Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung November IV Band November IV Anhang November IV

9. November

NOVEMBRIS DIES NONUS

SANCTI QUI V IDUS NOVEMBRES COLUNTUR

S. Theodorus martyr Euchaïtis.
S. Eusebius, martyr Romae.
S. Marcellus, martyr Romae.
S. Hippolytus, martyr Romae.
S. Hadria, martyr Romae.
S. Paulina, martyr Romae.
S. Neon, martyr Romae.
S. Maria, martyr Romae.
S. Maximus, martyr Romae.
S. Martana martyr Romae.
S. Valeria martyr Romae.
S. Alexander martyr Thessalonicae.
S. Ursinus episcopus Biturigensis.
S. Timotheus episcopus Antinoi.
S. Agrippinus episcopus Neapolitanus.
S. Aurelius episcopus Riditionis.
S. Ascanafer princeps Romanus.
S. Cynon confessor in Cambria.
S. Benignus episcopus Ardmachanus.
S. Pappo Post Priten confessor in Cambria.
S. Isbozetes martyr in Perside.
S. Eustolia virgo Constantinopoli.
S. Sopatra virgo Constantinopoli.
S. Theosterictus monachus in Symbolis.
S. Georgius episcopus Lutevensis.
S. Theoctiste virgo in insula Paro.
S. Thomaïs matrona Constantinopoli.
S. Iohannes e Dabra Bizan in Aethiopia.
B. Helena Ungara sanctimonialis Ordinis S. Dominici.
B. Nicolaus conversus Ordinis Cisterciensis Villarii in Brabantia.
B. Iohanna virgo Signae in Hetruria.
B. Ludovicus Morbiolus confessor Bononiae.
B. Gratia laïcus professus Ordinis Eremitarum S. Augustini Venetiis.
Sancti qui in utraque Scotia coluntur.

PRAETERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI

Abrani. Vid. Seltia.
Alberonem IIum abbatem Dunensem inter illustres huius monasterii viros refert Carolus De Visch [Compendium chronologicum exordii et progressus abbatiae clarissimae Beatae Mariae de Dunis Ord. Cist. in Flandria (Bruxellis, 1660), p. 28 – 30.] , qui beatum illum nuncupat. Vix pluribus eum memorat Nivardus Van Hove in Vita S. Idesbaldi [Het leven, mirakelen ende wonderlycke vindinghe van het heyligh ende ongheschonden lichaem van den S. Idesbaldus (Bruges, 1687), p. 68 – 70; cf. pp. 252, 277.] . Inter beatos etiam recensetur in Menologio ab Henriquez [Ch. Henriquez, Menologium cisterciense (Antverpiae, 1630), p. 377.] et in Kalendario Cisterciensi [Kalendarium Cisterciense seu Martyrologium sacri ordinis Cisterciensis romanis rubricis accomodatum (Parisiis, 1689), p. 311.] . Cultus tamen indicium nusquam apparet.
S. Alpini Catalaunensis episcopi translatio, de qua iam diximus [Act. SS., Nov. t. III, p. 744.] , in missali Senonensi saec. XIV hodie commemoratur [Catal. Lat. Paris., t. III, p. 587.] .
Antonini lapicidae, cuius elogium legitur hodie in synaxariis [Synax. Eccl. CP., p. 208.] , Acta dedimus ad diem 2 septembris.
Artemonis solum nomen hodie in synaxariis occurrit [Synax. Eccl. CP., p. 205.] , ubi et Artemon episcopus Seleuciae ad diem 24 martii, et alter martyr Laodicenus ad diem 8 octobris nuntiantur. Alterutrum tamen die 9 novembris recurrere non constat.
S. Atticus velut martyr Africanus hoc die in uno ex Usuardi auctariis inscriptus esse patet ab imperito librario, qui prae oculis habuit S. Attici Phrygii laterculum, 6 novembris.
B. Bartholomaeum a Fabriano, confessorem ordinis Minorum apud Theatem in Apulia, annuntiat hodie Arturus a Monasterio [Martyrologium Franciscanum, p. 549 – 50.] , solo Marco Ulyssiponensi auctore, qui tamen Bartholomaeum minime beatum nuncupat nec diem eius mortis recolit [Tercera parte de las chronicas de la Orden de los Frayles Menores del Seraphico Padre S. Francisco … nuevamente impressa por el Padre fray Luis de los Angeles (Lisboa, 1615), lib. VII, cap. 39, p. 206v. Cf. Marianus de Florentia, Compendium chronicarum ordinis FF. Minorum, ad an. 1506, ed. in Archivo Franciscano historico, t. IV (1911), p. 336.] .
Benchorensis monasterii nongentos monachos a barbaris Hiberniam invadentibus occisos atque in martyrum numero habendos hodie recenset Bucelinus in Menologio benedictino. De quibus ut silent Hibernorum et fasti liturgici et annales parii, contra meminit S. Bernardus in Vita S. Malachiae: quia multa corpora sanctorum dormirent ibi (in Benchorensi monasterio). Nam ut taceam ea quae in pace sepulta sunt, ferunt nongentos simul una die a piratis occisos [Cf. Act. SS., Nov. t. II, 1. p. 148, num. 8 sub in.] ; ad quem locum recte monuit decessor noster I. De Backer de hac immani caede non constare [Cf. ibid., p. 149, annot. g.] . Multo minus etiam de cultu ecclesiastico horum monachorum constat. Quod autem hodie a Bucelino laudati sunt, id inde factum esse crediderim quod ipso die S. Malachiam recensuit, cuius Vita in horum cognitionem adductus est.
Christophorus in synaxario [Synax. Eccl. CP., p. 205.] cum Maura, quae est Timothei socia, perperam coniungitur. Ceterum quis ille sit Christophorus nos ignorare fatemur.
Romae Chrysogoni qua de causa in breviariis hieronymianis hodie mentio sit minime assequimur.
Romae Clementis Simproni memoria in hieronymianis ad diem 8 referenda est, et conferenda cum laterculo Depositionis Martyrum: V idus novembris Clementis Semproniani Claudi Nicostrati in comitatum. Clementem huc non pertinere nostra erat sententia [Act. SS., Nov. t. III, p. 753.] . Recens autem reperta sunt, in coemeterio SS. Marcellini et Petri, via Labicana, rudi manu calci inscripta haec verba: + SCĒ CLĒ ///////, quae interpretantur Sancte Clemens; his etiam lectionem Depositionis Martyrum confirmari existimant, proindeque Clementem martyribus Pannoniis, quorum unus est Simproni(an)us sociandum [O. Marucchi, in Nuovo Bullettino di archeologia cristiana, t. XXI (1915), p. 5 – 11.] . Res non ita perspicua nobis videtur, sed attenta consideratione digna.
S. Congillae virginis in Anglia hodie meminerunt Ferrarius in Catalogo generali et Arturus a Monasterio in Gynecaeo. Hanc esse dicunt de qua “Polydorus Virgilius libro 4 Historiae Anglicae” is autem loco allato haec habet (ed. Lugduni Batavorum, 1651, p. 112): “Item optimus rex (Osuvius) condidit coenobium, quod est ad Wittby pagum, ibique monacharum collegium instituit, cui praefecit Congildam sanctissimam mulierem.” Quibus iam liquet Congildam eandem esse Hildam abbatissam Streaneshalchensem, cuius historiam refert Beda, Hist. eccl., lib. IV, cap. 23; cf. lib. III, cap. 24. De illa sancta agemus ad diem natalem, qui est 17 novembris.
Crescens. Vid. Rogatus.
De imagine Servatoris quae Beryti Phoeniciorum a Iudaeis crucifixa tam copiosum emisit sanguinem ut Orientales et Occidentales ecclesiae ex eo ubertim acceperint, nostrum non est dedita opera exponere. Cultus quo eam prosecuti sunt Graeci pariter et Latini origines scite rimatus est Baronius in notis ad martyrologium romanum. Qui plura cupit, legat quae cum de ista tum de ceteris Christi imaginibus eruditissime disputavit E. von Dobschütz [Christusbilder, Untersuchungen zur christlichen Legenden, in Texte und Untersuchungen, N. F., t. III (1899), pp. 174 – 75, 280** – 283** cf. BHG. 780 – 89; BHL. 4227 – 30; BHO. 440, 441.] . Neque operae pretium est quisquilias colligere, quae virum doctissimum fugerint. Pauca tamen hic obiter annotamus, quae recentioribus studiis ad lucem primum eruta vel ex oblivione vindicata sunt. Imperatorem Iohannem Tzimiscen, cum an. 974 exercitum per Syriam ac Mesopotamiam duceret, Beryti prodigiosam illam Crucifixionis imaginem repperisse eamque Constantinopolim transmisisse, non unus memorat Leo diaconus [Ed. Bonnensi, p. 166 – 68; cf. C. B. Hase annotata ad hunc locum, ibid., p. 491 (uterque locus hic a Dobschütz allatus, t. c., p. 174, annot. 3, pertinet ad expeditionem Nicephori Phocae).] , sed etiam ipse Iohannes Tzimisces in epistula quam dedit ad Asotium Pancratidam, Armeniae regulum civem suum. Armenice haec inserta est in Chronico Matthaei Edesseni, l. I, c. 16 [Armenice ed. Hierosolymis, 1869, p. 23 – 32.] . Primum a Fr. Martin [In Magasin Encylclopédique, sept. 1811, p. 22 – 34, ubi eam legit C. B. Hase.] et iterum ab Ed. Dulaurier [Chronique de Matthieu d'Édesse (962 – 1136), in Bibliothèque historique arménienne (Paris, 1858), p. 16 – 23.] gallice conversa, tandem a v. d. G. Schlumberger prudenti elegantique studio examinata atque illustrata fuit [L'Épopee Byzantine à la fin du dixième siècle. Jean Tzimiscès (Paris, 1869), p. 283 – 90. Utrum hae litterae Armenii ad Armenium graece scriptae sint an utriusque nativo idiomate, nobis non liquet. Vid. Anal. Boll., t. XL, p. 295, annot. 2.] . In his porro litteris Servatoris imaginem a se inventam refert Tzimisces non Beryti in ipsa urbe, sed in magna urbe Ǧuêl, quae Gabauon appellatur [Matthaeus Edessenus, t. c., p. 30.] , id est in castro Gebaïl (“Monticuli”), eo loco ubi quondam exstitit urbs Byblos. Qua aetate et quam ob causam imago Berytensis illuc translata fuisse credita sit, inquirere non vacat. Ceterum res miratu digna foret et prope inaudita, si postquam ab imperatore Tzimisce veneranda imago Constantinopolim transmissa est, ea se carere fassi essent christiani Phoeniciae. Attamen inde ab illa aetate, certa eius cultus monumenta non novimus; quamquam Beryti hodieque in vulgo dictitatur, quod ipsi audivimus, transfixae imaginis miraculum contigisse in aede quae hodie est fanum praecipuum Mohammadanorum. Ad diem 9 novembris synaxarium Maroniticum [Bibliothecae Vaticanae, ar. 621, caršunice i. e. arabice syriacis tamen litteris.] illam silentio praetermittit; neque alibi, inter varia festa Crucis, propriam huius miraculi commemorationem videtur significare. Sive epistula Iohannis Tzimiscae sive alia quadam via, Berytensis imaginis fama ad Armenios pervenit. Apud eos tamen non videtur latius increbruisse, cum in codicibus armeniis satis raro comperiatur narratio de cruce Berytensi. In libro quidem “eclogariorum” bibliothecae patriarchalis ad sanctam Edsmiadsin legitur historia prodigiosae imaginis Christi, quae in tabula erat et manifesto apparuit [Vid. Iacob. Kareniantz, Index praecipuus chirographorum bibliothecae sanctae Sedis Edsmiadsin (Tiphlisii, 1863; armenice), p. 57, cod. 88835.] ; quae historia iisdem verbis exorditur atque graecus libellus: Ἐν ὁρίοις Τύρου καὶ Σιδῶνος [BHG. 785, BHO. 440.] . At de narratiuncula illa nihil praeterea novimus, et certe parum fuit in litteris armeniis pervagata. Saeculo XI exeunte, “Miraculum crucifixi Berytensis” hiberice conversum est ab Ephraem minore vel iuniore (msire), monacho in monte Nigro prope Antiochiam: ex qua recensione, hactenus incertum est [Sermon sur la pénitence attribué à Saint Cyrille d' Alexandrie, in Mélanges de la Faculté Orientale de Beyrouth, t. VI (1931), p. 493 – 528.] . Nuper tandem a P. Mario Chaîne edita est homilia de paenitentia S. Cyrillo Alexandriae archiepiscopo supposita, sermone coptico [L. c., p. 510 – 18.] , in qua inter alia exempla, narratur prodigium Berytensi miraculo consimile, quod Alexandriae sedente Theophilo archiepiscopo contigisse asseveratur [Utrumque habetur apud Chaine, t. c., p. 520 – 26.] . Ex hace oratione videtur contractum fuisse elogium quod in synaxario Alexandrino habetur, ad diem 14 mesore, qui septimus est augusti mensis, et inde in aethiopicum synaxarium transiit, ad eundem diem (14 nahase) [Svjatyj Athanasij II, patriarkh aleksandrijskij (817 – 825 ?) in Vizantijskij Vremennik, t. XV (1908), p. 287 – 99; Id., Ob avtorě Viritskoj legendy, ibid., t. XX (1913), p. 100 – 103, Cf. Anal. Boll., t. XXX p. 370 – 71.] . Hanc narratiunculam legenti patet coptitam nescio quem Berytense miraculum Aegypto vindicare voluisse. Id autem inde a principio fieri poterat, si Athanasius ille cuius nomine historia crucifixi Berytensis primum inscripta est, reapse Alexandriae patriarcha fuit inter an. 817 et 825, sicut infelicissimo conatu demonstrare voluit Chrysanthus Loparev [C. Kekelidze, Monumenta Hagiographica Georgica. Pars prima: Keimena, t. I (Tiphlisii, 1918), p. xx. Apographa hibericae huius versionis habentur in codice coenobii Gelathensis 8, fol. 51v – 59v, et in codicibus musei Ecclesiastici Tiphlisensis 162, 276 (ibid., ann. 15).] . Sed de quaestione quam strictim attigimus satis superque dictum est.
Cypriani Mosconii, sacerdotis Ordinis Pauperum Eremitarum S. Hieronymi et B. Petri de Pisa pretiosa mors peculiari modo in domesticis annalibus commemoratur [Act. SS., Iun. t. III, p. 546.] . Die 7 maii 1575 natus animam die 9 novembris 1617 Domino efflavit, postquam toto vitae curriculo virtutibus castimoniae, humilitatis atque patientiae excelluerat; pergitque sanctitatis fama gaudere “colle moltiplicate grazie, che concede à que' devoti, che si raccomandano alle sue intercessioni” [Bibl. Regia Bruxellensis, Collectanea Bollandiana, Ms. 8936 – 38, fol. 178.] . Evaseritne autem popularis aura, quae inde exorta est, in cultum aliquem ecclesiasticum nos prorsus latet.
In Nicomedia Damiani annuntiation est martyrologii hieronymiani, plane singularis.
Demetrius. Vid. Rogatus.
Dethmarum confessorem, nullo verbo addito quo dinoscatur, hodie in sua editione Usuardi in scripsit Grevenus. Non paucos equidem novimus Dethmaros, Ditmaros, Thietmaros cet.; at nullus inter illos sanctitatis nomen adeptus esse videtur praeter quam presbyter ille de quo ad d. 17 maii, t. IV, p. 41 – 43.
Donatus. Vid. Rogatus.
Drosis sancta martyr, quam in martyrologio suo nominat Sliba ad diem 9 mensis canun posterioris (i. e. novembris) [Anal. Boll., t. XXVII, pp. 141, 167.] , non alia videtur atque sancta Drusina, Graecis dicta Δροσίς vel Δροσινή, quae in martyrologio hieronymiano die 14 decembris annuntiatur [Cf. H. Delehaye, Les origines du culte des martyrs, p. 230.] : quo etiam die memoriam eius indicunt nonnulla Syrorum Iacobitarum calendaria [Inter haec, duo calendaria coenobii Qennesrin, de quibus infra Patres qui Edessae in fluvio praefocati sunt. Nau, Patrologia Orientalis, t. X, 1 (1912), pp. 31, 36. Alia, ibid., pp. 68, 116.] . De hac cf. BHG. 566; BHO. 265. Plerique orientales eam memorant sive die 22 martii sive die 22 septembris. Solo igitur hominis perquam indiligentis errore factum est ut hodiernus etiam dies eidem indiceretur.
Elisaeus propheta ex die 28 novembris, qui in Graecorum synaxariis ei assignatur, ad 9 eiusdem mensis ascendit, in quibusdam Syrorum Iacobitarum calendariis, nulla, quam noverimus, causa. Vide, exempli gratia, Sliba [Anal. Boll., t. XXVII, pp. 141, 167.] et calendarium Berrhoeense saeculi XVI [Nau, Patrologia Orientalis, t. X, p. 65.] . Maiores nostri de illius festo egerunt ad diem 14 iunii [Act. SS., Iun. t. II, p. 784 – 86.] .
Erponem al. Erphonem, episcopum Mimmigernefordensem seu Monasteriensem decimum septimum (1085 – 1097), hodie obiisse constat ex Libro Rubeo et necrologio Sancti Mauricii, qua in ecclesia et sepultus est [H. A. Ehrhard, Regesta historiae Westfaliae, n. 1279.] . Diem 10 indicant necrologia Transaquense [J. Ficker, Die Münsterschen Chroniken des Mittelalters (Münster, 1851), p. 18.] et Hildesheimense [Vaterländisches Archiv des historischen Vereins für Niedersachsen, 1840, p. 108.] , diem 11 necrologium ecclesiae maioris [Ficker, t. c., p. 349.] , 8 vero necrologium Liesbornense [Ficker, t. c., p. 18.] . Sanctus a nonnullis nuncupatur ut a W. Rolewinchio [De Westphalorum moribus (Ubiorum Coloniae, 1602), l. III.] , a M. Strunchio [Strunck-Giefers, Westphalia sancta (Paderborn, 1854), p. 168.] aliisque quos inter eminet A. Boichorst qui ad eius vindicandam sanctitatem librum scripsit [Vita S. Erphonis Mimigardefordensis aut Mimmigernefordensis nunc Monasteriensis episcopi, Monasterii Westphaliae, 1649, 96 pp.] . Nec desunt cultus indicia quae Boichorstius operose collegit. Ita reperta est in eius sepulchro pars lapidis antiqui cum hac inscriptione quam vetustissimam dicunt: Sanctus Erpho. In ecclesia Mauriciana erectum est ei sacellum et altare, ut scriptum est in huius collegii libro Rubeo: Anno Domini MCCCXLVII erectum est altare in sacello divi Erphonis episcopi fundatoris collegii nostri secundi et consecratum in honorem B. Bartholomaei apostoli, SS. trium regum et Erphonis praedicti. De oblationibus fidelium ad eius altare fieri solitis, haec idem liber habet: Quidquid beato Erphoni in aere seu denariis, cera, lino, luminibus aliisque rebus offertur, fideliter sub iuramento suo fidelitatis praesentabit, illi ex dominis nostris cui praedictum sepulchrum fuerit commissum [Boichorst, t. c., p. 76.] . Notandum tamen est eiusdem nomen in fastis ecclesiae Monasteriensis desiderari, nec de missa vel officio in eius honorem unquam auditum esse. Quod minus forsan mirabitur qui recordetur Erponem ad finem usque vitae Henrici imperatoris IV partibus adhaesisse [Cf. K. Loeffler, Die Westfälischen Bischöfe im Investiturstreit (Paderborn, 1903), p. 18 – 25.] et ita notatum esse inter nomina fratrum nostrorum episcoporum quae Chronico Hildesheimensi praemissa sunt: Erpo Monasteriensis episcopus in scismate [M. G., Scr. t. VII, p. 848.] . Mitto quae Herrandus seu Stephanus Halverstadensis episcopus (1090 – 1102) ad Waltramum episcopum Numburgensem scribebat, Monasteriensem episcopatum a rege pro sodomitica immunditie venditum esse [M. G., Libelli de lite, t. II, p. 289.] . Hanc enim esse calumniam e studio partium et dissidiorum aestu ortam facile dabimus. Nihilominus de tempore modoque quo Erponis veneratio in ecclesia Mauriciana inceperit, maiorem lucem desideramus, neque an legitimus sit cultus ei praestitus necne videtur satis constare.
In Hellesponto sanctae Eusebiae virginis legitur apud Grevenum [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 663.] , ceteris et maxime Graecis altum servantibus silentium.
S. Eustachius et socii, qui 20 septembris et multis in locis 2 novembris coluntur [Act. SS., Sept. t. VI, p. 106 – 137; Nov. t. I, p. 417; Catal. Lat. Paris., t. III, p. 713.] , in libris Burdigalensibus et Senonensibus hodie quoque occurrunt [Catal. Lat. Paris., t. III, p. 717.] .
De Euthymio et Neophyto, conditoribus monasterii Athonensis τοῦ Δοχειαρίου, epitomen habemus neo-graecam, ni fallor, deductam e Vita prolixiore [C. Dukakis, Μέγας Συναξαριστής. Novembr., p. 220 – 22.] , quam si aliquando reperire contigerit, edemus in Analectis nostris. Interim lege quae scripta sunt in Anno ecclesiastico graecoslavico [Act. SS., Oct. t. XI, p. 274.] .
Falbater. Vid. Seltia.
Faustus, Ianuarius et Marcialis martyres in Spaniis, qui hodie nuntiantur in cunctis exemplaribus plenis martyrologii hieronymiani, in aliis martyrologiis antiquis ad d. 28 septembris, in aliis autem atque etiam, etsi non concinne, in ipsis hieronymianis ad d. 13 octobris sunt inscripti. Ad quem diem de his egit Byeus noster, Oct. t. VI, p. 187 – 93.
S. Floscelli martyris translationem in ecclesiam Sanctae Mariae Belnensem (Beaune, dép. Côte-d'Or) anno 1265 peractam hodie commemorat illius ecclesiae martyrologium, etsi die 10 fiebat de hac translatione officium liturgicum [Vid. Ph. Voillery, Étude sur S. Flocel, in Bulletin d'histoire et d'archéologie religieuse du diocèse de Dijon, t. IV (1886), p. 25. Cf. etiam editionem Usuardi a Sollerio paratam, p. 663, et Act. SS., Sept. t. V, p. 479, num. 6 – 7.] . De Floscello actum est ad d. 17 septembris, t. V, p. 478 – 82.
Gamasus = Damianus [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 663.] .
Georgium episcopum Aniciensem multis hodielaudat Saussaius in Martyrologio Gallicano. Quem a die 10 novembris, qui ipsi sacer est, non ex libidine transtulit. Sunt enim codices, ut est martyrologium Claromontanum (cod. Paris. lat. 9085), qui S. Georgium V idus novembris annuntiant [Quentin, Les martyrologes historiques, p. 230.] .
Georgius Napper (al. Napier), sacerdos, inter 261 anglos martyres recensetur quorum beatificationis causam S. Rituum Congregatio decreto diei 4 decembris 1886 introduxit. Maiestatis damnatus eo quod sacerdotium in catholica religione suscepisset et in Anglia contra leges moraretur, die 9 novembris 1610, suspendio necatus est, et post mortem in quattuor partes concisus. Ex diariis collegii anglo-duacensi [F. Knox, The first and second Diaries of the English College Douay (London, 1878), pp. 16, 33; E. H. Burton and T. H. Williams, The Douay College Diaries third, fourth and fifth (= Publications of the Catholic Record Society, t. X, London, 1911), pp. 1, 52 – 53.] constat Georgium Napperum, Oxoniensem, in eo collegio anno 1596 ad sacerdotium evectum, ibidem “praefecti generalis humanistarum officio” functum esse, atque Antverpiae etiam aliquamdiu esse commoratum; anno autem 1603, una cum D. Richardo Jonsono, in anglicanam missionem profectum esse. Longam epistulam in qua, paulo post illius obitum, concaptivus aliquis eius fortissimi viri passionem accuratissime descripsit, repperit D. Richardus Challoner inter sacerdotis Knaresborough collectanea atque in suo opere Memoirs of Missionary Priests magna ex parte recitavit [T. II (London, 1843), p. 52 – 66. D. Knaresborough collectanea postea, anno 1889, a Lord Herries coempta sunt. Gillow, Bibliographical Dictionary of the English Catholics, t. IV (London, 1895), p. 61.] . Ferunt e discerpto Venerabilis Georgii corpore, partem aliquam, quae in urbis porta exposita fuerat ac dein in Tamesim proiecta, secundo flumine ad vicum Sandford advectam esse; ibique reverenter ex aqua eductam et ad ipsam Georgii sororem esse delatam; quae eam in horreo, quod olim militum S. Iohannis sacellum exstitit, sepelivit. Ibidem ad nostra usque tempora illae reliquiae asservari creduntur [Bryan Stapleton, in Publications of the Catholic Record Society, t. VII (London, 1909), p. 388.] .
Georgius. Vid. Rogatus.
S. Gernadius ad hanc diem a David Camerario [D. Camerarii Scoti De Scotorum fortitudine doctrina et pietate … libri quatuor (Parisiis, 1631), in calendario, ad diem; quod typis repraesentavit A. P. Forbes, Kalendars of Scottish Saints (Edinburgh, 1872), p. 231 – 43.] perperam positus esse videtur pro Gervadio. Qui cum plurium testimonio cultus fuisse probaretur VI id. nov., Vitam eius, praemisso commentario, iamiam typis dedimus [Act. SS., Nov. t. III, p. 855 – 56.] .
Godefridus episcopus Lingonensis, quem decessores nostri ad d. 15 et ad d. 22 iulii ad praetermissos amandarunt, nuntiatur ad d. 9 nov. a solo Menardo [Martyrologium SS. Ord. Divi Benedicti (Parisiis, 1629). Godefridi vitam scripserunt J. B. Corbolin, Monographie de l'abbaye de Fontenay (Citeaux, 1882), p. 132 – 36, et H. J. Wurm, Gottfried Bischof von Langres (Würzburg, 1886).] .
Guitonus = Vitonus.
Helias Lingonensis apud Armenios, Tataros et Graecos apostolicus nuntius, in Anno Dominicano gallice a sacerdote Tertii Ordinis S. Dominici [L'année dominiquaine ou sentences pour tous les jours de l'année … par un prestre du Tiers Ordre de S. Dominique, t. II (Paris, 1670), p. 317.] , flandrice a Dominico De Herre [Het heylich Jaer van de Predick-heeren oorden (Antwerpen, 1675).] edito, die 9 novembris nuntiatur. A ceteris biographis et in Indiculo aliquot beatorum ad calcem martyrologii Ordinis Praedicatorum iussu P. Sicci anno 1616 editi, nullus ei natalis dies assignatur. Cultus testimonia variis in locis inveniri asserunt recentiores editores Anni Dominicani [Année Dominicaine. Nouvelle édit., Novembre t. I (Lyon, 1906), p. 350.] ; nos tamen nulla reperire potuimus. Heliam anno 1450 obiisse iidem significant; a pristinis tamen auctoribus [Hernando de Castillo, Segunda parte de la Historia general de Sancto Domingo y de su Orden de Predicatores (Valladolid, 1592), p. 195v; Leander Alberti, De Viris illustribus Ordinis Praedicatorum (Bononiae, 1517), p. 248; Gio. Michele Pio, Delle vite degli huomini illustri di S. Domenico (Bologna, 1607), p. 95; 1620, p. 37.] circa annum 1370, Ecclesiam Summo Pontifice Gregorio XI, ordinem Praedicatorum Magistro Helia regentibus, floruisse refertur.
Helladium ferunt Menaea in pace quievisse, nec aliud addunt praeter στίχους insulsos.
De S. Hermenegildo monacho, quem hodie laudat Tamaius in Martyrologio hispanico, vid. quae scripsimus Nov. t. I, p. 6 – 7.
S. Hildulfi hodie meminit exemplar Usuardi Hagenoyense; in quo notum est multa fuisse perperam transposita. Vid. ad d. 8 nov., t. III, p. 746.
Honorius. Vid. Seltia.
Iacobum Alphaei synaxaria nonnulla commemorantho die, plerique die 9 octobris [Synax. Eccl. CP., pp. 121, 206] . De eo egit Henschenius noster ad diem 1 maii.
Ianuarius m. in Hispania. Vid. Faustus.
Iohannes Garidi, Tertii Ordinis S. Francisci, die 9 novembris 1614 “magna virtutis et sanctimoniae opinione defunctus” in sacello conventus Ubedae provinciae Beticae quiescit. Laudatur a Waddingo [Annales Minorum, ad an. 1364, num. 23.] et ab Arturo [Martyrologium Franciscanum, p. 550.] .
S. Kebio dedicata est ecclesia parochialis de Duloe in Cornubia, quo in pago festus dies nundinaeque habentur d. 9 nov. [Samuel Lewis, Topographical Dictionary of England, vol. II (1831), p. 80, col. 2; Frances Arnold-Forster, Studies in Church Dedications, t. III, p. 110; S. Baring-Gould and J. Fisher, The Lives of the British Saints, t. I, pp. 204, 211; Baring-Gould, A Devon and Cornwall Calendar, in Transactions of the Devonshire Association etc. t. XXII (1900), p. 387.] . At de S. Kebio actum est ad hesternam diem [Act. SS., Nov. t. III, p. 824 – 29.] .
S. Leocadium senatorem, patrem S. Lusoris, cur hodie recenseat Castellanus in martyrologio universali, non sum assecutus. Nisi illum S. Ursinus Biturigensis ad se traxerit? De eo agendum erit ad d. 14 novembris [Cf. Act. SS., Nov. t. II, 1, p. 265, num. 4 extr.]
S. Lusorem laudat martyrologium Autisiodorense anno 1751 editum, quod docet hodie nuntiari in calendariis ecclesiae Biturigensis. De eo vid. ad d. 4 novembris, t. II, p. 264 – 66.
S. Malachiae episcopi Connerthensis, quem hodienuntiant martyrologia benedictina, Acta dedimus ad diem 3 novembris, t. II, 1, p. 135 – 66.
Maldonata vidua Tertii Ordinis S. Francisci anno 1535 Belvisii in Hispania defuncta a Franciscanorum hagiographis aliis die 30 martii [Arbaleste, Vie des saints du Tiers Ordre (1669), p. 220; Born, Seraphische Sternenhimmel, p. 240.] aliis 9 novembris [A. Müller, Allgemeines Martyrologium (Regensburg, 1860), p. 567; Arturus, Martyrologium Franciscanum, p. 550. Cf. Gonzaga, De origine seraphicae Religionis Franciscanae (Romae, 1587), p. 953.] beatis annumeratur. Cultus tamen ne minimum quidem indicium profertur.
SS. Marcelli et Marcellini festum agi die 9 nov. in vico de Llanddeusant, Monae insulae, refert Challoner [A Supplement to the British Martyrology, p. 30, impressum simul ac A Memorial of Ancient British Piety: or, A British Martyrology, Londinii, 1761.] , auctore Browneo Wiliis antiquario [A Survey of the Cathedral Church of Bangor, Londinii, 1721.] , perperam ut videtur. Nam die 25 septembris aguntur in Llanddeusant parochialia festa quae cymrico vocabulo vulgo dictitantur Gwyl Mabsant, “festum adulescentium, seu iuvenum, sanctorum” [Baring-Gould and Fisher, The Lives of the British Saints, t. II, p. 181.] . Die vero 9 novembris agitur memoria sancti Pappo Post Priten in vico de Llanbabo, cuius perpetuus vicariatus (anglice “perpetual curacy”) cum rectoria de Llanddeusant coniunctus est [Owen Jones, Cymru yn hanesyddol …, t. II (1875), p. 63, col. 1.] . Inde orto errore videtur esse factum ut festa quae agebantur in honorem S. Pappo Post Priten, patroni ecclesiae subiectae, ducerentur pro festis SS. Marcelli et Marcellini, principalis ecclesiae patronorum. Isti vero quinam essent ignorare se fassi sunt Baring-Gould et Fisher [L. c.] ; id tamen unum constare existimarunt: cum in vico Llanddeusant die 9 novembris festum agatur duorum adulescentium, frustra se olim interrogasse num isti SS. Marcellus et Marcellinus forsitan essent romani pontifices quorum alter die 16 ian., alter die 26 aprilis colitur. Propensius credideris hos esse SS. Marcum et Marcellianum, iuvenes martyres, qui in plurimis martyrologiis d. 18 iunii memorantur [De quibus vide Act. SS., Iun. t. III, p. 568 – 71. De S. Pappo Post Priten nonnulla colligimus et illustramus ad hanc diem.] . Quippe non raro factum est ut cymrica templa dedicarentur latinis sanctis, iis praesertim quorum magna erat fama. Ideo tandem arbitramur parochiae festa die 25 sept. agitari, quod haec dies dedicationis fuerit.
Mariae Deiparae commemoratio fiebat Constantinopoli ἐν τῷ Παραδεισίῳ πλησίον τοῦ ἁγίου μάρτυρος Μωκίου [Synax. Eccl. CP., p. 205.] . Dedicationis anniversariam diem esse suspicamur, quemadmodum erat eadem die dedicatio ecclesiae Beatae Mariae τῶν Προτασίου [Ibid., p. 206.] .
Marinum a Sancta Victoria ordinis Minorum Conventualium, dein ordinis Capuccinorum, in oppido Sancti Genesii provinciae Picenae anno 1576 defunctum, beatum nuncupant Arturus, Wadding, alii [Arturus, Martyrologium Franciscanum, p. 549; Wadding, Annales, ad an. 1576, § 64; C. De Arenberg, Flores Seraphici, t. I (Coloniae Agrippinae, 1640), p. 114; Hueberus, Menologium S. Francisci (Monachii, 1698), p. 2114.] , unum Boverium [Z. Boverius, Annalium seu sacrarum historiarum ordinis Minorum S. Francisci qui Capuccini nuncupantur, t. I (Lugduni, 1632), p. 805.] auctorem secuti, qui tametsi beatum illum non vocat, miraculis tamen clarum in Ordinis monumentis celebrari contendit.
Mariona. Vid. Seltia.
Martialis m. in Hispania. Vid. Faustus.
De S. Matrona, quae 9 novembris die recolitur in synaxariis plerisque et apud Metaphrasten, diximus heri.
S. Maturinus confessor Liricantensis tum in quibusdam exemplaribus Usuardi, tum praesertim in multis libris liturgicis Galliae hodie nuntiatur [Cf. Catal. Lat. Paris., t. III, p. 717.] . Vid. quae monuimus t. III novembris, pp. 4, 747.
Maura non Christophori, ut in synaxario legitur [Synax. Eccl. CP., p. 205.] , socia est sed Timothei. Utriusque Acta dedimus ad diem 3 maii.
Maurus diaconus, in territorio Nivernensi cultus, laudatur hodie in editionibus Usuardi Lubecensi et Coloniensi an. 1490; item apud Maurolycum, in Ferrarii Catalogo generali, in Saussaii martyrologio gallicano, in Castellani martyrologio universali, ubi mutato nomine dictus est Maurinus. Maurinus etiam appellatur in codice interpolato Usuardi (olim Reg. Suec. 130); in altero autem codice interpolato, qui etiam videtur pridem fuisse Nivernen is dioecesis (cf. Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. LXI, num. 239), nomen ei datum est Maturinus. Porro cum S. Maurus vel Maurinus apud Nivernenses nullo alio testimonio confirmetur, Maturini autem Liricantensis, de quo supra, cultus late in Gallia sit diffusus, haud scio an denique tandem Victorinus ille codex veram lectionem nobis servaverit.
Mecrona. Vid. Seltia.
S. Melanii Rhedonensis episcopi commemoratio ad hunc diem ex die sexto perperam transposita est in exemplari Usuardi Hagenoyensi. Vid. Nov. t. III, p. 129.
Merinatum quemdam memorat Dempsterus in menologio Scotorum his verbis: “Kilreuli, Merinati diaconi, sancti Damiani frater. Hic pignus unicum regni, reliquias sanctissimi Andreae cum veneratione suscepit et eodem anno excessit” [Menologium Scotorum (Bononiae, 1622), ad diem; typis iterum mandavit A. P. Forbes, Kalendars of Scottish Saints (Edinburgh, 1872), p. 218.] . Auctores praetendit Hectorem Boethium, Fordanum in Scotichronico et breviarium Scoticum (maxime Aberdonense). Rem obscuram perplexamque iterum tractare non est visum, praesertim de qua iam actum fuisset fusius forsan quam oportuerat [Act. SS., Oct. t. VIII, p. 169 – 75.] : quippe Merinatus cum Damiano fratre socius esse fertur S. Reguli in eo itinere quando D. Andreae apostoli reliquiae ex Achaia in Scotiam allatae esse traduntur. Nomen aliter ab aliis scriptum reperimus: Merinach [In codice Brit. Mus. Harl. 4628, e Registro Prioratus Sancti Andreae exscripto. Unde narrationem de translatione reliquiarum S. Andreae deque primordiis episcopatus Santandreani (BHL. 437) circiter annum 1279 compositam, post Pinkertonium excerpsit W. F. Skene ediditque in opere suo inscripto Chronicles of the Picts, Chronicles of the Scots etc. (Edinburgh, 1867), p. 185.] , Marniacus [Iohannes de Fordun, Scotichronicon, lib. II, cap. 59, ed. W. Goodall, t. I (Edinburgh, 1759), p. 95.] , Merinatus [Hectoris Boethii Scotorum Historiae, lib. VI post medium (Parisiis, 1526), fol. CVIIIv, lin. 42.] . In breviario Aberdonensi impresso nulla fit Merinati mentio, quam quidem invenerimus; at fieri potuit ut fusior ea legenda fuisset in exemplo aliquo antiquo manu scripto quod Dempsterus adivit, etsi non semel auctores quos non habebat finxit Scotus ille, patriae laudator parum sincerus. Cur autem hodie huius et Turgoti episcopi [Vid. infra.] in Menologio meminerit, non satis perspicimus; nisi forte quod haec dies in natalibus Scotorum divorum vacaret, et incertum maxime esset quando Merinatus fata obiisset. Veremur ne Dempsterus veritatem laedere quam chartam vacuam relinquere maluerit. Donec eius testimonio aliunde auctoritas accesserit, nostra quidem sententia, de Merinati cultu non constat. Huic igitur inter praetermissos esto locus.

B. Monaldo ex ordine Fratrum Minorum, qui Summam ab eius nomine Monaldinam dictam concinnavit, cultum publicum Iustinopoli, ubi eius corpus quiescit, longo etiam post obitum tempore non defuisse testatur Paulus Naldinus, episcopus Iustinopolitanus, in Chorographia ecclesiastica, anno 1700 edita. Testis oculati et haud spernendae auctoritatis ipsa verba recitare iuvabit: Giaciono quì [Iustinopoli], inquit, le sacre sue ossa, e posano in questa Chiesa de' Minori Conventuali, nella capella della Santa Penitente Maddalena, ivi trasferite l'anno mille seicento diecisette; e sogliono annualmente esporsi alla publica veneratione il primo, ed il secondo giorno d'Agosto nel rinovarsi la solenne Indulgenza della Portiuncula d'Assisi. Sù l'arca, ch' era anticamente di nuda pietra, e nell' anno predetto si rinovò co' lavori nobilmente arrichiti, leggesi quest' iscrittione

Hic requiescunt Ossa
Beati P. Monaldi
Ex Or. Min. Con. [Paolo Naldini, Corografia ecclesiastica o sia descrittione della citta e della diocesi di Giustinopoli detto volgarmente Capo d'Istria (Venezia, 1700), p. 487 – 88.] .

Qui cultus, turbatis saeculo XIX ineunte rebus publicis, parumper interruptus, nostris diebus redintegratus est. Etenim cum anno 1806 ex Iustinopolitano conventu Fratres Minores expellerentur, arca B. Monaldi sororibus Sanctae Clarae eodem anno, iubente Napoleone imperatore, cum monialibus ordinis B. Augustini apud Sanctum Blasium coniunctis, tradita est. Postquam vero hoc etiam monasterium periit, a duabus e stirpe marchionum Gravisi sororibus ad domum paternam sacrum pignus delatum est, unde postea ad nobilem Appolloniorum gentem hereditario iure transiit tandemque ad ecclesiam concathedralem devenit. Anno 1901 Fratribus Minoribus B. Monaldi corpus restitutum est, ea tamen lege ut in oratorio conventus interiori collocaretur. Demum anno 1904, recognitis ab ill. D. Francisco Xaverio Nagl, episcopo Tergestino-Iustinopolitano, reliquiis, arca in eiusdem conventus ecclesiam publicam die I augusti translata est et prope altare Immaculatae Conceptionis B. M. V. collocata, ubi eadem denuo veneratione colitur qua ante annum 1806 gaudebat [H. Repič, De B. Monaldo de Iustinopoli (Capodistria), in Archivum Franciscanum historicum, t. I (1908), p. 231; Id. Adhuc de cultu publico B. Monaldo Iustinopolitano praestito, ibid., t. V (1912), p. 145.] . Sollemnis tamen cultus approbatio a S. Rituum Congregatione adhuc desideratur. Diem 9 novembris eius commemorationi Arturus proprio marte assignasse videtur [Martyrologium Franciscanum, p. 549.] . Opportune tamen monet [Op. c., pp. 119, 549, 604. Cf. Sbaralea, Supplementum ad Scriptores Waddingi (Romae, 1806), p. 547; Repič, op. c., t. I, p. 231 – 32.] eos errare qui Monaldum nostrum a B. Monaldo Anconitano qui 15 martii 1314 Arzengae martyr occubuit, vel a B. Monaldo S. Francisci socio, Arelate quiescente, vel etiam a Monaldo archiepiscopo († 1333) non secernunt.
Quae ad cultum et historiam S. Montani, eremitae apud Vivarienses, de quo hodie Castellanus et Saussaius, referuntur, nondum plene assequi potuimus. Quare ad diem 14 huius mensis, quo eius festivitas nunc apud Vivarienses celebris habetur, eius Acta remandamus.
S. Morocus memoratur V id. nov. in exemplobreviarii Aberdonensis saeculo XV exarato [A. P. Forbes, Kalendars of Scottish Saints, (Edinburgh, 1872), p. 136; cf. p. XXXIV.] ; at, ut plurimis optimisque auctoribus fieret satis, de eo actum est heri [Act. SS., Nov. t. III, p. 857.] . Tandem hic praetereundum non est, quod nuperrime ex Scotica dialecto haud incallida coniectura conclusum est, sub vocabulo Moroc, quod nunc viget et apud eruditos viros in commentariis legitur, delituisse pervulgatum nomen Barrfind sive Findbarr [Alex. Mac Bain, Place Names. Highlands and Islands of Scotland (Stirling, 1922), p. 154 – 55.] . Huic nempe Barr fac praemittatur, more celtico, pronomen possessivum, postponaturque inclinamentum -óc, habebis nomen Mo-Bharr-óc; quod in ore Scotorum hominum sonat fere Mawarrock, Mowarrock, vel Maworrock; unde ad Moroc brevis et facilis transitus est.
Narses, quem synaxaria graeca postremo loco memorant in collecticia martyrum caterva, cum Onesiphoro, Timotheo, Maura aliisque [Synax. Eccl. CP., p. 203 – 206.] , ipse est episcopus urbis Saharqarth cuius Acta inferius ad diem 10 dabuntur.
S. Nathanaelem illum quem verum Israelitam in Evangelio Dominus praedicavit, postea Ursinum vocatum fuisse et episcopum Biturigensem effectum finxerunt nonnulli fabulatores, quorum inventi vestigia servarunt quaedam Usuardi auctaria a Sollerio allata [Martyrologium Usuardi, p. 663.] . Quos neque refutare operae pretium est. Ceterum, quisquis Nathanaelis historiam postumam doceri cupierit, Iohannem Stiltingum nostrum adeat qui, ad diem 25 augusti, satis infeliciter conatus est demonstrare Nathanaelem a S. Bartholomaeo apostolo non distinguendum esse. De S. Ursino mox sequitur commentarius.
Nemesius. Vid. Rogatus.
Virduni S. Nicani episcopi et confessoris: ita in Usuardi editione Lubecana anni 1490 et Coloniensi eiusdem anni. Nullum fuisse Nicanum Virodunensem, sed mendum esse scripturae pro Vitono, quis non videat?
Nonnus in synaxariis dicitur ille ὃς κατήχησε τὴν ὁσίαν Πελαγίαν, videlicet episcopus Antiochenus de quo in BHG. 1478.
Omnium sanctorum Ordinis Praedicatorum festivitas hodie a S. Dominici alumnis celebratur. Quam a summo pontifice Clemente X die octavo augusti an. 1674 concessam varia encomia scriptaque hagiographica commemorant. Iuvat autem inter haec animum advertere ad catalogum sanctorum, beatorum ac virtute insignium virorum religiosi illius instituti, qui quodam quasi ecclesiastico cultu hactenus elati sunt vel in procinctu stant ut efferantur [Année Dominicaine, Nouvelle Édition, Novembre, t. I (Lyon, 1906), p. 341 – 58.] .
Onesiphori et Porphyrii qui in synaxariis nuntiantur Acta in monasterio Athonensi Hiberorum et alibi exstare asserit Nicodemus Hagiorita. Haec frustra nos expetiisse fatemur. Lege quae de Porphyrio inferius dicemus.
Orestis martyris qui in synaxariis aliquot et in Martyrologio Romano 9 novembris commemoratur dies natalis est 10 huius mensis..
B. Paganum de Torniellis inter “viros Novarienses qui sanctitate florentes beati sunt appellati” laudat Carolus episcopus Novariensis his verbis: Alius fuit Paganus Torniellus iuvenis primo perditis moribus et propterea a patre viro nobilissimo exhaeredatus; mox vero insigni religione, rerum humanarum contemptu vitaeque asperitate illustris fuit; ita ut piis peregrinationibus, pauperibus iuvandis ac magis paupertati deditus, ut beatus ac divinus vir coleretur. Qui demum Assisii, quo pietatis erga S. Franciscum causa peregrinatus erat, peste interiit et in ea ecclesia humatus est anno 1478. Ex quo etiam altare ad avertendam pestilentiam eius nomine dicatum scribitur anno 1524, ab iis qui sanitatis curatores Novariae erant constituti [Novaria seu de Ecclesia Novariensi libri duo, Carolo ep. Novariensi auctore (Novariae, 1612), p. 29 – 30.] . Destructam an. 1552 esse ecclesiam [Ecclesia S. Iohannis Evangelistae extra moenia urbis Novariae, teste I. B. Pioto, De in litem iurando (Novara, 1586), in Indice repetitionum, i. v. Novaria.] in qua hoc altare esset erectum et sic evanuisse omne vestigium venerationis B. Pagano a Novariensibus exhibitae comperimus; exstare tamen in domo Torniellorum veterem picturam B. Pagani cum hac inscriptione: B. Paganus de Torniellis de Barengo civis Novariae cuius corpus in civitate Assisii reperitur [Hanc photographice expressam humanissime nobiscum communicavit R. P. Augustinus Salsa O. M.] . Nullum apud Assisienses reliquiarum eius vestigium neque cultus monumentum, praeter altare illud a Novariensibus dedicatum, hucusque repertum est. Commemoratur ab Arturo [Martyrologium Franciscanum, p. 549.] , qui cum Waddingo [Annales, ad an. 1478, § 38.] , tertiariis S. Francisci illum annumerat, die 9 novembris, ab aliis 24 maii [Vide ephemerides novarienses Lo Spigolatore (ab an. 1835), Novara sacra (ab an. 1835), Il gran Pescatore di Chiaravalle (ab an. 1873) quotannis ad hanc diem.] et etiam 14 novembris [Pietro Antonio di Venezia, Giardino serafio istorico (Venezia, 1710), t. I, part. 2, cap. VI, in calendario.] , quo de eo plenius agemus dummodo certiora cultus indicia accesserint.
Patres et fratres qui Edessae in fluvio praefocatisunt, ad diem 9 mensis tesrin posterioris memorat calendarium syriacum nuper editum a F. Nau [Un martyrologe et douze ménologes syriaques, in Patrologia Orientalis, t. X, 1 (1912), p. 47.] ex codice Musei Britannici Add. 14504, qui ad saeculum IX videtur referendus. Idem vir doctus, argumento nixus non satis evidenti, existimat praedictum calendarium paulo post annum 530 syriace iam scriptum fuisse; at propius ad verum accedit cum illud compositum fuisse suspicatur in coenobio Qennešre, sive “Aquilarum Nido”, ad ripam Euphratis, contra Europum; nam in eo non paucae leguntur memoriolae, quae huic coenobio et regioni propriae sunt. Quarum e numero ista est, de qua nunc agitur. Ad rem quod attinet, ex historiis notum est inter saeculum tertium et nonum, flumen Daisan, qui Edessam interfluit, quinquies saltem exundasse [Chronicum Edessenum, §§ I, XI, CVI; cf. L. Hallier, Untersuchungen über die Edessenische Chronik, in Texte und Untersuchungen, t. IX, 1 (Lipsiae, 1892), pp. 84, 93, 138. De Chronici Edesseni fontibus et fide historica, cf. etiam H. Haase, Oriens Christianus, N. S., t. VII – VIII (1918), p. 88 – 96.] . Omnium, ut videtur, gravissima fuit eluvio prima, quae accidit anno Graecorum 513, mense tesrin posteriori (novembri, an. 201), in qua amplius duo milia hominum perierunt, et Christianorum ecclesia eversa est. Huius calamitatis memoriam rex Abgar referri iussit in tabulas publicas, nec mirum est eam consignatam fuisse in martyrologio nostro, ubi etiam terrae motus aliaeque clades publicae commemorantur, ut pristinae calamitates Antiochiae ad diem 29 maii, terrae motus Paraliae ad diem 31 iulii [Patrologia Orientalis, t. c., pp. 41, 44.] , alia. Ad secundam exundationem, quae contigit mense maio an. 303, pertinet mentio Zachaei et Theodori fratrum, in flumine praefocatorum, quae legitur ad d. 24 maii [Ibid., p. 41.] . Neque isti neque superiores illi, de quibus quaestio huc incidit, haberi possunt in numero martyrum, quorum cultus Edessae floruerit.
Pauriliae, virginis sacrae, quam Paulus apostolus legitur baptizasse memoria recolitur apud Grevenum [Sollerius, Martyrologium Usuardi, p. 663.] . Unde haec sumpta sint nescimus.
De B. Philippo Tudertino, quem die 9 nov. mortuum esse refert L. Iacobilli [Vite de' santi e beati dell' Umbria, t. III (Foligno, 1661), p. 19 – 22.] , iam dictum est inter praetermissos diei 8 nov., t. III, p. 748.
Porphyrius non tantum cum Onesiphoro martyre occurrit, sed et solus. Sunt enim codices in quibus Passio Porphyrii illius cuius Acta dedimus ad diem 4 novembris et in Analectis nostris [Anal. Boll., t. XXIX, p. 270 – 75.] , die 9 novembris legenda proponitur [Synax. Eccl. CP., p. 963.] .
Ragnemodus (alias Raymundus) dictus Scriptor, archidiaconus Tolosanus, unus ex iis martyribus qui anno 1242 Avenioneti ab haereticis Albigensibus necati sunt, et quorum Acta ad diem 29 maii nostri illustrarunt, hodie seorsim nuntiatur in Castellani martyrologio universali [Martyrologe Universel (Paris, 1719), p. 569.] et in martyrologio Ecclesiae Parisiensis iussu Cardinalis de Noailles archiepiscopi Parisiensis anno 1727 edito [Martyrologium Parisiense… iuxta ritum Parisiensem Em. DD. Cardinalis de Noailles archiepiscopi Parisiensis auctoritate… editum (Parisiis, 1727), p. 346.] . Horum martyrum, anno 1886, cultum immemorialem S. Rituum Congregatio confirmavit [Tolosana seu Ordinis Praedicatorum confirmationis cultus ab immemorabili tempore praestiti servis Dei Guilelmo Arnaldi etc. Positio super casu excepto. Romae, 1866. Id. Concessionis et approbationis officii et missae. Romae, 1867.] .
S. Ragnulfus martyr Telodii prope Atrebates hodie in nonnullis martyrologiis nuntiatur, fiebatque olim ipsius commemoratio Atrebati in officio ecclesiastico [Vid. Officia propria festorum quae in ecclesia Atrebatensi antiquitus solita sunt celebrari (Atrebati, 1632); cf. Acta SS., Maii t. VI, p. 717, num. 5 et Catal. Lat. Paris., t. III, p. 717.] . Eius tamen festum et in martyrologio Usuardi et in Romano et alibi [Ita v. gr. nunc in ipsa dioecesi Atrebatensi.] die 27 maii inscriptum est; ad quem diem de ipso actum est, Maii t. VI, p. 717.
Restitutus episcopus Tricastinus, de quo ad d. 7 novembris, t. III, p. 343 – 48, hodie in quodam missali Massiliensi saec. XV nuntiatur [Cf. Catal. Lat. Paris., t. III, p. 717.] .
Restitutus. Vid. Rogatus.
Rogati, Restituti, Victoris, Salutaris, Crescentis, Demetri, Nemesi, Georgi (exuorgi codd. B, W, qui et addunt Donati) nomina sub loci indicio alibi in hieronymianis nuntiantur. Demetrius ille est, ni fallor, qui postridie primo loco ponitur; ceteri prorsus ignoti.
De Rotlando, Hasnoniensi abbate, annotationes quaedam cum ex duobus libris non designatis tum ex Tomello [Tomelli, Historia monasterii Hasnoniensis, c. 18, ed. Holder-Egger in M. G., Scr., t. XIV, p. 158.] excerptae atque a P. Petro d'Oultreman ad Bollandum anno 1638 missae habentur inter Collectanea Bollandiana ad hunc diem [Bibl. Regia Bruxellensis, cod. 8936 – 38, fol. 160 – 61.] . Sanctus ab illo solo dicitur qui lemmata addidit. Beatus etiam nuncupatur in catalogo abbatum Sancti Amandi [M. G., t. c., p. 146.] , quo tamen iure non liquet..
Salutaris. Vid. Rogatus.
Dedicatio basilicae Salvatoris, quae et basilica Constantiniana seu Lateranensis, hodie in martyrologio Romano nuntiatur. Quae de huius templi a S. Silvestro post baptismum Constantino collatum consecratione feruntur libenter relinquimus discutienda seris nepotibus quibus feliciter contingat cum 31 decembris operi bollandiano finem imponere.
Seltia (Selṭeiā), Mecronā, Marionā (Māreionā) Falbater (Fālbāṭer) et Abrani (Abrāni), non chorus sanctorum sunt sed umbrae nominum quae alicubi legisse sibi visus est aethiopicus interpres synaxarii Alexandrini [Ms. Bibl. Nationalis Parisiensis, Aethiop. 126, fol. 74; cf. H. Zotenberg, Catalogue des manuscrits éthiopiens de la Bibliothèque Nationale, p. 162.] . Ex quibus Seltiā, nisi fictum est e Šalliṭā, quod apud Syros Iacobitas nonnumquam die 15 novembris annuntiatur [Vide, ex. gr., Raban Sliba, ed. in Anal. Boll., t. XXVII, pp. 142, 167.] , nescimus quomodo intellegi possit. Est autem Šalliṭā nomen syro-arabicum S. Artemii [Anal. Boll., t. XLI, p. 186.] , cuius festum a Graecis die 20 octobris agitur. Mecrona quoquo modo ad S. Matronam videtur posse referri, cuius mentio erratica in quibusdam calendariis ad hunc diem habetur [Vide supra, p. 6.] . Mariona non multo longius abest ab eodem nomine. Falbater, si quid graecum sonare debebat, scriptum fuit pro Philopatre. Sed S. Philopater nullus est cuius memoria ad nos pervenerit. Abrani tandem, si recte transcriptum est ab examplari arabico, uno tantum apice distat ab Irāni, quod Irenae non absimile est. Iamvero Irene cum Philopatre coniuncta in mentem revocat notissimum par martyrum, qui Apater et Heraïs communiter apellantur [Cf. H. Delahaye, Les martyrs d'Egypte, in Anal. Boll., t. XLI, pp. 94, 109.] . Agmen claudit Honorius imperator, quem Syri Iacobitae die novembris 10 commemorant [Vide infra inter praetermissos ad d. 10 novembris.] : unde constat e quam remotis latebris haec nominum farrago collecta sit; cuius originem doceri maluissemus quam explicare.
Simpronius. Vid. Clemens.
S. Sulinum (Silio, Suliau, Syliau, Suliac, Tysilio, Tyssilio, cet.) memorat ad hanc diem catalogus sanctorum Cambrensium cymrice confectus ante annum 1600 [S. Baring-Gould and J. Fisher, The Lives of the British Saints, t. I, pp. 67 – 68, 75.] . Qui catalogus cum in Demetarum finibus conscriptus sit, hic dies sacer fuisse videtur S. Sulino in vico de Llandyssilio Gogo (Cardiganshire) [Uti conicimus ex iisdem, t. IV, p. 303] . At heri mentionem eius faciunt, tum Castellanus [Cf. Act. SS., Nov. t. III, p. 748 D.] , tum calendaria Cambrensia plurima [Baring-Gould and Fisher, t. I, p. 75.] . De quo dicendum fuisset, nisi decessor noster Iohannes Stiltingus iam syllogen edidisset kal. oct. [Act. SS., Oct. t. I, p. 196 – 98.] (hic enim ei festus est dies in Armorica), in qua, post duo circiter saecula, non mirum videbitur pauca quaedam expungenda esse, nonnulla immutanda, plura addenda. Qui igitur hodiernae eruditionis sententiam doceri volet, amandari se a nobis patiatur ad industrios illos viros et sagacissimos antiquitatis indagatores S. Baring-Gould et J. Fisher [Op. c., t. IV, p. 296 – 305.] ; quorum tamen dum copia et diligenti labore fruitur, singula probare et examinare ne omittat.
Symeonem Metaphrasten hodie nuntiant Nicodemus Hagiorita eiusque sequaces. Psellus, qui praeter laudationem officium eiusdem concinnavit [Allatius, De Symeonum scriptis diatriba (Parisiis, 1664), p. 236 – 44.] , die 28 novembris illud canendum proponit, quo et nos de Symeone logotheta dicemus.
S. Theodori episcopi Londoniensis et confessoris nomen hodie in sua editione Usuardi inseruit Grevenus, non aliam sane ob causam quam quod eadem die colitur megalomartyr ille cognominis Euchaïtensis. Ceterum nullus fuit umquam Theodorus Londoniensis episcopus. Forsan in mente habebat Grevenus Theodorum Cantuariensem episcopum de quo ad d. 19 sept., t. VI, p. 55 – 82. Quod autem in martyrologio anglico an. 1526 edito factus est ille episcopus Lugdunensis, “bysshop of lyons” [Cf. F. Procter and E. S. Dewick, The Martiloge in Englysshe (London, 1893, Bradshaw Society), p. 175.] , id utique vitio dandum est Richardo Whytford translatori indocto et inepto [Cf. ibid., p. XXIII – XXV.] .
Theodosii Magni memoriam in ecclesia Sanctorum Apostolorum CPolitana die 9 novembris agi consuevisse nonnulla testantur synaxaria [Synax. Eccl. CP., p. 205.] , alia tamen ad diem sequentem eam reiciunt [Ibid., p. 210.] , qua et calendario marmoreo Neapolitano inscripta est. Eius tamen obitus anniversarius dies 17 est ianuarii [Socrates, Hist. eccl., V, 26.] . Notasse iuvat Petrum de Natalibus Theodosium Magnum iis annumerare sanctis quorum certa dies celebritatis ignoratur (XI, 93). Haec ille: Hic in catalogo sanctorum a graecis conscribitur, et confessoris sanctissimi nomine veneratur… apud Mediolanum in pace quievit: cuius corpus eodem anno Constantinopolim translatum est: ubi et miraculis vivit.
Timotheus et Maura tum in synaxariis [Synax. Eccl. CP., p. 205.] tum in nonnullis menologiis [V. gr. in codice Veneto S. Marci 349, Anal. Boll., t. XXIV, p. 177.] hodie occurrunt. Horum Acta edita sunt ad diem 3 maii.
Festum omnium sanctorum episcoporum Tullensium, quod antea die 1 martii agebatur, ad hunc diem 9 novembris repositum est in breviario Tullensi anno 1748 – 1749 edito [Cf. Act. SS., Oct. t. X, p. 911, num. 7, 8.] . Fieri iubetur de his officium primae classis sollemne minus; in cuius quarta lectione [Vid. ibid., num. 8.] aliquot episcoporum nomina proferuntur, qui dicuntur omnes viri sanctitatis nomine venerandi. Sunt autem hi Amon, Alchas, Celsinus et Ursinus, de quibus scripsit V. De Buck ad d. 24 octobris [Ibid., p. 908 – 915.] ; Albinus, quem alii Albaldum, Aladium, Alodium nominant, cuiusque dies videtur esse 1 martii vel 1 februarii [Cf. Eug. Martin, in Revue du clergé français, t. XIII (1898), p. 491.] ; Aper ille, de quo C. Suyskenus, ad d. 15 septembris [Act. SS., Sept. t. V, p. 55 – 79.] ; Antimundus et Endulus (al. Ausmundus, Hutmundus et Cutlanus, Eutlanus, Eutulanus, Eudula), de quibus agi poterit, ubi compererimus ipsis et cultum ecclesiasticum, et singularem quendam diem festum esse tributum; Arnulphus tandem qui die 15 novembris colitur [Cf. Eug. Martin, t. c., p. 492.] .
Turgotum episcopum Santandreanum recepit in Menologium Scotorum Thomas Dempsterus [Ed. A. P. Forbes, Kalendars of Scottish Saints (Edinburgh, 1872), p. 173 – 230. Turgotum etiam commemorat Ferrarius, Catalogus generalis sanctorum, pp. 415, 437.] . Qui, uti nervis omnibus erat enisus totumque otium impenderat scriptoribus quam plurimis Scotiae suae asserendis vindicandisque, veremur, ne sua ipsius auctoritate sanctorum quoque Scotiae numerum hoc Turgoto auxerit. Nobis quidem neque de cultu Turgoti episcopi quicquam constitit, neque perspicere contigit, qua de causa hunc potissimum diem emortualem ei Dempsterus elegisset; etenim Turgotum obiisse scribunt alii prid. kal. apr., alii pridie kal. sept. 1115 [Videsis auctores quos affert G. Grub, Ecclesiastical History of Scotland, t. I (Edinburgh, 1861), p. 209, n. 1.] , nemo, quem noverimus, praeter unum Dempsterum, quinto id. nov. Ceterum de Turgoto pauca saltem attigit Papebrochius noster in commentario quem praemisit Vitae S. Margaritae [Act. SS., Iun. t. II, p. 320 – 21.] , quod Turgotus sanctissimae reginae a confessionibus fuisse traderetur, ipsamque illam eius Vitam conscripsisse. Haec sibi non satis probari testatur Papebrochius; at vero postea, cum nova exemplaria e museorum pulvere eruta essent, fere omnes summo consensu in aliam sententiam se contulerunt. Nullos Turgoto ecclesiasticos honores concessos fuisse persuasum habuerunt decessores nostri [Act. SS., Oct. t. X, p. 5 – 6.] . Quos cum minime errasse deprehenderimus, neque nos Turgoto in opere nostro locum dabimus, nec quicquam addendum videtur iis quae adducta sunt die 23 octobris.
Tys(s)ilio. Vid. Sulinus.
Victor. Vid. Rogatus.
S. Victorius, ut creditur episcopus Valentinus, Undumeni (quod oppidum nunc prope Valentiam Unda dicitur) ad an. 105 nuntiatur in spurio illo Chronico Flavii Dextri; ad quem locum annotavit Bivarius (P. L., t. XXXI, p. 290) Flavio suo Dextro astipulari episcopum Equilinum, id est Petrum de Natalibus, utpote qui in Catalogo sanctorum, lib. XI, c. ult. num. 313, haec habeat: Victorius episcopus et confessor Unduni quievit V idus novembris. Unde factum est ut a Tamaio in martyrologium hispanicum ad hunc diem reciperetur. Qui pseudo-Dextri verbis tantam fidem habuit, ut non intellegeret hoc loco a Petro de Natalibus laudari, etsi non sine mendis, S. Vitonum Virduni quiescentem.
Vitonus = Wydo, cuius festum hodie agebatur, nunc colitur die 14 novembris.
Zacharias, qui in calendariis coptico et aethiopico ad hunc diem annuntiatur, Iacobitarum Alexandrinorum patriarcha fuit LXIVus (1004 – 1032). Cum autem sola ratione dignitatis suae in fastos sanctorum irrepserit, nullo iure huc aditum sibi vindicaret. Quamquam synaxarium Alexandrinum, reboante, ut solet, synaxario habessinico, eum prosequitur elogio plane hagiographico; in quo, et miracula eius praedicantur, et merito extolluntur fortitudo et constantia, cum quibus furorem pertulit saevissimi in christianos soldani Hakem. Res et casus in quibus partem non modicam habuit, multis referunt historici praesertim arabes. Quae autem ad eius vitam proprie pertinent pleraque nota sunt ex historia patriarcharum Alexandrinorum, auctore Severo al-Moqaffa, episcopo Hermopoleos, quae arabice edi coepta est in Patrologia Orientali et in Corpore scriptorum christianorum Orientalium [Basset, Patrologia Orientalis, t. III, p. 287 – 89; Forget, Corpus scriptorum christianorum orientalium, script. arab., textus, ser. 3, t. XVIII, p. 105 – 106.] . Donec alterutra ex istis editionibus ad Zachariae historiam pervenerit, si quando id futurum est, vide quae de illo satis erudite iam exposuit Eusebius Renaudot [Historia patriarcharum Alexandrinorum Iacobitarum (Parisiis, 1713), p. 386 – 408.] .

DE SANCTO THEODORO MARTYRE EUCHAÏTIS HELENOPONTI

TEMPORE INCERTO

COMMENTARIUS PRAEVIUS

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

AUCTORE H. D.

[Praefatio]

[1] [Unius S. Theodori varia cognomina.] Geminos pro uno fastis suis Theodoros inscripserunt graeci, alterum ducem tironem alterum. Si hagiographorum inventa contemnere et solam rei veritatem veluti normam hoc in opere nobis praestituere fas esset, de S. Theodoro, qui hodie in ecclesia latina colitur, altum servare silentium oporteret, cum iam de eo, sub nomine τοῦ στρατηλάτου, ad diem 7 februarii satis ampla tractatio habita sit. At vero res aliter consideranda est. Solum quippe tironem antiqua monumenta agnoscunt, de quo nonnisi obiter in praedicto commentario mentio facta est, ita ut nunc primum de S. Theodoro illo, quem antiquitas sollemni cultu prosecuta est, disquisitio instituenda sit. Omissis igitur quae de ipso veluti militum praefecto narrantur quaeque aliis locis satis superque digesta sunt, tironis gesta exponere nunc aggredimur. Theodorus quidam, quem Orientalem nuncupant, litteris copticis, arabicis, aethiopicis laudatur. Hunc alium non esse atque illum nostrum suspicio est. Quaestio tamen aptius ad eum diem remittetur quo fastis orientalium illatus est [Interim lege quae scripsit E. O. Winstedt, Coptic Texts on St. Theodore, London, 1910. Varia de Theodoris BHO. 1163, 1165 – 75.] .

§ I. De S. Theodori Passione.

[2] [Laudationis a S. Gregorio Nysseno] Inter opera S. Gregorii Nysseni recensetur ἐγκώμιον εἰς τὸν μέγαν μάρτυρα Θεόδωρον [BHG. 1760.] , quae vulgo huius sancti patris genuina oratio habetur. Nonnullae tamen dubitationes motae sunt, quibus non ita responsum est ut tenuissimus etiam scrupulus tolleretur [H. Delehaye, Les Légendes grecques des saints militaires, p. 17.] . Ultimas dissipare nubeculas eorum est qui S. Gregorii opera critice edendi munus susceperunt [Cf. Anal. Boll., t. XL, p. 203.] . Nobis satis erit nullum antiquius esse monumentum de S. Theodori passione et cultu, idque saeculo IV vel V non admodum adulto exstitisse. Neque nostrum erat huiusce laudationis codices quotquot supersunt exquirere. Notissima enim oratio est et in manibus omnium, nec, quando novis adhibitis subsidiis mox proditura speratur, a nobis iterum edenda. Solam igitur S. Theodori Passionem ex ea prompsisse sufficiat, qualem hi codices suppeditarunt.

1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graecus 585, chartaceus, saec. XVI exaratus [Omont, Inventaire sommaire des manuscrits grecs de la Bibliothèque Nationale, t. I, p. 99.] . Inter S. Gregorii Nysseni opera, fol. 69 – 74: Ἐγκώμιον εἰς τὸν μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον Contulit I. Demargne.

2 = Codex bibliothecae Vaticanae graecus 1433, qui fuit olim Cardinalis Sirleti, membraneus, lineis plenis saec. XI exaratus, ubi inter opera S. Gregorii Nysseni, fol. 157 – 60, legitur: Λόγος κε᾽, Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Θεόδωρον.

3 = Codex bibliothecae Ambrosianae C. 135 inf., membraneus, binis columnis saec. XI exaratus [A. Martini-D. Bassi, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae, t. II, p. 959, n. 862.] . Inter opera S. Gregorii Nysseni, fol. 105 – 111: Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μάρτυρα Θεόδωρον. Folio uno avulso, imperfectum desinit in verbis: ἄθροισον τὸν χορὸν τῶν | = P. G., t. XLVI, p. 748.

4 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 757, membraneus, saec. XI exaratus [Omont, Inventaire sommaire, t. c., p. 127.] . Homiliae variorum, et fol. 123 – 31: Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσσης ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον. Contulit H. Yvon.

5 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graecus 499, membraneus, saec. XI exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 8.] . Ampla est homiliarum collectio, paucis intermistis sanctorum Vitis et Passionibus, et his tribus de S. Theodoro libellis: Fol. 259 – 64v: Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσσης, ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον Contulit v. d. Henricus Lebegue, Parisiensis. — Fol. 284v – 85v: Βίος καὶ ἀνατροφὴ τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου, de quo mox sermo erit. — Fol. 285v – 89: Ἄθλησις τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος, ex hoc codice mox edenda.

6 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graecus 586, chartaceus, saec. XVI exaratus [Omont, t. c., p. 99.] . Inter S. Gregorii Nysseni opera, fol. 197v – 203: Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον. In margine lectiones non paucas corrector adscripsit. Contulit et I. Demargne.

[3] [in basilica Euchaltensi habitae] Contio habita est in die anniversario, tempore in hiemis, uno anno, incerto tamen, postquam Scytharum incursiones in Pontum arceri contigisset, in basilica, procul dubio Euchaïtensi, in qua sancti martyris corpus iacebat. Splendidam templi structuram extollit orator, ornamenta arte eximia elaborata, effigiem Christi et sancti certamina in parietibus depicta, opus musivum in pavimento. Tum populi frequentiam eiusdemque sacrarum reliquiarum studium ac religionem ostendit; inde tandem ad enarrandam S. Theodori passionem delabitur. Ex Oriente ille originem ducebat, et militiae recens adlectus cum legione in quam conscriptus erat in Pontum prope Amasiam transierat. [argumentum] Exorta persecutione sub Maximiano, cum christianam fidem palam profiteretur, coram duce et tribuno sistitur. Respondet imperterrite se Christum Dei unigenitum Filium adorare et idola contemnere, militemque per iocum interrogantem utrum Deus filium haberet, Matrem deorum irridendo retundit. Tum iudices maturae deliberationis tempus ei concedunt. Theodorus autem dato spatio abutitur ut Matris deorum templum incendat. Ad tribunal iterum adductus, tum suppliciorum minas contemnit, tum blanditias promissamque pontificatus dignitatem si fidem abnegare velit. Exinde in ligno suspenditur, a tortoribus laceratur; interim psallit quasi alius poenam subiret, versiculum proferens ex Psalmo XXXIII, 2: Benedicam Dominum in omni tempore; semper laus eius in ore meo. In carcerem ducitur; psallentium audiuntur voces, splendor noctem illuminans conspicitur, dum vincti omnes et sanctus ipse quiescentes reperiuntur. E carcere eductus rursum frustra tentatur. Tandem, prolata sententia, igni comburendus traditur.

[4] [et fontes.] Ex fama vulgari et ore hominum haec accepta esse nemo contendet; referunt enim litterarum genus notissimum, hagiographis qui martyrum passiones enarrandas suscipiunt usitatissimum, quod alio loco “martyrium heroïcum” nuncupavimus, locisque fere communibus constare contendimus [H. Delehaye, Les Passions des martyrs et les genres littéraires (Bruxelles, 1921), p. 236 – 315.] . Nihil fere de Theodoro asseritur quod non de alio quopiam martyre audieris; vix enim ac ne vix quidem Theodoro propria censueris quod tiro seu νεόλεκτος fuerit, templumque idolorum igni tradendo mortem sibi asciverit. Haec tamen ideo certa esse quia propria videntur quis crediderit? Quod tamen Amasiae vel loco civitati propinquo Theodorus mortem subierit, neque negandum neque in dubium revocandum. Locus enim ex veneratione martyri exhibita certo determinari solet.

[5] [Passio S. Theodori] Antiquior post Nyssenianam Passionem ea est quam olim vulgavimus ope duorum codicum [BHG. 1761.] , quibus alios novem addidit H. Starck quando eandem critice edere aggressus est [H. Starck, Theodoros Tiron, Textkritische Ausgabe der vormetaphrastischen Legende, Freising, 1912. Cf. Anal. Boll., t. XXXII, p. 79.] . Exstant alii non pauci quorum nonnullos inspeximus, ceteros negleximus, cum nobis certum sit huiusmodi libellorum centies incredibili licentia a librariis exscriptorum vix unquam genuinam integramque phrasim attingi posse, neque ex collectis quam plurimis lectionibus fructum percipi qui tantis conatibus par esse videatur [Les Passions des martyrs et les genres litteraires, p. 365 – 423.] . Porro hosce codices retinuimus:

G 1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graecus 499, saec. XI exaratus, de quo supra [Supra, p. 11, n. 2. Cf. Starck, t. c., p. 4.] .

G 2 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graecus 520, membraneus, saec. X – XI exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 12 – 14.] . Homiliarum et Passionum collectio. Fol. 161 – 69: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου, primo sabbato ieiuniorum legendum.

G 3 = Codex bibliothecae Vaticanae Barberinus III. 37 (nunc graec. 118), membraneus, saec. XII ab italo-graeco exaratus [Anal. Boll., t. XIX, p. 82 – 84.] . Vitarum sanctorum delectus, inter quas, fol. 108 – 112v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρονος.

G 4 = Codex bibliothecae Angelicae graecus 106, fragmentis codicum membraneorum constans [Pio Franchi de' Cavalieri, in Studi italiani di filologia classica, t. IV (1896), p. 142 – 42. Cf. Starck, t. c., p. 7 – 8.] , quorum primus erat saec. IX exaratus. Et quidem fol. 1 fragmentum praebet Passionis S. Theodori (τῆς μητρὸς τῶν θεῶν - ξύλῳ ἠσφαλισμένον, seu c. 6 – 8); fol. 2, fragmentum laudationis eiusdem auctore Chrysippo, de qua mox sermo erit.

G 5 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis 1470, membraneus, anno 890 exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 147 – 51.] . Menologium a mense maio ad augustum. Fol. 53 – 55v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ τήρωνος.

G 6 = Codex bibliothecae Angelicae graecus 81, membraneus, saec. XII exaratus [G. Muccio, in Studi italiani di filologia classica, t. IV, p. 127 – 30; cf. Starck, t. c., p. 7.] . Collectio homiliarum et Vitarum sanctorum in qua haec tria sunt de S. Theodoro: Fol. 46 – 46v: Βίος καὶ ἀνατροφὴ τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μάρτυρος Θεοδώρου, de quo infra. — Fol. 46v – 50: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος — Fol. 50 – 51: Σημεῖον ἤτοι Θαῦμα γενόμενον παρὰ τοῦ μακαρίου καὶ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου Est haec narratio de colybis de qua infra.

Noti sunt praeterea codices Parisienses 1173 A, 1452, Vindobonenses theol. gr. 10, hist. gr. 3 et 61, Vaticani gr. 679, Ottobon. 92, Ambrosiani F. 144 sup., D. 92 sup. (fragmentum), Scorialensis Ω. II. 10, Brixiensis Querinianus gr. A. III. 3, Bodleianus Miscell. graec. 229, Hierosolymitanus S. Sepulchri gr. 1, Athous Φιλοθέου 113 [Starck, t. c., p. 2 – 11; Ehrhard in Byzantinische Zeitschrift, t. XXII, p. 178.] .

[6] [a nobis iterum edenda] Selectis nostris testibus ita usi sumus ut codicis G1 lectionem accurate exhiberemus, aliorum vero lectiones ad oram paginae infimam reicerentur, nisi ubi ille manifesto erraverat. Recte quidem H. Starck duas codicum classes A, B constituit, quarum prior, praeter nostros G4, 5, 6, Parisiensem gr. 1173 A complectitur; altera nostros G 1, 2, et insuper Vindobonenses tres, Parisinum gr. 1452 et Vaticanum gr. 679. Et quidem codices A multis in locis primigeniam phrasim melius servasse non negaverim; eo tamen vitio laborant quod notabili interpolatione foedantur a qua codices nostri B immunes sunt. Nam inter cap. 1 et 2 historiam de occiso dracone inserunt.

[7] [nullam meretur fidem.] Si nulla fere antiquae Passioni, cuius vestigia servavit Nysseniana oratio, fides habenda est, multo minor huic nostrae concedenda erit, quae non ex illa sola sed et ex aliis quae de S. Theodoro nihil prorsus referunt misere conglutinata est. Narrationis primigeniae compaginem utique servavit, sed verbis et factis prorsus alienis eam vestivit hagiographus. Ita, verbi gratia, S. Theodorum, qui diis sacrificare renuerat, nunc etiam militiam detrectantem ostendit. Haec et alia ex Passione Theagenis, quae est de tirone contumaci, accepta sunt, quomodo et tota de Theodori vivicomburii narratio ex Passione Polycarpi impudenter exscripta est. Sunt et alia quae cum Passione Ariadnae et maxime cum Passione Nestoris ita concordant, ut vel ex iis ipsis vel certe ex affinibus desumpta libellis censeantur. Haec, quae suo loco distinctius notabimus, nunc paucis indicasse sufficiat [Rem obiter tetigimus in Les légendes grecques des saints militaires, pp. 21, 23, 25; pertractavit P. Franchi de' Cavalieri in Studi e Testi, t. XXII (1909), p. 91 – 107, Theagenis Passione latina tantum usus, cuius graecam paulo postea protulit, Studi e Testi, t. XXIV, p. 179 – 85.] . Sane haud minus contemnendae litterae quam vetustae, cum easdem in suos usus traxerit Chrysippus, presbyter Hierosolymitanus, quem anno 478 obiisse constat [Infra, § 2.] .

[8] [Eiusdem versio latina.] A latinis non minus quam a graecis lecta est Passio S. Theodori. Versio antiqua, saepius retractata [BHL. 8077.] ut moris est, innumeris paene in codicibus habetur, ideoque non facile neglegenda. En tibi codices quos selegimus.

L 1 = Codex bibliothecae Capituli Veronensis 94, membraneus, lineis plenis saec. IX/X exaratus. Fol. 34 – 39v: Passio S. Theodori, V idus novembris legenda.

L 2 = Codex basilicae S. Petri in Vaticano A 5, membraneus, saec. XI exaratus [Catal. Lat. Rom., p. 15.] . Fol. 90v – 94: Passio S. Theodori. Solus ex nostris rectam habet lectionem (c. 3) templum deorum Matris quam ceteri in templum Martis commutant.

L 3 = Codex bibliothecae Vallicellanae XIX, membraneus, manu beneventana saec. XI – XII exaratus [Catal. Lat. Rom., p. 358.] . Fol. 145 – 48: Passio S. Theodori martryris.

L 4 = Codex bibliothecae Regiae Bruxellensis 7461, qui fuit olim monasterii Valcellensis, dein Bollandianus P. 160, membraneus, saec. XIII exaratus [Catal. Lat. Brux., p. 13 – 19.] . Fol. 44 – 48: Passio S. Theodori martyris.

[Altera versio.] Exstat versio latina Passionis S. Theodori ex alio graeco exemplari reddita, quam codex Cassinensis 117, saec. XI, suppeditavit [BHL. 8078.] . Eadem fere quae superior, nunc brevius nunc latius persequitur. Neutra autem victoriam de dracone reportatam commemorat.

[9] [Passionis S. Theodori Metaphrasticae] In menologio Metaphrastico mensis februarii ad diem 7 legitur Passio S. Theodori ducis (BHG. 1752), ad diem vero 17 Passio S. Theodori tironis (BHG. 1763), ea ratione ut draconis occisio nunc in priore tantum, nunc in altera, nunc in utraque, iisdem plane verbis narretur [Cf. Synopsis Metaphrastica, in BHG., p. 289.] . Hinc bipartito dividuntur codices quos adhibere visum est.

M 1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1500, membraneus, saec. XII exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 188.] . Fol. 128 – 39: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυροσ Θεοδώρου τοῦ τήρωνοσ.

M 2 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1450, membraneus, saec. XI exaratus [Ibid., p. 114.] . Fol. 168v – 79v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος.

M 3 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 789, membraneus, saec. XI exaratus [Ibid., p. 42.] . Pag. 327 – 49: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καί ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος. Codicum M2, M3 lectiones accepi a v. d. Anschario Jacob.

M 4 = Codex bibliothecae S. Synodi Mosquensis 377, membraneus, saec. XI exaratus [Vladimir, Sistematičeskoe opisanie rukopisej Moskovskoj Sinodalnoj biblioteki, p. 566.] . Passionem S. Theodori tironis, quae legitur fol. 158 – 69, cum editione nostra BHG. 1763 contulit vir cl. B. B. Latysev [Bulletin de l' Académie des Sciences de Saint-Pétersburg, VIe série, t. V (1911), p. 496 – 98.] , ciusque lectiones in apparatu nostro posuimus.

N 1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1529, membraneus, saec. XII exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 225.] . Fol. 107 – 115: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος. Contulit v. d. Anscharius Jacob.

N 2 = Codex bibliothecae Musei Britannici Add. 36589, membraneus, saec. XII exaratus [Catal. Gr. Germ., p. 273.] . Fol. 128 – 34: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος.

[fontes.] Codices M integram referunt de S. Theodoro commentationem, quae trifariam dividitur: pugna cum dracone; sancti martyris passio; miraculum de colybis. In codicibus N, qui et proprias habent lectiones, prima pars omittitur. Passio autem etsi non verbis, re tamen convenit cum BHG. 1761, miraculum vero cum BHG. 1768, de quo suo loco dicemus.

[Metaphrasis contracta.] Edita est ex codice Mosquensi 376 Passio S. Theodori tironis quae ipsis libelli BHG. 1763 verbis exorditur, neque rebus narratis dissimilis est; multo tamen contractior est et ad Passionum ἐν συντόμῳ genus pertinet quibus totus ille codex repletus est [B. Latyšev, Menologii anonymi Byzantini saec. X quae supersunt (Petropoli, 1911), p. 86 – 92.] .

[10] [Nicetae Paphlagonis] S. Theodori tironis Passionem ad normam libelli BHG. 1761 non interpolati, paucis enarrat, in laudatione S. Theodori ducis, Nicetas ille Paphlago, qui nunc hoc solo cognomine τοῦ Παφλαγόνος, aliis locis δούλου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ φιλοσόφου [Infra, p. 14.] , vel τοῦ καὶ Δαυΐδ, δούλου δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ φιλοσόφου [Ap. Krumbacher, Der heilige Georg, p. 181.] , vel ἀρχιεπισκόπου Παφλαγονίας [Infra, p. 11.] , vel etiam φιλοσόφου ἐπισκόπου Δαδύβρων [Ap. Allatium, Diatriba de Nicetis, in P. G., t. CV, p. 14; cf. p. 577.] vocabulo nuncupatur. Sitne ille ipse qui Nicetas Magister dicitur, in medio nunc relinquimus [Krumbacher, t. c., p. 186. Est et Nicetas patricius et quaestor, qui Vitam S. Andreae Cretensis scripsit BHG. 113. Hunc cum Niceta magistro unum esse censet Chr. Loparev, in Vizantijskij Vremennik, t. IV, p. 346.] . Omnibus consentientibus, floruit Nicetas Paphlago saec. IX exeunte; ad annum saltem 912 vitam protraxisse certum est cum habeatur Vita S. Iohannis Chrysostomi παρὰ τοῦ μακαρίου καὶ ἁγίου Νικήτα, δούλου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ φιλοσόφου, ὃν (βίον) ἀπέστειλε Κωνσταντίνῳ τῷ βασιλεῖ προτραπεὶς παρ᾽ αὐτοῦ συντάξαι… [Ap. Krumbacher, t. c., p. 183, e codice monasterii τῶν Βλαταίων Thessalonicae.] . Inter plurima quae reliquit scripta [Quae edita sunt magnam partem collecta reperies in P. G., t. CV, p. 1 – 842.] , multae sunt martyrum et sanctorum laudationes [BHG. p. 296. Adde laudationem S. Nicolai (cf. Anrich, Hagios Nikolaos, t. II, p. 163) et alias nondum editas.] quarum nonnullae editorem exspectant. [laudatio S. Theodori ducis.] Operae pretium erit eam proferre quam de altero Theodoro conscripsit, quoniam et ea complet quae de stratelate maiores nostri collegerunt, et de tirone nonnulla tangit quae scitu utilia sunt. E codicibus quibus laudatio tradita est hosce seligere visum est.

1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1180, membraneus, saec. X exaratus. Totus fere constat Nicetae Paphlagonis orationibus de sanctis [Catal. Gr. Paris., p. 80.] . Fol. 183v – 92: Νικήτα τοῦ Παφλαγόνος ἐγκώμιον εἰς τὸν μεγαλομάρτυρα Θεόδωον τὸν στρατηλάτην. Huius codicis lectiones nisi certo falsas accurate expressimus, ceteris ad calcem paginae reiectis.

2 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 757, membraneus, saec. XI exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 28.] . Inter varias homilias una est, fol. 105v – 123: Νικήτα δούλου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ φιλοσόφου ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον.

3 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1452, membraneus, saec. X exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 118.] . Menologium Februarii in quo, ad diem 7, Passioni S. Theodori ducis BHG. 1750 subiungitur. fol. 48v – 57: Ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον τὸν στρατηλάτην Νικήτα δούλου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Φιλοσόφου.

4 = Codex bibliothecae Vaticanae graec. 1246, membraneus, saec. XIII exaratus [Catal. Gr. Vatic., p. 120.] . Martyrum Passiones et homiliae quarum est fol. 86 – 91: Τοῦ μακαρίτου καὶ ὁσιωτάτου πατρὸσ ἡμῶν Νικήτα ἀρχιεπισκόπου Παφλαγονίας ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρον.

5 = Codex bibliothecae Vaticanae Palat. 4, membraneus, saec. XII exaratus [Catal. Gr. Vatic., p. 203.] . Variae sanctorum Vitae et fol. 130 – 43: Νικήτα τοῦ μακαριωτάτου ἐγκώμιον εἰσ τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον.

6 = Codex bibliothecae Vallicellanae B. 34, saec. XII exaratus [Martini, Catalogo di manoscritti greci esistenti nelle biblioteche italiane, t. II, p. 14.] . Variae sanctorum Vitae et orationes, quarum fol. 138v – 47: Νικήτα τοῦ μακαριωτάτου Παφλαγόνος ἐγκὼμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρον. Sententias non paucas omisit librarius, quas postea corrector in margine restituit. Sola capita 1 – 6, 12 – 13 speciminis gratia contulimus.

§ II. De vita S. Theodori.

[11] [De Vita] De martyribus, sanctissimis et fortissimis viris, nihil praeter ultimum certamen compertum haberi, [et educatione S. Theodori] aegre tulerunt quotquot eorum memoriam impense coluerunt, et vulgus certe sibi enarrari postulabat quo loco orti, quibus parentibus, quibus magistris eruditi essent, quid tandem gessissent antequam in palaestram vocati fidem sanguine suo confirmarent. De his, quae Deo soli plerumque nota sunt, cuicumque percontanti respondere hagiographi se promptos offerunt, et “vitam ante martyrium” conscribere qualem iam Pionius aliquis de S. Polycarpo dictaverat [BHG. 1561.] . De S. Theodoro tum puero, tum adulescente multa narrarunt quae nec vera nec verisimilia sunt, a nobis tamen non neglegenda. Et primo quidem ab anonymo conscriptus est libellus, Βίος καὶ ἀνατροφή, quem rectius epistulam vocites, cum hisce verbis concludatur: τῇ σῇ τελειότητι τὰ προκείμενα γέγραφα, quae litterarum commercium indicare videntur. Porro haec narrat anonymus. Patrem Erythraeum nomine, matrem Polyxenam habuit Theodorus. Hac vero immature mortua, puer a patre nutritus est sorbitione hordeacea cum melle permista, quam gutti ope hauriebat. A Proclo educatus, et militiae adscriptus ab Helladio caelestia amplecti suadetur. Militum aliquot invidia proditus, diis τῇ τε Ῥέᾳ καὶ τῷ Ἄρει sacrificium offerre iubetur, cumque id se facturum negaret, in carcerem conicitur, torquetur et flammis tandem consumitur, in civitate Amasia, ubi et tumulo conditur. De reliquiis altercantur cum Amasenis Euchaïtenses, qui sancti ipsius mandatum obtendunt. Qualis fuerit iurgii exitus, scriptor se ignorare mentitur. Mentitur, inquam, nam S. Theodorum in Euchaïtis quiescere nemo ignorabat.

[12] [codices.] Libellum quattuor in codicibus nacti sumus.

1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 499, saec. XI, de quo iam dictum est [Supra, p. 11, n. 2.] .

2 = Codex bibliothecae Angelicae 81, membraneus, saec. XII exaratus, de quo etiam diximus [Supra, p. 11.] .

3 = Codex Brixianus bibliothecae Querinianae A. III. 3, chartaceus, saec. XVI exaratus [E. Martini, Catalogo di manoscritti greci esistenti nelle biblioteche italiane, t. I, p. 225.] . Collectio homiliarum et Vitarum sanctorum, de qua uberius postea. Fol. 243 – 43v legitur Βίος καὶ ἀνατροφὴ τοῦ ἁγίου μάρτυρος Θεοδώρου.

4 = Codex Oxoniensis bibliothecae Bodleianae Barocc. 238, membraneus, saec. XI [Catal. Gr. Germ., p. 319.] . Fol. 6v eadem narratio legitur imperfecta.

Solos codices 1, 2, 3 integros in edendo libello adhibuimus. Quo tempore quove loco conscriptus sit res ipsa minime prodit. Iam saec. XI lectum fuisse ex ipsa codicum aetate, paulo antiquiorem esse ex iis quae sequuntur efficitur.

[13] [Enecati draconis fabula] Sane mirum est ne verbo quidem ab anonymo attingi praecipuum illud trucidati draconis facinus, quae recentioribus veluti propria Theodori nota est [Les Passions grecques des saints militaires, p. 37 – 39; W. Hengstenberg, Der Drachenkampf des heiligen Theodor, in Oriens christianus, N. S., t. II, pp. 78 – 106, 241 – 80; t. III, p. 135 – 37.] . Porro rerum ordo postulat ut, antequam ad alia procedimus, quae fabulam illam spectant expediamus. Haud procul ab Euchaïtis immanis belua latitabat, quae cotidie a caverna sua egrediens transeuntes sive homines sive pecudes vorabat. Locum a saevissimo dracone liberare cupit Theodorus, et equo insidens proficiscitur. Pervenit autem ad pratum virescens, ignoransque eo ipso loco exspectare draconem, descendit ut ibi quiescat. Eusebia, pia mulier, videns eum dormientem, magno metu perculsa eum excitat utque cito abscedat hortatur. “Quis est timor, o mater, ait Theodorus, in hoc loco?” Rem breviter narrat mulier, quam procul stare iubet Theodorus; tum equum, quocum veluti cum homine colloquitur, ascendit, factoque crucis signaculo, draconem gladio percutit.

[14] [quae in Passione antiqua desideratur,] Fabellam tritissimam et simul antiquissimam, quae gesta Persei Andromedam liberantis quodammodo imitatur, et de sanctis compluribus narrata est, prorsus ignorarunt hagiographi qui S. Theodori Passionem primi conscripserunt. Deest enim in oratione Nysseniana, et in Passionem illam quam producimus sequiore aetate inserta est, quod patet ex optimis graecis codicibus, e latinis versionibus, e Chrysippo, qui saeculo V scripsit, e Niceta Paphlagone, ex ipso Metaphraste, qui victoriam de dracone nunc Theodoro duci, nunc tironi assignat. Ceterum quam inscite inducta fuerit, legentibus statim manifestum est, cum ordinem narrationis vix auspicatae interrumpat. Saeculo circiter nono id fieri coepisse nobis probabile est. Nullum antiquiorem rei testem habemus codice Parisino 1470. Non tamen tunc primum, id est anno 890, id factum est. Historia enim contracta ibi exhibetur, ex alia fusiore qualis infra producitur ope codicis bibliothecae Angelicae 81, totis verbis ex Passione Theodori ducis BHG. 1750 deprompta.

[15] [proprio etiam libello] Exstat praeterea commentarius, a Passione seiunctus, Θαῦμα καὶ διήγησις, quo Theodori conflictus alia prorsus ratione exponitur. Quippe non Euchaïtis, Eusebia spectante res agitur, sed in Utopia, regnante Samuele vel Saule, eo consilio ut mater Theodori, a dracone capta liberetur, et aquae, cuius accessum belua prohibebat, usus incolis reddatur. Cum Saracenis primum bellum feliciter gesserat Theodorus; post devictum draconem martyrium subit, vel, ut aliis placet, in pace quiescit. Quotquot enim miraculum περὶ τῆς μητρὸς exscripserunt, suo ingenio indulserunt, et quae libuit addiderunt, detraxerunt, immutarunt. Ridiculum commentum, inconditum, portentosum, infimae plebis ingenio accommodatum, quod non sine fastidio legentibus proponitur. Hosce codices inspeximus.

[saepius exscripto enarratur.] 1 = Codex Vindobonensis Hist. graec. 126, chartaceus, saec. XIV exaratus [Catal. Gr. Germ., p. 80.] . Inter varias sanctorum Vitas, S. Theodori ducis Passionem BHG. 1750 excipit, fol. 56 – 61v: Θαῦμα καὶ διήγησις τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τηρωνος, ex hoc ipso codice editum ab A. N. Veselovskij [BHG. 1766.] . Nos iterum contulimus.

2 = Codex bibliothecae Vaticanae graec. 1190, chartaceus, saec. XVI exaratus tribus tomis constans, plurima complectens hagiographica [Catal. Gr. Vatic., p. 102.] . Fol. 62 – 65: Θαῦμα τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος περὶ τοῦ δεινοῦ δράκοντος. Omisso prologo, qui et in ceteris practer 1 deest, incipit: Ἐν ταᾶς ἡμέραις Σαοὺλ τοῦ βασιλέως εὑρέθη στρατιώτης ἐν τῇ ἀνατολικῇ χώρᾳ Ῥωμαίων.

3 = Codex bibliothecae Vaticanae graec. 1192, chartaceus, saec. XV exaratus [Catal. Gr. Vatic., p. 116.] . Varia hagiographica quorum fol. 112 – 18v: Θαῦμα τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος. Inc. Ἐν ταῖς ἡμέραις Σαοὺλ τοῦ βασιλέως ἐφάνη στρατιώτης εὐθαλὴς καὶ εὐμενής κτλ.

4 = Codex Athous, bibliothecae monasterii Δοχειαρίου 197, saec. XIV exaratus [A. Sigalas, Des Chrysippos von Jerusalem Enkomion auf den hl. Theodoros Teron, in Byzantinisches Archiv, Heft 7, Leipzig, 1921, p. 31.] Fol. 15 – 22v legitur Θαῦμα, quod iisdem verbis quibus 3 incipit, paulo tamen aliter explicit.

5 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 1190, chartaceus, anno 1568 exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 91.] . Inter Passiones et Vitas sanctorum legitur fol. 110 — 16v: Μαρτύριον τοῦ ἁγὶου ἐνδόξου καὶ μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος ἢ ὅτε ἡρπάγει ἡ μήτηρ αὐτοῦ ὐπὸ τοῦ δράκοντος, die 17 februarii legendum. De martyrio ne verbum quidem; inducimur autem statim in medias res, narrationis principio omisso. Ἥθ᾽ (εἶτα) οὕτως ἐκέλευσεν ὁ βασιλεὺς συναχθῆναι τοὺς ἄρχοντας τῆς πόλεως καὶ τοὺς (sic) μεγιστάσι πᾶσιν ἐν τῷ παλατίῳ ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Ita autem absolvitur: Ἐξῆλθεν δὲ ὁ βασιλεὺς σὺν τῇ συγκλήτῳ αὐτοῦ εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ καὶ κατεφίλη αὐτόν. Καὶ κατέστησαν δὲ αὐτὸν εἰς τὴν προτέραν αὐτοῦ τάξιν· καὶ πάλιν τὰ τῶν ἐθνῶν πολέμια ἐνίκα. Μετὰ δὲ ταῦτα ὁ ἅγιος Θεόδωρος μετετέθη εἰς τὰς αἰωνίους μονὰς καὶ ἔμεινεν ἐν τῇ καλῇ ὁμολογίᾳ τοῦ Χριστοῦ. Καὶ πιστεύσας εἰλικρινῶς ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καὶ καρδίας αὐτοῦ, ἔλαβεν στέφανον παρὰ κυρίου καὶ χάριν παρὰ Θεοῦ, δαιμόνια ἐκβάλλει, τυφλοὺς ὁρᾶν, κωφοῖς τοῦ ἀκούειν, ἀλάλους τοῦ λαλεῖν καὶ πᾶσιν ἰάματα χαριζόμενος. Τοῖς δὲ ἀναγινώσκουσιν αὐτοῦ τὴν τιμίαν καὶ ἁγίαν ζωὴν καὶ τὸν ἀγῶνα τοῦ μαρτυρίου… Ex praemissis autem intellegitur S. Theodorum morte necessaria exstinctum esse.

6 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 395, chartaceus, saec. XVI exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 5.] , miscellaneus. Fol. 83 – 93v: Θαῦμα τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος. Inc. Ἐν τοῖς καιροῖς Σαοὺλ βασιλέως ἐγράφη στρατιώτης εὐμενὴς καὶ εὐτελης…

7 = Codex bibliothecae Seminarii Patriarchalis Veneti, chartaceus, saec. XVI exaratus. Fol. 122v – 26v: Θαῦμα τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρονος. Incipit fere ut codex 5, ita vero ultima Theodori fata enarrat: καὶ κατέστησεν (ὁ βασιλεὺς) εἰς τὴν προτέραν αὐτοῦ τιμήν· καὶ μετὰ ἑνὸς χρόνου ἐτελεύτησεν ὁ βασιλεύς· καὶ μετέστη ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος (εἰς) τὴν καλὴν ὁμολογίαν, μέγιστα θαύματα ποιῶν, τύφλους ἐποίησεν βλέπειν et reliqua.

8 = Codex Musei Britannici Harley 5639, charlaceus, saec. XVI exaratus [Catal. Gr. Germ., p. 258.] . Miraculum de matre liberata acephalum et fine mutilum est, lingua admodum barbara conscriptum. Theodorum Euchaïta recessisse ibique obiisse nunc primum audimus: ἔλαβεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς μετὰ χαρὰς μεγάλης … καὶ μετέστη ἀπὸ τῆς χόρας ταύτης καὶ εἰσῆλθεν ἐν Εὐχαἤτης καὶ ἔζησεν τὰ ἐπίλιπα ἔτι τῆς ζωῆς αὐτοῦ ἐν ἐρίνη καὶ ἔχει χάριν παρὰ Θεοῦ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δαιμόνια ἀπελαύνη cet. Novum quoque est de Theodori memoria die 23 novembris: δώρισαι καὶ τοῖς πόθῳ ἐπιτελοῦσιν τὴν θεότιμον αὐτοῦ μνήμην μηνὶ νοεμβρίῳ εἰκόστῃ τρίτι, τὸ δὲ τέλος τῆς ἀθλίσεως αὐτοῦ τὸ πρῶτον σαββάτῳ τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς.

[16] [Quo tempore excogitata fuerit.] Nimiae sunt codicum varietates quam ut de singulorum lectionibus colligendis notandisque cogitari possit. Quare commentarius de matre Theodori draconi erepta ex uno codice 1 edetur. Porro si utramque draconis fabellam expendas, recentiorem magisque expolitam eam censeas quae libellis Passionis innexa est, antiquiorem, diuque ore traditam, quae ab eisdem segregata prodiit. In hac enim Theodori consilium liberandae mulieris in caverna ad aquas inclusae, ut est in fabula antiquissima de Andromeda scopulo alligata et a ceto devoranda, dilucide apparet; ex illa autem tum captivae tum fluminis omne vestigium evanuit. Quandonam Theodori δρακοντοκτόνου coeperit historia circumferri non facile conicias. In Vita Beniamini, patriarchae Alexandrini, quae saeculo VII conscripta censetur, de dracone Euchaïtorum () obiter sermo est [E. Amélineau, in Journal Asiatique, 8e série, t. XII, p. 374. Cf. Anal. Boll., t. XXIX, p. 161.] , nulla tamen S. Theodori facta mentione, neque etiam mulieris beluae faucibus ereptae. Quaenam sint filiae viduae quas catenis alligatas draconi obiecisse feruntur Euchaïtenses, e fontibus nobis perviis non patescit. Fabulam Euchaïtis natam patrono loci aliquando adhaesisse credendum est. Quo circiter tempore, e Vita Beniamini non efficitur.

[17] [Commentarius armenius] Ut nunc ad eos redeamus qui S. Theodori Vitam ante martyrium composuerunt, de commentario armenio, qui inscriptus est de Amasia urbe et de nativitate S. Theodori paucis agendum est [BHO. 1171. Quae de S. Theodoro ab Armeniis circumferuntur, strictim persecutus est A. Andre, Der hl. Theodor von Amasia nach der Armenischen Legende, in Die Katholischen Missionen, 1891, p. 225 – 30.] . De codicibus tum armeniis tum hiberis in Analectis nostris dicturus est qui, omnibus adhibitis criticae artis subsidiis, libellum edet noster Paulus Peeters. Interim, versione latina quam ipse confecit equidem utor. Tripartita commentatio est primum de originibus civitatis Amasiae, dein de nativitate et pueritia Theodori, tandem de pugna cum dracone. Ita autem in codicibus clauditur: Haec est historia de condendae urbis Amasiae exordiis ac de sancto Theodoro. Passionem autem eius in Synaxario fac reperias atque legas. Descripsimus inventam hanc historiam ex eclogariis, qui stante Armeniorum regno exarati sunt. [de Amasia urbe] Quae de Amasia ab Alexandro macedone condita, a Mithridate munita, a Pompeio capta, de Phaedimo episcopo ab apostolo Andrea ordinato et Gregorium thaumaturgum ordinante feruntur, variis ex libris congesta sunt, ea ratione ut civitatis quae Theodori palaestra fuit, exordia illustrarentur. Tum ad persecutionis tempora delabitur anonymus scriptor: In quibus plurimi martyres facti sunt; alii vero complures ex fidelibus perterriti se occultarunt, promptam fidem secreto tenentes, quam iudices cognoscere non poterant; quin immo alios quos noverant, sibi ignoratos fingebant Nempe ab imperatoribus mandatum acceperant ut ne eos conquirerent, qui occulte fidem colerent, sed in eos tantum saevirent qui fortiori animo essent et ad certamen audacius procedentes imperatorum edicta daemonumque religiones palam contemnerent. Hoc tempore natus est beatus Theodorus, [et de S. Theodori nativitate,] e christianis parentibus, in Sabobe pago [Alias Saboue, Sabobeai, Saboube.] , qui sex milibus distat ab urbe Veris in Armenia secunda. Sicut memoriae proditum est in libris historiarum, mater eius moriens eum infantem reliquit. Educatus est a patre suo, qui eum, macerato frumento et farrata aqua pascebat. Postquam adolevit, iunioris aetatis virtutibus inclaruit sanctus atque integer in omnibus. [educatione,] Eodem frumento delectatus nullo alio cibo vescebatur. Hac ratione ad iuvenilem aetatem pervenit: pubes factus est prolixa barba, coma brevi et cincinnata, colore fusco, gravis aspectu, concelebrata virtute. Quem cum admirabilem viderent ac robustissimum, cupiebant eum inter aulae regiae milites conscribi. Sed hoc ille animum inducere non potuit: “Milito equidem, inquit, in caelesti exercitu domini mei Iesu Christi deorum Deo.” Quod cum fastidiose dictum existimarent, dimittentes eum, ei suaserunt ut sponte resipisceret: quippe intellegebant eum, si ad repugnandum adigerent, ilico sibi valide obstiturum eiusque defensionem sibi male cessuram esse.

[18] [pugna cum dracone,] Hoc tempore beatus Theodorus negotii cuiusdam causa transiit per suburbanam villam mulieris viduae nomine Eusebiae. Cum ferveret aestus, voluit requiescere in prato palustri villae Eusebiae huius, quae (villa) dicebatur Euchaïta; et alligato equo, recubuit sub arbuscularum umbra. Quem ex atrio domunculae suae conspicata Eusebia, passis manibus, exclamavit dicens: “Heus tu, eques! heus tu, eques! ne hoc loco moreris: prope est enim antrum validi draconis, qui hac hora exire solet et per pratum palustre circuire. Vide ne tu aut equus tuus aliquid mali patiamini. Surge potius et domunculam meam ingredere ut, lotis pedibus et sumpto cibo, requiescas per ardorem meridianum. Cum autem refrixerit aura, iter tuum persequeris.” Respondit beatus Theodorus et dixit: “Equidem, Dei mei auxilio confidens, invisibilem draconem non formido, nedum serpentem visibilem. Prodeat igitur, ut dixisti, et Christi nomine eum interficiam.” Pia vero mulier Eusebia cum eum Christi nomen proferentem audisset, intellexit eum esse fidei suae consortem, et gaudens ultro occurrit ei, apprehensumque rogavit ut inde in domum suam se conferret. Dum illa haec loquitur, ecce factus est motus violentissimus strepitusque draconis incedentis. Quem ilico animadvertens beata Eusebia validum clamorem edidit. Ingruit draco lato pectore longisque cervicibus ac terribili inconditoque cum stridore super equum se extulit. Tunc beatus Theodorus, cum invictissimae crucis Christi signo se signasset, draconis caput hasta feriit, uno ictu diffidit, illumque protinus interfecit. Qui provolutus inter arundines in margine aquarum cernentibus videbatur terribilis quasi trabes immanis magnitudinis.

[19] [zelo fidei christianae.] Exinde pia mulier Eusebia beatum Theodorum familiariter habere ac diligere coepit ut natum ex se filium. Beatus vero Theodorus suae fidei asseclas oppressos confirmare non intermisit, eosque docebat, propter nomen domini Iesu Christi, suo ipsius more fidem forti cum animo profiteri, ut adversariis invictam constantiam opponerent, in spe pietatis confidentes Christo Iesu Deo nostro, cui gloria in saecula saeculorum. Amen.

[20] [Orationis de vita, passione et miraculis S. Theodori] Libellum de pueritia et educatione S. Theodori etiam in suos usus convertit auctor prolixioris orationis qui eiusdem Vitam ab incunabulis ad martyrium usque persequitur, addito miraculorum delectu ab ipso post mortem patratorum. Legebatur illa in codice quem ferunt saec. X exaratum, et certe saec. XI ineunte recentior non erat. Fuit codex ille bibliothecae Regiae Taurinensis, signatus CXL, c. V. 32, membraneus, exitiali incendio anni 1904 absumptus, praecipuum de cultu S. Theodori monumentum, quippe qui totus de eo erat, ut e catalogo habetur [Pasini, Codices manuscripti bibliothecae regiae Taurinensis Athenaei, p. 235.] .

[in codicibus Taurinensi] Fol. 1: Βίος καὶ ἡ ἐκ παιδὸς ἀγωγὴ καὶ αὔξησις μαρτύριόν τε καὶ θαύματα ἐξαίσια τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος = BHG. 1764.

Fol. 20: Miracula eiusdem, quae inc. Καὶ γυναικῶν ὁ κατὰ Θεὸν πόθος ἐφάπτεται καὶ τοῦτον μᾶλλον ὅτι καὶ ὑπόθερμος. Horum nullum videtur superesse exemplum.

Fol. 30: Ex Sophronii archiepiscopi Hierosolymitani (rectius Iohannis Moschi) Prato narratio miraculi eiusdem martyris. Inc. Ἀπὸ τεσσάρων βιβλίων (lege μιλίων) Δαμασκοῦ χωρίου (lege χωρίον) ἐστὶ λεγόμενον.

Fol. 32: Martyrium S. Theodori tironis. Inc. Ἡδύ τι καὶ θεῖον μαρτύριον (lege μαρτύρων) μνήμη. Nullam habemus S. Theodori Passionem quae his verbis exordiatur.

Fol. 49: Gregorii episcopi Nysseni encomium Theodori tironis = BHG. 1760.

Fol. 66: Martyrium eiusdem Theodori = BHG. 1763.

Fol. 49: Chrysippi presbyteri Hierosolymitani encomium Theodori, de quo mox fuse.

Fol. 142: Nectarii archiepiscopi Constantinopolitani narratio qua de caussa primo sabbato sancti ieiunii celebratur memoria sancti Theodori = BHG. 1768.

Fol. 163: Narratio miraculi a S. Theodoro patrati, quae inc. Πᾶσαι μὲν αἱ τῶν μαρτύρων τοῦ Χριστοῦ πανηγύρεις, ceterum ignota.

Fol. 177: Martyrium S. Theodori stratelati = BHG. 1751.

Fol. 203: Eiusdem martyrium = BHG. 1752.

[21] [et Vindobonensi,] Pessumdati testis damnum quodammodo compensat codex bibliothecae Caesareae Vindobonensis Theologicus 60, membraneus, cuius pars hagiographica etiam saec. XI exarata est [Catal. Gr. Germ., p. 6.] . De S. Theodoro haec nobis servavit:

1) Fol. 259 – 70: Βίος πρὸ τοῦ μαρτυρίου καὶ ἡ ἐκ παιδὸς ἀναγωγή τε καὶ αὔξησις καὶ θαύματα ἐξαίσια τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου. Ope huius codicis Vitam primum edidimus [Les Légendes grecques des saints militaires, p. 183 – 201.] eoque solo superstite iterum proferemus.

2) Fol. 270 – 80v: Χρυσίππου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων διήγησις τῶν παραδόξων θαυμάτων τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου. Laudatio est de qua mox, martyrii narratione amputata et ad sola miracula redacta.

[22] [saeculo X conscriptae] Scripta est Vita Theodori ab homine cui tum civitas tum tota regio Euchaïtorum optime nota erant; quod multa demonstrant indicia, illud maxime quod de Eleutherio, τῷ μεγάλῳ, loquatur velut de τῆς πόλεως ἡμῶν ἐπισκόπῳ [Vita, c. 10.] . Non ante annum 934 opus aggressus est; narrat enim miraculum quod τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς θεοφυλάκτου καὶ φιλοχρίστου βασιλείας Κωνσταντίνου, ἐν ἀρχῇ τῆς ἑβδόμης ἰνδικτιῶνος accidisse fertur [Vita, c. 12.] . Nullius quidem Constantini annus quartus decimus cum septima indictione concurrit; sed in eam incidit quartus decimus annus Romani Lecapeni, qui cum Constantino Porphyrogenito regnavit. Legamus proinde: τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς θεοφυλάκτου καὶ φιλοχρίστου βασιλείας 〈Ῥωμανοῦ, εἰκοστῷ πρώτῳ〉 Κωνσταντίνου, ἐν ἀρχῇ τῆς ἑβδόμης ἰνδικτιῶνος, id est anno Christi 934. Quoniam de re non admodum recenti agitur, et codices habemus saec. XI ineuntis, saec. X iam provecto Vita Theodori scripta censenda est.

[23] [fontes.] Undique collecta sunt elementa quibus Theodori Vitam contexuit scriptor anonymus. Quaenam illi fuisset patria ex laudatione Nysseniana didicit; quomodo enutritus et educatus ex libello Βίος καὶ ἀνατροφή; qua ratione martyrium passus sit et draconem devicerit, ex Passione antiqua et hac interpolata; nonnulla etiam, si quid video, hausit ex Vita Eusebiae matronae, quam et Iohannes Mauropus prae manibus habuit [BHG. 632.] , nisi anonymum nostrum ille legerit. His libere usus est, nonnulla detraxit et plurima addidit quae ex Euchaïtensium traditione videtur accepisse, ut est historia fontis ad martyris vocem scaturientis [Vita, c. 3.] , et miracula, quae ad antiquitatem civitatis illustrandam nonnihil conferunt.

§ III. De miraculis S. Theodori.

[24] [Laudationis S. Theodori a. Chrysippo] Ut plana et perspicua sit de miraculis a S. Theodoro post mortem patratis tractatio, exordium sumendum est a laudatione quam conscripsit Chrysippus, presbyter Hierosolymitanus, quae et nuper edita est, ope unius codicis a Iohanne Phocylide [Νέα Σιών, t. XI (1911), p. 557 – 78.] , ope plurimorum ab Antonio Sigala [Des Chrysippos von Jerusalem Enkomion auf den hl. Theodoros Teron, Leipzig, 1921.] . Teste Cyrillo Scythopolitano, Chrysippus Cappadocia oriundus erat. Cum fratribus Cosma et Gabrielio in Syria educatus, in Palaestinam venit, et Hierosolymis cum iisdem inter primos S. Euthymii discipulos admissus est. Fuit primum laurae oeconomus, dein, anno 455, opera Eudociae, ordinatus est presbyter Sanctae Resurrectionis ubi Cosmas iam staurophylacis munere fungebatur. Hoc autem ad Scythopolitanam sedem anno 467 evecto, in eius locum suffectus est Chrysippus, qui in sanctae Crucis custodia duodecim annos sine querela ministravit, proindeque anno 479 obdormivit in Domino [BHG. 648, Analecta graeca, pp. 30, 45, 67, 75, 76. Vita Euthymii e codice integro iterum edita est in Νέα Σιών t. XI, XII. Quaecumque de Chrysippo notatu digna sunt collegerunt tum S. Vailhé in Revue de l'Orient chrétien, t. X (1905), p. 96 – 99, tum A. Sigalas, t. c., p. 2 – 16.] . Ab eodem Cyrillo veluti θαυμαστὸς συγγραφεὺς laudatur, qui multa scripta reliquerit: πολλὰ συγγράμματα κατέλιπε πάσης ἀποδοχῆς ἄξια [L. c., pp. 76, 67.] . Ex his pauca supersunt: 1° Sermo de Deipara, quem latine nondum graece habemus [Magna Bibliotheca veterum patrum, t. XII, 2, p. 668 – 74. Cf. Sigalas, p. 5 – 6.] ; 2° laudatio S. Michaelis archangeli, inedita [Anal. Boll., t. XIX, p. 88, n. 10.] ; 3° laudatio S. Iohannis Baptistae, quae latine edita est [BHG. 851.] , graece autem in codicibus compluribus legitur [Sigalas, t. c., p. 7 – 9.] ; 4° laudatio S. Theodori. In solo lemmate orationis de S. Michaele, presbyteri σταυροφύλακος nomen assumit; in ceteris πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων nuncupatur. Si quid ex hisce inscriptionibus effici potest, intra annos 455 et 467 laudationem S. Theodori conscriptam esse merito conieceris.

[25] [multis codicibus traditae,] Traditum est Chrysippi opusculum codicibus non paucis, qui utinam omnes optimi et integri essent, in duas classes distribuendis.

A 1 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis, graec. 1452, membraneus, saec. X exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 118.] . Menologium februarii, in quo ad diem 17 legenda proponuntur, fol. 136 – 39: Ἄθλησις τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου = BHG. 1761. — Fol. 139 – 50: Χρυσίππου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον τὸν τήρωνα καὶ μερικὴ τῶν ἀπείρων αὐτοῦ θαύματων διήγησις.

A 2 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis graec. 772, chartaceus, saec. XV exaratus [Catal. Gr. Paris., p. 36.] . Inter alia plurima haec habet de S. Theodoro, primo sabbato ieiuniorum legenda: fol. 127 – 39, Nectarii homilia = BHG. 1768; fol. 142v – 43, 134 – 42, Miracula S. Theodori, ultima dumtaxat pars libelli, ita disposita ut omisso lemmate, fol. 142v legatur θαῦμα ά; redeundum deinde ad fol. 134, ubi sub lemmate ἐκ τῶν θαυμάτων τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου, incipit θαῦμα β᾽, quod subsequuntur reliqua omnia.

A 3 = Codex bibliothecae Vindobonensis theol. graec. 60, de quo supra [P. 17, n. 21.] . Omissa sunt capita quibus S. Theodori passio enarratur.

A 4 = Codex bibliothecae Ambrosianae Mediolanensis D 92 sup., membraneus, italo-graecus, saec. XV exaratus [Martini-Bassi, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae, t. I, p. 284.] . Fol. 236 legitur Passio S. Theodori = BHG. 1701, initio mutila; fol. 236 – 43: Θαύματα τοῦ ἁγίου Θεοδώρου, seu laudationis cc. 21 – 29. Ordo rerum nonnihil turbatus est. Etenim θαῦμα γ᾽ excipit a fol. 238 – 40v series θαυμάτων ε᾽-ια᾽; ; fol. 240v, θαῦμα δ᾽; fol. 241v – 43, D θαῦμα ιβ᾽ et reliqua [Sigalas, op. c., p. 24.] .

A 5 = Codex bibliothecae Ambrosianae Mediolanensis F. 144 sup., membraneus, saec. XII exaratus [Martini-Bassi, t. c., p. 444.] . Inter plurima hagiographica haec habet de S. Theodoro, fol. 149 – 51: Passio S. Theodori tironis = BHG. 1761; fol. 151 – 158: Miracula a. Chrysippo.

A 6 = Codex bibliothecae Angelicae 106, saec. IX exaratus, de quo supra diximus [Supra, p. 12, n. 5.] . Fragmentum, unius folii, quo haec sola pars libelli continetur: καὶ στεφάνου πολυφθεγγέσιν (sic) — λίθοις ταῦτα εἰς τὸ παρὸν ἐρῶ.

B 1 = Codex Hierosolymitanus bibliothecae Sancti Sepulchri 1, membraneus, saec. X exaratus [A. Papadopoulos-Kerameus Ἱεροσολυμιτικὴ βιβλιοθήκη, t. I, p. 1.] . Menologium februarii. Fol. 25 – 28: Μαρτύριον τοῦ μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου = BHG. 1761. — Fol. 125v – 36: Χρυσίππου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον ἔτι δὲ καὶ τῶν αὐτοῦ θαυμάτων μερικὴ διήγησις. Hoc autem die 22 februarii legendum proponitur. Ex hoc codice laudationem primus edidit Iohannes Phocylides [Νέα Σιών, t. XI (1911), p. 557 – 78.] . Iterum contulit M. Karapiperis [Sigalas, t. c., p. 17.] ; editio ita emendata pro codice nobis fuit.

B 2 = Codex Genuensis bibliothecae Missionis Urbanae 34, membraneus, saec. XII exaratus. Menologium a februario ad maium. Fol. 36v – 47v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος τοῦ Χριστοῦ Θεοδώρου τοῦ τήρωνος = BHG. 1763, die 17 februarii legendum; — fol. 200 – 209: laudatio eiusdem auctore Chrysippo, principio mutila, inc.: ἐξαιτεῖ τὸν ὄνον ὡς εἰς βραχείαν ὁδοιπορίαν (Mirac. I).

B 3 = Codex Brixianus bibliothecae Querinianae graec. A. III. 3, chartaceus, saec. XVI [Martini, Catalogo di manoscritti greci esistenti nelle biblioteche italiane, t. I, p. 225.] . Inter alia plurima hagiographica haec habet de S. Theodoro. Fol. 217 – 20v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ στρατηλάτου = BHG. 1750, die 8 februarii; — fol. 222 – 26: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τύρωνος = BHG. 1761; — fol. 226v – 34: Θαῦμα περὶ τοῦ ἀπολέσαντος τὸν υἱὸν καὶ τὸν ὄνον. Est pars posterior laudationis Chrysippi, seu sola miraculorum series, non tamen integra. Desunt enim θαύματα ζ᾽-ια᾽, et inserta sunt inter α᾽ et β᾽ miracula tria, quae seorsum dabimus. Primum est (fol. 227v) de filio viduae a captivitate liberato. Alterum (fol. 228) lemma habet: Τὸ στρατιώτας παιδεύεις τῆς ἁρπαγῆς ἀπέχεσθαι, quod legitur in Menaeo, ad diem 17 februarii [Εἰς τὸν ἑσπερινόν, in tropario Τὴν θεοδώρητον χάριν.] estque de milite gladium sancto oblatum furto auferente. Tertium (fol. 228v) etiam cum lemmate: Μάταιον δρασμὸν ἐπέχεις οἰκετῶν [In Menaeo, l. c.] , de homine qui servum perdiderat. Fol. 228 scriptum est iterum ἕτερον θαῦμα, nullum tamen miraculum sequitur, sed adhortatio quaedam de ieiunio, oratione et eleemosyna. — Fol. 234 – 38v: Τοῦ ἁγίου Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσις ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον Θεόδωρον = BHG. 1760. — Fol. 238v – 42v: Χρυσίππου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον μεγαλομάρτυρα Θεόδωρον. Prior pars laudationis, quae hic des.: πρὸς τὸ τοῦ λόγου μέτρον ἐπιλεξάμενος τούτῳ παρέξομαι τὴν διήγησιν. — Fol. 243 – 43v: Βίος καὶ ἀνατροφὴ τοῦ ἁγίου μάρτυρος Θεοδώρου, de quo supra dictum est.

B 4 = Codex bibliothecae Nationalis Atheniensis 1050, maximam partem membraneus, et saec. XI exaratus. Homiliae et Vitae sanctorum. De S. Theodoro sunt: Pag. 201 – 215: Νεκταρίου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως διὴγησις δι᾽ ἣν αἰτίαν τὸ πρῶτον σάββατον τῶν ἁγίων νηστειῶν ἑορτάζομεν τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου καὶ περὶ κρίσεως = BHG. 1768. — Pag. 215 – 27: Θαῦμα τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου. Pars laudationis a Chrysippo conscriptae, quae inc. τοιαῦτα μὲν τὰ ἐν τοῖς ἀγωνίσμασι. Foliis deficientibus multa desunt a medio miraculo primo ad finem usque quinti.

His addendus codex Taurinensis CXL, c. V. 32, quem periisse dolemus [Supra, n. 20.] .

[26] [ab Eustratio presbytero lectae,] Codices A 1, 3, 5, 6, B 1, 2, 3 contulimus, lectiones tamen A 6, B 3, ne apparatus nimium oneraretur, non notavimus. Addidimus tamen eas quae propriae sunt testi antiquissimo E, videlicet Eustratio, presbytero Magnae ecclesiae Constantinopolitanae, qui saec. VI floruit, et in Λόγῳ ἀνατρεπτικῷ excerpta profert e Chrysippo. Καλόν, οὖν, ita ille, ἀποδεῖξαι βραχέα τινὰ καὶ αὖθις, ἅπερ ἐξ ἐγγράφων ηὕραμεν περὶ τοῦ ἁγίου Θεοδώρου. Λέγει τοίνυν Χρύσιππος πρεσβύτερος Ἱεροσολύμων ἐν τῷ ἐγκωμίῳ τοῦ μάρτυρος τάδε· Ἀλλὰ τίς ἐξαγγεῖλαι ἱκανὸς καὶ τὰ ἐν παντοδαποῖς νοσήμασιν ἰάματα Sequuntur miracula VI et VII [L. Allatius, De utriusque ecclesiae occidentalis et orientalis perpetua in dogmate de Purgatorio consensione p. 508 – 513.] , quae legerat Eustratius in codice nostris A simillimo. De auctore nonnulla in sua Bibliotheca notavit Photius, meminitque Chrysippi eiusque in S. Theodorum sermonis, ita tamen inaccurate ut parum attente Eustratii tractatum legisse videatur [Cod. CLXXI, P. G., t. CIII, p. 500 – 501.] . Quod obiter notasse sufficiat.

[27] [duplex recensio] Quae sint mutuae codicum rationes, quo pacto in duas dispescantur familias, quae nobis sunt A et B, fuse ostendit A. Sigalas [Op. c., p. 31 – 49.] , ad quem ubi ex apparatu nostro res minus perspicua videatur, legentes amandamus. Testes B optimas et antiquas servasse lectiones recte vidit; egregii tamen non sunt, et nullus praeter unum B 1, integrum Chrysippum tradit. Recensionem A secundis curis ex prima fluxisse crediderim; aliena manu interpolatam esse mihi certum non est. Quandoquidem B quantum potuit assequi conatus est Sigalas, haud inutile erit de exhibendo A nos sollicitos esse, idque ea ratione ut A 1 accurate, etiam servatis propriis, quas habet, lectionibus exprimamus, aliorum varietatibus ad calcem reiectis.

[28] [et fontes.] Chrysippum Passione S. Theodori quae post Nyssenianam edita est usum esse primam laudationis partem legentibus manifestum est. Posterioris materiam seu miracula varia ab eo operose collectam esse, eo minus adducor ut credam quod, paucis exceptis, ea omnia similitudine quadam colligantur, et fere in rebus furto vel infelici casu ablatis versantur. Ni multum fallor, de S. Theodoro exstabat libellus Miraculorum, qualem habemus de S. Mena, de SS. Cosma et Damiano, de S. Thecla, de S. Artemio aliisque, illumque in usus suos convertit Chrysippus, rhetores plerosque imitatus quibus aliorum dicta elegantius proferendi studium praecipuum est. Huius libelli vestigia superesse certo affirmare non ausim. Sed consideratione dignus est fasciculus ille miraculorum decem qui in codicibus nonnullis habetur, quorum praecipui hi sunt:

[Libellus miraculorum.] M 1 = Codex bibliothecae Vaticanae 821, membraneus, saec. XI – XII exaratus [Cat. Gr. Vatic., p. 73.] . Inter Vitas et Passiones sanctorum, de S. Theodoro haec leguntur: Fol. 103 – 108v: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου = BHG. 1750. — Fol. 108v – 116v: Νεκταρίου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως διήγησις… = BHG. 1768. — Fol. 116v – 20v: Θαῦμα περὶ τοῦ ἀνθρώπου ὃς ἐμισθώσατο τὴν ἑαυτοῦ ὄνον καὶ δέδωκεν τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν πρὸς ὑπουργίαν τοῦ μεταστρέψαι τὴν ὄνον. Est hoc lemma primi miraculi, quod alia novem subsequuntur suo quodque lemmate instructa, quo narrationis materia exprimitur. Miracula ex iis sunt quae apud Chrysippum leguntur, scilicet 1 – 3, 5 – 7, 9, 12, 10, 11, brevius et phrasi plerumque simpliciore enarrata. E prolixiore scripto contracta videntur, non tamen e Chrysippiana laudatione, cum nonnulla referant quae ibi non leguntur. Notatu dignum est in Miraculo VIII, qui XII Chrysippi respondet, virum clarissimum, qui S. Theodoro aedes post incendium exstruxit, suo nomine Σταυράκιον (al. Σπαράκιον, lege Σφωράκιον) designari, et recte quidem. Sphoracius enim, qui fuit consul anno 452, novae S. Theodori ἐν τοῖς Σφωρακίου ecclesiae conditor fuit. Huius autem nomen reticet Chrysippus. Ab eo qui Chrysippum in epitomen redegit suppletum esse quis crediderit? A Chrysippo non ignoratum sed suppressum probabile est, quia id rhetorum moris fuit. Unum eundemque libellum Miraculorum S. Theodori uterque scriptor prae manibus habuerit.

Miracula e codice M 1, collato M 2, una cum Chrysippo edere visum est, eo tamen ordine ut Chrysippianis singula responderent, videlicet 1 – 7, 9, 10, 8.

M 2 = Codex bibliothecae Nationalis Parisiensis Coislin 121, chartaceus, anno 1343 exaratus [Cat. Gr. Paris., p. 294.] . hagiographicus, in quo inter alia plurima legitur fol. 107: Θαῦμα τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου, quod est primum apud Chrysippum et in codice M 1. Subsequuntur alia ad finem usque fol. 107v, unde ad fol. 105bis remittimur. Hoc autem lacerum est et pessumdatum, ita ut scriptura in locis non paucis madore deleta sit. Integra servata sunt θαύματα α᾽, β᾽, γ᾽, ε᾽, quibus singulis sua lemmata praescripta sunt; in ceteris nonnulla desunt, et θαῦμα ι᾽ in his verbis abrumpitur σκήλων ἐπιζητῶν ἢ οἰκετῶν|. Varietates mere orthographicas, quae plurimae sunt, praetermisimus.

[29] Ne quidpiam neglexisse videamur quo miracula S. Theodori illustrari possint, codices etiam adducimus minoris momenti, ut est Vaticanus 1572, membraneus, cuius ultima pars saec. XIV exarata esse videtur. [Aliae miraculorum] Post varias sanctorum Vitas et Passiones, haec habet de S. Theodoro: fol. 137v – 39: Ἄθλησις τοῦ ἁγίου μάρτυρος Θεοδώρου τοῦ στρατηλάτου. Incipit ut Passio BHG. 1750, sed multum contracta est. — Fol. 139 – 40: Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου τοῦ τήρονος, etiam contractum ex BHG. 1761. Sequuntur, fol. 140 – 42v, Miracula S. Theodori, arte coniuncta cum Passione, quae ita concluditur: ἐπιτελοῦσα καὶ τὴν μνήμην αὐτοῦ, εἰς δόξαν Θεοῦ παντοκράτορος. Et statim: Διὸ ἀρχὴν ποιήσω καὶ τῶν θαυμάτων αὐτοῦ, ἀνδρός τινος ἔχοντος ὄνον καὶ μειράκιον καὶ ἄλλου ἀνθρώπου αἰτησαμένου ἵνα πρὸς ὁλίγας ἡμέρας χαρίσηται αὐτὰ ἐσυνηχώρησεν λαβεῖν αὐτὸν καὶ τὸ μειράκιον καὶ τὸν ὄνον et reliqua. Quod est 〈θαῦμα〉 α᾽, ut in margine annotatum est, sed in epitomen redactum. Ita et β᾽: γυνή τις πενιχρὰ καὶ πτωχὴ ὄρνιν ἐξ ὧν ἔτρεφεν… Dein γ᾽: Ἄνθρωπός τις ἀργυροπράτης ἀπώλεσεν δίσκον.. Haec et sequentia apud Chrysippum etiam leguntur, nunc eadem, nunc alia phrasi. Sequitur δ᾽: Μάχαιράν τις περικαλλῆ… apud Chrysippum θαῦμα ς᾽; ε᾽: τελουμένης οὖν αὐτῷ τῆς ἐτησίου μνήμης… Chrysippi θαῦμα ζ᾽; ς᾽: Ἐν μιᾷ οὖν τῶν ἡμέρων πονηρῶν ἀνδρῶν σύστημα… Chrysippi θαῦμα η᾽; ζ᾽: Ἀνδρὸς ἐφίππου πρὸς τὸν ναὸν ἐλθόντος ἄνευ ὑπηρέτου… Chrysippi θαῦμα θ᾽; huic annectitur, nullo in margine numero apposito, miraculum ι᾽ Chrysippi: Ἄλλου τινὸς βοῦν ἀγομένου … dein η᾽: Ἐμπρισμοῦ καταλαβόντος τὴν πόλιν… Chrysippi θαῦμα ιβ᾽; sed solum hic habetur initium. Cetera desunt.

[30] [syllogae.] In codice Musei Britannici Addit. 25 881, chartaceo, saec. XVI exarato [Catal. Gr. Germ., p. 269.] , inter varia hagiographica legitur, fol. 283 – 86v: Ἐκ τῶν θαυμάτων τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος. Tria afferuntur miracula: 1° Ἀνήρ τις πένης χρεωστῆ τινος πολὺ πλῆθος χρέους, Chrysippi θαῦμα ε᾽; 2° Γυνή τις πτωχὴ γρᾶς (sic) ἔχων ὄρνην μίαν, Chrysippi θαῦμα β᾽; 3° Ἀνήρ τις δεδωκός τινος πρεσβύτου τῆς γυναικὸσ αὐτοῦ τὴν κόσμησιν, Chrysippi θαῦμα δ᾽. Narrantur autem paraphrastice, lingua admodum incompta. Sintne a Chrysippo mutuata vel a libello antiquiore non liquet.

[31] [Miracula ab anonymo.] A Chrysippianis miraculis plane diversa sunt quae profert anonymus scriptor Vitae S. Theodori. Acta sunt ea in basilica vel in civitate Euchaïtensi, quae ope sancti martyris non semel a barbaris — Persas eos vocat hagiographus — liberata est [Supra, n. 21 – 23.] .

[32] [a Constantino Acropolita,] Constantinus Acropolita [Cf. M. Treu, Maximi monachi Planudae epistulae (Vratislaviae, 1890), p. 249.] , qui fuit magni logothetae Georgii Acropolitae (1220 – 1282) filius, et ipse magnus logotheta (1321), multa de sanctis scripta reliquit, quibus νέου μεταφράστου nomen sibi conscivit. Fusa oratione enarrat S. Theodori miraculum Constantinopoli patratum, estque de iuvene in captivitatem abducto cum multis aliis, quibus libertate donatis, ipse solus in carcere relinquitur. Theodorum invocat mater adulescentis, qui ab ipso Theodoro Constantinopolim reducitur. Narratio affinis est Chrysippi θαύματι α᾽; legitur autem in hisce codicibus:

1 = Codex bibliothecae Ambrosianae H. 81 sup., membraneus, saec. XIV exaratus. Βιβλίον δεύτερον operum Constantini Acropolitae [Martini-Bassi, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae, t. I, p. 534.] . Fol. 47 – 53v: Ἀνάμνησις τοῦ τελεσθέντος ἐν ταύτῃ τῇ βασιλίδι τῶν πόλεων θαύματος παρὰ τοῦ περιβοήτου μάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος. Testem optimum secuti sumus, codicis 2 varietatibus ad oram paginae infimam reiectis.

2 = Codex bibliothecae Vaticanae graec. 1147, chartaceus, saec. XV – XVI exaratus [Catal. Gr. Vatic., p. 99.] . Inter varia hagiographica legitur fol. 53 – 59v: Ἀνάμνησις τοῦ τελεσθέντος θαύματος … παρὰ τοῦ πανσόφου καὶ νέου μεταφράστου Κωνσταντίνου τοῦ Ἀκροπολιανοῦ (sic).

3 = Codex bibliothecae Vaticanae graec. 1816, chartaceus, saec. XV – XVI exaratus [Ibid., p. 171.] . Fol. 52 – 56, legitur eadem narratio, quam quidem cum ceteris contulimus, cuius tamen lectiones notare superfluum visum est.

4 = Codex bibliothecae Metochii S. Sepulchri, quae Constantinopoli est, 128, chartaceus, saec. XIV exaratus [A. Papadopoulos-Kerameus, Ἱεροσυλυμιτικὴ βιβλιοθήκη, t. IV, p. 111.] . Fol. 180v – 86: Ἀνάμνησις κτλ., quam non contulimus.

[33] [a Iohanne Eychaïtensi,] Libellis hactenus adductis et aliis qui fortasse latent usi sunt scriptores varii quos obiter recensere iuvat. Primus est Iohannes Mauropus, Euchaïtorum metropolita, qui orationi de commemoratione S. Theodori aestiva longum inseruit de sancti miraculis locum [BHG. 1771, 7 – 11.] . Hic strictim verbisque praegnantibus multa eiusdem θαυμάτων genera recenset, quae partim nobis nota sunt, partim etiam ita enuntiata ut rhetorice magis quam historice dicta videantur. Et illa quidem duplici promit ordine; primum eorum quae πολεμικὰ κατορθώματα vocat, et quibus egregius ille miles adversus barbaros variosque hostes populo suo opitulatus esse censetur; alterum est de beneficiis in pace concessis.

[34] [a Theodoro Pediasimo narrata,] Eosdem libellos legisse et hinc inde excerpsisse videtur Theodorus Pediasimus [Cf. Sigalas, t. c., p. 90 et passim. De Pediasimo K. Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Literatur, p. 486; M. Treu, Theodori Pediasimi eiusque amicorum quae exstant (Postdam, 1899), p. 52 – 54.] , a quo saeculo XIV mediante scripta est ἔκθεσίς τινων θαυμάτων τῶν ἁγίων μεγάλων μαρτύρων καὶ θαυματουργῶν Θεοδώρων, qua referuntur miracula ab utroque Theodoro, duce nempe et tirone, in templo huic martyrum pari Serris dicato patrata. Primum est de filio piae matronae a captivitate reducto. Alia sunt quae Pediasimus sua fere aetate acta audivit. Quae omnia emendate edita a Maximiliano Treu [BHG. 1773.] , a P. N. Papageorgiu castigata [Byzantinische Zeitschrift, t. X (1901), p. 430.] , a nobis iteranda non videntur.

[35] [in tropario,] Nostris etiam collatis libellis perspicua fere redduntur, quae in canticis graecorum de miraculis S. Theodori efferuntur, maxime in tropario illo quod in vesperis festi S. Theodori tironis canitur [Menaea, ad diem 17 februarii.] : Τὴν θεοδώρητον χάριν τῶν θαυμάτων σου, μάρτυς Θεόδωρε, πᾶσιν ἐφαπλοῖς τοῖς πίστει σοι προστρέχουσι, δι᾽ ἧς εὐφημοῦμέν σε λέγοντες· Αἰχμαλώτους λυτροῦσαι, θεραπεύεις νοσοῦντας, πενομένους πλουτίζεις καὶ διασώζεις πλέοντας· μάταιον δρασμὸν ἐπέχεις οἰκετῶν καὶ ζημίας φανέρωσιν ποιεῖς τοῖς συληθεῖσιν, ἀθλητά· καὶ στρατιώτας παιδεύεις τῆς ἁρπαγῆς ἀπέχεσθαι· νηπίοις χαρίζῃ συμπαθῶς τὰ αἰτήματα· θερμὸς εὑρίσκῃ προστάτης τοῖς ἐπιτελοῦσι σου τὸ ἱερὸν μνημόσυνον· μεθ᾽ ὧν καὶ ἡμῖν, ἀθλητὰ ἱερώτατε, τοῖς ἀνυμνοῦσί σου τὸ μαρτύριον, αἴτησαι παρὰ Χριστοῦ τὸ μέγα ἔλεος [Supra, p. 18.] .

[36] [in contaciis Studitae cuiusdam] Editum est contacium, mense februario, die 7 canendum in laudem S. Theodori ducis, cum hac acrostichide: Τοῦ Στουδίτου [Pitra, Analecta Sacra, t. I, p. 361 – 65,] . De melodo, quis ille sit Studita, non vacat inquirere. Canticum S. Theodori tironis certamina praedicare ex octo primis strophis efficitur, quae Passionem BHG. 1761 sequuntur. In reliquis Theodorum, miraculorum fontem extollit: (θ᾽) μάρτυς ἐκεῖνος ὁ παῖς σὺν ἄλλοις ὃν αἰχμάλωτον εὗρες καὶ πεπραμένον καὶ χρηστευθεὶς συνεπέφερες εὐθὺς τῷ ἵππῳ λευκῷ, ἀλόγῳ, ᾧπερ ἐδρέψω, παραδοὺς τῷ οἰκείῳ γεννήτορι. — (ι᾽) Ἴσος οὐδείς σοι τάχιον, μάρτυς, δεῖξαι δρόμους φευγόντων καὶ κλεπτόντων ὁρμάς, ἡνίκα τις ἐν εὐχῇ λάβῃ σε· ἄλλο γὰρ δρέπανον σὺ ἐπώφθης, ὃ ἑώρακε πάλαι ὁ Ζαχαρίας κατὰ κλεπτῶν· ἀπειλαῖς γὰρ ἀρρήτοις τούτους ἐκφοβῶν, ἐφάνης ἐν ἀμφοτέροις συμπαθὴς καὶ προστάτης θερμότατος. — (ια᾽) … λέξω ὀλίγα· πῶς ὁ ὄρνιν φαγὼν ἀπώλεσεν ἵππον κάλλιστον ὅμως δὲ μάρτυς Χριστοῦ ὑπάρχων πῶλον ἕτερον δίδως τῷ στρατιώτῃ. — Σὺν τούτοις ἐρῶ τὸν δίσκον [Miraculum alterum de disco habetur in libello de miraculis S. Menae. BHG. 1258.] . — (ιβ᾽) τερπνὴν μάχαιραν εὗρε κειμένην καὶ ποθῆσαν παιδίον αὐτὴν … ἐξηράνθη τὴν χεῖρα. — (ιγ᾽) ὕστατον φόβον τῆς πυρκαιᾶς ὅπου ὤφθης συντρέχων καὶ σβεννύων αὐτήν. Quaenam illa sint miracula reperies in notis ad Chrysippum.

[37] [et pseudo-Romani relata.] Alterum habemus contacium sub acrostichi: τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ ὁ ψαλμὸς οὗτος, quod tamen ab harum litterarum peritis summo melodo abiudicatur [P. Maas, in Oriens christianus, N. S., t. II (1912), p. 48 – 63; W. Hengstenberg, Der Drachenkampf des heiligen Theodor, ibid., p. 86 – 89.] . Vitam Theodori πρὸ τοῦ μαρτυρίου legisse videtur huius carminis scriptor, non tamen Miracula Chrysippiana. Unum distincte affert, de imagine sancti martyris, non ita tamen ut in Vita Theodori exponitur; in reliquis verbis communibus utitur, quae de quovis sancto thaumaturgo adduci possunt: οἱ ἐν πτωχείᾳ δακνόμενοι σὲ μνήσκουσιν εὐεργέτην ὧν χρήζουσιν, καὶ σκέπην οἱ γυμνητεύοντες, ἔμποροι πορείαν, παιδείαν ἀπαίδευτοι, μεθοδῖται διδάσκαλον κτλ.

[38] Ad genus singulare miraculorum veniendum est, quibus S. Theodorus praesentem se ostendisse fertur. Notissimum illud est cuius annuam commemorationem agunt Graeci primo sabbato ieiuniorum, [Pseudo-Nectarii homilia de colybis.] seu miraculum de colybis; quod ita fere narrant. Anno 362 edixerat Iulianus apostata ut in urbe regia, prima ieiuniorum hebdomada, quicquid ciborum venale prostaret victimarum sanguine inquinaretur, eo consilio ut fame coacti christiani cibaria illa prohibita ederent. Cunctis autem eiusmodi cibis aversantibus, et fame urgente, Theodorus martyr ad patriarcham accessit, eique auctor fuit ut certum pulmenti genus, quod colyba Euchaitenses nuncupant, pauperibus suppeditaretur, et ita tyranni insidiae eluderentur. Hinc ille coactus est ut ab amentia desisteret, et institutum est ut huius diei, quo sanctus martyr opem plebi Dei tulerat, quotannis fieret commemoratio, qua colyba egentibus distribuerentur. Haec prolixe persequitur ille qui sub ementito nomine Nectarii archiepiscopi Constantinopolitani, homiliam conscripsit, multis in codicibus superstitem, hoc lemmate praefixo: Διήγησις δι᾽ ἣν αἰτίαν τῷ πρώτῳ σαββάτῳ τῶν ἁγίων νηστειῶν ἑορτάζομεν τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου καὶ περὶ νηστείας καὶ ἐλεημοσύνης [BHG. 1768. Cf. Act. SS., Febr. t. I, p. 24.] . Germanam esse Nectarii orationem iam nemo contendit [Tillemont, Mémoires, t. V, p. 734.] nec dubium est totam illam narrationem merum esse commentum eo fine excogitatum ut usus vescendi colybis in festo S. Theodori ratio redderetur [De colybis habetur commentatio Romani Vassalli ap. Mai, Novae Patrum bibliothecae tomus X, 2 (Romae, 1905), p. 138 – 43; L. Petit, La grande controverse des colybes, in Échos d'Orient, t. II (1899), p. 321 – 31; P. Carolides, Bemerkungen zu den alten Kleinasiatischen Sprachen und Mythen (Strassburg, 1913), p. 150 – 53.] . Iulianum quidem refert Theodoretus [Hist. eccl., III, 15. Theodoretum cum pseudo-Nectario commiscuit Nicephorus Callistus, Hist. eccl., X, 12.] ea fraude usum fuisse ut, quae in foro prostarent, aqua lustrali polluerentur. At Antiochiae id actum est, non in urbe regia, nec aliter quam contemptu ab Antiochenis apostatae consilium elusum est, Apostoli mandatum sequentibus: quidquid in macello venditur comedite; nihil interrogantes propter conscientiam [I Cor. 10, 25.] .

[39] [Alia Philothei CPtani.] Quoniam pseudo-Nectarii homilia in omnium manibus est, aliam ineditam proferre consultius visum est, quae inter opera Philothei patriarchae Constantinopolitani († 1379) legitur [De Philothei operibus lege K. Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Literatur, p. 107 – 109.] , et qua tria praeterea miracula referuntur a S. Theodoro patrata. Reperta autem est in hisce codicibus:

1 = Codex Monacensis graecus 275, chartaceus, saec. XVI exaratus [Catal. Gr. Germ., p. 117.] . Fol. 247 – 54: Λόλος διδασκαλικὸς εἰς τὸν μέγαν Θεόδωρον τὸν τύρωναν, legendus feria sexta primae hebdomadae ieiuniorum. Septimus est inter homilias, seu Διδασκαλίαι ἀπὸ διαφόρων ἐλλογίμων ἀνδρῶν συλλεγεῖσαι παρὰ κυροῦ Θεοπίλου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Καλεκᾶ [Hardt, Catalogus codicum manuscriptorum bibliothecae regiae Bavaricae, t. III, p. 140.] . In ceteris autem codicibus quibus eadem “doctrinarum” series continetur, non Theophilo sed Philotheo ascribuntur. 2 = Codex bibliothecae Nationalis Neapolitanae II. B. 30, chartaceus, foliorum 471, saec. XV exaratus [Anal. Boll., t. XXI, p. 384.] . Fol. 65v – 77: Λόγος διδασκαλικός, eodem ordine inter homilias τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸσ ἡμῶν Φιλοθέου ἀρχιεπισκόπου. Quod codicem Bruxellis per otium evolvere potuimus, Aemygdii Martini, viri clarissimi, bibliothecae praefecti, benevolentiae debemus.

3 = Codex Brixianus bibliothecae Querinianae graec. A. III. 3, de quo dictum est supra [P. 18.] . Oratio non promitur integra, deestque initium mere paraeneticum et Miraculum de colybis. Alia vero Miracula tria, quae leguntur fol. 227v, 228, 228v inserta sunt in laudatione Chrysippi, cum ultima orationis parte quae hortatoria est; nihilominus cum lemmate: Ἕτερον θαῦμα inducitur.

4 = Codex bibliothecae S. Marci Venetiarum Nanianus graec. 119, pag. 280, saec. XVI exaratus [[Mingarelli], Graeci codices manuscripti apud Nanios (Bononiae, 1784), p. 245.] , continens Philothei homilias et fol. 42v – 51, idem λόγος διδασκαλικός. In codice Naniano 118, etiam saec. XVI, eadem series sub Philothei itidem nomine habetur; casu tamen deest homilia primo sabbato quadragesimae legenda.

5 = Codex monasterii τοῦ Λειμῶνος in insula Lesbo 2, chartaceus, saec. XV exaratus [A. Papadopoulos-Kerameus, Μαυρογορδάτειος βιβλιοθήκη (Constantinopoli, 1884), p. 19.] . Fol. 117v – 22: Εἰς τὸ θαῦμα τοῦ ἁγίου Θεοδώρου περὶ τῶν κολύβων. Sequuntur fol. 122: ἕτερον θαῦμα τὸ λέγον ἐν τῷ τροπαρίῳ τοῦ ἁγίου· τοὺς στρατιώτας παιδεύεις τῆς ἁρπαγῆς ἀπέχεσθαι, dein fol. 122v: θαῦμα τὸ λέγον ἐν τῷ τροπαρίῳ τοῦ ἁγίου· μάταιον δρασμὸν ἐπέχεις οἰκετῶν. De tropario diximus n. 35. Deest ergo Miraculum de filio viduae.

Codices 1, 2, 3 contulimus, variantesque lectiones, praeter tritissimas illas ex vocalium confusione ortas, notavimus. Multa quae vulgaris linguae rationem spectant, prout in codicibus legebantur, expressimus, nec emendatricem manum requirere visa sunt.

[40] [De iisdem prosa narratio] In codice bibliothecae Angelicae graec. 81, de quo non semel dictum est [Supra, p. 12.] , legitur, fol. 50 – 51: Σημεῖον ἤτοι θαῦμα γενόμενον παρὰ τοῦ μακαρίου καὶ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος περί τινι λόγῳ ὃ ἐπιτελοῦμεν ἡμεῖς οἱ χριστιανοὶ τὸ πρῶτον σάββατον ὑπὲρ τῶν μνημονευθέντων κολύβων τῶν ἁγίων νηστειῶν. Incipit narratio Ἀκούσατε, πατέρες καὶ ἀδελφοί, λόγον περὶ ταύτης τῆς ὑποθέσεως. Ὁ δυσσεβὴς καὶ παπάνομος Ἰουλιανὸς ὁ παραβάτης, desinit vero: τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ φυλάττοντες καταξιωθῶμεν τυχεῖν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν … ἀμήν. Post ea quae attulimus nihil hoc libello continetur quod lectu dignum sit, nec propterea quicquam ex eo excerpsimus. [et carmen.] Non ita de carmine anonymo quod nobis servaverunt codex Monacensis graecus 564, chartaceus, saec. XIV exaratus [Catal. Gr. Germ., p. 141.] , et Erlangensis 91 qui e Monacensi a I. B. Steinheil exscriptus est [Ibid., p. 144.] : Εἰς τὸν ἅγιον Θεόδωρον ἐπὶ τῷ θαύματι τῶν κολύβων, quodque edidit G. Wernsdorf [BHG. 1769.] . Monachum Constantinopolitanum latinis infensum, saec. XIII currente, anno circiter 1233, quando maxime fervebat controversia de pane azymo, hosce versiculos scripsisse verisimilis coniectura est [Wernsdorf, Manuelis Philae Carmina graeca (Lipsiae, 1768), p. 9 – 11.] .

[41] [De Valentis imperatoris obitu.] Hisce sequioris aetatis graecorum commentis multo antiquior est narratio miraculi SS. Sergii et Theodori quae Fausti Byzantii libro IV, c. X inserta est; scripsit autem ille saec. V ineunte [De his P. Peeters, in Revue des Études arméniennes, t. I (1920), p. 15 – 33, et maxime Anal. Boll., t. XXXIX, p. 65 – 88.] . Res est de sophista, a Valente imperatore arcessito, qui, dum in memoria S. Theclae pernoctabat ianuas reserari ingentemque martyrum coetum a Thecla exceptum conspexit. Hi postquam de orthodoxorum angustiis conquesti sunt, haec verba protulerunt: “Surgamus igitur et duos e nobis mittamus qui malefactorem istum Valentem e vivis sublatum eant.” Missi autem sunt Sergius et Theodorus. Altera autem nocte sanctorum coetus iterum congregatus est, audivitque sophista Sergium et Theodorum a missione reduces, operis peracti rationem reddentes, Valentem scilicet veritatis hostem se interfecisse. Post tres dies fama comprobatum est imperatorem obiisse [Anal. Boll., t. c., p. 70 – 73, ubi Faustum armenium latine expressum reperies.] . Porro similia de Iuliano apostata a S. Mercurio occiso hisce temporibus circumferebantur [H. Delehaye, Les Légendes grecques des saints militaires, p. 96 – 100; Anal. Boll., t. c., p. 73 – 83.] , quae Valenti postmodum vulgus accomodavit, nisi tamen de isto primum dicta fuisse putanda sunt.

[42] [De imagine impie percussa.] Neque de solo S. Theodoro narratur miraculum imaginis ab impio percussae, et vel sanguinem fundentis [Anastasius Sinaïta ap. Iohannem Damascenum, De imaginibus, Oratio III, P. G., t. XCIV, p. 1393.] vel telum in percussorem retundentis [Vita S. Antonii neo-martyris, num. 2, Anal. Boll., t. XXXI, p. 423 – 26.] . Sancti enim Georgii violatores eadem ratione punitos alibi legimus [BHG. 692.] .

[43] [S. Theodorus morienti S. Sabae,] Refert Cyrillus Scythopolitanus in Vita S. Sabae, miraculum S. Theodori, quod ex ore Romuli, in sancta civitate argentarii, se accepisse testatur [BHG. 1608, c. 78. Versio est I. B. Cotelerii.] . “Tempore dormitionis beati Sabae, ita Romulus, officina mea argentaria compilata est et amissae sunt centum circiter argenti librae. Ego vero, inquit, statim ad Sancti Theodori martyrium perrexi, et per quinque dies templi lumina suppeditavi, mansique die ac nocte plorans ad altaris cancellos. Circa mediam porro noctem diei quintae, in somnum raptus sum, et aspicio sanctum Christi martyrem Theodorum, dicentem mihi: “Quid habes? Quare adeo maeres et lamentaris?” Postquam autem respondi: “Quoniam perditis tum propriis tum alienis, per tot dies tristitia conteror, nec quicquam profeci”, excipit sanctus: “Persuasum habeto, non eram hic. Iussi namque sumus concurrere ac sanctae abbatis Sabae animae obviam ire, eamque deducere ad locum requiei. Nunc vero vade ad illum locum, reperiesque illic fures et argentum.” Tum eadem ipsa hora surgens, assumptis aliis quibusdam, abii in locum qui mihi a sancto indicatus est, atque ita invenimus sicut per visum significatum fuerat.” Notatu digna sunt verba martyris absentiam excusantis. Eadem paene profert in Miraculo de δρασμῷ οἰκετῶν [Supra p. 21, n. 35.] , [S. Iosephum hymnographum sepelientibus,] ubi se in urbem regiam vocatum fuisse asserit ut Iosephi hymnographi funeri interesset. Hic erat istius aetatis hominum candor, qui martyres in suis basilicis commorari mortaliumque condicioni obnoxios sibi fingebant, nec mirabantur S. Theclam curru igneo per aera ferri ut ad coetum sollemnem, in urbe Dalisando habendum, properaret [Miracula S. Theclae, II, 10, BHG. 1718.] .

[44] [adversus Scythas pugnantibus adest.] Ex Cedreno narratum est S. Theodorum anno 972, Iohanni Zimiscae adversus Scythas seu Russos pugnanti adfuisse, atque a militibus candido equo insidentem conspectum fuisse [Act. SS., Febr. t. I, p. 25 – 26.] . Addit Cedrenus nonnulla quae et a Zonara commemorantur, illud maxime templum S. Theodori Euchaïtense a fundamentis iubente imperatore innovatum, ipsam quoque civitatem Θεοδωρόπολιν appellatam esse [Cedrenus, Comp. hist., ed. Bonn., t. II, p. 411; Zonaras, Epit., XVII, 3, 9 – 19, Büttner-Wobst, t. III, p. 535.] . Fuit qui existimaret post Scylitzen Cedrenum et Zonaram errasse, nomenque novum non Euchaïtis sed Durostoro inditum [H. Grégoire ap. Anderson-Cumont, Studia Pontica, t. III (Bruxelles, 1910), p. 205.] , ita testante Leone Diacono, scriptore coaevo [Hist. IX, 12.] . Id tamen vix crediderim; errasse Leonem ceterosque e praestantiore fonte hausisse quae tum de templo tum de nomine civitatis S. Theodori produnt probabile censeo.

§ IV. De cultu S. Theodori analecta.

[45] [Euchaïta] Quae ad diem 7 februarii iam collegit I. Bollandus noster iteranda non sunt, neque singula venerationis in sanctum martyrem per tot saecula in universo orbe congesta documenta producere in animo est. Praecipua et cognitu necessaria vel quae recentius in lucem prodierunt seligere visum est. Euchaïtis in Ponto sancti corpus quievisse ibique exstructam fuisse basilicam cuius magnitudinem et ornatum magnifice extollit Nyssenus [P. G., t. XLVI, p. 737 – 39.] nemo ambigit, et loci nomen, vix immutatum: Aukhat, supervixisse omnium paene sententia est [H. Grégoire, in Studia Pontica, t. III, p. 202.] . Nostris quoque diebus christiani Amasienses, prima ieiuniorum dominica, quae S. Theodoro sacra est, ad locum, ubi olim erat eius basilica, exire, ibique diem transigere solent [A. André, in Katohlische Missionen, 1891, p. 229.] . Sitne vicus ille reapse Aukhat, nondum assequi potuimus, operae tamen pretium foret rescire. Plerumque enim religiosae vulgi observantiae locorum memoriam accuratissime servant. Quicquid id est, Euchaïta locus erat olim silvestris, Eusebiae, piae mulieris, si hagiographos audias, possessio, quae a S. Theodoro celebritatem accepit, et in civitatem paulatim excrevit: ἡ τοῦ μάρτυρος αὕτη πόλις καὶ παροικία — ita Iohannes Mauropus — ἣν ἐξ ἐρημίας ἀβάτου πολυάνθρωπον πόλιν τε καὶ χώραν ἀπέδειξε [P. de Lagarde, Iohannis Euchaïtorum metropolitae quae in cod. Vaticano Gr. 676 supersunt (Gottingae, 1882), p. 132.] . Iam a saec. V episcopos habuisse videtur [Studia Pontica, t. c. p. 213, n. 227.] , a saec. autem IX vel X ineunte ad saec. circiter XIV metropolitas [Les Légendes grecques des saints militaires, p. 12; Studia Pontica, p. 204 – 205.] . Celebris fuit peregrinatio ad S. Theodorum a multis suscepta, quorum praecipui inter sanctos fuerunt S. Alypius stylita [H. Delehaye, Les saints stylites, p. 152.] , S. Lazarus Galesiota [Act. SS., Nov. t. III, p. 518.] , S. Georgius Hagiorita [Anal. Boll., t. XXXVI, p. 121.] . Eo etiam non pauci coacte vel etiam sponte exulatum abierunt [Les Légendes grecques des saints militaires, p. 11; Studia Pontica, t. c., p. 203.] .

[46] [et alia civitas Theodoropolis dicta.] Euchaïta, non vero Durostorum a Iohanne Zimisce ex nomine S. Theodori nuncupata esse iam diximus [Supra, n. 44.] . Notatu dignum est quinque saltem antea saeculis aliam in Ponto civitatem a S. Theodoro nomen sortitam esse [Cf. Ramsay, The historical Geography of Asia Minor, pp. 320, 322.] , quae nunc est Zapharambolou. Ibi enim in ecclesia S. Stephani, hic titulus repertus est [G. Doublet, in Bulletin de correspondance hellénique, t. XIII (1889), p. 294.] :

Σωτὴρ φανείς, Στέφανε, ἀλγεινῶν πόνων
λαιοῦ γόνατος καὶ ποδὸς οἰκτρᾶς φίλης,
θεῖον ναὸν δωροῦμαι κλεινῆι τῆι πόλει
τοῦ Θεοδώρου, κράντορος παλαιφάτου,
δωρουμένη ληφθέντα δῶρον σὸν πόδα
αὐτῶι μένειν, σύσσημον ἀλήστου μνείας.
β(α)σ(ίλισσα) Εὐδ(οκία) φιε (?) θαργ(ηλίωι …)

Haec medio circiter saec. V posuit Eudocia, Theodosii II coniux [Lege quae ibid., p. 295 – 99 ex L. Duchesne ad hunc titulum illustrandum afferuntur.] .

[47] [Iohannes Mauropus de S. Theodoro] Mediante saeculo XI Iohannes Mauropus Euchaïtensis metropolita, litterarum gloria clarus, multa scripsit tum carmine tum soluta oratione quibus tam S. Theodori cultus quam ipsius civitatis historia illustratur. Et ex carminibus epigramma rettulisse sufficiat εἰς τοὺς δύο ἁγίους Θεοδώρους, quo duplicem quidem Theodori imaginem a pictoribus expressam, unum tamen se Theodorum agnoscere profitetur:

Ὡς ἀγχίνους ἦν ὁ γραφεὺς τῶν εἰκόνων·
διπλοῦς γὰρ αὐτός, πνεῦμα σάρξ τε, τυγχάνων,
διττοὺς ἑαυτῷ τοὺς ὑπερμάχους γράφει,
τῷ τὸ μὲν σῶμα, τῷ δὲ τὴν ψυχὴν νέμων [P. de Lagarde, t. c., p. 36, n. 65.]

[48] [orationes habet primo sabbato ieiuniorum,] Ex orationibus tres praecipuae sunt de S. Theodoro, quas tribus sancto martyri sacratis diebus pronuntiavit. Prima dicta est σαββάτῳ α᾽ τῶν νηστειῶν εἰς τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου [BHG. 1770.] , qua rhetorum praecepta secutus multis enarrat verbis S. Theodori pugnam cum dracone, martyrium, corporis translationem, visionem seu miraculum de colybis. Et haec dicta sunt in ipso loco ubi draco interemptus est, nempe in basilica, ubi subterraneus specus erat, immanis beluae quondam latibulum, uti fama ferebat, nunc etiam terroribus plenus: τοῦτο τὸ χωρίον, οὗτος ὁ τόπος, αὕτη τὸ δεινὸν ἐκεῖνο θηρίον ἐμφωλεῦον εἷχεν ἡ τρώγλη καὶ ὁ φωλεὸς — αὐτὸς οὗτος, καὶ ἡ κοίτη — καὶ ἔτι φόβου μεστὴ καὶ μετὰ τὴν τοῦ δείματος ἀπαλλαγὴν (τὸ παραδοξότατον) μηδ᾽ ἐν χιλιάσιν ἐνιαυτῶν μικροῦ δεῖν ἀποβαλεῖν δυνηθεῖσα τὸ φοβερόν … Ἀλλ᾽ ἡ μὲν εὐεργεσία τοιαύτη, καὶ τὸ θαῦμα τοσοῦτον, καὶ οὕτω πέρα θαυμάτων· οὗ καὶ τρόπαιον ἄξιον ὁ περικαλλὴς τε καὶ μέγας οὗτος ναός, ἐπαναστὰς εἰκότως τῷ κατορθώματι καὶ τὴν τε δρακοντείαν χειὰν ὑποχθόνιον ἐνταῦθα καλύπτων εἰς πίστιν τοῦ γεγονότος, τόν τε τροπαιοῦχον τοῦτον δεικνὺς ἀνεστηλωμένον πανταχοῦ καὶ τιμώμενον μετὰ τῆς ἀρίστης ἀνδραγαθίας πολὺ τὸ λαμπρότερον πλουτούσης καὶ γνωριμώτερον ὐπὲρ τὸν μυθικὸν ὀφιοῦχον, ὃν ἐπί τινι δῆθεν πράξει παραπλησίᾳ κατηστέρισαν Ἕλληνες [BHG. 1770, n. 10, 13.]

[49] [in festo τοῦ ἀνθισμοῦ,] Alteram sancti laudationem dixit εἰς τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος, ἤτοι τὸν ἀνθισμόν [BHG. 1771.] , quam commemorationem aliis vocabulis ἀνθοφορίαν, ῥοδισμὸν appellat, quae latinis rosalia seu rosatio est [Lege quae de rosatione collegerunt G. Anrich, Hagios Nikolaos, t. II (Leipzig, 1917), p. 444 – 49, et P. Karolides, Bemerkungen zu den alten kleinasiatischen Sprachen und Mythen, p. 139 – 55. Cf. Anal. Boll., t. XXXVIII, p. 191 – 95.] , et his verbis ab oratore depingitur: ἰδοὺ κοινῇ πάντες τὴν χαρμόσυνον ταύτην ἑορτὴν ἄγομεν καὶ τὸν κοινὸν περιστάντες πάντοθεν εὐεργέτην, τὰ πρὸς δύναμιν ἕκαστος εἰς τὴν αὐτοῦ τιμὴν συνεισφέρομεν, κροτοῦντες, ὑμνοῦντες, εὐλογοῦντες, γεραίροντες, δῶρα προσάγοντες, λαμπάδας ὑφάπτοντες, ἐπιρραίνοντες μύροις, ἀναδοῦντες στεφάνοις, ἄνθεσι βάλλοντες ὡς τροπαιοῦχον, ὡς ἀριστέα, ὡς ἀθλητήν, νικητήν, στεφανίτην, μεγαλομάρτυρα, καὶ πρὸς τούτοις παγκόσμιον σωτῆρα καὶ κηδεμόνα [BHG. 1771, n. 12.] . Ducebatur autem sollemnis pompa per civitatem et per agros, comitante sancti martyris imagine, nisi eiusdem reliquias intellegere praestet: ὥστε μᾶλλον ἐκεῖθεν ἢ ἐντεῦθεν ἡμῖν θεραπευτέος εἰς δύναμιν, εἴ τι μέλλοιμεν ἄξιον πρὸς τὴν τοῦ μεγάλου τιμήν τε καὶ πομπὴν συντελεῖν, ἣν πᾶν γένος αὐτῷ καὶ πᾶσα ἡλικία καὶ τύχη λαμπροτάτην ἄγομεν νῦν οἷον ἐπινίκιόν τινα θρίαμβον, ἐξελαύνοντι σήμερον ἐνταῦθα καὶ εἰσελαύνοντι· ὡς ἂν καὶ δημοσίοις προόδοις ὁ γεννάδας ἐνεα ρισας καὶ τοῖς εἰς τὴν τούτου χαρὰν συνδραμοῦσι πανταχόθεν ἁγίοις συμπομπεύσας ἐμφανῶς καὶ συναιθριάσας, ὄφελός τε ταῖς χώραις γένηται μέγα πρὸς εὐκαρπίαν καὶ τοῖς οἴκοις πρὸς εὐλογίαν, δι᾽ ὧν παροδεύει μετὰ τῆς χάριτος [BHG. 1771, n. 16.] . Tempus quo haec agebantur, quod veris et aestatis in cofinio est, satis accurate describitur: ἔαρ γὰρ ἡ βασίλισσα νυνὶ τῶν ὡρῶν, καὶ τοῦ ἔαρος ἤδη τὸ λῆγον, οὐ τὸ ἀρχόμενον, ὥστε δύο καιρῶν τῶν καλλίστων ἐξόχως καὶ τερπνοτάτων, ἔαρός τε καὶ θέρους, ἐν μέσῳ τὴν ἡμέραν λαχεῖν καὶ τὸ φαιδρὸν ἑκατέρωθεν προδήλως καταπλουτεῖν, ἡμέραν τὴν τῷ ὄντι μεγίστην ἐν ἡμέραις ἐνιαυτοῦ μήκει τε διαστήματος εἰς ἑσπέραν ἐξ ἕω καὶ μεγέθει χάριτος καὶ λαμπρότητος, καθ᾽ ἣν ὅ τε ἥλιος εἰς ἄκρον ὕψος ἐπῆρται καὶ τηλαυγεστέρας ἐκεῖθεν ἐπαφίησι τῇ γῇ τὰς ἀκτῖνας [BHG. 1771, n. 14.] . Haec certe est verna commemoratio, ἐαρινὴ μνήμη, de qua in Vita S. Theodori [BHG. 1764, n. 15.] et illam ipsam esse quae in synaxariis et menaeis ad diem 8 iunii veluti translationis S. Theodori — esto τοῦ στρατηλάτου — festum nuntiatur vix non certum est [Synax. Eccl. CP., p. 735.] .

[50] [sabbato mediae pentecostes.] Tertius etiam S. Theodori festus dies ab Euchaïtensibus agebatur σαββάτῳ τῆς μεσοπεντηκοστῆς, quo Iohannes metropolita orationem habuit εἰς τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος ἤτοι τοῦ πεζοῦ [BHG. 1772.] . Quae sit huius commemorationis praecipua ratio non ita perspicue ab oratore exponitur, saepius tamen de effigie quadam, qua sanctum non equo insidentem sed peditem exhibebat artifex, mentio est. Ceterum εὐχαριστήριον ἑορτὴν diem appellat [BHG 1772, n. 8.] , postquam in audientium mentem revocarat τὴν μεγίστην θαυματουργίαν, ἧς οὐδὲν γνωριμώτερον ἀνθρώποις ἢ θαυμαστότερον. Sed nihil aliud est insigne illud miraculum atque θαῦμα de colybis, cuius memoria recolebatur primo sabbato ieiuniorum.

[51] [Amasiae ecclesia] Ab Amasenorum civitate, quae martyris sanguine decorata erat, S. Theodorum patronum et defensorem electum, eique ecclesiam dedicatam esse, non est cur miremur. Templum autem ab Anastasio imperatore (491 – 518), sedente Mamante episcopo, constructum esse demonstrat titulus Amaseae repertus [Th. Reinach, in Revue des Études grecques, t. III, p. 87; S. Petridès in Échos d'Orient, t. III, p. 277.] .

Ὁ τοῦ Χριστοῦ ἀθλητὴς καὶ τῶν ἐπουρανίων πολίτης
Θεόδωρος, ὁ τοῦδε τοῦ πολίσματος ἔφορος,
Ἀναστάσιον βοηθοῖ, τὸν εὐσεβῆ τροπαιοῦχον,
ὃς ἵδρυσε θρόνον ἱερῶν μυστηρίων ἐπώνυμον·
οὗπερ λαχὼν Μάμας, ὁ καθαρώτατος μύστης,
κινεῖ μὲν ἀεὶ τοῖς θεοτεύκτοις ᾄσμασιν τὴν γλῶτταν,
πληρῶν τῆς πνευματικῆς χορείας τόνδε τὸν τόπον
ἕλκει δὲ φιλοφροσύνῃ ὡς ἑαυτὸν ἅπ (αντας).

[et reliquiae S. Theodori.] Saeculo saltem XI Amaseae servabatur columna ad quam S. Theodorus alligatus ungulis erasus fuerat, eamque miraculorum fontem appellat Iohannes Mauropus: πρὸς κίονα δεθεὶς ὁ γεννάδας (πηγὴ δὲ νῦν θαυμάτων ὁ κίων τοῖς Ἀμασεῦσιν) ἐξαίνετο πολλὰς ἀφειδῶς [BHG. 1771, n. 21.]

[52] [Ecclesiae in Oriente,] Ingens exstitit in toto Oriente ecclesiarum S. Theodori numerus, quarum praecipuas quasdam, antiquissimas potissimum, indicasse sufficiat. Tempore quo obiit S. Sabas († 532), Hierosolymis erat μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου [BHG. 1608, c. 78.] . Erant et binae ecclesiae Edessae et Nisibi una eiusdem nomini consecratae [A. Baumstark, in Oriens christianus, t. IV (1904), p. 179; Journal Asiatique, XIe sér., t. V, p. 276.] ; caput S. Theodori Edessam translatum esse in Chronico Edesseno asseritur [I. B. Chabot, Anonymi auctoris chronicon, t. I (Paris, 1920), p. 182.] . Narrat Anastasius Sinaïta in viculo quattuor miliariis Damasco distante, Carsatas nomine, templum S. Theodori a Sarracenis conspurcatum fuisse, unumque eorum in sancti imaginem sagittam contorsisse, cruoremque prodigiose e vulnere manasse [P. G., t. XCIV, p. 1393. Supra, p. 22.] . Non absimile miraculum contigisse fertur in ecclesia monasterii Sancti Theodori in Nairab prope Damascum [Anal. Boll., t. XXXI, p. 422 – 24.] . In Syria quoque erat μαρτύριον τοῦ ἁγίου Θεοδώρου Eaccaeae [C. I. G. 616; Lebas-Waddington, Voyage, inscriptions, 2159.] , et Gerasae δόμος ἀεθλοφόρου Θεοδώρου [C. I. G. 8654; Revue biblique, t. IV (1895), pp. 387, 389.] . Oratorium S. Theodori εἰς Καύσας (hodie Kasch?) in Lycia, et eiusdem reliquias in monasterio τῆς ἁγίας Σιών prope Myram quiescentes commemorat S. Nicolai Sionitae biographus [Anrich, Hagios Nikolaos, t. I, pp. 44, 55; cf. t. II, p. 535.] . Dalisandi in Isauria clypeus S. Theodori in trullo eius templi suspensum cernebatur [Constantini Porphyrogeniti, De Thematibus, I, 13 Bekker, p. 36.] . Ex titulis nota sunt oratoria S. Theodori quae Ancyrae, Ἄγκυρα Συνάου [C. I. G. 8823.] , et Hypaepae Lydiae [C. I. G. 8872.] olim exstructa, nec ita pridem ab archaeologis alia reperta sunt in Μαλακοπαίᾳ, nunc Melegob [H. Rott, Kleinasiatische Denkmäler (Leipzig, 1908), p. 285.] , et in hodierna Susan Bayry [Rott, t. c., p. 204 – 207.] . Etsi recentioris aetatis illae sunt, ecclesias omnes cryptochristianorum Asiae Minoris, quos Stavriotas dicunt, S. Theodoro dedicatas fuisse notatu dignum est [R. Janin, in Échos d'Orient, t. XV (1912), p. 499.] . Alexandriae in parte orientali urbis sita erat ecclesia S. Theodori [H. Zotenberg, Chronique de Jean, évêque de Nikiou, p. 543.] . In eiusdem ecclesia quae erat ἐν τῇ κώμῃ Διόλκῳ, ad Nili ostia [Ptolemaei, Geogr. IV, 5, 5.] , Antonius quidam caecus sanatus est a S. Nicolao Sionita, adhibito oleo ex lampade S. Theodori [Anrich, Hagios Nikolaos, t. I, p. 27 – 29.] . Antiquum est Deir Tadrus in Cahira vetere seu Babylone Aegypti [A. J. Butler, The ancient Coptic Churches of Egypt, t. I (Oxford, 1884), p. 256] , et etiam Deir Tadrus in Medinet Habu [Somers Clarke, Christian Antiquities in the Nile Valley (Oxford, 1912) pp. 116, 117, 189, pl. XXXIV.] . Ceteras Aegypti ecclesias et monasteria quae ab Abû Sâlih enumerantur [Evetts, The Churches and Monasteries of Egypt attributed to Abu Salih (Oxford, 1895), p. 372.] , plerasque incertae aetatis, quis aeque inter Theodoros tres, tironem, ducem et orientalem partietur? Ne ab Aegyptiis quidem rem tentari posse existimo.

[53] [Constantinopoli.] Templum S. Theodoro Constantinopoli primus aedificasse videtur Sphoracius patricius, qui .consul fuit anno 452 [Iustiniani novellae, III, 1. De Sphoracio praeter alia notissima legatur oportet Vita S. Matronae, Act. SS., Nov. t. III, p. 805.] . Huius autem dedicationis commemoratio quotannis fiebat die 5 novembris [Synax. Eccl. CP., p. 197.] . Insuper in fastis regiae Urbis numerantur haec S. Theodori oratoria: μαρτύριον πλησίον τοῦ Χαλκοῦ Τετραπύλου, ubi synaxis celebrabatur 30 septembris et 1 novembris [Ibid., pp. 94, 188.] ; ecclesia ἐν Κοσμιδίῳ, in qua die 20 septembris agebatur sollemnitas SS. Thalelaei et Artemidori [Ibid., p. 62.] ; ecclesia ἐν τῷ Σκαφειδίῳ, quae vicina erat monasterio τῆς Κρονίκης [Ibid., p. 137.] ; μαρτυρεῖον ἐν τῷ Ῥησίῳ, cuius dedicatio die 26 iunii agebatur, et in qua synaxis indicebatur die 4 iulii [Ibid., pp. 754, 798.] . A quibus et quo tempore aedes illae conditae sint, ignoratur. Τοῦ μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου μονῆς non semel mentio est in Vita S. Euthymii [BHG. 651, cc. 3, 4, 5.] . Saec. XIV etiam Constantinopoli monasterium Sanctis Theodoris, Κυπριανοῦ quoque dictum a conditore, dedicatum est [G. Phrantzae Chronicon, II, 5, Bekker, p. 140.] . Eo autem tempore mos invaluerat ut utrique simul Theodoro, [Ecclesiae utrique S. Theodoro dicatae.] tironi et duci, aedes sacrae consecrarentur, quales reperimus Mistrae [G. Millet, Monuments byzantins de Mistra (Paris, 1910), pp. 3, 13, 14; L. Magne, Mistra, in Gazette des Beaux-Arts, 1897, t. I, pp. 135 – 48, 301 – 313.] , Coronae [Millet, L'école grecque dans l'architecture byzantine (Paris, 1916), p. 57.] , Cytherae [Millet, t. c., p. 30.] , Serris [P. N. Papageorgiu, Σέρραι, in Byzantinische Zeitschrift, t. III (1894), p. 233 – 329. Theodori Pediasimi habemus orationem Περὶ τοῦ ἱεροῦ τῶν Φερρῶν ap. M. Treu, Theodori Pediasimi eiusque amicorum quae exstant (Potisdamiae, 1899), p. 14 – 16; ibid., p. 17 – 25, Miracula utriusque patroni.] , in insula Lemno [Miklosich-Müller, Acta et diplomata, t. I, p. 95; t. II, pp. 322, 564.] , Niceae [Miklosich-Müller t. I, p. 119.] , Pergami [C. I. G. 8753.] , Dyrrachii [Miklosich-Müller t. III, pp. 239, 240. Est et Κάστρον τῶν ἁγίων Θεοδώρων, ibid., t. I, p. 165.] , in Crompis [Leunclavius, Iuris Graeco-Romani tomi duo, p. 242.] , Attaliae [A. Papadopoulos-Kerameus, Ἀνάλεκτα ἱεροσολυμιτικῆς σταχυολογίας, t. IV, p. 64.] , in monasterio Vatopedii in monte Atho [Montfaucon, Palaeographia graeca, p. 463.] , alibi [Miklosich-müller, op. c., t. II, p. 445.] . Utriusque sancti Theodori reliquiae servabantur in monasterio Hiberorum [Ibid., p. 474.] , solius tironis in Vatopediano [Ibid., p. 464.] . Corinthi celebris erat S. Theodori imago, quam Normanni, anno c. 1147 abstulerunt Corcyramque abduxerunt [Nicetae Choniatae, Hist. lib. II, Bekker, p. 101.] . Ultima sit in graecorum partibus Thessalonicensis μονὴ τῶν ἁγίων μαρτύρων Θεοδώρου καὶ Μερκουρίου ἐπιλεγομένη Κουκουλλεώτων ἐν τῷ ἀρκτικῷ μέρει τῆς πόλεως πλησίον τοῦ τείχους [BHG. 493, Rose, p. 3.] .

[54] [Ecclesiae S. Theodori Romae] Iam saec. VI ineunte S. Theodorus Romae colebatur, eius enim imaginem in abside templi SS. Cosmae et Damiani musivo opere exprimi curavit summus pontifex Felix IV (526 – 530), cum hac inscriptione: SANC THEODORVS [De Rossi, Musaici delle chiese di Roma, Abside dei SS. Cosma e Damiano; J. Wilpert, Die römischen Mosaiken und Malereien (Freiburg, 1917), p. 1070 – 74, Taf. 102 – 107.] . Nec multo recentior videtur diaconia S. Theodori quae in horreis Agrippianis inter vicum Tuscum et clivum Victoriae condita est [Duchesne, Le Liber Pontificalis, t. II, p. 41, n. 61; A. Bartoli, Gli Horrea Agrippiana e la diaconia di San Teodoro, Romae, 1922. Cf. Anal. Boll., t. XLI, p. 174.] . Sancti tamen effigies quae in concha absidis cernitur non ita antiqua videtur [De Rossi, t. c., Musaico dell' abside di S. Teodoro ai piè del Palatino. De ea strictim dicit Wilpert, t. c., p. 1074, cuius coniectura est eandem effigiem iubente Felice IV positam esse. Nullo etiam allato argumento asserit praeter Theodorum tironem ducem quoque eodem loco depictum esse. Cf. Garrucci, Storia dell' arte cristiana, t. IV, p. 60, tab. 252.] . Haud longe ab urbe Roma basilicam S. Theodori, sitam in Sabellum (Castel Savelli), iuxta domoculta Sulficiano Hadrianus papa (772 – 795) a solo renovavit [Duchesne, Le Liber Pontificalis, t. I, p. 508; cf. p. 521, n. 100.] ; Sergius autem II (844 – 847) basilicam S. Theodori quae in Coranis (Cora) videtur finibus posita, miliario ab urbe trigesimo fecit, quam etiam splendide picturis fulgentibus decoravit [Duchesne, op. c., t. II, p. 93.] . [et in aliis Italiae locis.] In Sicilia saec. VI monasterium seu xenodochium S. Theodori in Panormitano territorio a Petro quodam constitutum erat [Gregorii I papae registrum, Hartmann, t. I, p. 11; t. II, p. 65.] , item monasterium S. Theodori in Messanensi civitate [Ibid., t. I, p. 51.] . Inter ecclesias quae Gothorum temporibus vel regis Theuderici Ravennae constructae sunt quasque Agnellus episcopus reconciliavit, est ecclesia sancti Theodori non longe a domo Drocdonis [Agnelli Liber pontif. ecclesiae Ravennatis, 86, Holder-Egger, p. 334.] , nunc ecclesia Sancti Spiritus. Monasterium Sancti Theodori martyris in eadem civitate, non longe a loco qui vocatur Chalchi varia Ravennatium monumenta commemorant [[Fantuzzi], Monumenti Ravennati, t. II, pp. 139, 216, 306, 408; cf. p. 469.] . Neapoli celebre fuit monasterium Sanctorum Theodori et Sebastiani qui appellatur kasapicta [B. Capasso, Monumenta ad Neapolitani ducatus hist. pertinentia, t. II, 2, p. 24 et passim.] .

[55] [Translatio capitis Caietam,] Caietae in Campania S. Theodorus coli coeptus est, quando eiusdem caput Constantinopoli illuc translatum est, die 30 novembris anni 1210. Ex historia translationis, non semel typis vulgata [BHL. 8081.] , haec attulisse sufficiat. Per idem tempus prefatus magister Petrus, tituli Sancti Marcelli venerabilis presbyter cardinalis, in partibus Hierosolymitanis erat, qui, vocatus ab imperatore, qui Constantinopoli constitutus erat, ivit illuc, et ab eo, sicut decebat, est reverentur susceptus, et cum modo civitas Constantinopolitana spoliata erat, et ecclesie violate, idem imperator, sicut congruebat, de reliquiis et rebus sanctis eumdem cardinalem honoravit, quas idem cardinalis susceptas secum detulit in quadam navi, et Domino volente, a quo gressus hominum diriguntur, Caietam pervenit. Qui siquidem utpote cautus et circumspectus, reliquias occultavit, et occulte illas ad civitatem nativitatis sue Amalphiam videlicet, destinavit, et Romam ad summum pontificem, sicut mos est cardinalium, properavit. Aliquanto vero transacto tempore Amalphiam venit, et qui erat tam genere quam et morum nobilitate preclarus statuit Amalphiam nobilitare et civitates alias sanctorum reliquiis [Ita Riant, Exuviae, t. I, p. 154. In codice Caietanae ecclesiae qui nunc desideratur, et quo usus est Ughellus, legebatur: civitate sanctorum reliquias.] decorare. Nam Surrentum de reliquiis beati Iacobi apostoli, Neapolim vero de aliorum sanctorum reliquiis, ad monasterium Casinense brachium sancti Athanasii et Caietam caput beati Theodori martyris Christi in pixide argentea, sicut hodie apparet, per magistrum Clementem, familiarem suum, transmisit, anno ab incarnatione Domini millesimo ducentesimo decimo, pridie kal. decembris, in festo S. Andreae apostoli. Cum autem esset apud hospitale, Caiete contiguum, venerabilis eiusdem civitatis episcopus Egidius et clerici, sequente populo universo, cum hymnis et laudibus, predictum caput sanctissimi martyris Theodori in civitatem introducentes, in episcopali ecclesia beate Marie semper virginis reposuerunt.

[56] [corporis Venetias,] De translatione corporis S. Theodori Messembria Venetias anno Domini 1267, iam dictum est a Bollando in commentario de S. Theodoro duce, ubi et notavit S. Theodorum antequam S. Marcus huc deferretur, civitatis patronum fuisse [Act. SS., Febr. t. II, p. 27. De antiqua S. Theodori ecclesia Venetiis, lege nunc G. Saccardo, in Archivio Veneto, t. XXXIV, p. 91.] . Deinceps edita est huius translationis narratio, additis miraculis in ipsa transvectione et postea patratis [BHL. 8082.] . Editi sunt etiam varii libelli ad usum sodalium Confraternitatis S. Theodori in ecclesia Sancti Salvatoris, ubi sancti martyris reliquiae adhuc requiescere perhibentur [Vita e martirio del glorioso cavallier di Christo San Theodoro con la translatione del suo sacro corpo a Venetia et coi molti miracoli, tradotta dal latino nella lingua vulgare dal Rev. M. Bartholomeo Dionigi da Fano. Venezia, 1607, in-4°, 30 pp.; Martirio di S. Teodoro, s. l. a., in-4°, 12 pp.; Martirio di Santo Teodoro… dispensato e donato il giorno della solemne traslazione del glorioso corpo d'esso santo martire nel nuovo altare a di 13 decembre 1628. Venezia, 1628, in-4°, 30 pp.] . Anno 1628, die 9° novembris sollemniter recognita sunt a patriarcha Iohanne Tiepolo [Vita del glorioso cavaliere e martire di Cristo S. Teodoro Amaseno… aggiungonvisi alcune memorie appartenenti a quella [confraternità]. Venezia, 1769, in-fol.; p. XXII, instrumentum translationis.] , et rursum anno 1823, ut testatur instrumentum authenticum cuius haec sunt verba:

Sacrum istud ac venerabile S. Theodori corpus, militum ducis, invicti martyris Heracleensis, quodque ineunte saeculo XIII e civitate Messembria Constantinopolim primum, deinde Venetias per Marcum Daurum deductum, atque in hac perillustri SS. Salvatoris ecclesia collocatum recognoscimus; anno MDCXXVIII, V idus novembris solemni supplicatione indicta, serenissimi Ioannis Cornelii Venetorum ducis, excellentissimi senatus interventu, maximoque populi concursu, per illustrissimum et reverendissimum D. D. Joannem Theopulum patriarcham, summa celebritate ac pompa, in urna marmorea ad aram eius nomini nuper erectam, positum fuit, Blasio Segala, Alexandro Bossa et Petro Perello, magnae illius nomini dicatae Scholae moderatoribus.

Anno vero MDCCCXXIII cum compertum sane fuisset longo tot annorum cursu, praedictum sancti martyris corpus haud leve excepisse, non tam a temporis injuria quam ab incuria parvaque in ipsius priori collocatione adhibita diligentia, detrimentum ac damnum; de licentia excellentissimi ac reverendissimi DD. Ioannis Ladislai Pyrker patriarchae Venetiarum, cura, devotione studioque infatigabili Aloysii Petrazzini, ad expensas cum quampluribus fidelibus aliis concurrentis, decentiori quoad fieri poterat modo reaptatum pretiosisque insignitum ornamentis, in eodem marmoreo loculo, ad meliorem quippe nitidioremque formam redacto, praeclarum hoc fidei nostrae monumentum Venetaeque urbis protectoris pignus nobilissimum, una cum quinque latinis medii aevi nummis, infimi moduli, temporis iniuria corrosis, signoque crucis singulis ornatis, in priori forsan collocatione missis, fuit iterum honorificentissime repositum VIII idus februarii, Pio VII Pont. Max., Francisco I imperatore ac rege, Hieronymo Dabalà plebano, Leonardo Manin P. V., Josepho Alexandri et Ioanne Baptista Lazzaris, optime meritis Fabricae administratoribus.

Praesentibus
Rmo D. Fortunato Maria Rosata Basil. Patr. Can. Pro-Vic°. Gen. ab Excel° D. D. patriarcha special. dep°.
D. Carolo Alexandri
D. Josepho Campanari, sacerdotibus huius ecclesiae et aliis quamplurimis [Breve memoria e saggio istorico del glorioso martire S. Teodoro condottiere militare d'Eraclea (Venezia, 1828), p. 7 – 9.] .

Neque his solis S. Theodori reliquiis gloriantur Veneti; eius enim crus in thesauro Sancti Marci servatur [A. Pasini, Il tesoro di S. Marco in Venezia, p. 37.] . Quaenam ex tot reliquiis variis in locis dispersae genuinae sint, quaenam adulterinae nullius est mortalium discernere.

[57] [item Brundusium.] Praeter Venetos, Brundusini quoque S. Theodori reliquias in sua ecclesia cathedrali requiescere contendunt, ex Amasia huc delata. “De tempore deque eius translatione haec tantum traditio immemorabilis habetur: quod navis hoc tam pretioso pignore onusta alias in oras illud ut traduceret, forte litus Brundusinum tenuit; ast inde abscessura ventis quantumvis propitiis velas daret, remisque vim iungeret faventibus undis, immobilis perstitit. Res datur miraculo. Sacrum Theodori elevatur depositum et continuo ratis abire felici permittitur volatu. Eius festum celebre est bis in anno die 27 aprilis, qua conquievisse apud Brundusinos narratur, et 9 novembris… Theodori nomen adeo in cultu est apud Brundusinos, ut eius in argenteis et ex aere nummis signari consueverit, ut factum fuit mandante rege Ferdinando II. Praeferebant nummi ex una parte inter duas columnas quae civitatis vetustissima insignia sunt, S. Theodori imaginem, ex altera hoc emblemma: Fidelitas Brundusina [Lucentius, ap. Ughelli-Coleti, Italia sacra, t. IX, p. 7.] ”.

[58] [S. Theodori festa.] In synaxariis legitur Passio S. Theodori ducis die 8 februarii, die autem 17 Passio S. Theodori tironis, huic autem haec nota sufficitur: τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις τῷ σαββάτῳ τῆς πρώτης ἑβδομάδος τῶν νηστειῶν ἐν τῷ ἁγιωτάτῳ αὐτοῦ μαρτυρείῳ ἐν τοῖς Σφωρακίου [Synax. Eccl. CP., p. 469.] , et officium S. Theodori suo loco Triodio insertum est, cum hac rubrica ante canonem: ἀναγινώσκομεν τὸ Μαρτύριον τοῦ ἁγίου· τὸ δὲ Ἑγκώμιον τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης ἀναγινώσκεται εἰς τὴν τράπεζαν Solito autem loco, inter sextam et septimam oden, ponitur synaxarium, quod est de miraculo τῶν κολύβων. Ratio cur festus dies martyri status non sit apud Graecos in promptu est. Anniversaria enim eius sollemnia mense februario recurrebant, quo etiam ieiunia inchoantur. Porro, ex antiqua lege, tempore ieiuniorum sabbatis tantum et dominicis sanctorum celebritatibus locus erat [Morcelli, Kalendarium ecclesiae Constantinopolitanae, t. I, p. 307.] . Festum 8 iunii nunc Theodori ducis est [Synax. Eccl. CP., p. 735.] ; tironis primum fuisse, ex dictis de sollemnitatibus Euchaïtorum probabile est [Supra, n. 48 – 50.] . Die 5 novembris CPoli agebatur memoria consecrationis ecclesiae ἐν τοῖς Σφωρακίου [Synax. Eccl. CP., p. 197.] . Similem ob causam inductum esse apud latinos festum 9 novembris existimo, ob anniversarium dedicationis ecclesiae S. Theodori Romae, sub Palatino.

I. E LAUDATIONE S. THEODORI
AUCTORE S. GREGORIO NYSSENO

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

E codicibus Parisiensi bibl. Nationalis gr. 585 (= 1), Vaticano gr. 1433 (= 2), Ambrosiano C. 135 inf. (= 3), Parisiensi 757 (= 4), Parisiensi 499 (= 5), Parisiensi 586 (= 6). Cf. Comm. praev. num. 2 – 4.

[1] [Patria Theodori] Πατρὶς τοίνυν τῷ γενναίῳ ἡ πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα [ἀνίσχουσα 1, 4, 6.] χώρα· εὐγενὴς γὰρ καὶ οὗτος κατὰ τὸν Ἰὼβ τῶν ἀφ᾽ ἡλίου ἀνατολῶν, καὶ τῆς πατρίδος ἐκείνῳ κοινωνῶν, οὐκ ἀπελείφθη τῆς τοῦ ἤθους μιμήσεως. Νῦν δὲ πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ ἐστὶ [om. 4.] μάρτυς [ἅπας in marg. add. 6.] κοινὸς [πάσης τῆς οἰκουμένης ἐστὶν ὁ μάρτυς ἁπάσης κοινωνός 1; πᾶσα ἡ οἰκουμένη μάρτυς γὰρ ἅπας κοινὸς 2, 3.] τῆς [τοῖς 4.] ὑφ᾽ ἡλίῳ [ἥλιον corr. 4.] πολίτης· ληφθεὶς δὲ ἐκεῖθεν πρὸς ὁπλιτικοὺς καταλόγους, [militis.] οὕτως μετὰ τοῦ ἰδίου τάγματος πρὸς τὴν ἡμετέραν διέβη χώραν [om. 4, 5.] τῆς χειμερινῆς ἀναπαύσεως τοῖς στρατιώταις ἐνθάδε παρὰ τῶν κρατούντων διαταχθείσης. [Exorta persecutione,] Πολέμου δὲ κινηθέντος ἀθρόον, οὐκ ἐξ ἐφόδου βαρβαρικῆς ἀλλ᾽ ἐκ νόμου Σατανικοῦ, καὶ δόγματος θεομάχου (πᾶς γὰρ [om. 4.] χριστιανὸς ἠλαύνετο τῷ [om. 5.] δυσσεβεῖ γράμματι, καὶ πρὸς θάνατον ἤγετο)· τότε δή, τότε ὁ τρισμακάριος οὗτος [Θεόδωρος add. in marg. 5.] , γνώριμος ὢν ἐπ᾽ εὐσεβείᾳ καὶ τὴν πίστιν τὴν εἰς Χριστὸν πανταχοῦ περιφέρων, μόνον οὐκ [μονονουχὶ καὶ ἐπὶ 2.] ἐπὶ τοῦ μετώπου [οὐκ ἐπὶ τοῦ μετ. μόνον 4, 5.] τὴν ὁμολογίαν γραψάμενος, οὐκέτι νεόλεκτος ἦν [ὢν 5.] τὴν ἀνδρείαν οὐδὲ ἄπειρος πολέμου καὶ μάχης· ἀλλὰ γενναῖος τὴν ψυχήν, ἰσχυρὰν ποιησάμενος [ποιεῖται 4, 5.] πρὸς τοὺς κινδύνους τὴν ἔνστασιν, οὐχ ὑφειμένος [ὑφιέμενος 5.] , οὐ δειλιῶν, οὐ λόγον ἀπαρρησίαστον προβαλλόμενος. Ὡς γὰρ ἐκάθισε τὸ πονηρὸν ἐκεῖνο [om. 5.] δικαστήριον, ὅ τε ἡγεμὼν καὶ ὁ [(δικ. - ὁ) ὁ δαίμων αὐτῷ τὸ πονηρὸν δικ. καὶ ἡγεμὼν καὶ 3.] ταξίαρχος εἰς ταὐτὸ [ταὐτὸν 4.] συνελθόντες, ὡς Ἡρώδης ποτὲ [om. 5.] καὶ Πιλᾶτος, [coram praesidibus] τὸν δοῦλον τοῦ σταυρωθέντος εἰς κρίσιν ὁμοίαν τοῦ δεσπότου κατέστησαν. &ldquogr;Καὶ λέγε [om. 4.] , φησί, πόθεν σοι θρασύτητος καὶ τόλμης ἐγγινομένης [ἐγγενομένης 3, 5 et in marg. 6.] , εἰς [om. 5.] τὸν βασιλικὸν ἐξυβρίζεις νόμον [καὶ add. 5] , οὐχ ὑποκύπτεις δὲ [om. 5.] τρέμων τοῖς τοῦ δεσπότου [βασιλέως 5.] προστάγμασιν, οὐδὲ [καὶ οὐ 4 et in marg. 6.] προσκυνεῖς κατὰ τὸ δοκοῦν τοῖς κρατοῦσιν;&rdquogr; οἱ γὰρ ἀμφὶ Μαξιμιανὸν τότε τῆς βασιλείας ἡγοῦντο [ἡγ. τῆς βασιλείας 5.] [In huismodi Passionibus notas temporis omnino incertas esse alio loco monuimus. Les Passions des martyrs et les genres littéraires, p. 239 – 46.] . Ὃς στερρῷ τῷ προσώπῳ καὶ ἀκαταπλήκτῳ τῇ γνώμῃ [καρδία 5.] εὔστοχον [εὔστολον 2.] τὴν ἀπόκρισιν τοῖς λεχθεῖσιν ἐπέθηκεν· [fidem imperterrite] &ldquogr;Θεοὺς μέν&rdquogr;, λέγων [λέγειν 5, om. 1, 3, 6.] , “οὐκ οἶδα· οὐδὲ [οὔτε 5.] γάρ εἰσι κατὰ τὴν ἀλὴθειαν· δαίμονας δὲ ὑμεῖς ἀπατεῶνας πλανᾶσθε τῇ τοῦ Θεοῦ τιμῶντες προσηγορίᾳ· ἐμοὶ δὲ Θεὸς ὁ Χριστὸς ὁ τοῦ Θεοῦ μονογενὴς υἱός· Ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας τοίνυν καὶ τῆς ὁμολογίας τῆς εἰς ἐκεῖνον, καὶ [om. 5.] ὁ τιτρώσκων τεμνέτω καὶ [om. 5.] ὁ μαστίζων ξαινέτω, καὶ [om. 5.] ὁ καίων προσαγέτω τὴν φλόγα, καὶ ὁ ταῖς φωναῖς μου ταύταις ἀχθόμενος ἐξαιρέτω τὴν γλῶσσαν [γλῶτταν 5.] · καθ᾽ ἕκαστον γὰρ μέλος τὸ σῶμα τῷ κτίσαντι χρεωστεῖ τὴν ὑπομονήν.” [confitetur] Ἡττήθησαν τῶν λόγων [τῶ λόγω 5.] οἱ τύραννοι· καὶ τὴν πρώτην προσβολὴν τοῦ ἀριστέως οὐκ ἤνεγκαν, νεανίσκον βλέποντες πρὸς τὸ πάθος σφριγῶντα καὶ ὡς ἡδύ τι πόμα τὴν τελευτὴν ἐφελκόμενον. Ὡς δὲ ἐκεῖνοι μικρὸν ἐπεῖχον [ἐπέσχον 5.] ἠπορημένοι καὶ βουλευόμενοι τὸ πρακτέον, εἷς τις τῶν ἐν τέλει στρατιώτης κομψὸς εἶναι οἰόμενος [ποιούμενος καὶ 4.] , ἐπιχλευάζων ὁμοῦ τὴν [om. 2] ἀπόκρισιν την τοῦ μάρτυρος· &ldquogr;Ἔστι γάρ, ἔφη [φησι 4; υἱός φησιν in marg. 6.] , υἱός, ὦ Θεόδωρε, τῷ σῷ Θεῷ; καὶ γεννᾷ ἐκεῖνος, ὡς ἄνθρωπος ἐμπαθῶς;&rdquogr; — &ldquogr;Ἐμπαθῶς [om. 1.] μὲν ὁ ἐμός, ἔφη, Θεὸς οὐκ ἐγέννησεν· ἀλλὰ καὶ υἱὸν ὁμολογῶ, καὶ θεοπρεπῆ λέγω τὴν γέννησιν· [λέγω γέννησιν corr. 4] σὺ δέ [om. 2.] , [diisque irridet.] ὦ νηπιώδη τὸν λογισμὸν καὶ ἄθλιε, οὐκ ἐρυθριᾷς οὐδὲ ἐγκαλύπτῃ καὶ [om. 5.] θήλειαν ὁμολογῶν θεὰν [θεὸ///ν 3; γρ. θεον 6 in marg.] καὶ ὡς μητέρα δώδεκα [corr. al. man. 4.] παίδων τὴν αὐτὴν, προσκυνῶν, πολύτοκόν τινα δαίμονα κατὰ τοὺς λαγωοὺς ἢ τὰς ὗς [σῦς 5; ὗας corr. 3.] εὐκόλως καὶ ἐγκυἳσκομένην καὶ ἀποτίκτουσαν;&rdquogr;

[2] [Induciis sibi concessis] Οὕτως δὲ τοῦ ἁγίου διπλοῦν ἀντιστρέψαντος τῷ εἰδωλολάτρῃ τὸν [τοὺς corr. 4.] καταγέλωτα, σχῆμα πλασάμενοι φιλανθρωπίας οἱ τύραννοι· &ldquogr;Ὀλίγος, φησί [φασι 2.] , πρὸς διάσκεψιν [ἐπίσκεψιν 2, 4, 5 et corr. 6] ἐνδοθήτω τῷ μαινομένῳ καιρός· ἴσως [ἂν add. 2; ἳνα 4, 5.] κατὰ σχολὴν δοὺς ἑαυτῷ [τὴν add. 4.] γνώμην, μετάθηται πρὸς [μετατεθῆ εἰς 5.] τὸ βέλτιον.&rdquogr; Μανίαν γὰρ οἱ ἔκφρονες τὴν σωφροσύνην ἐκάλουν· ἔκστασιν δὲ καὶ παραφορὰν τὴν εὐλάβειαν· ὥσπερ ὅταν οἱ μεθύοντες, τὸ ἴδιον πάθος τοῖς νήφουσιν ὀνειδίζωσιν. Ἀλλ᾽ ὁ εὐσεβὴς ἄνθρωπος [om. 5.] καὶ [om. 5.] τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης εἰς ἀνδρικὴν πρᾶξιν [τάξιν 4, 5.] τῇ δοθείσῃ σχολῇ κατεχρήσατο. Ποίᾳ δὴ [1, 6; δὲ 3, 4, 5; ποίαν δὲ ταύτην in marg. 6.] ταύτῃ [αὐτὴ 3, 4, 5.] ; [utitur ut Matris deorum] καιρὸς ὑμῖν μετ᾽ εὐφροσύνης ὑποδέξασθαι [ὑποδείξασθαι 5.] τὸ διήγημα [τῶ διηγήματι 4.] . Τῇ μυθευομένῃ μητρὶ τῶν θεῶν ναὸς ἦν ἐπὶ τῆς μητροπόλεως Ἀμασείας [om. 4.] [Templi Matris deorum Amaseni nulla apud profanos scriptores mentio est.] , ὃν οἱ τότε πλανώμενοι αὐτοῦ που περὶ τὰς ὄχθας τοῦ ποταμοῦ τῇ ματαιότητι κατεσκεύασαν. Τοῦτον ὁ γενναῖος, ἐν τῷ τῆς δοθείσης ἀδείας καιρῷ ἐπιτηρήσας [ἐπιφυλάξας 4, 5, in marg. 6: γρ. ἐπιφυλάξας.] εὔκαιρον ὥραν καὶ αὖραν ἐπίφορον, ἐμπρήσας κατέφλεξεν, [templum incendat.] ἔργῳ τοῖς ἀλιτηρίοις δοὺς τὴν ἀπόκρισιν, ἣν πάντως ἀνέμενον μετὰ τὴν διάσκεψιν [ἐπίσκεψιν 2, 4, 5, in marg. 6: γρ. ἐπίσκεψιν.] . Ἐπιδήλου δὲ τοῦ πράγματος ταχέως ἅπασι [πᾶσι 2.] γενομένου [γενομένου ταχέως 4.] — καὶ γὰρ ἐν τῷ μέσῳ τῆς πόλεως φανώτατον [φανό////τατον 3.] ἐξήφθη τὸ [om. 4, 5.] πῦρ — οὐκ ἐπεκρύψατο τὴν ἐγχείρησιν, οὐδὲ ἐσπούδασε τὸ λαθεῖν· ἀλλ᾽ ἔνδηλος [ἔκδηλος 4.] ἦν καὶ σφόδρα γε τῷ κατορθώματι γαυριῶν καὶ ὑπερχαίρων τῇ ταραχῇ τῶν ἀθέων, ἣν [ἣ 5, ἦ 2.] ἐταράττοντο, τῷ ναῷ περιαλγοῦντες καὶ τῷ ξοάνῳ. Καὶ μέντοι κατεμηνύθη τοῖς ἄρχουσιν, ὡς αὐτουργήσας τὸν ἐμπρησμόν. Καὶ πάλιν κριτήριον φοβερώτερον τοῦ προτέρου· ὥσπερ οὖν καὶ εἰκός, [Minas] ἐπισυμβάντος τηλικούτου [om. 4.] τοῦ παροξύναντος [παροξύνοντος 2, 4; παραξύνο///ντος 3.] . Καὶ οἱ μὲν ἐπὶ [εἰς 2, 4, 5.] τὸν δικαστικὸν ἀνέβησαν [ἐπέβησαν 4, 5.] θρόνον. Θεόδωρος δὲ [ὁ μακάριος add. 5.] εὐπαρρησίαστος ἐν τοῖς μέσοις [(ε. τ. μ.) om. 4; ἦν ἐν μέσω τοῦ 5.] ἄρχοντος θάρσος ἔχων ἐν τῇ στάσει τοῦ κρινουμένου ἐρωτώμενος, καὶ τῷ τάχει τῆς ὁμολογίας τὴν ἐρώτησιν ἐπικόπτων. Ἐπειδὴ δὲ [καὶ add. 6.] ἀκατάπληκτος ἦν, καὶ πρὸς οὐδὲν ἐφείδετο [ἠφίετο 5; ἐπείδετο 3.] τῶν ἀπειλουμένων δεινῶν, εἰς τοὐναντίον [τὸν ἐναντίον 3, 5.] μετεβλήθησαν τρόπον· καὶ φιλανθρώπως διαλεγόμενοι, ἀπαγγελίαις ὑποσύρειν [κεναῖς add. 6.] ἐπειρῶντο τὸν δίκαιον. &ldquogr;Καὶ γίνωσκε, φησίν, [et promissa] ὡς εἰ βουληθείης [βουληθῆς 5.] εὐπειθῶς τὴν συμβουλὴν τὴν ἡμετέραν προσδέξασθαι, εὐθύς σε καταστήσομεν ἐξ ἀφανῶν γνώριμον [(καὶ γίνωσκε - γνώριμον) om. 2.] , ἐξ ἀδόξων ἔντιμον, καὶ σοὶ [σὺ 1.] τῆς ἀρχιερωσύνης ἐπαγγελλόμεθα τὴν ἀξίαν.&rdquogr; Ὡς δὲ τοῦ τῆς ἀρχιερωσύνης ἀξιώματος ἤκουσεν [(ἤκ. ἀξιώμ.) 5.] , ἐγγελάσας [γελάσας 3, 5; ἐγκελάσας 2.] μακρὸν ὁ τρισμακάριος [Θεόδωρος add. 4.] εἶπεν· &ldquogr;Ἐγὼ καὶ τοὺς ἱερέας τῶν εἰδώλων ἀθλίους κρίνω, καὶ ὡς ματαίας [ματαίου 5.] πράξεως ὑπηρέτας οἰκτείρω· τοὺς δὲ ἀρχιερέας ἐπὶ πλεῖον [πλέον 2; (ἐ. π.) ἔτι καὶ ἔτι 5.] ἐλεῶ καὶ βδελύσσομαι· ἐπὶ γὰρ [δὲ 4.] τῶν χειρόνων, ὁ μείζων καὶ πρωτοτακτῶν [προτακτῶν 4; προτεταγμένος 5.] ἀθλιώτερος· ὡς ἐν τοῖς ἀδίκοις, ὁ ἀδικώτερος· [(ὡς - ἀδικώτερος) om. 4.] ὡς ἐν τοῖς φονεῦσιν, ὁ μᾶλλον ὠμός· ὡς ἐν τοῖς ἀκολάστοις, [aeque contemnit.] ὁ ἀσελγέστερος· καὶ διὰ τοῦτο ἐντεῦθεν ἤδη διὰ [τὰ 3.] τῶν ὀλεθρίων ἐπαγγελιῶν καταβάλλετε· [καταπαύεται 4.] λελήθατε γάρ μοι, ὦ οὗτοι [(ὦ οὗτοι) om. 5, 4; ὡς οὗτοι 1.] , τὴν κορυφὴν τῶν κακῶν ὑποσχόμενοι· τῷ δὲ εὐσεβῶς καὶ ὀρθῶς ζῇν [om. 4.] προαιρουμένῳ, παραρριπτεῖσθαι καλὸν [(καλὸν παρρ.) 4, 5.] ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ μᾶλλον [om. 4, 5.] ἢ οἰκεῖν ἐν σκνημώμασιν ἁμαρτωλῶν. [Psalm. 83, 11.] Ἐγὼ καὶ τοὺς βασιλέας τούτους [om. 5.] , ὧν τὸν ἄνομον συνεχῶς ὑπαναγινώσκετε νόμον, ἐλεῶ, ὅτι αὔταρκες ἐν ἀνθρώποις ἀξιώμα τὸ κράτος τῆς βασιλείας ἔχοντες, τὴν τοῦ ἀρχιερέως ἑαυτοῖς προσηγορίαν ἀνέθεσαν [ἐπέθηκαν 5.] καὶ τὴν πενθήρη καὶ σκοτεινὴν πορφύραν ἐκεῖθεν ἀμπίσχονται [ἀμφιέσκονται 4.] , κατὰ μίμησιν τῶν κακοδαιμόνων ἀρχιερέων, ἀξιώματι φαιδρῷ σκυθρωπὸν περιφέροντες ἔνδυμα· ἔστι δὲ ὅτε καὶ μιαρῷ βωμῷ πλησιάζοντες, ἀντὶ βασιλέων γίνονται μάγειροι, ὄρνεις θύοντες καὶ βοσκημάτων ἀθλίων [ἀθλίως 2.] σπλάγχνα διερευνώμενοι, καὶ τῷ λύθρῳ τοῦ αἵματος, ὡς κρεωπῶλαί τινες, τὴν ἐσθῆτα [τινες add. 2, 4 (τὴν ἐσθ.) om. 5.] μολύνοντες [μολυνόμενοι 2, 3, 4, 5.] .”

[3] [Dum laceratur psallit.] Μετὰ [δὲ add. 5.] ταύτας τὰς φωνὰς τοῦ δικαίου, οὐκέτι οὐδὲ τὴν πλάστην φιλανθρωπίαν καὶ ἐσχηματισμένην οἱ ἄρχοντες ἐπεδείκνυντο [ἐνεδείκνυντο 4, 5.] . ἀλλὰ καὶ ἀσεβέστατον πρὸς τοὺς θεοὺς καλοῦντες, καὶ ἔτι τῶν βασιλέων ὑβριστὴν καὶ βλάσφημον, πρῶτον μὲν ἐπὶ τοῦ βασανιστηρίου ξύλου κρεμάσαντες, τὸ σῶμα κατέξαινον· ὁ δὲ τῶν δημίων σφοδρῶς ἐνεργούντων κάρτερος ἦν [om. 4.] καὶ ἀνένδοτος [ὢν add. 4; καρτερῶς ἔχων καὶ ἀνενδότως 2.] , καὶ στίχον ἐκ τῆς ψαλμῳδίας ταῖς βασάνοις [(τ. β.) om. 2.] ἐπῇδεν· εὐλογήσω τὸν Κύριον ἐν πάντι καιρῷ διὰ παντὸς ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῷ στόματί μου. [Psalm. 33, 1.] Καὶ οἱ μὲν τῶν σαρκῶν [τὸ πλέον add. corr. in marg. 6.] ἀπέξεον [ἀπέξαινον 4.] . ὁ δὲ ἔψαλλεν, ὡς ἄλλου τινὸς ὑφισταμένου τὴν τιμωρίαν. Διεδέξατο [δὲ add. 2.] τὴν κόλασιν ταύτην τὸ δεσμωτήριον, καὶ πάλιν ἐκεῖ θαῦμα [θαύματα 3, 4, 5.] ἐτελεῖτο [ἐξετελεῖτο 2.] περὶ τὸν ἅγιον, καὶ [om. 5.] νύκτωρ φωνὴ πλήθους ψαλλόντων ἠκούετο, καὶ λαμπάδων ἐπιφαινουσῶν, ὡς ἐν παννυχίδι αὐγὴ ἑωρᾶτο τοῖς ἔξωθεν, ὡς καὶ τὸν δεσμοφύλακα πρὸς τὴν παράδοξον ὄψιν καὶ ἀκοὴν ταραχθέντα, [Visio in carcere.] εἰσπηδῆσαι εἰς τὸν οἰκίσκον καὶ μηδένα εὑρεῖν πλὴν τοῦ μάρτυρος ἡσυχάζοντος καὶ τῶν ἄλλων δεσμωτῶν καθευδόντων. Ἐπειδὴ δὲ πολλῶν γινομένων ἤκμαζε μᾶλλον [om. 1, 3, in marg. 6.] πρὸς τὴν ὁμολογίαν [τε add. 5.] καὶ τὴν [om. 5.] εὐσέβειαν, ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτὸν ἡ κατακρίνουσα ψῆφος, καὶ πυρὶ τελειωθῆναι κελευσθείς, αὐτὸς μὲν ἀπῆλθε τὴν καλὴν καὶ μακαρίαν [μακ. καὶ καλὴν 5.] πρὸς Θεὸν πορείαν· ἡμῖν δὲ τὴν μνήμην τοῦ ἀγῶνος διδασκάλιον [διδασκαλίαν 5.] κατέλιπε, [Igne consumitur.] λαοὺς ἀθροίζων, ἐκκλησίαν παιδεύων, δαίμονας [δαιμόνια 2.] ἀπελαύνων [φυγαδεύων 2, 4, 5 (δ. ἀπ.) om. 3.] , ἀγγέλους εἰρηνικοὺς κατάγων, ζητῶν [αἰτῶν 5.] ὑπὲρ ἡμῶν παρὰ Θεοῦ [τοῦ Χριστοῦ 4.] τὰ συμφέροντα, ἰατρεῖον νόσων ποικίλων τὸν τόπον τοῦτον ἀπεργασάμενος, λιμένα τῶν χειμαζομένων ταῖς θλίψεσι, πενήτων εὐθηνουμένων [εὐθηνούμενον 4, 5.] ταμιεῖον, ὁδοιπόρων ἀνεκτὸν [ἄνετον 4.] καταγώγιον, πανήγυριν τῶν ἑορταζόντων ἄληκτον. Εἰ γὰρ καὶ ἐνιαυσιαίοις ἑορταῖς τὴν ἡμέραν ταύτην τελοῦμεν [ἐπιτελοῦμεν 2.] , ἀλλ᾽ οὐδέποτε λήγει τῶν κατὰ σπουδὴν ἀφικνουμένων [ἀφικομένων 5.] τὸ πλῆθος, τῶν [om. 5.] μυρμήκων δὲ σώζει τὴν ὁμοιότητα [ὁραιότητα 4.] ἡ ἐπὶ τάδε φέρουσα λεωφόρος τῶν μὲν ἀνιόντων τῶν δὲ ὑποχωρούντων τοῖς ἐρχομένοις [τῶ πλήθει 4.] .

II. S. THEODORI PASSIO PRIMA

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

Passio graeca edita est ex codicibus G 1 = bibl. Nationalis Parisiensis 499, G 2 = eiusdem bibliothecae 520, G 3 = bibl. Vaticanae Barber. 118, G 4 = bibl. Angelicae 106, G 5 = bibl. Nationalis 1470, G 6 = bibl. Angelicae 81. Cf. Comm. praev. num. 5.

Passio latina e codicibus L 1 = Capituli Veronensis 94, L 2 = Basilicae S. Petri A 5, L 3 = bibl. Vallicellanae XIX, L 4 = bibl. Regiae Bruxellensis 7461. Cf. Comm. praev. num. 8.

Μαρτύριον τοῦ ἁγίου [καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος add. G1, 2; μεγαλομάρτυρος add. G3, 6.] Θεοδώρου τοῦ τήρωνος [(τ. τ.) om. G1, 2.] .

[1] Μαξιμιανὸς [πρὸ δέκα καλανδῶν μαρτίων praemittit G 2.] καὶ Μαξιμῖνος οἱ βασιλεῖς [ὑπὸ τοῦ διαβόλου κρατούμενοι add. G 5, 6.] ἐξαπέστειλαν [διατάγματα G 3.] εἰς πᾶσαν τὴν ὑπ᾽ αὐτοὺς [οὐρανὸν G 2; αὐτῶν G 5, 6.] βασιλείαν [π. τὴν οἰκουμένην G 3; ὥστε add. G 2.] πάντας τοὺς θρησκεύοντας [πάντα τὸν θρησκεύοντα G 2, 6.] τὴν εὐσεβῆ τοῦ Θεοῦ [(τ. Θ.) om. G 3.] θρησκείαν μιαρῶν ἐδεσμάτων ἀπογευσαμένους [ἀπογευομένους G 3, 5, 6; ἀπογευόμενον G 2.] σῴζεσθαι, τοὺς δὲ ἀντιλέγοντας τοῖς δικαστηρίοις παραδίδοσθαι [Mutatis imperatorum nominibus, iisdem paene verbis exorditur Passio S. Areadnae, BHG. 165.] . Καθ᾽ ὃν καιρὸν κρατηθεὶς [ὁ ἅγιος add. G 5; ὁ μακάριος add. G 3.] Θεόδωρος εἰς τήρωνα [τήρωνας G 3.] ἐν τῇ ἀνατολικῇ χώρᾳ μετὰ καὶ ἄλλων πολλῶν, ἤχθη εἰς λεγεῶνα καλουμένην [καλούμενον G 2; καλουμένη G 6.] Μαρμαριτῶν [ὑπὸ Βρίγγαν πγεπόσιτον hic add. G 2; ὑ. πρεπ. Βρίγκαν G 3, 5, 6 (Βρίνκαν G6 et deinceps).] [De νουμέρῳ τῶν Μαρμαριτῶν mentio quoque est in Passione S. Christophori, BHG. 309, de cohorte tertia Valeria Marmaritarum in Notitia dignitatum, Or. XXXIII, 34, Seeck, p. 70.] ἥτις λεγεὼν [(ἥτ. λεγ.) ὅστις G 3.] ἐκαθέζετο ἐν [τῆ add. G 2.] πόλει Ἀμασίᾳ [Ἀμασεία G 1.] τῆς Εὐξείνου Πόντου [Ἑλενοπόντου G 5; Ἑλισπόντου G 2, 3; τῆς Ἑλισπόντου G 6.] ὑπὸ πραιπόσιτον Βρίγκαν [(ὑ. π. B) om. hic G 2, 3, 5, 6; narrationem de necato dracone hoc loco inserunt G 5, 6, ut infra*.]

* [Immanis draco] Ἦν δὲ σύνεγγυς τῆς πόλεως, Εὐχαΐτων ὡς ἀπὸ μηλίων τεσσάρων ἄλσος πολύ· ἦν δὲ ἐν τῷ ἄλσει ὄφις παλαιότατος γενόμενος δράκων κοιταζόμενος ἐν τῷ ἄλσει καὶ πολλοὺς τῶν διερχομένων διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης ἐθανάτωσεν, καὶ οὐδεὶς ἠδύνατο ἀντιστῆναι αὐτοῦ. Ὅταν γὰρ ἐσαλεύετο ἐξελθεῖν, ἔτρεμεν ἡ γῆ ἐπὶ τῇ κινήσει αὐτοῦ. Ὅτε δὲ ἐξήρχετο εἴτε κτῆνος εἴτε ἄνθρωπος ὑπηντήθη αὐτῷ, βρώσει ἐτελειοῦτο ῦπ᾽ αὐτοῦ. Περὶ τούτου ἀκούσας ὁ γενναῖος τοῦ Χριστοῦ ἀγωνιστὴς Θεόδωρος, μὴ ποιήσας θόρυβον ἐν τῷ στρατοπέδῳ αὐτοῦ, μόνος ἐπορεύθη τῇ σοφίᾳ αὐτοῦ βαστάζων τὸν τίμιον σταυρὸν καὶ τὰ ὅπλα τῆς συμμαχίας αὐτοῦ λέγων· &ldquogr;Πορεύσομαι καὶ ἐλευθερώσω τὸ πατρικόν μου κτῆμα ἐκ τοῦ δεινοῦ θηρίου τοῦ δράκοντος.&rdquogr; Παραγενόμενος δὲ ἐν τῷ τόπῳ καὶ ἰδὼν χλόην χόρτου, ἔθηκεν ἑαυτὸν καὶ ἀφύπνωσεν, μὴ ἐπιστάμενος ὅτι ἐκεῖ ἦν παραμένων ὁ δράκων. Εἰς δὲ τὸ κατὰ βορρὰν τῶν Εὐχαΐτων μέρος, γυνή τις εὐσεβὴς ὀνόματι Εὐσέβεια, ἰδοῦσα τὸν ἀγωνιστὴν τοῦ Χριστοῦ ὑπνοῦντα, μετὰ φόβου ἀπελθοῦσα πρὸς αὐτὸν καὶ κρατήσασα αὐτὸν τῆς χειρὸς ἤγειρεν αὐτὸν λέγουσα· &ldquogr;Ἀνάστηθι, ἀδελφέ μου, καὶ πορεύθητι ἐκ τοῦ τόπου τούτου ἐν τάχει· οὐ γὰρ ἐπίστασαι τὸν φόβον τὸν ὄντα ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ. Μέγας γὰρ φόβος ὑπάρχει ἐνταῦθα· ἀλλ᾽ ἀναστὰς πορεύθητι ἐν τάχει τὴν ὁδόν σου.&rdquogr; Ὁ δὲ μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος ἀναστὰς εἶπεν πρὸς αὐτήν· &ldquogr;Τί γάρ ἐστιν, μήτηρ, ὁ φόβος ὁ ὢν ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ:&rdquogr; Ἡ δὲ δούλη τοῦ Θεοῦ Εὐσέβεια εἶπεν πρὸς αὐτόν· &ldquogr;Τέκνον, ἔστιν ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ δράκων· διὰ τοῦτο οὐδεὶς δύναται διωδεῦσαι ἔνθεν· ἐξερχόμενος γὰρ εἴτε ἄνθρωπος εἴτε κτῆνος εὐρεθῇ ἔμπροσθεν αὐτοῦ, ἀνελεῖται ὑπ᾽ αὐτοῦ.&rdquogr; Ὁ δὲ ἅγιος Θεόδωρος λέγει τῇ γυναικί· &ldquogr;Πορεύου καὶ στῆθι ἀπὸ μακρόθεν τοῦ τόπου καὶ ὄψει δύναμιν τοῦ Χριστοῦ μου.&rdquogr; Ἡ δὲ ὑποχωρήσασα τοῦ τόπου, ἔρριψεν ἑαυτὴν ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ τὴν γῆν κλαίουσα καὶ λέγουσα· &ldquogr;Βοήθει αὐτῷ ὁ Θεὸς τῶν χριστιανῶν.&rdquogr; Ὁ δὲ ἀγωνιστὴς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος ποιήσας τὴν ἐν Χριστῷ σφραγίδα, τύψας τὸ στῆθος καὶ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανόν, εἶπεν· &ldquogr;Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, τὸ καλὸν ὄνομα, ὁ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς λάμψας, μὴ βραδύνῃς ποιῆσαι τὸ αἴτημα ὃ αἰτοῦμαι παρά σου· ὁ ἐν τοῖς πολέμοις ἐπιστάς μοι καὶ δούς μοι νίκην κατὰ τῶν ὑπεναντίων καὶ νῦν ὁ αὐτὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεός, ἀπόστειλόν μοι νίκην, ἵνα νικήσω τὸν πολέμιον διάβολον.&rdquogr; Τότε ὡς ἀνθρώπῳ διαλεγόμενος τῷ ἑαυτοῦ ἵππῳ λέγει· &ldquogr;Οἶδας ὅτι ἐν πᾶσιν εὐδοκεῖ ὁ Θεὸς καὶ ἐν ἀνθρώποις καὶ ἐν κτήνεσιν Ὥστε οὖν ἀγωνίζου, τοῦ Χριστοῦ ἐνδυναμοῦντος, ἵνα νικήσωμεν τὸν ὑπεναντίον ἐχθρόν.&rdquogr; Ἀκούσας δὲ ὁ ἵππος τοὺς λόγους τοῦ ἰδίου δεσπότου, ἵστατο ὡς ἀνθρωπίνῃ φύσει, ἐκδεχόμενος τὴν τοῦ δράκοντος κίνησιν. Τότε λέγει ὁ μάρτυς τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν δράκοντα· &ldquogr;Σοὶ λέγω καὶ ἐπιτάσσω ἐν ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σταυρωθέντος διὰ τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων καὶ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, ἔξελθε ἐκ τοῦ τόπου σου καὶ ἐλθὲ πρὸς μέ.&rdquogr; Τότε ἀκούσας τοῦ ἀγωνιστοῦ τοῦ Χριστοῦ ὁ δράκων ἐκίνησεν. Κινουμένου δὲ αὐτοῦ, αἱ πέτραι τοῦ τόπου ἐκείνου συνετρίβοντο. Ὁ δὲ ἀγωνιστὴς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος ἐπέβη ἐπὶ τὸν ἑαυτοῦ ἵππον καὶ λακτίσας ὁ ἵππος τοῖς τέσσαρσιν αὐτοῦ ποσὶν ἔστη ἐπάνω τοῦ δράκοντος. Τότε ὁ ἀγωνιστὴς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος τὴν ἑαυτοῦ ῥομφαῖαν πήξας, [a Theodore trucidatur.] ἐπάταξε τὸν δράκοντα καὶ εἶπεν· &ldquogr;Εὐχαριστῶ σοι, κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὅτι ἐπήκουσάς μου ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ, ἵνα νικήσω τὸν ὑπεναντίον ἐχθρόν.&rdquogr; Καὶ ἐπορεύετο τὴν ὁδὸν αὐτοῦ χαίρων καὶ αἰνῶν τὸν Θεὸν ἐν εἰρήνῃ ἐν τῷ αὐτοῦ στρατεύματι. Καὶ πολλοὶ τῶν ἑλλήνων, ἀκούσαντες ὃ ἐποίησεν ὁ ἅγιος Θεόδωρος, ἐπίστευσαν λέγοντες· &ldquogr;Ὄντως μέγας ἐστὶν ὁ Θεὸς αὐτοῦ·&rdquogr; καὶ ἐβαπτίσθησαν ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, καὶ ἐγένοντο πάντες μία ποίμνη Χριστοῦ καὶ ἐδόξασαν τὸν Θεὸν τοῦ ἁγίου μάρτυρος Θεοδώρου add. G 6 ad calcem num. 1.

Ἦν δὲ σύνεγγυς τῆς πόλεως Εὐχαΐτων ὡς ἀπὸ μιλίων τεσσάρων ἄλσος πολύ· ἦν δὲ καὶ ὄφις παλαιότατος γενόμενος δράκων κοιταζόμενος ἐν τῷ αὐτῷ ἄλσει, καὶ πολλοὺς τῶν διερχομένων διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης ἐθανάτωσεν· συνέβη δὲ καὶ τὸν ἅγιον Θεόδωρον πρὸ τῆς μαρτυρίας αὐτοῦ δι᾽ ἐκείνης τῆς ὁδοῦ διέρχεσθαι· καὶ ἰδὼν αὐτὸν ὁ δράκων συρίζων ἔδραμεν ἐπ᾽ αὐτόν· ὁ δὲ γενναῖος στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ κατασφραγισάμενος καὶ ῥίψας τὴν λόγχην αὐτοῦ ἐπῆξεν εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἐφόνευσεν αὐτὸν καὶ ἠλευθερώθη πᾶσα ἡ ὁδὸς ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης add. G 5 ad calcem num. 1. [Theodorus tiro]

[2] Ἀχθεὶς οὖν [δὲ ὑπὸ τὸν πρεπόσιτον Βρίγκαν G 5.] ὁ μακάριος Θεόδωρος [(ἀχθεὶσ - Θ.) ἀχθέντος δέ τοῦ μακαρίου Θεοδώρου G 3; ἀχθέντος οὖν αὐτοῦ ὑπὸ Βρίγκα G 6.] , ἠναγκάζετο θύειν [θῦσαι G. 3.] τοῖς εἰδώλοις [θεοις G 5, 6; (τ. εἰδ.) om. G. 2.] . Ὁ δὲ [μακάριος add. G 3; ἀληθινὸς στρατιώτης τοῦ χριστοῦ G 5, 6 (τ. χ. στρ.)] πιστὸς ὢν τῷ Θεῷ, πλησθεὶς [κυρίω και πλήρης G 3.] πνεύματος ἁγίου, ἐν μέσῳ τῆς [τοῦ G 2.] λεγεῶνος εἶπεν [ἔφη G 2; ἀνέκραξεν λέγων G. 3.] . “Ἐγὼ χριστιανός εἰμι καὶ θῦσαι [θύειν G 2; χ. εἰμι πιστεύων Θεῷ ξῶντι καὶ ἀληθινῶ καὶ θῦσαι G 3.] κιβδήλοις οὐ προστέταγμαι.&rdquogr; Βρίγκας [Βρίγγας G 2 et deinceps.] πραιπόσιτος εἶπεν [θέλησον (οὖν om. G 6) ἄκουσαί μου Θεόδωρε καὶ add. G 5, 6.] . “Λάβε σου [om. G 2; πᾶσαν G 5.] , Θεόδωρε [om. G 2, 3, 5, 6.] , τὴν πανοπλίαν [σου add. G 5, 6.] καὶ στρατευσάμενος [πρόσελθον add. G 3.] θῦσον τοῖς θεοῖς [ὑπακούσας τὸ πρόσταγμα τῶν βασιλέων τῶν ἀηττήτων αὐγούστων add. G. 3.] καὶ πείσθητι [ἦξον G 2, 3, 5, 6.] τοῖς ἀηττήτοις βασιλεῦσιν.&rdquogr; Ἀποκριθεὶς ὁ ἅγιος [(ἀπ. ὁ. ἅγ.) om. G 2, 3, 5, 6.] Θεόδωρος εἶπεν. &ldquogr;Ἐγὼ στρατεύομαι τῷ ἐμῷ βασιλεῖ Χριστῷ [om. G 2, 5; τῶ αἰωνίω βασιλεῖ Ἰησοῦ Χ. G. 3.] καὶ ἄλλῳ στρατευθῆναι οὐ δύναμαι.&rdquogr; Βρίγκας πραιπόσιτος εἶπεν· &ldquogr;Καὶ οὗτοι πάντες οἱ παρεστῶτες [(οἱ παρ.) om. G 5, 6.] χριστιανοί εἰσιν καὶ στρατεύονται [Locus καθ᾽ ὃν καιρὸν - στρατεύονται) conferendus cum Passione S. Theagenis, P. Franchi De' Cavalieri, Note agiografiche, fasc. 4, p. 179; cf. BHL. 8106, n. 1; 8107, n. 1.] .” Ἀπεκρίθη [ἀποχριθεὶς δὲ G 5, 6; ὑποκρινόμενος τοῖς δυσὶ μέρεσι G 3; om. G 2.] ὁ ἅγιος [om. G 2, 3.] Θεόδωρος καὶ εἶπεν· &ldquogr;Ἕκαστος οἶδεν πῶς στρατεύεται [οἶδεν ὧ στρατεύεται· ὁ ἐμὲ στρατολογήσας ἐρευνητής νεφρῶν καὶ καρδίας τυγχάνων ἀδιαλείπτως ἐπισκοπεῖ τὰς ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων μάλιστα τῶν πιστῶν καὶ ἐὰν μικρόν τι δόλον εὑρέθη ἐν τῶ ἰδίω στρατιῶτι ἐξωρίζη αὐτὸν τῆς βασιλείας αὐτοῦ ὡσὰν ἐπιτίδιον τηστρατείας· ἐγὼ τοίνυν οἶδα τίνι στρατεύομαι G 3.] . ἐγὼ μὲν [μέντοι G 5, 6.] στρατεύομαι τῷ ἐμῷ βασιλεῖ καὶ δεσπότῃ [(κ. δ.) om. G 2.] τῷ ἐπουρανίῳ Θεῷ [om. G 2.] καὶ τῷ μονογενεῖ [om. G 2.] υἱῷ αὐτοῦ [αὐτοῦ υἱῶ G 5; ἐγὼ - αὐτοῦ) πιστεύω τῶ Θεῶ μου καὶ τῶ μονογενῆ υἱῶ αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστῶ G 3.] .” Ποσειδώνιος δουκινάριος παρεστὼς [om. G 3.] εἶπεν. &ldquogr;Ὁ γὰρ [om. G 2, 5, 6.] Θεός σου [καὶ add. G 5, 6.] υἱὸν ἔχει [ἀποκριθεὶς ὁ ἅγιος add. G 5, 6.] ;” Θεόδωρος εἶπεν· “Ναὶ ἔχει υἱόν, τὸν [ἐνυπόστατον add. G 3.] λόγον τῆς ἀληθείας, δι᾽ ὃν [οὗ G 2, 3, 5, 6.] τὰ πάντα ἐποίησεν.&rdquogr; Εἶπεν οὖν αὐτῷ ὁ πραιπόσιτος· [(εἶπεν - πρ.) Ποσιδόνιος εἶπεν G 2; εἶπεν δὲ αὐτῶ G 5, 6; Βρίνκας πρεπόσιτος εἶπεν G 3.] &ldquogr;Δυνάμεθα γνῶναι αὐτόν [αὐτὸν γνῶναι G 2, 5, 6.] ;” Θεόδωρος εἶπεν· &ldquogr;Ὄφελον εἰ [ὡς ὄφελον G 3, 5, 6; ἤθε G 2.] ἔδωκεν ὑμῖν [ὁ Θεὸς add. G 2.] τοιαύτην σύνεσιν [ὁ Θεὸς add. G 5, 6.] , ἵνα γνῶτε [ἔγνωτε G 2.] αὐτόν.&rdquogr; Ποσειδὼνιος εἶπεν· &ldquogr;Καὶ [om. G 3, 5.] ἐὰν [εἰ G 2.] γνῶμεν αὐτόν, μὴ δυνάμεθα καταλιπεῖν τὸν βασιλέα ἡμῶν [τὸν ἡμέτερον βασιλέα G 3.] κἀκείνῳ [καὶ τούτῳ G 2, 3, 5, 6.] προσελθεῖν;&rdquogr; Θεόδωρος εἶπεν· &ldquogr;Οὐδέν ἐστι τὸ ἐμποδίζον ὑμῖν [ἡμῖν G 6.] ὥστε ἀπολιπεῖν [καταλειπεῖν G 3.] τὸ σκότος καὶ ἣν πρὸς ὀλίγον ἔχετε παρρησίαν πρὸς τὸν πρόσκαιρον καὶ θνητὸν βασιλέα ὑμῶν καὶ προσελθεῖν Θεῷ ζῶντι καὶ [om. G 5.] βασιλεῖ καὶ δεσπότῃ [(κ. δ.) om. G 2, 6.] αἰωνίῳ [(πρόσκαιρον - αἰωνίω) ἐπίγειον καὶ θνητὸν ὑμῶν βασιλέα καὶ πρόσκαιρον πρὸς τὸ φῶς καὶ ἐπιγνῶναι Θεὸν ζῶντα καὶ ἀληθινὸν G 3.] καὶ στρατευθῆναι αὐτῷ καθάπερ κἀγώ [καθὼς καγὼ στρατεύομαι G 3.] [Similia in Passione S. Theagenis, Franchi, p. 180.] .” Βρίγκας πραιπόσιτος εἶπεν· &ldquogr;Ἐνδῶμεν αὐτῷ ἕως [ἐνδίδωμί σοι εἴσον G 3.] ὀλίγων ἡμερῶν, ὅπως ἂν [om. G 5; εἰς G 3.] ἑαυτὸν νουθετήσας [γενόμενος G 3; (νουθ. ἑαυτὸν) G 6.] ἔλθῃ [ἔλθοι G 1; ἔλθοις corr. ἔλθης G 3.] πρὸς τὸ συμφέρον [καὶ θύσας τοῖς θεοῖς τὸν ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἔπαινον κομησάμενος add. G 3.] .”

[3] [templum Matris deorum] Λαβόντος [λαβόντες G 2.] δὲ [οὖν G 6.] αὐτοῦ τὸ ἐνδόσιμον, ἦσαν λοιπὸν μεριμνῶντες [ἀσχολούμενοι G 2, 3; βρέμοντες G 5.] καὶ περὶ ἄλλων τινῶν [ἄλλους τινὰς G 2, 3, 5, 6; βρέμοντες add. G 6.] τῶν [om. G 2.] τῆς πόλεως· [οὓς add. G 2, 5, 6; τῆς εὐσεβείς χριστιανοὺς add. G. 3.] καὶ συλλαβόντες [συλλαβόμενοι G 2, 6.] αὐτοὺς [om. G 2, 5, 6; τινας G 3.] ἤγαγον ἐπὶ τοῦτο [τὸ αὐτὸ G 2; συναπέκλεισαν ἅμα τοῦ μακαρίου Θεοδώρου ἐν τῆ φυλακῆ G 3.] . Ο δὲ ἅγιος [μακάριος G 3.] Θεόδωρος ἐπακολουθῶν [παρακολουθῶν G 2, 5, 6, om. G 3.] ἐπεφώνει [ὑπεφώνει G 5; ὑπεφώνησεν G 6.] αὐτοῖσ [αὐτοὺς G 3.] διδάσκων τὴν ὁδὸν τῆς σωτηρίας καὶ τῆς ὑπομονῆς [(τῆς ὑπ) om. G 6.] , ὅπως ἂν [om. G 2.] μὴ ἀρνήσονται τὸν βασιλέα Χριστόν. Κἀκείνων [τούτων δὲ G 2; καὶ ἐκείνων G 6.] ἐγκατακλείστων γενομένων, αὐτὸς λαβόμενος [ὄντων δὲ αὐτῶν ἐν τῆ φυλακῆ εὑρὼν ὁ μακάριος G 3.] εὐκαίρου ὥρας [εὔκαιρον ὣραν G 2 et Greg. Nyss. supra, p. 28.] τὸν ναὸν τῆς μητρὸς τῶν θεῶν ἐνεπύρισεν διὰ τῆς [(δ. τ.) om. G 5, 6; (τῆς) om. G 3.] νυκτός· ὡράθη δὲ [(ὡρ. δ.) καὶ ὤφθη G 2, 3, 5, 6.] παρά τινων τῶν τῆς πόλεως [(τ. τ. π.) om. G 2, 3, 5, 6.] . [incedit.] Κατηγορηθέντος δὲ αὐτοῦ, Κρονίδης [Κρονίδιος G 2.] ὁ λαγιστὴς φόβῳ συνεχόμενος [ἀγομενος G 2, 5.] περὶ τοῦ γεγονότος [ἐπὶ τῶ λέγοντι G 3.] , συλλαβόμενος αὐτὸν προσήγαγεν [τοῦτον ἤγαγεν G 2.] τῷ ἡγεμόνι Πουπλίῳ [(τ. ἡγ. Π.) παρὰ τῶ δικαστῆ G 2; τῶ δικαστῆ Ποπλίω (Πουπλίω G 5, 6) Στράτωνι G 3, 5, 6.] , ἀναδιδάξας οὕτως· [αὐτὸν οὕτω λέγων G 5.] &ldquogr;Οὗτος ὁ λυμεὼν ὁ νεόλεκτος [νῦν ἥκων G 5, 6; ( ἀναδ. - νεολ.) παραστάντος δὲ αὐτοῦ Κρονίδης ὁ λογιστὴς εἶεν ὀ λοιμαιὼν οὗτος ὁ νῦν οἰκῶν G 3.] τήρων, ὁ κακῶς ἐλθὼν [(ὀ κ. ἐλθ.) om. G 5, 6.] ἐν τῇ πόλει ἡμῶν [ταύτη G 2, 3, 5, 6.] , τὸν ναὸν τῆς μητρὸς τῶν θεῶν ἐνεπύρισεν καὶ ἐνύβρισεν τοὺς θεοὺς ἡμῶν [τοὺς θεοὺς ἐνύβρισεν G 2; καὶ πάντας τοὺς θεοὺς συνέτριψεν G 3.] . Συλλαβόμενος οὖν αὐτὸν ἤγαγον ἐπὶ τὸ σὸν μέγεθος ὥστε κατὰ τὸ θεῖον [om. G 6.] θέσπισμα [πρόσταγμα G 2; θεσμὸν G 3.] τῶν δεσποτῶν τῆς οἰκουμένης [ὑπ᾽ οὐρανὸν G 2, 5; om. G 6.] δίκην τίσει [δόσει δίκην G 2; δίκην δ G 6.] τῶν τετολμημένων.[Apprenhensus]” Καὶ ὁ δικαστὴς μεταστειλάμενος τὸν πραιπόσιτον Βρίγκαν [om. G 2.] εἶπεν αὐτῷ· [τετ. προσκαλεσάμενος δὲ ὁ δικαστὴς Βρίνκαν πρεπόσιτον εἶπεν G 3.] &ldquogr;Σὺ ἄδειαν ἔδωκας αὐτῷ [αὐτῶ δέδωκας G 2, 5; αὐτῶ ἔδ G 3.] ὅπως πυρὶ καταναλώσει [ὥστε πυρὶ ἀναλώσαι G 3.] τὸν ναὸν [τῆς μητρὸς τῶν θεῶν add. G 5, 6.] ἡμῶν;&rdquogr; Ὡ δὲ ἀπεκρίνατο λέγων· [om. G 2; ὁ δὲ Βρίνκας ἀποκριθεὶς εἶπεν G 3, 4.] &ldquogr;Ἐγὼ πολλάκις [πολλὰ G 2, 3, 4, 5, 6.] προετρεψάμην [ἀναγκάσας G 3, 4.] αὐτὸν [αὐτῶ G 2; θῦσαι τοῖς θεοῖς add. G 3, 4.] δεδωκὼς [δέδωκα G 3, 4.] αὐτῷ καὶ [om. G 2, 3, 4, 5, 6.] ἐνδόσιμον, ὡστε σκεψάμενον αὐτὸν θῦσαι τοῖς θεοῖς· [(ὥστε - θεοῖς) ὡστε σκεψάμενον ἐπιθῦσαι G 2, 5, 6; ὅπως σκεψάμενος θύση αὐτοῖς G 3, 4.] εἰ δὲ ἐποίησεν τοῦτο πάντως κατεφρόνησεν τῶν θεῶν καὶ τῶν πποσταγμάτων. Δικαστὴς οὖν ὢν ἐξακολούθει τοῖς προστάγμασιν [(εἰ - προστάγμασιν) εἰ οὖν (δὲ G 5) ἧκεν καὶ ἐπὶ τοῦτο πάντως ὅτι (om. G. 5) κατεφρόνησε τῶν προσταγμάτων δικαστά (δικαστὴς οὖν εἶ G 5) G 2, 5; εἰ δὲ κατεφρόνησε τῶν προσταγμάτων δικαστὴς εἶ ἐξακολούθη τοῖς προστάγμασι τῶν βασιλ(ε)ικῶν νόμων G 3, 4; (ὢν - προστ.) εἶ ἐξακολουθήση τῶ προστάγματι G 6.] .” Καὶ ὁ δικαστὴς καθίσας ἐπὶ τοῦ Βήματος ἐκέλευσεν τὸν ἅγιον Θεόδωρον προσαχθῆναι [(τὸν ἁγ. πρ.) ἀχθῆναι αὐτὸν G 2; προσαχθῆναι αὐτὸν G 5; προσ. (αὐτῶ add. G 4) τὸν (ἅγιον add. G 6) Θεόδωρον G 3, 4, 6.] .

[4] Προσαχθέντος [ἀχθέντος G 3, 4, 5, 6.] δὲ [οὖν G 2, 4.] αὐτοῦ εἶπεν [λέγει G 3.] αὐτῷ· &ldquogr;Διὰ τί ἀντὶ τοῦ θῦσαί σε [σπεῖσαι G 2, 3, 4, 5, 6.] τῇ θεᾷ [ἡμῶν add. G 2.] καὶ λίβανωτὸν [λίβανον G 2, 3.] προσενεγκεῖν [προσενέγκαι G 2, 3, 4, 5.] , καὶ πῦρ αὐτῇ [om. G 2, 3, 4, 5, 6.] προσήνεγκας;&rdquogr; Ὡ Θεόδωρος εἶπεν· &ldquogr;Ὃ ἐποίησα, οὐκ ἀρνοῦμαι· ξύλα ἀνῆψα [προσανῆψα G 5.] , ὥστε λίθον καῦσαι [καῆναιG 2, 4; καυθῆναι G 3, 5, 6.] · τοιαύτη δέ ἐστιν ἡ ὑμῶν θεὰ [θεὰ ὑμῶν G 2; ὑμῶν ἦν ἡ θεά G 5; θεὰ καὶ ἡ δύναμις αὐτῆς G 6; ἡ μήτηρ τῶν θεῶν (ὑμῶν add. G 4) G 3, 4.] ἵνα [om. G 2.] τὸ [ὅτι. G 3, 4.] πῦρ αὐτῆς ἅψηται [ἥψατο G 3, 4.] ;” Καὶ ὁ δικαστὴς ἐκέλευσεν [ταῦτα ἀκούσας ὁ δικαστὴς καὶ θυμοῦ πλησθεὶς ἐκέλευσεν τανυσθέντα G 3, 4.] αὐτὸν τύπτεσθαι λέγων· &ldquogr;Τὰ ἁπαλώτερα τῶν παρ᾽ ἐμοῦ [παρ᾽ ἐμοῦ om. G 2, 5, 6; σοι add. G 3, 4.] ῥημάτων θρασύτερόν σε πρὸς τὴν παρρησίαν εἰργάσαντο· στρέβλαι δὲ καὶ πολλαὶ βάσανοι μένουσίν σε ἵνα μάθῃς δουλεύειν βασιλικοῖς προστάγμασιν [(στρέβλαι-προστάγμασιν) στρέβλαις δὲ καὶ βασάνοις (λοιπὸν βασάνων G 5, βασάνων λοιπὸν G 6) ἀλγυνόμενος δουλεύειν βασιλικοῖς προστάγμασιν ἀναγκασθήση G 2, 5, 6; στρέβλοις λοιπὸν βασάνοις ἅλγυνόμενος δ. βασ. προστ. ἀναγ. G 3, 4.] .” Θεόδωρος εἶπεν· &ldquogr;Οὔτε τὰς βασάνους φοβοῦμαι κἂν ὦσιν φοβερώτεραι σφόδρα. Ποιεῖ οὖν ὃ θέλεις· ἐμὲ γὰρ ἡ προσδοκία τῶν ἀγαθῶν προτρέπεται τὸ θαρρεῖν διὰ τὴν ἀποκειμένην μοι ἐλπίδα καὶ τὸν στέφανον τὸν παρὰ τοῦ Θεοῦ μου πλεκόμενον [(οὔτε-πλεκόμενον) οὐκ ἐστίν σου πειθανὸς ὁ λόγος οὐδὲ τὰ βασανιστήριά σου πτοοῦμαι· κἂν γὰρ φοβερότερα κατασκευάσεις ὤστε τὴν ἐλπίδα τῶν μελλόντων ἀγαθῶν τῶν ἀποκειμένων μοι πρὸς τὴν καρτερίαν τῶν παρὰ σοῦ μοι προσαγομένων βασάνων παρασαλεῦσαι ἀλλ᾽ ὁ στέφανος ὁ παρὰ τοῦ Θεοῦ μοι πλεκόμενος προτρέπεταί μοι θαρρεῖν G 2; οὔτε σοι π. ὁ λογ. τῆς ἀληθείας οὔτε ἐμοὶ τοσοῦτον ἰσχύσει (ἰσχύει G 6) τὰ βασανιστήρια κἂν φοβερώτερα παρασκευάσης ὠς μὴ τῆ ἐλπίδι τῶν μελλόντων ἀγαθῶν προσκαρτερεῖν (προσκαρτερῆσαι G 6) ἡμᾶς G 5, 6; (Θεόδ.-πλεκόμενον) τυπτόμενος δὲ ὁ μακάριος Θ. εἶπεν· οὐ πείθομαί σοι καὶ ἀφίσταμαι τῆς ἀληθείας οὔτε τοσοῦτον τὰ βασανιστήριά σου φοβοῦμαι κἀν φοβερώτερα παρασκευάσης ὥστε (με add. G 4) τὴν ἐλπίδα τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ἀπεκδεχόμενον πρὸς καρτερίαν τῶν παρά σου επιγομένων επιρρώσαι G 3, 4.] .” Καὶ ὁ δικαστὴς εἶπεν· &ldquogr;Θῦσον τοῖς θεοῖς καὶ ἀπαλλάττου τῶν βασάνων.&rdquogr; Θεόδωρος εἶπεν· &ldquogr;Οὔκ εἰσίν μοι αὐταὶ βάσανοι αἱ προσαγὸμεναι παρὰ σοῦ [(καὶ ὁ-παρὰ σοῦ) om. G 2; καὶ ὁ δικαστὴς θῦσον καὶ ἀπαλλάσσου τῶν βασάνων. Θεόδωρος εἶπεν οὐκ εἰσί μοι βάσανοι αὐταὶ αἱ παρὰ σοῦ (μοι add. G 6) προσαγόμεναι G 5, 6; ὁ δικ. εἶπεν θῦσον καὶ ἀπαλλάσσον τῶν βασάνων ὁρᾶς ὅτι τὸ αἷμά σου τὴν γῆν ἐπλήρωσεν. Θεόδωρος εἶπεν οὐκ εἰσὶν αἱ βάσανοί σου αὕται δι᾽ αἰῶνος κολάζουσαι G 3, 4.] [Passio S. Theagenis, t. c., p. 182.] · ὁ γὰρ κύριός μου καὶ βασιλεὺς Χριστὸς [κύριος καὶ βασιλεύς μου G 2, 3, 6; Χριστός add. G 2; κ. μου καὶ ὁ θεός μου G 5, 6.] πρὸ προσώπου μού ἐστιν ῥυόμενός [λυτρούμενος G 3, 5, 6.] με ἐκ [om. G 3, 5.] τῶν βασάνων σου [τούτων G 2, 3, 4, 5, 6.] · ὃν σὺ οὐχ ὁρᾶς ἐπειδὴ [ἐπεὶ G 5.] οὐ βλέπεις τοῖς τῆς ψυχῆς σου [om. G 5.] ὀφθαλμοῖς.&rdquogr; Θυμωθεὶς οὖν [(καὶ θυμ.) G 5, 6; θυμ. δὲ G 2.] ὁ δικαστὴς [ἡγεμὼν G 2.] καὶ βρύξας ὡς λέων ἐκέλευσεν αὐτὸν βληθῆναι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ [βληθ. αὐτὸν ἐν τῆ φυλακῆ G 2; ἐκέλευσεν σιδηρωθέντα αὐτὸν βληθ. ἐν τῶ δεσμωτηρίω καὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ ἀσφαλισθῆναι εἰς τὸ ξύλον G 3, 4.] καὶ σφραγισθῆναι [ἐσφράγισεν G, 5 6.] τὴν θύραν [θύρα G 2.] τῆς φυλακῆς [(τ. φ.) om. G 2.] κἀκεῖ αὐτὸν ἐαθῆναι λιμῷ ἀποθανεῖν [καὶ ἐαθῆναι αὐτὸν ὅπως λιμῶ ὰποθάνη G 3, 4; καὶ εἴασεν αὐτὸν ἵνα λ. ἀποθάνη G 5, 6.] .

[5] [in carcere] Ὁ οὖν [δὲ G 3, 4, 5, 6.] μακάριος Θεόδωρος ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος [ἐτ. ὑπὸ τ. ἁ. π. G 3, 4.] ἐτρέφετο. Καὶ [om. G 5, 6; προσευχομένου δὲ αὐτοῦ G 3, 4.] ἐν τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ [ἐν ἐ͂κ. δὲ τῆ νυκτὶ G 5, 6.] ὤφθη αὐτῷ ὁ Κύριος καὶ εἶπεν [αὐτῶ add. G 2.] · &ldquogr;Θάρσει, Θεόδωρε [(θ. Θ.) Θ. θ. G 3, 4, 5, 6.] , ἐγὼ γάρ εἰμι μετὰ σοῦ· μὴ οὖν λάβῃς [καὶ μὴ λάβη G 3, 4, 5, 6 (λάβης G 5, 6).] βρῶμα [βρωτὸν G 5.] ἢ πόμα παρὰ τῶν ἀνθρώπων τούτων· ἔσται [ἔστι G 5.] γάρ σοι ζωὴ ἄφθαρτος μετ᾽ ἐμοῦ [(μετ᾽ ἐμοῦ) om. G 2, 3, 4, 6.] ἐν τοῖς οὐρανοῖς.&rdquogr; Καὶ ταῦτα εἰπὼν ἀφανὴς ἐγένετο [ὁ κύριος (om. G 5) ἀνεχώρησεν G 5, 6.] . Ἀναχωρήσαντος δὲ τοῦ Κυρίου [(ἀναχ. δὲ τ. κ.) ὁ δὲ G 2.] , ὁ μακάριος Θεόδωρος ἤρξατο ψάλλειν καὶ ἀγαλλιᾶσθαι [(καὶ ταῦτα - ἀγαλλιᾶσθαι) ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ μακάριος Θεόδωρος ὑπὸ τοῦ κυρίου ἀγαλλώμενος ἤρξατο ψάλλειν καὶ λέγειν· εὐλογήσω τὸν κύριον ἐν παντὶ καιρῶ διὰ παντὸς ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῶ στόματί μου G 3, 4.] . Ἦν δὲ αὐτῷ ὑπακούων [ὑπ. αὐτῶ G 6.] ὄχλος πολύς [ἀγγέλων add. G 5, 6.] . Οἱ οὖν [δὲ G 5, 6.] δεσμοφύλακες ἀνέστησαν καὶ ἔδραμον πρὸς [ἐπὶ G 5.] τὴν θύραν τῆς φυλακῆς· καὶ ἰδόντες [ἴδον G 2; εἶδον G 5, 6; ηὕρον G 3, 4.] τὴν θύραν [τὴν μὲν θ. G 5, 6; αὐτὴν G 3, 4.] κεκλεισμένην καὶ τὴν σφραγῖδα σῴαν [καὶ add. G 5, 6.] , παρετήρουν [παρετήρησαν G 2; παρατηρίσαντες G 3, 4; παρετερήσαντο G 5; παρετηροῦντο G 6.] διὰ τῆς θυρίδος καὶ [om. G 3, 4.] ἰδόντες [ἴδον G 2; εἶδον G 5, 6.] ὄχλον πολὺν λευχειμονοῦντα [λευσχημονοῦντα G 2; λευχημονούντων G 3, 4, 5, 6.] καὶ ψάλλοντα [ψαλλόντων G 3, 4, 5, 6.] ἅμα τῷ ἁγίῳ [μακαρίω G 2, 3, 4, 5, 6.] Θεοδώρῳ [καὶ add. G 2.] , φοβηθέντες ἀνήγγειλαν [ἀπήγγειλαν G 5.] τῷ δικαστῇ [ἡγεμόνι G 3, 4, 5, 6.] · καὶ ἀνέστη [ἀναστὰς G 3, 4.] ὁ δικαστὴς [(ὁ δ.) om. G 2, 3, 4, 5, 6.] καὶ [om. G 3, 4.] ἦλθεν [τρέχων add. G 3, 4, 5, 6.] ἐπὶ τὴν θύραν τῆς φυλακῆς δρομαῖος καὶ εἶδεν τὴν μὲν κατήνην [(δρομ. - κατ.) καὶ εὗρε τὴν μὲν (om. G 6) κατ. G 5, 6; δρομ. καὶ ἶδεν (ἰδὼν G 3, 4) τὴν θύραν τῆς φυλακῆς G 2, 3, 4.] κεκλεισμένην καὶ τὴν φωνὴν τῶν ψαλλόντων ἤκουεν ἅμα τῷ μακαρίῳ Θεοδώρῳ [om. G 2; ἅμα Θεοδώρω G 5; ἅμα τῶ μακ. Θ. ἤκουεν G 6; (καὶ - Θ.) ἤκουσεν τῆς φωνῆς τῶν ψ. G 3, 4.] . Καὶ ἐποίησεν κύκλῳ [τῆς φυλακῆς add. G 3, 4.] στρατιώτας καθωπλισμένους [μετὰ ἀσπίδων G 5, 6.] τὴν φρουρὰν [(τ. φ.) om. G 2, 3, 4, 5, 6.] φυλάττειν [om. G 2, 3, 4, 5.] , νομίσας τινὰς χριστιανοὺς εἶναι [νομίζοντες (νομίζων G 6) ὅτι χριστιανοί εἰσι G 5, 6.] ἅμα τῷ ἁγίῳ [μακαρίω G 5, 6.] Θεοδώρῳ. Εἰσελθών δὲ ἔσω [om. G 2, 3, 4.] οὐδένα εὗρεν [εὗρεν οὐδένα G 6.] εἰ μὴ μόνον [om. hic G 5, 6.] τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ [μόνον add. G 5; καὶ εἰσελθὼν εὗρεν μόνον τὸν μακάριον G 3, 4.] Θεόδωρον [om. G 5.] ὄντα [om. G 2, 3, 4, 6.] ἐν τῷ ξύλῳ ἠσφαλισμένον ;· καὶ ἔλαβεν αὐτὸν τρόμος μέγας [om. G 2.] καὶ τοὺς συμπαρόντας [πάντας τοὺς συμπ. G 2; πάντας τοὺς σὺν αὐτῶ G 3.] αὐτῷ. [caelesti fruitur solatio.] Κλείσαντες οὖν πάλιν τὰς θύρας τῆς φυλακῆς [καὶ κλείσας τὴν θύραν G 2; καὶ κλείσαντες τὰς θύρας G 3, 5 6.] , ἀνεχώρησαν [ἀνεχώρησεν G 2.] , κελεύσαντος σαντος τοῦ δικαστοῦ διδόσθαι αὐτῷ οὐγκίαν ἄρτου καὶ κράσιν ὕδατος καθ᾽ ἡμέραν [ἐκέλευσεν, δὲ ὁ δικαστὴς δοῦναι αὐτῶ οὐγκίαν ἄρτου καὶ κρασὶν ὕδατος G 2; ἐκ. δὲ ὁ δ. οὐγκίαν ἄρτου καὶ ποτήριον (κράσιν G 6, κρασὶν G 3) ὕδατος λαμβάνειν τὸν μακάριον (μάρτυρα G 3) G 3, 5, 6.] · ὁ δὲ πιστὸς [Θεοῦ add. G 3.] μάρτυς κατὰ τὸ γεγραμμένον, ὅτι ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται [(κατὰ - ζήσεται) om. G 3.] , οὐκ ἐλάμβανεν παρ᾽ ἐκείνων τροφὴν λέγων [οὐκ ἐλάμβανεν παρ᾽ ἐκείνοις τροφὴν εἰπὼν G 2; οὐκ ἠθέλησεν λαβεῖν παρ᾽ αὐτῶν ἄρτον λέγων G 3; οὐκ ἠθέλησε παρ᾽ ἐκείνων λαβεῖν ἄρτον (βρῶμα ἢ πόμα G 6) εἰπὼν G 5, 6.] ὅτι · &ldquogr;Ἐμὲ τρέφει ὁ ἐμὸς δεσπότης καὶ βασιλεὺς Χριστός [(κ. β. χ.) om. G 5; (κ. β.) om. G 3; κατὰ τὸ γεγραμμένον ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται G 3.] [Passio S. Theagenis, t. c., p. 182 – 83.] .”

[6] Πρωΐας δὲ γενομένης [(π. δ. γ.) ἡμερῶν δὲ διαγενομένων G 3; καὶ G 5.] , ἐκέλευσεν ὁ δικαστὴς [ἡγεμὼν G 6.] , ἀχθῆναι αὐτὸν καὶ λέγει αὐτῷ [παραστῆναι αὐτὸν· εἰσαχθέντος δὲ αὐτοῦ λέγει αὐτῶ ὁ δικαστὴς G 3.] · &ldquogr;Πείσθητί μοι, Θεόδωρε [om. G 3, 5, 6.] , ἄνευ βασάνων καὶ θῦσον τοῖς θεοῖς [(κ. θ. τ. θ.) καὶ μὰ τοὺς θεοὺς G 5; καὶ μὰ τοὺς θ. ἅπαντας add. G 3, 6.] , ἵνα [om. G 3, 5, 6.] διὰ τάχους [τάχος G 2.] γράψω τοῖς δεσπόταις τῆς οἰκουμένης [ὥστε σε add. G 2; ὥστε G 3.] , ἀρχιερέα σε [om. G 1.] γενέσθαι τῶν θεῶν [(τ. θ.) om. G 5.] · καὶ τιμὰς δὲ λήψῃ οὐ τὰς τυχούσας [καὶ τιμὰς οὐ τὰς τυχούσας λήψη G 3, 5, 6.] καὶ σύνθρονος ἡμῶν ἔσῃ.&rdquogr; Ὁ δὲ μακάριος Θεόδωρος ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ σφραγίσας ἑαυτὸν [σφραγισάμενος G 5, 6.] εἶπεν τῷ τυράννῳ [(καὶ - καὶ) τὰ δόματά σου σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπόλειαν ὅτι ἐνόμησας τὸν δοῦλον τοῦ Χριστοῦ διὰ χρημάτων ἀπατᾶν· ἐγὼ χριστιανός εἰμι καὶ ἢ G 3.] · &ldquogr;Εἰ καὶ τὰς σάρκας μου τήξεις ἐν πυρὶ καὶ βασάνοις [καὶ ἐκισμοῖς add. G 3.] πολυπλόκοις ἀναλώσεις [ἀφανίσης G 3, 5, 6; τὸ σῶμα μου add. G 3.] , εἰ καὶ ξίφει [(ε. κ. ξ.) με καὶ θηρίοις καὶ ξίφεσι G 2; καὶ ξίφεσι καὶ θηρίοις G 3; εἰ καὶ ξίφεσι καὶ πυρὶ G 6; καὶ ξίφεσι G 5.] παραδῷς [παραδώσεις G 2, 5, 6.] με [om. G 2.] , ἕως ἔστιν πνοὴ ἐν ῥισί μου [ἐν ῥ. μ. πνοή G 2.] οὐ μὴ ἀρνήσομαι [ἀπαρνήσομαι G 3.] τὸν Θεόν [τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ (Θεοῦ G 2) G 2, 5, 6; τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα G 3.] μου.&rdquogr; Ὁ οὖν τύραννος συμβούλιον ποιήσας μετὰ τοῦ πραιποσίτου, ἐκέλευσεν τοῖς δημίοις ἀνενεγκεῖν αὐτὸν ἐπὶ τὸ ξύλον καὶ τοῖς ὄνυξι τὰς πλευρὰς αὐτοῦ ξέειν · καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἔξεσαν αὐτὸν ὥστε τὰς πλευρὰς αὐτοῦ γυμνωθῆναι. Ὁ δὲ μακάριος οὐδὲν ἀπεκρίνατο τῷ τυράννῳ, ἀλλ᾽ ἔψαλλεν λέγων [(ὁ οὗν - λέγων) ποιήσας οὖν συμβούλιον ὁ ἡγεμὼν μετὰ τοῦ πρεποσίτου ἐκέλευσεν τοῖς δημίοις ἐπὶ τοσοῦτον αὐτὸν βασανίζειν τοῖς ὄνυξιν ὥστε τὰς πλευρὰς αὐτοῦ γυμνωθῆναι. Ὁ δὲ ἅγιος Θεόδωρος οὐδὲν ἀπεκρίνατο τῶ ἡγεμόνι ἀλλ᾽ ἐψ. λ. G 2; ταῦτα ἀκούσας ὁ ἡγεμὼν καὶ συμβούλιον ποιησάμενος μετὰ τοῦ πρεποσίτου ἐκέλευσεν αὐτὸν κρεμασθέντα ξέεσθαι καὶ εἶπεν τοῖς δημίοις ἅψασθαι αὐτοῦ τῶν σαρκῶν· οἱ δὲ ἐπὶ τοσούτων αὐτὸν ἐβασάνισαν ξέοντες ὥστε τὰς πλ. αὐτοῦ γυμν. Ὁ δὲ μακ. Θ. οὐδὲν ἀπ. τῶ ἡγεμόνι εἰ μὴ προσευχόμενος εἶπεν G 3; ὁ δὲ συμβούλιον ποιησάμενος (ποιήσας G 6) μετὰ τοῦ πρεποσίτου, ἐκέλευσεν αὐτὸν κρεμασθῆναι προστὰξας τοῖς δημίοις ξέειν αὐτοῦ τὰς πλευράς · οἱ οὖν σπεκουλάτορες ἐπὶ τοσοῦτον ἐβασάνιζον ξέοντες αὐτόν, ὥστε τ. πλ. αὐτοῦ γυμν. καὶ ὁ μακ. Θ. οὐδὲ ἀπ. τῶ ἡγεμόνι ἀλλὰ ψάλλων ἔλεγεν G 5, 6.] · &ldquogr;Εὐλογήσω τὸν Κύριον ἐν παντὶ καιρῷ · διὰ παντὸς ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῷ στόματί μου.&rdquogr; Ὁ δὲ [καὶ ὁ G 2.] τύραννος ἐκπλαγεὶς ἐπὶ τῇ τοσαύτῃ ὑπομονῇ τοῦ ἀνδρὸς ἔφη πρὸς αὐτὸν [μακαρίου Θεοδώρου εἶπεν G 2; ἀνδρὸς ἔφη πρὸς τὸν μακάριον Θεόδωρον G 3; ἀνδρὸς ἔφη πρὸς τὸν ἅγιον (om. G 6) μάρτυρα G 5, 6.] · &ldquogr;Οὐκ αἰσχύνει, ἀθλιώτατε πάντων ἀνθρώπων, ὅτι εἰς ἄνθρωπον [ἐπ᾽ ἀνθρώπω G 2.] τὰς ἐλπίδας ἔχεις καὶ τοῦτον βιοθανῆ γενόμενον, καὶ οὕτως ἑαυτὸν ἀλογίστοις αἰκισμοῖς καὶ βασάνοις παραδίδως;&rdquogr; Ὁ δὲ ἅγιος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος εἶπεν · &ldquogr;Αὕτη ἡ αἰσχύνη ἐμοὶ καὶ πᾶσι τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.&rdquogr; Καὶ τοῦ δήμου ἐπιβοῶντος ἤδη αὐτὸν ἀφανίζεσθαι, ὁ ἡγεμὼν ἐπηρώτα αὐτὸν διὰ τοῦ κήρυκος · &ldquogr;Βούλει θῦσαι ἢ πλέον παρ᾽ ἐμοῦ τιμωρεῖσθαι;&rdquogr; Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἅγιος Θεόδωρος μετὰ παρρησίας εἶπεν [(τὰς ἐλπίδας - εἶπεν) ἐλπίζεις τῶ λεγομένω Χριστῶ καὶ τούτω βιοθανῆ. Θεόδωρος εἶπεν · αὕτη ἡ αἰσχύνη ἐμοὶ καὶ πᾶσι τοῖς ἐπικαλουμένοις τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἡγεμὼν εἶπεν · βούλη θῦσαι ἢ πλέον παρ᾽ ἐμοῦ τιμωρεῖσθαι; Θ. εἶπεν G 2; τὰς ἐλπίδας ἔχεις καὶ τοῦτο εἰς βιοθανῆ, οὕτως σεαυτὸν ἐξέδωκας ταῖς βασάνοις; Θ. εἶπεν · αὕτη (cet. ut G 2) κυρίου ἡμῶν Ἰ. Χ. καὶ τοῦ δήμου ἐπιβοῶντος ἤδη αὐτὸν ἀφανίζεσθαι διὰ τοῦ κήρυκος ἐβόα ὁ ἡγεμὼν ἢ θῦσαι ἢ ἀπολέσθαι · ὁ δὲ μακάριος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ παρρησιασάμενος εἶπεν G 3; τὰς ἐλπίδας σου ἔχων (ἔχεις G 6) καὶ τοῦτον βιοθανῆ, οὕτως ἑαυτὸν ἀλογίστως (ἀλ. ἑαυτ. G 6, et add. τοῖς) αἰκισμοῖς παρέδωκας · ὁ δὲ μακάριος μάρτυς (om. G 6) ἔφη · αὕτη (cet. ut G 2) κυρίου Ἰ. Χ. (cet. ut G 3) κήρυκος ἐπηρώτα αὐτὸν ἢ θῦσαι ἢ ἀπαχθῆναι · ὁ δε ἅγιος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ παρρησιασάμενος (ἐν τῶ Χριστῶ om. G 6) ἔφη πρὸς τὸν τύραννον G 5, 6.] · &ldquogr;Ἀσεβέστατε καὶ πάσης ἀνομίας πεπληρωμένε υἱὲ διαβόλου [τοῦ διαβόλου καὶ G 2.] , ἀληθῶς ἄξιε τῆς τοῦ ἀντικειμένου [διαβόλου G 3.] ἐνεργείας [(τῆς - ἐνεργείας) τοῦ σκότους καὶ πάσης ἀπωλείας G 2.] · οὐ φοβῇ σὺ τὸν Θεὸν τὸν ταύτην σοι τὴν ἀρχὴν χαρισάμενον [δωρησάμενον G 2; παρασχόμενον G 5, 6.] ; δι᾽ αὐτοῦ γὰρ βασιλεῖς βασιλεύουσιν καὶ τύραννοι κρατοῦσιν γῆς · καὶ [ἀλλ᾽ G 2, 3, 5, 6.] ἀναγκάζεις με ἐγκαταλεῖψαι [καταλεῖψαι G 2; καταλειπεῖν G 3.] Θεὸν ζῶντα καὶ λίθοις ἀψύχοις [om. G 2.] προσκυνεῖν [προσκυνῆσαι G 3; ἵνα σὺν σοὶ ἀπώλομαι G 2.] .” [Prov. 8, 15.] Ὁ οὖν [καὶ ὁ G 2, 3, 5, 6.] δικαστὴς μετὰ πολλῆς σκέψεως ἔφη [εἶπεν G 3, 6.] πρὸς τὸν ἅγιον [om. G 2, 3, 5, 6.] μάρτυρα · &ldquogr;Τί θέλεις; εἶναι μεθ᾽ ἡμῶν [μεθ᾽ ἡμῶν εἶναι G 3.] ἢ μετὰ τοῦ [om. G 3.] Χριστοῦ σου;&rdquogr; Ὁ δὲ ἅγιος μάρτυς Θεόδωρος [ὁ δὲ ἅγιος Θεόδωρος G 2; ὁ ἅγιος μάρτυς G 5, 6.] μετὰ πολλῆς χαρᾶς [παρρησίας G 2.] ἀπεκρίνατο [λέγων add. G 2, 3.] · &ldquogr;Μετὰ τοῦ Χριστοῦ μου καὶ ἤμην καὶ εἰμὶ καὶ ἔσομαι.&rdquogr;

[7] [Igne comburendus] Εἰδὼς [ἰδὼν G 2.] οὖν ὁ τύραννος, ὅτι ἀδυνατεῖ [ἐν add. G 2.] ταῖς βασάνοις πρὸς τὴν ὑπομονὴν τοῦ ἀνδρός, δίδωσιν κατ᾽ αὐτοῦ [τὴν add. G 2, 3.] ἀπόφασιν λέγων οὕτως [(λ. οὕτ.) τοιαύτην G 5, om. G 3, 6.] · &ldquogr;Θεόδωρον ἀπειθήσαντα [Θεόδωρος ἀπειθήσας G 3, 5, 6.] τῷ κράτει τῶν καλλινίκων βασιλέων καὶ τῶν θεῶν [μεγίστων θεῶν G 3; τοὺς θεοὺς ἀτιμήσαντα καὶ μηδὲν αὐτοὺς ἡγησάμενον G 2.] , πιστεύσαντα [πεισθεὶς G 3, 5, 6.] δὲ Ἰησοῦ Χριστῷ [om. G 3.] τῷ σταυρωθέντι ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, ὥσπερ ἀκούω [(ὡσπ. ἀκ.) om. G 3; ὡς ἀκ. G 2.] παρὰ Ἰουδαίων, κελεύω πυρὶ παραδοθῆναι [κελεύω τοῦτον π. π. G 2; καὶ αὐτὸς πυρὶ παραδοθήσεται G 3, 5, 6.] [Quae lecta sunt de promissis a martyre reiectis, de tormentis fortiter toleratis, de conviciis in praesidem, de sententia mortis tandem pronuntiata in compluribus occurrunt Passionibus. Les Passions des martyrs, pp. 257 – 59, 264, 273 – 304. Arta tamen cernitur hoc loco cognatio cum Passione S. Nestoris, BHL. 6068, n. 7 – 9.] .” Μόνον δὲ ἀπεφήνατο καὶ τὸ ἔργον θᾶττον τοῦ λόγου ἠνύετο [(μόνον - ἠνύετο) om. G 3; ὡς ἀτιμάσαντα τοὺς εὐμενεῖς θεοὺς καὶ τοὺς ἀηττήτους βασιλεῖς ἀτεθήσαντα · μετὰ πολλοῦ δὲ τοῦ τὰχους ἐγένετο, ἃ προσέταττεν G 2; μετὰ τοσοῦτον οὖν τοῦ (om. G 5) τάχους ταῦτα ἐγένετο θᾶττον ἢ ἐλέγετο G 5, 6.] [Exscripta sunt quae sequuntur, ad verba usque τοῦ ἠγαπημένου σου παιδός, e Passione S. Polycarpi BHG. 1556 – 1557, 13 – 14.] . Τῶν γὰρ [δὲ G 3.] δημίων παραχρῆμα [om. G 2, 3, 5, 6.] συναγαγόντων ἐκ τῶν ἐργαστηρίων καὶ τῶν [om. G 2, 3, 5, 6.] βαλανείων ξύλα [φρύγανα G 2; συναγαγόντων ξ. G 3.] , ἤγαγον τὸν μακάριον [(τ. μ.) αὐτὸν G 2, 3.] ἐπὶ τὸν προκείμενον τόπον. Ὅτε δὲ ἡ πυρὰ ἀνήφτη [ἡτοιμάσθη G 2, 5, 6; τὸ πῦρ ἡτ. G 3.] , ἀποθέμενος ἑαυτοῦ [αὐτοῦ G 2; ἑαυτοῦ G 6; ἑαυτῶ G 5; ἀφ᾽ ἑαυτοῦ ὁ μακάριος G 3.] τὰ ἱμάτια καὶ λύσας τὴν ζώνην, ἐπειρᾶτο καὶ ὑπολύειν ἑαυτόν [om. G 6.] , μὴ [οὐ G 2.] πρότερον τοῦτο ποιῶν διὰ τὸ ἀεὶ [om. G 2, 3, 5, 6.] ἕκαστον τῶν πιστῶν σπουδάζειν τίς [om. G 2.] πρῶτος [τάχιον G 2, 5, 6.] τοῦ χρωτὸς αὐτοῦ ἅψεται [ἅπτεσθαι G 2.] . καὶ γὰρ [(καὶ γὰρ) om. G 2; καὶ add. G 5, 6.] πρὸ τῆς μαρτυρίας [αὐτοῦ add. G 6.] πάντες [οὖν add. G 2.] προσῄεσαν ἁπτόμενοι αὐτοῦ. Εὐθέως δὲ περιέθηκαν [οὖν περιέστησαν G 2; δὲ περιετίθησαν G 5, 6; (τὰ ἱμάτια-π.) ἡτοιμάσθη πρὸς τὸ πῦρ καὶ εὐθέως π. G 3.] αὐτῷ τὰ πρὸς τὴν πυρὰν ἡρμοσμένα ὄργανα. Μελλόντων δὲ [καὶ μέλλοντες G 2.] αὐτὸν προσηλοῦν εἶπεν αὐτοῖς [om. G 2, 3, 5, 6.] . &ldquogr;Ἄφετέ με οὕτως [om. G 3.] . ὁ γὰρ δεδωκὼς [δοὺς G 3.] ὑπομεῖναί με [om. G 5.] τὸ πῦρ [μοι τὴν ὑπομονὴν G 2; ὑπομονὴν ἐν τοῖς βασάνοις G 3.] , αὐτὸς δώσει καὶ χωρὶς τῆς ὑμετέρας ἐκ τῶν ἥλων ἀσφαλείας [χωρὶς τῆ τῶν ἥλων ἀσφαλεία G 2; παρέχει καὶ τὸ χωρὶς τῶν ἥλων G 3.] ἄσκυλτόν με διαμεῖναι ἐν τῇ πυρᾷ [ἄσκ. ὑπομεῖναι τὴν πυρὰν G 2; ἀσκ. ὑπομεῖναι τὴν π. G 5; ἀσκύλτως ἐπιβῆναι τῆ πυρᾶ G 3.] .” Οἱ δὲ οὐ καθήλωσαν μὲν [αὐτὸν ἀλλὰ μόνον G 3.] προσέδησαν δὲ αὐτόν [om. G 3.] . Ὁ δὲ τήν σφραγῖδα ποιήσας ἐπὶ τῷ μετώπῳ αὐτοῦ καὶ τὰς χεῖρας εἰς τὰ ὀπίσω δεθεὶς [(ὁ δὲ - δεθεὶς) μακάριος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος ποιήσας τὴν ἐν Χριστῶ σφραγῖδα ἐπὶ τὸ μέτοπον καὶ προσδεθεὶς τὰς χεῖρας εἶς τὰ ὀπίσω G 2; μακ. Θ. τὴν σφραγῖδα τοῦ Χριστοῦ ποιησάμενος ἐπὶ τοῦ μετώπου καὶ τὰς χ. ὀπίσω G 3; ὁ δὲ (cet. ut G1) τοῦ μετώπου καὶ τὰς χ. εἰς τὰ ὀπ. προσδεθεὶς (εἰς τουπίσω δεθεὶς G 6) G 5, 6.] ὡς [ὥσπερ G 3.] κριὸς ἐπίσημος ἐκ [om. G 2.] μεγάλου ποιμνίου εἰς [προσφορὰν add. G 2, 3; ἦν προσφορὰ καὶ G 5.] ὁλοκαύτωμα δεκτὸν [om. G 5; ὁλοκαυτώσεως δεκτὴν G 2.] τῷ [om. G. 5.] Θεῷ ἑτοιμασθείς [ἡτοιμάσθη G 2; ἡτοιμασμένον G 3, 5, 6.] , ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εἶπεν· &ldquogr;Κύριε ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, ὁ τοῦ ἀγαπητοῦ καὶ εὐλογητοῦ [εὐλογημένου G 2, 5, 6; (κ. εὐλ.) om. G 3.] σου παιδὸς Ἰησοῦ [om. G 2.] Χριστοῦ πατήρ, δι᾽ οὗ τήν εἰς σὲ [περὶ σου G 2, 3, 5, 6.] ἐπίγνωσιν [γνῶσιν G 3.] εἰλήφαμεν [ἐσχήκαμεν G 2.] , Θεὲ [ὁ Θεὸς G 2, 3, 5, 6.] τῶν δυνάμεων καὶ πάσης κτίσεως καὶ [om. G 1, 5, 6.] παντὸς [τε add. G 5.] ἔθνους [γένους G 2; (π. ἔθ.) τῶν δικαίων G 3.] τῶν δικαίων, οἳ [οἵτινες G 3.] ζῶσιν ἐνώπιόν σου, εὐλογῶ [εὐλογήσω G 5; αἰνώσαι εὐλογῶ G 3.] σε, ὅτι κατηξίωσάς με τῇ ἡμέρᾳ καὶ ὥρᾳ ταύτῃ τοῦ λαβεῖν με μέρος μετὰ τῶν ἁγίων μαρτύρων [(τῇ - μαρτύρων) τῆς ἡμέρας καὶ ὥρας ταύτης τοῦ λαβεῖν με μέρος ἐν τῶ ἀριθμῶ τῶν μαρτύρων σου G2; ἐν τῆ ὥρα ταύτη τοῦ λ. μέρος μετὰ τῶν ἁγίων μαρτύρων σου G 3; τῆς ἡμέρας (cet. ut G 2) λαβεῖν μέρος (λ. με G 6) ἐν ἀριθμῶ τῶν μ. G 5, 6] ἐν τῷ ποτηρίῳ τοῦ Χριστοῦ σου [(ἐν - σου) om. G 2, 3.] εἰς ἀνάστασιν ζωῆς αἰωνίου [(εἰς - αἰωνίου) om. G 3.] ψυχῆς τε καὶ σώματος ἐν ἀφθαρσίᾳ πνεύματος ἁγίου, ἐν οἷς προσδεχθείην [προσδεχθείημεν G 2.] ἐνώπιόν σου σήμερον ἐν θυσίᾳ πίονι καὶ προσδεκτῇ [(κ. π.) om. G 2, 3.] , καθὼς προητοίμασας καὶ ἐφανέρωσας [προεφανέρωσας G 2, 5, 6; (χ. φ.) om. G 3.] καὶ ἐπλήρωσας [(κ. ἐπ.) om. G 3.] ὁ ἀψευδὴς καὶ ἀληθινὸς [(κ. ἀλ.) om. G 3.] Θεός· διὰ τοῦτο αἰνῶ σε [(αἰν. σε) om. G 2.] , εὐλογῶ σε [καὶ δοξάζω add. G 3.] διὰ τοῦ ἐπουρανίου ἀρχιερέως κυρίου δὲ [(κ. δὲ) om. G 2, 3, 5, 6.] ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ ἠγαπημένου [ἀγαπητοῦ G 5, 6.] σου παιδός δὸς δέ, Κύριε [om. G. 5; (δὲ κ.) δὴ κ. G 2; (τοῦ - κ.) αὐτὸς νῦν δέσποτα καταξιώσον G 3.] , καὶ τοὺς σὺν ἐμοὶ κρατηθέντας τήρωνας [om. G 3; χριστιανοὺς add. G 2; ὄντας χριστιανοὺς add. G 5, 6.] εἰς τοῦτο φθᾶσαι [φτ. εἱς τοῦτο G 2.] τὸ βραβεῖον.”

[8] [Cleonicum hortatur;] Καὶ ἀτενίσας τοῖς ὀφθαλμοῖς εἶδεν ἐν τῷ ὄχλῳ [εἰς τὸν ὄχλον G 3, 5, 6.] ἑστῶτα [καὶ δακρύοντα add. G 5, 6.] Κλεόνικον [δακρύοντα add. G 2.] [Edita est Passio SS. Eutropii, Cleonici et Basilisci, BHG. 656. Cf. Les légendes grecques des saints militaires, p. 41 – 43.] , τὸν σὺν αὐτῷ ἀχθέντα [τὸν καὶ σὺν αὐτῶ κρατηθέντα G 3] τήρωνα [χριστιανὸν ὄντα ἑστῶτα καὶ δακρύοντα G 3.] . Καὶ βοήσας εἶπεν [καὶ λέγει αὐτῶ G 3.] . &ldquogr;Κλεόνικε, περιμένω σε [ἐν τῆ βασιλεία τῶν οὐρανῶν add. G 2.] . σπούδασον ἀκολουθῆσαί [ἐπακολουθῆσαι G 3, 5, 6.] μοι· ἐν ζωῇ γὰρ τῇ φθαρτῇ οὐκ ἐγκατελίπομεν ἀλλήλους· καὶ ἐν τῇ ζωῇ τῇ ἐπουρανίῳ [αἰωνίω G 6.] μὴ ἀποστῶμεν ἀπ᾽ ἀλλήλων [ἐν τῆ φθαρτῆ καὶ προσκαίρω ζωῆ οὐκ ἐγκατελίπομεν ἀλλήλους καὶ ἐν τῆ ζωῆ τῆ αἰωνίω μὴ ἀποσπασθῶμεν ἀλλήλοις G 2; ἵνα ὥσπερ ἐν τῆ προσκαίρω ζωῆ οὐκ ἐγκατ. ἀλλ. καὶ ἐν τῆ ἐπουρανίω βασιλεία ἀποστῶμεν ἀλλήλοις G 3.] .” Καὶ πληρώσας τὸν λόγον [ταῦτα εἰπὼν G 2; εἰπὼν ταῦτα G 3.] , πάλιν προσηύξατο λέγων· &ldquogr;Κύριε [Rursum (κύριε - ἀντελαβόμεθα) Passionem S. Polycarpi 13 – 11 compilavit hagiographus.] ὁ Θεός, ὁ παντοκράτωρ, ὁ καταξίωσάς με νικῆσαι τὸν ἀγῶνα τοῦτον [κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, μεσίτα (ὁ μεσίτης G 5, 6) Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, εὐχαριστῶ σοι ὅτι κατηξίωσάς με νικῆσαι τὸν ἀγ. τοῦτον G 2, 5, 6; εὐχαριστῶ σοι κύριε Ἰ. Χ. ὁ μεσίτης Θεοῦ καὶ ἄνθ. ὅτι κατ. μ. νικῆσαι τὸν πρόσκαιρον ἀγῶνα G 3.] διὰ τοῦ μονογενοῦς σου υἱοῦ, κυρίου δὲ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εὐχαριστῶ καὶ δοξάζω τὸ ὄνομά σου· πρόσδεξαι ἐν εἰρήνῃ τὴν ψυχήν μου, ὅτι σοὶ πρέπει δόξα σὺν τῷ μονογενεῖ σου υἱῷ καὶ τῷ παναγίῳ πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς [(διὰ - εἰς) εὐχαριστῶ σοι κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν σὺν τῶ ἀθανάτω σου πατρὶ καὶ τῶ παναγίω καὶ ζωοποιῶ πνεὺματι εἰς G 2; διὸ σοὶ καὶ μετὰ σου δόξα κράτος τῶ σῶ πατρὶ καὶ τῶ ζωοποιῶ (παναγίω σου G 6) πνεύματι νῦν (καὶ ἀεὶ καὶ add. G 6) καὶ εἰς G 5, 6; δοξάζω σε, ὁ Θεός μου διὰ τοῦ μονογενοῦς σου υἱοῦ μεθ᾽ οὗ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος σὺν τῶ παναγίω σου πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς G 3.] τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν.&rdquogr; Καὶ πληρώσαντος αὐτοῦ τὴν εὐχὴν [καὶ ἀναπέμψαντος (ἀναπ. δὲ G 3) αὐτοῦ τὸ ἀμὴν G 2, 3.] οἱ τοῦ διαβόλου ὑπουργοὶ [οἱ τοῦ δ. ὑπηρέται G 2; οἱ τοῦ πυρὸς ἐργάται G 3; οἱ τοῦ πυρὸς ἄνθρωποι G 5, 6.] ἐξῆψαν [ἀνῆψαν G 2, 3.] τὸ πῦρ [τὴν πυρὰν G 2.] . μεγάλης δὲ ἐκλαμψάσης φλογός [ἐξαψάσης φλ. G 6; μεγάλου δὲ πυρὸς ἐκλάμψαντος G 3.] , θαῦμα μέγα [om. G 3, 5, 6 (ἰδ. μέγα) G 2.] ἴδομεν οἷς ἐδόθη ἰδεῖν, οἱ καὶ ἐτηρήθημεν εἰς τὸ [(εἰς τὸ) τοῦ G 3; (οἱ - τὸ) τοῖς πιστοῖς καὶ ἡ βουλήθημεν G 2.] ἀναγγεῖλαι τοῖς λοιποῖς [πιστοῖς G 6.] τὰ γενόμενα [γινόμενα G 5.] . τὸ γὰρ πῦρ καμάρας εἶδος ποιῆσαν [ἐποίησεν G 5, 6.] , [spiritum Deo reddit;] ὥσπερ [ὡς G 2.] ὀθόνη πλοίου ὑπὸ πνεύματος πληρουμένη [ὀθόνην … πληρουμένην καὶ G 5; κύκλω add. G 2.] , περιετείχισεν τὸ σῶμα τοῦ δικαίου [μάρτυρος G 2; ἁγίου G 5, 6.] . Καί ἦν μέσον [μὲν G 5; (ὥσπερ - μέσον) ὑπεχώρει· καὶ ἦν ὁ μακάριος ἐν μέσω τοῦ πυρὸς G 3.] οὐχ ὡς σὰρξ καιομένη [καιόμενον G 5.] , ἀλλ᾽ ὡς ἄρτος ὀπτώμενος· καὶ γὰρ εὐωδίας ἀντελαβόμεθα [(καὶ - ἀντελ.) om. G 2; ὅθεν καὶ εὐωδίας πολλῆς μετέλαβον οἱ παρεστῶτες ὄχλοι G 3.] . τοῦ γὰρ ἁγίου πνεύματος παραγενομένου [παραγεναμένου G 2.] , ἄνετος ἦν ὁ ἅγιος μάρτυς αἰνῶν [τὸν Θεὸν καὶ δοξάζων τῆ ἐξόδω τοῦ ἁγίου πνεύματος add. G 2.] . καὶ οὕτως μετ᾽ εἰρὴνης ἀπέδωκε τὸ πνεῦμα τῷ κυρίῳ καὶ ὡς ἀστραπὴν ἴδωμεν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀναλαβομένην [(καὶ οὕτως - ἀναλαβομένην) καὶ τέλος εἰπὼν τὸ ἀμὴν οὕτως παρέδωκε τὴν ψυχὴν τῶ κυρίω καὶ ὡς ἀστραπὴν ἴδωμεν ἀναβαίνουσαν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ G 2; καὶ τέλος εἰπὼν τὸ ἀμὴν ὥσπερ ἐρευγόμενος παρέδωκε τὴν ψυχὴν καὶ ὥσπερ ἀστραπὴν ἶδωμεν ἀναλαμβανομένην τὴν ψυχὴν αὐτοῦ G 3; καὶ τέλος εἶπεν τὸ ἀ. καὶ ὡς ἐρευγ. ἀφῆκεν τὴν ψ. καὶ ὡς ἀστ. εἴδ. ἀναλαμβ. G 5; καὶ ὡς ἐρευγ. ἀφ. τὴν ψ. καὶ ὡς ἀστ. εἴδ. αὐτὴν ἀναλαμβ. G 6; καὶ εὐωδίας πάντες ἐπληρώθησαν add. G 2.] ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

[9] Εὐσεβία [Εὐσεβεία G 2, 3.] δέ τις [γυνὴ add. G 2;] φερονύμως [χριστιανὴ add. G 3.] εὐσεβῶς [εὐλαβῶς G 3.] ζῶσα [ζήσασα G 6.] ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου [om. G 5, 6.] μάρτυρος [Θεοδώρου add. G 2, 3.] , καί οἴνῳ [(καὶ οἴνω) om. G 3; καὶ ἐν ὀθόνη G 2.] καὶ μύροις [σμύρνη G 2; καὶ ἀρώμασι add. G 3.] διακοσμήσασα τοῦτο ἀπέθετο ἐυ γλωσσοκόμῳ εἰς τὸν οἶκον ἑαυτῆς ἐν χωρίῳ Εὐχαΐτοις ὑπὸ μητρόπολιν᾽ Ἀμάσειαν, μνήμην ἐπιτελοῦσα ἐπὶ σωτηρίᾳ ἑαυτῆς εἰς δόξαν πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν [(τοῦτο - ἀμήν) καὶ σινδόνι καθαρᾶ περιειλήσασα ἀπέθετο ἐν γλωσσοκόμω ἐν τῶ οἴκω αὐτῆς οἰκοδομήσασα τὸ μαρτύριον αὐτοῦ ἐν Εὐχαΐτοις, ἔνθα καὶ νῦν ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος ἐπιτελεῖται ἐν Χριστῶ Ἰησοῦ τῶ κυρίω ἡμῶν μεθ᾽ οὗ τῶ πατρὶ ἡ δόξα σὺν τῶ ἁγίω πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν G 2; ἀπέθετο ἐν ἀργυρέω γλωσσοκόμω καὶ κηδεύσασα ἤνεγκεν καὶ κατέθετο αὐτὸ ἐν ἰδίω προαστίω ἐν Εὐχαΐτης τῆ κώμη οἰκοδομήσασα οἶκον ἄξιον τῆς ἀθλήσεως αὐτοῦ μνήμην ἐπιτελοῦσα κατὰ τὴν ἐνάτην τοῦ νοεμβρίου μηνὸς εἰς δόξαν Θεοῦ πατρὸς καὶ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, ὧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν G 3; τὸ ἅγιον αὐτοῦ σῶμα καὶ ἐν (om. G 6) σινδόνι καθαρᾶ εἰλήσασα (ἠλήξασα G 6) ἀπέθετο ἐν γλωσσοκόμω εἰς οἰκίσκον ἑαυτῆς μνήμην ἐπιτελοῦσα εἰς δόξαν Θεοῦ παντοκράτορος καὶ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος G 5, 6.] .

Ἐτελειώθη δὲ ὁ ἅγιος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Θεόδωρος τῇ προδεκατριῶν καλανδῶν μαρτίου [Diem 8 iunii, quae est anniversaria translationis S. Theodori ducis, pro 17 februarii ponunt nonnulli codices, ut G 5, novembris vero 9 latini et inter graecos solus, quem sciam, G 3, qui est italo-graecus.] , βασιλεύοντος Μαξιμιανοῦ, κατὰ δὲ ἡμᾶς βασιλεύοντος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ προσκύνησις, ἡ μεγαλωσύνη τε καὶ μεγαλοπρέπεια σὺν τῷ ἀνάρχῳ πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ καὶ ὁμοουσίῳ καὶ ζωοποιῷ πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν [(ἐτελειώθη - ἀμήν) om. G 2, 3; ἐτελειώθη δὲ (om. G 6) ὁ ἅγιος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ (τ. Χ. μ. G 6) Θεόδωρος μηνὶ ἰουνίω η᾽ (φευρουαρίω ιζ᾽ G 6) ἐπὶ βασιλέων Μαξιμιανοῦ καὶ Μαξιμίνου, βασιλεύοντος δὲ καθ᾽ ἡμᾶς (κ. ἡ. δὲ β. G 6) τοῦ κυρίου ἡμῶυ Ἰησοῦ Χριστοῦ μεθ᾽ ὧ τῶ πατρὶ καὶ τῶ ἁγίω πνεύματι δόξα καὶ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν. G. 5, 6.] .

Passio S. Theodori [martyris add. L 3, 4.] .

[1] [Saeviente persecutione] Temporibus suis Maximianus et Maximinus imperatores miserunt per omnem terram regni sui edictum adversus [contra L 4.] omnes verae Christi [christiane L 4.] religionis cultores, ut gustantes immolaticios [immolaticiis L 3.] cibos possent evadere tormenta et vivere, contradicentes vero in iudiciis tradi et multis diversisque suppliciis affligi. Eo [eodem L 2, 3, 4.] autem tempore tentus est [beatus add. L 4.] Theodorus et simul cum eo [T. simul cum eo et L 4.] alii multi tyrones ad militandum et adductus est in legione [legionem L 2; regione L 3; regionem L 4.] quae [qui L 1, 3; quae dicitur in regionem L 4.] dicitur Marmaritanorum sub praeposito Brinca [B. praep. L 4.] . Quae legio consistebat in civitate Amasiae provinciae Ellesponti [Hellesponti L 2, 3, 4.] , ubi etiam secundum edictum imperatorum compellebantur universi ad immolandum idolis.

[2] His contradicens beatus Theodorus adductus est ad Brincam [Brinca L 2, 3 et deinceps.] praepositum. [idolis sacrificare iussus,] Cui Brincas ait: “Ut quid non obtemperas praeceptis imperatorum [praecepto imperatoris L 4.] et immolas diis immortalibus [(et - immortalibus) om. L 4.] ?” Beatus [vero add. L 2, 3.] Theodorus, cum esset fidelis Deo plenusque Spiritu sancto, stans in medio legionis dixit: “Quia ego christianus sum et immolare reprobis simulachris praeceptum non accepi; habeo enim [salvatorem meum add. L 4.] regem meum [dominum Iesum L 4.] Christum in caelis.” Brinca [Brincas L 4 et deinceps.] praepositus dixit: “Accipe arma tua, Theodore, et militiam [et add. L 2, 3, 4.] ; adquiesce sacrificare [et sacrifica L 4.] diis immortalibus [om. L 4.] , et obtempera [obtemperare L 2.] invictissimis imperatoribus.” Respondens autem sanctus [beatus L 4.] Theodorus dixit [om. L 3.] : “Ego milito meo imperatori et alio [alii corr. L 2.] militare [militari L 3.] non possum.” Brinca [Brincas L 3, 4.] praepositus dixit: “Et hii omnes circumstantes [astantes L3, om. L 4.] christiani sunt et militant.” Theodorus dixit: “Unusquisque novit quomodo militat [militant L 3.] . Ego autem milito domino meo et regi caelesti Deo et filio eius unigenito Iesu Christo.” Possidonius ducinarius [ducenarius L 2, 4 et deinceps.] dixit: “Ergo Deus tuus filium habet?” Sanctus Theodorus dixit: “Etiam habet filium, qui est veritas [verbum veritatis L 2, 3, 4.] , per quem omnia facta sunt.” [Ioh. 1, 3.] Dixit autem ad eum praepositus: “Possumus eum cognoscere [videre L 2, 4.] ?” Sanctus Theodorus dixit: “Vellem si daret vobis talem intellectum ut eum cognoscatis [cognosceretis L 2, 4.] .” Possidonius ducinarius dixit: “Etsi agnoverimus eum, numquid possumus derelinquere imperatorem terrenum et ad eum accedere?” Sanctus Theodorus dixit: “Nichil est quod vobis [vos corr. L 2.] impediat, ut derelinquentes tenebras et fiduciam quam ad modicum [tempus add. L 4.] habetis apud temporalem et terrenum atque mortalem vestrum imperatorem [(imp. vestrum) L 2, 4.] , accedatis ad Deum [dominum L 1.] vivum et regem aeternum atque caelestem, ut ipsi [ipsius L 2, 4.] efficiamini milites sicut [et ad L 2, 3, 4.] ego.” Brinca praepositus dixit: “Demus ei inducias paucis diebus ut semetipsum admoneat et convertatur ad id quod [ut L 4.] expedit [expavit L 3.] .”

[3] Cumque accepisset dilationem [dilationem L 3.] beatus Theodorus permanebat in oratione [orationem L 3.] . Illi vero solliciti [(i. v. s.) Brincas vero sollicitus L 4.] etiam [existens L 4.] de aliis christianis circuibant [circuibat L 4.] civitatem [civitates L 2 corr.] ut quoscumque invenissent [invenisset L 4; (q. i.) alios in L 1.] Christo credentes tenerent [teneret L 4.] . Cumque comprehendissent [apprehendisset L 4.] aliquos [christianos add. L 3.] adducebant eos [ducebat illos et vehementer afficiens mittebat L 4.] in carcerem. Beatus [vero add. L 2, 3, 4.] Theodorus sedens cum eis docebat eos viam salutis [(v. s.) vitam L 1; aeternae add. L 4.] ac [fidei add. L 4.] perseverantiam [perseverantia //// L 1; perseverantie L 2, 3.] dicens [insinuans sic constanter forti animo orsus est fari L 4.] : “Nolite haec tormenta pertimescere [fratres mei add. L 4.] quae ad modicum [quemadmodum L 2, 4.] vobis inferuntur [minaciter iste mortalis princeps ad modicum tempus vobis minatur inferre L 4.] ut abnegetis [patrem vestrum dominum nostrum Iesum Christum add. L 4.] regem [videlicet add. L 4.] caelestem et dominum [nostrum add. L 3.] Iesum Christum [(d. I. C.) immortalem L 4.] .” Cumque haec [om. L 3.] et his [nonnulla his L 4.] similia beatus Theodorus diceret [et add. L 1.] ad eos qui reclusi erant [qui secum erant in carcere reclusi L 4.] , tempore opportuno reperto [repente L 2, 3.] , templo Matris [templo Martis L 1, 3; templum Martis L 4; templum matris L 2.] deorum [om. L 3, 4.] noctu ingressus ponensque ignem [(p. q. i.) igne L 4.] succendit illud [eum L 3; ipsumque Martem pedibus proterens contrivit add. L 4.] . Visus autem ab aliquo accusatus est. Cronides vero tabularius cum cognovisset [agnovisset L 4.] hoc factum, metu [supra modum add. L 2, 3.] perterritus comprehendit beatum Theodorum et [nimiis acrisque afflictionibus plagatum add. L 4.] obtulit eum [om. L 4.] Publio [populi L 1; populo L 3; populis et L 2.] praesidi, dicens: “Hic pestis nuper electus [delectus L 3.] tyro [hic pestifer est electus nuper eum tyronibus ad militiam L 4.] , qui etiam advenit in civitatem nostram [civitate nostra L 3.] , templum antiquitatis deorum matris [L 2; Martis L 1, 3, 4.] igne succendit deosque nostros iniuriavit [iniuriatus est L 4.] . Quem ita [haec praesumentem L 4.] comprehendens obtuli tuae magnitudini [magnitudinis L 3.] ut secundum praeceptum [precepta L 4.] invicitissimorum imperatorum [damnatus add. L 4.] poenas exsolveret [penis exolvas L 3; p. exsolvat irrogatas L 4.] de his quae [quibus L 3.] in deos nostros [diis nostris L 4.] audaciter [audacter L 3, 4; audac////ter L 2.] ingessit [ignem ingessit L 4; gessit L 3; ////gessit L 2.] .” Iudex autem cum audisset arcessitum Brincam praepositum, ait [dixit L 3; accersito Brinca //// preposito //// ait L 2; iudex audiens hec accessit ad Brincam prepositum aiens L 4.] ad eum: “Tu ei dedisti inducias ut deorum nostrorum templum [tam contumaciter add. L 4.] igne succenderet?” Qui respondens dixit: “Ego saepe [sepius L 2, 3, 4.] eum adhortatus [L 2; adtactus L 1; adtestatus L 3; blando eum hortamine compellatus L 4.] sum dans ei dilationem ut secum pertractans consentiat nobis et immolet diis immortalibus [om. L 4.] libamina. Si vero hoc fecit [fecerit L 3; vero non fecit hoc corr. recent. saec. XIII L 2; nunc vero si nostris suasionibus non consenserit, et antiquorum cerimonias ut diis thurificet prorsus adnullare non erubuerit L 4.] , tu cum sis iudex [et publicis tribunalibus principum sanctione iure promotus add. L 4.] tamquam in contemptorem deorum refutatoremque [refutatorumque L 1, 3; repugnatoremque L 2 in ras. corr.] praecepta [L 3, corr. L 1, om. L 4.] invictissimorum [deorum add. L 2, 3 (in ras.).] nostrorum exerce [iniuriam vindica L 2.] secundum datam tibi potestatem.” Sedens ergo praeses [cumque hoc audisset preses sedens L 4.] pro tribunali iussit adduci sibi [sibi presentari L 4.] beatum Theodorum.

[4] [a iudice interrogatur;] Cumque adductus fuisset dicit ei praeses: “Ut quid prout sacrificares deae nostrae et turificares libamenque ei offerres, ignem et incendium obtulisti ei [(cumque - ei) dixitque ad eum tu ingressus es templum deorum nostrorum ut ipsi sacrificares et thurificares libamina et pro his ignem et incendium eis obtulisti et totum templum subvertisti insuper et ipsum Martem pertinaciter contrivisti L4; (ut quid-ei) tu qui ut sacrificares dee nostre et thurificares libamenque offerres inducias accepisti ut quid ignem et incendium o. ei in ras. man. saec. XIII L 2.] ?” Beatus [vero add. L 4.] Theodorus dixit [robore divino vigoratus constanter respondit L 4.] : “Quod feci non abnego [quod feci palam est et profiteri in publico non vereor L 4.] ; igne [ignem L 1, 3; igne//// L 2.] namque eam incendi [succendi eum L 3; templum deorum vestrorum ipsosque concremavi et Martis statuam comminui L 4.] . Talis autem [ergo L 2.] est dea vestra [tua L 3.] et potentia eius ut ignis eam tangat et inflammet eam. Ego enim ligna succendi ut lapidem comburerem [(talis-comburerem) sunt autem tales dii vestri et potentia eorum ut igne tangantur et inflammentur; incendium vero diis vestris ligneis lapideisque caelitus roboratus applicavi, sciens virtutem eorum nichil esse qua nos plecti putatis, quorum etiam facies leves muscae ineptae destercorant, araneae telis suis oculos praetexunt et suas lares in auribus eorum et in naribus perspicuum est habere (in ras.) hirundines vero cetereque aves capita ipsorum infestis unguibus descalpunt et putrescere ingluvie stercorum suorum non desistunt L 4.] .” Tunc furore repletus praeses iussit caedi eum [eum cedi L 3.] dicens: “Multa mihi [om. L 3; noli mihi tam multa add. L 4.] verba noli [contumeliosa L 4.] respondere. Expectant te enim [enim te L 4; (te) om. L 3.] tormenta durissima ut [que L 4.] te faciant [facient L 4.] obtemperare praeceptis imperatorum [imperialibus L 4.] .” Beatus [vero add. L 4.] Theodorus dixit: “Neque tibi adquiesco, neque paenas tuas pertimesco, etiamsi valde sint [sunt L 3.] terribiles. Fac ergo quod vis. Me enim expectatio bonorum invitat, ut confidam [confundam L 2, 3; (etiamsi-confidam) ergo si tibimetipsi crudelia vehementer et terribilia videntur tormenta quibus te crudeliter saeviturum promittis in me, levia et suavissima atque dulcissima super mel et favum iam mihi erunt et preciosiora rutilantibus gemmis et margaritis certe sciens refrigerium per hec me adepturum felicitatis aeternae; tu autem princeps iniquitatis quod in animo sedet ne desiste irrogare me enim spes aeternae salutis invitat et me iam sanctorum chorus martyrum laetus exspectat paratus iam sum ād omnia L 4.] propter spem quae mihi reposita est et coronam quam mihi dominus meus Iesus Christus praeparavit.” Iudex [Publius add. L 4.] dixit: “Sacrifica diis et erue te ab his tormentis quae tibi parata sunt.” Sanctus Theodorus dixit: “Non mihi sunt tormenta haec quae a te inferuntur terribilia; dominus enim et rex meus [(non mihi-meus) iam palam tibi professus sum rursumque profiteor non mihi ut putas tormenta haec quae minaci vultu et crudeli animo minaris inferre terribilia aliquo modo videntur; dominus meus rex L 4.] Iesus Christus ante faciem meam assistit [assistet L 2; in auxilium mihi quasi bellator fortissimus fidelis protector praesto est L 4.] , qui me eruet de suppliciis tuis, quem tu non vides eo quod oculis [oculi L 3.] cordis tui non vides.” Indignatus est ergo [ergo est L 3.] iudex 〈et〉 sic fremens ut leo iussit eum mitti in carcerem [(oculi-carcerem) lumine cordis prorsus privatus haberis et in viis suis recto corde incedere non cognosceris et mandata eius pia mente non scrutaris et doctrinam sancti evangelii sui docentes non devotus imitaris; tunc indignatus iudex Publius ira saeviens ardentibus oculis fremit ut leo, raptum iussit sanctum Theodorum flagellis caesum mitti in carcere L 4.] et signari ostium carceris atque ibidem [ibi L 3.] eum dimitti ut fame moreretur [eum tamdiu definivit dimitti quamdiu famis cruciatu periret L 4.] .

[5] Beatus vero Theodorus a sancto Spiritu [spiritu sancto L 4.] nutriebatur. In eadem autem nocte apparuit ei Dominus [noster Iesus Christus add. L 4.] dicens: “Confidens esto, serve meus Theodore, quia ego sum tecum [(s. t.) t. s. L 4.] . Ne ergo accipias escam [cibum L 4.] aut potum ab hominibus istis. Est enim tibi alimentum incorruptum [praeparatum add. L 4.] in caelis [preparatum add. L 3.] .” Et haec dicens recessit ab eo. Et cum ascendisset [abscessisset L 3, 4.] Dominus ab eo, coepit beatus Theodorus exultare et psallere Deo. Erat autem populus multus audiens eum [psallentem add. L 4.] . Haec ergo cum audissent custodes carceris et viderent [viderunt L 1; vidissent L 4.] ostium clausum et signaculum sanum, aspiciebant per fenestram et videntes populum multum [in add. L 2, 3.] vestibus albis amictum et psallentem simul cum sancto [beato L 3, 4.] Theodoro, metuentes abierunt et haec nunciaverunt iudici. Cumque haec audisset [(aud. haec) L. 4.] iudex surgens cum festinatione cucurrit et venit ad ostium carceris et vidit carcerem quidem clausum [catenam quidem clausam L 2; et signaculum sanum add. L 3.] et voces psallentium cum beato Theodoro. Audiens haec praeses iussit ut milites armati [carcerem add. L 2, 3.] in circuitu carcerem [om. L 2, 3.] custodirent [iussit milites suos armatos carcerem in circuitu deforis custodire L 4.] deforis [om. L 4; foris L 3.] , suspicans aliquos Christianorum [christianos L 2.] esse intus cum beato Theodoro. Et aperiens ingressus [contumaciter add. L 4; est add. L 2.] intus [et add. L 3] neminem invenit nisi solum [solummodo L 4.] servum Dei sanctum [videlicet add. L 4.] Theodorum in ligno [lignum L 3.] detrusum [retrusum L 4.] . Et apprehendit eum tremor magnus [mox timor magnus et intolerabilis tremor ipsum apprehendit iudicem L 4.] et eos qui cum ipso erant; et exeuntes cum stupore recludentesque [recluserunt L 4.] rursum carcerem recesserunt [et abierunt L 4.] . Tunc iussit praeses dari beato Theodoro unciam panis et poculum aquae diurnum. Fidelis autem martyr Christi secundum quod scriptum est quoniam iustus ex fide vivit, ita faciebat nec quicquam [nequicquam L 3.] cibi [cibum L 3; cibi //// L 2.] accipiebat ab illis, sed tantum in semetipso dicebat: “Me meus dominus et rex enutrit Christus [me dominus meus Iesus Christus universorum rex enutrire non cessabit quoniam non dabit in aeternum fluctuationem iusto L 4.] . [Hebr. 10, 38.].”

[6] [A iudice revocatus] Mane autem facto iussit praeses adduci beatum Theodorum et dixit [dicit L 3.] ei: “Adquiesce mihi, Theodore, absque tormentis et sacrifica diis ut in [sub L 4.] celeritate scribam orbis terrarum dominis imperatoribus pontificem Theodorum fieri et honores ab eis non minimos [honorem ab eis non minimum L 2; et debitos honores et non minimos ab eis L 4.] accipere [accipies L 2.] et consessor [confessor L 4; consensor L 1, 3.] noster erit [eris L 2, 4.] .” Beatus vero Theodorus aspiciens in caelum et consignans se [(et-se) signavit se et L 4.] dixit ad praesidem: “Etiam si carnes meas igne cremaveris [cremaberis L 1; cremaris L 3; concremaris corr. L 2.] et suppliciis variis expendas [expenderis L 4 et corr. L 2.] et si [om. L 4.] in gladio me tradas [tradis L 3; tradideris L 4 et corr. L 2.] donec fuerit spiritus [mens add. L 4.] in naribus meis, non negabo [denegabo L 2, 4.] dominum meum [Iesum Christum add. L 4.] .” Praeses ergo [autem L 2, 3, 4.] cum [Publius L 4.] haec audiens et simul cum [una cum Brinca L 4.] praeposito consilio accepto iussit quaestionariis ut eum [om. L 4; vinctum L 3.] in ligno suspenderent et ungulis ferreis latera eius raderent. [uncis raditur.] Qui in [om. L 3.] tantum eum raserunt ita ut [raserunt ///// ut L 2.] etiam costae eius nudarentur [profluentibus eius carnibus cum sanguine in terram add.L 4.] . Beatus autem Theodorus nichil respondit praesidi sed psallebat dicens: “Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. [Psalm. 33, 1.]” Stupens autem praeses super tantam beati [om. L 4.] martyris tolerantiam, ait ad eum: “Non erubescis miserabilior omnium hominum [omnibus hominibus L 4.] qui speras in hominem [nomine eius qui L 4.] qui dicitur Christus, et hunc male [a Iudeis add. L 4.] peremptum [novimus quia add. L 4.] ? ita temetipsum inrationabiliter talibus paenis tradis atque tormentis [atque tormentorum cruciatibus indomabiliter tradis L 4.] ?” Sanctus vero martyr dixit: “Haec confusio [confessio L 3.] mihi et omnibus qui invocant nomen domini mei Iesu Christi.” Exclamantibus autem turbis tollere [(Haec-tollere) vos autem satellites et ministri diaboli patris vestri tormenta haec quae nobis christiani nominis confessoribus crudeliter irrogare non pertimescetis putatis confusionem et ignominiam esse quibus sempiterna gloria sunt et omnibus qui invocant nomen domini nostri Iesu Christi; his dictis acclamantibus cunctis astantibus iussit tolli L 4.] eum, eo quod iam [pene add. L 4; an a me amplius t. L 3.] dissipatus esset, tunc praeses per praeconem interrogabat eum dicens: “Vis sacrificare an adhuc amplius a me torqueri?” Respondens [respondit L 3.] autem beatus Theodorus cum [magna add. L 4.] fiducia dixit [dicens L 1, 2, 3.] praesidi: “O impiissime et omni iniquitate repletus [replete L 2; omnium iniquitatum perpetrator L 4.] , fili diaboli et vere dignus operatione [operationis L 3; diabole vere dignus es operationis L 2.] sathanae, non times Deum qui hanc tibi donavit potestatem [Deum qui hanc p. t. dedit L 3; Deum omnipotentem qui fecit celum et terram qui hanc tibi quamvis indigno donavit ////// potestatem L 2; eum cuius potestate et permissione hac uteris excellentia L 4.] , per quem reges regnant et tiranni obtinent terram, sed [t. terrenam obtinent potentiam insuper L 4.] compellis me derelinquere Deum vivum [et verum add. L 3; omnipotentissimum deum meum vivum L 4.] et adorare lapides qui sine anima sunt?” Tunc iudex cum multo tractatu dicit [magna animi intentione dixit L 4.] ad sanctum [beatum L 4; Theodorum add. L 2.] martyrem: “Quid [om. L 2.] vis? nobiscum esse aut cum Christo tuo [finem rerum tuarum ulterius ne tegas, sed palam quae tibi fieri velis impune cunctis astantibus exige, an imperatorum praeceptis desideres obaudire? an Deo tuo, ut iam coepisti mente integra fidem servare L 4.] ?” Cui sanctus martyr cum gaudio magno respondit: “Cum Christo meo et fui et sum et ero [cum meo domino Iesu Christo sum et indeficiens ero L 3.] .”

[7] Videns autem [praeses add. L 4.] quia non posset per tormenta superare sancti [om. L 3.] martyris tolerantiam [constantiam L 4.] dedit adversus eum sententiam dicens ita [om. L 4.] : “Theodorum non obtemperantem praeceptis invictissimorum imperatorum potentiaeque deorum, credentem vero [om. L 4.] in Iesum Christum [C. Iesum L 4.] qui crucifixus est [a Iudeis L 4.] sub Pontio Pilato, quemadmodum a Iudaeis audio [ab ipsis audivi L 4.] , iubeo igni [igni iubeo L 4; (iubeo) om. L 3.] tradi.” Statim [statum L 4.] autem ut dictavit sententiam simul cum verbo et iussio [eius add. L 4; iussionem corr. L 2.] perficiebatur [ministri perficiebant L 2.] . Quaestionarii vero [om. L 3; enim corr. L 2.] continuo congregantes de negotiatoribus et balnearibus [balneariis L 4 et corr. L 2.] ligna, adduxerunt eum [martyrem Theodorum L 2; beatum martyrem L 4.] ad praeparatum locum. Cum autem ignis [ignem L 3.] accensus fuisset [ipse preciosus martyr Christi add. L 4.] , deponens vestimenta sua solvensque balteum [sub insolenti concitatione add. L 4.] volebat etiam excalciare se et [voluit se excalceare sed L 4; nonnulla hoc loco excidisse patet.] quia unusquisque fidelium festinabat [qui illic aderant festinabant L 2.] quis prior [illorum add. L 2.] sudorem eius tangeret [tangere L 1; tangerent L 3; aut aliquid sui tangeret L 4; ut vel syndonem vestimentis eius tangerent L 2.] . Nam ante passionem eius omnes [fidei constantia roborati add. L 4.] accedentes [fideles add. L 2.] tangebant eum [et sanitatem animarum et corporum praestabat eis //// add. L 2.] . [(statim autem) osculando manus sive pedes vel qui extremitatem vestimenti eius tetigerant gaudebant quibus tantum liceret. Missi apparitores L 4.] apposuerunt ei ea quae ad ignem congregata fuerant necessaria. Volentibus eis [autem illis L 2; autem eis L 3.] beatum martyrem configere, dixit eis [sanctus add. L 2.] : “Sustinete me [sinite me sic L 4.] ; qui enim dedit michi tolerantiam in suppliciis ipse dabit ut et [om. L 4.] ignis impetum intactus sustineam. [traditur.]” Iam enim non eum [eum non L 2, 4; ferro eum non L 3.] confixerunt sed tantummodo alligantes [alligatum L 4; sed manibus tantummodo retrorsum ligatis L 2.] dimiserunt. At vero beatus martyr signaculo [signaculum L 1.] crucis verbis semetipsum consignans, manibus post tergum ligatis [b. m. manibus p. t. ligatis non valens se crucis dominicae signaculo signare sed verbis intentissime et mentis puritate indeficienter orabat stans L 4.] , tamquam aries electus de magno grege ad holocaustum Deo acceptum ac praeparatum [devotissime et hilari vultu add. L 4.] aspiciens in caelum ait [(asp. i. c. ait) om: L 3.] : “Domine Deus omnipotens, pater benedicti pueri tui [domini nostri add. L 4.] Iesu Christi, per [add. corr. L 1, om. L 3.] quem tui agnitionem accepimus, Deus virtutum et omnis [omnisque L 2.] creaturae omnisque nationis iustorum viventium coram te [(et-te) et omnis creaturae formator universaeque nationis iustorum non deficiens gubernator et custos L 4.] , benedico te quia dignum me fecisti horae huius atque diei ut accipiam partem cum sanctis martyribus [tuis add. L 4.] in salvatore [domino nostro Iesu add. L 4.] Christo in resurrectionem [resurrectione L 1, 4.] et vitam aeternam animae corporisque incorruptionem [incorruptione L 3.] spiritus sancti [in spiritu sancto L 4.] , in quibus suscipiar [L 1, corr. L 2; suscipiat L 3; suscipias L 4.] in conspectu tuo hodie sacrificium pingue [(s. p.) p. s. L 4.] acceptabileque [acceptabilemque L 2; et acceptabile L 4.] quemadmodum praeparasti [tibi add. L 4.] et praemanifestasti [mihi add. L 4.] et certum me fecisti sine mendacio. [Psalm. 58, 6.] Tu enim es Deus verus, ideoque laudo te [ideo te laudo et magnifico L 4.] per dominum nostrum lesum Christum dilectum [om. L 4.] puerum tuum rogans ac deprecans; da [ut des L 4, corr. et om. domine L 2.] , Domine, et his qui mecum detenti sunt [(d. s.) s. d. L 2.] ad hanc pervenire palmam [perhennitatis aeternae add. L 4.] .”

[8] Et intuens oculis suis vidit in turba [turba //// L 2, 3; turbam fidelium L 4.] stantem et lacrimantem Cleonicum qui cum eo adductus [ductus L 1.] fuerat tyro, et exclamans dixit: “Cleonice [inter quos Cleonicus quidam tyro qui cum eo adductus fuerat astitit cui sic constanter ait Cleonice iam L 4.] , expecto te; festina sequi me. In vita enim hac corruptibili [corruptibili L 4; corr. L 2.] non nos dereliquimus [derelinquimus L 2, 3; derelinquamus L 4.] alterutrum et in vita caelesti ne nos separemus [ne nos in vita caelesti separemur L 4.] ab invicem.” Et [om. L 3.] expleto sermone oravit dicens: “Domine Iesu Christe, mediator Dei et hominum, qui me dignum exhibuisti ut vincam hoc certamen [hunc c. L 3; h////oc c. L 2; haec tanti supplicia certaminis L 4.] , gratias ago et conlaudo et glorifico nomen Patris et Filii et Spiritus sancti in saecula saeculorum, amen.” Et cum finisset orationem, ministri diaboli succenderunt ignem magnum. Magna [magnum L 1; ignem magna L 4.] autem flamma micante [emicante L 2.] , miraculum vidimus quibus datum est videre, qui et reservati sumus ut annunciemus ceteris ea [(flamma-ea) flamma micante ecce subitum et mirabile dictu miraculum vidimus nos quibus a Deo meritis beati martyris concessum est intueri quia et servati sumus ut annunciemus ea ceteris L 4.] quae facta sunt. Flamma enim in specie camerae facta est tanquam velum [om. L 1; quasi velum L 4.] navis a vento repletum [repleta L 1; cum a vento adimpletum fuerit L 4.] et circumvallavit [circuibat L 4.] corpus beati martyris. Et erat non quasi [(n. q.) q. n. L 3.] corpus ardens sed quasi panis qui coquitur [erat enim corpus eius non quasi ardens sed instar panis cum in fornace coquatur L 4.] . Sancto enim Spiritu superveniente, sine afflictione [erat] beatus martyr in medio flammae laudans et glorificans Deum reddidit spiritum Christo [om. L 3.] V idus novembris assumptus in caelis [assumptum i. c. L 3; et assumptus est in celum L 2; (sancto-caelis) sancti vero spiritus virtute roboratus martyr invisibilis erat beatissimus et sine afflictione constanter stetit in medio flammarum elevatis sursum manibus laudans et magnificans Deum reddidit domino nostro Iesu Christo spiritum et civis supernorum factus adeptus est stolam immortalitatis et palmam felicitatis aeternae angelicis subvectus manibus in caelum quinto idus novembris L 4.] . Odore vero [autem L 2, 3, 4.] suavissimo repleti sumus omnes. Facta est autem vox ad eum de caelis [(sumus-caelis) sunt omnes antequam animam Deo redderet manifestissima vox ad eum de caelo facta est L 4.] dicens: “Veni, dilecte meus, Theodore, intra in gaudium domini tui, quia fideliter certaminis tui cursum consummasti. [Matth. 25, 21; 2 Tim. 4, 7.]” Haec omnia nos circumstantes vidimus et audivimus, sed et caelos super eum apertos [caelum s. e. apertum L 4.] vidimus.

[9] Quaedam autem mulier nomine Eusebia, nobili genere [nobilis g. L 2; n. g. orta L 3.] , veniens, petiit corpus sancti martyris Theodori et vino unguentisque preciosis condiens [condes L 1; condens L 3, 4; condivit L 2.] corpus sanctum [(c. s.) sanctum corpus L 2, 3; om. L 4.] eius cum [(cum) et in L 4; et L 2.] sindone munda involvens [volvens L 4.] posuit in loculo [loculum L 3; loculo //// L 2; mundissimo add. L 4.] et transtulit eum [om. L 4.] in possesionem suam, quae [qui L 1.] distat civitati [a civitate L 2, 4.] Amasiae via unius diei, in locum [loco L 4.] qui appellatur [vocatur L 4.] Euchaïta. [ab Eusebia sepelitur.] Quam possessionem cogitavit ecclesiam facere [poss. ecclesia fecerat L 3.] . Fecit autem ibi domum perfectam et sanctificatam. Et erat illic celebrans cotidie commemorationem beati martyris Theodori [in qua videlicet possessione caelitus inspirata cogitavit ecclesiam construere; fecit autem et ibidem domum perfectam et sanctificatam in honore beati martyris Christi Theodori et erat illic cotidie celebrans commemorationem eius L 4.] . In quo [etiam add. L 4.] loco [om. L 3.] multi per eum [per B. martyris Theodori merita multi L 3.] mundantur ab spiritibus immundis et variis infirmitatibus usque in praesentem diem, ad laudem et gloriam Dei patris et filii et spiritus sancti qui vivit et regnat nunc et semper et in [(Dei-in) domini nostri Iesu Christi qui cum Deo patre omnipotente et Spiritu Sancto vivit et regnat nunc et semper et per omnia L 4.] saecula saeculorum, amen.

III. S. THEODORI PASSIO ALTERA

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

E codicibus M 1 = bibl. Nationalis Parisiensis 1500, M 2 = eiusdem 1450, M 3 = eiusdem 789, M 4 = bibl. S. Synodi Mosquensis 377, N 1 = bibl. Nationalis 1529, N 2 = Musei Britannici Add. 36589. Cf. Comm. praev. num. 9.

Μαρτύριον τοῦ ἁγίου [καὶ ἐνδόξου add. M 2, 3, N 1.] μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ τήρωνος.

[1] [Maximiani et Maximini persecutio.] Μαξιμιανῷ καὶ Μαξιμίνῳ τοῖς βασιλεῦσι πολλή τις καὶ ἄσχετος ἡ ὁρμὴ κατὰ τῆς τῶν χριστιανῶν κεκίνητο πίστεως, ἅτε βαθεῖ σκότῳ τῆς ἀσεβείας κατεχομένοις καὶ πλείστην ὅσην περὶ τὴν τῶν εἰδώλων πλάνην ποιουμένοις τὴν ἐπιμέλειαν· τίς οὖν παραστήσειε λόγος τὴν τότε κατέχουσαν ζάλην τοὺς φοβουμένους τὸν Κύριον; ἠρευνῶντο πόλεις, ἠπευνῶντο κῶμαι, χῶραι, ἀγροί, σπήλαια καὶ πᾶς, ὅστις τὰ χριστιανῶν σεβόμενος ἦν, ἐχειροῦτό τε [καὶ add. N 2.] παραχρῆμα καὶ πρὸς αὐτοὺς ἤγετο· ὧν τοῖς μὲν πειθομένοις τὴν ἱερὰν ἐξόμνυσθαι πίστιν καὶ τὸ ψεῦδος ἀντὶ τῆς ἀληθείας τιμᾶν εὐθηνία [ἱνία M 3.] βίου, τιμαὶ καὶ ἀγαθῶν ἄλλων μυρίων [μυρία al. man. in marg. N 2.] ἀντίδοσις ἦν [(ἦν ἀντίδ.) M 4.] . τοὺς δὲ τὴν [om. M 2.] ἀγαθὴν ὄντως μερίδα προελομένους καὶ πάντα παθεῖν μᾶλλον ἢ ζημιωθῆναι Χριστὸν καὶ τὴν εὐσεβῆ [ταύτην add. N 2.] καὶ φίλην ἀπώσασθαι θεοσέβειαν στέρησις τῶν ὄντων, βάσανοι, θάνατοι καὶ εἴ τι ἄλλο τῶν χαλεπῶν ἐξεδέχοντο.

[2] Κατ᾽ ἐκεῖνο τοίνυν [καιροῦ add. M 4, N 1, 2; τῶ καιρῶ add. M 3.] καὶ ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Θεόδωρος ἐπόθει μὲν παρρησιάσασθαι τὴν εὐσέβειαν, οἶά περ ἐκ προγόνων χριστιανὸς ὤν, οὐκ ἠγάπα δὲ λανθάνουσαν τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν κεκτῆσθαι οὐδ᾽ [οὐδὲ M 3.] ἐβούλετο οὕτως ἁπλῶς χωρῆσαι πρὸς τὴν ὁμολογίαν, εἰ μὴ καὶ τὸ θεῖον ἕξει πρὸς τοῦτο [τὸ τούτου M 3] συνευδοκοῦν θέλημα [(ἐπόθει-θέλημα) om. N 1.] . Ἀπολεχθεὶς [ἀποδεχθεὶς M 2, 3.] γὰρ [(ἐπόθειγὰρ) ἀπολυθεὶς) N 2.] εἰς τήρωνα μεθ᾽ ἑτέρων περὶ τὴν ἕω καὶ ἤδη [(καὶ ἤδη) ἤχθη N 1, 2.] εἰς λεγεῶνα ἄγεσθαι μέλλων [(ἀγ. μέλλων) om. N 1, 2.] τῶν Μαρμαριτῶν [μαρτυριτῶν M 1.] καλουμένην, [Theodorus tiro] ἥτις ὑπὸ πραιποσίτῳ μὲν Βρίγγᾳ καλουμένῳ [λεγομένω N 1, 2.] ἐτύγχανεν οὖσα, ἐν πόλει δὲ Ἀμασείᾳ [corr., prius Ἀμασία M 2.] τῇ κατα τόν Πόντον διάγουσα ἦν, δοκιμὴν [(δοκιμὴν-ἐν ᾗ ὁ μάρτυς γενόμενος, infra, c. 4, 1.6) om. N 1, 2.] ποιεῖται τοῦ προκειμένου σκοποῦ· καὶ ἡ δοκιμὴ αὕτη.

[3] [postquam Euchaitis] Δράκων ἦν ἐμφωλεύων κατά τινα τόπον, ᾧ Εὐχάἳτα τοὔνομα, δεινὸς μὲν ἰδεῖν, δεινότερος δὲ προσβαλεῖν, ὅτῳ ἂν ἐκεῖνον ἐντυχεῖν ἐγένετο, πῦρ μὲν γὰρ ἠφίει τῶν ὀφθαλμῶν, ἰὸν δὲ τῶν χειλέων, καὶ ἄμαχόν τι κακὸν καὶ ὀλέθριον, ἐν δὲ τῷ ἕρπειν πᾶσαν ὡς [om. M 4.] εἰπεῖν τὴν παρακειμένην ὕλην διασαλεύων· ὅθεν [om. M 1.] οὐδὲν [om. M 4.] ἄλλο τοῖς πλησιάζουσιν ὑπελείπετο ἢ τὸ φυγεῖν ἐκεῖθεν καὶ μετανάστας γενέσθαι καὶ τὸ φίλον ἔδαφος μισητὸν νομῖσαι διὰ κακὸν οὕτως ἄμαχον καὶ ἀγχίθυρον. Τοῦτον οὖν τὸν τόπον ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς ὄψει παραλαβὼν καὶ τῷ τῶν ἐγχωρίων οἴκτῳ κατακαμφθεὶς τὴν ψυχήν, σύμβολον παρ᾽ ἑαυτῷ ποιεῖται πρὸς τὴν τοῦ νοητοῦ δράκοντος πάλην τὴν τοῦ προκειμένου θηρὸς ἀναίρεσιν. Αὐτίκα γοῦν τῷ ὅπλῳ τοῦ τιμίου σταυροῦ φραξάμενος περιήει τὸν θῆρα διερευνώμενος. Κεκοπιακὼς δὲ τῷ λασίῳ καὶ δασεῖ τῆς ὕλης καὶ μικρόν τι ἐκβάς, ἔπειτα δὲ καὶ ἀποβὰς τοῦ ἵππου, ὕπνῳ ἑαυτὸν δέδωκέ τε καὶ διανέπαυε. Καί τις γυνὴ τῶν κατὰ τὴν χώραν ἐπισήμων τε καὶ περιφανῶν περιδεὴς καὶ ὑπότρομος ἐπιστᾶσα ἀφύπνιζέ τε τὸν ἅγιον καί· &ldquogr;ἀνάστα τὸ τάχος&rdquogr; ἐβόα, &ldquogr;εἰ μέλει [μέλλει M 2, 3.] σοι ζωῆς καὶ μὴ θανατᾷς ἄντικρυς· τὸ γὰρ ἐνταῦθα κακὸν ὁ δράκων συριγμῷ ἔξεισι διὰ τῆσδε καὶ πολλοὺς ὅπως [om. M 4.] ἀνεῖλεν ἄχρι καὶ νῦν καὶ βορὰν ἑαυτῷ ἐποιήσατο.” [immanem draconem] Ταῦτα ἔλεγε τὸ φιλόχριστον γύναιον οἰκτιζόμενον, εἶτα καὶ φανερὸν ὁρῶσα τὸν κίνδυνον εἰς τὸ [om. M 2, 4.] δεῖγμα τῆς συμπαθείας δάκρυα κατέρρει τῶν ὀφθαλμῶν. Ὁ δὲ ὡς εἶδεν, ὡς ἤκουσε, παραχρῆμα τό τε σέβας τῆς γυναικὸς καὶ ἥτις εἴη παρ᾽ αὐτῆς ἐπυνθάνετο· κἀκείνη Εὐσεβία [Εὐσεβεία M 2.] μὲν εἶπε κεκλῆσθαι, τὸ δὲ σέβας εἶναι χριστιανή, τὸν δὲ τόπον κεκτῆσθαι μὲν ἐκ πατρῴου κλήρου, ἀηδῶς δὲ πρὸς αὐτὸν ἔχειν καὶ σπεύδειν ὅσον οὔπω πανοικεσίᾳ τοῦτον καταλιπεῖν· &ldquogr;εἶδον γάρ&rdquogr;, ἔφη, &ldquogr;πολλάκις καὶ τῶν γνωρίμων πολλοὺς ἐνταῦθα παραβάλλοντας καὶ τῷ θηρίῳ βορὰν γενομένους, ὧν ἡ μνήμη στρέφει [καταστρέφει) M 4.] μου τὴν καρδίαν· διὰ τοῦτο καί σε μὴ [om. M 4.] θᾶττον ἐκχωροῦντα ὁρῶσα περιαλγὴς γίνομαι καὶ ἐπίδακρυς.&rdquogr; Ταῦτα ἐπιτραγῳδήσασα φιλανθρώπως καὶ ἅμα τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν ἄρασα· &ldquogr;Θεέ, εἶπεν, ὁ σαρκωθεὶς ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου ἐπὶ σωτηρίᾳ τοῦ κόσμου παντός, ἐξελοῦ ἡμᾶς τῆς προκειμένης τοῦδε τοῦ θηρίου κακότητος, κλῆρον σὸν γενομένους καὶ κλήσει τῇ σῇ δικαιωθέντας κατονομάζεσθαι.&rdquogr; Ὡς δὲ τοῦτο ῥηθὲν ἐν ἐπηκόῳ ὁ ἀθλητὴς ἤκουσεν, εὔθυμος ὅλος γενόμενος· &ldquogr;ἀπαλλαγήσῃ σήμερον,&rdquogr; πρὸς τὸ γύναιον εἶπεν, &ldquogr;ἀπαλλαγήσῃ γείτονος πονηροῦ, Θεοῦ ἡμῖν ἄνωθεν ἐπορέγοντος δεξιάν. Ἔγνων [ἔγνω M 2.] γὰρ δύναμιν ἐμπνευσθεῖσάν μοι [om. M 3.] παρὰ τοῦ ἐμοῦ Χριστοῦ καὶ δεσπότου, ὅς σε καὶ τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν οἴκτου ἀμείψαιτο παραστᾶσαν οὕτω [οὕτως M 3.] καὶ ἡμᾶς ἀφυπνίσασαν [corr., prius ἀφυπνίσαν M 1.] .” Εἶπε καὶ οἷον ἔνθους γενόμενος καὶ τῷ τοῦ σταυροῦ σημείῳ ἑαυτὸν περιφράξας ἐπέβη τοῦ ἵππου καὶ ψόφου τινὸς αἰσθόμενος ἐκ μέσης τῆς ὕλης, [devicerat,] ὅθεν τάχα καὶ τὸ θηρίον ἐξέρπειν ᾔσθετο [θηρίον εἴθιστο M 1.] , αὐτὸς τῇ ἄνωθεν πεποιθὼς συμμαχίᾳ ἔπεισιν ἀνδρικῶς· καὶ ἤδη τὸν θῆρα [om. N 1, 2.] φερόμενον ἰταμῶς καὶ ὁρμῆς πλήρη καταλαβὼν φθάνει τὴν λόγχην ἀκοντίσας καὶ βάλλει [βάλει M 1.] τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καιρίᾳ μάλιστα [μάλλιστα M 3.] καὶ χαλεπῇ τῇ πληγῇ. Ὁ δὲ ἦν παραχρῆμα νεκρός, ὀλίγα τὸν ὁλκὸν περιστρέψας καὶ ἀδεὲς δέος τοῖς πεπλησιακόσι γενόμενος.

[4] [idolis sacrificare renuit,] Τοῦτο σύμβολον ἐναργὲς κατέστη τῷ μακαρίῳ, ὅτι τε καλῶς ὁ τοῦ μαρτυρίου δρόμος αὐτῷ καὶ δεξιὸν ἀπαντήσοι τὸ πέρας καὶ ὅτι παραπλησίως τῷ αἰσθητῳ [τὸν αἰσθητὸν M 3.] καὶ τὸν [om. M 3.] νοητὸν θῆρα καταγωνίσεται ἀμέλει καὶ χαίραν ἀπῄει πρὸς τὴν τοῦ Πόντου Ἀμάσειαν, ἐν ᾗ ὁ μάρτυς γενόμενος [(δοκιμὴν [c. 2] - γενόμενος) om. N 1, 2.] καὶ [ἀχθεὶς τοίνυν ὁ μάρτυς καὶ N 1, 2.] ὅπως ἔχει περὶ τὸ σέβας διαγνωσθείς, θύειν εἰδώλοις παρὰ τῶν ἐρίσης αὐτοῖς ἀναισθήτων διεκελεύετο. Ὁ δὲ πιστὸς ὢν τῷ Θεῷ καὶ ὑπὸ τῆς αὐτοῦ χάριτος ἐμπνευσθεὶς παρρησίας τε καὶ θάρσους ὑποπλησθεὶς [ὑποβληθεὶς M 3.] στὰς ἐν μέσῳ τῆς λεγεῶνος· &ldquogr;Ἐγὼ χριστιανός εἰμι, ἔφη, καὶ θῦσαι θεοῖς κιβδήλοις οὐκ ἐπιτέταγμαι· ἔστι γάρ μοι Χριστὸς [om. M 2, 3; Θεὸς N 1.] ἐν οὐρανοῖς ἀθάνατος βασιλεύς, ᾧ καὶ [om. N 1.] στρατεύομαι καὶ οὗ τοῖς προστάγμασιν ἀκριβῶς πείθομαι.&rdquogr; Πρὸς ταῦτα τοῦ πραιποσίτου &ldquogr;τὴν προσήκουσάν σοι στρατείαν&rdquogr; εἰπόντος, &ldquogr;Θεόδωρε, μὴ ἀποποιοῦ, θῦέ [θύε //// N 2.] τε τοῖς θεοῖς καὶ πείθου [τοῖς M 3.] βασιλεῦσι τοῖς ἀηττήτοις&rdquogr;, ὁ μάρτυς πάλιν ἐπὶ τῆς καλῆς ταύτης ὁμολογίας ἑστώς· &ldquogr;Λέλεκταί μοι ἤδη [καλῶς add. N 2.] , φησίν, ὅτι τῷ ἐμῷ στρατεύομαι βασιλεῖ, καὶ αὐτῷ πείθομαι καὶ ἄλλῳ παρὰ τοῦτον στρατευθῆναι οὐ δύναμαι·&rdquogr; καὶ τὸν πραιπόσιτον σκολιᾷ χρησάμενον διανοίᾳ &ldquogr;ἀλλὰ καὶ τούτους,&rdquogr; εἰπεῖν ἀποβλέψαντα πρὸς τοὺς παρεστῶτας, &ldquogr;χριστιανοὺς ὄντας οὐδὲν τοῦτο διεκώλυσε τοῦ στρατεύεσθαι.&rdquogr; Εἶτα, τοῦ μάρτυρος ἐπίτομον δόντος ἀπολογίαν, &ldquogr;ἐκάστῳ&rdquogr; γὰρ [γοῦν N 2.] εἰπεῖν &ldquogr;ὅπως ἔχοι στρατείας μελέτω· ἐγὼ μέντοι [ὃadd. corr. M 2.] εἴρηκα [om. N 1.] καὶ αὖθις ἐρῶ [ἐρῶι M 3.] , ὅτι τῷ ἐμῷ στρατεύομαι βασιλεῖ τῷ ζῶντί φημι Θεῷ, καὶ τῷ, μονογενεῖ υἱῷ αὐτοῦ [αὐτοῦ φημι υἱῶ N 2.] ”, Ποσειδώνιός [Ποσειδόνιος M 2, 3.] τις δουκηνάριος παρεστὼς καὶ οἷον ἐγγελῶν [ἐπεγγελῶν N 2.] τῷ μάρτυρι τῆς ἀπολογίας καὶ σκώπτειν [σκώπειν N 1.] ὥσπερ ἐξ ἀγχινοίας βουλόμενος, &ldquogr;ὁ γὰρ Θεός σου,&rdquogr; ἔφη, &ldquogr;Θεόδωρε, καὶ υἱὸν ἔχει;&rdquogr;

[5] [fidem confitetur.] Ὁ δὲ μάρτυς — μάρτυς [om. N 2.] ἦν εὐθὺς [om. M 2, N 1.] οὐχ ὑφειμένος τῆς ἀληθείας, ἀλλὰ προθύμῳ γλώττῃ καὶ θαρραλέᾳ φωνῇ — &ldquogr;Ναί,&rdquogr; εἶπεν, &ldquogr;ἔχει, τὸν Λόγον τῆς ἀληθείας, δι᾽ οὗ τὰ πάντα παρήγαγε· διδάσκει γάρ με Δαβὶδ ὁ θεῖος [(Δαβὶδ ὁ θ.) om. M 1.] καὶ [om. M 3.] προφήτης καὶ βασιλεὺς οὕτως εἰπών· τῷ λόγῳ κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν.&rdquogr; [Psalm. 32, 6.] Εἶτα τὸν πραιπόσιτον πάλιν ἐπίσης διαχλευάζειν βουλόμενον· &ldquogr;Τί δέ; τὸν υἱόν,&rdquogr; φάναι, &ldquogr;τοῦτον [τοῦτον φάναι N 1.] δυνάμεθα καὶ ἡμεῖς ἰδεῖν;&rdquogr; Καὶ ὁ μάρτυς [(καὶ ὁ μ.) om. M 3, N 1.] · &ldquogr;Εἴθε, εἶπε, τοιαύτην ὑμῖν ἐκεῖνος τὴν σύνεσιν ἐχαρίσατο, ὥστε πολλὰ τῇ πλάνῃ χαίρειν εἰπόντας τὸν ἀψευδῆ Θεὸν ἐπιγνῶναι καὶ τούτῳ λατρεύειν καὶ τὴν λογικὴν αὐτῷ προσφέρειν θυσίαν, ἁγνεύοντας [ἁγνεύοντος M 2.] ἅμα καὶ χεῖρας καὶ τὴν ψυχήν.&rdquogr; Ἁλλ᾽ οὕτω μὲν τὰ τῆς ἀγαθῆς καὶ φιλανθρώπου ψυχῆς φιλάνθρωπα [φιλανθρωπότατα N 2.] ῥήματα· ὁ μέντοι ἔκφρων ἐκεῖνος καὶ ἀγχίνους τῷ δοκεῖν Ποσειδώνιος κόλαξ ὢν καὶ τῷ καιρῷ χαριζόμενος· &ldquogr;ἀλλ᾽ εἴπερ ἐπιγνῶμεν αὐτόν, ἔφη, τί ἔσται πλέον ἡμῖν καὶ ποῖον οὐκ ἔσται καλόν;&rdquogr; Ὁ μάρτυς ἀντέφησε [(τί ἔσται - ἀντέφησε) om. N 2.] · &ldquogr; Καὶ [(καὶ) μήποτε ἀποστάντες τοῦ βασιλέως ἐκείνω προστεθησόμεθα; καὶ ὁ ἅγιος πάλιν τῆς αὐτῆς (αὐτοῦ N 2) χρηστότητος καὶ τοῦ φιλανθρώπου μεταποιούμενος καὶ τί τὸ ἐμποδίζον ἔφη N 1, 2.] πῶς δὲ οὐ νοῦν ἔχοντος καὶ φρένας ἀνθρώπου παριδεῖν τὸ σκότος καὶ τῷ φωτὶ προσδραμεῖν [προσδραμεῖν τῶ φωτὶ N 2.] καὶ ὑπεριδεῖν μὲν εὐημερίας, ἧς ἐν ὀλίγῳ περὶ τὸν πρόσκαιρον ὀντες ἀπολαύετε [ἀπελάβετε M 2.] βασιλέα, Θεῷ δὲ ζῶντι καὶ βασιλεῖ προσελθεῖν [προσελθεῖν//// N 2.] καὶ τὴν ἴσην ἐμοὶ στρατείαν αὐτῷ στρατεύσασθαι;&rdquogr; καὶ τὸν πραιπόσιτον &ldquogr;ἐνδῶμεν αὐτὸν [αὐτῶ M 4, N 2.] ” φάναι &ldquogr;ἄχρι καί τινων ἡμερῶν, ὡς ἂν ἐπὶ σχολῆς σκεψάμενος γνῷ τε τὸ βέλτιον καὶ τὸ συμφέρον αὐτῷ μεταμάθοι.&rdquogr; Ὁ ἀσύνετος ταῦτα ὑπὲρ τοῦ συνιέντος, ὁ ἄφρων ὑπὲρ τοῦ πολλῇ φρονήσει κεκοσμημένου, ὁ βάθει τῷ [om. M 1, 4.] ζόφῳ [om. M 4.] τῆς πλάνης κατειλημμένος ὑπὲρ τοῦ λαμπρῷ φωτὶ τῆς εὐσεβείας πεφωτισμένου.

[6] [Templum Matris deorum] Ἐκεῖνον τοιγαροῦν εἰς καιρὸν ἀφέντες, ἦσαν οὗτοι [τὸadd. N 2.] μεταξὺ πρὸς χριστιανοὺς [ἑτέρους add. N 1, 2.] ἐνασχολούμενοι· καὶ συλλαβόντες ἦγον εὐθύνας ὑπέχειν, ὅτι μὴ προσέχουσι ψεύδει, ἀλλ᾽ εὐσεβείας ἔχονται καὶ πρὸς ἀλήθειαν ἔβλεψαν· οἷς ὁ [θεῖος add. N 2.] μάρτυς ἀκολουθῶν καὶ πάντα αὐτοῖς γενέσθαι φιλονεικῶν, καὶ νοῦς καὶ στόμα καὶ φωνὴ καὶ πρὸς ἀνδρείαν παράκλησις, ὥσπερ ἐν τοῖς ἐκείνων μέλεσι διακινδυνεύειν μέλλων [μέλλειν N 2.] αὐτός, τί μὲν οὐκ ἔλεγε, τί δὲ οὐκ ἐποίει θάρσους αὐτοὺς καὶ τόλμης ἀναπιμπλῶν; Ἐμακάριζε τοὺς άγῶνας, ζηγωτοὺς ἐ͂κρινε [καὶ add. N 2.] , τὰ αὐτῶν ἠσπάζετο μέλη, τὰς βασάνους ἐσμικρολόγει, τὰς ἀμοιβὰς ἐμεγάλυνεν· εἶτα ἐκείνων ἐγκατακλείστων ἤδη γενομένων, αὐτὸς εὐκαίρου ὥρας ἐπιτυχὼν ἐπιτίθεται τῇ μητρὶ τῶν ψευδωνύμων θεῶν· καὶ πυρὶ ζήλου τὴν καρδίαν διακαυθείς [διακαεὶς N 1 2.] , [incendit;] πυρὶ τὸν ταύτης ναὸν καταφλέγει νυκτὸς ἐπελθών, ἔργῳ διδάξαι τοὺς ἀνοήτους βουλόμενος, οἵῳ μὲν αὐτὸς ἐπιθαρρεῖ βοηθῷ, οἵοις δὲ αὐτοὶ θεοῖς πεποίθασιν, οἳ τοσοῦτον ἀπέχουσι τοῦ βοηθεῖν ἑτέροις [αὐτοῖς in marg. ἑτέροις N 2.] , ὡς μηδὲ ἑαυτοῖς ἀμῦναι δυνατοὶ γενέσθαι τοιαῦτα πάσχουσιν. Ἐπεὶ δὲ ὑπό τινων τὸ πραχθὲν ὡράθη καὶ εἰς πολλοὺς ἤδη διαδοθὲν ἦν, Κρονίδης ὁ λογιστὴς δέει ληφθεὶς συλλαβόμενος αὐτὸν Πουπλίῳ [Πο/// πλίω N 2.] τῷ ἡγεμόνι παρίστησιν· &ldquogr;Οὗτος ὁ λυμεών, λέγων, ὁ νεόλεκτος ἡμῶν στρατιώτης, ὁ κακῇ μοίρᾳ τῇ ἡμετέρᾳ πόλει ἐπιδεδημηκώς [πολὺν ὕπνον ὡς ἔοικε τῶν κρατούντων κατεγνωκὼς add. N 1, 2.] , [a Publio iudice] τόν τε ναὸν τῆς μητρὸς τῶν θεῶν ἐνέπρησε καὶ εἰς τοὺς θεοὺς ἐξύβρισε καὶ οὐδὲ μίαν ἀπέλιπε θράσους ὑπερβολὴν· συλλαβὼν οὖν αὐτὸν τῷ σῷ μεγέθει παρέστησα [κατέστησα M 1.] , ὥστε κατὰ τὸ θεῖον τῶν δεσποτῶν θέσπισμα δίκην αὐτὸν ὑποσχεῖν τῆς τόλμης ἀξίαν.”

[7] [interrogatus] Ὁ γοῦν δικαστὴς μεταστειλάμενος τὸν πραιπόσιτον πολλά τε ἐκάκισε καὶ εἰς ῥᾳθυμίαν ὠνείδισε [(καὶ - ὠνείδισε) om. M 3.] καὶ τὴν αἰτίαν αὐτῷ τοῦ καυθῆναι τὸν ναὸν περιῆπτεν [περιῆ////ψεν N 2.] · &ldquogr;Εἰ μὴ σύ, λέγων, ὑφῆκας τῆς [τὰς M 4.] ἀκριβείας, οὐκ ἂν οὗτος ὁ πάντολμος εὗρε χώραν τοιούτοις ἐπιχειρεῖν.&rdquogr; Ὁ δὲ μέμψεως ἑαυτὸν ἀπολύων· &ldquogr;Ἐγώ, ἔψη, πολλάκις αὐτὸν ὅτε μὲν ἀγαθῶν ἐπαγγελίαις ὅτε δὲ καὶ ἀπειλαῖς χρώμενος πρὸς τὴν τῶν θεῶν ἐπειγόμην θυσίαν· ὡς δὲ ἑώρων ἐμαυτὸν οὐδὲν ὅλως ἀνύοντα καὶ ὅτι μηδὲν ἔλεγον εἰς ψυχὴν ἀλλὰ τῶν ὤτων ἄκρων τοὺς λόγους κατέχουν, καιρὸν ἔγνων παρασχεῖν διασκέψεως, εἰ καὶ μετάνοιά τις αὐτὸν εἰσέλθοι καὶ μετάθηται πρὸς τὸ βέλτιον· εἰ δὲ καὶ τοιοῦτον τολμῆσαι προήχθη, δῆλός ἐστι κατατρυφῶν ἡμῶν [ὑμῶν N 1, 2.] τῆς χρηστότητος καὶ θεῶν ἅμα καὶ βασιλέων καταφρονῶν· δικαστὴς οὖν ὑπάρχων [(ἡμῶν-ὑπάρχων) om. M 3.] , ἕπου τοῖς νόμοις καὶ τῇ ἐκείνων ἀποτομίᾳ κατὰ τῶν οὕτως ἰταμῶν κέχρησο.&rdquogr; Καὶ ὁ ἡγεμὼν εὐθὺς τοῦ βήματος προκαθίσας, ἀχθῆναι κελεύει τὸν ἅγιον. Ἀχθέντι δὲ δριμύ τι καὶ ἀπηνὲς ἐμβλέψας· &ldquogr;Τοῦτο&rdquogr; ἔφη [(τ. ἔφη) in ras. N 2.] &ldquogr;τῆς δοθεισης σοι πρὸς μεταβολὴν ἀδείας ἀπέλαυσας [ἀπολαύσας N 1; ἡ ἀπόλαυσις N 2.] , τὸ [τοῦ N 1.] ἀντὶ τοῦ θῦσαί σε [om. N 2.] καὶ λίβανον προσαγαγεῖν τῇ θεᾷ [θεῶ M 4, N 1, 2.] πῦρ ἐκείνῃ προσενεγκεῖν [προσενέγκαι N 1, 2.] ;&rdquogr; Ὁ δὲ μάρτυς οὐδὲν ὑποδειλιάσας, ἀλλ᾽ ὥσπερ τῷ γενομένῳ μᾶλλον ἐπικαυχώμενος καὶ εἰδώς, ὡς οὐ δεῖται τὸ πρᾶγμα γωνίας καὶ ἐπικρύψεως [ὑποκρύψεως N 1.] , ἀλλὰ λυχνίας [ἀλλ᾽ εὐλυχνίας M 4.] καὶ περιωπῆς μᾶλλον, ὥστε φανερὸν ἅπασι καταστῆναι, παρρησίας καὶ θάρσους ὑποπλησθείς· &ldquogr;Ὅ μοι πέπρακται, ἔφη, οὐκ ἂν ἀρνηθείην· ξύλοις ἐπήγαγον πῦρ, ὥστε λίθον καυθῆναι. Τοιαύτη δὲ ὑμῶν ἡ θεά, ὡς μηδὲ ἑαυτῇ βοηθῆσαι καὶ τοῦ κακοῦ δυνηθῆναι ῥύσασθαι.&rdquogr; Καὶ ὁ δικαστὴς λόγῳ μὴ δυνηθεὶς ἀμείψασθαι [ἀμ. μὴ δυνηθεὶς M 3.] τὴν ἀπόκρισιν, ὀργὴν ἀντιδίδωσιν ἐξ ἀπορίας καὶ τύπτεσθαι κελεύει τὸν ἅγιον ἐπειπών [εἰπὼν M 4.] · &ldquogr;Η τῶν ἐμῶν λόγων ἁπαλότης καὶ τὸ τῆς ὁμιλίας ὑφειμένον καὶ ἥμερον [(κ. ἡμ.) om. M 3.] θρασύτερόν σε διέθηκαν πρὸς τὰς ἀποκρίσεις· στρέβλαι δὲ καὶ πολλαὶ βάσανοι πείσουσι βασιλικοῖς προστάγμασιν εἴκειν.&rdquogr; Ὁ δὲ ἅγιος· &ldquogr;Οὔτε σοι πείθομαι, ἔφη, [impavide respondet.] οὔτε τῶν σῶν κολάσεων ἐπιστρέφομαι, κἂν πολλῷ τούτων χαλεπωτέρας μοι [om. M 2; μοι χαλεπωτέρας N 2.] ἐπαγάγῃς. Αἱ δὲ σαὶ ἀπειλαὶ ἀγεννεῖς ἑτέρους καὶ παῖδας καταπτοείτωσαν· ἐμοὶ γὰρ ἡ προσδοκία τῶν μενόντων με [om. N 1, 2; μοι M 1.] ἀγαθῶν θάρσος [θάρσους N 2.] τε ἐμβάλλει καὶ τῶν σῶν βασάνων πείθει καταφρονεῖν· μᾶλλον δὲ οὐδὲ βάσανοί μοι δοκοῦσιν αὖται· ὁ γὰρ κύριός μου καὶ βασιλεὺς παρίσταταί μοι κουφίζων μοι [μου M 4, N 2.] τὰς ὀδύνας· ὃν σὺ οὐχ ὁρᾷς, ἐπεὶ μὴ βλέπεις τοῖς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμοῖς.&rdquogr;

[8] [In carcere a Christo] Τούτων ἀκούσαντα θυμὸς λαμβάνει τὸν δικαστὴν καὶ τῷ δεσμωτηρίῳ πάλιν Θεόδωρον ἐγκλεισθῆναι κελεύει, κλεισί τε τὴν θύραν ἀσφαλισθῆναι καὶ σφραγῖσι ταύτην ἀκριβῶς ἐπισημανθῆναι οὕτως τε τὸν ἅγιον ἐαθῆναι προνοίας ἔρημον πάσης [ὥστε διαφθαρῆναι add. N 1, 2.] · ἀλλὰ πιστὸς ἦν πάντως ὁ εἰρηκὼς μὴ ἰδεῖν δίκαιον ἐγκαταλελειμμένον. Οὔκουν οὐδὲ ὁ μάρτυς ἐγκαταλέλειπται· ὁ γὰρ Χριστός, δι᾽ ὃν ἐκεῖνος τὰ χαλεπὰ ταῦτα φέρειν ἠνέσχετο, οὐ μόνον αὐτὸν χάριτι τρέφων ἦν, ἀλλὰ καὶ προσελθὼν ἐπεσκέψατο καὶ λόγων ἠξίωσε καὶ θάρσους ἐνέπλησε καὶ χρηστοτάτης ἐπαγγελίας· καὶ πῶς γὰρ οὐκ ἔμελλε τοῦτο ποιεῖν [ποεῖν N 1.] καὶ τὸν ὑπὲρ αὐτοῦ φυλακῇ δεδομένον [παραδεδόμενον N 1, 2.] ἐπισκοπῆς ἀξιοῦν, ὅπου γε καὶ ἡμῖν ἐνετείλατο πρὸς τοὺς ἁπλῶς τοῦτο πάσχοντας καὶ φυλακὴν οἰκῆσαι [καὶ add. N 2.] κατακριθέντας τὰ [om. marg. N 2.] ὅμοια δρᾶν; Ἦλθεν οὖν [ἦλθεν οὖν in marg. N 2.] καί· &ldquogr;Θεόδωρε, θάρσει,&rdquogr; λέγει· &ldquogr;ἐγὼ γάρ εἰμι μετά σον· λήψῃ δὲ οὐδὲν βρῶμα ἢ πόμα παρὰ τῶν ἀθετούντων με τούτων [με τούτων in marg. N 2.] , ἀλλὰ τρυφῆς [τροφῆς N 1.] ἀφθάρτου σοι καὶ ζωῆς ἐγὼ κοινωνήσω.&rdquogr; Ταῦτα πολλὴν ἐνέσταξε τῷ ἁγίῳ τὴν ἡδονὴν καὶ ψάλλειν [πάλιν M 3.] ἤρξατο καὶ τῷ Θεῷ μάλα θεοφιλῶς ἐναγάλλεσθαι· ψάλλοντι δὲ [om. M 1.] πολὺς ἠκούετο συνᾴδων αὐτῷ [αὐτῶ συνάδων N 2.] ὄχλος, [et angelis invisitur;] ὡς καὶ τοὺς δεσμοφύλακας ἀναστάντας πρὸς τὴν θύραν δραμεῖν ἀψομένους τίνες οὗτοί εἰσιν. Ἰδόντες δὲ αὐτήν τε κεκλεισμένην καὶ οὐδὲν ἐπικακουργηθὲν τῇ σφραγῖδι, οὐδὲ οὕτως ἠμέλουν, ἀλλὰ καὶ αὖθις παρεθεῶντο διὰ τῆς θυρίδος· καὶ ὁρῶσι πολύ τι πλῆθος λευχειμονούντων καὶ συμψαλλόντων τῷ μάρτυρι· ὃ μὴ δυνηθέντες σιωπῇ κατασχεῖν, ἀπέρχονται καὶ τῷ δικαστῇ ἀπαγγέλλουσι [ἀπαγγέλουσι M 3.] . καὶ ὃς ἀκούσας δρομαῖος τῇ θύρᾳ [τὴν θύραν M 2; πρὸς τὴν θύραν M 3.] ἐπιφοιτᾷ. Ἰδὼν δὲ καὶ αὐτὸς τὴν σφραγῖδα μὲν καὶ τὰς κλεῖς ἀπαθῶς ἐχούσας, φωνὴν δὲ πλήθους ᾀδόντων ἀκουομένην, κύκλῳ περιίστησι τῆς φρουρᾶς στρατιώτας ἐνόπλους χριστιανοὺς εἶναι τοὺς ἔνδον ὑπολαβών. Ἐπεὶ δὲ εἰσέλθοι καὶ μηδένα [μηδὲν M 3.] εὕροι ὅτι μὴ μόνον τὸν Χριστοῦ δοῦλον Θεόδωρον, καὶ αὐτὸν τῷ ξύλῳ ἀσφαλῶς ἐμπεπεδημένον [ἐμπεδημένον N 2.] , ἔκπληξις αὐτόν τε καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ εἰσῄει. Κλείσαντες οὖν τὰς θύρας τῆς φυλακῆς, ἐπανῄεσαν, οὐδὲν ἕτερον αὐτῷ δίδοσθαι [τοῦτο add. N 2.] τοῦ δικαστοῦ ἐπιτρέψαντος, ὅτι μὴ οὐγκίαν ἄρτου τῆς ἡμέρας καὶ βραχύτατον ὕδατος. Ὢ [ὤ //// N 2.] τῆς ἀφροσύνης, εἰ ψυχὴν τοιαύτην ἑλεῖν [ἐλ //// ειν N. 2] ᾠήθησαν ἐνδείᾳ τῶν ἀναγκαίων, ᾧ μηδὲ τούτων ἦν χρεία τροφῇ κρείττονι τρεφομένῳ ἢ κατὰ ἄνθρωπον· ὅθεν οὐδὲ ἐδέξατό τι παρὰ τῶν ἀναιρεῖν οὐ σῴζειν μεμαθηκότων.

[9] [iudicis promissa] Ἕωθεν δὲ κελεύσας ὁ δικαστὴς ἀχθῆναι τὸν ἅγιον, λόγοις αὐτὸν ἡμέροις καὶ ἀγαθῶν ἐπαγγελίαις ἑλεῖν ἐπειρᾶτο· &ldquogr;πείσθητί μοι πρὸ τῶν βασάνων, Θεόδωρε,&rdquogr; λέγων [(λ. Θ.) N 2.] “καὶ εὐθὺς γράφω [γράψω N 1, 2.] τοῖς βασιλεῦσιν, ἀρχιερέα τε τῶν θεῶν χειροτονῆσαί σε καὶ τιμῶν ἀξιῶσαι μεγάλων καὶ σύνθρονον ἡμῖν καταστῆσαι.&rdquogr; Τούτων ἀκούσαντι τῷ ἁγίῳ πρῶτον [πρῶτα M 4, N 1, 2.] μὲν περὶ τῆς ἀρχιερωσύνης καὶ γελάσαι φαιδρὸν ἐπῆλθε καὶ τῆς δωρεᾶς μυκτηρίσαι τοὺς ἀνοήτους, ἔπειτα δὲ καὶ πρὸς τὸν δικαστὴν μετὰ πολλῆς φάναι τῆς παρρησίας· &ldquogr;εἰ καὶ πυρὶ τὰς σάρκας μου τήξεις, [spernit;] εἰ βασάνων πλήθει καταναλώσεις, εἰ καὶ τὸν διὰ ξίφους θάνατον εὐθὺς ἐπαγάγῃς, ἕως ἂν ἐν ἐμοὶ πνεῦμα ζωῆς ᾗ, οὐκ ἂν ἕξαρνος ὀφθείην τοῦ ἐμοῦ Θεοῦ τε [om. N 2.] καὶ βασιλέως.&rdquogr; Ἐπεὶ ταῦτα ἀκοῦσαι τὸν τύραννον, πολλὰ τῷ πραιποσίτῳ διαλεχθέντα κελεῦσαι τοῖς δημίοις [τοὺς δημίους M 4, N 2.] ἐπὶ ξύλου τὸν ἅγιον αἰωρήσαντας ὄνυξι τὰς πλευρὰς αὐτοῦ καταξέειν· οὗπερ εἰς ἔργον ἐκβάντος, [acerbe cruciatur;] θέαμα ἦν χαλεπὸν ἡμέροις ὀφθαλμοῖς τὸ γινόμενον [νοούμενον N 1.] . εἰς τοῦτο [τοσοῦτον N 1, 2.] γὰρ ὠμότητος οἱ ξέοντες παρηνέχθησαν, ὡς μηδένα οἶκτον αὐτοὺς τὴς κοινῆς λαβεῖν φύσεως, ἀλλ᾽ οἷον ἀψύχῳ τινὶ προσφέρεσθαι καὶ δι᾽ ὀλίγου [ὅλου N 2.] γυμνὰ σαρκῶν τὰ ὀστᾶ ἐκείνου καταλιπεῖν. Ὁ μέντοι μάρτυς οὐδὲν ἔλαττον ἢ οἱ ξέοντες τοῦ οἰκείου σώματος ἀμελῶν καὶ νικῆσαι φιλονεικῶν τῇ αὐτοῦ ἀνδρείᾳ τὴν ἐκείνων θηριωδίαν, πρὸς μὲν τὸν τύραννον οὐδὲ βραχύ τι ἐφθέγγετο [ἐφθέγξατο N 2.] , ὑπέψαλλε δὲ ἡσύχως· &ldquogr;Εὐλογήσω τὸν κύριον ἐν παντὶ καιρῷ, διὰ παντὸς ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῷ στόματί μου.” [Psalm. 33, 1.] Ἐκπλαγεὶς οὖν ὁ τύραννος τῆς καρτερίας τὸν ἅγιον· &ldquogr;Εἶτα οὐκ αἰσχύνῃ, ἔφη, πάντων ἀνθρώπων ἀθλιώτατε σύ, έπ᾽ ἀνθρώπῳ τὰς ἐλπίδας ἔχων, καὶ τούτῳ βιαίῳ τέλει καταλύσαντι τὴν ζωήν, ἀλλ᾽ οὕτως [οὕτω N 1.] σεαυτὸν ἀλογίστως παραδίδως τοῖς αἰκισμοῖς;&rdquogr; Ὀ δἐ λίαν πεποιθότως καὶ ἀνδρικῶς καὶ ὥσπερ ἐπ᾽ αὐτῷ μᾶλλον ἢ ὁ δικάζων ἐπὶ τῷ βήματι σεμνυνόμενος· &ldquogr;Αὕτη μοι αἰσχύνη,&rdquogr; ἔφη [om. N 2.] , “καὶ πᾶσι τοῖς ἐπικαλουμένις τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα.&rdquogr;

[10] [iudicem increpat;] Τοῦ δήμου τοίνυν ἐπιβοῶντος ὅσον οὔπω τὸν ἅγιον παραπόλλυσθαι, ὁ ἡγεμὼν ἐπηρώτα διὰ τοῦ κήρυκος· &ldquogr;Τί βούλει; θῦσαι μᾶλλον ἢ καὶ ἔτι σοὶ τὰς κολάσεις παραταθῆναι;&rdquogr; Πρὸς ταῦτα ὁ μάρτυς δεῖξαι βουλόμενος, ὡς οὐ μόνον [(οὐ μόνον) om. M 1.] οὐχ ἥττηται τῶν δεινῶν, ἀλλὰ καὶ φαιδρύνεται πάσχων καὶ τρυφὴν ἡγεῖται τὰ ἐπαγόμενα, ζήλου πληρωθεὶς [ζήλω πυρωθεὶς N 1.] τὴν καρδίαν, ὅλῃ [τῆ add. N 1.] γλώττῃ καὶ παρρησίας ἔμπλεῳ ψυχῇ [τὴν ψυχὴν N 2.] . “Ἀσεβέστατε,&rdquogr; ἔφη, &ldquogr;καὶ ἀνομίας πάσης πεπληρωμένε υἱὲ διαβόλου, ἀληθῶς ἄξιε τῆς τοῦ ἀντικειμένου δαίμονος ἐνεργείας οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὃς ταύτην σοι τὴν ἀρχὴν ἐχαρίσατο· δι᾽ αὐτοῦ γὰρ βασιλεῖς βασιλεύουσι καὶ τύραννοι κρατοῦσι γῆς· ἀναγκάζεις δέ με ζῶντα Θεὸν ἐγκαταλιπεῖν καὶ λίθοις προσκυνεῖν ἀψύχοις.&rdquogr; Ὁ οὖν δικαστὴς πολλῇ διασκέψει πρότερον ἐκδοὺς ἑαντὸν ἔπειτα· &ldquogr;Τί θέλεις;&rdquogr; φησίν, &ldquogr;εἶναι μεθ᾽ ἡμῶν ἢ μετὰ τοῦ Χριστοῦ σου;&rdquogr; Τούτῳ ἐκεῖνος οὐδὲ βραχὺν ἀναμείνας χρόνον οὐδὲ τὸ πρᾶγμα σκέψεως εἶναι νομίσας ἄξιον, ἀλλ᾽ οἷα δὴ καὶ μεμφόμενος τὸν ἡγεμόνα τῆς ἐρωτήσεως θαρραλέᾳ [θαρραλέω M 4.] καὶ ψυχῇ καὶ φωνῇ &ldquogr;μετὰ τοῦ Χριστοῦ μου,&rdquogr; ἔφη, &ldquogr;καὶ ἤμην καί εἰμι καὶ ἔσομαι.&rdquogr; Εἰδὼς οὖν ὁ δικάζων, ὅτι μηδὲν ἀνύει, ἀλλ᾽ ἀπαγορεύει [ἀπαγορεύσει M 2.] μᾶλλον αὐτὸς τὰς κολάσεις ἐπάγων ἢ ὁ ἅγιος πρὸς τὴν τῶν ἐπαγομένων ὑπομονήν, τὸν [(τὴν - τὸν) πρὸς τὰς ἐπαγομένας βασάνους ἐν ὑπομονῆ καρτερῶν N 1, 2.] διὰ πυρὸς αὐτοῦ καταψηφίζεται θάνατον, [capitis damnatur.] οὕτως εἰπών· &ldquogr;Θεόδωρον [Θεόδωρον ///// N 2.] ἀπειθήσαντα μὲν [supra lin. N 2.] τῷ κράτει τῶν καλλινίκων βασιλέων καὶ τῶν θεῶν, πιστεύσαντα δὲ τῷ ἐσταυρωμένῳ, πυρὶ παραδοθῆναι κελεύω.&rdquogr; Ὡς οὖν ἀπεφήνατο μόνον, θᾶττον ἢ ἐλέχθη τὸ ἔργον ἠνύετο· τῶν γὰρ δημίων ξύλα παραχρῆμα συνενεγκόντων [συνεγκόντων N 1.] , συλλαβόντες τὸν μακάριον οἱ πρὸς ταῦτα κελευσθέντες ὑπηρετεῖν, ἐπὶ τὸν τεταγμένον ἤγαγον τόπον.

[11] [Rogo alligatus,] Ἐπεὶ δὲ ἤδη καὶ τὸ πῦρ ἀνήφθη, εὐθὺς περιτιθέασιν αὐτῷ καὶ ὄργανα τὰ πρὸς τὴν πυρὰν ἐπιτήδεια. Μελλόντων δὲ καὶ προσηλοῦν, οὐκ ἀνίει [ἠνέσχετο N 1; ἠνείχετο N 2.] &ldquogr;Ἄφετέ με,&rdquogr; λέγων· &ldquogr;ὁ γὰρ δοὺς οὐδὲν ἀγεννὲς πρὸς τὴν τοῦ πυρὸς ὑπομεῖναι θέαν, αὐτὸς δώσει πάντως καὶ τῆς τῶν ἥλων ἐκτὸς [ἐκ τῆς M 2;] ἀσφαλείας τὴν τοῦ πυρὸς ὑποστῆναι [ὑπομεῖναι in ras. N 2.] καῦσιν.&rdquogr; Ταύτῃ τοι καὶ οὐ καθήλωσαν μέν [om. N 2.] , προσέδησαν δέ· καὶ ὃς τὴν σφραγῖδα τῷ μετώπῳ ἐπιβαλὼν ἡδύ τε ἰδὼν εἰς τὸν οὐρανόν· &ldquogr;Κύριε ὁ Θεός,&rdquogr; εἶπεν, &ldquogr;ὁ παντοκράτωρ, ὁ τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀγαπητοῦ σου [ὁ τοῦ ἀγαπητοῦ σου υἱοῦ N 1, 2.] πατήρ, [orans] δι᾽ οὗ τὴν ἐπίγνωσίν τε καὶ ἐπαγωγὴν [προσαγωγὴν M 4, N 1, 2.] τὴν εἰς σὲ ἐσχήκαμεν, Θεὲ τῶν δυνάμεων, Θεὲ πάσης κτίσεως καὶ παντὸς ἔθνους, οἳ ζῶσιν ἐνώπιόν σου, εὐλογῶ σε, ὅτι με [supra lin. M 1.] κατηξίωσας μερίδα σχεῖν μετὰ τῶν ἁγίων μαρτύρων σου ἐν τῷ ποτηρίῳ τοῦ Χριστοῦ σου εἰς ἀνάστασιν ζωῆς αἰωνίου ψυχῆς τε καὶ σώματος· διὸ προσδεχθείην ἐνώπιόν σου σήμερον ἐν θυσίᾳ πίονι, καθὼς προητοίμασας καὶ ἐπλήρωσας ὁ ἀψευδὴς καὶ ἀληθινὸς Θεὸς ἡμῶν· δὸς δέ, Κύριε, καὶ τοὺς συγκατασχεθέντας [τοῖς συγκατασχεθεῖσι N 2.] μοι τήρωνας [τήρωσι N 1.] τῶν ἴσων ἐμοὶ κοινωνῆσαι βραβείων.&rdquogr; Οὕτως εὐξάμενος εἰς τὸ πλῆθος ἀπεῖδε· καὶ εὐθὺς Κλεόνικον τὸν συλληφθέντα αὐτῷ τήρωνα [τύρωνα N 1.] ἐπίλυπόν τε καὶ δεδακρυμένον ἰδών μέγα ἐμβοήσας· &ldquogr;Κλεόνικε, περιμένω σε, φησίν, ἀκολούθει μοι, ἵν᾽ ὥσπερ ἐπὶ ταύτης τῆς προσκαίρου ζωῆς οὐ διέστημεν, οὕτως δὴ καὶ τὴν αἰώνιον [αἰωνίαν N 1.] ζήσομεν ἀλλήλοις συνόντες.&rdquogr; Οὕτως εἰπὼν τῇ εὐχῇ πάλιν [ἑαυτὸν add. N 1, 2.] δίδωσι· &ldquogr;Κύριε, λέγων, καὶ Θεὲ παντοκράτορ, ὁ τὸν ἀγῶνα τόνδε διὰ τοῦ μονογενοῦς σοῦ υἱοῦ, [animam reddit.] κυρίου δὲ [om. M 3.] ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τῇ δυνάμει τῇ σῇ νικῆσαί με καταξιώσας, πρόσδεξαί μου τὴν ψυχὴν ἐν εἰρήνῃ [ἐν εἰρήνη τὴν ψυχὴν M 4.] , ὅτι σοι πρέπει δόξα σὺν τῷ υἱῷ καὶ τῷ παναγίῳ σου πνεύματι.&rdquogr; Διατελέσας δὲ τὴν εὐχὴν ἐφάλλεται τῇ πυρᾷ καὶ ὥσπερ οὐδενὸς αὐτὸν πιέζοντος λυπηροῦ, οὐ μόνον ἄνετός τε [om. M 3.] καὶ ἀτάραχος ἦν, ἀλλὰ καὶ ὕμνον ἐῴκει τινὰ ὑπᾴδειν τοῖς χείλεσι· καὶ οὕτως ἡσυχῆ τὸ πνεῦμα παρατίθησι τῷ Θεῷ.

[12] [Ab Eusebia sepelitur.] Εὐσεβία δέ τις [om. M 4, melius ut notat Latysev, quia de Eusebia iam superius mentio fuit.] ἡ φερωνύμως ζῶσα, αἰτησαμένη τὸ σῶμα τοῦ μάρτυρος καὶ λαβοῦσα, οἴνῳ τε καὶ μύροις ὑπαλείψασα καὶ κοσμήσασα, θήκῃ φιλοτίμῳ αὐτὸ κατατίθησι καὶ εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς, ὃς ἐν χωρίῳ Εὐχαΐτᾳ [Εὐχάἳτα M 4, N 2.] λεγομένῳ ἵδρυτο ὑπὸ τὴν τῶν Ἀμασέων μητρόπολιν, ὡς χρῆμά τι πολυτελὲς θησαυρίζει, μνήμην ἐτήσιον τῷ μάρτυρι ἐκτελοῦσα καὶ τὸ ἱερὸν λόγιον ὡς δυνατὸν αὐτῇ ἐκπληροῦν σπουδάζουσα· &ldquogr;εἰς γὰρ μνημόσυνον αἰώνιον,&rdquogr; φησίν [φησὶν αἰώνιον M 2.] , “ἔσται δίκαιος [ὁ δίκαιος M 4.] . [Psalm. 111, 7.] ” Εἶχε μὲν οὖν [om. N 2.] οὕτως ἡ [σοφὴ καὶ add. N 2.] φιλόχριστος Εὐσεβία [Εὐσέβεια N 1.] τὸ σῶμα τοῦ μάρτυρος θησαυρὸν [εὐσεβείας add. N 2.] ἄσυλον, πλοῦτον ἀδάπανον, αὐτῇ τε καὶ τοῖς μετ᾽ αὐτῆς ἄγρυπνον φύλακα· πλὴν ἀλλὰ τὴν ἐπισκιάζουσαν τῷ σώματι δύναμιν οὐκ εἶχεν αὐτὴ μόνη [αὐτῆιμονῆι M 4.] , ἀλλὰ καὶ πᾶς ὅστις βοηθὸν ἐκεῖνον ἐπιβοώμενος ἦν· ἴσον γὰρ ἑαυτὸν οἶδε νέμειν ὁ ἅγιος τοῖς πλησίον ὁμοῦ καὶ τοῖς πόρρω καὶ ὁμοίως ἁπανταχοῦ τὰς τῶν θαυμάτων αὐγὰς ἐπιλάμπειν [ἐπιλάμπει M 1; ἐπιλάμπει //// N 2.] .

[13] [Urbis regiae christianis] Αμέλει [σαββάτω α᾽ τῶν νηστι in marg. M 1.] καὶ τὴν ἐν καλῷ τῆς Εὐρώπης κειμένην πόλιν πασῶν τε προκαθημένην [(π. π. τ. π.) in marg. N 2.] καὶ βασιλεύουσαν, τὴν Κωνσταντίνου φημί [Incipit miraculum de colybis, BHG. 1768. Cf. Commentarii praevii n. 37 – 39.] , ἐμπεσεῖν ταῖς πάγαις τοῦ πονηροῦ κινδυνεύουσαν, βοηθὸς αὐτόκλητος ἐπιφθάσας ἀπαθῆ κακῶν διετήρησεν. Ἐπεὶ μὲν γὰρ τῷ [μὲν add. N 1.] φθονερῷ δαίμονι τοῦτο [τούτω N 1, 2.] ἔργον ἦν βασκαίνοντι τῆς σωτηρίας χριστιανοῖς, ὁ κατ᾽ αὐτῶν διωγμὸς καὶ οἱ πρὸς τοῦτο δὲ σπουδαίως ὑπηρετοῦντες αὐτῷ βασιλεῖς· πολλὴν γὰρ εἶχεν [εἶχον N 1; (γ. εἰχ.) παρεῖχον N 2.] εὐκολίαν ἐφ᾽ οἷς ἐπεχείρει, τῇ δυνάμει τῆς ἀρχῆς καὶ τῷ κατὰ τῶν [corr., prius καταυτῶν M 3.] εὐσεβούντων [om. M 3.] φθόνῳ [φθώρω M 4.] συνεργοῖς χρώμενος [χρώμενον N 1; χρώμενοι N 2.] ἀλλα καὶ οὕτω τὰ χριστιανῶν ἤνθει καὶ παρ᾽ ἐλπίδα πᾶσαν ἐκράτει καὶ τὰς αὐτοῦ κατῄσχυνε [κατίσχυε N 1, 2.] προσβολὰς ἢ τε θεία πίστις ὥσπερ γῆ [πηγὴ M 4.] ἀγαθὴ τοῖς αἵμασι τῶν μαρτύρων ὑπαρδομένη [ἐπαρδομένη N 2.] πολύχουν ἐκαρποφόρει πανταχοῦ τὴν εὐσέβειαν [(τὴν ε. π.) N 1, 2.] ἔπειτα δὲ καὶ βασιλεὺς ἀνίσταται τὰ χριστιανῶν πρεσβεύων, ὁ [//////// ὁ N 2.] περιώνυμος δηλαδὴ [supra lin. N 2; (δηλαδὴ π.) N 1.] Κωνσταντῖνος· ὃ καὶ [om. M 2.] καιριωτάτη γίνεται πληγὴ [(πλ. γ.) N 1.] τῷ βασκάνῳ καὶ παρρησιάζεται μὲν ἡ ἀλήθεια, ἡ δὲ τῶν ψευδωνύμων θεῶν [om. N 1, 2.] θρησκεία αἰσχύνῃ καλυψαμένη πόρρω που τῶν ῥωμαἳκῶν ὁρίων ἀπεπλανᾶτο· ἐπεὶ ταῦτα οὕτως ἀνθοῦντα ὁ πονηρὸς δαίμων ἑώρα [((ἐπεὶ ταῦτα - ἑώρα)) om. N 1, 2.] , ἤσχαλλεν, ἠνιᾶτο, ἐδυσφόρει, τοῖς ὅλοις διαπορῶν ἦν, εἰς ἀνάρρουν αὐτῷ τὰ πράγματα χωροῦντα ὁρῶν· ἐπεζήτει τὸν ἐν δυνάμει πάλιν ὑπηρετήσοντα τοῖς θελήμασιν αὐτοῦ τοῖς [(θελ. α. τοῖς) om. M 1.] πονηροτάτοις· καὶ ζητῶν, ὢ τῶν ἐμῶν κακῶν καὶ τῶν ἀδήλων τοῦ Θεοῦ κριμάτων, εὑρίσκει.

[14] [a Iuliano] Κωνσταντίνου γάρ, οὗπερ ἄρτι μνήμην ἐθέμεθα, καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπ᾽ εὐσεβείᾳ γνωριζομένων τὸν βίον μεταθεμένων, οὐ πολὺ τὸ ἐν μέσῳ καὶ βασιλεὺς ἀναδείκνυται, εἴ γε δεῖ βασιλέα καλεῖν ἐκεῖνον τὸν δραπέτην οἴμοι τῆς εὐσεβείας γενόμενον καὶ κακίας ὑπηρέτην πάσης [(π. ὑπ.) N 2.] καὶ ἀσεβείας παρ᾽ ὁντιναοῦν [παροντινοῦν N 1.] ἄλλον ἀναφανέντα καὶ τοῦ ἰδίου δεσπότου καὶ Θεοῦ καταφρυαξάμενον, τὸν θεομισῆ λέγω καὶ πάντολμον Ἰουλιανόν· ὃς τὴν ἀληθῆ [τῶν add. N 1.] χριστιανῶν πίστιν ἐξαρνησάμενος, ὥσπερ οὐδὲν κοινὸν πρὸς [τὴν add. M 3.] τοιαύτην ψυχὴν [(ψ. τοιαύτην) N 1, 2.] καὶ γνώμην ἔχουσαν, τῇ ματαίᾳ τῶν εἰδώλων προστίθεται πλάνῃ· ἣν εὖ κειμένην ἐκεῖνος κακῶς ἀνιστᾷ καὶ καλῶς παυθεῖσαν ἀνανεοῖ πάλιν μετὰ πολλοῦ τοῦ πόνου καὶ τῆς ἐπιμελείας, ὥσπερ ἀναπληρῶν αὐτῇ τὸ μεταξὺ τῶν χρόνων ὑστέρημα καὶ μαρᾶναι φιλονεικῶν τὰ θεῖα τῆς εὐσεβείας νεόφυτα καὶ τὴν ἀρτιθαλῆ πίστιν τό γε εἰς αὐτὸν ἧκον ῥίζαις αὐταῖς ἐξελεῖν βουλόμενος· ταύτῃ τοι καὶ διωγμὸν ἐγείρει τῶν πώποτε μνημονευομένων ἀγριώτερον καὶ κακοτεχνότερον [(κ. κ.) om. N 1.] . Ἐπεὶ δὲ πολλοὺς πολλαῖς [ταῖς add. N 1.] τιμωρίαις ὑποβαλὼν ἥκιστα πειθομένους ἑώρα καὶ τοῖς αὐτοῦ θελήμασιν εἴκοντας, ἐπὶ τὸν δόλον καὶ τὰς τέχνας ἐχώρει καὶ τῆς λεοντῆς, ὃ λέγεται, μὴ ἐξικνουμένης, [insidiae struuntur] καὶ τὴν ἀλωπεκῆν προσετίθει· πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἄλλα ἐπιτηδεύει, γονιμώτατός τε καὶ φιλοτιμότατος ὢν τοῖς τεχνάσμασιν, ἔπειτα δὲ καὶ τοιοῦτόν τι ἐπινοεῖ, ὃ καὶ μόνον πραχθὲν ἱκανὸν ἦν αὐτοῦ [αὐτὸν N 1, 2.] τὴν πανουργίαν ἀποδεῖξαι [(ἀπ. τὴν π.) N 1, 2.] ἀμίμητον καὶ οἷόν τι γεῦμα γενέσθαι ψυχῆς οὐδὲν ἐλεύθερον ἐχούσης οὐδὲ γενναῖον· εἰδὼς γὰρ ὁ βδελυρὸς ἐκεῖνος, ἃς ἀφιεροῦσι Θεῷ οἱ [om. N 2.] χριστιανοὶ τῶν νηστειῶν ἡμέρας ὅπως [ὡς add. M 4, N 1, 2.] οἷόν τε καθαρὰς αὐτὰς διαφυλάττειν σπουδάζουσιν, οὐδενὸς τῶν περιττῶν ὅτι μὴ μόνον τῶν ἀναγκαίων ἀπογευόμενοι καὶ μάλιστα κατὰ τὴν πρώτην τῶν νηστειῶν τούτων ἑβδομάδα, καθ᾽ ἣν οἱ πλείους τῶν φιλαρέτων καὶ ἄσιτοι τὸ παράπαν διατελοῦσιν, ἐπεὶ καὶ πᾶς ἁπτόμενος πράγματος θερμότερον αὐτῷ [κατὰ add. N 2.] τὴν ἀρχὴν προσβάλλει, — τοῦτο ἐκεῖνος εἰδὼς τὸν τῆς πόλεως ἔπαρχον μετακαλεσάμενος, τῆς αὐτῆς [om. N 2.] αὐτῷ κοινωνοῦντα θρησκείας· &ldquogr;Ἐπεί,&rdquogr; φησίν, &ldquogr;τά τε ἄλλα κακοδαιμονοῦντας Βυζαντίους καὶ εἰς τοὺς θεοὺς ἐξυβρίζοντας [ὑβρίζοντας M 4.] οὐδένα τρόπον αὐτοὺς μεταπείσειν οἷοί τε γεγόναμεν, [cibariis pollutis] οὔτε γὰρ ἀπειλαῖς ἐφοβήσαμεν, οὐ βασάνοις ἐνδοῦναι παρεσκευάσαμεν, οὐ τιμαῖς τε καὶ δωρεαῖς ἀποστῆσαι τῶν δεδογμένων ἰσχύσαμεν, οὐκ ἄλλο τι πρὸς θεραπείαν τῆς νόσου ταύτης ἐφευρεῖν ἠδυνήθημεν, εἰς νοῦν ἐπῆλθέ μοι νῦν, ὃ καὶ μὴ βουλομένους πείσει τῶν θυσιῶν ἀπογεύσασθαι· ἐπεὶ γὰρ αἱ ἀποτεταγμέναι τούτοις εἰς νηστείαν ἡμέραι πάρεισι, νῦν γενέσθω σοι σφόδρα ἐπιμελὲς μηδ᾽ ὀτιοῦν ἐφεῖναι μηδενὶ [μηδὲν N 2.] βρωτὸν ἢ [//// ἢ //// N 2.] ποτὸν ὤνιον εἰς τὴν ἀγορὰν προθεῖναι, [in mercatu propositis.] ἀλλ᾽ ἐκεῖνα μὲν πάντα περιελεῖν, ἐκ δὲ τῶν εἰς θυσίαν ἡμῖν προσφερομένων [προφερόμενον N 2.] ἐκθεῖναι καὶ εὐώνως ταῦτα [τοιαῦτα M 4.] λαμβάνειν τοὺς βουλομένους παρασκευάσαι· ὅπερ ὡς ἔφημεν γεγονός, ἀνάγκη πάντως [M 4, N 1, 2 cet. πάντας.] ἢ τῶν θυσιῶν αὐτοὺς ἀπογεύσασθαι ἢ ἐπιγνόντας καὶ μὴ χρήσασθαι βουλομένους θήραμα τοῦ λιμοῦ γενέσθαι, μηδαμόθεν ἄλλοθεν ἐπισιτίσασθαι δυναμένους.&rdquogr; Ταῦτα τὸν τοῦ παρανόμου βασιλέως παρανομώτερον ὑπηρέτην [ὑπηρέτη N 1.] ἀκηκοότα φάναι λέγεται· &ldquogr;Θεόθεν σοι, βασιλεῦ, καὶ οὐκ ἄλλοθεν ἀτεχνῶς τὸ ἐνθύμημα.&rdquogr;

[15] [S. Theodorus] Οὕτως οὖν κοινολογησάμενοι καὶ τὰ τῆς βουλῆς ὥσπερ εἶχον δεινότατα σκαιωρήσαντες, εὐέλπιδες ἦσαν αἱρήσειν χριστιανοὺς οἰόμενοι· ἀλλ᾽ οὐκ ἦν τοῦτο τῆς Χριστοῦ [Χριστοῦ τῆς M 4, N 1, 2.] ἄκρας χρηστότητος οὐδὲ κηδεμονίας ἐκείνου τῆς πρὸς ἡμᾶς, τὸ παριδεῖν οὕτω τὴν ἀνομίαν ὑψῶσαι κεφαλὴν καθ᾽ ἡμῶν καὶ τῆς εὐσεβείας κατακαυχήσασθαι· διὰ ταῦτα κινδύνῳ περιπίπτουσιν ἡμῖν ἀφανεῖ τὸν λαμπρὸν ἐν μάρτυσιν ἐπιπέμπει, τὴν ἄμαχον προστασίαν, τὴν ὀξεῖαν βοήθειαν, τὸ Θεοῦ δῶρον, τὸν μέγαν Θεόδωρον [(τ. μ. Θ.) om. N 1.] ὃς ἐπιστὰς τῷ τηνικαῦτα τῆς ἐκκλησίας ἀρχιερεῖ καὶ ἐπισκόπῳ, οὐκ ὄναρ ἀλλ᾽ ὕπαρ [(ὕ)παρ in marg. N 2.] ἐπιφαινόμενος· &ldquogr;Ἰουλιανὸς ὁ μιαρός,&rdquogr; ἔφη, &ldquogr;διετάξατο βασιλεὺς κατὰ τὴν πρώτην ἑβδομάδα τῶν νηστειῶν περιαιρεθῆναι μὲν τὴν κατὰ τὴν [(κατὰ τὴν) εἰς N 1, 2.] ἀγορὰν προβεβλημένην καθαρὰν βρῶσιν, προτεθῆναι δὲ μεμιασμένην αἵματι [αἵμασι M 4.] καὶ λύθρῳ τῶν ἐναγῶν θυσιῶν· ἀλλὰ σὺ τοῦτο εἰς νοῦν βαλλόμενος διαμάρτυραι τῷ λαῷ μηδένα τῶν τῇ ἀγορᾷ προτεθέντων βρωμάτων ἢ πομάτων μηδ᾽ ὁτιοῦν ὠνήσασθαι.&rdquogr; Τοῦ δὲ &ldquogr;καὶ πῶς ἔσται [τοῦτο add. M 3, N 1, 2.] δυνατὸν&rdquogr; ἐρομένου &ldquogr;τοῖς ἐνδεέσι καὶ μηδεμιᾶς ἡμέρας προαποτεθειμένην ἔχουσι τὴν τροφήν&rdquogr; ὁ μάρτυς ἅμα μὲν τὴν ἀπορίαν ἰώμενος, [colyba parare iubet.] ἅμα δὲ [supra lin. M 1.] καὶ γνωρίσαι βουλόμενος, ὅστις εἴη· &ldquogr;κόλυβα, φησίν, αὐτοῖς [αὐτοὺς N 2.] παρασχόμενος, ταύτη [ταύτην N 1.] τὴν ἔνδειαν παραμυθήσασθαι σπούδασον.&rdquogr; Εἶτα τοῦ πατριάρχου πάλιν [om. M 2.] πυθομένου, τί δ᾽ ἂν εἴη τὰ κόλυβα ταῦτα, &ldquogr;οὐδὲ γὰρ ἔγνωσταί μοι,&rdquogr; φησί, &ldquogr;τὸ ὄνομα,&rdquogr; ὁ ἅγιος· &ldquogr;Σῖτον ἑψήσας,&rdquogr; ἔφη, &ldquogr;διάνειμαι [διάνειμε N 1, 2.] τοῦτον εἰς βρῶσιν· — οὕτως [οὕτω N 1, 2.] γὰρ ἐγχωρίως τὸν ἑφθὸν σῖτον ἐν Εὐχαΐτοις καλεῖν σύνηθες — ἐμὲ δὲ εἶναι [om. N 2.] Θεόδωρον ἴσθι τὸν κατὰ τὴν᾽ Αμασείαν τὴν πρὸς Πόντον ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρήσαντα· ὑφ᾽ οὗ καὶ ἀπέσταλμαι νῦν σωτὴρ ὑμέτερος, τῆς τοῦ πονηροῦ ἐνέδρας καὶ μηχανῆς ῥυσόμενος [ῥυόμενος N 1.] .”

[16] [Iulianus victus] Ταῦτα τὸν ἀρχιερέα μαθόντα ἡδονῆς ἅμα καὶ θαύματος ἔμπλεω γενέσθαι καὶ τοὺς τὴν βασιλίδα ταύτην πόλιν οἰκοῦντας χριστιανοὺς μετακαλεσάμενον, τὰ τοῦ ἁγίου αὐτοῖς, ὡς ἤκουσεν, ἐπισκῆψαι· κἀκείνους ἀκριβῶς φυλάξαι τὰ κελευσθέντα. Πέρας οὖν ἤδη τῆς ἑβδομάδος ἐχούσης, ἐπεὶ ὁ τύραννος ἔγνω εἰς οὐδὲν [αὐτῶ add. N 1, 2.] τὰ τῆς ἐπινοίας χωρήσαντα, [deridetur.] ἐξαιρεθῆναι μὲν τῆς ἀγορᾶς τὰ μεμιασμένα βρώματα, προτεθῆναι δὲ τὰ συνήθη πάλιν [προστεθῆναι πάλιν δὲ τὰ συνήθη N 1.] προστάττει, πολὺν ἐκεῖνος γέλωτα τῆς ἀποτυχίας ὀφλήσας, ὥσπερ ἄρα καὶ ἦν ἄξιον. Ἐκ τούτου τί συνέβαινεν ἐκεῖνον μὲν ἀθυμίας πάσης πληρωθῆναι καὶ σκυθρωπότητος, τοὺς δὲ τῆς αὐτοῦ ἐνέδρας αἰσθομένους χριστιανοὺς καὶ κρείττους ὀφθέντας αὐτοὺς [αὐτῆς N 1.] τῇ βοηθείᾳ τοῦ μάρτυρος, ὡς [καὶ M 3.] κηδεμόνι τὴν σωτηρίαν λογιζομένους πάνδημον αὐτῷ συστήσασθαι τὴν πανήγυριν· καὶ οὕτως ἐπικρατῆσαι ἄχρι καὶ τήμερον δι᾽ ἔτους ἡμᾶς τὴν καλὴν ταύτην ἑορτὴν [ἑορτὴν ταύτην N 2.] ἐκτελεῖν οἷα σωτῆρι τῷ μάρτυρι κατὰ τὴν ἕκτην ἡμέραν τῆς πρώτης ἑβδομάδος τῶν νηστειῶν, [Usus edendi colyba perseverat.] εὐχαριστήρια ἑορτάζοντας εἰς δόξαν τοῦ τοῖς αὐτοῦ μέλεσιν ἐνδοξασθέντος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ᾧ πρέπει πᾶσα [om. M 2.] δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις [σὺν τῶ ὰνάρχω πατρὶ καὶ τῶ ζοωποι (sic) πνεύματι add. M 3.] νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν.

IV. VITA ET EDUCATIO S. THEODORI

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

E codicibus bibl. Nationalis Parisiensis 499 (= 11), bibl. Angelicae 81 (= 2), bibl. Querinianae A. 3. III (= 3), bibl. Bodleianae Barocc. 238 (= 4). Cf. Comm. praev. num 12.

Βίος καὶ ἀνατροφὴ τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος [μάρτυρος 2.] Θεοδώρου.

[1] [Matre immature mortua] Τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος [(καὶ ἐνδ. μεγ.) om.2, 3.] Θεοδώρου πατὴρ μὲν Ἐρυθραῖος ὄνομα [τοὔνομα 2, om. 3.] , ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ [om. 3.] φιλόπτωχος, Πολυξένη δὲ ἡ μήτηρ ἐκ παρθενίας αὐτῷ συναφθεῖσα. Ἐξ ὧν ὁ εὐγενὴς Θεόδωρος τῷ πρώτῳ τῆς συναφείας ἔτει γεγένηται [γεγέννηται 2.] τῆς δὲ μητρὸς ἐν τῇ λοχείᾳ [λογχεία 2; λογχία 3.] θανούσης, χριστιανὴν [χριστιανῆς 2, 3.] ὁ πατὴρ οὐχ εὑρίσκων τιθηνὴν ἐσκέψατο τέχνῃ τὸ παιδίον ἐκθρέψαι· καὶ δὴ πυροὺς καθαίρων καὶ πτίσσων κριθὰς [κρίθας 2.] ἄμφω τε ἑψῶν [ἔψων 3.] ἁρμοδίως σὺν ὕδατι καὶ μέλιτος μιγνὺς τὸ ἀρκοῦν εἰς ἀγγεῖον μετέβαλεν [μετέβαλλεν 3.] ὑελοῦν ἔχον ἐκτύπωμα [ἐκ τυπῶμα 3.] τιτθίου [τιθθίου 2; τιτθείου prius τιθείου 3; στιτθίου 1.] , [patris industria nutritur Theodorus.] ὅπερ τὸ βρέθος ἀντὶ μαστῶν [μασθοῦ 2, 3.] συνέχον τῷ στόματι καθάπερ γάλα τὸν χυλὸν ἡδέως ἐψείλκετο· εἶτα τοῦ χρόνου προἳόντος καὶ τῶν ὀδόντων ἐκφυέντων τῷ νέῳ, ἄρτον ἐκ σεμιδάλεως πεπεμμένον οἴνῳ ἐγκαταβρέχων [ἐγκαταβρέχειν 3.] λευκῷ κοχλιαρίῳ αὐτὸν [τοῦτον 2, 3.] ὁ πατὴρ διέτρεφεν, ἔπειτα καὶ ὀπωρῶν ταῖς ἁπαλωτέραις [ἀπαλλοτέραις 3.] καὶ λαχάνων δὲ τοῖς χρηστοτέροις· σαρκῶν γὰρ οὐδὲ ἀκμάζοντι συνεχώρησεν [ἀνεχώρησεν 3.] ὁ πατὴρ [(ὁ πατὴρ) om. 2, 3.] ἀπογεύσασθαι τῷ παιδί. Ἕκτῳ τοίνυν ἐνιαυτῷ Πρόκλῳ τινὶ χαμαιδιδασκάλῳ [Χαμαιδιδάσκαλος magister grammatices, etiam apud Evagrium, Hist. eccl. IV, 26, 29, 36.] τὸν νέον συνίστησι· καὶ τρισὶν ἐκείνῳ φοιτήσαντα [φοιτήσαντι 2.] χρόνοις στρατιώτην ποιεῖται τοῦ Καίσαρος, τῷ φρουροῦντι τὴν πόλιν Ἀμάσειαν [Ἀμασίαν 2.] λεγεῶνι συναριθμήσας. Τοῦτον εἰς ἀκμὴν προελθόντα θεασάμενος, τοῖς ὅπλοις ἅμα τοῖς συνηλικιώταις παιδοτριβούμενον, Ἑλλάδιός τις ἀνὴρ χριστιανὸς καὶ ἐν ἀρετῇ ζῶν καὶ χάριν ἔχων Θεοῦ οἰκῶν τε ἐν ὑπτίῳ πρὸ τῆς πόλεως πεδίῳ, ὃ Θήρα προσαγορεύεται [προσαγορεύετο 3.] , ἔνθα καὶ ὁ τῶν στρατιωτῶν κατάλογος ἠθροίζετο μελετῶν ἐν εἰρήνῃ τὸν πόλεμον, καὶ γνοὺς ὅτι ἔχει ψυχὴν μαρτυρῆσαι Χριστῷ δυναμένην, [Militiae ascriptus,] συχνῶς ἐπὶ βρωμάτων μεταλήψει προέτρεπεν, ἁρμοδίαις δὲ αὐτὸν παραινέσεσι τρέφων πέπεικεν οὐχ ὑπὲρ θνητοῦ ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἀθανάτου βασιλέως ἀγωνίζεσθαι.

[2] Ὡς δὲ πάντων ἐκράτει τῶν ἑταίρων ὁ Θεόδωρος γνώμῃ τε καὶ ῥώμῃ καὶ τῇ περὶ τὸν ταξιάρχην εὐνοίᾳ, τινὲς τῶν στρατιωτῶν βασκαίνοντες αὐτῷ τῆς ἀρετῆς τῷ ταξιάρχη διαβάλλουσιν οἷα τοὺς μὲν θεοὺς αὐτοῦ βδελυττόμενον [βδελυσσόμενον 2, 3.] , ξένῳ δὲ κατ᾽ ἰδίαν λατρεύοντα Θεῷ [corr., prius Θεὸν 3.] . Κατεξετάσας οὖν ὁ ταξιάρχης καὶ γνοὺς εἶναι αὐτὸν χριστιανόν, σφόδρα μὲν ἐλυπήθη τῷ μάλιστα φιλεῖσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ, πλεῖστα δὲ [ὅμως add. 2, 3.] ἐνουθέτει τιμάς τε αὐτῷ καὶ προκοπὰς καὶ χρήματα ἱκανὰ καὶ τὴν παρὰ Καίσαρος [καίσαρι 2, 3.] δόξαν ἐπαγγελλόμενος, [deos colere renuit] εἴ γε θῦσαι τῇ τε Ῥέᾳ [ῥεᾶ 2.] καὶ τῷ Ἄρεἳ προθύμως ἀνάσχοιτο. Ἀνεμίμνησκέν τε αὐτὸν καὶ τῆς προσούσης αὐτῷ νεότητος καὶ τῶν κολαστηρίων τὸ φρικωδέστατον καὶ ὡς οὐ χρὴ τὴν παροῦσαν βιαίως ἀπολλύναι ζωήν. Ἐπεὶ δὲ πάντῃ μὴ πειθόμενον ἑώρα, παρρησιαστικώτερον δὲ μᾶλλον ἀποκρινόμενον καὶ βασιλέα Χριστὸν ἐπιγραφόμενον, τότε καὶ φρουρὰν οἰκῆσαι καὶ πληγὰς ὑπομεῖναι καὶ τὸ δὴ τέλος πυρὶ διαφθαρῆναι προσέταττεν [προσέτατον 3.] . Καὶ οὕτω [οὔτος 3.] μὲν ὁ γενναῖος τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης ἀνδρείως ἐνίκησεν τὴν ἀσέβειαν, [et Amasiae martyrium subit.] τελειωθεὶς ἐν Ἀμασείᾳ τῇ πόλει τοῦ Εὐξείνου Πόντου [(Ε. Π.) Ἐλεσπόντου 3, 2 (Ἐλε////σποντου).] . Τὰ δὲ λείψανα αὐτοῦ περιστείλαντες [ἡσύχει add. 2, 3.] ἄνδρες εὐλαβεῖς ἡσυχῆ [om. 2, 3.] ἀπέθεντο ὁσίως ἐν μνήματι. Οἱ δὲ τὰ Εὐχάἳτα [Εὐχαΐτα 2.] οἰκοῦντες ἀδελφοὶ τοῖς ἐπὶ τῆς [τοῖς 2.] Ἀμασέων ὁμόφροσιν ἐνοχλοῦσι [ὀχλοῦσιν 3.] σφοδρότερον, τὰ λείψανα λαβεῖν τοῦ ἁγίου [ὁσίου 2, 3.] βουλόμενοι, λέγοντες τοῦτο ζῶντα αὐτὸν διατεταχέναι. [De reliquiis] Ἐγὼ μὲν οὖν 〈εἰς [om. 1, 2, 3.] 〉 οἷον πέρας ἐξήει ἡ [τῆ 2.] [contentio.] τοιαύτη φιλονεικία οὐκ ἐπίσταμαι, τῇ δὲ σῇ τελειότητι τὰ προκείμενα γέγραφα, ἐφ ᾧ δι᾽ αὐτῶν [αὐτῆς 1, 2, 3.] καὶ τοὺς λοιποὺς χριστιανοὺς ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ στηριχθῆναι [αὐτῶ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰῶνων ἀμήν add. 2.]

V. NARRATIO DE TRUCIDATO DRACONE

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

E codice Vindobonensi Hist. graec. 126 (= 1). Cf. Comm. praev. num. 15.

Θαῦμα καὶ διήγησις τοῦ ἁγίου καὶ ἑν δόξου μεγαλομάρτυρος τοῦ Θεοδώρου Τήρωνος περὶ τῆς μητρὸς αὐτοῦ τῆς αἰχμαλωτισ θείσης ὑπὸ τοῦ δράκοντος.

[1] [In regno Samuelis] Ὅσοι [Lectu digna sunt quae de hoc libello eiusque slavica interpretatione scripsit A. N. Veselovskij in t. XX, 6 (1879 – 80), p. 1 – 14.] μὲν εἰς τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν τὰς ἐλπίδας ἐκτιθέμενοι καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς πίστεως ἐν προσευχῇ ἀποποληροῦντες, καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν τὰς δεήσεις μὴ ἐκλειπέτωσαν καὶ πάσης μὲν τῆς προσδοκούσης καὶ προκειμένης ἡμέρας τοῦ μάρτυρος θεασάμενοι τὴν ἀκοὴν καὶ τὸ ὄμμα ἐγκλίνωμεν [ἐκκλίνομεν 1.] ἐπὶ τοῖς ἐνδοξοτάτοις αὐτοῦ θαύμασιν τοῖς περὶ τοῦ δράκοντος γενομένοις. Ἐγένετο γὰρ κατὰ τοῖς καιροῖς ἐκείνοις τοῦ πιστοτάτου Σαμουὴλ [in ceteris codd. Σαούλ.] βασιλεύοντος, ἐγράφη ἐν τῇ στρατολογίᾳ στρατιώτης εὐθαλὴς καὶ εὐγενὴς τῷ γένει, ἀήττητος τῆς ἀνδρείας, ἠγαπημέος πάμπολλα ὑπὸ τοῦ βασιλέως, τοὔνομα Θεόδωρος. [fontis aditus a dracone intercluditur.] Ἐν δὲ τῇ πόλει ἐκείνῃ καὶ τῇ χώρᾳ, ἐν ᾗ κατῴκει ὁ βασιλεύς, ἀπεκρατεῖτο ὕδωρ ὀλίγον καὶ κατεκυριεύετο ὑπὸ δεινοτάτου δράκοντος. Κατὰ καιρὸν δὲ ἔδιδεν αὐτῷ ὁ βασιλεὺς θυσίαν ταύρους δώδεκα καὶ κριοὺς εἴκοσι πέντε καὶ ἄλλα τινὰ βρώματα · καὶ οὕτως ἀπέλυεν τὸ ὕδωρ καὶ ἐποτίζετο ὁ λαὸς καὶ τὰ κτήνη τῆς πόλεως ἐκείνης. Μιᾷ δὲ τῶν ἡμερῶν ὕπνωσεν ὁ βασιλεὺς καὶ ἐνυπνιάσθη · καὶ ὡς εἶδεν τὸ ἐνύπνιον, ἐφοβήθη λίαν. Καὶ ἀναστὰς τῷ πρωῒ καὶ πέμψας τὸν Θεόδωρον ἐψήφισεν τὴν στρατολογίαν αὐτοῦ ἐν τάχει. Καὶ μετὰ τοῦτο συναχθέντες, ἐποίησεν ὁ βασιλεὺς δοχὴν μεγάλην καὶ ἐκάλεσεν τοὺς ἄρχοντας τῆς πόλεως ἐκείνης. [Regis somnium.] Καὶ λέγει αὐτοῖς · &ldquogr;Εἶδον ἐν ἐνυπνίῳ μου, ἄρχοντές μου, ἄνθρωπον ἄζωστον καὶ᾽ Αμαλήκ, ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ κρατοῦντα [κρατῶντα 1.] ῥομφαίαν καὶ ἐν τῇ ἑτέρᾳ χειρὶ ἐσπασμένον μάχαιραν, καὶ ἄλλοι τινὲς μετ᾽ αὐτοῦ. Ὁ δὲ πρῶτος ἐπέβη μοι καὶ κατέσφαξέ με καὶ οὐκ ἐφείσατο τὴν βασιλείαν μου.&rdquogr; Καὶ ἀποκριθέντες οἱ ἄρχοντες εἶπον · &ldquogr;Ἡμεῖς, δέσποτα, τὸν τοιοῦτον ἄνθρωπον οὐκ οἴδαμεν οὔτε γνωρίζομεν αὐτόν.&rdquogr; Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς εἶπεν · &ldquogr;Μὰ τὸν βασιλεύοντά με Θεόν, ἐὰν οὐκ [ita 1.] εὑρεθῇ ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, ἀπερρήσω [ita 1.] τὴν βασιλείαν μου καὶ διωχθῶσιν οἱ ἄρχοντές μου καὶ τὰ στρατεύματά μου καταπέσουσιν.&rdquogr; Ἰδὼν δὲ ὁ Θεόδωρος τὸν βασιλέα λυπούμενον καὶ τοὺς ἄρχοντας τοῦ δήμου, λέγει πρὸς τὸν λαόν · &ldquogr;Ὁ βασιλεὺς ἐστράτευσεν ἡμᾶς · ἀντὶ δὲ αὐτοῦ ἡμεῖς ἀποθάνωμεν · ὁ δὲ αὐτὸς ζήσεται.&rdquogr;

[2] [Theodorus Saracenos debellat,] Καὶ ταῦτα εἰπὼν ὁ Θεόδωρος, ἀναστὰς τῷ πρωῒ ἔλαβεν τὸν ἵππον αὑτοῦ τὸν πρῶτον · καὶ ἐνδυσάμενος τὴν πολεμικὴν αὑτοῦ στολὴν καὶ τὸ ἅρμα [Ἅρμα al, ἄρμα armatura seu arma.] αὑτοῦ διέδραμεν εἰς τὰ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα. Καὶ τὸν ζητούμενον ὑπὸ τοῦ βασιλέως οὐχ εὗρεν. Καὶ μετὰ πολλὰς ἡμέρας ἦλθεν εἰς τὴν Συρίαν καὶ ἤγγισεν εἰς Μαῦρον ὄρος σκοτεινὸν καὶ διέβη αὐτό. Καὶ εἰσῆλθεν εἰς ἔρημον τόπον καὶ εὗρεν ἐκεῖ διωρυγμένην γῆν καὶ παρ᾽ ἀφανῶν [παρὰ φανῶν 1.] κεκλεισμένην. Καὶ ἐρευνήσας εὗρεν ἐκεῖ ἄμφοδον καὶ εὗρεν Σαρακηνοὺς ὡσεὶ 〈ἄνδρας τεσσαράκοντα καὶ γυναῖκας ὀγδοήκοντα καὶ [supplet Veselovskij ope versionis slavonicae.] 〉 παῖδας ἑκατόν. Καὶ ὡς εἶδεν αὐτοὺς ὁ Θεόδωρος, συνέδησεν αὐτοὺς εὐθὺς καὶ στραφεὶς διώδευσεν εἰς τὰ ἔθνη. Καὶ φέρων αὐτοὺς ἦλθεν εἰς γῆν τῶν Ῥωμαίων, ἔνθα ἀνέκειτο ὁ βασιλεύς. Ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεύς, ὅτι ὁ Θεόδωρος ἔρχεται, ἐπάρας τὰ στρατεύματα αὐτοῦ ὑπήντησεν αὐτὸν μακρόθεν. [quorum ducem in somnio rex viderat.] Καὶ ὡς εἶδεν ὁ βασιλεὺς τοὺς Σαρακηνούς, ἐγνώρισε καὶ τὸν ἀλλόφυλον, καθὼς ἐν τῷ ἐνυπνίῳ αὐτοῦ ἑώρακεν. Καὶ λέγει πρὸς τοὺς ἄρχοντας · &ldquogr;Μὰ τὸν βασιλεύοντά με Θεὸν οὗτός με τῇ νυκτὶ ἔσφαξεν καὶ οὐκ ἐφείσατο τὴν βασιλείαν μου.&rdquogr; Καὶ ἐκέλευσεν εὐθέως τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἀποτμηθῆναι καὶ τοὺς ἐννέα φονευθῆναι καὶ τοὺς τριάκοντα βληθῆναι ἐν τῇ φυλακῇ καὶ τὰς γυναῖκας πραθῆναι εἰς δούλας. Καὶ περιχαρὴς γενόμενος ὁ βασιλεὺς τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἠμέλησεν τὸν δράκοντα καὶ τὴν θυσίαν αὐτοῦ οὐκ ἔδωκεν. Καὶ ἐκράτησε τὸ ὕδωρ. Καὶ ἦσαν ὁ λαὸς τῆς χώρας λειπόμενοι [λυπούμενοι 1.] ἀπὸ τοῦ ὕδατος.

[3] [Mater Theodori ad fontem accedens] Ἡ δὲ ἁγία μήτηρ τοῦ Θεοδώρου ἰδοῦσα τοὺς ἵππους αὐτοῦ διψῶντας σφόδρα, ἦρεν τὸν ἵππον αὐτοῦ τὸν πρῶτον καὶ τὸ σάλβαστρον [Σάλβαστρον al. σαλάβαστρον (cod. 6), ἀλάβαστρος (codd. 2, 3), κάδον (cod. 5), amphora seu situla.] ἐν ταῖς χερσὶν αὐτῆς καὶ ἐπορεύθη εἰς τὴν πηγήν. Ὁ δὲ τόπος, ἔνθα ἐστὶν ἡ πηγή, ἐστὶν φρικτὸς καὶ φοβερός, ἔχων τρώγλας [στρογλὰς 1.] καὶ σχίσματα καὶ ἑρπετῶν ἀναριθμήτων εἰσόδους καὶ ἐξόδους. Καὶ ὅτε προσῆλθεν πρὸς τὴν πηγὴν ἡ μήτηρ τοῦ ἁγίου Θεοδώρου, ἰδοῦσα τὸν τόπον ἄγριον ἐδειλίασεν. Καὶ πάλιν ῥιψαμένη τὴν γυναικείαν στολὴν καὶ 〈ἀνδρικὴν [om. 1, supplevi ex 6.] 〉 ἐνδυσαμένη ἀνδρείῳ φρονήματι [Aliter alii codices locum referunt: ἀνανοουμένη τὴν γυναικείαν ἀσθένειαν (cod. 2); ἀπορρίψας τὴν γυναικείαν ἀσθένειαν καὶ ἐνδυσαμένη τὴν ἀνδρικὴν πολιτείαν (cod. 3); ἀπέρριψεν τὴν δειλίαν ἅπασαν καὶ ἐνδυσαμένη τὴν δύναμιν τοῦ Χριστοῦ (cod. 5); ἐκδυσαμένη τὴν γυναικείαν στολὴν περιεβάλετο ἀνδρικήν (cod. 6). Supra, comment. praev. n. 15.] ὥρμησεν πρὸς τὴν πηγήν. Κατελθοῦσα δὲ κάτω εἶδεν ὕδωρ ὀλίγον καὶ δήσας τὸν ἵππον πρὸς τὴν πηγὴν εἰσῆλθεν κάτω. Καὶ λαβὼν ὕδωρ ἐξῆλθεν καὶ ἐπότισε τὸν ἵππον. Ἰδὼν δὲ ὁ δράκων τὴν κόρην ὡραίαν τῇ ἡλικίᾳ καὶ εὐμορφοειδῆ τὴν ὄψιν καὶ πάγκαλον πάνυ, ἠβουλήθη ἁρπάσαι αὐτὴν. [a dracone rapitur.] Εἰσελθοῦσα δὲ ἐκ τρίτου εἰς τὴν πηγήν, ἔστη ὁ δράκων μέσον τῆς θύρας συρίζων. Καὶ ἀκούσασα ἡ κόρη τὸν συρισμὸν τοῦ δράκοντος, ἀπὸ τοῦ φόβου ῥίψασα τὸ σάλβαστρον πρὸς τὴν πηγὴν καὶ ἀτενίσασα πρὸς αὐτὸν εἶδεν τὴν ὅρασιν αὐτοῦ. Καὶ οὐκ ἦν φωνὴ καὶ οὐκ ἦν ἀκρόασις ἐν αὐτῇ, ἀλλ᾽ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρά. Καὶ λαβὼν αὐτὴν ὁ δράκων ἤγαγεν εἰς τὸ σπήλαιον πρὸς τὴν φωλεὰν αὐτοῦ. Καὶ ἠσφάλισεν αὐτὴν τὴν πύλην. Τινὲς δὲ τῶν οἰκετῶν εἰσῆλθον ζητοῦντες αὐτὴν καὶ μηδὲν εὑρόντες ἀλλὰ τὸν ἵππον εὑρόντες ἔξω δεδεμένον καὶ τὸ σάλβαστρον πρὸς τὴν πηγήν, ἐπιστώθησαν ὅτι ἡρπάγη ὑπὸ τοῦ δράκοντος καὶ ἐπέστρεψαν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς κλαίοντες. Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος ἦν ἐν τῷ παλατίῳ. Καὶ πληρώσας τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως ἦλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. Καὶ εὑρὼν τὴν ἀναίρεσιν τῆς μητρὸς αὐτοῦ, ἐπυνθάνετο περὶ αὐτῆς. Καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ οἰκέται αὐτοῦ ὅτι · &ldquogr;Ἡ μήτηρ σου καὶ [ἡ add. 1.] κυρία ἡμῶν ἡρπάγη ὑπὸ τοῦ δράκοντος καὶ οὐδεὶς εἶδεν τί γέγονεν.&rdquogr; Καὶ ταῦτα ἀκούσας ὁ μακάριος Θεόδωρος κλαίων καὶ ὁδυρόμενος ἔλεγεν · [Theodorus] &ldquogr;Οἴμοι, μήτηρ ἐμή, οὐδεὶς ἐβοήθησέ σοι ἐν τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ, ἵνα ἴδῃ τὸ δεινὸν θηρίον ἐρχόμενον ἐπί σοι; Πῶς ἡσύχασας θεωρῆσαι τὰ μέλη σου μελιζόμενα καὶ τὰς σάρκας σου δαπανωμένας [δαπανουμένας 1.] ; πῶς ἐχωρίσθης τῆς ἀγαθῆς σου ψυχῆς χωρὶς ἀγγέλου, μήτηρ μου, μὴ κελεύοντος τοῦ Θεοῦ; οἴμοι, μήτηρ ἐμή, οὐκέτι ὄψομαι τῆς θεωρίας σου, οὐκέτι περιπλακῶσί με αἱ ἁγίαι ἀγκάλαι σου.&rdquogr; Καὶ ταῦτα εἰπὼν ὁ μακάριος Θεόδωρος κλαίων ἡσύχασεν. Καὶ ἀναστὰς τῷ πρωῒ ἔλαβεν τὸν ἵππον αὐτοῦ τὸν πρῶτον καὶ περιζωσάμενος τῷ ἅρματι αὐτοῦ, ἀπῆλθε πρὸς τὴν πηγὴν τοῦ πολεμῆσαι τὸν δράκοντα.

[4] [ad oppugnandum draconem] Καὶ ἐδηλώθη ὁ λόγος πρὸς τὸν βασιλέα. Καὶ ἐπάρας τὴν τάξιν αὐτοῦ ἀπῆλθε πρὸς τὸν Θεόδωρον πρὸς παραμυθίαν αὐτοῦ λέγων πρὸς αὐτόν · &ldquogr;Τέκνον Θεόδωρε, τὸ οὐκ ἰσχύεις πληρῶσαι, μὴ βουληθῇς ἄρξασθαι μήτε πολεμήσῃς.&rdquogr; Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα · &ldquogr;Οἶδας, δέσποτα, ὅτι εἰς πάντα τὰ ἔθνη, ὅπου με ἀπέστειλας, συνεργοῦντος καὶ θέλοντος τοῦ Θεοῦ καὶ σου ἐπαινέσει ἀνδρείως ἐπολίτευσα. [accingitur,] Ἔπιδε τὴν ὀδύνησιν τῆς μητρός μου, ἐν ᾗ ἐχωρήθην εἰς τὴν κοιλίαν αὐτῆς καὶ ὀδυνήσασα [ὀδυνήσας 1.] ἔτεκέ με ἐκ τῶν σπλάγχνων αὐτῆς καὶ ἔδωκέν μοι γάλα θηλάσαι καὶ πολλὰ κοπιάσασα δι᾽ ἐμέ, ἵνα ἐν καιρῷ γήρους διατηρῶ αὐτὴν ἀπὸ παντοίων πειρασμῶν. Καὶ οὐ μὴ ἐγκαταλίπω αὐτὴν εἰς τὰς χεῖρας τοῦ δεινοῦ θηρίου.&rdquogr; Ὁ δὲ βασιλεὺς λέγει πρὸς αὐτόν · &ldquogr;Οἶδα, τέκνον Θεόδωρε, ὅτι εἰς πάντα τὰ ἔθνη, ὅπου σε ἀπέστειλα, ἀνδρείως ἐπολήμησας, ὅτι ἔχεις βραχίονα ὑψηλὸν καὶ νοῦν ἀσάλευτον καὶ ἅρματα ἐκλεκτὰ καὶ ἵππους καλοὺς καὶ στρατιώτας μετὰ σοῦ καὶ νικᾷς. Ἐπὶ δὲ τὴν πύλην ταύτην, ἣν βούλεσαι διοδεῦσαι, τὴν στενὴν καὶ ματαίαν ὁδὸν τοῦ δράκοντος οὐκ ἔστιν πως σαλεῦσαι ὀρθῶς, [rege eum frustra dehortante.] οὔτε ἅρμα γυρίσαι, ἀλλὰ τῷ στήθει καὶ τῇ κοιλίᾳ πορεύσῃ. Τί εὑρήσεις ἔμπροσθέν σου κτενεῖν καιρίαν ἀλλὰ καὶ ὁ δράκων ἐάν σε ὄψεται, ὁ ὀφθαλμὸς αὐτοῦ καταλύει τὸ φῶς σου, ὅτι ἐστὶν τὸ εἶδος αὐτοῦ φρικτὸν καὶ φοβερὸν καὶ τρομάξωσιν αἱ χεῖρές [χείραι 1.] σου καὶ οὐκ ἔχεις αὐτῷ τι ἐργάσασθαι.&rdquogr; Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα · &ldquogr;Μή με δειλήνῃς, δέσποτα. Ἐγὼ δοκιμάζω καὶ συμβάλλω, καὶ ἐὰν ἴδω ὅτι νικῶ αὐτόν, ἐπὶ πλεῖον χαρήσεται ἡ ψυχή μου. Εἰ δὲ θεωρήσω ὅτι νικᾷ με, ἀφίνω αὐτὸν καὶ χωρίζομαι.&rdquogr; Λέγει αὐτῷ ὁ βασιλεύς · &ldquogr;Καλὴ βουλή, ᾗπερ βούλεσαι, Θεόδωρε · ἀλλ᾽ ὁ ἐχθρὸς πολεμούμενος, ἐὰν οὐκ ἰσχύῃ καὶ ὑπερβαίνῃς [ὑπερβαίναι 1.] αὐτόν, τότε δέχεται εἰρήνην. Εἰ δὲ ἴδῃ ὅτι νικᾷ σε, εἰρήνην οὐ δέχεται.&rdquogr; Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα · &ldquogr;Μή με δειλήνῃς, δέσποτα, ἀλλά σοι λέγω · τὸν οἶκόν μου ἐν ἀγαθοῖς κυβέρνησον, τὰ οἰκήματά μου καὶ τὰ χρήματά μου δὸς χήραις καὶ ὀρφανοῖς καὶ τοὺς δούλους μου ἐλευθέρωσον, τοὺς ἵππους μου πώλησον καὶ τὰς ἀπαρχὰς τοῦ οἴκου μου μοῖραν δὸς πᾶσιν. Τὰ δὲ ὅπλα τοῦ πολέμου μου ἂς ἔχῃ ἡ βασιλεία σου καὶ τὸ πρῶτον σάββατον τῶν ἁγίων νηστειῶν ἐπιτέλεσον γενέσθαι ἐπὶ τοῦ ὀνόματός μου, καὶ ταῖς εὐχαῖς σου συναπόλυσόν με καὶ μὴ δειλήνῃς με, δέσποτα.&rdquogr; Ἰδὼν δὲ ὁ βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον τῆς καρδίας αὐτοῦ, ἔκλινεν τὰ γόνατα κατὰ ἀνατολὰς λέγων · &ldquogr;Κύριε ὁ Θεός, [Regis oratio ad Deum.] ὁ συνοδεύσας τοὺς θεράποντάς σου Ἰακὼβ [κὼβ (ἰα supra lin.) 1.] καὶ Ἰωσὴφ μέλλοντας εἰσελθεῖν εἰς Αἴγυπτον καὶ κράτος τῆς βασιλείας αὐτῶν ἔδωκας, αὐτός, δέσποτα κύριε ὁ Θεός, ὁ τῶν ἀπεγνωσμένων βοηθὸς καὶ λυτρωτὴς τῶν κινδυνευόντων καὶ φωτισμὸς τῶν ἐσκοτισμένων, ἐπάκουσον τῆς δεήσεώς μου τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ ἀναξίου δούλου σου καὶ βοήθει τὸν δοῦλόν σου Θεόδωρον καὶ ῥῦσαι καὶ διάσωσον αὐτὸν ἀπὸ πειρατηρίου καὶ ἀπὸ πάσης ὀργῆς τοῦ ἀντικειμένου · καὶ κέλευσον αὐτὸν ἐν ὑγείᾳ καὶ σωτηρίᾳ ἐλθεῖν πρὸς ἡμᾶς καὶ τῆς ἐπουρανίου σου βασιλείας ἀξίωσον γενέσθαι.&rdquogr; Καὶ μετὰ τὸ πληρῶσαι ὁ βασιλεὺς τὴν εὐχὴν λέγει πρὸς αὐτόν · &ldquogr;Τέκνον Θεόδωρε, μὴ δῷης εἰς σάλον [σαλόν 1.] τὸν πόδα σου μηδὲ νυστάξῃ ὁ φυλάσσων σε. [Psalm. 120, 3, 4, 7.] Ἰδοὺ οὐ νυστάξει οὐδὲ ὑπνώσει Κύριος ἐπὶ σκέπῃ σου καὶ φυλάξει τὴν ψυχήν σου ὁ Κύριος · Κύριος φυλάξει σε ἀπὸ παντὸς κακοῦ. Ὕπαγε, λέγω σοι, Θεόδωρε · κύριος ὁ Θεὸς γένοιτό σοι βοηθός.&rdquogr; Καὶ κλίνας ὁ στρατιώτης τὰ γόνατα ἐδέξατο τὴν εὐχὴν παρὰ τοῦ βασιλέως καὶ εἶπεν · &ldquogr;Ἡ βοήθειά μου παρὰ κυρίου τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.&rdquogr; [Psalm. 23, 8.] Καὶ ὡς εἰσῆλθε πρὸς τὸ σπήλαιον ὁ μακάριος Θεόδωρος, ἀπῆλθεν ὁ βασιλεὺς πρὸς τὴν πύλην τοῦ σπηλαίου καὶ ἐκάθητο τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας ἐκδεχόμενος τὸν στρατιώτην. Καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀμεριμνήσας ἀνεχώρησεν ἐν τῷ παλατίῳ. Περίλυπος δὲ γενόμενος ὁ βασιλεὺς περὶ τοῦ στρατιώτου καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς ἐνδόξους τοῦ παλατίου, λέγει πρὸς αὐτοὺς · &ldquogr;Δεῦτε, πάντες πρεσβύτεροι καὶ ἀδελφοί, ποιήσωμεν δέησιν πρὸς τὸν Θεόν, ὅπως ῥύσηται τὸν στρατιώτην ἐκ τοῦ δεινοῦ θηρίου, ὃν ἐγὼ κακῶς καὶ ἀφρόνως ἀπέλυσα.&rdquogr;

[5] [Serpentes duodecim qui matrem custodiunt] Ὁ δὲ Θεόδωρος εἰσῆλθεν εἰς τὸ ἐσώτερον σπήλαιον εἰς τὴν φωλεὰν τοῦ δράκοντος καὶ εὗρεν τὴν μητέρα αὐτοῦ ὡς κόρην ἐπὶ δίφρου καθεζομένην καὶ δώδεκα ὄφεοι [ita 1.] κύκλῳ αὐτῆς καὶ ἀσπίδα μιαρὰ ἔκειτο ἔμπροσθεν αὐτῆς · καὶ ὁ γέρων δράκων ἐκάθητο ἐπὶ θρόνου χρυσοῦ καὶ ἕτερα ἑρπετὰ μικρὰ μετὰ μεγάλων ἦσαν φυλάσσοντα [φυλάσσων 1.] τὴν κόρην. Καὶ ἰδὼν αὐτὰ ὁ Θεόδωρος ἐδειλίασεν · καὶ πάλιν θεασάμενος τὸ κάλλος τῆς μητρὸς αὐτοῦ ἐβουλήθη αὐτὴν περιπτύξασθαι. Καὶ κινηθεὶς πρὸς αὐτήν, ἐταράχθησαν οἱ ὄφεοι [ita 1.] κατ᾽ αὐτοῦ καὶ ἔβρυχον ἐπάνω αὐτοῦ. Καὶ ἡ μιαρὰ ἀσπὶς ἐσύριζεν καὶ ἐδάφιζεν τὰ χείλη αὐτῆς. Καὶ ὁ γέρων ἐτανύθη, ὥστε μηκέτι τὸν ἄνθρωπον αὐτὸν θεωρῆσαι. Καὶ τὰ μικρὰ ἕκαστον κατὰ τὴν πονηρίαν αὐτῶν ἤθελον αὐτὸν καταπιεῖν ζῶντα. [Theodorus] Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος ἰδὼν τὸν ὄχλον τῶν ἑρπετῶν ἐδειλίασεν καὶ ηὔχετο λέγων · &ldquogr;Κύριε ὁ Θεός, ὁ τὰ πάντα ἐπιστάμενος, μὴ ἐγκαταλίπῃς με, ἄναρχε, ἀόρατε, ἀκατάληπτε, ἀπερίγραπτε, ὁ πεδήσας τὴν θάλασσαν τῷ προστάγματί σου καὶ δώσας αὐτῇ ἑρπετὰ ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμὸς καὶ δράκοντα ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτά · ἐπίβλεψον ἐπὶ τὴν δέησίν μου καὶ ἐνίσχυσον τὸν βραχίονά μου καὶ δὸς δύναμιν 〈εἰς [om. 1.] 〉 τὰς χεῖράς μου. [Psalm. 103, 25, 26.] Κράτυνον τὴν δεξιάν μου καὶ στερέωσον τὴν καρδίαν μου, ἵνα μὴ αἰσχυνθῶ, ἵνα τροπώσωμαι τοὺς ἰοβόλους καὶ δεινοὺς καὶ μιαροὺς δράκοντας ἵνα δοξασθῇ τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον, Κύριε.&rdquogr; Καὶ ἐκτείνας τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ ἐφόνευσε τοὺς δώδεκα ὄφεις καὶ τὴν ἀσπίδα ἀνήλωσεν καὶ τὸν δράκοντα ἀπέκτεινεν καὶ πᾶσαν τὴν στρατολογίαν αὐτοῦ. [ense percutit] Ὁ δὲ μέγας δράκων οὐκ ἦν ἔσω, ἀλλ᾽ ὑπῆρχεν ἔξω τοῦ κυνηγῆσαι. Καὶ περιπλακεὶς ὁ Θεόδωρος τὴν μητέρα αὐτοῦ, χαίρων κατεφίλει αὐτὴν λέγων· &ldquogr;Δεῦρο, κυρία μου μήτηρ, ἐξέλθωμεν ἐκ τοῦ ἐδάφους τούτου καὶ ῥυσθῶμεν ἐκ τοῦ ᾅδου τὰς χεῖρας.&rdquogr; Καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ μήτηρ αὐτοῦ· &ldquogr;Οἴμοι, γλυκύτατόν μου τέκνον, πῶς ἐτόλμησας ἐλθεῖν ἐνθάδε; πῶς οὐκ ἐφείσω τῆς νεότητός σου καὶ παρεδόθης εἰς θάνατον δι᾽ ἐμέ; Καὶ καλὸν εἶχον πρὸ τοῦ σε ἐλθεῖν ἐνθάδε, εἰ εἶχα ἀποθανεῖν, ἵνα μὴ θεωρήσω τὴν πανεύδιόν σου καὶ ὡραίαν ἡλικίαν πρὸ τοῦ στόματος τοῦ μιαροῦ κλονουμένην καὶ τὸ αἷμά σου ὑπὸ τὰ χείλη αὐτοῦ λείχεσθαι.”

[6] [et draconem irruentem] Καὶ ἔτι λαλούντων παρέστη καὶ ὁ μέγας δράκων καὶ ἔστη εἰς τὴν θύραν συρίζων. Τὸ δὲ εἶδος αὐτοῦ φοβερὸν καὶ φρικτὸν πάνυ· τὸ γὰρ μῆκος αὐτοῦ ὑπῆρχεν πήχεων δώδεκα, ἔχοντα τρεῖς κεφαλὰς καὶ κρατῶν παῖδας δύο καὶ τρεῖς ἐλάφους πρὸς τὸ συγκαθίσαι τὰ παιδία σὺν τῇ κόρῃ, ἵνα ἀπόκρισιν δίδωσιν αὐτῇ. Καὶ συγκύψας ὁ μιαρὸς δράκων καὶ ἰδὼν τὸν οἶκον αὐτοῦ ἐγκαταλειμμένον καὶ τὸν στρατιώτην ἱστάμενον κρατοῦντα τὴν μητέρα αὐτοῦ· καὶ ὡς εἶδεν αὐτούς, ἐθυμώθη σφόδρα καὶ ἔπεμπεν αὐτοῖς ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ ὡσεὶ ἀτμίδας καμίνου. Ὁ δὲ δοῦλος τοῦ Θεοῦ Θεόδωρος ἰδὼν αὐτὸν ἐδειλίασεν καὶ εἱστήκεισαν καὶ ἀλλήλους ἐθεώρουν. Ὁ μὲν δράκων ἐτήρει τοῦ στρατιώτου τὴν ἐπήρειαν, ὁ δὲ Θεόδωρος τὴν ἑαυτοῦ κεφαλήν· καὶ εὐχόμενος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἔλεγεν· &ldquogr;Κύριε ὁ Θεός, ὁ ἐν ὕδασιν τὸν Ἰωνᾶν ἐμβαλὼν ἐν μέσῳ τῆς θαλάσσης καὶ κατέπιεν αὐτὸν τὸ κῆτος τῆς θαλάσσης τῇ σῇ προστάξει καὶ οὐκ ἐφλέχθη εἰς τὴν κοιλίαν αὐτοῦ, ὁ τὸν Μωϋσὴν καὶ Ἰσραὴλ διασώσας ἐκ δουλείας Φαραώ, ὁ λυτρωσάμενος τὸν Δανιὴλ ἐκ στόματος λεόντων, διάσωσον κἀμὲ τὸν δοῦλόν σου, ὅπως τροπώσωμαι καὶ τοῦτον τὸν δράκοντα. [Ion. 2, 1; Exod. 14, 30; Dan. 6, 22.]” [interimit;] Καὶ ἦλθεν αὐτῷ φωνὴ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ λέγουσα· &ldquogr;Θάρσει, Θεόδωρε· ἐγὼ γάρ εἰμι μετά σου.&rdquogr; Καὶ ἔλαβεν θάρσος παρὰ Θεοῦ καὶ ἐξέτεινε τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ καὶ ἀπέκτεινε τὸν δράκοντα. Καὶ συσφιχθεὶς ὁ δράκων ἠσφάλισεν τὰς θύρας τοῦ μὴ ἔχειν εἴσοδον οὔτε ἔξοδον. [post septem dies] Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεόδωρος μετὰ τὴς μητρὸς αὐτοῦ ἐν τῷ σπηλαίῳ ἡμέρας ἑπτά, λυπούμενος καὶ εὐχόμενος πρὸς τὸν Θεὸν λέγων· &ldquogr;Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ ἐν οὐρανοῖς κατοικῶν, ὁ τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῶν ἀνθρώπων ἐπιστάμενος, ὁ διαρρήξας πέτραν ἐν ἐρήμῳ καὶ κλεῖθρα ᾅδου διαρρήξας καὶ δεσμὰ διακλάσας, ἐπίβλεψον ἐπὶ τὴν δέησίν μου, ὅτι ἰδοὺ ἡ κεφαλή μου εἰς σχισμὰς ὀρέων, κατέβην εἰς γῆν, ἧς οἱ μοχλοὶ αὐτῆς κάτοχοι αἰώνιοι, καὶ ἀναβήτω ἐκ φθορᾶς ἡ ζωή μου πρός σε, κύριε ὁ Θεός μου.” [Ion. 2, 6, 7.] Ὁ δὲ Θεὸς θέλων σῶσαι καὶ ἀναγαγεῖν αὐτὸν ἀπέστειλε Γαβριὴλ τὸν ἄγγελον αὐτοῦ καὶ διέρρηξε τὸ ὕδωρ τοῦ πορεύεσθαι τὴν προτέραν αὐτοῦ ὁδόν. [ab angelo Gabriele liberatur.] Καὶ ὑπέδειξε τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ Θεόδωρον συμπλεῦσαι μετὰ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ τοὺς δύο παῖδας. Καὶ ἡλίου ἀνατέλλοντος ἐξῆλθον εἰς τὸ φῶς· καὶ ἰδοὺ νεφέλη φωτὸς ἐπεσκίασεν αὐτοὺς καὶ ἐξῆλθεν τὸ ὕδωρ ὡσεὶ ποταμὸς μέγας. Καὶ ἰδόντες οἱ ἄνθρωποι τῆς χώρας ἐκείνης τὸ ὕδωρ καὶ τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ Θεόδωρον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ τοὺς δύο παῖδας, δραμόντες ἀπῆλθον καὶ ἀπήγγειλαν τὸν βασιλέα, ὅτι ὁ Θεόδωρος ἔρχεται. Καὶ ἐχάρη χαρὰν μεγάλην καὶ δωρήματα παρέσχε τοῖς τοῦτο ἀναγγείλασι. Καὶ μαθὼν παρ᾽ αὐτῶν, ὅτι καὶ τὸν δράκοντα ἀπέκτεινε καὶ πᾶσαν τὴν στρατιὰν αὐτοῦ, ἐξῆλθεν πρὸς ἀπάντησιν αὐτοῦ καὶ ἀγκαλισάμενος μετὰ δακρύων καὶ χαρᾶς κατεφίλησεν αὐτόν. Κατέστησεν δὲ πάλιν αὐτὸν εἰς τὴν προτέραν αὐτοῦ τιμὴν καὶ τάξιν. Καὶ πάλιν τῶν ἐθνῶν τὰ πολέμια ἔνυξαν μετ᾽ αὐτοῦ. Ἐτελεύτησε δὲ ὁ βασιλεὺς ἐκεῖνος καὶ μετέστη ὁ Θεόδωρος εἰς ἑτέραν πόλιν. Καὶ ἦν ἐκεῖ βασιλεὺς ἑλλήνων ὀνόματι Μαξιμιανὸς καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐμαρτύρησεν τὴν καλὴν ὁμολογίαν. Καὶ πιστεύσας εἰλικρινῶς ἔλαβεν τοὺς στεφάνους παρὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὗ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος σὺν τῷ πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.

VI. VITA EDUCATIO ET MIRACULA S. THEODORI

Theodorus martyr Euchaïtis (S.)

E codice Vindobonensi Theol. graec. 60 = A 3. Cf. Comm. praev. num. 20 – 23.

Βίος πρὸ τοῦ μαρτυρίου καὶ ἡ ἐκ παιδὸς άναγωγή τε καὶ αὔξησις καὶ θαύματα ἐξαίσια τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου.

[1] [Exordium.] Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς καί πατὴρ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ εὐλογήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὐλογίᾳ πνευματικῇ καὶ συναγαγὼν ἅπαντας τῇ ἐτησίῳ ταύτῃ κυκλικῇ περιόδῳ ἐν τῇ τοῦ ἀθλοφόρου σκηνῇ, [Basilica, reliquiae, festum S. Theodori.] ἐν ᾗ τεθησαύρισται τὸ παντὸς κτήματος πολὺ [πολλὺ A 3 plerumque.] τιμιώτερον αὐτοῦ λείψανον, ὡς ἐν ὄρει ἁγίῳ Σιών, ἀκοῦσαι τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ καὶ πορεύεσθαι ἐν αὐταῖς· ὁ καὶ νῦν εὐδοκήσας τοῖς πλουσίοις αὐτοῦ οἰκτιρμοῖς φθάσαι πάλιν ἡμᾶς τὴν γενέθλιον ταύτην τῆς πανηγύρεως ἑορτὴν πρὸς αἶνον καὶ δόξαν τοῦ κρὰτους τῆς ἰσχύος αὐτοῦ· ὃς καὶ ἱκάνωσεν ἡμᾶς τοὺς ἀναξίους διακόνους θείων μυστηρίων γενέσθαι καὶ τῶν αὐτοῦ θαυμάτων ὑφηγητάς· καὶ εὐλογημένον τὸ ὅνομα τῆς δόξης αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, ὅτι ἐπλήσθη πᾶσα ἡ γῆ τοῦ γνῶναι τὸν κύριον· διὸ καὶ ἡμεῖς ὥσπερ ἐξ ὕπνου τῆς νωθείας ἡμῶν ἐγερθέντες τῇ τοῦ παναγίου πνεύματος συνεργείᾳ καὶ γνόντες ἐκ τῶν θείων γραφῶν, ὅτι πᾶς ὁ ἀρχόμενος λόγου καὶ πράγματος ἐκ Θεοῦ τε ἄρχεσθαι καὶ εἰς Θεὸν ἀναπαύεσθαι ὥφειλεν, ἕνθεν ποιησώμεθα τὴν ἀρχήν. [Eph. I, 3.]

[2] Χριστός ἐστιν ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ἀδελφοί, ὁ δι᾽ οἶκτον τὸν [τὸ A 3.] πρὸς ἡμᾶς ἀναστὰς ἐκ τῶν κόλπων τῶν πατρικῶν καὶ κατελθὼν ἐπὶ γῆς σάρκα τε ἀναλαβὼν ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου καὶ θεοτόκου Μαρίας καὶ προελθὼν ἐξ αὐτῆς Θεὸς τέλειος καὶ ἅνθρωπος τέλειος ὁ αὐτός, ὁ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας τὴν ἔχθραν ἐν τῇ σαρκὶ αὐτοῦ, ὁ πρῶτος μάρτυς ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἀνελθὼν καὶ τὸ τοῦ διαβόλου κράτος ἐν αὐτῷ καθελών· ὃς ἐρύσατο ἡμᾶς ἐκ τῆς ἐξουσίας τοῦ σκότους καὶ μετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ· αὐτὸς τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἦρεν καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν. [Luc. 22, 53, Matth. 8, 17, Is. 53, 4, Is. 53, 4, 1 Cor. 1, 4.] Αὐτὸν οὖν ἐπικαλεσάμενοι καὶ ἡμεῖς τὸν τὰ ἀσθενῆ τοῦ κόσμου ἐκλεξάμενον, ὀλίγα τινὰ τῶν εἰς ἠμᾶς ἐλθόντων ἐκ τῶν τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου τούτου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου θαυμάτων εἰπεῖν τολμήσωμεν, ὅρῳ καὶ κανόνι τῇ ἀληθείᾳ χρώμενοι καὶ μηδὲν πλέω τῷ λόγῳ προσχαριζόμενοι. Οὐδὲ γὰρ θάλασσά ποτε δεῖται τῶν εἰσρεόντων εἰς αὐτὴν ποταμῶν, κἂν εἰσρέωσιν ὅτι πλεῖστοι καὶ μέγιστοι, οὔτε τι τῶν εἰσοισόντων πρὸς ἐγκωμίων ἔπαινον ὁ νῦν εὐφημοίμενος ἐπιδέεται, διότι αὐτὸς μὲν τοῖς συνελθοῦσι πρόκειται πᾶσιν ἄϋλος καρυκεία καὶ τροφὴ φθορᾶς πάσης ὑψηλοτέρα [ὑψηλοτέρω A 3.] , τοῖς δὲ πτωχοτάτοις ἡμῖν τοῦτο σπουδάζειν ἐν παντὶ ἔργῳ καὶ λόγῳ δι᾽ εὐχῆς ἐδωρήσατο, ὥστε καταρτίζειν τὸν λαὸν κυρίου πρὸς μίμησιν καὶ ζῆλον τῆς αὐτοῦ ἐναρέτου πολιτείας καὶ τῆς εἰς Θεὸν θερμῆς αὐτοῦ καὶ ἀνυποκρίτου πίστεως· πρὸς ὃ βλέποντες μόνον καὶ ἄλλο μηδὲν σκοποῦντες οὕτω καὶ διηγησώμεθα καὶ σιωπησώμεθα τὰ λόγου καὶ σιωπῆς ἄξια· γραφέσθω τοιγαροῦν ἡ προλάμπειν τῶν θαυμάτων ὀφείλουσα τοῦ ἁγιωτάτου ἀνδρὸς ἀνατροφή τε καὶ μαρτυρία ὅθεν τε ἔφυ καὶ τίνος τῆς αἰτίας ἐνταῦθα παραγενόμενος τόνδε τὸν τόπον ἠγάπησε καὶ εὐδόκησεν ἐν αὐτῷ, ὅπως ἂν γνῷ γενεὰ ἑτέρα, [Orationis argumentum.] υἱοὶ τεχθησόμενοι, καὶ ἀναγγελοῦσιν αὐτὰ τοῖς υἱοῖς αὐτῶν, ἵνα θῶνται ἐπὶ τὸν Θεὸν τὴν ἐλπίδα αὐτῶν καὶ τὴν ἴσην τούτῳ μεταδιώκουσιν· ἀρετήν. [Psalm. 101 19.] Καθ᾽ ὅσον δὲ ὴμῖν ἐφικτόν, τῷ συντετμημένῳ λόγῳ χρησώμεθα, ἐπειδὴ κόρος λόγου ἐξ ἀτέχνου μάλιστα καὶ ἁπλῆς προἳὼν διανοίας πολέμιος ἀκοαῖς διὸ καὶ συγγνώμην αἰτῶ νεῖμαι τοὺς ἐντυγχάνοντας.

[3] [Sancti patria et parentes.] Πατρὶς ὑπῆρχε τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου αὕτη ἡ πρὸς ἤλιον ἀνίσχοντα χώρα· εὐγενὴς γὰρ καὶ οὗτος τῶν ἀφ᾽ ἡλίου ἀνατολῶν· καὶ πατὴρ μὲν αὐτῷ τοὔνομα Ἐρύθριος, Πολυξένη δὲ μήτηρ, ἧστινος ἐν τῇ λοχείᾳ θανούσης, χριστιανὴν ὁ πατὴρ οὐχ εὐρίσκων τιθήνην [τιθηνὴν A 3.] τέχνῃ τὸ παιδίον ἐκθρέψαι ἐσκέψατο· καὶ δὴ πυροὺς καθαίρων καὶ πτίσσων κριθὰς ἄμφω τε ἕψων ἁρμόδιον ὕδατι καὶ μέλιτι μιγνὺς τὸ ἀρκοῦν εἰς ἄγγος ἔβαγγεν ὑελοῦν τιτθίου [τιθθίου A 3.] ἐκτύπωμα· ὅπερ τὸ βρέφος ἀντὶ μαζοῦ συνέχον τῷ στόματι καθάπερ γάλα τὸν χυλὸν ἡδέως ἐφείλκετο. Τοῦ δὲ χρόνου προιόντος καὶ ὀδόντων τῷ νέῳ φυέντων, ἄρτον ἐκ σεμιδάλεως ὕδατι καταβρέχων ὀπωρῶν τε ταῖς ἁπαλωτέραις καὶ λαχάνων τοῖς χρηστοτέροις ὁ πατὴρ τοῦτον ἐξέτρεφεν· κρεῶν γὰρ οὐδὲ ἀκμάσας ὁ ἅγιος ἀπογεύσασθαι κατεδέξατο. Ἕκτῳ τοίνυν ἐνιαυτῷ τῷ τῶν χριστιανῶν διδασκάλῳ τὸν νέον συνίστησι καὶ ὀλίγοις ἐκείνῳ φοιτήσαντα χρόνοις στρατιῶτην καὶ ἄκων τοῦτον ποιεῖται τοῦ Καίσαρος· τοῦ δὲ πατρὸς λοιπὸν τελευτήσαντος, [Militiae adiunctus,] ληφθεὶς ἐκ τῆς ἐνεγκαμένης πρὸς στρατιωτικοὺς καταλόγους ὁ γεννάδας, οὕτως μετὰ καὶ ἄλλων πολλῶς διέβη πρὸς τὴν Ἀμάσιαν, τῆς χειμερινῆς ἀνέσεως τοῖς στρατιώταις ἐκεῖσε παρὰ τῶν κρατούντων τότε διαταχθείσης. Ὡς δὲ πάντων ἐκράτει τῶν ἑταίρων ἐν πᾶσιν ὁ Θεόδωρος, ῥώμῃ καὶ μεγέθει καὶ τρόπων χρηστότητι καὶ τῇ πρὸς τὸν ταξιάρχην εὐνοίᾳ, τινὲς τῶν ὀμηλίκων βασκήναντες τοῦτον αὐτῷ διαβάλλουσιν ὡς οἷα τοὺς μὲν θεοὺς αὐτοῦ βδελυττόμενον, ξένῳ δὲ κατ᾽ ιδίαν καὶ ἀγνώστῳ Θεῷ λατρεύοντα· τοῦτο γνοὺς ὁ μακάριος Θεόδωρος, τὸν ἴδιον δεσπότην Χριστὸν μιμησάμενος, μικρὸν ὑπεχώρησεν· παρασκευῆς μὲν γὰρ οὕτως εἶχε καὶ γνώμης, ὡς πάντα ῥᾳδίως οἴσων ἐξ ὧν στεφανοῖ Χριστὸς τοὺς τὴν ἐκείνου ζηλοῦντας ὑπὲρ ἡμῶν ἄθλησιν. Ἀλλ᾽ ἐπείπερ νόμιμον αὐτῷ ἔδει καὶ τὸν ἀγῶνα γενέσθαι, νόμος δὲ μαρτυρίας μήτε ἐθελοντὰς πρὸς τὸν ἀγῶνα χωρεῖν φειδοῖ τῶν διωκόντων καὶ τῶν ἀσθενεστέρων μήτε παρόντος ἀναδύεσθαι, τὸ μὲν γὰρ θράσους, τὸ δὲ ἀνανδρίας ἐστίν, κἂν τούτῳ τιμῶν ἐκεῖνος τὸν νομοθέτην, τί μηχανᾶται μᾶλλον δὲ πρὸς τί φέρεται παρὰ τῆς πάντα πόρρωθεν [πόρωθεν A 3.] προμηθουμένης σοφῶς τὰ ἡμέτερα προνοίας κινούμενος; τῆς᾽ Αμασέων λαθραίως ὑποσυρεὶς καταλαμβάνει ἀπό τινος μεσαιτάτης πεδιάδος ἐπὶ τῇ τοῦ ἡλίου καταπαύσει λόθον τινὰ ἐπιμήκη· καὶ γενόμενος ἐν τῇ τούτου ἀκρωρείᾳ, [haud procul Amasia] στὰς μετέωρος καὶ κατασκοπήσας πάντοθεν καὶ τερφθεὶς τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ εὐφρανθεὶς τῷ πνεύματι ἐπὶ τῇ ἡσύχως προσπαρακειμένῃ τοποθεσίᾳ, θεωρεῖ ὑποκείμενον ἀλσώδη σεμνὸν τόπον· ἐν ᾧ καταβὰς καὶ ἐνδιατρίψας πρὸς βραχὺ μὴ εὐρηκώς τε ὕδωρ πρὸς παραμυθίαν, ἀτενίσας εἰς τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ καὶ καθ᾽ ἑαυτὸν ἐπιμνησθεὶς τῆς πρὸς τὸν θεράποντα τοῦ Θεοῦ Μωϋσῆν θείας φωνῆς τό· &ldquogr;τί βοᾷς πρός με;&rdquogr; λεγούσης, νοερῶς προσηύχετο τῇ διανοίᾳ πρὸς τὸν τῆς δόξης κύριον· &ldquogr;ἐπίβλεψον, δέσποτα,&rdquogr; λέγων, &ldquogr;παντοκράτορ κύριε, καὶ νῦν καὶ δὸς παραμυθίαν ἀναψύξεως τοῖς ἐπικεκλημένοις τὸ θαυμαστόν σου ὄνομα, [precibus] ἐπιστάμενος, ὡς διὰ τὴν εἰς σὲ πίστιν καὶ τὸν μονογενῆ σου υἱὸν καὶ κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὴν μίαν παντοδύναμον θεότητα προῄρημαι καὶ σπεύδω πόθῳ τῷ πρὸς σὲ ἀξιωθῆναι τοῦ μαρτυρίου. [Exod. 8, 12, Psalm. 144, 18,19.]” Αὐτίκα τοίνυν κατὰ τὸν ψαλμῳδόν, ὅτι ἐγγὺς κύριος τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτὸν ἐν ἀληθείᾳ ὡς θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν ποιῶν, ἐπεῖδεν καὶ ἐπὶ τούτῳ τῷ μάρτυρι νοερῶς ἐντυγχάνοντι καὶ θαυματουργεῖ κἀκεῖ, δι᾽ αὐτοῦ δωρησάμενος πλουσίαν πηγὴν ὔδατος ζῶντος· ἥτις καὶ μέχρι τοῦ δεῦρο πᾶσαν ἔκπληξιν παρέχει τοῖς παριοῦσι δι᾽ ἐκείνης λεωφόρου καὶ παρατυγχάνουσιν, [fontem aquae elicit.] ἀφθόνως τῆς δαψιλείας τῆς θεοδωρήτου ἐκείνης ἀεννάου πηγῆς καὶ ταύτης ἀπολαύουσιν· διὸ καὶ παραγίνεται ἅπαντας τὸν θαυματοποιὸν Θεὸν ἀνυμνεῖν. [Cf. Is. 8, 6.] Ὥσπερ γάρ ποτε τῷ μεγάλῳ Ἡσαίᾳ ἐπήκουσεν ὁ τῶν προφητῶν καὶ ἡμῶν Θεός, πολιορκουμένης τῆς Ἱερουσαλὴμ ὑπὸ τῶν πολεμίων καὶ δίψει φλαγομένης, καὶ τὴν μεγάλην καὶ θαυμασίαν πηγὴν ἐκείνην τοῦ Σιλωὰμ ἐξώμβρισεν, ἣν καὶ ἀπεσταλμένην ὁ δημιουργὸς ὀνομασθῆναι εὐδόκησεν, περισώσας τὸν ἑαυτοῦ λαόν, οὕτω κἀνταῦθα τῷ καλλινίκῳ μάρτυρι ταύτην παρέσχετο.

[4] [Dum locus desertus] Τηνικαῦτα μὲν τὴν αὐτοῦ δίψαν παραμυθησάμενος, μέχρι δὲ καὶ νῦν πᾶσιν ἁπλῶς χαριζόμενος, τόν τε τόπον τὸ πρὶν χέρσον καὶ ἀοίκητον δι᾽ ἀνυδρίαν ὑπάρχοντα οἰκισθῆναι εὐδόκησεν· εὐχαριστήσας τοίνυν ἐπὶ τῷ παραδόξῳ τούτῳ θαύματι καὶ τὸν μεγαλόδωρον κύριον ἀνυμνήσας θαρρήσας τε τῇ ψυχῇ καὶ ἀγασθεὶς τῷ πνεύματι ὁ ὑπέρλαμπρος μάρτυς θείᾳ οἰκονομίᾳ ἀτενίσας καὶ ἑωρακὼς ἄντικρυς πρὸς ὕψος ἐπηρμένον ὄρος καὶ περὶ τὸν πρόποδα τούτου παρακείμενον βραχύτατον χωρίον ἀπῴκισμένον πολυοχλίας πόλεων καὶ τερφθεὶς ἐν αὐτῷ, ὅπερ πλήρης ὑπῆρχε θηρίων καὶ ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ τῆς γῆς, ἐν τούτῳ γενόμενος καὶ εὑρηκὼς ἔνικμον [ἔνιγμον A 3] καὶ χλοάζοντα τόπον καὶ ἰδιάζοντα, ὡς ἀληθέστερον δὲ εἰπεῖν δι᾽ ἐπήρειαν καὶ βλάβην φευκτὸν πάντῃ τοῖς παραβάλλουσιν, ἀποβὰς τῆς καθέδρας τοῦ ἵππου ἡσύχως ἐκαθέζετο· καὶ ὁρᾷ διειδεστάτην καὶ γλυκείαν πηγὴν καὶ φυτὸν μέγιστον ἱστάμενον, ἐν ᾧ ἐφώλευεν θηρίον δράκοντος εἶδος ἔχον· διὸ καὶ ὁ τόπος ἄβατος ὑπῆρχεν, [dracone infestatus quietem ei praebet,] ὡς μηδενὸς τῶν πάντων τολμῶντος προσψαῦσαι μήτε ἀνθρώπου μήτε κτήνους· παραχρῆμα γὰρ τὸ πλησιάσαν ἀνηλίσκετο ὑπὸ τοῦ τοιούτου θηρίου· προνοίᾳ δὲ τοῦ τὰ πάντα σοφῶς οἰκονομοῦντος Θεοῦ καὶ προβλεπομένου φιλανθρώπως τὰ κρείττονα καὶ ἐχόμενα σωτηρίας ἐκ τοῦ παραδόξου παρῆν καὶ ἡ δέσποινα τοῦ ῥηθέντος χωρίου· αὕτη δὲ ἦν συγκλητικὴ βασιλικοῦ γένους τῶν τῆς Ῥωμαίων τὰ σκῆπτρα διεπόντων, [a muliere christiana] τῶν ἀμφὶ Μαξιμιανὸν λέγω καὶ Μαξιμῖνον· οἵτινες διεγνωκότες αὐτὴν προσκυνεῖν καὶ σέβειν τὸν Χριστὸν καὶ βδελυσσομένην τὴν αὐτῶν εἰδωλομανίαν, αἰδούμενοι ταύτην ὡς ὑπ᾽ αὐτῆς μητρικῶς παιδαγωγηθέντες καὶ διὰ τοῦτο φυσικὴν στοργὴν φυλάξαι βουλόμενοι μηχανῶνται τῷ κακούργῳ τῆς ἑαυτῶν γνώμης σκοπῷ παραχωρῆσαι αὐτῇ τῆς οἰκείας πατρίδος τὴν μετανάστασιν, αὐτῆς τοῦτο ἐφιεμένης μᾶλλον καὶ ἐρασμίως ἐχούσης τὴν ἀπὸ Ῥώμης ὑποχώρησιν κατ᾽ οἰκονομίαν Θεοῦ πρὸς πολλῶν ψυχῶν σωτηρίαν· ἥτις μετὰ πολλῆς τῆς τε ὑπ᾽ αὐτῶν μεγαλοψύχου προπομπῆς τῆς τε ἰδίας οὐσίας καὶ οἰκετείας καταλαβοῦσα τὴν Ἀμασέων πόλιν ἐν αὐτῇ ᾑρετίσατο κατοικῆσαι· ἣν μετὰ πάσης ἀδείας καὶ ἐξουσίας παραγενομένην ταύτην οἱ πολῖται δεξάμενοι καὶ δωροφορήσαντες, ὡς οἷα βασιλικοῦ γένους τυγχάνουσαν καὶ ἐπιφερομένην πρὸς τοὺς τότε ἡγεμονεύοντας βασιλικὰ προστάγματα ὥστε πᾶσαν προσαγωγὴν τήν τε πρέπουσαν τιμὴν νέμειν αὐτῇ καὶ ὑπείκειν, πρὸς τούτοις τε καὶ οἰκήσεις καὶ κτήματα ποικίλα καὶ εὔφορα ἀτελῆ προσενεχθῆναι αὐτῇ πρὸς ἀστενοχώρητον ὑπηρεσίαν, πάντα τὰ προσταχθέντα παρὰ τῶν τυράννων ἐπλήρωσαν. Οἵ τε πιστοὶ κτήτορες ταύτην ὑποδεξάμενοι καὶ ἑωρακότες κατὰ τὴν εὐσεβῆ αὐτῆς ἐπίκλησιν εὐσεβῶς ζῶσαν καὶ τὸν δεσπότην Χριστὸν σέβουσαν, μετὰ πάσης προθυμίας καὶ εὐθυμίας προσέτρεχον αὐτῇ. Τῆς δὲ εἰδωλολατρείας τότε ἀκμαζούσης καὶ πολλῶν μαρτύρων ληφθέντων διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν, ἡ φιλόχριστος Εὐσέβεια εὐτόνως καὶ ἐπιμελῶς περιφρονοῦσα τῶν φθαρτῶν τὰ τῶν ἁγίων περινοστοῦσα λείψανα καὶ σεβασμίως μυρίζουσα εἰς τὰ ἑαυτῆς κτήματα ἀπετίθετο. [Eusebia nomine] Αὕτη οὖν ὡς προείρηται βουλήσει θείᾳ παραγενομένη ἐν τῷ ἰδίῳ τούτῳ κτήματι οὕτω ἐπιλεγομένῳ Εὐχάἳτα, καθύπερθεν ἑστῶσα καὶ τὸν τοῦ ἁγίου ἵππον κατανοήσασα ἐπισταμένη τε τὸν τόπον ἐπιβλαβῆ καὶ ἐπικίνδυνον πρὸς τοὺς παρατυγχάνοντας, παρευθὺ πέμψασα οἰκέτας προσεκαλεῖτο δῆθεν τὸν μάρτυρα.

[5] [monetur ut aufugiat;] Αὐτοῦ δὲ μὴ βουλομένου ὑπακούειν, διαναστᾶσα τῷ θερμῷ ζήλῳ καὶ προσδραμοῦσα, μικρόν τι δι᾽ ἑαυτῆς, οὐ γὰρ ἐθάρρει πλησίον τοῦ τόπου γενέσθαι, ἐπανατείνασα τὴν χεῖρα ἐβόα· &ldquogr;Ὦ ἄνθρωπε, ὑποχώρει, ὑπέκιθι τοῦ τόπου.&rdquogr; Προσεκαλεῖτο καὶ παρεκάλει ἅμα ἐπινεύουσα τῇ χειρὶ μὴ ἐγχρονίζειν τῷ τόπῳ, ἀλλὰ παραγενέσθαι πρὸς αὐτήν. Ὁ δὲ ἅγιος τῇ πολλῇ ταύτης ἐνστάσει πεισθεὶς παραγίνεται πρὸς αὐτήν· καὶ ἐγγὺς πλησιάσας καὶ σχῆμα καὶ ἦθος σεμνὸν ἐπ᾽ αὐτῇ θεασάμενος καθ᾽ ἑαυτὸν ἐλογίζετο, εἰ θαρρήσοι ἐν αὐτῇ τὰ περὶ ἑαυτοῦ. Ἡ δὲ φιλόχριστος ὄντως Εὐσέβεια θείᾳ χάριτι ἐλλαμφθεῖσα [ἐλαμφθεῖσα A 3.] καὶ ἐπιγνοῦσα τὸν θεοφιλῆ σκοπὸν τοῦ μάρτυρος, ἐπηρώτα πόθεν καὶ τίνος χάριν ἀφίκοιτο. Ὁ δὲ ἅγιος οὕτω παρρησιασάμενος [παρησιασάμενος A 3.] καὶ πάντα αὐτῇ ἀναθέμενος καὶ ὡς διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν ὑπεχώρησεν, ἐκείνη περιχαρῶς ἀκούσασα καὶ ἅμα τῷ μετώπῳ τὸν σταυρὸν ἐπιγράψασα, λέγει τῷ μάρτυρι· &ldquogr;Κύριέ μου, κἀγὼ χριστιανὴ ὑπάρχω καὶ βδελυσσομένη τὴν ὑπὸ τῶν εἰδώλων μιαρὰν κνῖσαν, [sed Christi fide confisus] τὸ εὐτελὲς τοῦτο χωρίον ἐκτησάμην ὡς ἰδιάζον πρὸς ἄνεσιν.&rdquogr; Καὶ παρῄνει καὶ συνεβούλευεν συνεῖναι αὐτῇ, ὡς μηδενὸς τῶν ἑλλήνων τολμῶντος παρενοχλεῖν αὐτῇ πώποτε ἢ βίᾳ ἀφαιρεῖσθαί τινα τῶν πρὸς αὐτὴν καταφευγόντων, ὡς πᾶσαν εὐνομίαν καὶ χάριν κτησαμένην παρὰ τὼν τότε κρατούντων τῆς Ῥωμαίων βασιλείας Μαξιμιανοῦ καὶ Μαξιμίνου τῶν τυράννων. Ὁ δὲ ἀληθινὸς μάρτυς τοῦ Χριστοῦ ταῦτα ἀκηκοὼς καὶ παρρησιασάμενος ἐν Κυρίῳ, ἔφη πρὸς αὐτήν· &ldquogr;Παρακαλὼ σε, δέσποινα καὶ μῆτερ πνευματική, παραχωρῆσαί μοι ἀπελθεῖν καὶ πληρῶσαι τὸν κατὰ Θεὸν σκοπόν μου· αἱροῦμαι γὰρ ὑπὸ τούτου τοῦ δράκοντος καταποθῆναι ἢ προσκυνῆσαι τὰ ἀφανῆ καὶ κωφὰ εἴδωλα καὶ λατρεῦσαι τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα· πιστεύω δὲ εἰς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν μονογενῆ υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν, ὅτι τῇ αὐτοῦ κραταιᾷ δυνάμει τὸν ἐμφωλεύοντα ἐν τούτῳ τῷ φυτῷ δράκοντα πρότερον ἐκκεντήσω καὶ ἐξαφανίσω· καὶ οὕτως πορεύσομαι πεποιθὼς ὡς νικήσων τὸν ἀντίπαλον ἡμῶν διάβολον τὸν ἐνεργοῦντα ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειθείας τῶν εἰδωλομανῶν τούτων ἀνθρώπων.&rdquogr; Ταῦτα ἀκούσασα καὶ εἰς ὕψος τὰς χεῖρας διαπετάσασα, ἱκέτευσεν τὸν τὰ πάντα δρακὶ περιέχοντα παντοκράτορα Θεὸν συνεπαμῦναι αὐτῷ καὶ τὸν ὑπὲρ αὐτοῦ ἀγῶνα τελειῶσαι. Τοῦ δὲ ἁγίου σπουδαίως καὶ ἀνδρείως ἐπιστάντος τῷ τόπῳ τοῦ τε φοβεροῦ δράκοντος προσερπύσαντος αὐτῷ, [draconem hasta confodit.] ὁ κραταιὸς μάρτυς τῇ λόγχῃ τοῦτον ἐκκεντήσας καὶ θανατώσας, τῷ τῶν ὅλων δεσπότῃ κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ εὐχαριστηρίους ὕμνους ἀνέπεμψεν τόν τε τόπον τῆς τοῦ τοιούτου θηρὸς ἐπιβουλῆς ἠλευθέρωσε, ὥστε τοῦ λοιποῦ πάντας προσερχομένους ἀφόβως μέχρι τὸν δεῦρο καὶ ἀπολαύοντες τῆς ἡδίστης ταύτης ἀεννάου πηγῆς δοξάζειν τὸν παντοδύναμον κύριον.

[6] [In praedio Eusebiae] Ἐπὶ τούτοις ἡ φερώνυμος καὶ φιλόχριστος Εὐσέβεια θεασαμένη τὸν ἀήττητον μάρτυρα ἐν μηδενὶ τὸ παράπαν βλαβέντα τό τε φοβερὸν θηρίον ἐξηφανισμένον κείμενον πρὸ ποδῶν αὐτοῦ, ἐμεγάλυνεν τὸ θαυμαστὸν ὄνομα τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, εἶθ᾽ οὕτως τε τὴν πρέπουσαν εὐχαριστίαν αὐτῷ προσήγαγεν ἡ ὁσία· πρὸς ἣν ὸ ἅγιος μάρτυς ἔφη· &ldquogr;Ἐπειδή, μῆτερ πνευματική, θείῳ νεύματι ηὐδόκησεν ὁ Χριστὸς παραγενέσθαι με ἐνθάδε καὶ τὸν αἰσθητὸν τοῦτον δράκοντα ἀποκτεῖναι τῷ ὅπλῳ τοῦ τιμίου σταυροῦ, πιστεύω εἰς τὸν μόνον ἀθάνατον καὶ φιλάνθρωπον Θεὸν ἡμῶν, ὡς καὶ τοῦ νοητοῦ δράκοντος τος τὴν κεφαλὴν καταπατήσω τῇ τοῦ Χριστοῦ μου χάριτι· διὸ ἀξιῶ τὴν σὴν ἁγιότητα μὴ ὑπεριδεῖν τὴν αἴτησίν μου, περαγενέσθαι δὲ ἐν τῇ ὀνομασθείσῃ πόλει καὶ ἡνίκα τῇ αὐτοῦ συνεργείᾳ πληρώσω τὸν δρόμον τῆς εἰς αὐτὸν ὁμολογίας μου, [optat ut sepeliatur.] τὸ ταπεινὸν τοῦτο σῶμά μου ἐν τούτῳ τῷ τόπῳ ἀποκομίσαι καὶ καταθέσθαι, ἐν ᾧ τῇ τοῦ Χριστοῦ μου δυνάμει τὸν δράκοντα τοῦτον ἀνεῖλον, διότι ἐνταῦθα ἐπεπόθησεν ἡ ψυχή μου καὶ ᾑρετισάμην τὴν κοίμησιν τῆς μεταστάσεώς μου ἐν τῷ σῷ τούτῷ κτήματι γενέσθαι εἰς αἰωνίαν ἀνάπαυσιν καὶ μνήμην τῆς σῆς φιλοχρίστου ψυχῆς· κἀγὼ αἰτήσω τὸν ἀθλοθέτην μου Χριστὸν τῆς ὑπὲρ ἐμοῦ εὐνοίας τὸν ἄξιον μισθὸν παρασχέσθαι σοι ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἐπιφανείας αὐτοῦ ἐν τῷ φωτὶ τῷ ἀἳδίῳ τῆς πατρικῆς αὐτοῦ δόξης.&rdquogr; Τούτοις τοῖς ῥήμασιν ἐπικαμφθεῖσα ἡ ὁσία καὶ τοῖς πολλοῖς ὅρκοις πεισθεῖσα τοῦ καλλινίκου μάρτυρος, συνέθετο αὐτῷ πράττειν ἅπαντα τὰ παρ᾽ αὐτοῦ διαταχθέντα, πιστωσαμένη αὐτῷ τὸν τῆς δόξης κύριον καὶ μάρτυρα προβαλλομένη τοῦτον ὑπὲρ τῆς ἀληθείας· ἐπὶ τούτοις ὑποδέχεται τὸν καλλίνικον [corr., prius καλίνικον A 3.] καὶ περιπόθητον μάρτυρα εἰς τὸ ἑαυτῆς οἰκητήριον, τρία κατὰ ταὐτὸν ἐργασάμενον θαύματα, τὰ τότε τῷ χωρίῳ ἐνδιαιτώμενα θηρία καὶ ἑρπετὰ μόνῃ τῇ εἰς Θεὸν σὺν δάκρυσιν προσευχῇ ἀποδιώξαντα τόν τε παρὰ τῷ ὕδατι ἐμφωλεύοντα καὶ πάν