – 36. Cum M3 ita convenit ut ad unum prototypum uterque referendus sit [Fragmentum quod legitur in codice Hierosolymitano Sab. 33, fol. 239 – 48, Papadopoulos-Kerameus, Ἱεροσολυμιτικὴ βιβλιοθήκη, t. II, p. 77, pars Vitae metaphrasticae est.] .

[15] [Vitae brevioris.] Addatur et tertia S. Matronae Vita, quae habenda est βίος ἐν συντόμῳ, e Vita antiqua, non vero ex Metaphraste excerpta. Quam nobis servavit

B = Codex bibliothecae S. Marci Venetiarum, membraneus, foliorum 332, 0m,35 × 0,265 paginis bipartitis saec. XI – XII exaratus. Menologium a 1 ad 17 novembris. Ad diem 9, fol. 114 – 116 legitur Vita S. Matronae. Haud valde diligenter libellum legisse videtur qui hanc epitomen concinnavit, ut vel ex narratione de invento S. Iohannis Baptistae capite apparet, ubi pro agricola quodam (γεωργός τις τῶν ἐντοπίων, c. 12) Georgium monachum inducit. Ceterum ad P potius quam ad A eius exemplar accessisse videtur.

[16] [Variae epitomae.] Ex eadem Vita antiqua processerunt tum ea quae legitur in Macarii menaeis slavicis [Velikija Minei cetii, Nojabr, dni 1 – 12 (Petropoli, 1897), p. 295 – 336.] , tum epitomae quas in synaxariis [Synax. Eccl. CP., p. 205.] seu menaeis graecis habemus ad diem novembris 9. Addunt autem synaxaristae Matronam cum viro suo Constantinopolim venisse quindecim annorum natam, quod in nostris Vitae exemplaribus deest. Viginti quinque annos, de quibus mox dicemus, in quindecim commutarunt, ni fallor; legerint videlicet ιέ pro κέ, prono nimium errore. Silet synaxarium Sirmondianum de itinere et commoratione Emesena, non ita menaea excusa, quae etiam ubique pro Bassiano Cassianum scribunt, manifesto errore, cui operae pretium non est immorari. Ex dictis satis constat ubi de fide Actorum S. Matronae pensanda agitur, solam Vitam antiquam considerandam esse.

[17] [De Matrona quadam] Sed prius commemoranda sunt testimonia nonnulla quae cum Actis aliqua ratione componenda sunt. Primum omnium erit locus Sozomeni, qui iam nostris aliquas creavit molestias [Act. SS., Iun. t. IV, p. 720 – 21; Oct. t. V, p. 82.] , de inventione capitis S. Iohannis Baptistae. Postquam videlicet narraverat sacrum pignus Cosilai prope Chalcedonem depositum fuisse, Theodosium imperatorem illud auferre voluisse, [Sozomeni] renitente primum Matrona, quae sacra virgo erat, et reliquias tamquam ministra et custos comitabatur, tandemque annuente, addit Matronam illam nullis precibus adduci potuisse ut sectam Macedonianorum, cui addicta erat, relinqueret; eandem usque ad extremum vitae in vico Cosilai mansisse, sancteque et religiose, sacrarum virginum magistram egisse [Sozomeni Hist. eccl., VII, 21.] . Ante annum igitur 450 Matrona illa obierat [De eadem Nicephorus Callist., Hist. eccl., XII, 49.] . Porro ad annum 491, Matronae cuiusdam, monialium quoque magistrae, fidei orthodoxae tenacissimae meminit Theophanes chronographus: Προετρέπετο, ita ille de Macedonio episcopo, [et Theophanis testimonia.] τὰ μοναστήρια πρὸς ἕνωσιν, μάλιστα δὲ τὴν Δίου μονὴν καὶ Βασιανοῦ καὶ τῶν Ἀκοιμήτων καὶ Ματρώνης, ἅτινα μᾶλλον καὶ ἀπέσχιζον τῶν δεχομένων τὸ ἑνωτικὸν Ζήνωνος καὶ ἐξορίας προθύμως ὑπέμενον. Ἐνστάντων οὖν αὐτῶν, συνεῖδε Μακεδόνιος τῇ προαιρέσει αὐτῶν καταλιπεῖν αὐτούς, ἢ διωγμὸν ἐγεῖραι κατ᾽ αὐτῶν. Ματρῶνα δὲ ἡ ὁσία ἔτι ζῶσα καὶ μὴ κοινωνοῦσα σὺν ταῖς σὺν αὐτῇ ἀσκητρίαις διὰ τὸ ἑνωτικὸν Ζήνωνος παράδοξα πολλὰ ἐνεδείξατο, Χρυσοαρίου, διακόνου τῆς ἐκκλησίας, αὐτὴν ἀναγκάζοντος. Καὶ ἄλλη δέ τις Σοφία καλουμένη ἐπίσημος ἐν μοναζούσαις πολλὰ παθοῦσα μεγάλην ὑπομονὴν ἐνεδείξατο [Theophanis Chronographia ad ann. 5991, De Boor, t. I, p. 141 – 42.] . Haec nullo pacto ex Vita Matronae desumpta esse facile quisque perspiciet. Tandem, anno 536, in libello monachorum Apamiae, mentio est monasterii τῆς Ματρώνης, utique in hac civitate siti [Hardouin, Acta conciliorum, t. II, p. 1389.] . Et hoc quidem testimonium adduco, ne quid neglexisse videar; utrum vero ad nostram Matronam referendum sit necne nondum me perspexisse fateor.

[18] [Quis vitae scriptor.] Anonymum qui incerto tempore Matronae Vitam conscripsit monachum esse monasterii Basssiani plurima quae de hoc coenobio deque eius cum monasterio Matronae spirituali coniunctione (maxime c. 51) refert satis aperte suggerunt; illud etiam quod praecipuo vel potius unico fonte uti potuerit Eulogiae cuiusdam, quae cum sancta vixerat, multaque ex eius ore acceperat, commentario, ut ipse declarat (c. 50).

[19] [Temporum ordo.] Ut de Actis S. Matronae, qualia eadem concinnavit anonymus, aequum iudicium feramus, temporum computus primum instituatur oportet. Admodum pauca expressit biographus quibus hac in re iuvaremur. Matronam obiisse affirmat cum annum circiter centesimum attigisset (c. 52), anno circiter vicesimo quinto asceticam vivendi formam amplexam esse ὅτε τὰ ἀσκητῶν πρὸ τῆς ἀσκήσεως ἐπλήρου, c. 2), annosque tres sub eunuchi specie cum viris in monasterio Bassiani degisse (c. 33). Iam vero Bassianus, qui huic coenobio praeerat, imperante Marciano (450 – 457), si tamen limpidus est fons ex quo haec hauserunt synaxaria [Act. SS., Oct. t. V, p. 79 – 85.] , Constantinopolim venit. Ponamus Bassianum primo Marciani anno (aug. 450 – aug. 451) advenisse, statim monachos congregasse, ipsisque eodem anno Matronam adhaesisse, quae iam aliquantulum, at vix plus quam annum integrum pietatis exercitiis sese tradiderat. Nata igitur erat anno circiter 420, obiitque anno 524 vel paulo prius. Tribus elapsis annis a Bassiano expellitur Emesamque petit, id est circa annum 453. Atqui Vincomalo et Opilione coss., id est anno Christi 453, S. Iohannis Baptistae caput Emesae repertum esse contendunt [Chronicon paschale, Dindorf, t. I, p. 591; Marcellini comitis chronicon, Mommsen, p. 84.] , potuitque, ut in vita narratur, Matrona ostensioni interesse. Potuit etiam postea, ut asseritur, Verinam imperatricem († 484) convenire (c. 32), necnon Euphemiam Anthemii imperatoris († 472) uxorem, etiam Antiochianam, cuius coniux Sphoracius consulatum gesserat anno 452. Ergo, si sola tempora respexeris, narrationis compagem non ita male sibi cohaerere fatendum erit.

[20] [Expenduntur variae difficultates.] Verum, si singula narrata expendimus, non levia oriuntur dubia suspicionesque sinistrae. Quod maioris boni fallaciis decepta, Matrona maritum reliquerit, id satis probabile videtur; non ita, quod, eam ubique insectante Domitiano, perpetuo effugere potuerit, ea maxime ratione qua id Emesae (c. 13) et Hierosolymis (c. 14) contigisse narratur. Etiam parum placent quae de cultu idolorum Beryti medio saec. V afferuntur [Cf. Tillemont, Mémoires, t. XVI, p. 808.] . Sed maiores exsurgunt difficultates ex locis Sozomeni et Theophanis quos modo adduximus. Et ut de hoc primum dicamus, merito mireris Matronae laudatorem ea minime tetigisse quibus, teste Theophane, maximam sibi laudem adepta sit, eo magis quod ceteris eius gestis recentiora essent, et ipse horum temporum procellas minime ignorasse videatur ἡ γὰρ καταλαβοῦσα καὶ τότε καταιγὶς τοὺς τῷ Χριστῷ δουλεύειν ἐθέλοντας γνησίως καὶ τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν ὁ τάραχος … c. 50). Locum autem Sozomeni huc minime pertinere, cum Matrona illa iam obierit quando nostra vicesimum quintum annum vix attigisset, nemo inconsiderate contendat. Hinc enim habemus Matronam, Macedonianae sectae addictam, Iohannis Baptistae nuper inventum caput deducentem et prope urbem regiam piarum virginum monasterium congregantem; illinc vero Matronam, orthodoxam quidem sed turbis sub Macedonio episcopo excitatis implexam, ut refert Theophanes, caput Iohannis Baptistae Emesae etiam recens repertum pie comitantem, quae et ipsa Constantinopoli coenobium condiderit. Haec ita congruunt, ut unam eandemque Matronam tum a Sozomeno tum ab hagiographo nostro laudatam esse colligere pronum sit.

[21] [Sozomenum cum Vita Matronae] Si una est Matrona Sozomeni et nostra, insigniter fabulatum fuisse anonymum biographum necesse est, quippe qui longam historiam finxerit cui neque ex temporum notis Matrona sua interesse potuerit. Haud diffiteor similia ab hagiographis facinora aliquando patrata fuisse. Verum eo improbitatis hunc nostrum devenisse haud crediderim, cum et Theophanes Matronam alteram saec. V exeunte vixisse testetur, neque anonymum legisse censendus sit. Adde plurima hic frustra requiri quibus falsarii suas fraudes prodere solent. Ut enim taceam eos tempora plerumque miscere, neque oratione liquida et sincera, qua ille noster utitur, res suas exponere, certum sibi finem proponere consueverunt quibus praecipuae saltem narrationis partes collineant. Iam vero quo consilio prisca illa Sozomeni Matrona in iuniorem conversa fuisset minime apparet. Nam si dixeris biographum illius orthodoxiam vindicare voluisse, cur carptim tantum in ipsius vitae clausula et communibus verbis eius rectam fidem laudat, eiusque gesta ad propositum aptissima et de quibus Theophanes audivit, plane neglexit?

[22] [componere frustra tentaveris.] Si ergo quaecumque tradita sunt componere velimus, binas fuisse Matronas credamus oportet, et utramque parthenonem condidisse, altera quidem in vico Cosilai, prope Chalcedonem, altera vero in ipsa urbe εἰς τὸν ἅγιον Θωμᾶν ἐπάνω τοῦ ἐμβόλου primum (c. 29), deinde εἰς τὸν τόπον Σευηριανὰ καλούμενον (c. 36). Non ipsum locum, ut id obiter notem, sed viciniam exprimunt alii libelli: μονὴ Εὐτυχίου τῶν Λυκαόνων πλησίον τῶν Ματρώνης [Huius monasterii hegumenus subscribit concilio Constantinopoli sub Mena, an. 536, Hardouin, Acta conciliorum, t. II, p. 1213.] — ἐν τῇ μονῇ αὐτῆς πλησίον τῆς μονῆς τοῦ Μανουήλ [Synax. Eccl. CP., p.203.] — ἐν τῇ μονῇ τῶν Ὑπατίας πλησίον τῶν Ματρώνης [Ibid., p. 815.] . Porro ipsum Manuelis monasterium erat κατὰ τὴν κινστέρναν τοῦ Ἄσπαρος [Theophanes contin., Bekker, p. 168.] , quae Asparis cisterna ceterum nota est [Th. Preger, Scriptores originum Constantinopolitanarum, pp. 73, 188, 243.] .

[23] [De S. Iohannis Baptistae] Non tamen ilico sequitur utramque Matronam S. Iohannis Baptistae reliquiis novissime detectis famulatam esse. Esto biographus anonymus falsa pro veris obtrudere noluerit; certo certius multa in libellum suum transtulit quae ore tradebantur et vulgi fama immoderate aucta erant, sive ea ipse audivit sive ex Eulogiae scriptis collegerit. Cum autem plebs soleat gesta conspicua ab homine ad hominem transferre, maxime si homonymi sint [Les légendes hagiographiques, p. 20 – 41.] , ex populi rumore translatio capitis S. Iohannis Baptistae, quae cum Matrona seniore conexa erat, de iuniore narrari coepta est; cumque interim de altera capitis inventione Emesae fama sparsa esset, non primam illam, quam refert Sozomenus, biographus commemoravit, sed novissimam de qua sola, ut videtur, tunc temporis sermo erat.

[24] [capitis inventione.] Utique, quando anonymus ille scribebat, id est vix ante medium saeculum VI, ubique circumferebatur historia inventionis capitis praecursoris in urbe Emesa, a Marcello conscripta [BHG2. 840. Cf. Act. SS., Iun. t. IV, p. 720 – 21.] . Mirum tamen est rem multo aliter gestam esse, si hagiographum nostrum audias, atque a Marcello exponitur. Nolo equidem hic exquirere quid tandem Emesae anno 453 actum sit; de invento ibidem capite S. Iohannis famam vulgatam fuisse certissimum est, potuitque biographus, uti dictum est, varia commiscere. Manet tamen, si recte locuti sumus, praeter alia haud leve illud incommodum, Marcellum quendam Emesenum tum in historia iterum revelati capitis tum in gestis S. Matronae suas partes agere, unde sanctam nostram casu et fortuito geminae sacri capitis inventioni implexam videmus, priori quidem ob Matronam cognominem, alteri vero propter Marcellum Emesenum, sive ille rei interfuerit remque scripto consignaverit, quod Cangio placuit [Traité historique du chef de S. Jean Baptiste (Paris, 1665), p. 29.] , sive rursum cognominis tantum fuerit.

[25] [Vita Matronae incertae fidei,] Non deerunt quibus haec parum verisimilia videantur, proindeque plurima ab hagiographo conficta esse, ea imprimis quae de Marcello diacono, patria Emeseno, Matronae ad omnia operam praestante refert. Utrum haec in Eulogiae commentario reppererit, an vero interpolaverit discernere non valemus, neque etiam quid in tanta rerum copia fidem mereatur. Matronam, quae ad principium usque saec. VI superstes fuerit, monasterium monialium condidisse quod cum Bassiani monasterio saltem in spiritualibus intime coniunctum erat, indubium esse videtur. Cetera singulari cautela lector expendat, ni temerarius esse velit.

[26] [S. Matronae festum.] Septimo novembris obiisse dicitur S. Matrona, quo die eius anniversariam commemorationem a monialibus celebratam esse existimandum est; in synaxariis antiquioribus notatur die octavo [Synax. Eccl. CP., p. 203.] , in ceteris die nono, quo etiam eius Vita in Metaphrastis menologio legenda proponitur [BHG2. 282.] .

I. S. MATRONAE VITA PRIMA

Matrona hegumena Constantinopoli (S.)

Edita ex codicibus Parisiensi 1819 (= A), Vaticano gr. 807 (= V), Vatic. Palatino 80 (= P). — Cf. supra, p. 787, n. 13.

Βίος [μηνὶ τῶ αὐτῶ ζ᾽ βίος A.] καὶ πολιτεία τῆς ὁσίας [μακαρίας P.] καὶ [om. P.] ἁγίας [om. P.] Ματρώνης [τῆς Βυζαντίας εὐλόγησον πάτερ add. P.] .

[1] [Scriptores prologus.] Αἱ [ἡ P.] μὲν τοῦ λεγομένου καὶ ὄντος Παραδείσου βίβλοι [βίβλος P.] [Παράδεισος unum est ex nominibus Palladii Historiæ Lausiacae seu Λαυσιακῷ inditum. Cf. Butler, The Lausiac History of Palladius, II (Cambridge, 1904), p. 8.] ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν, τοῦτο μὲν ἐν κοινοβίοις, τοῦτο δὲ καὶ ἐν ἐρημίαις φιλοσοφησάντων, ἔτι δὲ καὶ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ φωστήρων ἡμῖν παραδεδώκασι [παραδέδωκεν P.] τὴν πολιτείαν. Προσθεῖναι δὲ τούτοις ἄξιον καὶ τὸν τῆς μακαρίας καὶ ἁγίας [(τῆς-ἁγίας) om. P.] Ματρώνης ψυχωφελῆ βίον, γυναικὸς τὰ ἀνδρῶν ἁγίων μεταξὺ ἀνδρῶν [P, ἁγίων A.] ἐγκρατῶν [A, P, ἐγκρατῶς?] , ὡς μικρὸν ὕστερον ἐροῦμεν, ἐπιδειξαμένης καὶ τὰ [om. P.] τῶν ἐν ἐρημίαις κατορθούντων [ἐν κοινοβίω add. P.] κατορθωσάσης [ἤδη δὲ καὶ διδαξάσης add. P.] · ὡς οὐχὶ τυχοῦσα οὐδὲ ἀποδέουσα, ἀλλὰ καὶ [(ἀλλὰ καὶ) εἰ μὴ P.] μείζων ἐστὶ τῶν ἐν ἀσκήσει διαλαμψάντων [διαλαμψουσῶν P.] γυναικῶν, καὶ τοῦτο ἐκ τῆς κατ᾽ αὐτὴν ἁγίας ἀγέλης ἔστι [ἔνεστι P.] μαθεῖν, ἣν αὐτή τε ἤθροισε καὶ Θεῷ προσήγαγε, ἀριθμῷ τε ὅτι [om. P.] πλείστην καὶ τῇ [(καὶ τῇ) τῆδε P.] κατὰ [τὴν add. P.] ἀρετὴν ἐμμελείᾳ [ἐπιμελεία P.] κομῶσαν· ἤρκει τοίνυν αὐτῇ καὶ τοῦτο [(κ. τ.) τοῦτο καὶ P.] μόνον πρὸς [εἰς P.] ἔπαινον, ἵνα τις τὸν ἄλλον αὐτῆς ἀνιστόρητον καταλείψῃ βίον, τὸ [om. P.] τοσαύτην καὶ τοιαύτην ποίμνην συστήσασθαι, ἣν αὔξειν καὶ φυλάττειν [φυλάττει A.] καὶ ποιμαίνειν οὐκ ἀμφιβάλλομεν· οὐ κεχώρισται γὰρ τῶν ἐνταῦθα καὶ μετελθοῦσα τὸν βίον, πάρεστι δὲ καὶ συμπάρεστιν ἑκάστῃ φιλοσοφούσῃ ψυχῇ καὶ τὸν ἑαυτῆς [αὐτῆς P.] ζηλούσῃ βίον καὶ λόγον, καὶ μάλιστα νῦν, ὅτε τῶν μὲν ἀγώνων τῆς ἀσκήσεως ἐπαύσατο, γυμνῇ δὲ τῇ ψυχῇ καὶ παντὸς πόνου ἐλευθέρᾳ διατελεῖ καὶ τοῦ μὲν πολέμου τῶν οἰκείων λογισμῶν καθαρεύει, τοὺς δὲ ἡμετέρους λογισμοὺς διὰ τῆς θείας χάριτος ἐκκαθαίρειν δύναται [καθαίρειν δυναμένη P.] καὶ φαίνεται μὲν παρρησίᾳ μετὰ τῶν ὁμοίως αὐτῇ [ἐν παρρησία τῶ Χριστῶ μετὰ τῶν ὁσίως P.] πολιτευσαμένων. Διαβαίνει δὲ καὶ πρὸς ἡμᾶς πόθῳ καὶ φρονήσει καὶ προνοίᾳ μητρὸς φιλοστόργου. Δεῖ δὲ ὅμως ὡς οἷόν τε τὰ κατὰ μέρος τῶν κατορθωμάτων αὐτῆς ἐπελθεῖν· ἔστι γάρ, ἔστιν ἐξ ἑκάστου τῶν λεγομένων θαυμάσαι [ἀποθαυμάσαι P.] μὲν αὐτὴν δικαίως, ὠφέλειαν δὲ οὐ τὴν τυχοῦσαν καρπώσασθαι δι᾽ αὐτῶν. Μικρὸν δὲ ἄνωθεν βούλομαι ἄρξασθαι τῶν κατ᾽ αὐτῆς [αὐτὴν P.] , ἀλλὰ προσέχετε μετὰ ἀκριβείας [μετὰ ἀκρ. om. P.] καὶ συναγωνίζεσθε· ὅπου γὰρ λόγος [ὁ λόγος P.] συνετὸς [om. P] καὶ [om. P] εὐσεβής, δεῖ τὸν ἀκροατὴν [αὐτὴν add. A.] σπουδὴν ἔχειν τῷ λέγοντι, ἵνα ὁ μὲν ἐπιμελῆ [ἐπιμελητὴν P.] γεωργὸν [P, γεοργῶ A.] μιμεῖται, ὁ δὲ τὴν ἀγαθὴν γῆν τὴν [(τὴν-τὴν) γῆν ἀγαθὴν P.] τὰ σπέρματα δεχομένην· εἰ μὴ γὰρ τοῦτο οὕτως γένηται, ὁ μὲν διδάσκων εἰκῇ καὶ μάτην ἔρριψε τοὺς λόγους, ὁ δὲ ἀκροατὴς οὐδὲν [τι add. P.] πλέον ἐκ τῶν εἰρημένων μαθὼν ἀπῆλθε διακενῆς. Ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ὑμῶν τὰ κρείττονα πεπεισμένος κρατεῖν κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, εἰ καὶ οὕτως λαλῶ, τῇ συνηθείᾳ τῶν ἱστορούντων [ἱστορουμένων P.] ἀκολουθήσω, ἄνωθεν ὡς ἔφην τὰ κατ᾽ αὐτὴν διηγούμενος.

[2] [Matrona Pergae nata] Ἔστι τις πλατεῖα καὶ πολλὴ περιοικίς [περιοίκησις P.] , τελοῦσα μὲν ὑπὸ τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν, ἐν μεθορίοις [μεθορίω P.] δὲ τῆς Κιλίκων [τε add. P.] καὶ Ἰσαύρων κειμένη, Παμφυλία τοὔνομα, τάχα διὰ τὸ πολυάνθρωπον καὶ τὸ ἐκ πάσης γῆς [φύλης P.] οἰκήτορας ἔχειν οὕτω καλουμένη [λεγομένη P.] . Ταύτῃ πόλεις [(τ. π.) ταύτης τῆς πόλεως P.] εἰσὶ τεσσαράκοντα· τούτων μία καλεῖται Πέργη, ἀφ᾽ ἧς ὥρμητο ταύτη [(τούτων-ταύτη) τούτων μία αὕτη P.] ἡ ἀοίδιμος καὶ μακαρία Ματρῶνα [πατρίδα ἐκέκτητο add. P.] · τυχοῦσα δὲ τῶν νενομισμένων τροφείων καὶ ἀγωγῆς ἐλευθέρας ὑπὸ τῶν γεννησαμένων, ἐλήλυθε [ἐληλυθυῖα P.] καὶ εἰς ὥραν γάμου. Καὶ [om. P.] συνάπτεται ἀνδρὶ [ἀνδρὶ συν. P.] ὀνόματι Δομετιανῷ, γίνεται δὲ καὶ μιᾶς παιδὸς [π. μιᾶς P.] μήτηρ, ὀνόματι Θεοδότης [(ὀν. Θεοδ.) ἣν συμβολικῶς πως ἐκάλεσεν Θεοδότην P.] · Θεῷ γὰρ αὐτὴν [ἑαυτὴν P.] δέδωκεν πάντα καταλιποῦσα, ὡς αὐτόθεν ἐπιδείξομεν. Καὶ ὅπως μὲν [om. P.] μετὰ τὸν γάμον ἄτυφός τε καὶ μέτριος γέγονεν, κόσμου μὲν παντὸς καὶ καλλωπισμοῦ, ὡς [γε add. P.] ἔθος ἐστὶ [om. P.] κεχρῆσθαι γυναιξὶ φιλοκόσμοις, παντελῶς [om. P.] ἀμελήσασα, σεμνότητι δὲ καὶ σωφροσύνῃ τοὺς ἑαυτῆς ἐμπρέπειν σπουδάζουσα τρόπους· ὅπως δὲ καὶ τῆς κατὰ τὸ σῶμα ἠμέλει θεραπείας, μήτε λουτρῷ κεχρημένη μήτε τῷ ἀνδρὶ συνάπτεσθαι ἀνεχομένη, τὸ καὶ οἱ ἔχοντες γυναῖκας ὡς μὴ ἔχοντες ὦσιν φρονοῦσα, τὸ [om. P.] παρὰ τοῦ μακαρίου Παύλου εἰρημένον, διὰ τὸ μῆκος τοῦ λόγου ἐῶ λέγειν πλατύτερον. [I Cor. 7, 29.] Ἀλλὰ γὰρ τῆς οἰκείας πατρίδος ἀποστᾶσα βουλήσει [βούλη P.] τοῦ πάντων Θεοῦ καὶ γνώμῃ τοῦ οἰκείου ἀνδρός, ὅντινα [συνέκδημον μὲν add. P.] καὶ συνοδοιπόρον εἶχεν [ἔχειν ἐβούλετο P.] , οὐ μὴν δὲ καὶ [(οὐ-καὶ) οὐκέτι δὲ P.] τῶν καλῶς αὐτῇ μελετωμένων ὁμογνώμονα [ὁμόγνωμον P.] , φθάνει τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων Κωνσταντινούπολιν. [cum marito CPolim proficiscitur,] Γενομένη δὲ [τοίνυν P.] ἐν ταύτῃ τῇ βασιλευούσῃ πόλει, πρὸς τὰς τῶν ἁγίων ἔτρεχεν αὐλάς· ἐν αἷς οὐ μεθ᾽ ἡμέραν μόνον ἀλλὰ καὶ νύκτωρ διετέλει προσευχομένη καὶ ἀγρυπνοῦσα καὶ νηστείαις ταπεινοῦσα τὸ σῶμα [τὸ ς. ταπ. P.] , ὡς ἂν πειθήνιον ᾖ τοῖς εὐσεβέσι βουλεύμασι τῆς ψυχῆς. Οὐ γὰρ [ὡς add. P.] ἐχθρὸν κάκιστον κατὰ τοὺς δυσωνύμους καὶ βδελυκτοὺς [βδελλυκτοὺς P.] Μανιχαίους τὸ σῶμα ἡγεῖτο, ἀλλὰ τὰς [(ἀλλὰ τὰς) τὰς δὲ P.] τούτου ἀλόγους ὁρμὰς ἦγχεν [ἧγεν P.] μετὰ πολλῆς τῆς συνέσεως πρὸς τὸ δέον ῥυθμίζουσα καὶ [om. P.] πειθομένη τῷ μακαρίῳ Παύλῳ λέγοντι· Τῆς δὲ σαρκὸς πρόνοιαν μὴ ποιεῖσθε [τῆς σαρκὸς μὴ ποιεῖσθαι πρόνοιαν P.] εἰς ἐπιθυμίας· ὅθεν [om. P.] οὐ μέχρι [δὲ add. P.] τούτου ἠρκεῖτο οὐδὲ ᾥετο μέγα εἶναι τὸ ταπεινοῦν [τῶ ταπεινοῦντι P.] τὸ σῶμα, [ubi per ecclesias] εἰ μὴ καὶ τὴν εἰς τοὺς δεομένους παραμυθίαν κατορθώσειεν· λανθάνουσα οὖν τὸν ἄνδρα ἐπεμελεῖτο τῶν πενήτων [τῆς πενίας P.] κατὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ δύναμιν. [Rom. 13, 14.] Τὸ δὲ μεῖζον, ὅτι ἐν νέῳ τῷ σώματι καὶ σφριγῶντι, ὅτε μάλιστα σφοδρότερον εἴωθεν τὰ τῆς ἐπιθυμίας κύματα διεγείρεσθαι [ἐπεγείρεσθαι P.] . Ἦν γὰρ πέντε καὶ εἴκοσι ἐνιαυτῶν τότε, ὅτε [om. P.] τὰ ἀσκητῶν πρὸ τῆς ἀσκήσεως ἐπλήρου, προγυμνάζουσα ἑαυτὴν καὶ προπαρασκευάζουσα εἰς τὸ μέλλον· τῆς δὲ καλῆς ταύτης καὶ Θεὸν θεραπευούσης μελέτης διδάσκαλον εἶχεν τὴν μακαρίαν Εὐγενίαν, [diu noctuque cursitat,] τὴν οὐκ ὀνόματι μόνον, ἀλλὰ καὶ πράγματι τὸ εὐγενὲς τῆς ψυχῆς δεικνύουσαν [ἐπιδεικνυούσης P.] καὶ τῷ μὲν σώματι [τὸ μὲν σῶμα P.] παρθένον, τῇ δὲ καρδίᾳ [τὴν δὲ καρτερίαν P.] ἀνδρείαν. Μία γὰρ ἦν τῶν ἐν ταῖς παννύχοις ψαλμῳδίαις σχολαζουσῶν καὶ τὰ μαρτύρων διὰ τοὺς μάρτυρας ἐπιδεικνυμένων.

[3] [obsistente marito.] Τούτων δὲ γινομένων [P, γενομένων A.] παρὰ τῆς μακαρίας Ματρώνης, πολλή τις λύπη τὸν ταύτης ἄνδρα Δομετιανὸν [Δ. τὸν ταύτης ἄνδ. P.] κατεῖχεν, εἰς ἀτόπους ἐννοίας ἀπαγόμενον καὶ οἰόμενον τὴν μακαρίαν ἑταιρίζεσθαι διὰ τὸ συχνάζειν αὐτὴν [συσχηματίζειν ἑαυτὴν P.] ἐν ταῖς παννυχίσιν. Ὅθεν ἀγὼν [δὲ add. P.] ἀμφοτέροις ἐκ τούτου καθίστατο, Δομετιανῷ μὲν γὰρ [om. P.] κωλύοντι αὐτὴν ἀπιέναι ἐν ταῖς συνάξεσι [εἰς τὰς συνάξεις P.] , τῇ δὲ μακαρίᾳ Ματρώνῃ [om. P.] ἀναγκαζούσῃ αὐτὸν συγχωρεῖν αὐτῇ τοῦτο διαπράττεσθαι [άλλὰ γὰρ οὐκ ἥκοντι αὐτῆ add. P.] . Ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας πολλοῖς λόγοις πείσασα αὐτόν, τὸν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων φθάνει οἶκον· ἐν ᾧ γενομένη καὶ [om. P.] πάσῃ σπουδῇ συντείνασα [(ς. ς.) δυνάμει συντείνουσα P.] ἑαυτὴν παρεκάλει αὐτοὺς μετὰ δακρύων· &ldquogr;Συμπαθήσατέ μοι, λέγουσα [om. P.] , ἅγιοι ἀπόστολοι καὶ φωστῆρες τῆς οἰκουμένης [καὶ φ. τ. οἰκ. om. P.] , καὶ δυσωπήσατε ὑπὲρ ἐμοῦ τὸν δεσπότην Χριστὸν ῥυσθῆναί με ἐκ τοῦ ματαίου βίου τούτου [om. P.] , ἀξιωθῆναι δὲ δουλεύειν αὐτῷ γνησίως, ὅτι φοβοῦμαι τὴν κρίσιν καὶ δέδοικα τὰς κολάσεις· μή μου παρίδητε, ἅγιοι ἀπόστολοι, τὰς οἰκτρὰς δεήσεις μηδὲ [(ἅγιοι-μηδὲ) με P.] ἀπώσησθέ με [om. hic P.] ὡς ἀναξίαν, ἀλλὰ [om. P.] προσαγάγετε κἀμὲ ὡς ἑαυτοὺς [αὐτοὺς P.] καὶ ὅλον τὸν κόσμον τῷ φιλανθρώπῳ [om. P.] Θεῷ· καταμαλάξατε τὴν καρδίαν τοῦ ἀνδρός μου, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ κωλύων καὶ ἐμποδίζων με. Παράσχετε μοι βοήθειαν, δέομαι, καὶ [(καὶ-καὶ) με P.] δωρήσασθε ἀντίληψιν, παρακαλῶ.&rdquogr; Ταῦτα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια προσευξαμένης τῆς [om. P.] μακαρίας, τῆς ἑσπέρας καταλαβούσης καὶ τῶν φυλαττόντων τὸν ναὸν [φυλιτὸν οἶκον P.] ἐξιέναι ἅπασι κατὰ τὸ εἰωθὸς ἐκβοώντων [ἐπιβοώντων P.] , ἐν ταῖς παρακειμέναις τῷ οἴκῳ στοαῖς εὑροῦσα [τὸ add. P.] καταγώγιον Σωσάννης τινός, [Susannae diaconissae] γνωρίμου [καὶ ἐντίμου add. P.] αὐτῆς οὔσης, ἔμεινε παρ᾽ αὐτῇ διὰ τὴν ἐνάρετον αὐτῆς πολιτείαν [(ἐνάρ. αὐτ. πολ.) ἀρετὴν ἔμεινεν παρ᾽ αὐτῆ P.] · ἥτις ἐν τῷ ἐκεῖ τάγματι τῶν χηρῶν κατελέγετο ἐκ νέας τῆς [om. P.] ἡλικίας τήν τε [om. P.] παρθενίαν καὶ τὴν εἰς τὸν Θεὸν πολιτείαν ἀσπασαμένη [ἀσπασαμένης P.] . Πρὸς ταύτην τοίνυν μείνασα τὴν ἑσπέραν, τῇ ἐπαύριον ἀπῆλθε [ἄπεισι P.] πρὸς τὴν ἑαυτῆς διδάσκαλον Εὐγενίαν, περὶ τῶν προκειμένων θερμότερον πάλιν [om. P.] ποιουμένη τοὺς λόγους· τοῦτο δὲ [ἆρα add. P.] εἰργάζετο ὁ πολὺς περὶ τὸν Κύριον πόθος καὶ ἡ τῶν τοῦ βίου τούτου τερπνῶν ἐξουδένωσις. Πολλῶν δὲ γνωμῶν προτεθεισῶν καὶ οὔτε τῆς μαθητρίας ἐνδιδούσης οὔτε τῆς διδασκάλου ἀτονούσης, ἐσκοπεῖτο πρὸ πάντων τὰ περὶ τῆς παιδὸς Θεοδότης. Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα [om. P.] ἀβραμιαῖόν τι καὶ τῆς φύσεως αὐτῆς ἀνώτερον ὄντως [ὄντως ἄν. P.] φθεγξαμένη· &ldquogr;Μηδὲν ἐμοὶ καὶ τοῖς ἐμοῖς σπλάγχνοις ἔστω [ὄντως ἄν. P.] κοινόν, [filiam Theodoten educandam tradit.] ἔφη, ἀλλὰ Σωσάννα ἡ γνησία λαμβανέτω τὸ ἐμὸν παιδίον [λαμβάνει τὸ π. τὸ ἐμὸν P.] · ἐμὲ δὲ ἡ ἄσκησις [ἐφέλκεται καὶ add. P.] τρεφέτω.&rdquogr; Καὶ ταῦτα οὐ μέχρι ῥημάτων [λόγων P.] ἵστατο μόνον, ἀλλὰ [ἀλλ᾽ ἤδη P.] καὶ αὐτοῖς τοῖς ἔργοις παρεδίδοτο. Ὅθεν [(π. ὅ.) παρεδίδετο P.] λαβοῦσα [γὰρ add. P.] ἡ μακαρία Σωσάννα τὸ παιδίον Θεοδότην, τὴν τῆς μητρὸς τάξιν ἐπ᾽ αὐτὸ ἐπλήρου.

[4] [Vitae monasticae desiderio flagrans,] Λοιπὸν δὲ φροντὶς ἦν περὶ τοῦ [τὸ P.] πῶς ἢ ποῦ δεῖ [om. P.] αὐτὴν μονάσαι ἢ μονάσασαν διαλαθεῖν τὸν ἄνδρα. Ἔλεγεν δὲ [ἔλεγε γὰρ P.] ἡ μακαρία Ματρῶνα· &ldquogr;Μήποτε πράγματα παράσχῃ ὁ Δομετιανὸς τῇ λαμβανούσῃ με μονῇ καὶ κωλύσῃ με τοῦ σκοποῦ τῆς σωτηρίας μου [(καὶ - μου) om. P.] .” Ἐν τούτοις [τούτω P.] αὐτῶν οὐσῶν καὶ βουλευομένων, φανεροῖ αὐταῖς ὁ εὔσπλαγχνος Θεὸς διὰ νυκτερινῆς ὄψεως, τί ὀφείλουσι ποιῆσαι [τί ὀφ. π. διὰ ν. ὄψεως καὶ φανερᾶς ἀποκαλύψεως P.] . Ἐνόμιζε γὰρ ἡ μακαρία Ματρῶνα κατ᾽ ὄναρ [κατ᾽ ὄναρ om. P.] φεύγουσα τὸν ἄνδρα ὑπὸ μοναχῶν τινων [om. P.] διασεσῶσθαι. Ἐκ τούτου οὖν συνῆκεν, ὅτι ἐν ἀνδρικῷ μοναστηρίῳ δεῖ αὐτὴν μονάσαι καὶ διαλαθεῖν [λαθεῖν P.] τὸν ἄνδρα. Καὶ ἀποκειραμένη τὴν κεφαλὴν καὶ εἰς εὐνοῦχον μετασχηματισθεῖσα, εἰς τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους σὺν τῇ μνημονευθείσῃ [Εὐγενία add. P.] ἀπῆλθεν. [eunuchum se simulat] Καὶ εὐξαμένη ἐκτενῶς ἐπῆρεν εἰς τὸ ἅγιον εὐαγγέλιον καὶ κατὰ Θεοῦ πρόνοιαν ἀνέβη [(καὶ - ἀνέβη) ἀνῆλθεν P.] ἡ περιοχὴ αὕτη. Εἶπεν ὁ Κύριος τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς· Ὅστις [εἴ τις P.] θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι. [Marc. 8, 34.] Ὢ μακαρίων [om. P.] καὶ [om. P.] θείων λογίων [λόγων P.] δήλωσις, ὢ δήλης καὶ [(ὢ - καὶ) om. P.] φανερᾶς ἀποκαλύψεως, ὢ πίστεως ψυχῶν Θεοῦ γνῶναι βούλησιν ἰσχυσασῶν· εἰς μηδὲν τοιγαροῦν ὑπερθέμεναι μετὰ τὰς ἀποκαλύψεις ταύτας, εἰς Θεὸν δὲ τὸ πᾶν τῆς ἐλπίδος ἀναθέμεναι καὶ αὐτὸν τῶν πραττομένων λαβοῦσαι [παραλαβοῦσαι P.] συνήγορον καὶ βοηθόν, ἀπῆλθον· καὶ προῆγεν μὲν [(ἀπῆλθον - μὲν) εἶχον τὸ τῆς ἐπιθυμίας· ὡδήγει οὖν P.] ἡ μακαρία Εὐγενία, ἠκολούθει δὲ αὐτῇ ἡ μακαρία Ματρῶνα. Ὡδήγει δὲ αὐτὰς ἡ τοῦ Θεοῦ χάρις [(ὡδήγει - χάρις) om. P.] εἰς τὸ τοῦ ὁσίου [μακαρίου P.] Βασιανοῦ μοναστήριον [Praeter Vitam S. Matronae (qui et fons est synaxariorum ad diem 9 novembris) paucissima supersunt de Bassiani monasterio monumenta, quae diligenter recenset Ducange, Constantinopolis christiana, t. II, p. 120.] , ἐν ᾧ λιμὸς [(ἐν - λιμὸς) ὅπου δῆμος P.] εὐσεβὴς [εὐσεβείας ἀποτίκτων P.] ἰσχυροὺς τοὺς ἀγωνιζομένους [ἀγωνισαμένους P.] ἐργάζεται, ὅπου σωμάτων ἀσθένεια [ἀσθένειαι P.] τὰ κατὰ τῆς φάλαγγος τῶν δαιμόνων [τὰ add. P.] νικητήρια κομίζεται [ὅπου add. P.] χρυσός τε [om. P.] πεπάτηται καὶ εἰς οὐδὲν [οὐθὲν P.] λελόγισται, ὅπου πενία [(ὅπ. π.) πενία δὲ P.] μετὰ ἀρετῆς τετίμηται [τετίμηται P.] . Εἰς τοιαύτην τοίνυν [δὲ P.] ἀγέλην τιμίαν [om. P.] ἀγαγοῦσα [ἄγουσα P.] τὴν ὁσίαν Ματρῶναν [om. P.] ἡ μακαρία [om. P.] Εὐγενία τοῖς τῆς εὐσεβείας ἀσκηταῖς [ἀγωνισταῖς P.] ἐγκαταλέγει, εἰς ἄνδρα μετασχηματισθεῖσαν ὅλην καὶ [om. P.] ἄνδρὸς [τε add. P.] φέρουσαν ὄνομα Βαβυλᾶς [γὰρ add. P.] ἐκαλεῖτο· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος ὁ γενναῖος τοῦ Χριστοῦ ἱερόμαρτυς [Θεοῦ μάρτυς P.] , [et sub Babylae nomine] ὁ ἱεροπρεπὴς [γέρων ὁ ἱερεὺς P.] καὶ [ὁ P.] τῶν πραέων καὶ μακαρίων παίδων ἀλείπτης [De S. Babyla cum pueris tribus, BHG2. 205 – 209; Anal. Boll., t. XIX, p. 5.] , ἢ ὁ τῶν ἑπτὰ παίδων κατὰ τὸν νόμον παιδευτὴς καὶ συναγωνιστὴς Ἐλεάζαρος, οὕτως καὶ αὕτη ἐν [(καὶ μακαρ. - ἐν) ἐπιστάτης καὶ συναγωνιστὴς οὕτως καὶ αὕτη P.] ἀσθενοῦντι σώματι τὴν καρτερίαν καὶ τὴν ἄσκησιν κατώρθωσεν [κατορθοῦ P.] . Ἦν γὰρ περὶ μὲν τὸν Θεὸν [(μ. τ. Θ.) τ. Θ. μ. P.] γνησία, περὶ δὲ [om. P.] τοὺς σῳζομένους ἑτοίμη [ἕτοιμος P.] · τοσαύτῃ τοίνυν παρεκβάσει [τοσαύτην δὲ παρέκβασιν P.] χρησάμενος ἐπανάξω πάλιν [om. P.] τὸν λόγον εἰς τὸ τοῦ ὁσίου [δικαίου P.] Βασιανοῦ, ὡς εἴρηται [ὡς εἴρηται om. P.] , μοναστήριον, ἐν ᾧ τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [om. P.] εἰσελθοῦσαν ὡς ἄνδρα, ἤδη δὲ καὶ ἀγωνιζόμενον [ἀγωνιζομένην P.] , ἐθαύμαζε τὸ τῶν ἀδελφῶν πλῆθος, λογιζόμενον, ὡς εἰκός, ὅτι εὐνοῦχος ἀνὴρ καὶ τὴν φύσιν ἀσθενὴς οὐκ ἐξισοῦσθαι αὐτοῖς μόνον ἐν τοῖς ἀσκητικοῖς πόνοις ἐσπούδαζεν, ἀλλὰ καὶ πλέον τι ἔχειν ἐφιλονείκει, νηστεύων μὲν καρτερικῶς, τροφῆς δὲ μεταλαμβάνων ὀλίγης, θυμοῦ τε [δὲ P.] κρατῶν καὶ ἐπιθυμίαις μὴ ἀπαγόμενος [ἐπαγόμενος τῆ P.] , [Bassiani monasterium ingreditur.] προσευχῇ προσκαρτερῶν, τῇ ἀγάπῃ πλουτῶν, πρὸς ὑπακοὴν εὐπρόθυμος [πρόθυμος P.] , τοῖς δὲ [om. P.] πόνοις τῆς γῆς ἐγκαρτερῶν καὶ τὸ μεῖζον τούτων τῇ πολεμούσῃ τοῖς ἐγκρατευομένοις [πολ. ἐγκρατευόμενος λέγω δὴ τῆ P.] ἀκηδίᾳ μὴ χαυνούμενος· καὶ βασκαίνειν μὲν οὐκ εἶχον αὐτῇ — φθόνου γὰρ ἐλεύθερος ὁ τῆς ἀρετῆς ζῆλος — μιμεῖσθαι δὲ ἔσπευδον καὶ ὡς διδασκαλίᾳ μεγίστῃ προσεῖχον τῇ αὐτῆς πολιτείᾳ. Αὕτη δὲ ἡ πολλὴ σπουδὴ τῆς μακαρίας περὶ τὸν Κύριον [περὶ τ. κ. τῆς μακαρίας P.] μικροῦ δεῖν αὐτὴν καὶ καταφανῆ [καταφανῆναι P.] τοῖς συναγωνισταῖς ἀγνοουμένην πεποίηκεν, ἀλλὰ τὴν ὑπόνοιαν ταχέως τῇ τοῦ πνεύματος ἔλυσεν σοφίᾳ, τὸ λαθεῖν διὰ πάντων μηχανωμένη. Ἔστι δὲ τὸ συμβὰν τοιοῦτον.

[5] [A Barnaba quodam,] Κῆπος ὑπάρχει ἄχρι καὶ [τῆς add. P.] σήμερον τοῖς τοῦ μακαρίου καὶ ὁσίου Βασιανοῦ μαθηταῖς. Ἐν τούτῳ περὶ τὴν ἐργασίαν τῆς γῆς καταγινομένη [κατατεινομένη P.] ἡ μακαρία Ματρῶνα, ὡς ἔθος ἐστὶ [τοῖς add. P.] μοναχοῖς, καὶ τῷ σὺν αὐτῇ ἐργαζομένῳ προθυμότερον [(τῷ - προθ.) τοὺς σὺν αὐτῆ ἐργαζομένους προθυμωτέρως ἦν P.] φερομένη — ἦν δὲ Βαρνάβας ἐκεῖνος ὁ θαυμάσιος, ὁ τῆς αὐτῆς μονῆς μετὰ χρόνον ἡγησάμενος, [qui postea hegumenus fuit,] τὸν βίον μέν ποτε τὸν ἐπὶ σκηνῆς [(ποτε - σκηνῆς) πρότερον ἐπιεικῆ P.] ἐσχηκώς, τότε δὲ [δὴ P.] τὸν ὅμοιον αὐτῆς [αὐτῆ P.] τρόπον ἑλόμενος καὶ [ἑλόμενον P.] περὶ τὴν εὐσέβειαν προθυμούμενος [οὗτος γοῦν add. P.] , — ἔπαθέν τι ἀνθρώπινον, ἅτε δὴ τοῦ ματαίου προσφάτως καὶ περιέργου βίου ἀποστάς. Καί φησι πρὸς αὐτὴν χαριέντως· &ldquogr;Πόθεν, ὦ [om. P.] ἀδελφέ, τετρύπηνται [τέτρηνται P.] ἀμφοτέρων τῶν ὤτων σου οἱ λοβοί; [ex inaurium vestigiis]” Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα [om. P.] συντόμως ἀποκριθεῖσα εἶπεν· &ldquogr;Πέπονθας, ὦ ἀδελφέ, περίεργόν τι καὶ τοῦ ἐπαγγέλματος ἡμῶν ἀλλότριον, δέον σε τῇ γῇ προσέχειν ἢ ἐμοί· πλὴν ἐπειδὴ περὶ τοῦτο [τούτου P.] ἐπῆλθέν σοι μαθεῖν, ἄκουε. Ἡ πάλαι με κτησαμένη φιλοστόργως περὶ ἐμὲ διακειμένη διὰ πάσης ἦγεν εὐθυμίας καὶ τρυφῆς, ὡς καὶ χρυσίον οὐκ ὀκνῆσαι περιθεῖναί [ὄκνει ἐπιθεῖναι P.] μοι κατὰ τῶν ὤτων, ὥστε πολλοὺς τῶν ὁρώντων με λέγειν ὅτι κοράσιόν ἐστιν.&rdquogr; Καὶ οὕτως μὲν ἡ ὁσία [μακαρία P.] Ματρῶνα τὸν μακάριον καὶ ὅσιον Βαρνάβαν τῆς ὑπονοίας ἀπήγαγεν, εἰς ἀγῶνα δὲ καὶ τάραχον οὐ τὸν τυχόντα [ταραχὴν οὐ τὴν τυχοῦσαν κατέστ. P.] ἐκ τούτου καθίστατο [om. P.] , εἰς πολλὰς καὶ διαφόρους ἐννοίας τὴν διάνοιαν ἀπάγουσα [ἄγουσαν P.] εἰς μνήμην τε τῶν λόγων τῆς διδασκάλου Εὐγενίας ἐρχομένη· &ldquogr;Δυσχερὲς γὰρ πρᾶγμα, [propemodum agnoscitur.] ἔλεγεν ἐκείνη, καὶ ἀδύνατον, γυναῖκα ἐν ἀνδρικῷ [ἀνδρείω P.] μοναστηρίῳ ἀποτάξασθαι ἢ ἀποταξαμένην λαθεῖν.&rdquogr; Θερμότερόν τε [δὲ P.] ὅμως ἐκέχρητο ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν ἱκεσίαις λέγουσα· &ldquogr;Ἐγὼ τῆς σῆς ἤκουσα φωνῆς [φωνῆς ἤκουσα P.] , δέσποτα, καὶ τὸ σὸν περὶ τῆς ἀσκήσεως ἐδεξάμην νεῦμα· ἐπειδὴ δὲ οὐκ ἀντεῖπον, ἠκολούθησα δὲ προθύμως ἀκολουθεῖν κελεύοντι, αὐτὸς χάριτι τῇ σῇ τὰ κατ᾽ ἐμὲ οἰκονόμησον, καὶ μὴ [μήτε P.] γένωμαι τῶν ἐλπισθέντων ἀλλοτρία, φιλάνθρωπε, μήτε καταλείψω τὸν ἐναρχθέντα μοι δρόμον ἀπλήρωτον, ὅπως μὴ ἀτιμίας ὀνείδη [(ὅπως - ὀνείδη) μὴ ἀτονίας ὄνειδος P.] παρὰ τοῖς ἀγωνιζομένοις ὑπόσχω· προνόησαι τῆς σῆς ἱκέτιδος ὡς ἀεὶ καὶ [(ὑποσχῶ - καί) ὑποστῶ μὴ γελάση με τῆς κακίας τὸ πονερὸν καὶ μισόκαλον πνεῦμα· προνόησον τῆς σῆς οἰκετίδος P.] εἰς τὸ συμφέρον μοι γνώρισον καὶ τῇ ἐπὶ τούτῳ ὁρμῇ συνέργησον. Οὐδὲν γὰρ [om. P.] τῶν καλῶν ἄνευ τῆς σῆς ῥοπῆς ἀνθρώποις δυνατὸν κατορθῶσαι, καὶ μάλιστα γυναιξὶν προχείροις [προχειροτέραις P.] πρὸς τὴν τοῦ κακοῦ ἐκτροπὴν διὰ τὴν ἀσθένειαν οὔσαις.&rdquogr; Καὶ τοιούτοις μὲν λόγοις ὡς εἰκὸς [ὡς εἴκος om. P.] ἐξεδυσώπει τὸν Θεὸν ἡ γενναία Ματρῶνα.

[6] Καὶ οὐ λέγειν μόνον ἀλλὰ καὶ βλέπειν ἤδη [ἤδη βλέπειν P.] τῶν χρηστοτέρων [ἐδόκει add. P.] τὴν ἔκβασιν. Τοιοῦτος [οὕτως P.] γὰρ ὁ εὐσεβὴς τὴν διάνοιαν, βλέπει καὶ μὴ παρόντα τὰ μέλλοντα· ἐμοὶ δὲ καὶ διὰ τοῦτο πάλιν ὡς μίαν τῶν προγεγενημένων [προγενομένων P.] ὁσίων γυναικῶν θαυμάζειν ἐπέρχεται, καὶ [om. P.] παραλιπὼν [οὖν add. P.] τὰς πολλὰς μιᾶς μνημονεύσω διὰ τὸ μῆκος τοῦ λόγου, Σωσάννης ἐκείνης, τῆς ἐπὶ σωφροσύνῃ κριθείσης καὶ λαμπρυνθείσης [(κρ. κ. λ.) καταδικασθείσης P.] , ὅπερ καὶ ἐπὶ ταύτης ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι τὸ πᾶν τῆς ἐλπίδος ἐπιτρέψασα τῷ Θεῷ [ἀπορρίψασα πρὸς Θεὸν P.] καὶ τῇ αὐτοῦ ῥοπῇ δοῦσα τὰ καθ᾽ ἑαυτὴν εἴχετο μὲν τῆς ἀσκήσεως, ἐπεμελεῖτο δὲ καὶ ἀκριβείας ψυχικῆς. Ὁ δὲ μακάριος καὶ ὅσιος [ἅγιος P.] Βασιανὸς ἠγνόει μὲν τὸ σοφὸν τοῦτο [τοῦτον P.] καὶ θαυμάσιον δρᾶμα [ἄνδρα P.] , καίτοι τῷ τῆς προγνώσεως χαρίσματι πλουτῶν. Ἔγνω δὲ οὐκ εἰς μακράν· οὐ ποιήσει γὰρ κύριος ὁ Θεὸς ῥῆμα — κατὰ τὴν γραφήν, — ὃ οὐ μὴ ἀποκαλύψῃ τοῖς δούλοις αὐτοῦ τοῖς προφήταις. [Tum Bassiano] Προφήτης οὖν καὶ ὁ μακάριος Βασιανὸς ἦν [om. P.] διὰ τὴν πρόγνωσιν· ὅθεν [οἰκονομικῶς ἄχρι οὗ τῶ τῆς ἀσκήσεως πόθω τελείως ἡ γενναία Ματρῶνα ἐτελειώθη· ἔγνω δὲ οὐκ εἰς μακρὰν add. P.] ἔγνω [δὲ add. P.] οὕτως. Ἔδοξεν ὁρᾶν καθ᾽ ὕπνον ἄνδρα τινὰ [λέγοντα αὐτῶ add. P.] τῇ μὲν στολῇ κόσμιον, ἀστεῖον δὲ τῷ προσώπῳ καὶ — ἁπλῶς εἰπεῖν — θειοτέρας τινὸς φύσεως [φ. τινὸς P.] ἐν αὑτῷ [ἑαυτῶ P.] φέροντα σημεῖα, λέγοντα αὐτῷ [λ. αὐτῷ om. hic P.] · &ldquogr;Ὁ εὐνοῦχος ὃν ἔχεις ἐν τῷ μοναστηρίῳ [σου add. P.] οὐκ ἔστιν [om. P.] εὐνοῦχος, ἀλλὰ θήλειά ἐστιν&rdquogr;, τοῦτο δὲ εἰρηκότα ἕως τρίτου [ἕως τρ. om. P.] , ἀναχωρῆσαι [ἀνεχώρησεν P.] . Ὁ οὖν μακάριος καὶ ἅγιος Βασιανὸς μετὰ ταῦτα ἐνεθυμεῖτο, πῶς τοῦτο διάθηται τὸ πρᾶγμα [τῶ πράγματι P.] . Οὐδὲ [οὐ P.] γὰρ ἐβούλετο [ἠβούλετο P.] θρυληθῆναι [θρυλλῆσαι P.] τὴν μακαρίαν, κατ᾽ ἰδίαν δὲ ἐσκέπτετο καλέσαι καὶ ἐλέγξαι αὐτήν, τοῦ ἐπιστάτου αὐτῆς παρόντος [αὐτοῦ συμπαρόντος P.] μόνου. Ἀκάκιος δέ τις ἀνὴρ εὐλαβὴς καὶ αὐτὸς ἀρχιμανδρίτης ὑπάρχων [om. P.] τῆς εἰς τὸ Τρίτον [De loco λεγομένῳ Τρίτῳ seu Tertio Constantinopoli, vid. Synaxarium S. Isaaci, ad diem 30 maii, Synax. Eccl. CP., p. 717.] μονῆς τοῦ θεόφρονος Ἀβραμίου [Abraamii monasterium unum est ex antiquissimis urbis regiae coenobiis. Ducange, Constantinopolis christiana, t. II, p. 117 – 18.] , [tum Acacio archimandritae Abraamitarum] τῇ αὐτῇ νυκτὶ τὸν αὐτὸν [ἴδε add. P.] ἄνδρα ἐν τῷ [εἴδει τῶ add. P.] αὐτῷ σχήματι [om. P.] εἶδεν [om. P.] λέγοντα αὐτῷ· &ldquogr;Δήλωσον τῷ ἀδελφῷ σου Βασιανῷ ὅτι εὐνοῦχος [ὁ εὐν. P.] ὃν ἔχεις οὐκ εὐνοῦχός ἐστιν, ἀλλὰ θήλεια.&rdquogr; Ἕωθεν [ἔνθεν P.] οὖν ὁ μακάριος Βασιανὸς καλέσας τὸν διάκονον Ἰωάννην, ὃς ἦν καὶ δευτερεύων αὐτῷ καὶ ἐπιστάτης τυγχάνων τοῦ Βαβυλᾶ, διηγεῖτο [διηγεῖ P.] αὐτῷ τὸ ὅραμα καὶ ἐν ὅσῳ [αὐτῶ add. P.] διηγεῖτο, ἤδη ὁ ἀποκρισιάριος τοῦ θεοφιλεστάτου Ἀκακίου μηνύεται ἔχων τοὺς λόγους τῆς ἀποκαλύψεως ἐν μυστηρίῳ. [res divinitus panditur.] Κατὰ τὸ εἰωθὸς [γὰρ add. P.] ἐπερωτηθεὶς παρὰ τοῦ θυρωροῦ, τίνος χάριν ἐληλύθει [ἐλήλυθας P. P.] , οὐκ ἠνέσχετο ἀπαγγεῖλαι, φήσας αὐτῷ μόνῳ τῷ ἁγιωτάτῳ Βασιανῷ προστετάχθαι λέγειν τὴν ἀπόκρισιν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ ὅσιος ἐκέλευσεν αὐτὸν ἀνελθεῖν καὶ μαθὼν παρ᾽ αὐτοῦ τὴν ἀπόκρισιν ἀπέλυσεν αὐτὸν εἰπών· &ldquogr;Καλῶς, κύρι ἀδελφέ, ὁ Κύριος τὸν μισθὸν τοῦ κόπου δῴη ὑμῖν καὶ [om. P.] τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου [Θεοῦ P.] γινέσθω.&rdquogr; Τότε εἰσελθὼν ὁ μακάριος Βασιανὸς ἅμα τῷ Ἰωάννῃ ἐν τῷ διακονικῷ καὶ [om. P.] εὐξάμενος ἐκτενῶς ἐπῆρεν εἰς τὸ ἅγιον εὐαγγέλιον, καὶ ἀνέβη ἡ περιοχὴ αὕτη [αὔτη prius ταύτη P.] · &ldquogr;Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ [Luc. 13, 21.] ἔκρυψεν εἰς ἀλεύρου σάτα τρία, ἕως οὗ ἐζυμώθη ὅλον.&rdquogr; Δεξάμενος δὲ [οὖν P.] καὶ ταῦτα ὡς ἄλλην ὀπτασίαν, προστάσσει κληθῆναι τὴν μακαπίαν· &ldquogr;Καλέσατε, εἰπών [εἰπὼν καλέσατε ὧδε P.] , τὸν κύριν Βαβυλᾶν.”

[7] [A Bassiano arcessita] Καὶ δὴ κληθείσης αὐτῆς, ἀτενίσας [αὐτῆ add. P.] αὐστηρῷ τῷ προσώπῳ εἶπεν αὐτῇ [ohm. P.] · &ldquogr;Εἰπέ, ἀδελφή, τί τὸ παρασκευάσαν σε τηλικοῦτον καθ᾽ ἡμῶν τολμῆσαι πρᾶγμα καὶ πειρασμὸν [ἡμῖν add. P.] ἐπαγαγεῖν ἐπὶ τοσοῦον λανθάνουσαν [λανθάνουσα A.] χράνον;&rdquogr; Ἡ δὲ καὶ τὸ πληκτικὸν τοῦ λόγου ἀκούσασα καὶ τὸ αὐστηρὸν τοῦ προσώπου θεωρήσασα προσέθηκεν τῷ φόβῳ φόβον καὶ τῇ δειλίᾳ δειλίαν. Ἦν γὰρ [καὶ γὰρ ἦν P.] δειλιῶσα πάνυ [om. P.] , ἅμα γὰρ ἤκουσε τῶν καλούντων λεγόντων αὐτῇ [om. P.] ὅτι &ldquogr;καλεῖ σε ὁ κύρις ὁ ἀββᾶς&rdquogr;, ἐπέγνω ἐν ἑαυτῇ τὰ καθ᾽ ἑαυτὴν καὶ στενάζουσα ἔλεγεν· &ldquogr;Οἴμοι τῇ ἀθλίᾳ, ὅτι ἀπορρίπτομαι ὡς ἀναξία· οἴμοι τῇ ταλαιπώρῳ, ὅτι ἐγνώσθη ὅ εἰμι, καὶ [ὅτι ἐγνώσθην ὃ ἤμην οἴμοι ὅτι ἀπορίπτομαι ὡς ἀναξία P.] οὐκέτι ὡς ἀδελφὸς τοῖς ἀδελφοῖς διαλέγομαι, οὐκέτι ὡς εὐνοῦχος νοοῦμαι καὶ Βαβυλᾶς φωνοῦμαι, άλλὰ πάλιν γυνὴ ὁρῶμαι καὶ Ματρῶνα καλοῦμαι.&rdquogr; [et correpta] Εἶτα τὸν ἔλεγχον δεξαμένη, τῷ μὲν παλλίῳ τὴν κεφαλὴν ἐκαλύψατο [ἐκάλυψεν P.] , τῷ δὲ ἐδάφει ἑαυτὴν πρὸς τοῖς ποσὶν αὐτοῦ ἐφαπλώσασα, ἠρέμα πως καὶ μετὰ πολλοῦ τοῦ φόβου ἀποκριθεῖσα εἶπεν· &ldquogr;Οὐ πειρασμόν, ὧ δέσποτα, ἐπαγαγεῖν τῇ σῇ ποίμνῃ ἦλθον, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ φεύγουσα τὸν βίον καὶ τὰ ἐν αὐτῷ [κατὰ τοῦτο πεποίηκα add. P.] .” Καὶ τοῦτο ἀκούσας [(καὶ-ακ.) ὁ δὲ φανερώτερον πάλιν P.] εἶπεν πρὸς αὐτήν· &ldquogr;Ἔστω, ἐλάνθανες γυνὴ οὖσα ἐπὶ τοσοῦτον χρόνον, καὶ οὐδὲν ἡμᾶς παρέβλαπτεν τοῦτο ἀγνοοῦντας. Πῶς γυμνῇ τῇ κεφαλῇ τοῖς θείοις μυστηρίοις προσήρχου [ἐκοινόνης τοῖς μυστηρίοις P.] ; πῶς δὲ καὶ τὸ σὸν πρὸς εἰρήνην ἐπεδίδους [ἐπεδίδου P.] στόμα τοῖς ἀδελφοῖς;&rdquogr; Ἡ δὲ [καὶ add. P.] πρὸς ταῦτα εἶπεν [ὅτι add. P.] · &ldquogr;Ἐν μὲν τῷ καιρῷ τῶν θείων [om. P.] μυστηρίων ἔσυρον τὸ παλλίον μου ἕως ἡμίσους τῆς κεφαλῆς μου, ἀσθένειαν αἰτιωμένη τῆς κεφαλῆς [τῆ κεφαλῆ P.] . Τὸ δὲ σύμβολον τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ἀγάπης τὴν σφραγῖδα [τὴν σφρ. τῆς ἀγάπης P.] οὐκ ἔφευγον [ἀπέφυγον P.] · οὐ γὰρ ἀνθρωπίνῳ στόματι, ἀλλ᾽ ἀγγέλοις Θεοῦ καὶ ἀπαθέσιν ἀνθρώποις [κ. ἀ. ἄνθ. om. P.] οἰόμην [ὡρώμην P.] προσάγειν ἐμαυτήν.&rdquogr;

[8] [Matrona gesta sua] Πρὸς ταύτην οὖν [om. P.] τὴν θαυμαστὴν [θαυμασίαν P.] ἀπόκρισιν ὁ ἅγιος καὶ μακάριος Βασιανὸς ἐκπλαγεὶς εἶπεν αὐτῇ· &ldquogr;Καὶ διά τί τοιοῦτον ἔχουσα σκοπὸν περὶ Θεὸν [π. Θ. om. P.] οὐκ ἐν μοναστηρίῳ γυναικῶν εἰσῆλθες;&rdquogr; Ἡ δὲ μικρὸν ἀναπνεύσασα [ἀνανεύσασα P.] τοῦ φόβου καὶ παρρησίαν λαβοῦσα τοῦ πλείοσιν πρὸς ἀπολογίαν κεχρῆσθαι λόγοις, κειμένη εἰς [τὴν add. P.] γῆν πρὸ τῶν ποδῶν αὐτοῦ καὶ ὡς Θεῷ τὰ καθ᾽ ἑαυτὴν ἐκκαλύπτουσα ἔφη [ἀποκαλύπτουσα εἶπεν P.] · &ldquogr;Ἐγώ, δέομαι τῆς ἁγιωσύνης [τῆ ἁγιωσύνη P.] σου, ἐγενόμην ἑνὸς [om. P.] ἀνδρὸς γυνὴ καὶ μιᾶς παιδὸς μήτηρ· δουλεύειν δὲ Θεῷ μᾶλλον ἢ γάμῳ καὶ ἁμαρτίᾳ [ἁμαρτίαις P.] βουλομένη εἰς τὰς παννυχίδας τῶν ἁγίων μαρτύρων ἀπῄειν· ὁ δὲ ἀνήρ μου ἐκώλυέν με ποτὲ μὲν ὑβρίζων, ποτὲ δὲ μαχόμενος καὶ τύπτων, ἔστι δὲ ὅτε καὶ ἀπειλῶν. Ταῦτα ὁρῶσα καὶ πάσχουσα ἐφ᾽ ἑκάστης [ἡμέρας add. P.] ὑπ᾽ αὐτοῦ, ἠθύμουν, ἐστέναζον [καὶ add. P.] , ἔκλαιον, παρακαλοῦσα τὸν Θεὸν νυκτὸς καὶ ἡμέρας τούτου [τοῦ P.] μὲν τὴν καρδίαν μαλάξαι, ἐμοῦ δὲ τὴν ἐπιθυμίαν πληρῶσαι. Ὅθεν ταῦτα ποιοῦσα καὶ πράττουσα [(ὅθεν-πράττουσα) ταῦτα ἐποιούμην καὶ ἐσκεπτόμην P.] ἐσκεπτόμην ἐν μοναστηρίῳ γυναικῶν εἰσελθεῖν [ἀπελθεῖν P.] , ἀλλ᾽ ᾔδειν [ὅτι add. P.] , εἰ τοῦτο ποιήσω, τὸν ἄνδρα μου οὐ λανθάνω, μὴ λανθάνουσα δὲ θλίψιν καὶ ἑαυτῇ [ἐμαυτῆ P.] καὶ τῷ μοναστηρίῳ προεξένουν [προξενήσω P.] · ὁ γὰρ ἀνήρ μου οὐδὲν παρῃτεῖτο τῶν εἰς κακίαν καὶ διαστροφὴν φερόντων ποιῆσαι καὶ ἐμοί, ὡς εἴρηται, καὶ τῷ μοναστηρίῳ. Ἐν τούτοις οὖν οὖσα καὶ ἀθυμοῦσα καὶ σωθῆναι ποθοῦσα καὶ [om. P.] μεταξὺ [δὲ add. P.] πολλῶν λογισμῶν πολιορκουμένη, ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν ἀφυπνώσασα ἔδοξα ὁρᾶν ἑαυτὴν [ἐμαυτὴν P.] φεύγουσαν τὸν ἄνδρα, τὸν δὲ καταδιώκοντα καὶ ἀπειλοῦντα· μέλλουσαν δὲ φθάνεσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ ἀνήκεστα πάσχειν, [candide enarrat.] περιέσωσαν [με add. P.] ἄνδρες μοναχοὶ καὶ εὐλαβεῖς· καὶ διυπνισθεῖσα συνῆκα ἐν ἑαυτῇ [ἐμαυτῆ P.] , ὅτι ἐν ἀνδρικῷ μοναστηρίῳ δεῖ με σωθῆναι καὶ ἀποκρυβῆναι τὸν ἄνδρα. Τότε ἀπελθοῦσα εἰς [πρὸς P.] τὴν μακαρίαν Εὐγενίαν, διηγησάμην αὐτῇ ταῦτα. Ἡ δὲ Εὐγενία αὕτη ἅμα [om. P.] καὶ Σωσάννῃ τινὶ προσῆν καὶ ἀφῆκα αὐταῖς τὸ παιδίον μου [ἐπεὶ exspectes.] ὡς εὐλαβεῖς καὶ θεοφιλεῖς γυναῖκες [γυναῖκας A.] γνώριμαί μου ἦσαν [(τινί-ἦσαν) τις γνώριμοι ἦσαν μοι P.] ἐκ τῶν παννυχίδων. Ἤτις [ὡς εὐλαβεῖς γυναῖκες ἡ οὖν Εὐγενία P.] ἀκούσασα ταῦτα ηὐχαρίστησε τῷ Θεῷ τῷ πάντας σωθῆναι βουλομένῳ. Τότε οὖν ἐσκεψάμεθα [ἐσκεψώμεθα P.] τὸ μὲν παιδίον Θεοδότην παραθέσθαι τῇ κυρίᾳ Σωσάννῃ, ἐμὲ δὲ μεταμφιασαμένην καὶ σχηματισθεῖσαν [μετασχηματιθεῖσαν P.] εἰς ἄνδρα εἰσελθεῖν εἰς μοναστήριον ἀνδρῶν [om. P.] · καὶ ὅπερ ἐσκεψάμεθα, ἔργῳ [καὶ add. P.] ἐπληρώσαμεν· τὸ γὰρ παιδίον Θεοδότην [om. P.] παραθέμεναι τῇ μνημονευθείσῃ Σωσάννῃ, εὐθέως [om. P.] ἀποθεμένη [τε add. P.] τὴν γυναικείαν στολὴν καὶ τὴν κεφαλὴν ἀποκειραμένη καὶ — ἁπλῶς εἰπεῖν — ἀνὴρ γενομένη καὶ τῷ σχήματι καὶ τῇ προαιρέσει, συνεργίᾳ Εὐγενίας καὶ ὁδηγίᾳ Θεοῦ [ς. καὶ ὁδηγία Εὐγενίας P.] ἦλθον εἰς τὸ ἅγιον σου μοναστήριον, εύνοῦχος ὁρώμενος καὶ Βαβυλᾶς καλούμενος [λεγόμενος P.] , καὶ δεχθεῖσα πρόβατον ὑμέτερον ἐγενόμην, εἰ καὶ ἀχρεῖον νῦν καὶ ἀνάξιον ὑμῶν εὑρέθην.”

[9] [Bassiani monitis instructa] Ἐπακούσας δὲ [οὖν P.] τοῦ σοφοῦ τούτου καὶ μεγάλου δράματος ὁ ἁγιώτατος Βασιανὸς καὶ θαυμάσας μὲν τὴν σύνεσιν, ἀποδεξάμενος δὲ καὶ [om. P.] τὴν προαίρεσιν, ψυχαγωγήσας αὐτὴν ῥήμασι [om. P.] πνευματικοῖς [om. P.] ἀνίστασθαι ἐκέλευεν, εἶτα καὶ ἐπύθετο παρ᾽ αὐτῇ [αὐτῆς P.] , ποῖος τοῦ λοιποῦ αἱρετὸς αὐτῇ ἔσται βίος [αἱρετώτερος βίος αὐτῆ ἐστιν P.] , ὁ μοναχικὸς ἢ ὁ κοσμικός. Τῆς δὲ εἰπούσης ὅτι [om. P.] ὁ μοναχικός, — τοῦτον γὰρ καὶ ἠγαπηκέναι ἐξαρχῆς [ἐξ. ἠγαπ. P.] ἔλεγεν καὶ δι᾽ αὐτὸν ἀνδρί, τέκνῳ, περιουσίᾳ ἱκανῇ [om. P.] ὅλῳ τε τῷ κόσμῳ καὶ τοῖς ἐν αὐτῷ ἀποτετάχθαι — καὶ ἕως θανάτου μὴ ἀποστήσεσθαι αὐτοῦ διαβεβαιουμένης [διαρεβαιουμένη P.] , γνοὺς ὁ μακάριος τὸ τέλειον καὶ εἰλικρινὲς τῆς προθέσεως [(καὶ-προθέσεως) τῆς προαιρέσεως P.] αὐτῆς, λέγει αὐτῇ· &ldquogr;Θάρσει, τέκνον καὶ ἀδελφή, ὁ κύριος Ἰησοῦς [om. P.] Χριστὸς [om. P.] ὁ ἐκλεξάμενός σε εἰς σωτηρίαν καὶ φωτίσας σου τὴν ψυχήν, ἵνα αὐτὸν οὕτως [om. P.] ἀγαπᾷς, αύτὸς [σε add. P.] ἔχει διαφυλάξαι καὶ πληρῶσαί σου τὴν ἐπιθυμίαν εἰς πάντα.” [e monasterio exire iubetur.] Τούτοις τε καὶ [(εἰς-καὶ) om. P.] ἄλλοις [τε add. P.] πλείοσι λόγοις παρακαλέσας αὐτὴν καὶ νουθετήσας καὶ ὡς ἄν τις εἴποι ἀναγεννήσας καὶ ἀναρρώσας τὸν νοῦν [(καὶ-νοῦν) om. P.] , ἐν ἑνὶ τῶν κελλίων τοῦ μοναστηρίου ἐκέλευσεν ἡσυχάσαι αὐτήν, περιθέσθαι δὲ καὶ ἀνάδεμα [ἀνάδημα P.] ἐκ τοῦ παρατυχόντος ῥακίου ἐπὶ τὴν κεφαλὴν [(ἐπὶ τ. κ.) om. P.] διὰ τὸν νόμον τῆς φύσεως. Καὶ τούτων γενομένων [(κ. τ. γ.) om. P.] , ἑσπέρας βαθείας καταλαβούσης [(β. κ.) δὲ κ. β. P.] , ἐπέτρεψεν αὐτῇ ἐξελθεῖν ἐκ τῆς μονῆς [(ἐκ. τ. μ.) om. P.] , δηλώσας αὐτῇ οὕτως [om. P.] · &ldquogr;Ἄπελθε, ἀδελφή, καὶ παρά τινι [τινῶν P.] τῶν γνωρίμων σοι γενομένη ἀνάμενε τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀντίληψιν καὶ τὴν ἡμετέραν σκέψιν [σκέπην P.] · οὐ γὰρ περιοψόμεθά σε.&rdquogr;

[10] [Apud Susannam] Οὕτω δὴ [οὕτως δὲ P.] χωρισθεῖσαν [τότε add. P.] τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [om. P.] ἐκ τοῦ μοναστηρίου, τοῦ διακόνου Μαρκέλλου αὐτὴν ἀπαγαγόντος, δέχεται πάλιν τὸ Σωσάννης καταγώγιον· ἀλλὰ γὰρ ὁ ποιῶν Θεὸς τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων [ἀγαπόντων P.] αὐτὸν καὶ συνεργῶν πάντα [πάντας A.] εἰς ἀγαθὸν τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν, πρὸ τοῦ ἐξελθεῖν τὴν μακαρίαν ἐκ τοῦ μοναστηρίου προσελάβετο τὸ παιδίον αὐτῆς Θεοδότην, ἵνα μὴ τῇ ἀθυμίᾳ αὐτῆς ἀθυμίαν προσθήσῃ καὶ τῇ ταύτης μερίμνῃ ἐκκόψῃ τι τῆς προθέσεως [προαιρέσεως P.] αὐτῆς· ὅθεν [om. P.] εὑροῦσα [γὰρ add. P.] αὐτὴν τεθνηκυῖαν, χαρὰν μᾶλλον καὶ [om. P.] οὐ πένθος ἔσχεν, ὅτι καὶ αὐτὴ τῆς κατ᾽ αὐτὴν [(κ. α.) om. P.] φροντίδος ἀπηλλάγη κἀκείνη πρὸ τοῦ τῶν κακῶν τοῦ βίου πειραθῆναι [πειραθείη A, πειραθεῖ P.] ἀπῆλθεν ἀπαλλαγεῖσα· καὶ ὅσον ἐθλίβετο διὰ τὸ χωρισθῆναι αὐτὴν τοῦ μοναστηρίου, τοσοῦτον παρεμυθεῖτο [παρεμυθήσατο P.] άποβαλοῦσα τὴν παῖδα. [Ps. 144, 19.] Θεοῦ γὰρ ἔργον καὶ τοῦτό ἐστιν τὸ ἐν ἑνὶ μέρει θλιβομένην αὐτὴν δι᾽ ἄλλου ἐπικουφίζειν [κουφίζειν P.] . [latet] Ἐκρύπτετο τοίνυν ἡ ὁσία Ματρῶνα [om. P.] παρὰ τῇ τιμίᾳ [om. P.] Σωσάννῃ, μᾶλλον δὲ [ὁ add. P.] Θεὸς ταύτην ἐφύλαττεν διὰ Σωσάννης ὡς θησαυρὸν πνευματικὸν [om. P.] καὶ πολλὰς ψυχὰς πλουτίζειν καὶ φωτίζειν [(πλ. καὶ φ.) φ. καὶ πλ. P.] μέλλουσαν [μέλλοντα P.] . Ἀλλὰ γὰρ αὕτη μὲν ἐκρύπτετο, ἡ φήμη δὲ διήγγειλεν αὐτὴν πανταχόθεν [πανταχοῦ P.] καὶ πρὸς πᾶσαν ἀκοὴν χωροῦσα καὶ βοῶσα έκήρυττεν, ὅτι [om. P.] γυνὴ λαθοῦσα [θαρροῦσα P.] μοναστήριον ἀνδρῶν ᾤκησεν, ἀλλ᾽ οὐκ ἔλαθεν εἰς τὸ παντελές. Ὅθεν [ἐλθὼν δὲ P.] Δομετιανὸς ὁ ἀνὴρ αὐτῆς [καὶ add. P.] μαθὼν τὰ κατ᾽ αὐτὴν ἔδραμεν ὡς θὴρ ἄγριος [om. P.] εἰς τὸ τοῦ μακαρίου Βασιανοῦ μοναστήριον [μον. τοῦ μακ. B. P.] μετὰ τὸ καὶ ἄλλα μοναστήρια περιελθεῖν, [a Dometiano marito] βίαια κράζων καὶ μεγάλα βοῶν καὶ τὰς θύρας λίθοις κόπτων καὶ λέγων· &ldquogr;Δότε μοι τὴν γυναῖκά μου, δότε μοι τὴν ἐλπίδα μου, δότε μοι τὴν παραμυθίαν μου· οὓς γὰρ [(δότε μ. τ. παρ. μ. οὓς γὰρ) ἃ P.] ὁ Θεὸς συνέζευξεν, ὑμεῖς μὴ χωρίζετε.&rdquogr; Ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα [τούτοις ὅμοια P.] φθεγγόμενος καὶ [ὀλοφυρόμενος add. P.] διαστρέφων τὴν Εὐγενίαν ὡς ὁδηγὸν αὐτῆς γενομένην καὶ τὰ [om. P.] μυρία κακὰ διαπραττόμενος, ἤκουεν παρὰ [μὲν add. P.] τῆς Εὐγενίας· &ldquogr;Ἐγώ [ὅτι P.] , τίς ἐστιν ἡ γυνὴ ἥνπερ λέγεις, οὐκ οἶδα, ἄνδρα δὲ εὐνοῦχον ἔχοντα ἐπιθυμίαν τοῦ σωθῆναι ὀνόματι Βαβυλᾶν ἤγαγον ἐν τῷ μοναστηρίῳ τούτῳ.&rdquogr; Οἱ δὲ τοῦ μακαρίου Βασιανοῦ μαθηταὶ [om. P.] ἔλεγον αὐτῷ· &ldquogr;Ἡμεῖς, ἀδελφέ [om. P.] , γυναῖκα οὐκ ἐδεξάμεθα· τὸ γὰρ μοναστήριον ἡμῶν ἀνδρῶν οὐ γυναικῶν ἐστιν [ἀνδρῶν ἐστιν οὐ γὰρ γυναικῶν P.] . Εὐνοῦχον δὲ ὀνόματι Βαβυλᾶν ἐδεξάμεθα· καὶ μέχρι μέν τινος ἀρεσθέντα τῇ παρ᾽ ἡμῖν [ἠμῶν A.] διαγωγῇ μεῖναι, μεθ᾽ ἡμῶν, ὕστερον δὲ κρεῖττόν τι νομίσας [νομίζειν P.] βουλεύεσθαι ἐπὶ τὰ Ἱεροσόλυμα ἔλεγεν [om. P.] ἀπέρχεσθαι [καὶ add. P.] ἐν σπηλαίῳ καθεῖρξαι αὑτόν [καθειργνύειν ἑαυτόν P.] . Τοῦτον αὐτὸν ἔχοντα τὸν λογισμὸν οὐ πρὸ πολλῶν ἡμερῶν ἀπελύσαμεν. Λοιπὸν δὲ εἴτε ἐν τῇ πόλει ταύτῃ [εἴτε ὧδε εἴτε εἰς τὴν πόλιν ταύτην P.] ἔμεινεν, εἴτε εἰς τοὺς ἁγίους τόπους, ὡς ἔλεγεν, Θεὸν εἰδέναι μόνον [(Θ. ε. μ.) Θεῶ τὸ γνωστὸν P.] , ἡμεῖς γὰρ περὶ [om. P.] τούτου [om. P.] ἀθῷοί ἐσμεν· ὅθεν καὶ σὺ ἐὰν θέλῃς σωθῆναι, ὁ νῦν λιθάζων [ἡμᾶς add. P.] καὶ ὑβρίζων, δεχόμεθά σε μετὰ χαρᾶς καὶ οὐκ ὀνειδίζομέν σοι τὰς ὕβρεις. Ἐδιδάχθημεν γὰρ ὑπὸ [παρὰ τοῦ P.] Κυρίου δέχεσθαι τοὺς διώκοντας· καὶ γὰρ αὐτὸς τὸν Παῦλον διώκτην δεξάμενος εὐαγγελιστὴν πεποίηκεν. Οθεν καὶ σέ [(ὅ. κ. σέ) σὲ οὖν P.] , ἐπειδὴ ἀνὴρ εἶ, κἂν [καὶ P.] τοιοῦτος ᾖ [om. P.] , δεχόμεθά σε· ἀνδρῶν γάρ ἐστιν, [incassum quaesita.] ὡς εἴρηται, τὸ μοναστήριον τοῦτο καὶ ὀνομάζεται· εἰ δὲ ἀγνοεῖς, ὕπαγε καὶ πᾶσα ἡ πόλις διαβεβαιοῦταί σε περὶ τούτου.&rdquogr; Ταῦτα [δὲ add. P.] ἀκούσας ὁ Δομετιανὸς πλέον μὲν [om. P.] τῷ θυμῷ ἐκεντεῖτο [ἐκινεῖτο P.] καὶ τῇ ὀργῇ ἐξεκαίετο, μηδὲν δὲ [om. P.] εὔλογον ἔχων [ἔχ. εὐλ. P.] ἀποκριθῆναι ἢ ποιῆσαι, διὰ τὸ ἀκοῦσαι εὐνοῦχον εἶναι ὃν ἐδέξαντο καὶ τοῦτον αὐτὸν μὴ εἶναι ἐν [παρ᾽ P.] αὐτοῖς, ἀνεχώρησεν κεκυφὼς καὶ ἀνιώμενος.

[11] [Bassiano favente,] Ὁ δὲ μακάριος καὶ ἅγιος [ὅσιος P.] Βασιανὸς ἀγῶνα καὶ μέριμναν οὐ τὴν τυχοῦσαν εἶχεν περὶ αὐτῆς, φοβούμενος, πῶς ἣν [μήπως ἥνπερ P.] παρέλαβεν ἀπὸ Θεοῦ ψυχὴν μὴ ἀπολέσοι [ἀπολέση P.] . Καὶ εὐθέως [om. P.] μεταστειλάμενος τοὺς διακόνους αὐτοῦ καὶ τοὺς πρώτους τῶν ἀδελφῶν λέγει αὐτοῖς· &ldquogr;Τί ποιοῦμεν, κύριοι ἀδελφοί, περὶ τῆς χωρισθείσης ἡμῶν ἀδελφῆς; Εἰ γὰρ καὶ γυνὴ ἐδείχθη, ἀλλ᾽ οὖν γε μέλος ἡμῶν [καὶ add. P.] ἐστι καὶ γέγονεν. Ὅθεν [om. P.] λυποῦμαι [γὰρ add. P.] δι᾽ αὐτὴν οὐ μετρίως [οὐ μ. δι᾽ αὐτὴν P.] καὶ ἀγωνιῶ καὶ — ἁπλῶς εἰπεῖν — σπαράσσονταί μου τὰ ἔνδοθεν, ἐνθυμουμένου [ἐνθυμούμενος P.] τὰ περὶ αὐτῆς, μήπως ὁ διάβολος ὁ πολυμήχανος ἀμβλύνῃ αὐτῆς τὴν προαίρεσιν, ἢ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς ἀκούσας τὸ ποῦ ἐστιν παγιδεύσει αὐτὴν καὶ ὁ τοσοῦτος κόπος καὶ ἡ τοιαύτη ἐπιθυμία σβεσθεῖσα ἀπολεῖται.&rdquogr; Τότε λέγει αὐτῷ ὁ διάκονος Μάρκελλος· &ldquogr;Μηδὲν ἀθυμήσῃς περὶ τούτου [(π. τ.) om. P.] , [Marcelli diaconi suasu] τιμιώτατε πάτερ, ἀλλὰ τῷ φιλανθρώπῳ [om. P.] Θεῷ αὐτὴν παράθου καὶ εὔχου ὑπὲρ αὐτῆς, καὶ δυνατός ἐστιν φυλάξαι αὐτήν. Εἰ δὲ συνορᾷ ἡ ἁγιωσύνη σου ἀποστεῖλαι αὐτὴν ἐν μοναστηρίῳ γυναικῶν, ἔστιν μοναστήριον ἐν Ἐμέσῃ ἐν τῇ ἐμῇ πόλει, τὸ τῆς μακαρίας Ἱλάρας, πάνυ καλὸν καὶ ψυχὰς ἁγίων καὶ ἔχον [ψ. ἁγίας ἔχων P.] καὶ ἐσχηκός, ἐν ᾧ καὶ τὴν ἀδελφήν μου μονάσαι πεποίηκα· εἰς τοῦτο οὖν [εἰ δοκιμάζεις ὥσπερ ἔφην εἰπὼν add. P.] τέως, πάτερ [om. P.] , ἀπόστειλον αὐτὴν καὶ τῆς περὶ αὐτὴν [αὐτῆς P.] φροντίδος μερικῶς ἀπαλλάττεσαι.&rdquogr; Ταῦτα [ἀπαλλάττει τοῦτο P.] ἀκούσας ὁ ἅγιος [ὅσιος P.] καὶ ἀρεσθεὶς τῇ καλῇ [om. P.] αὐτοῦ [om. P.] συμβουλίᾳ, ἐπέτρεψεν αὐτῷ λέγων· &ldquogr;Ὕπαγε, κύρι ὁ διάκονος [κύριε διάκονε P.] , ὡς οἶδας, διὰ τὸν Κύριον ποίησον, καὶ πλώἳσον αὐτήν.&rdquogr; Ὁ δὲ διάκονος παραχρῆμα [om. P.] εὑρηκὼς πλοῖον ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν ἀπερχόμενον, ἐμβαλὼν ἀπέστειλεν αὐτήν. Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα, [monasterium Emesenum ingressa,] ὡς ὄντως ποθήσασα ἀκολουθῆσαι Χριστῷ, γνησίως μηδ᾽ ὅλως [μὴ P.] ἀντιλέξασα μήτε μὴν διαστᾶσα [διστάσασα P.] , ἀλλ᾽ ὡς Θεοῦ πρόσταγμα δεξαμένη τὴν τοῦ ἡγουμένου αὐτῆς πρόσταξιν, ἀπῆλθεν προθύμως [om. P.] , μηδὲν ἄλλο αἰτησαμένη παρ᾽ αύτοῦ πλὴν τὰς τιμίας καὶ [(τ. κ.) om. P.] ὁσίας αὐτοῦ εὐχὰς καὶ μικροῦ [μικρὰν P.] ἄρτου εὐλογίαν. ᾜδει γάρ, ᾔδει ἀκριβῶς καὶ ἐπέπειστο [πέπειστο P.] , ὅτι ταύτας ἔχουσα συμπλόους [συμπλοὺς P.] καὶ συνοδοιπόρους πάντα προβαίνειν [προβαίνει P.] αὐτῇ καταθυμίως καὶ συμφερόντως· ὅπερ Θεοῦ χάριτι καὶ ἐγένετο. Διανύσας [διανύσασα P.] γὰρ τὸν πάντα πλοῦν ῥᾳδίως καὶ ἀχειμάστως καὶ τῆς τοῦ ἄρτου εὐλογίας μικρόν τι καὶ πάνυ ὀλίγον ἀναλώσασα, ὅπερ καὶ [θαῦμα add. P.] μέγιστόν ἐστιν καὶ τῆς πίστεως αὐτῆς ἀσφαλὴς [ἐναργὴς P.] ἀπόδειξις, φθάσασα [φθάνει P.] τὸ Ἱλάρας μοναστήριον [ἐν ὧ γενομένη add. P.] καὶ δεχθεῖσα εὐμενῶς [om. P.] , λέγει ἡ μακαρία [ἡ μ. λέγει P.] Ματρῶνα [om. P.] ταῖς ἀδελφαῖς· &ldquogr;Λάβετε, κυρίαι μου, ἐκ τῆς δοθείσης μοι εὐλογίας παρὰ τοῦ ἡγουμένου μου, ὅτι ἡ εὐλογία αὐτοῦ μεγάλη καὶ τιμία [(κ. τ.) om. P.] ἐστίν. Ἔστι γὰρ ἀνὴρ ἅγιος καὶ ἀγαπῶν τὸν Θεὸν γνησίως καὶ ἀγαπώμενος ὑπ᾽ αὐτοῦ.&rdquogr; Καὶ δοῦσα αὐταῖς ἐξ αὐτοῦ [αὐτῆς P.] , ἔλαβεν καὶ αὐτὴ παρ᾽ αὐτῶν. Καὶ ἦσαν ἔκτοτε ἀμφότεραι αἰνοῦσαι καὶ δοξάζουσαι τὸν Θεόν [(καὶ-Θεὸν) om. P.] . Οὕτως οὖν ἀπελθοῦσα ἡ μακαρία Ματρῶνα εἰς τὸ μοναστήριον, τοσοῦτον τῇ ταπεινώσει καὶ [(τ. κ.) om. P.] ἀσκήσει καὶ τῇ ἀγαθῇ πολιτείᾳ ἐπέδωκεν ἑαυτὴν καὶ διέλαμψεν ταῖς ἀρεταῖς [(καὶ τῇ-ἀρεταῖς) ἔδωκεν καὶ τῆ πολιτεία ἐπέλαμψεν P.] , [hegumena] ὡς καὶ τὰς ἀδελφὰς θαυμαζούσας τὸν βίον αὐτῆς καὶ διὰ τοὺς ἀγαθοὺς καὶ ἐπιεικεῖς αὐτῆς ἀγῶνας καὶ [(ἀγ. καὶ) om. P.] τρόπους ἀγαπώσας αὐτὴν διἳσχυριζομένας λέγειν, [a sororibus eligitur.] ὅτι μετὰ τὴν τελευτὴν τῆς περιούσης αὐτῶν [om. P.] ἡγουμένης ταύτῃ [ταύτην P.] ὑποτάσσειν ἑαυτὰς [αὐτὰς P.] καὶ αὐτὴν ἔχειν ὁδηγὸν καὶ ἡγουμένην καὶ μητέρα πνευματικήν [βούλονται vel simile exspectes.] .

[12] [Unguento] Ἐπειδὴ δὲ τὴν τοιαύτην μεγίστην ἀρετὴν καὶ πολιτείαν [(μεγ.-πολιτείαν) om. P.] ἔδει βεβαιοῦσθαι καὶ διὰ σημείων, οὐδὲ [om. P.] τούτων ἀπεστέρησεν [αύτὴν ἐστήρησε P.] ὁ Κύριος. Ἐν γὰρ τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐφανερώθη ἡ τιμία κεφαλὴ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ [Ἰ. τοῦ β. καὶ προδρόμου P.] . Ἐφανερώθη δὲ οὕτως. Γεωργός τις τῶν ἐντοπίων ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας ἐθεώρει πῦρ ἀνερχόμενον [πυρἀν ἀνερχομένην P.] ἐκ τοῦ τόπου οὗ ἦν, ἐν ᾧ [(ἐν ᾧ) om. P.] καὶ εὑρέθη ἡ ἁγία τοῦ βαπτιστοῦ κεφαλή [ἡ κ. ἡ ἁγία τοῦ β. P.] . Οὗτος μὴ δυνάμενος γνῶναι τὸ παράδοξον τοῦ σημείου, ἀπελθὼν διηγήσατο τῷ ἐπισκόπῳ ὅπερ ἑώρα. Ὁ δὲ ἐπίσκοπος συνεὶς μυστήριόν τι διὰ τῆς πυρᾶς μηνύεσθαι, μηδὲν ἀναβαλόμενος [ἀναβαλλόμενος P.] ἢ ὑπερθέμενος, παραλαβὼν τὸν πάντα κλῆρον αὐτοῦ ἔξεισιν ἐν τῷ τότῳ [(ὅπερ-τόπῳ) om. P.] καὶ ποιήσας εὐχὴν ἐπέτρεψεν ἀνορύττεσθαι τὴν γῆν. Καὶ δὴ ἀνορυχθείσης, εὑρέθη [ηὑρέτη P.] στάμνος τις ἔχουσα τὴν ἁγίαν κεφαλὴν τοῦ προδρόμου [(τ. π.) om. P.] . Τούτου δὲ [om. P.] γενομένου, ἠκούσθη μὲν ἐν πάσῃ τῃ περιχώρῳ ἐκείνῃ, συνέδραμεν δὲ πᾶσα ἡ [om. P.] ἡλικία σὺν τοῖς μοναστηρίοις ἐπὶ τῷ μετὰ ψαλμῳδίας καὶ τῆς πρεπούσης τιμῆς εἰσαγαγεῖν αὐτὴν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ [εἰς τὴν ἐκκλησίαν P.] . [e capite S. Iohannis Baptistae defluente] Τότε δὴ οὖν ἡ ὁσία αὐτὴ καὶ ὄντως τοῦ Χριστοῦ τελεία [om. P.] δούλη συνεξελθοῦσα ταῖς ἐκ τοῦ μοναστηρίου ἀδελφαῖς, μία ἧν τῶν συναθροισθέντων διὰ τὸ σέβας τῆς ἁγίας [τιμίας P.] κεφαλῆς. Μύρου δὲ βρύοντος ἐξ αὐτῆς εἰς πίστωσιν [πίστιν P.] τοῦ συνδραμόντος ὄχλου καὶ βεβαίωσιν τῆς εὑρέσεως αὐτῆς, πάντων ἀρδευομένων [τῶν ἐρχομένων P.] ἐξ αὐτοῦ εἱς εὐλογίαν [ἀρυομένων add. P.] , προσῆλθεν καὶ αὐτὴ ἀρύσασθαι. Καὶ δὴ ἀρυσαμένη διαδότις ἀκούσιος [ἀκουσίως P.] ἐγένετο. Τοῦ γὰρ ὄχλου μὴ συγχωροῦντος αὐτῇ [om. P.] τὴν διέξοδον, κατὰ μέσου αὐτῶν ἀπειλημμένη [κατειλημμένη P.] ἠναγκάζετο πᾶσιν ῥογεύειν, πάντων αὐτῇ ἐκβοώντων· &ldquogr;Διάνεμε πᾶσιν [διάδος ἡμῖν P.] , δούλη Χριστοῦ.&rdquogr; Οὕτως τοίνυν [om. P.] ποιούσης αὐτῆς καὶ πᾶσιν ἀφθόνως διαδιδούσης [(καὶ-διαδ.) om. P.] , ἐλθὼν εἷς τυφλὸς ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ [(ἐκ-αὐτοῦ) om. P.] παραδραμὼν πάντας, τόν τε ἐπίσκοπον καὶ τοὺς [(κ. τ.) τούς τε P.] κληρικούς, — πάντες γὰρ οὗτοι ἐρρόγευον [ἀκούσας τὴν μακαρίαν διδόναι add. P.] , — ἔρχεται πρὸς αὐτὴν ἱκετεύων καὶ δεόμενος [(καὶ δι.) om. P.] ἐπιχρῖσαι αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκ τοῦ μύρου. Ἡ δὲ μακαρία ἐκτείνασα τὰς χεῖρας αὐτῆς ἐποίησεν αὐτῷ, ὡς ἐπεζήτησεν. [caeco] Ὁ δὲ τυφλὸς [om. P.] παραχρῆμα ἀναβλέψας ἤρξατο δοξάζειν καὶ [(δ. κ.) om. P.] εὐλογεῖν τὸν Θεόν, τὸν δεδωκότα αὐτῷ διὰ τῆς μακαρίας Ματρώνης [om. P.] ἰδέσθαι εἰκόνα ἀνθρώπου καὶ κατανοῆσαι κάλλος [Col. 797A] ἀνθρώπου [οὐρανοῦ P.] , ῥυσάμενόν τε [δὲ P.] αὐτὸν συνεχῶν πτωμάτων καὶ πολλῶν προσκομμάτων, ὦν πρόξενον [πρόξενος P.] αὐτῷ ἦν τὸ σύντροφον σκότος καὶ ὁ [om. P.] ἀφεγγὴς βίος. [visum restituit.] Τοῦτο τὸ θαῦμα μεγάλην μὲν [om. P.] αὐτὴν κατ᾽ ἐκείνην τὴν ὥραν ἔδειξεν [ἀπέδειξεν P.] . Πάντες γὰρ ἀλλήλοις ἐπεμβαίνοντες καὶ ἐπ᾽ ἄκρων ὀνύχων ἱστάμενοι ἰδέσθαι αὐτὴν ἔσπευδον [ἐσπούδαζον P.] . Οὐκ ἔλαττον δὲ καὶ μετὰ ταῦτα παρὰ πάντων ἐθαυμάζετο. Πάντες γὰρ ἔλεγον· &ldquogr;Αὕτη ἐστὶν ἡ μετὰ ἀνδρῶν μονάσασα καὶ λαθοῦσα ἐπὶ χρόνον· καὶ διὰ τοῦτο χάριν λαβοῦσα ἰαμάτων παρὰ τοῦ [om. P.] Χριστοῦ μεγαλύνεται [om. P.] .”

[13] [A Domitiano detecta] Ὅθεν [om. P.] ἐκ ταύτης τῆς φήμης [φωνῆς P.] καὶ Δομετιανὸς τὴν Ἔμεσαν κατέλαβεν· ἐν ᾗ γενόμενος καὶ μαθὼν τὸ μοναστήριον, ἐν ᾧ διέτριβεν ἡ μακαρία, μὴ δυνάμενος εἰσόδου τυχεῖν πρὸς αὐτήν, δηλοῖ αὐτῇ [P, αὐτὴν A.] διά τινων ἐπισήμων γυναικῶν, παρ᾽ ὧν καὶ τὰ κατ᾽ αὐτὴν ἐγνώκει, ἀξιῶν προσκυνῆσαι αὐτήν, εἰρωνικήν [ἡρωδιανὴν P.] . τινα ἱκετείαν πλαττόμενος καὶ προσχήματι τιμῆς τὴν ἐπιβουλὴν μηχανώμενος. Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα [om. P.] καταμαθοῦσα τό τε σχῆμα [τὸ τέχνασμα P.] καὶ τὴν θέσιν αὐτοῦ πᾶσαν καὶ γνοῦσα αὐτὸν εἶναι τὸν ἄνδρα αὐτῆς ἐκ τῶν σχημάτων, λέγει αὐταῖς· &ldquogr;Ὑπάγετε, κυρίαι μου, καὶ ἕως ἑπτὰ [ἓξ P.] ἡμερῶν ἀναμείνατέ με, ἕως οὗ σκέψωμαι, καὶ τότε μετὰ εὐκαιρίας [εὐχαριστίας P.] συντυγχάνω αὐτῷ ἐπὶ ὑμῶν.&rdquogr; Αἱ δὲ πεισθεῖσαι αὐτῇ, ἀπελθοῦσαι ἀπῆγγειλαν αὐτῷ τὴν ἀπόκρισιν ταύτην. Καὶ ὁ μὲν Δομετιανὸς [om. P.] περιέμενεν τὴν ἑβδόμην ἡμέραν, τὴν ὀγδόην ὡς μεγάλην ἑορτὴν [om. P.] ἐκδεχόμενος ἰδεῖν. Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα λαθοῦσα πάσας τὰς ἀδελφὰς ἐπὶ τὰ Ἱεροσόλυμα ὥρμησεν, [Hierosolyma petit Matrona,] οὐδὲν ἄλλο ἐπαγομένη πλὴν ὃ ἐφόρει τρίχινον [τριχίνιον P.] καὶ ῥάβδον ἐν τῇ χειρὶ μικρὸν τῆς εὐλογίας τοῦ ἄρτου [τοῦ ἄρτου om. P.] τῆς δοθείσης αὐτῇ παρὰ τοῦ ἁγιωτάτου Βασιανοῦ. Παρελθουσῶν δὲ τῶν ἑπτὰ ἡμερῶν, ἦλθον κατὰ τὴν σύνταξιν αἱ γυναῖκες ζητοῦσαι αὐτήν, ἤκουσαν δὲ παρὰ τῶν ἀδελφῶν ὅτι· &ldquogr;Ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας συνέτυχεν ὑμῖν, οὐκέτι εἵδομεν αὐτήν· ὅθεν καὶ πολλῇ τινι λύπῃ κρατούμεθα καὶ θλίψει οὐ μετρίᾳ περὶ αὐτῆς, ὡς τοιούτου ἀγαθοῦ στερηθεῖσαι, ἐνθυμούμεναι, ποῖος δαίμων ἰσχυρὸς τὴν [om. P.] τοιαύτην γενναίαν ψυχὴν ἠδυνήθη διασαλεῦσαι καὶ [om. P.] ἐξαγαγεῖν [om. P.] τοῦ οἴκου τούτου.&rdquogr; Ἀπελθοῦσαι οὖν ἀπήγγειλαν τῷ Δομετιανῷ ἅπερ ἤκουσαν.

[14] [quam ille]Ὁ δὲ τοῦτο μαθὼν πάνυ ἐλυπήθη, οὐκ ἐνέδωκεν δὲ περιεργαζόμενος τὰ κατ᾽ αὐτήν. Ἀκούσας γὰρ [γοῦν P.] αὐτὴν τοῖς ἁγίοις τόποις παραβεβληκέναι [παραβεβηκέναι P.] , — ἡ γὰρ φήμη πανταχοῦ φανερὰν ἐποίει [αὐτὴν ἐποίησεν P.] — μὴ ὀκνήσας πάντῃ μήτε μὴν ἀπογνοὺς εὑρίσκειν αὐτήν, φθάνει τὰ Ἱεροσόλυμα κἀκεῖσε [ἐκεῖσε P.] παρά τινων θεοσεβουσῶν [θεοσεβῶν P.] γυναικῶν μαθὼν αὐτὴν εἶναι· ἔλεγον γὰρ αὐτῷ, ὅτι ἡ μὲν ἡλικία αὐτῆς ὑψηλή ἐστιν καὶ ἀναλόγως κειμένη, τὸ δὲ φόρεμα τρίχινον, τὸ δὲ χρῶμα λευκόν, τὸ δὲ πρόσωπον ἱλαρὸν καὶ τερπνόν. Ἐκ τούτων οὖν συνεὶς αὐτὴν εἶναι τὴν μακαρίαν, τὸ ταύτης [κατ᾽ αὐτὴν P.] καταγώγιον ἐπυνθάνετο. Τῶν δὲ εἰρηκυιῶν [εἰρηκουσῶν P.] αὐτῷ καταγώγιον μὲν αὐτὴν οὐκ ἔχειν [αὐτὴ οὐκ ἔχει P.] , κοιμᾶται δὲ ἢ ἐν τῷ Γολγοθᾶ ἢ ἐν τῇ Ἀναστάσει ἢ ἐν τῇ ἁγίᾳ Μαρίᾳ ἢ ὅπου δ᾽ ἂν αὐτὴ τῶν ἐκκλησιῶν ὀψισθῇ [ὀψήση P.] , [insequitur] λέγει αὐταῖς· &ldquogr; Ἐάν μοι αὐτὴν ὑποδείξητε, τιμήσω ὑμᾶς ἀξίως.&rdquogr; Τότε λέγουσιν αὐτῷ αἱ γυναῖκες· &ldquogr;Ἄπελθε [μὲν add. PP.] αὐτὸς ἐπὶ τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν· ἡμεῖς δὲ ἀπερχόμεθα εἰς [ἐπὶ P.] τὴν ἁγίαν Μαρίαν· τὸν στολισμὸν αὐτῆς [om. P.] εἴπομέν σοι· εἰ μὲν αὐτὸς αὐτὴν εὑρήσεις [εὑρεῖς P.] , εὖ καὶ καλῶς· εἰ δὲ [οὐadd. P.] ἡμεῖς, μηνύσομέν [μηνύωμεν P.] σοι.&rdquogr; Οὕτως οὖν διακριθέντων καὶ διανεμηθέντων [διανειμαμένων P.] τὰς ἐκκλησίας καὶ τῶν μὲν γυναικῶν ἐπὶ τὴν ἁγίαν Μαρίαν ἀπερχομένων, τοῦ δὲ Δομετιανοῦ ἐπὶ τὴν ἁγίαν [om. P.] Ἀνάστασιν, συναντᾷ αὐτῷ ἡ μακαρία Ματρῶνα· καὶ μὴ ἐκκλίνασα δεξιὰ ἢ ἀριστερὰ κάτω τὸ βλέμμα ἔχουσα διήνυεν ἀσκύλτως [om. P.] τὴν ὁδὸν αὐτῆς. Ὡς δὲ καὶ ἐγγὺς ἀλλήλων [ὡς δὲ κατ᾽ αὐτὰ ἀλλήλοις P.] ἐγένοντο, [nec tamen agnoscit.] ὡς δῆθεν λίθον [λίθον δῆθεν P.] βουλομένη ἐπᾶραι, κύψασα εἰς τὴν γῆν διέλαθεν αὐτόν, καὶ ὁ μὲν ἀντιπαρελθὼν καὶ μὴ ἐπιστήσας τὸν νοῦν, ἀπῄει εἰς [ἐπὶ P.] τὴν Ἀνάστασιν ζητήσων [ζητῶν P.] αὐτήν, ἡ δὲ διαλαθοῦσα σοφῇ ἐπινοίᾳ ἤρχετο ἀπὸ τῆς Ἀναστάσεως διαφυγοῦσα αὐτόν· ἀλλὰ γὰρ τοῦτον οὕτως διαλαθοῦσα περιέπεσε ταῖς γυναιξί. Ἀπερχομένης γὰρ αὐτῆς ἐπὶ τὴν ἁγίαν Σιών, συναντήσασαι αὐτῇ λέγουσι πρὸς [om. P.] αὐτήν [αὐτῆ P.] · &ldquogr;Τίς ποτε τοῦ κομητάτου λαμπρὸς ἀνὴρ [om. P.] καὶ [om. P.] διὰ σέ, ὡς λέγει, ἐληλυθὼς ἐπιθυμεῖ [ἐλήλυθεν ἐπιθυμῶν P.] προσκυνῆσαί σε καὶ εὐλογηθῆναι παρὰ σοῦ καὶ περιάγει καὶ αὐτὸς ζητῶν σε καὶ ἡμᾶς δὲ [om. P.] διὰ τοῦτο ἀπέστειλεν.&rdquogr; Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα λέγει αὐταῖς· &ldquogr;Εὐχὴν ἔχω εἰς τὴν Πανεάδα [Παναιάδα P.] καὶ σπουδάζω συνοδίαν εὑροῦσα πληρῶσαι [ἐκπληρῶσαι P.] αὐτήν, [Ut maritum denuo eludat] ἀλλ᾽ ἔνδοτε μοι, παρακαλῶ, ἕως τριῶν ἡμερῶν, καὶ τὸ τηνικαῦτα ἐπὶ ὑμῶν συντυγχάνω αὐτῷ.&rdquogr; Ταῦτα εἰποῦσα ἡ μακαρία καὶ τὰς γυναῖκας ἀπολύσασα εὐλόγῳ ἀποκρίσει, συνοδίαν εὑροῦσα ἐξώρμησεν ἐπὶ τὸ Σιναῖον [Σινὰ P.] ὄρος. Ὅθεν αἱ [αἱ οὖν P.] γυναῖκες εὑροῦσαι τὸν Δομετιανόν, ἀπήγγειλαν αὐτῷ τὴν ἀπόκρισιν τῆς μακαρίας [(τ. μ.) om. P.] . Ὁ δὲ πεῖραν ἔχων ἀπὸ τῆς εἰς τὸ μοναστήριον ἀποκρίσεως, ὅτι ὑπέρθεσις καὶ χλεύη ἐστὶ [ἀποκ. καὶ εἰδὼς ὅτι χ. ἐστὶν καὶ ὑπ. P.] τὸ παρ᾽ αὐτῆς δηλωθὲν καὶ ἀλλαχόσε [ἀλλαχοῦ P.] βουλομένη μετελθεῖν τὰς μὲν γυναῖκας διεκρούσατο, αὐτῷ δὲ ταῦτα ἐδήλωσεν, οὐκ ἐπαύσατο πολυπραγμονῶν καὶ καταζητῶν τὰ ἴχνη αὐτῆς ὥσπερ τις [om. P.] κύων λακωνικὸς καὶ [om. P.] εἰς θήραν δεδιδαγμένος [μεμελετημένος P.] . Καὶ δὴ εὑρηκὼς ἄλλας τινὰς [om. P.] γυναῖκας λεγούσας αὐτῷ ὅτι· &ldquogr;Εἰ τὴν εὐήλικον γυναῖκα ζητεῖς τὴν τὰ [om. P.] τρίχινα φοροῦσαν, εἰς τὸ Σιναῖον [Σινὰ P.] ὄρος ἀπέρχεται&rdquogr;, μηδ᾽ ὅλως [οὕτως P.] ὀκνήσας μηδὲ τὸ μῆκος τῆς ὁδοῦ παραιτησάμενος κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτῆς. Μαθοῦσα δὲ [αὐτὸν P.] ἡ μακαρία Ματρῶνα κἀκεῖσε αὐτὸν [om. P.] ἐληλυθέναι, γυναικῶν αὐτῇ μηνυσασῶν [μηνυουσῶν P.] παρ᾽ αὐτοῦ [αὐτῶ P.] ἀπεσταλμένων, φόβῳ συσχεθεῖσα πολλῷ, [ad Beryti partes secedit.] τὴν ἐσθῆτα μεταμφιασαμένη παραγίνεται εἰς τὰ μέρη Βηρυτοῦ [Βηρύτου P.] , κἀκεῖσε εὑροῦσα ναὸν εἰδώλων ᾤκησεν ἐν αὐτῷ, ἑλομένη μᾶλλον ὑπὸ δαιμόνων ἢ [ὑπὸ add. P.] θηρίων ἀναλωθῆναι ἢ εἰς τὰς χεῖρας τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς [om. P.] περιπεσεῖν. Ἔλεγεν γὰρ ὅτι· &ldquogr;δαίμονες Θεῷ δουλεύουσάν με ἀδικῆσαι οὐ δύνανται, θῆρες δὲ τὴν ἀρετήν, εἰ γνησίως [περιπεσεῖν δαίμονες γάρ φησιν οὐ μή με ἀδικήσωσι Θεῶ δουλεύουσαν θῆρες δὲ εἰ τὴν ἀρετὴν γνησίως P.] καὶ εὐλαβῶς μετέρχομαι [καὶ add. P.] , τιμήσωσιν ἴσως, ὁ δὲ ἀνήρ, εἰ χειρώσηταί με, καὶ δαιμόνων καὶ θηρίων πικρότερος ἔσται.&rdquogr; Οἰκὴσασα οὖν ἐν τῷ εἰδωλείῳ ἐξετέλει ἀπαραλείπτως τὸν κανόνα τῆς ψαλμῳδίας τὸν παραδοθέντα αὐτῇ.

[15] [Voces psalentium in solitudine] Ἐν μιᾷ οὖν τῶν ἡμερῶν τὴν νυκτερινὴν ψαλμῳδίαν ποιουμένης αὐτῆς, ἀντέψαλλον οἱ δαίμονες μάλα προθύμως. Ἤκουεν γὰρ πολλῶν ἀνδρῶν φωνὰς ψαλλόντων, εἰς δειλίαν δὲ καταστᾶσα [καταστάσης αὐτῆς P.] καὶ τῷ σημείῳ [τὸ σημεῖον P.] τοῦ σταυροῦ ἑαυτὴν τειχίζουσα, πληρώσασα τὴν ψαλμῳδίαν διελογίζετο ἐν ἑαυτῇ λέγουσα [om. P.] ὅτι· &ldquogr;ὁ μὲν τόπος ἔρημός ἐστιν, ὁ δὲ οἶκος βέβηλος, χωρίον ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ οὐκ ἔστιν, παροδῖται [τοῖς add. P.] ὧδε οὐ παρέβαλον, πόθεν ἄρα αἱ φωναὶ αὗται [(πόθεν - αὗται) om. P.] ;&rdquogr; Ταῦτα ἔχουσα κατὰ διάνοιαν καὶ λογιζομένη [κ. λ. om. P.] , ἐξῆλθεν τοῦ εἰδωλείου κατανοῆσαι, πόθεν αἱ φωναὶ ἐκεῖναι ἐγένοντο [φωναὶ ἐγίνοντο P.] . Ὡς [hic inc. V.] δὲ οὐδένα εὗρεν ἢ εἶδεν [(ἢ εἶδεν) ἰδεῖν V.] , εἰσῆλθεν πάλιν ἔνδον τοῦ εἰδωλικοῦ ναοῦ· ὅθεν [(πάλιν-ὅθεν) om. P, V.] ἐπὶ πολλὰς [δὲ add. V.] ἡμέρας τῶν φωνῶν τούτων γινομένων, διαμείνασα ἄσιτος τρεῖς ἡμέρας παρεκάλεσε τὸν Θεὸν ἐκτενῶς φανερῶσαι αὐτῇ τὴν τούτων [τούτου P.] αἰτίαν. Ὁ δὲ κύριος καὶ Θεὸς [(κ. Θ.) ὁ ταχὺς P, V.] ταχὺς εἰς τὸ ἐπακούειν [ἀκοῦσαι P.] τῶν βοώντων πρὸς αὐτὸν νυκτὸς καὶ ἡμέρας οὐχ ὑπερέθετο δεομένης αὐτῆς [om. P.] , [daemonum esse intellegit.] ἀλλὰ ταχύνας ἐφανέρωσεν αὐτῇ [αὐτὴν V.] . Πληρωσάσης γὰρ [γοῦν P.] ἐν ἄλλῃ ἡμέρᾳ τὴν ψαλμῳδίαν [αὐτῆς add. V.] , ἤρξαντο οἱ δαίμονες τραγῳδεῖν ἀσέμνως καὶ ἀτάκτους τινὰς [τρ. ἀτάκτως καί τινας ἀσέμνους P.] καὶ αἰσχρὰς ἀπολύειν φωνάς, προσάγειν δὲ καὶ πῦρ τῇ θύρᾳ τοῦ ναοῦ. Τῆς δὲ μακαρίας συνεχῶς σφραγιζομένης καὶ ἐπιτιμώσης αὐτοῖς [αὐτῆς V.] , ἔφυγον ἐπὶ τὰ ὄρη σὺν τῷ πυρί· γνοῦσα δὲ τοῦ πονηροῦ εἶναι τὴν ἐνέργειαν, περιεβλέπετο ὧδε καὶ ὧδε [κἀκεῖσε P.] ἰδεῖν τί γεγόνασιν ἢ ποῦ ἀπέδρασαν [ἀπεδράκασι P.] , καὶ ἀναβλέψασα εἶδεν τὰ ὄρη ὡσεὶ γνόφῳ τινὶ κεκαλυμμένα.

[16] [Sitim patiens] Μετὰ δὲ ταῦτα δίψῃ πολλῇ συσχεθεῖσα [δίψει δὲ μ. τ. συσχεθεῖσα πολλῆ P, δ. δ. συσχ. μ. τ. π. V.] , ἐξελθοῦσα τοῦ εἰδωλείου ὡς ἀπὸ ὀλίγου διαστήματος καὶ εὑροῦσα [ὀλίγας add. P.] βοτάνας εὐθαλεῖς τε [om. P.] καὶ δροσεράς, λαβοῦσα τῇ χειρὶ ἐξ αὐτῶν προσέθηκε τοῖς χείλεσι καὶ τῇ γλώσσῃ πρὸς τὸ παραμυθηθῆναι τὴν δίψαν καὶ κουφισθῆναι τὴν ἄγαν ξηρότητα. [κ. αὐτὴν τῆς ξηρότητος V.] · ἀλλὰ γὰρ ὁ εὔσπλαγχνος καὶ οἰκτίρμων Κύριος τὴν τοσαύτην καρτερίαν [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ὑπομονὴν ἑωρακώς, ἀρχαίαν θαυματουργίαν εἰργάσατο, οὐκ ἀχάριστον λαὸν ἑστιάσας, ἀλλὰ ψυχὴν ἀγαπῶσαν αὐτὸν διαθρέψας, οὐδὲ παράδοξον ὄμβρον [παραδόξω ὄμβρω V.] τὴν τοῦ μάννα ἀφθονίαν ὑετίσας [οὐδὲ πετρινὸν (πέριον V) ὕδωρ πηγάσας add. P, V.] , ἀλλ᾽ αὐτοσχέδιον τράπεζαν τὸν ἔρημον τόπον αὐτῇ δωρησάμενος· ξηροῦ γὰρ καὶ ἀνίκμου [ἀνημέρου V, ἀνίγμου P.] παντὸς τοῦ τόπου ὑπάρχοντος, [in loco arido] τόπον εὑροῦσα νοτίδος μετέχοντα [μετέχοντος V.] , Θεὸν ἐπικαλεσαμένη καὶ [αὐτὸν add. P.] συνεργὸν λαβοῦσα, προσελθοῦσα τῷ τόπῳ ὤρυξε τὴν γῆν ταῖς χερσίν [τ. χ. αὐτῆς τὴν γῆν V.] , εἶτα πονέσασα [πονήσασα P.] λίθους ὀξεῖς εὑροῦσα [ἀροῦσα P.] ὤρυττεν ἐν αὐτοῖς μικρὸν βοθύνιον [βόθυνον V.] , καὶ [om. V.] ὅσον αἱ [om. V.] ἀμφότεραι αὐτῆς χεῖρες [αἱ χ. V, χ. αὐτῆς P.] κατήρχοντο, τοσοῦτον τῆς νοτίδος ᾐσθάνετο [(τος. - ἠσθ.) om. P.] . Εὑροῦσα δὲ μικρὸν ὕδωρ ἀνεχώρησεν εἰκάσασα τὴν ὥραν τῆς ψαλμῳδίας· καὶ τῇ ἐπαύριον τὸν ὀρθρινὸν αὐτῆς κανόνα πληρώσασα, ἐξελθοῦσα εὗρεν τὸ πρὸ μιᾶς ὀρυχθὲν βοθύνιον πεπληρωμένον τοῦ ὕδατος· τότε [om. V.] κλίνασα [δὲ add. V, δὲ τὸ add. P.] γόνυ καὶ εὐχαριστήσασα τῷ δοτῆρι τῶν ἀγαθῶν, ἀναστᾶσα συνέλεξεν ὀλίγας βοτάνας, ὁ γὰρ τόπος σὺν τῷ ὕδατι καὶ ταύτας ἐκαρποφόρησεν· τὰ [γὰρ add. P.] τοῦ Θεοῦ γὰρ δωρήματα τέλεια καὶ ἀνελλιπῆ [ἀνενδεεῖ P.] ὑπάρχουσιν καὶ οὐ δέονται καιροῦ πρὸς τελείωσιν· ὅθεν [om. P, V.] ἀποπλύνασα [οὖν add. P, V.] ταύτας ἐν τῷ ὕδατι τὸ μὲν ὕδωρ ἀπέλυσεν διὰ τὸ ῥῦπος [ῥυπῶδες αὐτὸ εἶναι P.] , [miro modo recreatur.] τὰς δὲ βοτάνας λαβοῦσα εἰσῆλθεν· ἀλλὰ γὰρ ὅσον τὸ ὕδωρ διάστημα [διάστημα τὸ ὕδωρ P.] ἐκ τοῦ βοθύνου διερρεῖτο [διέρρει P, V.] , τοσοῦτον [τῶν add. P.] βοτανῶν ἡμέρων καὶ εὐμήκων ἀνεδίδου φοράν· έφ᾽ ἑκάστης οὖν [(ἐφ᾽ - οὖν) ἑκάστην γοῦν P.] ἐξερχομένη μετὰ τὸν ὄρθρον καὶ τὰς μὲν βοτάνας ἐκλεγομένη καὶ ἀποπλύνουσα, τὸ δὲ ὕδωρ ἀπολύουσα καὶ πάλιν ἀποφράσσουσα [ἀποφράττουσα P.] διὰ τὸ εὑρίσκεσθαι αὐτὸ καθαρόν, εἰς τὴν συνήθη τῆς μεταλήψεως ὥραν μετὰ τὴν τῶν λυχνικῶν ψαλμῳδιῶν [ψαλμωδίαν καὶ V, om. P.] συμπλήρωσιν ἐσθίουσα τὰς βοτάνας καὶ ἐκ [om. P, V.] τοῦ ὕδατος πίνουσα ἐδόξαζεν τὸν Θεὸν ἐπὶ πᾶσι τοῖς δωρουμένοις αὐτῇ ὑπ᾽ αὐτοῦ· ἐχορήγει οὖν αὐτῇ ὁ τόπος ἐκεῖνος [ἔκτοτε add. P.] ἐξ ἐκείνου ὥσπερ φόρον τὴν ἡμερησίαν τροφὴν πληρεστάτην.

[17] [A daemone]Ἐπὶ πολὺν δὲ τῆς μακαρίας καιρὸν κατατρυφώσης [τῆς add. P, V.] τοιαύτης τραπέζης καὶ τῇ συντόνῳ ἀσκήσει προκοπτούσης, οὐκ ἐνεγκὼν ὁ πονηρὸς δαίμων [om. P, V.] ὁρᾶν αὐτὴν εὐφραινομένην ἐν Κυρίῳ, ἄλλῃ τινὶ μηχανῇ κατ᾽ αὐτῆς ὡπλίζετο [(ἄλλη - ὡπλίζετο) ἅλλεται P.] · καὶ μετασχηματίσας ἑαυτὸν εἰς γυναῖκα εὐπρόσωπον καὶ σεμνὴν καὶ καλῶς φοροῦσαν, ἐλθὼν πρὸς τὴν ὁσίαν λέγει αὐτῇ [P, V, αὐτὴν A.] μετὰ πολλῆς τῆς [om. P.] θωπείας· &ldquogr;Τί ποιεῖς ὧδε, ὦ [om. P.] δέσποινά μου, νεωτέρα οὖσα καὶ καλὴ τῷ εἴδει σφόδρα [(τῷ - σφόδρα) om. P, V.] ; οὐκ ἔστιν ὸ τόπος οὗτος ἄξιός σου· εἰδώλων γὰρ καὶ δαιμόνων οἰκητήριόν ἐστιν· δεῦρο εἰς τὴν [κυρὰν add. V, κυρῖαν P.] Βηρυτόν, [sub formosae mulieris specie] ὅτι πόλις ἐστὶ καλὴ καὶ φιλόξενος [καλὴ καὶ φ. ἐστι P.] καὶ πάντας συγκροτοῦσα· τὰ γοῦν [γὰρ V.] ένταῦθα ἐρημία [ἔρημα P, V.] ἐστίν, ὅτι [καὶ P.] τὰ ἐπιτήδεια οὐχ εὑρίσκονται· μὴ καί τινες πολλάκις [(τ. π.) π. τ. P,] ἐλθόντες ὧδε [om. P.] ὕβριν σοι ποιήσωσιν, ἁμαρτῆσαι θέλοντες μετὰ σοῦ.&rdquogr; Πρὸς ταῦτα ἡ μακαρία ἀγνοοῦσα [γνοῦσα V, ἀγνωοῦσα ἡ μακαρία P.] ὅτι ὁ πειράζων ἐστίν, ἀποκριθεῖσα εἶπεν· &ldquogr;Λάχανον [λάχανα P.] ἔχω, ὕδωρ ἔχω, τοῦ δεσπότου μου [om. P.] Χριστοῦ τὴν [om. P.] ἀφθονίαν [μοι add. P.] δωρησαμένου, ἀρκοῦμαι πρὸς [om. P, V.] τούτοις καὶ [om. P.] οὐδὲν ἄλλο ἐπιζητῶ.&rdquogr; Ταῦτα ἀκούσας ὁ δαίμων ἀνεχώρησεν εἰπών· &ldquogr;Ἐγὼ μὲν ὃ οἶδα συμφέρειν [συμφέρον P.] σοι συμβουλεύω φειδόμενός [φειδομένη P.] σου, καὶ [(συμβουλεύω - καὶ) om. V.] συμβουλεύων [συμβουλεύουσα P.] δὲ οὐκ ἀποστήσομαι· λοιπὸν σόν ἐστιν τὸ δοκιμάσαι καὶ πρᾶξαι τὸ καλόν·&rdquogr; καὶ μετ᾽ ὀλίγας ἡμέρας πάλιν ἐλθὼν [ὁ πονηρὸς add. P.] ἐν τῷ αὐτῷ σχήματι λέγει αὐτῇ· &ldquogr;Φείδομαί σου, [tentatur;] δέσποινά μου, ὄντως καὶ συμπάσχω τῇ νεότητί σου καὶ μεριμνῶ καὶ φροντίζω, μήπως τὸ τοιοῦτον κάλλος καὶ ἡ τοιαύτη εὐπρέπεια μαρανθεῖσα ὑπὸ τῆς τοῦ τόπου σκυθρωπότητος ἀπόληται· διό, παρακαλῶ, ἀνάσχου μοι συμβουλευούσῃ [P, V, συμβουλευούσης A.] σοι τὰ δέοντα καὶ δεῦρο εἰς τὴν κυρίαν [κυράν V.] μου Βηρυτὸν [δεῦρο ἐν Βηρυτῶ P.] καὶ εὑρίσκεται καὶ ὁσπῆτιν [ὀσπίτιον P, ὀσπίτην V.] ἄξιόν σου [σοι P.] , καὶ πάντα τὰ εἰς τὴν ἀπόκρισιν καὶ ὑπηρεσίαν σου ἐπιτήδεια [om. P, V.] .” Ἡ δὲ καὶ [om. P.] πρὸς ταῦτα ἐν πολλῇ σοφίᾳ καὶ συνέσει εἰποῦσα [αὐτῶ add, V, εἶπεν αὐτῶ P.] ὅτι [om. P.] “οὐ τὸ κάλλος τοῦ σώματος ἐμοὶ περισπούδαστον ἀλλὰ τὸ τῆς ψυχῆς, καὶ εἰ [διὸ εἰ καὶ P.] τὴν ἔξωθεν εὐπρέπειαν μαράνω [μαραίνω V, ἀλλὰ add. P.] , τὴν ἔσωθεν ἀνακαινίζω [καὶ add. P.] ,” ἀπεδίωζεν αὐτὴν κατῃσχυμμένην [αὐτὸν κατησχυμμένον P, V.] .

[18] [dein vetulae formam induens,]Ὅμως οὐκ ἀπέστη ὁ κακομήχανος οὐδὲ οὕτως, πειράζων αὐτή· ἀλλ᾽ ὀλίγιον χρόνον ἐπισχών, σχῆμα γραΐδος ἀναλαβών τινος συρφετῆς [σορφετῆς corr. V, τινὸς add. P.] καὶ δυσειδοῦς καὶ ὀφθαλμοὺς πῦρ ἀποβάλλοντας ἐχούσης ἐπιρρίπτει ἑαυτήν [αὐτῆ P, V.] , θρασέως ἀπειλῶν τε καὶ φοβῶν καὶ φθεγγόμενος ἄτοπά τινα καὶ τῆς προαιρέσεως αὐτοῦ ἄξια. Ὡς δὲ οὐκ ἀπεκρίνατο αὐτῷ οὐδὲν [om. P.] τὸ σύνολον διὰ τὴν τῶν λόγων αὐτοῦ ἀταξίαν, πλέον ἐκμανεὶς [ἐμμανεὶς P.] τῇ ὀργῇ καὶ [om. P.] ἐξαφθεὶς τῷ [om. V.] θυμῷ [om. V.] λέγει αὐτῇ· &ldquogr;Τοσούτους λόγους ἀφῆκα πρὸς σὲ τοῖα καὶ περὶ τοῖα καὶ οὐδὲν ἀποκρίνῃ μοι;&rdquogr; Εἶτα [καὶ add. V.] τῆς μακαρίας συνήθως τῷ σταυρῷ τειχιζούσης ἑαυτήν, τὰς χεῖρας τῇ κεφαλῇ [τῆς κεφαλῆς V.] ἐπιθεὶς καὶ τοῖς ὀδοῦσιν αὐτοῦ [αὐτὰς P, V.] κατεσθίων τε [om. P.] καὶ σπαράττων [σπαράσσων P.] , κράζων μεγάλῃ τῇ φωνῇ ἔλεγεν οὕτως· &ldquogr;Ὁ βίᾳ [(ὁ. β.) om. P, V.] πολλοὺς νικήσας καὶ πολλῶν περιγενόμενος, σὲ οὐκ ἔχω ἡττῆσαι; ἀνάμεινόν με μικρόν· κἂν γὰρ [με καὶ γὰρ κἀν V, με κἀν P.] ἐν τῇ [om. P.] νεότητί σου μὴ δυνηθῶ σοι ἀπατῆσαι, [minas ei daemon intentat.] ἐν τῷ γήρει [(σοι - γήρει) ἐν τῶ γήρα P, V.] σου τὰ πάντων δεινότερα ἐπάξω σοι [(ἐπ. ς.) σοι ἐπ. P.] · καὶ νῦν δὲ οὐ μή μου τὰς χεῖρας διαφύγῃς [ἐκφύγεις P.] , ἀλλὰ καὶ τὴν Βηρυτὸν [Βηρυτῶν P.] ἐπεγερῶ σοι καὶ μάλιστα τοὺς τῷ τόπῳ χαίροντας τούτῳ [om. P, V.] καὶ τῇ τῶν εἰδώλων λατρείᾳ δεδουλωμένους καὶ διώξω [διώξω prius διώξε P.] σε ἐξ ὅλης τῆς περιχώρου ταύτης.&rdquogr; Ταῦτα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια [(καὶ - ὅμοια) om. P, V.] εἰπὼν ὁ πονηρὸς ἀφανὴς ἐγένετο· καὶ ἕως τούτου [(ἕως τ.) ἕως τοσούτου P.] ὁ κακόβουλος παρηνώχλησεν αὐτῇ [καὶ add. P.] , μὴ εὑρὼν δὲ [καὶ add. P.] ἀπατῆσαι αὐτὴν τὸ [om. P.] σύνολον [om. P.] , οὐκ [οὐκέτι P, V.] ἐτόλμησεν ὀφθαλμοφανῶς παρενοχλῆσαι [ὀχλῆσαι P, V.] αὐτήν. Ἡ γὰρ τοῦ Θεοῦ χάρις ἐσκέπασεν αὐτήν· ὅθεν [καὶ P, V.] μετὰ τοὺς τοιούτους [om. P, V.] πειρασμοὺς χαρὰ αὐτὴν εἶχεν καὶ τὴν τῶν δαιμόνων ἐπιβουλὴν ὀπτασία ἀγαθὴ διεδέξατο· τὰς γὰρ ἐπιλυχνίους εὐχὰς ποιουμένης [ποιωμένης P.] ἐπέστησαν αὐτῇ ἄνδρες τρεῖς [τρες ἄνδρες P, V.] · [Matrona visione recreatur.] εἴτε δὲ ἄνδρες ἦσαν [ὄντως P.] εἴτε ἄγγελοι, οὐδὲ [οὔτε P.] τότε ἔγνω οὐδὲ [οὔτε P.] μετὰ ταῦτα ἀπήγγειλεν [hic fol. deest in P.] , εἰ καὶ μάλιστα τὸ μὴ οἴεσθαι θείαν εἶναι τὴν ἐπίσκεψιν ἀνόσιόν ἐστι καὶ παντάπασι χριστιανῶν ἀλλότριον. Εἴωθεν γὰρ ὁ Θεὸς συγκατιὼν τῇ ἀσθενείᾳ ἡμῶν σχηματίζειν πρὸς τὸ λυσιτελοῦν τὰς τῶν ἀσωμάτων [νοητὰς add. V.] ὀπτασίας εἰς ἐνσώμους ἀνθρώπους. Ψαλλούσης οὖν αὐτῆς, εἰσελθόντες ἔκλιναν γόνυ κατ᾽ ὄπισθεν αὐτῆς ἐπὶ πολλὰς τὰς ὥρας. Τῆς δὲ μακαρίας δειλιώσης καὶ τοῦ ψάλλειν μὴ ἀφισταμένης, ἀλλὰ [om. V.] ὧδε καὶ ὧδε τοὺς ὀφθαλμοὺς διανευούσης καὶ [om. V.] τὸ δρώμενον παρ᾽ αὐτῶν μαθεῖν βουλομένης [βουλ. μαθεῖν V,] , οὐ μὴν περιστρεφομένης, καὶ τὴν ψαλμῳδίαν τῶν λυχνικῶν ἀναλαβούσης, ἀναστάντες οἱ ἄνδρες ἀπὸ τῆς εὐχῆς [καὶ add. V.] , εἰρηκότες αὐτῇ· &ldquogr;Εὔχου ὑπὲρ ἡμῶν, δούλη Χριστοῦ&rdquogr; ἕως τρίτου, ἀνεχώρησαν καὶ ἀφανεῖς ἐγένοντο.

[19] [Cum aliis feminis gentilibus]Ὅμως ἐξ ἐκείνου [ἐξ ἐκ. om. V.] ἀκουστὸν ἐγένετο τὰ περὶ αὐτῆς ἐν τῇ Βηρυτῷ καὶ πολλοὶ ἐξήρχοντο πρὸς αὐτήν, ἄνδρες τε καὶ γυναῖκες, καὶ μάλιστα τῶν ἐπισήμων γυναικῶν· διέδραμεν γὰρ ἐν ὀλίγαις ἡμέραις ἡ περὶ αὐτῆς φήμη πανταχοῦ [πανταχόσε V.] . Καὶ πάντες ἔλεγον ὅτι τοὺς ἐν τῷ ναῷ δαίμονας ἡ πολιτεία αὐτῆς ἡ ἀγγελικὴ καὶ ἡ ἁγνεία ἡ λαμπρὰ μετανάστας [om. V.] καὶ [om. V.] φυγάδας κατέστησεν· πολλῶν οὖν συντρεχόντων θεάσασθαι αὐτὴν [om. V.] καὶ εὐλογηθῆναι παρ᾽ αὐτῆς, συνεξῆλθεν αὐτοῖς καὶ μία τις γυνὴ [γυνή τις V.] ἔχουσα θυγατέρα [θυγατέραν A.] ὀνόματι Σωφρόνη [Σωφροσύνη V hic et deinceps.] · [Sophronen,] αὕτη τοίνυν [om. V.] ἡ Σωφρόνη ἰδοῦσα τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [om. V.] καὶ [om. V.] κατανυγεῖσα, οὐκέτι ἠνέσχετο [αὕτη add. V.] οὔτε τὴν μακαρίαν [Ματρώναν add. V.] καταλεῖψαι οὔτε τῇ μητρὶ αὐτῆς [om. V.] ἀκολουθῆσαι, εἰποῦσα ὅτι &ldquogr;ἀπὸ τοῦ νῦν αὕτη μου ἡ ἁγία καὶ μήτηρ ἐστὶ καὶ πατήρ·&rdquogr; τῆς δὲ μητρὸς αὐτῆς [om. V.] πολλὰ ποιούσης καὶ βιαζομένης, [fidem edocet] ἵνα κἂν τοὺς ἰδίους [τοῖς ἰδίοις V.] συντάξηται πρότερον, οὐδ᾽ ὅλως [οὐχ V.] εἵλετο ἀπελθεῖν· ἐκ ταύτης οὖν τῆς προφάσεως [om. V.] καὶ ἄλλαι θυγατέρες ἑλλήνων ἐκολλήθησαν τῇ μακαρίᾳ Ματρώνῃ [om. V.] · αἵτινες ἀπελθοῦσαι πρὸς αὐτὴν προσέπεσον [προσέπεσαν V.] τοῖς γόνασιν αὐτῆς κλαίουσαι καὶ λέγουσαι· &ldquogr;Ῥῦσαι ἡμᾶς, ἁγία μήτηρ, τῆς ματαιότητος τῶν εἰδώλων καὶ τῆς πλάνης τῶν δαιμόνων καὶ [om. V.] προσάγαγε ἡμᾶς τῷ ὑπὸ σοῦ θεραπευομένῳ Θεῷ.&rdquogr; Ἃς δεξαμένη ἡ μακαρία καὶ πρῶτον μὲν τὰ ἤθη αὐτῶν τὰ σωματικὰ ἐξομαλίσασα, ἔπειτα δὲ καὶ τοὺς τῆς ψυχῆς λογισμοὺς ἐπιρρώσασα καὶ πρὸς τὴν τοῖς χριστιανοῖς ἀποκειμένην ἐλπίδα εὐτρεπίσασα ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας, ἐποίησεν τελειωθῆναι διὰ χρίσματος καὶ βαπτίσματος μυστικοῦ· καὶ σὺν τῇ πρώτῃ εἶχε καὶ αὐτὰς γράμματα [δὲ add. V.] διδάσκουσα καὶ πᾶσαν γραφὴν ἐπιστένουσα [ita A, V.] καὶ [om. V.] μάλιστα [γὰρ add. V.] τὴν τοῦ μακαρίου Δαυῒδ, [et baptizari curat.] ἐποίησεν αὐτὰς τέκνα Θεοῦ γενέσθαι [(ἐποίησεν-γενέσθαι) om. V.] .

[20] [Virginem quandam] Ταῦτα τοίνυν ἀκούσασα καὶ ἄλλη τις παρθένος, καὶ αὐτὴ οὖσα ἑλληνίς, ἐπεθύμει ἰδεῖν [ἰδέσθαι V.] τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [om. V.] καὶ κολληθῆναι αὐτῇ. Τῶν δὲ προσηκόντων αὐτῇ τότε τὰς συνήθεις σπονδὰς [om. V.] τῶν ματαίων εἰδώλων [σπονδῶν V,] ἐπιτελούντων, αὐτὴν μὲν κατέλιπον ἐν τῷ οἴκῳ, σεμίδαλιν καὶ οἶνον καὶ ἄλλα, ὅσα ἦσαν ἑτοιμάσαντες τοῖς δαίμοσι, λαβοῦσαν [V, λαβοῦσα A.] συμφθάσαι αὐτοῖς [αὐτοὺς V.] , αὐτοὶ δὲ προλαβόντες προετέλουν τοῖς ματαίοις, ἀναμένοντες τὴν παρθένον · καιροῦ δὲ λαβομένη εὐκαίρου ἡ νεᾶνις τὸν μὲν [om. V.] οἶνον καὶ τὴν σεμίδαλιν καὶ τὰ λοιπὰ πάντα [om. V.] διέδωκε [hic pergit P.] τοῖς [om. P.] πένησι, [quae, relictis idolis] βέλτιον κρίνασα χορτασθῆναι πεινῶντας πτωχοὺς ἢ θεραπευθῆναι κωφὰ [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ἀναίσθητα εἴδωλα· αὕτη δὲ εὑροῦσα γυναῖκας ἀπερχομένας πρὸς τὴν μακαρίαν, ἠκολούθησεν αὐταῖς· ἀγνοοῦντες δὲ τὸ δρώμενον παρὰ [ὑπὸ P, V.] τῆς κόρης, οἱ τὰ βδελύγματα σεβόμενοι [προσκυνοῦντες P.] ἀνέμενον αὐτήν [P, V, αὐτῆ A.] · πολλῆς δὲ ὥρας διαδραμούσης καὶ μὴ ἀπελθούσης [αὐτῆς add. P.] , ὑποστρέψαντες ἐζήτουν αὐτήν· μαθόντες δὲ ἐκ τῶν παρατυχόντων [δὲ παρὰ τῶν τυχόντων P, δὲ οἷ παρατυχόντες V.] τὸ ὑπ᾽ αὐτῆς γεγενημένον καὶ ὅτι πρὸς τὴν ἐν τῷ ναῷ χριστιανὴν ἀπῆλθεν, [Matronae adhaeserat] δρομαῖοι κατεδίωκον αὐτήν· καὶ δὴ αὐτῆς εἰσελθούσης πρὸς τὴν ὁσίαν, αὐτοὶ τῇ θύρᾳ ἐπέστησαν τοῦ ναοῦ καὶ ἑωρακότες αὐτὴν πρὸς τοῖς ἶχνεσι τῆς μακαρίας ἐρριμμένην καὶ ἱκετεύουσαν αὐτὴν προσδεχθῆναι παρ᾽ αὐτῆς, ὡς καὶ ἄλλαι [ὡς αἱ ἄλλαι V, ὡς τὰς ἄλλας P.] προσεδέχθησαν [om. P, V.] , προσεκαλοῦντο αὐτὴν ἀπειλούμενοι [ἐπαπειλούμενοι P.] τὰ πάνδεινα, &ldquogr;δεῦρο&rdquogr; ἔξω λέγοντες, &ldquogr;ἀνοσία, μὴ καὶ σὲ καὶ τὸν ναὸν τὸν νῦν βεβηλωθέντα καὶ τὴν διδάσκαλόν σου πυρὶ ἀναλώσωμεν· τίς σοι ὑπέθετο τὸ μάταιον [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] παράνομον τοῦτο [τοῦτο τὸ π. P.] δρᾶσαι; [cum clamoribus et minis] τί τὸ φῶς καταλιποῦσα πρὸς [εἰς P.] τὸ σκότος ηὐτομόλησας; τί τοσαύτην ὀργὴν ἐξῆψας καθ᾽ ἡμῶν; οὐ δέδιας [δειλιᾶς P.] , ἀθλία; οὐ φρίττεις τοσαύτην ἀνομίαν ἐργασαμένη; οὐκ ἐνθυμῇ ὅτι ἐξουσίαν ἔχουσιν οἱ θεοὶ καὶ σὲ πατάξαι καὶ τὴν ἐπελθοῦσάν [ἀναπειθοῦσαν P, πενθοῦσαν V.] σε διδάσκαλον; οὐ λογίζῃ οἷον [ποῖον P.] διεπράξω κακόν, πτωχοὺς ἀθλίους καὶ δυστυχεῖς προτιμήσασα τῶν μεγίστων καὶ ἐνδόξων [ἐνδ. καὶ μεγ. P.] θεῶν; Φύγε τὴν ἀσέβειαν, ἀπόθου τὴν ἄνοιαν [ἀνομίαν P.] , ἀνάλαβε λογισμὸν βεβηκότα καὶ ἔμφρονα κατάλιπε τὴν ἀθλίαν διδάσκαλον καὶ τὸ πενθικὸν [πένθημον P, V.] αὐτῆς σχῆμα. Οὗ γὰρ ἦν ἀξία, τούτου καὶ ἔτυχεν· ἔξελθε, ἔξελθε [om. P, V.] ἐκεῖθεν, μὴ τάφος ἀπωλείας ὁ τόπος τῆς σωτηρίας γένηταί σοί οὐ μνησικακοῦμέν σοι, ἀθλία, μόνον [μὴ add. P.] ἀπόστηθι· δυσωποῦμεν δὲ [om. P.] οὓς παρώργισας, μόνον μὴ ἀπομείνῃς αὐτόθι.&rdquogr; [repetunt gentiles;] Ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα λέγοντες καὶ τῇ μὲν παρθένῳ ὑπισχνούμενοι πολλὰ καὶ κολακεύοντες ὑπὲρ [τὰ add. P, V.] πολλά, τῇ δὲ ἁγίᾳ ἐπαπειλούμενοι καὶ ὀνειδίζοντες [αυτὴν add. V.] ἀνεχώρησαν, ὑποσχόμενοι ἐπὶ τὴν αὔριον καίειν καὶ [om. P, V.] τὸν ναὸν καὶ αὐτάς· ὅθεν [om. P, V.] οὐδὲν [μέντοι add. P, V.] ἄλλο ἤκουσαν οἱ ἄθεοι παρὰ τῆς μακαρίας [ἁγίας P.] Ματρώνης, εἰ μὴ ὅτι· &ldquogr;Αὕτη δούλη ἐστὶ τοῦ Θεοῦ [οὐ add. P.] τῶν θεῶν ὑμῶν. Ὁ γὰρ Θεὸς ἡμῶν θεός ἐστιν [καὶ add. P.] ἰσχυρός, κτίστης οὐρανοῦ καὶ γῆς, οἱ δὲ ὑμῶν θεοὶ βδελύγματά εἰσιν, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων, γινόμενοι καὶ ἀπογινόμενοι, σηπόμενοι καὶ φθειρόμενοι [(σηπ. καὶ φθ.) om. P.] καὶ τέλος πυρὶ χρησιμεύοντες.&rdquogr;

[21] [quos puella sequi recusat.] Ἔρριπτο δὲ ἡ κόρη πρὸς τοῖς ποσὶν αὐτῆς καὶ μετὰ τὸ ἀναχωρῆσαι τοὺς ἀσεβεῖς παρεκάλει καὶ ἱκέτευεν [παρακαλοῦσα (αὺτὴν add. P) καὶ ἱκετεύουσα V, P.] &ldquogr;δέξαι με, λέγουσα, δούλη Χριστοῦ, δέξαι με [τὴν ἀπολλυμένην δέξαι P.] τὴν ἀπεγνωσμένην, τὴν πεπλανημένην, τὴν μέχρι τοῦ παρόντος δουλεύουσαν [δουλεύσασαν P.] τοῖς ματαίοις, τὴν ἀγνοήσασαν τὸν Θεὸν καὶ [τὸν V.] σωτῆρα αὐτῆς [ἑαυτῆς P.] καὶ ἀκολουθήσασαν τῷ ἐχθρῷ καὶ ὀλετῆρι αὐτῆς [(καὶ ἀκολ.-αὐτῆς) om. P.] , σύναψόν με ταῖς σὺν σοὶ οὖσι καὶ [ταῖς ἐν σοὶ οὔσαις P, τοῖς σὺν σοὶ οὐσιν V.] προσάγαγέ με τῷ Χριστῷ σου· ὑπόδειξόν μοι τὴν ὁδὸν τῆς ζωῆς καὶ ὁδήγησόν με ἐν αὐτῇ [om. V.] ἀσφαλῶς· ναὶ δέομαί σου, δούλη Χριστοῦ [(ναὶ-Χριστοῦ) om. P, V.] , μὴ κληθῶ [κριθῶ P.] ἀναξία σου [δούλη add. P, δούλη Χριστοῦ add. V.] μηδὲ [μὴ P, V.] ξενωθῶ τῆς ἀγέλης σου, μῆτερ ἁγία.&rdquogr; Ταῦτα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια [(καὶ-ὅμοια) om. V, δὲ P.] λέγουσα ἡ παρθένος καὶ εἰς δάκρυα κινήσασα τὴν [τε add. P.] μακαρίαν Ματρῶναν [Ματρώνα ita P, om. V.] καὶ τὰς συνελθούσας αὐτῇ ἐλευθέρας, νουθετήσασα αὐτὴν ἐπὶ [νουθετηθεῖσαι ὑπ᾽ αὐτῆς ὑπὸ P,] πολλὰς τὰς ὥρας καὶ εἰποῦσα [ἀκούσασα P.] · &ldquogr;Θάρσει, τέκνον, φιλάνθρωπός ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν καὶ [om. P.] δέχεταί σε μετανοοῦσαν γνησίως·&rdquogr; ἀνέστησεν αὐτὴν [ἀνεστάτη ὑπ᾽ αὐτῆς P.] καὶ εὐθέως [ἡμῖν V.] λαβοῦσα αὐτὴν καὶ τὰς [ἄλλας add. P.] ἀδελφάς, ἐξῆλθεν ἀπὸ [om. P.] του ναοῦ εἰποῦσα ταῖς ἐλευθέραις· &ldquogr; Ἀναμείνατε ὧδε, [Matrona minas contemnit;] παρακαλῶ, ἕως τοῦ ἐλθεῖν ἡμᾶς.&rdquogr; Καὶ συναγαγοῦσα [ἐξ αὐτοῦ τοῦ τόπου add. P.] πλῆθος βοτανῆν ξηρῶν ἐπανῆλθεν καὶ ποιήσασα ἐξ αὐτῶν τρία φορτία, λέγει ταῖς ἐλευθέραις· &ldquogr;Ἔχετε παῖδας δυναμένους [δυναμένας A.] μοι ποιῆσαι [(μ. π.) π. μ. P, V.] ἀπόκρισιν;&rdquogr; τῶν δὲ εἰρηκυιῶν [εἰπουσῶν P, εἰρηκουσῶν V.] ὅτι εἰσίν, προσκαλεσαμένη τρεῖς ἐκ τῶν συνόντων αὐταῖς, λέγει αὐτοῖς· &ldquogr;Ἀπέλθετε [ἀπέλθατε P, V.] , παρακαλῶ, εἰς τὴν πόλιν καὶ εἶπατε τοῖς ἀθέοις, τοῖς πρὸ βραχέος ἀπειλήσασιν ἡμῖν [V. ὑμῖν P, A.] ὅτι &ldquogr;ἐδήλωσεν ὑμῖν [ἡμῖν V.] ἡ χριστιανή ἵνα μὴ κοπωθῆτε βαστάζοντες τὰ ξύλα ἀπὸ τῆς πόλεως. Ἤδη γὰρ [om. P.] ἐγὼ ἡτοίμασα ὑμῖν βοτάνας ξηράς, εὑρίσκετε δὲ καὶ πῦρ. Μηδ᾽ ὅλως οὖν ὑπέρθεσθε [(μηδ᾽-ὑπ.) ἀλλὰ μηδὲν ὑπερθῆσθε P.] · ἀναμένω γὰρ ὑμᾶς· εἰ δὲ καὶ ἄλλου τινὸς [ἆλλότι P.] χρεία ἐστὶν [om. V.] εὐτρεπισθῆναι, προδηλώσατέ μοι κἀγὼ εὐτρεπίζω· σπουδάζω γὰρ ἐν πᾶσιν ἀθλίβους [ἀθλίπτους P, V.] ὑμᾶς φυλάξαι [ποιῆσαι P.] , μόνον μὴ ἀμελήσητε [μελλήσητε P.] .” Ἀπελθόντες οὖν οἱ παῖδες ἐν τῇ πόλει [(έν τῇ πόλει) om. P, V.] , εἶπον [εἶπαν V.] τοῖς ἕλλησι τὴν ἀπόκρισιν τῆς [om. P, V.] ἁγίας [om. P, V.] . Οἱ δὲ ἀκούσαντες καὶ [om. P.] θαυμάσαντες [om. P.] τὸ σταθερὸν [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ἀκατάπληκτον τῆς ψυχῆς αὐτῆς [om. P, V.] καὶ τὸ γενναῖον τοῦ φρονήματος καὶ τὸ σοφὸν τῆς ἐπινοίας, οὔτε τι ἀντεδήλωσαν οὔτε τι [om. P, V.] ἐπιστρέψαι [ὑτοστρέψαι P, ἐπιτρέψαι V.] ἐτόλμησαν.

[22] [presbytero, diacono et diaconissae] Ἀπελθόντων [ἐλθόντων P, ἐξελθόντων V.] οὖν [δε V.] τῶν παίδων καὶ μηδὲν ἀπαγγειλάντων, λέγει ἡ μακαρία ταῖς ἐλευθέραις· &ldquogr;Παρακαλῶ ὑμᾶς, λαλήσατε [κελεύσατε λαλῆσαι P, V.] τῷ θεοφιλεστάτῳ ἐπισκόπῳ, ἵνα πέμψῃ μοι ἕνα πρεσβύτερον καὶ ἕνα διάκονον καὶ μίαν διακόνισσαν.&rdquogr; Αἱ δὲ σπουδαίως ἐλθοῦσαι [εἰσελθοῦσαι P.] εἰς τὴν πόλιν καὶ γενόμεναι εἰς τὴν ἐκκλησίαν, διηγήσαντο πάντα τῷ λαῷ [τὸν λαὸν V.] · ἐμήνυσαν δὲ καὶ τῷ ἐπισκόπῳ τοῦτο αὐτό· καὶ πᾶσα ἡ πόλις ἐθρυλεῖτο [(καὶ-ἐθρυλεῖτο) om. P.] , ὅτι ἡ χριστιανὴ ἡ ἐν τῷ ναῷ οἰκοῦσα [ἀσκοῦσα V.] ἕλληνας ἐπέστρεψεν καὶ πολλοὺς δὲ καὶ ἑτέρους [(κ. ἕτ.) om. P, V.] ἐπιστρέφει καὶ [om. P.] πᾶς [δὲ add. P.] ὁ ὁρῶν αὐτὴν κατανύγεται καὶ ἐπιγινώσκει τὸν Θεόν. Παραχρῆμα οὖν ὁ μὲν ἐπίσκοπος ἀπέστειλεν τοὺς κληρικοὺς καθὼς ἐμήνυσεν [ἐδήλωσεν P, V,] , ἡ δὲ πόλις σχεδὸν καὶ πᾶσαι αἱ ἐλεύθεραι αἱ μὲν μετὰ βαστερνίων [βαστερίνων V.] , αἱ δὲ μετὰ δίφρων, αἱ δὲ καὶ πεζεύουσαι ἐξήρχοντο πρὸς αὐτὴν καὶ ὁρῶντες [ὁρῶσαι P.] αὐτὴν πολλὴν [μὲν add. V.] ὠφέλειαν ἐκτῶντο καὶ κατανύξεως πλήρης ἐγίνοντο καὶ [ὄντως add. P, V.] ἐπιγνώσεως Θεοῦ σπινθῆρα ὄντως [om. hic P, V.] ἐδέχοντο. Τίς γὰρ ὁρῶν τὸ τίμιον [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ἱεροπρεπρὲς [θεοπρεπὲς P.] ἐκεῖνο σχῆμα καὶ [τὴν P, V.] κατατετηγμένην ὄψιν καὶ — ἵνα συνελὼν εἴπω — τὸ νενεκρωμένον αὐτῆς σῶμα οὐ κατενύγετο καὶ πάσης ὠφελείας ἐπληροῦτο καὶ ἄλλος ἐξ ἄλλου ἐγίνετο; ὅθεν [om. P, V.] πάντες [οὗν add. P, V.] οἰκοδομούμενοι καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν ἐπὶ τοῖς γινομένοις δι᾽ αὐτῆς [δι᾽ αὐτῆς γενομένοις P, V.] θαυμασίοις, ὑπέστρεφον ἐν τῇ πόλει μετὰ χαρᾶς μεγάλης [(ἐν-μεγάλης) om. P, V.] .

[23] [puellam baptizandam tradit;] Ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα [(ἡ-Ματρ.) om. P, V.] λαβοῦσα [δὲ ἡ μακαρία add. P, V.] τὴν ἐπιστρέψασαν παρθένον, δίδωσι χεῖρα πρὸς χεῖρα τῷ [τε add. P.] πρεσβυτέρῳ καὶ τῷ διακόνῳ καὶ τῇ [om. V.] διακοvίσσῃ, εἰποῦσα αὐτοῖς· &ldquogr;Παρακαλῶ τὴν ἁγιωσύνην ὑμῶν, λάβετε αὐτὴν [ταύτην P, V.] τὴν ταπεινὴν διὰ τὸ νῦν αὐτὴν ἀποστραφῆναι [ἐπιστραφῆναι P, V.] ἀπὸ τῆς πλάνης τῶν εἰδώλων καὶ κατηχήσαντες καὶ φωτίσαντες αὐτὴν πάλιν ἀγάγετέ μοι ἐνθάδε [om. P, V.] .” Καὶ δὴ παραλαβόντες αὐτὴν οἱ κληρικοὶ ἤγαγον εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ κατὰ τὸ ἔθος τῶν χριστιανῶν κατηχήσαντες αὐτὴν [(κατὰ-αὐτὴν) διὰ πάντων τελειώσαντες P, V, αὐτὴν add. V.] καὶ βαπτίσαντες ἀπήγαγον τῇ διδασκάλῳ τὴν μαθήτριαν· καὶ ἦν σὺν αὐτῇ μετὰ τῶν ἄλλων [τ. π. α. παρθένων V.] παρθένων τῶν πρὸ αὐτῆς [τ. π. α. παρθένων V.] , διὰ πάσης παιδείας πνευματικῆς ἀγομένη· ἐπωνόμασεν δὲ ἡ [om. P.] μακαρία [om. P.] τὸ ὄνομα αὐτῆς Εὐχήν· προσετέθησαν δὲ [αὐταῖς add. P, ταύταις add. V.] καὶ ἄλλαι τινές, ὡς εἶναι τὰς πάσας ὀκτώ. [octo socias congregat;] Πολλοὶ δὲ [πολλαὶ γὰρ P, πολλοὶ γὰρ V.] τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐκ μόνης τῆς θέας τῆς μακαρίας ὠφεληθέντες [ὠφεληθεῖσαι P.] καὶ [om. P, V.] πόθῳ θείῳ τρωθέντες [τρωθεῖσαι P.] , τοῦ ἀμείνονος βίου ἐγίνοντο [ἐγένοντο P, V.] · ἦν γὰρ τῆς μακαρίας ἐκείνης καὶ ὄντως Θεοῦ δούλης καὶ τὸ σχῆμα αἰδέσιμον καὶ ὁ λόγος εὐπρόσιτος καὶ ἡ συντυχία ὠφέλιμος καὶ ἡ πρὸς ὀλίγον συνδιαγωγὴ καταθύμιος [καταθυμία P, V.] καὶ — ἁπλῶς εἰπεῖν — καὶ ὁρωμένη ἀκόρεστος ἦν καὶ νοουμένη ἐπιθυμητή. Πολλοὶ [πολλαὶ P.] οὖν κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν συντυγχάνοντες [συντυγχάνουσαι P.] αὐτῇ [αὐτῆς V.] ἐδυσχέραινον ἀναχωροῦντες [ἀναχωρῆσαι ἀπ᾽ P.] αὐτῆς, ζημίαν ἡγούμενοι τὸ κἂν πρὸς ὀλίγον στερηθῆναι τῆς αἰδεσίμου αὐτῆς συντυχίας.

[24] [alio migrandi consilium init] Οὕτως δὲ εὐσεβῶς καὶ ἐντίμως [(δὲ-ἐντίμως) om. P, V.] ζῶσα ἡ μακαρία Ματρῶνα [om. P, V.] καὶ ἐνώπιον ἀγγέλων [om. P, V.] Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων εὐοδουμένη, ἐδεδίει καὶ τὸν ἄνδρα, μήπως διὰ τῆς φήμης κἀκεῖσε καταδιώξῃ αὐτήν. Ἐπεθύμει δὲ καὶ τὸν ἡγούμενον αὐτῆς τὸν μακάριον Βασιανὸν ἰδεῖν [θεάσασθαι P.] · καὶ μεταξὺ τῶν δύο λογισμῶν πολιορκουμένη ἐλογίζετο ἢ τὴν Ἀλεξάνδρειαν οἰκῆσαι ἢ τὴν Ἀντιόχειαν, ἵνα κἂν οὕτω δυνηθείη [δυνηθῆ P.] διαλαθεῖν [λαθεῖν P, V.] τὸν ἄνδρα· ἐν Κωνσταντινουπόλει γὰρ [δὲ P.] ἐπεθύμει μὲν [om. P.] οἰκῆσαι καὶ διὰ τὸν ἡγούμενον καὶ διὰ τὸ [(τὸ-διὰ) om. P.] εἶναι ἐγγὺς μεθ᾽ [om. P, V.] ὧν ἐμόνασεν ἀδελφῶν, οὐ συνετίθετο δὲ ἑαυτήν [ἐν ἑαυτῆ P, ἑαυτῆ V.] , ἐνθυμουμένη πάλιν τὸν ἄνδρα· &ldquogr;Εἰ γάρ, φησί, τὴν Ἔμεσαν καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ τὸ ὄρος τὸ [τοῦ P.] Σινᾶ καταλαβοῦσαν οὐκ ὤκνησεν καταδιῶξαί με, ἐν Κωνσταντινουπόλει γενομένην, ἐὰν ἀκούσῃ περὶ ἐμοῦ, οὐ πολλῷ μᾶλλον καταδιώξει [καὶ διώξει P, V.] καὶ τὰ [μυρία add. P, V.] δεινὰ διαπράξεται;&rdquogr; ὅθεν [om. P, V.] ἐν τούτοις [οὖν add. V.] οὖσα ἡ μακαρία ἐδέετο τοῦ Θεοῦ ἐκτενῶς ἀποκαλύψαι αὐτῇ τὰ συμφέροντα· εἴ τι γὰρ δυσχερὲς αὐτῇ ἢ [αὐτὴ δυσχ. ἦν. P.] ἐν πράγμασι ἢ ἐν λογισμοῖς ἀπήντα [ἃπαντα P.] , τῷ Θεῷ αὐτὸ [om. P.] ἀνετίθετο καὶ παρ᾽ αὐτοῦ τὸ δέον ἐξεδέχετο.

[25] [et ex mira visione intellegit] Ἐπὶ πολλὰς οὖν ἡμέρας ἐπικειμένη αὐτῷ καὶ παρακαλοῦσα φανερῶσαι αὐτῇ [αὐτὴ φανερωθῆναι P.] τὸ [om. P, V.] συμφέρον [om. P, V.] , ὕπνῳ κατενεχθεῖσα εἶδεν τρεῖς ἄνδρας εἰσελθόντας πρὸς αὐτὴν καὶ λέγοντας αὐτῇ· &ldquogr;Χάριν σοῦ [κυρία add. P.] ἦλθομεν ὧδε, ὦ κυρία· εἷς γὰρ ἐξ ἡμῶν γυναῖκά σε ἔχει [ἔχει σε V.] λαβεῖν.&rdquogr; Ἐδόκει δὲ καὶ αὐτὴ κατ᾽ ὄναρ οὖσα λέγειν αὐτοῖς· &ldquogr;Πόθεν γάρ ἐστε ὑμεῖς καὶ τί τὰ ὀνόματα ὑμῶν;&rdquogr; Τῶν δέ, φησίν, εἰρηκότων αὐτῃ ὅτι ὁ μὲν εἷς [ἡμῶν add. P.] Ἀλέξανδρος καλεῖται, ὁ δὲ ἕτερος Ἀντίοχος καὶ Κωνσταντῖνος ὁ ἄλλος, ἔλεγεν αὐτοῖς καὶ αὐτή· &ldquogr;Ἐγὼ οὐδένα [οὐδὲ ἕνα V.] λαμβάνω· τῷ Θεῷ γὰρ καθυπεσχόμην [ὑπεσχόμην P.] ἁγνεύειν, δι᾽ ὃν καὶ τὸν νόμιμόν μου [om. P.] ἄνδρα ἠρνησάμην.&rdquogr; Πρὸς ταῦτα ἐδόκουν δῆθεν ἐκεῖνοι δυσχεραίνοντες καὶ φιλονεικοῦντες λέγειν πρὸς ἀλλήλους· &ldquogr;Ἐγὼ ἔχω αὐτὴν [αὐτὴν ἔχω P.] λαβεῖν.&rdquogr; Καὶ ἕκαστος [δὲ add. P.] αὐτῶν τὸ αὐτὸ ἔλεγεν. Καὶ ταῦτα λέγοντες λαχμῷ τὴν φιλονεικίαν ἔλυον [διελύοντο P.] . Του δὲ λαχμοῦ εἰς Κωνσταντῖνον πεσόντος, μὴ στέρξαντες [στέργοντες P, V.] τὸν πρότερον λαχμὸν ὅ τε Ἀλέξανδρος καὶ Ἀντίοχος [Ἀντ. καὶ Ἀλ. P, V.] ἀνελάγχανον [ἐλάγχανον P.] πάλιν· ἐπὶ τρίτον [τρίτου P.] δὲ [om. V.] λαχόντες [λαχόντων αὐτῶν P.] καὶ τὸ τρίτον τοῦ κλήρου εἰς Κωνσταντῖνον [εἰς Κ. τοῦ κλήρου P, εἰς Κωνσταντινούπολιν V.] ἐνεχθέντος, ἡ μακαρία ἐδόκει λέγειν αὐτοῖς· &ldquogr;Κἄν τε ἐλάχετε [λαγχάνητε P.] κἄν τε μή, οὐδένα ἐξ ὑμῶν λαμβάνω· ἅπαξ γὰρ εἶπον ὅτι τῷ Θεῷ ἐμαυτὴν [ἑαύτὴν P.] ἀνέθηκα.&rdquogr; Καὶ ταῦτα καθ᾽ ὕπνον [ὕπνους P, V.] ἀντιτιθεῖσα διυπνίσθη [παραχρῆμα add. P.] . Μετὰ οὖν τοὺς ὕπνους συνεῖσα [ἡ μακαρία add. P.] τῆς ὀπτασίας τὴν δύναμιν, εὐχαρίστησε [ηὐχαρίστησε P, V.] τῷ Θεῷ τῷ δοτῆρι τῶν ἀγαθῶν [(τῷ Θ. τ. δ. τ. ἀγ.) om. P, V.] · συνῆκε γάρ ὅτι οἱ τρεῖς ἄνδρες τῶν τριῶν πόλεων, ὥν εἶχε κατὰ διάνοιαν, τὴν σημασίαν [σημείωσιν P.] ἐδήλουν καὶ [om. P, Ἀντιοχείας καὶ Κπόλεως καὶ Ἀλεξανδρείας V.] Ἀλέξανδρος μὲν Ἀλεξανδρείας, Ἀντίοχος δὲ [om. P.] Ἀντιοχείας καὶ Κωνσταντῖνος Κωνσταντινουπόλεως [Κπ. Κωνσταντῖνος P, V.] .

[26] [CPolim sibi revertendum esse.] Ἐξ ἐκείνου οὖν τοῦ [om. P, V.] ὀνείρατος [om. P, V.] πεισθεῖσα, ὅτι [τῶ add. P.] Θεῶ ἀρεστόν ἐστιν ἐν Κωνσταντινουπόλει οἰκῆσαι αὐτήν, ὅλη δι᾽ ὅλου [δι᾽ ὅλου om. P, V.] τῆς ἐκδημίας [τοῦ ὅλου add. V.] καὶ τῆς ὁδοῦ ἐγίνετο [ἐγένετο P.] καὶ ἐφρόντιζεν οὐ περὶ ἑαυτῆς [αὐτῆς P, V.] , — ἠπίστατο γάρ, ὅτι ὁ φιλάνθρωπος [om. P, V.] Θεὸς ὁ φανερώσας αὐτῇ εὐαρεστοῦσαν αὐτῶ [αὐτῆ P] οἴκησιν καὶ προνοῆσαι αὐτῆς ἔχει, — ἀλλ᾽ ἐμερίμνα, πῶς τὰς συνούσας αὐτῇ ἀδελφὰς ἤ ποῦ καταλείψει· οὕτως δὲ μεριμνώσης καὶ φροντιζούσης τῆς μακαρίας Ματρώνης [om. P, V.] , αἱ [om. P.] συνήθεις αὐτῇ ἐλεύθεραι παραγίνονται πρὸς αὐτήν, ἐπισκέψεως καὶ ὠφελείας χάριν· καὶ μετὰ τὸ ἱκανῶς συντυχεῖν [(καὶ-συντυχεῖν) om. P, V.] διηγήσατο [οὖν add. P, δὲ add. V.] αὐταῖς τήν τε [om. P.] ἐπιθυμίαν αὐτῆς καὶ τὴν ὀπτασίαν τὴν παρὰ τοῦ [om. P.] Θεοῦ· αἱ δὲ ἐλεύθεραι, [Piae feminae maerentes] ἅτε [om. P.] ἀγαπῶσαι αὐτὴν καὶ δυσαποσπαστοῦσαι [δυσαποστατοῦσαι P.] αὐτῆς, λυπηθεῖσαι λέγουσιν αὐτῇ· &ldquogr;Ἡμεῖς μέν, ὧ δέσποινα θεοφιλεστάτη, εἰ τοῦτο γένηται [γενήσεται P.] , τί πρότερον θρηνῆσαι οὐκ οἴδαμεν, τὴν ἐρημίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν ἢ τὴν ἀγαθήν σου καὶ ἐπωφελῆ συντυχίαν· πρὸς τίνα γὰρ τοῦ λοιποῦ ἐλευσόμεθα καὶ παραμυθίαν εὑρήσομεν ἢ πρὸς ποίαν ἄλλην μητέρα ἐξελευσόμεθα, ἵνα παραμυθηθῶμεν [ὡς τέκνα παρακληθῶμεν P.] , ἢ πρὸς ποίαν διδάσκαλον δραμούμεα, ἵνα ἐξ αὐτῆς διδαχθῶμεν τοῦ μὲν προσκαίρου [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ματαίου καταγελᾶν [καταφρονεῖν P.] βίου, τῆς δὲ μελλούσης καὶ μενούσης ζωῆς μηδὲν προτιμᾶν; τίς ἡμᾶς σοῦ στερουμένας κουφίσει [ἡμᾶς add. V.] τοῦ λοιποῦ τῶν συνεχουσῶν ἡμᾶς [om. V.] θλίγψεων; τίς καθάπερ σπόγγῳ τῷ λόγῳ τὰς πολιορκουμένας [πολιορκούσας P.] ὑπὸ [om. V, ἡμᾶς P.] ἀθυμίας, σοῦ μὴ οὔσης, διᾶραι [περιαρεῖν P, περιᾶραι V.] δυνηθείη [δυνηθῆ P, V.] ; τίς ἡμᾶς [ἡμῖν P, V.] διαλέξεται [V, διαλέξηται A, διαλεχθήσεται P.] περὶ φιλανδρίας, περὶ φιλοτεκνίας καὶ οἰκουρίας θεοφιλοῦς; τίς ἡμᾶς παιδαγωγήσει πρὸς πράξεις ἀγαθὰς καὶ πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν [om. P, V.] Θεὸν θεραπεῦον; Ταῦτα πάντα [om. P, V.] λογιζόμεναι, πάσης λύπης καὶ [(λ.κ.) μὲν P, V.] ἀθυμίας πληρούμεθα, ὡς καὶ [om. P, V.] πάσης παραμυθίας στερούμεναι [καὶadd. P.] · [proposito favent.] κωλῦσαί σε δὲ [om. P.] οὐ δυνάμεθα, ἐπειδὴ [ὁ Θεὸς add. P, V.] τῇ ἐπιθυμίᾳ σου [om. P.] σύμψηφος ἐγένετο ὁ [om. P, V.] Θεός [om. P, V.] · ὅμως ἡ μήτηρ τοῦ ἀπὸ ἐπάρχων [ἀπεπάρχωνV.] Ἡλία [Ἡλίου P.] καὶ ἡ μήτηρ τῶν σχολαστικῶν [ita A, P, V; nomina excidisse patet.] ἀπέρχονται ἐν Κωνσταντινουπόλει πρὸς τὰ τέκνα αὐτῶν καὶ [om. P, V.] . εἰ κελεύει ἡ ἁγιωσύνη σου, λαλοῦμεν αὐταῖς περὶ καὶ διὰ τῶν τιμίων εὐχῶν σου καὶ αὗται [(διὰ-αὗται) om. V, P, V.] περισῴζονται [om. V.] καὶ [om. V.] ἡ θεοφιλεία σου ἀπέρχεται μετ᾽ αὐτῶν.&rdquogr;

[27] [et episcopum monent;] Ταῦτα εἰποῦσαι αἱ ἐλεύθεραι καὶ [om. P, V.] ἐπιτραπεῖσαι παρὰ τῆς μακαρίας, σπουδαίως ἔρχονται εἰς τὴν πόλιν καὶ λέγουσιν αὐταῖς περὶ τῆς μακαρίας [(τ.μ.) αὐτῆς P.] · αἱ δὲ ἀκούσασαι, ὡς εἶχον τάχους ἐξῆλθον πρὸς τὴν μακαρίαν προτρέψασθαι αὐτήν, δεδιῶσαι [δεδειοῦσαι P, δεδειῶσαι V.] , μὴ ὑπέρθηται καὶ ζημιωθῶσιν τὴν ἐξ αὐτῆς βρύουσαν σωτηρίαν [om. P, V.] καὶ [om. P, V.] ὠφέλειαν· ἐπαινεσάσης [ἐπινευσάσης P, V.] οὖν τῆς μακαρίας συμπλεῖν [συμπλέειν P.] αὐταῖς, συμβουλύεται μετ᾽ αὐτῶν, ὥστε τὰς ἀδελφας ἐλθεῖν [ἐλθῆναι P.] πρὸς τὸν θεοφιλέστατον ἐπίσκοπον· αἱ δὲ ἐλεύθεραι οἰκειωσάμεναι τὸ πρόσταγμα [πρᾶγμα P, V.] , εἰσδραμοῦσαι εἰς τὴν πόλιν μηνύουσι ταῦτα τῷ ἐπισκόπῳ· ὁ δὲ ἐπίσκοπος μὴ ὑπερθέμενος τὸ σύνολον, [hic duas mittit diaconissas,] προσκαλεσάμενος [τὰς add. P.] δύο διακονίσσας, μαρτυρουμένας ἐπὶ σεμνότητι βίου καὶ πολιτείᾳ ἀκριβεστάτῃ, πέμπει αὐτὰς πρὸς τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [ὁσίαν P, μακαρίαν V.] ἐπὶ τῷ παραλαβεῖν τὰς συνούσας αὐτῇ ἀδελφάς, εἰπὼν πρὸς αὐτάς· &ldquogr;Βλέπετε, ἀδελφαί [om. P, V.] , πῶς φυλάττετε ἃς ὑποδέχεσθε παρὰ τῆς ὁσιωτάτης γυναικὸς ἀδελφάς, μήπως ἃς ὁ θεὸς ἠλευθέρωσεν [ἐλευθέρωσεν A, ἐλ. δι᾽ αὐτῶς P, V.] ἀπὸ τῆς πλάνης τῶν εἰδώλων, διὰ [καὶ add. P, V.] τῆς ματαιότητος τοῦ βίου ὑμεῖς ῥᾳθυμοῦσαι καὶ [om. P.] ἀμελοῦσαι [om. P.] ἢ [om. P.] μὴ [om. P, V.] βιοῦσαι [om. P.] προσηκόντως [καθηκόντως P, V.] παραδῶτε [παραδώσητε V.] τῇ ἀπάτῃ τῆς ἀνομίας καὶ μέλλετε εὐθύνας ὑπὲρ αὐτῶν δοῦναι τῷ Θεῷ ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως [(καὶ-κρίσεως) om. P, V.] .” Ταῦτα ἀκούσασαι αἱ φεοφιλεῖς διακόνισσαι ἐξελθοῦσαι σὺν ταῖς ἐλευθέραις πρὸς τὴν μακαρίαν ὑπεδέξαντο τὰς μνημονευθείσας ἀδελφάς· [quibus Matrona sorores suas committit.] ἡ δὲ μακαρία Ματρῶνα [om. P,V.] παραδιδοῦσα [διδοῦσα P.] αὐτὰς ἔλεγεν ταῖς διακονίσσαις· &ldquogr;Ἀδελφαὶ καὶ μητέρες πνευματικαί, [(ἀδελφαὶ-πνευμ.) om. P, V.] ὑμῖν καὶ τῷ Θεῷ ταύτας ψυχὰς [τὰς ψ. τ. P, V.] παρατίθημι· γίνεσθε αὐτῶν μητέρες σώματι [σωματικαὶ V.] καὶ [μητέρες πνευματικαὶ add. P, V.] πνεύματι καὶ ὅσον χρόνον ἔχετε αὐτάς, ἐπιμελεῖσθε τῆς σωτηρίας αὐτῶν, ἴνα τελείας καὶ ἁπροσκόπους καὶ καθαρὰς [(καὶ ἀ. κ. κ.) om. P, V.] τῷ [αὐτῶ P.] ἐκλεξαμένῳ Χριστῷ [om. P.] παραστήσητε ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως [(ἐν ἡ. κ.) om. P.] .” Ταῦτα εἰποῦσα καὶ καταφιλήσασα αὐτὰς ὡς μήτηρ φιλόστοργος καὶ νουθετήσασα ὡς διδάσκαλος ἀγαθός, ἀπέλυσεν αὐτὰς [om. V.] σὺν ταῖς διακονίσσαις ἀπελθεῖν.

[28] [Cum ingenuis feminis] Τότε αἰ ἑλεύθεραι ἑκεῖναι γυναῖκες [om. P, V.] παραλαβοῦσαι τὴν μακαρίαν Ματρῶναν [om. P, V.] ὡς μέγα τι κειμήλιον καὶ σωτηρίας αἰτίαν καὶ μίαν ἀδελφὴν τῶν συνουσῶν [συνοικουσῶν P.] αὐτῇ, ἥτις καὶ πρώτη ἠκολούθησεν αὐτῇ ἀγαπήσασα [αὐτὴν καὶ add. P.] τὴν αὐτῆς πολιτείαν, οὕτως τῆς μακαρίας θελησάσης, [et Sphrone] ὀνόματι Σωφρόνην [Σωφροσύνην V, et ita porro.] , μετὰ σπουδῆς ἀπέπλευσαν [ἀπέπλευσεν P.] τῆς Βηρυτοῦ [Βηρυτῶν P, Βηρυτίων V.] πόλεως καὶ γαληνῶς τὸν πάντα [ἅπαντα P.] πλοῦν καὶ παραδόξως διανύσασαι ἔφθασαν διὰ τάχους τὴν βασιλεύουσαν πόλιν [om. P.] . Ὁ γὰρ φανερώσας αὐτῇ τὸν τόποv τῶν σκαμμάτων καὶ ὑποδείξας διὰ νυκτερινῆς ὄψεως τὴν ὑποδεχομένην [ὑποδεξαμένην P.] αὐτὴν πόλιν [τὴν πόλιν τὴν ὑποδ. αὐτὴν V.] , ἐχαρίσατο αὐτῇ καὶ πλοῦν ἀτάραχον καὶ ταχύν· καὶ προσορμίσασα εἰς τὴν ἁγίαν Εἰρήνην [De variis locis sacris Constantinopoli τῇ ἁγίᾳ Εἰρήνῃ dicatis cf. Ducange, Constantinopolis christiana, t. II, p. 147 – 149; Synax. Eccl. CP., 272, 417, 426, 631, 638, 818, 840, 878; Pregger, Scriptores originum Constantinopolitanarum (Lipsiae, 1907), p. 262. De Sancta Irene antiqua locus intellegendus videtur.] μηνύει τῷ διακόνῳ Μαρκέλλῳ ἑαυτήν· [CPolim appellit.] ὅστις ἀκούσας εὐθέως [om. P.] παραγίνεται πρὸς αὐτήν [(ὅστις-αὐτὴν) om. V.] . Ἰδοῦσα δὲ αὐτὸν ἡ μακαρία προσεκύνησεν αὐτὸν [αὐτῶ P.] σὺν τῇ Σωφρόνῃ ἐπὶ τὴν γῆν [(ἐπὶ τὴν γ.) om. P, V.] . Ὁ δὲ τίμιος [om. P, V.] διάκονος λέγει αὐτῇ· “Πόθεν ἦλθες, κυρία ἀδελφή [ἀδελφὲ V.] ; διὰ τί δὲ καὶ παραγέγονας καὶ τί τὸ παρασκευάσαν σε καταλιπεῖν τὸ μοναστήριον, εἰς ὃ ἀπεστάλης [ἐν ὧ ἀπεστ. μοναστηρίω P, V.] , καὶ φθάσαι τὰ ἐνταῦθα;&rdquogr; Τῆς δὲ μακαρίας πρὸς ταῦτα ἀπολογουμένης καὶ λεγούσης ὅτι· &ldquogr; Οὐ κατὰ λειποταξίαν ἦλθον, τίμιε [om. V.] , πάτερ [om. V.] , ἀλλὰ κατὰ ἐπιθυμίαν τοῦ τιμίου καὶ ἀγίου μου ἠγουμένου [καθ᾽ ἐπιθ. τοῦ ἠγουμένου P, V.] καὶ ἵνα εὐλογηθῶ παρ᾽ αὐτοῦ,&rdquogr; κατανυγεὶς ὁ [om. P.] διάκονος [ὀνομαστοτάτη V.] ὑπεδέξατο [άπεδέξατο V.] αὐτήν. Τότε ἠ μακαρία διηγήσατο αὐτῷ [om. P.] πάντα τὰ συμβεβηκότα αὐτῇ καὶ πῶς μὲν ἀπολυθεῖσα παρ᾽ αὐτοῦ εὐθέως εἰς τὸ μοναστήριον ὠρθοπόδησεν, πῶς δὲ καὶ ὁ Δομετιανὸς κατεδίωξεν αὐτὴν καὶ πῶς [om. P.] δι᾽ αὐτὸν ἀναγκασθεῖσα τοῦ μοναστηρίου ἐξῆλθεν [ἐῆλθον P.] , πῶς δὲ καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα καταλαβοῦσα [φθάσασα P, V,] μικροῦ δεῖν καὶ ἐνέπεσεν εἰς τὰς ξεῖρας αὐτοῦ καὶ [om. P, V,] πῶς [δὲ add. P.] πάλιν εἰς τὸ ὄρος τὸ [τοῦ P.] Σινᾶ γέγονεν καὶ [πῶς] [δὲ add. P.] τὴν [καὶ P, om. V.] Βηρυτὸν ᾤκησεν, πῶς δὲ ὀνομαστὴ [ὀνομαστοτάτη V.] ἐκεῖ [ἐκεῖσε V, om. P.] γέγονεν καὶ [om. P. V.] πῶς [δὲ add. P, V.] δι᾽ αυτῆς [αὐτὴν P.] πολλοὶ [πολλαὶ μὲν P, πολλοὶ μὲνV.] κατενύγησαν, πολλοὶ [πολλαὶ] δὲ καὶ ἐσώθησαν, πῶς δὲ πάλιν καὶ ἐκ ποίας αἰτίας παραγέγονεν ἐν [om. P.] τῇ βασιλευούσῃ πόλει, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν οὐδὲν τῶν πεπραγμένων αὐτῆς [αὑτῆ] ἀπέκρυψεν αὐτόν [αὐτῶ V.] , οὐκ ἐπιδεικτιῶσα [ἐπιδεικτιοῦσα] , — μὴ γένοιτο [(μ. γ.) om. P.] , ἀλλότριον γὰρ τοῦτο τό πάθος τῆς ἁγίας ἐκείνης ψυξῆς, — ἀλλὰ πείθουσα αὐτον μὴ κατὰ λειποταξίαν ἐληλυθέναι, ἀλλὰ κατὰ [κατ᾽V.]