Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Oktober IV           Band Oktober IV           Anhang Oktober IV

8. Oktober


OCTAVA DIES OCTOBRIS

SANCTI, QUI VIII IDUS OCTOBRIS COLUNTUR.

Sanctus Simeon Propheta Hierosolymis.
S. Reparata V. M. Cæsareæ in Palæstina.
S. Artemon presbyter M. forte Laodiceæ in Phrygia.
S. Palatias V. M. Anconæ in Italia.
S. Laurentia V. M. Anconæ in Italia.
S. Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia.
S. Metropolus episc. conf. Treviris cultus.
S. Benedicta V. M. in territorio Laudunensi in Gallia.
S. Thaïs pœnitens in Ægypto.
S. Libaria V. M. in Tullensi diœcesi in Lotharingia.
S. Felix episc. conf. Comi in ducatu Mediolanensi.
S. Evodius episc. conf. Rothomagi in Normannia.
S. Pelagia pœnitens Hierosolymis.
S. Palladia V. Autissiodori in Gallia.
S. Porcaria V. Autissiodori in Gallia.
S. Dionysius episc., martyr Antiochiæ.
S. Januarius, martyr Antiochiæ.
S. Faustinus, martyr Antiochiæ.
S. Martialis, martyr Antiochiæ.
S. Privatus, martyr Antiochiæ.
S. Eraclus, martyr Antiochiæ.
S. Julianus, martyr Antiochiæ.
S. Pelagia, martyr Antiochiæ.
S. Petrus M. Hispali in Hispania Bætica.
S. Keyna V. in Brechinia, Walliæ comitatu.
S. Caletricus episc. conf. Carnoti in Belsia, Galliæ provincia.
S. Triduana V. culta in diœcesi Haberdonensi in Scotia.
S. Gratus episc. conf. Cabilloni in ducatu Burgundiæ.
S. Valeria V. Hunonis-curiæ in Belgica secunda.
S. Pollena V. Hunonis-curiæ in Belgica secunda.
S. Eusebia abb. V. M. apud Massiliam in Provincia Galliæ.
Sociæ XXXIX moniales VV. MM. apud Massiliam in Provincia Galliæ.
S. Ragenfredis abbatissa Dononii prope Valencenas in Hannonia.
S. Amor conf., cultus in Monasterio Belisiæ in territorio Leodiensi.
S. Badilo abbas Lutosæ in Hannonia.
S. Hugo conf. eques Hierosolymitanus Genuæ in Liguria.
B. Compagnus conf. Ordinis Camaldulensis Patavii in Italia.
S. Birgitta vidua Romæ.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES RELATI.

Sancti Erhardi episcopi & confessoris Translatio hoc die in Usuardina editione Lubeco-Coloniensi & apud Grevenum legitur. Fuit hic S. Erhardus episcopus Ratisponensis, cujus Vitam apud nos illustratam habes ad diem VIII Januarii.
S. Oswaldi episcopi & confessoris translatio hodie signata est in Antverpiensi Majori Usuardino codice apud Sollerium. Oswaldus hic est archiepiscopus Eboracensis, de quo actum apud nos est XXVIII Februarii.
B. Philippi episcopi apud Cortinam urbem Cretæ hodie annuntiant codices Bruxellensis & Vaticanus inter auctaria Usuardina apud Sollerium. Est hic episcopus Gortynensis in insula Creta, apud nos jam datus die XI Aprilis.
Dedicatio ecclesiæ sancti Marci Euangelistæ in alma civitate Venetiarum hodie legitur in Usuardino codice Strozziano apud Sollerium, Belino, Molano & aliquot aliis. Consule Opus nostrum in eodem S. Marco Euangelista die XXV Aprilis.
S. Pelagia martyr hodie in Menæis Græcorum excusis, aliisque aliquot Fastis sacris, tum Græcis, tum Latinis celebratur; verum hæc alia non est, quam Pelagia virgo martyr Tarsensis, sub Diocletiano coronata, de qua apud nos jam actum ad diem, quo Martyrologio Romano inscribitur, IV Maii.
S. Petronia, filia S. Petri Apostoli, Synaxario Ms. Sirmondiano Græco hodïe exstat inscripta, quæ haud dubie alia non est, quam S. Petronilla virgo Romana, S. Petri Apostoli spiritualis filia, de qua apud nos cum Martyrologio Romano jam actum die XXXI Maii.
S. Pelagiam virginem hodie commemorant Magna Græcorum Menæa excusa. Hanc adjuncti versiculi esse indicant Pelagiam virginem martyrem Antiochenam, hodie quoque in aliis aliquot Fastis sacris celebratam, atque apud nos jam datam ad diem, quo in Martyrologio Romano signatur, IX Junii.
S. Austregildem viduam, S. Lupi, Senonensis episcopi matrem, hodie annuntiat Martyrologium Parisiense, anno 1727 vulgatum, inter Addenda pag. XIV. Actum de hac sancta Vidua apud nos est die I Septembris.
B. Ugonis episcopi Volaterrani in Tuscia Vitam hodie dandam promiserant Majores nostri inter Prætermissos ad diem IX Februarii, sed pro mense Octobri scribendum est Septembris, ad quem de eo jam egimus: vide ergo VIII Septembris.
S. Gerulphi martyris Adventum Trunchinium hodie memorant Molanus, & Ferrarius in Catalogo Generali Sanctorum, qui non sunt in Martyrologio Romano. Hujus sancti Martyris gesta, ejusdemque reliquiarum ex pago Merendra Trunchinium prope Gandavum in Flandria Adventum, seu Translationem illustravimus ad diem XXI Septembris.
S. Martinum, Vallis Paradisi in Hispania abbatem Martyrologium Ordinis Cisterciensis, inter monastica Martyrologia ad calcem Romani, a Benedicto XIV Papa aucti, editum, annuntiat hoc die, quod eidem affixa sit ejusdem Sancti Officii, ad universum Cisterciensem Ordinem extensi, recitatio. Deo eo egimus die, quo obiit, antiquumque cultum habet, VII Octobris.
S. Susanna virgo hodie in nostro Ms. Florario Sanctorum, anno 1486 ad calcem perducto, occurrit hoc modo: In pago Blionensi sanctæ Susannæ virginis. Consonat paulo post facta Usuardina editio Lubeco-Coloniensis, apud Sollerium nostrum inter Usuardi Martyrologii auctaria, totidem verbis inquiens: In pago Blionensi, sanctæ Susannæ virginis. Eadem adoptarunt Grevenus & Molanus, in suis item editionibus Usuardinis auctis, præterquam quod horum Prior Bleonensi habeat pro Blionensi. Accesserunt Maurolycus in suo Martyrologio & Ferrarius in Catalogo Generali Sanctorum, qui in Romano Martyrologio non sunt, retento vocabulo Blionensi. At quænam hæc S. Susanna virgo est? Quis pagus Bleonensis, aut Blionensis? Silentibus reliquis jam memoratis, solus Ferrarius in Annotatis ibidem ait: Quæ (S. Susanna) in pago Blionensi, diœcesis, ut videtur, Bononiensis quiescit, & venerationem habet. Per Bononiam autem hic, ut aliunde colligo, indicat Bononiam, alias etiam Boloniam, indigenis Bologne dictam, civitatem Galliæ in Picardia, quæ seculo decimo sexto post Tervannæ excidium episcopatu illustrata est. Proinde fortasse censuit Ferrarius, Blionensi corrupte scriptum fuisse pro Boloniensi. Arturus in Gynæceo sacro ad hunc diem præter virginitatem etiam martyrii palmam eidem adscribit; martyrem ait Baronius in Annalibus Ecclesiasticis ad annum Christi 362, atque ambo eam S. Libariæ sororem faciunt, consentitque Saussayus in Martyrologio Gallicano ad diem XI hujus mensis Octobris. Verum id ipsi acceperunt ex Vita S. Eliphii, quam Baronius ipsemet vitiosam agnoscit ibidem. De S. Libaria agimus hoc ipso die, quo cultum certo habet; quod de Susanna, si qua fuerit hujus nominis Libariæ soror, non possum asserere, eoque minus possum, quod Castellanus, diligentissimus Sanctorum, maxime Galliæ, indagator, qui Libariam ad diem XI hujus mensis in suo Martyrologio Universali recensuit, dictæ Susannæ in eodem nusquam meminerit. Quod vero Ferrarius asserit, hanc, seu hujus corpus in pago Blionensi, vel in diœcesi Bononiensi,quiescere, nihil me movet, tum quod martyrologi, quos laudat, id non tradant, tum quod ne locus quidem, in quo illud quiescat, ei sat notus fuerit, ut liquet ex adjectis vocibus: ut videtur. In prædicta S. Eliphii Vita eadem in Campania tumulata legitur. Hæc me impulerunt, ut hanc Susannam non inter Sanctos Beatosque, sed solum inter Prætermissos recenserem, quippe quæ ex conspersa fabulis Vita solum nota videtur, nec certum, quem quidem sciam, cultum habet. Ceterum poterit lector consulere, quæ in S. Libaria dicemus hoc eodem die VIII Octobris.
Nicodemus martyr hodie signatur in Ms. Synaxario Græco Sirmondiano, verum cum id absque ullo addito elogio fiat, nobisque Nicodemus iste aliunde cognitus non sit, sola Synaxarii illius, cui etiam non satis fidimus, auctoritate referre illum in Opere nostro inter Sanctos non audemus.
S. Flaviani martyris commemoratio hodie legitur in Usuardina editione Lubeco-Coloniensi & apud Grevenum; at cum nec palæstra, nec aliud quidquam addatur, variique per annum recurrant ejusdem nominis Martyres, quis horum ibi indicetur, mihi minime in promptu dicere est.
Petrus Æmilianus, Carmelitarum Generalis, cum Beati titulo hodie legitur in Kalendario Aciëi bene ordinatæ Sanctorum Beatorumque ejusdem Ordinis præfixo, at non in ipso Martyrologio.
Eliam Dunensem in Flandria abbatem, velut Beatum in Menologio Cisterciensi hodie signat Henriquezius; sed ejus cultum non docet, qui eo etiam minus verisimilis fit, quod nec Molanus Natalibus Belgii, nec Raissius in eorumdem Auctario, nec Sanderus in Sanctis Flandriæ Eliam istum memorent.
Stanislaum Polonum Cartusianum cum Beati titulo memorat inter beatos Patronos Poloniæ Martinus Baronius, eumque hoc die VIII Octobris anni 1512 prope Dantiscum obiisse in conventu Paradisiensi, & ibidem honorifice sepultum esse, affirmat: sed nihil habet de cultu.
Beatricem, Ordinis titulo Conceptionis B. M. V. institutricem, Toleti in Hispania cum Beatæ titulo Chrysostomus Henriquez in Menologio Cisterciensi hodie annuntiat; sed cum ejus cultum, qui mihi aliunde quoque incompertus est, minime probet, nequeo ei in hoc nostro Opere inter Sanctos Beatosque locum dare.
S. Farinillus, nobis cetera ignotus, hodie in solo Epternacensi legitur.
Gocla virgo, simul cum Reparata hodie memoratur apud Rosweydum in Appendice Martyrologii Adoniani, hoc modo: Item Reparatæ & Goclaæ virginum. Reparata haud dubie est Cæsareënsis in Palæstina virgo martyr, quam hodie cum Martyrologio Romano damus, verum nullam ei sociam additam legimus. Castellanus in Additionibus ad Martyrologium Universale, pag. 984 & sequenti, die VIII Octobris Goclam virginem post S. Thaïdem addendam monet ex libro Gallico, cui titulus: Thesaurus intercessionis Sanctorum, approbato a N. Sanguin episcopo Silvanectensi … typis edito sine nomine auctoris Parisiis anno MDXXIX apud Cramoisy. Verum hic liber ad manus nostras non pervenit, &, sive hæc Gocla eadem sit cum annuntiata in Appendice Adonis, sive diversa, nobis æque ignota est; ac proinde si quis nos de ea certiora docuerit, dari apud nos poterit in Supplemento Octobris.
Abraham patriarcha annuntiatur in Ms. Martyrolgio S. Martini Trevirensis: in Romano ad diem, quo dabitur, IX Octobris.
SS. Dionysius, Eleutherius & Rusticus, Parisiis passi, hodie recurrunt in aliquot apographis Hieronymianis; de quibus, uti jam alias dictum est, cum Martyrologio Romano agemus die IX Octobris.
SS. Marcellinus, Geminus, Nuvius, Primina in Epternacensi Martyrologio hodie, at in plerisque aliis codicibus Hieronymianis signantur die, quo de iis agi poterit, IX Octobris.
S. Affrenia, cujus hodie meminit Martyrologium Epternacense, videtur eadem, quæ in codicibus Hieronymianis Florentinii, Acherii, & Augustano Labbeanoque Sollerii, nomine Afræ legitur IX Octobris.
S. Diodorus, quem Martyrologium Epternacense Laodaciæ Frigiæ hodie annuntiat, uti & Atticus, Lugdulus, Septimus & Julus, quos sic Diodoro jungit, ut tamen alibi nuntiet, in codicibus Hieronymianis Florentinii & Acherii, & in Richenoviensi, & Labbeano apud Sollerium, aut partim, aut omnes, referuntur ad diem IX Octobris.
SS. Gereon & Socii martyres hodie etiam memorati, in Martyrologio Romano referuntur die, quo de iis agemus, X Octobris.
SS. Eusebius, Eraclus, Dionysius & Candidus memorantur in Martyrologio Hieronymiano Epternacensi: ex quibus Dionysius & Eraclus spectare videntur vel ad classem Sanctorum, quorum antesignanus est Dionysius episcopus cum sociis suis hoc die dandus; vel ad diem X Octobris, quo simul junguntur in Martyrologiis Richenoviensi, Augustano & Labbeano apud Sollerium tom. VII Junii, & Gellonensi apud Acherium: Candidus vero nec in codicibus Hieronymianis Martenei, nec Florentinii, nec Acherii, nec Sollerii occurrit. Vide igitur de prioribus dicenda hoc die, vel X Octobris.
SS. Tharacus, Probus & Andronicus, Tarsenses in Cilicia martyres, hodie sunt in nonnullis apographis Hieronymianis; in Romano autem die, quo dabuntur, XI Octobris.
SS. Daniëlem & Socios, Ordinis S. Francisci Septæ in Mauritania martyres, hodie habet Castellanus in Martyrologio Universali; in Romano sunt die, quo eorumdem gesta illustrabimus, XIII Octobris.
S. Caprasium martyrem Agenni hoc die habet Ms. Martyrologium S. Martini Trevirensis, Romanum vero, quo de eo agemus, XX Octobris.
Nestorem quemdam, velut martyrem, Thessalonicæ coronatum, celeberrimo martyri Demetrio, ibidem passo, hodie in Martyrologio Romano addendum censuere eruditissimi, qui id reformarunt, viri: verum hisce tom. 5 Monumentorum Ecclesiasticorum pag. 638 & binis seqq. refragatur Tillemontius: & sane non immerito, ut apparet: rationes, ob quas ita existimem, in Commentario, Actis S. Demetrii martyris mox dicti atque hodie dandi prævio, adducam in medium. Quod si autem illæ post haud arriserint, Nestoremque nihilominus sanctis Martyribus in Opere nostro accensere visum fuerit, fieri id poterit ad diem, quo de eo præcipuum suum Officium, in Menæis excusis occurrens, Græci faciunt, XXVII Octobris.
Ewigii confessoris in Anglia hodie meminit Grevenus: in nostro autem Ms. Florario Sanctorum eodem die sine loco legitur: Item elevatio sancti Ewigii confessoris; at ceteris martyrologis, quos quidem consului, ignotus iste Ewigius est, etiam Joanni Wilsono in utraque Martyrologii sui Anglicani editione; sed in priori hoc die translatio corporis S. Eloquii Valciodori in territorio Leodiensi annuntiatur; fereque consentit Molanus in Usuardo, hoc item die dicens: In Vualchiodoro sancti Eloquii presbyteri & confessoris. Multum quidem est inter utrumque nomen discriminis; verumtamem cum, ut dixi, Ewigius mihi plane ignotus sit, Eloquii vero translationem Valciodori etiam multi martyrologi bodie signent, Ewigium pro Eloquio scriptum puto. Vide ergo mox dicenda de S. Eloquio.
S. Eloquii corporis translationem Vulciodori in episcopatu Namurcensi hodie varia Martyrologia memorant; de eo agemus die, quo ejusdem Natalis inscriptus Martyrologiis legitur, III Decembris.

DE S. SIMEONE PROPHETA HIEROSOLYMIS

Subinitium seculi I.

SYLLOGE.

Simeon Propheta Hierosolymis (Sanctus)

AUCTORE J. B.

§ I. S. Simeonis apud Latinos, Græcosque memoria: scriptores aliquot antiqui, qui illius mentionem habent.

Sanctum Simeonem, cujus Lucas in Euangelio cap. 2 præclaram facit mentionem, Fasti sacri plerique tum recentiores, [Enumerantur] tum antiqui, Græci æque ac Latini, licet ad dies valde diversos, certatim celebrarunt. Martyrologium quidem Romanum, a Benedicto XIV auctum & castigatum ad diem VIII Octobris S. Birgittæ viduæ annuntiationi hæc de S. Simeone proxime subjicit: Eodem die natalis beati Simeonis Senis, qui in Evangelio Dominum Jesum suis in ulnis suscepisse legitur. Multis ante seculis idem præstitit Usuardus, qui hodiernum Sanctorum laterculum his verbis exorsus est: Natalis beatissimi senis Simeonis, qui in Euangelio legitur Dominum suis suscepisse in ulnis. Idem Ado tum in Martyrologio, tum in Libello de Festivitatibus Apostolorum &c; priore quidem loco hæc tantum scribens: Et beatissimi Senis Simeonis: sed in Libello mox dicto Simeoni ex Lucæ Euangelio elogium texit hunc in modum: Natalis beatissimi senis Simeonis, de quo beatus Lucas Euangelista refert: “Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon, & homo iste justus & timoratus, exspectans consolationem Israël, & Spiritus sanctus erat in eo. Responsum autem accepit ab Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem Legis pro eo, & ipse accepit eum in manibus, & benedixit Deum, & dixit: Nunc dimittis servum tuum Domine, secundum verbum tuum in pace.” Et ita fere habet vulgata Luc. 2 cap. ℣℣. 25, 26, 27, 28, 29.

[2] At Florus, Hrabanus, Notkerus ad diem V Januarii S. Simeonem suis Martyrologiis inseruerunt: Notkerus, antiquorum martyrologorum exemplo, [dies varii,] & Lucæ de Simeone dictis innixus, Prophetæ titulum illi adjecit. Hierosolymæ, inquit, depositio S. Simeonis Prophetæ, qui Dominum Jesum Christum, Spiritus S. illustratione cognitum, de manibus parentum in ulnas suas accepit, & non solum de eo, sed & de Matre ejus futura mystico sermone prænuntiavit; alludens nimirum ad verba Lucæ ℣. 34 & seq. Et benedixit illis Simeon, & dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce positus est hic in ruinam, & in resurrectionem multorum in Israël, & in signum, cui contradicetur: & tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes. Dum vero ait, depositio, indicare videtur, S. Simeonem eo die finem vivendi fecisse. Eadem voce utuntur Hrabanus & Florus; cujus tomo 2 Martii præfixum Martyrologium ita habet: Hierosolyma depositio Simeonis Prophetæ: qui a Spiritu sancto responsum accepit, non visurum se mortem, nisi videret Christum Domini. Simeonis item meminit Florus in Carmine de Gestis Christi Domini apud Martene tom. 5 Anecdotorum col. 602; ubi S. Simeonem sacerdotem fuisse, vel sacerdotis, cum Christus offerretur Domino, munere functum, tacite videtur innuere: qua de re cum pluribus infra disserendum sit, paucos versiculos, quibus id aliorum martyrologorum, ut mox videbimus, exemplo facere videtur, huc obiter transcribo: sunt autem hi:
Accipit hunc lætis Simeon sanctissimus ulnis,
Dumque Deo offertur, dum dat pia munera templo,
Hunc Dominum lucis, hunc fert regem esse salutis.
Ad diem V Januarii sic pariter Wandelbertus canit:
Sed Nonas Simeon confessor possidet almus.

[3] [quibus S. Simeonis memoria] At hæc de altero Simeone, nimirum Stylita, hoc pariter die culto, intelligenda videntur. Utut id sese habeat, Floro, Hrabano & Notkero, quantum ad diem V Januarii, quo etiam S. Simeonem signant, plerique consonant Hieronymiani codices. Lucensis apud Florentinium sic habet, festum Occursus S. Simeonis, cum accepit puerum Dominum in ulnis suis, ut inquit in Annotatis Florentinius, manifeste distinguens ab ejus depositione: In Jerosolyma Simeonis Prophetæ, cum obtulit ei Dominum Jesum Christum Maria & Joseph, & depositio ipsius Prophetæ. Iisdem pene verbis S. Simeonis annuntiatio concipitur in codice Corbeiensi apud eumdem Florentinium, apud Acherium tom. 4 Spicilegii pag. 620, apud Martene tom. 3 Anecdotorum col. 1572, uti & in Opere nostro tom. VII Junii in Corbeiensi breviori. Ex reliquis vero vetustis Martyrologiis, eodem Anecdotorum tomo a Marteneo excusis, S. Simeonem die V Januarii signant Morbacense & Autissiodorense ab annis circiter mille, ut titulus præfert, sub Hieronymi nomine compactum, sed sub nomine Simonis, quod apud Hebræos idem valere ac Simeonis, scribit Jansenius Iprensis in Commentario in Lucam. Ex Martyrologiis vero Hieronymianis, tom. VII Junii Operis nostri excusis, in diem V Januarii conspirant Rinoviense, Richenoviense, Augustanum monasterii S. Udalrici, Reginæ Sueciæ, & Labbeanum, quod sic habet: Hierusalem, Simeonis presbyteri. Codex Epternacensis a jam citatis abit, nihil ad diem V Januarii de Simeone memorans: se! ad diem 2 Februarii, ubi in aliis mentio fit festi Purificationis B. Mariæ Virginis, sic habet: Et Hierosolymis S. Simeonis, sequente lacunula quadam, quæ forte voce Occursus aut alia simili supplenda est.

[4] Verum hoc loco non tam peculiare S. Simeonis festum, [in Martyrologiis Latinis,] quam B. Virginis Purificatio & Christi Oblatio indicatur. Festum enim Purificationis vocari festum S. Simeonis in codice Remigiano, observat Menardus in Annotatis ad librum Sacramentorum S. Gregorii Papæ pag. 41. Liquet id etiam ex libro, qui Ordo Romanus inscribitur, & tempore Pipini regis & Stephani Papæ exaratus fertur, e quo Henschenius tom. 1 Februarii pag. 273 num. 23 ista delibat: De hac festivitate, id est, ὑπαντὴ Domini & aliis festivitatibus S. Mariæ in Gestis Pontificalibus legitur, quod Sergius Papa præceperit Litanias fieri in die Præsentationis Domini in templo. Ita enim scriptum est, ut in diebus Annuntiationis Domini, Dormitionis ac Nativitatis sanctæ Dei Genitricis Mariæ, & S. Simeonis, quod ὑπαντὴ Græce dicitur, cum Litaniis exeant a S. Adriano & ad S. Mariam populus occurrat. Eamdem Purificationis festo nomenclaturam tribuit Anastasius Bibliothecarius in Sergio I, qui Petri Cathedram sub finem seculi septimi adeptus eamdem morte deseruit initio octavi. Denique festum S. Simeoni proprium die IV Februarii signant Galesinius, auctor Martyrologii, quod Canisii dicitur, Ferrarius in Catalogo Sanctorum Generali, Withfordus in Martyrologio ecclesiæ Sarisburiensis, Felicius, & Petrus Equilinus lib. 3 cap. 80; ubi singularia quædam de S. Simeone narrat; ut egisse illum, cum Christum suscepit, annum ætatis suæ 112, ac triduo post mortuum Hierosolymis 2 Nonas Februarii sepultum fuisse: sed addit: Hæc in libro de Infantia Salvatoris, nempe jam inde ab anno 494 a Gelasio Papa in Concilio Romano inter libros apocryphos relato; ut adeo his, ob multiplicia, quæ de Christi infantili ætate inventa fuere commenta, fides exigua debeatur. Sed ad diem VIII Octobris etiam memoratur in Calendario festorum propriorum Ecclesiæ Hierosolymitanæ apud Waddingum in Annalibus Minorum ad annum 1342.

[5] Accipe modo Fastos quosdam sacros Græcorum, quibus die III Februarii, [Mencis,] postridie Purificationis B. Virginis, seu, ut Græci loquuntur, Hypapantes, S. Simeonis festum inscribitur. Menæa ad dictum diem tribus primum versiculis de S. Simeone ita canunt:
Ἤγγειλε νεκροῖς Πρέσβυς, ὡς θειὸς λόγος,
Ἄνθρωπος ὁφθεὶς, μέχρι καὶ τούτων φθάσει.
Τῆ τριτάτη δεσμοῖο βίοιο λύθη Συμεώνης.
Nuntiavit mortuis Senex, divinum Verbum,
Hominem factum, etiam usque ad illos perventurum.
Tertia (Februarii) vinculo vitæ solutus est Simeon.
Tum ita prosequuntur: Ὃς ἐν τῷ παρόντι βίω, τὴν παρατεταμένην ζωὴν δεξάμενος, διὰ τὸ χρηματισθῆναι ὑπὸ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, μὴ ἰδεῖν θανάτον, πρὶν τὸν Χριστὸν θεάσηται, ἐν ἀγκάλαις τοῦτον ὑποδεξάμενος, καὶ τὰ περὶ αὐτοῦ ἐσομενα, Πνεύματι ἁγίω θεοφορηθεὶς, καὶ προμηνύσας, κατὰ τὸν αὐτοῦ χρηματισμὸν, τοῦ βιοῦ πέρας ἐδέξατο. Qui, cum hic vitam, propter editum a S. Spiritu responsum, fore, ut non prius mortem, quam Christum visurus esset, multum protraxisset, in ulnas hunc suscepit, &, postquam, quæ illi futura erant, Spiritu sancto afflatus, prædixerat, secundum Spiritus sancti responsum, vitæ finem accepit. Si sensum versiculorum assequor, significant, S. Simeonem die III Februarii, cum pridie diu exspectatum Messiam manibus excepisset, hac vita defunctum, constitutis in limbo Patribus peractæ jam divinæ Incarnationis nuncium pertulisse, ac prædixisse, in ipsum limbum, quo eos inde liberet, Messiam propediem perventurum.

[6] [& Menologiis Græcis,] Suo quoque hoc die (III Februarii) elogio ornatur S. Simeon una cum S. Anna prophetissa in Menologio Græcorum Annibalis Albani titulo S. Clementis S. R. E. presbyteri Cardinalis Græce & Latine anno 1726 Urbini edito; sed in eo, quod Canisius edidit, die prima Februarii; at cum id ex iis, quæ Lucæ 2 cap. leguntur, fere petitum sit, id huc transcribere non est necesse. Eodem signatur a Maximo Margunio, Cytherorum episcopo; in Horis canonicis Cryptæ ferratæ; in Anthologio Græcorum, in Kalendario Græcorum Reusneri & Genebrardi. Theodorus in Commentario in tit. 7 Nomocanonis Photii, Novellam Manuëlis Comneni imperatoris exhibet, qua inter dies, quibus judicia cessare debebant, seu omnino feriatos, recensetur dies III Februarii, ob festum memoriæ Simeonis, Dei susceptoris. Καὶ γ. διὰ τὴν τῆς μνήνης, inquit in laudata Novella dictus imperator, τοῦ θεοδόχου Συμέον τελετὴν. Peculiaria quædam occurrunt de S. Simeone ad diem III Februarii in Menologio Græcorum apud Ughellum tom. X Italiæ sacræ auctæ, quod e versione Archudii Corcyrensis ita habet: Tertio Nonas sancti & justi Symeonis, qui in ulnas suas Dominum suscepit, & Annæ Prophetidis commemoratio. Symeon insigni justitia & pietate senex seipsum ab omni peccati labe avocans, cum a templo nusquam discederet, sed assiduis Deum precibus fatigaret, ut mundum miseratus tandem aliquando mortales a dæmonis potestate vindicaret, audivit ab angelo, se non prius ex hominum vita migraturum, quam videret Christum Domini, eum, qui universo orbi esset allaturus salutem.

[7] [variarumque gentium Fastis celebratur;] Eodemque etiam Anna Prophetis oraculo donata est a Deo. Cum igitur quadragesimo ab ortu die detulissent parentes puerum Jesum in templum ad legis præscriptionem, Symeon venis (ulnis) complexus, dixit: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oculi mei salutare tuum; cumque & de Christi morte, de cruce, deque Genitrice, quæ Filium cruci affixum visura esset, prophetasset, Anna vero gratias egisset Deo, uterque fatalem vivendi summam explevit. In Supplemento vero Ms., quod penes nos est, ad Menæa excusa ex Synaxario membranaceo antiquo Ms. P. Sirmondi adduntur ista: Τελεῖται δὲ αὐτῶν σύναξις ἐν τῶ ἀποστολείω τοῦ ἁγίου Ἰακόβου, τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ κυρίου, τῶ ὄντι ἐν τῶ σεβασμίω τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῶν χαλκοπρατείων. Celebratur vero festivitas eorum in æde S. Jacobi, fratris Domini, quæ est in venerabili templo sanctissimæ Deiparæ in Chalcopratiis, nimirum Constantinopoli. Ut autem colligas, quam late S. Simeonis cultus sese per orbem Christianum diffuderit, nonnullarum præterea gentium Fastos sacros, quibus inserta est ejus memoria, juverit adduxisse in medium. Ad diem III Februarii locum habet in Ephemeridibus Græco-Moscis tom. 1 Maii præfixis; uti & in Menologio Slavo-Russico Sparivenfeldiano, quod ex Sparwenfeldii versione sic habet: Sancti & justi Simeonis, acceptoris Dei: & Annæ Prophetissæ, qui vixit annos CCCLX. Item in Kalendario Rhutenorum apud Possevinum tom. 2 Apparatus sacri pag. 366. Ad diem 2 Februarii in Fastis Copticis apud Seldenum de Synedriis veterum Hebræorum pag. 393 ita legitur: Simeonis sacerdotis & gestationis Domini; & idem est introitus Domini in templum. Ad diem eumdem signatur in Calendario Æthiopico apud Jobum Ludolfum in Historia Æthiopica pag. 408.

[8] Nonnulla ex iis, quæ ex laudatis hactenus Fastis sacris de S. Simeone allata sunt, [uti & antiqui aliquot, qui post S. Lucam] in controversiam veniunt, de quibus infra disseretur. At omni profecto exceptione majus est insigne, quod S. Simeoni tribuit Lucas Euangelista, Spiritu Sancto dictante, elogium, quo, quamquam non omnia, quæ præclare Simeon gessit, sed ea tantum, quæ Christum recens natum proxime spectabant, prosequi Euangelista voluerit, ea tamen paucis edixit, quibus ad S. Simeonis laudem vix quidquam dici potuisset uberius. Sic itaque de eo Lucas in Euangelio cap. 2. Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon, & homo iste justus, & timoratus, expectans consolationem Israël, & Spiritus sanctus erat in eo. Et responsum acceperat a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo: Et ipse accepit eum in ulnas suas, & benedixit Deum & dixit: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace: Quia viderunt oculi mei salutare tuum: quod parasti ante faciem omnium populorum. Lumen ad revelationem gentium, & gloriam plebis tuæ Israël. Et erant pater ejus & Mater mirantes super his, quæ dicebantur de illo. Et benedixit illis Simeon, & dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce positus est hic in ruinam & in resurrectionem multorum in Israël; & in signum, cui contradicetur: & tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes.

[9] Lucam imitati antiqui Patres S. Simeonis præconia scriptis suis frequenter celebrarunt: [S. Simeonis mentionem fecere,] Irenæus lib. 4 contra Hæreses cap. 7 Abrahamum spiritu prophetico vidisse, ait, desideratum illum diem, quo Dei Filius inter homines homo futurus esset; natam vero inde patriarchæ lætitiam & gratulationem a Simeone re fuisse impletam. Et Abraham ergo, inquit, a Verbo cognoscens Patrem, qui fecit cœlum & terram, hunc Deum consitebatur: & doctus repræsentatione, quod inter homines homo futurus esset Filius Dei, per cujus adventum semen ejus erat futurum quasi stellæ cœli, concupivit eam diem videre, uti & ipse complecteretur Christum: & per spiritum prophetiæ eam videns exsultavit. Propter quod & Simeon ex semine ejus re implebat gratulationem patriarchæ, & dicebat: Nunc remittis servum tuum, Domine, in pace &c. Ambrosius hæc Lucæ verba: Et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen Symeon: & homo iste justus, & timoratus exspectans consolationem Israël ita commentatur: Non solum ab angelis & prophetis, a pastoribus & parentibus, sed etiam a senioribus & justis generatio Domini accipit testimonium. Omnis ætas & uterque sexus, eventorumque miracula fidem adstruunt. Virgo generat, sterilis parit, mutus loquitur, Elizabeth prophetat, Magus adorat, utero clausus exsultat, vidua confitetur, justus exspectat. Et bene justus, qui non suam, sed populi gratiam requirebat: cupiens ipse corporeæ vinculis fragilitatis absolvi, sed expectans videre Promissum; sciebat enim, quia beati oculi, qui eum viderent. Symeon denique ille justus, ait S. Cyprianus lib. de Mortalitate, qui vere justus fuit, qui fide plena Dei præcepta servavit, cum ei divinitus responsum fuisset, quod non ante moreretur, quam Christum vidisset, & Christus infans in templum cum Matre venisset, agnovit in spiritu, natum esse jam Christum, de quo sibi fuerat ante prædictum; quo viso, scivit, se cito esse moriturum. Lætus itaque de morte jam proxima & de vicina accersitione securus accepit in manus Puerum & benedicens Dominum exclamavit & dixit: “Nunc dimittis servum tuum, Domine secundum verbum tuum in pace, quoniam viderunt oculi mei salutare tuum.” Probans scilicet atque contestans, tunc esse servis Dei pacem, tunc liberam, tunc tranquillam quietem, quando de istis mundi turbinibus extracti sedis & securitatis æternæ portum petimus, quando expuncta hac morte ad immortalitatem venimus.

[10] Simeonem S. Augustinus sermone 163, alias 3 de Verbis Apostoli, [scriptores Latini] tom. 5, col. 786 & seq. editionis Benedictinæ sanctum Senem, de Deo bene meritum appellat & a sincera pietate commendat. Verba ejus sunt: In hoc desiderio (salutare Dei, seu Christum videndi) erat ille sanctus senex Simeon: in hoc, inquam, desiderio erat senex ille sanctus & de Deo bene meritus Simeon; sine dubio & ipse dicebat “Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, & salutare tuum da nobis.” In hoc desiderio, in talibus precibus responsum accepit, quia non gustaret mortem, nisi vidisset Christum Domini. Natus est Christus, veniebat ille, ille ibat: sed donec veniret ille, ille ire nolebat. Jam senectus matura excludebat, sed sincera pietas detinebat. At ubi venit, at ubi natus est, at ubi eum portari Matris manibus vidit, & divinam infantiam pia senectus agnovit, accepit eum in manus suas & dixit “Nunc dimittis, Domine, servum tuum in pace; quoniam viderunt oculi mei salutare tuum.” Ecce unde dicebat “Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam & salutare tuum da nobis.” Impletum est desiderium Senis, mundi ipsius senectute vergente. Ipse ad senem hominem venit, qui mundum veterem invenit. Inter Hymnos a S. Paulino, patriarcha Aquileiensi, qui sub seculi IX initium obiit, compositos, & a Madrisio Venetiis anno 1737 editos, qui ordine quartus, & pro festo Purificationis est, de S. Simeone inscribitur; in quo præter alia, ex Luca mutuata, hæc de Simeone Paulinus canit:
Dei sacerdos, humilis, mitissimus
Erat in urbe justus, senex optimus,
Felix, beatus Simeon cælifluo
Sanctoque plenus adfuit spiramine,
Sacra sub aula nutu Dei concitus &c.

[11] [Græcique: an in his] S. Bernardus, a Mabillonio editus & illustratus, Epist. 98, col. 104 ita de Simeone loquitur: Sed & Senex ille tam plenus virtutum, quam dierum, morte jam propinqua, Vitam bajulans in manibus, aiebat: “Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oculi mei salutare tuum” ac si diceret: Securus descendo in carcerem, qui tam præsto meam sentio redemptionem. Et hic ergo, qui cum tam secura jucunditate, & jucunda securitate moritur, merito in Ecclesia celebrari cum gaudio memoratur. S. Ildephonsi archiepiscopi Toletani de Purificatione sanctæ Mariæ Sermo exstat tom. 12 Bibliothecæ Patrum Lugdunensis pag. 588 & seqq., in quo etiam nonnulla in S. Simeonis laudem reperire est. Mitto plures alios, qui, sive de Lucæ verbis cap. 2 ℣. 22 & seqq., sive de Domini oblatione, sive de ipso Simeone ex instituto tractantes, nonnulla de illo scripserunt. E scriptoribus Græcis Leontius, Neapolitanus in Cypro episcopus, qui sub finem seculi sexti & initium septimi floruit, integrum de Simeone, Dominum in ulnas suscipiente, sermonem conscripsit, quem Combefisius part. 1 Auctarii Patrum Græcorum a col. 681 edidit. Simeonem quoque laudat apud eumdem Combefisium Leo augustus, dictus Sapiens, in Oratione de Præsentatione Domini; uti & Athanasius Alexandrinus episcopus, in Sermone in Christi Domini Occursum col. 507 & seqq. Combefisius in Annotatis in Opera S. Athanasii, a se edita, dictum Sermonem de Occursu Domini Athanasio Magno, qui seculo IV floruit, & toleratis pro Ecclesia laboribus & persecutionibus celeberrimus evasit, non dubitanter adscribit. Tum objicit sibi hunc Athanasii textum: Contradicet enim atque disceptabit de illo (Christo) ac spectante ad eum doctrina Simon adversus Marcionem, Ariusque adversus Sabellium [nec non Eutyches adversus Nestorium:] ac utrique adversus Ecclesiam: in quem ita scribit: Unum video, quod primo statim aspectu Athanasio illi Magno abrogare videatur (laudatum Sermonem) quod nimirum Eutychetis & Nestorii hæreticorum invicem ac ab Ecclesia dissidentium meminerit, quos liquet fere seculo integro Athanasio juniores. Verum facilis expeditaque solutio, ut quis tantillum attendat: nempe esse ea verba addita ab eo, qui in usum ecclesiæ suæ post Eutychianam ac Nestorianam hæresim, eum tractatum descripsit, ac monomentis aliis in Ecclesia more Græcorum legi solitis, accensuit.

[12] Verum quidni sermo ille alterius Athanasii seu Anastasii, [S. Athanasius Alexandrinus] Alexandrini episcopi, qui anno 614 obiit, esse potuerit? Operum S. Athanasii editores Benedictini Congregationis S. Mauri tom. 2 pag. 415 Combefisii rationem, ob quam verba illa: Nec non Eutyches adversus Nestorium, subdititia opinatur, quod nempe Athanasius memoratis Simone & Marcione, Sabellio & Ario, mox eorum errores recenseat; de Eutychis autem & Nestorii erroribus nihil dixerit, elevant, aiuntque: Verum fatemur, nobis non liquere, esse Nestorii & Eutychis nomina hoc loco adjectitia: nam, præterquam quod exstant in duobus codicibus regiis, ad quorum fidem hæc Homilia edita fuit; cum scriptor iste post allata sex hæresiarcharum nomina multas hæreses memoret, tacito hæreticorum nomine, V. G. Docitarum, Apollinaristarum, aliorumque; sane innuere videtur, nequaquam sibi id consilii fuisse, ut præmissis nominibus Simonis, Marcionis, Sabellii, Arii, Nestorii, Eutychis; eorumdem hæreses ordine postea memoraret, sed allatis quatuor priorum erroribus, reliquas dein hæreses, ut se memoriæ offerebant, recensuisse. Verum hac de re sermo plenior infra recurret. Addunt & alia in ea occurrere Homilia, quæ ætatem arguant Nestorio posteriorem, stilum ab Athanasiano diversum, verba Athanasio non usitata, aliaque hujusmodi, quæ apud laudatos editores videri possunt. Neque eam forte habuit festum Occursus Domini antiquitatem, ut de eo Homiliam habere potuerit. Dubii itaque saltem auctoris est ista Homilia. Plures quidem e Græcis Patribus citari hoc loco possent, sed dubium pariter est, num, quæ eorum nomine citantur, vere ab illis profecta sint: ex his præcipuos dabimus infra.

§ II. Refutantur aliquot de S. Simeone errores: an fuerit sacerdos.

[S. Simeon nec fuit] Præter ea, quæ de Simeone Lucas scripsit, nonnulla de eodem narrantur, quæ vel fabulosa sunt, vel a dubiis auctoribus scripta vel mutuata sunt. Ibi (in suburbio Bethlehem) inquit Cedrenus, scriptor Græcus, ex Maria natus Emmanuëlus, octavo die circumcisus, post quadraginta dies Hierosolymam adductus est, ut Domino secundum Legem sisteretur: acceptusque est a justo Simeone. Is Dei receptor Simeon Judæus, unus erat de LXX illis interpretibus, qui Ptolemæo Philadelpho, Ægypti regi, Ebraïcum vetus Testamentum in Græcum transtulerant sermonem ante Christi adventum, sicut D. Chrysostomus in suo de sex diebus Opere tradit. Atque hic Simeon, cum Esaïæ vaticinium legisset, virginem gravidam fore, partuque filium, Emmanuëlem nomine, edituram, fidem dicto prorsus derogavit, quod humana natura omnino virginem parere non admitteret. Sic ei animato divinitus patefactum est, victurum eo usque, dum vatis oraculum impleretur. Id nos sacrum etiam docet Euangelium his verbis: “Frat Spiritu sancto præditus, ab eoque oraculum acceperat, se non ante moriturum, quam Unctum Domini vidisset.” Eum ergo in templo videns Puerulum quadraginta dierum, in ulnas accepit &c. Simile quidpiam ante illum scripserat Eutychius, patriarcha Alexandrinus, seculo X secundum Seldenum, addiditque: Deus ergo vitæ terminum ipsi auxit, adeo ut annos trecentos quinquaginta viveret, donec Christum Dominum videret.

[14] [e 70 interpretibus unus;] Ptolemæus Philadelphus divinas Scripturas per 70 (seu 72) interpretes transferri ex Hebraïca lingua in Græcam curavit, ut scribit Eusebius libro posteriori Chronicorum, anno 2 Olympiadis 124, id est, anno 283 ante epocham Christi secundum Tabulam Olympiadum & Urbis Romæ ex Varronis sententia cum annis Christi connexionis, quam exhibet Ricciolius lib. 2 Chronologiæ reformatæ a pag. 105. His igitur stantibus, ac morte ejus initio epochæ Christi affixa, anno circiter ætatis suæ 67 Biblia Hebraïca in linguam Græcam vertere debuerit. Verum tanta Simeonis ætas non aliunde orta videtur, quam ex errore, quo sanctus Simeon cum altero Simone, cognomento Justo & summo Judæorum sacerdote, Oniæ II patre, confunditur; neque tantum illius senium speciem verisimilitudinis habet, merumque apparet commentum Talmudicum. Quod autem ad S. Chrysostomum, a Cedreno laudatum in Opere de sex diebus, attinet; quemadmodum is sanctus Pater lucubrationum suarum multitudine clarissimus exstitit, ita quam plurimi eidem fœtus spurii, e quorum aliquo (non enim in genuinis operibus ejus Simeon ex 72 interpretibus fuisse legitur) id ipsum Cedrenus excerpserit, adscripti fuere.

[15] Ferunt præterea;, S. Simeonem Hillelis, magni nominis rabbini, [nec Hillelis filius,] seu filium seu discipulum fuisse: Genebrardus in Chronologia pag. 205 ad annum mundi 4020 ita scribit de utroque. Hillelis doctoris insignis LXXX discipuli. Clariores Jonathan, filius Uziël, cujus paraphrasis Chaldaïca in Vetus Testamentum magna ex parte extat, & Simeon Justus, qui Christum ulnis excepit. Is est Simeon, in quo spiritum synagogæ Magnæ, qui erat Prophetico minor, communi major, defecisse, authores sunt Talmudici “in Tract. Pirke Abhoth sectiones Patrum.” Rabbi Mose Ægyptius, non tantum discipulum, sed & filium Hillelis fuisse, scribit, Gamaliëlisque (ad cujus pedes Legem Paulus didicit) præceptorem, imo vero & patrem. Et paulo infra: Hillel, qui CXX annis vixit, pater Simeonis Justi, Simeon Gamaliëlis, Gamaliël Simeonis Junioris, magni facti, quod essent doctissimi simul & nobilissimi, de familia Davidica. Unde ex eorum consilio synagoga administratur centum totis annis usque ad Romanam captivitatem. “R. Abraham in Cabbala historica Cozri.” Scipio Scambatus Archivorum Veteris Testamenti lib. 3 Titulo 1 pag. 417 de eodem Hillele hæc habet: Hujus Academiæ (Babylonicæ) soboles Hillel, cum hic didicisset (Neardeæ) Hierosolyma se contulit, & filiis Bethiræ principatum literarium præripuit; sectamque Pharisæorum sic auxit, ut eam primus instituisse sit visus. Titulo vero 2, de Academia Hierosolymitana agens, jam recitatis hæc addit: Hierosolymitanam Academiam dicitur excitasse Nehemias, Esdras vero instituisse ac formasse, auxisse vero Jedoas, vel Jaddus, quem Simeonem Justum (de quo num. superiore) vocant Hebræi, in summam vero auditorum frequentiam, & uberioris doctrinæ copiam adduxisse duo illi Pharisæorum principes feruntur Hillel & Samai. Mos autem hic fuit, ut prius Babylone diu doceret quis, ut sic denique sibi ad Hierosolymitanæ Academiæ cathedram gradum præstrueret: Sic Hillel fecit.

[16] Hillelis & Sammai meminit S. Hieronymus in cap. 8 Isaiæ his verbis: [aut discipulus; nec Gamaliëlis præceptor;] Duas domus Nazaræi (qui ita Christum recipiunt, ut observationes Legis Veteris non amittant) duas familias interpretantur, Sammai & Hillel: ex quibus orti sunt Scribæ & Pharisæi; quorum suscepit scholam Akibas. Et post pauca ita, qua floruerunt, ætatem explicat: Sammai igitur & Hillel non multo prius, quam nasceretur, orti sunt in Judæa, quorum prior “dissipator” interpretatur, sequens “prophanus:” eo quod per traditiones & δευτερώσεις suas Legis præcepta dissipaverit & maculaverit. Plura de Hillele vide apud Calmetum in Dictionario Biblico. Verum quod de S. Simeone aiunt, nimirum fuisse hunc Hillelis seu discipulum seu filium, haud satis apparet probabile: si enim paulo ante Christum Hillel, ut Hieronymus tradit, floruerit & Babylone, Hierosolymam anno circiter 30 ante Christum, ut alii tradunt, venerit; Simeon autem, Christo nato jam senex fuerit, & provectæ quidem admodum verosimillime ætatis, senium ejus haud pati videtur, ut Hillelis discipulus fuisse dicatur: in hanc etiam rem ita scribit Cornelius Jansenius, Gandavensis episcopus, Commentariorum in Concordiam Euangelicam cap. 10 pag. 76. Porro Galatinus existimat, hunc Simeonem fuisse eum, qui a Judæis in Talmud dicitur Simeon Justus, de reliquis synagogæ magnæ, qui diviniorem illam Legis intelligentiam, quam Cabalam vocant, accepit a patribus, cujus multæ præclaræ sententiæ in Talmud continentur, eumque fuisse filium & discipulum Hillelis, magistrum vero Gamaliëlis illius (Vide cap. 22 ℣. 3 Act. Apost.) ad cujus pedes sedit Paulus. Verum ex libro Pirke Anoth, quem versum nobis Fagius quidam dedit, ex quo tamen libro ille suam desumit sententiam, videtur, quod dicit, falsum esse. Nam Simeon Justus in eo libro diu præcessisse dicitur Hillelem, cujus non ponitur aliquis discipulus nomine Simeon, sed Gamaliël quidam. Porro neque Simeonis nostri filius aut discipulus Gamaliël, Pauli in Lege Judaica aliquando præceptor, fuisse videtur: hunc enim Simeon religione sua, si res ita sese habuisset, verisimillime imbuisset, & veri Messiæ adventum edocuisset.

[17] [nec idem, qui Simeon Pontifex, & Simeonis Justi nepos;] S. Hippolyti episcopi & martyris Fragmentis, anno 1716 Hamburgi editis, inseritur Præfatio quædam in Pentateuchum Arabicum Ms., quæ pag. 35 hæc habet: Tradiditque illam (Legem Mosaïcam) Nathan Shimeoni, seniori filio Shetach. Ipse est, qui portavit Messiam in ulnis suis. Simeon tradidit illam Jehudæ &c: Sub finem Pentateuchi illius notatur tempus, quo exaratus fuit; in exemplari videlicet Huntlingdoniano Annus millesimus octingentesimus octogesimus nonus: Bodleianum vero exemplar scriptum dicitur Anno millesimo octingentesimo nonagesimo primo Græco. At cum anni isti Græcorum epochæ seculo æræ Christianæ XVI jam inclinanti respondeant, præfixæ Pentateucho isti Arabico Ms. Præfationis auctor magnam sibi fidem haud vindicat. Alios, ait Allatius in sua de Simeonum scriptis Diatriba pag. 3, Simeonem Justum confundere cum Simeone seu Simone, summo Judæorum Pontifice, & Simeonis Justi, de quo supra, ex Onia II nepote. At Simon hic eodem tempore floruit, quo Ptolemæus Philopator, ut ex lib. 3 Machab. (ut vocant) cap. 1 & 2 liquet: hujus autem regnum Olympiadi 139 illigat Eusebius in Chronico; Christi vero Nativitatem Olympiadi 194; atque adeo Simonem Pontificem, Oniæ II filium, Simonis, quem Justum dicunt, nepotem, Christo nato, dudum e vivis excessisse, oportuit. Falsa igitur sunt, vel incerta saltem, quæ de S. Simeone, si ea, quæ de eo Scriptura memorat, excipias, narrari vidimus hactenus.

[18] [nec cœcitate] Singulare est, nec satis firmum, quod de eodem Celsus quidam, auctor quidem antiquus, sed ætatis haud satis exploratæ, tacentibus ceteris antiquis scriptoribus, tradit in Præfatione in altercationem Jasonis & Papisci ad Vigilium episcopum, quæ sub titulo, de Judaïca incredulitate S. Cypriani Operibus, Venetiis anno 1728 editis, inter Opuscula S. Cypriano vulgo adscripta col. CCXV & seqq. inserta est. Ait in ea Celsus, S. Simeonem senem, oculorum usu fuisse aliquando privatum, sed tandem, suscepto in ulnas Christo, visum prodigiose recepisse. Simeon quoque Justus, inquit col. CCXVII, qui in cæcitate constitutus, divino monitus oraculo, audierat, se non ante moriturum, quam vidisset Christum; cum in templum, omni populo præsente, Infantem secum inferret Mater, & in spiritu natum esse Christum, sensisset, acceptum in manus Puerum vidit, & benedicens Deum, in conspectu & auditu omnium dixit: “Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace, quoniam viderunt oculi mei salutare tuum.” Simeon, quod cæcus audierat, evidenti veritate perfectum esse, annuntiabat; & veritatem, quam accepto lumine viderat, benedicendo palam Deum populo prædicabat. Ad hoc enim viderat, ut referret, & revelatione sua, quod Christus natus fuisset, ostenderet, & perfidi populi initia prima incredulitatis instrueret.

[19] Verum, si id miraculi in Simeone contigisset, an Lucas, [a Christo liberatus.] qui multas, licet paucis, in eumdem laudes conjicit, rem ad Christi & Simeonis gloriam adeo illustrem tam alto involvisset silentio, ut ne tenue quidem cæcitatis Simeonis, restitutique eidem oculorum usus vestigium exprimere voluisset, qui tamen paulo ante Zachariæ, cum Joannes circumcideretur, loquendi usum fuisse redditum, verbis satis apertis declaravit? Num id soli Celso innotuisset, aut solus ipse ex antiquis misisset in litteras? Sane id affirmanti Celso, qui id forte ex libris apocryphis hausit, indubitanter assentiri non ausim: minus vero id possunt, qui Simeonem sacerdotem fuisse, & sacerdotali munere functum, cum Christum, ut aiunt, Deo obtulit & parentibus ejus benedixit, autumant: cæci enim ab altaris munere arcebantur, ut legitur Levitici cap. 21, ℣. 17 & seqq. Loquere ad Aaron: Homo de semine tuo per familias, qui habuerit maculam, non offeret panes Deo suo, nec accedet ad ministerium ejus: si cæcus fuerit, si claudus, si parvo vel grandi, vel torto naso, si fracto pede, si manu … Omnis, qui habuerit maculam de semine Aaron sacerdotis, non accedet offerre hostias Domino, nec panes Deo suo: vescetur tamen panibus, qui offeruntur in sanctuario, ita dumtaxat, ut intra velum non ingrediatur, nec accedat ad altare, quia maculam habet, & contaminare non debet sanctuarium meum. Fueritne autem Simeon sacerdos, an laïcus, jam mox discutiam.

[20] Simeonem, virum justum, Dei timentem ac spiritu prophetico præditum fuisse (Magdeburgenses enim, [Fueritne sacerdos,] Brentium, & Calvinum, qui, ut quidem Feuardentius in cap. 15 lib. IV S. Irenæi annotat, illum privatum homuncionem, senem delirum, obscuræ famæ, nulloque dignitatis aut officii nomine clarum facere non erubescunt, nihil moror) apud omnes recte sentientes in confesso est. Fueritne sacerdos, an laïcus, non convenit inter eruditos. Qui laïcum fuisse, existimant, Lucam non magis Simeonis sacerdotium, unde ejus de Messiæ in terras adventu testimonio non parum ponderis accessisset; quam ceteras ejus laudes, quas tamen accurate enumerat, silentio pressurum fuisse, contendunt; id etiam subinde addentes, Simeonis sacerdotium antiquos Patres, qui nusquam illius mentionem fecere, sibi cognitum haud habuisse. Sacerdosne, an laïcus Simeon fuerit, inquit Benedictus XIV de Festis B. Mariæ Virginis, disputant eruditi; cumque S. Lucas nihil de ejus sacerdotio commemoret, laïcum fuisse, communis sententia est; licet pictores vulgo eum pingant sacerdotalibus vestibus indutum, ut fuse ostendit Ayala in Opere, quod inscripsit “Pictor Christianus eruditus” Matriti edito anno MDCCIII lib. 3 cap. 4. De Simeonis sacerdotio testes afferuntur Athanasius, Epiphanius & Cyrillus; sed opera, ex quibus ducuntur testimonia, sunt apocrypha. Theophylactus, ac Euthymius, Simeonem sacerdotem fuisse, negant. Ac Lucas ipsius quidem virtutes commemorat; sed cum de ejus sileat sacerdotio, verisimile fit, Simeonem non ea præditum fuisse dignitate. Theophylacti, Acridæ in Bulgaria episcopi, a Benedicto mox citati, & seculi XI scriptoris in cap. 2 Lucæ hæc verba sunt: Non erat Simeon sacerdos, sed homo Deum amans, & expectans, quando veniat Christus consolaturus Hebræos, & liberaturus a servitute peccati, forte & ea, qua Romanis & Herodi serviebant. Euthymii vero, monachi Græci, qui seculo XII floruit, hæc: Non erat autem sacerdos, ut mihi interim videtur: alias enim & hoc omnino manifestasset Euangelista tamquam magnam Viri dignitatem. Leo Allatius in Diatriba de Simeonum Scriptis pag. 3 hæc etiam Photii, Constantinopolitani sec. IX patriarchæ, in Amphilochiis cap. 156 verba refert: Non erat sacerdos Simeon, verum sacerdotum virtutibus longe præstabat. Proptereaque sacerdos, quæ de Puerulo Lex fieri præcipiebat, illis asserviebat: Quibus Photius, ut clarius ex textu Græco intelligitur, non solum negat, Simeonem fuisse sacerdotem; sed etiam, in Oblatione Christi alium a Simeone quempiam, qui sacerdos reipsa erat, sacerdotali munere fuisse perfunctum, affirmat. Ceterum Theophylactus & Euthymius non paucos e recentioribus, quos hic recensere non necesse est, suæ de Simeone, non sacerdote, sententiæ consentientes sunt consecuti.

[21] [an laïcus, disceptatur: rationibus] At vero, qui pro Simeonis sacerdotio pugnant, tum Lucam, tum antiquos Patres a se stare contendunt: Lucam quidem, cum de illo ait: Et benedixit illis (Mariæ & Joseph) & dixit ad Mariam &c: quod benedicendi munus proprium fuerit sacerdotum secundum illud Numm. cap. 6 ℣. 23 & quatuor seqq.: Loquere Aaron & filiis ejus: sic benedicetis filiis Israël, & dicetis eis: Benedicat tibi Dominus: & custodiat te: ostendat Dominus faciem suam tibi: & misereatur tui. Convertat Dominus vultum suum ad te, & det tibi pacem. Invocabuntque nomen meum super filios Israël, & ego benedicam eis. Item quod de eodem dicat: Et ipse accepit in ulnas suas. Unde, inquit Beaux-amis Harmoniæ Euangelicæ tom. 1, in cap. Lucæ 2 pag. 67, facile colligimus, Simeonem jus aliquod in rebus sacris habuisse. Cujus enim erat nisi sacerdotis, oblationem Deo factam excipere? Et templi ministerium obire in his, quæ templo offerebantur? Omnia sancta sanctis, ut docet Lex, & magna his in legibus observandis, ut & in cæteris, fuit Judææ morositas, ut scribit Tertullianus l. de præscript. contr. hæret. Solius enim sacerdotis erat, Deo sacrata accipere, & ejusdem in templo loqui. Subdit tamquam sibi patrocinantes S. Epiphanium lib. de Vita & exitu Prophetarum, S. Cyrillum Hierosolymitanum Oratione de Occursu Domini, S. Augustinum Serm. 2 de tempore. Verum de SS. Patrum dictis, quibus Simeoni sacerdotium vendicare visi sunt, infra agemus: hic ea solum, quæ ex Lucæ verbis ad adstruendam Simeoni sacerdotalem dignitatem afferuntur, paucis discutiemus.

[22] Indubitatum quidem est e Luca, datum fuisse Simeoni, [haud satis efficacibus] ut Christum in ulnas susciperet; sed fueritne id ipsi vi sacerdotalis, quo fungebatur, muneris; an contra ex singulari quodam, quo Deus vitæ ejus sanctimoniam, ingensque spectandi Messiæ desiderium manerare dignatus sit, beneficio concessum, non edicit Lucas; multo vero minus ait, a Simeone Christum Deo, quæ sacerdotalis functio fuisset, oblatum. Ait quidem ℣. 29: Et ut perfecerunt omnia secundum Legem Domini, reversi sunt in Galilæam, in civitatem suam Nazareth; sed Legine satisfecerint trandendo in Simeonis manus Christum, necne, tacet; ut hinc effici Simeonis Sacerdotium nequeat. Simeon, fateor, non modo Christum in ulnas suscepit, sed Parentibus ejus etiam benedixit. Quid vero inde concludi volunt? Non enim sufficit ei, inquit Beaux-amis pag. 68 versa, tenere Parvulum, & ea, quæ de eo scripta erant, eloqui: sed & “benedixit Patri & Matri, εὐλόγησεν αὐτοὺς” Benedixit eos. Ita ut non tam illos laudasse, & pro ratione prolis extulisse, sed velut authoritatem habens illos benedixisse intelligatur. Vult itaque Beaux-amis e benedictione, a Simeone Christi Parentibus impertita, consequi Simeonis sacerdotium: atqui varia benedictionum genera fuisse, ut creationis, sanctificationis, multiplicationis, & laudis, ipsemet Beaux-amis docet: unde igitur, non satis stabilito benedictionis, qua usus Simeon est, genere, hanc solennem & sacerdotalem fuisse, contendit? Plura enim, inquit Benedictus XIV de Festis B. Mariæ Virginis cap. 18, exempla in sacris Paginis suppetunt eorum, qui benedixerint, nec tamen fuerint sacerdotes; benedicere enim nihil aliud est, quam bene alicui precari. Lib. Regum 2, cap. 14 ℣. 22 Joab Davidi: Regum vero 3, cap. 8 ℣. 66 Israelitæ Salomoni, peracta dedicatione templi, benedixisse leguntur; priori quidem loco his verbis: Cadensque Joab super faciem suam in terram, adoravit & benedixit regi: his vero posteriori: Et in die octava dimisit populos: qui benedicentes regi profecti sunt in tabernacula sua lætantes. Tobiæ cap. 9 Gabelus Tobiæ Juniori his verbis benedixit: Benedicat te Deus Israël, quia filius es optimi viri & timentis Deum &c.

[23] Nec hactenus dictis obest, quod ex Epistola Pauli ad Hebræos cap. 7, ℣. 7 adducitur: [illi sacerdotium] Sine ulla autem contradictione, quod minus est, a meliore benedicitur. Non enim id de quolibet benedictionis genere intelligi debet: nam nec rege suo Davide Joab, nec Salomone Israëlitæ meliores seu majores erant. Quod si, ut iis, qui Simeonis sacerdotium tuentur, placet, Christi Parentibus benedicere Simeon potuit, tamquam sacerdos, quid ni secundum illorum adversarios eisdem benedicere potuit, tamquam Propheta? Prophetæ pariter & homines a Deo inspirati, inquit Calmetus in Dictionario Biblico ad vocem Benedictio, benedictionem etiam apprecabantur famulis & populo Dei; quibus sane apprecationibus redundant Psalmi. In extremis agentes Patriarchæ filios universamque familiam benedicebant; quam in rem citat Gen. cap. 27, ubi Isaac Jacob; cap. item Gen. 49, ubi Jacob filiis suis benedicit illisque futura prædicit; cap. 33 Deuteronomii, ubi moriturus Moyses duodecim tribubus Israël; & cap. 7 Tobiæ, ubi ℣. 7 Juniori Tobiæ Raguel benedixit his verbis: Benedictio sit tibi, fili mi, quia boni & optimi viri filius es. Haud igitur Benedictio, quam Mariæ & Josepho Simeonem impertiisse, Lucas ait, eos magnopere juvat, qui sacerdotali eum dignitate fulsisse contendunt. Imo vero non desunt, que contrarium, stando Lucæ verbis, & rerum tunc gestarum adjunctis, suadere videantur. Ac primo quidem obesse videtur Simeonis sacerdotio Lucæ de eodem altissimum, de quo num. 19 mentio facta est, silentium. Neque hic quidquam prodest, si, Lucam, licet non verbis, re tamen ipsa Simeonis sacerdotium luculente satis indicasse, dixeris, ipsa rerum a Simeone tunc gestarum commemoratione. Quamquam enim Lucas ea de Zacharia narraturus esset, unde, Zachariam sacerdotem fuisse, liquido appareret, de eodem tamen mox a principio cap. 1 diserte ait: Fuit in diebus Herodis, regis Judææ, sacerdos quidam nomine Zacharias. Quid ni igitur & Simeonem diserte Lucas sacerdotem nominasset, etsi ea ipsum de Simeone, unde colligi ipsius sacerdotium possit, commemorasse, animo fingere tantisper voluerimus?

[24] [nonnulli adstruuns;] Et vero quænam tandem sunt S. Simeonis gesta, a Luca commemorata, quæ quidem ejus sacerdotium prodant? Num impertita ab eo Josepho & Mariæ benedictio? Atqui secus sese rem habere, jam diximus. Num Christi in ulnas susceptio? Sed quid si hæc, ut pariter dictum est, non sacerdotalis muneris functio, sed insignis, qua præditus erat Simeon, sanctimoniæ, & vehementis, quo Messiam exspectabat, desiderii præmium fuerit? Num tandem Christi oblatio, duorumve turturum aut columbarum, quarum altera, ut scribit Josephus lib. 3 Antiquitatum cap. 10, igni absumebatur, altera autem in cibum sacerdotibus cedebat, acceptio, prout Levitici cap. 12 his verbis præscribitur mulieri puerperæ: Cumque expleti fuerint dies purificationis suæ, pro filio, sive pro filia, deferet agnum anniculum in holocaustum & (si pauper fuerit) pullum columbæ sive turturem pro peccato, ad ostium tabernaculi testimonii, & tradet sacerdoti, qui offeret illa coram Domino, & orabit pro ea? Verum hæcne a Simeone, an ab alio peracta sint, Lucas tacet, qui, postquam de Simeone & Anna loqui desiit, hæc dumtaxat generatim addit: Et ut perfecerunt omnia secundum Legem Domini, reversi sunt in Galilæam in civitatem suam Nazareth. Hæc de Lucæ silentio, quo nihil, unde Simeonis sacerdotium colligas, indicat, dicta, etsi eorum, qui sacerdotem illum fuisse autumant, sententiam non omnino convellant, eam tamen non parum enervare videntur. Pensemus porro Lucæ verba, &, nihilne sese in illis offerat, quod Simeonis sacerdotio refragetur, solius, si fieri potest, eruendæ veritatis studio ducti, indagemus.

[25] [contra vero rationes binæ,] Postquam impleti sunt dies purgationis ejus (Mariæ, inquit Lucas) secundum Legem Moysi, tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino… Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon… Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus … & ipse accepit eum in ulnas suas, & benedixit Deum, & dixit: Nunc dimittis &c. Est, qui hæc verba Lucæ (Pelletier apud Trivultianos ad annum 1705 tom. 1 pag. 170) ita interpretetur, ut eodem tempore, quo Messiam parentes sui in templum inducebant, Simeon Spiritus sancti ductu in ipso templi ingressu obviam illis sit factus, ibique peregerit, quæ a Simeone gesta Lucas scribit: hinc vero efficere conatur, quæcumque eo temporis articulo a Simeone gesta sunt, nonnisi laici, non sacerdotis fuisse. Munere enim, inquit, sacerdotali sacerdotes, qui suis in ædibus & per civitatem Hierosolymitanam veste laïca induti incedebant, cum in templum venirent, non prius fungebantur, quam vestes laïcas in templum ingressi cum sacerdotalibus commutassent, seque, ut Lege cautum erat, lavissent. Hoc autem Flavius Josephus lib. 6, cap. 6 de Bello Judaïco saltem ex parte testari videtur, dum ait: Vestibus tantum utebantur (extra templum sacerdotes) plebeis: quoniam sacerdotali solus, qui sacra celebrabat, amiciebatur. Necdum etiam beata Virgo ex Legis præscripto purgata erat, necdum oblationem suam in manus sacerdoti tradiderat, inquit Pelletierus, sed mox a Simeonis & Christi parentum in templum adventu Simeon Christum in ulnas suscepit, & in Dei laudes erupit: ut adeo nihil a Simeone sit gestum, quod sacerdotis, non laïci, fuisse, merito dixeris. Ita ille.

[26] Verum Honoratus a S. Maria Observationum in leges artis criticæ, [quibus Pelletierus,] ejusque usum tom. 2, lib. 3, dissertatione 5, art. 2, § 2 fatetur quidem, Simeonem secundum Lucæ verba in templum venisse; negat tamen abs Luca dici, Simeonem in id venisse, postquam eodem jam venerant Christi parentes: imo vero contendit, Simeonis in templum adventum Christi parentum in illud adventum sufficienti temporis spatio præcessisse, ut & vestibus sacerdotalibus sese prius induere, ceteraque, quæ ad sui ministerii obeundum munus Lege præscripta erant, peragere potuerit, quam Christus in templum a parentibus induceretur. Dicti sui testem Honoratus facit Juvencum, Christianum seculi quarti poëtam, qui Simeonem, jam templum ingressum, Christi in illud adventum sensisse, ac continuo in ulnas illum suscepisse, canere videtur sequentibus versiculis lib. 1 Historiæ Euangelicæ:
Isque ubi curvato defessus corpore templum
Jam gravior penetrat, monuit quod Spiritus auctor,
Ecce simul parvum gremio Genitricis Iesum
Ad templum sensit venisse: trementibus ulnis
Accepit Puerum, lætusque hæc dicta profatur:
Nunc nunc me famulum &c.
Clariora sunt, quæ pariter in rem suam Honoratus partim saltem adducit, Timothei, presbyteri Hierosolymitani, verba, quæ tom. 5 Lugdunensis Bibliothecæ Patrum pag. 1215 sic habent: Quum domi Simeon sederet, & per se solus precaretur, ut ad eventum dumtaxat perveniret divinum responsum, in animo habuit Joseph & Virgo puellum Jesum in templum inferre, ut pro eo facerent, quemadmodum ex Lege consuetum erat. Ac statim Spiritus sanctus oraculi præstitit eventum, hoc est, excitavit Spiritus Simeonem, dicens: Exurge, Senex, quid dormis? Venit tempus responsi. Vade ocyus, venit enim, qui te dimittat: excute sepulchra, para sepulturam, præscribe iis, qui domi tuæ sunt, quid fieri velis post mortem: venit, qui te dimittat, venit Emmanuël, celeriter in templum transi: in sacro sunt res sacræ, de sacro partu prophetiza.

[27] Quid vero tum? Unde Simeon, inquit Timotheus, celerrimo cursu cupiditatis tamquam ala, [S. Simeonem sacerdotio] & a Spiritu sublevatus, ante Josephum & Virginem venit in templum. Et paulo post: Antequam Josephus & Virgo, Simeon in templum venit, & quum antevertisset, juxta adyta atque penetralia stetit, expectans revelationem Spiritus sancti. Hæc quidem Timothei verba; quæ Honorato favere, nullus non abnuat; mihi tamen Simeonem hoc modo templum adiisse, non persuadent; tum quod minus accurate dicta videantur, tum quod auctoris sint haud satis antiqui: primum quidem mihi idcirco apparet, quod Timotheus laudatus oratoris seu concionatoris potius, quam accurati rerum gestarum narratoris partes agat; est enim lucubrationi hic titulus: De propheta Simeone oratio: oratoribus autem & concionatoribus non raro accidit, ut rerum, quas tractant, præcipua capita, secundum se quidem certa & indubitata, adjunctis ornent, quæ vel ipsi sibi fingunt, vel rem ipsam verosimiliter comitata esse, sibi imaginantur. Fecisse id hoc loci Timotheum, suadent adjuncta imprimis ea, quæ supra de Spiritu Sancto, Senem Prophetam, ut templum adiret, excitante, narravit. Suadent etiam, quæ de Simeone & B. Virgine narrare pergit Timotheus; quæ, quamquam certo falsi arguere nolim, quod tamen singularia sint, nec ab aliis antiquis, quod sciam, memorata, suspectæ saltem mihi fidei non esse, non possunt.

[28] [insignitum non fuisse,] Sunt vero hæc: Quum autem in templo Simeon esset, Si Timotheum audias, vidit multas matres cum suis infantibus ingredientes in templum, ut solverent hostiam nomine purificationis, cum quibus permixta erat etiam ea, quæ honorandum & sordium expertem Partum portabat. At justus ille Simeon huc illuc oculos circumferens, ut vidit multas matres, privata humanæ conditionis specie præditas, solam autem Virginem multo ac divino lumine circumfusam, incurrens separavit ab ea reliquas matres, clamans ac dicens coram omnibus: Date mihi locum, ut præhendam, quem desidero, vidi eum, a quo ante visus sum: vidi, & reviruit atque recreatus est spiritus meus. Quid vos conditione ancillæ cum libera atque Domina incertatis? Quid parvos liberos vestros ad altare offertis? Huc oculos convertite, & huic eos Puero offerte, qui Abrahamo antiquior est. Sane hic, qualiacumque demum sint, Timotheus narrat, quæ nec e sacris paginis, nec antiquorum Patrum legitimis testimoniis probatum iri existimo. Porro, quod ad ipsum Timotheum spectat, fatetur Lugdunensis Bibliothecæ Patrum editor in Auctorum & Opusculorum serie, tom. 5 præfixa, certi nihil de ejus ætate statui posse: Coccius, ut ait, seculi sexti anno 70; ipse autem seculo quarto Timotheum illigavit, quod invenies (eo seculo) plures, qui idem argumentum de Simeone, Christo occurrente, tractarunt; sed neque hoc omnino ex vero dictum esse, infra ostensuri sumus. Tolerabilem interim putamus, quam Pelletieri ratiocinio Honoratus adhibet, stando Lucæ verbis, solutionem. Nunc alia, ab eodem Pelletiero in Simeonis sacerdotium mota, audiamus.

[29] [ostendere nititur,] Alterum, quo convellere S. Simeonis sacerdotium Pelletierus nititur, ratiocinium huc fere recidit: Simeon, si sacerdos fuisset, non inspiratione divina monitus in templum venisset, sed citra illam, cum offerendus erat Christus, in illo inventus fuisset: at Simeon nonnisi inspiratione divina monitus in templum venit; nec citra illam in templo inventus fuit: igitur Simeon sacerdos non fuit. Divina inspiratione monitum in templum venisse S. Simeonem, Lucas ipse testatur, inquiens: Et venit in spiritu in templum; quibus Vulgatæ verbis textus Græcus ad amussim quoque respondet. Reliquum igitur est, ut priorem ratiocinii, mox adducti, partem potissimum examinemus. Verum, priusquam id facere instituamus, pauca prius de sacerdotum Israëliticorum in templo Domino ministrantium consuetudinibus observanda veniunt. David rex, ut legitur lib. 1 Paralip. cap. 24, sacerdotes Israëliticos divisit in duas classes, quarum altera filios Eleazari, altera filios Ithamar continebat: priorem porro, utpote numerosiorem, distinxit in familias sedecim; posteriorem in familias octo: quamquam autem omnes ministerio Domini consecrati essent, munere tamen suo nonnisi per vices statisque temporibus fungebantur: Et divisit eos David, id est, Sadoc de filiis Eleazari, & Ahimelech de filiis Ithamar secundum vices suas & ministerium. Quæ quidem divisio, ait Flavius Josephus Antiq. Judaïc. lib. 7, cap. XI, durat usque in hodiernam diem. Neque illam dumtaxat divisionem, sed & antiquum morem, quo per vices Domino sacerdotes in templo ministrabant, ad Christum usque tenuisse, colligitur ex Lucæ 1, ubi de Zacharia ℣. 5: Fuit … sacerdos quidam, nomine Zacharias, de vice Abia; & ℣. 8: Factum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis suæ ante Deum. Cum vero officio sacerdotali fungerentur, stabilem dierum saltem aliquot in templo mansionem sacerdotes habuisse, nec, nisi peracto in templo ministerio, domum suam rediisse, pariter innuunt, quæ ibidem ℣. 23 de Zacharia sequuntur: Et factum est, ut impleti sunt dies officii ejus, abiit in domum suam. Durasse autem sacerdotum in templo ministerium per octiduum seu a Sabbato ad Sabbatum, passim scriptores colligunt ex his lib. 2 Paralip. cap. 23 ℣. 8 verbis: Fecerunt ergo levitæ, & universus Juda juxta omnia, quæ præceperat Joiada pontifex: & assumpserunt singuli viros, qui sub se erant, & veniebant per ordinem Sabbati, cum his, qui impleverant Sabbatum, & egressuri erant. Siquidem Joiada pontifex non dimiserat abire turmas, quæ sibi per singulas hebdomadas succedere consueverant: idemque affirmat Josephus loco proxime cit. his verbis: Instituitque (David) ut una cognatio ministraret Deo per dies octo, a Sabbato usque ad Sabbatum.

[30] His vero ita constitutis, ut ad Pelletieri ratiocinium redeamus, [probabiliores apparent.] necesse est, ut, si Simeon sacerdotali officio functus est, cum Christum in ulnas suscepit, vel ex eorum sacerdotum numero & partitione fuerit, quorum tunc vices erant in templo Deo ministrandi; vel contra ex eorum numero & partitione, qui tum temporis antiquæ consuetudinis vi a templi ministerio tantisper, dum suæ redirent vices, arcebantur. Neutrum autem videtur dici posse: si enim primum dixeris; videtur consequi, ut Simeon vi officii sui una cum ceteris vicis suæ sacerdotibus constanter in templo Domini versatus fuerit; cum tamen divina inspiratione monitus vel ex ædibus suis vel certe ex civitate in templum sese contulerit, ut e Luca dictum est supra. Quod si secundum asserere placuerit; qui Simeoni aut per antiquam consuetudinem, aut per alterius familiæ sacerdotes, quibus tum temporis rerum sacrarum incumbebat administratio, sacerdotali officio fungi licuisset? Quod si nulla fuerit sacerdotalis, quam Simeon in templo exercuerit, functio, quo tandem ex capite sacerdotio ejus, qui quidem huic patrocinantur, idoneum subsidium quærent? Neque porro hic juvat cum Honorato contendere, Simeonem prius in templum venisse, quam Christus illuc a Parentibus introduceretur; sive enim id prius, sive serius, sive eodem temporis articulo acciderit, locum perinde habet, quæ hic est mota difficultas, ut consideranti patebit. Vel una hæc ratio facit, ut, stando Lucæ verbis, sententiam, qua Simeon non sacerdos, sed laïcus fuisse statuitur, præ contraria probabilior mihi videatur. Pingi consuevisse S. Simeonem sacerdotalibus vestibus indutum, non quidem abnuo; sed nec pictoribus hic mihi litem intendere necessarium arbitror: audiendi tamen, seu Græci, seu Latini antiqui Patres, si qui forte fuerint, qui S. Simeonem sacerdotem fuisse tradiderint, quod sequenti § fiet.

§ III. Num ex certis monumentis Patribusque antiquis probetur S. Simeonis sacerdotium.

[Simeonis sacerdotio Jacobi Minoris] Quibus S. Simeonis sacerdotium non placet; non modo, id e sacris paginis ostendi posse, sed etiam ex antiquorum Patrum testimoniis, ut supra dictum est, inficias eunt: si nempe de antiquorum Patrum testimoniis, quæ quidem certa atque indubitata sint, agatur: non enim desunt monumenta, & quidem satis antiqua, sed adulterina & spuria, vel auctoritatis saltem admodum dubiæ, in quibus Simeoni sacerdotium adstruitur. Ac in primis quidem inter Monumenta SS. Patrum orthodoxographa, Basileæ sub annum 1569 typis edita, tom. 1 a pag. 71 Proto-euangelium Græce & Latine occurrit, S. Jacobi Minoris nomine insignitum, quod sub finem hæc de Simeone habet: Post tres autem dies (a Zachariæ, S. Joannis Baptistæ patris, in templo, ut ibi præmittitur, Herodis jussu occisi, nece) concilium fecere sacerdotes, quem pro illo substituerent. Et venit sors super Simeon. Ille enim oraculo fuerat certificatus a Spiritu sancto, quod non videret mortem, nisi videret Christum in carne. Postrema quidem verba, quo de Simeone hic sermo sit, aperte indicant; indicant; sed eadem opera, quam sint spuria, produnt: cum enim, ut ibi refertur, Christo jam nato, hæc contigisse debuerint, atque eo tempore, quo ab Herode Innocentes pueri ad necem quærebantur, quis credat, sacerdotes Judæorum ea de causa Zachariæ Simeonem pontificem substituisse, quod divino oraculo, non visurum se mortem, nisi Christum in carne vidisset, fuisset edoctus? Cetera, quæ illud Proto-euangelium continet, non lubet attingere; id monuisse contentus, recenseri inter scriptores ecclesiasticos ab Hieronymo Jacobum Minorem: sed de ejus scriptis hæc tantum apud Hieronymum legi: Unam tantum scripsit Epistolam, quæ de septem Catholicis est, quæ ipsa ab alio quodam sub nomine ejus edita asseritur: licet paulatim, tempore procedente, obtinuerit auctoritatem: ipsum vero hoc Euangelium, (hoc tamen indignum nomine) jam pridem in Concilio Romano, anno, ut notat Labbeus, 494 celebrato, a Gelasio Papa inter scripturas apocryphas fuisse amandatum; de quo pariter Innocentius sub seculi quinti initium ad Exsuperium episcopum Tolosanum in hunc modum scripserat: Cetera autem, quæ vel sub nomine Matthiæ sive Jacobi Minoris, vel sub nomine Petri & Johannis, quæ a quodam Leucio scripta sunt [vel sub nomine Andreæ, quæ a Nexocharide & Leonida philosophis] vel sub nomine Thomæ, & si qua sunt alia, non solum repudianda, verum etiam noveris esse damnanda.

[32] Ejusdem farinæ est alterum Pseudo-euangelium de Passione & Resurrectione Christi, [& Nicodemi Pseudo-euangelia nihil prosunt,] quod ineptus barbarusque fabulator quidam Nicodemi, Christi discipuli, nomine impudenter obtrusit. Exstat pariter id inter Monumenta SS. Patrum orthodoxographa tom. 2 a pag. 643, inventumque notatur ad calcem a Theodosio Magno Hierosolymis in prætorio Pilati (e cujus fictitiis ad Tiberium Actis multa, quæ in illo leguntur, hausta videntur) in codicibus publicis; & anno XIX Tiberii cæsaris a Nicodemo litteris Hebraicis exaratum. Id vero Simeoni sacerdotium tribuit his verbis pag. 652: Et quando suscepit cum (Christum) magnus sacerdos Simeon &c Et paulo post in illo Joseph ab Arimathæa ita Judæorum sacerdotes alloquitur: Nunc audite me, quia omnes cognovimus beatum Simeonem sacerdotem magnum, qui suscepit in manibus suis Infantem in templo. Sed quam nihili hæc habenda sint, docent pueriles fabulæ, scripto illi insertæ: ut ex una de reliquis judicium feras, audi, quid de Charino & Lenthio, ipsius Simeonis, si credere lubet, filiis, verbis mox citatis ibidem proxime sequatur: Joseph ab Arimathæa, ut Annæ & Caïphæ eorumque sequacibus Christi resurrectionem persuadeat, testes adducit varios, a mortuis suscitatos, atque hos inter Charinum & Lenthium, Simeonis filios, qui Arimathææ inter vivos vivi versabantur. Adsunt coram Anna & Caïpha arcessiti Hierosolymam Charinus & Lenthius; adjuratique, ut dicerent, quid apud inferos vidissent, & qui ad vitam revocati essent, uterque eorum, quæ viderat, bene longam historiam in litteras separatim mittit, convenienter adeo, ut ne littera quidem alter ab altero dissideret. Ut autem scripta sua sacerdotibus tradidere, subito candore perfusi sunt, nec visi amplius. Verum his ad probandum Simeonis sacerdotium, nemo, ut reor, cordatus utetur: videamus itaque, num sinceriora sint, quæ pro Simeonis sacerdotio e SS. Patribus afferri queunt?

[33] Antiquissimus Patrum; quos veluti sacerdotio Simeonis suffragantes in medium afferunt, [nec favit seculo tertio S. Methodius.] quod quidem sciam, S. Methodius est, quem alii, sub Decio & Valeriano, alii, sub Diocletiano in Græcia martyrio coronatum, scribunt. Edidit Combefisius sub ejus nomine Orationem seu Homiliam, cui titulus: Methodii episcopi Patarensis & martyris de Symeone & Anna, quo die Domino in templo occurrerunt: ac de sancta Deipara. Porro allocutio quædam in ea pag. 411 & seq. occurrit Deiparæ ad S. Simeonem, qua præter plures, quos illa in Simeonem congerit, laudum titulos, sacerdotum optimum eumdem appellat; pag. vero 424 Methodius ipse virum Legis doctorem, sacerdotio honoratum, prophetia illustrem: ut dubium non sit, quin ex S. Methodii sententia, si modo genuina est ea seu Oratio seu Homilia, sacerdos Simeon fuerit. Pro genuina eam habuit Henschenius tom. 1 Februarii in Commentario de Hypapante Domini & Purificatione B. Mariæ: alii autem illam pro S. Methodii, Patarensis episcopi & martyris, fœtu habere renuunt; quos inter Stiltingus numerandus venit in Sylloge de eodem episcopo tom. V Septembris pag. 773: movit Stiltingum tum modus loquendi, quem auctor Orationis illius tenuit, Methodio, cujus ætate neque vox ὁμοούσιος, neque vox θεοτόκος erant in usu, recentior; tum ipse Orationis stilus, a Methodii nitore & puritate longe desciscens. Stiltingo præiverat ipsemet, re accuratius perpensa, Henschenius tom. 2 Junii ad diem XIV ejusdem mensis pag. 973 in Analectis de S. Methodio, patriarcha Constantinopolitano, qui seculo X floruit, ita scribens: Nec dubitamus, quin varia ejus monumenta adhuc lateant in variis Bibliothecis: quædam etiam prodierint sub nomine S. Methodii episcopi ac martyris in Lycia tertio seculo, quæ revera hujus Constantinopolitani sunt; atque imprimis ea, quam 2 Februarii allegavi ex Combefisio, de Simeone & Anna (supple) Oratio. Eodem fere, quo Stiltingus, modo de ea Oratione loquitur D. Remigius Ceillier in auctorum sacrorum & ecclesiasticorum Historia tom. 4 pag. 35 & seq. Quod vero ait Combefisius, ex exordio Orationis illius, in quo nimirum ejus auctor Symposiacorum (Symposium autem seu Convivium virginum procul dubio senior Methodius scripsit) velut a se compositorum, mentionem facit, liquere, eumdem esse utrorumque auctorem, a Stiltingo mox laudato eversum vide. Non est itaque, cur senior Methodius S. Simeonis sacerdotium agnovisse & tradidisse dicatur; esto, id verum sit de Methodio longe juniore seu Constantinopolitano, scriptore seculi X.

[34] [E Patribus seculi quarti] Seculo IV Athanasius, Cyrillus Hierosolymitanus, Epiphanius, Amphilochius, & Augustinus floruerunt. Ex his Athanasius, Alexandrinus archiepiscopus, de Communi essentia Patris, Filii, & Spiritus sancti Simeonis sacerdotio suffragari videtur sequentibus verbis: Cum unigenitus Dominus noster Jesus Christus editus est ab nuptialis congressus experte puella, novum partus modum in orbem, novamque fœturam in vitam introducens, illum adhuc infantulum gestat Mater & offert Simeoni sacerdoti. His Cyrillus: Audite hæc omnes gentes: audi Israël: Dominus Deus tuus hic est, quem tuus ego sacerdos Symeon in ulnis gestans, populum in templo contestans, magna voce prædico. Ita hic in Homilia in Occursum Domini apud Operum S. Cyrilli Benedictinum editorem, Antonium Augustinum Toutteum pag. 366: apud Combefisium vero Amphilochius Oratione IV in Deiparam sic habet: Vos autem, dilectissimi, optime convenistis, ut & hodierna die Dei sacramenta honoretis, utque divinis Scripturis prænuntiata consideretis: nempe Virginem mire excellenti, divineque decenti ratione intemeratis ulnis gestantem illum“ qui verbo omnia portat:” Senem vero sacerdotem, cupienti animo accedentem, quo expectatum Pontificem Dominumque suscipiat. Augustinus sermone 128, in Natali Domini 12, alias de tempore 13 apud novissimos Operum ejus editores Benedictinos tom. 5 col. 231 in Appendice ita loquitur de Simeone: In templo præsentabatur (Dominus) & a Simeone sene famoso, annoso, probato, coronato (mitra nimirum, ut quidam interpretantur, sacerdotali) agnoscebatur. En Patrum supra nominatorum, qui seculo IV floruerunt, quibus Simeonis sacerdotio favere videntur, verba: S. Epiphanii verba, eo quod paulo plura de Simeone complectuntur, tantisper recitare distuli: en quoque illa.

[35] Epiphanius Constantiæ sive Salaminis in Cypro episcopus, [Simeonis sacerdotio] a Petavio editus, tom. 2 pag. 250 in Vitis Prophetarum hæc de Simeone scribit: Simeon sacerdos ex Aaronis tribu “responsum accepit a Spiritu sancto, non visurum se mortem, donec videret Christum Dominum” in carne. Hic est, qui Dominum suis ulnis gestavit, ac Deum glorificavit dicens: “Viderunt oculi mei salutare tuum. Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace.” Mortuus demum prope sacerdotes admodum senex ac plenus dierum sepultus est; ἐτάφη Græce, non, ut Baronius scribit ad annum Christi 1, supremo honore a sacerdotibus privatus, quod eorum ob annunciatum palam Christi adventum in se odium invidiamque concitaverat. Exhibitis horum Patrum verbis, nunc, quid ex eis concludi possit, inquiramus. Ac primo quidem, quod ad S. Athanasium spectat, aperte quidem verba sub ejus nomine supra recitata Simeoni sacerdotium adstruunt: nihil inde tamen certi hac in re erui potest: sitne enim Tractatus de communi essentia Patris, Filii & Spiritus sancti revera Athanasii, non leves sunt dubitandi causæ, ut aiunt in Monito, ad illum prævio, Athanasianorum Operum editores Benedictini, tum quod liber ille apud veteres nusquam sciatur Athanasio adscriptus, tum quod in antiquis Athanasii Collectionibus Mss. desideretur, etsi stilus ejus Athanasiano in libro de Incarnatione sit satis affinis. Ceillier non tantum in eo Tractatu Athanasianam methodum, sed etiam dicendi vim desiderat tom. 5 Auctorum sacrorum pag. 273. Tillemontius tom. 8 Monumentorum ecclesiasticorum pag. 724 observat, Origenem in eo Tractatu male haberi, cujus tamen alibi honorifice Athanasius meminit; variosque item laudat scriptores, quibus tractatus ille vel fictitius vel dubius est.

[36] Combefisius part. 1 Auctarii Patrum Græcorum Orationem in Christi Domini Occursum sub ejusdem Athanasii nomine edidit, [S. Athanasius,] in qua Simeon pag. 511 Legi, in littera positæ, seu veteri, præclare admodum ac religiose ministrasse dicitur, quo quidem sacerdotale ejus ministerium innui videtur: Græce enim legitur: ἐλειτούργησας: vox autem λειτουργεῖν, ut inquit Cangius in Glossario ad scriptores mediæ & infimæ Græcitatis, apud Christianos Græcos sacros Ecclesiæ ministros, qui officiis ecclesiasticis suam operam impendunt, significavit olim quidem generalius; nunc autem restrictius, ut solum fere sacerdotem modo significet. Verum multo minus hæc Oratio, quam laudatus modo de trium divinarum Personarum communi essentia Tractatus, quidquid in contrarium Combesisius moveat, S. Athanasio videtur posse attribui. Seculo tantum quinto Nestorius & Eutyches errorum suorum virus evomuere; quorum tamen hæreticorum in ea Oratione expressa habetur mentio. Combefisius, Eutychis & Nestorii nomina a librario postmodum adjecta fuisse contendit; eo quod, facta Simonis & Marcionis, Arii & Sabellii mentione, quibus dein Eutyches & Nestorius adduntur, priorum quidem hæreses seu errores mox recenseantur, sed de Eutychis & Nestorii erroribus nulla mentio fiat. Quid ea de re sentiant Operum S. Athanasii editores Benedictini, uti & de Combefisii ratione, ob quam Eutychis & Nestorii nomina hic esse adjectitia putat, dixi num. 12.

[37] [ut vult Combefisius.] Nec sane satis certum apparet, quod ait Combefisius, nusquam in ea Oratione Eutychis & Nestorii perstringi hæreses. En, de quibus hic disceptatio est, & quibus hic Lucæ textus: “Ecce hic positus est … in signum, cui contradicetur” explicatur, apud editores Benedictinos Orationis verba. Contradicet enim atque disceptabit de illo, ac de doctrina, eum spectante, Simon adversus Marcionem, Arius adversus Sabellium, Eutyches adversus Nestorium, utrique adversus Ecclesiam; ita ut alii quidem solam ipsi Deitatem, alii carnem solam tribuant: alii creatum, ac paternæ substantiæ alienum, inducant, alii Verbum quoddam hypostasi ac substantia vacuum, nihilque discrepans ab eo, quod per prolationem effunditur: alii ejus per carnem adventum phantasiam esse suggerant; alii carnem nullatenus sumpsisse contendant, aut assumsisse quidem, sed inanimatam atque inefficacem, aut animam habentem, sed mente ac ratione destitutam. Demum alii alio modo hæsitabunt ac contradicent, singulis arbitratu suo, quæ ipsum spectant, determinantibus. Verbis istis non modo quatuor hæresiarcharum Simonis, Marcionis, Arii & Sabellii, sed Apollinaris etiam, contendentis animam sine mente assumptam, licet non nominetur, notari errores, fatetur Combefisius: at sicut variorum illic notari videri possunt errores; ita verbis illis: Ita ut alii quidem solam ipsi Deitatem, alii solam carnem tribuant, Eutychis & Nestorii forte notantur errores.

[38] [non favat:] Primum enim Eutyches, alterum Nestorius, fecit: Nam (ut habet Breviculus Historiæ Eutychianistarum apud Sirmondum tom. 1 Variorum Operum Venetiis anno 1728 excusorum col. 432) Nestorius ante quinquaginta & octo fere annos, Photini & Pauli Samosateni secutus errorem, Oasitano exilio meruit relegari, dicendo, sicut ab autoribus suis didicit, Christum Dominum nostrum hominem tantummodo de Virgine Maria esse progenitum. Contra quem Eutyches, post annos non plurimos, æstimans disputandum, rectum tramitem tenere nesciens offendit, & in Apollinaris est raptus insaniam, in hæc Verba prorumpens, quibus assereret, Christum verum hominem non fuisse, nec in eo duas naturas esse credendas, sed unam dumtaxat Dei Verbi, verumtamen incarnatam. Quam quidem non esse hominis perhibuit, sed humanam, ut similitudo magis humani corporis, quam ipsa veritas suaderetur. Col. vero sequenti hæc iterum leguntur: Nam fidentissime dicunt (Eutychiani) rem ineptam, rem etiam stolidis execrandam, ante unitionem, id est, incarnationem, duas dici debere naturas; post vero unam Dei Verbi tantum incarnatam. De utroque etiam sic scribit Leo Papa Epist. 12 ad Pulcheriam augustam apud Labbe tom. IV Conciliorum col. 29: Et quantum Nestorius a veritate excidit, dum Christum de Matre Virgine solum hominem asserit natum; tantum etiam hic (Eutyches) a Catholico tramite deviat, qui de eadem Virgine non nostram credit editam esse substantiam, volens utique, eam solius Deitatis intelligi, ut, quod formam servi gessit, & quod nostri similis fuit atque conformis, quædam nostræ naturæ fuerit imago, non veritas. Itaque sicut Apollinaris hæresis, licet hunc non nominet, verbis supra recitatis perstringitur, ita iisdem Eutychis & Nestorii hæreses perstringi potuerunt, licet nec hi nominentur.

[39] Addunt deniquæ Athanasii editores: Indicant etiam posteriora Nestorio tempora, [non S. Cyrillus,] quæ num. 16 (apud illos) leguntur: beatam scilicet Virginem ubique terrarum (secundum Græcum textum, ab omni creatura) θεοτόκον vocari. Quæ vox Athanasio licet ignota non fuerit: at non erat ejus ævo ubique terrarum evulgata, nondum damnato Nestorio, qui Χριστοτόκον appellandam censebat: præterea, inquiunt, vi magis, quam copia verborum Athanasius pollet: Orationis autem prædicta auctor ad importunitatem usque verba multiplicat, variasque, quas enumerant, voces adhibet Athanosio minime familiares; ut vel hinc subdititia censeri possit. Sufficiunt ista, opinor, ut S. Athanasii pro S. Simeonis sacerdotio testimonium vel pro fictitio, vel saltem pro dubio atque suspecto habeatur. Venio nunc ad S. Cyrillum, Hierosolymitanum archiepiscopum, cujus pariter nomine Homilia quædam circumfertur, ab Antonio Touttée S. Cyrilli Operibus a pag. 362 inserta hoc titulo: Incerti sub nomine S. Cyrilli Hierosolymitani Homilia in Occursum Domini. Verba ejus, quibus Simeoni sacerdotium tribuitur, habes supra num. 34. Sed meritone Toutteus Homiliam illam Cyrillo abjudicat? Sane haud contemnendæ videntur, quibus ductus id facit, rationes. Earum prima est, quod laudatæ Homiliæ auctor subinde imitetur atque exscribat Gregorium Nazianzenum, Cyrillo juniorem. Non unum porro hujus rei specimen in Annotatis in dictam Homiliam profert. Unum ex his accipi: ita Homilia terminatur: Omnes eum hodie, cum semper, quæ hujus festivitatis propria sunt, clamemus. Cum angelis choros ducamus, cum pastoribus luce perfundamur, cum Magis adoremus, cum Bethleëm festum agamus diem: una cum Sione occurramus. Cum templo sanctificemur. Cum Virgine magnificantes exultemus. Cum Josepho offeramus, velut duo * turtures, corpus & animam. Cum Symeone Christum ulnis amplectamur, & cum Anna nostra ex parte confiteamur, ut æternorum bonorum aditu admittamur gratia & miserationibus & benignitate Domini & Dei & Servatoris nostri Jesu Christi, cui gloria & imperium, cum Patre & Spiritu sancto in secula seculorum. Amen.

[40] Quid Gregorius Nazianzenus huic simile? Oratione 38, [Hierosolymitanus episcopus,] quæ de Christi Nativitate est, ita habet: Descriptionem reverere, propter quam in cælis ipse describeris, & nativitatem, ob quam nativitatis vinculis solutus es: & parvam illam Bethleëm honora, quæ te in paradisum reduxit … Cum stella curre: cum Magis dona offer, aurum, thus & myrrham, ut regi & Deo, & tua causa mortuo: cum pastoribus Deum laudibus celebra: cum angelis tripudia. Idem rursus ita Oratione 39, seu in sancta Lumina, id est, de Baptismo Christi: Cum stella cucurrimus, cum Magis adoravimus, cum pastoribus luce circumfusi fuimus, cum angelis divinam gloriam prædicavimus, cum Simeone in ulna accepimus, cum Anna illa, inquam, vetula & casta fæmina confessi sumus. Hæc, quæ, quin Gregorii Nazianzeni sint, nullus in dubium revocat, confer cum Homiliæ mox laudatæ verbis, &, ut opinor, accommodate ad scopum suum Homiliæ istius auctorem e Gregorio hæc mutuatum aut hunc saltem imitatum esse, non immerito censuisse Toutteum, fateberis: quamquam nec alia desint, quibus ille sententiam suam probare nititur. Sunt autem fere hæc: Apollinaristarum & Nestorianorum hæreticorum, quæ in ea Homilia occurrit, consutatio, stili a Cyrilliano discrepantia: festum vero Hypapantes seculo quarto nondum fuisse institutum; multo autem minus cereorum in ea solemnitate gestationem, cujus, velut jam usu confirmatæ, Homiliæ auctor meminit.

[41] [non SS. Amphilochius, Augustinus] De Amphilochio Iconiensi, cujus ex Oratione 4, quæ de Deipara & Simeone inscribitur, verba num. 34 dedi, non opus est multa dicere: liquet enim, illius auctorem, quisquis demum fuerit, scripsisse post Nestorianam hæresim natam, quippe quam auctor ille nominatim confutat: Quod si quis, inquit, censetur nomine Christianus, fertque moleste, &, velut vertigine correptus, dolet ad divæ Virginis dignitatem illam, clarissimumque & proprium Deiparæ (quam Christiparæ tantum nomine dignabatur Nestorius) nomen, vane is & ementitæ sanctitatis sibi appellationem, qui dogmatis dissentiat, blanditur &c: ac tandem ad propositum sibi dictionis suæ argumentum rediens Nestorii nominatim his verbis meminit: Rursus porro, dilecti, in seipsum sermonem reducamus; eo interim valere jusso, qui adversus nefandum Nestorium & iisdem eum eo moribus depugnat. Et vero vel ipse Combefisius laudatam Orationem, etsi Amphilochii Iconiensis nomine a se editam, alterius esse suspicatus est, cum ejus titulo in margine adjecerit: Forte alterius. Quod ad S. Augustinum spectat, etsi Sermo num. 34 citatus pro genuino habeatur, multum tamen inde præsidii pro Simeonis sacerdotio non habetur, cum citata ex illo verba variam pati interpretationem possint: nec enim est, cur per vocem coronato mitra sacerdotali redimitus certo intelligi debeat: imo verosimilius mihi longe apparet, cum Simeonem non modo senem coranatum, sed prius etiam annosum & probatum S. Augustinus dixerit, ita accipienda ejus verba esse, ut iis significatum dumtaxat voluerit, Simeonem jam grandi ætate, cum diu jam ardenterque Messiæ adventum exspectasset, atque adeo ejus probata esset in exspectando Messia fides atque constantia, tandem fuisse coronatum, seu votorum suorum, cum cum in uluas suscepit, compotem factum: quod quidem Augustinus ipse paulo post videtur innuere his verbis: Dictum ei fuerat a Domino, quod non gustaret mortem, nisi videret Christum Domini natum. Natus est Christus & impletum est desiderium Senis in mundi ipsius senectute.

[42] [aut Epiphanius; nec certo Proclus seculo quinto.] Venio denique ad Librum de Vitis Prophetarum S. Epiphanio adscriptum: Photius, Epiphanii lucubrationes enumerans, librum illum omnino tacuit: qui autem ipsum inspexerit, varia procul dubio in eo commenta Talmudica, S. Epiphanio auctore indigna, reperiet; unde illum Petavius, Sirmondus, Labbeus, aliique e recentioribus non pauci pro fœtu subdititio habuerunt: huc etiam valde propendet Papebrochius tom. III Maii pag. 49, num. 57 & seq., ubi, vel librum illum a S. Epiphanio scriptum non esse, existimat, aut, si abs illo scriptus revera fuerit (factum enim subinde est, ut etiam veteres Patres commenta Talmudica, ac deuteroses Hebraïcas in sua scripta intulerint) Epiphanium mere interpretis, & aliena colligentis officio fungi voluisse, non autem istis commentis ullum ex se pondus addere. Addit plures Epiphanios in Cypro subsequentibus seculis floriusse episcopos, quorum principali, ut fieri solet, ad scriptæ forte fuerint Homiliæ, quæ vel alterius Epiphanii, scriptorisve fuerunt. Quod si forte Epiphanius ea, quæ in citato libro de Simeone leguntur, e libris Talmudicis hauserit, vel hinc Simeonis sacerdotio parum accedit certitudinis, cum in iisdem libris & alia de eodem Simeone absona & a vero aliena scripta fuisse, viderimus supra. Hactenus itaque allata veterum Patrum pro Simeonis sacerdotio testimonia vel spuria sunt, vel dubiæ saltem fidei. At seculo V ad mediam sui circiter partem provecto obiit Proclus episcopus Constantinopolitanus, ad diem XXIV Octobris Martyrologio Romano insertus, qui varias Homilias a se exaratas posteritati transmisit, a Combefisio Parisiis anno 1648 editas, quarum quarta de Christi Nativitate pag. 338, postquam generatim omnem naturam Christo nato munera obtulisse, dixisset, hæc mox speciatim enumerans, Obtulerunt, inquit, Magi munera, mulieres Martham, viduæ Annam, steriles Elizabet, virgines Mariam, Dei genitricem, pastores laudationis canticum, sacerdotes Symeonem: quibus verbis, se Simeonem in sacerdotum numero habuisse, non obscure prodit. Nescio tamen, num ea Homilia Procli certo dici possit, & omni ex parte sincera. Forte enim ignoti cujusdam est, qui ex variis Homiliarum scriptoribus lacinias aliquot sumpserit, indeque Homiliam istam conflarit: certe illius exordium & re & cerbis quam simillimum est exordio Homiliæ Theodoti Ancyrani episcopi, die Nativitatis Christi in synodo Ephesina anno 431 lectæ, quam vide apud Labbeum tom. 3 Conciliorum a col. 988. Utut sit solius Procli, dum, quo fonte Simeonis sacerdotium hauserit, non liquet, auctoritas rem certam, silentibus tot aliis ea de re Patribus, nequit facere.

[43] Hactenus itaque e veteribus allatus est nemo, qui Simeonem sacerdotem fuisse, [Favit sec. VII Sophronius,] certo edixerit. S. Sophronius Hierosolymitanus episcopus, qui seculo Christi septimo vixit, id fecisse videtur Oratione de Hypapante seu Occursu Domini tomo 1 Februarii pag. 276 sequentibus verbis: Quid autem ipsa inviolatis gestavit ulnis, vel quid Simeon excepit suis præter Deum, carnem corpusque factum? Et Deum affectu religioso Propheta suscipiebat, ac Patri Deoque illum deferebat. Offerre enim Deo Patri Christum solius sacerdotis fuit. Clarius locutus est Sophronius in Carmine, quo Lucæ de Simeone narrationem complexus est: ita canit apud Leonem Allatium in sua de Simeonum scriptis Diatriba pag. 5 & seq.:
Ιερεύς δέ τις κατῴκει
Ιερυσαλὴμ ἐν ἄστει,
Συμεὼν μέγας προφήτης
Φορέων Θεοῖο Πνεῦμα.
Habitabat autem in urbe
Jerusalem sacerdos
Aliquis, propheta magnus
Simeon, Deoque plenus.
Ac aliquanto item post de Christo, a Parentibus Simeoni in ulnas dato:
Νόμον οἱ γονεῖς πελοῦντες *
Ιερεῖ βρέφος παρέσχον,
δὲ δέξατο προθύμως
Παλάμαις Θεὸν δικαίαις.
Genitrix, paterque rite
Puerum obtulere Mystæ,
Alacer sed ille justis
Manibus Deum recepit.

[44] [non tamen, ut apparet, Leontius: favit Damascenus sec. seq.] Eodem quoque seculo Christi septimo floruit Leontius, Neapolitanus in Cypro episcopus; seculo vero VIII S. Joannes Damascenus. Prior quidem Orationem habuit in Simeonem, quam Auctario Patrum Græcorum inseruit Combefisius; at nihil, unde Simeonis sacerdotium colligas, habet: imo vero apud Combefisium citatum part. 1, col. 695 laïcum fuisse, potius innuit, cum de benedictione, quam Mariæ & Josepho impertiit, agens, mere talem fuisse ait, qualis cuivis laïco competere poterat. Verba ejus accipe: Laudamus, probamusque, inquit, tuam, o Symeon, ex ferventissima dilectione voluntatem. Quamquam etiam omni benedictione superiores erant Mater pariter puerpera, ac Puer: laudationis tamen loco eam obtulit, ea nimirum ratione, qua pueri tres in Babylone: nam & illi nedum virtutes angelicas universumque hominum genus, verum etiam ratione ac sensu destitutas res ad benedicendum Deo hortabantur, quemadmodum dictum est, prosequendo verbis divinas laudes. Hac itaque ratione etiam Symeon impræsentiarum illis benedixit & dixit ad Mariam, matrem ejus &c. Alter vero, Symeonem sacerdotem fuisse, apud Michaëlem le Quien tom. 2, pag. 837 his, quibus beatam Virginem alloquitur, verbis significat: Ave, quod Infantem genueris, quem recens editum canitie spectabilis sacerdos Simeon conspiciens, hinc dimitti studebat. Sed Toutteus, supra num. 39 laudatus, pag. 361 Homiliam hanc in Annuntiationem, e qua relata mox verba transcripta sunt, pro genuina non habet; ac fere tota ex congestis hujusmodi Deiparæ salutationibus constat. Toutteo judice, Damasceni tempore dicta non est, eaque est inter Orationem hanc & Cyrillianam, de qua eodem num. 39, stili similitudo, ut vel idem orationis utriusque auctor esse videatur, vel (quod magis censet) alter alterum, Pseudo-cyrillum Pseudodamascenus vel transcripserit, vel imitatus sit.

[45] [Favit etiam Paulinus Aquileiensis: sed hi non satis antiqui.] S. Paulini Aquileiensis, qui sub initium seculi IX vivere desiit, verba dedimus num. 10. Leo vero imperator, Sapiens dictus, & initio sec. X e vivis ereptus, Oratione in Dominicam Præsentationem Simeonis sacerdotium agnoscit his verbis: Mater utique, alia ac matrum ratione, suscepta editaque prole, primogenitam illam Deo oblatum abit: Infantem sacerdoti offert vilibus obtectum pannis, ut legitimorum ac legalis benedictionis compos fiat. Ne vero quis ambigat, quo de sacerdote loquatur, addit aliquanto post: Ac quidem adstringitur fasciis, solvit vero gestantem sacerdotem a carnis fasciis, postquam ille rugosis oculis recens ostensum Salutare vidisset; quibus procul dubio verbis Simeonem, quem paulo post etiam nominatim expressit, designatum Leo voluit. Hisce recentiores plures addere, qui pro S. Simeonis sacerdotio stent, & numerum quidem faciant majorem, non rem certiorem, non est necesse. Ex dictis vero hactenus colligi satis superque reor posse, paucos e veteribus scriptoribus & Patribus, eosque non admodum antiquos, esse, qui Simeonem sacerdotem fuisse, dixerunt; atque adeo, nec, spectata auctoritate veterum, id satis probatum dari. Quod si monumenta quædam, apocrypha quidem, Gelasio tamen Papa antiquiora exsistant, quæ Simeonis sacerdotium testentur; ea apud insigniores vetustioresque Patres, ut eorum ea de re silentium satis declarare videtur, fidem non videntur invenisse: horam quidem aliquot Henschenius tom. 1 Februarii, ubi de Hypapante Domini, & Purificatione Mariæ egit, laudavit; sed nondum accurate satis, ut ex iis, quæ de Methodio dicta sunt num. 33, liquet, expensos.

[Annotata]

* l. duos

* an τελοῦντες?

§ IV. S. Simeonis obitus, sepultura, reliquiæ variis locis dispersæ.

[Obiit Simeon paulo post oblatum Christum Hierosolymæ,] Simeoni Spiritus sanctus, non modo fore, ut Christum videret, sed etiam, ut, eo viso, brevi moreretur, prædixerat, ut Lucæ narratio suadet. Quare, cum jam voto suo Christum videndi potitus esset, nec haberet, cur longionem in terris moram traheret, mox in has voces erupit: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace. Certe non multum temporis inter oblatum in templo Christus & Simeonis pium ac sanctum in pace obitum intercessisse, dilucide docuit S. Cyprianus, num. 9 laudatus, verbis istis: Quo viso, scivit, se cito moriturum. Lætus itaque de morte jam proxima & de vicina accersitione securus, accepit in manus Puerum &c. At quantum fuerit illud temporis spatium, quis certo edicat? Nihil quoque certi de loco, quo e vivis abierit, Hierosolymæ nimirum, an in hujus vicinia, statuerim: verosimiliter quidem Hierosolymis, si vere illum laudatus num. 43 Sophronius, cum Dominum suscepit, ibidem habitasse tradiderit: at id Sophronii dictum vel de ipsa urbe Hierosolymitana, vel etiam de loco Hierosolymæ vicino, quem tunc forte inhabitabat Simeon, intelligi potest. Meminit equidem Quaresmius tom. 2 Elucidationis Terræ Sanctæ lib. 6, cap. 5 Peregrinationis 1, Turris Simeonis, in qua hic ex earum partium incolarum traditione habitarit. Pertranseuntes, inquit ille, piscinam Bersabee, de qua cap. 3, & collem ascendentes pii fideles prosequuntur iter versus Meridiem & Bethlehem, relicto ad lævam partem monte Mali consilii, ubi primum consilium tractatum est de morte Domini.

[47] Atque hic primo se illis offert consideratione digna turris quædam, [aut prope illam: quo loco] Turriset domus s. Simeonis senis, illius, cujus laus est in Euangelio, appellatur. Turris dicitur, quia ad modum turris constructa elevatur; & domus, quia in ea sanctum Senem habitasse, traditio harum partium est. Ampla satis & commoda est (a piis fidelibus aucta & exornata, ut inquit infra eodem cap.) & quamvis satis vetustate consumpta & demolita sit; tamen adhuc in ea sunt ad decem cubicula & cisterna, in qua pluviales aquæ colliguntur. Distat circa duo milliaria a Jerusalem (versus Occidentalem urbis plagam) & a via Bethlehemitica unum, ad ejus dexteram partem. Ita ille, aliique ex incolarum traditione: ut adeo verosimiliter Simeon, si non in ipsa urbe Hierosolymitana, saltem in ejus vicinia, & forte loco mox descripto esse in vivis desierit. Sepultum fuisse S. Simeonem juxta sacerdotes, ait Pseudo-epiphanius num. 35 relatus; verum ex ea forte opinione, quod ex tribu Aaron & sacerdos, ut tradit, fuerit; neque uspiam reperi, peculiarem quemdam locum Judaïcorum sacerdotum sepulturæ fuisse destinatum. Passim mortuorum cadavera Hierosolymis tumulabantur in locis suburbanis, & Judæorum quidem vulgarium in Cedron, qua Orientem Hierosolyma respicit; ut adeo, sive laïcus, sive sacerdos fuerit S. Simeon, quo primum loco exuviæ ejus terræ mandatæ fuerint, edicere nequeam. Locum quidem indicare videtur S. Adamnanus lib. 1 de Locis sanctis cap. 10. In eadem supra memorata valle (Josaphat) non longe ab ecclesia sanctæ Mariæ turris Josaphat monstratur, in qua ipsius (Josaphat) sepulchrum cernitur, cui videlicet turriculæ quædam lapidea domus ad dextram cohæret partem de rupe excisa & separata montis Oliveti, in qua intrinsecus ferramentis cavata duo monstrantur sepulchra sine aliquo ornatu, quorum unum illius Simeonis justi viri est, qui, infantulum Dominum Jesum in templo ambabus manibus amplexus, de ipso prophetizavit; alterum vero æque justi Joseph, sponsi sanctæ Mariæ & Domini Jesu nutritoris.

[48] [sepultus fuerit,] At Gregorius Turonensis lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 27 sic scribit: Sepultusque est in monte Oliveti (S. Jacobus frater Domini) in memoria, quam sibi ipse prius fabricaverat, & in qua Zachariam ac Simeonem sepelierat. In quæ Gregorii verba Ruinartius hæc annotat: Zachariam, S. Johannis Baptistæ patrem, multi interemptum esse volunt Herodis jussu intra templi ipsius sæpta. Symeonis vero senis, qui Christum in ulnis susceperat, sepulcrum in rupe montis Oliveti exstitisse, testatur Adamnanus. Hic Simeonis sepulcrum in valle Josaphat, quæ Hierosolymam inter & montem Oliveti media est, exstitisse ait: quia tamen vallis Josaphat monti Oliveti contigua & ad ejus radices sita est, eumdem fortassis locum tam Gregorius, quam Adamnanus intellexere: verum in eo discrepant, quod Josepho, Christi nutritio, Simeonem quantum ad sepulturæ locum conjungat Adamnanus; contra Gregorius Simeoni Jacobum, Hierosolymorum episcopum, & Zachariam, seu Joannis Baptistæ patrem, seu ejusdem nominis alium. Spectatis quidem Adamnani verbis, fieri potest, quidquid sit de S. Josephi sepultura, ut primam juxta turrim Josaphat nactus sit Simeon sepulturam: at Gregorii verbis, non agi de prima ejus sepultura perspicuum est; cum Jacobum, anno æræ Christianæ 60 occisum, moriente Simeone, seu æræ Christianæ initio sepulturam sibi struxisse, verosimile non appareat. Ceterum Gregorii dicta, quibus Jacobi Minoris, Simeonis & Zachariæ corpora eodem loco sepulta fuisse ait, a vero videntur aliena; nam Jacobum Hegesippus in loco martyrii, Metaphrastes autem prope templum Domini sepultum fuisse, apud Henschenium tom. 1 Maii pag. 27 tradit. Quaresmius quidem supra laudatus lib. 4, cap. XI Peregrinationis 7 ait, vocibus prope templum aut similibus intelligi posse montem Oliveti, qui e regione templi erat, nec procul ab illo dissitus; vel primo quidem prope templum fuisse sepultum; sed dein ad montem Oliveti, vel contra, fuisse translatum. Sed primum refutat Hieronymus mox citandus: alterum, si factum est, fieri post scriptum anno 392 in Bethlehem ab Hieronymo de Scriptoribus ecclesiasticis librum debuit: sic enim ibi Hieronymus de S. Jacobo Minori: Quidam e nostris in monte Oliveti eum putaverunt conditum, sed falsa eorum opinio est. Redeo ad Simeonem.

[49] [non satis liquet.] Cornelius de Bruyn in Itinerario Orientali pag. 267 ait, SS. Josephi & Simeonis tumulos se vidisse in sacello quodam prope ecclesiam subterraneam sepulcri B. Mariæ Virginis, non procul a porta S. Stephani. At inter Leonis Allatii Σύμμικτα, a Nihusio edita, pag. 84 scriptor anonymus Græcus S. Simeonis sepulcrum in ecclesiæ Sion collocat: verba ejus, Latine ibi reddita, ita habent: In dicta sancta Sione visitur Deiparæ & sancti Joannis Theologi domus … tum sepulchrum Prophetarum Davidis & Salomonis, & senioris Simeonis. Imo & ecclesiam illam S. Simeonis dictam fuisse, seculi 3 Benedictini part. 2 pag. 525 scribit Bernardus monachus in Itinerario, facto in loca sancta anno 870 his verbis: Est præterea in ipsa civitate alia ecclesia ad Meridiem in monte Sion, quæ dicitur sancti Symeonis, ubi Dominus lavit pedes discipulorum suorum &c. Tam dissona invicem testimonia faciunt, ut verus, quo Simeon sepultus fuit, locus mihi appareat admodum dubius, nec certi quidpiam ausim de illo pronunciare: sed sive prope turrim Josaphat, sive in sepulcro Zachriæ, sive in monte Sion, sive denique in sacello, ecclesiæ sepulcri B. Mariæ Virginis vicino, sepultus fuerit, id equidem paulo tutius licet dicere, sepultum fuisse S. Simeonem in aliquo urbis Hierosolymitanæ suburbano loco, cum ea ætate mons Sion extra urbem esset, & mortuorum cadavera, extra civitatis muros elata, humi condere Judæi solerent.

[50] Gregorius Turonensis, qui sub seculi sexti finem & Adamnanus, [Ejus reliquiæ CPolim prius translatæ, inde Aquisgranum,] qui sub initium octavi obiit, tumuli quidem S. Simeonis meminerunt; at neuter, S. Simeonis corpus sive reliquias in eo servatas sua ætate, scribit; forte quod jam inde ab eo tempore, quo Gregorius scribebat, & forte etiam diu ante Constantinopolim translatæ erant, easque Justinus Junior, qui ab anno circiter 565 usque ad annum 578 imperavit, in condito a se S. Jacobi templo collocandas curarat: sic enim Georgius Codinus in Excerptis de Antiquitatibus sive Originibus Constantinopolitanis: Prope supradictum templum idem imperator ecclesiam sancti Jacobi exstruxit, ubi suis in conditoriis asservantur reliquiæ sanctorum Innocentium & Simeonis Theodochi (id est, qui Christum manibus excepit) & Prophetæ Zachariæ & Jacobi, fratris Christi. Constantinopoli in Occidentem reliquiarum S. Simeonis partes aliquot Caroli Magni pietate & opera delatæ postmodum fuere, quas ille in condita a se Aquisgranensi, in qua etiam sepultus fuit, S. Mariæ ecclesia, partim saltem collocavit. Ita habet historica brevisque Informatio de sacrosanctis reliquiis, singulis septenniis fideli populo exhiberi solitis, anni 1650 cap. 2, quod est de reliquiis a Carolo Magno Aquisgranum deportatis: De his diversa Ms., quæ in archivo Aquensis ecclesiæ servantur, habent, eum Constantinopoli accepisse de corona Christi spinea, de clavo crucis, partem sanctæ Crucis, sudarium Christi, quo sacer ejus vultus in sepulchro tectus fuit, camisiam B. Virginis & fascias, quibus Christus in præsepio jacebat involutus, & brachium S. Simeonis, quo Christum amplexus est. Vide, quæ de Caroli Magni cum imperatoribus Constantinopolitanis Nicephoro, Michaële & Leone fœderibus, & singulari in Aquisgranensem B. Mariæ ecclesiam studio Eginardus scripsit, tom. 2 Januarii ad diem XXVIII ejusdem mensis, eidem Carolo sacrum; nec, ut opinor, ea de re litem Aquisgranensibus movebis.

[51] Ex iisdem verosimiliter reliquiis, quas Constantinopoli Carolus Magnus acceperat, [in Prumiense, & Sandionysianum monasteria;] Lotharius, Ludovici Pii filius, Caroli Magni nepos, cum jam Prumienses inter monachos, abdicato imperio, vitam monasticam ageret, Prumiensi monasterio pedem S. Simeonis dono dedit, ut testantur ejusdem ea de re litteræ, quas ad annum 855, quo Lotharius obiit, Browerus num. 94 in Annalibus Trevirensibus recitat. Verba, quibus reliquiarum S. Simeonis (plures enim aliorum Sanctorum reliquiæ ibidem recensentur) a se monasterio Prumiensi donatarum, mentionem facit, hæc sunt: Pedem S. Simeonis, qui Dominum suscepit in templo. Ex iisdem quoque Carolus, cognomento Calvus, Lotharii mox memorati frater, San-Dionysiano monasterio verosimiliter dedit partem aliam e reliquiis S. Simeonis. Ita equidem Saussayus scribit in Martyrologio Gallicano ad diem VIII Octobris, cujus verba recito: Ejus brachium, quo Christum amplexus est, a Carolo Magno cum multis, quæ sollicite toto orbe conquisivit, pretiosis pietatis Christianæ monimentis & Cœlitum memorandis pignoribus, Aquisgrani in basilica, ipsi glorioso regi dilectissima, collocatum, a Carolo Calvo, ejus nepote, ex nobilis ædis sacrario depromptum, ad cœnobium regale S. Dionysii prope Augustam Lutetiam, perpetuo honore colendum, magna devotione delatum est, atque super altare impositum, quod propter sacrorum munerum ibi conditorum excellentiam “Altare sanctum” abhinc cœpit passim appellari. In quo etiam ex dono ejusdem Caroli collocatum. Subjungit dein, alterum S. Simeonis brachium in Liesbornensi abbatia dudum fuisse servatum. Quid igitur? Num dolo malo Aquisgranenses S. Simeonis brachium fidelibus ostentasse dicendi sunt? Minime vero: scribit enim Michaël Felibien in Descriptione ecclesiæ S. Dionysii cap. 3, servari tantum in ea ecclesia unum ex ossibus brachii S. Simeonis, auro inclusum. Ut adeo hinc confici nequeat, a Caroli Calvi ætate S. Simeonis reliquiis Aquisgranenses caruisse.

[52] [seculo XI Aquaisgrano Hartosburgum,] Seculo tamen XI aliquo saltem temporis intervallo iisdem caruisse videntur: Aquisgrano enim Henricus IV imperator S. Simeonis reliquias Hartesburgum, Brunsvicensis ducatus oppidum, duobus circiter milliaribus Gozlaria dissitum fere ad Hildesheimiensis diœcesis limites, transferri jussit, teste Lamberto Schafnaburgensi, ita scribente ad annum 1072: Rex Aquasgrani profectus, S. Speum confessorem, & brachium Justi Simeonis, cujus mentio est in Euangelio, & caput Anastasii monachi & martyris, aliorumque Sanctorum reliquias ibi accepit, atque in Hartesburg transtulit. At cum eo ex oppido frequentia damna vicinis Saxonibus, Henrico adversis, inferrentur, idem pene, quod Hartesburgum a Saxonibus vicinis, exitium S. Simeonis, aliorumque Sanctorum reliquiæ, quas eo transferri Henricus jusserat, subiere brevi post. Ita enim Lambertus ad annum 1074. Porro vulgus Saxoniæ, id potissimum, quod contiguas castello Hartesburg villulas incolebat, vehementer offenderat, quod in Hartesburg ullæ servatæ essent reliquiæ, nec quidquam tantis laboribus actum putabant, stante atque incolumi castello, quod omnium cladium, quas acceperant, caput principiumque exstitisset, & quod circumjacentis regionis opulentissimas quondam villas nunc in horrorem vastamque solitudinem redegisset. Non detulisse regem cultui divino, sed sub prætextu religionis crudelitatis suæ patrocinium quæsisse, ut scilicet, instaurato post modicum bello, cum hæc ira Saxonibus deferbuisset, locum habeat, ubi milites suos rursus ad eversionem Saxoniæ tuto recipiat, & tunc tanto victis incumbat infestior, quanto nunc discedit Saxonum lætis successibus efferatior.

[53] Hæc vicissim intemperatis clamoribus serendo in magnam se ferocitatem inflammarunt. [& hinc dein iterum Aquisgranum fuere delatæ.] Igitur tertio die, postquam rex abscesserat, insciis inconsultisque principibus, facto grege, in Hartesburg irruunt, quod residuum erat murorum a fundamento dejiciunt, lapides longe lateque dispergunt, cæteris ædificiis, quæ indulgentia principum servaverat, idem faciunt; ecclesiam, quæ accelerandi operis studio interim lignis elegantissime constructa fuerat, incendunt, thesauros diruunt, altaria confringunt. Postremo, ne qua regi instaurandi castelli occasio reliqua esset, filium ejus & fratrem, quos ille ad gratificandum popularibus locum ibi tumularat, effodiunt, aguntque omnia, quantum possunt, ne administrando bello deinceps mons complanatus ullam præstare possit opportunitatem. Reliquias Sanctorum, quæ effractis altaribus erutæ fuerant, & effossa defunctorum corpora abbas ex vicino cœnobio opportune superveniens furenti vulgo eripuit, atque in suum monasterium cum honore transvexit. Cujus monasterii abbas hic memoretur, me quidem hactenus latet: at S. Simeonis reliquias dein Aquisgranum reductas fuisse, necesse est; cum eas postmodum fidelium oculis & venerationi exponere, ut fidem faciunt varii reliquiarum, Aquisgrani ostendi solitarum, catalogi serius editi, perrexerint Aquisgranenses.

[54] Eodem circiter tempore, quo Carolus brachium vel brachii S. Simeonis partem Aquisgranensibus dedit, [Earumdem pars] aliud item brachium, seu integrum seu diminutum, Liesbornensi in Saxonia Inferiori a se condito virginum monasterio fertur dedisse. Loci illius, ad Benedictinos postmodum devoluti, Chronicum Ms., a Benedictino monacho anno 1587 compositum, rem ita refert. Sane inter monasteria ab ipso (Carolo Magno) gloriosissime fundata solemne, non paucis notum, sanctimonialium fœminarum monasterium in Dreni Inferioris Saxoniæ fundo (seu potius, ut aliud ejusdem Chronici apographum sonat: in Bosonis cujusdam præstantissimi viri fundo in Dreni Inferioris Saxoniæ pago) in beatissimæ perpetuæque Virginis Mariæ, ac beatissimi Symeonis Prophetæ, sanctorumque Cosmæ & Damiani martyrum honorem construxit, quod a perfluente Lyse alveo, Lieseborn nomen accepit. In quo quidem monasterio Rostwindam germanam sibi charissimam, sanctimonialem fœminam, omni sanctimonia præcellentem, abbatissam ac sanctarum virginum inibi inunandarum directricem, & ad quam omnes respicerent, magistram ac exemplar constituit, anno nimirum 799, ut additur in margine. Verum, priusquam chronographum Liesbornensem audire pergamus, quærere hic obiter liceat, quænam sit Rostwinda illa, Caroli Magni soror, cum Eginardus in Vita Caroli (tom. 2 Januarii pag. 883) de eo sic scribat: Erat ei unica soror, nomine Gisla, a puellaribus annis religiosæ conversationi mancipata, quam similiter ut matrem magna coluit pietate: quæ etiam paucis ante obitum illius annis in eo, quo conversata est, monasterio decessit. Non ausim tamen chronographum hic erroris quantum ad rei substantiam arguere, cum plures Pipino Brevi, Caroli Magni patri, filiæ (de quibus vide dicta tom. 1. Januarii, ubi de B. Godefrido Cappenbergensi) fuisse videantur, & Eginardus solius forte Gistæ meminerit, quod sola legitime Pipino nata esset.

[55] [Liesbornensi] Cæterum, pergit post pauca chronographus, præcipuorum quorumdam Sanctorum reliquiis abundantissime ditavit: inprimis quidem beatissimi Symeonis Prophetæ (quem & patronum constituit) brachium, a Constantino imperatore imperiali munere acceptum, in præfati monasterii decus & perennem sui memoriam contulit. Et hæc quidem videri possunt: verum, dum hactenus a se dicta chronographus it confirmatum, expositumque, quo pacto reliquias illas Carolus nactus sit, fabulosæ Caroli Magni in Terram Sanctam expeditioni, quam in monasterii sui codicibus legerat, nimium profecto sese credulum prodit. Qui fabulam late excussam & protritam videre voluerit, consulat Cointium in Annalibus Francorum ad annum Christi 800 num. 28 & seqq. Mihi fabulam chronographi verbis proposuisse sufficiet: Ea siquidem, inquit ille, tempestate, qua sub Constantino Græcorum, ac Carolo Francorum imperatoribus Hierosolymitanus patriarcha (Joannes) de civitate a paganis expulsus cum Joanne Neapolitano sacerdote ac David Hierosolymitano archipresbytero Constantinopolim venit, res, posteris relinquenda, acta est. Profecto sanctam civitatem a paganis captam, ubi imperator audivit, propriis viribus diffidens, præfatum patriarcham cum suis complicibus, additis etiam Isaac & Samuële Hebræis, cum litteris, manu imperatoris scriptis, ad Carolum, Franciæ regem, misit: adjuncta etiam visione, qua juvenem quendam vidit, stantem sub specie militis, asserentem, Carolum Magnum, Galliæ regem, in Domino propugnatorem ac Christianæ fidei hostium aptissimum expugnatorem.

[56] [monasterio] Inventus itaque Carolus Parisiis, qui, lectis literis, fusisque pro Domini sepulchro lacrymis, edictum posuit, ut omnes secum contra paganos dimicaturi arma sua sumerent; cæteris, ut ipsi ac eorum filii quatuor nummorum servi (seu regi debitores) essent. Fugatis itaque paganis ac Terra Sancta recuperata (satis enimvero propere) rex Carolus repatriandi licentiam ab imperatore petiit & accepit. Præparata autem inæstimabili diversi generis in auro & gemmis supellectili, in crastinum imperatoria munificentia regi danda, nihil horum acceptare voluit, ne aliquod munus pro labore, quem pro solius Dei amore susceperat, accipere videretur. Qui demum angariatus, ne si nihil acciperet, inurbanitatis notam incurreret, consilium iniit, ac sic de reliquiis Passionis dominicæ portionem sibi dari petiit. Indicto itaque triduano jejunio, tertia die a duodecim Græcis, ad hoc electis, sanctuarium divisum est: & post multa miracula, quæ ipsa hora contigisse leguntur, Daniël Neapolitanus antistes, elevatis manibus, regi clavum Domini tribuit. Dataque sunt præterea Carolo regi frustum Crucis Dominicæ, Domini sudarium, camisia quoque beatæ Mariæ Virginis, & fascia, qua Dominum Jesum in cunabulis cinxit, & brachium Symeonis, quo Christum puerum juxta Spiritus sancti vaticinium excepit: quæ omnia honorifice recondidit & caute custodivit per diversa loca imposterum divisurus. Ita Liesbornensis chronographus, qui ista rectius omisisset: ceterum harum S. Simeonis reliquiarum partem Alberto Pio & Isabellæ Claræ Eugeniæ, Belgarum principibus, ex Liesbornensis abbatis dono cessisse anno 1621, Miræus auctor est in Fastis Belgicis & Burgundicis, sub annum sequentem excusis, cum Isabellæ a sacris oratorii esset, ad diem VIII Octobris, quas in S. Gudulæ templo Bruxellis honorari, addit Willotius in Compendio Martyrologii Belgici ad eumdem diem.

[57] Centulensi quoque monasterio in Pontivo, duabus leucis ab Abbatis-villa ad Somonam urbe dissito, [uti & Centulensi obtigisse dicitur.] pars reliquiarum S. Simeonis obtigit, Caroli Magni ope, & S. Angilberti, ejusdem loci abbatis & eidem Carolo familiaris, cura. Reliquiarum, a S. Angilberto in Centulensi monasterio fidelium venerationi expositarum, Catalogum ab eodem sancto abbate descriptum, habes tom. III Februarii pag. 103, ubi inter reliquias Apostolorum & Martyrum recensentur etiam Reliquiæ B. Simeonis, qui Dominum in ulnas suscepit. Ex Oriente vero, puta Constantinopoli aut Hierosolymis, has fuisse accitas, verosimile admodum fit ex verbis, quæ ibidem reliquiarum enumerationi S. Angilbertus præmittit: sunt autem hæc: Quapropter totis visceribus, totaque mentis intentione contendimus, qualiter per auxilium omnipotentis Dei, & adjutorium gloriosi domini mei Magni Imperatoris de diversis partibus totius Christianitatis, quantas & quales vel unde allatas, recondere in hoc sancto loco valuissemus, prout in consequentibus patet. Id est, in primis de sancta Romana Ecclesia, largiente bonæ memoriæ Adriano, summo Pontifice, & post eum venerabili Leone, Papa Romano: de Constantinopoli vel Hierosolymis per legatos, illuc a domino meo directos, ad nos usque delatas &c. Vide etiam tom. 2 Spicilegii Dacherii pag. 304 & seq. editionis recentioris; ubi S. Simeonis reliquiæ in altari S. Stephani repositæ a S. Angilberto fuisse leguntur. Ex his porro liquet, Carolum Magnum non per se, ut quidam fabulantur, Orientem, sed per legatos suos, adiisse & reliquiis Sanctorum fuisse ditatum, quas variis locis ipse dispersit.

[58] Prosecuti hactenus sumus S. Simeonis a Carolo Magno ex Oriente seu accitas, [Ex iisdem etiam] seu inde acceptas reliquias: at quoniam non omnes, quæ Constantinopoli servabantur, ejusdem Sancti Reliquiæ in Occidentem Caroli Magni ætate transmigrarunt, quid de iis, quæ ibidem remansere, sit factum, nunc inquiramus. Andreas Dandulus, postquam lib. 10 cap. 3 expugnatæ anno 1203 a Latinis Constantinopoleos meminit, varias in Venetorum, ibidem militantium, manus devenisse, ait, Sanctorum exuvias, quas Venetias transmiserunt: de reliquiis vero S. Symeonis speciatim hæc habet: Plebeii etiam Veneti, nomine Andreas Balduino & Angelus Drusiaco, de Oratorio sanctæ Mariæ, adhærente ecclesiæ S. Sophiæ, corpus (intellige ex jam dictis illius partem) sancti Symeonis Prophetæ cum labore auferunt, quod Venetias delatum in ecclesia, antiquitus sub Sancti vocabulo fabricata, reponunt. Videtur quidem Dandulus S. Symeonis reliquiarum in urbem Venetam e Constantinopolitana translationem post annum 1203, quo capta a Latinis Constantinopolis fuit, differre: at monumenta Veneta ea de re confecta, & a laudato sæpe in Opere nostro Flaminio Cornelio, senatore Veneto, tom. 6 Ecclesiæ Venetæ illustratæ, ubi de parochiali S. Symeonis Prophetæ ecclesia agit, exhibita, translationem illam anno 1203 diserte illigant.

[59] [Veneti] Hæc una cum Flaminii Cornelii verbis, quod Venetæ in S. Prophetam pietati & venerationi testimonium præbeant, huc transcribo. Pretiosæ beati Senis exuviæ, inquit Cornelius, in monumento ex marmore Græco repositæ ipso translationis anno MCCIII, ibidem annis quatuordecim supra sæculum quieverunt, donec anno MCCCXVII decentiori modo supra principis aræ mensam collocatæ per Jacobum Alberti, episcopum Castellanum, & quosdam alios vicinarum urbium episcopos solemni ritu excellentissimo sepulchro reconditæ fuerunt, studio & expensis religiosi viri Bartholomæi Ravachauli ejusdem ecclesiæ plebani. Marmorea arca, qua sacrum corpus divi Senis clauditur, quæque ejus insculptam præfert imaginem, utriusque translationis ex supra laudati plebani diligentia memoriam exhibet; in interiori enim parte ex adverso exsculptæ imaginis hac notatur epigraphe. “✠ In Christi nomine Amen. Ann. Incarnat. M. CCC. XVII M. Septembris die IIII, Indictione prima: Translatio corporis sancti Simeonis Prophetæ facta fuit de quadam archa in hoc altare posita, in qua CXIIII annis steterat, ut in translatione de Constantinopoli in MCCIII huc facta, ut in scripturis authenticis continetur, in hoc excellentissimum sepulchrum per venerabilem patrem Dom. Jacobum, Dei gratia episcopum Castellanum, cum quibusdam aliis convicinis episcopis, procurante cum Dei auxilio Bartholomæo Ravachulo ejusdem ecclesiæ plebano sine aliqua ecclesiæ pecunia, propter quod supplicat idem plebanus hujus ecclesiæ capitulo, ac universo convicinio, ut per Christi misericordiam in suis sacrificiis & orationibus semper sit in eorum memoria, & visitet. quilibet libenter hæc pretiosa corpora, quia ex Indul. XL. dies diebus singulis relaxantur de injuncta pœnitentia a D. Pat. d'Alexandria de ordinaria licentia.
✠ Cælavit Marcus opus hoc insigne Romanus
Laudibus non parcus * est sua digna manus.”

[60] [adapti partem dicuntur.] Sancto etiam corpori alia ex antiquo marmore tabella adhæret, cui incisa vetustis characteribus hæc verba leguntur: “Istud est corpus sancti Simeonis Prophetæ asportatum de Constantinopoli MCCIII ad hunc locum.” Anno MDCCXXXIII die XII Decembris, cum ejusdem D. Simeonis sacellum novo ex sectis marmoribus instrueretur pavimento, antiquum monumentum, ad humanæ staturæ longitudinem effossum, ibidem datum est invenire, quod illud ipsum esse, in quo annis CXIIII sanctus Propheta jacuerat, exsculpta antiquis litteris denotavit Epigraphe. “Hic stetit corpus B. Simeonis Prophetæ annis CXIIII.” Ex dictis modo de anno, quo S. Symeonis reliquiæ Constantinopoli Venetias delatæ fuerunt, satis liquido apparet, id non anno 1220, ut Bailletus in Vitis Sanctorum scribit ad diem VIII Octobris; sed anno 1203 vel sequenti saltem contigisse. Quæ porro hactenus de S. Simeonis reliquiis, Aquisgrani, in Prumiensi, Sandionysiano, & Liesbornensi monasteriis, ac demum in Veneta urbe servatis, dicta sunt, si earum singulis portiones aliquas obtigisse dixeris, conciliari utcumque possunt: verum, si in Dalmatiam oculos convertamus, quæ de illis hactenus dicta sunt, susque deque ruent omnia: Jaderæ enim non Symeonis reliquiæ aliquot, sed corpus ejus integrum, & quidem illæsum servari, fertur non absque insigni vicinorum populorum in illud veneratione. Audi Joannem Cotovicum in Itinerario Hierosolymitano & Syriaco anni 1598 Jaderam non modo describentem, sed etiam de servatis eo loci S. Symeonis exuviis loquentem.

[61] Sic habet pag. 13. Insulis hisce scopulisque sancti Stephani, [Integrum S. Simeonis corpus,] Coronata, Liguri, Solta, aliisque superatis, Jaderam quoque & Sicum, seu Sebenicum, Illyrici continentis urbes, Venetis pariter parentes fascibus, eo die prætervecti sumus. Est autem Jadera (Veneti Zaram vocant) civitas vetustissima, Dalmatiæ metropolis, in littore maris sita, forma oblonga quadrangulari, muris lapideis & propugnaculis munitissima, marinis fluctibus undequaque cincta, & sublicio tantum ponte, qua Orientem spectat, fossa subtus labente, continenti juncta; habitatoribus frequens, solo opimo ac fertili, ac præ cæteris Dalmatiæ urbibus rerum omnium copia abundans. Venetus magistratus comitis titulo in ea sedem habet, atque incolis jus dicit, & præscriptis legibus justitiam administrat. Beati Simeonis Prophetæ, qui Christum in ulnas suas Euangelii testimonio accepit & benedixit, reliquiis in primis clara est: quæ in cathedrali * ecclesia honorifice conditæ in maxima ab omnibus veneratione habentur. Hujus sancti Viri corpus (ut a Jadertinis accepimus) insigni Dei beneficio, nullo medicamento fucatum, illæsum plane & integrum in hunc usque diem permansit. A Cotovico non dissentit omnino Ughellus tom. 5 Italiæ sacræ auctæ, in metropoli Jaderensi col. 1419 ita scribens: S. Simeonis ecclesia sub vetusto titulo sancti Stephani Proto-martyris insignis collegiata est, ubi quatuor mansionarii, tres diaconi, totidemque subdiaconi & acolythi cum plebano sunt, in eaque veneratur corpus S. Simeonis Prophetæ, argentea arca inclusum, summaque veneratione non solum ab indigenis colitur, sed etiam ab exteris, ex tota Dalmatiæ provincia confluentibus. Princeps quoque Radzivilus Epist. 1 anni 1583 de Peregrinatione sua Hierosolymitana sic scribit: Postridie, quod festum S. Marci esset, in ecclesiam ivimus … ecclesias aliquot visitavimus, præcipue sancti Simeonis illius Euangelici, qui Christum puerum in ulnis gestavit: cujus sacrum corpus sub altari majori ibidem plane integrum, nec putrefactum, religiose asservatur; quod vidimus accurate & attrectavimus.

[62] Corpus illud e Judæa Jaderam delatum fuisse, [nec Jaderenses,] scribit Corneille in Dictionario Geographico, & quidem, ut Flaminius Cornelius supra laudatus pag. 388, sub annum dumtaxat 1278; quæ si ita se habent, vel sola ratio temporis, cum jam inde a Justini II saltem ætate S. Simeonis reliquiæ Constantinopolim fuerint, ut num. 50 vidimus, deportatæ, satis videtur ostendere, corpus illud incorruptum ac integrum non esse Simeonis, cujus Lucæ cap. 2 fit mentio, etsi jam inde ab aliquot seculis aliter sit visum Jaderensibus, ut liquet ex versiculis, quos arcæ argenteæ, undique inauratæ, ab Elizabetha, Ludovici Hungariæ regis conjuge, fabrefieri jussæ, a postica parte inscriptos legi, ait Joannes Lucius de regno Dalmatiæ & Croatiæ lib. 5 cap. 1. Sic autem se habent illi:
Simeon hic Justus, Christum, de Virgine natum,
Ulnis qui tenuit, hac arca pace quiescit;
Ungrariæ regina potens, illustris & alta
Elizabeth Junior quam voto contulit almo.
Anno milleno treceno octuageno
Hoc opus fecit Franc. de Mediolano.

[63] [nec Andecenses possenderunt.] Præterea, quemadmodum in Dalmatia Jaderensis civitas, ita & in Bavaria Andecense Ordinis Benedictini cœnobium, ut scribit in Appendice ad Menologium Benedictinum ad diem VIII Octobris Bucelinus, totum sibi S. Simeonis Prophetæ corpus vendicat. Castrum id olim fuit, & comitum Andecensium seculo XII sedes, circa annum 1209 eversa, salvo tamen S. Nicolai sacello, in quo dudum magna sacrarum reliquiarum vis delituerat, quæ postquam anno 1308 detecta fuit, Montis sacri nomen is locus vulgo obtinuit: Bonifacius vero IX, ut scribit Josephus Mezger lib. 4 cap. 35, concessit, ut effossæ Sanctorum reliquiæ venerationi publicæ exponerentur. Attulit illas Hierosolymis in Bavariam, & in condito a se monasterio Werthensi deposuit S. Rasso seu Ratho, comes Andecensis; post cujus mortem Werdenses monachi in montem Andecensem una cum reliquiis se contulerunt. Ita Keferloherus, monasterii Diessensis decanus, in Vita S. Rassonis tom. III Junii pag. 895. His enim (imperatoris litteris commendatitiis) instructus, assumpto peregrini (ut assolet) habitu, B. Rasso cum Juditha, Henrici principis Bojorum & Saxonum conjuge, Arnulphi seu Arnoldi Mali filia, primum Hierosolymam petiit: ubi æstuantissimo venerandi loca sacra animo cum ab unde satisfecisset, inde discessit, magno sanctarum reliquiarum thesauro ditatus. Donatus inter cetera corpore S. Simeonis Prophetæ Christi. De reliquiis vero in Andecensem montem e Werdensi monasterio transvectis paulo post ita loquitur: Porro haud diu post viri sancti obitum, Hungaris provinciam devastantibus, monachi locum fuga deseruerunt; seque in montem Andess cum reliquiis, a B. Rassone allatis, receperunt: in his autem fuisse S. Simeonis nominatim reliquias, collige ex Hergeri Berger Andecensi Chronico, sub annum 1657 impresso, ubi Andecensium reliquiarum enumerationem instituens, de illis sic habet: I Ossa Simeonis Prophetæ & Timothei, discipuli S. Pauli. Floruit S. Rasso seculo X: verum, si eo seculo Hierosolymis e S. Simeonis reliquiis aliquid superstes fuerit; haud equidem totum illius corpus ibidem tum fuit, ut vel ex iis liquet, quæ de S. Simeonis reliquiis dudum ante Constantinopolim translatis, diximus supra: quare vel Andecenses monachos Benedictinos totum S. Simeonis corpus sibi non vendicare, contra ac Bucelinus scribit; vel id illos immerito facere, omnino existimo.

[64] [In Liguriensi monasterio] In Petrocoriensi Galliæ provincia Ligurium est, Ordinis Benedictini monialium, a Petrocoriensi urbe sex milliaribus distans, monasterium, in quo S. Simeonis brachii partem insigni in honore ac veneratione haberi, scripsit ad Majores nostros Armandus Gevardus, canonicus Sarlatensis, anno 1664 die 2 Februarii. Ostendi fidelibus, magno illuc numero concurrentibus, solet feria tertia post Pascha, item eadem feria post Pentecosten, die 2 Februarii, & VIII Octobris; neque, saltem plerumque, absque prodigiis. Servatur ibidem codex unus, in quo continentur miracula, centum articulis distincta, quæ ab anno 1626 usque ad annum 1658 ad S. Symeonis invocationem contigerunt. Codicis illius, curis nobilis dominæ Isabellæ Frontanie de Chiliaud, quæ tum temporis monasterio Liguriensi a secretis erat, exarati, principio legitur, codices alios jam ante de patratis illic a S. Simeone prodigiis fuisse conscriptos; sed hos, absentibus ob bellorum motus a monasterio sanctimonialibus, in Huguenottorum manus incidisse. Codex alter, nobilis dominæ Susannæ a S. Michaële, monasterio Liguriensi pariter a secretis, cura exaratus, & in 29 distinctus articulos, miracula seu beneficia, variæ conditionis hominibus ad invocationem S. Symeonis ab anno 1659 usque ad anni 1663 diem XXV præstita, complectitur, subscriptus a personis fide dignis & Berthou presbytero, sacellano monasterii, qui eorum, quibus facta erant prodigia, excepit testimonia. Tertius denique codex vota, S. Symeoni ab anno 1658 usque ad confectum cura Susannæ a S. Michaële codicem facta, collatosque illi a variis reditus annuos continet. Ita hactenus Gevardus ex iis, quæ vel viderat ipse, vel a loci abbatissa, a se consulta, acceperat: e quibus sane liquet, S. Simeonem multis illic prodigiis, quæ etiam, cum ad Majores nostros scripsit, fieri & in chartas mitti consueverant, claruisse, & insigni in honore habitum fuisse, satis superque declarant. Verum quales istæ sunt S. Simeonis exuviæ? Unde, a quo & quando acceptæ?

[65] Gevardus illas in hunc modum Gallice descripsit: Cum anno MDCLXIII mense Decembri in urbe Petrocoriensi versarer, [pars brachii prodigiis claræ] videre mihi licuit S. Simeonis senis, ut ex traditione creditur, brachium, splendida lipsanotheca argentea inclusum, ac gemino crystallo, per quod reliquiæ clare conspici possunt, instructum. Probe observavi, brachium esse sinistrum ad cubitum usque, quod senis alicujus esse, pellis, venæ, nervi & ungues indicant. Id vero pro S. Symeonis Prophetæ brachio, non modo a Sanctimonialibus Liguriensibus, vicinorumque locorum vulgo, sed ab ipsis etiam episcopis Petrocoriensibus litteris tribus, quarum apographa Gevardo nobilis domina Susanna de S. Aulaire, quarta (ita Galliæ Christianæ scriptores tom. 2 col. 1500; Gevardus tertiam appellat) hujus nominis & cognominis anno 1664 loci abbatissa, suppeditavit; hic vero ad nos transmisit. Primæ sunt Petri, Petrocoriensis episcopi, ad Pontium, Santonensem episcopum, quibus testatur, abbatissam Liguriensem brachium S. Symeonis, eleëmosynarum percipiendarum (ut olim fieri non raro solebat) causa circumferre. Datæ sunt anno 1263, die Lunæ post Dominicam Invocavit me, seu X Martii; & inter Petrocoriensis ecclesiæ instrumenta tom. 2 a Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus relatæ. Reliquæ, simili de argumento scriptæ anno 1287, sunt Raimundi Petrocoriensis episcopi, unæ quidem ad Capitulum Burdegalense; alteræ vero ad Gaufridum Santonensem episcopum datæ. Uterque porro episcopus ita in illis de hisce reliquiis loquitur: Quod brachium S. Simeonis pro certo creditur esse in abbatia de Ligurio nostræ diœcesis, & quod ibi fuit allatum de Constantinopolitana civitate, prout a viris intelleximus fide dignis.

[66] En locum, unde S. Simeonis reliquiæ Ligurium translatæ perhibentur: [servari dicitur.] præstitit porro id ex traditione loci Carolus Magnus, in abbatiæ istius a se sub annum 769 fundatæ monumentum. At tantam esse abbatiæ Liguriensis antiquitatem, quibus tandem evincitur testimoniis? Nihil in hanc Gevardus attulit, nisi sanctimoniales virgines, Caroli Magni memoriam, velut fundatoris solenniter quotannis celebrare; fundasse Carolum Magnum sub cumdem annum 769 Brantosmum, alteram virginum Benedictinarum abbatiam, nec a Liguriensi procul remotam; denique Ordinis Carmelitani scriptorem veterem, cujus opus anno 1517 typis prodierit, quæ modo de fundata a Carolo Magno Liguriensi abbatia & S. Simeonis reliquiis, quas ille ibi, e peregrinatione Hierosolymitana redux, deposuerit, dicta sunt, posterorum tradidisse memoriæ. At parvi ponderis est hac in re scriptor ille, quod nec satis antiquus sit, nec videatur crisi usus accurata, alias Caroli Magni in Terram Sanctam peregrinationem non admissurus: cetera vero fieri facile potuerunt, etsi longe post Caroli tempora Liguriense monasterium accepisset initium; quod equidem visum est Joanni du Puy in ecclesiæ Petrocoriensis Historia pag. 69, Sammarthanis tom. 4 pag. 569, & Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus tom. 2 col. 1497, qui omnes (apud Sammarthanos enim annus 1015 perperam notatur) seculo dumtaxat XII Liguriensis abbatiæ initium illigant. Accedit his Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum 1114 num. 77; cujus verba propterea recito, quod ex iis liqueat, fundationis instrumentum ipsi præluxisse, dum ita scripsit: Non solum de viris, sed etiam de sequiori sexu curam gessit Giraldus de Salis, ut probat fundatio Parthenii beatæ Mariæ de Ligurio, quod in pago Petragoricensi, haud procul a Salis, unde ipse cognomen accepit, cum Maximina prima loci abbatissa construxisse traditur, assentiente Wilhelmo Petragoricensi episcopo mox laudato, fundum in silva Liguriensi suppeditantibus Helia de Bordella, & Iterio de Turre, aliisque, ut patet ex ipsius Wilhelmilitteris anno sequenti datis, ejus episcopatus anno XI. Si itaque S. Simeonis Prophetæ reliquias Ligurium servet, non videntur illæ a Carolo Magno eo delatæ; etsi primus ex Oriente illas forte acceperit Carolus, a quo deinceps ad variorum manus pervenerint, ac tandem fuerint Liguriensibus ab ignoto hodie donatore concessæ.

[67] [Panormi item] In Siciliam etiam penetrarunt. Panormi enim in monasterio S. Joannis Baptistæ, dicto de Riglione, magna pars brachii S. Simeonis conservatur, & peculiari a fidelibus, ut ex dicendis apparebit, cultu honoratur. De hac sequentem notitiam in Mss. nostris invenio: Insignis hæc reliquia donata fuit monasterio S. Joannis Baptistæ, dicto de Riglione, a doctore D. Carolo Valguaruera, cathedralis ecclesiæ Catinensis cantore, ut apparet ex ejusdem testamento in Actis notarii D. Balthasaris Zamparione die XIII Novembris MDCLXII. Anno autem MDCCXXXIV ab ejusdem monasterii virginibus reposita est in capsula argentea ad id affabre extructa. Magnam illa Panormitanis erga S. Simeonem Prophetam venerationem injecit, qui vicissim eumdem Prophetam non semel sibi sensere beneficum: hinc porro factum, ut archiepiscopus, senatus, canonici ecclesiæ metropolitanæ & civitatis parochi, una cum prædicti monasterii virginibus sacrorum rituum Congregationi supplices preces anno 1734 obtulerint, ut Officium proprium & Missam de S. Simeone die VIII Octobris in dicta civitate & diœcesi a clero tum seculari, tum regulari recitandum approbaret. Ita Dominicus Clauerinus, sacri palatii Apostolici causarum patronus in momentorum approbandi supradicti Officii & Missæ expositione, Eminentissimo Cardinali Guadagni porrecta.

[68] Sacra vero rituum Congregatio non modo prædictum Officium & Missam sub ritu duplici recitandum approbavit; [pars brachii insigni cultu] sed etiam ad altiorem subinde ritum Clemens XII extulit; ut liquet e gemino, ea de re dato, decreto, altero anni 1734; altero anni 1735. Primum ex his ita habet: Cum in monasterio sancti Joannis Baptistæ, dicto de Riglione, monialium Ordinis S. Benedicti Panormi maxima pars brachii, ut asseritur, S. Simeonis Prophetæ asservetur, quo infantem Jesum accipere meruit in ulnas suas, magnaque populus devotione die VIII Octobris ejus festivitati sacræ * ad illum confluere & pie venerari soleat; archiepiscopus, senatus, canonici metropolitanæ ecclesiæ & parochi civitatis sac. Rituum Congregationi humiliter supplicarunt, ut Officium proprium & Missam ejusdem Sancti a clero sæculari & regulari civitatis, & diœcesis recitandum pro die prædicta benigne approbare dignaretur: sacra vero eadem Congregatio ad relationem Em̄i & Rm̄i D. Cardinalis Guadagni, attento, quod Officium aliud pro ecclesia parochiali S. Simeonis Urbis nuper fuerit concessum, Officium istud, pro dicta ecclesia parochiali jam approbatum, ab universo clero Sæculari & Regulari Panormitanæ civitatis, & diœcesis sub ritu duplici recitandum, extendi debere indulsit. Die 28 Augusti 1734.

A. F. Card. Zondadari Pro-Præf.
Loco ✠ sigilli
Loco N. M. Tedeschi Arch. Apamenus
���S. R. C. secr.

Alterum his concipitur verbis: Sanctissimus Dominus noster Clemens XII ad humillimas preces abbatissæ & monialium monasterii S. Joannis Baptistæ, de lo Rilione nuncupati, Ordinis sancti Benedicti, civitatis Panormi benigne indulsit atque concessit, ut Officium proprium S. Simeonis Prophetæ, jam a sacra Rituum Congregatione approbatum, & novissime pro die VIII Octobris ad civitatem & diœcesim Panormitanam sub ritu duplici extensum in posterum sub ritu duplici Majore in eadem civitate & diœcesi recitari debeat, & ita præcepit, ac servari mandavit. Die 15 Aprilis 1735.

A. F. Card. Zondadari Pro-Præf.
N. M. Tedeschi archiepiscopus Apamenus sacr. Rit. Congr. secr.

[69] Officium ita habet: Antiphona in utrisque Vesperis: [afficitur] Simeon repletus Spiritu sancto accepit Puerum Jesum in ulnas suas, & benedixit Deum in æternum. Oratio: Omnipotens sempiterne Deus, qui Unigenitum tuum ulnis beati Simeonis in templo sancto tuo suscipiendum præsentasti, tuam supplices deprecamur clementiam: ut, eo interveniente, in templo sancto gloriæ tuæ præsentari mereamur. Per eumdem &c. Lectiones I Nocturni de Scriptura occurrente; secundi vero ex S. Augustino serm. 13 de Temp. Sic olim prædictum est &c. Lectio VII sic incipit: Homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon &c. Ex Homilia S. Ambrosii in cap. 2 Lucæ desumpta sunt cetera. Missa vero est de communi Confessoris non Pontificis: Oratio: Omnipotens sempiterne Deus, ut supra in Officio: Euangelium ex Lucæ cap. 2: In illo tempore: Homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon &c. Alia omnino Missa, aliudque Officium primo conceptum, ac sacræ Rituum Congregationi, ut post laudatam supra domini Clauerini momentorum expositionem, anno 1734 impressam, videre est, videtur oblatum fuisse; sed quoniam ejusdem Congregationis approbationem non tulit, pluribus id describere, necesse non est. Ceterum cum S. Simeonis Officium, supra descriptum, a S. Simeonis Romana ecclesia ad Panormitanam civitatem & diœcesim, ut ex num. 68 liquet, fuerit extensum, nec Romæ peculiari cultu S. Simeonem carere, perspicuum est; scribitque præterea Pancirolus de Ecclesiis Urbis, in Indice reliquiarum variis ibi in ecclesiis S. Simeonis reliquias conservari.

[70] [Denique & Coloniæ variisque Belgii locis servari dicuntur.] Priusquam finiam, pauca adhuc de S. Simeonis reliquiis accipe. Ex iisdem servari dicuntur Coloniæ in ecclesiis S. Cuniberti, S. Pantaleonis & S. Catharinæ Ordinis militaris Teutonicorum. Vide Gelenium de Magnitudine Coloniæ Agrippinæ lib. 3, syntagmate 4, pag. 289: duodecimo item ejusdem libri & 35, paginis 372 & 442. Præter reliquias S. Simeonis in Oratorio serenissimæ Infantis Isabellæ olim, dein in S. Gudulæ, de quibus num. 56, servatas, servari præterea alias Brugis Flandrorum in cathedrali S. Donatiani ecclesia & in Hannoniæ Lætiensi cœnobio, ait in Hierogazophylacio Rayssius, quem consule pagg. 200, 278 & 398. Willotius in Martyrologio Belgico ad diem VIII Octobris Collegio nostro Bruxellensi caput S. Simeonis adscribit; sed Simeonem, episcopum Hierosolymitanum, die XVIII Februarii cultum, cum Simeone Propheta confudit. Scrupulum fortassis alicui movebit, brachiorum S. Simeonis tot partes, easque non exiguas, in tam variis locis servari: ut de his judicium ferri posset, accurata singularum notitia sane opus esset, qua, cum destituar, nec facile illa acquiri possit, nihil certi edicere de his possum; quamvis, eos maxime, qui totum aut fere totum S. Simeonis corpus sese possidere contendunt, a vero aberrare vix dubitem.

[Annotata]

* an parcis?

* l. S. Simeonis

* sacra

DE S. REPARATA VIRG. MART. CÆSAREÆ IN PALÆSTINA

Verisimilius sub Decio.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Reparata V. M. Cæsareæ in Palæstina (S.)

BHL Number: 7189

AUCTORE C. S.

§ I. Sanctæ memoria in Martyrologiis: Acta edenda minus vitiosa Mombritianis: alia metrica, non danda: palæstra & tempus martyrii.

Hanc sanctam, Cæsareensem Palæstinæ, ut ex ejus Actis creditur, Virginem ac Martyrem, antiquo in variis per Italiam civitatibus cultu, [Hanc solo fere nomine vetustissima Martyrologia,] quam certis gestis, celebriorem, multa vetusta recentioraque Martyrologia ad hunc VIII diem mensis Octobris memorant. Vetustius Hieronymianum Lucense, a Francisco Maria Florentinio editum, illam primo loco sic annuntiat: Sanctæ Reparatæ locum æque ac martyrii & virginitatis laureas silens. Nec minus jejune legitur in Morbacensi apud Marteneum tom. 3 Thesauri Anecdotorum: VIII Idus (Octobris scilicet) Reparatæ. Martyrii palma additur in Martyrologio, Bedæ nomen præferente, & ex Ms. S. Germani Autissiodorensis apud laudatum Marteneum excuso, quod sic habet: Passio S. Reparatæ; quæ iisdem verbis legere est in Martyrologio Gellonensi tom. 13 Spicilegii Acheriani editionis Parisinæ anni 1677. Virginitatem eidem adjungit Usuardinus codex Rosweydianus, apud Sollerium nostrum inter Usuardi Auctaria relatus, in quo dicitur: Sanctæ Reparatæ virginis.

[2] At Florus, vel quisquis Martyrologium Bedæ auxit, [alia autem vetusta ac recentiora] prout habent Mss. codices Atrebatensis ac Lætiensis apud nos ante tomum 2 Martii inter ejusdem Venerabilis scriptoris Martyrologii Auctaria laudati, nec virginitatis, nec martyrii palmam, nec palæstram illius prætermisit, hancque etiam a synonymis civitatibus, addita provincia, distinxit his verbis: In Cæsarea Palæstinæ, passio S. Reparatæ virginis. Plura de eadem habet Rabanus in suo, quod ante medium seculum nonum adornavit, Martyrologio, sic inquiens: VIII Idus Octobris Natale Reparatæ, virginis & martyris, quæ passa est in Cæsarea, urbe Palæstinæ, sub Decio præside. Hæc cum nollet idolis sacrificare, primo adhibita est illi olla plumbo fervente impleta, postea abscissæ sunt illi mamillæ, & lampades ardentes adhibitæ; deinde in caminum ignis ardentis missa est: quæ, cum in nullo ibi fuisset læsa, ad extremum decollata est; & continuo de collo ejus exivit columba alba: cujus corpus rapuerunt Christiani, & conditum aromatibus sepelierunt.

[3] Paulo brevius, ac substituto pro Decio præside ejusdem nominis imperatore, [& Romanum cum elogio hodie memorant.] Notkerus, eodem seculo post Rabanum martyrologus, habet similia. Contra Decium præsidem nominat auctor nostri Ms. Florarii Sanctorum, sub finem seculi XV perfecti, qui æque ac Rabanus & Notkerus, in Sanctæ elogio concinnando usus est Actis, mox examinandis. Mitto alia, tum Usuardina Auctaria, tum aliorum recentiorum Martyrologia recensere, solumque addo Romanum hodiernum, quod sic habet: Cæsareæ in Palæstina, passio S. Reparatæ virginis & martyris, quæ, cum nollet idolis sacrificare, sub Decio imperatore variis tormentorum generibus cruciata, demum gladio percutitur, cujus anima in columbæ specie de corpore egredi cælumque conscendere visa est. Hæc de hujus Sanctæ in sacris Fastis, vetustis ac recentioribus, memoria dixisse sufficiat, de ejusdem cultu multo plura inferius dicemus.

[4] [Acta martyrii, a Martene vulgata, cum nostris Mss.] Acta ejus Edmandus Martene tom. 6 Veterum Scriptorum ac monumentorum, col. 741 & sequentibus vulgavit, cum hac prævia Observatione: Acta S. Reparatæ, virginis & martyris, ex optimæ notæ codice Metensi, ab annis circiter octingentis exarato, hic exhibemus. Alia ejusdem Martyris Acta profert Boninus Mombritius longe prolixiora, in quibus etiam perplura leguntur, quæ in manuscripto Metensi desideratur. At illa, & prolixitate sua, & additionibus frequentibus, ab eruditis viris, tamquam dubia & suspecta, merito reprobantur. Hæc vero, quæ hic a nobis eduntur, eam sua brevitate spirant sinceritatem, quæ omnibus antiquitatis studiosis placere solet. Hactenus ille. Nos eadem habemus in insigni codice Ms. membraneo Q. Ms. 6, fortasse non inferioris ætatis, quem Bollandus noster permutatione librorum a Societatis nostræ collegio Fuldensi acquisivit. Differunt hæc nonnumquam aliquot vocibus a Metensibus Martenei; quæ exigua variatio solis amanuensibus adscribenda videtur. Cetera consonant.

[5] [collata,] Habemus insuper eorumdem Actorum e codice nostro Fuldensi apographum, collatum cum Ms. S. Maximini Trevirensis, alioque Ultrajectino S. Salvatoris, atque altero domini Nicolai Belfortii, qui, ut in margine annotatum est, hoc descripserat ex Ms. Cælestinorum S. Petri de Castin, & contulerat cum Ms. Cælestinorum Suessionensium; sed verbis, ut apparet, passim mutatis. Porro in Fuldensi nostro codice iisdem Actis præfixus hic titulus est: Incipit Passio sanctæ Reparatæ puellæ, quæ passa est in civitate Cæsariensi, Palæstinæ provinciæ, VIII Octb: quæ verba nisi auctoris Actorum sint, oportet ipsa Acta primigenia aliud habuisse exordium; nam in omnibus laudatis codicibus tale est: Sub Decio præside immanis fuit persecutio Christianorum. Ibidem quædam erat virgo, nomine Reparata… Introiit * ergo Decius præses in civitatem Cæsariensem &c. Certe vocula Ibidem manifeste indicat, vel in præfixo Actis titulo, vel in ipso eorumdem initio nominatam fuisse provinciam, vel locum, ubi persecutio tunc sævierit, sanctaque Reparata habitaverit: unde, quod dixi, consequitur, nempe vel istum similemve titulum ab ipso Actorum auctore iisdem fuisse præfixum, vel horum exordium fuisse diversum ab eo, quod in laudatis codicibus apographisque legitur.

[6] Quod ad Martenei de iisdem judicium pertinet, assentior quidem ei, [de quibus non possum tam favorabiliter,] hæc tam stili brevitate, quam gestis, quæ continent, præstare Mombritianis; non tamen tantam iisdem fidem adhibere possum, quantam ille adhibuisse videtur. Etenim tam multa in iisdem concurrunt mirabilia, ut ad ea sine scrupulo admittenda certiori opus auctore sit. Virguncula illa duodennis dicitur perfusa liquato plumbo illæsa perstitisse, admotas mamillis suis ardentes lampades similiter pertulisse, & in accensam fornacem immissa, instar trium Puerorum in fornace Babylonica, incolumis psallisse. Neque hæc satis, verum etiam viscera illius machæra in frusta concisa esse, quæ continuo resolidata sunt; ac tum denique capite plexa; subditurque: Et continuo de collo ejus exivit columba alba, quæ primo eam confortabat, cum esset in certamine. Atque hæc quidem omnia velut uno eodemque die, & non interrupta per inclusionem in carcere tormentorum serie, contigisse narrantur.

[7] Quod ad tormenta divinitus superata attinet, non ignoro, [quam ille, censere,] etiam in aliorum Martyrum, ac nominatim in SS. Tarachi, Probi & Andronici, Actis (quæ tamen pro sinceris merito habentur) similia referri divinæ potentiæ miracula. Ita est; neque ego, de quibus agimus, S. Reparatæ Actis certam fidem adhibere cunctarer, si hæc, uti ista, maximam partem ex Actis proconsularibus excepta essent, reliqua parte addita a testibus, non solum synchronis, verum etiam oculatis, qui eorumdem martyrii consummationi se præsentes adfuisse profiterentur, nec suspectæ fidei ullo ex capite hic possent haberi. At nihil hujusmodi habemus pro Actis S. Reparatæ, quorum auctor anonymus nusquam insinuat, se rebus gestis interfuisse, aut eas ab aliquo, qui adfuerat, accepisse, nec ullum denique testem vel monumentum laudat; quamquam certe præsidis cum Sancta colloquia, seu quæstiones ac responsa, alias scire nequiverit.

[8] Parum etiam scriptoris seu sinceritatem, seu accurationem commendat exaggerata illa accusatorum duodennis Puellæ multitudo, [velut sublestæ fidei recudam;] dum ait: Introiit ergo Decius præses in civitatem Cæsariensem: tunc venerunt omnes cives ad eum, & dixerunt ei: Hæc Virgo deridet deos nostros, invictissime; et adorat, nescimus quem, qui dicitur Christus. Quam ob rem nequeo ego certam fidem adhibere incertæ ætatis auctori anonymo, tot mirabilia narranti, atque inter hæc, fuisse ejusdem sanctæ Martyris sue viscera seu membra (utraque enim voce utitur) postquam machæra frustata (ut loquitur) id est, in frusta concisa fuerant, continuo resolidata, cujus rei exemplum hactenus non legi. Nemo igitur, existimo, mirabitur, quod eadem Acta, utut erudito Marteneo aliter visum fuerit, non nisi velut sublestæ fidei, in aliquot saltem martyrii adjunctis, ex ejusdem Martenei editione cum nostro Fuldensi codice collata recudam.

[9] Ad Mombritiana veniamus. In his præter ea, quæ cum edendis habent communia, pro Decio præside Decius cæsar, [sunt tamen hæc multo minus vitiosa Mombritianis.] seu imperator legitur, addunturque alii cruciatus divina ope pariter superati, atque aliquot præterea divinæ ultionis prodigia, de quibus lectorem in Annotatis monebo; sunt in iisdem etiam plures Decium inter Sanctamque sermones. Eadem Acta copiosius scripta in quodam Romano codice monasterii S. Cæciliæ trans Tiberim legi, annotavit Cardinalis Baronius in Martyrologium Romanum; & Florentinius in Annotatis ad suum vetustius Lucense asserit, Mombritianis similia exstare in pervetusto Hagiologio suo Ms., præterquam quod in hoc Decius præses, non cæsar aut imperator, compareat, ac Cæsarea quidem civitas pro Sanctæ palæstra assignetur, non tamen addatur Palæstinæ. Mombritianis denique similia habuit Equilinus episcopus Petrus de Natalibus, & in suo Sanctorum Catalogo lib. 9, cap. 39 in compendium contraxit.

[10] [Acta alia ab Antonio Sebastiano, episcopo Crotoniensi,] Non parum ab istis omnibus differunt Acta metro heroïco composita, inscriptaque: Antonii Sebastiani Miturnini (id est, Minturnini) episcopi Crotoniatiani, diva Reparata, quæ accepimus ex Collectione Cardinalis S. Severinæ, & quorum exordium simul atque argumentum tale est:

Te, Reparata, canam, summo decus addita cælo,
Sancta modis miris varias advecta per undas
Ausoniæ ad portus, ad Minturnensia rura,
Imperio sævi duro impellente Cyrini,
Usque Palestinis a finibus acta volantum
Cælicolum ductu, nullis vexata procellis.

Ut auctorem noscas, partem elogii illius, quod habet Ughellus tom 9 Italiæ sacræ auctæ col. 387 in serie episcoporum Crotoniensium, hic subjungo. Antonius Sebastianus Minturnus (patria scilicet) antea episcopus Ugentinus, ad hanc (Crotoniensem) sedem translatus XIII Julii MDLXIII. Præsul sane, sive versu, sive prosa, eruditissimus, adeo ut inter sui ævi doctos viros merito sit connumeratus. Plura reliquit sui ingenii monumenta, quæ partim teruntur a doctis, partim Romæ latebant apud bon. mem. Cardinalem Montaltum, Sixti V nepotem… Excessit circa annum MDLXXIV &c.

[11] [carmine Heroico scripta,] Eruditionem ejus artemque poëticam abunde probat Poëma istud, quod triginta & tres supra quadringentos versus continet; sed ejusdem ætas tot seculis sancta Martyre posterior nullam probabilem fidem facere potest, dum ille sine teste, sine monumento, aliena ab antiquioribus enarrat. Hic Reparatam in Palæstina quidem passam canit, non tamen a Decio, sed a Cyrino præside; neque mox ex Christiani nominis odio, sed postquam illa libidini præsidis consentire recusans, magam, ad labefactandam ejusdem constantiam arcessitam, divinitus reddiderat cæcam; tum denique a furente Cyrino, quod Christiana esset, edictoque cæsaris, cujus nomen silet, non pareret, comprehendi jussam tormentisque, quorum Acta superius memorata etiam meminerunt, ad sacrificandum idolis frustra tentatam, ac denique capite plexam fuisse.

[12] [quæ etiam corporis translationes contiment; non tamen edenda sunt.] At nihil de ista libidene, quæ elusum a Virgine præsidem, ut in eam Christianæ professionis prætextu sæviret, incitaverit, nihil de inducta excæcataque venefica in iisdem supra dictis Actis legere est; ut nesciam, unde ista acceperit Crotoniensis episcopus. A nostris quoque, æque ac a Mombritianis abest gemina corporis translatio, quam idem episcopus martyrio subnexuit, & quarum primam, cujus etiam in ipso Poëmatis initio verbis jam datis meminit, admodum prolixe poëtice describit. Sed de his infra suo loco pluribus agendum erit. Ceterum cum hæc Acta metrica, enumeratis omnibus prosaïcis, longe recentiora sint; nesciamque, an, & ex quibus monumentis eorumdem auctor hauserit ea, quæ vetustioribus addidit, isque præterea verbosior sit, &, quam vocant poëticam licentiam, liberaliter usus, non mirabitur lector, quod ab hac illius elucubratione, quam Ms. habeo, edenda abstineam.

[13] Vidimus num. 1, aliqua ex vetustioribus Martyrologiis S. Reparatam sine loco palæstræ annuntiare, [Passa est Cæsareæ in Palæstina] alia Cæsareæ in Palæstina, quæ antiqua episcopalis ac deinde etiam archiepiscopalis civitas fuit, ac post Hierosolymam primaria, in regione Samariæ & ora maris Syriaci condita. Acta apud Marteneum, nostraque in codice Fuldensi Civitatem Cæsariensem tantum nominant, omissa provincia Palæstinæ, quam tamen, uti supra jam observavi, in eodem nostro codice Fuldensi exprimit titulus iisdem Actis præfixus, ut hæc Cæsarea ab aliis synonymis civitatibus distinguatur. In Hagiologio, apud Florentinium in Annotatis ad Martyrologium Lucense, velut pervetusto laudato, civitas Cæsariensis similiter assignatur pro Virginis martyrii loco, sed pariter sine provincia Palæstinæ, quam contra addunt Acta Mombritiana; neque ulla afferri posse videtur solida ratio, cur Cæsaream reipsa fuisse S. Reparatæ hodiernæ palæstram, negemus, aut hanc a celebri illa Palæstinæ civitate diversam suspicemur.

[14] In persecutoris nomen Decium omnes, præter Antonium Sebastianum, [verisimilius sub Decio imperatore] Crotoniensem episcopum, consentiunt; sed eorum aliqui, ut vidimus, Decium istum præsidem, alii cæsarem nominant. Præsidem ipsum constanter dicunt Acta Marteneana, nostraque Fuldensia, & quibuscum hæc collata diximus. Consonant etiam jam laudatum pervetustum Hagiologium Ms. Florentinii, Rabanus in Martyrologio suo, & inter auctaria Usuardina apud Sollerium nostrum codices Antverpiensis-Maximus, Ultrajectinus, Leydensis, Albergensis & Danicus. Decium autem cæsarem assignant Acta a Mombritio edita, Notkerus in Martyrologio, S. Antoninus parte 1 Historiali, tit. 7, cap. 7, § 7, & Petrus de Natalibus in Catalogo Sanctorum, huncque, ut alii præsidem, Cæsareæ præsentem fuisse, dum S. Reparata passa fuit, enarrant.

[15] Utraque opinio suam, altera tamen altera, majorem, [generalem persecutionem movente,] patitur difficultatem. Decius provinciæ Palæstinæ præses, æque ac ejus temporis Cyrinus, aliunde prorsus ignotus est; Decium vero cæsarem, seu imperatorem, constat quidem medio seculo tertio acerrime persecutum Ecclesiam esse, sed non, an, ex quo imperium adeptus est, umquam Cæsareæ in Palæstina fuerit. Tam constans tamen in Decio, sub quo Sancta passa sit, nominando omnium consensus gravem mihi suspicionem movet, sub Decio imperatore eam coronatam esse, præsidemque, qui eamdem coram Cæsareæ jussit interfici, vel eodem nomine (ut minus vitiosa Acta habent) appellatum fuisse, vel ita in iisdem Actis nominatum ex confusione imperatoris, persecutionem lege lata mandantis, cum præside eamdem exsequente, simili scilicet ex errore, ex quo etiam in aliquot aliorum Martyrum Actis minus accuratis legimus gesta præsidum imperatoribus, tamquam præsentibus adscribi.

[16] [ac proinde anno 249, vel uno e duobus sequentibus.] Fortasse hujus opinionis fuit Cardinalis Baronius, qui cum Acta Mombritianis similia legisset, solum Decium imperatorem, in cujus persecutione ipsa passa fuerit, tacito præside, nominavit in Martyrologio Romano verbis num. 3 jam relatis. In Annalibus quoque Ecclesiasticis ad annum Christi 253 ejusdem S. Reparatæ martyrium sub Decio imperatore reposuit, præsidemque similiter siluit. Cui ego, quantum ad imperatorem pertinet, adhærendum existimo, non tamen quantum ad annum vulgaris æræ Christianæ; cum Decius imperium, quod anno 249 per Philipporum cædem obtinuit, per suam quoque necem anno 251 amiserit, uti apud eruditos chronologos nunc certum est. Sub Decio igitur imperatore ac proinde uno e tribus annis, quibus hic imperavit, S. Reparatæ virginis martyrium verisimilius figendum putavi.

[Annotatum]

* al. introiens

§ II. Sanctæ Martyris corpus, apud Cæsaream primo sepultum, verisimiliter fuit aliquando in Italiam translatum; sed hujus translationis tempus ignotum est & adjuncta fabulosa: incertum etiam, quo tempore id Theanum fuerit allatum.

[Corpus ejus e Palæstina in Campaniam Italiæ translatum] Acta ex Martenei, Metensi, nostroque Fuldensi codicibus, & cum quibus hæc collata fuere, edenda, post narratam capitis Martyris amputationem mox terminantur his verbis: Accedentes vero Christiani pauci, viri timorati, rapuerunt corpus ejus, & conditum aromatibus sepelierunt eum, * & requievit in pace octavo Idus Octobris, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor & imperium in sæcula sæculorum. Amen. Hæc de S. Reparatæ corporis apud Cæsaream Palæstinæ sepultura, nec plura de eodem, sive in hisce, sive in Mombritianis, legere est. Itali tamen affirmant, fuisse illud olim in oras suæ Campaniæ inde translatum; faventque illis, quæ de ejusdem Sanctæ apud illos cultu, creditaque illius corporis ibidem possessione dicturi sumus. Certe Orlendius. Orbis sacri ac profani part. 2, vol. 3, pag. 1606, num. 10 corpus ejus inter Sanctorum reliquias, Theani, cognomento Sidicini, quod hodierni regni Neapolitani, in provincia Terræ Laboris, parva episcopalis civitas est, in Cathedrali S. Joannis Euangelistæ ecclesia servatas, recenset, consonatque Ughellus tom. 6 Italiæ sacræ, per Coletum auctæ, col. 549.

[18] [Theani ac Lucæ dicitur quiescere.] Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ illud & Theano & Lucæ attribui, indicat: nam in Indice Alphabetico Sanctorum, quem eidem Catalogo præmisit, sic habet: Reparata, virgo & martyr Cæsareensis … Corpus Lucæ in ecclesia S. Joannis; deinde vero ibidem in altero Indice, exhibente corpora Sanctorum diversis locis assignata, rursum ait: Reparatæ virginis & martyris Lucæ in ecclesia S. Joannis; Theani in propria ecclesia. Conciliari hæc facile possunt, si (ut sæpe alias contingit) sacri corporis pars corpus appelletur; verumtamen, quid de Lucensibus hujus Sanctæ reliquiis censendum sit, infra videbimus ex Florentinio, viro nobili Lucensi, in Annotatis ad Martyrologium Lucense, jam alias laudatum. Theanenses, pro quibus major stat probabilitas, tradunt quidem, sacrum hunc thesaurum post excisas medio seculo nono per Saracenos Formias ad se pervenisse; sed quo tempore, quo auctore, quave ratione ille e Palæstina in Campaniam translatus fuerit, neminem legi, qui doceat, præter Antonium Sebastianum Crotoniensem episcopum in sua Diva Reparata, seu Actis metricis.

[19] Si huic fides habenda sit, contigerit prima ista translatio mox a Sanctæ martyrio, [Translationem hanc mox a Sanctæ martyrio divinitus factam esse,] Deo impium præsidis, quem Cyrinum appellat, consilium ad suæ Martyris gloriam vertente. Postquam enim poëta dixerat, truncatum capite corpus Virginis continuo ibidem multis miraculis fulsisse, ita perrexit de eodem præside canere.

Quo magis irarum furiis agitatus & œstro,
Remigiis exutam & navalibus armamentis
Deduci pinum * deterrimus hostis in altum,
Amotamque ope nautarum, demptoque magistro
(Haud procul æquoreis rebombat * fluctibus ora)
Virgineumque caput, nudoque in littore corpus,
Quod jacet, hic positum jussit ventoque marique
Jactari, infringi scopulis, mergique profundo:
Quin etiam magni sancto qui nomine Christi
Dicuntur, longa vexatos morte necari.
At secus evenit, quam mente putarat iniqua;
Impia * nondum satiatus pectora præses:
Nam Deus omnipotens cælo demisit ab alto,
Qui celeres cymbam ducantque regantque, ministros
Æthereos, Latio salvamque in littore sistant.

[20] Tum totum per mare Mediterraneum iter poëtice multis describit, [cunit episcopus Crotoniensis; verum hæc desumpta videntur] tandemque cymbam ad Latii novi Campaniæque confinia circa ostia Liris perducit, ita prosequens:

Et tandem venit Laurentis ad arva Maricæ.
Est Promontorium, Piras dixere priores,
Nunc vero Argentum, mutato nomine, dicunt:
Hoc illam ætherei proceres in littore sistunt
Lætitiæ signo ingenti & clamore secundo;
Intonuit cælum, & miranda luce refulsit.

Nunc, quanti hæc valeant, videamus. Ad diem XVI Decembris in Martyrologio Romano Baronii legitur: Formiis in Campania, sanctæ Albinæ virginis martyris sub Decio imperatore; ad quæ laudatus Cardinalis annotavit, hujus Acta, ex antiquis ecclesiæ Caietanæ monumentis accepta, ordiri his verbis: Tempore adveniente. Hinc ego colligo, hæc eadem esse S. Albinæ Acta, quæ in Museo nostro ad eumdem Decembris diem reposita habemus cum hoc pariter exordio Tempore illo adveniente.

[21] Porro in hisce dicitur hujus S. Albinæ virginis ac martyris corpus, [& S. Reparatæ Actis perperam adjecta ex Actis S. Albinæ] Cæsareæ in Palæstina, jubente Decio cæsare seu imperatore, capite plexæ, eodem prorsus modo, quo supra corpus S. Reparatæ, ad Latii novi Campaniæve littora advectum esse. En tibi verba. Tunc adstitit spiculator, & amputavit caput ejus (Albinæ) continuo, & habuit (Decius) consilium cum militibus; & omnibus circumstantibus dixit: Audite consilium meum, comprehendite istam Magam (S. Albinam indicat) & alios multos magos (id est, Christianos) qui in isto regno habitant, comprehendite omnes; & perducite ad me unam vetustam naviculam, fragilem, sine omni armamento. Et fecerunt ministri, sicut præceperat Decius cæsar; & statim miserunt in eam (naviculam scilicet) S. Albinam cum aliis Sanctis: angelus autem Domini descendit de cælo, & intravit cum illis in naviculam, & perduxit eam in locum, qui dicitur Scauri, per virtutem Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria in secula seculorum.

[22] [quæ ejusdem S. Reparatæ Actis] Qui hæc cum supra recitatis Crotoniensis episcopi versibus contulerit, non dubitabit, quin, solo sanctæ virginis martyris nomine mutato, eadem utrobique translatio referatur: nam ex iis, quæ de secunda translatione S. Albinæ in iisdem Actis deinde sequuntur, etiam constat, non alium primæ translationis terminum, quam Campaniæ prope Minturnas littus indicari; locusque Scauri fortasse is ipse est, qui in Campaniæ Mappa geographica Blaeviana Turris Scaura dicitur. Ex his igitur S. Albinæ Actis Antonius Sebastianus, Crotoniensis episcopus, vel si quis alius hoc in argumento eidem præivit, translationem corporis S. Reparatæ videtur mutuatus esse, sive quod ipsemet, sive alius, qui ei præiverit, Albinæ nomine Reparatam iis in Actis venire crediderit. Is error tanto facilius potuit committi, quanto major est inter utriusque Virginis martyris gesta conformitas; recteque Tillemontius tom. 3 Monument. Eccles. in Persecutione Decii, art. 15 observavit, fere omnia, quæ in Actis S. Reparatæ apud Mombritium leguntur, a Philippo Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ ad diem XVI Decembris de S. Albina referri. Oportet, præcipua, quæ consentiunt, hic breviter recensere.

[23] [simillimæ sunt,] Acta S. Reparatæ, tam edenda, quam Mombritiana, hanc Cæsareæ (in Palæstina addunt posteriora) passam tradunt; de Albina plane consentiunt hujus Acta, quæ habemus. Ambæ Sanctæ, in suis quæque Actis, dicuntur duodecim circiter annorum fuisse, dum martyrium subierunt, ambæ sub Decio, Cæsareæ præsenti, passæ, huncque Acta S. Albinæ cum Mombritianis cæsarem faciunt. Ambæ eadem tormenta, videlicet plumbum igne liquatum, lampades mamillis adurendis admotas, incensam fornacem, sectionem membrorum divinitus superasse, decalvato capite publice circumductæ, ac tandem, abscissis cervicibus, martyrium consummasse asseruntur. Hæc fere sunt, quæ Acta S. Albinæ cum Actis S. Reparatæ edendis habent communia.

[24] [& ex iisdem, maxime Mombritianis,] Nunc accipe etiam quædam alia, quæ de utraque sancta Virgine martyre in utriusque Actis, S. Albinæ scilicet, ac Reparatæ, Mombritianis, non in Marteneanis nostrisque, præterea narrantur. Sunt ea primo tormenta quædam, præter jam dicta, sine læsione tolerata, videlicet acetum fervens infusum ori, ardentes lampades lateribus admotæ, sed divinitus extinctæ; corporum super craticula, subjectis ignitis carbonibus, extensio, membra fragmentis testaceis perfricata, & aceto & aqua bullienti perfusa, acetum item, sinapi mixtum, in nares instillatum &c. Secundo sunt miracula quædam, nempe terribilis terræ motus, quo maxima pars populi perierit; carnificum alii cæcitate percussi, alii, arescentibus subito brachiis, a torquendo prohibiti. Tanta rerum omnium conformitas haud difficulter suadere potuit Crotoniensi episcopo, aut cuipiam alteri, quem ipse fortasse secutus fuerit, Reparatam in istis Actis Albinæ nomine venire, ac proinde memoratam in iisdem translationem spectare ad Reparatam, cujus corpus Cæsarea Palæstinæ in Campaniam advectum credi noverat, sed ignoto tempore ac modo; itaque historiam istam translationis ad S. Reparatam retulerit, cujus gesta translationis auctor affinxerat Albinæ.

[25] At forte quærat quispiam, cur S. Albinæ Acta potius ex Actis S. Reparatæ conficta, [conficta, uti ex eorum collatione] quam hæc ex illis credenda sint. Non una in promptu ratio est. Nam primo Reparatam hodiernam memorant vetusta Martyrologia, præcedenti § relata, in quibus frustra quæres Albinam istam, quam primus, quem quidem sciam, Cardinalis Baronius in Romanum ad diem XVI Decembris intulit, nec Cæsareæ in Palæstina, sed Formiis in Campania, velut hic passam, annuntiavit. Secundo Acta S. Reparatæ edenda antiqua esse, probant codices Metensis ac Fuldensis, ex quibus deprompta sunt. Tertio Acta S. Reparatæ, non Albinæ, seculo IX noverunt Rabanus & Notkerus, ut ex amborum Martyrologiis constat. Imo, si Actorum primæque translationis Albinæ scriptor idem etiam sit duarum posteriorum, quæ primæ ibidem adduntur, non sunt illa seculo XII antiquiora, ac forte etiam multo recentiora, cum in illis mentio fiat de ecclesia Cajetana a Paschale II summo Pontifice dedicata, Cajetæ tum sedente episcopo Alberto, de quo Ughellus tom. 1 Italiæ sacræ auctæ, col. 537 & sequenti.

[26] Quarto, quod ad S. Reparatæ Acta edenda attinet,[ostenditur.] si quis hæc ex Actis S. Albinæ composuisset, non fuisset prætermissurus cetera illa tormenta divinitus superata, ac miracula, quæ in Mombritianis quidem, non tamen in nostris, reperire est. Quinto denique nec in hisce, nec in Mombritianis ulla exstat mentio de S. Reparatæ corporis translatione e Palæstina in Campaniam, imo oppositum indicatur, dum dicitur ejusdem corpus prope Cæsaream a paucis Christianis fuisse sepultum: atqui tamen eamdem translationem referre intererat scriptoris, qui S. Albinæ gesta affinxisset Reparatæ. Minime igitur dubitandum apparet, quin gestorum S. Albinæ consarcinator, ea e S. Reparatæ Actis mutuatus sit, ac translationem corporis, nescio, an e sua, an ex aliena penu, adjecerit.

[27] Porro, utut aliter visum fuerit Crotoniensi episcopo,[Eamdem S. Reparatæ translationem] ab eruditione, ut vidimus, commendato, non possum ego translationem illam de corpore S. Reparatæ expositam, unde unde illam acceperit, velut verisimilem admittere, tum quod tam mirabilis sit, ut ad fidem faciendam antiquo probæque notæ auctore egeat, tum quod, ut mox dictum est, ceteris certo antiquioribus ejusdem Sanctæ Actis adversetur. Libet etiam hic quærere, quid tandem factum fuerit Christianis illis Cæsareensibus, quos Cyrinus præses una cum S. Reparatæ corpore fragili cymbæ impositos sine remigio marinis fluctibus jactandos commisit. Hine per viam perierunt, an cum eodem sacro corpore ad Campaniam salvi & incolumes appulerunt? Certe nulla de iisdem deinde fit mentio. Ab omni quoque verisimilitudine abhorrent, quæ idem episcopus de solemni ejusdem corporis e navi in Minturnensem civitatem translatione, conditoque templo ibidem canit. Præfatus enim, Minturnensem episcopum de S. Reparatæ meritis advectoque corpore ab angelo noctu monitum, sic prosequitur:

[28]

Tum vero invalidos e strato corripit artus,[idem episcopus adjunctis poetice exornavit]
Multa putans secum, & monitis parere parabat,
Ut primum roseos thalamos aurora reliquit.
Interea volucris commota it fama per urbem,
Venisse externis Scaurana ad littora ab oris
Carbaseis nudam velis sine remige pinum,
Concurrit subito stupefacta frequentia vulgi:
Advocat ille omnes, properans, plebemque patresque
Et vigiles templi socios, remque ordine pandit;
Aspersamque rosis niveis, auroque rigentem
Coccineam induitur clamydem, capitique tyaram
Coccineam induitur clamydem, capitique tyaram
Ornatam variis gemmis lætamque smaragdis
Imponit: longo præmittitur ordine pompa
Multa sacerdotum candenti in veste nitentum;
Atque accensa diem duplicant funalia multo
Lumine, multiplicem curva edit tibia cantum.
Dux ipse insequitur, magno comitante senatu,
Et late cœtu innumero juvenumque senumque,
Ingentesque Deo grates laudesque canebant.
Jamque propinquabant, ubi Diva jacebat in asta *,
Cum subito exoriens effulsit plurimus ignis,
Syderis instar habens, quod claras æthere toto
Effundatque comas fradiens, * flammasque comarum;
Et supra exuvias tum Virginis adstitit hærens;
Luce repercussa cymbamque locumque notavit.
Mirandum haud dubie, mirandum hoc omnibus astrum
Visum est, ac Regem Superum venerantur in illo:
Adscriptam in Divas Reparatam, & sede locatam
Ætherea agnoscunt, nec non reverenter adorant.

[29]

Sis bona, sis felix (ajunt) sanctissima Virgo:[nullo modo admittendis]
Tu Dea pro quondam nobis Laurente Marica:
Ad te confugimus: te in nostra optata vocamus;
Tu vero ante Deum defer pia vota precesque,
Teque duce, auxilium tandem imploremus ab ipso.
Annuere actutum visa est (mirabile dictu!)
Illa quidem, & nutu tellus pontusque moveri.
Contremuere omnes; at tu, venerande sacerdos,
Intrepidus geminasque preces, perstasque precando,
Appellique jubes cæcos atque ægra trahentes
Corpora; confestimque aliis vigor integer omnis
Incedendi, aliis tum dulcia lumina dantur.
Conclamant omnes, Divamque ad sidera tollunt
Laudibus, & meritas conantur solvere grates
Argenteoque ferunt loculo, conduntque sepulchro
Marmoreo exuvias; solido de marmore templum
Constituit, donis cumulat, rituque sacerdos
Romano venerans sacravit numine Divæ.

Hæc laudatus episcopus Crotoniensis, qui haud dubie dum scriberet, non advertit, quam aliena essent a calamitosis illis Ecclesiæ temporibus, quibus Christiani inter persecutores suos de latibulis potius, in quibus sacra peragerent, quam de festivis pompis publice ducendis, marmoreisve templis erigendis erant solliciti.

[30] Denique, ne hisce diutius frustra immorer, ego tempus modumque advecti e Palæstina S. Reparatæ corporis nescire malo, [corpus tamen ejus in Italiam aliquando illatum fuisse, verisimile ex cultu fit.] quam eo ex Poëmate temere affirmare. Nec propterea tamen translationem ipsam aliquando factam inficior, quam verisimilem faciunt ea, quæ de eximio ejusdem in aliquot Italiæ civitatibus cultu, communique de corpore ejus Theani servato opinione jam insinuavi, pluribusque exponam. Sane, nisi id ita sit, perquam difficile captu est, qua ratione Theanenses in animum induxerint, sacrum illud corpus, quod post excisas Formias ad se pervenisse, existimant, esse S. Reparatæ Cæsareensis Palæstinæ virginis martyris, extra Italiam vix notæ; ac Florentini, Lucenses, Niciensesque, eamdem tam insigni cultu antiquitus prosecuti fuerint, ut templa quoque ejus nomini dicarint, festumque diem egerint VIII Octobris, quo Cæsareensis Reparata vetustis Martyrologiis inscripta legitur.

[31] Medio seculo XIV indubitanter creditum fuisse, [Seculo XIV certo credebatur illud quiescere Theani,] S. Reparatæ corpus Theani cognomento Sidicini, de quo supra memini, in monasterio puellari quiescere, synchronus testis est Matthæus Villanus Florentinus in Historia sui temporis, apud Muratorium edita tom. 14 Scriptorum rerum Italicarum, lib. 3, capp. 15 & 16, ubi docet, Florentinorum legatos, anno 1352 Neapolim ad coronationem Ludovici & Joannæ missos, nomine civitatis suæ ab iisdem regibus eam postulasse gratiam, ut liceret sibi portionem aliquam ejusdem sacri corporis, quod Theani, in eorumdem regni civitate; servabatur, Florentiam transferre, in cathedrali ecclesia, eidem Sanctæ dicata honorifice deponendam: atque annuentibus prædictis regibus, faventeque, cujus juris tunc Theanum erat, comite Francisco de Monte Scheggioso, monasterii abbatissæ mandatum fuisse, ut dexterum corporis brachium Florentinis legatis traderet; abbatissam vero, aliquot induciarum dies fraudulenter pactam, curasse, ejusdem brachii simulacrum e ligno gypsoque fieri; illudque legatis traditum ac Florentiæ solemniter exceptum esse, asservatumque, donec toto quadriennio post, cum in pretiosam thecam inserendum esset, sacrilega abbatissæ fraus detecta.fuit

[32] At quo tempore, Theanenses sacrum illud corpus acceperint, [circa quod a quadam Beneventano principe,] non magis constat, quam quo ex Palæstina in Campaniam primo fuerit allatum. Ad manum mihi est ejus rei relatio, quam Papebrochius noster ex collectione Officiorum veterum Mss. apud Carolum Strozzi num. 691, f. 325 manu sua descripsit, & in novem breves Lectiones ad usum scilicet divini Officii, partitam fuisse, annotavit. Hæc sic habet: Post vero annorum curricula (ita orditur) cum jam universus orbis Christianæ fidei deserviret, ad tumulum Virginis memoratæ cœperunt multa miracula fieri. Ibi enim dæmones fugabantur, mutorum linguæ solvebantur, mancis manus, claudis pedes restituebantur; denique quocumque languore oppressi illuc accedebant, sanctæ virginis Reparatæ meritis curabantur. Cœpit ergo locus ille celeberrimus haberi, & illic ad honorem Virginis ejusdem ecclesia constituta magna cœpit veneratione frequentari.

[33] [cujus filia per ejusdem Sanctæ patrocinium dæmone liberata fuerit,] Interea tantarum virtutum fama longe lateque divulgata Beneventani principis pervenit ad aures. Huic erat unica filia, nomine Paga, quæ multo jam tempore fuerat a dæmonio vexata. Confestim princeps permotus amore filiæ quam quidem tenere diligebat, festinat cum filia sanctæ Virginis experiri beneficia. Postquam eo ventum est, Paga nolens in ecclesiam trahitur, & humi prostrata gravius solito cœpit a dæmone fatigari. Tunc princeps lacrymas fundens ad Reparatæ tumulum accedit, & lacrymosa voce dicere cœpit: Sanctissima Christi virgo Reparata tuarum virtutum invitatus odore ad te pro filia rogaturus accedo; ante tuum venerabile corpus lacrymosas preces effundo; attende prostratum; lacrymantem respice; mærentem consolare; libera, obsecro, filiam ab hac, qua tenetur, peste, & per te recuperare merear, quam jam videor amisisse; & omnes, qui adstant, glorificent nomen Domini Jesu Christi, pro cujus amore subire martyrium non timuisti. Talibus ergo precibus dum importune pater insisteret, exauditur, & sanctæ Virginis meritis filia a dæmone liberatur.

[34] [in dedicata eidem ecclesia depositum.] Tunc princeps lætus & exultans cum omnibus, qui aderant, Deo gratias egit, & communi consilio gloriosæ Martyris Christi corpus Beneventum transferre disposuit. Illo igitur de sepulcro educto, & in linteo mundissimo involuto, princeps cum lætitia regreditur, & flumen transiens venit iter, quo Theanum itur. At ubi ventum est ad locum, qui Aquensis dicitur, Martyris Christi corpus tanta mole defigitur, quod nulla umquam poterat ratione moveri. Intellexit princeps sagacissimus voluntatem Virginis Christi, &, deposito corpore, jussit in eodem loco construi & dedicari basilicam, &, pluribus collatis bonis, ad serviendum tradidit filiam, vestem sacræ religionis indutam, quæ multo post tempore honeste satis & religiose vivens, & in eadem ecclesia Jesu Christo Domino fideliter deserviens, tandem suam animam in pace Domino commendavit.

[35] [ac deinde ab episcopo in civitatem illatum fuisse] Post ejus obitum jam annis revolutis pluribus, cultor Christi verus, qui tunc Theanensi præerat ecclesiæ, audiens, sanctum Virginis corpus illic requiescere, æstuat amore nimio ad majorem illud ecclesiam, ubi sedes est episcopi, deportare. Itaque instans voto suo, assumptis secum quibusdam de Fratribus & de Religiosis, ire festinat illuc, & veniens ad locum adoravit pronus. Deinde cum iis, qui secum aderant, in terram prostratus diutissime adoravit; exurgens vero ab oratione pretiosum corporis thesaurum cum timore elevat, elevatum cum reverentia & gravitate deportat. Cæterum antequam venisset episcopus ad locum, qui vocatur Opius, sancto corpori pausare placuit; neque enim decebat, ut tam pretiosum munus sine magno honore a civibus susciperetur. Tunc civitatis clerus & populus venerunt, honorifice obviam procedentes sacrum corpus ingenti lætitia susceperunt, & susceptum cum hymnis & laudibus intra urbis mœnia deferentes, in majori ecclesia locello dignissimo locaverunt. Quantas autem virtutes virgo & martyr Christi Reparata tunc operata fuerit, quot salutis beneficia in adventu suo Teanensi populo erogaverit, difficile est enarrare. In loco vero illo, ubi, ut dictum est, pausare voluit, cives sub ejusdem sanctissimæ Virginis nomine diligenti cura puellarum monasterium facere studuerunt, collaudantes & benedicentes Dominum Jesum Christum, qui vivit & regnat Deus cum Patre & Spiritu Sancto in unitate perfecta Deus in sæcula sæculorum. Amen.

[36] Hactenus vetustæ Lectiones Officii Translationis S. Reparatæ, [narratur in Lectionibus Officii ecclesiastici incertæ fidei,] verisimiliter in ecclesia Theanensi olim recitari solitæ, quæ, sicut pro sacro ejus corpore eidem ecclesiæ asserendo faciunt, ita pro tempore, quo hæc illud acceperit, figendo nil juvant, cum nec Beneventanum principem, qui illud eo primus portaverit, auctor nominet, nec episcopum, qui in civitatem deinde transtulerit; ac de Paga quoque, quam ejusdem principis filiam facit, nullam uspiam mentionem repererim. Admodum quoque suspectum mihi est ipsum Lectionum exordium, nimirum: Post vero annorum curricula, cum jam universus orbis Christianæ fidei deserviret, ad tumulum Virginis memoratæ cœperunt multa miracula fieri &c. Vel enim loquitur earum auctor de Sanctæ tumulo apud Cæsaream in Palæstina, vel de ejusdem tumulo in Campania. Si primum, manifestus ille fabulator est, qui Beneventanum in Italia principem cum filia sua Cæsaream Palæstinæ, velut ad locum parum dissitum, perducit reducitque; si secundum, sublestam mihi auctoritatem suam facit, insistens opinioni, quæ S. Reparatæ corpus mox a martyrio e Palæstina in Campaniam cymba divinitus allatum narrat, seu potius fabulatur. Jam quod ad ejusdem auctoris ætatem spectat, omnino videtur seculo XIV junior esse; cum ex Villano supra laudato constet, eo seculo medio corpus S. Reparatæ Theani in puellari monasterio quievisse; quod iste in ecclesiam cathedralem translatum scribit sine ullo scriptoris synchroni aut supparis indicio.

[37] Alteram translationis Theanum factæ causam assignat sæpe laudatus episcopus Crotoniensis in sua Diva Reparata, [Crotoniensis episcopi de ejusdem translationis causa] seu in Actis ejus metricis, in quibus, postquam templum eidem Minturnis (sed incongruo, ut observavi, tempore) exstructum, annuamque festivitatem observari solitam fuisse, dixerat, subjecit sequentia:

Quem casti morem posthæc tenuere nepotes,
Donec Minturnæ hostili servantur ab ira,
Donec florenti incolumes regione fruuntur.
Has penitus postquam evertit furialibus armis
Gens Agarena, Dei contemptrix impia, totas,
Diruta Syrarum, heu! sævo post mœnia bello
Urbs Sidicina Deæ, Pandulpho principe captas
Relliquias servat magna pietate, colitque.

Theanum itaque, quod Sidicinum cognominari diximus, translatum fuisse Sanctæ corpus, ait, post Minturnarum per Saracenos excidium, Theanensium principatum obtinente Pandulpho. Verum implexa hæc sunt, & cum rebus Formianis videntur confusa.

[38] Minturnina civitas jam inde a seculo sexto, quo Agareni, [opinio expenditur:] seu Saraceni, nondum visi fuerant in Campania, ab alio excisa hoste conciderat, ejusdemque episcopatus a S. Gregorio Magno Papa adjectus fuerat Formiano. Parem sortem circa medium seculum nonum a Saracenis tulit civitas Formiana, & hujus quoque episcopatus Cajetam translatus est; de quibus omnibus consuli potest Italia sacra Ughelliana, per Coletum aucta, tom. 1 in Episcopis Cajetanis, tomoque 10 inter episcopatus antiquatos col. 98 & sequenti in Formianis, ac col. 140 in Minturnensibus. Vide etiam, si lubet, Opus nostrum tom. 1 Junii, pag. 212 in S. Erasmo episcopo martyre, num. 4, ubi etiam hujus Sancti corpus eadem de causa Formiis Cajetam translatum leges. Quod de tempore occasioneque translationis corporis S. Erasmi certum est, id de S. Albinæ etiam reliquiarum adventu sentire videntur iidem Cajetani; nam & hæ quoque ad calcem Actorum hujus Cajetam translatæ fuisse dicuntur multo … tempore peracto (ex quo istæ a Palæstina ad Campaniæ littora, eodem, quo S. Reparatæ, modo mihi non probato, advectæ fuerant) cum Formiæ & loca juxta posita ab Agarenis fuissent destructa; diciturque hæc translatio curata fuisse a Theanensi episcopo nomine Bono, qui apud Ughellum tom. 1 Italiæ sacræ auctæ, col. 529 dicto seculo nono decrepito eidem ecclesiæ præsedisse ligetur.

[39] [fortasse illa contigerit post destructas seculo IX Formias.] A verisimilitudine igitur non recedet, qui S. Reparatæ quoque sacra lipsana circa id temporis sive Theanum, sive Cajetam prius, atque hinc deinde Theanum pervenisse suspicabitur, consentietque Crotoniensi episcopo, factum hoc vastationi a Saracenis Campaniæ illatæ postponenti. At quis iste Pandulphus princeps, sub quo laudatus Crotoniensis antistes id factum affirmat? Fuerunt quidem seculis decimo undecimoque ejus nominis principes ducesque Beneventani ac Capuani, atque inter illos seculo decimo unus comes Theanensis; sed huncne, an alium, designatum velit, non dispicio.

[Annotata]

* al. illud

* i. e. navim

* an reboabat?

* adde sic

* l. in alga

* l. radians vel radiis

§ III. Sanctæ antiquus cultus Florentiæ ac Lucæ in Hetruria, & Nicææ in Provincia: solemne festum illius Hadriæ in regno Neapolitano a seculo XIV.

[Florentiæ ecclesiam cathedralem sibi dicatam] Observavi superius, insignem hujus sanctæ Virginis Martyris in aliquot Italiæ civitatibus antiquum cultum assertæ ejusdem sacri corporis ad eam regionem translationi, aliquando factæ, plurimum favere. Franciscus Florentinius, nobilis Lucensis in Annotationibus ad suum Vetustius Lucense Martyrologium ipsam Clarissimam (cultu scilicet ac sui nominis celebritate) in Tuscia Martyrem non dubitavit dicere. Florentiæ, quæ Hetruriæ metropolis, Magnorumque Ducum sedes est, fuisse ei antiquitus dicatam ecclesiam cathedralem, scribit Matthæus Villanus, historiographus Florentinus seculi XIV, a Muratorio editus tom. 14 Scriptorum Rerum Italicarum, in Historia sui temporis lib. 3, cap. 85, additque, id a Florentinis factum esse, quod Radagasii, Hunnorum regis, exercitus, cujus obsidione divinitus fuerant liberati, internecio festa S. Reparatæ luce contigesset.

[41] De causa ipsi dedicatæ ecclesiæ consentit [antiquitus habuit, & hujus temporis metropolitanæ est contitularis,] Ughellus tom. 3 Italiæ sacræ auctæ, col. 7; sed quanto tempore post dictam Radagasii exercitus stragem, quæ seculo V paucis annis inchoato evenit, nec hic, nec ille, clare docet. Ex laudato Ughello (apud quem col. 20 ejusdem ecclesiæ exstat mentio in testamento Speciosi, Florentini episcopi, anno 724 multa episcopio B. Joannis Baptistæ, vel Reparatæ martyris legantis) præterea habemus, eidem ecclesiæ anno 1294 substitutam esse magnificam illam, amplissimamque basilicam, quæ nunc metropolitana est, ac S. Mariæ floridæ nomen habet. Nec propterea tamen antiquo cultu suo ac Patronæ titulo S. Reparata destituta fuit. Ita disco ex ejusdem archidiœcesis Officiis propriis, in quibus hoc ipso die VIII Octobris annuum festum ejus Contitularis nomine præscribitur. Verba accipe.

[42] In festo S. Reparatæ V. & M., nostræ metropolitanæ ecclesiæ Florentinæ Contitularis, [in qua, totaque diœcesi insignem cultum obtinet;] ibique duplex 1 classis; celebraturque cum Octava ex immemorabili consuetudine: in diœcesi duplex. Omnia de Communi virginis martyris 1 loco. Inter quotidianas quoque Commemorationes, extra festa duplicia in Laudibus ac Vesperis faciendas, in eodem Officiorum propriorum libello præscribitur una de S. Reparata, ecclesiæ metropolitanæ Contitulari, in ipsa tantum metropolitana, Antiphonis, Versibus ac Oratione ex Communi Virginis martyris pariter acceptis. Ut vero prioribus seculis civitates Italiæ solemnia sanctorum patronorum suorum festa etiam profanis ludis celebrare soluerunt, ita, eodem teste Villano, festa S. Reparatæ luce fiebant olim Florentiæ pedestres cursus ab illius ecclesia, proposito ex ære publico primo ad metam pertingenti præmio panni rubri levis pretii, ulnarum octo; sed seculo XIV pedestribus cursibus equestres substituti fuere, præmiumque pannus coccineus pretiosus ulnarum duodecim propositus.

[43] Reparatam porro Florentiæ, ut jam diximus, & olim & hactenus cultam, [non tamen ejusdem corpus quiescit,] Cæsareensem in Palæstina Martyrem esse, quamquam ex ejusdem Officio, quod ex Communi Virginis martyris fit, statui nequeat, colligitur tum ex die VIII Octobris, qua Florentini. suam colunt, quaque Cæsareensem in vetustis recentioribusque Martyrologiis annuntiari, ostendimus; tum quod nulla alia ejusdem nominis in sacris Fastis nota sit. Ex hoc tam insignis illius apud Florentinos cultu falsus fuisse videtur episcopus Equilinus Petrus de Natalibus, dum in Catalogo Sanctorum, quem post medium seculum XIV scripsit, lib. 9, cap. 39 post compendium Actorum S. Reparatæ Cæsareensis subdidit: Cujus corpus juxta muros civitatis (Cæsareæ) sepultum est VIII Idus Octobris; indeque processu temporis translatum quiescit in civitate Florentia.

[44] Refellitur hic error ex supra laudatæ Matthæi Villani Historiæ lib. 3, capp. 15 & 16, [nec umquam quievisse videtur.] ex quibus constat, saltem anno 1352 nullas hujus sanctæ Martyris reliquias (quod quidem scirent Florentini) Florentiæ fuisse: quorsum enim alias pro aliqua earum portione a Theanensibus obtinenda ad Neapolis reges recurrissent? Vide dicta superius num. 31. Sacrum vero illius corpus vel ante medium seculum XIV Florentia fuisse alio avectum, vel eodem seculo vergente ad finem (quo tempore scripsit laudatus Petrus de Natalibus) Florentiam fuisse allatum, nemo tradidit, nec aliunde ulla ratione verisimile est; ut proinde antiqui hujus Sanctæ apud Florentinos cultus origo aliunde, quam ab illius sacri corporis possessione repetenda sit. Qua de re quid alii sentiant, consule dicta num. 40 & seq.

[45] [Lucæ item in Tuscia antiqua ecclesia] De sacra veneratione, quam eadem Lucæ, quæ altera Tusciæ civitas est ac sui juris respublica, obtinuit, varia observavit Florentinius, supra laudatus eruditus Lucensis in Annotatis ad Martyrologium, quod vulgavit. Antiquitus (inquit) Lucæ in Etruria celebrem fuisse (S. Reparatram hodiernam) non dubito. Ecclesiam habuit suo nomini dicatam, quæ Plebs totius civitatis in vetustis monumentis illius basilicæ nuncupatur. Hæc ut plurimum solo sanctæ Virginis ac Martyris titulo vocatur; aliquando SS. Reparatæ et Pantaleonis; nunc insignis collegiata SS. Joannis et Reparatæ dicitur ex contigua S. Joannis Baptistæ ecclesia, olim & ante Christi adventum idoli alicujus superstitioni dicata, ut antiqua fert traditio, & ipsius templi structura suadet. Corpus sanctæ Virginis & Martyris ibi aliquando quievisse, aliqua Mss. tradunt; nunc vero ubi requiescat, & an ibi reliquiæ ejus sint, ignoratur.

[46] [cultuque honoratur, nec tamen corpus ejus,] In omnibus Lucensis ecclesiæ Calendariis ejus celebritas notatur, & in Kalendario Hieronymiano pervetusto canonicorum Lucensium ita legitur mense Octobris: “VIII Idus Reparatæ virginis.” In vetusto codice sacrarum Cæremoniarum in eadem bibliotheca, eidem præfixo Calendario, scribitur: “In die S. Reparatæ Vesperæ majores, & Missa ad S. Reparatam.” In alio Breviario hædino, penes me, mense Octobris ita signatur: “VIII Idus Reparatæ, virginis & martyris.” In libro Ms., penes me, in quo Italica lingua notantur Historiæ Sanctorum, quorum corpora in urbe Luca requiescunt, pag. 1 ita legitur: “Corpus S. Reparatæ, virginis & martyris, jacet in ecclesia S. Joannis Majoris.” Et pag. 101 Vita S. Reparatæ, ex Hagiologio nostro, aut consimili, desumpta narratur, atque in ea ad calcem hæc Italice adnotata leguntur pag. 103: “Sanctissimum ejus corpus sepultum fuit a Christianis (nimirum apud Cæsaream Palæstinæ) valde devote, & deinde translatum Florentiam, & inde Lucam; quod jacet in ecclesia S. Joannis Majoris, & vocatur (nempe hæc ecclesia) S. Joannis & Reparatæ, cujus corpus veneratur a supremo magistratu in ejus solemnitate.”

[47] [ut quidam asseruit,] Vetustus non est liber, sed a Laurentio Trenta, nobili cive Lucano, scriptus anno MDLXXXV ex Latinis & vetustis (ut profitetur) monumentis, & antequam Cæsar Franciottus Historiam Sanctorum Lucensium ederet. Hactenus Florentinius in laudato Martyrologio, quod anno 1668 vulgavit, quo tempore (eodem teste) Lucæ ignorabatur, ubi S. Reparatæ corpus quiesceret, imo an etiam aliquæ ejusdem reliquiæ ibidem servarentur. Nec magis id Lucæ notum erat anno 1613, quo Cæsar Franciottus, cujus ille meminit, Historiam imaginum miraculis clararum, Sanctorumque, ac sacrorum corporum in civitate Lucensi quiescentium, typis edidit; nam inter hæc quoque nullam de S. Reparatæ corpore aut reliquiis mentionem inveni; ut adeo mihi non possit non admodum suspectum, ne dicam plane falsum videri, quod Laurentius Trenta de ejusdem Sanctæ corpore in ejus solemnitate a supremo civitatis magistratu honorari solito supra affirmavit, si id, ut verba ejus ex Florentinio relata omnino præferunt, suo tempore fieri solitum indicaverit.

[48] Nam qua ratione factum credam, ut sacra ista lipsana publico magistratus accessu quotannis honorata, [ibidem quievisse, aut etiamnum quiescere credendum est:] spatio annorum viginti octo, quod inter annum 1585, annumque 1613 intercessit, adeo oblivioni data fuerint, ut Cæsar Franciottus ea prorsus ignoraverit, aut certe prætermiserit in Historia, posteriori anno, ut dictum est, edita, in qua de corporibus ac reliquiis Sanctorum, in civitate Lucensi quiescentibus, ex professo tractavit? Quod si eadem eo temporis spatio alio asportata causeris, quo pacto tam celebris thesauri translationis nulla Lucæ supererat memoria tempore Florentinii, diligentis ejusmodi rerum indagatoris, qui 83 annis post scriptum a Trenta librum, Martyrologium suum Lucense vulgavit? Ut itaque allegata a Florentinio vetustum celebremque S. Reparatæ apud Lucenses cultum probant, ita pro ejusdem corpore iisdem asserendo nil juvant.

[49] Rursus alteram S. Reparatæ cultui deditam civitatem assignat Ughelliana Italia sacra aucta, [ejusdem ecclesia Nicææ in Provincia.] tom. 4, col. 1104 & sequenti, Niciam scilicet, seu Nicæam Provinciæ, quam, alli veterum Galliæ, alii Italiæ attribuunt; estque illa civitas episcopalis sub metropoli Ebredunensi. Porro quod ad propositum meum modo pertinet, eadem inter Sanctos Tutelares suos, post beatissimam Virginem Dei Genitricem, colit S. Reparatam virginem martyrem (quam autem, nisi Cæsareensem? aliam enim non novimus) eidemque ecclesiam cathedralem, olim parochialem, dedicatam habet. Consentiunt Dionysius Sammarthanus tom. 3 Galliæ Christianæ col. 1269 in Episcopis Niciensibus, & Petrus Jofredus in Nicæa civitate monumentis illustrata, ex quibus discimus, eam ecclesiam, dum parochialis erat, ad Niciense S. Pontii monasterium Ordinis S. Benedicti spectasse, & ad eamdem translatam sedem episcopalem fuisse seculo XVI, dum vetus cathedralis ecclesia, S. Mariæ in cœlos assumptæ sacra, novæ arci inclusa fuerat. Ceterum ignota pariter mihi sunt hujus S. Reparatæ cultus apud Nicienses initium & origo, seu causa: sed ecclesiam illam seculo XI jam exstitisse, ac prædicto monasterio S. Pontii donatam vel restitutam fuisse, tradit laudatus Jofredus pag. 164.

[50] De ejusdem sanctæ Virginis ac martyris Cæsareensis celebri cultu Adriæ seu Hadriæ, [Hadriæ in regno Neapolitano velut principalis patrona] Italis vulgo Atri, quæ regni Neapolitani in Aprutio Ulteriori civitas est, episcopatum habens cum Pennensi perpetuo conjunctum, plura docet doctor Nicolaus Sorricchio Hadrianensis in sua erudita Dissertatione historico-critica de S. Reparata, principali protectrice civitatis Hadrianensis, sermone Italico composita, quam (nescio, an ea typis umquam vulgata fuerit) manu scriptam Roma accepimus anno 1767; ex qua didicimus, quæ de hoc argumento dicturi sumus. In primis Hadrianenses ipsam jam ab aliquot seculis principalis Protectricis titulo solemniter coluerunt, hodieque colunt, per cujus manifestum patrocinium (verba auctoris sunt ex Italicis Latina) non simplici vice, semperque æqualiter, in calamitatibus universalibus experti sunt, se majoribus flagellis ultricis Dei manus subductos, sive terræ motibus, sive pestilentiæ, sive frugum penuriæ, sive tempestatibus vastantibus, de quibus omnibus præterquam quod ex quotidiana experientia constet, frequens est tam in publicis, quam in privatis, monumentis memoria.

[51] [annua festivitate nunc colitur & olim culta fuit] Præcipuum festum ejus, quod Triumphum S. Reparatæ appellant, Hadrianenses quotannis nunc celebrant a Sabbatho, saltem a vesperis, ante Dominicam in Albis, ac duobus sequentibus diebus, seculo XIV nulli certo diei affixum fuisse, sed tamen intra mensem Aprilem Hadriæ celebrari solitum, probat laudatus Sorricchius ex publicis ejusdem civitatis ac seculi instrumentis; ritum vero, quo tunc colebatur, partim sacrum, partim profanum fuisse, ibidem pariter docet ex Actis dictæ civitatis, ex quibus profert decretum, de modo eam festivitatem peragendi, factum (si tamen recte) die V Aprilis anni 1362. Juverit iisdem verbis, quibus in eadem Dissertatione Latine exstat, huc transtulisse. Sic habet: Item dixit (dominus Petrus, domini Transimundi filius, coram rectoribus civitatis Hadrianensis, iisdemque approbantibus) quod proprie die XI dicti mensis [Aprilis] fiat (festum Triumphi) & cum sollempnitate divini Offitii, in platea, si bonum tempus erit; alias in ecclesia, cum cera sufficiente, expensis Communis, juncho, mortella, instrionibus *, tripudiis & ludis, prout melius poterit.

[52] [solemnissime, tam ritu sacro] Et quod die Sabathi mictatur bannum, quod omnes homines, tam mares, quam femine, de civitate & districtu, die Luna proxime ventura abstineantur a quibuscumque mechanicis, seu artificiis laboreriis, intus & extra civitatem, ad penam in capitulo contentam, & in dicto die de mane veniant ad ecclesiam majorem ad audiendum & videndum divinum Officium celebrare; & fiant faces de sero. Item dixit, quod pro festo faciendo & ordinando eligantur quatuor boni viri, qui habeant ordinare, & possint expendere & providere, sicut volent. Electi autem sunt Zutius Testa. Luctius Nicolay. Mattheus Jacobi [Runcy] & Riczardus Raynaldi [de Aquaviva.] Ita laudatum decretum ex recensione Sorricchii, quod nunc paululum illustremus.

[53] [& cessatione ab opere servili,] Nisi mendose signatus sit annus 1362, nequeo satis mirari diem XI Aprilis ad eam festivitatem eo anno celebrandam præstitutum fuisse, maxime si illa alias nulli determinato diei affixa fuerit. Cum enim anno 1362 Pascha in diem XVII Aprilis inciderit, ejusdem mensis dies undecima fuit feria secunda hebdomadæ Majoris, quæ certe minime congruebat tam lætæ festivitati, ac multo etiam minus ludis, tripudiis ac mimorum spectaculis, quibus profanabatur. Quidquid interim de die annove sit, eo ex decreto liquet, festum Triumphi S. Reparatæ seculo decimo quarto admodum solemniter Hadriæ celebrari solitum, etiam cum cessatione ab omni opere servili tam in civitate, quam in agro illius, sancitaque in transgressores pœna, in cujus rei exemplum laudat ibidem Sorricchius librum Reddituum civitatis, in quo ad annum 1363 notatur quidam Angelus Janlongo septem ac dimidio Carolinis ea de causa mulctatus fuisse, ac rursus ad seculi XV annum XXVII quædam mulier similem pœnam pecuniariam luisse, quod in ea festivitate nevisset. Ad solemnitatem etiam, utque populi e vicinis locis Hadriam confluentis pietati satisfieret, pertinet, quod divinum Officium, dum cæli serenitas ita permitteret, in foro publico celebraretur, secus in ecclesia.

[54] [quam profano id temporis etiam alibi] Atque ista quidem de ritu sacro, quo festum Triumphi S. Reparatæ seculo XIV Hadriæ celebrabatur. Inter profanos tunc etiam adhibitos ritus Sorricchius etiam nundinas reponit; atque inter ludos repræsentationem martyrii ejusdem Sanctæ, in exemplum adducens, quæ a Muratorio tom. 2 Antiquitatum Italicarum medii ævi, Dissertatione 29, col. 849 ex Forojuliensi Chronico Juliani, canonici Cividatensis, ad annum 1298 proferuntur hoc modo: Facta repræsentatio ludi, Christi videlicet passionis, resurrectionis, ascensionis, adventus Spiritus Sancti, & adventus Christi ad judicium, in curia domini patriarchæ honorifice & laudabiliter per clerum &c. De S. Reparatæ martyrii repræsentatione eo festo de more facienda diserte etiam meminit alterum civitatis Hadrianensis decretum anni 1531, infra num. 79 recitandum; sed alios etiam ludos indicant verba ista cum … instrionibus seu histrionibus in decreto, num. 51 recitato.

[55] Celebratos etiam in eadem festivitate ad bravium cursus, [usuato.] quemadmodum Florentiæ quoque factitatum supra vidimus, credo Sorricchio, qui præterea ait, meritoque improbat, tripudia, quorum relatum decretum insuper meminit, circum ejusdem sanctæ Martyris statuam a viris feminisque, sane non decore, fieri soluisse, ita scilicet ferentibus ejus temporis moribus minus castigatis. Solemnitatem denique nocturna totius civitatis per accensas faces, incensamque in publico foro lignorum struem terminabat illustratio. Denique, dum in eodem decreto dicitur: cum … juncho & mortella (mortella Italis, myrtus Latinis est) mandatur, ut in eadem festivitate, seu templum, seu plateæ, juncis, floribusque ac myrto conspergantur, quod nostris quoque temporibus in plateis, per quas sacrum supplicantium agmen in majoribus festivitatibus processurum est, in Belgio nostro usus obtinet.

[56] Alterum ejusdem civitatis Hadrianensis decretum seculo XVI, [Decretum Hadrianensium seculo XVI] anno scilicet 1531 de eodem argumento, sed mutatis nonnullis adjunctis, factum, recitat ibidem Sorricchius, & ego ex ejusdem fide hic subjicio. Cum celebrandarum festivitatum divæ Reparatæ tempus instabit, domini de regimine, qui tunc erunt, duos eligunt viros de proceribus & majoribus civitatis prædictæ pro magistris feriæ, seu nundinarum dictorum dierum, qui in dictis festivitatibus procurent, & cum sollicitudine instent, ut divina celebrentur Offitia, prædicationes, & omnia ceremonialiter ac honorificentissime fiant; nec sumptibus iis diebus parcatur; sed, ut necessitas rei requisiverit, ita expendatur, ac eleëmosynæ fiant ad laudem omnipotentis Dei, & beatissimæ Virginis Mariæ, & ad honorem dictæ nostræ Virginis Advocatæ; nec omnes carnes in officiales distribuant & divitibus civitatis ipsius; sed potius pauperibus & egentibus intendant eos dictis eleëmosynis adjuvando. Quam beatus est vir, qui intelligit super egenum & pauperem, in die enim mala liberabit eum Dominus!

[57] Diversaque instrumenta sonora conducant, pro quibus instrumentis nil amplius solvant, [de eadem solemnitate digne peragenda.] quam hic descripta quantitate; videlicet pro quolibet tibicine, seu tubita, Carolenos tres, pro quolibet tibista Carolenos duos, pro quolibet citharedo grana novem una cum victu, & a primis Vesperis Sabathi per totum diem Lunæ; &, si dicti magistri nundinarum majorem solutionem fecerint, quam supra notata extant, suis sumptibus id faciant, non universitatis, atque in pœnam incidant ducatorum duorum; prædictæque omnes expensæ & eleëmosynæ non aliter fiant, quam e nostro ærario, & ab ipso annotentur, & de iisdem computum & rationem reddant. Ex hoc decreto, in quo nulla de ludis, tripudiis & histrionibus fit mentio, apparet, Hadrianenses seculo XVI in suæ sanctæ Protectricis festivitate celebranda religiosiores fuisse, quam olim ante, utque liberales ad Officia divina honorificentissime tunc peragenda, ita in ceteris sumptibus (si eleëmosynas exceperis) parciores. Adhæc cum in eodem dicatur eadem festivitas a primis Vesperis Sabathi per totum diem Lunæ durasse, liquet eam saltem jam tum triduo, ac proinde etiam verisimiliter a Sabbato ante Dominicam in Albis usque in subsequentem diem Lunæ agi soluisse, uti id hoc nostro seculo solemnissime cumque maximis in musicam musicosque expensis quotannis fieri laudatus Sorricchius testatur.

[Annotatum]

* i.e. histrionibus

§ IV. Gesta Hadrianensium seculis XVII & XVIII pro Sanctæ cultu augendo: traditio eorumdem de prædictæ festivitatis origine, eidemque traditioni opposita sententia Sorricchii.

[Seculo XVII ineunte Hadriæ agitur de Sanctæ cultu augendo,] De ejusdem Sanctæ seculo XVII apud eosdem cultus augmento sæpe laudatus doctor Sorricchius sic loquitur, sed sermone Italico: Crevit interim initio seculi elapsi Hadrianensium devotio religiosaque veneratio erga eam, quæ non interrupto speciali patrocinio suo beneficia in supplices cives nostros e cælo effundi procurabat. Hinc avi nostri de benigno illius patrocinio etiam certiores facti debita grati animi obsequia reddidere, variaque instituere pia opera, quæ unanimi consensu ad immortalem S. Reparatæ gloriam referebant… Comperi, eos sua studia contulisse ad faciendam argenteam Sanctæ statuam, obtinendum a curia Romana ejusdem Officium proprium, structuram ecclesiæ ex sui temporis architecturæ legibus ornandam, ac denique ad magnificum e pretioso marmore sacellum erigendum; quod numquam factum fuit. Nos de singulis hisce sigillatim loquemur, prout ferunt monumenta, quæ ad manus nostras pervenerunt, desumptaque fuere ex autographis libris conventuum civitatis.

[59] [ejusque statua argentea facienda,] Primum Hadrianensium consilium fuit de statua argentea facienda, quod die XV Januarii anni MDCII ceperunt opera ac fervore patris Francisci Pepe Jesuitæ, & apud patrem Generalem pro nostra civitate actum est, ut ille huc remitteretur sequenti Quadragesima, (sermones scilicet habiturus) postquam in prima jam collecta fuisset (eum in finem) eleëmosyna centum ac quinquaginta ducatorum. Primo destinaverat civitas hanc in rem trecentos ducatos expendere præter alias parvas pecuniæ summas exigendas. Die XV Martii anno MDCIII actum fuit cum artificibus de mercede pro statua facienda, inventusque est, qui eam operam pro ducentis solum ducatis susciperet. Corpus capitulare die XIX dicti mensis Martii gratis contribuit duos annuos reditus officii sui, conficientes ducatos viginti quatuor.

[60] A concilio, die XXIII Decembris anni MDCVII habito, [quæ tandem perficitur.] decretum fuit, ut statua non integri, sed medii corporis (seu herma) fieret; idque repetitum fuit in concilio die XX Februarii anni MDCXI celebrato. Die XVI Aprilis anno MDCXII deerant adhuc ad eamdem perficiendam alii ducati ducenti & quinquaginta. Cum deinde anno MDCXXIV urgeret frugum inopia, ita ut tumulus (Italice tomolo certa mensura est) frumenti etiam quatuor ducatis veniret, aliud, quam statua, curandum fuit; oportuitque illam in communi necessitate pro centum ac quinquaginta ducatis oppignorare; die vero XV Januarii anno MDCXXVI, cui illa in pignus data fuerat, significavit, se eamdem venumdaturum, nisi constituti ducati ducenti & quinquaginta sibi redderentur. Tandem anno MDCXXIX, ut argentea sanctæ nostræ Reparatæ statua ad unguem denique perficeretur, mittenda fuit Neapolim, ibidemque alii insuper ducati circiter centum expendendi; ac ejusdem anni mensis Octobris die XXV huc remissa fuit plane perfecta, qualis hodieque visitur.

[61] Anno MDCVI nihil prætermissum est pro S. Reparatæ Officio proprio a summo Pontifice impetrando, [Frustra laboratur pro illius Officio proprio Romæ approbando:] nec obtentum, quod tantopere desiderabatur, licet hunc in finem septuaginta ducati impensi fuissent; uti ex decreto publico die VI Aprilis aperte colligere est. Nihilominus tentatum denuo fuit anno MDCCLI, missis etiam Romam Lectionibus, quas ex Actis martyrii ejusdem Sanctæ concinnaverat pater magister frater Angelus Maria Orgio, Ordinis S. Augustini; at quamvis pro eo impetrando etiam intercesserit honorabilis princeps Strozzi, domina Isabella Aquaviva, plane tamen recusatum fuit. Ex quibus colligitur, sacram Rituum Congregationem non facile annuisse importunorum devotorum postulatis, quod Acta martyrii illius pro apocryphis haberentur.

[62] Acta, ex quibus laudatus pater magister Orgio Lectiones illas composuit, [sacellum ejusdem ornatur:] edendis simillima, etiam recitat, improbatque in eadem Dissertatione Sorricchius, paululum tamen æquo vehementius. Ego ex hisce solum hic observo, S. Reparatam, velut præcipuam suæ civitatis Protectricem ab Hadrianensibus cultam, non aliam esse, quam Virginem Martyrem Cæsareensem Palæstinæ. Multis præterea exponit Sorricchius Adrianensium eodem seculo XVII gesta pro magnifico sacello in cathedrali ecclesia suæ sanctæ Protectrici erigendo, sed addit, molimina ista post non exiguam expensam pecuniæ summam eo denique recidisse, ut ejusdem intra propriam illius ecclesiam sacellum gypso paululum exornaverint. Pergamus modo Sorricchii verba ex Italicis Latina facere.

[63] Cum anno MDCCII adverterent, veterem sanctæ Protectricis ecclesiam velut ruinam minari, [seculo XVIII vetus templum renovatur] isti nostri senatores, vel quod civitate indignum judicarent, eam tam deformem diutius videre, vel potissimum quod eodem anno per ipsius patrocinium iteratis funestis terræ motibus liberata fuisset, serio ac maturo consilio cogitarunt de eadem a fundamentis secundum nostri temporis architecturæ leges renovanda. Convenerunt itaque de summa expensarum faciendarum, delineationem operis a celebri architecto Joanne Baptista Gianni Mediolanensi fieri curarunt, materiam compararunt, tandemque cœpta fabrica est ab eodem opifice & architecto, qui eamdem annis sequentibus perfecit præter cupulam (Italice est Cuppolino, quæ vox tholum in modum turris, vel laternæ ædificatum significat) anno MDCCXLI eidem impositam: alii in Sanctam pie affecti picturas laterales ex pia liberalitate addiderunt; ac denique illustrissimus dominus Perrelli, pio zelo flagrans, antequam moreretur, voluit eam solemni cum pompa suis sumptibus consecrare, ut adeo, qualis illa hodie visitur, nihil ei, quod ad integritatem spectet, deesse videatur.

[64] [Traditioni festivitatis a soluta Saracenica obsidione cœptæ] Si modo quæras, ex quo tempore, quave ex causa ista Triumphi S. Reparatæ festivitas apud Hadrianenses cœperit, plurimum hic a suis civibus dissentit Sorricchius; quo teste, illorum opinio est, S. Reparatam, obsessa a Saracenorum duce, quem Miroccum appellant, cum centum & octoginta millium exercitu, civitate Hadria, ab incolis invocatam subito apparuisse in aëre cum ignitis gladiis, ac formidabiles istas barbarorum turmas dissipasse Dominica in Albis; hincque festum istud annuum & originem suam & initium habere. At, Nobis, inquit Sorricchius, qui veritatem historicam profitemur, non magis hæc opinio placet, quam male fundatæ traditiones populares; eademque opinionem argumentis, tum negativis, tum positivis convellere studet, ac festivitatis initium longe serius ac omnino alia ex causa repetendum esse, probare instituit. A negativis ordiamur.

[65] [opponitur primo scriptorum ea de re silentium;] Saraceni (ait) aut numquam regionem nostram (Aprutium Ulterius) viderunt, vel si in eam aliquando forte ingressi fuerint, non leguntur apud ullum scriptorum, qui de Arabum gestis ac (per Italiam) dispersione exacte tractarunt, vel minime infestasse Hadriam, tum temporis florentissimam civitatem. Ex communi sententia probatæ fidei auctorum Mahumetani isti non nisi seculis nono decimoque in hoc regnum (Neapolitanum) irruperunt, in eoque altero seculo perstiterunt. Novimus præterea, eos excurrisse locaque obtinuisse in provinciis uberioribus, nempe in Terra laboris, in Calabria, totaque fere Apulia; at nemo tradidit, eosdem etiam in Aprutium ad similem stragem inferendam incurrisse. Ita ipse, cujus argumentum, ex scriptorum silentio petitum, utut negativum, non exiguam vim obtinet adversus Hadrianensium traditionem de urbe sua a centum & octoginta millibus Saracenorum obsessa, & per S. Reparatam tam prodigiose liberata; maxime, dum etiam alia isti silentio congruant, aliaque cœptæ festivitatis verisimilis ratio solide possit assignari.

[66] [secundo, quod in nova ecclesia seculo XIII exstructa] Ad alterum illius argumentum, pariter negativum, transeamus. Ex Ms. membranaceo, anno 1222 exarato, docet, eo anno dedicatam fuisse præcipuam Hadrianensem ecclesiam, tum recens reædificatam; eique consecrationi interfuisse episcopos tres, Gualterum scilicet Pennensem, Odonem Valvensem, & Gilbertum Guardiensem Alferiæ, totidemque abbates Raynaldum S. Joannis in Venere, Gentilem S. Clementis in Pescara, & Hectorem S. Mariæ de Pacciano. Altaria vero numero novem in eo tunc consecrata, ac sacris reliquiis ditata, ex eodem Ms. sic recenset: Primum altare majus beatissimæ Virgini Dei Genitrici dicatum: secundum B. Ægidio; tertium S. Blasio; quartum B. Petro; quintum S. Nicolao; sextum S. Michaëli archangelo; septimum S. Thomæ martyri; octavum S. Silvestro; nonum B. Emidio. Hi fuere (ita ille prosequitur) Sancti, qui in nostra subterranea ac principali ecclesia S. Mariæ anno MCCXXIII honorabantur; unde credibile est, eos omnes fortasse fuisse civitatis nostræ Sanctos Tutelares, e quibus S. Emidius, velut Protector, eam ab horrendis terræ motibus semper servavit incolumem.

[67] Hoc posito, quærit a supra dictæ, quam impugnat, [nullum altare ei fuerit dicatum;] traditionis patronis, cur illius temporis Hadrianenses e novem istis altaribus in novo suo illo augusto templo nullum dicaverint S. Reparatæ, insigni, ut ipsi contendunt, suæ civitatis a Saracenorum obsidione servatrici. Alterutrum respondendum putat; vel quod tum temporis S. Reparata Protectricis titulo ibi non fuerit culta; vel quod isti boni Majores sui (quos tamen æquum erat res præcedentium seculorum opportune cognoscere) famosam illam Saracenicam obsidionem, sola S. Reparatæ opera solutam, dissipatamque ignoraverint. Si enim paulisper (ait) ponamus, miraculi hujus notitiam certa traditione patrum per filios ad eos manasse, quid eos prohibuit, quo minus pro prædicta ecclesiæ consecratione, ut plurimas aliorum Sanctorum, ita etiam aliquas sanctæ suæ Servatricis reliquias sibi compararent; aut, si ob harum raritatem id fieri non potuerit, cur saltem unum e novem istis altaribus ex peculiari devotione & ad debitam grati animi testificationem eidem non dedicarunt?

[68] Merito etiam addit, se capere non posse, quo pacto recentiores ejusdem traditionis fautores de facto antiquissimo novem ferme seculorum mirabilia tam clare tamque accurate narrent; [tertio veterum silentium ac inusitatum eodem seculo Hadriæ nomen Reparatæ.] veteres vero Hadrianenses, qui ultra quingentos annos ante istos vixere, tam profundum de iis servaverint silentium, ut eos sceleris argueremus, quod e novem altaribus nullum concesserint principali suæ Protectrici, qualis hoc nostro tempore est S. Reparata. Huic simile est argumentum ex quodam vetusto Necrologio Hadrianensi, seu potius mortuorum Indice, qui, licet a medio seculo XIII ordiatur, nullam Reparatam nomine, sed multos Emidii, Ægidii, Silvestri, Thomæ, Michaëlis, aliove prædictorum Protectorum vocabulo appellatos exhibet. Hinc rursum quærit, quæ verisimilis ratio afferri possit, ob quam (si jam ante seculum XIII S. Reparatæ, velut præcipuæ Protectricis, cultus Hadriæ viguerit) tum temporis nullus Hadrianensium filiabus suis ejusdem Sanctæ nomen in baptismo imposuerit, contra ac communis in omnibus aliis civitatibus receptus usus obtinuit, quemque etiam Hadriæ in plurimis masculis ab ejusdem civitatis patronis nomina Emidii, Ægidii &c, sortitis servatum fuisse, mox vidimus. Enimvero ego non dispicio, quid ad hoc argumentum negativum solide possit reponi, ut verisimile fiat, S. Reparatæ, Protectricis titulo, cultum seculo XIII Hadriæ jam viguisse.

[69] Rejecta in hunc modum suorum civium traditione, [Sorricchius ejusdem festi originem repetit a pace] Sorricchius ejusdem festi originem non aliunde repetendam putat, quam a conciliata seculo XIV inter ipsos cives pace, quorum alii Guelphorum, alii Gibellinorum partes secuti, patriam suam misere discerpserant; hancque suam opinionem variis argumentis firmat, quorum præcipua ego hic ex Italicis Latina subtexo. Primo (inquit) in diplomate, dato Neapoli die XIV Junii, anni MCCCLII, rex Ludovicus & regina Joanna I, a nostro Communi rogati totis viribus studuerunt Hadriæ pacem, tranquillitatemque inter cives stabilire, quam maledictum partium studium infelicissime pessumdederat. Hunc in finem dignati sunt primo gravissimas pœnas, quas male consulti partium sectatores plurimis suis delictis incurrerant, remittere, eamque gratiam ad totum proxime elapsum mensem Aprilem indictionis V extenderunt. Mandarunt similiter, ut publicum solemne instrumentum Pacis exsecutioni mandaretur ac firmaretur strictissima parendi obligatione sub pœnis nullo pacto remittendis, & juramentis inviolabilibus, aliisque rigidissimis formulis.

[70] [seculo XIV facta inter cives, qui Guelphis ac Gibellinis partibus addicti] Horrenda mentio, quæ in eo fit de crudeli vastatione civitatis, fremere faciet ætatem nostram, pleneque convincet de lamentabili exterminio, quod præcesserat. Audiamus relationem non vulgaris stragis inter ipsosmet cives. “Sane syndici universitatis hominum civitatis Adriæ, de Aprutina provincia ultra flumen Piscarie, nuper in curia nostra presentes Majestati nostre nomine dicte universitatis exposuerunt devocius, quod faciente OLIM pacis emulo & quietis invido turbatore inter HOMINES CIVES ET INCOLAS DICTE CIVITATIS, SUIQUE DISTRICTUS; sic insurrexerunt PARCIALITATIS DISCRIMEN, LIVOR ET ODIUM, quod, subortis perinde scandalis INTER IPSOS ALTRINSECUS, patrata sunt homicidiorum crimina, PERCUSSIONES, INCENDIA, INCURSUS, DISRUBATIONES, ET ULNERA, DIRUCTIONES DOMORUM, RAPTUS ET VIOLENCIE MULIERUM, ALIAQUE DAMPNA AC GRAVES INJURIE ET OFFENSE; ob quod nedum CIVITATIS, SED REGIONIS CIRCUMPOSITE LESUS EST STATUS ENORMITER ET NOTABILITER PERTURBATUS.”

[71] [patriam suam gravissime] In altero quoque privilegio ab iisdem regibus, eisdem die, mense annoque edito, ita præterea legitur: “Quia tamen civitas eadem propter EXORTUM in ipsa DUDUM PARCIALITATIS DISCRIMEN ET EXCIDIA GRAVIA, perinde subsecuta, adeo in suis pinguibus facultatibus est exausta & pristina condicione decrevit … quod ad subeunda, ut prius, publica onera impotens penitus est effecta.” Hic ea vox Dudum (uti infra melius exponetur) indicat excidium patriæ velut initio seculi XIV contigisse, sed perniciosos ejusdem effectus durasse toto mense Maio anni MCCCLII, quando iidem reges ex speciali gratia, ratoque consilio benigne laborarunt ad extinguendum incendium ab abominabili partium studio accensum, eoque pacto bona pacis inter efferatos cives instauranda.

[72] [afflixerant, ut ex pluribus adductis instrumentis] Secundo in publico ac generali conventu centum consiliatiorum, die XV Februarii anni MCCCLXII in cathedrali ecclesia S. Mariæ habito, inter alia salubriter sancita certe sequens fuit: “Item, quod nulla persona, masculus vel femina, audeat vel presumat aliquo modo vel colore nominare, sive contendere de parcialitate, sive injuriam reimproperare de preteritis anni temporibus Pacis Adrie commisse, contra formam capitulorum ad penam in eis contentam.” Acta civitatis fol. 6 a tergo. En igitur, cum ibi conciliata Hadriæ pax dicatur, merito creditur inter cives exarsisse bellum, quod aliquot annis antea sævierat. Sed quale bellum? Illud omnino, quod ex male sano Guelphorum ac Gibellinorum partium studio gestum fuerat; quam ob causam viris feminisque vetitum fuit quocumque prætextu ea de re contendere; imo vel leviter nominare sub pœna in Capitulis municipalibus sancita.

[73] Tertio rex Ladislaus, qui civitatem nostram Hadrianensem anno MCCCXCIII Antonio Aquaviva vendiderat, [probat;] antiquum illius splendorem considerans, simulque calamitates, quas illa perniciosas discordias sectata, sponte sua incurrerat, miseratus, in diplomate dato Neapoli die XX Januarii anni MCCCCIV sic fatus est: “Dudum civitas Adrie de dicta provincia Aprucii, ultra, prout ejus vestigia & antiqua indicant fundamenta, suique amplitudinis situs & ambitus, magna fuit, ac civibus, incolis & accolis copiosa. Demum vero operante perversa temporum qualitate et abhominanda factione et partialitate, que male et non absque jactura diu viguit in eadem, fuit populo & habitatoribus multipliciter diminuta; ex quo oportuit, ipsos restantes cives & incolas, primis & vetustis relictis membris, se restringere, loca plurima inhabitata relinquere, & civitatis corpus ad loca forciora & confertissima cultu & incolatu reducere & arctare.”

[74] Subsecutis etiam temporibus nomina Guelforum ac Gibellinorum in civitate nostra tam probrosa & abominanda fuere, [quas partes vel nominare severe vetitum fuit.] ut usque in annum MCCCCXXX severis edictis, quæ gubernatores singulis annis promulgabant, gravis pœna unciarum decem (seu trecentorum ducatorum nostrorum) infligeretur, TOTIES QUOTIES, ea proferentibus, ac præterea etiam aliis, qui eadem proferri audientes, id non illico vel duci vel gubernatori denunciarent. Audi hujus severi capituli formulam: “Item quod nullus, sive nulla persona de dicta terra debeat vel presumat NOMINARE partem Gelfam, neque Gibellinam in dicta civitate vel ejus districtu ad penam decem unciarum pro quolibet & qualibet vice: ET SI QUIS AUDIERIT NOMINARE PARTEM PREDICTAM modo predicto & magnifico domino nostro Josie, & domino capitaneo non reportaverit infra duos alios dies, ad similem penam volumus incurrere; & si dixerit domino capitaneo in termino predicto, habeat tertiam partem pene predicte.” Ex libro Resolutionum publ. an. MCDXXX, fol. 2 a tergo. Tam severe igitur decretum fuit adversus eos, qui, sive casu, sive attento animo, pene post seculum funestam illam memoriam renovaturi essent. Et quid præterea statui potuit eo tempore, quo excidia ista maxime efferbuerant?

§ V. Reliqua adversus traditionem Hadrianensium argumenta Sorricchii, cujus sententiæ subscribendum credimus: quid de reliquiis S. Reparatæ Hadriæ honoratis censendum videatur.

[Pro Sorricchii sententia faciunt] Mitto plura Sorricchii argumenta ad confirmandum calamitosum seculo XIII Hadrianensis civitatis statum, in quo Saraceni certe nullam partem habuerunt, recensere, quæ omnia ipse producenda censuit, ut doceret, longe aliam, quam quæ civibus suis videatur, eamque gravissimam fuisse causam S. Reparatæ patrocinium implorandi, eoque felicissime impetrato, eamdem velut præcipuam civitatis Protectricem adsciscendi & annua solemnitate honorandi. Ut id ita factum esse persuadeat, in primis observat, omnino verisimile esse, plurimos, qui inter Hadrianenses pii pacisque amantes erant, cum nulla humana opera posse se tot tantisque malis mederi agnoscerent, tandem ad divinam opem pro restauranda civium suorum concordia fervidis votis recurrisse, ac potens Sanctorum patrocinium implorasse; ac in primis S. Reparatæ, quæ tunc temporis, ut supra vidimus, in magna erat apud Florentinos veneratione, & primariæ Patronæ titulo, ob collatum eorumdem civitati memorabile beneficium, cathedralem ecclesiam suo nomine dedicatam habebat.

[76] [instrumentum publicum] Subsecuta mox pace, magistratus ac universus populus Hadrianensis (ita ipse prosequitur) persuasum habentes, admirabilem hanc pacificationem potentissimo S. Reparatæ patrocinio omnino deberi, voluerunt ipsam cultu vere religioso honorare, ac principalem civitatis suæ Protectricem adsciscere, facto ea de re municipali decreto, ut Acta debitæ Gratiarum actionis ad posteros transmitterent una cum bene ordinata simul ac magnifica pompa triumphali & devotissima solemnitate. Proinde non multo tempore, id est, triginta vel quadraginta annis, post, seu die V Aprilis anni MCCCLXII, cum ante inducta S. Reparatæ festivitas esset celebranda, in publico senatu habitus sermo fuit, inter autographa civitatis Acta hactenus servatus, in quo fol. 25 sic legitur: “Cum DUDUM factum fuerit capitulum de festo celebrando quolibet anno in perpetuum ad reverentiam Dei, Virginis Marie, & beate Reparate dei XI mensis Aprilis; & die Lune proxime ventura sit XI dicti mensis, qui modus servandus sit in faciendo & celebrando dictum festum pro perpetua memoria pacis civitatis Adrie.”

[77] [civitatis Hadriæ seculi XIV,] Duo in hoc texto ad propositum nostrum opportune observanda veniunt. Primum est ista particula Dudum, quæ non indicat tempus longissimum centum annorum, ac multo minus etiam magis immemorabile, cujus certa non habeatur notitia lapsu aliquot seculorum. Vox Dudum refertur ad certum annorum spatium, cujus meminisse possint senes, vel certa haberi notitia ex traditione, ab hisce ad suos liberos transmissa, nec longius repetita. Solet illud spatium ex sententia auctorum, ac nominatim legum peritorum, fere circumscribi intervallo annorum triginta aut quadraginta, quodque annos quinquaginta non excedat, sicut Jacobus Gotifredus multis in locis codicis Theodosiani docet. Quam ob causam confidenter dicam, admirabilem illum (reductæ pacis) eventum potuisse incidisse in annum MCCCXXX, vel MCCCXX, aut ad summum propius versus annum MCCCX, seu recepto apud doctos loquendi more, circa initium seculi decimi quarti.

[78] Huic nostræ opinioni probe favet registrum canonicorum in sæpe laudato Necrologio, [vetus Necrologium,] in quo ad diem XXIV Novembris anni MCCCXXXI sic aiunt: “Accorimbonus Nicolai Thomei. Gervasius & Bernardutius frater ejus. Arizonius de Podio. Andreas Testa. Nicolaus de Francisco: qui omnes obierunt apud Sulmonam propter depopulationem Adrie.” Hæc depopulatio contigisse potuit una annorum decade prius, ac proinde circa annum circiter MCCCX. Secundo observanda est ratio, cur isti Majores nostri sacrum cultum & magnificam festivitatem annuam perpetuo celebrandam stabilierunt; quæ non altera in Actis publicis allegatis fuisse legitur, quam ut honorarent memoriam prodigii penitus exstirpatæ per Sanctam vastatricis discordiæ, simulque restitutæ PACIS nostræ civitati Hadrianensi, quæ antea implacabilibus odiis, mortalibus inimicitiis, propriamque patriam destruendi studiis pessumdata videbatur.

[79] Perseverabat seculo XVI eadem ratio devoto solemnique festo quotannis renovandi memoriam ejusdem PACIS a Sancta aliquando procuratæ. [& alterum instrumentum seculi XVI.] Hujus rei nos certos faciunt capitula municipalia anno MDXXXI edita, quæ hactenus supersunt manu scripta, ac in pleno fere vigore suo perseverant. In iis cap. 6 clarissime leguntur hæc verba: “Verum quia Universitas in Octava quoque Resurrectionis Domini, & in sequenti die quotannis venerari decrevit, ac ita conclusum, iccirco festivitas ista & a venerabili clero & toto populo Hadriano, cum omni, quo potest & decet, honore unanimiter celebretur, convocenturque etiam his diebus clerici omnes, ac cujuscumque Ordinis Religiosi, qui huc occurrerint venire, ut laudent Dominum Deum nostrum, beatamque Virginem Mariam, & beatam Reparatam, et omnes Sanctos pro pace et reipublicæ bono, cum solita hujus nostræ Advocatæ martyrii repræsentatione; celebrenturque dies isti cum sanctis & devotis concionibus, seu prædicationibus &c.” En tibi clare expositum, quo modo Hadrianenses seculi decimi sexti diem gloriæ S. Reparatæ dicatum celebraverint in Octava Paschæ Resurrectionis ex præscripto capituli ac decreti publici, nec alia de causa, quam pro pace & bono nostræ Commvnitatis: nihil vero dicitur de memoria crediti triumphi, vel liberationis a perfidis Sacracenis.

[80] Nunc tandem, quid ex præmissis omnibus statuendum nobis videatur, [Hactenus allegatis a Sorricchio,] dicamus. Hadrianensium traditio de instituto S. Reparatæ Triumphi festo propter Hadriæ obsidionem Saracenicam ejusdem ope tam mirabiliter solutam, antiquo caret teste, nititurque historia Rerum Saracenicarum scriptoribus ignota, a quibus tamen nec facile ignorari potuit, si contigerit, nec, si nota fuerit, debuit omitti. Secundo, si festum illud ab eodem miraculo originem suam haberet, longe esset seculo XIV antiquius; sed ita non esse, verisimillimum fit ex alto silentio monumentorum veterum, quorum nullum profertur medio seculo XIV anterius, in quo ejusdem festivitatis mentio fiat, ac in hoc quoque posteriori dicitur illa pro perpetua memoria pacis civitatis Adriæ celebranda; nullo prorsus addito verbo de tam prodigiose soluta civitate ab obsidione Saracenorum. Quam autem potiorem hujus silentii rationem credamus, quam, quod etiam medio seculo XIV vel nondum nata fuerit, de qua agimus, traditio, vel ab Hadrianensi senatu, velut nova & a veritate aliena, minime credita.

[81] [tam negativis,] Tertio si tam antiqua apud Hadrianenses sit S. Reparatæ, velut præcipuæ civitatis Protectricis, veneratio, quis satis miretur, non modo nullum inter altaria seculo XIII in novo templo ei erectum fuisse, verum etiam nullam feminei sexus, contra omnium aliarum civitatum consuetudinem, Reparatæ nomine appellatam in Hadrianensi Necrologio, quod ab eodem seculo XIII medio orditur, reperiri. Contra vero luce meridiana clarior ratio est in sententia Sorricchii, ex qua aliunde, quam a depulsis a civitate Saracenis origo festi repetenda est, multoque recentius S. Reparatæ, velut præcipuæ Protectricis, receptus Hadriæ cultus; ut proinde de Saracenica obsidione, etiamsi hæc vere contigisset, non nisi inepte, meminisse potuerint Acta publica, quæ de festo Triumphi S. Reparatæ agunt, nec omnino de eodem festo mentionem facere queant instrumenta seculo XIV antiquiora, cessetque omnis ratio admirandi, quod eodem seculo XIV antiquiores Hadrianenses nec altare in nova ecclesia eidem Sanctæ dedicaverint, nec filias suas ejusdem nomine appellaverint; quippe quæ tunc temporis nondum præcipuæ Protectricis titulum, imo forte nullum omnino cultum, Hadriæ obtinuerat.

[82] [quam positivis, argumentis] Hactenus de argumentis negativis (ut vocant) nunc positiva expendamus. Civitati Hadrianensi post gravissimas calamitates, quas a Guelphis ac Gibellinis passa fuerat, restitutam seculo XIV nondum medio fuisse pacem ac concordiam, probant adducta a Sorricchio Acta publica; nec quisquam merito negaverit, hanc dignissimam causam fuisse, cur S. Reparata ejusdem civitatis Protectricis titulum obtinere, atque annua ipsi festivitas perpetuo celebranda decerni potuerit, si hunc felicissimum eventum Hadrianenses ipsi revera debuerint, aut saltem acceptum retulerint. Retulisse autem suadent prima ejusdem festivitatis pro perpetua memoria pacis civitatis Adriæ ex decreto, dudum ante facto, quolibet anno Hadriæ celebrandæ mentio in instrumento, paulo post medium seculum XIV (ut præmissum est) confecto, quæque de ejusdem Sanctæ insigni cultu & eadem festivitate, quorum nulla eodem seculo vetustior profertur memoria, deinceps ad hæc nostra usque tempora continuatis, supra produximus ex Sorricchio.

[83] [diligenter expensis,] Adhæc eodem seculo XIV, non solum altare, quod non fecerant seculo XIII, Hadrianenses ei dedicarunt, verum etiam ecclesiam erexerunt, eodem teste Sorricchio, cujus verba rursum ex Italico sermone subjicio. Non prætermiserunt (inquit) ejus temporis (seculi XIV) Hadrianenses devotum ipsi elegansque operis Gothici templum ædificare, memores prodigiose restitutæ inter eos pacis, ac velut Sanctæ cælo donatæ, quam singularem Patronam sibi elegerant. Quod templum ea architectura belle exstructum, hujus labentis seculi (XVIII) initio cives nostri ad hujus temporis architecturæ normam reducere voluere: at nescimus, an in meliorem statum redegerint, saltem quod ad frontem spectat, quæ plurimum cedit priori, quam e marmore elegantissime elaboratam diruerunt.

[84] Primam hujus ecclesiæ mentionem, quæ in nostra Collectione antiquitatum occurrit, [ejusdem opinioni adhæremus.] invenimus in scapo quinque foliorum chartæ e lino confectæ … scripto anno MCCCLV, qui in archivo civitatis supererat. In hujus folio 2 a tergo legitur Antonius Altonato a Communitate tunc temporis fuisse constitutus ad recipiendam pecuniam ad ædificium ecclesiæ beatæ Reparatæ destinatam. Summam pecuniæ ibidem in varias portiones partitam nihil opus est hic referre; sed manifeste apparet, ecclesiam communis Protectricis eo anno nondum fuisse penitus perfectam. Adhæc in eadem Antiquitatum Collectione transcriptum instrumentum est diei XXV Junii anni MCCCLVII, quo contractus factus est in claustro ejusdem ecclesiæ. Annis subsecutis in non uno testamento invenimus, fideles Hadrianenses pie motos fuisse, ut aliqua legarent, aut saltem facem donarent ecclesiæ servatricis suæ, S. Reparatæ. Hæc Sorricchius, quæ omnia qui conferre voluerit cum instrumentorum Hadrianensium, eodem seculo XIV antiquiorum, silentio de S. Reparatæ apud eosdem veneratione, non difficulter (opinor) ipsi consentiet, relicta vulgari, nec satis antiqua, traditione, quæ originem cultus ejusdem Hadriæ repetendam asserit a liberata civitate obsidione Saracenica, scriptoribus ceteris æque ignota.

[85] At, inquies, si hæc sic se habeant, qua ratione potuit ista Hadrianensium de annuo S. Reparatæ in memoriam liberatæ Saracenorum obsidione civitatis instituto festo traditio introduci? [Exhibentur conjecturæ verisimiles] Fateor: id non ita facile dictu est; non tamen inepta sunt, quæ hanc in rem observavit Sorricchius. Ipsum audiamus. Quantum nobis (inquit ille sermone Italico) verisimilius apparet, potuit ista de Saracenis opinio in civitate nostra duobus tribusve modis nasci, quos solis veritatis, non mirabilium rerum humanarum eventuum, amantibus, exponam. Supra ex irrefragabilibus testimoniis probavimus, seculis XIV & sequenti nomina factionum, a quibus tot mala stragesque patria nostra passa fuerat, tam odiosa fuisse, ut vel sola eorum memoria incuteret horrorem. Apud eosdem Hadrianenses, memores malorum, quibus Majorum suorum culpa afflicti fuerant, maxima atque atrocissima injuria habebatur, quempiam Guelphum aut Gibellinum nominare; quique id faceret, severissime plectebatur; imo nec licitum quidem eis erat ista nomina pronuntiare, quin in pœnam trecentorum ducatorum inciderent, ut ostendimus.

[86] Adhæc tenebantur Hadrianenses Triumphum Protectricis suæ S. Reparatæ ob restitutam afflictæ civitati PACEM quotannis solemniter celebrare; [de ratione, qua Hadrianensium] sed non propterea licebat eis vel uno verbo indicare, propriisve nominibus memorare ipsos auctores, qui generalis stragis causæ fuerant. Quid igitur fecerunt prioris istius temporis cives inter has angustias constituti? Ex imagine, quam sibi formabant, inimicitiarum civilium, ob quas extinctas festum illud agebatur, quasque comparabant cum temporibus Saracenorum, de quorum horrendis facinoribus inaudierant, traditioni initium dederunt. Magis itaque abominandis Guelphorum ac Gibellinorum nominibus Saracenos, gentem æque impotentis iracundiæ ac ferocitatis, substituerunt: ac forte etiam dicere licebit, Hadrianenses, illius temporis factionum sectatores, quotidianis intestinis bellis suis fuisse ipsismet Saracenis ferociores. Atque hæc traditio secundum conjecturam nostram potuit exeunte seculo XVI inchoari, deindeque usque ad ætatem nostram magis crescens debuit altiores radices egisse in piorum animis, adeo ut hoc nostro tempore gravem impietatem illi reputarent, velle eam vel leviter dedocere. Ad fidem huic rei faciendam concurrerunt etiam sacri oratores, qui in annuis concionibus suis studiosissime conati sunt eam ex viva fecundi ingenii sui imaginatione semper magis magisque stabilire.

[87] [de S. Reparatæ apud eos festivitatis originæ] Alteram hujus traditionis basim credidero probabiliter fuisse, quod Hadrianenses scirent, parem S. Reparatæ cultum Nicææ in Provincia exhiberi, cujus similis liberatio ab obsidione Saracenica narrabatur. Novimus certe, omnesque historici unanimi consensu confirmant, Saracenos excursiones in Provinciam fecisse, in eaque tandem etiam sedem fixisse. Hinc non difficile cuiquam creditu videri debet, cum cultus sanctæ Protectricis ea in civitate ab antiquissimo tempore propagatus fuerit, ibidem ab illa ejus generis patratum miraculum fuisse, cujus fama ad nostram usque ætatem pervenit. Nec fortasse quisquam a vero dissimile esse dixerit, majores nostros, studio amplioris gloriæ Protectricis suæ ductos, stupendum istud prodigium e Provincia in hanc nostram regionem transtulisse. Hactenus Sorricchius: ego vastatam a Saracenis Nicæam Provinciæ etiam lego apud Sigonium lib. 4 de Regno Italiæ, ad annum 813, atque hinc apud Jofredum in ejusdem civitatis Monumentis sacris illustratis, pag. 32; sed nec apud hos, nec apud alios, quidquam reperio de repulsis ab eadem civitate ejusdem Sanctæ ope Saracenis, aut miraculo, cujus fama ad nostram usque ætatem pervenerit, quodque Hadrianensibus seculo XIV ad suam illam traditionem comminiscendum præluxerit.

[88] [traditio nata fuisse videri possit.] Si cui ista Sorricchii conjectura non placeat, ipsemet adjungit & alteram, nimirum fortasse Hadrianenses eam traditionem commentos esse exemplo Florentinorum, qui eodem seculo XIV credebant, civitatem suam, cæso cum exercitu ducentorum millium barbarorum Radagasio, qui eam obsederat, die S. Reparatæ sacra liberatam fuisse, ac propterea ecclesiam cathedralem eidem Sanctæ dicatam, teste Matthæo Villanio; qua de re vide dicta superius § III. Censet itaque Sorricchius, non mirandum esse, si, quod de rege Radagasio cum ducentis millibus Gothorum, Suecorum & Vandalorum narrabant Florentini, id simili modo narraverint Hadrianenses de furibundo duce Mirocco cum numerosissimo exercitu centum & octoginta millium Saracenorum, quos posterioribus temporibus in scenam produxerunt. Hactenus laudati viri conjecturæ, sane verisimillimæ, quas si quis respuendas, putet, producat alias; nam Hadrianensium de obsessa a Mirocco Saracenorum duce, liberataque per S. Reparatam civitate eorum, traditionem, seculo XIV antiquiorem non esse, neque ullo vetustiori, quod quidem productum viderim, monumento nixam, probant, quæ hactenus produximus in medium.

[89] Superest, ut ex eadem erudita Dissertatione historico-critica aliquid addamus de sacris ossibus, [Corpus S. Reparatæ V. M.,] quæ S. Reparatæ esse creduntur vel credita fuere, Hadriæ honoratis. Sorricchio teste, Hadrianenses, dum de facienda suæ sanctæ Protectricis statua argentea (de qua supra dictum est) agerent, solliciti fuere, ut ejusdem reliquias, quas nullas se habere agnoscebant, eidem statuæ includendas, per Cardinalem Octavium I Aquaviva Romæ impetrarent; sed frustra. Tandem anno MDCVII Claudius Aquaviva, Societatis Jesu præpositus Generalis, obtentum a Paulo V summo Pontifice sacrum cujusdam sanctæ virginis ac martyris, Reparatæ dictæ, corpus impetratum, laudatique Cardinalis Octavii Aquaviva sumptibus decenti lipsanothecæ inclusum, una cum ejusdem summi Pontificis, ut illud publicæ venerationi exponi posset, approbatione, Hadrianensibus donavit, hique magno cum gaudio, velut suæ Protectricis esset, susceperunt.

[90] Scripserat hac super re idem Claudius Aquaviva binas litteras, [quod Hadrianenses seculo XVII Roma acceperunt,] unas ad Universitatem civitatis Hadrianensis, quas in publico archivo non amplius inveniri affirmat Sorricchius; alteras, quas ibidem recitat, ad capitulum & canonicos ejusdem civitatis, quæ ex sermone Italico Latine verbatim versæ sic habent: Multum reverendi domini. Pater rector (collegii Hadrianensis Societatis Jesu, nomine, ut postea dicitur, Hieronymus Alaleone) portat secum corpus sanctæ Reparatæ, virginis ac martyris, cum suo instrumento authentico, ut possit publice exponi; quamvis autem mittatur civitati, vestris tamen dominationibus tradi debet, ut in vestra ecclesia collocetur, pro qua ego illud procuravi: officii mei esse duxi, mihi vobisque gratulari de tanto thesauro comparato, deque augmento, quod futurum spero, devotionis pietatisque in civibus ac populo, ac proinde etiam donorum gratiarumque cælestium in omnibus per merita & intercessionem hujus Sponsæ Christi Domini nostri; a quo omne verum bonum flagito, ac denique me ad obsequia dominationum vestrarum promptissimum offero. Multum reverendi … Romæ 1 Junii MDCVII… Servus addictissimus in Christo … Claudius Aquaviva.

[91] Docet Sorricchius, corpus illud minime integrum esse; [verisimilius alterius sanctæ Virginis martyris est,] neque id in mox recitatis litteris Claudius Aquaviva asseruit. Corpus tamen appellavit satis recepto more (non tamen probando) quo major, aut etiam solum magna, corporis pars Corpus liberalius appellatur. Si pater Hieronymus Alaleone idem istud (ut notat Sorricchius) Corpus integrum dixerit, errasse potuit. Censet præterea (quod majoris momenti est) prædictum sacrum corpus, sive integrum, sive magna sui parte minutum sit, non esse S. Reparatæ virginis & martyris Cæsareensis, ab Hadrianensibus Protectricis titulo cultæ, sed anonymum quoddam, e cœmeteriis Romaniis acceptum, cui Reparatæ nomen tum fuerit impositum. Neutrum sane ex allegatis Claudii Aquaviva litteris affirmari potest; nam nec in eis dicitur illud S. Reparatæ Cæsareensis esse, nec, unde acceptum sit, legitur.

[92] Mihi tamen etiam verisimilius apparet, non esse celebris Virginis Cæsareensis, [quam Cæsareensis;] quod de hujus Romam translatione nihil uspiam legerim; sed alterius esse, in Romanis cœmeteriis cum adjectis virginitatis ac martyrii laureis repertum; non enim alias pro Virginis ac Martyris corpore publice exponi permissum fuisset. Verum ambigi potest, an etiam cum Reparatæ nomine inventum fuerit, tum quod raro contingat, ut in cryptis illis adscripta sacris corporibus nomina reperiantur; tum quod vox Reparata unum ex appellativis sit, quæ omnibus Sanctis communia sunt; qualia scilicet ejusmodi sacris corporibus, dum extrahuntur e cryptis, solent imponi. Certiora fortasse docebunt vel Pontificiæ Pauli V pro approbatione cultuque earumdem Reliquiarum, vel Claudii Aquaviva ad universitatem civitatis Hadrianensis datæ litteræ, si supersint.

[93] [nec quidquam certi scimus de aliis reliquiis ejusdem nomine ibidem honoratis.] Etiam minus scio, quid dicendum sit de aliis cujusdam S. Reparatæ ossibus, Hadriæ pariter in monasterio puellari honoratis, de quibus hæc insuper habet laudatus Sorricchius: Nondum quadraginta anni elapsi sunt, ex quo quidam pater Candidus, Ordinis Minorum Reformatorum, quem novimus, comparavit sibi (nescimus, quomodo) principalia ossa S. Reparatæ cum authenticis litteris cujusdam episcopi, cujus nomen nunc mihi excidit e memoria. Erant illa tamen reposita in urna e ligno inaurato & decenti. Laudatus pater, dum domi nostræ erat, dixit, se velle illa donare dominæ D. Marcianæ Aquaviva, quæ tum temporis abbatissa præerat monasterio monialium S. Petri. Ita omnino factum est, ut diximus, & in eodem monasterio dicta sacra ossa pio cultu pariter servantur.

ACTA SUBLESTÆ FIDEI,
Auctore anonymo,
Ex vetusto codice Metensi a Martenio tom. V Thesauri Scriptorum veterum a col. 741 edita, & cum aliis Mss. collata.

Reparata V. M. Cæsareæ in Palæstina (S.)

BHL Number: 7183

A. anonymo.

[Duodennis Christum coram præside] Sub Decio præside a immanis fuit persecutio Christianorum. Ibidem b quædam erat virgo, nomine Reparata, annorum duodecim; hilari mente erat, corpore casta, Christum adorabat amplius, quam negaret c. Introiit ergo Decius præses in civitatem Cæsariensem: tunc venerunt omnes cives d ad eum, & dixerunt ei: Hæc Virgo deridet deos nostros, invictissime; & adorat nescimus quem, qui dicitur Christus. Tunc jussit Decius præses, Puellam ad se venire; & cum eam videret pulcherrimam esse, sermonibus blandis cum ea loqui cœpit, dicens: Puella, o felix est mater, quæ te nutrivit! & ideo ego novi, quia nobili genere orta es, accede huc, & sacrifica diis immortalibus.

[2] [libere confessa,] Sancta Reparata respondit: Ecce enim, sum plus, minus, annorum duodecim; sufficit mihi jam, transituram vitam vidisse; aliam spero, fidens in eum, qui me voluit nasci ex utero matris meæ, & me ipsam desidero immolare Domino Deo meo, Jesu Christo e. Notum tibi sit, inimice Dei excelsi, quia te, & omnes tibi consentiontes f perdet. Decius præses dixit: Antequam pereas, consule tibi. S. Reparata respondit: Ego non me possum consolari; consolabitur g me Dominus Deus meus, qui pro nobis dignatus est mori. Decius præses dixit: Si verus est Deus, in quem credis, quomodo in terram descendit h & passionem suscepit? S. Reparata respondit: Passionem suscepit, ut nos de laqueo mortis liberaret: induit se formam servitutis ut ad libertatem omnes perduceret.

[3] Decius præses dixit: Abnega ergo, quem dicis, [nec minis mota,] Christum, & immola diis immortalibus. S. Reparata respondit: Anathema, tu immola diis tuis, stercore plenis: ego autem non cessabo confiteri Dominum meum Jesum Christum, in quem confidit anima mea. Ipsi parata sum immolare hostiam laudis. Decius præses dixit: Vide, quanta tormenta possis sustinere. S. Reparata respondit: nullo modo me confundis, sed magis confirmas animam meam. i. Decius præses dixit: Plumbo ollam implete, & calefactam ante eam afferte. Primam k pœnam illi ostendite; &, si sacrificare noluerit, sic eam perfundite. S. Reparata respondit: Deus verax est ad liberandam Ancillam suam, & eruet me de hac pœna. Hæc cum dixisset, continuo exhibuit l plumbum.

[4] Decius præses dixit: Qualis duritia Virginis, quæ malis tormentis sibi ingerit sententiam m. [varios gravissimosque] S. Reparata respondit: Ego malis tormentis sententiam non intro n; sed plurimum adjuvor a Domino meo. Decius præses dixit: Lampades accendite, & mamillas de pectore ejus abstollite o. S. Reparata respondit: Frigidus est ignis tuus; me autem amplificavit caritas Christi, quem spero videre. Decius præses dixit: Caminum accendite, & per ignem eam deficite p, quo usque pereat. Cumque adimpleretur præceptum præsidis, & duceretur Puella, & dum introiret, cœpit psallere in camino, dicens: Sicut cedrus exaltata sum super Libanum, & sicut cypressus in montem Syon, quasi myrra dedi suavitatem odoris: & tu, Domine Jesu, fac mecum misericordiam, sicut fecisti Sydrac, Misac & Abdenago: & deambulabat, quasi super rorem q.

[5] Decius vero ante prætorium deambulabat: proxime locus erat ibi, [eruciatus] ubi fornax accendebatur r; cumque audisset eam psallentem in virtute Dei, dixit ad suos: Ecce, qualis Virgo in malis suis: credo, victi sumus: machæram afferte, & viscera ejus frustate s. Et fecerunt, sicut præcepit: & continuo resolidata sunt membra ejus t. Tunc S. Reparata respondit: Hæc sunt tormenta tua, antiquissime veterate dierum u? Nihil me potes nocere; sed magis confortas animam meam. Decius præses dixit scubitoribus x suis: Novaculam afferte, & decalvate eam, & per publicanos y ducite eam. S. Reparata respondit: Ignominias sustineo, & decalvata in publico z pervenire cupio: scio enim, qualiter pro hoc, quod patior, quomodo aa a te exiget Deus meus, Jesus Christus, inimice Dei.

[6] Decius præses dixit: Si ad deformitatem metuis venire, [illæsa mirabiliter superat] accede, & immola diis invictissimis. S. Reparata respondit: Audisti, quia dixi tibi: Non immolo diis tuis; sed Deo offero sacrificium mundum, & victimam jubilationis. Vide autem, quid facias; quia in conspectu Judicis mei causam tecum dictura sum. Multi vero ibidem circumstantes compuncti corde territi sunt. Decius præses dixit: Miror, te tam duro corde esse: jam consule tibi, antequam pereas ab oculis nostris. S. Reparata dixit: O vis diaboli, quantis argumentis mihi insistis! Miser a facie Dei peristi. Decius præses dixit: Ducite verbosam, & decollate obnoxiam, & caput ipsius auferte ab oculis meis bb.

[7] [ac tandem capite plexa sepelitur a Christianis.] Sancta vero Reparata, cum duceretur a spiculatoribus, ait: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui me de hoc sæculo peregrinationis ad te dignatus es perducere cum palma triumphi virginitatis cc. Audientes vero spiculatores percutiebant caput ejus, & cecidit dd: & continuo de collo ejus exivit columba alba, quæ primo eam confortabat ee, cum esset in certamine. Accedentes vero Christiani pauci viri timorati rapuerunt corpus ejus, & conditum aromatibus sepelierunt eum ff, & requievit in pace octavo Idus Octobris, regnante Domino Jesu Christo, cui est honor & imperium in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a De nomine Decii consonant Acta Mombritiana, aliaque, sed hunc cæsarem, seu imperatorem faciunt ac Cæsaræ præsentem. Vide dicta in Commentario nostro prævio num. 14 & sequenti.

b Ubi? In nostro Fuldensi codice hisce Actis præfixus is titulus est: Incipit Passio sanctæ Reparatæ puellæ, quæ passa est in civitate Cæsariensi, Palæstinæ provinciæ &c; ad quam proinde civitatem referenda ea vox ibidem est. Ceterum de hujus Sanctæ palæstra consule Commentarium prævium num. 13.

c Id est: Amabat Christum ardentius, quam ut periculum esset, ne eumdem negaret.

d Non hæc accuratum scriptorem, sed ineptum amplificatorem sonant: quis enim credat, sanctam Virgunculam Cæsareæ ab omnibus civibus (etsi solos gentiles indicet) accusatam fuisse?

e Ista sic habet codex noster Fuldensis: Aliam videre spero: qui me voluit nasci ex utero matris meæ, ipsi desidero immolari Domino Jesu Christo.

f Ibidem: Te & tuos omnes consentientes.

g Ibidem: Ego mihi non possum consulere; consolabitur &c.

h Ibid. additur: Ut homo.

i Ibid. Sed magis confortare Deus potest animam meam.

k Ibid. Primum.

l Ibid. exhibuerunt. Apud Mombritium additur, Sanctam tum liquato plumbo perfusam, sed illæsam mansisse, plumbo mox frigido facto.

m In Fuldensi codice: Ad duritiam cordis Virginis, quæ malis tormentis sibi ingerit; moxque alia manu additur: Jubeo dari sententiam.

n Notat Marteneus, fortasse legendum esse: Muto: nec male. In Mombritianis hic inseritur etiam cruciatus alter, acetum scilicet fervens in os Virginis infusum, sed divinitus suave ac refrigerans redditum.

o In Fuldensi ad verbum abstollite alia manu adscriptum est: Auferte.

p In Fuldensi: Dejicite: in Trevirensi: Diversate.

q In eodem ac in Ms. S. Maximini Trevirensis legitur: Et deambulabas super eos, quasi ros. De fornace Babylonica legesis cap. 3 Daniëlis.

r In Fuldensi: Decius vero ante prætorium deambulabat, quod proximo loco erat ibi, ubi fornax incendebatur; sed vocula quod alia manu adjecta est.

s Id est: in frusta concidite. In Fuldensi adscriptum legitur: Incidite.

t Ut istis fidem adhibere queam, certiorem testem requiro: nam & parum verisimile est, tot tantaque tormenta continue sanctæ Martyrii illata fuisse, nec ipsam interea aliquo tempore intermedio consulendi sibi gratia in carcerem detrusam, ut in aliorum martyrum Actis non raro legitur. Apud Mombritium nihilominus etiam alia præmittuntur tormenta ac miracula; nempe candelas ardentes illius lateribus admotas fuisse, sed divinitus extinctas, quique eas admovebant, carnificum manus subito exaruisse; tum eamdem insuper craticulæ, subjectis ignitis carbonibus impositam, pari modo incolumem evasisse; hisque omnibus intermiscet varia Decii cum sancta Martyre colloquia, quæ omnia melius absunt ab Actis, quæ damus.

u In Fuldensi legebatur: Antiquissime inveterator malorum dierum; sed pro inveterator alia manu inveterate substitutum est. Hic in Mombritianis Actis rursum alia inserta leguntur, orante scilicet Sancta, vehemens terræ motus factus, maxima pars populi mortua esse, manus carnificum emarcuisse, multique ad Christiana sacra conversi.

x In Fuldensi, sed diversa manu: Excubitoribus.

y Publicas plateas vel vicos intellige.

z In Fuldensi: In publicum.

aa Ibidem additur: Me; at vel sic vox quomodo abundat.

bb Mombritiana hic rursum alios præmittunt cruciatus, videlicet vivam calcem, fragmenta testacea, tripodes ferreas, plagarum frictionem, sinapi & aceti in nares infusionem, fustes spinosos; adduntque denuo, carnificum alios cæcitate, alios, arescentibus manibus, divinitus punitos, quæ omnia ineptum interpolatorem arguunt.

cc In Fuldensi aliisque, cum quibus hic collatus fuit, codicibus hic additur: Et flexo genu orabat, dicens: Domine Jesu Christe, recipe spiritum meum.

dd In Fuldensi: Percutientes caput ejus cecidit; pro quibus diversa manu substituta sunt hæc: Percusserunt eam, & caput ejus cecidit.

ee An igitur columbam illam Spiritum Sanctum fuisse, auctor censuit? Rectius (si illa tunc vere visa fuerit) sanctæ Martyris animam per eamdem indicatam credidisset.

ff Hæc vox melius abest a codice Fuldensi. De sacri corporis sepultura consentiunt Acta Mombritianaiisdem pene verbis hoc modo: Accedentes vero pauci Christiani, viri timorati, rapuerunt corpus ejus, & conditum aromatibus sepelierunt octava Idus Octubres, regnante vero Domino nostro Jesu Christo, qui cum Deo Patre & Spiritu Sancto in Trinitate vivit & regnat in sæcula sæculorum. Amen. Hæc Sanctæ sepultura apud Cæsaream Palæstinæ verisimillima est, neque ullam patitur difficultatem; nec cum eadem componi potest ejusdem corporis ad Campaniam translatio, qualem adstruxit Antonius Sebastianus, episcopus Crotoniensis, nosque in Commentario prævio a num. 37 retulimus ac rejecimus.

DE S. ARTEMONE PRESB. M. FORTE LAODICEÆ IN PHRYGIA

Sub Diocletiano.

SYLLOGE.
Fasti sacri, qui Sanctum memorant: ubi, quo mortis genere & quando vitam terminarit.

Artemon presbyter M. forte Laodiceæ in Phrygia (S.)

AUCTORE J. B.

Sanctum Artemonem, Seleuciensem in Pisidia episcopum, pridem Operi nostro insertum habes tom. III Martii ad diem XXIV ejusdem mensis: [Varii Fasti, quibus inscribitur S. Artemon,] hodie alterum, presbyterum & martyrem Laodicenum, damus, in sacris Græcorum aliisque Fastis non semel memoratum; unde in Opere nostro ad hunc diem, quo tum in Menæis, tum in Martyrologio Romano signatur, rejectus fuit, primo quidem ad diem XXIV Martii, tum ad dies XII & XIII Aprilis. Menæis, in urbe Veneta Antonii Pinelli typis anno 1603 excusis, inscriptus est una cum prolixiore elogio ad diem XXIV Martii, & rursum ad diem XII Aprilis, denique ad diem VIII Octobris: at in Menologio, Basilii imperatoris jussu Græce edito, in Synaxario Sirmondi, in Catalogo Ms. Menologii monasterii Cryptæ Ferratæ ad diem XII Aprilis tantum; ad diem vero XIII ejusdem mensis in Typico S. Sabæ, in gemino Rhutenorum Synaxario P. Georgii David, & Menologio Slavo-Russico Sparwenfeldii, uti in Kalendario Rhutenico apud Possevinum tom. 2 Apparatus sacri pag. 366 ad vocem Rutheni. Denique in Menologio Græcorum Sirleti ad diem VIII Octobris his verbis annuntiatur: Eodem die natalis S. martyris Artemonis, qui fuit sub Diocletiano imperatore presbyter ecclesiæ Laodicenæ, propter Christi nominis confessionem detentus & in flammam ignis conjectus, martyrii coronam adeptus est. E Fastis Græcis primus forte ad Latinos S. Artemonem transtulit Galesinius, qui ad hunc diem ita habet: Laodiceæ S. Artimonis presbyteri & martyris: dein in alia Martyrologia Latina recentiora Martyr noster migravit, inter quæ illum hodie sic annuntiat Romanum, quod hodie in usu est: Laodiceæ S. Artemonis presbyteri, qui sub Diocletiano perignem martyrii coronam accepit.

[2] Ex citatis autem monumentis fas quidem est colligere, [presbyter Laodicenus,] S. Artemonem sacro in Ecclesia Orientali cultu olim non caruisse, & in Martyrologium Romanum non sine causa fuisse transcriptum. Martyrii autem, quod subiit, genus & adjuncta Græci aliquot ex citatis Fasti suppeditant, sed ita a se mutuo discrepantes, iisque subinde respersi fabulis, quæ risum magis, quam fidem sibi comparare sint natæ; ut certi vix quidpiam sit, quod de S. Artemone dicamus. Varia Græci illius elogia concinnarunt, quæ quidem, S. Artemonem presbyterum fuisse Laodicenum, & sub Diocletiano floruisse, unanimi consensione affirmant; sed quoad cetera plerumque discrepant. Sed nec ipsa, in quibus consentiunt, martyrii adjuncta satis explicate tradunt: hinc enim in primis dubium fit, quæ fuerit Laodicena ecclesia, cujus Artemon presbyterum egit: cum enim multæ hujus nominis urbes fuerint in Oriente, nec quidquam occurat uspiam, unde, quam ex illis Artemon & virtutibus suis & forte martyrio illustrarit, certo discerni queat, nihil quoque ea de re certi afferre possumus. Baronius in Annalibus Ecclesiasticis ad annum 308, posteaquam Stephani, Laodicensis in Syria episcopi, ex Eusebio meminit, ita pergit. Passi autem in eadem Laodicensi ecclesia hac persecutione reperiuntur Trophimus & Thalus sub præfecto Asclepiade (imo Asclepio) alia vero die ibidem pro fide Christi tuenda Artemon presbyter strenue concertavit.

[3] SS. Trophimum & Thalum non Laodiceæ Syriæ, [non, ut apparet, in Syria,] sed Phrygiæ seu Cariæ ad Lycum fluvium passos esse, ad diem XI Martii pag. 59 recte ostendit Henschenius ex urbium Laodiceæ & Stratonices, quæ in eorum Elogio memorantur, in eadem regione vicinia. Illud vero ut scriberet Baronius, in causa fuit, ut opinatur Henschenius, major Laodiceæ, quæ in Syria est, celebritas. Quid si igitur & S. Artemonem Baronius, pari modo deceptus, Laodiceæ Syriæ falso adscripserit? Ita sane existimandum videtur, si modo S. Artemonis Elogiis, non dico in iis, in quibus aut a se mutuo discrepant, aut palam fabulosa sunt, sed & in iis, in quibus non dissentiunt, & erroris convinci nequeunt, quæ fides habenda sit. Convenit enim inter illa, S. Artemonem una cum Sisinio, Laodiceno antistite, urbe egressum, ad gentilium templum accessisse, ibique idola subruisse: Eusebius autem, a Baronio laudatus, ea de Laodicenis in Syria episcopis tradit, e quibus Sisinium nullum eam sedem occupasse toto eo tempore, quo Diocletianus vel imperium tenuit, vel superstes in vivis fuit, id est, ab anno 284 usque ad 316, manifesto consequitur. Sic enim scribit Eusebius lib. 7 cap. 32 apud Valesium: Defuncto dein Anatolio (Laodiceno in Syria episcopo, qui, teste Hieronymo lib. de Scriptoribus ecclesiasticis cap. 73 sub Probo & Caro imperatoribus floruit) postremus ante persecutionem episcopus ejusdem ecclesiæ factus est Stephanus; vir Philosophiæ quidem & Græcarum disciplinarum causa magnam apud multos gloriam consecutus: verum erga fidem Christi haud perinde animo affectus: quemadmodum, procedente persecutionis tempore, manifeste declaratum est, quo simulator potius & ignavus atque imbellis, quam verus philosophus, apparuit.

[4] [sed in Phrygia potius:] Stephano Theodotus, & quidem continuo, successit in cathedra Laodicena, hancque saltem ad annum 325 occupavit, ut ex Eusebio liquet, ita pergente: At non idcirco ruitura erat ecclesia (Laodicena Syriæ) nam continuo eam restituit Theodotus, qui nominis sui & episcopalis officii veritatem rebus ipsis exhibuit; vixitque usque ad annum saltem 325, quo apud Labbeum tom. 2 Conciliorum pag. 51 inter episcopos Cœlesyriæ subscriptus legitur. Quo igitur tempore, ex quo imperium Romanum Diocletianus moderari cœpit, Laodicenam in Syria cathedram occupare Sisinius potuit? Michael le Quien tom. 1 Orientis Christiani pag. 793 Laodiceæ; quæ in Phrygia Pacatiana ipsi est, episcopos enumerans, quinto loco Sisinium recenset ex Elogio, quod S. Artemoni e Synaxario Basilii, apud nos ad calcem tomi 1 Aprilis edito, inscribitur, ut adeo S. Artemon Lequieni judicio Laodiceæ Phrygiæ ad Lycum fluvium adscribi debeat: neque vero id omni verisimilitudine caret. Aiunt enim Menæa ad diem XXIV Martii, S. Artemonem, superatis tormentis, ad maritimos Asiæ populos divino jussu secessisse, additque Synaxarium Sirmondi, eum in Asiæ, nescio, quo loco, Βαλβίνη dicto, obdormisse in Domino: quæ vel de Asia Minori, in qua Phrygia & Caria sunt, vel de Asia proprie dicta, in Asia pariter Minori ad mare Egeum sita, intelligenda videntur: apparet autem verosimile, Artemonem in regionem, non longe Laodicea distantem, abiisse. Adde, pro Βαλβίνη forte legendum esse in Synaxario Sirmondi Βάλβουρα, quæ Cariæ civitas est, medio ferme spatio Laodiceam inter & littus maris, quod inter Rhodum insulam & Asiam Minorem fluit, sita. Memorant præterea Menæa S. Artemonem, una cum Sisinio Laodicea egressum, Dianæ templum adiisse, ibique Apollinis & Asclepii, seu, ut quibusdam placet; Æsculapii statuas evertisse: Laodicea autem Phrygiæ parum distat Hierapolis, cujus civitatis nummos Cellarius parte 2 Geographiæ antiquæ pag. 93 referre ait Apollinem, Dianam Ephesiam, Æsculapium & Hygeiam seu Salutem; quorum forte cultum non ferentes Sisinius & Artemon, fanum aliquod, Hierapolim inter & Laodiceam situm, ingressi sint, repertaque ibidem idola confregerint. Quæ quidem faciunt, ut Laodiceam, in Elogiis Artemonis memoratam, Laodiceam Phrygiæ, Pacatianæ nimirum, aut secundum Ptolemæum Cariæ, fuisse verosimilius putem; esto in Lycaonia vel Pisidia, quæ etiam Asiæ Minoris pars est, altera occurrat Laodicea, cognomento Combusta, & episcopali olim pariter sede conspicua, ut arbitratur Carolus a S. Paulo. Nunc, quæ passus fuerit Artemon, e Græcis audiamus.

[5] [gesta ejus ex Menologio] Hoc illi ad diem XII Aprilis elogium texitur in Menologio Basilii imperatoris. Ἀρτέμων τοῦ Χριστοῦ μάρτυς, ἦν ἐπὶ τῆς Βασιλείας Διοκλητιανοῦ, Πρεσβύτερος ὑπάρχων τῆς ἐν Λαοδικίᾳ ἁγίας ἐκκλησίας· πρὸ ἑνὸς δὲ ἐνιαυτοῦ τῆς τελειώσεως αὐτοῦ, εἰσελθὼν ἐν τῷ ναῷ τῶν ἑλλήνων μετὰ Σισιννίου τοῦ Ἐπισκόπου αὐτοῦ, κατέστρεψε τὰ εἴδωλα. Καὶ μαθὼν τοῦτο παρὰ τῶν εἰδωλολατρῶν τῆς χώρας ἄρχων, ἀπῆλθε κρατῆσαι τόν Ἐπίσκοπον, καὶ νοσήσας ἐκινδύνευσεν. Εἶτα ἐμήνυσε τῳ Ἐπισκόπῳ εὔξασθαι ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ, εἴ τύχῃ ὑγείας, χρυσῆν εἰκόνα ἀναστήσειν αὐτῷ. Ὑγιάνας οὖν, ἀπήρχετο πρὸς Καισάρειαν· καὶ κατὰ τὴν ὁδὸν εὑρὼν Ἀρτέμονα, τὸν Πρεσβύτερον, ἐκράτησεν αὐτὸν· καὶ δήσας ἔσυρε; καὶ ἀπαγαγὼν εἰς τὴν πόλιν, ἀπέκλεισεν εἰς φυλακήν. Εἶτα ἠνάγκασεν ἀρνήσασθαι τὸν Χριστὸν· καὶ μὴ πείσας, μέλη τινὰ τῶν σαρκῶν αὐτοῦ ἐκτεμὼν, ὤπτησεν ἐν ἐσχάρᾳ. Καὶ τότε ἐκκαέντος λέβητος ἐπὶ τῷ ἐμβληθῆνῆ αὐτὸν καὶ καιναι, ἦραν ἀετοὶ δύο τὸν ἄρχοντα, καὶ ἀνέβαλον εἰς αὐτὸν· δὲ Ἅγιος ὀλίγον ἐπιβιοὺς, ἐν εἰρήνῃ ἐτελειώθη. Latine autem sic habet.

[6] Artemon, Christi martyr, imperante Diocletiano, sanctæ ecclesiæ Laodicenæ presbyter fuit. [Basilii imperatoris,] Anno uno prius, quam martyrio sublatus fuit, una cum Sisinnio, episcopo suo, gentilium fanum ingressus, idola evertit; quod cum ex idololatris regionis præfectus audivisset, antistitem captum abiit, morboque correptus, in vitæ discrimen adductus est. Misit deinde, qui nunciaret episcopo, ut pro se oraret, seque illi, si incolumis fieret, ex auro statuam erecturum. Itaque sanitati redditus, Cæsaream profectus est, & offendens per viam Artemonem presbyterum, cepit, vinctumque in civitatem abductum inclusit in carcerem. Christum negare postea compulit, quo cum illum verbis flectere nequivisset, concisa partim ejus carne, assari eum jussit in craticula. Demum fervente jam olla, ut in eam comburendus projiceretur Artemon, præfectum aquilæ duæ sublimem rapuere, in eamque dedere præcipitem. Sanctus vero, cum pauco supervixisset tempore, vitam in pace finivit. Annibalis Albani Cardinalis versio verba illa μέλη τινά τῶν σαρκῶν αὐτοῦ ἑκτεμὼν, ὤπτησεν ἐν ἐσχάρα ita reddit: Membra aliquot ex ejus corpore exsecuit, & in craticula assavit: quæ quidem interpretatio textus Græci verba reddit, sed non illius sensum: neque enim vero apparet simile, voluisse præfectum recisa a reliquo corpore aliquot Artemonis membra igne torreri, sic nempe nihil doloris S. Martyri allatura: ipsum vero Martyrem craticulæ ardenti fuisse injectum, aiunt Menæa ad diem VIII Octobris, ut infra videbimus. Ceterum satis quidem verosimile apparet hoc Artemonis Elogium; si tamen, quæ de duabus aquilis, quæ sublatum in aëra praæfectum in ferventem lebetem injecerint, narrantur, exceperis: hoc enim ridiculum perinde ac fabulosum apparet.

[7] Uberius de S. Artemone agit Synaxarium Ms. Sirmondi ad diem XII Aprilis. [& Sirmondi] Ac primo quidem præfecti seu præsidis, cujus ille jussu suppliciis affectus fuit, nomen prodit, aitque dictum fuisse Patricium. Quid autem gesserit Artemon, hunc in modum explicat. Priusquam Martyrio afficeretur, una cum Sisinio in aliquo gentilium fano idola everterat: aliquamdiu post audiens id Patricius, ad Christianorum ecclesiam, quasi deos ulturus, properavit; at, periculoso morbo correptus, cohibuit impetum; misit, qui rogaret episcopum, ut pro se preces Deo funderet, pollicitus primo quidem statuam auream, & dein etiam, se in Christum crediturum. At, posteaquam Sisinii precibus sanitatem est consecutus, promissis haud stetit, Artemonem cepit & diis sacrificare jussit. Id se facturum, negavit Artemon; quippe qui jam annos sedecim lectorem, diaconum octo supra viginti, presbyterum denique egisset in Christianorum ecclesia annis quinque & viginti. Porro ingressus Asclepii templum Artemon (quo forte eum deduci sacrificii causa jusserat Patricius: alioquin enim capto Artemoni id liberum non fuisset) Asclepii statuam evertit, & dracones sustulit horrendæ magnitudinis, quos nempe aiebant (si credere lubet) habuisse in latitudinem cubitos viginti, in longitudinem vero octoginta. Hanc excipit absurdior fabula. Ira percitus Patricius, dum Artemonem, cujus carnes incidi jusserat, in craticula dein assari jubet, adest Laodicea cerva, quæ Patricium humana voce increpuit. Jubet ille cervam a militibus telis trajici; sed, exerrante telo, Patricii assessor confoditur: Patricius vero arreptus in aëra & in ardentem, quam Artemoni parari juserrat, ollam præceps actus, misere periit: sanctus autem Martyr, cum plures in excitato illic a se fonte sacro baptismo abluisset, ac prodigia plurima patrasset, in quodam Asiæ loco, Βαλβίνη dicto, martyrii sui finem invenit & migravit ad Dominum.

[8] [Synaxario exhibentur:] Atque hæc quidem, sed paulo fusius, de Artemone Sirmondi Synaxarium: si vero id cum Menologio Græcorum Basilii imperatoris conferatur, alterum alteri lucis aliquid suppeditabit. Menologium, qua ætate Artemon, & sub quo præside seu præfecto passus fuerit, prorsus silet: Synaxarium, ætate valde provectum & sub Patricio passum indicat. Utrum Laodiceæ, an alibi passus fuerit, in dubio relinquit Menologii auctor his verbis usus: Καὶ ἀπαγαγὼν εἰς τὴν πόλιν, quæ sic reddi possent: Et in civitatem (nempe Laodiceam Artemonem) reductum: verti tamen In civitatem (puta Cæsaream) abductum, tum quod proxime Cæsareæ fuerat facta mentio, tum quod Synaxarium, cum ait, ad locum, in quo torquebatur Artemon, Laodicea venisse cervam, quæ Patricium præfectum increpavit, satis innuat, ea non Laodiceæ, sed Cæsareæ contigisse, quod etiam Menæa, de quibus paulo post, diserte affirmant. Ubi Artemon Patricii jussu captus vinctusque fuerit, tacet item Synaxarium: at Menologium id in via, quæ Laodicea (Phrygiæ Pacatianæ, ut arbitror) Cæsaream ducit, accidisse tradit. At quæ ista Cæsarea, quæ Artemonis in fide constantiæ testis atque spectatrix fuit? Cum non una tum in Asia universa, tum in Minori hujus nominis civitas occurrat, dubium id mihi plane est. Cæsaream in Phrygia invenio, Diocæsaream dictam, si tamen a Laodicea alia civitas est; alteram in Cappadocia, Hierocæsaream in Lydia, Neocæsaream in Ponto. Mitto, quæ in reliqua sunt Asia hujus nominis civitates.

[9] Quis porro sit Asiæ locus, Βαλβίνη dictus, nisi forte fuerit Βάλβουρα, [quo loco & mortis genere obierit,] reperire nuspiam potui: vitam hic finivit in pace Artemon paulo post suum cum Patricio præfecto certamen secundum Synaxarium, cui Menologium, tacito tamen, in quo obiit, loco, consonat: sed repugnant Menæa, quæ S. Artemonem postremo capite plexum fuisse tradunt: celebrant enim Artemonem ad diem XII Aprilis hisce versiculis:

Εὗρε στεφάνους ἀντίτμητος * Ἀρτέμων,
Πρέποντας αὐτοῦ τῆ τετμημένη κάρα.

Reperit coronam, membra fectus Artemon,
Qualis decebat ejus exsectum caput.

Rursum vero id ipsum tradunt ad diem XXIV Martii in Elogio S. Martyris mox dando: at cum eadem Menæa ad diem VIII Octobris, in Elogio S. Martyris altero, a seipsis dissentiant, & Sanctum post carnis sectionem & assationem in Domino quievisse, nulla facta capitis abscissi mentione, memorent, Menologio Græcorum, Synaxario Sirmondi, & Menæis ipsis loco proxime citato potius standum existimo. At gladio periit Artemon, si qua sit fides Cantico, de S. Artemone Græce composito, quod apud nos e bibliotheca Cæsarea transcriptum exstat e codice membranaceo, Canones seu Cantica in Sanctos mensis Aprilis complexo: sic autem habet illud ad diem XIII Aprilis, inscribiturque S. Artemoni Hieromartyri. Ὅπλα εὐσεβείας περιθέμενος, μάρτυς ἔνδοξε, ἐπολέμησας τὴν ἀσέβειαν, καὶ ἀθλητικὰ παρὰ Χριστοῦ εἴληφας βραβεῖα, ἁοίδιμε. Ἤρθης, ἀθλοφόρε, εἰς μετέωρον θείας γνόσεως, καὶ κατώπτασας τὰ μυστήρια Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ μύστης αὐτῶν γέγονας, Ἀρτέμων, ἀνότατος. Ἄρτιον φυλάξας τῆς πίστεως τὸ μυστήριον, καὶ ὀλόκληρον προσενήνοχας θῦμα ἑαυτὸν Χριστῷ τῷ Θεῷ ξίφει, Ἀρτέμων, τῆς ἀθλήσεως. Armis septus pietatis, Martyr gloriose, cum impietate bellasti, nactusque es pugilum a Christo coronam, Inclyte. Evectus, coronate pugil, ad divinæ scientiæ culmen, mentis sinu Christi Dei arcana concoxisti, & factus es eorum mystes, Artemon, supremus. Integrum servasti fidei mysterium, & integrum obtulisti teipsum Christo Deo sacrificium tui gladio, Artemon, certaminis.

[10] Meminit hujus codicis Lambecius lib. 8 Commentariorum de Bibliotheca cæsarea Vindobonensi cap. 12 hunc in modum. [haud satis liquet,] Duodecimus codex manuscriptus historicus Græcus est membranaceus pervetustus, elegans & optimæ notæ in quarto, constatque foliis ducentis & uno, atque ab Augerio Busbeckio, ut ipse solita manus inscriptione testatur, olim fuit comparatus Constantinopoli. Continentur eo Canones sive Cantica sacra in Sanctos totius mensis Aprilis, quos deinde ordine dierum recenset Lambecius. Denique ex inscriptione, ad calcem codicis exarata, recte colligit, illius auctorem vel collectorem vel certe descriptorem fuisse Theoctistum: hunc porro Theoctistum, cujus in Vita S. Euthymii, sub annum 473 defuncti, veluti S. Euthymii familiaris, Cyrillus monachus meminit, fuisse conjicit: quæ viri eruditi conjectura, si locum haberet, faceret profecto, ut, Theoctistum sequentes, Artemonem gladio, seu capite plexum martyrium suum consummasse, diceremus. Sed fallitur vir eruditus; nam inter Sanctos, quos enumerat, multi occurrunt, qui Theoctisto, S. Euthymii socio, longe sunt juniores: sic ad diem III Aprilis S. Nicetam, Mediciensis in Bithynia monasterii abbatem, anno 824; ad diem VI S. Eutychium, Constantinopolitanum patriarchiam, anno 582; ad diem VII S. Georgium, Mitylenæ archiepiscopum, circa annum 816; ad diem XII S. Basilium, Parii in Mysia Minore episcopum, seculo octavo sub iconomachis, defunctos memorat, quorum adeo Cantica Lambecii Theoctistus, quem seculo XII alia de causa illigat Oudinus, neque componere, neque colligere vel describere potuit.

[11] [uti nec, quæ sit Cæsarea, ubi passu fertur sub Diocletiano.] Ceterum colligi ex dictis potest, Artemonem Laodiceæ passum non videri; sed Cæsareæ potius, quæcumque tandem hæc fuerit: Laodiceæ vero in Martyrologio Romano (quod & nos hic secuti sumus) annuntiari tantum videtur, quod illic magnam vitæ suæ partem egerit, ac post obitum, cultum sacrum, si uspiam alibi, verosimillime sit consecutus, quem late aliquando per Orientem fuisse diffusum, ex laudatis supra monumentis colligi potest, quorum aliquibus cum titulo Hieromartyris inscribitur. Porro, cum Artemon una cum Christianis aliquot in gentilium fano idola subruisse dicatur, quæret fortasse nonnemo, nullosne habuerit martyrii socios? Habuisse, res quidem per se satis credibilis est; sed eorum in Menæis, & Synaxario Basilii imperatoris nulla omnino mentio est: in Synaxario tamen quodam Rhutenico Ms. Patris Georgii David ad diem XIII Aprilis sic lego: S. Hieromartyris Artemonis & qui cum eo. Item in Menologio Slavo-Russico Sparwenfeldii ad eumdem diem: S. Hieromartyris Artemonis & socc. Passi sunt anno CCCI. Unde dubium videri potest, an socios habuerit Artemon, necne. Quos si habuerit, tamquam minus nobiles, in Græcorum monumentis prætermissi passim verosimillime fuerint. Quo demum anno martyrium subierit, non liquet; quod dum anno 301 auctor Menologii Slavo-Russici, vel forte, qui nobis istud suppeditavit, Baro de Sparwenfeld, illigavit; fecit quidem id fortasse pro arbitrio, non repugnantibus tamen Græcis tum Menologiis, tum Synaxariis & Menæis, quæ passim S. Artemonem sub Diocletiano passum innuunt: neque, cur Baronius anno 308 sub Maximino martyrium illius accidisse, in Annalibus scribat, mihi perspectum est: ut adeo pleraque, quæ de S. Artemone traduntur, aut incerta, aut fabulosa sint; qualia certe sunt duo, quæ sequuntur, ejus Elogia, quorum alterum ex Menæis ad diem XXIV Martii, alterum ad diem VII Octobris accipe.

[Annotatum]

* ἀρθριτμητος

ELOGIUM S. ARTEMONIS M. FABULOSUM
Ex Menæis ad diem XXIV Martii,
INTERPRETE JACOBO BUEO.

Artemon presbyter M. forte Laodiceæ in Phrygia (S.)

ΔΙοκλητιανῦ βασιλεύοντος ἐν Ῥώμη, ἀπεστάλη εἰς τὰ μέρη τῆς Λαοδικείας κόμης τίς Πατρίκιος ὀνόματι, καὶ ἐποίει, καθὼς προσετάγη· Σισίνιος δὲ τοῦ τόπου ἐπίσκοπος μετὰ Ἀρτέμονος πρεσβυτέρου, καὶ τινων ἄλλων Χριστιανῶν, εἰσῆλθον εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἀρτέμιδος νυκτὸς, καὶ τὰ εἰκεῖσε εἴδωλα συνέτριψαν, καὶ ἐτέφρωσαν πυρὶ. Τοῦτο μαθῶν κόμης, θυμοῦ πλησθεὶς, καὶ λαβὼν πλῆθος λαοῦ σὺν αὐτῷ ἐξήρχετο μετὰ ἵππων ἔξω τῆς πόλεως πρὸς τὴν τῶν Χριστιανῶν ἐκκλησίαν, τοῦ κατακαῦσαι πάντας, καὶ Σισίνιον καὶ Ἀρτέμονα μεληδὸν κατατεμεῖν· ἐγγίζοντος δὲ αυτοῦ τῷ ναῶ, φρίκη συνέπεσεν αὐτῷ, καὶ πυρετῷ συνεσχέθη λαύρω· καὶ ὑπέστρεψε τεθεὶς ἐν κλινηδίω. Ἐλθὼν δὲ εἰς ἄκραν ταλαιπωρίαν, ἐδήλωσε τῶ ἐπίσκοπω, λέγων, εὖξαι τῷ Θεῶ σου ἵνα κουφισθῶ, καὶ ποιήσω τὴν στολὴν σου χρυσῆν· δὲ ἐπίσκοπος ἀνεδήλωσεν, εἰπὼν τὸ χρυσίον σου ἔσται παρὰ σοὶ· ἐὰν δὲ πιστεύσης τῷ Χρίστω καὶ Θεῶ μου ἰαθήση. δὲ ἔγραψεν οὕτως· πιστεύω τῷ Θεῶ σου, μόνον ἰαθήσομαι· καὶ εὐθέως ἀνέστη μὴ ἔχων λείψανον νόσου.

[2] Καὶ ὁδεύων ἐπὶ τὴν Καισαρέων πόλιν, ὡς ἀπὸ μιλίων τριῶν Λαοδικείας, ὑπήντησε τῷ πρεσβυτέρω Ἀρτέμονι, ἀκολουθούντων αυτῷ ἐλάφων δύο, καὶ ὀνάγρων ἕξ, καὶ λέγει αὐτῷ. Πῶς ταῦτα ἤγρευσας; δὲ, Τῷ λόγω τοῦ Θεοῦ, φησὶν, ἤγρευσα. Καὶ κόμης, Οὐκοῦν Χριστιανὸς εἶ σὺ; Ἅγιος εἶπε, Ναὶ, ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας Χριστιανὸς εἰμι. Τότε δήσας αὐτὸν δυσὶν ἀλύσεσι, καὶ παραδοὺς αὐτὸν στρατιώταις, ἐπέστρεψεν ἀκαλουθεῖν πρὸς Καισάρειαν. δὲ Ἅγιος πρὸς τὰ ἀκολουθοῦντα ζῶα στραφεὶς ἔφη. Πορεύεσθε πρὸς Σισίνιον τὸν ἐπίσκοπον· τὰ δὲ πορευθέντα, διεμηνύθη αὐτῷ διὰ τοῦ θυρωροῦ· δὲ ἔφη τῷ θυρωρῶ· Πόθεν παραγεγόνασι τὰ ζῶα ταῦτα; Τότε προστάξει Θεοῦ μία ἔλαφος, ἀναλαβοῦσα φωνὴν ἀνθρωπίνην, ἕφη. δοῦλος τοῦ Θεοῦ Ἀρτέμων, συλλειφθεὶς παρὰ τοῦ ἀσεβοῦς κόμητος, ἄγεται δέσμιος ἐν τῇ Καισαρέων πόλει· καὶ ἡμῖν προσέταξεν ἐλθεῖν ἐνθάδε. Ἀκούσας δὲ ἐπίσκοπος, ἔξθαμβος γέγονε, καὶ καλέσας Φολέαν, τὸν διάκονον, ἀπέστειλεν εἰς Καισάρειαν, λέγων· Ἄπελθε, καὶ μάθε, εἰ ἀληθές ἐστι, ἅπερ ἀκοῦσαμεν διὰ τῆς ἐλάφου· καὶ ἀπελθὼν εὗρεν αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῆ· καὶ ἀσπασάμενοι ἀλλήλους, διέστησαν εἰς ἐπιταγὴν τῶν φυλάκων.

[3] Τῇ δὲ ἑξῆς προκαθίσας κόμης, παρέστησε τὸν μακάριον Ἀρτέμονα, καὶ φησὶ. Τίμησον τὸ γῆρας σου, ἄνερ, καὶ θύσον τοῖς θεοῖς· καὶ Ἅγιος. Δέκα καὶ ἔξ χρόνους διεβίβασα ὑπαναγινώσκων τῷ λαῶ τὰς βίβλους τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ ναῶ· καὶ ὀκτὼ πρὸς τοῖς εἴκοσιν ἐτέλεσα διάκονος Χριστοῦ ὑπαναγινώσκων τὰ Εὐαγγέλια· καὶ τριάκοντα καὶ στεῖς πληρώσας πρεσβύτερος, διδάσκων τῇ τοῦ Θεοῦ μου βοηθεία, καὶ νῦν λέγεις μοι τῷ ἀνησθήτω ὁμοίω σου Μαίμονι ἐπιθῦσαι; Ταῦτα ἀκούσας κόμης ἐταράχθη, καὶ πυρώσας ἐσχάραν ἥπλωσε τὸν Μάρτυρα ἐν αὐτῇ. ἀναβλέψας δὲ Ἅγιος εἰς τὸν οὐρανὸν, ἔφη. Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, μὴ συγχωρήσης τῷ μιαρῶ τούτω κόμητι, ἐπεγγελάσαι μοι τῷ δούλω σου, ἀλλ᾽ εἰδὼς, ὃτι διὰ σὲ πάσχω ταῦτα, δός μοι ὑπομονὴν, ἵνα τελείως καταισχυνθῆ. Ταῦτα λέγοντος τοῦ Ἅγιοῦ, ἰδοὺ καὶ ἔλαφος ἐκ τοῦ ἐπισκόπου ἐλθοῦσα, προστάξει Θεοῦ εἰς ἔλεγχον τῶν ἀπίστων λέγει τῷ κόμητι, Τί ἀδυνατεῖ τῷ Θεω; Γνῶθι, ὅτι Δοῦλος τοῦ Θεοῦ ταχέως ἐκδικηθήσεται· δύο γὰρ ὄνεις * ἁρπάσουσί σε, καὶ βαλοῦσιν εἰς τὸν παμφλάζοντα λέβητα, καὶ αἱ σάρκες σου διαλυθήσονται, ὅτι, ὅν ὁμολόγησας Θεον τοῦ πιστεῦσαι ἐξηρνήσω.

[4] Ὡς οὖν διηλέχθη ὑπὸ τοῦ ἀγρίου ζώου, ἐκέλευσε τοῖς στρατιώταις ἐκκεντῆσαι τὴν ἔλαφον· δὲ ἀποπηδήσασα πλησίον τοῦ συγκαθέδρου τοῦ κόμητος διαδρᾶσα τὸ ῥιφὲν κατὰ τῆς ἐλάφου βέλος, ἔβαλε τοῦ συγκαθέδρου Καιρίαν τῆς καρδίης, καὶ ἀπέρῥιψε τὴν ψυχὴν. Λυπηθεὶς οὖν κόμης ανεχώρησε· καὶ ἔβαλε τὸν Ἅγιον ἐν τῇ φυλακῆ· τῇ δὲ ἐξῆς προσέταξεν ἐμβληθῆναι εἰς λέβητα πίσσαν· καὶ ἐκκαύσας σφοδρῶς, ἐν αὐτῇ βληθῆναι τὸν Ἅγιον κελεύει, γενομένου δὲ τούτου, ἰδού ἐκ τῆς τάξεως παρεγένοντο πρὸς τὸν κόμητα, τὴν ἔκκαυσιν τοῦ λέβητος ἀπαγγέλλοντες· αὐτὸς δὲ ἵππω ἐπιβὰς, πλησίον τοῦ λέβητος παρεγένετο.

[5] Ἄφνω δὲ οὐρανόθεν κατελθόντες δύο ἄγγελοι, ὡς ἐν σχήματι ἀετῶν, καὶ ἀρπάσαντες αὐτὸν τοῦ ἵππου, τῷ λέβητι ἐνέβαλον· καὶ οὕτως ἐχωνεύθη, ὡς μηδὲ ὀστοῦν ἀπολειφθῆναι· ὅπερ ἰδόνται * οἱ στρατιῶται καὶ πᾶς ὅχλος, ἐξέστησαν καὶ ἔφυγον· δὲ Ἅγιος, καταλειφθεὶς μόνος, ἐδόξασε τὸν Θεὸν, καὶ διὰ προσευχῆς ἐν τῷ τόπω ἐκείνω ἐξήγαγεν ὕδωρ πολὺ. Τοῦτο ἲδὼν Βιτάλιος, ἱερεὺς τῶν εἰδώλων, καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἐβαπτίσθησαν· καὶ τῇ νυκτὶ ἐκείνη ῆλθε φωνὴ πρὸς τὸν Ἃγιον λέγουσα. Πορεύου πρὸς τὴν Ἀσίαν ἐν τοῖς παραθαλασσίοις, καὶ ἔση πολλοὺς καθαρίζων ἀπὸ ποικίλων παθῶν, καὶ δαίμονας ἀπελαύνων, καὶ πολλοὶ ὑπὸ σοῦ φωτίσθεντες, δοξάσουσι τὸν Θεὸν. δὲ Ἅγιος, ὀνάγρου ἐπιβὰς, ἐπορεύετο, καὶ ἀρπαγεὶς ὑπὸ θείου ἀγγέλου εὑρέθη ἐν ἐχρηματίσθη τόπω· πολλὰ ἐκεῖσε σημεῖα πεποιηκὼς, καὶ πολλοῦς φωτίσας, καὶ πρὸς Θεὸν ὁδηγήσας, ὕστερον κρατηθεὶς ἀπετμήθη τὴν κεφαλὴν.

[S. Artemon ob contrita idola] Diocletiano Romæ imperante, Laodiceam a versus comes quidam Patricius nomine missus fuit, qui sibi imperata perfecit. Sisinius b autem, loci antistes, & Artemon presbyter una cum aliis Christianis aliquot Dianæ templum noctu ingressi, idola illic contriverunt & igni exusserunt. Ubi rem rescivit comes, iræ plenus, juncta sibi multitudine populi, ex urbe cum equitatu ad Christianorum templum egressus est, omnes igni daturus, Sisinium vero & Artemonem membratim concisurus. Cum vero templo appropinquavit, subitus illum horror incessit, multaque febre correptus domum rediit lecticæ impositus. Ad incitas autem redactus nunciavit episcopo: precare Deum tuum, ut morbo lever, faciamque tibi stolam c auream. Aurum tuum, respondit episcopus, tibi sit: sanaberis autem, si Christo & Deo meo credideris. Rescripsit ille: Credo Deo tuo, modo valetudinem consequar; statimque surrexit, ipsis etiam morbi reliquiis liberatus.

[2] [vinctus Cæsaream ducitur] Profectus Cæsaream d milliaribus circiter tribus Laodicea e, obvium habuit Artemonem presbyterum, qui cervos duos & onagros sex in comitatu habebat f. Quærit ille, quo pacto feras illas ceperit. In verbo Dei, inquit Sanctus. At comes: Christianus igitur es tu? Sum enimvero, inquit Artemon, & quidem a teneris. Tum comes duabus catenis vinctum militibusque traditum iter convertere ac Cæsaream se subsequi jussit. Sanctus vero ad feras se sequentes conversus, ite, inquit, ad episcopum Sisinium: eunt illæ, cumque ad illius ædes pervenissent, janitor illas pro foribus stare, Sisinio nunciavit: Unde huc, inquit ille, feræ istæ? Tum Dei numine e cervis e cervis altera, humanam vocem assumens g, dixit: Servus Dei Artemon ab impio comite captus vinctusque Cæsaream ducitur, atque huc venire nos jussit: obstupuit, his auditis, episcopus, arcessitumque Pholeam, diaconum, Cæsaream misit, inquiens: Abi & vide, num vera sint, quæ e cerva audivimus. Profectus ille Artemonem offendit in carcere: cumque se mutuo complexi essent, excubitorum jussu ab invicem divulsi fuerunt.

[3] [& assatur igni,] Postridie sedens pro tribunali comes, jussum sibi sisti beatum Artemonem his verbis compellat: Reverere, o Vir, senectutem tuam & diis sacrifica. Annos jam sedecim, inquit Sanctus, divinos codices populo recitavi in templo lector; annos octo supra viginti Christi diaconus Euangelia prælegi; presbyter vero annos implevi triginta tres h, quibus, Deo opitulante, populum docui, & nunc amenti Baccho tuique simili sacrificare me jubes? His perculsus comes, craticulam candefieri, & super eam Martyrem jussit extendi, qui, sublatis in cælum oculis, Domine Jesu Christe, inquit, ne patere, ut me, servum tuum, scelestus hic comes irrideat; sed cum noris, hæc tua me causa pati, mihi patientiam præbe, ut confundatur omnino: quæ dum Sanctus diceret, ecce, adest ab episcopo cerva, Deique imperio in reprehensionem infidelium comiti ait i: Ecquid est, quod exsequi Deus nequeat? Scito, Dei famulum ocius vendicandum: rapient enim te alites duo & in ferventem ollam injicient, solveturque tibi caro, quod Christum, quem promisisti, te Deum crediturum, abnegaveris.

[4] [postridie in ferventem ollam injiciendus] Quæ cum fera dixisset, militibus, ut eam telis trajicerent, præcepit: at transiliente illa ad assessorem comitis, & vibratum in se declinante telum, id Cheriæ, comitis assessori, cor percussit, vitamque ademit. Recessit itaque a tribunali comes non sine dolore, & Sanctum in carcerem conjici jussit. Postero vero die injici picem in ollam, in eamque vehementer accensam, projici Sanctum mandat: quibus peractis, ecce adsunt ex præcepto comitis, qui jam ollam succensam esse nuncient: qui, cum equum ascendisset, ad ollam prope accessit.

[5] Mox vero a duobus angelis, sub aquilarum forma e cœlo in terram delatis, [paratam quidem necem evadit, sed tandem alibi capite plectitur.] ex equo detractus comes in ollam projectus est k, adeoque excoctus, ut ne os quidem reliquum fuerit: quod milites omnisque multitudo conspicati, metu perculsi, fugerunt; at Sanctus, solus relictus, in Dei laudes erupit, precibusque suis ex ipsomet loco fontem copiosum eduxit; id videns Vitalius, idolorum sacerdos, aliique non pauci sacra baptismatis unda tincti fuere. Eadem porro nocte ad Artemonem delapsa est hujusmodi vox: Abi ad maritimos Asiæ populos, ubi varios multorum morbos emundabis, dæmones pelles, multique, per te illustrati, dabunt gloriam Deo. Sanctus vero, onagro conscenso, abiit, raptusque ab angelo in constituto loco inventus est l. Cum multa ibidem prodigia edidisset, & multos ad fidei lumen Deumque adduxisset, tandem captus & capite plexus est m.

ANNOTATA.

a Laodiceam Phrygiæ Pacatianæ, seu, si Ptolemæum sequi mavis, Cariæ interpretamur, tumob dicta num. 4, tum quod Asiæ, in qua passus fuit S. Artemon & vitam finivit, nomime, apud veteres, ut observat Ortelius, Asia Minor, seu Propria passim veniat. Sic de ea scribit Paulus Orosius lib. 1 cap. 2: Asia regio, vel, ut proprie dicam, Asia Minor absque Orientali parte, qua ad Cappadociam Syriamque progreditur, undique circumdata est mari: Notitia vero Orientalis imperii in diœcesi Asiana has provincias collocat: Pamphyliam, Lydiam, Cariam, Lyciam, Lycaoniam, Pisidiam, Phrygiam Pacatianam & Phrygiam Salutarem, Hellespontum & insulas. Cum igitur Asia in Menæis & Synaxariis, ubi de S. Artemone agunt, non pro tertia orbis habitabilis parte, neque pro Asia Majori accipi videatur, minus recte Baronius Laodiceam Syriæ hic intellexisse videtur.

b Non aliunde mihi notus est episcopus ille, quem Laodiceæ Phrygiæ pariter adscripsit Le Quien in suo Oriente Christiano.

c Alibi lego: Statuam.

d Cum hujus nominis civitates in Asia Minori & Majori sint variæ, quæ hic intelligenda sit, ignoro.

e Hinc Raderus in versione Ms. Menæorum colligit, Cæsaream, quam Patricius petebat, tribus tantum milliaribus Laodicea fuisse dissitam: at nusquam duas istorum nominum civitates adeo sibi propinquas reperi. Neque id Menæa affirmat: sed tantum, S. Artemonem patricio obvium factum esse, cum hic jam tribus milliaribus Laodicea Cæsaream versus progressus esset.

f Fabulosus est hujusmodi S. Martyris comitatus, sicut & omnia, quæ huic deinde superstruuntur.

g Vide dicta ad lit. præcedentem.

h στεῖς vitiose legitur in Menæis Græcis, pro τρεῖς, ut opinor: Synaxarium tamen Sirmondi habet πέντε seu quinque.

i Altera iterum fabula.

k Credet ista, qui volet.

l Fabula est ejusdem farinæ, cujus sunt præcedentes.

m Menæa ad diem VIII Octobris in pace S. Artemonem obiisse, aiunt, non admodum diu, postquam a Patricio tortus fuerat, quod equidem verosimilius apparet.

* ὄρνεις

* ἰδόντες

ELOGIUM ALTERUM PARITER FABULOSUM
Ex Menæis ad diem VIII Octobris,
INTERPRETE JACOBO BUEO.

Artemon presbyter M. forte Laodiceæ in Phrygia (S.)

Οὗτος ὑπῆρχεν ἐπὶ Διοκλετιανοῦ τοῦ βασιλέως, πρεσβύτερος τῆς κατα Λαοδίκειαν ἐκκλησίας, γηραὶος καὶ ἤδη ἐπανθοῦσαν ἔχων τὴν πολιὰν. Εἰσελθὼν δὲ μετὰ Σισινίου, τοῦ ἐπισκόπου, ἐν τῷ τῶν εἰδώλων ναῷ, τὸ τοῦ Ἀπώλλωνος κατέστρεψεν ἄγαλμα· ὁμοίως καὶ τὸ τοῦ Ἀσκληπιοῦ συνέτριψαι * ξόανον· καὶ τοῦς ἐν αὐτῷ δράκοντας ἠφάνισε. Φασὶ γὰρ αὐτοὺς εἴκοσι πήχεις ἔχειν τὸ πλάτος, καὶ τὸ μῆκος ὀγδοήκοντα. Διὰ τοῦτο κρατηθεὶς, τὰς σάρκας σιδήροις κατατέμνεται, καὶ ἐν ἐσχάρα πυρακτωμένη ὀπτᾶται· ἐκ ταύτης ἀπαθὴς διανίσταται. Καὶ ταῦτα ἐπῆγον τῷ Ἅγιω οἱ ἀλιτήριοι, καὶπερ δορκάδος ἐπομένης αὐτῷ, καὶ φωνῆ ἀνθρωπίνη ἐλεγχοῦσης τὴν τοῦ παρονόμου ὡμότητα. δὲ Ἅγιος, ἐν ῷ ἦν ἱστάμενος τόπῳ, ἐξαίφνης πηγῆς ἀναδοθείσης, καὶ τοῦς παρατυχόντας βαπτίσας, αὐτίκα ἀνεπαύσατο ἐν Κυρίῳ.

[S. Artemon ob eversas idolorum statuas ferro & igne torquetur, ac paulo post obit.] Fuit hic, Diocletiano imperante, Laodicenæ ecclesiæ presbyter, annosus & efflorescente canitie decorus. Idolorum templum una cum Sisinio episcopo ingressus, Apollinis, & Asclepii a statuas evertit & contrivit, & dracones, qui alebantur in templo, sustulit: hos enim, aiunt, in latitudinem cubitos habuisse viginti, in longitudinem vero octoginta b. Captus ea de causa, ferro conciditur & candenti injectus assatur craticulæ, e qua surgit illæsus. Atque hæc quidem Sancto mala intulere profani, quamquam illum dama sequeretur, & voce humana impietatis crudelitatem redargueret. Sanctus vero, elicito, eodem, quo consistebat, loco, repentino fonte, hominesque passim baptizans, paulo post in Domino requievit. c

ANNOTATA.

a Hunc in Deorum numero fuisse ethnicis, liquet ex Lactantio lib. de Mortibus persecutorum cap. 33, ubi de Galerio Maximiano fœdo ulcere pereusso ait: Confugitur ad idola. Apollo & Asclepius orantur. Quidam Æsculapii nepotem fuisse volunt: sed ipse Æsculapius indicari videtur, servata voce Græca Ἀσκληπιὸς.

b Fidem hæc superant.

c

Præmittuntur huic Elogio bini hi versus:

Κόσμου μεταστὰς καὶ Θεῷ προσεγγίσας,
Σός εἰμι, καὶ σῶσον με, φησὶν, Ἄρτέμων.

Deo appropinquans, raptus e terra, Artemon,
Tuus, inquit, ego sum, meque tu salva, Deus.

* συνέτριψε

DE SS. PALATIATE ET LAURENTIA VV. MM. ANCONÆ IN ITALIA

Sub Diocletiano.

SYLLOGE.
Sanctorum Martyrum in sacris Fastis memoria, cultus sacer Auximi & Anconæ, gesta incerta.

Palatias V. M. Anconæ in Italia (S.)
Laurentia V. M. Anconæ in Italia (S.)

AUCTORE J. B.

Si sanctas virgines & martyres Palatiatem & Laurentiam, quas alii separatim, diversisque diebus memorant, nos hodie simul damus, [Sanctarum martyrum in Fastis sacris memoria] id ea de causa facimus, quod passim in Opere nostro Majores nostri Martyrologii Romani ordinem sequi constituerint: id autem hodie utramque Virginem Martyrem simul hoc modo annuntiat: Anconæ sanctarum Palatiatis & Laurentiæ, quæ in persecutione Diocletiani sub Dione præside in exilium deportatæ, laboribus & ærumnis confectæ sunt. Ferrario tam in Catalogo Sanctorum Italiæ, quam in Catalogo Sanctorum Generali Laurentiam quidem ad Calendas Octobres, Palatiatem vero ad diem VII Octobris inscribi, non ignoraret: facti sui ad diem I Octobris in Catalogo Sanctorum Generali in Annotatis ad S. Laurentiæ annuntiationem his verbis rationem promit: Ex Tabulis Anconitanæ ecclesiæ hac die. In Martyrologio Romano de ea una cum S. Palatia agitur die VIII hujus. Sed ecclesia prædicta de illis separatim agit, hac die de Laurentia, & die VII de Palatia. Non tamen, qui Romanum Martyrologium emendarunt, primi fuerunt, qui S. Palatiatem ad diem VIII Octobris annuntiarunt Anconæ; cum id etiam Petrus Equilinus, qui seculo XIV floruit, fecerit lib. XI cap. 130, sol. 291 his verbis: Palatia sancta eodem die Anconæ quievit, licet haud satis e vero abs illo dictum videatur, S. Palatiatem, ut infra videbitur, Anconæ, quæ Italiæ portus ad mare Adriaticum & episcopalis in ditione Ecclesiastica civitas est, obiisse.

[2] [variis diebus signatur:] Castellanus quoque alio S. Palatiatem, alio S. Laurentiam die in Martyrologio suo Universali annuntiat: hanc his verbis ad diem 1 Octobris: Eodem die obitus S. Laurentiæ, Anconæ cultæ & una cum S. Palatiate Dionis judicis jussu sub Diocletiano ob fidem in exsilium missæ: alteram ad diem VIII Julii hoc modo: Eodem die natalis S. Palatiatis fidei causa, sub imperatore Diocletiano & Dione judice in exsilium missæ, cui Auximi in Marchia Anconitana ecclesia sacra est. Sed cur eam ad diem VIII Julii Castellanus consignavit? Num forte eam eo die Auximi coli, e recentioribus notitiis sibi in Gallias missis Castellanus didicit? Utrum res ita sese habeat, ignoro: sed in Calendario festivitatum Sanctorum, quæ ex antiqua ecclesiæ Auximanæ consuetudine duplici Officio celebrantur, jussu Antonii Bicchii, ejusdem civitatis episcopi, Maceratæ anno 1656 edito, ad mensem Octobrem ita lego: VIII Palatiatis virginis & martyris duplex. Ecclesia parochialis Auximi. Utramque conjunxit Castellanus die VIII Octobris, supra rescitatis addens, utramque laboribus & ærumnis fuisse exstinctam. Hæc de martyrologis, variisque, quibus utraque vel una sanctarum Virginum Martyrum signatur; pauca de earum cultu dicamus.

[3] Templum suo nomini dicatum Auximi, atque ecclesiasticum ibi cultum obtinuisse S. Palatiatem, ex Castellano & Calendario Auximensi audivimus: conditor illius patria Anconitanus fuit, [cultum vero sacrum Auximi S. Palatias,] S. nimirum Benevenutus, Auximanus antistes, ut in Synopsi ejus historica apud nos tom. III Martii pag. 395, num. 15 ex Joanne Baldo, Auximano canonico, in Vita ejusdem sancti Episcopi, anno 1276 mortui, dictum est; quo quidem insigni ille specimine pietatem singularem, qua in Virginem, sua in patria, non quidem, ut Baldus ait, natam; sed præcipue, ut mox videbimus, cultam ferebatur, egregie testatam voluit. Singularine etiam cultu Auximi S. Laurentia aut gavisa fuerit olim, aut gaudeat hodie, unde colligerem, nihil occurrit hactenus: at si de utriusque cultu sacro apud Anconitanos quæritur, longe sese res aliter habet: De S. Palatiate Ferrarius in Catalogo Generali Sanctorum ad diem VII Octobris in Annotatis ait: Ejus festum cum Octava tanquam urbis patronæ celebratur. Urbis Anconitanæ Patronam pariter vocat in Catalogo Sanctorum Italiæ ad VII Octobris diem. Qua occasione in Patronam ab Anconitanis electa fuerit S. Palatiates, haud liquet: Julianus Saracenus, patricius Anconitanus, & canonicus decanus ecclesiæ cathedralis in Notitiis historicis civitatis Anconitanæ, Romæ anno 1675 editis, ad annum 304 refert, earum sanctarum Virginum corpora ab anno 304 , cui illarum martyrium illigat, Anconæ latuisse, donec sub annum Christi 400 in lucem eruta fuerunt.

[4] Hæc porro, sua ætate in ecclesia Cathedrali S. Cyriaci arcæ inclusa, [Anconæ vero obtinuit utraque] servata fuisse scribit; at ignorare sese, quando in eam illata fuerint; uti nec, quæ fuerit supplicationis, quæ die VI Octobris, seu pridie festi S. Palatiatis apud Anconitanos ex Ferrario institui solebat, causa; ferre tamen traditionem antiquam, barbarorum obsidione earum ope Anconam fuisse olim liberatam; atque inde fieri facile potuisse, ut in Patronorum suorum numerum ab Anconitanis fuerint relatæ, decretaque in earum honorem annua ista supplicatio; quæ quamquam probabilia videri possint, vellem tamen antiquis probatisque testimoniis & explicare distinctius, & firmare solidius posse: sub Totila a Gothis obsessa fuit Ancona & in discrimen adducta, ut scribit Procopius lib. IV de bello Gotthico cap. 23: at tam antiquam esse supplicationem, aut jam tum S. Palatiatem in patronam fuisse ab Anconitanis electam, affirmare non ausim. At quoniam hæc, antiquum sanctarum Virginum apud Anconitanos cultum satis, licet universim dumtaxat, ostendunt, & inveniendorum antiquiorum ampliorumque testimoniorum vix sit relicta spes, ad aliud cultus sacri, & Anconitanorum erga Palatiatem saltem venerationis specimen veniamus. Seculo XVI Anconitani cum Monti pietatis in sua urbe erecto satis superque, unde pauperum subveniretur inopiæ, prospectum esset, eidem certis reditibus detractis, monasterium pro quadraginta vel quinquaginta sanctimonialibus Ordinis S. Claræ sub invocatione S. Palatiatis erexerunt Sixti V venia, prout patet e Pontificis dicti Brevi, anno 1588 die XXI mensis Maii dato, anno Pontificatus ejus IV, & a Juliano Saraceno part. 2 lib. XI pagg. 429 & seq. exhibito, cujus initium est: Exponi nobis nuper fecerunt dilecti filii Communitas nostræ Anconitanæ civitatis &c: Ceterum non modo S. Palatiatem, sed etiam S. Laurentiam ab Anconitanis tutelaribus Sanctis fuisse adscriptam, ait Ughellus Italiæ sacræ auctæ tom. 1 col. 325 ita de Ancona scribens: Ditant etiam eandem civitatem S. Liberii confessoris, Joannis Armeniæ Minoris regis filii, SS. Palatiæ & Laurentiæ virginum & martyrum reliquiæ, quos inter tutelares Divos Ancona veneratur & colit. Romæ denique etiam servari ac coli S. Laurentiæ Anconitanæ reliquias in Oratorio S. Mariæ, in platea Julia sito, scribunt Julianus Saracenus supra laudatus part. 2 lib. 2 pag. 62, & Pancirolus de Thesauris absconditis Romæ, Regione XI, ecclesia 16. Atque hæc quidem pauca de utriusque sanctæ Virginis cultu dicenda habui.

[5] [Sed gesta eurum, qua ex Ferrario] Quod si quis quærat, quæ fuerint earum gesta; en illa, prout potissimum ex Actis S. Palatiatis & monumentis ecclesiæ Anconitanæ a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ contracta fucrunt: ad diem I Octobris ita de Laurentia scribit: Laurentia virgo Anconitana, S. Palatiæ virginis socia sive ancilla (erat enim Palatia clarissimo genere nata) una cum illa diu in persecutione Diocletiani sub Dione præside cruciata ac in ignem injecta, cum ex eo inviolata exisset, jussu Dionis, saxo ad collum alligato, utraque in altum mare demergitur; sed ab angelo ereptæ naviculæ impositæ in exilium deportari jubentur. Quæ tempestate ad littus Centumcellense delatæ a Promoto Tusciæ proconsule Romam ad imperatorem vinctæ mittuntur: qui illas apud Firmum Piceni civitatem exulare jussit. Ubi Deum precatæ, ut se a tantis ærumnis ad se evocaret, Nonis Octobris lætæ ad Sponsum migravere. Corpus Laurentiæ cum aliquandiu ignotum fuisset, hac die Anconæ repertum est. Ad diem VII Octobris ita de S. Palatiate: Palatia, quæ & Palatiates, virgo tyria clarissima, a patre cum Laurentia nutrice ob egregiam formam in turre asservabatur; quæ, cum clam Christum coleret, ab ancillis, quod Deos non curaret, apud patrem accusata, ab eo varie cruciatur: jussa enim Deos venerari, eos execrata immaniter cæditur, quoad tortores defatigatos vires deficerent.

[6] [recitantur.] Carcere aliquot dies sine cibo & potu inclusa, ab angelo refecta, ad fortiter dimieandum roboratur. Educta itaque ad prætorium ferro vincta, cum nollet diis sacrificare, in ignem injicitur; verum flamma ab ea refugiens plurimos ex idololatris interfecit. Quare pater illam Dioni præfecto extremo supplicio puniendam tradit. Qui illam, saxo ad collum alligato, in profundum maris demergi jubet. At ab angelis erepta & super undas ambulans rursus comprehensa naviculæ una cum Laurentia in exilium deportanda imponitur. Quæ tempestate ad littus Centumcellense delatæ, a Promoto Tusciæ proconsule ad Diocletianum imperatorem comprehensæ, vinctæque mittuntur. Cum vero imperator eas Firmum in exsilium amandasset, illæ Deum, ut se e tantis ærumnis ad se evocaret, vehementius precatæ, in pace migraverunt ad Sponsum Nonis Octobris. Quarum corpora Anconæ condita sunt. Nescio, num congruenter satis Ferrarius S. Laurentiam, Palatiatis in exsilio sociam, virginem faciat Anconitanam, Palatiatem vero Tyriam, Tyri nempe in Tuscia prope lacum Vulsinum, ut quibusdam placet, natam; qua in re fabulosis S. Palatiatis Actis seu Passioni nimium Ferrarius tribuit. Malim conjicere, utramque Anconæ quidem natam, sed in exsilio Firmi mortuam, hinc autem avecta earum corpora Anconitanos Christianos apud sese tumulasse; nisi utraque forte (quod sane de Palatiate Petrus Equilinus tradit) Anconæ post varios cruciatus indictumque exsilium diem suum obierit.

[7] Suspicari sic sane licet, quod, quæ exstant, S. Palatiatis Acta, [ex Actis,] adeo parum sint verosimilia, ut vix fidei quidquam mereantur. Geminum illorum apographum habemus, alterum ex archivio Anconensi ad nos anno 1649 a P. Henrico Lindano Laureto missum; alterum e Ms. K Vallicellana fol. 524 descriptum: hoc S. Palatiatem Tyri natam ait, nempe in Tuscia prope lacum Vulsinum, ut aiunt: sed exstiteritne in rerum natura eo loci unquam Tyrus, haud satis liquet, ut ostendit Pinius noster ad diem XXIV Julii § 2 Commentarii in Passionem S. Christinæ. Tyrum non nominat apographum Anconense; sed quantum ad reliquorum substantiam, licet Vallicellano paulo contractius, satis cum hoc passim congruit; ut nihilo melioris notæ appareat, quam illud. Porro Palatiatem virginem, ut habet apographum Vallicense, undecim annorum Puellam ob formæ præstantiam pater, gentilis homo, sed illustris, una cum Laurentia, ejus nutrice, seu moderatrice turri inclusit; quod Danaës fabulam sapit. Cum deos eam spernere, ex ancillis intellexisset, multis, quos hic referre nil juvat, sermonibus cum ea agit, ut diis sacrificet; illa, se sacrificaturam, sed Deo vero, pollicetur; quod cum de diis suis dictum putaret pater, Filiam tantisper dimisit. Illa interim ad preces conversa angelum sibi adstantem videt, a quo crucis signo munitur ad certamen: sed ut nec corpori vires deessent, prodigiosum, nescio quem, panem sibi appositum invenit, quo duodecim dierum, quam tulerat, inediam pelleret; quæ quam fabulosa sint, satis apparet.

[8] Posthæc patris idola confringit, pauperibusque distribuit, [fidem non merentibus,] turri scilicet inclusa, nec ancillis aliis, quam gentilibus, stipata. Postero die revisens Filiam pater, ubi, quid de diis suis factum sit, intelligit, nec a proposito suo verbis illam dimoveri videt, primum in faciem cædi, tum denudatam a duodecim successive viris, quoad deficerent, virgis vapulare jussit: illa interim durius, quam sanctæ Virginis ferat mansuetudo, & in patrem reverentia, his verbis increpat: Impudice & sine honore, abominabilis Deo, ecce, qui me cedunt, non habent virtutem; idola dico, quæ adoras, non possunt dare eis virtutem. In vincula dein & in carcerem conjecta matris preces blanditiasque contemnit; conjicitur dein in ignem; sed illæsa abs illo permanet, a quo tamen mille quingenti idololatræ absumuntur. Succedit patri novus judex, nempe Dion præfectus, qui illam noctu, saxo ad collum alligato, in mare præcipitem dari jussit: at ubi id contigit? An Tyri? Sed nullum ibi mare, dicique debuerat vel in flumen, vel lacum Vulsinum projecta. Anconæ quidem id fieri potuit; sed nullum de Ancona in Passione hujus auctor verbum fecit. At ubicumque res facta sit, en novum iterum prodigium: in mare projecta angelorum manibus suscepta, super undas gradiens ad littus properat. Hinc ad Dionem reducta, Romam ad Diocletianum mittitur: cum autem tempestate acta Centumcellas appulsa esset, a Promoto, Tusciæ consule, Romam dirigitur; unde a Diocletiano in exsilium missa, cum Firmum in Piceno pervenisset, ærumnis suis & vitæ finem una cum Laurentia a Deo impetravit.

[9] [petita, plane incerta sunt.] Hujusmodi est ignoti auctoris de SS. Palatiate & Laurentia narratio, quam fidem reperturam apud eruditos non arbitror: diu post illarum ætatem in litteras missam fuisse, colligi potest ex iis, quæ enarratæ earum morti mox subjicit his verbis: Tunc venerunt Christiani & collegerunt corpora earum, in eodem loco sepelierunt eam Nonis Octobris, ubi exuberant beneficia earum usque in hodiernum diem ad laudem Domini nostri Jesu Christi, & multa mirabilia per eam Dominus usque in præsentem diem fecit; quæ verba indicare videntur, dudum apud Firmum dictarum Sanctarum corpora jacuisse, & Sanctas multis ibidem prodigiis claruisse: primum, cum Saraceni de invento sub annum 400 Anconæ corpore S. Laurentiæ dictis haud satis congruit; alterum, nimirum claruisse illas apud Firmum multis prodigiis, nusquam alibi legi. Præterea Acta hæc seu Passio S. Palatiatis omnino similia sunt Actis S. Christinæ, Tyri apud lacum Vulsinum annuntiatæ, jam datis in Opere nostro ad diem XXIV Julii, nisi quod in his prodigia plura occurrant, & S. Christina sagittis confixa dicatur, idque non modo quantum ad rerum substantiam, sed etiam quantum ad adjuncta, imo & verba ipsa, quibus illa exprimuntur; quare S. Palatiatis Passionem hic recudere necesse esse, non arbitramur. Denique non modo Acta S. Christinæ, sed etiam Acta SS. Aciscli & Victoriæ, martyrum Cordubensium, quibus hæc iterum similia sunt in multis, ut apud Tamayum in Martyrologio Hispanico ad diem XVII Novembris videre est, suspecta sunt: ut adeo vix sit, quod de SS. Palatiate& Laurentia certo & absque periculo erroris affirmari queat; si ea, quæ de earum cultu sacro diximus, excipias.

DE S. DEMETRIO MARTYRE THESSALONICÆ IN MACEDONIA

ANNO CIRCITER CCCVI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)

AUCTORE C. B.

§ I. Multiplicia, quæ de S. Demetrio reperiuntur, scripta, præcipue Græca, recensentur.

Sanctum hunc Martyrem, quem μεγαλομάρτυρα, id est, magnum martyrem, vocant, pluribusque honorificentissimis titulis, [Sancti apud Græcos venerationem ostendunt vel sola multiplicia,] infra suo loco memorandis, Græci passim condecorant, fuisse apud hosce insigni plane tum veneratione, tum nominis celebritate gavisum, vel sola multiplicia, quæ in bibliothecarum forulis hodieque reperiuntur, partimque etiam ad manus nostras pervenere, antiqua diversi generis scripta Græca, sermones videlicet seu homiliæ, orationes panegyricæ seu encomia, aliaque Opuscula, quibus vel ipsemet S. Demetrius celebratur, vel martyrium, quod subiit, exponitur, vel denique miracula, quæ magno numero patravit, narrantur, satis superque ostendunt. Ut id palam fiat, utque simul, quæ ac qualia hodieque de Sancto monumenta litteraria supersint; ab ipso statim Commentarii, in quo non pauca ex his aut expendenda aut usui saltem utcumque erunt, initio studiosum lectorem edoceam, scripta illa omnia ac singula, quorum acquirere qualemcumque notitiam quivi, § præsenti recenseo, sequenti deinde, quænam ex his edenda sint, expositurus, additurusque etiam, quæ vel aperte prodant, aut saltem collectu pronum efficiant, quanta quæque ac maxime ea, quæ typis subjicienda dicam, polleant seu fide seu auctoritate. Ab Opusculis seu lucubrationibus, quibus vel Sanctus ipse vel miracula, quæ patravit, celebrantur, duco initium.

[2] Leo Allatius de Simeonum scriptis tales decem diversas, [quæ de eo reperiuntur, scripta Græca. Hæc,] quarum prima Philotheum patriarcham Constantinopolitanum, secunda Demetrium Chrysoloram, tertia, quarta & septima Leonem imperatorem, cognomento Sapientem, quinta anonymum, sexta Joannem Stauracium chartophylacem Thessalonicensem, octava Joannem Thessalonicensem episcopum, nona Gregorium diaconum, ac decima denique Nicolaum Cabasilam habeat auctorem, pagg. 85, 94, 96, 97, 102, 103, 105 & 107 recenset. Fabricius in Bibliotheca Græca hisce præterea, ibidem etiam a sese tom. 6, pag. 521 & seq., & tom. 9, pag. 71 & seq. enumeratis, alias quatuor generis ejusdem lucubrationes, quarum prima a Gregorio Palama, archiepiscopo Thessalonicensi, secunda a Niceta archiepiscopo itidem Thessalonicensi, tertiaque & quarta ab anonymis fuerit concinnata, posteriori e binis proxime dictis tomis pag. itidem proxime cit. & seq. adjungit. Ac apprime quidem Leonem Allatium inter & Fabricium in lucubrationum, quas ambo recensent, auctoribus assignandis convenit; verum tum quæ incipit Μαριανός τις ἀνὴρ τῶν ἐν γένει, postremarum quatuor, quas solus Fabricius recenset, lucubrationum tertia, tum quæ incipit, Καιρὸς δὲ λοιπὸν, decem priorum, quas & hic & Allatius commemorant, lucubrationum quinta auctori anonymo perperam adscribitur: inceptæ enim hisce verbis Παντὸς ἔργουτε καὶ λόγου earumdem decem lucubrationum octavæ, quæ Joannem Thessalonicensem habet auctorem, partem dumtaxat utraque constituit.

[3] [quorum unum, Joanni Thessalonicensi in codicis Mazarinæi elencho adscriptum,] Adhæc erit fortassis, cui, an inchoata hisce verbis, Ἔφη Σωτήριος λόγος, earumdem etiam decem priorum lucubrationum tertia, quam ambo scriptores laudati Leoni Sapienti imperatori attribuunt, vere etiam hunc habeat auctorem, dubium efficiet Ms. MDXVII, qui in Bibliothecæ regiæ Parisiensis codicum Mss. tomo 2, anno 1740 typis vulgato, occurrit, totusque de S. Demetrio est, Membranaceus seculi, ut apparet, XII codex, seu potius lucubrationum, quæ in hoc, olim Mazarinæo, continentur, elenchus ibidem suppeditatus; hic enim sic habet: Quo (codice nempe Membranaceo Græco, olim Mazarinæo,)continentur 1 Demetrii martyrium. Incipit Μαξιμιανὸς, καὶ Ἑρκούλιος. 2 Ejusdem Vita & miracula, auctore Joanne archiepiscopo Thessalonicensi. 3 Ejusdem Joannis Homilia, cum ædes in regia sancto Demetrio fuit sacrata. Incipit Ἔφη Σωτήριος λόγος. 4 Miraculorum a sancto Demetrio patratorum historia. Incipit: Ἄλλοι μὲν ἄλλα τῶν τοῦ μεγαλομάρτυρος. 5 Joannis, Thessalonicensis episcopi, Homilia in laudem sancti Demetrii. Incipit Μνήμην δικαίον (imo δικαίων) μετ᾽ ἐγκωμίων. 6 Josephi, Thessalonicensis archiepiscopi, Homilia in laudem Demetrii inedita. Incipit Φαιδρὰ μὲν οὖν πανήγυρις. Finis desideratur; ita autem dicta, quæ ab hisce verbis, Ἔφη σωτήριος λόγος, incipit, atque ab Allatio & Fabricio Leoni imperatori adscribitur, lucubratio Joanni Thessalonicensi archiepiscopo diserte hic attribuitur.

[4] [ob rationes hic adductas] Verum in allato elencho non unum dumtaxat erratum cubat; ac primo quidem lucubratio, quæ in hoc Sancti martyrium proxime excipit, secundoque loco memorata, alia non est, quam e decem supra recensitis lucubrationibus prioribus octava, Vitam S. Demetrii una cum ejusdem miraculis, uti in elencho indicatur, non complectitur, sed una cum hisce, quemadmodum præfatum codicem, olim Mazarinæum, nunc regium, evolvendo didici, panegyricam dumtaxat, quæ præfationis quodammodo, miraculis præmissæ, locum tenet, orationem, in Dei & S. Demetrii, nullis prorsus, quæ ad hujus Vitam martyriumve spectent, particularibus seu factis seu adjunctis in medium adductis, elogium contextam; deinde autem eadem lucubratio, quæ sequentem hunc titulum, Τοῦ ἁγίου Ἰωάννου ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης ὕμνος εἰς Θεὸν καὶ τὸν πανένδοξον ἀθλοφόρον Δημήτριον ἐν μερικῆ διηγήσει τῶν θαυμάτων, Sancti Joannis, Thessalonicensis archiepiscopi, in Deum & gloriosissimum victorem Demetrium particulari miraculorum narratione laudatio, in capite præfert, totum prorsus spatium, in laudato codice olim Mazarinæo, e quo subinde folium unum alterumve, paginarum tamen, quod has non prius, quam factum id esset, notari contigerit, serie non interrupta, est excisum, inter inceptum abs hisce verbis, Μαξιμιανὸς, καὶ Ἑρκούλιος, S. Demetrii martyrium & Homiliam, tertio loco in adducto elencho memoratam, intercedens, atque a pag. 12 usque ad pag. 206 excurrens, certissime, contra ac dictus elenchus exigit, non occupat, seu, quod eodem recidit, sese usque ad Homiliam illam non extendit.

[5] Etenim, uti ipsum, de quo hic, codicem inspicienti patescet, [Leoni imperatori vindicatur.] a pag. 135, qua terminatur, usque ad pag. 206 sibi adhuc duo alia, quorum alterum, titulo simul & nomine auctoris in capite destitutum, sex diversa S. Demetrii miracula a pag. 135 usque ad 205 exponit, alterum, titulo non tantum & nomine auctoris destitutum, sed &, quod post pag. 205 folium sit excisum, initio mutilum, quampiam ad S. Demetrii festum cum spirituali potius, quam corporali gaudio celebrandum hortationem a pag. 205 usque ad pag. 206 complectitur, Opuscula habet subjecta, ac tum demum sequitur, de cujus auctore hic disputamus, Homilia. Jam vero, cum id ita habeat, hæcque titulum sequentem, Τοῦ αὐτοῦ Ὁμιλία, ὅτε τῶ ἀοιδίμω τῆς εὐσεβείας ἀγωνιστῆ, καὶ τὰ οὐράνια περιπολοῦντι ἀνάκτορα Δημητρίω οἶκος ἐν τοῖς βασιλείοις ἀνιερώθη, ejusdem Homilia, quando celebri, cælestemque aulam tenenti pietatis pugili Demetrio ædes in regia fuit consecrata, sibi habeat præfixum, non fuit sane, cur, qui Opusculorum, in memorato codice Ms. de S. Demetrio contentorum, elenchum digessit, lucubratiunculam istam, quæ a pag. 206 usque ad pag. 208 dumtaxat excurrit, Joanni Thessalonicensi archiepiscopo adscriberet. Imo vero, cum eadem lucubratiuncula, uti ex jam dato, quem præfert, titulo liquet, ab eodem auctore, a quo, quod proxime ei præmittitur, Opusculum, indubie sit contexta, nihilque omnino obstet, quo minus hoc, utpote auctoris nomine ex dictis in codice præfato destitutum, Leoni Sapienti attribuatur, mihi sane, ab illustri hoc scriptore, cui ab Allatio & Fabricio adscribitur, fuisse etiam illam adornatam, verosimillimum, ne dicam, indubium, apparet, ut adeo in elencho, sæpius jam memorato, Joannis, archiepiscopi Thessalonicensis, nomine perperam sit signata.

[6] Verum etsi id ita sit, in eodem equidem elencho, quæ alteram, [in medium] ab his verbis Ἄλλοι μὲν ἄλλα inceptam atque a pag. 208 usque ad pag. 226 protensam, auctoris anonymi de S. Demetrii miraculis lucubrationem proxime excipit, Homilia seu potius, prout in titulo, quem præfert, inscribitur, contextum in S. Demetrii laudem, quod a pag. 226 usque ad pag. 247 versam excurrit, Encomium Joanni, Thessalonicensi archiepiscopo, recte adscribitur, uti & Josepho, Thessalonicensi itidem archiepiscopo, aliud Sancti encomium, quod encomio mox dicto proxime subjungitur, quodque, fine existens mutilum, a pag. 247 versa usque ad pag. versam 253, codicis sæpissime jam laudati, e quo aliquot hic folia excisa sunt, ultimam, dumtaxat extenditur. Atque ita simul ex eodem hoc codice tres præterea alias, quæ vel ipsummet Sanctum vel patrata ab eo miracula celebrant, atque hic recensendæ adhuc restabant, lucubrationes supra enumeratis addendas habemus. Proximum est, ut Opuscula, quibus S. Demetrii seu Vita seu martyrium exponitur, modo etiam recenseamus. Allatius de Simeonum Scriptis duo diversa, quorum tam unum, quam aliud, S. Demetrii inscribit martyrium, pag. 123 & pag. 126 recenset. Primum, quod inter Sanctorum Vitas, a Metaphraste non conscriptas, refert, hæc verba Ὅτε Μαξιμῖνος βασιλεὺς ἐν τῇ Θεσσαλονικέων διῆγε πόλει; secundum autem, quod Actis seu Vitis, a Metaphraste contextis, accenset, sequentia isthæc Εἶχε μὲν τὰ Ρωμαίων σκῆπτρα Μαξιμιανος Ἑρκούλιος pro initio habet.

[7] [adducuntur,] Atque hanc quidem posteriorem lucubrationem, quæ, a Lipomano in linguam Latinam primum conversa, sexto Vitarum, Latinitate abs eo donatarum, tomo ad XXVI Octobris diem, S. Demetrio apud Græcos sacrum, fuit inserta, Surius deinde in Vitarum, quam compilavit, collectionem, nulla omnino in Lipomani interpretationem mutatione invecta, ad VIII Octobris diem, eidem Sancto apud Latinos dicatum, intulit, denuoque ad Medicæum Bibliothecæ Christianissimi regis Græcum exemplar recensitam Græce simul & Latine Opusculo separato, cujus unum penes me exstat exemplar, Bollandus noster, Laurentio Coccho rogante sumptusque subministrante, anno 1635 typis Meursianis excudendam curavit; quod autem ad priorem spectat, hanc esse puto illam ipsam, quæ Latinitate ab Anastasio bibliothecario donata pluribusque libris Mss. aliisque deinde inserta hisce inchoatur verbis: Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate. Ea sedet sententia, quod sic unum idemque utriusque sit initium. Nec refert, quod Græce apud Allatium Μαξιμῖνος, Latine apud Anastasium Maximianus scribatur. Præterquam enim quod Græce Μαξιμῖνος pro Μαξιμιανὸς, vel contra, non raro scriptum inveniatur, Fabricius Bibliothecæ Græcæ tom. 9 pag. 72 laudat in bibliotheca Coisliniana exstans Ms. Vitæ seu Passionis S. Demetrii, Latine per Anastasium bibliothecarium redditæ, Græcum exemplar, in quo, non Μαξιμῖνος, sed Μαξιμιανὸς effertur. Nec aliter hoc nomen exaratur in Græca, quæ & in substantia & in adjunctis fere omnibus cum lucubratione Anastasiana, verbis licet ab hac multum diversa, apprime congruit, Demetrii Passione alia, a Phothio in Bibliotheca codice 255 exhibita. Adhæc in omnibus prorsus Latinis, quæ quidem videre mihi licuit, Vitæ per Anastasium versæ exemplaribus Maximianus, non Maximinus, scribitur.

[8] [seu recensentur.] Sed de re hac jam satis. Præter duas seu potius tres, ea scilicet, quam a Photio exhiberi, mox monui, annumerata, Græcas Sancti Vitas seu Passiones altera adhuc Græca itidem inchoata hisce verbis, Μαξιμιανὸς καὶ Ἑρκούλιος ὑποτάξας Γοτθούς, Bibliothecæ Græcæ tom. 9 a Fabricio, qui ibidem duas priores ex Allatio jam memoratas etiam recenset, pag. 72 laudatur, integraque eadem in codice olim Mazarinæo, sæpius supra citato, a pag. 1 usque ad pag. 10 versam exhibetur, uti & in codice nostro signato ✠ Ms. 193 a pag. 38 usque ad pag. 42. Ceterum ut contractiora Sancti elogia, in Commentarii dumtaxat decursu, si quid notatu dignum contineant, vel transcribenda vel saltem commemoranda, brevitatis ergo præteream, Græcis Demetrii Vitis jam enumeratis addenda adhuc est prolixior Vita Latina seu potius Vitæ Græcæ, quam priori, alteriusque, quam posteriori loco recensui, paraphrasis, in sanctorum Poloniæ, Hungariæ, Bohemiæ, Moraviæ, Prussiæ & Silesiæ patronorum Legendam, a Joanne Longino, alias Duglossio, anno circiter 1470, uti Ms. adnotatio, ei præfixa, docet, concinnatam, Cracoviæque anno demum 1511 excusam, illata, atque a Pelbarto Temeswariensi, qui seculo quinto decimo senescente in Ordine Minorum floruit, in Sermonum de Sanctis Pomerio part. 2, Sermone 79 compendio exhibita. Atque ita scripta, quæ de S. Demetrio tractant, hicque recensere statueram, jam recensui; quam autem quæque fidem mereantur, simulque, quæ ex iisdem edenda sint, § sequenti, a Vitis seu Passionibus ducto initio, exponam.

§ II. Quænam e scriptis, § præcedenti recensitis, edenda sint, & qua fide auctoritateve quæque valeant.

[Quidquid, quantum ad varias Sancti Vitas, ac nominatim Metaphrasticam,] Lucubratio, § præcedenti postremo recensita, est sane, quod ab auctore dumtaxat recentiore, sive is interim Duglossius ipsemet sit, sive, quod verosimilius reor, alius ab hoc distinctus, primitus conscripta sit, variisque, quæ alibi non reperias, adjunctis, seu potius, quæ in nullo prorsus monumento satis antiquo fundantur, commentis ornata, sublestæ admodum fidei, proptereaque, etsi quidem subinde, maxime cum confutanda subministrabit, in hoc Commentario citanda partimque etiam describenda erit, typis tamen integra recudi non meretur, reque etiam ipsa non recudetur: quod autem ad Vitas seu Passiones Græcas jam spectat, quæ Metraphrasti ab Allatio loco supra cit. adscribitur, reque etiam ipsa scriptoris illius fœtus est, ab omnibus prorsus artis criticæ peritis exiguo in pretio modo habetur, eique tum illa, quæ e lingua Græca in Latinam ab Anastasio bibliothecario fuit conversa, tum altera, quæ a Photio in Bibliotheca cod. cit. suppeditatur, longissime præfertur, & sane non immerito: præterquam enim quod, quæ fidei Christianæ sanctitati, uti infra de hoc argumento disputanda luculenter evincent, omnino adversantur, S. Demetrio & juveni cuidam, nomine Nestori, quem etiam velut martyrem proponit, attribuat, prodigia etiam complectitur, quæ, quamvis quidem eo solo ex capite, quod prodigia sint, haud merito rejicias, fidem tamen, nisi ex auctoribus monumentisve aut æqualibus aut subæqualibus, quod quantum ad narrata in Metaphrastica, de qua hic, Sancti Vita seu Passione certe locum non habet, memoriæ prodita haustave esse noscantur, apud criticos, minus etiam severos, haud facile inveniunt; ut enimvero, Metaphrasticæ Sancti Passioni seu Actis facta improbabilia esse immixta, Tillemontius tom. V Monumentorum pag. 149 recte pronuntiet. Verum anne hæc pro commentis, quæ seculo decimo primum vel ab ipso Metaphraste vel a scriptore altero, hunc prægresso, fuerint conficta, recte etiam idem auctor habet?

[10] [quæ ex Vita, a Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo,] Res enimvero secus habere mihi videtur; quod enim nominatim ad Metaphrastem pertinet, nova hic prodigia, adjunctave vero absimilia, ut Majores nostri experientia jam dudum didicere, nosque ipsi eadem magistra quotidie discimus, in Sanctorum Acta, quæ stylo suo expolivit, non intulit, sed tantum, quæ ab aliis in litteras jam missa invenit, transcripsit ac adoptavit; ut autem, unde etiam, a nullo alio seculi decimi scriptore improbabilia illa, quæ in Metaphrastica Sancti Vita occurrunt, facta fuisse conficta, apparet, jam afferam, Joannes, archiepiscopus Thessalonicensis, qui, quemadmodum infra docebo, seculo septimo floruit, in supra memorata panegyrica, quam scriptis a se S. Demetrii miraculis præfationis in modum præmittit, oratione pag. 17 (codicis scilicet olim Mazarinæi sæpius jam laudati) ita loquitur: Ἀλλὰ τὸ μὲν μνησθῆναι παντῶν τῶν θαυμασίων αὐτοῦ, ὧν ἐποιήσεν, οὐκ εὔκολον, ὅτι καὶ ἀδύνατον. Ἵστε γὰρ τὸ γεγραμμένον ἐν τῶ ὕμνω τῆς παμμακαρίστου αὐτοῦ ἀθλήσεως, ὡς ἑκ τῶν λογῶν, οὐ μικρῶν δυνάμεων, συνθημάτων, ἱασεώντε καὶ Χαρισμάτων περιβοήτου γεγενημένης τῆς ἐνεργείας τοῦ Μάρτυρος. Οὐκ ἐκείνα γοῦν τὰ παμπληθῆ καὶ παλαιότερα διηγείσθαι προήρημαι· quæ verba Latine sic sonant: Sed miraculorum omnium, quæ ipse (S. scilicet Demetrius) fecit, meminisse, haud facile, quia & impossibile. Scitis enim, utpote virtutum haud mediocrium, signorum, sanationumque & gratiarum Martyris efficacia celebri e sermonibus effecta, in Beatissimi ejusdem Passionis laudatione scriptum quid sit. Non illa itaque permulta ac antiquiora narrare proposui.

[11] [olim forte præ oculis habita,] Fuit ergo, uti ex hoc textu apparet, jam inde a Joannis, Thessalonicensis archiepiscopi, ætate seu seculo septimo lucubratio, qua non pauca S. Demetrii patrocinio patrata miracula recensebantur. Quid si autem hæc fuerit illa ipsa, cujus initium est Μαξιμιανὸς καὶ Ἑρκούλιος ὑποτάξας Γοτθούς, Græca S. Demetrii Vita seu Passio, supra memorata atque ab anonymo conscripta? Id sane mihi vero haud apparet prorsus absimile. Isthæc enim seu Vita seu Passio non pauca etiam miracula complectitur. Adhæc quibus verbis in textu, jam nunc dato, Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, de miraculorum a S. Demetrio patratorum celebritate loquitur, fere etiam iisdem de hac sermo & in illa fit, ut Joanni, Thessalonicensi archiepiscopo, præluxisse videatur. Ipsa, quæ huc faciunt, Vitæ ejusdem seu Passionis verba, ut, facta horum cum recitatis Joannis Thessalonicensis verbis collatione, de re judicare studiosus lector queat, huc etiam, Latina interpretatione adjuncta, transcribo. Sic habent: Σημείωντε πολλῶν καὶ ἰάσεων γενομένων ἐν τῷ τόπῳ, καὶ θείων Χαρισμάτων φοιτούντων τοῖς πίστει προσερχομένοις ἐν αὐτῷ περιβοήτου διὰ πάσης Μακεδονίας καὶ Θετταλίας γενομένης τῆς τοῦ Μάρτυρος θαυματουργοῦ ἐνεργείας Λεόντιος τὶς ἀνὴρ νόσῳ ἀνιάτω ληφθεὶς εὐθέως τῆς ὑγιείας ἐπέτυχεν. Postquam, multis in loco (quo scilicet Sanctus terræ fuerat mandatus) signisque & sanationibus factis, iisque, qui cum fide ad illum accedebant, gratiis divinis frequentissime collatis, … Martyris, miracula facientis, efficacia per omnem Macedoniam, ac Thessaliam celebris esset effecta, … Leontius … vir quidam … morbo immedicabili correptus … sanitatem statim (positus nimirum supra Sancti tumulum) obtinuit. Ubi Græca hæc verba, περιβοήτου γενομένης τῆς τοῦ Μάρτυρος θαυματουργοῦ ἐνεργείας, notanda præcipue sunt, conferendaque cum supra recitatis, quibus respondent, Græcis itidem Joannis Thessalonicensis verbis.

[12] Quod si autem, collatione hac facta, antistiti huic præfatam, [promanasse] de qua hic, anonymi lucubrationem præluxisse, nondum existimes, erit equidem adhuc, cur ex hac Metaphrasticam Sancti Vitam promanasse, appareat. Cum enim omnia, si unum tamen, de quo mox, exceperis, tum prodïgia, tum facta, utcumque notatu digna, quæ in Metaphrastis Opusculo, pariter in anonymi lucubratione occurrant, quin vel hæc ex illo, vel illud ex hac promanarit, ambigendum vix est; postremum autem adstruendum videtur, uti jam nunc dicenda ostendent. Leontius quidam, Illyrici præfectus, cum ab apparente S. Demetrio ad fiduciam animatus fuisset, commotum procellosa tempestate, alveoque suo egressum Danubium, Fluento tacite recedente, & cedente nutibus, qui non cadunt sub aspectum, curru innoxius trajecisse in Metaphrastica Sancti Vita sub finem narratur; in altera autem, ab anonymo contexta, etsi quidem oblata Leontio S. Demetrii apparitio in fine memoretur, nulla tamen omnino fluenti, quod tacite recesserit, nutibusque, qui sub aspectum non cadunt, cesserit, mentio fit a scriptionis istius auctore, qui tamen, utpote narrandis prodigiis admodum addictus, nullumque prorsus ex aliis, a Metaphraste relatis, omittens, insigne illud maximeque memorandum prodigium, si scriptoris hujus lucubrationem præ oculis habuisset, suamque ex ea contexuisset, commemorare haud prætermisisset. Nec est, quod reponas, miraculum saltem in Istri per Leontium trajectu factum fuisse, ab anonymo indicari: etsi enim id ita sit, nec hinc tamen quidquam habetur, unde utcumque, quod tamen foret necessum, anonymo Metaphrastem, non huic illum, lucubratione sua præluxisse, concludas.

[13] Ut res manifesta evadat, quidquid, quod huc facit, [videtur,] anonymus suppeditat, Latine hic exhibeo. Postquam itaque, Danubium, dum ad hunc Leontius accessit, alveo suo ita, ut nec navibus trajici posset, fuisse egressum, Leontioque nihilominus, ut eum citra hæsitationem trajiceret, S. Demetrium, in somnis ei apparentem, imperasse, narravit, mox de Leontio subjungit: Mane itaque, conscenso curru, venerandam (qua scilicet sacræ S. Demetrii reliquiæ continebantur) lipsanothecam manibus tenens flumen innoxius transivit; quibus sane verbis, determinatum, quod Metaphrastes refert, miraculum, etsi interim hoc ex illis verosimillime is scriptor eruerit, in Istri per Leontium trajectu factum fuisse, neutiquam indicatur. Quid si enim Leontius, aquis quidem non, ut Israëlitis, mare Rubrum transeuntibus, evenit, a dextra lævaque recedentibus, sed tantum, ut Christo & Petro apud Matthæum cap. 14 factum, non subsidentibus, Danubium innoxius trajecerit? Enimvero etiam vel sic factum fuerit miraculum plane insigne, nec aliud forte indicatum voluerit anonymus. Verum demus etiam tantisper, illud ipsum, quod Metaphrastes narrat, miraculum verbis recitatis indicari ab anonymo, illud equidem hic scriptor, utpote reliqua omnia a Metaphraste relata miracula dilucide exponens, non subobscure dumtaxat, si hunc sibi prælucentem habuisset, indicasset, sed dilucide pariter, non secus ac ille, exposuisset; cum autem id certe haud faciat, non utique anonymus Metaphrastem, sed hic illum, ut jam dixi, prælucentem habuerit, ex eoque liberiori interpretatione intellecto determinatum, quo Leontium trajecisse Istrum refert, miraculum adstruxerit.

[14] [aliamque ab Anastasio Bibliothecario] Atque ita etiam ex jam dictis consequitur, ut sane Metaphrastes, quæ in concinnata a se Sancti Vita refert, tum prodigia, tum facta improbabilia ipsemet haud confinxerit, sed ex præfato anonymo, qui eadem omnia, si unum tamen jam memoratum exceperis, in contextis a se Demetrii Actis recenset, verosimillime acceperit. Verum cum id ita sit, num ergo a posteriore hoc scriptore prodigia illa omnia factaque improbabilia primum fuere conficta? Antequam quid de re hac censeam, edicam, nonnulla de Sancti supra memorata Græca seu Vita seu Passione, in linguam Latinam ab Anastasio Bibliothecario conversa, præmittenda adhuc sunt. Hanc, quæ paululum contracta apud Vincentium Bellovacensem Speculi Historialis lib. 12, cap. 150, & apud Mombritium tom. 1 Vitarum jam exstabat, integram tandem cum Prologo ab Anastasio ei præmisso, miraculisque ad calcem adjectis, in Veterum Analectorum tom. 1 Mabillonius intulit, eamdemque etiam Ms., qui ad Cornelium Dayn olim spectavit, ac ✠ Ms. 84 signatur, codex noster exhibet, uti & duo, quorum alterum e Rubeæ-Vallis, alterum e Trevirensi S. Maximini codice notatur desumptum, in collectaneis nostris exstantia Mss., ita tamen ut horum postremum careat simul & miraculis, & Anastasii Prologo seu dedicatione, Carolo imperatori facta, quibus etiam, si miraculum, quod de Mariano est, exceperis, suppeditata a Bellovacensi & Mombritio compendia destituuntur.

[15] [seculo nono Latine redditam] Porro Anastasius Bibliothecarius, de quo Mabillonius Veterum Analectorum tomo 1 præfato pag. 96 videri etiam potest, dictam Sancti Vitam seu Passionem, Latinitate a se donatam, ad Carolum imperatorem, uti Prologus, eidem Vitæ præfixus, fidem facit, transmisit; quare, cum hic alius, quam ille ipse, cui idem Anastasius (adi ad annum 876 num. 12 Pagium in Criticis) Latine a se redditam S. Dionysii Areopagitæ Vitam anno 876 misit, imperator Carolus Calvus, anno 875 diademate imperiali Romæ primum coronatus annoque 877 e vivis sublatus, fuisse non videatur, lucubratio ista verosimillime non serius, quam hoc ipso anno ab Anastasio fuerit in linguam Latinam conversa, certeque, cum hic scriptor ante annum 882, ut Muratorius in Præfatione, tom. tertio Scriptorum rerum Italicarum præmissa, docet, e vivis abierit, contextam a Metaphraste, seculi dumtaxat decimi scriptore, Vitam antiquitate exsuperat. Nec, quin etiam supra memoratam, quæ, ut docui, Metaphrasti præluxisse videtur, alteram Demetrii Vitam vetustate vincat, dubitandum apparet. Etenim non tantum Vita ista, quæ Metaphrasti præluxit, multo est brevior, verum etiam, quæ in hac occurrunt, tum prodigia, tum facta improbabilia haud complectitur; solet autem illa, quæ e duabus unius ejusdemque Sancti Vitis binis illis characteribus distinguitur, ab omnibus modo antiquitatis studiosis artisque criticæ peritis altera haberi non tantum sincerior, sed etiam antiquior.

[16] [forteque jam inde a seculo sexto scriptam, scitu præcipue dignum est, exponitur,] Porro cum id ita sit, idemque præterea ordo, ac phrases etiam fere omnes eædem, quibus Demetrii martyrium hujusque series in breviori illa seu Vita seu Passione, ab anonymo conscripta, exponitur, pariter in Vita, ab anonymo altero contexta, quæ Metaphrasti præluxit, serventur, hæc ex illa verosimillime, ne dicam indubie, fuerit adornata, atque id ita quidem, ut auctor anonymus, a quo illud factum, inventa a sese in dicta breviori seu Vita seu Passione facta, intersertis subinde, quæ in illa narrat, prodigiis factisque improbabilibus, paraphrastice, uti ex utriusque lucubrationis collatione patescet, explanarit. Atque illa quidem, ut, quid de scriptore illo sentiam, tandem edicam, si non ipsemet confinxit, ex infida verosimillime vulgi fama popularive traditione acceperit: modo adhuc, quantæ quidem antiquitatis brevior illa Sancti nostri Vita videatur, expono. Quod si vere, uti forte ex dictis factum, prolixior anonymi lucubratio, quæ Metaphrasti præluxit, Joanni, Thessalonicensi seculo septimo antistiti, pariter præluxerit, brevior, de qua hic, Sancti Vita seu Passio, utpote hac, ut jam docui, antiquior, jam inde etiam ab eodem seculo septimo, imo forte jam inde a seculo sexto aut forte adhuc citius fuerit conscripta. Et vero, cum Anastasius Bibliothecarius, seculi noni scriptor, sese illam non tunc primum concinnasse, sed tantum, jam concinnatam e lingua Græca in Latinam transtulisse, in Prologo dicat, nihil sane, quo minus tam cito exarata statuatur, impedire videtur, vixque etiam, quin saltem ante seculum nonum litteris fuerit commendata, dubitandum apparet.

[17] Hanc itaque breviorem anonymi lucubrationem, [ac tandem quænam ex hisce] quæ præterea, quamvis quidem, quod e scriptoribus monumentisve æqualibus aut subæqualibus hausta non sciatur, fidem indubitatam haud mereatur, nihil tamen omnino a veritate certo abhorrens verove etiam absimile complectitur, ad Commentarii calcem primo loco, quod & Vita, a Metaphraste contexta, & altera, quæ huic præluxit, sit antiquior, recudam e Mabillonii editione, cum Rubeæ-Vallis Ms. aliisque supra memoratis, quæ ad manum sunt, tum excusis, tum. Mss. lucubrationis ejusdem exemplaribus collata, uti & cum Photiana Sancti Vita, quæ cum hac non tantum, ut supra dictum, in substantia adjunctisque fere omnibus apprime congruit, verum etiam, cum Photius, qui sec. IX floruit, sese eam non contexuisse, sed jam ab alio contextam in Bibliothecam suam intulisse, initio innuat, paris forte antiquitatis est. Huic porro breviori per anonymum scriptæ Sancti Vitæ duas adhuc supra jam memoratas, quarum altera etiam ab anonymo, altera a Metaphraste fuit concinnata, Passiones seu Vitas Demetrii alias, tum quod prolixæ admodum non sint, typisque hactenus, quam anonymus contexuit, vulgata haud fuerit, tum quod id studioso lectori, qui sic quæ de ambarum, ut ita dicam, genesi supra docuimus, examinare commode poterit, futurum putem non ingratum, Græce simul & Latine subjungam, priorem quidem e codicis nostri ✠ Ms. 193 Ms. Græco, quod e bibliothecæ Vaticanæ codice 821 desumptum notatur, quodque ipsemet e lingua Græca in Latinam converti; posteriorem vero e supra memorata Bollandi nostri editione seu potius e Christianissimi regis bibliothecæ Medicæo, e quo adornata hæc fuit, codice, cum Lipomani & Surii editionibus collato. Atque ita modo, quanti quæque, quæ inveniuntur, Sancti Vitæ valeant, & quænam ex hisce Commentario huic subdendæ sint, jam exposui; etsi autem, ut monui, Passionem seu Vitam Sanctibreviorem, ab Anastasio Bibliothecario Latine redditam, e Mabillonii editione recusurus sim, miracula tamen, utut Vitæ illi in hac proxime subnexa, non nisi ad duarum aliarum, pariter, ut jam dixi, edendarum, calcem adjiciam, idque non ex eorum editore Mabillonio Anastasiove interprete, sed ex ipsis, e quibus primitus manarunt, fontibus Græcis.

[18] [aliisque, qui de insignibus] Quinam hi sint, expono. In codice olim Mazarinæo supra sæpissime memorato tres diversæ supra pariter memoratæ exstant de patratis a S. Demetrio miraculis lucubrationes, quarum primam elaboravit Joannes, archiepiscopus Thessalonicensis, secundam anonymus, qui hujus lucubrationem continuavit, ac tertiam denique anonymus alter, qui, quemadmodum in ipso, quem hæc præfert, titulo indicatur, diversa diversis temporibus ac locis facta a S. Demetrio miracula in litteras misit. Quin e miraculis, vel in Joannis Thessalonicensis, vel in anonymi prioris lucubratione occurrentibus, miracula singula, quæ Anastasius Bibliothecarius Latine reddidit, Mabilloniusque vulgavit, primitus hausta sint, dubitandum vix apparet, cum hæc illorum, quibus respondent, compendia dumtaxat sint, Anastasioque Joannes Thessalonicensis ac hujus continuator anonymus antiquitate, uti ex infra dicendis intelliges, præcellant. Suppeditata itaque apud Mabillonium ab Anastasio Bibliothecario miracula e binis illis scriptoribus ad Vitarum trium seu Passionum edendarum calcem adjungam, ita modo eorum lucubrationes seu potius, quæ hisce continentur, miracula omnia, una cum anonymi, qui, ut jam dixi, facta a S. Demetrio diversa diversis temporibus ac locis miracula litteris mandavit, lucubratione typis primum (neque enim hactenus, quod sciam, editæ fuerunt) Græce simul & Latine subjecturus: Quod ut ad morem nostrum faciam, Opus totum in tot; quot lucubrationes sunt, libros diversos, qui & ipsi in capita ac numeros divisi sint, distinguam annotationibusque etiam, ubi id congruum necessariumque judicaro, ad singulorum capitum finem adjectis, illustrabo.

[19] [S. Demetrii miraculis,] Verum cum per breve tempus, quo codex olim Mazarinæus supra sæpissime laudatus ad manum fuit, e miraculis, quæ tribus illis lucubrationibus comprehenduntur, quædam dumtaxat integra una cum aliquot aliorum fragmentis, narratione reliqua in compendium contracta, describere ex hoc licuerit, qua ratione editionem illam adornaturus sim, exponendum adhuc est. Miracula, quæ e codice Mazarinæo integra habemus, integra etiam ex hoc dabimus. Idem etiam quantum ad fragmenta, quæ penes nos ex eodem codice descripta exstant, sumus facturi, ita tamen, ut, quod ab hisce, punctorum interpositione, quæ hiatum signet, propterea subinde distinguendis, e reliqua narratione abest, nosque, ut jam innui, compendio habemus, in Annotationibus lectorem sim edocturus. Quod autem ad alia, quæ tribus supra dictis lucubrationibus continentur, miracula spectat, unum ex his e Combefisio, qui id in Historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptoribus, pag. 314 & binis seqq. e codice Mazarinæo supra sæpissime laudato recenset, vulgabo, reliqua vero e codice nostro signato ✠ Ms. 193, in quo, suppresso auctoris, qui Joannes Thessalonicensis est, nomine, habentur partim integra descripta desumptaque, ut notatur, e codice bibliothecæ Vaticanæ 821, partim in compendium a Joanne Stauracio per orationem infra laudandam contracta, atque, uti in margine signatur, e Leonis Allatii Mss. accepta.

[20] Ut porro, quæ non parum, ut miracula illa ederem, [magno in pretio a Combe fisio habitis,] contulerint, lectorem modo edoceam, Combesisius Operis mox citati pag. 314 in Præfatione, quam Joannis Cameniatæ de Thessalonicæ per Agarenos anno 904 excidio Narrationi præmittit, sequentem in modum, aliis ante nonnullis adductis, loquitur: Erat aliud, quod succurrebat in Thessalonica, imperii per hæc tempora, ipsaque anteriora ocello, secundæque dignitatis civitate ab ipsa imperante; ut nimirum tanta illa S. Joannis, Thessalonicensis archiepiscopi, Justiniano Magno Mauricioque imperatoribus, in suo Demetrio proferrem, deincepsque alia secutis temporibus alio auctore producta, quibus non semel tentata civitas, ipso quandoque Chagano, ipsi Mauricio formidolosissimo hoste, omni conatu auxiliorumque copia obsidente, divina potius, quam humana ope liberata est, apertis Magni Demetrii miraculis ejus generis; ut nec pervicacissimi maximeque increduli fidem facile abnuere possint; quam in rem laudati viri sanctissimi Joannis archiepiscopi industria egregie incumbit, etsi non desunt utrinque stratagemata, bellique facinora præclare edita, quæ forte omnia alia a me occasione erunt producenda, ut & ultima ejusdem urbis expugnatio, a Joanne Anagnosta egregie descripta.

[21] Hic vero parcendum moli libri, per quam, [tractant atque a Joanne Thessalonicensi,] ne extra metas quidquam excurrerem, mihi ipse legem imposui, & ut unum dumtaxat ex spisso illo Opere (Mazarinæo nempe supra laudato, qui totus de S. Demetrio est, codice Ms.) caput prælibarem, quod hanc ipsam excisæ urbis Thessalonicæ Historiam extremo limite attingit. Cur vero Demetrius, tot modis tantisque hostibus olim servata sua civitate, semel & iterum a Christi hostibus diripi siverit, eorumque postremo firma possessione juris fieri, alta Dei judicia sunt; a quibus & nobis merito timendum sit. Ita est, eximia plane, uti hic Combefisius innuit, narrata a Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo, scriptoreque anonymo priore, antea jam a nobis laudato, qui hujus lucubrationem continuavit, S. Demetrii, majori saltem ex parte, sunt miracula, nonnullaque etiam ea inter occurrunt, quæ, cum S. Demetrium Avarum, Sclavorum aliorumque barbarorum obsidione Thessalonicam urbem suam natalem liberasse perhibeant, ad gentium harum historiam, seu res Græcos inter & illas gestas illustrandas, utcumque conducunt; quæ sane sola, etsi reliquæ, quæ a Sancti gloria petuntur, rationes deessent, ad miracula illa luce publica, qua hactenus caruerunt, donanda vix non me movissent, etsi interim nonnulla etiam minus illustria sibi habeant admixta. At vero quod spectat ad Sancti sanctissimique viri titulos, quibus Joannem, Thessalonicensem archiepiscopum, Combefisius loco transcripto condecorat, hunc ego præsulem nullis prorsus Fastis sacris inscriptum, cultuve ecclesiastico sive a Græcis sive a Latinis honoratum invenio. Quare ego, etsi etiam more olim recepto episcopos omnes, tum defunctos, tum in vivis adhuc superstites, honoris causa seu per tituli honorarii modum Sanctos fuisse appellatos, compertum habeam, ipseque etiam, de quo hic, Joannes Thessalonicensis in titulis, qui lucubrationibus ejus in codice olim Mazarinæo præmittuntur, Sancti titulo plus semel afficiatur, ad Combefisii tamen, qui morem illum ibidem spectasse non videtur, exemplum Joanni Thessalonicensi attribuere Sancti, Sanctissimive viri titulum non ausim.

[22] [probæ notæ] Verum, etsi res ita habeat, a virtute tamen vitæque probitate plurimum hic scriptor commendatur, ut sane in narrandis iis, quæ ætate sua gesta sunt, quæque vel ipsemet vidit, vel e viris fide dignis, quibus apprime comperta erant, didicit, fidem integram mereatur; ita autem, etsi non omnia, pleraque tamen, quæ S. Demetrii virtute patrata refert, miracula explorata habuit. Audi, qui ipsemet in supra plus semel memorata, quam miraculis, a se narratis, præmisit, Oratione panegyrica opportune ad institutum præsens in codice olim Mazarinæo pag. 17 proxime post verba num. 10 recitata de miraculis, quæ litteris commendaturus est, loquatur. Ἀλλὰ καθὼς παρθένος ἀπόστολος ἔφησεν, ἀκηκόαμεν, δῆλον δὲ ὅτι παρὰ τῶν πείρᾳ παρειληφότων, ἀκριβείᾳ μεμαθηκότων, καὶ αὐτοι &ldquogr;ἐωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, ἐθεασάμεθα, καὶ αἵ χείρες ἡμῶν ἐψηλάφησαν.&rdquogr; Ταῦτα διὰ τῆς αὐτοῦ συνάρσεως ἀπαγγελούμεν ὑμῖν. Sed, ut virgo Apostolus dixit, “Quæ audivimus,” nimirum ex iis, qui experientia compererant, vel diligenti inquisitione didicerant, & quæ ipsimet “Vidimus oculis nostris, quæ perspeximus, & manus nostræ contrectaverunt,” ea ejusdem auxilio annuntiabimus vobis.

[23] [qui seculo septimo floruit, scriptore,] Ut porro non tantum, quam Joannes, Thessalonicensis fidem mereatur, sed etiam, qua circiter ætate floruerit, edicam, Miraculorum edendorum lib. 1, cap. 5 Eusebii, archiepiscopi Thessalonicensis, qui sub Mauricio imperatore cathedram hanc occuparit, mentionem facit, sequentique deinde cap., sese, quod ibidem narrat, miraculum ex ante memorato archiepiscopo ac proin dicto Eusebio audivisse, affirmat; quare, cum Eusebius, Thessalonicensis sub Mauricio imperatore archiepiscopus, alius, quam qui ordine decimus octavus sedem illam occupavit, certoque ante annum 649, utpote quo jam ejus successor, Paulus hæreticus, uti ad hunc annum apud Pagium in Criticis & Lequienum in Oriente sacro tom. 2, col. 40 videre licet, ecclesiam Thessalonicensem administrarit, diem extremum clausit, non noscatur, necesse omnino est, ut Joannes, Thessalonicensis postea & ipse archiepiscopus, Eusebio isti ex dictis locutus, litterisque S. Demetrii miracula complexus, seculo septimo floruerit, aliusque proinde (neque enim eodem illo seculo duos diversos, quibus nomen Joannis fuerit, archiepiscopos Thessalonicenses invenio) esse non possit, quam Joannes Thessalonicensis archiepiscopus concilio generali sexto, Constantinopoli anno 681 celebrato, in Conciliorum collectionibus apud Labbeum & Harduinum subscriptus.

[24] [duobusque expositæ hic fidei]Nunc do anonymi, qui Joannis Thessalonicensis lucubrationem, ut dictum, continuavit, alteriusque item anonymi, qui diversa diversis temporibus gesta S. Demetrii miracula litteris commendavit, ætate simul ac fide nonnulla sunt proferenda. Prior, cujus lucubratio, ut jam monui, secundum Miraculorum edendorum librum constituet, cap. 4 narrat miraculum, quod, quemadmodum in Annotatis, ei subdendis, docebo, sub seculi octavi finem evenit, ut certe non citius, quam seculo hoc senescente floruerit. Nec ultra seculum nonum ætas ejus differenda videtur: ultimum enim e miraculis, quæ Anastasius Bibliothecarius, ante annum 882 e vivis, ut supra docui, ereptus, apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum narrat, primus omnium aut saltem ante Anastasium in litteras misisse videtur, idque, quod lucubrationis suæ, in codice olim Mazarinæo hic mutilæ, loco ultimo recenset, temporibus suis gestum, innuit. Jam vero, cum hæc ita habeant, eaque, quæ tribus prioribus capp. refert, seculo septimo, ipsaque etiam Joannis, Thessalonicensis archiepiscopi sæpissime jam laudati potissimum ætate, uti ipsemet docet, gesta sint, fidem sane in narrandis iis, utpote a tempore, quo floruit, nimium remotis, omnino indubitatam non meretur, maxime quod præterea quibusnam e fontibus sua illa narrata hauserit, nec ipsemet uspiam edicat, nec aliunde habeatur compertum.

[25] Quod modo ad alterum, cujus Lucubratio, ut ante dixi, [ac ætatis auctoribus scriptæ sunt,] Miraculorum edendorum librum tertium constituet, scriptorem anonymum spectat, certo his, cum editum a Combefisio loco supra citato miraculum, quod cap. 3 refert, anno 904, ut in Annotatis ei subjungendis docebo, evenerit, non citius, quam seculo nono, imo vero, cum civitatis Thessalonicensis per Agarenos dicto anno 904 sub Leone imperatore excidium pluribus jam annis fuisse, cum scriberet, præteritum, non obscure invocat, ne quidem ante seculum decimum fortassis floruerit. Aliud, quo ætatem ejus propius definiam, non succurrit; verum, cum diversa diversis temporibus, ut titulus lucubrationi illius præfixus docet, patrata a S. Demetrio miracula referat, dubitari equidem non immerito potest, an ab aliquot, quæ narrat, miraculis remotius haud vixerit, quam ut certam atque omnino indubitatam narratis suis fidem conciliare queat. Utut sit, nullum equidem ex iis, quæ refert, indubitanter, velut certo falsum ac fictitium, ausim rejicere. Atque ita, quanto singulæ tres de S. Demetrii miraculis edendæ lucubrationes in pretio habendæ sint, modo etiam exposui.

[26] Harum porro editioni subnectam varia etiam tum de prodigioso, [lucubrationibus, ex parte saltem,] quod e Sancti tumulo, aut, ut alii scribunt, corpore Thessalonicæ stillat, olimve certe stillavit, unguento seu oleo, tum aliis nonnullis, quæ a tribus dictis lucubrationibus absunt, S. Demetrii miraculis analecta, partim e scriptoribus, typorum beneficio jam vulgatis, partim e Joannis Stauracii ac Demetrii Chrysoloræ lucubrationibus nondum editis accepta. Et quidem, si quæ de scriptoribus, typorum beneficio nondum vulgatis, quo, quam fidem mereantur, edoceam, annotanda judicaro, id tum, cum eorum verba testimoniumve adduci oportebit, præstabo. Quod autem ad Joannem Stauracium & Demetrium Chrysoloram spectat, quo in pretio, quæ bini hi scriptores nondum editi in litteras miserunt, habenda sint, hoc loco lubet exponere, Joannes Stauracius prolixam admodum, quæ in codice nostro ✠ Ms. 193 a pag. 66 usque ad pag. 99 versam e Leonis Allatii, uti in margine adscribitur, Ms. deprompta exstat, orationem de S. Demetrii miraculis contexuit. Guilielmus Caveus in Scriptorum ecclesiasticorum Historia part. 2 Dissertationum ad hujus calcem adjectarum prima pag. 10, sese dubitare, an lucubratio illa edita non sit, declarat, eo verosimillime adductus, quod ejus partem a Leone Allatio in Notis ad Acropolitæ Historiam editam legisset, confuseque dumtaxat rei hujus meminisset. Certe ego istud Opusculum typis integrum editum fuisse, nondum comperi; quod hic notasse sufficiat. Ejus auctor seculo tertio decimo verosimillime floruit. Etenim non tantum fere omnia, quæ Joannes Thessalonicensis archiepiscopus, duoque scriptores anonymi, typis, ut dictum, edendi, memoriæ produnt, miracula refert, verum etiam alia nonnulla, ut, litteris commendare, quidquid miraculorum ad suam usque ætatem a S. Demetrio gestum fuisset, scopus ejus exstitisse videatur. Quapropter, cum miracula prorsus nulla, seculo tertio decimo posteriora, commemoret, vix est, quin hoc eodem seculo floruerit, eaque, quæ narrat, in litteras miserit, ambigendum.

[27] [edendæ sint,] Licet porro, ut de scriptoris fide jam dicam, in narrandis iis, quæ procul admodum ab ætate sua gesta sunt, fidem certam atque indubitatam, maxime cum a Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo, aliisque scriptoribus antiquioribus, uti subinde fit, dissonat, sola sua auctoritate non mereatur, non est tamen, cur in iis, quæ vel ipsa ejus ætate vel minus ab hac remote evenere, fides ei, nisi ratio, aliunde petita, id suadeat, denegetur, præsertim si ea, quæ memorat, sint hujusmodi, ut apprime ei, qualia sane sunt, quæ de unguento e S. Demetrii seu tumulo seu corpore scaturiente tradit, potuerint esse perspecta. Ad Demetrium Chrysoloram jam venio. Hic scriptor, qui, quemadmodum in adjecta ad Scriptorum ecclesiasticorum Historiæ partem 1 Appendice pag. 71 Guilielmus Caveus docet, circa annum 1430 claruit, præter Opuscula, ibidem a Caveo partim recensita, scripsit etiam idiomate Græco de S. Demetrio Orationem. Lucubratiuncula hæc, quæ Bibliothecæ Medicææ S. Laurentii pluteo decimo, codice 13 a fol. 41 integra exhibetur, duas partes complectitur, quarum altera encomiastice Sancti martyrium ejusque adjuncta exponantur, altera de prodigioso, quod e tumulo ejus stillat, seu unguento seu oleo tractatur. Posteriorem, quæ non alia, quam quæ auctor optime explorata verosimillime habuit, suppeditat, locumque proinde inter Analecta, a nobis, ut dictum, edenda, merentur, e dicto Bibliothecæ Medicææ codice descriptam habemus; priorem autem non item; neque vero, cum, spectata, qua auctor floruit, ætate, nullum prorsus rebus, quas de Demetrio commemorat, pondus queat adjungere, vehementer illam desideramus.

[28] [& quænam non edendæ,] Atque ita modo, non tantum quæ integræ, verum etiam quæ ex parte tantum, tractantes de S. Demetrio ejusve miraculis lucubrationes ad Commentarii hujus calcem edendæ sint, jam exposui. Superest, ut de lucubrationibus aliquot aliis, quæ vel in ipso hujus Commentarii decursu usui utcumque erunt, vel certe inter supra enumeratas de S. Demetrio variis e bibliothecis auctoribusve lucubrationes recensentur, nonnulla adhuc proferam. Orationis, Leoni Sapienti, ut supra docui, attribuendæ, cujus initium est, Ἔφη σωτήριος λόγος, pars quæpiam, e codice olim Mazarinæo descripta, penes nos exstat, hæcque una cum titulo, quem lucubratiuncula ista præfert, usui qualicumque in Commentarii decursu erit, uti & inchoatum hisce verbis, Μνήμην δικαίων, quod etiam Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus sæpissime laudatus, contexuit, S. Demetrii elogium, cujus aliquot penes nos etiam exstant Fragmenta, ex eodem codice olim Mazarinæo pariter descripta. Adhæc in codice nostro ✠ Ms. 193 diffusum, quod Gregorio diacono ac referendario adscribitur, Sancti encomium, non tantum ex parte, sed integrum a pag. 100 usque ad pag. 106 versam exhibetur. Verum lucubratio isthæc nulli prorsus usui esse potest, edique proinde non meretur. Præterquam enim quod Metaphrasticam Sancti Vitam seu Passionem encomiastice dumtaxat exponat, auctor S. Demetrium adversus Agarenos, qui captam a se Thessalonicam vastarant, fusoque civium sanguine fœdarant, in fine invocat; quare cum ab Agarenis non citius quam anno 904 Thessalonica capta fuerit, is verosimillime seculo decimo, certeque non citius floruit; ut, quidquid de S. Demetrio commemoret, nullum omnino Metaphrasticis de hoc assertis pondus adjungat.

[29] Quod porro ad duas supra etiam memoratas, quarum altera (adi Fabricium in Bibliotheca Græca tom. 9 pag. 71 & seq.) sequentibus hisce, [declaratur.] Θαυμαστὸς Θεὸς, altera istis, Οὕδεν οὕτω, inchoatur verbis, Leonis imperatoris de Demetrio orationes, aliasque, de quibus pauca adhuc hic dicere proposui, scriptorum aliorum, videlicet Philothei patriarchæ Constantinopolitani, sequentiumque quatuor archiepiscoporum Thessalonicensium, Josephi, Gregorii Palamæ, Nicolai Cabasilæ & Nicetæ, lucubrationes spectat, Opuscula isthæc, vel idcirco adeo non edenda, ne ex parte quidem habemus, nec scio, an multum expetenda sint. Etenim nisi forte, quod facile interim secus habere potest, quidpiam vel de Sancti cultu, vel de prodigioso, quod ex ejus seu tumulo seu corpore Thessalonicæ stillat, unguento seu oleo subministrent, auctores eorum spectata, qua floruerunt, ætate, illustrandis, quæ ad Sanctum nostrum spectant, rebus parum admodum videntur idonei. Ut res manifesta evadat, quo quique circiter tempore floruerint, subjungo. Leo Sapiens ab anno 870 ad annum usque 911 imperii Orientalis habenas fuit moderatus, Philotheus ad sedem Constantinopolitanam (adi Chronologicam patriarcharum Historiam, Operis nostri tom. 1 Augusti præfixam) anno 1354 fuit, evectus, annoque circiter 1376 excessit e vivis. Gregorius Palamas, hujusque successor Nicolaus Cabasilas seculo 14, uti apud Lequienum in Oriente Sacro tom. 2 & Caveum in Scriptorum ecclesiasticorum Historia videre licet, Thessalonicensem cathedram occupavit. Quod autem ad Nicetam pertinet, duo fuerant Thessalonicensis archiepiscopi, nomine Nicetæ distincti, quorum alter, uti Lequienus loco cit. docet, seculo duodecimo, alter adhuc serius floruit.

§ III. Sancti imperterrita in prædicanda Christi fide fortitudo, & quid de iis, quæ de ejus genere, patria, conditioneque narrantur, censendum.

[Sanctus, qui an illustri uti narratur,] Illustri senatorioque genere ortum esse Sanctum nostrum, Vita ejus seu Passio secundo loco edenda, quæ anonymum habet auctorem, memoriæ prodit, nec multum ab ea in præclaro adstruendo ejus genere abludit, quæ tertio loco edetur, a Metaphraste contexta, utpote initio sic habens: Quod … ad parentes attinet, erat insignis & genere clarissimus, ipsum referens ad antiquos Macedones. Ilustri porro senatorioque genere oriundum esse Demetrium, Latina ejus Vita, num. 8 laudata atque a Duglossio contexta, non tantum affirmat, verum etiam parentum, a quibus fuerit progenitus, nomen prodit. Verba, quibus id facit, hæc sunt: Cujus (Demetrii nimirum) parentes erant, non solum Christiana dignitate adornati; verum etiam ex inclyta progenie senatorum nobiliter orti, pater ejus Adrianus, mater vero Theogona beatissimis nominibus vocabantur. Verum omnes prorsus, quos quidem mihi videre hactenus licuit, scriptores tum Græci, tum Latini, si unum, qui, quæ scribit, e vita Duglossiana hausit, Pelbartum Temeswariensem in suo, quod num. 8 laudavi, Sanctorum Pomerio excipias, altissimo silentio involvunt nomina, quibus Demetrii parentes vocati fuerint; quod cum ita sit, quis isthæc primum prodenti Duglossio, scriptori a rebus, quas narrat, multis seculis remoto, qui unde quæ tradit, atque ab antiquioribus monumentis absunt, hauserit, nescitur, fidem adhibeat? Mihi sane aut is aut certe scriptor alter, quem sibi ille prælucentem habuerit, nomina ista pro arbitrio primum fuisse commentus videtur.

[31] [genere ortus sit, est dubium,] Nec modo multo faventiori de illustri Sancti genere, quod non tantum in Duglossiana ejus Vita, sed & in Metaphrastica, alteraque, quæ Metaphrasti præluxit, ab anonymo concinnata adstruitur, loquendum arbitror. Etenim ne verbum quidem ullum vel in Anastasiana vel in Photiana Demetrii seu Vita seu Passione aliove etiam monumento satis antiquo occurrit, quod illustri nobilive genere eum esse prognatum, vel obscure innuat; quare, cum non modo Duglossius, sed & Metaphrastes, alterque, qui huic præluxit, biographus anonymus, spectata vel sola, qua floruerunt, ætate, fidem indubitatam suis de Sancto assertis conciliare nati haud sint, sane non immerito, an vere Sanctus noster, uti ab hisce absque ullo seu scriptoris seu monumenti satis antiqui testimonio adstruitur, genere illustri sit oriundus, dubitari potest, imo vero timeri, ne quidquid, quod de illustri Sancti genere apud laudatos hujus biographos memoriæ proditum invenitur, suam unice originem debeat fingendi licentiæ, cui etiam omni, dubio procul debent attribui, quæ in Duglossiana Sancti Vita seu Passione sequentibus hisce memorantur verbis: Erat autem (Demetrius nempe) … sceptriger imperatoris & dux Bellademensis (nescio, an auctor Belgradensis, prout apud Pelbartum est, non voluerit expressum) & Lacædemonensis & consul aulæ imperialis.

[32] [non Sirmii in Pannonia,]Nec tantum hæc quæ omni prorsus antiquitatis testimonio destituuntur, e comminiscendi libidine licentiave nata existimo, verum etiam, quæ de loco Sancti natali in eadem Duglossiana ejus Vita seu Passione leguntur. Ita enim habent: Natus est infra Pannoniam beatissimus puer Demetrius … in civitate Syrmio. Quis vero hic Duglossio, qui Demetrium natione Pannonem, patria Sirmiensem facit, absque scriptoris antiquioris auctoritate testimoniove tuto credendum putet? Sane ego quidquid abs illo de Sancti nostri natione patriave asseritur, ab auctore, qui præpostero in natale solum amore abreptus, alienum huic Sanctum affingere haud timuerit, primitus confictum reor, idque non tantum quod in nullo prorsus monumento scriptoreve antiquo sit fundatum, sed vel maxime, quod & cum Sancti Vita tum Metaphrastica, tum altera, ab anonymo conscripta, quæ ambæ Demetrium Thessalonicensem apertissime faciunt, manifeste pugnet. Nec est, quod reponas, Metaphrastem, anonymumque, qui huic præluxit, Sancti biographum tanti ex dictis faciendos non esse, ut Sanctum nec in Pannonia, nec Sirmii natum esse, sola sua auctoritate certum possint efficere. Etsi enim id ita sit, nec Sancti patriam solumve natale Vitæ ejus, a Photio Anastasioque bibliothecario exhibitæ, notent, Sanctum tamen patria Thessalonicensem fuisse, lib. 2. Miraculorum cap. 1, 2 & 4, scriptor anonymus, qui hæc in litteras misit, non obscure prodit.

[33] Priori enim loco, quo Thessalonicam barbarorum obsidione, [sed Thessalonicæ natus,] agente S. Demetrio, prodigiose liberatam, narrat, Sanctum φιλοπατρὶν, id est, patriæ, Thessalonicam hac designans, amantem; secundo autem ac tertio, quo Thessalonicæ opem a Demetrio pariter fuisse allatam, prodit, Sanctum hunc σωσιπατρὶν, id est, patriæ, Thessalonicam utique hac iterum designans, servatorem, appellat. Adhæc Joannes, archiepiscopus Thessalonicensis, qui seculo septimo floruit, Photioque proinde & Anastasio bibliothecario multo est antiquior in inchoato hisce verbis, Μνημὴν δικαίων, encomio, cujus supra plus semel memini, Thessalonicæ natum esse S. Demetrium, non obscure docet. Etenim in lucubratione ista de beneficiis, a Sancto urbi Thessalonicensi exhibitis, sermonem faciens, codicis olim Mazarinæi pag. 227 versa ita loquitur: Ποῦ τοίνυν λόγος βαδίσει; ἐπὶ τὴν εὐφημίαν καὶ μόνην τοῦ Μάρτυρος, καὶ πῶς ἂν μᾶλλον ἐγκωμίασαι τίς τούτον, τὰς περὶ τὴν πατρίδα βοηθείας αὑτοῦ, καὶ προνοίας ἀπαριθμούμενος, εἴκαι τῶν ἀκαταλήπτων τὸ ἐπιχείρημα; αὖται γὰρ τῶ μὲν ἀριθμῶ τὰς οὐρανίους νιφάδας, τῆ δὲ λαμπρότητι καὶ τοῦς ἀστέρας ὑπερηκόντισαν. Τί γὰρ ἄν τις εἴποι καὶ πρῶτον, ποῖον δέ καὶ παροφθὲν, οὐ ζημιώσει τὰ μέγιστα· εἴπω τὸν σύνδεσμον τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ὁμονοίας τῆς πόλεως αὐτοῦ καὶ μόνου πεφοιτηκότα κατόρθωμα; quæ Græca verba hunc in modum reddo Latina. Quo igitur sese vertet oratio? Ad laudem eamque solam Martyris: & qua ratione illum potius quis laudet, quam ejus in patriam suam auxilia ac curas, etiamsi rem incomprehensibilem sit moliri, enumerando? Ea enim numero quidem cæli imbres, splendore vero astra exsuperant. Quid enim & primum quis dicat, qualeve etiam neglectum maximis haud derogabit? Charitatis continuum concordiæque civitatis vinculum ipsius dixero & quidem solius beneficium? Accedit, inter scriptores tum Latinos, tum Græcos nullum prorsus, a Duglossio Pelbartoque distinctum, inveniri, quin Sanctum, si de solo ejus natali loquatur, Thessalonicensem faciat; quibus omnibus expensis, vere in civitate Thessalonicensi natum esse Demetrium, in animum induco.

[34] Nec hoc tantum verbis, quæ jam dedi, Joannes, [ibique etiam educatus est;] Thessalonicensis archiepiscopus, docet, verum etiam ibidem educatum fuisse Sanctum, verbis aliis, quæ subdo, in codice olim Mazarinæo pag. 227 versa tradit. Ἐτράφη, inquit, τοίνυν Μάρτυς παρ᾽ ἡμῖν, τοἶς λειπομένοις τούτου κατὰ τὸ ἄπειρον. Τόπω γὰρ συνετράφημεν αὐτῶ, οὐ κατ᾽ ἐνέργειαν ὀμοιότητος.Quæ verba ita reddo Latine: Martyr ergo (Demetrius scilicet) apud nos, (Thessalonicenses nimirum) toto cælo ab eo diversos, educatus fuit. Secundum locum enim educati cum ipso sumus, non secundum similitudinis effectum. Tres quidem Vitæ seu Passiones edendæ, aliaque, quam in Bibliothecam Photius intulit, Thessalonicæ educatum fuisse Sanctum, haud edicunt; verum nec loci, quo educari eum contigerit, meminere: imo vero Vitæ duæ antiquiores, Photiana nimirum ac Anastasiana, ne obscuram quidem vel ipsiusmet educationis, quam Sanctus acceperit, mentionem faciunt. Nec id, cum binarum illarum lucubratiuncularum auctores anonymi, occasione, qua Demetrius subierit martyrium, narrata, statim ad hoc ipsum, aliis etiam, quæ de Sancto commemorare potuissent, omissis, narrandum prosiliant, mirum cuiquam debet videri. Demetrium itaque Thessalonicæ educatum fuisse, Joanni Thessalonicensi (adi ejus verba proxime data) asserenti credo, maxime quod & id scriptorem hunc e monumento antiquiori didicisse, & Sanctum eo loco, qui ei natalis obtigit, quique, ut jam docui, Thessalonica fuit, educatum fuisse, verosimillilimum appareat.

[35] [etsi autem miles consulque exstitisse,] Duglossius seu quiscumque alter, e quo hic, quæ de Sancto memoriæ prodit, deprompsit, in ea, quæ Demetrium, Sirmii, ut vult, natum, Sirmii etiam educatum fuisse, statuit, opinione fuisse videtur, ita tamen ut eum deinde Dialecticæ Rhetoricæque operam in urbe Thessalonicensi dedisse crediderit. Etenim, postquam Sanctum Sirmii natum esse, per verba supra recitata asseruit, paucis dumtaxat, quibus, quæ fuerint ejus parentibus nomina, pro arbitrio adstruit, interpositis, subjungit: Gloriosissimus … Demetrius liberalibus studiis traditus est, &, cum esset Spiritu Sancto plenus, humanæ divinæque Paginæ scientia præditus urbem subiit Thessalonicensem, ubi dialecticus acutus rhetorque facundissimus effectus est. Ita ille: verum, quæ hisce verbis tradit, præterquam quod partim Joanni Thessalonicensi adversari videantur, nullo prorsus antiquitatis testimonio nituntur, hincque parvo admodum in pretio, ne quid pejus dicam, habenda sunt, maxime quod auctor sublestæ etiam, uti ex jam dictis liquet, sit fidei. Nec multo pluris æstimandum est, quod de posito a Sancto, virilis ætatis jam facto, in arte militari studio proconsulisque Græciæ, ad quam deinde ab imperatore Maximiano evectus fuerit, dignitate Metaphrastes simul, & anonymus, qui huic præluxit, Demetrii biographus asseverant, ambo ab ejus ætate remotiores, quam ut vel ista vel alia, quæ etiam de eodem absque scriptoris antiquioris testimonio tradunt, certa atque indubitata possint efficere. At vero, inquies, Miraculorum edendorum lib. 1, cap. 3, Demetrius pallio, non secus ac consul, indutus apparuisse narratur; eorumdem autem Miraculorum lib. 2, cap. 6, sub militari habitu spectandum sese Stephano episcopo Africano, a Sclavis capto, dedisse, eodemque modo, uti quæ posteriori loco præterea occurrunt, fidem faciunt, in imagine, quæ illum in Demetriano Thessalonicæ templo exprimebat, depictus exhibebatur.

[36] [certo haud sciatur,] Fateor, sic habet, suntque præterea in iisdem edendis Miraculis loci alii, quibus pariter sub militari habitu Demetrius apparuisse aut diserte traditur, aut certe utcumque innuitur. Verum Sancti non semper sub indumento seu habitu, officium dignitatemve, cujus, cum in vivis essent, fuerunt, exprimente, sed etiam sub alio, si consilio suo hunc magis videant idoneum, subinde apparent. Ut alio, quo id probatum dem, recurrendum non sit, faciunt ipsa edenda Sancti miracula. Horum enim lib. 1, cap. 1, quod de Mariano Illyrici præfecto, a morbo immedicabili per Sanctum sanato, tractat, Mariano hic sub specie, non propria, sed amici, quem ille, intima sibi necessitate conjunctum, Constantinopoli habebat, spectandum sese in somno dedisse narratur. Cum ergo, uti hinc liquet, etiam sub forma seu specie, diversa ab ea, qua in vivis fuerunt, Sancti apparere queant, quid ni & sub indumento seu habitu, officium dignitatemve, cujus in vivis superstites fuerunt, non exprimente, facere id possint, reque etiam ipsa subinde faciant? Adhæc, ut contra assertam militarem Demetrii conditionem nominatim etiam quid dicam, Demetrius sub militari habitu spectandum sese subinde dare potuit, non quod reipsa imperatori mundano, cum in vivis esset superstes, militarit, sed quod strenue, tamquam miles, fuso etiam sanguine, pro Christi fide decertarit. Quod porro ad imaginem, quæ Sanctum in templo, Thessalonicæ ei dicato, militari habitu indutum exhibebat, jam spectat, id quidem seculo nono, quo, quemadmodum ex Annotatis, dicto Miraculorum lib. secundi capiti sexto subdendis, intelliges, imago illa ibidem exstabat, militarem Demetrii conditionem creditam fuisse, utcumque ostendit, ast militem hunc reipsa fuisse, non evincit. Quidquid itaque de habitu, seu quo Sanctus apparuerit, seu quo fuerit depictus, memoriæ proditum inveniatur, sunt tamen, quæcumque a Metaphraste, & ab anonymo, qui ei præluxit, seu de consulari Sancti dignitate, seu de posito ab eo in arte militari studio dicuntur, omnino incerta. Verum aliter de asserto ab iisdem imperterrito Sancti in prædicanda Christi fide ardore, fructuque non modico, multis ad Christum conversis, relato est loquendum.

[37] Hac enim in re non tantum duas antiquiores Sancti Vitas, [illam tamen suam civitatem natalem,] seu Passiones, Photianam scilicet & Anastasianam, sibi suffragantes habent, verum etiam in inchoato hisce verbis Μνημὴν δικαίων, Sancti nostri, quod sæpius jam laudavi, encomio Joannem, Thessalonicensem archiepiscopum. Ac primo quidem Anastasianæ Vitæ verba, quæ huc faciunt, num. 1 hæc sunt: Inter quos (Christianos) erat beatus Demetrius manifestum faciens semetipsum absque ullo timore, qui a juventute & bona egerat opera & alios docuerat. Docebat enim, qualiter divina Sapientia descenderat ad terram de cælo, ut hominem, qui mortuus fuerat peccato, vivificaret sanguine proprio. Cum hæc & alia multa prædicaret &c; Photianæ vero ista: Hic Christi martyr Demetrius, præco & doctor pietatis, Apostolorum peregrinationes & certamina imitabatur, & Thessalonicensem urbem lumine doctrinæ suæ ab erroris tenebris abductam ad Christum adduxit. Hæc binæ istæ Sancti Vitæ seu Passiones, non obscure sane, qua de hic sermo, Metaphrastis anonymique, qui huic præluxit, scriptoris assertioni de S. Demetrio faventes, ita tamen ut, quod Vitarum illarum prior non facit, totam per hunc fuisse ad Christum civitatem Thessalonicensem conversam, posterior aperte edicat. Et vero Demetrium, si non integram suam hanc civitatem natalem ab errore ad Christum adduxit, multum tamen in ea, fidei veritate non paucis imbutis, protulisse fructum, saltem etiam non obscure innuit sæpissime jam laudatus Joannes Thessalonicensis, cujus græca verba, ad institutum præsens facientia, utut admodum prolixa, hic tamen adhuc, quod quæcumque de Sancto e codice olim Mazarinæo descripta habemus, ea fere omnia typis vulgare decreverim, versione Latina adjuncta, describenda sunt.

[38] [uti ipse etiam Joannes Thessalonicensis] Hæc itaque codicis olim Mazarinæi pag. 227 versa & seqq. in præfato S. Demetrii encomio habet: Αὐτὸς δὲ λαβὼν τὸ διδασκαλικὸν τοῦτο καὶ Ἀποστολικὸν χάρισμα, ἴδωμεν τίνα τὴν ἀντίδωσιν προσήνεγκε τῶ Θεῶ… Δείκνυται χάριτι Θεοῦ περὶ τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ τὸ ἀθόλοτον. Τὸ γὰρ ἰουδαΐκὴν καὶ ἑλληνικὴν καὶ πᾶσαν ἄλλην θεοπόλεμον αἵρεσιν ἐκ πρέμνων αὐτῶν ἀνεσπάσθαι τῆς θεοφυλάκτου ταύτης ποίμνης τοῦ Χριστοῦ τίνος ἄλλου κατόρθωμα, μετὰ Θεὸν τοῦ διδασκάλου τῆς πόλεως; περὶ δὲ τοὺς χρόνους τοῦ Μάρτυρος σφοδρῶς τῇ θεοσεβεία αντικείμενος πιεζόμενος σφοδρότερα καθώπλισε καὶ τὰ Σκάνδαλα· ἔνθα λοιπὸν κηρύσσων θεοπάροχος οὖτος τῶν Θεσσαλονικέων προστάτης καὶ σύντροφος καὶ διδάσκαλος (δεῖ γἀρ μοι, τοῦ λόγου πρὸς τοῦτο χωρήσαντος, μνησθῆναι καὶ θαυμαστοῦ διηγήματος, παρὰ πατέρων ἀκήκοα) ἐπλήρου τὴν πόλιν ὀρθοδοξίας, καὶ τοὺς ἀντιδοξούντας ἐχώννυε… Τί δὲ καὶ τὸ διήγημα; Ἐξητεῖτο παρὰ τῶν νουνεχῶς τὰ θεία διακριβούντων, πόθεν περὶ τὸν φιλόπολιν τοῦτον καὶ θεοστεφῆ Μάρτυρα φήμη ἐπὶ τοσοῦντον διέδραμεν, ὥς καὶ μεγαλυνομένης αὐτῆς τὸ βάσκανον οὖς παροξυνθῆναι τοῦ τυραννοῦντος ἐνταῦθα τότε διάγοντος· καὶ ἐλέγετο; ὥς οὐ τοσοῦτον ἐκ τῶν διὰ προσευχῆς ἰωμένων σωμάτων, ὄσον ἐκ τῶν διὰ διδαχῆς καθαριζομένων ψυχῶν.

[39] [verbis hic recitatis docet,]Ὥς γὰρ ἐξ ὕπνου διήγειρε, καὶ ὥς ἐκ βορβόρου ἀπέλουε τὰς ἐν τῶ λάκκω τῆς εἰδωλολατρείας δυσωδία καὶ ζόφω κατεσχομένας ψυχὰς τὴν νοητὴν καὶ τὸ θυμίαμα τῆς οὐρανίου συνθέσεως Χρίστον, τὸν ἀληθινὸν Θέον ἡμῶν ταῖς καρδίαις αὐτῶν εισοικίζων, τὰ μὲν γὰρ ἰώμενα σώματἁ τὴν τοῦ Θέου δωρέαν ἐνεφάνιζον, εἰ καὶ ὅτι πρὸς ἀξίαν διδόμενα καὶ τὰ τοιαῦτα χαρίσματα οὐ μικρὰν τῶν δεχομένων τὴν ἐν ἀρετῆ προκοπὴν ἀπαγγέλλουσιν· αἵ δὲ ψυχαὶ τῶν ἐπιστροφεμένων εἰς θεοσέβειαν καὶ τὸ ἀτρεμὲς τῆς διδαχῆς καὶ τὸ ἀκατάπληκτον τοῦ ἐπικινδύνου κηρύγματος αὐτοῦ τοὺς ἰδρώτας τοῦ Ἀθλοφόρου τοὺς εὐγενεῖς ἐκκαλύπτουσιν, οὐκ ἐν τῆ χώρα μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἀπανταχοῦ τὸ ὑπέρογκον αὐτοῦ τῆς ἀρετῆς ἐμφανίζουσαι· En nunc, quam hisce Joannis Thessalonicensis verbis adaptavi, interpretationem Latinam. Quam vero ipse (S. Demetrius videlicet) illa ad docendum apta Apostolicaque gratia accepta retributionem Deo rependerit, videamus… Dei munere doctrinæ ejus puritas manifesta apparet. Judaicam enim, ethnicam omnemque aliam Deo inimicam hæresim radicitus esse ex hoc, quod a Deo custoditur, Christi ovili evulsam, cujusnam alterius, quam post Deum civitatis magistri (Demetrii nimirum) beneficium est?… Martyris quippe temporibus adversus religionem inimicus, ad angustias adactus, graviora etiam scandala valide armavit; ubi tandem hic (Demetrius nempe) statutus a Deo pastor, Thessalonicensium patronus, alumnus & magister prædicans (oportet enim, sermone ad hoc delapso, mirandæ narrationis, quam e majoribus audivi, me meminisse) recta doctrina civitatem implevit, contrariaque sentientes compressit… Ast quænam illa est narratio?

[40] [doctrina orthodoxa lumine illustravit.] Ab iis … qui divina prudenter scrutantur, quærebatur, qui de illo civitatis amante, coronatoque a Deo Martyre fama tam late esset diffusa, ut illius auctæ invidia stimulare tunc dominantis, qui illic (in civitate Thessalonicensi nempe) versabatur, aures potuerit; ac respondebatur: Non tam e sanatis per orationem corporibus, quam ex animabus, per doctrinam mundatis: quando enim e somno excitavit, atque a luto expurgavit, quæ in idololatriæ lacu fetore ac caligine detinebantur, animas, spiritualem Orientis plagam, cælestisque signi suffimentum Christum, verum Deum nostrum, cordibus eorum inserens, sanata quidem corpora, etsi etiam & hujusmodi gratiæ, secundum meritum datæ, non parvum eorum, qui eas recipiunt, in virtute progressum arguant, gratuitum Dei donum manifestant; conversorum vero ad pietatem animæ immotum imperterritumque in docendo ac periculosa prædicatione animum, generososque ipsiusmet gloriosi Athletæ sudores detegunt, non hic solum, sed ubique virtutis ejus sublimitatem manifestam reddentes. Hæc Joannes Thessalonicensis, quibus sane, Sanctum Christi fidem cum fructu plane insigni, etiam inter ipsos Thessalonicenses, etsi interim hosce omnes abs illo fuisse conversos, non dicat, relato, prædicasse, affirmat. Nec hoc tantum verbis recitatis Joannes adstruit, verum etiam inde magis, quam e miraculis, quibus eum etiam claruisse innuit, factum esse, ut imperatoris, cujus jussu fuit occisus, indignationem incurrerit. Verum de occasione, qua Sanctus neci datus fuerit, commodius tractabitur, postquam § sequenti, quæ de Nestore, Sanctoque, qui huic, singulari certamine cum Lyæo gladiatore congressuro, benedixerit, in Vita a Metaphraste contexta, aliaque anonymi, qui huic præluxit, traduntur, examinaro.

§ IV. Quid de iis, quæ a Metaphraste anonymoque, qui huic præluxit, Sancti biographo de Nestore traduntur, sit censendum.

[Quæ de Nestore partimque etiam de Demetrio a Metaphraste narrantur,] Suppeditata a Metaphraste anonymoque, qui huic præluxit, Sancti nostri biographo de Nestore quodam, quæ hic examinanda venit, narratio, in compendium contracta, eo fere recidit: Gladiator erat, Lyæus nominatus, natione Wandalus, qui, cum corporis robore maxime præstaret, quoscumque secum singulari certamine manus conserentes facile superabat, hincque magno in amore simul & æstimatione apud imperatorem Maximianum erat. Accidit, ut hic Thessalonicæ exhiberet gladiatorum spectaculum, cumque Lyæus gladiatores ceteros provocaret ad certamen, omnibusque esset terrori, quidam tamen juvenis, nomine Nestor, Lyæi superbiam arrogantiamque haud ferens, pugnæ cum eo aleam subire decrevit. Quare, ut hoc suum consilium felici successu perficeret, ad S. Demetrium, sibi notum, de cujus in patrandis miraculis virtute inaudierat, sese confert, quid sibi sit propositum, declarat, eumque, ut precibus suis sibi adsit, enixe rogat. Demetrius, ut ait Metaphrastes, perinde ac si ipse rogasset, non autem fuisset rogatus, exequendo propemodum prævenit petitionem, & ei velociter imposito eo, quod est in Christo, signaculo tam in fronte, quam in corde eum dimittit dicens: Et Lyæum vinces, & eris martyr Christi. Nestor, hisce Sancti verbis roboratus, in stadium illico prosilit, seque ad singulare cum Lyæo certamen palam offert, omnibus audaciam ejus admirantibus.

[42] [compendio hic exhibentur.] Imperator juvenem, sola paupertate adigente, desperatum id cepisse consilium, opinatus, pecuniam ad sese arcessito sponte offert, eumque, ne pugnæ cum viro, cui multum viribus esset inferior, periculo sese committeret, adhortatur. Verum Nestor, pecunia repudiata, unice sese gloriam superandi Lyæum sectari, declarabat. Pugnam itaque, annuente imperatore, cum Lyæo init, eumque, Deo Demetrii invocato, ictu extemplo in corde percussum humi mortuum prosternit. Imperator hinc iratus ac mæstus, magiæque rem adscribens, Nestorem de hac interrogat hicque Christianum nullum magia uti, seque a Demetrii omniumque Christianorum Deo adjutum de Lyæo retulisse victoriam, respondet. Quod cum imperator audivisset, Nestorem eo ipso, quo hic Lyæum occiderat, gladio jubet interfici, sicque, inquit Metaphrastes, Nestor transmittitur ad Christum, quem dilexit, & a quo erat accepturus coronas duplicis victoriæ. Talia sunt, compendio hic jam exhibita, quæ in Metaphrastica Sancti Vita, aliaque anonymi, e qua hæc, uti ex supra adductis apparet, promanavit, de juvene, nomine Nestore, parte etiam in narratis S. Demetrio tributa, referuntur.

[43] [Hæc a Tillemontio pro figmentis habentur. Et vero,] Verum audi, qui Tillemontius tom. V Monumentorum Ecclesiasticorum pag. 639 narrationem illam, compendio etiam ibidem a sese exhibitam, excipiat. Difficile est, inquit verbis Gallicis, Latine hic a me redditis, fabulosa illa narratione, in qua, quod maxime horrendum, Euangelioque oppositum est, pro Sancto habetur, quidpiam offensioni præbendæ magis aptum, magisque Christiano homine indignum invenire. Fabulosam illam appellamus, quia talis est in adjunctis, notatu maxime dignis. Photius enim & Anastasius de Nestoris contra Lyæum certamine loquuntur; verum a Nestore Christiano asserendo, eive (certamini scilicet) S. Demetrio admiscendo sedulo abstinent. Imo ne quidem, Maximianum necem Nestori inferri jussisse, asseverant, sed tantum promissa gladiatoribus victoriosis præmia ei non dedisse. Manifestum itaque est, reliqua omnia veritati fuisse adjecta, idque verosimiliter post seculum nonum, ab hominibus historiæ æque ac doctrinæ Euangelicæ ignaris. Ita hactenus ille, & sane haud immerito: attamen quod de iis, quæ veritati, a Photio & Anastasio relatæ, post seculum nonum tandem fuerint adjecta, affirmat, mihi haud quaquam certum apparet. Eadem enim omnia etiam in Vita, secundo loco edenda, quæ anonymum habet auctorem, occurrunt, hæcque ex supra dictis seculo nono verosimiliter, imo forte etiam seculo VIII aut VII est antiquior. Nec est, quod reponas, ea omnia a Joanne Thessalonicensi, seculi VII scriptore, supra sæpissime laudato infraque laudando, non commemorari: cum enim hic martyrii, a Sancto tolerati, ne substantiam quidem uspiam narret, silentio abs illo, quæ pro hujus dumtaxat adjunctis haberi possent, fuisse præterita, mirum non est.

[44] [quidquid etiam e Petro de Natalibus, cujus verba,] Verum, utut res habeat, ea equidem, quæ quantum ad Nestorem a Photii & Anastasii narratione absunt, ideoque velut figmenta verbis recitatis Tillemontius rejicit, re ipsa etiam esse sigmenta, existimo. Ac primo quidem, ut, cur hæc mihi sedeat sententia, modo exponam, quæ justa Nestori causa esse potuit, ut certamini singulari sese contra Lyæum committeret? Hujus, ut aiunt, superbiæ arrogantiæque frangendæ consilium. Verum quis vel solo hoc ex capite facinus hujusmodi, divina lege severissime vetitum, a quo & Christiani, uti infra docebo, maxime abhorrebant, satis excusatum atque a noxa immune pronuntiet? Enimvero longe aliter, qui, quod apud Petrum de Natalibus lib. 9, cap. 110 exstat, Sancti nostri elogium, sive is interim ipsemet Petrus, sive alius quiscumque scriptor sit, primum contexuit, existimasse videtur. Etenim suscepti a Nestore contra Lyæüm singularis certaminis causam, quæ multum a jam dicta differt, allegat. Res elogium illud, in quo Lyæus semper Libeus vocatur, inspicienti patescet; quod, quia hac in parte plane singulare seduloque discutiendum est, integrum fere, omissis dumtaxat, quæ ad venerationem, a Leontio, Illyrici præfecto, Sancto exhibitam, spectant, huc transcribo. Sequentibus hisce verbis concipitur: Demetrius martyr apud Thessalonicam civitatem passus est sub Maximiano imperatore. Hic a sua juventure Christianus & Deo serviens nobilis fuit civis ipsius Thessalonicæ civitatis & miles strenuus, qui tamen Christum Dominum prædicabat & multos ad fidem convertebat. Ingressus autem imperator Thessalonicam, audiens de Demetrio, ipsum comprehendi fecit & in carcerem mitti.

[45] Erat autem cum imperatore gigas fortissimus & aspectu terribilis, [huc spectantia, recitantur,] nomine Libeus, qui de mandato augusti cum Christianis dimicans, eos brachiis ad se constringens ad terram allidebat, statimque spiritum exhalabant. Multi etiam alii ab imperatore diversis pœnis affligebantur. Cum autem Demetrius esset in carcere positus, scorpionem juxta pedes suos cauda eum percutere satagentem vidit, quem edito Crucis signaculo statim extinxit. Cui oranti confestim angelus apparuit, atque in Christo confortans coronam capiti ejus imposuit. Verum dum imperator cogitaret Demetrium cum Libeo experiri, Nestor quidam Christianus se nocte sancto Demetrio obtulit dicens, quod certamen hoc assumere deliberasset, rogans, ut sanctus Martyr pro se Dominum oraret. Qui ab eo confortatus die sequenti imperatori se præsentavit, seque Christianum asseruit, offerens, se cum Libeo dimicare, & pro Demetrio certamen assumere. Dum autem imperator illum precibus retrahere non posset, victori munera promisit. Nestor igitur duellum ingressus Libeum ad terram prostravit & prostratum occidit. Imperator autem hoc videns, & gigantem, Christianorum ultorem, amisisse dolens, contra ejus sponsionem Nestorem a militia solvit & de civitate ejecit; Demetrium quoque, qui ejus interfectionis causa fuerat, jussit in carcere occidi. Milites autem ad carcerem venerunt, & gladium in ejus pectore demerserunt. Sicque orans cum palma migravit ad Dominum; cujus corpus a Christianis occultatum est propter timorem paganorum, in quo loco Deus mirabilia operabatur, ubi cunctorum ægritudines sanabantur.

[46] Qui itaque hoc S. Demetrii Elogium seu encomium, [causari queas, lege equidem divina] a Metaphrastica ejus Vita in nonnullis præterea aliis, hic tamen, quod ad præsens institutum non faciant, non examinandis, adjunctis dissonans, contexuit, Nestorem contra Lyæum, non ut hujus audaciam superbiamve frangeret, sed ut & a periculoso hoste Christianos, quorum jam multos, singulari cum eis imperatoris jussu inito certamine, is occiderat, liberaret, & cum eodem decertandi necessitate Demetrium eximeret, singulari sese certamini commisisse, verbis recitatis, ut hæc consideranti patescet, memoriæ prodit. Verum sit ita, equidem nec sic Nestor absque noxa singulari sese contra Lyæum certamini committere potuerit. Etenim ut Christianus quisque vel ipsos, a quibus fidei causa persecutionem fideles patiuntur, tyrannos, vel horum etiam dumtaxat crudelitatis ministros interimat, interimereve, uti hic indubie Nestor fecerit, intendat, Religionis Christianæ sanctitati repugnat, nec quidquam, quo id cum lege divina, homicidium vetante, componi utcumque queat, occurrit. Adhæc cum equidem, Lyæo occiso, facultates aliæ, quibus Christianos excruciaret, necique etiam daret imperator, defuturæ neutiquam essent, Nestor singulari Lyæum aggrediendo certamine non tam iniquo hoste Christianos liberare, quam de injuriis damnisque, quibus hos ille affecerat, sumere vindictam, propositum habuisse debet; nece autem cujuspiam non tam liberationem a malo, quam vindictam intendere, legi divinæ æque ac religionis Christianæ sanctitati adversum, nemo utique eat inficias. Quæ res cum ita habeat, enimvero, quod singulari contra Lyæum inito certamine Nestor patravit, facinus, haud recte velut Sanctum atque ab ipso Demetrio approbatum, in hujus tum encomio proxime dato, tum Vitis seu Passionibus binis præsentis § initio laudatis proponitur; id autem, quam verum sit, ex iis, quæ de Christianorum Demetrii ætate moribus jam nunc dicam, amplius adhuc patescet.

[47] [horroreque, quem ab arte gladiatoria Christiani habebant, spectatis,] Christianos tres Palæstinos Diocletianæa, qua etiam ex dicendis Demetrius occubuit, persecutione sæviente, ad pugilatus certamina, seu, ut sese arti gladiatoriæ addicerent, ab Urbano, sævissimo Palæstinæ præside, fuisse condemnatos, Eusebius de Palæstinæ Martyribus editionis Valesianæ cap. 7 narrat; sequenti autem capite, de aliquot Christi confessoribus, varios post cruciatus ad metalla damnatis, locutus, quid iidem tres Christiani Palæstini, lata illa in se ab Urbano præside sententia, egerint, exponit. Nec vero, inquit, hos solos (confessores scilicet ibidem ante memoratos) hujusmodi supplicia perpessos vidimus; verum etiam ex Palæstinis illos, quos ad pugilatus certamina condemnatos, paulo ante retulimus, eo quod scilicet nec annonam ex principis ærario accipere, nec consueto pugilibus more quotidianis proludiis exerceri sustinerent. Quam ob causam non solum procuratoribus, sed ipsi etiam Maximino (imperatori nimirum, in Syria & Palæstina tunc dominanti) exhibiti, cum invictam in Christi confessione constantiam famis & flagrorum tolerantia declarassent, eadem cum illis, de quibus diximus, pertulerunt. Cum ergo, uti ex hisce Eusebii verbis intelligitur, tres illi Christiani Palæstini ab arte gladiatoria, aut, si mavis, singularibus pugilatus certaminibus tantopere abhorruerint, ut famem, flagra, aliuque extrema supplicia sufferre, quam vel solis artis adeo detestandæ proludiis sese dedere annonamve gladiatoribus statutam recipere, maluerint, quis, quæso, credat, vel plures Thessalonicæ Christianos, ut encomii proxime huc transcripti narratio exigit, singulari certamine cum Lyæo fuisse congressos, vel quod contra hunc Nestor inierit, a S. Demetrio, uti & in eodem encomio & in duabus Sancti Vitis seu Passionibus, proxime laudatis, indicatur, fuisse probatum?

[48] Id equidem mihi tum hisce, tum aliis, quæ supra in medium adduxi, [nec patratum a Nestore facinus, nec hunc ipsum,] expensis, verosimile neutiquam apparet, eaque proinde omnia, quæ suppeditatæ a Photio Anastasioque Bibliothecario de Nestore narrationi in Metaphrastica Demetrii Vita, aliaque anonymi, e qua hæc promanasse videtur, superadduntur, pro figmentis, utut forte citius, quam seculo nono (Adi num. 43) inventis, cum Tillemontio, uti jam supra innui, habenda reor. Atque hinc etiam nec illum, qui Lyæum, uti in omnibus prorsus Demetrii Vitis seu Passionibus traditur, singulari certamine occidit, Nestorem accensere Sanctis ausim, sive interim hunc, cum Lyæum interfecisset, imperatoris jussu, uti a Metaphraste, anonymoque, qui huic præluxit, asseritur, neci datum fuisse, martyremque obiisse, velis, sive dumtaxat, uti a Photio & Anastasio, qui ne quidem Nestorem Christianum uspiam appellant, perhibetur, promissa gladiatoribus victoriosis præmia, imperatore irato, non retulisse vitamque, cum militia solutus urbeque fuisset ejectus, confessorum more, uti, qui supra huc transcriptum e Petro de Natalibus encomium contexuit, sensisse videtur, in pace terminasse. At vero, inquies, Græci Nestorem, Μεγαλομάρτυρος titulo, elogioque, in quo Lyæum, singulari certamine superatum, occidisse narratur, condecoratum, ad XXVII Octobris diem, præcipuo suo Officio, illi etiam tunc consecrato, celebrant, eumdemque Baronius ad hunc diem VIII Octobris, quod, quæ de eo narrantur, S. Demetrii, tunc a Latinis celebrati, Passioni seu Actis, Metaphrasticis nimirum, sint intexta, in Martyrologium Romanum intulit, in Annotationibus, quibus hoc illustravit, Græcorum Menologio, Sirletiano videlicet, una cum Nicephoro Callisto dictisque S. Demetrii Actis in rem suam laudato.

[49] Fateor, sic habet, pluresque etiam, quam jam nominati sint, [utut etiam pluribus fastis sacris inscriptum, pro Sancto] Fasti Græcorum sacri Nestorem ad XXVII Octobris diem Sanctis accensent. Verum quid tum? Hi omnes, uti eruditis modo passim notum est, subinde etiam pro Sanctis habent indignos. Quod autem ad Nicephorum Callistum, qui eadem fere de Nestore, quæ a Metaphraste narrantur, Historiæ ecclesiasticæ a se contextæ lib. 7, cap. 15 recenset, Baroniumque, qui, laudato pro se Nicephoro, Martyrologio Romano Nestorem inseruit, jam spectat, duorum horum scriptorum prior seu Nicephorus commenta non raro fideique admodum sublestæ narrationes adoptasse suamque in Historiam transcripsisse noscitur; posterior vero seu Baronius, non tam, quantopere sint, quæ de Nestore approbatoque hujus per Demetrium facto a Metaphraste narrantur, fidei Christianæ sanctitati opposita, considerasse, quam Menologii Sirletiani, e quo Sanctos non paucos in Martyrologium Romanum intulit, seu fidem seu auctoritatem, pluris etiam, quam par sit, ab eo factam, spectasse videtur. Quod si hæc displiceant, quidnam tandem, quo Baronium, Græcosque, qui pro Sancto Nestorem colunt, adversus Decalogi, homicidium vetantis, auctoritatem Christianorumque, qui S. Demetrii ætate fuerunt, a gladiatoria arte, singularibusque, quæ hujus exercitia ac ludi quodammodo erant, horrorem tuearis, in medium adduces?

[50] [habendum existimo,] An forte ad singularem Spiritus Sancti instinctum recurres, eoque, quo olim plures sancta Virgines impulsæ necem sibimetipsis conscivisse leguntur, Nestorem ac Demetrium pariter impulsos, alterum quidem singulari certamine necem intulisse Lyæo, alterum factum istud approbasse, asseverabis? Verum, utut singulari Dei instinctui, quod tamen vocari in dubium posse videtur, locum hic esse potuisse, gratis etiam dederimus, ne tamen facile, quæ contra Dei legem sunt patrata, absque delicto patrata admittantur, æquum esse videtur, ut vel eo, vel etiam ob rationis paritatem ad ignorantiam invincibilem bonamque fidem eorum, qui quæ excusari opus habent, admiserunt, non recurratur, nisi cum simul & de facti, quod excusatione indiget, veritate, & de viri, cui id attribuitur, sanctitate undequaque constat; etsi autem de Demetrii quidem sanctitate, de asserta tamen, qua ineundum a Nestore contra Lyæum singulare certamen ratum habuerit, approbatione, quod hæc in Metaphrasticis sublestæ, ut supra docui, fidei actis, aliisque anonymi, e quibus hæc promanarunt, fundata tantummodo sit, neutiquam constat, uti nec de Nestoris, quæ certioribus documentis haud nititur, sanctitate.

[51] [etsi interim Nestor quispiam, qui a Græcis 27 Octobris colitur; reipsa forte Sanctus sit.] Quod si nihilominus quantum ad hoc postremum ex insigni plane cultu, quo, ut dictum, ad XXVII Octobris diem apud Græcos Nestor gaudet, quispiam adhuc secus sentiat, nec, ut opinionem mutet, ex iis, quæ de cultu ecclesiastico subinde etiam indignis apud Græcos delato supra dixi, moveatur, meminisse illum velim, fieri facile posse, ut Nestor quispiam, a Nestore, qui Lyæum singulari certamine interfecit, distinctus, antiquitus a Græcis cultus fuerit, utque deinde, cum quis ille esset, haud satis haberetur compertum, ei lapsu temporis, quæ in Photiana & Anastasiana S. Demetrii Vitis seu Passionibus leguntur, Nestoris gladiatoris Acta, adjunctis commentitiis, qualia in Metaphrastica Sancti nostri Vita, aliaque anonymi, e qua hæc fuit contexta, reperiuntur, aucta, a Græcis, fabularum amantibus, simulque, quem Nestorem colerent, utcumque explicare volentibus, fuerint afficta. Sane non paucos, etiam apud Latinos, invenire est Sanctos, quorum sanctitas quidem habetur comperta, Acta autem plane incerta sunt, fabulisque conspersa. Etsi itaque Nestorem quidem, qui in Photiana & Anastasiana Demetrii Passionibus Lyæum, singulari certamine superatum, occidisse narratur, pro Sancto habere non ausim, Nestorem tamen, qui a Græcis ad XXVII Octobris insigni cultu afficitur, e Sanctorum numero certo expungendum, non affirmo, etsi interim, quisnam ille fuerit, rejectis, quibus ibidem celebratur, Actis, edicere haud queam.

§ V. Demetrius capitur, martyrioque afficitur: quandonam id factum, & quis Lupus, qui servus ejus fuisse dicitur, exstiterit.

[Sanctus captivus ad Maximianum imperatorem ductus,] Miraculis multis S. Demetrium, cum in vivis adhuc esset superstes, inclaruisse, & tamen, ut imperatori Maximiano, cujus jussu necatus fuit, odio exstiterit, non tam ex his, quam ex ethnicorum, quos ad fidem Christianam adduxerat, multitudine factum esse, num. 38 & seqq. transcriptis encomii ibidem laudati, quo Demetrium celebravit, verbis non obscure indicat Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus. Et vero cum Maximianus summo sane odio Religionem Christianam haberet, nullo prorsus ex capite, quidquid interim de patratis a Sancto adhuc vivente miraculis sit, Demetrium magis, quam ex insigni ethnicorum ab errore per illum, ut supra docuimus, ad fidei veritatem adducta multitudine imperatori isti displicuisse, facile quisque in animum inducet. Nec quidquam, unde contrarium colligas, qui Sancti seu Vitam seu Passionem in litteras miserunt, suppeditant. Solius anonymi, ab Anastasio Bibliothecario Latine redditi, ad rem hanc utcumque facientia verba, quæ, simul qua occasione Demetrius captus atque ad Maximianum fuerit adductus, exponunt, citandaque infra adhuc sunt, huc transcribo. Sic habent: Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate, homo superstitiosus piæ religionis auditores persequebatur, & interficiebantur ab eo. Inter quos erat beatus Demetrius, manifestum faciens semetipsum absque ullo timore, qui a juventute & bona egerat opera, & alios docuerat. Docebat enim, qualiter divina Sapientia descenderat ad terram de cælo, ut hominem, qui mortuus fuerat peccato, vivificaret sanguine proprio. Cum hæc & alia multa prædicaret, quidam ministri imperatoris, qui ad capiendos Christianos fuerant deputati, tenentes sanctum Demetrium, imperatori obtulerunt Maximiano.

[53] Ita hactenus anonymus Sancti biographus laudatus; [juffa ejus haud dudum post hastis fuit confossus,] verum quid de Demetrio, cum ad Maximianum captivus fuisset adductus, primum is egerit, non exponit; exponit tamen, quæ apud Photium exstat, Sancti Passio seu Vita. Verba, quibus id facit, hæc sunt: Ibat vero tyrannus (Maximianus nimirum) ad spectaculum gladiatorum, & Martyr vinctus ad illud stadium, quod prope erat, ab impiis ministris tamquam Christianus vita ac doctrina adducitur. Ille ad spectaculum festinans, sanctum Virum jussit prope stadium, cui publicum balneum vicinum erat, in fornice custodiri. In Metaphrastica Sancti Vita, aliaque anonymi, quæ ex hac est contexta, nonnulla Maximianum inter & S. Demetrium verba, ultro citroque, priusquam hic illius jussu fornici includeretur, habita referuntur. Verum tum hæc, tum alia, quæ in binis illis lucubrationibus occurrunt, atque ab Anastasiana & Photiana Sancti Vitis absunt, fidem integram, utut etiam nec absona, nec vero absimilia videri queant, non merentur, utpote satis antiquo, quod eum in finem requireretur, testimonio destituta. Porro qui tandem factum sit, ut Sanctus, quem Maximianus, cum ad spectaculum properaret, fornici ad tempus jusserat includi, martyrii palmam lanceis confossus retulerit, in Photiana Demetrii seu Vita seu Passione hisce narratur verbis: His dictis, in arenam (Nestor nimirum) descendens confestim eum, qui omnium judicio primas ferebat, prostratum necavit; sed nihil consecutus est eorum, quæ victoribus proposita erant; intolerabili vero dolore & ira tyrannum complevit, & surgens e cathedra, ira incensus illinc impius domum discedit. Cum vero illi quidam a Demetrio martyre nunciarent sermones, quasi furore atque impietate ebrius, simulque ratus, omen infaustum oblatum, cum Sanctus ei, ad stadium properanti, occurrisset, hastis eo, quo concludebatur, loco jubet interfici.

[54] [hocque modo, & quidem, contra ac, quæ hic] Huic Photianæ Vitæ narrationi satis consonat, quam Anastasiana suppeditat, nec multum ab ea, si narrata de Nestore, supra discussa, excipias, abludit Metaphrastica Sancti Vita, alteraque anonymi, quæ, ut supra docui, ex hac promanasse videtur. Jam vero, cum id ita sit, nec monumenta antiqua alia, quæ illis Sancti Vitis hac in re repugnet, inveniantur, martyrii, quod Sanctus subiit, genus habemus compertum. Verum, quid de tempore, quo id accidit, pronuntiandum? Quod si Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo sæpissime jam laudato, standum sit, id certe ante annum 314 haud evenerit. Scriptoris hujus, e quibus id colligo, Græca verba encomii ab hoc contexti verbis num. 39 recitatis proxime subjecta, ut quidquid, quod litteris ab eo mandatum habemus, cum lectore communicem, una cum adjuncta versione Latina huc transcribo. Sic habent: Εἰκὸς μὲν οὖν καὶ ταῦτα διαβόητον αὐτὸν κομιδῆ καθιστᾶν, τὸ δὲ μᾶλλον αὐτοῦ τὴν φὴμην ὑψῶσαν, καὶ παρὰ ταῖς ἄλλαις πατρίσι τοῦτο γεγονέναι φημίζεται· ἐπέστησαν αὑτῶ, φασὶ, διδάσκοντι, ὥς καὶ τῶ κυριῶ Θεῶ ἡμῶν Ιεσοῦ οἱ πειρασταὶ σαδδουκαῖοι, οὕτω καὶ τῶ μαθητῆ τοῦ Χρίστου τῶ πανενδόξω Μαρτυρι, ἔλληνες ἐξ ἀθηνῶν, καὶ Ἰουδαῖοι ἐξ Ἱεροσολύμων, καὶ Μανιχαῖοι ἐκ Μεσοποταμίας, καὶ ἀπὸ Ἀλεξανδρείας ἀρειανοὶ (Πρὸ πολλοῦ γὰρ τῆς αὐτῶν καθαιρέσεως τὴν οἰκουμένην ἐτάραττον καὶ ἀπλῶς πάσης σχεδὸν αἰρέσεως παραγεγόνασιν πρόμαχοι) μαθεῖν θέλοντες μᾶλλον δε οὐ μαθεῖν (πονηρία γὰρ ἀνορηξία πέφυκεν ἀγαθοῦ) ἀλλὰ πειράσαι καὶ διαστρέψαι τῆς πίστεως τὴν εὐθύτητα.

[55] [recitantur, Joannis Thessalonicensis verba] Καὶ μὲν ἕλλην ἠρέμα πῶς καὶ ειρωνευόμενος, ἅτε δὴ ταῖς συλλογιστικαῖς ἐπικομπάζων, καὶ τὰ μὴ ὄντα ὣς ὄντα δεικνῦναι, καὶ τὰ ὄντα πάλιν, ὥς μή ὑπάρχοντα, ἠρῶτα τόν Μάρτυρα, ὅπως περὶ τοῦ θείου δοξάζοι, τὸν δὲ ἀποκρίνασθαι ἐνα Θέον ὁμολογεῖν ἄκτιστον καὶ ἀῒδιον, ποιητήν πάντων ὀρατῶν καὶ ἀοράτων καὶ διὰ τοῦτο καὶ δεσπότην καὶ προνοητὴν· κἀγὼ, ἐφὴ ἕλλην, οὕτω φρονῶ· τῆς γὰρ Σωκράτους είμὶ διατριβῆς, οὺ τῆς Ἐπικούρου καὶ τῶν κατ᾽ αὐτὸν. Ut hæc itaque illum sane celebrem efficerent, seu potius famam ejus extollerent, oportebat, idque in aliis etiam regionibus factum narratur. Quemadmodum aiunt, insurrexerunt in Dominum Jesum, Deum nostrum, tentatores Saducæi, … ita etiam in Christi discipulum, gloriosissimum Martyrem, Ethnici ex Athenis, & Judæi ex Jerusalem, & Manichæi ex Mesopotamia & Ariani ex Alexandria (diu enim, antequam exstirparentur, mundum universum hi turbavere, omnisque fere hæreseos propugnatores fuere) … discere volentes, … seu potius non discere (malitia enim bonum fastidit) sed tentaro, fideique rectitudinem pervertere. Ac ethnicus quidem quodammodo dissimulans, syllogistice quippe sese, quæ non sunt, quasi sint, iterumque, quæ sunt, quasi non sint, monstrare, ostentans, Martyrem rogavit, qui de Deo sentiret, cumque hic respondisset, sese unum Deum increatum ac æternum, rerum omnium visibilium ac invisibilium Factorem, ideoque & Dominum & Provisorem, consiteri: & ego, dixit ethnicus, ita sentio; doctrinæ Socratis, non Epicuri, & eorum, qui cum hoc sentiunt, sectator sum.

[56] Hisce porro verbis dicto encomio bene prolixo, quo S. Demetrium a doctrina potissimum laudat, [exigunt, certo ante annum 314,] alia plurima, quibus Sanctus, cum Ethnico, Manichæo, Judæo & Ariano ultro citroque habitis, horum heterodoxorum singulos confutarit, victasque tandem sibi dare manus compulerit, intexit, plurimosque simul tum exstitisse Arrianos, luculentissime, uti encomium illud consulenti patescet, loco non uno indicat. Jam vero, cum hæc ita habeant, necesse est, ut, Arianam hæresim jam tum, cum Sanctus noster in vivis esset adhuc superstes, fuisse exortam ac pervulgatiam, Joannes, Thessalonicenses archiepiscopus, existimarit, ac proin S. Demetrium ante annum 314, utpote ante quem certe annum (Adi Franciscum Pagium in Pontificum Romanorum Breviario tom. 1 pag. 75) impia illa secta initium haud accepit, martyrio non fuisse coronatum. Verum hæc scriptoris illius opinio neutiquam potest admitti; Demetrius enim Thessalonicæ, uti inter omnes convenit, subiit martyrium; Macedoniam autem totam ac proin etiam sitam in hac Thessalonicam jam inde ab anno 314, uti apud Tillemontium in imperatorum Romanorum Historia tom. IV pag. 162 videre licet, Constantinus Magnus, sub quo sane Sanctum martyrio affectum, nemo dixerit, in potestate sua habuit, deincepsque ad annum usque 337, ei emortualem, ad quem usque Demetrii martyrium differri certissime non potest, habere perrexit.

[57] Adhæc Demetrius, uti jam nunc docebo, sub imperatore, [sub imperatore Maximiano, non Herculio,] cui Maximiano nomen esset, martyrium subiit; nullus autem imperator, nomine Maximianus, post annum 311, quo Galerius Maximianus, uti ad hunc annum Pagius in Criticis, Tillemontius Historiæ imperatorum tom. 4 pag. 116 aliique passim docent, diem extremum clausit, Thessalonicæ dominatus est; ut enimvero, omnibus, quæ jam dicta sunt, consideratis, Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, aut veram martyrii, a Demetrio tolerati, epocham penitus ignorarit, aut certe eam serius, quam rei veritas patiatur, traditione, quam allegat, deceptus differendam putarit. Verum quodnam tandem tempus eventui isti assignandum? Maximiano imperatore in urbe Thessalonicensi degente, S. Demetrium captum ac necatum fuisse, Vita ejus seu Passio tum Anastasiana, tum Photiana docet. Hisce etiam hac in re consonant aliæ duæ Sancti Vitæ, Metaphrastica videlicet, alteraque, e qua hæc promanavit, ab anonymo contexta. Verum hæ Maximianum, sub quo Sancti martyrium collocant, Herculium etiam vocatum fuisse, perperam asseverant. Etenim Maximianus Herculius Thessalonicæ, utiex iis, quæ de hoc imperatore Tillemontius in imperatorum Romanorum Historia tom. IV scribit, palam fit, dominatus numquam est; ut adeo cum Sanctus certo ibidem passus sit, id sane sub Maximiano Herculio haud evenerit. Nec Græca Sancti Vita e Leone Allatio supra laudata hisque inchoata verbis: Ὅτε Μαξιμῖνος βασιλεὺς ἐν τῇ Θεσσαλονικέων διῆγε πόλει, melius id sub Maximino factum statuit, idque sive primum, sive secundum hujus nominis imperatorem intelligamus.

[58] [sed Galerio,] Maximinus enim hujus nominis primus Thessalonicæ, postquam imperii habenas suscepisset, verosimillime, uti ex iis, quæ de eo memoriæ prodita inveniuntur, facile intelliges, numquam fuit; quare cum Sanctus Thessalonicæ martyrium, dum is, qui imperator erat, in urbe illa versaretur, ex omnium prorsus, qui de re hac tractant, scriptorum testimonio subierit, id enimvero sub Maximino hujus nominis primo accidisse non potest; quod præterea ne adstruatur, impedit unanimis eruditorum omnium opinio, quæ serius quam anno 240, quo Maximinus, hujus nominis primus, e vivis excessit, Demetrium, fuso pro Christo sanguine, retulisse martyrii palmam, statuit. Quod autem ad Maximinum hujus nominis secundum jam spectat, non magis ad hunc, quam ad Maximianum Herculium, Thessalonica umquam spectavit, uti ex iis, quæ de eo apud Tillemontium, plus semel jam laudatum, in imperatorum Romanorum Historia tom. 4, aliosque scriptores memoriæ prodita passim occurrunt, manifestum est; quapropter nec sub illo, uti ex jam dictis facile colliges, Sancti nostri statui potest martyrium. Ex hisce porro omnibus jam fluit, primo quidem, ut in laudata a Leone Allatio Græca Demetrii Vita seu Passione ex errato Græcis admodum communi, quo Maximini & Maximiani nomina solent confundi, Μαξιμῖνος pro Μαξιμιανὸς perperam scribatur, uti etiam ex iis, quæ num. 7 in medium adduxi satis liquet; deinde vero ut Sancti nostri martyrium sub Maximiano Galerio, qui ab anno 305, uti inter eruditos modo convenit, ad annum usque 311, ei emortualem, imperatorem egit, totoque illo tempore Macedoniam ac proin etiam, quæ sita in hac est, Thessalonicam in potestate sua habuit, statuendum sit. Verum quo Christi anno?

[59] [cum hic Sarmata; ac Gothos,] Cum Maximianus Galerius anno 311 (adi ad hunc annum num. XV Pagium in Criticis) e vivis excesserit, Demetrii martyrium ultra eumdem annum nequit differri, imo vero, cum idem imperator toto anno 310 gravissimo morbo laborarit, tuncque, cum Sanctum jussit occidi, valetudine optima usus sit, verosimillime etiam ante hunc annum statui debet; quanto autem tempore circiter, jam nunc dicenda verosimile utcumque efficient. In Metaphrastica Sancti Vita, alteraque anonymi, quæ Metaphrasti præluxit, Sanctum nostrum tunc, cum, Gothis Sarmatisque devictis, Maximianus, qui tamen ut jam docui, in binis illis lucubrationibus Herculius perperam vocatur, Thessalonicam venisset, Martyrio fuisse affectum, non obscure traditur; etsi autem Metaphrastes anonymusque, e quo is sua decerpsit, fidem indubitatam, uti ex jam supra dictis pronum est eruere, minime hic mereantur, non est tamen, cur quod hic pro tempore, quo Sanctus subiit martyrium, propius determinando suppeditant, pro verosimili saltem non habeatur. Cum ergo secundum illos Sanctus eo tempore, quo Maximianus, Gothis Sarmatisque devictis, Thessalonicam venit, martyrio fuerit coronatus, quonam ille tempore Gothos Sarmatasque devicerit, examinemus.

[60] Belli adversus Sarmatas, quibus Gothi juncti esse potuerint, a Maximiano Galerio gesti, victoriæque abs hoc de illis relatæ Tillemontius tom. 4 Historiæ imperatorum pag. 89 meminit, [quod anno 305 aut seq. vicisset, martyrii palmam] additque bellum illud, cujus alibi, quam apud Zonaram & Ammianum Marcellinum, quos ibidem citat, memoria non inveniatur, vel anno 305 vel sequentis initio esse affigendum. Jam vero cum præter bellum, a Tillemontio hic memoratum, bellum aliud, quo Galerius Maximianus, jam nimirum, ante quod certe tempus Demetrium haud jussit occidi, imperator creatus, Gothos Sarmatasque vicerit, revera notum non sit, scriptoreque illo, quantum ad tempus, quo bellum, cujus meminit, gestum scribit, standum videatur, Sanctum nostrum, quod eum post gestum a Galerio Maximiano contra Gothos Sarmatasque bellum pro Christo occubuisse, Metaphrastes simul, ut jam dictum, & anonymus, qui ei præluxit, luculenter indicent, martyrii palmam anno circiter 306 retulisse, verosimile existimo, hincque supra in margine annum illum adscripsi.

[61] Nunc etiam de die, quo Sanctus, fuso pro fide Christiana sanguine, [ipsa forte a Græcis assignata die 26 Octobris retulit,] martyr occubuerit, pauca dicamus. Elogio, quo in Menæis ad XXVI Octobris diem ornatur, sequentes hi, in quibus ad martyrii, quod subiit, genus, cum passione lateris Christi similitudinem quampiam habens, alluditur, præmittuntur versiculi:

Δημήτριον νύττουσι λόγχαι, Χριστέ μου,
Ζηλοῦντα πλευρᾶς λογχονύκτου σῆς πάθους.
Εἰκοστῆ μελίαι Δημήτριον ἕκτη ἀνεῖλον.

Priores duo e versione, quam ipsis adaptavi, tertiusque ex adaptata ei a Papebrochio in Ephemeridibus Græco-Moscis interpretatione Latine ita sonant:

Demetrium lanceæ confodiunt, Christe mi,
Passionem lateris tui, lancea confossi, æmulantem.
Vicena & sexta Demetrion hasta peremit.

Sanctus itaque vigesima sexta Octobris die martyrium subiisse, in Menæis asseritur; etsi autem Menæa fidem certam, uti satis notum est, in similibus haud mereantur, illa tamen hic certo falsa esse, asseverare non ausim. Nec est, quod reponas, Demetrium in Martyrologio Romano, tum veteri, tum hodierno ad VIII Octobris diem celebrari, idque etiam in aliis omnibus, qui Demetrii meminerunt, Latinorum Fastis sacris fieri; etsi enim id ita sit, hi Sanctos, uti omnibus eruditis compertum habetur, non semper iis diebus, quibus felici obitu migrarunt ad Dominum, celebrare solent, nec qui ex illis S. Demetrium octava Octobris die recolunt, hac illum martyrio fuisse coronatum, uspiam asseverant. Sanctum itaque pro Christo XXVI Octobris die reipsa occubuisse, omni prorsus probabilitate carere non videtur, etsi interim pro certo neutiquam possit haberi, quod in sufficientis antiquitatis fideique documentis fundatum non sit.

[62] Ceterum alia non suppetunt, quibus annum ac diem, [servo, nomine Lupo, ei superstite, de quo] quo Sanctus martyrii palmam retulerit, determinem. Ad id, quod discutiendum adhuc hic est, jam progredior. In Metaphrasticis Sancti Actis, quibus, quæ anonymus, Metaphraste antiquior, concinnavit, consonant, martyrii a Sancto nostro tolerati narrationi sequentia subduntur: Quidam ex Sancti (Demetrii nempe) famulis stans prope eum, quando beatam illam subiit cædem, cum, ut potuit, divinum illum sanguinem collegisset in sacro Martyris superhumerali, & quem manu gestabat, annulum accepisset, & Martyris sanguine tinxisset, per ipsa faciebat plurima miracula. Neque erat ullus morbus, neque malus dæmon tam fortis, quin statim, si illius fecisset periculum, superaret; adeo ut tali fama miraculorum impleretur tota civitas Thessalonicensium. Quocirca nec erat consentaneum ea latere Maximianum, nec ferre posse invidiam; & ideo capitur protinus famulus, horum bonorum procurator, & interficitur. Tribunal locus, in quo fuit occisus; Lupus autem vocabatur egregius ille famulus.

[63] [nonnulla hic producuntur in medium.] Majores nostri ad diem XXIII Augusti, quo S. Lupus seu Luppus martyr, Martyrologio Romano, Menæis Græcorum excusis, Menologio Sirletiano, aliisque non modo Græeorum ac Latinorum, sed & aliarum nationum Fastis sacris inscribitur, num sanctus hic martyr cum Lupo in S. Demetrii Actis per verba jam nunc recitata memorato, unus idemque sit, inquisivere. Ac verisimilius quidem ipsis visum est, Lupum martyrem, Fastis sacris ad dictum diem insertum, cum Lupo S. Demetrii famulo, qui in hujus Actis commemoratur, unum esse atque eumdem; verum cum nihil, quo hanc suam opinionem sat firmiter stabilirent, suppeteret, rem accuratius ad hunc diem, si quid interea lucis affulgeret, examinandam remisere. Ut itaque, quod faciendum illi quodammodo promiserant, præstarem, diversa, quæ ad manum sunt, S. Demetrii Acta, monumentaque alia, e quibus forte quid lucis affulgere posse putabam, sedulo discussi, uti etiam quæcumque de Lupo martyre, Fastis sacris ad diem XXIII Augusti inscripto, litteris consignata uspiam reperi. Verum nihil omnino invenire contigit, unde opinionem, quæ Actorum S. Demetrii Lupum alterumque, Fastis sacris ad XXIII Augusti diem insertum, statuit eumdem, solide confirmare queam; quare illam, maxime quod ambobus illis Sanctis famularis seu servilis conditio, titulus martyrii, nomenque, quo vocantur, sint communia, nec quidquam, quod eos certo distinguendos suadeat, uspiam occurrat, verosimilem, imo opposita verosimiliorem, cum dictis Majoribus nostris pronuntiare contentus § huic finem impono.

§ VI. Sancti memoria in Fastis sacris, cultus ecclesiasticus, quo universim hodieque apud Græcos gaudet, atque olim fuit gavisus.

[Sanctus, qui Hieronymianis apographis nuspiam videtur insertus,] Etsi quidem Sancti non pauci, quibus Demetrii nomen fuerit, tum in majoribus apud Florentinium, tum in minoribus seu contractioribus, quæ ab hoc aliisque vulgata sunt, Hieronymianis apographis inscripti ad diversos anni dies occurrant, nullus tamen eos inter est, qui vel ad hunc diem, Sancto nostro apud Latinos sacrum, vel ad XXVI Octobris, eidem apud Græcos dicatum, celebretur, aut saltem unus idemque e characteribus, quibus distinguitur, cum Demetrio nostro tuto possit statui. Verum, quamvis forte, uti inde consequitur, Fastis illis sacris, qui reliquis omnibus antiquiores habentur, Sanctus noster nuspiam sit insertus, cum tamen pro Sancto antiquitus habitum fuisse, hodieque haberi, vel multiplices etiam ostendunt, in quibus celebratur, variarum nationum, qui ab Hieronymianis sunt distincti, Fasti sacri tum antiquiores, nec multum antiquitate Hieronymianis cedentes, tum etiam minus antiqui.

[65] Ac primo quidem, ut a Fastis Latinorum sacris enumerandis ducam initium, [in pluribus tamen aliis, tum Latinorum,] Demetrius in Martyrologio Romano Parvo seu Veteri, quod paris fere cum Martyrologio, quod S. Hieronymi nomine circumfertur, vetustatis censetur, hodie annuntiatur paucis hisce verbis: Thessalonicæ, Demetrii martyris. Sanctum porro, e vetustissimo isto Martyrologio acceptum, Ado primum ac deinde ex hoc Usuardus & Notkerus, antiquis, quos Classicos vocamus, Martyrologis accensiti omnes, in Martyrologia a se concinnata ad hunc pariter octavum Octobris diem intulerunt, quod etiam, etsi interim, quo determinato duce usus hic sit, haud sciatur, Wandelbertus fecit, in metrico suo Martyrologio Demetrium hodie ita celebrans;

Octavo ante Idus, Demetri sancte, bearis,
Nomine pro Christi tortores passus iniquos.

Martyrologis Classicis seu antiquioribus, e quibus interim Rabanus &, qui tomo 2 Martii præfixus apud nos exstat, genuinus forte Beda, non secus ac Hieronymiana apographa, Demetrium prætereunt, recentiores præterea Ecclesiæ Latinæ hagiologi non pauci sese adjunxere, Belinus videlicet, Maurolycus, Galesinius, Molanus aliique, quos cum omnes hic enumerare, aut etiam, quas suppeditant, annuntiationes transcribere, operæ pretium non sit, iis præteritis, adhuc verba dumtaxat, quibus hodie quoque Martyrologium Romanum Demetrium celebrat, huc transfero. Sic habent: Thessalonicæ sancti Demetrii proconsulis, qui, cum plurimos ad Christi fidem perduceret, Maximiani imperatoris jussu lanceis confossus martyrium consummavit.

[66] Quod jam ad sacros aliarum nationum Fastos spectat, [tum Græcorum aliarumque nationum Fastis sacris, utut ad dies] non solum apud Græcos, e quorum Hagiologiis vix ullum, quod Demetrii non meminerit, invenias, Sancti nostri memoria recolitur, verum etiam apud Æthiopes, Russos seu Moscos, Coptitas ac Syros: apud Æthiopes quidem in Calendario Æthiopico apud Jobum Ludolphum, apud Russos autem seu Moscos in Slavo-Russico, quod Latine a se redditum nobilissimus baro de Sparwenfelt nobiscum communicavit, Menologio, in præfixis Operis nostri tom. 1 Maii Ephemeridibus Græco-Moscis, uti & in Ruthenico apud Possevinum Calendario, Ruthenicoque item, quod Moscua anno 1688 Georgius David, Societatis nostræ sacerdos, ad nos misit, Synaxario. Quod vero ad Coptitas ac Syros pertinet, apud hosce quidem in Syriaco seu Chaldaïco, typis Romanis anno 1624 vulgato, quod Latine dein redditum penes nos Ms. exstat, Calendario; apud illos vero in Coptico, quod habemus, quodque a Kirchero, Societatis nostræ sacerdote, in Linguam Latinam fuisse conversum, suspicamur, Kalendario Ms. Sancti nostri nomen memoratur. Ac in illis quidem omnibus enumeratis Fastis sacris Æthiopes, Russi seu Mosci, Coptitæ ac Syri non, quemadmodum Latini, ad VIII, sed ad XXVI Octobris diem Demetrium celebrant, Græcos verosimillime, ne dicam indubie, imitati, qui ad eumdem pariter XXVI Octobris diem, contra ac Latini faciunt, in omnibus prorsus, qui Demetrii meminerunt, Fastis sacris, usitari apud ipsos solitis, Sanctum commemorant.

[67] [ob rationem forte, quæ hic datur, diversos, memoratur,] Verum ut quid alio die Græci, alio Latini in sacris Ecclesiæ suæ usui destinatis Fastis Sanctum consignant? Non raro apud Latinos fit, ut Sancti, non iis diebus, quibus Vitam cum morte commutarunt, sed aliis, qui Sanctorum aliorum cultu impediti non sunt, veneratione ecclesiastica afficiantur. Quid si ergo Sanctus olim apud Latinos, non die, qui ei emortualis obtigerat, sed alio, quo, Sancti alterius veneratione haud impedito, cultu ecclesiastico apud eos afficiebatur, sacris quoque fastis per eosdem fuerit inscriptus, idque apud Græcos eo ipso, qui ei emortualis fuisset, die XXVI Octobris fieri contigerit? Enimvero hinc factum, ut Demetrii nomen Octobris die VIII apud Latinos, XXVI vero apud Græcos Fastis sacris fuerit insertum, mihi haud prorsus vero apparet absimile, maxime cum, Sanctum XXVI Octobris die martyrii palmam retulisse, Græci in Menæis, ut supra docui, expresse affirment, reque etiam ipsa forte is, ut supra pariter docui, die illa ad Dominum migrarit. Utut sit, Sanctus equidem, uti ex jam dictis liquet, in Latinorum æque ac Græcorum Fastis sacris celebratur; quoniam autem de cultu ecclesiastico, qui ei fuerit delatus, sermo jam incidit, rei argumentum monet, ut de eo jam sermonem faciamus

[68] [Officioque a Græcis hodieque colitur, idque, uti vel maxime] Quod ut magis ordinate faciam, primo quidem de cultu ecclesiastico, quo Demetrius universim apud Græcos hodieque gaudet, atque olim fuit gavisus; deinde vero de eo, quo nominatim tum Thessalonicæ, tum Constantinopoli ab ipsis etiam Orientis imperatoribus, eorumque aula fuit honoratus, tractabo, ac tandem venerationis, quæ Sancto alibi etiam, quam apud Græcos, aut modo adhuc defertur aut certo olim fuit delata, explanatione Commentarium hunc terminabo. Græci ipsum suum ad XXVI Octobris diem de S. Demetrio, vervi dumtaxat, quam tunc, ut sæpe alias, instituunt, aliorum aliquot Sanctorum commemoratione adjuncta, faciunt Officium. Quisque ita rem habere comperiet, qui magna Græcorum Menæa excusa, Typicum, S. Sabæ nomine insignitum, novissimumque, quod anno 1738 impressum notatur, Anthologium ad dictum XXVI Octobris diem inspexerit. Verum a quo tempore ecclesiasticus ille cultus S. Demetrio a Græcis qui eum præterea honorificentissimis μεγαλομάρτυρος atque ob rationem infra dicendam μυροβλύτου titulis condecorant, cœpit deferri? Cum in præfato, quo in Menæis Sanctus celebratur, ecclesiastico Officio commemoratio terræ-motus, qui sub Leone Isauro evenit, instituatur, hicque imperator seculo octavo, ad mediam fere sui partem provecto, obierit, id sane quantum ad commemorationem illam nequit esse hoc seculo antiquius, eritque fortassis, qui eidem vel propterea nec quantum ad reliqua majorem antiquitatem attribuat. Verum, utcumque res hæc habeat, Sanctum equidem diu etiam ante seculum Octavum Officio ecclesiastico universim a Græcis cultum quotannis fuisse, verosimillimum mihi apparet, tum ex iis, quæ quantum ad ejus antiquissimum Thessalonicæ juxta ac Constantinopoli cultum infra dicturi sumus, tum vel maxime ex singulari, qua seculo illo, imo etiam diu ante, apud Græcos gavisus fuit, veneratione simul & nominis celebritate; quam utramque sancti nostri Martyris prærogativam probatam nunc do.

[69] Sanctus Theodorus Studita, qui seculo octavo senescente sequentisque initio floruit, apud [ex insigni, hic e Theodoro studita probata, qua seculo octavo] Sirmondum Operum variorum tom. V pag. 208 in epistola, quam ad Joannem Spatharium dedit, ita scribit: Divinum quoddam facinus a dominatione tua factum audientes, mirati sumus ob magnam revera fidem tuam, homo Dei. Affirmat enim qui retulit, te sacram magni Martyris Demetrii imaginem susceptoris cujusdam loco adhibuisse; atque ita filii tui a Deo custoditi baptismum peregisse. Et o fiduciam tuam! Non inveni tantam fidem in Israël, non solum centurioni tunc a Christo dictum arbitror, sed nunc etiam tibi qui fide certas cum illo. Invenit ergo ille quod quærebat; adeptus es & ipse quod sperasti. Ibi divinum mandatum pro corporali præsentia: hic corporea imago vice prototypi. Ibi enim verbis aderat magnum Verbum, divinitate sua mirabile sanitatis opus invisibiliter perficiens; & hic pariter magnus Martyr imagini suæ spiritu præsens erat, insantem suscipiens. Verum hæc profanis quidem auribus, & incredulis mentibus, minime recipienda, tanquam incredibilia, videntur, maxime iconomachis; pietati vero tuæ manifesta argumenta & exempla patefacta sunt. Quid enim est quod Deus præstare credentibus non possit? Aut quomodo in imagine non homonyme cernitur, & inesse creditur, qui repræsentatur? Imaginis siquidem honor, ut magnus ait Basilius, transit ad prototypum. Quare manifestum est Martyrem fuisse, qui infantem per propriam imaginem suscipiebat, quatenus ita credidisti. Sed o magnificentiam tuam, qui talem ac tantum syntecnum, ut vocant, sortitus es, non hunc vel illum, principem puta vel dynastam; aut ipsum etiam qui diademate redimitus est. Major enim longeque superior est quem reperisti.

[70] Martyrum quippe fortissimus, mirificorum clarissimus, [fuit gavisus, veneratione ac nominis celebritate apparet, diu etiam ante hoc seculum] germanus Christi amicus, Angelorum civis: qui tot tantaque in terris semper potuit, potestque; ut in omnibus oris miraculorum suorum tuba celebretur. Beatus reipsa es, vir piissime quod talem nactus sis susceptorem: ter beatus & filius tuus, qui a tanta gloria & potentia prædito susceptus sit. Nobis vero videre liceat hunc filium tuum sancti Demetrii cognominem, si annuis: ut, tanquam ipsius filium amplectentes, & congruis ipsi verbis, ut peccatores, compellemus, & rem gestam ad alios quoque transmittamus. Nec enim res pulcras sileri convenit, sed aliis ad piæ fidei clara documenta proponi. Enimvero & factum plane singulare, quod hic laudatur, & verba, quibus id a Theodoro Studita fit, eximiam prorsus erga S. Demetrium tum Joannis Spatharii, qui forte cum Joanne Protospathario & Bajulo, ab Irene electo atque apud Theophanem ad annum imperatricis hujus decimum memorato, unus idemque est, tum ipsiusmet Theodori Studitæ venerationem arguunt. Adhæc cum hic sanctus scriptor, qui, quemadmodum jam docui, seculo octavo senescente sequentisque initio floruit, tot tantaque in terris Demetrium semper potuisse ac porro posse, per verba recitata affirmet, ut in omnibus oris miraculorum ejus tuba celebretur, præbet sane, unde non immerito, Sanctum nostrum insigni apud Græcos nominis celebritate juxta ac hinc orta veneratione diu etiam ante seculum octavum enituisse, arbitremur.

[71] Quod cum ita sit, quin abs his ille pariter, non secus ac clariores Sancti alii, Officio ecclesiastico honoratus jam tum fuerit, vix dubitandum apparet, maxime cum festivam ejus lucem Thessalonicæ jam inde a seculo sexto verosimillimeque etiam citius quotannis celebrari contigerit, [verosimillime obtinuit, postque certe festo ex parte feriato,] uti infra ostendam. Porro Demetrius non tantum Officio ecclesiastico, verum etiam festo annuo, quo sacri cultus seu sacro-sancti Missæ sacrificii tempore jus dicere nefas esset, apud Græcos, si non ante seculum octavum, certe ante seculum tertium decimum fuit honoratus. Liquet id ex data anno mundi secundum Græcos 6674, id est, æræ Christianæ 1166, per Emanuelem Comnenum imperatorem de diebus, quibus aut omnino aut ex parte tribunalibus feriandum, seu a jure dicendo abstinendum esset, Novella. In hac enim, quæ in Jure Græco-Romano, per Leunclavium anno 1596 Francofurti vulgato, pag. 160 & apud Photium in Nomocanone Titulo septimo, pag. 58 & seqq. exstat, imperator verbis sequentibus, a Leunclavio lingua Græca in Latinam conversis, ita primum loquitur: Sancimus, ut illi dies feriati sint, quos in præsenti constitutione nominatim enumerabimus; & ut alii quidem eorum ferias in universum habeant, ut nequaquam, toto ipsorum durante spatio, constitui judicium possit, nisi fortassis imperator per dispensationis modum, vel ob necessitatem (ut multa sæpenumero subita quædam rerum varietas licentius novare solet) in iis quoque judicium constituere voluerit; alii vero ex parte a judiciis vacent, ut ea videlicet exerceantur a matutino tempore usque ad tempus sacri cultus seu potius (Græce enim habetur λειτουργίας) Missæ sacrificii, quo judicibus tam precationi, quam celebrationi divini Numinis intentis esse liceat, ac, peracto sacro, justitiæ curam gerant, & injurias perpessis juxta vigorem legum succurrant.

[72] [quo deinde etiam toto feriandum forte fuerit, quotannis fuit honoratus.] Sed tamen ii, quibus in hunc modum post cultum sacrum jus dicere permissum est, in conficiendis abs se notationibus ac instrumentis mentionem temporis faciant, quo confecta sint. Hisce porro præmissis, primo dies omnino feriatos seu quibus totis a dicendo jure vacandum sit, enumerat, ac deinde ad eos, quibus ex parte tantum vacationem tribunal habet, progreditur, iisque XXVI Octobris diem, quod is magno, ut ait, & unguentis scaturienti Demetrio festus agatur, accenset. Quin itaque Demetrius festo annuo, cujus parte aliqua a jure dicendo vacandum esset, a Græcis ante seculum tertium decimum honoratus fuerit, ambigendum non est. Porro fuisse quoque per festi illius partem ab operibus servilibus abstinendum, Bailletus tom. 3 Vitarum col. 115 ad VIII Octobris diem affirmat. Atque id quidem, utut in laudata Emanuëlis Comneni imperatoris Novella expresse non assertum, verosimillimum apparet: verum is scriptor de festo illo, quod comparate ad festa alia omnino feriata secundæ dumtaxat classis festum primum fuerit, hæc præterea ibidem addit: Adeo celebre post factum est, ut haud minoribus, quam primæ classis festa, cæremoniis celebratum fuerit, estque de præcepto per totum diem hodieque observandum. Ita ille, in margine, quæ Smith. Statuta Græcæ ecclesiæ pag. 12 habent, pro se citans; Verum, cum Opus hoc ad manum non sit, fidem quantum id, quod verbis recitatis docet, penes ipsum stare volo, & ad alia modo, quæ ad Sancti cultum spectant, gradum facio.

§ VII. Quam eximius Thessalonicæ cultus Sancto fuerit delatus, & quam quidem antiquus is sit.

[Sanctus seculo septimo, imo etiam citius, Thessalonicæ cultus fuit:] Eximia plane veneratione cultuque ecclesiastico Thessalonicæ Joannis, civitatis hujus archiepiscopi, sæpissime jam supra laudati infraque laudandi, ætate seu seculo septimo gavisum fuisse S. Demetrium, vel e solis, quibus hunc scriptor ille Miraculorum edendorum lib. 1 frequentissime condecorat, honorificentissimis, iisque dumtaxat, qui pro Sanctis coluntur, dari solitis titulis haud omnino inepte conjicias. Verum ne conjecturis tantummodo utendum hac in re sit, is ipse etiam scriptor facit. Etenim encomium jam supra plus semel citatum binisque hisce Μνημὴν δικαίων verbis inchoatum, quod ad Thessalonicenses de S. Demetrio dixit, sese tunc, cum festiva ejus lux ageretur, dixisse, ab ipso statim dicti encomii initio indicat, ita illud exorsus: Μνήμην δικαίων μετ᾽ ἐγκωμίων ποιεῖθαι Σαλομῶν συνεβούλευσεν, id est, Sanctorum memoriam cum encomiis celebrare, Salomon suasit. Adhæc Ciborii seu altaris umbraculi incendium, quod miraculorum lib. 1, cap. 12 refert, aliquanto temporis spatio, antequam id litteris ibidem mandaret, ipsa sacra S. Demetrii luce, quotannis, ut ait, die XXVI Octobris celebrari tum solita, evenisse, declarat, eaque eodem loco adjungit, e quibus Sancti festivitatem non uno dumtaxat die Thessalonicæ tunc durasse, intelligitur; ut sane, quin Sanctus Joannis Thessalonicensis ætate seu seculo septimo, imo etiam, cum dictum incendium seculo sexto aut sequentis initio, uti in Annotatis cap. mox dicto subdendis docebo, evenerit, seculo sexto cultu ecclesiastico plane insigni fuerit affectus, nulla ratione ambigendum sit.

[74] Verum nonne etiam ante seculum sextum ita Sanctus in civitate sua natali honorari cœpit? [diu enim ante ædem ibidem, quæ,] Antequam, quæ mea hac de re sit opinio, edicam, nonnulla adhuc juverit præmisisse. Ædem sacram S. Demetrio Thessalonicæ, cum sacrum ejus corpus sub terra aliquamdiu jacuisset, a Leontio, Illyrici præfecto, eo ipso, quo terræ fuerat mandatum, loco fuisse exstructam, Anastasiana, simul & Photiana Sancti Passio testatum facit. Posterioris hujus lucubratiunculæ, a qua prior in substantia haud dissonat, verba huc spectantia hæc sunt: Quidam vero Leontius vir pius, postea præfecturam, qua Illyricum administravit, adeptus, locum expians, in quo sancti Martyris reliquiæ conquieverant, & amplians, excitavit templum eo loco Martyri, commune propitiatorium & perfugium, non Thessalonicæ solum, sed & omnibus finitimis. Verum, ut quo tempore id factum verosimilius fuerit, definiamus, in codice Theodosiano, cum Gothofredi Commentariis anno 1665 Lugduni edito, tom. 6, pag. 369 Leontius, qui anno 412 & 413 Illyrici præfectus fuit, memoratur. Quare, cum Leontius alter, Illyrici præfectus, cui, quod rceitatis Photii verbis narratur, convenire possit, in monumentis antiquis non occurrat, sacram, de qua hic, ædem Sancto nostro Thessalonicæ fuisse jam inde a seculi quinti initio erectam, verosimile sane apparet, etsi interim, quod forsan reipsa Leontius, a codicis Theodosiani Leontio diversus, nec tamen in monumentis ullis antiquis memoratus, Illyricum serius præfecti munere administrarit, res undequaque certa non sit. Verum, utcumque sit, sacram equidem Demetrio ædem, & quidem quæ non parvæ dumtaxat molis, uti ex Anastasiana Sancti Vita, in qua Oratorium tantummodo vocatur, non nemo forte colligat, ædificium esset, sed insigne plane templum, Thessalonicæ jam diu ante Joannis Thessalonicensis archiepiscopi, qui, ut supra docui, seculo septimo floruit, ætatem exstitisse, ex iis, quæ hic scriptor memoriæ prodit, indubitatum est.

[75] [quemadmodum e variis,] Etenim in panegyrica, quam Præfationis in modum (adi num. 4) narratis a se miraculis præmittit, oratione de primo, quod jamjam relaturus est, miraculo in codice olim Mazarinæo, supra sæpissime laudato, pag. 17 versa & seqq. ita loquitur: Ἀκούσωμεν τοίνυν, εἰ δοκεί, μετὰ συντονίας καὶ κατανύξεως πρώτου τοῦδε τοῦ θαύματος, καὶ πολλοὺς ὑμῶν πέπεισμαι μὴ ἀγνόειν διὰ τὸ περίφαντον ἐν ὅλη τῆ Μακεδονία καὶ τῆ βασιλευούση πόλει γεγονέναι, καὶ μέχρι νῦν ἄδεσθαι παρὰ τοῖς ἀπάντων στόμασι, παίδων ἐκ πατέρων παρειληφότων τὴν ἐναργῆ τοῦ Μάρτυρος καὶ ἀπροσδόκητον θαυματουργίαν. Quæ Græca verba ita sonant Latine: Audiamus igitur, si placet, cum animi attentione simul & compunctione primum illud miraculum, quod vestrum multos, quia in tota Macedonia, imperanteque civitate (ita Græci scriptores Constantinopolim passim appellant) notissimum est, omniumque ore, e patribus per filios evidenti inexspectataque Martyris (Demetrii videlicet) miraculi patratione audita , in præsens usque tempus celebratur, non ignorare existimo; In hujus autem miraculi, quod Miraculorum edendorum lib. 1, cap. 1 refert, quodque de desperatæ sanitatis præfecto, Mariano nempe, Græce περὶ τοῦ ἀπελπισθέντος ἐπάρχου, inscribit, narratione insignis plane templi, quod Thessalonicæ, dum narratum ab eo in Mariano præfecto patraretur miraculum, S. Demetrio sacrum exstiterit, loco non uno mentionem facit. Quare cum miraculum istud diu ante ætatem suam accidisse, per verba proxime recitata Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, luculentissime doceat, consectarium est, ut & diu ante hanc ac proin ante seculum VII, quo ex dictis is scriptor floruit, Thessalonicæ ingens, quod S. Demetrio sacrum esset, templum jam fuerit exstructum.

[76] [contra ac ex Anastasio Bibliothecario argui potest,] At vero, inquies, miraculum, in Mariano præfecto S. Demetrii patrocinio patratum, apud Mabillonium tom. 1 Analectorum Veterum pag. 71 & binis seqq. etiam narrat Anastasius bibliothecarius, tumque, cum illud evenit, insigne Thessalonicæ templum S. Demetrio nondum fuisse exstructum, non obscure innuit. Fateor, sic habet: Etenim Anastasius loco citato ita scribit: His dictis confestim (Marianus) somno corripitur præ dolore & tristitia; qui cum obdormisset, apparuit ei beatus Demetrius dicens: Surge & servis tuis impera, quod te deferant in domum Demetrii: nam ibi, juvante Deo, recipies sanitatem. Cumque evigilans a circumstantibus domum Demetrii martyris requireret, ait quidam: Est domus vilissima prope stadium, in qua dicunt jacere Demetrium, qui dudum lanceis interfectus est jussu Maximiani imperatoris. Tum ille: Illuc me ferte, quia in visu dictum est mihi, illic sanitatem me posse recipere. Tunc famuli tulerunt dominum suum, ubi jussi fuerant, & jussit se ponere solummodo in pavimento. Cumque jaceret, somno subito arripitur, & ecce, beatus Demetrius iterum apparuit ei dicens: Per me sanari potes, sed timeo, ne forte post sanitatem curis hujus mundi te implices. At Marianus: Tu scis, Domine, quia numquam hoc egi, nec agere cupio. Et ille: Christus te sanat, qui erigit elisos. Et evigilans Marianus cœpit narrare visionem, cumque ad hoc ventum fuisset, ubi martyr dixit: Christus te sanat, qui erigit elisos; sanus surrexit gratias agens Deo cum omnibus, qui illic aderant; cum autem Demetrii martyris domum, in qua Sancti nostri corpus, cum delatus ad illam Marianus sanitatem hujus patrocinio recuperavit, jacebat reconditum, Vilissimam hic appellet, nec tum Thessalonicæ domus alia, S. Demetrio martyri sacra, quam in qua sacrum hujus corpus jacebat reconditum, exstiterit, insigne sane templum, quod Demetrio sacrum esset, Thessalonicæ nondum fuisse tunc exstructum, in narratione huc transcripta, in qua præterea, quam longa est, nihil plane, unde aliud suspicere, suppeditat, satis aperte indicat.

[77] Verum ipsemet Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, [Joannis Thessalonicensis verbis,] qui miraculum istud litteris primus mandavit, miraculorum edendorum lib. 1, cap. 1 Thessalonicensem S. Demetrii ædem, dum qui in hanc Marianum patrocinio S. Demetrii, qui ei in somnis apparuerat, sanitati restituendum servi intulerint, memoriæ prodit, Πανσέπτον ναὸν, Templum maxime venerandum appellat, moxque sequentia, quæ addita interpretatione Latina, transcribo, verba subjungit: δὲ εἰσελθὼν, καὶ ἰδών τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου καὶ τὴν ἐν αὐτῶ πνευματικὴν εὐωδίαν, τὴν τρέφουσαν τὰς ψυχὰς τῶν πιστῶν, ὠς παράδεισος τοῦ Θεοῦ, εἴπεν τοῖς βαστάζουσιν αὐτὸν οἰκέταις, ῥίψατέ με πλωτὸν εἰς τὸ ἔδαφος. Hic autem (Marianus nempe) cum (Demetrii templum) ingressus esset, ædisque ornatum, ac spiritualem illius, qui fidelium animas, velut Dei paradisus, alit, odorem comperisset, iis, qui illum ferebant, domesticis dixit: In nudo pavimento me deponite. Adhæc in Demetrii æde, in quam Marianum, sanitati restituendum, a servis illatum scribit, Ciborium seu (adi ad hanc vocem in Glossario Cangium) eductum in fastigiatam formam, sub quo S. Demetrii corpus reconditum jacere credebatur, altaris umbraculum ex argento confectum, exstitisse, scribit; quis vero existimet, vel in Thessalonicensi æde, sacras Demetrii reliquias continente, in quam Marianus illatus fuit, pretiosum hujusmodi ornamentum futurum fuisse, vel de ea Joannem Thessalonicensem tam magnifice, ut ex dictis facit, locuturum, si vilis dumtaxat, imo vilissima, qualis exstitisse ab Anastasio innuitur, domus fuisset? Jam vero cum hæc ita habeant, quin jam tum, cum patratum, in Mariano miraculum accidit, insigne templum, S. Demetrio sacrum, Thessalonicæ exstiterit, dubitandum non est.

[78] Id porro e Joanne Stauracio, Thessalonicensi Chartophylace, [Joanneque Stauracio, Anastasii interpretatione, quæ subinde] qui quandonam floruerit, supra edocui, utcumque confirmatur. Etenim & hic miraculum, in Mariano patratum, in suam supra memoratam de S. Demetrii miraculis lucubrationem intulit, ibidemque in codice nostro signato ✠ Ms. 193 S. Demetrii ædem, in quam Marianus, sanitati restituendus, fuit delatus, ἀνάκτορον, ædem regiam seu basilicam appellat. Nec est, quod nos hic multum moveat Anastasii Bibliothecarii auctoritas. Etenim interpretatio, qua is, quæ ad S. Demetrium apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum pag. 65 & pluribus seqq. spectant, e lingua Græca in Latinam convertit, omni prorsus mendo, sive interim id incuriæ imperitiæve ipsiusmet hujus scriptoris, sive Græci, quod huic præluxerit, exemplaris defectui adscribendum sit, carere non videtur. Rem uno alterove exemplo probatam do. Auctor anonymus, qui Sancti nostri Vitam seu Passionem, secundo loco a nobis edendam, concinnavit, narrato Demetrii martyrio, fuisse illum sub aggesta humo a Christianis quibusdam tumulatum, affirmat ac deinde subjungit: Οὐδενὶ δέ μετὰ ταῦτα φροντίς ἐγένετο μετενεγκεῖν τὸ σῶμα τοῦ Ἁγίου, ἀλλ᾽ ἔμεινεν ἐπὶ σχήματος. Hisce autem Græcis verbis sequentia isthæc apud Mabillonium tom. Analectorum Veterum cit. pag. 70 in Sancti nostri Vita seu Passione, ab Anastasio Latine reddita, respondent: Nulli autem post hæc curæ fuit transferre corpusculum Sancti, sed manebat sub signo. At vero, cum hic dumtaxat, Sancti corpus, quod sub aggesta humo tumulatum fuerat, mansisse sub hac sepultum, significari e sensus contextu patescat, voci ultimæ, quæ in recitatis Anastasii verbis occurrit, vocabulum terra seu humo substituendum puto. Vox quidem σχήματος, quæ Latine forsan per vocem signum non inepte reddi potest, in proxime recitatis biographi anonymi verbis ponitur; verum ob jam dictam, quæ a sensus contextu repetitur, causam perperam illam ibi pro voce χώματος, quæ humum seu etiam Tumulum significat, describentium incuria oscitantiave exaratam, existimo; ut, quamvis quidem erratum hic cubet, id tamen, non Anastasio, sed Græco, quo ad versionem suam adornandam usus hic scriptor est, amanuensi debeat attribui.

[79] [mendosa est, rejecta,] Verum en nunc etiam, quod verosimillime non ab alio, quam ab hoc profectum est, occurrens in versione Latina mendum. Joannes, archiepiscopus Thessalonicensis, Miraculorum edendorum lib. 1, cap. 3 Visionem, qua S. Demetrius, civitati Thessalonicensi, fame quam maxime pressæ, succursurus, viro cuidam probo in insula Chio sese spectandum dederit, enarrat, ac deinde subjungit: δὲ διαναστὰς καὶ πορευθεὶς ἐπὶ τὸ μαρτύριον τοῦ καλλινίκου μάρτυρος ἰσιδώρου, ὀφείλων ἄκριβέστερον καταμαθεῖν ἀπὸ τῶν ἐγχωρίων τίς Δημήτριος οὔτος· hisce autem Græcis verbis apud Mabillonium tom. Analectorum sæpius cit. pag. 81 sequentia isthæc Anastasiana respondent: Qui (vir scilicet, cui in insula Chio S. Demetrius apparuerat) surgens perrexit ad ecclesiam sanctorum Victoris & Isidori, volens discere a rusticis, quis iste, qui ei nimirum apparuerat, esset Demetrius. Ecclesia ergo, ad quam, cui S. Demetrius in insula Chio apparuerat, vir probus sese, quo quis, qui ei apparuisset, Demetrius esset, intelligeret, contulit, binis Sanctis, Victori scilicet & Isidoro, secundum Anastasii interpretationem sacra erat. Verum proxime recitata, e quibus, quod de ecclesia illa apud Anastasium reperitur, primitus haustum est, Joannis Thessalonicensis Græca verba, non binis, sed uni dumtaxat sancto Isidoro ecclesiam, ad quam, cui S. Demetrius apparuerat, vir probus sese contulit, consecratam fuisse, produnt. Etenim, quod in Græcis Joannis Thessalonicensis verbis proxime recitatis occurrit, vocabulum Καλλινίκος neutiquam est, cui, quemadmodum Anastasius existimavit, nomen Latinum proprium Victor respondeat, nomen Sancti proprium, sed tantum, quod S. Isidorum martyrem afficit, adjectivum, idem Græce, quod Latine pulchris victoriis ornatus, significans, uti passim modo linguæ Græcæ peritis notum est.

[80] Quidquid itaque Anastasius in miraculi, quo sanitati Marianus restitutus fuit, [ostenditur, insigne templum fuit, nomini suo sacram habuit. Illius porro] narratione adstruat, quin tamen jam tum, cum id patraretur, ac proin diu etiam ante Joannis Thesalonicensis ætatem insigne plane templum, S. Demetrio sacrum, Thessalonicæ exstiterit, ob omnia, quæ jam in medium adduxi, dubitandum non est. Atque hinc jam fluit, ut dubitandum pariter non sit, quin Sanctus diu etiam ante id tempus cultu plane insigni Thessalonicæ honoratus fuerit. Imo vero, cum ex supra dictis templum etiam insigne, nomini suo consecratum verosimillime jam inde a seculo V ibidem habuerit, eum etiam jam tm aut saltem ante seculum VI festivitate annua in illa civitate sua natali cultum fuisse, verosimillimum apparet, maxime cum jam inde ab hoc seculo pro patrono etiam primario a Thessalonicensibus habitus verosimillime fuerit, uti in Annot. lib. 1 Mirac. cap. 2 subdendis docebo. Dictum porro Thessalonicense Sancti templum inter ornamenta sua non tantum, quod jam supra memoravi, ciborium seu formæ fastigiatæ altaris umbraculum, ex argento confectum, tunc complectebatur, verum etiam fortassis thronum, ex eodem metallo constructum. Hoc certe ornamento sacrum istud ædificium jam inde a seculo sexto aut saltem a sequentis initio ditatum fuisse, fidem facit Miraculorum edendorum lib. 1, cap. 6. Ibi enim Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, miraculosam de S. Demetrio narrationem, quæ ad Eusebii, sub Mauritio imperatore, anno 602 e vivis erepto, Thessalonicensis archiepiscopi, ætatem spectat, suppeditat, argententeique throni, qui archiepiscopo hoc vivente, in Thessalonicensi Demetrii ecclesia exstiterit, mentionem facit. Atque hæc quidem ornamenta, quibus Sancti ecclesiam, imo forte ob infra dicenda horum altero, ciborio nempe, etiam tumulum ornare, Thessalonicensibus curæ fuit, eximiam prorsus, qua hi in illum antiquitus fuerunt, venerationem utcumque testatam faciunt; hanc porro amplius adhuc, quæ jam nunc subdo, ostendent.

[81] Contigit, ut, quemadmodum loco proxime cit. Joannes Thessalonicensis refert, [ornatum curando Thessalonicenses suam etiam in Sanctum] ciborium seu in fastigiatam formam eductum, sub quo, ut multis credebatur, Sancti corpus jacebat reconditum, altaris umbraculum nocte incenderetur, argentumque, e quo id, ut dixi, erat confectum, vehementi ignis calore fusum maximam partem periret. Eusebius, Thessalonicensis, quem jam mox laudavi, archiepiscopus, casu inexspectato perculsus, de novo quamprimum, qua sane re eximia ejus erga Sanctum veneratio eluxit, exstruendo ciborio serio cogitabat, cumque hunc in finem, non modica argenti, e quo combustum ciborium fuerat confectum, parte amissa, necessariam sibi deesse materiam, cerneret, ciboriumque, quod sacras Sancti reliquias continere id existimaretur, necessariam magis, quam argenteus, cujus mox meminimus, Thronus esset, supellectilem putaret, thronum istum destruere, acceptumque ex eo argentum ad novi ciborii structuram adhibere meditabatur. Verum, ne id fieret, ipsemet S. Demetrius, per presbyterum, cui semel, iterum ac tertio apparuit, Eusebio archiepiscopo, voluntatis suæ illud non esse, declarans, impediit. Neque vero præfatum Thronum, ut novum ciborium conficeretur, destrui fuit necesse. Thessalonicenses enim cives, nec moniti, affatim argenti, ut novum exstrueretur ciborium, ad archiepiscopum suum tulerunt. Joannis Thessalonicensis verba, quibus hoc postremum loco supra cit. exponitur, in compendium ab Anastasio Bibliothecario contracta, prout apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum pag. 77 exstant, hic exhibeo. Sic habent: Dum adhuc (presbyter, cui sese spectandum S. Demetrius dederat, & Eusebius archiepiscopus) De his loquerentur ad invicem, ecce ostiarius advenit dicens: Sancte præsul, prædives Mennas stat ante januam tuam cupiens tecum loqui. Dicit ei, veniat. Veniens prædictus Mennas obtulit ei LXXV libras argenti in adjutorio ciborii. Et deinde venit Johannes, scilicet Dulcedo pauperum, offerens ei quadraginta librarum pondus argenti; & cives advenientes, prout poterant, offerebant, ut ciborium restrueretur. Taliter restructum est opus sæpe nominatum meritis sancti Martyris.

[82] [venerationem ostendarunt, nec minus hanc sacri illius ædificii combusti loco] Atque ita sane Thessalonicenses, utpote ad ciborii, quo sacræ S. Demetrii reliquiæ reverenter contegerentur, structuram oblatis a se donis liberaliter concurrentes, eximiam prorsus, qua erga hunc eniterent, venerationem manifestam fecere. Quod si porro quis, ut de hac melius judicare adhuc queat, quale ac quantum, cujusque figuræ ac magnificentiæ Opus illud exstiterit, fortassis adhuc scire aveat, Miraculorum edendorum libri primi capite decimo perlecto, desiderio suo factum inveniet satis. Ibi enim in apparitionis, quæ Phoca tyranno, anno 610 e vivis sublato, imperii Orientalis habenas moderante, evenit, narratione argenteum, quod in Thessalonicensi S. Demetrii ecclesia sacrum hujus corpus continere credebatur, ciborium eleganter describitur, idque, cum Phocas proxime post Mauritium, sub quo Eusebius, Thessalonicensis archiepiscopus præfatus, sedit, imperio Orientali præfuerit, non aliud verosimillime, ne dicam indubie, fuerit, quam quod ab hoc ipso Thessalonicensi archiepiscopo fuisse exstructum, jam vidimus. Verum Opus hoc, quod alteri combusto substitutum ex jam dictis aut seculo sexto senescente aut septimi initio fuerat, posteriori hoc seculo combustum verosimillime pariter fuit. Etenim auctor anonymus, qui Joannis Thessalonicensis de S. Demetrii miraculis lucubrationem continuavit, miraculorum edendorum lib. 2, cap. 3, Thessalonicensem S. Demetrii ecclesiam flammis fuisse absumptam, refert, idque haud diu post Joannis Thessalonicensis archiepiscopi, verosimillime ante annum 690 vita functi, obitum accidisse, non obscure innuit. Jam vero, cum id ita sit, quin tunc iterum, quod Eusebius, archiepiscopus Thessalonicensis supra dictus, exstruxerat, ciborium fuerit combustum, dubitandum non apparet.

[83] [novum exstruendo fecere testatam. Id, aut certe eidem collapso.] Verum, etsi tunc seu seculo septimo senescente non tantum Opus hoc verum etiam ipsum, ut jam dictum, Thessalonicense, in quo istud continebatur, Sancti nostri templum flammis fuerit absumptum, non propterea tamen Thessalonicenses quidquam de sua erga hunc veneratione remisisse videntur. Etenim, ut loco cit. idem scriptor anonymus docet, combusti templi loco aliud perquam magnificum, quod ejus adhuc ætate exstabat, civibus suis seu Thessalonicensibus modo singulari auxilium subministrante S. Demetrio, exstruxerunt. Qua sane re suam erga Sanctum venerationem non minus, quam antiquam ejus ædem ornando, fecere testatam. Non secus porro atque antiquum, a Leontio exstructum, novum illud ædificium sacrum, aliudve, quod ei etiam postea collapso, igneve aut aliter destructo substitutum fuerit, passim apud Græcos celeberrimum juxta ac decantatissimum exstitit, idque maxime ob asservatum in eo ac cultum, e quo continuo liquor, sanandis morbis salutaris, stillabat, sancti Martyris corpus. Verum de Demetrii corpore, liquoreque, qui ex hoc stillet, sanandisque morbis salutaris sit, § sequenti tractabo; unice modo, quæ præter jam adducta de Thessalonicensi Sancti templo, alioque, quod, ei etiam sacrum, Thessalonica haud multum est remotum, notatu digna occurrunt, lectorem adhuc edocere, est propositum. Ac primo quidem Thessalonicense Sancti templum, ut Joannes Cameniata de Thessalonicensi, quod seculi decimi initio evenit, excidio in Historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptoribus pag. 326 & seq. testatum facit, Officii divini, peragi in eo ante istud excidium soliti, solemnitate, annuæque Demetrii festivitatis celebratione maxime effulsit.

[84] En huc, quæ scriptor ille ibidem suppeditat, spectantia verba. [substitutum aliud, quod & annua Demetriani festi celebratione.] Templa enim, inquit, quædam (cernuntur) præmagna ac munifica varioque ornatu pulcherrima, per mediam urbem (Thessalonicensem nimirum) extantia ac exposita, veluti communia Numinis propitiatoria; cum primis vero, interque ea præcipuum, omnium effectricis divinæ & supersubstantialis Verbi Sapientiæ, itemque semper Virginis immaculatæ ac Deiparæ; nec non (cujus supra memini) gloriosissimi præclarique victoris, Demetrii martyris, ubi divina peregit certamina & victoriæ palmam reportavit; hæc nimirum, recurrentibus per anni circulum festorum solenniis, universæ multitudinis in se concionem cogentia, lætitiam inenarrabilem & spiritale gaudium convenis inferebant. In horum siquidem singulis sacerdotum Ordines cleri matriculam implebant, quorum opera mysticus cultus resque sacra peragitur; lectorum item cœtus, qui concinendis canticis diligentiam habeant, & alternis versus tinniant, manuumque motibus modulationum sonos disponant, ac magnam quamdam digneque spectabilem choream constituant; tum effulgente vestium forma spectantium oculos demulcentes, tum artificiosa Psalmorum lyra auditum oblectantes. Quid enim erat, si hæc eantica consideres, fabulosus Orpheus, aut musa Homerica, aut Sirenum deliramenta, fictionum mendaciis digesta, ut nulla laudum vera ratio sit, sed falsi rumores, mortalium genus seducentes atque errori mancipantes? Frustra igitur in his Græci (imo potius, cum Ἕλληνες, quæ vox tam Ethnicum, quam Græcum significat, Græce habeatur, ethnici) crepitantibus buccis sese jactant, qui vera rerum scientia careant, vanisque sermonibus ipsi sibimetipsis pugnent; nobis vero tum Numen verum est, tum ipsum, quod canimus, laudisque obsequio frequentamus.

[85] Nec tantum Thessalonicense Sancti templum, pruisquam civitatis, [frequentique ad illud sancti opem imploratium, uti Cameniaæ] in qua hoc situm est, memoratum antea, quod a Joanne Cameniata describitur, excidium eveniret, eximia prorsus Officii divini solemnitate, annuaque festi Demetriani, quæ maxima, uti e jam recitatis Cameniatæ verbis intelligitur, pompa peragebatur, celebratione maxime effulsit, verum id non secus ac antiquum a Leontio exstructum, quod flamis fuerat absumptum, Thessalonicense (adi Photianæ Vitæ verba num. 74 recitata) Sancti nostri templum, commune propitiatorium & perfugium fuit, ad quod tum fideles alii, tum vel maxime Thessalonicenses, ut opem Sancti in necessitatibus suis implorarent, non raro recurrerent. Quam verum id sit, vel sola a Joanne Cameniata, dum, quæ Thessalonicenses aliosque, cum Agareni anno 904 Thessalonicæ, paulo post ab hisce etiam expugnatæ excisæque, imminerent, fecisse, in supra cit., quæ in Historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptoribus exstat, lucubratione pag. 335 memoriæ prodit, suppeditata verba argumento sunt; sunt autem hæc: Cæterum variis cogitationibus distracti ac titubantes, per reliquos insequentes dies, quod miseris reliquum est, hoc nos ipsi jam enitimur; ut scilicet, quæ nemo dicere valeat, divinæ miserationis viscera, Sanctorumque patrocinia, votis invocemus. Quippe venientes ad supra memoratam præclaro decore splendidissimam gloriosissimi martyris Demetrii ædem, tum omnes civitatis accolæ, tum ex variis gentibus advenæ, omnis dignitas atque ætas, lamentabilique choro composito, sublato ad Martyrem clamore, patronum nobis fore adversus ingruentem Barbarorum minaci ira interitum ac cædem, rogabamus. Ostendisti, dicebamus, generose Martyr, defensionis tuæ promptam ardoreque animi opitulationem, in multis haud raro periculis, quæ tuam appetiere urbem, cunctisque adversariorum dissolutis insidiis, ab omni immunem noxa ac interitu conservasti. Ostende nunc quoque, miserantissime, tuam erga nos immensam curam; & ne glorientur adversum nos gentes barbaræ & alienigenæ, quæ Deum ignorant.

[86] [hic recitatæ verba,] Neque vero dederis domum hanc, quam orbis universus novam morborum officinam medicam paratumque refugium habet, ab impuris impiisque hominibus profanari, qui nostram subsannant fidem, cultumque spernunt ac religionem: atque hoc unum nobis crimen impingunt, qua sumus in Deum, pietatem; mortemque immaturam comminantur & exitium. Licet enim innumeris digni sumus suppliciis, ob ea scelera, quæ in terra commisimus, huicque ipsi, quæ ingruit, vastitati ac cladi sumus obnoxii, non tamen alium novimus Deum, quam qui te coronavit, in cujus etiam gratiam divina peregesti certamina, quem & æmula passione clarificasti: cujus etiam munere multorum miraculorum gratiam consecutus es, nobisque murus firmus inconcussumque fulcimentum ac columen concessus es, ad quem quotidie supplices pro nobis fundens preces, quæ in rem nostram conducant, efflagitas. Respice igitur nunc quoque in populi hujus consilii mentisque inopiam ac spes depositas, orationemque nostram exaudiens, sta libera intercessione pro nobis, servis tuis, & ab exspectata nos eversione eripe, ne filii ancillæ Agar contra nos glorientur, nec dicant, Ubi est defensor eorum? Nam vides & ipse, benignissime, nos, non in lanceis, sed in potenti intercessione tua, rei summam deposuisse, qui & rursus, tuæ nos providentiæ ac curæ compotes fore, speremus. Hæc vota cum animi angore, omnes suppliciter Martyri noctu diuque offerentes atque lacrymis templi solum rigantes, hostium expectatione suspensi agebamus, cum peccatum nostrum, haud secus ac septum firmissimum ex adverso obstaret, atque Martyris intercessionem cassam redderet, ne divinam nobis benignitatem propitio Numine conciliaret.

[87] Porro Thessalonicensem civitatem, cum anno 904 ab Agarenis, [publicumque, hic pariter] ut jam docui, fuisset expugnata, haud diu admodum in potestate sua hi tenuere; mense enim nondum integro, uti e Joanne Cameniata intelligitur, excidio, quod expugnationem proxime excepit, fuerat deleta, cum deserendam illam duxere, reque etiam ipsa deseruere. Ac tum quidem statim instaurari celeberrima civitatis cœ, nec, quin tum pariter statim, ut insigne, quod a barbaris profanatum fuerat, Demetrii templum pristino decori restitueretur, laboratum a sancti amantibus fuerit, dubitandum apparet. Utut sit, istud equidem ædificium sacrum, non secus atque ante, a fidelibus, ad Sancti opem recurrentibus, frequentatum fuit. Id e publico, quod inter Innocentii tertii Epistolas, anno 1682 Parisiis a Stephano Baluzio vulgatas, libri 15 epistolæ 84 exstat insertum, instrumento fas est colligere; quod proinde, cum præterea & alia nonnulla ad Sanctum Thessalonicenseque ejus templum spectantia edoceat, integrum huc transcribo. Verum, ut quæ in hoc traduntur, facilius intelligantur, pauca adhuc, antequam id faciam, præmittenda sunt. Latini, seculi tertii decimi initio Constantinopoli in potestatem suam redacta, Thessalonicam etiam subegerunt; tunc autem Thessalonicense S. Demetrii templum Hierosolymitanis S. Sepulcri canonicis Regularibus fuit concessum. Verum hosce inter & Thessalonicensem archiepiscopum, qui in S. Demetrii ecclesiam bonaque ad hanc spectantia jus aliquod sibi competere contendebat, lis brevi exorta est, quæ tandem expressis in instrumento supra laudato conditionibus, quas ad Pontificem approbandas misere, hicque cit. epist. 84 approbavit, fuit dirempta. En nunc illud: Sanctissimo Patri & Domino Innocentio Dei gratia sacrosanctæ & universalis Ecclesiæ summo Pontifici G. ejusdem patientia & vestra Thessalonicensis Ecclesiæ minister, licet indignus, se ipsum ad pedes cum obedientia filiali. Cum propter schismaticam inobedientiam summi regis vindicta terram Græcorum correctionis funiculo flagellasset, & ipsam de secreto atque inæstimabili consilio suo ad manus reduxisset Latinorum, multi religiosi de diversis partibus accedentes diversa beneficia tam per Dominos Cardinales quam per principes & Barones & alios fideles adepti sunt.

[88] Inter quos sacrosancti sepulchri Canonici ecclesiam sancti Demetrii Thessalonicensis, [veritatum,] quoquo modo gavisi sunt adipisci, quam usque ad inthronizationem meam cum multis laboribus &, ut verum fatear, illi terræ multum necessarii possederunt. Sane quamvis prædicta ecclesia sancti Demetrii ad jurisdictionem meam pertinere noscatur, tamen ob reverentiam dominici sepulchri, ubi redemptio humani generis operata est, & ad cujus subventionem crucesignatorum exercitus terram Romaniæ dicitur acquisisse, ne etiam dicti canonici sua spe & laboribus penitus fraudarentur, & ut omnis quæstio & controversia, qualis inter me & ipsos super hoc exorta, quæ de facili ordine judicario non poterat tempore instanti propter causæ perplexitatem diffiniri, per pacem & æquitatem facilius sopiatur, præsertim cum in sæpedicta ecclesia tanti martyris corpore decorata tam favorabilis ecclesiæ canonici regulares honorificentius quam seculares valeant deservire, prudentum virorum fretus consilio, videlicet Ar. Cermopilensis episcopi Sarrensis postulati, W. Nazarocensis electi Philippensis postulati, & magistri R. Citrensis electi, mihi, quantum in me est, visum est utile pariter & honestum, ut memorati canonici dominici sepulchri de universis possessionibus, proventibus, fructibus, redditibus, legatis, & eleëmosynis quocunque justo modo ad dictam ecclesiam sancti Demetrii pertinentibus, sicut per instrumenta vel per testes idoneos sive alio justo modo probari legitime poterit, insuper de omnibus illis, quæ aliquo tempore Archiepiscopis Thessalonicensibus nomine ecclesiæ prædicti sancti Demetrii collata fuerunt, vel in posterum conferentur, sicut, ut supra dictum est, legitime probari poterit, talem pro servitio sæpedictæ ecclesiæ percipient portionem, qualem canonici sanctæ Sophiæ Thessalonicensis metropolis de possessionibus ejusdem percipient, cum eam contingerit ordinari.

[89] [instrumentum argumento sunt,] Domos siquidem, quas clerici sancti Demetrii tempore Græcorum intra Thessalonicam habebant, canonici sancti sepulchri extra partem possidebunt; oblationes quoque manuales & quæcunque eis legata fuerint nominatim, sive nomine sancti sepulchri, similiter extra partem recipient. Ea vero, quæ super tumbam sancti Demetrii offerentur, vel ecclesiæ ejusdem nominatim legata fuerint, secundum supradictam divisionem partientur. Adjuncto tantum, quod cum dicti canonici in ecclesia illa capellanos vel clericos pro tempore initutuent, sub eadem fidei religione, qua ipsi tenebuntur, eis injungent quod nullatenus aliquibus in testamento vel alias persuadebunt, ut ipsis canonicis magis, quam ecclesiæ in præjudicium & damnum Archiepiscopi debeant erogare. Expensis, quantum ad sarta tecta vel luminare ecclesiæ & justa tumbæ custodia, de commune pro rata faciendis. Præterea prior, qui in ecclesia sæpedicta sancti Demetrii pro tempore a Patriarcha Ierosolymitano & capitulo suo fuerit delegatus, mihi & successoribus meis canonice intrantibus obedientiam & reverentiam tenebitur exhibere. Matrici insuper ecclesiæ Thessalonicensi & mihi meisque successoribus in dicta ecclesia omni jure & libertate nostra, sicut & in aliis ecclesiis ejusmodi, plenarie reservatis. Salva Domini Patriarchæ Ierosolymitani & capituli sui in omnibus obedientia in ipsum priorem & canonicos & alios religiosos ibidem commorantes.

[90] [consursu maxime effulsit,] Igitur cum ordinationes ecclesiarum, quæ per inferiores prælatos fieri nequeunt, ecclesiæ Romanæ, quæ disponente Domino omnium ecclesiarum mater est & magistra, debeant reservari, dictam compositionem sive dispositionem, quam per me facere vel firmare non præsumpsi, sanctitati vestræ duxi transmittendam, paternitatem vestram flexis genibus mentis exorans attentius & obnixe, quatinus causa Dei & ob dominici sepulchri reverentiam & præcum mearum interventu, si sanctitati vestræ competens & honestum videbitur, ipsam auctoritate vestra facere vel inceptam perficere dignemini, & ut majorem habeat firmitatem, eandem auctoritate prædicta roborantes. Isthæc modo, quibus dictum instrumentum concipitur, verba considera, videbisque eo tempore seu seculi tertii decimi initio, quo datum id fuit, Thessalonicense S. Demetrii templum fidelium ad id, qui & tumulum ejus oblatis donariis honorarint, accessu haud raro frequentari soluisse. Nec hoc tantum e charta illa disces, verum etiam alia nonnulla, quæ seu ad ipsum Sanctum nostrum, seu quæ ad dedicatum ei Thessalonicense templum spectant.

[91] Ceterum hoc diu adhuc post seculum tertium decimum a Græcis, [Græci schismatici, utut Turcis subditi, seculo quinto decimo] utut schismaticis, non raro etiam, ut Demetrii in necssitatibus suis opem implorarent, frequentari soluisse, indubitatum est. Ac nominatim quidem id a Thessalonicensibus seculo quinto decimo factitatum adhuc fuisse, argumento sunt minime dubio, quæ tum in sua de excisa per Turcas anno 1429 Thessalonica Lucubratione, Leonis Allatii Symmictis, Coloniæ Agrippinæ anno 1653 a Bertoldo Nihusio editis, inserta, Joannes Anagnosta, scriptor synchronus, rerumque pene omnium, quas ea describit, oculatus testis, de Thessalonicensibus, ad S. Demetrii opem, cum civitati suæ Turcas jam imminere nossent, confugientibus, num. 10 memoriæ prodit, tum etiam, quæ, quemadmodum Analecta miraculis edendis subjicienda docebunt, Demetrius Chrysoloras, seculi & ipse quinti decimi scriptor de oleo seu unguento, mirifice adhuc ætate sua e S. Demetrii tumulo scaturiente, commemorat. Nec est, cur quisquam, an non saltem ab anno 1429 celeberrimum illud Sancti nostri in hac urbe templum a Thessalonicensibus, Græcisque aliis frequentari desierit, idcirco subdubitet, quod anno illo expugnata excisaque a Turcis Thessalonica fuerit. Tunc enim Christianis, ut Joannes Anagnosta in lucubratione laudata num. 18 testatur, duo dumtaxat templa, quorum alterum Deiparæ, alterum Præcursori Domini sacrum erat, fuere erepta. At vero, sciscitabere, an etiam biennio circiter trienniove post dicatam Demetrio ædem Christianis per Turcos eripi haud contigit? Id sane ita habere haud videtur. Etsi enim tunc hi, jubente Amurathe 2, imperatore suo, omnia fere Christianorum templa, uti idem Anagnosta num. 20 docet, occuparint, horum tamen quatuor illis adhuc fuere relicta; hæc autem inter S. Demetrii templum exstitisse videtur.

[92] Ducas enim, Michaëlis Ducæ nepos, ex imperatoria Ducarum familia oriundus, [adhuc possedere; etsi autem modo, ut apparet, sacro illo loco] qui & ipse seculo quinto decimo floruit, remque proinde optime habere perspectam potuit, in Byzantina a se contexta Historia cap. 29 sic scribit: Præcipua monasteria, quorum fama celebris ubique erat, suæ religioni (Mahometanæ nimirum Amurathes) templa, præter insignis martyris Demetrii ædes consecravit. Quamvis enim id ingressus templum suis manibus arietem immolasset, Deumque præcatus esset, Christianis tamen restitui postea jussit. Ornamentum vero sepulcri & memoriæ Martyris, templi & adytorum quodcumque erat, Turci furati sunt, parietibus nudis solummodo relictis; hic autem scriptor, ne cum Joanne Anagnosta, qui duo tantum, ut jam docui, Christianis templa proxime ab expugnata Thessalonica fuisse erepta, tradit, pugnare sit dicendus, de monasteriis, quæ præter sacras S. Demetrii ædes, religioni suæ templa Amurathes biennio circiter aut triennio post expugnatam Thessalonicam consecrarit, debet intelligi. Quod cum ita sit, nec tunc Thessalonicense Demetrii templum Christianis fuisse ereptum, certum apparet; ut proinde sacrum illum locum deinceps, non secus ac ante, Thessalonicenses aliique verosimillime frequentarint. Verum anne hodieque facere id hisce integrum est? In mosqueam seu fanum Turcicum modo esse conversum Thessalonicense S. Demetrii templum, Martiniereus in Dictionario Geographico, paucis etiam, quam insigne illud fuerit, tradens, ad nomen Salonicki, quo modo Thessalonica appellatur, e Coronellii historicis ac geographicis Monumentis, scriptoque a Paulo Luca Itinerario docet, nec quidquam, unde res hæc, licet interim, quandonam gesta sit, haud inveniam, vocetur in dubium, occurrit; quare dubitandum non est, quin sane multo minus, quam quondam soluerit, exstructum olim Sancto Thessalonicæ templum a Christianis modo visitetur.

[93] [sint exuti, Demetrium tamen adhuc in veneratione habent.] Verum non omnis propterea apud Thessalonicenses Sancti veneratio interiit, uti ex jam nunc dicendis patescet. Inter ecclesias, iis per Turcos ereptas, etiam exstitit metropolitana seu primaria basilica, æternæ Dei Sapientiæ, uti ex Joannis Cameniatæ verbis, num. 84 datis, aliisque in supra huc transcripto instrumento publico num. 88 contentis facile intelliges, consecrata; hujus autem loco Thessalonicenses, ut videtur, ecclesiam metropolitanam seu primariam aliam exstruxere, eamque, quod, eorum erga Sanctum nostrum venerationem penitus haud interiisse, argumento est, S. Demetrio consecravere. Certe, primariam modo Thessalonicæ ecclesiam S. Demetrii nomine consecratam esse, Lequienus, cui & alii scriptores consonant, in Oriente Christiano tom. 2 col. 27 affirmat; hanc autem ædem sacram ab antiqua sæpissime supra memorata, cum hæc modo ex dictis in fanum Turcicum sit conversa, esse distinctam, dubitandum non est. Ceterum ut ad aliud, quod hic adhuc memorandum restat, jam tandem progrediar, e singulari Thessalonicensium in S. Demetrium veneratione altera adhuc, non quidem Thessalonicæ, sed tamen haud procul ab hac civitate ædes sacra, uti Miraculorum edendorum libri tertii caput quartum, tempore tamen, quo id factum fuerit, non expresso, fidem facit, olim etiam exstabat. Atque hæc quidem ad fontem, cujus aquis qui sese, S. Demetrio invocato, abluerent, sanitatem amissam (adi loco cit. Miracula edenda) non raro recuperabant, erat exstructa, multumque a Christianis, cum rerum adhuc Thessalonicæ hi potirentur, solebat frequentari; verum anne pius quoque mos hic, sacro illo loco a Turcis forte pariter occupato, abrogatus modo penitus non sit, compertum haud habeo.

§ VIII. Quandonam primum prodigiosum unguentum e Sancti seu tumulo seu corpore stillare inceperit, & quid præterea de sacro hoc pignore sit credendum.

[Auctores præcipui, qui unguentum,] Quin prodigiosum unguentum e Thessalonicensi S. Demetrii sepulcro antiquitus, stupendo miraculo S. Demetrii meritis adscripto, scaturierit, dubitandum non est. Id enim testatum faciunt scriptores non pauci, qui, cum rem aut suismet oculis conspexerint aut certe e testibus fide dignis audierint, suspecti nobis hic esse non debent. Verum a quo tempore miraculum illud primum inceperit, haud æque indubitatum est, uti nec quandonam circiter Sancti nostri corpus, ad quod prodigium istud evenit, detegi contigerit. Duo idcirco hæc capita præsenti § examinare statui, uti etiam alia nonnulla, quæ ad sacrum illud pignus spectant lectoremque edoceri convenit. Verum antequam id faciam, præcipua scriptorum antiquorum, qui de prodigioso S. Demetrii unguento, morbis sanandis salutari, loquuntur, in medium proferre, ducto ab antiquioribus initio, hic lubet. Joannes Cameniata, qui seculo decimo floruit, civitatisque Thessalonicensis per Agarenos anno 904 obsidionem expugnationemque ac excidium descripsit, pag. 184 editionis Coloniensis, anno 1653 factæ, S. Demetrium appellat myroblytam, ita unguentum, quod Græce μυρὸν vocatur, ex ejus seu corpore seu tumulo saltem scaturire, Græce βλυζεῖν, non obscure significans.

[95] Joannes Scylitzes, qui seculo XI floruit, in Michaële Paphlagone oleum seu unguentum e S. Demetrii sepulcro scaturire diserte affirmat. [morbis sanandis salutare,] Nec id minus clare Anna Comnena, quæ seculo duodecimo claruit, resque a patre suo, Alexio Comneno, tunc gestas, lucubratione a se contexta, quam Alexiadem inscripsit, ad posteritatem transmisit, hujus sui Operis lib. 2, pag. 60 memoriæ prodit, ita ibidem scribens: In qua (urbe Thessalonicensi nimirum) præclarum templum in nomine magni martyris Demetrii exstructum visitur: ubi & unguentum ex venerabili ejus loculo scaturiens maximas quotidie curationes operatur in iis, qui cum fide accedunt. Nicetas Choniates, qui anno 1205 Vitam cum morte commutavit, in Annalibus a se conscriptis scelera a Siculis Thessalonicæ, cum civitatem hanc anno 1185 expugnassent, commissa graphice describens ea simul prodit, e quibus tunc etiam unguentum seu oleum e S. Demetrii sepulcro maxima copia ebulliisse, manifestum fit. Ita enim ibidem in Andronico Comneno lib. 1, num. 9 habet: Nec editis per eos miraculis movebantur, quibus Christus eos remuneratur, qui suis membris ipsi honorem habuerunt; ut unguentum, quod ex celeberrimi martyris Demetrii monumento ebullit, cadis & lebetibus haustum, patellis piscium infunderent, eo calceamenta ungerent, & ad cætera ministeria, quibus oleum usui est, temere & nequiter abuterentur. Id vero, ut e fonte inexhausto prodiens, aut ex abysso scaturiens, copiosius affluebat, & nova ratione exundabat, ut & barbari unum id mirarentur, & gratia Martyri divinitus concessa obstupescerent.

[96] Joannes Cantacuzenus, qui, abdicatis anno 1355 imperii fascibus, [e Sanctitumulo antiquitus] rerum a se aliisque gestarum historia conscribenda senectutem transegit, concinnati a se hujus Operis lib. 1, cap. 53, itemque lib. 3, cap. 9 μυροβλύτου, Latine myroblytæ, id est, oleum seu unguentum scaturientis stillantisve titulo S. Demetrium, dum de Thessalonicensi hujus seu templo seu conditorio mentionem facit, condecorat. Idem etiam faciunt præter Joannem Cameniatam supra jam memoratum scriptores Græci alii non pauci, ita tamen, ut hosce inter etiam sint, qui, quamvis quidem Sanctum, non μυροβλύτου seu myroblytæ, μυροβλήτου nihilominus, quod eodem recidit, seu myrobletæ, id est, oleum seu unguentum emittentis titulo, nomenclatione a vocibus Græcis μυρὸν, oleum seu unguentum, & βαλλεῖν, mittere seu emittere, deducta, afficiant. Ceterum ut scriptoribus jam laudatis scriptorem alium, omnium fusissime de unguento seu oleo, quod e S. Demetrii corpore seu tumulo prodigiose stillavit, locutum, adjungam, Joannes Anagnosta, supra adhuc laudatus seculi XV scriptor Græcus, qui Thessalonicæ, patriæ suæ anno 1429 a Turcis obsessæ expugnatæque, excidium litteris complexus est, in Opusculo, quod ad luctuosum illum eventum, cui ipsemet præsens interfuerat, describendum concinnavit, quodque in Leonis Allatii Symmictorum libro posteriori typis vulgatum exstat, pag. 355 & seqq., cum jam antea in eodem Opusculo pag. 329 μυροβλύτου, id est, myroblytæ seu unguentum stillantis titulo Sanctum ornasset, ita e Leonis Allatii interpretatione memoriæ prodit: Quid porro diceres de nostri trophœalis & martyris (Demetrii videlicit) myrothecio?

[97] [scaturiisse, tradunt, recensentur.] Neque illud immotum neque imperturbatum furoris exsuperantia conservarunt, qui contra nos veluti bestiæ immansuetæ sævierant; non eandem tamen ob causam, ob quam alia antiquitus per nos sepulchra exstructa reserata sunt & disjecta, & cadaverum reliquiæ, in eis jacentes, super terram dispersæ: in illis enim Turcæ pecunias a civibus repositas, causa jam prænarrata, reperere, proptereaque fere omnia & reserarunt & subverterunt; at hic duplici de causa tum propter ex non parvo auro & argento & lapidibus preciosis nec non & gemmis circa illud compositum ornatum, tum propter sanitatem exhibens divinum unguentum. Nonnulli enim ornatus tantum gratia illud despoliarunt; alii, nobis unguentorum affluentiam invidentes, &, quæ inde subsequitur, sanitate nos privare cupientes, ut in posterum illa nobis medicina, cum opus esset, nulla suppeteret. Quapropter superstratis marmoribus disjectis, unguenta non levi nisu exhauriunt, & sacrum divinumque Martyris corpus expromere conantur. Opinabantur siquidem propositum consequi, nosque unguentorum inexhaustorum in orbitatem redigere. Verumtamen, quem sibi temere proposuerat eorum libido, finem non habuit. Per plures itaque dies ambabus manibus unguentum exhauriebatur, & quibusdam plane ridiculum videbatur; at, qui plus aliis sapiebant, curæ erat illud in patriam perducere, & cum reverentia religioneque contrectare. Nam ab expertis audiverant, ad quoslibet morbos medicinalibus ipsis pharmacis multo efficacius esse. Nihilominus unguentorum fontem non potuere neque exsiccare, neque exinanire, quamvis id contentiosius multumque per tempus niterentur, & merito … neque enim humana exæquant, quæ Deus dignis elargitur; sicuti nec iisdem terminis subjacent.

[98] [Prodigium illud non jam inde, ut Joannis Stauracis, quæ] Atque hæc sunt præcipua, quæ in medium hic adducenda duxi, scriptorum de unguento seu oleo, quod e Sancti seu corpore seu tumulo stillavit, testimonia; nemo autem, quantum opinor, est, qui, hisce expensis, de rei veritate utcumque ambigat. Verum, ut ad ea, quæ dubia discutiendaque præterea hic sunt, jam veniam, quandonam insigne illud ac continuum olei seu unguenti, e Sancti seu corpore seu tumulo scaturientis, prodigium fieri primum incepit? Cum Joannes Cameniata, ut jam docui, seculo decimo floruerit, Sanctumque Myroblytæ titulo afficiat, quin jam inde ab eodem seculo decimo unguentum seu oleum e S. Demetrii tumulo stillarit, dubitandum non est; imo vero cum titulus ille non tunc primum, cum auctor ille floreret, Sancto tributus fuisse videatur, oleum seu unguentum ex ejus seu corpore seu tumulo jam inde a seculo nono aut etiam octavo prodigiose stillasse, haud difficulter crediderim. Verum num citius etiam miraculi hujus initium statui possit? Poterit sane, atque etiam debebit, si modo Joanni Stauracio in sua, quæ qualis sit, supra exposui, de patratis a S. Demetrio miraculis lucubratione sit credendum. Etenim Græcus is scriptor, cujus proinde verba una cum adjuncta, quam adornavi, versione Latina huc transfero, in codice nostro ✠ Ms. 193, pag. 73, ita scribit: Μετακαλεῖταὶ ἡμᾶς τὰ περὶ Ἰουστινιανὸν τὸν μέγαν αὐτοκράτορα. Οὕτος ἀφύλακτον ἅλλως ἔχειν τὸ τῆς βασιλείας σκῆπτρον ὑπελογίζετο, εἰμὴ ποῦ τί τῶν Δημητριακῶν λειψάνων συστρατηγοῦν αὐτῷ, μᾶλλον δὲ προμαχοῦν ἐπιφέροιτο.

[99] Γράμματα τοίνυν αὐτοῦ καὶ προθέβατα Θεσσαλονικέων εἶχεν εἰς ἐπήκοον, [recitantur, verba exigunt,] μέρός που τῆς μαρτυρικῆς διαρτίας τοῦ σώματος ἐξαιτούμενα. Γνωσιμαχοῦσιν πόλις πᾶσα, καὶ τῷ πράγματι δυσχεραίνουσι· κάμπτονται δὲ ὅμως τῇ αἰτήσει τοῦ αὐτοκράτορος ὡς ἐκ πίστεως ἐληλυθυῖᾳ εἰλικρινοῦς· καὶ δὴ παρῆσαν μὲν οἱ τὴν ὀρυγὴν ἐκ πλαγίου τῆς μαρτυρικῆς σοροῦ σκευαζόμενοι· ἄλλως γάρ πως τῇ τοσαύτῃ τῶν μύρων πλημμύρᾳ μαρτυρικὸς θησαυρὸς ἀνηρεύνητο; Τοῦ πράγματος δὲ ὅλαις εἴχοντο ταῖς χερσὶ, δάκτυλόν που τυχὸν βραχίονα, ἂλλο τι μέρος τῆς μαρτυρικῆς ὁλομελείας μεθ᾽ ὅσου τοῦ τάχους ἁρπαλέως τεμαχιζόμενοι, ὡς μὴφθάσοι τούτους κατακλύσαι τῶν μύρων ἐκεῖθεν τοῦ μάρτυρος ἐκπηδίουσα ἄβυσσος. Justianianus Magnus imperator modo nos vocat. Hic sese imperii sceptrum haud tutum habiturum existimabat, nisi quid reliquiarum Demetrii, quo secum hic exercitum duceret, seu potius pro se pugnaret, consequeretur. Litteras ergo, & quæ audire posset, mandata, partem quampiam corporis Martyris exigentia, Thessalonicensis civitas ab eo accipit. Urbs tota repugnat, remque ægre fert; imperatoris tamen petitione, veluti e sincera fide procedente, flectitur, adsuntque, qui a sinistro loculi Martyris latere fodere aggrediuntur; alias enim qui, tanta unguentorum existente affluentia, in Martyris thesaurum queat inquiri? Rei autem totis manibus instabant, alicunde digitum forte vel brachium, vel aliam quampiam corporis Martyris partem quanta poterant, celeritate, ne, antequam propositum exsequerentur, unguentorum illinc e Martyre stillante copia obruerentur, abscindere satagentes.

[100] Quod si ergo Joanne Stauracio standum sit, [a Justiniani I imperatoris,] jam inde a Justiniani I imperatoris, qui ab aliquibus Magni titulo condecoratur, ætate ac proin jam inde a seculo sexto, cujus anno 65 is obiit, unguentum seu oleum e tumulo seu potius, spectatis, quæ jam recitata sunt, verbis, Sancti corpore scaturiit, & quidem, ut luculentissime hisce traditur, ingenti copia. Verum sunt, quæ, an jam tum e Demetrii corpore unguentum seu parva seu magna copia stillarit, dubium admodum, ne quid pejus dicam, efficiunt. Ac primo quidem Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, lib. 1 miraculorum, cap. 5 in medium adducit epistolam, ad Mauritium imperatorem, cum hic quoque reliquiarum S. Demetrii partem postulasset, ab Eusebio, Thessalonicensi sub seculi sexti finem archiepiscopo, scriptam, qua hic, qui olim per Justinianum I imperatorem reliquiarum S. Demetrii pars postulata fuisset nec tamen, miraculo mox memorando obstante, obtenta, significat, rationeque inde petita sese ab adimplendo Mauritii postulato excusat. Verum, licet tunc humum loci, quo Sancti corpus jacere reconditum credebatur, a viris nonnullis, quo sacrum pignus invenirent, fuisse effossam, Eusebius in dicta epistola commemoret, ne vel verbo tamen unguenti seu olei, quod e loco isto, Sanctive corpore tunc stillarit, mentionem facit. Parum autem verosimile apparet, prodigii hujusmodi, quo adeo, ut nulla sane re magis, Demetrii sepulcrum seu conditorium fuisset illustre, mentionem ipsum, si locum istud jam tum habuisset, facturum non fuisse in laudata epistola, in qua non pauca de conditorio isto, seu, ut loquitur, de loco, quo sacrum sancti corpus jacere reconditum credebatur, in medium adducit.

[101] [uti e rationibus,] Adhæc, Viros, qui, Sancti corpus quærentes, humum effodere cœperant, igne e terra in ipsos prodigiose erumpente, ab opere incepta desistere fuisse compulsos, idem Eusebius in laudata epistola refert, additque humi partem, quæ ex igne erumpente fragrantiam ineffabilem mirabiliter contraxerat, ad Justinianum, qui & illam, non secus atque ipsum Sancti corpus, cum lætitia acceperit, postulatarum reliquiarum loco missam fuisse; unguenti autem seu olei, e Sancti seu corpore seu tumulo prodigiose stillantis, quod ad Justinianum pariter missum tunc fuerit, non meminit, & tamen, si prodigiosæ isti scaturigini jam tum locus fuisset, futurum fuisse videtur, ut æque aut etiam potius unguentum, morbis sanandis salutare, quam humus, bono dumtaxat odore ex miraculo affecta, ad Justinianum postulatarum reliquiarum loco mitteretur. Accedit, locum certe, quo sacrum S. Demetrii corpus in dicata ei Thessalonicæ ecclesia jacebat, non potuisse non esse notissimum, si ex eo, aut, si mavis, e Sancti, quod is complectebatur, corpore unguentum continuo magna copia stillabat, passimque hoc prodigium, ut supra huc transcripta Joannis Stauracii verba suadent, habebatur compertum. Verum locum, quo Sanctus in Thessalonicensi sua ecclesia jaceret reconditus, Justiniani ætate, seu cum hic reliquiarum S. Demetrii partem sibi postulavit, notum non fuisse apparet.

[102] [hic in medium] Ita autumo, primo quidem, quia, dum Eusebius, Thessalonicensis archiepiscopus, humum a quibusdam ad Demetrii corpus quærendum tentatam fuisse, in epistola plus semel jam laudata narrat, id, non eo loco, quo sacrum Sancti corpus jacebat, sed quo jacere putabatur, factum fuisse affirmat; deinde vero quia ne quidem Joannis, Thessalonicensis archiepiscopi sæpissime supra laudati, qui tamen post Eusebium floruit, ætate determinatus locus, quo Sanctus jaceret, notus exstitit in ecclesia, nomini ejus Thessalonicæ sacra, uti ipsemet scriptor ille lib. 1 Miraculorum cap. 5 fidem facit. Verba ejus, e quibus simul, Sancti conditorium seu locum, quo hic in Tessalonicensi sua ecclesia jaceret reconditus, Eusebio archiepiscopo Thessalonicensem sedem occupante, notum etiam non fuisse, luculentius patescet, huc e Græcis facta a me Latina transcribo. Sic habent: Quoniam autem semper quidem, maxime autem idololatriæ tempore, qui civitatem hanc Deo dilectam incoluerunt, Christiani accurati constantissimique martyrum amatores fuerunt, præ metu, ne Sanctorum, martyrio coronatorum, corpora idololatrarum furori committerentur, tacite illa ac mysteriose in terra absconderunt, adeo ut usque in præsens tempus ex iis, qui martyrium in hac subierunt, nullius prorsus, præterquam celeberrimæ ac sanctissimæ virginis Matronæ, sacrum conditorium, quo depositi fuerunt, noscatur.

[103] Jam vero, cum usque ad Joannis Thessalonicensis ætatem, [adductis,] quo determinato ecclesiæ suæ loco Sanctus noster jaceret reconditus, Thessalonicæ etiam, uti recitata scriptoris hujus verba fidem faciunt, ignoratum omnino fuerit, qua ratione, vel jam tum, vel etiam antea ex illius seu tumulo seu corpore unguentum seu oleum, morbis sanandis salutare, scaturiisse, resciri certo potest? An forsan vel e traditione, ab ipsa Joannis Thessalonicensis ætate aut etiam citius incepta, vel e documentis seu scripto seu aliter ab iis, qui vel ipsimet eadem Joannis Thessalonicensis ætate aut citius etiam floruissent, vel rem a majoribus audivissent, ad posteritatem transmissis? Verum qui vel traditio vel documenta, quibus, e S. Demetrii corpore unguentum jam inde a Joannis Thessalonicensis ætate, citiusque etiam stillasse, habeatur compertum, suam queant tempore isto traxisse originem, si tum determinatus, quo sacrum illud pignus jaceret reconditum, locus omnino, qualem illum exstitisse Joannes Thessalonicensis prodit, ignotus exstiterit? Id enimvero captu admodum difficile mihi apparet, oleumque proinde seu unguentum, morbis sanandis salutare, e Sancti nostri seu tumulo seu corpore vel Joannis Thessalonicensis ætate, vel etiam ante hanc scaturiisse, in animum haud possum inducere.

[104] At vero, inquies, Joannes Thessalonicensis Miraculorum edendorum lib. 1 ea suppeditat, [aliis etiam, quæ in contrarium facere possunt,] e quibus jam inde a scriptoris hujus ætate, imo etiam ante hanc oleum seu unguentum e Sancti nostri corpore scaturiisse apparet. Etenim ibidem cap. 1 sub finem Marianum, qui, quemadmodum e supra dictis liquet, diu ante Joannem Thessalonicensem floruit, ita S. Demetrio loquentem seu potius hujus pro sanitate recuperanda auxilium implorantem inducit: Τὴν δεδωρημένην σοι χάριν ὑπ᾽ αὐτοῦ τῶν ἰαμάτων ἔκχεον εἰς ἐμὲ·. ac paulo post: ἔκχεον ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν ἐλεεμοσύνην σου καὶ τὰ οἰκτείρμονα σου ἰάματα. Adhæc eodem miraculorum libro cap. 4 ita de Demetrio initio scribit: Ὀͅυ σωμάτων δὲ μόνον ἰάμασιν καλλίνικος οὐτὸς ἐναμβλύνεται Μάρτυς, ἀλλὰ καὶ &c. Fateor, isthæc locis citatis Joannes Thessalonicensis commemorat; verum e textibus adductis, jam inde a Joannis Thessalonicensis ætate aut etiam ante illam unguentum seu oleum, sanandis morbis salutare, e S. Demetrii seu corpore seu tumulo scaturiisse, concludendum non videtur. Cum enim vox Græca ἰαμὰ non tantum medicamentum, verum etiam medicamenti effectum seu sanationem significet, prior ex adductis tribus textibus hoc modo, Donatam tibi ab eodem curationum gratiam super me effunde, secundus isto, Effunde super me misericordiam tuam, commiserantesque tuas sanationes, ac tertius denique sequenti, Non solum autem corporum sanationibus Martyr ille, pulchris victoriis condecoratus, abundat, sed & &c. in linguam Latinam convertitur.

[105] [confutatio, concluditur, ætate primum, sed domum] Nec, etsi vocabulum Græcum ἰαμὰ idem prorsus, quod vocabulum Latinum medicamen seu medela, in allatis textibus significare, tantisper etiam dederimus, consectarium propterea erit, ut Joannes Thessalonicensis miraculum unguenti seu olei, e Sancti tumulo scaturientis, iis indicatum certo voluerit. Quid ni enim per medicamina, tum in duobus textibus prioribus, tum etiam in posteriori, ipsam S. Demetrii intercessionem, seu potius suppetias, Sancti patrocinio aut ferendas aut etiam reipsa miseris sæpius allatas, intellexisse possit? Alterutro sane e jam assignatis modis aut saltem alio, quo unguenti e Sancti corpore scaturientis prodigium haud adstruitur, tres supra datos Joannis Thessalonicensis textus explanandos esse, vel ex eo liquet, quod, cum hic scriptor, quo Sanctus noster ecclesiæ suæ Thessalonicensis loco jacuerit reconditus, ignorarit, unguentum ex ejus corpore scaturiisse, exploratum etiam verosimillime haud habuerit, hujusque proinde prodigii in allatis textibus mentionem haud fecerit, imo etiam ne facere quidem potuerit. Atque ita, omnibus, quæ jam dixi, expensis, nondum sane Joannis Thessalonicensis ætate, nedum ante illam, unguentum seu oleum e Sancti seu tumulo, seu corpore stillasse, verosimillimum, ne dicam indubitatum, apparet. Verum quo tandem ergo tempore prodigium istud primum cœpisse statuemus? Thessalonicense Demetrii templum haud dudum post Joannis Thessalonicensis obitum seu seculo septimo senescente flammis fuisse absumptum aliudque ejus loco fuisse exstructum, supra vidimus. Quid si ergo, cum novum istud ædificium erigeretur, terraque hunc in finem variis locis effoderetur, & primum tunc sacrum Demetrii corpus fuerit inventum seu detectum, & oleum simul seu unguentum, sanandis morbis salutare, ex eo scaturire inceperit?

[106] [aut seculo VII forte senescente aut seq. ineunte initium accepit,] Id sane mihi haud prorsus vero apparet absimile, pro certo tamen vel idcirco habere non ausim, quod auctor anonymus, qui Joannis Thessalonicensis de Demetrii miraculis lucubrationem continuavit, seculoque, ut supra docui, vel octavo senescente, vel nono ineunte floruit, nullam uspiam in miraculis, Sancti nostri patrocinio patratis, quæ narrat, unguenti ex ejus seu tumulo seu corpore prodigiose scaturientis mentionem faciat. Sancti quidem templum lucubrationis suæ seu Miraculorum edendorum lib. 2, cap. 3 vocat ἰαματοφόρον ; verum cum vocabulum ἰαμὰ sanationem æque quam medicamen, uti jam supra docui, significare queat, sane ex attributo per laudatum scriptorem anonymum Thessalonicensi S. Demetrii ecclesiæ epitheto ἰαματοφόρος, utpote quod tam id, quod sanationem, quam quod medicamen seu medelam affert, significare natum sit, argui non potest, vel obscuram ipsum unguenti e Sancti tumulo prodigiose scaturientis mentionem facere voluisse. Quod cum ita sit, oleum e Sancti tumulo jam inde a seculo octave ineunte aut etiam senescente septimo prodigiose stillare cœpisse, utcumque quidem verosimile, neutiquam tamen est certum atque indubitatum. Hinc porro simulque ex aliis, quæ e Joanne Cameniata supra disserui, jam fluit, ut certo quidem jam inde a seculo nono, fortassis autem dumtaxat jam inde etiam a seculo octavo aut septimo unguentum seu oleum, sanandis morbis salutare, e S. Demetrii seu corpore seu tumulo prodigiose stillarit. Atque hæc jam de magno isto continuoque miraculo disseruisse sufficiat; nunc, quoniam de Demetrii corpore mentio haud infrequens § præsenti facta est, nonnulla adhuc, quæ de hoc dicenda restant, hic etiam, ne, quæ conjuncta quodammodo sunt, sejunctim tractentur, expediri est consonum.

[107] Ac primo quidem sacrum illud pignus, cum determinatus, [nec citius Sancti corpus fuit detectum.] quo in dicata Sancto Thessalonicensi ecclesia jaceret reconditum, locus dudum fuisset incognitus, detectum non prius, quam seculo septimo senescente aut sequentis initio fuisse, vel e solo num. 102 huc transcripto Joannis Thessalonicensis testimonio palam est. At vero, inquies, secundum Metaphrasticam Sancti Passionem, alteramque ab anonymo, qui Metaphrasti præluxit, conscriptam Leontius, Illyrici sub seculi quinti,. uti ex supra dictis apparet, initium præfectus, Thessalonica, cum jam in hac civitate ecclesiam S. Demetrio exstruxisset, Sirmium petiturus, partem quampiam, e sacro Sancti Martyris corpore statuerat accipere, fuitque ab hoc proposito per Sanctum, in somnis sibi apparentem, abstractus. Fateor, sic habet: Verum locum determinatum, quo sacrum Sancti nostri corpus jaceret, Leontio cognitum fuisse, certum inde esse haud potest: præterquam enim quod illud Leontii consilium in Anastasianis & Photianis Sancti Actis non memoretur, id sibi etiam Leontius, utut locum, quo sacrum pignus jaceret, nondum tunc nosset, eumque dumtaxat a sese, fossione facta, inventum iri, speraret, propositum potuit habere. Utut sit, Joanne Thessalonicensi potius, quam Metaphraste & anonymo, e quo hic sua desumpsit, Demetrii biographo, standum est, Sanctique proinde, quidquid etiam hi scribant, corpus non prius, quam seculo septimo senescente, aut sequentis initio fuisse detectum, in animum induco. Atque id tunc quidem verosimiliter dumtaxat, certo autem, uti ex supra dictis pronum est colligere, non serius, quam seculo nono factum fuit.

[108] Verum anne, ut ad aliud jam progrediar, sacrum istud pignus in ecclesia Sancto sacra penes Thessalonicenses semper deinceps mansit? [Id, quidquid etiam S. Lietberti biographus scribat,] In Vita S. Lietberti, Cameracensis & Atrebatensis episcopi, ad XXIII Junii diem, quo hic colitur, in Opere nostro vulgata cap. 5, quo Sancti hujus episcopi iter Hierosolymitanum describitur, lucubratiunculæ illius auctor Radulphus ita memoriæ prodit: Ingressus (Lietbertus nempe) Dalmatiam, locisque peragratis, in quibus olim Diocletianus Thermas ædificando diversa mortis intulerat supplicia Christi martyribus, cursum vertit Isauriam versus. Quam præteriens devenit Corinthum, illicque audiens Demetrii Sancti, inter martyres præclari, corpus quiescere, sepulcrum ejus expetiit, totoque mentis affectu meritis ipsius divinum auxilium quærit. S. Lietbertus, Cameracensis atque Atrebatensis episcopus, seculo undecimo, utpote anno 1076, uti apud nos ad dictum Junii diem videre licet, e vivis sublatus, floruit; quare, si verbis recitatis vera memoret Radulphus, totumque S. Demetrii corpus intellectum voluerit, necesse est, ut id seculo undecimo non amplius Thessalonicæ quieverit, sed inde aut hoc ipso seculo aut etiam citius Corinthum, ubi id S. Lietbertus visitarit, fuerit translatum. Verum Henschenius noster, in suis in recitata Radulphi verba Annotatis aliquam auctoris hujus, qui præterea Diocletianum, martyribus labore macerandis intentum, Thermas in Dalmatia exstruxisse, perperam sane (neque enim ille id ibi, sed Romæ fecit) memoriæ prodit, circa loca, in textu huc transcripto indicata, ignorantiam suspicatus, fueritne S. Demetrii corpus Thessalonica, qua in urbe, quod ex eo unguentum medicum scaturiret, magno populorum concursu honorabatur, Corinthum translatum, disquisitum iri ad hunc VIII Octobris diem, promisit.

[109] [nec Thessalonica Corinthum seculo undecimo] Ut itaque fidem ab eo datam liberem, simulque quam merito, an in assignando, quo S. Lietbertus S. Demetrii corpus visitavit, loco Radulphus hallucinatus haud sit, in Annotatis supra citt. dubitarit, ostendam, lectori in memoriam revoco, quod num. 87 & tribus seqq. integrum huc transcripsi, instrumentum publicum. In hoc enim, quod, ut ibidem docui, seculi tertii decimi initio datum indubie fuit, corpus S. Demetrii tunc adhuc, cum id daretur, Thessalonicæ in ecclesia, huic sacra, fuisse asservatum, non obscure indicatur: quod cum ita sit, nec quidquam, quo laudati instrumenti fides elevetur, possit afferri, integrum enimvero sacrum illud pignus jam inde a seculo undecimo, quo visitatum a S. Lietberto fuit, Corinthum Thessalonica fuisse translatum, nemo dixerit, nisi forte simul, quod tamen futurum haud reor, fuisse illud, cum Corinthi aliquamdiu seculo undecimo & forte etiam sequenti jacuisset, Thessalonicam inde iterum revectum, voluerit adstruere. At vero, inquies, si res ita habeat, non tantum, num Radulphus in assignando, quo S. Lietbertus sacrum S. Demetrii corpus veneratus est, loco errarit, ambigendum apparet, verum etiam reipsa illum hac in re esse hallucinatum, indubitatum videtur. Fateor, ita omnino apparet, nisi forte is scriptor, non de integro S. Demetrii corpore, quod Corinthi a S. Lietberto visitatum fuerit, sed de illius parte loqui voluerit; illum autem non de sacri corporis parte tantum, quam Lietbertus Corinthi veneratus fuerit, loqui voluisse, sed potius Corinthum pro Thessalonica per errorem accepisse, verosimilius vel idcirco reor, quod Lietbertum, Hierosolymam petentem, ex Bulgaria in Dalmatiam, inde in Isauriam, tum Corinthum ac tandem Laodiceam esse profectum, commemoret; commode autem iter ex Bulgaria Thessalonicam dirigere, atque inde e portu aptissimo in Syriam ad urbem maritimam Laodiceam navigare potuerit, uti jam ante me in Annotatis supra memoratis etiam observavit Henschenius.

[110] [erat translatum, nec Polam,] Atque hinc jam consectarium est, ut Radulphi laudati, qui S. Lietberti Vitam, ac nominatim iter ejus Hierosolymitanum descripsit, testimonium neutiquam sufficiat, ut Corinthi, cum sanctus is episcopus Hierosolymam peteret, vel partem etiam dumtaxat corporis S. Demetrii exstitisse credamus. Verum num post saltem sacro hujusmodi pignore civitas illa fuit ditata? Id ego, utut e nullo prorsus documento affirmari queat, indubitanter tamen negare non ausim, maxime quod post seculum undecimum, quo S. Lietbertus Hierosolymam petiit, aut forte etiam citius, aliquas saltem S. Demetrii reliquias fuisse distractas seu cum aliis ecclesiis communicatas,ex jam nunc dicendis appareat. Parisiis in parva ecclesia, quæ S. Dionysii passus dicitur, postque ecclesiam, sanctissimæ Dei Genitrici ibidem sacram, sita est, sacras quasdam, quas S. Demetrii, ibidem ex infra dicendis culti, esse contendunt, reliquias asservari, Bailletus tom. 3 Vitarum col. 115 affirmat; verum cum hic scriptor dubitantis dumtaxat in modum de re isthac ibidem loquatur, nedum quidquam, quo eam stabiliat, in medium, si delatum ibidem Demetrio cultum exceperis, adducat, alio mihi, ut S. Demetrii reliquias post seculum undecimum aut etiam citius cum aliis ecclesiis fuisse communicatas, verosimile utcumque efficiam, recurrendum est. Sex Sanctorum corpora, videlicet Theodori, Demetrii & Georgii martyrum, Floris, Basilii & Salomonis Hungariæ regis confessorum, sub particulari ecclesiæ cathedralis altari Polæ in Istria anno 1653 fuisse inventa, apud nos tom. VII Septembris in historico de B. Salomone, e rege Hungariæ eremita, pag. 848 e documentis authenticis probatur, sequentique pag. profertur etiam instrumentum publicum, e quo, sex illa corpora sub altari illo a D. Michaele Ursino, episcopo Polensi, anno 1487 fuisse deposita, indubitatum fit.

[111] Cum autem Demetrius martyr, in monumentis illis memoratus, [aliave ad loca, a Thessalonica diversa, integrum umquam fuit devectum.] duobus aliis martyribus celeberrimis, Theodoro scilicet die VII Februarii, & Georgia die XXIII Aprilis cultu ecclesiastico affectis, jungatur, hique ambo, uti, quæ de iisdem ad duos dies illos disseruimus, commonstrant, pro Christianorum in bello patronis seu propugnatoribus, non secus ac sanctus noster Thessalonicensis martyr Demetrius, soleant haberi, non de alio S. Demetrio martyre, quam de hoc nostro, in laudatis monumentis fieri sermonem, sat verosimile apparet; quod cum ita sit, sacras Sancti nostri reliquias Polæ in Istria asservari, aut saltem tempore in documentis præfatis notato fuisse asservatas, sat pariter verosimile videtur. Verum integrumne has Sancti corpus, an hujus dumtaxat partem fuisse dicemus? Cum non raro, imo frequentissime, fiat, ut reliquiæ, quæ partem dumtaxat corporis Sancti cujuspiam constituunt, corporis nomine, etiam in documentis authenticis, veniant, nec quidquam, quod, integrum Sancti nostri corpus Thessalonica umquam alio fuisse delatum, suadeat, uspiam invenire licuerit, verosimilius videtur, eos, qui documenta supra memorata condidere, partem corporis S. Demetrii, ibidem memorati, seu, ut verosimile ex dictis apparet, nostri, pro integro ejusdem corpore accipere. Idem porro de Gelenio, qui in Colonia supplice, Auctarii num. 4, pag. 164 Sigebergensi Benedictinorum cœnobio S. Demetrii corpus attribuit, pari de causa, si forte ibidem de Sancto nostro sermo sit, dicendum videtur, uti & de quibuscumque seu scriptoribus seu documentis aliis, in quibus Sancti nostri corpus determinato cuiquam loco sacro adscribitur.

§ IX. Quam insignis Sancto cultus Constantinopoli, ab ipsis etiam Orientis imperatoribus, fuerit delatus, & quam quidem antiquus is sit.

[Ad S. Demetrii templum luce huic sacra cæremoniis,] Quam insigni Sanctus cultu Constantinopoli, ab ipsis etiam Orientis imperatoribus, eorumque in aula affectus olim fuerit, manifestum fit vel e solis aulæ Byzantinæ Cæremoniis, non serius, uti infra docebo, quam seculi XI initio scriptis, annoque 1751 Lipsiæ vulgatis. Harum enim lib. 1, cap. 21 exponitur, qui quotannis festum S. Demetrii, solemni ad ecclesiam huic sacram processione instituta, imperatores una cum aula sua honorare soluerint. Id proinde integrum huc transcribo. Sic habet: Pridie unius diei domini, præpositis indicant, die sequente cum allaximis senatum universum prodire, mane autem circa horam secundam præpositos ingredi jubent, quo facto, cum paucis cubiculariis, papa (Græce habetur παπία, id est ex Cangii ad vocem παπίας Gloss., palatii custode,) & hetæriarcha abeunt, & patriarcham cum metropolitis & reliquo ejus officio adducunt. Qui per porticum triconchii ingressus, in camera aurei triclinii, quæ proxima pantheo est, considet. Præpositi autem ingressi, imperatoribus ejus adventum nuntiant, qui surgunt, & cameram S. Theodori ingressi, tunicas suas induunt, & extra velum ejus cameræ egressi, adstant. Interea præpositi patriarcham adducunt, quem domini pro more osculantur, & paululum in aureo triclinio cum eo consident, rebusque omnibus bene ordinatis, præpositi intrant, dominis id nunciaturi, qui confestim cum patriarcha surgunt, & ritu ipsis solenni egressi, per tripetonem, lausiacum, justinianeum, scyla & exteriores Marciani porticus transeuntes, oratorium S. Petri, quod ibi situm est, petunt.

[113] [quæ hic] Sciendum est, dominis cum patriarcha ex aureo triclinio procedentibus, ante portas ejus argenteas eunuchos aspatarios, & logothetam cursus publici, cum protoscriniario, & primo notariorum, ministros autem triclinii aurei, prope horologium adstare. Porro dominos, ex æneis portis ad lausiacum egressos, manclavitæ & cubicularii omnes excipiunt, & comitantur. Intra scyla, seu in extrema justinianei triclinii parte, magistri, proconsules & officiales adsunt, & transeuntes dominos, procidentes in terram, adorant. Illi autem, ut supra observatum est, ad sancti Petri abeunt, ubi patriarcha sacrarium ingreditur, & post preces solennes peractas, psaltæ troparium incipiunt. Patriarcha deinde ex sacrario, sanctum Euangelium manu tenens, ad portas imperatorias ejusdem oratorii procedit, subdiacono crucem processionalem præferente. Domini cereos a præpositis accipiunt, terque genu flexo, ad Deum præcantur, tunc Euangelium & crucem osculantur, & diacono incensante, imperator, patriarchæ innixus, e templo egreditur. Observandum quoque est, pompa a S. Petri procedente, cantores troparium Martyris, quod Leo, sapientissimus & optimus imperator composuit, usque ad verba: Latens natus es; ingrediente autem processione triclinium aureum, troparium encæniorum, scilicet Gratia tibi, Christe Deus, Apostolorum gloria, recitare.

[114] [describuntur, imperatores procedere quotannis solebant.] Imperator inde, quo abierat, digressus, per medium chrysotriclinium pergit, & ex orientalibus portis cum processione egreditur, dum interea magistri, procunsules, patricii & officiales, e regione templi S. Demetrii, seu ad sinistram partem, cubicularii vero ad orientales Solarii, domini cum Patriarcha in atrio templi stant, ac solennibus encæniorum ritibus peractis introitus fit. Patriarcha sacrarium intrat, domini per mediam ecclesiam transeuntes, egrediuntur, & in tetrasero, quod ibi est, lectionem Euangelii audituri, adstant. Postea per argenteas Macronis, seu porticus oblongæ, januas progressi tunicas suas induunt, aureumque triclinium ingressi, pro more, consident, & brevi post missa datur. Convivio autem hoc die patriarcham, metropolitas, & quoscunque volunt, senatores, adhibent. Magna enimvero solemnitate S. Demetrii festum ab imperatoribus Constantinopolitanis eorumque aula quotannis celebrari Constantinopoli soluisse, ex hic descriptis, quibus tunc e triclinio aureo, seu imperatorum in palatio suo commorationis loco ad S. Demetrii templum pergebatur, cæremoniis manifestum fit.

[115] Verum quodnam illud fuit S. Demetrii templum? [Templum illud, quod, ut apparet, cum æde sacra, hic memorata, idem est,] Codinus de ecclesiæ & aulæ Constantinopolitanæ Officiis cap. 15 hunc scribit in modum: In memoria magni Demetrii abit imperator ad venerandum monasterium Palæologorum, quod nomine prædicti Martyris insignitur. Monasterii Palæologorum, ad quod imperatores XXVI Octobris die, S. Demetrio sacra, pergere quotannis solerent, Pachymeres quoque tom. 2, lib. 4, cap. 12 meminit. Vix, ac ne vix quidem dubito, quin hujus Palæologorum monasterii templum unum sit atque idem cum templo, in aulæ Byzantinæ Cæremoniis proxime memorato, cui primum a Barda cæsare ex dicendis ædificato monasterium postea fuerit adjectum. Res amplius ex dicendis elucescet. Apud Bandurum imperii Orientalis tom. 1 anonymus Antiquitatum, seu, ut vocantur ab aliis, Originum Constantinopolitanarum scriptor, qui, quemadmodum laudatus Bandurus in Præfatione tomo isti, Opera potissimum antea inedita complectenti, a se præmissa, docet, seculo duodecimo ad mediam circiter sui partem provecto floruit, Operis sui part. 2, num. 68 sic scribit: Sancti Demetrii ædem, quæ supra muros extat, Bardas cæsar ædificavit, avunculus Michaëlis, quem interfecit Basilius apud S. Mamantem, jam antea ipso cæsare, dum una cum Michaële Orientalem expeditionem susciperet, membratim conciso in conspectu Michaëlis ex sorore sua geniti. Frater quippe erat Bardas Theodoræ augustæ, quæ mater erat Michaëlis. Bardas cæsar, Michaële imperatore hujus nominis tertio jubente, anno 867 fuit occisus, ut proinde ædes sacra, quam S. Demetrio illum exstruxisse, verbis recitatis docet scriptor anonymus laudatus, seculo nono, media circiter sui parte jam elapso, fuerit ædificata. Atque id quidem in ipso urbis Constantinopolitanæ angulo, quo loco Acropolis, ad Orientalem ejusdem urbis plagam, uti ex Cangio in Constantinopoli Christiana lib. 1 pag. 44 & seq. intelligitur, sita, exstabat, factum indubie fuerit, uti vel ex eo liquet, quod Ducas locum illum Μεγαδημήτριον ἀκρόπολιν seu Magni Demetrii Acropolim, a vicino scilicet S. Demetrii templo nomenclatione accepta, in contexta a se Historia cap. 38 & 39 appellet.

[116] Verum hic intricata admodum solutuque difficilis quæstio exoritur. [a templo quod Cantacuzenus in palatio] Etenim Constantinus Porphyrogenitus in Basilio Macedone cap. 54, quo ædes sacras nonnullas, ab hoc imperatore instauratas, recenset, hisce etiam ædem, S. Demetrio sacram, sequentibus verbis annumerat: Sanctæ Annæ quoque in Deutero, & sancti Christi martyris Demetrii sacras ædes, vetustate laborantes, novas ac elegantes refecit; Cangius autem, num sacra hæc, quam a Basilio Macedone instauratam fuisse, Scylitzes quoque pag. 588 memoriæ prodit, S. Demetrii ædes una atque eadem cum ea, quam supra ex antiquitatum, seu Originum Constantinopolitanarum scriptore anonymo memoravimus, sit, in Constantinopoli Christiana lib. 4 pag. 122 in dubium revocat, & sane non immerito. Etenim, quemadmodum hoc loco scriptor ille recte notat, Cantacuzenus in Historia, a se concinnata lib. 3 cap. 6 & 9 ædem quoque S. Demetrio sacram, in ipso Constantinopolitano imperatorum palatio seu regia statuit, priori quidem loco sic scribens: Καὶ πρὸς τῷ ναῷ τοῦ μεγαλομάρτυρος γενόμενοι Δημητρίου, ὅς τῶν βασιλείων ᾠκοδόμητο ἐντὸς & cum essent prope magni martyris Demetrii templum, quod in palatio ædificatum erat; posteriori vero sequentia verba suppeditans: Καὶ πρὸς τὸν ἐν βασιλειοις τοῦ μυροβλύτου τοῦ μάρτυρος γενόμενος ναόν, Cumque ad Myroblytæ martyris templum, in palatio situm, venisset. Jam vero, si sacra Sancti nostri ædes, a Cantacuzeno hic memorata, ab æde ejusdem sacra, quæ eo ipso, quo Acropolis, loco exstitit, fuerit diversa, fuit sane, cur Cangius, hancne, an illam Basilius Macedo instaurarit, revocaret in dubium.

[117] [ponit, ob rationes, quæ] Sed rem examinemus. Anna Comnena Alexiados lib. 12 pag. 361 meminit ædis sacræ, in palatio imperatorio Constantinopolitano exstantis, quæ, quamvis quïdem a multis, seu potius, ut Græca verba sonant, a vulgo magni martyris Demetrii nomine insigniretur, in nomini tamen Dei Matris fuerat erecta; mox autem laudati Scylitzes & Constantinus Porphyrogenitus, prior quidem pag. proxime cit., posterior vero in Basilio Macedone cap. 55, fuisse ab hoc ædem, sanctissimæ Dei Genitrici sacram, in palatio exstructam, memoriæ produnt; quare hanc, nisi forte quis duas, quod parum verosimile apparet, dicatas eidem Dei Genitrici ædes in palatio exstitisse velit, esse necesse est illam ipsam, quæ, quamvis quidem, ut Anna Comnena ex dictis docet, Deipare in palatio sacra exstiterit, Demetrii nihilominus nomine insignita a vulgo fuit, quæque, nisi forte quis, contra ac verosimile apparet, ædes duas, S. Demetrii nomine distinctas in palatio exstitisse velit, cum sacra Sancti æde, quam in palatio Cantacuzenus statuit, eadem esse debet. Porro laudati Scylitzes & Constantinus Porphyrogenitus, qui, quemadmodum jam docui, Dei Genitrici ædem in palatio a Basilio Macedone ædificatam fuisse, tradunt, ab hoc etiam principe, paulo antequam id faciant, ædem S. Demetrio sacram instauratam fuisse, memoriæ produnt; quare, cum hanc ab illa, a vulgo etiam, ut jam docui, S. Demetrii nomine insigniri solita, manifestissime distinguant, consectarium ex omnibus jam dictis est, ut sacra S. Demetrio ædes, quam a Basilio Macedone instauratam fuisse, scribunt, extra palatium sita fuerit, distinctaque proinde ab æde, S. Demetrio sacra, quam in Palatio Cantacuzenus ponit. At vero, inquies, orationem seu Homiliam, supra plus semel memoratam, hisque verbis, Ἕφη σωτήριος λόγος, inceptam, quam Commentarii hujus § I Leoni Sapienti, Orientis imperatori, vindicavi, dictam fuisse ab hoc tunc, cum ædes S. Demetrio in regia seu palatio consecraretur, titulus ei præfixus, utpote qui verbis, num. 5 recitatis, sit conceptus, fidem facit.

[118] [in medium] Jam vero, cum Leo Sapiens Basilii Macedonis filius sit, huicque patri suo, quo volente, imperator jam inde ab anno 870 coronatus fuerat, anno 886 successerit, ædem S. Demetrio sacram, in cujus consecratione orationem seu Homiliam memoratam is dixit, esse illam ipsam, quam ab ejus patre, Basilio Macedone, instauratam fuisse, Porphyrogenitus & Scylitzes locis supra citt. tradunt, verosimillimum apparet, hancque proinde non aliam, quam quæ a Cantacuzeno supra recitatis verbis in palatio seu regia statuitur, exstitisse. Ita contra opinionem, qua ex jam dictis sacram S. Demetrii ædem, a Basilio Macedone instauratam, extra palatium statuimus, potest argui. Verum scriptor, qui dictæ Homiliæ seu Orationi in codice olim Mazarinæo, seculo, ut apparet, duodecimo exarato, titulum præfixit, dictam illam fuisse tunc, cum ædes S. Demetrio in regia consecraretur, idcirco fortassis in hoc notarit, quod tunc, cum præfatum codicem exararet, seu seculo XII sacrum istud ædificium solo sancti Demetrii nomine soleret distingui. Adhæc, ut cum tituli, de quo hic, scriptore Anna Comnena, quæ pariter seculo XII floruit, sacramque illam ædem, utut Demetrii nomine a vulgo insigniri solitam, sanctissimæ Dei Genitrici dicatam, notat, in concordiam adducatur, fieri potest, ut sacra illa ædes & sanctissimæ Dei Genitrici simul & S. Demetrio fuerit dicata, hincque de ea, veluti S. Demetrio fuerit dicata, hincque de ea, veluti S. Demetrio sacra, tituli scriptor, solis concinnatis de hoc Sancto nostro lucubrationibus (adi num. 3) transcribendis intentus mentionem fecerit, omisso etiam Deiparæ nomine, quo tunc fortassis a paucis dumtaxat locum illum sacrum insigniri, habebat perspectum. Quidquid itaque e titulo, quem in codice Mazarinæo Oratio seu Homilia laudata præfert, possit argui, hanc equidem, non cum sacra S. Demetrii ædes, quam a Basilio Macedone instauratam fuisse, Scylitzes & Porphyrogenitus tradunt, sed cum altera, quam in palatio fuisse Dei Genitrici exstructam, nomineque nihilominus S. Demetrii a vulgo soluisse distingui, Anna Comnena affirmat, consecraretur, pronuntiatam fuisse, indubitatum apparet, manetque proinde, sacram S. Demetrii ædem, quam Basilius Macedo instauravit, extra palatium sitam fuisse, atque adeo ab æde Sancti sacra, quam in palatio Cantacuzenus statuit, distingui.

[119] Verum quænam tandem est sacra S. Demetrii ædes, [hic adducuntur,] quæ & ab æde, per Cantacuzenum memorata, distinguitur & a Basilio Macedone fuit instaurata? Non alia, ut apparet, quam quæ eo ipso, quo Acropolis exstitit, loco a Barda cæsare, ut supra docuimus, fuit exstructa. Hæc enim, non secus atque illa, extra palatium exstitit, uti jam nunc dicenda ostendent. Ecclesiam S. Demetrii, quam luce huic sacra imperatores, ut supra docui, quotannis adire solebant, extra palatium sitam fuisse, vel e solis, quibus hic illorum magna solemnitate ad locum istum sacrum fieri solitus accessus describitur, verbis, supra huc ex aulæ Constantinopolitanæ Cæremoniarum libro transcriptis, liquet; hisce enim imperatores, quo illud S. Demetrii templum adirent, e palatii sui portis egredi soluisse asseruntur; jam vero cum hæ, uti eadem transcripta verba fidem faciunt, ad Orientalem civitatis plagam exstiterint, atque ad hanc etiam S. Demetrii ecclesia, a Barda cæsare exstructa, sita fuerit, sacrum hunc locum cum ecclesia, quam imperatores solemni supplicantium ritu XXVI Octobris die quotannis adibant, esse eumdem, verosimillimum apparet, illumque proinde, non secus atque hanc, extra palatium situm fuisse. Adhæc cum soluisse quotannis Orientis imperatores ad monasterium, S. Demetrii nomine insignitum, luce huic sacra seu XXVI Octobris die abire, a Codino verbis supra recitatis tradatur, iidemque imperatores, ut supra huc transcripta ex aulæ Constantinopolitanæ Cæremoniis verba fidem faciunt, festiva eadem S. Demetrii luce ad dictum Sancti hujus templum, extra Palatii portas situm, solemni supplicantium ritu incedere soluerint, de eodem loco sacro & apud Codinum & in dictis Cæremoniis seu potius scripto de hisce libro fieri sermonem, vix non indubitatum apparet.

[120] [videtur diversum; monasterium autem, ei adjunctum, non ab Andronico,] Quod cum ita sit, templumque, quod festiva Sancti luce adire imperatores solebant, monasterium præterea, contra ac ædi sacræ, in palatio ejusve ambitu sitæ, convenire videtur, sibi etiam, uti e Codini verbis intelligitur, habuerit adjunctum, illum sane locum sacrum ac proin etiam exstructam a Barda Cæsare ecclesiam, utpote ab hoc, ut jam docui, non distinctam, extra palatium situm fuisse, dicendum est. Jam vero, cum Sancti ecclesia, quam Basilius Macedo instauravit, extra palatium pariter, ut supra ostendi, sita fuerit, non aliam Demetrii ædem sacram, quam quæ a Barda Cæsare fuerat exstructa, a Basilio Macedone fuisse instauratam, verosimillimum apparet. Nec est, quod reponas, S. Demetrii ædes, quas Basilius Macedo instauravit, in Leonis Allatii editione ruinosas, atque in altera, quam in Byzantinis post Theophanem Scriptoribus Combefisius suppeditat, vetustate laborantes appellari; has autem denominationes exstructis a Barda cæsare S. Demetrii ædibus, utpote quæ, ut supra docui, anno dumtaxat 850 circiter fuissent erectæ, Basilii Macedonis tempore, quod hic quinquaginta nondum annis post ædes easdem ædificatas elapsis obierit, convenire haud potuisse: etsi enim id ita sit, in Græco tamen tum Scylitzæ, tum Porphyrogeniti textu, si Græca, quibus hic concipitur, verba accurate exponantur, dumtaxat habetur, Basilium Macedonem S. Demetrii ædes aut ex antiquis novas fecisse, aut antiquarum loco novas condidisse. Atque hæc sunt, quæ, ut simul, & quam S. Demetrii ecclesiam Basilius Macedo instaurarit, & hanc, quotannis luce S. Demetrio sacra ab imperatoribus solemni ritu adiri solitam, a sacra S. Demetrii æde, quam in palatio Cantacuzenas statuit, esse diversam, ostenderem, in medium adducenda existimavi. Cangius porro, ut alio jam sermonem convertamus, in Constantinopoli Christiana lib. 4, pag. 122 eo inclinare videtur, ut, monasterium, quod ex dictis templo, a Barda cæsare exstructo, fuit adjectum, ab Andronico Juniore, Palæologorum stemmate oriundo, a quo ædificatum instauratumve fuerit, nomen suum accepisse, existimet. Ita enim ibidem de monasterio isto scribit: Ab Andronico Juniore forte vel ædificatum vel renovatum crediderim, qui sanctum Demetrium summa veneratione & a puero coluit, ob præstitam sibi imprimis a Divo isto opem in expeditione Thessalonicensi, uti narrat Cantacuzenus lib. 1, cap. LIII.

[121] [Demetrium erga se beneficum experto,] Id sane, quod Cangius hic affirmat, loco cit. Cantacuzenus narrat, imo vero, Andronicum ab inveterato periculosoque vulnere, quod in pede acceperat, prodigiose, cum hunc unguento, e S. Demetrii tumulo scaturiente, linere decrevisset, absque mora fuisse sanatum, ibidem etiam adjungit, ita de Andronico, cum jam Thessalonicam occupasset, memoriæ prodens: Constitutis, quæ ad arcis (Thessalonicensis) custodiam pertinebant, imperator ad sanctum Demetrii martyris & myroblytæ conditorium processit, simul ut precibus eum veneraretur (quippe quem a puero præ aliis martyribus honorabat, & plus in eo spei reponebat, quam in ceteris, impenseque illum diligebat) simul ut eidem gratias de oblata felicitate (in occupanda nimirum Thessalonica) rependeret. Peracto utroque, quoniam etiam pedem in conflictu cum Persis vulneratus quatuordecim mensibus curari non poterat, multa medicis auxilia frustra experientibus; sed, eo paulatim tabescente, doloribus intolerandis cruciabatur, soluto calceo, Sancti unguento illum parabat perlinere, ita secum volvens, quæ ars humana & studium nequirent, ea Deum sanctis martyribus posse concedere. Ablatis fasciis nudatoque pede, linamentum illud carptum, quod vulneribus inditur (o magnam Dei ad martyres suos honorandos curam & providentiam!) extra vulnus apparuit; pes autem adeo sanus, ut nec vulneris, nec cicatricis ullum restaret vestigium, & vulneratusne aliquando fuisset, ignoraretur. Hoc viso miraculo, magis quam de acquisita Thessalonica exultavit imperator, ferventioresque & majores ob hoc beneficium gratias egit; ac tota civitas, intellecto in eum edito tam admirabili opere, multas Deo & Demetrio, a quo curatus fuerat, laudes decantavit.

[122] Hactenus Cantacuzenus; attamen, licet non tantum, [seculo XIV, sed cititus forte fuit exstructum, citiusque etiam,] quod Cangius memorat, beneficium; verum etiam aliud, in Andronicum Juniorem a S. Demetrio collatum, recitatis verbis tradat, anne tamen, quod Palæologorum dicebatur, monasterium, eidem Sancto nostro dicatum, suam ab imperatore illo, utut e Palæologorum familia oriundo, nomenclationem acceperit, mihi admodum dubium apparet. Cum enim a puero, uti transcripta Cantacuzeni verba fidem faciunt, majori in S. Demetrium, quam in martyres alios, veneratione simul ac dilectione princeps ille exstiterit, fieri facile potest, ut huic ille peculiaris erga Sanctum affectus a parentibus suis, qui & illum fortassis a majoribus hausissent, instillatus fuerit. Quod cum ita habeat, fieri etiam facile potest, ut abs hisce, quos inter nonnulli, uti apud Cangium in Familiis augustis Byzantinis pag. 230 & seqq. videre licet, opibus atque auctoritate præstitere, dicatum, de quo hic disserimus, Sancto nostro monasterium, Palæologorum idcirco nominatum, diu etiam ante Andronici Junioris ætatem seu seculum XIV fuerit exstructum, licet interim abs hoc illud fuisse instauratum, nullo queat fundamento indubitanter seu negari, seu etiam affirmari. Utut sit, manifestum equidem ex omnibus jam dictis est, Sanctum nostrum maxima in veneratione apud Orientis imperatores exstitisse, cultuque etiam plane insigni ab iisdem fuisse affectum. Verum a quo quidem tempore circiter ita honorare Demetrium principes illi cæpere? Quod supra § hujus initio deindeque adhuc laudavi, de aulæ Byzantinæ cæremoniis Opus vel a Constantino Porphyrogenito, anno 959 e vivis sublato, vel, ut verosimilius apparet, a Constantino altero, Porphyrogeniti nepote, qui delatas sibi anno 1025 imperii Orientalis habenas anno 1028 morte demisit, litteris commendatum fuisse, argumenta in Præfatione, quam sibi illud præfixam habet, adducta luculenter evincunt; quapropter non serius certe, quam vel seculo decimo vel sequentis initio Constantinopoli morem, ut S. Demetrium imperatores, sese ad sacrum huic in Acropolitano urbis angulo templum cæremoniis per verba num. 112 & binis seqq. ex Opere illo recitata expressis XXVI Octobris die conferentes, quotannis venerarentur, obtinere incepisse, indubitatum est.

[123] [& multo quidem, cultum insignem,] Adhæc mos ille, cum jam inde a medio circiter seculo nono, quemadmodum, quæ supra in medium adduxi, dilucide ostendunt, præfatum Sancti templum fuerit exstructum, jam inde etjam ab eodem seculo nono fortassis obtinuerit. Sane Demetrium hoc ipso etiam sequentique seculo atque etiam citius magna veneratione, cultuque insuper Sanctis deferri solito Constantinopoli ab ipsis etiam Orientis imperatoribus honoratum fuisse, vix non etiam indubitatum apparet. Verum de re hac tractabo, postquam nonnulla adhuc, quæ Sancti apud imperatores illos, seculo decimo posteriores, venerationem probant, in medium adduxero. Glycas in Annalibus, anno 1572 Basileæ editis, part. 4 de Michaële Orientis imperatore, hujus nominis quarto, cum sub vitæ suæ finem adversa valetudine gravissime laboraret, ita scribit: Michaëlus, ubi a malo genio pejus indies exagitaretur, in quasvis regiones & insulas presbyteris quidem singulis nummos aureos binos; monachis vero unum misit, licet irrito studio, quod malum augesceret, ac morbus aquæ intercutis accederet. Quam ob rem Thessalonicam profectus imperator ibidem degebat, & ad egregii martyris victorisque certaminum Demetrii sepulcrum assiduo versabatur, ut eo malo liberaretur. Idem etiam de eodem imperatore Zonaras & Cedrenus memoriæ produnt, hic quidem in Historiarum Compendio pag. 744, ille vero in Annalibus tom. 2, pag. 239; cum autem is imperator, quem etiam, seu potius eo imperii habenas adhuc tenente, Thessalonicenses insignem de Bulgaris S. Demetrii ope seu patrocinio retulisse victoriam, Cedrenus in Opere cit. pag. 748 per verba in Analectis, quæ tribus edendis miraculorum libris subjungam, recitanda narrat, seculi undecimi anno quadragesimo primo vitam cum morte commutarit, illius sane, ad S. Demetrii opem, quo morbo gravissimo liberaretur, continuo recurrentis factum argumento est, Sanctum nostrum seculo illo magna in veneratione apud ipsos etiam imperatores aut certe apud Michaëlem, nominis hujus quartum, fuisse.

[124] [qui nec temporis lapsu remisit.] Nec quidquam de illa tribus sequentibus seculis fuisse remissum, verosimile apparet. Ac primo quidem quam id quantum ad seculum duodecimum verum sit, vel sola num. 71 memorata, qua Emanuel Comnenus, ab anno 1180 imperator, per Demetrii festi partem a jure dicendo abstinendum in Sancti hujus venerationem statuit, anno 1166 Novella argumento est. Quod autem ad seculum quartum decimum (nihil enim, quod de decimo tertio nominatim dicam, occurrit) jam spectat, Demetrium tunc etiam ab ipsis Orientis imperatoribus honoratum fuisse, palam est tum ex iis, quæ de Andronico Juniore, anno 1341 Vita functo, antea relata sunt, tum e supra huc transcriptis Georgii Codini verbis, quibus hic seculi quarti decimi scriptor docet, imperatores ætate sua ac proin seculo quarto decimo ad S. Demetrii monasterium, seu ædem Sancto huic sacram, cui monasterium, a Palæologis dictum, esset adjunctum, solemni supplicantium ritu sese una cum aula sua quotannis XXVI Octobris die, Sancti nostri cultui addicta, soluisse conferre. Ad ea modo, quæ Sancto etiam ante seculum undecimum venerationem, Sanctis deferri solitam, fuisse exhibitam, commonstrant, jam progredior. Pelerinus in diversorum numismatum Miscellaneis, anno 1765 Parisiis in lucem editis, lib. 1 ad pag. 222 exhibet tabulam, inter varias alias, quibus varia exprimuntur numismata, ordine duodecimam, cujus numisma, nota numerali 13 distinctum, in antica quidem parte Constantinum imperatorem, in postica vero S. Demetrium, nomine ei, non Δημητριος, sed e more, quo Eta ut Iota pronuntiari solebat, apud Græcos tunc introducto, Διμιτρι adscripto, hastaque, quod hastis confossus martyrium consummarit, manui dextræ inserta, exhibet; addit autem esse, cur patemus, imperatorem, qui numisma illud cudendum curavit, alium non esse, quam Constantinum VI, qui una cum matre sua Irene imaginum cultum, a Constantino Copronymo & Leone Isauro, decessoribus suis, abrogatum, restituit.

[125] Ita quantum ad substantiam verbis Gallicis scriptor ille; [apud imperatores Constantinopolitanos,] licet autem, quæ hisce exprimitur, opinio certa, quemadmodum ipsemet mox fatetur, neutiquam sit, sat tamen verosimilis apparet, hincque etiam jam inde a seculo octavo, quo jam senescente, Constantinus VI ejusque mater Irene floruerunt, apud imperatores Constantinopolitanos, si tamen iconomachos exceperis, summa in veneratione fuisse; verosimile utcumque fit. Atque hæc sunt, quæ de veneratione, quam Sanctus apud imperatores Constantinopolitanos seculo octavo habuit, commemoranda inveni; quod autem ad seculum proxime secutum seu nonum jam spectat, nec tunc sane Demetrium Constantinopoli, aut apud ipsos Orientis imperatores exigua in veneratione fuisse, vel solum ei ibidem anno circiter, ut supra docui, 850 a Barda cæsare exstructum templum argumento est perquam valido. Ad seculum decimum venio. Sanctum a Joanne Zemisce, qui ab anno 969 ad annum usque 975 imperio Orientali præfuit, magno in pretio ac veneratione habitum fuisse, verosimile apparet. Verum antequam hoc probatum dem, nonnulla adhuc, ne quis forte etiam quantum ad venerationem, Sancto ab imperatore illo delatam, in errorem inducatur, præmittenda sunt. Victoriam de Russis ab eodem imperatore, S. Theodoro duce & martyre ei opitulante, fuisse relatam, Cedrenus in Historiarum Compendio memoriæ prodit; Verba, quibus id facit, utut ad Sanctum nostrum proprie haud spectantia, idcirco tamen, quod ad rei hic discutiendæ, atque ad venerationem, qua erga Sanctum Zemisces fuerit, spectantis intelligentiam conducant, huc transcribo.

[126] Sic habent: Ferunt ea pugna divinitus quoque Romanis latum auxilium: [licet interim a Joanne Zemisce, qui Russos, S. Theodoro opitulante, profligavit,] nam ab Austro obortam procellam in facies Scytharum ingruisse, eosque impedivisse, ne suo arbitratu rem gererent. Et ab omni Romanorum exercitu conspectum fuisse virum albo equo vehentem, qui princeps pugnam inierit, hostiumque ordines conturbaverit, nemini neque ante neque postmodo cognitum: eum aiebant fuisse Theodorum unum de pulcherrimas consecutis victorias Martyribus. Sane his semper auspicibus atque antesignanis adversum hostes uti solebat imperator hic: & quo die hæc pugna est pugnata, is festus fuit memoriæ illius Theodori exercituum ductoris. Sed & veneranda quædam mulier Constantinopoli fidem fecit, id visum fuisse divinum. Ea enim pridie istius diei in somnis visa fuerat adstare Deiparæ, & audire eam dicentem cuidam militi: Domine Theodore, meus ille & tuus Joannes in periculo versatur; festina ad opem ei ferendam: idque insomnium prima luce vicinis narraverat. Enimvero Scythæ eo prælio funduntur, cumque se portis interclusos a Barda sentirent, in campum fuga disperguntur, pereuntque innumerabiles, partim a se invicem conculcati, partim a Romanis obtruncati, vulnerati pene omnes. Martyri Theodoro gratiam pro ope lata referens imperator, templum, in quo is humatus erat, ad fundamenta usque demolitus, aliud magnificentissimum extruxit, ac prædiis amplos habentibus reditus donavit: urbem, in qua id erat, pro Euchaneia Theodoropolim nominavit. Bollandus noster hæc Cedreni verba in Commentario, Actis S. Theodori ducis & martyris prævio, ad diem VII Februarii, quo is colitur, etiam recitat, ac deinde, nonnullis interpositis, num. 28 subjungit: Quod supra retulimus ex Cedreno, semper consuevisse Zemiscen uti auspicibus atque antesignanis adversus hostes προμάχοις καὶ προβόλοις, sanctis Martyribus, quos καλλινίκους vocant, pulchris decoratos victoriis, ex eo fortassis facto ritus flammulorum manavit, quem Codinus cap. 6 memorat; aut, si antiquior, confirmatus certe religiosissimi illius imperatoris pietate.

[127] [pro belli adversus hostes auspice e Cedreni verbis] “Dum” inquit Codinus, “liturgia peragitur, aut solæ etiam Vesperæ Sabbato vel Dominica decantantur, proceres ii, qui circumstationis moderatores sunt, gestant flammula, sive φλάμουλα. Sunt autem ista: Primum archistrategus, sive S. Michaëlis imago. Alterum octapodion, habens multas divinasque sacrorum pontificum imagines, lingulis octo. Tertium crux habens imagines quatuor magnorum martyrum Demetrii, Procopii & utriusque Theodori. Quartum repræsentans S. Georgium equitem. Quintum Draconteum. Sextum imperatoris effigiem exhibens equo insidentis. Sunt autem bina omnia, id est, simul duodecim.” Hinc forte quis credat, inter Sanctos martyres, Καλλινίκους seu pulchris decoratos victoriis nuncupatos, quibus Joannem Zemiscen Auspicibus atque antesignanis adversus hostes, προμάχοις καὶ προβόλοις, uti semper consuevisse, Cedrenus tradit, per verba recitata a Bollando etiam recenseri S. Demetrium; verum res secus habet. Bollandus enim Sanctos Martyres, quibus in bello auspicibus Zemisces usus sit, non alios, quam Cedrenus, cujus auctoritate nititur, designatos voluerit; hic autem duos sanctos dumtaxat Theodoros martyres, duos scilicet celebriores illos, quorum alter Tironis, alter Ducis titulo solet distingui, pro auspicibus atque antesignanis in bello a Zemisce adhibitos commemorat. Ut res manifesta evadat, Græca ejus, quæ huc spectant satque accurate Latinitate donata non sunt, verba huc transfero una cum alia a me adornata interpretatione Latina. Ita habent: Καὶ τις ἀνήρ, ὦπτο παντὶ τῷ στρατοπέδῳ Ρωμαίων, ἐφ᾽ ἵππου λευκοῦ προαγωνιζόμενος, καὶ τὰς τῶν πολεμίων κλονῶν καὶ διαταράσσων φάλαγγας, μηδενὶ πρότερον μετὰ ταῦτα γενόμενος γνώριμος, ὅν ἕφασκον ἕνα εἶναι τῶν καλλινίκων μαρτύρων Θεοδώρων. Τούτοις δὲ προμάχοις ἀεὶ καὶ προβόλοις κατὰ τῶν πολεμίων ἐχρῆτο βασιλεὺς· καὶ γὰρ δὴ καί συνετυχέ τόνδε δὲ τὸν ἀγῶνα κατ᾽ αὐτὴν συνεχθῆναι τὴν ἡμέραν, καθ᾽ ἥν εἰώθαμεν ἑορτάζειν τὴν μνὴμην τοῦ στρατηλάτου. Hactenus Græca Cedreni verba; en nunc, quæ iis adaptanda est, stricta interpretatio Latina.

[128] Visus etiam fuerat ab omni Romanorum exercitu vir quidam, [habitus haud fuerit,] equo albo ante primam aciem certans, hostiumque pellens & turbans ordines, nemini ante vel post hæc cognitus, quem e martyribus Theodoris, pulchris condecoratis victoriis, unum esse dicebant. Hisce enim semper auspicibus atque antesignanis adversus hostes utebatur imperator, acciditque insuper, eo ipso die, quo exercituum ductoris (unius scilicet e duobus, de quibus proxime locutus est, Theodoris) festivitatem celebrare solemus, prælium illud committi. Hæc modo verba considera, facileque intelliges, Sanctos dumtaxat Theodoros martyres, quibus Joannes Zemisces auspicibus atque antesignanis adversus hostes uti soluerit, a Cedreno ac proin etiam a Bollando commemorari. Verum, etsi id ita sit, nosterque proinde sanctus martyr Demetrius martyribus illis, quibus adversus hostes auspicibus atque antesignanis Joannes Zemisces usus fuit, annumerari e Cedreni recitatis verbis haud possit, neque etiam ex hisce illum Bollandus iisdem annumerarit, Demetrium tamen, quod inter sex flammula seu vexilla, quæ in majoribus festis rei divinæ assistenti imperatori a proceribus præferri solebant, unum etiam, quod, quemadmodum adducta a Bollando Codini verba fidem faciunt, S. Demetrium repræsentabat, recenseatur, præcipuis olim imperii Constantinopolitani protectoribus fuisse accensum, indubitatum apparet, idque vel a seculo nono, si flammulorum illorum seu vexillorum usus a Joanne Zemisce primum introductus fuit, vel etiam citius, si is ante principis hujus ætatem jam obtinuerit, confirmatusque abs illo dumtaxat fuerit. Alterutrum sane factum esse, ac proin apud Joannem Zemiscen magna in veneratione Demetrium fuisse, verosimile mihi, quemadmodum & Bollando visum est, videtur.

[129] Atque in hanc opinionem ex eo concedo propensius, [obtinuit.] quod Sanctus equidem diu etiam ante seculum nonum seu Joannis Zemiscæ, imperatoris Constantinopolitani, ætatem σύμμαχος seu in bellis auxiliator ab imperatoribus Constantinopolitanis habitus fuerit, hocque etiam nomine magna in veneratione apud illos exstiterit, uti vel ex eo colligas, quod Mauritius, Constantinopolitanus seculo sexto senescente sequentisque initio imperator, ab Eusebio, Thessalonicensi archiepiscopo, corporis S. Demetrii partem, quo hujus in bellis auxilium experiretur, postularit, idemque ante Mauritium Justinianus I, qui & ipse seculo sexto floruit, pariter præstiterit, prout Miraculorum edendorum libri 1 caput quintum fidem facit. Nec ea tantum ex hoc habemus, verum etiam Justinianum, cum ad eum (adi num. 101) pars terræ, quæ ex igne e Sancti tumulo erumpente fragrantiam ineffabilem mirabiliter contraxerat, reliquiarum postulatarum loco missa fuisset, maxima eam lætitia, non secus atque ipsum Sancti corpus, accepisse; quod sane hunc summa in veneratione apud imperatorem illum fuisse, argumento est minime dubio.

§ X. Cultus ecclesiasticus; Sancto etiam apud Latinos aliasque nationes a longissimo jam tempore delatus.

[Templum, S. Demetrio sacrum, a Leontio,] Leontium, Illyrici seculo quinto, ut supra docui, verosimiliter ineunte præfectum, qui insignem ex ante dictis Thessalonicæ S. Demetrio ecclesiam exstruxerat, e civitate hac Sirmium, Illyrici urbem percelebrem, imo a Constantini Magni ætate totius Illyrici, antequam hoc bifariam in Illyricum Orientale & Occidentale fuisset divisum, metropolim, præfectique prætoriani sedem, profectum, alteram etiam ibidem Sancto ecclesiam, in qua, quas secum Thessalonica attulerat, ejusdem reliquias, Chlamydem nimirum, sanguine Martyris adhuc notatam, atque orarium hujusve saltem partem deposuit, erexisse, Metaphrastes simulque anonymus, quem sibi prælucentem hic habuit, Sancti nostri biographus sub contextarum a se Demetrii Passionum finem memoriæ produnt. Verum anne binis hisce scriptoribus ea in re, a qua gesta diu admodum tam unus, quam alter verosimillime abfuit, fides tuto adhiberi potest? Photiana quidem & Anastasiana Sancti Acta ecclesiæ, quam Leontius Sirmii S. Demetrio exstruxerit, mentionem nuspiam faciunt; verum nihil etiam, quo Metaphrastis, anonymique, qui huic præluxit, ista de re assertum falsitatis utcumque evadat suspectum, suppeditant. Quare, cum nec quidquam, quod binis istis Sancti nostri biographis fidem hic denegandam suadeat, aliunde occurrat, fuisse reipsa a Leontio, Illyrici præfecto, ecclesiam Sancto nostro Sirmii exstructam, in animum induco.

[131] [Illyrici præfecto, in ipsa Sirmiensi civitate,] Atque id quidem ex eo etiam facio propensius, quod seculo saltem undecimo Sirmii exstitisse templum, S. Demetrio sacrum, e Joanne Cinnamo, qui seculo isto floruit, resque, a Joanne & Manuële, imperii Constantinopolitani habenas tunc moderatis, gestas, conscriptis a sese, Parisiisque typorum beneficio anno 1670 vulgatis Historiarum libris sex complexus est, habeatur compertum. Etenim scriptor ille concinnati hujus a se Operis lib. 5, num. 12 sub finem ita memoriæ prodit: Hungarorum gens sæpe Romanorum (ita passim ab historicis Græcis ii omnes, qui Orientis imperatoribus suberant, solent vocari) fines incursavit, & paulo antequam imperaret Alexius Comnenus, Sirmium cepit, multisque Transistranis urbibus expugnatis, Næsum usque pervenit. Ibi in sancti Martyris (Procopii nempe) incidentes feretrum, totum quidem inde corpus auferre inhumanum, ut arbitror, existimantes, sola manu ablata, recessere, & Sirmium reversi, eam deposuere in templo Demetrii martyris, quod pridem exstruxerat is, qui Illyricum præfectus regebat. Eam igitur illic (Sirmii nimirum) inventam sustulit inde imperator (Emanuël Comnenus scilicet) & reliquo, ut diximus, reddidit corpori. Cum Emanuël Comnenus imperator, qui manum, quam quondam, a S. Procopii martyris corpore abstractam, Hungari Sirmii in S. Demetrii templo deposuerant, in civitate isthac invenisse reliquoque Sancti illius corpori reddidisse a Cinnamo hic narratur, anno 1180 obierit, eique tum primum Alexius Comnenus, hujus nominis secundus, successerit, Alexium Comnenum, quo nondum imperii Orientalis habenis admoto, Hungari Sirmium cepisse, ibidemque S. Procopii martyris manum in S. Demetrii ecclesia deposuisse ab eodem Cinnamo per verba recitata referuntur, imperatorem nominis illius primum fuisse, necesse est.

[132] Quare, cum hic jam inde ab anno 1080 imperare inceperit, [contra ac e Cangio non nemo forte] consectarium est, ut jam inde a seculo undecimo Sirmii ecclesia, S. Demetrio sacra, certo exstiterit; quod sane, quæ a Metaphraste anonymoque, qui huic præluxit, Sancti biographo de exstructa S. Demetrio a Leontio, Illyrici præfecto, Sirmii ecclesia traduntur, veritati esse consona, argumento etiam qualicumque est. Cangius nihilominus in suis in huc transcriptum Cinnami locum Annotationibus, utpote in quibus de eadem, de qua Metaphrastes anonymusque, qui huic præluxit, Sirmiensi Sancti ecclesia, uti ex infra dicendis patescet, loqui videatur, ea suppeditat, e quibus anne umquam ecclesiam, S. Demetrio sacram, Leontius Sirmii exstruxerit, non nemo forte subdubitet. Etenim ibidem sic scribit: Quod hic habetur templum D. Demetrii, videtur illud esse, a quo oppidum D. Demetrii, ad Savum amnem situm, nomen accepit, hodie S. Demeter dictum, haud procul ab antiquo Sirmio. Quod vero templum illud in Sirmio extare ait Cinnamus, id accipiendum puto pro Sirmiensi agro; nam Σίρμιον non semel is dicitur eidem scriptori. Oppidi vero S. Demetrii meminit Bonfinius Dec. V, lib. IV extremo. Quod si ergo Cangio assentiendum sit, S. Demetrii templum, cujus Cinnamus verbis recitatis meminit, non in ipsa Sirmiensi urbe, sed in agro, huic adjecto, situm fuerit, oppidoque, quod in hoc pariter seu haud procul a Sirmio situm erat, atque hodie S. Demeter vocatur, nomen deinde fecerit. Verum hæc mihi neutiquam placent: etsi enim Cinnamus, uti in dictorum suorum probationem Cangius adjungit, Σίρμιον subinde ad agrum dumtaxat, civitati huic adjectum, significandum adhibeat, in transcripto tamen textu vocabulum istud eo loco, quo de depositis ab Hungaris, Sirmium reversis, in sacra ibidem S. Demetrio æde S. Procopii martyris reliquiis loquitur, ita abs illo accipi, verosimile haud apparet.

[133] Hungaros enim, paulo antequam Alexius Comnenus imperii Orientalis habenas suscepisset, [arguat,] præter multas Transistranas urbes, a se subactas, Sirmium etiam cepisse, in eodem textu ait, ibique indubie hoc vocabulum, non ad agrum Sirmio adjectum, sed ad ipsam hanc civitatem significandam usurpat; jam vero, cum id ita sit, nec scriptores unam eamdemque vocem ad res prorsus diversas, nullo omnino, quo id prodant, subministrato indicio, significandas in brevi adeo textu, qualis est supra e Cinnamo huc transcriptus, adhibere haud soleant, scriptorem hunc etiam eo loco, quo de S. Procopii reliquiis, ab Hungaris in S. Demetrii templo Sirmii depositis, sermonem facit, vocabulum Sirmium, non ad Sirmiensem agrum, sed ad ipsam hanc civitatem significandam usurpare, verosimillimum, ne dicam indubitatum, apparet. Adhæc Cinnamus, dicatam S. Demetrio ædem, de qua in textu supra huc transcripto loquitur, abs illo, qui Illyricum præfectus regebat, ædificatam fuisse, diserte tradit, sermonemque proinde facit de eadem sacra S. Demetrio æde, quam Metaphrastes anonymusque, qui huic præluxit, Sancti nostri biographus, Leontium, Illyrici præfectum, Sancto exstruxisse, aiunt; hanc autem bini hi scriptores, non in agro, qui Sirmio adjacet, sed in ipsa hac civitate, statuunt. Præterquam enim, quod, Leontium, cum Sirmium pervenisset, templum ibidem sancto nostro Martyri exstruxisse, dilucide prodant, nec Sirmii nomine Sirmiensem agrum umquam vocare noscantur, templum illud prope ædem, S. Anastasiæ sacram, situm fuisse docent, verosimileque haud videtur, in agro Sirmiensi seu rusticano quopiam loco duo simul Leontii, Illyrici præfecti, ætate, seu seculo quinto exstitisse templa, quorum alterum S. Demetrio, alterum S. Anastasiæ martyri esset sacratum. Nec est, quod reponas, templum, quod Anastasiæ martyri sacrum esset, Sirmii exstitisse, a Metaphraste dumtaxat, anonymoque, qui huic præluxit, Sancti nostri biographo asseverari; etsi enim id ita sit, binis tamen hisce scriptoribus ea in re esse assentiendum, vel ex eo apparet, quod S. Anastasiæ reliquiæ seculo quinto seu eo tempore, quo a Leontio ecclesiam S. Demetrio juxta alteram, quæ S. Anastasiæ sacra esset, Sirmii fuisse exstructam, iidem bini scriptores tradunt, in civitate isthac exstiterint, uti ex iis, quæ Theodorus Lector lib. 2, pag. 568 editionis, a Valesio adornatæ, memoriæ prodit, indubitatum videtur.

[134] [fuit exstructum, ibique etiam jam inde a seculo V cultus ei fuit delatus,] Porro quod ad Cangii de sito haud procul ab antiquo Sirmio oppido, quod hodieque S. Demeter dicitur, nomenque a S. Demetrii templo, ibidem exstructo, acceperit, Annotata jam spectat, nec hæc ejus de ecclesiæ S. Demetrii, a Leontio, Illyrici præfecto, exstructæ, atque a Cinnamo per verba supra recitata memoratæ, situ opinionem firmant. Quid ni enim, cum primum ædes, S. Demetrio sacra, Sirmii a Leontio erecta jam fuisset, altera deinde, eidem Sancto nostro sacra, quæ loco sibi adsito, paulatim in oppidum crescenti, nomen fecerit, in agro Sirmiensi ædificata esse potuerit? Sane, cum oppidum, S. Demeter dictum, quod ad Savum situm est, a Bonfinio loco supra per Cangium cit. reipsa memoretur, idque hodieque, utpote in modernis Geographicis Hungariæ Slavoniæque tabulis passim notatum, indubie adhuc existat, ita vere rem evenisse, in animum induco. Hinc porro jam consequitur, ut Sanctus noster in Illyrico, cujus olim Slavonia, Sirmium antiquum, oppidumque, a S. Demetrio dictum, modo complectens, partem constituebat, non unam tantum, sed duas ecclesias nomini suo consecratas habuerit, dubitandumque proinde non sit, quin eximia plane, si non per omne late Illyricum, Sirmii saltem, ubi etiam supra memoratæ, quas eo Leontius attulerat, sacræ ejus reliquiæ servabantur, dictoque, cui nomen fecit, in oppido veneratione ecclesiastica, & Sirmii quidem ob jam dicta de exstructa ibidem ei a Leontio ecclesia jam inde ab hujus ætate seu seculo ineunte quinto, fuerit gavisus; hanc autem diu etiam ibidem perseverasse, vel ex eo liquet, quod, cum Sirmium anno circiter 441, uti inter eruditos convenit, ab Attila, Hunnorum rege, fuerit eversum, ecclesiaque nihilominus, S. Demetrio sacra, seculo undecimo Sirmii adhuc, ut jam docui, exstiterit, necesse omnino sit, Sirmiensem Sancti ecclesiam, a Leontio ex dictis ædificatam, post cladem illam Hunnicam fuisse instauratam, antiquæve, penitus fere ex ea destructæ, loco novam fuisse erectam, quæ deinde, vel certe altera, ejus iterum loco exstructa, ad seculum usque undecimum steterit.

[135] Nec tantum Sirmii diu Sancti nostri veneratio perseveravit, [qui postmodum ad totam,] verum etiam inde longius sese diffudit; etsi enim, ut jam indicavi, per omne late Illyricum propagata forte haud fuerit, per totam tamen Hungariam, Slavoniæ Sirmioque in hac sito vicinam, sese lapsu temporis extendit. Etenim Demetrius Hungariæ patronis a regni hujus indigenis annumeratur, quotannisque, ut talis, ritus duplicis Officio, uti e Sanctorum patronorum regni Hungariæ Officiis propriis, anno 1703 Viennæ Austriæ excusis, disco, per totam late Hungariam XXVI Octobris die, quæ ei apud Græcos sacra est, colitur. Ac in Horis quidem canonicis, quæ de eo tunc recitandæ proponuntur, tres Lectiones, quartam videlicet, quintam & sextam, e Metaphrasticis ejus Actis maximam partem contextas, uni sibi proprias habet, orationemque item propriam, hisce verbis conceptam: Deus, qui beatum Demetrium martyrem tuum, virtutum signis clarificas, ejus nos, quæsumus, interventu a cunctis reatibus, & a malis, quæ pro eis meremur, absolve propitius. Per Dominum; in Misssa autem, quæ de eo tunc dici solet, quæque hoc introitu: In virtute tua, Domine, lætabitur justus &c. de communi unius Martyris est, præter orationem jam recitatam duæ aliæ, secreta videlicet alteraque, quæ postcommunio dicitur, ab hujus generis orationibus, quæ in aliis de communi unius pluriumve martyrum Missis dici solent, omnino diversæ, de S. Demetrio, uti Missæ de sanctis regni Hungariæ patronis, anno 1735 Tyrnaviæ excusæ, me docent, recitandæ exhibentur Ac prior quidem his verbis, Munera nostra, Domine, meritis beati Demetrii martyris tibi, quæsumus, reddantur accepta, & nosmetipsi gratum tibi efficiamur sacrificium; posterior vero sequentibus constat: Purificet nos, quæsumus, Domine, cælestis mensæ libatio, &, intercedente beato Demetrio martyre tuo, ad vitam nobis proficiat sempiternam.

[136] Atque ita quo cultu, Sanctus ab Hungaris, a quibus ut patronus colitur, [&quidem ante seculum etiam XIII,] afficiatur, modo exposui; nunc pauca adhuc de tempore, quo fieri id abs illis inceperit, lubet proferre. In Vita B. Margaretæ, Virginis Hungaricæ, ad diem XXVIII Januarii, quo hæc colitur, apud nos edita, S. Demetrius, una cum SS. Laurentio & Bartholomæo sanctimoniali cuidam, acuta febri laboranti, spectandum sese in somno dedisse, eamque, ut apud archiepiscopum Strigoniensem de instituenda in dictæ beatæ Margaretæ sanctitatem & miracula inquisitione ageret, monuisse narratur; quare cum hinc, ut beatæ hujus virginis, vita jam functæ, sanctitas innotesceret, curæ S. Demetrio fuisse videantur, hunc abs illa, in vivis adhuc superstite, singulari veneratione affectum, verosimile potest videri, cultumque proinde in Hungaria a seculo saltem tertio decimo, quo eadem beata virgo obiit, obtinuisse. Adhæc cum Sirmium, ubi Sanctum jam inde etiam a seculo quinto cultum fuisse, e supra dictis liquet, Hungarorum juris diu ante dictum, quo B. Margareta Hungarica ad Dominum migravit, seculum tertium decimum exstiterit, diu etiam ante hoc S. Demetrium apud Hungaros cultu ecclesiastico fuisse affectum, neutiquam mihi vero apparet absimile. Ita autumo, quod non raro factum sit, ut Sancti cujuspiam cultus, qui in una civitate vigebat, ad alias regni ejusdem civitates brevi etiam temporis spatio fuerit propagatus, nec Sirmio S. Demetrii cultum, etsi interim tempus, quo id primum factum, sat prope definiri haud queat, ad alias Hungariæ urbes fuisse propagatum, dubitandum appareat.

[137] [late Hungariam, atque etiam,] Hungari enim, utut ecclesiæ Romanæ seu Latinæ ritus consuetudinesque sequantur, Demetrium tamen, non VIII Octobris die, quæ Sancto huic apud Latinos sacra est, sed XXVI mensis ejusdem, quæ eidem apud Græcos dicata est, celebrare solent: id autem (neque enim Sancti cultum proxime a Græcis accepisse videntur) non alia potiori de causa fieri ab eis posse videtur, quam quod a Sirmiensibus, qui ad sese a Græcis, urbis suæ diu ante Hungaros dominis, Thessalonica propagato more, non VIII, sed XXVI Octobris die festivam Sancti lucem celebrare solebant, ecclesiastico Demetrium cultu quotannis honorandi consuetudinem acceperint. Utut hæc, quæ nescio an sat certo definiri queant, sese etiam habeant, Sancti equidem cultum ad totam late Hungariam esse propagatum, ex iis, quæ supra disserui, indubitatum est. Nec eum ad Bulgariam, Hungariæ finitimam, pariter manasse, minus indubitatum debet haberi. Id e facto, plane singulari, quod a Niceta Choniate in Isaacio Angelo lib. 1 num. 4, 5 & 6 refertur, probatum do. Bulgari anno 1041 Thessalonicam, quadraginta millium militum exercitu, duce Alusiano, civitati huic oppugnandæ admoto, in potestatem suam redigere meditati erant; verum a præsidiariis, improvisa horum apertis civitatis portis impressione perterriti, ingenti suorum strage in fugam, S. Demetrio Thessalonicensibus, uti in Analectis, quæ edendis Sancti miraculis subjungam, e Cedreno docebo, præire ac pro urbe decertare palam conspecto, fuerant conjecti.

[138] [uti e singulari prorsus,] Bulgari porro, hac accepta clade, a Michaële, Orientis imperatore hujus nominis quarto, penitus fuere subacti, Græcorumque imperio exinde usque ad tempus Isaacii Angeli, qui anno 1185 imperare incepit, Bulgaria pacifice mansit annexa. Verum gens ista, angustiis, castellisque plurimis, quæ præruptis saxis inædificata habebat, tunc freta, aperte a Græcis, quorum etiam potentiam parvi pendebat, tandem defecit. Defectionis principes exstitere Petrus & Asan, duo ex antiquorum Bulgariæ regum, uti Innocentii III Papæ Gesta pag. 67 docent, sanguine progeniti fratres. Atque hi quidem, ne sine causa res novas moliri viderentur, imperatorem Isaacium Angelum, a quo sibi, quod petituri essent, negatum iri, prævidebant, Cypsellis agentem conveniunt, sibique exigui reditus prædium ad Hæmum montem assignari, atque in Græcorum legiones admitti, postulant; repulsam autem, ut præviderant, passi, domum redeunt, palam a Græcorum imperatore deficiunt, popularesque, ut idem faciant, alliciunt; quod qua ratione omnino singulari, imo exotica, cum hos consilio suo, cladis verosimillime, a majoribus suis prope Thessalonicam, S. Demetrio opem obsessæ huic civitati suæ ferente, olim acceptæ, adhuc memores, haud sat propense, utut abacti per vim pecoris, exactionumque quarumdam occasione Græcis gravissime offensos, assentientes invenirent, consecuti tamen fuerint, lubet ipsis a Niceta Choniate libro citato suppeditatis verbis exponere.

[139] [quod ipsis Choniatæ verbis hic refertur,] Sic itaque ibi num. 6 habet: Cum Blachi (Bulgarorum scilicet fœderati seu potius horum in Mœsia pars) principio ab eo conatu, ad quem a Petro & Asane inducebantur, rei difficultate territi, adhorrerent: fratres, ut popularibus suis eum metum adimerent, ædem nomine præclari martyris Demetrii ædificarunt, in eamque multos dæmoniacos utriusque sexus coegerunt, qui cruentis & perversis pupillis, effusisque crinibus cætera omnia exquisite exprimebant, quæ id genus hominum propria habet, eosque docebant in furore proloqui: Deo visum esse, ut gens Bulgarorum & Blachorum, diuturno jugo excusso, libertatem consequatur, eaque de causa Christi martyrem Demetrium, relicta metropoli Thessalonica & æde, Romanorumque consuetudine, ad ipsos pervenisse, adjuturum id opus. Igitur vecordes isti homines paulum morati, & subito majore spiritu collecto, rursus alienati, exagitabantur, & clara voce quasi numine afflati clamitabant: Non amplius desidiæ esse locum, sed arreptis armis Romanos invadendos esse: & qui in bello caperentur, non conservandos aut vendendos, sed inclementer occidendos esse, & prece & precio repudiatis, neque magis ulla obtestatione moveri oportere quam adamantem. Tota igitur gens, a talibus vatibus concitata, ad arma concurrit, & ut initia defectionis auspicata fuerunt, magis etiam credidere, Deum libertati suæ favere. Nec ea contenti in oppida & prædia ab Hæmo remota diffunduntur.

[140] En enimvero singulare prorsus, ut jam monui, [facto intelligitur, Bulgariam propagatus fuit,] a Niceta hic relatum, Bulgarorum principum Petri & Asanis factum! Atque id quidem, utut minime probandum, Bulgarorum tamen, utpote qui eo impulsi in Petri & Asanis consilia concesserint, eximiam erga S. Demetrium venerationem ostendit, uti etiam quanto in pretio Sancti hujus, majoribus suis olim, ut jam docui, maxime adversati, patrocinium habuerint; ut sane, quin ii, prospera deinde adversus Græcos, quorum jugum excusserant, fortuna usi, sancto nostro Martyri, quem Petri & Asanis artibus delusi in Bulgariam, relicta Thessalonica Græcorumque tutela, migrasse, sibique patrocinaturum, rebantur, cultum etiam, maxime in ecclesia, quam ei Petrus & Asan erexerant, deinceps detulerint, dubitandum non appareat; imo vero, cum Petrus & Asan, quo in partes suas Bulgaros, populares suos, attraherent, auxilium, non alterius cujuscumque Sancti, sed Demetrii eis adfuturum sibi comminiscendum duxerint, hunc etiam apud Bulgaros, cum nondum, Petro & Asane suadentibus, arma in Græcos, quo sese in libertatem assererent, arripuissent, maxima in veneratione fuisse, cultumque obtinuisse, verosimile etiam apparet. Utut sit, cum equidem, quis qualisve is fuerit, perspectum haud habeam, sicque nihil amplius, quod ea de re lectorem edoceam, occurrat, ad cultum ecclesiasticum, Sancto nostro alibi præterea delatum, sermonem jam converto.

[141] Anastasius bibliothecarius in Præfatione, quam Sancti nostri Passioni, [isque præterea verosimiliter quidem Romæ,] a se contextæ, Carolo Calvo (adi num. 14) suam hanc lucubrationem inscribens, præmisit, ita sub initium principi huic loquitur: Beati Demetrii, Thessalonicensis martyris, Passionem atque miracula, hortantibus fratribus, & maxime viro peritissimo Johanne diacono, vestræ fidei puritate ac scientiæ claritate notissimo, nuper de Græco in Latinum transtuli sermonem; qui præfatus Joannes hujus Martyris in domo quidem sua miræ antiquitatis & pulcritudinis oratorium habebat, tamen qualis iste martyr Christi esset, ignorabat. Ego vero, sicut expertus sum apud Thessalonicam, ubi preciosum corpus ejus redolet, & splendore miraculorum refulget, innotui ei per ordinem. Joannes, hic ab Anastasio Bibliothecario memoratus, S. R. E. diaconus erat, Romæque proinde, ut dubitandum non apparet, commorabatur; quare, si miræ antiquitatis pulchritudinisque oratorium, quod hic, Anastasio per verba recitata testante, in domo sua habuit, fuerit reipsa, uti hic scriptor sese æstimasse, indicat, sancto nostro Martyri consecratum, consectarium e recitatis Anastasii verbis erit, ut is etiam Romæ, & quidem ante seculum nonum, quo idem Anastasius floruit, qualicumque saltem cultu ecclesiastico fuerit gavisus. Verum cum duo etiam Italiæ Martyres, Demetrii nomine distincti, alter Verulis, alter Ostiæ, in Romano Martyrologio adscribantur, nec Anastasius quidquam, e quo se Demetrium, oratorium in Johannis diaconi domo habentem, homonymum esse Thessalonicensem martyrem, collegerit, in medium adducat, fueritne Demetrius noster, an alius Sanctus homonymus, reipsa Romæ seculo nono ac forte etiam citius cultus, solis huc transcriptis Anastasii verbis innixus pro certo asseverare non ausim, licet interim, quod hic scriptor vir haud rudis exstiterit, eaque, quæ in litteras misit, sat diligenter examinasse videatur, res utcumque verosimilis queat haberi.

[142] [ac forte etiam Novariæ,] Pari fere de causa, nostrone de Sancto, an de alio homonymo Carolus, Novariensis episcopus, dum lucubrationis a se adornatæ, quam Novariam inscripsit, lib. 1, pag. 184 ita scribit, Colitur (Novariæ nimirum) in eadem ecclesia S. Julii etiam Demetrius martyr die XI Maii, fuitque in ea altare ei dicatum; de cujus tamen translatione nihil habeo, quod referam, sermonem instituat, dubitandum existimo, certeque de alio Demetrio martyre, quam de nostro, loqui ipsum, crediderim, si Novarienses Demetrii, quem XI Maii, forte quod hoc die sacrum illius corpus olim acceperint, in S. Julii ecclesia colunt, integrum ad se corpus aliquando fuisse translatum, contendant, seu potius hodieque aut saltem olim integrum possederint; rationem, ob quam ita existimem, quisque ex iis, quæ num. III de sacris Sancti nostri reliquiis corporeve, Thessalonica numquam alio secundum omnes sui partes avecto, disserui, facile intelliget. Porro nec melius, Demetrione nostro, an alteri martyri homonymo ecclesia parœciæ, S. Demetrii nomine in Britannia Aremorica insignitæ, quæ in Vita S. Gildæ abbatis, ad XXIX Januarii diem, quo is colitur, apud nos edita, num. 27 memoratur, consecrata sit, habeo perspectum. Verum alia præterea ecclesia, quam sancto nostro Demetrio exstructam consecratamque fuisse, indubitatum est, hic modo etiam memoranda occurrit.

[143] [certo autem in Africa,] Cyprianus quidam in Africa episcopus, infeliciter, uti Miraculorum edendorum lib. 2, cap. 6, sede tamen, quam hic occuparit, nuspiam indicata, memoratur, a Slavis, cum Byzantium negotii cujuspiam causa peteret, captus, duramque ita in servitutem delapsus ab apparente sibi S. Demetrio seque viæ, qua Thessalonicam aufugeret, ducem præbente in libertatem fuit assertus. Hinc in Africam reversus, quo sese sancto Sospitatori suo gratum exhiberet, templum insigne, opem ei iterum mirabiliter ferente sancto Martyre, exstruxit, eidemque dedicavit. Porro cum miraculum, quod in laudati episcopi gratiam Sanctus patravit, seculo nono aut forte etiam paulo citius, uti in Annotatis eidem subdendis docebo, evenerit, certum omnino est, in Africam tum etiam propagatum fuisse Demetrii nostri cultum, quem ibidem etiam incrementa temporis lapsu sumpsisse, fas est colligere vel e solis, quibus miraculi istius narratio, ab Anastasio Bibliothecario in compendium contracta, apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum pag. 95 terminatur, sequentibus hisce verbis: Per orationes ejus (S. Demetrii videlicet) si quis infirmus in eodem templo (per Cyprianum nempe episcopum exstructo) devotus advenerit, si perunctus fuerit de oleo lampadis ejus, ilico sanabitur.

[144] Huic porro ecclesiæ, quam, nomini suo sacram, [Cappadociaque obtinuit, uti & apud Syros aliosque,] Sanctus in Africa habuit, altera adhuc, procul ab ea remota, quam dedicatam sibi Demetrius in Cappadocia olim habuit, adjungenda est. Ita te Miraculorum edendorum libri tertii cap. quintum & ultimum docebit, e quo etiam, locum illum sacrum frequenti ad hunc fidelium, S. Demetrii opem implorantium, concursu, patratisque ejusdem patrocinio miraculis illustratum fuisse, intelliges; ut sane, nisi citati Miraculorum libri auctor anonymus a vero, quod tamen haud ausim asserere, hic aberret, Sanctum nostrum in Cappadocia etiam veneratione, Sanctis deferri solita, fuisse gavisum, dubitandum haud appareat. Nec hac illum apud Russos, Syros Coptitasque fuisse destitutum, vel ex eo certum apparet, quod horum omnium, ut supra docui, Fastis sacris ad XXVI, quo etiam a Græcis colitur, Octobris diem sit insertus. Porro Bailletus tom. 3 Vitarum col. 115 sub finem verbis Gallicis, Latine a me redditis, sic scribit: Non dubitatur, quin Demetrii Thessalonicensis sit cultus, Parisiis stabilitus in parva S. Dionysii Passus post Deiparæ templum ecclesia, ubi sacellum in ejus honorem consecratum est, reliquiæque, quas illius esse contendunt, servantur. Ita ille: ac merito sane, quin S. Demetrii cultus, Parisiis in parva verbis hisce memorata ecclesia stabilitus, ad Sanctum nostrum spectet, non dubitari, facilius vel idcirco existimo, quod, cum Demetrius sacrarum in Terram Sanctam expeditionum tempore non semel sese, uti in Analectis, quæ tribus Miraculoum edendorum libris subjungam, docebo, Christianis Occidentalibus auxiliatorem adversus infideles præbuerit, mirum neutiquam, si non tantum Parisiis, sed & pluribus aliis ecclesiæ Occidentalis locis cultu ecclesiastico honoraretur, deberet accidere.

[145] At vero aliud adhuc, quod unusquisque haud immerito miretur, [atque ipsos etiam Turcas.] commemorandum hic restat. Apud ipsos etiam Turcas Sanctus in veneratione est. Ita ex libro, qui Ars factorum historicorum, chartarum &c notas chronicas examinandi inscribitur, intelligo. En verba, huc spectantia, quæ pag. 154 in eo occurrunt, e Gallicis Latina a me facta. Hic sanctus (Demetrius nimirum) ab Italis S. Dimitri appellatur. Turcæ nomine Casin-Giuni eum designant. Fabulosas suas, ait princeps Cantimirus, de eo habent Legendas, Musulmannumque fuisse eum asseverant; quod & de S. Georgio, qui apud eos Hydyrlez vocatur, affirmant. Festa amborum horum Sanctorum iisdem, quibus Christiani Orientales, scilicet XXIII Aprilis, & XXVI Octobris, celebrant. Ad dies hosce Turcæ expeditiones suas ordinant. Post XXIII Aprilis diem in campum copias educunt, servitioque militari XXVI Octobris finem imponunt. Principis Cantimiri Opus, quod verbis hisce abs Artis cit. auctore laudatur, ad manum non habeo; quapropter penes hunc quantum ad ea, quæ hic tradit, fidem stare volo, Turcasque, qui, quod sane mirum est, sectæ suæ Demetrium, utut diu ante hanc exortam floruerit, adscribunt, in veneratione eum habere, haud difficulter credo, eo etiam propendens, ut e veneratione, qua in illum feruntur, fortassis factum putem, ut tandem celeberrimum Thessalonicense Sancti templum (adi num. 92) Christianis eripuerint, atque in sectæ suæ fanum converterint.

PASSIO PRIMA,
Ab auctore anonymo scripta atque ab Anastasio Bibliothecario e lingua Græca in Latinam conversa,
Ex editione Mabillonii cum variis Mss. & Photiana Passione collata.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)

BHL Number: 2122

A. anonymo.

PROLOGUS.

[Auctor, cur Sancti Passionem Latine reddiderit,] Domino piissimo imperatori Karolo a semper augusto, Anastasius b exiguus coronam & regnum cum Christo. Beati Demetrii Thessalonicensis martyris passionem atque miracula hortantibus fratribus, & maxime viro peritissimo Johanne Diacono c, vestræ fidei puritate ac scientiæ claritate notissimo, nuper de Græco in Latinum transtuli sermonem d, qui præfatus Johannes hujus Martyris, in domo quidem sua, miræ antiquitatis & pulchritudinis oratorium habebat, tamen, qualis iste Martyr Christi esset, ignorabat.

[2] [Caroloque imperatori mittat, exponit.] Ego vero, sicut expertus sum apud Thessalonicam, ubi preciosum corpus ejus conditum redolet e, & splendore miraculorum refulget, innotui ei per ordinem f. Sed quia imperium vestrum tanti Agonistæ fraudari notitia novi, vobis quoque id ipsum opportune mittere procuravi, quatinus vestra magnitudo cum intercessionibus Sanctorum & amicorum Dei, istius quoque prece apud Deum obtinere gratiam valeat, & perfrui mereatur gloria sempiterna. Rex regum & Dominus dominantium regnum vestrum dextera sua protegat, & de temporali ad æternum transferat regnum.

ANNOTATA.

a Ei scilicet, qui cognominatus fuit Calvus, annoque 877 obiit, uti in Commentario prævio num. 15 docui.

b Hic non alium, quam qui a S.R.E. munere, quo functus est, bibliothecarius cognominatur, Vitamque S. Dionysii Areopagitæ, Latinitate a se donatam, ad Carolum Calvum imperatorem anno 876 misit, Anastasium designari, indubitatum apparet; quodnam autem ante tempus Anastasius hic S. Demetrii, Thessalonicensis martyris, quam hic damus, Passionem e lingua Græca in Latinam converterit, Commentarii prævii num. 15 vide expositum, intelligesque etiam ex ibidem dictis lucubrationem isthanc ab Anastasio ad Carolum Calvum imperatorem anno 875 aut altero e binis sequentibus missam fuisse.

c Hunc esse illum ipsum Johannem, S. R. E. diaconum, in cujus gratiam Collectanea Græca, a Sirmondo edita, Latinitate, ut eidem Johanni, ecclesiasticam historiam meditanti, adjumento essent, Anastasius donavit, Mabillonius tom. 1 Veterum Analectorum pag. 96 affirmat, nec, quantum opinor, a veritate in hac sua assertione deviat.

d E voce nuper, qua hæc Anastasii assertio afficitur, simulque ex eo, quod Anastasius anno 875 aut altero e binis seqq., uti ad lit. b docui, ad Carolum Calvum imperatorem Sancti nostri Passionem miserit, consectarium est, ut hanc certe haud diu ante annum 875 e Græco in Latinumsermonem transtulerit.

e Alludatne hic Anastasius ad unguentum, quod, cum Thessalonicæ versaretur ac proin ætate sua seu seculo nono e Sancti nostri Thessalonicæ tumulo prodigiose scaturierit, pro certo asseverare non ausim, licet interim jam inde ab eo tempore miraculum istud habuisse locum, indubitatum appareat, uti in Commentario prævio § VIII videre licet.

f Utinam Anastasius, ut, quo de cultu, quem Sanctus noster scriptoris illius ætate seu seculo nono Romæ habuerit, certo constaret, quidquam hic protulisset, unde sibi, S. Demetrium, cui Johannes diaconus in domo sua oratorium consecratum habebat, unum eumdemque cum Sancto nostro Thessalonicensi martyre homonymo esse, exploratum exstiterit! Vide Commentarii prævii num. 141.

CAPUT UNICUM.
Sanctus fidem prædicat, Maximiano imperatori, ad gladiatorum spectaculum properanti, captivus sistitur, illiusque jussu custodiæ primum mancipatur, ac deinde etiam occiditur.

[Sanctus, dum fidem prædicat,] Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate a, homo superstitiosus piæ religionis auditores persequebatur, & interficiebantur ab eo b. Inter quos erat beatus Demetrius, manifestum faciens semetipsum absque ullo timore, qui a juventute & bona egerat opera, & alios docuerat. Docebat enim, qualiter divina Sapientia descenderat ad terram de cælo, ut hominem, qui mortuus fuerat peccato, vivificaret sanguine proprio c.

[4] Cum hæc & alia multa prædicaret, quidam ministri imperatoris, [Maximiano imperatori, gladiatorum spectaculum,] qui ad capiendos Christianos fuerant deputati, tenentes sanctum Demetrium imperatori obtulerunt Maximiano. Contigerat enim ire imperatorem ad stadium civitatis propter eos, qui ad singulare certamen fuerant congressuri. Illic enim parabatur per quasdam tabulas circulus circumseptus, ubi suspecturus erat eos, qui ex adverso invicem theatrice se impugnarent d. Quia delectatio erat ei adspicere humani sanguinis fusionem.

[5] [quo Lyæum, sibi dilectum, decertantem visurus erat,] Verumtamen non sine cura & sollicitudine habebat quod esse sibi delectabile cernebatur. Flagrabat autem desiderio circa quemdam, Lyæum nomine, monomachum, qui jam multos virtute ac mole corporis abusus, exstinxerat, occidendi experimentum per meditationem & consuetudinem possidens. Hunc eo quod omnes formidarent, & nullus, ei qui resisteret, videretur, inter primos Maximianus habebat, & diligebat, & libenter in eum respiciebat.

[6] [adeunti, captivus sistitur, jussu illius custodiæ mancipatur,] Laudabat autem & mirabatur, & quasi super magna re in superbia viri gloriabatur e. Porro cum prope stadium pervenisset, tunc adducunt ei, qui ceperant, beatum Demetrium. Audiens autem imperator, quod Christianus esset, quia se totum ad præsentiam spectaculi contulerat, beatum Demetrium jussit ibidem juxta stadium exsistere, & penes publicum balneum custodiri. Ipse vero Imperator residens, Lyæo introducto, interrogabat, quis singulare cum eo vellet inire certamen, dona promittens & proponens f.

[7] [ac deinde cum a Nestore, singulari sese, nequicquam imperatore id dissuadente,] Et quidam adolescens nomine Nestor g, a superioribus exsiliens gradibus, adversus Lyæum stabat, singularem conflictum arripere cupiens: ita ut obstupescens Maximianus vocaret ad se Nestorem, qui ad hoc exsilierat, illique daret consilium dicens: Novi, quod te pecuniarum egestas ad tantum phantasiæ fecerit elevari, ut aut superans divitias repentinas adquiras; aut voto fraudatus, cum vita molestante careas egestate. Ego autem tibi ob miserationem qua adornaris ætatis, dabo etiam pro solo ausu condigna & sufficientia dona, & vade, habeas cum vita etiam dona. Lyæo vero temetipsum ne objicias, quoniam multos te potentiores devicit.

[8] [certamini committere contra Lyæum auso, necatus hic fuisset,] His Nestor auditis, nec recipit monita imperatoris, neque formidavit de virtute Lyæi; imperatori autem respondit: Nec pecuniis, ut adseruistis, ad hunc agonem veni, sed ut meliorem Lyæo memetipsum reddam h. Mox ergo tam imperator, quam hi, qui circa erant, Lyæo faventes, in iram dictis Nestoris consurgunt i, jactantiam ejus non ferentes: imperator vero confortabat Lyæum, & fidum eum reddebat. At ille dignum se imperatorio judicio festinabat ostendere. Cumque facta fuisset congressio, mortalem Lyæus suscepit ictum, & protinus mortuus est, & extremam fecit imperatori confusionem.

[9] [etiam occiditur, ipsoque, quo hoc factum, loco terræ mandatus] Unde nec ullis pactis & repromissis pecuniis Nestori recompensans k, sed mox in suo solio resilivit, & tristis ad palatium reversus est. Cum autem ei quidam de Demetrio suggessissent, statim in ira permotus in ipso loco, in quo fuit retentus, jussit eum lanceis perforari Ita beatus Demetrius bonæ confessionis martyrium consummavit. l Corpus vero ejus ab interfectoribus parvipensum est: sed quidam religiosi viri noctu latenter venerunt, & sumentes illud ex ipsis, in quibus projectum fuerat pulveribus, & comportata terra, quantum potuerunt, abscondere curaverunt, ne læsionem ab aliquo de trucibus & cruentis animalibus sustineret. Nulli autem post hæc curæ fuit transferre corpusculum Sancti, sed manebat sub signo m.

[10] Porro ut modicum celebraretur, non pauca in eodem loco facta sunt virtutum ac sanitatum insignia his, [ecclesia, postea ibidem ei exstructa, fuit honoratus.] qui fide eum invocabant. Cum jam fuisset meritum Martyris divulgatum, Leontius quidam n Deo amabilis, vir adornans thronum Illyricorum præfecturæ, domum, quæ sanctissimum continebat Martyris corpus, cum humillima esset, & undique obruta & coangustata porticibus publici balnei ac stadii, universa nocentia mundavit & expurgavit, prædiisque amplioribus dilatavit o eam, & erexit ibi oratorium p in honore sancti martyris Demetrii, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cum quo est Patri & Spiritui Sancto gloria, honor & imperium in sæcula sæculorum.

ANNOTATA.

a Cum de Maximiano imperatore, sub quo S. Demetrius martyrium subiit, sermo hic sit, non alium, quam Maximianum Galerium, hicdesignari, necesse est. Adi Commentarium prævium num. 57 & seq.

b In codice nostro signato ✠ Ms. 84, uti & in Ms. Rubeæ-vallis exemplari habetur: Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate homo superstitiosus, piæ religionis auditores persequebantur & interficiebantur. Verum nostra lectio, Latina constructione spectata, indubie præstat; utrum autem & textui Græco, qui respondens imperfecto Persequebantur, sensum passivum hic habenti hujusque nihilominus haud capaci, deductum a verbo Διωκεῖν, passivam simul & terminationem & significationem admittenti, tempus verosimillime complectitur, conformior existat, pro certo nequeo edicere, cum Græcam Sancti nostri Vitam, quam Latinam Anastasius fecit, ad manum non habeam. Interim, cum Mombritius legat, Cum imperator Maximianus in Thessalonicensium degeret civitate, piæ religionis auditores persecutionem patiebantur & interficiebantur ab eo, nescio, an forsan primævus textus Græcus Latine haud aptius conformiusque ad auctoris sensum redderetur hoc modo: Cum imperator Maximianus, homo superstitiosus, in Thessalonicensium degeret civitate, piæ Religionis auditores persecutionem patiebantur & interficiebantur ab eo.

c Non tantum prædicasse aliosque docuisse, sed & civitatem Thessalonicensem ad Christum adduxisse S. Demetrium, Passio ejus, a Photio in Bibliotheca suppeditata, docet; & sane Sanctum, si non totam civitatem Thessalonicensem fidei lumine illustravit, multum tamen in ea protulisse fructum, sat certum apparet. Adi Commentarium prævium num. 37 & tribus seqq.

d In Mss. nostris Trevirensi S. Maximini & Rubeæ-vallis exemplaribus, quibus etiam codex noster, signatus ✠ Ms. 84, consonat, ita legitur: Hic enim parabatur per quasdam tabulas circulus circumseptus, ubi suscepturus erat eos, qui ex adverso invicem theatrice impugnaverant. Verum nec hæc, nec nostra lectio, utut ista etiam aliquanto forte melior, admittenda videtur. Lectorem cur ita existimen docebo in Annotatis, quæ insra subjungam textui, qui transcriptis hisce Passionis Anastasianæ verbis in Passione Sancti altera, proxime huic, e qua etiam, uti in Commentario prævio num. 15 & seq. docui, promanasse videtur, subjicienda, respondet.

e Photiana Sancti Vita de Lyæo, qui alias Lycus aut etiam Libeus vocatur, hoc loco dumtaxat habet: Erat autem gladiatorum alter maximus tyranni amicus, qui omnium optime videbatur pugnare, nomine Lyæus.

f Duos dumtaxat, Lyæum videlicet & Nestorem, die illo, quo Maximiano, ad gladiatorum spectaculum properanti, S. Demetrium captum stiterunt, singulari certamine decertaturos fuisse, Photiana illius, prout Latine versa exstat, Passio indicare videtur, uti etiam Nestorem gladiatorem fuisse. Verbis enim, ad litteram præcedentem recitatis, proxime hæc habet subnexa: Qui autem cum illo (Lyæo nimirum) eo die depugnaturus venerat, plebeius erat, juvenis ætate, nomine Nestor. Verum verba, ad lit. præced. recitata, e quibus illud, si una cum verbis, hic jam transcriptis, considerentur, apparet, Græco Photii textui haud sat accurate consonant. Hic enim sic habet: Ἦν δὲ τῶν μονομάχων μάλιστα τῷ τυράννῳ καὶ φιλούμενος καὶ δοκῶν κατὰ πάντων ἀριστεύειν, Λυαῖος ὄνομα· hæc autem Græca verba, strictiori interpretatione adhibita, ita sonant Latine: Erat autem Gladiatorum ille (non alter, quod bene notandum) qui tyrrano & maxime diligebatur & contra omnes pugnando prævalere posse videbatur, nomine Lyæus.

g Plebeium hunc fuisse, Photiana Sancti Vita (adi, quæ ex hac ad lit. præced. dedi, verba) diserte tradit, idque etiam, quæ hic mox in Anastasiana Sancti Vita de Nestore subduntur; satis ostendunt.

h Ms. Trevirense S. Maximini habet: Sed ut meliorem Lyæo memetipsum ostendam.

i In Ms. Rubeæ-vallis legitur: Irati sunt dictis Nestoris.

k In Ms. Trevirensi S. Maximini additur victoriam.

l Qui Sancti corpus a fidelibus fuerit sepultum in Photiana ejus Passione ita exponitur: Pii vero corpus Martyris clam de nocte, quando illis impiorum terror permittebat, in ruderibus, in quibus interfectus erat, effossa terra, sepeliunt.

m Voci huic substituendum puto Terra vel Humo, rationemque, cur ita existimem, Commentarii prævii num. 78 exposui.

n Hic verosimiliter seculo quinto ineunte floruit. Adi Commentarium prævium num. 74.

o Ms. Rubeæ-vallis habet Ditavit.

p Ne hinc inferas, ædem sacram, quam Leontius S. Demetrio Thessalonicæ exstruxit, exiguæ dumtaxat molis ædificium fuisse. Videsis, quæ Commentarii prævii § VII disputata sunt.

PASSIO ALTERA,
Auctore anonymo,
E Bibliothecæ Vaticanæ codice 821,
INTERPRETE CORNELIO BYEO.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)
a

A. Anonymo.

CAPUT I.
Sanctus fidem prædicat, comprehenditur, ad Maximianum adducitur, custodiri ab hoc jubetur, a Nestore, contra Lyæum pugnaturo, convenitur, illique benedicit.

ΜΑξιμιανὸς, καὶ Ἑρκούλιος, ὑποτάξας Γόθθους, καὶ Σαυρωμάτας τοῖς Ῥωμαίοις, κατελθὼν ἐν τῆ Θεσσαλονικαίων πόλει διέτριβε, δυσευδαίμων καὶ θεόμαχος ἄνθρωπος καὶ εἰς βάθος τῆς πλάνης ὀλισθηκὼς. Ἐφαιδρύνετο τότε τῶν εἰδώλων πλάνη πανταχοῦ τιμωμένη, καὶ δωρεῶν μεγίστων ἀξιουμένη. Ἐδιώκον γὰρ οἱ τῶν θεῶν θεραπευταὶ τοὺς Χριστὸν ὁμολογοῦντας Θεοῦ υἵον, καὶ ἀκινδύνως κατέσφαττον τοὺς τῆς ἀληθινῆς σοφίας θεραπευτὰς. Ἐν οἷς ἦν καὶ μακαριώτατος Δημήτριος, ἐμφανῆ ποιῶν ἑαυτὸν, καὶ οὐδένα φόβον, κίνδυνον ὑποστελλόμενος. Βίον μὲν καθαρὸν, καὶ ἄμεμπτον ἐκ νεότητος ἐπιδειξάμενος τὸν σωτήριον λόγον ἔχων ἐν ἑαυτῷ, καὶ μεταδιδοὺς τοῖς προστυγχάνουσιν, καὶ διδάσκων μετὰ προθυμίας, πείθωντε, καὶ διαλεγόμενος κατὰ τὸ ἀποστολικὸν ἔνταλμα τοῦ μακαρίου Παύλου πρὸς τὸν ἅγιον Τιμόθεον γράψαντος, καὶ ὑποθέσθαι καταξιώσαντος τὸ ἐπίσθητι εὐκαίρως, ἀκαίρως.

[2] Οὕτως, οὖν μακαριότατος Δημήτριος ἐκ γένους τῶν περιδόξων, καὶ τῆς συγκλήτου βουλῆς ὑπάρχων, ἐκσκέπτωρ τὸ πρῶτον στρατευσάμενος, καὶ ἀνθύπατος γεγονώς ἑλλάδος, καὶ ὑπάτου ὠραιῶνα ἔλαβεν ὐπὸ τοῦ βασιλέως Μαξιμιανοῦ. αὐτος δὲ πᾶσαν γήἳνον δόξαν εἰς οὐδὲν λογισάμενος, τοὺς ζωοποιοὺς ἐποιήσατο λόγους, ἑρμηνεύωντε καὶ δεικνὺς, ὅτι τὸν ἀπολολῶτα ἄνθρωπον, καὶ ταῖς ἰδίαις ἀνομίαις τεθανατωμένον· πάνσοφος τοῦ Θεοῦ λόγου κατὰ σάρκα παρουσία, διέστεισεν μὲν ἀπὸ τῆς πλάνης, ἀπεκάθηρεν δὲ ἀπὸ πάσης ἀνομίας, καὶ παντὸς σκότους, φῶς δὲ ἀνέτειλεν, καὶ ἡμέραν ἐλευθερίας ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν δεχομένων αὐτὴν ἀπειργάσατο, δικαιοσύνην, ἐπιήκειαν, εἰρήνην, ἀγάπην, ἐλπίδα ζώης περιποιοῦσαν αἰωνίου, τὰ πρόσκαιρα μὲν ἀπορίπτουσαν, τὸν δὲ ἀΐδιον, καὶ ἄφθαρτον ἀῤῥαβῶνα παρέχουσαν, τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν, καὶ τὴν εἰς παράδεισον προξενοῦσαν ἐπανάζευξιν.

[3] Ταῦτα διδάσκοντος τοῦ μακαρίου μάρτυρος Δημητρίου μετὰ παρουσίας, καὶ τὸν λόγον τοῦτον πρακτικῶς βεβαιοῦντος διὰ τῆς πίστεως. Πολλῶν δὲ αὐτῷ διὰ ταῦτα ἐκ τῆς τῶν ἑλλήνων πληθύως προσιόντων, καὶ συνευρισκομένων ἐκ δυσμῶν τοῦ τῆς πόλεως μεγαλοφόρου ἐν τῇ ἐκείσε χαλκεοτικῇ λεγομένῃ στοᾷ, ἔνθα καὶ εἰώθη τὰς συνόδους ποιεῖσθαι ὑπὸ τὰς τοῦ ἐγγὺς δημοσίου λουτροῦ ὑπογαίας καμὰρας, μεγαλυνομένησττε τῆς περὶ αὐτὸν φήμης καθ᾽ ὅλης τῆς πόλεως καὶ τῆς περιχώρου, οἱ τὴν ἀναζήτησιν τῶν Χριστιανῶν στρατιῶται τοῦ βασιλέως, ἅμα τοῖς δημοσίοις προστεταγμένοις ποιεῖσθαι, συλλαβόντες τὸν μακάριον Δημήτριον (οὐδὲ γὰρ φεύγων συνελείφθη, ἀλλὰ τὰς συνήθεις ἅμα τοῖς ἀδελφοῖς ἱερουργῶν λατρείας) τῷ θεομάχῳ Μαξιμιανῷ καθάπερ τί μέγιστον θήραμα προσήγαγον, οἰωμενοι ἑαυτοὺς μάλιστα τῷ βασιλεῖ παραθεσθαι, τὴν ἐπιμέλειαν τοῦ μηδένα Χριστιανὸν λανθάνειν ἐπιδείξοντο, τὸ καὶ τοὺς ὑπεροχῇ ὄντας καταμηνύοντες.

[4] Καὶ μὲν ἔτυχεν ἐπὶ τὸ τῆς πόλεως θέατρον τὸ καλούμενον στάδιον ἀνιέναι, θέας ἕνεκεν τῶν μονομαχεῖν μελλόντων, καὶ τὰ λοιπὰ τοῦ πεντάθλου θεάματα ἐπιτελούντων· ἐκεῖ γὰρ αὐτῷ παρεσκεύαστο διά τινων σανίδων περιπεφραγμένος κύκλῳ ἐν ὕψει κρεμάμενος, δέχεσθαι μέλλων τοὺς ἐν αὐτῷ εἰσιόντας, διότι τέρψις ἦν αὐτῷ τοῦ βλέπειν ἀνθρωπίνων αἱμάτων ἔκχυσιν: πλὴν οὐκ ἐκτὸς φροντίδος μερίμνης εἶχεν τὸ ὁρώμενον· διέκειτο γὰρ βασιλεὺς περί τινα μονομάχον Λυαίον ὀνόματι ἐκ τοῦ ἔθνους τῶν Οὐανδάλων ὑπάρχοντα, ἰσχύει καὶ μεγέθει σώματος ἀνεσταλμένον, ὅς οὐ μόνον ἐν Ῥώμῃ πολλοὺς εἰς τὸν λοῦδον ἀνῃρήκη, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ Σερμίῳ καὶ ἐν τῇ Θεσσαλονικαίων πόλει: διέτρεχεν γὰρ διάτε τῶν σανίδων, καὶ τοῦ μαγγάνου, ἅτε διὰ πολλὴν ἐμπειρίαν εἰς τὸ φονεύειν διὰ μελήτης καὶ συνηθείας κεκτημένος.

[5] Τοῦτον, ἐπειδήπερ ἅπαντες ἐδεδύκησαν διὰ τὸ μηδένα αὐτοῦ ἀνταγονιστὴν ἀναφαίνεσθαι, ἐν πρώτοις εἶχεν βασιλεὺς, καὶ φιλεῖν ἐπιδείκνυτο, καὶ ἠδέως ἔβλεπεν εἰς αὐτὸν; ἐπῄνει δὲ καὶ ἐθαύμαζεν τὴν ἀκμὴν τῆς ἡλικίας αὐτοῦ, καὶ εἰς τὴν περιφάνειαν αὐτοῦ ἐσεμνύνετο. Ὅτε δὲ πλησίον ἐγένετο τοῦ σταδίου, κατίοντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ ὀχήματος, τότε μηνύσαντες προσάγουσιν τῷ Μαξιμιανῷ τὸν μακάριον οἱ συνειληφώτες Δημήτριον. Πειθόμενος δὲ εἰ ἐπιμένει τὸν Χριστόν προσκυνῶν, καὶ μαθὼν καὶ ἑτέρους αὐτὸν διδάσκειν τὸν ἐσταυρωμένον σέβειν, ἦχθη μὲν πρὸς αὐτὸν.

[6] Ἱδὼν δὲ τὴν παῤῥησίαν τοῦ ἀνδρὸς, Χριστιανὸν σεαυτὸν ἀποκαλοῦντος, καὶ πᾶν ὁτιοῦν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπομεῖναι θαῤῥοῦντος, εἶτα καὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πάνυ ὡραίον γενόμενον, καὶ τῶν προκειμένων θεαμάτων ὅλος ὢν, τὸν μὲν ἀοίδιμον Μάρτυρα ἐκέλευσεν αὐτὸν παρὰ τὸ στάδιον δημοσίου γητνιόντος βαλανίου περὶ τὰς τῶν ἐκεῖσε καμίνων φρουρεῖσθαι καμάρας. Ἔνθα φυλαττόμενος, ὡρᾶ σκορπίον ἐκ τῆς γῆς ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ ἀνελθόντα, πειρᾶσθαι δὲ τῷ κέντρῷ πλῆξαι τὸν Ἅγιον. δὲ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ ποιήσας κατὰ τοῦ σκορπίου, καὶ προσατρίσας αὐτὸν νεκρὸν ἀπέδειξεν. Παραχρῆμα δὲ ἄγγελος Κυρίου ἐλθὼν στέφανον ἐπέθηκεν τῇ κορυφῇ τοῦ Μάρτυρος, καὶ εἶπεν αὐτῷ, εἰρήνη σοι, ἀθλητὰ τοῦ Χριστοῦ, ἴσχυε καὶ ἀνδρίζου.

[7] δὲ βασιλεὺς εἰσελθὼν ἐν τῷ σταδίῳ καὶ προκαθίσας, τόντε Λυαῖον εἰσαγαγὼν ἐκάλει διὰ τῶν κηρύκων τὸν βουλόμενον μονομαχῆσαι, προστιθεὶς μετὰ τῶν ἐπάθλων καὶ χρήματα πολλὰ, καί τις ἐκ τοῦ δήμου νεανίσκος ὡραῖος πάνυ, κομιδῆ νέος ὤν, Νέστωρ ὄνομα, ἄρτι τὸν ἰοῦλον ἐπανθοῦντα φέρων, γνωστὸς ὑπάρχων τῷ πανενδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ (ἐθεώρει γὰρ τὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ γενόμενα θαύματα, πολλύντε λαὸν προσττρέχοντα αὐτῷ, καὶ διδασκόμενον σέβειν, καὶ προσκυνεῖν τὸν Χριστὸν) ἐκδραμὼν ἐν ᾡ ἐφυλάττετο τόπῳ, καὶ πεσὼν είς τοὺς πόδας αὐτοῦ ἔλεγεν: δοῦλε τοῦ Θεοῦ Δημήτριε, βούλομαι τῷ Λυαίῳ μονομαχῆσαι, ἀλλ᾽ εὔξαι μοι τὸν Χριστὸν ὀνομάσας. δὲ Ἅγιος ποιήσας τὴν τοῦ Χριστοῦ σφραγίδα εἰστε τὸ μέτοπον, καὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ, ἀπέλυσεν αὐτὸν εἰρηκὼς, καὶ τὸν Λυαῖον νικήσεις, καὶ ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυρίσεις.

[Dum Sanctus, fervescente in Christianos persecutione,] Maximianus, qui & Herculius b, Gothis Sauromatisque Romano imperio subactis c, reversus in Thessalonicensium commorabatur civitate, homo infelix & Deo inimicus & in erroris profundum delapsus. Florebat tunc idolorum insania, ubique culta maximisque muneribus honorata; deorum enim ministri eos, qui Christum confiterentur filium Dei, persequebantur, impuneque occidebant veræ Sapientiæ cultores, quos inter erat & beatissimus Demetrius, qui, metum etiam nullum aut periculum curans, manifestum faciebat semetipsum, quique, vita sane pura irreprehensibilique a juventute ducta, salutis verba in se habebat, obviisque tradebat, cum animi alacritate & docens, & instans & arguens secundum Apostolicum præceptum beati Pauli ad sanctum Timotheum d scribentis, illudque “Insta opportune, importune”, inculcare satagentis.

[2] Sic, itaque beatissimus Demetrius, ex illustri senatorioque genere oriundus e, [Christi fidem prædicat,] cum primum exceptoris officio f militasset, Græciæque deinde proconsul creatus esset, consularia etiam insignia ab imperatore Maximiano accepit; ipse autem, omnem mundi gloriam nihili faciens, salutem afferentia verba faciebat, explicans atque ostendens, qui hominem perditum, propriisque peccatis mortuum omniscii Dei Verbi secundum carnem adventus ab errore quidem abstraxerit, ab omni autem iniquitate omnique caligine expurgarit, lumen porro oriri fecerit, libertatisque in animabus eorum, qui eum recipiunt, produxerit diem, qui justitiam, mansuetudinem, pacem, charitatem, spem vitæ æternæ præbet, temporaria abjicit, æternum atque incorruptum pignus confert, resurrectionem a mortuis, ingressumque in paradisum conciliat.

[3] Cum hæc audacter doceret beatus martyr Demetrius, [abiis, qui Christianis apprehendendis invigilabant, capitur,] sermonemque illum fidei operibus confirmaret; multi autem propterea ex ethnicorum multitudine ad eum accederent, atque ad occidentalem magni fori civitatis plagam in loco ibidem sito, qui Ænea porticus vocabatur, ubi etiam sub adjacentis balnei publici subterraneis fornicibus cœtus agere solebat, famaque illius per totam civitatem viciniamque spargeretur, imperatoris milites una cum lictoribus publicis, quibus, ut in Christianos in quirerent, erat injunctum, Demetrium comprehensum (neque enim fugiens, sed consueta cum fratribus religionis ministeria obiens captus est) Maximiano Dei inimico, veluti maximam prædam, stiterunt, futurum existimantes, ut imperatori maxime probarent, quantam diligentiam, ne Christianus ullus, utpote & ipsos, qui celsiores conditionis essent, prodentes, absconditus maneret, impenderent.

[4] [atque ad Maximianum, gladiatorum spectaculum adeuntem,] Contigit autem ut is, quo singulari certamine decertaturos, reliquaque pentathli lusus g spectacula edituros cerneret, ad civitatis theathrum, quod stadium dicitur, adiret. Illic enim e tabulis quibusdam sepimentum, in altum suspensum, quod ingredientes suscepturum erat, circuli in modum ei erat paratum h; cernere enim humani sanguinis effusionem, delectatio ei erat, nec tamen absque cura seu sollicitudine, quod ei spectandum dabatur, poterat intueri. Amore autem ferebatur imperator erga quemdam monomachum, nomine Lyæum, e Wandalorum gente existentem i, fortitudine magnitudineque corporis eximium, qui non modo Romæ, sed & Sirmii k Thessalonicensiumque in civitate multos duello, utpote ex exercitatione consuetudineque haud vulgarem occidendi peritiam nactus, necarat.

[5] [adducitur,] Hunc, cum omnibus, quod nemo cum eo posse congredi videretur, esset terrori, imperator inter primos, quod & continuo facere affectabat, habebat placidiorique vultu intuebatur; laudabat autem ac mirabatur ætatis ejus vigorem, nec aliter, quam de magna re, de viri superbia gloriabatur. Cum porro ad stadium jam venisset, atque e curru descendisset, beatum Demetrium, qui eum ceperant, ad Maximianum, rei præmonitum, tunc adducunt. Inquirens autem, an Christum adorare pergeret, eumque etiam alios, ut crucifixum adorent, doctrina sua impellere, edoctus, jussit illum ad se duci.

[6] [custodiri ab eo jubetur,] Viri autem, Christianum sese agnoscentis & quæcumque pro Domini nostri Jesu Christi nomine sufferre audentis, constantiam, vultumque ejus maxime venustum conspicatus, quod totus spectaculis exhibendis esset intentus, venerandum Martyrem juxta ipsum prope publicum balneum in subterraneis fornicibus, ibidem existentibus, custodiæ mancipati jussit l. Ibidem custoditus scorpium, e terra sub pedibus suis, qui & cauda Sanctum percutere conabatur, egredientem aspexit. Hic autem, facto in scorpium crucis signo, mortuum illum illico reddidit. Statim autem angelus Domini adveniens coronam capiti Martyris imposuit, pax tecum, pugil Christi, robustus sis & confortare.m

[7] [a Nestore, contra Lyæum monomachum pugnaturo, convenitur, eique benedicit.] Cum porro imperator stadium esset ingressus, locumque suum occupasset, Lyæum introducens per nuntios, qui cum eo singulare certamen inire vellet, advocabat, cum donis, victoriam referentibus dari solitis, multam etiam pecuniam promittens: quidam autem e vulgo adolescens admodum formosus, qui adhuc valde juvenis erat, nomine Nestor, primam modo lanuginem ferens, notus existens gloriosissimo martyri Demetrio (facta enim ab eo miracula, multumque populum, qui ad eum accurrebat, venerari & quod docebat, & Christum adorare videbat) accurrens ad locum, in quo custodiebatur, cadensque ad pedes ejus dixit: Serve Dei Demetri, volo contra Lyæum singulari pugnare certamine, sed ora pro me, Christum invocans. Verum Sanctus, & in fronte ipsius & in corde Christi signo formato, illum dimisit dicens: Et Lyæum vinces, & pro Christo martyrium subibis.n

ANNOTATA.

a Quidquid de scriptore hoc, qui fortassis jam inde a seculo sexto floruit, scitu præcipue dignum est, Commentarii prævii § 2 exposui.

b Imperator, sub quo S. Demetrius martyrio coronatus est, non Herculius, sed Galerius cognominatus fuit, quemadmodum, quæ Commentarii prævii num. 57 & seq. in medium adduxi, fidem faciunt.

c Quandonam Gothi Sauromatæque seu Sarmatæ, hic memorati, a Maximiano Galerio fuerint subacti seu profligati, Commentarii prævii num. 60 lectorem edocui.

d Epistola 2, cap., 4 ℣ 2.

e Senatorio genere ortum esse Sanctum, nec in Photiana, nec in Anastasiana ejus Passione fundamentum habet; quare, cum nec aliunde, quo tam illustres Demetrii natales possimus adstruere, quidquam occurrat, senatorione, an altero genere oriundus hic sit, est dubium. Adi Commentarium prævium num. 30 & seq.

f Vocabulum exceptor, generice acceptum, significat scribam, atque adeo hic illum, qui, quæ quantum ad res militaros in libros referenda erant seu notanda, litteris mandabat. AdiCanguim in Glossario mediæ & infimæ latinitatis ad vocabulum Exceptor, quod præterea idem, quod vocabulum Græcum Εκσκεπτὼρ significat, uti idem scriptor in Glossario mediæ & infimæ Græcitatis docet. Verum anne Sanctus militari exceptoris officio reipsa etiam, uti hic asseritur, functus fuerit, mihi ambigendum apparet, uti etiam an umquam, quod mox hic subditur, ad proconsulis Græciæ dignitatem fuerit promotus. Etenim tam hoc, quam illud memoriæ hic primum proditum fuisse videtur ab anonymo Sancti nostri biographo, qui, cum ab hujus ætate aliquot seculis abfuerit, fidem ea in re certam haud meretur.

g Id est, certaminis Gymnici, quod quinque certaminibus, cursu videlicet, lucta, pugilatu, saltu & jaculo, ut Festus docet, constabat. Adi ad vocabulum Quinquertium Pitisci antiquitatum Romanarum Lexicon.

h Cum hic de cellula seu de suggesto, quod Maximiano aliisque ingressuris, prout hodie in theatrorum aulis usuvenit, præparatum esset, sermo institui videatur, ita Latine ultimam hanc Græcam periodum interpretandam duxi, substantivumque in ea, cum quo participium περιπεφραγμένος concordare deberet, vel esse omissum vel certe hoc ad significandum sepimentum substantive adhibere, existimo, idque vel idcirco maxime, quod substantivum κύκλῳ, participio isti subjectum in dativo ponatur, adeo ut significari haud possit circulus circumseptus, prout Anastasius Bibliothecarius (adi annotata, Vitæ præcedenti ad lit. d subjecta) existimasse videtur.

i Wandalum natione fuisse Lyæum, nec in Anastasiana Photianave Sancti Vita, nec in monumentis, scriptoribusve ullis, fidem certam facere natis, asseveratur; quare etiam, anne illud veritati consonet, est dubium.

k Civitas hæc, licet modo Slavoniæ urbecula dumtaxat sit, Demetrii tamen ætate seu seculo quarto ineunte erat amplissima frequentissimaque, nec ante annum circiter 441, quo ab Attila fuit excisa, a florenti, in quo tunc erat, statu excidit.

l Ab initio modo ad hunc usque locum Sancti nostri, quam hic damus, Passionem confer cum iis, quæ in Passione ejusdem altera, priori loco jam data, a principio usque ad num. 7 fere occurrunt, videbisque antiquioris hujus lucubrationis alteram Sancti nostri, quam hic damus,Passionem esse dumtaxat ad hunc saltem usque locum paraphrasim, variis adjunctis ab auctore vel pro arbitrio confictis, vel aliunde adscitis auctam, prout in Commentario prævio num. 16 jam indicavi.

m Quod hic narratur, a Photiana & Anastasiana Sancti Passione abest, potestque vel idcirco, num veritati consonet, haud immerito dubitari.

n Verene, uti hic narratur, Sanctus Nestori, singulari certamine Lyæum aggressuro, benedixerit, statues ex iis, quæ Commentarii prævii § IV disserui.

CAPUT II.
Maximianus, ob necem Lyæo illatam iratus, Nestorem primo ac dein etiam S. Demetrium jubet interfici, hicque, postea miraculis inclarescens, locis sacris sibi exstructis honoratur.

ἈΠέλθων οὖν ἐν τᾧ σταδίῳ, καὶ διὰ τῶν βαθμίδων καταπηδήσας, ῥίψας τὲ τὸν χιτῶνα αὐτοῦ, ἔστησεν ἔμπροσθεν τοῦ Μαξιμιανοῦ, ὡς ἐκπλαγέντα τὸν βασιλέα. Καλέσας δὲ πρὸς ἑαυτὸν εἰς τοῦτο πηδήσαντα, καὶ συμβουλεύειν αὐτῷ καὶ λέγειν: νεανίσκε, οἶδα, ὅτι χρημάτων σε σπάνις ἐπὶ τοσοῦτον ἀρθῆναι φαντασίας παρεσκεύασεν, ἴνα περιγενάμενος πλοῦτον ἀθρόον κτήσεις, ἀποτυχὼν πενίας ἐνοχλούσης μετὰ τοῦ ζῆν ἀπαλλαγήση, ἐγὼ δὲ σοι δι᾽ οἶκτον τῆς νεότητος καὶ τῆς ἡλικίας, ἧς καὶ κόσμησαι, δόσω καὶ ὑπέρ μόνης τῆς τόλμης ἄξια, καὶ ἀρκοῦντα χαρίσματα, καὶ ἄπιθι μετὰ τοῦ ζῆν ἔχων καὶ τὰ χρήματα, Λυαίῳ δὲ σεαυτόν μὴ ἀντιστήσης, ἐπειδὴ σοῦ πολλοὺς ἤδη δυνατωτέρους ἀπήλλαξεν.

[9] Ταῦτα ἀκούσας Νέστωρ, οὔτε ἤρπασεν τήν τοῦ βασιλέως φιλοτιμίαν, ἀλλ᾽ οὔτε ἐδειλίασεν πρὸς τὸν ἔπαινον τοῦ Λυαίου, τῷ δὲ βασιλεῖ ἀπεκρίνατο: οὐ χρημάτων ἐπιθυμῶ φήσας, βασιλεῦ, οὐ δὲ διὰ τοῦτο ἐπὶ τὸν ἀγῶνα ἐλήλυθα, ἀλλ᾽ ἵνα κρείττονα Λυαίου ἐμαυτόν συστήσω: μὴ δὲ γὰρ βούλεσθαι ζῆν, πλουτεῖν ἥξαντα, καὶ ἐκχωρισαντα τῇ προλαβούσῃ τοῦ Λυαίου δόξῃ. Εὐθὺς οὐν βασιλεὺς καὶ οἱ ὑπὲρ αὐτὸν ὀργῆς, τούτων λεχθέντων, ἐπλήσθησαν, τὴν ἀλαζωνίαν τοῦ Νέστορος οὐχ ὑπομείναντες, καὶ μὲν βασιλεὺς προτρεπόμενος ἐβόα, καὶ παρεθάρυνεν τὸν Λυαῖον.

[10] δέγε Νέστωρ ποιήσας τὸν ζωοποιὸν σταυρὸν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, ἔλαβεν τὸν ἀκινάκην, καὶ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν, εἶπεν, Θεὸς Δημητρίου τοῦ δούλου σου, καὶ ἠγαπημένος σου παῖς Ἰησοῦς Χριστὸς, ὑποτάξας Γολιάθ τὸν ἀλλόφυλον τῷ πιστῷ σου Δαουΐδ, αὐτὸς κατάβαλε τὸ θράσος τοῦ Λυαίου καὶ Μαξιμιανοῦ, τοῦ τυράννου, καὶ εἰσπήδησεν μέσον τῶν μαγγάνων· γενομένης δὲ τῆς συμπλοκῆς, κερίαν λαβὼν κατὰ τῆς καρδίας Λυαῖος, ἀνηρέθη παραχρῆμα, καὶ τὴν ἐσχάτην τῷ βασιλεῖ ψυχικὴν περιεποίησεν σύγχυσιν· δὲ Νέστωρ ἐδόξασεν τὸν Θεὸν, ὅτι τῇ εὐχῇ τοῦ ἀγίου Δημητρίου ἀνηρέθη βάρβαρος.

[11] Μαξιμιανὸς δὲ πάραυτικα τῆς καθέδρας αὐτοῦ ἀπεπήδησεν, καὶ στυγνὸς ἐπὶ τὰς βασιλείους αὐλὰς ἐπανέρχετο, λέγων: μὰ τοὺς θεοὺς γοητεία τίς προεχώρησεν: ἐπεὶ οὐκ ἄν ἐσφάττετο ὑπὸ τοῦ νεανίου τούτου τοσαύτας καὶ τηλικαύτας ἐπιδειξάμενος ἀνδραγαθείας· καλέσας οὖν πρὸς ἐαυτὸν τύραννος τὸν Νέστωρα, ἔφη πρὸς αὑτὸν: εἰπὲ, νεανίσκε, ποίᾳ μαγείᾳ χρησάμενος, τίνας ἔχων συνεργοὺς, τὸν Λυαῖον ἀπέκτεινας; δὲ Νέστωρ ἀπεκρίνατο: Μαγίᾳ οὐκ ἐχρηματισεν, μὴ γένοιτο, ἀλλ᾽ οὐ δὲ μαγγανίᾳ τινὶ ἀνηρέθη: ἀλλ᾽ θεὸς Δημητρίου, θεὸς τῆς Χριστιανῶν, αὐτὸς ἀπέστειλεν τὸν ἄγγελον αὐτοῦ, ἀπέκτεινεν ἐν τῇ χειρί μου τὸν ἀλάστορα, καὶ ὑπερήφανον. Ὀργισθεὶς οὖν βασιλεὺς, ἐκέλευσεν αὐτὸν ὡς Χριστιανὸν ἀπενεχθῆναι ἐν τοῖς δυτικοῖς τῆς πόλεως μέρεσιν ἐντῇ ἑπωνομαζομένῃ χρυσέᾳ πύλῃ, κἀκεῖσε τῷ ἰδίῷ ξίφει ἀναιρεθῆναι ὐπὸ Μηνουκιανοῦ προτίκτορος καὶ οὕτως τῆς μαρτυρίας τὸν στέφανον ἀνεδέξατο.

[12] Ὑποβαλλόντων δὲ τινῶν τῶν ἀρχόντων τῷ βασιλεῖ περὶ Δημητρίου, καὶ ὐποθεμένων ὡς αἴτιος τῆς τοῦ Λυαίου σφαγῆς γεγένηται, αὐτίκα ὑπερζέσας τῷ θυμῳ οἰωνισάμενόστε ὡς οὐκ ἀγαθὸν τὸ συνάντημα αὐτῷ γεγονέναι εἰς τὸ στάδιον αὐτῷ εἰσβάλλοντι, κελεύει αὐτὸν ἐν αὐτοῖς, οῖς ἐφυλάττετο καμινίοις, λογχαῖς κατασφαγῆναι, καὶ οὕτως ἀνηρεθεὶς πανένδοξος Μάρτυς τῆς καλῆς ὁμολογίας τὴν μαρτυρίαν ἐπλήρωσεν. Λούππος δὲ τοῦ ἁγίου Δημητρίου οἰκέτης παρεστώς αὐτῷ, λαβὼν τὸ ὁράριον τοῦ Ἁγίου, ἐν αὐτῷ ἀνελέξατο τὸ αἷμα αὐτοῦ.

[13] Ἀφελόμενος δὲ καὶ τὸ βασιλικὸν δακτύλιον, ὅν ἐφόρει ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ, καὶ αὐτὸν ἐγκλείσας ἐν τῷ ἁγίῳ αἵματι, ἐπετέλει δι᾽ αὐτοῦ ἴασεις· πάντας γὰρ τοὺς κατεχομένους ποικίλαις νόσοις, καὶ τοὺς ὑπὸ ἀκαθάρτων πνευμάτων βεβλαμμένους ἰᾶτο διὰ τῆς εὐχῆς καὶ ἐπισκιάσεως τοῦ Ἅγίου, καὶ τῆς ἐν τῷ δακτυλίῳ χάριτος, ὡς διαδραμεῖν τὴν περὶ τούτουν φήμην ἐν ὅλῃ τῇ Θεσσαλονικέων πόλει. Μαθὼν δὲ βασιλεὺς περὶ αὐτοῦ, καὶ πῶς ἰᾶται τοὺς κάμνοντας, ἐκέλευσεν καὶ αὐτὸν ἀναιρεθῆναι ἐν τῷ τριβουναρίῳ τῆς πόλεως ἐν ἡμέρᾳ τῶν βουλουμπτάτων *, προκαθημένου αὐτοῦ, μετὰ καὶ ἄλλων τινῶν πεπιστευκότων τῷ Χριστῷ.

[14] Τὸ δὲ πανάγιον Δημητρίου τοῦ ὁσίου λείψανον καταφρονηθὲν ὑπὸ τῶν ἀνῃρηκότων, οἱ τῶν τότε δὲ ἀδελφῶν εὐλαβέστεροι λαβόντες νύκτωρ διὰ τὸν φόβον τοῦ βασιλέως, καὶ ἐν αὐτοῖς οἷς ἔῤῥιπτον χώμασιν διανημάμενοι τῆς γῆς, ὅσον οἷοντε ἦν, ἐκρυψαν, ἴνα μὴ παρά τινος τῶν αἱμοβόρων ζώων ὑπομείνη βλάβην· οὐδενὶ δὲ μετὰ ταῦτα φροντίς ἐγένετο μετανεγκεῖν τὸ σῶμα τοῦ Ἁγίου, ἀλλ᾽ ἔμεινεν ἐπὶ σχήματος * σημείωντε πολλῶν, καὶ ἰάσεων γενομένων ἐν τῷ τόπῳ, καὶ θείων χαρισμάτων φοιτούντων τοῖς πίστει προσερχομένοις ἐν αὐτῷ, καὶ ὁσημέραι πάντων εὐφραινομένων ἐκείσε, περιβοήτου διὰ πάσης Μακεδονίας, καὶ Θετταλίας γινομένης τῆς τοῦ Μάρτυρος θαυματουργοῦ ἐνεργείας·.

[15] Λοιπὸν δὲ καὶ τῆς τῶν εἰδόλων πλάνης καθαρθείσης, τῆς δὲ ζωοποιοῦ, καὶ ἀμομήτου τῶν Χριστιανῶν ὀρθοδόξου πίστεως λαμπρυνομένης, Λεόντιος δὲ τις ἀνὴρ τοὺς ἐπαρχικοὺς τῶν Ἰλλυρίων κατακοσμῶν θρόνους, ἀπερχόμενος ἐν τῇ Δακῶν χώρᾳ νόσῳ ἀνιάτῳ ληφθεὶς λεκτικίῳ ὑπὸ τῶν οἰκείων ἐν τῇ Θεσσαλονικαίων ἀπηνέχθη πόλει, καὶ ἀνεκλίθη ἐν τῷ σεβασμίῳ σηκῷ, ἔνθα ἦν ὑπὸ γῆν κείμενον τοῦ Ἁγίου τὸ λείψανον· παραχρῆμα δὲ τοῦ κατακλιθῆναι αὐτὸν ἐπάνω τοῦ ἰαματοφόρου μνήματος εὐθέως τῆς ὑγίας ἐπέτυχεν, ὥστε θαυμάζειν αὐτόντε καὶ τοὺς περὶ αὐτὸν τὴν ταχίστην τοῦ Μάρτυρος ἐπισκοπὴν, καὶ χάριτας ὁμολογεῖν τῷ Θεῷ, καὶ τῷ πανενδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ· ὅς αὐτίκα κατὰ τὰς τῶν καμίνων καμάρας, ἅμα καὶ τοῦ τῶν θερμῶν ὑδάτων οἴκου καθελὼν καὶ περικαθάρας μετὰ καὶ τῶν ἐκεῖσαι ὄντων δημοσίων ἐμβόλων καὶ προπινῶν, ἀνήγειρεν πάνσεπτον οἶκον τῷ Μάρτυρι, δαψίλειᾳ κατακοσμήσας χρειῶν μέσον τοῦ δημοσίου λουτροῦ, καὶ τοῦ σταδίου.

[16] Μέλλων δὲ ἀπέρχεσθαι ἐν τῷ ἰλλυρικῷ, ἠβουλήθη τινὰ τῶν λειψάνων λαβεῖν τοῦ Μάρτυρος πρὸς τὸ κἀκεῖσαι ναὸν αὐτῷ οἰκοδομῆσαι εἰς ὄνομα τοῦ Ἁγίου· ᾧ τινι πανένδοξος ἀθλοφόρος τοῦ Χριστοῦ Δημήτριος νυκτὸς ἐπιστὰς τοῦτον προελθεῖν διεκώλυσεν. Λαβών οὖν τὴν χλαμύδα αὐτοῦ τὴν ἐκ τῶν ἁγίων αἱμάτων πεφυραμένην καὶ μέρος τοῦ ὁραρίου, καὶ ποιήσας γλωσσόκομον ἀργύρεον, ἐν αὐτῷ ἀπέθετο. Ὁδοιποροῦντος δὲ αὐτοῦ, καὶ σφοδροῦ χειμῶνος γεγονότος, καὶ τοῦ δανοβίου ποταμοῦ κοχλάζοντος τῷ ῥεύματι, ὡς μηδὲ ναυσὶ πόρον τοῦτον ὑπάρχειν ἐπὶ ἱκανὰς τε ἡμέρας μὴ ὑπολείποντος αὐτοῦ, ἀλλ᾽ εἴργοντος τὴν ἐπὶ τὸ πρόσω πορίαν, ἐν ἀθυμίᾳ ἐτύγχανεν ἔπαρχος.

[17] Καὶ δὴ ὥρα τὸν πανένδοξον Δημήτριον λέγοντα αὐτῷ, πᾶσαν ἀπιστίαν καὶ ἀθυμίαν ἁπωσάμενος, λαβὼν ὅπερ ἐπιφέρει, πάρελθε τὸν ποταμὸν ἀδιστάκτως. Ἕωθεν οὖν ἐπιβὰς τῷ ὀχήματι, ἔχων ἐν χερσὶν τὴν τιμίαν σωρὸν, διῆλθεν ἀβλαβὴς τὸν ποταμὸν, καὶ οὕτως ἀπελθὼν, ἐν τῷ Σερμίῳ ἀπέθετο τὴν ἁγίαν σωρὸν μετὰ τοῦ ἐν αὐτῇ θησαυροῦ ἐν τῷ παρ᾽ αὐτοῦ κτισθέντι ἐκείσε πανσέπτῳ ναῷ τοῦ ἁγίου μάρτυρος Δημητρίου, πλησίον τοῦ σεβασμίου οἴκου τῆς καλλινίκου μάρτυρος Ἀναστασίας, πολλάτε θαύματα, καὶ ἱάσεις Κύριος ἐποίησεν ἔνθα διὰ τῆς ὁδοῦ τὸ ὤχημα καὶ τὰ ζῶα ἐννεπαύσαντο, χάριτι καὶ οἰκτειρμοῖς καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ δόξα καὶ τὸ κράτος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμὴν.

[Nestor, data sibi a Maximiano verba] Abiens ergo ad stadium, cum & de gradibus desiliisset, tunicamque suam deposuisset, coram Maximiano stetit, ita ut obstupesceret imperator: cum autem illum, qui in id prosilierat, ad sese vocasset, suadere ei cœpit ac dicere: Adolescens, scio, quia divitiarum penuria, ut ad tantum vanitatis efferreris, te impulit, ut aut vincens divitias subito acquiras, aut victoria excidens egestatem simul, quæ te turbat, & vitam deponas. Ego autem e juventutis tuæ, ætatisque, qua viges, miseratione, pro solo auso dona tibi & digna & sufficientia largiar, abi divitias simul cum vita possidens, nec te Lyæo objicias, quoniam jam multos te fortiores occidit.

[9] [haud recipiens pugnam cum Lyæo] Audiens hæc Nestor nec imperatoris munificentiam accepit, nec etiam ad Lyæi laudes timorem concepit; imperatori autem respondit dicens: Divitias haud desidero, imperator, neque idcirco ad certamen veni, sed ut me Lyæo præstantiorem ostendam: sese enim nec vitam, nec divitias præreptæ Lyæi laudi velle præferre. Statim itaque, hisce dictis, imperator, & qui ei aderant, ira repleti sunt, Nestoris jactantiam haud ferentes. Ac imperator quidem Lyæum excitans clamabat, audaciamque ei addebat.

[10] [init, eumque occidit.] Nestor autem, formato in pectore suo crucis salutiferæ signo, acinacem accepit, levatisque in cælum oculis, dixit: O Deus Demetrii, servi tui, dilectusque filius tuus Jesus Christus, qui Goliath alienigenam fideli tuo David sujecisti, Lyæi & Maximiani fiduciam contere, mediumque in repagulum prosiliit. Pugna autem facta, Lyæus, ictum in corde accipiens, illico est mortuus, extremamque imperatori attulit confusionem. Nestor autem laudabat Deum, quod sancti Demetrii precibus barbarus esset occisus.

[11] [Hine iratus imperator primo Nestorem,] Maximianus autem e sede sua protinus surrexit, tristisque ad regiam rediit dicens: per Deos veneficium quoddam est factum, quoniam is, qui tot tantaque facinora edidit, ab hoc juvene est occisus. Arcessito autem ad se Nestori tyrannus dixit: Dic, adolescens, qua usus arte magica vel quos habens adjutores Lyæum interfecisti? Nestor autem respondit: Arte magica, absit, haud cecidit, sed neque incantatione quapiam est occisus, sed Deus Demetrii, Deus Christianorum angelum suum misit, scelestumque ac superbum in manu mea occidit. Iratus igitur imperator mandavit, ut is, utpote Christianus, ad Occidentales urbis partes in locum, cui Aureæ portæ nomen, abduceretur, ibique gladio proprio a Menutiano protectore occideretur; atque ita martyrii coronam est adeptus a.

[12] Quibusdam porro principum de Demetrio mentionem apud imperatorem facientibus, eumque exstitisse necis Lyæi causam suggerentibus, statim ira incensus, omnenque haud bonum, quod sibi, [ac dein etiam S. Demetrium jubet interfici. Hic Servum,] ad stadium properanti, obvium illum habuisset, exstitisse ratus, jussit eum in ipsis, in quibus custodiebatur, fornicibus interfici lanceis, itaque gloriosissimus Martyr occisus pulchra confessione martyrium implevit. Lupus autem, Sancti Demetrii famulus, qui ipsi præsens aderat, strophium Sancti accipiens, sanguinem ejus in eo collegit b.

[13] Cum autem & annulum imperatorium, quem in manu sua gerebat, [sui etiam in martyrio sequacem, postea nactus,] abstulisset c, eumque in sancto sanguine tinxisset, multas per eumdem sanationes operabatur. Omnes enim, qui diversis morbis detinebantur, aut ab immundis spiritibus patiebantur, Sancti oratione ac patrocinio, eaque, quæ annulo inerat, gratia sanabat, ita ut rei hujus fama tota Thessalonicensium civitate percrebresceret; cum autem imperator rem eamdem, & qui laborantes adversa valetudine sanaret, didicisset, in civitatis tribunali, cum ipsemet præsideret, jussit eum una cum aliis quibusdam, in Christum credentibus, judiciorum die occidi.

[14] Cum autem sacratissimum beati Demetrii corpus ab iis, [patratisque ad tumulum suum miraculis celebris effectus,] qui eum occiderant, contemneretur, religiosiores quidam fratrum præ imperatoris metu noctu id sustollentes in ipsis etiam, in quas conjectum fuerat, scrobibus, terra tam profunde, quam poterat, effossa, absconderunt, ne a sanguinariorum animalium quopiam detrimentum pateretur. Nulli autem post hæc curæ fuit transferre Sancti corpus, sed mansit sub terra d, cumque multis in loco signis ac sanationibus factis, iisque, qui cum fide ad illum accedebant, gratiis divinis frequentissime collatis, lætitiaque ibidem affectis, Martyris, miracula facientis, efficacia per omnem Macedoniam ac Thessaliam celebris esset effecta; e.

[15] Tandem autem & idolorum error esset abactus, [æde sacra Thessalonicæ,] fidesque salutaris ac pura Christianorum orthodoxa claresceret, Leontius vir quidam f, qui Illyrici præfecturæ thronum ornabat, morbo immedicabili, cum in Daciam discederet, correptus, a servis suis Thessalonicam lectica delatus fuit, venerandoque, ubi & sacræ ejus sub humo exstant reliquiæ, monumento impositus; sanitatem autem, statim atque monumento, sanationes afferenti, fuit impositus, recuperavit, ita ut & ipsemet & illi, qui ei aderant, celerrimam Martyris visitationem mirarentur, gratiasque Deo & gloriosissimo martyri Demetrio agerent; qui statim, cum arcuatorum operum fornices una cum aquarum calidarum domo publicisque, quæ ibidem erant, porticibus destruxisset ac expurgasset, venerandum sancto Martyri templum inter publicum lavacrum & stadium exstruxit, munerum copia id exornans.

[16] [alteraque Sirmii exstructa, in qua & aliquot ejus reliquiæ] Cum autem in Illyricum g esset discessurus, partem quamdam reliquiarum Martyris, ut & ibi templum sub ejus nomine erigeret, accipere voluit; cui gloriosissimus Martyr, noctu adstans, id exsequi prohibuit. Accepta igitur chlamyde, sanguine ipsius tincta, parteque orarii, in lipsanotheca argentea, eum in finem confecta, ea deposuit; cum autem iter faceret, hiemsque aspera esset, egressusque alveo Danubius diebus sufficientibus etiam navibus iter haud relinqueret, viamque promovere impediret, animo despondit præfectus.

[17] Ipsum autem vidit gloriosissimum martyrem Demetrium, ipsi dicentem, diffidentia omni pusillanimitateque deposita, [fuere depositæ, honoratus fuit.] accipiens, quod fers, fluvium absque cunctatione ingredere. Mane igitur, curru conscenso, venerandas reliquias manu gestans fluvium innoxius transivit h, itaque transvectus Sirmii i sacram lipsanothecam cum thesauro, in hac contento, in S. Demetrii ecclesia, prope venerandum pulchris victoriis decoratæ martyris Anastasiæ templum extructa, deposuit; multa autem & miracula & sanationes in via, cum & currus & animalia quiescerent, Domini nostri Jesu Christi & gratia & longanimitate & misericordia Deus patravit, cui gloria & virtus nunc & semper & in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Num pro martyre recte habeatur hic Nestor Commentario prævio § VI definii.

b De Lupo, Sancit famulo, videsis Commentarium prævium num. 62 & seqq.

c Alludi hic videtur ad proconsulis Græciæ dignitatem, ad quam ab imperatore Sanctus nosterfuerit evectus, arrhamque, quam tunc acceperit; verum anne Sanctus Græciæ procunsul umquamexstiterit, dubium admodum apparet. Adi Commentarium prævium num. 35 & seqq.

d Ita vocabulum Græcum σχημὰ reddidi, quod ei substituendam putem vocem χωμὰ, quæ idem, quod Latine terra seu humus, significat. Videsis Commentarium prævium num. 78

e Joanni, Thessalonicensi seculo VII episcopo, præluxisse hanc Sancti nostri Passionem, vero haud prorsus ex hoc ejus loco apparet absimile. Adi iterum Commentarium prævium num. XI.

f Cum Leontius, hic memoratus, seculo quinto ineunte, uti in Commentario prævio num. 74 docui, verosimiliter floruerit, tuncque, uti ex iis, quæ Orlendius Orbis sacri & profani part. 1, lib. 3, cap. 1 in medium adducit, verosimilius apparet, Illyricum jam fuerit bifariam in Illyricum Orientale & Occidentale divisum, nec Illyricum Occidentale præfecto prætoriano paruerit, oportet, ut Leontius ille Illyrici, non Occidentalis, sed Orientalis præfectus exstiterit, nisi forte, quod tamen non apparet, Leontius quispiam alius ante seculi quinti initium, imo ante Theodosii 1, qui ex adductis ab Orlendio loco cit. rationibus Illyricum in duas dictas partes divisisse videtur, imperium gesserit Illyrici præfecturam.

g Occidentale nimiram; Thessalonicæ enim, quæ Illyrici Orientalis civitas erat, versabatur.

h Nec hujus miraculi, nec alterius, supra hic relati, quo Leontius, Sancto patrocinante, sanitatem recuperarit, in Photiana & Anastasiana Sancti nostri Vita mentio fit.

i Sirmium ergo Thessalonica Leontius perrexit; verum, cum inde illuc pergentibus Danubius trajiciendus haud sit, rectene hic flumen istud Leontius trajecisse indicatur? In Daciam, quæ Thessalonica, nisi trajecto Istro seu Danubio, adiri non potest, profectus fuisse, supra asseritur; cum autem fieri possit, ut Leontius in Daciam, e qua Sirmium, nisi Istro pariter seu Danubio trajecto, adiri non potest, primum sese contulerit, ac deinde tantum Sirmium adierit, erroris hic argui non potest anonymus Sancti nostri biographus.

* an βουλευμάτων?

* an χώματος?

PASSIO TERTIA S. DEMETRII M.
Auctore Simeone Metaphraste,
E Græco bibliothecæ Christianissimi regis Medicæo exemplari, cum Lipomani & Surii editionibus collato.
INTERPRETE LIPOMANO.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)

A. Symeone Metaphraste.

CAPUT I.
Sancti patria, genus, institutio, dignitas, Christi prædicatio, apprehensio atque in carcerem conjectio.

Εἶχε μὲν τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα Μαξιμιανὸς Ερκούλιος, πολὺς κατὰ Χριστιανῶν πνέων τε καὶ φερόμενος· εἰδωλικῆς δὲ πλάνης τὴν ὑπουρανὸν ἅπασαν ὲκάλυπτε νέφος, εἰ καὶ λαμπροὶ καθάπερ ἀστέρες ταύτην διαλαχόντες, οἱ διὰ Χριστὸν παθόντες, ἐξέλαμτον. Ὧν εἷς τότε καὶ θαυμαστὸς Δημήτριος ἐγνωρίζετο· Δημήτριος, καὶ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν περίβλεπτος, καὶ τοῖς ἐν Χριστῷ θαύμασι περιβόητος. Ὃν ἤνεγκε μὲν μεγάλη πόλις Θεσσαλονίκη. τόγε μὴν εἰς πατέρας ἧκαν, ἐπίσημος ἦν, καὶ τὴν εἰς τοὺς ἄνω τοῦ γένους ἀναφορὰν τῶν Μακεδόνων ἐπιφανέστατος.

[2] Ἀλλ᾽ οὐχ οὕτω περιφανείᾳ προγόνων, ὡς οἰκείῳ κόσμῳ τῆς ἀρετῆς ἐλαμπρύνετο. Τοσοῦντον γὰρ εὐγενείᾳ ψυχῆς τοὺς ἐπὶ τούτῳ λαμπροὺς παρέδραμεν, ὅσον ὥρᾳ σώματος τοὺς ἐπὶ κάλλει σεμνυνομένους ὑπερεβάλετο· φύσις γὰρ αὐτῷ μαθήματα μὲν παρελαβεῖν ἱκανή, συλλέξαι δὲ ἤθη καὶ κεράσαι πρὸς τὸ χρηστότερον ἀγαθή· τό τε τοῦ προσώπου λίαν ἐπίχαρι, τὴν τῆς ψυχῆς εὐγενείαν ὑπεδήλου. Τὸν μὲν οὖν ἐκ παίδων εἰς ἥβην χρόνον, πάντων ὁμοῦ τῷν ἡλίκων ἐκράτει. καὶ ἦν οὐδὲν τῶν ἀληθῶς ἀγαθῶν, εφ᾽ ᾧ μὴ τῶν ἄλλων πολλῷ τῷ μέσῳ διέφερεν· ἀλλὰ δῆλον ἦν ἐξ ἀρχῆς τὸ φυτὸν, ὅπως μὲν γένοιτο χαριέστατον, ὅπως δὲ πολύν τε καὶ ἀγατὸν τὸν καρπὸν ἐνέγκοι.

[3] Εἰς ἄνδρας δὲ ἤκων, φύσεως μὲν ἰσχὺν ἐπεδείκνυτο, ἀνδρίαν δὲ ἤσκει καὶ ῥώμην, πρὸς μάθησίν τε τῶν πολεμικῶν ἐαυτὸν ἐξεπόνει, μετὰ χρηστοῦ τοῦ ἤθους καὶ τῆς ἥδιστον αὐτῶ ἐπανθούσης αἰδοῦς τε καὶ κοσμιότητος· αὐτό τε τὸ διαβεβοῆσθαι πρὸς ἃπαντας, γνώριμον τὸν ἄνδρα καὶ βασιλεῖ καθιστᾷ. Λαμπρᾶς οὖν καὶ μεγαλογνώμονος οὕτως ἔχοντα φύσεως βασιλεὺς τὸν Δημήτριον ἐννοήσας, ἐπιπολὺ δόξης ἐκ πρώτης εὐθὺς αἴρει, καὶ ἀνθύπατον προβάλλεται τῆς ἑλλάδος· ὡς καὶ ὑπατικὸν ἅμα περιβαλεῖν ὁρατίωνα. δὲ (ἦν γὰρ τὸ δέον συνιδεῖν ἱκανώτατος, καὶ τὸ κρεῖττον προέλεσθαι τῶν ἄλλων άξιωματικώτατος) τούτων μὲν βραχὺν ἐποιεῖτο λόγον, τῶν δὲ πρὸς θεραπείαν φερόντων θεοῦ διαφερόντως εἴχετο. Καὶ διὰ τοῦτο πάντα μὲν ἐπίσης τὰ ἐνταῦθα περπνὰ διώπτυε, πρὸς ἒν δὲ τοῦτο μόνον εῖχεν ἐρωτικὦς, τὴν εὐσέβειαν· καὶ τὸν ὑπὲρ Χριστοῦ θάνατον ἐδίψα, καὶ τὴν ἐκεῖθεν μακαριότητα.

[4] Ἐκήρυττεν οὐν οὒ φόβῳ τινὶ καὶ ὁποστολῇ, ἀλλὰ καὶ λίαν εὐπαῤῥησιαστῶς τὸ τοῦ Θεοῦ σωτήριον ὄνομα· καὶ οὐδὲν ὅτε μὴ Χριστὸς αὐτῷ διὰ στόματος ἦν. Τὸν δὲ τῆς ζωῆς ἄρτον, ὃν λόγον εἶναι τῆς ἀληθείας γινώσκομεν, πᾶσι τοῖς πτωχοῖς τὴν εὐσέβειαν φιλοθέως διένεμε, παράγων ἀπὸ τῶν θείων γραφῶν, καὶ διδάσκων ὅτι τῆς μακαρίας ἐκείνης ἐν τῷ παραδείσῳ διαγωγῆς τὸν ἄνθωρπον ἐκπεσόντα, καὶ δουλωθέντα τῇ ἅμαρτίᾳ, αὑτὸς τῷ πατρὶ συνάναρχος λόγος, οὔτε τῆς θεότητος ἐκστὰς καὶ σάρκα λαβὼν ἐκ παρθένου, δούλουτε μορφὴν ἐκουσίως ἀναλαβὼν, θειοτέρας ἠξίωσε πολιτείας, καὶ τὴν προτέραν ἐλευθερίαν αὐτῷ ἐχαρίσατο. Ταῦτα καὶ ἕτερα διδάσκωντε καὶ διερμενεύων αὐτοῖς ἐξηγεῖτο, καὶ οἱονεί ἀφορμὰς παρεῖχε καὶ σπέρματα πρὸς τὸ τοῦ καὶ υἱοὺς γενέσθαί τε καὶ κληθῆναι Θεοῦ, καὶ τῆς ἐν Χριστῷ κρυπτομένης ἀξιωθῆναι ζωῆς.

[5] Ἑντεῦθεν πολλοὶ τῆς ἡδίστης ἐκεὶνης διδασκαλίας τοῦ μάρτυρος ἀπολαύοντες, τοῦ μέν πικροῦ τῆς ἀπάτης ἀφίσταντο σκότους, τῷ δὲ γλυκεῖ τῆς ἀληθείας φωτὶ προσετίθεντο. Ἀλλ᾽ ἐκεῖνος πολὺν ὠδύνων τὸν εἰς Χριστὸν ἔρωτα, καὶ ἀπλήστως τῆς τῶν ἀντρώπων ὁρεγόμενος σωτηρίας, εἰ μὴ πὰντας τῶν τοῦ ἐχθροῦ χειρῶν ἐξελέσθαι δυνατὸς γένοιτο, ζημίαν τοὖτο πλείστην ἡγεῖτο, καὶ οὐδὲν ὅλως κατορθοῦν ἐνόμιζεν. Ἐχώρει τοίνυν αὐτῷ κατὰ γνώμην τὸ πρᾶγμα, καὶ φήμη πανταχοῦ τὸν ἄνδρα παρέπεμπε κηρύττοντα τὴν Τριάδα, μὴ ὅτι τοῖς ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα τε καὶ Θεσσαλονίκην, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ οἷς οὐδέ λόγος περὶ αὐτοῦ ἀφίκετο πρότερον. Ἐν τούτῳ δὲ ὄντος καὶ τὸ καλὸν ἐκεῖνο τῆς διδασκαλίας νᾶμα προχέοντος, ἥκουσί τινες παρ᾽ αὐτὸν, οἷς ἔργον Χριστιανοὺς ἐρευνᾷν, καὶ τὴν εἰς βασιλέα οἰκείωσιν ἑαυτοῖς διὰ τῆς ἐκείνων προδοσίας περιποιεῖσθαι.

[6] Δημήτριος δὲ, ὡς ἤδη φθάσαντες ἐδηλώσαμεν, οὐκ ἐν γωνίαις τὰ Χριστιανῶν μετιὼν, οὐδὲ νυκτερινὸς ὢν Χριστοῦ μαθητὴς, μᾶλλον δὲ τῆς ἀληθείας διδάσκαλος, ἀλλ᾽ ἀνακεκαλυμμένως καὶ φανερῶς ὁμολογῶν τὴν εὐσέβειαν συλλαμβάνεται παρ᾽ αὐτῶν· καὶ δῆλα τῷ βασιλεῖ τὰ κατ᾽ αὐτὸν γἰνεται, ὅτι τὰ μὲν τῶν Χριστιανῶν πρεσβεύων ἐστί, τὰ καὶ τῶν ἡμετέρων φησὶ θεῶν σαφῆ γέλωτα καὶ μυκτηρισμὸν τιθέμενος. Μαξιμιανὸν δὲ ἄρα Θεσσαλονίκη τότε παρ᾽ ἑαυτῇ εἶχε, μέγαν μὲν τῷ ἐπὶ Σαυρομάτας πολέμῳ καὶ Σκύθας γενόμενον, πολλῶ δὲ μείζω τῇ κατὰ τῶν εὐσεβῶν ὠμότητι γνωριζόμενον. Ὰκούσαντα τοίνυν εὐθέως τὸν βασιλέα πάντα εἶχεν ὁμοῦ, ἔκπληξις, ἀνία, δέος, ὀργῄ· ἐξεπέπληκτο τῆς ἀκοῆς τὴν καινότητα, ἠνιᾶτο τῇ τοῦ ἀνδρὸς ζημίᾳ, εδεδίει μὴ καὶ ἀλλούς τοιοῦτος ὢν ἑλκύση πρὸς θεοσέβειαν, δι᾽ ὀργῆς εἶχεν ὡς τῆς παρ᾽ αὐτοῦ τιμῆς ἀλογήσαντα. Πλην ἀλλὰ πιστεύειν ἀκοῇ τοσοῦτον οὐκ ἔχων, ἅτε μὴ δὲ φέρων ὅλως ἄνδρὰ τοιοῦτον ζημιωθῆναι (καὶ γὰρ μὴ βούλεταί τις, οὐ δὲ ῥαδίως πιστεύειν δύναται) ἤθελε καὶ ὀφθαλμοὺς μάρτυρας τοῦ ἀκουσθέντος παραλαβεῖν. Ἄγειν οὖν κελεύει τὸν ἄνδρα παρ᾽ αὐτόν.

[7] δὲ παραστὰς οὐκ ἔφριξε τό μέγεθος τῆς ἀρχῆς, οὐ τὰς ἐλπιζομένας ὑπεστάλη κολάσεις, οὐ τὴν ἀγριότητα τοῦ δικάζοντος ἐδειλίασεν· ἀλλὰ τὴν ὠμότητα ταύτην, ὕλην ἐκεῖνος τοῦ φανῆναι μᾶλλον τὸν πρὸς Θεὸν αὐτοῦ πόθον νομίσας, λέων εὐθὺς εἰς ἀγῶνα εἰσῃει, μαλακὸν οὐδὲν οὐ βλέπων, οὐ λέγων, ἀλλὰ πιστούμενος μᾶλλον τοῖς παρ᾽ ἑαυτοῦ λόγοις τὰ τῷ τυράννῳ προακουσθέντα, ὡς εἴη μὲν στρατώτης Χριστοῦ καὶ αὐτοῦ μόνου προσκυνητής· τοὺς δὲ παρ᾽ αὐτῶν λεγομένους καὶ σεβομένους θεοὺς τοσοῦτον ἀπέχει τιμᾷν, ὅτι καὶ μυκτηρίζει σαφῶς καὶ βδελύττεται· ἃς δὲ καὶ ἀπειλοῦσιν αὐτοὶ βασάνους, τότε ἀνιαθήσεται πάσχων, ὅταν εἰδῇ τοὺς κολαστὰς φιλανθρώπως αὐτὰς, ἐλάττους ἐπάγοντας τῆς ἐπιθυμίας. Τιμαὶ δέ, φησιν, αἱ παρὰ σοῦ, βασιλεῦ, καὶ ἅπερ δίδως τοῖς πειθομένοις σοι ἀγαθὰ, πῶς ἃν θέλξωσι τὸν καὶ αὐτόν σοι τὸν ἐπίφθονον τῆς ἀρχῆς, αὐτὴν ἐκείνην ταῖς βασιλείαν, σὺν ἅμα πλούτοις καὶ θησαυροῖς, ἶσον καὶ λεπτῇ κόνει περιφρονοῦντάτε καὶ ἀτιμάζοντα; εἰ δὲ καὶ θάνατον ἔπαγάγοις, τότε μοι τὸ εὐκταιότατον ἴσθι ποιῶν καὶ πρὸς τὴν αληθῆ ζωὴν, καὶ τὸν αὐτῆς πλέον ἐμοὶ ποθούμενον παραπέμπων Χριστόν.

[8] Τούτων ἐπειδὴ Μαξιμιανὸς ἤκουσε, μετὰ φρονήματος ἀτρέπτου καὶ γενναίου τοῦ παραστήματος, ἐλευθέρουτε στόματος εἰρημένων, τὸ παραυτίκα τὴν βάσανον ἀναβάλλεται, σοφώτερόν τι μᾶλλον ποιῶν, οὐ φιλανθρωπότερον. Ἠβούλετο γὰρ μετάνοιαν αὐτῷ ἐμβαλεῖν καὶ πάρεσιν τῆς θερμῆς εὐστάσεως τὸν μεταξὺ χρόνον, καὶ διὰ τοῦτο τόγε νῦν ἔχον αὐτοῦ που τὸν Δημήτριον δημοσίου γειτονοῦντος λουτροῦ καμάραι καμίνων εἰς φρουρὰν ἐλάμβανον. Μαξιμιανὸς δὲ τοῦ θεάτρου ἐπιβὰς, κατ᾽ ἐκεῖνο συνεκρότει τῆς ὥρας τοὺς παγκρατιαστάς τε συναγαγὼν, τὴν πόλιν ἐκκλησιάζων ἦν, καὶ τὴν ἀγωνίαν διατιθέμενος, αὐτὸς ἐπὶ μετεώρου τοῦ βήματος προκαθήμενος.

[9] Μάρτυρ δὲ πρὸς τὴν εἰρκτὴν ἀπαγόμενος ἥδετότε ὁμοῦ καὶ ἀνιαρῶς διέκειτο· ἥδετο μὲν, ὅτε μικρὸν ὅσον, οὔπω τοῦ μαρτυρίου ἀξιωθήσεσθαι ἔμελλε· ἠννιᾶτο δὲ ὅτι μὴ καὶ θαττον ἐπιόντας αὐτῷ τοὺς κολαστὰς ἐθεᾶτο, καὶ προς βασάνους ἤδη καὶ τὸν θάνατον συνηρπάζετο. Τοσοῦτος γὰρ Δημητρίῳ τοῦ διὰ Χριστὸν ἀποθανεῖν ἀγὼν ἦν, ὅση Μαξιμιανῷ πάλιν τοῦ τὸν ἄνδρα ἑλεῖν διὰ τῶν χρηστοτέρων σπουδή. Τὴν εἰρκτὴν τοίνυν Μάρτυρ κατειληφὼς, Ο Θεὸς ἒλεγεν, εἰς τὴν βοήθειάν μου πρόσχες· Κύριε, εἰς τὸ βοηθῆσαί μοι σπεῦσον. Ὅτι σὺ ὑπομονή μου, Κύριε, ἐλπίς μου ἐκ νεόθητός μου. Ἐπὶ σὲ ἐπιστηρίχθην ἀπὸ γαστρὸς· ἐκ κοιλίας μητρός μου σύ μου εἶ σκεπαστής. Ἐν σοὶ ὑμνησίς μου διαπαντός. Ψαλῶ τῷ Θεῷ μοῦ, ἕως ὑπάρχω. Διὰ τοῦτο ἀγαλλιάσεται τὰ χείλη μου, ὅταν ψάλω σοι, καὶ γλῶσσά μου ὅλην τὴν ἡμέραν μελετήσει τὴν δικαιοσύνην σου.

[10] Καὶ τῆς εὐχῆς αὐτῷ τελεσθείσης, ὁρᾷ σκορπίον ἕρποντα κατὰ γῆς τὸ κέντροντὲ ἠρκότα, καὶ αὐτοῦ τὸν πόδα βαλεῖν μέλλοντα. δὲ τῷ σταυρῳ σφαγισάμενος, καὶ τὸν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων τῷ οἰκείῳ πλάσματι δόντα πατεῖν, ἐπικαλεσάμενος, νεκρὸν ἐκεῖνον εὐθέως, μᾶλλον δὲ τὸν ἐν αὐτῷ νοητὸν σκορπίον ὑποκρυπτόμενον, ἀπεργάζεται. Καὶ παραχρῆμα θεῖος ἄγγελος ἐπιφανεὶς, στέφανον αὐτοῦ τῇ κορυφῇ ἐπιτίθησι, προσειπὼν, Εἰρήνη σοι, ἀθλητὰ τοῦ Χριστοῦ, ἴσχυε καὶ ἀνδρίζου. Οὕτως ταχὺς εἰς παράκλησιν τῶν φοβουμένων αὐτὸν Κύριος, ἅμα τῆ τῆς εἰρκτῆς κατακλείσει καὶ πρὸς τὸ παρὸν ἡμέρως ἄγαν παραμυθεῖται τὸν ἀθλητὴν, καὶ πρὸς τὸ μέλλον προθυμίας ἐμπίπλησιν. Ἀλλὰ Δημήτριον μὲν οὕτως φρουρὰ εἶχε.

[Dum Sanctus, Thessalonicæ illustri loco] Tenebat quidem Romanorum sceptra Maximianus Herculius a, magnoque impetu & spiritu ferebatur in Christianos, erroris autem simulacrorum nubes tegebat omnem terram, quæ est sub cælo; tiamsi veluti lucidæ quædam stellam eam sortitæ, resplendebant, qui passi fuerunt propter Christum. Quorum tunc unus agnoscebatur admirabilis Demetrius: Demetrius, qui propter fidem in Christum insignis, ac celebratus propter miracula, quæ faciebat in Christo. Illum tulit quidem magna civitas Thessalonica b: quod autem ad parentes attinet, erat insignis & genere clarissimus, ipsum referens ab antiquos Macedones c.

[2] Sed non erat tam clarus splendore suorum majorum, [natus, moribusque optimis imbutus,] quam ornamento suæ virtutis. Tantum enim animæ nobilitate superavit eos, qui erant præclari hoc nomine, quantum corporis specie superabat eos, qui suam jactabant pulchritudinem. Nam erat quidem ei satis acutum ingenium ad capiendas disciplinas, aptum vero ad mores colligendos & benignitate contemperandos; & vultus elegans adspectus significabat animi nobilitatem. A pueritia quidem usque ad pubertatem erat superior omnibus æqualibus: neque erat aliquid ex iis, quæ sunt vere bona, in quo non longo intervallo aliis præstaret, manifestumque erat ab initio, quam esset quidem arbor jucundissima, & quam copiosum & bonum fructum latura esset.

[3] Cum autem ad virilem pervenisset ætatem, vires ostendebat ingenii, [Græciæque proconsul creatus,] & exercebat robur & fortitudinem, atque in arte militari discenda laborabat, d bonis ornatus moribus, & quæ in eo suavissime florebat, verecundia & moderatione: adeo ut omnium de eo sermo celeberrimus ipsum notum reddiderit Imperatori. Cum ergo tam præclaro & magno ingenio præditum Demetrium animadvertisset Imperator, ab initio ad magnam eum evehit gloriam, & eum creat Græciæ Proconsulem e: adeo, ut etiam Consulatibus eum induerit insignibus. Ille vero (erat enim ad id, quod oportet, intelligendum aptissimus, & ad id quod est præstantius, eligendum, aliorum præstantissimus) eorum quidem parvam ducebant rationem, ad ea tantum, quæ ferunt ad Dei cultum, præclare attendens. Et ideo quæcumque hic sunt jucunda, ex æquo respuebat: unius autem solius amore tenebatur, pietatis scilicet, mortemque sitiebat pro Christo, & quæ ex ea proficiscitur, beatitudinem.

[4] [Christi fidem] Prædicabat ergo non timide, nec cum aliqua dubitatione, sed audacter admodum & libere, nomen Dei salutare; & nihil aliud erat ei in ore, nisi Christus. Panem autem vitæ, quem cognoscimus esse verbum veritatis, omnibus pietatis egentibus distribuebat religiose, adducens ex divinis Scripturis, & docens quod hominem, qui ex beata illa, quæ est in paradiso, conversatione exciderat, & in servitutem peccati erat redactus, ipsum Verbum, quod simul cum Patre est expers principii, cum nec excessisset a Divinitate, & carnem accepisset ex Virgine, & servi formam sua sponte suscepisset, dignum fecit diviniore vivendi ratione, & ei priorem donavit libertatem. Hæc & alia docens & interpretans eis exponebat, & quodammodo eis occasionem præbebat & semina ad hoc, ut Dei filii essent & vocarentur, & quæ in Christo est absconsa, vitam consequerentur.

[5] [Thessalonicæ alibique prædica t,] Hinc multi suavissima fruentes doctrina Martyris, recesserunt quidem a tetris erroris tenebris, accesseruntque ad dulce lumen veritatis. Sed ille quidem magnum in Christum amorem concipiens, & insatiabiliter hominum salutem desiderans, si non posset omnes eripere a manibus inimici, hoc maximum damnum arbitrabatur, nec se putabat aliquid recte facere. Res itaque ei succedebat ex sententia, & eum transmittebat fama in omnes partes, & prædicabat Trinitatem non solum iis, qui erant Thessalonicæ & in Græcia, sed etiam longinquis de ipso audientibus f. Cum autem in eo esset, & pulchrum illud doctrinæ fluentum profunderet, veniunt ad eum quidam, quorum munus erat scrutari Christianos, & per illorum proditionem sibi acquirere benevolentiam Imperatoris.

[6] [a Maximiano arcessitur,] Itaque Demetrius non in angulis, ut jam ante significavimus, exercens Christianismum, neque nocturnus Christi discipulus, immo vero magister veritatis, & aperte confitens pietatem, ab eis comprehenditur, & defertur ad imperatorem, quod teneret quidem opinionem Christianorum, res autem deorum aperte rideret & subsannaret. Maximianus autem tunc erat Thessalonicæ, qui magnus quidem evaserat ex bello gesto adversus Sarmatas & Scythas g, multo autem magis agnoscebatur ex crudelitate, quam exercebat adversus pios. Cum primum ergo hæc audiisset imperator, varie fuit affectus. Stupebat, dolebat, timebat, irascebatur: stupebat propter novitatem ejus, quod audiebat. Dolebat propter viri jacturam. Timebat, ne, cum talis esset, alios traheret ad suam religionem. Irascebatur, quod honoris ei delati nullam duxisset rationem. Sed cum non posset soli credere auditui, ut qui ferre non posset se tanti viri facere jacturam, (nam quod non vult aliquis, nec facile potest credere) voluit etiam oculos assumere testes ejus, quod fuerat auditum. Jubet ergo virum ad se adduci.

[7] [Christumque libere confessus,] Is autem, coram constitutus, non extimuit imperii magnitudinem, non est reveritus ea, quæ exspectabantur, supplicia, non judicis formidavit sævitiam: sed hanc crudelitatem ille ratus esse materiam apertius ostendendi suum in Deum amorem, tamquam leo protinus accessit ad certamen, non molliter aut effeminate adspiciens, neque abjecte aliquid dicens; sed suis potius verbis confirmans ea, quæ prius tyrannus de eo audierat; quod esset quidem miles Christi, & ejus solius adorator: quod tantum abesset, ut deos, qui ab eo dicebantur & colebantur, honoraret, ut eos etiam aperte irrideret & abominaretur: quodque tormenta, quæ ille minaretur, tunc pati ægre ferret, quando viderit tortores aut clementius aut parcius inferre, quam desideret. Honores autem tui, inquit, o Rex, & bona, quæ das iis, qui tibi parent, quomodo eum allexerint, qui tui imperii invidiosam coronam, illud ipsum, inquam, imperium cum opibus & thesauris, æque ac tenuem pulverem, despicit & habet contemptui? Quod si etiam mortem intuleris, tunc scias te mihi facere, quod est maxime optandum, ut qui ad veram vitam & ad Christum transmittas, quem magis quam ipsam desidero.

[8] Hæc postquam audivit Maximianus, quæ ingenti spiritu summaque constantia & maxima libertate dicta fuerant, [in carcerem jussu Maximiani conjicitur,] tunc quidem differt tormentum, callide id potius faciens, quam benigne. Volebat enim ei injicere pœnitentiam, & efficere, ut interjectum tempus tam vehementem remitteret constantiam. Et ideo in præsentia jubet, ut publici balnei, quod in propinquo erat, caminorum fornices Demetrium acciperent in custodiam. Maximianus vero in theatrum ingressus, quod eo ipso tempore instruebat, athletas convocans, omnemque congregans populum, & certamina instituens, ipse in sublimi solio consedit.

[9] Martyr autem cum abduceretur in carcerem, simul lætabatur & afficiebatur dolore: [in quo de instanti sibi martyrio lætus] lætabatur quidem, quod martyrium mox esset consecuturus; ægre ferebat autem, quod non videret tortores ad se citius accedere, & non jam ad tormenta & mortem corriperetur. Tantum enim contendebat Demetrius mori propter Christum, quantum studebat Maximianus eum a melioribus revocare. Cum ergo martyr venisset in carcerem, dicebat: Deus, in adjutorium meum intende, Domine, ad adjuvandum me festina. Quoniam tu es patientia mea, Domine, spes mea a juventute mea. In te confirmatus sum ab utero: a ventre matris meæ tu es protector meus. In te laudatio mea semper. Psallam Deo meo, quamdiu fuero. Propterea exultabunt labia mea, cum cantavero tibi, & lingua mea tota die meditabitur justitiam tuam h.

[10] Peractis autem precibus, videt scorpium, per terram proserpentem, [visione etiam angelica recreatur.] & ejus pedem erat puncturus. Ille autem Cruce munitus, cum eum invocasset, qui dedit suo sigmento calcare posse serpentes & scorpios, illum reddit mortuum, vel potius eum, qui intelligentia percipitur, scorpium, qui in eo latebat. Statim autem divinus ei apparens Angelus ejus capiti coronam imponit, dicens: Pax tibi, Christi athleta. Esto fortis, & te virum præbe i. Sic qui velox est ad consolationem eorum, qui ipsum timent, Dominus, simul atque fuit inclusus in carcere, & in præsentibus placide admodum consolatur athletam, & ad futura implet animi alacritate. Sed Demetrius quidem sic erat in custodia.

ANNOTATA.

a Vide Annotata, Passioni præcedenti ad lit. b subnexa.

b Civitatem hanc sibi natalem re etiam vera nactum esse S. Demetrium, indubitatum apparet. Adi Commentarium prævium num. 33.

c Haud majorem, quæ hic de illustri Sancti genere Metaphrastes, quam quæ de eodem anonymus Sancti nostri biographus in proxime præmissa, quam contexuit, Passione memoriæ prodit, fidem merentur, uti ex iis, quæ Commentarii prævii num. 31 in medium adduxi, intelliges.

d Verumne sit, quod hic de posito a Sancto in arte militari discenda studio traditur, haud immerito revoces in dubium, uti liquet ex iis, quæ in Commentario prævio num. 35 & seq. disserui.

e Nec, quod hic de proconsulis Græciæ dignitate, ad quam Sanctus a Maximiano imperatore fuerit promotus, asseritur, certius apparet, uti pariter liquet e Commentarii prævii loco, ad lit. præcedentem citato.

f Impigre enimvero Demetrium in prædicanda Christi fide desudasse, verosimillimum, ne amplius quid dicam, apparet. Adi iterum Commentarium prævium num. 37 & tribus seqq.

g Anonymus Sancti nostri biographus, qui Metaphrasti præluxit, bellum hoc, non contra Scythas, sed contra Gothos gestum, scribit, nec propterea tamen hic cum illo pugnare est dicendus, cum Gothi etiam natione Scythæ exstiterint. Ceterum quo bellum illud anno circiter gestum verosimilius fuerit, Commentarii prævii num. 60 exposui.

h Hanc ad Deum orationem, quæ a Sancti Passione proxime antecedenti, ab auctore anonymo, qui Metaphrasti præluxit, conscripta, abest, pro arbitrio suo posterior hic scriptor Demetrio, custodiæjam mancipato, verosimillime affinxerit. Ita autumo, quod similes sanctis orationes attribuere is soleat in omnibus fere horum Actis, quæ stylo suo expolivisse noscitur.

i De angelica isthac, quæ Sancto fuerit oblata, apparitione, miraculique scorpii, a Demetrio prodigiose necati, quod eam præcesserit, patratione dubitari haud immerito vel idcirco potest, quod tam hæc, quam illa a solo Metaphraste, anonymoque, qui huic præluxit, Sancti nostri biographo memoriæ prodita inveniatur.

CAPUT II.
Lyæus a Nestore occiditur, Maximianus, hinc iratus, Nestorem & Demetrium jubet interfici, hicque & miraculis claret & tamquam Sanctus honoratur.

ΜΑξιμιανῷ δὲ τὸ τῶν μονομάχων συνεκροτεῖτο θέατρον, καὶ τ᾽ ἆλλα ὅσα τὰ τοῦ πενταθλοῦ συνεπλήρου θεάματα. δὲ ἐκ περιωπῆς καθῆστο, διατριβὴν ἡδίστην τὸν ἀγῶνα ποιούμενος. ἥδετο γὰρ, ὡς ἔοικεν, αἱμάτων ἀντρωπίνων ὁρῶν ἔκχυσιν. Ἧν δέ τις ἀνὴρ βαρβαρος τῶν ἐπιτηδείων Μαξιμιανῷ, πρὸσττε χεἶα γενναῖος, καὶ πρὸς πάλην οὐχ ἥκιστα ἀγαθὸς, μέγεθόσττε τοῦ μετρίου μείζων, καὶ παρὰ τοῦτο σφόδρα κεχαρισμένος αὐτῷ, καὶ λόγου κομιδῇ πολλοῦ ἀξιούμενος· Λυαῖος ὅνομα τῷ ανδρὶ, πατρὶς Ουάνδαλα.

[12] Οὗτος τάγε εἰς ῥώμεν σώματος πάντων κρατεῖν ἀλαζονευόμενος, ἐπ᾽ ὀκρίβαντος τότε στὰς, ὡς ἐπίδηλος εἴη τῷ θεάτρῳ παντὶ, τὸν βουλόμενον εἰς πάλην προεκαλεῖτο. Εἶργαστο δὲ ἄρα τῷ Μαξιμιανῷ κύκλος σανίσι διειλημμένος συχναῖς· ἐφ᾽ ὃν οἱ μονομαχεῖν μέλλοντες εἰσήεσαν, καὶ τὸ παγκράτιον ὑπήρχοντο καὶ τὴν πάλην. Ἐπεὶ τοίνυν τῇ τοῦ σώματος ῥῶμῃ πάντων ἐκράτει Λυαῖος, καὶ πᾶς ὅστις εἰς χεῖρας αὐτῷ ἐρχόμενος, χάμαι κείμενος εὐθὺς ἐθεᾶτο, καὶ θάνατον ἐκ τοῦ παραχρῆμα σπασάμενος, τοσοῦτον ἥδεσθαι τῷ τυράννῳ παρεῖχεν, οὔς κατέβαλλε τοὺς συμπλεκομένους, ὅσον οὐ πολλῷ ὕστερον λύτῃ περιβαλεῖν αὐτὸν ἔμελλεν.

[13] Ἀνὴρ γάρ τις, ὄνομα Νέστωρ, τὴν μέν ἡλικίαν κομιδῇ νέος, ἄρτι τὸν ἴουλον ἐπανθοῦντα φέρων, ἰδεῖν δὲ ἥδιστος, καὶ κάλλει διαπρεπέστατος, γνωστὸς τῷ περιδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ τελῶν, ὁρῶν οὕτω Μαξιμιανὸν περὶ τὸν βὰρβαρον διακείμενον, καὶ πολλὰ πρὸς τοῖς μονομαχίας ἄθλοις καὶ χρήματα προτιθέντα, τοῦτο μὲν τὸ ὐπερήφανον Λυαίου μισήσας, τοῦτο δὲ καὶ τὰ ὑπὸ τοῦ θείου Μάρτυρος γινόμενα θαύματα κατιδών, καὶ ὅπως αὐτῷ πλεῖστοι προσιόντες τὴν εἰς Χριστόν θεοσέβειαν ἐδιδάσκοντο, ἓν δὲ τοῦτο θελήσας γενέσθαι τῶν Δημητρίου θαυμάτων τὸ ταῖς εὐχαῖς ἐκείνου καθοπλισθέντα λῦσαί τέ Λυαῖου τὸ θράσος καὶ τὴν ὀφρῦν αὐτὸν τοῦ βαρβάρου καταβαλεῖν, προστρέχει τῷ Μάρτυρι, καὶ τῶν ποδῶν ἐκείνου τῶν ἀγίων προκείμενος, Δοῦλε τοῦ θεοῦ Δημήτριε, λέγει, πρόθυμός εἰμι καὶ ὀργᾷ μοι ἔνδον ψυχὴ, Λυαίῳ πρὸς συμπλοκὴν συνελθεῖν, εἰ μόνον αὐτὸς ὁπλίσεις με ταῖς εὐχαῖς, καὶ ταύταις τὴν κραταιάν χεῖρα συμμαχοῦσαν παράσχῃς.

[14] Τί οὖν θεῖος Δημήτριος; Ὥσπερ αἰτήσας αὐτός μᾶλλον αἰτηθεὶς, μικροῦ τῇ θελειώσει τὴν αἴτησιν ἐπιφθάνει· καὶ ταχέως ἐπιβαλὼν αὐτῷ τὴν ἐν Χριστῷ σφραγίδα εἰς τὸ μέτωπόντε καὶ τὴν καρδίαν, ἀφίησιν, ἐπειπών· καὶ τὸν Λυαῖον νικείσεις, καὶ ὑπέρ Χριστοῦ μαρτυρήσεις· ὅπερ τ᾽ αὐτὸν ἦν εἰπεῖν· καὶ τὸν φανερὸν ἀντίπαλον καὶ τὸν ἀφανῆ νικήσεις. οὕτως οὐ μόνον θάρσος ἐνῆκεν αὐτοῦ τῇ ψυχῇ, ἀλλὰ καὶ περὶ τοῦ μέλλοντος ἀσφαλέστατα προσεφθέγξατο. Αυτίκα γοῦν Νέστωρ ἀφικόμενος εἰς τὸ στάδιον καὶ διὰ τῶν βαθμίδων καταπηδήσας, τόντε χιτῶνα ἀποτίθεται, καὶ ἑαυτὸν δῆλον καθίστησι τῷ βασιλεῖ παραστάς. Μαξιμιανὸς δὲ τὴν πολλὴν τόλμαν ἐκείνην τοῦ νεανίσκου καταπλαγεὶς, καὶ ἄλλο τι εἶναι ὑπερλαβὼν, ἀνδρίας ἐπίδειξιν τὸ γινόμενον, ἐγγυτέρω παραστῆναι κελεύει, καὶ Ω νεανίσκε, συμβουλεύων φησί, οἶδ᾽ ὅτι χρημάτων ἔνδεια εἰς τοῦτό σε τόλμης ἠνάγκασεν ἐπαρθῆναι, ἱνὰ περιγενόμενος πλοῦτον σεαυτῷ ἀθρόον περιποιήσῃ· ἀποτυχὼν, πενίαν ὡς ἐχθρὸν ἄσπονδον μετὰ καὶ ζῆν ἀποφύγῃς. Ἐγὼ δέ σε καὶ τῆς ἡλικίας, καὶ τῆς καλὸν ἐπιλαμπούσης σοι ὥρας οἰκτείρων παρέξω, καὶ ὑπὲρ μόνησγε τῆς τόλμης, ἄξια καὶ ἱκανὰ χρήματα.

[15] Καὶ λαβὼν ἄπιθι μετὰ τοῦ ζῆν ἀπολαύων καὶ τῶν χρημάτων· Λυαίῳ δὲ σεαυτὸν τὸ παράπαν μὴ ἀντιστήσῃς. Πολλοὺς γὰρ τοῦ ζῆν ἀπήλλαξε, καὶ τῶν καταπολὺ σοῦ ῥωμαλεωτέρων. ταῦτα Νέστωρ ἀκούσας, οὔτε ἥρπασε τὴν τοῦ βασιλέως φιλοτιμίαν, οὔτε πάλιν πρὸς τὸν τοῦ Λυαίου ἔπαινον ἐδειλίασε. τῷ δὲ βασιλεῖ, οὐ χρημάτων ἐπιθυμῶ, ἔφη, οὐδὲ παρὰ τοῦτο ἐμαυτὸν εἰς τόνδε τὸν ἀγῶνα καθῆκα, ἀλλὰ δόξης ἐρῶν μᾶλλον, καὶ Λυαίου κρείττων άναφανῆναι βουλόμενος. Ἀπώμοτον γὰρ ἐμοὶ μη ὅτιγε τὸ πλουτεῖν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ ζῆν, δόξης εἴξαντι Λυαίῳ, καὶ τῶν πρωτείων ἐκείνῳ παραχορήσαντι. Ταῦτα οὔτω λεχθέντα καὶ βασιλέα καὶ τοὺς περὶ αὐτὸν ἅπαντας ἠρέθησαν εἰς ὀργὴν· ὅπως γὰρ ὡπλίσθη, καὶ ἐφ᾽ ᾧ πεποιθὼς ἐκεῖνος οὕτως ἐφθέγγετο, αὐτοὶ ἀγνοοῦντες, ἀλαζονείας μόνης καὶ κενοῦ τύφου τὰ ῥήματα ὐπελάμβανον. μὲν οὖν βασιλεὺς πολὺς ἦν εἰς τὸν ἀγῶνα διεγείρων Λυαῖον καὶ τήν ὀρμῆς καὶ θάρσους ἔμπλεον παροξύνων ψυχήν.

[16] Νέστορι δὲ τὸ θάρσος οἱ Δημητρίου λόγοι καὶ Χριστὸς ἦν, πρὸς ὃν ἀνατείνας τοὺς ὀφθαλμοὺς, Ο Θεὸς, ἔλεγε, Δημητρίου, δὸς ἐμὲ τὸν βραχὺν τὴν ἡλικίαν Δαβὶδ, Γολιὰθ ἄλλον καταισχύναι Λυαῖον· σοὶ γὰρ πεποιθὼς τὸν ἀγῶνα τοῦτον ἐν μέσῳ πολλῶν ἠράμεν, ἱνὰ τὸ σὸν ὄνομα δοξάσθῃ τοῦ μόνου ἀληθῶς Θεοῦ, καὶ τοῖς ἐν σοὶ δύναμιν ποιουμένοις ἐπιπέμποντος βοήθειαν ἐξ ἁγίου. Οὕτως ἔφη καὶ ἅμα τὸν ἀκινάκην σπασάμενος, καὶ τὸ θέατρον εἰσπηδήσας, τῆς συμπλοκῆς ἤδη γενομένης βάλλει καιρίως κατὰ τῆς καρδίας τὸν βάρβαρον· καὶ εὐθὺς τὸν μὲν ἀναιρεῖ, σχεδὸν δὲ καὶ Μαξιμιανὸν τῇ περὶ αὐτὸν λύτῃ· πολλῷ δὲ μᾶλλον εἰπεῖν καὶ πλάνην αὐτὴν, καὶ σὺν ἐκείνῃ τὸν ταύτης αἴτιον, τὸν κρυπτόν, φημι, μαξιμιανὸν θανατοῖ.

[17] Μαξιμιανῷ μέντοι τῷ βασιλεῖ οὐκ ἦν ἔτι ἄνεκτον καθέδρα· ἀλλὰ πλήρης ὀργῆς καὶ κατηφείας, εὐθὺς ἐξανέστη, καὶ πρὸς τὰς βασιλείους αὐλὰς δεινὰ στρέφων καθ᾽ ἑαυτον ἀποχώρει, ἐπισκοτῆσαι τῷ φέγγει τῆς ἀληθείας δυσσεβὴς βουλόμενος, Νέστορόσττε τὴν νίκην καὶ δι᾽ ἐκείνου τὸ πρὸς Χριστὸν ἀμαυρῶσαι σέβας, γοητείαν ἐκ πολλῆς ἀνοίας τὸ πρᾶγμα καλῶν. Επεὶ οὐκ ἄν, φησι, παρὰ τοιοῦδε τοιαύτας ἀνδραγαθίας ἐπιδειξάμενος ἀνηρεῖτο. ἀμέλει καὶ Νέστορα τὸν γενναῖον μεταπεμψάμενος, ὡς ἐπὶ πράγματι ὁμολογουμένῳ καὶ οὐδεμιᾶς δεουμένου ζητήσεως, Ειπἑ μοι, νεανίσκε, λέγει, τίσι μαγείαις χρησάμενος τίνας ἔχων τοὺς συνεργούς, Λυαῖον ἀνήρηκας τὸν τοσοῦτον; πρὸς ταῦτα Νέστωρ οὐδὲν ὐποδειλιάστεις, ἀλλὰ θαῤῥήσας πάντως, ὅτι δοὺς ἐκεῖνον τὸν ὑπερήφανον ἀνελεῖν, αὐτὸς δώσει καὶ προσήκουσαν τὴν περὶ αὐτοῦ θέσθαι ἀπωλογίαν, οὐδὲν, ἔφη, βασιλεῦ τοιοῦτον οὐδὲ ἐμοὶ, οὔτε ἄλλῳ Χριστιανῶν· συνουργός δέ μοι πρὸς τοῦτο τῶν ἀντρώπων οὐδεὶς, ὅτι μὴ μόνος Δημητρίου Θεὸς, Θεὸς, βασιλεῦ, τῶν Χριστιανῶν.

[18] Τούτου φανερὸς ἄθλος Λυαίου θάνατος, ὅς ἐν χειρὶ κραταιᾷ καὶ ἐν βραχίονι ὑψιλῷ καὶ Σηὼν καὶ Ωκ καὶ μυρίους ἄλλους πολλῷ μᾶλλον Λυαῖος τὴν ῥώμην ἐπιφανεῖς εὐχερῶς ἀνεῖλεν, οὐ καθ᾽ ἔνα μόνον, ἀλλὰ καὶ κατὰ πλῆθος συνηθροισαμένους. Τί μὴ λέγω τὰ ἐκείνου μόνου ἀληθῶς ἄξια, οὗ ἔργον οὐρανὸς καὶ γῆ καὶ τὰ ἐν αὐτοῖς ἅπαντα. Οὐκ ἤνεγκε τὰ μεγάλα ταῦτα φαύλη Μαξιμιανοῦ ἀκοὴ, ἀλλὰ τῶν καλῶν λόγων μισθοὺς, καὶ τῆς νίκης αὐτῷ βραβεῖα τὸν διὰ ξίφους ἐπάγει θάνατον. Νέστωρ μὲν οὖν οὕτω τοῦ διὰ Χριστὸν μακαρίου τέλους ἐπιτυγχάνει, καὶ τῷ ἰδίῳ ξίφει δέχεται τὴν τομὴν, οὕτω μὲν Μαξιμιανοῦ κελεύσαντος, ἱνά κᾳκείνο τάχα μαρτυρικῷ αἵματι καταγιασθῇ, Μινουκιανου δὲ Προτίκτωρος πρὸς τὴν σφαγὴν ὑπουργήσαντος. Καὶ οὕτω πρὸς Χριστὸν, ὅν ἐφίλησε παραπέμπεται, παρ᾽ οὗ καὶ τῆς δυπλῆς νίκης ἀπολήψεται τοὺς στεφάνους.

[19] Εντεῦθεν ὑποβολαὶ κατὰ Δημητρίου πάλιν καὶ διαβολαὶ πιθανώτεραι, ὡς αὐτὸς εἴ τοῦ Λυαίου σφαγῆς αἴτιος. Αὐτίκα γοῦν Μαξιμιανὸς ὀξύτατα χολωτεὶς, καὶ ἅμα οἰωνισάμενος ὡς οὐκ ἀγαθὸν αὐτῷ συνάντημα Δημήτριος γένοιτο πρὸς τὸ στάδιον ἀνίοντι, κελεύει τὸν Μάρτυρα ἐν αὐταῖς, αἷς ἐφρουρεῖτο καμίνοις λόγχαις ἀναιρεθῆναι. δὲ καὶ γίνεται. Καὶ καλὸς σὺ τὰ πάντα, Δημήτριος, λίαν τοῦ δεσπότου περιεχόμενος, ὁμοίως αὐτῷ τὴν πλευρὰν λογχεύει καὶ τοῦτο ἀφορμὴν καὶ ὁδὸν εὐρίσκεις τῆς πρὸς ἐκεῖνον ἀφίξεως· μακάριος μὲν τοῦ βίου, μακαριώτερος δὲ τοῦ τέλους καὶ τῶν στεφάνων γενόμενος, καὶ τῆς εἰς αἰῶνας αὐτῷ τῷ ποθουμένῳ συγκατοικήσεως.

[20] Εἶχε μὲν οὖν οὕτω ταῦτα, καὶ νεκρὸς τοῦ Μάρτυρος κατὰ γῆς ἔῤῥιπτο, καὶ οὐδεὶς αὐτοῦ λόγος μέχρι τινός. Πάντως δὲ οὔτε ὅσιον ἦν, οὔτε Θεοῦ ὅλως ἄξιον, ὑπέρ οὗ πέπονθεν ἐκεῖνο τὸ ἱερὸν σῶμα οὕτως αὐτὸ παριδεῖν. Οὔκουν οὐδὲ παρεῖδεν. Ἀλλὰ τῶν φιλοχρίστων τινὲς ὑποβολαῖς ἐκείνου νυκτὸς προσελθόντες, καὶ ἁτίμως κείμενον τὸ κομιδῇ τίμιον ἀνελόμενοι εὐλαβῶς περιστέλλουσιν. Εἶτα καὶ κόνιν ἐπιβαλόντες ἐν αὑτῷ τῷ τόπῳ ἔνθα δὴ καὶ τετελείωτο θεωφιλῶς τάπτουσιν· εἷς δέ τις τῶν οἰκετῶν τοῦ Ἁγίου παρεστὰς αὐτῷ τὴν μακαρίαν ὑφισταμένῳ σφαγὴν, καὶ ὡς οἷόντε ἦν, τὸ θεῖον ἐκεῖνο αἷμα εἰς τὸ ἰερὸν τοῦ μάρτυρος ἀνελόμενος ἐπώμιον, ἀλλὰ καὶ ὃν ἐφόρει, κατά χεῖρα δακτύλιον καὶ αὐτὸν συλλαβὼν καὶ τῷ μαρτυρικῷ αἷματι περιχρίσας πολύ τι χρῆμα τεραστίων εἰργάζετο δι᾽ αὐτοῦ.

[21] Καὶ οὐδὲν ἦν οὔτε τῶν νοσημάτων, οὔτε τῶν πονηρῶν πνευμάτων οὕτως ἰσχυρὸν, ὥς τε εἰς ἐκείνου πεῖραν ἐλθὸν; μὴ εὐθὺς ἡττᾶσθαι καὶ πρὸς φυγὴν τρέπεσθαι· ὡς πλήρη γενέσθαι τῆς τοιαύτης φήμης τῶν τεραστίων τὴν πόλιν Θεσσαλονικέων ἅπασαν. Ὅθεν οὐ δὲ είκὸς ἦν ταῦτα οὔτε Μαξιμιανὸν λαθεῖν, οὔτε τὸν φθόνον ὑπενεγκεῖν. Καὶ διὰ τοῦτο χειροῦται παραχρῆμα καὶ τῶν ἀγαθῶν δὴ τούτων ἐπίτροπος οἰκέτης, καὶ ἀναιρεῖται. Τριβουνάλιον τὸ τῆς ἐκτομῆς χωρίον, Λοῦπος καλὸς οἰκέτης κατωνομάζετο. Χρόνου δὲ παριόντος καὶ τῶν σημείων ἐν ᾧ τὸ τοῦ Μάρτυρος ἐκρύττετο σῶμα, τοῦτο μὲν Μακεδονίαν, τοῦτο δὲ καὶ Θετταλίαν διατρεχόντων, ἤδη δὲ καὶ τῆς εἰδωλικῆς ἀχλύος εἰς ἀκριβῆ αἰθρίαν μεταβαλούσης, Λεόντιός τις ἀνὴρ τήντε δόξαν λαμπρὸς, τήν τε πρός Χριστὸν πίστιν μάλα θερμὸς τοὺς μὲν ἐπαρχικοὺς τότε τῶν Ἰλλυρικῶν κατακοσμῶν θρόνους, εἰς δὲ τὴν Δακῶν ἀπιὼν, νόσῳ βαρυτάτῃ κάτοχος γίνεται, οὕτως αὐτὸν πιεζούσῃ, ὠς καὶ σιτίων ἄγευστον καὶ ποτοῦ ποιεῖν, τὸν δὲ πᾶσι φευκτὸν θάνατον, χρῆμά τι νομίζειν ἐπιεικῶς ποθείνοτατον, καὶ τοῦ συνεχθέντος αὐτὸν δεινοῦ μόνην ἐλευθερίαν.

[22] Ἐπεὶ οὖν ἰατροὶ μὲν τῆς νόσου φανερῶς ἡττῶντο, φίλων δέ παρουσίαι πρὸς παραμυθίαν τοῦ πάθους κόπος κενὸς ἐνομίζοντο, ἐλπίσττε ἦν ἀπαλλαγῆς τοῦ νοσήματος οὐδεμία, ἐν τούτῳ χαλεπῶ κλύδωνι καὶ ἀφύκτῷ ἱερὰ τις ἄγκυρα τῷ ἐπάρχῳ πρὸς τὸν θεῖον τοῦ Μάρτυρος ναὸν καταφυγὴ γίνεται. Ἔνθα δέ καὶ κλινοπετὴς εἰσαχθεὶς καὶ κατὰ τὸν τόπον, ἐν ᾧ τὸ ἱερὸν ἑκεῖνο ὑπὸ γὴν κέκρυπτο σῶμα, κατατεθεὶς, (ὢ θείας ἐπισκοπῆς! πράγματος ἀποῤῥήτου!) ἤρκει μὲν εἰς δεῖγμα σαφὲς τῆς Δημητρίου χάριτος καὶ δυνάμεως, καὶ εἰ τεθεὶς καὶ χρόνον τινὰ προσμείνας καὶ θερμότατα δεηθεὶς ᾔσθετο τῆς ἐπικουρίας. Νῦν δὲ τοῦτό ἐστι τὸ καινότατον, τοῦτο τῶν ἐκείνου θαυμάτων τὸ χαριέστατον, ὅτι ὁμοῦ συνέδραμε πάντα, ἐν τῷ ναῷ τὸ νοσοῦντος κατάθεσις, τοῦ Μάρτυρος διὰ τῶν ἐκείνου χειλέων ἀνάκλησις, καὶ τοῦ νοσήματος εὐχερὴς ἀπόθεσις. Οὕτω ταχείας Λεόντιος τῆς θερᾳπείας τυχὼν, ταχεῖαν καὶ αὐτὸς, ὡς εἶχε τὴ ἀμοιβὴν ἀποδίδωσι.

[23] Καὶ τὸν μικρὸν οἰκίσκον, ὅς τὸ ἱερὸν εἶχε τοῦ μάρτυρος σῶμα, ἐπιβραχέος κομιδῇ καὶ στενοῦ τοῦ σχήματος ὄντα, τοῖς περιβόλοις τε τοῦ λουτροῦ καὶ τῷ σταδίῳ ἀπειλημμένον καταστρέψας αὐτὸς, ναὸν ἐν αὐτῷ τῷ ἄστει Θεσσαλονίκης ἐξ αὐτῶν ἐδείματο τῶν κρηπίδων, ὅς καὶ νῦν ὁρᾶται μέσος τοῦ δημοσίου λουτροῦ καὶ τοῦ σταδίου κάλλιστα διηρμένος, οὐδενὸς τῶν ἄλλων ὅσοι πρὸς θαῦμα καὶ ἡδονὴν ὀφθαλμοὺς κινοῦσι κάλλους μεγέθους, ἀπολειπόμενος. Μέλλων δὲ φιλευσεβὴς οὗτος καὶ πρὸς τὸ Ιλλυρικὸν ἀπιέναι, καὶ τινα τῶν μερῶν τοῦ ἱεροῦ σώματος λαβεῖν βουληθεὶς, ὥστε κἀκεῖσε ναὸν τῷ εὐκλέει Μάρτυρι ἀναστῆσαι, οὐκ ἔσχε συνευδοκοῦντα τὸν Ἅγιον, ἀλλὰ νυκτεριναῖς αὐτὸν ἐπιφανείαις εἴρκει τοῦ ἀποχειρήματος. Διὰ ταῦτα καὶ δεύτερον πλοῦν, λέγεται, τὴν χλαμύδα τοῦ Μάρτυρος σεπτοῖς αἵμασι τοῖς ἐκείνου πεφοινιγμένην, καὶ τι τοῦ ἐπωμίου λαβὼν, σύνηθες ὀράριον ὀνομάζειν, καὶ κιβωτῷ τιμίᾳ τὸ ἀληθῶς τίμιον καταθέμενος, οὕτω τῷ Μάρτυρι μὲν ἀφοσιοῖ τὸν πόθον, ἑαυτῷ δὲ τὴν μεγίστην περιποιεῖται ἀσφάλειαν.

[24] Ἀμέλει καὶ τὴν ἐπὶ τὸ Σίρμιον ὥρᾳ χειμῶνος διαβαίνειν μέλλων, ἤδη παρὰ ταῖς ὄχθαις τοῦ Ιστρου γενόμενος, ἐπεὶ πολὺς ἦν ἐκεῖνος, καὶ ἐπὶ μέγα τὸ ῥεῖθρον ἐξαίρων ἐντεῦθέντε οὐδενὶ τῶν πάντων διαβατὸς γινόμενος· καί μὲν χρόνος πολὺς μεταξὺ ἦν, ἔληγε δὲ οὐδαμῶς τὸ ῥεῖθρον, ἀλλὰ καὶ ἔτι τοῖς βουλομένοις ἀπηγόρευε τὴν διάβασιν, ἐν ἀθυμίαις ἀνὴρ ἦν λογισμοῖς τε ἐβάλλετο καὶ ἀπορίᾳ συνείχετο. Ἐπιφανεὶς οὖν θεῖος αὐτῷ Δημήτριος, πᾶσαν ἀθυμίαν, ἔφη, καὶ ἁπιστίαν ὅτι πόῤῥῳ θέμενος ἀπὸ τῆς ψυχῆς, ἐπιφέρη μετὰ χεῖρας ἔχων διάβηθι τὸν ποταμὸν ἀδιστάκτως.

[25] Πείθεται τῷ φανέντι ἔπαρχος, καὶ ἔωθεν τοῦ ὀχήματος ἐπιβὰς ἐχώρει διὰ τοῦ ῥείθρου μετὰ χεῖρας τὴν σορὸν ἔχων, ἄνω δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς μετὰ τῆς ψυχῆς, ἡσυχῇ τοῦ ῥεύματος ὑποχωροῦντος αὐτῷ, καὶ εἵκοντος νεύμασιν άθεάτοις, ἀξίαν μὲν θαύματος, οὐ μὲν ἀναξίαν καὶ τῆς πρὸς τὸν Μάρτυρα πίστεως, τὴν διάβασιν ὑποστάς. Οὕτως οὗν ἀβλαβὴς διελθὼν, καὶ προσωσι Σιρμίῳ γενόμενος τὴν ἱερὰν ἐκείνην σορὸν μετὰ τοῦ ἐν αὐτῇ θησαυροῦ, τῷ παρ᾽ αὐτοῦ νεαργηθέντι ναῶ τῷ Μάρτυρι δίδωσιν, ἐν γειτόνων δὲ οὗτος τὸ τῆς καλλινίκου μάρτυρος Ἀναστασίας ἵδρυται σηκῷ· ἱνὰ καὶ μάρτυρες μάρτυσιν ἄνω τε καὶ κάτω ταῖς σκηναῖς πλησίαζουσι. Πολλῶν μὲν τῶν θαυμάτων δηλαδὴ καὶ ἰάσεων, καὶ παρ᾽ αὐτήνγε τὴν ὁδὸν πλεῖστοι τῆς ἁγιαστικῆς ἐκείνης φερομένης χλαμύδος ἀπέλαυσαν, χάριτι καὶ δυνάμει Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμων, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, νῦν καὶ εἰς τους ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[Lyæus gladiator, qui Maximiano,] Maximianus autem exhibebat spectaculum gladiatorum & complebantur omnes pentathli ludi a. Ille vero sedebat in sublimi specula, jucundissimum esse statuens versari in spectando certamine. Lætabatur enim, ut videtur, humani sanguinis videns effusionem. Erat autem quidam vir barbarus ex Maximiani necessariis, manu fortis, & validus ad luctam, & magnitudine, quæ modum superabat: & ideo erat ei valde gratus, & habebatur in magna existimatione. Nomen erat ei Lyæus: patria vero erat Wandalus b.

[12] [quod omnes pugnandi peritia superaret, erat dilectus,] Is insolenniter jactans se omnes vincere robore corporis, stansque in pulpito, ut toti esset theatro manifestus, ceteros gladiatores provocabat ad certamen. Tunc autem factus fuerat a Maximiano circus, multis comprehensus tabulis, in quem ingressi erant, qui erant singulari certamine certaturi, & pancratium incipiebant ac luctam c. Cum ergo viribus corporis omnes superaret Lyæus, & quicumque manus cum eo conserebat, statim cerneretur humi prostratus, aut etiam mortem inde statim oppetens, tantam tyranno adferebat voluptatem quod prosterneret eos, qui cum ipso congrediebantur, quanta eum haud multo post oppressura erat tristitia.

[13] [a Nestore, juvene Christiano, cum S. Demetrius] Quidam enim nomine Nestor, ætate quidem valde juvenis, ut qui modo natam haberet lanuginem, adspectu autem jucundissimus, & forma præstantissimus, qui erat notus inclyto Martyri Demetrio, cum videret Maximianum sic affectum in barbarum & gladiatorum certaminibus multas exhibere pecunias; partim quidem odio habens Lyæi superbiam, partim autem adspiciens miracula, quæ fiebant a divino Martyre, & quod plurimi, ad eum accedentes, docebantur pietatem in Christum, cupiensque hoc etiam esse unum ex miraculis Demetrii, ut precibus illius armatus, Lyæi frangeret audaciam, & barbari dejiceret supercilium; accurrit ad Martyrem, & ad sanctos ejus pedes procidens, dicit: serve Dei Demetri, sum paratus, & mihi gliscit animus congredi cum Lyæo, si me solum armaveris precibus, perque eas validam manum auxiliatricem præbueris.

[14] Quid ergo divinus Demetrius? Perinde ac si ipse rogasset, [huic benedixisset, certamine, nequicquam] non autem fuisset rogatus, exequendo propemodum prævenit petitionem: & ei velociter imposito Christi signaculo tam in fronte, quam in corde, eum dimittit, dicens: & Lyæum vinces, & eris Martyr Christi d. Quod quidem perinde est, ac si dicas: & manifestum vinces adversarium, & eum, qui non est manifestus. Sic ejus animo non solum immisit audaciam, sed etiam de futuro pronuntiavit certissime. Statim ergo Nestor veniens in stadium, cum per gradus desiliisset, & deponit tunicam, & assistens seipsum ostendit Imperatori. Maximianus autem obstupefactus illa audacia adolescentis, & esse aliquid aliud opinatus, quam ostentationem virtutis, jubet eum sisti propius, &, o adolescens, inquit, ei consulens, scio, quod pecuniæ inopia coëgit te ad hanc prorumpere audaciam, ut vel si viceris, multas opes tibi compares; aut si fueris superatus, implacabilem inimicum, paupertatem simul cum vita effugias. Ego autem tuæ ætatis & pulchritudinis misertus, vel pro sola audacia tibi præbebo quod satis est pecuniæ.

[15] Qua accepta, abi simul cum vita fruens quoque pecuniis. [a proposito avocare Nestorem Maximiano satagente,] Ne autem cum Lyæo omnino congrediaris, jam enim multos vita privavit, eosque te longe robustiores. His, auditis Nestor neque imperatoris arripuit liberalitatem, neque rursus Lyæi laudibus fuit territus. Imperatori autem, non cupio, inquit, pecunias, neque ea de causa prodeo in certamen: sed gloriam potius cupiens, & Lyæo volens apparere præstantior. Non solum enim divitias, sed etiam ipsam vitam statui rejicere, si Lyæo gloria inferior fuero, & primas illi cessero. Hæc sic dicta, & imperatorem, & eos omnes, qui aderant circa ipsum, ad iram provocarunt: qui (quomodo enim armatus, & quo esset fretus, ille nondum dixerat) arrogantiæ tantum & vanæ gloriæ verba esse existimabant. Atque imperator quidem Lyæum vehementer incitabat ad certamen, impetuque & audacia plenum ejus animum reddebat acriorem.

[16] Nestori autem animum addebant verba Demetrii, [appetitus, œciditur.] & Christus. Ad quem attollens ocuculos dicebat: Deus Demetrii, concede mihi, ut ego, qui sum ætate brevis David, tamquam alium Goliath, pudore & ignominia Lyæum afficiam. Te enim fretus suscepi hoc certamen in medio multorum, ut tuum nomen glorificetur, qui solus es vere Deus, & iis, qui in te virtutem faciunt, mittis auxilium de sancto e. Sic dixit, &, stricto acinace, ingressus theatrum, & cum barbaro congressus, infert ejus cordi certam plagam. Et statim illum quidem interimit, fere autem ipsum quoque Maximianum dolore, quem de eo accepit: multo vero magis ipsum quoque errorem, & cum eo ejus auctorem, occultum, inquam, Maximianum morte afficit.

[17] [Maximianus hinc iratus, remque magiæ adscribens] Maximianus autem imperator non potuit amplius sedere, sed statim surrexit ira plenus & tristitia, & in aulam abiit regiam, gravia apud se versans, & veritatis splendori volens impius offundere tenebras, Nestorisque victoriam obscurare, ac per illud cultum Christi, præ multa ignorantia rem vocans præstigias. Neque enim, aiebat, alias ab eo fuisset interemptus is, qui tam præclara effecerat facinora. Itaque, generoso Nestore accersito, tamquam res esset certa, & nulla opus haberet inquisitione; Dic mihi, dicit, adolescens, quanam arte usus magica, aut quosnam habens adjutores, Lyæum, virum tantum, interfecisti? Cui Nestor nihil territus, sed omnino confidens, quod, qui dedit illum superbum & insolentem de medio tollere, ipse quoque de eo convenientem dabit responsionem; nihil, inquit, o imperator, tale, nec mihi, nec ulli est Christiano utile. Nullus autem homo mihi fuit ad hoc adjutor, nisi solus Deus Demetrii, Deus, o imperator, Christianorum.

[18] [Nestorem primo] Manifestum ejus certamen fuit mors Lyæi, qui in manu forti & brachio excelso Sehon & Og, & alios innumerabiles, longe magis, quam Lyæus, virtute insignes facile de medio sustulit, non solum singulos, sed etiam magna circumdatos multitudine. Sed cur non dico ea, quæ sunt illo solo vere digna, cujus opus est cælum & terra, & quæ sunt in eis omnia? Non tulerunt hæc magna aures viles Maximiani, sed pulchrorum verborum mercedem & victoriæ præmium, ei mortem affert gladio. Et sic quidem Nestor beatum finem propter Christum est consecutus: & suo ense plagam accepit, sic jubente Maximiano, forte ut ille quoque martyrico sanguine sanctificaretur. Cum igitur Minutianus Protector, cædis fuisset administer, sic Nestor transmittitur ad Christum, quem dilexit, & a quo erat accepturus coronas duplicis victoriæ f.

[19] [ac deinde etiam Demetrium jubet occidi.] Hinc fraudes in Demetrium rursus, criminationes intenduntur probabiliores, quod ipse esset causa cædis Lyæi. Continuo igitur vehementer iratus Maximinus, & simul auguratus non fore bonum omen, si ei occurreret Demetrius in stadium ascendenti, * ad quod per lavacrum erat accessus *, jubet Martyrem interfici lanceis in iis ipsis caminis, in quibus custodiebatur. Quod fit etiam. Et tibi quidem, qui ex omni ex parte pulcher & honestus, Demetri, qui Dominum diligenter sectaris, & omnia illius diligis, similiter atque ipsi lancea latus configitur, hancque invenis occasionem & viam tui ad eum adventus; beatus quidem propter vitam, beatior autem propter decessum & coronas, & propter æternam tuam cohabitationem cum eo, quem desiderabas g.

[20] [Hic a Christianis sepelitur, miraculisque a Lupo,] Hæc quidem sic se habebant, & humi jacebat corpus Martyris, neque aliquamdiu ulla ejus habebatur ratio. Omnino autem nec erat sanctum, nec Deo plane dignum, pro quo passum erat sacrosanctum illud corpus, sic ipsum despicere. Neque ergo despexit: sed quidam ex iis, qui Christum amabant, ejus instinctu, nocte accedentes, cum valde turpiter jacens corpus pretiosum sustulissent, id pie componunt. Deinde etiam injecto pulvere, in eo ipso loco, in quo fuerat consummatus, sepeliunt pie ac religiose. Quidem autem ex Sancti famulis, stans prope eum, quando beatam illam subiit cædem, cum, ut potuit, divinum illum sanguinem collegisset in sacro Martyris superhumerali, &, quem manu gestabat, annulum accepisset, & Martyris sanguine tinxisset, per ipsa faciebat plurima miracula.

[21] Neque erat ullus morbus, neque malus dæmon tam fortis, [qui & ipse idcirco necatur, per ejus reliquias patratis signisque aliis] quin statim, si illius fecisset periculum, superaretur & in fugam verteretur: adeo ut tali fama miraculorum impleretur tota civitas Thessalonicensium. Quocirca nec erat consentaneum, ea latere Maximianum, nec ferre posse invidiam. Et ideo capitur protinus famulus, horum bonorum procurator, & interficitur. Tribunal locus, in quo fuit occisus; Lupus autem vocabatur egregius ille famulus h. Procedente autem tempore, & signis ex loco, in quo latebat corpus Martyris, tum Macedoniam, tum etiam Thessaliam pervadentibus, quin etiam caligine simulacrorum conversa in perfectam serenitatem, quidam Leontius & gloria clarus, & Christi fide ardens, qui tunc erat præfectus Illyrici, profectus Thessalonicam i, a gravi morbo invaditur, ita eum premente, ut nec comederet, nec biberet; quæ ab omnibus autem fugitur, mortem putaret rem valde optandam, & a malo, quod eum vexabat, solam liberationem.

[22] Cum ergo & medici a morbo aperte vincerentur, & amicorum præsenti ad consolandum dolorem inanis labor ei reputaretur, [jam celebris, a Leontio, quem sanitati restituerat,] nulla autem spes esset, fore ut a morbo liberaretur; cum, inquam, agitaretur tantis fluctibus, & plane inevitabilibus, præfecto sacra quædam ancora fuit refugium ad divinum templum Martyris. In quod cum fuisset in lecto introductus, & depositus fuisset in loco, in quo sacrum illud corpus fuerat in terra conditum, (o divinam visitationem! o rem ineffabilem!) suffecisset quidem ad aperte ostendendam Demetrii gratiam & virtutem, si, cum depositus aliquo tempore expectasset, & vehementissime orasset, sensisset auxilium. Nunc autem hoc est maxime novum, hoc est miraculorum illius jucundissimum, quod omnia hæc simul concurrerunt, ægroti in templo depositio, Martyris per labra illius invocatio, & morbi facilis ejectio k. Leontius tam celerem consecutus curationem, ipse quoque celerem, ut potuit, reddit remunerationem.

[23] Nam cum domunculam, in qua sacrum corpus Martyris depositum fuit, [templo Thessalonicæ primum,] quæ erat parva admodum & angusta, & lavacri ambitu ac stadio intercepta, evertisset, templum in ipsa civitate Thessalonica ab ipsis extruxit fundamentis: quod nunc quoque cernitur medium inter publicum lavacrum & stadium pulcherrime excitatum l: pulchritudine enim & magnitudine nulli alii cedit ex iis, quæ movent oculos ad admirationem & voluptatem. Abiturus autem hic vir pius in Illyricum, cum vellet aliquam partem sacri corporis accipere, ut illic quoque excitaret templum glorioso Martyri, Sanctus non est ei assensus, sed nocturnis apparitionibus eum arcet a cœpto. Propterea secunda, ut dicitur, navigatione cum chlamydem Martyris, quæ illius venerando sanguine fuit cruentata & ex ejus superhumerali aliquid accepisset, quod solent appellare orarium, & in pretiosa arca, quod vere erat pretiosum, deposuisset, sic Martyris quidem satisfecit desiderio, & sibi maximam acquisivit securitatem.

[24] [ac deinde, Istro prodigiose] Certe cum hyemis tempore reversurus in Illyricum m, ob seria quædam negotia Sirmium properaret, & jam pervenisset ad ripas Istri, quoniam is excreverat, & magnum attollebat fluentum, & propterea a nullo poterat omnino transmitti, & multum quidem temporis intercesserat, fluentum autem minime cessabat, sed iis, qui transmittere volebant, prohibebat transitum n; is afficiebatur magna animi ægritudine, & erat valde cogitabundus, & versabatur in perplexa dubitatione. Ei vero apparens divinus Demetrius, Omni, inquit, animi ægritudine & incredulitate procul ejecta ab animo, quod tecum fers, gestans manibus, transi fluvium citra dubitationem.

[25] [trajecto, altero etiam Sirmii honoratur.] Paret præfectus ei, qui apparuerat: & cum mane ascendisset vehiculum, per flumen capsam portans manibus, & cum animo tenens erectos quoque oculos, gradiebatur, fluento tacite recedente, & cedente nutibus, qui non cadunt sub adspectum; dignum quidem admiratione, fide autem, quam habebat in Martyrem, non indignum subiens transitum o. Cum sic ergo illæsus trajecisset, & Sirmium pervenisset, sacram illam capsam cum thesauro, quem servabat, in recens extructo istic templo deponit. Erat autem prope templum gloriosæ martyris Anastasiæ p, ut Martyres Martyribus quodammodo sursum, sic & deorsum vicina haberent tabernacula. Multa autem miracula & curationes etiam in ipsa via, dum ferretur illa chlamys sanctificans, plurimi sunt consecuti q, gratia & virtute Christi veri Dei nostri, quem decet omnis gloria nunc & semper & in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Adi Annotata, Passionis præcedentis cap. 1 ad lit. g subnexa.

b Fueritne e Wandalica, an altera natione Lyæus, antiquiores duæ Sancti Passiones, quarum altera apud Photium in Bibliotheca exstat, altera e lingua Græca in Latinam ab Anastasio fuit conversa, haud edicunt.

c Genus id erat exercitationis, ex lucta & pugilatu compositum, quemadmodum in Antiquitatum Romanarum Lexico e variis scriptoribus docet Samuël Pitiscus.

d Nestori præstitisse dixisseque S. Demetrium, quæ hic narrantur, credibile haud apparet. Adi Commentarium prævium § IV.

e Cum anonymus S. Demetrii biographus, qui Metaphrasti præluxit, hanc Nestoris, contra Lyæum certaturi, ad Deum orationem non exhibeat, dubitandum vix apparet, quin eam posteriorhic scriptor, verosimili conjectura usus, pro arbitrio confinxerit.

f Multa hic, ex anonymo Sancti nostri biographo maximam partem hausta, a Metaphraste narrantur, quæ a Demetrii Passione tum Photiana, tum Anastasiana absunt; verum ea ac nominatum Nestorem, qui Lyæum singulari certamine interfecit, effectum esse Christi martyrem, duplicisque ab hoc victoriæ, uti hic Metaphrastes loquitur, coronas accepisse, exiguam admodum fidem merentur, uti satis probant, quæ Commentarii prævii § IV in medium adduxi.

g Hæc, quæ ad Demetrium hic fit, allocutio ab ipso Metaphraste verosimillime est conficta; neque enim vel in anonymo, qui scriptori huic præluxit, Sancti nostri biographo vel alibi uspiam reperitur.

h Hunc Sancti famulum cum Lupo, Martyrologio Romano aliisque fastis sacris ad diem XXIII Augusti inscripto, esse eumdem, verosimilius apparet. Adi iterum Commentarium prævium num. 63.

i Lipomani interpretatio hic, uti & in aliis nonnullis, quæ, quod minus notatu digna sint, inobservata prætereo, Græco Metaphrastis textui haud satis consonat. Hic enim de Leontio sic habet: Εἰς δὲ τὴν Δακῶν ἀπιὼν, quæ verba Latine, non per hæc profectus Thessalonicam, sed per isthæc In Daciam proficiscens recte reddideris.

k Leontium, qui, quandonam circiter verosimilius floruit, Commentarii prævii num. 74 exposui, sanitati fuisse a S. Demetrio prodigiose restitutum, in Photiana & Anastasiana Sancti nostri Passione nuspiam narratur, idque proinde, utpote in nullo etiam alio monumento satis antiquo fundatum, debet haberi pro admodum dubio, etsi etiam ab anonymo Sancti nostri biographo, qui Metaphrasti præluxit, memoriæ prodatur.

l Cum Metaphrastes, qui hoc scribit, seculo decimo primum floruerit, templumque, quod Sancto nostro Leontius Thessalonicæ exstruxerat, aliudve, quod isti, fortassis jam destructo collapsove, substitutum fuerat, seculo septimo, uti in Commentari prævio num. 92 jam docui, fuerit exustum, sane Sancti nostri templum, quod Metaphrastis ætate seu seculo decimo media in urbe Thessalonicensi adhuc cernebatur, nequit fuisse illud ipsum, quod a Leontio ibidem fuerat erectum.

m Occidentali nimirum: adi Annotata Passionis præcedentis cap. 2 ad lit. g subnexa. Eo porro, quod bene notandum, non reversus, ut Lipomani interpretatio habet, sed iturus fuisse Leontius in Græco Metaphrastis textu asseritur.

n Ut Leontius Thessalonica Sirmium peteret, Ister ei seu Danubius trajiciendus haud fuit, idque nihilominus ei faciendum fuisse, a Metaphraste hic indicatur, & recte sane: Leontius enim, antequam Sirmium adiret, sese primum in Daciam, quæ ad sinistram Danubii ripam sita erat, contulisse narratur; inde autem Sirmium petituro necessario erat trajiciendus Danubius.

o Isthoc Sancti miraculum, apparitioque, Leontio oblata, quæ id præivit, a solo Metaphraste, anonymoque, qui ei præluxit, Sancti biographo narrantur; quare quid tum de hac, tum de illo sentiendum sit, statues ex iis, quæ mox ad lit. k dicta sunt.

p Tempore illo, quo Leontius, Illyrici præfectus supra memoratus, floruit, seu seculo quinto ineunte vere Sirmii exstitisse ecclesiam, S. Anastasiæ sacram, utcumque confirmatur ex iis, quæ Commentarii prævii num. 133 in medium adduxi.

q Fides quantum ad miracula ista curationesque stet penes auctorem, qui interim præter anonymum Sancti nostri biographum, e quo sua deprompsit, nullum prorsus scriptorem alium sibi suffragantem habet.

* binis hisce asteriscis inclusa desunt in Græcis.

MIRACULA
E duobus codicibus Mss. Græcis, altero bibliothecæ Vaticana 821, altero olim Mazarinæo, nunc regio Parisiensi 1517, accepta,
INTERPRETE CORNELIO BYEO.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)

A. Joanne Thessal. archiep.

LIBER I.
Auctore Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo,

a

CAPUT I.
De Mariano Illyrici præfecto, gravissima ægritudine afflictato, sanitatique per S. Demetrium restituto.

b

ΜΑριανὸς τὶς ἀνήρ τῶν ἐν γένει καὶ πλούτῳ λαμπρῶν, καὶ εἰς τῶν τῆς συγκλήτου βουλῆς παρὰ βασιλεῦσιν ὑπάρχων, ἐκελεύσθη παρ᾽ αὐτῶν καὶ τοὺς τῶν ὑπάρχων θρόνους κατὰ τὸ Ἰλλυρίων ἔθνος διέπειν, καὶ δὴ φθάσας τὴν θεοφρούρητον τῶν Θεσσαλονικαίων μητρόπολιν, καὶ ἀγνῶς καὶ εὐσεβῶς κυβερνῶν τὰς τῆς δίκης ἠνίας, καὶ εὐαρεστῶν τῷ θεᾦ, καὶ παρὰ τῶν δήμων εὐχαριστούμενος, ἐφθονήθει παρά τοῦ πᾶσιν ἀγαθοῖς βασκαίνοντος διαβόλου· καὶ πρῶτον μὲν ὑπεβάλλοντο αὐτῷ παρ᾽ ἐκείνου γαστριμαργίας λογισμοὶ, καὶ φίλοσωμάτων παθῶν ἔρωτες ἀπρεπεῖς, ἔνδον σμύχοντες αὐτοῦ τὸ γαληνὸν καὶ σῷφρον τοῦ νοῦ. Κᾷντεὐθεν ὡς φλόξ ἐξενύπτετο πάλιν ῥίζα τῶν κακῷν, ὡς ἀπόστολος ἔφησεν, φιλαργυρία, ἧς οἱ κλάδοι τῶν παθῶν ἐσμὸς, καὶ καρπὸς δεύτερος θάνατος τῶν εἰς τὴν λίμνην τοῦ ἀσβέστου πυρὸς βαλλομένων.

[2] Ἐπεὶ οὖν μέγας ἐκεῖνος ἀνήρ τῶν ἀρετῶν φίλος ὢν, καὶ τὴν ἀξίαν μᾶλλον κοσμῶν, ταύτῃ κοσμούμενος, τῇ μὲν ὀλιγωδεΐᾳ τὴν σάρκα χαλιναγωγῶν, τὰς ἡδονὰς αὐτῆς τέλεον ἐξηφάνιζεν. Ἐντεῦθεν δὲ πλουτῶν καὶ περιττεύων τῶν ἐπιτηδείων, τοὺς τῆς φιλαργυρίας βρόχους, ὡς τί μίασμα καὶ ψυχοφθόρον ἄγγος ἀπεσείετο. Κατανοήσας παμπόνηρος δαίμων τὰ τοιαῦτα τοῦ ἀνδρός προτερήματα, καὶ εἰδὼς τὸν παροιμιαστὴν εἰρηκότα, ὅτι οἱ δυνάσται θυμώδεις εἰσὶν εἰς ὀργάς καὶ παροξυσμοὺς, καὶ παρορμᾶν αὐτὸν ἐπειρᾶτο κατὰ τῶν ὑπηκόων, εἰ πῶς ἐντεῦθεν αὐτὸν ἀπαρέσκοντα δείξειεν τῷ Θεῷ, προσεπιβάλλων αὐτῷ καὶ λύπην ἐκ τοῦ μὴ προβαίνειν δῆθεν εἰς πέρας τὰ τῷ θυμῷ μελετώμενα. Ἀποτυχία γὰρ, φησὶν, ἀμύνης λύπην γεννᾶ.

[3] Ὡς δὲ καὶ ἀμφοτέρους τοὺς βρόχους τούτους διέκοψεν τῇ πραΰτητι, καὶ τῇ φιλανθρωπίᾳ διὰ τοῦ γινώσκειν τὴν ταυτότητα τοῦ καθ᾽ ἑαυτὸν, καὶ τοῦ τῶν ὑπηκόων φυραμάτος, τῷ τῆς ἀκηδίας λοιπὸν ἕκτῳ τῆς κακίας βλαστήματι καθεστῶτι τοῦτον ἀλάστωρ συνέτριβεν σατανὰς, καὶ ὑπέβαλεν ὡς οὐδεὶς ἔσται τῶν κόπων τούτων μισθὸς, ὑποσπείρων τὴν ἀπιστείαν τῶν τοῦ Σωτῆρος ἠμῶν ἐπαγγελιῶν καὶ λήθῃ τῆς τῶν ἐπομένων ἀμηρύτου δόξης ἐπιχωννὺς ὥσπερ καὶ θάπτων τὸν νοῦν· ἅμα δὲ καὶ ὑποτίθετο τοῖς λογισμοῖς τοῦ ἀρίστου ἐκείνου ἀνδρὸς, ὡς τῶν ἀρετῶν κάματος πολὺς, καὶ ἱδρὼς ψυχῆς οὐκ ὀλίγος. Καὶ τοῦτον μόνον μισθὸν, καὶ ἀνάπαυλαν τὴν έξ ἀνθρώπων εὐφημίαν: ἐντεῦθεν ἕλκων αὐτὸν εἰς τὸ σαλπίζειν τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, καὶ φανῆ τὶ ἂν τῇ παρὰ τοῖς ὑπηκόοις εὐδοξίᾳ, καὶ τῷ ἑβδόμῳ τῶν παθῶν δαίμονι, λέγω δὴ τῷ τῆς κενοδοξίας, εὐάλωτον αὐτὸν μηχανόμενος καθιστᾶν.

[4] Ἐπεὶ δὲ τῇ τοῦ Χριστοῦ βοηθείᾳ ἐκεῖνος οὐτῶν ὐπηκόων τοσοῦτον, ὅσον ἑαυτοῦ κρατῶν άπεδείκνυτο, καὶ τῶν ἐπηγγελμένων ἀγαθῶν παρὰ τοῦ θεοῦ τοῖς ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ κακοχουμένοις ἐκουσίως διὰ παντὸς μεμνημἑνος, καὶ τῶν ᾐπειημένων αἰωνίων βασάνων τοῖς ῥαθύμως ἐν τῷ παρόντι βίῳ διαγενομένοις, ἁδιάλειπτως ὥσπερ ποιούμενος τὴν μελέτην, τὴν μέν ἀκηδίαν τῇ ὑπομονῇ διὰ τῆς σταθερᾶς πίστεως ἀπεσόβει, τὴν δὲ κενοδοξίαν τῷ φόβῳ τῆς γεέννης μαραίνων, εἰς ταπεινοφροσύνην μετέτρεπεν, ὡς λοιπὸν αὐτοῦ τοὺς ἑπτὰ τῆς κακίας ὑπερβάντὸς λογισμοὺς, καὶ τὰς τούτων πάγας, ἀχυρμιᾶς δίκην τῇ Χριστοῦ βοηθείᾳ καταπατήσαντος, τρίζειν κατ᾽ αὐτοῦ τοὺς ὀδόντας τὸν ἀντικείμενον, καὶ δὴ τὴν ἐπ᾽ ὀμφαλοῦ γαστρὸς τὸ δὴ λεγόμενον πανοπλίαν αὐτοῦ κινεῖ, τὴν ἐλέπολιν τῶν λογισμῶν, τὸ πρωτόφυτον τῆς κακίας βλάστημα, ᾧ καὶ αὑτὸς ἀρχίκακος ὄφις πρὸ πάντων ἑαυτὸν τῇ τῶν λογισμῶν διαστροφῇ περιέπειρεν: διὸ καὶ τῶν οῦρανῶν κατέπεσεν εἰς γῆν ῥιφεὶς.

[5] Τὶ δὲ τοῦτο ἐστὶν; τῆς ὑπερηφανείας, ἀγαπητοὶ, δυσίατος σηπεδῶν, κορυφὴ, καὶ κορωνὶς τῆς κακίας, πρώτη τῆς λογικῆς οὐσίας, καὶ ἐσχάτη νόσος: πρώτη μὲν διὰ τὸ ταύτῃ πρῶτον, ὡς εἴρηται, περιπαρῆναι τὸν σατανὰν ἑκόντι· ἐσχάτη δὲ, διὰ τὸ μηδὲν παθος ὑπερνικῆσαι ταύτην τῷ κακῷ. Ταύτην ἐγείρει τοῖς λογισμοῖς τοῦ ἀνδρὸς τελευταῖαν συμπλοκὴν, καὶ δυσκαταγώνιστον τῆς κοινῆς φύσεως τῶν ἀνθρώπων ἐχθρὸς ὑποσπείρων αὐτῷ τοιᾶς δέ δὲ τινας ὑπονοίας: ἰδοὺ φησὶν κατηγωνίσω τῇ ἐγκρατείᾳ σου, καὶ τῇ συνέσει τὰ πάθη τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, τῷ λογιστικῷ αὐτῆς μέρει σοφῶς καὶ νουνεχῶς τὰ τοῦ θυμοῦ, καὶ τῆς ἐπιθυμίας αὐτῆς ήνιοχήσας φρυάγματα, καὶ τὰς τῶν ἀπάντων δαιμόνων μηχανὰς εἰς ἀέρα διέλυσας, παρὰ σοῦ γαστριμαργία δεδούλωται, τὸ τῆς σαρκὸς ἀκρατές τῆς φιλαδονίας πάθος πεπέδηται, φιλαργυρία πεπάτηται, θυμὸς ὑπὸ τῆς πραότητος κατεπόθη, λύπη τῶν κοσμικῶν τῇ τῆς ἀφθαρσίας ἐλπίδι ἐῤῥάγη, ἀκηδία τῶν ἀρετῶν διὰ τῆς πίστεως, καὶ τῆς θύρας αὐτῆς, λέγω δὴ τῆς ὑπομονῆς, ἐνευρώθη· κενοδοξία, ταυτὸν δὲ εἰπεῖν, φιλοδοξία, καὶ ἀνθρωπαρεσκία τῷ κρυφίῳ τῶν ἀρετῶν ἐξαπώλολεν.

[6] Τούτων οὖν ἀπάντων ὑπέρτερος γεγονώς, μακαριώτατε ὕπαρχε, καὶ ἐνδοξότατε παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις, πῶς οὐκ ἐγγὺς εἶ τῶν ἁγίων, τῇ ἀνδρείᾳ τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς μεγαλυνθεὶς, οὖ γὰρ δὴ τῇ οὐρανόθεν βοηθείᾳ. Εἰ γὰρ ἐξ ἄλλου ἦν ἀντίληψις, οὐ δὲ στέφανός σοι ἀπέκειτο. Ταῦτα μιαρὸς σύμβουλος τοῖς λογισμοῖς ὑποβάλλων τοῦ μνημονευθέντος μακαριοτάτου Μαριανοῦ τοῦ ἐπάρχου, εἰς ἔπαρσιν προεκαλεῖτο τὸν ἄνδρα, καί πείθειν ἐπειράτω, οἴκοθεν αὐτὸν κτήσασθαι τὰς ἀρετὰς, ἅς προείπομεν, καὶ οὐ τῇ τοῦ Θεοῦ βοηθείᾳ, ἵνα εἰ συνέβη τοῦτον συνκαταθέσθαι τῇ βουλῇ, λυπηθεὶς Θεὸς ὡς ἀχαριστηθεὶς, στερήσει αὐτὸν τῆς ἐαυτοῦ βοηθείας, καὶ ἔρημον αὐτὸν λαβόμενος παμπόνηρος κατεργάσηται ἐν αὐτῷ κατὰ τὸ γεγραμμένον πᾶσαν έπιθυμίαν.

[7] Ὡς δὲ καὶ ἐν τούτῳ κατηγονίσθη διὰ Χριστοῦ βελίαρ, τοῦ μακαριωτάτου Μαριανοῦ τὴν ἐκ Θεοῦ βοήθειαν ἐπικαλουμένου, καὶ λέγοντος, ὅτι σὺ εἶ Θεὸς διδάσκων ἄνθρωπον γνῶσιν, τῆς ψυχῆς ποιητὴς καὶ τοῦ σώματος πλάστης, καὶ τῆς ἁρμονίας αὐτῶν συμπήκτωρ, καὶ τῆς διαζεύξεως αὐτῶν πρὸς τὸ συμφέρον οἰκονόμος, καὶ πάλιν τῆς ἀναπλάσεως τῆς ἀναστάσεως τῆς ἐν τῇ ἀναστάσει καὶ τῆς ἀσυγχύτου συγκράσεως αὐτῶν, καὶ τῆς ἐν ἀφθαρσίᾳ ζωῆς αἰωνίου προνοητὴς, καὶ θαυματουργὸς, καὶ ἄλλοις πλείωσι τοιούτοις ταπεινοῦντος ἑαυτὸν, καὶ τῷ Θεῷ τὴν ἅπασαν δόξαν καὶ εὐχαριστίαν ἀπονέμοντος, μὴ εὑρίσκων βάσκανος δαίμων παγίδα τινὰ κατὰ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ἐστράφη λοιπὸν τῷ σώματι αὐτοῦ πολεμεῖν. Καὶ ἐξετησάμενος αὐτὸν ὥσπερ τὸν Ἰώβ, (οὐ δὲ γὰρ κατὰ χοίρων ἔχει ἐξουσίαν, πλὴν εἰ μὴ Θεὸς συγχωρεῖν, ὡς τὸ εὐαγγέλιον δείκνυσιν, μήτιγε κατὰ ἀνθρώπου καὶ ταῦτα θεοσεβοῦς) ἔπληγε τὸν ἄνδρα πληγῇ παρέσεως σωματικῆς, ὡς πάντα αὐτοῦ τὰ μέλη συλλελυμένα κεῖσθαι ἐπὶ κλίνης, καὶ μήδ᾽ ὅλως κινεῖσθαι ἀφ᾽ ἑαυτοῦ μηδενὶ τῶν τοῦ σώματος μερῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν τροφὴν δι᾽ ἀλλοτρίων χειρῶν τῷ στόματι τούτου προσάγεσθαι.

[8] Εἶτα τῶν ἰατρῶν οὐ τῆς πόλεως μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς χώρας ἁπάσης διὰ τὸ τοῦ προσώπου ἔνδοξον συγκληθέντων, ὅλης εἰς αὐτὸν τῆς ἰατρικῆς παιδίας διάφορος ἐπίδειξις γέγονεν, ἀλιμάτων ἔξωθεν παμμιγεῖς εὐτεχνίαι, τὸ σκληρόν τῆς ἐπιφανείας τοῦ σώματος ἀοχλήτως καταμαλάττουσαι, ποτῶν συγκεκραμένων παμποίκιλοι διὰ στόματος δόσεις, τὸ κακόχυμον τῆς ἔνδον διαθέσεως καὶ νεκροποιὸν τῇ ἀντιδότῳ συμπλοκῇ ἀναζωπυροῦσαιτε καὶ ῥωννύουσαι· καὶ κάτωθεν δὲ ἀναπόμπιμα παρεπέμποντο κράματα πανσόφως τετεχνημένα, τὸν τῶν ἐντέρων ἀδιεξόδευτον διευλυτοῦντα βορβορυγμὸν, καὶ τὴν ἀναδοτικὴν ἐκείνην δυσθυμίαν, καὶ μέχρις αὐτοῦ διακομιζομένην τοῦ ἐγκεφάλου ἐπὶ τὰ κάτω προτρέποντα, καὶ πάντα δὴ ταῦτα, καὶ τὰ τοιαῦτα γινόμενα περὶ τὸν ἄνδρα τὴν νόσον τοῦ σώματος, ηὔξανον, καὶ τὸν ἀπελπισμὸν ὑπέβαλλον τῇ ψυχῇ, ὡς ἐκ τῆς ἀθυμίας διαπλασίως τρέφεσθαι τὸ κακὸν, οὔτε δὲ πάσης ἀνθρωπίνης βοηθείας ἀπεῖπεν ἀνὴρ, καὶ λοιπὸν τὰ περὶ τὸν θάνατον τούτου ηὐτρέπιζον οἱ προσήκοντες.

[9] Τότέ τις τῶν εὐνουστέρων αὐτῷ δοκούντων ὑπάρχειν, πρὸς τὸ οὖς ἡρέμα ἔφησε προσελθὼν, ἔστιν τίς ἀνηρ, ὅς εἵρηκέν μοι δύνασθαι σε, δέσποτα, ὑγιῆ καθιστᾶν, εἰ θελήσεις τὴν ἐγγεγραμμένην βεμβράνην, ἥν δίδωσίν σοι, ἀφᾶψαι κατὰ τοῦ σοῦ τραχήλου, καὶ φορεῖν. δὲ μακάριος Μαριανὸς ἀπεκρίνατο, καὶ τὶ ἐστὶν, φησὶν ἐγγεγράφθαι τῇ βεμβράνῃ· εἶπεν δὲ παῖς, ἐρωτήσαντός μου μικρόν τι περιεργότερον διὰ τὴν ἄφατόν μου περὶ σὲ, δέσποτα, φροντίδα, οὖδὲ τοῦτό με ἀπεκρύψατο, ἀλλ᾽ ἔφη, τινάς γραμμὰς ἐκεῖσαι διαγράφειν, καὶ ἀστερίσκους, καὶ ἡμικύκλια, καί τινα ἕτερα σχήματα γράμμασιν ἑβραἳκοῖς, καὶ ὀνόμασιν ἀγνώστων τοῖς πολλοῖς, ἔσωθέντε καὶ ἔξωθεν περιγεγραμμένα. Τί γὰρ χρεῖα καὶ τοῦ μαθεῖν τῶν ἐγγεγραμμένων τὴν δύναμιν καὶ τὰ σχήματα, εἷς ἡμἰν τοῖς δούλοις σου πᾶσιν σκοπὸς, τὸ σὲ τῆς ὑγίας τυχεῖν, καὶ μὴ πάντας ἡμᾶς, τάχα δὲ καὶ τὴν ὅλην πόλιν διὰ τῆς σῆς στερήσεως ζῶντας εἰς ἄδου χωσθῆναι.

[10] Λάβε οὖν, δέσποτα, τὸ βραχὺ τοῦτο δέρμα, καὶ φόρεσον, καὶ ὑγιάσθητι αὐτὸς, καὶ τοὺς παρὰ σοῦ πάντας τῆς φθοροποιοῦ λύπης, καὶ τῆς περὶ σὲ ὀδύνης ἀπάλλαξον· εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὸν πιστὸς ὄντως, καὶ κατὰ Θεὸν ἐνδοξότατος ὕπαρχος ἐστενές ἐνιδὼν, πρῶτον μὲν, σαθρότατε σύμβουλε καὶ ψυχοβλαβὲς, πόθεν μοι δῆλον ὡς φεύξομαι τὴν νόσον φορέσας τὴν βεμβράνην, μᾶλλον δὲ, πῶς οὐ πρόδηλον μηδἓν ἀγαθὸν ἐν αὐτῇ δίαγεγράφθαι, τοῦ γεγραφότος μὴ βουλομένου τὴν τῶν γεγραμμένων δύναμιν φανερῶσαι: πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον κατὰ τὸν Ἀπόστολον, φῶς έστὶν, εἰ δὲ καὶ ὑπόθες μοι πάντως ὑγιαίνειν μετὰ τῆς περιεργείας ἐκείνης φορέσαντα γράμματα, οὖ βούλομαι τὸ σῶμα ῥωσθῆναι, τὴν δὲ ψυχήν μου ζημιωθῆναι, οὖδὲ τὸν κόσμον ὅλον κερδῆσαι μοι προύκειτο. Ἄπαγε οὖν καὶ τοιούτους ἐμοὶ λόγους μηκέτι προσάξης· Λέγει δὲ παῖς· ἔκρινας οὖν, τρόφημε, σαυτὸν ἀπαλλάξαι τοῦ ζῆν, ἵνα καὶ ἡμᾶς πρὸ σοῦ θανατώσης.

[11] ἔπαρχος ἀπεκρίνατο: ὑμᾶς οὐ θανατῶ, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐμαυτὸν, εἰ καὶ τοῦ σώματος χωρισθῶ, τὴν δὲ ψυχὴν διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν, καὶ τὸ μὴ τεθεληκέναι με περιεργίᾳ δαιμονικῆς χλεύης εὐεργετιθῆναι, εἰμὶ καὶ δίκην τίσω εὐεργεσίαν ὅλως ἀποκαλέσας τὴν τῆς ἀλλοτρίας δυνάμεως παρασκευὴν. Πῶς γὰρ εὐεργετήσουσιν ποτὲ οἱ τῆς ἀληθοῦς προνοίας ἑαυτοὺς χωρήσαντες διὰ κακίας ὑπερβολὴν· οἷς γὰρ τὸ εὖ εἶναι μὴ πρόσεστιν, πῶς ἑτέροις τοῦτο πᾳρέξουσιν. Ἀπάτη οὖν ἐπαγγελία τούτων, καὶ ούδὲν ἕτερον φενακισμὸς προφανὴς. Τούτοις άποπεμψάμενος τὸν παῖδα τοῖς ῥήμασιν, ὕπνωσεν ἐκ πολλῆς ἀδολεσχίας, καὶ πόνου ψυχικοὗ καὶ σωματικοῦ, καὶ δὴ καθ᾽ ὕπνους ὁρᾶ Δημήτριόν τινα τῶν γνησίων αὐτοῦ φίλων, καὶ τὸν ἐν βασιλείοις αὐλαῖς τυγχάνοντα γνωριμώτατον ἅμα, καὶ περιφανῆ λέγοντα αὐτῷ. Τὶ δὴ ἔχεις, προσφιλέστατε, καὶ βαρέως φέρεις, γνώρισόν με τὸ τάχος: ἴσως καί τι τῶν ὀνησιφόρων συμβουλεύσοιμί ἂν σοι. δὲ ὕπαρχος καθ᾽ ὕπνους ἀποκριθεὶς, εἶπεν αὐτῷ.

[12] Τί γὰρ ἔχω τῶν ἐν ζῶσιν, τί δὲ τῶν ἐν τάφῳ κειμένων οὐκ ἔχω· κεφαλὴ μὲν γὰρ πᾶσα κεκακωμένη δεινῶς, πάντα τὰ αἰσθητήρια μάτην κέκτημαι· οὔτε γάρ ὀφθαλμοὺς ἔχω βλέποντας ἐναργῶς, οὔτε ἀκοὴν ἐπαἳοῦσαν, πλὴν τῶν μεγίστων ψόφων, ἀλλ᾽ οὔτε ρὶς διακρίνει σαφῶς τῶν ὀσφραινομένων τὴν ποιότητα, οὔτε παρὰ τῇ γλώττῃ μου διαφορὰν ἔχει τὰ γλύκεα πρὸς τὰ πικρά· οὕτω γὰρ ήλλοίωται τὸ πᾶν σῶμα, ὅτι καὶ τῶν θερμῶν ἀπτόμενος, ψύχεσθαι δοκῶ, καὶ τοῖς ψυχροῖς κολλώμενος, ὑπολαμβάνω θερμαίνεσθαι. Ὥμοι δὲ καὶ ἀγκῶνες καὶ χεῖρες ἀποκρέμανται μόνον τοῦ σώματος ἀεργεῖς. Ὥπη δ᾽ ἂν κίνησις ἄγοι, φερόμαι, οὐχ ὅπη βούλησις ἐμὴ. Κᾂν γὰρ τὸ θέλειν μοι παρῇ, τὸ δύνασθαι οὐ συντρέχει. Ταῦτόν δὲ πάσχω καὶ περὶ τοὺς μηροὺς, καὶ τὰ γόνατα, καὶ τὰς ἀγκύλας, καὶ αὐτὰς τῶν ποδῶν τὰς βάσεις. Τῷ μὲν γὰρ φαίνεσθαι, ἐμὰ δοκοῦσιν εἶναι ταῦτα τὰ μέλη, τῷ δὲ ἐνεργεῖν ἄλλου τινος καὶ οὐκ ἐμὰ. Τἰ οὖν ἔχεις ἡμῖν, ᾦ φίλη κεφαλὴ, συμβουλεῦσαι, ποιῆσαι, τοσούτῳ κακῷ καὶ νοσημάτων πελάγει βεβυθισμένοις.

[13] δὲ γνήσιος δῆθεν Δημήτριος ἀπεκρίνατο· πρῶτον μὲν, εὐθυμεῖν σοι παραινῶ, καὶ μὴ καταχοννύσθαι λύπαις ψυχοφθόροις, εἰς τὴν πρόνοιαν ἀφορῶν τὴν τοῦ δημιουργοῦ τῶν ἀπάντων Θεοῦ. οἶσθα γὰρ καὶ αὐτὸς ὡς ἅπασα νόσος, τῇ προνοητικῇ δυνάμει τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς συγχωρουμένῃ προσγίνεσθαι, ἐπ ὠφελείᾳ τοῦ νοσοῦντος ἐγγίνεται· εἰ γὰρ δίκαιός ἐστιν, καὶ συγχωρεῖται νοσεῖν, ἵνα μὴ ὑπεραίρηται, μᾶλλον δὲ ἵνα καὶ πλέον λαμπρύνεται, ὡς ἐν χώνῃ χρυσὸς τῷ πυρὶ γινόμενος δοκιμώτερος· εἰ ἁμαρτωλός ἐστιν, καὶ παρεᾶται ἀσθενεῖν, ἵνα ἐνταῦθα τῶν πλημμελημένων δοὺς τὰς εὐθύνας ἐν τῇ μελλούσῃ κρίσει πολλῆς ἐσθῆται τῆς φιλανθρωπίας, κατὰ τὸ εἰρημένον τῷ προφήτῃ Ναούμ: οὐκ ἐκδικήσει Κύριος δίς ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν θλίψει· λέγει ὕπαρχος: ἐὰν εὐχαρίστως φέρει νοσῶν, εὖ λέγεις· εἰ δὲ ὑπὸ τοῦ πάθους συνεχόμενος ἐξάπτη τε καὶ εἰς θυμὸν κᾴντεῦθεν ῥήματα προπέμπεται ἀποτρόπαια, διπλοῦν τὸ κακὸν, καὶ τὸ σῶμα γὰρ πλέον ἀνιᾶ, καὶ τῇ ψυχῇ ἁμαρτίαις ἐφ᾽ ἁμαρτίαις προστίθησιν, περὶ ἐμὲ γινόμενον θεωρῶ· λέγει αὐτῷ προσφιλὴς δῆθεν Δημήτριος.

[14] ἀπεδεξάμην σου, ὡς ἐπὶ γῆς ἐνδοξώτατε, τὴν ταπείνωσιν, τις ἐν οὐρᾳνῷ σοι τὴν δόξαν μνηστεύεται. Τοιγαροῦν καὶ τῆς σωματικῆς ταύτης νόσου θᾶττον ἀπαλλαγήση, τοῦ κυρίου καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὸ δύνασθαι παρέχοντος· ἐλθέ οὖν εἰς τὸν οἶκον τὸν ἐμὸν, καὶ ἀνακλήθητι, κᾀκεῖσε ὄψει τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ δι᾽ ἐμοῦ σοι φανερουμένην. δὲ μακάριος Μαριανὸς διυπισθεὶς *, καὶ διηγησάμενος τοῖς πλησίον τὰ ὁραθέντα αὐτῷ καθ᾽ ὕπνους, ἔλεγεν ὀδυρώμενος, καὶ ποῦ εῦροιμί σε νῦν, τὸν σὸν οἶκον, κύριέ μου, καὶ γνησιώτατε Δημήτριε, σοῦ μὲν κατὰ τὴν βασιλεύουσαν πόλιν διάγοντος, ἐμοῦ δὲ κατὰ Θεσσαλωνίκης κειμένου: οἴμμοι τῷ ἀθλίῳ, πόσῃ χαρᾴ με ὄνειρος κατεφαίδρυνε, καὶ πηλίκῃ θλίψει τὸ ὕπαρ κατέχωσεν. Τότε εἷς τῶν παρεστότων νυγεὶς ὑπὸ Θεοῦ ἀπεκρίνατο: ἐγώ σοι, δέσποτα, μηνύσω τὸν προστάτην σου καὶ γνήσιον φίλον, καὶ μετὰ Θεὸν δεσπότην Δημήτριον, τὸν καὶ ἐν τῇ βασιλευούσῃ πόλει νῦν ὄντα, καὶ ἐνθάδε κατοικοῦντα, κᾀκεῖσε τῷ βασιλεῖ τῶν ὅλων παριστάμενον, καὶ τὸν ἐνταῦτα μὴ ἀπολειπόμενον.

[15] Τοῦτον δὲ τῶν σάρκα, καὶ αἷμα φορούντων οὐδενὶ δυνατὸν, τῷ δὲ παναγίῳ καὶ ἐξόχῳ μάρτυρι τοῦ Χριστοῦ Δημητρίῳ, καὶ μάλα ῥάδιον. Τῇ γὰρ ἀΰλῳ αὐτοῦ ψυχῇ, καὶ τῇ ἀθολώτῳ πίστει, καὶ τὴν ἄνω βασιλίδα πόλιν Ἱερουσαλήμ κατοικεῖ, καὶ τῆς θρεψαμένης αὐτὸν Θεσσαλονίκης οὐκ ἀπολιμπάνεται· ἔχει οὖν ἐν ἀμφοτέραις ταῖς πόλεσιν οἴκους· προετρέψατο δέ σε τὸν ἐμὸν δεσπότην εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ γενόμενον τῆς ὑγίας τυχεῖν. σκεψώμεθα οὖν, εἰ δυνατόν σε ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ τῷ εἰς τὴν ἄνω Ἰερουσαλήμ παραγενέσθαι σῶμα φοροῦντα· τοῦτο γὰρ καὶ τῆς νόσου ἀπαλλάξαι ὑπέσχετο. Ἀλλὰ μὲν οὐ φυσικὸν ἡμᾶς νῦν μετὰ γεώδους σκήνους τὰ ἐκεῖσε καταλαβεῖν· λείπεται τοίνυν περὶ τοῦ ἐν ταύτῃ τῇ θεοφυλάκτῳ τῶν Θεσσαλονικαίων μητροπόλει σεβασμίου οἴκου αὐτοῦ τὸν ἐν τῷ ὕπνῳ λαλήσαντά σοι σημάνασθαι.

[16] Τί οὖν μέλλωμεν, δέσποτα καὶ οὐκ ἄπιμεν, καὶ τὴν παρ᾽ αὐτοῦ τρυγῶμεν ἐπισκοπὴν; Καὶ ταῦτα φήσας παῖς, ἤγειρε τῆς κλίνης τὸν ἑαυτοῦ δεσπότην, καὶ μεθ᾽ ἑτέρων συνδούλων αὐτοῦ βαστάσας ταῖς χερσὶν, συμπλέγδην ἑκατέρωθεν αὐτοφυῆ καθέδραν αὐτῷ μηχανισάμενος (οὐ δὲ γὰρ ἵππῳ εὐφόρως ἐποχεῖσθαι ἐδύνατο) ἤνεγκεν ἐν τῷ πανσέπτῳ ναῷ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου. δὲ εἰστελθὼν, καὶ ἰδὼν τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου, καὶ τὴν ἐν αὐτῷ πνευματικὴν εὐωδίαν, τὴν τρέφουσαν τὰς ψυχὰς τῶν πιστῶν, ὡς παράδεισος τοῦ Θεοῦ, εἶπεν τοῖς βαστάζουσιν αὐτὸν οἰκέταις, ῥίψατέ με πλωτὸν εἰς τὸ ἔδαφος· οἱ δὲ οὐκ ἐβούλοντο μὲν διὰ τὸ παντὶ μέρει τοῦ σώματος ἀκίνητον αὐτὸν ὑπάρχειν: ὅμως ἐγγκελευομένῳ σφοδρότερον ὑπήκουσαν ἄκοντες. δὲ ῥιφεὶς ἐπὶ τὴν μάρμαρον, καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἀναβλέψας μόνον, οὐ δὲ γὰρ τὴν κεφαλὴν σαλεῦσαι ἐδύνατο, τῶν τενόνων πάντη διαλελυμένων, ηὔξατο οὕτως.

[17] Ἅγιε καὶ πανάγιε ἀθλοφόρε, καὶ γνήσιε δοῦλε Χριστοῦ, τὴν ψυχήν σου δοὺς ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ ψυχὰς πολλῶν κερδήσας, καὶ προσενέγκας αὐτῷ: τὸ σῶμα σου ταῖς λόγχαις τιτροσκόμενον θεωρήσας ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ μεγαλυνθεὶς, καί σώματα πολλῶν ἐκ τῶν μυλῶν τοῦ λέοντος ἐξερούμενος μέχρι νῦν, καὶ ἀφαγνίζων πολιτείᾳ σεμνῆ καὶ προσφέρων Θεῷ. Εἰ γὰρ καὶ αἰσθητῶς νῦν οὐ προσομιλεῖς ἠμῖν, ἀλλ᾽ διδασκαλία σου καὶ χάρις κατὰ πάσης περιπολοῦσα τῆς χώρας, καὶ τῶν καρδιῶν ὡς ζῶσα φωνὴ δρασσομένη περιμαλάττει, καὶ ὑγιάζει καὶ ἐπιστρέφει, καὶ πίστεως πλήρεις, καὶ πολιτείας σεμνυνομένας προσάγει Θεῷ, ἀλλὰ καὶ παντοδαπὰς νόσους ἀκήκοα, καὶ πεπίστευκα τὴν σὴν ἐπισκίασιν ἐξορίσασαν· ἐπεὶ δὲ οὖν, δέσποτά μου μετὰ Θεὸν καὶ ἐπ᾽ ἐμὲ, καὶ τὴν δεδωρημένὴν σοι χάριν ὑπ᾽ αὐτοῦ τῶν ἰαμάτων ἔκχεον εἰς ἐμὲ τὸν νέον παράλυτον, τὸν ἐν τῇ κολυμβήθρᾳ τῶν σπλάγχνων σου καταφυγόντα.

[18] Εἰ γὰρ καὶ τριάκοντα καὶ ὀκτὼ ἔτη οὐκ ἔχω ἐν τῇ ἀσθενείᾳ, ἀλλὰ τριακοντάκις ὀκτὼ τοῖς ἀλγήμασιν ὑπερέβαλον ἐκεῖνον. δια τί δὲ; Πάντως ὅτι καὶ ταῖς ἁμαρτίαις ὑπερηκόντισα τοῦτον· ὡς οὖν εἰς πρᾷον καὶ τὸ ἀγαθὸν, καὶ τὸ διδακτικὸν ἐμιμήσω τὸν Θεόν σου Χριστὸν, ζήλωσον αὐτὸν καὶ εἰς τὸ εὔσπλαγχνον καὶ φιλάνθρωπον, καὶ ζηλώσας ἔκχεον ἐπ᾽ ἐμε τὴν ἐλεημοσύνην σου, καὶ τὰ οἰκτείρμονά σου ἰάματα. Ἐὰν γὰρ τὸ θέλειν σου μὴ κωλύσωσιν αἱ ἁμαρτίαι μου τὸ ἐνεργεῖν καὶ δύνασθαι δέδωκέν σοι στεφανώσας σε· ὥσπερ οὖν ἐκεῖνος ὡς Θεὸς εἰπων τὸ ἔγειρε, καὶ ἄρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει, σύνδρομον ἔσχε τῷ ῥήματι τὴν ἐνέργειαν, οὕτω καὶ σὺ ὡς οἰκεῖος Θεοῦ, καὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ χάριν ἠμφιεσμένος, ἀφ᾽ οὗπερ ὑπὲρ αὐτοῦ τὸν καλλίνικον ἄθλον διήνοισας, θέλησον καὶ ἐν ἐμοὶ, κᾴγὼ πρακτικῶς ἐξηγήσομαί σου τὴν δύναμιν, ἐγερθήσομαι καὶ ἀλοῦμαι ὡς ἔλαφος χωλὸς, καὶ βαστάσω οὐ μόνον τὴν κλίνην μου, ὡς παλαιὸς ἐκεῖνος παράλυτος, ἀλλὰ καὶ εὐχαριστήρια δῶρα μου, προσάξω τῷ οἴκῳ σου.

[19] Οὕτω γὰρ διὰ σοῦ, φιλανθρωπότατε μάρτυς Κυρίου, δοθήσεται αὐτῷ δόξα καὶ τιμὴ καὶ προσκύνησις σὺν Πατρὶ καὶ ἁγίῳ Πνεύματι παρὰ τῶν νῦν ὁρώντων με ἀνθρώπων, καὶ εἰς ὕστερον μεμνημένων μου, καὶ παρὰ τῶν ἄνω δυνάμεων εἰς τοὺς ἅπαντας αἰῶνας τῶν αἰώνων ἀμήν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν μετὰ δακρύων, πάντων ἀκουόντων, προσέταξε τοῖς παισὶν ἆραι καὶ θεῖναι αὐτὸν ἐπὶ τῷ χαμαὶ στράτῳ τῷ ἐτοιμασθέντι αὐτῷ ἐκεῖσε, καὶ τεθεὶς ἀφύπνωσεν εὐθὺς ἐκ καμάτου σώματος, καὶ πόνου ψυχῆς· καὶ ἰδοὺ πάλιν ὁρᾶ καθ᾽ ὕπνους τὸν πάνάριστον ἐκεῖνον ἄνδρα καὶ ἐνδοξότατον Δημήτριον, ὅν καὶ πρόσθεν ἴδεν, λέγοντα αὐτῷ: καλῶς ἦλθες, καλῶς ὑπακούσας, καὶ καλῶς νοήσας τὰ παρ᾽ ἐμοῦ σοι λεχθέντα. Διὸ κᾴγώ σὺν Θεῷ ἀποτελέσω τὰ ὑποσχεθέντα σοι. Ἀλλὰ τὸ μὲν σῶμα σου ῥῶσαι, οὐ μέγα παρ᾽ ἐμοι, τὸ δὲ, τὴν ψυχὴν σου διαμεῖναι μετὰ τὴν ῥῶσιν τοῦ σούματος ἐν τῇ νῦν αὐτῆς εὐκατανύκτῳ προθέσει, τοῦτο δύσκολον.

[20] Εἴώθασι γὰρ πῶς αἱ ψυχαὶ πιεζόμεναι μὲν κατὰ τὸ γεγραμμένον ἀπὸ θλίψεως κακῶν, καὶ ὁδυνῶν ὁμολογεῖν τὴν δεσποτείαν, καὶ ταπεινοῦν ἑαυταῖς πρεσβείαις τε καὶ ἰκετηρίαις, κατὰ τὸ ψαλμικῶς ἀσθὲν, ὅτ᾽ ἂν ἀπέκτενεν αὐτοὺς, τότέ ἐξεζήτουν αὐτὸν, καὶ ἐπέστρεφον, καὶ ὄρθριζον πρὸς τὸν Θεὸν· ἀνέσεως δὲ ἀξιούμεναι, καὶ εὐημερίας, καὶ ἀλύπου ζωῆς ἀλαζονεύεσθαι, καὶ ἐπαίρεσθαι, ὡς μὴ κατὰ ἀνθρώπων μόνον, ἀλλὰ καὶ κατὰ Θεοῦ λαλεῖν ἀδικίαν· πάλιν γέγραπται, καὶ ἔφαγεν Ἰακώβ καὶ ἐνεπλήσθη, καὶ ἀπελάκτησεν ἠγαπημένος; ἐλιπάνθη, καὶ ἐγκατέλιπεν Θεὸν τὸν ποιήσαντα αὐτὸν, καὶ ἀπέστη ἀπὸ Θεοῦ σωτῆρος αὐτοῦ. Εἰ οὖν ἀσφαλίζη με διὰ ἀψευδοῦς, καὶ εἰλικρινοῦς ὑποσχέσεως, ὡς ὑγιαίνων σωματικῶς, φυλάσσει σου καὶ τὴν νῦν οὖσαν τῆς ψυχῆς ὑγίαν, λέγω δὴ τὴν ταπείνωσιν, καὶ τὴν περὶ Θεὸν, καὶ τὸν πλησίον ἀγάπην, ἔτοιμος τοῦ Χριστοῦ δι᾽ ἐμοῦ σοι βοήθεια. Τοῦ δὲ εἰρηκότος, ὅτι σὺ γινώσκεις τὸν γνήσιόν σου Μαριανὸν, μηδέποτε χαίροντα τῇ ὑπερηφανείᾳ, ἀπεκρίθη πανάριστος εἰκεῖνος δῆθεν Δημήτριος.

[21] Οὐδὲν κακὸν ἔχεις, φίλτατε, μὴ ἀθύμει, καὶ δὴ καταψήχων τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ τῇ δεξιᾷ καὶ τὸν τένονα ὑπορθῶν, καὶ τοὺς ὤμους σὺν τῷ στήθει περισφίγγων, καὶ ὅλον τὸ σῶμα ταῖς χερσὶν ἀφώμενος οὕτως ἔλεγεν: Χριστός σε ῥώννυσιν Θεὸς ἡμῶν, ἀνορθῶν τοὺς κατεῤῥαγμένους· καὶ εὐθέως ἐξυπνίσθη ὕπαρχος, ἔτι τῆς φωνῆς ὥσπερ ἐνηχούσης αὐτῷ, καὶ γλυκὺ δακρύσας τῇ χαρᾷ, ἐβούλετο διηγήσασθαι τοῖς παισὶν τὰ ὀραθέντα αὐτῷ, καὶ μέχρι μὲν τὰ κατὰ τὴν νουθεσίαν καὶ παραγγελίαν ἐξηγεῖτο, καὶ τὴν αὐτοῦ ὁμολογίαν μετὰ δακρύων· γλῶττα μόνον ἐκινεῖτο, τοῦ ἅλλου παντός ἀκινήτου μένοντος σώματος. Ὅτε δὲ ἤρξατο λέγειν ὡς τοῦ ἀνδρὸς αὐτῷ εἱρηκότος ὅτι Χριστὸς σὲ ῥώννυσιν Θεὸς ἡμῶν ἀνορθῶν τοὺς κατεῤῥαγμένους, εὐθέως ἔτι τοῦ λόγου μὴ πληρωθέντος, ὀρθωθεὶς ἀφ᾽ ἑαυτοῦ ἐκάθησεν ἐπὶ τῆς χαμαιστρώτου εὐνῆς, ἐν ᾗ κατέκειτο, καὶ μὴ συνεὶς τὸ γεγενημένον, ἦν γὰρ ὥσπερ ἐξεστηκώς τῇ χαρᾷ, ᾔτει φορέσαι καὶ προελθεῖν. Οἳ δὲ αὐτοῦ πλέον ἐκείνου καταπλαγέντες τὸ θαῦμα, καὶ μὴ δὲ ἀποκριθῆναι δυνάμενοι, μόλις ἐν ἑαυτοῖς γενόμενοι, καὶ πρὸς τοὺς ἐγγὺς οἴκοῦντας διαδραμόντες, διὰ τὸ μακρὰν ἁφεστηκέναι τὸ πραιτώριον τῶν ὑπάρχων, ἐχρήσαντο στιχάριον καὶ ζὼνην, καὶ χλαίναν, καὶ ὑποδήματα.

[22] Οὐδὲν γὰρ τούτων ἔτυχον μεθ᾽ ἐαυτῶν ἐκεῖσε βαστάσαντες, διὰ τὸ μὴ δὲ ἐλπίζειν αὐτοὺς εἰς χρεῖαν τῶν τοιούτων καταστῆναι ποτὲ τὸν αὐτῶν δεσπότην ἀκίνητον καθεστῶτα. δὲ φορέσας, καὶ μὴ δὲ παρὰ τινος ὑποστηριζόμενος, ἄπεισιν εἰς τὸ λεγόμενον κιβώριον τὸ ἀργυροῦν τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, ἔνθα φασίν τινες κεῖσθαι ὑπὸ γῆν τὸ πανάγιον αὐτοῦ λείψανον. Ἐκεῖσε τοίνυν παραγεγονὼς ἔπαρχος οἰκείοις ποσὶν, καὶ ἀπερεῖσας τὸ πρόσωπον εἰς τὸ ὂν αὐτόθι, ὡς ἂν εἶ κραβάτιον ἐξ ἀργύρου, ἔνθα καὶ ἐντετύπωται τὸ Θεοειδές προσωπίον τοῦ αὐτοῦ πανσέπτου ἀθλοφόρου, ἔλέγεν μετὰ κραυγῆς καὶ δακρύων, ἰδοὺς, πανάγιε Χριστοῦ μάρτυς Δημήτριε, ά μὲν αὐτὸς ἐπηγγείλω περὶ τὸ ἐμὸν σῶμα πεπλήρωκας, δὲ ἐγὼ φυλάττειν ὁμολόγησα, λέγω δὴ τὴν περὶ λογισμοὺς ταπεινοφροσύνην, σὸν ἐστὶ χαρίσασθαι πάλιν διὰ πρεσβείας τῆς πρὸς Θεὸν· οἶδας γὰρ ὅτι τρεπτὸς ἄνθρωπος καὶ σώματι καὶ ψυχῇ, καὶ πολλῆς τῆς ἐκ Θεοῦ πάντοτε δεόμενος βοηθείας.

[23] Ἐγὼ δὲ τὰ πρὸς τὴν σὴν θεραπείαν, καὶ ἅπερ ὑπεσχόμην, δραμοῦμαι πράξων· καὶ εὐθέως ἐξελθὼν τοῦ θεοφόρου ἐκείνου ναοῦ, καὶ μὴ δὲ ἵππου κατὰ τὸ τοῖς ἄρχουσιν σύνηθες ἐπικαθῆσαι θελήσας, αὐτοπόδως κάτεισιν εἰς τὸ πραιτόριον αὐτοῦ, καὶ ἄρας ὧν ἔχρηζεν, ἄνεισι πάλιν εὐθὺς ἐπὶ τὸν σεβάσμιον οἶκον τοῦ μάρτυρος, καὶ προσκομίσας αὐτόθι χρύσεά τε, καὶ ἀργύρεα εἴδη πολύτιμα καὶ πολλὰ, καὶ ἐν χρυσέοις στατῆρσιν οὐκ ὀλίγον ποσὸν, ἔξεισι μικρὸν τοῦ οἴκου, καὶ καθεσθεὶς ἐπὶ θρόνου, πάντας τοὺς δεομένους, καὶ ἐν ὅσοις ἐξεταζομένους ἐκέλευσεν κηρύττειν διὰ τῆς πόλεως ἔρχεσθαι πρὸς αὐτὸν· καὶ ἀθροισθέντων πλείστων ὡς ἀριθμὸν ὑπερβαίνειν, ἀπέλαβον πάντες τῶν τοῦ Θεοῦ δωρεῶν, καὶ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου διὰ τοῦ δούλου αὐτοῦ Μαριανοῦ τοῦ ἐπάρχου· Εἰ δὲ τις ψευδῆ μὲ λέγειν ὑποτοπάζοι, ἱστορεῖτο τὴν ἐκ μουσείου συντεθειμένην ἐκεῖσε γραφὴν ἔξω τοῦ ναοῦ πρὸς τὸν ἀφορόντα τοίχον ἐπὶ τὸ τῆς πόλεως στάδιον, καὶ πληροφορηθεὶς πιστεύσει τοῖς προειρημένοις· τῷ δὲ Θεῷ ἡμῶν δόξα καὶ τιμὴ, καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰῶνων. Ἀμήν.

[Marianum Illyrici præfectum, Deo placentem, invidus dæmon ingluviei,] Marianus, vir quidam genere & divitiis illustris c, unusque e senatu apud imperatores existens, jussus est ab eis & gentis Illyricæ præfecturam administrare, cumque ad custoditam a Deo Thessalonicensium metropolim venisset, sancteque ac pie justitiæ habenas moderaretur, Deo etiam placeret, atque a populis gratiarum actione celebraretur, a diabolo, bonis omnibus invidenti, odio habitus fuit. Ac primo quidem illi abs hoc ingluviei cogitationes, carnaliumque desideriorum affectus, interius animæ ejus pacem ac tranquillitatem paulatim absumentes, fuere suggesti: atque hinc rursus, velut flamma, accensa est malorum, ut Apostolus dixit, radix avaritia, cujus rami passionum multitudo, fructusque secunda eorum, qui in ignis inextinguibilis lacum sunt conjecti, mors.

[2] Cum igitur magnus vir hic virtutes amaret, dignitatemque magis ornaret, [avaritia, ire,] quam ipse ornaretur ab ea, continentia carnem frænans voluptates ejus prorsus exstinxit. Exinde autem divitias rerumque necessariarum redundantiam, avaritiæ laqueos, non secus atque inquinamentum quoddam, animamque corrumpens vas, abjecit. Perversissimus dæmon talia viri fortia facta considerans, proverbiorumque auctorem, viros potentes in iram esse proclives, dixisse cognoscens, ad iram furoremque etiam ipsum adversus eos, qui ei suberant, si quo modo inde Deo displicentem posset efficere, concitare conabatur, dolorem ipsi adjiciens, quod nempe, quæ animo meditatus erat, ad finem haud perducerentur; spei enim frustratio, dicebat, ultionis dolorem generat.

[3] [acediæ, diffidentia,] Ut autem etiam duos hosce laqueos mansuetudine, ortaque ex eo, quod & sui ipsius & eorum, qui ei suberant, idem esse figmentum nosset, humanitate disciderat, tandem illum acedia, sexto malitiæ germine, scelestus afflixit, nullamque laborum illorum futuram mercedem suggessit, promissionum Servatoris nostri diffidentiam occulte seminans, mentemque perpetuæ futurorum gloriæ oblivione obruens ac velut sepeliens. Simul autem & viri illius optimi cogitationibus subjiciebat, multum requiri ad virtutes animæ laborem sudoremque haud modicum, atque hunc solum hominumque ex fama quietem esse mercedem; hinc sese ad ejus decantandas virtutes convertens bonæ illum apud eos, qui ei parebant, nominis existimationi septimoque affectuum dæmoni, dico autem, vanæ gloriæ, facile expugnatu efficere est molitus.

[4] [vanæ gloriæ,] Cum autem ille Christi auxilio, non tam iis, qui ei suberant, quam sibi ipsi, imperare videretur, promissorumque a Deo iis, qui in hoc mundo ærumnas patienter ferunt, bonorum assidue memor, nec non æternorum, quæ desidiosam vitam hic ducentibus Deus minatur, suppliciorum meditationem absque intermissione quodammodo faciens, acediam quidem tolerantia per fidem firmam abegit, vanam autem gloriam gehennæ timore subigens eam in humilitatem convertit, ita ut tandem, septem malitiæ illius superatis suggestionibus, harumque decipulis, palearum acervi in modum, Christi ope conculcatis, dentibus contra ipsum inimicus strideret, suamque a ventris umbilico, ut aiunt, armaturam, animis expugnandis validissimum tormentum, malitiæ primogenitum germen, quo & ipse malorum ante omnes auctor serpens seipsum pravarum cogitationum distortione transfixit, propter quod & cælis excidit, in terram conjectus.

[5] [superbiæque] Quid autem id est? Superbiæ, dilecti, incurabilis putredo, caput & corona malitiæ, primus rationalis substantiæ & supremus morbus: primus quidem, quia primum eo, ut aiunt, satanas voluntarie fuit confixus; supremus vero, quia nulla eam passio malitia vincit. Postremam hanc difficilemque pugnam suggestionibus suis adversus virum excitat communis hominum naturæ hostis, hujusmodi ei cogitationes occulte inserens: Ecce, ait, continentia tua prudentiaque animæ omnes corporisque affectus superasti, rationali illius parte scite ac prudenter animi, ipsiusquemet libidinis æstus refrænasti, omniumque dæmonum astus in aëra abire fecisti, a te ingluvies in servitutem redacta est, carnis incontinentia, amoris voluptatum passio, subacta est, avaritia conculcata est, iracundia mansuetudine absorpta est, tristitia de rebus mundanis spe incorruptibilitatis confracta est, virtutum neglectus per fidem, hujusque facultatem, patientiam dico, superatus est, vana gloria, seu, ut, quod res ipsa est, dicam, gloriæ placendique hominibus cupiditas virtutum occultatione jacet devicta.

[6] Hisce igitur omnibus, beatissime atque apud Deum & homines gloriosissime præfecte, [tentationibus frustra] superior factus, quomodo Sanctis, ipsiusmet animæ tuæ virtute, non cælesti auxilio (neque enim, si alieno fieret subsidio, corona tibi impenderet) magnus effectus, vicinus haud sis? Hæc scelestus consiliarius memorati beatissimi Mariani præfecti cogitationibus suggerens ad fastum excitabat virum, virtutesque, quas diximus, ipsum ex se, non autem ex Dei auxilio, habere, suadere ei conabatur, ut, si ipsum consilio ejus assentiri eveniret, ad iram Deus, utpote gratiarum actione debita haud accepta, provocatus, auxilio suo illum orbaret, solumque nactus scelestissimus suum omne, secundum quod scriptum est, desiderium in eo exsequeretur.

[7] Ut autem & in hoc a Christo devictus fuit Belial, [aggressus, gravissimo eum percutit morbo,] beatissimo Mariano divinum auxilium implorante dicenteque, quia tu es Deus, qui doces hominem scientiam, animæ conditor corporisque creator, unionisque eorumdem compactor, ac disjunctionis, secundum quod convenit, dispensator, rursumque in mortuorum resurrectione refictionis, temperationisque haud confusæ ac æternæ in incorruptibilitate vitæ provisor, miraculorumque factor, aliisque pluribus similibus seipsum humiliante, Deoque omnem gloriam ac gratiarum actionem attribuente, invidus dæmon, cum decipulam adversus ejus animam haud inveniret, sese tandem ad corpus ejus oppugnandum convertit, atque ipsum, non secus atque Job (neque enim nisi Deus concedat, vel contra porcos, uti Euangelium ostendit, nedum contra hominem, eumque pium, potestatem habet) examinans, percussit virum paralysis corporeæ plaga, ita ut omnia ejus membra in lecto jacerent præclusa, nec omnino ulli e corporis partibus moveri a seipsa daretur, sed & ori ejus cibus alienis manibus admoveri deberet.

[8] Adhæc medicis, non civitatis tantum, sed & regionis totius propter personæ nobilitatem convocatis, [cui sanando cum frustra omnia adhibita fuissent remedia,] totius artis medicæ specimen diversum in ipso est factum, exterius pharmacorum omnigenæ mixturæ artificia, duritiem externam corporis emollientia, potionum e multis commixtis per os donationes diversæ, interius constitutionem male affectam ac collabascentem conflictu contrario resuscitantes atque confortantes; inferius autem immittebantur mixta remissu facilia, scitissime inventa, intestinorum flatus, exitum haud invenientes, facile solventia, illamque late sparsam atque ad ipsum cerebrum delatam atram materiem per partes inferiores abigentia. Atque hæc aliaque similia, cum circa virum facta fuissent, morbum corporis augebant, desperationemque animo injiciebant, adeo ut ex animi dejectione duplo majus fieret malum, nec ullam in omni humano auxilio spem vir haberet, iique, qui ei familiares erant, ad mortem ipsius spectantia pararent.

[9] Tunc aliquis eorum, qui majori in eum affectu ferri videbantur, accedens tacite ad aurem dixit: est vir aliquis, qui dixit mihi, sanum te, o here, fieri posse, si scriptam membranam, quam tibi do, [nec vir pius, ut superstitiosa] e collo ferre volueris. Beatus autem Marianus respondit, dixitque, quid est, quod, ait, membranæ esse inscriptum? Dixit autem famulus; curiosius me, ex mea erga te cura inquirentem, neque id latere voluit, sed dixit, litteras quasdam sese in ea scripsisse, atque asteriscos ac semicirculos, atque alias quasdam figuras Hebraïcis litteris, multisque ignotorum nominibus interius atque exterius circumscriptas. Quid enim necesse est, inscriptorum discere virtutem figurasque? Unus nobis omnibus servis tuis scopus est, ut sanitatem consequare, & ne nos omnes totaque forte civitas ex obitu tuo vivi ad tumulum usque contristemur.

[10] [medela sibi applicita] Hanc igitur, here, parvam membranam accipe & fer, atque ipse sanare, tuosque omnes noxio dolore conceptaque de te mæstitia libera. Vere autem fidelis ac apud Deum gloriosissimus præfectus torvo vultu dixit ei: Primum quidem, futilissime animæque perniciosissime consiliarie, unde mihi constat, fore ut membranam ferens morbum abigam, imo vero, scriptorum in ea vim non volente, qui ea scripsit, declarare, quomodo non manifestum sit, nihil in illa boni esse conscriptum? Lumen enim secundum Apostolum sese manifestat. Etsi autem, omnino me, superstitiosas illas litteras gestantem, consecuturum sanitatem asseveres, corpus recte valere, animam autem, neque si mundum universum lucrari mihi esset propositum, damnum pati haud volo. Apage igitur, nec similia amplius verba mihi proferas. Dixit autem servus: Delegisti ergo, domine, te ipsum vita orbare, ut & nos ante te occidas?

[11] [curaretur, vellet, S. Demetrius, apparens in somnis, eum,] Præfectus respondit: Vos haud occido, nec etiam meipsum. Etiamsi a corpore discessurus sim, animam tamen per fidem in Christum mihique diabolicæ fraudis superstitione beneficium conferri haud volendo servabo d, beneficium a virtute peregrina paratum omnino aversans. Quomodo enim, qui per malitiæ exuperantiam vera semetipsos benefaciendi voluntate exuunt, beneficium aliquando possint conferre? Quibus enim bene esse non suppetit, quomodo id aliis largiantur? Illusio igitur est illorum promissio, nec aliud quidquam quam impostura manifesta. Verbis hisce servo repulso, præ multo dolore animæque ac corporis fatigatione dormivit, viditque in somno quemdam, qui e germanis ejus amicis notissimusque simul atque conspicuus in aula imperiali erat, Demetrium sibi dicentem. Quid habes, amabilissime, graviterque fers? Cognosce me celeriter. Quid forte etiam eorum, quæ medelam afferant, suadere tibi potero. Præfectus autem in somno respondens dixit ei.

[12] [de misero suo statu modeste conquerentem,] Quid eorum, qui in vivis sunt, habeo, quid vero eorum, qui in sepulcro jacent, non habeo? Omni enim capite male affecto, frustra omnes sentiendi facultates possideo. Neque enim, qui clare videant, oculos habeo, neque auditum, qui præter maximos strepitus quidquam audiat; sed neque nasus eorum, quæ olfacit, qualitatem apte discernit, neque in lingua mea dulcia ab amaris differunt. Ita enim totum permutatum est corpus, ut etiam tangens calida videar refrigerari, frigidisque admotus calefieri me existimem. Humeri porro & lacerti & manus a corpore dumtaxat dependent otiosa. Quocumque motus impellit, non quo volo, feror. Etsi enim velle mihi adsit, posse non suppetit. Idem etiam patior circa femora & genua & brachia ipsasque etiam pedum bases. Specie quidem mea esse illa videntur membra, operatione autem alterius cujuspiam, & non mea. Quid igitur, quod nobis, in tam malo morborum pelago demersis, suadeas aut facias, habes, o dilectum caput?

[13] Demetrius autem, genuinus videlicet, respondit: Primum quidem tibi suadeo, [bono eum animo esse jubet,] ut ad rerum omnium conditoris Dei providentiam respiciens bono sis animo nec tristitia, quæ animæ damnum affert, opprimaris. Nosti enim ipsemet, omnem morbum, provida Dei, qui nos creavit, potentia largiente, in ægrotantis utilitatem obvenire; si enim justus sit, ægrotare etiam datur, ne efferatur, potius autem, ut & magis velut aurum, quod igne in vase probatius est factum, splendescat; si peccator sit, conceditur & ægrotare, ut hic pro peccatis pænas dans multa in futuro judicio misericordia induatur secundum quod dicitur a propheta Nahum. Non judicabit Dominus bis in idipsum in tribulatione. Reponit præfectus: si, qui adversa valetudine laborat, placide patiatur, recte ais: si autem dolore pressus ad iram etiam accendatur, hincque verba, odio digna, proloquatur, duplex est malum; magis enim & corpus discruciatur, peccataque peccatis animæ accumulat; quod in me factum cerno. Dicit ei amabilis nimirum Demetrius.

[14] Tuam accepi, gloriosissime in terris, humilitatem, [sanitatemque in dome, sibi dicata, consecuturum, monet.] quæ tibi in cælis gloriam conciliat. Corporali igitur hoc morbo, Domino nostro ac servatore Jesu Christo potentiam ad id largiente, cito liberabere. Veni igitur in domum meam, opemque implora, atque ibi Dei Gloriam, tibi per me manifestatam, videbis. Cum autem beatus Marianus esset expergefactus, & quæ sibi in somno visa essent, adstantibus narrasset, lamentans dicebat: Et ubi nunc te vel domum tuam, mi domine ac sincerissime Demetri, inveniam, te quidem in civitate, penes quam imperium est, commorante, me vero Thessalonicæ decumbente! Hei mihi misero! Quanto me gaudio, quod in somno vidi, exhilaravit, tanta, quod vigilans comperi, tristitia me depressit. Tunc unus adstantium, a Deo motus, respondit: Ego tibi, domine, ostendam patronum tuum germanumque amicum, ac post Deum dominum Demetrium, qui & in imperante civitate nunc commorans, hicque habitans, rerum omnium imperatori ibidem adstat, nec illum, qui hic est, derelinquit.

[15] Id autem carnem & sanguinem gestantium nulli possibile, [Quenam hæc sit. Marianus a servo edoctus,] sanctissimo autem ac præeminenti Christi martyri Demetrio valde etiam facile. Sua enim immateriali anima fideque pura regiam, quæ sursum est, civitatem Jerusalem inhabitat, Thessalonicamque, quæ ipsum enutriit, haud relinquit. Habet itaque in ambabus civitatibus domos. Monuit autem te, dominum meum, ut ad domum ejus accedens sanitatem consequare. Dispiciamus igitur, num te, corpus gestantem, domum ejus, quæ in superna Jerusalem est, adire, sit possibile. Id enim etiam te morbo liberaturum promisit. Verum naturale haud est, nos modo cum terreno corpore, quæ ibidem sunt, tenere. Restat ergo, ut, qui tibi in somno locutus est, de veneranda domo sua, quæ in hac custodita a Deo Thessalonicensium metropoli est, fecerit sermonem.

[16] [atque ad eamdem delatus,] Quid igitur cunctamur, here, nec abimus, faciendamque ab eo visitationem moramur? Atque, his dictis, dominum suum servus e lecto levavit, sublatumque cum aliis conservis suis, sede ei, cujus latera utrimque erant in se conjuncta, exstructa, manibus suis (neque enim equo facile vehi poterat) in venerandum gloriosissimi Martyris templum portarunt. Cum autem esset ingressus, ædisque ornatum ac spiritualem illius, qui fidelium animas, velut Dei paradisus, alit, odorem comperisset, iis, qui illum ferebant, domesticis dixit: In nudo pavimento me deponite. Illi autem, quod omni corporis parte immobilis is esset, non volebant quidem, districtius tamen jubenti inviti paruerunt. Ille autem in marmoreum solum conjectus, oculisque dumtaxat (neque enim, nervis omnino dissolutis, caput movere poterat) sublatis, hunc in modum oravit.

[17] [fusa, quæ hic recitatur,] Sancte ac beatissime certaminum victor, genuineque Christi serve, qui, anima tua pro ipso data, animas etiam multorum lucratus es, atque ad eum adduxisti; qui corpus tuum lanceis pro ipso vulneratum conspicatus magnificatusque multorum etiam corpora e leonis dentibus usque nunc eripis, Deoque honesta vivendi ratione consecras ac offers. Etsi enim nunc nobiscum sensibiliter haud verseris, tua tamen doctrina benevolentiaque omnem regionem pervadens, cordaque, velut vox viva, movens, ea & emollit, & sanat & convertit, fideque repleta ac recta vivendi ratione ornata ad Deum adducit, imo etiam tuam visitationem morbos multos abegisse, & audivi & credidi. Cum igitur, mi domine, post Deum supra me etiam sis, datam tibi ab illo sanationum gratiam supra me novum paralyticum, qui ad viscerum tuorum piscinam confugio, effunde.

[18] [ad Sanctum prolixa] Etsi enim triginta & octo annos in infirmitate non habeam, trigesies tamen & octies doloribus ipsum sum supergressus. Ut quid autem? Omnino quia & peccatis eum superavi. Ut igitur lenitate & bonitate & doctrinæ exercitio Christum, Deum tuum, imitatus es, ipsum & in misericordia & in humanitate æmulare, æmulansque super me misericordiam tuam commiserantesque tuas sanationes effunde. Quod si enim voluntatem tuam non impediant peccata mea, efficere & posse, qui te coronavit, tibi est largitus. Uti igitur ille, statim atque Deus dixit, surge & tolle grabbatum tuum & ambula, respondentem verbo potentiam est nactus, ita & tu, velut Dei domesticus gratiaque ejus ab eo tempore, quo pro ipso certamen, victoria coronatum, inivisti, indutus, in me etiam fieri velis. Atque ego potentiam tuam, effectu probatam, prædicabo. Suscitabor, atque, ut cervus claudus, apprehendar, tollamque non modo lectum meum, uti antiquus ille paralyticus, sed etiam, quæ in gratiarum actionem domui tuæ offeram, dona.

[19] Ita enim per te, misericordissime Domini Martyr, [oratione, ab eo, sibi iterum] gloria & honor & adoratio ipsi & Patri & Spiritui Sancto dabitur ab iis, qui me modo vident meique deinceps recordabuntur, hominibus, supernisque potestatibus in secula seculorum. Amen. Atque cum hæc cum lacrymis, cunctis audientibus, dixisset, famulis injunxit, ut eum tollerent, humique in parato ibidem strato ponerent. Ac positus statim præ corporis defatigatione animæque mæstitia somno correptus est; & ecce, iterum illum, quem & ante vidit, omni virtute ornatum gloriosissimumque virum Demetrium in somno conspicatus est sibi dicentem: Recte obtemperans, recteque, quæ tibi a me dicta sunt considerans, recte venisti: atque ideo cum Deo, quæ tibi promissa sunt, implebo. Verum sanitati corpus tuum restituere, haud magnum quidem mihi est; sed animam tuam post corporis sanationem in eo, in quo nunc est, in bonum propenso statu manere, hoc difficile.

[20] Solent enim quodammodo animæ, adversitatibus quidem pressæ, [in somnis apparente loquenteque,] e malorum dolorumque secundum quod scriptum est, tribulatione dominatum confiteri, seque ipsas precibus ac supplicationibus submittere secundum quod in Psalmis canitur: Cum interficeret illos, tunc quærebant eum, seque convertebant ac vigilabant ad Deum; quietem autem nactæ, & prosperitate vitaque, mærore vacua, & gloriari & efferri, ut non tantum contra homines, sed & contra Deum injustitias loquantur. Rursus scriptum est: Et manducavit Jacob & saturatus est. Et recalcitravit dilectus, pinguis factus est, dilatatus est, & Deum, qui eum condidit, reliquit, & a Deo, servatore suo, recessit. Quod si igitur me per certam ac sinceram promissionem securum reddas, fore ut corpore sanatus animæ tuæ, quam nunc habes, sanitatem (humilitatem autem dico atque erga Deum & proximum charitatem) integram serves, paratum tibi per me est Christi auxilium. Cum autem, quoniam tu, sincerum tuum Marianum superbia numquam fuisse elatum, nosti, dixisset, respondit virtutum omnium cultura ornatus, ille scilicet Demetrius.

[21] Nullum, dilectissime malum habes, ne animo despondeas, [sanitati subito restituitur,] dextraque manu caput ejus demulcens ac cervicem erigens, humerosque cum pectore constringens ac totum corpus tangens hunc locutus est in modum: Christus Deus noster te sanat, qui erigit elisos; ac statim præfectus, voce adhuc ipsi velut insonante, expergefactus est, suaviterque præ lætitia lacrymans servis suis, quæ ei visa erant, narrare volebat. Ac ea quidem, quæ usque ad monitionem adhortationemque, ac factam a se cum lacrymis sponsionem acciderant, narrabat, sola lingua movebatur, corpore reliquo manente immoto; quando autem, qui viro dicente ei, quia Christus Deus noster te sanat, qui eregit elisos, statim, sermone nondum impleto, a semetipso erectus in strato humi lecto, in quo jacebat, sedisset, narrare incipiebat, nec factum (præ lætitia enim veluti extra se raptus erat) intelligeret, petebat, ut surgere, ac in publicum prodire posset. Illi autem magis, quam hic ipsemet, miraculum mirantes, nihilque respondere valentes, vix ad se reversi, atque ad eos, qui in vicinia habitabant, quod præfectorum prætorium longe abesset, currentes, & tunicam & zonam & paludamentum & calceamenta acceperunt mutua.

[22] [summasque de accepto beneficio gratias sancto Martyri,] Horum enim nihil, quod fore, ut talia domino suo, immoto existenti, necessaria aliquando essent, haud putassent, illuc attulerant. Ille autem progrediens nec ab aliquo suffultus ad appellatum sancti ac gloriosissimi martyris Demetrii ciborium argenteum, ubi sub terra sacrosanctas ejus reliquias jacere quidam aiunt, sese contulit. Cum eo igitur præfectus propriis pedibus pervenisset, faciemque ad eum, qui illic est, argenteum quodammodo lectulum, ubi & ejusdem venerandi certaminum victoris vultus, divini vultus speciem præferens, depictus est, convertens cum clamore & lacrymis dixit: Ecce, sanctissime martyr Demetri, ipse quidem, quæ circa corpus meum promiseras, implevisti; quæ autem ego (animi in cogitationibus demissionem dico) servare proposui, tuum rursus est per tuam apud Deum intercessionem concedere. Nosti enim, hominem & corpore & anima esse mutabilem, semperque divini auxilii multum indigum.

[23] [donis etiam plurimis in egenos distributis, agit.] Ego porro, quæ ad tuum cultum spectant, eaque, quæ promisi, opere adimplere festino; ac statim e divino illo templo egressus, nec equo, prout principibus mos est, insidere volens, propriis pedibus ad prætorium suum se contulit, iisque, quibus indigebat, captis, ad venerandam iterum Martyris ædem reversus est, cumque ibidem aureaque & argentea dona pretiosa & multa, aureisque in stateribus quantitatem haud modicam deposuisset, æde paulisper exivit, sedensque in throno per civitatem denunciari jussit, ut omnes indigentes, & quibuscumque necessitatibus pressi ad eum accederent, cumque plurimi, ita ut numerum excederent, essent congregati, omnes Dei & gloriosissimi martyris Demetrii donorum per hujus servum Marianum præfectum facti sunt participes. Si quis autem falsum me dicere suspicetur, scripturam e studiorum loco hic extra templum ad murum exteriorem prope civitatis stadium propositam evolvat, testimonioque convictus dictis fidem adhibebit. Deo nostro sit & gloria & honor & virtus in secula seculorum. Amen e.

ANNOTATA.

a Quandonam hic præsul floruerit, & quam fidem in iis, quæ de S. Demetrio narrat, mereatur, in Commentario, tribus jam datis Sancti Passionibus præmisso, § 2 exposui. Licet porro aliquot Sancti nosti miracula, quæ primum hunc miraculorum, ab eo patratorum, librum constituunt, atque e Vaticanæ bibliothecæ codice Ms. 821 desumpta sunt, antistitis illius nomine in hoc non signentur, hic tamen a nobis tamquam ab eo conscripta eduntur, quod in codice antiquissimo olim Mazarinæo, nunc regio Parisiensi 1517, de quo videsis Commentarii prævii § 1, eidem illustri scriptori attribuantur.

b Miraculum, quod hoc cap. e bibliothecæ Vaticanæ codice 821 refertur, ob dicta ad lit. præced. Joanni Thessalonicensi tribuimus; in codice autem olim Mazarinæo, in quo a pag. 18 usque ad pag. 34 versam extenditur, hunc præfert titulum: περὶ τοῦ ἀπελπισθέντος ἐπάρχου, id est, De desperato præfecto. Quam porro nominatim fidem in hoc Joannes Thessalonicensis mereatur, statues ex iis, quæ Commentarii prævii num. 75 in medium adduxi.

c Nihil alibi, quo præfectum hunc notiorem reddam, invenire quivi.

d Aliquid hic in textu Græco vel redundat vel deest; sensus tamen aut hanc aut certe non multum absimilem interpretationem requirere videtur.

e Hoc miraculum apud Mabillonium tom. 1 Analectorum pag. 71 & seq. compendio dumtaxat traditur, nec hic, quod fastidiosa prolixitate laboret, integrum dedissem, nisi, ut id facerem, me impulisset tum auctoris, qui, ut dictum, Foannes Thessalonicensis est, auctoritas, tum receptus apud nos monumenta antiqua, dum commode fieri id potest, ipsis auctorum verbis, qualiacumque etiam hæc sint, exhibendi mos.

* διυπνισθεὶς.

CAPUT II.
De militiæ præfecto, ab immedicabili sanguinis fluxu per Sanctum sanato.

a

ἈΝὴρ τίς τῶν ἐν γένει λαμπρὸς, τῇ δὲ πίστει λαμπρότερος, τὴν ἔντιμον στρατειὰν τῶν ὑπὸ τὴν τοῦ Ἰλλυρικοῦ ἔπαρχου ἀρχὴν διοίκων, ῥύσιν αἵματος διὰ γαστρὸς ἔπασχεν ἀφόρητον· εἶτα δὲ πάσης σχεδὸν τῆς πόλεως ὑπεραλγούσης τοῦ ἀνδρὸς διὰ τὸ πᾶσιν εἷναι εὐπροσήγορον, καὶ καταθύμιον τοῖς τρόποις, καὶ πάσης μηχανῆς καὶ ἐπιστήμης ἰατρικῆς εἰς αὐτὸν ἐγγυμασθείσης, καὶ ἀπράκτου μεινάσης διὰ τὸ μὴ δόλως ὑπενδοῦναι τὴν φορὰν τοῦ αἵματος, ὡς λοιπὸν ἐν ταῖς τελευταίαις κεῖσθαι τὸν ἄνδρα πνοαῖς τῆς τοῦ πάθους σφοδρότητος καταγαλωσάσης τὴν δύναμιν, ἄφνω τοὺς ὀφθαλμοὺς διάρας ἠρέμα λέγει τοῖς ἰδίοις, βαστάσαντες ἀπαγάγετέ με εἰς τὸν οἶκον τοῦ προστάτου τῆς πόλεως ἡμῶν. Οἱ δὲ μετὰ φόβου ἀποκριθέντες λέγουσιν αὐτῷ, εἰς ποίου προστάτου οἶκον κελεύεις ἡμῖν ἀπαγάγειν σε; λέγει αὐτοῖς, τοῦ πρώτου· οἱ δὲ φασὶν, πρώτου τινῶν; εἰπε ἡμῖν τὸ ὄνομα, δἐσποτα. δὲ ἐμβλέψας αὐτοῖς λέγει: ἔστω ἐγὼ διὰ τὴν νόσον ἔλαττον φρονῶ, πῶς καὶ ὑμεἷς ὑγιαίνοντες ἀφρονεῖτε; οὐκ ἴστε, ὅτι πολλοὺς μὲν ἔχει προστάτας πόλις παρὰ Θεῷ; ἕνα δὲ τὸν πρῶτον αὐτῶν διὰ Χριστοῦ ἐκληρώσατο, τὸν καὶ ἐκθύμως καὶ θερμῶς ὑπερμαχοῦντα αὐθῆς εἰς ἀεὶ, ὅν ὡς τεῖχος ἀκαταμάχητον, οὐ μόνον πόλις, ἀλλὰ καὶ πᾶσα χώρα κεκλήρωται.

[25] Ἀπαγάγετέ με τοιγαροῦν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. γὰρ ἐπισκεψάμενος ἐλεῆ με, καὶ τελευτώντος μου ἐκεῖσε ἀποδέξεταί μου τὴν πρόθεσιν, καὶ ἐν τῇ μελλούσῃ παραστάσει τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ πρεσβεύσας ἐξελεῖται με τῆς αἰωνίου κολάσεως. Οἱ δὲ ταῦτα ἀκούσαντες, συνῆκαν ὅτι περὶ τοῦ ἁγιοδώρου ναοῦ λέγει τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, καὶ τὴν ταχίστην ἄραντες ἀπήγαγον αὐτὸν ἐκεῖσε. Ποῖα τοίνοιν γλῶσσα, φιλόχριστοι ἀδελφοὶ, ἐξισχύει τὸ μέγεθος διασαφῆσαι τοῦ θαύματος; ποῖος δὲ νοῦς ὅλως συνεπαρθῆναι κἂν ταῖς ἐννοίαις δυνήσεται τῇ πολυσπλάγνῳ μεγαλοφυΐα τοῦ μάρτυρος; Ὅν γὰρ οὐ πλοῦτος, οὐ γένος, οὐ βοηθημάτων, οὐκ ἱατρικῆς ἐπιστήμης ἰαματοφόροι ἐπινοίαι, οὐχὶ τῶν λεγομένων περιαμμάτων πληθὺς ὠφελῆσαι κἄν τὶ βραχύτατον ἴσχυσεν, οὐ δὲ γὰρ τούτων ἐφείσαντο πᾶσαν πεῖραν προσάγοντες αὐτῷ οἱ πρὸς γένος διὰ τὴν ἀπορίαν, καὶ ἀπόγνωσιν τοῦ νοσήματος, καίτοι γινώσκοντες ὡς ἀπηγορευομένῳ πράγματι ἐγχειροῦσιν, τοῦτον μιμητὴς τοῦ οἰκείου δεσπότου, σωζοπολίτης ὄντως καὶ ὑπερένδοξος ἀθλοφόρος Χριστοῦ ἐν ὀλιγίστῳ πάνυ καιροῦ διαστήματι ὑγιῆ καὶ ἀσινῆ, καὶ ἐῤῥωμένον παρέστησεν, οὐ μόνος σωματικῶς, ἀλλὰ καὶ ψυχικῶς.

[26] Οῦτως καὶ συνέσεως πλησθεὶς ἀνὴρ διὰ τῆς τοῦ μάρτυρος χάριτος, πάντων ἐκπεπληγμένων, καὶ τρόπον τινὰ ἐξεστηκότων ἐπὶ τῇ ἀπροσδοκήτῳ αὐτοῦ ὑγίᾳ, καὶ τῷ τάχει αὐτῆς, εἶπεν πρὸς τοὺς παρεστῶτας, ἀνοίξας τὸ στόμα εὐσταθῶς ἐξομολογούμενος τῷ τῶν ὅλων δεσπότῃ Θεῷ. Τίς λαλήσει τὰς δυναστείας τοῦ Κυρίου, φιλόθεοι καὶ ἀγαπητοὶ ἀδελφοὶ; τίς ἀκουστὰς ποιήσει πᾶσας τὰς αἰνέσεις αὐτοῦ; τίς γὰρ ὡς κὐριος Θεὸς ἡμῶν ἐν ὑψηλοῖς κατοικῶν, καὶ τὰ ταπεινὰ ἐφορῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ· ἐνδοξαζόμενος ἐν βουλῇ ἁγίων μέγας καὶ φοβερὸς ἐστὶν; Ὄντως ἐν βουλᾖ εὐθέων καὶ συναγωγῇ μεγάλα τὰ ἔργα Κυρίου, ἔπαισε, καὶ αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἰάσαντο. Ἑξάκις ἐξ ἀναγκῶν ἐξέλειταί σε, εἶπεν τίς τῷ Ἰώβ· ἐμὲ δὲ μυριάκις ἐκ πλημμελημάτων εἰς ἀφύκτους ἀνάγκας ἐμπεπτοκότα καὶ περιστάσεις, διὰ τοὺς ἀφάτους αὐτοῦ καὶ ἀνυπερβλήτους οἰκτειρμοὺς ἐξείλετο· ἐν δὲ τῶ ἑβδόμῳ, φησὶν, οὐ μὴ ἅψηταί σου κακὸν, τουτέστιν ἐν τῷ κεφαλαίῳ, ἤγουν τῷ πληρώματι τῆς ψυχικῆς διορθώσεως. Πολλὰ τῇ περιφορᾷ τοῦ βίου πλέων ἄνθρωπος καὶ συγχωρούμενος ὑπὸ τῆς Θείας προνοίας περιβάλλεσθαι διὰ τοῦ ἐχθροῦ περιστάσεσιν, καὶ ἀνάγκαις εἰς ἐπιστροφὴν αὐτοῦ καὶ ὠφέλειαν.

[27] Οὐδὲν γὰρ τῶν ὑπὸ Θεοῦ γινομένων, συγχωρουμένων γίνεσθαι πέφυκεν ἀνωφελές· εἶτα τὴν ἀσθένειαν ἡμῶν γινωσκούσης αὐτῆς θείας τῆς προνοίας καὶ ἀντιλαμβανομένης, καὶ κουφιζούσης, καὶ ἐξαιρουμένης τὸν ἄνθρωπον ἐκ τῶν ἀναγκῶν, ὡς προείρηται, φυσικῇ πῶς ἀκολουθίᾳ καταναγκασθήσεται νήφουσα ψυχὴ τὰ ἑαυτῆς πταίσματα λογιζομένη, καὶ τὸ πλήμμυρον τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θέοῦ εἰς διόρθωσιν ῥέψαι, καὶ τὸν κτίστην διὰ πολιτείας σοφρόνως ἀποθεραπεῦσαι, ὅπερ ἐστὶν, ὡς ἀνὡτέρω λέλεκται, ὅτι ἐν τῷ ἑβδόμῳ οὐ μὴ ἅψηταί σου κακὸν· λοιπὸν γὰρ ἄνθρωπος εἰς ἐπίγνωσιν τρεπόμενος καὶ ἐπιστροφὴν ἐκ τῆς ἀφάτου εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ σωφρονισθεὶς, καὶ πολιτευόμενος ὀρθῶς καὶ φιλοκρίστως ἐνδύεται σχεδὸν εἰπεῖν αἰσθητῶς τὸ χάρισμα τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἤγουν τὴν αὐτοῦ ἐπισκίασιν, ὅτε καὶ ἁγία Τριὰς ἐπιφοιτῶσα πατὴρ, καὶ υἱὸς, καὶ ἅγιον πνεῦμα, μονὴν παρ᾽ αὐτοῦ ποιῆται, ὡς μηκέτι ἅπτεσθαι αὐτοῦ κακὸν φρουρουμένου θεοπρεπῶς.

[28] Ἐγὼ οὖν τάλας οὐκ ἑξάκις τῶ ἀριθμῷ, ἀλλὰ καὶ πολλὰ πλεονάκις πέπτωκα δι᾽ ἁμαρτιῶν ἐν ἀνάγκαις, εἶτα ἐῤῥύσθην τοῦ ἀμετρίτου ἐλέους τοῦ Θεοῦ ὑπερβλήσαντος καὶ κατακλύσαντος μου τὰς ἁμαρτίας· δὲ νῦν περὶ ἐμὲ γεγενημένη διὰ τοῦ ἀθλοφόρου ἐπίσκεψις οὐχ ὑπελείπετο περίστασιν μείζονα προγενομένην, οἶμαι δὲ οὔτε μέλλουσαν ἔσεσθαι· τίς γὰρ μεῖζων ἀνάγκη τοῦ εἰς πυθμένα με ἄδου κατελθεῖν καὶ ψυχῇ καὶ σώματι, λέγω δὴ καὶ ἁμαρτίαις καὶ ἀνιάτῳ νοσήματι, ὡς ἀνελθόντα με ἀπροστδοκήτως κράζειν ἐμφανῶς τὰ τοῦ ἁγίου Δαυΐδ τῷ Θεῷ, ὅτι ἐῤῥύσω τὴν ψυχήν μου ἐξ ἅδου κατωτάτου· καὶ πάλιν μετὰ τοῦ βασιλέως Ἐζεκίου, ὅτι εἴλω μου τὴν ψυχὴν, ἵνα μὴ ἀπόληται, καὶ ἀπέῤῥιψας ὀπίσω μου πᾶσας τὰς ἁμαρτίας μου.

[29] Πιστεὐω γὰρ τῷ θαυματουργήσαντι Θεῷ δια τοῦ ἀθλοφόρου αὐτοῦ εἰς ἐμὲ, ὅτι ὡς τὴν ἀπηλπισμένην νόσον τοῦ σώματος ἐφυγάδευσεν, οὕτως καὶ τῆς ψυχῆς τὰ τραύματα θεραπεύσει, καὶ οὐ μόνον θεραπεύσει, ἀλλὰ καὶ φυλάξει τῆς εἰς τὸ πάλιν τούτων ἐπανόδου: φιλυπόστρατα * γὰρ τὰ τοιαῦτα νοσήματα τοῖς μὴ διὰ προσευχῆς καὶ πολιτείας ἁγνῆς τὴν ὑπὸ τοῦ κρείττονος φυλακὴν κεκτημένοις· καὶ ταῦτα εἰπὼν, εὐξάμενος καθ᾽ αὐτὸν ἐπὶ πολὺ μετὰ δακρύων, ἐξῆλθεν σὺν τοῖς αὑτοῦ χαίρων καὶ εὐχαριστῶν τῷ Θεῷ, καὶ τῷ μεσίτῃ τῆς χάριτος αὐτοῦ τῷ ἁγίῳ καὶ πανενδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ. Ὅτι αὐτῷ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ, καὶ προσκύνησις νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν.

[Præfectus, sanguinis fluxu laborans, ad Sancti templum jussu suo] Vir quidam genere illustris,fide autem illustrior, spectabile eorum, qui sub præfecti Illyrici principatu erant, agmen gubernans b, intolerabilem ex ventre sanguinis fluxum patiebatur: cum autem viro, quod & omnibus esset affabilis moribusque suavis, universa pene civitas condoleret, omnisque in eum ars scientiaque medica esset exhausta, effectusque expers, quod nihil omnino remitteret sanguinis fluxus, maneret, ita ut, viribus morbi vehementia extenuatis, in extremis tandem vir jaceret, inexspectato sublatis paulatim oculis, servis suis dixit: Ad domum civitatis nostræ protectoris sublatum me ferte. Illi autem cum timore respondentes dicunt ei: Ad cujus protectoris domum jubes nos te ferre? Dicit eis, Primi; aiunt illi, cujusnam primi? Dic nobis nomen, here. Ille vero eos intuitus dicit: Esto: ego ob morbum minus sapiam, quomodo & vos, recte valentes, desipitis? Nescitisne, multos apud Deum protectores civitatem habere, unum autem per Christum obtinuisse eorum primum c, qui animose semper atque alacriter pro ea pugnat; quem ut murum inexpugnabilem non solum civitas, sed & omnis regio sortita est?

[25] Me igitur ad domum ejus deferte. Vel enim visitans miserebitur mei, [delatus, ibidem a malo, quod nulla arte pelli potuerat, prodigiose sanatur,] vel certe cum ibidem obiero, animam meam suscipiet & in futura horrendi tribunalis Christi præsentia intercedens æterno me eripiet supplicio. Illi, hisce auditis, de gloriosissimi martyris Demetrii templo, in quo dona a Sancto solebant conferri, loqui eum intellexerunt, celerrimeque sublatum eo detulerunt. Qualis modo lingua, Christi amantes fratres, miraculi magnitudinem explicare poterit? Quæ vero mens, vel cogitando etiam, multum misericordem Martyris virtutem dignis laudibus poterit efferre? Quem enim non divitiæ, non genus, non medicaminum, non artis medicæ, quæ sanationem afferre solent, adjumenta, non, ut vocari solent, amuletorum (neque enim consanguinei, qui omnia in eo experiebantur, hisce etiam, utut rem prohibitam sese facere noscentes, ob sanandi morbi difficultatem desperationemque pepercere) multitudo vel minimum etiam juvare potuit, hunc Domini sui imitator, civitatis vere servator, Christique certaminum victor brevissimo temporis spatio, non solum secundum corpus, sed etiam secundum animam sanum ac salvum, viribusque restitutum reddidit.

[26] Ita quippe intellectu per Martyris gratiam vir repletus, [acceptoque beneficio lætus in Dei laudes prolixa,] omnibus perculis & quodammodo præ inexpectata sanatione hujusque celeritate extra se raptis, ore aperto laudem Deo, rerum omnium Domino, alacriter attribuens dixit adstantibus: Domini virtutes, Dei amantes ac dilecti fratres, quis loquetur? Vel quis omnes ejus laudes faciet auditas? Quis enim sicut Dominus Deus noster, qui in excelsis habitans humilia & in cælis & in terra respicit, qui honorificatus in concilio Sanctorum magnus & terribilis est? Vere in consilio & congregatione justorum magna opera Domini: percussit & manus ejus sanaverunt. Sexies te ex angustiis eripiet d, dicebat quidam e Job; me autem sæpissime in angustias ærumnasque inevitabiles peccatis prolapsum per ineffabiles suas incredibilesque miserationes liberavit. In septimo autem, dicit, non te tanget malum f, hoc est, in capite seu emendationis spiritualis complemento. Sæpe homo, qui in vitæ fluctibus navigat, ærumnis etiam atque angustiis ab inimico circumdari in sui conversionem atque utilitatem a divina providentia permittitur.

[27] [quæ hic in medium] Nihil enim eorum, quæ a Deo fiunt aut conceduntur, irritum esse consuevit. Enimvero infirmitatem nostram noscente eadem divina providentia, hominemque juvante ac erigente, atque, ut ante dictum est, ex angustiis eripiente, sapiens anima, delicta sua perpendens, naturali quodammodo congruentia cogetur & Dei misericordiæ abundantiam in emendationem vertere, & conditorem recta vivendi ratione colere; quod est, ut supra dictum est, quia malum te in septimo non tanget. Tandem enim homo, ad agnitionem adductus, atque ex ineffabili Dei benignitate sapere, quæ conversionis sunt, edoctus, ac recte vivens, e Christi charitate sensibiliter etiam fere, ut ita dicam, Spiritus sancti gratia, seu hujus obumbratione induitur, quando & accedens sancta Trinitas, Pater & Filius & Spiritus sanctus, mansionem apud eum facit, ne deinceps illum, a Deo convenienter custoditum, malum tangat.

[28] [adducitur, oratione excurrit,] Ego igitur miser, qui non sexies numero, sed & multo sæpius per peccata in angustias incidi, postea, Dei infinita misericordia peccata mea excedente cooperienteque, liberatus sum; quæ vero circa me facta nunc est, certaminum Victoris visitatio incertum haud relinquit, majorem, quæ hanc præivit, angustiam antea haud evenisse, existimoque nec eventuram. Quæ enim major sit angustia, quam corpore & anima, peccatis dico atque immedicabili morbo, in inferorum profundum me descendere, ita ut, cum inexspectato afcenderem, palam illa sancti David ad Deum clamarem, quia animam meam e profundissimo inferno liberasti g; & rursus cum rege Ezechia, quia animam meam, ne periret, rapuisti, omniaque peccata mea post tergum meum abjecisti h

[29] [eique & S. Demetrio gratias agit.] Credo enim, Deum, uti per miraculum, quod in me per suum certaminum Victorem operatus est, morbum corporis desperatum fugavit, ita etiam animæ vulnera curaturum, nec tantum curaturum, sed corum etiam reditum impediturum. Iis enim, qui per orationem rectumque vitæ institutum a Deo haud proteguntur, redire solent morbi hujusmodi i. Atque cum hæc, cum lacrymis intra se ferventissime orans, dixisset, cum suis exivit gaudens, gratiasque agens Deo, beneficiique sibi collati conciliatori, sancto & gloriosissimo martyri Demetrio; quia illum decet omnis gloria, honor & adoratio nunc & semper &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc, seu potius, quod in eo narratur, miraculum sequentem hunc in codice Ms. olim Mazarinæo, nunc regio Parisiensi, in quo a fol. 35 usque ad fol. 39 excurrit, præfert titulum: Περὶ τοῦ τὴν αἱμόρροιαν ἔχοντος ἐπάρχου, id est, De præfecto, sanguinis fluxum passo. Porro quod miraculum illud non e laudato olim Mazarinæo, sed e bibliothecæ Vaticanæ codice Ms. 821 decerptum habeamus, idcirco id hic editur e posteriori isthoc litterario monumento, in quo licet Joannis Thessalonicensis nomine non signetur, illustri tamen huic scriptori a nobis attribuitur ob rationes, quas in Annotatis, cap. præcedenti ad lit. a subnexis, adduxi.

b Fuerit ergo præfectus, de quo hic agitur, militum, ut apparet, per Illyricum magister; quale autem id fuerit officium, apud Pancirolum in concinnato in imperii Orientalis Notitiam Commentario cap. 30 & 54 expositum invenies colligesque etiam ex iis, quæ horum capp. priori is scriptor affert, præfectum seu magistrum militum, de quo hic, præfecto prætorii Illyrici non paruisse, contra ac non nemo forte existimet, quod spectabile eorum, qui sub præfecti Illyrici principatu erant, agmen gubernasse, hic dicatur. Nec propterea tamen putandum est, cum Pancirolo Joannem Thessalonicensem hic pugnare; ita enim posterior hic scriptor potest intelligi ut milites, quorum agmini præfectum a se memoratum præfuisse ait, sub præfecti prætorii Illyrici principatu, non parendo, sed commorando dumtaxat, fuisse, significatum voluerit.

c Hinc collige, jam inde a Joannis Thessalonicensis ætate seu seculo septimo verosimillimeque etiam aliquanto citius, ac proin jam inde saltem a seculo sexto pro primario civitatis Thessalonicensispatrono habitum fuisse S. Demetrium, qui proinde etiam jam tum cultu ecclesiastico plane insigni fuerit indubie ibidem gavisus.

d Jobi cap. 5, ℣. 19 Græcis hisce, Ἑξάκις ἐξ ἀναγκῶν σε ἐξελεῖται, textus sacri verbis, quæ ego hic, verbum verbo reddens, interpretatus sum, sexies ex angustiis te eripiet, sequentia isthæc in vulgata respondent: In sex tribulationibus liberabit te.

e Eliphaz nempe.

f Græcis verbis, mox ad lit. d recitatis, proxime hæc loco ibidem citato in Textu sacro subduntur: ἐν δὲ τῷ ἑβδόμῳ οὐ μὴ ἅψηταί σου κακόν, iis autem in Vulgata isthæc respondent: Et in septima non tanget te malum; Et sane cum ad feminini generis substantivum præcedens Tribulatio adjectivum numerale Septimus referendum videatur, Vulgata omnino hic standum apparet. Verum licet pariter feminini generis in textu Græco sit substantivum, ad quod adjectivum numerale ἑβδομὸς referendum videtur, hoc tamen in Græco sacræ Scripturæ textu, quod propterea & a me hic factum, masculino genere effertur, itaque acceptum discursui, quem Joannes hic subdit, materiem subministravit.

g Hæc ipsa Latine a me hic reddita Joannis Thessalonicensis verba ἐῤῥύσω &c in Græco sacræ Scripturæ textu Psalmo 85, ℣. 13 habentur, iisque in Vulgata respondent hæc: Eruisti animam meam ex inferno inferiori.

h Ita fere Isaiæ 38, ℣. 17.

i Prolixam hanc orationem a præfecto, de quo hic, cum sanitati fuisset prodigiose restitutus, prolatam fuisse, verisimile haud apparet. Quare vix dubitandum est, quin huic illam Joannes, oratorum more loquens, pro arbitrio affinxerit. Apud Mabillonium, apud quem tom. 1 Analect. Vet. miraculum, hoc cap. relatum, pag. 73 & seq. ab Anastasio bibliothec. etiam refertur, nihil simile occurrit.

* cod. Mazarin. melius φιλυπόστροφα

CAPUT III.
De gesta a Sancto prodigiosa pro Thessalonicensibus in peste cura.

a

Ἵσον, ἀδελφοὶ ἀγαπητοὶ, καθέστηκεν, ἄμμον θαλασσῶν καὶ σταγόνας ὑετοῦ κατὰ τὸ γεγραμμένον ἀριθμεῖν, τὰς θαυματουργίας ἐν σωματικαῖς νόσοις γεγενημένας ἐκτίθεσθαι τοῦ καλλινίκου καὶ ὑπερενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, καὶ οὐδήπου λέγω τὰς πάλαι πρόπαλαι κατὰ καιροὺς ἐνφανισθείσας, ἀλλ᾽ οὐδὲ τὰς ἐφ᾽ ἡμῶν αὐτῶν, καίτοι ἀμαρτωλῶν ὄντων ἐπιτελεσθείσας διὰ τὴν ἄφατον αὐτοῦ καὶ πατρικὴν πρὸς τοὺς πολίτας φιλοστοργίαν. Τούτου καὶ τοῦ ἔναγχος γεγενημένου θαυματουργήματος ἐπιμνησθεὶς ἔφ ἕτερα τρέψω τὸν λόγον, ὃπερ ἀκούσαντες, εὐ οἴδα, ὄτι σχεδὸν οἱ πάντες ἐπιγνώσεθε, καὶ συμμαρτυρήσετε τῆ ἀληθεία. Πρὸ γὰρ λίαν ὀλιγοστῶν ἐτῶν γεγένηται, καὶ οὐδενὸς τῶν πάντων οἴμαι τὴν ἀκοὴν διαπέφευγεν, οἵ δὲ πολλοὶ καὶ πείρα τὴν ἐπισκεπτικὴν τοῦ μάρτυρος φιλανθροπίαν ἐπέγνωσαν, αὐτοὶ τῆς εὐεργεσίας αἰσθόμενοι, οἰκείους ἐχόντες τοὺς ἐξ ἀπροσδοκήτου διαφυγόντας τὸν θανατον· τί δὲ μέλλω καὶ οὐ ποιῶ τῆ διηγήσει καταφανὲς τὸ λεγόμενον, μάλιστα καὶ τὸ θαρρεῖν ἔχων ὠς οὐκ ἀπιστήσομαι πρὸς εἰδότας διαλεγόμενος;

[31] Ἴστε δήπου, ἀγαπητοὶ, τὴν πρὸ τινός ὀλιγοστοῦ χρόνου θεήλατον ἐπελθοῦσαν τῆ πόλει ὀργὴν, οὐ τῆ πόλει δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆ χώρα πάση, λέγω δὴ τὸν λοιμὸν ἔκείνον τὸν παμφάγον καὶ παντοφθόρον καὶ ὑπερμέτρον, τὸν ὑπερβάντα μὲν μεγέθει κακοῦ τὰς ἐκ Θεοῦ παιδείας τοῖς πώποτε καταπεμφθείσας, ἠττηθέντα δὲ μόνοις τοῖς τῶν ἡμετέρων πράξεων παροργισμοῖς… Ἀπὸ γὰρ τῶν βραχυτέρων μαστίγων ἀρξάμενος, εἴτα καὶ εἰς τὰς μέσας ἐπαναβὰς ὡς ἦδεν ἡμῶν τὰ τραύματα τῆς ψυχῆς σκληρώσαντα καὶ ἀπεσκληκότα, καὶ μὴ δὲ καταδέσμοις μαλάγμασιν εἴκοντα κατὰ τὸν Ἡσαΐαν: ἀναγκαίως ὡς ἄριστος τῶν ἀπηλπισμένων ἰατρὸς καὶ τῶν ἀθεάτων γνώστης ἀκριβὴς, ἐπὶ τὰς ἄκρας ὤρμησεν ἐπάγωγας· πρῶτον μὲν γὰρ χειραγωγία θεοπρεπεῖ παιδεύων ἡμᾶς ὥς πατὴρ οὐχ ἡμῖν, ἀλλὰ τοῖς ἐκ γῆς καρποῖς, εἴτα καὶ τοῖς κτήνεσιν ἡμῶν ἐπελθεῖν ἀφίησι τὴν φθορὰν·

[32] Ὤς δὲ μηδὲν κρεῖττον ἠμᾶς γεγενημένους ἐώρα, τοῖς ὑπομασθίοις καὶ τοῖς κομιδὴ παισὶν ἐπανεβίβασε τὴν πληγήν. Ὥς δὲ καὶ ταύτη τῆ τομῆ μὴ ὑπεικὸν διέγνω τὸ τῶν ψυχῶν ἡμῶν οἵδημα, τότε τὸν μέγαν καὶ δριμὺν καὶ ἀνύποιστον τοῦ λοιμοῦ καυτῆρα δι᾽ ἀγγέλων ὄντως πονηρῶν ἐπαχθῆναι τῆ πάση συνεχώρησε πόλει πάντες ἄρδην ἀπὸ νηπίου μέχρις ἀνδρῶν ἀνηρπάζοντο, μόνων τῶν ἐν γήρα βαθεῖ πεπεδήμενων. Ἵνα γὰρ μή τις εἴποι, φυσικὴν τινά γενομένην τοῦ ἀέρος δυσκρασίαν τὴν φθορὰν τοῖς ζῶσιν ἐπενεγκεῖν, καὶ ὥς οὐχὶ Κυριὸς ἐποίησε ταῦτα πάντα, τούτου χάριν τὸ νέον καὶ ἀνθοῦν τῆς ἡλικίας ἐφθείρετο, τὸ δὲ παλαὶον καὶ ἐγγὺς ἀφανισμοῦ διετηρεῖτο….

[33] Ἐπεὶ οὖν τούτων καὶ τῶν τοιούτων ἔνοχοι νοσημάτων εἰς τὸν ὑγιόδωρον ναὸν τοῦ πανσέπτου κατέφυγον, ὥς εἴρηται, Μάρτυρος, τότε καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθροπίας τὸ μέγεθος, καὶ τῆς ἐνεργοῦς τοῦ Ἀθλοφόρου δυνάμεως τὸ κηδεμονικὸν ἐπεδείκνυντο. Ὅσους γὰρ αὐτὸς ἐφ᾽ ἑκάστης νυκτὸς, ὡς φιλόπαις πατὴρ, ἐπεσκέπτετο, εὐθὺς ἑῶθεν οὖτοι καὶ τροφῆς μετελάμβανον, καὶ ποσὶν οἰκείοις εἰς τοῦτο κατέσπευδον· οἱ πρὶν βρωμάτων ἀνόρεκτοι, καὶ πάντων δυσάρεστοι, καὶ πάντη ἀκίνητοι τῶ μεγέθει τῶν νοσημάτων ὁρώμενοι, καὶ ὀλιγοστῶν ἐντὸς ἡμερῶν ὐγιεῖς καὶ ἀρτίφρονες ἀτεχνῶς τοὺς ἐαυτῶν οἴκους ἀπέτρεχον ἄφοβοι ἐχέγγυον ἀσφάλειαν ἔχοντες τοῦ μὴ τοῖς αὐτοῖς ἀλῶναί παθήμασι τὸ παρὰ τοῦ πανενδόξου Μάρτυρος τούτους ἀπολελύσθαι. Ὅσους δὲ κατὰ τὰς νύκτας ἐπισκεπτόμενος ὑπερέβαινε, τούτους παραχρῆμα θάναθος ὑπεδέχετο, μακρονοσία κάμνοντας μόλις οψέποτε διὰ χρόνου ἀπαλλαγὴ τοῦ νοσήματος ἔφθανε, μαλλον δὲ οὐδὲ διὰ χρόνου, εἰ μὴ σπλαγχνισθεὶς Μάρτυς εὐμενῶς ἐπεῖδε τὸν κάμνοντα.

[34] Ἀλλ᾽ ὀλιγοστοὶ μὲν ἦσαν οἱ αὑτόθι ὥς ἀνεπίσκοποι τελευτήσαντες, ὁλίγω δὲ πλείους τούτων οἱ πολυχρονήσαντες τοῖς παθήμασιν. Εἴτα ἐπισκεφθέντες εἰς ὔστερον, οἰ δὲ ταχὺ τῆς ὑγιείας τυγχάνοντες ἁριθμὸν ὑπερέβαινον. Ἀλλὰ μὴ τις ἀδυναμίας ἀσπλαγχνίας προσωποληψίας ἀσεβῶς τοῦ ἐπισκεψαμένου καταψηφίζηται Μάρτυρος, τῶν δὲ τῆνικαῦτα πασχόντων καὶ τῶ τούτου ναῶ προσφευγόντων τὰς πράξεις ἀναθρήσας τῶ νῶ, καὶ τὰ προσήκοντα, καὶ ἀρμόδια δούλω γνησίω Θεοῦ φιλευσεβῶς λογισάμενος, εὐρήσει πάντως ἐπωφελῶς καὶ ὧς προνοία πρέπει Θεοῦ καὶ τοὺς εὐθὺς ἐλευθερωθέντας τῶν νοσημάτων ὑγιασθῆναι, καὶ τοὺς παρασυρέντας ἐν τούτοις οἰκονομικῶς παιδευθῆναι, καὶ τοὺς τάχιστα τὸν βίον ἀπολιπόντας συμφερόντως τούτο παθεῖν, ὥς πανταχόθεν φαίνεσθαι τῆς ἐνεργείας τοῦ Μάρτυρος τὸ δυνατὸν καὶ προνοητικὸν καὶ φιλάνθρωπον. Πόθεν, φασὶ, ταῦτα πείθεις ἡμᾶς τὸν ὑπερένδοξον πεπραχέναι Δημήτριον; Ὅτι μὲν γὰρ μέγας παρὰ Θεῶ καὶ δυνατὸς, καὶ φιλόπολις, ὁμολογοῦμεν καὶ αὐτοὶ, ὑποτοπάζομεν δὲ μηδένα τηννικαῦτα τῶν ἐκεῖσε κειμένων ἰαματικῶς αὐτὸν ἐπισκέψασθαι, διὰ τὸ μὴ θεομηνίαν ἄντικρυς εἶναι τὸ κατὰ τὴν πόλιν γινόμενον, καὶ τῶ μὴ προσκροῦσαι τῶ ταύτην ἐκπεπομφότι Θεῶ τὸν ἡμετέρων πράξεων τιμώρον.

[35] Καὶ πῶς, ἀγατοὶ καὶ ἀγαπητοὶ, τῆς ὑγείας ἐντὸς πλείους τῶν ἀνακειμένων ἀπροσδοκήτως ἐγένοντο, λίαν δὲ βραχεῖς τῶ ἀριθμῶ παρεσύρησαν τοῖς νοσήμασι, πολλῶ δὲ τούτων ἤττους οἳ τὴν ψυχὴν ἀπορρήξαντες ἐκ τοῦ παρατυχόντος, καὶ ὥς ἂν συνέβη τὸ ἐνσκῆψαν πάθος κατακρατηθῆναι τῆ δυνάμει τοῦ κάμνοντος; Ἀλλὰ πρῶτον μὲν τὸ ἐκ τοῦ παρατυχόντος λέγειν τί γίνεσθαι τῶν καλῶν, οὐδὲ Χριστιανῶν ἐστὶν, ἀλλὰ τῶν ἀθέων καὶ τὴν διοικητικὴν τοῦ μόνου Θεοῦ πρόνοιαν ἀρνούμενων, καὶ αύτομάτως, καὶ ὥς ἔτυχε, τὰ πάντα διεξοδεύεσθαι δοξαζόντων. Εἴτα δὲ πῶς, εἴπατέ μοι, οἵ μὲν ἔξω τοῦ ἁγίου ναοῦ κατὰ τοὺς ἰδίους οἴκους νοσήσαντες, οἵ πάντες σχεδὸν διεφθάρησαν πλὴν ὀλίγων, ὥς καὶ ἀτάφους, ὥς εἴρηται, μείναι τοὺς πολλοὺς, οἵ δὲ τῶ πανσέπτω τεμένει τοῦ Μάρτυρος προσφυγόντες ἄπαντες σχεδὸν διεσώθησαν, πλὴν ὀλίγων τῶν ἐκ προνοίας παιδεία ὑποβληθέντων; Ἔδει γὰρ κάνταῦτα, εἴπερ οὐκ αὐτὸ ἐβοήθει καταλλήλως τῆ πόλει, τὸν λοιμὸν ἐπισκήψαντα τοὺς πλείους ἀπαλλάξαι, βράχυτάτους δὲ καταλιπεῖν.

[36] Τὸ δὲ κατὰ μὲν τὰς ἀγορὰς καὶ τοὺς οἴκους οὕτως γενέσθαι, μόνοις δὲ τοῖς ἐν τῶ παναγίω τεμένει τοῦ Μάρτυρος μὴ τοῦτο συμβῆναι, ἀλλὰ καὶ τουναντίον, ἐναργὴς ἀπόδειξις, τοῦτον δεσπότην τοῦ οἴκου τὴν αὐτοῦ φιλάντρωπον ἐνεργείαν ἐπιδείξασθαι. Ἵνα δὲ καὶ νῦν πιστεύωμεν ἅπαντες, ὥς προνοία Θεοῦ τὰ πάντα διαπιπτεῖν, καὶ οὐδὲν τῶν καλῶν ἐξαυτομάτου γίνεται, ὥς τινες ληρωδοῦσι, τὰς τοιαύτας τοῦ πονηροῦ ἐννοίας ἐκ πρέμνων αὐτῶν τῆς ἡμῶν καρδίας Θεὸς ἐκκόψαι βουλόμενος ἤνοιξεν ἐνὸς τῶν ἐκεῖσε τηνικαῦτα κειμένων τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ νοῦ, καὶ κατὰ νύκτα ὥς ἐν ἐκστασει γινόμενος ἐώρα τὸν Άγιον χλαμύδα ἠμφιεσμένον καὶ εὔροδον καὶ χάριεν τὸ πρόσωπον ἔχοντα, ὥς τινὰ ὕπατον παρὰ βασιλέως ἐξουσίαν λαβόντα διανεῖμαι τῶ δήμω τὰς χάριτας ἐρχόμενον καὶ πάντας μὲν ἐπιβλέποντα τοὺς κινδυνεύοντας, τισὶ δὲ τήν χεῖρα ἐπιτιθέντα, καὶ τὸν σταυρὸν κατασημαίνειν πειρώμενον. Τινὰς δὲ στυγνῶ προσώπω καὶ μόνον προσβλέποντα, ὀλίγους δὲ πανὺ μετὰ πολλῆς κατηφείας καὶ συνθρωπότητος ὑπερβαίνοντα, ὥς μὴ δὲ ἐνορᾶν αὐτους ἐθέλειν διὰ τὸ πολὺ τῆς πρὸς αὐτοὺς λύπης.

[37] Οὖτοι μὲν οὖν ἔωθεν μετὰ βραχὺ πάντητε καὶ πάντως ἀπέθνησκον, οἵ δὲ καὶ στυγνῶ προσώπω, ὅμως δὲ καταξιωθέντες τῆς τοῦ Μάρτυρος σωτηριώδους εἰσβλέψεως, οὐ διεφθείροντο μὲν, ἐν δὲ τῶ πάθει ἐχρόνιζον, ἄλλ᾽ ευέλπιδες ἦσαν άκούσαντες παρὰ τοῦ ἐωρακότος, ὅτι ὄλως κἀν μετὰ λύπης ἐπισκοπῆς ἠξιώθησαν· ἐπίστευον δὲ τῶ λέγοντι ταῦτα ἐκ τοῦ τοὺς λεγομένους μὴ ἐπισκεφθῆναι παραχρῆμα τελευτᾶν, καὶ πάλιν τοὺς ὐποδεικνυμένους ἐν ἰλαρότητι κατασφραγισθῆναι, ἔωθεν ἐνθὺ τὰ τῆς ὑγιειας ἐπιφέρεσθαι σήμαντρα, ὡς μὴ δὲ τοὺς ἰατροὺς τολμᾶν τοῖς τοιούτοις λοιπὸν προσεγγίζειν δεδιότας μετὰ τὴν σφραγίδα τοῦ Μάρτυρος ἀνθρωπίνης τέχνης προσάγαγειν βοηθήματα.

[38] αὐτὸς δὲ, ταῦτα καταξιωθεὶς ἰδεῖν, εἰς ἦν τῶν χρονισάντων ἐν τῶ νοσήματι, καὶ τὰς ἐκάστου τῶν εἰρημένων πραγμάτων ἐκβάσεις ἐώρα. Τοῖστε γὰρ εὐθὺς ἀπροσδοκήτως ῥωννυμένοις συνέχαιρε, τούστε παρ᾽ εύθὺ τὸν βίον ἀπολιμπάνοντας, εἰκαὶ ὀλίγοι τινὲς οἱ τοιοῦτοι ἤσαν διὰ τὸ τοῦ Μάρτυρος εὐμενὲς, ὅμως κατὰ τὸ πρέπον τῆ φύσει ἐδάκρυσε, τούστε σὺν αὐτῶ τοῖς πάθεσιν ἐχρονίζοντας τοῖς λόγοις παρεμυθεῖτο, τὴν ὑπομονὴν ἐντιθείς καὶ ἅμα σὺν αὐτοῖς κατακείμενος ἀξιοπιστότατος ἐφαίνετο σύμβουλος, τοῦ δεῖν μετ᾽ εὐχαριστείας τὰ επαγόμενα φέρειν· ἔλεγε γὰρ τοῖς συγκατακειμένοις αὐτῶ, θαρρεῖτε, ἀδελφοὶ, πιστεύω γὰρ τῶ Θεῶ, ὅτι καὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμᾶς ἐλευθεροῖ διὰ τοῦ χρονισμοῦ τῶν νοσημάτων; καὶ βλέπων ὡς εὐχαρίστως καὶ μετὰ προθυμίας τὴν παιδείαν αὐτοῦ δεχόμεθα καὶ ἀγογγυστὶ, οὐ βραδύνει τοῦ ἀναλαβεῖν τὰς ἀσθενείας ἡμῶν, καὶ βαστάσαι τὰς νόσους ἡμῶν. Διατί οὖν, ἔχεις εἰπεῖν, τοιοῦτος ἀνὴρ ἐνεχρόνισε τῆ νόσω καὶ μέχρι πολλοῦ διέμεινε κατακείμενος ἐν τῶ πανσέπτω ναῶ, τοιαύτης θεοπτίας ἄξιος φανείς, καὶ προφητείας σχεδὸν εἰπεῖν δεξάμενος χάρισμα, οὐδὲ γὰρ, εἰ ἀμαρτίαις οὖτος ἐπεφόρτιστο, τοῦ πανενδόξου Μάρτυρος ἑγίνετο θεωρός.

[39] Οὐ μέμνη τῶν εἰρημένων, ἀγαπητὲ, ὡς οὐδὲν τῶν δεόντων ἐξ αυτομάτου καθίσταται, ἀλλὰ προνοία Θεοῦ διοικεῖται τὸ πᾶν; Ἵνα οὖν, ὡς ἐφημὲν εἰπόντες, μὴ νομίσειεν τις, ὥς ἔτυχε, γεγενῆσθαι τὰ προειρημένα, λέγω δὴ τούστε διαφθάρεντας θάττον θανεῖν, καὶ τοὺς ἰαθέντας εὐθὺς ἀναστῆναι, καὶ τοὺς ἐγχρονίσαντας, ταῖς νόσοις βασανισθῆναι τῷ διαστήματι, καὶ μὴ διὰ τῆς τοῦ Μάρτυρος ἐν διακρίσει ἐπισκοπῆς θεαρέστω οἰκονομηθῆναι τηνικαυτα τὰ ἐκεῖσε γενόμενα, τούτου χαρίν λεχθεὶς ἀνὴρ ἐφυλάχθη τῆ νόσω, ἵνα τῆ παραμονῆ τὸ πᾶν θεωρήσας ἐξηγήσηται τοῖς μετ᾽ ἔπειτα. Τοῦτο γὰρ καὶ αὐτὸς ἐχρονίζων τῆ νόσω ἐθαύμαζε, πῶς τοῦτο πάσχει καίτοι σφραγιζόμενος ὑπο τῆς παναγίας ἐκείνης χείρος· μετὰ καὶ ἄλλων πολλῶν κακείνων αὐθωρὸν ὑγιαινόντων, αὐτος ἔτι τῶ πάθει συνείχετο· οὐδὲ γὰρ ἰάσεως ἔτυχεν, εἰ μὴ πάντων εἶδε τὸ τέλος τῶντε ῥωννυμένων, τῶντε παραπεμπομένων εἰς θάνατον. Τίνα οὔν αἴνον δῶμεν τῶ κηδεμόνι μετὰ Θεὸν τῶν ψυχῶν ἡμῶν τῶ ἐν οὐρανοῖς καὶ ἐπὶ γῆς δεδοξασμένω Μάρτυρι Δημητρίω, τῶ πάσιν, ὠς εἰπεῖν, τοῖς περιλειφθεῖσιν ἐν τῆ πόλει καὶ διαφυγοῦσι τὴν θεήλατον ἐκείνην ὀργὴν αἰτίω τῆς σωτηρίας γεγενημένω;

[40] Οὐδὲ γὰρ τόπω χρόνω τὴν οἴκείαν ἐπίσκεψιν περιώρησε πότε, ἀλλὰ καὶ κατ᾽ οἴκους τῶν πασχοντῶν ἐπιφοιτῶν, τοὺς χρείαν ἔχοντας ἰάται, διαπαντὸς καὶ τοὺς ἐν τῶ πανσέπτω αὐτοῦ ναῶ μετὰ πίστεως παραγινομένους χαίροντας καὶ ῥωννυμένους τῆ πίσει μᾶλλον ὑπὲρ τὰ σώματα τοῖς οἰκείοις ἀποδίδωσι· τὸ γὰρ πιστευθὲν αὐτω παρὰ Θεοῦ τῆς διδασκαλίας τάλαντον, ὥς εὐγνώμων καὶ διαπυρὸς δοῦλος, μέχρι νῦν καλῶς ἐργαζόμενος τῶν ψυχῶν τὴν ὠφέλειαν διὰ τῆς τῶν σώματων ἰάσεως πραγματεύεται· ἀναζωπυρῶν γὰρ τὸ σῶμα τὴν ψυχήν αἰσθάνεσθαι ποιεῖ τῆς εὐεργεσίας, κἀντεῦθεν ἐκζητεῖν ἀνενδότως τρέπεσθαι, τίς δύναμις ἐνεργὸς, καὶ πείρα μαθοῦσα, ὡς μόνος Θεὸς ἐπίσταται τὰς τοῦ Μάρτυρος αὐτοῦ πρεσβείας ἔργω περατῶν, φυσικῶς ἔλκεσθαι λοιπὸν πρὸς τὸν θεογνωσίας λογισμὸν παρασκεύαζει, ὅπερ ἐστιν ἴαμα ψυχῶν ἐκ τῶν πτερύγων τῆς δικαιοσύνης ἡλίου κατὰ τὸ γέγραμμένον ἀκτινοβολούμενον θεοπρεπῶς, ὅτι αὐτοῦ ἐστὶν δόξα &c.

[Thessalonicenses, qui Sancti opem sæbius in morbis fuere experti,] Marium arenam, dilecti fratres, pluviæque, secundum quod scriptum est, guttas numerare, aut facta in corporum morbis a Victoriis decorato gloriosissimoque martyre Demetrio miracula exponere, perinde est: nec de iis loquor, quæ antiquis aut etiam antiquissimis temporibus manifestata sunt, sed nec de iis, quæ sub nobis ipsis, utut peccatoribus, per ineffabilem ipsius patriumque erga cives amorem sunt gesta. Ad alia sermonem convertam, cum memoraro miraculum, nuper gestum, quod audientes omnes fere, recte novi, agnoscetis, testimoniumque simul veritati præbebitis. Ante annos enim paucissimos evenit, nec ullius ex omnibus, opinor, auditum fugit; multi autem etiam experientia Martyris in visitando misericordiam cognovere vel ipsimet beneficium experti, vel domesticos habentes, qui inexspectato mortem evasere. Quid vero moror, nec narratione, quod dico, manifestum facio, maxime, cum verba ad eos, qui rem noscunt, faciens, fore confidam, ut fides mihi haud denegetur?

[31] [in dirissima etiam peste, a Deo in ipsos,] Nostis certe, dilecti, illam quæ brevissimum quoddam ante tempus civitati b, non solum autem civitati, sed & regioni universæ obvenit, immissam a Deo pœnam, omnivoram autem illam, omniaque corrumpentem ac modum excedentem pestem dico, quæ mali quidem magnitudine omnibus umquam a Deo immissis castigationibus fuit superior, solum autem actionum nostrarum indignitate fuit inferior c… A minoribus enim pœnis exorsus, ac deinde ad medias progressus, ut animæ nostræ vulnera callum obducere atque indurescere vidit, nec alligaturis ullis pharmacisque cedere, secundum Isaïam, necessitate compulsus, uti optimus eorum, de quorum sanatione desperatur, medicus, eorumque, quæ non videntur, exquisitus inspector, ad supremos castigationis gradus prorupit. Primum quidem castigatione, quæ Deum decet, nos erudiens, velut pater, non nobis, sed terræ fructibus ac deinde etiam animalibus nostris corruptelam supervenire permisit.

[32] [cum levioriribus pœnis nihilo meliores essent effecti, immissa,] Ut vero nos nihilo meliores factos vidit, pueris adhuc lactentibus, iisque, qui valde adhuc juvenes erant, plagam indidit. Ut autem nec huic incisioni cedere animarum nostrarum tumorem cognovit, tunc magnum & acrem & intolerabilem pestis cauterem per angelos vere malos supra totam civitatem induci permisit d… Omnes prorsus, incipiendo ab iis, qui pueri adhuc erant, usque ad eos, qui virilis ætatis erant, rapiebantur, solis, qui senectutis provectæ facti jam erant, remanentibus. Ne enim quis diceret, naturalem quampiam, quæ obvenisset, aëris intemperiem viventibus luem attulisse, nec Dominum hæc omnia fecisse, ideo, qui in ætatis juventute ac flore erant, peribant; qui vero senes mortique vicini erant, servabantur e

[33] [sanitati fuere, cum ad Demetrii templum confugissent,] Postquam igitur his atque hujusmodi morbis constricti ad venerandi quam maxime, ut dictum est, Martyris templum, sanationes donare solitum, confugerunt, tunc & Dei misericordiæ magnitudinem & efficacis certaminum Victoris potentiæ curam sunt experti. Quoscumque enim ipse, ut filiorum amans pater, noctibus singulis visitabat, ii ipsi statim mane & cibum capiebant, & propriis præterea pedibus incedebant: qui prius nutrimenta fastidientes, pessimeque affecti ac penitus præ morborum magnitudine immoti apparuerant, paucissimos etiam intra dies sani mentique restituti domos suas absque metu facile repetebant, securitatem, quod a Martyre liberati essent, fide dignam habentes, fore, ut iisdem morbis non corriperentur. Quoscumque vero, cum noctu visitaret, præteribat, illos statim vel mors rapiebat, vel mali diuturnitate laborantes vix tandem per tempus, imo ne per tempus quidem, nisi Martyr, misericordia motus, ægrotantem benigne respiceret, morbi remissio occupabat.

[34] [magno numero restituti; id autem Sancti patrocinio,] Verum paucissimi illic, velut haud visitati, mortui sunt, multo autem pauciores, qui morborum diuturnitate conflictati fuere. Qui porro visitati sanitatem postea statim obtinebant, numerum excessere. Verum ne quis impotentiæ vel immisericordiæ vel personarum exceptionis Martyrem visitantem impie damnet, eorum, qui tunc passi sunt atque ad illius templum confugere, actiones mente expendens, eaque, quæ germano Dei servo conveniunt ac congruunt, pie recogitans, invenies omnino, recte, atque ut Dei Providentiam decet, & illos, qui morbis statim liberati fuerunt, sanatos fuisse, & eos, qui, morbo diu protracto, passi sunt, convenienter in hisce punitos fuisse, & eos, qui celerrime vitam amisere, fuisse id, quemadmodum decebat, passos, ut Martyris potentiæ efficacia & providentia & misericordia ubique innotesceret. Unde, aiunt, nobis persuades, hæc fecisse gloriosissimum Demetrium? Eum enim magnum quidem & potentem apud Deum & civitatis amantem esse, fatemur & nos ipsi, neminem autem tunc ibidem decumbentium, sanitate tributa, eum visitasse, suspicamur, quod id, quod in civitate gestum, Dei in hanc vindicta, cum ei, si isthanc immisisset, actionum nostrarum Defensor adversaturus haud fuisset, minime exstiterit.

[35] Et qui, o boni atque dilecti, sanitatem intus decumbentium plures inexspectato sint consecuti, [non casu, factum, Joannes Thessalonicensis hic contendit.] pauciores autem numero cum morbis conflictati diu fuerint, longeque etiam pauciores animam casu posuerint, factumque etiam sit, ut immissus morbus vel ægrotantis virtute vinceretur? Verum primo quidem casu dicere fortuito bonorum quidquam factum esse, non Christianorum est, sed atheorum, qui administratricem unius Dei providentiam negant, omniaque absque alieno impulsu atque ut casus fert, evenire opinantur. Deinde vero mihi dicite, quomodo illi, qui extra sanctum templum in propriis domibus ægrotarunt, omnes fere, paucis exceptis, mortui sint, ita ut, quemadmodum dictum est, multi manerent insepulti, illi vero, qui ad venerandum Martyris templum fugere, omnes fere, exceptis, qui pœnæ a Providentia fuere subjecti, paucis, fuerint servati? Oportebat enim & hic, nisi congruam ille attulisset opem, sævientem in civitatem pestem plurimos absumere paucissimosque facere residuos.

[36] Id autem illis, qui in foris & domibus suis erant, [visioneque, qua Sanctus ægros visitare fuit conspectus, in medium adducta,] factum esse, solis vero illis, qui in sanctissimo Martyris templo erant, non illud, sed etiam contrarium, obvenisse, argumentum est luculentum, illum domus Dominum misericordis potentiæ suæ specimen dedisse. Ut porro nunc omnes etiam credamus, universa evenire Dei providentia, nec bonorum quidquam, uti aliqui nugantur, sponte sua progigni, Deus, hujusmodi malevoli suggestiones ex ipsis cordis nostri stirpibus volens exscindere, unius ex ibidem tunc decumbentibus mentis oculos aperuit, noctisque tempore velut in ecstasi hic factus Sanctum chlamyde indutum, roseamque ac venustam faciem præferentem vidit, ut in populum, non secus ac consul quidam, accepta ab imperatoribus potestate, beneficia distribueret, advenientem, omnesque quidem, qui periclitabantur, respicientem, quibusdam vero manum imponentem, crucemque imprimere satagentem; quosdam autem subtristi etiam vultu dumtaxat intuentem, paucissimos vero multo dolore ac mœstitia prætereuntem, ita ut illos præ magno de iisdem mærore intueri haud vellet.

[37] Hi igitur mane quidem aut brevi post omnino ac certo moriebantur, [ac nonnuliis tum in hanc,] illi vero, qui subtristi quamvis vultu, salvisico tamen Martyris intuitu fuerant honorati, non interibant quidem, morbo tamen diu cruciabantur; verum, cum sese visitatione, utut cum mœrore, conventos omnino fuisse, ex illo, qui visionem habuerat, intellexissent, spem bonam concepere; fidem autem hæc dicenti adhibuerunt ex eo; quod quos visitatos haud fuisse assereret, illico morerentur, rursumque quod quos in hilaritate signatos fuisse, moneret, statim mane sanationis signa præferrent, ita ut ad tales accedere deinceps medici non auderent, timentes post impressum a martyre signum artis humanæ medelam adhibere.

[38] [tum in virum, cui ea fuit oblata,] Ille autem, qui videre ista dignus habitus fuerat, eorum, qui morbo diu cruciabatur, unus erat, atque uniuscujusque e prædictis rebus eventus videbat. Iis enim statim, qui sanitati inexspectato restituebantur, congaudebat, eosque, qui extemplo vita excedebant, etsi pauci quidam per Martyris benignitatem essent hujusmodi, naturæ tamen ut congruum erat, deplorabat, atque illos, qui secum morbi diuturnitate premebantur, sermonibus consolabatur patientiam suadens, cumque una cum illis decumberet, fide dignus videbatur, dum cum gratiarum actione ferenda esse immissa, suadebat. Iis enim, qui secum decumbebant, dicebat: Confidite, fratres; credo enim, fore ut Deus per morbi diuturnitatem peccatis nos liberet, vidensque, qui cum gratiarum actione animique alacritate ac sine murmuratione castigationem ejus accipiamus, infirmitates nostras sistere, morbosque auferre non tardabit. Ut quid igitur, repones, vir hujusmodi, qui talis visionis dignus apparuerat, donumque, ut ita dicam, prophetiæ acceperat, morbo diu fuit excruciatus, atque ad longum tempus (neque enim, si peccatis fuisset onustus, gloriosissimum Martyrem vidisset) in templo maxime venerando mansit decumbens?

[39] [observatis, probare etiam nititur, brevique in Sancti laudes, inde præcipue] Dictorumne, dilecte, meministi, nihil scilicet eorum, quæ sunt, a seipsis esse, sed Dei providentia omnia gubernari? Ne igitur, ut supra diximus, quisquam existimet, facta esse, ut sors tulit, quæ supra exposuimus, illos, dico, qui mortui sunt, celerius discessisse, illosque, qui sanati sunt, statim surrexisse, & qui morbis immorabantur, per intervallum discruciatos fuisse, nec per Martyris discretam e Dei voluntate visitationem, quæ ibidem tunc evenere, ordinata fuisse: ideo vir prædictus morbo servatus fuit superstes, ut omnia conspicatus, posteris ea in vivis manens superstes narraret. Etenim etiam ipsemet, qui morbo diu immorabatur, stupebat, qui id, utut a sanctissima illa manu signatus, pateretur, ipseque adhuc, multis etiam illorum aliis illico sanatis, morbo detineretur. Sanitatem enim consecutus non est, nisi cum omnium & sanitati restitutorum & morte sublatorum finem vidisset. Quam igitur laudem demus animarum nostrarum post Deum curatori, in cælis & in terra glorificato martyri Demetrio, qui omnibus, ut ita dicam, qui in civitate manserunt superstites, illamque a Deo immissam castigationem vitarunt, salutis causa exstitit f?

[40] Neque enim loco vel tempore visitationem suam umquam circumscripsit, [petitas, excursione narrationem claudit.] sed eorum etiam, qui patiuntur, domos adiens, sanitati illos, quibus id convenit, semper restituit, eosque, qui ad suum maxime venerandum templum cum fiducia accedunt, lætantes fideque adhuc magis quam corpore roboratos domesticis restituit. Sibi enim creditum a Deo doctrinæ talentum recte usque nunc, velut prudens ac fidelis servus administrans corporum sanatione animarum studet utilitati. Corpus enim sanans facit, ut beneficium anima sentiat, hincque moveatur, ut haud perfunctorie inquirat, quæ sit beneficium conferens potentia, experientiaque, solum Deum opere complere sui intercessiones Martyris, edoctam parat, ut naturaliter ad Dei cognitionis confessionem tandem trahatur; quod est animarum sanatio, e justitiæ illius solis, secundum quod scriptum est, alis emissa a Deo, quia ejus est gloria &c.

ANNOTATA.

a Hoc miraculum, aut, si mavis, caput præsens, quo id continetur, unum est ex iis, quorum dumtaxat (adi Commentarium prævium num. 19.) Fragmenta aliquot e codice olim Mazarinæo Græce descripta habemus; hæc adeo saltem, ut fidem in Commentario prævio loco mox cit. datam liberemus, Græce simul & Latine hic damus, narrationem reliquam, quæ locis, punctorum interpositione hic distinctis, in codice Mazarinæo Græce reperitur, in Annotata, cap. huic subjecta, compendio Latino, prout apud nos exstat, rejicientes, aut certe, quid illa contineatur, ibidem indicantes. Porro idem caput seu narratio, hoc contenta, in codice Mazarinæo a fol. 39 verso usque ad fol. 51. versum extenditur, sequentemque hunc præfert titulum: Περὶ τοῦ λοιμοῦ, id est, De peste.

b Cum auctor ad Thessalonicenses, uti ex orationis contextu satis liquet, sermonem dirigat, civitatem certe non aliam, quam Thessalonicensem, hic designat.

c Hic modo Joannes verbis Græcis in codice olim Mazarinæo de prava Thessalonicensium vita, gravissimaque, quæ ob hanc tandem illis obvenerit, meritisque tamen minor fuerit, divini Numinis vindicta nonnulla disserit, ac deinde, ut in illis puniendis Dei misericordiam mirandam simul ac laudandam ostendat, ea statim, quæ hic Græce punctorum interpositionem mox excipiunt, subjungit.

d Joannes hoc loco, punctis distincto, quam multas strages Thessalonicæ pestis miserandum in modum inflixerit, quam innumera funera attulerit, fuse simul ac graphice exponit; ut autem plagam illam, non e causa naturali, sed e divina vindicta Thessalonicensibus obvenisse, ostendat, verbis prolixis, quibus illud facit, ea etiam, quæ punctis interpositis mox hic subduntur,interserit.

e Qui non morbis tantum, sed spectris etiam territi Thessalonicenses ad Sanctorum templa, ac præcipue ad ædem, S. Demetrio, sacram, e domibus suis fugerint, Joannes modo, nonnullis adhuc, quibus pestis gravitatem describere pergit, præmissis, hic explanat, ac deinde, qui illis tandem a Sancto fuerit succursum, per verba, quæ punctorum interpositionem mox hic excipiunt, enarrat.

f Ut Thessalonicensibus non paucis, peste correptis, sanitatem fuisse, sancto Demetrio pro iis apud Deum intercedente, prodigiose restitutam, ostendat, multum enimvero toto fere hoc capite huc usque laborat Joannes Thessalonicensis. Verum an sat felici successu? Erit sane, cur ita appareat, maxime si, quod sanationibus prodigiosis, ab illustri hoc scriptore assertis, fundamentum præcipuum præbet, quodque ego tamquam certo falsum rejicere non ausim, locum habuerit, nec vana, quod absit ut asseverem, illusio exstiterit, narrata abs illo nocturna apparitio, qua visitare ægros, prospero sanationis eventu visitationem proxime excipiente, viro cuidam probo Demetrius fuerit conspectus.

CAPUT IV.
De energumenis sancti patrocinio sanatis.

a

Οὐ σωμάτων δὲ μόνον ἰάμασιν καλλίνικος οὔτος ἐναμβλύνεται Μάρτυς, ἀλλὰ καὶ δαίμοσιν κταομένας ψυχὰς, καὶ φρενῶν ἀλλοτρίας εἱς τὸ κατὰ φύσιν τῆ τοῦ ἁγίου Πνεύματος δωρεᾶ καὶ πολλὰς καὶ πολλάκις ἀνεκαλέσατο, οὕτως ὥς μὴ δὲ τολμᾶν ῥῆξαι φωνὴν τὰ δαιμόνια, τοσαύτὴν σφοδρότητα κατ᾽ αὑτῶν ἐξελαστικὴν τοῦ ἀθλοφόρου χάρις ἀποστίλβει. Καὶ γὰρ ὥσπερ ξίφος ἐξαστράπτον καὶ τομῶς ἠκονημένον τῆ σφοδροτήτι τοῦ φόβου περισκοτῶσαν τὸν κατάκριτον μέλλοντα κρούεσθαι, οὐδὲ τὰς εἰωθυίας ἰκητερίας τῶν ἐν ἀνάγκαις ἐνδίδωσιν αὐτῷ ἀναπεμψασθαι, οὕτως τοῦ Μάρτυρος οὐρανοφοίτος χάρις ὑπερλάμπουσα πνευματικῶς καὶ τῶν σελασφόρων ἡλιακῶν ἀκτίνων τὰς ζοφώδεις τοῦ διαβόλου δυνάμεις ἐτύφλωσεν, ὥς προαιρέσει τὴν σκότωσιν ἐκληξαμένας, καὶ τοῦ θεἳκοῦ φωτὸς ἀποικισθείσας μακρότερον.

[41] Ἄλλ᾽ ἐπειδὴ πολλὰ καὶ σχεδὸν, εἰπεῖν, ἀναρίθμητα τῶν ἰαθέντων τὰ πρόσωπα, οἵς νοὑς ἐσωφρόνησεν, ἐλευθερωθεὶς τῆς τῶν δαιμόνων κατακρατήσεως ὑπὸ τῆς τοῦ παμμακαρίσου καὶ θεοφόρου Μάρτυρος ἀοράτου ἐπιστασίας, διὰ τὸ προσκορὲς τοῦ λόγου ταῦτα παρέλθωμεν, ἐφ᾽ ἑτέραν κατανυκτικωτέραν διήγησιν σπεύδοντες· ἴνα δὲ μὴ πάντη τῆς τοιαύτης θαυμτουργίας καταστῶμεν ἀμνήμονες, φέρε, τὸ νεωστὶ γεγονὸς εἰς μέσον ἀγάγωμεν, ὠς ἔξ ἄκρου τῆς ὤας τὴν ὅλην τῆς κρόκης ὑποστασιν τῆς ἀθλοφορίκης παριστῶντες δυνάμεως. Πλείους τινὲς στρατιῶται γενναῖοιτε καὶ ἀνδρεῖοι ἐνα τινὰ τῆς αὐτῆς λεγεὥνος κατέχοντες ἀνὰ δύο μέν ἐκάστην χεῖρα τοῦ πάσχοντος ἐγκρατῶς περισφίγγοντες, δύο δὲ τῆς αὐτοῦ κεφαλῆς ἀντειλημμένοι τὸ δάκνειν αὐτοὺς καθ᾽ ὅσον οἶοίτε ἦσαν ἀπείργοντες, ἄλλοι δὲ τῶν μέσων ἀπρὶν λαβόντες καὶ συνωθοῦντες βαδίζειν ἠνάγκαζον τὴν ἐπὶ τὸν ναὸν τοῦ πανενδόξου Μάρτυρος ἄγοντες οὐκ εἰδότα ποῦ φέροιτο, οὐδὲ τοὺς ὠθοῦντας γνορίζοντα, καίτοι λίαν οἰκείους τυγχάνοντας, οὐδ᾽ ὀλὼς τῶν φρενῶν ἐχοντά τι ὑγιές.

[42] Οὕτως γὰρ τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἐνοίκησις τὸν δείλαιον ἔστησε φροῦδον τοῦ λογισμοῦ, ὥς τοσοῦτον ὑπερφέρειν αὐτοῦ τὰ ζῶα τὰ ἄλογα ταῖς αἰσθητικαῖς ὀρμαῖς τὴν λογικὴν ἐκείνου νικῶντα περιφορὰν, ὅσον οἱ σώφρονες ἄνδρες τῆ λογικῆ κυβερνήσει τὰς τῶν ἀλόγων ζώων ἀσυγκρίτω διαίτης ὑπερβαλλούση καλλονή· ἀχθεὶς δὲ μόλις καὶ ἀνάγκη πολλῆ τῶν ὠθούντων δείλαιος ἐπὶ τὸν ναον, οὐ συνεχωρεῖτο εἰσέρχεσθαι, τῶν δαιμονίων ἐνισχυσάντων οὕτως αὐτῶν τῆ μανία, ὥς ἄπαντας τοὺς ἐμπεπλεγμένους αὐτῶ στρατιώτας πρηνεὶς πρὸ τοῦ πυλῶνος σὺν ἐαυτῶ καταστρέψασθαι. Θορύβου δὲ γενομένου καὶ τῶν ὑπηρετῶν τοῦ ἁγίου τεμένους σὺν ἄλλοις πλείοσι συνδεδραμηκότων, βία πολλῆ διαβαστάσαντες εἵσω φέρουσι, καὶ ῥίπτουσιν ἐπὶ τῆς ἐτοιμασθείσης αὐτῷ χαμαιστρώτου εὐνῆς πλείους ὀκτὼ πάλιν αὐτὸν περισφίγγοντες.

[43] Τί τοίνυν ἀπεντεῦθεν θαυμάσω, τί δὲ δοξάσω τοῦ Μάρτυρος; Τό φιλόξενον; Ἀλλὰ τὸ ἀπλῶς φιλάνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ταχυήκοον πρὸς τοὺς ἐπικαλουμένους ἐν πίστει; μᾶλλον τὸ μὴ δὲ καλούμενον ἐλεεῖν τοὺς ἐν ἀνάγκαις· Οὖτος γὰρ δὴ οὖτος νῦν προκείμενος τῶ λόγω οὐδὲ βουλόμενος ἐπικαλεῖσθαι ἐδύνατο διὰ τὸ δεδέσθαι τὴν γλώτταν ὑπὸ τοῦ πάθους, μᾶλλον δὲ πρὸ τοῦ λόγου, καὶ αὐτὸ τὸ βούλεσθαι ὑπὸ τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἀφηρημένος· ἄλλ᾽ ὥσπερ Θεὸς καὶ σιωπῶντος τοῦ Μωϋσέως, ὅτε τὸν Ἰσραὴλ ἤτε θάλασσα καὶ στρατὸς τῶν Αἰγυπτίων εἰς μέσον συνέκλειον, ὅμως ἀπεκρίθη λέγων πρὸς αὐτὸν, τί βοᾶς πρὸς με.

[45] Ἔβλεπε γὰρ τῆ καρδιογνωστικῆ αὐτοῦ δυνάμει τὴν τοῦ προφήτου ψυχὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνιπταμένὴν καὶ προσπίπτουσαν αὐτῶ νοερῶς διὰ τὴν ἐκ τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πολεμίων ἀπόγνωσιν. Οὕτως τὴν ἐκ Θεοῦ γνωστικὴν χάριν τῶ οικείω τῆς μαρτυρίας αἵματι δικαίως ἐμπορευσάμενος καὶ σιωπῶντων ἀκούει, καὶ ἀκούων οὐ καταμελεῖ· ὑπὲρ γὰρ τῆς ἐκείνων ἀδυναμίας ἀναισθησίας φιλανθρωπία τὴν ἑαυτοῦ καθικέτευε ψυχὴν, δὲ καὶ ἐπὶ τούτω τῶ νέω τοῦ λεγεῶνος ἐργαστηρίω γεγένηται· μηδὲν γὰρ τοῦ δαιμονιῶντος πρεσβευτικὸν φθεγξαμένου (μετὰ γὰρ τοῦ δύνασθαι, ὡς εἴρηται, ἀφήρητο καὶ τὸ βούλεσθαι διὰ τὸ μὴ σῶαν εἶναι τὴν ἔννοιαν) αὐτὸς ἅγιος εἴσω βραχυτάτου λίαν καιροῦ σῶον τὸν στρατιώτην τοῖς ἰδίοις ἀπέδωκεν.

[46] Οὕτως, ὥς εἴρηται, τῶν δαιμόνων ἀπελαθέντων αὐτοῦ, ὡς μὴ δὲ ψόφον ἐν τῷ ἐξιέναι, μηδὲ κραυγὴν τινὰ πεποιηκέναι, καθάπερ ἄλλοις εἰώθεισαν, τοῦτο τῆς ὑπερβαλλούσης δυνάμεως τοῦ ἀθλοφόρου ἐμποιησάσης, ὥσπερ αὐτὰ τῶ ἀμέτρω φόβω· πρωῒ καὶ πάλιν ἐπέπιπτον κατὰ τὸ εἰωθὸς οἱ οικεῖοι τῶ πάσχοντι, χεῖρας αὐτοῦ καὶ ὤμους καὶ κεφαλὴν καὶ τὰ γόνατα περισφίγγοντες· δὲ πρὸς αὐτοὺς εἰσβλέψας, οὐχ᾽ αἱματώδει, καθὼς ἔμπροστεν καὶ τεταραγμένω τῶ βλέμματι, ἀλλ᾽ εὐσταθεὶ λίαν καὶ τὴν τῆς ψυχῆς γαλήνην ἐμφαίνοντι, ἕκπλησιν αὐτοῖς ἐνεποιεί χαρμονῆ μεμιγμένην· ὡς διέπιπολὺ καθηδυνόμενοι τῆ θέα τῆ πρὸς αὐτὸν τοῦ φθέξασθαί τι πυσματικὸν ἐπελάθοντο αὐταρκως τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς διὰ τῆς ὁράσεως καὶ μόνης εὑφραίνοντες, ἔφθασεν αὐτὸς τῆ ῥωμαἳκῆ γλώττη ἐρωτῶν αὐτοὺς ἁπροσδοκήτως.

[47] Τί, φησὶ, ἐμπίπτειν ἐπιχειρεῖτέ μοι καὶ κατέχειν, ὥσπερ τοὺς ἐν ψύχει σφοδρῶ σφενδονουμένους ὑπὲρ τὴν κλίνην, τοὺς ἐν πνεύματι δαιμονίω στρεβλουμένους τὰ σώματα. Οἵ δὲ καὶ τὴν ἐρώτησιν καταπλαγέντες ὡς σώφρονα καὶ τὴν τοῦ πράγματος ἀλήθειαν εἰπεῖν αἰσχυνομένοι ἀπεκρίθησαν οὕτως· κατέχομέν σε ὅπως ἀναστὰς ἐνδύση, καὶ ἀπέλθωμεν εἰς τὸν οἶκον σου· δὲ πρὸς αὐτοὺς· τίνος γὰρ χάριν ἐνταῦθα παραγενόμεθα, μήτε ἐορτῆς οὔσης, μήτε άλλου τινὸς κατεπήγοντος· οὕτως γὰρ, ὡς εἴρηται, ἠλλοιομενος ἐτύγχανε τὰς φρένας τὸ πρότερον, ὡς μὴ δὲ διάλειμμα ἔχοντα διὰ γνῶναι κὰν ὅτι νοσεῖ. Οἵ δὲ περὶ αὐτὸν ἐκπλαγέντες τὴν σφοδρότητα τοῦ πάθους καὶ ὑπερθαυμάσαντες τὴν θεοφόρον ἐνέργειαν τοῦ Μαρτυρος φιλάνθρωπον, εἴπον πρὸς αὐτὸν· διὰ τί μὲν ἦλθες ἐνταῦθα, οὐ χρή σε νῦν μαθεῖν, εὐχαρίστει δὲ τῷ Θεῷ καὶ δόξαζε τὸν ἁγιον αὑτοῦ Μάρτυρα, ὅτι σὲ μὴ γνόντα διότι ἦλθες ἐνταῦθα, νῦ ἀποστέλλει γινώσκοντα τὴν εἰς τὸν οἴκον ἐπάνοδον. Τῶ δὲ Θεῶ ἡμων δόξα &c.

[Sanctus, qui dæmoniacos nec paucos, nec raro sanavit,] Non solum hic pulchris victoriis condecoratus Martyr corporum sanationibus effulsit, sed animas etiam, a dæmonibus obsessas atque a mente alienas & multas & sæpe ad naturalem statum Spiritus sancti gratia revocavit, ita ut nec verbum mutire dæmonia auderent; tantam expultricem adversus eos vim certaminum Victoris gratia emittebat. Uti enim etiam gladius fulgens acutusque ad scindendum redditus damnatum, qui feriendus est, præ metus vehementia caligine occupans, neque ut solitas in angustiis supplicationes faciat, permittit, ita etiam cælitus accepta Martyris gratia spiritualiter effulgens solarium, qui lucem afferunt, radiorum adinstar luminis quamdam speciem præferentes diaboli potentias, veluti tenebras ex instituto diligentes, longiusque a divino lumine remotas, caligine involvit.

[42] [unum plane insignem, in ædem sibi sacram] Sed cum personæ, quibus mens, a dæmonum possessione per invisibilem beatissimi, divinique Martyris curam liberata, rediit, multæ sint atque fere, ut ita dicam, innumeræ, eas, ne sermo fastidium creet, prætereamus, ad aliam, quæ animos magis movere nata sit, narrationem properantes. Ne tamen prodigiorum hujusmodi omnino fiamus immemores age, quod recens factum est, in medium, tamquam in superiori veste universum, quod intra latet, certaminum victricis potentiæ argumentum exhibentes, adducamus. Milites quidam, numero plures, generosique ac fortes, e legione sua quempiam apprehensum, bini quidem ambas patientis manus constringentes, bini autem, capite ejus correpto, tantum, quantum poterant, ne eos morderet, impedientes, alii vero, medium tenaciter tenentes trudentesque, ad gloriosissimi Martyris templum ire compulerunt, ducentes eum, qui nec, quo ferretur, sciebat, nec trudentes, utut sibi quam maxime familiares, noscebat, nec quidquam omnino sanæ mentis habebat.

[43] [videlatum, qui dires a dæmonibus vexabatur,] Ita enim malevolorum spirituum inhabitatio ratione destitutum effecerat miserum, ut animalia irrationalia, profectis a sentiendi facultate motibus rationalem ipsius sese circumagendi rationem vincentia, tantum illum superarent, quantum viri, mentis compotes, inordinatam animalium irrationalium vivendi rationem rationali gubernatione exsuperant. Cum autem vix nec nisi magna trudentium vi ad templum miser ductus fuisset, id ei ingredi non dabatur, dæmonibus insania sua ita invalescentibus, ut ab eo milites omnes percussi ante portam una cum eo proni in terram caderent. Cum autem factum esset murmur, sacrique templi famuli cum aliis pluribus accurrissent, multa vi sublatum intro ferunt, atque in humi stratum, qui paratus ei erat, lectum conjiciunt, a pluribus iterum, quam ab octo, constrictum.

[44] [liberum abs hisce] Quid igitur hinc mirabor, aut quid Martyris laudabo? An hospitalitatem? An simpliciter humanitatem? An promptam in exaudiendis, a quibus cum fide invocatur, facilitatem, seu potius neque etiam invocatam erga eos, qui in angustiis sunt, misericordiam? Hic enim ipse, de quo nunc sermo, neque, si voluisset, opem implorare poterat, quod lingua a morbo esset ligata seu potius quod præter rationem etiam ipsum velle a malevolis spiritibus ei erat sublatum. Verum ut Deus, Moyse etiam, dum Israël & mare & Ægyptiorum exercitus in medio tenebant inclusum, silente, respondit tamen dicens ad eum: Quid clamas ad me?

[45] Sua enim, quæ corda novit, potentia conspexit prophetæ animam cœlos versus volantem atque ante ipsum præ orta ex mari & inimicis desperatione in spiritu concidentem. [nec a misero invocatus,] Ita ille, qui cognoscendi, quæ ad Deum spectant, gratiam proprio martyrii sui sanguine juste emit, silentes etiam audit, nec audiens spernit. Pro eorum enim impotentia sensuumve defectu animæ ipsiusmet supplicat misericordia, quod & in nova illa legionis officina est factum. Nihil enim, quod deprecationem sonet, energumeno (cum posse enim, ut dictum est, etiam velle, quod mens ei sana non esset, amiserat) loquente, ipse Sanctus intra breve admodum tempus suis sanum militem restituit.

[46] Dæmonibus sic, ut dictum est, ex eo ejectis, [cunctis, qui aderant,] ita ut nec, quemadmodum ab aliis fieri soluerat, in exeundo strepitum, nec clamorem ullum, eximia certaminum Victoris virtute id impediente, osque quodammodo iis præ immenso timore occludente, ediderint, mane iterum de more in patientem familiares, manus ejus & humeros & caput & genua constringentes, irruebant; hic autem illos, non cruento, ut ante, turbatoque vultu, sed tranquillo admodum, animæque pacem manifestante intuitus, stuporem gaudio mixtum iis injecit, adeo ut, cum maxima ex sibi in illo oblato spectaculo voluptate accepta, quidquam, quo eum interrogarent, proferre, solo etiam visu animos sufficienter oblectantes obliviscerentur, ipse prius illos Romana lingua inexspectato interrogarit.

[47] Quid, inquit, me invadere, nec aliter, quam qui præ algoris vehementia in lecto contorti jacent, [obstupescentibus, prodigiose effecit.] corporibusve in dæmoniaco spiritu distorquentur, continere conamini? Illi vero, interrogatione, utpote quæ sanæ esset mentis, obstupefacti, reique veritatem dicere erubescentes, hunc responderunt in modum: Detinemus te, ut surgens vestiaris atque abeamus in domum tuam. Hic autem illis reponit: Ut quid vero, cum nec dies festus sit, nec aliud quidquam urgeat, huc nos (ita enim prius, ut dictum est, a mente alienatus erat, ut neque, quo, sese ægrotare, cognosceret, interstitium haberet) advenimus? Illi autem, qui prope illum erant, morbi vehementia obstupefacti, misericordemque, quæ divinum quid præferret, Martyris virtutem supra modum admirantes dixerunt ad eum: Quam quidem ob causam huc veneris, non oportet, te scire modo; gratias autem age Deo, sanctumque ejus Martyrem lauda, quod te, cur huc veneris, non noscentem, domum modo redire noscentem, dimittat b. Deo nostro gloria &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc e Ms., e quo & hic id damus, codice olim Mazarinæo, nunc regio Parisiensi, integrum descriptum habemus; in hoc autem a pag. 52 usque ad pag. 55 extenditur, sequentemque hunc præfert titulum: Περὶ τῶν δαιμονώντων, id est, De dæmoniacis seu possessis a dæmone.

b Cum miraculum, hic relatum, haud dudum tunc, cum hæc scriberet, accidisse, Joannes Thessalonicensis supra num. 42 indicet, non est sane, cur id revocetur in dubium, nec etiam ambigendum videtur, quin S. Demetrii virtute, uti idem scriptor asseverat, fuerit patratum.

CAPUT V.
Qui Sancti reliquias postularit, easque tamen haud impetrarit imperator Mauritius.

a

ἈΓαπητοὶ, ἔλθωμεν, εἰ δοκεῖ, τὰ πολλὰ παραδραμόντες, καὶ εἰς ὀπτασίας τοῦ μεγάλου καὶ θεοφόρου Μάρτυρος, δεικνύντες καὶ δι᾽ αὐτῶν τὴν ὑπερμεγεθη δόξαν τῆς μεγαλοπρεπείας αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνεκφράστου δυνάμεως· ἐπειδὴ γὰρ φιλομάρτυρες ἀκριβεῖστε καὶ ἀσφαλέστατοι ἄει μὲν, μάλιστα δὲ οἵ κατὰ τὸν τῆς εἰδωλομανίας καιρὸν, τὴν θεοφιλῆ ταύτην Θεσσαλονίκην οἰκοῦντες Χριστιανοὶ καθεστήκεσαν καὶ δέει τοῦ μὴ τὰ τίμια σώματα τῶν μαρτυρούντων ἁγίων τοῖς τῶν είδωλολατρῶν προδοῦναι θυμοῖς, ἐχεμύθως ταῦτα καὶ μυστηριωδῶς ἐν γῆ κατετίθεσαν, ὡς μὴ δὲ μέχρι νῦν τηλαυγῶς μηδενὸς τῶν ἐν αὐτῆ μαρτυρησάντων ἁγιοδόχους θήκας γνωσθῆναι, ὅποι τυγχάνοιεν ἀποκείμεναι πλὴν τῆς σεμνοτάτης καὶ παναγίας παρθένου Ματρώνης.

[48] Ταῦτα μαθὼν τῆς εὐσεβοῦς λήξεως Μαυρίκιος βασιλεὺς καὶ τοῦτο μὲν τὴν τῶν πολιτῶν περὶ τοὺς μάρτυρας βοωμένην ἀκρίβειαν πειράσαι βουλόμενος, εἰ πέφυκεν ἀληθής, τοῦτο δὲ καὶ θείω ἔρωτι ληφθεὶς τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου διὰ τὸ ἀκούειν καταγέγραφθαι πολλὰ περὶ αὐτοῦ, ὡς φιλευσεβὴς βασιλεὺς ἠτήσατο θείαις χρησάμενος κεραίαις πρὸς τὸν τηνικαῦτα τὸν χριστιανὸν λαὸν τῆς Θεσσαλονικέων ποιμαίνοντα πόλεως, ὥστε πεμφθῆναι αὐτῶ λείψανόν τι τοῦ Χριστοφόρου μάρτυρος Δημητρίου πίστει τὴν ἐξ αὐτοῦ συμμαχίαν βουλομένω καρπώσασθαι· πρὸς ὃν μακάριως ἀρχιερατεύσας Εὐσέβιος (αὐτὸς γὰρ ἦν τὴν προλεχθείσαν τοῦ βασιλέως δεξάμενος αἴτησιν) τοῖοισδέ τισιν ἐχρήσατο γράμμασιν.

[49] Οὐχ᾽ οὕτως, βασιλεῦ, τῆς θεοφιλοῦς Θεσσαλινίκης τὰ θρέμματα, καθάπερ ἀμέλει κἄν ταῖς ἄλλαις χώραις εἰώθασι τῶν μαρτυρούντων ἁγίων ἀναφανδὸν τιθέναι τὰ σώματα, ὡς ἀναισθήτως καὶ συνεχῶς τῆ θέα τούτων καὶ τῆ ἀφῆ πρὸς εὐσέβειαν τὰς ψυχὰς διεγείρωσιν· ἐκ δὲ τοὐναντίου τὴν πίστιν νοερῶς ἐν ταῖς ἐαυτῶν καρδίαις ἰδρύσαντες, καὶ τὴν αἰσθητὴν τῶν τοιοῦτων θέαν δι᾽ ὑπερβάλλουσαν εὐλάβειαν ὁρρωδοῦντες, ἀρκεῖν μέν αὐτοῖς εἰς Θεαρέσκειαν τὸ ειλικρινὲς ἐνομίσθη τῆς πίστεως· τὰ δὲ τῶν μαρτύρων λείψανα κατακρύψαι δεῖν ὠήθησαν οὕτως, ὡς μηδενὶ τῶν πάντων τὸν τόπον γινώσκεσθαι, πλὴν ἐκείνων αὐτῶν τῶν τῆς ἁγίας κοινωνησάντων ταφῆς.

[50] Ἀμέλει, βασιλεῦ, καὶ τῆς θείας λήξεως αὐτοκράτωρ ἡμων γεγονὼς Ἰουστινιανὸς ταῖς ὁμοίαις ἐχρήσατο συλλαβαῖς πρὸς τοὺς τηνικαῦτα τὸν τῆς ἀρχιερωσύνης θρόνον ἐνταῦτα διέποντας, αἵς καὶ νῦν πρὸς ἡμᾶς τὸ ὑμέτερον κράτος· ἐφαμίλλως γὰρ ὑμῖν κάκείνος πρὸς τὸν ὑπερένδοξον ἀθλοφόρον θείω κομιδὴ καὶ διαπύρω κατείχετο ἔρωτι. Οἳ καὶ βουληθέντες τὴν βασιλικὴν καὶ θεάρεστον ἀποθεραπεῦσαι ἰκετηρίαν ἔν τινι τοῦ πανσέπτου αὐτοῦ ναοῦ διορύξαντες τόπω, ἐν καὶ τὸ πανάγιον εὔρισκειν ὤοντο λείψανον, ὕμνοις χρώμενοι καί λαμπάσι καὶ θυμιάμασι κατίεσαν συμπαραλαβόντες καὶ ἄλλους ἰερεῖς ἀξιοθέους. Ὡς δὲ μέρος οἵ τοῦ διορύγματος ἤνυσαν καὶ προθυμότερον ἐπεχείρουν εἰσέρχεσθαι, ἄφνω πῦρ ἐκ τῶν ἔμπροσθεν ὀρῶσιν ἐξιὸν, καὶ ἐρχόμενον ἐπ αὐτοὺς· ἤκουσαν δὲ καὶ φωνῆς· παύσασθε περαιτέρω πειράζοντες.

[51] Οἵ δὲ φόβω καὶ τρόμω ληφθέντες ὑπέστρεψαν ἐν τάχει· πίστεως δὲ ὑπερβολὴ τοῦ παραστῆσαι τῶ βασιλεῖ τήνντε οἰκείαν ὑπακοὴν καὶ τοῦ πράγματος τὸ ἐπικίνδυνον, κύψαντες, τὸν ἐν γῆ χοῦν πρὸ τοῦ φθᾶσαι τὸ πῦρ, ὅσον οἷόντε γεγόνασιν, ἀνεδέξαντο τοῦ πυρὸς τὴν ὁσμὴν μετ᾽ εὐωδίας ἀφάτου συνεφελκόμενον, ὅν καὶ ἐν τῶ ἁγίῶ σκευοφυλακίω τῆς μεγάλης ἡμῶν ἐκκλησίας δέοντως ἀπέθεντο, μέρος ἐξ αὐτοῦ στείλαντες τῶ εὐσεβῶς αἰτησαμένω, καὶ τὰ συμβεβηκότα μηνύσαντες, ὅπερ πάσης ἀπέλαβε χαρᾶς, ὡς αὐτὸ τοῦ Μάρτυρος τὸ σῶμα δεξάμενος· καὶ ἡμεῖς οῦν οἵ βραχεῖς τοῖς κατὰ τὴν βασιλείαν ἴσοις, κατὰ δὲ τὴν εὐσέβειαν ὑπερβάλλουσιν τοὺς προγόνους ἐστείλαμεν ὑμῖν ἐκ τῆς αὐτῆς τοῦ ἁγίου χοὸς εὐλογίας· πειράσαι γάρ τι πλέον καὶ μετὰ τὴν τοιαύτην, ὡς προλέλεκται, θεοσημείαν, οὐ μόνον ἄβουλον, ἀλλὰ καὶ κινδυνῶδες ἐγνώκαμεν. Τῷ δὲ Θεῷ ἡμῶν δόξα.

[Magna Thessalonicensium in custodiendis Martyrum corporibus cura.] Dilecti, ad magni etiam, si placet deiferique Martyris, prætermissis iis, quæ vulgaria sunt, apparitiones, eximiam etiam per eas magnificæ illius ineffabilisque potentiæ gloriam ostendentes, veniamus. Quoniam enim semper quidem, maxime autem idololatriæ tempore, qui civitatem hanc Deo dilectam incoluerunt, Christiani accurati constantissimique Martyrum amatores fuerint, præ metu, ne Sanctorum, martyrio coronatorum, corpora idololatrarum furori committerentur, tacite illa ac mysteriose in terra absconderunt, adeo ut usque in præsens tempus ex iis, qui martyrium in hac subierunt, nullius prorsus, præterquam celeberrimæ ac sanctissimæ virginis Matronæ b, sacrum conditorium, quo depositi fuerunt, certo noscatur.

[48] [Hac audita, Mauritius imperator Demetrii reliquias postulat.] Cum hæc piæ memoriæ Mauritius imperator c didicisset, ac partim quidem, verane esset, quæ celebrabatur, civium erga Martyres sollicitudo, experiri vellet, partim autem divino gloriosissimi martyris Demetrii, quod multa de eo scripta esse audivisset, amore esset correptus, ad eum, qui tunc civitatis Thessalonicensis populum pastor moderabatur, sacris usus apicibus, tamquam pius imperator, petiit, ut e Christiferi martyris Demetrii reliquiis aliquid sibi, auxilium inde per fidem in bello obtinere desideranti, mitteretur; ad quem, qui archiepiscopalem cathedram feliciter occupabat, Eusebius d (ipse enim prædictam imperatoris petitionem acceperat) hujusmodi usus est litteris.

[3] [Ast sese datis ad eum litteris Eusebius archiepiscopus, Thessalonicensium consuetudinem] Non ita, imperator, quemadmodum certe in aliis regionibus usuvenit, Deo dilectæ Thessalonicæ alumni Sanctorum, qui martyrium subierunt, corpora palam, ut eorum aspectu & tactu insensibiliter ac continuo ad pietatem animas excitent, solent exponere; sed contra fidem in cordibus suis intellectualiter servantes, rerumque hujusmodi aspectum præ pietate eximia metuentes, eis, ut Deo placeant, fidei sinceritas sufficere existimata est; Martyrum autem lipsana ita sese abscondere debere putarunt, ut nulli omnino præterquam iis ipsis, qui sacræ sepulturæ participes fuissent, locus, quo essent reconditæ, esset cognitus.

[51] Sane, imperator, beatæ recordationis Justinianus e, qui & ipse imperator noster fuit, tales etiam, quales modo ad nos potentia vestra, litteras misit ad eos, qui summi sacerdotii thronum tunc moderabantur. Ille enim etiam, [terribilemque, quæ, quo minus Sancti reliquiæ e terra extraherentur, sub Justiniano obstiterat,] æque ac vos, divino valde atque incenso erga gloriosissimum certaminum victorem amore ferebatur. Atque illi, cum imperatoriam Deoque placentem supplicationem revereri vellent, in quodam, in quo & sacras sese inventuros reliquias existimabant, venerandi templi loco fodientes, in terram, hymnis & canticis & lampadibus & thymiamatibus utentes, descendebant, secum etiam aliis sacerdotibus Deo gratis assumptis. Cum autem illi fossæ partem absolvissent, alacriusque ingredi conarentur, ignem subito e locis anterioribus exeuntem ac contra se venientem vident. Audiverunt & vocem: Desistite ulterius tentare f.

[51] Illi vero, metu ac tremore correpti, statim retrocessere; [visionem causatus, ab implenda Mauritii voluntate excusat.] præ fidei autem præstantia, atque, ut imperatori suam obedientiam reique periculum probarent, sese inclinantes, in terra, antequam ignis adveniret, quantum potuerunt, accepere pulverem, qui ignis nidorem una cum fragrantia ineffabili contraxerat; quem & in magnæ, nostræ ecclesiæ loco, sacris vasis custodiendis destinato, decenter deposuerunt, partem ejusdem ad illum, qui pie postularat, mittentes, eaque, quæ acciderant, significantes: quam is, non secus atque si ipsum Martyris accepisset corpus, cum omni lætitia suscepit. Et nos igitur exigui vobis, secundum imperium æqualibus, secundum pietatem autem majores superantibus, ex eodem benedicto sancti pulveris munere partem misimus. Amplius enim quid post tale etiam, ut prædictum est, divinitus editum signum tentare, non solum inconsultum, sed & periculosum esse, cognovimus. Deo autem nostro gloria &c.

ANNOTATA.

a Quod hoc capite narratur, aut, si mavis, hoc ipsum caput e Ms. pariter codice olim Mazarinæo, nunc regio Parisiensi, in quo a pag. 55 seu potius (bis enim hæc per errorem in illo notatur) a pag. 56 usque ad pag. 58 extenditur, integrum penes nos exstat exscriptum, sequenti in capite, quem & in dicto codice præfert, titulo insignitum: Περὶ τῆς αὶτήσεως τῶν λειψάνων τοῦ Μάρτυρος, De postulatione reliquiarum Martyris.

b De hac sancta Martyre ad diem XV Martii, quo exstat Martyrologio Romano inscripta, actum apud nos jam est, ibidemque, virginem eam non fuisse, a Bollando in historica, quam de eadem contexuit, Sylloge tamquam probabilius num. 8 fuit propositum; quod, nescio, an ab eo Operis nostri conditore factum fuisset, si luculentissimum, quod pro sanctæ illius Martyris virginitate hic occurrit, Joannis, Thessalonicensis seculo septimo archiepiscopi, testimonium habuisset perspectum.

c Hic ab anno 582 ad annum usque 602, uti inter eruditos modo convenit, imperii habenas moderatus est; ut, quod hic mox de postulatis per eum S. Demetrii reliquiis narratur, nec citius quam anno 582, nec serius quam anno 602 accidisse, necesse sit.

d Nihil uspiam, quo aditæ ab hoc Thessalonicensis cathedræ annum determinem, invenire hactenus licuit; hanc tamen illum, Mauritio imperante seu eo tempore, quod ab anno 582 ad annum usque 602 excurrit, re ipsa, uti hic Joannis narratio exigit, tenuisse, vel ex eo liquet, quod scripta ad illum, jam Thessalonicensem archiepiscopum, Gregorii Magni (adi Labbeum tom. 5 Concil. col. 1293) exstet epistola, Indictione 1 notata, quæ, ut calculos ineunti patebit, annum 598 designat.

e Cum hic, uti ex contextu liquet, de Justiniano, qui ante Mauritium imperavit, sermo sit, Justinianus, hujus nominis primus, indubie designatur; quare, cum hic ab anno 527 ad annum usque 565 imperio Romano præfuerit, consectarium est, ut, quod hic de postulatis pariter per illum S. Demetrii reliquiis, prodigioque, quod ne has consequeretur, obstitit, mox subjungitur, certo inter annum 526 & annum 566 acciderit.

f Refert pariter in Ms., supra in Comment. prævio sæpius laudato, qui penes nos exstat, codiceMs. 193 idem isthoc prodigium Joannes Stauracius, Thessalonicensis chartophylax; verum id scriptor iste auget adjunctis, e quibus consequitur, ut jam tum, cum illud accideret, e Thessalonicensi Sancti nostri tumulo unguentum seu oleum, morbis sanandis prodigiose salutare, stillarit; qua de re quid censendum sit, in Commentario prævio § VIII invenies.

CAPUT VI.
De argenteo, quem Sanctus ciborio suo exusto instaurando destrui noluit, throno.

a

ΤΟῦ φιλαληθοῦς τούτου ἀρχιερέως ἀκηκόαμεν καὶ τοῦτο διηγουμένου διὰ μεγίστην τοῦ ἀθλοφόρου πρόνοιαν, καὶ κηδημονίαν τῆς πόλεως, ἣν Θεοῦ βουλήσει ἐν τοῖς κατόπιν ἡμεῖς διασαφηνίσαι σπουδάσομεν. Συνέβη, φησὶν, τὸ ἐν τῷ παναγίῳ αὐτοῦ τεμένει κιβώριον ὅλον ὑπάρχον ἐξ άργύρου λελαμπρυσμένον, ἐμπρησθῆναι νυκτὸς, ὡς διαλυθῆναι πάντα τὸν ἄργυρον, καί τι μέρος αὐτοῦ μιανθῆναι. γοῦν εἰρημένος ἀρχιεπίσκοπος ὁσιώτατος σπεύδων ἐκ καινῆς κατασκευᾶσαι τὸ προλεχθὲν ἄγιον κιβώριον, καὶ μὴ εὐρίσκων ἀναλογοῦσαν τὴν ὀλκὴν τοῦ χωνευθέντος ἀργύρου πρὸς τὴν τοῦ παντὸς ἔργου συμπλήρωσιν, ἐβουλεύετο τὸν ἐν τῷ αὐτῷ πανσέπτῳ ναῷ ἀργύρεον θρόνον λῦσαι, καὶ ἀποτελέσαι ὡς ἀναγκαιοτέραν τὴν τοῦ λεχθέντος κιβωρίου κατασκευὴν, διότι καὶ τὸ ἡγιασμένον μνημεῖον τοῦ μάρτυρος λέγεται περιέχειν, ἄλλως δὲ καὶ τοῦ παντὸς οἴκου ἐτύγχανεν ὡς ἀληθῶς μεγίστη εὐπρέπεια.

[53] Καὶ δὴ ταύτην αὐτοῦ στήσαντος παρ᾽ ἑαυτῷ, μηδενὸς ἄλλου εἰδότος τὴν βουλὴν (οὐδὲ γὰρ ἄλλη πρόφασις ὑπὴν, ὅθεν τὸ λοιπὸν τοῦ ἀργύρου τὴν ἀναπλήρωσιν δέξηται) φαίνεται κατ᾽ ὄναρ πάντων ἡμῶν ἀρωγὸς, μέγας τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Δημήτριος ἀνδρὶ τινὶ καλλίστῳ τὸν βίον, καὶ τῆς τοῦ πρεσβυτέρου κατηξιωμένῳ τιμῆς, τοὔνομα Δημητρίῳ λέγων; ἄπελθε, λάλησον τῷ ἐπισκόπῳ τῆς πόλεως, μὴ τολμήσης λῦσαι τὸν θρόνον τοῦ οἴκου μου· καὶ δὴ τοῦτο πράξαντος τοῦ πρεσβυτέρου, πρῶτον μὲν ἀρχιερεὺς κατεπλάγη, διὰ τὸ φανερωθῆναι αὐτοῦ τὴν ἐνθύμησιν· οὐδεὶς γὰρ, ὡς εἶπεν, ἀλλος ἠπίστατο τὸ κρυπτῶς αὐτῷ βεβουλευμένον. Εἶτα δὲ, δόξας κατά τινα ὑπόνοιαν ταῦτα τὸν πρεσβύτερον πλάσασθαι· ἐτύγχανεν γὰρ καὶ διοικητὴς τοῦ εἰρημένου πανσέπτου ναοῦ· ἀπέλυσεν αὐτὸν μικρὰ, πῶς καὶ λελυπημένοις ῥήμασιν φάσας, τί γὰρ ἤκουσας ἔνδος μοι, ἀδελφέ;

[54] Πάλιν δὲ μεθ᾽ ἡμέρας τινὰς πολλὰς ἐρευνήσας, καὶ μηδεμίαν εὑρῶν, ἑξ ης τὸ λοίπον τοῦ ἔργου γενήσεται, τῇ αὐτῇ συνεσχέθη βουλῇ τῇ περὶ τοῦ θρόνου, καὶ ὡς ἐκέλευσεν κληθῆναι τὸν ἀργυρούργὸν ἐπὶ τὸ ἐντείλασθαι αὐτῷ λαβεῖν τὸν θρόνον, αὐθωρον ἐμήνυσέ τις λέγων: Δημήτριος πρεσβύτερος εἰσελθεῖν ἀξιοῖ πρὸς τὴν ἁγιωσύνην σου, ὅς εἰσελθὼν εἶπεν αὐτῷ: σκέπων ἡμᾶς ἀθλοφόρος ὤφθη μοι πάλιν τῷ ἁμαρτωλῷ ἐν ὕπνῳ τρόπον τινὰ καὶ σκυθρωπῷ τῷ προσώπῳ, καὶ προσέταξεν ἀναγγεῖλαι τῇ μακαριώτητί σου αὐταῖς λέξεσι ταῦτα, Διὰ τὴν ἀγάπην μὴ λυπήσης με τῇ ἀφαιρέσει τοῦ θρόνου. δὲ ἀκούσας, ἠχθέσθη μὲν πρὸς τὸν πρεσβύτερον: ἐδόκει γὰρ αὐτὸν πλάττεσθαι· ἀπέλυσεν δὲ αὐτὸν αὐστηρώτερον: φανερώσας λοιπὸν, καὶ τὸν σκοπὸν αὐτοῦ εἰπὼν, καὶ πόθεν κελεύεις δοθῆναι τὸ ἐλλεῖπον τῇ ὀλκῇ τοῦ ἀργύρου; Οἴδας ὅτι ὑπέστιν ἄλλος τρόπος; εἰπὲ: εἰ δὲ οὐ λέγεις, μὴ κατάκριναι προπετῶς, φιλοσοφῶν εἰς τὰς ἀλλοτρίας θλίψεις.

[55] δὲ ἀνὴρ συγκεχυμένος ἐξῆλθεν· οὔπω γὰρ ἦν αὐτῷ λαλήσας ἅγιος τὸ τί δεῖ γενέσθαι, ἀλλὰ μόνον τὸ λυθῆναι τὸν θρόνον ἀπέτρεπεν: κἀντεῦθεν πρεσβύτερος ἀναξιόπιστος ἐδοκιμάζετο σύμβουλος. Τὸ μὲν γὰρ μὴ ἀρθῆναι τὸν θρόνον ἐκ τοῦ τόπου, ἔλεγε κελεύειν τὸν ἅγιον· πόθεν δὴ τοῦ κιβωρίου συμπλήρωσις γένηται, οὐκ εἶχεν λέγειν: ὡς δὲ περίπου μηνῶν δέκα καὶ ὀκτὼ ὑπέρθεσις ἐν τῷ πράγματι γέγονεν, καὶ τρόπος ἄλλος οὐκ ἀνεφαίνετο ἀναπληρῶν τὸ ἐλλεῖπον, ἔστησεν λοιπὸν ἀρχιερεύς παρ᾽ ἑαυτῷ πάντως τὸ βεβουλευμένον ποιῆσαι, καὶ μὴ παραβλέπειν οὕτως ἄσχημον ὅλον τὸν ναόν, διὰ τὸ σβέσαι τὰ τῆς αὐτοῦ εὐκοσμίας ἀπλήρωτον. Τότε δὴ λοιπὸν εὐδοκίᾳ Θεοῦ καὶ πανένδοξος ἀθλοφόρος ἤνοιξε τὴν χεῖρα τὴν ἄφθονον, καὶ ὀπτάνεται τὸ τρίτον τῷ πρεσβυτέρῳ λέγων: Ἀπελθὼν λάλησον τῷ ἐπισκόπῳ, μὴ ὀλιγώρει, πλέον σου μέλει μοι περὶ τοῦ οἴκου μου καὶ τῆς πόλεως, μηδὲν μεριμνήσης.

[56] Ταῦτα πρεσβύτερος ἀκούσας, δρόμῳ τάχει σὺν πολλῇ χαρᾷ μηνυθεὶς, τῷ ἀρχιεπισκόπῳ ἀνήγγειλεν αὐτῷ, καὶ εὐηγγελίσατο ἀμέριμνον αὐτὸν διαμένειν· δακρύσας οὖν ἀρχιεπίσκοπος, καὶ καταπλαγεὶς τὴν τηλικαύτην τοῦ Ἀθλοφόρου συγκατάβασίντε καὶ πρόνοιαν, καὶ πιστεύσας ἐξ ὅλης καρδίας τῇ ὑποσχέσει αὐτοῦ, ἤν πρότερον οὐκ ἐφανέρουν, διὰ τὸ μείζονι οἶμαι ἁγωνίᾳ τὰς ψυχὰς ἡμῶν δοκιμάζεσθαι· βραχύ τι τοῦ πρεσβυτέρου ὑπεξελθόντος, καὶ μικρὰς ὥρας περιπλευσάσης, λέγει τοῖς πλησίον ἀκούσαξιν τῶν τηνικαῦτα ῥηθέντων παρὰ τοῦ πρεσβυτέρου ῥημάτων· Μείνωμεν ὀλίγον ἀδελφοὶ: ἀψευδὴς γὰρ τοῦ Ἀθλοφόρου ὑπόσχεσις· οὔπω δὲ σχεδὸν τὸ ῥῆμα πεπληρώκει, καί τις τῶν αὐτοῦ φησὶν, κύριος Μηνᾶς ἴσταται κάτω, καὶ τὰ ὑμέτερα ἴχνη κατασπάσασθαι βούλεται, φάσκων ἰδία θέλειν προσανοίσαι ὑμῖν τινὰ: διὰ τοῦτο γὰρ καὶ τῷ παρόντι καιρῷ ἐληλυθέναι, ἦν δὲ ὥρα πέμπτη τῆς ἡμέρας.

[57] Ὅς ἀνελθῶν, λέγει τῷ ἀρχιεπισκόπω, ἐπειδὴ πολλὰ χρεοστῶ τῶ πανενδόξῳ μάρτυρι Δημητρίῳ, πολλάκις μὲ ἐκ κινδύνων, καὶ αὐτοῦ τοῦ θανάτου ῥυσαμένῳ, πλεονάκις ὤρμησα ἐκ τῆς ὑπὸ Θεου δορισθείσης μοι περιουσίας μέτριόν τι προσαγάγαι τῷ πανσέπτῳ αὐτοῦ ναῷ, καὶ ἠσθανόμην κατὰ ψυχὴν ὥσπὲρ τίνα συλλαλοῦντα μοι, ὅτι ἀνάμεινον οὐκ ἔστιν καιρὸς· σήμερον δὲ, παμμακάριστε πάτερ, ἀπὸ πρωΐ μέχρι ταύτης τῆς ὥρας οἱ λογισμοὶ με συνωθοῦσιν λέγοντες, ὅτι προσάγαγε πολλάκις ἐπηγγείλω τῇ ἀθλοφόρῳ, τι νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, καὶ τὸ δῶρον ἐν ἀργύρῳ ἤτω, καὶ μὴ ἐν χρυσῷ· δέομαι οὖν τῆς ἀγιωσύνης σου, μὴ ἀποστρέψης τὸν παῖδα σοου, ἀλλ᾽ ὡς τό δυώβολον τῆς χήρας πρόσδεξαι τὸ κομισθὲν παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ εἰς τὸ κιβώριον τοῦ μετὰ Θεὸν δεσπότου τῆς πόλεως ἡμῶν πρόσμιξον. Τοῦτο γὰρ ἀκριβῶς πέπεισμαι θεραπεύειν τὸν μάρτυρα, καὶ φωνήσας τὸν παῖδα προσήγαγεν ἑβδομήκοντα πέντε λίτρας ἀργύρου φήσας, ἔστω σοι πρὸς τὸν Θεὸν, ἐὰν μὴ ἐκεῖ αὐτὰ δαπανήσης.

[58] δὲ γνοὺς τὴν οἰκονομίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν τοῦ ἀθλοφόρου ταχίστην πρόνοιαν, ἀπεκρίνατο λέγων: κύριος, τέκνον, εὐλογῆσαι σε, οὕτως ποιήσω καθὼς ἠτήσω, καὶ ἀπέλύσεν αὐτὸν· βραχὺ δέ τι μεταλαβὼν τῆς ὥρας ἐχούσης, καὶ μικρόν διαστήσας πρὸ τοῦ ἐλθεῖν, δέχεται μηνύοντά τινα Ἱωάννην, ἔνα τῶν παλαιῶν δικολόγων τῆς περιφανοῦς Θεσσαλονίκης τυγχάνοντα, παραπλησίοις τῷ κυρίῳ Μηνᾷ ῥήμασιν κεχρημένον, καὶ προσάγοντα ὐπὲρ τῆς αὐτῆς τοῦ ἡγιασμένου κιβορίου αἰτίας ἀργυρου λίτρας τεσσαρακοντα, καὶ ἄλλοι δὲ ὧν Θεὸς ἤγειρεν τὸ πνεῦμα λεληθότως προσήγαγον, μὴ δὲ γνωσθέντες πλὴν τοῦ ἀρχιερέως, ἐξ ὧν παραχρῆμα κατασκευάσθη τὸ περικαλλὲς τοῦτο καὶ νῦν φαινόμενον ἔργον, ὡς διαφημισθῆναι λοιπὸν κατὰ πάσης τῆς πόλεως τὴν ποικίλην τοῦ Ἀθλοφόρου κηδεμονίαν, καὶ τὴν θεάρεστον προνοιαν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν. Ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις σὺν τῷ ἀθανάτῳ πατρὶ, καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ πνεύματι νῦν καὶ ἀεί καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Άμὴν.

[Dum instaurando, quod exustum erat, ciborio de throno Sancti argenteo destruendo cogitatur,] Illum veritatis amantem archiepiscopum b etiam hoc de maxima certaminum Victoris providentia civitatisque curatione, quam, Deo volente, in subsequentibus exponere conabimur c, narrantem audivimus. Contigit, inquit, ut, quod in sanctissimo ipsius templo erat, ciborium, totum ex argento splendidum existens, noctu incenderetur, ita ut omne dissolveretur argentum, ac pars quædam ejusdem corrumperetur. Cum ergo prædictus sanctissimus archiepiscopus d de novo exstruere præfatum sacrum ciborium valde cuperet, nec argenti fusi pondus, operi toti perficiendo respondens, inveniret, thronum e argenteum, qui in eodem templo maxime venerando est, solvere, dictique ciborii structuram, utpote, quod id & sacratum Martyris monumentum complecti dicatur, & maximum alioquin totius domus ornamentum vere sit, necessariam magis, perficere volebat.

[53] [is, ne id fiat, per apparitionem, qua sese presbytero cuidam semel,] Cum vero id apud se, nemine alio (neque enim alterius, unde argenti reliquum suppleretur, materiæ veniebat in mentem) consilium noscente, statuisset, viro cuidam, vita probissimo presbyterique dignitate digno habito, cui Demetrio nomen erat, nostrum omnium auxiliator, magnus Christi martyr Demetrius, in somno apparet dicens: Abi, dic civitatis episcopo; ne domus meæ thronum solvere audeas. Atque id faciente presbytero, primum quidem archiepiscopus, quod cogitatio sua manifesta (neque enim, ut dicebat, de quo apud semetipsum occulte deliberasset, ullus alius norat) facta esset, obstupuit; deinde vero presbyterum (prædicti enim venerandi templi administrator erat) e suspicione quapiam ista finxisse ratus, statim ipsum dimisit, verbis etiam quodammodo iratis dicens: Quid enim ex me audivisti, frater?

[54] [iterum,] Rursus autem post aliquot dies, cum multa esset scrutatus consilia, nec ullum, quo reliquum operis conficeretur, invenisset, in eodem, quod de throno habuerat, est confirmatus, cumque fabrum argentarium, quo ei, ut thronum tolleret, in mandatis daret, advocari jussisset, ea ipsa hora aliquis renunciavit dicens: Demetrius presbyter ad sanctitatem tuam ingredi desiderat: qui ingressus dixit ei: Certaminum Victor, qui nos tuetur, rursus mihi peccatori in somnis vultu quodammodo tristi visus est, præcepitque, ut beatitudini tuæ istæc nunciarem verbis hisce: Propter charitatem ne throni ademptione me contristes. Ille audiens presbytero quidem (eum enim fingere existimabat) succensuit; ipsum autem austerius dimisit, tandem etiam, intentione sua declarata, dicens: Et unde, quod ponderi argenti deest, dari facias? Aliumne modum subesse nosti? Dic: Si autem non subesse reponas, ne temere, in alienas tribulationes philosophatus, judicium feras.

[55] [ac tertio spectandum præbet,] Vir autem confusus exivit: necdum enim, quid fieri oporteret, Sanctus ei dixerat, sed tantum thronum destrui prohibuerat, atque hinc presbyter suasor censebatur fide indignus. Sanctum enim, ne thronus e loco tolleretur, imperare dicebat; unde autem ciborium perficeretur, dicere non habebat. Cum autem mensium circiter decem & octo dilatio in re facta fuisset, nec modus alius, qui suppleret, quod deerat, appareret, archiepiscopus apud se tandem id, de quo deliberarat, omnino exsequi, nec totum templum ex eo, quod, quæ ad illius ornatum spectarent, perfectionis defectus obscuraret, ita indecorum cernere, constituit. Tunc autem Dei benevolentia gloriosissimus etiam certaminum Victor manum abundantem aperuit, tertioque presbytero apparuit dicens: Abiens dic episcopo: Ne animum despondeas, magis mihi, quam tibi, domus mea & civitas curæ est, nulla de re sis sollicitus.

[56] Hæc cum presbyter audivisset, celeri simul cursu & multa lætitia, [impedimento est, itaque tandem] cum archiepiscopo renunciatus fuisset, ei exposuit, edixitque, ut absque cura maneret. Lacrymans igitur archiepiscopus ac talem certaminum Victoris demissionem & curam admirans, totoque ex corde promissioni ejus, quam prius, ut majori, puto, animæ nostræ anxietate probarentur, palam haud fecerat, fidem adhibens, presbytero paulum egresso brevique tempore elapso, præsentibus, qui verba, a presbytero tunc dicta, audiverant, dixit: Exspectemus paulisper fratres; vera enim est certaminum Victoris promissio. Necdum autem fere sermonem absolverat, atque aliquis e domesticis ejus ait: Dominus Mennas infra stat, vestraque vestigia vult amplecti, affirmans, sese vobis sua quædam velle offerre; ideo enim præsenti tempore (erat autem diei hora quinta) sese venisse.

[57] Qui, cum ascendisset, dixit archiepiscopo: Cum gloriosissimo martyri Demetrio, [e donis argenteis, sponte a nonnullis, agente Sancto,] qui me sæpe ex periculis atque ipsa morte eripuit, multa debeam, modicum quid e datis mihi a Deo facultatibus templo ejus quam maxime venerando offerre sæpe desideravi, atque aliquem velut ad animam, quoniam tempus opportunum non est, mihi dicentem sensi; hodie vero, beatissime pater, a mane usque ad hanc horam cogitationes me impellunt dicentes: quæ sæpe certaminum Victori promisisti, quia nunc tempus acceptabile est, fer, donumque tuum in argento, nec in auro sit. Oro igitur sanctitatem tuam, ne avertas servum tuum, sed ut duos viduæ obolos, quod a me allatum est, accipe, nostræque post Deum civitatis Domini ciborio applica; id enim Martyri placere, omnino persuasum habeo. Atque, advocato famulo, septuaginta quinque argenti libras detulit, dicens: Sit tibi adversus Deum res, nisi ea illic impendas.

[58] Ille vero Dei providentiam diligentissimamque certaminum Victoris curam cognoscens respondit dicens: [oblatis, novum pulcherrimi operis ciborium exstruitur.] Dominus, fili, tibi benedicat, ita faciam, ut petiisti, eumque dimisit. Cum autem brevi quodam tempore exspectasset parumque, ut abiret, esset progressus, quemdam, qui alloquium petebat, Joannem antiquorum illustris Thessalonicæ causidicorum unum, similibus iis, quibus dominus Mennas usus erat, verbis utentem ac pro eadem sacrati ciborii causa quadraginta argenti libras offerentem excipit; atque alii, quorum Deus spiritum excitavit, clam, nec, nisi archiepiscopo, noti obtulrunt, ex quibus statim pulcherrimum illud, quod hodieque cernitur, opus fuit exstructum f, ita ut tandem per omnem civitatem divulgretur diversa certaminum Victoris cura providentiaque, Deo accepta in Christo Jesu domino nostro. Quia eidem convenit gloria, honor & adoratio cum Patre immortali & sanctissimo vivificanteque Spiritu nunc & semper & in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Quæ hoc capite continentur, hicque e solo bibliothecæ Vaticanæ codice 821, quod e codice Ms., olim Mazarinæo, descripta penes nos non exstent, traduntur, a folio 58 usque ad fol. 63 in litterario istoc monumento occurrunt, sequenti istoc, Περὶ τοῦ ἀργυρέου θρόνου, de throno argenteo, titulo eis præfixo; hunc porro ego in alium, hic positum, qui, quid in subjecta narratione memoriæ prodatur, nonnihil distinctius exponat, mutavi, quod & ante pleraque alia, quæ conscriptos de Sancti miraculis libros constituunt, capita faciendum eodem ex fine duxi.

b Cum ex antecedentibus omnibus capp., eodem, quo in codice olim Mazarinæo, ordine hic a nobis exhibitis, unicum proxime præcedens archiepiscopi cujuspiam meminerit, in eoque non de alio, quam de Eusebio, cathedram Thessalonicensem, Mauritio imperante, seu ante annum 602, quo hic obiit, moderato, sermo instituatur, consectarium fit, ut per archiepiscopum illum, e quo, quæ hic narrat, sese audivisse, Joannes ait, non alium, quam eumdem Eusebium, Thessalonicensem archiepiscopum intelligat, licet interim id e nostro, in quo e dicto bibliothecæ Vaticanæ codice caput præsens descriptum tantummodo habemus, codiceMs. 193 palam esse haud possit, quod hic nec omnia, quæ codex Mazarinæus, suppeditet, nec cum hoc conveniat in ordine, quo, quæ suppeditat, proponit.

c Altarium tegmina, quatuor columnis innixa atque in fastigiatam formam educta, sub quibus & Sanctorum corpora (adi Cangium in Glossario mediæ & infimæ Latinitatis ad vocabulum ciborium) recondi solerent, communiter quidem olim ciboria fuerunt; verum quale, quod in Thessalonicensi Sancti nostri templo erat exstructum, ciborium exstiterit, infra a Joanne cap. 10 graphice exponitur.

d Eusebius nempe, Mauritio imperante, Thessalonicensis archiepiscopus; neque enim de alio archiepiscopo antea locutus fuit Joannes.

e Per hoc vocabulum verosimillime hic intelligitur sedes seu cathedra, quam Thessalonicenses archiepiscopi, cum ædem, S. Demetrio Thessalonicæ sacram, adirent, occupare in hac solerent.

f Quidquid huc usque cap. præsenti Joannes narrat, totum id apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum pag. 74 & binis seqq. paulo contractius expositum invenies. Ut porro & de tempore, quo id evenerit, aliquid dicam, sub Eusebio, qui Thessalonicensem cathedram, Mauritio imperante, moderatus est, evenisse, ex iis, quæ mox ad litt. b & d annotavi, manifestum est; ut proinde seculo sexto senescente verosimillime evenerit.

CAPUT VII.
Qui Onesiphorus templi custos in Sanctum peccarit, ab eoque idcirco fuerit punitus.

a

Ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐκείνο παραλείψαι χρέον ὑπὸ τοῦ προμνημονευθέντος ὁσιωτάτου ἀρχιερεως ἐπ᾽ αὐτῆς ἀληθείας ἀφηγηθέν· ἐνάγει γὰρ τὰς ψυχὰς τῶν μετὰ συνέσεως καὶ φόβου Θεοῦ κατακουόντων εἰς τὰ ἀνὼ φρονεῖν, καὶ μὴ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, ἀλλ᾽ ὥστε καὶ τὴν ἄφατον τοῦ πανενδόξου Ἀθλοφόρου κηδεμονίαν παρίστησιν, πῶς ποικίλως ἐργάζεται τὴν τῶν αὐτῷ δουλευόντων σωτηρίαν δι᾽ ἄκρας τῶν ἔργων παραφυλακῆς, μὴ δὲ τουλάχιστὸν προσκόπτεῖν αὐτοὺς συγχωρῶν. Ὀνησίφορὸς ἐτύγχανεν παραμονάριος τοῦ ναοῦ τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Δημητρίου· οὗτος δεἶγμα τῆς εὐλαβείας αὐτοῦ καὶ τοῦτο ἐκέκτητο, τὸ φίλον εἶναι γνήσιον τοῦ προλεχθέντος ὁσιωτάτου ἁρχιεπισκόπου, τηνικαῦτα δὲ ἀναγνώστου τυγχάνοντος.

[60] Μιᾷ γοῦν τῶν ἡμερῶν πορευθεὶς εἰς τὸν πανάγιον οἶκον τοῦ πανσέπτου Ἀθλοφόρου, εὗρεν τὸν εἰρημένον ἔμπροσθεν τὸν ἀργυρέων θυρῶν τοῦ ἐκεῖσε λεγομένου κιβορίου, ἀχανῆ καὶ σχεδὸν ἄπνουν, καὶ τῶν νεκρωθέντων οὐδὲν διαφέροντα: ὡς δὲ τεθορύβητο περὶ τοῦ φίλου ἀνήρ συμπάσχων καὶ πενθῶν ἐπὶ τῷ συμβάντι, μάλα μόλις μετὰ πλείονας ὥρας εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν Ὀνησιφόρος, καὶ γνωρίσας τὸν ἀναγνώστην ὡς φίλον γνήσιον πενθοῦντα, καὶ πεφυρμένον τοῖς δάκρυσιν, λέγει πρὸς αὐτὸν, διὰ τὸ συμβάν μοι, κύριέ μου Εὐσέβιε, δακρύεις; τοῦ δὲ κατανεύσαντος. οὐ δὲ γὰρ λαλῆσαι διὰ τήν λύπην ἐξίσχυσεν, λέγει αὐτῷ, οὐκ ὀφείλεις δακρύειν, ἀλλ᾽ εἰ ἀγαπᾶς με, ὄρυξον μνημεῖον, καὶ ζῶντα με κατάχωσον.

[61] Τοῦ δὲ διαταραχθέντος ἐπὶ τῷ παραδόξῳ τοῦ λόγου, καὶ σκυθροπῶς εἰρηκότος, τίνος χάριν, ἀδελφέ; Ἐκεῖνος ἀπεκρίνατο, ὅτι περιέπεσα σφάλματι, οἵῳ μὴ δὲ μειρακίῳ δὴ νοῦν περιπεπτωκέναι ποτὲ πιστεύεις ἂν, ὑφ᾽ οὗ καὶ μεγάλως τὸν Ἀθλοφόρον παρόξυνα, ὥς μὴ δὲ πρόσωπόν με τοῦ λοιποῦ ἔχειν τὰ πρόπυλα τοῦ ναοῦ αὐτοῦ θεωρῆσαι, μήτιγε τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ καὶ ἡγιασμένῳ κιβωρίῳ προσψαῦσαι. Τοῦ δὲ ἀναγνώστου τηνικαῦτα καταστείλαντος τὴν πολλὴν αὑτοῦ ἀθυμίαν καὶ σύγχυσιν διὰ τῶν πραέων καὶ παραινετικῶν αὐτοῦ ῥημάτων, καὶ πείσας ἀφηγήσασθαι τὸ συμβὰν, οὕτως ἥρξατο λέγειν· Οἶσθα, προσφιλέστατε, τὴν συνήθειαν, ὅτιπερ δεῖ πάντως κηροῖς καταλάμπεσθαι τὸ ἔνδον τοῦ ἡγιασμένου τούτου κιβωρίου;

[62] Οἶδα, φησὶν· καὶ τοῦτο δὲ οὐκ ἀγνοεῖς, Ὀνησιφόρος ἔφη, ὡς ἕκαστος καθ᾽ ἂν ἔχει προθέσεως, μικροὺς μεγάλους αὐτόθι προσφέρει κηροὺς. Καὶ ἀναγνώστης, ἀληθές καὶ τοῦτο· ἐγὼ οὖν, φησὶν, ὡς παραμονάριος νομίσας χρηματικώτερον περιποιεῖν τί καὶ τῷ ἁγίῳ καὶ ἐμαυτῷ, τὰ ἀληθῆ γὰρ εἰρῶ, ἔπεὶ καὶ ἅπαντα γνωστὰ τῷ Θεῷ, τοὺς μὲν μεγάλους τῶν προσφερομένων κηρῶν παραχρῆμα ἐσβέννυον, λεπτοὺς δὲ ἀντ᾽ αὐτῶν, καὶ μικροὺς ἐπίγνυον καίεσθαι. Ὤφθη μοι οὖν ἐν ὕπνοις ἅγιος τῷ ἁμαρτωλῶ καὶ φησὶν τῇ γλυκείᾳ φωνῇ τῆς ἀμέτρου αὐτοῦ συγκαταβάσεως, ἀδελφὲ Ὀνησιφόρε, οὑκ ἀρέσκει μοι ἐργάζεις· οὐ δὲ γὰρ μυρίαις λύτραις χρυσοῦ θεραπεύομαι, ὡς μιᾶς ψυχῆς σωτηρίᾳ· οὐκ οἶδας ὅτι τὸ προσφερόμενον πρᾶγμα, ὅσον ἐπιμένει λειτουργοῦν καὶ φαινόμενον, τοσοῦτον παρορμᾶ τοὺς ἁγίους πρεσβεύειν ὑπὲρ τοῦ προσενέγκαντος.

[63] Ἔα οὖν τα προσφερόμενα τῶν κηρίων καίεσθαι ἄχρις ἂν ἄλλος προσαγάγοι· ἐγώ δὲ τάλας διυπνισθεὶς, καὶ λογισάμενος τὰς ἐμαυτοῦ ἁμαρτίας, ἐνόμισα φαντασίαν ἑωρακέναι, ἀμαρτωλῶ γὰρ φησὶν ἅγιος οὐ κοτοπτάνεται: ἐπεί δὲ καὶ δὶς καὶ τρὶς τὴν τοιαύτην παραγγελίαν καθ᾽ ὕπνους ἐδεξάμην, ἔσπευσα ταύτην παραφυλάξασθαι, καὶ ποιῶν μεμένηκα μέχρι τῆς σήμερον: τῇ δὲ νυκτὶ ταύτῃ ἥκεν τίς, καὶ μεγίστους λίαν προσάγων κηροὺς: μετὰ δὲ τὸ εὐξασθαι, καὶ ἀναχωρῆσαι τὸν ἄνδρα ἐνεθυμήθη τῶν κηρῶν, ὡς Ἄχαρ τοῦ ἀναθήματος, καὶ δὴ ὀρμήσαντός μου τοῦ ἐπάραι καὶ σβέσαι αὐτοὺς, καὶ ἀντ᾽ αὐτῶν ἄψαι μικροτέρους, αὐτὸς ἅγιος ἐκ τοῦ ἁγίου σκίνποδος φωνὴν ἀφῆκεν πάνυ μεγίστην, οὕτως βοήσας πρός με: πάλιν αὐτὰ;

[64] Ἐγὼ δὲ ἄθλιος φόβῳ τῆς φωνῆς οὕτως ὑψώθην ἐκ τῆς γῆς τῷ παλμῷ, ὡς ἔξω τῶν θυρῶν ἐκριφῆναι με, ἔνθα καὶ ἐλθὼν εὔρες με ἄπνουν καὶ ἀχανῆ, καὶ μηδεμῖας ζωῆς ἔμφασιν ἔχοντα. Ταῦτα μὲν ἐξηγήσατο ἰδεῖντε καὶ ἀκηκοέναι μακάριος ἡμῶν πατήρ τε, καὶ ἀρχιεπίσκοπος: ἡμεῖς δὴ προσέχειν ὀφείλομεν, ὅτι δεῖ πειθαρχεῖν τοῖς εὐδοκίᾳ Θεοῦ παρὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ προσταττομένοις, εἰ δὲ μήγε, λυποῦμεν αὐτοὺς ἐπὶ τῷ ἑαυτῶν ὀλέθρῳ· ὁρᾶτε γὰρ εἰς οἷαν ἔξαψιν ἐκίνησεν τὸ πρᾶγμα τὸν ἄγιον, ὡς καὶ ἀναφανδὸν κρᾶξαι φωνῇ αἰσθητῇ παρισταμένῳ τῷ παροργήσαντι; ἡμῖν δὲ ἴλεος ἔσται ἀγαθότης αὐτοῦ, ὑπηκόους καθιστῶσα πάντοτε τοῖς αὐτοῦ φιλανθρώποις θελήμασιν, ἐν χῷ Ἰῦ τῷ κυρίῳ, ὅτι αὐτῷ πρέπει δόξα, τιμὴ καὶ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν.

Sed nec illud, quod a prædicto beatissimo archiepiscopo in ipsa veritate narratum est, [Templi S. Demetrii custos, cum lectore, postea archiepiscopo, amicitia conjunctus,] præteriri oportet b. Audientium enim cum intellectu Deique timore animas incitat, ut ea, quæ sursum sunt, & non quæ supra terram, sapiant. Cum vero etiam ineffabilem gloriosissimi certaminum Victoris curam commonstret, varie eorum, qui eidem serviunt, salutem, summa in opera animadversione proposita, certo modo operatur, ne minimum quidem eos offendere permittens. Onesiphorus quidam templi Demetrii martyris, pulchris victoriis decorati, erat custos. Hic pietatis suæ & illud habuerat signum, quod germanus prædicti beatissimi archiepiscopi, tunc autem lectoris, esset amicus.

[60] Una igitur, dierum, cum in sanctissimam certaminum Victoris, maxime venerandi, domum hic esset ingressus, prædictum invenit ante argenteas ibidem existentis, ut vocatur, ciborii januas mutum ac fere exanimem nihilque a mortuis differentem. Cum autem vir, amici commiserescens, deque re, quæ acciderat, [cum ab hoc sere exanimis in eodem templo aliquando fuisset repertus,] dolens, esset turbatus, ægre admodum post plures horas Onesiphorus ad se reversus, lectoremque, ut genuinum amicum lamentantem lacrymisque fœdatum conspicatus dixit ad eum: Ob idne, quod mihi accidit, mi domine Eusebi, lacrymaris? Eidem autem capite (neque enim præ dolore loqui poterat) annuenti dixit: Lacrymari haud debes, sed, si me ames, sepulcrum fode, vivumque me sepeli.

[61] Illo vero per mirum sermonem turbato tristique vultu dicente: [casum hunc, quod in S. Demetrium peccasset,] cujusnam rei gratia, frater? Is respondit: Quia in delictum, quali mentem nec juveni aliquando fuisse conspurcatam credas, prolapsus sum, quo etiam certaminum Victorem magnopere irritavi, adeo ut frontem, quo templi ejus vestibulum aspiciam, nedum sanctum ejusdem ac sacratum ciborium attingam, de cetero haud habeam. Cum autem lector, magna ejus dejectione animi conturbationeque mitibus suis adhortatoriisque verbis tunc repressa, ei etiam, ut, quod acciderat, narraret, suasisset, ita dicere incepit: Consuetudinemne, amantissime, qua sacratum illud ciborium cereis intro illuminari oportet, nosti?

[62] Novi, ait. Nec illud, dixit Onesiphorus, ignoras, [monitusque ab eo in somnis, ut sese] ut quisque, secundum quod habuerit propositum, parvos vel magnos cereos isthic offerat? Ac lector: Et illud verum est. Ego igitur, inquit, ut templi custos, utilius quid & Sancto & mihi (vera enim, cum & Deo cuncta sint nota, prædicabo) comparaturum me, ratus, majores quidem cereorum oblatorum statim exstinxi, eorum autem loco tenues & parvos comburendos defixi. Mihi igitur peccatori Sanctus in somnis est visus, dulcique immensæ ejus demissionis voce dixit, Onesiphore frater, non placet mihi, quod operaris: neque enim, ut unius animæ salus, infinita auri pondera mihi placent; nescisne, rem, quæ offertur, quantum ministerio suo fungens visuique objecta manet, tantum Sanctos, ut pro eo, qui illam obtulit, intercedant, movere c?

[63] Cereos igitur, qui offeruntur, ardere sinas, donec alius accedat. [emendaret, in peccatum nihilominus fuisset relapsus,] Ego autem miser expergefactus meaque peccata recogitans, vanam me vidisse imaginem existimabam. Sanctus enim, aiunt, peccatori haud apparet. Postquam autem bis ac ter similem denunciationem in somno accepi, observare eam studui, quod & faciens usque in hodiernum diem mansi; nocte autem illa quispiam advenit maximos etiam afferens cereos; cum autem orasset, discessissetque vir, cereis, ut Achar Dei donario d, inhiavi, cumque, ut eos tollerem ac exstinguerem minoresque eorumdem loco accenderem, gressum moverem, ipsemet Sanctus e sacro conditorio vocem quam maximam emisit, ita clamans ad me: Iterumne eadem?

[64] Ego autem miser vocis timore ita de terra ex agitatione sum levatus, [sibi obvenisse, eidem lectori, postea archiepiscopo, narravit.] ut extra fores fuerim conjectus, ubi & veniens me exanimem & mutum nullumque vitæ indicium habentem invenisti. Hæc quidem sese & vidisse & audivisse, beatus noster & pater & archiepiscopus narravit e; nos autem attendere debemus, quia iis, quæ Dei voluntate a Sanctis ejus præcipiuntur, morem gerere nos oportet; si autem id non facimus, eos in propriam nostram jacturam contristamus. Videtis enim, ad qualem sensum res Sanctum commoverit; ut etiam voce sensibili ad offendentem, cum præsens adstaret, manifeste clamarit; nobis autem propitia erit ejus bonitas, obedientes nos omni ex parte faciens benignis ejus voluntatibus in Christo Jesu Domino, quia eum decet gloria, honor & virtus in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Caput hoc in codice olim Mazarinæo a fol. 63 usque ad fol. versum 66 suppeditatur sub brevi hoc titulo: Περὶ Ὀνησιφόρου τοῦ παραμοναρίου, De Onesiphoro, templi custode; hic autem titulo paulo prolixiori insignitum e bibliothecæ Vaticanæ codice 821 a nobis exhibetur ob rationem, in Annotatis, cap. præcedenti ad lit. a subnexis, adductam.

b Non alium hic, qui, cum præsenti cap. narrata evenere, lector dumtaxat esset, archiepiscopum, quam Eusebium, in Annotatis cap. præcedenti subnexis memoratum, designari, facile ex ibidem dictis colliges, uti & ex narrationis serie hic subjecta, utpote in qua is ab Onesiphoro diserte appellatur Eusebius. Jam vero, cum res ita habeat, hicque certe ante seculi sexti finem ad sedem Thessalonicensem fuerit evectus, ante ejusdem pariter seculi finem, quod hic de Onesiphoro refertur, evenisse necesse est.

c In magnis Græcorum Menæis, in quibus, quæ hic de Onesiphoro etiam narrantur, loco huicrespondentia, quæ una cum adornata a me versione Latina huc transfero, sequentia ad XXVI Octobris leguntur: Ἐπὶ πολὺ καὶ τῶν λαμπάδων ἡμμένων, ἐπὶ πλέον ἱλεοῦται καὶ τὸ θεῖον τῷ προσάγοντι, θὰττον δὲ ἀφαιρουμένων, ὑποτέμνεται… ἐκείνου τὸν ἔλαιον [Note: ] [an non τοῦ ἐλεοῦ?] τὸ πρᾶγμα·. Multis lampadibus accensis, Deus copiosius illi, qui eas offert, fit propititius; celerius autem ablatis, illius misericordiæ opus succiditur; Raderus autem in adornata a sese, quæ penes nos Ms. exstat, Latina Menæorum versione ita in hunc illorum locum, nec immerito, in margine observat: Non videtur hoc ex fide dictum. Deus enim acceptat oblata, prout ab offerentibus fiunt, quibus aliena malitia nihil potest nocere, etiamsi dona furto subducantur. Hinc, quid de Joannis textu, cujus occasione hæc observo, statuendum sit, facile colliges.

d Achar seu, ut communius scribitur, Acham e spoliis Jerichuntinis (adi libri Josue caput VII contra Dei præceptum, qui & Jericho & quæcumque in ea fuerant, anathmate devovenda jusserat, nonnulla surripuit, hincque gravissime, mandante Deo, fuit punitus.

e Quidquid ad hunc usque cap. præsentis locum narratur, apud Mabillonium tom. 1 veterum Analectorum pag. 77 & binis seqq. narratione nonnihil contractiori etiam suppeditatur. Ceterum, cum ob cereos, qui in S. Demetrii honorem accensi fuissent, exstinctos atque ablatos punitus fuisse Onesiphorus hic narretur, idque certe, uti ex mox ad lit. b notatis liquet, ante seculi sexti finem acciderit, consectarium & ex hoc de Sancti miraculis capite est, ut magno is in honore apud Thessalonicenses jam inde ab eodem seculo sexto exstiterit.

CAPUT VIII.
De magna, qua Thessalonicensibus famis tempore Sanctus prodigiose succurrit, sollicitudine ac cura.

a

ὍΤι δε οὐ μόνον ἰδία πολλοῖς, άλλὰ καὶ κοινὴ περὶ πάσαν ὁμοῦ τὴν αὐτοῦ πόλιντὲ καὶ χώραν ἐν διαφόροις καιροῖς ἄμετρον ἐκ φιλοστοργίας τὴν προστασίαν αὐτοῦ καὶ πρόνοιαν πανένδοξος Ἀθλοφόρος Χρίστου ἐπεδείξατο, τὸ καὶ πάλιν ἐνδείκνυται· οὐδὲ γὰρ λήγει ποτὲ πρὸς ἡμᾶς αὐτοῦ ευσπλαγχνία, ὡς οὐδὲ πρὸς τοὺς μετανοοῦντας ἀμαρτωλοὺς ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Διὰ βραχέων σαφηνίσω τῆς ἀληθείας ἔχων ἔτι μάρτυρας συνήλικας πολλούς· βαρβαρικοῦ γὰρ ἔθνους ἀφάτου ποτὲ τῶ πλήθει τῆ θεοφυλάκτω ταύτη τῶν Θεσσαλονικαίων ἐπιβρίσαντος πόλει, περὶ οὕ σὺν Θεῶ φάναι εὐκαίρως ἐν τοῖς κατώπιν διαληψόμεθα· κἄντευθεν μετὰ τὴν ἐκείνων ἀναχώρησιν ἁθρόου λιμοῦ τὴν πόλιν ἅμα καὶ τὴν ὅλην χώραν συνεχόντος διὰ τὸ πρῶτον μὲν τὴν ἰσόψαμμον ἐκείνην τῶν βαρβάρων πληθὺν ἅπαντα τὰ ἐκτὸς τῆς πόλεως καταδεδηχέναι, ὡς καὶ τὸν χοῦν ἐκλῆξαι τῆς γῆς κατὰ τὸ γεγραμμένον· ἔπειτα δὲ καὶ φημισθέντος ἀπανταχοῦ, ὡς πόλις ἐάλω, μηδένα τῶν ἐν πλοίοις ἐμπορευμένων ἐνταῦθα κατώραι, κινδυνος ἰσοπαλῆς τῶ πολέμω μετὰ τὴν ἐκεῖθεν διάσωσιν αὖθις ἐπήρτητο, πάντων ὁμοῦ τῶ λιμῶ σχεδὸν φθειρομένων οἴκοιτε καὶ δημοσία.

[66] Ἀλλ᾽ φιλόπολις καὶ φιλάνθρωπος καὶ πάσης ἔμπλεως ἀγατότητος ὑπερενδοξος ἀθλοφόρος οὐκ ἐνύσταξεν ἐπὶ τῆ συμφορά. οὐδὲ κατημέλησε τῶν οἱκετῶν αὐτοῦ, καίτοι ἀναξίων ὄντων ἡμῶν διὰ τὸ πλῆθος τῶν πεπλημμελημένων ἡμῖν φειδοὺς, καὶ συμπαθείας, καὶ δὴ Στεφάνω τινὶ ναυκλήρω, φόρτον ἐπιφερομένω σίτου καὶ λίαν πολύν, καὶ ἐπὶ τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων πλέοντι ὀπτανεται κατὰ τὸ μέρος Χίου τῆς νήσου ἐν ἡμέρα τηλαυγῶς, ἐν καὶ γράφεται σχήματι ἐν ταῖς εἰκόσι, μέλλοντι τὴν δεξιάν τῆς νηὸς ὁθόνην ἀνελκειν καὶ ἐπὶ τὸ Βυζάντιον, ὡς εἴρηται, ποντοπορεῖν· Παραστὰς οὖν ἐν τῶ πλοίω φησὶ τῶ Στεφάνω· ἀκουσόν μου καὶ τὸ ἀριστερὸν ὕψωσον ἄρμενον, καὶ πλεῦσον εἰς Θεσσαλονίκην ἀχειμάστως καὶ διὰ τάχους.

[67] Χρήζει γὰρ τοῦ εἴδους καὶ καλῶς ἔχεις πρᾶξαι, ἅμα κἀμοῦ προλαμβάνοντός σε ἑκεῖ. Τοῦ δέ ὡς ἐν ἐκστάσει γεγονότος διὰ τὸ παραδόξον τῆς θέας τοῦ Μάρτυρος, καὶ μόλις πρὸς αὐτὸν φθεγξαμένου, ὅτι ἠκούσαμεν, δέσποτα, τὴν πόλιν ἐκείνην ὑπὸ βαρβάρων κατασχεθῆναι, καὶ πῶς ἐκεῖ με κελεύεις γενέσται· ἀθλοφόρος ἀπεκρινατο· ἀληθῶς παρὰ ἀνθρωποῖς ἐλήφθη, ἀλλ᾽ οὐ παρὰ Θεῶ. Πάντα γὰρ δυνατὰ τῶ Θεῶ. ἐκεῖ οὖν πλεῦσον, καὶ ταῖς ὁλκάσι ταῖς ὐπαντώσαις σοι μήνυσον, ὅτι τοῖς οἰκτιρμοῖς τοῦ Θεοῦ Θεσσαλονίκη σέσωσται· καὶ ταῦτα εἰπὼν κατῆλθεν εκ τοῦ πλοίου εἰς τὴν θάλασσαν περιπατῶν ἐπὶ τοῦ ὑδατος λέγων τῶ Στεφάνω· ἰδοὺ ταὑτην πλεῦσον, ὡς ὁρᾶς με προπορευόμενόν σου.

[68] Καὶ δὴ παραχρῆμα Στέφανος διαναστὰς τὴν ἄλλην ὁθόνην τοῦ πλοίου ἀνείλκυσε, καὶ ἔπλευσεν ἐπὶ Θεσσαλονίκην μέχρι πολλοῦ θεόμενος τὸν πανένδοξον Μάρτυρα κατὰ τοῦ πελάγους ὁδεύοντα. Ἀλλὰ καὶ ἄλλους πλείστους ἀναπλέοντας Στέφανος θεασάμενος ἔκραζεν αὐτοῦς κατὰ τὴν παραγγελίαν τοῦ Ἀθλοφόρου, ὡς πόλις συμμαχία Θεοῦ διασέσωσται, καὶ ἔπεισε μεταστρέψαντας εἰς αὐτὴν κατᾶραι. Αὐτὸς πρὸ πάντων ἐλθών ταῦτα πολλοῖς τῶν τῆς πόλεως ἐξηγήσατο, ὅρκω καὶ αὐτοῖς ἕργοις πιστοσάμενος τὸ διήγημα· εὐθὺς γὰρ πανένδοξος Μάρτυς τῆ φιλανθρωποτάτη αὐτοῦ κηδεμονία ἔστρεψε τὸν κοπετὸν τῆς πόλεως εἰς χαράν ἐντὸς ὁλιγων ἡμερῶν πολλῶν προσπλευσάντων ἐμπόρων, φερόντων εἴδη διάφορα, καὶ προφθασάντων τὴν ἐπάνοδον τῶν πρὸς βασιλέα τῆς πόλεως πρεσβευτῶν περὶ τῆς ἀνάγκης τοῦ λιμοῦ φοιτησάντων. Ὄθεν καὶ συμβαλόντες ἐν ἐαυτοῖς καταμαθέτε, πόση σφοδρότης ἐτύγχανε τοῦ κακοῦ, ὅτι καὶ βασιλέως ἀκοὰς πόλις τότε διὰ πρεσβείας ἠνοχλησε. Τῶ δὲ Θεῶ δόξα &c.

[sanctus Thessalonicæ, same post bellum pressæ,] Non solum enimvero privatim multis, sed & omni in commune suæ simul & civitati & regioni diversis temporibus suum ex charitate patrocinium providentiamque glosissimum certaminum Christi Victorem supra modum exhibuisse, illud, quod hic iterum (neque enim ejus aliquando erga nos, uti nec erga peccatores pœnitentes Dei misericordia, cessat benignitas) narrandum occurrit, specimen præbet. Cum multos adhuc veritatis testes æquales habeam, paucis rem declarabo. Postquam in hanc custoditam a Deo Thessalonicensium civitatem impetum aliquando, qua de re, dante Deo, in subsequentibus suo tempore dicere instituemus, gens barbara, multitudine infinita fecisset b; hincque post eorum discessum fames valida civitatem simul ac totam regionem premeret, primum quidem quod illa barbarorum multitudo, arenæ similis, quæ extra civitatem erant, omnia, ita ut nec terræ pulverem secundum quod scriptum est intactum reliquerit, devastasset, deinde vero, quod, cum ubique, civitatem captam esse, esset divulgatum, nemo eorum, qui navigiis mercaturam faciunt, huc respiceret, periculum bello æquale post obtentam ex hoc incolumitatem, omnibus simul fame & domi & publice fere pereuntibus, rursus impendebat.

[66] Verum, qui civitatis amans & misericors & omni bonitate plenus est, [per Stephanum nauclerum, cum frumento, quod vehebat, Thessalonicam] gloriosissimus certaminum Victor calamitati haud indormivit, nec nos servos suos, utut ob multitudinem eorum, quæ a nobis erant peccata, venia & commiseratione indignos, neglexit, ac Stephano cuidam nauclero, qui maximum frumenti onus vehebat, civitatumque reginam c versus navigabat, ad insulæ Chii plagam d, habitu, quo in imaginibus pingitur, assumpto, clare in die apparet, cum is dextrum navis velum levaturus, Byzantiumque versus, ut dictum est, navigaturus esset. Adstans igitur in navi dicit Stephano; Audi me & sinistrum leva velum, tranquilleque & velociter Thessalonicam naviga.

[67] Frumento enim indiget, facileque id facere potes, [navigare in apparitione, qua ei sese spectandum præbet, jussum,] eo me simul præcedente te. Cum autem is mira Martyris visione veluti extra se raptus esset, ægreque illi dixisset, audivimus, Domine, civitatem illam a barbaris captam esse, & qui eo ire me jubes, certaminum Victor respondit: Vere apud homines capta est, at non apud Deum. Omnia enim Deo sunt possibilia. Illuc ergo naviga navibusque tibi occurentibus nuncia, Thessalonicam Dei misericordia salvatam esse. Atque, his dictis, e navi in mare descendit, supra aquam dum ambulat, Stephano dicens: Ecce, eadem, qua me præeuntem vides, via naviga.

[68] Atque Stephanus statim surgens aliud navis velum levavit Thessalonicamque navigavit, [aliosque, quos, ut idem faciant, e Sancti præcepto Stephanus movet, succurrit.] gloriosissimum Martyrem diu supra mare euntem cernens. Sed & alios præternavigantes cum Stephanus vidisset, Thessalonicam Dei auxilio esse salvatam, iis secundum certaminum Victoris præceptum clamavit, utque ad illam, converso cursu, appellerent, suasit. Hæc ille, cum ante omnes advenisset, multis civitatis narravit, juramento ipsisque operibus narrationi fidem faciens e. Statim enim gloriosissimus Martyr benignissima sua cura civitatis luctum in gaudium convertit, multis intra paucos dies mercatoribus adnavigantibus, qui diversos afferebant cibos, legatorumque civitatis, qui ob famis calamitatem ad imperatorem iverant, reditum præveniebant. Unde & in vobis id recogitantes discite, quanta fuerit vehementia mali, ob quod etiam imperatoris aures per legationem civitas tunc turbarit. Deo nostro gloria &c.

ANNOTATA.

a Eadem, quæ hic, in codice olim Mazarinæo, supra sæpissime laudato, a fol. verso 66 usque ad fol. 69 narrantur, brevemque hunc sequentem, cui paulo auctiorem ob rationes, in Annotatis, quæ duobus proxime prægressis capp. subnexui, adductas, hic substitui, titulum habent sibi præfixum: Περὶ τῆς ἐν λιμῶ πρόνοιας τοῦ Μεγαλομάρτυρος, De magni Martyris in fame providentia.

b Dubitandum non apparet, quin hic Joannes de Avarum contra Thessalonicenses expeditione, de qua infra cap. 13 ex instituto tractat, sermonem faciat; quare, cum hæc, Mauritio imperante seu inter annum 582 & annum 603, uti in Annotatis cap. isti subdendis docebo, evenerit, quo tempore circiter, quæ hic mox narrantur dictamque expeditionem proxime excepere, acciderint, quisque haud difficulter statue.

c Per civitatum reginam apud scriptores Græcos Constantinopolis non raro intelligitur, idque hic nominatim apud Joannem fieri, ex iis, quæ mox subduntur, manifestum est.

d Insula hæc in mari Ægeo, hodie Archipelago, haud procul ab Ionia sinuque Smyrnæo sita est, ita ut, qui inde Constantinopolim cogitat, dextram versus, qui vero Thessalonicam navigat, sinistram versus cursum debeat dirigere, quemadmodum e Geographicis insularum Archipelagi tabulis inspectis patescet. Hæc ad eorum, quæ mox hic subduntur, intelligentiam.

e Et hæc, quæ huc usque cap. præsenti narrantur, apud Mabillonium tom. 1 Analectorum Veterum pag. 79 & binis seqq. compendio ab Anastasio Bibiothecario exposita invenies.

CAPUT IX.
Qui Sanctus alio adhuc tempore Thessalonicæ fame pressæ prodigiose succurrerit.

a

Ἄλλας πόσας ἔχομεν ἀπαριθμεῖν τοῦ Μάρτυρος ὁμοιοτρόπους εὐεργεσίας! Πόσος δὲ χρόνος ἀρκέσει τοῦ συγγράφειν τὰ τοιαῦτα δωρήματα; Οὐκοῦν μόνον τὸ πρὸ βραχέος ἄρτι γενόμενον διηγήσομαι, αὔταρκες ὑπαρχὸν ἐναργῶς παραστῆσαι τοῖς νήφουσι τῆς θεοφόρου προνοίας τοῦ Μάρτυρος τὸ ἀένναον. Ἅπαντες ἴστε τὴν πρὸ βραχέος λίαν καιροῦ γενομένην τοῦ σίτου σπάνιν, οὐ κατὰ ταῦτην μόνον τὴν θεοφρούρητον πόλιν, ἀλλὰ καὶ πανταχοῦ σχεδὸν, ὡς καὶ εἰς αὐτὴν φθάσαι τὸ κακὸν τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων, ὅπωστε πάντες ἐν ἀθυμία δεινῆ κατετήκοντο, πάντων ἅμα καὶ τῶν ἄλλων εἰδῶν συνακολουθησάντων ὥσπερ τῶ ὁμοιώματι τῆς τοῦ σίτου στενώσεως· ὅπερ καὶ κυρίως λιμὸν οἵ ἀκριβέστεροι ὀνομάζουσιν· ὅτ᾽ ἂν γὰρ, τὸ βαρὺ καὶ τηκόψυχον τῆς τοῦ σίτου σπάνεως ἑτέρων εἰδῶν, ὡς εἰκὸς, ὑπέντων, δυνατὸν εἴη κατὰ τὰς ἀγορὰς μεταδεύεσθαι, οὐκ εἶναι λιμὸν τὸν τοιοῦτον τεθεσπίκασιν οἵ ἐχέφρονες· εἰ δὲ μὴ εὔπορον ἔσοιτο, ὅθεν περὶ τὸν σίτον ἀνία μεθόδω τινὶ δόξει διοικονομεῖσθαι κατὰ τοὺς δήμους, τότε τὸ ἀμήχανον τοῦ μηδὲν ὑπεῖναι ἔργω καὶ ὀνόματι κυρίως τὸν λιμὸν ἀπεργάζεται.

[70] Τοιαύτη κακία τότε τῆς Θεσσαλονικαίων πιεζομένης μεγαλοπόλεως, καὶ μεῖζον κακὸν τοῦ παρόντος τότε λιμοῦ τὴν προσδοκωμένην ταραχὴν κατορρωδούντων ἁπαντῶν, κοινὸς τῆς χώρας ἁπάσης παρὰ Θεῶ πρεσβευτὴς φιλόπολις καὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν ἀμνήμων τοὺς ἀφάτους οἰκτιρμοὺς τοῦ πολὺ εὐσπλάγχνου Θεοῦ καὶ σωτῆρος Ἰεσοῦ Χριστοῦ νοητῶς ἐκμαξάμενος καὶ στήθη νοερὰ τῆς αὐτοῦ φιλανθρωπίας ἐναργῶς δεικνύμενος πᾶσιν πανένδοξος Μάρτυς Δημήτριος νεύματι θείω ἐκ πλείστων καὶ διαφόρων χωρῶν ὀλκάδας ὑπερφερῶς μεμεστωμένας τῆ θρεψαμένη ἀπέστειλε ποικίλων καρπῶν ὑγρῶντε καὶ ξηρῶν καὶ πάσης πρὸς ἀνθρωπίνην δίαιταν ἀγαθωσύνης, ὡς εὐθὺ τὴν ἐλπίδα μὲν τῶν ὅσον οὔπω προσδοκωμένων θλιβερῶν διαρραγῆναι, καίτοι χειμερίου καιροῦ πλησιάζοντος· εἰς ὕμνους δὲ Θεοῦ τραπῆναι τὴν πόλιν, ὡς οὐκ ἀνθρωπίνη προνοία διασωθεῖσαν, μόνη δὲ κηδεμονία καὶ χάριτι πλείστη τοῦ Μάρτυρος.

[71] Ἀλλὰ ναί, φης, τὸ πρᾶγμα γεγενῆσθαι; φαμὲν· οὐ γὰρ ἅπερ ὀφθαλμοῖς εἴδομεν, δυνάμεθα μὴ ὁμολογεῖν· πῶς δὲ πεισθῶμεν προνοία τοῦ ἀθλοφόρου ταῦτα γεγενῆσθαι, μηδενὸς τῶν τηνικαῦτα προσπλευσάντων ἐμπόρων ὀπτασίαν τινα παρὰ τοῦ Μάρτυρος αὐτοῖς γεγενημένην ὁμολογήσαντος ἐπὶ τῶ τὰ ἐνθάδε καταλαβεῖν. Ἄλλ εἰ καὶ μὴ τοῖς προσπλεύσασιν, ὡς ἔφης, ἐμπόροις τηλαυγγῶς Μάρτυς ἑαυτὸν ἐνεφάνισεν, ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν νοητῶς συλλαλήσας θειοτέρα ἐπισκιάσει πρὸς ἡμᾶς ἔπεισεν στείλασθαι, καὶ τοῦτο πληροφορήσει τὴν πιστὴν ἀκοὴν τὸ γεγονὸς τότε σὺν ἀληθεία πάση. Ἀνὴρ γὰρ πιστὸς τῶ κατὰ τὴν Ἄβυδον μεγαλοπρεπεῖ ἐξυπηρετούμενος κόμητι, καὶ τὴν Χίων νῆσον αὐτοῦ κελεύσει καταλαβὼν, ἐπὶ τῆ τῶν πλοῖων προτροπῆτε ἅμα καὶ κατεπίξει ἀσχάλλων καὶ λίαν ἀθυμῶν ἐπὶ τῆ σπάνη τῶν ἀναπλεόντων, ὁρᾶ καθ᾽ ὕπνους, ἔπειτα καὶ ἐγρηγόρως φωνὴν ἀκούει παραπλησίαν τοῖς ὀνείρασι, τοίαδε πρὸς αὐτὸν φθεγγομένην.

[72] Τί, φῇς, ἀθυμεῖς καὶ οδύρη; ἀκριβως ἴσθι, ὥς Δημήτριος κάθηται προἀῤῥαβωνιζόμενος τὰς νῆας ἀπάσας καὶ πέμπων εἰς Θεσσαλονίκην· δὲ διαναστάς καὶ πορευθεὶς ἐπὶ τὸ μαρτύριον τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Ἰσιδώρου, ὀφείλων ἀκριβέστερον καταμαθεῖν ἀπὸ τῶν ἐγχωρίων τίς Δημήτριος οὔτος· ἅμα δὲ καὶ τῶ ἀρτίως λεχθέντι ἁγίω μάρτυρι μετὰ δακρύων εὐξάμενος φανερωθῆναι αὐτῶ τοῦ πράγματος τὴν ἀκρίβειαν, ἵνα μὴ ἀδόκιμος παρὰ τῶ στείλαντι αὐτὸν δοκιμασθῆ καὶ ἀπόβλητος, ἀκούει πάλιν παρὰ τῶν ἐκεῖσε πασχόντων ὑπὸ τῆς κρεῖττονος δυνάμεως διαλεγομένων τῶν ἐν αὐτοῖς δαιμονίων, καὶ ἀκουσίως φανερούντων αὐτῶ τὴν ἀλήθειαν· ἐκραύγαζον γὰρ, ὅτι Δημήτριος ἐκεῖνος, ὠνείδιζον δὲ αὐτῶ καὶ τὸν διὰ λόγχης βίαιον θάνατον, ὥσπερ καὶ ποτὲ τῶ ἁγίω προδρόμω καὶ βαπτιστῆ τοῦ Χριστοῦ Ἰωάννη τὴν ἀποκοπὴν τῆς κεφαλῆς ἐπετώθαζον, ἐπεὶ βοητὸς ἐγεγόνει τῶ μεγάλω καὶ πιστῶ βασιλεῖ Θεοδοσίω κατ᾽ εὐγενίου τοῦ τυράννου στρατευσαμένω πρὸς πόλεμον, κἀνταῦθα τοίνυν ἐβόων, ὡς εἴρηται, ὅτι λογχόπληκτος καὶ βιαιοθάνατος ἐκεῖνος, προσθέντες καὶ τὸ ἁγίον τοῦ μάρτυρος ὄνομα, ἐκεῖνος, φασὶ, ἄπαντα τὰ πλοῖα εἰς Θεσσαλονίκην ἀπέστρεψεν.

[73] δὲ ἀνὴρ τούτων άκούσας μετὰ καὶ τῶν συνόντων αὐτῶ ἐπεσφράγισε μὲν, ὡς ἀληθῆ τὸν ὄνειρον αὐτοῦ καὶ ἣν ἤκουσε φωνὴν, μὴ διακρίνας δὲ τὸ ἀληθὲς, ἀλλ᾽ ὑποτοπήσας τοὺς ὑπάρχους τοῦ Ἰλλυρικοῦ ἄνθρωπον ἴδιον στεῖλαι Δημήτριον ὡς εἰκὸς ὀνομαζόμενον, τοὺς προστυγχάνοντας ἐμπόρους πειθοῖ καὶ ἀνάγκη τὴν ἐπὶ Θεσσαλονίκην στέλλεσθαι βιαζόμενον, γράμμασι παραχρῆμα κέχρηται πρὸς τὸν τηνικαῦθα τὴν ἔπαρχον ἐγχειρισμένον ἀρχὴν τοῦ Ἰλλυρικοῦ καταβοῶν τὴν ἀδικίαν, προσθεὶς καὶ τὸ ὄνομα τοῦ πεμφθέντος δῆθεν παρ᾽ αὐτοῦ Δημητρίου ἐπὶ τῆ τῶν πλοίων ἀναγκαστικῆ προτροπῆ· οὐκ ἠμέλησεν δὲ, ἀλλὰ καὶ τῶ στείλαντι αὐτὸν ἐν Χίω, καὶ τὴς Ἀβύδου προκαθημένω γεγράφηκε διαβάλλων τοὺς ἐπάρχους Θεσσαλονίκης, γνωρίσας αὐτῶ τὰ κατὰ λεπτόν καὶ τὸ ὄνομα τοῦ πεμφθέντος Δημητρίου, ὡς ἐκεῖνον κινηθέντα θυμῶ βασιλεῖ ταῦτα προσανοίξαι, καὶ βασιλέα πάλιν τὸν φιλόχριστον ἐπιπληκτικαῖς πρὸς τοὺς ἐπάρχους κελεύσεσι χρήσασθαι περὶ τούτων.

[74] Ταῦτα δὲ ἐξ οἰκονομίας Θεοῦ ταραχὴν τοσαύτὴν ἐδέξαντο, ἵνα θεάρεστος πρόνοια καὶ φιλάνθρωπος κηδεμονία τοῦ πανενδόξου Ἀθλοφόρου κηρυχθῆ ἐν τοῖς πέρασι, καὶ γνῶ πᾶσα οἰκουμένη, ὅτι οὐδὲ τοκεὺς φιλόπαις τῶν γνησίων υἱῶν ἐπεμελήσατο οὕτως ποτὲ, ὡς πολύσπλαγχνος καὶ χριστομίμητος τοῦ Μάρτυρος φιλανθρωπία τῶν ἁμαρτωλῶν ἡμῶν καὶ δουλῶν αὐτοῦ μετὰ Θεὸν προενόησε καὶ τηλικούτου κινδύνου, μηδὲν ἡμῶν μεριμνησάντων ἀπέσπασεν· αὐτοὶ ἡμῖν ταῦτα καὶ ἑτέροις πολλοῖς οἵ ἐνδοξότατοι ὕπαρχοι διηγήσαντο, πείσαντες μεθ᾽ ὅρκων, ἡμᾶς μὲν αὐτοψεῖ, τὸν δὲ ἐν Χίω ἄνδρα διὰ γραμμάτων, καὶ αὐτὸν δὲ βασιλέα δι᾽ ἀναφορᾶς πρεπούσης, ὥς εἴρηται, καὶ ἐνωμότου, ὥς οὐδεὶς πέπομφε τινὰ ἐπὶ τούτω, πλὴν ἐν μόνη Σικελία κατὰ κέλευσιν βασιλικήν· ὅς οὐδὲ ὑπέστρεψεν ἔτι, ἔφασαν, Ἄλλ᾽ οὐδὲ ὅλως ἐχεί ἄνθρωπον αὐτῶ ἐξυπηρετούμενον Δημήτριον προσονομαζόμενον.

[75] Ἄλλ᾽ ὅτι δεσπότης μετὰ Θεὸν τῆς πόλεως Θεσσαλονίκης μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Δημήτριος πάνένδοξος αὐτὸς λεηλατουμένην λιμῶ τὴν αὐτοῦ πόλιν θεασάμενος κατηλέησεν, καὶ τὴν πρόνοιαν τοῦ μὴ πάντας ἀρδην ἀποθανεῖν ἐποιήσατο. Ἀλλὰ τί περὶ τὰ μείζονα σπεύδοντες τοῖς ἐλαχίστοις τούτοις ἐνδιατρίβομεν; Ὅτι μὲν γὰρ καὶ ταῦτα μέγαλα, καὶ θαυμαστὰ, προφανές. Πῶς γὰρ οὐ μεγάλα τὸ κινδύνων καὶ θανάτων αὐτῶν ἀπροσδοκήτως οὐχ ἅπαξ, οὐδέ δὶς, ἀλλὰ καὶ πάλιν καὶ πολλάκις ῥυσθῆναι πόλιντὲ, καὶ χώραν ἔθνους σὺν Θεῶ φάναι τοσούτου; Ἀλλὰ πρὸς τὰ μέλλοντα λέγεσθαι συγκρινόμενα ταῦτα, λίαν ἐξευτελίζειν τὴν ὑπερφυᾶ δόξαν τοῦ μάρτυρος νομισθήσονται, ὅθεν δύο τινῶν κεφαλαίων ἐπιδρομάδην μνησθεὶς ἐπὶ τὰ ἐπηγγελμένα τρέψω τὸν λόγον· ἐν χῶ ἰῦ τῶ κῶ ἡμῶν, ὅτι αὐτῶ πρέπει δόξα, τιμὴ &c.

[Fame proprie dicta, cujus hic notitiam dat auctor.] Quot alia similia Martyris beneficia enumeranda habemus! Quantum vero, ut hujusmodi munera litteris consignentur, tempus sufficiat? Solum igitur, nuper modo factum, quod per se, ut sanæ mentis hominibus jugem deiferi Martyris curam manifesto commonstret, sufficiens est, narrabo. Nostis omnes frumenti penuriam, quæ brevissimum ante tempus non solum in hac custodita a Deo civitate, sed & ubique fere fuit b, adeo ut & ad ipsam civitatum reginam malum sit progressum, utque omnes præ gravi animi dejectione contabescerent, aliis simul omnibus cibis veluti penuriæ in frumento similitudinem consectantibus; quod & sagaciores famem proprie appellant. Quando enim, gravem animosque tabefacientem frumenti penuriam cibis aliis, ut par est, supplentibus, necessaria emere c in foris possibile est, famem proprie tunc non esse, cordati judicarunt. Quod si autem in promptu haud fuerit, unde frumenti angustiæ methodo quadam in populis occurri videatur, tunc ipsum illud nihil esse in promptu, quod id fiat, & opere & nomine proprie famem facit.

[70] [Thessalonicæ rursus pressæ onustas commeatu naves submisisse Sanctus narratur,] Cum malo hujusmodi magna premeretur Thessalonicensium civitas, exspectatumque, quod præsenti tunc fame majus malum erat, tumultum omnes timerent, communis regionis totius apud Deum intercessor, civitatis amans peccatorumque nostrorum immemor, qui ineffabiles misericordissimi Dei ac servatoris nostri Jesu Christi misericordias commiseratione exprimit, intellectualeque misericordiæ suæ pectus dilucide omnibus ostendit, gloriosissimus martyr Demetrius nutu divino e plurimis ac variis regionibus naves, diversis fructibus, & humidis & siccis, reque omni, quæ ad victum humanum conducit, præstanter repletas, civitati altrici d submisit, adeo ut tantum non exspectatis afflictionibus spes quidem major, utut tempore hiemali instante, efficeretur statim, ad Dei autem laudes civitas, veluti non humana providentia, sola autem Martyris cura maximaque charitate servata, converteretur.

[71] [idque vere ab co prodigiose factum, ex oblata viro cuidam] Itane vero, ais, res facta fuerit? Ita affirmamus: non enim, quæ oculis vidimus, possumus non confiteri. Quomodo autem certaminum Victoris providentia, cum mercatorum, qui tunc adnavigarunt, nemo, dum huc appulit, visionem sibi a Martyre fuisse oblatam, agnorit, facta esse illa, inducamus in animum? Verum, etsi quidem, ut dixisti, mercatoribus adnavigantibus dilucide sese Martyr spectandum haud dederit, in cordibus eorum intellectualiter loquens diviniori obumbratione, ut ad nos navigarent, suasit, reique, quod tunc omni cum veritate factum est, fidelem auditum convincet. Vir fidelis, qui magno Abydi e inserviebat comiti, Chiumque f insulam hujus jussu moderandam acceperat, de navium digressione moraque dolens, ac animum ob navigantium raritatem despondens, in somno visionem habuit ac deinde etiam vigilans audivit vocem, quæ visioni respondebat, hæc ad illum dicentem.

[72] Dic, quid animum despondens, doloreque consumeris? [visione, energumenorum] Certo scito, Demetrium naves omnes, datis arrhis, præripere Thessalonicamque mittere. Ille autem surgens, seque ad Isidori martyris g, pulchris victoriis decorati, ædem conferens, cum ab indigenis, quis iste esset Demetrius, exactius discere vellet, simul autem & dicto sancto martyri cum lacrymis supplicaret, ut sibi, ne ab eo, qui illum misisset, reprobus ac vilis æstimaretur, accuratam rei veritatem aperiret, audivit id rursus ex iis, qui ibidem a potentia majori patiebantur, loquentibus per eos dæmonibus, inviteque veritatem ei manifestantibus. Exclamabant enim, Demetrium illum (exprobrabant autem ei violentam, quam hasta subierat, necem, uti etiam olim sancto præcursori ac Baptistæ Christi Joanni capitis abscissionem objiciebant, cum magno ac fideli imperatori Theodosio, contra Eugenium tyrannum bellum gerenti, auxiliator fuisset h) illum igitur, ut dictum est, exclamabant, lancea confossum vique occisum, prolato etiam sancto Martyris nomine, naves omnes in Thessalonicam abduxisse.

[73] Cum autem vir hæc una cum eis, qui ei aderant, [dictis, aliisque, quæ hic] audivisset, firmius quidem, somnium suum vocemque, quam audierat, vera esse existimabat; veritatem autem non discernens, sed, Illyrici præfectos hominem suum, Demetrium, ut verosimile erat, nominatum, qui mercatores omnes occurrentes suasione sua, vel etiam necessitate Thessalonicam proficisci cogeret, misisse suspicatus, statim ad illum, qui tunc erat præfecti munere Illyrici principatum administrans, litteras dedit, injustitiam inclamans, nomenque illius, Demetrii nimirum, qui ab eo, ut naves cogeret, missus erat, adjiciens. Nec hic quievit, sed & ad illum, qui eum in Chium miserat, Abydique principatum obtinebat, litteras, quibus Thessalonicæ præsides criminabatur, scripsit, ei etiam, quæ ad astum & nomen missi Demetrii spectarent, nota faciens, quo is, ira commotus, imperatori ista significaret, rursusque imperator Christi amans increpatoria de iis mandata præsidibus daret.

[74] Tantum autem e Dei ordinatione hac in re fuit turbatum, [in medium adducit,] ut Deo placens gloriosissimi certaminum victoris providentia misericorsque cura in finibus vulgaretur, universaque terra nosceret, neque parentem, filiorum amantem, ita aliquando genuinos filios curasse, ut multum misericors Deumque imitans Martyris clementia nobis peccatoribus ejusque servis post Deum prospexit, periculoque hujusmodi nec cogitantes evulsit. Hæc ipsi nobis multisque aliis narrarunt gloriosissimi præfecti, juramento asseverantes, nobis quidem coram, viro autem, in insula Chio constituto, per litteras, ipsique porro imperatori convenienti jurataque, ut dictum est, relatione, a nullo ad istud quemquam, præterquam in solam Siciliam, qui nec adhuc, dicebant, reversus esset, sed nec omnino hominem, sibi ministrantem, qui Demetrius appellatus esset, haberet, e mandato imperatorio missum fuisse.

[75] [Joannes contendit.] Ast ipsum civitatis Thessalonicensis post Deum dominum, gloriosissimum Christi martyrem Demetrium, cum civitatem suam fame afflictam vidisset, illius fuisse misertum, curaque sua, ne omnes penitus morerentur, effecisse i. Verum quid ad majora properantes minimis hisce inhæremus? Esse enimvero & illa magna & mira, manifestum est. Quomodo enim, periculis ipsaque morte inexspectato non semel, neque bis, sed & iteratis vicibus & sæpe civitatemque & tam numerosæ gentis regionem fuisse, Deo dante, liberatam, magna haud dicamus k? Verum si ad ea, quæ dicenda sunt, comparentur, nimium attenuare eximiam Martyris gloriam videbuntur: quare, cum duo adhuc quæpiam capita cursim memoraro, ad ea, quæ promisi l, convertam sermonem in Christo Jesu Domino nostro, quia ipsi convenit gloria & honor &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc in codice olim Mazarinæo, e quo hic editur, pag. 69 & quinque seqq. recensetur, contractiori isthoc titulo insignitum: Ἕτερον περὶ τῆς ἐν λιμῶ προνοίας τοῦ Μάρτυρος, Aliud, (miraculum nimirum) de Martyris in fame cura. Apud Mabillonium porro tom. 1 Veterum Analectorum pag. 81 & seq. exhibetur etiam compendio, per Anastatium Bibliothecarium concinnato.

b Licet ordinem, quo quæque gesta sunt, Joannes Thessalonicensis in narrando non accurate ubique observet, serius tamen, quæ hoc, quam quæ præcedenti cap. refert, accidisse reor, quod illa, at non item hæc, brevi admodum tempore, antequam ab eo litteris consignarentur, evenisse, tradat.

c Cum tam verbum Δευέσται quam Δεέσται egere seu necessariis carere significet, verbum Μεταδεύεσται, quod frustra in Lexicis quæsivi, idem hic, quod necessaria emere, seu comparare, verosimillime significare, modove certe haud multum absimili exponendum, spectato sensu, existimo.

d Cum Sanctus, uti in Commentario prævio § III docui, Thessalonicæ educatus fuerit, Græcumque verbum Τρέφειν idem, quod Latinum Educare seu alere, significet, ideo hic deductum ab hoc verbo aoristi primi participium medium θρεψαμένη, in dativo positum, quod ei prætereavocem πόλει subintellectam putem, Civitati altrici interpretatus sum.

e Hoc nomine olim fuit distincta, quæ hodie Aveo, Turcis Aidos, dicitur, urbs Thraciæ, in ora Bosphori Thracii sita, arceque valida, quæ una ex Dardanellis est, munita. Adi ad vocabulum Abydus Baudrandum in Dictionario geographico.

f Pro hujus insulæ qualicumque notitia videsis Annotata, cap. præcedenti ad lit. ad subnexa.

g De S. Isidoro, martyre in insula Chio, ad XXV Maii diem, quo in Martyrologio Romano annuntiatur, actum apud nos est; is autem, uti ex ibidem in medium adductis liquet, ecclesiam nomini suo sacram in insula Chio habuit, ut certe hic ipse sanctus Isidorus martyr apud Joannem Thessalonicensem hoc loco memoretur. Verum num ecclesia mox dicta, alterave, in insula Chio pariter existens, ei simul & S. Victori martyri fuit sacrata? Est sane, cur ita ex Anastasii Bibliothecarii apud Mabillonium loco proxime citato existimes; ibi enim Anastasius, quæ Græcis hisce, δὲ διαναστὰς καὶ πορευθεὶς ἐπὶ τὸ μαρτύριον τοῦ καλλινίκου μάρτυρος Ἰσιδώρου, Joannis verbis respondent, sequentia Latina suppeditat: Qui surgens perrexit ad ecclesiam sanctorum Victoris & Isidori; verum prava interpretatione usus hic est Anastasius. Adi Commentarium prævium num. 79.

h Ad XXIV Junii diem, quo S. Joannis Baptistæ nativitas in Martyrologio Romano celebratur, actum apud nos de hoc sancto præcursore Domini jam est; ex iis autem, quæ ibidem in concinnato de eo Commentario historico num. 106 & binis seqq. e Sozomeno in medium adducta sunt, confirmantur, quæ hic apud Joannem narrantur de jactis a dæmone in Joannem Baptistam convitiis, quod hic Theodosio imperatori, adversus Eugenium tyrannum, quod anno 394 evenit, bellum gerenti, esset auxilio.

i Multum enimvero Joannes Thessalonicensis, ut prodigiose a Sancto Thessalonicensibus fame pressis iterum fuisse succursum, ostendat, hoc pariter capite ad hunc usque locum laborat, nec, ut apparet, infelici prorsus successu.

k Suppeditatus hoc loco a Joanne textus Græcus paulo videtur obscurior; ei tamen, quam hic vides, interpretationem adaptandam, e sensus contextu existimavi; siquis interim meliorem attulerit, eam ego libenter amplectar.

l Sese in subsequentibus de bello, a gente barbara, multitudine infinita, adversus Thessalonicam gesto, acturum, Joannes supra cap. 8 sub initium promisit, reque ipsa infra, duobus adhuc, quibus res aliæ tractantur, præmissis capitibus, de eo agit; ut adeo, dum, duobus memoratis capitibus, sermonem ad promissa sese conversurum, hic dicit, de bello illo loqui existimandus sit.

CAPUT X.
Qui Sanctus in bello intestino populique seditionibus Thessalonicæ etiam succurrerit.

a

ΟὙ γὰρ μόνον ἐν λοιμοῖς καὶ λιμοῖς μυριάκις φιλόπολις οὗτος καὶ ὑπερένδοξος ἀθλοφόρος ἐκ παλαιοῦ καὶ μέχρι τοῦ νῦν τὸ περὶ τὴν χώραν εὔσπλαγχνον πρακτικῶς ἐπεδείξατο, ἀλλὰ καὶ ἐμφυλίων πολέμων, καὶ δημώδους ζάλης ἀναρίθμητα κύματα κατὰ διαφόρους καιροὺς ἐν αὐτῇ διεσκέδασεν τῇ προς Θεὸν παῤῥησίᾳ τὰς βαινομένων θυμῶν φλυκτήας ἐπιδροσίζων. Ἐκάστοτε ἑνὸς δὲ κἀπὶ τούτων καὶ μόνου μνησθήσομαι διηγήματος ἀναζωπυρῶν τὰς καρδίας ὑμῶν πρὸς ὕμνον Θεοῦ, καὶ δόξαν τοῦ Μάρτυρος: τῷ γὰρ εὐπεριγράπτῳ, καὶ ταχυφράστῳ τῶν μεγαλιῶν αὐτοῦ τὴν πνευματικὴν ὑμῶν ἀναφλέγων δίψαν οὐ παύσομαι.

[77] Ἐπὶ τῆς μετὰ Μαυρίκιον τὸν τῆς εὐσεβοῦς λήξεως βασιλείας, ἴσθε σχεδὸν ἅπαντες, οἵους κατὰ πόλιν ἤγειρεν κονιορτοὺς διάβολος, ψύξας τὴν ἀγάπην, καὶ μισαλληλίαν σπείρας κατὰ τὴν ἀνατολὴν πᾶσαν, καὶ Κιλικίαν, καὶ Ἀσίαν, καὶ Παλαιστίνην, καὶ πάσας τὰς ἀμφὶ τὰ ἐκεῖσε μέρει πατρίδας ἕως καὶ αὐτῆς τῆς βασιλίδος τῶν πόλεων, οὕτως ὡς μὴ μόνον ἐξαρκεῖν τοῖς δήμοις τὸ κατ᾽ ἀγορὰν αἵμασιν ἐμφυλίοις μεθύσκεσθαι, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ πρὸς τὰς ἀλλήλων οἰκίας ἐπεισπηδᾶν, καὶ τοὺς αὐτόθι μὲν ἀποσφάττειν ἐλεεινῶς, καὶ διὰ τῶν ὑψηλωτέρων δωμάτων ἔτι ζῶντας ἀκοντίζειν ἐπὶ τὸ ἔδαφος γύναιάτε, καὶ παῖδας, καὶ γέροντας, καὶ νέους ὡς εἰκὸς ἀσθενεῖς, ὅσοι διὰ ἀδρανίαν σωμάτων ἐκφυγεῖν τὰς τῶν ἀνελθόντων μιαιφονίας οὐκ ἴσχυσαν, λεηλατεῖν δὲ βαρβάρων δίκην τοὺς ὁμοδιαίτους, καὶ γνωρίμους, καὶ ὡς εἰκὸς συγγενεῖς, καὶ καθάπαντα ταῦτα καὶ τὰς οἰκίας αὐτὰς πυρπολεῖν, ἵνα μὴ δὲ οἱ τριβέντες ὡς εἰκὸς, καὶ ἐν πτωχίᾳ τὴν ζωὴν ποριζόμενοι διαλάθωσιν.

[78] Ἦσαν μὲν οὖν, ὡς εἴρηται, πάντες οἱ κατ᾽ ἐκεῖνα τὰ κλίματα χωροὶ τῆς δαιμονικῆς ταύτης ἀνδροκτασίας, καὶ λεηλασίας ἀνάπλεοι, καὶ κατὰ τὸ γεγραμμένον σπήλαια ληστῶν· ὥσπερ δὲ τινος πυρποληθέντος τόπου, καὶ τῆς φλογὸς κατακρατούσης τῶν ἀπομαχομένων τῷ ὕδατι αἱ πέριξ οἰκίαι τῃ σφοδρότητι θερμαινόμεναι τοῦ καπνοῦ, αὐταίτε μελαίνονται δαλοῦ δίκην, καὶ πρὸς ἄναψιν ἐτοιμόταται γίνονται, μιᾶς τινὸς, καὶ βραχείας προφάσεως, καὶ ταύτης προσδοκησίμου δρασσόμεναι, οὕτως καὶ τὰς περὶ τὸ ἰλλυρικὸν ἁπάσας πόλεις τῶν ἀνατολικῶν φήμη διανεμηθεῖσα κακῶν. Τινὰς μὲν κατεζόφωσε τοῖς τῆς φιλαργυρίας θυμοῖς καὶ τὰς ἐμφυλίους φλόγας ἐν αὐταῖς τοῖς φυνικοῖς φρυγάνοις ἀνῆψεν: ἤδη δὲ καὶ τὴν μαρτυροφύλακτον τῶν Θεσσαλονικαίων μητρόπολιν ἀνεκύκλουν ταῖς αὖραις τὰ τῶν πλησιωχωρῶν δραματουργήματα, καὶ τὸ τῆς ἀγάπης αὐτῶν τηλαυγές, καὶ Ἀπόστολος δι᾽ ἐπιστολῶν ἐμακάρισεν, τῇ τοῦ φθόνου παρεισδύσει κατακρατηθὲν ἐμελαίνετο.

[79] Ἦντὲ βλέπειν ἐλεεινῶς τηνικαῦτα, τὴν τῆς ὁμοφροσύνης μητρόπολιν θάλασσαν διχονοίας γεγενημένην· οὐδεὶς λοιπὸν ὑγιῶς τῷ πλησίον προσέβλεπεν, τοῦ ἀπροσδοκήτου κακοῦ! Οὐ δὲ συγγενικὸς θεσμὸς τὴν ἐπισκήψασαν νόσον ἰατρεύειν ἐξισχύων. Ἀλλ᾽ ὥσπερ ἐν ἀχύρων σωρείᾳ φλόξ κεκρυμμένη, μόνῳ διασμύχεται τῷ καπνῷ τυφομένη, καὶ μικρὰς ἐπιθυμεῖ διασκαλεύσεως τῶν ἐπικειμένων ἀχύρων, εἰς τὸ τὴν αὐτῆς παμφάγον ὁρμὴν διεγήντασαν, πάντα διακαῦσαι, καὶ κατατεφρώσαι τὰ περικείμενα, οὕτως πόλις ὑπὸ τοῦ δαίμονος ὕπουλος οὕτως ὤδινον τὴν κατ᾽ ἀλλήλων διαφθορὰν, καὶ μικρᾶς ὡς ἐπὶ τοῦ παραδείγματος τῶν ἀχύρων ἐδεῖτο προφάσεως εἰς τὸ ἀναριπίσαι, καὶ κατὰ πάντων ἀστράψαι τὴν ἀλληλόφθορον μάχαιραν.

[80] Ἀλλ᾽ οὖν οὕτως κακοῦ διακειμένης τῆς πόλεως, οὐδὲν τῶν ἐλπιζομένων γενέσθαι πανένδοξος ἀθλοφόρος τοῦ Χριστοῦ συνεχώρησεν, ἀλλ᾽ οὕτως ἐν τῷ βουλεύεσθαι τὰ κακὰ τοὺς δήμους συνεσβέσθησαν οἱ Θυμοὶ· Ἱκανὸς μὲν οὖν καὶ τὸ ἀθρόον τῆς ἀπροσδοκήτου τῶν ὀργῶν καταπαύσεως τοἶς νοῦν ἔχουσιν παραστῆσαι, ὡς θεία τίς πρόνοια, καὶ ἁγίων ἄῤῥητος ἐπισκίασις τὸ τοιοῦτον κατόρθωσεν. γὰρ πλάσας καταμόνας τὰς καρδίας, τρέπει ταύτας ὡς ὕδωρ ὅπου καὶ βούλεται. Ἵνα δὲ μὴ διαμφοδίζη τῶν περὶ ταῦτα βουλευομένων νοῦς, ἀκούσατε τὸ γενόμενον, ἀκούσατε, παρακαλῶ, καὶ μὴ μόνον ἕως τοῦ θαυμάσαι, καὶ δοξολογῆσαι τὸν μάρτυρα, τὴν διάνοιαν διαγείρητε: ἀλλὰ τὸ αἱρετὸν, καὶ φίλον τῷ ἀθλοφόρῳ κατασκοπήσαντες ἀκριβῶς, αὐτὸ καὶ ὑμεῖς ἐξ ὅλης ψυχῆς, καὶ δυνάμεως κατὰ τὴν ἔννοιαν περισφίγξαντες, ὑπήκοοι ἀκριβεῖς, καὶ διὰ τοῦτο γνήσιοι φίλοι τῆς ἀγαθοσύνης αὐτοῦ ἀναδειχθῆτε.

[81] Ἵνα γὰρ μὴ ἀμφοδίζη, ὡς εἴρηται, τῶν περὶ ταῦτα βουλευομένων νοῦς, πότερον αὐτομάτως τῶν τηλικούτων κακῶν φορὰ, ὅσον οὔπω προσδοκωμένη, κατεκοιμίσθη, τίνος προνοίᾳ τοῦτο γεγένηται. Καὶ πάλιν, ἵνα μὴ διαμφιβάλληται τῇ τίνος πρεσβείᾳ πόλις ἐκ τῶν πυλῶν τοῦ θανάτου ἀνεσπάσθη, ὤφθη τινὶ καθ᾽ ὕπνους νεωστὶ ἐκ τῆς ἐλλάδος τῇ Θεσσαλονίκῃ ἐπιδημήσαντι, ἀνδρὶ κοσμίῳ, καὶ τῶν τηνικαῦτα τοῦ Ἰλλυρικοῦ ἐπάρχων συγγενεῖ, πρῶτως τῇ πόλει προσπλεύσαντι, καὶ μηδὲ τὰ κινούμενα ἐν αὐτῆ καὶ λαλούμενα ἀπογινώσκοντι, τοιαύτη τίς ὄψις ὀνείρων. Ἴδεν ἑαυτὸν ἀναβαίνοντα ἐπὶ τὴν πηγὴν τῶν ἰαμάτων, λέγω δὴ τὸ τοῦ Ἀθλοφόρου πάνσεπτον τέμενος, ἐθάδι νόμῳ τῶν προσπλεόντων τῆ πόλει, ἅτε δὴ καὶ αὐτὸς πρῶτως εἰσβαλῶν αὐτῇ.

[82] Εἶτα εἰσελθὼν δῆθεν ἐν τῷ ναῶ, καὶ προσευξάμενος, ὁρᾶ τὸ ἱερώσκευον ἐκεῖνο, καὶ περικαλλές δημιούργημα κατὰ μέσον τοῦ ναοῦ πρὸς τοῖς λαίοις πλευροῖς ἐφιδρυμένον ἐξαγώνῳ σχήματι, κίοσιν ἕξ καὶ τοίχοις ἰσαρίθμοις, ἐξ ἀργύρου δοκίμου καὶ διαγεγλυμμένου μεμορφωμένον, καὶ τὴν ὀροφὴν ὡσαύτως, ἀπὸ τῶν ἐξαγώνων πλευρῶν κυκλοφορικῶς ἀνίσχουσαν καὶ εἰς μίαν στρογγύλην ὡς ἐκ ποδὸς ἀπολήγουσαν σύνδεσιν, σφαῖραν τε ἀργύρεαν μεγέθους οὐ μικροῦ φέρουσαν ἄνωθεν, ὑφ᾽ ἥν ὡς κρίνου βλαστοὶ θαυμάσιοι περιέχονται, ὧν πάντων ἐπάνω τὸ κατὰ τοῦ θανάτου πεπηγός τρόπαιον ἀκτινοβολεῖ, τῷ μὲν ἀργυρέῳ δημιουργήματι τὰς τοῦ σώματος ὄψεις παρασκευάζον ἐκπλήττεσθαι, τῇ δὲ τοῦ Χριστοῦ νοήσει τοὺς τῆς διανοίας ὀφθαλμοὺς τοῖς οὐρανίοις καταυγάζον χαρίσμασιν, ζωοποιὸς, φημὶ, καὶ τίμιος τοῦ Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν σταυρὸς.

[83] Τοῦτο δὴ τὸ Θεοδώρητον τέχνασμα κατὰ τοὺς ὕπνους ἀνὴρ ἐν τῷ ναῶ θεασάμενος τὸ παρ᾽ ἡμῖν καλούμενον ἁγιασμένον κιβώριον, ἐπηρώτα δῆθεν τοὺς πλησίον, τί τοῦτο, ἀδελφοὶ, τὸ καινοθαύμαστον ποίημα, κατὰ τὸ μῆκος τοῦ ναοῦ μέσον ἐφίδρυται; οὐ γὰρ ἂν ταύτην εἰλήφει τὴν χώραν, εἰ μὴ μεγάλης τινὸς ἠξίωτο τῆς προφάσεως· τῶν δὲ φησάντων, ὡς ἐκεῖσε παρὰ τῶν πατέρων ἠκούσαμεν κεῖσθαι Θεοπρεπῶς τὸν ὑπερένδοξον ἀθλοφόρον Δημήτριον, ἐπεθύμουν, ἔφη, ἀνὴρ τῆς κατὰ τὸ ἔνδον ὁράσεως· οἱ δὲ ὑπεδείκνυον αὐτῷ τὸν πρὸς ταῖς ἀργυρεαῖς θύραις ἰστάμενον ὑπηρέτην μὴ ἄνευ τούτου φάσκοντες, οἷοντε εἶναι τινὰ τῶν ἔνδον τυχεῖν· ᾧ καὶ προσελθὼν ἀνὴρ, ἠξίου ἀνοιγῆναι αὐτῷ, προσκυνῆσαι βουλομένῳ καὶ ἁγιασθῆναι τῇ Θεοπαρόχῳ τοῦ μνήματος χάριτι.

[84] Τοῦ δὲ διανοίξαντος τὰς θύρας, μήπω εἰσελθὼν ἀνήρ, ἴδεν μὲν τὸ καὶ ἡμῖν ὁρώμενον ἀργύρεον κατὰ τὸ μέσον ἰδρυμένον ὥσπερ σκιμπόδιον, οὗ κατὰ τὸ πρὸς κεφαλῆς μέρος θρόνον τινὰ λαμπρὸν ἐκ χρυσίου, καὶ λίθων πολυτελῶν κατεσκευασμένον, καὶ τὸν πανένδοξον ἀθλοφόρον τοῦ Χριστοῦ Δημήτριον ἐφεζόμενον, οὕτως ὁποίῳ σχήματι κατὰ τὰς εἰκόνας ἐγγεγράφεται, κατὰ δὲ τὸ πρὸς τοῖς ποσὶν τοῦ κραβάττου μέρος ἕτερον θρόνον λαμπρὸν μὲν καὶ αὐτὸν, ἐξ ἀργύρου δὲ πάντα συγκείμενον, ἐφ᾽ ᾧ καθεζομένην ὁρᾶ γυναῖκα τινὰ εὐπρεπεστάτην, καὶ κοσμίαν ἰδέσθαι, σεμνοφανῶς καὶ ἀπερίττως ἠμφιεσμένην, καὶ ἀτενές πρὸς τὸν μάρτυρα βλέπουσαν. Ταύτα ἰδὼν ἀνὴρ ηὐλαβήθη ὥσπερ εἰσελθεῖν ὑποτοπήσας τὸν μάρτυρα μέτά τινος δῆθεν θεοσεβοῦς καὶ λαμπρᾶς γυναικὸς ἰδιάζειν.

[85] Ὡς δὲ μεμένηκεν ἐν ἐκπλήξει ἐκεῖνος ἐξω ἱστάμενος, τῇ εὐπρεπείᾳ τῆς γυναικὸς καὶ τοῦ μάρτυρος ἐκθαμβούμενος, ἀναστάσα δῆθεν γυνὴ ἐπειρᾶτο ἐξιέναι τῶν κιβωρίου. Ὁρμὴ δὲ μεγίστῃ διαναστάς καὶ μάρτυς κατέσχεν αὐτὴν τῆς χειρὸς, καὶ ἐλκύσας πάλιν ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτῆς καθέζει αὐτὴν εἰπὼν, διὰ τὸν κύριον μὴ ἐξέλθης ἔνθεν, μηδὲ ἀφῆς τὴν πόλιν, χρεία γάρ σου ἐστὶν ἀεὶ μὲν, μάλιστα δὲ ἐν τῷ παρόντι καιρῷ. δὲ ἀνὴρ ταῦτα ἀκούσας καὶ θεασάμενος καθεσθεῖσαν πάλιν τὴν γυναῖκα ἐπὶ τοῦ θρόνου αὐτῆς, καὶ τὸν πανένδοξον ἀθλοφόρον ὁμοίως ἐν τῷ χρυσέῳ θρόνῳ, οὐκ ἐτόλμησεν ἐξελθεῖν, φθέγξασθαί τι, ἀλλ᾽ ἔξωθεν προσκυνήσας ἀνεχώρει, τοῦτο μόνον ἐρωτήσας τὸν ἐφιστάμενον δῆθεν ὑπηρέτην. Εἰπέ μοι πρὸς τοῦ Θεοῦ, τίς γυνὴ μετὰ τοῦ ἁγίου μόνη κατεζομένη; δὲ ἀπεκρίθη· σύ μόνος ἀγνοεῖς αὐτὴν; Πᾶσα πόλις αὐτὴν ἐπίσταται, καὶ ὅτι ἀεὶ τῷ μάρτυρι συνδιάγει· δὲ φησὶν, ἀλλ᾽ ἐγώ ξένος ὑπάρχων ἀγνοῶ. Διὰ τὴν ἀγάπην οὖν μὴ φθονέσης, ἀλλὰ κἂν τὸ ὄνομα φράσον μοι.

[86] δὲ ὑπηρέτης ἀπεκρίθη, αὕτη ἐστὶν κυρία Εὐταξία, ἣν Θεὸς πρὸ πολλοῦ τῷ ἀθλοφόρῳ παρακατέθετο· αὐτὸς δὲ ταύτην διατηρεῖ, μὴ ἐὼν αὐτὴν ἔνθεν ἐξελθεῖν τὸ σύνολον, ὥσπερ καὶ σὺ ἐθεάσω. Ταῦτα τοῦ ὑπηρέτου δῆθεν λαλήσαντος, ἀνὴρ ἔξυπνος γέγονεν· οὐδὲν δὲ συνεὶς τῶν ὀφθέντων αὐτῷ, διὰ τὸ μηδέ τὰ ἐν τῇ πόλει τηνικαῦτα κινούμενα γινώσκειν, ἅτε ξένος τυγχάνων, διηγήσατο ταῦτα τῷ ἐπάρχῳ συγγενεῖ αὐτοῦ καθεστηκότι; ὡς εἴρηται· δὲ μηδὲ αὐτὸς ἀκριβῶς κατανοήσας τὸ ὁραθὲν, λαβὼν αὐτὸν τὸν ἄνδρα τὸν θεασάμενον, ἄνεισιν εἰς τινὰ μοναχὸν εὐλαβῆ συνήθη αὐτῷ τυγχάνοντα, καὶ διηγεῖται αὐτῷ τὰ τῷ ἀνδρὶ ἀποκαλυφθέντα, καὶ πρὸς μείζονα τῆς ἀληθείας πίστιν, αὐτὸν τὸν ἰδόντα ἐνωμότως ὁμολογοῦντα παρέστησεν. Δέγει αὐτοῖς μοναχὸς: Εὐλογητὸς Θεὸς καὶ δωρηθεὶς ἡμῖν παρ᾽ αὐτοῦ πρεσβευτὴς καὶ κηδεμῶν πανάγιος μάρτυς Δημήτριος.

[87] Πιστεύω γὰρ αὐτῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ τῷ κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, ὅτι οὐκ ἔτι φοβηθήσεται πόλις τὸν ἐπηρτημένον τοῦτον, καὶ προσδοκώμενον τῆς ἐμφυλίου στάσεως κίνδυνον τοῦ ἀθλοφόρου τὴν κυρίαν Εὐταξίαν παρ᾽ ἑαυτῷ κατασχόντος ἀτῇ τὸν ναὸν αὐτοῦ ἐξελθεῖν, μὴ δὲ τὴν πόλιν καταλιπεῖν. Ταῦτα ἀκούσας ἔπαρχος, καὶ οἱ σὺν αὐτῷ συνῆκαν καλῶς διακριθέντα τὸν ὄνειρον, καὶ διεφήμισαν τὸ πρᾶγμα ἐν τῃ πόλει, καὶ τῇ χάριτι τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ, καὶ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου ἀπείραστος πόλις τοῦ τοιούτου κινδύνου μεμένηκεν, καίτοι ἐπὶ ἑτέρους δύο ἐνιαυτοὺς, μυρίας ὅσας προφασεις ἀνασκαλεύσαντος * τοῦ ἐχθροῦ ἐπὶ τῷ τὴν εὐταξίαν διακοψαι τῆς πόλεως, ἥτις διέμεινεν ἐῤῥιζωμένη διὰ Χριστοῦ, ὡς ὑπὸ τῆς τοῦ μάρτυρος δεξιας φυλαττομένῃ τῇ πόλει. Τῷ δὲ Θεῷ ἡμῶν δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰῶνων. ἀμὴν.

[Thessalonicæ intestino bello populique seditionibus] Non solum in peste & fame sæpissime amans ille civitatis gloriosissimusque certaminum Victor a tempore antiquo in hodiernam etiam usque diem misericordiam erga regionem efficaciter exhibuit, sed & intestinorum bellorum, popularisque tempestatis fluctus diversis temporibus in ea dissipavit, commotorum animorum æstus b fiducia in Deum irrorans. Unum autem dumtaxat & de his singulatim memorabo, corda vestra ad Dei laudem Martyrisque gloriam accendens; recta enim magnalium ejus descriptione promptaque commemoratione spiritualem vestram sitim excitare non desinam.

[77] Sub imperio, quod piæ recordationis Mauritium excepit, [post Mauritii imperium misere, quemadmodum & aliis] omnes prope scitis, quantos in civitate tumultus diabolus excitarit c, charitatem refrigerans, mutuumque per Orientem universum, & Ciliciam & Asiam & Palæstinam & omnes, quæ circa partes illas sitæ sunt, regiones ad ipsam usque urbium reginam odium disseminans, adeo ut populis contribulium sanguine in foro inebriari non solum non sufficeret, sed jam etiam in ædes mutuas irruerent, atque eos quidem, qui ibidem erant, miserabiliter occiderent, vel in altioribus domuum tabulatis viventes adhuc mulieresque & pueros & senes & juvenes, ut conjicere licet, infirmos, qui præ corporum imbecillitate cædem ascendentium effugere non potuerant, in pavimentum dejicerent; barbarorum autem in morem contubernales suos & notos, &, ut credere fas est, cognatos exspoliarent, præterque hæc omnia ipsas domos incenderent, ut, quemadmodum conjicere licet, neque illi, qui attriti fuissent, victum etiam mendicando quærentes, lateret.

[78] Erant igitur, ut dictum est, omnia in tractibus illis loca dæmoniacis illis cædibus direptionibusque plena, [locis evenit,] & secundum quod scriptum est, speluncæ latronum. Uti autem loco quopiam incenso flammaque adversus eos, qui aqua ei resistunt, prævalente, ipsæ etiam domus circumjectæ, fumi vehementia calefactæ, titionis adinstar nigrescunt, atque, ut parva etiam quapiam causa eaque haud inexspectata actæ accendantur, paratissimæ evadunt, ita etiam omnes in Illyrico civitates pervadens malorum Orientalium fama aliquas quidem avaritiæ cupiditatibus obtenebravit, intestinasque in ipsis tribuum virgultis flammas accendit, deinde vero & custoditam a Martyribus Thessalonicensium metropolim finitimorum facinora rumorum auris circumdabant, charitatisque fulgor, quem Apostolus in Epistolis beatum vocavit, invidiæ ingressu repressus nigrescebat.

[79] Miserandum in modum videre erat concordiæ metropolim dissensionis mare tunc factam. [laboranti] Nemo in posterum amico vultu (o malum inexspectatum!) proximum intuebatur; morbum autem, qui irruerat, lux congenita sanare haud poterat. Verum quemadmodum abscondita in palearum acervo flamma solo præpedita sumo iners manet, parvaque palearum incumbentium, ut omnivora vis ejus excitata omnia adjacentia comburat atque in cinerem redigat, motione indiget, ita civitas, sub dæmone abdita, mutuum interitum sic parturiebat, ut etiam ad palearum exemplum parva, quo cædes mutuas suscitaret, ensemque, qui interitum utrimque afferret, adversus omnes emitteret, causa indigeret.

[80] [pax subito, dante Deo, rediit,] At vero, civitate ita male affecta, quod speratum haud fuerat, fieri gloriosissimus certaminum Christi Victor concessit, itaque dum mala molirentur populi, iræ exstinctæ sunt. Cum itaque inexspectatæ irarum sedationis celerem adventum iis, qui mentis forent compotes, comparare esset sufficiens, non secus ac divina quædam providentia ineffabilisque Sanctorum obumbratio, id fecit. Qui enim solus corda creavit, ea, ut aquam, quo voluerit, inflectit. Ne vero eorum, qui de hisce consilia conferunt, dubius hæreat animus, audite, quod factum est, audite, admoneo, nec solum ad admirandum, sed & ad laudandum usque Martyrem cogitationem excitate; quin imo quid gratum & acceptum certaminum Victori sit, diligenter examinantes, id ipsum & vos ex tota anima virtuteque amplectentes, ad amussim obedientes germanique per id bonitatis ejus amici appareatis.

[81] [idque Sancti intercessione factum, e viro cuidam oblata,] Ne enim, ut dictum est, eorum, qui de iis deliberant, dubius hæreat animus, malorumne hujusmodi cursus, qui tantum non exspectatus obvenit, sponte sua, an cujuspiam providentia acciderit; ac denuo ne dubitet, cujusnam intercessione e mortis portis civitas fuerit educta, cuidam in somno, qui Thessalonicam e Græcia recens advenerat, viro modesto eorumque, qui tunc Illyrici præfecti erant, cognato, cum primum ad civitatem appulisset, nec quæ in ea turbata essent ac dicta, perspecta haberet, hujusmodi somniorum visio apparuit. Seipsum in curationum fontem, dico autem in venerandum maxime certaminum Victoris templum, ex more eorum, qui civitati adnavigant, ingredientem (erat enim & ipse primum in hanc veniens) conspexit.

[82] [qua is, Demetrii templum ingressus,] Deinde vero, cum in templum esset ingressus, orassetque, vidit sacrum illud pulcherrimumque opus, in medio templi ad sinistram figura sexangulari erectum, columnis sex totidemque lateribus e probato sculptoque argento formatum, similiterque & fastigium, sexangularibus in circuitu lateribus susfultum, & quasi a basi in rotundam colligaturam desinens, argenteamque magnitudinis haud parvæ sphæram superius ferens, sub qua mira, velut cucurbitæ, germina continentur, supra quæ omnia defixum adversus mortem tropæum, vivifica, dico, ac veneranda Dei & Servatoris nostri crux, radios ejaculatur, argentea quidem structura corporis oculos percelli faciens, Christi autem consideratione cælestibus gratiis mentis oculos illuminans.

[83] Hoc autem divinitus datum artis opus, quod sacrum apud nos ciborium vocatur, vir in temmplo cum vidisset, [in ciborio, sub quo hic jacere credebatur,] eos, qui prope erant, rogabat, quid illud, fratres, novum mirandum opus ad mediam templi (neque enim, nisi magna causa subesset, locum illum accepisset) longitudinem est exstructum? Illis autem dicentibus, quia ibidem gloriosissimum certaminum victorem Demetrium, ut Sanctum decet, jacere, e majoribus audivimus; desiderem, dixit vir, quæ intra sunt, videre. Illi autem famulum, qui ante argenteas januas stabat, ei ostenderunt, quemquam ea, quæ intro sunt, obtinere absque illo posse negantes; ad quem etiam vir accedens, sibi, adorare præstitaque a Deo monumenti gratia sanctificari volenti, aperiri petebat.

[84] Cum autem is januas aperuisset, vir nondum ingressus vidit quidem, [sibi aperto mulierem Sancto assidentem,] qui & a nobis visus fuit, quasi lectulum argenteum in medio exstructum, hujus ad eam, quæ ad caput est, partem thronum quempiam, auro splendidum, preciosisque e lapidibus paratum, ac gloriosissimum certaminum Christi victorem Demetrium tali, quali in imaginibus depingitur, habitu sedentem; ad eam autem, quæ ad lectuli pedes est, partem thronum alterum, splendidum quidem & illum, totum autem ex argento solidum, in quo mulierem quampiam decentissimam, visuque pulchram, splendide nec superflue vestitam, sedentem videbat fixisque oculis in Martyrem intuentem. Vir hæc conspicatus ingredi quodammodo timuit, Martyrem nimirum cum pia quadam nobilique femina solitarium ibidem degere suspicatus.

[85] Cum autem ille, in animi consternatione extra stans, [atque ab eo, ne civitatem relinqueret, retineri, vidisset, hancque simul Dei rectam] maneret, mulieris Martyrisque decore obstupefactus, loco surgens mulier exire e ciborio conabatur, impetu autem maximo surgens & Martyr manu illam retinuit retractamque in throno suo rursus locavit, dicens: Per Dominum ne hinc exeas relinquasque civitatem; ei enim semper quidem, maxime autem præsenti tempore necessaria es. Cum autem hæc vir audivisset, mulieremque in throno suo rursus sedentem, similiterque gloriosissimum certaminum Victorem in throno aureo vidisset, exire vel quid proloqui ausus non est, sed, foris reverentia exhibita, abivit, hoc solum ab adstante nimirum famulo sciscitatus: Dic mihi per Deum: quænam illa mulier sola cum Sancto sedens? Ille autem respondit: Tune solus eam ignoras? Omnis civitas eam novit, semperque etiam eamdem cum Martyre versari. Ille autem reponit: Verum ego, peregrinus cum sim, id ignoro. Propter charitatem ne invideas, sed & nomen mihi edissere.

[86] Famulus autem respondit: Hæc est recta rerum per Dominum ordinatio d, [rerum ordinationem, quam Demetrius e civitate exire non permitteret, esse intellexisset,] quam Deus a multo tempore certaminum Victori commisit. Hic autem illam custodit, nullo modo eam hinc exire sinens, quemadmodum & tu vidisti. Hæc famulo nimirum loquente, expergefactus est vir; eorum autem, quæ sibi visa fuerant, quod quæ in civitate mota essent, utpote peregrinus existens, non nosset, nihil intelligens, præfecto, qui sanguine ei, ut dictum est, conjuctus erat, narravit. Cum autem nec hic, quod visum fuerat, recte perciperet, ipsummet, qui id viderat, virum assumptum ad pium quemdam, qui familiaris ei erat, monachum adducit, huicque, quæ viro revelata fuissent, exponit, atque ad majorem veritatis fidem, ut ipsemet, qui visionem habuerat, jurejurando hanc confiteretur, effecit. Dicit eis monachus: Benedictus sit Deus, datusque ab eo nobis intercessor ac curator Sanctissimus martyr Demetrius.

[87] [visione Joannes Thessalonicensis probare hic studet.] Etenim, ut civitas, certaminum victore rectam Dei ordinationem, ut nec templo suo exeat nec civitatem relinquat, apud se retinente, intestinæ illud, quod impendit formidatumque fuit, seditionis periculum haud amplius timeat, futurum esse, ipsi veraci Deo, domino nostro Jesu Christo credo. Præfectus, cum hæc audiret, iique, qui cum eo erant, recte esse expositum somnium, intellexerunt, remque in civitate divulgarunt, Christique & Dei gloriosissimi martyris Demetrii charitate civitas periculo hujusmodi, utut duobus annis aliis infinitas prope, quo rectam Dei ordinationem, quæ civitati, veluti per Martyris dextram custoditæ, irradicata per Christum inhæsit, civitate expelleret, occasiones inimico suscitante, intentata permansit e. Deo nostro sit gloria & virtus in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Caput hoc, quod e bibliothecæ Vaticanæ codice 821 descriptum hic damus, in codice olim Mazarinæo a fol. verso 55 usque ad fol. versum 58 excurrit, tituloque sequenti afficitur: Περὶ τῆς κυρίακης Εὐταξίας De recta rerum per Deum ordinatione; ego autem, quod is, quæ capito subjecto continentur, non satis exponat, alium iterum, quem hic vides, substitui.

b Ita substantivum Græcum φλυκτηὰ, quod in nullis prorsus Lexicis invenire licuit, interpretatus hic sum, tum quod id exigere sensus videatur, tum quod illud hic adhiberi videatur pro substantivo φλύκταινα, quod cum a verbo Græco φλυεῖν, idem etiam significante, quod Latine fervere seu bullire, deductum videri queat, non omnino, ut apparet, inepte ad significandum idem, quod Latine æstus, adhiberi potest.

c Orientale imperium, cum id, occiso imperatore Mauritio, Phocas anno 602 invasisset, miserrime internis etiam bellis seditionibusque, uti e Nicephoro Callisto, Cedreno aliisque Græcorum historicis, passim obviis, videre licet, ad annum usque 610, quo & ipse dictus Phocas interiit, fuit afflictum; Joannes autem, uti ex ipsis ejus verbis hic occurentibus satis liquet, & hoc loco & in subsequentibus de misero illo imperii statu loquitur; quod cum ita sit, statuque rerum, de quo sermonem facit, durante, visionem, cujus infra meminit, viro cuidam fuisse oblatam,haud obscure tradat, oportet sane, ut hæc non serius, quam anno 610 evenerit.

d Εὐταξία Græce idem est, quod Latine rectus ordo; quare ego duas hasce voces Græcas Κυρίακη Εὐταξία, periphrasi etiam quapiam claritatis ergo usus, Latine interpretatus sum Recta rerum per Dominum ordinatio.

e Hæc omnia Joannes, ut Thessalonicam intestinis etiam motibus Sancti patrocinio evasisse liberam, suadeat; verum cum omnia, quæ hunc in finem affert, uni fere innitantur visioni, viro cuidam oblatæ, fierique queat, ut hæc, non vera äpparitio, sed illusio dumtaxat, fuerit, studiosus lector, quidquid etiam hac in parte statuerit, haud facile me refragantem habebit.

* cod. Mazarin. ἀνακινήσαντος

CAPUT XI.
De Illyrici præfecto, qui Sanctum blasphemavit atque ab eo idcirco fuit punitus.

a

Ἐπειδὴ δὲ Πέτρος καὶ Παῦλος, οἵ τῶν ἀποστόλων ἀκρότατοι οὐκ εὐργετοῦντες μόνον καὶ ἰώμενοι τὴν ἐν αὐτοἶς ἐνεφάνιζον χάριν τοῦ πνευμάτος, ἀλλὰ καὶ τιμωρούμενοι τοὺς ἀξίους κολάσεως, καὶ καταφρονητικῶς περὶ τὸ θεῖον διαγινομένους, ὥς Πέτρος μὲν Ἀνανίαν καὶ Σάφειραν καὶ Σίμωνα, Ἐλύμαν δὲ Παῦλος τὸν μάγον καὶ πλείονας ἀλλοὺς, φέρε, κἀπὶ τοῦ τῶν ἀποστολῶν γνησιωτάτου θρέμματος, τοῦ πανενδόξου λέγω μάρτυρος ἴδωμεν, εἰ γεγένηταί τι τοιοῦτον· διὰ γὰρ τὴν ἄφατον αὐτοῦ ἀνεξικακίαν καὶ τὴν θεομίμητον ἀγαθότητα δυσχερὲς ἡμῖν γέγονεν ὁμοιότροπόν τι ζητήσασι περὶ αὑτὸν ἐξευρεῖν, πασιν αὐτοῦ συγχωροῦντος, ὡς Θεὸς τῶ κόσμω, τὰ πολλα παραπτώματα.

[89] Ἄλλ ἐπεὶ ἔκαστος πρὸς τὴν ἐμπιστευθεῖσαν αὐτῶ τῶν τῆς διανοίας ταλάντων ποσότητα, καὶ τὴν ἐργασίαν ἀπαιτεῖται παρὰ Θεοῦ, καὶ τοῖς μὲν ἀκεραιοτέροις συγγνώμη πλείστη παρέχεται, τοῖς δὲ παρουργοτέροις ἐπ᾽ αὐτοφόρω τῆς πλημμελείας, ὡς τὰ πολλὰ καὶ ἐπεξέλευσις γίνεται, εἰκότως έπ᾽ ἀνδρὶ μεγίστην ἔχειν τῶν φρενῶν νομιζομένω τὴν δύναμιν, παραπλησίως δὲ νηπίοις σφαλέντι, μίαν καὶ ταύτην μόλις παρὰ τοῦ ἀθλοφόρου γενομένην ἐκδίκησιν δυνηθέντες καταμαθεῖν, ταῖς εὐλαβεσίν ὑμῶν ἀκοαῖς παραθήσομεν, προτρέποντες ἅμα καὶ παρεγγυώντες, μὴ τῆ ἀγαθότητι τῶν ἁγίων βουκολουμένους κατορχεῖσθαι τῆς αὐτῶν θεομιμήτου μακροθυμίας, ἀλλὰ πάση φυλακῆ τηρεῖν κατὰ τὸ γεγραμμένον, πρῶτον μὲν τὰς ἐαυτῶν καρδίας, εἰ δὲ μὴ κανγοῦν τὸ διὰ γλώσσης ἐξενεγκεῖν τι ῥῆμα βλασφημίας ἀφροσύνης ἐχόμενον.

[90] Ἀκούσατε γὰρ εἰς ὅσην ὑπερβολὴν θυμοῦ τὸν ὑπερένδοξον μάρτυρα λόγος παραφροσύνης ἐκίνησεν, ὡς καὶ τῆς ἐμφύτου ἡμερότητος ὥσπερ ἐκλαθόμενον παραχρῆμα τὴν ἐκδίκησιν τῶ ἡμαρτηκότι προστρίψασθαι· τὴν γὰρ τῶν ὑπάρχων τοῦ Ἰλλυριῶν ἔθνους ἀρχὴν διὰ χειρὸς ἔχων ἀνήρ τις, τί γὰρ καὶ τούνομα λέγειν ἐπόνειδισμῶ αἰωνίζοντι; πλὴν ἀλλὰ γοῦν φρόνησιν μεγίστην ἔχειν καυχώμενος, καὶ τῶν πέλας ὥασερ ἐπικυωδάλων κατεπαιρόμενος, τοῦτο γὰρ οἶμαι αὐτῶ, καὶ τῆς ἀφροσύνης ἐν γλώττη τήν βλασφημίαν ἀπέτκεν, ἐπεὶ καὶ τοὺς πειρασμοὺς ὡς τὰ πολλὰ διὰ τὴν ὑπερηφανίαν ἡμῶν ἐπάγεσθαι μεμαθήκαμεν, τινὰς τῶν τῆς πόλεως ῥητῆς πραγματείας προἳσταμένων μεταστειλάμενος ἀπήτει τινὰ παρ᾽ αὐτῶν γενέσθαι διοίκησιν.

[91] Τῶν δὲ τὸ φορτικὸν τοῦ ἐπιτάγματος αποδυρομένων, καὶ μὴ οἶοντε εἶναι τοῦτο πράττειν μετὰ δακρύων γονυπετούντων, οὐδὅτιοῦν ἐκεῖνος ἐνεδίδου φάσκων πλάττεσθαι αὐτοὺς τὸ ἀδύνατον, εὐχεροῦς τοῦ πράγματος καθεστηκότος, εἴπερ ἐθέλοιεν. Τῶν δὲ φησάντων, ὥς οὐκ ἐστιν ἑτερῶς πεισθῆναι ὑμῶν τὴν ἐνδοξότητα, ὅτιπερ οὐ θέλουσιν ἡμῖν τὸ δύνασθαι πρόσεστιν, εἰ μὴ πληροφορούντων ἡμῶν τὸν ὑπέρλαμπρον ὑμῶν θρόνον ἐπὶ τῆς φρικτῆς καὶ ἀπαραβλήτου δυνάμεως τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, ὁ ἐχθρὸς δι᾽ αὐτοῦ φωνὴν ἀφῆκεν· οὐ γὰρ ἔχω λέγειν αὐτὸς ἄμετρον τὴν βλασφημίαν ἠμφιεσμένην· ἐκείνων γὰρ, ὡς ἐν ὑπερβαλλούση ὅρκου πληροφορία, τὸ φοβερὸν τοῦ αθλοφόρου παραγαγόντων εἰς μέσον, οὕτως ὁ ἔπαρχος ἀπεκρίνατο· (ἄλλ᾽ ἵλεώς μοι γενοῦ, φιλανθρωπότατε Μάρτυς Χριστοῦ, οὐ φέρω γὰρ, οὐ λέγω τοῖς χείλεσιν, ἄλλ᾽ οὐδὲ γράμμασιν ἐγχαράξαι τῆς βλασφημίας τὸ μέγεθος· ἑτέρως δὲ πῶς περιφράσας δηλώσω τὴν ἔννοιαν;) Ἐλεγεν γὰρ συμπαιγνίαν τινὰ τοῖς πολίταις αὐτοῦ συνεργεῖν τὸν ὑπερένδοξον μάρτυρα, κατ᾽ αὐτοῦ πληροφορεῖν βουλομένοις τοῦ προστυγχάνοντος. Οἵ δὲ, τὸ ἄκρον τῆς βλασφημίας οὐχ᾽ ὑπομείναντες, βύσαντες τὰ ὦτα ἐξήεσαν.

[92] Μετὰ δὲ ἡμέρας δύο, τάχα δὲ οὐδὲ πλήρεις δύο, τὸ πᾶν σῶμα τοῦ ἀνδρὸς ἀπάνωθεν ὤμων ἕως ἄκρων ποδῶν νόσω δεινοτάτη κατεσχέθη οὕτως, ὥς μηδὲ διαγνωσθῆναι τὸ νόσημα παρὰ τῶν τῆς ἰατρικῆς ἐμπείρων καὶ μῆνας περίπου ὀκτὼ ἐν τῶ προλεχθέντι παμφάγω διατελέσας νοσήματι, τέλος πολλῶν ὅσων γενομένων, καὶ ῥᾶον ὥσπερ ἐσχηκότος αὐτοῦ, εἰς τοῦτο κατέληξε τὰ τῆς ὀργῆς, ὥς τὸ ἡμίσυ μέρος τοῦ ὅλου σώματος παρεθῆναι, ὥς ἔχειν μὲν αὐτὸν τῆ θέα πάντα τὰ μέλη, τῆ δὲ ἐνεργεία μίαν χεῖρα, καὶ ὤμον ἔνα, καὶ στήθους καὶ κοιλίας τὸ ἡμίσυ, καὶ μηρὸν ὡσαύτως ἕνα, καὶ γόνυ καὶ πόδα. Καὶ διαμεμενηκὼς οὕτως ἐπὶ μήνας ἑτέρους τέσσαρας, ὥς πληρωθῆναι αὐτῶ τὸν ἐνιαυτόν, οὐ πρότερον ἐπισκέψεως τοῦ Ἀθλοφόρου κατηξιώθη, καίτοι φιλανθρωποτάτου ὑπάρχοντος, πρὶν μετὰ δακρύων πολλῶν ἐν τῶ αὐτοῦ πανσέπτω ναῶ πάση δυνάμει ἐξωμολογήσατο ἐπταικέναι καὶ συνθήκας θεῖναι πρὸς αὐτὸν· ἐπεγνωκέναι μὲν τὴν αὐτοῦ ἀκαταφρόνητον δύναμιν, μὴ τολμῆσαι δὲ τὸ λοιπὸν ἀφροσύνης ῥήμα τοιοῦτον, μὴ δὲ κὰν διὰ γλώττης, ἐξενεγκεῖν. τῶ δὲ Θεῶ &c.

[Ægre a se ullum, quem Sanctus punierit, fuisse inventum,] Cum sane Petrus & Paulus, Apostolorum principes, non solum benefaciendo sanandoque, sed & castigatione dignos numenque spernentes, ut Ananiam quidem & Saphiram & Simonem Petrus b, Elymam autem magum aliosque plures Paulus c, puniendo, Spiritus, quæ eis inerat, gratiam manifestarint, age, num & a maxime genuino Apostolorum alumno, gloriosissimo, inquam, Martyre, simile quid gestum sit, videamus. Etenim propter ineffabilem suam malorum tolerantiam, atque qua Deum imitatur, bonitatem simile quid de eo reperire nobis quærentibus fuit difficile, cum multa omnibus, ut Deus mundo, delicta condonet.

[89] Verum cum quisque pro talentorum animi quantitate sibi credita & operationem a Deo rogetur, [Sanctorumque longanimitatem contumelia haud afficiendam, auctor præfatus,] ac simplicioribus quidem venia ut plurimum concedatur, astutioribus autem in criminis deprehensione etiam vindicta quam sæpissime obveniat, merito in virum, qui maximam mentis vim habere existimabatur, puerorum autem more peccabat, vindicta unica, hacque ægre, a certaminum victore fuisse animadversum, perdiscere valentes, piis vestris id auribus proponemus, hortantes simul atque admonentes, ne Sanctorum benignitate lactati, eorumdem, quæ Deum imitatur, longanimitatem contumelia afficiamus; sed omni, secundum quod scriptum est, custodia servemus, primum quidem corda nostra; sin minus, ne ore saltem blasphemum quod insipiensve verbum proferamus.

[90] Audite enim, ad quantam iræ magnitudinem gloriosissimum Martyrem dementiæ verbum commoverit, [præfectum Illyrici, a quo] ut statim, ingenitæ velut clementiæ oblitus, ei, qui peccarat, vindictam inflixerit. Vir quidam (quid enim quod nomen ei, in æterno opprobrio manenti, fuerit, dicere oporteat?) præfectorum gentis Illyricæ principatum tenens, nihilominus quidem maxima sese pollere intelligentia glorians, supraque propinquos, veluti supra superfœturæ partus, sese (id enim, cum & tentationes ut plurimum per superbiam nostram induci didicerimus, ei, opinor, & dementem in ore blasphemiam posuit) efferens, quibusdam ex iis, qui celebris civitatis administrationi præerant, arcessitis, postulavit, ut quædam ab iis ordinatio fieret.

[91] Illis autem de præcepti gravitate dolentibus, seque id facere non posse cum lachrymis ad genua contestantibus, [blasphemis verbis prolatis irritatus fuerat,] nullo modo is cessit, impossibilitatem ipsos, re facili, si vellent, existente, fingere asseverans. Illis autem dicentibus: Certe modus alius, ut magnificentiæ tuæ, nobis volentibus potentiam non suppetere, suadeamus, haud superest, nisi per terribilem incomparabilemque gloriosissimi martyris Demetrii potentiam præclarum thronum vestrum veritatis convincamus, inimicus per illum (neque enim ipse enormem blasphemiam, verbis expressam, proferre velim) vocem emisit: illis enim, veluti in verenda rei per juramentum probatione, certaminum Victoris timorem in medium adducentibus, ita præfectus respondit: (verum, misericordissime Christi Martyr, propitius mihi sis; blasphemiæ enim magnitudinem, non dico labiis, sed nec litteris exprimi fero; aliter autem qui circumloquens cogitationem aperiam?) Fraudem enim quamdam esse, dixit, gloriosissimum Martyrem civibus suis, per eum certam rei occurrentis fidem facere volentibus, adminiculari. Illi vero, blasphemiæ magnitudinem non ferentes, obturatis auribus, exierunt.

[92] [punitum abs illo fuisse refert.] Post duos vero dies, forte autem nec duos plenos, totum viri corpus ab humeris ad pedum usque extremitatem morbo gravissimo est correptum, ita ut nec ab artis medicæ peritis morbus cognosceretur; cumque menses circiter octo in prædicto morbo omnivoro perdurasset, tandem, adhibitis quibuscumque medelis, meliusque ipso quodammodo habente, desiit in id pœna, ut media totius corporis parte esset debilitatus, ita ut specie quidem omnia membra, effectu autem manum unam & humerum unum, pectorisque & ventris dimidium, similiter & femur unum & genu & pedem dumtaxat haberet; cum porro quatuor menses alios, quo ei impleretur annus, ita mansisset, non prius certaminum Victoris, utut misericordissimi, visitatione dignus est habitus, quam multis lacrymis in venerando quam maxime illius templo mente tota esset confessus, sese peccasse eique spondere, fore ut illius quidem non contemnendam potentiam agnosceret, insanum autem verbum hujusmodi deinceps, nec ore etiam, proferre auderet. Deo &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc, quod hic, prout apud nos e codice olim Mazarinæo descriptum exstat, lectoris oculis subjicimus, a fol. 82 usque ad fol. versum 85 in monumento isto litterario recensetur, sequenti isthoc paulo breviori, quam hic noster sit, titulo affectum: Περὶ τοῦ βλασφημήσαντος ἐπάρχου, De præfecto, qui blasphemavit; exstat porro & apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analect. pag. 82 & seq., per Anastasium Bibliothecarium compendio relatum.

b Adi Actus Apostolorum cap. 5 & 8.

c Vide eosdem Actus cap. 13.

CAPUT XII.
Qui excitato ciborii incendio hostibus fuerit Thessalonica per Sancti providentiam liberata.

a

Ἀλλ᾽ πᾶς ἡμῖν χρόνος τὰ τοῦ μάρτυρος οὐκ ἐπαρκέσει διηγουμένοις θαυμάτα, καὶ δέδοικα μὴ τὸν φιλομάρτυρα πόθον ὑμῶν σπευδων ἀνάπτειν τοῖς διηγήμασιν, τῷ πλήθει τῆς γραφῆς τὸν κόρον ἐπάξωμαι, καὶ παραδώσω τὴν πρόθυμον ἀκοὴν ἀκυβερνήτῳ ναυτιασμῷ. Πάντα γὰρ, ὡς λόγος, ὑποίσει ἀνθρώπου φύσις, κόρον δὲ οὐδαμῶς. Εἰ καὶ ὅτι κόρος τῶν θείων διηγημάτων οὐδεὶς τοῖς ἐχέφροσι διὰ τὸ μᾶλλον τὴν δίψαν τοῦ ἡγεμονικοῦ διακαίεσθαι, τῶν χανδῶν δι᾽ ἀκοῆς τὰ τοιαῦτα ἐκπεπωκότων, πλὴν καὶ μή τινων τὴν ἀπιστίαν ἐξαμαρτάνειν, φειδόμενοι δείξωμεν τῶν ἀμέτρων θαυματουργημάτων τοῦ μάρτυρος, κἀπὶ τὸν κολοφῶνα τούτων ἐαυτοὺς ἀνατείναντες, τὰς ἐν πολέμοις αὐτοῦ προνοίας, καὶ βοηθείας συγγράψωμεν.

[94] Ἀλλὰ κᾂν ταῦθα πάλιν, ὧν ἔγνωμεν καὶ ἡκοὑσαμεν, μνημονεῦσαι προθώμεθα, μῆκος ἄφατον τῇ γραφῇ περιθήσομεν. Ἐν ᾥ γὰρ τὰ παρελθόντα συντάττομεν, καταλαμβάνουσιν ἐφ᾽ ἑκάστης ἀνδραγαθήματα, και μᾶλλον οὐ λήξουσί ποτε προσγινόμενα, εἰ καὶ διὰ βιου παντὸς ἡμεῖς τε καὶ οἱ μεθ᾽ ἡμᾶς συγγράφειν ἐλοίμεθα. Οὐκοῦν δύο καὶ μόνα κεφάλαια πολεμικῆς ἐπικουρίας προθέντες σιγήσομεν. Τῇ διηγήσει γὰρ ἐπιμένοντες περατόσαι τὸν σκοπὸν οὐκ ἰσχύσομεν. Χαίρω δὲ, ἀγαπητοὶ, παρ᾽ ὑμῖν τὰ τοῦ πανενδόξου ἀθλοφόρου προτιθεὶς κατορθωματα, τοὺς αὐτοὺς ἀκροατὰς τῶν γενομένων, καὶ μάρτυρας κεκτημένος, ὡς μὴ κόπου μοι δεῖν περὶ τὴν πειθῶ τῶν ἀκουόντων ὑμῶν (Θεαταἰ γὰρ τούτων οἱ πλείστοι γεγόνατε) εἰ καὶ τὸ μἐγεθος τῶν ῥηθησομένων ἐκπλήξει πάντως καὶ τὴν ἀκοὴν καὶ τὴν ἔννοιαν.

[95] Τοῦ καλλινίκου τούτου καὶ φιλοπόλιδος μάρτυρος Δημητρίου ἦγον ἑορτὴν χώρα πᾶσα, καθὼς εἰώθει, τῇ τοῦ ὀκτωβρίου μηνὸς εἰκαδι ἕκτῃ ημέρᾳ· καὶ δὴ πάντων εὐφαινομένων πνευματικῶς, ὡς πληρώσαντος τοῦ Κυρίου τὴν εὐχὴν τῶν δούλων αὐτοῦ, καὶ ἀξιώσαντος αὐτοὺς τῆς χαρᾶς τοῦ μάρτυρος ἐν εἰρηνῃ πλατείᾳ, καὶ βαρβαρικῆς ὀμφῆς μηδολως μηδαμοῦ τηνικαῦτα κατηχουμένης, τῇ δευτέρᾳ ἡμέρα τῆς ἐορτῆς ἄφνω μέσης νυκτὸς κατ᾽ οἰκονομίαν τοῦ Ἀθλοφόρου (οὕτω γὰρ μέ λέγειν τὸ πέρας τοῦ πράγματος ἔπεισεν) ἀνήφθη πυρὶ το ἅγιον αὐτοῦ κιβώριον τὸ ἀργύρεον, περὶ οὗ πολλάκις ἀνωτέρω ἐμνημονευσαμεν. Τούτου δὲ κατὰ πάσης τῆς πόλεως ἐν βραχεῖ καιρῶ διακουσθέντος, συνήχθη πᾶν τὸ νέον ὡς μάλιστα τῆς ἡλικίας, τὸ καὶ τὸν ὕπνον εὐχερῶς δι᾽ εὐσθένειαν ἀπόβαλλον, ὡς δὲ τοσούτοι γεγόνασιν, ὡς ἀποβυσθῆναι τῷ πλήθει τὸ πανάγιον τέμενος. μὲν ἄργυρος αὐθεὶς τῷ πυρὶ ἦν ἅπας ἐπὶ ἐδάφους ὡς ὕδωρ, τὸ δὲ πλῆθος τῶν ἀμφορέων περιέκλυζε τοῦτον ποταμηδὸν, ὑφ᾽ ὧν καὶ προνοίᾳ Θεοῦ νενίκητο τὸ τῆς φλογὸς ἐπικίνδυνον.

[96] Οὐ τοσοῦτον γὰρ τῇ ἀθυμίᾳ πάντας εἰς ἀμηχανίαν ἐβάπτισε τοῦ κιβωρίου πυρπόλησις, ὅσον προσδοκία τοῦ φθάνειν τὴν φλόγα περὶ τὴν ὀρόφην τοῦ ναοῦ τὰς καρδίας τῶν θεομένων ἐξέτηκεν· οὗπερ καὶ γενομένου (φόβος γὰρ, ὅν ἐδεδοίκησαν, ἐπῆλθεν αὐτοῖς καθὼς γέγραπται) ἐκ τοῦ διὰ τῆς κορυφῆς τοῦ κιβωρίου κρεμαμένης ἀλύσεως σιδηρᾶς, ἐξ ἧς πολύφωτός τις ἀπεωρεῖτο καὶ ἀργύρεος τηνικαῦτα κρατὴρ, δι᾽ οὗ δίκην σμίλακος τὸ πῦρ ἀνανεμηθὲν φθάσαι τὴν ὀρόφην, καὶ τοὺς καλουμένους καλάθους ἄρξασθαι περιτεφροῦν· καὶ δὴ τότε τινὲς, ἀεροδρομήσαντες εὐσκύλτως κατὰ τῶν δοκῶν σὴν ἀγγείοις πλείοσιν ὑδατοφόροις, Θεοῦ συνεργείᾳ περιεγένοντο τοῦ φλογμοῦ. Μετὰ γοῦν ταῦτα, τοῦ πλήθους τῶν ὄχλων οὐ διεκχωροῦντος, ἀλλ᾽ ἐπιμένοντος ἔνδον, καὶ τῶν ἀποσοβούντων, καὶ ὑποχωρεῖν διὰ τὸ ἄωρον τῆς νυκτὸς κελεύοντων, οὐκ ἰσχυόντων πεῖσαι τὴν πληθὺν, δέος ὑπεισῆλθε τινὰς τῶν κηδεμόνων τοῦ πανσέπτου ναοῦ, μή τινες ἀγνῶτες διάτε τὸ πλῆθος τοῦ ὄχλου, διάτε τὸ νύκτα τυγχάνειν, ἐπιχειρήσαιεν εἰς ἁρπαγὴν τοῦ ἀργύρου, οὐ τοῦ καταφλεχθέντος μόνου τῷ πυρὶ, ἀλλὰ καὶ παντὸς τοῦ κρεμαμένου πρὸς εὐκοσμίαν τῆς ἑορτῆς.

[97] Καὶ δὴ βουλευσάμενός τις ἀξιωμνημόνευτος ἀνὴρ, καὶ τὴν ἔντιμον στρατίαν τοῦ Δακικοῦ καλουμένου σκρινίου τῶν ὑπερλάμπρων ὑπάρχων τοῦ Ἰλλυρικοῦ στρατευόμενος, ὡς οὐκ ἔσται τρόπος δυνάμενος ἀλύπως, καὶ εὐπροφασίστως ἐξωθῆσαι τὸν ὄχλον ἐκ τοῦ ναοῦ, εἰ μὴ προφασίσοιτό τις ὀρμιδίαν βαρβάρων ἐπιδρομὴν, τοῦ ἀθλοφόρου τὴν ἐκείνου καρδίαν εἰς τοῦτο κινήσαντος, ἤρξατο βοᾶν, Βάρβαροι περὶ τὸ τεῖχος, ἄνδρες πολίται, ἀπροσδοκήτως ἐφάνησαν, ἀλλὰ σὺν ὅπλοις ἅπαντες ὑπέρ τῆς πατρίδος ὀρμήσατε· καὶ ταῦτα μὲν ἐκείνος δῆθεν ἐβόα πλαττόμενος, καὶ μονὸν γινόμενος τοῦ ἐξαγαγεῖν τοὺς ὄχλους ἐκ τοῦ ναοῦ, καὶ κατασφαλίσαι τοὺς πυλεῶνας, ὡς ἂν μεθ᾽ ἡσυχίας συλλογὴ τοῦ χονευθέντος ἀργύρου προσγένηται· τὸ δὲ προμηθείᾳ καθεστήκει τοῦ πανενδόξου Μάρτυρος εἰς τὸ μὴ νυκτῶν ὑπ᾽ ἀγνοίας κινδυνεῦσαι τὴν πόλιν· γὰρ δῆμος ἅπας, τῆς ἀπροσδοκήτου ταύτης βοῆς κατακούσαντες, ἔδραμον εἰς οἴκους, καὶ ὁπλισθέντες ἐπὶ τὰ τείχη ἀνήεσαν.

[98] Εἶτα καθορῶσιν ἐπὶ τὸ πεδίον τοῦ σεβασμίου ναοῦ τῆς Χριστοφόρου μάρτυρος Ματρώνης πληθὺν βαρβαρικὴν οὐκ ἄγαν μὲν πολλὴν (ἄχρι γὰρ πεντεχιλιάδων παρ᾽ ἡμῖν ἐλογίσθησαν) σφοδρὰν δὲ τῇ ἰσχύἳ διὰ τὸ ἐπιλέκτουστε ἅπαντας, καὶ ἐμπειροπολέμους καθεστηκέναι· οὐ γὰρ ἃν οὕτως ἀθρόα πόλει τηλικαύτη προσέβαλλον, εἰ μὴ ῥώμῃ καὶ θάρσει τῶν πώποτε κατ᾽ αὐτοὺς στρατευσαμένων διενηνοχότες ἐτύγχανον. Ὡς δὲ ἀνέκραξεν ἀπὸ τοῦ τείχους πόλις αὐτοψὶ τοὺς ἀντιπάλους εἰσβλέψασα (ὄρθρος γὰρ λοιπὸν ἦν, καὶ τὰ τῆς ἡμέρας ἐπέφωσκεν) οἱ πλείστοι κατελθόντες, καὶ τὰς πύλας ἀνοίξαντες, ἔξω τὴν συμπλοκὴν πρὸς ἐκείνους, τοῦ Χριστου καὶ τοῦ ἀθλοφόρου αὐτοὺς ἐνισχύσαντος, ἐποιήσαντο ἤδη λοιπὸν φθάσαντας τῇ μανίᾳ τῆς θηριωδίας αὐτῶν καὶ μέχρι τοῦ σεβασμίου τεμένους τῶν τριῶν ἁγίων μαρτύρων Χιόνης, Εἰρήνης, καὶ Ἀγάπης, ὅπερ, ὡς ἴστε, βραχυτάτῳ διαστήματι τοῦ τῆς πόλεως τείχους ἀφέστηκεν.

[99] Καὶ δὴ μέχρι πολλοῦ τῆς ἡμέρας συῤῥηγνυμένων ἀμφοτέρων ἀλλήλοις, καὶ τὰς διώξεις καὶ τὰς ὑφέσεις ἐπικινδυνότερον οἱ τοῦ ἀθλοφόρου στρατοποιησάμενοι διὰ τὸ παντὸς τοῦ τῶν σκλαβίνων ἔθνους τὸ ἐπίλεκτον ἄνθος, ὡς εἴρηται, τοὺς ἀντιπαρατασσομένους καθεστηκέναι, τέλος αὐτῆς τοῦ μάρτυρος τῆς ἐπιστασίας ἐπιφανείσης, ἀπεδιώχθη τὸ βάρβαρον αὐτῆς ἡμέρας, τῶν τῇδε μέρων οὐ παρ᾽ ὀλίγους ὑποχωρῆσαν, ἥπερ εἰσέβαλεν· καὶ τὰ μὲν τῆς τότε γεγενημένης ἀπροσδοκήτου, καὶ θηριώδους ἐπιδρομῆς οὕτω συνετελέσθῃ· ἐπανέλθωμεν δὲ τῷ λόγῳ πρὸς τὸν καιρόν τῆς νυκτὸς, ὅτε τὸ πλῆθος ἅπαν τῆς πόλεως, τὸ ἅγιον τέμενος τοῦ πανενδόξου μάρτυρος καταλιπὸν ὤρμησεν ἐπὶ τὰ τείχη, τῷ κράξαντι πισθεύσαντες, ὡς οἱ βάρβαροι παρεγένοντο. γὰρ ἀκολουθία τοῦ διηγήματος, καὶ τὴν τοῦ ἀθλοφόρου περὶ ἡμᾶς τοὺς ἁμαρτωλοὺς κηδεμονίαν ἀποδείξειεν, ἀναντίῤῥητον, καὶ τὰς ἡμετέρας ψυχὰς εἰς τὸν αὐτοῦ πόθον ἀναφλέξειεν τῆς πατρικῆς ὥσπερ ἀντιλήψεως ἀναμιμνησκομένην ἑκάστοτε.

[100] γὰρ λαμπρὸς καὶ φιλομάρτυς ἐκεῖνος ἀνὴρ βοήσας ἐν τῷ ναῷ, καὶ τὴν τῶν βαρβάρων δήθεν πλασσάμενος ἄφιξιν, ὡς ἴδεν ἅπαντας ἐξορμήσαντας, καὶ τὸν ναὸν τοῦ ἀθλοφόρου καθησυχάσαντα, μόνων τῶν τῆς ὑπηρεσίας αὐτοῦ ἔνδον ἀπομεινάντων, καί τινων ὀλίγων, καὶ γνησίων φίλων τοῦ προλεχθέντος ἀνδρὸς, οὕς αὐτὸς ἐκόντι παρακατέσχεν, ὡς εἰδὼς τὸ γενόμενον, εἶπεν τοῖς ἐν τῷ ναῷ παραμένουσιν· Ἰδοὺ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ βοηθήσαντος, καὶ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος συνεργήσαντος, καὶ τὸ πῦρ ἐσβέσθη, καὶ οὐδὲν τῶν ἐντεῦθεν ἀπώλετο· κλείσαντες οὖν τοῦ ναοῦ τὰς θύρας, μεθ᾽ ἡσυχίας τὸν χωνευθέντα συλλέξατε ἄργυρον· πάλιν γὰρ εὖ οἶδα ὅτι εὐπρέπεια τοῦ τόπου τούτου διὰ τοῦ ἅγιου μάρτυρος ἀναστήσεται: τῶν δὲ ἀσφαλισαμένων τὰς θύρας, καὶ συλλεγόντων τὸν ἄργυρον, καὶ τὰ τῆς πυρκαἳᾶς διακαθαιρόντων, ἠγείρεται δεινὴ βοὴ καὶ μακράκουστος τῆς τῶν βαρβάρων φάλλαγγος καὶ τοῦ στρατοῦ τῆς πόλεως ἐξαυτοσχεδίου συῤῥηγνυμένων.

[101] Ὡς δὲ κατεθορυβήθησαν οἱ ἐν τῷ ναῳ τῇ βοῇ καὶ τῶν ἐν χερσὶν κατημέλησεν, λέγει αὐτοῖς θαυμάσιος ἐκεῖνος ἀνὴρ· Ὑμεῖς, ἀδελφοὶ, τὸ ἔργον ὑμῶν ποιεῖτε, καὶ μηδένα λόγον ἔχετε περὶ βαρβάρων· ἐκ γὰρ τοῦ ἐμὲ τοῦτο διαβοῆσαι τεταραγμένην ἔχετε τὴν ἀκοὴν, καὶ τὴν νῦν βοὴν οὐκ οἴδατ᾽ ὅθεν γεγενημένην εἰκότως διὰ τὴν πρόληψιν βαρβάρων εἶναι νομίζετε· οὐκ ἔστιν δὲ οὕτως, οὐκ ἔστιν· ἐγὼ γὰρ, τοῦ ἁγίου μάρτυρος ὑποβαλότος, τὴν τῶν βαρβάρων φήμην ἀνεπλασάμην, ὡς ἂν διασκεδάσω τὸν ὄχλον ἐντεῦθεν, καὶ μεθ᾽ ἡσυχίας ὑμεῖς τὰ περὶ τὴν κόσμησιν καὶ τὴν ἀσφάλειαν τοῦ ναοῦ μεριμνήσητε· οἱ δὲ τοῦ ἁγίου οἰκου λειτουργοὶ, καὶ οἱ φίλοι τοῦ ταῦτα εἰρηκότος ἀνδρός ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος εἶπον, Θεὸς τοῦ ἁγίου καὶ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου εὐλογῆσαι καὶ πληθῦναι τὴν ζωήν σου ἐν ἀγαθοῖς· πρῶτον μὲν ὅτι τῶν ἱερῶν σκευῶν, καὶ τῆς ἀσφαλείας τοῦ ναοῦ ὡς τέλειος Χριστιανὸς μεγάλως ἐφρόντισας, εἶτα δὲ ὅτι καὶ τὰς ἡμετέρας νῦν ψυχὰς ὡς ἐξ ἅδου εἰς φῶς ἀνεζώγρησας, μηνύσας κατ᾽ ἀληθές τῆς σῆς προσποιήσεως.

[102] Νομίσαντες γὰρ ἀψευδῶς σε περὶ τῶν βαρβάρων διαβοῆσαι, μάρτυς ἀλήθεια, οὐδὲ τὰ ἐν χερσὶν ἑωρῶμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς, ὅλῳ τῷ νοΐ τὰ περὶ τὸν πόλεμον φανταζόμενον· καὶ νῦν δὲ μετὰ προθυμίας ἅπαντες τῶν ἐσπουδασμένων ἀντιληψόμεθα· ὡς δὲ σὺν τοῖς ὐπηρέταις τοῦ ναοῦ καὶ οἱ μετ᾽ ἐκείνου νεώτεροι πιστῇ προθυμίᾳ περὶ τὴν κάθαρσιν τῶν κεκαυμένων, καὶ τὴν ἐκβολὴν τῶν ἀπηνθρακωμένων ἐπεβοήθουν, μειζόνως ἠσθάνοντο τῆς βοῆς τοῦ πολέμου, καὶ τινὰ τῆς βαρβαρικῆς κραυγῆς σημεῖα διὰ τῆς ἐθάδου ἀκοῆς ἐπεγίνωσκον· δὲ καὶ πάλιν αὐτοὺς θορυβομένους ἰδὼν, τί, φησὶν, ἴστασθε τοῦ ἐργου καταμελήσαντες ἐνεοῖ, εἶπον ὑμῖν, τοῦ ναοῦ φροντίσατε, καὶ περὶ τοῦ πολέμου μηδένα λόγον ἔχετε· ἐγὼ τοῦτον, ὡς προείρηκα, διευφήμησα, πλασάμενος ἑκοντὶ διὰ τό ἠρεμῆσαι τοῦ ὄχλου τὸν οἶκον· νῦν οὖν ἀμεριμνοῦντες τῶν ἐν χερσὶν ὡς δοὗλοι τοῦ Ἀθλοφόρου φροντίσατε.

[103] Ὡς δὲ ἤρξαντο πάλιν ἀναθαρσήσαντες τούτοις τοῖς ῥήμασιν τὰ περὶ τὸν ναόν συλλέγειν, καὶ καθαίρειν καὶ διαβαστάζειν, καὶ τὴν μεθ᾽ ὕδατος γὴν διασαροῦν, ἥκον τινές ἀναγγέλλοντες, ὡς χάριτι χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐδιώχθησαν οἱ πολέμιοι, τῶν πυλῶν καταθρασυνθέντες ἐπιδραμεῖν, δὲ συμμαχία τοῦ ἀθλοφόρου καὶ μόνη τὸ πᾶν τοῦ πολέμου κατόρθωσεν, πρῶτον μὲν ὡς τὸν ναὸν αὐτοῦ συνάξασα τοὺς τῆς πόλεως, προβαλλομένη τὸν ἐμπρησμὸν, οὐ γὰρ ἂν ἄλλως μετὰ σπουδῆς ἀώρι νυκτὸς ἐκ τῶν κλινῶν διηγείροντο, εἰ μὴ τὸ περὶ τὸν ναὸν σέβας μετ᾽ ἐκπλήσεως αὐτοὺς διανέστησεν· εἶτα τὲ ὥσπερ εἰς παράταξιν τούτους ἀθροισάσατε, καὶ συσκευάσασα, ἐμπλήσασα θάρσους διὰ μιᾶς ἀνθρώπου φωνῆς ἕξω πυλῶν ὁρμῆσαι καινοπρεπῶς παρεσκεύασεν, καὶ μέχρι τοῦ νῦν ἀπ᾽ ἐωσφόρου δίς καὶ τρίς καὶ πλεονάκις συγκρούσαντας νικητὰς διὰ τῆς μνήμης αὐτοῦ τῆς νῦν παρ᾽ ἡμῖν ἐπιτελουμένης τοὺς ἰδίους δούλους ἀνέδειξεν.

[104] Ὡς δὲ ταῦτα οἱ ἐξηγούμενοι αὐτοψὶ θεάσασθαι διεμαρτύρουν τότε, καὶ διώμνυντο, τὸν γὰρ ἐκόντι ψευσάμενον ἄλλως οὐκ ἔπειθον, θαυμάσιος ἐκεῖνος ἀνήρ, οὗ καρδία ἐψεύδετο, καὶ τὸ στόμα τὴν ἀλήθειαν ἀπεφθέγγετο, δι᾽ οὗ Θεὸς, ἐκείνου ἄλλα προθυμουμένου, ἕτερα τῇ πόλει σωτηρία ἐχαρίζετο, νέος Ἀβραάμ ψευσάμενος τῇ πόλει τοὺς βαρβάρους, τὴν δὲ σωτηρίαν ἄκων αὐτῇ προξενήσων διὰ τοῦ μάρτυρος ὡς ἐκεῖνος τοὺς παίδας ἐψεύδετο μετὰ τοῦ Ἰσαάκ ὑποστρέφειν εὐθὺς ὑποσχόμενος, τῇ δὲ γλώττῃ αὐτοῦ χωρὶς συνδήσεως τὸ γενησόμενον προεφήτευεν, οὗτος δὴ ἀνὴρ ἀκούσας τὰ συμβάντα τῇ πόλει ὕμνησεν τῷ Θεῷ καὶ τὸ Ἀθλοφώρῳ σὺν τοῖς παροῦσιν αὑτόθι λέγων: Κύριε Θεὸς προαιώνιος, παντοκράτωρ, τῶν κρυφίων γνώστης, καὶ τῶν ἀδήλων ἐπιστήμων, ἀνεξιχνίαστος ἐν εὐεργεσίαις, ἀκατάληπτος ἐν φιλανθρωπίᾳ, οὗ βουλὴ ἔργον, καὶ τὸ νεῦμα πράγματος ἀποτέλεσμα, σὺ καλεῖς, καὶ πάντα ὑπακούσίν σοι τρόμῳ, διατὶ, ὅτι τὰ σύμπαντα δοῦλα σᾶ, καταμόνας πλάσας τὰς καρδίας ἡμῶν, καὶ ποικίλλων αὐτὰς πρὸς χρὴ τοῦ προκειμένου χάριν.

[105] Εἰ γὰρ καὶ τὸ αὐτεξούσιον ἐχαρίσω αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἐν ταῖς οἰκονομίαις τῶν εὐεργεσιῶν σου πηδαλιουχεὶς αὐτὰς πρὸς τὸ συμφέρον, ὁποῖον καὶ νῦν ἐπ᾽ ἐμοὶ τῷ νεῷ Βαλαάμ, δέσποτά μου, εἰργάσω ἁμαρτωλῷ καὶ ἀπεριμερίμνω κατ᾽ ἐκεῖνον ὑπάρχοντι, διὰ τὴν μνήμην τοῦ πανενδόξου μάρτυρος οἰκτείρησας τὴν ταπείνωσιν ἡμῶν, καὶ τὴν ὅλην διασώσας πόλιν ἐξ ἀπροσδοκήτου, καὶ ἀγνοουμένης αἰχμαλωσίας· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνον ἄλλα προφέρειν διὰ γλώττης βουλόμενον ἕτερα προεύχεσθαι καὶ εὐλογεῖν τὸν λαόν σου διὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος παρεσκεύασας, οὕτως κἀμὲ τὸν ἀνάξιον δοῦλον σου, ἄλλα βουλευσάμενον διὰ τῆς φήμης τῶν ἀλλογενῶν διαπράξασθαι, μείζονα καθ᾽ ὑπερβολὴν τὴν εὐεργεσίαν τῇ πολει μνηστεύσασται προενόησας· ποῦ γὰρ ἴσον ἄργυρον ῥητὸν μὴ ἁπολέσθαι, καὶ πόλιν τηλικαύτην ἐκ δουλείας καὶ αὐτοῦ θανάτου ῥυσθῆναι;

[106] τῆς πρεσβείας τοῦ Ἀθλοφόρου σου καὶ τῆς ἁνυπερβλήτου σου, Κύριε, ἀγαθότητος! νοῦς μου τὸν ἄργυρον διεφύλαττεν καὶ γλῶσσα μου τὴν πόλιν διέσωζεν, μία προσφορὰ τοῦ λόγου, καὶ τὰς ἐνεργείας εἰς δύο εὐεργεσίας σὴ φιλανθρωπία διέσχησεν· ἐψευδόμην ἐκῶν διὰ τὸν ναόν σου, καὶ ἀλήθεια τῶν λεγομένων, ἀγνοοῦντος ἐμοῦ, τὴν πόλιν διεφύλαξεν· εὐχαριστοῦμεν σοι, δέσποτα Θεὸς, καὶ ἀξιόχρεόν τι προσενέγκαι σοι ἀποροῦμεν· ἀλλ᾽ ἐπειδὴ πάντων δεσπόζεις, καὶ οὐδὲν δέχη ὡς καρδίας ἐν εὐθύτητι εὐχαριστούσας, ἰδοὺ ταύτας ἐκχέομεν ἐνώπιόν σου κατά τὸ παράγγελμα τὸ ψαλμικὸν, ὅπως σὺ ἔτι καὶ μᾶλλον οἰκτειρήσας διαφυλάττης ἡμᾶς, οὐ μόνον ἐκ τῶν ἀνθρωπομόρφων θηρίων τούτων, ἀλλὰ πολὺ πρότερον ἀπὸ τῶν νοητῶν πολεμίων τῶν τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἂει βουλομένων αἰχμαλωτίζειν, ὅτι καὶ τῶν νοητῶν, καὶ αἰσθητῶν ἁπάντων δεσπόζεις, ὡς τῶν ὅλων ποιητὴς, καὶ σοῦ ἐστὶν τὸ κράτος, καὶ ἐξουσία, καὶ τὸ βασίλειον τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος εἱς τοὺς αἰῶνας. Ἀμὴν. Οὕτω δὴ τοῦ ἀνδρὸς τὰ εὑχαριστήρια τῷ Θεῷ καὶ τῷ μεγάλῳ ἡμῶν πρεσβευτῇ τῷ πανενδόξῳ προσανυμνήσαντος μάρτυρι, ἅπαντες εἰς οἴκους τὸν Θεὸν δοξάζοντες ἀνεχώρησαν, ὅτι αὐτοῦ ἐστιν δόξα καὶ τιμὴ καὶ τὸ βασίλειον νῦν καὶ εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν.

[Auctor præteritis, quæ adhuc restant, Sancti miraculis,] Enimvero nobis, Sancti mirabilia narrantibus, nec omne tempus sufficiet, timeoque, ne vestrum erga Martyrem affectum narrando accendere studens scripturæ multitudine satietatem inducam auditumque alacrem nauseæ immoderatæ tradam. Omnia enim, ut aiunt, natura humana sufferet, satietatem autem nequaquam. Etsi vero iis, qui sanæ mentis sunt, earum, quæ de rebus sacris sunt, narrationum, quod animi sitim potius, avide talia, qui capaces sunt, per auditum imbibentibus, accendant, satietas nulla sit, tamen, ne etiam quorumdam incredulitatem peccare faciamus, Martyris absque numero miracula parce commemoremus nosque ad horum finem extendentes, ejusdem in bellis curas, præstitaque auxilia conscribamus.

[94] Verum si hæc rursus, quæ novimus atque audivimus, [duo tantum adhuc, quæ ad bellum spectant, capita se narraturum, præfatur.] memorare institerimus, prolixitatem immodicam scriptioni tribuemus. Dum enim præterita ordine exponimus, gesta diebus singulis facinora occurrunt, seu potius, quæ gesta aliquando fuerunt, occurrere non desinent, etiamsi per vitam omnem nosque & qui post nos venturi sunt, scribere aggrediamur. Duobus igitur, iisque solis auxilii, in bello lati, capitibus propositis, silebimus b. Narrationi enim inhærentes propositum terminare haud possemus. Gaudeo autem, dilecti, quod grandia vobis gloriosissimi certaminum Victoris facta proponens, ipsos eorum, quæ gesta sunt, auditores testesque (spectatores enim illorum plurimi fuistis) nactus sim, ita ut, etiamsi eorum, quæ dicentur, magnitudo omnino & auditum & mentem perculsura sit, laborare mihi, quo vobis audientibus fidem faciam, opus futurum non sit.

[95] Decorati illius pulchris victoriis civitatemque amantis martyris Demetrii festivitatem vigesima sexta Octobris die, [Sancti ciborium fuso omni, quo splendebat, argento, comburitur, cumque, quo id acciderat,] ut consuevit, regio tota celebrabat, cumque omnes, utpote Domino servorum suorum desiderium implente gaudioque Martyris ampla in pace illos dignante, nec ullo tunc insonante in loco voce barbarica, spiritualiter lætarentur, secunda festivitatis die c subito nocte media e certaminum Victoris (ita enim me loqui rei exitus suasit) dispensatione sacrum illius argenteum ciborium, cujus superius sæpe meminimus d, igne incensum est. Hoc autem brevi per totam civitatem audito, omnes præcipue ætate juvenes, somno expedite per vigorem excusso, congregati sunt, adeo ut numero tam multi fuerint, ut templum maxime venerandum obstrueretur. Argentum omne, igne liquefactum, in pavimento, ut aqua, jacebat; fluminis autem in modum id circumluebat amphorarum multitudo, quibus & Dei providentia flammæ periculum superatum est.

[96] Non enim animi dejectione in consilii inopiam ciborii incendium tantum immergebat, [incendium a turbis accurrentibus fuisset exstinctum, hæque deinde e templo abire nollent,] quantum metus, ne flamma ad templi lacunar progrederetur, spectantium corda torquebat. Quod cum etiam (timor enim, quem timuerant, super eos, ut scriptum est, irruit) ex eo, quod, appensa e ciborii vertice catena ferrea, e qua quidam multum lucens argenteusque crater tunc dependebat, ignis per hunc smilacis in modum diffusus lacunar attigisset, redigereque in cinerem calathos ita dictos incepisset, factum fuisset, continuo tunc quidam per aëra vasis pluribus aquiferis bene instructi in trabes currentes ignem, Deo cooperante, superarunt. Post hæc igitur, cum turbarum multitudo non exiret, sed intro maneret, iique, qui eam abigebant aut etiam per noctem intempestam discedere jubebant, suadere id populo non possent, quosdam templi maxime venerandi curatores, ne aliqui, quod & populi frequentia & nox adesset, haud noti argentum, non tantum, quod igne combustum erat, sed & omne, quod ob festivitatis decorem erat appensum, surripere studerent, timor subiit.

[97] Ac vir quidem aliquis memorari dignus, spectabilique, quo Dacico, ut vocatur, perillustrium Illyrici præfectorum scrinio præerat, munere fungens e, [a viro quodam, ut id faciant, conficto ad muros barbarorum accessu inducuntur:] cum modum, quo absque animi ægritudine molestiaque, nisi quis subitaneam barbarorum incursionem prætexeret, e templo expelli turba posset, non suppetere consideraret, vociferari, certaminum Victore cor ejus ad hoc incitante f, incepit, Barbari ad muros, o viri cives, inexspectato apparuerunt, sed omnes cum armis pro patria erumpite. Atque hæc quidem fingens ille, tantumque e templo turbas exigere, portasque, quo fusi argenti quiete fieret collectio, firmiter occludere intendens, clamabat; id autem, ne noctium errore civitas periclitaretur, gloriosissimi Martyris providentia erat. Omnis enim populus, cum vocem hanc inexspectatam audivisset, ad ædes suas cucurrit, assumptisque armis, muros conscendit.

[98] [ast id, quod is confinxerat, verum comperitur,] Tum in Christiferæ martyris Matronæ venerandi templi g area barbarorum videt multitudinem, non admodum quidem (quinque enim millium dumtaxat apud nos existimati sunt) numerosam; robore autem, quod omnes essent & selecti & bellicæ (neque enim, nisi robore animique audacia omnibus, qui cum eis umquam bellarant, præstitissent, civitatem tantam ita confestim invasissent) artis periti, vehementem. Ut porro, e muris sese suismet oculis (aurora enim tandem advenerat diesque illucescebat) inimicos conspicatam, civitas succlamavit, plurimi descendentes portasque aperientes foris adversus eos, jam tandem feritatis suæ furore usque ad venerandum etiam, quod, quemadmodum nostis, brevissimo intervallo a civitatis muro distat, trium sanctarum martyrum Chiones, Irenes & Agapes templum progressos h, conflictum, Christo ac certaminum Victore illos corroborante, commisere.

[99] [hincque plurimi, civitate egressi, manus cum hostibus conserunt,] Cum vero & per magnam diei partem conflictu mutuo sese ambo attrivissent, iique, qui certaminum Victoris erant, majori cum periculo, quod qui adversus eos pugnabant, totius Sclavinorum gentis i selectus, ut dictum est, flos esset, & in inimicos irruerent, & eorum impetum exciperent, tandem ipsa Martyris sese manifestante cura, barbarorum exercitus, non paucis ea ipsa, qua irruperant, parte retrocedentibus, eadem die fuit fugatus. Atque ita quidem tunc inexspectata feraque, quæ evenit, terminata fuit incursio; sermone autem ad noctis tempus, quando omnis civitatis multitudo, sacrum gloriosissimi Martyris templum relinquens, ad mœnia, fide ei, qui barbaros advenisse clamabat, adhibita, cucurrit, revertamur. Narrationis enim ordo & manifesto certaminum Victoris de nobis peccatoribus curam ostendere, & paterni veluti subsidii memoriam frequenter reducens animas nostras ipsius amore incendere potest.

[100] [eosque tandem, Sancto juvante, in fugam vertunt,] Præclarus enim Martyrisque amans vir ille, qui, barbarorum nempe adventum simulans, in templo clamarat, cum omnes egressos, certaminumque Victoris templum, solis iis, qui e ministerio ejus erant, paucisque etiam quibusdam prædicti viri, quos ultro hic retinuerat, genuinis amicis intro remanentibus, quietum videret, iis, qui in templo supererant, utpote rem, quæ acciderat, perspectam habens, dixit: Ecce, Christo ac Deo juvante gloriosissimoque Martyre cooperante, & ignis exstinctus est, & nihil eorum, quæ ad locum hunc spectant, interiit. Templi igitur portas claudentes quiete argentum, quod fusum est, colligite. Iterum enim, recte novi, loci hujus decor per sanctum Martyrem excitabitur; cum autem illi, obseratis portis, & argentum colligerent & ab exustione purgarent, barbarorum phalangis, civitatisque exercitus tumultuarie congredientium clamor gravis & qui procul audiretur, excitatus est.

[101] Cum vero, qui in templo erant, clamore essent turbati, [quod cum is, qui hostium adventum confinxerat, ideoque hunc non credens,] eaque, quæ præ manibus habebant, negligerent, mirabilis vir ille dixit eis: Vos, fratres, opus vestrum facite, nullumque de barbaris sermonem habete. Ex eo enim, quod ego illud divulgarim, turbatum auditum habetis, editumque modo clamorem, qui unde factus sit, nescitis, barbarorum similiter esse, e præconcepta opinione existimatis. Non ita autem, non ita est. Ego enim, suggerente Martyre, barbarorum famam, ut hinc turbam abigerem, vosque, quæ ad templi cultum securitatemque spectarent, tranquille curaretis, confinxi. Sacræ autem ædis ministri, virique, qui hæc dixerat, amici uno veluti ore dixerunt: Deus sancti gloriosissimique martyris Demetrii benedicat & in bonis producat vitam tuam, primum quidem quod sacra vasa templique securitatem ut genuinus Christianus sedulo curaris, deinde vero quod animas nostras, fictione tua ex vero manifestata, veluti ex inferno ad lumen reduxeris.

[102] Cum enim, vera te de barbaris clamare, existimaremus, [ne ii, qui cum eo in templo manserant, audito clamore turbarentur, monebat,] oculis (testis sit veritas) neque ea, quæ præ manibus erant, tota mente, quæ ad bellum existimatum spectabant, videbamus: nunc autem omnes iis, quibus studemus, manum alacriter admovebimus. Dum vero cum templi ministris & hi, qui cum eo erant, juvenes fida alacritate ad ea, quæ adusta erant, purganda, eaque, quæ in carbones redacta erant, efferenda operam suam conferrent, belli clamorem apertius percepere quædamque per assuetum auditum barbaricæ vociferationis signa cognovere k. Ille autem, cum hos rursus turbatos videret, quid, ait, amentes statis, operis nullam curam habentes? Dixi vobis, templum curate nullumque de bello sermonem habete. Illud ego, ut ante dixi, fictione ultro, ut ædem a populo deseri facerem, abhibita, divulgavi; nunc igitur nihil solliciti, quæ præ manibus sunt, veluti certaminum Victoris servi, curate.

[103] Cum porro iterum verbis illis animum recipientes, [e certis tandem auctoribus audivisset,] quæ ad templum spectarent, colligere & purgare & comportare, aquaque pavimentum mundare cœpissent, venerunt quidam, gratia Christi Dei nostri inimicos, qui in portas irrumpere ausi fuerant, esse fugatos, annunciantes; certaminum autem Victoris auxilium idque solum ad felicem exitum bellum perduxisse, primum quidem quod ad templum suum civitatis incolas, excitato incendio (non enim, nisi eos veneratio erga templum, cum consternatione conjuncta, excitasset, importuno noctis tempore festinanter e lectis surrexissent) coëgerit; deinde vero, quod, cum eos veluti ad conflictum congregasset parassetque, audacia impletos per unam hominis vocem more insolito e portis egredi fecerit, servosque suos, ab aurora nunc usque bis terque ac sæpe cum hoste congressos, victores in sua, quæ apud nos nunc agitur, commemoratione effecerit.

[104] [crederetque, una cum eis, qui ei aderant, prolixa,] Cum autem, qui ae narrabant, suismet oculis isthæc sese vidisse, tunc testarentur, atque etiam (neque enim illum, qui studio fuerat mentitus, aliter convincebant) jurarent, mirabilis vir ille, cujus cor mentiebatur osque veritatem proferebat, per quem Deus, alia illo meditante, alia civitati salutaria largiebatur, novus Abraham civitati barbaros mentitus, ei autem per martyrem salutem nec cogitans conciliaturus, uti ille, sese statim cum Isaac reversurum promittens, servos suos decipiebat, lingua autem, quod futurum erat, nec sciens prophetabat l, ille itaque vir, cum quæ civitati acciderant, audivisset, una cum iis, qui ibidem aderant, Deum certaminumque Victorem laudabat dicens: Domine Deus, o æterne, o omnipotens, o absconditorum cognitor occultorumque inspector, o in beneficiis investigabilis, o in misericordia incomprehensibilis, cujus voluntas opus, nutusque rei effectus, tu vocas, omniaque tibi cum tremore obediunt, propterea quod tibi, qui solus creasti corda nostra eaque, prout fini proposito convenit, immutas, omnia sint subjecta.

[107] [quæ hic recitatur,] Etsi enim & liberum arbitrium iis sis largitus, in tuorum tamen beneficiorum dispensatione eos, prout expedit, moderaris, sicuti & nunc, mi Domine, in me novo Balaam, peccatore nec res ad ejus exemplar considerante, humilitatis nostræ propter gloriosissimi Martyris memoriam misertus, civitatemque totam ex inexspectata incognitaque captivitate liberans, fecisti; uti enim illum, alia proferre lingua volentem, alia precari populumque tuum per Spiritum Sanctum benedicere coëgisti m, ita & me indignum servum tuum, alia per alienigenarum denunciationem facere meditantem, beneficium supra modum majus civitati comparare providisti. Ubi enim, dictum argentum non periisse, insignemque adeo civitatem e servitute atque ipsa morte esse ereptam, æquale sit?

[106] [oratione gratias Deo sanctoque Demetrio agit.] O tui, certaminum Victoris intercessio, tuaque, Domine, eximia benignitas! Animus meus argentum custodiebat, lingua autem civitatem servabat, una erat verbi prolatio, effectusque in duo beneficia misericordia tua est partita. De industria propter templum tuum sum mentitus, dictorumque veritas civitatem, ignorante me, servavit. Tibi, Domine Deus, gratias agimus & quid tibi, quod donare dignum sit, offeramus, dubii hæremus. Sed cum rerum omnium dominus sis, nihilque, ut corda debite grata, recipis, ecce, ea coram te secundum quod in Psalmis præscribitur, effundimus, ut tu, majori adhuc misericordia exhibita, nos, non solum a feris illis, hominum formam habentibus, sed multo potius a spiritualibus hostibus, qui animas nostras in servitutem redigere continuo student, custodias, quia tu & spiritualium & sensibilium omnium, utpote cunctorum conditor, es dominus, atque ad te virtus & potestas, nec non Patris & Filii & Spiritus sancti regnum spectat in secula. Amen n. Hunc in modum a viro actis Deo magnoque nostro intercessori, gloriosissimo Martyri, gratiis, omnes, Deum laudantes domum abierunt; quia ipsi convenit gloria & honor & imperium nunc & in infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Caput hoc, quod hic, prout in codice nostro ✠ Ms. 193 e bibliothecæ Vaticanæ codice Ms. 821 descriptum exstat, lectori proponimus, in codice olim Mazarinæo a fol. verso 85 usque ad fol. 96 exhibetur, sequentemque, cui ego hic ob rationem supra plus semel jam memoratam, alium substitui, titulum hunc in capite præfert: Περὶ τοῦ ἐν τῶ κιβωρίω γενομένου ἐμπρησμοῦ, De facto in ciborio incendio.

b Potuisset sane Joannes, prout jam mox indicavit, plura quam duo a se hic memorata, quorum alterum præsenti, alterum seq. cap. seu potius, uti ex Annotatis, cap. huic posteriori subjungendis intelliges, duobus seqq. suppeditat, spectantia ad bellum capita, auxilioque, Thessalonicensibus a S. Demetrio prodigiose allato, illustrata, commemorare. Res ex iis, quæ infra in Annotatis, libri hujus, a Joanne de Sancti miraculis conscripti, cap. 15 & ultimo subdendis, in medium adducam, patescet.

c Liquet ex hoc loco, Sancti festivitatem, cum ciborii Demetriani cap. præsenti memoratum incendium accidit, seu, quemadmodum ex iis, quæ ad lit. seq. notabo, patescet, seculo sexto senescente sequentisve initio, fuisse quotannis Thessalonicæ non per unum dumtaxat diem celebratam; ut Sanctum proinde jam tum in hac sua urbe natali insigni plane cultu gaudere contigerit. Adi Commentarium prævium § VIII.

d Nimirum cap. 7, 10 ac præsertim 6, quo etiam, ut dubitandum non apparet, de ciborii hujus eodem, de quo hic, incendio sermo fit; quare, cum hoc, uti in Annotatis, capiti istisubjectis, docui, seculo sexto senescente verosimillime, certeque sub Eusebio, qui Thessalonicensem cathedram forte etiam ad seculo usque sequentis initium moderatus est, evenerit, incendii, quod præsenti cap. memorat Joannes, epocha habetur sat prope comperta.

e Ut quo virum, de quo hic, apud Illyrici præfectos functum fuisse officio, intelligas, adi Pancirolum in suis in Imperii Orientalis Notitiam Commentariis cap. 76 & aliquot seqq., uti etiam, ac præcipue quidem, cap. 23 & 93.

f Cum vir, qui barbaros, quo populum ad exeundum e templo induceret, ad civitatis muros inexspectato, uti mox subditur, advenisse, finxit, facere id absque mendacio haud potuerit, in fictione illa partem habuisse S. Demetrius non potest; ut hic benigna interpretatione Joannes Thessalonicensis indigeat, potiusque e populi, qui, Sancto agente, rem factam, crediderit, quam e sua opinione locutus esse existimandus sit.

g De hac sancta martyre videsis, quæ in Annotatis, cap. 5 subnexis, ad lit. b observavi.

h De tribus hisce sanctis martyribus ad tertiam Aprilis diem cum Martyrologio Romano jam egit Henschenius noster; templi tamen, hic memorati, quod Sanctæ istæ nomini suo sacratum prope Thessalonicam habuerunt, non meminit; quod indubie nihilominus fuisset facturus, si sacri illius ædificii in Joannis Tessalonicensis, quam modo edimus, lucubratione fieri mentionem, habuisset perspectum.

i Barbari ergo supra memorati, qui, cum incendium, de quo cap. præsenti tractatur, evenit, Thessalonicam inexspectato assultu occupare sunt meditati, Sclavi fuerunt; hæc autem natio certe non serius, quam seculo sexto, uti vel ex iis, quæ Procopius lib. 3 de Bello Gothico cap. 40 memoriæ prodit, manifestum fit, in Romani imperii ditiones, trajecto Istro, irrupit; variis autem deinceps cladibus longissimo annorum spatio imperium, subinde etiam ad muros longos, qui Byzantio dumtaxat diei itinere paulo amplius distabant, armis prolatis, attrivit, a depopulandis regionibusnondum etiam tunc omnino abstinens, cum in imperii terris, ut temporis lapsu factum, sedes ab imperatoribus obtinuissent. Res ex iis, quæ tum. ad duo capp. proxime sequentia, tum adsecundi miraculorum libri cap. 3 annotanda erunt, elucescet.

k Tum scilicet, cum incendium hoc cap. memoratum evenit, seu seculo sexto senescente sequentisve initio Thessalonicam usque Sclavi non raro jam excurrerant, editisque pro more, apud barbaros illos recepto, clamore celeberrimæ illius civitatis incolas terruerant.

l Adi librum Genesis cap. 22.

m Videsis librum Numer. cap. 23 & seq.

n Nemo est, qui non videat, hanc prolixam admodum orationem, qua, qui hostium ad muros Thessalonicenses inexspectatum adventum finxerat, gratias Deo ac S. Demetrio una cum sibi præsentibus egerit, pro arbitrio a Joanne Thessalonicensi, oratorum in morem hic loquente, esse confictam; Verum quid de facto, quod veluti virtute superiori patratum, cap. præsenti a Joanne proponitur, censendum? Cum nihil omnino, quod naturæ vires cursumve excedat, complectatur, est, sane, cur non nemo, Sanctusne ad id prodigiose concurrerit, in dubium revocet, etsi interim raris admodum adjunctis sit vestitum.

CAPUT XIII.
Qui Avaribus improviso Thessalonicam aggredientibus Sanctus restiterit, hæcque nihilominus deinde abs illis obsessa ad summas angustias fuerit redacta.

a

Καιρὸς δὴ λοιπὸν, καὶ τοῦ κεφαλαιωδεστάτου τῶν θαυμάθων ἅψασθαι τοῦ πανσέπτου, καὶ φιλοπόλιδος Μάρτυρος, λέγω δὴ τοῦ κατὰ τὸν μέγιστον τῶν πώποτε γενομένων τῇ Θεσσαλονίκῃ πολέμων περιφανῶς ἐπιλάμψαντος, καὶ τῆς κινδυνώδους ἐκεῖνης, καὶ ἀδιαφύκτου πολιορκίας, ἀπροσδοκήτως ἡμᾶς διασώσαντος, καὶ σχεδὸν εἰπεῖν ἐκ νεκρῶν ἀναστήσαντος. Τοῦτο γὰρ τὸ θαυμαστὸν, καὶ ἀπιστοφανές, καὶ μέγα διήγημα παραστήσει τηλαυγῶς, εἰ καὶ μηδὲν ἄλλο προελέλεκτο, τοῦ Ἀθλοφόρου τὴν ἀνυπέρβλητον δύναμιν, καὶ τὸ τῆς φιλανθρωπίας αὐτοῦ θεομίμητον, καὶ τὸ περὶ τὴν πόλιν κηδεμονικόν.

[108] Τοῦ δὲ γὰρ χάριν καὶ τελευταῖον τῆς συγγραφῆς αὐτὸ συντέταχα, ὡς ἂν ἀπερισπάστου τῆς ἀκοῆς ὑμῶν διαφυλαχθείσης, καὶ τῇ μελέτῃ τῶν εἰρημένων τῆς μνήμης ταῖς διανοίαις ὑμῶν περισωθείσης *, παρασκευάσω τὰς καρδίας πάντων ἀνεξαλείπτους τὰς τῆς εὐχαριστείας ὁμολογίας, οὐ μόνον ἐν σαρκί, ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἔξοδον πρὸς τὸν ἀλεξίκακον, καὶ σωσίπατριν Ἀθλοφόρον διαφυλάττειν, οὕτω τε καρπώσασθαι ὑμᾶς, μὴ τὴν ἐν τῷ βιῶ τούτῳ προστασίαν μόνον τοῦ μάρτυρος, ἀλλὰ καὶ τὰς ἐν τῷ φοβερῷ βήματι τοῦ Χριστοῦ πρεσβείας ὑπὲρ ἡμῶν παρ᾽ αὐτοῦ πρὸς τὸν ἀπαραλόγιστον γενησομένας κριτὴν τὸν φιλοῦντα παρὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ αἰτεῖσθαι, καὶ τὰς αὐτῶν ἀξιώσεις θεοπρεπῶς χαριζόμενον.

[109] Λέγεται περί τινος πράγματος ἠξιωκέναι τῶν τηνικαῦτα τῶν Ἀβάρων ἡγούμενον στείλαντα πρέσβεις πρὸς τὸν τῆς εὐσεβοῦς λήξεως, καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς κατέχοντα τότε Μαυρίκιον. Ὡς δὲ ἠστόχητο τῆς αἰτήσεως, ὀργῇ ἀκατασχέτῳ φλεχθεὶς καὶ τῷ παρακούσαντι μηδὲν ποιῆσαι δυνάμεως *, τρόπον ἐπινοεῖ, δι᾽ οὗ μάλιστα αὐτῷ ὁδυνῆσαι τὰ μέγιστα ὑπετόπαζεν, ὅπερ ἦν καὶ πανάληθες· σκοπήσας γὰρ ὡς ἁπάσης πόλεως κατὰ τε Θράκην, καὶ πᾶν τὸ ἰλλυρικὸν, θεοφύλακτος τῶν Θεσσαλονικαίων μητρόπολις ὑπερβαλόντως ὑπερέχει πλούτῳ τε ποικίλω, καὶ ἀνθρώποις εὐθεάτοις καὶ συνετοῖς, καὶ Χριστιανικωτάτοις, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν γνοὺς ὡς ἐν καρδίᾳ βασιλέως κεῖται προλεχθεῖσα μητρόπολις διὰ τὸ λάμπειν ἀπανταχόθεν τοῖς προτερήμασι, καὶ ὅτι ταύτης τῶν ἀπροσδοκήτων τί παθούσης, οὐχ ἧττον τῆς τῶν τέκνων σφαγῆς ὁδυνήση τὸν τὸ ῥωμαἳκόν κράτος ἀναστεμμένον, καλεῖ πρὸς ἑαυτὁν τὴν ἅπασαν τῶν σκλαβινιῶν θρησκείαν, καὶ θηριώδη φυλὴν, ὑπέκειντο γὰρ αὐτῷ τὸ ἔθνος ἅπαν, καὶ προσμίξας αὐτοῖς καὶ ἀλλογενεῖς τινὰς βαρβάρους στρατεῦσαι πάντας κατὰ τῆς θεοφρουρήτου Θεσσαλονίκης παρεκελεύσατο.

[110] Μέγιστος οὗτος στρατὸς τῶν κατὰ τοὺς ἡμετέρους χρόνους ὤφθη, ἀγαπητοὶ· οἱ μὲν γὰρ αὐτοὺς ὑπὲρ τὰς ἑκατὸν χιλιάδας ὁπλίτας ἄνδρας ἐδόξαζον· οἱ δὲ ὀλίγον ἧττους, ἄλλοι δὲ πολλῷ πλείους, τῆς γὰρ ἀληθείας διὰ τὸ πλῆθος μὴ καταληφθείσης, αἱ δόξαι τῶν θεωμένων ἐσχίζοντο. Νέον Ξέρξου στρατὸν τῶν Αἰθιώπων καὶ Λιβύων κατὰ Ἰουδαίων τὸ πρὶν ὁπλισάμενον, ἴδομεν τοῦτον· καὶ ποταμοὺς γὰρ καὶ πηγάς ἐκλεῖψαι ἠκούσαμεν, οἷς ἂν στρατοπεδεύσαντες παρεκάθησαν, καὶ τὴν ὅλην γῆν, δι᾽ ἦς παρώδευσαν, ὡς πεδίον ἀφανισμοῦ κατὰ τὸν προφήτην κατέστησαν.

[111] Καὶ τοσαύτη πληθὺς τοσούτῳ τάχει τὴν ὁδὸν διανύσαι προσετάχθησαν, ὡς μηδὲ γνῶναι ἡμᾶς τὴν ἔλευσιν αὐτῶν πλὴν πρὸ μιᾶς ἡμέρας· κυριακῇ γὰρ ἡμέρᾳ μηνυθέντων τούτων, τῇ εἴκαδι δευτέρᾳ τοῦ Σεπτεμβρίου μηνὸς, καὶ τῶν τῆς πόλεως ἀμφιβόλως ἐχόντων, ὡς μετὰ τέσσαρας, καὶ πρὸς πέντε ἡμέρας μόλις τὰ ἐνθάδε καταλαμβάνουσιν, καντεῦθεν ἀμελέστερον περὶ τὴν αὑτῆς φυλακὴν διαμεινάντων, αὐτῇ τῇ νυκτὶ δευτέρᾳ σαββάτων ἐπιφωσκούσῃ ἐπὶ τὰ τείχη τῆς πόλεως ἔφθασαν ἀψοφητὶ καὶ πρώτη εὐθὺς ἐπισκιάσις τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου γεγένηται ἐν τῷ ἀμαυρωθῆναι ἐκείνους τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ, καὶ περὶ τὸ φρουρίον τῆς καλλινίκου μάρτυρος Ματρώνης ὥραις ἱκαναῖς ἀνασχοληθῆναι, νομίσαντες ἔκεῖνο τῇ πόλει * κατεστηκέναι· ὡς δὲ λοιπὸν ἐωσφόρος διηύγασεν, καὶ πλησίον οὖσαν τὴν πόλιν ἐγνώρισαν, ὥρμησαν ἐπ᾽ αὐτὴν ὀμοθυμαδὸν ὡς λέων ἁρπάζων, καὶ ὠρουόμενος. Εἶτα καὶ τῷ τείχει τὰς κλίμακας ἀνορθώσαντες, αὗται γὰρ αὐτοῖς προκατασκευασμέναι διεβαστάζοντο· ὀπλοφόροι γὰρ αὐτῶν ἀνιέναι παρεβουλεύσαντο, τότε δὴ τότε τὸ ἐξάκουστον καὶ μέγα θαῦμα τοῦ ἁγίου Αθλοφόρου γεγένηται.

[112] Οὐκ ἐτι γὰρ νοητῇ ἐπισκιάσει, ἀλλ᾽ ὁφθαλμοφανῇ ἐνεργείᾳ ἐν ὀοπλίτου σχήματι κατὰ τὸ τεῖχος ὤφθη. Τὸν πρῶτον ἀνιόντα διὰ τῆς κλίμακος, ήδη τὸν πόδα ἐπιβαλόντα τῷ τείχει τὸν δεξιὸν, λόγχη πλήξας κατὰ τὸ μέσον τῶν δύο ἐπάλξεων ὥθησεν νεκρὸν ἐπὶ τὸ ἐκτὸς, ὅς διὰ τῆς κλίμακος κυλινδούμενος τοὺς μετ᾽ αὐτῶν συνκατέσππασεν αὐτὸς μὲν εἰς γῆν καταπεσὼν νεκρὸς ἀμφὶ τὰς ἐπάλξεις καταλιπὼν, ἵνα δὴ φανοῖτο, ὅποιτε ἀνῆλθεν καὶ ὅθεν ἐξέπεσεν· ὅτι δὲ τοῦ Ἀθλοφόρου γέγονεν τὸ κατόρθώμα δῆλον ἐκ τοῦ μηδένα μέχρι τοῦ νῦν τολμῆσαι τῆς ἀληθείας κατεξαναστήναι, καὶ κἂν ἐρίσασθαι φιλοδοξίᾳ τινὶ πλάσασθαι τῆς τοῦ τολμηροῦ βαρβαρου σφαγῆς, καίτοι τῶν τηνικαῦτα κρατούντων τῆς πόλεως πολλὰ ζητησάντων, καὶ τιμῆσαι προθεμένων τὸν ἀνέλοντα τὸν βάρβαρον.

[113] Μηδεὶς τοίνυν ἁπιστείτω μόνου τοῦ Ἀθλοφόρου τὸ τοιοῦτον γεγονέναι κατόρθωμα, πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ καὶ πάντας τοὺς ἐκεῖσε παρατυχόντας βαρβάρους πλῆθος ὄντας ἱκανὸν παραχρῆμα δειλίᾳ ληφθέντας ἀμέτρῳ ἀποχωρῆσαι τοῦ τείχους μακρὰν· εῖτα δὲ καὶ ὅτι οὐ δὲ τῶν ἀνδρῶν τῆς πόλεως ἦσαν τινὲς ἐπὶ τοῦ τείχους *, πλὴν λίαν ὀλίγων, οἵ καὶ αὐτοὶ ταχύτερον κατελθόντες κατὰ τὸν ὄρθρον οἴκοιδι ἀναπαύοντο, διὰ τὸ μετά τινας ἡμέρας ὡς εἴρηται, τὴν πλυθὺν οἴεσθαι τῶν βαρβάρων ἐφίστασθαι. Τὸ δὲ καὶ ταραχὴν ἀθρόων μεγίστην κατὰ τὴν πόλιν γενέσθαι, ὡς ἀπαντας ἄρδην ὁπλίτας ἐπὶ τὸ τεῖχος ἀναδραμεῖν, τίς ἂν ἀμφιβάλοι τῆς θείας εἶναι ῥοπῆς, καὶ ἁγίων ἐπισκιάσεως τὴν ἐνέργειαν· ὡς δὲ ἡμέρα λοιπὸν ἐγεγόνει οἱ θῆρες ἐκείνοι τὸ τεῖχος ἅπαν κύκλω περιέλιξαν ἀσφαλῶς, ὡς μηδὲ ὄρνεον τὸ δὴ λεγόμενον συγχωρῆσαι τῶν πυλῶν ἐξελθεῖν ἔξωθεν εἰσελάσαι τῇ πόλει.

[114] Τότε δὴ τότε ὤφθη τηλαυγῶς τὸ ἀναρίθμητον πλῆθος· ἀπὸ γὰρ τῆς ἀκρας τοῦ πρὸς θάλασσαν τείχους τοῦ πρὸς ανατολὰς μέχρι τοῦ πέρατος τοῦ δυτικοῦ πρὸς θάλασσαν τείχους, ὥσπερ στεφάνη θανατηφόρος περιέσχον τὴν πόλιν, οὐδενὸς τόπου θεωρουμένου τῆς γῆς, ὃν βάρβαρος οὐκ ἐπάτει, ἀλλ᾽ ἦν ἰδεῖν ἀντὶ γῆς, δένδρων, χλόης τὰς κεφαλὰς τῶν ἀντιπάλων, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀλλήλων ἔτι καὶ στενοχωρουμένων, καὶ τὸν εἰς τὴν αὔριον ἡμῖν ἐπισειόντων ἄφυκτον θάνατον· καὶ τὸ δὴ θαυμαστὸν ὅτι τῆς ἡμέρας ἐκείνης οὐ μόνον περὶ τὸ τεῖχος ἐκύκλουν ὡσεὶ ἄμμος τὴν θάλασσαν, ἀλλὰ καὶ πλεῖστοι λίαν ἐξ αὐτῶν τὰ περὶ τὴν πόλιν φρούριά τε καὶ προάστεια κατελάμβανον λεἳζόμενοι πάντα, καὶ κατεσθίοντες, καὶ λεπτύνοντες, καὶ τὰ ὑπόλοιπα τοῖς ποσὶ καταπατοῦντες· οὐκ έχρηζον τότε χάρακα βαλεῖν περὶ τὴν πόλιν, πρόσχωμα· χάραξ γὰρ αὐτοῖς τῶν ἀσπίδων, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀλλήλων, καὶ ἀδιεξόδευτος συμπλοκὴ· πρόσχωμα δὲ τὸ ὑποκοινὸν τῶν σωμάτων μιμούμενα δίκτυα *.

[115] Τίς λόγος ὑμῖν ἀγαγεῖν ὑπ᾽ ὄψιν δυνήσηται τὴν ἔργοις καταλαβοῦσαν ἡμας τότε περίστασιν, οὐκ ἐξ αὐτομάτου, ἀλλ᾽ ἐξ ἡμετέρων ὄντως ἁμαρτιῶν· καλὸν γὰρ, ἀδελφοὶ, τὸ ὁμολογεῖν τὴν ἀλήθειαν. Ἴσως πέσειται καὶ νῦν ἔλεος ἡμῶν ἐνώπιον τοῦ κυρίου· ἐὰν γὰρ ὁμολογῶμεν, φησὶ, τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστὸς ἐστι καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφήση ἡμῶν τὰς ἁμαρτίας. Τὸν δὲ ἄφατον φόβον τῇ πόλει τότε περιεποίησεν καὶ τὸ πρῶτως ἰδεῖν φάλαγγα βαρβαρικὴν, οὐδέπω γὰρ οὕτω πλησίον ὤφθησαν ποτέ περικαθήσαντες οἱ πολέμιοι * τῶν πολιτῶν καὶ τῆς θέας αὐτῶν, πλὴν τῶν ἐν στρατιωτικοῖς τεταγμένων καταλόγοις. Ἦν οὖν καρδία τότε καὶ τῶν ἀνδρειοτέρων καὶ τῶν δειλωτέρων μία γεγενημενη· τῷ γὰρ ἀνελπίστῳ τῆς σωτηρίας διαφορὰ τούτων * ἐγνωρίζετο, πάντων δὲ τὰ δάκρυα ποταμηδὸν ἔῤῥει, κατήφεια τε δεινὴ, καὶ ἀλλοίωσις τοὺς πάντας ἠμαύρωσεν, ὡς πληροῦσθαι τότε τό προφητικὸν λόγιον τὸ φάσκον, κἂν πρόσωπον ὡς πρὸς καυμὰ χύτρας.

[116] Τῶν οὐκ ἐνδεχομένων γὰρ εἶναι πάντες ἐνόμιζον τὸ δύνασθαι διασωθῆναι τὴν πόλιν, πάσης παρὰ ἀνθρώποις ἀνελπιστίας περὶ αὐτὴν τότε θεωρουμένης, πρῶτον μὲν διὰ τὸν λοιμὸν φοβερὸν * κατασχεῖν αὐτὴν, καὶ ἀνοχῆς τινὸς ἐκ φιλανθρωπίας Θεοῦ εὐθὺς καταφθᾶσαι τῶν βαρβαρων ἐκείνων τὴν ὀργὴν τὴν θεήλατον, ὡς εὑρεθῆναι τοὺς ἐν τῇ πόλει καὶ βραχεῖς τῷ ἀριθμῷ καὶ νενεκρωμένους τῇ προσφάτῳ λύπῃ τῶν τεθαμμένων· δεύτερον δὲ τὸ ἰσόψαμμον ἐν ἀριθμῷ τῶν πολιορκούντων· εἰ γάρ μὴ μόνον τοὺς Μακεδόνας ἅπαντας, ἀλλὰ καὶ Θετταλοὺς, καὶ Ἀχαιοὺς ὑποθείτό τις σωρηδὸν ἐν Θεσσαλονίκῃ τηνικαῦτα συνηθροισμένους, οὐ δὲ τὸ πολοστὸν μέρος τῶν ἔξωθεν περιστοιχησάντων τὴν πόλιν ἐτύγχανον· τρίτον δὲ, καὶ πλέον ἁπάντων τὴν ἀμηχανίαν ἡμῖν ἐποίησεν, ἐκεῖνο ἦν, ὅτι καὶ αὐτοῦ τοῦ περιλειφθέντος ἐκ τοῦ λοιμοῦ παγανατικοῦ τε, καὶ στρατιωτικοῦ, ὀλιγοστὸν πάνυ μέρος τάχα καὶ ἄχρηστον ἐν τῆ πόλει τηνικαῦτα ἐτύγχανεν, τῶν πολλῶν μὲν ἔξω ἐν ἀγροῖς ἀποκλεισθέντων καὶ μὴ δυνηθέντων εἰσβαλεῖν τῆ πόλει διὰ τὸ τρύγης εἰναι καιρὸν, καὶ ἀθρόως καὶ ἀπροσδοκήτως τοὺς πολεμίους ἐχέκολλα τῷ τείχει περικαθίσαι.

[117] Ἀμέλει μᾶλλον οἱ πρὸς τὰ ἔξω μέρη διαφυγόντες ἐσώζοντο, ἤπερ οἱ εἰς τὴν πόλιν καταφυγεῖν βουληθέντες· πλειόνων δὲ καὶ αὐτῶν τῶν ἐπιλέκτων νεανίων τοῦτε στρατιωτικοῦ, καὶ τῶν ἐν τῷ μεγίστῳ στρατευομένων πραιτορίῳ ἅμα τῷ τηνικαῦτα τὴν ἐπάρχων μετὰ χεῖρας ἔχοντι ἀρχὴν κατὰ τὴν ἑλλήων χώραν δημοσιῶν ἕνεκα χρειῶν ἀποδεδημηκότων, καὶ αὐτῶν δὲ τῶν ἀπομεινάντων τὸ πλήθος, ὅσοι καὶ πλούτῳ καὶ φρονήσει, καὶ δούλοις ἀκμάζουσιν καὶ ἐμπειροπολέμοις ἐκαλωπίζοντο, καὶ ἐν τοῖς σκρινίοις τῶν ὑπάρχων τοῦ Ἰλλυρικου πρῷτοι ἐτύγχανον, κατὰ τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων ἀπάραντες ἦσαν σὺν φίλοις πολλῶ πλείοσι, καὶ τῇ θεραπείᾳ πᾶσῃ πρὸς ἔλευσιν βασιλεῖ κατὰ τοῦ τηνικάδε τὴν ἀρχὴν διέποντος ποιησόμενοι.

[118] Οὕτω γοῦν ἐκ ποικίλων τρόπων ὀλιγανδρωθείσης τῆς πόλεως ἀμηχανία πᾶσαν ἐλπίδα σωτηρίας ἀπέκοπτεν. Καί με μή τις μωμήσηται μεγαλύνοντα τοῦ κινδύνου τὸ μέγεθος, μηδὲ λόγοις οἰέσθω μὲ πλέον τοῦ δέοντος τὴν ἀνάγκην ὑψοῦ ἐπαίρειν· ποῖος γὰρ λόγος οὗτως ἱκανὸς εὐρεθήσεται ὡς δοκιμασθῆναι αὐτὸν τοῦ τῶν γεγενημένων μεγέθους * · ἐγὼ μὲν οὖν καὶ γραφὴν προπετείας εὔκαιρον δέδοικα ὡς ἀδυναμίᾳ λόγου κατασμικρύνων τὸ τῆς περιστάσεως ἄμετρον· εἶθε γὰρ ἦν μοι δύναμις ῥημάτων τοιαύτη, καὶ πλείωνες γλῶσσαι, ὡς τοῖς τότε γεγενημένοις συνεξισωθῆναι διολεγόμενον· οὕτω γὰρ * παραστήσαντος μου τῆς ἀνάγκης τὸ μέγεθος, συναπεδείκνυτο καὶ τὸ ὑπερβάλον πλοῦτος τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ. Ἀλλ᾽ εἰ καὶ παρ᾽ ἡμῖν λόγος ἀτονεῖ, παρ᾽ ὑμῖν εὐχαριστεία μεγαληνθήτο, καὶ ὅσον ἡμεῖς οὐ δυνάμεθα τῶν κινδύνων ἐκείνων ἐκφράσαι τὸ μέγεθος, τοσοῦτον ὑμεῖς τὸ παντοδύναμον τοῦ Κυρίου πιστεύσατε, καὶ τὸν κοινὸν πρεσβευτὴν τῆς ἡμῶν πατρίδος δοξάσατε.

[Magnitudinem miræculi, quod narraturus est, deprædicat,] Tempus sane tandem est, & venerandi maxime civitatisque amantis Martyris miraculorum, quod longe est præcipuum reliquorumque veluti summarium, tangendi, illud autem dico, quod in bellorum, quæ Thessalonicæ umquam obvenere, maximo dilucide effulsit, nosque a periculosa illa inevitabilique obsisidione inexspectato liberavit, atque, ut ita dicam, a mortuis fere resuscitavit. Miranda enim illa, incredibilisque ac magna narratio, etiamsi nihil aliud esset præmissum, eximiam certaminum Victoris potentiam & illius, qua Deum imitatur, misericordiam curamque pro civitate b luculenter ostendet.

[108] [scopumque suum auctor exponit.] Hunc autem in finem & hoc tandem scriptionis composui, ut, auditu vestro non distracto, dictorumque memoria cogitationibus vestris per meditationem impressa, corda omnium, quo assiduas grati animi confessiones non solum in carne, sed & post obitum erga clementem, patriæque servantem certaminum Victorem conservetis, parata efficiam, itaque vos, non solum in hac vita Martyris patrocinium, sed & faciendas ab eo apud judicem, decipi non valentem, a Sanctis suis interpellari amantem, precibusque eorum, ut Deum decet, annuentem, in terribili Christi tribunali pro nobis intercessiones obtineatis.

[109] [Avarum dux, repulsa, quam in postulatis apud Mauritium imperatorem passus erat, iratus,] Avarum tunc temporis dux legatos, ut rem quampiam peteret, ad piæ memoriæ, qui & tunc Romanorum imperii sceptra tenebat, Mauritium misisse narratur c. Cum autem a postulato suo aberrasset, ira effræni incensus, eique, qui eum exaudire noluerat, nihil facere valens, modum excogitavit, quo præcipue, ut maximo eum dolore afficeret, futurum suspicabatur; quod & erat verissimum. Cum enim, omnibus & in Thracia & in Illyrico civitatibus custoditam a Deo Thessalonicensium metropolim & divitiis diversis & solertibus perspicacibusque ac Christianissimis hominibus supra modum eminere, atque, ut verbo dicam, prædictam metropolim, quod prærogativis suis quaquaversum splenderet, imperatori cordi esse, ipsaque inexspectatum quid patiente, non minus quam de filiorum cæde, qui Romana potentia redimitus erat, esse cruciandum, observasset, Sclavinorum sectam omnem immanemque gentem (natio enim tota ei suberat d) ad se arcessit, illisque aliarum etiam gentium barbaros immiscens, omnes adversus custoditam a Deo Thessalonicam arma arripere jubebat e.

[110] [ingentem congregat exercitum,] Hic, dilecti, eorum, qui nostris temporibus exstitere f, maximus fuit exercitus; hi enim, illos supra armatorum virorum centum millia, illi vero, paulo pauciores, alii etiam (veritate enim ob multitudinem non deprehensa, eorum, qui viderunt, opiniones sunt divisæ) multo etiam plures exstitisse, existimabant. Illum, velut novum Xerxis Æthiopumve aut Libyorum, qui adversus Judæos antea pugnavit, exercitum, conspeximus. Nam & fluvios & torrentes, ad quos castrametatus consedit, defecisse audivimus, regionemque omnem, per quam transiit, velut solitudinem deserti secundum Prophetam g fecit.

[111] Ac tanta multitudo tanta celeritate iter absolvere jussa erat, [eumque in Thessalonicam ex improviso educit.] ut non nisi uno die ante eorum nos adventum noverimus. Illis enim vigesima secunda, quæ Dominica erat, mensis Septembris die h annunciatis, civitatisque, num vel post quatuor aut etiam quinque dies huc adventuri essent, dubitantibus incolis, hincque in illa custodienda negligentius versantibus, ipsa nocte sabbatorum secunda incipiente i, sine strepitu ad muros accesserunt, ac gloriosissimi quidem martyris Demetrii in illis obcæcandis nocte ista, ac prope pulchris victoriis decoratæ martyris Matronæ castrum, id civitatem esse existimantibus, horas sufficientes detinendis, prima sollicitudo fuit versata; ut autem tandem aurora illuxit, civitatemque prope esse, cognoverunt, unanimiter in eam, ut leo rapiens & rugiens, moverunt. Deinde vero cum & scalas (hæ enim paratæ abs illis ferebantur) ad murum (armigeri enim eorum ascendere meditabantur) erexissent, memorabile illico magnumque sancti certaminum Victoris factum est miraculum.

[112] Non amplius enim spirituali obumbratione, sed cadente sub aspectum actione militis armati habitu in muro apparuit. [Verum, facta in muros subitanea impressione S. Demetrius ei resistit;] Primum per scalas ascendentem, qui in murum pedem dextrum jam intulerat, hasta e duarum pinnarum medio percutiens, versus partem exteriorem deturbavit mortuum k; qui per scalas volutatus illos simul, qui in eis erant, detraxit, ipse quidem mortuus in terram cadens, sui autem sanguinis guttas inter pinnas relinquens l, ut appareret, & quo descendisset & unde excidisset. Fuisse autem id certaminum Victoris facinus, manifestum est ex eo, quod nemo ad hoc usque tempus veritati contraïre sit ausus, sibique, fingendi licet e vanæ gloriæ cupiditate studiosus, illatæ barbaro audaci necis facinus, utut iis, qui tunc civitatem sub potestate sua tenebant, multum quærentibus, eumque, qui barbarum occiderat, honoraturos sese promittentibus, adscripserit m.

[113] Nemo igitur solius certaminum Victoris tam magnum facinus fuisse, [cum autem deinde arctissima nihilominus obsidione] credere formidet, primum quidem ex eo, quod & omnes, qui ibidem sufficienti multitudine adfuerunt, barbari, immodico timore illico correpti procul a muro recesserint; deinde vero quod nec aliquot nocte illa in muro fuerint civitatis viri, paucis exceptis, qui & ipsi citissime abeuntes, ad matutinum usque tempus, quod, ut dictum est, post aliquot dumtaxat dies barbarorum multitudinem adfuturam putarent, domi quieverunt. Adhæc maximum confertæ multitudinis tumultum, ita ut omnes fere armati ad murum cucurrerint, in civitate factum fuisse, a divino esse nutu Sanctorumque obumbrationis efficacia, quis ambigat? Cum porro dies tandem factus esset, feræ illæ omnem in circuitu murum, ita ut neque, quemadmodum dicitur, avem portis exire vel foris in civitatem ingredi permitterent, tuta custodia circumdedere.

[114] Continuo tunc innumera multitudo dilucide fuit conspecta. [civitatem cinxisset,] Etenim a muri, ad mare Orientalem versus plagam siti, extremitate usque ad muri, ad mare Occidentalem versus plagam siti, terminum, non secus ac corona lethifera, civitatem circumdabat. Nullus terræ locus, quem barbarus non obambularet, aspiciebatur, quin terræ vel arborum vel herbæ loco inimicorum, & quidem sese invicem adhuc prementium nobisque necem inevitabilem, brevi inferendam, minantium, capita erat videre. Atque hoc jam etiam mirandum, eos die illa mœnia non tantum, ut arena mare, circumdedisse, verum etiam quam plurimos ex iis, quæ circum civitatem sita erant, & castella & suburbia, prædantes absumentesque ac comminuentes omnia, eaque, quæ residua erant, pedibus conculcantes, occupasse. Vallum tunc aut aggerem circum civitatem exstruere, opus non habebant; clypeorum enim invicem innexorum mutua inextricabilisque conjunctio valli loco erat; aggeris autem densitatem retium imitans corporum frequentia.

[115] [ad summam hanc,] Quis sermo vobis, quæ tunc nos, non casu, sed vere peccatis nostris re ipsa invasit, adversitatem ob oculos ponere poterit? Veritatem enim, fratres, fateri, pulchrum est. Fortassis & nunc coram Domino placebit nostrum commiseratio. Quod si enim, ait, peccata nostra confiteamur, fidelis est & justus, ut peccata nostra dimittat. Ineffabilem porro civitati metum tunc etiam incussit, quod primum (nondum enim civitatem aliquando circumsidentes inimici tam prope erant conspecti, nec ipse etiam horum aspectus civium vulgo, si eos, qui militaribus catalogis erant adlecti, exceperis, obtigerat) barbaricam phalangem intueretur. Erat igitur tunc & fortiorum & timidiorum cor factum unum. Horum enim præ salutis desperatione discrimen haud agnoscebatur, omnibus autem lacrymæ fluminis in modum effluebant, omnesque gravis mœror vultusque mutatio deformarat, ut tunc impleretur Prophetæ eloquium dicens: Omnis vultus quasi ad ardorem ollæ.

[116] [paulo dumtaxat ante peste afflictam virisque fere.] E rebus enim, quæ evenire haud queunt, civitatem posse servari, universi existimabant, desperata apud homines hac omnino tunc apparente, primo quidem quod eam tunc pestis horrenda usque ad mensem Julium afflixisset, aliquantulaque dierum circiter quinquaginta remissione e Dei misericordia potitam illorum statim barbarorum, ita ut in civitate numero pauci, iique ex præfato sepultorum mærore viribus effæti invenirentur, immissus a Deo furor vigesima secunda, ut dictum est, mensis Septembris die invaserit n; secundo autem, quod, qui civitatem obsidebant, multitudine arenarum numero (neque enim, si quis non tantum Macedones omnes, sed & Thessalos Achaiosque confertim tunc Thessalonicæ congregatos fuisse, adstruxerit, vel minima hi eorum, qui civitatem extrinsecus cingebant, pars fuissent) æquales exstiterint; tertio autem, quod & omnium maxime consilii inopiam nobis attulit, illud erat, quod civium militumque, qui e peste supererant, pars longe minima, forteque etiam deterior in civitate tunc esset, multitudine interim, quod messis tempus esset, inimicique confertim ac inexspectato mœnia custodia firma circumsedissent, foris in agris exclusa, civitatemque ingredi haud valente.

[117] Facilius enimvero, qui foras fugerent, quam qui civitatem repetere vellent, salvi evadebant. [a quibus defenderetur, varias ob causas destitutam,] Pluribus autem & ex ipsis adolescentibus selectis, qui & ex ordine militari, & ex numero illorum, qui in prætorio maximo militabant, erant, una cum eo, qui præsidum præfecturam in manibus tunc habebat, in Græciam publicorum negotiorum causa profectis, ipsorummet autem etiam reliquorum multitudo, qui & divitiis & prudentia & servis florebant, virisque belli peritis præstabant, præfectorumque Illyrici scriniis præerant o, versus civitatum reginam cum amicis multo pluribus omnique famulitio, quo acturi adversus eum, qui regionis hujus principatum tunc tenebat, imperatorem accederent, sese contulerant.

[118] Ita igitur modis diversis civitate ad viros paucos redacta, [angustias redigit.] omnem salutis spem consilii inopia præciderat. Ac ne quis me, periculi magnitudinem extollentem, carpat, magisque etiam, quam conveniat, rerum difficultatem (quis enim ita sufficiens, ut factorum magnitudini prædicandæ par censeatur, sermo invenietur?) in altum sermonibus efferre arbitretur, certe ego, ne sermonis impotentia casus adversi acerbitatem extenuem, tempestivam etiam, quæ præceps sit, scriptionem formido. Utinam vero mihi ea esset verborum vis, linguæque plures forent, ut iis, quæ tunc gesta sunt, dicendis coæquarer. Ita enim, calamitatis magnitudinem exhibente me, eximiæ etiam Dei misericordiæ divitiæ ostenderentur. Verum, etsi apud nos sermo deficiat, gratiarum actio apud vos invalescat, ac quanto minus periculorum illorum magnitudinem eloqui nos possumus, tanto magis Domini omnipotentiam vos credite, communemque patriæ nostræ intercessorem laudate p.

ANNOTATA.

a Caput hoc e codice nostro signato ✠ Ms. 193, in quo e bibliothecæ Vaticanæ codice 797 descriptum exstat, lectori exhibemus; exstat & in codice olim Mazarinæo a fol. 96 usque ad fol. versum 104. Ambos hic hosce codices, quod, ni ratio, in Commentario prævio num. 28 allegata,obstitisset, quantum ad alia omnia jam data ac porro danda hujus a Joanne Thessalonicensi concinnatæ lucubrationis capita haud dubie fecissem, sedulo contuli, eosque comperi in lectionibus invicem non raro diversos. Harum notatu magis dignas vel in Annotatis hic sequentibus, si longiores sint, vel, si breviusculæ tantum, in paginarum margine ob oculos pono. Atque id ita præsto, ut, si codicis olim Mazarinæi lectiones, quod & plerumque fit, meliores sint, iis etiam versionem Latinam accommodem, Græco interim, qui huic respondet, codicis nostri ✠ Ms. 193 textu, utut etiam subinde mendoso, integro relicto. Præsens porro caput in codice olim Mazarinæo, in quo, ut jam dixi, exstat, sequentem hunc brevem admodum præfert titulum: Περὶ τῆς πολιορκίας τῆς πόλεως, De civitatis obsidione; verum is, quid cap. subjecto memoriæ prodatur, haud satis, uti consideranti patebit, exponit, hincque ei alium, quem hic cernis, substituere est visum.

b Codex olim Mazarinæus hoc loco legit Καὶ τὸ τῆς περὶ τὴν πόλιν κηδεμονίας ἀσύγκριτον, adeo ut, cum verba hæc Latine sonent, Atque incomparabilem de civitate curam, Græco codicis nostri ✠ Ms. 193 textui solummodo superaddat adjectivum ἀσυγκριτὸς, incomparabilis, constructione Græcis admodum familiari substantive acceptum, substantivo κηδεμονία, cura, quod abs eo afficitur, genitivi casu expresso.

c Cum Mauritius ab anno 582 ad ad annum usque 602, uti inter eruditos modo convenit, imperio præfuerit, consectarium hinc simul & ex hoc capitis præsentis loco fit, ut Avarum, de qua hoc cap., contra Thessalonicam expeditio, certo non serius quam anno 602, nec citius, quam anno 582 acciderit. Verum eventus illius epocham infra ad lit. h multo propius determinabimus.

d Etsi quidem Theophanes, Simocatta, Zonaras aliique Græcorum Historici passim obvii ea in Mauritio suppeditent, ex quibus tunc Avarum duci seu regi, qui Chagani nomine, omnibus prorsus supremis gentis illius ducibus communi, distinguebatur, fœderatam fuisse, aut etiam ex parte subjectam Sclavorum nationem, non immmerito colligas; hanc tamen totam ab Avarum ducis imperio dependisse seu subditam ei tunc fuisse, nuspiam edicunt; ut auxesi verosimillime hic usus sit Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus.

e Ab Avarum duce seu Chagano arma in Thessalonicam, Mauritio imperii habenas moderante, mota fuisse, nec apud Theophanem nec apud Zonaram aliosve ullos historicos memoriæ proditum invenio; verum cum sub Mauritio Avares ac Sclavi frequentissime, uti apud eosdem historicos videre licet, in imperii terras irruperint, nec, quin plurima, quæ abs illis tunc gesta fuere, silentio ab historicis omnibus sint præterita, dubitandum sit, narrata hoc capite Avarum adversus Thessalonicam expeditio pro dubia commentitiave idcirco, quod a scriptoribus aliis haud commemoretur, haberi non debet, maxime cum dies septem, teste infra ipsomet Joanne, dumtaxat tenuerit, possitque adeo haud immerito accenseri momentaneis illis, ut vocantur, hostium incursionibus, quas apud historicos, majoris dumtaxat momenti res litteris commendare ut plurimum solitos, silentio invenias haud raro suppressas. Atque hinc etiam jam concludas, nec pro dubia commentitiave habendam esse, quæ cap. præcedenti a solo etiam Joanne, silentibus reliquis scriptoribus omnibus, narratur, factam a Sclavis, cum S. Demetrii ciborium incendi accidit, subitaneam atque inexspectatam in loca Thessalonicæ adjacentia irruptionem. Utut sit, quo tum hæc, tum Avarum, de qua hic potissimum, expeditio indubitata exstimetur, sola mihi Joannis Thessalonicensis auctoris certo gravis, narratisque a se rebus, quemadmodum ex infra notandis ipsemet loco non uno indicat, præterea synchroni, sufficit auctoritas.

f Fuit igitur Joannes Avarum, quam hoc cap. refert, expeditioni æqualis; verum id ex iis, quæ cap. seq. litteris mandat, multo luculentius patescet.

g In codice olim Mazarinæo propheta hic vocatur Joel; non alia autem de causa ipsum hic citari existimo, quam quod Prophetiæ suæ cap. 2 ℣. 3 habeat Post eum solitudo deserti; Hisce enim verbis in Græco sacræ Scripturæ textu sequentia isthæc respondent: Καὶ τὰ ὀπίσω αὐτοῦ ὡσεὶ πεδία ἀφανισμοῦ.

h Relatam cap. præsenti Avarum, aut, si mavis, horum ducis seu chagani expeditionem anno 597 esse illigandam, ex hoc Joannis loco liquet. Hæc enim, uti ex mox ad lit. c Annotatis palam est, certo inter annum 581 & annum 603 evenit; ex annis autem, qui hunc inter & illum intercessere, solo dicto anno 597 vigesima secunda Septembris dies fuit Dominica, uti cuique calculos ineunti manifestum evadet.

i Id est, Dierum hebdomadæ nocte secunda incipiente; quod enim Joannes mox hic subjungit, accidisse nocte, quæ Dominicam proxime excepit, e narrationis contextu liquet; hebdomadæ autem & a nocte, quæ Dominicam præcedit, inchoari queunt, & singuli illarum dies Sabbati nomine distingui, uti liquet vel e solo S. Marci cap. 16, ℣. 2, ubi habetur: Et valde mane una Sabbatorum veniunt ad monumentum, orto jam sole.

k En insigne enimvero patratum in Thessalonicensium gratiam a S. Demetrio prodigium; sitne autem ei fides certa atque indubitata adhibenda, statuat studiosus lector ex iis, quæ mox Joannes subdit.

l Sequentia isthæc, quæ latinis hisce verbis, sui autem sanguinis guttas inter pinnas relinquens, respondent, Græca verba, Ρανίδας δὲ τοῦ οἰκείου αἵματος ἀμφὶ τὰς έπάλξεις καταλιπῶν, in codice olim Mazarinæo leguntur, atque id quidem opportune admodum, cum codex noster ✠ Ms. 193 hoc loco sit mutilus, sensumque dumtaxat imperfectum offerat, uti cuique linguæ Græcæ perito, rem consideranti, facile patescet.

m Post textus Græci, qui ultimæ huic periodo Latinæ in codice nostro ✠ Ms. 193 respondet, verbum Πλάσασθαι sequentia isthæc, Καὶ τὴν ἀνδραγαθίαν ἑαυτῶ περιθῆναι, in codice olim Mazarinæo ponuntur, idque iterum quam maxime opportune, cum dictus codex noster, a quo ea absunt, non magis fere hic, quam loco ad lit. præced. memorato, sensum perfectum suppeditet, uti iterum linguæ Græcæ perito, rem consideranti, perspicuum facillime evadet.

n Tribus istis, quibus hæc Latina, E Dei misericordia, hic respondent, Græcanicis codicis nostri ✠ Ms. 193 sequentibus verbis, Ἐκ φιλανθρωπίας Θεοῦ, isthæc præterea, Καταξιωθεῖσαν ὡς ἡμερῶν ἄχρι πεντήκοντα εὐθὺς τῆ εἰκάδι δευτέρα, ὥς εἴρηται, τοῦ Σεπτεμβρίου μηνὸς, in codice olim Mazarinæo adduntur, iisque, quod auctoris sensui significatione sua magis congruere videantur, versionem Latinam accommodavi, licet interim dictus noster codex etiam absque illis sensum hoc loco generet omnino perfectum.

o Adi Pancirolum in suis in Imperii Orientalis Notitiam Commentariis cap. 23, ibique invenies, præfectum prætorii Illyrici in Officio suo varios scriniarios habuisse; ut inde, quid hic per eos, qui inter scriniarios primi essent seu præfectorum Illyrici scriniis præessent, Joannes significatum velit, pronum sit eruere. Adi etiam Annotata, cap. 12 ad lit. e subnexa.

p Cum præsens caput De civitatis obsidione, ut jam supra docui, in codice olim Mazarinæ inscribatur, potuisset illo, quæcumque gesta in hac sunt, & qui finem tandem acceperit, opportune Joannes narrare; verum id hic scriptor verosimillime non fecit, quod ea cap. seq., quo Thessalonicæ per Avares obsidionem, S. Demetrio prodigiose patrocinante, solutam fuisse, probare contendit, potissimum exponat, eademque bis lectori proponere, supervacaneum esse, uti reipsa etiam fuisset, existimarit.

* cod. Mazarin. ἐνριζωθείσης

* cod. Mazar. δυνάμενος

* cod. Mazarin. τὴν πόλιν

* in cod. Mazarin. additur: κατ᾽ ἐκεινην τὴν νύκτα

* cod. Maz. habet ναστὸν μιμούμενα δικτυῶν

* cod. Maz. addit: καὶ ἀγνῶτες ἤσαν οἵ πολλοῖ

* in cod. Maz. additur: οὐκ

* cod. Maz. addit τότε μέχρι τοῦ ἰουλίου μηνὸς

* cod. Mazar. addit: ἰσαμιλλὸν κήρυκα

* cod. Maz. addit: ἂν

CAPUT XIV.
Visio Eusebio archiepiscopo Thessalonicensi oblata, argumentaque, quibus, memoratam cap. præced. Thessalonicæ obsidionem, prodigiose patrocinante S. Demetrio, solutam fuisse, Joannes contendit.

a

Ὅτι γὰρ μεγάλη συμφορὰ, καὶ ἀνύποιστος, καὶ τραγωδία κακῶν τὸ τηνικαῦτα τὴν πόλιν περιεστοίχισεν, ἀκοὐσατε οἶαν ὀπτασίαν καθ᾽ ὕπνους τότε ἀρχιερεύς Εὐσέβιος ἐθεάσατο, ἀκούσατε, παρακαλῶ, καὶ κατανύχθητε πρὸς εὐλάβειαν, καὶ τὸν παμβασιλέα Θεὸν τῆς ποικίλης προνοίας ὑπερθαυμάσατε· οὐδὲ γὰρ ἄλλου τοῦ χάριν τάς ὄψεις ἐκείνας οἶμαι τῷ ἀρχιεπισκόπῳ τότε καταφανῆναι, τοῦ προγνῶντα τὸ μέγεθος τῶν ἐσομένων δεινῶν ἀδιαλείπτοις προσευχαῖς τὸν Θεὸν διὰ τοῦ Ἀθλοφόρου ἐξιλεώσαθασθαι, ὅπερ καὶ πεποίηκεν, κλαίων καὶ ὀδυρόμενος ἀφ᾽ οὗ τὸν ὄνειρον ἐωράκει, ἕως οὗ οἰκτείρησεν ἡμᾶς Θεὸς, καὶ οὐ παρέδωκεν εἰς χεῖρας ἐχθρῶν.

[120] Πρὸ γὰρ ὀκτώ, δέκα ἡμερῶν τοῦ βραχῆναι ἡμῖν τὰς βαρβαρικάς νιφάδας, ὁρᾶ ἑαυρὸν κατ᾽ ὄναρ ἀρχιεπίσκοωος ἐν τῷ θεάτρῳ τῆς πόλεως καθεζόμενον, ὄχλου συνόντος αὐτοῦ πολλοῦ, καὶ δὴ ὡς διηπόρει τίνος χάριν ἐν οὕτω ἀναρμοδίῳ τόπῳ τῆς ἀξίας αὐτοῦ καθέζεται, καὶ βουλεύεται ἀναστάς ὑποχωρεῖν, ὁρᾶ τραγωδὸν εἰσερχόμενον ἐπὶ τὸ καλούμενον τοῦ θεάτρου λόγιον καὶ λέγοντα αὐτῷ, μείνον ὅτι σὲ καὶ τὴν θυγατέρα σου ἔχω τραγωδῆσαι· δὲ λέγει αὐτῷ, μὴ κοπωθὴς, ἐγὼ γὰρ οὒτε θυγατέρα ἔχω, οὔτε δὲ εἰς ἐμὲ ἔχεις τί τραγωδῆσαι· ἀποκρίνεται δὲ ἐκεῖνος, ἀληθῶς θυγατέρα ἔχεις, καὶ πολύτεκνον, καὶ δεῖ μὲν αὐτὴν καὶ σὲ τραγωδῆσαι. Τότε συνῆκεν ἀρχιεπίσκοπος, ὃτι τὴν πόλιν λέγει αὐτοῦ θυγατέρα· ὠς δὲ ἤμελλεν ἐκεῖνος ἄρχεσθαι τοῦ τραγωδεῖν, ᾴναστάς ἐκ τοῦ θρόνου αὐτοῦ ἀρχιεπίσκοπος κράζει αὐτῷ φωνῇ, τὸν Θεὸν τῶν ὑψωμάτων μήτε ἐμὲ τραγωδήσης, μήτε ἣν λέγεις θυγατέρα μου· δὲ διαπονηθεὶς ὡς ἐμποδισθεὶς δῆθεν τοῦ ἄρξασθαι, λέγει αὐτῷ.

[121] Οὐκ ἐνδέχεται μὴ τραγωδῆσαί με καὶ σὲ, καὶ τὴν θυγατέρα σου; Καὶ ὡς πάλιν ὑποκρίνεται ἄρχεσθαι, ἀρχιεπίσκοπος γεγονοτέρᾳ τῇ φωνῇ προἐκραξεν λέγων αὐτῷ· τὸν Θεὸν τὸν τεχθέντα ἐκ τῆς ἀχράντου Θεοτόκου σαρκὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν μήτε ἐμὲ τραγωδήσης, μήτε τὴν θυγατέρα μου, καὶ οὕτως ἐπὶ πολλάς φησι τὰς ὥρας, ἐκείνου ἐνισταμένου καὶ λέγοντος ὅτι τραγωδῆσαι ἔχω, καὶ τῶν ἀρχιεπισκόπου κατορκίζοντος αὐτὸν μὴ τοῦτο ποιῆσαι, ἄφνω ἀνασπαστος ἐκ τοῦ λόγιου γίνεται τραγωδὸς καὶ ἀφανὴς, μὴ ἰσχύσας διὰ τοὺς ὄρκους τραγωδῆσαι τὴν πόλιν, καὶ τὸν ἀρχιεπίσκοπον, ὅς ἐξυπνισθεὶς καὶ διακρίνας ὡς συμφορῶν μεγάλων μηνύματα οἱ τραγωδοὶ καθεστήκασιν, ἡμέρας καὶ νυκτὸς τὸν Θεὸν σὺν δάκρυσιν ἐλιτάνευεν, παραγαγεῖν φιλανθρώπως τὴν ἐπερχομένην τῇ πόλει θεήλατον μάστιγα, καὶ δὴ μετ᾽ ὀλίγας, ὡς ἔφην, ἡμέρας τὸ θηριῶδες ἐκεῖνο φύλλον καὶ ἀριθμὸν ὑπερβαίνον τὴν θεοφρούρητον Θεσσαλονίκην περιεκύκλωσαν, καὶ εὐθὺς ἔγνω τοῦτον τὸν θρῆνον μηνῦσαι τὸν τραγωδὸν.

[122] Πῶς οὐχ ὑπέρμετρον κἀντεῦθεν εἴποιμι τὴν συμφορὰν, πῶς δὲ οὐκ ἀπειροπλάσιον τὸ παντοδύναμον τοῦ Θεοῦ; γὰρ δύναμίς μου, φησὶν, ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται· ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ Γεδεών μόνους τριακοσίους ἐνεκελεύσατο Θεὸς εἰς τὴν παράταξιν ἐκβαλεῖν πρὸς μυριοπλάσιον λαὸν τῶν ἀντιτεταγμένων, ἵνα τοῦ Κυρίου δείχθῆ περιφανῶς νίκη, καὶ μὴ εἴπωσιν, χεὶρ ἡμῶν ὑψηλὴ, καὶ οὐχὶ κύριος ἔποίησεν ταῦτα πάντα· οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ πολέμου τούτου συνέβη κατ᾽ οἰκονομίαν Θεοῦ ἐκ τῶν προρηθεισῶν αἰτιῶν ὀλιγάνθρωπον καταλειφθῆναι τὴν πόλιν, ἵνα μὴ διαμφιβάλλοι τίς ὡς οὐχὶ πρεσβείαις τοῦ μετὰ Θεὸν δεσπότου αὐτῆς, λέγω δὴ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, μόνος Χριστὸς καὶ Θεὸς ἡμῶν ἐῤῥύσατο αὐτὴν ἐξ ἄδου κατωτάτου· οὔτε γὰρ ὅπλα, οὔτε χρήματα ὑπῆρχον αὐτῇ, ἀλλὰ πάντα αὐτῇ δεξιὰ τοῦ ὑψίστου ἐγένετο.

[123] Εὐθὺς γὰρ, τὸ μεμερισμένον τῶν ἀνδρῶν τῆς πόλεως τυγχανόντων, ὁρᾶν ἡμᾶς τὸ τεῖχος μεμεστομένον ἀγνώτων ἀνδρῶν, καὶ οὕς οὐδεὶς πώποτε τῶν τῆς πόλεως ἐθεάσατο, πῶς οὐ Θεἳκῆς ἐπιστασίας εἴποι τίς ἂν καὶ ἀντιλήψεως τὸ κατόρθωμα; Ἆρα δὲ ἡμεῖς μόνοι ἐφανταζόμεθα τοῦτο βλέπειν, οὐχὶ καὶ τοῖς βαρβάροις τὸ αὐτὸ κατεφαίνετο· πολλοὶ γὰρ αὐτῶν περὶ τὰς ὕστερον ἡμέρας ἀπελπίσαντες νικᾶν προσρυέντες τοῖς ἄρχουσιν τῆς πόλεως, ὡμολόγουν λέγοντες διεῤῥιμένως, ὅτιπερ ἀπὸ πλειόνων ἀκριβώσας τῶν Ἀβάρων ἡγούμενος, λίαν ὀλίγους τὴν πόλιν ἔχειν τοὺς μαχητὰς διὰ τὸ καὶ λοιμὸν ἐνταῦθα πρὸ βραχέως γεγενῆσθαι καιροῦ, πέπομφεν ἡμᾶς φήσας, αὐθήμερον τὴν πόλιν ἐκπορθεῖν, ἡμεῖς δὲ τοσούτους ἐν τῷ τείχει καὶ τοιούτους ἀφ᾽ οὗ ἐληλύθαμεν, ἑωρῶμεν τοὺς μαχητάς, ὡς καὶ πλήθει καὶ ἀνδρείᾳ πολὺ τὴν καθ᾽ ἡμᾶς στρατείαν ὑπερβαίνειν, κἀντεῦθεν ἀπελπίσαντες ἡμεῖς τὴν ὑμῶν πόρθησιν, μᾶλλον παρ᾽ ὑμῖν γεγενῆσθαι ἡμῖν τὴν σωτηρίαν οὐκ ἀσκόπως ἐβουλευσάμεθα.

[124] Καὶ ταῦτα μὲν γενέσθαι συνέβη εἰς ὕστερον, τότε δὲ αὐτῆς ἡμέρας ἐλθόντων ἡμῶν περὶ τὰ ἔξω ἀπησχολήθησαν συνάγοντες βρώματα, καὶ αἰχμαλώτους, καὶ χρήματα καὶ παμπόλου σίτου, καὶ ἄλλων καρπῶν ὑπ᾽ αὐτῶν ληφθέντων· ἁπαντὰ γὰρ τότε τὰ γεωργηθέντα καὶ προτέρων ἐτῶν ἀπόθετα ἔξω ἐτύγχανον, καὶ μόλις αὐτοῖς τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἐπήρκεσαν· μετὰ δὲ ταῦτα τοὺς καρποὺς τῶν δένδρων καὶ τοὺς ὄπηκας, καὶ τὰς ῥίζας αὐτῶν, καὶ τῶν λαχάνων ἁπάντων· εἴτα τὴν ἤμερον χλόην, καὶ τὰς ἀγριοβλάστους βοτάνας, καὶ τοὺς καλουμένους χλωροὺς ἀκάνας, καὶ τὸν χοῦν λοιπὸν τῆς γῆς κατέλειξαν, καὶ ἔτι ἐλίμωττον, οὐχ ὑπομενούσης τῆς γῆς τὸ βάρος αὐτῶν· αὕτῃ δὲ τῃ ἐσπέρᾳ τῆς πρώτης αὐτῶν ἡμέρας κατεφρυγανήσαντο, καὶ ἦψαν περὶ τὴν πόλιν πυράς, ὠς μιμεῖσθαι τὸν ἐν τῷ Δανιὴλ πυρὸς ποταμὸν, περὶ οὗ Ἀμβακούμ ἔλεγεν· Ποταμῷ ῥαγήσεται γῆ· εἶτα σύν τῇ πυρᾶ ἐκείνῃ τῇ φοβερᾷ ἀφῆκαν φωνὴν ὁμοθυμαδὸν φοβερωτέραν τοῦ πυρὸς, περὶ ἧς, πειραθέντες ἐναργῶς λέγομεν, ὅτι γῆ ἐσείσθη, καὶ γὰρ οἱ οὐρανοὶ ἔσταξαν.

[125] Εἶτα καὶ ψόψους κυκλῶθεν ἠκούομεν δι᾽ ὅλης νυκτὸς· καὶ τῇ έπαύριον κατασκευαζόντων αὐτῶν ἐλεπόλεις καὶ κριοὺς σιδηροὺς, καὶ πετροβόλους ὑπερμεγέθεις καὶ τὰς καλουμένας χελῶνας, ἅστινας σὺν τοῖς πετροβόλοις δέῤῥεσιν ἐπισκεπάσαντες ξηραῖς, μεταβουλευσάμενοι πάλιν διὰ τὸ μὴ ὑπὸ πυρὸς πίσσης κοχλαζούσης ἀδικεῖσθαι, δέῤῥεις νεοσφαγῶν βοῶν καὶ καμήλων ἡμαγμένας ἐν τοῖς ὀργάνοις ἐκείνοις ἐνήλωσαν, καὶ οὕτω ταῦτα πλησίον τοῦ τείχους προσαγαγόντες ἀπὸ τρίτης ἡμέρας καὶ ἐπεκεινα ἔβαλον λίθοις, μᾶλλον δὲ βουνοῖς τῷ μεγέθει τυγχάνουσιν, καὶ βέλεσιν λοιπὸν οἰ τοξόται αὐτῶν νιφάδας μιμούμενοι χειμερινὰς, ὡς μή τινα τῶν ἐν τῷ τείχει δύνασθαι προκύψαι ἀκινδύνως, καί τι τῶν ἔξωθεν θεάσασθαι, ἀλλὰ καὶ τὰς χελῶνας τῷ ἔξω τείχει προσφύσαντες, μοχλοῖς καὶ ἀξίναις ἀμέτρως περιέτρουν αὐτῶν τα θεμέλια.

[126] Τούτων δὲ γινομένων, τίς λόγος τὰς καρδίας τῶν ἐν τῇ πόλει διαγράψαι δυνήσεται, τὸν φόβον, τὸν ἀπελπισμὸν, τὸν κατ᾽ ὀφθαλμοὺς ὁρώμενων θάνατον, τόγε κἂν βραχεῖαν ἔχον παραμυθίαν ἐν συγκρίσει κακῶν, δουλείαν πάντως, αἰχμαλωσίαν, καὶ ταύτην ἀνημέρων δεσποτῶν, καὶ ὠμοβὁῤῥων, καὶ τὸ μέγιστον δεινὸν μὴ εἰδότων τὸν Θεὸν. Ἀλλ᾽ ἐλεὼν τοὺς ταπεινοὺς, παιδεύων καὶ πάλιν ἰώμενος, γινώσκων τοὺς διαλογισμοὺς τῶν ἀνθρώπων Κὺριος Ἰησοῦς Χριστὸς διὰ τῆς πρεσβείας τοῦ Ἀθλοφόρου αὐτοῦ καὶ γνησίου θεράποντος ἐπέβλεψεν εἰς τὰς καρδίας τῶν ἐπικαλουμένων αὐτὸν, καὶ ἴδεν αὐτὰς ἀλλομένας εἰς οὑρανὸν, καὶ κατεχούσας νοητῶς τοὺς πόδας αὐτοῦ ὡς δεσπότου, καὶ τὴν ἀδυναμίαν, καὶ ἀμηχανίαν ἐμφανιζούσας αὐτῷ, καὶ τὸ ἄφυκτον τοῦ ἐπηρτημένου, καὶ βοῶσας φωνῇ τῇ Θεῷ μόνῃ ἀκουομένῃ, οὐκ ἀνιστάμεθα τῶν ἰχνῶν σου, φιλάνθρωπε, ἕως οὖ οἰκτειρήσεις ἡμᾶς.

[127] Οἱ ὀφθαλμοὶ γὰρ πάντων εἰς σὲ ἐλπίζουσιν, ὅς ἐλυτρώσω ἡμᾶς ἐξ ἄδου καὶ φθορὰς ἐξελοῦ ἡμᾶς κατὰ τὰ θαυμάσιά σου, ὅτι ἐὰν σώσης ἡμᾶς, οὐδενὸς ἐν δευτέρῳ στήσεται τὸ παρὸν θαῦμα τῶν ἐξ αἰῶνος σου μνημονευομένων θαυματουργημάτων· εἰ γὰρ καὶ ἄξιοι ἡμεῖς τῆς τιμωρίας διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, αλλὰ πολὺ πλέον ἀξιος σὺ τῆς φιλανθρωπίας διὰ τὴν εὐσπλαγχνίαν σου· διὸ μὴ ὑπερίδης ἡμᾶς, ἀγαθέ, ὅτι καὶ πρὸς σὲ τὸν μόνον τὰς ἐλπίδας ὑψώσαμεν. Κύριε, οἴδαμεν, ἀναξίους ἡμᾶς ὄντας τῆς πρεσβείας τυχεῖν, ἀλλὰ τοῦτο δεόμεθα τὰς ὑπὲρ ἡμὡν ἰκεσίας τοῦ ἀθλοφόρου σου μὴ γενέσθαι ἀπράκτους διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἡμετέρων παροξυσμῶν· οἴδαμεν γὰρ αὐτὸν ὡς εὔσπλαγχνον κηδεμόνα τὰς ὑπὲρ ἡμῶν δεήσεις σοι ἀνατείνοντα· ἀλλὰ μὴ ἀκούση παρὰ σοῦ Θεὸς ὅπερ τῶ Ἱερεμίᾳ τότε ἀπεκρίθης, ὁτι μὴ προσεύχου περὶ τοῦ λαοῦ τούτου, οὐ γὰρ εἰσακούσομαί σου, μὴ βασιλεῦ ἐπουράνιε, ὅτι εἰ καὶ πᾶσι τοῖς ἄλλοις κακοῖς ἔνοχοι καθεστήκαμεν, ὅμως ἐκτός σου Θεὸν ἄλλον οὐκ οἴδαμεν, ἀλλὰ τὸ ὄνομά σου ὀνομάζομεν ἀεὶ, καὶ ἐπικέκληται ἐφ᾽ ἡμᾶς, μὴ νικήσωσιν αἱ ἀνομίαι ἡμῶν τὴν εἰς τὸν μάρτυρά σου εὔνοιαν.

[128] Μὴ λυπήσης τὸν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματός σου λόγχαις σφαγέντα διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἡμετέρων κακῶν, ὅτι τὰ κακά μέτρῳ, δὲ πηγὴ τῆς φιλανθρωπίας σου ἄπειρος, καὶ μεῖζον ταύτης χάριν καὶ θαυμαστὴν οὐκ ἔχεις δοῦναι τῷ Ἀθλοφόρῳ σου, δωρούμενος αὐτῷ πόλιν καὶ ἔθνος Χριστιανῶν ἐπταικότων σοι. Τότε χάρις τοῖς φίλοις μεγάλη παρέχεται, οὐχ ὅταν ὑπὲρ ἀξίων τοῦ ἐλεηθῆναι ποιεῖται τὴν δέησιν, ἀλλ᾽ ὅτε κριτὴς αὐτὸς τοὺς ἤδη κατακεκριμένους ἐλευθερώσας χαρίσηται. Διὰ τοῦτο χάρισαι ἡμᾶς αὐτῷ, δέσποτα Χριστὲ, καὶ τὸ ἅπαξ τοῦτο, ἵνα τῆς θεουργικῆς παρὰ ἀνθρώποις ἀδυνάτου σωτηρίας τυχόντες ὁμοθυμαδὸν συστάντες ἐν τῷ ναῷ αὐτοῦ, φωνὴν αἰνέσεως, καὶ ἐξομολογήσεως θύσωμεν τῷ παρορώντι ἀνομίας καὶ ὑπερβαίνοντι ἀδικίας, καὶ θαυμαστὰ ποιοῦντι καὶ ἀνεξιχνίαστα, ἔνδοξά τε καὶ ἐξαίσια, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμὸς.

[129] Ταῦτα τῷ ἐνδιαθέτῳ λόγῳ πάντες ἔκραζον· τὸ γὰρ προφορικὸν ἀνάγκη τῆς ἀμηχανίας ἀπέβυσεν· ο δὲ ἐρευνῶν τὰς καρδίας ἐπήκουσεν τοῦ στεναγμοῦ τῶν πεπεδημένων, καὶ τὰς ἱκεσίας τοῦ Ἀθλοφόρου δεξάμενος ἐπώμβρισε τῇ πόλει ὐετὸν ἀγαθότητος. Ἄλλ᾽ ἴσως ἐρεῖς, πόθεν δῆλον; Τίς ἴδεν Θεὸν, τίς ἤκουσεν αὐτοῦ τὴν σωτηρίαν ὑποσχομένου, ὅτι διαβεβαιοῦσαι τῇ πόλει ὑετισθῆναι; Ἄκουσον, ἀγαπητέ· Θεὸν οὐδεὶς ἐώρακεν πώποτε, ἀλλ᾽ οὐ δὲ φωνὴν Θεοῦ κατ᾽ οὐσίαν ἀκήκοεν· ἐκ δὲ τῶν ἔργων αὐτοῦ τῶν τε κατὰ διάνοιαν ἡμῶν συνισταμένων, καὶ τῶν αἰσθητῶν δείκνυται τοῖς φιλομαθέσι, καὶ συνετοῖς, ἥτε λεγομένη ὀργὴ τοῦ Θεοῦ, καὶ κατὰ φύσιν ἀγαθότης· παραστήσατε δή μοι τὰς ἀκοάς ὑμῶν, παρακαλῶ, κἀγὼ διεγγυῶμαι τοῖς πιστοῖς ἀκροαταῖς ἐναργῶς ἀποδεῖξαι, καὶ μονονουχὶ βοῶντα τὰ πράγματα ὡς ἀθρόως τὸν ἔλεον Θεὸς ἐπὶ τὴν πόλιν ἀνώμβρισεν.

[130] Εὐθὺς γὰρ τοὺς νενεκρωμένους ὄντας καὶ ψυχῆ, καὶ σώματι ἅπαντας ἐκ τῶν ὁρωμένων δεινῶν, καὶ προσδοκωμένων χειρόνων, ἀπροσδοκήτως ἀναθαρσῆσαι περὶ τὴν τρίτην ἡμέραν τῆς πολιορκίας, καὶ ἐπέκεινα ὡς καὶ γελᾶν, καὶ καταγελᾶν τῶν ὑπεναντίων, καὶ πολλοὺς αὐτῶν προτρεπαῖς τὲ καὶ ὑποσχέσεσιν πείθειν τῇ πόλει προσχωρεῖν, ὡς μεμεστῶσθαι τὰ μὴ χρηματίζοντα δημόσια βαλανεῖα τῶν ἐκ τῆς βαρβαρικῆς πληθύος μεταχωρούντων, καὶ ἐντεῦθεν πλείστην τοῖς τῆς πίλεως χαρμονὴν καὶ θάρσος ἐγγίνεσθαι, ἄρα τίς ἀμφιβάλλοι μὴ θεἳκῆς ἐνεργείας εἶναι ταῦτα κατορθώματα τῆς λυούσης τοὺς πεπεδημένους, καὶ ἀνορθούσης τοὺς κατεῤῥαγμένους, ἀντιτασσομένης δ᾽ αὖ πάλιν τοῖς ὑπερηφάνοις, καὶ διασκεδανούσης βουλάς ἐθνῶν; Ἐγὼ μὲν οὖν ἐκει μηδὲν ἄλλο παρῆναι προφέρειν ἔνδειγμα τῆς ἐκ Θεοῦ τότε γεγενημένης τῇ πόλει ῥοπῆς, ἀρκεῖν ἡγοὖμαι τοῖς εὐγνώμοσιν, ὡς κρίνουσιν ταῦτα δεικνῦναι, μὴ ἄλλοθεν, Θεοῦ συμμαχίαν τὴν πόλιν τότε διασῶσθαι.

[131] Τίς γὰρ νεκροὺς έγείρει, οὐχὶ μόνος Θεος; Τί δὲ νεκρῶν οἱ πολίται τότε διέφερον; Οὐ δὲ γὰρ ἀντιπολεμῆσαι μόνον τὰς πρώτας δύο ἡμέρας οὐκ ἐδύναντο, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἀντιφθέγγεσθαι ὅλως τῷ πάγῳ τοῦ φόβου καταψυχθέντες ἐξίσχυον· τοὺς οὖν τοιούτους μεταβαλεῖν εἰς ἁνδρείαν, τίνος, εἰ μὴ Θεοῦ; Καὶ ὄρα τὴν οἰκονομίαν, ἀγαπητέ, καὶ προσκύνει αὐτοῦ τὴν φιλάνθρωπον πρόνοιαν· εἰ γὰρ εὐθὺς τοῦ παραγενέσθαι τὸν βάρβαρον τὴν ἀνδρείαν ἐνέδυσεν τοὺς τῆς πόλεως, οὕτε τῷ Θεῷ τὴν αὐτῶν σωτηρίαν ἐπέγραφον, ἀλλὰ καὶ ἀχαρίστων, καὶ ὑπερηφάνων κατεδικάζοντο κρίματι· διὰ τοῦτο γοῦν τὰς πρότας ἡμέρας ἀφῆκεν αὐτούς εἰς τὸ κατὰ φύσιν πρόνοια, καὶ τότε τὴν ἀντίληψιν ἐπεδείξατο, ἵνα καὶ τὴν αὐτῶν ἀσθένειαν αἴσθωνται, καὶ τὸ ἄμετρον τῆς ἐπικειμένης ἀνάγκης θεάσωνται, καὶ τῆς ἀξίας τοῦ ὑψίστου τὴν ἐπισκιάσασαν αὐτοὺς ὁμολογίαν συνήσουσιν.

[132] Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τῶν πολλῶν νοῦς, καὶ ἄλλων τινῶν γεγενημένων προτεθῆναι διήγησιν βούλεται τῶν συστησόντων, ὡς χειρὶ Θεοῦ, καὶ ταῖς τοῦ Ἀθλοφόρου πρεσβείαις τηνικαῦτα τὴν πόλιν σεσῶσθαι, οὐκ ἀποροῦμεν ὑμῶν τὴν ἐπιθυμίαν πληρῶσαι, ἀλλὰ τὰ καθέκαστον λέγειν τὰ ἐν τοῖς ἀρκτὼοις, καὶ τοῖς δυτικοῖς γεγενημένα τῆς πόλεως μέρεσιν, καὶ τοῖς ἐκεῖσε τὰ σφοδρὰ, καὶ πολλὰ μηχανήματα παρὰ τῶν ἀντιπάλων προσαχθῆναι φασὶν, οὕς καὶ τοὺς ἀνδρειοτέρους, καὶ θηριωδεστάτους τοὺς τῶν βαρβάρων στρατοπεδεῦσαι ἠκριβωσάμεθα, ὅτε καὶ τῇ θαλάσσῃ τὴν ξύλινον γῆν, καὶ πλατείαν ἐπιτιθέναι κατεμηχανήσαντο, ὡς ἂν δι᾽ αὐτῆς ἐπὶ τὸν λιμένα δυνηθῶσιν εἰσδοῦναι τῆς πόλεως, ὅπως τὲ αὐτὴ διεσπάσθη συρεῖσα διὰ μηχανῆς ἐπὶ τὸ πέλαγος, ἦν μόνος Θεὸς ἐμηχανήσατο, καὶ οὐκ ἄνθρωπος, μακροῦ ἄν εἴη λόγος καὶ πολλοῦ διηγήματος, καὶ τὴν παροῦσαν ὁρμὴν ὑπερβαίνοντος· δὲ αὐτοψί κατεῖδον, καὶ ταῖς χερσὶν ἐψηλάφησα κατὰ τὸ ἀνατολικὸν τῆς πόλεως μέρος, ἔκ τε τῶν πολεμίων γεγενημένα, καὶ ὑπὸ μόνου θεοῦ διασκεδασθέντα, καὶ ταῦτα μερικῶς διηγήσομαι τῷ μὴ ἀποκνῆσαι τῷ μήκει τοῦ λόγου τὴν προθυμίαν τῶν ἀκροατῶν προμηθούμενος.

[133] Σκοπὸς γάρ μοι μόνον παραστῆσαι τῇ φιλοθέῳ ἀκοῇ ὡς ἐκ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἄλλοθεν σωτηρία τῇ πόλει τότε γεγένηται, καὶ διεγεῖραι τὰς διανοίας ἁπάντων πρὸς θεῖαν κατάνυξιν, καὶ θεάρεστον ἐξομολόγησιν, καὶ εὐχαριστίαν τοῦ ἀθλοφόρου διηνεκῆ. Εἴπαμεν ὡς τῇ πρώτῃ ἡμέρα τῆς πολιορκίας καὶ τῇ δευτέρᾳ, τάς τροφάστε αὐτοὶ συνήγαγον οἱ πολέμιοι, καὶ κατὰ τῆς πόλεως πολλὰ καὶ φοβερὰ, καὶ διάφορα ηὐτρέπισαν ὄργανα, τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ, καὶ μέχρι τῶν ἑπτά· πέρα γὰρ τούτων πολιορκεῖν αὐτοὺς τὴν πόλιν πανένδοξος μάρτυς οὐ συνεχώρησεν· προσῆγον ἄρδην τοῖς τείχεσι ἅπαντα, τὰς ἐλεπόλεις καὶ τοὺς κριοὺς, καὶ τοὺς πετροβόλους, καὶ τῶν χελωνῶν τὰ χαμερπῆ ῥαβδουργήματα· καὶ πρῶτον μὲν κατὰ τῆς λεγομένης κασανδρεωτικῆς πύλης προευτρεπίσαντες ὡς εἶδον ἐπ᾽ αὐτῆς ὑπὸ τῶν τῆς πόλεως ἀναρτηθέντων ἅρπαγα τινά σιδηρέον μὲν, βραχὺ δὲ καὶ οἱωνεὶ μορμολύκιον νηπίων κρεμάμενον δειλίᾳ συσχεθέντες τοῦ τηλικούτου μηχανηματος, λέγω δὴ τοῦ κριοῦ, καταπτύσαντες, ἄπρακτοι ἀνεχώρησαν ἐπὶ τὰς σκηνὰς, καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς ὁμοίους αὐτῷ κατακαύσαντες.

[134] Ἇρα τοῦτο τῆς πόλεως δύναμις ἀπειργασατο, πάντως τοῦ Θεοῦ, καταπτησσεῖν δυναμένη καὶ τοὺς θρασεῖς ὡς τὰ νήπια; Εἴτα ταῖς σβυρσοφόροις χελῶνες ὑποδύντες ὡς ὄφις τὸ προτείχισμα ἀξίναις, ὡς εἴρηται, καὶ μοχλοῖς ἐκ βάθρων ἀνασκευάζειν ἐπεχείρουν, δὴ καὶ εἰς ἔργον αὐτοῖς ἠνύετο δήπου τὸ σπουδαζόμενον, εἰ μὴ πάλιν οὐράνιος τοῖς πολίταις ἐπιλάμψασα πρόνοια ἀνδρείᾳ τε τὰς καρδίας αὐτῶν ἐθωράκισεν, καὶ ὑπέθετο κατὰ τὸ προτείχισμα ἐξελθεῖν, καὶ καταπτοῆσαι τοὺς διὰ τῶν χελωνῶν, μικροῦ δὴ ἅπαν αὐτὸ κατασκάψαντας· οὐ δὲ γὰρ ἦν ἐκ τοῦ τείχους ῥῖψαι τί κατ᾽ αὐτῶν ἔνδον εἰςδύντων, καὶ ὑπὸ τοῦ προτειχίσματος σκεπωμένων, καὶ μὴ δὲ ὁρωμένων τοῖς ἄνωθεν.

[135] Ἄνδρες οὖν ὁπλοφόροι βραχεῖς ἀριθμῶ, ὧν Θεὸς ἀνῆψεν τὴν προθυμίαν, ἐξῆλθον διὰ τῆς πύλης, ἐφ᾽ ἧς καὶ λεγόμενος καταράκτης κεχάλαστο μὲν, ἀνεσπάθη δὲ τότε, καὶ μόνον ἀναβάντες ἐπὶ τοῦ προτειχίσματος θάμβος ἐνεποίησαν τοῖς ὑπεναντίοις, ὡς φόβῳ συσχεθέντες ἀῤῥήτῳ καταλεῖπειν ἅπαντα τὰ πρὸς ὁρυγὴν αὐτοῖς γεγενημένα τοῦ προτειχίσματος ὄργανα καὶ ἀποδράσαι, καίτοι τῶν ἐξεληλυθότων ἐφ᾽ ἑαυτοῖς άνδρῶν μηδὲν ἐν χερσὶν ἐχόντων δόρατα, καὶ ἀσπίδας ταῖς χελῶναις, ὡς ἴστε καὶ ταῦτα δέῤῥεσιν νεοσφαγῶν βοοῶν, καὶ καμήλων κατεστεγασμέναις, οὔτε κιόνων ἐπιῤῥιφέντων διὰ τὴν ἐρυμνότητα, οὔτε πυρὸς πίσσης κοχλαζούσης ἐπίχυσις διὰ τὸ τῶν δέῤῥιων κάθυγρον ἠδύνατο τι λυμήνασθαι, μήτιγε ἄνδρες εὐαρίθμητοι, καὶ δόρασι μόνοις, τόξοις, ὡς εἰκός, ὡπλισμένοι.

[136] Κρινάτω οὖν εὐγνώμων ἀκροατὴς, ἄξιοι ἄρα οἱ μετὰ λόγχης καὶ τόξου μόνον φανέντες ἐπὶ τοῦ προτειχίσματος βλάψαι τί τοὺς ὑπὸ τὰς χελῶνας ὄντας, καὶ τοῖς μοχλοῖς διορύττοντας, πόθεν καὶ τίς αἴτιος τῆς τούτων σφαγῆς· δηλονότι τὸ θάρσος τοῖς Μακεδόσιν ἐνθεὶς· ἔνθα γὰρ ῥοπῇ Θεοῦ πάντως τὸ ἐναντίον βοηθείας γεγύμνωται. Καὶ τηνικαῦτα δὲ τοῦ διαβόλου γενομένη ἐνέργεια δέδειχεν τὴν πόλιν θεἵκῆς προνοίας ἡξιῶσθαι. Ἴστε γὰρ ὡς καὶ τὸν Ἀδάμ, καὶ τὸν Ἰώβ, καὶ τοὺς Ἁγίους πάντας, ὁπηνίκα τῆς θείας ἐπικουρείας ἀξιωθέντες, κατεστοχάσατο παραχρῆμα κονιορτός, καὶ κινδύνοις, καὶ ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀλλήλοις θλίψεσι περιέβαλεν. Τοιγαροῦν καὶ τότε ἐπεί κατενόησεν διὰ τῶν γινομένων θαυμάτων, ὡς αἱ πρεσβείαι τοῦ πανενδόξου Μάρτυρος ἐκλάμψασαι τὸν θεἳκὸν ἔλεον ἐπὶ τὴν πόλιν ἐπώμβρισαν, ἐμηχανήσατο χαιρεσίκακος, καὶ φθονερῶς δαίμων τὴν ἐκ τῆς ἥττης τῶν χελωνῶν καὶ βαρβάρων ἐγγινομένην τῇ πόλει χαρὰν μεταστρέψαι εἰς πένθος.

[137] Ἔνεργήσας γὰρ τῇ οἰκείᾳ στρεβλότητι τὸν προρηθέντα τῆς πύλης καταράκτην ὄντα μέγιστον, καὶ τῶν δύο πυλῶν τὸ ὕψος καὶ πλάτος ἐν ἑαυτῷ φέροντα, ἐκ μονοπλεύρου τὸ πλέον ἀνελκυσθῆναι πεποίηκεν, ὡς μετὰ τὸ εἰσελθεῖν τοὺς ἐξελθόντας, χαλασθέντος αὐτοῦ, μὴ κατέρχεσθαι διὰ τὸ τὴν μίαν πλευρὰν προσπεπῆχθαι τῷ λιθίνῳ ὀρθωστάτῃ, καὶ θελησάντων ἀνελκύσαι μετὰ πολλῆς συνδρομῆς, μὴ κατισχύειν ὅλως κἂν βραχὺ τὴν ἄνω κουφῖσαι, διὰ τὸ τὴν δεξιὰν αὐτοῦ ὡμίαν τῷ ἑτέρῳ πάλιν ὀρθωστάτη καταχριῶσαι καὶ μήποτε πρὸς τὸ ἄνω τούτου ἀνοχλιζομένου, μὴ δὲ πρὸς τὸ κάτω καθιεμένου πᾶσαν τὴν ἡμέραν, καὶ μέχρι πολλοῦ τῆς ἐπιούσης νυκτὸς ἀνεωγμένη μεμένηκεν· ἀλλ᾽ Θεὸς κατοικτειρήσας ἡμᾶς διὰ τὴν αὐτοῦ εὐσπλαγχνίαν, καὶ τὰ ἐκεῖσε τότε κρουνιδὸν ἐκχυθέντα δάκρυα, κράξαντος ἐκ θείας ἐπιπνοίας ἑνὸς τεχνίτου, Χριστὸς μεθ᾽ ἡμῶν, ἠλκύσθη τὴν ἄνω, καὶ ἰσωθεὶς ἐχαλάσθη, καὶ λοιπὸν ἡσύχασαν αἱ καρδίαι τῶν δισταζόντων.

[138] Ἔνθε γάρ αὐτοῖς καὶ τὸ τῶν δακρύων πλῆθος κεκίνητο, τοῦ ἐχθροῦ ὺποβάλλοντος ἐννοίας πονηράς ὡς ὅτι Θεὸς ἁλῶναι τὴν πόλιν βεβούληται, καὶ διὰ τοῦτο πύλη οὐ κλείεται. Καὶ ὅπερ αὐτὸς τῇ κακουργίᾳ ἐμηχανήσατο, τούτο καὶ τῷ Θεῷ προσάπτειν ταῖς διανοίαις ὑπέβαλλεν· ἀλλὰ δόξα τῷ ἁγίῳ Θεῷ, εἰς τέλος γὰρ αὐτοῦ δολιότης οὐκ ἴσχυσεν. Βούλεσθε καὶ ἄλλας τοῦ Χριστοῦ θαυματουργίας γεγενημένας τότε; Προθήσομαι οὐκ ἔλαττον τῶν ἄλλων θαυματουργιῶν· ἐπειδὴ γὰρ τῇ θείᾳ ῥοπῇ τὰς χελῶνας, καὶ τοὺς μοχλοὺς, καὶ τὰς δικέλλας καταλείψαντες, ἔφυγον, μηδενὸς διώκοντος, οἱ πολέμιοι, λοιπὸν ἐπὶ τῇ ἑξῆς τοῖς πετροβόλοις ἐχρήσαντο.

[139] Ἦσαν δὲ οὗτοι τετράγωνοι ἐκ πλατυτέρων βάσεων εἰς στενωτέρας κορυφάς καταλήγοντες, ἐφ᾽ ῶν ἦσαν κύλινδροι παχεῖς λίαν σεσιδηρωμένοι τὰ πέρατα, καὶ ἐπ᾽ αὐτῶν καθηλωμένα ξύλα ὡς δοκοῖ μεγάλης οἰκίας ἔχοντα τὰς σφενδόνας, αἵ τινες ὑψούμεναι πέτρας ἀπέπεμπον, καὶ μεγάλους καὶ συγχνοὺς, ὡς μὴ δὲ τὴν γῆν δύνασθαι φέρειν τὰς αὐτῶν ἐῤῥίψεις, μήτιγε οἰκοδομὴν ἀνθρωπίνην, ἀλλὰ καὶ σανίσι τὰς τρεῖς μόνον πλευρὰς τῶν τετραγώνων ἐκείνων πετροβόλων διέφραξαν, ὠς μὴ τοὺς ἔνδον καθεύδοντας ὑπὸ τῶν ἐκ τοῦ τείχους τιτρώσκεσθαι βέλεσιν. Καὶ ἐπειδὴ πυρφορωβέλει εἷς ἐξ αὐτῶν σὺν ταῖς σανίσιν ἀπηνθρακώθη, διαβαστάξαντες τὰ ὄργανα ὑπεχώρησαν, καὶ τῇ ἑξῆς ἤγαγον αὐτοὺς πάλιν τοὺς πετροβόλους βύρσαις νεοδάρτοις, ὡς προείπομεν, σὺν ταῖς σανίσιν ἠμφιεσμένους, καὶ πλησιέστερον στήσαντες τοῦ τείχους, ἔβαλον ὄρη καὶ βουνοὺς καθ᾽ ἡμῶν ἀκοντίζοντες· τίς γὰρ ἂν ἄλλό τι καλέση τοὺς ἀπειρομεγέθεις ἐκείνους λίθους;

[140] Εἶτα τί πρὸς ταῦτα οἱ τῆς πόλεως; Τί; Ἐγὼ φημὶ. Οὐ κατεδειλίασαν ἐπινοῆσαι τινά τῶν ἐπιφερομένων ἀποφυγεῖν· εἶχον γὰρ, ὡς προείρηται, θάρσος τι ἐνσπαρὲν αὐτοῖς ἐκ θείας ῥοπῆς· Ἐπεὶ ποῖα στεῤῥότης ἀνθρωπίνη οὐ κατάπηχεν, καὶ κατενεκροῦτο τῇ θέᾳ τῆς πετροβόλου χαλάζης ἐκείνης, καὶ τῷ ἀστέκτῳ ῤυζῷ τῆς χειροποιήτου βροντῆς, ἀλλ᾽ ὅμως ὑπὼ Θεοῦ ῥωσθεντες ἐβουλεύσαντο πρὸ τῶν ἐπάλξεων ἀρτίσαι ἐκ ῥάβδων λεπτῶν, ὅσπέρ τινα καθυφασμένα καταπετάσματα, καὶ τὰς ἐν τοῖς δειπνητηρίοις ὑπὸ τοὺς δαιτυμόνας τιθεμένας ἐκ παπύρων, καὶ σάκκων στρωμνάς, ἵνα τοῦ πέτρου προσαράσσοντος διαμαλαχθῆ ὥσπερ τάσις τοῦ κρούσματος, τῷ διασπομένῳ, τῷ ἀπαλῷ τῆς ἀντιτυπίας μεθοδευθεῖσα.

[141] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς ἄνθρωποι οἱ τῆς πόλεως ἐβουλεύσαντο, δὲ Θεὸς ὡς παντοδύναμος ἐβοήθησεν καὶ παρέστησεν ἡμῖν ὡς οὐχὶ ἀνθρωπίνη βοήθεια, ἀλλ᾽ δεξιὰ αὐτοῦ μόνη ἔσωσεν κατὰ τὸ γεγραμμένον τὴν πόλιν, καὶ βραχίων ἅγιος αὐτοῦ. Τί γὰρ καὶ γέγονεν; Ἀπὸ τοῦ αὔγους ἕως ὥρας ἑβδόμης καθεκάστην ἡμέραν ἀκοντιζόντων τῶν ἐχθρῶν τοὺς ἀπειρομεγέθεις ἐκείνους λίθους, οὐδεὶς αὐτῶν σχεδὸν τῷ τείχει προσέπαυσεν, ἀλλ᾽ ἔξω τοῦ τείχους, ἐνδότερον κατεφέροντο, οὗ δὲ κατεφέροντο, βόθυνον ἀπετέλουν, καίτοι πολλῶν τῶν ἐκ τῆς πόλεως ἀκοντισθέντων λίθων διὰ τοῦ στενοποῦ τῆς κορυφῆς τῶν βαρβάρων πετροβόλων, ὡς ἐξ ἐπιταγῆς κατελθόντων καὶ τοὺς ἔνδον ἀποκτανόντων. Ἀλλ᾽ ἵνα μή τις ἐκ τοῦ συμβάντος ὑπολάβοι, ὡς οὐχὶ Θεὸς, ἀλλ᾽ τῶν βαρβάρων ἀπειρία τὰς πέτρας ἐνδοτέρω, ἔξωτέρω τοῦ τείχους πεποίηκεν ἀκοντίζεσθαι, τούτου χάριν μιᾷ πληγῇ πᾶσαν αὐτὴν κατέστρεψεν ἕως τοῦ περιπάτου.

[142] Ἀμέλει φιλάνθρωπος Θεὸς ἀφάτῳ δειλίᾳ ληφθέντας πάλιν τοὺς ἐν τῷ τείχει θεασάμενος, οὐκέτι προσκροῦσαι λίθον ἐν αὐτῷ συνεχώρησεν, καίτοι τῶν εἰρημένων πετροβόλων ἐν τῷ ἀνατολικῷ καὶ μονομερεῖ τῆς πόλεως, πλεῖω τῶν πεντήκοντα τυγχανόντων. Ὡς οὖν ἀπέκαμον ἀκοντίζοντες, καὶ μηδὲν ἀνύοντες καὶ ταύτην τὴν ἡμέραν ἀπεχώρησάν εἰς τὴν στρατοπεδίαν διὰ τῆς ἀοράτου σκέπης τοῦ Χριστοῦ ματαιοπονήσαντες· εἰς τοσοῦτον δὲ θάρσος Κύριος τοὺς νενεκρωμένους τῷ φόβῳ διανεζώγρησεν, ὡς μετὰ ταῦτα καὶ ἐκπεδραμεῖν διὰ τῆς πρὸς θάλασσαν πύλης, καί τινας τῶν ἐν τῇ θαλάσσῃ λουομένων ἐναποσφάξαι βαρβάρων, καὶ σύντομον ἐργάσασθαι τὴν ἀποστροφὴν πρὸ τοῦ γνῶναι τὰ πλήθη τὸ γεγωνὸς, ὅτι φοβερὸν ἦν οὐ μόνον τὸ κατ᾽ αὐτῶν ἐξελθεῖν, ἀλλὰ καὶ τὸ μοχλίον πύλης παρανοῖξαι μικρον.

[143] Ταῦτα τίς οὐχὶ τῆς θείας ῥοπῆς εἶναι φήσοιτο κατορθώματα. Τίς οὐχὶ τὴν εὐσπλαγχνίαν αὐτοῦ ὀμολογήση τότε καταχθεῖσαν τῇ πόλει. Ἀλλὰ τί μη περὶ τὸ καίριον ἔρχομαι, καὶ τὴν αὐτοφανῆ τοῦ Ἀθλοφόρου συμμαχίαν γεγενημένην ἐντίθημι, τὴν καὶ τοὺς λίαν ἀπίστους εἰς τὴν τοῦ πράγματος συγκατάθεσιν, καὶ δοξολογίαν τοῦ Μάρτυρος συνελάσαι ὀφείλουσαν, καίτοι καὶ ἄλλων μυρίων διηγημάτων οὐκ ἀπορούντων ἡμῶν, τῶν τὴν ἀόρατον ἡμῖν καὶ οὐρανίαν σαφηνιζόντων βοήθειαν. Τοῦτο γὰρ τὸ θαῦμα κατὰ τῶν πολεμίων Κύριος διὰ τοῦ Μάρτυρος αὐτοῦ ἀπειργάσατο. Ἁγία ἐτύγχανεν κυριακὴ ἐβδόμη καὶ τελευταῖα τῆς πολιορκίας ἡμῶν, καὶ δὴ ταύτην ὡς ἐκ καμάτου τῶν προλαβουσῶν ἡμερῶν καθησυχάσαντες οἱ πολέμιοι ἐσκέπτοντο μέχρι ζωῆς καὶ θανάτου συμπλοκὴν τῇ ἑξῆς κατὰ τῆς πόλεως ἀπεργάσασθαι, πάντων ἄρδην συνεπιτιθεμένων κύκλω τῷ τείχει, ἵνα σφοδρὸν τῆς ἐμβολῆς καταπλῆξαν ἀπώσηται κάτω τοὺς ἐν ταῖς ἐπάλξεσιν φύλακας, μὴ τοῦτου κατὰ σκοπὸν ἀποβαίνοντος, τὴν γοῦν ἀπόπειραν λάβοιεν, τοῦ μηδὲν λοιπὸν μαχομένους ὠφελεῖν ἀνήνυτα.

[144] Καὶ δὴ τούτων αὐτοῖς βεβουλευμένων ὡς ἐκ τῶν προσῥυέντων μαθεῖν ἠδυνήθημεν, καὶ πάντων ἡμῶν ἐν φόβῳ συσχεθέντων περὶ τῆς μελλούσης τῇ ἑξῆς γίνεσθαι ἐξετάσεως, ἄφνω περὶ ὥραν τῆς αὐτῆς ἡμέρας ὀγδόην ἅπαντες, ἀθρόον κύκλω τὸν βάρβαρον ἀνακράξαντες, ἐπὶ τὰς ἀκρωρίας φυγόντες ἀπώχοντο καταλείψαντες τὰς σκηνὰς σὺν ταῖς αὐτῶν ἐξαρτίαις, καὶ τοσαύτη ἦν ἐκδηματώσασα τούτους κατάπληξις, ὡς τινὰς αὐτῶν ἀόπλους φυγεῖν· εἶτα περίπου τριῶν ὡρῶν ἐπὶ τὰς κορυφὰς τῶν ἐγγὺς ὁρέων διαμείναντες, ἰδόντες ἴδον, ὡς ὕστερον ἔγνωμεν, δύναντος τοῦ ἡλίου, αὖθις κατῆλθον ἐπὶ τὰς σκηνας ἑαυτῶν ἀλλήλους ἐκ προμυθίας τοῦ ἀθλοθόρου σκυλεύσαντες, ὡς καὶ τραυματείας τοὺς πλείστους γενέσθαι. Εἶτα τῆς νυκτὸς ἐκείνης διανυσθείσης ἐν ἡσυχίᾳ πολλῇ, καὶ οὐχ ὡς αἱ πρότερον, τοῦ αὔγους φανέντος, ἱκανοὶ τῶν ἐχθρῶν περὶ τὰς πύλας προσρυώμενοι ἐφάνησαν· τῶν δὲ τῆς ἀμέτρου πληθῦος ἐκείνης ἐφαίνετο οὐδεὶς.

[145] Εἱτα διευλαβηθέντες πόλις δόλον τινά καθεστηκέναι, καὶ ἔνεδραν, οὔτε τὰς πύλας ἀνέωξαν, οὔτε τοὺς προσχωρήσαντας τότε τῶν ἐναντίων ἐδέξαντο· ἐκείνων δὲ πλεῖστα βοώντων, καὶ διομνυμένων, ὡς ἔφυγον τῇ νυκτὶ πάντες ἀψοφητὶ οἱ πολέμιοι, μόλις περὶ πέμπτην ὥραν τῆς ἡμέρας τούτοις ἀνοίξαντες εἰσεδέξαντο· ὡς δὲ ἠρώτουν ἀπαγγέλειν ἀψευδῶς τὰ βεβουλευμένα τοῖς ἐχθροῖς, καὶ τίνος χάριν αὐτοῖς προσεχώρησαν, ἔφησαν. Ἡμεῖς μὲν πρὸς ὑμᾶς κατεφύγομεν, ἵνα μὴ διαφθαρῶμεν ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ· ἄλλως τε γνῶντες, ὅτι καὶ τὸν πόλεμον νενικήκατε· καὶ γὰρ ἠκριβώθημεν ὅτι τὸν στρατὸν ὑμῶν μέχρι τοῦ νῦν ἐν μέσῳ τῆς πόλεως κατεκρύψατε, καὶ μόνον τῇ χθές ἡμέρᾳ ὥρᾳ ὀγδόῃ ἀθρόον τοῦτον διὰ πασῶν τῶν πυλῶν ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐξοπλίσατε, ὅτε καὶ φεύγοντας ἡμᾶς ἑορᾶτε πάντως ἐπὶ τὰ ὄρη.

[146] Κατελθόντες οὖν ἑσπέρας, ὅτε διὰ τῶν πυλῶν αὖθις εἰσιὸν τὸ αὐτὸ στράτευμα κατεμάθομεν, εἰς ἀλλήλους χωρήσαντες, συμβουλευσάμενοι ἔφυγον ἐκείνοι δι᾽ ὅλης νυκτὸς· εἶπαν γὰρ ὡς πρὸ τοῦ αὔγους ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ αὖθις ἐξορμήσειν τὸ στράτευμα· ἐκείνων οὖν φυγόντων, ἡμεῖς ἀπεμείναμεν· συνέντες δὲ οἱ τῆς πόλεως ἀγγελικὴν συμμαχίαν θεόθεν αὐτοῖς ἐξαποσταλεῖσαν, ἐφιλοσόφησαν μὲν τῇ σιωπῇ, ὕμνους ἐκ καρδίας τῷ Θεῷ καὶ εὐχαριστείας ἐκπέμψαντες, ἐκείνοις δὲ εἶπαν· Ναὶ ἀκριβῶς ἄχρι τῆς χθές οὐκ ἐξηγάγομεν ἐφ᾽ ὑμᾶς τὸν στρατὸν· Ἳνα δὲ γνῶμεν ὡς ἀληθεύετε, εἴπατε τίνα ἑωράκατε αὐτοῦ καθηγούμενον· καὶ εἷς ἐξ αὐτῶν ἀπεκρίθη· ἄνδρα πυράκην καὶ λαμπρὸν ἵππῳ λευκῷ ἐφεζευγμένον, καὶ ἰμάτιον φοροῦντα λευκὸν· ἰδοὺ τοιοῦτον, καὶ ἐπεδείκνυεν κρατήσας ἑνὸς τῶν παρεστότων ὑπατιανῶν χλαμύδα.

[147] Τότε πάντες ὁμοθυμαδὸν ἔγνωσαν αὐτὸν εἶναι τὸν ἡγησάμενον τοῦ ἀοράτου στρατοῦ, καὶ ἀνύμνησαν, καὶ ἦν ἰδεῖν δάκρυα μετὰ χαρᾶς ἐκχεόμενα, καὶ ἀγαλλιῶντας ἅπαντας λέγειν, σοὶ δόξα πρέπει, Κύριε, σοὶ προσκύνησις, βασιλεῦ ἐπουράνιε. σός γὰρ ἔλεος διὰ μέσον τοῦ Ἀθλοθόρου τῇ πόλει ἔβλυσεν, ἐξεχύθη μὲν χάρις, ὡς ψαλμωδὸς φησὶν, ἐν χείλεσίν σου, ἐπὶ δὲ τὰς κεφαλὰς ἡμῶν τοὺς οἰκτειρμούς σου κατέχεας, ἐπὶ τῶν Αἰγυπτίων ἀνηγγέλη διὰ τῶν πληγῶν τὸ ὄνομά σου ἐν πάσῃ τῇ γῇ· ἐπὶ δὲ ἡμῶν οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται τὴν εὐσπλαγχνίαν σου· εὐλογητὸς εἶ ἐκσπάσας ἡμᾶς ἐκ στόματος τοῦ δράκοντος ἤδη διαμασσομένου τὰ ὀστὰ ἡμῶν τοῖς ὀδοῦσιν αὐτοῦ, ὄντως τὰς μύλας τῶν λεόντων συνέθλασεν Κύριος, καὶ παγίς συνετρίβη, καὶ ἡμεῖς ἐρύσθημεν.

[148] Μετὰ δὲ ταῦτα πέμψαντες οἱ τῆς πόλεως ἱππεῖς, ἔγνωσαν ὡς ἔφυγον ἀληθῶς οἱ πολέμιοι, καὶ πολὺ διήνυσαν διὰ τῆς νυκτὸς διάστημα, φόβῳ καὶ ταραχῇ ποιούμενοι τὴν ἀπόδρασιν, ὡς καὶ τὰ σκεύη αὐτῶν διὰ τῆς ὁδοῦ καταλειμπάνειν, καὶ ζῶα καὶ σώματα. Ἀλλ᾽, βέλτιστοι, φήσαιμι ἂν, πρῶτον μὲν καὶ τοὺς ὑπερβορέους τῶν κιμερίων οἱ καὶ βλέποντες τυφλώττουσι διὰ παντὸς οὐχ ὁρῶντες τὸν ἥλιον, τούτους ἔπεισεν ἂν τηλαυγῶς τῶν βαρβάρων ὄψις, τὸν χλαινηφοροῦντα ἐφ᾽ ἵππον θεασαμένη προηγούμενον τοῦ στρατοῦ αὐτὸν εἶναι τὸν ἅγιον καὶ πανένδοξον μάρτυρα Δημήτριον. Ἀλλ᾽ ἵνα μή τις ἴσως διαμφιβάλλοι ἅγιον μὲν εἶναι τῶν τοιούτων τινά, οὐ πάντως δὲ τὸν πανένδοξον Δημήτριον, φέρε τὴν ἀοίδιμον ἔκείνην καὶ πολυθρύλλητον ὀπτασίαν εἰς μέσον ἀγαγόντες ἀναπτερώσωμεν ὑμῶν τὴν διάνοιαν, καὶ τὸν πόθον τὸν εἰς τὸν ἀθλοφόρον ἐξάψωμεν.

[Eusebio Thessalonicensi archiepiscopo, quo Deum offensum placaret,] Quam fuerit enimvero, quod civitatem tunc circumdedit, & magna & intolerabilis calamitas malorumque tragœdia, audite, qualem in somnis visionem Eusebius, tunc archiepiscopus, viderit, audite, admoneo, atque ad pietatem moveamini, Deumque, omnium regem, ob providentiam diversam admiramini. Neque enim alia de causa visiones illas archiepiscopo tunc apparuisse reor, quam ut futurorum malorum magnitudinem prænoscens per certaminum Victorem precibus continuis Deum placaret; quod & fecit, ab eo tempore, quo visionem viderat, usque ad illud, quo nostri misertus est Deus, nec in inimicorum manus tradidit, ejulans atque lamentans.

[120] Octo enim aut decem diebus, antequam adversus nos barbarici nimbi streperent, [visionem cælestem,] archiepiscopus in somno seipsum, in civitatis theatro, magna hujus multitudine præsente, sedentem vidit, ac, cum cujus rei gratia in loco, dignitati suæ adeo inconvenienti, sederet, dubius esset, surgensque abire meditaretur, vidit tragœdum in theatri, ut vocatur, logion ingredientem, sibique dicentem: Exspecta, quia te & filiam tuam lamentari debeo. Huic autem dixit ille: Ne labores; ego enim nec filiam habeo, nec in me quidquam, quod lamenteris, habes. Ille autem respondit: Vere filiam habes, eamque multorum filiorum matrem, ac te etiam propter illam lamentari oportet. Tunc archiepiscopus, civitatem ab eo filiam suam dici, intellexit. Cum autem ille lamentari incepturus esset, surgens e throno suo archiepiscopus voce elata ad eum clamavit: Per rerum sublimium Deum neque me lamenteris, neque, quam vocas, filiam meam. Cum autem ille, quod nimirum, ne inciperet, impediretur, esset turbatus; dixit ipsi.

[121] Nonne, ut & te & filiam tuam lamenter, convenit? [quæ obsidionem Thessalonicensem præsagierit, fuisse oblatam, auctor præmittit;] Cumque iterum, sese incipere, simularet, archiepiscopus elatiori voce exclamavit dicens ipsi: Per Deum, qui ex intemerata Deipara propter nostram salutem secundum carnem natus est, neque me, neque filiam meam lamenteris, itaque multis horis reponit, illo instante, seque lamentari habere, asserente: cumque eum archiepiscopus, ne id faceret, adjuraret, subito e logio avulsus est, disparuitque tragœdus, propter juramenta lamentari non valens civitatem archiepiscopumque, qui, cum expergefactus esset, magnarumque calamitatum præsagia fuisse lamenta, dijudicaret, nocte & die Deo, ut cælestem, quæ civitati impendebat, pœnam misericorditer averteret, cum lacrymis supplicabat, ac post paucos, ut dixi, dies immanis illa numerumque excedens natio custoditam a Deo Thessalonicam circumdedit, statimque luctum hunc præsagiisse tragœdum, cognovit b.

[122] Qua ratione modo calamitatem haud immodicam, Dei vero omnipotentiam haud infinitam pronuntiem? Virtus enim mea, inquit, in infirmitate perficitur. [mox autem hanc prodigiose a S. Demetrio solutam fuisse, contendit,] Uti quippe Deus sub Gedeon contra numerosissimum instructorum ex adverso ad pugnam populum solos trecentos, ut Domini esse victoriam, luculenter appareret, ac ne, Manus nostra excelsa est, hæcque omnia Dominus haud fecit, dicerent, ad prælium procedere jussit c, ita & in hoc bello civitatem paucorum dumtaxat virorum præsidio fuisse relictam, e Dei dispensatione ob causas prædictas evenit, ne quis istam illius, qui ei post Deum dominus est, gloriosissimi autem, dico, martyris Demetrii intercessionibus a solo Christo ac Deo nostro e profundissimo inferno liberatam fuisse, revocaret in dubium. Neque enim arma, neque divitiæ illi erant, sed omnium ei loco fuit dextra Altissimi

[123] [primum quidem, quod in civitate, propugnatoribus fere destituta, viri ignoti, qui eam tutarentur, fuerint conspecti,] Statim enim, civitatis viris in varias partes distractis, mœnia viris ignotis, & quos civitatis nullus umquam vidisset, repleta nos vidisse, qui haud divinæ esse curæ opitulationisque facinus quis dicat? Anne id visum a nobis, soli nos imaginati sumus, vel an non idem & barbaris apparuit? Horum certe multi, cum de referenda victoria postremis diebus desperarent, ad civitatis principes transfugientes, confessi sunt diserte dicentes: Avarum dux, cum e pluribus, paucissimos civitatem, quod & pestis in ea parvum ante tempus fuisset d, propugnatores habere didicisset, misit nos dicens, fore ut illico civitatem expugnaremus; nos autem a tempore, quo advenimus, tot ac tales in mœnibus propugnatores vidimus, ut & numero & fortitudine nostrum exercitum longe exsuperarent: atque hinc de vestra expugnatione desperantes, salutem apud vos quærere satius esse, haud inconsiderate existimavimus.

[124] [deinde vero quod, cum civitas, quam circumcirca populati erant inimici,] Atque hæc quidem postremo fieri contigit; ipsa autem, die, qua advenimus, tum in iis, quæ extra civitatem sunt, laborarunt, commeatum, captivos, frumentique quam plurimi atque aliorum, quos rapuerant, fructuum copiam colligentes. Omnia enim, quæ ex agricultura comparata anteriorumque annorum erant seposita, foris tunc existebant, vixque ipsis in diem sufficiebant. Post hæc autem arborum fructus, earumque ac omnium olerum radices, herbam deinde cicurem sylvestriaque gramina, atque, ut vocantur, acanas virentes, ac terræ tandem arenam absumpserunt, atque adhuc, gravitatem ipsorum terra non ferente, esurierunt. Ipsa autem diei primæ, qua hæc acciderunt, vespera ex aridis lignis rogum circum civitatem exstruxerunt atque accenderunt, ita ut memoratum in Daniële ignis fluvium imitaretur, de quo Abacuc dixit: Fluvio conspergetur terra e. Adhæc cum terribili rogo illo unanimiter emisere vocem, rogo terribiliorem, qua (experientia clare edocti loquimur) terra mota est cælique stillarunt.

[125] Adhæc per noctem totam fragores in circuitu audivimus, [vehementissime ab hisce oppugnaretur,] cumque ii postridie obsidionales machinas arietesque ferreos ac petrobolos f permagnos, atque, ut vocantur, testudines, quas juxta ac petrobolos siccis pellibus cum contexissent, mutatoque rursus, ne ab igne vel a pice ardente injuriam paterentur, consilio, cruentatas boum camelorumque recens occisorum pelles, quas instrumentis illis clavorum ope affixerunt, præparassent, hæcque ita proxime ad murum egissent, a die tertia ac citius lapides, potius autem magnitudine existentes tumulos, sagittasque tandem hiemalium nimborum in modum, ita ut nemo eorum, qui in muro erant, absque periculo prominere, vel quidquam eorum, quæ foris gererentur, speculari posset, sagittarii eorum ejaculati sunt, quin & testudinibus g muro exteriori admotis fundamenta ejus vectibus ac dolabris maxime concusserunt.

[126] Cum hæc autem fierent, quis sermo existentium in civitate, [hincque incolæ, Dei idcirco opem] ante oculos metum, desperationem, mortem vel certo, quod tamen in malorum comparatione consolationem quamdam habebat, servitutem, captivitatem, eamque apud immisericordes sanguinariosque ac, quod maximum malum erat, Deum non cognoscentes dominos, continuo ante oculos habentium, corda possit describere? Verum humilibus parcens, percutiens atque iterum sanans, cognoscens hominum affectus Dominus Jesus Christus per sui certaminum Victoris genuinique servi intercessionem ad corda invocantium eum respexit, vidensque ea ad cælum conversa, pedesque ipsius velut domini complectentia, atque impotentiam consiliique inopiam, illiusque, quod impendebat, inevitabilitatem ei commonstrantia, voceque, quæ a solo Deo auditur, clamantia; A vestigiis tuis, misericordissime, donec nostri miserearis, non surgemus.

[127] In te enim, qui nos ab inferno liberasti atque ab interitu secundum mirabilia tua nos eripuisti, [precibus assiduis] oculi omnium sperant, quia, si nos salves, miraculorum tuorum, ab æterno memoratorum, nulli miraculum præsens habebitur secundum. Etsi enim ob peccata nostra digni pœna nos simus, multo magis tamen te ob clementiam tuam misericordia decet. Quapropter ne nos, bone, despicias, quia ad te solum spes nostras ereximus. Domine, indignos nos esse, qui intercessionem obtineamus, agnoscimus, verum id rogamus, ne pro nobis certaminum Victoris (eum enim, utpote patronum clementem, dirigere ad te pro nobis preces novimus) supplicationes propter iniquitatum nostrarum multitudinem absque effectu sint, sed ne id, quod Jeremiæ tum respondisti, Ne pro populo isthoc ores, non enim exaudiam te, a te, Deus, audiat, ne, cælestis Imperator, quia, etsi aliorum omnium peccatorum rei simus, Deum tamen alium extra te haud novimus, sed nomen tuum, quod & invocatum est super nos, assidue appellamus. Ne iniquitates nostræ tuam erga Martyrem benevolentiam exsuperent.

[128] Ne eum, qui pro nomine tuo lanceis fuit occisus, [unaximiter implorantes, exaudirique ab eo] ob peccatorum nostrorum multitudinem contristes, quia peccata finita, misericordiæ tuæ fons infinitus, hacque majorem, quæ & admiranda sit, gratiam tuo certaminum Victori, quam civitate ei, Christianorumque, qui in te peccarunt, gente donata, dare non potes. Tunc magna amicis gratia conceditur, non quando eorum, qui misericordia digni sunt, miseretur, sed quando ipse judex jam condemnatos absolvit. Propterea, Christe Domine, nos ipsi da, idque dumtaxat semel, ut, salute, quæ apud homines impossibilis est, divinitus obtenta, in templo ejus stantes laudis confessionisque vocem ei, qui iniquitates nostras præterit atque injustitias condonat, mirabiliaque & investigabilia, gloriosaque & immensa, quorum non est numerus, facit, unanimiter offeramus.

[129] [humillime postulantes,] Hæc omnes voce interna clamabant; ore enim proferre, rerum angustia impediebat. Qui autem corda scrutatur, compeditorum gemitum exaudivit, certaminumque Victoris preces suscipiens benignitatis pluvia civitatem irrigavit. Ast forsan dices, unde id manifestum? Quis Deum vidit, vel quis eum, ut civitati pluisse asseveres, salutem pollicentem audivit? Audi, dilecte, Deum nullus umquam vidit, sed neque vocem Dei secundum substantiam audivit; ex operibus autem ipsius, & quæ mente cognoscimus, & quæ sensibus percipimus, studiosis discendi intelligentibusque innotescit & Dei, quæ dicta est, vindicta, & secundum naturam benignitas. Mihi proinde, moneo, aures vestras præbete, atque ego promitto, fidelibus auditoribus ostensurum me esse, res etiam propemodum clamare, supra civitatem confestim misericordiæ pluviam Deum effudisse.

[130] [ad desperationem essent ad acti, audacia continuo, animis receptis,] Statim enim illos omnes, qui præ malis, quæ viderant, pejoribusque, quæ formidabant, & anima & corpore emortui erant, sub tertiam obsidionis diem ac citius animos, ut & riderent & irriderent inimicos, horumque etiam multis ad civitatem accessum, ita ut balnea publica, quæ usui haud erant, iis essent, qui a barbarica multitudine transfugiebant, impleta, maximaque hinc iis, qui civitatis erant, lætitia ac audacia accederet, monitisque & promissionibus persuaserint, inexspectato recepisse, quisquamne, num divinæ hæc virtutis, compeditos solventis confractosque erigentis, contra autem superbis resistentis gentiumque consilia disturbantis, facinora existant, in dubium revocet? Ego enimvero, etiamsi aliud, quod afferrem, subsidii, quod civitati a Deo tunc obvenerit, indicium haud suppeteret, hoc iis, qui sanæ mentis sunt, sufficere existimarem, ut iis judicarent ostensum, non aliunde, quam per auxilium, a Deo in bello latum, civitatem tunc fuisse servatam.

[131] [fuerint impleti, quo, Deo singulariter] Quis enim, nisi solus Deus, mortuos resuscitat? Quid vero a mortuis cives tunc differebant? Non tantum enim duobus primis diebus bellum ex adverso movere non poterant, sed nec quidquam omnino in contrarium eloqui metus algore frigidi valebant. Tales igitur ad fortitudinem transferre, cujusnam, nisi Dei? Et vide, dilecte, ordinationem, illiusque misericordem providentiam adora. Quod si enim, statim atque venisset barbarus, fortitudine eos, qui civitatis erant, induisset, & Deo salutem suam haud adscripsissent, ac ingratorum præterea superborumque condemnationi obnoxii fuissent. Idcirco igitur primis diebus naturæ suæ ipsos Providentia reliquit, tuneque subsidium exhibuit, ut & infirmitatem suam agnoscerent, incumbentisque necessitatis excessum viderent, dignitatisque Altissimi, quæ ipsos obumbrabat, præsentiam intelligerent.

[132] [adjuvante, factum, ut, cum civitati] Ast cum multorum animus & aliorum quorumdam factorum, quæ, Dei manu certaminumque Victoris precibus civitatem tunc fuisse servatam, ostendent, narrationem præmitti velit, ut desiderio vestro faciamus satis, haud laboramus; verum quæ in Septemtrionalibus Occidentalibusque civitatis partibus, iisque, quibus ibidem vehementes multasque machinas ab inimicis, quos e barbaris fortiores, atque ad pugnandum ferociores exstitisse, probe novimus, fuisse admotas, aiunt, gesta sint, uti & quando ligneam latamque struem, quo hac in civitatis portum irrumpere valerent, mari imponere sunt moliti, quique ea tracta in mare per machinam, quam solus Deus, & non homo exstruxisset, fuerit divulsa, singillatim edicere, longi sermonis, multæque, & quæ præsentem conatum excedat, narrationis exstiterit; quæ autem meismet oculis vidi manibusque tetigi h in Orientali civitatis parte & ab hostibus gesta & a solo Deo dissipata, hæc singillatim, ne sermonis prolixitate auditorum desiderium tædio afficiam, sollicitus, enarrabo.

[133] Mihi enim dumtaxat est propositum, auditui Deum amanti, [obsidionales etiam machinas applicuissent,] salutem ex Deo, nec aliunde, civitati tunc obvenisse, manifestum efficere, mentesque omnium ad divinam compunctionem Deoque placentem confessionem ac continuam gratiarum actionem, certaminum Victori faciendam, excitare. Prima ac secunda obsidionis die ipsos inimicos & victum collegisse & adversus civitatem multa ac terribilia diversæque speciei instrumenta præparasse, diximus; tertia autem die, & ad septem usque (post hos enim civitatem illos obsidere, gloriosissimus Martyr haud concessit) dies tempore labente, muris omnino omnia, & obsidionales machinas & arietes & petrobolos humique serpentes testudinum falces i applicuerunt; ac primo quidem cum adversus portam, quæ Cafandreotica dicitur, vim suam direxissent, ut ex ea a civitatis propugnatoribus harpagonem quemdam, ferreum quidem, modicum autem ac velut puerorum terriculamentum suspensum viderunt, machinæ hujusmodi, dico autem arietis, timore correpti pedem retro, nulla re præstita, ad tabernacula sua tulere, & hunc & ei similes igni dantes k.

[134] Civitatisne id, an Dei omnino, quæ audaces, [propugnaculumque suffodere, inimici cæpissent,] non secus ac infantes, terrore percutere valet, potentia id effecit? Deinde vero testudines serpentum in morem subeuntes dolabris, corio obtectis, vectibusque propugnaculum, ut dictum est, a fundamentis subvertere conabantur; quod utique, abs ipsis studiose tentatum, executioni etiam mandatum fuisset, nisi rursus Providentia cælestis, civibus illucens, & fortitudine corda eorum, ut lorica, induisset, indidissetque, ut propugnaculo exirent, eosque, qui in testudinibus erant, illudque fere totum (neque enim contra ipsos introeuntes, atque a propugnaculo contectos nec ab iis, qui sursum erant, conspectos, projici e muro quidquam poterat) suffoderant, terrore afficerent.

[135] Viri igitur armati, pauci numero, quorum Deus alacritatem accendit, [in fugam eos conjecerint, opusque cœ plum relinquere coëgerint.] e porta, ad quam cataracta l, ut vocatur, erat, demitti quidem solita, tunc autem levata, exierunt, cumque dumtaxat emersissent propugnaculo, trepidationem inimicis attulerunt, ita ut timore ineffabili correpti omnia, quæ ab eis ad propugnaculi susfossionem facta erant, instrumenta reliquerint aufugerintque, etiamsi viris, qui contra illos exierant, nihil in manibus præter hastas & spicula habentibus, testudinibus, & quidem, ut scitis, boum camelorumque recens occisorum corio obtectis, neque lapidum ejectorum propter munimen, neque ignis picisque ardentis affusio per coriorum humiditatem nocere quidquam posset, nedum viri, pauci numero solisque hastis vel arcubus, ut verosimile est, armati.

[136] [Cum porro post, periculo prius, quod diaboli malitia induxerat,] Judicet igitur æquus auditor, cum ii, qui cum hasta arcuque dumtaxat in propugnaculo sese ostendere, quidquam nocendo iis, qui sub testudinibus erant, vectibusque terram movebant, fuerint inepti, undenam & quis cædis illorum causa exstiterit; is nimirum, qui audaciam Macedonibus indidit. Ibi enim Dei nutu, quidquid subsidii inimicis erat, denudatum fuit, tuncque etiam impensa diaboli vis, divina providentia civitatem servatam fuisse, ostendit. Scitis enim, qui & Adamum & Job & Sanctos omnes, cum divino auxilio digni habiti fuissent, squalidus ille statim impetierit & periculis & tribulationibus, invicem succedentibus, circumsederit. Igitur & tunc, cum e factis miraculis, emicantes gloriosissimi Martyris intercessiones divinæ misericordiæ pluviam supra civitatem effudisse, perspiceret, aliena calamitate gaudens invidusque dæmon lætitiam, quæ e testudinum ac barbarorum strage civitati obvenerat, vertere in luctum est molitus.

[137] [feliciter Dei misericordia depulso,] Etenim obliquitate sibi propria usus prædictam portæ cataractam, quæ & maxima erat valvarumque duarum & altitudinem & latitudinem in se complectebatur, unum in latus magis incurvari fecit, ita ut, cum ii, qui exierant, essent ingressi, deorsum illa, cum demitteretur, propterea quod latus unum lapideæ orthostatæ m esset affixum, haud descenderet, multorumque concursu sursum attollere eam volentes, nulla omnino ratione, quod iterum dexterum ejus latus alteri orthostatæ esset annexum, facere id possent n. Atque illa adeo nec sursum levata, nec infra depressa, die tota magnaque etiam noctis sequentis parte porta mansit aperta o. Verum Deus per suam misericordiam lacrymasque, ibidem tunc scatebræ in modum fusas, nostri misertus, artifice quodam e divina inspiratione, Christus nobiscum, inclamante, cataractam superne movit, æquataque demissa est, dubitantiumque tandem corda quieverunt.

[138] [petrobolis etiam] Hinc enim & illis lacrymarum copia fuit commota, quod cogitationes pravas, quasi Deus civitatem capi vellet, ideoque porta clausa haud esset, inimicus suggereret. Et quidem quod ipse malitia sua moliebatur, cogitationibus, ut id Deo adscriberent, subjiciebat. Verum, Deo sancto sit gloria, ad finem enim fraus ejus haud prævaluit. Vultisne & alia Christi miracula tunc facta? Proponam, quod aliis prodigiis haud est minus. Cum enim Dei nutu, testudinibus & vectibus & ligonibus relictis, inimici, nullo insequente, fugissent, tandem die sequenti petrobolis usi sunt.

[139] [e quibus assidue lapides permagnos,] Hi autem quadrangulares erant, a latioribus basibus in angustiora fastigia desinentes, supra quæ erant cylindri spissi admodum, ferro ad extremitates armati, lignaque clavis hisce affixa, magnæ domus trabium adinstar balistas complectentia, quæ sursum levatæ lapides magnos & continuos emittebant, ita ut eorum impetus nec terra, nedum humana habitatio, ferre posset; verum tria dumtaxat quadrangularium illorum petrobolorum latera, ne qui intus morabantur, sagittis, e muro emissis, læderentur, tabulis sepierunt, ac, postquam unus ex eis una cum tabulis telo ignifero in carbones fuisset redactum, instrumentis sublatis, abierunt, dieque sequenti eosdem rursus petrobolos, pellibus nuper detractis, ut dictum est, una cum tabulis vestitos adduxerunt, muroque iis propius admotis, montes ac colles (Quidnam enim aliud quis vocet lapides illos supra modum magnos?) in nos intortos, ejaculati sunt.

[140] Ast quid deinde, qui civitatis erant, ad hæc? [Deo interim cives roborante,] Quid? ego dicam: De fuga præ metu quorumdam ex iis, quibus civitas premebatur, arripienda non cogitarunt. Habebant enim, ut dictum est, e Dei voluntate insitam sibi audaciam. Etiamsi talia humana virtus haud sufferet, lapidiferæque grandinis illius aspectu ac intolerabili tonitrui manu facti fragore exanimaretur, roborati tamen a Deo ante pinas parare viminibus e tenuibus veluti contextas quasdam cortinas, eosque, qui in cænaculis sub convivis ponuntur, e papyro linoque lectos sunt moliti, quo allidentis lapidis æque ac soni intensio vel distractione vel teneritate repercussionis temperata emolliretur.

[141] Ast hæc quidem cives ut homines moliebantur; verum Deus, [in civitatem ejaculati inimici sunt,] ut omnipotens, suppetias tulit nobisque adfuit, ut, quemadmodum scriptum est, non humanum auxilium, sed sola ipsius dextera sanctumque ejus brachium civitatem servaret. Quid enim præterea est factum? Inimicis ab aurora usque ad horam septimam lapides illos supra modum magnos quotidie ejaculantibus, eorum fere nullus in murum impegit, sed vel extra murum vel interius deferebantur; quo vero deferebantur, scrobem efficiebant, utut multis e lapidibus, qui e civitate erant emissi, per petrobolorum, qui ad barbaros spectabant, verticis aperturam angustam veluti ex mandato delabentibus, eosque, qui intro erant, occidentibus. Verum ne quis forte, non Deum, sed barbarorum imperitiam, ut lapides vel intra vel extra murum delaberentur, effecisse arbitretur, hujus rei causa totam eam ad suppedaneum usque ictu unico prostravit p.

[142] Sane misericors Deus, cum eos, qui in muro erant, [nihil omnino hi profecerint,] ineffabili formidine iterum correptos vidisset, lapidem haud amplius in eum impingere permisit, utut dictis petrobolis, qui contra solam Orientalem civitatis plagam erant intorti, amplius quinquaginta existentibus. Cum igitur, qui jaculabantur, defatigarentur nihilque proficerent, eadem etiam die in castra, cum per inauditam Christi protectionem incassum laborassent, sunt reversi. Ad tantam autem audaciam eos, qui timore erant mortui, Dominus denuo revocavit, ut post hæc per portam, quæ ad mare ducit, etiam excurrerint, atque e barbaris aliquos, qui in mari sese lavabant, occiderint, ac antequam, quid factum esset, exercitus nosset, nulla facta mora, quod non tantum adversus hunc exire, sed & parvum portæ vectem adaperire, periculosum esset, sint reversi.

[143] Quis hæc divinæ voluntatis facinora haud esse affirmet? [hinc rursus, ac maxime ex eo, quod, vehementiori in illam impressione decreta,] Quis ejus misericordiam supra civitatem tunc fuisse adductam, haud consiteatur? Verum quid ni ad id, quod præcipuum est, venio, certaminumque Victoris, quod se manifestavit, auxilium, in bello suppeditatum, quod & maxime incredulos ad rei assentiendum & ad Martyrem laudandum inducere potest, utut narrationibus infinitis aliis, quæ inauditum ac cæleste auxilium nobis ostendunt, non deficientibus, haud propono? Illud enim contra inimicos miraculum per ipsummet Martyrem operatus est Dominus. Sancta erat dies Dominica, obsidionis nostræ septima ac ultima, atque hanc veluti ob dierum præteritorum laborem quiete inimici transigentes, sequenti ut die certamen adversus civitatem omnes omnino, mænia in circuitu invadentes, per vitam & necem committerent, circumspiciebant, ut vel timore percutiens irruptionis vehementia custodes, qui sursum erant, amoveret vel, si id ex voto non succederet, experientia saltem, sese deinceps pugnando nihil proficere posse, addiscerent.

[144] [inimici fugam ad montium juga,] Atque hæc cum illi, uti e transfugis discere potuimus, meditarentur, nosque ob futurum die sequenti tentamen timore essemus omnes correpti, subito sub horam diei ejusdem octavam omnes circum, qui ad barbarorum exercitum spectabant, clamore simul edito, ad montium summitates, tentoriis una cum eorumdem apparatu relictis, fugerunt, talisque erat, quæ ipsos a mente abalienabat, consternatio, ut aliqui etiam absque armis suis fugerint. Deinde cum horis circiter tribus in vicinorum montium summitatibus permansissent, iis, quæ viderunt, ut postea cognovimus, conspectis, rursus, sole occidente, ad tentoria sua sese invicem, ita ut plurimi vulnerarentur, e certaminum Victoris providentia trudentes sunt reversi. Deinde cum noctem illam quiete, contra ac præcedentibus noctibus factum fuisset, transegissent, die illucescente, inimicorum sat multi, qui ad portas confluxerant, fuere conspecti; illorum autem, qui ex innumera illa multitudine fuerant, nullus apparuit.

[145] [cum civitate egredientem, ut retulerunt transfugæ, ingentem exercitum] Deinde cum civitas, ne dolus aliquis atque insidiæ subessent, metueret, nec portas aperuit, nec ex inimicis illos, qui accesserant, recepit. Cum vero plurimum illi clamarent, inimicosque omnes nocte illa absque strepitu fugisse, jurarent, ægre sub quintam diei horam, portis apertis, eos receperunt. Cum porro, ut, quæ inimici fuissent moliti, cujusque rei gratia ad ipsos accessissent, absque mendacio renunciarent, sciscitati fuissent, dixerunt: Nos quidem ad vos fugimus, ne peste pereamus, aliterque, bello vos esse superiores factos, perspectum habentes. Vos enim exercitum vestrum in civitatis meditullio usque modo abscondisse, atque heri dumtaxat hora octava, quando & nos ad montes omnino fugientes vidistis, illum simul universum per portas omnes in nos emisisse, apprime novimus.

[146] [ducemque igneum, qui equo albo insidebat, ei præeuntem] Postquam itaque, quando exercitum illum per portas rursum esse ingressum, didicimus, vesperi essent reversi, collatis consiliis, tota nocte, aliis post alios loco cedentibus, fugerunt. Futurum enim dicebant, ut ante lucem etiam adversus se iterum exercitus ille moveret. Iis igitur fugientibus, nos permansimus. Illi autem, qui civitatis erant, hisce intellectis, auxilium angelicum divinitus sibi submissum fuisse, Deum ex corde laudantes gratiasque ei agentes tacite judicarunt quidem; illis autem dixerunt: Enimvero exercitum omnino adversus vos hesternam usque in diem haud eduximus; ut autem, an vera prædicetis, noscamus, dicite, quem ei præeuntem videritis. Ac unus ex eis respondit: Virum igneum ac lucidum, equo albo vectum vesteque alba indutum; Ecce talem, unoque ex adstantibus apprehenso, chlamydem consularem ostendit.

[147] Tunc illum, qui invisibilem exercitum duxisset, [conspexissent,] unanimiter omnes agnoverunt ac laudarunt, eratque lacrymas præ lætitia effusas videre, omnesque exultantes dicere: Te, Domine, decet gloria, te adoratio, rex cælestis. Etenim misericordia tua per certaminum Victoris patrocinium civitati affulsit, gratia quidem, ut Psalmista ait, in labiis tuis est diffusa, nostra autem super capita miserationes tuas effudisti. Per inflictas Ægyptiis plagas nomen tuum in terra universa divulgatum fuit; ob nos autem cæli prædicant misericordiam tuam. Benedictus es, qui nos ex ore draconis, ossa nostra dentibus suis jam comminuentis, eripuisti; vere Dominus leonum maxillas confregit, ac laqueus contritus est & nos liberati sumus.

[148] Post hæc autem ii, qui civitatis erant, equitibus emissis, [inexspectato arripuerint, Joannes contendit.] vere inimicos fugisse, atque per noctem, timore ac animi perturbatione, ita ut & impedimenta sua & animalia & mancipia per viam relinquerent, fugam capessentes, multum spatii absolvisse, didicerunt. At vero, o optimi, dixero, primum quidem & eos ipsos, qui, cum hyperboreas hiemis tempestates cernunt, perpetuo, quod solem non videant, cæcutiunt, barbarorum visio, quæ paludamento indutum exercitui in equo præeuntem vidit, hunc esse ipsummet sanctum ac gloriosissimum martyrem Demetrium, luculenter videre fecerit q. Attamen ne quis forsan existimet, Sanctum quidem quempiam rerum hujusmodi causam exstitisse, nulla tamen ratione gloriosissimum Demetrium, age, celebri illa atque omnibus nota visione in medium adducta, mentem vestram excitemus affectumque erga certaminum Victorem accendamus r.

ANNOTATA.

a Codex noster signatus ✠ Ms. 193, e quo caput hoc lectori hic exhibemus, e bibliothecæVaticanæ codice 797 tum id, tum quæcumque cap. proxime præmisso, alioque infra proxime dando, si modo quantum ad postremum hoc caput pauca, quæ nec in dicto bibliot. Vatic. codice reperta fuere,exceperis, occurrunt, uno eodemque tenore seu, nulla prorsus divisione interposita, suppeditat. Et vero, cum omnia, quæ tribus istis capp. continentur, ad unum idemque argumentum seu civitatis Tbessalonicensis per Avares obsidionem prodigiosamque hujus solutionem spectent, rationeve certe aliqua referantur, haud inepte sane serie continua capitumque partitione haud interrupta recitantur, hincque etiam est, cur, an non ita primitus a Joanne Thessalonicensi litteris fuerint mandata, non immerito dubites. Ego interim ea omnia, tribus capp. diversis distincta, edenda existimavi, tum quod caput unicum, in quod alias laudati bibliothecæ Vaticanæ codicis 797 exemplo conjicienda fuissent, prolixitate nimia, lectori semper ingrata, laborasset, tum quod capitum partitionem, qua Joannis Thessalonicensis lucubratio in codice olim Mazarinæ afficitur, sequi maluerim. Sequentem porro in hoc titulum caput præsens præfert: Περὶ τοῦ τραγωδοῦ, De tragœdo; brevis is, ut vides, studiose lector, est admodum, nec, quid cap. subjecto tractetur, sufficienter, uti hoc evolventi patescet, exponit, hincque iterum ei alium, quem hic cernis, substitui.

b Visio Eusebio, Thessalonicensi archiepiscopo, oblata, quam hic oratione, paulo fusiore, Joannes refert, exstat etiam apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analectorum pag. 83 & seq., in compendium ab Anastasio bibliothecario contracta.

c Ita lib. Judicum cap. 7.

d Cum obsidio Thessalonicensis, de qua hic Joannes, anno 597, uti ex Annotatis, cap. proxime prægresso ad lit. h subnexis, liquet, evenerit, pestisque, quæ paulo ante illam Thessalonicenses afflixerit, mentio hic instituatur, dirissimæ illius, de qua idem auctor supra cap. 3, luis epocha sat prope habetur comperta, nisi forte, quod tamen non puto, alia hic, alia ibidem lues memoretur.

e Habacuc cap. 3, ℣. 10 habetur Fluvios scindes terræ; hisce autem in Græco sacræ Scripturæ textu sequentia isthæc respondent: ποταμὸς σχίζεται τῇ γῇ; quæ quidem, si verbo verbum reddere volueris, Latine hoc modo, Fluvius scinditur terra; conversione autem facta, isto queunt exponi: Fluvio scinditur terra; aut, ut alii interpretantur, in fluvios scinditur terra. Hunc itaque dicti Prophetæ locum pro hisce verbis suis, Ποταμῷ ῥαγήσεται γὴ fluvio confringetur terra, Joannem Thessalonicensem hic laudare existimo; neque enim alius, qui laudari pro iis utcumque queat, apud eumdem Prophetam locus occurrit.

f Vox Græca Πετροβόλος, si secundum genuinam significationem suam accipiatur, proprie significat Jactor lapidum; verum hic pro machina bellica, qua lapides emittebantur, a Joanne, uti ex contextu liquet, adhibetur. Eam porro Latine, assumpta e nomine Græco nomenclatione, imo hoc fere integro retento, interpretatus sum Petrobolus, quod illud apud dictum auctorem generice ad quascumque machinas petrarias seu lapidibus jaciendis aptas significandas usurpetur; nulla autem vox, quæ similem significationem habeat, apud Latinos in usu sit; balistæ enim catapultæ & scorpiones, quæ tria vocabula a purioris etiam Latinitatis studiosis adhibita invenies, diversas dumtaxat petrariarum machinarum species significant.

g Ut qualis, quæ hic ac supra, infraque adhuc plus semel a Joanne memoratur, machinœ bellica exstiterit, compertum habeas, adi vel Robertum Stephanum in Linguæ Latinæ Thesauro ad vocabulum Testudo, vel Henricum Stephanum in linguæ Græcæ Thesauro tom. 4, col. 467.

h Thessalonicensi, de qua hic agit, obsidioni sese interfuisse, auctor hoc loco luculentissime prodit. At vero, hinc forte inquies, cum illa, uti in Annotatis cap. præcedenti ad lit. h subjunctis, docui, anno 597 illiganda sit, hicque seu Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, Constantinopolitano anni 681 generali concilio, uti in Commentario prævio num. 32 docui, interfuerit, consectarium fit, ut is tunc, etsi etiam, durante præfata obsidione, duodennis dumtaxat fuisse adstruatur, nonagenario major exstiterit. Fateor, sic habet: Verum quid tum? Non paucos invenire est, qui ad ætatem magis etiam decrepitam pervenere; ut hinc argui non possit, Joannem Thessalonicensem, contra ac in Commentario prævio statuimus infraque adhuc in Annotatis, cap. sequenti subdendis, confirmabimus, diversum esse ab hujus de S. Demetrii miraculis lucubrationis auctore, qui, quemadmodum jam monui, obsidioni Thessalonicensi, anno 597 factæ, sese interfuisse, manifestissime hoc loco indicat.

i Vocabulum Ῥαβδοῦργημα in nullis prorsus lexicis invenire licuit; attamen, cum testudines bellicæ falcibus, quibus, nunc suspensis, nunc reductis, civitatum obsessarum (Adi in linguæ Latinæ Thesauro ad vocabulum Testudo Robertum Stephanum) muri feriebantur, essent armatæ, Græca hæc verba, Καὶ τῶν χελωνῶν τὰ χαμερπῆ ῥαβδουργήματα, Latine interpretatus sum humique serpentes testudinum falces.

k Aliquid hic deesse sensui, a Joanne intento, certum apparet; verum quidnam id sit, haud æque est certum, nec ego divinare velim.

l Cataractæ, uti in suo linguæ Latinæ Thesauro ad vocabulum Cataracta Robertus Stephanus docet, fores pendulæ ex ligno ferrove, quæ demitti ac tolli pro voluntate custodum possunt, dicuntur. Tales autem fores, civitatis Thessalonicensis portam Casandreoticam, e qua Thessalonicenses, inimicos invasuri, egressi hic narrantur, a Joanne designari, ex iis, quæ ab eo infra num. 137 memoriæ prodita invenies, sat certum apparet.

m Vocabulum hoc architectonicum est, idemque, quod arrectaria, seu arrectaria tigna signifire, nonnulli autumant; verum horum opinionem Henricus Stephanus non probat, potiusque cum Vitruvio Græcum vocabulum retinendum, pronuntiat. Hunc adeo auctorem, quem hic sequi visum est, in suo linguæ Græcæ Thesauro tom. 1, col. 1736 consule.

n Enimvero laboravi, ut, quæ hic de cataracta, quæ nec deprimi, nec sursum tolli potuerit, traduntur, in linguam Latinam apte converterem. Si minus verbum verbo ubique reddidi, auctoris saltem sensum, utut forte haud sat felici successu, exprimere sum conatus.

o In textu Græco alterutrum e vocabulis πυλὴ, porta & πολὶς civitas, videtur, hic omissum; hinc ego primum interpretationi Latinæ adjeci. Aliis porro etiam cap. præsentis locis vocem unamalteramve subinde esse omissam, vel ex eo suspicor, quod descriptum id sit ex eodem dicto bibliothecæ Vaticanæ codice 797, e quo caput proxime præcedens, quod, quemadmodum ex Annotatis ei subjectis liquet, loco non uno vocum omissione est corruptum.

p Aliquid hic iterum in textu Græco videtur omissum; nullum enim is substantivum, ad quod nomina πᾶσαν αὐτὴν, totam eam referri queant, complectitur.

q In visione, divinitus oblata, qua barbari seu Avares Sclavique, timore perculsi, fugam subito, obsidione Thessalonicensi relicta, arripuere, Joannes Thessalonicensis, quo hanc S. Demetrii patrocinio prodigiose fuisse solutam, probet, vim sane, uti ex iis, quæ tum hic, tum supra affert, magnam ponit; argumentum tamen ab illa petitum omnino id evincere, ne quidem ipsemet existimavit, uti ea, quæ mox subjungit, satis ostendunt. Utut sit, ea equidem, quæ Joannes tum hic, tum cap. proxime prægresso in medium adducit, non humana, sed divina, ac proin verosimillime S. Demetrii, ope Thessalonicam liberatam fuisse, ostendunt, uti jam ante me Combefisius (adi ejus verba in Commentario prævio num. 20 recitata) existimavit.

r Ita in codice olim Mazarinæo terminatur hoc caput; verum an ei serie continua caput proxime sequens primitus a Joanne absque interruptione non fuerit subjectum, dubitari, ut jam supra monui, non immerito potest. Res ex Annotatis, cap. sequenti subdendis, amplius adhuc patescet.

CAPUT XV.
Visione cælesti vir dignitate & virtute præclarus obsidionis Thessalonicensis tempore honoratur, eaque, pro Thessalonica stare S. Demetrium, edoctus, cives ad fortitudinem excitat.

a

Ἐπιφωσκούσης γὰρ τῆς τρίτης ἡμέρας τοῦ προρηθέντος πολέμου, ἐν ᾗ καὶ τὸ θάρσος θεόθεν ἐγγενέσθαι τῇ πόλει προἳστορήσαμεν, ἀνὴρ τίς εὐγενὴς καὶ ἐπίδοξος κατὰ τὸν βίον, τῇ δὲ ἀπλάστῳ καρδία τυγχάνων ἐπιδοξότερος καὶ τῇ τῶν καλουμένων ἰλλουστρίων ἀξία τετιμημένος· περὶ οὗ τάχα καὶ γέγραπται. Ἄκακοι καὶ εὐθεῖς ἐκόλλωντό μοι, ἴδεν ἑαυτὸν, ὡς ἐφη, καθ᾽ ὕπνους, ὡς δὲ ἀκριβέστερον τοῖς γνησιωτέροις ἔλεγη ἐν ἐκστάσει γενόμενος, ἐστῶτα πρὸ τοῦ τριβήλου τοῦ ἁγίου ναοῦ τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, καὶ ἰδοὺ, φησὶν, δύο τινὲς εὐειδεῖς καὶ εὐμεγεθεῖς ὤφθησάν μοι, εἰσελθόντες ἔξωθεν ἐν αὐτῷ τῷ τριβήλῳ οὓς καὶ ἐδόκουν βασιλέως εἰναι σωματοφύλακας, καὶ εἷς αὐτῶν ἐβόησεν φωνῇ. ποῦ ἐστὶν κύριος τῶν ᾧδε; ὤφθη δὲ ἐν τῇ βασιλικῇ τοῦ ναοῦ εἷς τῶν ὑπηρετῶν αὐτοῦ, καὶ ἀπεκρίθη λέγων· τί αὐτοῦ χρείαν ἔχετε;

[150] Οἱ δὲ εἶπαν, δεσπότης ἡμᾶς πέπομφε μηνῦσαι αὐτῷ ἀπόκρισιν· δὲ ὐπεδείκνυεν αὐτοῖς τὸ ἅγιον κιβώριον λέγων, ἐνταῦθα ἐστὶν· οἱ ἅνδρες, ὧν ὅρασις ἦν ὡς ἀγγέλων Θεοῦ, πλησιάσαντες τῷ τόπῷ εἶπαν τῷ ὑπηρέτῃ· κρούσον καὶ μήνυσον ἡμᾶς αὐτῷ· ἐγὼ δὲ θάμβει περιβληθεὶς συνηκολούθησα αὐτοῖς ἀπὸ τοῦ τριβήλου, καὶ ἔστην πρὸ ἑνὸς μεσοστύλου τοῦ ἁγίου κιβορίου, προσδοκὼν μαθεῖν τὶ ἀναγγελοῦσιν παρὰ τοῦ βασιλέως πρὸς τὸν ἅγιον· δὲ ὑπερέτης ἔκρουσεν εἰς τὰς θύρας τοῦ κιβωρίου, καὶ παραχρῆμα ἤνοιξεν ἔνδοθεν πανάγιος καὶ ἔνδοξος μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἔστη πλησίον τῶν θυρῶν, ὡς καὶ ἐμοὶ τῷ ἀναξίῳ φαίνεσθαι αὐτὸν· ἐγὼ δὲ πίπτω ἐπ᾽ ὄψιν, μὴ φέρων ὁρᾷν τὸ ἀγγελοειδὲς αὐτοῦ πρόσωπον· ἦν γὰρ τῇ ἰδέα κατὰ τὴν γραφὴν τὴν ἐν ταῖς ἀρχαιοτέραις αὐτοῦ εἰκόσιν ἐγγεγραμμένην· δὲ χρῶς τοῦ προσώπου αὐτοῦ λαμπηδόνας ὡς ἡλιακῶν ἀκτίνων ἀπέπεμπεν, ὡς καὶ ἐπ᾽ ὄψιν κειμένου καταλάμπεσθαι τὸ πρόσωπόν μου τῇ ἀντιτυπίᾳ τοῦ ἐδάφους, τῆς αὐγῆς με περιαστραπτούσης, καὶ κείμενος δὲ πρηνὴς ἐπιμελῶς τοῖς ὠσὶ προσῆχον, τί ἄν λαλήσαιεν πρὸς ἀλλήλους, καὶ ἀκούω ὅτιπερ ἠσπάσαντο οἵ ἄνδρες φιλοφρόνως τὸν ἅγιον.

[151] δὲ λέγει πρὸς αὐτοὺς· χάρις μεθ᾽ ὑμῶν· τίνος δὲ ἕνεκεν ἐσκύλητε πρός με; λέγουσιν οἱ ἄνδρες· δεσπότης ἀπέστειλεν ἡμᾶς πρὸς τὴν ἀγιωσύνην σου, ταῦτα σοι δηλώσας, ταχέως ἐξελθὼν δεῦρο πρός με· πόλις γὰρ τοῖς ἐχθροῖς παραδίδοται· ἐγὼ δὲ ἀκούσας ταραχθεὶς, καὶ συγχυθεὶς τῇ ὀδύνῃ τοῦ λόγου, ἀνίστην ἐπὶ τὰς χεῖρας μου, καὶ ἀνακύψας ὁλίγον, ὁρῶ τὸ φιλάνθρωπον, καὶ συμπαθές ἐκεῖνο πρόσωπον τοῦ ὄντως οἰκτείρμονος καὶ φιλοπόλιδος μάρτυρος συγκεχυμένον τῇ λύπῃ καὶ καταστυγνον, καὶ εἰς γῆν νενεευκὸς, καὶ πολλῆς παροχηκυίας τῆς ὥρας, καὶ ἀφάτου γενομένης σιγῆς, ἴδον αὐτοῦ τὰ δάκρυα διὰ τῶν θεοειδῶν ἐκείνων παριῶν καταβαίνοντα, ὡς τὸν ὑπηρέτην εἰπεῖν πρὸς τοὺς ἄνδρας, τί τὸν κύριόν μου τῇ θλίψει κατεβαπτίσατε; ἀληθῶς εἰ προεγνώκειν τὸν σκοπὸν ὑμῶν, οὐκ ἐμήνυον ὑμᾶς αὐτῷ. Τότε τὸ θεολόγον αὐτοῦ ἀνοίξας στόμα ἅγιος, εἶπεν τῷ ὑπηρέτῃ, ἄφες αὐτοὺς, σύνδουλοί μου εἰσὶν, καὶ ἐκελεύσθησαν, ταῦτα καὶ ἀπήγγειλαν.

[152] Λέγει δὲ πρὸς εἰκείνους, Ἀληθῶς ταῦτα μοι δεδήλωκεν δεσπότης; Οὕτως παρέστη τῷ κράτει αὐτοῦ, ἵνα τηλικαύτη πόλις τοσαύταις γενεαῖς τοῖς ἰδρῶσιν αὐτοῦ, καὶ τῷ αἵματι τῆς τιμίας αὐτοῦ πλευρᾶς οἰκοδομηθεῖσα τῇ πίστει, νῦν ὑπὸ τῶν ἀνημέρων θηρίων τούτων διασπασθῆ; Ταῦτα τῇ φιλανθρωπίᾳ αὐτοῦ ἤρεσεν; Ἀπεκρίθησαν οἱ ἄνδρες, εἰ μὴ ταῦτα παρέστη αὐτῆ, οὐκ ἂν ἀπεστείλεν ἡμᾶς πρὸς τὸ θεοτίμητον τῆς ψυχῆς σου· Τότε πλέον τῇ κατηφείᾳ σκυθρωπάσας ἅγιος, καὶ ἐν πολλῇ ὥρᾳ κεινῶν τὴν κεφαλὴν ὥσπερ ἦν βουλευόμενος, σὺν θλίψει πολλῇ ταύτην ἔδωκεν τὴν ἀπόκρισιν· γὰρ πολυστένακτος αὐτοῦ λαλιὰ, καὶ κατησχνωμένη τῆς γλώττης φωνὴ ἐδήλου τὴν περὶ τῆς πατρίδος αὐτοῦ συμπάθειαν, ἄμετρον αὐτῷ τὴν λύπην γενήσασαν· ἀπεκρίθη οὖν τοῖς ἀνδράσιν. πορευθέντες, ἀδελφοὶ, εἴπατε τῷ ἀγαθῷ δεσπότῃ, ταῦτα λέγει οἰκεῖος σου καὶ γνήσιος δοῦλος Δημήτριος.

[153] Σὺ, δέσποτα, κύριος εἶ κἀμοῦ καὶ τῆς πόλεως, καὶ παντὸς τοῦ κόσμου, καὶ ὡς ἔχων ἐξουσίαν ἐκέλευσάς μοι οἰκεῖν ἐνταῦθα μετὰ τῶν δούλων σου, πῶς οὖν δύναμαι καταλειπεῖν αὐτοὺς ἐν τηλικαύτῃ ἀνάγκῃ, καὶ ἀναχωρῆσαι, ποίῳ προσώπῳ θεάσωμαι τὴν ἀναλωσιν τῆς πατρίδος μου; ποῖα δέ μοι ζωὴ τῶν πολιτῶν μου ἀπολλυμένων, ἀλλὰ μᾶλλον ὥσπερ εὐωχουμένων αὐτῶν, πνευματικῶς συνήμην αὐτοῖς, οὕτω καὶ κινδυνευόντων αὐτῶν οὐκ ἀπολειφθήσομαι αὐτῶν· ἀλλ᾽ σωζομένων αὐτῶν, συνσώζομαι, φθειρομένων αὐτῶν, συναποθνήσκω αὐτοῖς· καὶ οὺ γὰρ αὐτὸς καίτοι δεσπότης ὑπάρχων τὴν ψυχήν σου τέθηκας ὡς ποιμὴν ὑπὲρ τῶν προβάτων· ἐπισταμαι δὲ ἀκριβῶς ὅτι οὐ νικήσουσιν αἱ ἁμαρτίαι ἡμῶν τὴν εὐσπλαγχνίαν σου, ὅτι τὸ ἔλεός σου μέγα ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ θυμός σου δίκαιος τῆς ἐπιστροφῆς ἡμῶν χρήζει, οὐδὲ τῆς φθορᾶς· ἔχων οὖν τὴν ἐξουσίαν ἁπάντων, ἀγαθὲ δέσποτα, κελεύεις, ποίησον εἰς ἡμᾶς: ἐγὼ γὰρ ὡς προεῖπον, σωζομένων αὐτῶν, σὠζομαι, διαφθειρομένων αὐτῶν, συναποθνήσκω αὐτοῖς.

[154] Ταῦτα τοῦ εὐσπλάγχνου λαλήσαντος μάρτυρος, ἀνέσφιλε μικρὸν ταλαίπωρός μου ψυχὴ τῆς περιεχούσης αὐτὴν ὀδύνης· ἀποκριθέντες δὲ δῆθεν οἱ ἄνδρες, λέγουσιν τῷ ἁγίῳ· ταῦτα κελεύεις εἰπεῖν ἠμᾶς τῷ δεσπότῃ; λέγει ἅγιος, ναὶ παρακαλῶ· ἠρώτησαν ἐκεῖνοι, τί οὗν οὐκ ἔρχη μεθ᾽ ἡμῶν, σκόπησον μὴ λυπηθῆ ἀποστείλας ἡμᾶς ὡς παρακουσθεὶς· ἀπεκρίθη ἅγιος· ἐγὼ οἶδα ὅτι ἀεὶ τὴν ὀργὴν αὐτοῦ προλαμβάνει φιλανθρωπία, καὶ τὴν ἁγαθότητα αὐτοῦ ἠκριβωμένος, ἁρμόδιον αὐτῇ δέδωκα τὴν ἀπόκρισιν· καὶ ταῦτα εἰπὼν ἠσπάσατο τοὺς ἄνδρας, καὶ τὰς ἀργυρέας θύρας ἀποκλείσας, ἐν αἷς καὶ ἐστήκει, ἔνδον ἔμεινεν, μὴ ἀναχωρήσας ἡμῶν χάριτι Χριστοῦ τῶν Θεοῦ· καὶ εὐθέως ἐγὼ, ἀμαρτωλὸς ἦλθον εἰς ἐμαυτὸν· οὐ δὲ γάρ τέλεον ἐκοιμώμην. Ταῦτα τεθέατο κάλλιστος ἐκεῖνος ἀνὴρ καὶ φιλόθεος· παραχρῆμα τε διὰ τοῦ τείχους παντὸς διαδραμὼν, παρεθάρυνε τοὺς πολίτας, τοῦτο μόνον λέγων αὐτοῖς, θαρσῆτε, ἀδελφοὶ, Ἀθλοφόρος μεθ᾽ ὑμῶν ἐστὶν, ἐλπίζωμεν δὲ εἰς Χριστὸν, οὐκ ἄψεται ἡμῶν κακὸν· ἐκ τότε, ὡς προγέγραπται, καὶ τολμὰν ἀνδρείας οἱ τῆς πόλεως ἠμφιέσαντο, καὶ τῶν ἐχθρῶν κατεπήρωντο οἱ μὴ τὴν φωνὴν πρῶτον ἀφιέναι δυνάμενοι τῷ μεγέθει τοῦ φόβου.

[155] Εἰς ὕστερον δὲ τοῖς συνοικοτέροις ἰδίαν πᾶσαν τὴν ῥηθεῖσαν ὁπτασίᾳν τηλαυγῶς ἐξηγήσατο· καὶ τοῦτο ἀναγκασθεὶς, καὶ θληβεὶς παρ᾽ ἡμῶν εἰπειν τὴν αἰτίαν, δι᾽ ἣν κατὰ τοῦ τείχους βαδίζων διεβεβαιοῦτο πᾶσιν τὴν σωτηρίαν τῆς πόλεως. Ταῦτα ἐνδειξαμένου περὶ ἡμᾶς τοῦ πανενδόξου μάρτυρος Δημητρίου, καὶ ἀληθῆ τὴν ὁπτασιαν τοῦ πέρατος ἀποδείξαντος, τίνα αἶνον δοξολογίαν περὶ αὐτοῦ τῷ Θεῷ ἀντιδώσωμεν, ποῖαν δὲ τιμὴν, εὔνοιαν τῷ μάρτυρι προσαγάγωμεν, εἰσόῤῥοπον τῆς αὐτοῦ πολυευσπλάγνου προθέσεως, ὅς διὰ τοὺς ἀπείρους αὐτοῦ περὶ ἡμᾶς οἰκτειρμοὺς τὸν κύριον ἡμῶν, καὶ Θεὸν Ἰησοῦν Χριστὸν ἐμιμήσατο, καὶ τὴν ψυχὴν τέθηκεν ὑπέρ ἡμῶν τῶν ἀναξίων καὶ ἁμαρτωλῶν, καὶ οὐ μόνον τὴν δεσποτικὴν κέλευσιν εἰς τὴν θεἳκὴν ἀφορῶν φιλανθρωπίαν διανεβάλετο, ἀλλὰ καὶ σὺν αὐτῷ θνήσκειν ἡμῖν πολυεύσπλαγχνος ἀπεκρίνατο. ψυχῆς ἁγίας, καὶ φιλοπόλιδος, καὶ οἰκτίρμονος! συνέσεως θεοπαρέσχου, καὶ βουλῆς θεαρέστου, καὶ οἰκονομίας ἁγιοπρεποῦς.

[156] Ἐπειδὴ γὰρ ἠπίστατο τὸν τῶν ὅλων δεσπότην Θεὸν μὴ συναπολλῦντα τὸν δίκαιον μετὰ ἀσεβῶν, μὴ δὲ ἐῶντα τὴν ῥάβδον τῶν ἁμαρτωλῶν ἐπὶ τῷ κλήρῳ τῶν δικαίων· ἐώρα δὲ καὶ τὰς ἡμετέρας ἁμαρτίας, πᾶσαν ὑπερβαινοῦσας πρεσβείας δύναμιν, καὶ εὐλαβηθεὶς, ὡς οἶμαι, μὴ περὶ ἡμῶν ἰκετεύσας, παρακουσθῆ τὴν θεοδοτὸν ταύτην γνώμην, ἐβουλεύσατό τε καὶ διεπράξατο, μείνας ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ καὶ μὴ ἀναχωρήσας τῆς πόλεως, ἵνα μὴ αὑτὸς παθεῖν τί τῶν ἀτόπων, μὴ δὲ πόλις πειραθῆ τῶν ἐπηρτημένων κακῶν· ἀλλ᾽ ὥσπερ στέφανον ἐκ χρυσίου νενοθευμένου γενόμενον, ἔχοντα λίθον τίμιον, ἕνα καὶ μόνον κατὰ τὸ ἔμπροσθεν, θέλοντος τοῦ διοικητοῦ τῆς οἰκίας πυρὶ τοῦτον καταχονεῦσαι πρὸς κάθαρσιν τοῦ κεκιβδηλευμένου χρυσοῦ, οἱκοδεσπότης οὐ συνεχώρησεν, ἵνα μὴ τὸν χρυσὸν καθαῖρον τὸ πῦρ τῇ λαμπρότητι τοῦ λίθου διαλυμαινοιτο, ούτως καὶ τότε, μυρίων θανάτων ἀξίων ὄντων ἡμῶν διὰ τὰ πολλὰ ἡμῶν πλημμελήματα, οὐ κατέφθειρε τὴν πόλιν κύριος, ἵνα μή τι τῶν ἀναξίων συνοικοῦντι ἡμῖν τῷ Ἀθλοφόρῳ προσγένηται.

[157] Ἀλλ᾽ ἐκτενῶς ἅπαντες δεηθῶμεν, ἀγαπητοὶ, καὶ τὰς πορίας ἡμῶν εἰς θεαρεσκίαν ὁδηγήσωμεν, ὡς ἂν μέχρι τέλους εὐχαῖς καὶ ἔργοις τὸν ἀθλοφόρον περικρατήσωμεν σύνοικον. Τούτου γὰρ ἡμῖν κατορθωμένου, καὶ τὴν θεῖαν ἀνενδυάστως εὐμένιαν ἕξωμεν σώζουσαν ἡμᾶς, καὶ τειχίζουσαν κατὰ τῶν νοητῶν πρῶτον πολεμίων, ἔπειτα καὶ τῶν αἰσθητῶν, καὶ ῥυομένην ἡμᾶς τῆς αἰωνίου κωλάσεως καὶ προξενοῦσαν τὴν βασιλείαν ἡμῖν τὴν ουράνιον· παρακαλῶ δὲ ὑμῶν, ἀδελφοὶ, τὴν θεοσύλλεκτον ἐκκλησίαν ἐκ πάσης ψυχῆς καὶ δυνάμεως ἐκβοῆσαι πρὸς Θεὸν τὸν οἰκτίρμονα, περί τε τῆς θεοφυλάκτου ἡμῶν πόλεως καὶ περὶ τοῦ παντὸς τῶν Χριστιανῶν εὐσεβοῦς πολιτεύματος, καὶ ὡς περὶ τοῦ ἐκτρόματος μνήσθητε καὶ τῆς ἐμῆς ταπεινώσεως, ταύτην μοι μεγίστην ἀντιδιδόντες τὴν χάριν, ἀνθ᾽ ὧν τοῦ πολίτου καὶ προστάτου καὶ μετὰ Θεὸν δεσπότου ἡμῶν, τοῦ πανενδόξου λέγω μάρτυρος Δημητρίου, τὰς φιλανθρώπους, καὶ ἀειμνήστους θαυματουργίας, κἂν ἐν μέρει, πλὴν φιλαληθῶς ὡς ἐνέστη, συγγραψάμενος, ταῖς φιλοθέοις ὑμῶν παρεθέμην καὶ φιλομάρτυσιν ἀκοαῖς, ἐν Χριστῷ Ἱησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, μεθ᾽ οὗ τῷ βασιλεῖ Θεῷ καὶ πατρὶ σὺν τῷ ζωοποιῷ αὐτοῦ καὶ ἁγίῳ πνεύματι δὁξα, καὶ τιμὴ, καὶ προσκύνησις ὑπὸ πάσης κτίσεως ἀναπέμπεται ἀπ᾽ ἀρχῆς, καὶ νῦν, καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τούς αἰνῶας τῶν αἰώνων· ἀμὴν.

[Vir præclarus, durante obsidione Thessalonicensi, e visione cælesti,] Cum enim belli prædicti b dies tertia, qua & civitati audaciam divinitus additam fuisse, ante narravimus, illuxisset, vir quidam nobilis, vitæque conditione clarus, corde autem simplici clarior, illustrium etiam, ut vocantur, dignitate condecoratus, de quo forte etiam scriptum est, Innocentes & recti adhæserunt mihi, seipsum, ut dixit, in somno, quemadmodum autem ab iis, qui accuratius loquuntur, melius est dictum, in ecstasi factus ante sancti templi, quod gloriosissimo martyri Demetrio sacrum est, fores stantem vidit; Et ecce, duo quidam ait, pulchri aspectu corporeque permagni visi mihi sunt c, qui foris ingredi ipsum tribelon d, corporisque imperatoris custodes esse videbantur. Ac unus illorum vociferatus est: Ubi est horum locorum dominus? Aderat autem in principe templi loco ministrorum ejusdem unus, ac respondebat dicens: Quid illo indigetis?

[150] Illi autem reposuerunt: Dominus, ut illi responsum feramus, [qua S. Demetrium, a duobus viris, angelorum speciem præforentibus] nos misit. Iste autem sacrum illis ciborium ostendit dicens, Ibi est, Viri, quorum aspectus angelorum Dei aspectui erat similis, loco appropinquantes famulo dixerunt: Pulsa ac nos ipsi renuncia. Ego autem tremore circumseptus secutus ipsos a tribelo sum, ac ante unum sacri ciborii intercolumnium steti, quid ex imperatoris parte Sancto annuntiarent, discere desiderans. Famulus autem ciborii januas pulsavit, statimque sanctissimus ac gloriosus Christi Martyr intrinsecus aperuit, januisque, ita ut mihi indigno etiam appareret, præsens adstitit. Ego autem, vultum ejus, qui angeli speciem præ se ferebat, videre haud sustinens, in faciem cado. Specie enim picturam, in antiquioribus ejus imaginibus expressam, referebat e; color autem vultus ejus fulgorem, radiis solaribus similem, emittebat, ita ut, cum in faciem jacerem, vultus meus, lumine me perstringente, pavimenti repercussione splenderet. Ac pronus quidem procumbens, quid invicem dicerent, auribus percipere studui, benigneque salutem Sancto impertiri viros audio.

[151] Ipse autem dicit eis: Gratia sit vobiscum: cujus autem rei causa venistis ad me? [missisque a Deo, Thessalonicam, inimicis tradendam, ut relinquat,] Dicunt viri: Nos Dominus ad sanctitatem tuam misit, hæc tibi significans: Ocyus exiens veni ad me; civitas enim inimicis tradetur. Ego vero, cum id audivissem, turbatus, reique dictæ dolore confusus in manus meas surrexi, sursumque paulisper suspiciens misericordem illum ac commiserantem Martyris, vere clementis civitatemque amantis, vultum mœstitia turbatum ac tristem esse, aspicio, inclinatumque in terram, cumque multum temporis transiisset, silentiumque ineffabile factum esset, lacrymas ejus per genas illas, quæ divinitatis quamdam speciem præferunt, cadentes vidi, ita ut famulus viris diceret: Ut quid Dominum meum dolore obruistis? Vere, si intentionem vestram præscivissem, vos ipsi haud denunciassem. Tunc Sanctus os suum, de Deo loqui solitum, aperiens, famulo dixit: Dimitte illos, conservi mei sunt, ac, quæ imperata sunt, ea & nunciarunt.

[152] [admonitum, monitis eorum sese opponentem,] Dixit autem eis: Verene hæc mihi significavit Dominus? Itane potentiæ ejus, ut talis civitas, tanto tempore ejus sudoribus venerandique lateris sanguine in fide ædificata, ab immitibus illis feris dilaceretur, est placitum? Hæcne misericordiæ ejus arrident? Responderunt viri; Nisi hæc ei essent placita, nos ad venerandam strenuitatem tuam haud misisset. Tunc Sanctus, vultum magis præ dolore demittens, caputque quietum, acsi deliberaret, longo tempore tenens, hoc magna cum anxierate dedit responsum; gemebunda enim ejus loquela, remissaque linguæ vox ejus erga patriam commiserationem, quæ immodicam ei tristitiam ciebat, manifestam faciebat; viris igitur respondit: Abeuntes, fratres, dicite misericordi Domino: Hæc dilectus tuus genuinusque servus Demetrius dicit.

[153] [civitatemque relinquere haud paratum cernit,] Tu, Domine, & meus & civitatis & mundi universi es dominus, ac tamquam dominatum obtinens, mihi, ut hic cum servis tuis habitarem, injunxisti: qui igitur eos in tali necessitate relinquere ac abire possim, vel quo vultu patriæ meæ interitum aspiciam? Qualis autem mihi, civibus meis pereuntibus, vita est futura? Enimvero, uti iis gaudentibus spiritualiter aderam, ita nec eosdem periclitantes relinquam, imo vel iis servatis, servabor incolumis, vel pereuntibus commoriar. Etenim & tu ipsemet, utut dominus existens, animam tuam pro ovibus, ut pastor, posuisti; peccatis autem nostris, quia misericordia tua supra nos magna, iraque justa conversionem nostram, non mortem, vult, misericordiam tuam haud superari, probe novi. Cum igitur, optime Domine, res omnes in potestate tua habeas, nobis, quod vis, facias; ego enim, ut ante dixi, vel iis servatis, servabor incolumis, vel pereuntibus iisdem commorior.

[154] [pro hac illum stare, intelligit, hincque exultans cives ad fortitudinem animat,] Hæc benigno dicente Martyre, anima mea misera a dolore, qui eam detinebat, paulo convaluit. Respondentes autem, viri nempe, Sancto dixerunt: Hæcne Domino dicere nos jubes? Reponit Sanctus: Ita, obsecro. Rogarunt illi: Ut quid igitur haud venis nobiscum? Vide, ne, qui nos misit, ad iram velut contemptus provocetur. Respondit Sanctus: Iram ejus semper a misericordia præoccupari, novi, benignitatemque ejus perspectam habens, responsum huic accommodatum dedi. Ac, cum hæc dixisset, viros salutavit, argenteisque, in quibus & steterat, portis clausis, intro mansit, a nobis Christi Dei gratia haud recedens f. Atque ego peccator, statim ad me (neque enim omnino dormiebam) redii. Hæc vidit ornatissimus Deumque amans vir ille, statimque per domos omnes discurrens civibus fiduciam addebat, eis dumtaxat dicens: Confidite, fratres, certaminum Victor vobiscum est; speremus autem in Christum, nec tanget nos malum. Ex tunc, ut supra scriptum est, qui civitatis erant, & fortitudinis audaciam induerunt, &, cum vocem primum præ timoris magnitudine edere haud potuissent, inimicos invadebant.

[155] Tandem autem familiarioribus suam omnem visionem prædictam luculenter exposuit, idque, cum a nobis, ut causam, ob quam mœnia adiens civitatis salutem omnibus affirmasset, [visionemque nonnullis exponit. Auctoris ad hæc] edicere coactus atque impulsus fuisset. Cum hæc nobis gloriosissimus martyr Demetrius exhibuerit, veramque fuisse visionem, finis ostenderit, quam ea de re laudem gloriamve Deo retribuamus? Quem vero honorem affectumve ob misericordis voluntatis ejus magnitudinem deferamus Martyri, qui per infinitas suas erga nos miserationes Dominum nostrum ac Deum Jesum Christum imitatus est, animamque pro nobis indignis ac peccatoribus posuit, nec tantum Dominico decreto ad divinam misericordiam respiciens moras injecit, verum etiam una cum hoc nobiscum se moriturum multum misericors respondit. O Sancta civitatemque amans ac misericors anima! O intellectus Deo gratus, voluntasque Deo placens, ac, quæ Sanctum decet, providentia

[156] Cum enim, rerrum omnium Dominum Deum una cum injustis justum non perdere, [animadversiones quædam, quibus] nec in justorum sorte reliquere peccatorum virgam, perspectum haberet; esse autem & peccata nostra omnem intercessionis vim excedentia videret, atque, ut opinor, ne pro nobis intercedens non audiretur, veritus, datum illud divinitus in domo sua manendi civitateque non excedendi, ne quid ipse insolitum pateretur, citasque quidquam malorum impendentium experiretur, consilium & inivit & exsecutioni mandavit. Verum, quemadmodum coronam, quæ lapidem pretiosum unum ac solum in parte anteriori habet, ex auro adulterato factam, igne id expugare procuratore domus volente, domus dominus ad auri adulterini expurgationem, ne ignis, aurum purgans, margaritæ simul splendori officiat, haud tradiderit, ita & tunc, cum infinitis nos mortibus propter multa scelera nostra digni essemus, civitatem Dominus haud perdidit, ne quid indigni cohabitanti nobis certaminum Victori accideret.

[157] At vero, dilecti, impense omnes oremus, viasque nostras secundum Dei voluntatem ambulemus, [simulque paucis postulatis lucubrationem suam elaudit.] quo ad finem usque precibus atque operibus certaminum Victorem cohabitatorem retineamus. Nos enim, hoc facto, & divinam assidue, quæ nos servet, contraque inimicos primum quidem spirituales, deinde vero etiam sensibiles muniat, ac pœna æterna eripiat regnoque cælesti donet, benevolentiam habebimus. Obsecro autem, fratres, ut cœtus vester, a Deo congregatus, ad misericordem Deum & pro civitate nostra, a Deo custodita, & pro universa pia Christianorum republica e tota anima ac virtute clamet, utque etiam, veluti abortivi, humilitatis meæ recordemini, maximam mihi hanc gratiam retribuentes, quod civis nostri & patroni ac post Deum domini, gloriosissimi dico martyris Demetrii, misericordes perenniterque memorandas miraculorum patrationes, etsi ex parte tantum, veritate tamen, prout fas fuit, servata, a me conscriptas, auribus vestris, Deum martyresque amantibus, proposuerim, in Christo Jesu Domino nostro, cum quo regi Deo & Patri cum ipsius vivificante & Sancto Spiritu gloria & honor & adoratio ab omni creatura tribuitur ab initio & nunc & semper & in secula seculorum g. Amen.

ANNOTATA.

a Caput hoc in codice nostro ✠ Ms. 193 vicibus duabus, altera nempe e bibliothecæ Vaticanæ codice 821, altera ex ejusdem bibliothecæ codice 797 exstat descriptum; eo autem modo, quo e duorum istorum codicum priori excerptum penes nos est, lectori hic exhibetur. Porro & a fol. vero 127 usque ad fol. 132 in codice olim Mazarinæo recensetur; in hoc autem, e quo illud haud exscribere atque adeo nec edere ob rationem, in Commentario prævio num. 19 allegatam, licuit, in capite quidem titulum sequentem præfert: Περὶ τῆς τῶν ἀγγέλων ὀπτασίας, De angelorum visione; in titulorum vero, qui Operi præmittitur, eleucho inscribitur: Περὶ τῆς ὀπτασίας ἰλλυστρίου, De visione viri illustris. Neuter istorum titulorum, quid capite subjecto tractetur, sat explicate, ut consideranti patebit, exponit, hincque iterum ei alium, quem hic cernis, substituere est visum; verum etsi res ita habeat, tam unus, quam alter e duobus istis allatis titulis argumento suo utcumque quadrat, prior quidem, quod viri duo, quos S. Demetrium adeuntes vir illustris in visione, sibi oblata, spectarit, angeli exstitisse e narrationis context videantur; posterior vero, quod visio, de qua tractatur, viri illustris visio, utpote cui vere fuerit oblata, reipsa exstiterit. Ceterum ut & quid per Ἰλλυστριὸν, Latine virum illustrem, hic modo intelligatur, perspectum habeas, adi in mediæ & infimæ vel Græcitatis vel Latinitatis Glossariis ad vocabula Ἰλλουστριὸς & Illustris Cangium, posteriorique loco invenies, tres passim apud auctores adnotari honoratorum gradus, Illustrium videlicet, clarissimorum & spectabilium hosque interim, qui illustrium titulo, præfectis præfectis Urbi, quæstoribus, magistris militum tribui solito, condecorabantur, primum locum obtinuisse.

b Id est, ab Avaribus & Sclavis, de quo binis capp. proxime prægressis, adversus Thessalonicammoti. Porro vele x eo, quod hic sub ipsum capitis hujus initium particula γὰρ, Latine enim, fiversas orationis partes connectere ex officio solita, adhibeatur, primitus fuisse ab auctore, quæ cap. tum præsenti, tum proxime antecedenti occurrunt, serie continua narrata, vix non indubitatum apparet.

c Angeli hi fuisse e narrationis contextu, uti in Annotatis ad lit. a jam monui, videntur. Certe, quin ab auctore pro angelis habiti fuerint, vix dubitandum apparet.

d Ita vocabulum Græcum Τριβηλὸν, Latine reddidi; verum in magnis Græcorum Menæis excusis, in quibus eadem, quæ hic, visio ad 26 Octobris diem narratur, Τριβολὸν exaratur; utra autem præstet lectio, non definio. Ut interim, quid vox illa significet, lectorem edoceam, in Menæis loco cit. ita habetur: Ἀρχὴ δὲ τοῦτο τῆς πρὸς τὸν ναὸν εἰσόδου, καὶ μεθόριον τῶν πρὸς ἑσπέραν αὐτοῦ θετταλῶν μεγάλων δύο κιόνων, Est autem illud (tribolon videlicet seu tribelon, de quo proxime ante sermo ibidem fuit) aditus ad templum initium, duabusque magnis ejusdem columnis Thessalicis occidentalem plagam versus vicinum; Tribolon ergo seu tribelon idem fortassis, quod Latine templi vestibulum, significat. Verum Cangius in Mediæ & infimæ Græcitatis Glossario ad vocabulum τριβολὸν, sitne pro hoc legendum, quod quadriporticum seu atrium apud medii ævi scriptores significat, περίβολον, subdubitat, meritoque id eum facere, propense existimarem, nisi hic Joannis Thessalonicensis locus, in quem isthæc observo, Menæorum lectioni, quæ præterea e Metaphraste desumpta est, omnino faveret. Expendat interim etiam studiosus lector, quæ idem Cangius in laudato suo mediæ & infimæ Græcitatis Glossario ad vocabulum περίβολον observat.

e Apud Mabillonium, apud quem tom. 1 Analectorum pag. 86 & binis seqq. visio, viro illustri oblata, quæ cap. præsenti a Joanne narratur, ab Anastasio Bibliothecario pariter recensetur, de S. Demetrii, vero illustri apparentis, specie ita habetur: Erat enim species ejus non juxta speciem, quæ in antiquioribus ejus imaginibus est depicta; ut hic, spectato modo, quo apud nos hoc loco Joannes loquitur, auctorem hunc inter & Anastasium bibliothecarium haud conveniat.

f Hic præsens caput, prout apud nos e bibliothecæ Vaticanæ codice 797 descriptum exstat, terminatur; verum, prout ex altero Vaticanæ itidem bibliothecæ codice 821, e quo hic editur, descriptum pariter apud nos exstat, ea præterea, quæ hic sequuntur, complectitur, uti etiam prout in codice olim Mazarinæo exhibetur.

g Ita Joannes Thessalonicensis lucubrationem suam terminat, binis dumtaxat, quæ ad bellum spectant sanctumque Demetrium illustrant, argumentis expositis, quorum alterum quidem cap. 12, alterum vero cap. præsenti, hocque proxime prægressis duobus aliis absolvit. Atque ea quidem, quæ ibidem tractat, Joanne nondum episcopo, gesta fuere; plura autem, cum jam episcopus esset, in Thessalonicensium, ab ab inimicis pressorum, gratiam a S. Demetrio patrata fuere prodigia quæ tamen auctor ille in litteras haud misit. Ita ipsemet supra cap. 12 non obscure declarat. Audi etiam, qui auctor, qui Joannis Thessalonicensis lucubrationem continuavit, in codice olim Mazarinæo pag. 135 statim post verba, quibus hanc terminatam hic vides, loquatur. Διανύσας, inquit, παμμακάριστος πατὴρ, ὁμώνυμος καὶ τρόποις καὶ ἔργοις καὶ ζηλωτὴς τοῦ παρθένου καὶ ἡγαπημένου Ιοάννου μετὰ τὰς πλείστας αὐτοῦ διδασκαλίας, τὰς θεοσότους καὶ πάντα ὑπερβαινούσας λόγον θαυματουργίας τοῦ ὥς ἀληθῶς σωσιπόλιδος καὶ Ἀθλοφόρου τοῦ Χριστοῦ Δημητρίου ὥς ἐν αὐτῆ αὐτοῦ ἐμφέρεται ἑκθέσει, ἐν μέρει σύνεγραψατο, ὥς οἶμαι, μὴ φθάσας καὶ τὰς ἐπὶ τῶν χρόνων αὐτοῦ γεγενημένας τῆ καθ᾽ ἡμᾶς μεγαλοπόλει τῶν βαρβάρων ἀφάτους πολιορκίας συντάξαι, διὰ τὸ πλησίον τῆς αὐτοῦ ἀφ᾽ ἡμων προς Θεὸν ἀποδημίας ταύτας γεγενῆσθαι, μᾶλλον καὶ ταύτας παρ᾽ αὐτοῦ συγγραφείσας τοὺς μετ᾽ αὐτὸν ἱερέας ἀποκρύψαι. Beatissimus pater noster, qui nominis ejusdem est, moribusque & operibus virginem dilectumque Joannem secundum ejus dogmata, numero plurima, æmulatur, datas a Deo sermonemque omnem superantes civitatis vere servatoris Christique certaminum Victoris Demetrii miraculorum patrationes teminans, eas dumtaxat, uti ex ipsa ejus expositione intelligitur, ex parte conscripsit, ad ineffabiles etiam, ut opinor, quæ temporibus ejus magnæ civitati nostræ obvenere, barbarorum obsidiones conscribendas non veniens, vel quod prope ejus a nobis ad Deum migrationem gestæ sint, vel potius quod illas, ab eo conscriptas, archiepiscopi, qui eum excepere, absconderint. Joannes ergo obsidiones Thessalonicenses temporibus suis factas, miraculisque S. Demetrii illustratas, in litteras haud misit, uti ex hisce jam recitatis scriptoris anonymi, qui eum continuavit, verbis liquet; cum autem, per tempora Joannis, non ea, quæ integram ejus ætatem, sed quemadmodum ex iis, quæ infra lucubrationes suæ, proxime hic subjectæ, initio scribit, colligere fas est, episcopatus ejus durationem fuerint complexa, dumtaxat intelligat, apertissime sane indicat, civitatis Thessalonicensis obsidiones, cum Joannes jam esset Thessalonicensis archiepiscopus, evenisse, easque tamen ab eo omnes litteris haud esse commendatas. Ceterum Joannem Thessalonicensem lucubrationis, quam ejus nomine jam dedimus, vere esse auctorem, etiam collige e verbis proxime recitatis scriptoris anonymi, qui ea præfationis in modum lucubrationi suæ præmittit una cum aliquot aliis, huc non transcri endis, quibus sese Joannis Thessalonicensis lucubrationem jam datam continuaturum, edicit.

MIRACULORUM LIBER II.
Auctore Anonymo.

A. Anonymo.

CAPUT I.
Sclavi ab obsidione Thessalonicensi, apparente sancto Demetrio, deturbantur, duxque illorum capitur, ac deinde etiam occiditur.

a

Ἐγένετο τοίνυν, ὥς εἴρηται, ἐπὶ τῆς τοῦ ἐν ὁσία τῆ μνήμη ἐπισκοπῆ Ἰωάννου τὸ τῶν Σκλαβίνων ἐπαρθῆναι ἔθνος, πλῆθος ἄπειρον συναχθὲν ἀπότε τῶν δρογουβιτῶν, σαγουδατῶν, βελεγεζητῶν, βαιουνητῶν, βερζητῶν, καὶ λοιπῶν ἐθνῶν, πρώτως ἐφευρόντων, ἐξ ἐνὸς ξύλου γλυπτὰς νῆας κατασκεῦασαι κατὰ θάλασσαν ὁπλισαμένους, καὶ πᾶσαν τὴν Θετταλίαν καὶ τὰς περὶ αὐτὴν νήσους καὶ τῆς Ἐλλάδος, ἔτι μὴν καὶ τὰς Κυκλάδας νήσους καὶ τὴν Ἀχαἳαν πᾶσαν, τήντε Ἤπειρον καὶ τὸ πλεῖστον τοῦ Ἰλλυρικοῦ καὶ μέρος τῆς Ἀσίας ἐκπορθῆσαι, καὶ ἀοικήτους πλείστας πόλεις καὶ ἐπαρχίας ποιῆσαι, βουλεύσασθαίτε ὁμοθυμαδὸν καὶ κατὰ τῆς εἰρημένης ἡμῶν φιλοχρίστου ταύτης πόλεως παρατάξασθαι καὶ ταύτην, ὥς τὰς λοιπὰς, ἐκπορθῆσαι· εἴτα δὲ καὶ ἐπὶ τούτοις ὁμογνώμονες γενόμενοι, ἅσπερ κατεσκεύασαν ἐκ μονοδένδρων γλυπτὰς νῆας, ἀπείρους τὸν ἀριθμὸν ὐπαρχούσας, κατὰ τὸ πρὸς θάλατταν κατεστρατοπέδευσαν μέρος· τὸ δὲ λοιπὸν ἀναρίθμητον πλῆθος διάτε ἀνατολῆς, ἄρκτου καὶ δύσεως δι᾽ ὅλων τῶν μερῶν τὴν θεοφρούρητον ταύτην περιστοιχῆσαι πολὶν μεθ᾽ ἑαυτῶν ἐπιξυνᾶς ἔχοντες τὰς ἑαυτῶν γενεᾶς μετὰ καὶ τῆς αὐτῶν ἀποσκευῆς, ὁφείλοντας ἐν τῆ πόλει μετὰ τὴν ἄλωσιν τούτους ἐνκαταστῆσαι.

[159] Καὶ ἦν τότε δάκρυα ποταμόρειθρα ἐκχεόμενα καὶ οἱμωγαὶ τοῦ παντὸς τῆς πόλεως λαοῦ, ἐκ τῆς ἀκοῆς μόνης νεκρωθέντος, διὰ τὸ ἀκηκοέναι αὐτοὺς τὰς ἀφάτους τῶν πόλεων ἐκπορθήσεις καὶ τὰς γεγενημένας ἀπείρους κατασφαγὰς καὶ αἰχμαλωσίας, καὶ ὅτιπερ παντὶ πανταχοῦ ἐπι τῆ ἑαυτῶν ἀπωλεία εὐδοκιμήσαντας· ἄλλωστε δὲ μὴ ὑπολειφθῆναι πλοῖα τῶν ἐγχωρίων, ἐκ τῶν γεγενημένων πλησίον χώρων σεσῶσθαι, ὑπάρχειν πρὸς παραφυλακὴν τοῦ στομίου τοῦ ἐνταῦθα λιμένος· δειλίαν δὲ πλείω θέσθαι τοῖς πολίταις ἐκ τῶν ἀποφύγων Χριστιανῶν τῶν ἐν πεῖρα τῆς αὐτῆς ἀνηλεοῦς παρατάξεως γεγενημένων αἰχμαλώτων· καὶ ἦν τότε καὶ τῶν δειλῶν καὶ τῶν ἀνδρείων ψυχὴ μία, καὶ ἔκαστος πρὸ ὀφθαλμῶν τὸ πικρὸν τῆς αἰχμαλωσίας ἐώρα θάνατον, οὐκ ἐχόντων ἐτέρως ποῦ φυγεῖν κατὰ τὸ θεῖον λόγιον τὸ φάσκον· ἔαν τις ὑμᾶς διώκη, ἐκ τῆς πόλεως ταύτης φεύγετε εἱς τὴν ἑτέραν, διότι καθάπερ στεφάνη θανατηφόρος τὸ βάρβαρον ἅπαν σκλαβίνων τὴν πόλιν περιετύχει· Ἄλλ᾽ μὴ βουλόμενος ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν τὸν θάνατον, ἀλλὰ τὴν ἐπιστροφὴν καὶ τὴν ζωὴν, οὐδὲ ἐν τούτω ὥς ἀληθῶς γνησίου αὐτοῦ δούλου, τοῦ κηδεμόνος ἡμῶν τοῦ ἀναξίων, τοῦ ἀειμνήστου μάρτυρος Δημητρίου τῶν πρεσβειῶν παρήκουσεν, ἀλλὰ πρώτην καὶ τοιαύτη πολιορκία ἐπίσκεψιν τῶν θαυμάτων ἐποιήσατο.

[160] Σύνταξιν γὰρ τοῦ παντὸς τοῦ Σκλαβίνων ἔθνους ποιησαμένων, ὁμοθυμαδὸν καὶ αἴφνης προσβαλεῖν τῶ τείχει οἵ ἐν ταῖς ναυσὶν ὄντες σκλαβίνοι σκέψιν ταύτην ἐποιήσαντο ἐφ᾽ ταύτας ἐπάνωθεν σανίσιντὲ καὶ ταῖς λεγομέναις βύρσαις σκεπάσαι, ὅπως τῶ τείχει μελλούσας προσορμήσαι, ἄπληγας τοὺς ἔλατας ἐκ τῶν ἀπο τῶν τείχεων λίθους ὄπλα ἀκοντιζόντων κατ᾽ αὐτῶν φυλάξειεν· καὶ αὔτη… πρώτη ἐκ τῆς ἄνω ῥοπῆς δέδοται αὐτοῖς διὰ τοῦ μάρτυρος δειλία, εἰς τὸ μὴ εὐθυδρόμως προσπελάσαι τῆ πόλει, ἄλλ᾽ εἰς τόπον κολπώδη ὀρμέσεως τινὸς ὑπαρχούσης τὸ ἐπικληθὲν ἐκ ἀρχαίων Κελλάριον, ἐκεῖσε παραγενόμενοι ἐφ᾽ τὸ μελετηθὲν αὐτοῖς ἐκπληρῶσαι τῆς τέχνης ἔργον, κακεῖσε ἐπι τοῦτο τῶν βαρβάρων ἐνασχοληθέντων μικρὸν θάρσους τοὺς τῆς πόλεως ἀναλαβεῖν, ὥς βραχείας ἐνδόσεως αὐτοῖς γεγενημένης, καὶ κατασκευάσαι τινὰς ἐκ ζύλων βάσεις ἐν τῶ λιμένι, ἐν αἵς τὴν ἀπόθεσιν τῆς ἀλύσεως ἐποιήσαντο, καὶ μηροὺς δὲ ὠσαύτως ἐξ ἀναλύτων σιδήρων ἑαυτοὺς ἀμπέσχόντας σκιοειδῶν τινὰς ὀξείας φέροντας ράβδους, ἐτέρας δὲ ἡλωτὰς σπαθοειδεῖς ἐκ ξύλων ἐξεστώσας, ἐνδότερον δὲ τούτοις τὰς ἐπὶ παρακομιδῆ ξυλᾶς * τυχούσας νῆας, ἄσπερ κυβαίας ἐκάλουν, ἀνάψαντες δι᾽ ἀγκύρων συνεχομένας κατὰ τὸ στόμιον τοῦ λιμένος προσηλωθείσας, δίοδον πρὸς τὴν μέλλουσαν παράταξιν ἐποιήσαντο.

[161] Τάφρον δὲ τότε πρὸς τῶ πανυμνήτω τεμένει τῆς ἀχράντου θεοτοκοῦ τοῦ ὅντος πρὸς τῶ αὐτῶ λιμένι ἐποιήσαντο, ἀτειχίστου τοῦ τοιούτου καθεστῶτος τόπου, ὥς ἅπαντες ἐπίστανται, καὶ τῶν πουλπίτων διὰ γωνατίων ἡλωτῶν μηχανὴ κατεσκεύαστο ἐν τῆ γῆ κρυφηδὸν ἀποτεθέντων, ἐξ ὀλίγης ὕλης τινὸς σκευασθέντων, ὅπως τῆ τῶν τοιούτων ὀργάνων ἀορασία οἵ τὴν ὀρμὴν τῆς ἐπιβάσεως ποιεῖσθαι μέλλοντες πολέμιοι, ἐν αὐτοῖς ἐμπαρῶσι, καὶ ἐν τῶ ἑκεῖσε δὲ μόλω καὶ αὐτῶ ἀτειχίστω τότε διὰ σανίδων καὶ ξύλων τινῶν, ὥς μέχρι στήθους τειχίσαι, καὶ τὰ λοιπὰ δὲ τῶν ἄλλων μαγγάνων ἀμυντήρια τὰ πρὸς παράταξιν ἤτοι ὄργανα κατεσκευάσθησαν· καὶ λοιπὸν τὴν ἐλπίδα πᾶσαν εἰς Θεὸν καὶ εἰς τὸν ὑπερασπιστὴν τῆς πόλεως Δημήτριον ἀναθέμενοι, τῆς ἑαυτῶν προθυμίας τὸ σπουδαῖον ἐπεδείκνυντο παραθαῤῥύνοντες τοὺς ἀσθενεστέρους τὸν λογισμὸν ἐπὶ τῆ ἐλπιζομένη τοῦ πολέμου παρατάξει.

[162] Καὶ τριῶν οὕτως διαδραμουσῶν ἡμερῶν καὶ τῶν Σκλαβικῶν νηῶν, ὥς ἀπομηλίον δύο τοῦ τείχους παραπλεουσῶν, καὶ τόπους εὐαλώτους ἔφ᾽ ἐκάστης ἡμέρας κατασκοπούντων, ὅθεν τῶν ἐλπιζομένων τὴν πόρθησιν ποιήσονται, τῆ τετάρτη ἡμέρα σὺν τῆ τοῦ ἑωσφόρου ἀναβάσει ἅπαν τὸ βάρβαρον φύλον ὁμοθυμαδὸν ἀνακράξαν ἐκπάντοθεν τῶ τείχει τῆς πόλεως προσέβαλον, οἱ μέν διὰ πετροβόλων κατασκευασμένων λίθους ἀκοντίζοντες, ἄλλοι προσάγοντες κλίμακας πρὸς τῶ τείχει ἐκπορθεῖν ἐπειρῶντο, ἄλλοι ἐν ταῖς πυλαις πῦρ ἀποκομίζοντες, ἕτεροι βέλη καθάπερ νιφάδας χειμερινὰς τοῖς τείχεσιν ἀπέπεμπον· καὶ ἦν θεωρεῖν τὸ παράδοξον ἐκεῖνο τῶν ὅπλων νέφος καθάπερ χαλαζοτόκος πληθὺς τὰς τοῦ ἡλίου ἀκτίνας συσκίαζει, οὕτως τὸν ἄερα τοῖς τοξεύμασι καὶ ταῖς βολαῖς τῶν λίθων καλύψαν.

[163] Τῆς οὖν τοιαὐτης καὶ τηλικαύτης προσβολῆς γενομένης, οἱ τῶ πλωΐμω τῶν βαρβάρων εὔτολμοι καὶ πρὸς παράταξιν ἀνδριώτεροι δρόμω σὺν ταῖς ναυσὶ πρὸς τοὺς παρ᾽ αὐτῶν συνεωραθέντας προσήγγισαν τόπους, οἱ μὲν εἰς τὸν πρὸς δύσιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς σκάλας πύργον, ἔνθα καὶ παραπύλιον ὑπάρχει, οἱ δὲ πρὸς τὸ ἀτείχιστον μέρος, ἔνθα σούδα καὶ τῶν κρυπτῶν τῶν τείλων λεγομένων ἡλωτῶν ἐτύγχανεν μηχανὴ, οἱ μὲν ἐλπίδα προσδοκίας τεθεικότες ὥς ἀγνώστων αὐτοῖς τῶν τοιούτων ὀργάνων, ἐκεῖθεν εἰσέρχεσθαι, οἱ δὲ ὥς εὐτελέστερον τὸ λεχθὲν ὑπαρχὸν παραπύλιον τούτο κατεάξαι καὶ δι᾽ αὐτοῦ τὴν τῆς πόλεως ἄλωσιν ποιήσασθαι· Τότε δὴ τότε ἅπασα πόλις ἀντὶ πετρῶν καὶ βελῶν τὰ δάκρυα ὥς ὀμβροτόκους νεφέλας πρὸς τὸν πάντων δεσπότην καὶ Θεὸν ἐξέχεον λέγοντες· καὶ τὰ νῦν ἐξελοῦ ἡμᾶς, Θεὸς, ἐκ τῆς παγίδος τῶν τηρευόντων, μὴ εἴπωσι οἵ ἐχθροὶ ἡμῶν ποῦ ἐστιν Θεὸς αὐτῶν, ἐφ ὃν ἤλπισαν. Καὶ κραξόμεθα καὶ ἡμεῖς διὰ τοῦ ἀθλοφόρου σου, κύριε· ψυχὴ ἡμῶν, ὥς στρουθίον, ἐῤῥύσθη έκ τῆς παγίδος τῶν θηρευόντων· παγὶς συνετρίβη καὶ ἡμεῖς ἐῤῥύσθημεν, βοήθεια ἡμῶν ἐν ὀνόματι κυριοῦ, τοῦ ποιήσαντος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γὴν.

[164] Τοτὲ δὴ προφανῶς παρὰ πλείστωντε θέαται ὑπέρμαχος οὔτος καὶ φιλόπατρις ὄντως Δημήτριος πανένδοξος μάρτυς, χλάμυδα λευκὴν φερῶν, καὶ πρῶτον μὲν τὸ τεῖχος διατρέχων, εἴτα δὲ καὶ ἐπὶ τῆς θαλάττης, ὥς ἐπὶ ἐδάφους, δρομαῖως περιπατῶν. Καὶ ταῦτα μὲν οὐ μόνον οἱ τῶν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος μενυημένοι ὥς ἄξιοι πλεῖστοι ἐθεάσαντο, ἀλλὰ γὰρ καὶ παῖδες ἑβραίων ἄφθοροι κατὰ τὸ λεγομένων τῶν βροχθῶν μέρος ἐθεάσαντο· τῆς γὰρ ὁμοιοτόκου φορᾶς τῶν λεχθεισῶν νηῶν ἀκανονίστου διὰ τοῦ μάρτυρος ἐπελθούσης, καὶ εἰς ἑαυτὰς προσπιπτουσῶν, τινὰς ἐξ αὐτῶν ἀνακυλῆσαι συνέβη καὶ τοὺς ἐν αὐταῖς ἀποβάλεσθαι σκλάβους· Ἄλλ᾽ κολυμβῶν βουλόμενος ἐν ἑτέρω σώζεσθαι, τοῦτο κατέχων ἔστρεφε, καὶ τοὺς ἐν αὐτῶ ἐν τῆ θαλάσση ἀπέριπτεν· καὶ λοιπὸν οἱ τῶν ἑτέρων ναυκλήρων τῶν πρὸς αὐτοὺς προἳεμένων τὰς χεῖρας μετὰ ξιφῶν ἀπέτεμνον· ἄλλος ἄλλω κατὰ τῆς κεφαλῆς τὸ ξίφος ἀπέπεμπεν· ἕτερος δὲ τὸν ἕτερον λόγχη ἐτίτρωσκε, καὶ ἔκαστος τὴν ἑαυτοῦ σωτήριαν πραγματεύομενος τοῦ ἐτέρου ἐχθρὸς ἐγίνετο, καὶ τῶν μὲν πρὸς τοῖς κρυπτοῖς παντήλοις εἰσβαλόντων ἐκεῖσε καταπαρέντων, τῶν δὲ νηῶν ἐκ μεγάλης ἐλάσεως ἔξω πρὸς τὸ αἰγιαλῶ ἀποστομωσάντων, καὶ μὴ δυνηθέντων ταύτας ἀνακαλέσασθαι, οἱ σθενεροὶ τῶν πολιτῶν καταπηδήσαντες, ἕτεροι δὲ δι᾽ οὗ ἤλπιζον οἱ πολέμιοι παραπυλίου πορθεῖν τὴν πόλιν, τοῦτο οἱ πολίται κατεάξαντες, δι᾽ αὐτοῦ τὸ νίκος συνπολεμήσαντος τοῦ Ἀθλοφόρου ἐκληρώσαντο.

[165] Καὶ ἦν τότε θεωρεῖν τὴν θάλατταν πᾶσαν τῶ τῶν βαρβάρων αἵματι ἐρυθρωθεῖσαν, καὶ τὴν τοῦ φαραῶ ἐπὶ τῶν αἰγυπτίων καταπόντισιν ἀνακαλύψασαν· αὐθωρὸν γὰρ τὸ τοῦ Θεοῦ ἀνέβλυσε ἔλεος· οὕπω γὰρ τῆς ὥρας τοῦ ἀνέμου ὑπαρχούσης (ἦν γὰρ λοιπὸν ὥρα δεευτέρα) εὐθέως ἄνεμος ἐξωτικὸς κατέπνει, ὥς λοιπὸν μὴ δὲ τὰς ἐναπομεινάσας τῶν βαρβάρων ναυκέλλας δύνασθαι πρὸς ὑποστροφὴν ἐλᾶσαι· ἄλλ οἱ μὲν μόλις πρὸς τῶ ἀνατολικῶ μέρει, οἱ δὲ πρὸς τῶ δυτικῶ ἐξήεσαν· τὰ δὲ τῶν τεθνεώτων βαρβάρων παμπόλα σώματα πρὸς τῶ τείχει καὶ τῶ αἰγιαλῶ θάλαττα ἀπεκρούετο· λοιπὸν οἱ τοῦ παραλίου παντὸς ὁπλίται ἐξελθόντες τὰς τῶν δυσμενεστάτων κεφαλὰ ἀποτέμνοντες διὰ τοῦ χερσαίου τείχους τοῖς βαρβάροις ὑπεδείκνυον· οἱ δὲ διασωθέντες πλωτῆρες τὸν θεόθεν αὐτοῖς γενόμενον ὄλεθρον διὰ τοῦ Ἀθλοφόρου ἀφηγήσαντο, καὶ ἄπρακτοι μετὰ πένθους μεγίστου τὰ πλεῖστα τῶν μαγγάνων καὶ τῶν σκύλων καταλιπόντες μετ᾽ αἰσχύνης ὤχοντο.

[166] Οἱ δὲ τῆς θεοσώστου ταύτης τῆς καθ᾽ ἠμᾶς τῶν Θεσσαλονικέων πόλεως δρόμω τὸ πανάγιον τέμενος τοῦ αὐτῶν προστάτου καὶ ὑπερμάχου καὶ ὑπερενδόξου καταλαβόντες μάρτυρος Δημητρίου τῶ Θεῶ εὐχαριστηρίους ὕμνους ἀνέπεμπον λέγοντες· Εὑχαριστοῦμεν σοι, δέσποτα οὐράνου καὶ γῆς, ὅτι ἀναξίων ὄντων ἡμῶν τῆς παρὰ σοῦ σωτηρίας διὰ τάς ἐνούσας ἡμῖν ἁμαρτίας οὐκ ἔδωκας ἡμᾶς εἰς θῆραν τοῖς ὀδοῦσι τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν· ἄλλ ἔσωσας ἡμᾶς προσδεξάμενος τὰς αἰτήσεις τοῦ γνησίου θεράποντος Δημητρίου. Καὶ τοῦτο δὲ τεράστιον μέγιστον καὶ μνήμης ὄντως δεῖξαι ἄξιον, ὅτι τῶν αὐτῶν σκλαβίνων ἔξαρχος, τούνομα Χάτζων, κατὰ τὸ αὐτῶ εἰθισμένον διὰ μαντείας ἠτήσατο μαθεῖν, εἰ εἰσελθεῖν ἔχοι ἐν τῆ θεοφυλάκτω ἡμῶν πόλει, καὶ εἰρήθη αὐτῶ, ὅτι εἰσελθεῖν ἔχει· τὸ δὲ πῶς οὔκ ὑπεδείχθη αὐτῶ καὶ λοιπὸν ὥς ἀπὸ τῆς δοθείσης αὐτῶ μαντείας, χρηστὰς ἔχων τῶ δοκεῖν τὰς ἐλπίδας, θάρσει τὸ δράμα παρώξυνεν.

[167] Ἅλλ ἀλλύων καιροὺς καὶ χρόνους, καὶ διασκεδάζων βουλὰς ἐχθρῶν τοῦτον ζῶντα αἰχμάλωτον τοῖς πολίταις διὰ τοῦ προσημανθέντος παραπυλίου παρέδωκεν· τινες δὲ τῶν τὰ πρῶτα φερόντων τῆς κἀθ ἡμᾶς πόλεως οἴκοι τούτον κατέκρυπτον κέρδους τινὸς καί τρόπων οὐκ εὐλόγων χάριν· ἄλλ οὐδὲ ἐν τούτω ἤργησεν χριστόβουλος τοῦ Ἀθλοφόρου προμήθεια· ἀλλὰ γύναια πρὸς ἀνδρείαν ἀναστήσας τόλμαν τοῦτον ἐκ τοῦ οἴκου, ἔνθα κατεκρύπτετο, ἐξήγαγον, καὶ σύρασαι διὰ τῆς πόλεως ἐλιθοβόλησαν· καὶ οὕτως ἀξίως τῆς αὐτοῦ δυσμενεστάτης γνώμης ἐπ᾽ ἄξιον ἀπηνέγκατο θάνατον· μηδεὶς οῦν τῶν φιλομαρτύρων ὑμῶν ἀπιστείτο τοἴς ἀγροίκως ἐν βραχέσι περὶ τούτων ἰστορηθεῖσιν· εὶ γὰρ καί τις ὥς ψευδῆ με τὰ ταῦτα συγγράψαι λογήσεται, σκοπείτω, ὥς ἐν γραφῆ τυγχάνουσιν πρὸ τοῦ παναγίου τεμένους τοῦ ἀειμνήστου μάρτυρος Δημητρίου τοῦ πρὸς τῶ μέρει τοῦ καλουμένου ξύλου, δηλοῦντα τὴν ἅπασαν τοῦ πολέμου παράταξιν, καὶ τὴν εἰς ἡμᾶς διὰ τοῦ Ἀθλοφόρου σωτηρίαν, δι᾽ οὕ ἀναπέμπεται δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις τῶ πάτρι καὶ τῶ υἱῶ.

[Sclavi sub Joanne Thessalonicensi, vicinis Thessalonicæ locis vastatis, hanc etiam] Sub beatæ igitur memoriæ Joannis b episcopatu est factum, ut, quemadmodum dictum est, Sclavorum gens, numero infinito & ex Drogobitis, Sagodatis, Belegezetisz, Bœonitis, Berzitis reliquisque, quæ primum uno ex ligno naves præparare didicerant, nationibus c congregata insolesceret, adeo ut per mare pugnans Thessaliamque omnem ac sitas prope illam & Græciæ insulas, quin adhuc & Cycladas insulas, omnemque Achaiam atque Epirum totumque fere Illyricum atque Asiæ partem devastaret, plurimasque … civitates ac provincias habitatoribus vacuas efficeret d, simulque universa & præfatam hanc nostram Christi amantem civitatem oppugnare, eamque, ut reliquas, de prædari meditaretur. Deinde vero, cum & in hisce ejusdem essent opinionis facti, naves, numero existentes infinitas, quarum singulas uno ex ligno pararant, juxta plagam, quæ ad mare sita est, locarunt; reliqua vero multitudo innumera & ab Oriente, Septemtrione & Occidente custoditam hanc a Deo civitatem omni ex parte circumdare cœpit, familias suas promiscuas una cum earumdem supellectile, in civitate post expugnationem sedem fixuras e, secum habens.

[159] Lacrymæ tunc erant, fluminis in modum effusæ, [occupare moliuntur; summo hinc timore cives initio percutiuntur:] ejulatusque omnis civitatis populi, quod ineffabiles civitatum devastationes cædesque ac captivitates infinitas factas, de suo etiam interitu omni prorsus ex parte inaudiens, intellexisset, solo auditu emortui, præsertim quidem, quod neque indigenarum navigia, vel ad ea ex locis, quæ vicina erant, servanda, vel ad portus, hic existentis, ostium custodiendum relicta essent residua; timor vero civibus a Christianis iis, qui, cum in crudelis illius conflictus experimento captivi facti fuissent, aufugerant, magis incuteretur. Ac tunc & timidorum & fortium unus erat animus, præque oculis quisque vel captivitatis acerbitatem vel mortem habebat, aliter secundum divinum eloquium, Si quis vos persequatur, e civitate illa fugite in aliam, quo fugeret, non habens, quod omnis Sclavorum gens barbara civitatem, non secus ac corona mortifera, cinxisset. Verum qui nostrum peccatorum mortem non vult, sed conversionem & vitam, neque hac in re servi sui vere genuini, nostrum indignorum curatoris, memorandi perpetuo martyris Demetrii preces despexit, sed & in tali obsidione miracula, ante patrata, iteravit.

[160] [verum inducias quasdam ex inimicorum mora nacti, onmia quæ ad civitatem] Cum enim Sclavorum gens, ut simul universa ac improviso in murum irrumperet, omnia composuisset, Sclavi, qui in navibus erant, desuper hasce, quo, cum in murum essent moturæ, remiges illæsos ab iis, qui e mœnibus lapides telave adversus eos ejacularentur, servarent, tabulisque, & ut vocantur, pellibus cooperiendi consilium cœpere. Atque hæc prima ipsis … e superiori nutu per Martyrem injecta fuit stupiditas, ut haud recto cursu ad civitatem, sed ad sinuosum quemdam stationis, Cellarion antiquitus vocatum, locum accesserint, eo appellentes, ut, quod meditati erant, fallaciæ opus exsecutioni mandarent, cumque hoc ibidem barbari detinentur, accidit, ut, qui civitatis erant, paulum audaciæ, utpote remissione quapiam ipsis facta, receperint, quosdamque in portu, quibus & catenam apposuerunt, e lignis gradus exstruxerint, cumque similiter & femora sua, acutas quasdam virgas, quarum aliæ e lignis spathæ in modum acuminatæ erant, manu ferentes, resoluto, nec fulgorem emittente ferro vestiissent; interius autem ligneas ad transfretandum naves, quas Cubaias vocabant, catenis contentas ad portus ostium defixissent, aditum ad futurum conflictum aperuerunt.

[161] [strenue propugnandam conducunt, alacriter parant,] Vallum autem prope memorabile admodum incontaminatæ Deiparæ templum, cum locus ille, uti omnes norunt, muro munitus haud esset, exstruxerunt, pulpitorumque e clavatis muricibus f, latenter in terra reconditis, exigua quadam e materia factis, machina, ut in eos inimici, cum aggressionis impetum facturi essent, ferramenta hujusmodi haud videntes, impingerent, præparata fuit, atque in eo, qui ibidem est, portu & ipso muris tunc haud munito, e tabulis lignisque quibusdam, ita ut & pectus tutarentur, instrumenta propulsatoria reliqua seu ad conflictum instrumenta fuere confecta, ac tandem, spe omni in Deum civitatisque defensorem Demetrium reposita, animo imbecillioribus sperato belli successu fiduciam addentes alacritatis suæ studium manifestum fecere.

[162] [cumque deinde inimici in muros impressionem terra] Ac cum dies tres ita essent elapsi, Sclavicæque naves duorum circiter milliarium spatio a mœnibus navigarent, diebusque singulis loca expugnatu faciliora, unde eorum, quæ sperabant, deprædationem facerent, specularentur, die quarta, statim atque aurora illuxit, universa simul barbarorum gens, clamore undique sublato, in civitatis murum irrupit, hi quidem e paratis petrobolis lapides ejaculantes, illi scalas adducentes, murum superare conabantur, alii portis ignem admovebant, alii tela, non secus ac hiemales nives, confertim cadentia in mœnia, emittebant, eratque videre, mirandum illum telorum nimbum, quemadmodum grandinis multitudo solis radios offuscat, ita aërem sagittis lapidumque ejectionibus obtegere.

[163] Cum itaque talis ac tantus impetus factus esset, [marique faciunt, eos, invocato prius divino auxilio,] illi, qui e barbaris navigatione audaciores atque ad pugnandum fortiores erant, navibus ad loca, quæ ab ipsis conspecta erant, cursim accesserunt, alii quidem ad ecclesiasticæ scalæ g, ubi & portella existit, turrim, Occidentem versus sitam, alii vero, ubi & suda h &, quæ occulta erant, teilorum i, ut vocantur, clavatorum machina existebat, ad plagam muris destitutam, hi quidem, utpote instrumentis hujusmodi eos latentibus, exspectationis spe concepta, fore ut illac ingrederentur; illi vero, quod prædictam illam portellam perrumpere facile esset, fore ut per illam civitatis expugnationem perficerent. Tum illico civitas tota lapidum ac telorum loco lacrymas velut imbriferas nebulas ad rerum omnium Dominum ac Deum effudit dicens: Et nunc, o Deus, e venantium laqueo nos eripe, ne inimici nostri dicant, ubi est Deus eorum, in quem speraverunt? Clamabimus & nos etiam per tuum certaminum Victorem, Domine; Anima nostra, ut passer ex insidiantium laqueo liberata est; laqueus contritus est & nos liberati sumus. In nomine Domini, qui cœlum & terram fecit, auxilium nostrum.

[164] Tunc autem a plurimis propugnator ille patriæque vere amator, [apparenteque ac opitulante S. Demetrio, magna strage] gloriosissimus martyr Demetrius, chlamydem albam ferens, ac primum quidem murum percurrens, deinde vero supra mare, veluti supra solum, cursim ambulans dilucide fuit conspectus. Atque hæc quidem non solum plurimi, sacro Baptismate initiati, tamquam digni, viderunt, verum etiam & genuini Hebræorum filii in Gutturum, ut loquuntur, plaga fuere conspicati. Cum enim inordinatus navium prædictarum jactus, simili ex causa natus, per Martyrem supervenisset, atque in seipsas hæ incurrerent, aliquas ex iisdem sursum volvi, existentesque in illis Sclavos dejici contigit. Qui vero natando alio in navigio k servari volebat, illud a se apprehensum subvertit, eosque, qui in eodem erant, in mare conjecit. Ac jam ex aliis naucleris fuere, qui confugientium ad eos manus ensibus amputabant; alter alteri in caput gladium adigebat, alius autem alium hasta vulnerabat ac quisque sui-ipsius saluti studens alterius inimicus fiebat, ac his quidem, qui in Tribolos l occultatos inciderant, ibidem detentis, illis vero magna e navium agitatione extra mare in littore hærentibus, easque retrahere haud valentibus, alii e civibus, qui viribus valebant, desilientes, alii vero portellam, per quam inimici sese civitatem expugnaturos sperarant, confringentes, victoriam per eamdem, certaminum Victore commilitante, obtinuere.

[165] Ac tunc videre erat mare totum barbarorum e sanguine rubro colore tinctum, [repellunt,] Pharaonisque cum Ægyptiis in mari submersionem retectam. Ea ipsa enim hora Dei misericordia scaturiit. Cum enim venti (erat enim ad summum hora diei secunda) tempus nondum esset, statim ventus peregrinus afflavit, ut jam, quæ permanserant, barbarorum naves movere ad revertendum haud possent. Verum alii quidem vix ad Orientalem, alii vero ad Occidentalem plagam exierunt. Plurima porro barbarorum occisorum corpora prope murum ac littus mare ejecit. Tandem, qui prope mare habitabant, omnes armati egressi abscissa infestissimorum capita supra portam terrestrem barbaris ostendere; nautæ vero, qui incolumes supererant, divinitus sibi per certaminum Victorem cladem fuisse illatam, narrarunt, reque infecta, majorem instrumentorum spoliorumque partem maximo cum luctu relinquentes cum dedecore abierunt.

[166] [ipso etiam illorum duce Chatzone capto,] Qui vero hujus a Deo servatæ Thessalonicensis nostræ civitatis erant, sanctissimum patroni sui ac propugnatoris martyrisque gloriosissimi Demetrii templum festinato adeuntes laudes Deo cum gratiarum actione conjunctas dederunt dicentes. Tibi, Domine cæli & terræ, gratias agimus, quod nos propter adhærentia nobis peccata salute a te obtinenda indignos inimicorum nostrorum dentibus in prædam haud tradideris, sed genuini servi Demetrii preces suscipiens servaris. Hoc porro etiam maximum, memoriaque, ut id exhibeamus, vere dignum fuit miraculum, eorumdem Sclavorum principem, qui Chatzon vocabatur m, pro more suo, foretne in custoditam a Deo civitatem nostram ingressurus, oraculi petitione discere studuisse, eique, fore ut ingrederetur, responsum fuisse; quo autem modo ei ostensum haud erat, tandem etiam, utpote e dato sibi vaticinio bonam, ut apparebat, spem habens, rem audacter fuit aggressus.

[167] [qui & deinde modo indigno a mulieribus occiditur.] Verum qui occasiones ac tempora mutat, inimicorumque consilia dissipat, vivum illum civibus per præfatam portellam captivum tradidit; quidam autem civitatis nostræ primores domi suæ illum lucri alicujus studiorumque, rationi haud consentaneorum, causa absconderunt; verum neque hac in re Christi consiliis sapiens certaminum Victoris providentia otiata est; verum mulieres ad fortem audaciam ab eo excitatæ e domo, ubi latebat, illum eduxerunt, tractumque per civitatem lapidibus oppresserunt; atque ita merito mortem voluntate sua infestissima dignam subiit n. Nemo igitur vestrum, qui Martyrem amatis, iis, quæ de illis rustico sermone narrata paucis sunt, fidem deneget o. Quod si enim quis hæc, ut falsa, scripsisse me autumet, videat, qui ante sanctissimum semper memorandi martyris Demetrii templum ad ligni, ut vocatur, locum in scriptis ostendant omnem belli ordinem, salutemque, nobis collatam per certaminum Victorem, per quem tribuitur gloria, honor & adoratio Patri & Filio &c.

ANNOTATA.

a Ut quo tempore anonymus libri hujus auctor floruerit, exploratum utcumque habeas, adi Commentarium prævium num. 24. Caput præsens, a quo lucubrationem suam inchoat, in codice olim Mazarinæo, e quo hic lectori id exhibetur, a fol. 136 usque ad fol. versum 144 extenditur, sequentemque hunc, Περὶ τῆς κατασκεῦης τῶν Δραγουβιτῶν, Σαγουδατῶν, Βελεγιζιτῶν καὶ τῶν λοιπῶν, De Dragobitarum, Sagodatarum, Belegizitarum reliquorumque navium apparatu, præfert in capite titulum; ego autem, quem argumento aptius congruere existimavi, alium ei substitui.

b Auctor certe non de alio Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo, quam de quo verbis, postremo ad lib. præced. Annotato insertis, unaque cum aliquot aliis lucubrationi suæ præfationis in modum præmissis, fuit locutus, sermonem hic instituit; quare cum jam dati de S. Demetrii miraculis libri Joannes ille (adi mox dictum Annotatum) auctor sit, hicque certe, uti apud Lequetenum tom. 2 Orientis sacri col. 40 & binis seqq. videre licet, non citius, quam anno 650 ad cathedram Thessalonicensem fuerit promotus, verosimillimeque ante annum 700 obierit, consectarium ex hoc loco fit, ut, elapso, evenerint. Et vero vel sub Constantino Pogonato vel Justiniano, hujus nominis secundo, qui tunc Romani imperii habenas moderati sunt, isthæc collöcanda esse, vel ex eo verosimillimum evadit, quod duo hi principes contra nationes barbaras, imperio Romano in Europa infestas, bellum gesserint, uti ex Theophane, Simocatta, Theophylacto alliisque Græcorum historicis passim obviis intelligitur.

c Hæc diversarum Sclavicæ gentis nationum seu tribuum nomina, nec apud historiæ Byzantinæ seu imperii Orientalis scriptores, nec alibi uspiam expressa invenire quivi. Nec est tamen, cur propterea auctoris anonymi, qui ea hic commemorat, fides suspecta habeatur, maxime cum dubitandum non sit, quin amplissima lateque extensa Sclavorum gens varias in nationes seu tribus distributa fuerit, nec ullus inveniatur auctor, qui ea recensere aut ex instituto debuerit, aut etiam qualicumque ex causa propositum sibi habuerit.

d Quam veritati consona existant, quæ hic scriptor noster memoriæ prodit, haud difficulter quisque deprehendet, qui res, sub Constantino tertio, Constantino Pogonato & Justiniano secundo, Orientis imperatoribus , gestas atque a Simocatta aliisque scriptoribus ad posteritatem transmissas, evolverit, pauloque accuratius expenderit.

e Et hoc, quod hic auctor noster anonymus memoriæ prodit, a veritate historica neutiquam abhorret, cum nationes Sclavicas iis in locis, quæ seu armis seu aliter occupassent, non raro etiam, inquilinis pulsis, sedes fixisse, e supra laudatis aliisque historicis habeatur compertum.

f Significationem, quæ vocabulis πουλπιτὸν & γωνατιὸν hoc in sensu conveniat, nuspiam hisce adaptatam inveni; ex orationis tamen contextu visum est postremum vocabulum Latine interpretari Murex; cujus vocis significationem ut apprime explanatam invenias, adi Lipsium Poliorceuticωnlib. 5, dialog, 3, inveniesque etiam ex iis, quæ ibidem is scriptor in medium adducit, primum e dictis vocabulis idem fortassis, quod Latine vallum cæcum, significare.

g Ita indubie locus quispiam, qui vel intra vel extra Thessalonicam situs erat, appellatus fuerit.

h Thessalonicenses eo loco, quo destituta muro Thessalonica erat, contra Sclavorum vim exstruxisse vallum, num. 171 auctor retulit; Vallum autem tribus constabat, fossa nempe, aggere, & sudeto seu facto e sudibus acutis sepimento; quare cum hic auctor, loquatur de souda, eo loco, quo muris destituta erat Thessalonica, existente, vocabulum illud idem significare autumo, quod Sudetum; licet autem nec hoc in Lexicis occurrat, apud scriptores tamen id in usu esse, liquet ex iis, quæ laudatus Lipsius loco cit. profert.

i Idem fere hic per vocem τειλὸν, quod supra per vocem γωνατιὸν, fignificari existimo. Adi interim Lipsium Poliorceuticωn loco proxime cit. & lib. 2, dialog. 2.

k Cum nomina ἑτερὸς & οὗτὸς in neutro genere hic ponantur, generisque feminini substantivum ναὺς, navis, ad quod referuntur, præcedat, necesse est, ut, aut dicta nomina in neutro genere perperam ponantur, aut, ut post primum ex his omissum sit generis neutrius substantivum πλοίον, quod idem, quod ναὺς, significat.

l Vocabulum παντηλὸν seu παντηλὸς idem hic ni fallar, quod murex seu tribolus, significat; ita scilicet murex, cum clavis undique sit confixus, vocari Græce haud inepte posse videtur, formato scilicet nomine e voce παντὴ, undique, & voce ἧλος, clavus.

m Nec hoc ducis Sclavorum nomen uspiam alibi invenio.

n In nece Chatzoni tam indigne illata partem quampiam, uti hic auctor indicat, habuisse S. Demetrium, multum dubito.

o Quæ hactenus cap. præsenti de Sclavorum contra Thessalonicam expeditione, hujusque infelici successu auctor retulit, facile quidem, quantum opinor, apud omnes fidem invenient; verumqui, miraculo id factum, visionemque supra relatam, qua sese S. Demetrius plurimis spectandum tum dederit, haud facile admittant, non defuturos existimo.

* an ξυλινας?

CAPUT II.
Sclavi iterum Thessalonicam aggrediuntur, Deumque ac S. Demetrium sibi contrarios experti, re infecta, recedere coguntur.

a

ΚΑὶ θαυμάτων θαύματα τυγχάνει ἀνώτερα, καὶ πραγμάτων πράγματα ὑπάρχει ὑπέρτερα, καὶ πολέμων πόλεμοι διαφέρουσιν, καὶ συγγραφαὶ συγγραμμάτων δεικνύουσιν τὸ διάφορον, καὶ πόνοι πόνων εἰσὶν εὐχρηστότεροι, καὶ διδάσκαλοι διδασκάλων εἰσὶν διδακτικώτεροι· ἔκαστον δὲ τῆ οἰκεία ἐπακολουθὸν ἀρμονία τὴν ἀπ᾽ αὐτῆς τεύξεται ἀκολούθου εὐεξίας τὴν ἀρετήν· ἀφορμὴ τοίνυν καὶ ταύτη τοῖς παροῦσιν καὶ αἴτιος γεγένηται πρόσθεν ἡμῖν λεχθεὶς καὶ γενόμενος ἡμῶν πατὴρ Ἰωάννης, ὃς καὶ μετὰ τὴν ἐντεῦθεν πρὸς Θεὸν ἄφιξιν, ὥς παρὼν ἡμῖν διαλέγεται, συνικετεύων τῶ συμπατριώτη καὶ γνησίω αὐτοῦ φίλω, τῶ πανσέπτω, λέγω δὴ, μάρτυρι τοῦ Θεοῦ Δημητρίω, τὰς ὑπὲρ ἡμῶν ἀναπέμπων τῶ εὐσπλάγχνω Θεῶ ἰκεσίας, οὗπερ διὰ μνήμης διηνεκοὺς ἄξιον ἐστὶν λέγειν τὰς πρὸς ἡμᾶς χριστοτερπεὶς αὐτοῦ καὶ ψυχοσόστους παραινέσεις· δίκαιον οὐν ἐστιν ἡμᾶς μεμνῆσθαι αὐτοῦ διηνεκῶς· θεόθεν γὰρ κατησφάλιστο, καὶ ἐν βεβαίω εἶχεν τῆς οἰκείας πατρίδος τὴν διηνεκῆ σωτηρίαν· ἀφ ἧς γὰρ ἠκρίβωτο κεχαρίσθαι τῆ πολει τὸν αὐτῆς προμηθέα Δημήτριον παρὰ σωτήρος Χριστοῦ, ταύτην παρ᾽ ἡμῶν ἀντιμιστίαν διηνεκῆ ἠτήσατο, ὥς ἀτρόπου καὶ ἀσαλεύτου διαπαντὸς τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πόλεως ὑπὸ Θεοῦ ὑπαρχούσης· διὸ δὴ, ὥς οἶμαι, μὴ συγγράψασθαι λοιπὸν τὰς ἑτέρας, ὥς προείπομεν ἐν ἑτέρω, πολιορκίας.

[169] Μετὰ γὰρ τὴν ἤδη ἀφηγηθεῖσαν τῶν σκλαβίνων, ἤτοι τοῦ χάτζωνος πάμπληθον ὀρμὴν, καὶ τὴν ἐπ᾽ αὐτοῖς γεγενημένην διὰ τοῦ ἀθλοφόρου εὐάλωτον δικαίαν κατασφαγὴν, καὶ λοιπὸν ὥς ἐπωνείδιστον αὐτοῖς τὸν καθ᾽ ἡμᾶς γενέσθαι πόλεμον, βλάβηντε οὐ μικρὰν αὐτοὺς ὑπομένειν, ἐκ τούτους ὑπ᾽ αὐτῶν αἰχμαλωτισθέντας εἰς τὴν καθ᾽ ἡμᾶς ἀποφεύγοντας θεόσωστον· πόλιν ἐλευθεροῦσθαι διὰ τοῦ ὁδηγοῦ καὶ λυτρωτοῦ αὐτῶν καὶ ἡμῶν κηδεμόνος Δημητρίου· ἔνθεν οὖν πικρίας αὐτοῖς ὑπέκκαυμα τοῦτο γίνεται, ὅτιπερ πρὸς οἷς τῶν ἀνδραπόδων στεροῦνται, ἀλλὰ καί τινα τῶν σκύλων τῆς ἐξ αὐτῶν πορθήσεως λαμβάνοντες πρὸς τοὺς ἐνταῦθα ἀποδιδράσκουσιν. Σκέψις οὖν τούτοις ἐκ πόνου μεγίστου γεγένηται, καὶ δῶρα πάμπολα συναθροίσαντες τῶ τῶν Αβάρων χαγάνω δι᾽ ἀποκρισιαρίων ἔστειλαν ὑπόσχεσιν πλείστης ὀλκῆς χρημάτος, μετὰ καὶ τῶν μελλόντων πορθῆσαι, ὥς αὐτοὶ διεβεβαιοῦντο, ἐκ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πόλεως παρέχειν ἐπαγγειλάμενοι, εἴγε τὴν αὐτοῦ ἐπι τοῦτο παράσχειεν αὐτοῖς συμμαχίαν· ὥς εὐαλώτου τῆς πόλεως παρ᾽ αὐτῶ καθομολογηθείσης, ταύτης φασκόντων παρ᾽ αὐτοῖς ληφθησομένης, καὶ μὴ μόνον εἰς μέσον αὐτῶν καθεστάναι, δι᾽ ὅτι τὰς ὑπ᾽ αὐτὴν πάσας πόλεις καὶ ἐπαρχίας ἐξ αὐτῶν ἀοικήτους γενέσθαι, ταυτὴν δὲ μόνην, καθὼς εἴρηται, ἐμμέσω αὐτῶν ὑπάρχειν, καὶ αὐτὴν ὑποδέχεσθαι πάντας τοὺς ἀποφύγους τῶν ἐκ τοῦ Δανουβίου μερῶν, πανονίαστε καὶ Δακίας καὶ δαρδανίας, καὶ τῶν λοιπῶν ἐπαρχιῶντε καὶ πόλεων, καὶ ἐν αὐτῆ ἐπερείδεσθαι.

[170] Προθύμως οὖν λεχθεὶς τῶν Αβάρων χάγανος τὸ αἰτηθὲν παρ᾽ αὐτῶν ἐκπληρῶσαι σπουδάζων τὰ ἐνδότερον αὐτοῦ πάντα βάρβαρα φύλα συναθροίσας, ἅματε τῶν πάντων σκλαβίνων καὶ βουλγάρων καὶ ἀπείρων ἐθνῶν ἀναριθμήτω λαῶ, παρετάξατο μετὰ διετῆ χρόνον τῆ μαρτυροφωλάκτω ταύτη ἡμῶν πόλει, καὶ ἰππέας ἐπιλέκτους ἐγκατοπλίσας δρόμω ταχυτάτω προέπεμψεν ἀγνώστως ἐπιβῆναι ἀθρόον τῆ πόλει, καὶ τὸν αὐτῆς λαὸν ἔξω λαβόντας καὶ κατασφάξαντας, τότε μετὰ ἀναμονῆς τὸν λεχθέντα χάγανον καταλαμβάνειν μετὰ καὶ τοῦ παρ᾽ αὐτοῦ κατασυναχθέντος λαοῦ τοῦ ἐπιφερομένου διαφόρους κατασκευὰς μαγγάνων πολεμιστηρίων πρὸς πόρθησιν τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πατρίδος· καὶ ταύτη τῆ βουλῆ καὶ τῶ τρόπω τὸ ἅπαν βάρβαρον ὁπλισθὲν ὤρμησαν, ὥραν πέμπτην ἐξαἰφνης οἵ ἰππεῖς ἐκ πάντοθεν σιδηρένδυτοι ἐπιῤῥίψαντες, διὰ τὸ τοὺς τῆς πόλεως μὴ προεγνωκότας τοὺς ἐν ἀμητῶ πάντας, τοὺς μὲν κατέσφαξαν, ἐτέρους δὲ αἰχμαλώτους ἔλαβον, μεθ᾽ ὧνπερ εὔρον ἀγελαίων πλείστων ζώων, καὶ λοιπῶν τῶν ἐπὶ ἐργασία τοῦ ἀμητοῦ σκευῶν.

[171] Ὥς λοιπὸν ἐγνωκέναι τοὺς τῆς πόλεως τὴν ἡπειλημένην αὐτοῖς τῶν βαρβάρων ἀπροσδόκητον ἐπι πολιορκία ἐπέλευσιν, καὶ ἐν ἀθυμία πολλὴ γενέσθαι, διόπερ καὶ τῶν πρὸς παράταξιν ἀπορούντων, ἄλλος ἄλλω πρὸς εὐθυμίαν ἐχαρίζετο λόγος, ἔτεροι δὲ τῶν ἀπὸ ναἳσσοῦ καὶ σαρδικῆς ὑπαρχόντων, ὥς πεῖραν τῆς αὐτῶν τειχομαχίας εἰληφότες μετὰ θρήνων ἔλεγον, ὅτι ἐκεῖθεν φυγόντες ἐνταῦτα ἥκομεν μετ᾽ ὑμῶν ἀπολέσθαι, μία γὰρ τούτων λίθου βολὴ τὸ τεῖχος κατεάξει· δὲ τὴν ἐπισκοπὴν μετὰ χείρας ἔχων προσονομασθεὶς πατὴρ ἡμῶν Ἰωάννης μὴ ῥαθυμεῖν παρήνει, ἀλλὰ προθύμως τῶν δεόντων ἀνθοπλίζεσθαι, διαβεβαιούμενος μηδὲν λυπηρὸν ὀκνηρὸν φέρειν, τῶ Θεῶ δὲ μαλλον, καὶ τῶ μάρτυρι τὰς ἐλπίδας ἐπιῤῥίπτειν· τούτοις δὲ καὶ τοῖς τοιούτοις τὸ θάρσος διὰ τῆς παραινέσεώστε καὶ βεβαιώσεως ὅσιος πατὴρ τοῖς τῆς πόλεως παρέχων καὶ τῶ τείχει μετ᾽ αὐτῶν ἐνδιατρίβων, καὶ τῶν πρὸς ἀντιμαχείαν εὔτρεπιζόντων μετ᾽ ὀλίγας ἡμέρας καὶ αὐτὸς τῶν βαρβάρων χάγανος μετὰ τοῦ ἑτέρου πλήθους τῶντε βουλγάρων καὶ τῶν προλελεγμένων πάντων ἐθνῶν, καθάπερ λαίλαψ χειμερινὴ, τῆ ἁγιοφυλάκτω ταύτη πόλει διὰ πάσης τῆς χερσαίας προσῆψε τῶ τείχει καὶ περιστοιχίσας ἅπασαν τὴν πόλιν, ὥς μίαν ὀρᾶσθαι ἐκ πάντοθεν τὴν πάντων κεφαλὴν, καὶ μηδὲ τὴν γὴν ὑποφέρειν τῆς αὐτῶν ἐπιβάσεως τὴν πληθὺν, μηδὲ αὐταρκεῖν τῶν ἀγωγῶν, τῶν πέριξ ποταμῶν τῶν φρέατων τὰ ὕδατα πρὸς τὴν τούτων καὶ τῶν ἀλόγων ζώων αὐτῶν δαπάνην.

[172] Τότε δὴ ἑωρακότες οἵ τῆς πόλεως τὸ ἀνείκαστον τῶν βαρβάρων πλῆθος ἅπαν σεσιδηρωμένον, καὶ τὴν τῶν πετροβόλων ἐκ πάντοθεν οὐρανομήκη παράστασιν, ὥς ὑπερβαίνειν τῶ ὕψει τὰς τῶν ἔσω τειχῶν ἐπάλξεις, ἄλλους δὲ τὰς καλουμένας ἐκ πλοκῶν καὶ βυρσῶν χελώνας, ἄλλους πρὸς ταῖς πύλαις κριοὺς ἐκ ξύλων μεγίστων, καὶ τροχῶν εὐπερικυλίστων, ἑτέρους δὲ πύργους ὑπερμεγέθεις ξυλοκατασκευάστους, ὑπερβαίνοντας τὸ ὕψος τοῦ τείχους κατασκευασάντας, ἔχοντας κατεπάνω νεανίας σφριγῶντας καθωπλισμένους, ἑτέρους δὲ τοὺς καλουμένους ὄρπηκας ἐνπεπηγότας, ἄλλους ὑποτρόχους κλίμακας ἐπιφερομένους, ἑτέρους διαπύρους μαγγανείας ἐπινοοῦντας, ὥς ἐκ τῶν ὀρωμένων ἐν ἀμέτρω θλίψει τὴν πόλιν συσχεθεῖσαν λέγειν, ὅτι εἰ καὶ ἐκ τῶν προτέρων πολιορκιῶν τὴν πόλιν ἐλυτρώσατο Θεὸς, ἄλλ᾽ ἐκ ταύτης οὐκ οἰόμεθα σώζεσθαι· οὐδέποτε γὰρ τοσαύτην πληθὺν βαρβάρων τίς τῆ πόλει προσβαλεῖν τεθέαται, καὶ ταῦτα καὶ πλείστα οἵ μάλιστα ἀπειροπόλεμοι.

[173] δὲ προρηθεὶς πατὴρ καὶ ἐπίσκοπος παρήνει μηδὲν ῥάθυμον φέρειν, ἀλλὰ τὸν ἀθλοφόρον αἰτεῖσθαι καὶ τὰ νῦν σύμμαχειν. Τότε δὴ κατόναρ ὀρᾶ παμμακάριστος ἐκεῖνος πατὴρ τινὰ λαμπρὸν ἄνδρα λέγοντα καὶ ὥς εὐθυμοῦντα αὐτὸν· μὴ ἀθυμεῖν, σε παραινῶ, φήσας, διότι, ἐὰν ἅπασα πόλις ὁμοθυμαδὸν ἀνακράξη τὸ Κυριέ ἐλέησον, καὶ ἐκ ταύτης τῆς πολιορκίας διασωθήσεσθε· ὅθεν λοιπὸν τότε ἐν πλείστη φροντίδι καὶ ἀδημονία τοῦ ὀραθέντος γενόμενος, καὶ διαφόρους τρόπους ἐν βουλαῖς ἀνιχνεύων καὶ λέγων· πῶς δυνήσεται τοῦτο γενέσθαι· τοῦ γὰρ παντὸς λαοῦ διὰ τοῦ τείχους τῆς πόλεως σποράδην ὑπάρχοντος, καὶ τῶν βαρβάρων ἄλλως ἀλλαχόσε θορυβούντων, κατέῤῥει τοῖς δάκρυσι τὸ ἔδαφος, δυσῶπων τὸν πολὺ ἔλεον Θεὸν καὶ λέγων.

[174] Σὺ, δεσποτα τῶν ἅπάντων φιλάνθρωπος ὢν, ηὐδόκησας δι᾽ ἡμᾶς ἐνανθρωπίσαι, καὶ σταυρὸν καὶ θάνατον ὑπὲρ τοῦ γἐνους ἡμῶν ὑπομεῖναι, σὺ προσήγαγες ἑαυτὸν ὑπερ ἡμῶν θυσίαν καθαρὰν τῶ σῶ πατρί, συ ἐξηγόρασας ἡμᾶς σεαυτῶ τῶ οἰκείω αἵματι, ἐκλεξάμενος ἡμᾶς λαόν σου περιούσιον, ἔθνος ἁγίον, μὴ εἰσέλθωσιν ἔθνη εἰς τὴν κληρονομίαν σου, μὴ μιαίνωσιν τοὺς ναούς σου τοὺς ἁγίους, οὓς αὐτὸς ηὐδόκησας ἐν αὐτοῖς ἐνοικῆσαι, μὴ ἐπαιρέσθωσαν καθ᾽ ἡμῶν, ὥς πάλαι ἐπὶ τοῦ δαυῖδ μεγαλοῤῥήμων Γολιάθ, ἀλλὰ δὸς ἡμῖν τοῖς ταπεινοῖς καὶ ἀναξίοις δούλοίς σου, ὥς τῶ σῶ παιδὶ δαεὐ, λίθον σωτηρίον, τὴν σὴν ἀόρατον συμμαχίαν, ὅπως δι᾽ αὐτῆς σφενδονίσαντες τὰς κακοτέχνους καθ᾽ ἡμῶν τῶν βαρβάρων ἀποκρουσώμεθα φάλαγγας, μὴ ἀπράκτους τὰς ὑπερ ἡμῶν διὰ τοῦ ἀθλοφόρου σου προσαγομένας δεήσεις ποίησης, μὴ ἰσχύση καθ᾽ ἡμῶν τὸ ειδωλόπηκτον καὶ ἀθεμιτόγαμον καὶ παράνομον ἔθνος, μὴ, δέσποτα· δεῖξον ἡμᾶς καὶ νῦν νέον σου λαὸν Ἰσραὴλ, ὥς ἐκ τῶν Αἰγυπτίων διασωθεντὰ.

[175] Καὶ ταῦτα καὶ πλεῖστα εὐχόμενος τοὺς πολίτας παρεθάῤῥυνεν ἀξίους παριστᾶν ἑαυτοὺς τῶ Θεῶ καὶ ὑπερ πατρίδος καὶ ναῶν παναγίων καὶ πίστεως διανίστασθαι, καὶ τῶν βαρβάρων ἐναντίον ἀντιπαρατάσσεσθαι· τῆς οῦν πολιορκίας γενομένης, καὶ τῶν πετροβόλων πάντοθεν ἀκοντιζόντων οὐχι πέτρας, ἄλλ᾽ ὄρη καὶ βουνοὺς, εἷς ἐν τῆ ἔνδον τῶν πολιτῶν πετραρέα ὑπαρχών θεόθεν ἐμπνευσθεῖς μικρῶ κάχληκι ἐπιγράψας τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Δημητρίου ἠκόντισεν κράξας, ἐν τῶ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Δημητρίου· καὶ ἀπολυθέντος τοῦ λίθου, ὁμοίως καὶ ἔξωθεν ἐκ τῶν βαρβάρων ὑπὲρ αὐτὸν τριπλοῦ καὶ ἐπεκεινὰ καθεστῶτος, ὑπαντῆσαι το;ύτον καὶ ἀνθυποστρέψαι εἰς τὴν χώρην τῆς βαρβαρικῆς πετροβόλου, ἀμφοτέρους κατελθόντας καὶ τοὺς ἐκεῖσε ἀποκτεῖναι μετὰ τοῦ ἐν αὐτῆ ὄντος μαγγαναρίου· καὶ μετὰ τοῖουτον θαῦμα, μέσης ἤδη τῆς ἡμέρας γενομένης, ἄφνω σεισμὸς μέγας ἐγένετο, ὥστε πάντα τὸν λαὸν τῆς πόλεως ἀνακράξαι τὸ Κύριε, ἐλέησον.

[176] Τοῦ δὲ βαρβαρικοῦ πλήθους ἐωρακότος τὸ τεῖχος καταπεπτωκὸς ἅπαν, συνεφορμῆσαι πρὸς τὸ τὴν πόλιν ἐλεῖν, καὶ πλησιασάντων αὐτῶν ὀρᾶν τὸ τεῖχος καθάπερ τὸ πρῶτον ἐστῶς, ἔνθεντε ἐπεγνωκέναι τὸν τὴν τοιαύτην ἐωρακότα ἐπαγγελίαν ἀρχιερέα, ὅτι ἐπέσκεπται τὴν πόλιν Κυρίος διὰ τοῦ ἀθλοφόρου αὐτοῦ. Ἕυρηνται γὰρ ὥς καὶ πλεῖστα τεθέανται ἐκ τῶν παρὰ τῶν βαρβάρων ῥιφέντων, ὥς νιφάδων, βελῶν, τινὰ ἐξ αὐτῶν τὸ ἐπτερωμένον μέρος τῶ τείχει κολληθέντα, τὸν δὲ σίδηρον πρὸς τοὺς ὑπεναντίους τρέπειν· ἔκτοτε οὖν τοῦ προέδρου τὴν γεγενημένην τῆ πόλει παρὰ Θεοῦ ἐπισκοπὴν διὰ τῆς τοῦ σεισμοῦ ταραχῆς σαφηνίσαντος, καὶ τῶν βαρβάρων ἔξωθεν καταπλαγέντων, ἐπιπλείω οἵ τῆς πόλεως ἀνδρείαν κατὰ τῶν ἐναντίων ἠμφιέσαντο, τινὲς δὲ τῶν δειλοτέρων τῆ ῥαθυμία τῆς ἀσυμπαθοῦς πανταχόθεν πρὸς αὐτοὺς συμμαχίας κατείχοντο.

[177] Τότε τῶν θλιβομένων σωτὴρ καὶ τῶν χειμαζομένων λιμὴν ἐξ ἀοράτων σιτοφόρους ὀλκάδας μετὰ καὶ ἑτέρων διαφόρων εἰδῶν πλείστας μέχρις ἂν τοιαύτη τῶν βαρβάρων ἐτύγχανεν παράταξις, ἐκάστης ἡμέρας ἀνενδότως εἰσέρχεσθαι ἐθαυματούργησεν, ὥς πάντα τὸν λιμένα γεμισθῆναι καὶ τὴν παράλιον ὅλην ἐκ τῶν τοσούτων πλοίων· τοὺς δὲ τούτων ναυτικοὺς, ὥς ἐμπειρομαγγάνους, ταῖς πετραρέαις καὶ τῶν λοιπῶν ἐξυπηρετεῖν κατασκευασμένων ὅπλων, τοὺς δὲ βαρβάρους λεγειν, ὅτι τὴν νύκτα τοὺς τῆς πόλεως ἀποστέλλειν τὰ πλοῖα, καὶ τὴν ἡμέραν τῶ δοκεῖν ταῦτα εἰσέρχεσθαι · φάσκειν δὲ τοὺς ναυκλήρους καὶ δημηγορεῖν τὸ Θεῖον θαῦμα, ὥς ἀπὸ τινος ἀγνώστου καγκελλαρίου ἐνταῦθα προτραπῆναι, τοῦτον δὲ τυγχάνειν τὸν σωσίπατριν Δημήτριον, διότιπερ καὶ τῶν ἀνέμων αὐτοῖς ἐπιτήδειος γεγένηται εὐπλοΐα· τὴν οὖν τοιαύτην τῶν βαρβάρων ἐπέλευσιν τῆ πόλει πάντας ἀγνοεῖν, ἀλλὰ μηδὲ τὸν Κύριον τῶν σκήπτρων κρατεῖν λαχόντα ἐγνωκέναι.

[178] Ἄλλ᾽ ἔστειλεν ὕπαρχον ἐνταῦθα, τούνομα χαρίαν, ὅστις οὐδὲ αὐτὸς μέχρις ὅτου τῶ λιμένι τῆς θεοσώστου ταύτης εἰσέβαλεν, ἔγνώκει τὴν ὑπάρχουσαν, ὥς εἴρηται, τῶν ἐχθρῶν παράστασιν, ὅστις μαθῶν τὸ ὑπάρχον, καὶ τὸ ἄφατον τῆς ταραχῆς ἐκ τῶν προσβολῶν καὶ ὁπλιτῶν εἰς ἀλλήλους γινομένων ἐκ τῶν ψόφων, προσκυνήσας ἐν τῶ ναῶ τοῦ σωσιπόλιδος Δημητρίου πρὸς τῶ τείχει καὶ αὐτὸς μετὰ πάντων ὁπλισάμενος ἄνεισιν· εἶτα δὲ τῶν ἐκ τῶν ἀντιβίων κατασκευασθέντων μαγγανικῶν ὅπλων λοιπὸν καταπτυσθέντων καὶ ἀπράκτων διὰ τῶν αὐτῶν ἀντιπαρατάξεων, καὶ ἀνεπιτηδείων διὰ τῆς τοῦ ἀθλοφόρου συνεργείας ἀποδειχθέντων, ὥς πᾶσιν δεδήλωται.

[179] Καὶ γὰρ τοῦ παρ᾽ αὐτῶν ξυλοπύργου, ὅντινα ἐδόκουν ὕπερ πάντα φοβερότερον καὶ ἐπιτήδειον εἶναι, καθόπλισαντέστε καὶ προσορμῆσαι τῶ τείχει πειρώμενοι, θεία προνοία αὐτομάτως ἐν τῆ αὐτοῦ κινήσει ῥαγέντος τοῦ ἐν αὐτῶ τὰ ὄργανα ἰθύνοντος, καὶ τοὺς ἐν αὐτῶ ὁπλίτας ἀποθανεῖν, ἄλλους δὲ ἐν ταῖς χελῶσιν προσάπτοντας τῶ τείχει ἐκ τῶν ἐπάνω τῶν τειχῶν διὰ ξύλων ἐχόντων ξίφος ὑνιοειδὲς ἐκ τῶν ὕπερθεν χαλούντων καὶ πηγνύντων ταύτας ἀνεγείρεσθαι, ὥς λοιπὸν τοὺς ἔνδοθεν γυμνοὺς μὲν ταῖς ἐκ τῶν ὁπλιτῶν τοῦ τείχους τιτρώσκεσθαι βολαῖς, ὅθεν οἱ τὸ πρὶν ἔκφοβοι γενόμενοι πολίται εἰς τέρψιν εἶχον καὶ γέλωτα τῶν ὑπεναντίων ἀμυντήρια.

[180] Ὣς δὲ λοιπὸν ἐώρα τὸ βάρβαρον, ἀνίσχυρον εἶναι τὴν παρ᾽ αὐτῶν πρὸς τὴν πόλιν ὀρμὴν, ἤτουν δώροις τούτους ἀποπεμφθῆναι· οἵ δὲ ταύτην αὐτῶν μὴ προσηκάμενοι τὴν πεῦσιν, τῶν συνήθων λοιπὸν εἴχοντο ὁπλισμάτων, ὥς ἐξ ἄκρας τότε ὑπερβολῆς τῶν πολεμίων ἔξαρχος χαγάνος, ὥς παντελῶς ὑπὸ τῶν τῆς πόλεως καταπτυσθεὶς ἀκατασχέτω πικρία ἐκκαυθεὶς, προσέταξε πάντας τοὺς ἐξω σεβασμίους ναοὺς πυρὶ παραδοθῆναι, ὁμοίως δὲ καῦσαι καὶ πάσας τὰς τῶν προαστείων οἰκήσεις, ἐπαπειλῶν, μὴ ἀναχωρεῖν ἐκ τῶν ἐνταῦθα, ἀλλὰ καὶ ἕτερα πλεῖστα ἐπὶ τῆ ἑαυτοῦ ἀπωλεία πρὸς συμμαχίαν ἔθνη κατὰ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πόλεως ἐπισπάσασθαι.

[181] Ἐπὶ τούτοις οὖν παρελθουσῶν ἐπὶ τῆ τοιαύτη ἀνενδώτω πολιορκία ἡμερῶν τριάκοντα τριῶν, καὶ πρὸς τὸ ἐξαιτήσεως τῶν αὐτῶν βαρβάρων ἔθνος βουλῆς ἅπαντες οἱ τῆς πόλεως γεγονότες παρέσχοντο τινὰ τὰ πρὸς εἰρήνην προχοροῦντα, ὄπως τῆς κατ᾽ αὐτοὺς ἀπαλλαγῶσιν ἀναιδοῦς προθέσεως, καὶ οὕτως τὰ τῆς εἰρήνης στοιχησάντων εἰς τὰς αὐτῶν τοποθεσίας ἀπίασιν. Μετὰ γὰρ τὴν στοίχησιν τῆς εἰρήνης τότε ἀδεῶς πρὸς τῶ τείχει ἐρχόμενοι τοὺς παρ᾽ αὐτῶν γενομένους αἰχμαλώτους εἰς ὀλιγὴν πραγματείαν πιπράσκοντες ἀπέδοντο, καὶ εἴδη πρὸς συναλλαγὴν διάφορα, δημοσιεὐοντες τὴν θεόθεν τῆ πόλει σωτηρίαν καὶ τὴν τῶν τειχῶν ἐπὶ τοῦ σείσμου γενομένην θαυματουργίαν, καὶ ὅτι κατ᾽ ὀπτασίαν, τῶν ὅπλῶν καὶ μαγγάνων ἄεργος καὶ ἀδόκιμος γεγένηται παράταξις, διότιπερ πρὁτερον ταῦτα παρ᾽ αὐτῶν διαφόρως γυμνασθέντα, ἐπιτήδεια καὶ ἀναγκαῖα αὐτοῖς καταφαίνεσθαι, καὶ πρὸς τὴν τῆς πόλεως παράταξιν ἀπρόσφορα καὶ ἀνεπιτήδεια ἐκ τῆς τῶν ὀραθέντων αὐτοῖς ἁγίων ἐπιστασίας γέγονε, καὶ ταῦτα δὲ πάντως ἀναγκαῖον ἱστορῆσαι, ὥς ἠκριβωμένους ἡμᾶς ἐκ τῶν ἐπιμόνων πρεσβειῶν τοῦ μετὰ Θεὸν προμηθέως ἡμῶν καὶ συμμάχου καὶ ὁπλίτου καὶ λυτρωτοῦ ἡμῶν Δημητρίου πόλις ἐκ πάντων τῶν κινδύνων καὶ τῶν βαρβάρων διασώζεται, δοξάζουσα ἀπαύστως πατέρα καὶ υἱὸν &c.

[Scriptionis causam auctor exponit.] Et miracula miraculis majora sunt & res rebus præstantiores, & bella a bellis differunt, & scripta scriptorum discrimen ostendunt, & studia studiis utiliora existunt, & magistri magistris docendi peritia præcellunt; quodlibet autem, quæ proprio suo statui conveniunt, vires sibi ex ipsa recta habitudine consequitur. Ut præsens igitur argumentum tractemus, occasio causaque est a nobis nominatus habitusque pater noster Joannes, qui post suam hinc ad Deum migrationem, una cum populari suo genuinoque amico, Dei, inquam, martyre, maxime venerando Demetrio, supplices ad Deum misericordem preces pro nobis dirigens, nobiscum non secus ac præsens loquitur, dum Christo acceptas animæque salutares illius ad nos admonitiones recordatione continua, prout par est, relegimus. Ut nos igitur illius assidue reminiscamur, est æquum. Divinitus enim ei promissa confirmataque fuit assidua patriæ salus; ex quo autem civitati a servatore Christo in ejus curatorem datum esse Demetrium, cognovit, continuam hanc a nobis, dum civitas nostra immota atque inconcussa per Deum semper staret, retributionem postulavit; hincque opinor, non scripsisse illum tandem, uti alio loco diximus, alias obsidiones b.

[169] [Sclavi clade præterita irati Avarum Chaganum in belli] Post jam narratam ergo Sclavorum seu Chatzonis numeroso cum exercitu aggressionem, factamque in iis per certaminum Victorem facili negotio justam cædem, ut bellum, adversus nos motum, ipsismet jam probrosum esset, damnumque haud modicum ex eo, quod capti ab eis, fugientes ad civitatem nostram, a Deo servatam, per istorum viæ ducem sospitatoremque nostrum ac curatorem Demetrium liberati essent, sufferrent, evenit. Hinc igitur id illis amaritudinis fomes est factum, quod præterquam quod mancipiis orbarentur, aliis etiam quibusdam, quæ illi prædati fuerant, surreptis, ad eos, qui hic sunt, aufugerent. E dolore itaque maximo consilium iniere, plurimaque congregata dona per apocrisiarios c ad Avarum Chaganum miserunt, sese præterea plurimi pecuniarum ponderis una cum iis, quæ, ut ipsi dicebant, e civitate nostra prædaturi essent, promissionem adjungere annunciantes, si ipsis ad hoc socia arma vellet præbere: cum civitas apud ipsummet facilis expugnatu agnosceretur, fore, ut ea per illos caperetur, dicebant, nec solam in medio eorum relinquendam d, quod omnes circa illam civitates ac provinciæ habitatoribus vacuæ essent effectæ, hæc autem sola, ut dictum est, superesset, omnesque e Danubii partibus, Pannoniaque & Dacia & Dardania, reliquisque & provinciis & urbibus, transfugas reciperet atque in sinu suo foveret.

[170] [societatem alliciunt. Hic equites, qui multos mox prope Thessalonicam occidunt,] Alacriter igitur præfatus Avarum Chaganus, quod postulatum per illos erat, adimplere studens, interiores omnes ditionis suæ nationes barbaras una cum Sclavorum omnium & Bulgarorum gentiumque numero infinitarum populo congregatas post duorum annorum spatium in hanc nostram a Martyribus custoditam civitatem instruxit e, cumque equites selectos armasset, eos, ut subito contra civitatem procederent, forisque hujus populo apprehenso occisove, suo deinde commodo dictum Chaganum una cum congregato ab eo populo, qui diversum machinarum bellicarum apparatum ad patriam nostram expugnandam ducebat, accederent, celeri cursu præmisit. Atque hoc consilio modoque omnis barbarorum gens armata movit, hora quinta ex improviso equites, ferro undequaque instructi, irrumpentes, propterea quod, qui civitatis erant, id non prænoscentes in messe essent, alios quidem occiderunt, alios vero captivos abduxerunt, quibuscum & plurima jumenta reliquaque messis operi subservientia utensilia invenere.

[171] [præmittit. Thessalonicenses hinc ac maxime ipsiusmet Chagani,] Cum tandem, qui civitatis erant, inexspectatum, qui ipsos minabatur, barbarorum ad obsidionem accessum cognovissent, magnaque, quod & iis, quæ ad conflictum necessaria erant, destituerentur, in animi dejectione essent, alter alteri ad alacritatem sermo jungebatur, alii autem ex iis, qui ex Naisso f & Sardica g erant, veluti illorum muros oppugnandi artis experientiam nacti cum lamentis dixerunt; inde fugientes, vobiscum ut pereamus, huc venimus; unus enim illorum lapidis jactus murum confringet. Verum supra nominatus, qui tunc episcopatum in manibus habebat, pater noster Joannes, ne animo desponderent, sed ut alacriter, quæ necessaria erant, ex opposito ad bellum pararentur, monebat, rem sese acerbe gravateque haud ferre, in Deum vero & Martyrem spem conjicere, præ se ferens. Hæc autem ac similia monendo affirmandoque beatus pater audaciam eis, qui civitatis erant, subjiciebat, atque cum iis in mœnibus manebat, cumque paucos post dies omnia ad resistendum essent parata, ipse etiam barbarorum Chaganus cum alia & Bulgarorum h & omnium prædictarum nationum multitudine custoditæ huic a Sancto civitati, velut procella hiberna, ex universa continentis plaga ad mœnia applicuit, universam etiam civitatem circumdans, ita ut unum dumtaxat undequaque caput cerneretur, nec terra invasionis eorum multitudinem ferret, nec cibaria, vel eorum, qui in circuitu sunt, fluviorum aut puteorum aquæ usibus eorum atque eorumdem animalium irrationalium sufficerent.

[172] Tunc, qui civitatis erant, barbarorum omnem multitudinem incomparabilem, [qui innumeram hominum multitudinem, omnemque belli apparatum secum ducit,] ferro munitam, petrobolorumque ad cælum usque undequaque sublimem, ita ut altitudine interiorum murorum pinnas superaret, apparatum viderunt; alios quidem, qui, ut vocantur, e cratibus coriisque testudines, alios, qui contra portas e lignis maximis rotisque facile versatilibus arietes, alios vero, qui ligneas muri altitudinem excedentes, ætateque luxurianti juvenibus armatis sursum instructas turres præparabant, alios rursus, qui, ut vocantur, jacula missilia i, alios, qui scalas, rotis subjectis mobiles, adducebant, alios, qui machinas candentes moliebantur, adeo ut ex iis, quæ cernebantur, immodico mœrore civitas detenta diceret, quia, tametsi prioribus obsidionibus civitatem liberarit Dominus, ex hac tamen (numquam enim tantam barbarorum multitudinem, civitati imminentem, quisquam viderat) servandos nos esse incolumes, haud putamus. Atque hæc & plurima ii maxime, qui bellum haud erant experti.

[173] Prædictus autem pater ac episcopus, ne languido quid animo ferrent, [adventu consternati a Joanne Theslonicensi, qui & visione cælesti recreatur,] sed ut certaminum Victorem, quo & nunc pro illis decertaret, deprecarentur, monebat. Tunc autem beatissimus ille pater virum quemdam fulgidum in somno vidit, dicentem sibique quodammodo, ut læto esset animo, imperantem: Ne tristitia dejiciaris, te moneo, dicebat, quia, si universa simul civitas Domine miserere exclamarit, hac etiam obsidione liberabimini. Cum hinc porro deinceps maxima cura reique visæ anxietate afficeretur, modosque diversos animo revolveret, ac, quomodo (populo omni per civitatis mœnia disperso barbarisque alias aliorsum tumultuantibus) fieri id posset, diceret, solum tunc lacrymis rigabat, Deum multum misericordem orans ac dicens.

[174] Tu, rerum omnium Domine, misericors cum sis, propter nos naturam humanam assumere, crucemque ac mortem pro genere nostro sufferre voluisti, tu teipsum pro nobis obtulisti Patri tuo sacrificium mundum; [& divinum auxilium implorat,] tu nos tibi proprio sanguine emisti, eligens nos populum tuum peculiarem, gentem sanctam: non intrent gentes in hæreditatem tuam, ne commaculent sancta templa tua, quæ ipse inter eam inhabitare voluisti, ne adversus nos, uti quondam arrogans Goliath adversus David, exaltentur, sed nobis humilibus atque indignis servis tuis, ut famulo tuo David, da lapidem salutarem, tuam invisibilem in bello opem, ut per eam funda utentes dolo adversus nos instructas barbarorum phalanges repellamus, ne fusas a tuo certaminum Victore pro nobis preces irritas facias, ne adversus nos, ne Domine, idolis addicta ac incesta impiaque natio prævaleat, exhibe nos etiam nunc novum tuum, ab Ægyptiis quodammodo servatum, populum Israël.

[175] [ad fortitudinem animantur; incepta autem obsidione, raris, quæ fiunt,] Atque hæc & plurima orans civibus fiduciam addebat, quo seipsos dignos Deo exhiberent, ut & pro patria & templis sanctissimis & fide insurgerent, acieque contra barbaros decertarent. Obsidione igitur incepta, petrobolisque undequaque, non lapides, sed montes & colles, ejaculantibus, unus in civitate e civibus lapidum jactor, divinitus inspiratus, cum parvo lapillo sancti Demetrii nomen inscripsisset, eum emisit clamans, In Dei & sancti Demetrii nomine, cumque lapis, similiterque extrinsecus a barbaris alter, qui triplo & amplius major erat, fuisset emissus, accidit, ut hic illi occurreret, atque ad locum, quo barbarorum erat petrobolus, reverteretur, utque ambo descendentes eos etiam, qui ibidem erant, una cum artifice, qui in eo erat, occiderent. Ac post tale miraculum, cum media jam dies esset, subito terræ motus factus est magnus, ita ut omnis simul civitatis populus clamaret, Domine, miserere.

[176] [hicque narrantur, prodigiis, barbari terrentur,] Cum autem barbarica multitudo murum omnem collabi vidisset, ut civitatem caperet, simul universa movit, cumque appropinquasset, murum, ut ante, stantem vidit, hincque, qui promissionem hujusmodi in visione acceperat, archiepiscopus, civitatem per suum certaminum Victorem visitasse Dominum, cognovit. E sagittis præterea, nivis confertim cadentis in modum per barbaros emissis, nonnullæ, alata sui parte muro affixæ, ferrata autem versus hostes versæ, inventæ fuerunt atque etiam ut plurimum conspectæ k. Ab eo ergo tempore e terræ motus tumultu visitationem a Deo civitati factam, archiepiscopo declarante, barbarisque foris consternatis, fortitudine adversus inimicos maximam partem, qui civitatis erant, fuere induti; timidiorum autem quidam dumtaxat ob unitam, quæ undequaque illis imminebat, vim immitem animi dejectione detinebantur.

[177] [cumque deinde quotidiana annonæ advectione prodigiose recrearetur civitas,] Tunc afflictorum servator, tempestateque jactatorum portus virtute invisibili naves plurimas frumento aliisque etiam diversi generis cibariis onustas, quotidie absque intermissione, quamdiu talis barbarorum contentio obtinuit, advenire, mirabiliter fecit, ita ut portus totus parsque omnis mari adjacens e tanta navium multitudine impleretur, navales autem illarum copiæ, utpote machinarum bellicarum peritæ, petrobolis, reliquisque, quæ parata erant, instrumentis bellicis ministrarent; barbari vero dicerent, tempore nocturno, qui civitatis erant, naves emittere, diurnoque illas, ut videbatur, reverti; dicerent porro naucleri ac vulgarent divinum miraculum, sese, velut ab ignoto quodam cancellario l, eo invitari; hunc autem, quoniam & ipsis secunda e ventis navigatio fuisset, patriæ servatorem esse Demetrium. Talem ergo barbarorum subitaneam adversus civitatem expeditionem omnes ignorabant, eamque etiam dominus, cui sceptra obtinere sors dederat, haud sciebat.

[178] Verum eo præfectum misit, nomine Chariam m, [bellicaque contra hanc adhibita instrumenta omnia,] qui neque, cum civitatis hujus, a Deo servatæ, portum ingrederetur, factam, ut perhibent, inimicorum irruptionem sciebat; qui cum id, quod evenerat, ineffabilemque etiam e factis armatorum adversus invicem incursionibus tumultum e fragore percepisset, fusis in civitatis Servatoris Demetrii templo precibus, & ipse cum multis murum, armis assumptis, conscendit: tum vero, quæ ab inimicis parata erant, instrumenta oppugnatoria ludibrio tandem habita inutiliaque per vires oppositas ac per certaminum Victoris auxilium inepta reddita fuerunt, uti omnibus manifesto apparuit.

[179] Cum enim exstructam ab eis turrim ligneam, [ac nominatim turris lignea, inutilia essent effecta,] quam omnibus terribiliorem, idoneamque existimabant, & armassent & muro admovere conarentur, divina providentia instrumentorum, existentium in ea, sponte sua, dum eadem moveretur, gubernaculo disrupto, armatos, qui in illa erant, viros interire, alios vero, qui in testudinibus attingebant murum, e superiori murorum parte per ligna, quæ mucrone, vomeris speciem referente, erant instructa, e sublimi delabentia, illasque configentia turbari evenit, adeo ut, qui intus erant, jam nudi emissis per viros armatos, qui in muro erant, jaculis vulnerarentur; unde cives, qui prius pavidi exstiterant, delectationi ac risui habuerunt inimicorum instrumenta.

[180] Cum autem tandem barbari, adhibitam a se contra civitatem vim esse invalidam, [ad pacem inclinant,] viderunt, ut donis saltem dimitterentur, postulabant; illi vero, horum petitione haud admissa, consuetas post egerunt custodias, quando jam e supremo excessu inimicorum princeps Chaganus, veluti ab iis, qui civitatis erant, omnino spretus, amaritudine animi, coerceri haud valente, incensus, veneranda omnia, quæ foris erant, templa igni tradi, similiter autem & omnes suburbiorum domos comburi jussit, hisce sese ex partibus non abiturum, sed plurimas gentes alias contra civitatem nostram in auxilium advocaturum, ob cladem suam minatus.

[181] Ob hæc igitur, cum in obstinata hujusmodi obsidione dies triginta tres præteriissent, [nonnullisque, quæ ad hanc conducerent, impetratis, recedunt.] universi, qui civitatis erant, consilio etiam, quo ipsorum barbarorum gentem placarent, inito, quædam, quæ ad pacem conducerent, obtulere, ut probrosum, quod statutum apud illos erat, consilium mutarent, atque ita iis, quæ pacis erat, compositis, ad loca sibi assignata, abeunt. Cum porro pax fuisset stabilita, absque timore ad murum tunc accedentes pretio exiguo variisque in commutationem cibariis acceptis venditos, qui facti abs illis erant, captivos reddidere, salutem quæ civitati divinitus obtigerat, murorumque in terræ motu factum prodigium, armorumque suorum ac instrumentorum inanem ac invalidam vim factam esse, divulgantes, idque per visionem sibi oblatam, quod illa, quæ, cum primum ab iis diversimode probata fuissent, idonea necessariaque visa fuerant, abs illo tempore, quo Sanctorum illis præsentia apparuit, ad civitatis expugnationem & inutilia & inepta evaserint n. Atque hæc narrare, necessarium omnino fuit, ut apprime haberemus perspectum, per assiduas nostri post Deum curatoris & commilitonis & militis & servatoris Demetrii preces a periculis omnibus barbarisque esse servatam civitatem, indesinenter laudantem Patrem & Filium &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc in codice olim Mazarinæo, e quo hic typis primum excuditur, a fol. verso 144 usque ad fol. 155 excurrit; ac sequentem quidem hunc titulum, Περὶ τοῦ πολέμου τοῦ Χαγάνου De bello Chagani, ibidem in capite præfert; licet autem in titulorum elencho, qui in laudato codice toti Operi seu capitum lucubrationumve fere omnium, in eo contentarum, collectioni a fol. verso 10 usque ad fol. ℣ XI præfigitur, Χάτζωνος legatur, Χαγάνου tamen retinendum esse, apparete capite subjecto, ad quod prædictus titulus spectat. Huic interim alium, quem hic cernis, ob rationem, supra plus semel memoratam, substitui.

b Qui hinc, quemadmodum auctor noster anonymus mox hic indicat, Joannes Thessalonicensis obsidiones, ætate sua seu, ipso jam episcopo, factas, atque ab ea, quam lib. præcedenti verbis ejus dedimus, distinctas, silentio præteriret, moveri potuerit, haud satis intelligo. Nec video etiam, ab eodem nostro auctore anonymo, quæ huc usque cap. præsenti occurrunt, præfationis seu exordii in modum iis, quæ sequuntur, recte præmitti.

c Id est, nuntios seu legatos; vocem autem Græcam ἀποκρισιάριος, quæ ad nuncium seu legatum significandum a Theophane, Cedreno, Niceta, aliisque plus semel adhibetur, Latine hic interpretatus sum apocrisiarius, quod vox hæc in eadem, in qua apud dictos scriptores Græcos vox ἀποκρισιάριος, significatione apud mediæ & infimæ latinitatis (adi ad vocabulum istud in Glossario Cangium) scriptores adhibita inveniatur, itaque quodammodo textui Græco versio Latina reddatur conformior.

d Quæ huc usque a vocibus ὥς εὐαλώτου in textu Græco occurrunt, sensum magis, quam verba sequendo Latine hic interpretatus sum, quod, ut verbum verbo reddatur, hoc loco haud sufferat Græca constructio, cui etiam, ut sensum omnino perfectum gignat, aliquid ex amanuensium vitio deesse videtur.

e Cum suscepta, a Sclavis, de qua cap. præced. contra Thessalonicam expeditio sub Constante tertio aut altero e binis ejus successoribus (adi Annotata, cap. isti ad litt. b & d, ad quas interim, quod hic monendum, Simocattæ, Theophylacti & Constantini tertii nomina pro Cedreni, Zonaræ & Constantis tertii nominibus per errorem, fato nescio quo commissum, irrepsere, subnexa) evenerit, pariter sub aliquo e tribus istis imperatoribus expeditionem, cap. præsenti narratam, verosimillime evenisse, ex hoc hujus loco, utpote quo, spectatis simul antecedentibus, duorumdumtaxat annorum spatio post priorem illam accidisse innuitur, consectarium fit.

f Urbs hæc, quæ Italis modo Nissa, Gallis Nice dicitur, in Mysia superiori sita est, habeturque e Serviæ præcipuis. Adi ad vocabulum Naissus in lexico Geographico Baudrandum.

g In laudato ad lit. præced. Lexico Geographico duæ nominis hujus civitates, altera nempe in Dacia ad Istrum fluvium, altera in Thracia, Naissum inter & Philippopolim sita, assignantur; utra autem ab auctore nostro anonymo hic memoretur, pro certo asseverare non ausim, licet interim magis propendeam, ut, de posteriori sermonem ei esse, existimem.

h Cum sub tribus imperatoribus proxime memoratis Bulgari haud raro, uti apud Theophanem, Cedrenum & Zonaram videre licet, in imperii Romani terras excurrerint, aliquos saltem ex iis Avarum Chagano, expeditionem adversus Thessalonicam tunc suscipienti, sibi adjungere, difficile sane haud exstiterit.

i Ita hic duo vocabula Græca ὅρπηκας ἐνπεπηγότας interpretatus sum, quod, cum vocabulum ὄρπηξ præter alias ei attributas significationes idem etiam, quod Latine Jaculum, significet, non perspiciam, quænam illis queat potior hoc loco significatio quadrare.

k Talia sane sunt, quæ hic ab auctore nostro narrantur, ut, si modo locum obtinuerint, dubitare non sinant, quin tum Thessalonicensibus prodigiose a S. Demetrio fuerit succursum. Orationem interim, quam a Joanne Thessalonicensi ad Deum fusam, supra is refert, lapilli emissi miraculo post secuto esse accommodatam, mirari subit, eamque Joanni a laudato auctore pro arbitrio esse affictam, vehementissime suspicor.

l Vocabulum καγκελλάριος, quod Latine Cancellarius interpretatus sum, idem hic, quod voluntatis imperatoriæ exsecutor significare videtur. Nec hæc, quam ei hic convenire puto, significatio abhorret ab iis, quæ de vocabulo isto in mediæ & infimæ Latinitatis Glossario Cangius e variis auctoribus observat.

m Nominis hujus præfectum, qui sub Constante tertio alterove e binis hujus successoribus, seu Joanne, Thessalonicensi archiepiscopo, in vivis agente, floruerit, incassum apud scriptores alios quæsivi.

n Rursus enimvero, quæ & hic & tribus præcedentibus numeris narrantur, sunt hujusmodi, ut Thessalonicam, prodigiose ei succurrente S. Demetrio, a barbarorum hoc cap. relata obsidione fuisse liberatam, non nemini persuadere sint nata. Ego interim totam prudenti lectoris judicio relinquo.

CAPUT III.
De terræ motibus, divinitus immissis templique incendio.

a

Τὸν ἀγαθὸν καὶ φιλάνθρωπον ἠτεῖτο Θεὸν ἐπὶ αὐτοῦ μὴ ταύτην ἡμῖν γενέσθαι τὴν ἐπεξέλευσιν· δὲ καὶ γεγένηται, καὶ πρὸ τινὸς βραχέος καιροῦ, τοῦτ᾽ ἐστιν, τάχα ποῦ μηνὸς ἐνὸς πρὸς Θεὸν τὸν αὐτὸν ἀποδημῆσαι ὅσιον ἡμῶν πατέρα, καὶ εἰθ᾽ οὕτως καταλαλαβεῖν τὴν θεοπαίδευτον ταύτην ἡμῶν πόλιν τὴν τῶν ἀνερμηνεύτων ἐκείνων σεισμῶν, ὥς εἴρηται, θεήλατον ὁργὴν, ὥστε καὶ τὸ πλεῖστον τῆς πόλεως &c…

[183] Τῶν οὖν ἀνεκλαλήτων τούτων θαυμάτων καὶ ἐκ τῶν βαρβάρων κηρυττομένων ἐν ευφροσύνη λοιπόν μεθ᾽ ἡσυχίας πόλις τῶ Θεῶ καὶ τῶ μαρτύρι ὑπερ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας κατέτος ἀνανεούμενοι μεθ᾽ ὕμνων συνηθροίζοντο ἐν τῶ ψυχοσώστω τεμένει τοῦ αὐτων κηδεμόνος· μετ᾽ ὀλιγοστὸν οὖν τοῦτον ἤδη χρόνον ἐπῆλθεν πάλιν τῆ πόλει ἐξ ἡμετέρων ἁμαρτημάτων ἄφατος θλίψις ἐκ τοῦ τὸν πανάγιον καὶ ἰαματοφόρον καὶ ψυχόρυστην ναὸν τοῦ πολλάκις λεχθέντος μετὰ Θεὸν δεσπότου ἡμῶν τοῦ ἁγίου μάρτυρος Δημητρίου πυρίκαυστον ἐξ ἀοράτου τρόπου γενέσθαι

[184] Τὸ πνεῦμα ἠτήσατο τὸ ἐν τῆ σκηνῆ τὸν βεσελεὴλ φωτίσαν τὸν Θεὸν καταπέμψαι εἰς ἅσπερ αὐτὸς ἐπεῖδε ψυχὰς, ἴνα πάλιν τὸν αὐτοῦ οἶκον τοῖς οἰκείοις πολίταις φαιδρὸν ἐγκαταστήση· ὅπερ καὶ γεγένηται, καὶ διὰ τῆς τοῦ ἀθλοφόρου σπουδῆστε καὶ συνάρσεως, ὥς ὀρᾶτε καὶ νῦν, ὑπερκαλλὴς οὖτος καὶ ἰαματοφόρος οἶκος ἀνιερώθη, ξένων καὶ πολιτῶν σωτήριος καὶ τῆς προτέρας ἠξιωμένος τιμῆς, εὐφροσύνητε τοῖς πᾶσι γενόμενος πᾶσιν παρέχει τὰς αἰτήσεις προσφόρως, ἐν καὶ πανηγυρίζομεν τρυφῶντες τῶν θείων μυστηρίων, καὶ τὴν ἐτἠσιον αὐτοῦ ἐορτάζομεν μνήμην, τρυφῶντες ἀπαύστως τάς θεοδότους αὐτοῦ χάριτας ἀνενδότως διὰ τῶν αὐτοῦ ἐπιστασιῶν, δοξολογοῦντες πατέρα καὶ ἁγίον πνεῦμα &c.

[Cum Thessalonica post Joannis Thessalonicensis obitum terræ-motibus fuisset concussa,] b Clementem ac misericordem Deum rogabat c, ne pœna illa d nobis sub sese eveniret. Factum autem est, ut & parvo tempore ante, id est, uno forte mense circiter ad Deum sanctus ille Pater noster e migraret, ac deinde eruditam illam a Deo civitatem nostram cælitus immissa, ut dictum est, ineffabilium illorum terræ motuum pæna ita corriperet f, ut maxima civitatis pars &c g

[183] Ineffabilium ergo, celebratorumque a barbaris miraculorum memoriam in lætitia modo, [Sancti ibidem templum haud dudum post comburitur,] cum tranquillitate conjuncta, Deo Martyrique ob salutem suam civitas quotannis renovans in animabus salutari Curatoris sui templo cum hymnis conveniebat; post brevissimum vero tempus jam iterum civitati ineffabilis e peccatis nostris afflictio obvenit ex eo, quod venerandum corporumque ac animarum salutem afferens sæpe memorati nostri post Deum domini, sancti martyris Demetrii, templum modo invisibili fuerit combustum h

[184] Deum, ut Spiritum, qui Beseleel in tabernaculi structura illuminavit i, [agenteque deinde Sancto de novo exstruitur.] in animas, quas ipse respexit, immitteret, rogavit k, quo rursus domum suam propriis civibus splendide excitaret. Quod & factum est, perque certaminum Victoris & curam & auxilium pulcherrima illa sanitatemque afferens, uti & nunc cernitis, erecta fuit ædes sacra, quæ, peregrinis juxta ac civibus salutaris, pristino etiam honori restituta, lætitiaque omnibus facta, convenienter, quæ postulata sunt, concedit; in qua etiam, cum divinis mysteriis communicamus, laudes divinas celebramus, annuamque illius memoriam agimus, gratiis illius divinitus datis indesinenter fruentes, atque per curas ejus absque intermissione laudantes Patrem & Spiritum Sanctum l & c.

ANNOTATA.

a Caput hoc unum est ex iis, quæ per temporis brevitatem, quo codex olim Mazarinæus ad manum fuit, integra describi haud potuere. Ea interim, quæ descripta e litterario illo monumento habemus, lectori hic exhibeo, quid reliqua, quæ locis, punctorum appositione hic distinctis, in dicto codice occurrit, narratione contineatur, in Annotatis subjectis compendio edocens. Præfatum porro hoc caput in eodem codice, in quo a fol. 155 usque ad fol. vers. 162 excurrit, sequentem hunc a me etiam hic retentum titulum in capite præfert: Περὶ τῶν γενομένων θεηλάθων σεισμῶν καὶ ἐμπρησμοῦ τοῦ ναοῦ.

b Auctor capitis initio, cujus loco puncta hic ponuntur, in codice olim Mazarinæo miraculorum omnigenorum, quæ S. Demetrius patrarit, & magnitudinem & multitudinem primum deprædicat, moxque ad miraculum seu potius miracula; quæ post supra a se jam relata evenere, gradum faciens, Joanni, Thessalonicensi a se jam sæpius nominato archiepiscopo, cum jam Thessalonica a binis supra narratis Sclavorum obsidionibus liberata fuisset, visionem cælestem, qua terræ motibus Thessalonicam gravissime concutiendam intellexerit, divinitus fuisse oblatam, asseverat, ac tum, quæ hic modo sequuntur, subjungit.

c Joannes scilicet, Thessalonicensis archiepiscopus.

d Terræ motuum nimirum; neque enim de alia pœna auctor ante fuit locutus.

e Cum Joannem Thessalonicensem nec Fastis sacris adscriptum, nec cultu ecclesiastico condecoratum uspiam inveniam, existimo, eum ab auctore nostro Sancti titulo dumtaxat hic affici ex more olim recepto, quo episcopi tum defuncti, tum in vivis adhuc superstites, honoris causa seu per tituli honorarii modum Sancti appellari solebant.

f Cum Joannes Thessalonicensis seculo VII senescente obierit, unoque dumtaxat mense circiter ab obitu illius elapso, uti auctor noster hic docet, terræ-motus pœna, de qua agit, evenerit, utcumque compertum habetur tempus, quo ista Thessalonicam affligi contigerit.

g Pagina hic, quæ alioquin fuisset 157, e codice olim Mazarinæo est excisa; illa autem tota, ut apparet, descriptus fuerit terribilis ille terræ-motus, quem per dies plures durasse, adeoque exstitisse gravem, ut plerique domos relinquere fuerint compulsi, auctor postea seu pag. 158 subjungit. Addit porro, & hic eluxisse prodigiosam S. Demetrii de Thessalonicensibus curam; eum enim a pluribus, terræ-motu durante, & civitatem obequitantem, & hujus una cum aliis, ut perhibent, Sanctis custodiam agentem, fuisse conspectum, neminemque e civibus ædificiorum, quæ magno numero concidere, ruina fuisse oppressum, sed omnes, cessante terræ-motu, incolumes domum esse reversos. Adhæc Sclavos, qui tum haud procul a civitate Thessalonicensi aberant, hanc tamen non occupasse, idque ex eo factum, quod cum ex eminentioribus locis civitatem penitus collabi vidissent, civesque sub ejus ruina sepultos, existimarent, hincque, ut illam occuparent, inermes accessissent, pristino in statu muros, uti multi ex iis ipsis postea fassi sunt, invenerint, armatique in iis præsidarii plurimi, licet interim nulli fere in urbe cives forent, sese spectandos exhibuerint. Paucis porro, quibus Thessalonicenses, miraculis hujusmodi, per ipsos barbaros agnitis, recreatos, ad S. Demetrii templum, repetita quotannis solemnitate, convenisse, narrat, verbis interpositis, nova mox eos adversitate, dicti scilicet templi incendio fuisse afflictos, pag. 159 refert. Verba, quibus id ibidem facit, ea ipsa sunt, quæ hic, aliquot aliis aucta, modo sequuntur.

h Modo hic in codice olim Mazarinæo addit auctor, templi S. Demetrii incendium nulla ratione, unde id a manu invisibili excitatum fuisse vult, extingui potuisse, etiamsi nec homines, nec instrumenta ad rem exsequendam deessent; atque ita quidem sacrum illud ædificium flammis fuisse combustum, ut ne minima quidem ex eo pars manserit superstes; cum vero plurimi de infortunioillo magnopere dolerent, nec viro, hos inter illustri, qui templum priori, nec elegantia nec ulla prærogativa inferius, brevi ædificandum, sese e revelatione, sibi facta, didicisse, asserebat, fidem adhiberent, Demetrium illorum misertum, fecisse, quæ hic mox verbis sequentibus memoriæ produntur.

i Hunc Dominus incredibili metalla elaborandi & quælibet in mechanicis inveniendi scientia instruxit, eidemque Moyses constructionem tabernaculi fœderis commisit. Adi lib. Exodi cap. 31, ℣ 2.

k Sanctus scilicet Demetrius; neque enim alia, de qua queant isthæc intelligi, persona hic occurrit.

l Ita terminatur præsens anonymi nostri caput; sintne autem omnia prorsus, quæ isthoc suppeditat, ac maxime, quæ, in compendium utcumque contracta, in Annotatis hic modo exhibui, veritati apprime consona, pro certo asseverare non ausim, remque proinde totam prudenti lectoris judicio permitto.

CAPUT IV.
Sclavi, uno e principibus suis in captivitatem indigne abducto, irati Thessalonicam, iterum a se obsidione pressam, ad famis angustias adigunt, atque ab ea tamen iterum, suis succurrente S. Demetrio, recedere coguntur, parsque præterea illorum magna strage ab imperatoris exercitu post afficitur.

a

Τὴν ἤδη προτεθεῖσαν μερικῶς τῶν θαυμάτων πλητὺν τοῦ ἀοιδίμου καὶ συμμάχου καὶ κηδεμόνος ἡμῶν Δημητρίου, τοῦ γνησίου θεράποντος τοῦ ἀκαταλήπτου καὶ δημιουργοῦ τῶν ἁπάντων Θεοῦ ἐν βραχεῖ λόγω ἐκ τῶν πλείστων διεξελθὼν μετελεύσομαι εἰς τὴν νῦν καθ᾽ ἡμᾶς προελθοῦσαν παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν τὴν ψυχὴν προἳεμένου μάρτυρος Δημητρίου προμήθειαν, ὀπόσους κινδύνους καὶ ἰδρῶτας ὑπὲρ ἀναξίων δούλων προήλατο, καὶ ὥς τὴν πόλιν παρ᾽ ελπίδας ἐξ ἀφεύκτων κινδύνων ἐρύσατο. Τῶν γὰρ πολλάκις λελεγμένων τῶν προσπαρακειμένων τῆ θεοσώστω ταύτη πόλει σκλαβίνων; τῶ δοκεῖν τὰ τῆς εἰρήνης κρατούντων, τότε τῆς τῶν ἐνταῦθα ἐπαρχότητος κρατεῖν κελευσθεὶς, ποῖω τρόπω τίνος χάριν τὰς θεοσόφους τοῦ ὑπὸ Θεοῦ λαχόντος βασιλεύειν ἡμῖν, διὰ ἀναφορῶν ἐνήχησεν ἁκοὰς κατὰ τοῦ τῶν ρυγχίνων ῤηγὸς, τοὔνομα περβούνδου, ὥς διαθέσει δολία καὶ γνώμη πονηρᾶ κατὰ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πόλεως βουλευσαμένου.

[186] Ὅστις θεοστεφὲς βασιλεὺς θείαν αὐτοῦ κεραῖαν πρὸς τὴν ὑπάρχον ἐξουσίαν κατέπεμψε, κελεύσας τὸν αὐτὸν ῥήγα, δι᾽ οὕ νομίσει τρόπου δέσμιον πρὸς αὐτὸν ἀποστεῖλαι· καὶ τῶν τοιούτων εὐσεβῶν κεραιῶν τοῖς ἐξόχοις τῶν πρώτων ἰδία ἐμφανιοσθεισῶν, τοῦτον αὐθορὸν ἐν τῆ πόλει διάγοντα κρατήσαντες ἐστείλαν σιδηροδέσμιον, καθῶς τἁ θεία περιεῖχον γράμματα, πρὸς τὸν λεχθέντα πανήμερον βασιλέα

[187] Καὶ οὕτως τῶν λεχθέντων βαρβάρων τὴν προτὴν ἡμέραν μετὰ τὴν περίοδον τῶν τειχῶν καταπαυσάντων, λυτρωτὴς καὶ ὑπέρμαχος ἡμῶν καὶ πολύμοχθος τοῦ Θεοῦ μάρτυς φαίνεται οὐ κατόναρ, ἀλλὰ καθύπαρ ἐν τοῖς πρὸς τὴ λεγομένη ἄρκτω τοῦ μονοτείχου, ἐνθα παραπύλιον ὑπάρχει μικρὸν, πεζοδρόμος, τὴν χλαμύδα ἄνω διαναβαλλόμενος καὶ ῥάβδον τῆ χειρὶ ἐπιφερόμενος, καὶ ὥς ἐκεῖσε δὴ ἐκ τοῦ λεχθέντος παραπυλίου τοῦς σκλάβους τῆ πόλει εισβαλόντας τούτους ἐκδιώκειν καὶ τῆ ῤάβδω μαστίζειν λέγων· κακῶς Θεὸς ἤγαγεν αὐτοὺς, λοιπὸν ἐγὼ τί ποιῶ ὦδε.

[188] Καὶ οὕτως αὐτοὺς ἔξω διὰ τοῦ λεχθέντος παραπυλίου ἐκ τῆς πόλεως ἐξεώσασθαι. Τούτο θαῦμα τῆς θεωρίας αὐτίκα ἐξηγηθὲν θάρσος κἂν μικρὸν τοῖς πολίταις ἐνέθηκεν· ἕτεροι δὲ πάλιν ἑωράκεισαν τὸν εὐσθενῆ τούτον μάρτυρα καὶ σωσίπατριν διατρέχοντα ἔξεδρον τῶ τείχει καὶ ξένους τινὰς σθεναροὺς καὶ τῆ θέα ὑπερλάμπρους ἀσπιδιῶτας εὐτόλμους ἀξιοῦντα, καὶ εἰς τόπους τινὰς τῶν τειχέων ἐστᾶναι, παρατάσσεσθαίτε καὶ παραφυλάττελν… Καὶ τούτου παρ᾽ αὐτῶν γινομένου, καὶ τῆς ἔνδον ξυλῆς πάσης καυθείσης, μὴ δ᾽ ὅλως τὴν τῶν σιδήρων σύνθεσιν πρός τι χαυνῶσαι, ἄλλ ὣς ἐνκεχωνιασμένα, η ἐν ἑτέρω προσπεπηγότα εἴδει.

[189] Οὔτω τὸ αὐτὸ παραπύλιον καὶ καὲν σῶον διέμεινεν, ὥς τοῦς βαρβάρους ἐκπλαγέντας τοῦ τοιοῦτου ἀποστῆναι τόπου, πληγάστε οὐκ ὀλίγας καὶ τραύματα καὶ φόνους ἐν αὐτοῖς βαρβάροις ἀοράτως γεγενῆσθαι, οὐ μόνον ἐν τῶ αὐτῶ τόπω, ἀλλὰ καὶ δι᾽ ὅλης τῆς χερσαίας καὶ κατὰ θάλατταν. Ἐπεὶ οὗν τρεῖς ἡμέρας οὕτως ταῖς πύλαις καὶ πρὸς τοῖς παρ᾽ αὐτῶν συνεωραθεῖσιν εὐαλώτοις καὶ εὐμαχιμωτάτοις τόποις κατὰ τὸν ὅμοιον πολεμήσαντες τρόπον τήντε δυστυχίαν μετὰ θρήνου καὶ ὀλολυγμοῦ μὲθ᾽ ἑαυτῶν λαβόντες, καὶ τοὺς θεόθεν αὐτοῖς σφαγέντας ἄρχοντας διὰ τοῦ ἀθλοφόρου, καὶ τοὺς αὐτοῦ πληγέντας, μὲθ᾽ ἀλλήλων μαχόμενοι εἰς τοὺς ἰδίους τόπους ἀπηλθὸν

[190] Οἵ δὲ βάρβαροι πρὸς ἀλλήλους μαχόμενοι ἔλεγον τοῖς διεγείρασιν αὐτοὺς, οὐκ ἐλέγετε ἡμῖν, μηδένα ἐν τῆ πόλει ὑπεῖναι, εἰμή τινας γέροντας καὶ ὀλίγα γυναικάρια καὶ πόθεν τοσαύτη πληθὺς τοῦ ἐν τῆ πόλει λαοῦ ἀντιπαραταξαμένη ἡμῖν; τοῦτο δὲ πᾶσιν δῆλον καθέστηκεν, ὥς τῶν ἁγίων διὰ τοῦ ἀθλοφόρου γενομένη τῆ πόλει ὑπερ ἡμῶν συμμαχία… Καὶ ταύτη δὲ πάλιν διὰ τῶν τοῦ φιλοπόλιδος πρεσβειῶν γεγένηται συμμαχία· τῶν γὰρ ἁπάντων σκλαβίνων τῶν * ἀπὸ τοῦ στρυμώνος καὶ ρυγχίνου, λοιπὼν ἐκ τῶν ἔνθεν μερικῶς καταπαυσάντων καὶ διαζευκτων ὅπλων, τοὺς θαλαττίους πλοτήρας τοὺς ἐπὶ παρακομιδῆ καρπὼν ἐν τῆ βασιλευούση ἀνιόντας πόλει παμπόλους ἐκπορθήσαντες, ἀπότε τῶν νήσων καὶ τῆς στενῆς θαλάττης, καὶ τῶν ἐπὶ τὸ πάριον καὶ προκόνησσον τόπους καὶ αὐτοὺς τοὺς εἰς τὸ τελωνεῖον ἅμα τῶν πλοείμων αἰχμαλωτίσαντες μετὰ πλείστων νηῶν οἴκοι ἐπὶ θυλάκους ἀπίασιν.

[191] Τότε δὲ τῶν πραγμάτων κύριος χριστοστεφὴς ἡμῷν βασιλεὺς τὴν ἐπιμονὴν καὶ ἀλαζονίαν τῶν ἐχθρῶν ὁρῶν οὐ μόνον τὴν πρὸς τὴν καθ᾽ ἡμᾶς πόλιν, ἔτι δὲ καὶ πρὸς αὐτοὺς τολμᾶν αντιπαρατάξασθαι τοὺς κρατοῦντας, ἠξίωσε τοὺς ἐκ τοῦ αὐτοῦ φιλοχρίστου στρατοῦ διὰ θράκης καὶ τῶν ἀντίων κατὰ τῶν τοῦ στρυμόνος καταστρατοπεδεῦσαι, οὐ κρυφηδὸν ἤτοι λαθραίως, ἀλλὰ καὶ προμηνύσας αὐτοῖς τὴν πρὸς αὐτοὺς ἐπέλευσιν· οἵτινες προεγνωκότες, τὰς κλεισούρας καὶ τοὺς ὀχυροτέρους τόπους καταλαβόντες πρὸς ἀντίστασιν τῶν ῥωμαἳκων ἐκστρατευμάτων ἀνθωπλίζοντο, πᾶσαν τὴν βάρβαρον ἐκ διαφόρων ῥηγῶν βοήθειαν εἰς συμμαχίαν προτρεψάμενοι.

[192] Ἀλλὰ καὶ ἐν τούτω τοῦ εὐσθενοῦς, ὥς λέλεκται, μάρτυρος μετὰ τῶν λοιπῶν ἁγίων καθοπλισαμένου, νίκαις τὸ ῥωμαἳκὸν κατὰ τῶν σκλαβίνων ἀνέδειξε στρατόπεδον καὶ εἰς ἃς αὐτοι πεποιήκασιν ἐνέδρας τοὺς αὐτῶν σθεναροὺς καὶ ἐξόχους καὶ ὁπλίτας κατέσφαξαν, καὶ ἔφυγεν πᾶσα βάρβαρος φυλὴ, ὥστε τινὰς εἰσδραμόντας τῆ καθ᾽ ἡμᾶς θεοφυλάκτω πόλει κρυφηδὸν διήγειραν, ἐφ ἐξελθεῖν εἰς τὰς αὐτῶν κάσας τὰς πλησίον, καὶ καρποὺς τοὺς αὐτῶν λαβεῖν διὰ τοῦ ἀφάτοῦ φόβου, καὶ τῆς γενομένης ἐν αὐτοῖς κατασφαγῆς τὰς αὐτῶν φαμιλίας παντὰ καταλιπόντας τοῖς μέρεσιν * προσπελάσαι, καὶ ἦν θεωρῆσαι τοὺς νικηθεντὰς καὶ φυγάδας πολίτας, ἅμα γυναιξὶν καὶ τέκνοις, εἰς τὰς κάσας τῶν περὶ πολὶν καὶ λοιπῶν πλησιαζόντων τόπων ἀπίοντας καὶ φέρειν σῖτον, ὅσπρια, καὶ ἄλλους, ἀποσκεύας καὶ τὰ λοιπα τὰ πρὸς ἀποτροπὴν ἐπ᾽ ὤμων ἀποκομίζοντας, ἀόπλους καὶ ὥς ἔνεστιν διὰ τὴν ὁδὸν καὶ τὸν καύσωνα, ἠμιχίτωνας, καὶ ὅπερ αὐτοὶ κατὰ τῆς πόλεως ἡμῶν ἐβουεύσαντο, τοῦτο διὰ τῶν μάρτυρος ἄνω πάντως πρόνοια εἰς αὐτοὺς ἐπανήγαγε.

[193] Τοῦ γἀρ στρατοῦ ἐκεῖσε ἐκ τοῦ δικαίως καὶ εὐσεβῶς βασιλεύειν ἡμῖν λαχόντος σταλέντος ἐπὶ παρατάξει τῶν σκλαβίνων, σιτοφόρα σκάφη καὶ πρὸ τῆς ἠμῶν αἰτήσεως ἐνταῦθα ἀπέστειλε. Τῶν κρατούντων καὶ ἐν τούτω ἀργησάντων, διὰ τὸν φόβον, οὗπερ ἐποίησαν ἐκ τῶν ἐνταῦθα ἐκφορίου μήπως γνωσθέντες ἀγανακτήσει καὶ ὑποβληθῶσιν, καὶ είμὴ ἄχρι πέντε χιλιάδων σίτου φῆσαι ἀρκεῖν τῆ πόλει, λεχθεὶς ἡμῶν δεσπότης θεόθεν ἐμπνευσθεὶς ἑξήκοντα χιλιάδας σίτου σταλῆναι ἡμῖν ἐκέλευσεν. Τότε δὲ μετὰ τὴν τοῦ σίτου ἐκπομπὴν καὶ τῶν λοιπῶν εἰδῶν καὶ καράβων, ἐπὶ τούτων παραφυλακῆ καταπλευσάντων, τὰ τῆς ἐσχάτης ἀπενέγκάμενοι οἵ βάρβαροι εἰς εἰρήνην λοιπὸν προσελάλησαν. Τίνα οὐν αἶνον, ἀγαπητοὶ, τινα ὓμνον ἀναπέμψομεν τῶ μόνω ἀγαθῶ Θεῶ ἀντὶ τῶν τοιούτων γεγενημένων τῆ καθ᾽ ἡμᾶς πόλει ἀνεκλαλήτων θαυμάτων, τῶ δεδωκότι ἡμῖν τοιοῦτον φωστῆπα, προστάτην καὶ σύμμαχον, ὅς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ διηνεκῶς ὑπὲρ ἡμῶν τῶ δεσπότη τῶν ἁπάντων Θεῶ προἳέμενος οὐ διέλειψεν, οὐδὲ διαλείψει τὰς ὑπὲρ ἡμὠν τῶν ἀναξίων αὐτοῦ δούλων ἰκεσίας άδιαλείπτως τῶ σώτήρι καὶ Θεῶ ἡμῶν προσάγων; τὰς τότε ποιησαμένων ἀρχοντων ξένωντε καὶ ἐνχωρίων τὰς τῆ πόλει γενομένας ἀμελείαστὲ καὶ λὐπας καὶ παμπόλλων αἰτιῶν τρόπους καὶ βουλὰς, ἅς μόνος ἀθλοφόρος ἐνίκηνσεν, εἰ βουληθείη τίς ἐν βραχεῖ ἐκθέσθαι, οἶμαι, τινὰς ληρωδεῖν, ὡς αὐτοῖς εἴθισται, καὶ ψευδεῖς διὰ τὰς οἰκείας γνώμας τὰς τοῦ ἀοιδίμου μάρτυρος μερικὰς θαυματουργίας, ὥς εἴθισται αὐτοῖς, ἀποκαλέσωσιν· ψήφω γὰρ θεῖα τοῖς πᾶσιν ἰσόρροπος ἔκβασις γίνεται, οὓς ἀμείψεται πάντων δεσπότης καὶ κυριός Χριστὸς ἀληθινὸς ἡμῶν Θεὸς κατὰ τὴν αυτοῦ δικαίαν κρίσιν· ὅτι αὐτὸς ἐστὶν ζώντων καὶ τεθνεώτων κριτής· αὐτῶ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας &c.

[Perbundus nationis Sclavicæ rex, perfidiæ accusatus,] Cum celebris nostri & propugnatoris & curatoris Demetrii, incomprehensibilis omniumque conditoris Dei servi genuini, miraculorum e plurimis multitudinem, quam ex parte proponere statueram, brevi sermone modo percurrerim, ad eam, quæ nobis ab eo, qui pro nobis animam posuit, martyre Demetrio ætate nostra b obvenit, curam transibo, quanta pericula ac sudores pro indignis servis subierit, & qui civitatem præter spem periculis inevitabilibus liberarit, exponens. Cum igitur sæpius dicti, qui custoditæ huic a Deo civitati adjacebant, Sclavi c ea, quæ pacis erant, quemadmodum apparebat, servarent, is, qui tunc horum locorum gerere præfecturam jussus erat, certo modo, quadamque ex causa rerum divinarum peritas illius, qui tunc nobis imperare a Deo erat sortitus, aures adversus Runchinorum d regem, nomine Perbundum e, veluti qui affectu animoque fraudulento mala adversus civitatem nostram meditaretur, per criminum delationes feriit.

[186] Qui coronatus a Deo imperator f divinos suos apices ad præfecti potestatem misit, injungens, [ad imperatorem, uti hic jusserat, captivus ducitur.] ut regem illum, quo ei videretur modo, vinctum ad sese transmitteret; cumque piæ hujusmodi litteræ iis, qui inter primores eminebant, exhibitæ clam fuissent, statim illum, in civitate versantem, comprehendentes, ferro vinctum, ut imperatoriæ litteræ continebant, ad prædictum rerum administratione admodum occupatum imperatorem miserunt g

[187] Atque ita prædictis barbaris post factum murorum circuitum die prima quiescentibus, [Sclavi hinc Thessalonicam aggrediuntur, ab eaque, S. Demetrio,] servator ac propugnator noster, laboriosusque Christi martyr in locis, ad plagæ, muro unico circumdatæ, cognominatam Arcton, ubi parva portella existit, sitis, non in somnio, sed in veritate apparet pedibus cursim incedens, chlamyde, ab humeris dependente, indutus, virgamque in manibus ferens; ac veluti Sclavos, qui ibidem in civitatem irrumpebant, e dicta portella exigeret virgaque feriret, dicens: Hos Deus male adduxit, deinceps ego quid hic faciam h?

[188] Atque ita illos per dictam portellam e civitate expulisse est visus. [qui nonnullis sese spectandum præbet,] Hoc visionis prodigium, cum statim narratum fuisset, civibus audaciam, utut haud magnam, indidit. Rursus autem alii viderunt benignum illum Martyrem patriæque servatorem extra murum currentem, quosdamque peregrinos robustos, ac aspectu præfulgidos, scutiferos audaces, ut quibusdam etiam murorum locis starent, resisterent atque excubias agerent, adducentem i… Ac cum illud factum ab iis fuisset, omnisque interior lignea materia esset combusta, nullo modo ferrorum commissuram laxari, sed ea velut in unum conflari seu alium in statum concrescere evenit.

[189] Ita eadem portella, utut combusta, salva permansit, [opem suis ferente, recedere coguntur,] ita ut barbari perculsi a loco hujusmodi recederent, plagæque haud paucæ vulneraque ac cædes in ipsis barbaris modo invisibili fierent, non modo in eodem loco, verum etiam per omnem terræ plagam atque in mari. Postquam igitur ita per dies tres k… prope portas, locaque, quæ ab eis captu facilia laboreque nullo expugnabilia fuerant existimata, simili modo fortunaque adversa pugnassent, cum planctu ac ejulatu & principibus, qui divinitus eis a certaminum Victore fuerant occisi, & iis, qui ab eo icti fuerant, secum acceptis, ad loca propria pugnantes adversus invicem abierunt l

[190] Barbari autem, cum invicem pugnabant, iis, [parsque eorum, cum latrocinari adhuc pergeret,] qui illos exstimularant, dicebant: Nonne nobis, neminem in civitate, nisi senes quosdam, paucasque mulierculas, superesse, dixistis? Unde tanta, quæ nobis restitit, in civitate populi multitudo? Sanctorum id fuisse militare auxilium, civitati pro nobis per certaminum Victorem allatum, manifestum omnibus fuit m… Atque hoc rursus per illius, qui civitatem amat, preces allatum fuit militare subsidium. E Sclavis enim omnibus ii, qui a Strymone n & Runcino o sunt, reliquis, qui harum partium sunt, partim quiescentibus armisque disjunctis, nautas marinos plurimos, qui a devehendis ad civitatem imperantem fructibus revertebantur, diripientes, eosque, qui in insulis marisque angustia ac locis iis, quæ in Paro ac Proconisso p sita sunt, habitabant, atque ipsosmet etiam, qui a vectigalibus erant, una cum iis, quæ ad navigationem spectabant, capientes, cum navibus plurimis ad casas q suas revertebantur.

[191] [a misso per imperatorem exercitu] Tunc autem rerum dominus, coronatus noster a Christo imperator, inimicorum obstinationem atque arrogantiam, non solum civitatem nostram, sed præterea etiam eos, qui principatum obtinebant, aggredi audere, conspiciens, eos, qui ad exercitum suum Christi amantem spectabant, contra eos, qui ad Strymonem sedes habebant, non occulte aut furtim, sed &, quæ adversus eos in procinctu erat, expeditione ante denunciata, per Thraciam locaque vicina movere jussit. Qui rem prænoscentes, angustiis locisque firmioribus occupatis, ut Romanis exercitibus resisterent, arma ex adverso, universis variorum regum barbaricis auxiliaribus copiis ad belli societatem vocatis, pararunt.

[192] [magnam præterea cladem accipit,] Verum & hac in re, potens, ut dictum est, Martyr, reliquis cum Sanctis arma subministrans, Romanum exercitum contra Sclavos victorem effecit, perque insidias, quas ipsimet struxerant, fortes eorum, præstantioresque ac armatos occidit; atque omnis gens barbara fugam arripuit, adeo, ut quosdam, qui ad nostram custoditam a Deo civitatem confugerant, clanculum monuerit, ut ad casas suas, prope eam sitas, exirent, fructusque earumdem colligerent, quo, ob ineffabilem timorem factamque in se cædem familias suas omnino relinquentes, ad partes illas accederent; popularesque, qui devicti erant ac fugiebant, cum uxoribus ac liberis ad sitorum prope illam reliquorumque vicinorum locorum casas abeuntes frumentumque ac olera ferentes, erat videre, uti etiam, qui impedimenta reliquaque, fugæ congrua, humeris portabant, alios inermes, atque, ut per viam ac ardorem licebat, semi-vestitos; ac quod ipsi contra civitatem nostram meditati erant, id per Martyrem superna Providentia supra eos omnino induxit.

[193] [imperatore, qui exercitum miserat, annonam etiam Thessalonicensibus submittente.] Is porro, qui juste ac pie nobis imperare est sortitus, misso ad Sclavos oppugnandos exercitu, navigia etiam, frumento onusta, ad petitionem nostram huc misit. Cum & hac in re, qui rempublicam administrabant, ob timorem, ne, qui terræ proventus distrahebant, rem noscentes contra se indignarentur, nihil omnino facerent, dicerentque, nec nisi ad quinquaginta usque frumenti millia civitati sufficere, prædictus Dominus noster, divinicus inspiratus, sexaginta frumenti millia mitti nobis jussit. Cum autem, dum & frumentum & cibaria reliqua adveherentur, carabi r etiam ad ea custodienda appellerent, barbari extrema passi de pace tandem sunt locuti. Quam igitur gloriam, dilecti, aut quam laudem ob ineffabilia hujusmodi civitati nostræ facta mirabilia daturus sumus Deo, qui dedit nobis lumen hujusmodi, patronum ac commilitonem, qui, animam suam assidue pro nobis rerum omnium Deo offerens, non desiit, nec desinet pro nobis, servis suis indignis, preces Servatori nostro ac Deo absque intermissione offerre s?… Si quis, quæ civitati tunc a principibus, peregrinisque & indigenis obvenere, & angustias & tristitias & causarum plurimarum modos ac consilia, quæ solus certaminum Victor superavit, exponi paucis velit, aliquos, ut ipsis solitum est, nugaturos, existimo, falsaque singula celebris Martyris miracula e propriis suis opinionibus pro solemni suo more pronuntiabunt t. Dei porro voluntate par exitus universos manet, quibus omnium Princeps ac Dominus Christus, verus Deus noster, par pari secundum æquum judicium suum referet; quia ipse est vivorum ac mortuorum judex. Ipsi gloria in secula &c.

ANNOTATA.

a Est & hoc caput ex iis, quæ haud integra e codice olim Mazarinæo, in quo a fol. verso 162 usque ad fol. 187 extenditur, descripta habemus. Ea proinde, quæ in Annotatis, cap. præcedenti ad lit. a subnexis, de hujus edendi methodo lectorem monui, pro hic repetitis quantum ad caput præsens habenda sunt. Hoc porro in laudato Mazarinæo codice sequentem hunc præfert titulum: Περὶ τῆς κατὰ τὸν περβούνδον λιμοῦ καὶ ἀνενδότου πολιορκίας, De fame sub Perbundo, obsidioneque obstinata.

b Hic auctor noster anonymus iis, quæ præsenti cap. narrat, sese æqualem luculentissime prodit; quandonam autem ista evenerint, studiosus lector intelliget ex iis, quæ infra tum ad caput præsens, tum ad aliud proxime subsequens notabo.

c Sclavi ergo haud procul a Thessalonica, cum civitatem hanc obsidione, cap. præsenti memorata, presserunt, sedes habebant. Nec est, cur id mirum cuiquam appareat, cum obsidio ista seculo octavo senescente, uti infra docebo, verosimiliter acciderit, hocque eodem seculo, imo etiam citius, gens Sclavica, uti infra pariter docebo, in Romani imperii terris sedes habuerit.

d Unius hoc est e diversis, quibus Sclavica gens constabat, nationibus nomen, ei fortassis inditum, quod haud procul a Rusio, Thraciæ urbe, sedes haberet. Equidem eam aut in Macedonia aut in hujus regionis vicinia ac proin haud procul admodum a dicta civitate habitasse, e subdendis apparet.

e Hujus Sclavorum seu regis, uti hic vocatur, seu principis nomen nuspiam apud historicos sive Græcos sive Latinos invenire quivi.

f Utinam auctor noster imperatoris, a se hic memorati, nomen alicubi prodidisset! Ita de rerum, ab eo narratarum, epocha certius aliquid statui potuisset. Ego interim, quæ hic refert, Constantini septimi, qui seculo octavo ad finem vergente imperii habenas tenuit, ætati innectenda, verosimile autumo; rectene, an secus, ex iis, quæ infra notabo, studiosus lector statuet.

g Hisce, quæ huc usque cap. præsenti recitata sunt, præmissis, auctor noster mox narrat, qui, Perbundi regis captivitate audita, binæ nationes Sclavicæ, Runchini scilicet & Strymonii, eum non interfici, sed sibi remitti, ab imperatore, contra Agarenos belligerante, per nuncios postularint, ac qui, responso, quo post bellum Agarenicum libertati restituendum Perbundum imperator promittebat, accepto, ab ira, qua ante flagrabant, fuerint revocatæ. Addit porro, Perbundum, suadente ac juvante Cæsareorum interpretum uno, fuga evasisse, iterumque nihilominus in loco, haud procul a Sclavis aliis sito, ad quem fugerat, captum fuisse; atque id, cum ad illos Sclavos alios, ut facere nullo negotio potuisset, haud fugerit, singulari Dei providentia sanctique Demetrii intercessione factum, contendit, maxime cum Perbundus, si ad suos redire potuisset, bello crudeliac pertinaci in imperii terras sævire meditaretur, idque a fuga feliciter retractus, necique imperatoris jussu datus exsecutioni mandare haud potuerit. Attamen nec sic Thessalonicensibus a belli infortunio quietis esse licuit; a necis enim, Perbundo illatæ, tempore diversæ, ut auctor noster exstantibus in codice Mazarinæo verbis narrare pergit, gentes Sclavicæ, ac præ ceteris Strymonii, Runchini & Sagodatæ bello Thessalonicam sunt aggressi. Ac primum quidem vicina omnia civitati loca, incolis etiam in captivitatem abductis, biennio integro deprædati quotidie sunt. Hinc, cum simul cives, obsidione arctissima conclusi, nec terra nec mari quidpiam annonæ sibi comparare possent, aut, qui id tentarent, ab inimicis occiderentur, fames tam valida civitatem invasit, ut, multis licet ob hanc fuga dilapsis, reliqui tamen, qui in civitate supererant, non tantum asinorum ac equorum carnes, sed & alios cibos, multo magis ingratos, edere cogerentur. Imperator interim, cum exercitum, quod alio bello distineretur, mittere non posset, navigia bellica (Græce καραβοὶ vocantur) minora decem, diversi generis cibariis onusta, Thessalonicensibus in auxilium submittit. Verum, cum cibariis illis paulo quidem ad tempus imminuta, minime tamen sublata esset fames, imo hanc etiam, qui navigiis, ab imperatore submissis, advecti erant, deinde augerent, ad Thebarum ac Demetriadis partes, quo a Belegezitis, qui, quamvis & ipsi natio essent Sclavonica, pacem tamen, ut apparet, cum Thessalonicensibus tunc colebant, alia cibaria emerent, præfata, quæ imperator miserat, navigia decem, simulque, quæ sibi adhuc restabant, aliquot alia minora, robustioribus civitatis viris omnique juventutis flore instructa, mittere, civitatis primoribus ac civibus est visum. Cum vero illa e portu Thessalonicensi solvissent, Dragobitarum principes id edocti, contemptuique, qui in civitate dumtaxat relicti erant, viros minus robustos ae numero pauciores habentes, Thessalonicam, quam hactenus dumtaxat fere tenuerant inclusam, totis viribus aggredi, impressionemque in muros, quo eam expugnarent, facere decreverunt. Hunc igitur in finem paratis bellicis omnis generis instrumentis, Runchini & Sagodatæ, nationes Sclavicæ, quas sibi tum Dragobitæ adjunctas habebant, adversus civitatem universi simul, Sagodatæ quidem una cum Dragobitis terra, Runchini vero mari per navigia moverunt. Ac primo quidem die muros undique circumdedere, circumcursantesque, qua possent ii parte facilius expugnari, speculati sunt, nec aliud tum fecere; illis autem, postquam id fecissent, quiescentibus, Deus, qui jam Sclavos Strymonios, ne cum ceteris, uti ex inito cum his pacto debuissent, Thessalonicam aggrederentur, prodigiose averterat, Thessalonicenses, qui, hostium accessu perterriti, auxilium ab eo supplicibus votis postularant, ad fortitudinem, S. Demetrii visione ipsis oblata, excitat. Qui postremum hoc factum sit, cap. præsenti modo exponitur descriptis e codice Mazarinæo verbis Græcis, quæ punctorum interpositionem hic proxime excipiunt.

h Licet auctor, quam hic narrat, visionem non in somnio, sed in rei veritate fuisse oblatam asseveret, absit tamen, ut re etiam vera Sanctus, quæ hic ei affinguntur, dixisse credatur. Non raro est factum, ut, qui visionibus afficerentur, multa sese videre ac audire existimarent, quæ ut locum umquam reipsa habuerint, aut etiam habere potuerint, multum abest. Hæc etiam visionibus nonnullis supra relatis applica.

i Apparitionum seu visionum hic relatarum fama, late mox serpens, Thessalonicensibus, uti auctor noster verbis Græcis, e codice Mazarinæo apud nos non descriptis, narrat, animos utcumque reddidit, noctem tamen duxerunt insomnes; die autem illucescente, Sclavi undique & mari & terra omni armorum genere muros sunt aggressi, atque in παραπύλιον, seu portam minorem portellamve, in mox relata visione memoratam, quo hac sibi viam in civitatem aperirent, ignem conjecere; verum quam ipsis improspere & hoc & tentata civitatis expugnatio cesserit, auctor noster verbis, in codice olim Mazarinæo fol. 179 recto & verso exstantibus hicque punctorum interpositionem proxime excipientibus exponit.

k Voces aliquot in codice olim Mazarinæo hic exesæ sunt; ut autem e reliquis sensus perfectus formetur, esse puto supplendum πρὸς, Latinamque idcirco interpretationem sensui ita suppleto accommodavi.

l Atque ita, ut verbis jam præmissis ab auctore nostro narratur, per S. Demetrium seu potius per angelos, illo Sancto nostro a Deo id impetrante, Sclavorum obsidione, cap. præsenti memorata, liberata fuit Thessalonicensis civitas; ut autem id vere per prodigium factum fuisse, auctor luculentius ostendat, mox etiam, postquam Thessalonicenses de felici isto successu summas Deo ac sospitatori suo S. Demetrio egisse gratias, retulit, in cod. olim Mazarinæo fol. 180 subjungit, quæ punctorum interpositioni proxime hic subduntur.

m Hic modo in cod. olim Mazarinæo non pauca, a nobis iterum ob temporis brevitatem, quo is ad manum fuit, non descripta, auctor subjungit; ac primo quidem paucis post diebus etiam illos, qui ad annonam a Belegezitis emendam fuerant cum navibus emissi, incolumes, patrocinante suis S. Demetrio, una cum haud parva, quam advehebant, frumenti copia esse reversos, cum jam Thessalonicæ obsidionem deserere compulsos fuisse Sclavos, apud Belegizitas didicissent; deinde vero addit, liberatam quidem modo a se exposito Thessalonicam Sclavorum obsidione fuisse, haud tamen propterea cessasse quotidianas fere horum in loca Thessalonicæ vicina excursiones, factasque ex insidiis, quibus hæc ipsa civitas aliquando interciperetur, in loca alia, civitatis ejusdem muris quam proxime adjacentia, irruptiones, quibus fiebat, ut & captivi abducerentur quam plurimi, & alia non pauca Thessalonicensibus inferrentur damna. Est porro, quemadmodum auctor prosequitur, praæterea factum, ut, cum continuo de Thessalonica occupanda barbari cogitarent, variique hunc in finem varia instrumenta bellica effingere niterentur, quispiam ex iis, instrumentorum hujusmodi, utut natione Sclavus, construendorum peritior, miri artificii turrim ligneam, qua Thessalonicam certo expugnandam asserebat, excogitarit. Verum cum, turris illius delineatione Sclavicæ gentis principibus proposita ac approbata, sibique per illos, qui jam civitati, quo adversus hanc machinæ exstruendæ periculum facerent, copias inexspectato admoverant, necessariis ad constructionem subministratis, manum operi, multis ei opem ferentibus, admoturus jamjam esset, subito ei spectandum sese obtulit S. Demetrius, alapaque in facie percussum mentis impotem reddidit, adeo ut fugam celerrime arripuerit, atque in montes desertos, frustra insequentibus aliis, opusque ut exordiretur, inclamantibus, ex hominum conspectu, non secus ac fera hunc vitans, secesserit. Ibi porro, donec Sclavi, machina bellica, qua Thessalonicam expugnatum iri sperarant, infecta ob architecti fugam manente, susceptæ in Thessalonicenses expeditioni nuntium remisere, commoratus est; tunc autem mentem sanam, quam, agente Sancto, amiserat, recepit, eique iterum Demetrius apparuit ac mandavit, ut, locis solitariis relictis, Thessalonicam ingrederetur: quod cum ille fecisset, effigiemque S. Demetrii in civitate isthac fuisset conspicatus, a viro, per illam repræsentato, sese fuisse percussum, atque ne delineatam a sese turrim ligneam exstrueret, impeditum, omnibus edixit, fidemque Christianam amplexus, sacris Baptismatis undis fuit ablutus. Ita tum de suscepta a Sclavis contra Thessalonicam, quo civitatem hanc per bellicam novi artificii machinam expugnarent, expeditione, tum etiam prodigiis, quibus, ut hæc felici successu careret, est factum, loco supra cit. multo fusius codex olim Mazarinæus; isthæc autem omnia in codice nostro Ms. Græco ✠ Ms. 193 etiam narrantur, in compendium a Joanne Stauracio contracta. Verum cum hic scriptor auctori nostro anonymo, a quo illa in litteras missa fuere, antiquitatis palmam (adi commentarium prævium num. 25 & seq.) verosimillime cedat, nullum prorsus, aut certe admodum exiguum pondus anonymi nostri dictis potest adjungere; hæc vero sunt hujusmodi, ut verosimillime apud omnes fidem facile inventura haud sint. Utut sit, verba Græca reliqua, quibus iste in codice Mazarinæo a pag. 148 usque ad pag. 187 caput præsens absolvit, punctorum interpositioni modo subjungo.

n In Macedonia (adi ad vocabulum Strymon in Lexico Geographico Baudrandum) situs est fluvius, Strymon nominatus atque e monte Orbelo ortus; fluvio isti Thema seu provincia, a Constantino Porphyrogenito lib. 2 de Thematibus seu minoribus provinciis, in quas imperium Orientale, cum jam multis sui partibus temporum infortunio mutilatum fuisset, erat divisum, loco tertio recensita, verosimillime, ne dicam indubie adjacuerit, nec dubito etiam, quin Sclavi Strymonii, de quibus hic auctor noster anonymus, ad fluvium illum, seu in mox dicta, quæ ad eum sita fuerit, imperii provincia, sedes habuerint, cum ea, quæ cap. præsenti narrantur, evenere. Ea sedet sententia, quod tunc, imo etiam citius, loca non pauca, a civitate Thessalonicensi haud procul admodum remota, Sclavi occuparint; quod hunc in modum ostendo. Constantinus Porphyrogenitus laudatus De administr. Imp. cap. 32 de Servis, qui gens Sclavica erant, sic scribit: Principatu autem Serviæ a patre ad duos fratres devoluto, alter sumpta populi parte dimidia, ad Romanorum imperatorem Heraclium confugit; qui & excepto locum ad inhabitandum dedit in Thessalonicæ themate (Macedonia nimirum, quæ ad Thessalonicæ thema spectabat) qui ex eo tempore Servia nuncupatur. Jam inde ergo ab ætate Heraclii, qui seculo septimo ad mediam sui partem nondum provecto imperii habenas moderatus est, Servi ac proin ex dictis Sclavi sedes, a Thessalonica haud procul remotas, habuerunt. Sclavi quidem illi, aut certe præcipua eorumdem pars, non diu admodum post, sedibus illis, quas ab Heraclio obtinuerant, relictis, regionem aliam, quæ modo, deducta abs illis nomenclatione, Servia vocatur, inhabitandam acceperunt; verum aut aliquos saltem ex iis, qui semel sibi concessas ab Heraclio sedes haud reliquerant, aut certe Sclavos alios seculo septimo jam senescente loca, a Thessalonica haud procul remota, occupasse, ex iis, quæ Theophanes, Cedrenus & Zonaras de Justiniano Rinothmeto, imperii habenas tunc moderato, memoriæ produnt, intelligitur. Primi trium horum scriptorum verba, quæ huc faciunt, describo. Sic habent: Hoc anno (689 nempe) Justinianus in Bulgariam & Thraciam eduxit exercitum, Bulgarosque sibi obviam cum armis factos tum primum repulit; & excursionibus subinde Thessalonicam usque habitis, immensum Sclavorum numerum qua belli virtute domitum, qua sponte ad se transeuntem & deditum e patria educens, ad Opsicii partes, trajecto Abydi freto, habitare decrevit. Nec est, quod reponas a Justiniano Rinothmeto Sclavos, quos haud admodum procul a Thessalonica habitasse, ex hisce recitatis Theophanis verbis intelligitur, ex ea patria sua, uti etiam is auctor verbis iisdem docet, in OpsiciumThema, in Asia e Constantini Porphyrogeniti De Thematibus libro situm, fuisse deportatos, ac proin Sclavos seculo octavo seu tunc, cum Thessalonicensis cap. præsenti memorata obsidio accidit, sedes in locis, a Thessalonica haud procul remotis, non habuisse, contra ac auctor noster anonymus loco non uno cap. præsenti indicat. Etsi enim immensum Sclavorum numerum a Justiniano Rinothmeto in Opsicium Thema fuisse abductum, Theophanes, cui etiam Zonaras, Cedrenus aliique scriptores suffragantur, verbis jam datis diserte tradat, eamdem tamen sortem Sclavis omnibus, a Thessalonica haud procul habitantibus, obvenisse, nuspiam affirmat. Et vero Sclavos adhuc, imperante Irene seu seculo octavo senescente, sedes haud procul a Thessalonica habuisse, ex iis, quæ de rebus, sub imperatrice illa gestis, idem Theophanes memoriæ prodit, fas est colligere. Audi, qui ad annum 782 loquatur: Hoc anno Irene, pace cum Arabibus confecta, a bellorum cura vacans, Stauracium patricium & celeris cursus logothetam cum numeroso exercitu adversus Sclavinorum nationes misit: qui cum Thessalonicam & Græciam adiisset, regionem omnem imperio subjecit, & tributum pendere coëgit. Quin etiam Peloponesum penetrans captivorum ingentem turbam & spolia in Romanam ditionem retulit. Adi etiam Constantinum Porphyrogenitum, plus semel jam laudatum, De administrando imperio cap. 49 & seq., discesque ex iis, quæ ibidem scribit, sub Nicephoro & Theophilo imperatoribus, quorum prior anno 811, posterior anno 842 obiit, in Peloponeso, regione a Thessalonica haud procul admodum remota, sedes adhuc Sclavos habuisse. Mitto hic Joannem Cameniatam, qui de Thessalonicæ excidio, seu, civitatis hujus per Saracenos anno 904 expugnatione litteris ea commendat, ex quibus etiam tunc haud procul a Thessalonica habitasse Sclavos, manifestum fit. Sclavos itaque seculo octavo senescente seu tunc, cum obsidione cap. præsenti memorata Thessalonicam presserunt, in locis, a Thessalonica haud multum remotis, reipsa etiam, ut auctor noster anonymus plus semel indicat, habuisse sedes, indubitatum ex omnibus jam dictis apparet, ac proin etiam tunc illos, quiSclavi Strymonii secundum auctorem nostrum anonymum exstitere, ad fluvium Strymonem seu in themate Strymonio a Thessalonica haud procul dissito, habitasse. Ceterum tum Sclavos hosce, tum etiam alios in imperii regionibus, haud procul etiam, ut dictum, a Thessalonica remotis, ab ipsismet imperatoribus sedes subinde obtinuisse, & tamen haud raro contra hosce arma postea adhuc movisse, excursionibusque damna illis haud modica intulisse, facile agnoscent, qui vel Constantini Porphyrogeniti de Thematibus administrandoque imperio libros evolverint.

o Adi, quæ supra ad lit. d notavi, dictisque ibidem ex iis, quæ ad lit. præced. observavi, adjunge, Sclavos Runchinos Strymoniis finitimos verosimillime exstitisse.

p Proconessus insula est Asiæ Minoris in Propontide, quæ, aliis olim Proconnesus aut etiam Præconnesus appellata, Marmora modo nuncupatur. Videsis ad vocabulum Proconnesus in Lexico Geographico Baudrandum. Porro, pag. 174 typis jam subducta, demum observavi, hic paulo ante vocabulum προκόνησσον Græce exarari, non παρὸν, sed πάριον, quæ Mysiæ Minoris in Asia ad Propontidis oram civitas est; quare hisce Latinæ ibidem interpretationis verbis, Quæ in Paro ac proconisso sita sunt, sequentia substitue: Quæ parium ac Proconissum versus sita sunt.

q Ita hic vocabulum θυλάκος, quod ejusdem proprie cum vocabulo Latino saccus significationis est, interpretandum e sensu duxi.

r Vox hæc apud auctorem nostrum anonymum, uti ex antecedentibus & consequentibus apparet, navigium bellicum minus significat; reperitur autem & apud alios, si non in eadem prorsus, in significatione saltem haud penitus absimili usurpata. Consule ad vocabulum illud in mediæ & infimæ Græcitatis Glossario Cangium.

s Aliquot hic verba in codice olim Mazarinæo exesa sunt; reliquis autem sensum, quem verosimiliorem existimavi, in versione Latina attribui.

t Haud æqualem verosimillime omnia, quæ cap. præsenti prodigiosa occurrunt, fidem apud omnes æquos etiam rerum æstimatores invenient, etsi interim auctor noster anonymus eos hic , qui, quæ narravit, credituri non sunt, paulo etiam acerbius perstringat. Utut sit, gesta equidem bellica, quæ memoriæ prodit, vere habuisse locum, in animum induco. Et vero ex adjunctis, quibus ea vestit, sub Constantino septimo, Irenes filio, seu seculo octavo senescente evenisse, verosimile apparet. Sclavi enim, quemadmodum refert, Thessalonicam tunc, cum bello alio (adi, quæ supra ad lit. g notata sunt) imperator distineretur, arctissima cap. præsenti relata obsidione presserunt, nec prius ille contra Sclavos movit, quam hi biennii amplius spatio imperii terras ac maxime Thessalonicam armis infestis vexassent; Sclavi autem (vide, quæ supra ad lit. n recitavi, Theophanis verba) sub Constantini septimi imperio, dum is bello adversus Agarenos distineretur, arma infesta per varios imperii tractus circumtulisse videntur, ac tum demum, cum bello Agarenico finem pax imposuisset, misso in illos exercitu, sese continere, imo etiam imperatoris voluntati submittere fuere compulsi. Irenes quidem imperatricis, non autem imperatoris, sub quo isthæc acciderint, Theophanes laudatus meminit; Verum Irene una cum filio suo Constantino septimo summa potestate imperio tunc præerat, fierique facili negotio potest, ut, quæ Theophanes matri, quod filius minorennis tum adhuc exstiterit, attribuenda judicavit, huic nihilominus illa auctor noster anonymus adscripserit.

* Corrigendum οἱ, ni fallar.

* adde τουτοὶς

CAPUT V.
Sanctus, ne Thessalonica a tectis inimicis dolo malo occupetur, damnumque patiatur, mirabili modo obsistit.

a

Καὶ λόγων εὐπορία καὶ τρόπων ποιητικῶν ἐπίνοια, καὶ πᾶσα πεῦσις σοφῶν σκεμμάτων, καὶ τὰ πρῶτα ὑμνεῖσαι τοῦ ἀθλοφόρου βουλευσαμένων, δεύτερα ἐν πᾶσιν γνωρίζεται καὶ τῶ νῶ καὶ τῶ λώγω καὶ ἀκοῆ καὶ τέχνη· μὲν γὰρ νοῦς τὰ ὑπὲρ ἔννοιαν μὴ φθάνων, δὲ λόγος τῶ ἀπόρω στενωχορούμενος, δὲ ἀκοὴ πρὸς παράληψιν ἀτονοῦσα, δὲ τέχνη τῆς σαφηνείας τῶ μέτρω μὴ αὐταρκοῦσα· ὅσα γὰρ πρὸς Θεὸν οἰκειοῦται, ταῦτα παρὰ ἀνθρώποις ἀκατάληπτα· καὶ γὰρ τὰ τοῦ μάρτυπος τοῦ Χριστοῦ Δημητρίου θαῦματα θεοπάροχα τυγχάνοντα τὰς τῶν ποιητῶν καὶ συγγραφέων ὑπερβάλλουσι τέχνας, ἀλλὰ τὰς ἐκ τῶν εἰρημένων λογογράφων καὶ φιλοσόφων εὐθέτους ὠσανεὶ ἐκθέσεις παραδραμόντες πρὸς ὅπερ ἐσμὲν βραχεῖς, τὰ μεγάλα ἐν μικροῖς λέξομεν· ἐχρὴν γὰρ ὄντως, εἰκαὶ τὰ πλεῖστα τῶν αὐτοῦ συμμαχιῶν καὶ ἰάσεων ἐν λήθη δεδώκασιν, ἀλλὰ καὶ ταύτην τὴν τοῦ ὑπερβαίνοντος πάντα νοῦν καὶ ἔννοιαν θαυματουργίαν τοῦ ὄντως φιλοικτίρμονος καὶ σωσιπόλιδος Δημητρίου, καὶ ἐν μικροῖς λέξομεν μεγάλην ὑπάρχουσαν.

[195] Ὥς ἴστε, φιλόχριστοι, ἐν τοῖς προτέροις τὴν τῶν σκλαβίνων, ἤγουν τοῦ κληθέντος χάτζονος καὶ τῶν ἀβάρων καὶ ἐν μέρει ἔκθεσιν ἐποιησάμεθα, καὶ ὅτιπερ τὸ ἰλλυρικὸν σχεδὸν ἅπαν, ἤγουν τὰς αὐτοῦ ἐπαρχίας, λέγω δὴ, πανονίας δύο, δακίας ὡσαύτως δύο, δαρδανίας, μυσίας, τριβάλεως, ῥοδωπης, καὶ πασῶν ἐπαρχιῶν ἔτι μὲν καὶ θράκης, καὶ τοῦ πρὸς βυζαντίου μακροῦ τείχους καὶ λοιπὰς πόλειστὲ καὶ πολιτείας ἐκπορθήσαντες, ἅπαντα τὸν αὐτὸν λαόν εἰς τὸ ἐκεῖθεν πρὸς παννονίαν μέρος τὸ πρὸς τῶ Δανουβίω ποταμῶ, ἤτινος ἐπαρχίας πάλαι μητρόπολις ὑπῆρχεν τὸ λεχθὲν σερμεῖον · ἐκεῖσε οὖν, ὥς εἵρηται, τὸν ἅπαντα λαὸν τῆς αἰχμαλωσίας κατέστησεν λεχθεὶς χαγάνος, ὥς αὐτῶ λοιπὸν ὑποκειμένους· ἐξ ἐκείνου οὖν ἐπιμιγέντες μετὰ βουλγάρων καὶ Ἀβάρων καὶ τῶν λοιπῶν ἐθνικῶν καὶ παιδοποιησάντων ἀπαλλήλων καὶ λαοῦ ἀπείρου καὶ παμπόλου γεγονότος, παῖς δὲ παρα πατρὸς ἔκαστος τὰς ἐνεγκαμένας παρειληφότων καὶ τὴν ὀρμὴν τοῦ γένους κατὰ τῶν ἠθῶν τῶν Ῥωμαίων, καὶ καθάπερ ἐν τῆ αἰγύπτω ἐπὶ τοῦ Φαραῶ ηὐξάνετο τὸ τῶν ἑβραίων γένος, οὕτω καὶ ἐν τούτοις κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον δια τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ἁγίου καὶ ζωοποιοῦ βαπτίσματος ηὔξετο τὸ τῶν Χριστιανῶν φύλον, καὶ θάτερος θατέρω περὶ τῶν πατριῶν τοποθεσιῶν ἀφηγούμενος, ἀλλήλοις πῦρ ἐν ταῖς καρδίαις τῆς ἀποδράσεως ὑφῆπτον.

[196] Χρόνων γάρ ἑξήκοντα ἤδη ποῦ καὶ πρὸς διαδραμόντων, ἀφ᾽ ἧς εἰς τοῦς αὐτῶν γεννήτορας παρὰ τῶν βαρβάρων γεγένηται πόρθησις, καὶ λοιπὸν ἄλλος νέος ἐκεῖσε λαὸς ἀνεφαίνετο, ἐλευθέρους δὲ τοὺς πλείστους αὐτῶν ἐκ τοῦ χρόνου γεγονέναι καὶ λοιπὸν ὥς ἴδιον ἔθνος προσέχων ἀβάρων χαγάνος, καθῶς τῶ γένει ἔθος ὑπῆρχεν, ἄρχοντα τούτοις ἐπάνω κατέστησε, κούβερ ὄνομα αὐτῶ, ὅστις ἔκ τινων τῶν ἀναγκαιοτέρων προσοικειουμένων αὐτῶ μαθὼν τὴν τοῦ τοιούτου λαοῦ τῶν πατρώων πόλεων ἐπιθυμίαν, ἐν σκέψει γίνεται καὶ ἀνάστατον λαμβάνει τὸν πάντα Ῥωμαίων λαὸν μετὰ καὶ ἑτέρων ἐθνικῶν κατὰ ἐν τῆ μωσαἳκῆ τῆς ἐξόδου τῶν Ἰουδαίων ἐμφέρεται βίβλω, τουτέστιν προσηλύτους μετά καὶ τῆς αὐτῶν ἀποσκευῆς, καὶ ὅπλων, καὶ ἀνάστατοι καὶ ἀνταρται καταλέλεκται τοῦ χαγάνου γίνονται, ὥστε ἐγνωκότα τόν αὐτόν χαγάνον διωξαι ὄπιθεν αὐτων, καὶ συμβαλλόντων αὐτῶν καὶ ἐπι πέντε ἕξ πολέμους καὶ ἐπ᾽ ἀμφοτέροις παρ᾽ αὐτῶν ἠττηθέντος, μετὰ τοῦ ὑπολείφθεντος αὐτοῦ λαοῦ φυγῆ χρησάμενος ἐν τοῖς ἐνδοτέροις πρὸς ἄρκτον ἄπεισι τόπους, ὥς λοιπὸν μετὰ νίκης περάσαντα τὸς αὐτὸν κούβερ μετὰ τοῦ εἰρημένου σὺν αὐτῶ παντὸς λαοῦ τὸν προαφηγηθέντα Δάνουβιν ποταμὸν καὶ ἐλθεῖν εἰς τὰ πρὸς ἡμᾶς μέρη, καὶ κρατῆσαι τὸν κεραμήσιον κάμπον, κακεῖσε αὐτῶν ἐγκαθεσθέντων, τὰς πατρίους ἠτοῦντο πόλεις, ὥς μάλιστα οἵ τῆς ὀρθοδόξου καθεστῶτες πίστεως, οἵ μὲν τὴν καθ᾽ ἡμᾶς μᾳρτυροφύλακτον τῶν Θεσσαλονικέων πόλιν, ἄλλοι τὴν πανευδαίμονα καὶ βασιλίδα τῶν τόλεων, ἕτεροι δὲ τὰς ἀπομεινάσας τῆς θράκης πόλεις.

[197] Ταῦτα δὲ τοῦ λαοῦ βουλευομένου, συμβουλευταὶ δολερᾶς γνώμης, ταύτης βουλῆς κακούργως γίνονται, ὥστε μή τινας ἐξ αὐτῶν τοῦ ποθουμένου τόπου ἀξιωθῆναι, ἄλλ᾽ αὐτὸν κούβερ πάντας ὥς συμμίκτω ἐξελθόντας ἐπικρατῆσαι καὶ τούτων ἄρχοντα καὶ χαγάνον γενέσθαι· εἰ γὰρ πρὸς τὸν ὑπὸ Θεοῦ βασιλεύειν ἡμῖν λαχόντα ἀπελθεῖν πειραθείη, τὸν λαὸν ἅπαντα παρ᾽ αὐτοῦ ληψόμενος καὶ διασκορπίσας τοῦτον τῆς ἀρχῆς ἀλλότριον καθίστησι, καὶ τότε τὸ δοκεῖν, ἔστειλε πρὸς τὸν κύριον τῶν σκήπτρων πρεσβεύσων αὐτῶ, ἐφ᾽ μεῖναι μετὰ τοῦ σὺν αὐτῶ ὑπάρχοντος λαοῦ ἐκεῖσε, αἰτῶν κελευσθῆναι τὰ παρακείμενα ἡμῖν τῶν δραγουβιτῶν ἔθνεͅ δαπάνας κατὰ το ἰκανὸν αὐτοῖς ἐπιχορηγῆσαι, δὲ καὶ γεγένηται· καὶ τῶ τροπῶ τουτῶ ἐπὶ σιτισμοῦ εἰσελθόντων πλείστων εἰς τὰς τῶν σκλάβων σκηνὰς καὶ διεροτησάντων περι τῆς καθ᾽ ἡμᾶς πόλεως καὶ ἀκριβωθέντες, ὥς ἐκ μήκους μὴ ὑπάρχειν ταύτας, ἤρξαντο πλεῖστοι λοπὸν οἵ ἐκ τῶν Ῥωμαίων ὄντες μετὰ γυναικῶν καὶ τέκνων ἐν τῆ θεοσώστω ταύτη ἡμῶν εἰσιέναι πόλει, οὕς τινας αὐτίκα οἴ τὴν ὔπαρχον ἔχοντες φρντίδα ἐν τῆ βασιλευούση διά τῶν πλοΐμων ἀπέπεμπον πόλει.

[198] Τούτουτὲ γνωσθέντος παρὰ τοῦ εἰρημένου πρώτου αὐτῶν κούβερ, καὶ μὴ δυναμένου τὸν ἐγκείμενον ἐν τῆ καρδία ἀποκαλῦψαι δέλον, ἐσκέψατο μετὰ τῶν αὐτοῦ συμβούλων ἐπὶ οἰκεία ἀπωλεία καὶ γνώμη καὶ ταύτην κρυφιδὸν βουλὴν ἰστᾶ, ῶστέ τινα τῶν αὐτοῦ ἀρχόντων ἔξοχον ὄντα καὶ πανοῦργον ἐν πᾶσι, καὶ τὴν καθ᾽ ἡμᾶς ἐπιστάμενον γλῶσσαν καὶ τὴν Ῥωμαίων, Σκλάβων καὶ Βουλγάρων, καὶ ἀπλῶς ἐν πᾶσιν ἠκονημένον καὶ γέμοντα πᾶσης δαιμονικῆς μηχανῆς ἀνάστατον γενέσθαι καὶ τῆ καθ᾽ ἡμᾶς καὶ αὐτὸν τὸ δοκεῖν ὥς τοῦς λοιποὺς προσπελάσαι θεοφυλάκτω πόλει, καὶ δοῦλον ἑαυτὸν προσποιήσασθαι τοῦ πιστοῦ βασιλέως καὶ λαὸν μετ᾽ αὐτοῦ πλεῖστον εἰσβαλεῖν πρὸς ἡμᾶς, τὰ αὐτοῦ δεῖν φρονοῦντας καὶ ἔνθεν καὶ ἐκ τῶν τρόπων τούτων τὴν πόλιν δι᾽ ἐμφυλίου πολέμου ἐλεῖν· ἐνταῦθα δηλονότι μετὰ τὴν αὐτης πόρθησιν ὀφείλοντος ἐγκαταστῆναι τοῦ λεχθέντος κούβερ μετὰ τῆς αὐτοῦ ἀποσκευῆς καὶ τῶν λοιπῶν ἀρχόντων, καὶ ἔνθεν ὠχυρωμένον ἀντιπαρατάσσεσθαι τῶν πέριξ ἐθνῶν, καὶ τούτων δεσπόζειν, καὶ πολεμεῖν τὰς νήσους καὶ τὴν Ἀσίαν, ἔτι δὲ καὶ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τῆς βασιλείας.

[199] Ταύτης οὖν τῆς σκέψεως καὶ γνώμης γενομένης καὶ ὅρκω τὸ παρ᾽ αὐτῶν βουλευθὲν πιστοποιησάντων, τὸ δοκεῖν τίς ἐξ αὐτῶν, μαῦρος τοῦνομα, πρόσφυξ ἐν τῆ καθ᾽ ἡμᾶς γίνεται πόλει, καὶ πρῶτον πείθει τούς τὴν ἀρχὴν διέποντας χρηστοῖς καὶ ἀπατηλοῖς μεθ᾽ ὅρκων ῥήμασι, κάλλιστα καὶ ἀποδοχῆς ἄξια πρὸς τὸν εὐσεβέστατον βασιλέα περὶ αὐτοῦ ἀναγάγαι, ὅστις πάντων εὐεργέτης τοῖς παρ᾽ αὐτῶν ἀνηνεγμένοις πεισθεὶς αὐτίκα λόγον ἔγγραφον στέλλει τούτοις πρὸς τιμὴν, πέμψας ὠρατίωνα ὑπάτου τῶ αὐτῶ μαύρω, καὶ βάντον φιλοτιμίας χάριν, κελεύσας πάντας τοὺς ἐκ τῶν τοῦ λεχθέντος κοῦβερ κερμησιάνους ἀποφύγους ὑπ᾽ αὐτὸν τὸν μαῦρον γενέσθαι, καὶ τῆς τοιαύτης κελεύσεως ἐμφανοῦς γενομένης, καὶ ματρικίω ἐνορδίνω ἐγγράφω συσταθείσης, ἐξ ἐκείνου ἅπας ἐδόθη ἐνταῦθα προσρυεὶς λαὸς τῶ αὐτῶ μαύρω, καὶ αὐτὸς τούτων στρατηγὸς ὑπῆρχεν, τινὲς δὲ τῶν ἐκ τοῦ Ῥωμαίων φύλου τὰ περὶ τὸν μαῦρον ἐπιστάμενοι, ὥς οὐδέποτε ἐφύλαξεν πίστιν τινὰ, ἀλλὰ ἀεὶ ἀπὸ φαυλότητος καὶ ἐπιορκιῶν καὶ δόλου κάκιστος ὥν τοῖς τρόποις, πολλοὺς τόπους καὶ ἔθνη ἐξεπόρθησεν, καὶ μὴ ὀφίλειν τούτω καταπιστεύειν· ἐγνωκὼς δὲ οὖτος ἐκ διαβολῆς τῶν αὐτῶ πλησιαζόντων, διὰ τρόπων καὶ σκευῆς τοὺς κατάδηλον ἐν τῶ κρυπτῶ ποιουμένους τὴν αὐτὴν δεινήν ἔνεδραν ἀπεκεφάλισεν, καὶ τὰ αὐτῶν γυναικότεκνα, ὥς ἠθέλησεν, καὶ ὅπου ἐβούλετο, ἔπρασεν.

[200] Ὅθεν οἵ λοιποὶ τῶν Χριστιανῶν μὴ τολμῶντες ἐξειπεῖν, ἣνπερ ἔγνωσαν, κατὰ τῆς πόλεως ἔνεδραν, ἐθρήνουν καὶ ἑαυτοὺς καὶ τὴν πόλιν, μηδενὸς τολμῶντος πρὸς ἀντίστασιν τούτου, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ δεδιέναι αὐτὸν, τοὺς τότε τὸ δοκεῖν κρατοῦντας· κατέστησε γὰρ αὐτὸς μαῦρος κεντάρχους καὶ πεντηκοντάρχους καὶ δεκάρχους, οὓσπερ εἴχε σύμπνοους τῆς αὐτοῦ δολίας γνώμης, καὶ ὁπλῖται τοῦτον ἔνθα ὥσει ἄνδρες εὔτολμοι νύκτωρ καὶ καθ᾽ ἡμέραν ἐφύλαττον τὰς σιτίσεις κομιζόμενοι ἐκ τῶν τοῦ δημοσίου· σκέψις δὲ ταύτη καὶ βουλὴ ἐτύγχανεν, ὥστε τῆ νυκτὶ τῆς μεγάλης ἑορτῆς τοῦ ἁγίου σαββάτου, ὅτε τὰς τῆς σωτηριώδους Χριστοῦ ἀναστάσεως εὐωχίας ἤμελλεν μετὰ πάντων ἐκτελεῖν πόλις, τότε ἅμα τῶν μετ᾽ αὐτοὺ ἐμπειροπολέμων, ἐμφύλλιον βάλλειν πόλεμον καὶ πῦρ εἴς τινας ἐπισήμους τόπους καὶ οὕτως ἐγκρατεῖς τῆς πόλεως γίνεσθαι.

[201] δὲ τὸ κράτος θεόθεν δεδεγμένος ἀοράτω ἐμπνεύσει καὶ νεύματι κατὰ τὸ γεγραμμένον, ὅτι καρδία βασιλέως ἐν χειρὶ θεοῦ, καὶ ὅπου βούλεται, καθάπερ ὕδωρ, ἐκκλίνει ταύτην, οὔπω τὸ μελετηθὲν ἐν δόλω κατὰ τῆς πόλεως ἐπιστάμενος κελεῦσαι κατηξίωσεν σισιννίω στρατηγῶ τότε τῶν καράβων ὑπάρχοντι ἀνδρὶ συνετῶ καὶ τοῖς λόγοις καὶ τοῖς τρόποις καὶ τῶ Θεῶ ἐν ἁπάσιν ἀνατεθειμένον *, ὅπως μετὰ τῶν ὑπ᾽ αὐτὸν ὄντων καραβισιάνων στρατιωτῶν τῆ ἀθλοφοροφυλάκτω ταύτη εἰσβαλεῖν πόλει ἐπὶ παραφυλακῆ τοῦ λεχθέντος μαύρου, καὶ τῶν συν αὐτῶ προσρυέντων, ὅπως, τοῦ τοιούτου στρατοῦ ἐνθάδε τυγχάνοντος, προθυμωτέρως τοὺς ἀπὸ τοῦ λεχθέντος κοῦβερ ἐνθάδε καταφεύγειν γένηται· ὅστις εὐκλέστατος στράτηγος σισίννιος τὸ κελευσθὲν εἰς πέρας ἀγαγεῖν βουλόμενος ἔξεισιν ἀπὸ τῶν τῆς Ἑλλάδος μερῶν, καὶ καταλαμβάνει τὴν σκιαθίαν νῆσον ἡμέρα κυριακῆ τῆ πρὸ μιᾶς τῆς ἁγίας πασχαλίας, ἥτις ἐν ταῖς τῶν ὀρθοδόξων πόλεσιν παρὰ πάντων ἑορτάζεται καὶ λέγεται τῶν βαΐων· προσοῥμήσας οὖν ἐν τῆ λεχθείση νήσω, ἀοικήτω οὔση ἐκ πλείστων τῶν χρόνων, καὶ εὐρηκῶς ἕνα τῶν γενομένων ἐκεῖσε παναγίων ναῶν ἀλσώδη καὶ ἔνυλον καθεστῶτα, τῶ εὐηκόω στρατῶ ἐπέτρεψεν ἕν μέρος αὐτοῦ καθαίρειν, κακεῖσε τὴν θεῖαν λειτουργίαν ἐκτελεῖν, δὴ καὶ γεγένηται.

[202] Τῆ οὖν ἐπιούση, ἥτις ἦν ἁγία δευτέρα τῆς ἑβδομάδος τοῦ κυριακοῦ πάθους, καὶ τῶν ἀνέμων ἐναντίων ὑπαρχόντων πρὸς τὸν καθ᾽ ἡμᾶς πλοῦν, ἐκκλησιάσας τὸν αὐτοῦ ἅπαντα στρατὸν προδιηλέχθη πανάριστος οὔτος ἀνὴρ, ῥάθυμον μηδένα εἶναι, τὸ δὲ λοιπὸν τοῦ ναοῦ καθαίρειν ἅπαν, καὶ τὸ ἐν αὐτῶ γενόμενον ἁγίον βάπτισμα καὶ πάντας ἐτοιμασθῆναι ἀξίους τῆς ἁγίας Χριστοῦ ἀναματάσεως, ὥς τὰ κατὰ συνήθη τῆς ἑορτῆς ἐκπληρῶσαι, καὶ τῆς τοιαύτης αὐτοῖς διαλαλίας πᾶσιν καταδήλου γενομένης, προθύμως τῆς καθάρσεως τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ἠγωνίζοντο, καὶ ἄλλος μετ᾽ ἄλλου σκηνοποιῶν εὐθέτως, ἄλλος εὐτρεπίζων μετὰ τῶν ἑτέρων τὰ τῆς ἑορτῆς, ἕτερος δὲ πάλιν προς άγραν ἰχθύων καὶ κτηνῶν προσεκαλεῖτο, καὶ ἀπλῶς πάντες κατὰ τὸ ἐκάστω δοκοῦν, εἰς τὰ ἐξῆς τὰ τῆς ἑορτῆς εὐτρεπίζειν ἤλπιζον, ἐν ἀγνοία πάντων ὄντων τοῦ κατὰ τὴν γνώμην τοῦ λελεγμένου κούβερ καὶ τοῦ μαῦρου καὶ τῶν καταυτοὺς συμπνευστῶν, καὶ δὴ μετὰ τὴν θεῖαν λειτουργίαν τῆς αὐτῆς ἁγίας δευτέρας, καὶ τὸ δειπνῆσαι πάντας, καὶ τὴν πρὸς συνήθει τῶ Θεῶ ἀναπέμψαι εὐχαριστίαν, πανεύφημος ἐκεῖνος ἀνὴρ τὰ τῶν βιγλῶν καὶ σκούλκων καὶ λοιπῶν πάντων τῶν πρὸς παραφυλακὴν ἐπιτηδείων φροντίσας ἠρεμεῖν τὸν λοιπον ἅπαντα στρατὸν προσέταττεν.

[203] Καὶ δή αὐτίκα ἀφυπνώσαντος αὐτοῦ, φαίνεται οὐ κατόναρ, ἀλλὰ καθύπαρ πάντοτε μοχθὼν καὶ μεριμνῶν ὑπὲρ ἀναξίων δούλων καὶ πατρίδος καὶ τὰ τῆς σωτηρίας ἡμῶν καλῶς πραγματευόμενος, καλλίνικος μάρτυς τοῦ θεοῦ Δημήτριος, καὶ οὕτως αὐτῶ ἐφὴ· ἔγειρε, τί κατεύδεις; ἀρμένισον, ἄνεμος ἐπιτήδείος ἐστιν. δὲ αὐτίκα τὸ θεαθὲν ὥς ἐνεργὸν ὑπαρχον τὸν προεστῶτα τοῦ καράβου ἠρῶτα, ποῖος ἐστὶν ἄνεμος· δὲ ἐφὴ ἐναντίος ἐστὶν· ἀλλὰ καὶ τοῦ χθὲς ἐπὶ πλεῖον σφοδρότερος. Πάλιν δὲ ὥς ἤμελλεν ἀφυπνοῦν καὶ ἐν βραχεῖ, αὐτὸς αὖθις ἐπίσταται διεγείρων τὸν λεχθέντα στρατηγὸν, καὶ τὴν πλευρὰν νύξας ἔφη· ἔγειρε, εἴπον σοι, ἀρμένισον, ἄνεμος ἐπιτήδειος ἐστὶν· διανάστὰς οὖν πάλιν ἐπηρῶτα τοὺς παρακοιμωμένους καὶ τοὺς τῆς βίγλας, τίς ἦν λέξας, καὶ ἐξυπνίσας διὰ τὸν πλοῦν· πάντων δὲ ἀρνουμένων, μηδένα ἑωρακέναι, παρὰ τινος ἀκηκοέναι περὶ τούτου, πάλιν ἠρῶτα, εἰ ἄνεμος ἐπιτήδείος ἐστὶν κατὰ τὸ λεχθὲν αὐτῶ· εἰπεῖν δὲ τοὺς πάντας ἐναντίον τυγχάνειν· ἐν ἀπορία οὖν τοῦ λεχθέντοστε καὶ ὀραθέντος γεγενημένου καὶ μέλλοντος πάλιν ἐκ πλείστης ἀδολεσχίας πρὸς ὀλίγον ἀφυπνοῦν, τὸν αὐτὸν στρατηγὸν αὐτὸς μάρτυς ἐκ τρίτης παρίσταται, οὐ μικρὰ σπουδῆ καὶ ταραχῆ αὐτῶ εἰπών.

[204] Σὺ μὴ ἀμελήσης, ἔγειρον, ἀρμένισον, ἄνεμος ἐπιτήδειος ἐστὶν· ἰδοὺ, σὺ καθεύδεις, καὶ ἄλλοι ἀρμενίζουσιν· τότε λοιπὸν διεγερθεὶς καὶ συνεὶς θαυμαστὸς καὶ ἀξιοθέατος ἐκεῖνος, καὶ ὄντως γνήσιος φίλος τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ μάρτυρος ὥς θεῖα ἀποκαλύψει καὶ οὐ κατὰ φαντασίαν τὴν τοιαύτην προτροπὴν τοῦ πλοὸς, αὐτίκα διαναστὰς, καὶ οὐκ ἐτι τινὰ περὶ τούτου διερωτήσας ἤρξατο τοὺς καράβους διατρέχειν, καὶ προσέταξεν ἐξορμεῖν τὰ πρὸς ἡμᾶς· τινῶν δὲ φασκόντων, τῶν ἀνέμων ἐναντίων ὄντων, καὶ αὐτῶν τὰ τῆς ἑορτῆς ἐκεῖσε εὐτρεπίζειν σπουδαζόντων, ποῦ βούλεσθαι ἐφὴ ἐν ἑτέρω τόπω ἐρημοτέρω ἀποφέρειν αὐτούς· εἴτα δὲ ἐκείνου ἐκ τῆς ἐκ τρίτου ἐπιστασίας τοῦ μάρτυρος ἡκριβωμένου ὑπαρχοντος, ἐκ τῆς ἐπιμόνου αὐτοῦ ὀχλήσεώστε καὶ θεωρίας τοῦ ὑπερασπιστοῦ τῆς πόλεως ἡμῶν Δημητρίου, τὸν πλοῦν αὐτῶ ἐπιτήδειον ἔσεσθαι, κωπηλατεῖν πρὸς τὴν ὀρμὴν τοῦ πλοὸς προσέταττεν, καὶ δὴ ὁρᾶ κάραβον, ὥς ἀπὸ τῶν μερῶν χαλκίδος εἰς τὰ προς αὐτοὺς ἀρμενίζοντα εὐθέως, καὶ ἐμνήσθη τοῦ ἐν ἀποκαλύψει λεχθέντος αὐτῶ.

[205] αὐτίκα γοῦν τῆ ἐλασία τῶν καράβων ἐξιόντων, καὶ τοῦ ἀνέμου, ὥς ἔφημεν κατὰ πρόσωπον ὄντος, ἄφνω νεύματι θείω διὰ τῶν πρεσβειῶν τοῦ ἀθλοφόροῦ ἐκ τῶν ὄπιθεν τούτοις οὐριοδρόμος ἄνεμος κατέπνει, καὶ πλεύσαντες ἀρμοδίως καὶ ἀρμενίσαντες εὐθέτως, τῆ ἁγία τετράδι τῆν τῆς αγίας ἑβδομάδος ὥραν ἐβδόμην τὴν θεόρυστον ταύτην κατέλαβον πόλιν διὰ τοῦ ὑπερασπιστοῦ αὐτῆς Δημητρίου ὅθεν τοῦ δεινῶς μελετηθέντοστὲ καὶ στυχηθέντος δράματος τοῦ ἐμφυλίου πολέμου λοιπὸν ἀργήσαντος παρὰ τοῦ μαύρου καὶ τῶν μετ᾽ αὐτοῦ, αὐτίκα φόβω καὶ ἀθυμία συσχεθεὶς αὐτὸς μαῦρὸς, πυρέτω χαλεπότατω ἐκ τῆς ἀθυμίας περιπεσῶν κατέθεικεν ἐπὶ κλίνης ἐπιπλείστας ἡμέρας· ἔνθεν καὶ τῶν ἐντεῦθεν μετέστη, εἰμὴ προρηθεὶς ἀνὴρ πανεύφημος στρατηγὸς, ἀγνωὼν τὸ μελετηθὲν, τοῦτον ἐν λόγοις καὶ ὅρκοις κατησφάλιστο· τὰ δὲ τοῦ ὁραθέντος αὐτῶ, ἤγουν διατυπωθέντα παρὰ τοῦ μάρτυρος περὶ τοῦ πλοὸς, πλείστοις ἀφηγούμενος ἐδημήγορε τὴν σπουδὴν καὶ τὴν πρόνοιαν τοῦ μάρτυρος, ἣνπερ ἐποιήσατο περὶ τῆς πόλεως. Καὶ τότε λοιπὸν τὸν αὐτὸν μαῦρον μετὰ τῶν ἰδίων αὐτοῦ πάντων εκ τοῦ κοῦβερ καὶ τοῦ αὐτοῦ στρατοῦ τοῦ ἐκ τῶν καράβων ἔξω τῆς πόλεως ἐν τοῖς δυτικοῖς μέρεσιν παραφοσσεύειν διετύπωσεν, πρὸς τὸ τοὺς μέλλοντας ἐκ τῶν σκλάβων προσφεύγειν κερμησιάνους ἀδεῶς καὶ ἀνεμποδίστως προσέρχεσθαι, καὶ οὕτως διέμειναν ἡμέρας πλέους.

[206] Μετὰ δὲ ταῦτα κελεύσεως βασιλικῆς φοιτησάσης τῶ λεχθέντι φιλοθέω στρατηγῶ μετὰ τῶν εἰρημένων καράβων καὶ τῶν ἐπι τοῦτο σταλέντων πλοίων ἐπὶ τῆ ἀποκομίσει τῶν πολλάκις εἰρημένων κερμησιάνων, αὐτὸς μαῦρος σὺν τῶν μετ᾽ αὐτοῦ ἀποφύγων τὰ τοῦ θεοστέπτου βασιλέως κατέλαβεν ἴχνη, ἐκεῖσε δέχθεὶς καὶ ἄρχων χρηματίσας. Ἄλλ᾽ οὐδὲ ἐν τοῦτω ἤργησεν θεόβουλος τοῦ Ἀθλοφόρου προμήθεια, ἀλλὰ διὰ τοῦ αὐτοῦ υἱοῦ τοῦ μαύρου τὸ μελετηθὲν κατὰ τῆς ἡμῶν πόλεως ἐξ αὐτοῦ καὶ τοῦ κούβερ εἰς τὰς εὐσεβεῖς ἐμήνυσεν ἀκοὰς φανερώσας αὐτῶ τὴν δολιότητα καὶ φαῦλον πρόθεσιν τοῦ πόλλάκις μνημονευθέντος μαύρου, καὶ ὅτιπερ καὶ ἐν τοῖς θρακώοις μέρεσιν προδοσίαν κατὰ τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς ἐβουλεύσατο πρᾶξαι· καὶ τούτων οὕτως ἀληθως καταφανέντων δι᾽ ὅτι τὰ εἰς μέσον αὑτῶν βεβουλευμένα φυλάττων πολλάκις ὀνομασθεὶς Κούβερ, οὐδενὸς τῶν αὐτοῦ μαύρου ἀνθρώπων πραγμάτων ἐφήψατο, μᾶλλον δὲ τὰς αὐτοῦ γυναῖκας ἐν τῆ αὐτῆ, ἣπερ εῖχον, τιμῆ καὶ πλείω ἠξίωσεν· δὲ λεχθεὶς εὐσεβέστατος βασιλεὺς, ἀεὶ τῶ τὸ κράτος αὐτῶ παρασχηκότι Θεῶ τὰ τῆς αὐτοῦ βασιλείας ἀνατιθέμενος, καὶ αὐτῶ τὸν αὐτὸν μαῦρον καταλείψας, θανάτω μὲν τοῦτον οὐ δέδωκεν, τῆς δὲ ἀξίας ἀποστήσας, ἐν προαστείω μετὰ τῶν ἀσφαλῶν περιώρισε καὶ τῆς ἀρχῆς καὶ τῆς στρατίας, ἢσπερ εἴχεν, ἀπέστησε.

[207] Τίς μὴ θαυμάσει, ἀγαπητοὶ καὶ φιλόχριστοι ἀδελφοὶ, τὸν πόθον καὶ τὴν κηδεμονίαν καὶ συμμαχίαν τοῦ ἀεὶ μνήστου καὶ προστάτου καὶ λυτρωτοῦ τῆς πόλεως ἡμῶν Δημητρίου, ὅτι ἡμῶν ἀμερίμνων καὶ ἀγνώστων περὶ τῆς οἰκείας ἀλώσεως καθεστώτων καὶ τὸν βασιλέα ἡμῶν διὰ τοῦ θεῦ τοὺς καράβους πρὸς συμμαχίαν καὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως ἐνεκαρδίωσεν στεῖλαι ἐνταῦθα καὶ τῆς προθεσμίας τοῦ μελετηθέντος ἐμφυλίου πολέμου καὶ ἀπροσδοκήτου καὶ ἀφύκτου θανάτου ἡμῶν ἐγγὺς ὄντος, τὸν στρατηγὸν πρὸς τὸν πλοῦν διήγειρεν, καὶ τῶν ἀνέμων ἐναντίων ὑπαρχόντων εἰς ἐπιτήδειον εὐπλοΐαν ἤγαγεν καὶ τὰς βουλὰς ἔλυσεν καὶ ἐλπίδας τῶν τὴν ἄλωσιν σκεψαμένων ποιήσασθαι τῆς δουλικῆς αὐτοῦ ταύτης πόλεως· ὄντως χαρᾶς καὶ δακρύων καὶ ὕμνων παμπόλλων μετ᾽ εὐχαριστίας ὑπάρχει καὶ ψυχῶν καὶ σωμάτων ἑόρτιον καὶ τὸ μέγιστον καὶ ἀσύγκριτον καὶ ἀνέκφραστον καὶ τοῦτο τὸ θαῦμα. ἀλλὰ δεῦτε, ἀγαπητοὶ, τὸν εὔσπλαγχνον καὶ πολυέλεον καὶ φιλοικτίρμονα ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καθικετεύσωμεν Θεὸν, ὅπως διηνεκῆ ἡμῶν σωτηρίαν τῆ δουλικῆ αὐτοῦ ταύτη πόλει τὸν ὐπερένδοξον καὶ ὑπερθαύμαστον Ἀθλοφόρον δωρήσηται, ἵνα δι᾽ αὐτοῦ διηνεκῶς σωζόμενοι ἀναπέμπωμεν δόξαν καὶ τιμὴν καὶ προσκύνησιν τῶ πάτρι καὶ τῶ υἱῶ καὶ τῶ ἁγίω πνευμάτι νῦν καὶ ἀεὶ &c.

[Auctor, sese unum dumtaxat Sancti miraculum narraturum præfatur.] Et verborum facultas & figurarum poëticarum solertia & omnis speculationum philosophicarum inventio, quæ etiam certaminum Victoris laudes vel delibare meditantibus sufficiat, capacitatem & mentis & sermonis & auditus & artis in omnibus excedere dignoscitur. Mens enim, quæ supra intellectum sunt, haud assequitur; sermo autem præ rerum copia, quid primum dicat, est anxius; auditus vero acceptioni est impar; ars porro aptæ explanationi per sese haud sufficit. Quæ enim apud Deum facilia sunt, ea apud homines incomprehensibilia existunt; miracula autem Christi martyris Demetrii, quæ, Deo dante, fuere patrata, oratorum philosophorumque artes exsuperant. Verum, quo breves simus, quas dicti oratores philosophique concinnarunt, appositas utcumque expositiones prætereuntes, maxima verbis paucis prosequemur. Id enim, etsi præstitorum ab eo auxiliorum, curationumque factarum partem maximam oblivione obruant, omnino convenit, illudque adeo intellectum omnem ac cogitationem superantis, vere misericordis ac civitatis servatoris Demetrii, quod & ipsum magnum est, miraculum paucis expediemus b.

[195] [Cum ii, qui ex imperii terris ab Avaribus olim fuerant abducti, barbaris commixti] Supra, quemadmodum, Christi amantes, habetis perspectum, Sclavorum ducis, nomine Chatzonis, Avarumque etiam notitiam ex parte dedimus c, eosque omne propemodum Illyricum, illius videlicet provincias, dico autem, Pannonias ambas, Dacias similiter ambas, Dardanias, Mysias, Trebalis, Rhodopes, omniumque etiam Thraciæ adhuc ad murum usque Byzantinum longum principatuum reliquas & urbes & respublicas devastantes ipsummet omnem populum ad eam, quæ hinc Pannoniam versus dissita est, abduxisse plagam, Danubio adjectam d, cujus provinciæ, quod vocatur Sirmium, metropolis olim fuit e. Ibidem igitur, ut dictum est, captivum omnem populum, velut sibi deinceps subditum, prædictus Avarum Chaganus constituit f. Ab eo ergo tempore cum Bulgaris & Avaribus reliquisque gentilibus fuit commixtus, cumque sese inter liberos procrearent atque in populum infinitum maximumque excrescerent; filii autem singuli a patribus indolem generisque studium, moribus Romanis congruum, accepissent g, quemadmodum sub Pharaone in Ægypto Hebræorum auctum est genus, ita & in illis modo haud absimili per fidem orthodoxam sacrumque ac vivificantem baptismum Christianorum aucta est tribus, aliique aliis de majorum suorum solo natali narrantes invicem in cordibus fugæ desiderium accenderunt.

[196] Cum enim ab eo tempore, quo in illorum progenitores a barbaris patrata fuerat devastatio, sexaginta circiter ac amplius anni essent elapsi h, [in populum ingentem excrevissent, hic, victo Avarum Chagano, majorum sedes repetiturus prope Thessalonicam considet;] aliusque jam ibidem novus populus exsurrexisset, maximam autem illius partem temporis lapsu liberam ac jam velut gentem propriam esse, Avarum chaganus concessisset, ut nationi mos est, principem, nomine Cuber i, iis præfecit; qui, cum e quibusdam qui cum eo familiarius conversabantur, populi hujusmodi civitatum patriarum desiderium didicisset, quid agat, circumspicit, omnemque populum Romanum extorrem, aliosque gentiles, id est, secundum quod in Moysaico Judæorum Exodi libro continetur, proselytos una cum eorumdem supellectile atque armis ad sese assumit, hique discedunt ac rebelles chagano fiunt k, ita ut idem chaganus, cum id cognovisset, a tergo ipsos insequeretur; cum vero manus conseruissent, ac post quinque aut sex prælia devictus etiam in duobus abs illis is fuisset, fugam cum relicto sibi populo arripiens ad partes interiores Septemtrionem versus sitas sese confert, adeo ut tandem idem Cuber, cum, relata victoria, præfatum Danubium fluvium cum omni prædicto populo suo trajecisset, ad nostras etiam partes venerit, campumque Ceramesium l occuparit, cumque ibidem consedissent, ii maxime, qui fidei orthodoxæ erant, ad civitates patrias anhelabant, hi quidem ad custoditam nostram a Martyribus Thessalonicensium urbem, alii ad fortunatissimam etiam urbium reginam m, alii autem ad Thraciæ civitates reliquas.

[197] Cum vero hæc populus vellet, dolosæ mentis consiliarii id fraudulenter cepere consilii, [verum, ut ibidem omnis iste populus unitus maneat, ab imperatore princeps ejusdem petit,] ne qui ex iis desideratum locum adirent, sed idem Cuber omnibus, veluti qui commixtim essent egressi, imperaret, eorumque princeps ac chaganus fieret; quod si enim ad illum, qui nobis imperare sortitus a Deo crat, abire niteretur, fore ut populum omnem abs illo abstraheret, dissipatumque eumdem ab imperio alienum efficeret; tuncque ad sceptrorum dominum, quo ei, ut hic cum omni populo, secum existente, manere posset, in specie supplicaret, legavit, postulans etiam, ut, quæ nobis adjacent, Dragobitarum nationes sufficientia eis cibaria subministrare juberentur n; quod & factum est. Atque ita cum plurimi Sclavorum tentoria, ut cibaria eis subministrarent, essent ingressi, hique illos de civitate nostra interrogantes, esse illa ab hac haud procul remota, diligenter didicissent, plurimi jam, qui e Romanis ducebant originem, cum uxoribus & liberis nostram a Deo servatam civitatem ingredi cœperunt; quos statim, qui præfecturam administrabant, ad civitatem imperantem o navibus miserunt.

[198] Cum vero id a prædicto principe illorum Cubero cognitum fuisset, isque latentem in corde fraudem celare non posset, cum consiliariis suis in proprium suum interitum ac judicium consilia contulit, hocque clanculum cepit, [Thessalonicamque etiam dolo occupare hic meditans virum e suis callidum.] ut e principibus suis quempiam, qui præ ceteris vaser ac callidus esset, linguamque nostram & Romanorum, Sclavorum & Bulgarorum calleret, atque, ut uno verbo dicam, qui in omnibus astutus omnigenaque diabolica arte esset instructus, extorris fieret, atque ad civitatem nostram a Deo custoditam, ut reliqui, in speciem aufugeret, ac seipsum fidi imperatoris servum fingeret, plurimumque ad nos, ut eadem, quæ ille, velle deberemus, populum secum adduceret, hincque ac illis artibus, bello civili excitato, civitatem caperet, hic scilicet post hujus expugnationem prædicto Cubero cum familia sua ceterisque principibus sedem figere, hincque, auctis viribus, adversus populos circumjectos arma movere omnibusque dominari, ac bello insulas p & Asiam, adhuc autem & eum, qui imperii habenas moderabatur, aggredi volente.

[199] [nomine Maurum, qui se transfugam fingat, ad civitatem illam mittit. Verum dum hic] Cum hujus igitur consilii voluntatisque facti essent, juramentoque, sese, quod statuerant, facturos, fidem fecissent, unus ex eis, nomine Maurus, ad civitatem nostram profugus, ut apparebat, advenit, ac primum suavibus ac dolosis verbis una cum juramentis eos, qui principatum obtinebant, induxit, ut optima approbationeque digna ad piissimum imperatorem de eo referrent; qui, in omnes beneficus, iis, quæ per illos relata erant, impulsus, eisdem voluntatem suam, scripto honoris causa expressam, consulari ornatu vexilloque q eidem Mauro, quo illum cohonestaret, misso, statim significavit, præcipiens, ut Cermesiani r omnes, qui a prædicto Cubero aufugerent, eidem Mauro subessent: cumque hujusmodi mandatum publicum factum, atque in scriptam ordinariam matriculam s relatum fuisset, exin omnis, qui huc confluxerat, populus eidem Mauro fuit commissus, ipseque eorum dux exstitit; cum vero quidam, qui e Romanorum gente erant, qualis Maurus esset, qui fidem nemini umquam servasset, sed semper præ perversitate, perjuriis & dolo moribus existens pessimis loca multa ac gentes prædatus esset, ac illi fidendum non esse, perspectum haberent; ipse autem ex eorum, qui ad illum veniebant, delatione id intellexisset, illos, qui graves illas insidias, quæ latebant, e moribus habituque manifestabant, capite truncavit, ac uxores eorum, ut voluit, & ubi volebat, vendidit.

[200] [circa Pascha, tumultu in civitate excitato, domini sui voluntatem exsequi statuerat,] Cum hinc Christianorum reliqui structas, quas sciebant, contra civitatem insidias revelare non auderent, & seipsos & civitatem deplorabant, quod nemo ad resistendum ei animos haberet, sed potius etiam ii, qui tunc in speciem aliis præerant, eumdem timerent; ipse enim Maurus centuriones & pentecontarchas & decarchas, quos fraudulento consilio suo conspirantes nactus erat, constituebat, eumque hic viri armati, ut plurimum audaces, qui e publico annonam accipiebant, nocte ac die custodiebant. Id porro etiam consilii ceperant, ut nocte magni festi Sabbati sancti, quando salutaris Christi resurrectionis convivium in communi sumptura esset civitas, tunc cum eo, qui belli erant periti, bellum intestinum concitarent, ignemque in loca præcipua conjicerent, atque ita civitate potirentur.

[201] Qui autem imperium divinitus acceperat, invisibili, [hoc ejus consilium a duce, qui ab imperatore cum navibus mittitur,] quia secundum quod scriptum est, cor regis in manu Dei &, quocumque voluerit, ut aquam, inflectit illud, inspiratione ac nutu, cum nondum, quod dolo contra civitatem meditati erant, exploratum haberet, Sisinnio, caraborum t tunc duci, viro solerti & verbis & moribus & in omnibus Deo acceptum sese reddenti u, præcipere dignatus est, ut cum caraborum militibus, qui ei parebant, civitatem hanc, a certaminum Victore custoditam, ad præfatum Maurum eosque, qui cum eo convenerant, observandum ingrederetur, quo, hujusmodi hic existente exercitu, eos, qui a dicto Cubero stabant, alacrius illuc aufugere eveniret: qui gloriosissimus dux Sisinnius, quod mandatum erat, ad finem perducere volens ab Helladis partibus solvit atque ad insulam Sciathum x die Dominica, sanctum Pascha præcedente, quæ ab omnibus in orthodoxorum civitatibus celebratur, Dominicaque Palmarum appellatur, accessit; cum igitur in dictam insulam, quæ a multis annis habitata haud erat, appulisset, atque e sanctissimis templis, quæ ibidem fuerant, unum sylva obtectum ac frondosum invenisset, exercitui, quem sibi obsequentem habebat, ut unam illius partem expurgaret, divinumque ibidem Officium, quod & factum est, perageret, præcepit.

[202] Sequenti igitur die, quæ sancta erat hebdomadæ Passionis Dominicæ secunda, [quique, ventis contrariis in via detentus,] cum & venti, ut versus nos navigaret, essent contrarii, præstantissimus vir ille totum suum convocatum exercitum hortatus est, ne quis deses esset; reliquam autem omnem templi partem expurgaret, &, quod in eo fuerat, baptisterium sacrum, omnesque, qui sancta Christi recordatione digni essent y, … præpararentur ut secundum consuetudinem festum peragerent; cumque hujusmodi ad illos facta oratio omnibus innotuisset, alacriter templi & saeri baptisterii expurgationi certatim operam dabant, ac alius cum alio tabernacula apte conficiebat, alius cum aliis, quæ ad festum spectarent, instruebat, alius autem rursus ad piscium pecorumve capturam invitabat, atque, ut verbo dicam, universi, prout singulis videbatur, quæ ad festum deinde celebrandum spectarent, præparare sese existimabant, dum omnes quæ prædictus Cuberus & Maurus, iique, qui cum hisce conspirabant, in animo habebant, ignorarent. Postquam vero divinum sanctæ Diei secundæ Officium fuisset peractum, ac omnes cœnati essent gratiasque Deo de more egissent, celeberrimus vir ille, quæ ad stationes & excubias reliquaque omnia, ad custodiam conducentia spectant, diligenter curans, reliquum omnem exercitum jussit quiescere.

[203] Cum vero is statim obdormisceret, pulchris victoriis decoratus Dei martyr Demetrius, [semel tamen, iterum ac tertio, ut vela faciat, ab apparente sibi] qui pro nobis servis indignis ac patria z undequaque laborat ac sollicitus est, salutique nostræ imprimis studet, non in somno, sed in veritate apparet, itaque illi ait: Expergiscere, quid dormis? Vela facias, secundus est ventus. Ipse autem illico, quasi id, quod apparuerat, re etiam vera obtineret locum, eum, qui carabo præerat, qualis ventus esset, rogabat. Hic autem dicebat: Contrarius est, sed & vento hesterno multo vehementior. Cum autem reversus obdormiturus esset, mox etiam idem, præfatum ducem excitans, rursus adstat, latereque percusso, dicit: Expergiscere, dixi tibi, vela facias, secundus est ventus. Surgens igitur eos iterum, qui juxta eum dormiebant, eosque, qui excubias agebant, rogabat, quis esset, qui eum allocutus esset atque ad navigandum excitasset; cum autem omnes, sese quemquam vidisse aut ex aliquo id audivisse, negarent, iterum rogavit, an ventus, secundum quod ei dictum erat, secundus esset: omnes autem, contrarium esse, asseruerunt; de re igitur dicta visaque quid esset, cum dubius hæreret, iterumque præ maxima exercitatione ad breve tempus dormiturus foret, eumdem ducem idem Martyr tertio excitat, haud parvo studio ac contentione ei dicens.

[204] [S. Demetrio monetur,] Tu ne absque cura sis, expergiscere, vela facias, secundus est ventus. Ecce, tu dormis ac alii navigant. Tunc, cum tandem mirabilis ille ac visione honoratus Deique & Martyris amicus vere genuinus esset expergefactus, ac, talem ad navigandum invitationem a divina revelatione, non ab imaginatione, esse, intelligeret, statim surgens, nec quemquam amplius de re illa interrogans carabos percurrere cœpit, atque ut versus partes nostras solverent, præcepit. Cum autem quidam, ventos esse contrarios, seque, ut ad festum spectantia ibidem præpararent, operam dare, assererent, velle se, dicebat, aliquo ad locum præsidio magis destitutum eos abducere. Deinde vero cum is ex tertia Martyris apparitione, sese per assidui illius civitatis nostræ propugnatoris Demetrii interpellationem ac commendationem prospera navigatione usurum, probe nosset, remigari, ut cum impetu ac celeritate navigatio procederet, jussit, carabumque, veluti e chalcidis partibus aa cursum ad ipsos celeriter dirigentem, vidit, illiusque, quod sibi in revelatione dictum fuerat, est recordatus bb.

[205] [ventoque tandem per hujus patro cinium secundo afflante, Thessalonicam appellit, dissipatur,] Cum igitur initio caraborum exeuntium cursui ventus etiam, ut diximus, contrarius esset, derepente nutu divino per certaminum Victoris preces a tergo eis ventus secundus afflavit, cumque convenienter navigassent, opportuneque vela fecissent, hebdomadæ sanctæ die quarta, hora septima ad servatam hanc a Deo civitatem per hujus propugnatorem Demetrium appulere. Unde tandem, quod a Mauro iisque, qui ei adhærebant, indigne paratum formidatumque erat, belli intestini facinore torpescente, timore subito ac consternatione ipse Maurus correptus, cum præ animi dejectione in febrim gravissimam incidisset, in lecto per dies plurimos decubuit. Atque hinc etiam ex hoc mundo abiisset, nisi prædictus vir, dux omni laude dignus, qui, quod meditatum fuerat, ignorabat, eum & verbis & juramentis reddidisset securum. Quæ porro ad illum, qui ei in visione apparuerat, pertinebant, videlicet quæ a Martyre de navigatione ostensa erant, plurimis narrans, studium ac curam, quam pro civitate Martyr gessisset, manifestam faciebat, tuncque tandem, ut ipse Maurus cum omnibus suis, qui a Cubero ejusque exercitu stabant, e civitate, quo Cermesiani, qui e Sclavis fuga evasuri essent, secure atque absque impedimento advenirent, ad partes Occidentales secederet cc, qui carabis præerat, constituit. Atque hoc in statu per dies plures res manserunt.

[206] Post hæc autem cum prædicto Deum amanti duci, ut præfatis carabis navigiisque ad id missis sæpe memoratos Cermesianos alio deportaret, [atque ipsemet Maurus ab imperatore punitur.] mandatum imperatorium allatum fuisset, ipse Maurus una cum iis, qui ei adhærebant, ad imperatoris, a Deo coronati, vestigia accessit, ut illic acciperetur princepsque crearetur. Verum nec hac in re otiata est divinis consiliis instructa certaminum Victoris cura; sed per ipsum Mauri filium, quod contra civitatem nostram & ab illo & a Cubero meditatum erat, in pias aures demisit, fraudem ipsi & perversum sæpe memorati Mauri propositum, eumque præterea in Thraciæ partibus proditionem contra suam ipsiusmet animam meditari, declarans, cumque hæc, quod, quæ inter illos statuta erant, observans sæpe nominatus Cuberus, nihil prorsus ex ejusdem Mauri hominibus aut rebus attigisset, quin potius & ipsius uxores eodem, quem ante habuerant, imo & majori honore prosequeretur, vere ita esse, appareret, prædictus piissimus imperator, semper ipsi, qui ei imperium est largitus, Deo ea, quæ ad regnum suum spectabant, committens, eique eumdem Maurum offerens, neci quidem illum non dedit, sed dignitate orbatum in suburbium, securitatis fide accepta, relegavit, atque a præfectura ac militia, quam habebat, amovit.

[207] Quis, dilecti ac Christum amantes fratres, perpetuo memorandi & protectoris & civitatis nostræ servatoris Demetrii affectum, [Auctoris ad illa annotatatio.] & curam & latam in bello opem non miretur? Quia, cum nos curis vacui propriique excidii haud gnari essemus, imperatori nostro, ut carabos in civitatis auxilium ac salutem huc mitteret, per Deum suggessit, cumque quod meditati erant, civilis belli, inexspectatæque ac inevitabilis necis nostræ præstitutum tempus instaret, ducem ad navigandum excitavit, ventisque contrariis existentibus, secunda navigatione deduxit, consiliaque ac spes eorum, qui civitatis hujus, ei servire gestientis, excidium moliti erant, dissipavit dd. Vere hoc & maximum & incomparabile & ineffabile miraculum cum lætitia & lacrymis & hymnis plurimis, cum gratiarum actione conjunctis, & animo & corpore celebrari meretur. Verum venite, dilecti, clementem ac multum misericordem benignumque Deum ex toto corde oremus, ut huic, quæ eum colit, civitati in salutem nostram continuam gloriosissimum ac maxime mirandum certaminum Victorem concedat, ut per ipsum assidue servati tribuamus laudem & gloriam & adorationem Patri & Filio & Spiritui Sancto nunc & semper &c.

ANNOTATA.

a Caput hoc in codice olim Mazarinæo, e quo integrum, prout apud nos descriptum exstat, lectori hic exhibetur, a fol. 187 usque ad fol. 199 extenditur, sequenti isthoc in fronte titulo affectum: Περὶ τοῦ μελετηθέντος κρυπτῶς ἐμφυλίου πολέμου κατὰ τῆς πόλεως παρὰ τοῦ μαύρου καὶ κούβερ τῶν βουλγάρων, De bello intestino, quod contra civitatem Maurus & Cuber Bulgari occulte fuerunt moliti.

b Quæ toto fere hoc numero ac præsertim ejus initio auctor noster, non raro, etiam alibi, uti hic datam a nobis lucubrationem ejus evolventi patescet, intellectu admodum difficilis, modo suppeditat, adeo obscura atque implexa sunt, ut apposite ea in linguam Latinam convertere sit oppido difficile, nec ulla etiam ratione fieri forsan id a me potuisset, nisi sensus, quem abs illo intendi, e contextu apparet, lucem attulisset.

c Duobus videlicet primis præsentis lucubrationis capp., ac præsertim horum priori.

d Locorum omnium ac singulorum, quæ ab auctore nostro hic nominantur, notitia in Baudrandi aliorumque Lexicis Geographicis passim est obvia, illamque adeo lectori hic exhibere, operæ pretium non reor. Verum quod jam pertinet ad assertum, quo auctor, eorumdem omnium locorum incolas captivos a Sclavis fuisse abductos memoriæ a se supra proditum, hic ait, id omnino accuratum non est, cum supra, videlicet num. 158, eadem loca per Sclavos habitatoribus vacua reddita fuisse, dumtaxat scripserit, idque etiam aliter, quam abductis ad plagam, Pannoniam versus sitam, in captivitatem incolis, fieri certo potuerit, ut nemo non videt. Et vero regionum, quas Sclavi aliique barbari depopulati sunt, incolas omnes in captivitatem non fuisse abductos, sed alios etiam ex his occisos, alios fuga fuisse dilapsos, e Theophane, Zonara aliisque, qui de rebus illis tractant, quisque haud difficulter comperiet; ut auxesi præterea auctor noster verosimillime, ne dicam indubie, usus hic fuerit.

e Vere olim, idque ante auctoris nostri ætatem, uti is hic indicat, Pannoniæ metropolis Sirmium exstiterat. Etenim ante seculum quintum, quo celeberrima isthæc civitas ab Attila fuit eversa, Illyrici universi, non tantum caput, sed & illius, qui amplissimæ huic regioni præfecti prætorii munere præerat, sedes aliquamdiu exstitit, uti apud Farlatum Illyrici sacri tom. 1 pag. 70 & quinque seqq. videre licet; Illyricum autem Pannoniam complectebatur, quemadmodum vel e solis Sexto Rufo & Jornande liquet. Prior enim in Breviario sic habet: Provincias habet Illyricus septem & decem; Noricorum duas, Pannoniarum duas, Valeriam, Saviam, Dalmatiam, Mæsiam, Daciarum duas; & in diœcesi Macedoniæ sunt septem; Macedonia, Thessalia, Achaia, Epiri duæ, Prævalis & Creta; posterior vero de Success. Reg. ac temp. lib. 1 ita scribit: Illyricus autem cuncta per partes quidem & membra devincta ad unum tamen corpus aptata est; quæ habet intra se provincias decem & octo; hæ sunt: Norici duæ, duæ Pannoniæ, duæ Valeriæ, Savia, Dalmatia, Mæsia superior, Dardania, Daciæ duæ, Macedonia, Thessalia, Achaia, Epirus, Prævalis, Creta. Licetporro Sextus Rufus, contra ac Jornandes facit, provincii Illyrici Dardaniam, quod hæc forte illius ætate provinciæ nomen nondum obtinuisset, haud accenseat, ambo tamen Pannoniam, aut, si mavis, ambas Pannonias, inferiorem nempe ac superiorem, Illyrico adscribunt. Ceterum cum inter Illyrici provincias etiam recenseant Prævalim, supra hic errore, ex amanuensium incuria profecto, τριβάλεως scriptum, puto, vocabuloque huic πραιβάλεως aut certe πρεβάλεως substituendum. Prævalis enim, uti e recitatis Sexti Rufi & Jornandis verbis liquet, nota est Illyrici provincia seu etiam, quæ pars Dalmatiæ aliquandiu fuit, regio; Trebalis autem non item.

f Non Chatzonem, paulo ante hic memoratum, qui Sclavorum dumtaxat, non autem etiam Avarum, dux fuisse videtur, sed eum ipsum Avarum Chaganum, qui a Sclavis, cum a Thessalonica sub Chatzonis ductu a sese obsessa recedere fuissent compulsi, pollicitationibus ac donis (Adi cap. 2) in auxilium fuit vocatus, ab auctore nostro hic designari existimo; licet autem hic, quod supra num. 158 a Sclavis factum scribit, Avaribus hoc loco eorumque Chagano adscribat, sibimetipsi propterea contrarius æstimari haud debet; Sclavis enim, dum, quod num. 158 narratur, in Illyrico gesserunt, Avares etiam, quibus fœdere illi conjuncti partimque etiam paruisse videntur, numero non paucos fuisse admixtos, eorumdemve saltem seu imperio seu impulsu Sclavos illud gessisse, verosimillimum fit ex iis, quæ de ambabus illis nationibus apud scriptores proxime laudatos aliosque memoriæ prodita inveniuntur.

g In hæc auctoris nostri Græca verba, παῖς δὲ παρὰ πατρὸς ἔκαστος τὰς ἐνεγκαμένας παρειληφότων καὶ τὴν ὀρμὴν τοῦ γένους κατὰ τῶν ἠθῶν τῶν Ῥωμαίων, errorem irrepsisse ex amanuensium oscitantia, in animum induco; iis interim Latinam, quam sensus maxime exigere videbatur, interpretationem attribui; quod si quis meliorem attulerit, eam lubentissime amplectar.

h Devastatio ab auctore nostro & hic & supra cap. 1 memorata, qua innumera hominum multitudo ex imperii terris, uti hic mox is retulit, in captivitatem fuit abducta, verosimillime, uti in Annotatis, cap. isti subnexis, jam docui, sub Constante tertio, aut altero e binis ejus successoribus, Constantino Pogonato & Justiniano Rinothmeto seu secundo, evenit. Imo vero, quo etiam aliquanto propius eventus illius epocham utcumque modo determinem, Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus, indubie ad annum usque 681, uti ex iis, quæ in Commentario prævio num. 23 in medium adduxi, liquet, vitam protraxit, eamque verosimillime, quemadmodum jam supra docui, ante annum 700, imo etiam, ne alioquin præsul ille (annotata lucubrationis ejus cap. 14 ad lit. h subnexa, consule) ad ætatem nimis provectam pervenisse sit dicendus, ante annum 690 terminarit: ex iis autem, quæ auctor noster anonymus tum præfationis in modum (adi, quæ lucubrationis Joannis Thessalonicensis cap. ultimo ad lit. g subnexui, Annotata) lucubrationi suæ præmittit, tum hujus cap. tertio refert, præfata devastatio tunc primum, cum dictus Thessalonicensis archiepiscopus ab obitu suo haud multum esset remotus, accidisse videtur ac proin inter annum circiter 680 & annum 690. Jam vero, cum hæc ita habeant, eaque, quæ cap. præsenti auctor noster deinceps narrat, annis amplius post eamdem devastationem sexaginta, prout hoc loco ait, evenerint, consectarium fit, ut ante annum circiter 740 horum epocha figenda haud sit. Imo vero nec ante seculi octavi finem circiter seu tempus, quo Constantinus septimus, Irenes filius, imperii habenas tenuit, statuenda isthæc videtur. Ita autumo, quod ab ordine, quo quæque gesta sunt, auctor noster in narrando recedere nullo ex capite videatur, ea autem, quæ cap. præcedenti memoriæ prodit, sub Constantino, Irenes filio, seu seculo octavo ad finem jam inclinante evenerint, uti docui in Annotatis cap. isti ad lit. t subnexis.

i Principis hujus, qui, quemadmodum e capitis præsentis titulo supra in Annotatis ad lit. a recitato, intelligitur, Bulgarus exstitit, mentionem nuspiam apud scriptores alios invenio; Cubrati quidem, genere Bulgari, qui sub Heraclio seu seculo septimo, ad mediam sui partem nondum provecto, contra Avarum Chaganum rebellavit, ac cum populo, quem ab eo acceperat, sedibus patriis relictis, ad Romanos seu Heraclium secessit, S. Nicephorus, patriarcha Constantinopolitanus, in Breviario historico, Parisiis anno 1648 edito, pag. 16 mentionem facit. Verum etsi ita non pauca sane Cubrato, quæ mox infra auctor noster anonymus Cubero, Nicephorus adscribat, satque præterea Cubrati & Cuberi nomina affinia sint; quo minus tamen hic cum illo unus idemque dicatur, ætatis, qua ambo floruerunt, diversitas impedit. Cubratus enim, uti ex jam dictis liquet, seculo septimo floruit; Cuberus autem seculo octavo & quidem verosimillime multum jam provecto, nisi forte quis velit, quæ mox de Cubero auctor noster anonymus subjungit, perperam abs hoc iis affici notis Chronicis, ex quibus, ut seculo octavo multum jam promoto evenerint, consectarium fit, quemadmodum in Annotatis ad lit. præced. jam docui.

k Græca hæc verba, καὶ ἀντάρται καταλέλεκται τοῦ χαγάνου γίνονται, Latine interpretatus sum, Ac rebelles chagano fiunt, nulla habita ratione vocabuli καταλέλεκται, quod quid hic significare queat, haud perspicio.

l Nominis hujus campum seu planitiem, quæ haud procul a Thessalonica sita fuerit, nuspiam invenio. Verum non est, cur id mirum cuiquam accidat, cum nec planities omnes seu campos commemorare soleant Geographi, nec singulos suis nominibus distinctos tabulæ Geographicæ, utut etiam accuratæ, exhibere.

m Ita etiam scriptores Græci alii Constantinopolim per tituli honorarii modum subinde appellant.

n Dragobitæ ergo, si vera hic memoret auctor noster anonymus, jam ante illud tempus, quo Cuberus cum suis in Campo Ceramesio consedit, haud procul a Thessalonica sedes habuerint. Illi porro Dragobitæ seu, ut supra etiam ab auctore nostro hoc nomen exaratur, Drogobitæ Sclavica etiam, ut supra loco non uno tradit, natio fuerunt, ortique verosimillime ex iis, quos Russis tributarios fuisse, Constantinus Porphyrogenitus lib. De administrando Imperio cap. 9 scribit, Drungubitarumque nomine distinguit, nullam interim Dragobitarum seu Drogobitarum, qui verosimillime,ut jam dixi, e Sclavis hisce orti sunt, mentionem vel ibidem vel alibi uspiam faciens.

o Id est, Constantinopolim, ut supra adhuc monui.

p Auctor noster verosimillime non alias hic intelligit insulas, quam quæ in Mari Ægeo, quod modo Archipelagus vocatur, magno numero sitæ sunt.

q Ita hic vocabula Græca ὡρατίωνα ὑπάτου καὶ βάντον interpretatus sum; postremum enim e binis illis vocabulis idem, quod βάνδον, apud scriptores haud paucos, uti ad hanc vocem in mediæ & infimæ Græcitatis Glossario apud Cangium videre licet, Vexillum significans, hoc loco significare e sensus contextu est visum; quod autem ad primum pertinet, Lipomanus quidem in Metaphrastica Sancti nostri Passione, quam supra loco tertio dedimus, duo hæc vocabula ὑπατικὸν ὁρατίωνα Latine interpretatur Consularia insignia, verum mihi præ voce Insignia vocabulum Ornatus placuit, quod ab auctore nostro, non ὁρατίωνα, uti a Metaphraste fit, sed ὡρατίωνα efferatur, hocque vocabulum deductum videri queat ab adjectivo ὡραῖος, quod idem, quod Latine pulcher aut decorus, significat.

r Ita scilicet seu Sclavi seu Bulgari seu etiam alii quicumque, qui Cubero parebant, idcirco indubie hic vocantur, quod in campo Ceramesio, a Thessalonica haud procul dissito, in quo, ut auctor noster supra docet, consederant, sedes haberent.

s Ut, cur bina Græca vocabula Ματρίκιον & ἐνόρδινος Latine hic interpretatus sim ordinaria matricula, perspectum habeas, adi ad primum e binis illis vocabulis & ad vocabulum ὄρδινον in Mediæ & infimæ Græcitatis Glossario Cangium.

t Vocem hanc iterum in significatione, quam in Annotatis, cap. præcedenti ad lit. r subnexis, memoravi, ab auctore nostro hic usurpari, e sensus contextu liquet.

u Nec ducem Sisinnium, nec Maurum, cui, quæ ab auctore nostro cap. præsenti narrantur, conveniant, apud ullos scriptores alios invenire quivi.

x Sita hæc est in mari Ægeo seu, ut modo vocatur, Archipelago ad oram Thessaliæ. Videsisad vocabulum Sciathus in Lexico Geographico Baudrandum, ibidemque invenies, insulam illam, quam tum, cum ea, quæ cap. præsenti narrantur, evenere, incolis destitutam fuisse, auctor noster post pauca memoriæ hic prodit, modo etiam arce esse munitam.

y In codice olim Mazarinæo voces aliquot hoc loco adeo exesæ sunt, ut nulla plane ratione legi potuerint; reliquis autem, quem contextui conformiorem existimavi, sensum in versione Latina attribui.

z In codice olim Mazarinæo voces iterum aliquot exesæ hic sunt, idque ita, ut non magis, quam de quibus ad lit. præced., legi queant, eo tamen discrimine, quod, quæ hoc loco exesæ sunt, sensui, ut apparet, haud officiant.

aa Chalcis, quemadmodum Baudrandus in Lexico Geographico docet, urbs est Eubææ insulæ, in Archipelago sitæ, primaria; hæc autem insula ab iis, qui e Sciatho Thessalonicam navigant, a tergo relinquitur.

bb Quia nimirum, ut sibi in visione dictum fuerat, ventum esse Thessalonicam navigantibus secundum, e navi, quæ celeri cursu ad ipsos e Chalcide seu Eubæa properabat, certissime intelligebat, uti cuique ex iis, quæ de insula Eubæa ad lit. præced. notavi, manifestum esse debet.

cc Ita hic verbum παραφοσσευεῖν, quod in nullis prorsus lexicis invenire licuit, interpretatus sum, significationem, quam sensus exigere videbatur, illi attribuens.

dd Æqui iterum lectoris judicio permitto, quæcumque cap. præsenti prodigiosa occurrunt. Observari tamen velim, potiorem & ea, & quæ cap. proxime antecedenti occurrunt, fidem mereri, quam quæ tribus primis capp. narrantur: illis enim, at non item hisce, auctor æqualis exstitit, uti partim ex ipsis hujus verbis, num. 185 occurrentibus, partim ex ætate, qua quæque secundum supra annotata evenere, fas est colligere. Adi etiam Commentarium prævium num. 24.

* an non ἀνατεθειμένω?

CAPUT VI.
Cyprianus episcopus, a Sclavis captus, mirabili modo a S. Demetrio in libertatem asseritur.

a

Γέγονέ τις ἐξ Ἀφρικῆς ἀνὴρ, ὡς μὲν συνετὸς, ὡς δὲ τὰ θεοσεβὴς, καὶ πολὺς μὲν τὴν ἀρετὴν, ἀρχιερατικῷ δὲ κοσμούμενος ἀξιώματι· ὄνομα τούτῳ Κυπριανὸς· οὗτος τὴν πρὸς βασιλίδα τότε διά τινας χρείας στελλόμενος περίπου τοὺς τῆς Ἑλλάδος τόπους ἀπροσδόκητα τῷ τῶν σκλαβινῶν ἔθνει ἐνήδρευται. Ἀπάγεται τοίνυν τῇ σφῶν χώρᾳ ἀνδράποδον ο κατ᾽ ἄμφω σεμνὸς καὶ πολιὸς ἐκεῖνος ἀρχιερεύς. Ἐντεῦθεν αὐτῷ δουλεία βαρβαρικὴ, καὶ δούλος βαρβάρου δεσπότου καὶ ἀκαθάρτου καὶ ἄντικρυς μιαιφόνου θηρὸς θύτης καὶ οἰκονόμος τῆς καθαρᾶς καὶ ἀναιμάκτου θυσίας, καὶ τῶν λογικῶν τοῦ Χριστοῦ θρεμμάτων ποιμὴν καὶ διδάσκαλος, κόφινος ἐπὶ τῶν ὤμων αὐτῷ κατ᾽ ἑκάστην, καὶ κόπρους τῆς βαρβαρικῆς ἱπποστασίας ἐκφόρησις. Πληγαὶ κατὰ νώτων, πληγαὶ κατὰ κόῤῤης, κατὰ σιαγόνος ῥαπίσματα ὁπότε δῆτα ἐξαποκναίη τῷ χρόνῳτε, καὶ πολλῷ τοῦ τῆς δουλείας βάρους (ὢ βάθους τῶν σῶν κριμάτων, λόγε Θεοῦ ἀνεξίκακε) πρεσβυτικὴ ἐκείνη, καὶ ἱερὰ πολιά, καὶ ἦν τῷ βαρβάρῳ ὡς λαὸς ἀρχιερεύς τρόπον ἕτερον.

[209] Ποῦ γὰρ διαστέλλειν οἶδεν βάρβαρος ἐκείνη ψυχὴ ἀνὰ μέσον ἱεροῦ καὶ βεβήλου ὥς μὴ ἅπτεσθαι τοῦ Χριστοῦ Κυρίου, καὶ ἀπηνέστατα πονηρεύεσθαι; τί τὸ μετὰ ταῦτα; αἵρει πρὸς οὐρανὸν τὸ ὄμμα μαστιγίας ἐκείνος ἀρχιερεὺς, μετακαλεῖται τὴν ὕψωθεν βοήθειαν· καὶ ταχὺ αὐτῷ ἀνατέταλκε τὰ ἰάματα, καὶ ῥύστης ἐξ ὑψωμάτων δόξης ἀποστέλλεται ταχινώτατος· νύξ καὶ κατὰ γῆν κατέδαρθεν ἀρχιερεὺς. Καὶ τοίνυν ὄναρ αὐτῷ θαυμάσιον μάρτυς ἐφίσταται· ἑώρα γὰρ, καὶ ἰδοὺ, ἀνὴρ ἐνδεδυμένος πανοπλίαν στρατηγικὴν, ἔφιππος, ξιφηφόρος, νέος ἅμα καὶ χαριέστατος· καὶ εἰ τῆς αἰχμαλωσίας ἀπαλλαγῆναι βούλει, καὶ τῶν δεσμῶν, φησὶν, ἀκολούθει μοι. Γνωρίζει τούτῳ καὶ ὄνομα καὶ πατρίδα καὶ ἀξίωμα, ὅτι τε Δημήτριος καλεῖται, καὶ Θεσσαλονίκη τούτῳ πατρὶς, καὶ στρατιώτης τυγχάνει, λαμπρὸν καὶ τὸ ἀξίωμα περικείμενος. Λύεται παραχρῆμα τῶν δεσμῶν ἀρχιερεὺς, καὶ ποδῶν εἶχε τάχους, τῷ φανέντι ἀκολουθεῖ.

[210] Ἡμέρα παρῆλθεν πρώτη, δευτέρα παρῆν, καὶ μετ᾽ αὐτὴν τρίτη, καὶ καθεξῆς ἄχρι καὶ τῆς ὀγδόης, ποδηγετοῦντος τοῦ μάρτυρος· καὶ κατὰ Θεσσαλονίκην ἀρχιθύτης, ἰδοὺ καὶ ὁδηγὸς ἀφανής· εἰσήει τὴν πόλιν, πυνθάνεται τίς ἐν αὐτῆ στρατιώτης, διηγούμενος ὅπως αὐτὸν τῆς αἰχμαλωσίας λυτρώσοιτο· εἰσέτι γὰρ τρόποις Οἰκονομίας κεκάλυπτό οἱ τὸ τῆς μαρτυρικῆς θαυματουργίας μυστήριον, ὡς ἔτι μᾶλλον δημοσιεύοιτο τὸ τεράστιον, καὶ μεγαλύνοιτο τᾤ μάρτυρι τὸ θαυμάσιον· ὡς γοῦν πρὸς γνῶσιν οἱ ἀκούοντες γένοιντο, ὡς τὰ τοῦ πράγματος θαυματουργία μαρτυρικὴ, εἰς αὐτὰ τοῦτον ἄγουσι τοῦ μάρτυρος τὰ θεῖα ἀνάκτορα· δὲ ἅματε εἰσιείη καὶ τῇ εἰκόνι τὸν μάρτυρα ἴδοι καὶ ξιφηφόρον ὁμοῦ καὶ ἱππότην θεάσοιτο, αὐτὸν ἐκείνον τὸν φανέντα οἱ παρευθὺ ἀναγνωρισάμενος· τότε δὴ τότε ἀποκαλύπτεται αὐτῷ τὰ τοῦ θαύματος, καὶ πεσὼν εἰς πρόσωπον ἠνθωμολογεῖτο τὰ χαριστήρια Θεῷ καὶ τῷ Μάρτυρι.

[211] Καὶ νῦν ἔγνων, ἐβόα, ὅτι ἀπέστειλε κύριος τὸν μάρτυρα αὐτοῦ, καὶ ἐῤῥύσατό με ἐκ χειρὸς τῶν θλιβόντων με, καὶ ἀπὸ, πηλοῦ ἰλύος· καὶ ἔστησεν ἐν εὐρυχώρῳ τοὺς πόδας μου, καὶ τά διαβήματὰ μου κατεύθυνε. Σίδηρον διῆλθεν ψυχή μου τὸν τῶν δεσμῶν· αἱ χεῖρες μου αὗται ἐν τῷ κοφίνῳ ἐδούλευσαν· ἀλλὰ νῦν, ἰδού, αἵρω ταύτας μετ᾽ εὐφροσύνης ὅθεν βοήθειά μου ἐλήλυθεν· καὶ στόματι μὲν Θεὸν ἐμεγάλυνεν, ἐξ ὀμμάτων δὲ τὸ ὑποκείμενον τοῦ νεὼ κατέβρεχεν ἔδαφος· κρουνηδὸν γὰρ αὐτῷ κατέῤῥει τὸ τῆς χαρᾶς ὁμοῦ, καὶ κατανύξεως δάκρυον· ἐντεῦθεν πόλις πᾶσα ἑορτὴν ἄλλὴν τῆς τηλίκης θαυματουργίας ἐκρότουν τῷ μάρτυρι, καὶ τὸ τεράστιον ἐμεγάλυνον.

[212] δὲ ἀρχιερεὺς ἐκεῖνος Κυπριανὸς, αἰχμάλωτος, δέσμιος, ἐλεύθερος ἐν τῷ μάρτυρι τὴν Κωνσταντίνου μετὰ ταῦτα καταλαβὼν ἧ, τὰ τῆς προθέσεως τούτῳ τὰ τῆς αἰχμαλωσίας κατήπειγε, κᾀκεῖ τὸ ἐπ᾽ αὐτῷ τοῦ Δημητρίου θαυμάσιον, διηγησάμενος, καὶ παῤῥησιασάμενος. Ἐπεὶ καὶ αὖθις τῷ σφετέρῳ ποιμνίῳ γένοιτο, τὸν μέγαν ὡσπερεὶ δεξιούμενος τῆς ἀπολυτρώσεως ναὸν ἐγείρει ἐπὶ τῷ Θείῳ τούτῳ ὀνόματι, καλλύνει, λαμπρύνει τοῦτον· ἀλλὰ γὰρ καὶ μαρμάρων ἐπεὶ εἰς χρείαν καθίσταται ὡς δι᾽ αὐτὼν φαιδρότερον κατακαλλύνει τὸ μάρτυρι τὸν ναὸν, εὑρίσκει τοῦτον συνέριθον· φαίνεται γὰρ αὐτῷ, καὶ τὸ ἐν τῷ λιμένει πλοῖον προσκεῖλαν ἄρτι φάσκει ἑωράμενος, τῶν ἐν χρείᾳ ἔση ἐπιτυχὲς· πρόσεισι τῷ ναυκλήρῳ τὴν ζήτησιν τῶν μαρμάρων ποιούμενος.

[213] Ἐθελοψευδὴς ναύκληρος γίνεται, καὶ τὸ ζητούμενον μὴ ἔχειν διἳσχυρίζεται· παύεται ἀρχιερεύς τῆς ζητήσεως· αὖθις μάρτυς καὶ τόπον δείκνυσι τοῦ πλοίου αὐτῷ, ὅποι αἱ μάρμαροι, ὁπόσαι, καὶ ὁποίαι, καὶ τόπον τούτων, καὶ ἀριθμὸν, καὶ ὄνομά οἱ προσημηνάμενος, καὶ ὅτι τὰς, ἅς ναύκληρος φορτηγεῖται τῷ πλοίῳ μάρμαρους ὀνόματι τοῦ ἀδελφοῦ καὶ συμμάρτυρος βίκτορος ταύτας ὠνήσατο, καὶ ὅς ἑτέρας εὑρὼν ταύτας αὐτῷ ἐδωρήσατο. Πάλιν ἀρχιερεύς τῷ ναυκλήρῳ, καὶ ὄνομα σημαίνει καὶ τόπον, καὶ μέτρον, καὶ εἶδος, αἵ, καὶ ὅσαι καὶ ὁποίαι αἱ μάρμαροι, καὶ ὡς δωρηθεῖεν αὗται Δημητρίῳ τῷ μεγάλῳ πρὸς βίκτορος τοῦ συμμάρτυρος. Ὡς γοῦν οὕτως ἀκούσοι ναύαρχος συνῆκεν ὡς οὕτω βούλεται προβλεπτικὴ χάρις τοῦ μάρτυρος, καὶ παραυτὰ τὰς μαρμάρους δίδωσι τῷ ἀρχιερεῖ.

[214] Καὶ τὸ ἔργον οὕτω τῆς τοῦ ναοῦ περικοσμήσεως εὐθὺς συμπεραίνεται· τίς δὲ ἐξαριθμήσειε νοῦς; ποῖος δὲ λόγος ἐκδιηγήσεται τὰς τῶν αἰχμαλώτων ἀναῤῥήσεις ἐκ πάσης χώρας βαρβαρικῆς, ἅς μέγας καθ᾽ ἑκάστην ἐπιτελοίη σχεδὸν, τοὺς μὲν ἐλευθερῶν ἐξ αὐτῶν δεσμῶν παραυτὰ, καὶ πρὸς τὸ οἰκείοις φεύγειν ποσὶν ἀφιεὶς, τοὺς δὲ ἐπόχους τῷ σφετέρῳ ἵππῳ ἀνελαφριζόμενος, φαινόμενος ἔφιππος, τῶν φρουρῶν τὰς μὲν ἀνοίγων ἀοράτως, τὰς δὲ καὶ ἀσαλεύτους κλεῖθρα καὶ σφραγῖδα διατηρῶν τῶν δεσμίων ἀποκενῶν, καὶ πόλεως τῆς οἰκείας ἄχρι Θεσσαλονίκης ἀεριους ὥσπερ τούτους ἀνασωζόμενος, ὡς ἐντεῦθεν καίποτε τὸν δεσμοφύλακα τοὺς δεσμίους μετροῦντα κεκλεισμένους εἴσω φρουρᾶς, ἐπεὶ τινὰς ἀπωλέσει, οὕς μέγας ἐξήρπασε τῶν δεσμῶν, διαπορούμενος * εἰπεῖν.

[215] Τί τοῦτο; μήποτε καὶ αὖθις ἐκ βουλγάρων κλέπτης τῇ φυλακῇ ἐπεδήμησε, καὶ δεσμίους ἐξήρπασεν; ἢδει γὰρ ὡς πολλάκις τῷ μάρτυρι πολλοὺς δεσμίους ἐκ τῆς φρουρᾶς ἐζημίωτο· ἑωρᾶτο γὰρ καὶ τοῖς βαρβάροις ἱππαζόμενος μέγας οἷς οἶδε λόγοις, φέρων αἰχμάλωτον ἔποχον, καὶ τὸν ἁρπάζοντα, κλέπτοντα, καὶ διωκόμενον ἅμα καὶ φεύγοντα, θαυμασίως ἐσχηματίζετο. Ἀλλὰ τί σοι τῷ μεγάλῳ τοῦ Χριστοῦ στρατιώτῃ; τί σοι τῷ συμπαθεστάτῳ καὶ φιλοπατρίδι ἀντιδοίημεν λαός σου τῆς εἰς ἡμᾶς σου κηδεμονίας, τῆς εἰς ἡμᾶς πολλῆς σου χρηστότητος;

[Cyprianus episcopus Afer e captivitate, in quam inciderat,] Vir quidam fuit ex Africa tum perspicax, tum rerum divinarum cultor, ac multæ quidem virtutis, archiepiscopi autem dignitate ornatus. Nomen ei erat Cyprianus b. Hic tunc ad civitatum reginam negotiorum quorumdam causa missus circa Helladis loca inexspectato a Sclavorum gente insidiis captus est c. Ad eorum igitur terram, manibus ambabus vinctis, in mancipium abducitur venerabilis ille ac canus archiepiscopus. Exin barbarica ipsi servitus fuit d, cumque heri barbari ac impuri servus esset, atque apud sanguinariam feram puræ ac incruentæ hostiæ sacerdos ac dispensator, spiritualiumque Christi alumnorum pastor ac magister detineretur, quotidie ipsi in humeris cophinus, stercorisque ex equino barbari stabulo exsportatio incumbebat. Plagæ in dorso, plagæ in capite, atque in maxilla alapæ, dum tandem servitutis & diuturnitate & gravitatis excessu (o judiciorum tuorum, clemens Dei Verbum, profunditas!) deficeret senilis illa ac veneranda cæsaries, eratque barbaro archiepiscopus nova rerum conversione veluti e plebe unus.

[209] [ab apparente sibi S. Demetrio eripitur, vinculisque liber] Ubi enim barbara illa anima inter sacrum & profanum possit distinguere, ut Christum Domini non tangat, inclementissimeque tractet? Quid vero post hæc? Archiepiscopus ille, ad mancipii conditionem redactus, oculos ad cælum levat, auxilium supernum implorat: ac statim ei curatio affulsit, liberatorque e gloriæ altitudine celerrime demittitur. Nox erat atque humi archiepiscopus dormiebat. Somnium igitur mirabile ei Sanctus immittit. Visione enim afficiebatur, &, ecce, vir, armatura militari indutus, equo insidens, ense instructus, juvenis simul ac facie lætissimus, atque, dicebat, si captivitate & vinculis liberari vis, sequere me. Declarat ei suum & nomen & patriam & dignitatem, seque adeo Demetrium vocari, Thessalonicamque ei patriam esse, militemque existere dignitate etiam illustrem. Liberatur illico vinculis archiepiscopus, & quam posset celerrime eum, qui ei apparebat, sequebatur.

[210] [haud procul a Thessalonica mirabili modo sistitur.] Dies prima transiit, secunda aderat ac post hanc tertia & sic deinceps usque ad octavam, ducem itineris se præbente Martyre, jamque prope Thessalonicam erat archiepiscopus, &, ecce, evanescit viæ dux: civitatem ingreditur, quis in ea sit miles, rogat, narrans, qui eum a captivitate liberasset; adhuc enim e Providentiæ ordinatione miraculi, a Martyre patrati, mysterium ipsum latebat, ut adhuc magis divulgaretur prodigium, Martyrique ad gloriam cederet miraculum. Simulatque igitur audientes in cognitionem rei, per factum a Martyre miraculum patratæ, venerunt, ad ipsam illum sacram Martyris basilicam deducunt; statim autem atque esset ingressus, ac in Icone Martyrem vidisset, simulque & ense instructum & equo insidentem conspiceret, esse illum, qui sibi apparuisset, asseverabat. Continuo ei, quæ ad miraculum spectarent, manifestata sunt, cadensque in faciem Deo & Martyri gratias agebat.

[211] Et nunc, exclamabat, Martyrem suum misisse Dominum, [Deo idcirco ac Martyri in civitate illa, gratias agit,] meque e manu affligentium me ac de luto fæcis liberasse, pedesque meos in loco patenti posuisse ac gressus meos direxisse, cognosco. Anima mea pertransivit vinculorum ferrum, ipsæ manus meæ in cophino servierunt; sed, ecce, nunc illas cum lætitia elevo, unde mihi auxilium venit. Ac Deum quidem ore magnificabat, oculis autem subjectum templi solum madefaciebat; ei enim præ lætitia simul & compunctione lacrymæ, scatebræ in modum manantes, effluebant. Hinc novam civitas tota tanti prodigii festivitatem celebrabat Martyri, miraculumque extollebat.

[212] Ille autem archiepiscopus Cyprianus captivus, vinctus, [reversusque deinde in patriam templum ei ibidem, mirabiliter iterum] liber in Martyre, Constantinopolim post hæc properans, quæ ei ante captivitatem fuerant proposita, curavit, miraculum etiam ibidem, quod ei a S. Demetrio obtigerat, enarrans libereque divulgans. Postquam porro rursus ad ovile suum venisset, templum ingens, veluti de redemptione sua Magno e gratias agens, divino illi nomini excitat, illudque & ornat & illustrat. Verum cum & marmora, ut per ea Martyri templum ornaret splendidius, opus ei essent, socium in labore illum invenit. Ei enim apparet, seque appulsam in portu navim, quæ necessaria futura contineret, jam nunc vidisse, nunciat. nauclerum, ut in marmora inquirat, accedit.

[213] Mox audacter mentitur nauclerus, seque, quod quærebatur, [opem ferente Sancto, excitat, splendidissimeque exornat.] non habere, affirmat. Ab inquisitione desistit archiepiscopus. Iterum Martyr & locum navis, quo marmora serventur, ei ostendit, quanta ac qualia sint, situmque illorum & numerum & nomen eidem exponens, ac illa, quæ nauclerus navi veheret, marmora fratris ipsius ac commartyris victoris, qui & illa, inventis aliis, ei dabat, nomini esse mercatum. Rursus archiepiscopus nauclero & nomen & locum & mensuram & figuram & quot ac qualia sint marmora, & qui magno Demetrio a Victore f co commartyre data sint, edicit. Cum ista igitur nauclerus audivisset, quid ita futura prospiciens Martyris gratia vellet, intellexit, statimque marmora archiepiscopo largitur.

[214] Atque ita ornandi templi opus brevi perficitur g. [Hinc Demetrii a captivorum, quos prodigiose liberavit,] Quæ autem mens enumeret, qualisve sermo exponat captivorum ex omni barbarica regione liberationes, quas quotidie fere operatus sit Magnus? Alios quidem ex ipsis vinculis statim liberans atque, ut propriis pedibus aufugerent, dimittens, alios vero, cum vehi indigerent, equo suo impositos sub equitis habitu, carcerum quidem aliis invisibiliter apertis, aliis autem etiam quantum ad vectes & seram, cum vinctis eos vacuaret, servatis intactis, ad usque etiam propriam civitatem suam Thessalonicam veluti per aëra vectos, præstans incolumes, adeo ut carceris custos, cum, vinctorum, qui custodiæ mancipati erant, computo inito, quosdam, quos Magnus e vinculis eripuerat, amisisset, nescius, quid ageret, aliquando etiam dixerit.

[215] Quid hoc? Num iterum ergo e Bulgaris fur carcerem fuit ingressus vinctosque abripuit? Noverat enim, qui sæpe a Martyre, multis e custodia eductis, damnum pateretur; nam & a barbaris Magnus fuit conspectus, cum equo vectus, [multitudine celebrandi occasio hic arripitur.] quibus novit, modis captivum, vecturæ indigum, deferens & rapientis seu furantis, & persequentis simul ac fugientis speciem referret. Verum quid tibi magno Christi militi, quid tibi commiserantissimo ac patriæ amanti nos populus tuus ob tuam erga nos curam, ob magnam tuam erga nos benignitatem retribuemus?

ANNOTATA.

a Caput hoc titulo simul & initio in codice olim Mazarinæo est mutilum, quod ex hoc post pag. 199 folium unum alterumve sit excisum, licet interim paginarum series, quod hæ non prius, quam factum hoc fuisset, numeris fuerint distinctæ, interrupta haud sit; quæ autem huc spectantia in præfato codice restant, a fol. 200 usque ad fol. vers. 203 excurrunt. Porro dictum caput e codico nostro Græco ✠ Ms. 193, in quo a fol. verso 81 usque ad fol. vers. 83 e Leonis Allatii Ms. descriptum exstat, lectori hic exhibetur; licet autem illud narrationis prolixioris, quod Joannes Stauracius adornavit, compendium dumtaxat sit, non autem ipsa prolixior auctoris nostri anonymi narratio, a nobis tamen, cum hanc integram haud habeamus, præfati nostri anonymi nomine illud hic editur, quod ab eo equidem, quæ complectitur, primum litteris commendata fuisse videantur, certeque a primæva ejusdem narratione in substantia haud differat, uti argumento esse potest occurrens apud Mabillonium tom. 1 Veterum Analect. pag. 89 & sex seqq. narratio, qua ab AnastasioBibliothecario, qui & ipse anonymi nostri narrationem in compendium contraxit, quantum ad substantiam eadem omnino, quæ cap. præsenti, Joannis Stauracii verbis expresso, narrantur, litteris commendata existunt.

b Nihil plane occurrit, ut, cujusnam hic sedis in Africa fuerit archiepiscopus, utcumque determinem. Verum seculo octavo senescente nonoque ineunte, quo tempore, uti ad lit. proxime seq. docebo, narratum cap. præsenti miraculum Cypriano, in Africa archiepiscopo, obvenit, in Africa saltem episcopos archiepiscoposque exstitisse, fas est concludere vel ex iis, quæ Pagius in Criticis ad annum 893, num. 1 in medium adducit.

c Auctor noster, uti ex iis, quæ in Commentario prævio num. 24 in medium adduxi, pronum est eruere, certo ante annum 882, & quidem, quemadmodum ex Annotatis, quæ duobus capp. proxime prægressis subnexui, apparet, verosimiliter aut seculo octavo senescente aut nono ineunte floruit; quapropter, cum in narratione sua, prout apud Mabillonium loco supra cit. in compendium ab Anastasio Bibliothecario contracta exstat, narratum a sese cap. præsenti miraculum ætate sua evenisse, diserte sub initium affirmet, consectarium fit, ut id verosimiliter vel seculo nono ineunte, vel etiam paulo citius seu octavo senescente acciderit; ambobus autem hisce seculis Sclavi, qui in Dalmatia habitabant, hancque regionem jam inde ab Heraclii imperatoris ætate occuparant, continuo piraticam exercuere, uti quisque facile intelliget vel ex iis, quæ de natione illa Andreas Dandulus in Chronico suo loco non uno memoriæ prodit. Jam vero, cum hæc ita habeant, facile fieri potuit, ut Cyprianus archiepiscopus, cui dictum miraculum obvenit, in manus Sclavorum, dum ex Africa Constantinopolim navigaret, inciderit; quod re etiam vera factum, auctor noster hic tradit.

d Alicubi verosimillime in Dalmatia, uti ex Annotatis ad lit. præced. statuendum videtur.

e Ita hic S. Demetrius, qui μεγαλομάρτυρος, magni Martyris, titulo a Græcis passim condecoratur, antonomastice quodammodo seu per excellentiam nominatur.

f Non alius indubie nominis hujus martyr hic designatur, quam celeberrimus ille, de quoapud nos actum jam est die XXI Julii, quo Martyrologio Romano aliisque Fastis sacris quam plurimis exstat inscriptus, cultumque plane insignem Massiliæ obtinet.

g Auctoris nostri anonymi narratio, a Joanne Stauracio in compendium contracta, hic modo (quæ enim sequuntur, a posteriore hoc scriptore addita dumtaxat sunt) terminatur; verum de templo, quod Cyprianus episcopus eo loco, quo in Africa sedem habebat, exstruxisse in S. Demetrii honorem supra hic narratur, nonnulla, a Joanne Stauracio haud commemorata, ejusdem cap. præsentis parte, quæ dumtaxat ex dictis in codice olim Mazarinæo adhuc restat, auctor noster suppeditat. Cum notatu satis digna sint atque ad gloriam Sancti nostri faciant, ea huc, addita interpretatione Latina, lubet transcribere. Sic habent: Διακοσμήσας εἰς κάλλος τὸν ναὸν ἐξήτει τὸν Θεὸν δι᾽ [Note: ] [vox hic legi nequiit.] προσευχῆς καὶ δεἡσεως τὴν χάριν ἐπισκιάσαι τοῦ μάρτυρος, καὶ μὴ ἄμαυρον γενέσθαι θαυμάτων τὸν εἰς ὄνομα αὐτοῦ οἰκοδομηθέντα ναόν, καὶ δὴ τυγχάνει τῆς αἰτήσεως. Ποιεῖ γὰρ τὸ θέλημα τῶν φοβουμένων αὐτὸν Θεὸς καὶ τῆς δεήσεως αὐτῶν εἰσακούει. Ἰδοὺ γὰρ τῆ ἐπιφοιτήσει τοῦ μάρτυρος ἴασεις ἐπιτελοῦνται νοσημάτων ποικίλων καὶ πνευμάτων ἀπαλλάττονται τ;ῶ ἐλαίω τῆς αὐτοῦ κανδήλας χριόμενοι. Δήγμασι δὲ σκορπίων ἀνεπιβούλευτοι γίνονται πάντες οἵ τὴν πόλιν οἰκοῦντες· θῆναι δὲ αὔτη προσαγορεύται, τὸ πρότερον, ὥς πολὺς λόγος, ἐν δύο μησὶ τοῦ ἔτους Ἰουλίωτε καὶ Αὐγούστω μὴ δυναμένων εἰς γῆν κατακλιθῆναι καὶ καθεύδειν διὰ τὸ πλῆθος τῶν πληττόντων σκορπίων, ἄλλ᾽ εἰς καράβους εἰσιόντων, κἀκεῖσε τὴν χρεῖαν ἐκπληρούντων τοῦ ὕπνου αὐτῶν· ἀπὸ δε τοῦ παρόντος ἀφ ἧς ἡμέρας ἐγκεκαίνισται οἶκος τοῦ πανένδοξου μάρτυρος, κάν εἰ συνεβῆ δηχθῆναι τινὰ ἐκ τῶν σκορπίων, ἐκ τοῦ ἐλαίου τῆς κανδήλας περιχρίεται εἰς τὸ πληγὲν μέλος καὶ τῆς ὀδύνης θᾶττον ἀπαλλάττεται. Cum templum (Cyprianus episcopus nempe) pulchre ornasset, Deum per orationem ac preces, ut Martyris gratia obumbraret nec obscurum absque miraculis ædificatum ejus nomini templum maneret, rogabat, votique factus est compos. Voluntatem enim illorum, qui eum timent, Deus adimplet, precesque eorumdem exaudit. Ecce enim, accessu ad Martyrem morborum diversorum curationes perficiuntur atque a dæmonibus liberi evadunt, qui oleo lampadis ejus unguntur. Omnes autem, qui civitatem incolunt, a serpentum morsibus haud periclitantur; iisdem vero ipsa, cum prius, ut fama refert, duobus anni mensibus, Julioque & Augusto, humi procumbere ac dormire præ serpentum vexantium multitudine non possent, sed schaphas ingrederentur, ibidemque somni necessitati satisfacerent, afflicta fuisse asseveratur; statim autem ab eo die, quo gloriosissimi Martyris domus fuit consecrata, etsi etiam a serpentibus morderi quempiam accidat, oleo lampadis ejus ad membrum læsum perungitur, statimque dolore liberatur. Hæc eadem, quæ ita auctoris nostri anonymi narratio, prout in codice olim Mazarinæo exstat, paulo prolixius exponit, paucis hisce verbis, Per orationem ejus (sancti Demetrii) si quis infirmus in eodem templo (exstructo nempe a Cypriano archiepiscopo) devotus advenerit, si perunctus fuerit de oleo lampadis ejus, ilico sanabitur, etiam involvit narrationis ejusdem apud Mabillonium loco supra cit. compendium, ab Anastasio Bibliothecario contextum, Hoc porro, quamquam ex dictis cum Joannis Stauracii compendio in substantia conveniens, plura tamen adhuc alia adjuncta, eaque satis notatu digna, quæ ab hoc absunt, complectitur, uti comperiet, qui unum cum altero contulerit. Ceterum quod ad narratorum hoc cap. fidem spectat, quo de hac utcumque statui queat, debent etiam, quæ supra ad lit. c dicta sunt, expendi.

* an non διαπορούμενον?

MIRACULORUM LIBER III.
Auctore Anonymo altero.

a

CAPUT I.
De viro, qui S. Demetrii patrocinio amissum e morbo oculorum usum recuperavit.

b

ἈΝήρ τις πάλαι τῆς πόλεως ταύτης πρὸς βυζαντίδα κατά τινα χρείαν ἀφορμηθεὶς, νόσῳ περιπεπτώκε δεινῆ· ἐκ δὲ τῆς καὶ ῥεῦμα τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐμπίπτει δριμὺ, καὶ τοὺς σωματικοὺς φωστῆρας ἠμαύρωσε. Καὶ τῆς μὲν νόσου ἀπαλλαγεὶς, ῥᾴων ἦν, τῆς δὲ τυφλώσεως τὸ παράπαν ἄθλιος καὶ ἀνενέργητος, περιήει δὲ λίθοις προσπαίων· πόδας τοῖς προσκρούσμασι συντριβόμενος, καὶ θεραπεία τούτῳ ἦν οὐδαμοῦ. Εἰς νοῦν λαμβάνει τὸν μέγαν Δημήτριον, καὶ τὴν ἰατρείαν ἐζήτει, καὶ ἀντιβολῶν οὐκ ἐπαύετο· καὶ εἴθε τῇ ἐμῇ πατρίδι Θεσσαλονίκῃ παρῆν, καὶ τὸν μέγαν εἶχον ἐκεῖσε προσλιπαρεῖν ἀθλητὴν, ἐβόα, καὶ τῆς ἐφέσεως ἂν οὐκ ἀπέτυχον. Ἀλλὰ φθάνει κἀκεῖ ζητούμενος αὐτῷ ἰατρὸς, καὶ καλὸς ποιμὴν καὶ προστάτης ταχύνει τὸ τῆς οἰκείας μάνδρας ἐπισκέψασθαι πρόβατον, καί καλὸς τῆς Θεσσαλονίκης οἰκοδεσπότης τὴν ἀπωλωλυῖαν εὑρέσθαι τρέχειν δραχμὴν.

[217] Καὶ ἵνατί, φησιν, ὀλιγόπιστος, ἄνθρωπε, εἶ, καὶ μόνον ἐν τῇ πατρίδι οἴει μέ φθάνειν καλούμενον; Ἀλλὰ μὴ καὶ πόῤῥω καὶ πανταχοῦ ἀνάστα καὶ τῷ εὐκτηρίῳ οἴκῳ γενόμενος τῆς πανάγνου καὶ θεομήτορος, οἰκονομεῖον τῷ τόπῳ τὸ ὄνομα, ἔνδον εὑρήσεις με, καὶ ὀφθησομαί σοι, καὶ ἔση παραχρῆμα βλέπων τὸ φῶς. Ἔξυπνος ἄνθρωπος παραυτίκα γενόμενος ἀνίσταται, τρέχει, τὸν θεῖον οἶκον ἐκεῖνον τῆς πανάγνου ἐρευνᾶ, εὑρίσκει, εἴσεισι τῷ ναῷ, ἐρωτᾶ, ποῦ μέγας Δημήτριος, ἀκούει· ἰδού εἰκὼν θεία τοῦ μάρτυρος· ἦν δὲ ἐκ ψηφίδων συγκειμένη φιλοτέχνως εὖ μάλα καὶ ἄριστα. Πίπτει τῆς εἰκόνος ἔμπροσθεν τυφλὸς, δάκρυσιν ὅτι πλείστοἱς περιῤῥεόμενος· οὐ παύσομαι προκυλινδεῖσθαι τῶν σῶν ἁγίων ἰχνῶν ἕως ὅτοῦ μέγας καὶ μάρτυς, καὶ ἰατρὸς τοὺς ὀφθαλμοὺς θεραπεύσεις μου, ὡς ἴδω σου τὴν θείαν μορφὴν καὶ εὐπρέπειαν.

[218] Νύξ ἤδη παρῆν, καὶ ἱδοὺ τῷ πάσχοντι μάρτυς καὶ ἰατρὸς καὶ τοῖς δακτύλοις τοὺς νενοσηκότας ἤψατο ὀφθαλμοὺς, καὶ ἠρέμα πῶς διανοίγει, καὶ λήμην ὡς ἐδόκει ἐκεῖθεν περιαιρεῖ· εἶθ᾽ οὕτω πιέζει σφοδρότερον, ὡς ὀδυνηθῆναι, καὶ ἀφυπνισθῆναι τὸν πάσχοντα, καὶ ἀκοῦσαι παρὰ τοῦ μάρτυρος· οὐδενῦν εἰσέτι ὀρᾶς με; οὐχ ὁρᾶς με τὸν ἰατρὸν; οὐχ ὁρᾶς με τὸν θεραπευτὴν; δὲ καὶ ἀνεπήδησε ταχίον, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπάρας τῇ εἰκόνι τοῦ μάρτυρος· ὁρῶ σε, ἔφη, τὸν μέγαν μου ἰατρὸν, ὁρῶ σε τὸν μάρτυρα τοῦ χριστοῦ, ὁρῶ τὴν σεβαστὴν καὶ θείαν εἰκόνα σου, καὶ πολλὴν τὴν εὐχαριστείαν προσάγω σοι, ὅτι ἔστησάς μοι ἐν εὐρυχώρῳ τοὺς πόδας μου καὶ τὰ διαβήματά μου κατεύθυνας· ὅτι ἐῤῥύσω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀπὸ δακρύων, καὶ τοὺς πόδας μου ἀπὸ ὀλισθήματος.

[Vir, qui ex morbo oculorum usum amisit, S. Demetrio ei] Vir quidam olim civitatis hujus, Byzantium negotii cujuspiam causa profectus, gravem in morbum incidit: ex hoc autem & oculis vehemens fluxio obvenit, corporeaque luminaria exstinxit. Ac, morbo quidem pulso, convaluit, præ cæcitate autem omnino miser nihilque facere valens, ibat quidem, sed in lapides impingens. Pedes erant offendiculis attriti, nec illi uspiam medela occurrebat. Animo concipit magnum Demetrium curationemque quærebat, nec repetere cessabat: o utinam Thessalonicæ in patria mea versarer! Et magnum ibidem Pugilem, exclamabat, instanter invocare possem, & voto haud frustrarer. Verum & ibidem, quem quærebat, medicus ei apparet, bonusque pastor ac curator, ut ovilis sui ovem adjuvet, festinat, diligensque Thessalonicæ Paterfamilias, ut drachmam perditam inveniat, accurrit.

[217] Ac quam ob rem, ait, o homo, modicæ fidei es, [apparente, ac, quid facere debeat, indicante,] ac solum me in patria invocatum apparere existimas? Verum ne & procul & quovis recurras, si ad castissimæ Dei Matris oratorium (Oeconomium est loco nomen) accesseris, interius me invenies, tibique apparebo ac statim lumen videbis. Homo statim expergefactus surgit, currit, divinam illam Castissimæ domum quærit, invenit, in templum ingreditur, rogat, ubi sit magnus Demetrius, audit: Ecce, divina Martyris effigies: erat autem e lapillis artificiosissime composita ac optima. Procidit ante effigiem cæcus, lacrymis quam plurimis perfusus. Ad sanctos pedes tuos, ait, procumbere non desistam, donec magnus & martyr & medicus oculos meos sanes, ita ut divinam tuam formam ac speciem videam.

[218] Nox jam aderat, & ecce, Martyr & medicus digitis etiam oculos, infirmitate affectos, patienti tangit, ac mire paulatim aperit, cœcitatemque omnem, ut apparebat, inde aufert. Deinde ita eos vehementius premit, ut dolore afficeretur excitareturque patiens atque a Martyre audiret: Nondumne adhuc me vides? Nonne me medicum vides? Nonne me curatorem vides? Ille autem celeriter exiliit, oculisque in Martyris effigiem sublatis, video te, dixit, magnum meum medicum, video te Christi Martyrem, video venerandam ac divinam tuam effigiem, magnamque tibi gratiam habeo, quod in loco patenti pedes meos collocaris, gressusque meos direxeris; quod oculos meos a lacrymis pedesque meos a lapsu liberaris.

ANNOTATA.

a Ut quo in pretio scriptoris hujus, qui qua determinata ætate floruerit, ignoratur, lucubratiosubjecta haberi debeat, perspectum utcumque habeas, Adi Commentarium prævium num. 25. Isthæc porro, quæ in codice olim Mazarinæo a pag. 208 usque ad pag. 226 extenditur, haud proxime in hoc excipit jam datam scriptoris pariter anonymi lucubrationem, sed hanc inter & illam Homilia, his verbis, ἔφη σωτήριος λόγος, inchoata atque in Commentario prævio plus semel memorata, aliaque nonnulla a pag. 205 usque ad pag. 208 interjecta habentur.

b Miraculum, quod cap. subjecto e codice nostro signato ✠ Ms. 193 lectori exhibetur, in codice olim Mazarinæo a fol. 209 usque ad fol. 215 etiam narratur, nonnullis fol. 208 verso & seq. recto præfationis in modum præmissis hoc initio: Ἄλλοι μὲν ἄλλα.

CAPUT II.
Cæcus pro medela ad S. Demetrium recurrit, sibique eum modo duplici propitium experitur.

a

Ἀνήρ τίς ἕτερος πόλεως τῆς Ἀδριανοῦ ἐξορμώμενος, καὶ οὗτος πηροῦται τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ προδραμεῖν ἐπὶ θεραπείᾳ τῷ μεγάλῳ διανενόηται. καὶ δὴ μὲν πρὸς ὁδοιπορίαν ἦν εὐτρεπὴς· οἷς δὲ οἰκεῖος πρὸς γένος ἦν ἀνήρ τὴν ὁδοιπορίαν ὡς μακρὰν, ὡς δυσχερῆ καὶ ταῦτα πεζῷ καὶ τυφλώττοντι ἀπηγόρευον. δὲ, ἀλλ᾽ εἰ καὶ εἰς δύο ὅλους ἐνιαυτοὺς παρατεθῆ τὰ τῆς ὁδοιπορίας μοι, οὐ παύσομαι ἕως εὑρήσω μοι τὸν ζητούμενον ἰατρὸν, τὸν μέγαν Δημήτριον, ἅπτεται τῆς ὁδοῦ, διανύει δρόμον εἰς ὅλας ἡμέρας δύο, τυφλῷ ποδὶ ἀθλίως περιπλανώμενος, βιαζόμενος προσκρούων τοῖς λίθοις, πυκνὰ διολισθαίνων, καὶ πολὺν ὅτι φέρων τὸν κάματον. Βλέπει τοῦτον μέγας μακρόθεν, κάμπτεται τῇ συμφορᾷ τοῦ ἀνδρὸς συμπαθὴς τὰ πάντα Δημήτριος, τῆς πίστεως ἀποδέχεται, καὶ καθ᾽ ὁδὸν ἔφιππος τῷ πεπηρωμένῳ τουτῷ ἀνδρὶ.

[220] Ἐρωτᾶ καὶ μὴ ἀγνοῶν ὅπη πορεύεται οὕτω μόνος, οὔτω σκοτεινὸς καὶ πάσης ἐλεεινότητος, ἀκούει, πρὸς τὸν τοῦ μεγάλου Δημητρίου θεῖον τάφον, ὡς ἀναβλέψειν· ἀλλὰ πολύς σοι, φησὶν, δρόμος τῆς προκειμένης ὁδοιπορίας καὶ δυσχερὴς· αὖθις τὸ καὶ πρώην ῥηθὲν· ἀλλ᾽ εἰ καὶ εἰς δύο ὅλους ἐνιαυτοὺς, φησὶν, οὕτω ταλαιπωρήσαιμι, οὐ στήσομαι μέχρις ὅτου ἐκεῖσε γένωμαι· ἀλλάγε δή, φησιν, μέγας καὶ μικρόν σε τῷ ἵππῳ τῷδε διαναπαύσομαι· λαμβάνει τοῦτον ἐπὶ τοῦ ἵππου, καὶ αὐθημέρον μέσον τοῦ θείου τεμένους τούτου ἐντίθησιν τὸν τυφλὸν· δὲ μὴ γνοὺς τὸ θαυμάσιον, καὶ ὅπη παρῆ, τοῖς ἐν τῷ ναῷ τοῦ μεγάλου εἰσιοῦσι, καὶ ἐξιοῦσι δήμοις πολλοῖς συνωθούμενος (ἦν γὰρ ἡμέρα τότε, καθ᾽ ἥν πανηγυρίζομεν τῷ μάρτυρι τὸ μαρτύριον) ἐδόκει ὡς ἐξαπατηθείη πρὸς τοῦ συνοδοιπορήσαντος τούτῳ ἱππότου, καὶ αὖθις ἐναπεῤῥίφθαι τῇ τῆς Ἀδριανουπόλεως ἀγορᾷ, καὶ τὰ περὶ τούτου ἐβόα μεμφόμενος οἷον τὸν ἀπατήσαντα, καὶ τὴν αἰτίαν ἠρώτα τῆς τοσαύτης τοῦ λαοῦ συνδρομῆς.

[221] Καί τινες κατήκοοι τούτου γενόμενοι φασὶν· ἄνθρωπε, μέμηνας; τῷ ἐν Θεσσαλονίκῃ ναῷ τοῦ μεγάλου Δημητρίου ἐστὼς ἀδριανούπολιν φαντάζη καὶ ἱππότην πλανήσαντα· καὶ δὴ ἔκπληκτος ἦν ὥραις ἐφ᾽ ἱκαναῖς, καὶ σιγών· εἶθ᾽ οὕτως εἰς ἑαυτόν ὥσπερ γενόμενος, ἐδημοσίευε τὸ τεράστιον, καὶ μετὰ δακρύων ἅμα καὶ χαρμονῆς τὴν θεραπείαν ἐζήτει· ἤδη γὰρ ἀναμφίβολον ἐκ τοῦ προλαβόντος εἶχε τὴν τῶν ὀμμάτων ἀνάβλεψιν· φαίνεται γοῦν κατ᾽ ὄναρ μάρτυς αὐτῷ νυκτὸς, καὶ φησὶν, μὴ μόνον χερσὶν ἐπαφώμενος τὸν ἐμὸν τόνδε ναὸν καταμάνθανε, ἀλλὰ βλέπε τοῦτον καὶ αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς· καὶ αὐτίκα ἀναπετάσας τὰ βλέφαρα, ὁρᾷ πᾶσαν τοῦ ναοῦ τὴν θέσιντε, καὶ εὐπρέπειαν Θεὸν μεγαλύνων, καὶ τὸν μάρτυρα τούτου Δημήτριον.

[Cæcus, dum pro medela ad S. Demetrii tumulum Adrianopoli properat, ab eo in via] Vir quidam alius, Adrianopoli oriundus, oculis & ipse mutilatus erat, atque ad Magnum b pro medela recurrere meditabatur. Ac is quidem ad iter paratus jam erat; quibus vero generis necessitudine vir erat conjunctus, iter ut longum, ut difficile, idque incedenti pedibus cæcutientique conficiendum, dissuadebant. Ille autem dicebat: Verum, etsi mihi duorum integrorum annorum iter esset propositum, non cessabo, donec quæsitum a me medicum, magnum Demetrium, invenero. Iter arripit, cursum duobus circiter diebus integris promovet, cæco pede miserum in modum errabundus circumiens, in lapides impingere coactus, frequenter in terram cadens, magnumque vere laborem sufferens. Respicit illum a longe Magnus, calamitate viri multum commiserans Demetrius flectitur, fidem suscipit, equoque insidens mutilato viro isti in via apparet c.

[220] [sibi apparente Thessalonicam mirabili modosistitur,] Rogat, non tamen ignorans, quo vadat ita solus, ita caligans, omnique ex parte miserabilis; audit: ad divum magni Demetrii monumentum, ut visum recuperem. Sed, ait, longus tibi difficilisque itineris propositi est cursus. Rursus id, quod primo dixerat, sed etsi ita, ait, ad duos annos integros laborare oportuerit, non desistam, donec ibi fuero. At vero, ait Magnus, paulisper te hoc in equo requiescere faciam. Eum in equum accipit, eodemque die in medio divino illo templo cæcum constituit d. Hic autem haud noscens prodigium ac ubi esset, a multis hominibus, qui Magni templum (Dies enim, qua Martyris celebramus martyrium, tunc erat) ingrediebantur & egrediebantur, contrusus, sese per equitem illum, qui iter cum eo fecerat, a via fuisse abductum, iterumque in civitatis Adrianopolitanæ forum conjectum, existimabat, atque hanc ob rem vociferabatur, talem seductorem incusans, causamque hujusmodi populi concursus rogabat.

[221] Atque aliqui, cum id audivissent, aiunt: Insanisne, [visuque deinde ibidem donatur.] homo? Thessalonicæ in Magni Demetrii templo cum stes, Adrianopolim, equitemque, qui a vira aberrare fecerit, imaginaris. Mox sat diu erat attonitus ac silens ac tum demum ita ad seipsum quodammodo reversus, miraculum vulgabat, lacrymisque simul & lætitia medelam quærebat; jam enim e præconcepta opinione oculorum usum indubitanter recuperatum habebat. Ei igitur noctu in somno Martyr apparet ac dicit: Non modo manuum contactu meum hoc templum considera, sed & ipsis oculis id intuere. Ac statim palpebras explicans omnem templi situmque ac decorem conspicatus est, Deum magnificans ac martyrem ejus Demetrium.

ANNOTATA.

a Caput hoc, quod iterum e codice nostro ✠ Ms. 193 lectori hic proponitur, in codice olim Mazarinæo a fol. 215 usque ad fol. vers. 218 narratur.

b Ita & hic & infra iterum S. Demetrius designatur; quod qua ratione fiat, ex Annotatis, libri præced. cap. 6 ad lit. e subnexis intelliges.

c In textu Græco post has voces, τουτῷ ἀνδρὶ vox φαίνεται desiderari ad complementum sensus videtur, huicque proinde, per illam suppleto, interpretationem Latinam accommodavi.

d En, insigne enimvero miraculum! Verum quid de eo censendum? Etsi quidem omnia, quæ supra naturæ vires a Sanctis patrata narrantur, solo hoc ex capite, quod prodigia sint, haberi pro commentis fabulisque haud debeant, quo tamen prodigiosa magis credituque adeo difficiliora existunt, eo etiam, ut credantur, majoris & fidei & auctoritatis seu testes seu scriptores, a quibus memoriæ sint prodita, solent requiri; cum autem id ita habeat, anne auctor noster, ut tali, quale hic refert, prodigio fidem indubitatam conciliet, auctoritatis sufficientis sit, statues ex iis, quæ de illo in Commentario prævio num. 25 in medium adduxi. Ei interim suffragatur Joannes Stauracius, qui plura id genus miracula a S. Demetrio fuisse patrata, supra num. 214 & seq. affirmat.

CAPUT III.
Ne viri, loca sacra visitantes, in Saracenorum manus incidant, prodigiose impedit S. Demetrius.

a

ἙΤερον, παρόντες, τῶν τοῦ Μεγαλομάρτυρος τεραστίων λέγων ἔρχομαι, τῶν εἰρημένων τάχα οὐκ ἔλαττον· ὅπως μὲν Θεσσαλονίκη χρόνοις πολλοῖς πρότερον ὑπὸ τῶν τῆς Δούλης ἑάλω τέκνων τῆς Ἀγὰρ καὶ μαχαίρας ἔργον ἐγένετο, Λέοντος τὰ σκῆπτρα διέποντος, κρίμασιν οἷς αὐτὸς μόνος ἀποῤῥήτοις ἐπίστασαι, Κύριε, παριδὼν τὰ τοιαῦτα, καὶ οὕτω διὰ τὰς ἡμετέρας ἁμαρτίας γενέσθαι διοικονομησάμενος, ἄλλαι τὲ πάντως δηλοῦσι γραφαί, καὶ μνήμη διαῤῥεοῦσα, ἔτι καὶ νῦν τὰ ἐπισυμβάντα τηνικαῦτα ἐπιτραγῳδεῖ. κατ᾽ αὐτὸν οὖν τὸν καιρὸν τῆς ἁλώσεως ἄνθρωποι τινὲς Ἰταλιῶται τῆς ἑαυτῶν ἐξορμήσαντες εὐχῆς ἕνεκεν, καὶ ἱστορίας τῶν ἑκασταχόθι ναῶν, καὶ δὴ πρὸς αὐτὸ τὸ ζωηφόρον τείνοντες μνῆμα, τὴν εὐθὺ τέως τοῦ μαρτυπίου ἀνῄεσαν.

[223] Καὶ ἐπείπερ αὐτὰ δὴ τότε τὰ Τέμπη διεξιέναι τούτοις ἔτυχε τὰ Θετταλικὰ, ἀνήρ τις, ἄγνωστος αὐτοῖς πρότερον καὶ οὔπω τεθεαμένος, καθεωρᾶτο συνοδοιπορῶν, πολιὸς τὴν τρίχα, τὴν ὄψιν ἱλαρὸς, τὴν περιβολὴν σεμνός· καὶ τῇ θέᾳ μόνῃ πολὺ τὸ σεβάσμιον ὑποφαίνων καὶ πρᾶον. Εἶτα ἔτερός τις ἐφαίνετο πρὸς αὐτοὺς ἐκ τοῦ πρόσω ἐπιὼν, ἱππότης ὡραῖος μὲν ὅσα θεάσασθαι, καὶ πολὺ τὸ ἐκ φύσεως ἐπιτερπὲς ἔχων καὶ χαρίεν· κατηφὴς δὲ καὶ μαραινόμενον τὸ τῆς φαιδρότητος ὑποδηλῶν χαροπὸν, καὶ ὥσπέρ τινι πένθει ἀπαρακλήτω καταβεβλημένον καὶ ἐπιστυγναζόμενον· ὃς, ὁμοίαν τῇ ὄψει καὶ φωνὴν ἀφεὶς, προσηγόρευσε τε πρότερον τὸν πρεσβύτην, Ἀχίλλειον τοῦτον κατονομάσας, καὶ ποῦ πορεύῃ, ἐπήρετο· ἐγὼ δὲ τὴν πρὸς σὲ, ὡς ὁρᾷς, διεξίω. Καὶ πρεσβύτης περιχαρῶς ἀντασπασάμενος, Δημήτριον τοῦτον καλέσας, καὶ μέγαν τοῦ Ἀθλοθέτου Ἀγωνιστὴν προσειπὼν, σὺν σπουδῇ καὶ αὐτὸς ἀνηρώτα, ὁ, τι εἴη τὸ αἴτιον τοῦ σκυθρωπασμοῦ καὶ τῆς τοσαύτης κατηφείας καὶ λύπης.

[224] Καὶ Μάρτυς, οἴχεταί μοι, ἔφησεν, πατρὶς καὶ παρὰ τῷ Δικαστῇ τῶν ὅλων ἤδη κατέγνωσται. Χεῖρες ἀνδροφόνοι καὶ βάρβαροι τοὺς φυλέτας ἠνδραποδίσαντο· αἵμασιν ὁμοφύλοις περιῤῥεῖται μοι νῦν σῆκος· βεβήλοις καὶ ἀνάγνοις ποσὶ πατεῖται τὰ ἱερὰ καὶ ἐξουδένωται· κᾴγὼ μὲν τὸ Θεῖον ἐξελιπάρουν συνήθως, εἰς ἔλεον τῶν ἠτυχηκότων ἐκκαλούμενος, καὶ οἶκτον αὖθις λαβεῖν παρῃτούμην, ἀλλὰ μὴ ἣν οἰκείῳ αἵματι περιεποίησατο ἐκκλησίαν, βαρβάρων ἰσχύἵ μόνον πεποιθότων, ἀλλ᾽ οὐ Θεῶ, παριδεῖν διασπαθῆναι χερσὶν. δὲ, καὶ γὰρ τὰ ἑαυτοῦ ἀνεξερεύνητα κρίματα, εἴασε τὴν τούτου κληρονομίαν βαρβαρικῆς ἀπανθρωπίας πεῖραν λαβεῖν· ταῦτα μὲν Μάρτυς ἐκδιηγούμενος, καὶ τὸν ἱεράρχην ἔσχεν Ἀχίλλειον συνεπικλώμενον τε τοῖς πάθεσι· καὶ, Μεγάλα σου, κύριε, ἐπεβόων ὁμοῦ, τὰ θαυμάσια, καὶ οὐδεὶς ἱκανὸς εἰς ἔννοιαν ἀφικέσθαι τῆς οἰκονομίας σοῦ.

[225] Τῶν δὲ Ἰταλιωτῶν ταῦτα σὺν ἐκπλήξει ἀμηχάνῳ καταθεωρουμένων, εἷς τὶς ἠρέμα πῶς ἑλληνικῆς ὁμιλίας οὐκ ἀλλότριος, ἀλλ᾽, ἄγε δή, φησιν, Στρατιῶτα, εἶπέ μοι, περὶ ποίας ταῦτα ὑμῖν λέγεται πόλεως, καὶ τίς τοῖς βαρβάροις παραδοθεῖσα. Καὶ μέγας Δημήτριος. ἐμὴ, ἔφησε, δυστυχεστάτη πατρὶς Θεσσαλονίκη, τοῖς βαρβάροις ἐγένετο ἔκδοτος· καὶ αὐτίκα, οἱ μὲν, τε πρέσβυς καὶ μέγας Δημήτριος, οὐκέτι τοῖς συνοδοιπόροις κατεθεωροῦντο· αὐτοὶ δὲ κατὰ μόνας, ἐπείπερ οἱ Ἰταλιῶται ἐγένοντο, τοῦ ἑτέρου διεπυνθάνοντο, τί ποτε ἄρα πρὸς ἐκείνων διήκουσε· καὶ οἵ τίνες οἱ συνωδοιπορηκότες εἶεν. δὲ σὺν θαύματι καὶ ἐκπλήξει ἕκαστα διηγεῖτο, καὶ τὴν τοῦ Μεγαλομάρτύρος ἐδήλου ἐπιφάνειαν, τά τε τῆς πατρίδος δεινὰ διασαφήσαντος, καὶ τὰ κατ᾽ αὐτοὺς ἐν ἀσφαλεῖ θέσθαι διασημήναντος.

[226] Ὡς οὖν δὲ μὴ λάφυρον καὶ αὐτοὶ τῶν ἐχθρῶν γένωνται, πόῤῥω ἑαυτοὺς Θεσσαλονίκης ἀπαγαγόντες, οὐ μετὰ μικρὸν παρὰ τῶν διαδράντων ἕκαστα τε τῶν γεγενημένων κατήκουον, καὶ συνῆκαν οἱ ἅνθρωποι ἐναργῶς ὡς μέγας ἐκεῖνος Δημήτριος ἐτύγχανεν ὣν, τῆς πατρίδος ἐπαναστὰς, ἐπὶ τοῖς συμβᾶσι σκυθρωπάζων καὶ ἀνιώμενος. Εἰς αὐτὴν δὲ τὴν βασιλεύουσαν ἀναχθέντες, ὅσα τὲ αὐταῖς εἶδον ὅψεσι περιηγοῦντο, καὶ τὴν τοῦ Μάρτυρος ἐπὶ τῇ πατριδὶ συμπάθειαν· καὶ τὸ τούτου φιλόπατρι καὶ φιλοίκειον ἐπεδείκνυντο, ὑφ᾽ οὗ καὶ νῦν ἔτι περιφρουρεῖταί τε καὶ περιθάλπεται, καὶ ἐπὶ τῆς προτέρας εὐδαιμονίας ὑπ᾽ ἐκείνῳ πολίτῃ καὶ κηδεμόνι ἀνέδραμεν. Οὗτος καὶ γὰρ, οἶά τις ἀκλινὴς περίβολος καὶ στεῤῥὸς, τὰς τῶν ἀλητηρίων Σκύθων ἔτι καὶ νῦν ἐπέχει ὁρμὰς, τὴν ἄμαχον αὐτοῖς ἐπιτειχίζων δεξιὰν, καὶ ἀνωτέραν τὴν ἑαυτοῦ τῆς ἐκείνων διασώζων ἐπιδρομῆς.

[Peregrini quidam, Thessalonicam, quæ ab Agarenis capta erat, properantes,] Aliud, auditores, e magni Martyris prodigiis narrare aggredior, iis forte, quæ narrata sunt, haud minus. Enimvero qui multos ante annos, Leone sceptra moderante, Thessalonica per judicia arcana, quæ tu, Domine, talia despiciens itaque ob peccata nostra evenire disponens solus ipse nosti, ab Agaris ancillæ filiis capta gladioque fuerit excisa b, alia omnino scripta ostendunt, & memoria diffluens, quæ tum contigerunt, modo adhuc lamentabiliter deflet. Ipso igitur tempore, quo capta fuit, viri quidam Itali, e patria sua voti causa atque ut, quæ ubique gentium exstant, templa lustrarent, profecti, cum idcirco & ad ipsum vivificum monumentum tenderent, via, quæ ad Martyris ædem recta ducit, aliquamdiu incesserant.

[223] [a S. Demetrio, in via sibi apparente,] Cum vero & ipsa Thessalica tempe c transire illis jam accidisset, vir quidam, prius illis ignotus ac nondum conspectus, crinibus canus, vultu hilaris, habitu modestus, ac qui solo aspectu multum majestatis lenitatisque præferret, una iter facere est visus. Deinde alius quidam apparebat a fronte illis occurens, eques quidem aspectu pulcher, multumque jucunditatis ac venustatis ex natura habens; subtristis autem, demissumque, qui lætitiam obtegeret, ac veluti luctu quodam inconsolabili depelleret atque obrueret, vultum exhibens; qui & vocem, aspectui similem, emittens, ante omnia senem, Achilleum illum vocans, compellavitque ac, quo vadis, rogavit; ego vero ad te, ut vides, transeo. Tum senex, gaudio ingenti salute vicissim dicta, Demetrium eum vocans, magnique illius, qui certantibus præmia proponit, athletæ titulo condecorans, statim & ipse rogat, quætristis supercilii ac ita demissi vultus mœstitiæque causa sit.

[224] [patriæque sue interitum deplorante,] Ac Martyr, periit mihi, dixit, patria, jamque ab universorum Judice reprobata est. Manus cruentæ ac barbaræ contribules meos in captivitatem abduxere; templum meum eorum, qui ejusdem mecum gentis sunt, sanguine modo circumluitur; profanis impurisque pedibus Sancta calcantur ac pro nihilo habentur. Ac ego quidem de more, ad miserorum misericordiam provocans, Deum impense orabam, atque, ut rursus miseratione duceretur, ac, quam suo sanguine acquisivisset, ecclesiam barbarorum manibus, qui in sua tantum virtute, non in Deo, confidunt, divelli haud sineret, efflagitabam. Ipse autem (inscrutabilia enim illius sunt judicia) hæreditatem suam barbarorum sævitiem experiri permisit. Hæc autem effatus Martyr Achilleum etiam , sacrorum antistitem, ad commiserationis affectum movit d, ac, Magna tua, Domine, clamabant simul, mirabilia, nec ullus est, qui, quæ ad Providentiam tuam spectant, mente assequi sufficiat.

[225] [id intelligunt.] Hæc autem Italis stupore, cum mentis abalienatione conjucto, spectantibus, unus aliquis, linguæ Græcæ non omnino ignarus, submissa voce, sed nunc, age, inquit, o miles, dic mihi, de quali hæc a vobis dicantur civitate, ac quænam illa sit, quæ barbaris sit tradita. Tum magnus Demetrius, Mea ipsius, dixit, infortunatissima patria Thessalonica barbaris tradita est. Ac statim quidem senexque & magnus Demetrius a simul iter facientibus haud amplius fuere conspecti; illi autem, quoniam Itali essent, seorsum alterum sciscitabantur, quid tandem ex illis audivisset, ac quinam illi essent, qui itineris socii extitissent. Hic autem cum admiratione & stupore referebat singula, perhibebatque magni Martyris apparitionem, qui & patriæ mala exposuisset, atque, ut sua in tuto ponerent, admonuisset.

[226] [alioque idcirco declinantes barbarorum captivitatem evadunt.] Ne igitur & ipsi inimicorum præda fierent, procul sese a Thessalonica recipientes haud multo post ex iis, qui aufugerant, & singula, quæ acciderant, audivere, & dilucide, magnum illum Demetrium exstitisse, qui, patria relicta, ob ea, quæ evenerant, vultu præ tristitia demisso dejectoque fuisset, viri intellexere. In ipsam autem civitatem imperantem reversi, & ea, quæ suis oculis viderant, narravere, & Martyris patriæ commiserantis affectum, illiusque in hanc & suos amorem exposuere e; a quo & nunc adhuc custoditur ac fovetur, atque ad pristinam felicitatem sub illo altero cive suo ac curatore rediit. Is namque, velut immotum quoddam firmumque vallum, hodieque adhuc sceleratorum Scytharum f inhibet impetum, inexpugnabilem eis dextram in murum objiciens, irruptionibusque eorum patriam suam servans superiorem.

ANNOTATA.

a Caput præsens, aut, si mavis, prodigium isthoc contentum e codice olim Mazarinæo, in quo a fol. verso 218 usque ad fol. versum 221 excurrit, Græce simul & Latine in Historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptoribus pag. 314 & binis seqq. ante me jam vulgavit Combefisius. Atque hoc quidem, cum hinc Græca scriptoris nostri anonymi narratio describenda e dicto Mazarinæo codice haud fuerit, mihi accidit percommodum; verum, etsi id ita sit, hancque, prout loco cit. a Combefisio vulgata exstat, dumtaxat hic recudam, Latinæ tamen, qua ab hoc scriptore exponitur, interpretationi novam substituendam existimavi, quod adornata ab eo auctoris dumtaxat sensum; non autem etiam verba subinde reddat; quod nostræ Græca interpretandi methodo haud satis congruit.

b Saraceni, aliis Agareni hisque auctori nostro Agaris ancillæ filii, quod ab hac Saræ, Abrahæ uxoris, famula originem per filium Ismaëlem ducere credantur, etiam nuncupati, anno ab orbe condito secundum Græcorum computum sexies millesimo, quadringentesimo duodecimo ac proin a Christo nato 904 Thessalonicam expugnarunt, murisque dejectis ac incolis majorem partem aut occisis aut in captivitatem ad agros Tripolitanos misere abreptis, incenderunt. Ita præter scriptores alios docet nos auctor omni exceptione major Joannes Cameniata, Clericus & Cubuclesius Thessalonicensis, qui, quam oculis suis spectarat, universam patriæ suæ tunc excisæ Historiam in libello, ea de re conscripto atque a Bertholdo Nihusio primum ac deinde iterum a Combefisio inter historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptores vulgato, graphice depingit; de hoc autem Thessalonicæ excidio (neque enim aliud, a Saracenis patratum, noscitur) indubie hic loquitur auctor noster anonymus; quare cum eodem, quo id accidit,tempore etiam evenisse, quod cap. præsenti narrat, miraculum, mox subjungat, hujus apprime determinatam epocham habemus.

c Hoc nomine, quod indeclinabile simul pluralisque est numeri, distinguuntur Thessaliæ loca seu, quæ isthæc complectitur, regiuncula, in valle amænissima, quam Peneus fluvius bifariam secat, Larissam inter & oram maritimam sita. Adi ad vocabulum tempe vel in linguæ Latinæ Thesauro Stephanum, vel in Geographia Baudrandum; vel etiam in Antiquitatum Lexico Hofmannum, qui præterea, cur regiuncula ista ita appellata fuerit, exponit.

d Senem Achilleum, hic & supra ab auctore nostro memoratum, exstitisse episcopum, Lequienus in Oriente sacro tom. 2 col. 28 recte ex hoc loco concludit; verum num recte pariter ibidem Thessalonicensem archiepiscopum eum facit? Id equidem mihi haud apparet. Demetrius enim, qui, quemadmodum infra num. 226 dicitur, Thessalonicam patriam suam, ab Agarenis captam reliquerat, seni Achilleo, una cum peregrinis Latinis, Thessalonicam ad Sancti nostri tumulum properantibus, Tempeque Thessalica, Larissa ex Annotatis ad lit. præced haud procul dissita, jam prætergressis, iter instituenti, recta in fronte occurrisse, eique, sese ad illum festinare, dixisse ab auctore nostro supra narratur; quod cum ita sit, sanctusque Larissensis seculo IV episcopus ac metropolita, nomine Achillius, seu Achilleus, de quo in Opere nostro ad XV Maii diem jam auctum, e sacris Græcorum Fastis ac nominatim e Basiliano Menologio notus sit, hunc ego, non autem Sanctum homonymum, qui Thessalonicensis fuerit archiepiscopus, ab auctore nostro, qui, S. Demetrium, Thessalonica, quæ ab Agarenis capta erat, relicta, Larissam ad S. Achilleum concessisse, secundum jam dicta insinuat, designari, existimo; in hac autem opinione maxime etiam confirmor, quod Thessalonicensis archiepiscopus, qui Achilleus fuerit vocatus, aliunde notus haud sit. Ceterum laudatus Lequienus suppeditatam ab auctore nostro cap. præsenti narrationem perperam etiam loco cit. intellexit, dum ea tradi, affirmat, Achilleum senem, qui una cum S. Demetrio peregrinis Italis apparuisse narratur, quique ob jam dicta e Thessalonicensium archiepiscoporum Catalogö expungendus videtur, pro civitate Thessalonicensi Deum, ut imminentem ei Saracenorum impressionem averteret, frustra interpellasse; neque enim illa vel verbum, quo hoc adstruatur, complectitur, ut facile deprehendet, qui totum caput præsens evolverit.

e Narrata ab auctore nostro SS. Demetrii & Achillei cap. præsenti apparitio, quam angelorum ministerio peractam, Combefisius supra laudatus in scriptorum editione ad lit. b cit. pag. 315 & seq. ad marginem indicat, sola peregrinorum, uti omnia ad hunc usque locum, quo, quæ ad visionem illam spectant, terminantur, occurrentia manifestant, fide innititur; sitne autem hæc, ut dicta apparitio indubitanter credatur, fundamentum sufficiens, prudentis lectoris judicio relinquo, ita tamen, ut hunc præ ceteris, quæ de hoc argumento possent disseri, meminisse velim, peregrinorum passim, ac maxime eorum, qui aliunde, uti hic fit, noti haud sunt, relationes omnes, quæ prodigiosum quid ac raro evenire solitum continent, suspectas haberi.

f Antiqui Græcorum scriptores, ut Strabo Geographiæ lib. XI pag. 507 aliisque locis docet, universas Septemtrionales gentes Seytharum & Celto-Schytarum nomine afficere erant soliti; ex illorum adeo more Hungaros, qui, e Septemtrione Meridiem versus delati, seculo nono senescente sedes primum in Pannonia, abs illis deinde Hungaria idcirco nuncupata, fixerunt, annoque 934, iterumque deinde anno 943 in imperii Orientalis ditiones irruperunt, ab auctore nostro per Scythas hic intelligi, existimo; qui cum præterea, ætate sua postremum hoc factum, indicare hic videatur, id eum, qui fortassis (adi Commentarium prævium num. 25) jam inde etiam a seculo nono floruit, seculo decimo saltem lucubrationem suam adornasse, argumento etiam qualicumque est. Hæc adeo iis, quæ in Commentario prævio num. 25 dicta sunt, adjunge.

CAPUT IV.
Vir valetudinis, pessime affectæ, in æde, S. Demetrio prope Thessalonicam sacra, ad quam sese conferre ab hoc in somnio jussus fuerat, sanitatem recuperat.

a

ΜΙκρόν τι τοῦ ἄστεος ἀποτέρω, τῆς Θεσσαλονίκης φημὶ, πηγή τις δι᾽ ἡδοῦς καὶ καθαροῦ πρόεισι, ψύχρου μὲν ὅσον ψαῦσαι καὶ διαφανοῦς νάματος, ἄλλως δὲ ἡδίστου καὶ ἀγαθου πόματος· πέτρας γὰρ ὑπερεκχεῖται τὸ ρεῖθρον ἀποτόμου φυσικῆ τινὶ διερρηγμένης τομῆ, καὶ σφοδρὸν ὁμοῦ τι καὶ ἄφθονον τοῦτὸ ἀποβλυζούση· ταῦτατοι καὶ τὸ χωρίον τινὲς τῶν ἄνω τοῦ χρόνου πλούτω κομώντων τῆς εὐκαιρίας ἀγάμενοι, ἀγαθῶν ἀνδρῶν τοῦτο καὶ θείων ἀπέφηναν οἰκητήριον· ναόν μὲν ἐκεῖσε κατὰ τὸ ἐγχωροῦν ἐπὶ τῶ ὀνόματι τοῦ μεγάλου Δημητρίου δειμάμενοι, πηγὴν δὲ ὥς ἀληθῶς θαυμάτων καὶ ἰάσεων ἄβυσσον τὸν χῶρον ἀποδειξάμενοι. Ἀνδρὶ οὖν τινὶ τούτων δὴ τῶν ταῖς βασιλικαῖς ἐξυπηρετουμένων διακονίαις συνέβη ποτὲ νόσω περιπεσεῖν, τὴν Θεσσαλονίκην παριόντι καὶ πάσας αὐτῶ τὰς χρηστοτέρας προσδοκίας περιαιρεθῆναι, ἄτε δὴ τοῦ κακοῦ μήτε ἰατρῶν τέχναις εἴκοντος, καὶ τῶ χρόνω μᾶλλον ἐπιδιδόντος πρὸς τὸ χαλεπώτερον.

[228] Παρεῖτο μὲν γὰρ αὐτῶ ἅπαν τὸ σῶμα, ἐλέλυντο δὲ ἀρμονίαι καὶ διερρυήκεσαν, καὶ εἴ τι τῶν σαρκῶν μὴ τὴ νόσω προδεδαπάνητο, διώδει τοῦτο καὶ ἐξώγκοτο, ὥς μηδὲ ἀφὴν οἰόντε εἶναι τῶν θεραπευόντων προσίεσθαι· ἔκειτο οὖν τὰ καθ᾽ ἑαυτὸν ἀπογνοὺς καὶ τοῖς τῶν ἀλγεινῶν ἀφόρητοις συνεχῶς κατατιτρωσκόμενος βέλεσι· ἤδη ποῦ τὰ τελευταῖα απνέων καὶ ὅσον οὔπω τὴν ψυχὴν ἐξαφῆναι ταῖς ἀλγηδόσι καραδοκῶν, ὄναρ οὖν θεῖον θεῖος ἐπέστη Δημήτριος καὶ εἴ τῆς ἰάσεως, οὖτος, ἰμείρη τυχεῖν, πρὸς τὸ ἔξω τοῦ ἄστεως, εἶπεν, ἐμὸν ἄπιθι τέμενος, πηγὴν ὀνομάζουσι, μελλήσας μὴ δὲ βραχὺ, χεῖραστε γὰρ τοῦ ὕδατος καὶ πόδας νιψάμενος καὶ αὐτόθι περιῤῥαντίσας τὸ πρόσωπον, τῆς ὑγίειας οὐκ᾽ ἀμοιρήσεις, εἰμὶ δὲ ταῦτά σοι προστάσσων Δημήτριος, τῆς δὲ τῶν πόλεως κηδεμών καὶ τῶν ἐν ἀσθενείαις ἄμιστος ἰατρός.

[229] μὲν οὖν ὄψις ταῦτα προσέταττε· πῶς δὲ ἐφὴ κείμενος πορευθήσομαι, πάντων μοι διαλελυμένων τῶν μελῶν καὶ μὴ μόνον αὐτὸς πρὸς κίνησιν ἐξηπορημένος, ἀλλὰ κάν ψαῦσαι τίς μου βουληθείη, δριμυτέραις ὀδύναις βαλλόμενος, τοῦτο ἐμοὶ καὶ λίαν ἐστὶν ἄπορον, πανταχόθεν παρειμένω καὶ ἐξησθενηκότι· ἄλλ᾽ φανεὶς ἐκεῖνος αὐτόνειρος θεῖος Δημήτριος, ἄπιθι οὖν, ἄνθρωπε, τᾶλλα παρὰ φαῦλον θέμενος, ἔλεγε, καὶ τῆς ἰάσεως τευξη· ἢγετο οὖν φοράδην· οὐ γὰρ ἦν ἀπειθεῖν καὶ τῶ τεμένει προσέρριπτο, ἐλαίωτε ἁγίω πρὸς τῶν νοσοκομούντων περιχρισθεὶς καὶ τῶ θείω ἐκείνω, ὥς ἐκέλευσεν φανεὶς, περιάντλησάμενος ὕδατι· Τῆς αὐτῆς οὖν ἦκε νυκτὸς ἄργυπνος ἰατρὸς πρὸ τὸν κάμνοντα καὶ αὖθις εἰ ὑγιαίνοι ἐπήρετο· ο δὲ καὶ λίαν, ἔφη, ἀνιάτως ἔχω, μήπω καὶ νῦν τῶν χρηστοτέρων παρόντων.

[230] Τὴς χειρος οὖν τούτου δεξάμενος καὶ σφοδρότερον διακινήσας, μὲν διυπνισθεὶς νοσῶν, τορόν τι καὶ διωλύγιον ἀνεβόησε καὶ συνεχῶς ἀπώμωζεν· το δὲ τῶν θεραπόντων καὶ ὅσον ὑπὸ φιλανθρωπίας παρῆν πλῆθος, συνδεδραμηκός καὶ ὥς τελευταῖα πνέοντος ἥδη συναποθρηνούντων ἁπαντων, μὲν ἀμυδρᾶ τῆ φωνῆ νοσῶν διεξήει αὖθις τὰ ὁραθέντα, οἵ δὲ ἐπεβοῶντο τὸν μάρτυρα ἐκεῖνον τοῦτον ὑπάρχειν, καὶ ἀριδήλως αὐτῶ ἐπιφανῆναι ἔλεγον, καὶ πρὸς τὸ εὐθυμότερον τὸν κείμενον ἐπανῆγον· δὲ πρῶτα μὲν τὴν χεῖρα ἠρέμα κινήσας, πρὸς δὲ καὶ τοὺς πόδας ἠπλωμένους τέως ἐκ πρώτης ἔτι καταβολῆς περιστείλας, καὶ αὖθις ἐκτεἱνας ῦδωρτε ἐξαιτησάμενος τῆς ἀλεξικάκου έκείνης πηγῆς καὶ απονίψας αὐτόν, μηδὲ πρὸς βραχὺ πρότερον ἑαυτὸν μετάγων ὅλως μετακινῶν, ὕμνειτὲ τὸν τοσούτων ταυματουργὸν καὶ παντοδαποῖς ἐξετίμα εὐχαριστηρίοις ὠδαῖς, καὶ τῆς κλίνης ἥδη ποῦ ὑπεξαναστάς ἐβάδιζετε ἀρτίοις ποσὶ, καὶ τὸ τερατουργηθὲν ἀσιγήγήτοις ἐξηγεῖτο βοαῖς, ὧς ἐντεῦθεν ἐκχεθῆναι μὲν πάντας τοῦς ἄστεος πρὸς τὸ τοῦ μάρτυρος ἀποδραμεῖν οἰκητήριον· ἡμερῶν δὲ οὐκ ὁλίγων παννυχίσι καὶ ἠμερινοῖς ὕμνοις τὸ θεῖον γεραίρειν, τότε τοῦ μάρτυρος τέμενος παρὰ τῶν ἰδιωτῶν καὶ βαναύσων τὴν ἐπωνυμίαν ἀλλάξασθαι καὶ ἀντὶ Δημητρίου ἀρμογένην τὸ ἀπὸ τοῦδε καλεῖσθαι, τὴν τῶν ἀρμονιῶν πάρεσιν καὶ διάλυσιν συνδήσαντος ἀῤῥήτω τινὶ καὶ θαυμαστῆ χειρουργία καὶ αὖθις συναρμοσαμένου τοῦ μάρτυρος.

[In æde S. Demetrio ad fontem prope Thessalonicam sacra vir quidam,] Parvo quodam spatio a civitate, Thessalonica dico, fons quidam suaviter ac pure manat, aquæ quidem quantum ad tactum frigidæ ac limpidæ, ad bibendum autem alioquin suavissimæ ac optimæ. Fluentum enim e prærupta, quæ naturali quadam sectione scissa est, modoque quodam vehementi simul ac copioso id emittit, petra effunditur. Quidam igitur superiorum temporum, qui divitiis abundabant, locum etiam ob opportunitatem admirantes, proborum eum sacrorumque virorum domicilium fecerunt, templum quidem ibidem, prout licebat, Magni Demetrii nomini ædificantes, fontem autem, ut vere esset miraculorum ac curationum abyssi sedes, destinantes. Accidit igitur, ut vir quidam ex iis, qui imperatoriis officiis funguntur, in morbum aliquando incideret, utque Thessalonicam progresso emendationis etiam quæque exspectatio ei præcideretur, utpote malo medicorum arti non cedente, sed tempore potius in pejus crescente.

[228] [membris omnibus captus, cum ad illam, uti hic] Labefactatum enim ipsi erat totum corpus; dissoluta autem erat ac diffluebat membrorum compactio, & si quid carnium morbo ante absumptum haud erat, id intumescebat ac inflabatur, adeo ut neque curantium tactum posset admittere. Jacebat igitur eorum, quæde se fiebant, ignarus, continuoque intolerabilibus dolorum ictibus convulsus. Ubi jam extremum spirare animamque fere præ doloribus exhalare putabatur, per somnium divinum divinus adstitit Demetrius, &, si sanitatem, o tu, consequi vis, ad meum, dixit, situm extra civitatem templum, quod Fontem appellant, abito, nec mora, cum manus nimirum ac pedes ablueris, faciemque ibidem unxeris, sanitatem consequere; sum autem, qui hæc tibi præcipio, Demetrius civitatis curator infirmorumque absque mercede medicus.

[229] [in somnio jusserat, sese contulisset,] Hæc igitur visio injunxit; qui autem, dixit decumbens, membris omnibus mihi dissolutis, iter instituam? Cum non tantum, memetipsum ut moveam, sim ineptus, verum etiam, si quispiam contrectare me velit, doloribus gravioribus feriar, id mihi sane, omni ex parte debilitato viribusque effeto, oppido est difficile. Verum ille, qui ipsemet apparebat, divinus Demetrius, abi modo, homo, dixit, ceterumque malo factus superior sanitatem consequere. Gestatus igitur (neque enim, ut fidem abnueret, comparatus erat) ducebatur, cumque ab iis, qui ægros curabant, & sacro oleo perunctus, & divina illa, quemadmodum is, qui apparuerat, in mandatis dederat, aqua ablutus fuisset, in templo est depositus. Ipsa igitur nocte vigil ille Medicus ad ægrotantem accessit, rursusque, an recte valeret, rogavit; ille autem, imo vero, dixit, morbo immedicabili, emendationis spe nondum etiam modo affulgente, laboro.

[230] Cum igitur hujus manum prehendisset, vehementiusque commovisset, [seque ibidem fontis illius aqua lavisset; sanitatem recuperat.] is quidem, qui adversa, valetudine laborabat, expergefactus perspicue ac vehementer clamavit, continuoque lamentatus est; famulorum autem, & quantacumque præ misericordia aderat, multitudo simul accurrit, cumque universi una, veluti extremum spirantem, deplorarent, æger quidem, quæ sibi rursus visa fuerant, subobscura voce narravit; Illi autem, Martyrem ipsum esse, exclamabant, eique manifestissime apparuisse, dicebant, atque decumbentem, ut meliori alacriorique esset animo, excitabant. Hic igitur, cum primum quidem manum sensim movisset, deinde vero ad pedes, e dissolutione antecedenti tunc adhuc expansos, tulisset, rursusque retraxisset, ac aquam ex illo morbos propellenti fonte postulasset, seque ipsum abluisset, qui prius nec modicum sese circumagebat, nec omnino movebat, prodigiorum hujusmodi Effectorem & laudabat & variis, quibus gratias ageret, canticis condecorabat; cumque, e lecto nempe, surrexisset, & sanis incedebat pedibus, &, quod patratum fuerat, miraculum clamoribus, contineri haud valentibus, narrabat b, ita ut hinc omnes quidem e civitate effunderentur atque ad sacram Martyris ædem concurrerent c; diebus autem non paucis per noctem ac diem hymnis Deum honorarent, Martyrisque templum a vulgo infimæque plebis hominibus nominis mutationem acciperet, ac exinde, membrorum laxationem dissolutionemque modo ineffabili colligante rursusque etiam chirurgia admirabili apte componente Martyre, Armogenes d Demetrii loco vocaretur.

ANNOTATA.

a Caput hoc, prout e codice olim Mazarinæo, in quo a fol. 221 usque ad fol. vers. 224 extenditur, integrum apud nos descriptum exstat, lectori hic exhibetur; exstat autem & fol. 90 vers. ac seq. recto in codice nostro signato ✠ Ms. 193, a Joanne Stauracio aliis verbis expositum.

b Cum auctor noster nuspiam edicat, longone, an brevi dumtaxat temporis spatio a miraculo jam exposito remotus vixerit, vel idcirco, quam hoc fidem mereatur, definire haud possum.

c Videsis etiam quæ de loco illo sacro frequentique olim ad eumdem populi concursu in Commentario prævio num. 93 dicta sunt.

d Nomenclatione nimirum ab Ἀρμὸς, articulus seu membrum, γεννάω, progigno seu genero deducta, Sanctoque ac ejus templo, quod in eo is membra quodammodo, dum, quæ dissoluta ictave paralysi essent, sanitati restitueret, progignere videretur, attributa, uti hic auctor noster memoriæ prodit.

CAPUT V.
Qui Sanctus, ut sacrum sibi in Cappadocia templum, quod collapsum erat, instauraretur, effecerit.

a

ἜΝ τινι τῆς καππαδοκίας χωρίω, δρακοντίανα τῶ χωρίω τὸ ὄνομα, ναὸς τῶ μεγαλομάρτυρι Δημητρίω ἐξωκοδόμηται διὰ τῆς ἀνωτάτω τιμῆς τὲ καὶ αἰδοῦς ἔτι τοῖς ἐγχωρίοις ἀγόμενος καὶ αἰτία τῆς οἰκοδομῆς εἰπεῖν οὐ χεῖρον ταύτην ἐστίν· ἀνὴρ τις αὐτουργεῖν εἰωθὼς καὶ ἀπὸ χειρῶν πεπορισμένος τὸν βίον περὶ τὸ ἑαυτοῦ πονούμενος γήδιον, λίθων τινὰ ἐξεφόρει σωρὸν, προῦκειτο δὲ ἆρα τῶ ἀνδρὶ εἰς ἄλωνα μετασκευᾶσαι τὸν χῶρον ἐκκαθαρθέντα, καὶ μὲν ἔργου εἴχετο καὶ σπουδαιότατα τότε ὥς δοκοῦν ἄχρηστον διεκάθηρε.

[232] Νεανίας δὴ τις αὐτῶ περὶ ταῦτα πονοῦντι τὴν ὄψιν ἐκπρεπὴς, τὴν ὥραν διαφανής, στρατιωτικῶς ἐσταλμένος ἱππότης ἐφίσταται, καὶ οὗτος, ἐφὴ, εἰς ἄλωνα τὸν ἐμόν σοι δια σπουδῆς μετασκευᾶσαι σηκόν; οὐ χαιρήσεις τῶ ἐπινοήματι, οὐδὲ ἄριστα σαυτῶ ἔση βεβουλευμένος· εἰμὶ δὲ θεσσαλονικεὺς, ἔφη Δκμήτριος καὶ ἐνταῦθα τιμώμενος, καὶ μὲν τοσαῦτα εἴπὼν ὤχετο· ἄφωνος δὲ γηπόνος κατέλειπτο, καὶ οἶον τὰς φρένας παρακοπεὶς, τῶν μὲν ἐν χερσὶ παντων ἐκλελησμένος, ὑπὸ δὲ τῆς θείας ἐκείνης μαρμαρυγῆς τὰς αἴσθησεις ἀφαιρεθεὶς.

[233] Επεὶ οὖν οἵ προσήκοντες καὶ ἄλλως συνήτεις τὴν αἰτίαν τῆς ἀφασίας διεπυνθάνοντο, τρεμούση ἐνταῦθα ἄνθρωπος καὶ ὥσπερ παραφαινομένη τῆ γλῶττη ἔκαστα τῶν ὁραθέντων περιηγεῖται, καὶ τὸν ἐπιφανέτα Δημήτριον εἶναι ἔλεγε. Σπουδὴ οὖν οἵ ἀκούσαντες τηνικαῦτα, μᾶλλον τὸν ἐπικείμενον ἐκφορήσαντες συρφετὸν, καὶ διακαθηράμενοι, θεμελίοιστὲ παλαῖας τινὸς περιετύγχανον οἰκοδομῆς, καὶ τοῦτο ἐκεῖνο δηλοῦν τὸν φανέντα, οἶς περιέτυχον εἰκότως τεκμεριωσάμενοι, τοῦτον δὲ τὸν νῦν ὅρώμενον πολυτίμητόντε καὶ θαυμαστὸν σηκὸν ἀνωκοδομήσαντο, σταυρόν τὲ ἐπὶ τῶ ἐκείνου, ὤς τοῖς ἀγρόταις ἔθος, ἐξ ἀργύρου τῶ τεμένει ἐνιδρυσάμενοι ὀνόμυατι θαυμάτων καὶ τεραστείων ἔμπλεων τὴν περίοικον ἀπειργάσαντο μεγάλα καὶ ἀκοῦσαι φρικτα ἀεὶ τοῦ φιλανθρώπου έπιτελοῦντος ἐνταῦθα Θεοῦ διὰ τῆς τοῦ μάτυρος Δημητρίου συνεχοῦς τῶ χωρίω παρουσίας καὶ ἐπιφοιτήσεως· ἐν χριστῶ Ἰέσου τῶ κυρίω ἡμῶν, δόξα καὶ τό κράτος νῦν καὶ ἀεὶ &c.

[Rustico cuidam in Cappadocia commutare in aream meditanti locum,] In quodam Cappadociæ pago (Dracontiana b loco nomen est) magno martyri Demetrio templum, quod in maximo adhuc honore ac veneratione ab incolis habetur, ædificatum exstat, causaque, quam exposuisse abs re fuerit haud, ædificationis est: Vir quidam, per sese laborare manuumque opere victum comparare solitus, cum in agello suo laboraret, lapidum quemdam acervum extulit, viro autem forte erat propositum, locum, cum expurgatus esset, in aream commutare; ac opere quidem detinebatur, accuratissimeque, quod, ut videbatur, inutile erat, repurgabat.

[232] [in quo fundamenta antiqui templi Demetrii jacebant, Sanctus apparet,] Ei vero, hisce operam danti, juvenis quidam, facie decorus, specie pellucidus, militari equitis habitu indutus, repente adstat, &, heus tu, inquit, meumne tu templum in aream tibi propere commutes? Re, quam meditaris, haud lætaberis, neque optime tibimetipsi consulueris; sum autem, dixit, Demetrius, Thessalonicæ natus ibique honoratus. Atque hic quidem, cum talia dixisset, abibat; agricola autem voce manebat destitutus, ac velut mente perculsus, omnium quidem, quæ præ manibus habebat, erat oblitus, præ divino autem illo fulgore sensibus orbatus.

[233] [itaque, ut illud instauretur, efficit.] Cum igitur necessarii aliterque familiares stuporis causam rogarunt, tremente ac velut deficiente voce singula eorum, quæ visa erant, homo hic exponit, eumque, qui apparuerat, Demetrium esse, edixit. Tum igitur, qui id audierant, magis alacriter superjacentes sordes efferentes, locumque expurgantes & in antiqui cujusdam ædificii fundamenta incidebant, & hanc ipsam rem, qui apparuerat, ostendere, ex iis, in quæ inciderunt, merito conjicientes, hanc, quæ hodieque cernitur, ædem sacram & pretiosam & mirandam instaurarunt, ac crucem argenteam, ut rusticis mos est, nomini illius in luco collocantes miraculis & prodigiis plenam, magna audituque stupenda misericordi Deo semper per assiduam martyris Demetrii in loco præsentiam ac visitationem ibidem perficiente, viciniam effecere c in Christo Jesu Domino nostro, cui gloria & virtus nunc & semper &c.

ANNOTATA.

a Et hoc caput, prout e codice olim Mazarinæ, in quo a fol. 224 verso usque ad fol. 226 rect. excurrit, integrum apud nos descriptum exstat, hic proponitur; pariter autem aliis verbis a Joanne Stauracio explanatum exstat in codice nostro ✠ Ms. 193, in quo miraculum, cap. præcedenti datum, proxime excipit.

b Nec urbem nec pagum hujus nominis, qui in Cappadocia situs sit, in Geographicis seu tabulis seu lexicis invenio; ut adeo pro ignobili dumtaxat loco Dracontiana debeat haberi, licet interim & æde S. Demetrio sacra, & miraculis, per hunc patratis, effulsisse ab auctore nostro cap. præsenti tradatur.

c Cum omnia, cap. præsenti, quo auctor noster lucubrationem suam terminat, narrata, in Cappadocia gesta dicantur, isque non in regione illa, sed vel Thessalonicæ vel in loco, haud procul admodum ab hac civitate, longissimeque adeo a Cappadocia remoto, floruisse videatur, potest sane vel hinc, num integram is in omnibus, quæ hic memoriæ prodit, fidem mereatur, non immerito revocari in dubium.

ANALECTA
De unguento seu oleo e S. Demetrii tumulo prodigiose scaturiente aliisque adhuc ejusdem Sancti miraculis, partim e scriptoribus typorum beneficio jam vulgatis, partim e Joannis Stauracii ac Demetrii Chrysoloræ lucubrationibus nondum editis accepta.

Demetrius M. Thessalonicæ in Macedonia (S.)

AUCTORE C. B.

§ I. Miracula, seculo decimo posteriora, quæ Sanctus in Thessalonicæ favorem patrasse narratur.

[Sanctus qui, quam diutissime adversus hostes servarat incolumem,] Fuisse enimvero, Mauritio imperii Romani habenas moderante, Thessalonicam prodigioso prorsus modo adversus unitam Avarum aliarumque barbaricarum nationum vim a S. Demetrio, patrono suo, defensam, expugnationisque simul ac direptionis periculo præsentissimo ereptam, Joannes, Thessalonicensis archiepiscopus supra sæpissime laudatus, qui rei gestæ interfuit, miraculorum, a S. Demetrio patratorum, lib. 1 jam dato, cap. 13 & binis seqq. indubitatum facit. Atque illud quidem, uti ex Annotatis, dicto cap. 13 ad lit. h subnexis, liquet, seculo sexto ad finem inclinante seu anno 597 evenit; fuisse porro etiam eamdem civitatem seculo septimo, cum idem, quem proxime laudavi, Joannes Thessalonicensem ecclesiam jam moderaretur, atque adhuc serius, seculo octavo scilicet, modo pariter prorsus mirabili a Sancto nostro adversus barbaros propugnatam, e patratorum abs hoc miraculorum lib. 2 pariter jam dato, si non, quod hujus auctor (adi Commentarium prævium num. 24) fidem undequaque integram haud mereatur, omnino indubitatum, verosimillimum saltem apparet. Et vero, non tantum seculo septimo ac sequenti, sed etiam ad annum usque 904 Thessalonicam inimicorum omnium impetu, patrocinante S. Demetrio, superiorem permansisse, variisque belli periculis fuisse ereptam, Joannes Cameniata supra adhuc laudatus, qui tum floruit, in sua de Thessalonicæ per Saracenos excidio lucubratione, ac Nicolaus patriarcha, ecclesiam Constantinopolitanam tunc temporis moderatus, in sua de eodem luctuoso eventu Monodia non obscure indicant.

[2] Verum tunc celeberrima illa civitas, uti rei oculatus testis, [Thessalonicam tandem, mirantibus cunctis, expugnari ab Agarenis atque exscindi sivit,] quem iterum mox laudavi, Joannes Cameniata, a Bertholdo Nihusio anno 1653 Coloniæ Agrippinæ editus, rursusque deinde a Combefisio inter Historiæ Byzantinæ post Theophanem Scriptores anno 1685 typis Parisiensibus recusus, fidem facit, a Saracenis, adversus Leonem Orientis imperatorem, cognomento Sapientem, bellantibus, sub Leonis Tripolitæ, impiissimi apostatæ, ductu expugnata fuit, fœdissimeque, incolis etiam magno numero in captivitatem abductis, direpta atque excisa. Atque hoc quidem, quod ad illud usque tempus S. Demetrii, uti omnibus passim erat creditum, patrocinio Thessalonica contra omnia hostium molimina stetisset inconcussa, mirandum quam maxime accidit. Audi, qui opportune ad institutum præsens Nicolaus patriarcha loco supra cit. verbis Græcis, quæ & in linguam Latinam conversa textui Græco subjungam, loquatur. Ποῦ, inquit, μοι, Δημήτριε μάρτυς, ἀήττητος συμμαχία; πῶς τὴν σὴν πόλιν ὑπέρειδες πορθουμένην; πῶς ὑπὸ σοὶ πολίουχῳ ἐχθροῖς ἄβατος ἀφ᾽ οὗ χρόνου ταύτην ἥλιος ἐθεάσατο τοσούτων κακῶν εἰς πεῖραν ἐγένετο; πῶς τῆς τῶν δυσσεβούτων ὀφρύος ἠνέσχου κατορχουμένης τῆς ἱερᾶς προστασίας; πῶς ὑπέμεινας ταῦτα καὶ διεκαρτέρησας; Ubi mihi, Demetri martyr, invicta in bello societas? Qui civitatem tuam, ut everteretur, despexisti? Qui sub te præside, quæ, a quo tempore sol illam spectavit, inimicis fuerat inaccessa, ad tanta experienda mala devenit? Qui impiorum fastum in sacri patrocinii contumeliam exultare sustinuisti? Qui hæc passus es atque ad extremum usque pertulisti? Ita illustris ille, qui & mysticus cognominatur, patriarcha Constantinopolitanus suam haud obscure de catpa excisaque Thessalonica, cum ad suam usque ætatem civitas isthæc potenti S. Demetrii patrocinio tuta fuisset, admirationem prodit, nec, quin communis ille, quem Nicolaus verbis datis exprimit, hominum omnium sensus tum fuerit, dubitandum apparet.

[3] [eam iterum, a ruinis erectam, prodigiose, ut Cedrenus, cujus, quæ] At vero cur Demetrius, qui, ut supra in duobus prioribus miraculorum ejus libris est videre, suam olim civitatem contra ferocissimos hostes tam sæpe, totque modis prodigiosis diversis fuerat tutatus, a Saracenis, Christi hostibus, tum expugnari atque everti siverit, alta Dei, a quibus & nobis timendum, sunt judicia; Sanctus interim, qui tum ob cujuscumque generis miracula, magno numero patrata, tum maxime ob Thessalonicam prodigiose contra hostes plus semel servatam gloriosissimis Magni Martyris ac Thaumaturgi, aliisque in supra data Joannis Thessalonicensis, scriptorisque, qui Joannem continuavit, anonymi lucubratione expressis titulis condecoratus passim a Græcis olim jam fuerat, suam illam civitatem natalem, cum ab illato per Saracenos excidio surrexisset, clademque præteritam reparasset, suo iterum auxilio adversus inimicos prodigiose fuit tutatus, licet tandem a Turcis illam, quæ alta iterum inscrutabiliaque Dei sunt judicia, anno 1429 expugnari, firmaque deinceps possessione, ad hunc etiam usque diem perseverante, teneri, permiserit. Cedrenus in historiarum Compendio, cum de rebus, sub Michaële IV gestis, tractat, sequentia prodit memoriæ: Anno mundi sexies millesimo quingentesimo quadragesimo nono, indictione nona, mense septembri, Alusianus patricius & Theodosiopolis præfectus, secundus Aaronis (fuerat hic Samuëlis Bulgarorum quondam regis frater) filius subito ex urbe (Constantinopoli nempe) profugus, ad Deleanum (erat is a Bulgaris, quos ad deficiendum a Græcis concitarat, in regem assumptus) se contulit.

[4] Cum enim injustitiæ accusatus esset, priusquam de causa cognosceretur, [huc spectant, verba in medium] Joannes (imperatoris minister) ab eo exegerat auri libras L, ademeratque ei mulierem elegantissimam, quam in Charsiano habebat; cumque multis apud imperatorem precibus non obtinuisset, ut sui haberetur ratio, desperatis suis rebus, Armenio habitu sumpto, simulansque, se Basilii Theodorani famulum esse, atque Thessalonicam ad imperatorem ire, clam omnibus aufugit, Ostrobumque pervenit, ubi tum cum omni exercitu castra Deleanus habebat. Magna hunc cum lætitia accepit Deleanus, metuens, ne ad ipsum potius inclinarent Bulgari, ut regio sanguine natum, consortem, ut præ se ferebat, imperii adscivit, ac cum exercitu quadraginta millium ad oppugnandam Thessalonicam misit, cui tunc præerat Constantinus patricius, patruelis imperatoris. Eo profectus Alusianus urbem vallo cingit ac machinis admotis summa industria oppugnat. Sed cum per sex dies frustra oppugnasset, undique repulsus, spe expugnandæ abjecta, obsidione eam capere statuit.

[5] Oppidani quadam die ad sepulcrum martyris Demetrii accesserunt, [hic adducuntur, docet, anno 1041 contra hostes,] supplicationeque per totam noctem tracta usique unguento, quod ex eo sepulcro scaturit, uno impetu apertis portis in Bulgaros se emiserunt, habentes secum legionem Magnanimorum, hostemque improvisa impressione perterritum in fugam conjecerunt, nemine subsistere aut se defendere auso. Ductor Romanæ aciei fuit Martyr iterque complanavit; quod Bulgari captivi juramento confirmarunt, dicentes, vidisse se juvenem equitem, qui Romanæ phalangi præiret; ex quo ignis exiliens adversos cremaret hostes. Cecidere amplius XV millibus Bulgarorum, captique haud pauciores; reliqui turpissima fuga ad Deleanum evaserunt. Prima hæc est bellica expeditio, in qua iterum post acceptam anno 904 ab Agarenis cladem mirabili plane modo a S. Demetrio Thessalonicæ fuisse succursum narratur. Atque is quidem eventus, cum anno mundi sexies millesimo quingentesimo quadragesimo nono, uti e jam recitatis Cedreni verbis intelligitur, locum habuerit, anno Christi 1041 debet innecti, uti ex annorum mundi MMMMMDVIII, quorum ultimo labente Christum natum Græci statuunt, facta ab annis MMMMMMDXLIX, quorum ultimo ex dictis memorata a Cedreno Bulgarorum clades evenit, subductione manifestum evadit.

[6] Quod autem ad rem ipsam seu potius insigne, quo Bulgari, [quod hic utcumque, scriptorum aliorum , qui illius non meminerunt,] S. Demetrio Thessalonicensibus præire ac pro urbe decertare palam conspecto, ab obsidione Thessalonicensi pulsi atque in fugam, magna edita suorum strage, conjecti, a Cedreno narrantur, prodigium jam spectat, Zonaras, in Annalibus de Alusiano pariter Bulgarisque, qui, duce Deleano, Græcorum jugum, a Basilio tertio, Bulgaroctoni cognomen propterea adepto, jam ab aliquo tempore sibi impositum, sub annum ciciter 1040 excussere, in Michaële quarto sermonem instituit nec tamen prodigii, quo Alusianus ab obsidione Thessalonicensi, civitati suæ opem ferente S. Demetrio, recedere fuerit compulsus, mentionem vel verbo facit. Verum cum is scriptor ne expeditionis quidem, ab Alusiano contra Thessalonicam susceptæ, meminerit, factumque proinde, quo felici ista successu fuerit frustrata, miraculum commemorare opportune haud potuerit, non est, cur illius de hoc silentium mirum admodum cuiquam accidat. At vero erit fortassis, qui saltem, idem miraculum silentio etiam a Joanne Stauracio, ut fieri in hujus penes nos exstante lucubratione comperio, præteriri, mirandum magis existimet. Id sane, cum hic scriptor, qui, quemadmodum in Commentario prævio num. 26 docui, seculo tertio decimo floruit, patrata a S. Demetrio ad illud usque tempus miracula omnia, aut saltem horum præcipua litteris commendare propositum sibi habuerit, certeque ea inter, quod, supra e Cedreno relatum, anno ex dictis 1041 acciderit, miraculum haud infimum locum obtineat, mihi ipsimet, ut verum fatear, mirum admodum obvenit. Verum, quid si quidem, de quo hic disserimus, miraculum a Joanne Stauracio litteris fuerit commendatum & tamen in Leonis Allatii Ms., quod nobiscum communicatum in codice nostro ✠ Ms. 193 exstat, ab Amanuensibus sit omissum?

[7] [silentio adducto, discutitur, fuit tutatus,] Quid si etiam Stauracius ea dumtaxat, quæ scriptis mandata invenit, miracula in lucubrationem suam inferenda duxerit, nullumque forte fortuna scriptum, quod relatum a Cedreno miraculum complecteretur, ad manum habuerit? Utut sit, dicto equidem prodigio, quod & a Joanne Curopalate refertur, utcumque suffragatur memoratum in Commentario prævio num. 138 & binis seqq. Petri & Asanis fratrum, principum Bulgarorum, factum. Hi enim, quo contribules suos, qui post proxime e Cedreno relatam Thessalonicensem anni 1041 cladem a Michaële quarto penitus subacti Græcorum imperio usque ad Isaacii Angeli, anno 1185 imperii habenis primum admoti, tempus pacifice manserant annexi, ad defectionem iterum concitarent, S. Demetrium, Thessalonica Græcorumque tutela relicta, in Bulgariam, cui opem esset laturus, concessisse, subdole finxere, falsis etiam prodigiis huic suo commento fidem conciliare conati; id autem duo præfati principes maxime fecisse videntur, vel quod, cum cladis prope Thessalonicam majoribus suis anno 1041 a S. Demetrio illatæ, memores adhuc essent, timerent, ne contribules sui, quos, ut Græcorum jugum excuterent, impellere nitebantur, præ similis cladis, a S. Demetrio sibi inferendæ, timore a defectionis consilio omnino abhorrerent, vel etiam quod hosce, ut promptius arma arriperent, superni a S. Demetrio certo adfuturi, quo potentissimum majorum suorum exercitum profligatum fuisse, norant, auxilii facta spe facilius adducendos putarent. Sed ita modo a Cedreno relatum, quo Thessalonicæ fuerit succursum, Sancti nostri miraculum utcumque discussisse sufficiat; ad aliud sermonem convertamus.

[8] [Joannem que etiam, Bulgariæ regem, quem, cum Thessalonicam anno 1207 obsideret,] Cum Petrus & Asan fratres proxime memorati, quibus potissimum impellentibus, Græcorum jugum, ut jam dictum, Bulgari post annum 1185 excusserant, in Bulgaria patria sua, quam, conatibus suis felici respondente successu, in libertatem etiam asseruerant, aliquamdiu jam dominati, e vivis essent sublati, successit in Bulgariæ regnum eorum frater Joannes, qui ab aliis Calo-Joannes, seu Joannitza, aut etiam Joannitius nominatur. Hic porro, multis gestis bellis, anno tandem 1207 Thessalonicam ingenti exercitu obsedit; verum hac in expeditione bellica, non secus ac Alusianus supra memoratus, fortuna improspera, quemadmodum Georgius Acropolita, seculi tertii decimi scriptor, fidem facit, est usus, sibi etiam S. Demetrium inimicum expertus. Ita quantum ad hoc postremum & apud nos in codicis nostri ✠ Ms. 193 prolixa, quæ ex Leonis Allatii Ms. deprompta notatur, narratione, & apud ipsum Allatium in concinnatis ab eo in Acropolitæ historiam Annotationibus, tertio decimo hujus cap. subnexis, Joannes Stauracius supra plus semel laudatus. Scriptoris hujus, quæ huc potissimum faciunt, verba aliquot, prout a Cangio loco mox cit. vulgata exstant, recitabo, cum prius, quæ huc pariter spectant, nonnulla Georgii Acropolitæ verba in medium adduxero. Hic itaque scriptor in Historia, typis Parisiensibus anno 1651 edita, sequentia isthæc verba, quæ fere omnia postea iterum in Chronico compendiario Parisiensibus pariter typis eodem anno vulgato pag. 115 repetit, cap. 13 de supra memorato Joanne seu Joannitio aut etiam Joannitza, Bulgarorum rege, suppeditat: E fundamentis sustulit Philippopolim, præclaram nimium atque egregiam urbem, quæ Hebro adjacet, alias deinceps universas, Heracleiam, Panium, Rædestum, Chariupolim, Traianupolim, Macrem, Claudiupolim, Mosynupolim, Peritheorion, aliasque quamplurimas, quas enumerare operæ pretium non est.

[9] Multitudinem abigens circa Istri fluenta collocat, [superna virtute occisum fuisse, nonnulli opinati sunt, interemisse a Joanne Stauracio] & ex jam direptis oppidis, urbibus nomina propriis coloniis imponit, damna, ut ipse dictitabat, compensans, quibus imperator Basilius Bulgaros afflixerat; eumque fatebatur dici Bulgaroctonum, se vero Romeoctonum indigitabat; is usque Thessalonicam perveniens laterali morbo vitam finit, vel, ut alii asserebant, ira Numinis tristi morte multatus est. Somniavit enim abs armato sibi adstante hasta latus consodi: nemo enim, nec mentior, e memoria hominum tot ac iste calamitatibus Romanos afflixit, adeo ut a cane nomen illi impositum sit, & Scylo-Joannes ab omnibus compellaretur. Ita hactenus Acropolita, Joanni Bulgarorum regi, cum Thessalonicam obsideret, modo haud naturali mortem obvenisse, sed, Numine ob scelera, ab eo patrata, irato, superna virtute fuisse inflictam, opinionem nonnullorum exstitisse, sat aperte hic docens; illam autem supernam virtutem, qua Bulgarorum rex Joannes Thessalonicam obsidens miserum in modum interierit, e quorumdam opinione a S. Demetrio profectam, Joannes Stauracius apud Leonem Allatium loco supra cit. verbis Græcis memoriæ prodit. Ea adeo, ut fidem datam liberem, huc modo una cum adjecta ad calcem versione Latina transcribo.

[10] Sic itaque habent: Τότε δὴ τότε ἀωρὶ τῶν νυκτῶν εἰς τέλος Θεὸς τὴν ἐαυτοῦ τῆς ἐκδικήσεως ῥομφαίαν ἐστίλβωσεν, καὶ ὐπέθηξεν ὡς ἐν θηγάνῃ τῷ ζήλῳ τοῦ μάρτυρος· καὶ αἴφνης ἅγρυπνος τῷ ὄντι φύλαξ, καὶ πολιοῦχος ἡμῶν, καὶ μέγας τοῦ μεγάλου βασιλέως στρατιώτης Δημήτριος ἔφιππος ἐφ᾽ ἵππου λευκοῦ τῷ Βουλγαράνακτι φαίνεται, καὶ καιρίαν ἀκοντίζει παραχρῆμα τὸν ἄθλιον· δὲ μέγα παραυτίκα ἀνακραγὼν κατεβοᾶτο τοῦ ἀρχιστρατήγου τῆς στρατιᾶς αὐτοῦ Μαναστρᾶ, ὡς δῆθεν τρωθεὶς ὑπ᾽ αὐτοῦ· τοῦτον γὰρ ἐδόκει ὁρᾶν ἱππαζόμενον, ᾧπερ εὐγενεῖ καὶ λευκῷ ἵππω ἱππάζετο τῆς σκηνῆς ἔνδον γενόμενον, καὶ λόγχην, ἣν περιέφερε, τῇ καρδία τούτου ἐμβάψαντα. καὶ αὖθις κατεβοᾶτο τούτου, καὶ πολλάκις, ὡς καὶ αὐτὸν ταῖς κραυγαῖς θορυβηθέντα, καὶ ἀναπηδήσαντα τῆς στρομνῆς. ἐν γειτόνων γὰρ ἦν αὐτῷ σκηνὴ. εἰσελθεῖν καὶ ἰδεῖν, καὶ φανῆναι, καὶ ἀκοῦσαι, ὡς σύ με πρὸ βραχέος ἔφιππος τῷ λευκῷ σου ἵππῳ γενόμενος ἐνταῦθα κατέσφαζας δόρατι, καὶ τὸν γενέσθαι περιδεᾶ, καὶ εἰπεῖν· μὴ σύγε, βασιλεῦ, συμπάθησον, οἴκτειρον, οὐκ ἔστι τοῦτο, οὐκ ἔστι. φάσμα σοι γέγονεν, οὐκ ἀλήθεια· ἐκεῖνος εἰς βάφος δεξάμενος τὴν πληγὴν ἐστροβεῖτο δεινῶς, ἐκέκραγε, καὶ ἀνωλώλυξε.

[11] Νύσσεται οὖν τὴν κοιλίαν εὐθὺς, καὶ ῥοῦν ἱκανὸν ἀκραιφνεστάτου αἵματος κάτωθεν ἀποῤῥεῖ, ὅπως ἂν βαφῇ ποῦς σοι, Δημήτριε, αἵματι τῶν ἐχθρῶν σου ὑπὲρ τῆς σῆς τῆςδε πόλεως. καὶ ἄρχεται ἤδη λειποψυχεῖν· ταῦτα ἰδὼν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ ἀρχιστράτηγος Μαναστρᾶς, ᾖ τάχους εἶχεν ὕπτιον τοῦτον ἐπιβιβάσας προτροπάδην φεύγει, καὶ κλέπτων τὴν σωτηρίαν, μεθ᾽ ὅσου τάχους ὑποχωρεῖ, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ καὶ σὺν αὐτῷ ἅπαν ἐκεῖνο τὸ μυριοπληθὲς στρατολογικὸν, οὕτω ταχέως, ὡσεὶ καὶ βορεάδαί τινες κατὰ τοὺς θρυλλομένους * τούτους ἐδίωκον. φόβος γὰρ αὐτοῖς καὶ τρόμος ἐπῆλθε κατά τινα ξένην ἀντιπερίστασιν· ἀλλὰ γὰρ οὐκ εἰς μακρὸν τούτῳ τὸ ζῆν, αλλ᾽ αὐθημέρον πρὸς ἠλίου δυσμὰς κατὰ τὸ ἐν ταῖς ἱστορίαις ζῶον μονήμερον θνήσκει βιαίως, οὕτως ἄθλιος τῆς οἰκείας κακίας καὶ ματαιότητος δρεψάμενος τους καρπους, μέχρις αὐτοῦ τρυγίου τὸ κόνδυ τοῦ θυμοῦ ἐκπιὼν, καὶ τὸ τῆς ὀργῆς κυρίου ποτήριον, καὶ μεμεθυσμένου θείου ξυροῦ εἰς πεῖραν ἐλθὼν · ἐπεστράφη γὰρ πόνος αὐτοῦ εἰς κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἐπὶ κορυφὴν μὲν ἀδικία αὐτοῦ κατέβη · εἰς βόθρον δ᾽ ὃν εἰργάσατο, πέπτῳκε, καὶ μία μαρτυρικὴ βολὶς εἰς ἐκδίκησιν ἤρκεσε τῶν πολλῶν ἐκείνου κακῶν, καὶ αἷμα ἐξέχεε δίκαιον τῶν ἐγκάτων αὐτοῦ πολλῶν αἱμάτων ἀδίκων ἀντίπονον.

[12] [Latinitateque etiam] En nunc versionem Latinam: Tum continuo nocte intempesta ultionis suæ gladium Deus tandem strinxit, atque in zelo Martyris, veluti in cote, exacuit. Subito igitur custos vere vigil, civitatisque nostræ præses ac magnus magni Regis Miles Demetrius, equo albo insidens, Bulgarorum regi apparet, miseroque illico vulnus lethale infligit. Hic autem statim magnopere vociferans supremum exercitus sui ducem Manastram, veluti videlicet ab eo læsus, inclamabat. Hunc enim, qui equitaret, generoso ac albo, quo vehebatur, equo tentorium ingressum, hastamque, quam secum ferebat, in cor suum demergentem sese intueri existimabat; iterumque ac sæpe illum inclamabat, ita ut & eis clamoribus excitatus lectoque exsiliens (tentorium enim ei erat in vicinia) ingrederetur ac circumspiceret, seque ipsum ostenderet, ac qui tu mox, equo tuo albo huc advectus, hasta me interemisti, audiret, timoreque percelleretur ac diceret: Ne tu, rex, malis alienis afficiaris: quieto animo sis. Non est id, non est. Species, non veritas, tibi obvenit. Ille, plaga profunde accepta, graviter torquebatur, vociferabatur ac ejulabat.

[13] [donatis verbis narratur.] Ventre igitur statim lancinatur, sufficientique copia sanguinem recentem, ut tibi, Demetri, pro tua hac civitate inimicorum sanguine pes tingatur, deorsum emittit, jamque incipit animo deficere. Hæc supremus exercitus ejus dux Manastras conspicatus, cum eum quam potuit celerrime equo supinum imposuisset, cursu concitato fugit, salutique consulens celerrime pedem refert, unaque cum illo ac per ejus mandatum omnis ea innumera militum multitudo, ita festinanter, acsi quidam secundum fabulam Boreæfilii eos insequerentur. Timor enim ac tremor secundum novam quamdam rerum vicissitudinem irruit super eos. At vero ei in vivis diu manere haud obtigit, sed ipsa eadem die ante solis occasum, uti in historiis legitur, unius diei animal violenta morte occumbit. Ita miser, ad ipsum usque fundum Domini vindictæ poculo, iracundiæque calice exhausto, atque abundanti novaculæ divinæ experimento sumpto, malitiæ suæ ac vanitatis fructus collegit. Ejus enim labor in caput ejus conversus est. Ac ejus quidem iniquitas supra verticem descendit; in foveam autem, quam fecit, cecidit, unumque Martyris jaculum in multarum ejus iniquitatum vindictam suffecit, justeque intestinorum illius sanguinem in multi sanguinis, injuste effusi, pœnam effudit.

[14] Hæc loco supra citato Joannes Stauracius; verum anne, [De narratione illa] uti hisce Græce simul & Latine jam recitatis verbis tradit, Joannes seu Joannitius, Bulgarorum rex, dum Thessalonicam obsideret, a S. Demetrio, opem huic civitati suæ natali prodigiose ferente, reipsa fuit occisus? Auctor ille quidem, quemadmodum in Commentario prævio num. 26 docui, seculo tertio decimo verosimillime floruit ac proin seculo eodem, quo Joannem, Bulgarorum regem, in obsidione Thessalonicensi necari e supra dictis contigit; verum cum etiam, quemadmodum infra docebo, in codice nostro ✠ Ms. 193 pag. 93 non obscure innuat, diu ante ætatem suam factum esse id, quod Emanuëli Commeno, Græcorum ab anno 1143 ad annum usque 1180 imperatori, a S. Demetrio obvenisse, ibidem narrat, haud citius equidem, quam eodem seculo tertio decimo multum jam provecto floruisse videtur ac proin a Joannis Bulgarorum regis nece, quæ anno ex dictis 1207 evenit, remotius abfuisse, quam ut sibi, dum eam S. Demetrio attribuit, fidem certam atque indubitatam conciliare queat. Nec, etsi etiam seculi dicti initio vixisset, aliter de illo hac in re foret loquendum. Etenim Joannem, Bulgarorum regem, a S. Demetrio fuisse occisum, e vulgi dumtaxat fama, quæ ætate sua obtinuerit, verosimillime, ne amplius quid dicam, in litteras miserit. Ita vel maxime ex eo autumo, quod Georgius Acropolita, qui pariter seculo tertio decimo floruit, præfati Bulgarorum regis necem supernæ saltem virtuti a nonnullis fuisse attributam, supra huc transcriptis verbis memoriæ prodat, itaque simul famam, a nonnullis illis, qui id fecere, natam, indicare videatur.

[15] Verum nemo non novit, quam sæpe falsa esse fama soleat, [quid censendum.] maxime si communis haud sit; communem autem illam haud fuisse, ex Acropolitæ verbis observari velim, facileque fieri potuisse, ut e Joannis regis somnio, cujus idem Acropolita ibidem meminit, sinister ille de illata principi isti per S. Demetrium nece rumor sparsus, moxque a credulis nimium justo facilius fuerit admissus, licet interim Joannes, non violenta, sed naturali morte vitam terminasset. Adhæc Acropolita, quem Stauracio suffragari non nemo forte existimet, generatim dumtaxat divini Numinis iræ, qua Joannes, Bulgarorum rex, fuerit necatus, non autem etiam diserte S. Demetrii, mentionem facit, nec ullum hactenus notæ fidei auctoritatisve scriptorem, qui Joanni Stauracio assentiatur, invenire quivi. Allatius quidem transcriptis a sese loco supra cit. Joannis Stauracii verbis subjungit: In codice Vaticano CLXIII in margine Historiæ Choniatæ legitur: Οὗτος ἐστὶν ἀσεβὴς Σκυλοἳωάννης ἐπικληθεὶς ὕστερον, ὃν ἀνεῖλεν μέγας Δημήτριος προδήλως, κατὰ τῆς Θεσσαλονίκης ἐπιστρατεύσαντα, ὡς ἐν τοῖς ἐκείνου θαύμασιν ἀναγέγραπται, Hic est impius Scylo-Joannes tandem dictus, quem, Thessalonicam agmine infesto aggredientem, Magnus Demetrius, uti in ejus Miraculis scriptum est, manifesto occidit; hisce autem verbis Joannes seu Joannitius, Bulgarorum rex, tandem etiam, uti supra pariter Acropolita docet, Scylojoannes cognominatus, a S. Demetrio in obsidione Thessalonicensi fuisse interemptus luculentissime sane traditur: verum cum verborum illorum, quæ Choniatæ haud attribuenda, certum apparet, auctorem Allatius non prodat, isque aliunde non innotescat, neutiquam ea, ut prodigio, quod tradunt, fidem indubitatam faciant, sufficiunt, licet interim utcumque Joanni Stauracio suffragari videantur, nisi forte, qui ea ad Choniatæ Historiæ marginem adjecit, ipsamet, ut id faceret, Joannis Stauracii, quem legerat, narratione fuerit impulsus.

[Annotatum]

* melius apud nos θρυλλουμένους

§ II. Miracula seculo decimo posteriora, quæ in aliorum etiam, quam in Thessalonicensium favorem a S. Demetrio feruntur patrata.

[Radomirum a S. Demetrio fuisse occisum, verbis Græcis] Gabriël, qui ab aliis Radomirus aut etiam Romanus appellatur, Samuëli patri suo, anno 1014 e vivis sublato, in Bulgariæ regnum successit, annoque sequenti post breve sane regnum vitam cum morte XXIV Octobris die, uti ex Cedreno aliisque intelligitur, commutavit. Joannes Stauracius supra laudatus principem hunc teterrimis coloribus in codice nostro signato ✠ Ms. 193 fol. 86 depingit, aitque, eum, cum in Soski, regiunculæ mihi ignotæ, incolas dirissime sæviret, hique, quo ejus grassationibus liberarentur, S. Demetrium invocassent, neci etiam ab hoc tandem, non secus ac Joannem supra memoratum, datum fuisse. Verba, huc spectantia, omissis tamen, quibus Gabriëlis seu Radomiri mores auctor describit, lectori lubet exhibere, addita etiam ad calcem eorumdem interpretatione Latina. Sic habent: Τῷ χώρῳ τούτῳ τοίνυν χρονίζων ἀνθρωπόμορφος οὗτος θήρ, διεσπάραττε πάντας καὶ διεβόσκετο · θρῆνος αὐτοῖς, καὶ ὀδυρμὸς, καὶ οὐαὶ, καὶ φωνὴ αἱμάτων ἐκείθεν, καθ᾽ ἡμέραν ἐξέχεεν, ἐπεβοᾶτο τῷ μάρτυρι, καὶ τὴν ἐκδίκησιν ἐζήτουν, καὶ ταχεῖαν τοῦ λυποῦντος τὴν ἀπολύτρωσιν · δὲ καὶ δὴ πολλάκις ἐπικαλουμένους αὐτοὺς ἀκούων ὄνομα τοῦ μάρτυρος, κατεγέλα μὲν αὐτοῦ καὶ ἐξεμυκτήριζεν, ἐπέτεινε δὲ μᾶλλον αὐτοῖς τὰς πληγὰς, ἴδω, λέγων, εἰ ἔρχεται Δημήτριος ἐκ τῶν χειρῶν μου σῶσων αὐτοὺς.

[17] Τί οὖ; κάμπτεται συμπαθὴς καὶ μέγας Δημήτριος· ἀνίσταται ἕνεκεν τῆς τῶν πεπεδημένων φωνῆς, καὶ τοῦ τῶν πτωχῶν στεναγμοῦ, καὶ τῆς οἰκείας ποιμνης τῆσδε ἀπαναστάς εἰς σωτηρίαν λαοῦ ἐξελήλυθεν · ἐκεῖνο δὴ τὸ κυριακὸν παραλλάξ ἐπειπών, καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω τῶν προαυλίων μου, καὶ ταῦτα μὲ δεῖ ἐπισκέψασθαι· καὶ μὲν τὸν συντετριμμένον ἐκεῖνον καὶ ἐκπεπιεσμένον λαὸν πρὸς κυνηγεσίαν ἡγάγετο; καὶ πρὸς ὀρῶν ἐσχατίας καὶ νάπας, καὶ ἐπαναστάσεις βαίνειν πεζῆ τὸν ταλαίπορον ἐκεῖννον ὄχλον διεκελεύετο, καὶ κρημνῶν ἀπειλητικῶς ἐκίνει κατατολμᾷν, καὶ εἰμὴ ποσὶν οἰκείοις διώκων φθάσοι τὸ θήραμα κατὰ κεφαλῆς αὐτῷ πάραυτα πληγὴ, καὶ νεκρὸς ἀνά μέσον ἔκειτο τῶν ὀρῶν· καὶ μὲν ἀπηνῶς οὕτως καὶ ἀπανθρώπως ἐμάστιζεν· δὲ ταχύς εἰς ἀντίληψιν, καὶ ὀξύς εἰς ἐπικουρίαν μέγας Δημήτριος, φθάνει τὸν κάκιστον ὅσον καὶ ἀστραπὴ, ἀνὰ μέσον ὀρῶν κυνηγετοῦντα καὶ ἱππαζόμενον, ἔφιππος, καὶ καιρίαν πλήττει τὸν δειλαῖον τοῦ ἵππου μακρὰν ἀποσφαιρισάμενος· ἑώρων τὸν μέγαν ἐς τούμφανές τῷ Ῥαδομιρῷ ἐφεπόμενοι, ὅπως αὐτὸν σφοδρᾷ τῇ ῥύμῃ, καὶ ἐπέβη, καὶ τῇ λόγχῃ κατέσφαξε· καὶ μάρτυς μὲν παραυτὰ ἀφανὴς· δὲ νεκροῦται παραχρῆμα, καὶ παρὰ τὸν ἄδην τὰ ὀστᾶ διεσκόρπισται, καὶ καταπεπονημένος ἐκεῖνος ἅπας λαός ἑώρταζον τῷ μεγάλῳ ῥύσια. Cum ea igitur humanam formam gerens fera (Radomirus scilicet Bulgariæ rex) in loco illo diu moraretur, omnes dilacerabat atque depascebatur. Hinc illis fletus & lamentatio & planctus; voxque sanguinis, quem quotidie effundebat, Martyrem inclamabat, ac vindictam atque, ut quamprimum illo, qui eos affligebat, liberarentur, postulabat; ille autem, eum Martyris nomen sæpius invocantes audiret, id quidem irridebat sannisque ex cipiebat; iis autem plagas magis augebat, videam, dicens, num veniat e manibus meis ipsos liberaturus Demetrius.

[18] Quid igitur? Commiserans ac magnus Demetrius flectitur, [Latinitate donatis Joannes Stauracius refert;] ad compeditorum vocem mendicorumque gemitum exsurgit, proprioque a grege migrans ad populi salutem est egressus, dominicum illud vicissim usurpans, & alias oves habeo, quæ non sunt ex hoc ovili; & illas oportet me adducere. Atque is quidem attritum illum ac conculcatum populum ad venationem compellebat, miseramque istam turbam montium summitates saltusque ac clivos pedibus peragrare jubebat, minisque, ut per præcipitia incedere auderet, adigebat, & nisi qui propriis pedibus capturam insectabatur, eam assequeretur, statim ei in capite plaga infligebatur, mortuusque in medio montium procumbebat. Atque ita quidem ille immisericorditer ac inhumaniter percutiebat; Demetrius autem ad opem ferendam promptus atque ad succurrendum industrius ad improbissimum in medio montium venantem equoque insidentem eques equitem fulguris in modum accedit, miseroque plagam lethalem infligit, procul eum ab equo dejiciens. Qui Radomirum sequebantur, qui eum Magnus vehementi impetu aggressus sit, hastaque interfecerit, dilucide conspexere. Ac Martyr quidem statim disparuit; ille autem statim obiit, atque in terra ossa ejus dissipata sunt, populusque ille omnis, qui vexatus fuerat, liberationis festum in Magni honorem celebravit.

[19] Talis est Joannis Stauracii de nece, Radomiro seu Gabriëli Bulgariæ regi illata, [est id tum e silentio variorum, qui hic] narratio; nunc quid de hac statuendum sit, dispiciamus. Auctorum omnium, qui necis, Radomiro illatæ, meminerunt, antiquiores citra controversiam sunt Cedrenus, Zonaras & Lupus Protospatha; hi autem, principem illum a Joanne cognato cognato suo, qui & Bladistlabus dicebatur, occisum fuisse, unanimi consensu, nulla prorsus S. Demetrii mentione facta, memoriæ produnt. Cedrenus in Historiarum Parisiensis anni 1647 editionis Compendio, dum res sub Basilio Macedone gestas commemorat, sequentia isthæc, quæ ad propositum nostrum spectant, verba suppeditat: Successit ei (Samueli nempe Bulgariæ regi) filius Gabriëlus, qui & Romanus dicebatur, patre robustior ille, sed prudentia longe inferior, natus captiva quadam Larissæa. Iniit decima quinta Septembris, Indictione decima tertia, cumque nondum integrum imperasset annum, venatum exiens interficitur a Joanne, qui & Bladisthlabus, filio Aaronis, quem ipse neci aliquando subtraxerat. Ac paulo post idem auctor ita iterum scribit: Quinta die Cheirotmetus Romanus (ad Basilium imperatorem Mosynopoli versantem) venit, famulos secum adducens Joannis Bladisthlabi, Aaronis filii, & litteras, quibus hic significabat, se Gabriëlo vitam eripuisse, nuncque ad se rediisse Bulgaricum imperium, promittebatque, se servum & subditum imperatori fore.

[20] [proferuntur, scriptorum, tum aliis ex causis a vero alienum apparet.] Hæc omnia Cedrenus, quibus sane, Radomirum seu Gabriëlem, qui & Romanus dicebatur, non a S. Demetrio, sed a Joanne, seu, uti aliter etiam vocabatur, Bladisthlabo interemptum fuisse, apertissime tradit. Nec minus id dilucide Zonaras memoriæ prodit. Audi, qui in Annalibus, a sese adornatis annoque 1687 Parisiis excusis, tom. 2 pag. 226 loquatur. Ex Cardiogmo, inquit de Samuële Bulgarorum rege, interiit, principatu Bulgarorum in Gabriëlem filium, qui & Romanus dicebatur, translato: quem, nondum anno elapso, frater patruëlis, Aaronis filius Vladisthlavus Joannes (binominis enim & hic erat) occidit. Ac, paucis interpositis, addit: At Samuëlis filius Romanus Gabriël (necdum enim cæsus erat) per legatos imperatori (Basilio Macedoni nempe) servitutem pollicebatur, & tempore aliquo interposito, Joannis Vladisthlavi minister adest cædem Gabrëlis ab hero suo factam nuntians, aliique multi ex illustribus Bulgaris ad imperatorem confluunt. En nunc etiam Lupi Protospathæ, qui & ipse apud Muratorium tom. 5 rerum Italicarum Scriptorum pag. 41 Radomiri mortem, non S. Demetrio, sed Joanni seu Bladisthlabo, illius cognato, adscribit, ad rem hanc facientia verba. Sic habent: Anno 1016 occisus est filius prædicti Samuëlis ab ejus Consobrina * filio Aaroni & regnavit ipse. Cum ergo tres scriptores, supra in rem, quæ hic conficienda erat, laudati, Gabriëlem, non a S. Demetrio, sed a Joanne seu Bladisthlabo, nulla prorsus Sancti mentione facta, fuisse interfectum, luculentissime sane, uti e jam recitatis illorum verbis liquet, memoriæ prodant, Stauracio enimvero, qui Sancto nostro necem illam adscribit, nemo prudens, quantum opinor, fidem habuerit, maxime cum a Radomiri, aliis Gabriëlis aut etiam Romani, ætate seu seculi undecimi initio, quo principem hunc necari contigit, ducentorum circiter annorum spatio, uti ex iis, quæ de illo in Commentario prævio num 26 in medium adduxi, palam est, remotus vixerit nullumque præterea scriptorem alium seu antiquiorem seu etiam dumtaxat recentiorem sibi suffragantem habeat, uti quisque, qui rem examinarit, comperiet.

[21] [Sanctus etiam cælesti militiæ, quæ Christianis ad Antiochiam præliantibus] Radomirum porro in medio montium, dum venationi operam daret, fuisse occisum, idem Stauracius in narratione sua, Græce simul & Latine supra exhibita, etiam affirmat; id autem minus, quam rem a Sancto nostro fuisse patratam, a veritate abhorret, licet interim Cedreno, qui illum Bulgarorum regem, non cum mediis in montibus versaretur venationique operam jam daret, sed tum, cum ad venationem exiret, seu jam, ut venationem aggrederetur, in procinctu staret, peremptum fuisse, supra huc transcriptis verbis tradit, assentiri malim; quod hic lectorem adhuc monuisse contentus ad aliud modo, in quo partem pariter Sanctus noster habuisse narratur, progredior. Christiani, susceptis sacris pro recuperanda Terra Sancta expeditionibus, Antiochiam in potestatem suam anno 1098 jam redegerant, cum haud ita dudum post ab innumero Saracenorum exercitu in civitate illa fuere conclusi, arctissimaque obsidione ad summas angustias adacti. Verum cum tandem, quo hisce sese expedirent, ex urbe obsessa egressi inimicos essent adorti, albatorum exercitus, cui S. Demetrius aliique Sancti præire fuere conspecti, in ipsorum auxilium contra Saracenos e montibus prodire est visus. Ita in variorum Scriptorum collectione, quæ Gesta Dei per Francos inscribitur annoque 1611 Hanoviæ fuit excusa, testatum faciunt Robertus monachus, Baldricus Dolensis archiepiscopus, ac Guibertus abbas, qui omnes rei gestæ æquales exstitere.

[22] Singulorum, quæ ad rem nostram potissimum faciunt, [spectandam sese dedisse, a Roberto monacho,] verba huc transfero. Robertus monachus pag. 64 in adornata a sese Hierosolymitana Historia lib. 7 ita scribit: Dum sic (a Christianis Antiochia egressis) certatur, & tam longi certaminis prolixitas poterat tædiare; nec numerus hostium videbatur decrescere, albatorum militum innumerabilis exercitus visus est de montibus descendere, quorum signiferi & duces esse dicuntur Georgius, Mauricius, Demetrius: quos ut primum vidit Podiensis episcopus, exclamavit voce magna dicens: O milites, ecce, venit auxilium, quod vobis promisit Deus. Et certe nostri valde expavissent, nisi fuisset spes, quam in Domino habebant. Tremor maximus irruit in hostes, & versis vultibus, scutis terga cooperiunt, & fugam, quo unicuique locus dabat, arripiunt. Pars illa, quæ a parte pugnabat maris, ut vidit fugam suorum, ignem sparsit super gramen campi, quod celeriter arsit, quia illud siccaverat ardor æstatis. Hæc ideo fecerunt, ut hoc signo illi, qui in tentoriis erant, statim fugerent, & secum ditiora spolia tollerent. Illi vero, cognito signo, qui in montibus erant, protinus fugerunt cum omnibus spoliis, quæ portare valuerunt. Hactenus laudatus monachus Robertus: ad Baldricum archiepiscopum jam venio.

[23] Hic præfatæ Collectionis pag. 121 in contexta a se Hierosolymitana Historia sequentia isthæc prodit memoriæ: [Balderico archiepiscopo,] Ecce, Deo gratias, ab ipsis montanis (dum scilicet contra Saracenos Christiani prope Antiochiam summo discrimine præliarentur) visus est exire exercitus innumerabilis, equis albis insidentes, & vexilla candida in manibus præferentes. Hoc multi viderunt Christianorum, &, sicut putant, gentilium; & hæsitantes mirabantur, quidnam esset. Tandem utrique cognoverunt duces agminis Sanctum Georgium & Sanctum Demetrium & sanctum Mercurium, sua signa ferentes præcedere. Saracenis ergo visio hæc multum incussit timorem; Christianis autem spem auxit meliorem; istos animavit, illos exinanivit. Hoc, qui affuerunt, multi contigisse testati sunt; non tamen id omnes videre potuerunt, sed quibus Dominus voluit arcanum suum revelare; revelavit autem aliis ad confusionem, aliis ad instantis triumphi ostensionem. Porro mendacii nemo nos redarguat; quia nihil ex corde nostro fingimus, sed quod audivimus, id testamur, & testimonium nostrum ex ore eorum, qui affuerunt, verum est.

[24] [Guiberto abbate & Tudebodo sacerdote] Ita Baldricus, quæ supra recitatis verbis Robertus monachus tradit, luculentissime confirmat. Nec minus id luculenter facit Guibertus abbas in Hierosolymitana pariter a se concinnata Historia collectionis præfatæ, cui & isthæc inserta exstat, pag. 522 ita scribens: Et ecce, copiæ innumerabiles (dum Christiani scilicet contra Saracenos prope Antiochiam decertant) cœperunt de montibus emergere, quorum & equi & signa multo candore nitebant; nostris autem maximus ad eorum contuitum stupor increvit, verentibus utique, ne contrariæ venirent adminiculum ferre parti, donec comperiunt, id fore etiam visibiliter sibi præstitum adjutorium Christi. Quorum specialiter fuisse duces opinati sunt gloriosos post militiam martyres Georgium, Mercurium atque Demetrium. Hæc a nostrum plurimis visa, & cum aliis, quæ viderant, retulissent, plena, ut par erat, fide sunt credita. Et si Machabæis olim pro circumcisione & carne porcina pugnantibus evidens apparuisse legitur cæleste suffragium, quanto amplius his debuit, qui pro repurgio ecclesiis adhibendo & statu fidei propugnando fusi sanguinis Christo detulere servitium? Nec hi tantum tres scriptores, supra laudatæ Collectioni inserti, quorum verba jam dedimus, albatorum militum, quibus S. Demetrius aliique duo Sancti præire fuerint conspecti, visionem Christianis in celeberrima ad Antiochiam pugna oblatam, testantur, verum etiam apud Chesnium tom. IV Rerum Francicarum Scriptorum rei oculatus testis Petrus Tudebodus, Siuracensis sacerdos, seu potius is, qui prolixiores Tudebodi commentarios, narrationibus interim, quas hi continent, fideliter expressis, incompendium contraxit.

[25] [narratur, ducis loco præivisse ab iisdem omnibus traditur: ac Sanctus quidem,] En adeo, cum id ita habeat, hujus etiam, quæ ad præsens institutum pertinent, scriptoris verba. Cæperunt turmæ Turcorum ex utraque parte exire, nostrosque undique circumcingebant, jaculando & sagittando & vulnerando. Exierunt quoque de montaneis innumerabiles exercitus, qui ducebant equos albos; quorum vexilla omnia alba erant. Videntes itaque nostri hunc exercitum ignorabant, qui essent, donec cognoverunt, esse adjutorium Christi, sicut mandavit illis per Stephanum sacerdotem, quorum ductores fuerunt S. Georgius, & B. Theodorus & S. Demetrius. Hæc verba credenda sunt, quia plures ex nostris viderunt hoc. Atque ita prodigiosum, de quo hic nobis sermo, factum, Scriptorum synchronorum, quorum unus etiam ipsismet suis oculis rem fuerit intuitus, firmatum habemus; licet autem hi haud omnes in cælestium ducum, quorum auxilium Christianos aiunt expertos, assignando tertio conveniant, iis tamen unanimi consensu omnes S. Demetrium una cum S. Georgio accensent. Nec tantum hi posteriores Sancti in supra memorato ad Antiochiam prælio, verum etiam in altero, quod huic præivit, anno 1097 paucorum dierum itinere a Nicæa commisso Christianis crucesignatis succurrisse narrantur.

[26] In supra laudata, quæ Gesta Dei per Francos inscribitur, Scriptorum variorum Collectione auctor incertus, [qui alias adhuc tum Christianis,] Francorum, Hierusalem expugnantium, gesta describens, relato, in quo a Christianis crucesignatis infideles magna clade post captam Nicæam fusi fuere, certamine, mox subjungit: Relatum est ergo postea a quibusdam, quia duo equites, in albis vestiti, super equos albos sedentes, Turcos per triduum persequerentur, dicentes, unum fuisse Georgium, alterum vero fuisse Demetrium, martyres gloriosos. Auctor quidem, qui, quod verbis hisce adstruitur, perhibet, sibique etiam Petrum diaconum in Chronico Cassinensi lib. 4, cap. XI suffragantem habet, militum albatorum, qui, SS. Georgio ac Demetrio ducibus, in supra relato ad Antiochiam prælio Christianis crucesignatis succurrerint, visionem mirandam silentio involvit, quod & Petrus diaconus proxime laudatus facit; hinc autem visionem, quæ in prælio ad Antiochiam evenit, perperam ad prælium, paucorum dierum itinere a Nicæa antea commissum, a duobus illis scriptoribus referri, non nemo forte contendet. Verum etsi etiam vel ex eo maxime, quod nulli prorsus scriptores alii visionis, quæ in pugna proxime post captam Nicæam Christianis pariter fuerit oblata, mentionem faciant, scriptorum laudatorum error hujusmodi non immerito queat verosimilis videri, fieri tamen potest, ut Christianis visiones duæ similes diversæ, altera in prælio ad Antiochiam, altera in prælio anteriori, fuerint oblatæ, quarum priorem quidem, quod eam perspectam haud habuerint, ultimo a nobis memorati duo auctores non narrarint, posteriorem vero scriptores alii, quod eam, utpote quam pauci dumtaxat, uti ex ipsis proxime datis verbis videtur, spectassent, pro minus certa haberent, silentio præterierint.

[27] Porro, sanctorum Georgii, Demetrii & Mauritii, [tum etiam ipsismet Turcis spectandum sese] qui Christianis crucesignatis suppetias ferrent, visionem subinde ipsismet Turcis, dum urbem Antiochenam anno 1098 obsiderent Christiani, oblatam fuisse, dixisse etiam narratur quidam eorumdem Turcorum dux, nomine Pyrrhus. Hic, dum tempore brevium induciarum, quæ, durante obsidione, pactæ erant, cum principe Tarentino Boamundo, cui postea, traditis ei, quas custodiæ suæ commendatas habebat, turribus, Antiochiam prodidit, familiariter subinde colloqueretur, Inter cetera, quemadmodum supra laudatus Robertus monachus Historiæ Hierosolymitanæ lib. 5 memoriæ prodit, quodam die requisivit ab eo, ubinam castra posuerit ille candidatorum exercitus innumerabilis, quorum auxilio in omnibus bellis fulciebantur Christiani. Dicebat enim, quia adventum illorum numquam poterant sustinere Turci, sed statim ut videbant illos, incipiebant pavere: illi vero ipsos ut ventus turbinis opprimebant, & isti vulnerabantur; illi obruebant, & isti occidebantur. Cui Boamundus ait, Putasne alium exercitum esse, quam hunc, quem vides, nostrum? Cui ille: per Machomum meum præceptorem juro, quoniam si hic adessent, tota hæc planities eos non caperet: omnes habent equos albos miræ celeritatis, & vestimenta & scuta & vexilla ejusdem coloris. Sed, per fidem, quam habes in Jesum, ubi castra eorum locata sunt?

[28] Boamundus itaque spiritu Dei illustratus illico sensit, [dedisse narratur,] hanc, quam viderat, Dei visionem esse; nec quod quærebat ex tentatione, sed ex bona voluntate procedere, & respondens inquit: Licet sis extraneus a lege nostra, quia te video bona erga nos voluntate bonoque spiritu animatum, aperiam tibi aliquod fidei nostræ Sacramentum. Si tantum profundi intellectus haberes, gratias Creatori omnium referre deberes, qui tibi ostendit exercitum candidatum: & scias, quia in terris non conversantur, sed in supernis mansionibus regni cælorum. Hi sunt, qui pro fide Christi martyrium sustinuerunt, & in omni terra contra incredulos dimicaverunt. Horum præcipui sunt signiferi, Georgius, Demetrius, Mauritius: qui in hac mortali vita militaria arma gestaverunt, & pro Christiana fide capite plexi sunt. Hi quoties nobis expedit, jubente Domino Jesu Christo, nobis suffragantur, & per hos inimici nostri præcipitantur. Et ut me verum cognoscas profiteri, inquire & hodie, & cras, & in die altera, an in tota regione hac eorum castra poterunt inveniri: quod si inveniuntur, redarguti in conspectu tuo a mendacio, erubescemus. Et cum in tota regione nequiveris illos invenire, si nobis necesse erit, in crastinum videbis adesse. Unde igitur tam cito veniunt, nisi a supernis sedibus, in quibus morantur? Cui respondit Pyrrhus (sic enim erat nomen ejus) & si de cælo veniunt, ubi tot albos equos, tot scuta, tot vexilla inveniunt? Cui Boamundus: Tu magna & super sensum meum requiris; propterea, si vis, accedat meus Capellanus, qui tibi super his respondebit. Ad hæc Capellanus: Cum omnipotens Creator Angelos suos sive Justorum spiritus mittere disponit in terram, tunc assumunt sibi aërea corpora, ut per ea nobis innotescant. Ideo autem nunc armati apparent, ut indicent, quod in bello laboraturis auxilio veniunt.

[29] [Christianis in sacris expeditionibus plus semel etiam succurrisse videtur;] At vero, inquiet non nemo, visionis, quam ipsismet Turcis oblatam fuisse, relatum verbis hisce, quod Boamundum inter & Pyrrhum habitum fuerit, colloquium exigit, solus meminit laudatus Robertus monachus, nullumque hic omnino, qui de sacris Christianorum in Palæstinam expeditionibus tractarit, scriptorem alium sibi utcumque suffragantem habet. Fateor, sic habet; imo vero cum sermones, quos idem scriptor Boamundo & Pyrrho attribuit, sint hujusmodi, ut ultro citroque abs hisce habitos illos omnes fuisse, etiam vel idcirco, quod Pyrrhum veluti mysteriorum fidei Christianæ plane ignarum repræsentent, hicque tamen olim Christianus fuisset, parum verosimile appareat, nec ego visionem, quam Pyrrhus in colloquio cum Boamundo habito apud Robertum monachum commemorat, certo habuisse locum, asseverare ausim; verum quidquid sit seu de visione ista seu de aliis supra e variis Scriptoribus relatis, quas etiam deceptæ in illis ipsis, qui eas sibi oblatas fuisse dixere, imaginationi non nemo fortassis (rectene, an secus, non definio) adscripserit, a tribus equidem in Boamundi & Pyrrhi colloquio memoratis Sanctis ac nominatim a S. Demetrio, Christianis crucesignatis non tantum in pugna ad Antiochiam commissa, verum etiam in sacris expeditionibus alias ac nominatim in gravissimo, quod paucorum dierum itinere a Nicæa evenit, prælio fuisse succursum, mihi sat verosimile apparet, etsi interim nec id prorsus certum asseverare ausim. Ea sedet sententia, primo quidem, quod Sanctum nostrum dictosque binos alios Sanctos a Christianis tum frequenter invocatos fuisse appareat, directasque illi ad se preces irritas esse verosimiliter haud siverint; deinde vero, quod, cum Boamundus, dum ad relatam a Pyrrho visionem respondit, in bellorum periculis a SS. Georgio, Demetrio & Mauritio (adi num. proxime prægressum) succurri Christianis, asseruerit, ea in opinione hosce etiam passim tunc fuisse, argumento id sit, experientiaque habeatur compertum, haud raro evenire, ut id, quod omnibus passim videtur, veritati congruat.

[30] Utcumque interim ista omnia, quæ lectori judicanda ulteriusque expendenda relinquo, [est, num etiam in bello umquam, uti in prodigii, quæ hic] sese habeant, rerum hic tractandarum seriem prosequor, &, ut, quo quæque evenerint, temporis ordinem sequi pergam, ad Emanuë Comnenum, qui ab anno 1143 ad annum usque 1180 imperio Orientali præfuit, jam venio. Hic, si Joannes Stauracius, supra a nobis sæpissime jam laudatus, in codice nostro ✠ Ms. 193 fol. vers. 92 & sequentibus vera memoret, imperatoriam sibi, qua in festis solemnioribus, tuncque, cum principum extraneorum legationes excipiendæ forent, uteretur, confici fecerat e purpura vestem; pretiosissimis margaritis distinctam. Accidit, ut, cum pridie Resurrectionis Dominicæ ex imperatoris thesauro, quo hic solemni illo festo ea indueretur, fuisset extracta, a S. Demetrio noctu surrepta, sacroque ejus conditorio Thessalonicæ fuerit imposita, a capite ad pedes usque expansa. Mane officiales, qui a re vestiaria erant, non inventa, quam pridie e gazophylacio extraxerant, veste imperatoria, quam maxime turbantur; basilicæ autem S. Demetrii Thessalonicæ ædituus, conspecta, cum hanc multo mane esset ingressus, eadem illa, quæ supra Sancti conditorium erat explicata, veste imperatoria, hæret attonitus, templo excurrit, iterum id ingreditur, præ Margaritarum, quibus vestis illa distincta erat, fulgore pene excæcatur, vestem attentius considerat, rem ocyus divulgat, senes concurrunt, pretiosam illam vestem purpuream speculantur, rem esse, quæ ad imperatorem spectet, opinantur, illico qui huic, quod evenerat, significent, nuntios mittunt, imperator in diem, quo vestem purpuream sacro Sancti conditorio impositam inveniri contigisset, inquirit, esse illum ipsum, quo, vestem imperatoriam nocte præcedenti fuisse ablatam, sibi ab officialibus esset relatum, comperit, prodigium agnoscit, eoque primum una cum aula universa obstupescit.

[31] Deinde vero, ut ad id, quod huc potissimum spectat, [datur, narratione a Joanne Stauracio innuitur,] jam veniam, Videtur, inquit, ob incuriam, dixerim autem & ob ingratitudinem Martyr nos corripere: cum enim sæpius ipse in præliis pro nobis certarit, inimicosque nostros prostraverit, nos ne semel quidem vel parvo qualicumque donario Victori gratias egimus; ut nobis, retributionem non curantibus, vestem purpuream auferre certaminum Victor fuerit coactus. Hæc Græce, quæ huc usque compendio Latino data a nobis jam sunt, fusius nonnihil supra cit. Joannes Stauracius, mox etiam subjungens tum verba nonnulla, quibus tunc Emanuël Comnenus nominatim sancto Martyri de præstito sibi ab eo in bellis subsidio gratias egerit, tum etiam bonorum, quæ eidem, quo gratias præterea qualescumque referret, contulerit, notitiam. Quod si itaque scriptori illi credendum sit, fuerit etiam Emanuëli Comneno, Orientis seculo duodecimo imperatori, a Sancto nostro in bello succursum, idque non semel tantum, sed sæpius. Verum, ut, quæ mea sit de tota Stauracii narratione opinio, jam dicam, multum vereor, ne a capite ad calcem commentum sit, eo fine, si non a Staucacio, ab altero equidem Græculo quopiam, fabulis admodum pro gentis indole addicto, unice inventum, ut forte, cum, pretiosissimam vestem S. Demetrio ab Emanuële Comneno donatam fuisse, intellexisset, qualemcumque donationis hujus causam, cum vera haud nosceretur, ignoranti ac credulo vulgo obtruderet.

[32] [Emanuële Comneno Græcorum imperatori,] Utut sit, fidem equidem indubitatam Joannem Stauracium in sua compendio jam data narratione non mereri, ex eo liquet, quod sub ejusdem finem ita scribat: Ἀλλὰ γὰρ τῶν παλαιοτέρων ἀφέμενοι θαυμάτων τοῦ Μαρτύρος (τίς γὰρ ἂν καὶ ἐξαριθμήσῃ ταῦτα καὶ διηγήσαιτο;) τοῖς προσφάτοις καὶ νεωτέροις καὶ ὧν πολλοὶ καὶ θεαταὶ καὶ μάρτυρες εἰσέτι τῷ βίῳ περίεισιν, ἐνδιατρίψωμεν. Verum antiquioribus (hæc enim quis recenseat atque enarret?) missis Martyris miraculis, in novis ac recentioribus & quorum adhuc multi spectatores etiam & testes in vivis supersunt, operam ponamus; quibus verbis ætate sese a rebus, quas dicta narratio complectitur, haud parum fuisse remotum, haud obscure indicat; scriptores autem, ut sibi in talibus, utpote creditu admodum difficilibus, fidem indubitatam concilient, ætate propinqui nulloque ex capite suspecti requirantur, idque præcipue tunc, cum id, quod memoriæ produnt, silentio ab omnibus prorsus aliis, uti hic fit, præteritur. Adhæc Emanuël Comnenus imperator improspera fere semper fortuna in bellis est usus, nullamque prorsus, quam, inimicis S. Demetrii ope prodigiose prostratis, reportasse eum, verosimile appareat, victoriam admodum insignem a scriptore fide digno vel uno memorari invenio. Neque vero, ut vel tunc etiam, cum adversus Saracenos aliosve fidei Christianæ hostes bellaret, cæleste auxilium experiretur, ratione ulla dignus fuisse videtur princeps ille, qui, quemadmodum ex unanimi fere scriptorum synchronorum testimonio constat, florentissimum Christianorum exercitum, sub Conradi imperatoris ductu in Palæstinam contra infideles pergentem, nefarium in modum partim subministrata, cui calcem admisceri fecerat, farina, partim Turcorum, quibus illum indigne prodiderat, insidiis necandum curavit. Omnibus itaque sedulo expensis, fueritne umquam Emanuëli Comneno a S. Demetrio prodigiose in bello succursum, dubium sane admodum, ne deterius quid dicam, mihi apparet.

[33] [aut etiam in Thessalonicensi expeditione Andronico Juniori opem tulerit, est dubium.] Nec etiam, ut ad id, quod hic adhuc dicendum restat, jam pergam, certum asseverare ausim, Andronico Juniori, seculo quarto decimo Græcorum imperatori, bellica in expeditione, qua anno 1327 Thessalonicam occupavit, opem fuisse a S. Demetrio allatam, uti, quæ Joannes Cantacuzenus Historiarum lib. 1, cap. 53 suppeditat, verba, in Commentario prævio num. 121 jam recitata, innuere videntur. Ita animo comparatus sum, quod in tota Cantacuzeni de occupata per Andronicum Thessalonica narratione nihil omnino occurrat, quin solis naturæ viribus fieri facile potuerit; superiori autem virtuti factum, naturæ vires haud excedens, adscribere non debeamus, nisi forte, quod interim hic non fit, ratio quæpiam justa ac solida contrarium suadeat. Verum, etsi quidem in Thessalonicæ per Andronicum occupatione miraculum, ut apparet, seu supernum a S. Demetrio subministratum auxilium admittendum non videatur, miraculo tamen, per S. Demetrium patrato, ut Andronicus, Thessalonica jam occupata, ab inveterato periculosoque vulnere, in pede accepto, absque ulla mora, cum unguento e S. Demetrii tumulo scaturiente, linere illum decrevisset, fuerit sanatus, factum existimo. Nec dubito, quin mihi assensurus sit, quicumque proxime laudata, quibus etiam mirabilis illa Andronici sanatio narratur, Cantacuzeni verba attento animo expenderit. Schismati quidem, quo ecclesia Græca a Christi Ecclesia erat sejuncta, adhærebat Andronicus; verum beneficium adeo eximium in hominem etiam hujusmodi fuisse collatum, mirandum non est, cum historiarum monumentis proditum sit, ingentia miracula aliquando in ethnicos & a Christiana religione prorsus alienos a viris sanctis, vel jam in cælum receptis vel adhuc vitam nobiscum agitantibus patrata esse. Ita fere in suis ad proxime cit. Cantacuzeni caput Annotationibus Societatis nostræ sacerdos Jacobus Gretzerus; qui cum ibidem præterea multa alia hanc in rem opportune disserat, curiosum lectorem ad eum brevitatis causa remitto, uti & ad ea, quæ operis nostri tomus proxime antecedens in Commentario, Actis SS. Sergii & Bacchi prævio, § V complectitur.

[Annotatum]

* consobrino.

§ III. Nonnulla, quæ præterea de prodigioso unguento, e S. Demetrii tumulo scaturiente, memoriæ exstant prodita, in medium adducuntur.

[Monachus quidam, qui cum e Sancti corpore oleum copiosissime stillare audivisset,] Etsi quidem, unguentum e S. Demetrii tumulo olim non tantum stillasse, sed & ingenti prorsus ac stupenda copia id factum, adducta in Commentario prævio num. 95 & 97 Nicetæ Choniatæ & Joannis Anagnostæ verba sat luculenter prodant, hoc tamen postremum argumentum nondum ex instituto tractavi, idque adeo vel idcirco, quod nonnulla adhuc haud penitus memoratu indigna subministret, § præsenti facere constitui, itaque, quæ de Sancto disserenda fuerunt, absolvere. Ut itaque id instituti meliori, quo fieri potest, ordine mancipem effectui, a suppeditata, quæ in codice nostro ✠ Ms. 193 fol. verso 78 & seqq. e Leonis Allatii Ms. excerpta exstat, per Joannem Stauracium supra sæpissime laudatum de monacho quodam, nomine Vitalio, narratione duco initium. Hic in celsissimo Macedoniæ monte Atho, tum monasteriorum, quæ complectitur, tum monachorum, in iis hodieque degentium multitudine celeberrimo, vitam solitariam agebat; cum autem ita haud procul admodum a Thessalonicensi civitate, utpote & ipsa in Macedonia sita, versaretur, de oleo seu unguento, quod in Thessalonicensi S. Demetrii basilica e sacro hujus tumulo ingenti ac stupenda copia continuo stillaret, sermones a pluribus misceri haud raro audierat.

[34] Verum rei prodigiosæ fidem haud adhibebat. Cum enim, [credere id nolebat, visione sibi oblata, ut Stauracius, cujus hic] dicebat, S. Demetrii, qui hasta dumtaxat confossus occubuit, nec plura tormenta subiit, martyrium nihil omnino singulare habuerit, ut quid præ sanctis Martyribus aliis, qui atrocissimis quibuscumque toleratis tormentis martyrii palmam retulere, gratia illa Sancto isti plane eximia, ut e tumulo ejus unguentum, sanandis morbis salutare, prodigiose scaturiat, divinitus sit collata? Adhæc, cum unguentum illud seu oleum maxima quotidie copia a populo hauriri, nec tamen ulla ratione imminui, audiret, e Sancti nostri corpore id stillare, ægerrime in animum inducebat, eo etiam idcirco propendens, ut oleum seu unguentum, aliunde antea paratum, non superna seu Martyris virtute, sed humano artificio effecta scaturigine, populo profundi seu subministrari existimaret. Verum monacho illi, qua incredulitatem suam fuit dedoctus, visio cælestis fuit oblata. Hanc ipsis, quæ Joannes Stauracius loco cit. suppeditat, Græcis verbis, addita etiam ad calcem interpretatione Latina, lectori hic lubet exhibere. Sic habet: Ἐδόκει καθ᾽ ὕπνους γενέσθαι τῇ Θεσσαλονικέων πόλει, καὶ τὸν ναὸν καταλαμβάνειν τοῦ μάρτυρος, εὑρεῖντε τὸν νεωκόρον καὶ προσειπεῖν, καὶ ἀκοῦσαι, βούλει ἰδέσθαι τὸν μάρτυρα, καὶ ἀνθυπενεγκεῖν τὸν βιτάλιον, καὶ λίαν εἰς τοῦτο ἔχει διψητικῶς ὥστε καὶ ἰδεῖν καὶ προσπτύξασθαι. καὶ οὕτως μὲν προηγεῖτο νεωκόρος, εἵπετο δὲ βιτάλιος.

[35] [Græca, quæ huc spectant,] Ὡς δὲ ἐγγύς τῆς θείας κιβωτοῦ τοῦ μάρτυρος γένοιντο, εἰσελθέτην ἄμφω ἐν τοῦ ἐλαιοῦ, καὶ τὰς θύρας μετέθεντο, καὶ τὴν ἱερὰν μετέστησαν λάρνακα, καὶ μαρμάρους ἦραν ἐκεῖθεν ἐκ μέσου ἑπσα· καὶ πρὸς ὀρυγὴν μὲν ἀμοιβαυτὸν * τοῦ ἐκεῖσε χώματος· μετὰ δὲ χοὺς ἕτερος καθαρὸς ἀπηντλεῖτο ἐκεῖθεν εὐωδίας πλείστης ἀνάπλεως. ἐπεὶ δὲ ὀρυγή φθάσοι πήχεων ἄχρι τριῶν, καὶ μικρόν τι πρὸς, λάρναξ ἐφάνη τούτοις περικεκαλυμμένη μαρμάρῳ λευκῇ, ἥν καὶ ταύτην ἐκεἶθεν διάραντες, καὶ τὴν λάρνακα ἀνακαλυψάμενοι, εῖδον ἔνδον ταύτης ἀκτινοβόλουντα τὸν μάρτυρα κείμενον, ζῶντα καθαρῶς, καὶ ἐοικότα ὑπνώττοντι, ὑπομειδιῶντα, καὶ φαιδρωπὸν. Καὶ ἰδού μυρίαι τρώσεις τῷ μάρτυρι ἐκ τραχήλου μέχρι καὶ ὀσφύος αὐτῆς πεπυκνωμέναι, καὶ ἀλλήλας ἀκριβῶς προσεγγίζουσαι κατά τὰς κηροπλαστουμένας ταῖς μελίσσαις ὀπὰς, σκεῦος οἷον μυωπὸν καὶ μύρων μυριοφλέβες ἐκ τῶν ὀπῶν ἀνεπήγαζον· σφοδρῷ καθὰπερ κάτωθεν ἀναφυσώμεναι πνεύματι· καὶ μικροῦ δεῖν οἱ ἄνδρες οὗτοι καὶ κατεκλύζοντο τοῖς τῶν μύρων ἀναπηδίουσι ῥεύμασιν· τε καὶ βιταλιος ἰδὼν, καὶ ὑπερθαυμάσας, τὸ Θεῖον ἐκεῖνο σῶμα τοῦ μάρτυρος, καὶ προσεκύνησε, καὶ ἠσπάσατο καὶ σκεῦος τί ὡς ἐδόκει φέρων χεροῖν, δῆτα ἐγχωρίως καλεῖται κουτρίβιον *, τοῦτο τῶν ἀναβλυζόντων ἐκεῖθεν μύρων πεπλήρωκεν· αὖθις οὖν τὴν μυροφόρον ἐκείνην ἐπιπωματίζουσι λάρνακα, καὶ ταύτῃ χοῦν τὸν εὐώδη περιτιθέασιν, καὶ οὕτω πάλιν τὸ ἐκ τῶν μύρων πηλῶδες ἐκεῖνο. τὰς μαρμάρους τε, καὶ τὴν φαινομένην πᾶσιν ἄνωθεν λάρνακα.

[36] [verba, Latine etiam] Εἶθ᾽ οὕτω τὴν σεπτὴν καὶ πάλιν μαρτυρικὴν κιβωτὸν θυρώσαντες ὡς τὸ πρότερον ἐξῆλθον καὶ τοῦ ναοῦ; καὶ τῆς πόλεως· μὲν βιτάλιος τραπεὶς παλιμπόρευτος πρός ὅθεν δήτα ὡς ἐδόκει ἐλήλυθεν· δὲ νεωκόρος ὡς τοῦτον μέχρι τινὸς τόπου διασωσόμενος, ἁλμυρὸς τῷ τόπῳ τὸ ὅνομα, ἐκεῖθεν οὖν αὐτῷ συνταξάμενος αὖθις ὑπέστρεψεν, αἰτησάμενος μὲν τὸν βιτάλιον ἐκ τοῦ μύρου λαβέσθαι, ὅπερ τοῦ μαρτυρικοῦ ἀπήντλησε σώματος. μὴ τύχων δὲ τοῦ ζητήματος, εἰμὴ μόνον νοτίδας μικρὰς ἐκ τοῦτου τὸ μέτωπον σταυροειδῶς ἔγχρισάμενος· τί τὸ ἐπὶ τούτοις ἀφύπιστο βιτάλιος· καὶ ἰδοὺ τὸ μαρτυρικὸν μῦρον ταῖς χερσὶ περιέφερε, καὶ ὅλος ἦν τοῖς μύροις διάβροχος· καὶ ὅλος ἦν τῆς εὐωδίας ἀνάπλεως. Ἄπληκτος ὅλος· ὅλος ἐνθουσιῶν· τρόμῳ κεκραμένος καὶ χαρμονῇ, μήποτε λέγων καὶ εἰσέτε ὀνειροπολῶ, καὶ μύρα φαντάζομαι καθ᾽ ὕπνους φέρειν τοῦ μάρτυρος; ἀλλ᾽ ὡς ἔοικεν οὐδὲ τὰ τῆς ὄψεώς μοι πρὸς ὄναρ, καὶ τοῦ φανταστικοῦ ἀνατύπωσις· ἀλλὰ σωματικὴ ἐνδημία μοι ἄχρι τῆς μαρτυρικῆς τιμίας σοροῦ· αὐτοῦ μοι τοῦ μεγάλου (ὢ θείου τεραστίου τε, καὶ ἀκούσματος) τὰ πάντα οἰκονομήσαντος ὡς μὴ καὶ βλασφημίας κρημνοῖς περιπέσοιμι. In somno visus sibi est Thessalonicam delatus, ac templum Martyris tenere, ædituumque invenisse ac alloqui, atque, an Martyrem videre vis, audire, Vitaliusque annuere. Et vero, ut eum & videret & veneraretur quam maxime expetebat. Atque ita quidem ædituus præibat; Vitalius vero sequebatur. Ut autem ad sacrum Martyris conditorium venerunt, ambo per oleum sunt ingressi, januasque recludunt ac sacram thecam submovent, lapidesque marmoreos septem e medio hinc tollunt. Ac in tumulo quidem ibidem existente per vices fodiunt; post autem pura humus alia, boni odoris undequaque existens, inde extrahitur. Postquam vero fossio ad tres usque cubitos ac paulo amplius processisset, arca ipsis apparuit, lapide marmoreo candido cooperta, quem juxta ac illam cum inde amovissent, arcamque aperuissent, Martyrem, qui in ea jaceret, radios a sese emittentem, vividum omnino apparentem, dormientique similem, subridentem ac vultu hilarem viderunt.

[37] Et, ecce, plagæ infinitæ, Martyri a collo ad ipsos usque lumbos dense inflictæ, [reddita recitantur,] invicemque, non secus ac foramina, ab apibus e cera compacta, omnino contingentes, unguentum e foraminibus, vasis perforati oleoque infinito scatentis in modum, emittebant, acsi a vehementi quodam spiritu deorsum fuissent inflatæ. Nec multum abfuit, ut viri illi subsilienti etiam unguenti fluxu submergerentur. Quod cum Vitalius vidisset ac supra modum admiraretur, divinum illud Martyris corpus & adoravit & salutavit, quoddamque, ut videbatur, vas, Cutribion nimirum vernacule appellatum, manibus gestans, oleo id inde scaturiente implevit. Rursus igitur illam, e qua oleum scaturit, arcam claudunt, eique boni odoris humum itaque iterum oleosum illud lutum, lapidesque marmoreos, ac quæ divinitus data omnibus apparet, thecam imponunt. Sic deinde, venerando iterum Martyris etiam conditorio, ut prius erat, clauso, e templo etiam ac civitate sunt egressi, Vitalius quidem eo, unde nimirum, ut apparebat, venerat, iterum rediens, ædituus autem veluti illum observaturus, ad quemdam, cui nomen erat Almurus, locum. Hinc igitur eidem adjunctus, cum Vitalium quidem, ut ex oleo, quod e Martyris corpore hauserat, acciperet, postulasset, postulatoque, si pauxillum humidi exceperis, non obtento, eo crucis in modum frontem unxisset, pedem iterum retro tulit. Hæc inter Vitalius paululum expergefactus est, &, ecce, Martyris unguentum manibus circumferebat, totusque erat oleo madidus, bonoque odore undequaque plenus, perculsus, totus extra se raptus, tremore ac lætitia suspensus nonne, dicens, adhuc somnio, Martyrisque me ferre oleum, in somnio imaginor?

[38] Verum, ut videtur, mihi haud visionis in somno, [incredulitatem fuit dedoctus, idemque prodigium,] phantasiæque fictio, sed corporea, ita ut Martyris etiam loculum veneratus sim, præsentia sese obtulit, ipsomet Magno (o divinum prodigium ac ordinationem!) mihi omnino, ne in blasphemiæ præcipitium prolabar, prospiciente. Hæc loco supra cit. Stauracius, alia insuper plura, brevitatis ergo, quod ad rem haud multum faciant, a nobis hic omittenda, mox adjungens, Vitalioque monacho pro arbitrio, ut apparet, affingens, quibus hic stupendo quam maxime unguenti, e S. Demetrii tumulo copia permagna scaturientis, prodigio luculentissimum, cum oblata ei, quam jam exhibuimus, visio fuisset, testimonium præbuerit, incredulitatem suam isthac omnino dedoctus. Verum nihil prorsus, quod vel monachi Vitalii ætati vel oblatæ huic, quam narrat, visionis epochæ determinandæ utcumque sufficiat, Stauracius suppeditat; hinc autem fit, ut, quandonam copia tanta, quanta in visione relata narrationeque hanc complexa innuitur, scaturientis e Sancti corpore unguenti prodigium locum habuerit, definiri haud queat, etsi interim, ut diu ante Stauracii ætatem initium acceperit, certissime ex eo, quod verbis, num. 32 recitatis, in ejusdem auctoris lucubratione præeat visio præfata, consectarium omnino sit. Verum Stauracius ea etiam suppeditat, quibus, ætate sua seu seculo tertio decimo idem etiam scaturientis copia maxima e Sancti tumulo seu corpore unguenti prodigium obtinuisse, manifestissime docet.

[39] [uti ex iis, quæ apud Joannem Stauracium] Etenim post suam de Bulgarorum rege Scylo-Joanne narrationem, quam verbis num. 32 recitatis subjungit, Græcis hisce aliis, Latine ad calcem redditis, ita scribit: Τίς οὐκ οἶδε τὴν ἐκ τοῦ πανεντίμου Δημητριακοῦ σώματος ἀναβλύζουσαν τῶν μύρων πηγὴν; ὅση τῷ πληθυσμῷ ὡς ὑπερεκχεῖσθαι, καὶ τῶν κύκλω τῆς θείας αὐτοῦ σοροῦ μυροδόχων δεξαμενῶν. Αὗται ἐκ πηγῆς τῶν μύρων τοῦ μάκαρος μέχρις αὐτῶν δεχόμεναι τὸν εὐώδη ῥοῦν διακρουνιζόμενον τοῖς βουλομένοις τῶν χριστονύμων κατὰ πᾶσαν ὥραν ἰατρεῖον πρόκεινται ἑτοιμώτατον· καὶ γένος ἅπαν, καὶ ἡλικία πᾶσα ἐκεῖθεν πρυτανεῖον ἄφθονον τῶν μύρων πλουτοῦσι τοῦ μάρτυρος· ἄνδρες, γυναῖκες, καὶ νήπια, ὅλαις χερσὶν ὅσα, καὶ σίφωσι πρὸς ἐαυτοὺς τὸ μῦρον ἐκεῖθιν ἐφέλκουσι· καὶ οἰ μὲν ὀφθαλμοὺς, οἱ δὲ στόμα καὶ ὦτα τούτῳ καθαγιάζουσιν· οἱ δὲ καὶ στέρνα καὶ πᾶσαν τοῦ σώματος ὁλομέλειαν τῷ μύρῳ προσεπιχρίουσι, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν ἀκορέστως ἔχουσι τῆς ἐκ τούτου καταμυρίσεως. Quis unguenti fontem, e maxime venerando Demetrii corpore scaturientem, haud novit? Tanta manat copia, ut etiam extra destinata, quæ sacrum illius tumulum cingunt, unguento suscipiendo vasa sese effundat. Hæc, bene olentem, quæ e Beati unguentorum fonte emittitur, fluxionem in sese recipientia, præsentissima Christianis volentibus omni hora exstant officina medica. Et genus universum & ætas omnis publico hinc, quo Martyris unguenta abunde aluntur, loco locupletantur. Viri, mulieres, & pueri totis manibus per tubos unguentum inde ad se eliciunt. Ac alii quidem oculos, alii autem os ac aures illo consecrant; alii vero & pectora & omnia corporis membra unguento inungunt, ac, ut uno verbo dicam, insatiabiles in facienda per illud unctione sunt.

[40] [litteris præterea commendata] Stauracius, hisce modo præmissis, proxime subnectit, monachum quemdam, cui ob vitæ sanctitatem Demetriani sepulcri cura erat credita, cum quotidie, nullo servato modo, cujuscumque generis ac ætatis homines scaturiens e Sancti corpore unguentum auferentes videret, re isthac ac maxime ex eo, quod feminas etiam, quæ illo & genas & pectus & ubera & brachia continuo inungerent, spectare cogeretur, indignatus, unguentum complectentia receptacula occlusit. Verum id, ut Stauracius subdit, Sancto nostro, qui, non tantum Justos, sed peccatores etiam unguento suo, morbis sanandis salutari, uti volebat, minime placuit, monachumque idcirco corripuit in visione, quam Stauracius verbis Græcis, Latine etiam ad horum calcem recitandis, sequenti modo exponit: Τοίνυν καὶ ὄναρ φαίνεται μέγας αὐτῷ, καὶ κατονειδίζει τῆς πράξεως · καὶ ἵνα τί, φησι, τοὶς εὐσεβέσιν ἐφθόνησας τὸν ἐκ τῶν ἐμῶν αἱμάτων πρὸς Θεοῦ πλουσίως καθ᾽ ἑκάστην δαψιλευόμενον ῥοῦν, καὶ τὰς μυροδόχους δεξαμενὰς τοῖς φιλοχρίστοις κατέφραξας · καὶ αὐτὸς μὲν οὐκ ἐν μέτρῳ καὶ τὰ μύρα προτίθημι · σὺ δὲ πεφεισμένως οὕτως ἔχεις καὶ φθονερῶς · ἀλλὰ γὰρ ὡς μάθης μὴ ἀποκλείειν τοῖς φιλομάρτυσι τὸν ἁγιασμὸν μηδαμῶς, ἐνταῦθα θύραν τῶν ἐμῶν τοῖς εὐσεβέσι μύρων ἀνοίγνυμι · εἶπε καὶ τῇ χειρὶ κατέχων βακτηρίαν λεπτὴν, ταύτῃ τὴν ὁδὸν τοῦ μύρου διέγραψεν ἐκ τῆς μυροφόρου κινήσας ταύτην σοροῦ, καὶ εἰς πρόσωπον τοῦ ἐδάφους κατ᾽ εὐθεῖαν σχηματισάμενος τοῦ ναοῦ, καὶ παραυτίκα μύρων ὀχετὸς ἐκεῖθε ἐξέῤῥει καὶ τῷ τοῦ ναοῦ ὁμαλῶς καὶ ἠπίως περιελιμναζε. Καὶ ποταμὸς, ἰδοὺ, κατὰ Δαυΐδ ἐπεκρότει χειρὶ τὸ θαμάσιον, ὡς ἐντεῦθεν ἐξαπορεῖσαι τὸν ἐξυπηρετοῦντα τῇ τοῦ μάρτυρος λάρνακι, καὶ ταχέως αὖθις ἀνοίξαι τὰς κλεισθείσας αὐτῷ πρωὴν μυροδόχους δεξαμενὰς, καὶ συγγνώμην αἰτῆσαι τοῦ ἀγνοήματος, καὶ οὕτω μόλις στῆναι τὸν ἐν μέσῳ τοῦ ναοῦ χεόμενον μυρόκρουνον ποταμὸν.

[41] Ei igitur in somno Magnus (Demetrius nempe) apparet, [exstant, hicque referuntur,] idque, quod fecerat, exprobrat; ac, ut quid, ait, fluentum, quod e sanguine meo quotidie a Deo abunde suppeditatur, fidelibus invidisti, complectentiaque unguentum receptacula Christi amantibus occlusisti? Ac ego quidem non in mensura ac guttatim, sed ad saturitatem unguenta propono; tu vero ita parce ac invidiose te geris. At vero, ut Martyrum amantibus locum sacrum haud umquam discas occludere, unguentorum meorum portam fidelibus hic aperui. Dixit, ac tenuem manu baculum tenens, illo unguenti viam, a tumulo unguentifero hanc ducens rectaque per pavimenti templi superficiem efformans, descripsit, ac mox unguentorum illinc rivus effluebat, æquabiliterque & leniter in templi pavimento manabat, &, ecce, mirifice secundum Davidem flumen plaudebat manu, ut hinc, qui Martyris conditorio deserviebat, consilii expers animo concideret, moxque iterum, quæ primum clauserat, unguentum complectentia receptacula aperiret, ac veniam de errore postularet vixque ita in templi medio manans, e quo unguentum scaturiebat, flumen sisteret. Relata verbis hisce a Stauracio visio vel ex eo mihi suspecta est admodum, quod monachi, continentia unguentum receptacula occludentis, factum improbandum haud videatur, si, quod Stauracius de feminis, indecenter sese in templo continuo ungentibus, ait, veritati sit consonum.

[42] Verum, utcumque res hæc habeat, visio equidem jam relata, [consectarium est, seculo XIII adhuc obtinuit, imo etiam, quemadmodum ex hic] aliaque, quæ de monacho, sepulchri Demetriani custode, Stauracius narrat, scriptoris hujus ætate seu seculo tertio decimo, uti ex jam supra dictis liquet, indubie evenere; hinc autem consequitur, ut eodem etiam seculo scaturientis maxima copia e Sancti corpore unguenti prodigium adhuc obtinuerit. Nec ei tum tantum, verum etiam seculo quinto decimo locum adhuc fuisse, docet nos, qui tum (adi Commentarium prævium num. 28) in vivis fuit Demetrius Chrysoloras. Hic enim, postquam in sua de S. Demetrio oratione, cujus partem e Bibliot. Medic. plut. 10 cod. 13 descriptam habemus, de Sancti martyrio patratisque ab eo miraculis fusissime disseruit, ita prosequitur: Τί δὲ τοῦτο ἔστιν; ἔκειτο μὲν ἐκείνου τὸ σῶμα τὸ ἅγιον σφαγὲν ἐριμμένον, καὶ προσελθόντες φιλόθεοι φιλοθέως τὸ φιλόθεον νυκτὸς ἔθαψαν· μετὰ δὲ χρόνον ὑπὲρ τὸ σῶμα πηγῆ τις νέα γεννᾶται, μῦρον, τοῦ θαύματος! ἀνθ᾽ ὕδατος ρέουσα, ἐξ ἧς ποταμὸς φέρων εὐωδίας τὰ ρεὐματα, ἀφ᾽ οὗ λίμναι πάσης εὐοσμίας ἀνάπλεω, ἐξ οὗπερ ὠκεανὸς ἄλλος κύματα κεκτήμενος τῶν μύρων, ἅπερ ὕδωρ οὐκ ἔστιν ἐπὶ τὸν χαρακτῆρα, φέρει παχύτερον, ἀλλ᾽ οὐδε τινι τῶν ἐν τῆ γῆ καὶ τῶν περὶ αὐτὴν ὑγροτέρων ξηροτέρων ἄλλω μὲτ᾽ ἄλλων ὅμοιον, ἀλλ᾽ οὐδὲ τῶν σκευαστῶν ἴσον ἑτέρων · σάρξ δοκεὶ τὸ φαινομένον καὶ οὐ δὲ πάλιν αὐτὸ παντοίων εὐόσμων, οὐ τῶν σκευαστῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐκ Θεοῦ φυσικὸς γινομένων καὶ γεγονότων θαυμασιώτερον καὶ εἰκότως· γὰρ Θεὸς παντὶ μὲν εὐωδίαν ἐδωρεῖτο προἳκα κοινὴν, τὸ δὲ παρὸν μύρον τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ δήθεν, ὡς προσῆκεν, ἠγωνισμένω χαρίζεται · λαμβάνει δὲ τοῦτο κόποις ἰδίοις Μάρτυς, οὐ χάριτι · καὶ τὸ μῦρον ἐξιὸν εἰς ἀρχὰς ἀφορίζεται δύο, ἁς διαδέχονται καὶ σωλῆνες, καὶ γενόμενον ἠδὴ μετέωρον εἰς ὕψος ἐξαίρουσιν ὥσπερ τινὸς κατῶθεν ὠθοῦντος αὐτὸ, καὶ παρὰ φύσιν εἰς τὰ ἄνω τὸ βάρυ φέρεται καὶ γενόμενον ἰσόπεδον τῶ ναῶ κραταιῶς ἡσυχάζει καὶ ἠρεμεῖ τῶν σωλήνων ἑκάτερος ὥσπερ τήρει παγέντα καὶ τὰ ὀπίσω σταλέντα καὶ χαλινωθέντα τὴν εἰς τὸ πρόσω φορὰν καθάπερ ἡνίαις ἀφανίσιν ἀναχαιτίζεται.

[43] [Græce simul] Πλήρεις ὄντες οἱ σωλῆνες τῶν μύρων, ἀεὶ καὶ χαίρει μὲν ἀντλούμενος, ἀλλ᾽ οὐκ ἐλαττούμενος, ἀῤῥυόμενος, ἀλλ᾽ οῦ μειουμένος, μεταλαμβανόμενος καὶ σῶος ὁρώμενος· καὶ τὸ μὲν ἐξιὸν σχεδὸν ἄπειρον · δέδοται γὰρ λαμβάνειν εὐσεβῶν ἅπαντι ὅσον ἂν ἕκαστος βούλοιτο, μένει δὲ τὰ πηγῆς ἀκενώτα καὶ ἐλάττωσις οὐδαμοθὲν, καὶ τὸ θεάμα ξένον οὐκ εὐσεβέσι μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀσεβῶν ἅπαντι · κὰν γὰρ τίς αἱρετικὸς ἀντιθεὸς ἦν, βλασφημεῖν ὅλως ἀδυνατεῖ τοσοῦτον ἔργον μύρου τοῦ παρόντως δόξα · τὸ δὲ μεῖζον μὴ δὲ σύγκρισιν ἔχει πρὸς τὰ λεχθέντα ὅτι σκεύη τινὰ πλήρη γενόμενα μύρων ἐκ τῶν σωλήνων καὶ φέρων ἕκαστος οἴκαδε τῶν εὐσεβῶν ἕκαστον ἀντίθησιν ἱερῶ τινι τόπω, ἔχων αὐτὸ οὐ μόνον πρὸς θεραπείαν σωμάτων, άλλὰ καὶ τῶν ψυχῶν τῶν ἐν οἴκω καὶ τῶν γειτόνων αὐτῶν καὶ τῶν ἀλόγων πολλάκις ζώων, δὴ καὶ φυσικῶς ποτέ κενωθέντα, εἰ καθαρὸς μόνον ἕκαστος αὐτῶ χρῶτο σκεύει ἐν τὴ μνήμη τοῦ μάρτυρος, τοῦ θαύματος! μύρου σκεύος ἕκαστον εὐθὺς γέμει ὥσπερ ἦν ἀπ᾽ ἀρχῆς. Τί τούτου μεῖζον ἴσον ἐγγὺς γένοιτ᾽ ἂν ποτὲ; παῖδες ἑλλήνων ἄγουσι λίμνας καὶ πήγας ἅμα ἄλλην ἄλλως ἄλλο κεκτημένην τὸ θαῦμα· εἰπερ οὖν οὐ μῦθος γε τὰ λέγόμενα τότε, μεῖζον ἐκείνων πολὺ τὸ παρὸν, ἐπεὶ δὲ καὶ μῦθος, ὡς ἔμοιγε, τοῦτο πρός σκιὰν ἔστιν ἀλήθεια φανερὰ καὶ πρᾶγμα θαυμάσιον αὐτοῖς θεωμένοις καὶ τοῖς ἀκοοῦσι θέαμα καὶ οὔδε παραβάλλεσθαι δυνάμενον ἄλλω, καὶ τί λέγω τῶν περὶ τὴν γἦν ἐξαισίων, ὅπουγε καὶ τῶν ἐκ Θεοῦ παλαί τερατουργηθέντων ἔστιν οὐκ ἔλαττον. Μὴ πεμπέτωσαν ἐνταῦθα γλῶτταν αἱρετικοὶ, μὴ δὲ μιμήσθωσαν δαίμονας. Ὁμῶς ἀδυνατοῦσι πλασάμενοι τὰς ἀντίστροφους αἰτίας ἀπατῆσαι τοὺς εὐσεβεῖς ὡς καὶ πάλαι τὸν πρῶτον οἱ δαίμονες ἄνθρωπον. οὐκ οὖν σιγάτω κὰν ὁποῖος ἂν ἦ· ἄλλα ταῦτα μὲν περὶ τουτῶν ἡμῖν ἀρκεῖ, ἐπεὶ λέγειν εἰς πλάτος αὐτάγε βουλομένοις βίος οὐκ ἀρκετὸς ἔσται.

[44] [& Latine] Βραχὺς γὰρ ἅπας ἐπὶ τοῖς μάρτυρος θαύμασιν, διόπερ, θαύμαστε καὶ καλὲ Δημήτριε, θαυμάσιε στρατιῶτα Χριστοῦ, σὺ πολλάκις τὴν παροῦσαν πόλιν ἐκ τῶν χειρῶν ἐῤῥύσω τῶν ἀλλοφύλων καὶ παντοίων ἐγένου τῶν νοσημάτων ἰατρὸς ἄριστος καὶ τὸ γένος ἡμῶν ἠλέησας · διὸ σοῦ δεόμεθα ἔτι καὶ νῦν ἀνάστησον αὐτὸ κείμενον καὶ βοηθείας δεόμενον ἐλευθέρωσον καὶ βοήθησον ἀσθενοῦντι, χειμαζόμενον ἐν ἀκυμάντω λιμένι στῆσον, πηγνύμενον ἔτι πυρὶ βαρβάρων διάλυσον εὐκρασία σου καὶ θυμῶν καιόμενον αὐτῶν θερμῆ σου δρόσω θεράπευσον καὶ παντὰ ποίησον ἐν θεραπεία ψυχῶν ἅμα καὶ σωμάτων πρεσβείαις τῆς παραχράντου μητρὸς τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησου Χριστοῦ, πρέπει δόξα, κράτος, τιμὴ καὶ προσκυνήσις εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμὴν. Quid illud igitur? Sanctum quidem illius (S. Demetrii nimirum) cadaver jacebat projectum; ad quod cum & Deum amantes accessissent, e pietate in Deum Deo dilectum noctu sepelierunt; postea vero supra corpus novus quidam fons nascitur, unguentum (o rem mirandam) aquæ loco effundens, e quo bene olentia fluenta vehens, qui stagna, bono odore plena, gignit, fluvius promanat. Hinc oceanus alter, qui cum unguentorum, quæ ab aqua distinguuntur, fluctus habeat, crassiorem, quam hæc, qualitatem præfert, nec, ut alia, humidiorum sicciorumve, quæ in terra vel circa illam sunt, alteri ulli similem, nec talem etiam, qualem alia, quæ arte facta sunt, habent. Carnem esse, dicas, idque nihilominus non magis, quam res diversas, non tantum quæ paratæ ab artificio sunt, verum etiam quæ naturaliter a Deo producuntur productæque sunt, bonum spargere odorem, est mirandum, ac merito quidem. Deus enim bonum quidem odorem communi dono omnibus gratuito dat, præsens autem unguentum, ex illo nempe effluens, ei, qui certavit, pro meritis largitur.

[45] Id vero Martyr laboribus suis, haud pura benevolentia, [studioso lectori exhibitis Demetrii Chrysoloræ] accipit. Ac unguentum, ubi exit, in duas scaturigines dividitur, quas & tubi excipiunt, jamque fluidum effectum in sublime, ac si quis illud e loco inferiori propellat, attollunt, contraque naturam, quod grave est, sursum fertur, cumque ad templi planitiem pervenit, illico quiescit, amboque in eodem statu tubi permanent, quasi quæ concreta sunt, contineant, aut etiam quasi retro missa ac repressa, quæ per factum ad partes anteriores decursum fieret, evacuationem habenis quodammodo inhibeant. Unguentorum pleni cum sint tubi, gaudio quidem semper, qui haurit, afficitur, sed unguentum haud minuit, id extrahit, sed decrescere haud facit, percipit, sanusque efficitur. Atque id quidem, quod effluit, infinitum fere est: piis enim omnibus, ut quisque, quantum voluerit, accipiat, est datum; fons autem manet inexhaustus, nec ulla ex parte imminutus apparet, estque, non piis dumtaxat, sed impiis etiam omnibus peregrinum spectaculum. Etsi enim quis hæreticus aut Dei inimicus sit, tale unguenti opus, cujus palam est gloria, blasphemare omnino non potest. Quod autem majus est, nec ad dicta comparationem habet, cum vasa quædam e tubis fuerint unguentis impleta, atque a piis quibuscumque domum delata, in loco quodam sacro quæque deponunt, ea non tantum ad corporum, verum etiam animarum domesticorum vicinorumque suorum, uti & sæpe ad animalium irrationalium, curationem adhibentes. Cum vero exinanita illa naturaliter fuerint, si modo impollutus quisquam vase illo in Martyris commemorationem utatur, statim vas quodque (o prodigium!) unguento, uti ab initio fuerat, plenum existit. Quid hoc majus, vel æquale vel vicinum umquam exstiterit? Stagna simul & fontes, quorum alius aliud alia ratione prodigium fuerit complexus, ethnici celebrant. Quod si igitur, quæ abs illis aliquando dicta fuerunt, fabula haud sunt, hisce illud, de quo in præsenti sermo, multo est majus; quod si autem, ut mihi videtur, fabula sint, illud pro umbra manifesta est veritas, resque, quæ ipsismet, spectaculum cernentibus audientibusque, sit admiranda, nec alteri comparari queat, ac, quid dico, iis, quæ a terra sunt producta, insignibus, quandoquidem & iis, quæ a Deo olim fuere patrata, prodigiis haud sit minus?

[46] [verbis manifestum evadit, seculo XV.] Linguam igitur hic haud moveant hæretici, nec dæmones imitentur. Causas oppositas, ut pios, quemadmodum primum hominem dæmones, decipiant, fingentes haud æque prævalebunt. Ne igitur, qualiscumque etiam sit, conticescat. Verum hæc de illis dixisse nobis sufficiat, quoniam, si ea in latum commemorare voluerimus, vita haud sufficiens sit futura; omnis enim ad Martyris celebranda miracula est brevis, quia tu, o mirande ac eximie Demetri, stupende Christi miles, sæpe hanc civitatem ex alienigenarum manibus liberasti, optimusque morborum diversorum medicus exstitisti, generisque nostri es misertus. Ideo te precamur, & nunc adhuc illud, quod jacet, erige, ac, quod opem implorat, libera, laborantique fer suppetias. Tempestate jactatum statue in portu tranquillo, barbarorum igne defixum tua adhuc benignitate solve, eorumdemque furoribus deflagrans rore tuo calescenti sana, omniaque in animarum simul ac corporum nostrorum curatione fac per preces immaculatæ Matris Domini nostri Jesu Christi, cui convenit gloria, virtus, honor & adoratio in secula seculorum. Amen. Hactenus Demetrius Chrysoloras laudatus, qui cum, ut supra docui, seculo quinto decimo floruerit, hæcque, quæ verbis jam recitatis continentur, memoriæ prodat, tunc sane unguenti, maxima copia e S. Demetrii corpore scaturientis, prodigium adhuc obtinuisse, indubitatum evadit. Nec hoc tantum e recitatis Chrysoloræ verbis discimus, verum etiam, uti hæc expendenti patescet, notatu satis digna de prodigioso S. Demetrii unguento alia nonnulla, quorum interim fidem penes auctorem stare volo. Utrum porro, Thessalonicensi Sancti templo in fanum Turcicum, ut supra in Commentario prævio num. 92 docui, jam converso, stupendum admodum, quali etiam alii Sancti nonnulli modo adhuc a Deo condecorari olimve certe condecorati noscuntur, stillantis seu scaturientis copia maxima e Demetrii corpore unguenti prodigium hodieque perseveret, compertum haud habeo.

[Annotata]

* anne ἀμοιβαδὸν?

* forte κοττάβιον.

DE S. METROPOLO EP. CONF. TREVIRIS CULTO

Forte sub initium Sec. IV.

SYLLOGE.
S. Metropoli cultus: episcopatus & martyrium incerta.

Metropolus episc. conf. Treviris cultus (S.)

AUCTORE J. B.

Ad hunc passim diem signatur S. Metropolus in Kalendariis, verum non admodum antiquis: inter Auctaria Usuardina Lubeco-Coloniensis editio anni 1490 ita habet: [S. Metropolus Treviris] Treviris sancti Metropoli episcopi & martyris. Consonant Galesinius, Grevenus, Ferrarius in Catalogo Generali, qui tamen addit, passum S. Metropolum sub M. Aurelio Antonino. Paulo prolixius Ghinius in Natalibus sanctorum Canonicorum, quamvis ad hos non spectet Metropolus: Treviris, inquit, S. Metropoli episcopi & confessoris; qui filius Metropoli, ducis Lotharingiæ, ex Ungariæ regis filia, fit episcopus Trevirensis & Tungrensis anno Domini CCXXI, & cum optimi sacerdotis partes gerens populos sibi creditos recte annis decem & octo gubernasset, obiit in Domino anno Salutis CCXXXIX. Saussayus item: Augustæ Trevirorum natalis S. Metropolii episcopi illius Metropolis & martyris. Hic calamitosis temporibus regimini tantæ sedis præfectus, cum laniena fidelium ubique aperta, maxime in Gallia, cujus tum Treviris primaria erat civitas, exerceretur, sæviente Decio: pro lege & grege Christi fortiter decertans, ore & opere gloriose propugnata pietate, cruento, at felici triumpho æthereas ad sedes præmio immortalitatis a rege gloriæ munerandus evolavit. Ad hunc pariter diem in Martyrologio Universali sic Gallice Castellanus scribit: Treviris, S. Metropoli episcopi, in qua diœcesi tamquam martyr colitur.

[2] At longe aliter, & quidem ad diem XXIX Septembris, [Tungrisque annuntiatus; sed Treviris cultus,] uti in Opere nostro in Prætermissis ad eumdem est observatum, Florarium nostrum Sanctorum Ms. seculo XV inclinante confectum: id autem sic habet: Apud Tungrim civitatem natale S. Metropoli, quarti ejusdem urbis episcopi. Hic sancte vixit & regiones circuiens plurimos sua prædicatione ad fidem Christi convertit. Obiit anno Salutis CCXXXIX. In his omnibus vix quidquam certi de S. Metropolo occurrit, præter id, quod de cultu sacro, in diœcesi Trevirensi eidem exhiberi solito, Castellanus scribit. Kalendarium præfixum Lectionario de Sanctis quibusdam Trevirensis Officii anno 1645 in eadem civitate excuso, ad diem VIII Octobris S. Metropolum ita memorat: Treviris, Metropoli episcopi & martyris Treuirensis: in Lectionario autem ad diem supradictum sola Lectio tertia de communi recitanda præscribitur. Tamquam episcopus & martyr Trevirensis ad diem VIII Octobris signatur etiam in Kalendario, quod parti hiemali Breviarii pagi forte Fisbacensis, in diœcesi Trevirensi & ducatu Luxemburgensi siti, præfigitur. Locum illum habere hodieque in Breviario Trevirensi, pluraque de eo ibi memorari, colligo ex Commentario prævio in Historiam Martyrum Trevirensium illustrissimi Joannis Nicolai Hontheimii, episcopi Myriophitani, suffraganei Trevirensis § XVII, ubi vir eruditissimus de S. Metropolo, docens etiam, quando primum in tabulas ecclesiasticas apud Trevirenses referri cœptus sit, in hunc modum loquitur: Marcello occiso suffectum esse Metropolum, narrat nostrum Breviarium modernum: Calendaria seculi X eum non habent: imo nec Passionale S. Simeonis, quod ad minus integro seculo posterius est. Duo Calendaria alia vetusta pariter silent de illo: unum aliquod a latere manu juniore adscriptum exhibet: “Metropolus:” aliud sæculi XIV habet eum in ordine. Ordinarius Balduini (Trevirensis archiepiscopi, anno 1354 defuncti) dicit: “Fiat memoria de S. Metropolo episcopo Trevirensi.”

[3] Ex quibus quidem perspicuum est, S. Metropolo solitos impendi Sanctis honores a Trevirensibus deferri a seculo XIV consuevisse: [Harigero] cetera omnia fere incerta esse, paulo post videbimus. Interim solius sacri cultus, quem a Trevirensibus jam a seculis aliquot obtinuit, nomine tituloque hic ei nostris in Actis locum dedimus, quemadmodum in S. Navito tom. 2 Julii pag. 464, & in S. Marcello tom. 2 Septembris pag. 202, quorum eadem fere causa est, quæ S. Metropoli, a decessoribus nostris factum video. Porro Metropolo, quamvis hunc suum esse contendant, nullus tamen a Tungrensibus assignatus est, quod equidem norim, dies proprius; cum tamen id Trevirenses fecerint, hinc Sanctum Treviris potius, ubi certo illum coli sciebam, a loco cultus, quam Tungris adscribendum putavi. Hæc de cultu S. Metropoli: quæ autem ad ejus episcopatum, ætatem, qua floruit, genus mortis & similia attinent, ea prorsus incerta esse, jam dixi supra. Hactenus exstare nescitur scriptor Harigero abbate Lobiensi antiquior, qui S. Metropoli mentionem fecerit. Floruit is sub annum 980, ut scribit Joannes Chapeavillus in Præfatione ad lectorem, quam scriptoribus præcipuis de Gestis Pontificum Tungrensium, Trajectensium & Leodiensium præsixit. Horum agmen Harigerus ducit; qui, postquam S. Materni, quem ut primum episcopum suum Tungrenses venerati sunt, gesta est persecutus, octo mox Tungrenses episcopos nominat, qui SS. Maternum inter & Servatium Tungrensem ecclesiam moderati fuerint.

[4] [Tungrensium] Verba Harigeri hæc sunt: Post ejus (S. Materni) decessum in Pontificio sibi per ordinem successerunt Navitus, Marcellus, Metropolus, Severinus, Florentius [Martinus] Maximinus, Valentinus. Et hi quorum imperatorum vel consulum claruerint tempore, vel quos vita singulorum habuerit exitus, quotque annis administraverint singuli officium pontificatus, vel quis illorum sepulturæ sit locus, nullius a nobis requirat exactio, cum ecclesiarum totius Galliæ memoriam aboleverit facta per Hunnos subversio, paulo post mortem scilicet S. Servatii, quo defuncto, Trajecti ad Mosam sedes illa episcopalis collocata fuit. Hoc certum tenemus, pergit Harigerus, omnium ecclesiarum copias exuberasse, circa ea scilicet tempora, quibus urbi Romanæ præerat Constantinus augustus, succedentibus ei Constante & Constantio filiis ejus. Hæc tantum de octo illis episcopis Harigerus, quamvis, quæ undecumque corradi de Gestis Pontificum Leodiensium potuere ad sua usque tempora, a se collecta esse, testetur cap. 1; quo fit, ut vel pro figmentis, vel pro dubiis habenda sint primum quidem ea, quæ de illis episcopis a scriptoribus Harigero junioribus absque certis testimoniis memorantur uberius: tum vero, ut nec ea ipsa, quæ de iisdem Harigerus post plurium seculorum lapsum ex monumentis parum notis scripsit, haberi pro certis debeant.

[5] Censuit Harigerus, S. Maternum seculo I a S. Petro Treviros una cum SS. Euchario & Valerio missum fuisse, [episcopus fuit] ac annis 40 in episcopali munere Treviris, Coloniæ & Tungris universim exactis, ad immortalem beatamque vitam transiisse anno 130. Verum tam antiqua ecclesiarum non modo Trevirensis, Coloniensis & Tungrensis, sed multarum etiam aliarum in Galliis origo ab eruditis hodie plerumque vel revocatur in dubium, vel plane rejicitur. Quod autem ad priores duas spectat, SS. Eucharii, Valerii & Materni, quem sibi omnium primum fidem prædicasse Tungrenses agnoscunt, missio in Gallias seculo tertio media sui parte elapso, vel aliquanto etiam serius illigatur tom. 4 Septembris § XII de S. Materno. Consule etiam Hontheimii egregiam de æra fundati episcopatus Trevirensis Dissertationem tom. 1 Historiæ Trevirensis præfixam, præsertim § VI, ubi Maternum Trevirensem, a Coloniensi & Tungrensi non diversum, seculi IV initio sedisse contendit. Illustrissimo Hontheimio concinit etiam P. Joannes Baptista de Marne in Dissertatione de tempore, quo in Gallis S. Maternus fidem prædicavit, Historiæ Comitatus Namurcensis subnexa.

[6] Censuit præterea Harigerus, S. Maternum primum fuisse Tungrensem episcopum, [a Materno tertius:] quod sano sensu intelligendum videtur: verisimilius quidem est, S. Maternum, ut tom. 4 Septembris pag. 378 num. 123 dictum est, eo tempore, quo S. Valerius Trevirensi ecclesiæ præerat, ad vicinos Ubios Tungrosque excurrisse, ac fidem apud illos prædicando episcopatuum Coloniensis & Tungrensis fundamenta jecisse: defuncto autem Valerio, Treviris jam institutam sedem episcopalem aliquamdiu occupasse, dum, aucto Christianorum numero, postquam Constantinus Magnus sub annum 311 Christo nomen dederat, ipse, relicta S. Agritio Trevirensi sede, Coloniæ sedem suam collocavit, e qua Ubios Tungrosque quidem rexerit, sed ita ut Tungrensium particularis episcopus non fuerit: fuerint autem eatenus Tungri Coloniensis episcopatus pars; quamquam & ipsi postmodum proprium acceperint episcopum: atque hinc factum arbitror, ut concilio Arelatensi anni 314, cui tamquam Trevirensis episcopus subscripsit Agritius, subscripserit Maternus tamquam Coloniensis, uti apud Labbe tom. 1 Conciliorum col. 1430 videre est. Neque his obsunt Trevirensium præsulum Catalogi, qui Maternum inter & Agritium episcopos 20 & plures numerant medios, & inter hos quidem octo illos episcopos, quos post Maternum proxime Tungrensibus præfuisse, Harigerus refert. Illos enim catalogos enormiter fuisse interpolatos, Hontheimius, Marneus, & Perierus noster § VI Commentarii de S. Materno fuse ostendunt.

[7] [at nec Maternus] At hæc si ita se habent, cedo, inquies, quis primus fuerit Tungrensium proprius & particularis episcopus? Num S. Navitus, seu Avitus, quem S. Materno Tungris proxime successisse, Harigerus scribit? Si S. Maternum inter & S. Servatium unum atque alterum tantum episcopos Harigerus medios numerasset, dici id forte non incommode posset. At anno 314 Maternus Coloniensi ecclesiæ certo præerat; quo ex hac vita migrarit, incertum: contigisse id anno 328 non improbabiliter conjicit Marneus. S. Servatium autem sub annum 336 creatum fuisse proprium Tungrensium præsulem arbitratur & anno 347 Sardicensi concilio interfuisse tom. 3 Maii pag. 210 Henschenius scribit: jam vero ab anno 300, nedum ab anno 314 aut 328, usque ad annum 347 sufficiens haud intercessit temporis spatium, ut interea octo post S. Maternum episcopi eidem ordine successisse videantur: ita ut ante S. Servatium nullus fuisse videatur, quem proprium ac particularem Tungrensium episcopum certo dicere possis; & Navitus, Marcellus, Metropolus noster, Severinus, Florentius, Martinus, Maximinus & Valentinus, vel horum saltem plerique, in Catalogum præsulum Tungrensium ea maxime de causa intrusi olim fuisse videantur, ut Tungrensis ecclesiæ, quæ seculo Christi primo nata putabatur, illæsa utcumque servaretur antiquitas: quemadmodum eadem verosimiliter de causa in catalogos Trevirensium præsulum perperam relati fuerunt.

[8] [nec ante Servatium alius] Absit tamen, ut vel Trevirenses, vel Tungrenses, qui eos sive partim, sive universim colunt, propterea arguamus. Fuerint enim fortassis aliorum locorum episcopi, sanctitate conspicui, olim noti, & cultu ecclesiastico digni: sed in seriem Tungrensium præsulum perperam relati, eo prorsus modo, quo post S. Maternum in catalogos episcoporum Trevirensium parum sinceros relati perperam sunt Mansuetus & Auspicius Tullenses, Clemens, Felix, Auctor Metenses, aliique, de quibus vide dicta tom. IV Septembris pag. 373 & seq. Et ut de Tungrensibus inter Maternum & Servatium mediis speciatim aliquid dicamus, Severinus forte idem, qui S. Severinus Coloniensis; Maximinus vero idem, qui S. Maximinus Trevirensis, qui seculo IV floruerunt. Fortassis etiam, & forte probabilius, vel omnes, vel ipsorum plerique fidem S. Materni auspiciis vel exemplo sub sinem seculi tertii aut sequentis initium in his illisve Tungrensium, Coloniensium, & Trevirensium tractibus suis prædicationibus, chorepiscoporum, quantum ad munus, quod obirent, fere similes, etsi episcopi re vera non essent, disseminarint, aliasque episcopalis muneris partes aliquot gesserint; ideoque forte a medii ævi scriptoribus episcopi dicti fuerint, quo nomine tum plures ob Euangelicæ prædicationis munus, etsi presbyteri tantum essent, donatos fuisse, exemplis variis, quæ adducit, in Præfatione ad partem 1 seculi tertii Benedictini num. 37, Mabillonius memorat. Metropii presbyteri mentio fit in Actis Concilii Agrippinensis anno 346, ut aiunt nonnulli, celebrati, apud Labbe tom. 2, col. 616, quem eumdem esse, qui Metropolus noster est, dicere non audeo: quamvis ad similia excogitanda, scriptisque tradenda eos, qui natam seculo 1 aut 2 Tungrensem ecclesiam tueri olim voluerunt, impulerit fortasse ducentorum fere annorum in præsulum Tungrensium serie lacunam implendi necessitas.

[9] Porro Acta S. Martini, Hasbaniæ Apostoli, apud nos excusa tom. 4 Junii pag. 71, [Tungrensium episcopus proprius fuit:] etsi ætatis fideique non magnæ, ea tamen de fide per vicos & villas ejus opera & sudore propagata memorant, quæ hujusmodi presbyteris, qualium supra meminimus, congruere possint. Tantumdem dici potest de elogio, quod Metropolo in Ms. Florario nostro tribuitur num. 2 relatum. Fuerit denique forte Metropolus noster, aliique, qui Maternum inter & Servatium Tungrenses episcopi fuisse dicuntur, ex illis Dei ministris, quos in Constantii palatio versatos fuisse, scribit Eusebius lib. 1 de Vita Constantini cap. 17, quosque verisimile est, dein sub Constantino liberiorem fidei prædicanda campum nactos, hac illac sæpius excurrisse, aut certis vicis castrisque præfectos, ut illic Christianam rem tuerentur & promoverent, quales tum plures per regiones illas fuisse dispersos colligi ex Actis concilii Agrippinensis potest, in quibus Justinianus, Rauricorum episcopus, ita loquitur: Ex epistola clericorum Agrippinensium nec non & fratrum per singula castra constitutorum … cognovimus &c. Atque hæc quidem de S. Metropoli aliorumque dubio episcopatu dixisse sufficiat: si quis meliora ea de re proferat, ea non illubentes amplectemur. Ad Metropolum revertamur.

[10] Non Metropoli dignitas episcopalis dumtaxat, sed martyrium etiam incertum est. Pauci in Galliis sub Constantio martyres fuere: [esto fidem illis prædicarint Metropolus aliique: num martyr] pauciores sub Constantino: audiendi itaque non videntur, qui anno 303 eum martyrio sublatum volunt. Neque scio, unde recentioribus potuerit S. Metropoli exploratum esse martyrium; cum Harigerus, qui ceteris facem hic prætulit, nescire se, quis fuerit singulorum illorum octo, ut vult, episcoporum vitæ exitus, candide fateatur. Nec certior est locus sepulturæ, quem pariter sibi ignotum esse, Harigerus profitetur. Si Ægidio, Aureæ Vallis monacho, seculi XIII scriptori, credi debet, sepulti fuerunt Tungris in ecclesia S. Mariæ: sic scribit in Additionibus suis ad cap. 17 Harigeri: Qua subversione imminente, beatus Servatius, de quo dicturi sumus, eorum corpora in urbe Tungrensi sepulta apud Trajectum transtulit, & in cripta, ubi postmodum ipse sepultus est, cum aliis multis Sanctorum reliquiis, quas de Tungrensi urbe transtulerat, honorifice sepelivit. Et paulo post de Valentino, nono, ut vult, Tungrensi episcopo, ait: Sepultusque est honorifice in ecclesia S. Mariæ Tungrensis juxta suos collegas: scilicet Tungrenses episcopos.

[11] [& ubi sepultus fuerit, incertum.] Treviris contra, si standum est Gestis Trevirorum interpolatis apud Calmetum pag. 9: omnes in ecclesia S. Eucharii sepulti esse creduntur. Sed nec ille, nec hæc fidem merentur certam; fortassis tamen Tungris sepulcrum nacti fuerint SS. Martinus & Valentinus, quorum reliquias Trajecti ad Mosam in ecclesia S. Servatii servari disco ex illius ecclesiæ sacro Thesauro per Andream Bouwens elucidato & anno 1672 Leodii typis excuso pag. 58, Tungris nempe, ut creditur, eo quidem translatas; at non a S. Servatio, ut Ægidius scribit; sed serius, ut tom. 3 Maii Servatius enim, ut Gregorius Turonensis lib. 2 Hist. Francorum cap. 5 tradit, Tungris abiturus, præter ea, quæ ad sepulturam suam necessaria erant, quæque festinato acceperat, nihil Trajectum detulisse videtur. S. Metropolum vero, patre item Metropolo, Lotharingiæ duce & regis Hungariæ filia natum esse, ceteris Joannis Placentii in Catalogo episcoporum Tungarorum &c fabulis annumera. Ex quibus sane liquere arbitror, omnia fere, quæ de S. Metropolo circumferuntur, vel sigmenta, vel admodum esse incerta, si sacrum illius apud Trevirenses cultum exceperis.

DE S. BENEDICTA V. M. IN TERRITORIO LAUDUNENSI IN GALLIA,

Forte sub Diocletiano et Maximiano.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Benedicta V. M. in territorio Laudunensi in Gallia (S.)

AUCTORE C. S.

§ I. Sanctæ memoria in Martyrologiis, Auriniacensis parthenonis notitia: corpus ejus ibi: reliquiæ ab eo separatæ, & alibi donatæ: an ejusdem corpus Ruricurti?

Hanc sanctam Virginem martyrem, de cujus cultu certiora, quam de gestis habemus, Usuardus primus omnium in suum Martyrologium retulit. Is in editione Sollerii nostri ad hunc diem sic habet: [Sancta hoc die Martyrologiis inscripta,] In territorio Laudunensi, sanctæ Benedictæ virginis & martyris. Consentiunt (inquit laudatus editor ibidem) etiam alia Usuardina, inedita editaque apographa, quibus usus est, præter codices Pratensem & Antverpiensem Majorem, qui pro verbis In territorio Laudunensi habent: In territorio Lugduni Clavati; editionesque Munerati ac Lubecanam Maximam, in quibus solum legitur: In territorio Lugdunensi, omissa voce Clavati, qua Lugdunum istud ab homonymis civitatibus solet distingui. Hisce posterioribus consonant Hagiologion Franco-Galliæ Labbeanum, Romanumque Baronii, in quibus hodie pariter legitur: In territorio Lugdunensi, sanctæ Benedictæ virginis martyris.

[2] Porro Laudunum ac Lugdunum Clavatum eadem Galliæ in finibus Remorum episcopalis civitas est, vernacule Laon appellata, sub metropoli Remensi. Neque aliud Lugdunum in reliquis Usuardinis apographis ineditis editisque, nec in Hagiologio Labbeano Romanoque Baronii, indicari censendum est; quamquam enim sint aliquot aliæ ejusdem nominis civitates, puta, Lugdunum Segusianorum, Convenarum, Batavorum &c, nulla tamen ex hisce S. Benedictæ palæstram in suo agro sibi vendicat, & Laudunum seu Lugdunum Clavatum, solo Lugduni vocabulo non omnino raro dictum legitur. Quia tamen Lugdunum Segusianorum, vulgo Lyon, frequentius solet Lugdunum simpliciter appellari; hinc factum est, ut (quod jam alii ante me observarunt) in veteri Romani Martyrologii interpretatione Gallica verba hæc In territorio Lugdunensi Gallice reddita fuerint Au diocèse de Lyon, id est: In diœcesi Lugdunensi Segusianorum, quem errorem Labbeus & Castellanus in suis interpretationibus emendarunt.

[3] Quo minus dubites, lubet hic etiam Theophili Raynaudi sententiam adducere. [non Lugdunensi Segusianorum.] In Prolegomeno secundo ad Indiculum Sanctorum Lugdunensium Segusianorum sic scribit: S. Benedictam, virginem martyrem, quam Romanum Martyrologium & Usuardi (in aliquot scilicet apographis) VIII Octobris, ac Petrus Exquilinus, Lugduni passam produnt, Lugdunensium (Segusianorum) Sanctorum albo expungendam statuo. Neque enim, quod Martyrologia & Acta tradunt de passa in Lugdunensi agro S. Benedicta, … de Lugdunensi hac metropoli accipiendum est; sed de Lugduno Clavato, sive Lauduno, in cujus urbis agro Christo est, ubi etiam sanctæ ejus exuviæ in regia abbatia nunc visuntur. Ita Raynaudus. Territorium Laudunense, situmque in eo Auriniacum etiam nominat Usuardina editio Lubeco-Coloniensis, utque alios mittam, Castellanus quoque in margine Martyrologii sui Universalis apposuit, habentque ejusdem Sanctæ qualiacumque Acta edenda.

[4] [Auriniacensis monasterii, hodieque florentis,] Est autem Auriniacum, aliis Oriniacum & Origniacum, vernacule Origni, Galliæ vicus vetusque Ordinis Benedictini parthenon, diœcesis Laudunensis, in Picardia & Teorasciæ tractu, in amœna planitie ad sinistram fluvii Isaræ, alias Oesiæ, vulgo l'Oise, ripam situs, tribus leucis Quintinopoli distans. Parthenonis, qui sub S. Benedicti Regula hodieque floret, perobscura primordia esse, agnoscunt Mabillonius tom. 3 Annalium Benedictinorum ad annum Christi 854, num. 79, Galliæque Christianæ eruditi continuatores tom. 9, col. 620. De ejus origine (inquit ibi Mabillonius) nulla certa notitia. Forte Pardulus (Laudunensis medio seculo IX episcopus) ejus auctor cum Hirmintrude regina (Caroli Calvi uxore) quippe qui privilegium eidem a rege concedi postulavit, petente Irmintrüde regina, quæ Pardulo favebat, eidemque parthenoni plurima contulit… Hujus privilegii meminit Frodoardus, nempe lib. 3 Historiæ ecclesiæ Remensis cap. 27.

[5] [perobscura sunt primordia,] Laudati Galliæ Christianæ continuatores, nihil obstare præfati, quo minus quis suspicetur, ejusdem monasterii originem Caroli Calvi ætate longe esse priorem, conjectare malunt, illud, sive monachorum, sive monialium simul ac monachorum primo fuerit, seculo sexto septimove super sanctæ Martyris tumulo conditum fuisse. Deinde eo monasterio, forte sub Caroli Martelli præfectura, diruto aut dilapidato, monachis monialibusve fugatis, suffectos fuisse canonicos; ac tandem seculo IX a Pardulo Laudunensi episcopo, favente Hirmintrude, vel Hermentrude, prima Caroli Calvi conjuge, instauratum esse. Has conjecturas suas fulciri credunt, quod seculo IX eo loci steterit collegiata ecclesia, quæ sub S. Vedasti nomine perseverat, olim præbendis duodecim, nunc novem constans, subjecta Auriniacensibus monialibus, quarum abbatissa, præterquam quod dici gaudeat ejusdem capituli Prælata & Decana, præbendas omnes pleno jure confert, recipitque ab omnibus canonicis fidei sacramentum.

[6] Omnino autem credibile asserunt, eam collegiatam ecclesiam, ut plerasque (inquiunt) illorum temporum collegiatas, veteri cuidam monasterio successisse; [dissentientibus scriptoribus] eaque de causa, qui paulo post instauratum a Pardulo cœnobium canonicis ibi præerat, non Decanum, sed Præpositum, voce ex Regula ritibusque Benedictinis desumpta, teste Hincmaro apud Frodoardum lib. 3, cap. 25 appellatum fuisse. Addunt, Petrum a S. Quintino, Capucinum, in libro, quem Speculum Auriniacense Gallice inscripsit, censuisse, idem illud monasterium anno circiter 680 fundatum esse, fuisseque alborum monachorum, antequam ad moniales transiit; sed neutrum probabilibus argumentis fulcire conatum. Claudius Hemeræus in Augusta Viromanduorum illustrata, pag. 329 affirmat, legisse se in fragmento Chartularii, anno 1315 scripti atque in Auriniacensi parthenone servati, corpus S. Benedictæ e colliculo, in quo illa passa tumulataque fuerat, circa annum 665 effossum, ad eumque locum, ubi sæpe dictum exstat monasterium, translatum esse, hocque monasterium primo a monachis, deinde a monialibus habitatum fuisse.

[7] Laudatum hic ab Hemeræo Chartularium, cujus ex ipso aliquoties recurret mentio, [de ejusdem ætate primisque inquilinis,] haud diversum esse, existimo, ab eo, de quo iidem Galliæ Christianæ scriptores in ejusdem tomi columna 624 sic aiunt: Sub ejus (Jsabellæ d' Aci, quam ibidem inter Auriniacenses abbatissas vigesimo quarto loco reposuerunt) præfectura conscriptus est anno MCCCXV Liber thesauri, seu Thesaurariæ, vulgo le Livre du thresor d' Origni, ab Helena de Conflans, sanctimoniali ejusdem parthenonis, quæ perperam in Historia Genealogica magnatum Franciæ, tom. VI, pag. 145, dicitur fuisse ejusdem loci abbatissa. Certe scriptionis hujus libri & Chartularii ab Hemeræi visi prorsus idem est tempus, congruitque utriusque argumentum: quod ex dicendis etiam magis apparebit. Si ergo ista ibi legerit Hemeræus, jam a seculo XIV paucis annis inchoato ea erat apud Auriniacenses virgines opinio, ut crederent sacras Benedictæ exuvias anno circiter 665 ad monasterium suum, aut saltem ad locum, in quo hoc exstat, pervenisse: sed cum inter annum 665 & 1315 anni sexcenti & quinquaginta fluxerint, & antiquitatis amor frequenter imponat, vereor, ut laudato Chartularii fragmento hac in re satis tuto credi possit.

[8] Ut aliorum opiniones mittam, solum pauca addo certiora. [quas tempore Caroli Calvi virgines fuisse, certum est.] Ex Hincmari Remensis archiepiscopi litteris apud Frodoardum lib. 3 Historiæ ecclesiæ Remensis capp. 23, 25 & 27 certo constat, medio seculo nono Auriniaci exstitisse parthenonem, cui Irmintrudis, vel, ut alias appellatur, Hermentrudis, prima Caroli Calvi uxor, munificam se præbuit, atque ex Parduli Laudunensis episcopi consilio, ab eodem rege conjuge suo insigne privilegium impetravit; postque hujus reginæ obitum collatis ab ea eleëmosynis Præpositum Auriniacensis monasterii non recte usum esse, & a Richilde, secunda Caroli Calvi conjuge, ejectæ, quæ monialibus ibidem præerat, Regulari abbatissæ substitutam fuisse neophytam quamdam, nomine Ricoaram. Quæ fuerit ista regularis abbatissa, per Richildem expulsa, ignoratur fatenturque laudati Galliæ Christianæ continuatores, nullum se reperisse alicujus Auriniacensis abbatissæ vestigium ante seculum IX, qua ex re non parum verisimilitudinis accedit suspicioni Mabillonii de prima ejusdem loci fundatione pro monialibus Irmintrudi & Pardulo adscribenda.

[9] [Illuc translatum fuit Sanctæ corpus,] Ut modo ad S. Benedictam redeamus, monasterium Auriniacense, quod sub S. Petri Apostoli invocatione primitus dedicatum, deinde vero ejusdem sanctæ Virginis martyris longe celebrius evasisse, aiunt iidem Galliæ Christianæ scriptores, quocumque tempore cœperit, jam ab aliquot seculis sacro ipsius corpore gloriatur; quo tamen illud tempore ibidem depositum fuerit, minime constat. Medium seculum VII ex loci Chartulario assignavit Hemeræus supra laudatus, cujus verba lubet hic recitare. Sequitur, inquit, in eodem fragmento (placet enim cetera percurrisse, &, si datur, efficere paulo clariora) refossum Benedictæ corpus annos trecentos post ejus passionem, id est, circiter anno Christi DCLXV: refossioni interfuisse aliquot episcopos, & comitem Viromanduorum, Garifredum nempe, vel quemvis alium ex iis, qui ad illa tempora a nobis sunt nominati: corpus ab episcopis elatum ab eo colliculo, in quo passa tumulataque virgo fuerat, in eum locum, ubi nunc ædificatum monasterium est: eo in cœnobio vixisse primo monachos, quibus nonnæ nigræ tandem successerint.

[10] [sed translationis tempus incertum est,] De tempore consentiens Reverendus pater Franciscus Giry, Ordinis Minimorum, vel quisquis ex eodem Ordine illius Operis, Gallice scripti, de Vitis Sanctorum iteratam editionem Parisiensem anni 1719 curavit, ad hunc diem in S. Benedicta, ex monumentis, ut asserit, Auriniaco acceptis, plura de eodem argumento enarrat, quæ in compendium contraho. Jam trecentis annis sanctæ Martyris corpus prope eum locum, in quo passa fuerat, a Christianis sepultum latuerat, cum cœco cuidam Parisiis divinitus revelatum est, sibi visum reddendum in loco, in quo istius corpus quiescebat. Auriniacum is perductus divino nutu in ejusdem sepulcro constitit, locumque latitantis istius sacri thesauri octodecim episcopis, qui ex diversis provinciis, Deo sic disponente, illuc convenerant, indicavit. Dum autem hi, quid agendum esset, consulunt, columba, quæ circum assitam silvulam paululum volitaverat, in designato per cæcum loco coram illis consedit. Quo viso prodigio, eruitur terra, sanctæ Virginis corpus cum ejusdem martyrii Historia reperitur, sublatumque ad Auriniacense, tunc Canonicorum Regularium, nunc sanctimonialium Ordinis Benedictini monasterium defertur.

[11] [& adjuncta fabulas sapiunt.] Hactenus Giryus, cujus narratio ut explicatior est, quam Hemeræi, ita mirabilior est magisque suspecta, ne scilicet quispiam narrationem Chartularii, quod Hemeræus secutus est, istis prodigiis ex vulgari traditione male exornaverit, auxeritque inventione Historiæ martyrii illius, quæ ex dicendis minime verisimilis est. Non possum equidem in animum inducere, Hemeræum, qui cetera ad S. Benedictæ corpus spectantia ex prædicto Chartulario diligenter annotavit & illustrare conatus est, isthæc prætermissurum fuisse, si in eodem legisset. Utut tamen in eo legerentur, incertæ essent fidei, cum Chartularium illud non sit anno 1315 antiquius, Benedicta autem seculo IV ineunte passa credatur. Ut igitur dubitare nequeo, quin hujus sanctæ Martyris corpus a multis seculis Auriniaci quieverit, ita nequaquam ejusdem inventionis annum, multoque etiam minus relata a Giryo ejusdem prodigiosa adjuncta tuto possum admittere. De Vita seu Passione agam infra pluribus.

[12] Redeo ad Hemeræum, qui post ea, quæ num. 9 ex laudato Chartularii fragmento de effosso circa medium seculum VII Sanctæ corpore dixit, [Elevatum rursum dicitur seculo IX,] nil præterea de eo reperit ante seculum IX; in eodem fragmento legi denuo asserens, aliis abbatissis ignotis, antistitam loci fuisse Carolo imperante Ricoaram (quam scilicet a Richilde regina in abbatissæ Regularis locum male intrusam, ex Frodoardo diximus) Carolo, inquam, Calvo, & Arnulpho episcopante Lauduni; qui nempe est Hincmaro Hedenulphus, in cathedra illa sedens anno circiter DCCCLXXVIII; quæ fuit ætas Calvi imperatoris; quos annos etiam distincte Chartularium signavit. Ab eodem episcopo corpus humo eductum (quæ est inventio secunda illius) & ligneo feretro inclusum ad Ricoaræ preces. Hedenulphus etiam vocatur tom. 9 Galliæ Christianæ in episcopis Laudunensibus, ubi legitur Hincmaro, ejusdem sedis præsuli, deposito anno 876 suffectus esse, de eoque pariter additur: Transtulisse dicitur corpus S. Benedictæ virginis in ecclesiam S. Petri apud Origniacum. Quid si hæc non secunda, sed prima fuerit ejusdem sacri corporis translatio? Nam dehinc non rara fit de eodem mentio, ante vero ab anno 665, quo primam factam volunt, plane nulla.

[13] Pergit Hemeræus ex suo Auriniacensis Chartularii fragmento cetera ad S. Benedictæ corpus spectantia exponere; [ac seculo XIII in argenteam thecam illatum] nimirum hoc in eo, cui sub Ricoara seculo IX inclusum fuerat, loculo custoditum ad annos usque Emmelinæ, quam subrogarat Anselmus, episcopus Laudunensis, Emmelinæ frater, in monasterii præfecturam Eustachiæ, eadem abdicatæ. Est autem is Anselmus, qui de Malo nido dictus est Maunid: Anselmum aperuisse feretrum ligneum anno MCCXXXI, VI Maii, præsentibus Emmelina antistita, Eurardo de Duaco, canonico S. Vedasti, & loci thesaurario, Aëlide de Sisseio, Isabella de Cruce, Theodorica conversa &c; sacra pignora loculo eduxisse, & in nobiliorem capsam recondidisse, auro & argento fabricatam, conferentibus monialibus suum quibusque mundum argenteamque supellectilem, qua cista cuderetur: Isabella de Thorotta, quæ successisset Emmelinæ, cœnobium gubernante, cistam esse perfectam, & translationem Benedictæ virginis institutam esse tum a Bernerio (alias Garnero) episcopo Laudunensi; & ad ea initium repetitum solemnis illius processionis, qua sacrum carpentum Virginis ad eumdem colliculum (ex quo corpus olim allatum fuisse, præmissum erat) astantibus fundatariis abbatiæ omnibus, summa veneratione portatur feria IV post Pentecosten.

[14] Quo hæc ad seculum XIV, cujus anno XV Chartularium, [caputque illius peculiari thecæ inclusum fuit,] ex quo accepta asseruntur, confectum fuit, propius accedunt, eo certiorem fidem merentur. Quæ de Emmelina de Maunid, seu de Mauni, in abdicatam ab Eustachia monasterii præfecturam suffecta ibi dicuntur, etiam habes in Galliæ Christianæ tom. 9, col. 624 ibidemque etiam sequentia legere est: Anno MCCXXXI frater ejus (laudatus Anselmus) ipsa requirente ac præsente, reliquias S. Benedictæ recognovit; tum VII Cal. Jul. an. MCCXXXIII caput ejusdem Martyris in aliam capsam affabre elaboratam transtulit. Obiisse dicitur Emmelina anno circiter MCCXLVI. Quem Hemeræus Bernerium dixit, is in eadem Gallia Christiana col. 540 Garnerus vocatur. Post Emmelinam quoque ibidem col. 624 subditur: Isabella de Torote, soror Roberti II, episcopi Laudunensis, corpus S. Benedictæ in decentiorem capsam ex argento, quod Emmelina de Mauni collegerat, conflatam intulit VII Cal. Junii anni MCCXLVI.

[15] [de cujus rei gestæ tempore & auctoribus pauca notantur.] Eumdem annum signat Giryus, sed Bailletus 1248; amboque observant, diem XXVI Maii tunc fuisse feriam III Pentecostes; ejusque rei memoriam solemni annua processione recoli eadem feria III, addit Bailletus; Giryus vero postridie, seu feria IV post Pentecosten. Atque hic quidem annuæ processionis diem rectius annotavit, sed nec anno 1246, nec 1248 dies XXVI Maii cum feria III Pentecostes concurrit: nam horum priori anno Pascha incidit in diem VIII Aprilis, Pentecoste in XXVII Maii; posteriori Pascha in XIX Aprilis, Pentecoste in VII Junii. De supplicatione sermo infra recurret: Iidem ambo scriptores de sacri capitis a reliquo corpore separatione, atque ipsius corporis in novam thecam translatione &c sic loquuntur, quasi eodem tempore sub Garnero Laudunensi episcopo & Emmelina abbatissa contigissent, quæ Hemeræus Galliæque Christianæ continuatores, partim sub his, partim sub Anselmo, Garneri decessore, & Isabella de Torote, quæ Emmelinæ successerat, facta tradunt. Ceterum supererat quidem Garnerus anno 1248; verum id asserere nequeo de Emmelina, quæ verbis supra datis anno circiter 1246 obiisse dicitur.

[16] [Alia æd ejusdem Sancta reliquias tum hic] Exploratum non habeo, quo tempore dexterum Sanctæ brachium a ceteris ossibus separatum fuerit, quod argenteo vasculo seorsum inclusum inter sacras reliquias Auriniaci servari, Hemeræus affirmat. Addo denique, quæ de ejusdem Virginis lipsanis laudati Galliæ Christianæ scriptores col. 626 in Maria Catharina de Montluc abbatissa insuper annotarunt. Capsam S. Benedictæ reparavit & auxit, cujus reliquias recognosci curavit XIII Cal. Jun. anni MDCXV; quo tempore & os femoris in alia capsa argentea inclusit, & partem unius costæ pio cuidam civi Parisiaco concessit, quæ nunc in ecclesia Templi Parisiensis religiose asservatur. Reparandi causam eam tradunt Giryus ac Bailletus, quod sacra hæc theca calamitosis belli, ac maxime Calvinistarum, temporibus huc illucque vecta, & sub humo abscondita admodum attrita esset, proptereaque a laudata abbatissa novam fieri curatam ex argento deaurato, quæ, teste Giryo, magnificentia, magnitudine & artificio cum Parisiensi S. Genofevæ lipsanotheca possit comparari.

[17] [tum alibi spectantia.] De tempore nonnihil dissentientes pro anno 1615 annum 1619 nominant, quo Giryus addit, sacra Benedictæ ossa a Laudunensis episcopi vicario solemniter in eamdem illata fuisse. Bailletus etiam de aliqua ejusdem reliquiarum portione in ecclesia Templi Parisiis, aliaque ibidem in ecclesia S. Germani Autissiodorensis servatis meminit. Porro hæc omnia, quæque de cultu præterea dicemus, videntur hujus sanctæ Virginis corpus Auriniacensibus satis solide vendicare, nisi firma in oppositam partem argumenta proferantur. Verumtamen Tillemontius tom. 4 Monumentorum Ecclesiasticorum, pag. 540 Gallice sic loquitur: Creditur hodiedum corpus ejus haberi in abbatia canonicorum Regularium S. Martini in Bosco prope Halluin, in decanatu Ressons diœcesis Bellovacensis; quam ob rem de illa meminit Bellovacense Breviarium; sed quod in illo legitur, exiguam verisimilitudinem habet. Asseritur illa passa Auriniaci ad Isaram in diœcesi Laudunensi, ubi etiamnum superest abbatia virginum, ejus nomine dicta, quæ etiam credunt, ejusdem corpus apud se esse.

[18] De S. Martini in Bosco, seu Ruricurtensi, Gallice Ruricourt monasterio, [Quid de S. Benedictæ corpore] olim canonicorum Regularium S. Augustini, nunc Congregationis Gallicanæ, consule, si lubet, Galliæ Christianæ continuatores tom. 9 a col. 826; qui, cum in abbatissis Auriniacensibus, ut vidimus, de Benedictæ corpore, velut apud has certo quiescenti, studiose egerint, hic vero de iisdem nullum prorsus verbum faciant, hoc ipso suo silentio innuere videntur, vel sibi minime probari, quæ pro istius thesauri possessione Ruricurtenses fortasse allegarunt, vel hosce ipsos a sua ista opinione recessisse. An tamen, & quæ Ruricurtenses pro ea allegaverint, hactenus non legi; Bailletus ait quidem, hosce illam multis persuasisse, sed solum Tillemontium nominat, cujus verba jam dedi: Giryus eamdem Auriniacensibus indubitanter adscribit, nulla facta de Ruricurtensibus mentione.

[19] Frustra etiam consului Petrum Louvetum in Historia & antiquitatibus urbis & agri Bellovacensis, [Ruricurti, ut volunt, honorato censendum.] qui licet lib. 1, cap. 9 de S. Romana ac Leoberia, quæ cum aliquot aliis virginibus Romanis, duce S. Benedicta, in Gallias advenisse feruntur, agat, deque ejusdem Romanæ corpore, tum ibi, tum lib. 4, cap. 14 meminerit, de S. Benedictæ tamen, quam ne nominat quidem, sacris exuviis altum silet: quod rursus silentium, quid potius innuat, quam ipsi quoque ignotum fuisse, hasce Ruricurti in Bellovacensi agro servari. Contra pro Auriniacensibus virginibus stant magna apud ipsas, saltem a seculo XIII, reliquiarum illius veneratio, festivitatesque annuæ infra memorandæ, quibus donec pares similesve titulos opponi videam, non est, cur Auriniacensium possessionem in dubium revocem. Fortasse Ruricurtensis abbatia aliquas ejusdem Sanctæ reliquias aliquando accepit, quæ (ut non raro fit) corporis nomine venerint; nec displicet Jacobi Longuevallii tom. 6 Historiæ ecclesiæ Gallicanæ, pag. 319 suspicio, ubi postquam de S. Benedictæ reliquiis Auriniaci cultis asseveranter locutus fuerat, hæc subjecit: Canonici Regulares Ruricurtenses (id est, S. Martini in Bosco) possessione corporis S. Benedictæ gloriantur: sed cum Benedictæ nomen satis commune sit, credibile est, duas Sanctas esse diversas.

§ II. Ejusdem apud Auriniacenses variæ festivitates, corporis translationes & reliquiæ a corpore separatæ, etiam alibi.

[Ex Auriniacensi Officio per Octavam] Non minor, quam sacri Benedictæ corporis veneratio, in Auriniacensi abbatia est ejusdem Sanctæ reliquus Ecclesiasticus cultus. Præ manibus habeo hujus monasterii Officia propria, curante superius laudata abbatissa, Maria Catharina de Montluc, a Benjamino de Brichanteau, Laudunensi episcopo, anno 1618 approbata, annoque sequenti Insulensibus typis in Flandria excusa. Inter hæc habet S. Benedicta hoc die VIII Octobris, quo illius martyrium recolitur, Officium ritus duplicis primæ classis, cum Octava, per quam Lectiones secundi Nocturni distributæ, Hymnique, Responsoria & Antiphonæ propria sunt, ex ejusdem Passione (utinam meliori!) fere deprompta, quibus illa ut virgo, martyr, fideique in eo Galliæ tractu magistra celebratur. Non abs re fore arbitror, aliqua ex illo hic recitasse. Hymnus in utrisque Vesperis Laudibusque sic habet.

[21]

[recitantur Hymni Vesperarum,] Beato nobis lumine
Festiva coruscat dies,
Qua cœpit hic Benedicta
Cœli potiri gaudiis.
      Casto fuit sub pectore
Mens pura culpis omnibus,
Servans decorem virginum
Membris & vitæ jugiter.
      Fœlix beato Pneumate,
Doctrix supernæ patriæ,
Sistit polorum præmio
Gentes alumnas Galliæ.
      Tandem, peracto munere,
Onusta multis meritis,
Martyr triumphat rosea
Cervice cæsa gladio.

[22]
[Laudumque]
O vere felix spiritus!
Quem Sponsus author virginum,
Accepta gratis munerans,
Trino coronat stemmate.
      Supplex requirit advolans,
Jutricem porrigas manum,
Plebs, his in mundi fluctibus
Ut grata Christo vita sit.
      Christus placatur virginum
Candore, extorquet manibus
Fœlix purpura martyrum
Culparum virgam vindicem.
      Nos ergo culpis plurimis
Graves, mater Benedicta,
Mœrentes, flexo poplite,
Adsis rogata, quæsumus.
      Trino sit Deo gloria,
Qui dona donis præmians,
Coronans sua munera,
Dat gratiam pro gratia. Amen.

[23] [& Matutini;] Hymnus vero ad Matutinum hic est:

Mentis obtusæ radiis acumen
Vincitur puræ, Benedicta, vitæ,
Nec valent dignis resonare fibris
      Præmia voces:
Neque si concors numero sororum
Turba quaterno velit, atque quino,
Fide, vel cœlum querula monere, aut
      Voce suavi.
Nam fuit sacris redimita gemmis,
Extitit virgo, docuit fideles,
Sanguinem fudit, meruit Mariæ
      Nubere Nato.
Nupsit, in terris sine carne vivens,
Nupsit, errantes revocans ad astra,
Nupsit, effuso moriens cruore,
      Nupsit Olympo.
O decus nostri generis, sacrarum
Virginum splendor, copulata Christo
Quæ manes cœlis, precibus secunda
      Respice nostris.
Laus, honor, virtus, decus & potestas
Virginum sponso, Genito Mariæ,
Qui beat cunctos, & ad astra tollit Pectore puros.

[24] Addo Antiphonas ad Magnificat & Benedictus: In primis Vesperis hæc est: [item Antiphonæ ad Magnificat & Benedictus, & Oratio.] Beatissimæ Benedictæ gloriosum agonem solemni Officio celebremus, quæ nobilis inter primos Romanorum, illustrisque senatoria proles, sed Christi fide gloriosior, Belgarum partes proprio sanguine decoravit. Eja! Christum Dominum in Sancta mirabilem prædicemus. Alleluya. ℣ Gloria & honore coronasti eam, Domine. ℞ Et in conspectu populi tui magnificasti eam. In secundis autem Vesperis ista: Hodie Benedicta, virgo Romana, caduca sæculi transcendens, procellosisque maris fluctibus superior, crudelis tyranni suppliciis fortior, fœlici exitu coronam gloriæ adepta est: gaudeamus, quia cum Sanctis omnibus regnat in æternum. Alleluya. In Laudibus denique ad Benedictus illa: Rex tuorum Christe, fidelium, qui pro te certantibus ades, & ipse fidelis, supplicantis populi suscipe vota, ut, qui beatæ Virginis tuæ coronas veneramur, ejus apud te meritis adjuvemur. ℣. Annunciavit inter gentes gloriam tuam. ℞ Et populo Gallicano mirabilia tua, Domine. Oratio demum talis est: Omnipotens sempiterne Deus, da nobis in solemnitate sanctæ Benedictæ, virginis & martyris tuæ, congrua pietate gaudere, ut & potentiam tuam in ejus passione laudemus, & provisum nobis experiamur auxilium. Per Dominum &c.

[25] Alteram ejusdem sanctæ Virginis festivitatem annuam, [Alterum ibidem Officium Translationis] quæ Translationis est, laudatæ Auriniacenses moniales celebrant die XXVI Maii. Dico die XXVI Maii, quamquam die XXVII Maii ibidem legatur ex errore typographico, qui manifestus ex eo fit, quod in eodem Officio ex Breviario Romano præscribatur nona lectio ac commemoratio S. Eleutherii Papæ martyris in Laudibus & Missa privata, quæ scilicet in Romanis Breviario ac Missali, non die XXVII, sed XXVI Maii leguntur. Quam ob rem Majores nostri S. Benedictæ virginis Translationem, velut in monasterio Auriniacensi coli solitam ad ejusdem mensis diem XXVI inter Prætermissos reposuerunt, lectore ad hunc diem VIII Octobris, quo primarium illius Sanctæ festum ibidem ex dictis recolitur, interim remisso.

[26] Celebratur festivitas hæc ritu duplici secundæ classis eodem, quo supra natalitius dies, [annuum, commemoratio quotidiana,] sed sine Octava, acceptaque Oratione ex Communi virginis, Deus, qui inter cetera potentiæ tuæ miracula &c, sola voce Natalitia in Translationem commutata; ut necesse non sit de eo plura annotare. Porro, cum ex translationibus superius relatis sola illa, quam Isabella de Torote, sive anno 1246, sive 1248, curavit, die XXVI Maii facta legatur, verisimillimum est, hujus memoriam mox dicto Officio annuo coli. Inter suffragia seu Commemorationes communes Sanctorum, quotidie, præterquam in festis duplicibus, recitandas, suam quoque post sanctum patriarcham Benedictum ibidem habet S. Benedicta ad Vesperas hoc modo: O quam gloriosa luce corusca * Virginis gloria, quæ Gallorum gentem invictissimam prædicatione, miraculis & effuso sacro sanguine, Christo Domino copulavit, cui laus & gloria per secula. ℣. Mirabilis Deus in sancta sua Benedicta. ℞ Et sanctus in omnibus operibus suis. In Laudibus vero sic: Sanctæ virginis Benedictæ memoriam recolamus, quæ gratiam * in sua virginitate, gratius in Euangelii prædicatione, gratissimum in passione sua Domino sacrificium obtulit; ejus meritis ad cœlestem Hierusalem aliquando pervenire mereamur. ℣. Annunciavit &c, ut supra, cum Oratione ex festo Translationis, substituta voce Commemorationem pro Translationem.

[27] [annuaque ad colliculum, in quo passa creditur,] Jam supra num. 13 ex Hemeræo, fragmentum Chartularii Auriniacensis laudante, memini de processione, in qua Sanctæ corpus ad colliculum, in quo hæc passa primoque sepulta fuisse creditur, Auriniaci feria IV Pentecostes annuatim solenniter haberi solita. De eadem sic legitur tom. 9 Galliæ Christianæ col. 621: Plurimorum feudorum domini solenni supplicationi, in qua corpus sanctæ Martyris (Benedictæ) defertur quotannis feria IV post Pentecosten, adesse tenentur, homagiumque abbatissæ innovare. Laudato Hemeræo teste, hæc supplicatio initium cepit ab ejusdem sanctæ Virginis corporis in argenteam arcam depositione, curante Isabella de Thorotta, seu Torote, anno 1246 vel biennio post die XXVI Maii, ut num. 15 dictum est, peracta, cujus memoriam eadem processione quotannis renovari, etiam observant Bailletus & Giryus, cum hoc discrimine, quod prior id feria III, alter feria IV post Pentecosten, fieri velit. Ast vereor, ne hi ambo ita senserint, quod perperam crederent, diem XXVI Maii anno 1246 vel 1248, cum feria III Pentecostes concurrisse; de quo vide dicta num. 15.

[28] [solemnis cum corpore processio.] Potuit quidem, ut Hemeræus ex fragmento Chartularii asserit, eadem supplicatio initium sumpsisse a translatione per Isabellam de Torote facta; verum cum hæc, non feria IV Pentecostes, sed eodem, quo contigisse dicitur, die XXVI Maii Officio ecclesiastico recolatur, neque hic neque alibi in toto Proprio Auriniacensi de eadem supplicatione, primave sacri corporis e loco passionis ad Auriniacensem ecclesiam translatione exstet mentio; fortasse ad hujus memoriam supplicatio, de qua agimus, primo facta fuerit in translatione die XXVI Maii sub Isabella de Torote, tuncque simul decretum, ut deinceps annuatim fieret feria IV Pentecostes, fixo hoc pro arbitrio die. Fatendum tamen est, hanc suspicionem non alia niti ratione, quam quod alioquin gemina recoleretur unius translationis, seu sacri corporis in novam thecam depositionis memoria, nulla vero primariæ, qua scilicet idem corpus Auriniacum primo allatum fuit; quodque ejusmodi ad primum Sanctæ tumulum cum ejusdem corpore processio & ad monasterium regressio ejus rei memoriæ celebrandæ apprime congruant.

[29] [Passio illius, quæ in ejusdem tumulo reperta falso dicitur,] Hactenus de S. Benedictæ apud Auriniacenses virgines cultu; quem in diœcesi etiam Cameracensi olim exhibitum eidem fuisse, varia ostendunt Kalendaria, de quibus vide dicenda hoc die in S. Ragenfrede, partim seculo XII, partim binis seqq. exarata. Nunc ad ejusdem Acta veniamus. Hæc trecentis circiter post illius martyrium annis acclusa corpori reperta fuisse asseruit supra Hemeræus num. 10. Præluxisse illi potuit alter, de quo Guilielmus Marlot in Historia Metropolis Remensis lib. 1, cap. 29 hæc habet: Gesta ipsius (Benedictæ) Mss. post trecentos annos in tumulo ejusdem reperta fuisse, tradit (in margine additur: In excerptis necdum editis) Clariss. vir D. de Lalain, causarum actor peritissimus, qui Lauduni hoc seculo (decimo septimo) floruit, iisque haberi, S. Benedictam cum quadam collactanea, & servula sua Laudunum venisse (Quod, inquit, antiquior ætas Bibrax appellari voluit) eamque postea a Matroclo, scelestissimo judice, interemptam, quem Aloisius Lipomanus Macrobium vocat; huncque tempore Rictiovari sub Diocletiano vixisse. Hæc totidem verbis describenda censui, ut lectori constet, non aliis ibi de Actis agi, quam quæ editurus sum: eadem enim, quæ Lalainus ex suis recitavit, leguntur in nostris.

[30] Plura eorum apographa habemus, nimirum in insigni codice Ms. Membranaceo, [& cujus aliquot apographa habemus,] olim abbatiæ Vallicellensis, quem Majores mei anno 1637 a clarissimo viro Balthasare Moreto permutatione sibi compararunt: item in altero codice nostro membranaceo notato Q. Ms. 15; tertium ex Ms. Rubræ Vallis, collatum cum Audomaropolitano, Bonifontis ac serenissimæ Reginæ Sueciæ codice notato 1171, ac denique aliud ex cœnobio Bodecensi Canonicorum Regularium in diœcesi Paderbornensi. Atque eo fere solo hæc omnia differunt, quod eorumdem aliquot, non omnia, præfixum Prologum habeant, quodque in Bodecensi eadem Passio S. Saturninæ virgini martyri afficta sit, mutato ubique Benedictæ nomine in Saturninam, ut dudum observavit Papebrochius noster in eadem Saturnina ad diemXX Maii. Similem prorsus, sed multo compendiosiorem, ac sine Prologo, Petrus de Natalibus, Equilinus episcopus (pro quo supra apud Marlotum perperam legitur Aloisius Lipomanus) suo Sanctorum Catalogo lib. 9, cap. 40 inseruit: neque alia usæ sunt Auriniacenses sanctimoniales pro ejusdem Sanctæ Officio proprio concinnando, ut hoc cum illa conferentibus manifestum est.

[31] Si (quod nonnulli supra nominati dixerunt) Vita hæc in prima corporis Benedictæ trecentis circiter post illius martyrium annis inventione in tumulo reperta fuisset, [longe post Sanctæ tempora] sane magnam ab ætate sua auctoritatem sibi posset vendicare, hacque tutari, quæ in eadem a veri specie non parum aliena leguntur. Hoc enim admisso, dicenda illa esset a synchrono conscripta, unaque cum sacro Martyris corpore tumulata. Verum tantæ antiquitati illa ipsamet Vita non modo non congruit, sed etiam adversatur. Secundum meam partitionem num. 3 biographus seculum, quo Sancta vixerit, indicavit his verbis: Cum jam perfecti sermonis cœperat seminatio seculis, verbumque Dei omni ætati, omni sexui, universæque conditioni … per sanctarum venerabiles ecclesiarum dividebatur principes, erat Romæ EO IN TEMPORE quædam venerabilis virgo, Benedicta, nomine & merito. Quis hic scriptorem Sanctæ synchronum, ac non potius ab illius ætate longe remotum agnoscat?

[32] De ejusdem Romana patria genereque ibidem dubie sic loquitur: [& ex populari traditione scripta fuit:] Hæc autem … genere patriaque Romani senatus sinu DICITUR exorta. Deinde num. 5 de ejusdem sociarumque illius in Galliam adventu non magis affirmate ait: Benedicta cum supradictis virginibus … relicto solo parentibusque, fines Gallorum … FERUNTUR advenisse. Item num. 8 de Auriniaco, passionis ac sepulturæ loco, Hic siquidem, inquit, memoratus tunc pollebat antiquitate locus, quia erat flumine jocundus, terris fecundus, arborum situ nemorosus; spurcitiis tamen ADHUC ydolorum nimium repletus. Denique num. 10: Tunc Matroculus (judex) dixisse (scilicet Benedictæ) FERTUR &c. Enimvero non sunt hi loquendi modi auctoris synchroni, sed ætatis longe posterioris, neque ex synchronorum relatu, sed ex populari traditione scribentis, eoque tempore, quo Auriniaci tam sacra, quam profana res publica (saltem ut biographo visum est) plurimum immutata fuerat.

[33] [non tamen post seculum XI,] Quo tamen seculo ea Acta scripta videantur, non est mihi in promptu dicere. Posteriora non esse seculo XI, statuo ex Vita seu Passione S. Romanæ virginis martyris, Bellovaci cultæ, cujus auctor anonymus eodem seculo non pauca ex istis in hanc transcripsit, ut jam observatum apud nos est in Commentario prævio ad ejusdem S. Romanæ Vitam tom. 2 Octobris pag. 131 & sequenti. Hinc mirandum non est, in Actis S. Benedictæ, de quibus quærimus, nullum prorsus verbum fieri de ejusdem corporis translationibus, quas seculo XIII sub abbatissis Emmelina & Isabella in monasterio Auriniacensi factas esse, supra docui. Porro cum par in iisdem silentium sit de altera priore, ac fortasse omnium prima, translatione, sub finem seculi IX a Ricoara (ut pariter dictum est) curata, hac illa priora apparent. Dixi Fortasse omnium prima translatione: nam prima corporis inventio, quam quidam circa annum 665 contigisse, aiunt, & biographus æque ac ceteras tacet, non nisi ex Ms., annis circiter 650 post exarate, primo innotuit, & ut minus admodum incerta est, eoque ineptior ad addendam Actis majorem, quam sapiant, antiquitatem.

[34] [sed fortasse seculo IX,] Si divinare luberet, nihil mihi verisimilius occurrit, quam illa seculo IX, dum de transferendo Auriniacum, elevandove ibidem sacro Virginis corpore agi cœptum erat, a quodam, vulgarem traditionem secuto, concinnata fuisse, nisi forte miracula, ad ipsius primum tumulum impetrata, iisdem Actis scribendis occasionem dederint, priusquam de dicta translatione vel elevatione cogitaretur. Nam Acta e primo tumulo sanctæ Martyris medio seculo VII eruta esse, ex præmissis minime verosimile est; sed scriptoris tempore eumdem tumulum inclaruisse miraculis, ipsemet in calce sic indicat: Passa est autem octavo Idus Octobris venerabilis virgo Auriniaco sub Matroculo, carnifice impio, ubi per ejus devotissima merita fideliter petentibus vota præstantur multiplicia.

[35] [fabulisque conspersa est, edenda tamen.] Quid Porro in iisdem Actis potissimum displiceat, jam expositam in Opere nostro est in mox laudato Commentario prævio de S. Romana; ibidem dicta pro hic insertis habeo, in Annotatis lectorem de singulis moniturus. Ex tam incertæ vero ætatis, ac minime sat antiquo auctore, rerumque, quas narrat, insolentia non possum non admodum suspecta habere S. Benedictæ patriam Romanam, senatorium genus, & adventum in Gallias, quæ nec biographus ipsemet, nisi solita dubitantium addita voce Dicitur, Fertur, ausus asserere est. Imo dubius hæreo, illamne Gallam virginem credam, an Romanam. Quod ad tempus martyrii attinet, illud ex dictis in Commentario prævio de S. Romana, die III hujusprobabilius reponendum esset sub Diocletiano & Maximiano, si satis constaret de harum Virginum societate; quæ cum certa non sit, malui supra in margine adscribere: Forte sub Diocletiano & Maximiano. Ceterum, ne S. Benedictæ Vitam immerito culpare videamur, eam cum debitis observationibus hic subjicio.

[Annotata]

* an coruscat?

* an gratum?

ACTA FABULOSA,
Auctore Anonymo,
Ex codice nostro, primo Vallicellensi, deinde clarissimi viri Balthazaris Moreti, collato cum aliis.

Benedicta V. M. in territorio Laudunensi in Gallia (S.)

BHL Number: 1087

A. anonymo.

[Gesta Sanctorum cognoscendi] Supernæ sublimitas pietatis, nutu cujus beneficii omnia sunt condita terrena pariter ac cælestia, non sanctæ desistit gremium Ecclesiæ matris sermonibus erudire salutiferis, & per suorum merita virtutum monstrare incrementa: unde convenit nimis populorum turbis exempla sanctorum enarrare fidelium ad incitandos animos suorum ad cælestium præmia gaudiorum. Nam quis digne possit conscribere, eorum gesta & virtutificationum insignia quantam perpetuitatis indulgentiam nobis pariter conferant & salutem? Inde nanque caritatis solidatur fideique fundamentum, amor summæ nutritur pietatis, desiderium nascitur sanctæ conversationis, temporalium despectus rerum exoritur, virtutum gaudia generantur.

[2] Magnum etenim Dei, ut cernimus, donum, ac omnium meritis Sanctorum condignum, [utilitas.] ut, quorum eloquentiæ prædicationibus præfulget Ecclesia felicibus; quorum edocti exemplis sumus ad studia bonorum operum sanctissimis; quorum in prælio certaminis spiritu veritatis sumus armati, eorum quoque innumerosa certamina collaudantes, ad optinendam Dei misericordiam sacris erigamur meritis, & ad nostræ ædificationem possibilitatis hæc eadem perhennibus inseramus monimentis; & qui nostris cotidie affligimur delictis, ipsorum intercessionibus protegamur & meritorum undique consolationibus foveamur a.

[3] Igitur cum jam perfecti sermonis cœperat esse seminatio seculis, [Nobili genere nata Romæ Benedicta] verbumque Dei omni ætati, omni sexui, universæ conditioni, secundum uniuscujusque capacitatem intelligentiæ per sanctarum venerabiles ecclesiarum dividebatur principes, erat Romæ eo in tempore b quædam venerabilis virgo, Benedicta nomine & merito c: hæc autem nobili ex prosapia religione Christiana, secundum istius seculi ordinem opulentia rerum non infima, genere patriaque Romani senatus sinu dicitur d exorta, cui summa spes erat in Christo & constantissimæ fidei semper devotio. Ipsa denique sacra Benedicta virgo preciosa, pauperiem Christi omnibus præferens divitiis, magis voluit peregrinari extorris & advena, quam principari in suis, ut fuerat digna. Nam instruebat circa se quoscumque poterat contingere, fidelium animos, persolvens Deo cotidie orationum vota, ymnorum & laudum ubertim præconia.

[4] Habebat ergo secum in suæ sanctæ conversationis habitu generosas duodecim Virgines, procreatas unius germine seminis e, & decoras opinione præfulgidæ indolis, [duodecim vir gines pie insiituit, & amore Christi] in quarum mentibus virtus sacræ operationis generaverat honorabile culmen gratissimæ honestatis. Erant quidem una religiosæ fidei semper familiaritate conjunctæ: nunquam viro ulli copulatæ fuerant vinculo maritali: erudierat enim eas venerabilis Virgo multimodis virtutum generibus, & sanctarum documentis Scripturarum perhennibus, formabanturque sensim ipsæ adolescentulæ omni pietatis opere, proficientes ejusdem pietatis gratia, divina eis ubique repropitiante clementia. Postea tamen Benedicta, beata Christi virgo devota, de paternis nequaquam aliquid substantiis adipisci cupiens, ut Christo militare posset, omnibus perquirit modis. Precibus enim humillimis depoposcit, quo nunquam eam in propriis facultatibus eam * manere concederet; sed omnem vitæ suæ cursum in peregrinationis laborem expenderet.

[5] [peregrinata in Gallias est,] Ista quidem & alia plurima intra se cogitando, volvebat sæpe in animo, quæ perceptura erat in cælo. Audierat nanque jam tunc quorumdam relatione multimoda gloriosa martyrum Christi certamina, videlicet Quintini & Luciani f, aliorumque, qui ab urbe Roma progressi, locis in diversis, operante gratia Salvatoris, Galliarum populis, jam palmam martyrii sunt adepti, viam prædicando veritatis. Sic denique sancta Benedicta cum supradictis virginibus, simili desiderio accensis, concordanti voto, relicto solo parentibusque, fines Gallorum, Domino ducente, feruntur g advenisse. Non equidem, quæ fuerant unius amore caritatis & studio corroboratæ sanctæ conversationis, aut formidinis causa devictæ, aut timidæ de persecutionis examine, longa terrarum petierunt spatia; sed illud præcordialiter scientes, quoniam, quicumque plus laborat in Dei servitio, majoris præmii in remuneratione condignus habebitur in futuro.

[6] [ubi iisdem divinitus jussis invicem separari,] Quisquis enim se Christianum profitetur, debet veraciter per omnia Auctoris sui sectari exempla, dicente Scriptura: “Qui dicit, se in Christo manere, debet, sicut ille ambulavit, & ipse ambulare h.” Unde non immemores Dominicæ jussionis, audaciam temeritatis calcaverunt humulitate sanctitatis, derelinquentes temporalia; & pro hiis mercatæ sunt sempiterna. Nulla enim dolositas, nullus rancor invidiosæ fraudis obviaverat in itinere Sanctis, quoniam munitæ erant auxilio dexteræ cælestis. Præfatæ vero jam Dei Famulæ, gratia divini Spiritus ammonente, ab invicem separari sunt jussæ i, quo unaquæque earum passim suo potius ingenio fructum multiplicem acquireret Domino.

[7] [ipsa Lugdunum, atque hinc Auriniacum se recipit,] Hiis itaque tali separatis ordine, sancta Benedicta tandem cum quadam collactanea & conservula sua, nomine Liobera k, Lugdunum l venit, quod & ætas antiquior Bibrax m nuncupari maluit; ibique aliquantisper commorata cœpit toto cordis affectu Domino, ut solito, famulari Christo, sanctis dedita n conversationibus, temporalium nudata rerum opibus, reconditum habens semper in scrinio pectoris Dominici monimentum præcepti; ideoque voluntatem sui affectus venerabiliter consecuta fuisse legitur o. Instabat quoque jejuniis & orationibus crebris, ac despiciebat cunctarum blandimenta opum pro amore regni cælestis. Cum ergo cotidie tantum sanctitatis perficeret opus, significatum est ei indicio divinæ voluntatis adire Auriniacum, locum super Iseræ fluvio situm, ibique prædicationum Christi documentis, viribus insistere cunctis.

[8] Hic siquidem memoratus tunc pollebat antiquitate locus, [ubi dum sanctitate ac beneficiis claret,] quia erat flumine jocundus, terris fecundus, arborum situ nemorosus; spurcitiis tamen adhuc ydolorum nimium repletus p. Hunc ergo locum præclara Martyr elegerat expetendum, quo, auxiliante gratia Dei, certamen gloriosum triumphandi adversus hostem faceret, & post tanti conflictionem certaminis in futuro præmium æternæ caperet beatitudinis. Ad quem cum primum angelico ductu, Dominicæ protectionis munita clipeo, animo accessisset intrepido, idem jam dictus locus maximam Christi gratiam in lucrandis populis fuerat adeptus: ubi hæc gloriosa virgo devotione sanctæ professionis cotidianis vivens diebus juveniles artus jejuniis macerabat felicibus. Erat enim miræ patientiæ, sanctæ humilitatis, & cælestium gratiarum exornata donis. Vultu nanque placida, mente tranquilla, sermone nitida, & opere sancta. Hæc autem & alia multa de ea, operante divina clementia, per contigua divulgabantur loca: idcirco ad eam convolabat plebs invalida, cui concessit gratia piissimi Conditoris medelam animæ & corporis per ejusdem meritum Benedictæ virginis.

[9] Audiens quoque hæc quidam Matroculus q scelestissimus judex ad prædictum celeriter pervenit Auriniacum, [judici sistitur: Christum confitetur,] qui ideo ad eumdem locum venerat, ut si ipsa venerabilis Virgo suis obedire mandatis nollet, eam statim jugulando absque ulla dilatione necaret. Denique studebat multopere minister dæmonis & totius fomes criminis, qualiter ipsius pretiosæ Virginis animam, ad cæli palatium properantem, ad inferni claustra mitteret, & Christi sanguine redemptam denuo dæmonicæ jugo servitutis inclinaret. Hinc enim jam dictus Matroculus, cum ad præfatum locum advenisset, statim jussit, illic sibi sessionem parari, sanctamque Dei Virginem suis aspectibus sisti. Cui & ait: Puella, tu quæ es, aut quæ diceris, aut cujus conditionis es? Beata Benedicta respondit: Vere Christiana sum; quia semper Christum ab infantia cupivi colere, & nunc & in perpetuum cupio in ejus mandatis jugiter perseverare. Si de nomine aut conditione requiris: Civis etenim sum Romana juxta meorum conditionem parentum, Benedicta tamen nuncupata.

[10] Tunc Matroculus judex scelestissimus ad hæc hoc dixisse fertur: [eaque in confessione] Si hæc ita se habent, ut loqueris, expedit tibi meis parere consiliis, quibus tormentalia possis evadere supplicia, & in nostra permanere amicitia. Nam & ego tibi alloquar secretius, quod sum genere Judæus r, nec nomen Jesu crucifixi, cujus te servulam corde asseris, & ore publice profiteris, nunquam mente amavi, neque ejus dicta auribus prorsus meis inferre temptavi; sed semper ejus culmen Ecclesiæ, quod videtur a Christianis venerabile, in quantum potui, destruere valenter curavi. Sancta autem Benedicta, audita temeritatis audacia, nimiæque præsumptionis injuria, confestim dixit ad eum: Audi, Matrocule, omnium hominum infelicissime; audi me servulam Chrisi, rederre tibi paratam de omnibus rationem. Nemo etenim potest omnipotenti Deo in una eademque re, atque ejus hostibus gratus existere: nam se denegat amicum Deo, qui ejus placet inimico.

[11] [constanter perseverans, virgis cæditur;] Cumque hæc audisset, iracundia repletus ait ad eam: Benedicta, quis est Deus tuus, vel quæ est potestas ejus, ut vindicet injurias tuas de me, aut quis eripiet te de manibus meis? At illa fiducialiter, ut ancilla Christi, nichil formidans pœnas inimici, hæc verba impiissimo respondit carnifici: Deum enim habeo adjutorem, qui est in cœlo, cui me devovi virginem, habenti totius creaturæ potestatem: ipsi soli die noctuque servio, illius servituti usque in finem probabiliter adhærere peropto. Tunc Matroculus ad hæc: Benedicta, adhuc miserabilis puella, ætatulæ tuæ in infantia positæ s, jam nunc miserere: nam, si non fueris rebellis, eris gratissima coram oculis nostris. At illa respondens ait: Magis parata sum pro nomine Domini mori, quam in ullo sermone tuæ placere voluntati. Audiens vero Matroculus pestifer hos sermones, furore & ira repletus præcepit, eam expoliari, & multis virgarum plagis admodum cædi; dixitque ad eam: Ego quidem jam manifestavi clementi vultu, quod nomen Christi nollem amplius audire; & tu e contrario illud ostentas mihi. Cave ergo, ne in nomine illius Crucifixi coram nostrorum auribus fidelium ulterius ista loquaris.

[12] [pergit Christum prædicare,] Cui sancta Virgo ait: Durum quippe & nimis asperum michi videtur, Dominum meum Jesum Christum inaniter deserere, qui crucifixus est pro hominum salute, cui & vita & mors non desinit famulari, cæli terræque, maris & hominum Creatori. Qui ex semetipso, antequam quicquam faceret a principio, genuit Filium, & ex virtute sua protulit Spiritum Sanctum: Filium, per quem crearet omnia, Spiritum Sanctum, ut vivificaret universa: qui linguas infantium etiam fecit disertas, & fidelium mentes unius efficit voluntatis. Ipsius enim amore inflammata veritatis fideique arma suscepi, ut tuæ versutiis impudentiæ omnibus possim valenter resistere. Matroculus ad hæc: Benedicta, inexorabilis puella, quare de tantis tormentorum pœnis utilius consilium non excogitas, quæ tibi nostræ jussionis auctoritate præparabuntur, si ilico animositas tua ac durus assensus nostris non concordet legibus.

[13] [in facie cæditur palmis,] Ad quem beata Christi martyr Benedicta respondit: Certus etenim sis, totius malitiæ inventor, quia præceptis tuis nunquam obediam; quoniam filius es mortis, & iccirco patri tuo diabolo, qui est in inferno, conjungeris t. Ego quippe minas tuas non timeo; quia de illius remuneratione non diffido, qui unicuique fidelium propriam promisit mercedem recipere secundum suum laborem: ideoque pro temporalibus horrendum est nimis in manum Dei viventis incidere. Hæc autem cum audisset ipse impius judex, vehementius amariusque furoris & iræ dementia succensus jussit, nimium faciem ejus cædi acerrimis palmarum alapis. Cumque adeo cæderetur corpus Virginis gloriosæ, illud exemplum in pœnis agebat Psalmistæ: “Illumina oculos meos, Domine, ne unquam obdormiam in morte; ne quando dicat inimicus meus: Prævalui adversus eam u.” Illa vero semper amplius nomen Domini cum omni fiducia laudabat & magnificabat, nichil adversariorum minas metuens, ita ut omnes, qui illic astabant audientes hæc, mirarentur.

[14] Tunc beata Benedicta, venerabilis martyr, ait: [& extensa in equuleo plumbatis; reducta in carcerem] Putas, per tua, o tyranne, tormenta pœnarumque minas a fide & Domini mei Jesu Christi amore me separari posse? Unde audi me, impiissime, quia, etiamsi mei cuncta corporis membra jubeas amputari, nec sic quidem confundar. Ego enim jam solidata sum & in Christo fundata: ædificata sum quippe in Christo, qui est meum fortissimum fundamentum. Ad hæc vehementissime indignatus Matroculus jussit, eam eculeo extendi, & plumbatis cædi: cumque compago membrorum vi pœnarum nimia solveretur, & totam corporis speciem unum vulnus obduceret, caro deflueret, secreta viscerum apparerent, spiritu tamen fortis in confessione manebat sanctæ Trinitatis, Postquam vero beatam Benedictam, virginem Christi devotam, non terror principis, nec amor scelerosi judicis ullo modo superare valuit, jussit, eam rursus carcere claudi, donec inveniret, quibus eam tormentis crudelius laniaret.

[15] Ipsa denique in obscuro carceris orante, jamque aurora diei appropinquante, [ab angelo invisitur: multos convertit ad Christum.] ecce angelus Domini ejusdem carceris claustra ingressus apparuit, & totius spatium cellulæ magna luminis claritate perfudit, & ait ad illam: Benedicta, gloriosa virgo, constans esto, omnem pœnarum devince timorem. In proximo est vocationis tuæ dies, quo te Dominus cum perhennis gloriæ corona martyriique palma ad se suscipiet, & supernorum civium participem faciet. Hiis sermonibus atque aliis angelicæ exhortationis inæstimabili confortata gaudio, supervenienti ad eam undique populo denunciavit, fonte purgari perhenni, credentes Patrem ingenitum, Filium unigenitum, a Patre quoque & Filio procedentem sine dubio Spiritum Sanctum. Hæc & hiis similia cum rationabiliter proferret in conspectu omnis populi, contigit, ut crederent in Dominum Jesum Christum per exhortationem sanctam de populis ferme centum quinquaginta quinque.

[16] Porro cum audisset hæc impiissimus carnifex, magis ac magis furore exardens, [judici rursum sistitur, eique] sanctam iterum sibi præcepit exhiberi Benedictam, dixitque ad eam: Benedicta, puella nobilis, esto parata nostris obtemperare præceptis, ne te turpiter illusam hanc præsentem vitam amittere per tormenta faciem. Nam, si hoc celeriter non feceris, dexteræ gladio nostræ horribiliter consumeris. Tunc sancta Benedicta, gloriosa Dei martyr, animo constanti talia protulit dicens: Considera, iniquorum procacissime, quanta beatæ immortalitatis gloria privaberis, si renatus ex aqua & Spiritu Sancto citius ad omnipotentis Dei clementiam non convolaveris: notum nanque sit tibi, quia pro fidelium cruciatibus paratus tibi expectat infernalis interitus. Nequaquam ergo acquiescas, o Matrocule, mendaciis Judæorum x, qui pro Christo præstolantur Antichristum; sed elige tu potius, vivere & salvari in Christo, quam temporaliter conversari in cœno Judaïco, & post æternaliter cruciari in inferno.

[17] Nam de nobis Christianis, vobisque Judæis quod scriptum est, [Christianam religionem persuadere conata,] illud oportet audiri: sic enim legitur: “Melior est canis vivus, leone mortuo y.” Canis vero vivus nos sumus ex nationibus; leo autem mortuus Judæorum est populus, a Dei omnipotentis consortio segregatus. Nos enim viventes cognoscimus Patrem, & Filium, & Spiritum Sanctum; Judæi vero tui, sanctam & individuam Trinitatem abnegantes, nichil boni sciunt, quia unigenitum omnipotentis Dei Filium jam venisse ad redimendum, non credunt. Unde relinque tu eorum societatem, infidelitatis plenam, quorum Deus venter est, & gloria in confusione; quoniam terrena tantum, non cælestia, sapiunt; & veni ad Dominum meum Jesum Christum, qui patres tuos quondam eduxit de Ægypto, liberans eos de gravissimæ servitutis jugo; qui etiam multos ex eis, uti fecit honore libertatis; ipsos verenter * sanctificans per gratiam sancti baptismatis. Venire nanque ad sinum matris Ecclesiæ ne differas, habens adhuc spatium temporis, antequam tibi claudatur janua regni cælestis; &, ne si sero veniendo, Domine, Domine, aperi michi, dixeris, audire compellaris, Nescio te, operarie iniquitatis; festina, inquam, purificari lavachro gratiæ Spiritus Sancti, quo florigeram possis pervenire ad gloriam paradysi.

[18] [in carcerem rejecta, ex eo ab angelo illæsa educitur,] Tunc Matroculus, ut vidit constantiam ipsius irrevocabilem, fecit, eam acriter nervis cædi, iterum jubens, illam, ligatis manibus a tergo, carceri mancipari, ubi ipsa Martyr gloriosa, multis doloribus afflicta, hæc suppliciter ad Dominum exorabat verba: O Lux veritatis inextinguibilis, Christe, qui non derelinquis invocantes te in veritate, respice in me, totius plasmator benignitatis, & libera dignanter Ancillam tuam a potestate nefandissimi carnificis. Fac etiam, Domine, misericordiam cum Servula tua; quia benigna est nimium tua pietas sancta. Hæc autem cum orasset, confestim angelus Domini de cælo descendit, & omnia ligaminum vincula, quibus fuerat connexa, disrupit; & gloriosa exinde Martyr coram cunctis sine macula exivit; quo viso, plurimi ex populo crediderunt in Dominum Jesum Christum, ammirantes, sanctæ Virginis artus cunctos adhuc permanere illæsos.

[19] [& ab ipso judise] His ita patratis, oculos levavit ad cælum, & hujusmodi effudit preces ad Dominum: O bone Jesu, qui me inter manus frementium custodisti, illæsoque pudicitiæ amore, ac bonitatis tuæ clementi respectu dignanter salvasti, assis protector mihi in omnibus, sicut propriis promisisti fidelibus: & item: Misericors & miserator Christe, qui gregem tuum vis salvare, & ad veritatis venire agnitionem, ad te confugio, & meum & omnium fidelium Salvatorem, miserere, Domine, quia tibi nichil est impossibile; miserere meæ humilitati, qui cunctis tibi fideliter servientibus largam misericordiam impendis. Igitur cum iniquitatis judex videret, eam pro nichilo tanta ducere tormentorum supplicia, hanc sævæ in eam occisionis impressit sententiam. Benedictam, inquit, sacrilegam, nolentem nostræ uti amicabilitatis consilio, dignum est, nostræ exitiabiliter dexteræ interire gladio.

[20] [securi perimitur.] Dei autem martyr Benedicta, virgo sacratissima, jam sui intelligens certaminis appropinquare finem, exultans inæstimabili gaudio, Crucisque signo undique corroborata, ad martyrii palmam pergit secura: unde idem stomachatus judex præclaram ipsius beatissimæ Martyris cæsariem accepit manu læva, & securim intorsit dextera in sacratissimæ Virginis tempora z; sicque ejus percussa ictu agonem finivit cosmicum, a Salvatore sempiternitatis perceptura præmium, quod sine fine manebit in secula seculorum: cujus gloriosa anima, angelicis manibus suscepta, ad cælum transfertur venerabiliter coronanda, talique suffulta deinceps præsidio angelorum cum gaudio eam susceperunt in cælestibus animæ Sanctorum.

[21] Nos ob quam causam dicamus carmina Christo, [Auctoris epilogus:] laudantes jubilando simul sermone parato: Rex tuorum Christe fidelium, preces suscipe, qui gloriosæ virgini Benedictæ celibi præstitisti, ut vinceret tui nominis hostes, & eorum illicita superaret intrepida, cujus muniti clementia tua deposcimus suffragia, ut ejus apud te adjuvemur precibus, qui in nostris nequaquam confidimus. Tibi enim, o ineffabilis Trinitas, conjuncta est moriendo, cui se consecraverat venerabilis Martyr caste vivendo, ac pro te, o Rex pietatis immensæ, temporalem sustinuit pœnam, ut a te perciperet feliciter gloriam sempiternam: quoniam tui gratia factum est muneris, ut, postquam Virgo de utero prodiit Virginis, sexus fragilis esset firmus & fortis, habens in plerisque triumphum fortitudinis. Cum ergo in utroque tui sit juris, quod vicit, quia nichil valet mortalis infirmitas, nisi tua hanc * auxilietur pietas, pro nobis, quæsumus, tuam misericordiam exoret, quæ a te accepit, ut hostem & inimicum tui nominis viriliter vinceret, concedasque propitius, ut ejus sine cessatione patrocinia venerantes fideli muniamur auxilio, & in sancta professione jugiter viventes cælestis gratiæ reficiamur exemplo, ad laudem & gloriam nominis tui, Domine, quod est benedictum in secula seculorum. Amen.

[22] Passa est autem octavo Idus Octobris venerabilis Virgo Auriniaco sub Matroculo, [dies & locus martyrii: tumulus miraculis claret.] carnifice impio, ubi per ejus devotissima merita fideliter petentibus vota præstantur multiplicia aa, divina operante clementia, cui est honor cum Patre & Spiritu Sancto, & gloria per omnia seculorum secula. Amen.

ANNOTATA.

a Totus hic Prologus non legitur in altero codice nostro Ms., notato Q. Ms. 5; exstat tamenetiam in aliquot aliis Mss. apographis nostris.

b Vide, quæ ex hoc loquendi modo in Commentario prævio num. 31 annotavi de ætate scriptoris.

c Qui hæc Acta S. Saturninæ virgini ac martyri Romanæ affinxit, sat ineptus fuit, ut sic diceret: Erat Romæ eo in tempore quædam venerabilis virgo, Saturnina nomine & merito: quasi vero in Saturninæ vocabulo, non secus atque in Benedictæ, quidquam boni ominis esset. Vide Papebrochium in eadem S. Saturnina ad diem 20 Maii.

d Adi Commentarium prævium numm. 32 & 35: quamque parum firma sint S. Benedictæ Romana patria & senatorium genus. collige.

e An ergo eas omnes sorores cognatasve fuisse, existimavit? Nugæ.

f Vide, quæ hinc observavi pro S. Benedictæ martyrii tempore in Commentario prævio num. 35.

g Hæc quoque auctorem minime synchronum, sed longe remotum, atque e vulgari traditione scribentem omnino indicant, & proinde minime idoneum testem, qui tam insolens virginum factum persuadeat.

h Ex S. Joannis Epist. 1, cap. 2, ℣. 6.

i Id ab angelo factum dicitur in ejusdem Sanctæ Officio proprio, die tertia infra Octavam, Lect. quarta his verbis: Cumque unanimiter essent perseverantes in oratione, advenit angelus, eximio splendore coruscus, qui Dei jussa ore facundo deprompsit, easque ab invicem separari jubet, ut pluribus prodesse possint. Hæc ibi; sed procul dubio ex conjectura concinnatoris Officii, verba sublestæ fidei biographi sic interpretati.

k Alibi Limberia scribitur; Theophilus Renaudus Prolegomeno 2 in Indiculum Sanctorum Lugdunensium Scoberiam male nominavit. An Liobera vel Limberia, hic laudata, videri possit esse S. Libaria, hoc ipso die examinabimus.

l Laudunum habent noster alter codex Ms., & apographa Bonifontis ac serenissimæ Reginæ Sueciæ, hancque civitatem, non alteram Segusianorum, per Lugdunum hic designatam, collige ex dictis in Commentario prævio § 1. Auctor tamen Officii proprii Auriniacensis Lugdunum pro Segusianorum urbe, vulgo Lyon, accepit: postquamenim dixerat, Benedictam cum sociabus suis primo gradum fixisse Lugduni, hincque illas ab angelo jussas discedere, hæc subdidit: Benedicta, cui Belgarum confinia ab angelo demandata sunt, assumpta una ex sodalibus, eaque nobilissima, Leoberia nomine, cum pedissequa sua, Laudunum magno labore venit. Ita etiam opinatus fuit Saussayus in Martyrologio Gallicano ad hunc diem; at ambo Lugdunum hic de Lugduno Clavato, seu Lauduno, vulgo Laon rectius interpretati fuissent.

m Quodnam fuerit Remorum oppidum a Julio Cæsare lib. 2 de Bello Gallico Bibrax appellatum, disputant geographi. Consuli possunt Marlotus tom. 1 Metropolis Remensis lib. 1, cap. 3: Hadrianus Valesius in Notitia Galliæ ad vocem Remi, & Martiniere in Lexico Geographico ad vocem Bibrax.

n In codice, ex quo hæc edo, hic supra scriptum est; vel Operta; Operta etiam legitur in Ms. Rubeæ Vallis, aliisque: in Reginæ Sueciæ vero Induta virtutibus; quæ lectio magis congruit reliquis.

o Ubi istud legatur, nescio.

p Hic rursus biographus prodit, se longe post Sanctæ tempora scripsisse.

q Alibi Matroclus scribitur.

r Imo & professione, ex dicendis; quod quam parum in Romano judice verisimile sit, statuat lector.

s Quo juniorem Virginem facit, eo minus verisimilia reddit, quæ de ejusdem inter suas magisterio ducatuque supra narravit.

t An hæc similiaque verba congruunt Virgini, quam supra miræ patientiæ fuisse dixit?

u Ex Psalmo 12.

x Ergo non solum genere, verum etiam professione, Judæum judicem hic nobis obtrudit iste anonymus.

y Ecclesiastæ cap. 9, ℣ 4.

z En denuo quid novi in judice Judæo-Romano, ut ipse dictatæ a se sententiæ exsecutor sit.

aa Scripsit ergo biographus hic, dum sanctæ Martyris sepulcrum jam multiplicibus miraculis vel beneficiis inclaruerat; ac proinde non fuerunt hæc Acta simul cum Beatæ corpore in primo hujus tumulo deposita.

* abundat eam

* al. reverenter

* an huic?

DE S. THAIDE POENITENTE IN ÆGYPTO

SECULO IV VEROSIMILITER NONDUM MEDIO.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sanctæ memoria in Fastis sacris, veneratio antiqua, ætas, Vitæ duæ edendæ.

Thaïs pœnitens in Ægypto (S.)

AUCTORE C. B.

Etsi Baronius aliique, qui Martyrologium Romanum hodiernum reformavere, eruditissimi viri S. Thaïdem in id, prout quantum ad plures Sanctos alios fecerunt, [Sancta, quæ, licet in Martyrologio Romano non sit, in variis tamen] e Sirletiano Græcorum Menologio haud intulerint, ego tamen pœnitenti illi peccatrici, quæ ab aliis Thaisis seu Thaisia aut paulo etiam aliter vocatur, in Opere nostro locum Sanctos inter dandum existimavi, primo quidem quod pluribus præterea aliis Fastis sacris, etiam Latinis, exstet inscripta; deinde vero quod a longissimo jam tempore honorata fuisse pro Sancta reperiatur. Quæ ambæ, ob quas Sanctis Thaïdem accenseam, rationes quam sint veræ, ex jam nunc dicendis patescet. Magna Græcorum Menæa excusa, commemorare Sanctos, qui cultu ecclesiastico a Græcis afficiuntur, quotidie solita, Sanctæ nostræ memoriam ad hunc diem sequentibus hisce verbis consignant: Τῇ αὐτῆ ἡμέρᾳ τῆς ἁγίας Ταισίας τῆς πόρνης, Eadem die sanctæ Taisiæ meretricis; tum duos, quibus impudicitiæ sordes seu peccata pœnitentia eluisse S. Thaïs indicatur, versiculos subjungunt. En illos, addita etiam ad calcem interpretatione Latina. Sic habent:

Ἐκ τοῦ ρύπου σμηχθεῖσα τῆς ἀσωτείας
Φαιδρὰ πρόσεισι τῷ Θεῷ Ταισία.

A luxuriæ illuvie purgata
Ad Deum læta accedit Taisia.

[2] Versiculis, prout plerumque fieri consuevit, elogium subnectitur. [aliis Fastis sacris,] Id porro cum elogio, quo in Menologio Sirletiano Sancta ornatur, ad amussim fere convenit. Quare, ut ita simul & quid Menæ excusa, & quid Menologium Sirletianum de Sancta litteris consignent, studiosus lector habeat in promptu, huc pariter illud cum adjecta versione Latina transcribo. Sequentibus hisce verbis concipitur: Αὔτῃ ἐκ παιδὸς παρὰ τῆς ἰδίας μητρὸς ἐργαστήριον κατέστη τοῦ διαβόλου· παρὰ δὲ παφνουτίου τοῦ Σιδωνίου ἀγρευθεῖσα, καὶ τελείαν πληροφορίαν λαβοῦσα, ὅτι ἐστὶ μετάνοια, πάντα τὰ προσιόντα τοῖς δεομένοις διανοίμασα *, λιτρῶν ὄντα τετρακοσίων, καὶ ἐαυτὴν ἐγκλείσασα ἐν τινι κελλίω, καὶ δακρύουσα καὶ στενάζουσα ἐκ βάθους καρδίας ἔλεγεν· πλάσας με, ἐλέησόν με. Ἐν τούτοις διετέλεσεν ἔτη τρία, ἐκεῖθεν δὲ ἐξελθοῦσα κελεύσει τοῦ ἀββᾶ μετὰ δεκαπέντε ἡμέρας ἐτελειώθη. Hæc (Thaïs videlicet) ab adolescentia per propriam matrem officina diaboli fuit effecta; cum autem a Paphnutio Sidonio aucupata, pœnitentiamque esse agendam, penitus fuisset convicta, bona sua omnia, quæ librarum erant quadringentarum, pauperibus distribuens, seque ipsam cellulæ cuidam includens, lacrymansque ac gemens e cordis profundo dicebat: Qui me creasti, miserere mei. In hisce transegit annos tres; inde autem jussu abbatis egressa post dies quindecim excessit e vivis. Totidem fere verbis in Menologio, hodierna Græcorum lingua a se conscripto, Thaïdem etiam hodie celebrat Maximus Margunius, Cytherorum episcopus, Menæ pro more suo secutus.

[3] [etiam Latinis, hic] Ad Fastos Latinorum sacros, quibus, ut jam dictum, Sancta nostra pariter exstat inscripta, jam venio. Maurolycus ad hunc diem ita illam annuntiat: Thaïdis Alexandrinæ, quam Pannucius * abbas convertit, quæ, in ignem jactatis rebus pretiosissimis, quas meretricio acquisierat, angustia cellæ & inedia per triennium sese sponte macerans veniam meruit. Maurolyco consonat in Usuardo suo Grevenus, uti etiam in Martyrologio suo Universali Castellanus. Verum posterior e binis hisce hagiologis Sanctam nostram paucissimis dumtaxat, quæ Latine sonant, In Ægypto sancta Thaïs pœnitens, verbis Gallicis celebrat. Prior autem, licet sequentibus hisce, Taysis quondam peccatricis, quam sanctus Pafnucius abbas convertit, & in cella arta inclusit; ubi in maxima pœnitentia exactis annis tribus, postea quievit in pace, usurpatis verbis, non minus prolixe, quam Maurolycus, Thaïdem commemoret, id tamen non ad octavum Octobris, uti hic, sed ad vigesimum octavum Augusti diem facit. Fuerit fortassis discriminis ratio, quod alter diem Sanctæ natalem, seu illum, quo felici e vivis excessu in cælo primum nata est, alter vero illum, quo e vitæ impuræ sordibus ad Deum fuit conversa, in sacris a sese concinnatis Fastis consignare voluerit. Ut in hanc propendeam sententiam, facit Florarium nostrum Ms., in quo ad diem XXVIII Augusti Sanctæ nostræ conversio brevissime hunc in modum, Thaisis peccatricis conversio, ac deinde ad VIII Octobris diem depositio prolixius celebratur.

[4] [recensitis, celebratur, seculo IV verosimiliter] Verba, quibus hoc postremum ibidem fit, sequentia, quæ etiam huc transferre lubet, hæc sunt: S. Thaisis peccatricis depositio, per sanctum Paphnutium conversæ a studio meretricio. Quam ille, reperto Virginum monasterio, in cellulam parvam recludens, ostium plumbo sigillavit, & parvam ei fenestram dimisit, per quam ei cibus modicus deferretur. Post trium vero annorum pœnitentiam abbas Paphnutius rediens, post revelationem sibi a Deo de illa factam ostium, quod plumbo signaverat, dissipavit dixitque ei: Egredere, quia dimisit tibi Deus peccata tua. At illa, testor, inquit, Deum, quia ex quo huc ingressa sum, ex omnibus meis peccatis quasi sarcinam feci mihi, & ante oculos meos statui, &, sicut non recessit anhelitus de naribus meis, ita nec quidem uno momento usque ad hanc horam peccata mea recesserunt a me. Claruit anno Salutis CCCXLIV. In Ms. Cartusiæ Bruxellensis (adi Operis nostri tom. 3 Martii pag. 711) quædam etiam Sanctæ nostræ translatio celebratur; verum cum hanc, quæ unde hausta esse possit, haud perspicio, nulli alii commemorent Fasti sacri, præcipuosque ex his, in quibus Thais celebratur, jam recensuerim, in elogia, ex iisdem modo huc transcripta, præcipueque in ultimum, e Florario nostro Ms. adductum, quædam nunc observo. Ac primo quidem assertionem, qua id, S. Thaïdem anno Salutis 344 claruisse, adstruit, falsitatis indubitatæ arguere non ausim. Etenim Paphnutius abbas, qui Sanctam ad Deum convertit, celeberrimum Thebaïdos abbatem S. Antonium, cognomento Magnum, adiisse, ac priusquam hæc e vivis excederet, consuluisse narratur in Vita Thaïdis a nobis edenda; Antonius autem, uti ad XVII Januarii diem in Commentario, Actis ejus prævio, num. 18 jam docuimus, anno Christi 356 vitam hanc mortalem cum immortali commutavit, nec, ut apparet, ante annum 320 (adi in Opere nostro, qui ad XVII Januarii diem Vitæ S. Antonii præmittitur, Commentarium num. 17) ea sanctitatis miraculorumque fama Antonius inclaruit, ut tum abbas Paphnutius, essentne a Deo Thaïdi, in vivis adhuc existenti, remissa peccata, scire expetens, consulturus illum hac de re fuisse videatur.

[5] Hisce itaque expensis, supra in margine, quo obitæ a Thaïde mortis epocham latiori saltem modo determinatam studioso lectori exhibeam, [nondum medio migravit ad Dominum.] Seculo IV verosimiliter nondum medio adscripsi. Quod si quo tempore Paphnutius, Heracleotes ex dicendis, qui Sanctam ad frugem meliorem adduxit, diem extremum clauserit, haberetur perspectum, propius fortassis tempus, quo Thaïs ad Superos migrarit, definiri posset; verum, etsi quidem Castellanus in Martyrologio suo universali pag. 229 abbatis hujus mortem cum anno circiter 330 conjungat, eumdemque anno 321 claruisse, Florarium nostrum Ms. mox recitandis verbis notet, nihil tamen, quod Vitam ejus ad annum usque 350 protrahere impediat, suppeditant; imo vero, illum forte non prius quam anno circiter 380 e vivis excessisse, Tillemontius tom. 10 Monumentorum Ecclesiasticor. pag. 44 affirmat. Quæ cum ita sint, tempus, quo Sancta obierit, eo, quo jam id feci, modo determinasse contentus, pauca modo pro abbatis Paphnutii, cui plures (adi in Vitis Patrum pag. 488 Rosweydum) exstitere homonymi, notitia hic adjungo. Maurolycus ad XXIX Novembris de Paphnutio abbate, quem, non secus ac supra, Pannucium perperam cum Petro de Natalibus appellat, sic habet: S. Pannucii abbatis, qui eremum Heracliæ regionis incoluit, & cujus opera Thaïdem insignis formæ meretricem, ornamentis in ignem projectis, veniam pœnitentia meruisse perhibent. Eadem fere ad VIII Martii subministrat Florarium nostrum Ms. En verba. Paphnutii confessoris, qui convertit Thaisim meretricem, & tres viros ereptos sæculo lucratus est Deo. Claruit anno Salutis CCCXXI. Paphnutius ergo, qui Sanctam nostram convertit, certissime, si modo recte memorent bina isthæc adducta Hagiologia, alius non est, quam Paphnutius, qui apud Rosweydum in Vitis Patrum lib. 2, cap. 16 a Ruffino, veluti ultimus deserti in regionibus Heracleos, splendidæ apud Thebaïdam urbis, habitator memoratur, vitamque in regione, quæ est circa Heracleotas Thebaïdis, cum morte commutasse, a Palladio Historiæ Lausiacæ cap. 62 refertur.

[6] [Vita ejus, quæ Græcum habet auctorem,] Verum quid de re hac censendum? Mihi equidem, ut Thaïdis conversionem Paphnutio Heracleënsi, qui ita quidem a loco, quo vitam eremiticam duxit, Sidoniusque etiam verosimillime ab altero, quo natus est, supra in dato e Menæis elogio (rectene, an secus, non definio) appellatur, aut denegandam, aut alteri Paphnutio attribuendam pronuntiem, nihil omnino suppetit. Quod cum ita habeat, per Paphnutium, qui a Paphnutio Heracleote sit diversus, conversam fuisse Sanctam nostram, non credam, donec solidæ, quæ id evincant, rationes adducantur in medium. Porro apud S. Antoninum, Petrum de Natalibus, Jacobum de Voragine aliosque Legendarios varia etiam exstant S. Thaïdis elogia; hæc autem omnia, uti etiam elogium, e Florario nostro Ms. supra huc transcriptum, e Latina, quæ apud Rosweydum in Vitis Patrum exstat, Sanctæ nostræ Vita indubie profluxere. Id quisque, qui hanc cum illis contulerit, facile agnoscet; ut autem etiam quanti ea valeant, æstimare queas, de illa Sanctæ Vita sequentia habeto. Etiamsi quonam tempore & quonam ab auctore exarata sit, nullo ex capite patescat, compositamque ab auctore incerto, Rosweydus diserte notet, Græcum tamen, qui eam concinnarit, exstitisse, fas est colligere e quodam, quod ad manum habeo, Vitæ ejusdem Ms. exemplari; hoc enim præfationem (qua in re a reliquis omnibus exemplaribus, a me visis, differt) in capite sibi habet præfixam; in hac autem auctor, qui monachum se Dionysiumque vocatum fuisse prodit, abbatis sui jussu e Græco in Latinum sermonem subjectam S. Thaïdis Vitam sese convertere, diserto declarat. Adhæc variæ in hac, ut consideranti patescet, phrases seu loquendi formulæ, Græcis propriæ, occurrunt.

[7] [metro etiam post fuit illigata, duasque hasce lucubrationes edimus.] Quod vero ad tempus, quo Vita illa Græce exarata primum fuerit, jam spectat, quin id ante seculum undecimum, quod, Thaïdem etiam jam tum pro Sancta habitam fuisse, argumento est, factum jam fuerit, nullus dubito. Marbodus enim, Redonensis episcopus, qui, quemadmodum ex Præfatione, Operibus ejus, typis Parisiensibus anno 1708 vulgatis, præfixa, videre licet, seculo undecimo floruit, memoratam Sanctæ nostræ Vitam, cum jam ab altero, ut puto, e lingua Græca in Latinam fuisset conversa, stylo ligato, versibus Leoninis constante, expressit. Metrica isthæc Sanctæ nostræ Vita mox laudatæ Marbodi Operum editioni col. 1541 & tribus seqq. exstat inserta, nostroque etiam codice ✠ Ms. 81 continetur. Tam hanc autem, quam illam iteratis hic typis subjungo, priorem quidem, quæ, quod minus antiqua sit, secundum dumtaxat locum obtinebit, e dicto nostro codice ✠ Ms. 81 cum memorata editione Parisiensi collato, posteriorem vero, quæ, cum ex dictis seculo XI certo sit antiquior, fortassis etiam jam inde a seculo V aut IV per auctorem Sanctæ synchronum supparemve concinnata fuerit, e Rosweydi in Vitis Patrum editione, cum altero nostro, in quo etiam exstat, codice P Ms. 18 collata. Ac Marbodi quidem lucubrationem, quamvis nihil fere, quin in Vita altera contineatur, suppeditet, etiam recudendam censui, tum quod, cum prolixa haud sit, futurum id putem non ingratum, tum quod Vitæ alteri dilucidandæ utcumque subserviat, uti observare licebis in Annotationibus, utrique lucubrationi de more subdendis, quæ lectiones differentes præcipuas lectorem potissimum docebunt.

[Annotata]

* διανείμασα

* Paphnutius

VITA,
Auctore anonymo,
Ex editione Rosweydiana, cum codice nostro P Ms. 18 collata.

Thaïs pœnitens in Ægypto (S.)

BHL Number: 8012
a

A. anonymo.

CAPUT UNICUM.
Perversa Sanctæ vita, conversio, pœnitentia, felix obitus.

[Thaïs, dum multos pervertit, a Paphnutio abbate convenitur,] Fuit quædam meretrix, Thaisis nomine b, tantæ pulchritudinis, ut multi propter eam vendentes substantiam suam ad ultimam pervenirent paupertatem: sed & lites inter se conserentibus amatoribus suis, frequenter sanguine juvenum puellæ limen replebatur c. Quæ cum abbas Paphnutius d audisset, sumpto habitu sæculari & uno solido, profectus est ad eam in quadam Ægypti civitate e, deditque ei solidum * pro mercede peccati. At illa, accepto pretio, ait: Ingrediamur domum; tunc ille ingressus, ut lectum pretiosis vestibus stratum conscenderet, invitabat eam, & dixit: Si est interius cubiculum, in ipso eamus f. Illa dixit: Est quidem, sed si homines vereris, nec in isto exteriori cubiculo ullus ingreditur: si vero Deum, nullus est locus, qui Divinitatis ejus oculis abscondatur g.

[2] Quod cum audisset senex, dicit ei: Et scis, [captaque ab eo in verbis ac conversa publice, quæ meretricio compararat, comburit,] esse Deum? Cui illa respondit: Et Deum scio & regnum futuri sæculi, necnon & tormenta futura peccatorum. Dicit ei: Si ergo hæc nosti, cur tantas animas perdidisti, ut non solum pro tuis, sed & pro illorum criminibus reddita ratione damneris h? Quod cum Thaisis audisset, provoluta ad pedes Paphnutii monachi cum lacrymis exorabat, dicens: Pœnitentiam injunge, pater i; confido enim remissionem, te orante, sortiri; horarum tantum trium inducias peto, & post hoc quocumque jusseris, veniam, & quodcumque præceperis, faciam. Cumque locum illi abbas Paphnutius constituisset, quo venire deberet, illa discedens, collectis omnibus, quæcumque ex peccato susceperat, prolatisque in media civitate, populo spectante, igni supposuit, clamans: Venite omnes, qui peccastis mecum, & videte, quomodo ea, quæ mihi contulistis, exuram. Erat autem pretium librarum quadraginta k.

[3] Quæ cum omnia consumpsisset, in locum, quem abbas constituit ei, [arctissimæ dein cellæ lubens ac volens includitur,] perrexit: quam ille, reperto virginali monasterio, in cellula parva ducens, ostium cellulæ plumbo signavit, parvamque reliquit fenestellam, per quam ei victus modicus inferretur, jussitque ei omnibus diebus parum panis & paululum aquæ a sororibus monasterii l ministrari. Cum autem discederet, ostio plumbato, ait ad illum Thaisis: Quo jubes, pater, ut aquam meam effundam? At ille respondit: In cella, ut digna es. Cumque iterum, quemadmodum Deum oraret, requireret, dicit ei: Non es digna nominare Deum, nec in labiis tuis nomen divinitatis ejus m adducere, sed nec ad cælum manus expandere, quoniam labia tua iniquitate sunt plena, & manus tuæ sordibus inquinatæ; sed tantummodo sedens contra Orientem respice, hunc sermonem solum frequenter iterans: Qui plasmasti me, miserere mei n.

[4] [triennio in ea pœnitentiam agit, tumque a Paphnutio, e facta S. Antonii discipulo revelatione] Cum ergo tribus annis ita fuisset inclusa, condoluit abbas Paphnutius, & mox profectus est ad abbatem Antonium o, ut ab eo requireret, si peccata ejus remisisset ei Dominus, an non. Cum ergo pervenisset, & tantam illi caussam subtiliter narrasset, convocatis discipulis suis, abbas Antonius præcepit, ut illa nocte omnes vigilarent, & in oratione singillatim persisterent, quatenus alicui ex eis declararet Deus caussam, pro qua abbas Paphnutius venerat. Itaque cum singuli secessissent, & incessanter orarent, abbas Paulus, major discipulus sancti Antonii p, vidit subito in cælo lectum pretiosis vestibus adornatum, quem tres virgines clara facie fulgentes custodiebant. Cum ergo ipse Paulus diceret: Non est largitio hæc alterius, nisi patris mei Antonii, vox ad eum facta est: Non est patris tui Antonii, sed Thaisis meretricis q est.

[5] [peccata ei esse remissa edocto, ex eadem educitur brevique post moritur.] Quod cum manifeste abbas Paulus retulisset, cognita Dei voluntate, abbas Paphnutius discessit, & reversus ad monasterium, in quo fuerat inclusa, ostium, quod obstruxerat, dissipavit; illa vero, ut adhuc ita permaneret inclusa, postulabat: cum vero aperuisset ostium, dixit ei: Egredere, quoniam remisit tibi Deus peccata tua. Illa respondit: Testor Deum, quia ex quo hic ingressa sum, omnia peccata mea velut sarcinam statui ante oculos meos, & non discesserunt peccata mea ab oculis meis, sed flebam semper illa conspiciens. Cui abbas Paphnutius ait: Non propter pœnitentiam tuam remisit tibi Deus, sed quia horum cogitationem semper habuisti in animo r. Et cum eam inde eduxisset, quindecim tantum diebus Thaisis vixit, & sic pausavit in pace.

ANNOTATA.

a Græcus hic fuit, verosimillimeque ante seculum XI floruit, imo forte etiam ante seculum V. Adi Commentarium prævium num.6 & 7.

b Quanam in civitate aut loco mulier hæc, quæ, quemadmodum in Comment. præv. num. 1 jam monui, paulo etiam aliter vocata reperitur, natales fuerit sortita, auctor noster nuspiam edicit. Maurolycus tamen, uti in Comment. præv. num. 3 videre licet, Alexandrinam illam appellat, eique etiam (rectene, an secus, compertum haud habeo) Equilinus favet. Thaïsis interim seu Thaïs in Ægypto nata esse videtur, quod, quæ de illa narrantur, in regione isthac, ut apparet, omnia acciderint.

c In codice nostro P Ms. 18 hæc periodus ita redditur: Fuit quædam meretrix, nomine Taysis, tantæ pulchritudinis, ut pene multi propter eam, venditis substantiis suis, ad ultimam paupertatem pervenirent; sed & amantes ejus, pro zelo litibus inter se consertis, frequenter limina puellæ sanguineo veneno replebant: quæ lectio ab ea, quam editio Rosweydiana suppeditat, multum sane differt; discrimen autem ortum reor ex eo, quod hæc Sanctæ nostræ Vita e lingua Græca, qua primitus, uti in Comment. præv. docui, fuit conscripta, in linguam Latinam fuerit conversa a duobus scriptoribus diversis, quorum unius quidem versionem codex noster P Ms. 18, alterius vero editio Rosweydiana exhibet. Ea sedet sententia, quod plus semel etiam alibi cod. noster & edit. Rosweydiana quam maxime discrepent, nec facile aliunde tanta discrepantia orta esse posse videatur.

d Abbas hic, qui, quemadmodum in Comment. prævio docui, Heracleotes etiam a loco, quo vitam anachoreticam egit, cognominatur, Florarioque nostro Ms. ad VIII Martii diem exstat insertus, a die isthac ad XXIX Novembris, qua a Maurolyco, Hermanno Greveno & Canisio refertur Sanctique etiam titulo a Petro de Natalibus ornatur, in Opere nostro fuit remissus, eritque adeo, num in hoc Sanctos inter locum sibi exigat, ibidem examinandum.

e Codex noster P Ms. 18 habet: In quamdam Ægypti civitatem.

f Auctoris Græci verba, quæ verbis hisce Latinis, Tunc ille ingressus, ut lectum, pretiosis vestibus stratum, conscenderet, invitabat eam, & dixit: Si est interius cubiculum, in ipso eamus, hic respondent, longe melius, qui versionem, in codice nostro P Ms. 18 exstantem, adornavit, intellexisse videtur; ea enim sequentem hunc in modum exponit: Cumque ingressus esset, & lectum, pretiosis vestibus stratum, ut ascenderet, invitaretur, dixit ad eam: Si est interius cubiculum, in illud eamus; hæc autem lectio, cui etiam infra in Vita metrica Marbodus favet, præstat indubie lectione Rosweydiana, mox etiam data, secundum quam ipsemet Paphnutius Thaïdem, ut exterioris cubiculi lectum conscenderet, invitarit, & tamen, ut ad cubiculum interius duceretur, rogarit.

g In codice nostro P Ms. 18 habetur: Est quidem cubiculum; ubi nullus ingreditur sine Deo vero; non enim est locus, qui a divinitate ejus abscondatur; verum lectio Rosweydiana, quæ lectioni huic hic respondet, præstare videtur.

h Famulum Dei esse Paphnutium, e paucis hisce ejus verbis Thaïs intellexit, gratiaque divina, quæ cordis ejus mutationem operari subito incipiebat, intus agente, fecit ac dixit, quæ proxime hic subduntur.

i Codex noster P Ms. 18 habet: Scio, esse pœnitentiam, Pater; hæcne autem, an Rosweydianapræstet lectio, determinare non ausim. Favet interim cod. nostro Sanctæ nostræ elogium, in Comment. prævio num. 2 e Menæis recitatum; hoc enim e primæva Græca Sanctæ Vita acceptum videtur, itaque de Thaïde inter cetera memorat: Καὶ τελείαν πληροφορίαν λαβοῦσα, ὅτι ἐστὶ μετάνοια, quæ sensus pars, si ad verbum exponatur, sonat: Penitusque convicta, esse pœnitentiam; hinc autem videri potest, in primæva Græca Sanctæ Vita scriptum fuisse, Οἶδα, ὅτι ἐστὶ μετάνοια, quæ verba, nude spectata, non, prout editio Rosweydiana habet, injunge pœnitentiam, sed, prout in codice nostro P Ms. 18 legitur, Scio, esse pœnitentiam, Latine sonant, licet interim, spectato, in quo proferuntur, sensu, exponi etiam queant, Scio, pœnitentiam esse agendam, vel etiam, quod forte non nemini magis placebit, Scio, esse pœnitentiæ locum.

k Codex noster P Ms. 18, qui libras, a Thaïde meretricio comparatas, auri fuisse, hoc loco adjungit, numero hasce quadraginta exstitisse, etiam notat; verum in elogio, ex Menæis inComment. prævio num. 2 dato, quadringentarum librarum pretio, quæ meretricio compararat Thaïs, circumscribuntur, idemque etiam a Marbodo, qui Vitæ prosaïcæ exemplar, certo haud serius quam seculo XI scriptum, secutus indubie fuerit, in Vita metrica edenda fit, uti & a Petro de Natalibus aliisque Legendariis diversis.

l Codex noster P Ms. 18 trium harum postremarum vocum loco dumtaxat habet: A Ceteris.

m In codice nostro legitur: Sanctæ Trinitatis.

n In hac orandi formula, quam Paphnutius Thaïdi præscripserit, editioni Rosweydianæ etiam consentiunt codex noster P Ms. 18, Menæa & Menologium Sirletianum in Sanctæ elogio.

o De magno hoc celeberrimoque Sancto ad XVII Januarii diem, quo Romano Martyrologio aliisque Fastis sacris quamplurimis exstat inscriptus, in Opere nostro tom. 2 Januarii actum jam est, ibidem etiam iis, quæ hoc numero narrantur, pag. 148, quod ad Sanctum illum spectent, in medium adductis.

p Alius indubie Paulus hic non designatur, quam magnus ille S. Antonii discipulus, qui a morum simplicitate vitæque absque fuco integritate Simplex vocatur, datusque apud nos jam est ad VII Martii diem, quo in Martyrologio Romano refertur.

q Codex noster habet: Taysis dilectæ Dei. Verum primævæ Græcæ Thaïdis Vitæ hic conformior videtur lectio Rosweydiana, utpote cui præter Legendarios diversos infra etiam in Vita metrica consonat Marbodus.

r Hæc cum grano salis intelligenda: neque enim Paphnutius, qui severissimam Thaïdi pœnitentiam injunxit, pœnitentiæ opera prorsus esse inutilia existimarit. Hisce itaque verbis, si vere Paphnutii sint, dumtaxat voluerit, Thaïdem non tam vita maxime austera, quam concepto de peccatis, menti suæ assidue obversantibus, dolore, cum detestatione eorumdem conjuncto, veniam meruisse.

* in cod. nostro P Ms. 18 additur: quasi

VITA ALTERA METRICA,
Auctore Marbodo, Redonensi episcopo,
E codice nostro ✠ Ms. 81 cum Parisiensi anni 1708 editione collato.

Thaïs pœnitens in Ægypto (S.)

BHL Number: 8019
a

A. Marbodo

[Thaïs, dum sese prostituendo multos perdit,] Vitam cujusdam mulieris carmine dicam,
Ut non desperent, qui mundi rebus adhærent,
Sed per eam discant quia vult Deus ut resipiscant;
Nec resipiscentes habet ob sua crimina viles,
Aut sibi pluris erunt qui crimina non habuerunt,
Sed mercede pari jubet hos illosque beari.
Vivitur in cœlo concorditer & sine zelo.
Pulchra puella nimis fuit olim nomine Thaysis,
Ægypto tota propter sua crimina nota;
Namque Deum sprevit, de cujus munere venit b
Corporis ille decor & ad impia facta dedit cor.
Muscipulam Sathanæ perituris prostituit se;
Ad turpes usus formosos vendidit artus;
Noctes insomnes duxit, dum suscipit omnes.
Tanta sitis stupri fuit illi, tantaque lucri;
Miscuit ætates, sprevit consanguinitates;
Concubitus mœchos concessit, credidit æquos c.
Difficilis nulli, nisi qui nihil attulit illi.
Ut domus absque sera fuit omnibus illa chimæra.
Nobilium multi censu prædivite fulti
Facti mendici sunt, dum sua dant meretrici.
Ejus amatores, per crebras seditiones d
Dum Mars turbat hymen, macularunt sanguine limen.
Ante suas ædes fiebat mutua cædes,
Et de rivali currebant sanguine rivi.
Illa premens stratum, gemmis auroque beatum,
Gaudet se rixæ precium causamque fuisse,
Et testes oris rivos putat esse cruoris.

[2]

Motus ea fama sanctus Paphnutius Abba,
Egregia vita signisque potens heremita [a Paphnutio, rei hujus fama moto, convenitur captaque ab eo in verbis]
Efficitur mœstus, flet, fundit pectore quæstus:
Hei mihi! quot morbis, quam turpibus interit orbis
Quanta meo pago barathri surrexit imago!
Protinus exutus laicos vestitur amictus,
Dissimulans quod erat, dum Christo perdita quærat;
Argenti pondus capit ad quos noverat usus,
Et petit infandæ celeberrima tecta puellæ.
Ut fuit intrandi, fuit & data copia fandi;
Argentum profert, pretiumque libidinis offert.
Illa viro rapto, properemus, dixerat, intro,
Et trahit ad lectum non hæc ad agenda profectum,
In quo strata cito dixit: Mi care, venito.
Non faciamus ita, responderat huic heremita,
Namque patens locus est, latebras nos quærere jus est.
Thaisis ait contra: Deus aspicit intus & extra,
Tectaque noctis ei sic sunt quasi nuda diei;
Quem si formidas, nullo celamine fidas;
Si metuens homines latebras cupis interiores,
Nescis, quod quæris, quia non metuenda vereris,
Humanos visus contemnito pariete fisus.
Intulit hic monachus mulieris verba secutus:
Si testis sceleris Deus est, ut & ipsa fateris,
Nec locus occultus valet ejus claudere vultus,
Ergo supervacue paries opponitur iste;
Visibus humanis sit enim procul arbiter omnis,
Non tamen evades, cum venerit ultima clades;
Nam scelerum vindex scelerum fit testis & index.
O dilecta Deo, Regis cœlestis imago!
Si Dominum nosti, cur servis illius hosti?
Cur pro tam multis tecum pro teque sepultis e
Æterno digne crucianda cremaberis igne?
Non debes vitæ, non debes fidere formæ,
Omnes terra sumus, cito vita fugit, cito fumus.

[3]

Tam veris verbis subito perterrita Thaisis
Væ mihi, væ, dixit; pedibus senis oscula fixit, [convertitur, omnibusque, quæ meretricio compararat, publice combustes,]
Et lacrymas fundens, & pugnis pectora tundens
Ore virum blando rogat, & suspiria dando,
Ut stans urbe foris expectet eam tribus horis.
Designansque locum rumpit commercia vocum.
Inde rapit gazas, pigmenta, monilia, gemmas,
Vestes, argentum, tripodas, crateres & aurum,
Et quæcumque sua fuerat de carne lucrata,
In mediumque forum convectat opes vitiorum,
Quadringentarum quas constitit esse librarum f;
Suppositoque rogo, prius hæc, ait, igne cremabo,
Quam pro servatis barathri cremer ignibus atris.
Et prius omnino lecti consorte carebo,
Quam pro commissis barathri demergar abyssis.
O miseri cives, de quorum sum male dives!
Qui scelus emistis, & cum mercede petistis,
Præteritæ vitæ fructum spectare venite.
Pompa superborum redit huc, & lucra malorum;
Ignis consumet quicquid corruptio gignet;
Pœniteat mecum vos, quos scelus inquinat æquum,
Participes culpæ meritorum participate.
Flens dabat has voces, & flere coëgerat omnes,
Cum videt in tepidam simul omnia lapsa favillam.
Evolat absque mora detestans facta priora,
Et sequitur Sanctum cupiens cœlestia tantum.

[4]

[lubens ac volens arctissimæ cellæ includitur, e qua deinde] Ille puellarum veniens ad septa sacrarum,
Relligio quarum contemptrix deliciarum
Huic, si deficeret, solamina ferre valeret,
In cellam modicam gaudentem trusit amicam,
Obstruxitque foris, monstrans exempla rigoris;
Una parte tamen breve jussit inesse foramen,
Per quod districtus posset contingere victus,
Parvum pondus aquæ, panisque die sibi quaque;
Nam potu gelido restinguitur atra libido,
Et moritur mundo vivens de pane secundo.
Delicias tales jubet ut sibi dent moniales,
Neve quid addatur, metuenda voce minatur.
Ergo redire parat, postquam sua vota patrarat,
Cum sic de cella clamat miseranda puella:
Mi pater, ausculta, nec enim paro dicere multa,
Nec, rogo, discedas, donec mihi quod precer edas.
Mundi factorem breviter dic qualiter orem.
Nomen ait Christi, quo numquam digna fuisti,
Os per pollutum non est producere tutum;
Nomen divinum sit ab ore tuo peregrinum,
Sed neque præsumas in cœlum tendere palmas,
Fraude diu blanda quæ tractavere nefanda;
Tantum mœsta sede, nec ab hoc sermone recede:
Qui me plasmasti, quæso, miserere precanti,
Et caput & mentem conversa tuens Orientem,
Mente licet fessa, numquam sic dicere cessa.
Hæc ubi dicta dedit plorans Patriarcha recedit.

[5]

[post triennium ab eodem Paphnutio, e facta S. Antonii discipulo revelatione] Thaisis in obscuris solis intenta futuris
Luce fruens clara cordis se mactat in ara,
Jamque malis magnis cruciarat se tribus annis,
Cum pater ille pius miserando laboribus hujus,
Christus utrum dederit veniam sibi, noscere quærit.
Te petit, Antoni, par cujus relligioni
Orbis ab extremo vivebat ad ultima nemo,
Quid quærat, dicit, quod quærit, postmodo discit.
Nam jubet insomnes fratres Antonius omnes
Nocte secutura lacrymis & supplice cura,
Et precibus sanctis aures pulsare Tonantis,
Cuilibet ut clausam dignetur pandere causam,
Pro qua discenda venit Pafnuthius abba g.
Nec tamen his aperit, quid sit, quod discere quærit.
Tunc reliquis potior Paulus cognomine major
Mentis in excessu, fixo super æthera gressu,
Gemmis ornatum cernit radiare grabatum,
Murice constratum, visuque per omnia gratum,
Quod tanquam stellæ tres servavere puellæ;
Quæ dum miratur, soli sibi talia fatur:
Hanc, pater Antoni, requiem tibi credo parari h.
Reddita vox inquit, quæ nil dubitabile linquit,
Non cujus dicis, sed Taysidis est meretricis i.

[6]

His ita compertis, gressus ad Taysida vertis,
Optime Paphnuti, mox fracto carcere duci [peccata ei esse remissa edocto, egredi jubetur, brevique post moritur.]
Præcipis inclusam longo cruciamine tusam,
Atque renitentem, latebrasque fovere volentem
Consolaris ita: Sit pax tibi, sit tibi vita.
Non ultra plores, finisti namque labores,
Omnia commissa tibi noveris esse remissa.
Reddidit illa Patri: Sub tempore carceris atri k,
Quo semper luxi, nil longum, nil grave duxi
Ad peccatorum pondus numerumque meorum.
Hoc ita me pressit, quod numquam mente recessit.
Naribus ut flatum sic gessi mente reatum.
Tunc pater: Hoc, inquit, tibi nil pœnale relinquit,
Pectore quod tristi perfecte pœnituisti;
Namque Deo gratus plus spiritus est tribulatus,
Quam tribulata caro cruciamine semper amaro.
Plus cor contritum probat inque bono stabilitum,
Quam si compescis te semper ab omnibus escis.
Quinquies illa tribus vixit super ista diebus,
Et sic cum Christo mundo requievit ab isto.

ANNOTATA.

a Episcopum hunc vitæ sanctitate eluxisse, seculoque XI floruisse, luculenter docet Opusculis ejus, metro Leonino ut plurimum conscriptis annoque 1708 typis Parisiensibus vulgatis, præmissa admonitio; ad quam proinde studiosum lectorem remitto.

b Editio Parisiensis habet: Namque Deum sprevit, de cujus munere vivit. Corporis ille decor, & ad impia facta dedit cor; verum præstat, ut apparet, codicis nostri lectio.

c In editione Parisiensi legitur: Concubitus mœchos concessis credidit æquos; verum & hic codicis nostri lectio præstare videtur.

d Versus hic in editione Parisiensi desideratur.

e Editio Parisiensis legit: Cur pro tam multis tecum pariterque sepultis; sed nostra iterum lectio præstare videtur.

f Totidem librarum fuisse, quæ Thais meretricio compararat, etiam asseverant Menæa & Menologium Sirletianum; at non item Vita Sanctæ præcedens, prout a Rosweydo est edita, atque in codice nostro P Ms. 18 exstat.

g Editio Parisiensis versum hunc proxime antecedenti minus recte præmittit.

h Editio Parisiensis melius, ut apparet, reponi.

i Editio Parisiensis habet: Non cujus dicis, sed Thaïsidis meretricis; hæcne autem, an nostra præstet lectio, nequeo edicere.

k Versui huic alterum, in quo vocabulum redundat, editio Parisiensis substituit. En illum: Reddidit illa Patri: quod sub tempore carceris atri.

DE S. LIBARIA VIRG. MART. IN TULLENSI DIOECESI IN LOTHARINGIA

Forte sub Juliano.

SYLLOGE.
De illius cultu ac gestis parum notis.

Libaria V. M. in Tullensi diœcesi in Lotharingia (S.)

AUCTORE C. S.

Ad tertium hujus mensis diem dedimus S. Mennam, seu Mannam virginem, Fontaneti & alibi in Lotharingia cultam. Hujus, [Hujus memoria exstat] ut creditur, soror, virgo quoque ac præterea martyr, Libaria nomine, quam Galli passim Libaire dicunt, Castellanus Latine Leobariam, Gallice vero Libiere vocat, in Campania autem Gallica Livieri appellari asserit, hoc die memoranda venit, cultu æque ac S. Menna, non certioribus gestis nota. Quod magis miror; quamquam hanc sub Juliano Apostata passam velint, silent de eadem non modo Ado & Usuardus, verum etiam horum Auctaria, a Rosweydo Sollerioque edita. Primus, apud quem ejusdem memoriam in Martyrologiis legi, auctor nostri Ms. Florarii Sanctorum, anno 1486 perducti ad calcem, eam ad hunc diem VIII Octobris, omissa palæstra, & cultus loco, laudavit: cultum tamen longe antiquiorem esse, ex dicendis indubitatum fiet.

[2] [in aliquot Martyrologiis ad diem VIII] Sic ibidem habet laudatum Florarium: Item sanctarum virginum Regenfledis & Libariæ martyris. Palæstram utcumque addidit Philippus Ferrarius in Catalogo Generali Sanctorum, quorum memoria non exstat in Martyrologio Romano, hoc eodem die dicens: In territorio Tullensi S. Lybariæ, virginis & martyris; & in Annotatis laudans Kalendarium ecclesiæ Tullensis, & monumenta ecclesiæ Grandensis. Consonat Saussayus in Supplemento sui Martyrologii Gallicani eodem die hoc modo: In diœcesi Tullensi natalis S. Libariæ, virginis & martyris, in Grandensi ecclesia celebratæ. Nec eam prætermisit auctor Martyrologii Parisiensis, auctoritate Cardinalis & Parisiensis archiepiscopi Ludovici Antonii de Noailles, anno 1727 excusi, in quo hac pariter die sic legitur: Eodem die, sanctæ Libariæ, virginis & martyris. Locus vel martyrii vel præcipui ejusdem cultus, hic omissus, indicatur in Indice Sanctorum ad calcem ejusdem Martyrologii his verbis Latine: Graniæ in pago Solec. vel Odorn. Tullensis diœcesis; Gallice vero: A Gran au pays Soulossois, ou Ornois, diocèse de Toul.

[3] Castellanus eamdem, ut dictum est, Leobariam appellans, [& XII Octob. quibus colitur Tulli] maluit ipsius memoriam ad diem XII hujus mensis reponere, In Lotharingia, inquiens, S. Leobaria virgo, sub Juliano Apostata martyrium passa; cujus perantiqua habetur memoria Condate ad Mucram (fluvium) in Bria; Gallice: A Condé sur Morin en Brie. Idem tamen Castellanus in Indice Alphabetico Sanctorum ibidem agnovit, eam etiam coli die VIIIOctobris; in eo enim dicitur honorata in Lotharingia, in Campania (Gallica scilicet) & in Bria diebus octava & duodecima Octobris. Porro utroque illam die coli, constat etiam e Breviariis; & in Tullensi quidem, anno 1535 typis edito, ad hunc diem VIII Officium simplex legitur sine Lectionibus propriis cum hac Oratione: Deus, qui beatam Libariam, virginem & monacham, in consortio aliarum virginum martyrem ab angelis coronatam, in celis collocasti, & de manibus impiorum liberasti, tribue, quesumus, ut, qui ejus gaudent honore, ab omnibus iniquitatibus liberentur. Per Dominum &c. In Breviario autem Meldensi ad diem XIIejusdem mensis de eadem hæc ex Communi virginum martyrum præscribitur Oratio: Deus, qui inter cetera &c: in qua S. Libaria virgo & martyr dicitur, non monacha.

[4] Ut vero prædictum cultum Tulli habet, quod in ea diœcesi passa credatur, [& Graniæ; ejusdem corporis major pars in monasterio S. Leonis.] ita haud dubie etiam multo majori gaudet Graniæ vel Grandi, Leucorum olim oppido vel civitate, nunc Tullensis diœcesis vico, vulgo Gran vel Grand appellato, uti & in S. Leonis abbatia Tullensi, de quibus Calmetus Historiæ Lotharingiæ, anno 1745 Nanceii recusæ tom. 1, col. 203, num. VIII Gallice notavit sequentia. S. Libaria, quam SS. Eliphii & Eucharii sororem dicunt, sub Juliano quoque martyrium subiit, sed rei adjuncta latent. Verisimiliter in civitate Graniensi, vel in hujus vicinia passa est. Cultus ejus ibidem semper celebris fuit, ejusdemque reliquiæ in dicata eidem parochiali Graniensi ecclesia magna cum veneratione & honore servatæ usque in annum MDLXXXVII, quo Cardinalis de Vaudemont, id temporis Tullensis episcopus, jussit eas propter militares Germanorum copias … illac transituras, ad Tullensem S. Leonis abbatiam transferri. Quiescunt eæ ibidem hactenus; sed quædam earumdem portio abhinc aliquot annis parochiali Graniensi ecclesiæ restituta fuit.

[5] De altero S. Libariæ peculiaris cultus loco, apud Castellanum supra indicato, [In diœcesi Meldensi sui nominis ecclesiam habet,] Condate videlicet ad Mucram, ut ab illo appellatur, hæc accipe. In Codice beneficiorum Galliæ vocatur hic Condetum S. Libariæ, poniturque in Meldensis diœcesis decanatu de Croyaco, vulgo de Crecy. Consentit Tossanus du Plessis tom. 2 Historiæ ecclesiæ Meldensis, Gallice editæ, pag. 635, ubi Condé sainte Libaire dicitur, situsque in Bria. Tum in rem nostram præterea subditur: S. Libaria, istius ecclesiæ patrona, sancta virgo & martyr est, cujus reliquiæ Tulli in abbatia S. Leonis quiescunt. Condeti incolæ duo ex iis ossa anno MDCC obtinuerunt, quæ hodieque in eorum ecclesia venerationi fidelium exponuntur. Pro hisce remittit historicus ad monumenta historica, inter quæ num. DCCXXIV ex tabulario episcopatus Meldensis exhibet litteras illustrissimi Jacobi Benigni Bossuet, Meldensis episcopi, partim Gallice, partim Latine conscriptas, quæ cum harum reliquiarum translationis adjuncta contineant, operæ mihi pretium visum est, eas integras. Latinas lectori exhibere.

[6] [in qua illius reliquiæ a Bossueto Meldensi episcopo,] Anno MDCCI, die Lunæ, XXIV Octobris infra hebdomadam XXIII post Pentecosten, quo die festum sacrarum Reliquiarum per totam nostram diœcesim celebratum fuerat, Nos Jacobus Benignus, permissione divina episcopus Meldensis, ordinarius regis consiliarius status, olim præceptor serenissimi domini Delphini, primusque eleemosynarius ducissæ Burgundiæ, discessimus hora secunda pomeridiana e nostro castro Germigny l'evesque, comitantibus domino Jacobo Benigno Bossuet, presbytero in Theologia doctore facultatis Parisiensis regiæ domus Navarræ, abbate Savigniacensi in diœcesi Lugdunensi, archidiacono Briæ in nostra ecclesia cathedrali, nostroque vicario generali; D. Joanne Phelypeaux, presbytero doctore Sorbonæ, thesaurario & canonico ejusdem ecclesiæ nostræ, nostroque etiam vicario generali; D. Francisco le Dieu, presbytero Theologiæ doctore, cancellario & canonico dictæ nostræ ecclesiæ cathedralis, nostroque secretario ordinario, ac stipatoribus nostris; ut nos ad parochiam Condeti sanctæ Libariæ diœcesis nostræ conferremus.

[7] Quo cum sub vesperam pervenissemus, nos cum comitatu nostro a domino Michaële Saulnier, [cujus hæc super re authenticas litteras,] regi a consiliis, in ejusdem Subsidiorum curia Parisiensi præside, dictæque parochiæ domino, invitati sumus, ut ad suum castrum diverteremus, quod & acceptavimus. Deinde coram eodem domino, prædictis ministris nostris, & parochis de Condeto & de Insulis, qui omnes hæc Acta nobiscum subsignarunt, exhiberi nobis fecimus arcam sanctæ Libariæ, virginis ac martyris, dictæque parochiæ patronæ, quam arcam e ligno inaurato factam, architectonice ornatam, in modum tentorii opertam, & in lateribus laminis crystallinis instructam, agnovimus eamdem esse, quam ante benedixeramus; eaque aperta, invenimus duo ossa tenui filo argenteo in multos gyros circumducto decenter affixa pulvillo e tela pariter argentea texto; quorum ossium alterum est una vertebra cervicis, alterum os metacarpi, quæ sunt reliquiæ S. Libariæ, quas eidem capsæ ante inclusi. Sub pulvillo autem reperimus testimonium authenticum & Acta autographa, tam Tullensia, quam mea facta Parisiis & Meldis; ex quibus cognovimus, nihil in dicta capsa mutatum fuisse, ex quo dictas sanctas reliquias in eamdem transtulimus, quæ testimonium authenticum & Acta autographa in hisce Actis nostris transcribi fecimus, ut sequitur, ipsis autographis inde sublatis unaque cum hisce nostris Actis in communi episcopatus Meldensis archivo deponendis.

[8] “Claudius-Carolus de l'Aigle, presbyter canonicus, [hisque insertas vicarii generalis Tullensis damus,] magnus archidiaconus ecclesiæ cathedralis, præpositus insignis collegiatæ ecclesiæ S. Gangulphi Tullensis, officialis & vicarius generalis illustrissimi & reverendissimi domini Henrici de Thyard de Bissy,. episcopi & comitis Tullensis, notum facimus, quod nos hac die datarum præsentium, hujus civitatis abbatiam S. Leonis, Ordinis S. Augustini, ingressi, & a reverendis patribus Priore & Religiosis requirentes, ut arcam, in qua sanctæ Libariæ virginis ac martyris reliquiæ servabantur, nobis aperirent, duo, iisdem consentientibus, ossa inde exemerimus, nempe unam e posterioribus vertebris cervicis, unamque phalangem pollicis pedis, quæ sine mora & coram nobis simul cum gemino harum litterarum exemplari reponi jussimus in capsulam abiegnam, obvolutam vitta serica rubri coloris, octoque in locis sigillo illustrissimi domini episcopi in cera Hispanica rubea obsignatam. Quæ reliquiæ simul cum præsentibus litteris nostris tradendæ sunt Parisiis domino præsidi Saulnier, qui eas petiit parochiæ Condeti sanctæ Libariæ; cujus dominus est, cujusque ecclesia sub hujus insignis Sanctæ invocatione dicata Deo est. Actum Tulli vigesima octava Augusti MDCC. Et signatum: De l'Aigle; & infra: De mandato domini vicarii generalis, & signatum Pillement secretarius. Et a latere scriptum est: Paraphe ne varietur, Parisiis decima Martii millesimo septingentesimo primo, signatumque cruce & sequentibus litteris J. B. E. M. & infra signatum: Per dominum, Le Dieu, & a latere Chevalier, Saulnier.”

[9] “Anno MDCCI die Jovis, die decima Martii in nostro Palatio Parisiis, [approbatæ,]in foro victoriæ, Parochia sancti Eustachii, nos Jacobus Benignus Bossuet, episcopus Meldensis, accepimus per manus domini Hyacinthi Chevalier, presbyteri canonici ecclesiæ cathedralis Tullensis, vicarii generalis illustrissimi domini episcopi Tullensis, comitante eum domino præside Saulnier, domino parochiæ Condeti sanctæ Libariæ, nostræ diœcesis, fasciculum inscriptum hoc modo: Domino Chevalier, magno vicario Tullensi, pro domino præside Saulnier, regi in suis consiliis consiliario, præside in curia Subsidiorum Parisiis; obsignatum sigillo domini Officialis Tullensis, per quem fasciculus missus fuit ad dictum dominum Chevalier; amotoque primo involucro, invenimus authenticas litteras, fidem facientes de contentis in fasciculo, obsignato octo sigillis illustrissimi domini episcopi Tullensis in vitta rubra super panno albo, quamdam capsam obtegente.”

[10] “Quod authenticum instrumentum incipit: Claudius-Carolus De l' Aigle &c. & datum est Tulli die vigesima octava Augusti MDCC. [eodumque mandante,] Signatum De l'Aigle, & de mandato domini vicarii generalis, Pillement, cum peculiari nota nomini addita *; signatum per nos dictumque dominum Chevalier, & dicto domino præside Saulnier, ne varietur. Quam capsam sic sigillatam penes nos servavimus, ut suo tempore & loco eam aperiremus, contentasque in eadem reliquias transferremus in lypsanothecam nobis exhibendam. In quorum fidem hæc Acta signavimus, & nobiscum signarunt dicti domini supra nominati. Ita actum prædictis loco, dieque ac anno, & signatum cruce, J. Benignus episcopus Meldensis. Chevalier. Saulnier; & infra de mandato illustrissimi domini mei: Le Dieu.”

[11] [per tres medicinæ doctores diligenter inspectæ,] “Hac die trigesima Martii millesimo septingentesimo primo Nos Jacobus Benignus Bossuet, episcopus Meldensis, ordinarius consiliarius status, olim serenissimi Delphini præceptor, ac primus serenissimæ ducissæ Burgundiæ eleëmosynarius, aperuimus capsam sigillis illustrissimi domini Tullensis episcopi obsignatam, in qua depositæ erant reliquiæ sanctæ Libariæ, virginis ac martyris, nobis traditam modo, in præcedenti nostro instrumento exposito; easque recognosci fecimus per magistros Carolum Morin, Nicolaum Bontems, & Joannem Seguin, hujus civitatis Meldensis medicinæ doctores, qui nobis retulerunt, alterum e Sanctæ ossibus esse unam vertebram cervicis; alterumque, phalangem e pedum pollicibus dictum, suo judicio potius videri unum os metacarpi. Quas reliquias sub sigillo nostro deposueramus in manus domini Le Dieu presbyteri, cancellarii & canonici ecclesiæ nostræ, decenter collocandas a nobis in Lypsanotheca, nobis præsentanda. Actum Meldis trigesima Martii MDCCI, & signatum cruce, J. Benignus episcopus Meldensis.”

[12] [& ab eodem lypsanothecæ inclusæ,] Hactenus instrumenta hæc e Gallicis Latina feci, quod proxime in iisdem litteris subtexitur, scriptum Latine est, atque ita habet:

Jacobus Benignus, permissione divina Meldensis episcopus, ad rei memoriam sempiternam, notum facimus, quod die datæ præsentium allata est ad nos a viro illustrissimo, domino Michaële Saulnier, regi a consiliis, & in curia Subsidiorum Parisiensi præside, ac parochiæ sanctæ Libariæ de Condeto domino, capsa ad recondendas sacras reliquias ejusdem sanctæ Libariæ virginis & martyris, a nobis juxta tenorem actorum die vigesima octava Augusti anno Domini millesimo septingentesimo primo præsentatas ac religiose susceptas; in qua capsa, a nobis prius in capella palatii nostri episcopalis rite benedicta, una cum prædictis Actis, easdem reliquias composuimus, ac venerationi fidelium in parochiali ecclesia dictæ sanctæ Libariæ virginis & martyris de Condeto, nostræ diœcesis, exponi permisimus; præsentibus ibidem magistro Petro Durand, rectore parochialis ecclesiæ dictæ Libariæ de Condeto, ac magistro Nicolao Lienard rectore parochialis ecclesiæ de Insulis prope Villanolium, nec non viro prædicto illustrissimo præside. Datum Meldis in palatio nostro episcopali, die prima Aprilis anno Domini millesimo septingentesimo primo. Signatum cruce J. Benignus episcopus Meldensis. Durand. Lienard. Saulnier. Et infra: De mandato illustrissimi ac reverendissimi domini mei, D. episcopi Meldensis Royer, cum peculiari nominis nota & sigillo (Gallice: Avec paraphe &c.)

[13] [magna cum festivitate] Quæ sequuntur, idem illustrissimus Bossuetus ibidem Gallice prosequitur, solemnitatem exponens, qua ipse easdem sacras reliquias tandem exaltavit, publicæque fidelium venerationi exposuit. Die vero Martis, vigesima quinta Octobris dicto anno mane nos prædictus episcopus capsam, in qua pretiosæ reliquiæ sanctæ Libariæ requiescunt, deponi mandavimus super mensam in medio chori ecclesiæ parochialis dicti loci, ad quam a numeroso clero, ad eam festivitatem congregato, in supplicantium agmine deducti sumus, & in ejusdem ecclesiæ vestibulo cum solitis ceremoniis recepti a magistro Petro Durand presbytero, ejusdem parochiæ rectore. Post adoratum sanctissimum Sacramentum, fusasque coram lypsanotheca preces, quam magna cum veneratione venerati sumus, quod & clerus noster statim pariter fecit, populo, qui ex omnibus vicinis parochiis ad eam solemnitatem concurrerat, causam nostri adventus esse, diximus, ut publico cultui exponeremus sanctæ Libariæ virginis & martyris, locique patronæ, reliquias, isti capsæ inclusas, ex ejusdem Sanctæ tumulo exceptas, eoque allatas pio studio devoti magistratus, illorum domini, quo ille empulsus fuerat, ut novum istud ad excitandam illorum pietatem subsidium compararet, ductus Ecclesiæ sensu, quæ Sanctorum reliquias venerationi fidelium exhibet, ut eos talibus exemplis animet ad imitandas illorum virtutes, ad agendas Deo pro relatis ab iis triumphis gratias, eaque ratione eorumdem apud ipsum patrocinia promerenda: omnibusque fidelibus, huic solemnitati cum animo debite comparato assistentibus, consuetas Indulgentias impertiti sumus.

[14] Post hæc Pontificalibus induti adfuimus solemni processioni, [supplicatione, Missa ac concione ibidem exaltatæ] in qua hæ sanctæ reliquiæ a presbyteris per primariam parochiæ viam & in castri aream delatæ fuerunt, comitantibus nos clero populoque, Responsoria in honorem omnium Sanctorum concinentibus; regressoque in ecclesiam supplicantium agmine, Missam de Sacrarum reliquiarum festivitate pontificaliter celebravimus cum sermone ad populum post Euangelium ejusdem argumenti de sanctorum martyrum sanctæque Libariæ triumpho, habito per magistrum Simonem Michaëlem Truvé presbyterum, doctorem in Theologia, canonicum Theologalem in nostra ecclesia cathedrali; finitaque solemnitate, hæc nostra rei gestæ Acta inclusimus eidem capsæ, quam in quatuor locis obsignari fecimus, vetantes, ne sine nostra peculiari licentia causisque a nobis probatis aperiatur.

[15] Permisimus, ut ipsa capsa in scapho super altare hunc finem facto reponatur cum hac inscriptione: [& depositæ fuere anno MDCCI. Altera ejusdem acclesia.] Sancta Libraria, ora pro nobis; mandantes, ut in dicta Condeti parochia, de hac solemnitate, translatione & expositione harum sacrarum reliquiarum fiat annua commemoratio die Dominica, qua festum sanctarum reliquiarum in hac diœcesi celebratur. Actum datumque in supra dicta parochia Condeti sanctæ Libariæ, præmissis die & anno. In quorum fidem hæc Acta signavimus, & sigillo nostro muniri fecimus; & signarunt nobiscum testes infra nominati, uti & secretarius noster.

✠ J. Benignus, E. Meldensis.
J. B. Bossuet, archid. Briæ.
J. Phelipeaux.���������Saulnier.
Lienard.���������Durand.

De mandato dicti domini mei, illustrissimi & reverendissimi episcopi Meldensis, Le Dieu, secretarius & cancellarius ecclesiæ Meldensis. Hactenus de reliquiis S. Libariæ Condeti servatis, locisque, in quibus illa colitur, quibus addenda est ecclesia Ayettensis, vulgo d' Ayette, qui vicus Artesiæ est, tribus circiter milliaribus distans Atrebato, Ambianos versus, quam ecclesiam S. Libariæ etiam dicatam lego, in notitiis ad Majores meos olim missis.

[16] [Passio illius nec sat antiquos] Longe abest, ut tam certa de ejusdem Sanctæ genere gestisque proferre possimus, quod præcipua illius notitia accepta videatur ex Vita seu Passione S. Eliphii, auctore Ruperto Tuitiensi abbate, aliave, auctore anonymo, qui Ruperto præluxit, quarum hanc Ms. habemus, illam Laurentius Surius inter Vitas Sanctorum vulgavit ad diem XVI Octobris, quo Sanctus iste martyr colitur, quoque illa pluribus discutienda est. Interea consuli potest Commentarius ad Vitam supra laudatæ S. Mennæ seu Mannæ in hoc ipso Opere ad diem III Octobris § 1, ubi observatum jam est, Rupertum ante medium seculum XII scripsisse, anonymum vero non ante annum 1036, proindeque ambos a Juliani Apostatæ, sub quo SS. Eliphium & Libariam iidem passos affirmant, temporibus longius abfuisse, quam ut certa fides iis tuto hic possit haberi.

[17] [habet auctores, nec eam veri speciem præfert,] Præluxisse autem alterutram anonymo, qui Vitam S. Libariæ, cujus apographum ex Ms. ecclesiæ Ayettensis habemus, concinnavit, partimque parergis, partim fabulis auxit, manifestum fit ambas conferentibus; neque hunc antiquiorem esse anno 1036, certo argumento est, quod is quoque, æque ac Ruperti anonymus, doceat, corpus S. Mennæ in Portu-suavi quiescere, quo illud eodem anno translatum fuisse, in laudato de ea sancta virgine Commentario ostensum est. Incipit hæc S. Libariæ Vita a Juliani imperatoris a Christiana fide defectione, lataque ab eo adversus Christianos lege, ejusdemque ad hos pervertendos cruciandosque ex Italia adventu in Galliam, in qua SS. Eliphium, Eucharium, eorumdemque sorores sanctitate tunc floruisse narrat, in quibus omnibus Rupertum, vel qui huic facem prætulit, anonymum S. Eliphii biographum ducem habuit.

[18] [ut excudi mereatur.] Tum e penu suo addit piam Libariæ per parentes suos institutionem, eaque occasione præcipua Christianæ fidei mysteria recenset, quibus illam accensam ait, monasticæ se vitæ addixisse; dum oves suas prope civitatem Grandem pasceret, impia Juliani edicta mandataque, atque ipsius etiam coram suadentis dona minasque contempsisse, tandemque ejus precibus comminuta aurea Apollinis statua, coloque ac fusis illius mirabiliter germinantibus, angelico confirmatam alloquio, abscisso capite martyrium consummasse, ac plures, quam quadraginta cum ea, quos tantis prodigiis ad Christi fidem converterat. Addit denique, ipsam abscissum caput suum in civitatem Grandem illatum fonte abluisse, ibidemque a fidelibus caute sepultam, tremente terra, murisque ac turribus civitatis corruentibus, & multis Christi sacra amplexis; erumpente quoque postea sub ejusdem basilica fonte, quo infirmi loti sospitabantur. Credat hæc, qui volet, anonymo minime antiquo, comparate ad ætatem Libariæ: ego illam Vitam, aliunde etiam, ut videbimus, fabulosam, prelo indignam censeo.

[19] [Datur compendium ejusdem] Brevius minusque fabulosum est compendium Vitæ illius, in tres Lectiones secundi Nocturni pro ejusdem Officio partitum, quas ex Breviario Tullensi, anno 1595 per Cardinalem Lotharingiæ, Tullensem episcopum reformato, Majores nostri ad hunc diem reposuerunt, atque hic subjungo;

LectioIV. Ea tempestate, qua Julianus imperator apostata, indicto Christianis bello, eos modis omnibus atque artibus a Christi castris avocare contendebat, floruerunt in Lotharingia nobilissimæ sanctissimæque tres sorores, Libaria, Menna & Susanna, quæ eo nomine plurimum commendantur, quod a prima ætate virginitatem suam Christo devoverint, magnoque semper pietatis ac fidei zelo in suscepta semel monastici instituti professione inter varias temporum illorum procellas ad extremum usque spiritum perstiterunt.

[20] Lectio V. Unde factum est, ut, postquam ab hac luce excesserunt, [ex Breviario Tullensi anni 1595,] Susanna quidem in Campania, Menna vero apud Portum-suavem, non procul a Mirceuria, honorificis tumulis conditæ, in magna semper apud accolas propter vitam sanctissime actam veneratione cultuque fuerunt. Sed sororibus eo celebrior habetur Libaria, quod ad virginitatis cumulum martyrii quoque laurea a Deo ornari meruerit una cum Euchario & Eliphio, germanis suis fratribus. Lectio VI. Et Libaria quidem cum coram transfuga illo imperatore sisteretur, jubereturque auream Apollinis statuam procumbens adorare nullis blanditiis, aut promissis, neque minis ac cruciatibus ad tam immane facinus committendum pertrahi potuit, malle se dicens, vita, quam Christo, privari: quam ob rem, multis frustra tentatis, Libariæ caput tandem amputari jussit impius apostata, mirantibus cunctis fidei ardorem ac tantam in fœmineo pectore animi robur atque constantiam.

[21] In apographo nostro hæc accepta notantur ex Ruperto Tuitiensi abbate & ex Tabulario ecclesiæ Liberdunensis in Lotharingiæ tractu Tullensi; [cujus auctori præluxerunt Rupertus] quod cum de duabus primis Lectionibus certum sit, Rupertum in Vita S. Eliphii consutamus. In hac apud Surium sic legitur: Habuit autem idem vir sanctus (Eliphius) fratrem sanctissimum tresque sorores virgines, omnes memorabiles supernæ civitatis Hierusalem municipes, quorum nomina, in Libro vitæ scripta, sunt hæc: frater ejus Eucharius … palmam quoque martyrii feliciter adeptus est … Prima sororum ejus Menna, secunda Libaria, tertia dicta est Susanna; fueruntque, sicut unius fidei, ita & unius ejusdemque, scilicet monachicæ, professionis. Et prima quidem, videlicet Menna, sacra virgo utrum per martyrii palmam præsentem vitam finierit, antiquitas literis (adde non) expressit, nisi quod in virginitate permanens defuncta, & in loco, qui Porces dicitur, condita est.

[22] Secunda Libaria, & tertia Susanna sanctæ vitæ propositum sanctiori martyrii gloria consummaverunt. [supra memoratus] Et Libaria quidem apud civitatem, nomine Grandem, Susanna vero in Campania tumulata est. Hæc Rupertus ex antiquiori anonymo superius laudato, qui in nostro apographo Vitæ S. Eliphii ex Ms. S. Viti in Gladbach, collato cum altero S. Maximini Trevirensis, S. Eliphii fratrem sororesque sic recensuit: Sanctissimum videlicet episcopum, nomine Eucharium, qui cum palma martyrii susceptus est in paradisum … castissimas etiam tres virgines, per omnia Christo devotas, quarum nomina placet lectioni nobis * Menna dicitur * prima, sacra virgo & monacha ad Porcis * est condita. Secunda nominabatur Libaria, monacha & martyr, in civitate Grandi fuit sepulta. Tertia, monacha similiter & martyr, cognomine Susanna, in Campania est tumulata.

[23] [de quo jam alibi apud nos dictum est,] En tibi omnium trium sororum asserta virginitas & monastica professio, sed solum duarum, Libariæ scilicet ac Susannæ martyrium, quod cum de Menna nec affirmetur, nec negetur, Rupertus hanc Eliphii Vitam præ oculis habens, de eadem S. Menna ait: Utrum per martyrii palmam præsentem vitam finierit, antiquitas literis non expressit; ex quo denuo liquet, non periisse S. Eliphii Vitam a Ruperto laudatam, ut existimavit Tillemontius Nota 12 in persecutionem Juliani. Vide dicta in Commentario in S. Mennam apud nos tom. 2 hujus mensis Octobris pag. 150, num. 2. Sed nec Rupertum, nec, quem hic secutus fuit, anonymum sat antiquum ad fidem faciendam auctorem esse, supra observavi, dictumque jam ante est in Commentario mox laudato; nec majoris auctoritatis est anonymus alter, ejusdem S. Mennæ biographus, citato tomo a nobis editus, qui etiam plura de S. Libariæ parentela narravit, de quibus consule ibidem S. Mennæ Vitam, additasque ad eam in Commentario prævio observationes, quas non lubet hic recoquere.

[24] [& tabularium Liberdunense. Sub Juliano pati potuit;] Cujus ætatis fideive sint monumenta tabularii Liberdunensis, ex quibus Lectio VI Officii, martyrium S. Libariæ continens, facta dicitur, mihi omnino inexploratum est. Et sub Juliano quidem eam passam esse, etiam altera ejusdem Sanctæ, quam supra rejeci, Vita, Actaque S. Eliphii perhibent, sed cum adjunctis certo fabulosis. Audi anonymum Eliphii biographum, cui ista consentit, in apographo Trevirensi de hac Juliani persecutione loquentem. Impiissimus namque (Julianus) cæsar effectus crudelem dedit crudeliter legem, ut omnes ubique Christiani cunctis cederent facultatibus suis … Post non parum temporis tyrannus deterrimus, Italiam relinquens, adiit Gallias, ea scilicet intentione, ut idola erigeret, templa ædificaret dæmonibus, vastaret ecclesias, ad dæmonum culturam vel præmiis invitaret Christianos, vel, si altiori consilio illum cum suis donis contemnerent, exquisitis studiose pœnis interficeret.

[25] [non tamen cum adjunctis, in Passione relatis.] Atqui nullus veterum tradidit, hujusmodi legem a Juliano umquam latam fuisse; nec potuit illam ipse ferre, dum Galliis cæsar præfuit nec imperium adeptus ex Italia umquam in Gallias regressus fuit. Sunt ista nimirum commenta hominis, aliquot seculis post Juliani tempora scribentis, de ejusdemque historia minime instructi. Non tamen propterea negandum est, Libariæ martyrium sub Juliano contigisse, quod pariter asseritur in quadam inscriptione infra vicum Pompey in Lotharingia, quam Calmetus refert tom. 1 Historiæ Lotharingiæ recusæ col. 201 & sequenti, in qua inter alios Sanctos memoratur S. Libaria, subdunturque hæc: Hi fœlices prælibati Juliani gladio sunt truncati. Non est quidem hæc inscriptio, eodem Calmeto teste, seculo XIII vel XIV antiquior; sed saltem traditionem ejusdem temporis probat. Ut itaque etiam alii alibi pro Christi fide (quamquam alia passim conficta de causa) sub Juliano passi fuere, ita potuit & Libaria, cujus martyrium propterea sub eodem apostata, dubie tamen, reposui. Vide etiam dicta in Commentario prævio de S. Menna § 2, num. 18 & sequentibus.

[26] De Juliano consentiens (ut supra vidimus) Castellanus, [Diversa fuit a Scoberia, S. Benedictæ socia.] etiam annum 362 in sinistra margine adscripsit; verum hæc opinio componi nequit cum ejusdem martyrologi annotatione in margine dextera, ubi ad vocem Libiere habet: Leobaria, non Scoberia, ut habet Theophilus Renaudus. Renaudi locum quidem non indicavit, sed si indicare voluerit Prolegomenon secundum in Indiculum Sanctorum Lugdunensium, vehementer hallucinatus fuit. Renaudus enim, quam ibi memorat, Scoberiam S. Benedictæ virginis martyris sociam facit, uti hodie annotavi lit. k ad hujus Sanctæ fabulosa Acta, in quibus pro Scoberia legitur Liobera, atque alibi etiam Limberia. Sed, si S. Benedicta anno 286, ut ipsemet statuit Castellanus, martyrio coronata fuerit, qua verisimilitudine dicetur ejusdem Socia S. Leobaria seu Libaria, a Renaudo Scoberia perperam dicta, usque ad Juliani imperium annumque Christi 362 pervenisse? Diversam ego hanc, si qua umquam fuerit, S. Benedictæ sociam a S. Libaria hodierna esse censeo. De cultu Susannæ, S. Libariæ, ut quidem volunt, sororis, vide dicta hodie inter Prætermissos.

[Annotata]

* Gallice: avec paraphe

* supple inserere

* Trev. Dicebatur

* ibid. Porces

DE S. FELICE EPISC. CONF. COMI IN DUCATU MEDIOLANENSI

Sub finem Seculi IV.

COMMENTARIUS HISTORICO-CRITICUS.

Felix episc. conf. Comi in ducatu Mediolanensi (S.)

AUCTORE J. B.

§ I. S. Felicis in Fastis sacris memoria; quo anno Comi sedere cœperit; cujas fuerit; fueritne primus Comensium episcopus, & S. Ambrosii suffraganeus.

[1] Quem hodie damus S. Felicem, Comensem in ducatu Mediolanensi episcopum, [S. Felix, licet in Martyrologio Romano XIV Julii notetur,] primus e martyrologis Galesinius in concinnato a se Gregorii XIII tempore in usum sanctæ Romanæ Ecclesiæ Martyrologio memoravit ad diem XIV Julii his verbis: Novocomi sancti Felicis episcopi, qui magna divinæ pietatis testificatione primus illi civitati episcopus præfuit. Galesinium secuti sunt, qui sub eodem Pontifice Martyrologium Romanum emendarunt, partim paulo immutatis, partim resectis Galesinii verbis, sed ad eumdem diem S. Felicem hunc in modum annuntiantes: Novocomi sancti Felicis, primi ejusdem civitates episcopi. Qua porro de causa Galesinio, eumque secutis Romani Martyrologii emendatoribus S. Felicem ad supradictum diem consignare visum fuerit, haud satis liquet; nisi forte vitiosas ecclesiæ Comensis tabulas (has enim & librum Ms. in suis ad eumdem diem Annotatis laudat) Galesinius præ manibus habuerit: sed sive e vitiosis ecclesiæ Comensis tabulis, sive e libro Ms. diem XIV Julii S. Felici sacrum dixerit, sive denique id aliunde didicerit, aut alia de causa fecerit, constans ecclesiæ Cumanæ, ut in Prætermissis ad diem XIV Julii decessores nostri monuere, consuetudo fuit, ut die VIII Octobris sancti sui Præsulis festum celebraret; eaque de causa hoc potius die de S. Felice agendum censuerunt, Ferrarii exemplo, qui hoc pariter die S. Felici, e Comensis ecclesiæ Breviario monumentisque elogium dixit hujusmodi in Catalogo Sanctorum Italiæ.

[2] Felix, Novocomensis civis, nobili genere natus, [die tamen VIII Octobris] optimis moribus, doctrina, eloquentia & religione præditus, a S. Ambrosio, episcopo Mediolanensi, primus Comensium episcopus sacratur circa annum Salutis CCCLXXX. Qui, suscepto pastorali munere, plerosque Comenses, a recta via ob Arianam perfidiam aberantes, ad verum iter reduxit, & eos, qui adhuc gentilium superstitione tenebantur, ad Christianam fidem convertit: id quod maximæ inter Felicem & Ambrosium necessitudinis causa fuit, quemadmodum epistolæ Ambrosii, ad Felicem scriptæ, testantur. Cum Felix pie sancteque admodum ecclesiæ suæ ad plures annos præfuisset, successore sibi delecto, ægritudine correptus, brevi ad tot laborum præmium evolavit in cœlum VIII Idus Octobris, in crypta Basilicæ S. Carpophori in monumento lapideo, seu ex silice, sepultus. S. Felicis gesta Aloysius de Tattis, Martyrologii Novocomensis auctor, hoc item die, paulo enucleatius tradit, ita de illo scribens: Novocomi natalis S. Felicis, Novocomensis episcopi & confessoris in ecclesia S. Carpophori: qui nobili genere natus, cum vitæ probitate, doctrina & religione floreret, a S. Ambrosio patriæ præsul ordinatus est. Mercurii delubrum uni ac vero Deo & S. Carpophoro martyri dedicavit, in quod ejusdem Carpophori & sociorum inventa corpora, ut digno honore colerentur a fidelibus, intulit.

[3] [Comi colitur:] Adstitit Laude una cum ipso Ambrosio & Bassiano, Laudensi episcopo, ecclesiæ SS. Apostolorum apotheosi, ubi puellam, cacodæmone pressam, liberavit. Interfuit Mediolanensi concilio, ubi cum aliis patribus Joviniani hæreses condemnavit. Plurimos a fide Catholica aberrantes ad viam veritatis perduxit: nonnullos etiam a religione Christiana alienos ad veri Numinis cultum convertit. Quo munere cum diu sancte & laudabiliter functus esset, & diem mortis suæ sibi appropinquare intelligeret, Prouino successore delecto, ad suorum laborum præmia evolavit in cœlum. Ita laudati Ferrarius & Tattus; sed non pauca, quæ examine indigebunt, asserentes: interim vero Aloysium Tattum de cultu sacro, Comi S. Felici exhiberi solito, pauca loquentem audiamus. De S. Felice, inquit in Annotatis ad diem VIII Octobris, agunt hac die Breviaria tum vetus, tum novum ecclesiæ Novocomensis. Officia item propria ejusdem ecclesiæ, edita sub Lazaro Carafino, qui ab anno 1626 usque ad annum 1665 Comensem ecclesiam rexit. Ex Breviario illo antiquo Ferrarius Hymni de SS. Episcopis Comensibus fragmentum aliquod exhibet, quod de S. Felice, ejusque successore proximo S. Prouino ita habet:

Potitus in primordio
Est Felix pontificio,
Post quem secundus actibus
S. Prouinus claruit.

Quæ quidem non dubium faciunt, quin Comenses jam olim exhibuerint, hodieque exhibeant S. Felici honorem sacrum; cujus etiam testimonium est excitatum S. Felici & S. Amantio, episcopis Comensibus, Societatis nostræ nobile templum, quod anno 1604 die XXI Novembris Philippus Archintus consecravit, ut scribit Tattus in Annalibus sacris Comensibus tom. 1 ad annum 391 pag. 309. Nunc S. Felicis gesta examinemus.

[4] Ex his, quæ de S. Felice Ferrarii Tattique elogia complectuntur, [neque XIV Julii,] vix quidpiam certi est, si ea, quæ in S. Ambrosii ad illum epistolis, quæ hodieque exstant, continentur, vel colligi ex iisdem possunt, excipias. Hinc fit, ut e scriptoribus recentioribus alii alia de S. Felice affirment. Ceteris, quod sciam, fusius de S. Felice Tattus supra laudatus in Annalibus scribit a pag. 242, ac primum quidem de die, tum de anno, quibus in episcopum Comensem sacratus seu ordinatus fuerit, disputat: Dein vero, cujas fuerit, & an primus Comensium episcopus, quam communem historicorum opinionem esse, non diffitetur. Quod ad diem consecrationis seu ordinationis attinet, recte contendit Tattus, hanc die XIV Julii, quo S. Felicis memoria recolitur in Martyrologio Romano, non accidisse. Sicut enim Ambrosius Epist. 4 (alias 5 vel 60) quæ Felici inscripta est, his verbis: Ordinatio non reprehendetur, quam accepisti per impositionem manuum mearum & benedictionem in nomine Domini Jesu, sese Felici dignitatem episcopalem per consecrationem contulisse, aperte prodit, ita & diem, Kalendas nempe Novembris, quo Felicis consecratio seu ordinatio contigit, non dubie explicuit, cum eadem Epistola scripsit: Tum ego nostris fabulis intexui diem natalis tui, qui foret in exordio ipso Kalendarum Novembrium.

[5] At, inquies, quid diei natali S. Felicis cum die ordinationis ejus? Multum profecto: non enim per diem natalem hic diem, [sed Kal. Novembris,] quo in hanc lucem emissus est Felix, S. Ambrosius intellexit, sed diem, quo consecratus Comensis episcopus fuerat, ut transcripta paulo ante ipsius Ambrosii de Felicis ordinatione verba, & reliqua citatæ Epistolæ series suadent: præmiserat enim paulo ante Ambrosius, de datis ad se a Felice litteris loquens: Simul quia celebrem utrique nostrum annuntiasti diem adfore, quo suscepisti gubernacula summi sacerdotii, seu episcopatus. Eodem plane modo Ambrosius diem, quo vel in episcopum Mediolanensem consecratus, vel saltem postulatus fuit a populo, natalem suum vocavit lib. 8 Expositionis Euangelii secundum Lucam num. 73 his verbis: Pulchre mihi hodie legitur legis exordium, quando mei natalis est sacerdotii. Plura in hanc rem vide apud Baronium in Annotatis ad diem XVIII Januarii de Solemnitate Cathedræ Romanæ, a S. Petro primum aditæ. Maneat itaque, S. Felicem a S. Ambrosio episcopum fuisse consecratum die 1 Novembris, non die XIV Julii. Censueritne postremum id Galesinius, nihil interest: censuit certe Ballarinus in Compendio Chronici Comensis part. 2, ubi de Felice, quem Tattus recte redarguit.

[6] [non anni 379,] Porro Tattus, ut ex laudata Ambrosii Epistola diem, quo Comensibus infulis indutus est S. Felix, recte assignavit, ita quoque ex eadem annum, quo id contigit, eruere studuit. Tria, inquit, præcipua rerum capita ea S. Ambrosii Epistola complectitur: ac primo quidem Felicem rogat Ambrosius, ut SS. Apostolorum ecclesiæ, quam Laude Pompeia S. Bassianus excitarat, dedicationi una secum interesse velit. Tum Felicem hortatur, ut gregi suo invigilet sedulo: denique gratulatur Felici collectum jam aliquem e laboribus suis fructum; & non defuturos, qui labores ejus sublevent, pollicetur; quam in rem hæc Ambrosii laudata Epistola verba profert: Multa messis; sed pauci operarii, & difficile inveniuntur, qui adjuvent. Verum hoc vetus; sed potens est Dominus, qui mittit operarios in messem suam. Certe in illo ordine Comensium jam plerique cœperunt credere magisterio tuo & doctrina tua Dei verbum receperunt; sed qui dedit credentes, & adjutores dabit. Hæc vere a Tatto dicta esse, S. Ambrosii Epistolam, infra num. 13 & seqq. recitandam, perlegenti manifestum fiet. Sed, cum nullius anni notam Ambrosiana præferat Epistola, qui Tattus ex ea, S. Felicem sub annum 379 ab Ambrosio in Comensem episcopum consecratum fuisse, colligit? Ex hoc, inquit, loquendi modo, quo Ambrosius utitur, concludi probabiliter potest, ab impertita S. Felici in episcopum Comensem consecratione usque ad scriptæ ad illum Ambrosii epistolæ tempus, non plus effluxisse temporis, quam anni unius. Nec enim alioquin multum apparet credibile, tam sero Comenses credere primum incepisse, quæ, ut eos a gentilium hæreticorumque erroribus avocaret, diutius S. Felix prædicasset.

[7] [ut vult Tattus,] Verum non ait Ambrosius, eo, quo ad Felicem scribebat, tempore hunc laborum suorum fructum aliquem tum primum capere cœpisse; sed insignem hunc jam tum esse cœpisse, & Comensium magnam partem seu plerosque Dei verbum recepisse, testatur; ut autem eo rem Catholicam S. Felix perduceret, maxime in ea, quam indicat Ambrosius, adjutorum penuria, cur non aliquot etiam annos impendere potuit? Verum, quid porro Tattus adferat, ut sub annum 379 Felicem ordinatum esse, ostendat, audiamus: scripta, inquit, ea est Epistola die Octobris ultimo; quod verum est: verbis enim supra transcriptis num. 4, quibus Felicem Kalendis Novembris ordinatum ait, proxime subdit Ambrosius: Eumque, si non fallerer, appropinquasse & crastina celebrandum die. Causa autem, ob quam potissimum eam Felici scripsit Ambrosius Epistolam, ea fuit, ut ecclesiæ SS. Apostolorum dedicationi, quam propediem meditabatur S. Bassianus, episcopus Laudensis, interesset; atqui dedicatio ista peracta fuit anno 380, ita nimirum testantibus Tabulis dypticis episcoporum Comensium & Laudensium, uti & Ughello in Serie Comensium episcoporum.

[8] [sed anni 375 in episcopum Comensem sacratus videtur.] S. Bassiani, Laudensis episcopi, Vitam tom. 2 Januarii, ad diem XIX ejusdem mensis dedimus ex Mombritio, qui illam e libro, ab ipsius Sancti discipulis scripto, exceperit, ut quidem Galesinius ait; sed Tillemontio tom. X Monumentorum ecclesiasticorum pag. 131 novitatis suspectam. Fit quidem in ea mentio dedicationis ecclesiæ SS. Apostolorum, a S. Bassiano coram SS. Ambrosio & Felice factæ; sed rei gestæ annus non exprimitur. Demus tamen, illam anno 380 contigisse; potuit tum Felix, ut jam monui, annos aliquot in pontificatu exegisse; atque adeo confici hinc nequit, anno 379 Comensibus Felicem præesse cœpisse: imo vero ex die 1 Novembris, quo episcopus ordinatus fuit Felix, teste Ambrosio, & ex antiquo Ecclesiæ, episcopos diebus Dominicis, a vespere præcedentis Sabathi inchoatis, consecrandi ritu verosimilius mihi equidem apparet, jam inde ab anno 375 S. Felicem episcopale munus gessisse; si annum dedicationis ecclesiæ SS. Apostolorum, Laude factæ, Tabulæ dypticæ & Ughellus, a Tatto laudati, recte assignent: anno enim 380 littera Dominicalis fuit D, & proin dies prima Novembris erat Dominica: sed eo anno, ad Novembrem provecto, recurrebat dies initi a Felice episcopatus; atque adeo ante eumdem annum dignitate episcopali insignitus fuerat. Litteram item D Dominicalem habuit annus 369: sed Ambrosius nondum Mediolanensis eo anno episcopus erat. Reliquus igitur erit annus 375, quo littera Dominicalis fuit D, atque adeo in Kalendas Novembres dies Dominica incidit. Morem autem hunc, ut diebus Dominicis consecrarentur episcopi, in Ecclesia constanter fuisse servatum, ostendit Thomassinus parte 2, lib. 2, cap. 12 de Veteri & Nova Ecclesiæ disciplina, meminitque Zosimi Papæ, ita de Proculo, Massiliensi episcopo, Epistola 4 apud Coutantium col. 957, anno 417 scripta, conquerentis: Et ne nihil non intempestive fieret, ne dies quidem legitimus ordinationis adsciscitur: scilicet ut quibus cuncta deerant, etiam legitimum tempus deesset. Esto, in contrarium exempla aliquot adduci posse: quod equidem in Felice pariter factum, nisi aliunde id ostendatur, præsumi non debet.

[9] Quærit dein Tattus, cujas S. Felix fuerit; qua in re alios aliter sentire, [Cujas fuerit, non liquet:] ait: recte ait, debili nimium fundamento niti eos, qui S. Felicem Romanum fuisse aiunt, æque ac S. Ambrosium, cujus discipulus fuit, & S. Savinum, Placentinum ab anno 375 episcopum. Nam, quod quidem ad S. Ambrosium attinet, fuit quidem origine Romanus; sed non desunt, qui, si de loco ejus natali agatur, in Galliis natum velint, alii quidem Treviris, alii Lugduni, alii denique Arelate, ut quidem scribit Saxius tom. 1 Seriei historicæ-chronologicæ archiepiscoporum Mediolanensium pag. 76. Neque, si Romæ nati Ambrosius & Savinus seu Sabinus, Placentinus episcopus, fuerint; propterea absque idoneo veterum testimonio Romæ quoque natus dicendus est aut S. Felix, aut alius quivis a S. Ambrosio ordinatus episcopus. Pari de causa haud multo solidius procedit, nec fidem multo majorem Tattus meretur, cum S. Felicem non modo patria Comensem fuisse ait, sed vallis etiam Cumanæ Dominum, seu e civitatis illius ea tempestate primoribus, solos citans in hanc rem Gualvaneum Flamma & Ferrarium, scriptores nimirum recentes nimis, ut in hac re, dum antiquiores idoneosque ipsi testes non adducunt, multum sibi vindicent auctoritatis. Præstabit igitur, si S. Felicis patriam, dum forte quid certius de ea in lucem prodeat, in medio relinquamus. Hinc ad quartam, quam de S. Felice instituit, quæstionem progreditur, num scilicet episcopum ante Felicem, non habuerit alium, sibi proprium, Comensis ecclesia.

[10] [Comi vero ante Felicem alios sedisse episcopos,] Multus in eo Tattus est, ut ostendat, ante S. Felicem non modo Comensibus particulares episcopos esse potuisse, sed fuisse etiam reipsa, qui, si non serie continua, saltem interrupta, primis Ecclesiæ seculis, quos tum temporis Comum habebat, Christianos moderati sint. Fatetur quidem libro 4, num. 10, nullius episcopi, qui ante Felicem sederit Comi, nomen sciri; verum id obesse rationum momentis, quæ in medium ipse adducit, non debere contendit; scilicet ob scriptorum antiquorum de rebus Comensibus inopiam; ob violentiam persecutionum, qua latebras quærere præsules cogebantur; ob edicta, quibus Christianorum libri flammis tradi jubebantur; denique ob varias, quas Comensis olim civitas subiit, clades ac vicissitudines, ut quatuor seqq. numm. fusius disserit. Verum cum ista, universim ita pronunciata, minime sufficiant, ut ante Felicem plures episcopi, particulares & proprii, Comensibus fuisse credantur, sua præterea Tattus rationum momenta affert, quibus id evictum dare conatur. Sistit itaque in primis lectori suo hæc Breviarii antiqui (Patriarchini, sic dicti, quod olim ecclesiis patriarchæ Aquileiensi suffraganeis in usu fuerit) verba: Beatus Ambrosius temporibus Damasi Papæ & Theodosii I imperatoris ecclesiam Mediolanensem regebat, Apostolica gerens legatione, qui & vicinarum regionum Liguriæ, Æmiliæ, Venetiæ, Rhetiarumque & Alpium Cottiarum Christianis præerat, quæ per superiorum temporum calamitates episcopis destitutæ fuerant.

[11] [Tattus haud satis probat:] Ex allatis Breviarii laudati verbis efficitur quidem, in supradictis regionibus varias fuisse civitates, quæ, cum prius episcopos suos habuissent, Ambrosii tamen ætate iisdem erant destitutæ: quænam autem hæ fuerint, ex verbis istis confici nequit; multo vero minus, Como ante Ambrosii tempora proprios fuisse episcopos. Recurrit igitur Tattus ad Breviarium Comense, e quo ad diem VIII Octobris hæc verba recitat: Felix primus in ordine episcoporum Comensium, quorum memoria ad nos pervenire potuit, claruit circa tempora Damasi & Theodosii Senioris imperatoris. Si Felix, inquit, sit ex antiquis nostris episcopis primus, cujus exploratum sit nomen; decessores suos habuit, qui, ut oculis nostris persecutionum violentia, ita etiam, geminata calamitate, hominum memoriæ erepti fuerunt. Sed licet ea forte opinio Breviarii Comensis auctoribus sederit; neque ipsi, neque, qui Breviarium Patriarchinum, de quo num. superiore, concinnarunt, tantæ sunt aut vetustatis aut fidei, ut, dum solidiora pro asserta a Tatto Comensis sedis antiquitate non proferentur argumenta, Martyrologium Romanum, aliosque scriptores, qui Comum ab Ambrosio primum in episcopalem civitatem evectum aiunt, falsi arguere audeamus. Neque eo movere nos possunt episcopatus varii per Insubriam, Liguriam, & Venetias ante Felicis Comensis ordinationem, ut ait, instituti, nempe Ticinensis, Tortonensis, Laudensis, Placentinus, Cremonensis, Genuensis, Taurinensis, Astensis, Vercellensis, Bergomensis, Brixiensis, Veronensis, Patavinus, Vicentinus, Tarvisinus, Tridentinus, quorum episcopos, Felice Comensi magnam partem antiquiores, nominatim enumerat: aut enim harum sedium antiquitas idoneis probatur documentis, aut hisce destituta est. Si primum, similia pro Comensis sedis antiquitate si proferantur, lubentes eam amplectemur. Sin autem idoneis testimoniis destituta fuerit aliquarum ex enumeratis mox sedibus episcopalibus antiquitas; nihilo plus earum, quam Comensis sedis antiquitati tribuemus.

[12] Utut sit, non videtur equidem Comi sedisse episcopus, [certe nullus ibi episcopus aliquamdiu fuerat, cum eo venit Felix:] cum eo Felix ab Ambrosio missus fuit; cum nulla decessoris ejus mentio fiat in Ambrosiana Epistola, tantaque fuerit ibi clericorum penuria, ut ob eam vicinum sibi Ambrosium non potuerit diu invisere, licet non semel rogatus ex vetere amicitia. Illud sedulam Felicis in excolenda Domini vinea industriam curamque indefessam; hæc vero ejusdem sanctitatem, cum inter moribus similes amor mutuus vigere maxime soleat, summopere commendat. Colligi porro utrumque potest e binis Ambrosii ad Felicem Epistolis, hodieque exstantibus, quas, quoniam nec prolixæ sunt admodum, & unicum constituunt venerandæ antiquitatis de S. Felice superstes documentum, ex Ambrosii Operibus, Benedictinorum S. Mauri opera recusis, tom. 2 pag. 761 huc lubet transcribere. Rogarat Ambrosius Felicem, cujus diuturnam absentiam ægre ferebat, ut sese inviseret. Excusatum se Ambrosio Felix voluit, misit tamen ex agro Comensi lecta tubera, tenue quidem munus, sed veteris simul amicitiæ testimonium: rescripsit Ambrosius in hunc modum: Ambrosius Felici. Misisti mihi tubera, & quidem miræ magnitudinis, ut stupori forent ea tam grandia. Nolui in sinu, ut aiunt, abscondere: sed aliis quoque demonstrare malui. Itaque partem direxi amicis, partem mihi reservavi. Suave munus, non tamen ita præpollens, ut comprimeret querelam meam jure excitatam, quod nos tamdiu amantes tui nequaquam revisas. Et cave posthac, ne invenias doloris tubera. Nam hujus nominis diversa ratio; ut enim grata in munere, ita in corpore atque in affectu molesta sunt. De te impetra, quo minus te abesse doleam; nam causa commotionis meæ, desiderium est tui. Effice, si potes, ut minus gratus sis. Rem exposui, causam probavi. Intorquenda est amentata illa non manipularis sententia. Metuisti certe: sed vide, quam movear, ut delectet jocari. Postea tamen ne excusaveris: etenim quamvis tua hæc vectigalis mihi sit excusatio; male tamen de te judicat, nec de me melius, si aut tuam absentiam muneribus compensandam, aut me muneribus redimendum putes. Vale & nos amantes tui dilige. Tertium hæc inter S. Ambrosii litteras apud Benedictinos locum obtinet.

[13] Cum vero alteris litteris Mediolanum Felicem evocasset, [hic autem qualis fuerit,] isque iterato sese per litteras excusasset, alia iterum Epistola illum convenit Ambrosius, quæ quarto apud Benedictinos loco posita est, hisque concipitur verbis: Ambrosius Felici salutem. Etsi habitu corporis minus valebam, tamen ubi sermonem unanimi mihi pectoris tui legi, non mediocrem sumsi ad convalescendum gratiam, quasi quodam tui alloquii puleio refotus, simul quia celebrem utrique nostrum annuntiati diem adfore, quo suscepisti gubernacula summi sacerdotii, de quo ante momentum cum fratre nostro Bassiano loquebar. Ortus enim sermo de basilicæ, quam condidit Apostolorum nomine, dedicatione, dedit huic sermoni viam; siquidem significabat, quod sedulo tuæ quæreret sanctitatis præsentiam. Tum ego nostris fabulis intexui diem natalis tui, qui foret in exordio ipso Kalendarum Novembrium: eumque, si non fallerer, appropinquasse, & crastina celebrandum die, unde posthac non excusaturum. Promisi ergo de te, quoniam & tibi id de me licet: promisi illi, exegi mihi; præsumtum enim habeo, quod affuturus sis, quia debes adesse. Non ergo te magis meum promissum tenebit, quam tuum institutum, qui id in animum indueris, ut, quod oportet, facias. Advertis itaque, quia non tam promisi audax, quam tui conscius fratri spopondi. Veni igitur, ne duos sacerdotes redarguas: te, qui non adfueris, & me, qui tam facile promiserim.

[14] [ex S. Ambrosii] Natalem autem tuum prosequemur nostris orationibus, & tu nostri in tuis votis non obliviscaris. Te noster spiritus comitabitur: tu quoque cum ingredieris secundum tabernaculum, quod dicitur Sancta Sanctorum, facito nostro more, ut nos quoque tecum inducas. Cum spiritu adoles aureum illud thymiamaterium, nos ne intermiseris; ipsum est enim, quod in secundo tabernaculo est, de quo plena sapientiæ oratio tua sicut incensum dirigitur ad cælestia. Ibi arca testamenti undique auro tecta, id est, doctrina Christi, doctrina sapientiæ Dei. Ibi dolium aureum habens manna; receptaculum scilicet spiritalis alimoniæ & divinæ promptuarium cognitionis. Ibi virga Aaron, insigne sacerdotalis gratiæ. Aruerat ante, sed in Christo refloruit. Ibi Cherubim super tabulas Testamenti, lectionis cognitio sacræ. Ibi propitiatorium, supra quod in excelsis Deus Verbum est, imago invisibilis Dei, quod tibi dicit: “Loquar tecum de super propitiatorium de medio duorum Cherubim,” Sic enim loquitur nobiscum, ut nos ejus sermonem intelligamus; vel quia non mundana, sed intelligibilia loquitur, sicut ait: “Aperiam in parabolis os meum.” Ubi enim Christus, ibi omnia, ibi doctrina ejus, ibi peccatorum remissio, ibi gratia, ibi separatio mortuorum ac viventium.

[15] Et Aaron quidem semel stetit in medio eorum, [ad illum litteris colligi potest,] objiciens se, ne mors transiret ad viventium agmina a funeribus mortuorum. Hic autem quasi Verbum semper stat in singulis, quem nos non videmus, intra nos separans rationabiles virtutes a cadaveribus passionum lethalium & pestilentium cogitationum. Hic stat, quasi qui in hunc mundum venerit, ut aculeum mortis hebetaret, devoratorium ejus obstrueret, viventibus æternitatem gratiæ daret, defunctis resurrectionem concederet. Huic tu militas bonam militiam, hujus depositum custodis, hujus pecuniam fœneras, secundum quod scriptum est: “Fœnerabis gentibus.” Bonum fœnus spiritalis gratiæ, quod veniens Dominus cum usuris exiget, & cum te bene dispensasse invenerit, dabit tibi plura pro paucioribus: eritque mihi fructus dulcissimus, quod meum in te judicium comprobabitur. Ordinatio non reprehendetur, quam accepisti per impositionem manuum mearum & benedictionem in nomine Domini Jesu. Fac ergo bonum opus, ut in illo die mercedem invenias, & ego in te, & tu in me requiescamus. Multa messis Christi, sed pauci operarii; & difficile reperiuntur, qui adjuvent. Verum hoc vetus: sed potens est Dominus, qui mittit operarios in messem suam. Certe in illo ordine Comensium jam plerique cœperunt credere magisterio tuo, & doctrina tua verbum Dei receperunt: sed qui dedit credentes, & adjutores dabit; quo & tibi excusandi auferatur necessitas, quod serius nos inviseris: & mihi crebrior tuæ præsentiæ refundatur gratia. Vale, & nos dilige, ut facis.

[16] Qui S. Ambrosium noverit, aliud S. Felicis, quem episcopatu ille & intima sua familiaritate dignum judicavit, [qui Felicem Comi episcopum] cujus precibus se commendavit, & labores Apostolicos vir tantus prædicavit, elogium non requiret, ut S. Felicem virum fuisse omni laudum genere cumulatissimum existimet. Verum hic alia oboritur quæstio: cum enim Comum non modo hac nostra ætate, sed jam olim etiam patriarchæ Aquileiensi paruerit, & quidem ab omni retro memoria, ut quidam aiunt, qui factum est, ut non Valerianus, qui Aquileiensem ea tempestate præsulatum gerebat, sed Ambrosius Mediolanensis præsul S. Felicem Comensibus episcopum dederit & consecrarit? Comensem episcopatum Aquileiensi semper fuisse suffraganeum, scribit Ughellus Italiæ sacræ auctæ tom. 6, col. 256 & seq., ideoque ait, S. Felicem Comensibus episcopum fuisse præpositum a S. Ambrosio, non tamquam metropolitano, sed tamquam legato Apostolico; quod etiam innuere videtur Breviarium, quod Patriarchinum Comense vocant; verbis num. 10 transcriptis. Idem etiam, sed ex aliorum opinione refert Ballarinus part. 2 Chronici Comensis, ubi de S. Felice. Verum cum legati Apostolici officium, quod Ambrosio, Comensem episcopatum instituenti, tribuunt auctores, antiquis testimoniis destitutum sit, erit fortasse, qui illud eadem facilitate eat inficias, qua ab illis asseritur.

[17] At non gratis, inquies, dixit id Ughellus, qui ex origine episcopatus Comensis, [tamquam metropolitanus] ex antiquis ejus consuetudinibus, & conciliorum subscriptionibus deduxit, quod de Ambrosii legatione Apostolica dixit: sic scribit: Quis autem primus in ea civitate disseminaverit Euangelium, non concordant scriptores. Vero tamen propior opinio est, S. Hermagoram, Aquileiensem episcopum, S. Marci discipulum, post Euangelio illustratas Venetias (non urbem, sed regionem Venetam intelligit) Flaminiam, Æmiliam, Liguriam, Rhætiæque confinia, venisse Comum, ibique Christianam instituisse fidem, novisque Christianis attribuisse pastorem, ac deinceps ad sibi commissam Aquileiensem ecclesiam revertisse, indeque traditionem emanasse, Comensem præsulem patriarchæ Aquileiensis jam inde suffraganeum fuisse, in ejusque electionem antiquitus tulisse suffragium, conciliisque provincialibus illius patriarchatus interfuisse; nos autem observavimus, in concilio Lateranensi sub Alexandro tertio, anno MCLXXIX Anselmum episcopum Comensem inter suffraganeos Aquileienses, hoc est, inter Garsertinum, episcopum Mantuanum, Gerardumque Patavinum, medium se subscripsisse, quod utique non fecisset, nisi ejusdem patriarchæ suffraganeus fuisset. Eidemque opinioni addit momentum, quod patriarcham Aquileiensem aliquando in diœcesi Comensi judices appellare post episcopi sententiam solerent. Comensis ecclesia usque ad annum MDLXXXXVIII proprio canendi ritu, ut vocant honoris gratia, Patriarchinum, quem postea Clemens VIII sustulit, Romano inducto, usa est. Quæ omnia videntur testari, a S. Hermagora Comenses fuisse institutos in fide, illorumque pastorem Aquileiensi, tamquam Metropolitano fuisse subjectum.

[18] [constituisse videtur.] Ita Ughellus censuit: at major in contrarium, ut mihi apparet, ratio militat. Si quorumdam sive traditio sive opinio est, S. Hermagoram Comenses in fide instituisse; alii S. Barnabam, quod priores, S. Hermagoram Aquileiæ & Comi fecisse aiunt, contra Mediolani & Comi fecisse opinantur, quos inter Aloysius Tattus, Comensis, numeratur. Esto dein, Hermagoram primum fide Christi Comenses imbuisse; num propterea proprium illis episcopum dedit? Numquid non regi Comensis ecclesia a presbyteris potuit? At concilio Lateranensi, anno 1179 celebrato, subscriptus Anselmus, Comensis episcopus, e suffraganeis patriarchæ Aquileiensis fuit. Non inficior equidem: at quoties non contigit, ut majoribus subjectæ minores ecclesiæ ab unius loci metropolitani ad alterius metropolitani jus translatæ fuerint? Id vero Comensi ecclesiæ accidisse, licet rei gestæ tempus in occulto sit, suadet non modo Felicis in episcopum Comensem ab Ambrosio, Mediolanensi metropolitano, facta ordinatio, sed etiam Abundantii, Comensis episcopi, subscriptio epistolæ synodicæ, ab Eusebio, Mediolanensi episcopo, ad Leonem missæ quæ synodus, anno 452 celebrata, cum provincialis fuerit, ejusque litteris (vide S. Leonis Opera a Quesnello edita tom. 1, pag. 586) Abundantius subscripserit his verbis: Ego Abundantius episcopus ecclesiæ Comensis in omnia supra scripta consensi; quis non hinc potius inferat, eo anno Comensem ecclesiam Mediolanensi adhuc fuisse suffraganeam? Quod si eo anno posteriora sunt (sunt autem verosimillime) quæ porro Ughellus affert de episcoporum Comensium in electione Aquileiensis patriarchæ suffragio, de eorumdem ad provinciæ Aquileiensis concilia convocatione, de Comensium ad Aquileiensem patriarcham post latam ab episcopo suo sententiam appellatione, & patriarchini Breviarii usu ad annum usque 1598 producto; vero sane propius videtur, Comensem ecclesiam, ex quo a S. Ambrosio Felicem episcopum accepit, ad annum saltem 452 Mediolanensem ecclesiam, ut metropolitanam suam agnovisse, veneratamque fuisse.

§ II. Quæ ejus fuerint in episcopatu gesta.

[Conversis ad rectam fidem Comensibus,] Comensium episcopus a S. Ambrosio consecratus Felix, cum Comum pervenisset, urbem partim adhuc ethnicorum superstitionibus, partim Arianorum perfidia infectam dicitur invenisse, & non segniter, ut pesti utrique obviam iret, incubuisse. Multos sane Comi, cum eo S. Felix venit, qui sive gentilium, sive hæreticorum erroribus impliciti viverent, exstitisse, ex Ambrosii Epistola 4, supra recitata, indubitatum fit; cum ea Ambrosius plerosque Comensium ad fidem conversos Catholicam Felici gratuletur. Non defuisse porro Comi Arianos, quibus ad veram fidem adducendis Felix insudaret, ex temporum illolorum conditione vix dubium apparet; cum vel ipsam Mediolanensem sedem, pulso S. Dionysio Constantii, Ariani imperatoris, jussu, Auxentius Arianus proxime ante S. Ambrosium occuparit; ipsique Ambrosio adversus Arianos, a quibus Justina, Valentiniani II, tunc adhuc pueri, mater, stabat, quod ex ejus Vita, per Paulinum presbyterum scripta, liquet, pluries decertandum fuerit. Quin etiam eo tum temporis processere pagani, ut Romæ aram victoriæ deorumque cultus instaurationem a Juniore Valentiniano impetrare tentarint, ut ex Ambrosii, qui se illis animose opposuit, litteris, aliisque fidei indubitatæ monumentis manifestum fit. In agro vero Tridentino, qui non admodum procul a Comensi distat, eo gentilium furor erupit, ut SS. Sisinnium, Martyrium, & Alexandrum, quod in valle Anaunensi Christi fidem prædicarent, ibique ecclesiam excitassent, misere mactarint, teste S. Vigilio, Tridentino episcopo, a quo illuc missi Martyres fuerant, ut tomo 7 Maii pag. 41 & seqq. videre est. Quæ quidem, etsi prorsus certa Ferrarii Tattique de conversis a Felice Comi gentilibus dicta non faciant, non exiguæ tamen illis probabilitatis gradum adsciscunt.

[20] Fecit porro Arianorum gentiliumque Comi degentium ingens numerus, [Mercurii fanum] ut S. Felix, non in ipsa urbe, sed in ejus vicinia sedem primum fixerit, nimirum in colle aliquo, cui dein arx (de Baradello dicta) imposita fuit a Liutprando, Longobardorum rege, ut aiunt. Diu morari illic non potuit Felix, quin de condenda aut aptanda ad sacros usus ecclesia cogitaret. Haud procul hinc aberat Mercurii fanum, ad pedem vicini montis situm, quod, amoto idolo, rite expiatum in veri Numinis cultum convertit, & SS. Carpophori & sociorum martyrum Comensium reliquiis, quas non procul inde, Deo revelante, jacere cognoverat, non modo ditavit, sed iisdem etiam Sanctis sacrum voluit. Ita Tattus, passim ex Monumentis antiquis ecclesiæ S. Carpophori: quod vero de Mercurii fano asserit, ex inventis anno 1568, cum S. Carpophori monasterium instaurabatur, tabulis votivis, Mercurio inscriptis, liquere ait, id olim ibi reipsa exstitisse, additque penetrale aliquod ibi fuisse repertum, cujus frontispicio inscripta legebantur hæc verba … VRIO SACR … seu Mercurio sacrum vel sacra: per diœcesim vero plures hujusmodi inscriptiones reperiri, & in villa Barnatensi annis abhinc octo vel novem, cum ista scribebat, in lucem erutum fuisse saxum, hac inscriptione: Mercurio L. Rutticellius ovf. secundus VI. vir augustalis decurio Comi votum solvit. L. L. M. Ex quibus admodum sane probabile evadit, cultum Comi Mercurium peculiari modo a gentilibus fuisse, atque hujus illic fanum a S. Felice in ecclesiam potuisse converti, & S. Carpophoro eo loci consecrari. Eam seculo XI Litigerius monachis Benedictinis tradidit, a quibus ad commendatarios transiit, ac denique anno 1511 Hieronymianis monachis, ut scribit Benedictus Jovius lib. 2 Novocomensis Historiæ, cessit.

[21] Sunt tamen, qui S. Carpophori ecclesiam a Liutprando, [in ecclesiam S. Carpophoro sacram convertisse,] Longobardorum rege, qui seculo octavo fuit, conditam velint. De ecclesiis, a Liutprando conditis, agit Paulus Warnefridi de Gestis Longobardorum lib. 6, cap. 58: nulla quidem ibi de S. Carpophori prope Comum condita a Liutprando ecclesia mentio est particularis: sed generatim de eo Paulus ait: Hic gloriosissimus rex multas in Christi honore per singula loca, ubi degere solebat, basilicas construxit. Comi vero Liutprandus subinde versatus, ac juxta illud etiam castrum Baradellum excitasse fertur, exstatque ejus diploma apud Tattum tom. 1 Annalium Comensium pag. 944, anni 724, quo eidem ecclesiæ varias possessiones tribuit; legiturque idem Liutprandus in Breviario Comensi antiquo SS. Proti & Hiacynthi reliquias Roma Comum attulisse, & in S. Carpophori ecclesia deponi voluisse. Sed jam diu ante Liutprandi ætatem S. Carpophori reliquiæ, uti & S. Felicis, in eadem ecclesia jacuisse videntur; atque adeo ante Liutprandi ætatem dudum illam exstitisse, necesse est. Neque Liutprandus in memorato diplomate, prout apud Tattum exstat, ecclesiam illam primum a se conditam: quin imo illam jam diu exstitisse potius innuit, cum illam a cujuscumque jurisdictione liberam voluit juxta nostrorum, ut ait, antecessorum regum & imperatorum auctoritatem. Si vero S. Carpophori ecclesiam non modo prædiis auxerit, sed etiam aliquid ei præstiterit amplius, verosimile admodum est, vel eam tantummodo instaurasse & auxisse, vel veteri a S. Felice conditæ novam substituisse: nec inusitatum est, ut, qui ecclesias vel monasteria instaurarunt, auxeruntve, eorumdem conditores audiant.

[22] [variaque fertur templa condidisse,] Distat Como S. Carpophori ecclesia milliari circiter, septem Ordinum olim dicta, in qua forte omnium, inquit laudatus Jovius, ordinum ecclesiasticorum fuere præbendæ: locus vero, quo a Felice condita fuit, cum illic Carpophorus sociique martyrium subiere, silvula dicebatur. Cathedralis fuit, dum aliam, urbi propiorem, SS. Apostolis Petro & Paulo sacram, proximus post S. Prouinum S. Felicis successor Amantius in cathedralem elegit: dicta dein S. Abundii fuit. Tandem vero seculo XI Albericus, Comensis episcopus, novam in ipsa urbe cathedralem molitus est, quam Deiparæ Virgini, in cælum assumptæ, dedicavit anno, ut scribit Ughellus, 1025 die XIII Maii: Tattus vero tom. 2 Annalium pag. 256 a Raynaldo sub finem ejusdem seculi consecratam scribit. Plures alias ecclesias Comi S. Felix dicitur excitasse: SS. Apostolis Petro & Paulo ecclesiam consecravit, eam nimirum, de qua paulo ante. Item S. Georgio & S. Lazaro duo altera templa, quæ, eliminata dæmonum spurcitia, idololatris tamquam injustis possessoribus Felix ademit… Novocomenses impulit cives, ut S. Petro parvum templum erigerent, quod narrant fuisse primum a Novocomensibus Christianis ædificatum, inquit Ughellus. Sed hæc omnia, inquit Tattus, a recentioribus dici absque scriptorum antiquorum testimonio: liberum itaque cuilibet voluit, iis de rebus credere, quod libebit. Displicet tamen Tatto, exiguum illud S. Petri templum, S. Eusebii parochiali ecclesiæ vicinum, sed hodie profanatum, omnium, quæ Comi fuere, antiquissimum simul & primum a S. Felice excitatum dici: ea videlicet de causa, quod credibile ipsi non videatur, Comenses episcopos, qui a Constantino ad S. Felicis tempora vixere, omni templo caruisse: verum ante Felicem Comi episcopos fuisse, haud satis, ut vidimus supra, Tattus evincit. Denique præter templa jam memorata, aliud a Placido Puccinelli in Vita S. Ambrosii cap. 51 referri ait, quod nempe SS. Nabori & Felici, acceptis horum a S. Ambrosio reliquiis, S. Felix excitarit; sed Comi quidem nulla illius vestigia conspici: in diœcesi autem Comensi esse quidem hujus tituli ecclesiam, sed a quo erecta sit, sibi non esse compertum. Atque hæc quidem de ecclesiis, quas Comi aut in ejus vicinia S. Felix fertur condidisse: videamus modo, num de rebus ceteris ab eo in episcopatu gestis certiora tradantur.

[23] [& Laudensis ecclesiæ dedicationi interfuisse:] S. Felicem ad consecrationem Laudensis ecclesiæ, a S. Bassiano sanctis Apostolis excitatæ, amicissimis S. Ambrosii litteris invitatum fuisse, supra vidimus: etsi autem ex Ambrosio non liqueat, Laudem Pompeiam S. Felicem adiisse; mutua tamen, quæ illum inter & S. Ambrosium necessitudo intercedebat, & hujus, ut eo iret, pene imperium verosimillimum faciunt, S. Felicem una cum S. Ambrosio Laudensis ecclesiæ consecrationi interfuisse, quod & Acta S. Bassiani affirmant, aiuntque præterea, trium illorum episcoporum precibus inter dedicationis officia puellam a dæmone liberatam. Anno, ut diximus, 380 ea res contigit, si Ughello credimus; sub initium mensis Novembris, quantum quidem ex Ambrosii litteris colligi potest. Sed cum de S. Felicis ad dedicationem ecclesiæ Laudensis accessu sermo sit factus, necesse est, ut Christianum Lupum de Synodorum generalium & provincialium decretis & canonibus paucis conveniam. Scribit tom. 5 editionis Bruxellensis, dissertatione de Romana episcoporum consecratione cap. 7 de S. Felicis quidem ordinatione per Ambrosium facta hoc modo: Videtur (Valerianus, Fortunatiani in sede Aquileiensi successor proximus) eodem anno post sanctum Ambrosium factus episcopus. Et vacante adhuc ista metropoli defunctus est Comensis e Fortunatiani grege episcopus, ejus in locum electus Fœlix, eo ivit Ambrosius, electionem probavit & consecravit episcopum. Audi modo quid de S. Felicis ad dedicationem ecclesiæ Laudensis accessu scribat. Ad basilicarum dedicationes olim solebant invitari plures episcopi, ista occasione fieri synodus, & occurrentes quæstiones definiri. Ita tunc factum fuit etiam in Laudensi civitate. Hinc Fœlix episcopus advenire timuit: timuit datam sibi ab alieno metropolita consecrationem discuti atque damnari. Et ipsam approbandam, quo virum sistat, ei spondet Ambrosius. Ipsam spondet, non admittendam sine examine, sed probandam & firmandam. Et haud dubie fuit ita gestum. Longe aliter, fateor, de S. Felice ejusque ordinatione locutus sum, sentioque. Videtur autem Lupus, quod tanti viri pace dictum sit, plusculum hic, quam par erat, suis indulsisse meditationibus. Ne gratis id dixisse videar, ea in primis, quæ de Felicis ordinatione affirmat, discutere aggredior.

[24] Ordinatus est, inquit Lupus, a S. Ambrosio, Mediolanensi præsule, [cujus occasione] Aquileiensi sede vacante, & nondum in hujus episcopum consecrato Valeriano. Atqui contrarium plane certum videtur: Valerianus enim Concilio Romano, sub Damaso Papa celebrato, in quo Auxentius Arianus, qui Mediolanensem sedem invaserat, depositionis sententiam accepit, interfuit, ut ex Epistola synodali apud Labbeum tom. 2 Conciliorum col. 889 colligitur, cujus titulus ita habet: Episcopi ad sanctum concilium Romæ convocati Damasus, Valerianus & ceteri dilectis fratribus episcopis, qui sunt in Illyrico in Domino salutem. Paulinus autem in Vita S. Ambrosii, hunc in episcopum Mediolanensem electum esse, Mortuo Auxentio, diserte affirmat. Valerianum, cujus in dicta synodali Epistola mentio fit, Aquileiensem fuisse episcopum, nemo, ut opinor, inficias ibit: quod tamen, si quis negare præfracte voluerit, ad Hieronymum & Rufinum, Aquileiensem monachum, me convertam. Invectivas in S. Hieronymum scripsit Rufinus, quarum lib. 1. sub initium de se, Valeriani, Aquileiensis præsulis, injecta mentione, sic loquitur: Ego sicut & ipse & omnes norunt, ante annos fere triginta in monasterio jam positus, per gratiam baptismi regeneratus, signaculum fidei jam consecutus sum per sanctos viros Chromatium, Jovinum & Eusebium, opinatissimos & probatissimos in Ecclesia Dei episcopos, quorum alter tunc presbyter beatæ memoriæ Valeriani, alter archidiaconus, alius diaconus, simulque pater mihi & doctor symboli ac fidei fuit.

[25] [Christiani Lupi de SS. Felice & Ambrosio] Quo vero tempore id scripserit Rufinus, ex Hieronymo ita colligitur: adversus Rufinum S. Hieronymus apologiam scripsit suh annum 401, ut merito ait Martianay, S. Hieronymi Operum novissimus editor: sic enim Hieronymus ipse loquitur libro 3 Apologiæ suæ: Per totos istos quadringentos annos errasse se (Ecclesia) & ignorasse, quod verum est, fateretur? Inceperat autem suas ad Hieronymum invectivas conscribere Rufinus triennio saltem prius, quam suam scripserit Apologiam Hieronymus, qui lib. mox citato rursum de Rufini invectivis ait: Libri enim tui, quos limasti per triennium, disertiores sunt. Pone itaque anno 402, aut si vis, 403 Apologiam suam scripsisse Hieronymum, & ex annis 403 aufer primum annos 3, quos scribendis limandisque invectivarum suarum libris Rufinus impendit; ac iterum annos 30, ut ad annum, quo Rufinus se baptizatum sub Valeriano, Aquileiensi episcopo, ait, venias, facile ad annum 370 pervenies, quo jam inde Aquileiensium Valerianus episcopus fuerit: at Ambrosium Mediolanensem episcopum anno dumtaxat 374 factum esse, scribunt hodie passim eruditi, nec est, quod sciam, inter illos, qui ante annum 373 id contigisse, affirmet. Non est itaque, cur Lupus dicat, Valerianum eodem anno factum esse Aquileiensium episcopum, quo Ambrosius Mediolanensium, & quidem Ambrosio serius. Non est item, cur dicat, Felicem ab Ambrosio ordinatum fuisse, Aquileiensi sede per Fortunatiani mortem vacante. Denique ante Felicem, alium fuisse Comi episcopum, qui Fortunatiani suffraganeus, & recens tum mortuus fuerit, dubium saltem ex dictis num. 17 haberi debet. Nunc ad ea, quæ de S. Felicis ad Laudensis ecclesiæ, a Bassiano SS. Apostolis erectæ, dedicationem una cum illo & S. Ambrosio peragendam accessu scribit Lupus, gradum faciamus.

[26] [assertiones aliquæ] Invitatus ad dedicationem ecclesiæ Sanctorum Apostolorum a S. Ambrosio tum suo, tum S. Bassiani nomine Laudem Pompeiam S. Felix, eo sese conferre timuit, inquit Lupus. Timuit? Unde hoc Lupus colligit? Non aliunde, opinor, quam ex iteratis, quas ad Felicem prius dare Ambrosius compulsus fuit, quam hic sua egredi diœcesi voluerit, litteris. Sed Ambrosii ad Felicem litteras volve & revolve: videbis quidem in illis S. Ambrosium, a quo sibi nihil timendum habuit Felix, litteris suis non semel institisse, ut ad se ille Mediolanum accederet; ut vero Laudem Pompeiam sese conferret, non nisi unas scitur dedisse Ambrosius, quibus acceptis, Felix, Laudem Pompeiam, ut rogatus fuerat, verosimillime properavit. Verum qua de causa Laudem Pompeiam accedere Felix timuit? Scilicet, ut ait Lupus, Timuit datam sibi ab alieno metropolita consecrationem discuti atque damnari; atque ea de causa Laudem Pompeiam accedere noluit, nisi ab Ambrosio sponsione accepta, fore, ut consecratio sua in episcoporum conventu Laude Pompeia celebrando probaretur. Hoc enim illud ipsum est, quod S. Ambrosius significatum voluit, ut interpretatur Lupus, sequentibus verbis: Erit mihi fructus dulcissimus, quod meum in te judicium probabitur (Laude Pompeia, ut vult) Ordinatio non reprehendetur (ab episcopis eo venturis, secundum Lupum) quam accepisti per impositionem manuum mearum & benedictionem in nomine Domini Jesu. Ambrosii hic verba, sed non sensum agnosco.

[27] Consule Ambrosii verba, quæ mox citata & præcedunt & sequuntur proxime, [refutantur.] & Ambrosium alia omnino dicere, quam quæ Lupus adducit, deprehendes. Præcedunt hæc: Huic tu militas bonam militiam, hujus depositum custodis, hujus pecuniam fœneras, secundum quod scriptum est: “Fœnerabis gentibus.” Bonum fœnus spiritalis gratiæ, quod veniens Dominus cum usuris exiget, & cum te bene dispensasse invenerit, dabit tibi plura pro paucioribus. Quibus verbis partim Felicem ob recte administratum episcopatum laudat, partim, ut sedulo suorum saluti incumbere pergat, proposita, quam a veniente Domino relaturus esset, mercede, hortatur; ac fore dein, ait, ut ordinatio ejus, & Ambrosii de illo judicium, quo eum episcopatu dignum censuerat, a Deo judice comprobetur. Quare etiam verbis, a Lupo citatis, mox ista subdit: Fac ergo bonum opus (id est, gregem tuum diligenter administra) ut in illo die (quo administrationis tuæ rationem Deus judex a te repetet) mercedem invenias, & ego in te, & tu in me requiescamus. Hic, ut opinor, sincerus est Ambrosii sensus: nec video, qui futuræ Laude Pompeia episcoporum synodi, cui Felix socium sese adjungere ob acceptam ab alieno metropolitano consecrationem formidarit, verbis ex Ambrosio adductis ulla mentio fiat. Ambrosium vero non alienum S. Felici, sed proprium verosimilius fuisse metropolitanum, ex dictis num. 17 videtur colligi posse.

[28] Reliqua, quæ de rebus a Felice gestis narrantur, ex iis potius, [Conciliis etiam aliquot] quæ in Italia, dum Comensibus præerat, contigerunt, quam ex fidei antiquæ monumentis hausta videntur. Tattus in Martyrologio Comensi verbis supra transcriptis unius concilii, nimirum Mediolanensis, cui Felix interfuerit, meminit: sed plurium in Annalibus. Extorserant Gratiano Palladius & Secundianus, episcopi Ariani, se injuste de hæresi Ariani infamari, conquesti, universale concilium, in quo sese purgarent: at Ambrosius, ob duos potissimum homines totius orbis episcopos convocandos non esse causatus, tantum apud Gratianum effecit, ut is concilium Aquileiæ anno 381 mense Septembri indiceret, ad quod Italiæ episcopos convocavit; reliquarum autem provinciarum episcopis liberum esse voluit, ut eo accederent, aut, si ita videretur, apud suos remanerent. Convenere Aquileiam episcopi 32, a quibus Arianæ hæreseos convicti, damnati sunt Palladius & Secundianus. Ex horum porro numero fuisse S. Felicem probabile est Tatto: id tamen affirmate adstruere non audet: nec sane immerito: cum inter episcoporum nomina, ipsis Concilii Actis inscripta, geminus quidem Felix appareat, sed quorum alter Jadertinus episcopus, alter vero Afrorum legatus fuit; multique ei concilio per legatos dumtaxat, ut in Concilii ad imperatores Epistola legitur, interfuerint; quod fortasse etiam Felix, etsi Aquileia non admodum procul Comum distaret, justis de causis fecit, quem aliunde a diœcesi sua non nisi ægre divelli potuisse, conjici satis potest ex iis, quæ ipsum inter & S. Ambrosium acta fuisse, vidimus supra.

[29] At certius visum est Tatto, S. Felicem concilio, [interfuisse creditur] quod anno 382 Romæ Damasus Papa celebravit, interfuisse: triplo fere hoc, Aquileiensi numerosius fuit: cumque paucorum, qui eidem interfuere, episcoporum sint nota nomina, fieri facile potuerit, ut ex eorum numero Felix fuerit, etsi antiqua, quibus id certo ostendatur, desint monumenta: id tamen Tatti rationes, e numero episcoporum, qui ad illud convenere concilium, & e lætiori jam & pacatiori per diœcesim Comensem rerum facie, aut ex consuetudine episcoporum quotannis & plerumque die, qua pontifex creatus fuerat, recurrente, Romam adeundi petitæ, certo non evincunt: varii enim, etsi nobis ignoti, occurrere obices potuerunt, ut non illicite ab eo concilio abesse S. Felix potuerit. Non minus verosimile est, concilio Mediolanensi, a S. Ambrosio adversus Jovinianum ejusque sequaces anno 390 celebrato, illum interfuisse; & forte is ipse est, qui in episcoporum, Mediolani congregatorum, ad Siricium Papam Rescripto, sine sedis tamen nomine, apud Labbe tom. 2 Conciliorum col. 1027 Maximum inter & Bassianum episcopos signatus legitur. In editione quidem Romana, ut advertunt Ambrosianorum Operum editores Benedictini Jad col. 970, Felix jam memoratus Jaderensis seu Jadertinus fuisse scribitur; sed nomina sedium singulorum episcoporum in antiquis editionibus Labbeana & Quesnelliana desiderantur; argumento non levi, inquiunt, ea repetita esse ex concilio Aquileiensi. Eustatio sedes non tribuitur in editione Romana concilii Mediolanensis, forte quod nec in editione concilii Aquileiensis, unde aliorum sedes hic desumptæ videntur, expressa fuerit.

[30] [sed hæc, aliaque] Mediolanense Concilium annis aliquot præcessit celebris illa SS. Gervasii & Protasii martyrum Mediolani inventio. Huic anno 386 non modo interfuisse S. Felicem ait, sed, accepta etiam a S. Ambrosio ex eorum reliquiis portione aliqua, templum iisdem sanctis martyribus in suburbio Comensi excitasse: at templum istud non S. Felicis, sed Prouini, successoris ejus, opus fuisse Ballarinus & Ughellus scribunt: neque memoratæ inventioni videtur Felix adfuisse. Describit illam Ambrosius ipse Epistola ad sororem suam Marcellinam, nec ullam episcoporum, qui ei interfuerint, facit mentionem, quamquam forte interfuerint episcopi aliqui, si inventio illa contigerit, cum basilicam Ambrosianam dedicare volebat Ambrosius, quod sola habet editio Romana, ut aiunt Benedictini, pro cum ego basilicam dedicare vellem, legentes cum ego basilicam dedicassem. Tattus quidem ex Epistola 53 Ambrosii hæc adducit: Convocans itaque omnes per circuitum fratres & episcopos urbium vicinarum & referens universa, quæ videram, ipsis coram positis, primus ego terræ fossor accessi; cæteri vero episcopi prosecuti sunt &c. Verum laudata epistola ab eruditis rejicitur tamquam spuria; nec satis cum S. Ambrosii ad sororem Epistola, quam ut genuinam omnes agnoscunt, cohærere videtur, ubi non se, non episcopos, terram eruisse; sed id se clericis præcepisse, ait. Exinde quidem e martyrum illorum reliquiis aliquid variis fuisse distributum, ex S. Paulino Nolano Epistola 32 ad Severum apud Muratorium pag. 207; ex S. Gaudentio, Brixiensi episcopo, Sermone 17 & ex Gregorio Turonensi lib. 1 de Gloria martyrum cap. 47 indubitatum est: sed cessisse earum etiam partem aliquam S. Felici, etsi S. Ambrosio fuerit amicissimus, nec affirmare, nec inficiari audeo.

[31] [incerta sunt.] Atque hæc præcipua sunt, quæ de rebus, a S. Felice gestis, Tattus aliique recentiores memorant: quamdiu Comensem rexerit ecclesiam, nullum docet antiquum monumentum. Obiit, ut aiunt, successore sibi delecto, nimirum S. Provino, de quo actum est in Opere nostro ad diem VII Martii. Corpus ejus, quod in crypta ecclesiæ S. Carpophori conditum est, anno 1611 a P. Bassiano Gatti, Priore ceterisque monasterii S. Carpophori monachis Congregationis S. Hieronymi inspectum fuisse, scribit Tattus; additque, Comi SS. Amantio & Felici erectum a Societate nostra insigne templum, anno 1604 die XXI Novembris a Philippo Archinto, Comensi præsule, consecratum, inter pulcherrima civitatis templa numerandum esse.

DE S. EVODIO EPISC. CONF. ROTHOMAGI IN NORMANNIA,

Ante medium Seculum V.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Evodius episc. conf. Rothomagi in Normannia (S.)

AUCTORE J. B.

§ I. Quo seculo Rothomagensis episcopus fuerit: Actorum ejus fides & compendium: translationes corporis.

Rothomagus vetus est Galliæ civitas ad Sequanam fluvium sita, archiepiscopali sede conspicua, Normannicæque provinciæ caput: [S. Evodius Rothomagensis episcopus fuit,] hanc suis olim virtutibus illustrasse, moderatumque fuisse, ut episcopum, sanctum, quo de agimus, Evodium seu Evodum, concors quidem est auctorum vox, qui scriptis suis Rothomagensium præsulum seriem gestaque sunt persecuti: sed ex his alii illum decimo, medium scilicet inter Innocentium & Silvestrum; alii vero sexto decimo, Flavium inter & Prætextatum, loco reponunt, &, quod inde consequitur, alii seculo V, contra VI alii illius ætatem affigunt. In posteriorum numero sunt Sammarthani fratres, Franciscus Pommerayus, Congregationis Benedictinæ S. Mauri alumnus, in Historia archiepiscoporum Rothomagensium, & in eorumdem Chronico Joannes Dadreus. Prioribus subscribunt Natalis Taillepied, & recentiores Galliæ Christianæ scriptores.

[2] Floruisse S. Evodium Clotarii I tempore, ut Pommerayus & Dadreus aiunt, [non seculo VI, ut ejus Acta;] ejus Acta testantur: at Clotarius ab anno 511 usque ad 561 regnavit in Francia: hinc porro Evodius seculo sexto floruisse, citatis mox scriptoribus visus est. Dadreus, nescio, qua ratione fultus, eum anno 520 Rothomagi sedisse, scribit: quod si ita est, cur Evodium recensuit post Flavium, qui conciliis Aurelianensibus 2, 3 & 4, annis 533, 538 & 541 celebratis, subscriptus legitur? Sammarthani fratres Evodium ad annum regni Clotari I vigesimum quartum circiter, seu circa annum 535 referendum, aiunt: sed obstant concilia mox laudata, quibus interfuit Flavius. Celebratis in Gallia inter annos 541 & 557 conciliis nullus subscriptus legitur Rothomagensis præsul; ac proin ex iisdem, spatio inter utrumque annum medio Rothomagi non sedisse S. Evodium, ostendi non potest: verum nec Sammarthani monumentum aliud, quam Acta S. Evodii, quo opinionem suam firment, allegant, quod quidem ipsum haud satis solidum apparet. Nam non solum Actorum illorum nobis ignota est ætas, sed etiam fides vacillat: cum enim non modo S. Evodium, Clotario I in Francia regnante, floruisse; sed etiam in archiepiscopum Rothomagensem fuisse electum, consentiente Clotario (quod ex iis, quæ in ipsis Actis infra edendis num. 5 leguntur, manifeste liquet) affirment; Rothomagensem cathedram non adierit S. Evodius ante annum 558, ante quem scilicet e vivis non abiit Childebertus, quo nondum mortuo, in Rothomagensem civitatem nihil juris Clotario fuit. Atqui Prætextatus, S. Evodii hac in sententia successor, jam inde ab anno 557 concilium Parisiense III, velut Rothomagensis episcopus, sua subscriptione munivit.

[3] [sed potius seculo V,] Saussayus in Martyrologio Gallicano ad diem VIII Octobris S. Evodium inter Gildardum seu Gildaredum, qui concilio Aurelianensi 1, & Flavium, qui Aurelianensi tertio subscripsit, collocat; atque adeo inter annum 511 & 533 Rothomagi Evodium sedisse, arbitratus est; partim, ut apparet, e privata conjectura, partim ex S. Evodii Actis; sed exigui, ex jam dictis, ponderis fideique. Præplacet igitur eorum opinio, qua S. Evodius inter Innocentium & Silvestrum medius, & seculo quinto floruisse, & Rothomagensi ecclesiæ præfuisse, statuitur. Sic quippe habet Chronicon Rothomagense apud Labbeum tom. 1 Bibliothecæ Mss. pag. 365, productum ad annum 1344; sic Ordericus Vitalis, scriptor seculi XII libro 6 Hist. Ecclesiasticæ apud Andream Chesnium inter scriptores antiquos Historiæ Normannicæ pag. 558 & seq.; sic scriptor Actorum archiepiscoporum Rothomagensium; qui seculo XI fuit, apud Mabillonium tom. 2 Veterum Analectorum pag. 429, cujus verba sunt: Cui (S. Victricio) successit Innocentius, Innocentio sanctus Evodus, Evodo Silvester. Sic Catalogus episcoporum Rothomagensium abbatiæ S. Vandregisili, seculo IX scriptus, & a Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus tomo XI, col. 9 laudatus; sic denique etiam Indices & Monumenta antiquiora, & quidem omnia, fatente Pommerayo; quibus utique tutius creditur, quam Actis S. Evodii.

[4] [ut tradunt monumentæ potioræ.] Accedat his etiam vetustum, ut aiunt laudati Galliæ Christianæ scriptores, Gemeticensis abbatiæ Chronicon; quamquam in illo Evodium inter & Silvestrum medius collocetur Innocentius. Verum qua seculi quinti parte S. Evodius Rothomagensem sedem moderatus est? Natalis Taillepied Evodium successisse Innocentio scribit anno 426. Victricium vixisse constat anno 404 ex litteris Innocentii Papæ I ad illum datis: defunctum Galliæ Christianæ auctæ scriptores volunt (aut eo saltem inclinant) sub annum 409; alii vero sub annum 417; Innocentium Sammarthani aiunt sedisse annos 9; qui additi anno 417 nos deducunt ad annum 426, cui Natalis Taillepied Evodiani regiminis affixit initium. Quo vero anno infulas vitamque Evodius posuerit, haud satis liquet, cum, sicut illius episcopatus initium, ita & ejusdem duratio certis non nitatur documentis: sunt, secundum Bailletum, qui annis illum quatuor (alii septem dicunt) Rothomagensem ecclesiam rexisse, dicunt: quo quidem pacto sub annum 430 ex hac vita discesserit. Hoc certum, Germanum Rothomagensem, post Evodium, Silvestrum, & Malsonem, episcopum, subscripsisse concilio Turonensi anni 461; ex quo in ea, quam ut probabiliorem sequitur, de S. Evodii ætate seculo quinto illiganda sententia verosimillimum fit, eum annis aliquot ante medium seculum quintum esse in vivis desiisse; ut supra in margine annotavimus. Ordericus Vitalis Evodium sedisse annis 7 ait sub Pontificibus Celestino & Sixto, quorum alter anno 432, alter 440 obiit.

[5] De Actis S. Evodii non opus est multa dicere: habemus illa ex Ms. Rothomagensi ad nos olim misso: [Acta ejus fidei non magna sunt,] Galliæ Christianæ novissimi scriptores ea fidem apud eruditos non mereri pronuntiant, saltem in quantum S. Evodium Clotario I, Francorum regi, æqualem faciunt: auctorem habent, de S. Evodii rebus haud probe instructum, quod prodere videtur ejus de S. Evodio oratio, jejuna adeo, ut vix quidquam singulare, quod cuilibet fere episcopo sancto non congruat, de S. Evodio memoret; si parentum nomina, & prodigia aliquot, quæ sive vivus, sive ab obitu patravit S. Præsul, & hæc quidem nonnisi a traditione populari, quantum apparet, accepta, excipias. Præcipua eorum saltem capita atque substantiam sermone Gallico explicata habes apud Pommerayum, qui illa non modo præ manibus habuit; sed etiam, transcripto eorum ad marginem textu Latino, subinde laudat. Gestorum ejus ex Pommerayo compendium sic fere habet.

[6] S. Evodio pater fuit Florentinus; mater Celina, par conjugum generis splendore, [quorum compendium] animi corporisque dotibus, sed Christianarum virtutum laude in primis illustre. His ortus Evodius, traditusque ab ineunte ætate viris, piis juxta ac doctis, eum cum in pietate, tum in eruditione progressum fecit, ut ad magna a Deo destinatus non dubie videretur. Itaque, velut alter Samuël, ecclesiæ Cathedrali Rothomagensi a parentibus sistitur: ex quo vero clericis adscriptus fuit, morum castimonia, rerum caducarum contemptu, vitæ austeritate, potissimum vero in indigos charitate enituit. His virtutibus ad pontificalem cathedram est evectus, quam probitate vitæ, vigilantia, zelo, verbis factisque, supra quam dici potest, illustravit. Muto vocem signo crucis reddidit; incendium, quod Rothomagensi civitati minabatur interitum, suis precibus exstinxit: cum haud satis illi esset, unde egenorum opitularetur inopiæ, divinitus, quod satis esset, accepit. Terrori dæmonibus erat, quos sæpenumero ab obsessis expulit, etiam absens: satis enim ad hoc erat, si obsessis pedum ejus pastorale, formato crucis signo, admoveretur: quin & ipsæ paleæ, quæ illi lectus erant, febres variaque morborum genera abigebant. Et hæc quidem vivus præstitit.

[7] Lustrabat sedulo diœcesim suam S. Præsul, cum eum Andeliaci febris invasit, [exhibetur.] brevique ad extrema deduxit: convocatis itaque e clero populoque præcipuis suprema salutis monita impertiit, susceptoque sacrosancto Viatico, & formato demum crucis signo, summo spectantium dolore luctuque animam Deo reddidit die VIII Octobris. Corpus ejus, serico panno involutum, insigni pompa Andeliaco Rothomagum in ecclesiam cathedralem relatum fuit, nec sine prodigiis: ejus ope detenti carcere numero triginta in ipso civitatis ingressu, ruptis sponte vinculis reclusisque januis, libertatem sunt consecuti (num tum temporis in civitatis portis Rothomagi fuerint constituti carceres, ut modo quibusdam in locis fit, viderint alii) in templo vero Majori, in quo tumulatus fuit, visum cœcis quatuor, claudis vero octodecim gressum reddidit. Hæc de gestis S. Evodii ex Pommerayo.

[8] [Ejusdem corpus seculo IX translatum fuit Brennacum,] Pluribus, inquit dein, postmodum prodigiis S. Evodii in templo Rothomagensi Cathedrali tumulus increbuit, quorum multitudine factum est, ut corpus ejus insigni hierothecæ fuerint inclusum, honorificeque servatum usque ad Normannorum in urbem Rothomagensem irruptionem, de qua Chronici Fontanellensis Fragmentum, ab auctore coætaneo conscriptum, tom. 7 Scriptorum rerum Gallicarum pag. 40 in hunc modum loquitur: Anno Dominicæ Incarnationis DCCCXLI, Indictione IV, quarto Idus Maii venerunt Nortmanni, Oscheri quoque dux. Pridie Idus Maii incensa est ab eis urbs Rothomagus: XVII Kal. Junii regressi sunt a Rothomago: IX Kal. Junii Gemmeticum monasterium igne cremarunt. Soluisse fideles, imminentibus barbarorum incursionibus, ad loca tutiora sacras Sanctorum exuvias deportare, notissimum est. Quod vero ad Rothomagenses spectat, jam tom. 2 Augusti pag. 197 dictum est, illos S. Victricii, episcopi sui, exuvias, imminente hac ipsa Normannorum irruptione, Brennacum detulisse: tom. item ejusdem mensis IV pag. 802 & seq., pari eorum sollicitudine S. Audoëni, Rothomagensis item episcopi, reliquias Vadiniacum fuisse translatas. Eodem itaque tempore, ait Pommerayus, S. Evodii reliquias una cum S. Victricii Brennacum fuisse translatas; quod quidem a Sigeberto Gemblacensi, quem laudat, de S. Evodio dictum non reperi; quamquam id, quæ jam dicta sunt & ipsa temporis ratio verosimillimum faciunt.

[9] [cujus loci notitia datur,] Alia tamen occasione id forte factum suspicantur Galliæ Christianæ auctæ scriptores, sic ea de re loquentes tom. IX col. 488 & seq. Hæc forte villa (Brennacum) a Dagoberto, Clotarii nepote, S. Audoëno tradita seculo septimo ecclesiæ Rothomagensis juri subjacuit ad seculum X, quo intervallo nobilitata fuit sacro B. Evodii Rothomagensis archiepiscopi pignore: quibus quidem verbis assertam a Pommerayo translati Brennacum S. Evodii corporis epocham non quidem inficiari videntur, sed nec approbare. Utut sit, equidem S. Evodii reliquias fuisse Brennacum jam olim deportatas, ex mox etiam dicendis manifestum fiet. Porro de Brennaco audi Valesium in Notitiis Galliarum: Brennacum seu Brannacum, inquit, villa olim fuit regni, pagique Suessionici, posita ad flumen Vidulam; in qua Chlotarius exstruxerat regiam, morarique consueverat, ubi & ejus thesauri servabantur: a Gregorio Turonico episcopo (Lib. 4 cap. 22, & lib. 5 Historiæ Francorum capp. 26, 36, 40 & alibi) a Fortunato (episcopo Pictavensi, lib. 9 Carmine ad Chilpericum regem, apud rerum Gallicarum Scriptores tom. 2, pag. 520) Fredegario (in Historia Francorum Gregorii Epitomata apud Ruinartium col. 569) ceterisque memorata: quo episcopi ex toto Chilperici regno ad cognoscendam Gregorii ipsius causam convenerunt. Vulgo “Braine” appellatur… “Branam pro Brennaco vel Braina fere omnes” recentiores scriptores appellitant.

[10] Ad ad rem nostram maxime facit, quod ibidem addit Valesius: [ubi in dicato] Hic locus S. Euhodii (sic Evodium vocat) basilica insignis est, vulgo S. Iued dicti: quæ abbatialis basilica duplici titulo ac patrocinio ab origine gaudens, olim ecclesia S. Mariæ & S. Euhodii dicebatur; jam omisso B. Mariæ nomine, ecclesia S. Euhodii pridem dicitur. Novissimam S. Evodii ecclesiam Brennaci condidit, ut scribit Hugo, Ptolemaïdis episcopus & abbas Stivagiensis in Annalibus Ordinis Præmonstratensis col. 395, Agnes, Guidonis, Branæ comitis, filia, Roberto Drocarum comiti, Ludovici VI, Franciæ regis, filio nupta; quam solemni ritu consecrarunt Albericus archiepiscopus Remensis & Haynardus, Suessionensis episcopus, anno 1216. Sed ante hanc loci dynastæ S. Evodio alteram excitarant, ut idem Hugo scribit col. 393 & seq. his verbis: Cui (S. Evodio) ut cultum honoremque comites (Brennacenses) impenderent majorem, in ambitu castri, quod, vetere diruto, pridem in planitie secus oppidi (Brennacensis) mœnia erexerant, ecclesiam collegialem S. Evodio nuncupatam fundaverunt, ibidemque ipsius exuvias magno deposuerunt apparatu; nimirum Andreas de Baudemont, ejusque uxor Agnes, quorum neptis fuit Agnes, paulo ante memorata. Quo circiter tempore hæc vetustior S. Evodii ecclesia condita fuerit, colliges ex eo, quod idem Hugo asserat, Andreæ de Baudemont & Agnetis ejus uxoris, videlicet ecclesiæ hujus conditorum, consensu canonicis secularibus Præmonstratenses anno 1130 a Gosleno, Suessionensi episcopo, fuisse substitutos. Huic porro vetustiori S. Evodii ecclesiæ S. Mariæ sanctique Evodii titulum, quem illi Valesius antiquitus fuisse ait, tributum invenio in Litteris Gosleni Suessionensis episcopi annorum 1137, 1145 & 1150; item in Bulla Eugenii III anni 1147, Adriani IV anni 1154; in litteris Roberti comitis Drocarum anni 1179, & Nicolai de Basochiis anni 1189, apud eumdem Hugonem in Annalium suorum Documentis col. CCCXXI & 5 seqq.

[11] Nulla fit in citatis modo Monumentis ecclesiæ, quæ prius S. Remigii, [ejus nomini monasterio] ac dein S. Evodii dicta sit, mentio; ut nesciam, quid de Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus hic dicendum sit, dum in Serie Archiepiscoporum Rothomagensium de Evodio ita scribunt: Dicitur functus Andilegi, & elatus ad sepulturam in ædem S. Mariæ Rotomagensis, inde vero postea in ecclesiam, quæ tunc S. Remigii, nunc suo ipsius nomine sancti Evodii dicitur, paretque sub titulo abbatiali canonicis Præmonstratensibus. An ante excitatam ab Andrea de Baudemont ejusque uxore Agnete S. Mariæ & S. Evodii ecclesiam, alia, S. Remigio sacra, Brennaci prius exstitit, quæ S. Evodii corpus continebat? Aut an excitata ab Andrea de Baudemont ejusque uxore ecclesia præter S. Mariæ & S. Evodii etiam titulum S. Remigii, quamvis in laudatis modo Monumentis non memoratum, obtinuit? Utut sit, hinc equidem liquet, non modo S. Evodii reliquias Brennacum fuisse translatas; sed eumdem etiam tum Rothomagi, tum Brennaci pro sancto semper habitum culiumque fuisse: Præmonstratensibus vero canonicis, ex quo Brennacum introducti fuerunt, non defuisse curam, ut Sancti illius cultus sacer non detrimentum, sed augmentum etiam caperet, docuit Gerardus abbas, de quo Hugo sic scribit: Gerardus (Branæ abbas XIII) anno MCCXLIV corpus S. Evodii in novam capsulam solemni apparatu transferri per episcopos Suessionensem & Laudunensem procuravit; de qua translatione sequentes leguntur versus; sed Acta partim male secutus est eorum auctor. Sic habent:

Præsule Rothomago sedet hospita Brenna beato:
Gaudeat Evodio capsa præsente vocato;
Quem Florentinus, Celinaque, regna tenente
Gallica Chlotario, Domino genuere favente.
Hic vas fecisti gemmis auroque decorum,
Anno milleno ducenteno quoque quarto,
Cum quadrageno Domini pariter sociato.

[12] [in honore sunt ejusdem reliquiæ.] Idem lego in Appendice Brennacensi ad Chronicum Fiscanense, quod in annum 1220 desinit, apud Labbeum tom. 1 Bibliothecæ Mss. pag. 328; sed hic annus 1246 pro anno 1244 signatus est: Appendicis hæc verba sunt: Translatum est corpus S. Evodii in monasterio castri Branæ per venerabiles patres Suessionensem & Laudunensem episcopos, procurante Domino Gerardo, abbate dicti loci, in capsam, quam fecit idem Girardus fieri, adstante plebis multitudine copiosa. Desinit Appendix laudata apud Labbeum, diversa tamen, ac Chronicon Fiscanense, manu exarata, in eumdem annum 1246. Sed sive id eo anno, sive biennio ante contigerit, parum interest. Suessionensium anno 1244 episcopus erat Radulphus de Coudun; at anno 1246 Guido de Château-Porcien; Laudisnensium vero anno utroque Garnerus. Ceterum ex jam dictis efficitur, S. Evodium jam diuturno cultu sacro Brennaci, ubi ejus corpus hodieque quiescit, in diœcesi Suessionensi, Rothomagensi contermina, fuisse gavisum: at non minor illi in propria diœcesi seu Rothomagensi, fuit jam olim impensus, ut sequens § declarabit.

§ II. S. Evodii cultus sacer Rothomagi; reliquiæ in cœnobio S. Lupi Trecis; apud martyrologos mentio.

[Rothomagenses corporis, ad se ex Andeliaco paulo post ejus obitum translati,] Andeliaci S. Evodius, quod in diœcesi Rothomagensi prope Sequanam fluvium a Rothomagensi urbe leucis circiter septem situm est, mortales exuvias, ut supra dictum est, deposuit, quæ inde Rothomagum translatæ fuere & in ecclesia Majori collocatæ: prima itaque hæc fuit S. Evodii corporis translatio; quæ non diu ab ejus obitu contigisse, & postmodum quotannis celebrata fuisse videtur: non diu quidem post S. Evodii obitum contigisse videtur; quod verosimile non videatur, tam exiguum fuisse Rothomagensibus episcopi sui desiderium, ut illud diu in loco, tum temporis parum forte conspicuo, permanere siverint: non tamen, quantum quidem apparet, statim ab illius obitu: cum enim eadem hæc corporis S. Evodii translatio die VIII Julii verosimilius, quo nimirum ejus memoriam, ut mox videbimus, Rothomagensis ecclesia quotannis celebravit, facta fuerit, ipseque ex hac vita die Octobris VIII abiisse credatur; saltem ad annum usque, qui ejus obitum proxime excepit, Andeliaci ejus corpus fortasse substiterit. Hanc porro corporis S. Evodii translationem quotannis a Rothomagensibus celebratam fuisse, propterea existimo; quod hinc quidem compertum habeam, aliquam ejusdem corporis translationem in Rothomagensi diœcesi eo die celebratam olim fuisse: inde vero alterius reliquiarum S. Evodii translationis mentionem nullam invenerim, præterquam Brennacensis: sed hanc translationem a Rothomagensibus quotannis celebratam fuisse, verosimile non est: nec enim Sanctorum translationes, per quas sacris privantur exuviis, sed quibus iisdem ditantur, celebrare solent ecclesiæ. Si qua itaque ex his a Rothomagensibus fuerit celebranda corporis S. Evodii translatio, ea profecto fuisse videtur, qua sacrum ejus corpus Andeliaco Rothomagum fuit deportatum.

[14] Porro translati S. Evodii corporis festum in Rothomagensi ecclesia celebratum olim fuisse, [festum coluere die VIII Julii,] manifestum fit ex ejus Missali, anno 1585 editi, in cujus Kalendario ad diem VIII Julii hæc leguntur: Translatio S. Evodi, Rothomagensis archiepiscopi. III lectio. Similia habentur in Kalendario Breviarii Rothomagensis anni 1578: at in Breviario lectiones illæ ex Communi, Oratio vero ex die VIII recitandæ præscribuntur. Meminit etiam ejusdem translationis Grevenus ad diem VIII Julii apud Sollerium his verbis: Civitate Rothomagensi, translatio S. Euodi, episcopi confessoris. At Missale mox laudatum Missam eo die recitari solitam exhibet, quam huc transcribo. Sacerdotes Dei Benedicite Dominum & c. Psalm. Benedicite omnia opera Domini Domino & c. Oratio: Deus qui beati Euodi pontificis tui meritis, & cecis lumen & claudis gressum reparasti, da nobis, quæsumus, ipsius intercessione per viam salutis incedere, ut ad te lucis auctorem valeamus pervenire. Per & c. Epistola: Omnis Pontifex & c. Grad. Inveni David servum meum & c. Vers. Nihil proficiet inimicus & c: Vers. Disposui testamentum electis meis & c: Euang. Vigilate quia nescitis & c: Offert. Veritas mea & misericordia & c: Secret. Oblationis nostræ munus tua, Domine, & benedicat & suscipiat dextera: nosque per hanc gloriosa beati Evodi præsulis tui oratio liberet a totius peccati macula. Per & c. Comm. Semel juravi & c. Postcomm. Redemptionis nostræ, Domine, satiati commercio: ejus nos, quæsumus, participatione dignos efficiat beati Euodi pontificis quotidiana intercessio. Per Dom & c.

[15] Ex quibus quidem liquet, translationem reliquiarum S. Evodii in Rothomagensi ecclesia celebrari consuevisse: [natale autem VIII Octobris; nunc vero x,] at hodie mos iste desiisse videtur: vacat enim dies VIII Julii in Calendariis præfixis Breviario Rothomagensi anni 1627, uti & anni 1736. Saussayus in Martyrologio Gallicano ad diem VIII Julii sic scribit: Item Suessione S. Evodii episcopi & confessoris: Viderit verosimiliter alicubi translationem S. Evodii hoc die notari, sed pro Rothomagensi civitate per errorem expresserit Suessionensem, uti in Opere nostro observatum est ad diem VIII Julii in Prætermissis: nec enim ullus hoc nomine fuit Suessionensis episcopus; nec Evodium Rothomagensem eo die Suessione coli novi. Dies præterea alter in citatis ecclesiæ Rothomagensis Missali & Breviariis S. Evodio sacer est, dies nempe VIII vel X Octobris; ille quidem in Missali anni 1585 & Breviario anni 1578: hic vero, seu X Octobris in Breviariis annorum 1627 & 1736. Mutationis ratio fuit, non quod dies X Octobris creditus fuerit S. Evodio natalis, sed quod proxime memoratis annis Rothomagensis ecclesiæ Dedicatio, quæ in Kalendas Octobres incidit, cum Octava, quod annis 1578 & 1585 non fiebat, celebraretur: dies vero IX Octobris, SS. Dionysio, Rustico & Eleutherio sacer, celebraretur cum festo in populo: quare Evodii festum, quod simili ritu coli minime consueverat, licet die VIII Octobris obiisse credatur, in decimum ejusdem mensis diem translatum fuit.

[16] [& unam tantum Lectionem propriam in ejus Officio legunt;] Porro Missale anni 1585, ut Missam S. Evodio propriam exhibet ad diem VIII Julii, ita & die VIII Octobris exhibet Missam Statuit in ejus honorem recitandam; sed Oratio, Secreta & Postcommunio solæ sunt S. Evodio propriæ; eædem videlicet, quas num. 14 jam transcripsi. Breviarium vero anni 1736 unicam tantum exhibet Lectionem S. Evodio propriam, quæ ex Annalibus Francorum Cointianis ad annum 544 petita, sic habet: Evodus ecclesiæ Rotomagensi a puero addictus in sede episcopali successit Innocentio, qui S. Victricium habuerat antecessorem. Sanctitatis fama conspicuus obiit Andeliaci, unde corpus ejus Rotomagum relatum est, in ecclesia Majori sepeliendum. Una cum ossibus S. Victricii translatum est Brainam, Suessionum oppidum. Locus obscurus antea adeo miraculorum fama fuit illustratus, ut frequenti hominum cœtu, qui eo concurrebant, dilatatus deinceps fuerit & ab incolis auctus. Seculo duodecimo ibidem constructum est canonicorum cœnobium, nomine S. Evodi insignitum, in cujus basilica illius ossa summa veneratione recoluntur. Paulo prolixiorem de S. Evodio lectionem exhibet Breviarium Rothomagense anni 1627; at, quod anno 1578 prodiit, novem exhibet lectiones, quas, quia tantum mutilam speciem Actorum referunt, aliunde suppletas accipe, corrigendas tamen in eo, ut supra monui, quod Evodium, Clotario I, Francorum regi, contra ac mox memoratæ, ætate æqualem faciant. Ita habent.

[17] [sed olim novem,] Prima. Fuit in tempore illo, quo Clotarius, filius inclyti regis Francorum Ludovici (seu Clodovei I) agebat in sceptris: vir quidam nomine Florentinus ex nobilissima fortissimaque Francorum gente progenitus: omni sagacitate & industria, omniumque rerum abundantia præditus, religione etiam sanctæ Christianitatis omnimode ornatus pollebat. Secunda. Uxorem præterea hortatu nobilium amicorum sublimem genere, divitiis & facultatibus abundantem sortitus, cum omni honestate & casta copulatione cum ea multo tempore mansit. Assiduis itaque Dominum precibus exorabant: ut sic transirent per bona temporalia, ab eo eis concessa, ne amitterent sempiterna. Tertia. Igitur Dei disponente gratia, conjunx ejus, nomine Celina, concepit & peperit filium: cui nomen imposuerunt Evodum: qui in septem gradibus baptismatis septem comprehendit Spiritus sancti dona. Puerilibus igitur annis prætermissis: viris doctis & sapientibus traditur sacris litteris imbuendus. Qui, favente Deo, præ cætera turba sodalium proficiebat ecclesiastico nutrimento.

[18] Quarta. In Rothomagensi etenim civitatate: ut Deo omnipotenti devotum servitium exhiberet, [quæ exhibentur,] a parentibus traditur educandus. Ubi sancte ac juste conversatus: multis virtutibus exornatus præ cunctis effulsit. Erat enim piissimus & in omni suavitate conspicuus: vultu hilaris, fulgentibus oculis, blandus in verbis, virginitate præcellens, corpore pulcherrimus, statura decorus, omni bonitate repletus. Quinta. Imitabatur columbæ simplicitatem: & serpentis secundum Dominicum præceptum astutiam. Quia nec simplicitas sine astutia, nec astutia sine simplicitate nobis debet inesse. Quomodo autem utrumque sit habendum, nobis Apostolus insinuat, dicens: Volo vos sapientes esse in bono, & simplices in malo. Sexta. Incedebat etiam castitate præcinctus renibus, bonorumque actuum insudans operibus. Lucernam tenendo in manibus, proximis lucernam monstrabat. Erat voluntas ejus in lege Domini die ac nocte. Ecclesiarum frequenter terebat limina: & quæ ibi recitabantur, mente intentissima replicans, velut apis prudentissima, flores sacræ Scripturæ sibi recondebat.

[19] Septima. Interea accidit Rothomagensem archipræsulem migrasse ab hoc seculo: [recitare solebant.] & plebem viduatam remanere pastoris subsidio: cleri denique ac populi unanimis intentio beatum Evodum dignum fore acclamabat pontificio: qui sicut bonis actibus præibat cunctos: ita etiam gradu honoris decebat, ut præcelleret universos. Octava. Hoc omnis sexus, hoc omnis ætas, hoc omnium voluntas fieri debere adjudicabat: ut tanti meriti Vir eorum fieret rector: qui eos viæ rectæ dogmate nutriret. Divinitatis ergo instinctu ad aures regias universæ plebis clamor univocus pervenit: scilicet ut beatus Evodus sibi præponeretur in pontificio. Nona. Rex autem hæc audiens, dignumque fore Sanctum tanto honore intelligens: libentissime voluntati eorum præbuit assensum. Eligitur ergo beatissimus Euodus functus * pontificatus honore universisque hinc atque inde acclamantibus: unanimi voto ad Rothomagensem cum consonis vocibus laudum perducitur sedem. Quæ hic desunt, suppleo ex Lectione unica Breviarii Rothomagensis anni 1627: Quod munus episcopale cum per septennium summa cum laude administrasset, sanctis operibus clarus obdormivit in Domino, & Rothomagi sepultus est in ecclesia Majori Deiparæ virginis titulo dicata. Ad cujus mortui corpus cæcis quatuor lumen restitutum est, multaque alia miracula contigerunt, quibus Servi sui Deus sanctitatem illustravit. Sed illud in primis memorandum: quod ipso exequiarum die triginta rei, qui publico carcere inclusi, ejus se precibus commendarant, vinculis resolutis ac patefactis sponte foribus, inde mirabiliter educti sunt.

[20] Trecis quoque in monasterio S. Lupi Evodius sacrum cultum obtinuisse videtur; [S. Evodii reliquiæ in monasterio S. Lupi,] in quo partem aliquam reliquiarum ejus servatam fuisse lego apud Camuzatum de Antiquitatibus Tricassinis in Miscellaneis Historicis pag. 300; ubi is etiam de facta earumdem anno 1496 inspectione hujusmodi instrumentum refert: Anno 1496 die Apostol. Simonis & Judæ in mei Jacobi Guenin presbyteri de Lyceyo Lingonensis diœcesis, curati de Novella & Lassicuriæ, capellani capellaniæ Assumptionis B. Mariæ Virginis in ecclesia Trecensi, auctoritate Apostolica publici notarii præsentia, F. Nicolaus Foriot sacræ Theologiæ doctor, hujus ecclesiæ S. Lupi abbas, præsentibus fratribus Oudino Porree Priore claustrali & de Longo solido, Petro Adelin de Lanis ad nemus, Joanne Saget præposito & Petro Lespagnol thesaurario, visitavit reliquias B. Euodii & reposuit in veteri capsa, prout eas invenit, quam antiquam capsam reposuit in hac magna capsa ad Dei & præfati gloriosiss. confessoris gloriam. Signatum Guenin.

[21] [& apud Martyrologos mentio.] Plura de S. Evodii gestis cultuve non reperi: reliquum est, ut Martyrologos aliquot, qui illius mentionem faciunt, paucis exhibeam. Galesinius ex Demochare ad diem VIII Octobris ita habet: Rothomagi, sancti Euodii episcopi & confessoris. Molanus in Additamentis ad Usuardum: Apud Rothomagum, beati Euodii præfatæ urbis episcopi & confessoris. Martyrologium Romanum: Rothomagi S. Euodii episcopi & confessoris. In Annotatis Baronius illum successisse ait Innocentio sub annum 422. Similia ad eumdem diem de illo habent Martyrologium Germanicum, Ghinius, Castellanus in Martyrologio Universali, ubi illum Gallice S. Yvoize vocat, sed Brennaci S. Yved dici, & seculo quinto notat obiisse. Saussayus more suo paulo prolixior: Rotomagi S. Evodii episcopi & confessoris. Hic divinorum eloquiorum scientissimus, insignis prudentia, innocentia, pietate, modestia & pontificalis mentis firmitudine præstans ecclesiæ magno cum animarum fructu præfuit, sanctique Gildardi (imo verisimilius Innocentii) successor, locum, quem sanctitate ornatum reperit, propriæ sanctitatis radiis Flavio (Silvestro potius) dimisit, qui eum in præsulatu secutus est. Hi omnes S. Evodii ad eumdem diem, quo obiisse creditur, videlicet ad diem VIII Octobris, qui olim Rothomagi sacer illi fuit, meminerunt. At auctor Martyrologii Rothomagensis, anno 1670 editi, ad diem X Octobris, quo modo Rothomagi ob rationem num. 15 allatam colitur, ita Evodium Andeliaci, quo loco obiit, annuntiat: In territorio Vulcassino apud Andeliacum, depositio sancti Evodi Rothomagensis archiepiscopi & confessoris; quæ annuntiatio tum recenter Rothomagensi Martyrologio fuit adjecta, ut indicat signum illi præfixum. Hunc secutus est auctor Martyrologii Parisiensis diem pariter X Octobris ita scribens: Apud Andelagum (seu Andeliacum) ad Sequanam S. Evodii, Rotomagensis episcopi. Addit in margine Circa CCCCXXX. Nos Romanum Martyrologium, dum Evodium ad hunc diem retulimus, more nostro secuti sumus.

[Annotatum]

* An: functurus?

ACTA
Ex Ms. Rothomagensi.
Auctore Anonymo.

Evodius episc. conf. Rothomagi in Normannia (S.)

BHL Number: 2798

A. anonymo.

[Auctoris prologus.] Beatissimi Evodii confessoris Vitam scripturus habitatorem ipsius invoco Spiritum, ut ipse mihi tribuat scribendi facultatem, qui non solum infantium linguas facit disertas, verum etiam brutorum animalium ora in verba resolvit. Valde enim condecet, ut fidelibus populis Sanctorum ad imitandum proponantur gesta, quatenus illorum sequentes vestigia cum ipsis valeant adipisci præmia sempiterna. Quid autem prodest electorum gesta aure carnis percipere; nisi hæc etiam studuerimus implendo perficere? Imitemur igitur ipsos, qui quondam nostri similes ex parte carnis fuere, ut & nos ad ipsorum similitudinem confirmemur in æterna beatitudine. Superna siquidem charitas Christi, cujus alternantur sidera, nunquam destitit suæ sanctæ Ecclesiæ per suorum electorum merita virtutum ministrare magnalia, quas valde indignum est silentio prætermittere: sed potius excellenter propalare: laus enim Dei est, cum ista narrantur. Laudatur quippe Dominus, cum servi glorificantur. His ergo omissis ad narrationem veniamus.

[2] Fuit illo in tempore, quo Chlotarius, filius incliti regis Francorum Ludovici agebat in sceptris a, [Nobili loco natus Evodius,] vir quidam nomine Florentinus, ex nobilissima fortissimaque Francorum gente progenitus, omni sagacitate & industria, omniumque rerum abundantia præditus, religione etiam sanctæ Christianitatis omnimodis exornatus. Hic juventutis flore multarum virtutum, humilitatis & patientiæ, pietatis & misericordiæ floribus exornatus pollebat. Uxorem præterea hortatu nobilium amicorum sublimem genere, divitiis & facultatibus sortitus, cum omni honestate & casta copulatione cum ea multo tempore mansit: assiduis itaque precibus Dominum exorabant, ut sic transirent per bona temporalia, ab eo sibi concessa, ne amitterent sempiterna. Igitur Dei disponente gratia, conjux ejus nomine Celima b, concepit & peperit filium, cui nomen imposuerunt Evodium, qui in septem gradibus baptismatis septem comprehendit dona Spiritus sancti.

[3] Puerilibus annis præterea prætermissis, viris traditur litteris sacris imbuendus, [& statui ecclesiastico addictus,] qui, favente Deo, præ cetera turba sodalium proficiebat ecclesiastico nutrimento, cœpitque cantu pollere, charitate fulgere, castitate vernare, eloquio coruscare, in omni prudentia decoratus incedere: in Rothomagensi enim civitate c, ut Deo omnipotenti devoti cordis servitium exhiberet, ecclesiæ a parentibus traditur educandus; ubi sancte ac juste conversatus, multis virtutibus exornatus, præ cunctis effulsit. Erat enim vir Dei sanctus Evodius piissimus & omni suavitate conspicuus, vultu hilaris, oculis fulgentibus, blandus in verbis, virginitate præcellens, corpore pulcherrimus, statura decorus, omni bonitate repletus. Imitabatur columbæ simplicitatem & serpentis secundum Dominicum præceptum d astutiam; quia nec simplicitas sine astutia, nec astutia sine simplicitate nobis debet inesse: quomodo autem utrumque sit habendum, nobis Apostolus insinuat, dicens: “Volo sapientes vos esse in bono, & simplices in malo e.” Incedebat etiam castitate præcinctis renibus, bonorumque actuum insudabat operibus, lucernam tenendo in manibus proximis lucem ministrabat.

[4] [cum omni virtutum genere floreret,] Erat voluntas ejus in lege Domini die ac nocte, ecclesiarum frequenter terebat limina, & quæ illic recitabantur, mente intentissima replicans, velut apis prudentissima flores sacræ Scripturæ recondebat, orabat jugiter pro donis cœlestibus, precabatur cum assidua cordis contritione pro salute populi, quem Christus suo pretioso sanguine redemit, jejunabat etiam sæpissime, & si quando cibum sumere contigisset, pane erat exiguo contentus & sale cum assidua potatione aquæ. Si esurientem aliquando videre contigisset, abundantissime reficiebat, & sitientem potabat. Eleëmosynis quoque operam dabat, miserorum sublevabat necessitatem, nudos vestiens, algidos calefaciens, infirmos etiam saluberrima consolatione visitando demulcens. Si aliquem mærentem conspexisset, dulci alloquio consolabatur, viduarum & orphanorum advocatus erat per omnia, & debito oppressis condigno juvamine succurrebat. Pater erat, ut alter Job, pauperum, oculus fuit cœco, pedes claudo & per omnia unanimem se exhibebat.

[5] [Rothomagensium præsul] His & hujusmodi virtutibus bonis Evodius coruscans tam Deo complacebat, quam hominibus: interea accidit, Rothomagensem archipræsulem f migrasse ab hoc seculo & plebem viduatam remanere pastoris subsidio; cleri denique ac populi unanimis intentio beatum Evodium dignum fore acclamabat pontificio, qui, sicut bonis actibus præibat cunctos, ita etiam gradu honoris decebat, ut præcelleret universos; hoc omnis sexus, ætas omnis, hoc omnium voluntas fieri debere adjudicabat, ut tanti meriti Vir eorum fieret rector, qui eos viæ rectæ dogmate nutriret. Divinitatis ergo instinctu ad aures regias universæ plebis clamor univocus pervenit, scilicet ut beatus Evodius sibi præponeretur in pontificio: rex g autem hæc audiens, dignumque fore Sanctum tanti honoris intelligens, libentissime voluntati eorum assensum præbuit. Eligitur ergo beatissimus Evodius functus * pontificatus honore, universis hinc atque inde acclamantibus unanimi voto, atque ad Rothomagensem cum consonis vocibus laudum perducitur sedem.

[6] [ordinatus, non minus virtutibus] In ingressu ergo illius quanta exultatio universæ plebis occupaverit corda, vix cujusdam eloquentiæ oratoris enarrare valet peritia; referebat enim laudes promiscui sexus populus & ætatis Deo altissimo, & clerici quasi bonæ pecudes alludebant invicem pro pastore, sibi a Deo cælitus collato: vere enim beatus populus, qui talem pastorem ac patronum meruit accipere divinitus, quo sublimato in cathedra, eo quod talem, tantumque recepisset sacerdotem *. Denique locatus in solio, qualem se erga omnes exhibuerit, vix explicare valet aliquis. Erat enim vultu clarus, sed clarior mente; dulcis eloquio, mansuetissimus conversatione. Præibat gregem commissum pastor egregius, tendebat ad Christum Pontifex beatissimus, ad quem desiderabat, ut perveniret omnis grex sibi commissus: tanta enim circa eum charitas erga cunctos exercebat, ut in terris positus in cœlestibus habitaret: quæcumque enim discipulis præcipiebat vitanda, in suis factis judicabat non agenda: erat in sermone ejus erudita expositio, in facie angelica visio, in dispensatione quoque largissima humanitatis gratia refulgebat. Thesauros cœlo condebat, ubi eos invenire posset, quando terrenis solutus vivere felicius inciperet cœlestibus; diligebat namque Deum toto corde & virtute & proximum tamquam seipsum, spernens omnia, præter quod erat gratia divina. Eleëmosynam sane non negligebat inter alias virtutes; quapropter Scriptura testatur: Sicut aqua ignem, ita eleëmosyna h extinxit, si qua illi inerant, humanitatis peccata.

[7] Die quadam cum plures ad eum pauperes advenissent, [episcopo propriis,] & eleëmosynam postularent, vir Dei Evodius per ministros agnovit, quod amplius, quam duos aureos nummos non haberet: deferri sacculum jubet, Jesum prece tacita invocavit; illico virtus divina affuit in sacculo, aurum crevit, tantaque illic nummorum est inventa pecunia, quanta præ foribus pauperum stabat caterva. Facile hoc præstitit, qui quater denis annis Israëliticam in heremo turbam pavit. Nec enim mirum, si ille inclitus artifex, qui solem extendit radio invocatus a fideli servulo, aurum fudit in sacculo, ut ea, quæ fecit pro Famulo, nota fiant in sæculo. Adveniente vero quodam quadragesimali tempore, nemo valet enarrare, quas cruces, quæ supplicia sibi ipse indixerit, quantæ macerationi semet dederit, in orationis videlicet studio, in sanctæ prædicationis alloquio, in jejuniis, in vigiliis, in eleëmosynarum largitate ac multimodis virtutum exercitiis. Cum spirituali gaudio sanctum Pascha expectabat, in quinta vero feria cœnæ Dominicæ, absolutione populi fideliter expleta, sacris se induens vestibus una cum clericorum caterva oleum sacrum, chrisma cum balsamo consecravit, quo die superveniente multitudine sacerdotum, qui parochiis ecclesiæ Rothomagensi subjacentibus i, ut oleum cum chrismate ad ecclesiam sibi commissam deferret, ministri ejus minus cauti absque jussu archipræsulis omnem eis chrismatis liquorem dederunt, præterquam quod fuerat positum in ampulla ad reservandum. Die ergo Sabbati dum sanctus archipræsul Evodius Missarum solemnia celebraret, advenit hora explendi sacramentum baptismi & jussit sibi exhiberi pixidem chrismatis, cumque ab acolytho præsentaretur, Christi Jesu Domini virtus notum fecit magnifice populo, quanti apud eum meriti idem Præsul haberetur.

[8] Oblatus quippe est illi a parentibus ab infantia mutus puer, [quam prodigiis,] pro quo omnipotentis Dei clementiam solo prostratus exorans, cum se relevasset a pavimento, sumpto sacrato in manibus chrismate, digito dimisit in ore ejus, & perunxit linguam cum signo crucis, qui statim audiente populo locutus est, & magnificabat in voce exultationis magnitudinem Dei omnipotentis: populi autem hæc audientes & videntes replebantur gaudio, & magis ac magis roborabantur in fide. Præstitit etiam Deus alia innumera miracula per Servum suum, quæ ob nimiam prolixitatem, ne fastidium audientibus generem, a nobis prætermittuntur. Nam cum in ergumenis rogaretur, & ille ob jactantiam suam simularet agere k, pietate tandem victus, adduci ad se eos jubebat & tantummodo signo crucis super illos edito sine ullo tactu sanitati pristinæ reformabat. Illo absente multi de virga pastorali, quam manu ferre consueverat, signati, dæmonibus illico fugatis, sanitati sunt restituti. Nam & de stratu ejus si quis ægrotus quippiam abstulisset, erat præsens medicamentum febricitantibus.

[9] [quorum aliqua] Præterea & variis infirmitatibus oppressis in nomine Dei omnipotentis cum virtute orationis vir Dei sanctissimus Evodius auxilium salutis obtinuit. Quodam etiam tempore accidit, ut, civitas Rothomagus igne succensa, pene totius urbis excidium minaretur incendium. Cives, hoc videntes, celeriter ad eum confugiunt petentes, ut Dei misericordiam exoraret, ut tam magno liberarentur exterminio. At ille in locum, ubi vehementer ignis inerat, pergens, orationem cum lacrymis fudit, & signo crucis contra flammas facto, ita Domini virtute extinctus est ignis, ut veluti fumus illico deficeret. Talibus ac tantis virtutibus flagrans beatus Dei Pontifex Evodius, advenit tempus, quo pius Dominus remunerationem laborum Servi sui reddens de præsenti seculo ad se vocaret.

[10] [hic enumerantur,] Abierat enim idem Sanctus ad Andeliacum l, diœcesis suæ vicum, scire cupiens, qualiter clerici ibidem commanentes ecclesiasticum implerent officium. Ubi aliquantisper commoratus, a modica febre pulsatus, viribus corporis cœpit repente destitui. Intellexit protinus Vir sanctus, tempus migrationis suæ imminere, convocataque cleri ac populi multitudine, exhortabatur eos, ne a fide Christi omnino deviarent, sed mandatis ipsius implendis operam darent, eleemosynæ atque pietatis actibus insisterent, miserorum necessitatibus subvenirent, infirmorum visitationibus insudarent, orationibus sanctis die ac nocte vacarent, dilectionem Dei & proximi ante omnia servarent, & quod pati quis non vult ab aliquo, nec ipse faciat alicui, sed quod Dominus in Euangelio præcepit facientes, quæ vultis, ut faciant vobis homines, & vos facite illis. Similiter tunc universi elevantes voces ad sidera, cum magnis singultibus clamabant, dicentes: Cur nos deseris, Pater sancte? Petimus obnixe, ne nos deseras, ne, te pastore amisso, morsibus luporum petamur. At ille, manu innuens, ut tacerent, tandem facto silentio, cum magna hilaritate mentis Eucharistiam suscepit &, cunctis flentibus, hoc tantum voce respondit: Valete, filioli mei charissimi in pace, viscera mea.

[11] [vivus mortu usque floruit.] Cum hoc dixisset, muniens se signo crucis tradidit beatam animam in manus angelorum, perpetuo Christo victuram. Tunc itaque corpus sanctissimum honorifice plebs olosericis involventes imposuerunt feretro, elevantesque illud nobiles viri ex clero & populo ad Rothomagensem urbem tumulandum in beatæ semper Virginis ecclesia cum magno deferunt psallentium choro, in ipso vero introitu civitatis triginta rei tenebantur catenis ferreis vincti, qui agnoscentes sancti Viri corpus ibi deduci, exorabant clementiam Salvatoris, ut in eis ostenderet meritum sui Confessoris. Mox illis orantibus & vincula franguntur & ostia carceris reserantur & sic liberati Deo gratias resonabant. Sanati sunt etiam in ecclesia cœci quatuor, claudi decem & octo. Sepultus est autem Sanctus Dei in ecclesia beatæ Mariæ semper Virginis ubi sedes episcopalis m, cum magno tripudio laudis, cujus in Christo dormitio extitit octavo Idus Octobris, qui cum Patre æterno &c.

ANNOTATA.

a Clotarius, filius Clodovei, ab anno 511 regnare in Gallia exorsus fuit, obiitque anno 561. Itaque seculo VI dumtaxat S. Evodius in Rothomagensi cathedra collocatus fuerit, si his ejus Actis standum sit. At longe antea floruisse Evodium, verosimilius est ex dictis in Commentario prævio numm. 3 & 4.

b Alibi lego: Celina.

c Primaria Normannicæ in Gallia provinciæ civitas est.

d Matt. 10, ℣. 16: Estote ergo prudentes, sicut serpentes & simplices sicut columbæ.

e Ep. ad Rom. cap. 16, ℣. 19.

f Verosimilius is fuit Innocentius, ut habentActa Archiepiscoporum Rothomagensium in Mabillonianis veteribus Analectis, anno 1723 Parisiis typis edita. Vide Commentarium prævium num. 4.

g Puta Clotarii, filii Ludovici seu Clodovei I, ex mente hujus biographi.

h Tobiæ cap. 4, ℣. XI: Eleëmosyna ab omni peccato & a morte liberat.

i Supple: Præerant, aut quid simile.

k Si hæc recte in apographo nostro sic habeantur, ita videntur intelligenda, ut Evodius similes occasiones vitare voluerit, ne immodicis, ut sibi persuadebat, hominum de se laudibus ansam daret, ita ut non propriam, sed suorum, præsulis sui sanctitatem efferentium, jactantiam vitare voluerit.

l Andeliacum locus est, ut scribit Valesius in Notitia Galliarum, venerandæ antiquitatis, vulgo Andely sur Seine, seu Andeliacum ad Sequanam, quod Sequana non procul inde fluit, dictus, distansque Rothomago leucis circiter septem.

m Andeliaco Rothomagum delatum S. Evodii corpus in cathedrali templo servatum fuit, dum Brennacum translatum fuit metu ingruentium Normannorum, ut opinatur Pommerayus, versus annum 842. S. Evodii translatio olim, ut idem Pommerayus scribit, Rothomagi celebrata fuit die 8 Fulii: non ea, ut apparet, qua corpus ejus Rothomago Brennacum fuit translatum: sed potius ea, qua Andeliaco Rothomagum primo delatum fuit; cum tamen hæc ante mensem Fulii, paulo post ejus obitum, qui Idibus Octobrishic contigisse dicitur, facta fuisse videri possit; suspicabitur forte quis, S. Evodii corpus, crebrescentibus ejus prodigiis, e tumulo postea elevatum, & solemni supplicatione circumlatum, honorificentiorique lipsanotheca inclusum, solennitati huic, die VIII Julii olim Rothomagi celebratæ, occasionem præbuisse.

* An functurus?

* Desideratur quid?

DE S. PELAGIA POENITENTE HIEROSOLYMIS,

ANNO CIRCITER CDLVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Pelagia pœnitens Hierosolymis (S.)

AUCTORE C. B.

§ I. Sanctæ ab aliis distinctio, memoria in Fastis sacris, probatæ fidei Acta edenda.

Ad hunc ipsum diem jam duas inter Prætermissos sanctas Pelagias, quarum altera ad IV Maii, altera ad IX Junii diem in Opere nostro data est, [Sancta, quæ a binis Pelagiis jam datis tertiaque adhuc danda,] retulimus, & tamen hic modo alia adhuc S. Pelagia commemoranda restat, hodie, non Græcorum tantum, ut illæ, sed Latinorum etiam aliarumque nationum Fastis sacris inscripta, ac inprimis quidem in Martyrologio Romano hodierno paucis hisce verbis annuntiata: Jerosolymis sanctæ Pelagiæ, cognomento Pœnitentis. Quam certo hæc a duabus illis, Prætermissos inter hodie, ut dixi, jam recensitis, distinguatur, luculentissime, quæ in Historico de earumdem postrema Commentario ad dictum Junii diem IX Janningus noster affert, evincunt; ut plura, quo id probatum dem, hic disserere, necesse non sit. Nec verbis etiam admodum multis opus est, ut eamdem S. Pelagiam, hic dandam, probemus diversam tum a S. Pelagia, in Hieronymianis codicibus, plurimisque aliis Fastis sacris ad XIX Octobris diem memorata; tum etiam a Margarita, ab Arturo a monasterio e Petro de Natalibus in Catalogo lib. 9, cap. 37, & e Jacobo de Voragine in Legendis Sanctorum cap. 146 in Gynecæum sacrum hodie illata, quæ, seculo relicto virique habitu assumpto, Pelagium sese, quod & Sancta nostra ex dicendis fecit, nuncupavit. Pelagia enim, Fastis sacris quamplurimis ad XIX Octobris inserta, martyrio coronata vitam hanc mortalem terminavit, quod de Pelagia nostra, utpote quam dicenda in pace quievisse ostendent, dici non potest.

[2] [atque a Margarita, quæ, ut illa, v rum fingens, Pelagium se nominavit, distinguitur,] Quod autem ad Margaritam, quæ, seculo relicto virique habitu assumpto, Pelagium sese nuncupavit, jam spectat, etsi etiam Margaritæ nomine ab Antiochenis Sanctam nostram, antequam sese, vitæ improbæ dc impuræ cœno excusso, ad Dominum converteret, vocatam aliquando fuisse, edenda, de quibus infra, Acta fidem indubitatam faciant, illam tamen a Margarita, apud Petrum de Natalibus & Jacobum de Voragine memorata, certissime esse diversam, quisque haud difficulter comperiet, qui, quæ bini hi scriptores de Margarita sua memoriæ produnt, cum edendis, quæ, quemadmodum mox docebo, fidei undequaque probatæ sunt, Sanctæ nostræ Actis contulerit. Margarita quidem, quæ ab Equilino & Jacobo de Voragine atque ex his ab Arturo refertur, a S. Marina, ad XVII Julii diem apud nos jam data, quæ & S. Margarita nuncupatur, virique sub habitu, non secus ac Equilini Margarita, delituit, fortassis haud distinguitur, uti ibidem in Appendice 1, Sanctæ hujus Actis subjecta, Sollerius noster docet; verum Sanctam illam, nomine Marinam, utut etiam Margarita nuncupetur, idemque præterea quantum ad rem Græce Pelagia, quod Latine Marina, significet, cum Pelagia nostra, quæ & ipsa ex dictis Margarita aliquando nuncupata fuit, esse eamdem, nihil omnino evincit; imo vero alteram ab altera, contra ac quidam opinati sunt, omni dubio procul esse diversam, palam fit ex ambarum Actis, uti quisque, qui isthæc vel obiter evolverit, nullo negotio deprehendet. Nec quidquam porro aliunde occurrit, ut Sanctam nostram, Margaritam etiam aliquando dictam, vel cum Equilini Margarita, vel cum Marina, quæ & Margarita, utcumque asseveres eamdem.

[3] Verum in Martyrologii, quod S. Hieronymi nomine circumfertur, [ex Hieronymianis, utut etiam a Pelagia quadam, hisce hodie inscripta,] apographis, a Florentinio, Dacherio Sollerioque nostro vulgatis, quædam etiam hodie annuntiatur S. Pelagia, quæ num cum sancta nostra Pelagia eadem haud sit, revocatur in dubium. Sollerius noster in hodiernum, quem Usuardus suppeditat, Sanctorum laterculum ita inter cetera observat: Pelagiam aliquam in Hieronymianis (hodie nempe) memorari, certum est; an pœnitentem illam, quæ Hierosolymis a Baronio adscribitur, dubitat Florentinius. Nobis in re obscura nihil hactenus licet decernere. Satis verosimile, Usuardum nomen Pelagiæ ex Hieronymianis accepisse, cui pro arbitrio peccatricis cognomen addiderit, quod ea inter synonymas esset notissima. Cum Pelagia nostra martyrio haud occubuerit, sed in pace, ut supra jam monui, vitam finierit, certo eam esse diversam a Pelagia, Hieronymianis hodie inscripta, pronuntiari posset, si martyrem in hisce exhiberi constaret. Verum id undequaque certum haud apparet. Hæc enim, ut Florentinius in Hieronymiana a se edita apographa hodie observat, in Lucensibus horum libris sola seu a martyribus Dionysio, Januario, Faustino, Martiale, Privato, Eraclo & Juliano sejuncta recenseri videtur. Adhæc in vetustissimo Epternacensi apud laudatum Florentinium apographo, cui Richenoviense, a Sollerto nostre tomo VII Junii una cum aliquot aliis contractioribus Hieronymianis apographis vulgatum, accurate omnino quantum ad id, quod ad rem hic facit, congruit, ita hodie Antiochiæ Pelagia sola seu a dictis martyribus sejuncta memoratur: Antiochiæ Pelagiæ, & alibi Juliani, Martialis, Privati, Faustini. Jam vero, cum hæc ita habeant, utcumque sane, num martyr existat ac proin an a Pelagia nostra distinguatur, quæ hodie in Hieronymianis celebratur, Pelagia, dubitari posse videtur.

[4] Attamen, cum plura equidem, quæ Hieronymianam Pelagiam, [verosimilius sit diversa,] cum martyribus supra dictis conjunctam, Antiochiæ annuntient, quam quæ illam solam seu ab iis sejunctam ibidem commemorent, Hieronymianorum apographa inveniantur, nec ullum ex his seu pœnitentis seu peccatricis cognomentum, Sanctæ nostræ tribui solitum, Pelagiæ suæ adjungat, martyrem hac designari ac proin Sanctam a Pelagia nostra distinctam, mihi saltem, quod & Florentinio, utut dubitanter locuto, visum est, verosimilius apparet, maxime cum in eodem supra laudato Epternacensi apographo ad præcedentem mensis hujus diem Pelagia etiam præfatis martyribus Antiochiæ adjuncta legatur hoc modo: In Antiochia Dionisi episcopi, Januarii, Faustini, Martialis, Privati, Eracli, Juliani, Pelagiæ; licet autem annuntiatio hæc quantum ad diem, quo fit, vitiosa, ut Florentinius recte observat, existat, simul tamen in eodem Epternacensi apographo Pelagiam hodie absque adjunctis sibi martyribus mendose annuntiari, magis magisque verosimile efficit. Adhæc, quod, Pelagiam, Hieronymianis hodie insertam, a nostra distingui, argumento etiam est, in universis fere horum apographis, quæ, quibus Sancti locis obierint, non etiam quibus cultum obtinuerint, notare solent, Antiochiæ illa annuntiatur; nostra autem Pelagia, non Antiochiæ, sed Hierosolymis obiit, licet interim in harum civitatum priori aliquamdiu versata, nataque etiam forsan sit, uti Acta edenda commonstrant.

[5] [apographis, non tamen etiam, contra ac Georgius sentit,] Verum, ut ad aliud jam progrediar, quantumcumque etiam, Pelagiam Hieronymianis hodie inscriptam, de qua simul & martyribus, Dionysio videlicet, Januario, Faustino, Martiale, Privato, Eraclo & Juliano, quos pleraque, ut jam docui, Hieronymiana apographa ei adjungunt, infra ex instituto tractabitur, a Pelagia nostra esse diversam, ex omnibus jam dictis appareat, Usuardum equidem Pelagiæ, quam annuntiat, nomen ex Hieronymianis accepisse, eique pro arbitrio Peccatricis cognomen, quod hæc inter homonymas esset notissima, eademque cum Pelagia, Hieronymianis hodie inscripta, esse ei visa sit, adjunxisse, sat mihi cum Sollerio nostro supra laudato verosimile apparet. Ea sedet sententia, quod ex antiquis seu classicis Latinorum Martyrologis nullus omnino, qui ante Usuardum floruerit, Pelagiam quampiam ad VIII Octobris diem commemoret. Georgius quidem in hodiernis suis in Adonis Martyrologium, a se illustratum, observationibus ait, Et Adoniana apographa præ oculis habere potuisse Usuardum; Verum quæ qualiave Adoniana apographa intelligit? An pura? An additionibus, ab ipsomet Adone haud factis, aucta? Cum Adonianum Martyrologium Usuardino (Adi in sua ad hoc postremum Præfatione num. 160 Sollerium nostrum) haud multo sit antiquius, pura, ni fallar, apographa, seu quæ non alios Sanctos, quam quos ipsemet Ado in concinnatum a se Martyrologium intulisset, complecterentur, verosimillime intelligit, Adonianamque proinde esse Sanctam nostram seu ab ipsomet Adone in Martyrologium, quod hic contexuit, fuisse illatam, existimat.

[6] [ex Adone puro in Usuardinum Martyrologium videtur] Verum hæc illius opinio mihi parum verosimilis apparet: Præterquam enim quod ab omnibus tribus prioribus Adonis editionibus, quarum primam Lipomanus, secundam Mosander ac tertiam denique Rosweydus adornavit, qualiscumque etiam Pelagia hodie absit, nec in ullis, qui penes nos magno numero exstant, Mss. Adonianis codicibus, si unum Lobiensem exceperis, Pelagiæ nomen comparet. Ait quidem Georgius, Pelagiam, quæ & dicta est peccatrix, in codicibus suis memorari; verum cum hi, uti ipsemet in Præfatione, Adoni suo præmissa, num. 5 fatetur, tres tantummodo sint, eorumque antiquior seculo dumtaxat XI ac proin ducentis circiter annis post Adonem, qui seculo IX floruit, exaratus fuerit, quis seu hunc seu alios duos additionibus, aliena manu factis, loco non uno auctos, a nævo isthoc hic immunes pro certo asseveret? Utut sit, Georgiani equidem tres dumtaxat numero codices cum Ms. nostro Lobiensi Adone nequeunt efficere, ut hodiernum, qui ab ipso Adone fuerit confectus, Sanctorum laterculum Pelagia perperam mutilatum putem in longe pluribus, quæ mox laudavi, Adonianis exemplaribus, partim excusis, partim Mss. Ut ita animo comparatus sim, ex parte etiam facit Notkerus ac Martyrologii Romani Parvi seu Veteris auctor: prior enim, etsi Martyrologium suum ex Adone majorem partem contexuerit, ac omnes plerumque, quos in hoc invenit, Sanctos recenseat, hodie tamen Pelagiam haud commemorat; quod inventam illam in Adone abs eo haud fuisse, qualicumque etiam (adi in sua ad Usuardum Præfatione num. 154 & seq. Sollerium) argumento est; posterior vero cum Adoni præluxerit nec tamen hodie Pelagiam celebret, esse hanc & ab Adone prætermissam, utcumque etiam verosimilius efficit.

[7] Maneat itaque ab Usuardo e solis Hieronymianis apographis, [illata; plurimis porro aliis Fastis sacris, tum Latinis, hic recensitis,] non autem etiam ex Adone, S. Pelagiam verosimiliter fuisse acceptam; imo vero nec ex Hieronymianis, sed vel e Fastis Græcorum sacris vel e Vita edenda a martyrologo illo depromptam, haud difficulter crederem, si vel in hac, quam sibi prælucentem verosimillime hic habuerit, dies VIII Octobris, veluti quæ Pelagiæ emortualis fuerit, uspiam notata inveniretur, vel Græcos Fastos sacros, in quibus, ad Dominum VIII Octobris die migrasse Sanctam, fuerit signatum, ad manum habuerit. Verum quo die S. Pelagia e vivis abierit, in edenda ejus Vita ne per umbram quidem uspiam indicatur: quod autem ad Fastos Græcorum sacros spectat, in tertio quidem e tribus mox recitandis Menæorum versiculis, VIII Octobris die obiisse S. Pelagiam, sat aperte declaratur, verum anne hi vel ipsa etiam Menæa sufficienti, qua Usuardo prælucere potuerint, antiquitate polleant, mihi admodum est dubium. Adhæc Sanctos ullos seu quoad nomen, seu quoad diem e sacris Græcorum Fastis mutuatum esse Usuardum, nuspiam invenio. Verum e quocumque tandem fonte Pelagiam nostram Usuardus acceperit, ei equidem locum in Martyrologio, a se contexto, merito concessit, ita illam hodie annuntians: Ipso die sanctæ Pelagiæ, quæ peccatrix appellatur. Liquet id tum ex ipsa Sanctæ hujus vita, quam, severissima de peccatis præteritis pœnitentia peracta, felicissimo obitu, ut Acta edenda fidem faciunt, terminavit; tum etiam ex eo, quod universi, si tamen cum Notkero, de quo jam dictum, Rabanum & Wandelbertum exceperis, Usuardo posteriores Martyrologi, ipsique etiam Martyrologii Romani hodierni conditores Pelagiam pariter in Fastos sacros a sese adornatos intulerint.

[8] Singulorum annuntiationes, quod nihil fere, quin in Usuardi, [tum etiam Græcis, Menæis videlicet,] Romanive hodierni annuntiationibus, supra jam datis, contineatur, suppeditent, huc transcribere operæ pretium haud reor; observari tamen meretur, Pelagiam, quæ, loco, quo seu obierit seu cultum obtinuerit, non expresso, ab Usuardo annuntiatur, in dictorum fastorum recentiorum nonnullis ad Martyrologii Romani hodierni exemplum Hierosolymis, idque sane, cum ibidem Sancta ad Dominum migrarit, cultuque ecclesiastico fuerit ex dicendis affecta, rectissime, consignari, cognomentoque, non peccatricis, quo appellatam eam fuisse, Usuardus notat, sed Pœnitentis affici; quod postremum aptius enimvero fit ad Pelagiæ sanctitatem in brevissimis, quibus eam memorant, annuntiationibus commendandam. Nec Latini tantum, sed & Græci in suis Fastis sacris, Menologiis videlicet, Menæis aliisque ecclesiasticis libris S. Pelagiam, quæ, vita impura relicta, ad Dominum sese convertit, hodierna die celebrant, suum etiam de ea Officium facientes præcipuum. Ac primo quidem in Menæis, in quibus id, uti infra de Sanctæ cultu dicenda ostendent, continetur, Sancta nostra versiculis tribus, subjectoque hisce, quod haud admodum prolixum est, elogio condecoratur. Lubet tam hoc quam illos, adjecta etiam ad calcem interpretatione Latina, huc transcribere. Versiculi sic habent:

Αἴσχους λυθεῖσα, καὶ λιποῦσα τὸν σάλον
Πρὸς ὅρμον ἤκεις οὐρανοῦ, Πελαγία.
Ὀγδοάτη ὑπάληξε * βίου πέλαγος, Πελαγία.

Fœditate depulsa saloque relicto,
Ad cœli portum venis, Pelagia.
Octava effugit pelagus Pelagia vitæ.

[9] [quorum, quo Sanctam ornant, elogium hic datur,] E tribus hisce versiculis, posterior quidem metro, a Papebrochio nostro in Ephemeridibus Græco-moscis adornato; duo vero priores prosa, a me concinnata, Latine, ut hic vides, sunt expressi; en nunc etiam, quod versiculis subditur, elogium, sequentibus hisce verbis conceptum: Αὕτη Ἁγία ὑπῆρχεν ἐπὶ Νουμεριανοῦ βασιλέως ἐκ πόλεως Ἀντιοχείας ταῖς ὀρχήστραις καὶ ταῖς θεατροσκοπίαις σχολάζουσα καὶ παλακευομένη * τῇ πόλει, καὶ συνάγουσα ἐκ τῆς πονηρᾶς ταύτης ἐργασίας πλοῦτον ἄπειρον, αὔτη κατηχηθεῖσα παρά τινος Νόννου ἐπισκόπου, ἁγίου ἀνδρὸς, καὶ θερμῶς μετανοήσασα καὶ βαπτισθεῖα ἁποβάλλεται πάντα ὡς σκύβαλα, καὶ περιβαλλομένη τρίχινα καὶ εἰς ἄνδρα μετασχηματισθεῖσα καὶ λαθοῦσα κατέλαβε τὸ ὄρος τῶν ἐλαιῶν, καὶ ἐγκλείσασα ἑαυτὴν ἐν κελλίῳ τὸ λειπόμενον τῆς ζωῆς θεαρέστως ζήσασα ἐν εἰρήνῃ ἀνεπαύσατο. Sancta hæc sub Numeriano imperatore fuit e civitate Antiochena, cumque orchestræ ac theatri ludis sese addiceret, publicumque etiam urbis prostibulum facta esset, ac infinitas e pravo hoc quæstu divitias collegisset, a Nonno quodam episcopo, viro sancto, fide imbuta, vehementerque de peccatis dolens, ac baptizata omnia, velut stercora, abjecit, cilicioque induto ac virili habitu assumpto, clam ad montem Oliveti secessit, cumque ibi cellulæ sese inclusisset, vitæque reliquum, prout Deo acceptum erat, exegisset, in pace quievit.

[10] [Sirletinnoque ac Basiliano Menologiis exstat inserta,] Huic Menæorum elogio elogium aliud, quod in Menologio Sirletiano, hodie quoque Pelagiam celebrante, suppeditatur, apprime consonat quantum ad substantiam, floruisseque sub Numeriano imperatore Sanctam nostram, tam unum, quam alterum diserte prodit; verum perperam, quemadmodum ex iis, quæ § sequenti in medium adducam, luculentissime patescet: ut certe Menologium Basilianum, quod, non secus ac Sirletianum & Menæa, elogio paulo prolixiori Pelagiam hodie exornat, imperatoris nomen, sub quo Sancta isthæc floruerit, melius silentio involvat, etsi interim Vitæ edendæ, cujus quoddam exhibet compendium, accurate ubique in aliis haud congruat, uti in Annotationibus, lucubratiunculæ isti subjiciendis, observabo. Tres interim Fastos sacros Græcorum præcipuos, magna nimirum Menæa excusa, Sirletianumque ac Basilianum Menologia, in quibus Sancta nostra hodie non tantum memoratur, sed & elogio paulo prolixiori condecoratur, jam recensui, cumque Fastos sacros alios, qui pondus hisce addere (neque enim vel antiquum, quod Genebrardus anno 1592 vulgavit, Græcorum Kalendarium, vel horum Fasti sacri breviores alii quidquam fere præter nudum Sanctæ nomen subministrant) nati utcumque sint, Græcis usurpatos haud inveniam, ad Russos modo & Syros, apud quos præterea Sanctæ memoriam in veneratione esse comperio, jam venio.

[11] Ac Russi quidem seu Slavo aut Mosco-russi in suo Slavo-russico, [Russicisque præterea in Fastis Kalendarioque item Syriaco celebrata] quod, latinitate a nobilissimo Barone de Sparwenfeld nobis donatum, Ms. servamus, menologio, in Ruthenico, quod Moscua anno 1688 Georgius David, Societatis nostræ sacerdos, missionarium ibidem agens, ad nos misit, Synaxario, itemque in Ephemeridibus Græco-moscis, tam metricis quam figuratis, prelo ante Operis nostri tom. 1 Maii vulgatis, Sanctam nostram hodie, titulo etiam seu epitheto, e quo non de alia homonyma agi intelligitur, passim adjecto, commemorant, licet interim paucissimis dumtaxat verbis ubique id faciant: quod vero ad Syros, apud quos Sancta natales fuit sortita, jam spectat, in Calendario Syriaco seu Chaldaïco, quod anno 1624 Romæ fuit excusum, linguaque Italica a Simone Moyse, collegii Maronitici ibidem alumno donatum, penes nos Ms. exstat, ita ad hunc diem notatur: Sanctæ Pelagiæ Antiochenæ. Idem etiam in eodem, prout id Gratiasimonius Maronita, ab Henschenio nostro haud raro memoratus, Latinum nobis fecit, dicto Kalendario Syriaco seu Chaldaïco fit, nomine tamen Pelagiæ paululum corrupto. In sacro quidem monumento illo sive prout Italice a Simone Moyse, sive prout Latine a Gratiasimonio est versum, nihil omnino, quod de Sancta nostra potius, quam de altera sancta Antiochena, ei homonyma, sermonem esse, prodat, adjungitur; verum cum sacri tum Latinorum, tum Græcorum ac Russorum fasti, supra magno numero jam recensiti, unanimi consensu (Hieronymianis tamen, quæ quamnam hodie Pelagiam memorent, e supra dictis est dubium, apographis exceptis) non aliam hodie Pelagiam, quam nostram commemorent, de hac quoque in præfato Syriaco seu Chaldaïco Kalendario agi verosimillimum, ne dicam, indubitatum, mihi apparet, idque vel ex eo maxime, quod Sancta Antiochena, Sanctæ nostræ homonyma, non alia, quam quæ martyr sit, noscatur, idemque Calendarium, dum Sanctam seu Sanctum, qui martyrio vitam finiit, consignat, Martyris ei titulum soleat adjungere, nec tamen hunc Pelagiæ, quam hodie recenset, adjungat.

[12] Adhæc tota late Syria, imo & Asia universa Sancta nostra, [auctorem etiam, qui optima fide Vitam ejus Græce conscripsit, est nacta.] ut apparet, præreliquis omnibus sibi homonymis Antiochenis sanctis mulieribus nominis celebritate, e severissimæ pœnitentiæ operibus, quibus vitæ præteritæ noxas eluit, comparata, quam maxime enituit; ut, cum in memorato Calendario, in quo ad hunc VIII Octobris diem Pelagia signatur, ad nullum prorsus alium totius anni diem hoc nomen recurrat, Sanctam nostram potius, quam aliam quamcumque homonymam per id hodie designari sit æstimandum. Nominis porro, ut alio orationem jam vertam, celebritatem tantam, quantam dixi, acquisivisse S. Pelagiam, aliis peccatricem, aliis pœnitentem cognominatam, nemo unus mirabitur, qui Vitam ejus seu Acta conversionem ejusdem plane mirandam, severissimamque, quæ hanc excepit, pœnitentiam exponentia, evolverit. Litteris ea consignavit, qui cum in stupenda Pelagiæ conversione partem primo habuisset, testis etiam deinde oculatus, uti ipsemet loco non uno indicat, & pœnitentiæ, per eam actæ, & felicis e vivis excessus exstitit, Jacobus quidam, S. Nonni, Edesseni, uti infra docebo, episcopi, diaconus. Acta ergo illa, utpote ab auctore æquali, qui etiam, quæ scribit, suismet oculis pleraque conspexerit, integram omnino (quod utinam & de aliis Sanctorum nonnullorum Actis pronuntiare fas esset!) fidem merentur. Auctoris porro sinceritatem styli etiam, quo scripta sunt, simplicitas juxta ac gravitas plurimum commendant, nec ullum, qui eadem carpat, scriptorem recentiorem, utut etiam crisi severiori addictum, invenire quivi.

[13] [Varia hujus Latina penes nos exstant exemplaria, duæque etiam Vitæ Græcæ:] Græce, ut apparet, primitus fuere conscripta, Latineque deinde ea reddidit, qui quis fuerit aut qua ætate floruerit, compertum haud habeo, quidam Eustochius, uti fidem faciunt versioni ejus apud Rosweydum præmissi quatuor hi versiculi:

Verba sacerdotis tanti & celata Latinis
      Eustochius Christi transtuli subsidio.
Sed vos, lectores, mecum pensate laborem,
      Et memores nostri fundite verba Deo.

Versio illa seu Eustochii lucubratio, qua primævam Vitam Græcam sat accurate exprimi, eruditi autumant, apud Surium in Trimestri quarto, Rosweydumque in Vitis Patrum pag. 376 & aliquot seqq. exstat vulgata. In Mss. nostris tribus optimæ notæ codicibus membranaceis diversis, quorum primus P Ms. 17, secundus P Ms. 18 ac tertius denique O Ms. 19 signatur, Latine etiam exstat Sanctæ nostræ Vita, a Jacobo diacono conscripta, verum Eustochii, quos mox recitavi, versibus initio destituta, nec mirum: etsi enim cum lucubratione Eustochiana in substantia apprime congruat, in verbis tamen phrasibusque, quibus hanc exprimit, tantopere ab illa dissonat, ut non possit non habere interpretem, ab Eustochio distinctum. Differt quidem ab hoc ille, qui quis fuerit aut quandonam floruerit, edicere pariter haud possum, in adjunctis etiam nonnullis: verum isthoc, quod inter ambos intercedit, discrimen tantum non est, ut alteruter ob id vel interpretis parum fidi notam, vel etiam interpolatoris nomen mereatur. Mihi interim non minus anonymi illius interpretis, quam Eustochii versio arridet. Utinam modo primariæ Vitæ Græcæ, cujus Latina, ut jam indicavi, exemplaria tot habeo, exemplar vel unum esset ad manum! Ita enim, utra præstet versio, uti etiam num ubique auctoris sensum apte expresserit nihilque contra accuratæ interpretationis leges seu Eustochius seu anonymus interpres peccarit, dijudicare tutius liceret, ipsamque illam lucubrationem Græcam, quo & hoc lector ipsemet facere posset, oculis ejus ad Commentarii hujus calcem subjicerem, nova etiam interpretatione, si fortassis nec Eustochii, nec anonymi interpretis versio placeret, ex adverso secundum receptam apud nos, dum Acta Græca edimus, consuetudinem proposita.

[14] [sed hæ primævæ Vitæ Græcæ paraphrases dumtaxat] Exstant quidem apud nos Pelagiæ, cognomento pœnitentis seu etiam peccatricis, Vitæ duæ diversæ Græco idiomate exaratæ; verum ambæ, non ipsamet primæva Sanctæ Vita, sed hujus dumtaxat sunt paraphrases, quarum altera anonymum, altera Metaphrastem, uti Allatio de Simeonum Scriptis, aliisque videtur, habet auctorem. Ac prior quidem, quæ, hisce inchoata verbis τὸ γεγονὸς πρᾶγμα ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν, in codice nostro signato ✠ Ms. 193 exstat, primariæ Vitæ Græcæ paraphrasis dumtaxat esse videtur, tum quod sermones, qui ultro citroque a Sancta ac aliis habiti fuisse in Vita, a Surio iterumque a Rosweydo typis vulgata, narrantur, multo auctiores prolixioresque, quam in hac sint, exhibeat; tum etiam quod in ea auctor sub finem narret, factum esse, ut, cum Hierosolymis, quo sese loca sacra visendi causa contulerat, adhuc versaretur, S. Pelagia, quam tum simul Nonni, episcopi sui, jussu inviserat, diem extremum clauserit, reique hujus fama mox late fuerit vulgata: hoc autem ab ipsomet eodem auctore, cum Pelagiam secunda vice invisens mortuam eam reperisset, factum fuisse, Eustochius in Vita, Latinitate a se donata, referat: quod enimvero, si in primæva Vita Græca, diem extremum, dum hujus auctor Hierosolymis versaretur, clausisse Sanctam nostram reique hujus famam mox late fuisse vulgatam, dumtaxat fuerit notatum, absque additamento, a fidi interpretis sinceritate penitus alieno, facere haud potuit Eustochius, qui, quamvis quidem primævam Græcam Sanctæ Vitam ubique fortassis in levioris etiam momenti rebus omnino accurate haud exprimat, nuspiam tamen a sinceri interpretis officio recedere deprehenditur.

[15] Quod vero ad Vitam, a Metaphraste adornatam sequentibusque hisce verbis, [ambæ sunt; atque hinc, non illas,] γυναικείαν ἀρετὴν τῆς τῶν ἀνδρῶν οὐδὲν ἀπολειφθεῖσαν, inchoatam jam spectat, hanc vel ex eo, quod abs hoc scriptore, qui antiquiora, quæ expolienda suscepit, Sanctorum Acta, utut interdum, stylo mutato, contractiora, subinde tamen etiam prolixiora reddidit, concinnata sit, Vitæ vetustioris esse paraphrasim, vix non indubitatum apparet. Adhæc easdem plane, e quibus Græcam Sanctæ nostræ Vitam, in codice nostro ✠ Ms. 193 exstantem, primævæ Vitæ Græcæ dumtaxat esse paraphrasim, jam nunc ostendi, notas præfert, uti quisque, qui illam vel apud Surium vel apud Lipomanum, qui ambo illam Latine vulgarunt, consuluerit simulque cum Sanctæ Vita, a Rosweydo in Vitis Patrum edita, contulerit, haud difficulter comperiet. Id tamen inter Vitam, quæ in codice nostro ✠ Ms. 193 exstat, alteramque, quæ a Metaphraste contexta est, discriminis intercedit, quod prior stylo admodum humili ac simplici; posterior contra stylo quam maxime sublimi ac limato sit conscripta. Hinc porro atque ex aliis, quæ de ambabus hisce lucubrationibus supra jam dixi, consectarium apparet, ut Metaphrastes, non primævam Græcam Sanctæ nostræ Vitam, ab Eustochio Latine redditam, sed alteram illam, quæ hujus ex dictis paraphrasis dumtaxat est, atque in codice nostro ✠ Ms. 193 exstat, stylo suo expolierit, paraphrasticeque reddiderit, seu potius, paraphrastæ anterioris paraphrasim ornatius expresserit. Verum, utcumque hoc habeat, tam una quam altera lucubratio a primæva Græca Vita nimium recedere videtur, quam ut magno in pretio sit habenda typisve ad Commentarii hujus calcem recudi mereatur.

[16] In Bibliothecæ regis Franciæ codicum Mss. Catalogo, [sed Latinam dumtaxat Vitam e Rosweydi editione recudemus.] tom. 2 Parisiis anno 1740 excuso, varii assignantur Mss. codices, in quibus S. Pelagiæ Vita, hisce verbis τὸ γενόμενον θαύμα inchoata, continetur; verum haud parum dubito, num ab exstante, de qua jam actum, in codice nostro ✠ Ms. 193 Pelagiæ Vita multum differat. Adhæc initium illud cum initio, quod primævæ Vitæ Græcæ versio, seu ab Eustochio, seu ab altero interprete anonymo adornata, exhibet, nulla ratione, ut apparet, congruit. Curare itaque, ut illa describeretur atque ad nos transmitteretur, operæ pretium non existimavi, cumque Vitæ Græcæ, quæ, ut jam monui, penes nos exstant, prelo dignæ haud videantur, reliquum est, ut solam Vitam, e primæva Vita Græca Latine redditam, ad Commentarii hujus calcem recudam; atque id quidem ex aliquo e tribus nostris supra memoratis, qui invicem dumtaxat in aliquot haud magni momenti lectionibus discrepant, codicibus Mss. præstarem, si Latinam, quam hi exhibent, versionem, ab interprete anonymo factam, versione ab Eustochio facta certo præstare, haberem compertum; verum cum res secus habeat, approbationemque apud eruditos omnes jam tulerit Eustochiana versio, Latinam Sanctæ Vitam, quam hæc, a Rosweydo jam edita, proponit, Commentario huic subjungere, satius existimavi. Id adeo re etiam vera præstiturus sum, atque ita quidem, ut lectiones præcipuas, quibus Eustochiana versio a versione, in codicibus nostris exhibita, discrepat, maximeque eas, quibus hæc illa aut contra, facta ambarum collatione, præstare videbitur, in Annotatis, Vitæ ex more subjiciendis, assignaturus sim, binis etiam penes nos exstantibus, quas supra memoravi, Vitis Græcis in subsidium, ubi opportunum id judicaro, adductis.

[Annotata]

* ὑπάλυξε

* παλλακευομένη

§ II. Quandonam Sancta ad Dominum fuerit conversa, diemque deinde extremum clauserit.

[Sanctam, qua certo sub Numeriano haud floruit,] Sub Numeriano imperatore, uti in elogio, e magnis Græcorum Menæis supra recitato, Sirletianoque, quemadmodum ibidem monui, menologio notatur, non floruisse S. Pelagiam, vel ex eo liquet, quod, quæ a Jacobo diacono in Vita edenda, fide, ut jam docui, undequaque dignissima, narrantur, Ecclesiam tunc, cum floruit, plenissima in pace ac tranquillitate, qua certe ante seculum quartum seu Constantini Magni ætatem gavisa haud fuit, exstitisse, apertissime prodant; Numerianus autem imperii habenas jam inde ab anno 284 gesserit, eodemque etiam anno violenta morte e vivis ereptus illas deposuerit. Adhæc, cum non nisi octo circiter mensibus (adi ad annum 284 num. 2 & 3 Pagium in Criticis) Numerianus imperarit, quis sub hoc imperatore, quæ de Pelagia a Jacobo diacono referuntur, quadrienniique circiter spatio, uti ex iis, quæ hic num. 20 & seqq. scribit, confectarium apparet, tenuerunt, sat apte collocari posse, existimet, etsi etiam Pelagiam seculo tertio floruisse tantisper daremus? Quid quod nullum prorsus (neque enim, qui Sanctam anno circiter 280 obiisse ait, Petri de Natalibus, utpote scriptoris nimis recentis, Catalogum hic moror) seu scriptum seu monumentum satis antiquum fideque utcumque dignum, quod Menæis Sirletianoque Menologio, Sanctam nostram cum Numeriani imperio conjungentibus, vel in speciem suffragetur, possit afferri? Verum quo seculo quave ætate quæ de Pelagia a Jacobo diacono memoriæ produntur, ac nominatim quo anno circiter ejus ad Dominum Conversionem felicemque e vivis excessum evenisse statuemus?

[18] Nicephorus Historiæ ecclesiasticæ lib. 14, cap. 30 sic scribit: [conversam fuisse a Nonno, in sedem Edessenam Ibæ] Ecclesiæ vero Edessenæ divinus ille præfuit Nonnus, qui primariam in urbe Antiochena Mænadem verborum persuasione adductam, & præter opinionem omnem Deo consecratam, nympham & sponsam purissimam illi repræsentavit, pro Margarita Pelagiam eam cognominans, in qua certe meritoque aliquis divini judicii pelagus admiretur. Ita ille; qui cum de viris illustribus, qui sub Theodosio Juniore floruerunt, loquatur, Nonnum, qui convertit Pelagiam, tunc floruisse, docet. Baronius porro in hodiernis suis ad Mrl. Romanum Annot., laudato eodem, quem jam recitavi, Nicephori textu, ita subjungit: Errant, qui eam (S. Pelagiam videlicet) referunt ad tempora Numeriani, dicuntque hanc ad Christum conversam a Nonno, qui & Hyppolitus dictus habetur, episcopo Portuensi; hæc enim superius (ad XXII nempe Augusti diem) refellimus. Nonnus enim, qui eam convertit, fuit episcopus Edessenus, substitutus in locum Ibæ, ut scribit Liberat. diacon. in Breviar. cap. XII, cumque ille sedem recepisset in Concilio Chalcedonensi, Nonnus remansit Antiochiæ commendatus a synodo Maximo episcopo Antiocheno, ut constat ex eodem concilio Act. X. Porro ille eum præfecit ecclesiæ Heliopolis ad Libanum positæ, cujus meminit sozom. Hist. lib. XV, cap. IX. Diversa ab ea est alia Heliopolis, quæ est in Ægypto, quæ Alexandrino, & non Antiocheno subdita est episcopo. Porro idem Nonnus postmodum redditus est ecclesiæ Edessenæ, ut apparet ex epistola episcoporum illius provinciæ, scripta pro comprobatione concilii Chalcedonensis ad Leonem imperatorem. Exstat tom. 2 Concil. novæ edit. pag. CCXLII.

[19] Nonnus Edessenus episcopus, a Baronio hic memoratus, [anno 449 substituto, Baronius primum recte existimavit;] Mrl. Romano ad 2 Decembris diem est inscriptus; in Ephesina autem pseudo-synodo anno primum 449 celebrata, in qua impius Dioscorus, patriarcha Alexandrinus, humana omnia Divinaque jura pessumdedit, in Ibæ, Edesseni episcopi, locum, ut Liberatus diaconus tom. 5 concil. editionis Labbeanæ col. 759 in Breviario Historico fidem facit, fuit substitutus, cumque deinde a sede illa, Iba in eam restituto, per œcumenicum anni 451 Chalcedonense concilium (adi hujus apud Labbeum tom. 4 Concil. col. 676 & seq. Actionem 10) fuisset amotus, eamdem deinde, cum Ibæ obitu anno circiter 457 vacua esset effecta, pariter recuperavit. Palam id fit ex eo, quod epistolæ, quam ad Leonem imperatorem, cum hic ad episcopos omnes de Chalcedonensi concilio eos interrogans epistolam encyclicam eodem anno 457 (adi tom. 15 Monument. Eccl. Tillemontium) dedisset, provinciæ Osroënæ episcopi scripserunt, subscriptus primo loco, uti apud Labbeum tom. 4 Concil. col. 917 videre licet, reperiatur Nonnus episcopus Edessenæ metropolis: quæ cum ita habeant, nec Nonnum ante annum 449 fuisse episcopum, ullo ex capite appareat, consectarium fit, ut ex opinione, quam verbis proxime recitatis Baronius proponit, Pelagia certe, utpote, ut statuit, a Nonno illo, sancto Edesseno episcopo, conversa, non citius quam eodem anno 449 ad fidem simul atque e vitæ impuræ sordibus ad Dominum fuerit adducta. Atque hæc quidem clarissimi illius scriptoris opinio veritati apprime, si tamen, quod de Heliopolitano Nonni episcopatu complectitur, excipias, est consona, uti infra ostendam; verum illam postea in Annalibus ad annum 451 deseruisse videtur.

[20] [verum postea, uti ex verbis ejus hic recitatis liquet,] Ibi enim sic scribit: Exstat rei gestæ (conversionis S. Pelagiæ) præclara historia, scriptis mandata a Jacobo diacono Heliopolis: ubi cum dicatur idem Nonnus, (qui nempe a Nicephoro verbis supra huc transcriptis Edessenus episcopus fuisse Pelagiamque convertisse traditur) fuisse episcopus ejusdem Heliopolis Phœniciæ civitatis, subjectæ episcopo Antiocheno, in dubitationem adduci possunt, quæ a Nicephoro (adi hujus verba, num. 18 data) scripta sunt; num videlicet idem iste sit ille Nonnus cum eo, qui a Dioscoro pro Iba substitutus fuit episcopus Edessæ & postea inde, restituto Iba, rejectus, & traditus Maximo Antiocheno, a quo potuerit creari episcopus Heliopolis. Etenim qui Pelagiam Nonnus convertit, primus ante hæc tempora fuisse videtur episcopus Heliopolis: nam ista in Actis illis de eo leguntur a pravo dæmone proclamata: Non tibi sufficiunt triginta millia Saracenorum, quos mihi abripuisti, & baptizasti? Non tibi sufficiebat, me ejecisse de tuis Heliopolitanis: quoniam, cum & ipsa civitas esset mea, & omnes, qui in ea habitabant, me adorarent, tu mihi abripuisti & obtulisti Deo tuo. Hæc ibi. Ceterum ante Nonni hæc tempora constat fuisse ejusdem civitatis episcopum, nomine Josephum, qui huic interfuit concilio Chalcedonensi: sed & ante hunc alius concilio Ephesino œcumenico sub Cyrillo Marinus episcopus Heliopolis subscriptus habetur. Liquet insuper ex epistolis S. Joannis Chrysostomi, jam olim Phœnices habuisse ecclesias, & monachos illuc profectos ad conversionem gentilium ibi degentes, persecutionem tamen ab illis esse passos, ut dictum est pluribus superiori tomo, ut plane appareat, ante Nonnum hunc, alium ejusdem nominis Euangelium prædicasse circa ejusdem Joannis Chrysostomi tempora.

[21] [opinionem ex eo, quod diu ante annum 449 Heliopoli fuisse episcopum, primumque ibi] Baronius itaque opinionem, qua, S. Nonnum, primo Edessenum, post Heliopolitanum ac dein iterum Edessenum episcopum, ad Dominum convertisse S. Pelagiam, prius ex dictis existimarat, postea, uti ex ejus jam recitatis verbis apparet, idcirco potissimum mutavit, quod Nonnus, qui Pelagiam convertit, non tantum episcopus Heliopolitanus, sed & primus episcoporum omnium, qui sedem hanc occuparint, ex iis, quæ in Vita edenda legerat, exstitisse ei sit visus, diuque ante annum 449, quo Nonnus a sede Edessena amotus ad Heliopolitanam deinde fuerit promotus, episcopus Heliopoli, Marinus nempe, qui concilio œcumenico, anno 431 Ephesi celebrato, interfuit, sedisse inveniatur. Verum nec episcopum Heliopolitanum exstitisse, nec, etsi hoc daretur, episcoporum omnium, qui sedem hanc occuparint, primum fuisse Nonnum, qui Pelagiam convertit, ex edenda hujus Vita apparet. Nihil enim aliud, unde hoc postremum possit contendi, in lucubratione isthac, qualis Baronio præluxit, occurrit, quam quod pravus dæmon Nonno episcopo, qui Pelagiam convertit, proclamasse memoretur, Non tibi sufficiebat, me ejecisse de tuis Heliopolitanis; quoniam cum & ipsa civitas esset mea, & omnes, qui in ea habitabant, me adorarent, tu mihi abripuisti, & obtulisti Deo tuo, sicque Heliopolim, antequam eam Nonnus, qui Pelagiam convertit, episcopi munere gubernaret, totam ethnicam fuisse, episcopumque proinde ibidem ante Nonnum non sedisse, indicari videatur. Verum jam inde a Constantini Magni ætate, quemadmodum Eusebius lib. 3 de Vita Constantini cap. 58 & Oratione de laudibus Constantini cap. 18 docet, episcopum nacta fuerat Heliopolis. Quod cum ita sit, simili ratiocinandi modo posset concludi, jam inde etiam ab eadem ætate Nonnum episcopum, qui Pelagiam convertit, Heliopoli sedisse, hancque adeo Sanctam ad Dominum fuisse conversam, quod tamen nec ipse Baronius admittit, utpote Nonnum, qui S. Pelagiam convertit, sub Joannis Chrysostomi tempora seu sub seculi quarti finem, cum hic Phænicibus per monachos, quos eo misit, Euangelium prædicavit, Heliopoli demum sedisse, verbis proxime recitatis indicans.

[22] Quid ergo? Non fuit, cur ex eo, quod, quæ in edenda S. Pelagiæ Vita proclamasse cacodæmon adversus Nonnum episcopum narratur, [Sedisse Nonnum, qui Pelagiam convertit, existimaret, perperam mutavit:] Heliopolim totam ethnicam seu a veri Dei cultu paulo ante Pelagiæ conversionem exstitisse alienam, indicare videantur, primum illum Heliopolitanorum fuisse episcopum ac proin ante Marinum, qui sedem illam anno 431 occupavit, sedisse, existimaret Baronius. Quid ni enim factum esse queat, ut Nonni episcopi, qui Pelagiam convertit, ætate Heliopolis, cum antea ad veram Christi fidem fuisset adducta, ad idolorum iterum cultum esset reversa? Petrus, Alexandrinus episcopus, apud Theodoretum Historiæ ecclesiasticæ lib. 4, cap. 22 in epistola, ibidem recitata, refert, qui largitionum comes, nomine Magnus, Valentis augusti, qui ab anno 364 ad annum usque 378 Romani imperii habenas tenuit, mandato non paucos Alexandriæ veros Christi cultores, quod Arianorum impietatem detestarentur, nec ullo modo a sententia abduci possent, variis exquisitis tormentis dire torserit, ac deinde subjungit: Fatigatus igitur (largitionum comes nimirum) in infligendis, quæ subinde excogitabat, tormentis, cum universus populus crebro ingemisceret ac lugeret, crudelis iste & ab omni sensu humanitatis alienus, convocatis iterum turbis incompositis & ad tumultuandum assuetis, eos (impietatis Arianæ osores) ad judicium seu potius ad paratam condemnationem vocat juxta urbis portum, gentilibus ac Judæis multas adversus eos acclamationes magna mercede conductas ex more jactantibus; cumque ipsi manifestæ Arianorum impietati cedere noluissent, universo populo ante prætorium lamentante, sententiam in eos profert, ut Alexandria excedentes in urbem Phœnices Heliopolim migrent; in qua ne audire quidem nomen Christi ullus incolarum sustinet. Sunt enim omnes simulacrorum cultores.

[23] Valente ergo imperante seu illo temporis spatio, [Heliopolitani enim, postquam jam habuissent episcopum, ad idolorum cultum sunt reversi,] quod inter annum 363 & 379 intercessit, ethnici adhuc idolorumque cultui addicti exstitere Heliopolitani universi. Nec est, cur id mirum cuiquam appareat; etsi enim, quemadmodum Eusebius locis supra citt. docet, Constantinus Magnus Heliopoli ecclesiam, presbyteris etiam ibidem & diaconis cum episcopo, qui supremo solique vero Numini sacra facerent, constitutis, erexerit, legeque insuper lata, ne urbis illius cives, qui idolorum ac Solis nominatim, a quo nomen civitati eorum erat inditum, & Veneris cultui erant addictissimi, in posterioris hujus falsi numinis honorem uxores filiasque suas, ut facere solebant, peregrinis prostituerent, severissime inhibuisset, paucissimi tamen ex illis ad frugem meliorem fidemque Christianam adducti tum fuisse videntur, aut, si res secus habeat, plurimi haud dudum post ad vomitum atque ad pristinam impietatem rediere. Etenim quo tempore Julianus Apostata imperium tenebat seu anno 362 & sequenti Christianis longe numero ii, qui idola colerent, erant superiores, eoque progressi sunt audaciæ, ut, quo de lata adversus priscum impiumque mulieres suas peregrinis prostituendi morem lege vindictam quodammodo sumerent, virgines Christo sacras, coitione facta, nudas in foro, ut Sozomenus lib. 5, cap. 10 refert, palam exponere non formidarint. Deinceps porro non tantum sub Valente, sed & sub Theodosio idolorum cultores fuerunt. Cum enim hic, qui ab anno 379 ad annum usque 395 imperavit, idolorum delubra penitus dirui jussisset, strenue illi pro suis tuendis dimicarunt, uti idem Sozomenus lib. 7, cap. 15 docet.

[24] [Nonnumquo umquam fuisse Heliopolitanum episcopum, ne quidem] Adhæc S. Joannes Chrysostomus Homilia 68 in Matthæum, quam is vel anno circiter 395, ut vult Tillemontius, vel potius, ut Homiliarum, a sancto illo Patre dictarum, chronotaxis, a Stiltingo nostro in historico, quo ejusdem gesta ad XIV Septembris diem illustravit, Commentario statuta exigit, anno circiter 390 aut sequenti pronuntiavit, civitatem sceleratissimam Heliopolim appellat. Atque ita ex omnibus jam dictis liquet, Heliopolitanos, etiamsi jam inde a Constantini Magni ætate seu seculi quarti initio episcopos ac presbyteros habuissent, idolorum tamen cultui pertinacissime propemodum etiam usque ad ejusdem seculi finem certo mansisse addictos. Quod cum ita sit, factum etiam esse potest, ut etiamsi anno 431, quo concilium Ephesinum celebratum fuit, Heliopolitanis episcopus, nomine Marinus, annoque 451, quo concilium Chalcedonense celebratum fuit, episcopus alter, Josephus cognominatus, præfuerit, idolorum tamen cultui, si non omnes, maximo tamen numero adhuc adhæserint; unde sane fit, ut, etiamsi paulo ante factam per Nonnum episcopum Pelagiæ conversionem Heliopolim totam fuisse Ethnicam, in Vita edenda indicetur, primum illum fuisse Heliopolitanorum episcopum consetarium ex hac non sit. Et vero ut ad id, quod supra tantisper dedi, jam veniam, ne quidem, Heliopolitanorum umquam S. Nonnum, qui Pelagiam convertit, fuisse episcopum, ex eadem Sanctæ nostræ Vita potest confici. In hac quidem, prout apud Surium, stylo mutato, paraphrastice reddita, Coloniæ Agrippinæ exstat vulgata, Jacobus, qui eam conscripsit, Nonnique episcopi diaconum in lucubrationis illius serie plus semel sese appellat, Heliopoleos diaconus in titulo, quem præfert, e vetustis, ut additur, Mss. codicibus etiam vocatur, hincque Baronius potissimum ac præterea ex eo, quod in Vitæ ejusdem editione, quæ ei præluxit, cacodœmon, Non tibi sufficiebat, me ejecisse de tuis Heliopolitanis, adversus Nonnum episcopum, qui Pelagiam convertit, proclamasse narretur, Heliopolitanum hunc fuisse episcopum, existimavit.

[25] [e Sanctæ nostræ Vita] Verum hæc, quæ apud Surium ante Vitæ Prologum leguntur, verba, Auctor est Jacobus diaconus Heliopoleos, habeturque in vetustis Mss. codicibus, ita accipienda videntur, ut iis, non de diaconi Heliopolitani titulo, sed de ipsamet Sanctæ Vita, a Jacobo diacono conscripta, quæ in vetustis Mss. codicibus habeatur, sermo instituatur. Utut sit, Auctor sese plus semel in lucubratione illa Nonni episcopi diaconum, nuspiam etiam Heliopoleos diaconum, appellat. Adhæc Rosweydus Vitæ ejusdem editioni, quam in Vitis Patrum pag. 376 & aliquot seqq. exhibet, inscriptionem hanc Auctore Jacobo diacono, interprete Eustochio &c præfigit, nec ullam editionis, Coloniæ Agrippinæ a Surio adornatæ, titulique mox relati, in quibus Jacobus, Vitæ auctor, Diaconus Heliopoleos vocatur, mentionem facit: quæ omnia faciunt, ut in animum inducam, diaconi Heliopoleos titulum, quem Suriana editio præfert, putem esse profectum vel ab ipsomet Surio, vel ab altero, qui Heliopolis episcopum quidem Nonnum, Jacobum vero ejusdem civitatis diaconum existimarit ex eo, quod Heliopolim, cum tota esset dæmoni ob idolorum cultum addicta, a Nonno episcopo, qui Pelagiam convertit, ad Dominum fuisse adductam, e pravi spiritus dictis, in edenda ejusdem Sanctæ nostræ Vita num. 16 occurrentibus, intelligeret, iisque, utpote sequentia verba, Non tibi sufficiebat, me ejecisse de tuis Heliopolitanis, in editione, qualis Baronio (adi ejus num. 20 verba) præluxit, complectentibus, ad Nonnum spectasse Heliopolitani indicentur.

[26] Verum perperam omnino fecit id ille: etenim non tantum editio Rosweydiana & Suriana, [potest confici. Pelagiam porre,] verum etiam tres diversi, qui penes nos exstant, optimæ notæ codices membranacei Mss. pro illis dæmonis verbis, postremo recitatis, habent dumtaxat: Non tibi sufficiebat Heliopolis tota &c, aut, Non tibi sufficiebat Heliopolis civitas &c; huic autem lectioni suffragatur præterea, quæ in codice nostroMs. 193 exstat, Græca Sanctæ nostræ Vita, utpote in qua sequentia, quæ textui huic respondent, verba occurrunt: οὐκ ἠρέστη σοι Ἡλιούπολις ὅλη &c: non tibi sufficiebat Heliopolis tota? Quod autem ad Heliopolitanorum conversionem, a Nonno episcopo, qui Pelagiam convertit, factam, jam spectat, nec ex illa, utut reipsa facta, Heliopolitanorum episcopum hunc fuisse, potest concludi, uti ex infra dicendis patescet. Determinemus modo, quandonam tandem & Heliopolim ad fidem adduxerit, & Pelagiam a vitæ impuræ sordibus ad Dominum Nonnus episcopus converterit. Idne forsan, ut Baronius, priori mutata sententia, quam in suis in Martyrologium Romanum Annotationibus primum tenuerat, in Annalibus (adi ejus verba num. 20 huc transcripta) existimasse videtur, eo ipso tempore, quo Phœnicibus convertendis S. Joannes Chrysostomus operam dedit, seu seculo quarto propemodum jam elapso evenerit? Id equidem mihi nullo ex capite verosimile apparet. Nullus enim, qui tum uspiam sederit, nominis hujus episcopus vel in Conciliorum Actis vel in scriptoribus ecclesiasticis occurrit.

[27] Nec est, quod reponas, mulieris peccatricis quæ ætate sua ad Dominum fuerit conversa, [quæ a muliere peccatrice ac deinde pœnitente, a Chrysostomo memorata, distinguitur,] Joannem Chrysostomum Homilia 68 in Matthæum, sub seculi quarti finem, ut supra jam docui, Antiochiæ recitata meminisse, hancque, cujus nomen nuspiam Sanctus ille Pater prodit, cum Sancta nostra videri posse eamdem. Etsi enim de muliere ista Chrysostomus sequentem hunc loquatur in modum, Annon audistis, quomodo meretrix illa, quæ lascivia omnes superabat, omnes postea pietate vicit? Non de illa loquor, quæ in Euangeliis fertur, sed de illa, quæ nostro ævo ex Phœniciæ civitate, omnium nequissima, fuit. Hæc quippe meretrix apud nos erat, primasque in scena tenebat, cujus nomen ubique celebrabatur, nec in nostra urbe tantum, sed usque ad Cilicas & Cappadocas; hisce autem ex verbis de muliere peccatrice primum ac deinde pœnitente, quæ eadem fuerit cum Sancta nostra, videri utcumque queat facere sermonem, multa tamen mox, ex quibus hanc ab illa distinguendam nemo ambigat, idem sanctus Pater adjungit: Ac primo quidem mulier, de qua loquitur, maleficis, ut ait, uti artibus a plurimis fuit æstimata, nec corporis tantum forma, sed & veneficiis retia sua, quo in hæc incautos attraheret, expandit. Adhæc in virginum monasterium sese recepit mulier, a Chrysostomo memorata, in eoque, cum inde eam nec submissi ab urbis præfecto milites extrahere potuissent, perseveravit usque ad ultimum vitæ suæ finem, quam tandem, cum longa multorum annorum pœnitentia peccata sua eluisset, felicissimo obitu terminavit; quæ omnia aut certe pleraque in S. Pelagiam, quam Nonnus episcopus convertit, non satis quadrant, uti quisque, qui ejus Vitam edendam evolverit, satis perspiciet.

[28] [a Nonno Edesseno, Ibæ substituto, reipsa fuisse conversam,] Jam vero, cum ex his omnibus, quin memorata a S. Joanne Chrysostomo mulier primum peccatrix ac dein pœnitens diversa sit a Sancta nostra, dubitandum haud appareat, nec hujus tamen, quæ non minus quam altera argumento ejus erat accommodata, in Homilia plus semel jam laudata, in qua auditores suos ad spem bonam de peccatorum suorum remissione, si pœnitentiam de his agere voluerint, concipiendam hortatur, mentionem faciat, est sane, cur Sanctæ nostræ historiam, cum Homiliam illam S. Chrysostomus diceret, seu ex dictis anno circiter 391, nondum accidisse arbitremur. Verum cum nec etiam paulo serius, ut jam dictum, evenerit, quo tandem anno circiter ad Dominum fuisse S. Pelagiam conversam, statuemus? In pseudo-synodo Ephesina, anno 449 celebrata, Nonnum quemdam, agente Dioscoro, patriarcha Alexandrino, in locum Ibæ, Edesseni episcopi, fuisse substitutum, e Liberato diacono, qui id apud Labbeum tom. 5 Conciliorum in Breviario, a se adornato, refert, habetur compertum. Adhæc Ibam, exauctoratum Edessenum episcopum, anno 451 in sedem suam fuisse in concilio Chalcedonensi restitutum, e decima hujus Actione apud Labbeum tom. 4 Conciliorum col. 676 & seq. certum etiam est, uti & tunc Nonnum, qui partem in illegitima sua ad sedem Edessenam promotione habuisse nuspiam asseritur, Maximo, patriarchæ Antiocheno, quo curam de eo haberet, a concilii Patribus fuisse commendatum. Porro, Iba anno 457 (adi ad annum 451, num. 53 Pagium in Criticis) e vivis sublato, sedem Edessenam vel dicto anno 457 vel seq. recuperavit idem Nonnus, ut provinciæ Osroënæ episcoporum, quæ apud Labbeum tom. 4 conciliorum col. 917 exstat, epistola, ad Leonem imperatorem tunc data Nonnique, tamquam Edessenæ metropolis episcopi nomine notata, indubitatum facit; hunc autem Nonnum esse illum ipsum Nonnum episcopum, qui, quemadmodum Jacobus diaconus in edenda S. Pelagiæ Vita memoriæ prodit, e monasterio Tabennosiatarum ob vitæ sanctitatem extractus, ad episcopatum fuit promotus Sanctamque nostram convertit, verosimillimum apparet.

[29] Ea mihi sedet sententia, tum quod eam Theophanes in editionis Parisiensis anni 1655 Chronographia pag. 79 ac post eum Nicephorus Callistus in Historia Eccl. a se contexta loco supra cit. diserte tradant, tum quod Nonnus episcopus, a Nonno Edesseno jam memorato distinctus, [verosimillimum apparet, nec ab opinione hac, quod Nonnus, qui Pelagiam convertit,] cui S. Pelagiæ conversio, aliaque de eo per Jacobum diaconum narrata aptius queant attribui, in Historiarum monumentis haud occurrat. In hanc porro sententiam, in Martyrologio Romano ad 2 Decembris diem etiam consignatam, præter Pagium in Criticis ad annum 451, num 52, manibus pedibusque modo etiam abeunt eruditi alii unanimi consensu omnes, Baroniusque etiam eamdem, a qua tamen, ut apparet, perperam ex jam dictis, postea descivit, amplexus primum fuit. Nec video, quid solidi, quo deserenda ostendatur, supra jam objectis possit adjungi. An forte, quod Nonnum equidem, qui Pelagiam convertit, Heliopolitanum fuisse aliquando episcopum, tradita de eo in Sanctæ Vita exigant, nec tamen Nonnus, qui sedem Edessenam post Ibam occupavit, Heliopolitanus umquam exstiterit episcopus? Sane Nonnum Edessenum ecclesiæ Heliopolitanæ, antequam ad sedem illam, Iba vita functo, promoveretur, numquam præfuisse episcopum, vel e solis Ecclesiæ canonibus, qui episcopum ab una ecclesia ad aliam transferri vetabant, sat certum apparet; omnino autem indubitatum evadit ex eo, quod Phœniciæ secundæ episcoporum epistolæ, anno 458 ad Leonem imperatorem datæ atque apud Labbeum tom. 4 concil. col. 921 & seq. exstanti, subscriptus inter primos, qui epistolam istam signarunt, reperiatur Petrus Heliopolitanus episcopus, qui profecto, si Nonnus ex episcopo Heliopolitano Edessenus metropolita vel anno 457 vel seq. factus fuisset, nomen suum inter primos epistolæ isti subscriptos Patres, utpote uno dumtaxat anno ad episcopalem dignitatem evectus multisque proinde illorum ætatis aut certo promotionis ad episcopatum prærogativa verosimillime inferior, notaturus haud fuisset.

[30] Nonnum itaque, Edessenum episcopum, ecclesiæ Heliopolitanæ, [Heliopolim ab idolorum cultu abstraxerit, recedendum apparet,] antequam ad sedem illam promoveretur, numquam præfuisse episcopum, extra controversiam enimvero positum videtur. Verum quid tum? Ut Nonnus episcopus, qui S. Pelagiam convertit, ecclesiam Heliopolitanam episcopi munere aliquando gubernarit, edenda Sanctæ nostræ Vita neutiquam requirit. Ex iis quidem, quæ cacodæmon contra Nonnum declamasse in hac narratur, Heliopolim fuisse ab hoc antistite ad veram Christi fidem conversam, intelligitur; verum quid ni Heliopolim Nonnus, etiamsi civitatem hanc episcopus haud moderaretur, adducere ad Christum potuerit? Nonne civitates plures, imo & regiones integræ, ab iis etiam, qui illarum episcopi haud erant, ad fidem leguntur adductæ? Nonnus, cum a sede Edessena, restituto in hanc Iba, anno 451 a concilio Chalcedonensi fuit amotus, simul fuit, ut jam docui, ab ejusdem concilii Patribus patriarchæ Antiocheno Maximo, quo ejus necessitatibus prospiceret, commendatus; hic autem Nonnum in honore habuit, dignitatemque episcopalem, uti apud Labbeum tom. 4 Conciliorum col. 677 videre licet, illi servavit. Hinc factum reor, ut patriarcha Antiochenus, etsi quidem Nonnum episcopum nulli prorsus patriarchatus sui sedi præfecerit, episcopi tamen regionarii loco eum quodammodo habuerit, atque ad existentes adhuc in patriarchatu suo variisque locis dispersos ethnicos, quod virum esse apostolicum spirituque Dei plenum nosset, ab idolorum cultu abstrahendos Christoque adjungendos adhibuerit. Atque ita quidem Nonnus is ab anno 451, quo ex dictis a sede Edessena fuit amotus, ad annum usque 457 aut seq., quorum altero eamdem recuperavit, episcopus manserit nulli certæ sedi affixus; cum autem Jacobus diaconus sedem episcopalem, quam Nonnus, a quo Pelagiam conversam, refert, occuparit, nuspiam in Vita edenda exprimat, idque tamen, si quam ille tunc occupasset, vel uno saltem loco facturus fuisse videatur, fuerit verosimillime Nonnus episcopus, qui Pelagiam convertit, nulli etiam, cum id fecit, certæ ac determinatæ sedi affixus; quod iterum hunc a Nonno Edesseno supra memorato non esse diversum, argumento est, iisque proinde, quæ num. 29 adducta sunt, addi debet. Hoc adeo hic adhuc notasse contentus, qui & quando, ut Nonnus Edessenus Pelagiam converterit, sit factum, pergo exponere.

[31] [Sanctæque adeo conversio anno circiter 453, morsque anno circiter 457 figenda videtur.] Maximus patriarcha Antiochenus, ut Jacobus Diaconus in Pelagiæ Vita edenda fidem facit, concilium celebravit, atque ad id patriarchatus sui episcopos, Antiochia haud procul remotos, convocavit; ut autem hos inter fuerit Nonnus, a sede Edessena amotus patriarchæque Antiocheni curæ commendatus, qui tum forte haud procul Antiochia commorabatur, factum facile esse potest, reque etiam ipsa id factum, statuendum e supra dictis videtur, uti etiam ibidem illum ad Dominum Pelagiam convertisse, aliaque præterea gessisse, quæ Jacobus Diaconus in Vita edenda Nonno episcopo, a se memorato, adscribit. Verum cui circiter Christi anno isthæc omnia ac nominatim Sanctæ nostræ conversionem innectemus? Ex iis, quæ adversus Nonnum episcopum cacodæmon, cum S. Pelagia ad Dominum primum esset conversa, proclamasse, a Jacobo Diacono in Vita narratur, fuisse a Nonno, priusquam Pelagia ab eo converteretur, triginta Saracenorum millia ad fidem conversa, sacroque lavacro expiata ac Christo consecrata, certum omnino est; quod cum ita sit, Nonnusque, qui non prius, quam cum a sede Edessena anno ex dictis 451 fuisset amotus, Saracenorum conversioni sese addixisse videtur, unum saltem, ut apparet, alterumve annum tot illorum millibus convertendis impendere debuerit, Sanctam nostram a Nonno ad Dominum fuisse anno circiter 453 aut 454 conversam, sat verisimile apparet. Hinc porro jam fluit, ut, cum triennio dumtaxat aut paulo serius, ut Vita edenda fidem facit, post suam conversionem ad Dominum migrarit, non serius verosimiliter, quam anno circiter 457 vitam hanc mortalem cum immortali commutarit. Hæc porro Sanctæ nostræ mortis epocha adhuc confirmatur ex eo, quod Jacobus Diaconus Hierosolymis, qua in civitate dum versaretur, Pelagia obierat, Antiochiam post hujus obitum, uti in tribus nostris optimæ notæ codicibus Mss. membranaceis indicatur, sese contulerit, hincque appareat, Nonnum, dum Sancta obiit, sedi Edessenæ, quod anno 457 vel seq. ex dictis factum, redditum nondum fuisse; neque enim alias Jacobus, qui Nonni diaconus erat, sese Antiochiam, sed Edessam recta collaturus fuisse videtur.

§ III. Sanctæ apud varias gentes cultus; sacrarum ejus reliquiarum translatio.

[Sancta, quæ Officio ecclesiastico a Græcis hodie colitur,] Quam insigni apud Græcos cultu Sancta nostra hodieque gaudeat atque olim etiam fuerit gavisa, palam est tum e S. Sabæ Typico, in quo Officium ecclesiasticum de S. Pelagia hodie recitandum præscribitur, tum etiam ex magnis Græcorum Menæis excusis, in quibus cum elogio supra dato hodie etiam conjungitur Officium itidem ecclesiasticum, quod de S. Pelagia, meretrice nempe, uti ibidem vocatur, est totum, si paucas dumtaxat ei immixtas Sanctorum aliorum commemorationes, quæ brevibus eorumdem elogiis adduntur, precesque aliquot, pro quotidiano Græcorum more ad sanctissimam Virginem Mariam directas, exceperis. Speciminis loco Odam seu orationem, qua Officium inchoatur, lectoris oculis, reliquis prætermissis, lubet subjicere, addita etiam ad calcem interpretatione Latina. Sic habet: Ἐγκρατεία τὸ σῶμα σου, Πελαγία, νεκρώσασα, τὴν ψυχὴν ἐζώωσας καὶ ἐκόσμησας, καὶ οἰκητήριον Πνεύματος σαυτὴν ἀπετέλεσας, καὶ συνήφθης μυστικῶ τῶ νυμφίῳ καὶ κτίστη σου, ὅν ἰκέτευε, ἐκ φθορᾶς καὶ κινδύνων λυτρωθῆναι τοὺς ἐν πιστεῖ ἐκτελοῦντας τὴν ἀεισέβαστον μνήμην σου. Dum abstinentia corpus tuum, Pelagia, mortificasti, animam vivificasti atque ornasti, teque Spiritus habitaculum fecisti ac Sponso tuo mystico & Creatori adjunxisti, quem, ut a corruptione & periculis, qui tuam commemorationem, perpetuo venerandam, in fide celebrant, immunes evadant, interpella. Nec tantum Officio ecclesiastico, verum etiam templo, in honorem suum Constantinopoli exstructo, Sancta nostra honorata fuerit, si veritati modo opinio, in quam Cangius tandem concessit, sit consona.

[33] Hic enim scriptor, postquam templum, quod Pelagiæ alicui sacrum Constantinopoli exstitisse a Cedreno asseritur, [nec tamen etiam templum, Constantinopoli sibi sacrum, habuit, a Russis etiam] Pelagiique a Zonara vocatur, in Constantinopoli sua Christiana lib. 4, num. 26 Pelagiæ Tarsensi martyri attribuerat, id postea in suis ad Zonaram Annotationibus Pelagiæ Pœnitenti seu Sanctæ nostræ adscribendum existimavit: verum perperam, uti in Historico de S. Pelagia, virgine martyre Antiochena, Commentario ad IX Junii diem, quo Sancta hæc Martyrologio Romano exstat inscripta, dataque apud nos jam est, Janningus noster num. 25 & quatuor seqq. recte ostendit, ibidem etiam omnia, quæ, ut templum illud vel Pelagiæ nostræ vel alteri homonymæ adjudicetur, facere possunt, scitissime colligens, suumque etiam de singulis ferens judicium, ut plura de re illa hic proferre opus non sit, lectoreque ad Janningum remisso, ad aliud modo, quod ad Sanctæ cultum spectat, fas sit procedere. Apud Russos, seu Slavo-russos, aut etiam, si mavis, Mosco-russos, qui patriarchis Constantinopolitanis diutissime paruerunt, atque ab his potissimum ab idolorum cultu ad Christianam fidem fuere adducti, Sanctam nostram quoque cultu gaudere ecclesiastico aut certe olim fuisse gavisam, dubitandum vix apparet, tum quod gentis illius fastis sacris supra recensitis sit inscripta, tum quod hæc omnes passim Sanctos, ab ecclesia Græca, a qua Sanctam nostram coli jam vidimus, cultu ecclesiastico affectos, eodem pariter cultu soleat afficere.

[34] [ac Syris, uti & Hierosolymis, ubi sacrum ejus corpus] Nec Russi tantum seu Slavo aut Mosco-Russi in cultu ecclesiastico, quo Græci etiam S. Pelagiam venerantur, adjungendi hisce sunt, verum etiam versantes in Syria, qua in regione natales Sancta fuit sortita, fidei Christianæ cultores, fortassis etiam ante ipsosmet Græcos honore illo eamdem prosecuti. Ac cultum quidem ecclesiasticum Pelagiæ a Christianis in Syria deferri, generatim commonstrat vel solum, cui ex dictis ejus nomen ad præsentem Octobris diem exstat insertum, Kalendarium Syriacum supra laudatum; ut autem aliqua adhuc, quæ ad cultum, Sanctæ ibidem deferri solitum olimve certe delatum, magis speciatim spectant, queam proferre, opportune hic succurrunt Leonis Allatii Symmicta, anno 1653, curante Bertholdo Nihusio, typis Coloniensibus vulgata. Hierosolymis enim, Terræ Sanctæ seu Palæstinæ, quæ Syriæ, late acceptæ, regio est, civitate primaria, honorifice asservari, seu potius asservatum olim fuisse Sanctæ corpus, lampadesque, quæ prope hoc accensæ perpetuo essent, in Pelagiæ honorem ali soluisse, intelligitur e duabus, quas præfata Symmicta complectuntur, lucubrationibus, per binos scriptores diversos, de sacris Terræ Sanctæ seu Palæstinæ locis tractantes, contextis. Horum alter Joannes Phocas, alter anonymus est. Amborum, quæ huc spectant, ac pag. 25 & pag. 87 occurrunt, verba transcribo. Prioris hæc sunt: In capite montis (Oliveti nempe) locus est, in quo post resurrectionem frequenter Salvator Discipulos est allocutus, postremoque ascensionis admirandum mysterium perfecit. Prope eum spelunca infra spectatur, in qua sancta Pelagia certamina, quibus se exercebat, absolvit, & sanctum illius corpus in urna saxea quiescit.

[35] [honorifice fuisse asservatum,] Posterioris vero ista: Super Gethsemani est mons Olivarum, ex quo Christus in cælum assumptus est, maximo templo conspicuus. In medio templo est cubiculum lapideum pulcherrimum cum columnis marmoreis quindecim, & in medio cubiculo est plantæ Christi vestigium, lapidi infixum, quem ille calcaverat, cum assumeretur in cælum, & pendent quatuor lampades inextinctæ. Infra gradus triginta cernitur sanctæ Pelagiæ sepulchrum, a muro media planta humani pedis sejunctum. Si quis in spatium illud inter murum & sepulchrum ingreditur, statim comprehensus detinetur, &, ni prius delicta omnia sua confessionario fassus fuerit, numquam excedet. Ibi est cellula, in qua per septem annos immorata est, pendent lampades tres. Hæc opportune ad institutum nostrum bini scriptores laudati; in hos nunc pauca observo. Anonymus, qui qua circiter ætate floruerit, haud comperio, miraculi plane stupendi, quod Hierosolymis ad Sanctæ tumulum seu sepulcrum fieri soleat, olimve saltem soluerit, mentionem recitatis verbis facit; verum id, ut Tillemontius tom. 12 Monumentorum Ecclesiast. pag. 381 recte observat, creditu admodum est difficile. Adhæc S. Pelagiam in cellula, quam in monte Oliveti ætate sua adhuc fuisse conspectam, memoriæ prodit, septennio pœnitentiam egisse affirmat; hoc autem apertissime pugnat cum edenda Sanctæ Vita, utpote in qua, S. Pelagiam in cellula, cui sese in monte Oliveti incluserat, triennio dumtaxat, aut paulo diutius pœnitentia eluisse vitæ præteritæ peccata, Jacobus diaconus non obscure docet. Verum, etsi id ita habeat, veritati equidem consonum existimo, quod anonymus ille de Sanctæ sepulcro, tribus ad id lampadibus appensis, Hierosolymis honorato, scribit. Certe Pelagiæ sepulcrum Hierosolymis in honore ætate sua fuisse, Joannes Phocas, etsi interim lampadum, quæ ad id pendeant, haud meminerit, sat aperte etiam verbis recitatis indicat.

[36] Hic porro auctor, ut, quæ in illum pariter observanda sunt, [certum est, honoratur. Id inde in Galliam seculo XII ad monasterium Jotrense] jam expediam, etiam adjungit, sacrum Sanctæ nostræ corpus saxea in urna Hierosolymis quiescere; cum autem is, qui seculo duodecimo floruit, fideique omnino probatæ apud eruditos habetur, de loco, quo Sanctæ corpus ætate sua exstiterit, loquatur, esse non videtur, cur quis ambigat, num tunc Pelagiæ corpus re etiam vera Hierosolymis adhuc asservatum honorifice fuerit, seu, uti is scribit, in urna saxea quieverit. Verum vel integrum vel ejus saltem partem in Galliam eodem seculo duodecimo proximeve sequenti e civitate Hierosolymitana, ubi Pelagia nihilominus Sanctorum honores, ut puto, hodieque obtinet, transferri, verosimillime evenit. Etenim Saussayus in Gallicano a se contexto Martyrologio sub paulo prolixioris, quo Pelagiam hodie celebrat, elogii finem ita memorat: Hujus (Pelagiæ nimirum) sacræ exuviæ postea a Francis, Christi nomen in Oriente vindicantibus, in Galliam transvectæ apud Jotrum, virginum insigne monasterium, collocatæ sunt; ubi hodie e sacrario eductæ piorum clientum venerationi exhibentur. Nam & illic felix illa peccatrix celebriter colitur hac die, quæ est migrationis, & duodecima Junii, quæ translationis est seu susceptionis: quibus verbis, sacras Sanctæ nostræ reliquias Hierosolymis in Galliam ad Jotrense monasterium, Christianorum Occidentalium durantibus pro recuperanda Terra Sancta expeditionibus, fuisse translatas, haud obscure indicatur; quod cum ita sit, hæque, jam inde a seculo undecimo propemodum elapso magnis animis susceptæ, seculo duodecimo quam maxime viguerint, hoc ipso etiam seculo proximeve sequenti, ut Pelagiæ reliquiæ ex Oriente in Galliam fuerint advectæ, factum esse, verosimillimum apparet.

[37] Etsi autem Saussayus, qui translationem illam verbis recitatis memoriæ prodit, [fuit translatum. Hinc ibi XII, quo id factum, Junii dies solemnis quotannis habetur.] in Martyrologio suo a veritate haud raro inveniatur devius, ab hac tamen illum isthic haud aberrasse, vel ex eo apparet, quod in Jotrensi, quod memorat, quodque, ut Sammarthani Fratres tom. 4 Galliæ Christianæ pag. 541 docent, in diœcesi Meldensi situm est, virginum Benedictinarum monasterio duodecima Junii dies, qua dictarum reliquiarum translatio seu harum in monasterium illud susceptio facta creditur, solemnis ob facti hujus memoriam quotannis habeatur, uti proxime huc transcriptis verbis etiam docet laudatus Saussayus: qui, cum de re, tempore suo fieri solita optimeque adeo sibi nota loquatur, a veritate hic aberrare existimandus haud est. Sanctæ quidem translationem, non XII, sed 2 Junii die recoli, Castellanus, uti apud nos tom. VI Junii pag. 118 videre licet, in quodam suo ad Majores nostros misso Ms. affirmat; verum eruditus ille Martyrologii Universalis, Gallice conscripti, auctor de Pelagiæ translatione, quæ tum, non in Jotrensi diœcesis Meldensis monasterio, sed in Parisiensi, quæ in loco, Puilermite nominato, sita est, S. Pelagiæ ecclesia celebretur, sermonem facit. Etenim ecclesiasticum de S. Pelagia Officium, quod, quemadmodum Operis nostri loco proxime cit. est videre, Majoribus nostris una cum dicto Ms. submisit, ad manum mihi est typis excusum; hunc autem, qui Castellani manu ei adscriptus est, sequentem in capite præfert titulum, Latine e lingua Gallica ita a me redditum: Pro ecclesia S. Pelagiæ, Parisiis intra parœciam S. Medardi in loco, Puilermite nuncupato, sita; tum sub initium manu eadem sibi habet adscriptum: VIII Octobris; ac deinde ad calcem adjectum: Translatio 2 Junii, conversio XII Junii.

[38] [Alia est translatio, quæ quotannis etiam in Parisiensi Sanctæ ecclesia celebratur.] Adhæc S. Pelagiæ Pœnitentis, cujus natalis, ut locis quamplurimis aliis, ita etiam in dicta Parisiensi ecclesia, ei ipsi sacra, VIII Octobris die celebratur, reipsa etiam translatio ibidem secunda Junii die, duodecimaque mensis ejusdem conversio recolitur, ut fidem faciunt diversa diversorum annorum, quæ quos quæque Parisiis ædes sacræ Sanctorum seu natales seu alios dies festos quotidie celebrent, addito etiam, quo id fiat, cultu, notare solent, ecclesiæ Parisiensis Diaria spiritualia. Jam vero, cum res ita habeat, Castellano sane de S. Pelagiæ translatione, non quæ in Jotrensi monasterio, sed quæ Parisiis secunda Junii die recolatur, in Ms. supra memorato sermonem fuisse, indubitatum apparet. Nec est, cur quisquam miretur, alia die Parisiis, alia in monasterio Jotrensi Sanctæ translationem celebrari. In dicta enim Parisiensi, quæ Sanctæ nostræ dedicata est, ecclesia sacræ ejusdem reliquiæ, prout proxime laudata Diaria Parisiensia fidem faciunt, etiam asservantur; quod cum ita sit, quin in æde illa sacra S. Pelagiæ translatio secunda Junii die, quod ad illam tunc hujus reliquiæ devectæ olim fuerint, quotannis celebretur, dubitandum non est; de translatione autem, qua sacra Pelagiæ lipsana ad Jotrense monasterium delata olim fuerunt, Saussayus sermonem instituit, uti e verbis ejus supra recitatis liquet. At vero, inquies, quo die a Castellano ac in Diariis spiritualibus laudatis S. Pelagiæ conversio, eodem a Saussayo reliquiarum ejusdem translatio signatur. Fateor, sic habet: verum hinc, posteriorem hunc Martyrologum in vero, quo S. Pelagiæ translatio in monasterio Jotrensi celebratur, assignando die errare, quis concludat? Quid si Parisiensis Sanctæ ecclesia sacras hujus, quas possidet, reliquias e Jotrensi monasterio acceperit, hincque S. Pelagiæ translationi, quam secunda Junii die, quod tunc sacræ hujus exuviæ devectæ ad illam fuerint, quotannis celebrat, conversionem etiam, eodem XII, quo translatio in monasterio Jotrensi celebratur, Junii die quotannis recolendam, in accepti ex reliquiis illis, Parisios ac ad se allatis, beneficii memoriam adjecerit?

[39] [In hac Sanctæ natalis Officio ecclesiastico,] Id sane mihi, maxime cum tum etiam Sanctæ conversionem in aliis Parisiensibus ecclesiis celebrandam e Diariis spiritualibus præfatis intelligam, ab omni prorsus verisimilitudine abhorrere haud videtur. Verum utcumque habeat, Saussayum equidem ex eo, quod S. Pelagiæ translationem non eodem, quo Castellanus ac jam plus semel laudata Diaria, die consignet, erroris arguendum non esse, satis superque ex iis, quæ in medium jam adduxi, liquet. Nec id tantum ex hisce habemus; verum etiam Sanctam & in monasterio Jotrensi & in Parisiensi civitate cultu gaudere ecclesiastico plane insigni, ac nominatim quidem in ecclesia, abs ea nuncupata, tres nactam esse venerationi suæ dedicatos dies diversos, Junii videlicet diem secundum, quo translatio, mensis ejusdem XII, quo conversio, ac VIII denique Octobris, quo natalis ejus celebratur. Ut porro, qui, quod simul ædi isti sacræ titulare est, postremum hoc Sanctæ festum quotannis in ea colatur, lectorem docere possim, opportune hic succurrit ecclesiasticum supra adhuc memoratum, quod penes me exstat, quodque ab ipsomet Castellano (adi Operis nostri tom. VI Junii pag. 118) concinnatum Janningo nostro est visum, de S. Pelagia Pœnitente Officium. In hoc Sancta præter Responsoria, Antiphonas & Versus, in quibus ad vitam, ab illa actam, plerumque alluditur, hymnos duos, alterum ad primas Vesperas, alterum in Laudibus, Matutino subjectis, soli sibi proprios seu convenientes habet. Ambos lubet lectori hic exhibere.

[40] Prior sic habet:

      Jesu salus errantium, [cujus hymnus ad primas Vesperas,]
Cum respicis Pelagiam,
Amore corda saucias
Puris adurens ignibus.
      Hæc dira gestans vulnera
Noxas abhorret pristinas
Cordisque fuso sanguine
Lavare currit crimina.
      Christi refecta corpore
Et lota sacro flumine,
Donisque dives Spiritus
Litat Deo se victimam.
      Pennas columbæ concita
Assumit & mox avolat
Secreta quærens montium
Et tuta solitudinis.
      Demum secuta regia
Vexilla pœnitentiæ,
Carnis solutis nexibus,
Felix ad alta transvolat.
      Te trina simplex Unitas,
Te, Christe, pœnitentium
Rex & caput, per secula
Cives superni concinant. Amen.

[41] Posterior vero sequentibus hisce versiculis concipitur: [ulterque in Laudibus post Matutinum recitari soliti,]

Felices lacrymæ! fletus amabilis!
      Quo, tersa scelerum labe, Pelagia,
Nunc æterna bibis gaudia cœlitum:
      Felix ah gemitus nimis!
Antro dum latitas, quam melioribus
      Te gemmis decoras corpore pallida;
Neglectisque procis, quam melius vacas
      Regum Regis amoribus.
Angustum per iter fac celeri gradu
      Nos te, Diva, sequi, crimina quas * gravant;
Ut tecum placido Numinis in sinu
      Lætemur super æthera.
Patri maxima laus, maxima filio,
      Amborumque tibi maxima Spiritus
Pellens sacrilegam corde cupidinem
      Et uras jaculans faces. Amen.

Hymno huic Oratio, quæ uni etiam Pelagiæ Pœnitenti propria est, proxime subjungitur. En etiam illam. Deus, qui montem Olivarum gloriosa Ascensione tua consecrasti; & de eodem loco beatam Pelagiam ad cælos vocare dignatus es, præsta, ut ejus intercessione, Spiritus Sancti fructibus & pinguedine repleti, ad te feliciter ascendere mereamur, qui vivis & regnas cum Deo Patre &c. Nec tantum Orationem hanc, binosque, qui S. Pelagiæ proprii sint, Hymnos, jam etiam datos, Ecclesiasticum, e quo hosce transcripsi, Sanctæ nostræ Officium complectitur; verum etiam Prosam seu orationem, quæ ab aliis Sequentia vocatur, proxime ante Euangelium in Missa, quæ de Sancta ad VIII Octobris diem celebrari debeat, e librorum ritualium (adi ad vocabulum Prosa in Glossario Cangium) præscripto canendam.

[42] [huc una cum Missæ Prosa seu Sequentia transcribuntur,] Lubet & illam huc transferre. Ita habet:

      Ætheris, Pelagia,
Scande nunc palatia,
Graves terge lacrymas.
      Væ nimis egregiæ
Vultus elegantiæ,
Quæ deformat animas.
      Væ pigmentis, crinibus,
Auro, gemmis, vestibus,
Quæ scelus alliciunt.
      Proh dolor! Placueras,
Pompis & servieras,
Tartara quas puniunt,
      Sed mutatam Numine
Sacro Nonnus flumine
Ceu columbam abluit.
      Sua piant crimina
Mœsto fletu lumina,
Squalor fucum diluit.
      Mox in casam properas,
Vestes gerens asperas,
Nuda cunctis opibus.
      Longa fame pinguia
Quam luis convivia,
Quam jocos singultibus!
      Humi jaces, dulcibus
Sæva pro cubilibus
Hostis tui corporis.
      Verba plectunt mollia
Planctus & silentia,
Labor damna temporis.
      O quæ fulges gloria,
Fac mens culpæ conscia
Sic eat in gemitus.
      Fac immersa gaudiis
Flebiles solatiis
Almus ungat Spiritus. Amen.

[43] [quotannis etiam recolitur, uti & forte in monasterio Jotrensi.] Atque hæc sunt, quæ de cultu, S. Pelagiæ in sui nominis ecclesia, dum natalis ejus celebratur, Parisiis deferri quotannis solito, lectori nominatim proponenda habui; quod autem ad illum, quo ex dictis in Jotrensi Virginum monasterio afficitur, jam spectat, Sanctam in eo & XII, quod tunc ejus reliquiis, ex Oriente allatis, sacer ille locus ditatus primum fuerit, Junii mensis die, & ad præsentem Octobris, quod tum felici e vivis excessu in cælo primum nata credatur, Sanctorum honoribus coli, postremoque etiam hoc die sacra illius lipsana populi venerationi exponi, e supra huc transcriptis Saussayi verbis discimus; verum anne tunc in eodem monasterio Officium Ecclesiasticum, quod S. Pelagiæ Pœnitenti sit proprium, recitari etiam solet? Ita quidem fortassis habet. Verum, Saussayo simul & reliquis omnibus, quos quidem videre mihi licuit, scriptoribus de re altum silentibus, hanc ego, in quam etiam, quod magni admodum momenti haud sit, per litteras inquirendum non censui, asseverare non ausim. Nec tantum, an ad VIII Octobris diem Officio ecclesiastico in Jotrensi monasterio Sancta colatur, me latet; verum etiam an ad hoc umquam integrum Pelagiæ corpus ex Oriente fuerit devectum, an vero illius dumtaxat pars.

[44] Verum, utcumque res hæc habeat, modo equidem, [Ibi modo non integrum Sanctæ corpus, sed hic etiam pars ejus servatur,] non integrum Sanctæ corpus, sed hujus dumtaxat partem in monasterio illo asservari, certum omnino est ac indubitatum vel ex eo, quod etiam ecclesia, Sanctæ nostræ Parisiis sacra, sacrarum hujus reliquiarum partem possideat, uti ex jam supra dictis liquet. Adhæc non tantum Parisiis, ubi præterea (spiritualibus iterum, quæ supra sæpissime laudavi, Diariis testantibus) in puellari Vallis-gratiæ monasterio reliquiarum earumdem pars servatur, Sanctæque quotannis (idcirco, ni fallar) natalis seu VIII Octobris dies solemnis habetur, sacra S. Pelagiæ, quæ Pœnitens cognominatur, lipsana reperiuntur; verum etiam in hac ipsa Antverpiensi nostra civitate: ad quam qua ratione devenerint, & qua in illius æde sacra asserventur, expono. Antonius Ludovici principis Lusitani nothus, qui, cæso apud Afros anno 1578 Sebastiano Lusitaniæ rege, ad regnum hoc aspirarat, speque eodem potiundi, cum a Philippi II Hispaniarum regis copiis victus fuisset, frustratus in Gallias secessit ibique exsul obiit, Sanctorum triginta quinque reliquias, quas secum eo detulerat, Emmanueli filio suo anno 1594 transcripsit, adjectis etiam, quas Operis nostri tom. 1 Aprilis pag. 72 & 73 videre licet, donationis litteris; ea autem sacra lipsana, quæ inter Trinæ partes ossium S. Pelagiæ peccatricis in litteris illis recensentur, Emmanuël, cum post patris infelicis obitum in Belgium migrasset, Christophoro Butkens, S. Salvatoris in hac urbe abbatiæ moderatori, quod principis illius fratrem germanum Dionysium, in Cisterciensi Vallis-bonæ abbatia religiosum presbyterum, in monasterium suum suscepisset, anno 1633 in grati animi tesseram concessit, uti donationis litteræ, Operis nostri tomo ac loco proxime cit. pariter adductæ, fidem faciunt.

[45] Porro ad calcem tomi ejusdem pag. 898 & seq. in medium adducuntur Joannis Alvarez de Luzana, [e Portugallia, quæ, qua occasione eam accepisset, exponitur,] episcopi Portugalensis seu civitatis portus, litteræ, quibus, qua singulæ ab Antonio principe in filium Emmanuëlem transcriptæ hicque abs illo depositæ Sanctorum reliquiæ in Portugalliam venerint, occasio explanatur. Ac verba quidem, quæ, qua sacra Sanctæ nostræ lipsana in Portugalliam venerint, occasionem exponunt, sequentia hæc sunt: Tandem supra omnes memoratas Sanctorum Sanctarumque insignes reliquias, multis precibus e republica Venetorum sæpenumero a Lusitaniæ principibus aliæ expetitæ, eidem Aulæ reliquiæ devenerunt, maxime eæ, quas antiquitas & patrum auctoritas singulariter commendavit. Illæ erant S. Bartholomæi Apostoli, S. Theclæ virginis, S. Pauli Apostoli discipulæ, S. Josaphat Indiæ principis a B. Barlaamo eremita ad fidem conversi in eaque enutriti: insuper & S. Mariæ Ægyptiacæ & S. Pelagiæ, quæ peccatrices ad Deum conversæ appellantur: quas denique obtinuit Sebastianus ejus nominis I. Lusitaniæ rex, qui postmodum in expeditione Africana gloriosa morte occubuit, eæque transmissæ fuerunt per virum toga sagoque insignem Don Petrum Ferdinandum de Velasco, natione Hispanum ac Fryassæ ducem apud dictam Venetorum rempublicam pro rege Catholico legatum cum ipso legato Portugalliæ. In mense enim Novembri anno salutis nostræ MDLXXI, dum strenuissimo Ludovico Mocenici Venetorum duei orbis Catholicus gratularetur ob stupendam de immani turcica classe sub vexillo Pii V Papæ relatam victoriam, præfatus Venetorum dux easdem supra relatas reliquias in manus dictorum legatorum consignavit, ut dicto Sebastiano regi ejusque regno donarentur.

[46] [devecta; ibi Sancta honorata aliquamdiu fuit, uti etiam hic,] Sacra ergo S. Pelagiæ lipsana a Venetis, qui unde ea accepissent, compertum haud habeo, Hispaniarum & Portugalliæ regum legatis, quo ad Sebastianum posterioris hujus regni regem deferrentur, anno 1571 consignata fuerunt; haud dudum autem post, quemadmodum in laudatis Joannis Alvarez de Luzana litteris paulo post verba proxime ex hisce jam recitata declaratur, a tribus eminentissimis S. R. E. Cardinalibus, nimirum Alexandro Farnezio, Othone Truchses & Hieronymo de Claravalle, ante adhuc recognita & approbata in Portugalliam fuere devecta. Atque hoc quidem in regno, quamdiu sacræ illæ S. Pelagiæ aliorumque triginta quatuor Sanctorum reliquiæ ibidem exstitere, honorifice asservatæ hæ fuerunt, nostraque etiam Sancta (de aliis enim hic loqui necesse non est) ecclesiastico trium Lectionum Officio, uti Operis nostri supra adhuc laudato primo Aprilis tomo pag. 74 videre licet, honorata quotannis fuit; quid autem, sacris illis pignoribus ad Belgium nostrum eo, quo supra exposui, modo delatis, sit factum, nunc explanandum. Cum ea adhuc princeps Emmanuël supra memoratus religiose asservaret, anno 1610 a Joanne Miræo, Antverpiensi episcopo, qui etiam, ut in quacumque diœcesis suæ ecclesia publicæ venerationi exponi possent, tunc permisit, recognita ac approbata fuerunt; postquam vero ad Antverpiense S. Salvatoris monasterium, cujus ex dictis abbati Christophoro Butkens anno 1633 ab eodem principe primum fuerunt donata, pervenissent, privatim quidem ibidem per annos complures habita fuerunt. Verum, cum tandem reverendissimus dominus Franciscus Diericx, duobus tractatibus, altero de sacrarum reliquiarum Veneratione, altero de asservatis in dicto monasterio triginta sex (quinque enim supra triginta ab Emmanuële principe obtentis S. Hatebrandi abbatis reliquiæ accesserant) Sanctorum reliquiis, typorum beneficio anno 1674 vulgatis clarus, idem monasterium moderandum suscepisset, & piam in hoc sexus utriusque sub eorumdem triginta sex Sanctorum invocatione confraternitatem auctoritate Apostolica anno 1671 a Clemente X Papa instituendam, aut certe, cum instituta jam esset, approbandam, & sacra horum lipsana, cum eodem anno ab illustrissimo ac reverendissimo domino Ambrosio Capello, episcopo Antverpiensi, recognita iterum ac approbata capsisque sigillatim fuissent inclusa, anno 1672 translatione quam maxime solemni elevanda curavit, uti iterum Operis nostri loco ac tomo proxime cit. videre licet.

[47] [ubi hodieque colitur,] Sacris porro illis reliquiis ita elevatis singularis deinceps honos delatus quotannis fuit. Quis is fuerit, expono. Pontifex, cum supra dictam confraternitatem anno 1671 seu institueret seu approbaret, simul etiam, ut quinque huic festa, quorum unum primarium, reliqua secundaria essent, quotannis celebranda deligerentur atque ab ordinario approbarentur, statuerat; hinc Antverpiensis episcopus proxime laudatus, ut in primarium quidem festum annis secuturis singulis Dominica prima Augusti, in secundaria vero mensium Martii, Maii, Julii & Septembris Dominicæ primæ haberentur, decrevit; exin autem sacris Sanctorum triginta sex reliquiis, cum anno, ut supra docui, 1672 solemniter elevatæ fuissent, honorandis festa illa consecrata quotannis fuerunt. Quaque namque prima Augusti Dominica per nonnulla civitatis compita supplicatione solemni quotannis circumlatæ; primis autem mensium Martii, Maii, Julii & Septembris Dominicis venerationi populi publicæ in dicto S. Salvatoris monasterio expositæ fuerant. Adhæc, ut cujusque e dictorum triginta sex Sanctorum seu Sanctæ seu Sancti reliquiæ eo die, quo ejus natalis recurrit, publicæ itidem venerationi quotannis exponerentur, mos constans obtinuit. Hinc honore illo sacra S. Pelagiæ lipsana quotannis hodieque, uti, re examinata, didici, ibidem solent affici. Ceterum quam nihil huc usque pia erga Sanctos, quorum reliquiæ in dicto monasterio asservantur, veneratio remiserit, anno 1771, qui hunc, quo hæc scribo, proxime præcessit, liquido patuit. Tunc enim, centesimo ab instituta, de qua supra, confraternitate anno labente, annus secularis actus fuit solemnitate insigni. Ac tum quidem non solum sacra triginta sex Sanctorum lipsana supplicatione solemni, fieri quotannis solita, circumlata fuere; verum etiam dictæ confraternitatis institutio seu hujus potius commemoratio per Octavam, qua durante, ritu maxime solemni divina Officia quotidie fuere peracta, in monasterii S. Salvatoris ecclesia fuit celebrata; hæc autem concurrenti ad eam, quo Sanctos veneraretur, populo gratum tum offerebat spectaculum, utpote ornamentis variis elegantissime condecorata, conspicuaque effecta. Ut cetera missa faciam, ipsi muri tapetis erant vestiti, quibus singulorum triginta sex Sanctorum imagines una cum adjectis, quæ solemnitatis annum signarent, simulque Sancti cujusque conditionem exprimerent, inscriptionibus chronicis erant affixæ. Atque has quidem inter quens etiam, quæ ad Sanctam nostram spectaret, cernebatur: DIVæ peLagIæMIra pœnItentIa eXCeLLentI. Plura de re hac non addo, sed ad id, quod hic adhuc dicendum restat, jam progredior.

[48] Pelagia quæptam, ut Ludovicus Tattus in contextis a sese civitatis Comensis sacris Annalibus ad annum 818 docet, [& fortassis in Comensi S. Abundii ecclesia.] cultu adeo insigni in Comensi S. Abundii ecclesia fuit gavisa, ut sacra isthæc ædes, quæ solo prius S. Abundii nomine erat insignita, postea lapsu temporis fuerit simul & a S. Pelagia & a S. Abundio nuncupata. Verum hæcne fuerit Sancta nostra, an altera ei homonyma, dubitandum apparet. Vetus quidem ecclesiæ Comensis Breviarium ad VIII Octobris diem, prout Tattus proxime laudatus loco cit. docet, ecclesiasticum de S. Pelagia Officium recitandum proponit eique Pœnitentis cognomen adjungit; verum Pelagia, a qua simul & S. Abundio Comensis Sancti hujus ecclesia lapsu temporis fuit vocata, in Ludovici Pii imperatoris, quod idem Tattus in dictis Annalibus pag. 946 & seq. exhibet, diplomate seu Privilegio Martyris titulo condecoratur; is autem Sanctæ nostræ, utpote quæ non violenta morte occubuerit, sed in pace quieverit, haud convenit. Hinc Tattus eo propendet, ut eum, qui, quod jam laudavi, vetus ecclesiæ Comensis Breviarium contexuit, Pelagiam martyrem cum Pelagia Pœnitente confudisse existimet. Et vero, cum Breviarium illud potius quam Ludovici Pii diploma erroris videatur habendum suspectum, Tatto ea in re assentiendum apparet. Attamen cum res omnino certa haud sit, fierique possit, ut S. Pelagia martyr, quæ Ludovici Pii ætate apud Comenses in honore erat, seculo XV, quo dictum Breviarium, docente eodem Tatto, fuit consectum, coli apud hosce jam desiisset, eidemque S. Pelagia Pœnitens esset substituta, fuerit fortassis hæc reipsa etiam cultum in Comensi S. Abundii ecclesia aliquando adepta.

[Annotatum]

* l. quos

VITA,
Auctore Jacobo Diacono
Ex editione Rosweydi cum tribus nostris codicibus Membranaceis PMs. 17, PMs. 18 & OMs. 19 collata.

Pelagia pœnitens Hierosolymis (S.)

BHL Number: 6605
a

A. Jacobo Diacono.


Verba sacerdotis tanti, & celata Latinis,
      Eustochius b Christi transtuli subsidio.
Sed vos, Lectores, mecum pensate laborem,
      Et memores nostri fundite verba Deo c.

PROLOGUS.

[Scriptionis suæ scopum auctor proponit.] Magnas semper Domino nostro gratias referre debemus, qui non vult perire peccatores in mortem, sed omnes per pœnitentiam converti cupit ad vitam. Audite ergo miraculum, quod gestum est in diebus nostris. Visum est mihi peccatori Jacobo, scribere vobis fratribus sanctis, ut audiendo vel legendo sciatis, & animabus vestris maximum consolationis auxilium acquiratis. Misericors enim Deus, qui nullum hominem vult perire, statuit in hoc sæculo, ut per satisfactionem delicta donentur: quia in futuro justum judicium erit, in quo recipiet unusquisque secundum opera sua. Nunc ergo silentium mihi præbete, & intuemini mecum omni diligentia cordis, quia relatio nostra compunctione satis uberrima plena est d.

ANNOTATA.

a In titulo, quem hæc S. Pelagiæ Pœnitentis Vita apud Surium in capite præfert, additur Heliopoleos; verum perperam, uti quæ in Commentario prævio num. 25 & seq. in medium adduxi, ostendunt. Nonni episcopi diaconum sese fuisse, Jacobus in lucubratione sua subjecta, uti hanc evolventi patescet, plus semel indicat; verum civitatis, cujus vel ipse diaconus, vel Nonnus episcopus fuerit, nomen nuspiam prodit.

b Ita, inquit in subjunctis a sese Vitæ S. Pelagiæ Annotationibus Rosweydus, interpres suum nomen exprimit in Prologo, qui deest edit. Colon., sed habetur in Ms. S. Audomari & vett. edit.

c Bina hæc disticha Prologi quodammodo, a Rosweydo ad lit. præcedentem memorati atuque a Vitæ subjectæ interprete, non autem auctore, lucubrationi isti præmissi, locum tenent. In Ms. S. Lamberti Leodii, quod X notatur, Sanctæ nostræ Vitæ, uti ex notitiis Mss., penes me exstantibus, intelligo, etiam præmittuntur.

d In binis nostris codicibus, altero P Ms. 17, altero P Ms. 18 legitur: Quia relatio nostra compunctione saluberrima plena est.

CAPUT I.
Antiochiæ synodus celebratur, ei interest S. Nonnus, verba ad populum, rogantibus reliquis episcopis, facit, Pelagiamque, quæ eo divina providentia accesserat, convertit.

[Dum episcopi hosque inter S. Nonnus, Antiochiam ad Synodum convocati, ante S. Juliani ecclesiam] Sacratissimus episcopus Antiochiæ civitatis a convocavit ad se omnes prope se existentes episcopos, pro certa quadam causa: unde convenerunt episcopi, numero octo, inter quos fuit & sanctissimus Dei vir Nonnus, episcopus meus b, vir mirificus & efficacissimus monachus de monasterio, quod dicitur Tabenensiotarum c. Propter incomparabilem enim ejus vitam & decoratissimam conversationem raptus est de monasterio & episcopus ordinatus d. Congregatos ergo in prædicta civitate jussit nos episcopus ipsius civitatis manere in basilica beatissimi martyris Juliani e. Ingressique successimus, ubi & ceteri, qui convenerant, episcopi ante januam ipsius basilicæ resederunt.

[3] Quibus sedentibus, aliqui episcopi dominum meum f Nonnum rogabant ut aliquid ab ipso docerentur: [congregati sedent, Pelagiam, pretiosissimis vestibus ornatam,] statimque ex ore suo sanctus episcopus cœpit loqui ad ædificationem & salutem omnium, qui audiebant. Cunctis vero nobis admirantibus sanctam doctrinam ejus, ecce subito transiit per nos prima mimarum Antiochiæ, ipsaque est prima choreutriarum pantomimarum g, sedens super asellum: & processit cum summa phantasia, adornata ita, ut nihil videretur super ea nisi aurum & margaritæ & lapides pretiosi; nuditas vero pedum ejus ex auro & margaritis erat cooperta: cum qua maxima erat pompa puerorum & puellarum in vestibus pretiosis amicta: & torques aurea super collum ejus.

[4] Quidam præcedebant, alii vero sequebantur eam: [inverecunde transeuntem vident; a qua reliquis faciem avertentibus,] pulchritudinis autem decoris ejus non erat satietas omnibus sæcularibus hominibus. Quæ tamen transiens per nos, totum implevit aërem ex odore musci h, vel ceterorum suavissimorum odoramentorum fragrantia. Quam ut viderunt episcopi ita nudo capite & omni membrorum compage sic inverecunde transire cum tantis obsequiis, ut nec velamen super caput positum, nec super scapulas: tacentes ingemuerunt, & quasi a peccato gravissimo averterunt facies suas.

[5] Beatissimus autem Nonnus intentissime eam & diu respiciebat, [fixis eam oculis intuetur Nonnus, curamque, qua sese,] ita ut, posteaquam transisset, intueretur & respiceret eam. Et postea avertit faciem suam, dicens ad circumsedentes episcopos: Vos non delectati estis tanta pulchritudine ejus? Illis vero nihil respondentibus, posuit faciem super genua sua, & manuale i sanctum, quod tenebat sanctis manibus suis: & sic omnem sinum suum replevit lacrymis, & suspirans graviter, dixit iterum ad episcopos: Non delectati estis tanta pulchritudine ejus? Illis vero nihil respondentibus, Vere, ait, ego valde delectatus sum, & placuit mihi pulchritudo ejus: quoniam istam habet Deus præponere & statuere in conspectu tremendæ & admirabilis sedis suæ judicaturus tam nos quam episcopatum nostrum.

[6] [ut hominibus placeret, ornare ea satagebat, cum cura, quam, ut Deo placeret,] Et iterum dixit ad episcopos: Quid putatis, dilectissimi: quantas horas fecit in cubiculo suo hæc mulier, lavans & componens se; cum omni sollicitudine animi & intentione ad spectaculum ornans se, ut corporali pulchritudini & ornatui nihil deesset, quatenus omnibus placeret, ne turpis videretur esse suis amatoribus, qui hodie sunt, & crastino non sunt? Ergo & nos habentes Patrem in cælis omnipotentem, sponsam immortalem, donantem bene custodientibus promissiones, quæ habent divitias cælestes & æterna præmia, quæ æstimari non possunt, quæ oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt, quæ præparavit Deus diligentibus se, (quid enim plura loquor?) habentes repromissionem, faciem illam magnam & splendidam, & inæstimabilem sponsi vultum videre, cui Cherubim respicere non audent, non ornamus neque detergimus sordes de miseris animabus nostris, sed dimittimus eas negligenter jacere?

[7] [ipse adhibebat, comparans, negligentiam suam incusat.] His omnibus dictis, apprehendit me peccatorem diaconum, pervenimusque in hospitium, ubi nobis fuerat cellula data. Et ingressus cubiculum suum, jactavit se in pavimentum, & faciem suam ad terram, percutiensque pectus suum, lacrymabatur, dicens: Domine Jesu Christe, ignosce mihi peccatori & indigno, quia unius diei ornatus meretricis supervenit ornatum animæ meæ k. Quali vultu respiciam ad te? Aut quibus sermonibus justificer in conspectu tuo? Non enim occultabo cor meum ante te, quoniam prospicis secreta mea. Et væ mihi peccatori & indigno, quoniam ante altare tuum adsisto, & non offero pulchram animam qualem expetis a me. Illa enim promisit placere hominibus, & fecit: & ego promisi tibi placere, & mentitus sum propter pigritiam meam. Nudus sum tam in cælo quam in terra, non adimplens præcepta mandatorum tuorum. Ergo non est mihi spes ex operibus bonis, sed spes mea in misericordia tua, qua confido salvari l.

[8] [cumque deinde, quod diacono suo narrat, raro admodum de columba, multis sordibus infecta] Hæc vero illo dicente, & horum causa plurimum ululante, eodem die vehementer festa celebravimus. Superveniente autem die, quæ est Dominica, postquam complevimus nocturnas orationes, dicit ad me sanctus Nonnus episcopus: Tibi dico, frater diacone, vidi somnium & fortiter conturbor, eo quod non possum discernere illud. Qui mox dicit ad me, vidisse se in somnis, quomodo ad cornu altaris staret nigra columba, multis sordibus involuta: quæ circumvolabat me, & fœtorem ac squalorem sordium ejus ferre non valebam. Illa vero circumstetit me, donec dimissa est oratio catechumenorum. Postquam vero proclamavit diaconus catechumenis, Procedite, statim nusquam comparuit m. Et post Missam fidelem n & completionem oblationis, cum dimissa esset ecclesia, egrediente me limitem domus Dei, venit denuo ipsa columba multis sordibus involuta, & iterum circumvolabat me.

[9] [aquisque tandem a sese abluta, somnio habito,] Ego vero extendens manum, apprehendi eam, & jactavi in concham, quæ erat in atrio sanctæ ecclesiæ: & dimisit in aqua omnes sordes suas, quibus obvoluta erat, & ascendit de aqua candida sicut nix: quæ & volans, in excelsum ferebatur, & omnino ab oculis meis sublata est. Cum ergo narrasset somnium sanctus Dei Nonnus episcopus, apprehendit me, & pervenimus ad majorem ecclesiam cum ceteris episcopis, & salutavimus episcopum civitatis. Et ingrediens, omnem populum ecclesiæ hortatus est, qui ingressi sederunt super thronos suos: & post omnem canonicam celebrationem vel lectionem sancti Euangelii, idem episcopus civitatis porrigens sanctum Euangelium beatissimo Nonno, hortabatur cum ut verba faceret ad populum o.

[10] Qui aperiens os suum loquebatur sapientiam Dei, [verba ad populum in ecclesia facit, Pelagia quæ ad hanc divino nutu venerat, iis compungitur,] quæ habitabat in eo: quoniam nihil compositionis, aut philosophiæ, aut indiscretum alloquebatur, nihil in se habens humanæ naturæ superfluum: sed repletus Spiritu sancto, arguebat & commonebat plebem, sincerissime loquens de futuro judicio, & perpetuis bonis, quæ reposita sunt. Cuncta ergo plebs compuncta est ex verbis, quibus locutus est per eum Spiritus sanctus, ita ut pavimentum sanctæ Ecclesiæ inundaret populi lacrymis. Gubernatione vero misericordiæ divinæ contigit, ut conveniret ad eamdem ecclesiam & meretrix hæc, de qua factus est nobis sermo: & quod mirum est, catechumena, cui numquam accessit sollicitudo peccatorum, nec aliquando ad Dei convenisset ecclesiam, subito compuncta est timore Domini, cum argueret sanctus Nonnus populum, ita ut desperaret de se, ipsa mulier plangens flumina lacrymarum fundebat, nec ullo modo a fletu continere se poterat p. Et statim præcepit duobus pueris suis, dicens: Sustinete in hoc loco & dum egressus fuerit sanctus Nonnus episcopus, sequamini eum, & inquirite ubi maneat, & venite & renuntiate mihi.

[11] Pueri vero fecerunt sicut præcepit eis domina sua: [paulo post, ut Christo adjungatur, a Nonno per epistolam petit,] & sequentes nos, venerunt in basilicam beatissimi martyris Juliani, ubi nobis hospitium seu cellula erat. Et regressi, venerunt, dominæ suæ dicentes: quoniam in basilica beatissimi martyris Juliani manet. Quo illa audito statim transmisit diptychum tabularum q per eosdem pueros, ita continentem: Sancto discipulo Christi, peccatrix & discipula diaboli. Audivi de Deo tuo, quod cælos inclinavit, & descendit super terram, non propter justos, sed super terram, non propter justos, sed ut peccatores salvaret, in tantum humiliatus, ut publicanis appropinquaverit, & in quem Cherubim respicere non audent, cum peccatoribus conversatus sit. Et tu, Domine meus, qui multam sanctitatem habes, etsi carnalibus oculis ipsum Dominum Jesum Christum, qui se illi mulieri meretrici Samaritanæ manifestavit ad puteum, non adspexisti, tamen verus cultor illius es, sicut a Christianis audivi referentibus. Si vero illius Christi verus es discipulus, non me respuas, per te desiderantem videre Salvatorem, ut per te merear videre vultum sanctum suum.

[12] Tunc rescripsit ei sanctus Nonnus episcopus: Quæcumque es, [responsoque accepto, ad hunc supplex accedit. baptizarique postulat.] manifesta es Deo, & tu & tractatus tuus & voluntas tua. Attamen dico tibi, ne velis tentare humilitatem meam: ego enim sum homo peccator servus Dei. Si pro certo habes desiderium divinitatis, virtutem adipiscendi & fidem, & me vis videre: sunt mecum episcopi alii, veni, & ante eos me videbis: nam sola me videre non poteris. Cum hæc relegisset Meretrix, gaudio repleta, cursu venit ad basilicam beati martyris Juliani, & nuntiavit nobis de præsentia sua. Quo audito, sanctus Nonnus episcopus vocavit ad se omnes, qui illic aderant, episcopos; & r jussit eam venire ad se. Quæ accedens, ubi congregati erant episcopi, jactavit se in pavimentum, & apprehendit pedes beati Nonni episcopi, dicens: Rogo te, domine meus, imitare Magistrum tuum Dominum Jesum Christum, & effunde super me tuam bonitatem, & fac me Christianam. Ego enim sum, domine meus, pelagus peccatorum & abyssus iniquitatis. Peto me baptizari s.

ANNOTATA.

a Cum Sancta anno circiter 453 aut seq., quemadmodum in Commentario prævio § 2 docui, ad fidem simul ac vitæ sanctitatem fuerit conversa, oportet, ut episcopus Antiochenus hic memoratus, quo sedente, Pelagiam fuisse conversam, infra a Jacobo narrata manifestant, non alius exstiterit, quam Maximus, qui ab anno 449 aut certe ab anno 450 ad annum usque455 exeuntem ecclesiæ Antiochenæ præfuit, uti in Chronologica Patriarcharum Antiochenorum Historia, Operis nostri tom. 4 Junii præfixa, Boschius noster docet.

b Codex noster P Ms. 18 habet: Inter quos fuit & sanctus Nonnus episcopus, pronomine Meus, quod Nonni episcopi diaconum exstitisse Pelagiæ biographum proderet, omisso; verum pronomen illud, uti in editione Rosweydiana, ita & in duobus aliis nostris codicibus P Ms. 17 & O Ms. 19 legitur, nec multum refert, esse illud in præfato codice nostro P Ms. 18 omissum, cum in hoc ipso infra occurrant, quæ Jacobum, Sanctæ nostræ biographum, Nonni episcopi exstitisse diaconum, luculentissime produnt. Quis porro Nonnus is fuerit, & an umquam Heliopolitanus episcopus exstiterit, in Commentario prævio § 2 discussi. In Martyrologio Romano ad 2 Decembris diem ita annuntiatur: Edessæ S. Nonni episcopi, cujus precibus Pelagia pœnitens ad Christum conversa est.

c Celebre hoc Ægypti monasterium, quod e Palladio male intellecto ad Syenem scriptores non nulli perperam locarunt, in Superiori Thebaïde in confiniis Tentyrani & Thebani Nomi situm fuisse, Papebrochius noster tom. 3 Maii inCommentario, quem SS. Pachomii & Theodori abbatum Actis præmisit, dilucide ostendit.

d Ibæ in sedem Edessenam, cum in pseudo-concilio Ephesino amotus ille ab hac fuisset, anno 449 (adi Commentarium prævium § 2) fuit substitutus; id autem, quod bene hic notandum, factum fuit, agente potissimum impio Dioscoro, Alexandrino in Ægypto patriarcha, qui, cum Syriacos haud paucos consiliis suis ac dogmatibus perversis contrarios experiretur, iisque proinde haud fideret, Nonnum monachum, quem non adeo, quam fuit, orthodoxum esse, fortassis existimabat, ex Ægypto sua accersiit, eumque etiam invitum ac repugnantem, uti hic Jacobus satis indicat, episcopum ordinandum, Ibæque in sedem Edessenam, a qua is per injuriam erat amotus, substituendum curavit.

e Rosweydus, cui assentiendum reor, ita in hunc locum observat: Varii occurrunt Juliani in Martyrologio. Existimo hic intelligi unum ex iis, qui passi sunt in Syria, in qua Antiochia.

f Pronomen Meum hic iterum in codice nostro P Ms. 18 omittitur; omittitur præterea & in Ambobus aliis nostris codicibus P Ms. 17 & O Ms. 19; verum, cum in horum singulis, quæ Jacobum, S. Pelagiæ biographum, Nonni episcopi exstitisse diaconum, manifestant, inveniantur, nec illud ad rem multum facit.

g Mirum, quantum codices Mss., non tantum nostri, sed & ii, qui Rosweydo præluxerunt, invicem hic dissonent. Diversorum ex his lectiones variantes Rosweydus in Annotationibus Vitæ a se editæ adjectis adducit, in eamque deinde opinionem abit, ut Pelagiam, quam lectio, ab eo hic suppeditata atque ex conjectura, uti ipsemet in dictis Annotationibus ait, emendata, primam mimarum ac primam choreutriarum pantomimarum facit, saltatricem exstitisse autumet, quæ simul etiam cantare soleret. Rectene, an male, dispiciamus. In codice nostro P Ms. 18, qui e tribus nostris supra laudatis Mss. codicibus, Latinam Sanctæ Vitam continentibus, solus hic, aliis duobus lectiones certo mendosas exhibentibus, adduci meretur, ita habet: Improviso transibat prima mimarum Antiochenæ civitatis, quam vulgo orgistriam vocant. Lectioni huic etiam suffragatur Græca Sanctæ nostræ Vita, codici nostro ✠ Ms. 193 inserta: In hac enim locus, de quo hic nobis sermo, ita redditur: Παρήρχετο πρώτη τῶν μιμάδων Ἀντιοχείας, αὔτη δὲ ἦν καὶ πρώτη τῶν προτοχορεστριῶν τοῦ ὀρχήστυος· Transibat prima mimarum Antiochenarum; erat autem hæc & prima earum, quæ saltandi arte præcellunt; horum autem verborum postremis significatur, Mulierem, hisce memoratam, saltandi magistram exstitisse seu inter eas, quæ saltandi artem nossent, primum locum obtinuisse; quod optime convenit cum recitato codicis nostri P Ms. 18 textu, utpote in quo declaratur, mulierem illam, quæ Sancta nostra erat, Orgistriam seu potius (in modo enim, quo hoc vocabulum exaratur, mendum indubie cubat) Orchestriam fuisse appellatam, nomenclatione deducta a vocabulo Ὀρχήστρια, idem Græce, quod Latine saltandi magistra, significante. Porro cum tam secundum proxime hic jam memoratum codicem nostrum Græcum ✠ Ms. 193, quam secundum alterum Latinum, qui P Ms. 18 signatur, Vitamque Sanctæ nostræ Latine exhibet, saltatrix, quam memorant, prima etiam (vide amborum proximehuc transcripta verba) mimarum Antiochenarum exstiterit, mimaque, verbo μιμοῦμαι, quod imitari significat, nomenclatione deducta, mulierem scenicam, seu quæ in theatro aut cantando aut aliter actiones aliorum exprimat imiteturve, significare queat, recedendum non puto ab opinione, qua Rosweydus existimavit, Sanctam nostram, quam meretricem biographus loco non uno appellat, Saltatricem præterea, in theatro etiam cantare solitam, ante conversionem suam exstitisse. Atque hinc jam fluit, ut Sancta nostra vivendi, quam tum secuta est, ratione hodiernas propemodum comœdas, utpote quæ & cantare & saltare etiam in theatris soleant, expresserit, ac proin ut comœdæ appellatione a Tillemontio tom. 12 Monument. Ecclesiast. pag. 412 haud perperam afficiatur. At vero, inquies, Nicephorus Callistus (adi, quæ in Comment. præv. num. 18 recitavi, ejus verba) S. Pelagiam, quam Nonnus episcopus convertit, non mimarum, sed mænadum Antiochenarum primam facit. Fateor, sic habet; verum Nicephoro oppono Theophanem, qui in Chronographia edit. Parisiensis anni 1655 pag. 79 sic scribit: Nonnus, Deo plenus pontifex Edessenorum, pascebat ecclesiam, qui mimarum Antiochensium insignissimam Deo consecravit, & Margaritus scorti vice Pelagiam sanctam pœnitentem Christo exhibuit. Adhæc mænades Bacchi erant sacrificulæ, a verbo μαινέσθαι, furere, sic dictæ, quod, dum Bacchi sacris vacarent, noctu, funalibus accensis crinibusque hinc inde sparsis, furentium in morem cursitarent; cum autem Theodoretus, qui Sanctæ nostræ ætate in Syria, non secus ac illa, floruit, Liberi Patris seu Bacchi & templa & solemnitates ætate sua omnino fuisse abolita, libro de curandis ethnicorum affectibus cap. XI non obscure tradat, Antiochiæ adhuc, dum Sancta nostra fuit conversa, seu anno circiter 452 Bacchi mænadas seu sacrificulas exstitisse, parum verosimile apparet. Maneat itaque, Sanctam nostram, antequam converteretur, Saltatricem, in theatro etiam cantare solitam, ac proin etiam, ut Tillemontius vult, comœdam exstitisse, atque ob ea, tum quæ e Rosweydo, tum quæ aliunde supra attulimus, talem quidem, quæ inter id genus mulieresprincipem locum teneret.

h Muscus, aliis Moscus aut etiam Moschus, odoramenti genus est, quod e cujusdam animalis aut umbilico, aut vase, juxta umbilicum posito, colligitur. Adi ad vocabulum Muscus vel Cangium in Glossario, vel in Onomastico, Vitis Patrum subjecto, Rosweydum; qui posterior scriptor ibidem etiam docet, varias de musci origine esse opiniones.

i Ἐγχειριδιὸν seu libellus, manu facile portatilis, qui preces, ab episcopis aliisque personis ecclesiasticis recitari solitas, complecteretur, verosimillime per hoc vocabulum hic significatur. Ita colligo & e sensus contextu & e Græca, quam codex noster ✠ Ms. 193 continet, Sanctæ nostræ Vita, in qua Latino, quod hic occurrit, vocabulo Manuale respondet vox Græca ἐγχειριδιὸν.

k In omnibus tribus codicibus nostris P Ms. 17, P Ms. 18 & O Ms. 19, anonymi interpretationem (adi Comment. præv. num. 13) continentibus, legitur: Quia unius diei meretricis ornatus totius vitæ meæ superavit industriæ ornamenta.

l Cum hoc Actorum S. Pelagiæ loco haud satis concordat Menologium Basilianum. In hocenim dumtaxat narratur Nonnus, visa, cum inverecunde præteriret, Pelagia, dixisse: Hanc etiam Deus, qua est in homines clementia, suscipiet. Adhæc Pelagiam eo ipso die, quo inverecunde præteriens ab episcopis fuit conspecta, & Nonno verba facienti aures præbuisse & ad Dominum fuisse conversam, idem Menologium non obscure indicat; quod multo adhuc minus cum iis, quæ hic in Sanctæ Vita mox subduntur, concordat.

m Tres codices nostri Mss., ad lit. præced. laudati, habent: Donec oratio pontificis dimitteret cathecumenos; at ubi diaconus ex more cathecumenis discedere præcepit, nusquam in ecclesia omnino comparuit; Verba autem tam hæc, quam Eustochiana apud Rosweydum, significant, columbam, quæ Nonno apparuerat, disparuisse post Missam cathecumenorum seu post eam sacræ Liturgiæ partem, Epistola & Euangelio, ut vulgo dicitur, constantem, cui dumtaxat interesse cathecumenis licebat.

n Codices nostri habent: Post expletas Missas fidelium, id est, post eam sacræ Liturgiæ partem, cui etiam post cathecumenorum, lecto Euangelio, discessum fideles interesse poterant.

o In codice nostro P Ms. 18 habetur: Ad ecclesiam cum aliis episcopis venimus; cumque salutassent episcopum civitatis, ad agendas Missas cum eodem simul processerunt; & post sancti Euangelii lectionem præcepit episcopus civitatis sancto Nonno verbum exhortationis populo prædicare; hæc autem lectio præ lectione Rosweydiana seu Eustochiana mihi arridet.

p Duo e codicibus nostris, quorum, alter P Ms. 17, alter P Ms. 18 notatur, legunt: Providentia itaque divina contigit, ut illa meretrix, de qua nobis sermo est, tunc adesset; erat namque cathecumena, & numquam ad ecclesiam veniebat peccatorum multitudine prægravata, sed tunc voluntate Dei affuit, & ita Domini timore compuncta est, ut miro modo ex oculis ejus fluerent flumina lacrymarum; ab hac autem lectione non multum etiam dissonat codex O Ms. 19.

q Diptycha tabularum, olim potissimum usitari solita, erant tabellæ plicatiles quadrangulares æqualis magnitudinis binæ, quæ, eum fere in modum, quo hodiernarum ad tabaci usum forma quadrata pyxidum operculum ac fundus, commissuris duabus cardineque has ambas trajiciente invicem connexæ, figuris litterisque intra se describendis servirent, reve etiam ipsa descriptascomplecterentur.

r In omnibus tribus nostris codicibus hic additur: Et in eorum præsentia.

s Verba paulo plura Pelagiæ hoc loco codices nostri attribuunt; verum anne hic primævum textum Græcum interpres anonymus auxerit, an vero eum Eustochius contraxerit, est dubium.

CAPUT II.
Pelagia enixissime baptismum flagitat, baptizatur, confirmatur, sacra Eucharistia reficitur, clam ad montem Oliveti secedit, ibique post triennalem pœnitentiam felicissime moritur.

[Dum Sancta, maxima de peccatis contritione concepta, baptismum enixissime postulat,] Cum vix eam persuasisset sanctus Nonnus episcopus surgere a pedibus suis, cum surrexisset, dicit ad eam: Canones sacerdotales continent non baptizari meretricem, nisi fidejussores præstiterit, ut non se iterum in ipsis malis revolvat a. Quæ audiens talem episcopi sententiam, jactavit se iterum in pavimentum, & apprehendit pedes sancti Nonni, & ipsos lacrymis suis lavit, & capillis suis extergebat, dicens: Rationem reddas Deo pro anima mea, & tibi adscribam iniquitates factorum meorum, si distuleris me iniquam & turpissimam baptizare. Non invenias portionem apud Deum cum Sanctis, nisi me nunc feceris alienam malorum operum meorum. Neges Deum, & idola adores, nisi me hodie in sponsam Christi renasci feceris, & obtuleris Deo. Tunc omnes episcopi & clerici, qui convenerunt, videntes talem peccatricem pro Deitatis desiderio talia loquentem, admirantes dicebant, numquam se talem vidisse fidem & desiderium salutis, sicut hujus meretricis b.

[14] Et statim transmiserunt me peccatorem diaconum ad episcopum civitatis c, ut hæc omnia ei insinuarem, [mittitur, qui hæc nuntiet Antiocheno episcopo, diaconissamque accersat: hae adveniente,] & unam de diaconissis juberet ejus beatitudo transmittere mecum d. Qui audiens, lætatus est gaudio magno, dicens: Bene, pater honorabilis, te exspectabant opera ista; scio, quod os meum eris e. Et statim transmisit mecum dominam Romanam primam diaconissarum f. Quæ veniens, invenit eam adhuc ad pedes sancti Nonni episcopi, cui vix persuasit surgere a pedibus suis, dicens: Surge, filia, ut exorcizeris. Dixitque ei: Confitere omnia peccata tua. Quæ respondit: Si perscrutata fuero scientiam cordis mei, non invenio in me aliqua opera bonorum actuum. Peccata enim mea scio, quod arena maris graviora sint; aqua enim perparva est præ mole peccatorum meorum. Confido vero de Deo tuo, quod dimittat pondus iniquitatum mearum, & respiciat super me g.

[15] [Pelagia a Nonno baptizatur, confirmatur, Christique corpore reficitur.] Tunc dixit ad eam sanctus Nonnus episcopus: Dic, quod sit nomen tuum? Quæ respondit: Naturali nomine Pelagia vocata sum a parentibus meis; cives vero Antiochiæ Margaritam me vocant, propter pondus ornamentorum, quibus me adornaverunt peccata mea. Ego enim eram ornamentum & comptum ergasterium diaboli h. Iterum dicit ad eam sanctus Nonnus episcopus: Naturali nomine Pelagia vocaris? Quæ respondit: Ita, domine. Quo audito, sanctus Nonnus episcopus exorcizavit eam, & baptizavit, & imposuit ei signum Domini, tradiditque illi Corpus Christi i. Fuitque illi mater spiritalis sancta domina Romana k, prima diaconissarum; quæ accipiens eam, ascendit in catechumenum l, eo quod & nos ibi maneremus. Tunc dicit ad me sanctus Nonnus episcopus: Tibi dico, frater diacone, lætemur hodie cum angelis Dei, & oleum extra consuetudinem sumamus in cibo, & vinum cum lætitia spiritali accipiamus, propter salutem hujus Puellæ.

[16] [Hinc diabolus Nonnum maledictis incessit, blanditiisque etiam Pelagiam semel] Sumentibus vero nobis cibum, audiuntur voces subito, velut hominis, qui violentiam patitur: diabolus enim clamavit, dicens: Væ væ, quid patior a decrepito sene isto? Non tibi sufficiunt triginta millia Sarracenorum m, quos mihi abripuisti & baptizasti, & obtulisti Deo tuo? Non tibi sufficiebat Heliopolis, quoniam cum & ipsa mea esset, & omnes, qui in ea habitabant, me adorarent: tu mihi abripuisti & obtulisti Deo tuo n? Sed & nunc maximam spem meam abstulisti a me: jam nunc non fero machinationes tuas. O jam quid patior a damnabili isto! Maledicta dies illa, in qua natus es tu: flumina lacrymarum infirmo hospitio inundant o: jam spes mea abstracta est. Ista omnia clamabat diabolus, & lamentabatur ante januas, & audiebatur ipse ab omnibus hominibus. Et iterum repetens, ad neophytam puellam dixit: Hæc mihi facis, domina mea Pelagia, & tu meum Judam imitaris? Ille enim gloria & honore coronatus, & apostolus constitutus, tradidit Dominum suum: ita & tu mihi fecisti.

[17] [atque iterum aggrediens crucis signo fugatur;] Tunc dicit ad eam sanctus Nonnus episcopus: Signa te Cruce Christi, & abrenuntia ei p. Quæ signavit se in nomine Christi & insufflavit in dæmonem; & statim nusquam comparuit. Post biduum ergo, dormiente ea cum sancta Romana commatre sua in cubiculo suo, apparuit diabolus nocte & suscitavit ancillam Dei Pelagiam, & dicebat: Rogo te, domina mea Margarita, numquid non ex auro & argento ditata es? numquid non ex auro & gemmis pretiosis adornavi te? Rogo te, quid te contristavi? Responde mihi, ut satisfaciam tibi; tantum ne me facias opprobrium Christianorum. Tunc ancilla Dei Pelagia signavit se & exsufflavit in dæmonem, dicens: Deus meus, qui eripuit me de medio dentium tuorum & induxit in cælestem thalamum suum, ipse tibi resistet pro me q. Et statim nusquam comparuit diabolus.

[18] Tertia vero die posteaquam baptizata est sancta Pelagia, [ea autem, bonis suis in Nonni episcopi, ut de iis pro arbitrio disponat, manus traditis,] rogavit puerum suum r, qui præerat rebus ejus omnibus, & dicit ad eum: Vade in vestiarium meum & scribe omnia, quæ sunt tam in auro quam in argento, vel in ornamentis aut vestibus pretiosis, & affer mihi. Puer fecit, sicut præcepit ei Domina sua, & omnem substantiam suam detulit. Quæ statim vocavit sanctum Nonnum episcopum per sanctam Romanam, commatrem suam, & omnem substantiam suam posuit in manibus ejus, dicens: Hæ sunt, domine, divitiæ, quibus ditavit me satanas; has trado in arbitrio sanctitatis tuæ, &, quod nosti expedire, facias ex eis; mihi enim optandæ sunt divitiæ Domini mei Jesu Christi. Qui statim vocavit custodem ecclesiæ seniorem, &, ipsa præsente, omnem substantiam ejus in manibus illius tradidit, dicens: Adjuro te per inseparabilem Trinitatem, ne quid hinc in episcopium aut in ecclesiam ingrediatur: sed magis viduis & orphanis & pauperibus erogetur, ut, quod male attractum est, bene distribuatur, & divitiæ peccatricis fiant thesauri justitiæ.

[19] Si vero, spreto sacramento, sive per te, [servisque ac ancillis libertate donatis, Antiochia secedit,] sive per quemlibet alium subtraxeris de his quidquam, anathema ingrediatur domum ejus, & cum illis habeat partem, qui dixerunt, Crucifigatur, crucifigatur. Illa vero convocavit omnes pueros & puellas suas & libertavit omnes, donavitque tortos aureos s eis de manu sua, dicens: Festinate & liberate vos de hoc sæculo nequam, pleno peccatis, ut, sicut fuimus in hoc sæculo simul, ita simul permaneamus sine dolore in vita illa, quæ est beatissima t. Octava vero die, quando habebat depositionem albarum facere, surgens nocte, nobis ignorantibus, deposuit vestem Baptismatis sui, & induit se tunicam u, & birram x sancti Nonni episcopi: & ex illa die nusquam comparuit in civitate Antiochia. Quam sancta Romana flebat amarissime & sanctus Nonnus consolabatur eam, dicens: Noli flere, filia, sed Iætare gaudio magno, quoniam Pelagia optimam portionem elegit, sicut Maria, quam Dominus præfert Marthæ in Euangelio y.

[20] Illa autem abiit Ierosolymam, & construxit sibi cellulam in monte Oliveti, [Hierosolymamque petit, ubi, cum a Jacobo diacono loca sacra invisente,] ubi Dominus oravit. Post aliquantum vero temporis convocavit episcopus civitatis omnes episcopos, ut unusquisque reverteretur ad propria. Post triennium aut quadriennium temporis z, desideravi ego Jacobus diaconus proficisci Jerosolymam, ut ibi adorarem resurrectionem Domini nostri Jesu Christi, & petii episcopum meum, ut me permitteret ire. Dum me permisisset ire, dicit ad me: Tibi dico, frater diacone, dum perveneris Jerosolymam, require ibi quemdam fratrem Pelagium, monachum & eunuchum, qui multos annos * habitabat in solitudine clausus, quasi eum visitaturus; vere enim poteris ab eo juvari. Hæc autem omnia dicebat mihi de ancilla Dei Pelagia non manifeste. Perveni ergo Jerosolymam, & adoravi sanctam resurrectionem Domini nostri Jesu Christi aa; & alia die requisivi Servum Dei. Et accessi & inveni eum in monte Oliveti, ubi Dominus oravit, in modica cellula undique circumclusa, & parvam fenestellam habuerat in pariete.

[21] [post triennium circiter visitatur, felici e vivis excessu ad Dominum migrat,] Et percussi ostium fenestellulæ, & statim aperuit mihi, & cognovit me; ego vero non cognovi eam. Quomodo enim poteram cognoscere illam, quam antea videram inæstimabili pulchritudine, jam facie marcidam factam præ nimia abstinentia? Oculi vero ejus sicut fossæ videbantur. Quæ dicit ad me: Unde venis, frater? Ego respondi & dixi: Missus sum ad te, jubente Nonno episcopo. Quæ ait ad me: Oret pro me, quoniam vere sanctus Dei est. Et statim clausit ostiolum fenestellæ & cœpit psallere Horam tetiam bb. Ego vero oravi juxta parietem cellulæ ejus, & recessi, multum juvatus de angelica visione ejus. Reversus vero Jerosolymam, cœpi per monasteria ambulando visitare fratres. Magna vero ferebatur fama per monasteria de domino Pelagio. Propterea deliberavi etiam iterato ad eum redire, & salutaribus doctrinis ejus refici. Cumque ad cellulam suam pervenissem, & pulsare, imo nominatim eum interpellare præsumerem, nihil perseverans, cc. Exspectavi secunda die & tertia perseverans, & proprio nomine Pelagium interpellans, neminem audivi. Quare intra me dixi: Aut nemo est hic, aut recessit, qui hic erat monachus.

[22] [honeestissimeque a monachis ac monialibus sepelitur.] Nutu vero Dei monitus, iterum dixi: Confiderem, ne forte mortuus sit: & aperui ostiolum fenestellulæ, & prospexi, & vidi eum mortuum, & clausi ostiolum, & de luto replens diligenter, cursu veni Jerosolymam, & nuntiavi commanentibus, quod sanctus Pelagius monachus mirabilia faciens dd requievisset. Tunc sancti patres venerunt cum diversis monasteriis monachorum, & sic solutum est ostiolum cellulæ: & delatum est foras sanctum corpusculum ejus, quod auro & lapidibus pretiosis condigne posuerunt. Et dum sancti patres ungerent corpus myrrha, tunc cognoverunt, quod fuisset mulier: qui volentes miraculum abscondere, sed populum ipsum latere non poterat, exclamaverunt voce magna, dicentes: Gloria tibi, Domine Jesu Christe, qui multas divitias absconsas habes super terram, non solum viriles, sed etiam muliebres. Divulgatum est autem omni populo, & venerunt omnia monasteria virginum, tam de Jericho, quam ex Jordane, ubi Dominus baptizatus est, cum cereis, lampadibus & hymnis: & sic depositæ sunt sanctæ reliquiæ ejus, portatæ a sanctis patribus ee. Hæc vita Meretricis, hæc conversatio desperatæ; cum qua & Dominus nos faciat invenire misericordiam suam in die judicii: quoniam ipsi est honor & gloria, potestas & imperium in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Rosweydus in Annotationibus, quas editæ a se Pelagiæ Vitæ subjicit, ita in hunc locum observat: Vetitum olim canonibus, ne quis ad baptismum admitteretur sine patrino seu fidejussore; quod multo accuratius observatum in meretricibus & histrionibus, quorum conversio magis erat dubia. Olim enimvero, uti hic Rosweydus ait, Ecclesiæ canonibus, ne quis sine patrino seu fidejussore ad Baptismum admitteretur, vetitum fuisse, vel e sola, qua Sacramentum illud absque patrino conferri haud solet, hodierna Ecclesiæ praxi verosimillimum evadit; verum sacros canones, quibus id speciatim quantum ad meretrices vetitum fuerit, Jacobus Diaconus non obscure memorat, nec scio, an hunc Sanctæ nostræ biographum Rosweydus (vide ejus verba jam nunc recitata) sat apte interpretetur, dicendo, generale non baptizandi quemquam absque patrino seu fidejussore mandatum Multo accuratius observatum in meretricibus fuisse. Tillemontius tom. 12 Monumentorum Ecclesiasticorum pag. 379 ait: Id (præceptum scilicet non baptizandi absque patrino seu fidejussore meretricem) in conciliorum, quæ habemus, canonibus reperiri, non credo; verum regula, quæ tunc (cum nempe Pelagia fuit conversa) observaretur, esse poterat, Ecclesiæque sanctitate erat digna.

b Pro iis, quæ a vocibus, Quæ audiens talem episcopi sententiam, huc usque hic occurrunt, in codice nostro O Ms. 19, cui ad verbum fere duo alii nostri codices P Ms. 17 & P Ms.18 consonant, habetur: Quæ cum accepisset tale responsum, iterum se projecit in terram, & flens atque ejulans clamabat dicens: Racionem reddas Deo de anima mea, & tibi reputetur factorum meorum iniquitas, si me baptizare distuleris. Timeo namque, ne per hanc moram hostis ille, quem volo effugere, suis me nitatur iterum laqueis irretire. Ego enim fui iniqua, & turpis hujus vitæ muscipula. Rogo ergo te, si invenias cum Sanctis apud Deum porcionem, ne differas animæ meæ salutem, ne ferus ille singularis spacium fortasse repperiat, quo malis me actibus, jam pridem quos evasi, involvat. Idcirco quæso, ut me hodie lavacro regeneracionis mundam efficias, & oblacionem Deo pro me offeras. Hæc audientes cuncti, qui aderamus, glorificavimus Deum, videntes mulierem meretricem tanto desiderio salutis accendi.

c In Græca, quam codex noster ✠ Ms. 193 complectitur, S. Pelagiæ Vita, non unum tantum, sed plures ad civitatis Antiochenæ episcopum missos fuisse, indicatur, hosque inter exstitisse Jacobum Diaconum, diserte hoc loco nonasseritur, sed infra dumtaxat innuitur. Verum Eustochii, quæ hic apud Rosweydum occurrit, versioni suffragantur tres codices nostri Mss. sæpius supra laudati, qui versionem, ab interprete anonymo adornatam, exhibent.

d Ut scilicet pro munere, quo olim, cum baptizandæ essent mulieres, diaconissæ fungi solebant, Pelagiam baptizandam velaret.

e Jeremiæ 15, ℣. 19 habetur: Si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris; partim autem hinc & partim ex eo, quod, quæ hic secundum Eustochii apud Rosweydum versionem de Jacobo Diacono ab episcopo Antiocheno dicta videri queunt, de Nonno episcopo dicta reipsa fuisse videantur, lectione Eustochiana præstare hoc loco existimo sequentem, quæ in codice nostro P Ms. 17, aliis duobus P Ms. 18 & O Ms. 19 haud multum dissonantibus, exstat, interpretis anonymi lectionem: Qui magno repletus gaudio ista mandavit Nonno episcopo: Bene, pater sanctissime, te manebat hoc opus, te decebat Ecclesiæ sanctæ tales fructus acquirere. Scimus, quod sermo Dei est sic monentis: Si feceris, inquit, gloriosum ex indigno, quasi os meum eris.

f Romana, quæ hic ab Eustochio diaconissarum prima, ab interprete anonymo in codicibus nostri P Ms. 17, & P. Ms. 18, codice nostro alio O Ms. 19 eam abbatissam ex amanuensium oscitantia perperam appellante, diaconissa simpliciter vocatur. Verum lectioni seu versioni Eustochianæ favet Græca, quæ in codice nostro ✠ Ms. 193 exstat, Sanctæ nostræ Vita; in hac enim Romana diserte nuncupatur πρωτοδιακονισσὰ. Porro illa seu diaconissa seu protodiaconissa aut diaconissarum prima in Usuardo Cartusiæ Bruxellensis aucto ad XIX mensis hujus diem memoratur: sitne autem inter Sanctos in Opere nostro locanda ad diem illum in hoc dicetur. Non dubito interim, quin e sola Sanctæ nostræ Vita, per Jacobum Diaconum scripta, sit accepta; neque enim in ullis aliis, quos quidem videre mihi licuit, seu Fastis sacris, seu libris memoratam invenio.

g Quæ hic ex Eustochii interpretatione a vocibus Quæ veniens huc usque occurrunt, ab interprete anonymo in codice nostro P Ms. 17, a quo codices nostri P Ms. 18 & O Ms. 19 haudmultum dissonant, paulo aliter redduntur. Verba, quibus id fit, sequentia sunt: Quæ cum venisset, repperit eam adhuc jacentem ad pedes episcopi, amare flentem. Quam cum allevare vellet, dixit ei: Surge, filia, ut omnia circa te per exorcismum & Baptismum divina mysteria compleantur. Quæ cum surrexisset, dixit episcopus: Confitere cuncta peccata tua. Cui illa dixit: Si diligenter conspiciam conscientiam meam, ne vestigium quidem in me umquam boni operis repperiam. Peccata namque mea & numero & mensura arenam maris excedunt & pondere graviora sunt. Confido tamen in Domino, quod miserationes ejus me ab iniquitatum mearum oneribus allevent & cunctorum criminum indulgentiam præstent.

h Interpres anonymus in codice nostro P Ms. 17, duobus aliis haud multum ab hoc discrepantibus, habet: A nativitate quidem Pelagia nomen est mihi; universa vero civitas Antiochena Margaritam me vocitabat propter pompam ornamentorum, quibus me ad scelera diabolus exornabat, ut conventiculum suum efficeret.

i Simul ergo S. Pelagia Sacramenta tria, Baptismumvidelicet, Confirmationem & Eucharistiam, suscepit.

k Quod Romana hic infraque adhuc plus semel afficiatur Sanctæ titulo, hinc fortassis præcipue est factum, ut, qui additionibus, primævo Usuardi textui adjunctis, Usuardinum Cartusiæ Bruxellensis Martyrologium auxit, Romanam in id, velut Sanctam, intulerit.

l Catechumenum seu Catechumenon locus erat in ecclesia, qui catechumenis destinatus erat, a loco, quo fideles commorari solebant, distinctus.

m Apud Labbeum tom. 4 Concil., col. 92 Saracenorum episcopus, nomine Eustathius, qui anno 451 concilio Chalcedonensi interfuit, occurrit; verum Saracenorum illorum, quos a Nonno, Pelagiæ conversionis auctore, fuisse ad Christi fidem adductos, diabolus conquestus hic narratur, episcopum exstitisse Eustathium, non reor; Nonnus enim, e suo Tabennensi monasterio extractus, anno primum 449 episcopus fuit creatus, nec ante annum 451 Saracenis convertendis operam dedisse videtur. Adi Commentarium prævium § 2.

n Heliopolim aut totam aut certe vix non totam a Nonno, qui Pelagiam convertit, fuisse ad Christi fidem adductam, eruditi omnes ex hoc loco admittunt; verum hinc consequens non est, ut Nonnus ille, Martyrologio Romano, ut jam supra monui, ad 2 Decembris diem etiam inscriptus, vel Heliopolitanus episcopus umquam exstiterit, vel ante seculum quintum floruerit Pelagiamque converterit. Adi iterum Commentarium prævium § 2, simulque etiam observa, Baronio, quem ibidem refutavi, negari etiam, quod tamen non feci, potuisse Marinum, Heliopolitanum in Syria anno 431 episcopum; etsi enim concilio Ephesino, quod anno 431 celebratum fuit, subscriptus reperiatur Marinus, Heliopolis episcopus; hic tamen sedem Heliopolitanam, non Syriæ seu Libani, sed Augustamnicæ in Ægypto occupasse videtur.

o Interpres anonymus in codicibus nostris P-Ms. 18 & O Ms. 19, haud multum ab hisce codice nostro alio P Ms. 17 abludente, habet: Flumen lacrymarum tuarum velut torrens impegit domicilium meum infimum, & spem meam funditus subruit; quæ lectio lectione, ab Eustochio hic suppeditata, præstare videtur.

p Hinc collige, certe non serius, quam seculo quinto, consuetudinem formandi Crucis signum apud Christianos invaluisse.

q Interpres anonymus in omnibus tribus, quos supra jam sæpius citavi, codicibus nostris Mss. addit, Pelagiam etiam, cum matrem suam spiritualem seu patrinam Romanam excitasset, sollicite ab hac, ut adversus dæmonem, qui iterum ei apparuisset, Dominum invocaret, postulasse, eique Romanam respondisse: Ne timeas eum, filia; nam ammodo umbram quoque tuam formidat & refugit; hæc autem ab Eustochio potius omissa, quam ab interprete anonymo adjecta existimo, maxime cum hujus etiam lectioni suffragetur in codice nostro ✠ Ms. 193 exstans Græca Sanctæ nostræ Vita, e qua simul proxime recitatum interpretis anonymi textum recte emendabis hoc modo: Ne timeas eum, filia; nam ammodo umbram quoque tuam formidabit & refugiet.

r Omnes nostri codices Servum suum e versione anonymi legunt, & recte quidem, cum Eustochiusindubie non aliam ob causam, quam quod in primævo textu Græco παιδὰ invenerit, Puerum suum scripserit, voxque παὶς, ut sæpe alias, ita etiam hic ad idem, quod Latine servus seu famulus, significandum e sensus contextu determinetur.

s Id ���torques aureos, ut Rosweydus notat, & recte quidem, ni fallar.

t Ab Eustochio hic interpres anonymus differt in ordine, quo res gestas refert: ea enim, quæ servis suis atque ancillis præstitisse Pelagia hic narratur, præmittit iis, quæ ab episcopo Nonno dicta paulo ante asseruntur.

u Vox hæc deducta est a voce Græca τριχινὸς, quæ, cum a substantivo θρὶξ, Latine capillus seu crinis, promanet, tricinam hic idem, quod cilicinam significat.

x Birra, ut Rosweydus in Onomastico docet, vestem nunc pretiosam, nunc vilem significat; hic autem, uti ex argumento subjecto apparet, posteriorem hanc significationem habet.

y Etsi quidem clam Romana aliisque omnibus, non tamen etiam clam Nonno episcopo Pelagia Hierosolymam Antiochia discessit. Ita omnino apparet, tum quod viliori Nonni veste induta discesserit, tum quod hic de illius discessu gaudendum, Romanæ diaconissæ dixerit.

z Interpres anonymus in codicibus nostris dumtaxat habet: Post tres annos; huic autem lectioni etiam consonat lectio Græca, quæ ei in Græca codicis nostri ✠ Ms. 193 Pelagiæ Vita respondet.

aa Ab interprete anonymo in codicibus nostris additur: Et gloriosum lignum Crusis. Quod si autem primævo Græco Jacobi Diaconi textui lectio isthæc sit conformis, evadet vel hinc, Pelagiam ad Dominum ante annum 326 non fuisse conversam, omnino indubitatum: gloriosum enim Crucis lignum nec ante annum illum, uti Operis nostri tom. III Augusti pag. 562 videre licet, fuit detectum, nec populi, quod hinc consectariumest, venerationi expositum. Hæc iis adde, quæ in Commentario prævio num. 17 dicta sunt.

bb In codicibus nostris Jacobi cum Pelagia colloquium paulo aliter refertur hoc modo: Cumque poposcissem benedictionem, benedixit mihi, & interrogavit dicens: Habes episcopum? Cui respondi: Etiam, domine pater. Quæ ait: Oret Dominum pro me; quia apostolus Christi est. Et tu, fili diacone, ora pro me. Ego vero audiens vehementer mirabar tam de episcopo, quam de me, quod diaconem me vocasset. Facta autem hora tertia, cœpit Deo sollemniter psallere. Huic autem lectioni etiam suffragatur, quæ in codice nostro ✠ Ms. 193 exstat, Græca Sanctæ nostræ Vita.

cc Vice secunda a Jacobo Diacono visitatam fuisse Pelagiam, tuncque, ut ille, quemadmodum mox hic subditur, & mortuam hanc repererit, & Hierosolymis id illico nunciarit, factum esse, Græca Sanctæ Vita, mox iterum citata, haud prodit, uti nec, quam Metaphrastes stylo suo expolivit; quod tam hanc, quam illam interpolatam esse, argumento est, uti in Commentario prævio num. 14 & seq. docui.

dd Id est, faciens mira pœnitentiæ ac virtutum opera, non autem miracula; haud enim, uti ex hoc Vitæ loco, perperam intellecto, in Menologio Basiliano notatur, Sancta nostra, in vivis adhuc superstes, miraculis inclaruit.

ee In codicibus nostris, interpretis anonymi versionem complectentibus, narrata, qua Sancta nostra sepulta fuit, solemnitate, additur: Ego vero universa hæc nuntiavi Antiochiæ sanctissimæ matri ejus Romanæ, nec non & domno meo episcopo Nonno. Tunc recordatus enim sum ipsam esse, de qua mihi memoratus episcopus dixerat, ut, cum pervenissem ad loca sancta, inquirerem Pelagium: hinc autem, si modo verba hæc Jacobi Diaconi sint, consectarium videtur, ut Nonnus episcopus, cum Pelagia moreretur, sedem Edessenam nondum recuperasset. Adi Comment. prævium num. 31.

* codices nostri melius: plurimo tempore

DE SS. PALLADIA ET PORCARIA VIRGINIBUS AUTISSIODORI IN GALLIA

SECULO V.

SYLLOGE.
Sanctarum Virginum ætas, cultusque sacer: an Porcaria Autissiodorensis a Senonensi diversa, & an hæc martyr fuerit.

Palladia V. Autissiodori in Gallia (S.)
Porcaria V. Autissiodori in Gallia (S.)

AUCTORE J. B.

Constantius presbyter, gravissimus coævusque S. Germani, [S. Germani, Ravennæ defuncti,] Autissiodorensis episcopi, cujus, anno 448 Ravennæ in Italia defuncti, Acta in Opere nostro tom. 7 Julii a pag. 184 illustrata habes, biographus, postsquam tom. citato pag. 218 & binis seqq. varia per Italiam facta S. Germani prodigia, obitumque Ravennæ descripsit, sanctissimi viri funus solenni apparatu, crebroque comitatu in Gallias delatum ait: Deinde apparatu, inquit, defuncti fervent studia conferentium; accusantium, cur parva expensa mortuo deberetur. Acholius corpus aromatum constrictione solidavit; regina (Placidia, Valentiniani III mater) vestivit. Quibus omnibus rite perfectis, expensis & evectionibus iter instruit imperator, ministrosque ejus copiosa largitione prosequitur. Sacerdotes religionis obsequium & in præsenti instruunt, & ordinatione præmittunt; unumque agmen informatur ad Gallias. Non paucos fuisse, oportet, qui Ravenna in Gallias S. Germani funus fuere comitati, si jam tum agmen, ut loquitur Constantius, constituebant. Dolendum enimvero, Constantium præcipuorum saltem illustris funeris comitum nomina posteritati non tradidisse: ita enim accidisset fortassis, ut securius uberiusque de sanctis Virginibus, quarum hic Syllogam damus, loqueremur.

[2] Sed quamquam S. Germani funus comitantium nomina, [in Gallias funus,] S. Germano potissimum intentus Constantius non expresserit, vix tamen dubitandum apparet, quin ex eorum numero non pauci fuerint, quos sive prodigiorum magnitudine, sive virtutum præstantia, sive sacra oris facundia sibi Deoque arctius devinxerat. Hos porro utriusque sexus fuisse, colligi ex iis potest, quæ de matrona Placentina, ad S. Germani funus paralysi liberata, ipsumque propterea pedibus in Gallias prosecuta, Constantius refert. Præter Placentinam matronam, quinque etiam Virgines Italæ, quæ, mundi illecebras spernere, solique cælesti Sponso adhærere a S. Germano edoctæ, ejus in Gallias funus secutæ fuerint, ibique Deo pretiosam mortem obierint, nominantur a sequioris ævi auctoribus; Magnentia scilicet, seu Magnantia, Palladia, Camilla, Maxima, Porcaria. Magnentia die XXVI Novembris colitur: de Camilla actum in Opere nostro est ad diem tertium Martii. Maximæ diem natalem ignoramus. Palladia & Porcaria, de quibus hic nobis sermo esse debet, hodie Autissiodori, ut infra dicemus, coluntur. Hausta sunt harum Virginum nomina ex S. Erici monachi, de quo die XXIV Junii apud nos actum est, seculi IX scriptoris, lib. 1, cap. 3 de Miraculis S. Germani. Constantium scientem prudentemque multa de S. Germano præteriisse, ait Ericus in Prologo; ex quibus certe ea sunt, quæ de supradictis Virginibus Ericus nominatim scripsit; & quidem, quantum novi, omnium, qui modo noti sint, primus: ejus itaque de illis verba ex citato cap. 3 libri primi de S. Germani Miraculis, ad sanctas nostras Virgines pertinentia, ne alio lectori sese conferre necesse sit, huc transcribo.

[3] [ut S. Ericus] Crediderim sane, inquit Ericus, nonnullos a Ravenna, sanctitatis ejus (S. Germani) expertissimos, cum sacri gleba corporis peregrinationem sibi ultroneam indixisse, ac per hoc infatigatis animis, quamquam esset via longior, funus venerabile prosecutos. In quibus & ex quibus quinque feruntur famosissimæ Virgines, natu germanæ, quarum nomina vel merita celebrem in nostra provincia (Autissiodorensis monachus S. Ericus fuit) ex longo obtinuere memoriam. Harum tres his vocabulis Magnentia, Palladia atque Camilla, ut singulæ ipso in itinere divinitus evocatæ diem clausere novissimum, in publico aggere nobilem accepere sepulturam, ecclesiis superstructis, earumque sanctitati dedicatis; quæ hodieque ob miraculorum evidentiam & famosissimæ constant, & ingenti populorum studio frequentantur. Duarum, quibus sacri tumulationem corporis (S. Germani, Autissiodori factam) est videre concessum, altera, cui Maximæ vocabulum fuit, circa eamdem basilicam (S. Germani, Autissiodori in sui nominis ecclesia, ut opinor) condi promeruit, quam tamen postmodum ambitus fabricæ majoris inclusit: altera, Porcaria dicta, nono fere ab urbe milliario in ecclesia, suis præclara meritis requiescit. Hæc de sanctis istis Virginibus S. Ericus; quo quia nullus, qui de illis nominatim scripserit, antiquior noscitur, par est, ut ejus verba singulatim expendamus, cum iisque, quæ de iisdem sanctis Virginibus, maxime Palladia & Porcaria, recentiores vel affirmant vel suspicantur, comparemus, &, quoad fieri a nobis poterit, illustremus.

[4] [ex seculi IX traditione scribit,] Unde hæc hauserit Ericus, non edicit: credibile est, eum præter ea, quæ in scriptoribus se antiquioribus forte invenit, suis etiam hinc inde lucubrationibus inseruisse, quæ traditione tantum acceperat; in primis vero ea, quæ de laudatis sanctis Virginibus scribit. Ita existimo, quod Ericus ipse in Prologo suæ lucubrationis materiem duas dispescat in partes, quarum altera, relalatione satis asserta, utpote a Constantio, cum per ora cunctorum Sancti (Germani) recens adhuc spiraret memoria, & eorum, qui S. Germanum viderant, de rebus ejus gestis relatio, necdum varietatis labem perpessa, vigebat, in litteras missa, ea complectitur, quæ S. Germani obitum præcesserunt, vel comitata, vel proxime secuta sunt. Altera vero ea, quæ deinceps ad S. Germani Autissiodorense sepulcrum contigerunt, prodigia explicat. Suscepti negotii, inquit, eam ducimus dispositionem constare ratissimam, si eorum, quæ ante gloriosum ejus transitum per eum patrata, relatione satis asserta feruntur, aliqua præmittentes, ad illa, quæ post ad sacram ejus memoriam & fieri vidimus, & facta didicimus, ordine provehamur. Ad ea, quæ S. Germani obitum partim præcessere, partim proxime secuta sunt, pertinent ea, quæ de quinque supradictarum Virginum cum S. Germano necessitudine, sanguinis inter se conjunctione, seu cognatione sororia, & funeris S. Germani in Gallias comitatu Ericus commemorat; quorum, cum ne meminerit quidem Constantius, Lugdunensis. presbyter, vero admodum simile apparet, Ericum isthæc, non nisi ex ea, quæ sua ætate vigebat, traditione scripsisse. Sed cum Ericus varias de S. Germano relationes, ut ex verbis ejus paulo ante productis liquet, distinxerit, operamque vero simillime sedulam in eo collocarit, ut a falsis veras atque sinceras, quantum ipsi quidem per temporis, quo scribebat, a S. Germani ætate intercapedinem licuit, secerneret; hinc ejus de Sanctis illis Virginibus dictis accedit aliquid ponderis, non modo ubi de iis, quæ sua ætate ipse vidit, sed etiam ubi de iis, quæ S. Germani obitum præcessere, vel secuta sunt proxime, sermonem habet.

[5] Ex ea itaque, quæ Erici, sub annum 924 defuncti, [Autissiodorum secutæ sunt] ætate vigebat, traditione habemus, Virgines quinque S. Germano Ravennæ morienti adstitisse, ejusque in Gallias translationi comites esse voluisse, ex insigni in illum amore & veneratione, quo docente, spretis mundi deliciis, emissoque virginitatis servandæ voto, soli Deo vivere didicerant. Quatuor dumtaxat, Magnentiæ, Camillæ, Palladiæ & Procariæ, omissa Maxima, a nonnullis, ut fatetur, ceteris addi solita, nomina recenset Georgius Viole in Vita S. Germani Gallica capp. 21 & 22: sed Erico, multo saltem antiquiori, præ Georgio, si non omnino quidem tuto, minori certe erroris periculo creditur. Atqui Georgius quatuor dumtaxat Virgines numerat, quod totidem tantum expressas legit in S. Magnentiæ Vita: Sic habet. Sed cedere ea Erico debet, cum, ut tom. VII Julii pag. 200 dictum est, non admodum antiqua & ex sola vulgi traditione scripta videatur. Ex eodem fonte hausit Viole, quæ de Virginum illarum patria refert, eas nimirum Centumcellis, unde oriundæ erant, Ravennam, S. Germani virtutibus famaque excitas accessisse, quod proinde non nisi populari traditioni tribui debet.

[6] Autissiodorensis canonicus Lebeuf tom. 1 Autissiodorensis ecclesiæ Historiæ pag. 70 suspicatur, [Virgines quinque;] matronam Placentinam, quæ Placentiæ, ut Constantius in Vita S. Germani narrat, paralysi ad illius funus liberata fuit, idque in Gallias secuta est, ex quinque Italarum ejusdem funeris Comitum numero fuisse, quarum Ericus meminit: sed Ericus illas omnes, non Placentia, sed Ravenna profectas, omnes item, non matronas, quo nomine Placentinam mulierem Constantius appellat, sed virgines fuisse scribit; ac proin canonici Autissiodorensis conjectura cum Erici seu Herici verbis conciliari nequit. Idem tom. 1 citatæ Historiæ pag. 18 jam inde a seculo quarto parthenonem exstitisse Autissiodori, scribit; pag. vero 101 ait, fieri potuisse, ut ex quinque supradictis Virginibus nonnullæ eumdem parthenonem incoluerint: fieri id non prius potuit, quam in Gallias S. Germani funus comitatæ fuerint: post obitum vero S. Germani, ejusque Autissiodori tumulationem duæ tantum mansere superstites, Porcaria & Maxima, quarum illa vitæ reliquum non Autissiodori, sed in solitudine exegisse videtur; ut adeo vacillet etiam hæc altera canonici Autissiodorensis conjectura, nisi quis ab Erico omnino recedere cupiat.

[7] [e quibus Palladia anno 448 prius obut, quam eo pervenisset;] E tribus Virginibus, quas in itinere, priusquam Autissiodoro S. Germani funus illatum esset, obiisse, Ericus scribit, una est, de qua hodie agimus, Palladia. Annus ipsi emortualis idem est, qui S. Germano, Christi 448 ex tom. VII Julii, pluries laudato. Porro S. Germani funus pridie Kalendas Augusti Ravennæ eo anno defuncti, illatum fuit, Autissiodoro, ut scribit Ericus, die XXII Septembris, ibique, teste Constantio, Kalendis Octobris tumulatum: Palladia igitur eodem anno, mense Septembri ad diem XXII nondum provecto, cum non procul Autissiodoro abesset, diem suum obierit; nisi forte a mense Septembri usque ad VIII Octobris decubuerit, adeo ægra, ut loco moveri non potuerit, quod equidem minus vero videtur simile, minusque verbis Erici conforme. Quod si S. Palladia hunc sibi diem sacrum habeat, id non propterea, quod eo die cœlo nata sit, sed alia quapiam de causa, etsi non explorata, verosimilius contigerit. Locum, quo mortua est & sepulta, non expressit Ericus; sed cum ejus sepulcro celebris Erici ætate ecclesia fuerit superstructa; dubium non apparet, quin in vico diœcesis Autissiodorensis, S. Palladiæ (S. Pallaie) ab illa nuncupato, & haud procul ab eo loco, ubi Chora (la Cure) in Icaunam (l' Yonne) labitur, sito, mortales exuvias (quas ibidem seculo XVI Calvinistæ depopulati sunt) deposuerit. Vicus non modo nomen a S. Palladia accepit, sed suum etiam populorum ad Sanctæ sepulcrum concursui ortum debet, servatque adhuc lapideum Sanctæ tumulum, ad quem, licet mutilum, vota sua offerre fideles pergunt; ut scribit laudatus supra Lebeuf pag. 276 & seq. Historiæ capti a Calvinistis liberatique annis 1567 & 1568 Autissiodori.

[8] [serius vero Porcaria in territorio Senonensi,] Feliciore usa sorte est S. Porcaria, quæ S. Germani exuvias Autissiodorum usque comitata est, easque, qua par erat, veneratione apparatuque tumulari vidit: quamdiu dein in vivis fuerit, quidve egerit, haud liquet: ex iis tamen, quæ Ericus de superstructa ejus tumulo ecclesia, cum scribebat, prodigiorum gloria & frequentia celebri narrat, colligere fas est, eam, quod sibi vitæ supererat, in desertis locis, nemoribusque, quæ hodieque in Senonensis & Autissiodorensis territoriorum confiniis frequentia sunt, eo cum Deo familiarius sanctiusque, quo ab hominum oculis consortioque erat remotior, traduxisse. Sita erat ea ecclesia secundum Ericum nono circiter ab urbe Autissiodorensi milliari, seu leucis Gallicis fere quinque: non multum dissonat hactenus de Porcaria dictis auctor Calendarii Ms. Sanctorum ad diœcesim Autissiodorensem aliquo modo spectantium pag. 257, ubi (sed Gallice) ita scribit: S. Porcaria e virginum Italarum, quæ S. Germani translationi interfuere, numero. Posteaquam S. Germani corpus humo mandatum fuit, acta solitudinis desiderio, longiusque progressa eremum mediis in silvis (leucis) quatuor & dimidia Autissiodoro condidit trans fluvium Seniam (Gallice Senin vel Senain) in diœcesi Senonensi, ubi in odore sanctitatis mortuæ solitaria cella mutata fuit in ecclesiam ejus nomini dicatam, cujus hodieque in abbatiæ Pontiniacensis villa visuntur rudera. Situm est Pontiniacum in diœcesis Autissiodorensis termino cis Sceniam fluvium; at S. Porcariæ villa trans eumdem fluvium, exiguo tamen Pontiniaco distans intervallo, ad sinistram scilicet Pontiniaco ad oppidum S. Florentini euntium, inter Pontiniacum & ejusdem abbatiæ trans Sceniam fluvium silvam, ut in Novis Galliæ Mappis Geographicis Cassinianis fol. 24 videre est.

[9] Loci, S. Porcariæ dicti, in Historia Pontiniacensis monasterii post chartam fundationis abbatiæ Pontiniacensis anni 1114, [nacta jam olim cultum sacrum, maxime in diœcesi Autissiodorensi:] ut in margine adscribitur apud Martene tom. 3 Anecdotorum col. 1223) mentio fit hujusmodi: Illis temporibus Domnus Johannes de Molendino & conjux ejus Osilla, & filius ejus Gaufridus rogatu antedicti abbatis & comitis Wilhelmi dederunt monachis illam terram, quæ est inter viam, qua itur de Vendosa ad S. Porcariam & ecclesiam eorumdem monachorum, & inter nemus & rivulum quemdam. Item ejusdem mentio fit in Bulla Adriani Papæ IV apud Martene mox laudatum col. 123. Ex quibus profecto jam olim, imo & a seculo IX, & diu ante (repete verba Erici num. 3 transcripta) SS. Palladiam & Porcariam prodigiorum gloria & insigni fidelium veneratione celebratissimas fuisse: sed & hac nostra ætate in Autissiodorensi ecclesia annuam earum memoriam recoli die VIII Octobris, disco ex ejusdem ecclesiæ Breviario, anno 1736 Caroli de Caylus, Autissiodorensis episcopi, jussu edito, in cujus Kalendario ad supradictum diem, hæc lego: Palladiæ & Porcariæ virginum in territorio Autissiodorensi commemoratio. Hæc, quæ ibi de Communi, ut vocant, virginum, non martyrum, & non monialium est, ita se habet: Pridie post Vesperas. Antiphona: Obaudite me divini fructus, & quasi rosa plantata super rivos aquarum fructificate; quasi Libanus odorem suavitatis habete. Eccli. 39, 17, 18. ℣. Divini fructus, florete flores, quasi lilium; ℞. Et date odorem. Eccli. 39, 17, 19. Oratio: Deus, qui nos hodie sanctarum virginum tuarum (Palladiæ) & (Porcariæ) annua festivitate lætificas; concede propitius, ut earum precibus adjuvemur, quarum castitatis irradiamur exemplis. Per Dominum. Post Laudes Matutinas Antiphona. Gaudens gaudebo in Domino, & exultabit anima mea in Deo meo; quia induit me vestimentis salutis, quasi sponsam ornatam monilibus suis. Isai. 61, 10. ℣. Sitivit te anima mea; ℞. Quam multipliciter tibi caro mea: Ps. 62, 2. In Breviariis aliquot antiquioribus Autissiodorensibus, apud nos exstantibus, SS. Palladiæ & Porcariæ jungitur hoc die S. Pelagia, de qua separatim sermo fit ad hunc diem.

[10] At S. Porcaria, velut martyr, in territorio Senonensi annuntiatur, [ejusdem nommis virgo hoc die colitur in diœcesi Senenensi, ut martyr:] in quibusdam Usuardi Auctariis hoc item die: Belinus in editione altera (anni 1521) & Molanus apud Sollerium ita habent: In territorio Senonico, sanctæ Porcariæ virginis & martyris. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Generali: Apud Senonas S. Porcariæ virginis & martyris: ex Molano & Galesinio, Quibus, inquit in Annotatis, Tabulæ Senonensis ecclesiæ adstipulantur. Galesinii, a Ferrario laudati, ex Calendario Senonensis ecclesiæ verba sunt: In finibus Senonensium, Sanctæ Porcariæ virginis & martyris. Castellanus in Martyrologio Universali, Latine redditus, sic habet: Senonis, sanctæ Porcariæ, quæ tamquam virgo & martyr colitur. Saussayus vero in Martyrologio Gallicano sic: In territorio Senonensi sanctæ Porcariæ virginis & martyris, quæ egregia pietatis concertatione nobilis, cæsa ab impiis, ad virginitatis aureolam, palmam inclyti agonis adjungens, admissa ad cœlestis Agni nuptias feliciter in aulam gloriæ introivit. En S. Porcariam, sed martyrem. Eademne est ac ea, quam Autissiodori coli, jam vidimus, an altera? Verene martyr fuit, an virgo tantum, qualis illa, de qua egimus hactenus, fuisse videtur? Hanc Autissiodorensem, illam Senonensem solius claritatis gratia tantisper appellare liceat.

[11] [sed nec alia ab Autissiodorensi,] Senonensem Porcariam, diversam ab Autissiodorensi opinatus est Bollandus ad diem tertium Martii, ubi de Camilla agit, scribens, propterea Porcariæ Autissiodorensis memoriam ad diem VIII Octobris apud Autissiodorenses recoli, quod eodem die Porcariæ Senonensis, virginis & martyris natalis celebretur. Castellanus quid senserit ea de re, certo edicere non possum. Postquam Palladiam Autissiodori annuntiavit, ejusque ætatem seculo quinto illigavit, mox Porcariam, sed Senonis, annuntiat, nec ullum illi seculum assignat: quo quidem pacto geminam Porcariam videtur admittere: at cum de Porcaria Senonensi scribit, eam Senonis tamquam martyrem coli, nescio, an non significare voluerit, dubium sibi esse ejus martyrium, ea fortasse de causa, quod ejus nominis virginem, non martyrem, eodem die Autissiodori coli, non ignoraret. Ego, Porcariam, ut, quod sentio, aperte dicam, Senonensem, ut martyrem cultam, ab Autissiodorensi, non martyre, diversam non autumo, quamvis contrarium opinantes falsi non condemnem. Cur ita opiner, hæc faciunt: nomen utriusque (si tamen diversæ sunt) idem, eamdem utrobique personam indicare videtur. Dein locus, ubi utraque defuncta dicitur, congruit: quamquam enim Autissiodorenses eam, ut aliquo modo suam, colant, fatentur tamen, eam eo loco, quem post ejus mortem ipsi dicata illustravit ecclesia, quemque diœcesi Senonensi adscribit auctor Kalendarii Sanctorum ad diœcesim Autissiodorensem aliquo modo spectantium num. 8 laudatus, obiisse, cui consonant martyrologi & citata ab iis monumenta, cum Porcariam suam in territorio Senonico, vel apud Senonas, vel in finibus Senonensium annuntiant: adde his, Autissiodorum, ut scribit Dominus Lebeuf tom. 1 Historiæ Autissiodorensis pag. 34, S. Germani & S. Porcariæ Autissiodorensis ætate sub Senonensi provincia fuisse comprehensum. Tum si Porcaria Senonensis, martyr, ut volunt, ab Autissiodorensi diversa fuit, quænam tandem illa fuit? Aut quo tempore, & a quibus martyrium passa est? Cæsamne ab impiis cum Saussayo generatim dices? Atqui tantumdem de Porcaria Autissiodorensi, a Senonensi non diversa, eodem modo asserere possem.

[12] [nec martyr fuisse videtur.] Denique multum sane ambigo, num Porcaria, Senonensi territorio adscripta, olim pro martyre fuerit habita: dubitationis causa est, quod tomo sexto amplissimæ veterum scriptorum Collectionis Martenianæ antiquum Autissiodorensis ecclesiæ Martyrologium, quod non modo ab antiquitate, sed ab accuratione etiam, qua Sanctorum, qui in eo memorantur, dignitates seu qualitates, ejus auctor explicat, Martenius prædicat, ita habeat de utraque, quam huic syllogæ præfixi, sancta Virgine: Autissiodero Palladiæ virginis. Senones Porchariæ virginis. Viden, ut Palladia Autissiodori, Porcaria vero Senonis annuntietur, nec tamen huic magis, quam illi, mo neutri, martyrium hic adscribatur? Quod si illius Martyrologii auctor, S. Porcariam, quam Senonis annuntiat, martyrem credidisset, cedo, cur id omisisset? S. Benedictæ enimvero, cujus proxime ante his verbis meminit: In pago Laudunensi natale sanctæ Benedictæ virginis & martyris, certe non siluit martyrium, idem de S. Porcaria, si parem hic utriusque conditionem putasset, facturus, quantum opinor. Utut sit, hisce de causis SS. Palladiam & Porcariam Autissiodori, ubi utraque suum cultum hoc die habet, ejusdem ecclesiæ Breviarium secutus, conjunctim annuntiavi, neutri martyris titulum tribuens: si quis meliora certioraque docuerit, perperam forte dicta revocabimus, &, quod verum fuerit, lubenti animo amplectemur.

DE SS. DIONYSIO EP., JANUARIO, FAUSTINO, MARTIALE, PRIVATO, ERACLO, JULIANO, PELAGIA MARTYRIBUS
ANTIOCHIÆ
EX HIERONYMIANIS.

Seculo incerto.

[Commentarius]

Dionysius episc., martyr Antiochiæ (S.)
Januarius, martyr Antiochiæ (S.)
Faustinus, martyr Antiochiæ (S.)
Martialis, martyr Antiochiæ (S.)
Privatus, martyr Antiochiæ (S.)
Eraclus, martyr Antiochiæ (S.)
Julianus, martyr Antiochiæ (S.)
Pelagia, martyr Antiochiæ (S.)

Epternacense, seu, ut illud Florentinius vocat, vetustissimum, S. Hieronymi dictum, [Sanctorum in Fastis Hieronymianis] Antverpiense Martyrologium, hoc & sequenti die nonnihil perturbatum, SS. Julianum, Martialem, Privatum, Fastinum, seu potius Faustinum & Pelagiam tum die VIII Octobris, tum pridie ejusdem diei memorat, Sanctis, mox nominatis, ad diem VIII ejusdem mensis addens Dionysium episcopum, Januarium & Eraclum. Ad diem VII ita habet: In Antiochia Dionysi episcopi, Januarii, Faustini, Martialis, Privati, Eracli, Juliani, Pelagiæ. Sed ad diem VIII Octobris Antiochiæ quidem Pelagiam, sed Julianum, Martialem, Privatum, Fastinum seu Faustinum annuntiat alibi: Dionysius autem, qui ad diem VII his jungebatur, Romæ una cum Eusebio, Eraclo & Candido postridie annuntiatur. Perturbatum itaque ad hos dies, ut dixi, Epternacense Martyrologium est; nec melius ad integritatem videtur revocari posse, quam ex aliis probæ notæ codicibus Hieronymianis, in quibus sancti supradicti Antiochiæ omnes annuntiari, & unam dumtaxat Sanctorum classem videntur constituere. Lucensis Florentinii codex sic habet: In Antiochia Dionisii episcopi. Januarii. Faustini martyris. Martialis. Privati. Eracli. Juliani & Pelagiæ. Corbeiensis apud eumdem: In Antiochia Dionysii episcopi, Januarii, Faustini mart. Martialis, Privati, Eracli, Juliani, Pelagiæ. Hieronymianus codex Acherii: In Antiochia, Dionysii episcopi, Januarii, Faustini mart. Martialis, Privati, Eraclii, Juliani, Pelagiæ, cui & Gellonensis consonat apud eumdem, super addito tamen Victore quodam.

[2] E codicibus vero Hieronymianis ceteris ad Lucensem, [mentio.] Corbeiensem, Acherianum, & Gellonensem accedunt Martyrologia Augustanum & Labbeanum, tom. VII Junii a Sollerio edita: illud ad diem VIII Octobris sic habet: Dionysii, Januarii, Juliani, Faustini, Marcialis: hoc: Antiochiæ, Dionysii, Januarii, Privati, Victoris, Heracli, Juliani, Pelagiæ, Faustini martyris, Marcialis. Mitto Hieronymianum Martyrologium Morbacense, Corbeiense geminum apud Edmundum Martene laudatum; uti & Corbeiense & Richenoviense, a Sollerio nostro citato edita, quæ omnia ad diem Octavum Octobris Dionysium vel solum, vel cum aliquo saltem ex supradictis ejus Sociis recensent. Quibus de causis hoc die dedimus SS. Dionysium ejusque Socios Antiochenos, cetera nobis non notos: Pelagiæ quidem nomen celebre est; at, quæ ea sit, quæ in Hieronymianis codicibus hodie signatur, haud satis liquet. Res est, inquit Sollerius verbis, supra pag. 249 citatis, obscura & in qua haud pronum sit quidpiam certo decernere: nec a verisimilitudine abest, quod præterea ait Sollerius, Usuardum, Pelagiæ, hodiernis Hieronymianorum codicum laterculis insertæ, Pœnitentis nomen adjecisse, quod hæc inter synonymas notissima esset. Fecerit forte Pelagiæ Pœnitentis præ ceteris hujus nominis Sanctis mulieribus celebritas, ut minus verosimile visum Usuardo fuerit, hanc ex Hieronymianis codicibus plane fuisse exclusam, atque adeo hanc hodie ibidem verosimillime memoratam existimarit: verum nec hæc, si ita se habeant, vim conjecturæ excedunt. De Pelagia Pœnitente consule etiam dicta in Commentario, ejus Vitæ prævio, pag. supra laudata. Ceterum vero Pelagia, codicibus Hieronymianis ad hunc diem inserta, quemadmodum eadem probabiliter non fuit, quæ Pœnitens, ita nec eadem mihi quidem fuisse apparet, quæ Pelagia ad diem XIX Octobris in codices Hieronymianos illata; quod nec dies seu cultus, seu, si mavis, emortualis, nec ceterorum Sanctorum illius diei laterculo inscriptorum nomina aut numerus satis cum hac nostra Pelagia, memoratisque una cum eadem in laudatis codicibus ad hunc diem Sanctis, congruere videantur.

DE S. PETRO MARTYRE HISPALI IN HISPANIA BÆTICA

Seculo incerto.

SYLLOGE.
Sanctus parum notus: gesta ejus incerta: cultus sacer.

Petrus M. Hispali in Hispania Bætica (S.)

AUCTORE J. B.

Hispali quæ Hispaniæ Bæticæ civitas archiepiscopalis est, passum pro fide S. Petrum martyrem Usuardus e martyrologis primus ad diem VIII Octobris in Martyrologium suum paucis his verbis intulit: [S. Petri primus, sed paucis,] Item civitate Hispani S. Petri martyris: Usuardum secuti sunt Maurolycus, Galesinius, Molanus, & Martyrologium, Romanum hodiernum, iisdem fere, quibus Usuardus, verbis usi; nihil rei hujus verbis aut addentes, aut detrahentes: Martyrologii Romani verba sunt: Hispali in Hispania S. Petri martyris. Usuardi quoque verbis usus ante fuerat Bellinus; sed pro Petri vitiose scripserat Pateris, quem errorem, qui hunc secuti sunt, Martyrologi recte sustulerunt. Usuardi fere etiam verba adhibet auctor Florarii nostri Sanctorum Ms., qui anno 1486 scripsit: hi itaque nihil prorsus, quod de S. Petro lectorem edocerent, præter pauca illa Usuardi, habuisse videntur. Et vero plura de S. Petro reperire, quæ quidem certa sint, probatisque testimoniis suffulta, omnino difficile est. Si enim ceteros martyrologos antiquos consulueris, nescio, num inter illos reperturus sis ullum, qui S. Petri mentionem faciat. Ad historicos Hispanos te conferes? Frustra quoque id feceris: altum ubique apud illos de S. Petro silentium: aut, si quam de hoc apud illos mentionem inveneris, jejuna admodum erit, nec aliunde, quam a scriptoribus admodum recentibus profecta, quorum aliquot a Tamayo in Annotatis in diem VIII Octobris recensitos vide.

[2] Usuardi itaque potissimum est, si Sancti hujus Martyris memoria non omnino interierit: [meminit Usuardus;] at quæret aliquis, qui is ipsi Usuardo innotuerit? Vastata a Mauris Valentia, spes suborta erat S. Germani in Francia monachis fore, ut S. Vincentii martyris & levitæ exuvias possent acquirere. Profecti in Hispaniam ea de causa ex illis duo, Usuardus & Odilardus, cum S. Vincentii exuvias inde avectas esse, intellexissent, nec earum obtinendarum spes esset, ne vacui in Galliam redirent, SS. Georgii & Aurelii, Cordubæ tum recens martyrio affectorum, reliquias sibi comparare studuerunt, & re ipsa, voti sui facti compotes, in Galliam detulerunt anno 858, ut tom. 6 Julii pag. 459 & seqq. videre est. Verosimile itaque est, Usuardum, cum in Hispania moraretur, tum S. Petri, tum aliorum Sanctorum Hispanorum hausisse notitiam, ac dein circa annum 875 iisdem suum ditasse Martyrologium: hoc fonte fluxisse S. Petri annuntiationem Usuardinam suspicatus est Sollerius in Usuardo in Petri Martyris annuntiationem hæc observans: Petrum Hispalensem martyrem extra Usuardum nusquam invenio: liceat igitur suspicari, eum esse de illorum numero, quos ex Hispania in Franciam noster contulit, quemadmodum alibi sæpe supponendum fuit, nempe cum alius fons non suppeteret, ex quo ipsum hausisse conjectaremur. Et vero nihil antiquius Usuardi de Petro testimonio inveniri, fassus etiam nuper est Henricus Florez tom 9 Hispaniæ sacræ pag. 301.

[3] [hinc varia, quæ de ejus patria,] Cum itaque ab Usuardo tantum Petrus primum memoratus inveniatur, nec is plura de illo, quam nomen, martyrium, & forte palæstram litteris consignarit, mirum non est, vel jejune admodum de illo recentiores agere, vel multum discrepare inter sese, dum plura de illo, quam quæ e probatæ fidei monumentis hausere, prodere volunt. Hinc alii ex illis, seculo Christi primo; alii, secundo sub Trajano alii, sub Maximiano & Diocletiano S. Petrum martyrium subiisse, suspicantur. Florez citatus post Maurorum in Hispaniam adventum id contigisse, conjici posse ait, quod ab Usuardo primum Petrus memoratus inveniatur: verum cur non potuerit seculo nono Usuardus Petri, licet diu ante passi, nec forte a scriptoribus ipso antiquioribus memorati, in Hispania sibi aliunde comparare notitiam, ac dein ejusdem in Martyrologio suo mentionem facere? Incerta igitur sunt hæc omnia: quare seculo pariter incerto illius ego martyrium supra illigandum putavi. Magis inter scriptores Hispanos, qui de Petro agunt, de ejus patria convenit, quam Hispalim fuisse arbitrantur: non alia, opinor, de causa, quam quod illic martyr occubuerit: at, licet non constet, alibi, quam Hispali natum fuisse Petrum martyrem, ex ejus tamen ibidem peracto martyrio non certo evincitur, eumdem illi nativitatis necisque locum [militia, martyrii adjunctis] obtigisse.

[4] Ceteris plura Tamayus audet: is S. Petrum non modo Hispali natum scribit & origine Hispanum, sed addit etiam, parentibus ethnicis natum fuisse: sub Trajano in Dacia meruisse: Romam dein reversum & inter emeritos milites relatum, in patriam rediisse anno 105, quo Trajanus quintum consul processit. Nomen dein illic Christo dedisse, ac annis aliquot post capite pro Christi fide minutum, interiisse, nempe sub annum 110. Trajanus, ut vult Pagius in Criticis, quinto consul fuit anno 103 & de Dacis anno sequenti triumphavit. Verum ea de re litem Tamayo ne moveamus: audiamus potius, unde ista didicerit. Ex Aulo Halo, inquit, cujus de S. Petro carmen hujusmodi est:

Hispalis, o quantos numeras pro Nomine * passos
      Martyres heu Christi, quos veneraris adhuc.
Tunc dedit artus sacratos pro Numine Petrus.
      Ille tuus civis, quem tuus ardet amor.
Iste peregrinas Trajani sæpe phalanges
      Insequitur miles, Dacia castra means.
Emeritus patriam repedavit consule quinto,
      Qua Christi nomen suscipit urbis honos.
Militat in fide, qui pro cæsaris omine bella
      Sustinuit valens, donec amare capit.
Tandem mucronis canum sub cuspide caput
      Principis Hispani obtulit haustus amor.

[5] Verum quid de Tamayo citatisque passim ab eo monumentis Nicolaus Antonius Bibliothecæ veteris Hispanæ lib. 7 de scriptoribus XI ac XII seculorum cap. 7 num. 115 sentiat, accipe: [præterea narrantur, falsa sunt aut incerta:] Sed & quo magis adhuc premitur, inquit, viri (Tamayi scilicet) existimatio, quamplura ipse condituræ suæ, & aliorum recentiorum pro veteribus antiquitatisque sigillo notatis monumentis venditavit; qualia sunt fere omnia epigrammata illa Juliani Toletani, Cypriani Cordubensis, & anonymorum aliorum titulis inscripta, ac per totum Opus (Martyrologium Hispanum Tamayi intelligit) ubi tamen fictiones Dextri & contubernalium aliis fictionibus corroborari expediens visum, non in veris & certis confirmandis (quod mire arguit stupidam hominis securitatem) sparsa. Accedunt his Breviariorum & Legendariorum, ut appellant, veterum exhibitio frequens, non in claris, & quæ sua veræ historiæ luce splendent; sed in difficillimis & apocryphis, seu verius falsis, quæ, nisi falsis etiam fulcirentur substructionibus “perlucente jam” (quod Juvenalis ait) ruina “cito casura erant.” De Joanne Tamajo id breviter, ne partem hanc omitteremus litandi vero, & quod commissum fuit in Auli Ali libello facinus, hoc præjudicio facilius persuadendi. Fidem itaque laudatum a Tamayo Auli Hali epigramma, atque adeo nec exhibita a Tamayo S. Petri martyris Acta, illi superstructa, non merentur.

[6] Porro Tamayus citatus & Antonius Quintanaduennas de SS. Hispalensibus pag. 63 scribunt, [constat tamen de sacro ejus] S. Petri corpus Hispali in agro S. Justæ sepultum credi; cujus rei fides penes illos esto. Quod vero ad S. Petri cultum sacrum attinet, ait Tamayus, relatum olim fuisse ejus Officium in antiqua Breviaria Eborense, Hispalense, Zamorense, Palentinum, & Tudense; quod mihi quidem suspectum est, tum ob ea, quæ de Tamayo ex Nicolao Antonio mox recitavi; tum quod Florez, supra num. 2 citatus, dicat, S. Petri martyris Officium in nullo sese Breviario reperisse: Eborense tamen Breviarium Baronius in Annotatis ad hunc diem his verbis laudat: [Petri] Usuardus de eodem, Vasæus in Chron. ex Breuiar. Eborensi, & Flos Sanct. Hispan. Nescio tamen, num hic Vasæus a Baronio recte laudetur. Vasæi ad annum 306 verba sunt: Hispali S. Carpophorus & Abundius, S. Petrus, S. Florentinus, S. Justa & Rufina virgines, partim sub ipso Daciano, partim sub Diogeniano, Daciani legato. Corpus B. Justæ ex altissimo puteo, in quem projectum erat, & ossa B. Ruffinæ, cujus corpus in amphitheatro combustum fuerat, a venerabili Sabino episcopo in cœmeterio saburbii Hispalensis sepulta fuerunt. Quibus subdit: Ex Breuiario Eborensi. In Breviario Eborensi anni 1548 (scripsit Vasæus anno 1551) quæ de S. Justa & Rufina Vasæus refert, leguntur quidem, sed de Petro ne verbum quidem inveni: ut adeo verba illa Vasæi, uti observat etiam Florez, de SS. Justa & Rufina prolata, ad Petrum martyrem male Baronius extendisse videatur.

[7] [in diœcesi Hispalensi cultu.] Æque minus, inquit Florez, in Petri Ruiz Calendario perpetuo Sanctorum diœcesis Hispalensis, anno 1578 typis edito, S. Petri Martyris nomen legitur, quam in Breviariis antiquis Hispanis: Galesinius tamen, ejusdem temporis scriptor, in Annotatis ad diem VIII Octobris Calendarium aliquod Hispalense laudavit, ex quo, uti & ex Usuardo, S. Petri nomen in suum Martyrologium intulit: utut sit, absque idonea causa S. Petrum martyrem, & omni cultu sacro carentem, Martyrologio suo ab Usuardo insertum fuisse, non autumo; &, si forte ejusdem apud Hispalenses cultus intermissus aut tenuis admodum fuerit, equidem seculo XVII ad annum 24 provecto, capituli Hispalensis jussu, sede, Petri de Castro Hispalensis archiepiscopi obitu, ut aiunt, vacante, restitutus fuit, ex quo tempore Officium S. Petri die VIII Octobris ritu duplici secundæ classis per diœcesim Hispalensem recitari, præceptum fuit, ut Tamayus & Quintanaduennas scribunt: at, quia pauca de S. Petro martyre certo nota habebantur, visum est Capitulo lectiones de communi unius martyris recitandas præscribere, uti & Missam Lætabor cum Credo, ut ex Ordine recitandi ac celebrandi in ecclesia metropolitana Hispalensi anni 1656 intelligo. Idem in Officiis Propriis Sanctorum patriarchalis ecclesiæ Hispalensis & diœcesis, a sacra rituum Congregatione Sixti V jussu recognitis & approbatis, auctoritate Apostolica confirmatis, & cura operaque Roderici Cardinalis de Castro archiepiscopi Hispalensis, anno 1751 Hispali in lucem editis, videre est.

[Annotatum]

* lege: Numine

DE S. KEYNA VIRGINE IN BRECHINIA, WALLIÆ COMITATU,

Sub finem Sec. V, vel init. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Pauca de ejus genere, sanctitatis fama & Actis annotantur.

Keyna V. in Brechinia, Walliæ comitatu (S.)

AUCTORE J. B.

Sanctam Keynam, celebrem, dum apud Anglos res Catholica stetit, in Wallia, Deoque ab ineunte ætate dicatam virginem Wilsonus Martyrologio suo Anglicano anni 1640 inscripsit ad hunc diem, [S. Keyna, virgo Britanna,] & sequenti, quod ex Anglico Latinum facio, ornavit elogio: In Brechiniensi Walliæ comitatu depositio S. Keynæ virginis, Brecani, Brechiniæ reguli, filiæ; quæ, cum ab ineunte ætate Deo consecrata fuisset, patriam reliquit, & trans Sabrinam (fluvium, qui in Montgomerico Walliæ comitatu ortus, & agros Salopiensem, Wigoniensem & Glocestrensem pervagatus, in mare Hibernicum sese effundit) progressa, ibidem vitam egit admodum asperam deserta in silva, serpentibus scatente, quam ingredi nemo ausus fuerat: sed ejus precibus in saxa conversi sunt, serpentium adhuc formam exprimentia. Cumque ad hunc modum vixisset annis pluribus, humana ope distituta, in patriam divino monitu reversa, in clivo quodam sibi tuguriolum condidit, in quo orationi assiduæ & abstinentiæ intenta, ac induta cilicio, reliquum vitæ cursum exegit. Proxime morituram angelus accessit, & veste candida, auroque intexta amictam ad Sponsi sui cælestis regnum invitavit. Obiit annum Christi circiter quadringentesimum nonagesimum, sepultaque in eadem provincia est, in qua hodieque celebris ejus memoria. Meminit ejusdem Virginis etiam Richardus Withford, alter martyrologus Anglicanus, in Martyrologio suo, anno 1526 Londini excuso. Castellanus in Martyrologio Universali sic eam annuntiat: In Anglia, S. Keyna, socrus (imo matertera) S. Cadoci.

[2] Acta ejus ex Capgravio recitat Alfordus in Annalibus ecclesiæ Britannicæ ad annum Christi 490 num. 2 & seqq., [ob sanctitatem] ubi illam non modo a sanctitate prædicat, sed etiam celeberrimi nominis virginem olim fuisse, ait, & etiamnum egregia factorum ejus monumenta exstare. Porro quæ ejusmodi monumenta sint, non exponit: nisi forte eorum nomine saxa intelligat, in quæ colubros S. Keynæ precibus fuisse conversos, ipse cum aliquot aliis opinatus est: quod si ita est, num recte illa Alfordus Egregia nuncuparit, ex infra dicendis statues. Camdenus, etsi acatholicus, in Britannia illustrata, de comitatu Angliæ Somersettensi agens pag. 172, Keynam nostram Sanctissimam virginem appellat: id nominis illi pariter tribuunt Dempsterus Historiæ ecclesiasticæ gentis Scotorum lib. 10 pag. 418, & Bollandus tum in Commentario Vitæ S. Cadoci ad diem XXIV Januarii prævio, tum in suis in eamdem Annotatis. Idem quoque Colganus facit ad diem XI Februarii, ubi de S. Canoco Richardi Withford, supra memorati, verba Anglica partim Latine reddens sic scribit: Festum (VIII Octobris) S. Keinæ virginis, quæ & Keinwira appellatur. Fuit filia S. Brecani regis Brechiniæ in Wallia, qui habuit duodecim filios, & duodecim filias: una ex his filiabus erat mater S. Davidis, & hæc virgo, alia &c.

[3] [celebris admodum fuisse fertur,] Duodecim has Brecani filias sanctitate floruisse, cultumque obtinuisse variis locis, Colganus ait, ac mox ista subjungit: At ne quispiam existimet, quæ de tanto fratrum & sororum sanctitate florentium numero adduximus, citatis tantum testimoniis, non aliis solidioribus fundamentis inniti, operæ pretium duxi, singulorum nomina & loca cultus, in quantum (neque enim hoc quantum ad singulos præstare Colganus potuit) ex probatis authoribus colligere licuit, hic subjicere. Tum de S. Keyna sic loquitur: Tertia (Brecani filia) S. Keyna virgo in regione Brechiniæ & juxta Sabrinum fluvium in Wallia longe celebris. Quibus verbis, si quid ad propositum suum Colganus agit, S. Keynam in Wallia cultum sacrum obtinuisse, indicatum voluit: at vellem, ut singularem aliquem locum expressisset. Giraldus Cambrensis, seculi XII scriptor, Itinerarii seu Descriptionis Cambriæ seu Walliæ lib. 1 cap. 2 Brecani filiarum hujusmodi mentionem facit: Erat autem antiquitus regionis illius, quæ Brecheinoc dicitur, dominator vir potens & nobilis, cui nomen Brachanus, a quo & terra Brecheinoc denominata est. De quo mihi notabile videtur, quod ipsum XXIV habuisse filias, Historiæ Britannicæ testantur, omnes a pueritia divinis deditas obsequiis, & in sanctitatis assumptæ proposito vitam fœliciter terminasse. Exstant autem adhuc basilicæ per Cambriam multæ earum nominibus illustratæ: quarum una in provincia de Brecheinoc non procul a castro principali de Aberhodni in collis cujusdam vertice sita, quæ sanctæ Almedhæ ecclesia dicitur.

[4] [ubi & loca aliquot] Sed & hic, ut vides, universim tantum prædictis Brecani filiabus templa per Walliam dicata fuisse scribit, si S. Almedham excipias, quæ in Opus nostrum ad diem 1 Augusti illata est. Comitatus Brechiniensis tabulam exhibent Joannes Spedus in Theatro Britannico post pag. 109, & Guilielmus Camdenus in Britannia illustrata post pag. 479: sed quibus Sanctis singulorum locorum ecclesiæ dicatæ fuerint, dicendo non sum: nullum equidem ibi locum reperi, cui a S. Keyna nomen sit: id tamen non facit, ut tamquam falsum haberi debeat, quod de dedicatis per Walliam S. Keynæ ejusque sororibus templis Giraldus & Colganus supra asseruerunt. Et vero in locis Sabrinæ fluvio, quem habitatione sua S. Keynam illustrasse perhibent, vicinis, Sanctam hanc Virginem sacro gavisam fuisse cultu, quod Colganus ait, habeo mihi pene persuasum; quod apud Spedum & Camdenum inter Brechiniam & Sabrinam fluvium in Herefordensis & Monmuthensis comitatuum confiniis locum reperiam Anglice Kynechurch dictum, quasi dicas Keynæ Fanum seu potius templum, ut adeo ab illa, tanquam loci patrona, sic dictus videatur; perinde ac locus Michaëlchurch in Monmuthensis comitatus finibus, non procul a priori vico dissitus; alterque item in Brechiniensi comitatu, nomine Peterchurch, a SS. Michaële & Petro nomen sortiti videntur.

[5] Alterum locum, qui a S. Keyna nomen traxerit, [ab ea nomen accepisse videntur.] reperisse se Camdenus autumat; quippe ex ejus Actis S. Keyna, relicta patria, seu Brechiniensi comitatu, trans Sabrinam fluvium vitam annis multis solitariam egit: est autem in Somersettensi Angliæ ducatu ad lævam Sabrinæ fluvii (ad cujus dexteram Brechinia sita est) ripam oppidum paulum Bristolio dissitum, ad Avonam fluvium, quod Angli sermone vernaculo Keynsham seu Canesham dicunt, quod idem valet ac Keynæ habitatio, a Saxonico vocabulo Ham, Habitatio, villa vicusve. Secundum eumdem Avonam, inquit (qui hic limes est inter hunc & Glocestrensem agrum) in Occidentali ripa Cainsham cernitur, a Keina Britannica virgine sanctissima denominata, quam serpentes in lapides mutasse superioris ævi credulitas multis persuasit; eo quod ejusmodi naturæ ludentis miracula ibi in latomiis nonnumquam inveniantur. Hac de re infra sermo recurret: interim vero, si vera est Camdeni de oppido Keynsham, a S. Keyna sic appellato, opinio, alterum id suggeret, cultus sacri olim in Anglia S. Keinæ exbibiti, ejusque non modo apud Walliæ, sed aliarum etiam provinciarum Anglicarum celebritatis, argumentum; addamque prædictis locis Walliæ vicum Keynsham (quamquam ibi habitasse S. Keyna non legatur) ad fluvium Lug in comitatu Herefordensi, qua hic Radnoriensem attingit: Hæc de cultu S. Keinæ.

[6] Quod ad ejus Acta & res gestas pertinet, haud opus est multa de his dicere: [Secundum ejus Acta, fidei non magnæ, genere præclaro nata] quisquis enim ea vel levi oculo perlegerit, prout apud Capgravium exstant, ex quo infra recudentur, facile perspiciet, fidei haud magnæ ea esse, nec antiqua; imo ex vulgi tantum traditione conscripta. Hinc factum, ut alii 24 filias, alii, quibus tantus filiarum iisdem parentibus genitarum numerus parum visus sit verosimilis, 12 filios, ac totidem filias adscripserint: decem ejus fratrum nomina refert Colganus ad diem XI Februarii ex lib. 4, cap. 76 Ægussii Keledeii, auctoris longe vetustioris, ut ait, quippe qui seculo VIII floruit, ut scribit ad diem X Martii pag. 579. E sororibus S. Keynæ idem Colganus tres enumerat pag. 313. Gladusam seu Gladum, Gundlei regis (de quo vide dicta ad diem XXIX Martii in Opere nostro) uxorem, matrem vero S. Cadoci; Melariam, S. Davidis, Menevensis episcopi (de quo vide diem I Martii) matrem; & Carenniam. Quartæ, Tyduaël dictæ, meminit Alfordus ad annum 490 num. 7. Brecanum seu Brachanum, Brechiniæ, cui nomen ipse dedit, principem seu regulum, S. Keynæ patrem fuisse, consentiunt, quos vidi, auctores omnes. Hunc Brachæ, regio in Hibernia sanguine nati, filium Colganus facit, atque eo, ut opinor, titulo omnes Brecani seu Brachani proles Hiberniæ Sanctis annumerat. Contra Dempsterus num. 2 laudatus S. Keynam Scotiæ Sanctis annumerat, quod credibile sibi visum fuerit, illam esse e genere illius Scoti Keiani, qui, ut Nemnius apud Camdenum habet (vide pagg. 449 & 504) Silures & Dimetas sive Glamorganshire & Caermardenshire (Walliæ provinciæ sunt) imperio obtinuerat.

[7] [post austeram vitam] Altera parens, inquit Alfordus proxime citatus num. 8, horum filiorum (de S. Keyna ejusque fratribus ac sororibus loquitur) fuit Marcella, filia Theodorici, filii Tehpthalti reguli de Garthmatrin: sed S. Keynæ aviam cum ejus matre confundere videtur: Marcellam enim Brachæ, Brecani patri, nuptam scribit Colganus post Davidem Prœlum in Annotatis ad cap. 2 in Itinerarium Giraldi Cambrensis apud Camdenum. Brecani autem uxorem apud Colganum Ængussius Dinam, regis vel ducis Saxonum filiam, nuncupat. Sed horum omnium, de quibus nihil nobis satis certi aut probati est, fides sit penes auctores; quos iis, quibus forte rerum Anglicarum potiora ad manum sunt monumenta, vel refutandos, vel defendendos relinquimus. Porro, ut ex Actis mox subjiciendis videre est, S. Keyna, cum a teneris seipsam Deo vovisset, capta dein solitudinis desiderio, patriosque lares deserens silvam trans Sabrinam fluvium plurium annorum curriculo incoluisse, vitamque in ea duxisse fertur sanctam perinde ac austeram. Ubi locorum ea silva exstiterit, tacent Acta: Camdenus, ut diximus supra, sitam fuisse conjicit circa oppidum, hodie Keynsham: quod vero de serpentibus S. Keynæ precibus in saxa ibidem conversis aiunt, etsi mirabilem in Sanctis suis Deum fateamur, non nisi ex traditione populari profectum arbitror, nec id sine auctoritate magis idonea ausim asserere, quidquid sit de repertis eo loci saxis, serpentium formam exhibentibus; nam insoliti hujusmodi naturæ fœtus non raro etiam alibi inveniuntur.

[8] [obiit sub finem seculi V, vel VI initium.] Idem censeo de ejus in patriam reditu, divinitus nimirum facto, angelisque, qui proxime morituræ apparuerint. Sepulta est in Brechinia (quo loco, nuspiam reperi) patria sua, a S. Cadoco, suo ex sorore Glado nepote. Floruit hic tempore Arturi, Britonum regis, quem Westmonasteriensis anno 516 regem inauguratum scribit: atque hinc forte Castellanus ut S. Cadoco, ita S. Keynæ, & ejus materteræ, quam vitiose socrum ejus (Belle-mère Gallice) vocat, seculum VI adscripsit: Alfordus ad annum 490, ut dixi supra, de ea agit; ut adeo sub finem seculi V vel sequentis initium ex humanis ad superos concessisse videatur; annus vero singularis, quo id contigerit, in occulto versetur.

VITA
Ex Capgravio fol. CCIV verso.

Keyna V. in Brechinia, Walliæ comitatu (S.)

BHL Number: 4653

[S. Keyna, virgo Britanna deoque dicata] Beata enim Keyna virgo de regali prosapia in Occidentali parte Majoris Britanniæ oriunda exstitit. Cujus pater, rex Breghenocensium a, nomine Braganus erat. Fuerunt autem regi illi filii duodecim & filiæ totidem b: omnes Deo placentes & vitæ sanctæ. Primogenitus ejus erat sanctus Canochus c: primogenita filia Gladus, mater sancti Cadoci d: secunda Melari, mater Sancti patris David, Menevensis archiepiscopi e. Ceteris vero propter prolixitatem omissis f, ad beatam Keynam stilum convertimus. Antequam enim nasceretur, mater ejus in visione vidit sinum suum mirrha & balsamo plenum & mamillas suas celesti lumine radiantes: vidit & niveam se pro prole peperisse columbam g. Cum vero enixam Filiam mater diligenter educaret, mira quædam spiritualis gratiæ venustas in facie Virginis apparebat; ita ut quandoque sicut nix, quandoque sicut solaris claritas refulgeret. Cumque ad annos nubiles pervenisset, & multi nobiles eam in conjugium affectarent; Virgo sancta, virilem copulam omnino recusans, virginitatem suam perpetuo voto Domino consecravit. Ob hoc enim, quæ prius Keyna vocabatur, postea Britannice “Keyn Wiri” id est, “Keyn virgo” dicta est.

[2] Proposuit tandem patriam deserere & locum desertum h, [insolitudinem abit, ubi serpentes in saxa convertit:] ubi comtemplationi vacaret, querere, &, arrepto itinere, ultra Sabrinam i veniens, repertis quibusdam locis silvestribus, a rege k illius provinciæ solitudinem illam, in qua Deo servire posset, expetiit: cui, quod petiit, hilariter se concessurum, respondit, nisi quia locus ille tanta serpentium multitudine repletur, quod tam hominibus, quam jumentis & feris inhabitalis extitisset. Virgo vero constanter respondit, se confidere in adjutorio Altissimi & in ejus nomine se velle & posse omnem virulentam multitudinem effugare. Concesso igitur Virgini loco, ad solitas preces se prostravit & omnia illa mox genimina viperarum mortificata in lapidum duritiem commutavit. Lapides enim usque hodie imaginem serpentinam exprimunt per campos & vicos, quasi arte lathomi sculperentur l. Elapsis autem multis annis, cum fama sanctæ Virginis ubique divulgata esset, & visitatis multis, oratoria multa construxisset, S. Cadocus, montem S. Michaëlis m peregrinationis gratia visitans, S. Keynam, materteram suam, ibidem repperit & magno repletus gaudio, cum illam ad terram propriam reducere vellet, a populo terræ permissus non est.

[3] Admonitione demum angelica Virgo sancta ad patriam suam rediens in quodam monticulo ad radices cujusdam montis magni habitationem sibi faciens, fusa ad Deum prece, fontem de terra produxit, qui multis infirmitatibus meritis Virginis sanctæ salutem præbuit. Cum autem, Spiritu sancto revelante, dies consummationis ejus appropinquaret, vidit in visione noctis columpnam quasi igneam usque ad lectuli ejus pavimentum descendere: in nudo enim pavimento ramusculis arborum superjectis dormine solebat. Et angeli duo sibi apparebant; quorum alter reverenter ad illam accedens, cilicium, quo induebatur, leviter exuit: & casula bissina una cum tunica coccinea, cum clamide quoque auro contexta decenter illam ornans dixit: Parata esto & veni nobiscum, ut introducamus te in regnum Patris tui.

[4] Quæ, cum præ gaudio flens angelos sequi vellet, [ibique non sine prodigiis moritur.] evigilans sensit, corpus suum febribus aggravari & finem suum imminere, accitoque sancto Cadoco ait, Locus iste est, quem præ ceteris diligo, hic erit memoria mea: locum hunc sæpius in spiritu, si licuerit, visitabo: licebit autem, quia Dominus hunc michi locum jure hereditario possidendum concessit. Futurum est autem, quod locus iste inhabitabitur a gente peccatrice: quam ego violenter ab hiis sedibus extirpabo, jacebitque tumulus meus multis diebus incognitus, donec veniant alii, quos ego precibus meis huc adducam, protegam & defendam, & in hoc loco benedicetur nomen Domini in æternum n. Et cum anima a corpore egredi festinaret; vidit ante se angelicum exercitum, intra cœli palatium sine metu & periculo animam illius cum gaudio suscipere paratum. Quod cum adstantibus indicasset, sancta illa anima corpore soluta est octavo Idus Octobris o. Quæ, cum egrederetur a corpore, subrisit sancta facies ipsius, roseum induens colorem, tantaque suavitatis fragrantia ex corpore virgineo procedebat, quod omnes, qui aderant, se cum ipsa putarent in paradisi gloria collocatos. Sepelivit autem eam sanctus Cadocus in oratorio suo, ubi in sancta conversatione multis annis vitam artissimam & Deo placentem duxit.

ANNOTATA.

a Brechinia, Anglice Bretnok, Walliæ comitatus est, cujus olim dominus, creditur fuisse S. Keynæ pater, Brecanus nomine, a quo & ipsi regioni nomen inditum putant.

b Alibi, licet minus recte, dicitur genuisse filias 24.

c Agit de eo Colganus ad diem XI Februarii.

d De S. Cadoco actum est in Opere nostro ad diem XXIV Januarii, ubi & de ejus matre mentio fit. Vide etiam dicta de S. Gundleo, ejus patre tom. 3 Martii pag. 783.

e Consule tom. 1 Martii a pag. 38, ubi S. Davidis Acta illustrata reperies: illic ejus mater, quæ forte binominis fuit, Nonna vocatur.

f Inter filias fuit S. Almedha, de qua actum est apud nos ad diem I Augusti.

g Cum hæc Acta antiqua non sint, & ex vulgi tantum traditione conscripta, multum fidei nec his, nec ceteris, quæ præterea continent, prodigiis vindicant.

h Habitasse illam circa oppidum Keynsham in agro Somersettensi haud procul Bristolio conjicit exnominis significatione Camdenus, locum illum Keynæ habitationem interpretatus. De vicis Keynsham & Kynechurch vide dicta num. 5 Comment. prævii.

i Fluminis hujus ortum cursumque vide num. 1 Comment. prævii.

k Intellige, dominum principemve.

l Ita scilicet habet traditio popularis.

m In Normannia sex passuum millibus ab Abrincensi urbe: Monasterium S. Michaëlis in periculo maris, vel Michaëlis in monte Tumba, ubi 16 Octobris præcipua sancti archangeli veneratio est, nunc appellatur. Ex Annotatis in Acta S. Cadoci tom. 2 Januarii pag. 605.

n Quis sit ille locus, & quid istud prophetiæ genus sibi velit, nusquam explicatum reperi.

o Sub finem seculi V vel sequentis initium.

DE S. CALETRICO EP. CONF. CARNOTI IN BELSIA, GALLIÆ PROVINCIA,

Sub annum DLXXIII.

SYLLOGE.
Sancti apud martyrologos mentio, insigne ejus elogium e Venantio Fortunato, tempus episcopatus, concilia, quibus interfuit, reliquiæ & cultus.

Caletricus episc. conf. Carnoti in Belsia, Galliæ provincia (S.)

AUCTORE J. B.

Carnoti seu Carnuti (Gallice Chartres) S. Caletricum seu Chaletricum, Carnotensem episcopum, hodie sic annuntiat Galesinius: [S. Caletrico cujus in Martyrologiis] Carnuti, sancti Caletrici episcopi, qui concilio Parisiensi primo, & Turonensi secundo interfuit magna suæ sanctitatis testificatione. Ejusdem meminit etiam Ferrarius in Topographia, diem pariter VIII Octobris ejus cultui assignans. Saussayus item ad eumdem diem in Martyrologio Gallicano ita de illo scribit: Carnuti sancti Caletrici episcopi & confessoris, quem ægrotum sacri linitione olei sanctus Leobinus episcopus mirabiliter sanavit: foreque post se prædixit antistitem. Cujus in locum suffectus, sanctimoniam egregie imitatus est. Postque multa lucra pietatis cum interfuisset Parisiensi synodo & Turonensi, æterna abiit ad præmia. Ad octavum Octobris diem ejus festum, ritu semiduplici celebrandum, inscribitur Breviario Carnotensi, anno 1633 Parisiis edito. At Grevenus apud Sollerium in auctariis Usuardinis ad diem hesternum, ut ibi in Prætermissis est dictum, S. Caletrici corporis inventionem hoc modo memorat: Civitate Carnotis, inventio corporis sancti Caletrici ipsius civitatis episcopi. Castellanus denique, ut item in Prætermissis apud nos tom. 2 Septembris pag. 5 observatum est, uti & dein Martyrologium Parisiense anni 1727 S. Caletricum ad diem IV Septembris, quod eo die obiisse credatur ex inscriptione num. 5 recitanda, retulerunt.

[2] Gallica Castellani verba Latine reddo: Carnuti, S. Chaletricus episcopus; [variis diebus sit mentio,] qui concilio Parisiensi tertio subscripsit: corpus ejus, quod in apside S. Sergii in tumulo statuis eburneis ornato, cujus pars postica sub ara principe erat, servabatur, modo hierothecæ in cathedrali templo inclusum est. Postridie S. Sergii (seu die VIII Octobris) ejus festum celebratur. Ex duobus postremis Martyrologiis id hic obiter observari potest, S. Caletrici nomen Gallicum variis efformari modis: quem enim Castellanus S. Calers nominat, Martyrologium Parisiense, mox laudatum, insuper vocat S. Caletric & Caltry. Rouilliardus vero in Historia Carnotensi eum modo S. Caletric, modo S. Calais (quod nomen etiam S. Carilefo, qui Anisolense apud Cenomanos monasterium condidit, Galli nonnulli tribuunt) nuncupat. E veteribus vero scriptoribus, ipsi æqualis Fortunatus Pictavensis episcopus, virtutibus & sanctitati ejus insigne testimonium dedit sequenti, quod ei concinnavit (Vide Brouwerianam Fortunati Operum editionem lib. 4, Epitaph. 7, pag. 99) Epitaphio.

[3] Sic habet:

Illachrymant oculi, quatiuntur viscera fletu, [Venantius Fortunatus insigni elogio parentavit:]
      Nec tremuli digiti scribere dura valent.
Dum, modo, quæ volui vivo, dabo verba sepulto,
      Carmine vel dulci cogor amara loqui.
Digne tuis meritis, Chalacterice sacerdos,
      Tarde note mihi, quam cito, Chare, fugis?
Tu patriam repetis, nos triste sub * urbe relinquis,
      Te tenet aula nitens, nos lachrymosa dies.
Ecce sub hoc tumulo pietatis membra quiescunt,
      Dulcior ac melli lingua sepulta jacet.
Forma venusta, decens animus, sine fine benignus,
      Vox suavis, legem præmeditata Dei.
Spes cleri, tutor viduarum, panis egentum,
      Cura propinquorum, promptus ad omne bonum.
Organa Psalterii cecinit modulamine dulci,
      Et tetigit laudans plectra beata Dei.
Cautere eloquii bene purgans vulnera morbi,
      Quo pascente, fuit fida medela gregi.
Sex qui lustra gerens, octo bonus insuper annos,
      Ereptus terræ, justus ad astra redis.
Ad Paradisiacas epulas te cive reducto,
      Unde gemit mundus, gaudet honore polus.
Et quia non dubito, quanta est tibi gloria laudum,
      Nec debes fleri talis, Amice Dei.
Hæc qui, sancte Pater, pro magnis parva susurro,
      Pro Fortunato, quæso, precare tuo.

[4] [factus sub annum 557 Carnotensium episcopus] Decessorem in sede Carnotensi habuit S. Caletricus Leobinum, Sanctorum pariter Fastis adscriptum ad diem XIV Martii, ad quem illius Acta in Opere nostro illustrata habes tom. 2 Martii pag. 349 & seq., ubi hic obiisse statuitur sub annum 557. Sub annum 555 Concilio Parisiensi secundo subscriptus legitur: at concilio Parisiensi tertio, sub annum 557 celebrato, hoc modo subscripsit ejus successor S. Caletricus apud Sirmondum tom. 1 Conciliorum Galliæ pag. 317: Chaletricus peccator episcopus ecclesiæ Carnotensis concessi & subscripsi: ex quibus tempus, quo sedere Caletricus Carnoti cœperit, satis prope innotescit; ut refellantur tum rum Rouillardus, qui eum anno 537 S. Leobino successisse tradit; tum Galesinius, qui eum concilio Parisiensi 1 interfuisse, scribit verbis supra citatis. Quo genere ortus fuerit, & qui illius futura episcopalis dignitas divinitus manifestata fuerit, S. Leobini biographus apud nos tom. 2 Martii pag. 353 ita refert: Illud etiam opitulare miraculum nobis est ad memoriam reducendum, quo vir sanctus Leobinus, illustris episcopus, refulsit in populo. Quidam beatus vir, nomine Caletricus, nobilis genere, sed nobilior meritis, post excessum B. Leobini Carnotis constitutus episcopus, dum in presbyterii gradu se tam in conspectu Dei, quam in oculis hominum sancta conversatione redderet gratum, tanta infirmitatis angustia est correptus, ut vix ultimo palpitaret anhelitu. Cujus venerabilis Germana, nomine Mallegundis, directis velociter missis ad sanctum episcopum [oravit] ut ad leuiandum fratris sui infirmitatem, benedictum dirigeret oleum: ipse vero cum oleo præsentialiter veniens, silentium ab omnibus postulavit dicens: Domine, qui omnia nosti, si hunc Famulum tuum ecclesiæ tuæ vel populo judicas necessarium, tua opitulante virtute [nobis illum restitue] sanum. Tunc ille æger statim, ut sacræ unctionis oleo est perunctus, tantæ est sanitatis gratiæ restitutus, ut si nullius infirmitatis molestia unquam ejus membra fuissent attacta. Ad comprobandam autem sancti Viri virtutem reliqua olei pars in tantam constat pulchritudinis claritatem esse conversam, ut cunctis, qui aderant, non olei nitor; sed crystalli videretur clarescere splendor: nimirum illud præfigurans, ut, qui futurus erat episcopus, per ministerium episcopale oleum consecrationis sanctificaret, & divinis virtutibus per cœlestem gratiam splendesceret.

[5] Subscripsit S. Caletricus non modo Concilio Parisiensi tertio, [Galliæ conciliis interfuit, obiit circa annum 573.] ut supra vidimus, sed iisdem etiam verbis Concilio Turonensi 2 anni 567 apud Sirmondum laudatum pag. 343, sed hoc loci pro Chaletricus legitur Caletricus: obiisse eum Rouillardus scribit, postquam Carnotensem ecclesiam rexerat annis 14, anno 551; sed hic aditæ a S. Caletrico Carnotensis ecclesiæ cathedræ epocham anno 537 perperam illigavit. Si vero annos istos 14 ab anno 557 numeremus, deducimur ad annum 571; qui quidem a vero S. Caletrici anno emortuali abesse multum non potest, cum anno 573 Pappolus, ante aliquod temporis, ut ipsemet loquitur, in Carnotensem episcopum electus, libellum adversus Promotum Presbyterum, qui in Castro Dunensi diœcesis Carnotensis episcopum agebat, concilii Parisiensis IV, anno 573 celebrati, Patribus porrexerit, ut iterum apud Sirmondum pag. 350 videre est; ex quibus præterea liquet, Pappolum in Serie episcoporum Carnotensium a Rouillardo, post S. Caletricum Magobodum collocante, male fuisse omissum. Item apud Castellanum, quod errore forte typographico factum est, annum illi emortualem in margine perperam adscribi, nempe annum Christi circiter 599. Annum circiter 567, quo nimirum concilio Turonensi 2 subscripsit, notat Martyrologium Parisiense. Denique lustra sex & annos octo, quos illi supra Venantius Fortunatus attribuit, non de duratione episcopatus ejus, sed de ætate esse intelligenda: ut adeo solito citius, ob virtutum, ut quandoque (vide tom. 1 Octobris pagg. 71 & 367) contigit, excellentiam videatur episcopali dignitate fuisse exornatus. Exhibet Aimoinus, a Breulio editus, de Gestis Francorum lib. 3 ad calcem cap. 2 prætensam S. Germani Parisiensis episcopi chartam, S. Vincentii monasterio anno V Chariberti regis datam, cui inter ceteros episcopos subscribunt Domicianus Carnotensis episcopus… Caletricus peccator: at Caletrico sedem Carnotensem, Domitiano vero Andegavensem adscribi oportere, ex subscriptionibus episcoporum, qui Concilio Turonensi secundo, anno VI ejusdem Chariberti regis celebrato, interfuerunt, intelligimus. Quibus verbis illi subscripserit Caletricus, expresso sedis suæ nomine, ex dictis habes: proxime vero post Caletricum Domitianus subscriptus eidem legitur hoc modo: Domitianus peccator episcopus ecclesiæ Andegavensis consensi & subs.

[6] [Reliquiæ servantur hodie in cathedrali templo Carnoti, festum vero] Corpus ejus nunc in Majori ecclesia honorifice servatur, ut supra Castellanus scripsit: conservatum autem olim fuisse in sacello episcopali S. Nicolai, alias SS. Sergii & Bacchi, tradunt Galliæ Christianæ auctæ scriptores tom. 8 col. 1097 his verbis: Cum capella domestica palatii episcopalis, de qua supra, subrueretur die XXV Aprilis MDCCIII reperti sunt nonnulli tumuli: in his sub altari tumulus sancti Chaletrici vacuus, cujus lapidi in modum arcæ concavo insculpta erat uncialibus litteris hæc inscriptio: “Hic requiescit Chaletricus episcopus, cujus dulcis memoria pridie Nonas Septembris vitam transportavit in cœlis.” Colitur in ecclesia Carnotensi die VII Octobris Officio semiduplici, cujus secundi Nocturni Lectiones, Sancto proprias, ex Breviario Carnotensi anni 1633 huc transcribo: Prima ita habet: Caletricus ex veteri & honorata familia Carnuti ortus, cum sapientia & vitæ sanctitate conspicuus esset, in locum demortui divi Leobini Carnotensis episcopi, qui eum sibi fore successorem, longe ante præsagierat, læta omnium acclamatione sufficitur. Inito autem pontificatu animum convertit ad restituendam propemodum collapsam disciplinam ecclesiasticam & emendandos in clero & populo mores depravatos: ut nil, quod ad boni pastoris officium spectaret, usquam prætermiserit.

[7] [celebratur ritu semiduplici hoc die.] Secunda: Porro præcipua illi cura fuit, ut conservaret legem Excelsi. Ideo crevit in dies sacerdotii amplissima functione, crevit vitæ exemplo, crevit fama sanctitatis: bonus odor in omni loco factus Christi. Cui quam charus fuerit, abunde testata sunt tot egregia animi decora, tot charismatum dona, tot virtutum ornamenta, quibus, quoad vixit, venerabilis fuit. Tertia. Tum plurima extiterunt in ecclesia Carnotensi divinæ & admirandæ virtutis ipsius indicia. Ad ejus enim preces sæpe profligati sunt dæmones, ægri manuum impositione sanati: nilque malorum fuit, quod non præsentiam Caletrici diffugeret. Tandem rebus ecclesiæ sanctissime administratis, fide ac piis operibus clarus, octavo Idus Octobris obdormivit in Domino, qui clarificavit eum in gloria, & habere fecit laudem in nomine ipsius. Sammarthani fratres scribunt in serie episcoporum Carnotensium, S. Caletricum habere antiquissimam abbatiam in pago Cenomanensi, nuncupatam de suo nomine S. Caletrici, alias dictam Anisolam. Sed in Opere, quod de abbatiis Galliæ conscripserunt, monasterium seu abbatiam Anisolensem, non S. Caletrici, ut hic faciunt, sed Carilefi, qui Gallice etiam S. Calais, ut monui supra, nuncupatur, recte dixerunt.

[Annotatum]

* alias: orbe

DE S. TRIDUANA VIRGINE CULTA IN DIOCESI ABERDONENSI IN SCOTIA.

Forte sec. VI.

SYLLOGE
De cultu & gestis.

Triduana V. culta in diœcesi Haberdonensi in Scotia (S.)

BHL Number: 8315

AUCTORE C. S.

David Camerarius lib. 3 de Scotorum pietate hoc die sic memorat: Sancta Triduana, [Hujus nomen paucis Martyrologiis inscriptum:] virgo sanctissima, apud Scotos celeberrima: additque prolixum ejusdem elogium, laudans Regium in Calendario (Scotico scilicet) & alios, quos non nominat. Eamdem Thomas Dempsterus in suo Menologio Scotico eadem pariter die, sed (certo perperam) in Gallia annuntiat. Inter Auctaria Usuardina, apud Sollerium relata, solus de ea meminit Grevenus, nullo adscripto, seu mortis, seu cultus, loco, dicens: Eodem die (VIII Octobris) sanctæ Triduanæ virginis. Contra cultus locum annuntiavit Castellanus in Indice Sanctorum ad Martyrologium suum Universale, ubi legitur: Triduana invocata Aberdonæ die VIII Octobris; in ipso tamen Martyrologio ejusdemque Supplementis non habetur, sive quod in hisce ex oblivione prætermissa sit, sive quod ad Castellani notitiam serius pervenerit. Utut sit, illius antiquum in Scotia cultum certum esse, probamus.

[2] Pater N. Wemys, patria Scotus, Societatis nostræ presbyter, [cultus probatur, tum aliunde, tum ex Breviario] in suis Mss. Annotatis de indubitatis Scotiæ Sanctis, quæ cum Sollerio nostro olim communicavit, asserit, se S. Triduanæ nomen in antiquis Litaniis reperisse. Laudatus quoque Camerarius, Magno, inquit, fuisse in honore hanc sanctissimam Virginem apud Scotos ob vitæ sanctitatem & miraculorum gloriam, testatur Huntherus Dominicanus, sacellaque varia in ejusdem honorem exstructa fidem faciunt. Huntherus iste Scotus apud Echardum tom. 2 Bibliothecæ Prædicatorum, pag. 211 dicitur floruisse post medium seculum XVI, & ex Camerario creditur scripsisse librum de Sanctis Scotis, qui ad manus meas non pervenit. De ejusdem Virginis in Scotia cultu etiam certius constat ex Breviario diœcesis Aberdonensis, anno 1509 Edemburgi typis Valteri Schepman excuso, in quo ipsa Officium annuum habet novem Lectionum, quarum sex priores propriæ sunt de gestis ejus, tres postremæ de expositione Euangelii Simile est regnum cælorum ex Communi unius Virginis non martyris, ex quo etiam cetera assignantur præter Orationem, quæ talis est: Deus, qui fideles tuos gloriosa beatæ Triduanæ solennitate lætificas, fac, quæsumus, nos per ipsius merita vitæ utriusque promereri gaudia. Per Dominum &c.

[3] Cum alia non habeamus, sex priores, ut dixi, [Aberdonensi, cujus Lectiones,] proprias Lectiones, quas ex eodem Breviario manu descriptas habemus, non interrupta serie hic subjungo, meum de iisdem judicium deinde subnexurus. Beata & gloriosa virgo Triduana de Colosia nata, cum B. Regulo ad partes Scotorum angelica admonitione venit, quæ cum duabus virginibus, Potentia & Eremia, in heremo apud Rostby sanctam duxit vitam. Tyrannus quidam, Nectanero nomine, regionis illius regulus, famam virginis audiens, captus amore in libidinem exarsit; legatos ad virginem festinat, ut ejus consensum obtineat. Quod cum illa cognovisset, & tyrannidem principis, atque suam pudicitiam opprimi pertimescens, patriam linquere decrevit, atque in Atholia apud locum, qui Dusallad dicitur, aliquamdiu permansit.

[4] [gesta Sancta enarrantes,] Mittuntur nuncii Virginem exquirere, quæ tandem inventa, cum verbis nequiret satisfacere, nuntiis ait: Quid est, quod tantus princeps de me paupercula Dei Virgine desiderare quærit? Qui responderunt: Excellentissimam oculorum tuorum speciem concupiscens, si non assequatur, peribit. Tunc Virgo affabili voce respondit: Quod de me quærit, obtinebit. Conversa autem in secretiorem locum oculos suos evellens, & pala transfixos illos porrexit, dicens: Accipite, quod diligit princeps vester. Nuncii vero oculos Virginis sic palo transfixos suo regi præsentantes, quæ gesta erant, retulerunt. Rex vero immobilem beatæ Virginis constantiam admiratus, quam prius habuit in odium, vertit in amorem. Interea beata virgo Triduana jejuniis & orationibus vacans apud Lestalrick in Laudonia migravit ad cœlestia.

[5] [hic dantur,] Mulier quædam Anglorum nationis, nobilis genere, lumen oculorum amiserat; quæ cum multa sancta limina devote pro restitutione visus perlustrasset, nec optatum habuit, tandem apparuit ei in somnis Triduana virgo, dicens: Vade in Scotiam ad locum, qui Lastalrick dicitur, & ad sepulchrum meum, a quo sospitata reditura es: quæ impigra mandata perimplens lumen recipere oculorum meruit. Ejusdem etiam postea mulieris filia parvula ultra fenestram domus ad altitudinem pedum triginta cecidit, omnibus quasi membris fractis, ex impetu casus illius oculi evulsi sunt. Sed mater miseriam puellæ condolens, tamen B. Triduanæ non immemor virtutis, illam devote pro filiæ suæ sanitate deprecabatur; & statim puerula sana oculorum etiam recepit integritatem. Hactenus S. Triduanæ Vita, in sex breves Lectiones in Breviario Aberdonensi partita.

[6] [cum nostris ad easdem animadversionibus,] Si quis modo a me petat, quid de iis sentiam, respondeo, ea mihi fabulosa videri, atque ex incertis popularibus traditiunculis compacta, ut sæpe fieri assolet, dum Sanctorum, certo cultu gaudentium, gesta longa ætas ac majorum incuria obliterarunt. Orta illa dicitur ex Collosia, qui locus, si tamen hic recte expressus est, ubi terrarum sit, frustra indagavi: in Scotia tamen quærendum esse, argumento est, quod, dum Sancta ex uno in alterum Scotiæ locum migrasse inferius narratur, patriam liquisse dicatur. Regulus, quocum ipsa in Scotiam adventasse asseritur, in eodem Breviario ad diem XVII hujus mensis Octobris Officium habet, quod ipsum abbatem facit, & ex Patrensi Achaiæ civitate in Scotiam perducit, paucos eidem socios, sed inter hos nullam feminam, adjungens. Si Reguli socia Triduana fuisset, Græca hæc, non Scota dicenda esset. Examinari Officium istud ad citatum diem poterit; quod ego interim non melioris notæ, quam hodiernæ S. Triduanæ Lectiones sint, censeo.

[7] Quæ eidem Virgini adduntur sociæ, Potentia & Eremia aliunde mihi prorsus ignotæ sunt; [minime favorabilibus.] ignotus pariter est locus Rostoby, juxta quem Sancta eremum incoluisse dicitur. Nota est Atholia, vulgo Athol & Athole, Scotiæ Septemtrionalis, seu trans Tavum flumen provincia; sed locum Dusallad non reperi. Meridionalis vero Scotiæ provincia Laudonia est, seu Lothiana, vernacule Lothian; at ignotus rursum mihi locus est Lestalrick, vel Lastalrick, in quo Sanctæ corpus quiescere, asserunt Lectiones datæ, titulusque iisdem ab alio, qui ipsas descripsit, ut apparet, præfixus, in quo sic legitur: Cujus ossa in Lestalrick requiescunt in honore. Fortasse ista locorum nomina vel ab oscitante perperam descripta sunt, vel antiquata lapsuque temporum, ut multa alia, mutata. Quod in iisdem Lectionibus laudatur, minime imitandum Sanctæ pro servanda virginitate sua in eruendis oculis facinus, tam mirandum insolensque est, ut nullam apud me sine certiori auctore fidem inveniat. Quam ob rem prætereo elogium ex Camerario, & Dempstero recensere, cum hi multis quidem adjunctis a Lectionibus varient, sed in spontanea eadem de causa oculorum effossione consentiant.

[8] [Tempus, quo illa floruit, incertum est.] Superest, ut de tempore, quo S. Triduana vixisse fertur, pauca dicamus. S. Reguli, quocum ipsam in Scotiam pervenisse, Lectiones aiunt, adventus in hujus Officio Aberdonensi die XVII Octobris ad Constantii, Magni Constantini filii, imperium, ac proinde ad provectum seculum IV refertur. At, quidquid de Regulo sit, nihil cum hoc habet illa commune. In mox laudato titulo, Lectionum apographo nostro præmisso, eadem obiisse narratur sub rege Conrano … anno DXXXII; & consentire Regium, notat supra laudatus Wemyss; Camerarius tamen, Regium pariter laudans, ejusdem Sanctæ obitum sub annum Christi DXXXVIII, Eugenio III regnante, reponit. Hi ambo in Catalogis regum Scotiæ sibi proxime successisse leguntur; & exiguum istud sex annorum discrimen in re tam obscura haud ægre negligendum esset, modo aliqua probabili ratione constaret, neutram opinionem multis annis, aut etiam paucis aliquot seculis a vero aberrare: quod cum ego probare nequeam, S. Triduanam supra in margine ad seculum VI, cum addita dubitandi voce Forte, reposui.

DE S. GRATO EP. CONF. CABILLONI IN DUCATU BURGUNDIÆ

Sub medium Sec. VII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti apud martyrologos mentio, gesta in episcopatu, reliquiarum translatio.

Gratus episc. conf. Cabilloni in ducatu Burgundiæ (S.)

AUCTORE J. B.

Cabillonum, seu Cabilonum (Chalon sur Saône) Galliæ in ducatu nunc Burgundiæ civitas, ad Araris fluvii ripam sita, [S. Gratus, paucis martyrologis notus,] ut varios, in Sanctorum numerum relatos, alias veneratur antistites, ita diem hodiernum, quo e vivis ablatus creditur, S. Grati memoriæ dicatum voluit. Hinc Saussayus in Supplemento ad Martyrologium Gallicanum ad hunc diem ita de Grato scribit: Cabilone in Æduis sancti Grati episcopi & confessoris, qui ecclesiam S. Laurentii construxit, sedemque episcopalem inibi tenens perfectæ sanctimoniæ titulis exornavit, in eaque sepultus, tot radiavit beatitudinis promeritæ signis, ut Joannis VIII Papæ (Cabilonem in reditu suo invisentis) judicio & præcepto de tumulo levatus, & Sanctorum catalogo inscriptus, plenam inde acceperit sanctitatis venerationem. Castellanus in Martyrologio Universali: Cabilone ad Ararim S. Gratus, cujus corpus Paredi est. Qui corpus ejus Cabilone Paredum translatum fuerit, infra dicetur. Hodie item S. Gratum Martyrologium Parisiense, anno seculi hujus vigesimo septimo excusum, his verbis annuntiat: Cabilone, S. Grati episcopi, qui concilio Cabilonensi subscripsit, Clodoveo secundo regnante. Terna ejusdem sancti præsulis mentio fit in Usuardinis Auctariis apud Sollerium: una hoc die ex Usuardi Auctario Cabilonensi sic concipitur: Cabillone transitus S. Grati episcopi & confessoris: altera vero ad diem XIII Maii, ex Caudiacensi codice hausta, sic sonat: Translatio beati Grati confessoris, Acquæ, a civitate Cabillonis. Tertia denique, e codicibus tum Cluniacensi, tum D. Du Cheval hausta, sic habet: Eodem die, translatio sancti Grati episcopi & confessoris, a civitate Cabilonis. Gratus alius episcopus confessor Augustæ in Sabaudia signatur in codice Usuardino Camberiensi S. Mariæ ad diem VII Septembris.

[2] [sed Officio duplici per diœcesim Cabilonensem cultus,] Neque in citatis dumtaxat Martyrologiis, sed etiam in Officiis propriis ecclesiæ cathedralis Cabilonensis ejusque diœcesis, auctoritate Cyri de Tyard, episcopi Cabilonensis, anno 1620 Lugduni typis Jacobi Roussin excusis, locum S. Gratus habet: Officii, quod per diœcesim ritus duplicis est, ad diem VIII Octobris secundi Nocturni lectiones, Sancto nostro propriæ, quarta nimirum & quinta, sic se habent. Gratus, ut virtute, ita generis nobilitate insignis, post Gilderinum summo cleri & populi consensu Cabilonensi præficitur ecclesiæ; quo se munere abdicare volens vitæ solitariæ desiderio, illud cogitur retinere. Sub illo, Clodoveo secundo regnante, celebrata reperitur synodus Cabilonensis, in qua ipse cum aliis sanctis patribus pro ecclesiasticæ disciplinæ stabilimento constituit canones decem & novem. Ita se habet Lectio IV. Sic vero V: In vita & post mortem claruit miraculis, quibus, & vitæ sanctitate permotus Joannes Papa octavus Sanctorum numero illum adscripsit. Corpus ejus, quod primo sepultum fuerat in ecclesia, quam ipse S. Laurentii nomine ædificaverat trans Ararim & juxta quam vivens degebat; postmodum obnixe petenti Lamberto, comiti Cabilonensi, concessum ab Hugone episcopo, Paredum translatum est, ibique honorifice conditum in monasterio illius loci. Lectiones hæ ex Actis S. Grati, ab anonymo conscriptis, infraque edendis, desumptæ sunt: de Actis vero, quid censendum sit, paulo post apparebit. Interim, quod ad sancti Grati cultum, quem hactenus exhibere lectori voluimus, pertinet, illud adjicimus e P. Claudio Perry pag. 65 civitatis Cabillonensis Historiæ, & ex altera ejusdem civitatis Historia, Lugduni anno 1662 impressa tom. 2 pag. 340, S. Grati nomini templum erectum esse in vico diœcesis Autissiodorensis non procul vico, S. Palladiæ dicto.

[3] Quod autem ad Acta S. Grati spectat, geminum horum penes nos exstat Ms. apographum, [scriptorem Vitæ antiquum non habet:] quorum aliud olim transmisit ad Majores nostros P. Chiffletius, aliud vero P. Claudius Perry, civitatis Cabilonensis historiographus; qui eadem Cabilonensis Historiæ monumentis, e veteri Cabilonensis ecclesiæ Legendario pag. 23 & binis sequentibus inseruit. Eadem quoque post tomum alterum Historiæ Cabilonensis, Lugduni typis editæ, habentur inter Vitas sanctorum Cabilonensium a pag. 18: auctoritate porro, utpote dudum a sancti Grati obitu dumtaxat scripta, non multa gaudent: ut mirum sit, qui Cabilonensi historiographo anonymo videri potuerint tom. 2 pag. 340 scripta ab auctore S. Grato æquali. Cum enim medio circiter seculo septimo Gratus floruerit, Lambertus vero comes monasterium Paredense seu Aureæ Vallis, in quod S. Grati reliquias in Actis dicitur transtulisse, seculo X senescente condiderit, fieri nequaquam potest, ut hoc ab auctore, S. Grato æquali, litteris fuerit consignatum: nec enim ullo ex capite apparet aliunde, eorum auctorem eodem, quo Gratus, tempore fuisse, aut factum illud, Grati ætate longe recentius, postmodum iisdem Actis fuisse adjectum. His de S. Grati cultu ejusque Actis obiter observatis, horum seriem discutere aggrediamur.

[4] Quis qualisve fuerit ante episcopatum S. Gratus, [Gilderinum in sede Cabilonensividetur habuisse decessorem;] quidve rerum gesserit, anonymus ejus biographus, ex quo juniorem ejus quoque ætatem colligas, ignoravit, eum a nobilitate generis virtutumque merito, ob quæ in Cabillonensem episcopum postulatus a plebe cleroque fuerit, dumtaxat commendans. Gebderino, qui & Gelionius & Gilderinus dictus fuit, successit, si S. Grati biographo satis tuto hic fidi potest: nec enim ex indubitatæ fidei testimoniis, quamvis ei inter Cabilonenses præsules locum passim dent recentiores, ut Chenu, Claudius Robertus, Sammarthani in Serie episcoporum Cabilonensium, Cointius in Annalibus Francorum ad annum 601 num. 38, Papebrochius tom. III Aprilis pag. 779, Gebderinus ille Cabilonensis episcopus fuisse ostenditur: imo auctor anonymus Historiæ Cabilonensis tom. 2 pag. 330 ejus mentionem apud antiquos rerum Cabilonensium scriptores non fieri, fatetur; aitque, ideo abs se illum memorari, quod ab aliis recentioribus memoretur. S. Lupum S. Grati successorem statuunt Joannes Chenu & Claudius Robertus; sed ordine præpostero id fieri, ex Epistola Gregorii Magni, anno 601 ad Lupum Cabilonensem data, & ex concilio Cabilonensi secundo anni 650, cui S. Gratus interfuit, jam pridem in Opere nostro dictum est tom. 2 Januarii pag. 776, ubi de S. Lupo. Chartæ quidem Emmonis episcopi Senonensis apud Mabillonium part. 2 seculi 3 Benedictini pag. 615, non ante annum 657, seu anno tertio Clotarii, Clodovei II filii, datæ, subscriptus legitur Lupus episcopus; sed cum sedes ejus episcopalis non exprimatur, incertum est, quis hic fuerit; atque adeo a Gregorii Magni Epistola, quantum ad tempus, quo Cabiloni Lupus sedit, standum videtur.

[5] [successorem vero Desideratum,] Nihil itaque nos cogit hactenus a Papebrochio supra laudato recedere, qui Cabilonenses episcopos ita ordinat, ut Flavio Lupus, Lupo Gilderinus, huic vero successerit S. Gratus. Cointius, ante Gilderinum in cathedra Cabilonensi sedisse vult Wadelinum quemdam ex Vitis episcoporum Autissiodorensium, ubi Desiderius, præsul Autissiodorensis, basilicæ S. Stephani Domum etiam dedisse-legitur vel areas, infra muros civitatis Cabilonensis sitas, quas cum Wadelino episcopo commutavit. Sed rursus incertum est, si in hujus episcopi nomine erratum non fuerit, quis fuerit Wadelinus ille, potuitque facile episcopus aliquis, etsi non Cabilonensis, ibidem domum aliquam possidere, quam cum Desiderio permutaret, ut observant Galliæ Christ. auct. script. in Serie episcoporum Cabilonensium. Grato hi Desideratum, cognomento Didonem, qui, commissorum ab Ebroïno in S. Leodegarium, episcopum Augustodunensem ac martyrem, criminum societate animum suum & episcopalem dignitatem contaminavit, successisse, probabiliter censent: hunc Papebrochius supra cit. loco non episcopum, sed secularem dumtaxat fuisse hominem, est arbitratus: sed Augustodunensis monachus, qui Vitam S. Leodegarii, cui coævus fuit, conscripsit, dignitatem ejus episcopalem abunde prodidit, cum de illo socioque Bolone (vide tom. 1 Octobris pag. 469 & seq.) ita scripsit: Erant enim in hoc mendacio primi & quasi rectores palatii Desideratus, cognomine Deddo, qui in urbe Cabillone quondam habuerat principatum, nec non & ejus collega Bolo, qui civitatem Valentiam habuerat in dominium: nec enim digni sunt, ut hi nominentur episcopi, qui magis terrenis desideriis, quam Christo Deo militant, & unde districto Judici reddituri sumus rationem, nihil curant. Horum talium sacerdotum & similium optimatum Hebroïnus tyrannus usus consilio, adeo usque elevatus & excæcatus est in hoc seculo, quousque impœnitens præcipitatus est in infernum.

[6] [qui paulo post medium seculum VII Cabiloni sedit.] Porro Desideratus, quem probabiliter S. Grato successisse in cathedra Cabilonensi jam diximus, idem verosimiliter est, qui Desideratus episcopus, qui Clipiacensi conventui, anno Clodovei regis XVI, Christi vero secundum Sirmondum & Labbeum 659, at secundum Cointium 653 Decimo Kal. Julii celebrato, interfuit, in eoque Clodovei præcepto, quod ex Autographo Mabillonius de re diplomatica lib. 6, cap. 7 exhibet, subscripsit: unde consequi videtur, S. Gratum ultra annum 653, aut 659 vitam non protraxisse. Apud eosdem Conciliorum collectores Clodovei præceptum proxime præcedit Privilegium libertatis, a Landerico episcopo Parisiensi san-Dionysiano monasterio concessum, sed ab eruditis impugnatum, cui subscribitur Gratus episcopus (verosimiliter iterum Cabilonensis) adjiciturque ad calcem annus Clodovei XV, & mensis Julius: quod si genuinum sit, obierit S. Gratus inter Julium anni 652 & Junium anni 653; vel inter menses eosdem annorum 658 & 659 ex Labbei & Sirmondi calculis. Verum cum hæc omnia certa non sint, nihil etiam certi de anno, quo e vita cesserit Gratus, statuere queo. Id unum in confesso est apud omnes, S. Gratum concilio Cabilonensi, sub eodem Clodoveo Cabiloni in S. Vincentii basilica celebrato, interfuisse, eique his verbis calculum suum adjecisse: Gratus episcopus ecclesiæ Cabilonensis subscripsi. Id Cointius anno 644, alii circa annum 650 contigisse volunt. Dissidium ex eo potissimum capite oritur, utrum anni sedecim, quibus regnavit Clodoveus II, omnes a morte patris ejus Dagoberti sint inchoandi; an vero sex annis prius, quibus cum patre regnarit; de quibus consule Pagium, Cointium, Valesium aliosque.

[7] Quot vero annis ante Cabilonensem synodum, cujus ne quidem meminit biographus noster, [Habitavit Gratus, ex quo factus est episcopus,] Cabilonensibus præfuerit, quot item post, præter ea, quæ num. proxime superiore de anno ejus emortuali dixi, nihil suppetit, unde definiam. Itaque biographi narrationem resumo. Cabilonenses, ut ait, cum Gratum sibi episcopum vellent, ut exigebant Ecclesiæ canones, Metropolitano Lugdunensi, cui hodieque Cabilonensis episcopus subjicitur, ejusque suffraganeis consecrandum obtulerunt. Remensi concilio circa annum Christi 630 celebrato, ut apud Sirmondum tom. 1 Conciliorum Galliæ legitur ex Flodoardo lib. 2 cap. 5, interfuit Theodoricus Lugdunensis: concilio vero Cabilonensi, Clodoveo II regnante, celebrato, una cum S. Grato subscripsit Lugdunensis item metropolita in capite reliquorum omnium Candericus, nec inter hos Lugdunenses præsules medius quisquam notus est; ut adeo ab horum alterutro Gratus in episcopum Cabilonensem ordinatus fuerit: qui vero suffraganei horum fuerint, qui in consecrando in episcopum Grato metropolitæ suo adjutores fuerint, nescius forte, biographus siluit, nec mihi divinare lubet. Utut sit, ea de re biographo litem nemo movebit. At non æque facilem inveniet biographus fidem, cum Cabilonensibus episcopis ad eam usque ætatem ob gentilium nimirum persecutiones domicilium in ipso urbis sinu non fuisse; sed in insula quadam, quam juxta urbem Arar facit, habitare hactenus consuevisse, affirmat.

[8] Nondum etenim, inquit, tunc temporis prædecessores illius in urbe manendi locum pressura gentilitatis habuerant. [non tamen ea de causa, quam ejus biographus affert,] Sed, interposito Arari amne, in ripa Sequanorum quoddam municipium, Græco vocabulo Matummaton (alibi Martyrmathon) vocatum, repererant: ubi post labores & ærumnas, ab impia gente sibi sæpius illatas, requiescere consuerant. Quæ biographi verba sic excipit Cointius ad annum 645 num. 30. Quis credat, regnante Clodoveo Juniore, tantam Cabilone potentiam fuisse paganorum? Hæc civitas ab annis plus quam trecentis parebat Christianis principibus, suberat Catholicis Francorum regibus ab annis centum & amplius, quin & ab annis circiter octoginta sedes erat regia. Fierine potuit, ut tot piissimi reges Cabilone diu versarentur, novasque basilicas illic erigerent dotarentque, de cultu autem idolorum abolendo non cogitarent, spernerent episcopum, eumque a paganis opprimi paterentur. Nec sane verosimile apparet, S. Gunthramnum, qui circa seculi sexti finem, ut tom. 3 Martii ad diem XXVIII ejusdem mensis legitur, sedem regiam Cabilloni constituerat, passum fuisse, ut tanta gentilium multitudo ibi versaretur, vel turbas episcopis, quos ille magno in honore habebat, in regno suo suscitaret. Si itaque Cabilonenses episcopi in suburbano municipio, vel saltem Gratus, domicilium suum habuere, Gratus certe non propterea illic habitavit, quod a gentilibus in ipsa urbe plus sibi timendum haberet.

[9] [in S. Laurentii suburbio,] Locus vero, quem olim Græco vocabulo Martyrmathon vocatum biographus noster ait, nunc S. Laurentii, a consecrata illic huic sancto martyri ecclesia, suburbium vocatur, quod Arare undique circumfusum insulam efficit, & ponte lapideo cum urbe conjungitur. Visuntur in eo præter S. Laurentii prioratum & ecclesiam, xenodochium elegans nitidumque, & conventus Patrum Franciscanorum, quos Observantes appellant, ut ex notitiis, quas anno 1653 Divione ad Majores nostros misit P. Claudius Perry, disco; in quibus etiam rationem reddit, cur suburbium illud in ripa Sequanorum situm a biographo dicatur: Dicitur, inquit, hoc S. Laurentii monasterium situm ad Ararim in ripa Sequanorum. Sequanici dicuntur nunc “les Francs Contois” (seu comitatus Burgundici incolæ) quorum ager olim protendebatur ad littora, vicina Arari. At jam pars hujus agri, qui olim Sequanorum dicebatur, appellatur hodie “la Bresse Chalonoise” (Bressia Cabilonensis) ad discrimen illius, quæ paucos ante annos dicebatur “la Bresse Savoyarde” (Bressia Sabaudica) quod tunc ditionis esset Sabaudicæ, nunc autem Francicæ. Hi autem agri fuere olim pars Sequanorum. Ita Perryus: quod autem postremo loco ait, ex Fredegario confirmo: adjacet eidem Araris ripæ suburbana pariter S. Marcelli basilica, de qua sic ille initio Chronici apud Ruinartium: Anno XXVI regni sui (Gunthramnus) divino amore ecclesiam beati Marcelli, ubi ipse pretiosus requiescit in corpore, suburbano Cabillonensi, sed quidem tamen Sequanum est territorium, mirifice & sollerter ædificari jussit.

[10] [in quo huic Sancto] In S. Laurentii ecclesia versari plerumque consueverat S. Gratus, uti biographus ait, sic tamen, ut diebus Dominicis suburbio S. Laurentii egredi, & in cathedrali S. Vincentii templo rem divinam peragere, populum instruere, ceteraque, quæ episcopi essent, obire munera soleret. Haud dudum vero ante, ut idem biographus ait, condita fuerat S. Laurentii ecclesia; verum a quo, non edicit: illius conditorem fuisse ipsum Gratum, credidit auctor Lectionis V e Breviario Cabilonensi num. 2 transcriptæ: eumdem non modo ecclesiam, sed & monasterium S. Laurentii condidisse, tradunt Galliæ Christianæ auctæ scriptores tom. 4 col. 956. Antiquum S. Laurentii Cabilonense monasterium, inquiunt, a B. Grato, ejusdem urbis episcopo, nobiliter constructum, restituitur canonicis S. Marcelli suburbani anno DCCCLXXIII tanquam olim a regibus, ipsius loci fundatoribus, ex consensu episcoporum Cabilonensis civitatis eidem ecclesiæ tributum, sed incuria & negligentia postea deperditum. At nihilominus Achardus episcopus Cabilonensis in concilio Ansano anni MLXX S. Laurentii prioratum dedit monasterio S. Martini insulæ Barbaræ, & Ogerio abbati.

[11] Restitutam fuisse S. Marcelli canonicis S. Laurentii basilicam anno 873, [ecclesiam] liquet ex Charta ea de re confecta a concilio episcoporum in eadem S. Laurentii basilica celebrato, quam Perryus inter monumenta Cabilonensis Historiæ integram refert pag. 31 & seq. ex Chartulario abbatiæ S. Marcelli. Liquet pariter, idem monasterium ab Achardo, Cabilonensi episcopo, in cujus tunc manu erat, Ogerio abbati & monachis monasterii Insulæ Barbaræ, a quo & nunc dependet, consentientibus variis episcopis & abbatibus, fuisse transcriptum, ex alia charta, data VII Kal. Februarii (26 Januarii) Luna X, indictione VIII, regnante Philippo, seu anno 1070; quam ex archivis cathedralis S. Vincentii descripsit idem Perryus, & mox laudatis Historiæ Cabilonensis monumentis inseruit pag. 41 & seq. Sed primum e binis illis monumentis de conditis a S. Grato S. Laurentii ecclesia & monasterio mihi scrupulum movet; cum Laurentianæ ecclesiæ ædificationem non Grato, sed Francorum regibus Cabilonensis concilii præsules tribuere videantur. Notum sit cunctis, aiunt, nulla uspiam S. Grati mentione facta, quod residentibus nobis in eadem ecclesia, antefati martyris (S. Laurentii juxta Cabilonum) nomine insignita, anno Dominicæ Incarnationis DCCCLXXIII regni domni Caroli III post mortem nepotis sui Lotharii in Burgundia. Venit igitur in ipso concilio quidam presbyter, nomine Leuterius, præpositus & advocatus canonicorum sancti Marcelli martyris, intrans in medio synodi monstravit nobis per privilegia ejusdem loci ipsam ecclesiam, in qua residebamus, a regibus ipsius loci constructoribus ex consensu episcoporum Cabilonensis civitatis fuisse tributam, eamque injuste per incuriam & negligentiam perditam haberent.

[12] Si Francorum reges S. Laurentii in Cabilonensi suburbio (eadem de monasterio videtur ratio) construxerint, [excitasse fertur,] qui eorum ædificatio S. Grato attribuitur? Nihilo tamen secus hanc S. Grato abjudicandam, non autumo. Forte enim Francorum reges S. Laurentii ecclesiam seu monasterium construxisse dicuntur in ea charta, quod auctoritate regia munitus, opibusque adjutus S. Gratus illud exstruxerit; aut hoc jam a S. Grato excitatum regum Francorum munificentia ditatum instauratumve dein fuerit. Accedit episcopis Cabilonensibus, cum id monasterium, negligentius, ut apparet, a San-Marcellianis administratum, in Girboldi anno 873; ac dein iterum anno 1070, sed ad nihilum tunc pene redactum, in Achardi manibus fuerit & ab eodem Achardo, ut num. XI dictum est, Insulæ Barbaræ monachis datum; accedit, inquam, episcopis Cabilonensibus speciem saltem alicujus in illud juris fuisse, fortasse in eo fundati, quod illud S. Gratus, eorum decessor, sive ex privatis, sive ex episcopalibus bonis, sive ex utrisque excitasset. Id vero a S. Grato excitatum fuisse, non modo recentiores passim rerum Cabilonensium scriptores tradunt, sed ita etiam jam inde a seculo saltem XI creditum fuisse, omnino persuadet charta donationis Prioratus S. Laurentii monasterio Insulæ Barbaræ, in qua sic loquitur Achardus: Quapropter cunctis fidelibus sanctæ Dei Ecclesiæ præsentibus & futuris notum fieri cupio, qualiter ego Achardus, indignus Cabilonensis præsul … quoddam antiquum monasterium, olim a beato Grato, pontifice prædictæ urbis, in honorem Christi martyris Laurentii nobiliter constructum, & multis possessionibus locupletatum, ad nihilum pene redactum ac omnibus rebus nudatum conspiciens, superna aspirante clementia, ad pristinum restaurare studens per consilium & assensum canonicorum meorum atque meorum fidelium, monasterio S. Martini Insulæ Barbarensis, Domino Ocgerio abbati & monachis, ibi domino servientibus, donavi. Est autem hæc abbatia, primum S. Andreæ, dein vero S. Martini dicta, sita in medio Arari prope Lugdunum, & Ordinis Benedictini.

[13] [& cellæ se aliquando inclusisse,] Hinc porro factum arbitramur, quoniam S. Laurentii monasterium Gratus ipse ædificarat, ut in ejusdem ecclesia, quod supra ex ejus biographo monui, non modo versari plerumque fuerit solitus, sed in eadem etiam sepeliri voluerit. Propter eamdem S. Gratus vitam solitariæ similem (quantum quidem per munus episcopale, quod gerebat, fas erat) & valde austeram, una cum matre sua Celsa (femina, ut ait biographus noster, tantæ sanctitatis fama, ut sub eodem altari, sub quo Gratus fuerat conditus in S. Laurentii templo, condita pariter fuerit, sed aliunde mihi non nota) duxisse videtur: verum hoc loci narratiunculam, quæ fabulam sapit, biographus inceptare videtur: ita fere hæc se habet: Gratus, ut supra dixi, e S. Laurentii suburbio Dominicis diebus ad S. Vincentii cathedrale templum more suo, ibi quæ muneris sui erant peracturus, itare consueverat: forte aliquando, nescio quibus, negotiis impeditus, solito tardius Missam celebraturus adire cœpit S. Vincentii templum: jamque ad pontem pervenerat, quo e suburbio in civitatem iter est. Hic vocem audit angelorum, dicentium, Ite Missa est; qua suam in rebus divinis socordiam perstringi ratus, pontificali munere & nomine se indignum aiens, annulum pontificalem in Ararim projicit, cellam sibi unam, alteram matri juxta S. Laurentii ecclesiam condit, in eaque se recludit uterque.

[14] [e qua extractus paulo post obiit sub medium seculi VII:] Frustra Cabilonenses crebris precibus Gratum, urgent, ut pontificis munera resumat: dum tandem, evoluto septennio, in pisce quodam annulus, quem olim projecerat in Ararim, inventus est: sparsa per urbem rei fama, Gratus e cella invitus educitur, & in cathedrali templo, tamquam cælesti prodigio monitus, pontificis munere fungi denuo incipit, sed brevi dumtaxat, dierum scilicet viginti, spatio; quibus evolutis, multis prodigiis clarus moritur, &, ut vivus petierat, in S. Laurentii templo tumulatur, matre ejus Celsa in cellula Filii reliquum vitæ deinceps exigente. Ita fere, ut dixi, biographus. Sed vera falsis hic mixta esse, adjunctisque minus saltem probabilibus aucta (quale est annuli in Ararim primum projecti, ac post septennium inventi adjunctum) prudens, ut opinor, nemo non suspicabitur. De prodigiis, quæ, priusquam in S. Laurentii ecclesia sepeliretur, contigisse, affirmat biographus, verbum non facio, quod nullum is singulare referat. Deim S. Grati emortualem fuisse ait VIII Idus Octobris, seu ejusdem mensis VIII: qua in re non habeo, quod illi opponam: annum vero emortualem tacet, quod illum, ut opinor, ignorarit. Cointius ita S. Grati res ordinat, ut anno 644 concilio Cabilonensi interfuerit, sequenti sese juxta S. Laurentii ecclesiam cellulæ incluserit, ac anno 652 publico abstinere vivereque desierit: sed nec in his quidquam explorati occurrere, ex dictis supra colligere pronum erit: quare S. Grati ætatem circa medium seculum septimum lato quodam modo signare sufficiat.

[15] S. Grati biographus, posteaquam hujus mortem sepulturamque enarravit, [fertur etiam a Joanne Papa VIII] proxime, quomodo illius corpus alio translatum fuerit, exponit, subjungitque demum, S. Gratum una cum aliis aliquot Cabilonensibus præsulibus annua solemnitate a Joanne Papa VIII coli jussum. Ego, ut temporis ordinem servem, primum quidem in gesta Joannis Papæ VIII, cum Cabilone versatus fuit, hic inquiro; dein de S. Grati translatione acturus. Biographi, quæ ad Joannem spectant, verba accipe: Hujus (Grati nimirum, inquit) ceterorumque Cabilonensis ecclesiæ patrum pariterque Pontificum Flavi, Tranquilli, Desiderii, Johannis, Silvestri, Agricolæ, Lupi, Verani natalitios dies & annuas solemnitates censuit celebrari Papa Johannes, & in Sanctorum serie Martyrologii nomina eorum * memorialibus gestis apud Cabilonem viginti dierum moras agens cum Gilbaldo, venerabili Pontifice, dum a Ludovici, gloriosissimi Francorum regis, a se facta, rediret consecratione. Biographo consonant Officia propria Sanctorum Cabilonensis ecclesiæ anni 1620 ad diem XXX Aprilis in Festo supradictorum Sanctorum, ac præterea Desiderati presbyteri; de quibus Lectio VI sic habet: Porro Joannem vitæ sanctitate illustrem, & cum eo Sylvestrum, Agricolam, Flavum, Veranum, Gratum, Lupum, Tranquillum, & Desiderium, Cabillonensis ecclesiæ quondam antistites, quorum vita virtutibus clara, sancto fine & secutis miraculis commendatur, Joannes Papa octavus retulit in Sanctorum numerum, in basilica S. Marcelli anno supra octingentesimum septuagesimo nono (Gilbardo tum temporis episcopo postulante) cum e Trecensi synodo revertens, ubi Ludovicum Balbum, Francorum regem, & Occidentis imperatorem coronaverat, Cabiloni per aliquot dies moraretur.

[16] Haud certo novi, an relata mox biographi verba, [in Sanctorum numerum] quod Papebrochius tom. 3 Aprilis ait, lacinia quædam sint, quam ad S. Grati Vitam in Legendario Cabilonensi, ignotus quis attexuerit: utut sit, rem, quam continent, examinemus. Cabilonum venisse Joannem, cum Trecas, concilium ibi anno 878 habiturus, iret, liquet ex Epistola ejusdem Pontificis 97 ad omnes Christianos apud Labbeum tom. 9 Conciliorum col. 80, qua anathemate ferit, qui equos sibi abstulerant Cabiloni. Absoluta die X Septembris Trecensi synodo, in qua Ludovicum Balbum Francorum regem coronarat, Papa Joannes Trecas movens, inquit Annalista Bertinianus apud Chesnium tom. 3 ad annum 878, Cavillonem petiit, indeque per Moriennam iter agens per Clusas montis Cinisii Italiam … introivit. Gerboldus tum præerat Cabilonensibus, eidem concilio subscriptus: hic, ut inquit auctor Elevationis SS. Agricolæ & aliorum, rei gestæ æqualis, tom. 2 Martii pag. 515, inter reliqua sacræ actionis studia, frequenti indagine perquirebat corpora Sanctorum ejusdem civitatis episcoporum; præcipue horum, quorum memorias nonnulli scriptorum suis inseruerant libris. Invenerat autem, ut idem auctor pergit, reliquias S. Lupi in basilica S. Petri anno 877 quarto Kalendas Septembris; dein S. Desiderati presbyteri, eo e Guerdonensi monasterio Cabilonum a S. Agricola olim translatas. Tum SS. Sylvestri & Agricolæ reliquias in S. Marcelli basilica repertas extulit; quorum, ut idem auctor ait, in Martyrologiis pluribus dies sacri eorum transitus inveniuntur adnotati: contigisse id addit pridie Nonas Maii anni 879, seu potius, ut ostendit Papebrochius, 878.

[17] [anno 878] Venit interim Cabilonum Joannes Papa, cum quo de referendis in Sanctorum album auctoritate Pontificia SS. Lupo, Desiderato, Silvestro, & Agricola Gerboldus egit quidem, sed rem ob negotiorum, quibus tum premebatur Pontifex, multitudinem non perfecit. Post synodum vero, inquit citatus auctor, denuo Cabilonensem civitatem repetiit: a qua cum discederet, ad monasterium S. Marcelii a præfato episcopo est deductus. Tunc delato juxta altare B. Agricolæ sarcophago, Dominus Papa inibi digno honore ejus corpus recondidit, & ut deinceps hi beatissimi Dei confessores venerationi haberentur, & dies eorum gloriosi transitus festive celebrarentur, Apostolica auctoritate injunxit. Quatuor igitur tantum Sanctos solenni ritu Joannes celebrandos decrevisse videtur, Lupum nempe, Desideratum, Silvestrum & Agricolam: si enim Gratum, Flavium, Tranquillum, Desiderium, Joannem & Veranum pari honore prius affecisset, quam Cabilono discederet, cur illos hic auctor siluisset? Quod si ita se habet, quæres procul dubio, qui Gratus, aliique proxime nominati a Joanne in Sanctorum numerum relati dicantur, & festum cum quatuor primis commune ad diem XXX Aprilis obtinuerint? Verosimile admodum est, Gerboldum, quatuor Sanctorum felici inventione animatum, plurium aliorum corpora inquirere voluisse, consuluisse Pontificem, vel jam reditum in Italiam parantem, vel postquam e Galliis hic jam excessisset, quid de illis, quos deinceps inveniret, vel jam a Pontificis discessu invenisset, fieri vellet: placuisse autem Pontifici, ut, si nonnullorum dies emortualis in promptu esset, is eorum festivitati sacer esset: aliorum vero (Joannis, Flavii, & Desiderii, qui specialem diem sacrum ne quidem in Legendario Cabilonensi anni 1620 habent) memoria ageretur, sed omnibus communis. Ita fere Papebrochius tom. 3 Aprilis pag. 778.

[18] [relatus.] Quod vero ad Gratum nostrum attinet, is diem VIII Octobris sibi proprium habet, æque ac SS. Lupus, Silvester, & Agricola suos, ac proin & ante Gerboldi ætatem cultum suum sacrum, perinde ac illi, apud Cabilonenses, quorum certo fuit episcopus, habuit; quæ quidem ex probabili dumtaxat conjectura dicta intelligantur: nec enim certum videtur ob jam dicta, eum a Joanne VIII in Sanctorum numerum fuisse relatum. Utut sit, jam a seculis aliquot Sanctorum honores illi deferri a Cabilonensibus consucvisse, colligi potest ex charta anni 1070, num. 12 laudata, in qua eum Achardus, Cabilonensis episcopus, Beatum diserte appellat: uti & ex translatione ejus ad Paradense monasterium, de qua proxime sermo recurret. De Tranquillo & Verano (hic in Legendario Cabilonensi dies XX Octobris & XIII Novembris sibi proprios habet) quorum una cum aliis supra nominatis communis ad diem XXX Aprilis in dicto Legendario hæc oratio est: Da, quæsumus, omnipotens Deus, ut beatorum Sylvestri, Joannis, Agricolæ, Flavi, Verani, Grati, Lupi, Tranquilli, Desiderii & Desiderati confessorum tuorum atque Pontificum veneranda solemnitas & devotionem nobis augeat & salutem. Per Dominum; de his, inquam, duobus vide, quæ Papebrochius tom. 3 Aprilis proxime citato pag. 779 & seq. annotavit.

[19] Quod denique ad S. Grati translationem, de qua supra mentionem feci, [Paredum ejus reliquiæ translatæ fuere] pertinet, ait biographus noster Lambertum, Cabillonensem comitem, multis precibus apud Hugonem, Cabillonensem episcopum, egisse, ut, cum Paredensis basilica, a se constructa, ad umbilicum esset adducta, & Sanctorum reliquiis (quippe sine quibus ecclesiarum consecrationes fieri non consueverant) admodum indigeret, S. Grati corpus sibi concederet, idque ab Hugone, invito licet clero, obtinuisse: tertio vero Idus (seu XIII) Maii in Paredense monasterium insigni populorum vicinorum concursu fuisse illatum. Loci notitiam exhibet Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum 977. num. 51. Paredum, inquit, locus est diœcesis Augustodunensis ad Burbunciam (la Brebince) amnem in pago Quadrilensi (Le Charolois) cella Cluniacensium monachorum (decanatum vocant) insignis, unde “Paredum monachorum” (Paroy le-monial) appellatur. A Lamberto Paredum, cooperante Majolo, Cluniacensi abbate, exstructum fuisse in honorem S. Mariæ Virginis & S. Joannis præcursoris, ac dein ab Hugone, Autissiodorensi episcopo, Lamberti comitis Cabillonensis filio, Odiloni, Cluniacensi abbati, fuisse concessum, docet ipsius Hugonis ea de re charta, data anno 999, mense Maio, Indictione XII apud Perryum in Monumentis historiæ Cabilonensis pag. 37 & seq. Verum an, quod biographus S. Grati ait, Lambertus S. Grati sacras exuvias ab Hugone, an contra a Radulfo, seu Rodulfo, Hugonis, etsi forte non proximo, decessore obtinuit?

[20] Mabillonius proxime citatus, verbis ex ipso num. superiore transcriptis, [anno 977.] paulo post subjicit sequentia: Paredi monasterii prima fundamenta anno ejus sæculi (x) septuagesimo tertio jacta, ejusque dedicationem hoc anno, id est, septuagesimo septimo, in honorem sanctæ Mariæ Virginis sanctique Johannis Baptistæ, & sancti Grati episcopi & confessoris factam fuisse, discimus ex Historia, ejusdem loci chartario præmissa: ubi locus “Aurea vallis” cognominatus dicitur. Ibidem enumerantur prædia, xenia & ornamenta, quæ Lambertus munificus comes novo monasterio ipso die Dedicationis concessit. Litteris dotationis ab eo confectis subscribunt post illum adalaï, uxor ejus, Hugo, filius ejus, Rodulfus (quod nota) episcopus Cabilonensis, Johannes & Isardus, item episcopi, Rodbertus vicecomes & Leotaldus. Si Rodulfus litteris Lamberti de donis, ipso dedicationis die monasterio Paredensi collatis, subscripserit, sane sub Rodulfo tum ipsa ecclesiæ Paredensis dedicatio, tum S. Grati, cui ecclesia illa etiam dedicata fuit, in eamdem translatio contigisse videtur. His adde ex Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus tom. 4 col. 881, Rodulfum anno 986, Natranni, Nivernensis episcopi, instrumento, de concessis ab illo altaribus quibusdam ecclesiæ suæ canonicis confecto, subscripsisse; & Hugonem ante hunc Radulfum seu Rodulfum in Cabilonensium episcoporum Catalogis signatum non reperiri; erroris equidem, quo Rodulfo Hugo nem perperam substituerit, biographum S. Grati suspectum saltem, ut opinor, habebis, & ætatem ejus, non dico seculo VII, quo S. Gratus fuit; sed seculo X, quo Lambertus comes octavo Kalendas Martii anni 988 (ut Mabillonius laudatus, verosimiliter ex præmissa Paredensis monasterii chartulario Historia, scribit) defunctus est, saltem aliquanto juniorem existimabis. Sed quæcumque ejus ætas fuerit, en S. Grati, quæ exhibet, Acta, seu Vita.

[Annotatum]

* supple: poni.

VITA
Auctore anonymo.
A Claudio Perryo edita ex veteri Legendario ecclesiæ Cabilonensis.

Gratus episc. conf. Cabilloni in ducatu Burgundiæ (S.)

BHL Number: 3635

A. anonymo.

CAPUT UNICUM
Sanctus in episcopum Cabilonensem eligitur, cellæ se includit, moritur; transferuntur ejus reliquiæ, refertur in numerum Sanctorum.

[S. Gratus, factus Cabilonensis episcopus,] Sub temporis illius spacio, quo bonæ memoriæ pontifex Cabilonensis, Gebderinus a nomine, e mundo discesserat, plebs & clerus ejusdem civitatis ad ecclesiam conveniens, quemdam virum mundanæ nobilitatis titulo præclarum, Deo & nomine Gratum & gratia, ad pontificalis culmen regiminis elegerunt, præsulibusque, consecratio quibus debebatur, sanctificandum secundum canonum sanctiones obtulerunt. Quem a primate diœcesis Lugdunensis b, ejusque suffraganeis secundum nominis sui Grati dignitatem gratis consecratum, ecclesiæ suæ episcopalis cathedra sublimatum, communi cleri gaudio & plebis restituerunt. Nondum etenim tunc temporis prædecessores illius in urbe manendi locum pressura gentilitatis habuerant c. Sed, interposito Arari amne, in ripa Sequanorum d [quoddam municipium,] Græco vocabulo Martyrmathon e vocatum, repererant: in quo post labores & ærumnas ab impia gente sibi sæpius illatas requiescere consueverant. Nunc prope prænotato adfore videbatur municipio quædam ecclesia noviter constructa in honore levitæ Christi & martyris Laurentii f, in qua quotidiani consuetudo celebrabatur Officii.

[2] [&id dein munus abdicare volens,] Hic tamen intimo spiritualium amore filiorum morem sibi imposuit, ut unaquaque Dominica die per Sagonæ g pontem transeundo ad majorem ecclesiam h veniret; ibique Missas peragens, astanti populo prædicationis officium exhiberet. Accidit autem quadam die prædicta, quod iter eundo ad ecclesiam, ut plerisque adsolet, curæ plus solito impedirent sæculares. Quibus viriliter expeditis, sanctæ consuetudinis non immemor, dum ad pontis perveniret medium, in spirituali auditu cœlestis Officii, “Ite Missa est” dicentem audivit angelum. Hoc cœlesti perterritus oraculo, dum in pontis moraretur medio, quo tenderet, quid ageret, ignorans, tardioris tamen officii negligentiæ sibi maculas inculcans, ex digito annulum excutiens & in aquam projiciens, hisce verbis se obligavit dicens: Nisi annulum recuperavero, officii pastoralis minister nec dici veraciter, nec esse ulterius potero i. Posthæc ad prædicti martyris basilicam rediens, juxta muros illius reclusionis cellulam fieri præcepit, in qua per continuos, & eo amplius, septem annos Deo militans, in vigiliis & orationibus pernoctavit. Huic cellulæ contiguum fabricari jussit tugurium, in quo mater ejus, nomine Celsa, mulier religiosa, in spirituali artificio corpus domuit & extenuavit.

[3] His itaque viventibus & Deo per omnia militantibus, additus est quidam clericus serviens deforis, [cellæ se includit] deferens, quæ necessaria videbantur. Ad hunc innumerabiles locum circumquaque veniebant populi, patrem videre desiderantes & ejus dulcifluis sermonibus saturari. Igitur Gratus sanctissimus inter ea, quæ adventantem continuis populum commonebat precibus, quatenus alium patrem eligerent animabus suis; nam de illo impossibile esse, nisi soli Deo, videbatur. Hoc magni parvique verbum omnino respuentes, qua poterant assertione testificabantur, quod in ejus sede, eo vivente, nemo succederet alius. In hoc alterno Patris, filiorumque dilectionis affectu, ut veridicorum certissimo patrum didicimus relatu, sic Deus ejus diœcesim suis assiduis protexit orationibus, quatenus fluvius Araris, & circumfluentia videlicet flumina nullum suorum absorbendo necarent, nullum silvestres bestiæ rapiendo devorarent, nulli in criminalibus peccatis sine pœnitentia & Viatico a sæculo moriendo deviarent.

[4] Post aliquantulum vero temporis, jam transacto septem annorum curriculo reclusionis, [per septennium:] cum divina pietas tanto labori finem imponere decrevisset, accidit, quod clericus eorum serviens quodam Dominicæ lucis crepusculo ad ripam properans causa emendi pisces, adiit piscatores. Post piscium vero emptionem dum præstolans ad suscipiendum adstaret, piscatorque more solito pisces evisceraret, acumine cultri ex gutture piscis pii annulum extraxit Pastoris k. Quem dum manu capere vellet, ut eum sibi retinere potuisset, in navicula cadens, cæteris viscerum internis sonitum reddidit largiorem. Hunc clericus avida manu capiens, & diu fixo oculo Patris annulum recognoscens, ad cellulam statim cursitans, dum Domino suo per fenestræ ostiolum annulum ostenderet, reticuit, quæ verba propalare gaudii magnitudo non valuit. Mox Pater venerabilis suum, quem perdidit, annulum agnoscens, humilitatisque causa prius reticere volens, iram Dei omnipotentis incurrere metuit, quia lumen in tenebris latere non potuit. Cum talia serviens clericus intra se volveret, utrum tacere, an divulgare debuisset, per os piscatoris per urbem & suburbana hæc res mirabilis innotuit, populumque ad seclusionis domunculam innumerabilem congregavit.

[5] Tunc propensius divina dispensatione ab omnibus * murum effodere cœperunt, &, confractis spiritualis custodiæ repagulis, Episcopum nolentem totisque viribus renitentem extraxerunt. [inde extractus,] Quem protinus barba crinibusque l privatum & diutinæ pœnitentiæ vestibus exutum navalibus vehiculis per Araris alveum ad Matrem ecclesiam cum magno psallentium tripudio deportaverunt. Post hæc sacerdotalis habitus insula redimitus, sacrosancti Corporis & Sanguinis Jesu Christi mysterio munivit, & manu dextra, annuli, diu perditi, fulgore radiante, episcopali, diuque desiderata benedictione sanctificavit. Omnibus cœlestium Sacramentorum mysteriis rite peractis, populoque ad propria reverso, Episcopo quoque intra Sancta Sanctorum Dei serviciis inhærente, post dierum moras viginti incommodo arreptus corporali, clerum sibi iterum præcepit accersiri: cui congregato temporalem suæ carnis & spiritus dissolutionem adesse prædixit; & ut in ecclesia beati Laurentii, in qua diu Domino servierat, sepeliretur, inter cætera precibus obtinuit multis.

[6] [brevi post moritur.] Mox febre corporis diu macerati ingravescente, ut Christianum decet, in cinere & cilicio recubando humilitatis, clero coram posito, ad cœlos spiritum exhalavit octavo Idus Octobris m. Corpus ejus, veterum ex more compositum, cum hymnis psallentium dolentiumque cuneis ad suæ sedis basilicam deportatum. In qua nocte Vigiliarum Dominus servum suum multis miraculorum signis declarans, verum Israëlitam, in quo dolus non fuerat, ostendit. Mane facto, populoque provinciæ ad Patris exequias aggregato, corpus ejus sanctissimum trans flumen est delatum honorifice, &, quo prædixerat, Deo donante, meruit habere sepulcrum. Ibi Deo vivens, singulorumque rectas petentium preces obaudiens, infirmis & ægrotantibus, Dei opitulante clementia, innumera sanitatum munera largitur. Celsa vero beatissima Filii, patrisque sui spiritualis solatio temporali desolata, specus suum relinquens in beati Pontisicis pœnitentiale ergastulum ingressa, quamdiu advixit, ad promerendam Dei gratiam modis omnibus laboravit. Post denique gloriosum vitæ finem pro sanctitatis merito Dei familiaris ab omnibus cognita, sub altario ejusdem ecclesiæ a religionis amatoribus venerabiliter est tumulata: amboque mater scilicet & Filius, quibus divina pietas cœlorum palatia dederat latissima, sub quodam domicilio terrenæ requiei, qualicumque perpessi sunt perfrui sepultura.

[7] [Paredum ejus reliquias obtinuit,] Post nimios siquidem ævi labentis temporum decursus, dum Cabilonensem Hugo n præsul regeret ecclesiam, primusque o comes civitatis ejusdem Lambertus nomine, comitatus obtineret monarchiam; jam incepta ab eodem consule binomii loci “Aureæ Vallis” videlicet atque “Paredi” p perfectaque basilica, Sanctorum pignoribus valde indigens fuerat locus ille. Accessit autem prædictus comes ad serenissimi genua pontificis solo tenus flagitans, quatenus Grati beatissimi corpus sanctissimum ad prælibatum transferri sineret cœnobium, ut ampliori monachorum veneraretur officio, & Præsul diligentiori comitis deserviret dominio. Favit inconsultus, ut aiunt, præsul tanto precatui, & quia cleri consensum habere non poterat id agendi, intempestæ noctis silentio a comitis officialibus beati Patris confracto sarcophago, miserunt preciosa membra in capsam argenteam opportune decoratam, tantoque Sacerdoti congruam; & ita cum diligentia, qua valuerunt, ad prædestinatum transtulerunt locum. Hac beati Confessoris translatione manifestata Lugdunensium, Viennensium, Matisconensium, Æduorum, Briennensiumque populis, ingenti volitante fama, omnes utriusque sexus obviam venientes gressu non segni, tanti muneris superno gratias retulere Largitori. Et in omni loco dignoscitur, cujus apud Deum gratiæ fuerat, qui portabatur. Suscepit Paredum tertio Idus Maii q cum magno honore & lætitia Grati sanctissimi reliquiarum munera preciosa, enarrarique non potest, quanta tunc temporis concepit gaudia, quæ per illum loci illius incolis utriusque vitæ felicitatis addita sunt incrementa.

[8] Hujus, cæterorumque Cabilonensis ecclesiæ patrum, [ipseque a Joanne VIII in Album Sanctorum relatus fuit.] pariterque pontificum Flavii, Tranquilli, Desiderii, Joannis, Silvestri, Agricolæ, Lupi, Verani natalicios dies & annuas solemnitates censuit celebrari Papa Joannes, & in Sanctorum serie Martyrologii nomina eorum * memorialibus gestis apud Cabilonem viginti dierum moras agens cum Gilbaldo, venerabili pontifice, dum a Ludovici Balbi, gloriosissimi Francorum regis, a se facta, rediret consecratione r.

ANNOTATA.

a Gebderinum, Gilderinum seu Gelionium proximo ante S. Gratum loco memorant Chenu, Robertus, Sammarthani, Galliæ Christianæ auctæ scriptores, Perryus, qui illum solo sibi notum nomine ait, aliique; sed nullum indubitatæ fidei testimonium afferunt.

b Theodorico, vel Canderico, ut ex temporis ratione colligitur.

c Non videtur S. Grati ætate ea fuisse Cabiloni rerum facies, ut a gentilium multitudine sibi timere tantopere, ut intra urbis sinum domiciliumfigere non auderent, debuerint Cabilonenses episcopi. Vide dicta num. 8 Commentarii prævii. Si in urbe Gratus domicilium non habebat, verosimiliorem, etsi fortasse haud veriorem, hujus rei causam biographus assignare potuisset urbis Cabilonensis incendium, cujus ad calcem Chronici sui Fredegarius meminit, circa annum 641 ex Ruinartii calculo factum.

d Ad Araris ripam usque olim agri Sequanorum se extendebant. Vide Comment. præv. num. 9.

e Martyrmathon scribit etiam idem Perryus, Cabilonensis historiographus, in transmissa Divione ad Majores nostros ejus loci notitia; porro quid eo vocabulo significatum voluerint, haud satis capio. An forte illud a Græco Μάρτυρος μνῆμα (martyris monumentum) derivatum & locus ille vel a S. Laurentii, vel alterius cujuscumque martyris ibi quondam existente ecclesia sic appellatus fuit? Nunc S. Laurentii suburbium dicitur.

f Ab ipso S. Grato, ut creditur, condita. Vide, quæ de ea dicta sunt num. 10 & binis seqq.

g Idem fluvius, qui Arar, Gallice la Saône dictus, hic memoratur.

h S. Vincentio sacram, ex quo Childebertus, Francorum rex, ex Hispania ejus reliquias in Gallias detulit, deditque Cabilonensi ecclesiæ; cum prius S. Stephani vocata fuisset, ut tradunt Galliæ Christianæ auctæ scriptores.

i Haud satis verosimile mihi videtur, ea decausa S. Gratum sese cellulæ inclusisse, & episcopali munere, dum projectum in Ararim annulum reciperet, abstinere voluisse.

k Non minus adjunctum hoc, quam præcedens fabulam sapit.

l Quod nimirum, si biographi mentem capio, præter modum jam excrevissent & præter decorum forte squallerent illi barba & crines, ideoque decurtati fuerint.

m Quo anno ignoratur. Sub medium seculum VII Cabilonensi concilio interfuit: obiit forte Clodovei II anno XV : sed de epocha regni Clodovei non convenit inter auctores, aliis sexdecim annos, a patris morte omnes computandos, illi tribuentibus; sed aliis decem a morte patris, sex autem priores sexennio prius numerare incipientibus.

n Imo, ut apparet, Rodulfus anno 977 ex num. 20. Comm. præv.

o Puta, qui primus hæreditario jure Cabilonensem comitatum possederit. Alii tamen id Warino tribuunt.

p Hujus loci, cujus ecclesia S. Grato etiam dedicata fuit, notitiam vide num. 19 Comment. prævii.

q Hinc translationem S. Grati codex Caudiacensis,num. 1 citatus, signat die XIII Maii: sed cur Acquæ facta ibidem dicatur, non capio: putem, loco Acquæ legendum; Paredi.

r Anno nimirum 878. Id de SS. Lupo, Desiderato, Silvestro & Agricola certum est: de reliquis, & de S. Grato non item. Commentarii prævii numm. 16 & binos sequentes consule.

* an omnes?

* supple: poni.

DE SS. VALERIA ET POLLENA VIRGINIBUS HUNONIS-CURIÆ IN BELGICA II

Seculo incerto.

Sylloge.
Sanctarum Virginum annuntiatio & cultus sacer: non satis certa esse, quæ de illis passim narrantur: quid illarum reliquiis evenerit.

Valeria V. Hunonis-curiæ in Belgica secunda (S.)
Pollena V. Hunonis-curiæ in Belgica secunda (S.)

AUCTORE J. B.

Hunonis-Curia, quæ & Hunonis-curtis, Hunulfi, seu Hunolficurtis, Hunocurtum aliisque non absimilibus nominibus, [Hunonis-curiæ, cujus notitia datur,] Gallice vero Hunecourt appellatur, vetus non procul Scaldi fluvio in diœcesi Cameracensi, qua hæc Artesiæ Picardiæque confiniis jungitur, abbatia est, virginibus simul & canonicis seculo septimo ab Amalfrido & Childebertana conjugibus condita, sed post varias sortis vicissitudines ad Benedictinum Ordinem, penes quem hodieque est, devoluta. Binas, quas titulus exhibet, hic sanctas Virgines modo conjunctim, modo separatim annuntiant hodie Martyrologi aliquot recentiores. Grevenus in Additionibus ad Usuardum, uti & Molanus apud Sollerium, corrupto annuntiationis loco, solius Valeriæ mentionem faciunt: illius verba sunt: In Humeltoet Valeriæ virginis. Hujus vero: Et in Humeltoet sanctæ Valeriæ virginis. Item in editionibus Lovaniensi anni 1573, & Antverpiensi anni 1583: Et in Humulcurt, sanctæ Valeriæ virginis. Menardi vero, utramque conjungentis, hæc: In Hunnonis-curia in Belgio, sanctarum virginum & sororum Valeriæ & Pollenæ. Willoti in Martyrologio Belgico, Gallice scripto: In abbatia Hunonis-curiæ commemoratio S. Valeriæ, ejusdem loci abbatissæ, & S. Pollenæ virginum & sororum S. Lietphardi.

[2] Saussayi etiam verba, etsi paulo prolixiora, sed tamen specialia quædam, [hæ Sanctæ virgines modo separatim,] maxime de S. Valeriæ in cathedrali Camerancensi ecclesia cultu, complexa, accipe: Apud Hunonis curiam, diœcesis Cameracensis, festivitas sanctarum virginum & sororum Valeriæ & Pollenæ: quæ sancti Liephardi episcopi Cantuariensis & martyris germanæ, peregrinationisque sociæ ac virtutum imitatrices, æterno regi consecrato illibatæ virginitatis flore, continuis lachrymarum imbribus, ciliciis, jejuniis, disciplinis & assiduis orationibus carnem spiritui subjugantes, summæ perfectionis conscenso culmine, angelicæ conversationis consummato in terris decursu, ad supernæ Sion gaudia & perennia beatorum spirituum contubernia commigrarunt. Quarum corpora diu quieverunt religiose condita in præsignato Hunocurtensi cœnobio, quod exstruxit S. Vindicianus episcopus Cameracensis: unde Quintinopolim (quæ jam Augusta est Veromanduorum) transvecta: at bellorum sub crebris turbinibus evanuerunt, vigente nihilominus etiamnum venerabili Virginum illarum memoria, tam in ipso Hunonis curiæ cœnobio, quam Cameraci in æde primaria, ubi sancta Valeria, Collecta speciali hodie (prodiit ejus opus anno 1637) honoratur. Ita Saussayus, sed in nonnullis, ut videbimus, emendandus.

[3] [modo conjunctim annuntiantur & sacrum] Utramque conjungit etiam Ferrarius in Catalogo Sanctorum Generali his verbis: Hunocuriæ apud Cameracum sanctarum virginum Valeriæ abbatissæ, & Poleniæ sororis cum Lietfardo fratre: sed huic dies IV Februarii sacra est. Castellanus in Martyrologio Universali meminit quidem utriusque: Pollenæ scilicet ad diem VIII Octobris hoc modo: Trecalti (a Trecaut) prope Gundulfilocum (Gonnelieu) in Veromanduis, S. Pollena virgo; cujus corpus Honulficurtem; dein in S. Præjecti cœnobium Augustæ Veromanduorum una cum corporibus S. Lietphardi Gundulfilocensis & S. Valeriæ translatum fuit: Valeriam autem, seu ut scribit, Valerianam inter Sanctos, quorum emortualis ignoratur dies, retulit. Hæc de sanctis virginibus, Valeria & Pollena, laudati martyrologi, mox examinanda, ubi pauca de earum cultu præfati fuerimus. Quæ porro huc spectant ex Commentario, Actis S. Lietphardi ad diem IV Februarii in Opere nostro pag. 492 præfixo, petenda sunt. In hoc loco (Hunonis-curiæ, ait ibi Henschenius) cum S. Lietphardo requieverunt SS. Valeria & Pollena sorores, quarum fratrem moderni scriptores S. Lietphardum statuunt, absque ulla in antiquis monumentis mentione. Eæ simul VIII Octobris ecclesiastico cultu honorantur. Horum trium Sanctorum ossa, ut a bellorum incommodis securiora essent, ex hoc Hunonis-curiensi monasterio ad urbem S. Quintini translata, in ejus expugnatione anno MDLVII perierunt, una cum antiquis libris authenticisque monumentis, ut nullum isthic superesse antiquitatis vestigium, tradat Franciscus le Bar in suis tractatibus monasticis nondum editis.

[4] [cultum obtinuere.] His non obstantibus, pergit Henschenius, monachos Hunonis-curienses quotidie in Officio ecclesiastico facere commemorationem S. Lietphardi & duarum Virginum, ex litteris Eleutherii Pontani, primi collegii Cameracensis Societatis Jesu rectoris, scribit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii, & Miræus in Fastis Belgicis VIII Octobris; argumento sane perspicuo, Hunonis-curienses monachos non minori cultu & veneratione dictas Virgines, priusquam earum exuviæ in oppidum S. Quintini deportatæ fuissent, prosequi soluisse. S. Pollenæ jam inde a seculo VII Hunonis-curiense templum dicatum, ejusque ibi reliquias fuisse religiose servatas, ex charta infra num. 10 danda liquebit. De Valeria vero, in ecclesia Majori Cameracensi culta, Saussayi dicta habes supra. Castellanus Valeriam in Abbatia S. Præjecti in urbe S. Quintini sacro honore coli affirmat; nec dubito, quin idem de S. Pollena dicere potuisset: hanc præterea ipse Trecalti annuntiavit, forte quod & illam in eo vico, qui Hunulsi-curte seu Hunonis-curia parum abest, sacros honores consecutam esse, exploratum haberet; in Martyrologio Atrebatensi Bedæ Ms. sic hodie legitur: In Hunulsi-curte depositio sanctæ Valeriæ virginis. Atque adeo non est, cur de harum Sanctarum Virginum cultu sacro solliciti ulterius simus: utinam cetera, quæ de his Virginibus, sive a martyrologis jam laudatis, sive a scriptoribus aliis circumferuntur, æque solide ex probatæ antiquitatis monumentis, quæ periisse, jam audivimus, illustrari possent.

[5] Seculo septimo, ad annum circiter quadragesimum provecto, [Quædam, quæ de illis] ut ad diem IV Februarii ostensum est, S. Lietphardus Roma in Angliam rediens, in silva Harincurtiana a sicariis trucidatus fuit, mox in vico Trecaut huic silvæ vicino primum sub arbore vili sepultura conditus; sed dein divino monitu in ecclesiam Tricaltinam illatus, corpore ibidem permansit, dum seculo decimo, Cameraci sedente Fulberto, ad Hunulficurtensem ecclesiam translatum id fuit: his, quibus magna ex parte superstructa sunt, quæ de sanctis istis Virginibus circumferuntur, præmissis, cujusmodi hæc sint, accipe: Gazetus in Historia Ecclesiastica Belgii pag. 71 de S. Valeria agens ita scribit, sed Gallice. S. Valeria virgo & soror S. Lietphardi, quæ ex Anglia cum sorore Pollena, ut fratris sui S. Lietphardi martyris in Hunulfi-curtensi inter Cameracum & S. Quintini Fanum puellari tum abbatia corpus inviseret, in Belgium venit, cumque aliquamdiu fratris corpus ambæ illic veneratæ essent, tandem religiosum velum acceperunt, atque ita se gesserunt, ut in abbatissam Valeria ob virtutis suæ præstantiam electa fuerit. Duarum harum Virginum corpora bellorum causa ad S. Quintini Fanum translata fuere; & quamquam, capta urbe, reperiri non potuerint, earum tamen illic cultus die VIII Octobris perseverat. Utrique suum etiam Molanus in Natalibus Belgii ad diem VIII Octobris elogium, sed cautius, tribuit.

[6] Primum, quod ex Historia S. Vindiciani Cameracensis episcopi (de quo vide pag. 75 & seqq. tom. 2 Martii) Valeriæ scripsit, sic habet: In Hunecourt sanctæ Valeriæ virginis. Quæ quiescit & præfuit in monasterio sancti Petri, quod struxit S. Vindicianus episcopus in pago Cameracensi ad Scaldim, in Hunonis-curia, sive, ut in Martyrologio Atrebatensi, in Hunulfi-curte, ubi post sanctimoniales fuisse canonicos, sed paucos, eo quod locus militaribus viris in beneficium traderetur, testis est Chronographus Cameracensis. Postea, correcto illo abusu, successerunt Benedectini religiosi, apud quos propter incendia & bellorum injurias sola fere memoria superest sanctarum Valeriæ & Pollenæ sororum. Natalis concurrit cum die Ragenfredis. Habetque in usu Cameracensi commemorationem per Collectam. Alterum, S. Pollenæ sic habet: Ibidem celebratur memoria sanctæ Pollenæ. De qua ex Cameraco (a Pontano supra memorato) sequentia accepi. Villa, in qua olim quieverunt sanctæ Pollenæ reliquiæ, vulgo vocatur Huncourt, Latine Hunonis-curia, in qua est monasterium sancti Petri, estque diœcesis Cameracensis, distans a Cameraco quatuor leucis Gallicis, in finibus Franciæ. Religiosi sunt Ordinis Divi Benedicti. In eo asservabatur olim corpus S. Lieffardi, natione Angli, cum corporibus sororum ejus Valeriæ & Pollenæ, quæ, cum in urbem S. Quintini fuissent allata ob pericula bellorum, ut ibi essent securiora, periere in expugnatione urbis. Fit autem ibi quotidie memoria S. Lieffardi & Sororum ejus. Et quia libri omnes monasterii perierunt incendiis ac bellorum injuriis, ideo sola memoria superest.

[7] [S. Lietphardi germanas sorores] Ex hactenus dictis sacile colliges, non tantum SS. Virgines germanas inter sese, sed & cum S. Lietphardo fuisse ex communi fere scriptorum laudatorum opinione. Germanas inter sese fuisse, laudatus supra Henschenius videtur admittere: non tam facilis est in agnoscendo fraternæ necessitudinis vinculo Lietphardum inter & sanctas virgines Valeriam & Pollenam: quod nempe id nulla veterum scriptorum monumentorumve auctoritate, ut verbis num. 3 citatis ait, sit nixum: accedit, auctorem Vitæ S. Lietphardi, Hunulfi-curtensem, ut apparet, monachum, cui adeo SS. Valeriæ & Pollenæ, in monasterio suo celebrium, notitia non defuit, nullam omnino harum uspiam mentionem, ne minimam quidem, lectori suo injicere; cum tamen B. Onastancii, Londinensis præsulis, & S. Lietphardi fratris, mentionem expressam facere non neglexerit. Neque certum videtur, SS. Valeriam & Pollenam sorores fuisse: nibilo enim hoc magis ex antiquis monumentis ostendi potest, quam fraternæ illas inter & S. Lietphardum necessitudinis vinculum.

[8] [fuisse, non satis constat:] Et Pollena quidem S. Lietphardo & S. Valeria mihi videtur multo fortasse antiquior: nam, ut ex charta Amalfridi infra transcribenda habetur; Amalfridus ejusque uxor Childebertana Hunulfi-curtense monasterium anno 677, id est, trigesimo tantum circiter post S. Lietphardi necem, non modo S. Mariæ, Petro & Martino, sed etiam S. Pollenæ sacrum esse voluerunt. At quo pacto id S. Pollenæ, exclusis fratre Lietphardo & sorore Valeria, sacrum esse voluissent, nisi illa Lietphardum & Valeriam & cultus antiquitate & sanctitatis opinione tum saltem temporis longe superasset? Opinor ergo, S. Pollenam neque ad S. Lietphardum, neque ad S. Valeriam ullo alio pertinere titulo, quam quod Hunulsi-curte locisque vicinis, licet citius, quam Lietphardus & Valeria, & ante conditum Hunulfi-curtense monasterium cultum olim fuerit adepta; quodque ut Lietphardi & Valeriæ, ita & ipsius, licet iterum multo citius, quod de Lietphardo quidem certum videtur, reliquiæ eodem loco servatæ antiquitus fuerint, unaque cultæ, ac dein etiam una ad Fanum S. Quintini translatæ perierint; unde tamen sensim in vulgus, & a vulgo in scriptores, antiquis testimoniis monumentisque destitutos, ea manarit opinio, tres illos Sanctos fuisse inter sese germanos & eadem ætate vixisse.

[9] [Forte Valeria abbatissa fuit Hunonis-curiensis,] Quod autem ad S. Valeriam spectat, etsi S. Lietphardi soror fuisse mihi non videatur, vero tamen non absimile videtur, eam Hunulsi-curtensem abbatissam fuisse, & eodem, quo S. Lietphardus seculo, aut sequenti floruisse; ita, quantum ad munus abbatissæ, quod Hunulfi-curte obierit, opinati sunt non modo Ferrarius, Gazetus, & Molanus supra citati, sed etiam Valesius in Notitiis Galliarum, ubi de Hunulfi-curte. Verum, inquies, S. Valeria Hunulfi-curtensis abbatissa esse non potuit ante Aurianam, neque post illam: non ante Aurianam, Amalfridi & Childebertanæ fundatorum Hunulfi-curtensium filiam, & loci ejusdem abbatissam ex diplomate fundationis: neque post illam: nam, ut scribit Iperius in Chronico S. Bertini cap. 1, part. 12, cum Amalfridus Hunulfi-curtense monasterium eo tenore, ut ipse & filia ejus Auriana prædicta eumdem locum quamdiu viverent, in precaria haberent; sed post utriusque obitum S. Bertinus ejusque successores hoc habeant, teneant, & quemcumque voluerint ei præponant, S. Bertino subjecisset; Deinde, inquit idem Iperius, Amalfrido Aurianaque defunctis, moniales ibi succedere S. Bertini successores inhibuerunt, & monachos ibi statuerunt: ut adeo sola Auriana Hunulfi-curtensis abbatissa fuisse videatur, nec locus relictus esse, ut S. Valeria inter ejus loci abbatissas numeretur.

[10] Amalfridi charta, qua monasterium Hunulfi-curtense S. Bertino, [potuitque Aurianam] Sithiensi prope Audomaropolim abbati, ejusque successoribus subjicit, apud Mabillonium de re Diplomatica lib. 6 pag. 607 ex Folquino, qui usque ad annum circiter 961 monasterii Sithiensis monumenta collegit, ita habet: Ego in Dei nomine Amalfridus illuster vir, concessi atque delegavi ad monasterium Sitdiu, ubi venerabilis vir Bertinus abba præesse videtur, una cum voluntate vel convenientia filiæ meæ Aurianæ, quæ ibidem rectrix esse videtur, hoc est, monasterium nostrum, cujus vocabulum est Hunulfo-curtis, in pago Kambrincense, super fluvio Scald, quem ego in proprietate nostra in honore sanctæ Mariæ, vel sancti Petri, seu sancti Martini, seu sanctæ Pollinæ construxi, ubi ipsa pretiosa gemma requiescit in corpore… Et supplicamus ipsos fratres & rectores monasterii, ut ipsum monasterium de Missa, de curso, de luminaria, curam habere studeant, & de hospitibus & peregrinis caritatem, ut mercedem habere debeant, & nomen nostrum in libro vitæ recenseant. Actum Vermandis, quod fecit mensis Februarii dies VIII, in anno XII regni Domni nostri Teuderici gloriosissimi regis; qui fuit Christi 685 secundum Mabillonium. Cui Amalfridi chartæ additur ex eodem Folquino ejusdem confirmatio, facta a Theodorico rege anno regni XIV, Kalend. April., in qua Childebertanæ nomen exprimitur. Amalfridi chartam Iperius mox relatam vidit: quamquam autem illa, prout e Folquino a Mabillonio recitatur, ea non contineat, quæ in illa contineri Iperius ait, falsi tamen hic argui nequit, quod, ut Mabillonius tradit, Folquinus integram Amalfridi chartam non transcripserit. Habentur autem in Vita S. Bertini apud Mabillonium part. 1 seculi III Benedictini pag. 115, a Folcardo, ut censet, seculo XI scripta, a quo eadem charta laudatur.

[11] Nihilo tamen secius non facit Amalfridi charta, [præcessisse, vel secuta fuisse;] ut Valeriæ inter abbatissas Hunonis-curienses locus dari nequeat: potuit enim illa Aurianam præcessisse: quamquam enim ex Amalfridi charta Auriana Hunulfi-curtensi abbatiæ præfuerit, cum illam S. Bertino subjecit; non tamen ex eadem charta compertum est, Aurianam jam inde ab ipsa fundatione abbatiæ eidem præfuisse. Junior fortassis Auriana fuit, & ad regendum monasterium adhuc minus apta, sic tamen ut vel a regimine amotæ Valeriæ, vel defunctæ successerit. Potuit etiam Valeria Aurianæ proxime successisse: quamquam enim Iperius dicat, successores S. Bertini, defuncta Auriana, prohibuisse, ne moniales ibi succederent, hisque monachos substituisse; non tamen dicit, eas mox a morte Aurianæ inde fuisse expulsas, & abbatissa caruisse. Imo vero seculo decimo, quo S. Lietphardi corpus sub Fulberto, Cameracensi episcopo, qui ab anno 934 usque ad annum 956 circiter sedit, Hunonis-curiam translatum fuit, ibidem adhuc moniales exstitisse, tradit auctor Vitæ S. Lietphardi tom. 1 Februarii pag. 496 num. 5 & 6; ita ut si a morte Aurianæ virginibus sacris substituti fuerint monachi, illas postliminio in pristinum suum monasterium restitutas fuisse oporteat; vel falso dixisse Iperium, a morte Amalfridi, ejusque filiæ Aurianæ sanctimonialibus monachos fuisse suffectos in abbatia Hunoniscuriensi, quam, qui S. Bertini monasterii juribus erepta dein fuerit, se ignorare fatetur.

[12] [quidquid in contrarium] Neque vero sanctimonialibus monachi substituti fuisse videntur in monasterio Hunulfi-curtensi, sed illis clerici, qui rem divinam coram iisdem agerent, additi; quibus demum Benedictini successerint monachi. Sic enim Baldericus, Cameracensis a Molano supra laudatus chronographus, scripsit seculo XI lib. 1 cap. 26. Præterea vero idem præfatus pontifex Vindicianus in vico, qui a sede Cameracense fere septem milibus distans vocabulum Hunelcurth ab antiquis accepit, accersitis secum non paucis coëpiscopis, unaque etiam beato Lantberto Leodecense martyre (episcopo Trajectensi) ad laudem Dei & venerationem S. Petri consecravit, ibique clericos & sanctimoniales constituit. Sic autem lib. 2 cap. 10. Transeamus ad monasterium S. Petri in villa Hunulcourt, ubi S. Pollinam requiescere, scripto (chartam Amalfridi vel Theodorici verosimiliter innuit) reperi. Hoc nimirum illustris vir cum uxore Childebertana fundavit, deputatisque sanctimonialibus filiam suam Aurianam præfecit, fuitque olim religione florens & opibus, nunc autem, postquam viris militaribus beneficiatum est, ad paucos canonicos derivatur. Desierant ergo ibi seculo XI sanctimoniales, sed persistebant clerici.

[13] [ex Iperio adducatur:] Scio quidem, Mabillonium ita priora Balderici verba interpretari in Observationibus ad Vitam S. Austrebertæ præviis seculi Benedictini III parte 1, pag. 27, ut clericorum nomine monachos intellexerit: sed an non Baldericus eosdem, quos priore loco clericos dixit, posteriori canonicos nuncupavit? Hos autem a monachis (Benedictinis nempe) diserte distinxit his verbis S. Lietphardi biographus: In ecclesia namque Hunonis-curiæ (in qua disponente Deo canonicis, qui ante deserviebant, voluntarie cedentibus, nunc sub Regula S. Benedicti deservit monachorum congregatio) multæ sanctimoniales a prima institutione ordinatæ fuerunt: & quod divini Officii fœmineo generi non permittitur, his subordinati exequebantur canonici. Ex verbis citatis deducitur, scripsisse biographum S. Lietphardi aliquanto postquam canonicis in Hunulfi-curtense monasterium successerant Benedictini; atque verosimiliter non serius seculo XII, a quo Ordinis sui in monasterio Hunulfi-curtensi abbates numerare incipiunt Galliæ Christianæ auctæ scriptores tom. 3 col. 113. Iperius autem (seu Joannes le Long) seculo XIV fuit. Sed sive monachi Benedictini post Amalfridi & Aurianæ mortem in Hunulfi-curtense monasterium introducti fuerint, sive non; equidem S. Lietphardi biographus, quod supra dicebam, seculo X etiamnum ibi sanctimoniales exstitisse, est auctor; post verba proxime citata modum, quo S. Lietphardi corpus seculo X sub Fulberto, Cameracensi episcopo, translatum fuit in Hunulfi-curtense monasterium, ita explicare aggressus: Harum sanctimonialium una lumine privata & c: Atque adeo nihil videtur nobis obesse, quo minus ab Aurianæ obitu, quidquid Iperius dicat, Valeria præsse potuerit sanctimonialibus Hunoniscurtensibus; quamquam nec id ob veterum monumentorum inopiam certo factum credamus.

[14] Ceterum ex hactenus dictis colliges, non modo SS. Pollenæ & Valeriæ tum inter se, [sed S. Lietphardi sociæ non videntur fuisse.] tum cum S. Lietphardo fraternæ necessitudinis vinculum incertum esse, sed falli etiam Gazetum, dum eas ex Anglia, ut Hunulfi-curte fratris sui exuvias venerarentur, venisse in Belgium scribit; cum seculo dumtaxat X eo e Tricaltensi vico S. Lietphardi corpus fuerit delatum. S. Lietphardi biographo etiam haud satis congruit, quod Saussayus ait, SS. nimirum virgines Valeriam & Pollenam S. Lietphardo in peregrinatione Romana socias adhæsisse: hoc enim pacto martyrum titulo, quem tamen illis nusquam tributum reperio, perinde ac earum frater, ut volunt, videntur decorandæ fuisse: nam non solus Lietphardus sicariorum manibus periit, sed omnes etiam ejus socii: Cum expleto voto, inquit, S. Lietphardi biographus, illi jam in patriam reverterentur, ut ad nemora Aridæ Gamantiæ ventum est, satellites iniquitatis consurgunt, trucidant universos: inter quos & B. Lifardum præsulem, Deum (in cujus confessione permanserant) invocantem, martyrio consummarunt. Si universum trucidarunt S. Lietphardi sodalitium; qui necem Sorores ejus evasere?

[15] [Earum reliquiæ Quintinotolim translatæ, periisse dicuntur.] S. Vindicianus, Cameracensis episcopus, qui supra monasterium dicitur modo quidem condidisse, modo vero consecrasse; in ejus Vita tom. 2 Martii pag. 79 multa eidem monasterio de suo contulisse dicitur: quam verosimillime ob causam perinde ac Amalfridus ejusdem conditor audiit. Quod vero Castellanus ait, S. Pollenæ reliquias (Tricalto, ut insinuare videtur) Hunonis-curiam fuisse translatas, nescio, qua auctoritate nitatur, nec inveni uspiam. Certe illic erant jam inde a seculo septimo, ex dictis supra: proin non fuere saltem Tricalto Hunonis-curiam una cum S. Lietphardi exuviis deportatæ, quod forte Castellanus existimavit. Ubi de Valeria agit, observat, eam in quodam Ms. vocari Tricalteusem (S. Valiére de Trécaut) sed qua de causa, num quod ibi nata sit, aut humata, num quod inde ejus reliquiæ aliquando Hunoniscuriam translatæ fuerint, ambigit ipse, nec nos certo edicere possumus. De obsidione Fani S. Quintini, ejusdemque expugnatione, qua SS. Valeriæ, Pollenæ & Lietphardi reliquiæ perditæ dicuntur, anno 1557 per Hispanos facta, consule Claudium Hemeræum ad annum prædictum in Augusta Viromanduorum illustrata.

DE SS. EUSEBIA ABBATISSA ET SOCIABUS XXXIX MONIALIBUS VV. MM.
APUD MASSILIAM IN PROVINCIA GALLIÆ.

FORTE SEC. VIII.

SYLLOGE.
De cultu & martyrio.

Eusebia abb. V. M. apud Massiliam in Provincia Galliæ (S.)
Sociæ XXXIX moniales VV. MM. apud Massiliam in Provincia Galliæ.

AUCTORE C. S.

Inter monumenta de Sanctis, ad hunc VIII Octobris diem in Opere nostro memorandis, [Coluntur hæ ab anno 1733 Officio annuo Dominica secunda Octobris,] a decessore meo piæ memoriæ Joanne Stiltingo deposita, sunt litteræ amplissimi domini Josephi Antonii de Brantes, ecclesiæ metropolitanæ Avenionensis thesaurarii ac pœnitentiarii, ob sua de Museo nostro merita sæpe laudati laudandique, per quas anno 1759 nos monuit, Massiliæ in Provincia Galliæ Dominica secunda Octobris, Officio ritus duplicis non impedita, annuo Officio ejusdem ritus coli SS. Eusebiam abbatissam monasterii olim a S. Joanne Cassiano prope Massiliam conditi, & triginta novem Moniales, ejusdem subditas, pro fide ac virginitate sua ab infidelibus trucidatas. Prædictum autem Officium (ejusdem amplissimi viri verba recito) concessum fuit ex decreto illustrissimi ac reverendissimi domini episcopi Massiliensis die XXVII Maii, MDCCXXXIII; ac preinde illustrissimi Henrici de Belsunce, qui eo tempore Massiliensi ecclesiæ præfuit.

[2] [ab uno solo martyrologo ad diem 30 Decembris memoratæ:] Verisimillime is harum sanctarum Virginum Martyrum memoriam prædictæ Dominicæ secundæ Octobris pro arbitrio suo affixerit, quod illæ nullum certum suo cultui sacrum diem haberent. Certe ego nullam earum apud martyrologos memoriam reperi, præterquam apud Arturum a Monasterio in Sacro Gynæceo, cui easdem, nescio, qua de causa, ad diem XXX Decembris his verbis inseruit: Apud Weaunense monasterium diœcesis Massiliensis, passio sanctarum Eusebiæ & Sociarum sanctimonialium Virginum, quæ mira constantia pro tuitione castitatis & fidei decertantes martyrii palmam reportarunt. Ita Arturus, silentibus omnibus ceteris martyrologis, tam antiquis, quam recentioribus, scriptoribus interim aliis, qui de iisdem honorifice meminerint, antiquum earum sacrum cultum non asserentibus, aut certe non probantibus, quin etiam eorumdem aliquibus nec Sanctarum aut Beatarum titulo illas honorantibus.

[3] [non tamen sec. 18 earumdem cœpit] Sacram tamen venerationem indicant, quæ habet Joannes Baptista Guesnay in S. Joanne Cassiano illustrato lib. 2, cap. 22, § 2, num. 8, ubi de inferiori S. Victoris apud Massiliam ecclesia (ad quam illarum omnium corpora antiquitus translata dicuntur) tractans, sic ait: E regione autem illius speluncæ amplius quoddam & patentius sacellum, cui nomen Beatæ Virginis a Confessione. summa frequentia celebratum, tum ob elegantem beatæ Virginis propositam in eo effigiem, tum quia in eo novem & triginta dicatarum Deo Virginum, a Saracenis Vandalisque interfectarum, corpora sepulta sunt, eoque fit, ut & puellæ cæteræque mulierculæ ab illius aditu etiamnum hodie, ut & a majoribus religiose observatum vidimus, prohibeantur. Ideo enim ferreis cancellis ex munificentia & liberalitate reginæ cujusdam, & Salyorum comitis, septum est. Ad hujus sacelli dexteram marmoreum sepulchrum constitutum est, in eoque S. Eusebiæ, earumdem novem & triginta Monialium quondam abbatissæ, ossa condita. Earumdem cultum etiam clarius idem scriptor asserit in Annalibus ecclesiasticis Massiliensibus ad annum Christi 477, num. 8, ubi de iisdem sic pariter loquitur.

[4] Sacræ Martyrum exuviæ postea (post earum martyrium) a Massiliensibus ad urbem transvectæ apud S. Victoris Cassianitarum monachorum primarium cœnobium collocatæ sunt, [qualiscumque cultus, sed antiquior] ubi amplius quoddam & patentius sacellum etiamnum visitur in interiore templi parte, in quo religioso cultu & summa cum veneratione asservantur. Hæc Guesnayus octoginta fere annis ante concessum a Belsuncio supra dictum Officium, ut proinde nemo suspicari possit, sub eodem episcopo cœptum esse, quod in Lectione ejusdem Officii dicitur: Earum ossa in subterraneo S. Victoris templo condita veneratione religiosa coluntur. Huc etiam facit, quod in Lectione propria. Officii illarum legitur, quodque in antiquo Ms. etiam memorari asserit supra laudatus illustrissimus Belsuncius tom. 1 Historiæ seu Antiquitatis ecclesiæ Massiliensis pag. 292, soluisse olim observari in earum monasterio in civitatem translato, ut, quotiescumque virgo vel ad tirocinium, vel ad Religiosam professionem admittenda esset, ei S. Eusebiæ Sociarumque martyrium, velut invictæ in servanda castitate constantiæ exemplum & incitamentum a sacerdote revocaretur in memoriam. Dubium enim non apparet, quin quarum merito tanti fecerunt martyrium, eas sacra quoque veneratione fuerint prosecutæ.

[5] Hæc omnino faciunt, ut credam, harum Martyrum qualemcumque cultum Belsuncio longe esse antiquiorem, [auctus annuo Officio duplici est] sed ab hoc annuo Officio auctum; cumque illæ nullum certum diem sibi sacrum ante habuissent, Dominicæ secundæ Octobris pro arbitrio illius affixum fuisse. Hinc ulterius statui, has sacras Virgines Martyres a nobis minime prætermittendas esse, sed ad hodiernum Octobris diem, circa quem secunda ejusdem mensis Dominica ecclesiastico more solet recurrere, locum eis inter Sanctas dandum. Nunc Officium illud, quale laudatus dominus De Brantes manu sua descriptum nobiscum communicavit, subjicio: Dominica secunda Octobris, alio festo duplici non impedita. Commemoratio SS. Eusebiæ & Sociarum ejus Virginum & Martyrum, duplex. Omnia de Communi Virginum, ut in Breviario Romano. Ad Magnificat & Benedictus Antiphona: Prudentes virgines &c. Oratio: Da nobis, quæsumus &c. ut in eodem Breviario pro pluribus virginibus. In 1 Nocturno Lectiones de Scriptura occurrente.

[6] [cum quarta Lectione propria, quam] In II Nocturno Lectio IV. “Eusebia, virgo insigni pietate illustris, sacrarum virginum monasterio præfuit, quod olim beatus Cassianus in agro Massiliensi non procul a S. Victoris templo extruxerat. Irruentibus in monasterium infidelibus, sacras Virgines, de vita retinenda minus, quam de pudore servando sollicitas, hortatur Eusebia, nasum sibi præcidant, ut cruento spectaculo barbarorum accendatur feritas, libidoque extinguatur. Quod cum incredibili animi alacritate & ipsa & eæteræ omnes præstitissent, barbari primum rei novitate attoniti, tum furore perciti, eas numero quadraginta, Christum mira constantia confitentes, immaniter trucidarunt.

[7] [hic damus,] Earum ossa, in subterraneo S. Victoris templo condita, veneratione religiosa coluntur. Certissimis constat monumentis, in earumdem monasterio, quod intra Massiliæ muros translatum, nunc Sancti Salvatoris nomen obtinet, olim moris fuisse, ut, quotiescumque virgo aliqua, vel ad ponendum vitæ cœnobiticæ tyrocinium, vel ad vota emittenda admitteretur, abbatissæ Eusebiæ Sociarumque martyrium illi sacerdos, velut maximum constantiæ incitamentum, in memoriam revocaret.” Lectio V & VI ex Libro S. Cypriani de Disciplina & habitu virginum: Nunc nobis ad virgines &c, ut in Breviario. In ut Nocturno Homilia S. Gregorii, ut in Communi primo loco. Nunc ad hæc pauca, quæ de sanctis hisce Virginibus novimus, quædam annotemus.

[8] [ex traditione compositam: earumdem monasterii] Ac primo quidem isthæc ex sola traditione haberi, argumento est, quod hanc laudent Ruffii in sæpe dicta Historia tom. 2, pag. 58, nec earumdem Acta vel Passionem usquam laudari viderim. Quod vero attinet ad locum, quem illæ religiosa vita ac fuso sanguine consecrarunt, nemo est, qui dubitet, aut dubitare possit, quin hic ille parthenon sit, quem Gennadius in Catalogo virorum illustrium, a S. Joanne Cassiano apud Massiliam conditum, ac tempore, quo scribebat, superfuisse, tradidit his verbis: Cassianus, natione Scytha, Constantinopoli a Joanne magno episcopo diaconus ordinatus, apud Massiliam presbyter condidit duo, id est, virorum & mulierum, monasteria, quæ usque hodie extant. Hæc Gennadius, presbyter Massiliensis, mortuus circa finem seculi V, ante cujus medium Joannes Cassianus, utriusque monasterii fundator, obierat. Ut vero conveniunt omnes de parthenonis conditore S. Cassiano, ita de ejusdem primo situ dissentiunt aliqui, aliis illum prope celebre S. Victoris apud Massiliam cœnobium, aliis cum Guesnayo multo ab eadem civitate remotius primo conditum censentibus, ut jam observavit Cuperus noster ad diem XXIII Julii in eodem S. Cassiano § 9, ubi eamdem quæstionem Massiliensibus decidendam reliquit.

[9] [situs controversus ac nolitia.] Guesnayum secutus Arturus in Gynæceo sacro S. Eusebiam cum Sociabus apud Weaunense monasterium annuntiavit; oppositam sententiam tenuit auctor Lectionis Officii recitatæ, Belsuncius in Opere citato & Dionysius Sammarthanus tom. 1 Galliæ Christianæ col. 695 in abbatia S. Salvatoris, quod nomen idem parthenon jam abhinc non paucis seculis in civitatem Massiliam translatus hactenus servat superstes. Eumdem ab exordio suo S. Mariæ Virgini dicatum fuisse, ait ibidem Sammarthanus; deinde autem S. Cassiano, docet ex Epistola S. Gregorii Magni ad Respectam abbatissam, quæ monasterio, quod in honore S. Cassiani est consecratum, præfuisse in ea legitur. Exstat ea Epistola in ejusdem sancti Pontificis Registro lib. 7, num. 12. Addit præterea laudatus Galliæ Christianæ auctor, idem monasterium etiam S. Quiritii, alias Cyrici, martyris Tarsensis, nomine ex depositis in eo ejusdem Sancti reliquiis aliquando appellatum fuisse; idque ita credi ex epitaphio Eusebiæ abbatissæ S. Quiritii, de quo sermo fiet inferius. In eodem denique monasterio, ibidem ex Vita S. Cæsarii Arelatensis episcopi, per Cyprianum scripta, observat, S. Cæsariam virginem, ejusdem sancti episcopi sororem, priusquam suo Arelatensi parthenoni præfecta fuit, cœnobiticis institutis imbutam fuisse. Vide in Opere nostro ad diem XII Januarii, ubi de eadem S. Cæsaria, & ad XXVII Augusti, ubi de ejusdem sancto fratre Cæsario actum est.

[10] Eo itaque in monasterio per S. Joannem Cassianum condito, [Martyrium a barbaris illatum Guesnayus seculo V, alii seculo VIII,] ac tunc temporis certe extra civitatem Massiliensem sito abbatissa præerat S. Eusebia, quando triginta novem Monialibus suis memorabilis istius pro tuenda virginitate sua facinoris auctor exstitisse, & cum iisdem omnibus martyrio coronata fuisse in Lectione Officii ecclesiastici narratur. At martyrii annus, imo seculum, omnino latet. Joannes Baptista Guesnayus in Annalibus provinciæ Massiliensis id eis circa annum Christi 477 a Vandalis piratis illatum credidit; in Cassiano autem illustrato, nullo anno designato, eidem tamen seculo V innexuit. Ab eo longe dissentiunt alii id ad seculum VIII, & ad Saracenicas prædationes differentes, quibus assentiri videtur Mabillonius tom. 2 Annalium sui Ordinis, ubi, postquam aliquot Saracenorum eodem seculo in Gallias irruptiones recensuerat, num. X ita pergit.

[11] Huc etiam revocant nobile factum sanctimonialium quadraginta cœnobii S. Cyrici, [alii etiam IX illigant.] prope Massiliam a B. Joanne Cassiano erecti, quæ, hortante Eusebia, matre & abbatissa, ne suæ pudicitiæ vis a Sarracenis inferretur, nasum sibi præcidisse traduntur. Hanc de tempore sententiam, velut probabilem, etiam secutus est illustrissimus Henricus Belsuncius in Historia Massiliensi tom. 1, lib. 4, num. 6, certamque credidit Jacobus Longuevallius, Societatis nostræ presbyter, tom. 4 Historiæ ecclesiæ Gallicanæ ad annum Christi 731. Neque illam a verisimili alienam censuerunt Ruffii in Historiæ Massiliæ tom. 2, lib. 10, magis tamen propendentes pro seculi noni anno circiter 67. Mihi sane nihil pro certo seculo figendo occurrit; præplacet tamen pro seculo octavo opinio, circa cujus scilicet annum trigesimum etiam S. Porcarius abbas cum quingentis monachis in sua Lerinensi maris Mediterranei insula a Saracenis trucidatus martyrii palmam obtinuit, ut videre apud nos licet ad diem XII Augusti, ubi eorum Acta data sunt.

[12] Plura dicenda non habeo præter aliqua de tumba marmorea, [Inscriptio tumuli, qui S. Eusebiæ creditur,] in qua S. Eusebiæ corpus seorsum a Sociarum corporibus servari creditur; qua de re Mabillonius in Annalibus Benedictinis post verba superius recitata sic ait: Exstat in sancti Victoris monasterio Eusebiæ tumulus, cui imposita est ejusdem Heroïnæ effigies, dimidia facie & naso mutila, cum hoc epitaphio, præfixo Christi monogrammate, in hunc modum mendosissime scripto.

Hic requiesset in passe Eusebia religiosa,
      Magna ancela Domini,
Qui in secullo ab heneunte etate sua vexit
Secolares, annus XIIII. & ubi a Domino
Electa est, in monasterio sanctorum Cyrici
Servivet annus quinquagenta; recesset
Sub die pridie Kall. Octobris, indictione festa.

[13] [non probat hunc illius esse;] Eamdem inscriptionem fere æque vitiosam recensent Ruffii tom. 2 Historiæ Massiliæ lib. XI, pag. 128, qualem hic etiam subjungo:

P. requiescit in passe eusebia religiosa
magna ancella dñi.
qui in sæculo ab heneunte etate sua vixit
secolares annus XIIII. & ubi a dño
electa est in monasterio sanctorum Cyrici
servivet annus quinquagenta recesset sub
die pridie kald. Octobris indictione sexta.

Utro loco epitaphium illud rectius relatum sit, haud equidem possum divinare; si tamen revera hodiernæ S. Eusebiæ sit, fuerit illa annorum quatuordecim, dum monasticam vitam eo in monasterio aggressa est, & post exactos in eodem annos quinquaginta, sexagenaria major obierit die ultima mensis Septembris. Sed hodiernæ S. Eusebiæ esse, non probat inscriptio. Ut enim demus, per voces Magna ancella Domini abbatissam designari, unde novimus, hanc non homonymam Sanctæ hodiernæ esse? Certe nullum in eo epitaphio verbum occurrit, quod Eusebiam, cujus est, martyrem fuisse suadeat; imo, quantum est, eamdem naturali morte excessisse, facit suspicari: monogramma autem Christi, cujus Mabillonius meminit, apud Ruffios non legitur, nisi id per solam litteram P indicatum voluerint.

[14] [neque id magis docet ipsemet tumulus,] Etiam minus hanc in rem colligi potest ex ipso tumulo marmoreo, cui epitaphium istud inscriptum est, quem Ruffii loco supra citato exhibent, quemque illustrissimus Belsuncius in sæpe laudata Historia tom. 1, pag. 291 & sequenti sic, sed verbis Gallicis, exponit: Harum Martyrum corpora translata fuere ad abbatiam S. Victoris, ubi hodieque sunt in ecclesia subterranea. S. Eusebiæ corpus jacet in tumulo marmoreo quadrato oblongiori, ac intra quoddam cavum (Gallice niche) impositum, ita ut sola conspici possit ejus pars antica, quæ tenuiori sculptura exhibet tumbam striatam. In medio tumbæ in limbo ovato dimidiata figura humana est, cujus nasus mutilatus est, quam domnus Lucas Acherius effigiem S. Eusebiæ esse credidit. Habet illa capillos admodum breves spissosque, vestemque senatoriæ Romanæ satis similem.

[15] [pro alterius corpore condendo forte factus,] Sub limbo visitur femina nuda, semi-recubans, sinistro cubito innixa, vultumque avertens ex horrore draconis, qui retro ipsam prodire videtur, caputque suum versus illam, ut devoret, vertere. Fortasse symbolum Mulieris Apocalypticæ est, quale in aliis quoque vetustis monumentis visitur. Tumba marmorea non totam saxi, cui incisa est, faciem occupat. A dextris spectatur effigies viri in pedes erecti, longum baculum manu tenentis, cujus sola superest extrema pars, quam habet in manu, ac duorum infantium, qui genibus inniti ac flere videntur. Ab alia parte vir stat, habens fructum in manu, ac post eum cista, ex qua folia prodeunt. Dubitatur, an is tumulus pro S. Eusebia factus fuerit. Est, cur hic illa antiquior appareat, & in ea tempore martyrii ipsius conturbatione non suppetiisse tempus ad tumulum ejusdem reliquiis reponendis conficiendum, primumque, qui repertus fuerat, fuisse adhibitum. Hactenus Belsuncius, qui præterea asserit, figuram tumuli a Ruffiis datam satis accuratam esse, præterquam quod capita mulieris ac draconis in hac multo elevatiora sint, quam in ipso tumulo marmoreo.

[16] Quo magis ego eumdem tumulum apud Ruffios considero, [ut ad traditionem hic recurrendum videatur.] eo mihi verisimilius apparet, non fuisse illum ad condendum S. Eusebiæ corpus primo compositum. Nam effigies illa, quam Mabillonius verbis num. 12 datis, ac teste Belsuncio, etiam Acherius S. Eusebiæ esse crediderunt, toto habitu suo, nudoque capite, ac velut tonso capillitio virum potius, quam Deo sacram virginem exhibet; sola vero nasi mutilatio, quæ ex pio ejusdem Sanctæ facinore huic opinioni fortasse causam dedit, casu, ut sæpe alias assolet, potuit fieri. Itaque operæ pretium non fore duxi, eumdem tumulum æri incidendum curare; nec conjecturas meas, utpote quæ ad propositum nostrum nil pertinent, Belsuncianis visum est addere. At unde igitur, inquies, scitur, in eodem tumulo celebris S. Eusebiæ abbatissæ ac virginis ac martyris ossa contineri? Id equidem ex sola traditione haberi existimo. Si quis certiora protulerit, libenter docebor.

DE S. RAGENFREDE ABBATISSA DONONII PROPE VALENCENAS IN HANNONIA

Circa annum DCCCV.

COMMENTARIUS HISTORICO-CRITICUS.

Ragenfredis abbatissa Dononii prope Valencenas in Hannonia (S.)

BHL Number: 7055

AUCTORE J. G.

§ I. Actorum S. Ragenfredis, quæ Sollerius obiter discusserat, amplior notitia: singulorum fides: Sanctæ in Fastis sacris annuntiatio.

De Dononiensis nobilium, ut passim vocantur, Canonissarum parthenonis situ sat sæpe in nostro Opere, [Inter Acta S. Ragenfredis, circa quæ Sollerius sua olim dubia frustra proposuerat,] ac nominatim tom. 3 Aprilis pag. 73 & pag. 628, rursusque tom. 1 Julii pag. 266 a decessoribus nostris actum fuit, ut idem hoc argumentum revolvere, supervacaneum omnino foret. Nec esset quoque admodum necesse, ut post latum a Sollerio de S. Reginæ ejusque filiæ S. Ragenfredis Actis judicium, altera horum ampliorque notitia hic subministraretur, nisi laudatus decessor noster cit. tomo 1 Julii pag. 267, num. 4 Commentarii sui de S. Regina, eadem illa, tum manu exarata, tum typis vulgata, Acta, quæ longiores de Sancta nostra narrationes appellat, ad hujus natalem VIII Octobris, ex professo examinanda remisisset. Nimirum induxerat is sibi, credo, in animum, indubie fore, ut ad ea, quæ humanissimis suis litteris die XX Maii anno 1715 de S. Regina ejusque Sancta prole Ragenfrede proposuerat dubia, tandem aliquando responsum aliquod a Dononiensium rerum peritis vel ad se, vel saltem lapsu temporis ad suos posteros submitteretur, cujus subsidio utcumque saltem ad crisim exigi aut emendari ad hunc diem possent non ea dumtaxat, quæ in contractis Jacobi Guisii Annalibus Hannoniæ, Gallice anno 1531 Lutetiæ Parisiorum editis, sed & cetera omnia, quæ in ejusdem Guisii Annalium, Latine fusius scriptorum, at hactenus ineditorum, fragmentis nostris, atque in prolixa Joannis d' Arleux lucubratione Gallo-Belgica Ms. multo verbosius, quam verius, de Sancta nostra ejusque matre adstruuntur.

[2] At sua spe falsus fuit Sollerius; nec mihi inde post novos in eumdem scopum conatus multo melius, [& quæ hic fusius una cum rebus ad Sanctam attinentibus illustranda veniunt,] quam ipsi, ex votis res successit. Quod quidem absit, ut eorum, qui vel S. Ragenfredis vel parthenonis ejus res penitius perspectas habere debent, aut inertiæ aut aversæ a suæ gentis hagiophilis voluntati adscribam; ut contra soli veterum monumentorum, summæ, qua ipsos labore comperi, inopiæ id tribuendum sit. Faciunt hæc, ut spem, de nobis ad hunc diem conceptam, explere omni ex parte penes me non sit; utque etiam paulo diversam ab ea, quam alias sequi optassem, in illustranda S. Ragenfredis Vita inire viam cogar. Non propterea tamen sciens volensque prætermittam intactum, quidquid ad Sanctæ nostræ gestorum ecclesiasticique ejus cultus, nec non ejusdem, ut spem fecit Sollerius, parthenonis illustrationem conducens, post sedulam longamque indagationem, aliunde mihi in manus venit, aut amplissimi eruditissimique Domini, Henrici Dionysii Mutte, Cameracensis ecclesiæ metropolitanæ decani, & archidiœcesis ejusdem vicarii generalis atque Officialis, summa solitaque humanitate suppeditatum fuit.

[3] [primum locum tenet SS. Reginæ & Ragenfredis Vita, quæ ab auctore non coævo] Ab indicata num. 1 ampliore Actorum notitia exordium duco. Ac primo quidem SS. Reginæ & Ragenfredis Vitam, seu, si ita vocare malis, priorem Legendæ partem, quam præfatus Guisius, ex Ordine S. Francisci Theologiæ doctor, & seculi XIV exeuntis auctor, in suos Hannoniæ Annales Latinos, hactenus ineditos, lib. 12, cap. 26 & 3 seqq. intulit, non posse inter monumenta S. Ragenfredi coæva aut supparia censeri, vel ex eo evinci potest, quod eodem lib. 12, cap. 31 de Fredesende, quæ saltem non citius, uti videtur, quam anno 1034 Dononiensibus monialibus præfecta fuit, hæc verba legantur: Ipsa enim Vitam sanctæ Reginæ & miracula sanctæ Ragenfredis describi præcepit. Nec est, cur quisquam verbum illud describi, aut ei in Annalibus Hannoniæ Gallice editis respondens vernaculum escripre, ita exponendum contendat, quasi vero sub medium seculum IX vita illa non primum composita, sed ex antiquo seu parum provecti seculi IX codice in recentem mere transcripta tunc fuisset: nam verisimile non est, auctorem Vitæ illius, Dononiensem, uti apparet, clericum, si S. Ragenfredi æqualis aut suppar exstitisset, parentum S. Reginæ, cujus etiam Vitam scribebat, ignoraturum nomina fuisse, ac sibi tam inepte, uti facit, contradicturum, ut modo Pippinum, Ansigisi filium, & Theodorici III ad Textricium anno Christi 687 victorem, modo Pippinum, Caroli Martelli filium, & anno demum Christi 752 in Suessionensi urbe regem inunctum, S. Reginæ, e qua sub annum 755 nata est S. Ragenfredis, avunculum faceret, ac rursus Sanctæ nostræ matrem Pippini alicujus imperatoris neptem compellaret.

[4] Sed quid hisce aliisque etiam plurimis erroribus referendis immoror? [conscripta esse ostenditur, nec proin eamdem meretur fidem, ubi de Sanctæ gestis,] Quandoquidem ex laudati Guisii Annalibus tum Latinis ineditis, tum Gallicis impressis, atque ex ipso totius Legendæ stilo satis apparet, auctorem, qui SS. Reginæ & Ragenfredis gesta recensuit, eumdem plane esse, qui illatam seculo nono a Normannis Dononiensi parthenoni ruinam ac subsecutam demum medio seculo XI parthenonis restaurationem in litteras misit. Tantæ igitur auctoritatis non est prior ejus lucubrationis pars, seu gestorum S. Ragenfredis historia, iis præsertim locis, quibus plane singularia ei adscribuntur facinora, aut quæ ducentorum & quinquaginta annorum decursu sola traditione servari pura atque illibata non solent, ut extorquere fidem debeat, nedum ut integra, aut majori saltem ex parte ad hujus Commentarii calcem Actorum loco typis excudatur. At vero, quantum ad corporis S. Ragenfredis, e Dononiensi parthenone in Novum Castrum ad Axonam seculo X delati, historiam attinet; idem anonymus, ut est huic facto ætate longe vicinior, dignior multo fide est, tum quod, quidquid hic refert, vel ex Dononiensium seniorum communi assertione, vel ex Gerardi presbyteri, suo infra loco latius memorandi, fideli relatione, ab hujus parentibus, oculatis fortasse rei testibus, accepta, ediscere facile potuerit; tum quod nihil hac suæ lucubrationis parte in medium proferat, quod seculi X moribus absonum sit, quodque aliunde pluribus exemplis firmari nequeat.

[5] De his, quæ idem scriptor anonymus sub Ermentrude, [quam ubi de ejus corporis translationibus, & rebus hanc consecutis agit,] ab anno circiter 1029 usque ad 1034 abbatissa Dononiensi, ac dein sub Fredesende, huic post mortem suffecta, contigisse subdit, multo etiam minor est ambigendi locus; cum hæc anonymus vel suis oculis ipse videre vel certe ex posterioris antistitæ ore intelligere quiverit, ac re ipsa, ut omnino verisimile est, etiam confirmari intellexerit, priusquam nempe præfatæ Fredesendis jussu Operi suo manum admoveret. At, ne cui forte de asserta a me hujus anonymi ætate suboriatur dubium, lubet hic quædam ejus verba, quæ rem palam faciant ex illius lucubrationis cap. 6, Guisiani vero Operis Latini lib. 12 cap. 31 lectori ob oculos ponere. Ita igitur ille, cum Fredesendis cura ac sollicitudine plenius restauratum Dononiense cœnobium dixisset, quod quidem medio circiter seculo XI factum esse, videtur, de eadem mox scribit: De cujus industria & ingenio referri habentur * plurima, sed parcius dicendum, quandoquidem in Vita sua laudare hominem prohibet sapientia. Ipsa enim * Vitam S. Reginæ (quod & de intexta huic S. Ragenfredis Vita intelligendum, supra innuimus) & Miracula S. Ragenfredis (quorum liber intercidisse videtur) describi præcepit, corpusque sanctæ Ragenfredis, tamdiu ecclesiæ suæ sublatum, tali ordine (uti capite 32 & seq., infra recitandis, narrat) Dononio restituit.

[6] [quod & in ejus Officii ecclesiastici lectionibus, Rhythmo &c locum habet.] Atque hinc facile colliget eruditus lector, Dononiensis Officii ternas Lectiones infra edendas, quæ corporis S. Ragenfredis relationem die XI Junii recensent, utpote coævis testimoniis munitas, majori fide dignas esse, quam quidem sex illæ sint, quæ ad VIII Octobris ac sequentem diem ejusdem Sanctæ gesta enarrant, solaque scriptoris, Fredesendi abbatissæ coævi, atque adeo 250 fere annis a S. Ragenfredis obitu remoti, auctoritate, aut non in omnibus æque comprobata traditione nituntur. Posterioris quoque generis sunt desumptus ex priore Legendæ illius parte Rhythmus, seu, uti vulgo vocatur, Sequentia, ante primum Missæ Euangelium recitari hoc die solita, ac novem Cameracensis Breviarii, anno 1497 Parisiis editi, ecclesiasticæ de gestis S. Ragenfredis Lectiones; cum tam Rhythmus ille, quam Lectiones istæ ex eodem non satis illimi fonte originem suam traxisse videantur. Nunc in Dononiensis Breviarii Lectiones, a prioribus diversas, quæque corporis sanctæ Abbatissæ nostræ elevationem die 2 Septembris commemorant, nonnulla etiam observemus.

[7] [Lectiones tamen de ejus corporis elevatione, saltem quantum ad substantiam, majorem fidem merentur.] Sunt hæ, uti ad Dononiensis Breviarii, ad Romani normam anno 1625 conformati, calcem notatum invenio, ex antiquis monumentis Mss. ecclesiæ Dononiensis desumptæ, cujus Breviarium calamo descriptum est anno 1258. Verum, an monumenta illa corporis sanctæ Ragenfredis elevationi coæva aut saltem supparia sint, nuspiam illic indicatur. Utut hæc se habeant, equidem sat multa concurrunt, quæ monumentis illis haustisque inde, de quibus hic agimus, Lectionibus multo majorem, quam singulis præfati anonymi de vita S. Ragenfredis assertis, auctoritatem fidemque concilient. Ac primo quidem nihil in monumentis illis, seu potius in desumptis inde Lectionibus legitur, quod verisimile non sit, atque a seculo XIII ad nostra usque tempora communi eruditorum consensu admissum non fuerit. Accedit, quod, contra ac in Dononiensis anonymi de gestis S. Ragenfredis narratione plus vice simplici fit, nihil in iisdem Lectionibus occurrat, quod vel seculi VIII vel IX moribus, vel conciliorum ejus temporis canonibus, vel principum diplomatibus, vel indubiæ fidei testimoniis adversetur, minusve congruat. Denique huc etiam facit, quod B. Ava, tom. 3 April. pag. 628 memorata, cujus opera consilioque post receptum divinitus oculorum usum, sanctæ Abbatissæ nostræ corpus elevatum rite fuisse, illic perhibetur, reipsa adulto seculo IX Dononii vixerit, munificamque sese in suæ Sospitatricis ecclesiam parthenonemque præbuerit; ut adeo facti hujus, saltem, quantum ad substantiam, memoria vel perenni B. Avæ in ecclesiasticis parthenonis Officiis Fastisve particularibus commemoratione vel aliis quibuscumque domesticis documentis facillime & retineri & ad posteros illibata propagari potuerit; ac demum non abs re in ipsum ecclesiæ Dononiensis Breviarium illata fuerit; quod quidem certe non serius, quam anno 1258 factum fuisse, ex laudato supra Breviario omnino evincitur.

[8] [uti & illa pars Ms. Historiæ Gallobelgicæ S. Ragenfredis, quæ miracula aliquot recenset.] Venio nunc ad longam illam Historiam Gallobelgicam Ms. paginarum 88 in folio, a Sollerio nostro cit. tom. 1 Julii pag. 267 memoratam, quam superiori seculo cum decessoribus nostris communicavit R. D. Thomas Luytens, Lætiensis abbatiæ tum supprior, ac dein ejusdem reverendissimus abbas. Lucubratio hæc in tres dividi partes potest, quarum prima, utpote quæ originem lineæ Franciæ a Troianis regibus usque ad S. Ragenfredem deducit, ad fabulas amandari certo debet; secunda vero, quæ gestorum S. Reginæ sanctæque Ragenfredis narrationem exhibet, ex memorata supra Legenda vel Guisianis Annalibus haustam, non parem ubique fidem meretur; tertia vero, quæ miracula, S. Ragenfredis patrocinio seculo sexto decimo patrata, complectitur, a fabulis longe abest. Postremæ hujus partis auctorem sese in nostro apographo profitetur laudatus num. 1 Joannes d' Arleux, Dononiensis sub seculi sexti decimi exitum sacerdos sacellanus, a loco fortassis natali Arlodio, qui in Cameracensi territorio situs est, hoc nomine donatus. Num Arlodius hic noster etiam primæ secundæque illius Historiæ partis auctor, an librarius dumtaxat fuerit, non habeo, unde definiam; neque id scire, nostra multum refert. Is porro præter prodigia beneficiaque, tum suo, tum vicino tempore, S. Ragenfredis patrocinio obtenta, quorum adeo epocham accurate expressit, nonnulla quoque alia in hanc suæ lucubrationis partem tertiam intulit, at nuspiam signato, quo hæc contigerunt, anno vel die, haud dubie idcirco, quod monumenta Dononiensia, quæ sibi prælucentia habuit, prodigiorum illorum epocham pariter non exhiberent.

[9] His de documentorum, quæ ex professo de S. Ragenfrede agunt, [Sancta in Litaniis diœcesis Cameracensis saltem a seculo X] distinctione ac fide præmissis subdo illius in ecclesiasticis tabulis Fastisve sacris annuntiationes, tum ut de vario illius nomine cultuque ecclesiastico, latius infra illustrando, in antecessum omnino constet, tum ut non pauca, sequenti § disputanda, lucem aliquam hinc accipiant. Ac primo quidem, tametsi sancta Abbatissa in Martyrologiis, quæ Classica dicimus, non memoretur; nihilominus tamen, seculo saltem decimo in solennibus ecclesiasticarum precum formulis memoratam invocatamque fuisse, jam extra omne dubium est. Docuit id me insignis ille ecclesiæ metropolitanæ Cameracensis codex Ms., quem Hildoardus, Cameracensis episcopus, anno vigesimo secundo sui episcopatus (ita enim fert ipsa inscriptio) duabus tabulis eburneis, pulchre sculptis, extrinsecus exornavit, & cui post Librum Sacramentorum S. Gregorii PP., descriptum jussu Hildoardi circa annum 812, insertus fuit, qui & nunc ibidem reperitur, Ordo ad visitandum & ungendum infirmum, manu X seculi, ut periti censent, exaratus, continens, inter alias preces, Litanias prolixissimas, in quibus inter sanctas Virgines invocantur sancta Eusebia, sancta Ragenfledis aliæque indubiæ sanctæ.

[10] Atque hunc Sanctam nostram in Litaniis invocandi morem in Cameracensi diœcesi perseverasse, [ac deinceps solemniter invocata,] etiam post hujus ab Atrebatensi separationem, fidem facit indubiam codex insignis, seculo XII eleganti manu exaratus, qui fuit olim Prioratus B. Mariæ Aymeriensis in diœcesi Cameracensi, nunc vero exstat in bibliotheca sancti Andreæ de Castello in Cameracesio. In hoc enim codice, varia de ritibus conferendi Baptismi, extremæ Unctionis, sepulturæ, & cetera hujusmodi complectente, inter preces, pro agonisantibus recitandas, exstat Litania cantanda ante obitum fratris, & in ea itidem Sancta nostra invocatur hocce ordine: S. Aldegundis, S. Maxelendis, S. Ragenfledis, S. Rictrudis, S. Amalberga &c. Longior sim, si singula, quibus Sanctæ nostræ cultus in eadem diœcesi constanter perseverasse probari potest, ecclesiastica Calendaria enumerem. Ex pluribus tamen, quæ mihi beneficio & humanitate laudati supra Muttii innotuerunt, quatuor saltem non possum non recensere, vel sola grati animi testandi causa.

[11] [& in ecclesiasticis ejusdem diœcesis Calendariis,] Itaque initio codicis Ms. ecclesiæ Cameracensis, signati CVII, scriptique seculo XII, qui continet Collectas & Antiphonas per annum, exstat Calendarium, in quo, mense Octobri legitur: VIII Idus Octobris Ragenfledis, Valeriæ & Benedictæ. In alio item codice ejusdem ecclesiæ, in quo Psalterium per dies hebdomadæ distributum aliaque ad ritus Sacramentorum spectantia, manu seculi XII exeuntis descripta sunt, initio reperitur Calendarium, quo & ritus impensi tunc S. Ragenfredi cultus exprimitur, hisce scilicet verbis: VIII Id. Octob. Rainfledis, Valeriæ, Benedictæ Virginum III ℞. Hisce antiquus Liber Ordinarius sanctæ Mariæ Cameracensis, qui scriptus fuit initio episcopatus Godefridi de Condato, Cameracensis ab anno Christi 1219 antistitis, nec non ejusdem ecclesiæ Breviarii, cura & impensis Ubaldi de Sartis, quondam decani, versus annum 1296 exarati, Calendarium consonant; quibus etiam Liber Ordinarius, signatus 303, conscriptus circa finem seculi XIV, continensque etiam Additiones seculi XV, conformis est, nisi quod in hoc Officium IX Lectionum prima manu adscribatur hoc modo, VIII Id. Ragenfredis virginis IX L. ✠; ac demum altioris etiam ritus Officium fol. 77 in Additionibus, hisce verbis: Ragenfredis virg. fit magnum duplum. Ad primas Vesperas Antiph. & Psal. feriales… Sex primæ Lectiones propriæ: Beata Ragenfredis; tres ultimæ de Euangelio.

[12] [itemque Martyrologiis, varie tamen inflexo ejus nomine,] Fecit haud dubie tam celebris tamque constans in diœcesi Cameracensi Sanctæ nostræ veneratio ecclesiastica, ut ejus nomen in usitata illic passim martyrologia illatum continuo fuerit; cujus rei luculentum testimonium præbent suppeditatæ mihi ab eodem clarissimo viro Dionysio Muttio variæ annuntiationes, quarum prima, quæ in codice Ms. abbatiæ S. Sepulcri Cameracensis, signato XIII. 7: 12, & circa med. sec. XII exarato reperitur, ad VIII Id. Octobris ita habet: Eodem die in Doneng sanctæ Rainfredis virg.; secunda vero, quæ ex Martyrologio abbatiæ S. Stephani Fidemiensis in diœsi Cameracensi, sub finem seculi XII conscripto, desumpta est, hoc modo: VIII Id. Octob… Depositio S. Ragenfledis; tertia denique, quæ ex Martyrologio monasterii S. Andreæ de Castello in Cameracesio, abhinc annis fere ducentis ex antiquo exemplari descripto, deprompta est, sie se habet: VIII Id. Octob. Apud Dononium natalis sanctæ Ragenfredis virg. Quo vero manifeste etiam pateat, Sanctæ nostræ notitiam non hodiernis diœcesis Cameracensis finibus constrictam fuisse, lubet subdere & aliorum quoque Martyrologiorum annuntiationes, quibus & jam ante dicta & porro de Sanctæ cultu dicenda firmissime stabiliantur.

[13] [uti & in aliis Martyrologiis, ac nominatim in illo Molani,] Ex his Usuardi Auctarium, quod Rosweydinum vocatur, quodque circa annum 1138 ad usum ecclesiæ S. Mariæ Ultrajectinæ conscritum fuit, inflexo non nihil aliter (quod & alibi sat sæpe fit) sanctæ Abbatissæ nostræ nomine, hoc die apud Sollerium nostrum pag. 586 his verbis eam celebrat: Item S. Regenfledis virginis; Centulense vero ibidem paulo uberius eam memorat: Eodem die, territorio Atrebatensi S. Ragemfledis virginis & abbatissæ; parcius autem Bruxellense & Aquicinctinum; illud hoc modo: Et sanctæ Ragenfredis virginis; hoc vero ita: Eodem die sanctæ Ragenfledis virginis; præ ceteris autem maxime jejune & simul perperam Ms. nostrum Florarium ejus mentionem hoc die facit his verbis: Item sanctarum virginum Regenfledis & Libariæ martyrum. Grevenus dumtaxat Rainfredis virginis meminit; adscriptum vero Petro Canisio Martyrologium Germanicum & Joannes Molanus ad hunc diem, partim secuti forsitan memoratum abbatiæ S. Sepulcri Cameracensis codicem, locum Sanctæ emortualem, in diœcesi Atrebatensi situm, qui & Denonium, Denaium, Denainum, Domniacum & Diniacum subinde vocatur, suæ annuntiationi nominatim adjunxere; illud hisce, sed Germanicis verbis: In cœnobio Dononiensi, inter Valencenas & Cameracum (imo potius inter Duacum) sito, sanctæ virginis Rainfredis; hic autem ita: Eodem die (nempe VIII Octobris) in Donaey sanctæ Rainfredis virginis, ac rursus in posterioribus editionibus: Apud Dononium solennitas sanctæ Ragenfredis virginis. Ex quibus quam varie Sanctæ nostræ nomen efferatur, velim, etiam lector advertat, ut ne infra hæreat, ubi alio, quam quo in ipsis Actis exaratum est, modo a nonnullis exarari conspiciet.

[14] Laudatum jam mox Molanum vix non verbotenus secuti sunt posteriores hagiologi, [qui & de corporis ejus elevatione & relatione meminit, annuntiata,] Ferrarius in Catalogo Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt, Arturus a Monasterio in suo Gynæceo, Lahierius, Willotus, Saussayus, Castellanus in suo Martyrologio Universali, auctor Martyrologii Parisiensis anno 1727 typis editi, aliique, quos prætermitto, ut ad Molanum revertar. Hic non contentus solam S. Ragenfredis solemnitatem, hoc die Dononii haberi quotannis solitam, celebrare, die 2 Septembris ejusdem corporis elevationem etiam suo inseruit Martyrologio, hisce nimirum verbis: Apud Dononium, elevatio corporis sanctæ Ragenfredis virginis; die autem XI Junii relationem corporis, ex Castro-novo nempe ad Dononiensem ecclesiam, de qua vide § VIII & infra dicenda, in hunc modum pariter celebravit: Eodem die, relatio corporis sanctæ Ragenfredis virginis.

[15] Sunt & alii Fasti sacri, in quibus hoc die non sine elogio Sanctæ nostræ solennitas celebratur. [cum elogio, at non ubique accurato, in Fastis Canonicorum Regularium] Et eam quidem in Canonicorum Regularium Natalibus Constantinus Ghinius, canonicus Regularis, veluti sui Ordinis non infimum decus, in hunc modum annuntiat. Apud Dononium solemnitas sanctæ Ragenfredis virginis. Hæc patrem habuit beatum Aldebertum, comitem Austrovandiæ, & matrem S. Reginam, neptem Pippini regis: hii enim pii parentes in rebus juris sui fundaverunt ad Scaldim Dononii monasterium; in quo beata eorum filia Regenfridis præfuit. Quæ dignitatem originis morum honestate & sanctorum operum claritate decoravit, & ex terreno regno ad cœlestis Regis sponsi regnum translata est: Dononii vero sepulta & elevata: & licet aliquando exinde fuerint distractæ ejus sacræ reliquiæ, opera tamen duorum clericorum recuperatæ, digno coluntur honore. Floruit circa annum Domini 790. Ita ille, at non ubique, uti ex dicendis patebit, æque accurate, tametsi pro accuratis hic laudet sub Molani nomine editos a Petro Louwio Natales Sanctorum Belgii, a quibus, æque ac a pluribus aliis, non una in re discedendum esse, infra ostendemus.

[16] Benedictini hagiologi, utpote qui adversus canonicos Regulares S. Ragenfredem sui Ordinis alumnam fuisse, [& in hagiologiis ordinis S. Benedicti etiam memoratur.] contendunt, eam in suis Fastis omittendam non duxerunt, ac præ ceteris Arnoldus Wion in Ligno Vitæ lib. 3, pag. 334, eam, ut Ordinis S. Benedicti abbatissam, laudat. Bucelinus pariter Sanctæ nostræ, velut sui Ordinis alumnæ, elogium texit, non multum a jam dato discrepans, ac proin non magis ubique veritati consonum. Eam itidem Menardus Benedictinam fecit ad diem 2 Septembris, quo corporis ejus elevationem annuntiat; quamquam, quod sat mirum est, ad diem VIII Octobris, quo præcipua ejus solennitas agitur, ne verbo quidem uno de ea meminerit. Mabillonius quoque Sæculo III Benedictino, parte 2, Ragenfredem sui Ordinis monacham fuisse, pro certo, uti scribit, sibi persuasum habens, illam inter Sanctos Benedictinos commemoravit, inter Prætermissos tamen, quod ejus Acta, quæ edi a se posse, censeret, sibi non innotuissent. Ceterum, an S. Ragenfredis, seu, uti Dononiense Breviarium recentius habet, Ragemfredis, Gallice Refroie. Rainfroi, & Rainfroid dicta, re ipsa, quod Benedictini affirmant, S. Benedicti Regulam secuta fuerit, suo infra loco examinabimus. Nunc duo alia testimonia antiqua, quæ, etsi nec fuse, neque ex professo de Sancta nostra tractent, in hoc tamen Commentario plus semel, ac potissimum quidem, usui erunt, commemorare atque discutere instituo.

[Annotata]

* an merentur?

* an etiam?

§ II. Dononiensis Chartæ Carolinæ & Chronici Cameracensis, quæ de Sancta ejusque cœnobio meminerunt, auctoritas stabilitur.

Cum Sollerius noster cit. tom. 1 Julii non solum animo destinasset S. Reginæ Vitam ex æquæ critices regulis elucidare, [Carolinum, quod Sanctam cœnobii Dononiensis fundatricem sacit, diploma,] sed & Dononiensis parthenonis historiæ desideratam diu lucem affundere vellet; id suis, ut num. 1 jam monui, humanissimis litteris operam in primis dedit, ut a rerum Dononiensium peritis nonnullæ ad nos submitterentur notitiæ, ex quibus saltem, quanti esset facienda Dononiensis celebris charta seu donatio Carolina, quantive pretii essent tam S. Reginæ, quam S. Ragenfredis Acta, sat tuto pronunciare posset. Verum nec ipsi circa rem utramque, nec mihi item post adhibitam summam diligentiam tanta inde, quanta sperari poterat, lux demum affulsit. Ne tamen id, quod in Sanctæ nostræ gestis præcipuum fere est, Dononiensis videlicet parthenonis exstructio, nunc æque, ac ante in incerto maneat, neve & hodierni scriptores decessorum suorum exemplo debitam S. Ragenfredi laudem parentibus ejus adscribere pergant, visum est & labori non parcere, & aliunde hausta in medium proferre, atque adeo & de illius diplomatis auctore, epocha, fideque operosius hic disputare, quo sic manifeste pateat, cur in assignanda ejusdem parthenonis fundatrice a tradita per Molanum, Louwium, Locrium, Mabillonium aliosque quam plurimos sententia omnino recedam. Cum autem & opinioni meæ adversus Dononiensis seculi XI scriptoris anonymi recentiorumque de eodem argumento assertionem non leve pondus addere queat Cameracensis & Atrebatensis Chronici scriptor Baldericus; de ejus pariter in ea re auctoritate nonnulla subdere visum est.

[18] Exordium a diplomate illo duco. Qui celebrem hanc chartam, [de cujus auctore & epocha varia & pugnantia scripta fuerunt,] quam num. 86 & seqq. integram habes, jam pridem calamo vel postea typis vulgarunt, in tam oppositas, sibique tam parum cohærentes de ejus auctore & epocha opiniones abierunt, ut merito dubitandi ansam præbuerint, num illa a Francorum rege aliquo reipsa unquam profecta fuisset, atque adeo an hæc Carolina Donatio (quo nomine Sollerius hanc sibi suspectam chartam vocavit) non esset reapse plane fictitia. Et sane laudatus Guisius cit. lib. 12, cap. 35 eam a Carolo Magno anno 37 regni ejus in Francia, imperii vero secundo, anno autem ab Incarnatione Christi 905 datam scribit, eædemque notæ chronicæ in editis Gallice ejus Annalibus volum. 2 fol. 49 verso comparent. Contra anonymus quidam apud Labarre tomo 6, parte 2 Ms. Collectionis monasteriorum Belgii, ac fortassis ipsemet jam laudatus Collectionis auctor pag. 416 diploma illud ad Carolum, cognomento Simplicem, ab anno 900, uti ipse vult, usque ad 927 Francorum regem, referri posse statuit. Locrius autem in suo Chronico Belgico pag. 103 illud a Carolo Magno anno Christi 805 emissum asserit, ipsosque Guisii Annales, veluti assertionis suæ testes, laudat; at perperam & frustra, uti ex jam dictis infraque dicendis patebit.

[19] Singulas modo opiniones jam memoratas eodem ordine examinemus. [non fuisse a Carolo Magno aut a Carolo Simplice concessum,] Ac primo quidem, cum anno Christi 905 jam annis 91 mortuus esset Carolus Magnus, utpote qui ultra XXVIII Januarii anni 814 in vivis non fuit, nemo non videt, contra ac in Guisii Annalibus Gallicis nostrisque Latini Operis ejus Mss. fragmentis adstruitur, diploma hoc, stantibus hisce chronicis characteribus, a Carolo Magno imperatore concedi nequaquam potuisse. Nec vero posse ulla veri specie asseri, diploma illud a Carolo Francorum rege, cognomento Simplice, anno Christi 905, ejusdem vero imperii anno secundo, & regni in Francia trigesimo septimo profectum fuisse, vel hinc liquido evincitur, quod hic princeps Romano imperio, ut eruditi norunt, nunquam præfuerit, quodque, etiamsi gratis statueretur aliquando ei præfuisse, necdum tamen vel sic posset Francici ejus regni annus 37, aut signatus in diplomate 38 cum anno Christi 905 componi, nedum cum indictione X, eodem diplomate expressa, prout calculos ineunti evidens fiet. Denique, quod, contra ac Locrius cit. pag. 103 contendit, diploma illud ad Carolum Magnum annumque 805, quo is revera in vivis erat, retrahi nequaquam debeat, nec omnino possit, vel ex ipsis ejusdem instrumenti notis chronicis apud Guisium exstantibus, aliisque diplomatis verbis manifesto etiam liquet.

[20] Etenim, etsi, ut jam dixi, anno 805 in vivis fuerit Carolus, [ostenditur; nec tamen, licet nonnullis suspectum fuerit,] cognomento Magnus, Francorum rex simul & imperator; tunc tamen non annus Imperii secundus, quo diploma illud datum notatur, sed Caroli Magni imperii annus quintus, jam mensibus septem inchoatus, in cursu erat, nimirum a festo Natali Domini anni 800, uti inter eruditos convenit. Huc adde, quod eodem anno 805, non Indictio X (hanc enim, ut jam monui, charta illa exhibet) sed tertia supra decimam flueret; ac denique quod eo tempore vel in vivis adhuc fuisse videatur S. Ragenfredis, vel certe paulo dumtaxat ante defuncta, ejusque parthenoni exiguo tunc solum tempore manus ultima fuisset admota; ut adeo diploma, quo ipsa, veluti jam pridem defuncta, Cœlitumque honoribus affecta, memoratur (adi verba num. 87 circa medium) quoque de restituendo in pristinum statum ejus parthenone sermo fit, nulla ratione imperatori Carolo Magno aut anno Christi 805 adscribi queat. Non de nihilo igitur Sollerius noster, uti ex ejus supra memoratis litteris disco, diploma illud suspectum habuit, nec itidem abs re Cointius, cum aliud hujus fragmentum non vidisset, quam quod Locrius citato loco ediderat, ipsum Dononiense diploma, utpote quod cum adhibitis Caroli Magni ætate characteribus chronicis probatæque fidei documentis conciliari non posse videbatur, in suis Annal. ecclesiasticis ad annum Christi 805, num. 108 rejiciendum, nulliusque apud se auctoritatis esse, declaravit.

[21] [pro fictitio haberi potest, cum veræ ejus notæ chronicæ] Sed, quid demum, sciscitaberis, de ipsa Carolina donatione, seu Dononiensi celebri charta statuendum est? Respondeo, tametsi illius jam memorata apographa haud dubie vitiosa admodum sint, ipsumque, quod Miræus lib. 2 Diplomatum Belg. cap. 12 hujus chartæ exemplar edidit, licet prædictis multo accuratius, suo tamen nævo non careat; ipsam nihilominus chartam Dononiensem pro fictitia minime habendam esse, at contra magnam mereri fidem, eamque, qua Dononiensis parthenonis exstructio jure merito S. Ragenfredi adjudicetur. Etenim, quemadmodum ex ejusdem diplomatis Miræano apographo, atque ex alio, quod a V. C. Domino Tordreau, Valencenensis urbis regio vice-præposito (Lieutenant Prévôt Gallice dicto) mihi suppeditatum fuit, jam omnino compertum est, in eo diplomate nec annus Christi 805, nec 905 exprimitur, sed hæ sequentes notæ chronicæ comparent: Id. Augusti, Indictione X, anno XXXVIII Karoli regis in Francia & imperii ejus II, quæ, uti vel ex sola Labbei Concordia Chronologica liquet, cum nulli Carolo, Francorum regi simul & imperatori, præterquam Carolo, cognomento Calvo, conveniant; hujus adeo diplomatis auctorem, ipsumque, quo datum sit, tempus, nimirum annum Christi 877, vel ex his definitum habemus, cui & apprime congruunt, quæcumque in ipso diplomate de S. Ragenfrede deque Dononiensi, cui præfuit, parthenone enarrantur. Singula paucis demonstremus.

[22] [apprime sibi, & probatæ fidei documentis congruant,] Assignato jam nunc anno Christi 877 Idibus Augusti currebat revera Indictio X, uti numeros ineunti patebit; in cursu pariter erat expressus illic Caroli, nempe Calvi, Francici regni annus 38, utpote qui Occiduam paterni regni partem anno 839 accepit, prout tom. 7 Script. Rer. Gall. pag. 15 ex Nithardo liquet. Ex Annalibus Bertinianis eodem tomo pag. 119 manifestum quoque fit, præfato Christi anno 877 annum imperii ejusdem Caroli secundum in cursu fuisse; quandoquidem anno Domini DCCCLXXV, seu, uti Annalium illorum, sed (quod bene notandum) annos Christi a die festo Natali exordientium, lectio habet, anno Domini DCCCLXXVI Carolus in die Nativitatis Domini beato Petro multa & pretiosa munera offerens, in imperatorem unctus & coronatus, atque Romanorum imperator appellatus est. Adhæc præfato anno Christi 877 jam satis diu S. Ragenfredis piissime vita functa fuerat, ut sanctitatis famam, ecclesiasticamque venerationem, quas ei diploma illud tribuit, eo temporis, nempe 70 circiter annorum, decursu facillime assequi potuerit. Denique, ne prolixior sim, eo temporis intervallo crebris Normannorum in Belgicas regione excursionibus ac partim forte etiam rectorum insolentia, qui, ut vicino Elnonensi (adi tom. 3 Gall. Christ. auctæ col. 257) cœnobio fecerant, parthenonis bona in suos usus converterint, tam gravia Dononiensis parthenon detrimenta non modo pati potuit, sed & haud dubie passus est, ut in pristinum statum restitui vehementer necesse haberet.

[23] At, inquies, tametsi ex jam dictis manifestum sit, [& solius recentioris librarii imperitiæ adscribenda sit inusitata ejus clausula,] diploma illud non ab alio principe, quam a Carolo Calvo, rege simul & imperatore, nec alio quoque tempore, quam anno Christi 877 posse editum statui, atque adeo una ex præcipuis, cur diploma illud pro spurio haberi olim potuerit, sublata hinc sit ratio; non propterea tamen idem illud genuinum dici, atque in iis, quæ de S. Ragenfrede asserit, veluti fide dignum haberi potest. At quæso, quid ita? Quia nempe in plerisque ejus apographis, ac vel apud Miræum lib. 2 Diplomatum Belg. cap. 12, & tomo 8 Scriptorum Rerum Gallicarum pag. 673, hæc inusitata reperitur clausula: … notarius scripsi; ac rursus, quia fictitium est Pandiacum palatium, in quo confectum notatur; tum denique quia variis locis interpolatum est. Singula hæc, quanti momenti sint, discutiamus. Fateor, præfatam clausulam, prout apud Miræum & Script. Rer. Gall. exstat, a communi diplomatum seculi noni usu alienam esse; at id non chartæ supposititiæ indicium certum est, sed librarii, nescio, cujus vitium, qui cum vel rei, quam agebat, minus esset intelligens, aut non satis acres acutosque haberet oculos, usitatam sæpe in Caroli Calvi chartis formulam: Audacher notarius ad vicem Gauzlini subscripsi, integram recensere nequierit, & puncta aliquot aliarum, quas omittebat, vocum loco, pro arbitrio suo exararit.

[24] Sane notarii nomen (idemque de aliis non expressis illic vocibus judicium esto) in ipso diplomate prætermissum non fuisse, [uti & omissio nominis notarii, & vitiosa Pandiaci palatii indicatio,] ex sat antiquo, quod penes nos est, hujus chartæ apographo conficitur, utpote in quo notarii illius nomen, licet non parum immutatum (Micater enim pro Audacher legitur) expressum invenitur. Fecit haud dubie eadem non satis magna hujus diplomatis descriptorum peritia, aut ipsius diplomatis, sub calcem vetustate aliquantum detriti aut exesi, obscuritas, ut pro Pontiliaco palatio, comitatus Burgundiæ, uti infra ostendam, hodierno oppido, Pontalier vernacule dicto, facili lapsu τὸ Pandiaco palatio, & τὸ Parisiaco palatio exaratum in apographis inveniatur. At tanti non est hujuscemodi librariorum error, ut ipsimet diplomati quidquam de sua detrahat auctoritate; cum in immensa illa diplomatum, hoc & superiori seculo editorum, collectione non nisi paucissima inveniantur, quæ ab aliquo librario minus accurate descripta prius non fuerint, aut non simili aliquo nævo in manu exaratis vel typis primum editis apographis laborarint; quæ tamen postrema, antiquariorum industria ac secundis curis primævæ fidei suæ postmodum reddita, æqualem cum ceteris auctoritatem sibi merito vendicant.

[25] At sciscitaberis, qua ratione chartam illam in Pontiliaco palatio editam, ejus vero palatii situm, [cujus loco ponendum erat Pontiliacum palatium, in quo Carolus Calvus,] quem Mabillonius, seu potius Michaël Germanus libri quarti de Re diplomatica verus auctor, definire ausus non est, ego apud oppidum, Pontalier vulgo dictum, statuere ausim. Respondeo, me id facere partim ob Annalium Bertinianorum tom. 7 Script. Rer. Gall. pag. 123 jam nunc recitanda verba, partim ob ipsam diplomatis, quo de agitur, expressam epocham, nimirum Id. Augusti, Indictione X seu anno Christi 877. Annalium laudatorum ad hunc annum verba refero: Domnus autem imperator Carolus de Carisiaco Compendium, indeque per Suessionem ad Remum civitatem, & sic iter suum per Catalaunos & Pontigonem atque Lingones peragens … de Francia Italiam petiit. Et veniens ultra Juram usque ad Urbam, obviam habuit Adalgarium episcopum… Ac post nonnulla, quæ huc proxime non spectant, ita Annales pag. 124 pergunt: Nunciavit etiam inter alia isdem Adalgarius imperatori, quoniam Joannes Papa (hujus nominis VIII) obviam illi Papiam veniret… Ipse autem (Carolus Calvus) festinato perrexit ad eum, quem obviam habuit apud Vercellis civitatem, & eo recepto cum honore maximo perrexerunt simul usque Papiam.

[26] [uti ex ejus in Italiam itinere,] Nunc hujus itineris seriem, quantum ad rem nostram necesse est, ex datis ab eodem diplomatibus expendamus. Pontigone IV Idus Julii ejusdem anni moratus est Carolus, ibique permutationem, factam inter canonicos Capleienses & monachos Æduenses, diplomate, quod citato tomo 8 pag. 667 videsis, confirmavit. Lingonis civitate XII Calendas Augusti substitit, ibique cœnobio Dionysiano Villam Cerecium edito diplomate restituit. Postquam Monasteriolo super fluvium Segonnam certo usque ad Kalendas Augusti moram fecisset, III Idus Augusti seu, ut communi nunc computandi modo utar, die XI Augusti Vesontione civitate substitit, uti ex ejus diplomate pro Vivariensi ecclesia cit. tom. pag. 673 patet; ipsis vero Idibus Augusti, seu ejusdem mensis die XIII Dononiensem chartam nostram edidit, nimirum in regali aliquo Palatio, quod certo ultra tridui iter Vesontione non aberat, imo potius huic urbi multo magis vicinum fuerit, nisi eo ipso die, quo Vesontione rex discessit, præfatum pro ecclesia Vivariensi, & ipso itidem die, quo in Palatium illud regale venit, pro monasterio Dononiensi diploma, de quo quæstio est, emisisse adstruatur.

[27] [& ex situ loci Pontiliaci probatur, re ipsa substitisse videtur,] Adhæc, uti ex Bertinianorum Annalium recitatis num. 25 verbis, & ex edito Vercellis in Italia V Idus Septembris, quod cit. tom. pag. 674 habes, diplomate evincitur, regale illud palatium, in quo Dononiensis charta edita est, viæ regiæ per Juram montem usque ad Urbam indeque Vercellas ducenti adjacebat. Quæ cum ita sint, vix ego dubito, quin, qui Vesontionis & hodierni oppidi Pontalier dicti, ac denique Urbæ seu Castri Orbe in Transjurano pago positionem expenderit, simulque nominis Pontiliaci cum hodierno vernaculo Pontalier affinitatem considerarit, non difficulter assensurus mihi sit, Dononiensem chartam in jam nunc dicto loco emissam revera fuisse, atque in ea pro Pandiaco palatio legendum esse τὸ Pontiliaco palatio, quod, uti ex alia Caroli Calvi charta apud Perardum in Monumentis Burgundiæ pag. 48 & 49 patet, minime Morboniam in insulam ablegandum est. Atque ita modo habemus, ipsa Dononiensi charta nec fictitium adstrui palatium, ubi hæc confecta fuisset, nec adeo eo titulo eamdem chartam sublestæ fidei argui merito posse.

[28] Ad tertium nunc progrediamur argumentum, seu ad plurimas illas interpolationes, [ubi hoc diploma concessit, quod dein plurimis locis interpolatum fuisse, immerito asseritur.] quibus hanc chartam labrare, ex citato supra Michaële Germano lib. 4 de Re diplomatica pag. 307, non nemo nobis objiciat. Haud ego diffiteor, præfatum scriptorem de interpolationibus plurimis aliisque nævis cit. pag. hoc diploma arguisse; at fallor plurimum, si alios, quam quos ejus librario haud satis perito imputandos esse, jam docui, probare unquam in ea nævos potuerit, salva nimirum permanente complurium ejusmodi, quæ aut ipse, aut socii ejus pro genuinis ediderunt, diplomatum auctoritate. Denique ipsemet libri 4 de Re diplomatica auctor eodem loco fatetur, plurimis sub interpolationibus (quas quilibet non mere pro arbitrio ab eo assertas, sed solide probatas videre optasset) sublucere quemdam infucatæ vetustatis splendorem, qui chartam hanc non fictam ex composito, sed ad genuinæ ideam pereuntis efformatam insinuat; ut adeo, etsi hujus diplomatis severiorem aliunde Aristarchum egerit, relatis tamen in eo factis fidem adimere ausus non sit; nec proin aut prima ejus aut aliorum similis censura Dononiensis hujus chartæ auctoritatem elevare queat.

[29] Atque hæc paulo fusius de hujus diplomatis fide prævie disputata sunt, [Chronici Cameracensis, quod illi diplomati consonat, sub Gerardo I,] ut, hac ab adversariorum objectis semel vindicata, minus impedito dein tramite, quæ ad S. Ragenfredem, conditumque ab ea, uti infra ex hoc diplomate probabimus, Dononiensem parthenonem attinent, percurrere possimus. Eodem etiam spectant, quæ, uti num. 17 monui, de Chronici Cameracensis & Atrebatensis auctore nunc disputare aggredior. Si Historiæ litterariæ Franciæ scriptores tom. 8 pag. 404 audiamus, hujus Chronici auctor Baldericus (de quo quæ Boschius noster tom. 2 Augusti pag. 670 erudite disseruit, hic pro insertis haberi cupio) idem iste, inquam, Baldericus ex eorum sententia non jussu Gerardi I, Cameracensis episcopi, sed remoti hujus successoris, Gerardi II Chronicon suum scribere exorsus fuerit: quæ si vera essent, consectarium facerent, ut anonymus Dononiensis, qui paulo post medium seculum XI SS. Reginæ & Ragenfredis vitam adornavit, antiquitatis palmam Balderico cedere non debeat, quandoquidem Gerardus II, sub quo episcopo Baldericum suum inchoasse Chronicon, ipsi volunt, anno dumtaxat 1076 S. Lietberto in cathedram Cameracensem successit. Opinionem illi suam, quam indubiam pronunciant, stabilire nituntur Gerardi II epistola, anno Christi 1082 ad Hubertum, Morinensem episcopum, data, qua, ut videre est in Testimoniis, Balderici Chronico in editione Colveneriana præfixis, præfatus Gerardus II Opus illud Chronicum nuperum vocat. Addunt, ejusdem Chronici libro secundo ecclesiarum monasteriorumque fundationes, usque ad annum 1070 factas; libro autem tertio historiam S. Lietberti, anno 1076 defuncti, contineri; ac proin certo non ante hunc postremum annum a Balderico manum Operi impositam fuisse, contendunt.

[30] Verum, quod virorum eruditorum pace dicere liceat, [seu ante annum 1052 magna ex parte conscripti,] ex his omnibus non conficitur, Baldericum ante annum Christi 1076 suum Chronicon conscribere aggressum non fuisse; sed hine solum consequitur, ut deductum prius ab urbium Cameraci & Atrebati exordio usque ad Gerardi I tempora Chronicon (quod ante annum 1052 certo factum fuisse, infra magis patebit) postmodum Baldericus auxerit, ac demum S. Lietberti Historiam ei adjunxerit sub Gerardo II, qui, ut diximus, anno 1076 ad Cameracensem sedem evectus fuit. Et sane, cum ipsemet auctor in sua ad Chronici librum secundum Præfatione pag. 220 aperte dicat, se gesta episcoporum Cameracensium priore libro usque ad extremitatem domni Gerardi episcopi, QUI NUNC EST, pertractasse, isque Gerardus, qui tunc, cum Baldericus hæc scriberet, in vivis erat, manifestissime sit Gerardus I, qui Henrici imperatoris capellanus fuerat, demortuoque successerat Erluino, uti ex ultimo libri 1 capite perspicuum fit; evidens pariter est, Baldericum non sub Gerardo II, seu post annum 1075, sed sub remoto hujus decessore Gerardo I Chronicon suum scribere exorsum fuisse, ac, præter integrum librum primum, secundum quoque magna ex parte adornasse, saltem ante annum 1052, quo Gerardus I certissime jam e vivis excesserat.

[31] [uti variis rationibus ostenditur.] Quod autem ad institutum nostrum præ ceteris facit, dubitandum non videtur, quin, si revera Baldericus, (quod hic examinandi locus non est) libro 2 sui Chronici complexus sit aliquas ecclesiarum cœnobiorumque fundationes, non nisi sub annum 1070 factas, ex earum numero saltem non sit Dononiensis parthenonis instauratio, utpote quam factam scribit consilio domni Gerardi & Leduwini abbatis, nempe Vedastini, qui triginta saltem annis ante Gerardi II episcopatum defunctus erat. Cum vero subnectat, moderno tempore, seu vel eodem, vel certe vicino, quo suo Chronico vacabat, anno, per Balduinum comitem eorumdem Gerardi & Leduwini consilio Dononiensem cellam in pristinum statum fuisse restitutam; quis non videt, illud post annum Christi 1036, qui Balduino emortualis fuit, factum non esse; nec adeo a Balderico dici potuisse moderno tempore factum, nisi saltem libri secundi partem magnam multis ante Gerardum II annis, certoque vel ante medium seculum XI jam elucubrasset. Neque opinioni meæ multum officit, quod Gerardus II anno 1082 Balderici Chronicon nuperum vocarit: nam præterquam quod hæc vox nuperum aliquot elapsorum annorum latitudinem eo loco patiatur, dici aliunde non immerito potest, idcirco tunc nuperum ab eo dictum fuisse, quod tunc vel nuper ex omni prorsus parte, seu quantum etiam ad librum tertium, completum, vel tandem evulgatum esset: ut adeo adversus Baldericum, præfato anonymo non nulla in re dissentientem, opponi jure merito non queat, esse eum anonymo juniorem, minusque adeo fide dignum.

[32] [major esse debet, quam anonymi Dononiensis, Balderico coævi, auctoritas.] Sed enim gratis etiam dato, Baldericiani Chronici librum secundum, seu hujus caput 28, quod huc facit, paulo post ejusdem anonymi Legendam conscriptum fuisse, vix quidquam tamen, imo potius nihil inde de auctoritatis palma Balderico decederet; cum hic, uti ex virorum præstantissimorum epistolis, ejus Operi præfixis, abunde patet, vir fuerit sui seculi in primis litteratus, incredibili insuper sedulitate & industria indefessa præditus, qui nihil dubium, uti ipse in sui Chronici præfatione asserit, & eruditi passim consentiunt, nihil fictum, nihil denique asserendo in medium protulit, quod aut in Annalibus aut Historiis Patrum, aut Gesiis Regum, aut chartis quoque, quæ tum in archivo ipsius ecclesiæ suæ erant, aut a certis relatoribus & visum & auditum non accepisset; tantam autem seu eruditionem, seu accurationem, in eodem anonymo desiderari, non una ejus narratio, infra subdenda, omnino palam faciet. Sed de his satis. Ad ipsam modo Sanctam me converto.

§ III. Sanctæ natales nobilissimi: an novem sorores germanas habuerit, inquiritur: ei adscribenda fundatio cœnobii Dononiensis.

[S. Ragenfredis ex B. Adalberto & S. Regina,] Ragenfredem medio circiter seculo VIII patre natam esse B. Adalberto, seu Aldeberto, Austrovandiæ in Belgio comite, matre vero S. Regina, Pippini regis consanguinea, de quibus tom. 3 Aprilis pag. 73 & tom. 1 Julii a pag. 266 actum est, affirmant unanimi voce quotquot de Sancta nostra monumenta supersunt, consentiuntque, nemine contradicente antiquo, Belgici Gallicique scriptores omnes, qui vel Sanctæ nostræ, vel parthenonis, cui ipsa præfuit, accuratam abhinc aliquot seculis fecere mentionem. Nec est, cur tam claros nobilitate sanctitateque natales idcirco quisquam ei abjudicet, quod coævorum scripta, quæ id tradant, aut Normannorum incendiis absumpta fuerint, aut certe hodieque lateant. Nam, etsi ob horum defectum quædam natalium ejus adjuncta plane singularia, ac mirabilia quoque ei attributa gesta vocari non immerito in dubium queant; idcirco tamen de parentum ejus nobilitate propriisque nominibus ambigendum non est, cum ea haud dubie mox ab eorum obitu sepulcris quæque suis ac dein hierothecis, in quas sacra eorum lipsana ante Normannorum sec. IX fatales excursiones translata fuerant, sollicite exacteque inscripta fuerint; ac denique vel sola Dononiensium virginum clericorumque sibi succedentium religiosa gratave memoria facillime ad usque medium seculum XI immutata servari potuerint: quo demum tempore ad perennem posterorum memoriam jussu Fredesendis abbatissæ in Sanctæ nostræ matrisque ejus Vitam a jam sæpe dicto anonymo illata fuerunt.

[34] Fidem igitur in his, quantum ad substantiam, meretur Vita illa & ex ea desumptum primæ Dononiensis Lectionis exordium, [nobilissimis opulentisque parentibus,] quod ita habet: Beata Ragemfredis virgo sancta ex nobili Francorum genere orta, patre videlicet beato Aldeberto, comite Austrovandiæ, & matre sancta Regina, nepte Pippini regis, dignitatem nativæ originis morum honestate atque operum sanctorum claritate nobilitavit. Sed neque indigna fide sunt, quæ de Sanctæ nostræ parentum divitiis ac pia munificentia in Cameracensis Breviarii, anno 1497 excusi, Lectione 1 & 2 hisce verbis referuntur: Fuit ex preclarissimo genere Francorum vir illustris opibus & prediorum affluentia dilatatus, nomine Aldebertus, qui procreandæ sobolis provocatus amore neptem Pippini, regis Francorum, nomine Reginam, in uxorem sibi expetiit, cujus conjugale consortium mox impetravit. Qui quoniam de facultatibus suis, oppressis & indigentibus abunde ministrabant (celestibus mandatis per omnia placere cupientes) ex eorum sancta connexione nata est eis propago veneranda, nimirum S. Ragenfredis, cui etiam novem sanctas sorores, at minus, uti infra dicemus, probabiliter, eadem Lectio secunda cum præfato anonymo tribuit.

[35] [non tamen suprema dignitate fulgentibus, sub Pippino III.] Sunt & alia natalium S. Ragenfredis adjuncta, quæ idem anonymus vel ornandi veri gratia ipse excogitavit, vel potius sibi ab aliis tradita bona nimis fide in litteras misit, de quibus pauca accipe. Ac primo quidem, uti & ante monui, non sub Pippino II, Theodorici III ad Textricium anno 687 victore, quod anonymus adstruit, sed sub hujus nepote, Pippino III, anno 752 in regem Francorum electo, quem cum illo anonymus confundit, Sanctæ nostræ parentes conjugio juncti fuerunt, & nata dein ex iis est S. Ragenfredis. Adhæc, quæ de summa Aldeberti, patris ejus, in Pippini aula dignitate ac virtute bellica anonymus paucis perstringit, etsi quidem argui falsi nequeant; ejusmodi tamen sunt, ut quilibet scriptori seculi XI, hæc sine vetustiore teste asserenti, non statim fidem adjuncturus sit, ac vel idcirco, quod omnia quæ illis scribit, quæque hic recitanda non censui, non videantur duorum seculorum spatio sola traditione sic illibata conservari potuisse, quin lapsu temporis fama apud Dononienses creverit, & Aldeberti dignitatem aulicam bellicamque virtutem ultra verum adornarit. Arbitror adeo, vel propterea factum esse, ut vir doctus, qui ex illa Vita ac fortassis etiam ex Cameracensis Breviarii propriis Lectionibus Dononienses de gestis S. Ragenfredis Lectiones desumptas, anno 1625 typis edi curavit, nullam horum, quæ jam discussi, adjunctorum mentionem in illis facere voluerit.

[36] [cui Sanctæ mater consanguinea erat, ortum duxit,] At quid de asserto passim SS. Reginæ & Ragenfredis cum Pippino consanguinitatis gradu censendum? Num dici sat tuto potest fuisse illa Pippini neptis, ac nostra proin Sancta ejusdem regis proneptis, prout a Castellano & Martyrologii Parisiensis auctore nuncupatur? Respondeo, nulla prorsus ratione S. Reginam Pippini regis neptem, aut S. Ragenfredem ejusdem stricte dictam proneptem statui posse, quales nimirum Galli suo idiomate petite fille & arrière-petite-fille vocant; cum eo tempore, quo S. Regina B. Aldeberto nupsisse, perhibetur, nempe florente adhuc Pippino, ac certe ante annum 768 huic regi emortualem, nec Carolus nec Carolomannus ejus filii jam tum id ætatis fuerint, ut filiam haberent nubilem, quandoquidem neuter eorum ante annum Christi 740 natus sit, primave pubertate matrimonium iniisse legatur. At vero non video, cur S. Regina alio sensu Pippini neptis, atque adeo & Sancta nostra ejusdem proneptis dici non posset, eo videlicet, ut sanctæ Ragenfredis mater ex Pippini sorore Chiltrude seu Hildrude, aut ex alia Pippino consanguinea principe progenita fuerit; cujus feminæ nomen cum minus, quam Pippini, postmodum regis, illustre esset, paulatim decursu temporis Dononiensibus exciderit, retenta semper Pippini regis, tamquam S. Reginæ avunculi, memoria. Certe anonymus noster sat verisimiliter Dononiensium traditione, qua hujuscemodi res conservari nata fuit, id edoctus, plus vice simplici Pippinum S. Reginæ avunculum vocat; nec ullum, ut ante etiam innui, inveni scriptorem, qui eam, ac proin & Sanctam Ragenfredem, istius regis consanguineam fuisse, neget.

[37] Proximum hisce est, ut an Sancta nostra novem habuerit germanas sorores, quarum ipsa natu maxima fuerit, nunc inquiramus. Totidem [& pie educata, fertur quidem, at non satis probatur, novem sorores,] omnino (adi dicta sub finem num. 34) ei tribuunt anonymus, & Cameracensis Officii de S. Ragenfrede auctor, hisque & Lectiones Dononienses variique recentiores historici consentiunt. Earum nomina, natalium ordinem piamque institutionem partim præfatus Labarre cit. tom. fol. 388 verso & seqq. partim VI Lectio B. Aldeberti his verbis recensent: Successu temporis (B. Aldebertus & S. Regina) decem virgines legitimo hoc & sancto conjugio procrearunt, utpote beatas Ragenfredem, Cælestinam, Rosam, Ambrosiam, Avam, Euphrosynam, Helenam, Neptalinam, Paulinam & Carolam, inter quas non quinque fatuæ, sed omnes sapientes: si quidem has omnes in omni virtutum disciplina instruendas piissimi parentes ab ineunte ætate curarunt, quibus accedebat cœlestis sapientia, quæ omne studium humanum superabat. Hactenus ille, cui ego quidem ex anonymi fide asserenti lubens assentior, a sanctis suis parentibus Ragenfredem, &, si quas habuit germanas sorores, sancte etiam educatas & ad virtutem omnem institutas fuisse; at vehementer timeo, ne, quas ipse ex B. Aldeberto & S. Regina genitas affirmat, ex aliis, quam ex jam dictis, parentibus ortæ sint; nec hæ alio titulo earum filiæ dici possint, quam quod in cœtum monialium, quibus S. Ragenfredis, earum filia, præfuit, omnium primæ adscitæ fuerint, ejusque ita germanæ in Christo Jesu exstiterint sorores & in servanda virginitate æmulæ.

[38] Nec est sane, cur quis miretur, ampliore, quam duorum seculorum lapsu Dononiensium traditionem, [easque germanas, habuisse, quas aliqui, at non recte,] quam anonymus plerumque secutus videtur, in aliquot minoris momenti rebus a vero non nihil deflexisse, atque eatenus immutatam, ut, quæ revera non nisi adoptivæ, ut ita loquar, seu in religiosa vivendi norma ejus sorores fuerunt, seculo demum XI diuque postea ejusdem Ragenfredis germanæ secundum carnem sorores creditæ sint: etenim ejusmodi traditionis seu antiquæ famæ conversiones minime novas esse, norunt omnes, qui Sanctorum aliorumve illustrium virorum Acta, ab coævis supparibusve non scripta, vel exiguo tempore pervolverunt. Quocumque modo hæc se habeant, certe neminem, utcumque critices peritum, arbitror fore, qui, ut rem tam singularem credat, antiquioris certiorisque notæ instrumentis eam firmari non postulet. Porro videtur præfatus auctor paulo liberalius Beatarum titulum novem illis sanctimonialibus concessisse; nisi forte hoc titulo non publicam earum in Ecclesia venerationem, sed sanctum earum institutum piumque e vivis exitum denotare voluerit, quod & quibusdam elapsi seculi hagiologis monasticis satis nimiumque familiare fuit.

[39] Atque ita quidem de novem hisce prætensis Sanctæ nostræ sororibus universim statuo, [Beatarum Catalogo adscribant.] nec ipsa excepta Ava superius memorata, utpote quæ a B. Ava, die XXIX Aprilis in nostro Opere locum habente, omnino statui diversa debeat; quod vel hinc abunde patet, quod B. Ava, uti cit. tomo videre est, Dononii mortua sepultaque sit, Avam vero suam anonymus & cum eo Historiæ SS. Reginæ & Ragenfredis num. 8 indicatæ auctor aliique, Romam petiisse & remotissime extra patriam suam peregrinantem obiisse, narrent. Quid porro de asserta ab his Romana S. Ragenfredis novemque ejus sororum peregrinatione, ceterisque, quæ huic auctores illi innectunt, non parum admirandis gestis existimandum sit, § V edicam, cum ea, quæ peregrinationem illam præcessisse, anonymus aliique cum eo adstruunt, seorsum examinavero, ceteraque, quæ eo spectant, discussa pariter fuerint.

[40] [Sancta Dono niense cœnobium, etsi contrarium anonymus] Itaque postquam citatus anonymus Legendæ suæ cap. 2, ex fœcundo S. Reginæ utero decem regales gemmas, seu virgines decem, ad unam omnes, ut scribit, sapientes, exortas, easque, liberalibus prius studiis, virtutibusque probe instructas, ad cœlibem vitam perpetuo agendam animatas narraverat, subdit ab earum sanctis parentibus ad Scaldim fluvium ædificatum fuisse cœnobium, in quo hæ sanctissime Christo famularentur. Verba, quibus id facit, hæc sunt: Est locus siquidem super Scaldum fluvium, qui ab antiquis & modernis dictus est Dononium, quem habitantibus commendabilem facit pratorum amænitas & planities, ubertas agrorum, opportunitas quoque loci, & utilitas diffluentis aquæ reddit gratissimum, quem sancti parentes (B. Aldebertus & S. Regina) congruum providentes voluntatibus suis, ut in eum constituerent maritorum loco donativum suæ filiationis, cogitant ibi ædificare ecclesiam in honore sanctæ Dei Genitricis, in qua per Virginem Matrem perpetuo floreret [corona] virgineæ integritatis… Placet sanctum in commune consilium, aptant animos labori ad ædificandum, quia dulcis erat labor, quem charitatis suggerebat amor. Ecclesia construitur, cœnobium instituitur, congregatio monialium constituitur, ut virginum amplificatio coronarum fieret multiplicatio, & construentium ædificatio. Quibus [ex copiosis] prædiorum suorum redditibus tantum delegatur, quantum videlicet sufficienter exigeret vita cœnobialis.

[41] [& Officii ecclesiastici Lectiones ac varii eruditi tradunt,] Aliam e regione ecclesiam in honore S. Martini satagunt construere, ubi clericalis ordo constitutus Missas & cetera suppleret, quæ sexus fæmineus minus valebat, sicque expleta ad virginum [usum] structura ecclesiarum, tantum ibidem exhibent ornatum & apparatum, quantum a Deo volunt recipere felicitatis [præmium.] Felix talium conjugatio, quorum tot virginum integritate redintegratur corruptio, quas & omnes posteras constituunt hæredes patrimonii sui jure hæreditario. Lætantur in operibus suis, congratulantur in sororibus suæ filiationis, quas quotidie cernunt ancillari Christo in timore castitatis. Ita de Dononiensis parthenonis erectione anonymus apud præfatum La Barre cit. tom. 6 part. 2 a fol. 395, si excipias, quas supplevi atque uncis includendas duxi voces, vel plane apud eum omissas, vel perperam exaratas. Hisce in substantia consona tradunt Cameracensis Breviarii supra citati Lectio IV, & Dononiensis Officii, hoc die recitari soliti, Lectio V, Guisius item, seculi XIV scriptor, & ex recentioribus Petrus Louwius in Natalibus Sanctorum Belgii, ex Molani schedis adornatis, ad diem 1 Julii, Miræus in Fastis Belgicis & Burgundicis ad eumdem diem, Locrius in Chronico ad annum Christi 764, Gazetus in Historia ecclesiastica Belgii pag. 154, Philippus Brasseur in Originibus Cœnobiorum Hannoniæ pag. 124, Mabillonius tom. 2 Annal. Ordinis S. Benedicti pag. 204 num. 73, Dionysius Sammarthanus tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 423, aliique complures, quos, ne longior sim, omitto.

[42] Verum num his, partim tam antiquis, partim tam disertis eruditissimorum virorum testimoniis credendum omnino est, [ex propriis bonis fundavit, uti diploma Carolinum] Dononiensem parthenonem a Sanctæ nostræ parentibus, non vero ab ipsamet ædificatum seu fundatum fuisse? Respondeo, mihi vix, aut ne vix quidem dubitandum videri, quin, quidquid præfata obsistant testimonia, Dononiensis parthenon sui erectionem S. Ragenfredi debeat, ejus vero parentibus id acceptum habere debeat, quod ipsi ea bona prædiaque, quæ ad sui erectionem ab hac adhibita fuerunt, jure hereditario aut libera donatione ad suam filiam Ragenfredem transmiserint. Ita plane existimo ob Diplomatis Caroli Calvi & Cameracensis Chronici, quorum fides auctoritasque § 2 stabilita fuit, disertissima verba, quæ hic recitari merentur. Ita illud habet: Quapropter sciat omnium sanctæ Dei ecclesiæ fidelium tam præsentium quam & futurorum industria, quoniam per carissimæ sororis nostræ, Gislæ scilicet nomine, crebram admonitionem, ac per dilecti nepotis nostri supplicem postulationem, quin insuper & pro animæ nostræ perpetua salute, abbatiam sanctissimæ Dei genitricis Mariæ, nec non venerandæ virginis S. Ragenfredis, quam ex suis propriis prædiis ac vernaculis ipsa vivens construxit, sitam super Scaldis fluvii ripam, in prædio, quod nuncupatur Dononium, ad pristinum certamus restituere statum.

[43] Idem prorsus & Cameracense Chronicon lib. 2 cap. 28 his verbis testatur: [& Cameracense chronicon, quibus potior habenda fides est,] Rursus quoque in vico Duneng beata Rainfredis ex sui juris rebus cellam fundavit, & sanctimonialibus constitutis, ipsa etiam abbatissa regimonium duxit. Quibus quid clarius asseri possit, non video. At, inquies, diploma illud, etsi ex ante dictis fictitium non sit; tamen anno dumtaxat Christi 877, ac proin non nisi fere seculo uno post cœnobii erectionem datum fuit; Baldericus vero, Cameracensis Chronici auctor, anonymum Dononiensem ætate, aut nihil, aut parum certe superat. Sint hæc ita: nihilo tamen minus auctoritatis palma binis hisce testimoniis omnino deferenda est, tum quod diploma illud annis saltem 170 Dononiensi anonymo antiquius sit; tum quod publicum regiumque instrumentum sit, ac proin, quam sit privati juniorisque hominis testimonium, multo magis fide dignum; tum denique quod diploma illud ipsis temporibus, quibus parthenon Dononiensis erectus & ad umbilicum perductus fuit, satis vicinum sit, ut sine antiquiore documento publico, quod in contrarium militet, credi nequaquam debeant aut Carolus Calvus, qui anno Christi 843 (adi tom. 8 Script. Rer. Gall. pag. 436) apud Valentianas ac forte etiam in vicino urbi huic Dononiensi parthenone degerat, aut ejus soror Gisla, aut regii cæsareique ministri, quorum opera Dononiensis charta emissa fuit, aut Dononienses virgines, quæ illam expetierant, aut potius eos omnes simul in assignanda Dononiensis cœnobii origine tam cito a vero aberrasse, aut has rursus pro Aldeberto & Regina, quibus omnia sua debuissent, non sine infami ingrati animi vitio horum filiam obtrusisse, quæ tantum a recta cœnobii jam ante, ut adversarii volunt, conditi administratione inclaruisset.

[44] Quæ cum ita sint, vel solo hujus chartæ testimonio potius, quam anonymi compluriumque recentiorum, qui numerum quidem facere, at suis ea de re dictis pondus addere nequeunt, omnino standum est. [testantur, &, licet ecclesia S. Martini ab ejus parentibus forte exstructa fuerit,] Quod autem ad Baldericum, Dononiensi chartæ adstipulantem, attinet; etsi is ab ætate non habeat, ut per se ipse res, quas seculo VIII aut IX gestas refert, indubias reddat, ab eruditione tamen & veterum monumentorum, quæ ad manum habuit, copia ac sinceritate plurimum certe satisque auctoritatis habet, ut ei quidpiam, cui nemo antiquior doctiorque refragatus est, asseveranti, fides omnino adjungatur. Hinc tamen adstruere non ausim, etiam constructam in honore S. Martini ecclesiam, de qua adi citatum anonymum num. 41, suam quoque S. Ragenfredi originem debere; cum nec diploma Carolinum, nec Baldericus in Gestis Cameracensium antistitum hoc utcumque insinuet: imo contra credere malim, ecclesiam illam a Sanctæ nostræ parentibus, Austrovandiæ comitibus, ad suos suorumque subditorum usus primitus constructam fuisse, deindeque post horum mortem cessisse sanctimonialium obsequio; atque hinc forte natam quoque esse opinionem, quæ ecclesiæ S. Martini fundatoribus ipsius etiam Dononiensis parthenonis erectionem adscripsit, quæ re vera S. Ragenfredi adscribenda erat.

[45] Utut hæc sint, equidem ex binis optimæ notæ jam laudatis documentis emendanda est anonymi Dononiensis transcripta num. 40 & 41 narratio, [ipsa tamen fundatrix & prima abbatissa cœnobii Dononiensis,] ac proin & auctorum complurium a seculo XIV altera assertio, qua hi non modo Dononiensis parthenonis fundatores faciunt B. Aldebertum & S. Reginam, sed & hanc quidem etiam primam ejusdem cœnobii abbatissam, ducti fortasse quibusdam S. Reginæ depictis imaginibus, quibus hæc non modo cum corona in capite, sed & cum baculo abbatiali exhibetur: quasi vero a paucis seculis per artifices antiquitatis ignaros efformatæ tabulæ diplomati regio-cæsareo, multis seculis antiquiori, ac Balderico, multis nominibus fide dignissimo scriptori, fidem adimere aut alterutrius assertioni vel tantillum obesse queant. Ceterum, quo præcise anno S. Ragenfredis ex suis propriis prædiis seu sui juris rebus Dononiense cœnobium erexerit, tacentibus antiquis documentis, facile non est definire. Ferreolus Locrius in suo Chronico Belgico ad annum Christi 764 parthenonis illius erectionem statuit, quem & passim recentiores hic sequuntur. Verum tanto minus firma hæc Locrii opinio est, quod contra laudati diplomatis & Balderici testimonium non ipsimet Sanctæ nostræ, sed hujus parentibus cœnobii illius fundationem adscribat.

[46] [post annum 780 exstructi, nec aliunde unquam translati, dicenda est.] Mihi sane propius vero videtur, sat multo, quam præfato anno 764, serius fundationem illam factam esse, puta post annum 780, quo tempore S. Ragenfredis, utpote medio circiter seculo VIII, uti passim creditur, nata, ea tunc ætate fuerit, ut & erigendo cœnobio, & duplici quidem, monialium scilicet & clericorum, non impar esset, atque, ut Balderici verbis fere utar, ut sanctimonialibus a se constitutis ipsa etiam abbatissa regimonium duceret. Superest, ut & de loco, quo cœnobium illud primo conditum fuerit, nonnulla etiam dicamus. Dionysius Sammarthanus tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 422 Domini Godefroy, tabularii Insulensis in Flandria cameræ computorum præfecti, sententiam, uti videtur, probans, illud cœnobium primo conditum fuisse, tradit, apud Berzellam juxta Flinas ad fluvium Sabim (Scarpum fluvium voluit dicere, origine & cursu a Sabi plane diversum) deinde translatum fuisse in castellaniam Bochanii vulgo Bouchain. Verum cum neuter documentum aliquod aut producat aut laudet, quo cœnobium illud alio prius, quam quo a seculo VIII exstitisse noscitur, loco conditum, indeque translatum ad Scaldim fuisse, fidem faciat; opinio hæc pari, ac quidem majori jure negatur, quam quo sine ullo antiquo teste adstruitur.

§ IV. An S. Ragenfredis, & adunatæ ab ea sanctimoniales, Benedictinæ, an canonicæ fuerint, inquiritur.

[Ut Sanctam, de cujus Religiosæ vitæ genere controvertitur,] Inter auctores præcipuos, qui de Dononiensis cœnobii primordiis abhinc uno alterove seculo scripserunt, nequaquam de religiosæ vitæ Instituto convenit, quod S. Ragenfredis ejusque opera adunatæ virgines secutæ fuerint. Ferreolus Locrius in Chronico Belgico ad annum Christi 764, Miræus in Origin. cœnobiorum Belgicorum cap. 52, pag. 156 & 157, & Cointius in Annal. eccles. Francorum ad annum 764, num. 16, Dononienses virgines non monasticæ, sed canonicæ, seu, ut ipsi etiam loquuntur, Regularis vitæ genus a parthenonis sui exordio sectatas fuisse, volunt, quibus & Constantinus Ghinius aliique canonici Regulares omnino consentiunt. Ex adverso Mabillonius Sæculi III Benedictini parte I in Indice Sanctorum Prætermissorum monachas fuisse ab initio, certo se persuasum habere, scribit; ob ea nempe, ni fallor, argumenta, quibus, nullas canonicas in Galliis ante sæculum IX exstitisse, in sua ad Sæculum 2 Benedictinum præfatione § III operose contendit. Consonant ei alii Benedictini scriptores, ut supra num. 16 videre est, omnesque, S. Ragenfredem ejusque socias virgines, non canonicas, sed moniales Benedictinas fuisse, volunt. Utri ex his rectius de hac controversia statuant, ex jam dicendis facillime perspiciet eruditus lector.

[48] Si re vera, quod Mabillonius cit. Præfatione num. 32 asseverat, [Benedictini suam faciant, varia proferunt argumenta.] nullæ canonicæ in Galliis, ac proin nec in Gallia Belgica, ante sæculum IX exstiterint; si reapse, uti num. 33 subdit, nullæ tum, id est, ante annum Christi 800, aliæ fuerint ancillæ Dei monasteriales (seu Sanctimoniales) quam monachæ, & quidem ejusdem Mabillonii judicio Benedictinæ; si, inquam, verum sit, tunc nondum canonicarum nomen audiri cœpisse, quæ omnia Mabillonius pro indubitatis habet; profecto vix dubitandum erit, quin S. Ragenfredis ejusque sociæ sanctimoniales S. Benedicti Regulam amplexæ fuerint, recteque adeo ejus parthenon a sui exordio inter Benedictina cœnobia a Mabillonio aliisque Benedictinis connumeratus fuerit. Contra vero, si assertiones hæ, quæ Benedictinis fundamenti vice sunt, minus solide subsistant, profecto non immerito ambigi poterit, an, quæ, teste Balderico lib. 2 cap. 28, post illatam a Normannis ruinam canonicis locum fecerunt, ab exordio canonicæ & ipsæ non fuerint, non tales quidem, quales hodierno tempore nobiles canonissæ sunt, quibus ad seculum redire nuptiasque contrahere liberum est, sed tales, ut sub ordine canonico in servitutem divinam perpetua stabilitate firmatæ essent. Hasce igitur Mabillonii assertiones discutiamus.

[49] Atque in primis quidem, cum concilium Vernum, non Vercellis, ut perperam vult Benedictinus scriptor Corbinianus Khamm in suo Prodromo partis 3 Regularis pag. 6, [sed quorum primum, utpote contrarium concilio Verno, nihil evincit,] sed in palatio Vernis apud Bellovacos anno 755 habitum, nihil interponat discriminis inter viros feminasque, sese Deo devoventes, omnesque indiscriminatim cogat, aut monasticam sectari regulam, aut canonicam vitam sub episcopi regimine, prout Thomassinus Parte I, lib. 3, cap. 43, num. 8 veteris & novæ Ecclesiæ Disciplinæ pag. 784 recte observat; consequens fit, ut ante seculum IX, imo ante erectum Dononiensem parthenonem, ancillæ Dei velatæ (adi canonem XI hujus concilii apud Labbeum tom. 6 col. 1667) in rerum natura exstiterint, quæ sub manu episcopi sub ordine canonico vitam ducerent. Prima itaque Mabillonii, nullas ante seculum IX canonicas admittentis, assertio non subsistit. Vidit expenditque hæc laudatus Corbinianus Khamm, & quamquam acerrime illic pro sui Ordinis tuenda adversus Canonicos Regulares præstantia depugnet, candide tamen pag. 10 fatetur, Deo sacratas virgines, a monialibus Benedictinis diversas, primum circa annum 755 (ac proin sat diu ante seculum IX) cœpisse nominari canonicas, a Regula seu ordine canonico.

[50] [uti nec illud, quod ex concilio Cabilonensi formant,] Multum quoque a vero aberravit Mabillonius, dum eadem Præfatione num. 33 confidenter statuit, anno Christi 813, quo Cabilonense concilium habitum est, novellum adhuc canonicarum Institutum fuisse, seu seculi IX initio recentius, idque ex illius concilii Canone 53 satis probari, contendit. Etenim, tametsi hujus concilii patres cit. canone dicant, sibi placuisse admonitiunculas eis sanctimonialibus scribere, quæ se CANONICAS vocant; hinc tamen legitime consequens non fit, ut tunc vel ante 30 pluresve annos in Lugdunensi provincia canonicæ non exstiterint; aut certe, dato etiam gratisve admisso, eas in Lugdunensi provincia non diu ante annum 813 exortas fuisse; nequaquam hinc consequitur, ut ante annos saltem quinquaginta in Gallia Belgica aliisve regionibus ejusmodi sanctimoniales fixum domicilium non habuerint. Quid? Quod non concilium Vernum dumtaxat anno 755 ancillas Dei, sub Ordine canonico viventes, commemorarit; sed & Francosordiense, anno Christi 794 celebratum, canone 47 manifeste indicet (adi Labbeum tom. 7 Conc. col. 1063) jam tum abbatissas aliquot inventas fuisse, quæ a primæva canonice vivendi norma desciverant, quasque proin canonice non viventes ab episcopis requiri & regi denuntiari jubet; quæ sane canonicarum sanctimonialium Institutum non adeo vel tunc novellum fuisse ostendunt.

[51] [sed nec aliud, ex decreto S. Bonifacii petitum,] At, inquies, tametsi in quibusdam Galliæ aut Germaniæ regionibus canonicæ sanctimoniales seculo VIII exstitisse admittantur; verisimile tamen non est, tales exstitisse in Cameracensi & Atrebatensi unitis tunc sub solo Cameracensi episcopo diœcesibus, ac proin nec in Dononiensi parthenone, utpote in Atrebatensi diœcesi sito. Quid ita? Quia nempe S. Bonifacius, antistes Moguntinus & legatus Apostolicus, in Liptinensi, ut statuit Mabillonius, concilio, anno 743 (apud l'Estines, duabus leucis ab Hannoniæ metropoli distantem locum) celebrato, expresse statuit, ut monachi & ancillæ Dei monasteriales juxta Regulam S. Benedicti vivere studeant: nullæ igitur tunc fuerunt aliæ ancillæ Dei monasteriales, quam monachæ; nec veri speciem habet, eodem labente seculo VIII, in ipsa diœcesi Atrebatensi sub alia Regula, quam sub Benedictina, erectum aliquem fuisse sanctimonialibus parthenonem. Quod attinet ad priorem hinc deductam ab adversariis sequelam, respondeo, S. Bonifacium more antiquo, ac suo, solas monachas in ancillis Dei monasterialibus numerasse, ac proin canonicarum antiquitati canonem illum non obesse, uti ante me jam dudum etiam observavit P. Le Large, auctor Disquisitionum de Canonicorum ordine, Parisiis anno 1697 editarum, pag. 123, ubi hæc ad rem nostram subdit: eodem enim recidit canon ipse per sese, ac si, prætermisso canonicarum ordine, & ad alium Canonem Bonifacianum (nempe 13, quem habes tom. 9 Spicilegii Acheriani primæ editionis pag. 64) reservato, hoc præcise statuat, ut monachi & monachæ juxta Regulam sancti Benedicti vivere studeant; qua de re quid ad canonicas?

[52] Quod si quis contendat, a S. Bonifacio nomine ancillarum Dei monasterialium canonicas etiam comprehensas fuisse, [cum decretum illud, si canonicas spectasse dici posset, quantum ad eas,] non multum ego refragabor, & cum Auctore Disquisitionum supra laudato itidem reponam: Sin autem forte Bonifacius ipsas canonicas reposuit in Ancillas Dei monasteriales, easque ferre non potuit diutius a S. Benedicti Regula alienas esse, qui sic habent persuasum, ipsi viderint, quantum in hac nostra causa Bonifacius Decreto suo Germanico profecerit. Certe Beatus Antistes non impediit, quominus canonicæ sanctimoniales passim in Galliis præterire regulam Benedictinam jure suo perrexerint. Docet hoc Vernensis (de quo nos supra) canon, quo ancillæ Dei velatæ sub ordine canonico constituuntur in manu & tutela episcoporum; sed planius adhuc id ipsum docent exempla multarum sanctimonialium, quæ ante seculum IX canonica vita floruerunt. Ita ille, quem plura de his disputantem consulat, si lubet, curiosus lector.

[53] Ego in illa Mabillonii verba, quibus in citata Præfatione num. 32 præfatum S. Bonifacii canonem in Liptinensi concilio conditum affirmat, [quæ sub ordine canonico regulariter vivebant, non magis exsecutionem habuerit,] hæc sola observo: eruditissimum virum concilii Germanici, anno 742 vel Ratisbonæ vel Augustæ Vindelicorum celebrati, canonem septimum Liptinensi concilio, quod Canones dumtaxat quatuor complectitur, perperam attribuisse; sed neque ex Liptinensi canone I, quo abbates & monachi recepisse Regulam S. Benedicti asseruntur, consectarium ullo modo fieri, ut inter omnis ecclesiastici ordinis clerum, qui, teste ejusdem concilii canone I apud Labbeum tom. 6 Concil., col. 1537, antiquorum patrum canones suscepit suisque exprimere voluit moribus, non æque mulieres canonicæ, seu, uti Sigebertus ad annum Christi 820 eas vocat, clericales sanctimoniales exstiterint, quam viri canonici, qui certe sub omnis ecclesiastici ordinis clero comprehendi debent. Et est profecto, cur credamus, non exiguo temporis spatio, nec fungorum instar, tot in Galliis fuisse exorta canonicarum cœnobia, quot ab anno 816 jam tum illic, ac nominatim in Burdegalensi & Senonensi subditis diœcesibus exstitisse, nec tamen inter recens condita numerata fuisse, ex Ludovici Pii ad Burdegalensem, Senonensem aliosque, uti videtur, metropolitas datis epistolis, quas apud Labbeum tom. 7 Concil. a col. 1438 habes, colligere datur. Imo potius credibile est, puellaria illa cœnobia ac virginum canonice degentium societates in illis litteris memoratas, pedetentim dumtaxat, ut fieri alias assolet, ac proin quinquaginta circiter annorum curriculo exoriri, alias post alias, cœpisse; ac verisimiliter quidem vel paulo post Concilium Vernum, anno 755 habitum, quo nempe statutum fuit, ut ancillæ Dei velatæ sub ordine regulari aut sub manu episcopi sub ordine canonico regulariter viverent.

[54] [quam Liptinensis Canon I, qui solos monachos, non canonicos spectavit.] Quod vero ad alteram objecti num. 51 argumenti sequelam attinet, ego illam pariter minime legitimam censeo; cum ex citato canone septimo Concilii Germanici, vel ex Liptinensi canone I, quo abbates & monachi receperunt Regulam sancti patris Benedicti, nequaquam necesse sit consequi, ut etiam canonici Ordinis alumni (adi & dicta pag. 291 numm. 12 & 13) Regulam S. Benedicti receperint, nedum ut ad normam parthenonum, qui ex citato Vernensis synodi, anno 755 habitæ, canone XI sub manu episcopi sub ordine canonico ordinati erant, nulla prorsus eodem tempore velatarum Dei ancillarum cœnobia in Belgio erigi similiterve ordinari potuerint; ut potius oppositum, si ad ipsum Vernensis synodi canonem XI, atque ad alia supra dicta infraque etiam dicenda animum advertamus, multo fiat verisimilius, ac vix non indubitatum. Itaque, quidquid contradicat Mabillonius, potuerunt Dononienses sanctimoniales, iisque adjuncti fratres clerici a parthenonis exordio canonici Ordinis fuisse; nec, quia ante seculi IX initium S. Ragenfredis Religiosæ vitæ institutum amplexa est, consectarium fit, ut monialis Benedictina certo exstiterit, aut ejus cœnobium ab exordio Benedictinis annumerari debeat, ut sibi Mabillonius, at non satis, meo judicio, fundate, certo persuasum habuit.

[55] [Imo potius Sanctam ejusque alumnas canonici ordinis fuisse ex lib. 2 Chron. Camer.] At sciscitaberis modo, an S. Ragenfredis conditum a se parthenonem canonico Ordini indubie subjecerit, fueritque adeo & ipsa sanctimonialis canonica, eo nimirum sensu, quem sub numeri 48 finem indicavi? Respondeo, nec me id pro certo adstruere audere, proptereæ quod monumenta, quæ omnino hac super re diserta aut indubie satis antiqua sint, mihi minime suppetant. Sunt tamen nonnulla indicia, ex quibus, Sanctam nostram ejusque sanctimoniales socias canonicæ vitæ normam secutas fuisse, non temere colligas. Etenim, cum Baldericus, accuratus, fideque dignissimus, ut supra ostendimus, auctor, lib. 2 Chronici Cameracensis & Atrebatensis cap. 28, Dononienses sanctimoniales, incumbente jam inopia, paucis canonicis locum fecisse asserat, nec tamen uspiam insinuet, hosce ante parthenonis calamitatem Benedictinis aliisve monachis successisse; at potius canonicorum veterumve cœnobii incolarum numerum, antiquitus non exiguum, cogente inopia, ad paucos canonicos redactum fuisse, innuat; non monachas Benedictinas, sed sanctimoniales canonicas ante cœnobii inopiam, seu ante Normannorum sub annum 880 exitialem excursionem, cum non paucis ejusdem canonici Ordinis alumnis Dononii collocasse, non immerito dici potest. Ac proin, cum nullo ex capite verisimile fiat, labente primo Dononiensis cœnobii seculo, duo plane diversa Religiosæ vitæ Instituta in illud fuisse introducta; non abs re, Dononiense cœnobium vel ab ipso suo exordio a canonicis utriusque sexus alumnis habitatum fuisse, ex Balderici verbis credere licitum est. Sane, cum jam mox laudatus auctor, Dononiensibus canonicis clericisve Gerardi I episcopi & Leduwini abbatis consilio moniales, Benedictinas nempe, ut infra videbimus, substitutas fuisse, disertissimis verbis in litteras miserit; vix dubitandum videtur, quin, si Benedictinis monachis canonici, incumbente inopia, substituti fuissent, Benedictinorum, quibus canonici suffecti fuissent, qualemcumque saltem mentionem quoque fecisset, cum tamen illorum, ne levissime quidem, citato capite aut alibi meminerit.

[56] Quod si, uti a vero minime alienum est, Dononiensis parthenon ante Normannorum excursionem, [& ex diplomate Caroli Calvi, Nivellensibus dato,] ac vel a suo exordio ad Nivellensis S. Gertrudis cœnobii, utpote ceterorum in Belgio parthenonum etiam sec. VIII celeberrimi, normam efformatum fuerit; vix dubitandi locus erit, quin Dononiensem æque ac Nivellensem parthenonem cum sui ordinis sanctimonialibus canonici, sejunctis tamen ædibus, tunc temporis incoluerint. Ne autem, quod de Nivellensibus dixi, aut gratis aut falso assertum videatur, ipsamet subdo Caroli Calvi verba, quæ in concesso Nivellensi cœnobio diplomate apud Miræum in Donat. Belgicis pag. 387 & tom. 8 Script. Rer. Gall. pag. 666 exstant. Ita illic imperator loquitor: Noverit omnium sanctæ Dei ecclesiæ fidelium, nostrorumque præsentium & futurorum industria, quoniam nos ob amorem Dei ac deprecationem Richildis imperatricis augustæ, dulcissimæ conjugis nostræ, concedimus ad usus fratrum seu sororum, SANCTIMONIALIUM videlicet & CANONICORUM (non igitur monacharum & monachorum ordinis S. Benedicti) Nivellæ cœnobii, quod conditum est in honore S. Mariæ, in quo etiam S. Gertrudis corpore quiescit, res quasdam, quæ singillatim dein ibi recensentur, quasque ego, quod huc non spectant, hic prætermitto.

[57] Atque in hac quidem sententia, quæ ante memoratam a Chronographo Cameracensi Dononiensis cœnobii inopiam illud a canonici Ordinis utriusque sexus religiosis inhabitatum adstruit, [uti & monacharum aut Regulæ S. Benedicti in alio diplomate omissione] pronum est rationem reddere, cur in Caroli Calvi diplomate Dononiensi, infra exhibendo, de Regula S. Benedicti, quæ alias toties in concessis in Benedictinorum favorem diplomatibus recurrit, nulla prorsus mentio fiat; cur itidem Abbatis, aut monachorum vel monacharum nomina, aliæve voces, quibus Benedictini Ordinis alumni designari solebant, nuspiam illic compareant; sed contra sub solo Fratrum Sororumque nomine ejusdem cœnobii utriusque sexus incolæ veniant: nimirum propterea, quod iidem parthenonis, a S. Ragenfrede erecti, incolæ labente seculo IX non magis Benedictini Ordinis fuerint, quam Nivellensis in Belgio abbatiæ Fratres Sororesque, quos citatum Caroli Calvi diploma, anno 877 datum, disertis verbis Sanctimoniales & Canonicos, non vero Benedictini Instituti monachos vel monachas appellat, quosque nec umquam ante monachos fuisse, insinuat. Cum igitur ipsa ratio dictet, ipseque Mabillonius in cit.Præfatione asserat, sanctimoniales illas debere monachas statui, quibus monachi; Canonicas vero illas,quibus Canonici sacra administrarunt; consequens fit, ut certe ante seculi IX exitum Nivellenses sanctimoniales, utpote quibus canonici sacra ministrabant, canonicæ & ipsæ fuerint, ac proin verisimilius & Dononienses, ad normam Nivellensis, uti probabile est, a S. Ragenfrede constitutæ sanctimoniales, quas tam cito, ut & num. 55 monui, ab uno ad aliud Religiosæ vitæ Institutum transcurrisse, non facile quispiam credet.

[58] Ex his non temere sibi quis in animum inducet, Baldericiani Chronici, cujus autographum periit, [ac denique ex duorum Mss. lectione, Balderici verbis consona, concludi potest,] aut certe latet, laudatam a Miræo & Locrio lectionem, qua Dononienses sanctimoniales Regulares antea fuisse, asseruntur, utpote prioribus Balderici dictis magis consonam, strictiusque cohærentem, præferendam esse lectioni duorum Mss. codicum, quos Colvenerius in edendo eodem Chronico, præ manuscripto Rubeæ-vallis sequendos duxit. Ita certe aliquando censuit Miræus in Opere, quod Origines cœnobiorum Benedictinorum in Belgio inscripsit annoque 1606 Antverpiæ edidit. Illic quippe cap. 52 pag. 156 & seq. ita loquitor: Ceterum virgines Dononienses non monasticæ, sed canonicæ seu Regularis vitæ genus initio sectatæ sunt: post Normannorum autem vastationem, consilio Gerardi, eo nomine primi, Cameracensis episcopi, & Leduini abbatis S. Vedasti, itemque Balduini Flandriæ & Hannoniæ comitis, Benedictinum institutum sunt amplexæ. Neve hæc a se haud satis fundate asserta dici queant, similem ei, quam Ms. Rubeæ-vallis codex præfert, Baldericiani Chronici lectionem producit, qua nixus, se harum rerum, quas adstruit, fidum testem habere dicit Chronographum Cameracensem, ita cit. lib. 2 cap. 28 loquentem: In vico Doneng beata Ragenfredis ex sui juris rebus cellam fundavit, & sanctimonialibus constitutis, ipsa etiam abbatissa regimonium duxit. Hanc autem postea incumbente inopia inclinantem, pauci canonici incolebant, sed postmodum consilio domni Gerardi episcopi & Leduini abbatis, Balduinus comes ad pristinum statum monialium reduxit, ibique moniales sancti Benedicti, cum antea fuissent Regulares, introduxit quibus abbatissam Ermentrudem præfecit.

[59] [sic tamen, ut ab hodiernis, canonissis Regularibus, in retinendo] Ceterum, cum Dononienses Sanctimoniales ab initio & usque dum suo cœnobio inopia incubuisset, Regularis vitæ genus sectatas, seu canonicas Regulares exstitisse, apud Baldericum, Miræum, Locrium, Cointiumque legimus, hæc non ita intelligenda sunt, quasi vero illæ aliæque ejusdem temporis canonicæ vel hodiernis Ordinis S. Augustini Regularibus canonissis, vel hujusce temporis nobilibus canonissis assimilandæ forent, quandoquidem, ut jam mox ostensum eo, ingens inter utrasque discrimen fuit. Nam primo quidem, quod ad hodiernas Ordinis S. Augustini canonicas Regulares attinet, hæ non modo perpetuæ castitatis obedientiæque, sed & paupertatis voto obstrictæ sunt, ac proin singulæ, seu in particulari, ut vocant, omnis bonorum temporalium dominii, ac liberi eorum pro arbitrio suo usus expertes atque incapaces sunt. Tales autem quantum ad rerum temporalium dominium usumque pertinet, priscæ illæ canonicæ non fuerunt, uti ex ipso Aquisgranensi concilio, anno 816, ut supra dixi, celebrato, manifestum est. In eo etenim lib. 2, qui inscribitur De Institutione sanctimonialium, & quo earum Regulæ ad uniformem stabilemque normam redactæ fuerunt, cap., seu can. IX, tom. 7 Concil. apud Labbeum col. 1427 hæc ad rem nostram præscripta exstant: Providendum est his, quæ ob amorem Christi castimoniæ se dicaverint, & in collegio sanctimonialium (canonicarum nempe, seu Canonice, ut ibidem col. 1406 in Præfatione notatur, degentium) se admitti postulaverint, ut res suas, antequam monasterium ingrediantur, ita sapienter prudenterque deliberent, atque disponant, ut ad vitam tendentes æternam, nullam earum occasione patiantur perturbationem. Proinde si aliqua sanctimonialium res suas proprias ecclesiæ ita contulerit, ut nihil EX HIS SIBI PROPRIUM VINDICARE, sed tantum REBUS SUSTENTARI VELIT ECCLESIÆ, huic sufficienter in congregatione stipendia largiantur necessaria. Si autem ecclesiæ eas tradiderit, & USUFRUCTUARIO HABERE VOLUERIT, quæstor ecclesiæ eas, utpote ecclesiæ, defendant.

[60] Quod si eas ecclesiæ conferre noluerit, abbatissa & ceteris sanctimonialibus conniventiam adhibentibus, [bonorum suorum dominio & usufructu] committat eas per scriptum publice roboratum aut propinquo, aut alio * cuilibet bonæ fidei amico, qui eas jure fori defendat. Secundum hanc igitur constitutionis formam, sanctimoniales suas proprias res deliberent & disponant, & aut servis, aut certe aliis, quibus illis libuerit, eas ad procurandum SIBIQUE FIDELITER EARUM FRUCTUS ADMINISTRANDUM, commendent. Liberum itaque antiquis canonicis sanctimonialibus fuit, ex rebus suis sibi proprium vindicare, rerum suarum usumfructum retinere, seu administratis sibi fideliter earum fructibus uti. Et rursus per Canonem, seu caput 13, col. 1430 Sanctimonialibus illis liberum relinquitur, ut, si velint, nihil proprium habeant; quo casu iis misericorditer necessaria quæque præbenda erunt; dum aliis, uti ex hisce verbis a contrario eruitur, quæ rerum suarum usumfructum retinuerunt, seu earum fructibus sibi fideliter administratis uti volunt, alio modo prospectum est.

[61] Denique, quod idem Aquisgranense de canonicis universim pronuntiat, [plurimum discreparint, in eoque Begginis nostratibus similes fuerint,] id etiam de sanctimonialibus canonicis illius temporis locum habere videtur, estque hisce canonis seu capitis 115 verbis col. 1389 conceptum: Quamquam enim canonicis, quia in sacris canonibus illis prohibitum non legitur, liceat linum induere, carnibus vesci, DARE ET ACCIPERE, PROPRIAS RES ET ECCLESIÆ CUM HUMILITATE ET JUSTITIA HABERE, quod monachis… penitus inhibitum est: non tamen in cavendis vitiis & amplectendis virtutibus eorum a monachorum distare debet vita. Itaque in retinendo bonorum temporalium dominio & usufructu canonicæ illæ ab hodiernis Ordinis S. Augustini canonicabus Regularibus, seu quantum ad votum paupertatis, immensum discrepabant, erantque adeo priscæ illæ ea in re hodiernis canonissis nobilibus nostratibusque Begginis, quam canonicabus Regularibus hodiernis immenso quoque similiores.

[62] At vero & a canonissis nobilibus Begginisque nostratibus alia in re priscæ illæ canonicæ plurimum differebant. [a quibus tamen, & ab hodiernis canonissis nobilibus,] Nam, etsi in quibusdam parthenonibus ab abbatissa Officialibusque, ut vocant, perpetuæ castitatis votum emitti soleat, id tamen non in omnibus usu receptum est, & Dononiensibus canonissis Officialibus ipsique etiam abbatissæ ad seculum reverti, atque, relicto parthenone, ad nuptias transire omnino liberum est, prout ex ipso ore nobilissimæ Dominæ, Mariæ Ernestinæ Annæ du Chastel de Petrieu, hodiernæ Dononiensis abbatissæ, intellexi, cui profecto hac in re magis, quam recentioribus quibusdam scriptoribus, qui contrarium tradunt, habenda fides est; Begginis autem quibuscumque omnique tempore ad seculum redire liberum esse, notius est, quam ut probari debeat. Contra vero priscis canonicis sanctimonialibus liber ad seculum regressus minime patuit, uti ex citati Libri 2 de Institutione Sanctimonialium cap. seu Can. X apud laudatum Labbeum col. 1428 omnino ex his verbis liquet: Mcminisse debent, quæ se eastimonialis nominis professione Domino devinxerunt (nempe canonicæ) IN MONASTERIIS JUGITER RESIDERE, & Domino tota mentis & corporis intentione instanter deservire debere.

[63] [quantum ad votum castitatis discreparunt,] Porro id ipsum variis locis confirmatur, ac nominatim cap. seu can. XI, quo jubentur abbatissæ canonicarum summa intentione satagere, ut monasteria puellarum ita undique firmissimis circumdent munitionibus, ut nulli intrandi aut exeundi, nisi per portam, pateat aditus, utque nec sanctimoniales foras vagandi habeant facultatem, ac denique omnia domi recte ordinata sint, uti, quæ Domino devoverunt, postposita omni excusatione, INVIOLABILITER custodire valeant; ac denique cap. seu can. 18; ubi inter alia, quæ sanctimoniali, se emendare nolenti, facienda præscribuntur, hæc, quæ huc faciunt, constituta exstant: Postremo si, his omnibus exhibitis, inemendabilis atque incorrigibilis apparuerit, QUIA NULLATENUS HUIC SÆCULUM REPETERE FAS EST, advocetur, si necesse est, episcopus… quatenus & pœnitentiam sibi ab eo injunctam salubriter gerat, & ceteris nullius contagionis morbum inferre valeat.

[64] [dissimiles quoque in vestitu tam hodiernis canonissis nobilibus, quam Regularibus S. Augustini.] Postremo, ut alia minoris momenti prætermittam, hoc etiam inter priscas illas canonicas, hodiernasque Regulares Ordinis S. Augustini, uti & inter nobiles canonissas Dononienses aliasque hisce postremis affines, intercedit discrimen, quod hæ ex Constitutionum suarum præscripto nigris vestibus constanter uti non debeant; at contra, dum a choro seu Officio ecclesiastico absunt, cujuslibet coloris vestimentis & secularium dominarum ritu, modeste tamen ornatis, liberum illis sit indui; nostrates vero regulares S. Augustini canonicæ tam in choro, quam extra illum, vestimentis candidis ejusdemque semper formæ, lincoque insuper amiculo, seu, ut vocant, superpelliceo induantur, cum ex adverso priscæ illæ sanctimoniales canonicæ nigri coloris vestibus usæ fuerint, uti ex ejusdem Aquisgranensis concilii can. seu capite X apud cit. Labbeum tom. 7 Concilior. col. 1428 jam nunc recitandis verbis intelligitur: Meminisse debent, quæ se castimonialis nominis professione Domino devinxerunt, in monasteriis jugiter residere & Domino tota mentis & corporis intentione instanter deservire debere, nec solum velamentum corporis sine ornamento mentis sibi prodesse posse. Quoniam nihil prodest corpus velare & mentem vitiorum portentis maculare. Quid enim prodest corpus velare & animum habere venenatum? Quid prodest NIGRIS VESTIBUS INDUI & a detractione linguam non cohibere? Hactenus idem concilium; ex quibus verbis non tum primum nigrarum vestium usum sanctimonialibus canonicis præscriptum, sed, ut jam ante innui, ab omnibus passim adhibitum, rite confirmatum fuisse, jure merito colligitur. Nunc, quoniam hac in parte datam a Sollerio fidem liberasse satis videor, ad reliqua S. Ragenfredis gesta discutienda gressum facio.

[Annotatum]

* alii

§ V. Sanctæ gesta, ab anonymo Dononiensi aliisque relata, examinantur: emortuale ejus tempus utcumque definitur.

[Anonymus Dononiensis, relatis aliquot Sanctæ virtutibus,] Citatus jam sæpissime Dononiensis seculi XI scriptor anonymus, cum Legendæ suæ cap. 2, Dononiense cœnobium a B. Aldeberto & S. Regina, at perperam, uti supra ostendimus, conditum asseruisset, in eoque monialium congregationem, in qua perpetuo floreret corona virgineæ integritatis, constitutam itidem fuisse, narrasset; virtutes quasdam, a S. Ragenfrede ejusque, ut vult, sororibus, in eo exercitas, oratorio hic potius, quam historico more, his verbis commemorat: Quis enim valet enarrare virtutes, quas in se continuerunt puellæ regales? Quidquid scribendo primum voluero arripere, sequentium vilescet comparatione. Jejunium prædicem? Sed prævalebunt orationes & eleemosynæ. Humilitatem laudem? Sed major est ardor fidei cum pietate. Dicam in vestium sericarum condempnatione plebeios cultus & servilia indumenta eas quæsisse? Sed plus est animum, quam cultum deposuisse; difficilius enim arrogantia, quam auro caremus & gemmarum paritura, seu ornatu. Hisce aliisque pluribus virtutibus effulsisse sanctam Ragenfredem, Dononiensi anonymo quilibet facillime credet; at non sic apud cordatos homines fidem invenient omnia, quæ & ipse, & prolixæ de SS. Regina & Ragenfrede Historiæ memoratus num. 8 auctor multis verbis de Sancta nostra mox enarrare incipiunt. Utriusque narrationem, ne longior sim, in epitomen contraham, quidque de ea statuendum sit, subjunctis observationibus edicam.

[66] Si seculi XI anonymum audiamus, S. Ragenfredis ejusque, [subdit, eam cum 9, ut vult, sororibus, bino prius facto miraculo, Romam petiisse;] ut vult, sorores post contemplationis exercitium, quod divinæ exhibuerant majestati usque ad perfectum, post macerationem virgineæ carnis, in vita, ut perperam contendit, monastica adhibitam, ex inspiratione, sibi divinitus facta, Dononiensem parthenonem ceteraque illic omnia relinquere, postpositoque divino amori parentum affectu, voluntariam aggredi peregrinationem nec non ubivis Sanctorum ecclesias invisere decreverunt. Extorta, si Historiæ jam citatæ auctori fides hic est, potius quam obtenta a parentibus peregrinandi facultate, die illo, quo iter instituturæ erant, splendidum apparatur prandium, sub cujus finem adsunt præ cœnobii foribus bini pauperes, alter mutus simulque cœcus, alter leprosus, suæ inopiæ subsidium aliquod, quo valent modo, enixe postulantes: accurrunt S. Ragenfredis novemque sorores, panem, carnes & vinum deferentes, quæ cum una ex his, nomine Ava, sororum nomine distribuisset, ecce subito cœco illi mutoque visus ac loquela, leproso autem integra corporis sanitas impertitur. Tum, uti ambo jam citati scriptores subdunt, non sine lacrymis parentumque singultu invicem vale dicto, Ragenfredis novemque illæ sorores Dononio discedunt, & solæ quidem, ut anonymus scribit, eunt, eunt solo Deo comitante, numquam, excepta una, reversuræ, neque parentes amplius, nisi ante Deum, repetituræ: & post nonnulla ita prosequitur: Vadunt via luctuosa, currunt cum pietate & misericordia … & quia … mensuram charitas non habet, … procedunt & incedunt non recto tramite, quia ubicumque merita Sanctorum audierint, non sustinent se præterire, donec tandem Romam perveniant.

[67] [sed, si revera Romam profecta aliquando sit,] In hanc modo Dononiensis seculi XI scriptoris alteriusque supra memorati narrationem, cui Cameracense & Dononiense Breviaria in substantia consentiunt, nonnulla, ut spopondi, observo. Ac universim quidem, cum tam singularis tamque miris adjunctis vestita decem sanctimonialium peregrinatio non vetustiore, quam anonynymi Dononiensis, duobus & ultra seculis a S. Ragenfrede remoti, testimonio nitatur; ex hoc sane capite non immerito ambigi de narrationis illius veritate potest. Ast an ipsa facti substantia, seu suscepta aliquando a sancta Ragenfrede peregrinatio Romana pro indubie falsa habenda est? Respondeo, cum etiam post medium seculum VIII, quo Sancta nostra vixit, tantus fuerit fidelium ardor adeundi sacra loca, præsertim, quæ Apostolorum Principis sanguine sacrata fuerunt, ut non homines plebeii tantum, sed & clerici virique principes ad ea se certatim conferrent, uti inter alios apud Thomassinum tom. 2 veteris & novæ Disciplinæ Ecclesiæ pag. 693 multis testimoniis probatur; haud ita alienum a vero foret, etiam a S. Ragenfrede nonnullisque suæ conditionis feminis Romanam peregrinationem susceptam aliquando fuisse; at certe nec eo tempore id factum dici potest, quo illa se jam Deo in Dononiensi cœnobio devoverat, quoque, ut Balderici verbis utar, ejus regimonium ducebat; nec eo itidem modo, quo id factum esse, num. 66 adstruitur.

[68] [id non probatur fecisse tempore, ab anonymo assignato,] Etenim, uti apud Labbeum tom. 6 Concil. col. 1666 videre est, cum per canonem sextum concilii Vernensis, anno 755 celebrati, expressis verbis constitutum esset, ut nulla abbatissa (ac proin sive Benedictinarum, sive sanctimonialium, sub Ordine canonico viventium, esset) extra monasterium licentiam haberet exire, nisi hostilitate cogente; quis sine coævi supparisve saltem scriptoris testimonio sibi in animum inducat, decretum hoc, quod & Pippinus & dein Carolus Magnus observari, omnino voluerunt, a Sancta nostra ejusque monialibus fuisse violatum, eamque adeo cum novem sui cœnobii virginibus, quas magis etiam, quam ipsam decretum illud constringebat, nulla hujus habita ratione, ac potius a parentibus extorta, quam obtenta, facultate, Romanam instituisse peregrinationem? Nam, quod reponi posset, non statim a condito cœnobio S. Ragenfredem ei præfuisse; id enimvero & gratis assertum & Balderici verbis num. 43 recitatis contrarium est. Quinimo, tametsi eam tunc, cum susceptam ab ea peregrinationem quidam asserunt, abbatissam non fuisse, admitteretur, ne sic quidem ab ea tunc fieri illa peregrinatio potuit, dum, ut ipsi volunt, sub matris suæ regimine in Dononiensi cœnobio jam tum Deo militare cœperat; quandoquidem ipsis monialibus multo magis, quam abbatissis extra monasterium exire & evagari, per canonem illum vetitum esset. Scio quidem, abbatissas monialesque in Italia vicinisque regionibus sub seculi VIII finem suis claustris contineri vix potuisse, quin in iter Romanum se darent; at simile nihil a Belgicis sanctimonialibus post celebratam synodum Vernensem tentatum fuisse legitur, neque id sine auctoris bonæ notæ testimonio credi ullatenus debet.

[69] Quod autem ad susceptæ, ut volunt, a Sancta nostra peregrinationis modum attinet, [nec modo, ab eodem asserto,] refugit animus, auctori minime coœvo credere, nobilissimam virginem, regioque ortam stemmate, nullo stipatam famulitio, quaquaversum, ubi Sanctorum ecclesiæ celebres exsisterent, divertisse, Romamque tandem ita profectam esse cum solis novem junioris ætatis virginibus, tanto suæ dignitatis dispendio, nec minore professionis suæ earumque omnium pudicitiæ periculo. Opinari itaque ego malim, S. Ragenfredem, si eam aliquando Romam ad Apostolorum limina profectam fuisse, citati supra auctores recte scripserint, id tunc dumtaxat fecisse, cum Dononiensem abbatiam necdum ex suis propriis prædiis bonisque condidisset, neque religiosæ vitæ Institutum esset amplexa; eamque potius integerrimæ vitæ optimatum Galliæ, qui Romanæ peregrinationis, uti ex Eginhardo in Vita Caroli Magni & citatis a Thomassino cit. tom. 2 testimoniis colligi potest, summo fervore æstuabant, sese tutelæ commisisse, quam ut cum novem virginibus sine ullo, ut ipsi volunt, famulitio aut consortio humano, seu solo Deo comitante, tam periculosum iter arripuisset.

[70] De patratis, quæ narratio citata adstruit, binis miraculis, [nec item prius patrato indubie gemino miraculo.] priusquam nempe S. Ragenfredis ejusque sociæ sese e Dononiensi cœnobio in viam darent, nihil opus est multis disserere; cum credi ejusmodi prodigia non debeant, quæ solo auctoris, binis & ultra seculis re gesta junioris, testimonio innitantur, nec aliunde firmari queant. Sufficiunt vel hæc sola, ut eidem anonymo Dononiensi, si per monasticam vitam, quam prius a S. Ragenfrede actam scribit, non universim, uti videtur, religiosæ vitæ quamlibet normam, seu qualemcumque cœnobialem, sed solam Benedictinam intellexisse, aliunde ostendi posset, non certam tamen habendam esse fidem, evincant; cum eum in referendis rebus, seculo VIII gestis, minime fuisse accuratum, veterisque historiæ adjuncta ad usum sui temporis non sine veritatis dispendio accommodasse, dici posse, ex assertis ejus jam discussis, satis superque pateat; quod & aliis etiam scriptoribus non coævis supparibusve minime novum esse, periti norunt. Pergo eorumdem scriptorum eisque partim consonam Breviariorum Cameracensis antiqui, & Dononiensis narrationem summatim referre, meas deinde in hanc subjecturus observationes.

[71] Igitur, uti ambo jam sæpe citati auctores totidem fere verbis referunt, [Quæ de Sanctæ comitibus, tamquam partim in Palæstina,] S. Ragenfredis novemque ejus sociæ pervenientes Romam, olim tanti sanguinis ream, tunc autem tot Martyrum sanguine totius orbis reginam, Principis Apostolorum primo incessu petunt ecclesiam. Ibi pulchrum erat videre decem filias regum (vide potius dicta numm. 36 & 37) regem Christum requirere & regales puellas ante tumulum Piscatoris (S. Petri nempe) genua incurvare. Deinde lustratis per aliquot dies omnibus Romæ ecclesiis & sepulcris Sanctorum, majoris desiderii fervore acuerunt se ipsas ad divinum famulatum. Cumque fessis corporibus sese recepissent hospitio, post multos de sua peregrinatione sermones facta est inter eas divisio carnis, non spiritus; quinque enim ex eis non femineo, sed virili animo terram Dominicæ Passionis, seu Judæam petere statuerunt, Ragenfrede cum quatuor aliis Romæ remanente. Illæ ergo, ut prolixæ Historiæ Gallo-Belgicæ auctor addit, Roma Brundusium proficiscuntur, hincque septem dierum spatio Ptolemaïdem (Gallice Saint Jean d'Acre) appellunt. Mox, uti idem narrator, anonymusque Dononiensis perhibent, virgines illæ Palæstinæ loca, Dominica habitatione vel Passione illustrata, (quæ longo ordine nominatim illi recensent) summa pietate invisunt, ac tandem ad speluncam sepulcri Domini, quam primum visitarant, reversæ, Salvatoris jaculo vulneratæ, & una inclamantes: Invenit anima mea, quem quærebam, tenebo eum & non dimittam, in pace quieverunt. Quatuor vero illæ, quæ cum S. Ragenfrede Sanctorum sepulcra Romæ repetere non cessarant, ad supernam Jerusalem etiam convolarunt, sola relicta superstite Sancta nostra, quæ susceptæ peregrinationis Romanæ dux fuerat.

[72] [partim Romæ sancte defunctis,] Ita fere verbotenus illi, speciosam potius fabulam, ut, vel me tacente, nemo non censebit, quam veram texentes historiam. Sane, & suscepta a quinque illis virginibus Hierosolymitana peregrinatio, & septem dierum spatio confectum Brundusio in Palæstinam iter, & earum omnium ad speluncam sepulcri Domini obitus, & quatuor aliarum Romæ inter memorias Sanctorum uno tempore ad Superos transitus, hæc, inquam, aliaque ejusmodi ibi recensita gesta usque adeo singularia sunt, ut etiamsi (quæ tamen incerta est) pro indubitata admitti posset S. Ragenfredis cum novem virginibus Romana peregrinatio; nihilo tamen minus omnia illa aliaque ejusmodi adjuncta sine antiquioris testis auctoritate cordato homini incredibilia fierent. Quæ porro a S. Ragenfrede gesta dein esse, olim credita sunt, hæc ex eodem Gallo-Belgicæ Historiæ auctore citatisque Breviariis ediscere oportet; hanc enim Vitæ S. Ragenfredis partem laudatus numm. 3 & 4 Guisius aut suo Operi integram non inseruit, aut saltem in nostris Guisiani Operis Latini fragmentis non inveni. At parva est hujus ab anonymo Dononiensi adornatæ narrationis jactura, eoque solum fine hæc memoranda censui, ut ne quis, dum in aliis nostri similibus fragmentis hæc verba reperiret: Sicut in Gestis vitæ ejus pleniter legitur, hinc forsitan suspicetur, hæc anonymi Dononiensis verba esse, quæ re ipsa Guisii sunt, vel ejus, qui Guisium partim descripsit. Ad rem veniamus.

[73] [deque patrato Romæ miraculo] Igitur si citatis jam nunc partim Breviariorum, partim Historiæ Gallo-Belgicæ scriptoris testimoniis fides esse debeat, postquam novem illæ S. Ragenfredis sociæ piissime defunctæ essent, Beata … Ragenfredis (verba sunt Cameracensis Breviarii, anno 1497 editi,) ut ad patriam repedaret, celitus admonita, cum ad hoc se accingeret, prefecti filius cepit, (multa repromittens) ad ejus amplexus anhelare. Mox Sponsa Christi talia perhorrens intravit ecclesiam oratura: sed impudicus ille juvenis impatientis animi estuans ardore cum eam contingere vellet, inter temerarios complexus mentum ejus ita scapule sue adhesit, ut immani vexatus angustia sacræ Virginis auxilium coactus sit implorare, reatus sui veniam suppliciter petens. Illa protinus illi compatiens exemplum se prebens patientie pro malis bona rependens celeri eum sanitati restituit. Consonat his Dononiensis Hymnus seu Sequentia ante primum Missæ Euangelium recitari solita, ita de Sancta nostra canens: Caput orbis petiit, dum oratu rediit, turba secum prævia, en præfecti filius illi fertur obvius, ductus insolentia; cujus pulchritudinem miratur, & Virginem, ignorantem talia, mulcet & alloquitur, fovet & amplectitur, nec tamen evincitur ejus sanctimonia. Aggreditur osculo semel, bis, ter sedulo; sed, vidente populo, fiunt mirabilia. Mentum hæret scapulæ, Christi vero Famulæ subvenit clementia. At, cum nec præfecti illius Romani, nec ejus filii nomen, nec tempus, quo hæc contigissent, nec antiquus, ac ne quidem suppar scriptor, qui hæc tradat, nec aliud quidquam, quod & ceteris assertis fidem facere natum sit, in medium producatur; tam illud a Romano juvene publice in ecclesia patratum facinus, utpote a vero etiam aliunde alienum, quam subsecutum duplex prodigium, nihilo magis, quam, quæ jam nunc ante discussa sunt, miracula, credi hactenus debent.

[74] Nunc, quoniam hæc unice indagandæ veritatis gratia recensuimus, [ejusque Dononium reditu, regimine cœnobii, obitu, oblataque in eo visione] reliqua quoque, quæ vel a præfatis auctoribus vel in citatis Breviariorum Lectionibus de Sancta nostra referuntur, audire non tædeat. Ita citati Breviarii Cameracensis Lectio VII pergit: Ut autem inclita virgo Ragenfredis se progenitoribus orbatam agnovit (Dononiensis Lectio IV, die X Octobris recitari solita, Aldeberti patris ejus obitum dumtaxat commemorat) ad prefatum cenobium in Dononio remeans, cum ingenti gaudio ab omnibus suscipitur. Quibus itineris sui narravit ordinem ad imitationem virtutis, ducatum semper ad cælestia pandens. Erat enim vultu placida, suavis alloquio; &, quam Dei bonitas omni genere sanctitatis condierat, ab omnibus amabatur. Si seculi XI anonymum hic rursus loquentem & cum eo prolixæ Historiæ auctorem audiamus, S. Ragenfredis, cum in suo ex urbe Roma ad Dononiense cœnobium reditu celebriores visitasset iterum ecclesias, repentino suo adventu viduam matrem, S. Reginam, Dononii degentem, mirifice consolata est, ac post breve tempus in ea consolatione feliciter ad Dominum migrantem vidit, eique (vide potius dicta numm. 42 & 43) in Dononiensis cœnobii regimen successit. Tandem & ipsa S. Ragenfredis, postquam, ut Cameracensis citati Breviarii Lectiones tradunt, eleëmosynas indigentibus erogasset, miseris in necessitatibus succurrisset, cetera pietatis opera exsecuta esset, cunctisque pene languidis salutis opem suis precibus contulisset, omni virtutum genere adornata, piissime defuncta est. Denique narrante Historiæ prolixæ auctore, eadem nocte, qua Sancta nostra obiit, oblata fuit reginæ Bertæ cælestis visio, qua S. Ragenfredis animam ab angelis in cælum deferri conspexit, ac mox duo orbis lumina extincta esse inclamavit, hoc se solum consolans, quod Sanctam nostram ejusque præmortuam matrem S. Reginam apud Deum patronas esset habitura.

[75] Narrationi huic meas, ut ante feci, observationes subdo. [vulgo narrata fuerunt, examinantur,] Quod attinet ad S. Ragenfredis ex Urbe in patriam reditum præviamque huic divinam inspirationem; hæc, etsi fortassis non falso asserta sint, majorem tamen fidem auctoritatemque non habent, quam ipsa ejusdem Sanctæ ex Dononiensi loco ad urbem Romam instituta aliquando peregrinatio, de qua numm. 67 & seqq. actum fuit. Nec est quidem a vero indubie alienum, eo ipso tempore, quo Sancta nostra versari Romæ potuit (re ipsa enim illic versatam esse, non satis constat) eo ipso, inquam, tempore Dononii obiisse B. Aldebertum patrem ejus, eamque dein Roma reducem ingenti omnium gaudio maximaque suæ matris lætitia fuisse exceptam, ac postmodum morienti S. Reginæ adstitisse; verum rursus hæc omnia, deficiente auctoris sat antiqui testimonio, asseverare ego non ausim, nedum me vadem præstare miraculorum, quæ S. Ragenfredis precibus in favorem languidorum patrata fuerint; quamquam tamen negari nequeat, eam, quæ plurimis certe virtutibus inclaruit, multa suis precibus beneficia miseris impetrasse.

[76] [& tempus ejus emortuale, quod ex antiquis,] Ipse denique emortualis Sanctæ nostræ dies annusque item in incerto est; nec tam ex sat antiquis probatisque monumentis, quæ jam nota sint, quam ex constanti aliquot seculorum opinione fixoque ab immemorabili tempore primarii ejus cultus die conjici datur, eam die VIII Octobris ad Superos emigrasse. Hunc confidenter Philippus Brasseur, nescio tamen quam veteri auctore edoctus, in suo Hannoniæ Kalendario Metrico pag. 141 ad diem VIII Octobris his versibus expressit: Transiit ad cælos hodie clarissima Virgo, & patri & matri contumulata suis. Annum tamen emortualem hic auctor, quod alias facere assolet, hic non adscripsit, haud dubie, quod nullum sibi, unde eum erueret, monumentum suppeteret. Nec vero sat tuto is statui ex Historiæ prolixæ narratione potest. Nam præterquam quod ob solam hujus auctoris assertionem haberi pro certa non debeat oblata Bertæ visio, qua Sanctæ nostræ defunctæ animam in cælos deferri viderit; dato etiam, hanc vere contigisse, nondum ex ejus verbis emortuale S. Ragenfredis tempus definiri indubie posset.

[77] [aut ex oblata, ut fertur, Bertæ visione, exacte statui nequit,] Etenim, quamquam Berta seu Bertrada, Pippini regis uxor, post diem XII Julii anni 783 in vivis non fuerit, uti ex Annalibus Francorum Petavianis apud Bouquetum tom. 5, pag. 15, Tilianis ibidem pag. 20 aliisque illic editis liquet, atque adeo tametsi hinc consequens fieret, ut S. Ragenfredis ante eumdem anni 783 diem defuncta fuerit; tamen, cum idem prolixæ Historiæ auctor S. Aldebertum tempore Caroli Magni anno 780 adhuc floruisse, asserat, longeque majus, quam biennii aut triennii spatium, inter B. Aldeberti obitum interque S. Ragenfredis post felix regimen ad Superos transitum intercessisse, insinuet; dubitandi ansam præbet, an Caroli Magni filiam, ac Ludovici Pii imperatoris sororem, nomine itidem Bertam & Pippini regis neptem, quæ anno 824 (adi Bouqueti tom. 6, pag. 661) in vivis adhuc fuit, designare non voluerit, eamque cum antiquiore Berta confuderit, pari errore, quo duos Pippinos confudit, & juniori attribuit, quæ a seniore patrata fuerant.

[78] [utcumque prope ex verisimiliore conjectura assignatur.] Quocumque modo hæc se habeant, malim ego, ne alias aut nimis breve, aut ex adverso nimis diuturnum regiminis Abbatissæ nostræ spatium adstruatur, sub annum Christi 805 defunctam credere, donec melioris notæ monumenta in lucem prodeant, ex quibus emortualis ejus annus, ceteraque huc spectantia definiri tutius queant. Atque hæc quidem omnia singillatim discutere visum est, tum ut pateat, ex adscriptis passim S. Ragenfredi gestis vix ullum esse, si Dononiensis parthenonis erectionem ejusque adjuncta, ac Sanctis omnibus communes virtutes excipias, quod pro explorato habendum sit; tum etiam, ut, si qui melioris notæ Acta alicubi latere norint, eas in lucem extrahendi desiderium ipsis accendam; iis dein, ubi locus erit, pro veritatis elucidandæ, Sanctosque Belgii illustrandi amore diligenter gratoque animo usurus.

§ VI. Sanctæ corpus e terra levatum occasione patrati miraculi. Diploma pro instauratione cœnobii Dononiensis concessum: cœnobii per Normannos vastatio.

[Sanctæ corpus, in ecclesia Dononiensi S. Martini sepultum,]Defunctæ Abbatissæ nostræ corpus non in ipsa parthenoni connexa ecclesia, Dei Genitrici sacra, sed in vicina huic S. Martini æde mandatum terræ fuisse, testari vel solus posset antiquissimus, quem meis oculis vidi, lapideus, qui S. Ragenfredis dici solet, tumulus, ante presbyterium prædictæ Martinianæ ecclesiæ erectus, si modo superstes etiam esset ipsa sepulchralis inscriptio, quæ ex more antiquo haud dubie in eo tumulo expressa fuit. Hunc tamen defectum utcumque saltem supplent Dononienses de elevatione corporis Lectiones, majori, quam quæ § præcedenti discussæ sunt, fide dignæ, quæ Sanctam in prædicta S. Martini ecclesia sepultam fuisse, diserte affirmant, quibus & antiqua admodum traditio scriptorumque communis consensus suffragatur, non mediocre utique veritatis indicium præbentes, aut saltem tale, quod absque solidis in contrarium rationibus rejiciendum non sit. Ast, quot præcise annis in San-martiniana illa ecclesia S. Ragenfredis corpus sepultum manserit, idcirco definiri exacte nequit, quod uti num. 78 vidimus, emortualis ejus annus in comperto non sit, nec item tempus, quo ad sepulcrum ejus B. Ava, jam mox memoranda, visum receperit, in Lectionibus illis, aliisve, quæ quidem novi, alicujus notæ documentis expressum inveniatur.

[80] Nihilominus tamen hæc mihi sedet sententia, saltem non diutius, [probabiliter non serius quam anno 850 deterra levatum] quam medii seculi spatio, Sanctæ nostræ corpus in San-martiniana æde sepultum jacuisse, ac vel ante annum 850 in decentem aliquam lipsanothecam e terra fuisse translatum, quæ lipsanotheca deinde in Deiparæ ecclesia, uti infra narrabitur, ampliata, honorifice collocata fuerit. Ac primo quidem testis est anonymus Dononiensis, multo hic, quam in referendis Sanctæ gestis, accuratior propiorque rei gestæ, meliorem Dononiensium thesaurum, corpora Sanctorum, ac præcipue Reginæ, Ragenfredis & Aldeberti, suis nempe singula, ut res exigebat, inclusa feretris, ad tutiora loca deportata fuisse, gratia evadendi Normannorum manus. Id autem non videtur post medium seculum IX a Dononiensibus factum posse dici, cum ipso anno Domini 850, uti ex tomo 2 Martii pag. 459, num. 9, & huic respondente Henschenii annotatione pag. 460 liquet, Normanni in oppido Gandavi venientes (verba sunt scriptoris De Gestis Normann. ante Rollonem) S. Bavonis monasterium incenderint; deinde Rotumum seu Rotnacum, ac paulo post ad Hamaticensem & Marchianensem abbatias, tribus dumtaxat leucis a Dononiensi sitas, pervenerint: atque adeo vix dubitari potest, quin Dononienses vicinorum exemplo suum etiam meliorem thesaurum, seu sacra ecclesiæ suæ corpora, ad tutiora loca, ne forte alias barbarorum præda aut ludibrium fierent, saltem non serius, quam ineunte anno 850, imo & annis aliquot ante deportari curaverint, mox, ut rumor de barbarorum imminente incursione per Belgium spargi cœpit.

[81] [& in ecclesiam Dononiensem B. Mariæ, opera B. Avæ,] Quin imo nescio, an non sub Halitgario, Cameracensi simul & Atrebatensi episcopo, qui, uti tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 10 & seq. ostenditur, ab anno 817 circiter usque ad annum 831 aliorum in suis diœcesibus Sanctorum e veteri tumulo elevationem permisit, vel ipsemet perfecit, S. Ragenfredis corpus e suo tumulo elevatum fuerit; aut an id saltem sub Theodorico episcopo post annum 831 non contigerit, prius tamen, quam hodierni comitatus Hannoniæ partes a Normannis quidquam timendum haberent. Utut hæc se habuerint; equidem, cum B. Ava, ab homonyma virgine, quam Sanctæ nostræ sororem quidam perperam faciunt, diversa, Dononiensem S. Mariæ ecclesiam ampliari & multiplicis apparatus decore meliorari fecerit, antequam in illam S. Ragenfredis, Sospitatricis suæ, sacrum corpus transferretur, ipsaque in hujus parthenone sacrum habitum susciperet, prout partim Actorum B. Avæ Compendium, infra laudandum, partim Dononienses de Elevatione corporis Lectiones, nemine contradicente, affirmant; consectarium pariter videtur, ut hæc pacatiore illo tempore facta sint, quod Normannorum crebras in Belgium eruptiones præcessit, ac proin saltem ante annum 845. Etenim, uti ex Malbranquio tom. 2 de Morinis pag. 253 & seq. ad annum 845 & annum 846 ostenditur, tantum abest, ut cœnobitæ aut sanctimoniales Belgii, præsertim in locis non munitis degentes, ærumnosa furentium Normannorum tempestate de exstruendis ornandisve splendide sacris ædibus cogitarent, in eisve magno apparatu elevare vellent Sanctorum suorum lipsanothecas; ut contra has ipsas sacras exuvias templorumque pretiosam supellectilem terræ visceribus sollicite abderent, si quando ad tutiora loca eas deferendi opportuna deesset occasio.

[82] [Sanctæ patrocinio visum adeptæ,] Non igitur a vero longe me abfuturum arbitror, si corporis S. Ragenfredis de terra levationis translationisque primæ epocham sub præfato episcopo Halitgario, vel sub ejus successore Theodorico, seu intra annum 817 & annum circiter 840 collocandum dixero. Ipsam modo elevandi sacri corporis occasionem ceteraque translationis adjuncta, ex laudatis num. 7 Dononiensis Breviarii Lectionibus, ad diem 2 Septembris legi solitis, fideque, ut diximus, non indignis, modo audiamus. Ita habet Lectio nocturni secundi prima: Corporis sanctæ Ragemfredis elevationem, quæ hodierna die (2 Septembris) facta est, insigni miraculo Deus honoravit in eo, quod cæcitatis illuminatione tumulum ipsius clarificavit. Erat virgo quædam, nomine Ava, genere nobilis, fide venerabilis, prædiorum abundantia & multarum opum affluentia spectabilis: sed nescitur, quo occulto Dei judicio, vel ad declarandum Sanctæ Ragemfredis meritum, ut videri potest, vel alia ex causa visu subtracto, multo tempore cæcitatis incommodo laboravit. Hæc largitione eleëmosynarum & ad loca multorum Sanctorum donatione opum suarum non modica, cum fide fervente amissi luminis remedia circumquaque requirebat; sed occulta Dei dispositione, quod quærebat, minime consecuta est.

[83] [honorifice, ut Lectiones Dononienses] Porro nocte quadam (ita pergit sequens Lectio) cum sopori se, necessitate cogente, tradidisset, adstitit ei Angelus Dei, & hujusmodi verbis eam adhortatus est: si vis veniam peccatorum tuorum a Deo consequi, & lumen oculorum recipere, sine dilatione sepulcrum sanctæ Ragemfredis & locum reliquiarum ejus non negligas expetere, in quarum inventione lumen amissum recipies. Recepta luminis claritate, quidquid vales, instanter & intente non differas elaborare. Quæ mox eadem nocte consurgens, tam pro angeli exhortatione, quam luminis recuperandi desiderio, assumptis sibi obsequentibus, statim ut sanctas reliquias beatæ Ragemfredis in ecclesia S. Martini invenit, ita luminis visu recepto sanitati restituta est, ut deinceps clare videret omnia. Denique ejusdem Nocturni Lectio tertia ita habet: Hujus accepti beneficii gratia prædia sua, servos & ancillas, & omnem sui juris supellectilem ad sepulcrum sanctæ Ragemfredis attribuens, Dononii ecclesiam sanctæ Mariæ virginis ampliari & multiplicis apparatus decore meliorari fecit. Beatas quoque reliquias ejusdem Ragemfredis in prædictam ecclesiam transferri curavit, & ibidem Deo devota, assumpto velaminis sacri indumento, usque ad finem vitæ Deo militavit, & locum sepulcri in ecclesia sancti Martini cum Sanctis ibidem tumulatis promeruit.

[84] Hactenus citati Breviarii Lectiones, quibus omnino consonat, [aliique auctores perhibent, collocatum fuit,] quod in Natalibus Sanctorum Belgii anno 1595 fol. 79 editum fuit, Dononiensium, nescio tamen, quam veterum, monumentorum Compendium, a Papebrochio nostro ad diem XXIX Aprilis pag. 628 minime improbatum, aliudque itidem, quod Philippus Brasseur supra citatus in suo Kalendario & Panegyrico Sanctorum Hannoniæ pagg. 136 & 52 contexuit. Hoc postremum, utpote quod præfatas Lectiones utcumque illustrat, nec alibi etiam in nostro opere invenitur, præ eo, quod ex jam laudatis Natalibus Sanctorum a Papebrochio in suo de B. Ava Commentariolo recusum fuit, hoc loco recitare visum est. Ita igitur citatus Brasseur in suo Kalendario metrico Hannoniæ ad diem 2 Septembris memoratam Sanctæ nostræ translationem paucis celebrat.

Ecce Ragenfredis venerabile corpus ab urna
      Transfertur; meritum Virginis Ava probat.

In suo autem Panegyrico pag. 52 translationem illam ita elucidat:

Ut finem faciam, subtexo notabile signum,
Ad declarandos sanctæ Ragefredis honores:
Cujus ut ipse potens meritum dignoscere possis,
Ipsius ad tumulum sanctam tibi sistimus Avam,
Quæ, dum cæca foret, quæsivit ubique salutem,
Nec tamen invenit, donec monumenta sepultæ
Virginis angelico monitu præfulta subivit,
Et visum per vota habuit: quo rite recepto,
Quidquid habebat opum, Medicæ donavit ad urnam:
Sic per opes invenit opem, per vota salutem.

[85] At concessis a B. Ava in suæ Medicæ honorem prædiis bonisque haud diu Dononiensibus sanctimonialibus pacifice frui licuit, [Dononiensem abbatiam, alio delatis Sanctorum reliquiis,] ac ne iis quidem, quæ ipsa sancta Fundatrix divino cultui consecrarat. Cum enim, uti Thomassinus recte advertit, inter Ludovici Pii filios ea exorta essent bella, quibus ecclesia in easdem rursus, unde necdum plene emerserat, calamitates demergebatur, cœpissetque Carolus Calvus sub annum 843 laïcis sibi addictis commendare etiam sanctimonialium abbatias, non modica, ut habitum ad Theodonis-villam concilium loquitur, Dei ac Sanctorum ad irascendum provocatione; ac demum cum malo huic aliæ accessissent graviores ex frequentibus Normannorum incursionibus ortæ calamitates; factum est, ut Sanctorum Dononiensium corpora ad tutiora loca deferenda fuerint, utque deinde Dononiensis abbatia non levia, imo indies graviora, detrimenta caperet, sic ut ipsum Dononium & prædia saltem præcipua sanctimonialium dominio subtracta fuerint, dum reliqua fortassis Normannorum incendiis vastata etiamnum jacerent. Huic igitur & diuturno & gravi malo retundendo efficacius remedium non invenerunt Dononienses tum sorores tum fratres, infra in diplomate etiam memorandi, quam ut ad Gislam, Caroli Calvi sororem, & ad ejusdem regis nepotem Rodulphum (Richardi enim Burgundiæ ducis, qui Richildis, uxoris Caroli Calvi, frater erat, hic filius fuit) supplices confugerent, eorumque patrocinio illata suæ abbatiæ damna resarciri, hancque ad pristinum statum reduci, abs rege impetrarent.

[86] [multa detrimenta passam, Carolus Calvus] Annuit anno 877 æquis Dononiensium votis bonus imperator; cumque jam sat multa alia Sanctorum loca construxisset, aut lapsa instaurasset, Dononiensem etiam abbatiam ad pristinum statum revocare decrevit, edito in hunc finem, cum Vesontione Italiam petiturus Pontiliacum advenisset, (adi dicta a num. 25) supra memorato diplomate, quod hic, utpote ad S. Ragenfredis gloriam posthumam conditumque ab ea parthenonem quam proxime spectans, ex apographo laudati Domini Tordreau & ex Miræi diplomatibus Belgicis lib. 2 cap. 12 integrum exhibeo, additis, quæ apud hos atque apud Script. Rer. Gall. tom. 8 pag. 673 ex parte desunt, subscriptionibus, quales in ipso autographo expressas fuisse, partim ex uno alterove e nostris apographis Mss; partim ex disputatis § 2 mihi persuasum habeo. Ita illud habet: In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Carolus misericordia Dei imperator Augustus. Omnibus Christicolis pax & salus. Pro timore & amore Dei multa loca Sanctorum, Deo propitiante, alia nova construximus, alia lapsa restauravimus.

[87] [ad pristinum statum, concesso diplomate,] Quapropter sciat omnium sanctæ Dei Ecclesiæ fidelium, tam præsentium, quam & futurorum industria, quoniam per carissimæ sororis nostræ, Gislæ scilicet nomine, crebram admonitionem ac per dilecti nepotis nostri supplicem postulationem, quin insuper & pro animæ nostræ perpetua salute, abbatiam sanctissimæ Dei Genitricis Mariæ, nec non venerandæ virgiuis S. Ragenfredis, quam ex suis propriis prædiis ac vernaculis ipsa vivens construxit, sitam super Scaldis fluvii ripam in prædio, quod nuncupatur Dononium, ad pristinum certamus restituere statum. Decrevimus igitur Dei timoris caussa necnon & per deprecationem jam dictorum has res reddere & confirmare per nostram magnificentiam, ad utilitatem fratrum sororumque inibi Deo militantium, ut perpetualiter possideant, quæ inferius scripta habentur.

[88] Reddimus itaque cum nostra omni confirmatione fratribus & sororibus memorati cœnobii, ipsum videlicet Dononium cum omni integritate, mansis scilicet LIII cum molendinis & campis & pratis valde uberrimis, [quod hic integrum recitatur,] & in pago Hainoginense villam quæ dicitur Halcim, cum omni similiter integritate, mansos videlicet XXIV cum molendinis & pratis etiamque cum omnibus familiis inibi degentibus. In eodem quoque pago villam, quæ dicitur Teonis, cum omni integritate, mansos videlicet XXXIV, in villa vero, quæ dicitur Salcem, ejusdem pagi mansos XIV cum silva, quæ vocatur Ambligia; in præfato quoque pago in villa, Galdeciatas nuncupata, mansos VII nec non & terram arabilem. Quin insuper statuendo sancimus omnimodam decimam tam de villis indominicatis, quam de beneficiis, ex omni abbatia ad usus fratrum & sororum æternaliter largiendam. Ipsius vero loci senior, quidquid ad opus ecclesiarum vel ædificiorum præfati cœnobii necessarium fuerit, ante omnia & super omnia secundum Dei amorem provideat ac providendo largiter suppleat.

[89] Et ut æternaliter conserventur inviolabiliter, manu propria subterfirmavimus, [& ex nostris ecgraphis suppletur, reducere conatus est,] & annuli nostri impressione insigniri jussimus. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi DCCCLXXVII. Idibus Augusti, Indictione X, anno XXXVIII regni Karoli regis in Francia, & Imperii ejus II. Signum Karoli gloriosissimi imperatoris. S. Notberti. S. Gerlonis. S. Willelmi. S. Rodulphi ejus nepotis. S. Bernardi. [Audacher] notarius [ad vicem Gauzlini] subscripsi [Pontiliaco] palatio regali. Amen. Hactenus illud diploma in laudatis num. 86 apographis, si excipias uncinis inclusas voces, quas, ut monui, ex Musei nostri ecgraphis supplendas aut aliunde mutandas duxi. Nunc præter ea, quæ de hoc diplomate § 2 disputata sunt, nonnulla ejus elucidandi gratia subjungere juverit. Igitur, qui in illo memorantur mansi in pago Hainoginense, sunt certæ agri portiones in provincia, quæ nunc comitatus Hannoniæ dicitur, sitæ, quæ & colerentur, & in quibus coloni ædes essent; per villas autem intelligi hic debent pagi, quos sequiori dein tempore villagia seu vilagia vocatos legimus.

[90] Talis porro villa, seu pagus, seculo IX fuit Halcim, [restitutis ei variis villis, quarum situs exponitur;] quo nomine ego non pagum Haulchin seu Haussy ad Sellam amnem situm, sed Haulchin seu Hauchin ad Scaldim infra Dononium, designatum censeo; talis quoque fuit villa, quæ dicitur Theonis, quæ quidem non Tun seu Thun ad Scaldim versus Cameracum, ut Miræus conjicit, sed Thaonville, quod modo dumtaxat prædium est, haud procula a Dononiensi ponte distans, omnino esse mihi videtur; talis denique eo seculo fuerunt villa Salcem & villa Galdeciatas; quarum prior sitne pagus Saultain, viæ Bavacum Valencenis ducenti adjacens; altera vero an pagus, qui Villers-cauchie dicitur & viæ Cameraco Bavacum ducenti adjacet, edicere pro certo non ausim. Exploratior est memorata illic Silva Ambligia, utpote quæ hodieque Bois d' Amblise vocatur, & uti videre est in Maraldi & Cassini geometricis seu triangularibus Galliæ mappis, viam regiam attingit, qua Valencenis ad Hannoniæ metropolim itur.

[91] [at illud diploma, ex quo nonnulla ad Sanctæ cœnobium spectantia hic eruuntur,] Ceterum docet nos hoc Caroli Calvi diploma, Dononiense cœnobium, quod, vivente Abbatissa nostra, Sanctissimæ Dei Genitricis abbatia vocabatur, eodem, quo sancta ejus Fundatrix defuncta est, seculo dici etiam ab ejus nomine cœpisse abbatiam venerandæ virginis S. Ragenfredis: cujus quidem mutati nominis exordium, quandoquidem in illo diplomate recens fuisse non dicitur, verisimiliter ad sacri corporis ejus translati epocham supra expositam referendum est. Adhæc ex eodem diplomate pro certo habemus, quod & supra innui, Dononiense cœnobium tum temporis duplex fuisse, nimirum tum fratrum tum sororum inibi Deo militantium, quorum tamen ædificia suis muris & claustris prorsus distincta erant; de quibus videat curiosus lector Mabillonii Præfationem ad Sæculum Benedictinum secundum pag. XXIV. Num autem tam hæ, quam illi, uti Mabillonius cit. loco universim de hujusmodi in Belgio cœnobiis contendit, Ordinis S. Benedicti alumni fuerint, § IV discussum a me fuit, quem, si lubet, consulat lector. Nunc in viam, unde non nihil digressi sumus, revertamur.

[92] [ob inexspectatam Caroli Calvi mortem, novamque Normannorum incursionem] Erat diploma illud a Carolo a Carolo Calvo, imperatore & Francorum rege, Idibus Augusti anno 877 concessum, Dononiensibus adeo favorabile, ut, sola hujus habita ratione, sperare non immerito possent, fore, ut multo lætior deinceps, quam a 40 circiter annis fuerat, duplicis sui cœnobii esset facies, utque supremi Numinis cultus ecclesiasticaque Fundatricis suæ, imo & parrentum ejus veneratio magis magisque incresceret, ac vel idcirco etiam, quod jam ab annis aliquot barbara Normannorum gens Ostrovandiæ rursus imminere visa non esset. At bonam exspectationem minuere primum cœpit ejusdem Caroli Calvi, Pontiliaco in Italiam exiguo tantum tempore advecti, inexspectatus mense Octobri obitus, omnemque demum melioris sortis spem sustulit, quæ ex Ludovici Balbi, Francorum regis brevi post, seu anno 879 mense Aprili subsecuta intempesta morte exorta est, miserabilis & excidiosa inter Francos… dissensio, quam Annales Vedastini tom. 8 Scriptorum Rerum Gallicarum pag. 80 memorant. Etenim, uti Annales isti verbotenus fere subdunt, Normanni, ultra mare positi, Francorum discordiam audientes, navali evectione cum infinita multitudine rursus mari transito, Teruannam, urbem Morinorum, medio mense Julio anni 879 igne & gladio vastaverunt, nemine sibi resistente, eoque rerum successu animati, postquam Menapiorum ac Bracbantisiorum terras igne & gladio vastassent ac monasterium Gandense sibi ad hyemandum statuissent, mox, ut per anni tempestatem licuit, Tornacum civitatem & omnia monasteria supra Scaldim, atque adeo & Dononiense, Scaldi adjacens, & vix septem milliaribus Tornaco distans, ferro & igne depopulati sunt, interfectis, qui fuga dilapsi non fuerant, aut captivatis accolis terræ. Ita fere de verbo ad verbum, ut jam monui, Annales Vedastini, magna omnino hic fide digni.

[93] [optatum effectum non habuit, imo contra] Provide quidem atque opportune, teste eorumdem Annalium auctore, tam intra Scaldim & Somonam fluvios, quam trans Scaldim degentes monachi, canonici & sanctimoniales, priusquam eo rursus pervenirent Normanni, cum corporibus Sanctorum fugam inierant, ac fortassis vel ab anno 845 melior Dononiensium thesaurus in Duacensi castro, quod ex citatis a Malbranquio lib. 6 de Morinis pag. 304 auctoribus pro certo sanctorum corporum vicinorumque hominum asylo tunc erat, securo loco repositus manserat: verum, tametsi qui Dononio ad Duacense castrum confugerant, omnia in hoc contra Normannos tuta experti essent, & suis sacris pignoribus, in quibus, teste anonymo, Dononiensis loci aliquando recuperandi spem posuerant, nihil quidquam sinistri aliunde experti essent; non tamen paulo post, quam illatæ cladis auctores Normanni exacti e Belgica fuerunt, revocari ad pristinum splendorem potuit abbatia Dononiensis; imo vero id non prius, quam post unius fere seculi decursum, ut infra dicemus, utcumque executioni mandatum fuisse, Baldericus supra citatus lib. 2 Chronici Camerac. cap. 28 testatum facit.

[94] Sed priusquam eo deveniamus, haud gravate, arbitror, [Dononiensis abbatia, a Normannis nempe, funditus destructa fuit.] feret lector, si anonymum Dononiensem illatam hanc a Normannis Dononiensi parthenoni ruinam suis verbis narrantem audierit. Ita ipse Legendæ suæ cap. 6: Qui littora Scaldi insederant (Normanni) debaccabantur plurimum, quia illic eos fecerat esse continuos locorum opportunitas & gratissima statio navium, sive ad hyemandum sive ad quodlibet suscepti belli periculum declinandum. Qua tempestate devastata ecclesia Dononiensi, perit ille maximus labor, sed non merces Sanctæ Reginæ & sancti Aldeberti (imo nec S. Reginæ, nec B. Aldeberti, sed S. Ragenfredis, cujus opus, ut supra § III ostendimus, erat.) Disperguntur moniales & aufugiunt clerici (ad Duacenum castrum, ut censeo, in quo forte cum non paucis sanctimonialibus clericisque Sanctorum reliquiæ ab anno circiter 845 remanserant) Exterminantur omnia, desolatur illa grandis ædificatio & diripiuntur ornamenta; nihil residuum fit igni præter meliorem thesaurum, corpora Sanctorum scilicet, quæ ad tutiora loca deportata fuerant (puta ab anno circiter 845) gratia evadendi, unica videlicet spes loci quandoque recuperandi. Similiter & cetera ecclesiæ ipsius prædia, quæ longe & prope circa Scaldum erant profusiora, hac tempestate exhausta & exinanita sunt. Hactenus anonymus, ex quo præcipue reliqua, quæ ad erecti a S. Ragenfrede parthenonis ejusdemque Sanctæ Reliquiarum historiam faciunt, jam nunc sequenti § recensere pergo.

§ VII. Sanctæ corpus ad Novum-castrum in Gallia delatum divenditumque: instauratio Dononiensis abbatiæ variaque ejus adjuncta.

[S. Ragenfredis abbatiam, post Normannorum discessionem,] Laudatus auctor, postquam ipsis fere Fulcuini verbis (quæ tom. 6 Spicilegii Acherii pag. 560 primæ editionis habes) exposuisset, quo pacto, post Dononiensis ecclesiæ aliarumque complurium ruinam, Normanni per Franconem, episcopum Leodiensem, & Reginerium Longicollum, Hannoniæ comitem, multoties victi fuerint, quove modo reddita ecclesiæ Belgicæ pax sit, mox hæc ad rem nostram spectantia subjicit: Respirat paululum (Godefridi, Normannorum regis, anno 885 occisi, nece) languidus ignis ecclesiarum; sed tanta pressura, tam grandis jactura rerum, licet affectiva, tamen effectiva non poterat instantia statum priorem recuperare (eum præsertim, quo Dononiensis parthenon ante annum 849 floruerat.) Fit tamen dispersorum collectio, dejectorum erectio, sanctarum Reliquiarum a tutioribus locis revocatio, & quacumque diutius immorata sit desolatio, subita permutatione repentina videtur consolatio, utque major vel minor fuerat rerum dilapidatio, festinatur vel tardatur redintegratio. Dononium vero penitus eversum, dum ea, quæ sibi prius erant utilitati & honestati, tempore persecutionis vertuntur in ruinam & opprobrium, vicinitas scilicet Scaldi & congrua obsidioni * ampla & amæna statio pratorum; majus requirebat spatium, consilium & auxilium, quo pristinæ integritatis valeret reparare gradum.

[96] [sanctimonialium loco incolentes quidam clerici,] Quapropter ibi cœnobialem vitam ea vice reformari non ferebat illa magna magnorum prædiorum devastatio: sed pro tempore ad Dei famulatum non penitus emittendum, REPONITUR tantummodo clericorum institutio, quatinus eorum provisione & acquisitione fieret quandoque monialium restitutio. Igitur, teste anonymo, cui forte quidam antiquior scriptor, vel certe probata traditio hic præluxit, immensa, quam Normanni Dononiensi ecclesiæ ejusque bonis intulerant, clades impedimento fuit, quo minus dispersi ejus incolæ ac Duacensi in castro verisimiliter latitantes post barbarorum discessum in pristinas sedes revocarentur & antiquo more tam clerici, quam sanctimoniales, canonicæ vitæ (de qua vide dicta § IV) sequerentur institutum. Id ipsum etiam non obscure indicat Baldericus cit. lib. 2 cap. 28, dum abbatiam Dononiensem, incumbente inopia inclinatam, non a monachis Benedictinis, sed a paucis canonicis inhabitatam fuisse, scribit.

[97] [ejusque regimen adepti,] Quid porro ab hisce clericis seu canonicis Dononiensi loco sanctæque Ragenfredis Reliquiis factum sit, citatus anonymus his verbis aperit: Qui tandem (pauci nempe illi clerici seu canonici) necessitate, non rectorum sponte (seu non ultronea superiorum electione) regimen adepti, laborant & instant in reparatione loci, sub obtentu quidem quæstus (seu utilitatis) ecclesiæ; sed, ut postea patuit, pro emolumento sui. Denique copiis (Dononiensis nempe parthenonis) tamdiu vastatis, minus cito, quam volebant, sibi succurrentibus, inito consilio, aliud solatium requirunt suis necessitatibus. Placet eis, ex se ipsis quatuor eligere, per quos corpus sanctæ Ragenfredis statuunt efferre elatum versus eam Franciæ partem, quæ præfatam pestem (Normannorum) evaserat, si forte, donante Deo, exinde possent consolationem usibus suis referre.

[98] [Sanctæ corpus circumquaque, ac tandem Novumcastrum deferunt,] Exeunt itaque circumquaque lustrantes, &, non quantum volunt, sed, quantum sibi datur, ab undique colligentes, mendicando perveniunt ad Novum-Castrum super fluvium Ysam, per quem prædicti ascendentes Normanni minime læserant regionem, declinantes incursus & recursus oppidanorum; ubi gratia S. Ragenfredis honorifice suscepti (iidem nempe clerici seu canonici) & suscipientium affluentia admodum delectati per aliquot dies demorantur ibidem; ideo maxime, quia benevolum erga se sentiunt ejusdem castri comitem. Cui dum sæpius referunt beneficia sanctæ Virginis, paulatim immittunt ei concupiscentiam retinendi corporis, si forte ad hoc posset pertingere, ut eorum consensu valeat illud retinere. Quamobrem exhibet se eis omnimodis humanum, cogit eos verbis, ut accipiant, si quid foret necessarium, & sic inter eorum relationes temptat, si forte venderent ei quantulamcumque partem reliquiarum. Et quia egestas non habet fidem, in modico persuadet eis cupiditas, nec declinant foveam avaritiæ, dum largitatis suæ frena laxat eis, in accipiendo præmio pro eorum optione.

[99] Fit pactio & deliberatio pecuniæ, centum libræ videlicet denariorum & bis quinque, [idque domino loci, uti anonymus refert,] & in eodem loco una præbenda unicuique. Ita admisso lucro auri & amisso lucro innocentiæ, exonerato thesauro Sanctæ Virginis, sed onerati thesauro pecuniæ, ne distractio pateret, vacuum referunt scrinium iniqui delatores * ecclesiæ; quod restituentes domum * in ecclesia sanctæ Dei Genitricis (utcumque jam a canonicis reparata,) centum sibi retinent libras, quas possederant de mercede iniquitatis. Cetera vero (ex piorum eleëmosynis collecta) prout sibi videtur, solita fraude dispertiuntur fratribus & usibus ecclesiasticis. Latuit res acta diutius; succedunt tempora temporibus; successus accedunt decessibus, quia tempus miserendi venerat loci ipsius; deponuntur clerici & imponitur ordo monachorum, hisque brevi tempore substitutis & paulo post destitutis, restituitur congregatio monialium. Ita rursus anonymus citatus, in cujus verba observanda quædam sunt.

[100] Novum-castrum super Ysam ab eodem memoratum, [sacrilege divendunt, ac capsam vacuam Dononium referunt] hodie oppidulum est regionis, quæ Insula Franciæ seu vulgo Isle de France vocatur, distatque Lugduno-Clavato quatuor leucis Gallicis majoribus Meridiem versus, Dononio vero viginti circiter leucis. Oppidulo huic, ut refert D. Corneille in suo Lexico Geographico tom. 2, pag. 798, col. 2, Auxennæ olim nomen fuit, &, teste Hadriano Valesio in sua Notitia Galliarum pag. 72, col. 2, ad Rotumnæ & Axonæ (vernacule Aisne vel Esne) confluentes situm est; hodieque Neufchatel vernaculo sermone dicitur. Huc igitur quatuor illi, mercenarii potius vocandi, quam clerici, S. Ragenfredis corpus non tam sublevandæ Dononiensis ecclesiæ inopiæ causa, quam proprii quæstus ergo deferendum primo censuerunt, ac demum ejusdem castri domino pretio infami vendidere, vacuam sacris pignoribus thecam, at, ne alioquin facinus suum proderent, bene clausam Dononium mox reportantes; quæ quidem fraus nemini incredibilis videbitur, qui exeuntis seculi IX & X labentis corruptos quorumdam in ejusmodi rebus mores, nimiamque aliorum simplicitatem noverit.

[101] Quis porro ille Novi-Castri comes fuerit, quove anno S. Ragenfredis corpus relictum in eodem castro sit, [circa annum, ut conjici datur, 933.] tacente, anonymo, qui unus de hoc argumento scripsisse noscitur, quis pro certo statuat? Nec enim ad facti hujus epocham figendam multum facit, quod hujus loci domina, uti anonymus idem infra num. 111 scribit, Fredesendi, Dononiensi abbatissæ, forte anno 1035 asseruerit, Sanctæ nostræ corpus ab antecessore suo centum & decem libris comparatum fuisse; cum nullo ex capite pateat, hæc ejusdem dominæ verba de proximo suo decessore intelligenda esse; ut contra ex anonymo nostro, sacrilegæ huic venditioni tempora temporibus successisse, affirmante, credibilius fiat, de remoto aliquo ejus decessore sermonem hic fieri, qui ante centum fortassis pluresve annos castro potiebatur. Si hac in re, aliunde quoque obscura, locus sit conjecturæ, putem, sacrilegas illas nundinas eodem fere tempore contigisse, id est, anno circiter 933, quo S. Gisteni corpus Ursidongi-cellenses clerici vexere & revexere per patriam, ut per fidelium munificentiam mendicitatis suæ explerent inediam; uti verbotenus fere narratum est tom. 2 Octobris pag. 254, num. 135, & pag. 311, num. 43, ac rursus in Commentario ad Acta S. Gisleni suo loco dicetur.

[102] [Clericis monachos, hisque moniales successisse, anonymus refert,] Reliquum nunc est, ut de ejusdem anonymi verbis, ultimo loco num. 99 recitatis, nonnulla etiam dicamus; ac vel idcirco maxime, quod jam sæpe laudatæ Balderici assertioni minime consona esse videri queant. Hic quippe in suo Chronico lib. 2, cap. 28 paucis illis canonicis, qui, dilapsis Normannorum tempestate aut dein extinctis sanctimonialibus, S. Ragenfredis abbatiam incoluere, moniales regulariter institutas successisse, scribit; anonymus vero iisdem paucis canonicis seu clericis monachos prius fuisse suffectos, & his brevi tempore destitutis congregationem monialium restitutam, asserit. Verum enimvero, si aliud chronographi Cameracensis, aliud Dononiensis scriptoris anonymi institutum fuisse, perpendamus, nulla in re alterum alteri contradicere reperiemus. Etenim, cum monachi, quos clericis suffectos anonymus narrat, fortassis vel sui episcopi vel principis auctoritate clericorum loco in Dononiense cœnobium introducti non fuerint, aut certe brevi post tempore sanctimonialibus locum fecerint, hanc momenti unius monachorum substitutionem se tacitam in Gestis episcoporum Cameracensium, quæ scribebat, prætermittere posse, jure merito Baldericus existimare potuit, utpote nullius aut certe levissimi momenti rem, & quam iis, ne alias prolixior esset, enarrandam linquere potuit, qui ex instituto suo singula, ad Dononiense cœnobium spectantia, minutatim prosequerentur. Quam itaque rem Baldericus mere tacuit, nec tamen inficiatus est, hanc ipsam anonymus Dononiensis pro suo instituto commemorandam censuit, utpote quam & suis etiam oculis videre aut certissime ex oculatis testibus intelligere quivit.

[103] [clericis vero moniales suffectas fuisse in Dononiensi] Haud equidem dubito, quin idem anonymus paulo quoque enucleatius Dononiensis parthenonis instaurationem prosecutus fuisset, si æque perspectas habuisset illius causas, ceteraque, quæ inter Gerardum I Cameracensem simul & Atrebatensem episcopum, interque Balduinum, Flandrorum comitem, eadem de re tractata fuerant. At hæc multo melius, quam anonymus Dononiensis, laudatus Baldericus novit, utpote qui eidem Gerardo I a secretis fuit. Hoc itaque teste, per Balduinum, Flandrorum nempe comitem, & Valentianensis juxta ac Dononiensis territorii dominum, consilio autem Gerardi I supra laudati antistitis, ac Leduwini, Vedastini nimirum abbatis, moniales eæque, ut infra ostendemus, Benedictinæ, in parthenonem Dononiensem introductæ fuerunt; atque ita, quæ a sui exordio sanctimonialium præsertim abbatia fuerat, exactis jam viris, qui illam incumbente inopia tenuerant, ad pristinum monialium statum reducta est, hoc solo tamen discrimine, quod eam, ut supra § IV diximus, canonicæ sanctimoniales primum, dein vero Benedictinæ incoluerint.

[104] [per Gerardum I Ep. & Leduwinum Abb.] Rem totam hocce fere modo contigisse arbitror. Cum vere magnus ille piissimusque antistes Gerardus (de quo adi tom. 3 Galliæ Christ. auctæ col. 18 & seqq.) suarum diœcesium loca frequens visitaret, ac restaurandæ in utraque sua diœcesi Religiosæ, ac monasticæ in primis vitæ desiderio arderet, vidit haud dubie doluitque, post tot Belgii abbatias, vigili cura studioque S. Gerardi Broniensis, ac dein B. Richardi Virdunensis aut restauratas aut reformatas, Dononiensem parthenonem ex antiquis suis ruinis necdum plene emersisse, multoque minus tali dignitate ac fervore rem divinam a viris illic peragi, quali eam a sanctimonialibus sub S. Ragenfrede ac deinceps usque ad Normannicam tempestatem peractam fuisse, sibi merito persuadebat; statuit itaque, ne alioquin perpetuum interiret S. Ragenfredis eximiæ pietatis opus, malo huic medicam manum afferre, ac proin in consilii sui partem adsciscere Leduwinum, Atrebatensis abbatiæ S. Vedasti abbatem, qui, teste chronographo Marchianensi, vir erat vere sanctus & … singularis sapientiæ & virtutis, quique, uti præfato tomo Galliæ Christ. auctæ col. 379 asseritur, in restituenda asserendaque non domi tantum, sed & foris morum disciplina plurimus erat. Communicatis igitur probatisque de revocando ad pristinum monialium statum Dononiensi parthenone mutuis consiliis, id pari studio sedulo ambo agunt, ut præfatum Flandrorum comitem & Valentinianensis juxta ac Dononiensis territorii dominum in eamdem adducant sententiam.

[105] Haud gravate postulantium vota Balduinus comes excepit, [ac Flandriæ comitem restaurato cœnobio, Baldericus scribit,] consiliisque paruit, quandoquidem ei, teste eodem chronographo Marchianensi, Deus bonum pro restaurandis ecclesiis spiritum esset largitus, atque, ut posita ejus tumulo epitaphia etiam perhibent, vir esset virtute potens, defensor amatorque monachorum, seu Ordinis monastici. Utut se mea hæc habet consiliorum Gerardi & Leduwini expositio; equidem auctoritate Balderici indubitatum est, ejusdem Gerardi nec non Leduwini abbatis suasu in Dononiensi cœnobio virgines fuisse viris subrogatas, iisdemque virginibus regulariter institutis abbatissam, nomine Ermentrudem, per laudatum Flandrorum comitem fuisse præfectam, quemadmodum præfatus Cameracensis chronographus lib. 2, cap. 28 his verbis in editione Colvenerii testatur: Hanc autem (Dononiensem a S. Ragenfrede ex sui juris rebus fundatam cellam seu abbatiam) postea incumbente inopia inclinatam pauci canonici (quos anonymus clericos vocat) incolebant: donec * consilio domni Gerardi episcopi & Leduwini abbatis, moderno tempore Balduïnus comes ad pristinum statum restituit *, ibique monialibus regulariter institutis * abbatissam nomine Ermentrudem præfecit.

[106] Non poterat sane, quæ piis Flandrorum comitis cœptis amborumque præsulum votis ex sententia subserviret, [cui simul præfecta fuit abbatissa Ermentrudis;] aptior Ermentrude inveniri antistita, quæ nimirum, teste anonymo Dononiensi ei coævo, nobilitatem generis morum nobilitate & regulæ disciplina superabat. Ipsa ejus verba accipe: Quibus (nempe monialibus) præclara abbatissa Ermentrudis [præficitur] nobilis quidem genere, sed nobilior moribus & regulæ disciplinis, [quæ] res ipsas ecclesiæ auxit & provexit successibus secundis; puellas quoque nobili procreatas sanguine educavit & erudivit eidem loco, in timore Domini & dilectione castitatis. Quæ quam vere meritoque ab anonymo asserta sint, suo satis exemplo clarisque gestis comprobavit una ex alumnis ejus, nomine Fredesendis vel Fredescendis, plus semel supra laudata, de qua & amplior etiam sermo erit, ubi cetera, quæ ad hanc cœnobii S. Ragenfredis instaurationem pertinent, illustrata pariter fuerint.

[107] Ac primo quidem ipsum tempus, quo tam felicem fortunatamque rerum suarum conversionem Dononiensis abbatia senserit, [quæ circa annum 1029 contigisse ostenduntur.] sat prope definiamus. Citato Balderico teste, facta est S. Ragenfredis parthenonis instauratio consilio domni Gerardi, episcopi Cameracensis Atrebatensisque, & Leduwini abbatis monasterii S. Vedasti, opera vero Balduini comitis. Itaque cum Balduinus ille, passim Pulchrobarbus dictus, e vivis excesserit anno 1036, uti inter omnes convenit, consequens fit, ut certe serius, quam prædicto anno restaurati Dononiensis cœnobii epocha figi non queat. Ex adverso autem cum & præfatus Leduwinus, uti in Vita venerabilis Richardi tom. 2 Junii pag. 987, num. 46 Hugo Flaviniacensis tradit, anno MXXIIII * jussu & obedientia patris Richardi prælatus sit abbatiæ S. Vedasti, consectarium quoque fit, ut ejus, jam abbatis, consilio facta Dononiensis cœnobii instauratio statui ante annum 1023 omnino nequeat. Contigit igitur tempore illo, quod inter annos 1022 & 1037 medium intercedit, ac verisimiliter, uti etiam censuit Locrius in Chronico, anno 1029, postquam nempe præcedenti anno in Marchianense monasterium, Dononiensi vicinum, boni testimonii monachi introducti ejusdem comitis præcepto & Leduwini ejusdem opera fuissent, jamque ibi cœnobialis disciplinæ rigor innovatus esset, qua de re adisis Marchianensem chronographum apud citatum Locrium ad annum 1028.

[108] [Introducti tum in abbatiam religiosæ vitæ Instituti,] Ad Religiosæ vitæ genus, in abbatiam hanc introductum modo progredior. Si certum omnino foret, ea omnia, quæ laudatus num. 58 Rubeæ-vallis codex Ms. exhibet, genuina ipsius Balderici verba esse; certum quoque vel sola ejusdem scriptoris auctoritate fieret, moniales Benedictinas in parthenonem illum fuisse introductas: at, cum prædicti capitis 28 libri secundi lectiones in Mss. codicibus varient, atque adeo, etsi quidem probabilior, pro indubia tamen habenda non sit lectio, cit. num. 58 a nobis exposita; haud abs re erit videre, an aliunde id ipsum, quod laudatus Rubeæ-vallis Ms. codex ad hanc rem nostram tradit, evinci non queat. Et quidem dubitari nequit, quin tum Leduwinus, qui suo consilio magnam in Dononiensis cœnobii instauratione partem habuit, Benedictini Ordinis abbas fuerit suæque Regulæ propagandæ studiosissimus, tum & Gerardus episcopus pari zelo ad restaurandum monasticæ religionis, utique tum Benedictinæ, ordinem totum sese impenderit, ut videre est tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ coll. 19, 20 & 379: igitur nisi contrarium ex fide digno auctore monumentove probari queat, credendum omnino est, non aliud, quam Benedictinum Institutum, cujus propagandi ambo illi studiosissimi erant, in Dononiensem parthenonem fuisse ab iis invectum. Huc adde, quod certissime anno 1118, uti ex Roberti, Atrebatensis episcopi, Constitutione, eodem anno data, infraque recitanda, liquet, S. Benedicti Regula apud Dononienses moniales viguerit; ac proin, cum ea post Balduini comitis amborumque laudatorum præsulum tempora Dononium introducta fuisse non legatur, ea haud dubie ipsa fuerit, sub qua Dononienses moniales Gerardi & Leduwini consilio & Balduini opera regulariter, ut Baldericus loquitur, institutæ fuerint.

[109] Nunc S. Ragenfredis reliquiarum ejusque parthenonis historiam prosequamur. Dum, quæ a quatuor præfatis clericis in Novo-castro relicta fuerant, S. Abbatissæ nostræ sacra pignora, magna illic in veneratione essent, [& 2 abbatissarum, sub quibus Sanctæ cœnobium] jamque sub felici Ermentrudis abbatissæ regimine, magis magisque, ut tempus sinebat, una cum S. Ragenfredis, etsi corpore absentis, religioso cultu Dononiensis ecclesiæ res prospere augeri provehique cœpissent, digna hæc antistita, teste anonymo nostro, universæ viam carnis ingressa est, virtutum laborumque suorum a Deo præmium receptura; cui mox suffecta est memorata jam plus sæpe Fredesendis, grandæva moribus, ut anonymus subdit, sed juvenis ætate, cetera vero præfata matre non inferior. Hæc illius insistens vestigiis, omnimoda dignitate locum (Dononiensem intelligit anonymus) quem regendum susceperat, in omnibus melioravit, vetustatem & ruinam claustri (post Normannicam cladem a canonicis necdum plene instaurati) pro posse renovavit, &, ut ferreis temporibus erga suos * aurea succederent, omnimodis elaboravit; ac tali quidem industria ingenioque commissum sibi parthenonem, teste anonymo, gubernavit erexitque, ut, nisi in vita hominem laudari prohiberet Sapientia, plurima se de ea relaturum fuisse, coœvus ille anonymus aperte professus sit.

[110] Hæc illa est Fredesendis, seu, uti tomo 5 Galliæ Christianæ col. 342 vocatur, [ejusque cultus restoruit, notitia datur.] Frisildis vel Faisildis, quam Balduini, Insulensis dicti, & Flandrorum comitis uxor, nomine Adela, Messinensi seu Misseniacensi prope Ipras abbatiæ, a se anno 1060, ut Miræus ex hujus loci monumentis tom. 1 Operum Diplomaticorum pag. 64, Annotato 1 tradit, ædificari cœptæ, abbatissæ loco præesse etiam voluit, quæque novellam hanc quoque plantationem (anonymi verbis utor) plus quam talis patiebatur ætas & sexus, direxit & erexit. Ejusdem Fredesendis jussu conscriptam ab anonymo nostro fuisse S. Reginæ Vitam, cui & S. Ragenfredis gesta quædam intexta sunt, non est quod multis repetam, cum sat fuse actum ea de re sit supra. Sufficiant adeo jam data hujus abbatissæ notitia certaque anonymi nostri ætas assignata, ut ad peractam feliciter sub ea S. Ragenfredis corporis recuperationem cultusque ejus apud Dononienses augmentum nunc libero tramite progrediamur.

[Annotata]

* i.e. commorationi

* an prædatores?

* an Dononio?

* alibi sed postmodum

* al. statum monialium reduxit

* al. ibique moniales S. Benedicti, cum antea fuissent regulares, introduxit

* lege MXXIII

* an suas?

§ VIII. Recuperata a Dononiensibus majora Sanctæ ossa, dein & minora: hæc in decenti lipsanotheca reposita: impensa eis in variis locis veneratio.

[Fredesendis abbatissa, cum ad Novum castrum divertisset,] Quo ordine S. Ragenfredis corpus, tamdiu ecclesiæ suæ subtractum, quove felici eventu suo parthenoni restitutum fuerit, verbis hisce anonymus laudatus cap. 7 enarrat. Contigit, abbatissam (præfatam nempe Fredesendem) ecclesiasticæ dispositionis gratia versus urbem Remensem equitare (huic enim metropoli tum suberant Cameracensis & Atrebatensis diœceses) &, ignaram præteritæ vel futuræ rei, per Novum-castrum, super Ysam situm, cujus superius (vide num. 100) fecimus mentionem, transitum habere, ibique cogente hora (Deus vero disponebat iter ejus) necessarium habuit pernoctare. Gratanter igitur suscepta hospitio ab ejusdem castri comitissa, post susceptionem ad ecclesiam ab eadem ducitur oratura. Oravit & surgens ab oratione Psalteriolum ibi invenit, cujus folia volvendo & revolvendo, Letania oculis ejus apparuit, quam perlegens inter nomina Sanctorum nomen sanctæ Ragenfredis dissimili colore, id est, minio inscriptum repperit, cui gratia nimiæ dilectionis infigens osculum (sperabat * enim, adhuc eam se habere ex integro apud cœnobium suum) requiritur jocunde cum saltibus * a comitissa, cui Sanctorum tam dulciter cum affectu pietatis libaret oscula? Dominæ meæ, ait illa, sanctæ Ragenfredi, cujus præsentia in monasterio meo multas miserationes mihi exhibet & omnium petitioni. Non est ita, respondit comitissa, antecessor meus (vide huc spectantia num. 101) centum & decem libris emit ejus sanctum corpus a quibusdam clericis in hac patria, & sine dubio requiescit in hac ecclesia.

[112] [audissetque non sine stupore, illic servari Sanctæ corpus,] Econtra satagebat abbatissa rem suam verbis affirmare, sed monialis quædam nomine Emma, (alibi Emina vocatur) quæ secum erat, maturior ætate, cubito (assistebat enim ei) pulsatam innuit silere. Sic est dimissum; itum est cœnatum, post cœnam dormitum, diluculo discessum. Expleto itineris negotio, redit abbatissa & de corpore sanctæ Virginis nec sibi nec comitissæ multum credula narrabat suis non sine mœrore visa & audita. Irruit statim super eas (Dononienses moniales) formido & pavor, & inerat cordibus earum varius credendi error. Res enim incredibilis erat (iisdem nempe monialibus, quibus nihil unquam de quatuor præfatorum sacri corporis bajulorum fraudulentia innotuerat) & ideo maxime, quia nemo credere volebat, quod omnino amisisse nolebat; sed industria abbatissæ res probata, voluissent noluissent, ad credendum persuadebat *; &, quid tunc facerent, incertiores erant, si celarent aut propalarent. Sed, ne locus vilesceret, si vicini tanto thesauro vacuum rescirent, cœperunt ergo deliberare, si quo modo ad recuperationem sancti corporis possent pertingere, & quia angustia doloris inquirit solatium necessitatis, non defuit eis consilium supernæ dispositionis.

[113] [opera duorum clericorum primo majora ejus ossa,] Post aliquot enim dies affuerunt Dononii quidam clerici illius regionis, ferentes secum reliquias causa suæ revelationis; ecclesia quippe eorum desolata erat crebrescentibus werris *. Qui abbatissæ jussu honorifice hospitio suscepti, reliquiis in ecclesia dispositis, seipsos exemaverunt * in domo Gerardi cujusdam (num. 4 memorati) presbyteri. Post escam & potum, post multas circumloquutiones *, ut mos est clericorum, sermo incidit Gerardo de sancta Ragenfrede, qui adhuc * intendebat animum. Statim vero duobus clericis, Hugone & Henrico, respondentibus, se nosse locum, &, si merces non deesset, posse Virginis restituere thesaurum, Ite, ait Gerardus, & redite absque dubitatione mercedis, si sponsionem ad effectum perduxeritis. At illi, lustratis aliquibus provinciæ partibus, discesserunt, & majoris quæstus sponsione capti, Deo volente *, rem ad effectum perduxerunt. Reliquias Virginis, Dei nutu receptas, Silvanectis * detulerunt, Quibus in salvatione sui repositis *, Henricus recurrit Dononium exigere sponsionem suæ pactionis.

[114] Quem cum vidissent Gerardus & Emma (monialis supra memorata) præ nimio anxii [Dononium referri curat,] gaudio, expetierunt consilii secreta, & effectu rei audito, vocatur abbatissa; numeratur ei quantitas pecuniæ; &, assumptis secum duobus clericis, Andrea & Heldino, Silvanectis * regreditur cum velocitate; & eo velocius, quo minus cum securitate; detegit eis & restituit thesaurum absconditum, majora videlicet sanctæ Virginis ossa, & facto sibi invicem vale, velociores votis, quam gressibus, cum timore & gaudio repetit unusquisque sua. Alter vero duorum, Andreas scilicet, grandi deprehensus infirmitate, cum cœptum iter male securus nullo modo auderet retardare, maxima corporis deficiebat contritione. Sed paulo post fit ei sancta Virgo baculus & medicina infirmitatis suæ. Cum enim pervenissent Dononium, quatinus statim laboris & timoris reciperet aliquod præmium, ubi in ecclesia disposuerunt Reliquias cum laudibus & hympnis, clericus repentinam & integram recuperavit salutem suæ invalitudinis; quibus ita gestis, grandis inerat eis exultatio de relatis; sed imperfecta adhuc supererat de relictis; clericus quippe, qui majora tulerat ossa, dum timet deprehendi, minora non perstitit comprehendere, quorum spes omnis ablata abbatissæ & suis omnem consilii viam videbatur excludere.

[115] Hactenus anonymus noster, Fredesendi, sub qua hæc contigerunt, [dein industria monialis, nomine Emmæ, Novum castrum profecta] ut plus sæpe monui, synchronus, & apprime notus, qui, quo pacto minora etiam S. Ragenfredis ossa Dononium relata fuerint, hisce verbis mox prosequitur: Sed non deest Dei omnipotentia, quæ, ut manifestius pateret, arte tractatur feminea. Emina siquidem (seu Emma) monialis illa, quam præscripsimus cum abbatissa fuisse apud Novumcastrum, quandoquidem nullum animal audacius est muliere, animo tractat impugnare & expugnare ipsum oppidum (imo castri sacrum thesaurum) &, quod mille viri non auderent incipere, incipit & perficit unius mulierculæ ingenium. Parat novam expeditionem, virum videlicet rusticum & rusticam nininam * ætate & pannis veterem, quibus secum pedestri gressu comitantibus, ipsa, ascenso jumento, tendebat ad oppidi expugnationem; venit autem illuc tertia die, quasi iter agens, prandii jam instante hora, & loco non hostis, sed hospitis (res enim adhuc latebat) suscepta caritate, qua prius, a comitissa, cum se diceret, illa die adhuc non audivisse Missam, navigio, quo citius rediret, monetur adire ecclesiam; (tantus enim erat per terram viæ circuitus, ut navigaret & renavigaret multo citius) elegit tamen pedes ire, quatinus notata sibi via post prandium illuc posset familiarius redire.

[116] Post Missam rogata morari reliquum diei, [& minora ossa clanculum furatæ] quod etiam non rogata petiisset, libenter præbuit assensum, sed iterum monita, ut dormiendo (erat enim mensis Mayus) requiesceret paululum, velle magis respondit adire ecclesiam psalmodiatum; &, ne aliqua notaretur suspectione, cum rustico & ninina sua * alteram assumpsit secum nininam de domo, eleëmosynariam comitissæ, cum qua securius vadens ad ecclesiam, diutius oravit, & post orationem residens, psalmodiare cœpit. Non valuit illa tantam moram cum eis continuare, sed affecta [tædio] psalmorum; (nec enim paupertas * ejus psalmis, sed pane egebat) egreditur sua procurare. Post cujus egressionem exiliens monialis, dispositis suis per custodias competentibus locis, ipsa aggreditur spoliare [exertis] brachiis scrinium, in quo erant Reliquiæ sanctæ Ragenfredis. Trepidabant sui nimio timore forinsecus, illa autem non minus gaudio quam timore trepidans & æstuans intrinsecus, quidquid erat in scrinio, scopebat in sacculo suo, etiam pulverem cum ossibus.

[117] [cum iisque Dononium reversæ,] Ubi vero suos revocavit, & dissimulationis iterum causa tenens Psalterium, satis læta, si secura, cum eis resedit, ducitur ad ecclesiam muliercula, quæ per aliquot dies febricitabat, &, ut mos est infirmorum, ab eadem moniali, si quid contra hujus pestem nosset, requirebat. At illa rogat aquam deferri, & quiddam medicinale, quod lotum talibus solebat prodesse, dicens inesse sibi, statim lavat secreto Reliquias sanctæ Virginis, quas habebat in sacculo, & dans ei potum, curatam gavisa est abire continuo. Sicque Deo disponente iter & opus suum, sole jam inferiora petente, regreditur ad hospitium, &, ne aliquis, si consideret, forsitan deprehenderet sacculum in sinu ejus repositum, simulata incommoditate, tantummodo petit quiescendi locum [&] lecto sine mora parato collocatur. Lucerna, quam petierat sub obtentu quidem infirmitatis, sed pro reverentia sanctæ Virginis, ante lectum accenditur; sed ea nox ob tanti custodiam thesauri ab ea insompnis ducitur. Mane autem facto, accedit ad comitissam & exosculans, se non ultra audere progredi propter werras * & incommoditatem suam [dicit, &] ne illud nobile furtum aliquo deprehenderetur signo, redeundi ad monasterium petit & accipit licentiam, & ingressa viam, quam credebat securiorem, panigerica crustarum effecta, quas, si requireretur, quid ferret in sinu suo, ostentaret, ad comitum revelationem Dononium tendebat cum cito gressu per dierum & noctium successionem … Sicque pervenit ad monasterium, exultans in Christo prosperitate itineris.

[118] [recuperatum integrum Sanctæ corpus magnifico serinio recondi curat.] Videres alteram Judith sororum excipi jocunditate, lætari abbatissam maxima exultatione, clerum & populum mirari rem gestam, & omnes communiter Deum laudare. Sic ars deluditur arte, & distractio, facta clericorum factione, rursus clericorum redintegratur distractione. Quam rem abbatissa prudenter considerans gestam divinitus, [atque] ad salutem animæ, & gloriam vitæ, & augmentum ecclesiæ suis accidisse temporibus, ejusdem monialis, prædictæ videlicet Emmæ, instatia & ope fabricari fecit scrinium ex auro & argento magnificum vel munificis sumptibus, in quo debita veneratione reclusit corpus sanctæ Ragenfredis ad protectionem & securitatem posteris omnibus; quæ, medio statuta loco inter sanctam Reginam matrem suam, cui successit (vide potius dicta num. 45) & Avam, quam præcessit in regimine, ad gloriam & honorem sanctæ Trinitatis, per sponsum Dei filium meritis earum & precibus locum suum protexit & illustravit antea & postea operibus mirificis. Ita hactenus anonymus Dononiensis in nostro Guisiani Operis Latini fragmento, si, præter jam mox infra dicenda excipias verba aliquot, quæ, quod partim in illo apographo desiderarentur, partim minus accurate aut prorsus perturbate descripta essent, ex conjectura suggessi, utque ab anonymi verbis secerni possent, uncis inclusi.

[119] Nunc, quamobrem pro narratiuncula quadam, jam datæ anonymi relationi apud Guisium inserta, num. 117 puncta aliquot substituerim, alterumque prodigium, quod in eodem fragmento anonymi relationem consequitur, [Recitata anonymi narratio, e qua consulto quædam resecta fuerunt,] huc pariter non transcribam, reddenda mihi est ratio. Quod ad narratiunculam illam spectat, etiamsi anonymo nostro, veluti auctori, quod tamen non ausim asserere, tribuenda hæc esset, nec vana imagine delusa fuisset monialis illa, dum animalculum, propterea quod ad sacras S. Ragenfredis reliquias accesserat, divinitus occisum censuit deindeque Dononiensibus narravit; res equidem hæc vel sic non tanti visa mihi est momenti esse, ut ipsis, quibus apud Guisium refertur, verbis recensenda foret. Alterum vero prodigium, quo apud citatum Guisium integro cap. 34 Aldo quidam, famosus raptor, divinitus punitus fuisse narratur, hic recitandum itidem non censui, tum quod vehementissime dubitem, an anonymi nostri verba etiam sint, quæ ad capitis 33 calcem totoque sequenti capite libri 12 Guisiani Operis Latini exhibentur; tum quod Baldericus lib. 3 Chronici sui cap. 20 sumptam divinitus de eodem prædone vindictam enarrans, nuspiam de illata ab eo Dononiensi ecclesiæ injuria contumeliave meminerit; ac denique, quod, teste Balderico, horribile illud Aldonis exitium nec eo, quo apud Guisium refertur, modo, nec eo etiam tempore contigerit, sed, uti Cameracensis Chronographus testatur, sub Wenrico, monasterii S. Gisleni in Hannonia abbate, ante annum 1027, uti tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 92 liquet, certe defuncto, ac proin non postquam S. Ragenfredis reliquiæ opera Fredesendis e Novo-castro Dononium revectæ essent, sed annis fortasse viginti prius, quam Dononiensi cœnobio memorata abbatissa præesset.

[120] Reliquum modo est, ut, quæ circa transcriptam anonymi narrationem moveri possent, [falsi argui non potest ex verbis Fredesendis abbatissæ,] quæstiones attingamus. Ac primo quidem aubitandum non nemini videbitur, an Fredesendis, Dononiensis abbatissa, dum Novi-castri dominæ multa in suo cœnobio S. Ragenfredis patrocinio concessa divinitus beneficia fuisse asseruit, insigniter mentita non sit, quandoquidem tunc non in Dononiensi, sed in Novocastrensi ecclesia sanctæ Abbatissæ nostræ sacra pignora asservabantur. Verum respondeo, Fredesendem propterea nec falsitatis, nedum mendacii, arguendam esse, cum, uti exemplis compluribus ostendi posset, minime infrequens olim fuerit, ut ad Sanctorum sepulcra vel lipsanothecas, etsi sacra pignora extracta inde fuissent, eadem pii fideles beneficia divinitus experirentur, quæ alias, si ipsa Sanctorum corpora coram affuissent, divino munere impetrassent; id ipsum autem & Dononii, dum sola S. Ragenfredis lipsanotheca illic pie servabatur, favente Deo fidelium votis, re ipsa factum fuisse, asserenti nobilissimæ virgini piissimæque antistitæ credi non immerito potest.

[121] Nec est quoque, cur in dubium vocetur, an monialis illa, [nec ex adjunctis miraculi, in febriente femina facti,] nomine Emma, plus semel supra memorata, minora aliquot S. Ragenfredis ossa aqua laverit & hanc febricitanti mulieri potandam dederit non sine salutari exoptatoque eventu. Quippe, cum, teste anonymo, sacri corporis particulas secreto & inscia febricitante muliere paulisper aquis immerserit, & has, veluti arcanum aliquod præcipuumve remedium, epotandas ei præbuerit, imperato fortassis etiam febricitanti feminæ silentio; profecto aut nulli, aut exiguo dumtaxat prodendi sui furti periculo sese monialis illa objiciebat; &, utut imprudenter ea in re Emmam egisse, quis velit; nihil hinc contra narrationis illius verisimilitudinem evinci potest, cum quandoque non mulieres tantum, sed & viri, alioquin satis cordati, subinde quidpiam præpropere aut minus considerate agant, quod multo consultius omittendum fuisset. Porro ne eadem anonymi relatio aliunde apud quosdam in falsi suspicionem veniat, aut superstitionis eadem monialis arguatur, propterea quod minora aliquot S. Ragenfredis ossa aquæ immerserit, hancque febrienti epotandam præbuerit, lubet in medium proferre ejuscemodi aliquod certoque divinitus eodem fere tempore patratum prodigium, quod Wibertus, S. Leonis PP. IX archidiaconus, auctorque fide dignissimus, apud nos tom. 2 Aprilis pag. 656, lib. 2 Vitæ S. Leonis cap. 1 verbis sequentibus refert.

[122] [utpote quæ minime superstitiosa fuisse, ostenduntur.] Summa inerat ei devotio (de S. Brunone, tunc Tullensi episcopo & tantum dein Leone IX dicto, loquitur) summum Pontificem & primum cæli clavigerum annuo invisere recursu & pro ovibus a Deo sibi creditis ejus juvamen supplici exorare precatu. Itaque quodam tempore solitum aggressus iter, comitante cœtu clericorum nec non laïcorum, quingentorum numerum supergredientium, qui pro ipsius meritorum dignitate, affabilitate, sanctitate, indivulsum ejus sequebantur comitatum, cunctis surrexit lues dira, Italici corruptione aëris, ita ut nulli hac tabe infecto esset spes in crastinum differendæ mortis. Vir autem Domini … festinum reperit remedium divina gratia præcurrente. Nam Sanctorum, quæ secum vehebat, propria manu tinctis vino pignoribus, maximeque S. Apri (de quo vide tom. V Septembris pag. 55 & seqq.) articulis, cui se commendabat devotius; quicumque hujusmodi poculum quantulumcumque libasset, mox convalescebat, quantuscumque languor eum invasisset, si tantum liquoris illius saporem gustare valuisset. Adisis, ut cetera nostri Operis volumina hic præteream, tom. 3 Octobris pag. 436, num. XI & 16, & tom. VI Septembris pag. 266 num. 14, quibus, quam frequens olim in ecclesia quamque salutaris divino munere ægrotis fuerit, ac proin quam a superstitione omni alienus aquarum eo modo sacrarum usus, manifestissime comprobatur.

[123] In ipsum modo tempus, quo tum majorum, tum minorum S. Ragenfredis ossium recuperatio facta sit, [Recuperati Sanctæ corporis & in magnifico scrinio repositi epocha] inquiramus. Teste anonymo sæpe laudato, duo illi Novicastrensis regionis clerici Hugo & Henricus, qui, majoris lucri spe illecti, se sanctæ Abbatissæ nostræ corpus Dononiensibus restituturos spoponderunt, Dononium eo tempore cum sacris aliquot reliquiis subsidii flagitandi causa venerunt, quo tempore eorum ecclesia exitioso bello quodam desolata fuerat: igitur, cum, uti ex Annalibus Benedictinis Mabillonii lib. 57, num. 55, tom. 4 pag. 403 discimus, ad annum 1035 Henricus, Francorum rex, Novumcastrum, ad Axonam situm, obsidione cinxerit & demum expugnarit, non sine magno, uti rex ille in suo illic diplomate innuit, diuturnoque labore; vix dubitandum videtur, quin hujus obsidionis occasione, ut fieri alias in ejusmodi bello solet, desolata fuerit illa clericorum ecclesia, vel in ipso Novo castro vel in ejusdem territorio sita; ut adeo saltem non prius, quam præfato anno 1035 Dononium illi clerici venerint, viamque recuperandi corporis S. Ragenfredis ostenderint. Num vero eodem labente anno, an potius subsequenti, cum jam paulo pacatiora Novocastrensibus essent tempora, id factum fuerit, haud equidem pro certo definire ausim. Utut sit, sat prope tempus, quo S. Ragenfredis ossa majora ad Dononiensem ecclesiam relata fuerint, definitum habemus, quandoquidem, uti anonymus narrat, iidem clerici, lustratis tantum aliquibus provinciæ, puta Hannoniæ, partibus, lucri majoris sponsione capti rem ad effectum illico perduxerunt, clam surreptis e Novocastrensi ecclesia sanctæ Abbatissæ nostræ majoribus ossibus, quæ Silvanectum detulerunt, unde Dononium omni festinatione revecta sunt.

[124] Atque hinc simulque ex ejusdem anonymi verbis, [sub annum 1037 statui posse, videtur,] num. 115 & 118 recitatis, haud obscure colligitur, anno 1037 minora quoque Sanctæ nostræ ossa Dononium relata fuisse; quandoquidem eo anno, ut apud Chesnium tom. 4 Scriptorum Franc., auctor fragmenti pag. 86 scribit, Tetbaldus & Stephanus filii ipsius (nempe Odonis comitis, cognomento Campaniensis) more suorum patrum, qui semper infidi regibus extiterunt, contra regem Ainricum (alias Henricum) rebellaverunt, Odonem fratrem illius (Henrici) falsa spe regni illicientes. Qui pollicitationibus eorum credulus, fratri manifestus factus est inimicus. Exin cædes, rapinæ, incendia depopulationesque pene universam demoliti sunt Franciam. Cum itaque anonymus noster, eo tempore Emmam, Dononiensem monialem, ad Novumcastrum profectam fuisse, scribat, quo bellum, a priori, uti mihi videtur, diversum, in Francia gerebatur, nimirum versus Campaniæ Gallicæ fines, cujus etiam specioso prætextu se non ultra progredi audere, fassa eadem est Emma, protinusque Dononium rediit; haud alienum a vero est, eo ipso anno 1037 surrepta ab eadem moniali fuisse minora, de quibus agimus, S. Ragenfredis ossa; quæ eo, quo refert anonymus, modo ad Dononiense cœnobium deportata, postmodum cum majoribus in scrinium, auro argentoque magnificum, munificisque, ut loquitur, sumptibus fabricatum, illata fuerunt locoque, inter S. Reginæ & B. Avæ lipsanothecas medio, honorificentissime constituta.

[125] Porro, si Henrico d' Outreman, Historiæ urbis & comitatus Valentianensis auctori, [guo tempore Sanctæ lipsanotheca ad Valentianensem urbem quotannis deferri cœperit,] pag. 434 habenda fides sit, consequens pariter fit, ut vix anno uno immota illic perstiterit S. Ragenfredis lipsanotheca. Etenim, cum ab anno, uti ipse illic adstruit, 1008, & quidem ex Valentianensis tum comitis decreto fixum ratumque esset, ut die VIII Septembris, in depulsæ Deiparæ ope ex urbe illa pestilentiæ memoriam, quotannis solenni supplicantium ritu, quotquot in eo territorio exstarent Cælitum corpora, per urbem Valentianensem deferrentur; haud dubium est, quin, si recte scripserit d'Outremannus, ad festi illius pompam fideliumque pietatem augendam, eo quoque delata fuerit Sanctæ nostræ lipsanotheca, nimirum vel ipso anno 1037, vel saltem alterutro ex sequentibus, quo tempore ei facillime manus ultima imposita fuisse potuit. Utut sit de indictæ supplicationis decreto; invaluit certe a multis seculis religiosus ille mos, ut die VIII Septembris, natæ Virgini Deiparæ sacro, S. Ragenfredis corpus cum multis aliis Sanctorum Reliquiis solemni ritu per urbem Valentianensem quotannis deferatur totoque cum illis octiduo illic ad fidelium præsidium permaneat, uti ex libello anno 1614 Valentianis de hoc argumento edito, atque ex Litaniis Sanctorum pag. 122 & seqq. illic exhibitis, indubitatum fit. Num etiam seculi XI anno 66, cum Balduinus Pius, Flandrorum comes, summo splendore Deo dedicari cuperet Insulensem in Flandria S. Petri ecclesiam, cum aliis totius ditionis ejusdem comitis Sanctorum corporibus deportatum fuerit S. Ragenfredis corpus, sine antiquioribus, quam quos inveni, testibus, edicere indubitanter non ausim. At certissime anno 1070 ad solennem Hasnoniensis cœnobii, haud procul a Dononiensi siti, dedicationem honorifico ritu delatæ fuerunt S. Ragenfredis ejusque sanctæ matris Reginæ lipsanothecæ, comitante utrasque Fredesende, eadem, nisi vehementer fallar, quæ jam sæpe memorata est, abbatissa.

[126] [ac dein anno 1070 ad Hasnoniensis ecclesiæ dedicationem illustrandam] Rem hanc, utpote ad Sanctæ nostræ gloriam posthumam non mediocriter facientem, ipsis veterum scriptorum verbis referre visum est. Ita auctor Libri de Translatione S. Donatiani, Remensis archiepiscopi, in urbem Brugensem apud Surium XIV Octobris pag. 224: Cum inclytus Flandriæ Marchio, Balduinus (Montensis dictus) cultor justitiæ, pacis amans, inter cetera bonorum operum studia monasterium in castro Hasnoniensi fundatum extruxisset, ejus dedicandi causa mirisicos ex immensis opibus suis adhibuit apparatus, tantæque solemnitati omnes Flandriæ optimates cum suis jussit interesse, cunctorum quoque Sanctorum suæ ditionis corpora cum episcopis, præpositis, abbatibus & subditis suis adesse voluit. Consentit auctor, Historiæ Hasnoniensis cœnobii, Tomellus nomine, qui præfato Balduino, Flandriæ & Hannoniæ comiti, a secretis fuit, & rei gestæ interfuit, ita tom. 3 Anecdotorum Martenei & Durandi col. 790 scribens: cui translationi (nempe Reliquiarum SS. Marcellini & Petri) simul & dedicationi (Hasnoniensis cœnobii) præsules Lietbertum Cameracensem, ad cujus diœcesim (ratione nempe unitæ tunc huic Atrebatensis diœcesis) locus idem respiciebat, Ratbodum Novomagiensem, Raynerum Aurelianensem invitatos interesse faciebat; adjunctisque eis quam plurimis abbatibus, cum quam plurimis Sanctorum patrociniis, sæpe memorati encænias cœnobii non modicis transegit solemniis.

[127] [cum aliorum Sanctorum Reliquiis magno apparatu deportatum est.] Dein, paucis interjectis, quibus dedicationem hanc tertio Nonas Junii anno ab Incarnatione Domini MLXX a tribus episcopis peractam narrat, Sanctorum corporum, quæ ad dedicationis illius augendam pompam eo variis ex locis delata fuerunt, seriem texit, quam, quia Belgis hagiophilis non ingratam fore arbitror, integram huc transcribo. Ita habet: S. Marcelli Papæ, S. Piati martyris, S. Salvii martyris de Valencenis, S. Innocentii de Condato, S. Amati de Duaco, S. Donatiani de Brugis, S. Vedasti de Atrebato, S. Amandi de Helnone, S. Audomari de S. Audomaro, S. Gisleni de Cellensi, S. Vincentii comitis Hannoniæ, S. Bertini de S. Bertino circa Audomarum, S. Vinoci de Flandria, S. Wandregisili de Blandinio, S. Bavonis de Gandavo, S. Everardi de Osonio *, S. Euberti de Insula, S. Landelini de Crispino, S. Hugonis de Haspra, S. Aycardi de Haspra, S. Eusebiæ de Marchenis, S. Rictrudis matris de Marchenis, S. Aldegundis de Malbodio, ac, quod huc maxime spectat, corpus S. Raginfledis de Dononio, S. Reginæ de Dononio, & demum S. Waldetrudis de Montibus. Hisce Tomellus laudatus abbates quindecim, qui præfatæ dedicationi interfuerunt, nominatim subdit, ac denique abbatissas duas, Fredesendem nempe, haud dubie Dononiensis parthenonis, ut supra etiam monui, abbatissam, jam satis grandævam, aliamque, nomine Gerbergam, de qua, quod huc non spectat, nihil hic inquiro.

[Annotata]

* i. e. sibi persuasum habebat

* an jucundis cum salibus, seu jucunde & acute?

* i. e. invitas credere jubebat

* seu guerris i. e. bellis

* seu exeniaverunt, i. e. cibo recrearunt.

* al. circumloquentiones

* an, ad hoc?

* i. e. non impediente

* Silvanectum

* i. e. in tuto collocatis

* Silvanectum

* i.e famulam

* i.e famula

* supple loci

* i.e bella

* an Cisonio?

§ IX. Quamdiu in Dononiensi parthenone moniales Benedictinæ sub titulo Congregationis S. Ragenfredis degerint, inquiritur.

[Moniales Benedictinæ a sec. XI, sub titulo congregationis B. Ragenfredis] Jam satis, arbitror, de S. Ragenfredis Reliquiss, de sanctimonialium, ab ea institutarum, primævæ vitæ norma, ac denique de ejusdem parthenonis anno verisimiliter 1029 inchoata, deindeque continuata pleniori instauratione disserui, ut modo ad Dononiensium monialium eodem seculo XI ac deinceps vitæ rationem elucidandam progrediar. Quæ Gerardi I & Leduwini abbatis consilio, opera vero Balduini comitis substitutæ Dononiensibus clericis fuerunt moniales, eas non canonicas simpliciter dictas, nec quales modo sunt, canonicas Regulares vel seculares fuisse, sed contra stricti nominis Benedictinas, vel ex iis, quæ num. 105 & 108 in medium produxi, documentis rationibusque facile perspiciet intelligens lector. Nunc itaque, quamdiu in eodem parthenone S. Benedicti Regula viguerit, qualesque idem parthenon subierit vicissitudines, utcumque discutere aggredior, plura lubens daturus, si tandem subministrata fuissent documenta, quæ plus semel expetita a nobis fuere. Ac primo quidem, quo manifeste pateat, anno Christi 1118, ac proin annis circiter 90 post cœnobii inchoatam instaurationem, sub S. Benedicti Regula moniales illas Deo militasse, quodque ad Sanctæ nostræ gloriam posthumam simul facit, earum cœtui titulum Congregationis beatæ Ragenfredis virginis fuisse legitima auctoritate inditum; lubet huc ex tom. 6 collectionis nostræ Ms. cœnobiorum Belgii parte 2 fol. 424 integram transferre chartam Roberti, secundi diœcesis Atrebatensis post hujus a Cameracensi separationem episcopi, anno 1115, uti tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 324 videre est, consecrati, nimirum vel exeunte Februario vel initio Martii, prout ex ejus ibidem epitaphio facile colligitur.

[129] Ita igitur charta illa, hactenus, quod sciam, [usque ad sec XII, uti probat diploma] inedita, sonat: In nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, unius veri ac summi Dei, Amen. Ego Robertus, Dei miseratione Atrebatensis episcopus, dulcissimis petitionibus tuis & ecclesiæ, cui præesse dignosceris, satisfaciens, dilectissima soror & filia, Maria, abbatissa venerabilis congregationis beatæ Ragenfredis virginis, Dononiensis monasterii, pro peccatorum nostrorum redemptione tibi tuisque, succedentibus in eo, quo es loco & ordine, abbatissis, sub Regula sancti Benedicti Deo militantibus, sine aliqua turpis lucri exactione altaria de Laugmug & de Proui non solum concedimus, verum etiam, qua præsidemus, auctoritate, liberaliter in perpetuum confirmamus, salvis in omnibus Atrebatensis episcopi jure & redditibus ejus & archidiaconi ministrorumque ejusdem. Si quis autem post hanc nostram diffinitionem manu sacrilega ab ecclesia, cui, Deo disponente, annuimus, auferre attemptaverit, vel ingeniosis machinamentis contra ea ire præsumpserit, cum Symone Mago anathema sit.

[130] [Roberti, Atrebatensis episcopi,] Addicimus etiam, ut & vestra vestrarumque succedentium abbatissarum providentia idoneos presbyteros Atrebatensi episcopo præsentet, cui possessionem * de honestate vitæ eorum & castimonia, sicut canonicum est, faciant, atque obedientiam promittant, ac deinde curam de manu episcopi in prædictis ecclesiis de Laugmug & de Proui in populo Dei gerendam gratis accipiant; abbatissa autem Dononiensis monasterii, vos videlicet, honorabilis in Christo soror Maria, & succedentes vestræ abbatissæ Atrebatensi synodo interesse non negligant, nisi cum benivolentia episcopi relaxatæ fuerint, aut archidiaconi ejus, si vices pontificis * exequendo synodum tenuerit. Ut autem hujus nostræ constitutionis scriptum stabile & inconvulsum permaneat, fideles testes fratres nostros annotare procuravimus. Signum Drogonis Atrebatensis archidiaconi. S. Roberti Ostrevandensis archidiaconi. S. Odonis præpositi. S. Mascelini decani. S. Anastasii cantoris. S. Gualberti diaconi. S. Bertuldi, Bernardi, Roberti canonicorum clericorum domus episcopi, Guenemari sacerdotis, Guiberti diaconi, Hugonis acoliti. Ego Robertus, Dei miseratione Atrebatensis episcopus, hoc libertatis donativum relegi, subscripsi ✠ & in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti propria manu confirmavi. Actum anno Incarnati Verbi MCXVIII, X Calend. Octob., Indictione XII, anno pontificatus Domini Roberti, Atrebatensis episcopi, IV.

[131] Porro lectorem duo hic monitum velim: alterum nempe, [in quod nonnulla observantur, Dononii cum laude degerunt;] signatam supra Indictionem XII, utpote cui anni 1118 dies X Calend. Octobris seu XXII Septembris innectitur, non Pontificiam, nec Cæsaream esse, sed Constantinopolitanam; quam proin, nisi chartæ illius subscriptionem plus uno loco a librario perperam expressam dicamus, apud Belgas quoque seculo XI adhibitam fuisse, fateri necesse est. Alterum vero, quod itidem indicare visum est, in eo versatur, quod in nostro hujus chartæ apographo post voces illas: Indictione XII, præfixa voce anno, numerus II signatus sit; qui si in ipso autographo exstat, vel erit nostri ecgraphi lacuna hoc modo explenda: Indictione XII, [Gelasii PP.] II [anno I] Pontificatus; domini Roberti Atrebatensis episcopi quarto, nempe 7 circiter mensibus inchoato, uti ex emortuali hujus episcopi in præfato epitaphio signato tempore, nempe X Calend. Martii anno MCXXXI, anno XVI episcopatus fere completo, computatis ordine retrogrado 16 annis, manifeste eruitur; vel forte, inversis numeris II & IV, ita erit legenda subscriptio: Anno IV pontificatus domini Roberti, Atrebatensis Ep. II, nempe proprii post diœcesis a Cameracensi separationem.

[132] [imo, licet Eugenii III epistola, qua illæ acerrime reprehensæ fuerunt,] At vero laudata eo diplomate monialium S. Ragenfredis congregatio post 34 circiter annorum decursum non eodem religiosæ vitæ tramite incessit, aut certe non æque honorifica religiosæ disciplinæ fama ubique usa est, uti ex litteris Eugenii PP. III, Romæ apud S. Petrum ad moniales Dinyacenses seu Dononienses datis, intelligimus, quas, utpote ad parthenonis S. Ragenfredis historiam spectantes, ex tomo 5 Miscellaneorum Baluzii pag. 430 hic recitabo, nonnullas in monumentum illud observationes dein subditurus. His verbis id concipitur: Eugenius episcopus, servus servorum Dei, sanctimonialibus Dinyacensibus salutem & Apostolicam benedictionem. Quod vos Apostolicæ benedictionis alloquio salutamus, non ex vestris meritis fieri, sed ex Apostolicæ sedis consueta benignitate credatis. Non enim de conversatione vestra nobis talia referuntur, quæ nostrum animum incitent, ut vobis Apostolicæ benedictionis gratiam conferamus; quoniam, sicut relatione quorundam audivimus, ita laxis habenis post vestra desideria curritis, ut vestri voti memoria videatur a vobis penitus excidisse, & videamini retrorsum abire, cum ad anteriora deberetis totis viribus anhelare. Sane caritatis igniculus, qui fomes & nutrimentum honestatis esse dignoscitur, peccatis exigentibus, adeo in vobis refriguit, quod monasterium vestrum tam in spiritualibus, quam etiam in temporalibus est plurimum imminutum.

[133] Nos igitur, quoniam statum vestrum in melius cupimus, [oppositum probare videatur,] auxiliante Domino, reformari, venerabili fratri nostro Godescalco, Atrebatensi episcopo, de cujus utique honestate ac religione confidimus, quoniam in his plenius instructus esse dignoscitur, dedimus in mandatis, ut gratam Deo reliogionem in vobis studeat reformare, & monasterium vestrum ad frugem melioris vitæ reducere. Ideoque per præsentia vobis scripta mandamus atque præcipimus, quatenus in his, quæ ad emendationem vitæ vestræ & correctionem monasticæ disciplinæ spectaverint, supradicto fratri nostro humilitate debita pareatis & ipsius monita & salubria mandata benigne suscipiatis & irrefragabiliter observetis; scientes, quia, si de cetero salubribus monitis ipsius contempseritis obedire, nos sententiam, quam propter hoc in vos ipse dictaverit, auctore Deo, ratam habebimus. Datum Romæ apud sanctum Petrum Nonis Februarii, anno, ut ego existimo, 1153, seu bimestrifere spatio, postquam, teste Roberto de Monte, cum Romanis pace facta urbem ingressus esset, ibique cum eis … primitus Eugenius PP. commoraretur. Modo nonnulla in hasce Pontificias litteras observemus.

[134] Haud dubium quidem est, Dononienses a quibusdam de suæ Regulæ votorumque neglectu accusatas Romæ fuisse, [tamen, uti patet ex Epistola Godescalci, Ep. Atrebatensis,] habitasque pro indignis, quibusApostolicam benedictionem suam Eugenius PP. impertiretur. At quantum ego ex subsecutis anno 1157 Godescalci, Atrebatensis episcopi, litteris colligo, vel monialium illarum leviora quædam delicta ultra modum exaggerata Romæ fuerunt ab iis fortasse, qui in Dononiensi ecclesia canonicam præbendam sibi suisve cognatis postulantes repulsam passi fuerant; vel, si monialesnonnullæ ad sectanda vitæ secularis commoda nimium se proclives ostenderint, aut quotidianum Dei laudes in choro concinendi pensum in canonicos aliquot, non sine bonorum cœnobii imminutione in suam ecclesiam introductos, transtulerint; non diu certe hocce malum tenuit; tantumque abfuit, ut Godescalcus moniales illas sibi contumaces expertus fuerit, ut contra suis monitis mandatisque mire habuerit obsequentes, pompamque omnem secularem procul ab earum parthenone mox exulantem conspexerit. Ipsas Godescalci, Atrebatensis episcopi, quibus hæc mea opinio nititur, litteras, easque Dononiensibus perhonorificas ex cit. Collectione Ms. tom. 6, parte 2 fol. 425 subjicere visum est.

[135] [quæ hic integra recitatur,] Sic illæ habent:In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Ego Godescalcus, Dei gratia Atrebatensis episcopus, præsentibus & futuris in perpetuum. Cum omnibus nobis subjectis, exigente pastorali sollicitudine, in his, quæ juste quærunt, exhibenda sit pro posse benevolentia; illorum tamen supplicationi haud dubium, quin specialiter sit favendum, qui, SPRETIS SÆCULARIBUS POMPIS, PARTEM, QUÆ NON AUFERETUR, ELIGERE MALUERUNT. Quapropter cunctis volo legentibus innotescat, quod venerabilis Berta, abbatissa Dononiensis, bono zelo inflammata, præsentiam nostram adiit, &, ut in ecclesia sua nullum amplius in canonicatu posset statuere, nostro se imperio constringi atque auctoritate corroborari humiliter exoravit, causam hujus postulationis idonea satis ratione subnixam intimans, quia videlicet nonnullorum sæcularium & in sæcularibus præpotentium filiis suas præbendas dari cupientium, & in petendo vicissim sibi succedentium, dum assentire renueret, offensam incurrebat, adeo ut interdum ecclesiasticum negligeretur officium, dum quibus pace omnium præbendæ concedi possent, aut vix, aut nullatenus reperirentur. Quod, quamvis mentis intuitu id, quod scriptum est: * HOMINIBUS PLACENT, CONFUSI SUNT, assidue contempletur, non ignorat tamen, imo experimento didicit, quanta modernis temporibus religiosi quique ab hujus sæculi filiis in temporalibus dumtaxat bonis detrimenta sustineant, si eos placare seu placatos habere contempnant.

[136] [& qua in posterum omni scandalo & jurgio præcavetur,] Unde sapienti usa consilio petitioni suæ hoc quoque addere voluit, ut nostro assensu ac favore duos vicarios loco canonicorum tali tenore subrogare queat, quatenus si per eos vel propter eos aliquod scandalum aliquando (quod absit) emerserit, illis amotis, alios libere substituere possit. Paci itaque atque utilitati, tam ejus, quam ecclesiæ, sibi commissæ, consulentes, precem ejus eo gratiori affectu suscepimus, quo a justo eam non deviare, imo vacare Deo cupientibus utillimam fore adjudicavimus. Itaque assensu capituli nostri ac religiosarum personarum consilio ab ecclesia Dononiensi canonicos amovendos, adhuc superstitibus ex hac luce subtractis, statuimus, viceque eorum duos vicarios constituere, ac, quoties justa occasio poposcerit, immutare in arbitrio abbatissæ jam dictæ ecclesiæ relinquimus. Quod ut firmum ac stabile in perpetuum, omni sopita jurgiorum occasione, conservetur, præsentem paginam sigilli nostri impressione atque idonearum personarum subnotatione confirmari præcepimus. Signum Theodorici Ostrevandensis archidiaconi; S. Nicolai decani. S. magistri Frumaldi. S. Hugonis abbatis sancti Amandi. S. Fulconis abbatis Hasnoniensis. S. Gerardi abbatis de Casa Dei, quæ est in Viconia. S. Hermani, S. Hugonis canonicorum & presbyterorum. S. Gisleni diaconi. S. Herberti subdiaconi. Actum Atrebati anno Dominicæ Incarnationis MCLVII.

[137] [moniales illæ pie, sub Regulas S. Benedicti, uti ex Alexandri III Epistola,] Hactenus Godescalci episcopi litteræ quibus, Bertam, Dononiensis parthenonis abbatissam, bono pioque zelo fuisse inflammatam, moniales vero, spretis sæcularibus pompis, sub religiosæ vitæ Instituto Deo impense tunc vacasse, intelligimus. Verum, cum laudatus episcopus illud religiosæ vitæ Institutum nominetenus non expresserit, lubet, ut illud Benedictinum fuisse pateat, Alexandri PP. III litteras ex cit. Collect. Ms., fol. 423 verso hic recitare. Ita hæ sonant: Alexander episcopus, servus servorum Dei. Dilectis in Christo filiabus abbatissæ & conventui monasterii de Dononio, Ordinis sancti Benedicti, Atrebatensis diœcesis salutem & Apostolicam benedictionem. Devotionis vestræ precibus benignum impertientes assensum, auctoritate præsentium inhibemus, ut intra fines parochiarum vestrarum nullus, sine assensu diocesani episcopi & vestro, capellam seu oratorium de novo construere audeat, salvis privilegiis Pontificum Romanorum. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostræ inhibitionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Anagniæ ejus se noverit incursurum. Datum Anagniæ VIII Kalendas Julii Pontificatus nostri anno quinto.

[138] Atque ita quidem in cit. Collectione Ms. annus Pontificatus Alexandri III exprimitur; [cujus epocha statuitur,] at pro anno quinto legendum esse: anno quinto decimo, vel inde conficitur, quod Pontifex ille, uti apud Pagium in Criticis ad annum Christi 1163 videre est, anno V Pontificatus sui non Anagniæ in Campania Romana, sed in Galliis versatus sit, contra vero Pontificatus sui anno quintodecimo, ad sex circiter menses provecto, Anagniæ degere cœperit, ibique ad ejusdem Pontificatus sui anni exitum, imo & diutius remanserit, uti ex Epistolis ejus 425 & seqq. ac 474 & 478, tom. 2 Collectionis Martenei col. 960, & 993, nec non ex laudati Martenei Observatione prævia col. 624 & 625 colligi datur. Denique ut de Benedictinæ Regulæ apud moniales Dononienses etiam post annum 1173 exacta observatione nullum prorsus moveri dubium queat, alias ejusdem Pontificis litteras subnecto, anno 1175 datas, quibus insignia prorsus suæ erga moniales illas benevolentiæ documenta præbet. Hisce verbis cit. tomo collectionis nostræ Ms. fol. 419 verso & seqq. conceptæ exstant: Alexander Episcopus, servus servorum Dei. Dilectis in Christo filiabus, abbatissæ Dononiensis ecclesiæ ejusque sororibus tam præsentibus, quam futuris, regularemvitam professis in perpetuum.

[139] Prudentibus virginibus, quæ, accensis lampadibus, [atque ex ejusdem Papæ diplomate, cœnobii possessiones confirmante,] obviam Christo Domino venire desiderant & sibi * per opera charitatis humili devotione placere, tanto lubentius Apostolicum suffragium debemus impendere, quanto minus pro fragilitate sexus & assumptæ religionis proposito sua possunt jura tueri. Quapropter, dilectæ in Christo filiæ, vestris justis postulationibus clementer annuimus, & ecclesiam vestram, in qua divino estis obsequio mancipatæ, sub beati Petri & nostra protectione suscipimus, & præsentis scripti privilegio communimus; statuentes, ut quascumque possessiones, quæcumque bona idem monasterium inpræsentiarum juste & canonice possidet, aut in futurum concessione Pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, præstante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus, & illibata permaneant, in quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis: Villam Dononii cum pratis, aquis & molendinis cum terris cultis & incultis, cum altari, decimis & terragiis, cum servis & ancillis & universis possessionibus, quæ in ea continentur, & aliam villam, quæ dicitur Halcinis, aliasque complures, quas partim quod vitiose descriptæ sunt, partim, ne singulas recensendo prolixior sim, hic missas facio.

[140] [variaque concedente privilegia,] Deinde ita Pontifex prosequitur: Sepulturam quoque ipsius (id est, in Dononiensi ecclesia) liberam esse decernimus, ut eorum devotioni & extremæ voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati sint vel interdicti, nullus obsistat. Salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Sane novalium vestrorum, quæ propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum nullus a vobis decimas præsumat exigere: cum autem generale interdictum terræ fuerit, liceat vobis, clausis januis, non pulsatis tintinabulis *, exclusis excommunicatis & interdictis, suppressa voce divina officia celebrare. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci abbatissa, vel tuarum qualibet succedentium, nulla ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia præponatur, nisi quam sorores communi consensu vel sororum pars sanioris consilii secundum timorem Dei, & beati Benedicti Regulam providerint eligendam. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat præfatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed illibata omnia & integra conserventur eorum *, pro quorum * sustentatione & gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis Apostolicæ auctoritate & diocesani episcopi canonica justitia.

[141] [satis intelligitur, religiosique etiam sub seculi XII finem vixerunt;] Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, si non præsumptionem suam digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, & sacratissimo corpore & sanguine Dei ac Domini Redemptoris nostri, Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus & hic fructum bonæ actionis percipiant & apud districtum judicem præmia æternæ pacis inveniant. Amen. Hactenus Alexandri PP. III Bulla, XXIV Decembris anno 1175 edita, & ab octodecim Cardinalibus, teste Collectionis manuscriptæ auctore, signata, quæ demum apud ipsum hoc concluditur modo: Datum Anagniæ per manum Gratiani, sanctæ Romanæ Ecclesiæ subdiaconi notarri, nono Calend. Januarii, Indictione nona, Incarnationis Dominicæ anno millesimo, centesimo, septuagesimo quinto, Pontificatus vero Domini Alexandri PP. III anno septimo decimo.

[142] [& nunc quoque, etsi monachæ esse jam pridem desierint, pie vivere pergunt.] Hic me probatæ fidei monumenta deficiunt, quibus, an ab anno 1175 usque ad 1272, ac proin etiam sub regimine Mariæ abbatissæ Dononiensis, tom. 3 Gall. Christ. auctæ col. 423 ultimo loco recensitæ, illibata illic permanserit religiosæ vitæ ex S. Benedicti præscripto norma, sat tuto edicere queam. At, sive sub annum 1250 eove citius Dononienses moniales strictioris Regulæ onus de cervicibus suis excusserint, ac vel jam tum non amplius moniales, sed domicellæ ac seculares canonicæ dici voluerint; sive contra dumtaxat seculo XIV vel XV, ex jam pridem recepto apud Hannoniæ canonissas more, non nisi nobilium filias in suum admittere cœtum voluerint, quæ sui instar purpura & bysso, & pellibus griseis (verbis Jacobi de Vitriaco in Historia Occidentali cap. 31 utor) & aliis jocunditatis suæ vestibus indutæ essent, circumdatæ varietatibus cum tortis crinibus, & ornatu pretioso circumamictæ, ut similitudo templi, … pellibus autem agninis quantumcumque subtilibus & delicatis utentes; utrumvis, inquam, horum admittatur; id equidem certum est, seculo etiam sexto decimo media necdum sui parte provecto, earum parthenoni Ordinis S. Benedicti, ipsis vero virginibus saltem Religiosarum nomen adhuc adhæsisse, uti ex Statutis & Ordinatis regiis, datis Bruxellæ anno 1546, tom. 4 Diplom. Belgic. Miræi pag. 301 videre est; quamquam tamen, prout ex iisdem Statutis eruitur, Dononienses illæ virgines Religiosæ dictæ, jam tum pridem in communi vivere desiisse videantur, habuerintque ex adverso singula singulæ habitacula, præbendas ancillasque proprias, sic ut vel ab eo saltem tempore earum parthenon, veluti prænobilium puellarum seminarium refugiumque potius, quam veluti rite ex Ecclesiæ constitutionibus ordinatum cœnobium spectari debuerit: quo in statu hodieque perseverat magno prænobilium Belgii familiarum solatio, nec minori ecclesiæ Belgicæ ornamento ob earum, quæ parthenonem illum incolunt, in decantandis Dei laudibus diligentiam, pietatem, modestiam, ceterasque virtutes, quibus nihil cedere iis debent, quæ Sanctimonialium stricte dictarum nomine gloriantur. His de Dononiensis parthenonis vicissitudinibus expeditis, reliqua, quæ ad Sanctæ nostræ cultum gloriamque posthumam conferunt, exponere aggredior.

[Annotata]

* lege Professionem

* i. e. episcopi Atrebatensis

* supple Qui

* i. e. ei

* l. tintinnabulis

* an earum?

* an quarum?

§ X. Antiquus sanctæ cultus etiam extra diœceses Cameracensem & Atrebatensem: Missæ Officium proprium ex Missali Cameracensi antiquo: miracula varia Sanctæ patrocinio patrata.

[Sancta non tantum Dononii & in Castro-novo, sed etiam in Clivia,] Non mediocrem Sanctæ Abbatissæ nostræ cultum, primo quidem Dononii ante annum 850, dein ab anno circiter 933 usque ad annum verisimiliter 1037 in Novo-castro ad Axonam, ac deinceps in sui parthenonis præsertim ecclesia constanter delatum fuisse, tum ex laudato supra Dononiensi Breviario anno 1258 exarato, tum ex iis, quæ chronologica, quantum fieri potuit, serie de Reliquiarum S. Ragenfredis ejusdemque cœnobii vicissitudinibus in medium adduxi, manifeste ostenditur. Verum, cum ecclesiastica ejus veneratio etiam extra Dononiensis ac Novi-castrensis loci fines variis temporibus propagata, nec non Dononii rursus miraculis non paucis, & XVII demum seculo Officio ecclesiastico, ad normam Romani conformato, illustrata fuerit; visum est hic, quæcumque eo spectant, in unum colligere, quo sic fidem num. 2 datam liberem. Ab ecclesiastico cultu, in ducatu Cliviæ jam pridem S. Ragenfredi exhibito, exordium duco. Si Natalibus Sanctorum Belgii, ex Molani schedis a Petro Louwio editis, laudatisque illic Gerardi Busæi, Canonici Xantensis, & Matthiæ Hostesii, pastoris Calcariæ, litteris fides est, nonnulla apud Clivienses seculo XVI adhuc supererant monumenta, ex quibus ipsi colligebant, ecclesias suas, Embricæ, Resæ & in pago Houepell sub patrocinio B. Aldegundis, S. Dentlini, & S. Ragenfredis olim a religiosis Francis fuisse ædificatas vel dotatas, quibus summo studio fuit tunc temporis Christianismum ultra Rhenum ad Saxones ad paganismi sordes sæpius relabentes, extendere & propagare.

[144] [ac vel a seculo IX, ut quidam volunt, ubi & ejus parthenon] Itaque, si modo satis antiqua disertaque sint laudata a Cliviensibus monumenta, paucis dumtaxat annis ab obitu S. Ragenfredis ecclesiastica ejus veneratio ad remotam a Dononio 50 circiter leucis Belgicis regionem propagata fuerit, nimirum vel paulo post mortem imperatoris Caroli Magni, cujus assensu Francorum quidam religiosi principes, hoc pacto, ne Saxones Occidentales seu Westphali, Christi legem antea edocti, ad ritum gentium relaberentur, prospicere voluerint, vel verisimilius sub Ludovico Pio, aut Lothario imperatore, quorum ætate Saxones sat multi ad paganorum ritum proclives etiam exstiterunt, apud quos pii illi Franci religionem Christianam extendi firmarique optarint. Quocumque hæc se modo habeant, (nam quas, ut documentorum illorum notitiam nanciscerer, litteras ad Clivienses dedi, suo fructu caruerunt) equidem ex iisdem Natalibus Sanctorum Belgii laudatisque illic epistolis indubitatum videtur, S. Ragenfredem a Xantensi in Clivia canonicorum collegio Officio novem Lectionum jam pridem fuisse cultam, eamque Honepellensis pagi, ad sinistram Rheni ripam haud procul Resa oppido siti, patronam esse, ubi quoque Dononiensis parthenon multa olim bona habuit ædesque monasterio similes, quæ omnia vicino capitulo Xantensi anno 1240 ab Ensilia, Dononiensis ecclesiæ abbatissa, ejusdemque conventu vendita fuere, ut patet ex litteris ejusdem Ensiliæ ejusque conventus, quas, quod ad Dononiensis parthenonis historiam & ad Sanctæ nostræ gloriam posthumam quoque conferunt, integras huc e præfatis Natalibus Sanctorum Belgii, editionis anni 1595 pag. 220 & 221 huc transfero.

[145] [quædam bona olim possedit, ecclesiasticum cultum habuit,] Sic habent: Universis paginam hanc visuris Ensilia, Dononiensis ecclesiæ abbatissa & ejusdem loci conventus, Atrebatensis diœcesis, salutem in Domino. Notum facimus universis, quod nos bona nostra de Honepele (nunc Houpel & Houepell hic pagus vocatur) & de Husen (forte Huyswarde prope Emmericam vel Huys prope Resam) cum omnibus suis attinentiis, terris, agris, pascuis, pratis, hominibus, nemoribus, vineis & cum omnibus suis juribus ecclesiæ Xanthensi vendidimus. Quam pecuniam profitemur nos recepisse ad plenum, & ipsam pecuniam ad utilitatem ecclesiæ nostræ totaliter esse conversam. Et prædictorum bonorum dominium, quod nostra habebat ecclesia, in dictam ecclesiam Xanthensem unanimi consensu transtulimus, & in veram ac corporalem possessionem misimus, & hoc est factum de licentia & consensu diœcesani nostri, nempe Assonis ex archidiacono Ostrevandensi ad cathedram Atrebatensem anno 1231 evecti) Vuarandiam * legalem super præmissis præstituræ. In cujus rei testimonium præsentes literas sigillorum nostrorum munimine, videlicet sigillo meo ego Ensilia abbatissa & conventus sigillo capituli fecimus roborari. Actum anno millesimo ducentesimo quadragesimo. Hactenus litteræ illæ, e quibus, teste Molano vel Louwio, dependet annexum filis sericis conventus Dononiensis sigillum, expresse distincteque has voces exhibens: Sigillum sanctæ Ragenfredis virginis, cujus nempe nomine tituloque, veluti præ ceteris sibi honorifico, jam dudum quoque ante, uti tom. 5 Miscellaneorum Baluzii pagg. 265 & 435 videre est, Dononiensis abbatia ejusque abbatissæ plurimum gloriatæ sunt.

[146] Nec vero in ducatu Cliviæ dumtaxat, sed & in Ultrajectina diœcesi, [cultaque etiam antiquitus fuit in diœcesi Ultrajectina,] ante erectos seculo XVI novos in Belgio episcopatus per Zelandiam, Hollandiam, Transisalanam provinciam, Frisiamque tum Occidentalem tum Orientalem late extensa, S. Ragenfredis parem cum SS. Leodegario, duobus Ewaldis, Francisco Assisiate, Dionysio sociisque hoc eodem die VIII Octobris cultum antiquitus habuit. Docet id me Kalendarium, quod penes nos est, ante annum 1232, uti ex adscripto recentiori manu S. Antonii Patavini, anno 1232 Superis rite adnumerati, die festo colligitur, exaratum, ad usum nempe ecclesiæ Ultrajectinæ, prout tum ex festis SS. Bonifacii, Odulphi, Lebuini & Radbodi, Jeronis, Willibrordi aliorumque minio exaratis & ritu solemni celebrari præceptis, tum ex ceterorum Cœlitum, Ultrajectinæ diœcesi propriorum, religiosa accuratissimaque natali singulorum die annuntiatione abunde evincitur. Hisce præter Ultrajectinæ ecclesiæ Martyrologium, circa annum 1138 conscriptum & num. 13 laudatum, consentit ejusdem ecclesiæ Calendarium, anno 1374 exaratum, aliudque item sat vetus, Belgico idiomate ante 300 facile annos conscriptum; ex quibus sanctæ Antistitæ nostræ cultus in satis remotas regiones propagatio antiquitasque dilucide patescit.

[147] Redeo ad fontem, unde ejusdem Sanctæ cultus latius dimanavit, [in Cameracensi vero Missam propriam habuit,] nimirum ad diœceses Cameracensem Atrebatensemque, a seculi VI fine usque ad XI fere exitum, sub uno Cameracensi antistite unitas. Quantum intelligi datur ex Breviario Cameracensi, castigate satis & accurate correcto, & Parisiis … anno Domini MCCCC. XCVII impresso, ex quo novem proprias de S. Ragenfrede Lectiones propria manu descripsit mihique humanissime transmisit multiplici eruditione non minus, quam senio venerandus Muttius, num. 2 & sæpe alias in nostro Opere laudatus; haud dubium est, quin jam a non paucis seculis S. Ragenfredis natalis dies Officio ecclesiastico, & Missa quoque propria, quod ex Cameracensi Missali, pervigili cura recognito & Parisiis anno 1527 … impresso, eruitur, celebratus fuerit. Imo vero, quam mirum videri potest, post Atrebatensis a Cameracensi diœcesi sejunctionem, anno 1092 inchoatam, nullum hujusmodi cultum in priori diœcesi, præterquam in ipsa Dononiensi ecclesia, fuisse S. Ragenfredi impensum; tam certum videtur, non alia de causa in Cameracensis ecclesiæ Breviariis Missalibusque præscribi illum perrexisse, quam quod jam tum antiquo ejuscemodi cultu ecclesiastico Sancta nostra Cameraci affecta fuisset, priusquam hujus urbis antistiti Atrebatensis diœcesis, anno, ut dixi, 1092 subtraheretur propriumque recuperaret episcopum. Lectiones illas S. Ragenfredi proprias, quod quantum ad substantiam cum infra edendis Dononiensibus congruant, huc ex laudato Cameracensi Breviario non transcribo, solamque adeo propriam Sanctæ nostræ Missam, utpote ab bodierna plurimum discrepantem, ex citato Missali recito. Ita hæc habet:

[148] [quæ ex diœcesis Missali, anno 1527 recognito,] Introitus: Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, & non confundebar, & meditabar in mandatis tuis, que dilexi nimis. Ps. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Collecta. Omnipotens sempiterne Deus, solennitatis hodierne gaudia sereno vultu respice, atque beate Ragenfredis merita humiliter prosequentes sub gratia tue pietatis clemens attolle, ut, cujus festa recolimus in terris, ejus interventu muniamur in celis. Per Dnum. Epistola: Domine Deus meus (quæ in hodierno Missali Romano est de communi Virginis Martyris.) Graduale: Dilexisti justitiam & odisti iniquitatem. ℣. Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo letitie Alleluia. ℣. Diffusa est gratia in labiis tuis: propterea benedixit te Deus in eternum. Sequentia: Hæc Sancta, cujus hodie celebrantur solennia.

Jam revelata facie Regem cernit in gloria.
Illic Regina virginum transcendens culmen ordinum,
Excuset apud Dominum nostrorum lapsus criminum.
Nos ad Sanctorum gloriam per ipsius suffragia
Post presentem miseriam Christi perducat gratia. Amen.

[149] [integra hic recitatur.] Euangelium: Simile est regnum celorum decem virginibus. Offertorium: Offerentur regi virgines, proxime ejus offerentur tibi in letitia & exultatione, adducentur in templum Regi Domino. Secreta: Deus, cujus pulchritudine perhenni celestes virginum exornantur chori, ante placita sancte Ragenfredis supplicantum preces exaudi, ut per ejus suffragium castitatem sectando, in astris secum * mereamur habere consortium. Per Dnum. Communio: Dilexisti justitiam & odisti iniquitatem; propterea unxit te Deus, Deus tuus. Postcommunio. Collecta: Interveniat pro nobis, quæsumus, Domine, sancta Ragenfredis suppliciter orando: que tibi grata semper extitit sancte castitatis obsequio & perseverantie studio glorioso. Per Dnum. Ceterum, an ex Cameracensi illo Missali modo descriptum Missæ Officium idem omnino cum illo fuerit, quod antiquitus usque ad annum 1625 in Dononiensi ecclesia usitatum fuit, pro certo edicere nequeo, propterea quod sola Dononiensium Sanctorum Officia propria, eodem illo anno 1625 ad normam Romanam conformata, ad manum mihi sint. Utut id est, facile ex Cameracensi illo Missali conjiciet liturgiæ studiosus lector, qualis in sacrosancti Sacrificii precibus jam pridem Dononii quoque S. Ragenfredis memoria habita fuerit.

[150] [Inter antiqua miracula, Sanctæ patrocinio obtenta,] Venio nunc ad miracula beneficiaque S. Ragenfredis sanctorumque ejus parentum patrocinio Dononii impetrata ante seculi XVI exitum, quæ laudatus num. 8 Arlodius tertia suæ lucubrationis Gallo-Belgicæ parte collegit. Horum aliqua vel ipso, vel certe vicino, quo scriptor ille Dononii degebat, tempore contigerunt, quorum adeo epocham accurate expressit; alia vero medio fortassis ante ipsum seculo patrata videntur, quæ sincerus ille sacerdos suis epochis non distinxit, haud dubie idcirco, quod documenta, quæ sibi prælucentia habuit, annum diemve, quo singula hæc facta sint, præ se non ferrent. Ab antiquioribus ad recentiora, contra ac laudatus scriptor fecit, ex ordine ego progrediar, ut hoc pacto in exhibendis, quæ ad Sanctæ nostræ gloriam posthumam conferunt, monumentis, chronologica, quantum res patitur, serie ad Commentarii finem usque procedam. Habe igitur illa ex rudi Gallo-Belgico Arlodii sermone Latine versa, servato eodem simplici candidoque, quo ab eo conscripta fuerunt, stilo.

[151] Ita ille: Die XXI Aprilis (annum haud dubie signatum non invenit) in ecclesia Dononiensi, [Arlodius, cujus verba Latine dantur, recenset igneum globum, in ejus templo conspectum,] in qua dominæ ac domicellæ Deo, B. Mariæ Virgini, S. Aldeberto, S. Reginæ & S. Ragenfredi famulantur, & in qua trium horum corpora exsistunt, grande contigit miraculum. Illo igitur die, postquam longissimo jam tempore sacra horum pignora ex S. Martini ecclesia Dononiensi ad ecclesiam Dononiensem, B. Mariæ sacram, translata fuissent, nec tamen ante ea seu de die seu de nocte lucerna arderet, placuit Deo suæ benignitatis indicium præbere, igneum de cælo globum demittendo, qui, ecclesiæ tecto forniceque penetratis, at illæsis, non exiguo temporis spatio pendulus in aëre ante sacra illa corpora arsit, quo daretur intelligi, æquum non esse, ut ante Sanctorum, quibus Deus cæcos illuminandi ægrosque alios curandi potestatem dedit, tam pretiosas exuvias nulla unquam lucerna arderet. Quo viso prodigio, domina abbatissa ejusque domicellæ (hoc nomine indicat Dononienses virgines abbatissæ subditas) decreverunt, ut diu noctuque perpetuum ante ea sacra corpora cereus luceret, tum in salutem animarum, tum ad gloriam & honorem Dei, B. Virginis Mariæ & sanctorum illorum corporum. Amen.

[152] Narrat dein Arlodius, quo pacto fur quidam, [æris campani sonitum sponte editum, subitam vulneris sanationem,] pœnitentis habitu indutus & benigne Dononii receptus, quarto die nonnulla inde furto abstulerit ac deprehensus fuerit; qua de re, utpote sine prodigio fieri nata, plura ex Arlodio non describo. Plus admirationis habet, quod idem mox subjicit de altero quodam fure in hunc modum: Fur quidam noctu in abbatiam Dononiensem irrupit, &, effracta quadam capsa, nihil nisi frumentum reperit; mox, ut illud auferre nisus est, æs campanum, S. Ragenfredis nomini dicatum, sonitum sponte edidit; quo audito, manus cohibuit fur, cessante ære campano, ad peragendum furtum ille recurrit; at demum repetito prodigioso illo sonitu deprehensus, tandem in furcam actus fuit. Alterius plane generis sunt, quæ mox Arlodius recenset totidem fere verbis Gallo-Belgicis. Faber quidam lignarius, nomine Regnier, in Dononiensi parthenone sub vesperam operi suo festinus instabat, cum ex improviso ascia ejus in unum e digitis prolapsa est, totumque fere præscidit. Is ergo cum e pellicula dependentem digitum conspexit, enixissime S. Ragenfredis, cui nempe juste fideliterque inserviebat, auxilium patrociniumque imploravit, statimque exauditus vidit sensitque se penitus sanatum, adeo ut sola superesset obducti vulneris cicatrix in peracti miraculi testimonium.

[153] Junior quædam puella, cui nomen erat Jolendis, [duarum contractarum,] adeo contracta erat, ut digitorum ungues volam penetrarent, brachiaque pectus arcte constringerent, toto insuper corpore distorta erat. Huic de nocte apparuit S. Ragenfredis ac sciscitata est miseram, num sanari cuperet; quæ cum reposuisset, se nihil in hoc mundo tam impense desiderare, subjungit Sancta: Age, fac te Dononium deferri ad sacras Reliquias, & sanaberis. Illa mox Sanctæ paruit & postridie, qui dies Jovis erat, collocata ante sacra corpora, cœpit aliqua corporis parte convalescere, die Veneris toto corpore se melius habuit, at brachia a lateribus necdum prorsus sejuncta erant; verum id factum est die Sabbati, sic tamen ut latera & brachiorum ossa nuda cernerentur; ac demum die Dominico perfectissime ex omni parte S. Ragenfredis patrocinio sanata fuit. Mulier quædam contracta nomine Havide, visu nocturno admonita, ut se Dononium ad sacras Reliquias deferri curaret, quod sibi injunctum erat, perfecit, & plenissime curata fuit, longo dein tempore in Dononiensi parthenone famulata est, gratias agens perennes gloriosis sanctis, quorum præsidio tam gravi morbo liberata fuerat.

[154] [pueri, membrorum usu capti, mulieris mutæ, alteriusque ab infantia cæcæ,] Dononii puer quidam erat totus membrorum usu & vix non mente captus, qui ante S. Ragenfredis ejusque sanctorum parentum corpora collocatus, statim divina indulgentia & Sanctorum illorum meritis curatus fuit ac clero dein adscriptus est. Junior quædam mulier, linguæ usu destituta, cum audisset narrari insignia illa miracula, Dononium venit, & signis, quid vellet, ostendit. Cumque Dononienses domicellæ coram sacris reliquiis preces suas, uti ipsa faciebat, ad Deum fudissent, subito solutum est linguæ ejus vinculum, cœpitque illa laudare Deum sanctosque Dononienses, quorum patrocinio loquelam receperat. Mutam illam subsecuta est mulier quædam cæca ab infantia sua. Hæc, ut monita fuerat, novemdiales preces ad lipsanothecam S. Ragenfredis persolutura venit, ac visum integramque sanitatem sua in Deum Sanctosque pietate promeruit.

[155] [puellæ toto corpore distortæ,] Puella quædam Dononiensis, nomine Hersend, toto corpore distorta, cum nocturno visu admonita esset, ut in ecclesiam S. Ragenfredis deportari se curaret, quo sic suo malo liberaretur, eo adducta est die S. Benedicto sacra (seu XXI Martii.) Toto matutino tempore lacrymas precesque illic fudit, sed instante prandii tempore extra ecclesiam delata, ante hujus occlusas fores lachrymare perrexit, jam non sola, quia Dominus Deus cum ipsa erat. Finito prandio, cum domicellæ (Dononiensis parthenonis canonissas hac voce ab Arlodio indicari, jam monui) ad ecclesiam reverterentur, ægram suam inviserunt, atque odorem aliquem, supra quam dici possit, suavem, illic percepere, ita ut singulæ Deum in eo loco singulari quodam modo adfuisse, profiterentur. Cœperunt igitur omnes unanimi voto Deum precari, ut meritis SS. Ragenfredis & Reginæ corporis sanitatem ægra reciperet; moxque, eadem nimirum hora, surrexit ipsa omnino sanata, Deum Sanctasque laudans; ac dein Dononiensi parthenoni famulam sese addixit, gratias Deo Sanctisque illis agens ad ultimum usque spiritum.

[156] [mulieris fœdo ulcere laborantis, submersæ puellæ] Erat in ipso abbatiæ famulitio mulier quædam, nomine Tresotte, fœdo ulcere in collo humeroque laborans, quod arte medica curari nequierat. Hæc cum præfatam puellam conspexisset sanatam, confidit, fore, ut misericordiam inveniret. Quotidie ergo lipsanothecam S. Ragenfredis invisit pieque crebro attigit. Denique brevi SS. Ragenfredis & Reginæ meritis pristinam recuperavit valetudinem, sic ut ne vestigium quidem aliquod tanti morbi remanserit. Junior quædam puella, Dononii nata, filia Roberti Bataille, forte fortuna prolapsa est in cujusdam fontis aquas, ubi tamdiu permansit, donec evocata mater ejus adcurreret. Quotquot eo advenerant, puellam jam mortuam conclamabant; mater vero suæ prolis sortem miserata, altari S. Ragenfredis eam pie imposuit; postque mediam horam cœpit puella clamores edere, moxque sibi integræque valetudini meritis S. Ragenfredis restituta fuit.

[157] Mulier quædam, famula prænobilis virginis de Landas, [visu & membris captæ, altertusque cæcæ, & juvenis fulmine excæcati,] amisso omni corporis usu & visu, patrocinio meritisque S. Ragenfredis divinitus curata perfecte fuit. Sexennis quædam puella, nata in pago Sausoit (ad Sellam amnem hic jacet, tribus circiter milliaribus Gallicis Dononio distans) octo decemve diebus visu destituta fuerat; hæc a patre suo, qui in pago illo scribam seu graphiarium agebat, (ita enim vocem Gallo-belgicam clercq interpretandam hic censeo) ad ecclesiam S. Ragenfredis deportata est, statimque post peractas novemdiales preces divinitus visum recepit patrocinio S. Ragenfredis, cui magna cum pietate oblata addictaque fuit. Juvenis quidam pecoris custos afflatu fulminis excæcatus, ad S. Ragenfredis Reliquias adductus fuit, moxque meritis ejusdem sanctæ Virginis visum recepit pleneque curatus est. Hisce nonnulla subdit Arlodius, quæ, quod ad Sanctæ nostræ ecclesiasticum ejusdem temporis cultum illustrandum conferunt, paucis hic memorabo.

[158] Eo igitur teste, cum juvenis iste divinitus curatus fuisset, [curationem, cujus occasione aucta est pia in Sanctam veneratio;] abbatissa Dononiensis, ex perillustri familia d'Ognies prognata, (nescio, an illa, cui Isabellæ nomen erat, quæque ab anno 1437 usque ad 1477 abbatissa fuit, an vero ejus soror) Responsorium, quod nunc septimum est Officii S. Ragenfredis & ab his verbis incipit: Filia lucis, Hymnumque itidem Te Deum laudamus decantari jussit, dum interim grandiora abbatiæ pulsarentur tintinnabula; quod & deinceps, quotiescumque in Dononiensi ecclesia miraculum fieret, observatum fuit. Mos item, eodem teste, invaluit, ut per Octavam festi Sanctorum Dononiensium, ac nominatim S. Ragenfredis, quotidie ter concineretur Responsorium Filia Lucis, & Antiphona ad Magnificat, festo S. Reginæ recitari solita, aliæque nonnullæ, quas hic prætermitto. Accessit & solemnis Dononiensium virginum ad ecclesiam S. Martini supplicatio & religiosa sepulcrorum S. Ragenfredis ejusque parentum exosculatio, ut sic eximiam suam erga Sanctam nostram ejusque parentes pietatem gratumque de impetratis eorum præsidio miraculis animum Dononienses virgines palam testarentur.

[159] Accipe nunc cetera miracula, quæ a præfato Arlodio suis epochis vel sat prope vel exactissime expressa fuerunt. [inter recentiora vero miracula narrat, prolem vitæ redditam, cæcum unum illuminatum,] Anno Christi MDXII (stilo hodierno 1513) XXX Januarii, quæ dies Dominica erat, uxor scribæ Dononiensis geminam peperit prolem, at alteram ex his præmortuam. Hæc ante S. Ragenfredis Reliquias collocata eodem die sub medium tertiæ pomeridianæ, sine ullo vitæ indicio permansit usque ad diei Lunæ horam circiter undecimam nocturnam; at demum divina benignitate ac beatissimæ Virginis Mariæ sanctæque Ragenfredis patrocinio proles illa trium horarum spatio vitæ signa præbuit, atque ab obstetrice coram multis adstantibus in eadem ecclesia baptizata fuit. Vir quidam Valentianensis annos natus LV, a longo tempore cœcus, duci se a juvene filio voluit ad S. Ragenfredis ecclesiam, sistique ante ejusdem Sanctæ aram. Illic ab exordio horæ ecclesiastici Officii, cui Prima nomen est, usque ad solennis Sacri finem permansit. Persolutis precibus, cum eum juvenis more solito ex ecclesia domum manu deducturus erat, respondit vir: Laus sit Deo sanctæque Ragenfredi! Ecce, sine alicujus ductu domum repetere possum, digitoque viam, qua olim ad ecclesiam venerat, ostendit, ac demum elapso medio anno cereum S. Ragenfredi obtulit, quo se de recepto divinitus visu gratum præberet. Contigit autem hoc grande miraculum anno MDXXVIII.

[160] [itemque alterum, ac puerum, uno oculo captum,] Juvenis quidam, cognomento Pelin Pouree, natus in pago Sausoit (de ejus situ vide dicta num. 157) uno jam fere mense visum amiserat; hunc parentes ad ecclesiam Dononiensem S. Ragenfredis deduxerunt, ac dein novem dierum spatio reliquerunt apud consanguineos, qui eum quotidie stiterunt coram sacris Reliquiis. Et ecce, antequam novemdiales preces complerentur, Dei benignitate meritisque S. Ragenfredis visum is recipit. Ab hoc ergo die a parentibus suis addictus fuit pio S. Ragenfredis sodalitio, ac deinceps quotannis die festo ejusdem Sanctæ sua vota persoluturus Dononium venit ad annum usque MDXXXVIII, quo vita functus est. Puer quidam, nomine Willelmus Carboneau, filius Paschasii Carboneau, oculo uno tam graviter laborarat, ut omnes eum intuentes deperditum conclamarent, præsertim cum longo jam tempore nihil plane eo discernere potuisset. Igitur præfatus Paschasius Carboneau ejusque uxor Joanna Houlonne filium suum pio, quod a S. Ragenfrede nomen habet, sodalitio adscribi curarunt, ac mox ille post peractas una cum parentibus novemdiales preces meritis S. Ragenfredis perfecte curatus fuit, totoque vitæ spatio Dononii, qui locus ei natalis erat, sartorem egit, defunctus demum mense Augusto anni MDXXXVII.

[161] [rursus alium puerum cæcum, mulieremque 15 annis visu orbatam,] Puer quidam, cognomine Hotuma, natus in pago Tritz (seu, ut nunc vocari solet, Try) oculorum usum amiserat; hic ad Dononiensem S. Ragenfredis ecclesiam deductus, post binas novemdiales preces nulla sui mali parte levatus fuerat; permansit tamen Dononii, donec tertio preces illas persolvisset; cum divina clementia, Sanctorum Dononiensium meritis ac nobilium canonissarum precibus subito visum recepit, ac, quamdiu vixit, plene servavit. Toto item vitæ tempore sodalitio S. Ragenfredis addictus mansit, & ad meliorem vitam evocatus demum est anno MDXXXVIII. Mulier quædam Dononiensis, nomine Antonia Forette, uxor Gadonis * Cathonnet, sartoris Dononiensis, in platea, cui vulgo nomen DE PRET est, habitantis, jam quindecim circiter dies cœca fuerat, &, si quo ire vellet, suæ filiæ ductu egebat. Igitur novem dierum spatio ad S. Ragenfredis ecclesiam deduci a sua filia voluit, ac cereo ante princeps altare, in quo S. Ragenfredis reliquiæ quiescunt, accenso, supplicantis ritu illud circumivit, quibus peractis, divina clementia meritisque sanctæ virginis Ragenfredis ita perfecte oculorum aciem recepit, ut nullius in posterum ductu opus habuerit. Contigit autem hoc miraculum anno MDXLI.

[162] Sub finem mensis Septembris anno MDLXIV filia cujusdam Joannis, [puellam item cæcam, & infantem visu destitutam, divinitus curatos fuisse,] cognomento Patre nostre, medio ante anno nata in Haspre (pagus hic ad Sellam amnem adjacet distatque Dononio duobus fere milliaribus Gallicis) ad ecclesiam S. Ragenfredis deportata fuit, cum infortunio quodam visum amiserat. Hæc, S. Ragenfredi oblata, mox hujus patrocinio visum recepit, ut novemdiale pietatis officium pro ea peractum fuit. Alia quædam infans, decem mensibus nata in pago Werchin, (uno circiter milliari hic pagus a jam mox memorato distat Orientem versus) pridie festi S. Lucæ (seu XVII Octobris) anno MDLXVI in ecclesiam Dononiensem delata est, postquam tribus hebdomadis oculorum usu destituta fuerat. Hæc statim atque S. Ragenfredis reliquias deosculata fuit, cœpit aperire oculos ac meritis interventuque prædictæ Virginis curata fuit.

[163] Mulier quædam Dononiensis, uxor Joannis Gulot, [& prolem præmortuam vitæ restitutam & baptizatam.] uno partu duos pueros vivos aliumque præmortuum enixa est. Hoc ut rescivit mater, cœpit orare S. Ragenfredem, jussitque ad hujus ecclesiam deferri infantem mortuum ejusque aræ imponi, magna comitante indigenarum turba. Et ecce, cum medio circiter die eo loco jacuisset infans, redditus vitæ est & coram adstantibus baptizatus anno MDLXXIII die XV Maii. Ita hactenus laudatus Arlodius, ecclesiæ Dononiensis S. Ragenfredis presbyter Sacellanus, de cujus fide vide dicta num. 150.

[164] Porro quod ad memoratum ab eo S. Ragenfredis pium sodalitium precesque novemdiales supra laudatas attinet & illud modo subsistit & hæ hodieque in usu sunt, [Arlodii narratio partim elucidatur.] uti ex ipso ejusdem ecclesiæ ædituo intellexi, maximeque frequentantur ab iis, qui quocumque oculorum morbo vel febri affliguntur. At vero non sic, ut Arlodii ætate, S. Ragenfredis exuviæ in solo principe altari hocce tempore quiescunt; sed contra sacrum ejus caput in altari minore, sed insigni & splendido, quod parthenonis ecclesiam intrantibus ad sinistram est ac prope nobilium canonissarum chorum, in pretiosa theca, capitis humani formam gerente, fidelium venerationi expositum est; ceteræ autem ejus corporis partes in magnifica admodum lipsanotheca argentea requiescunt, cujus iconismum nostro calcographo ære exprimendum lubentissime dedissem, si, uti exspectaveram, transmissus in tempore ad me fuisset.

[Annotata]

* i.e. cautionem

* i.e. cum illa

* sorte Godonis vel Guidonis

§ XI. Proprium Sanctæ officium ad hunc diem ex Breviario Dononiensi, anno MDCXXV edito. Cur adjectus abbatissarum Dononiensium catalogus.

[Officii duplicis primæ classis Vesperas Antiphonæ & Capitulum,] Quod Sollerius noster tom. 1 Julii pag. 269 in suo de S. Regina Commentario fecit, id ego in hoc meo imitandum censui, hincque, ne quid, quod ad Sanctæ nostræ cultum illustrandum conducit, hagiophilis subtraham, ex eodem Dononiensi Breviario, anno 1625 ad normam Romani conformato, ex quo Sollerius S. Reginæ Officium recensuit, ego itidem sanctissimæ hujus S. matris Filiæ Ragenfredis ecclesiasticum ad hunc diem Officium huc transcribam, sic tamen, ut eorum omnium, quæ in illo adstruuntur, me vadem haberi nolim; ut contra, quæ a me disputata ante sunt, consuli expendique enixe postulem. En modo illud:

DIE VIII OCTOBRIS
In festo S. Ragemfredis, patronæ Dononiensis. Duplex primæ classis.

Ad Vesperas Antiphona: Mirabilis Dominus cum reliquis de Laudibus. Psalmi de communi Virginum, nec fit in primis Vesperis ulla commemoratio S. Birgittæ.

Capitulum.

Fratres, qui gloriatur, in Domino glorietur: non enim qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat.

Hymnus.

[166]

      [Hymnus,] Jesu, redemptor omnium,
Perpes corona virginum,
Intende votis supplicum
Te digne postulantium.
      Fatemur corde debita
Laudum tibi magnalia,
Festa decenter Virginis
Piis canentes gaudiis.
      Hæc Ragemfredis inclyta
Tua repleta gratia
A flore primi temporis
Exempla sancta præbuit.
      Propaginem, quam traxerat
A dignitate regia,
Honesta morum præmiis
Nobilitavit optimis.
      Laus, honor, virtus, gloria
Deo Patri & Filio
Una cum sancto Spiritu
In sempiterna secula. Amen.

℣ Specie tua & pulchritudine tua, ℞ Intende, prospere procede & regna.

[167]

Ad Magnificat Antiphona.

[ad Magnificat Antiphona te, Antiphona & Oratio,] Magnificet te summe Deus, devotio plebis ad laudem nominis tui celebrans festa beatissimæ virginis Ragemfredis, Alleluia.

Oratio.

Omnipotens, sempiterne Deus, solemnitatis hodiernæ gaudia sereno vultu respice, & beatæ Ragemfredis merita humiliter prosequentes, gratia tuæ pietatis clementer attolle: ut, cujus festa celebramus in terris, ejus interventu muniamur in cælis. Per Dominum nostrum.

[168]

Ad Matutinum Invitatorium.

[ad Matutinum Invitatorium, Antiphonæ, Lectiones primi Nocturni,] Christo, regi virginum, jubilemus, * Qui beatam Ragemfredem sempiterno decoravit præmio. Psalm. Venite. Hymnus, ut in primis Vesperis.

In primo Nocturno Antiphona.

Admirabile est, Domine, nomen tuum atque laudabile, cujus munere virgo Ragemfredis in fide semper studuit proficere. Psalm. Domine, Dominus noster.

Antiph. Præceptum tuum, Domine, lucidum, illuminans oculos, quod custodivit beata Ragemfredis, virgo tibi devota. Psalm. Cæli enarrant gloriam Dei.

Antiph. Ad montem Domini adscendit innocens & mundo corde. Psalm. Domini est terra.

℣ Specie tua. ℞ Intende.

Lectiones primi Nocturni.

De Epistola prima B. Pauli Apostoli ad Corinthios: De Virginibus præceptum Domini non habeo. Ut in communi Virginum.

Responsorium primum.

[169] Veneranda Christi virgo Ragemfredis, ex nobili Francorum genere orta, [Responsoria tria ejusdem Nocturni,] * Dignitatem nativæ originis honestate morum atque operum claritate nobilitavit. ℣ Quæ regiam celsitudinem pro nihilo ducens, spreto mundanæ gloriæ gaudio. Dignitatem.

Responsorium secundum.

Ferventi spiritu beata Ragemfredis Domino serviebat, * Et orationum studiis semper dedita, sacris vigiliis insistebat. ℣ Spe gaudens, fide fulgens, gemina dilectione pollebat. Et orationum.

Responsorium tertium.

Erat benigno animo & moribus conspicua, * Prudens & pudica. ℣ Aspectu decora, & in sanctis actibus fulgebat gloriosa. Prudens. Gloria Patri. Prudens.

[170]

In secundo Nocturno Antiphona.

Propter veritatem, mansuetudinem & justitiam Dominus omnium dilexit eam, [Antiphona secundi Nocturni,] & concupivit decorem illius. Psalm. Eructavit cor meum.

Antiph. Sponsam sibi Christus eligens, castitatis decore consecravit, & Altissimus templum suum sanctificavit. Psalm. Deus noster refugium & virtus.

Antiph. Hæc virgo sancta & gloriosa, quia Dominus omnium dilexit & suscepit eam. Psalm. Magnus Dominus & laudabilis.

℣ Adjuvabit eam Deus vultu suo.

℞ Deus in medio ejus, non commovebitur.

Ex Vita ejusdem.

[171]

Lectio IV.

[Lectio IV & Responsorium.] Beata Ragemfredis, virgo sancta, ex nobili Francorum genere orta, patre videlicet beato Aldeberto, comite Austrovandiæ, & matre sancta Regina, nepte Pippini regis (vide dicta num. 36) dignitatem nativæ originis morum honestate atque operum sanctorum claritate nobilitavit. Hæc enim regiæ celsitudinis altitudinem pro nihilo ducens, spreto mundanæ gloriæ gaudio caduco & in perditionem animas ducente, humilitate mentis & habitu fideliter Deo servire disposuit. Immaculatam itaque se custodiens ab hoc seculo, hostiam vivam, sanctam & Deo placentem Christo exhibuit.

Responsorium quartum.

Ragemfredis, beatissima virgo, in Domino lux effecta, extollendo manus suas in Sancta * Ut filia lucis ambulabat. ℣. Abjecto opere tenebrarum, illustrata flore virtutum. Ut filia.

Lectio V.

[172] [Lectio V & Responsorium,] Cum igitur parentes ipsius ex rebus sui juris cellam seu monasterium Dononii ad Scaldim (vide potius dicta num. 42) in honorem Dei Genitricis, itemque alteram in honorem sancti Martini construi fecissent, ipsa eidem monasterio præfecta, induta sanctæ professionis vestimentis monialibus (adi disputata toto § IV) servire Domino sedula intentione cordis maluit, quam ut seculi male blandientis illecebris irretita, astu diabolicæ fraudis, lapsum incurreret virtutum, ac sic demum infernale deveniret in barathrum. Providentia siquidem divinæ dispositionis illam ante mundi exordia servare disposuit & gratia sua præelegit.

Responsorium quintum.

Accinxit Sponsa Christi lumbos suos fortitudine & brachium suum roboravit, * Vigens & merito castitatis & operatione virtutis. ℣. Divinæ complacuit majestati grata persistens. Vigens & merito.

Lectio VI.

[173] [Lectio VI & Responsorium,] Eamdem ergo in sponsam sibi gratam & acceptabilem assumens, ad multorum exemplum & salutem æternæ felicitatis capiendam, splendore castitatis irradiavit. Quæ ipsius sponsi sui, Domini videlicet Jesu Christi, thalamum beneolentibus virtutum aspergens aromatibus, angelorum in supernis societatem promeruit: Sanctorumque civium tripudiis adscita, munda corde & corpore, facie ad faciem divinæ majestatis inenarrabiliter Deitatem conspicit: & humiliter ac digne petentibus in terra intercessionis sanctæ gratiam jugiter impertit.

Responsorium sextum.

Cœlestis sponsus sacratam Ragemfredem virginem gratia sua præelegit, in sponsam sibi acceptam clementer assumens, * Atque ad multorum exemplum castitatis splendore irradiavit. ℣. Decore sanctitatis insignitam Dominus omnium dilexit eam. Atque ad multorum. Gloria. Atque ad multorum.

In tertio Nocturno Antiphona.

[174] In virginitatis Deo dicata proposito canticum novum gratanter cantabat Christo. [tertii Nocturni Antiphonæ] Psalm. Cantate Domino canticum novum, cantate.

Antiph. Custodivit Dominus animam ejus & de manu peccatoris liberavit eam: unde exultans in Deo, confiteri studuit memoriæ sanctificationis ejus. Psalm. Dominus regnavit, exultet terra.

Antiph. Choris sacrarum virginum juncta in conspectu Domini jubilando, dulcia canit cantica, alleluia. Psalm. Cantate Domino canticum novum.

℣ Elegit eam Deus & præelegit eam.

℞. In tabernaculo suo habitare facit eam.

Lectio VII.

[175] Homilia sancti Gregorii Papæ, in Euangelium: Simile est regnum cœlorum decem virginibus; [& Lectiones cum Responsoriis,] ut in communi Virginum, cum duabus sequentibus Lectionibus.

Responsorium septimum.

Filia lucis æternæ, beata Ragemfredis, deificum lumen cœlitus impetra tuis, * Quæ sanctam illuminasti Avam lumine mentis & corporis. ℣. Inter prudentes virgines accende tuis sponsales lampades. Quæ sanctam.

Responsorium Octavum.

Cælestis gemma Ragemfredis, feliciter peracto cursu divinæ peregrinationis, * Hodie percipit, quem meruerat, fructum virginitatis. ℣. Inter spinas mundi ornata floribus cæli, exiens obviam sponso, accensa lampade cum oleo. Hodie percipit. Gloria. Hodie percipit.

Post nonam Lectionem. Te Deum laudamus.

AD LAUDES
Et per horas Antiphonæ.

[176] Mirabilis Dominus in excelsis Ragemfredem virginem salvam fecit in regnum suum cœleste. [ad Laudes Antiphonæ] Psalm. Dominus regnavit. Cum reliquis. Antiph. Introivit prudens Virgo in conspectu ejus in exultatione, ubi cum Sanctis exultans in hymnis confitetur illi. Antiph. Adepta est gaudia sempiterna, cooperante Christi gratia, & videt virtutem & gloriam ejus. Antiph. Benedictus Dominus, qui sanctam Ragemfredem benedixit benedictione spirituali, cum electis suis in cœlestibus. Antiph. Lætatur in rege suo & gloriosa refulget candidatis virginum choris conjuncta in ecclesia Sanctorum.

Capitulum, ut in primis Vesperis.

Hymnus.

[177]

      Caduca secli culmina [& Hymnus]
Calcavit atque noxia:
Virtutis arcem scandere
Curavit devotissime.
      Sponso decoro gloriæ
Conjuncta nunc in æthere,
Cœlestibus mysteriis
Potitur jam cum angelis.
      Hujus Beatæ munere
Deposcimus piissime,
Dimitte nobis omnibus
Delicta, quæ commisimus.
      Ut post labores seculi
Vitæ fruamur gaudiis,
Quæ præparas fidelibus
Æternis in cubilibus.
      Laus, honor, virtus, gloria
Deo Patri, & Filio
Una cum Sancto Spiritu
In sempiterna secula. Amen.

℣. Diffusa est gratia in labiis tuis. ℞. Propterea benedixit te Deus in æternum.

Ad Benedictus Antiphona.

[178] [ad Benedictus & ad minores Horas Antiphonæ.] Beata virgo Ragemfredis immarcessbilem æternæ vitæ coronam percipere meruit, quam præparavit Deus diligentibus se, alleluia.

Ad Tertiam Antiphona.

Introivit prudens. Capit. Fratres, qui gloriatur. Resp. breve. Specie tua & pulchritudine tua. Ut in communi Virginum.

Ad Sextam Antiphona.

Adepta est gaudia. Capit. Æmulor enim vos. Resp. breve. Adjuvabit eam Deus. Ut in communi Virginam.

Ad Nonam Antiphona.

Lætatur in Rege suo. Capit. O quam pulchra est casta generatio. Resp. breve. Elegit eam Deus. Ut in communi Virginum.

Ad Vesperas Antiphonæ, Psalmi, Capitulum, & Hymnus, ut in primis Vesperis. ℣. Diffusa est gratia.

Ad Magnificat Antiphona.

Æterno Regi Jesu Christo dilecta in astris, virgo sancta Ragemfredis apud ipsum pro nostris erratibus intercede.

Et postea fit commemoratio S. Dionysii & Sociorum ejus martyrum.

MISSA DE S. RAGEMFREDE.
Introitus.

[179] Gaudeamus omnes in Domino, diem festum celebrantes sub honore beatæ Ragemfredis virginis, [Missæ propriæ Introitus, Oratio, Epistola,] de cujus solemnitate gaudent angeli, & collaudant filium Dei. Psalm. Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi. Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto.

Oratio.

Omnipotens, sempiterne Deus, solemnitatis hodiernæ gaudia sereno vultu respice, & beatæ Ragemfredis merita humiliter prosequentes gratia tuæ pietatis clementer attolle: ut, cujus festa celebramus in terris, ejus interventu muniamur in cœlis. Per Dominum nostrum Jesum Christum.

Lectio Epistolæ beati Pauli Apostoli ad Corinthios.

Fratres: Qui gloriatur, in Domino glorietur.

Ut in communi Virginum in Missali Rom.

[180] Graduale. Specie tua & pulchritudine tua: [Graduale & Sequentia] intende, prospere procede, & regna. ℣ Propter veritatem & mansuetudinem & justitiam, & deducet te mirabiliter dextera tua. Alleluia, allel. ℣ Ecce prudens virgo migravit ad Christum, fulget inter choros virginum, sicut sol, in vita æterna.

Sequentia.

Virginis egregiæ Ragemfredis hodie celebret solemnia

Populus Dononii, plena quoque gaudii resonet ecclesia.

Clericorum turmula virginumque modula voce psallat eïa.

Et ex corde proferat, quod ore vociferat, concrepans melodia,

Aldebertus inclytus genuit hanc, genitus Francorum prosapia

Et Regina genitrix hujus fuit alitrix lactis alimonia.

Hujus ergo Virginis, quisque sui criminis deserens contagia,

Accurate psallere tentet, atque promere virtutum magnalia.

Dum ætate floruit, carnem suam domuit mira parcimonia,

Caput orbis petiit, dum oratu rediit, turba secum prævia,

En præfecti filius illi fertur obvius, ductus insolentia;

Cujus pulchritudinem miratur, & virginem ignorantem talia

Mulcet & alloquitur, fovet & amplectitur, nec tamen evincitur ejus sanctimonia.

[181] Aggreditur osculo semel, bis, ter, sedulo: sed vidente populo fiunt mirabilia. [recitantur,]

Mentum hæret scapulæ, Christi vero famulæ subvenit clementia.

Sic peractis omnibus, potens in virtutibus, rediit ad propria.

Posthæc ut emarcuit, ægra lecto corruit, corpus terræ tribuit, spiritus in gloria

Fulget ante Dominum inter choros virginum & a patre luminum vera sumit gaudia.

Ecce virgo nobilis cæca, miserabilis venit ad suffragia

Hujus sacræ virginis: illa statim luminis reddidit officia.

Imploranti clerico compilat hydropico ventris fluitantia:

Et furantem triticum manifestat rusticum nolæ per indicia.

Adest mulierculæ sonus vocis querulæ, dicens: Lucis filia:

Miserere miseræ, mihi membra propere sanentur debilia.

Reparat artificis os & nervos pollicis obtruncatos ascia.

Post virtutes ceteras sacra muti reseras os egens facundia.

Eja virgo celebris, mortis ab illecebris transfer ad palatia

Summi Patris, Filii, nos, qui summi gaudii quærimus solatia.

Et qui psallimus, veniamque petimus, voce cordis sedula.

Fac, cum Dei Filio victus ut edulio vescamur in secula. Amen. Alleluia.

Euangelium.

[182] [uti & Euangelium, Offertorium, Secreta, Communio & Postcommunio,] Simile est regnum cælorum decem virginibus. Ut in communi Virginum.

Et dicitur Credo.

Offertorium.

Adducentur regi virgines post eam: proximæ ejus afferentur tibi.

Secreta.

Munera populi tui, quæsumus, Domine, acceptare digneris: & per ea, intercedente beata Ragemfrede virgine tua, famulantium tibi preces clementer exaudi. Per Dominum.

Communio.

Quinque prudentes virgines acceperunt oleum in vasis suis cum lampadibus: media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit, exite obviam Christo Domino.

Postcommunio.

Interveniat pro nobis, quæsumus Domine, sancta Ragemfredis suppliciter orando, quæ tibi grata semper exstitit & merito castitatis, & tuæ professione virtutis. Per Dominum.

[183] [ceterorumque, ad Sanctæ Officium spectantium notitia datur.] Ex laudato num. 165 Dononiensi Breviario, seu Officiis propriis peculiarium Sanctorum abbatialis ecclesiæ Dononiensis, ad normam Breviarii Romani conformatis, unde totum illud ecclesiasticum S. Ragenfredis Officium desumptum est, cetera, quæ ad rem nostram faciunt, recensere pergo. Quod ad recitatum Missæ officium attinet, notat pag. 59 ejus editor, eamdem Missam dici posse in Elevatione & Translatione sanctæ Ragenfredis, nimirum die 2 Septembris & XI Junii. Ad diem vero IX Octobris, qui Octavæ solennitatis præcipuæ secundus est, in eodem Dononiensi Breviario Officium de sanctis Dionysio & Sociis, in secundis vero Vesperis Officium de Octava, incipiendum a Capitulo cum commemoratione dictorum Sanctorum præscribitur, ac denique ad diem X ritu semiduplici Officium de S. Ragemfrede, uti in ipso festo, præter tamen Lectiones primi Nocturni, quæ sunt ex Scriptura, ut vocant, occurrente, præterque secundi Nocturni Lectiones, ex Vita S. Ragemfredis seu memorata jam sæpe Legenda desumptas; quas, quod præter attributam ei peregrinationem Romanam & elogia quædam, omnibus fere sanctis Virginibus communia, nihil memoratu dignum contineant, prætermitti hic æque posse censui ac ceteras omnes per octavam, aliunde haustas, & cunctis virginibus facile adaptandas.

[184] Ceterum, etsi quidem aut nihil aut parum ad ecclesiasticum Sanctæ cultum gloriamve ejus posthumam faciat, [Cur abbatissarum Dononiensium catalogus hic edatur.] quo tempore quove ordine, quæ post S. Ragenfredem floruerunt, condito ab hac Dononiensi parthenoni abbatissæ præfuerint, harum tamen, tum quæ quoquo modo sanctæ Patronæ ac Fundatricis suæ cultum promoverunt, tum & ceterarum omnium, quæ ei in abbatiæ regimen successerunt, chronologicam, quam ut potui, digessi, seriem publici juris facio, tum quod altera, quæ tomo 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 423 edita fuit, multo accuratior pleniorque existat, utpote partim ex recensitis hocce Commentario documentis, partim ex Catalogo quodam Ms., mihi a laudato jam sæpius amplissimo Domino Muttio humanissime subministrato, deprompta ordinataque; tum etiam quod eam non paucis historiæ Belgicæ studiosis lectoribus tanto gratiorem fore, confidam, quo minus nota aut expectata, quoque magis prænobilibus quibusdam Belgicæ familis honorifica utilisque fore mihi videtur.

[185] S. Ragenfredis, seu Ragemfredis B. Aldeberti & S. Reginæ, Ostrovandiæ comitum filia, Dononiensis parthenonis, [Dononiensem abbatiam gubernarunt S. Ragenfredis & B. Ava,] ut Caroli Calvi diploma, a num. 86 Commentarii editum, & Baldericus in Chronico Cameracensi & Atrebatensi lib. 2 cap. 28 testantur, fundatrix & abbatissa, de cujus regimine consulendus hic Commentarius, præsertim § III & seqq. Prœfuit parthenoni ab anno circiter 780 usque ad annum circiter 805. Ex dictis § III, IV & V.

B. Ava videtur etiam annumeranda Dononiensibus abbatissis, utpote quam S. Ragenfredis præcessit in regimine, teste anonymo Dononiensi secuculi XI scriptore, num. 118 Commentarii laudato, qui ex parthenonis authenticis documentis aut saltem ex probanda traditione rem hanc intelligere potuit; qua in re ei consentiunt Arlodius supra laudatus, Arturus a Monasterio in suo Gynæceo aliique. Hæc genere nobilis, fide venerabilis, prædiorum abundantia & multarum opum affluentia spectabilis, (adi Commentarii hujus numm. 82 & 83) omnem sui juris supellectilem ad sepulcrum sanctæ Ragemfredis attribuens, Dononii ecclesiam sanctæ Mariæ virginis ampliari & multiplicis apparatus decore meliorari fecit. Beatas quoque reliquias ejusdem Ragemfredis in prædictam ecclesiam transferri curavit. Hanc Daniël Papebrochius tom. 3 Aprilis pag. 628, seculo non, aliquo usque provecto, piissime obiisse, recte statuit.

[186] Ermentrudis, nobilis quidem genere, sed nobilior moribus & Regulæ disciplina, [Ermentrudis & Fredesendis,] instaurato partim, qui Normannorum furore anno 880 dirutus fuerat, parthenoni Dononiensi anno, uti videtur, 1029 præesse cœpit, primaque fuit abbatissa sanctimonialium Benedictinarum, quæ consilio Gerardi I, episcopi Cameracensis, & Leduwini, abbatis Vedastini, nec non opera & auctoritate Balduini, Pulchro-barbi dicti, canonicis suffectæ fuerunt. Ex dictis § IV & VII. Non videtur præfuisse cœnobio multum ultra initium anni 1035. Ex Commentarii hujus numm. 109, 111 & 123. Res ecclesiæ Dononiensis auxit secundo successu & puellas nobili procreatas genere educavit & erudivit in timore Domini. Ex num. 106.

Fredesendis seu Fredescendis, ætate etiam junior, sed grandæva moribus, ac indolis nobilissimæ, ut anonymus Dononiensis ei coœvus narrat, Dononiensem locum, quem anno, uti videtur, 1035 regendum susceperat, in omnibus ad meliorem statum reduxit; Vitam S. Reginæ eique permixtam S. Ragenfredis Vitam describi præcepit, ac corpus Sanctæ nostræ, suæ ecclesiæ diu ante sublatum, Dononio restituit. Ex dictis § I, § VII & VIII. Fabricari jussit scrinium ex auro & argento, in quo debita veneratione recludi curavit S. Ragenfredis corpus, quod medio statuit loco inter S. Reginam & inter B. Avam. Ex § VIII num. 118. A nobilissima Flandriæ comitissa, nomine Adela, assumpta fuit ad regendam Messinensem prope Ipras abbatiam, sic tamen, ut Dononiensis parthenonis regimen non deposuerit. Ex Commentarii hujus numm. 109 & 110. Benedictini scriptores tomi 5 Galliæ Christianæ auctæ col. 342 Frisildem & Faisildem vocant, asseruntque, vivere desiisse anno 1075. Quadraginta igitur annis abbatissæ munere functa fuerit.

[187] [Maria ac Berta,] Maria, abbatissa venerabilis congregationis Beatæ Ragenfredis virginis, Dononiensis monasterii, memoratur in diplomate Roberti, Atrebatensis episcopi, anno Christi 1118 edito, quod videsis num. 129. Si hæc proxime successerit Fredesendi, oportet, ut 50 circiter annos Dononiensi abbatiæ præfuerit; cujus rei alia inferius non absimilia exempla exstant.

Berta, venerabilis abbatissa Dononiensis, memoratur in charta, a Godescalco Atrebatensi episcopo anno 1157 data, qua hic loco canonicorum, qui præbendas in ecclesia Dononiensi possidebant, duos vicarios pro sua auctoritate episcopali substituit rogatu ejusdem Bertæ. Habes supra Chartam illam num. 135 & seq.

[188] [Helvidis, cui forte altera Helvidis successit,] Helvidis, abbatissæ Dononiensis seu de Doneig, annis 1221 & 1223, ut Dionysius Sammarthanus tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 423 scribit, mentio fit, eique hac in re consonat Ms. Catalogus supra laudatus. At vero hic a Sammarthano in eo discrepat, quod Helvidem ab anno 1188 usque ad annum 1223 abbatiæ regimen tenuisse, statuat; Sammarthanus autem illam jam circa annum 1185, seu tribus ante annis jam sedisse scribat, suique asserti testem laudet Chartam Cisoniensem in bibliotheca Colbertina exstantem. Fortassis inter Helvidem, ad annos 1222 & 1223 memoratam, interque Bertam, anno 1157 Dononiense cœnobium moderantem, media fuerit Helvidis aliqua, quæ ab anno circiter 1165 usque ad 1187 abbatiæ regimen tenuerit, eademque sit, cujus in charta Cisoniensi circa annum 1185 mentio fit; quam exeunte anno 1187 vel ineunte anno 1188 defunctam, exceperit Helvidis altera, ad annos 1222 & 1223 memorata, quæ adeo hujus nominis secunda foret.

[189] Eusilia, seu Ensilia, Dononiensis ecclesiæ abbatissa & ejusdem loci conventus abbatiæ bona de Honepele & de Husen cum omnibus suis juribus ecclesiæ Xanthensi in Clivia anno 1240 vendunt. [Ensilia, Helwidis, Maria, Isabella,] Ex charta, quam habes num. 145. Scribit Dionysius Sammarthanus, Eusiliam etiam reperiri anno 1241 in Tabulario Viconiensi. Familiæ ejus nomen fuisse d' Enghien, auctor est in citato catalogo Ms. consultissimus Dominus Morreau, Valentianensis causidicus, & hodieque Dononiensi abbatiæ a consiliis.

Helwidis, teste eodem Domino Morreau in suis Additionibus, cognomento d' Estré, Dononiensis abbatissa, mortua est anno 1268.

Maria, abbatissa Dononiensis, commemoratur ad annum 1272. Ex tomo III Galliæ Christianæ auctæ col. 423 & ex catalogo Ms. Muttiano.

Isabella, Dononiensis abbatissa, mortua die IV Decembris anno 1313. Ex Catalogo Muttiano, confecto partim ex Epitaphiis Dononiensibus, in unum collectis per Joannem de Pitpan de Montauban, Valentianensis urbis olim præpositum.

[190] Ermesendis de Ligne, abbatissa Dononiensis, mortua est Valentianis anno 1316 & sepulta in ecclesia Dominarum Bellomontensium vulgo Dames de Beaumont. [Ermensendis, Agnes, Maria, Magdalena,] Ex Catalogo Ms. Muttiano & Additionibus laudati Domini Morreau.

Agnes de Lywerde, abbatissa Dononiensis, mortua die S. Benedicto sacra seu XXI Martii anno 1345. Ex Catalogo Muttiano, citante librum Ms., cui Gallice titulus: Le livre des Dames.

Maria d'Oysy, Dononiensis abbatissa, mortua anno 1365. Ex Catalogo Muttiano.

Magdalena, alias Margarita d'Aisne, abbatissa fuit triginta tribus annis, mortuaque est die VI Decembris anno 1398. Additur in Muttiano catalogo, filiam fuisse Domini Sausset, Ballivi Hannoniæ, ut vocant. Fuit autem Gerardus d'Aisne, dictus Sausset, Hannoniæ ballivus annis 1333 & 1336.

[191] Aelix seu Alix de Molembaix abbatissa fuit 26 annis. [Alix, Laurentia, Margarita, Isabella,] Mortua est die Martis, sexta Maii anno 1426. Ex eodem Catalogo.

Laurentia de Molembaix, soror Alicis, ei successit. Defuncta est anno 1427. Ex eod. Catalogo.

Margarita de Vaulx, Dononiensis abbatissa, obiit anno 1437. Ex Libro Ms., cui titulus: Le Livre des Dames.

Isabella d'Ognies, scholastica, ut vocant, seu junior sanctimonialis erat anno 1401; abbatissa autem fuit quadraginta annorum spatio; defuncta est anno 1477. Sororem habuit nomine Mariam d'Ognies. Ex eodem Catalogo Muttiano. Nescio, an ad eam, an vero ad sororem ejus, mox memorandam, referenda sint, quæ ex Arlodio num. 158 referuntur. Adisis dicta cit. loco.

[192] Maria d'Ognies, abbatissa Dononiensis. Ex eodem Catalogo. [Maria d'Ognies, Maria de Werquigneul, Joanna, Sancta,] Sub hac contigit Dononiensis ecclesiæ violatio & parthenonis direptio, quam in Ms. nostra collectione Cœnobiorum Artesiæ his verbis descriptam reperio: In solemnitate natalis Domini anno 1478, cum sorores domicellæ Matutinas canerent, irrumpunt Franci templum Dononiense, domum deprædantur, multos captivos abduxerunt cum omni pecore.

Maria de Werquigneul, filia Jacobi & Joannæ d' Ognies, mortua est anno 1485, cum tantum electa esset abbatissa. Ex libro Ms., cui titulus: Livre des Dames pag. 46 & 72.

Joanna de Werquigneul abbatiam Dononiensem rexit abbatissa quinquaginta & uno annis. Obiit die III Julii anno 1536. Ex eodem jam mox citato libro Ms. pag. 47 & 72.

Sancta, forte Sancia, de Werquigneul abbatissa fuit viginti annis. Defuncta est die XXVII Aprilis anno 1553. Ex eodem libro Ms., vulgo Livre des Dames pag. 78.

[193] [Antonia, Anna, Gislena, Jacoba,] Antonia seu Antonetta d'Esne abbatiam Dononiensem rexit tribus annis. Obiit die VIII Martii anno 1557. Ex eodem jam cit. libro pag. 71 & 82. Ejus corpus incorruptum etiam erat anno 1751, cum sepeliretur abbatissa Maria de Lieres, infra memoranda. Ita Amplissimus Dominus Dionysius Mutte, ecclesiæ metropolitanæ Cameracensis decanus & vicarius generalis, qui id ex ipso amplissimo Domino de Lannoy-Beaurepaire, ejusdem ecclesiæ canonico, dignoque fide teste, se intellexisse, testatur.

Anna de la Fosse, dicta de Givenchi, abbatissa fuit 17 annis. Obiit die XVIII Maii anno 1573, die festo Sanctissimæ Trinitatis. Ex citato libro, cui titulus: Livre des Dames pag. 85.

Guislena, alias Guillielma de Nedoncel, abbatissa fuit 21 annis. Defuncta est anno 1595. Ex eod. mox cit. libro pag. 79 & 92.

Jacoba seu Jaquelina de Locquenghien abbatissa fuit undecim annis. Decessit anno 1606, die tertia Octobris. Ex eod. lib. pag. 86.

[194] [Michaëla, Anna Maria, Joanna Maria, Antonia,] Michaëla de Habarq abbatissa fuit 26 annis & sex hebdomadis. Obiit die VII Januarii anno 1633, ætatis suæ anno 89. Ex eodem lib. Ms. pag. 104.

Anna Maria de Bauffremez, uti laudatus Dominus Morreau scribit, abbatissa fuit Dononiensis. Obiit die … Januarii anno 16 … Mirum est, certiora de hujus dominæ regimine temporeque emortuali præfato domino non potuisse innotescere.

Joanna Maria de Bonmarchiet de la Brayello abbatissa fuit mense Februario anni 1650; obtitque die XXVIII Januarii anno 1663, ætatis suæ anno 72. Ex lib. Ms. cui titulus: Livre des Dames, & ex Epitaphiis.

Antonia seu Antonetta Isabella Maria de Nedonchel, uti laudatus D. Morreau scribit, abbatissa Dononiensis fuit. Defuncta est die XXIV Junii anno 1684. Ex Epitaphiis in Catalogo Muttiano citatis.

[195] [Joanna Maria, Maria Carolina, Eleonora, ac modo gubernat Maria Ernestina.] Joanna Maria Ernestina de la Hamaide, mense Junio anni 1689 creata fuit abbatissa. Obiit die V Decembris anno 1729, ætatis suæ anno 80. Ex Catalogo Muttiano.

Maria Carolina, seu Charlotta Omer de Lieres de saint Venant successit præfatæ Dominæ Joannæ de la Hamaide, & obiit abbatissa die XXIII Maii anno 1751. Ex eod. Cat. Muttiano.

Eleonora Amelia Josepha de Houchin nominata fuit abbatissa die XXI Junii anno 1751. Defuncta est die secunda Augusti anno 1752. Ex eodem Catalogo.

Maria Ernestina Anna du Chastel de Petrieu, abbatissa mense septembri anno 1771 etiam feliciter Dononiensem Parthenonem gubernans, ac promovendi Patronæ suæ cultus studiosissima, multisque digna nominibus, ut suis diu læta intersit & sera ad cælum redeat.

DE S. AMORE CONFESSORE, CULTO IN MONASTERIO BELISIENSI IN TERRITORIO LEODIENSI,

Forte sec. IX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Amor conf., cultus in Monasterio Belisiæ in territorio Leodiensi (S.)

AUCTORE C. S.

§ I. S. Amoris apud martyrologos memoria, cultus sacer, & Acta.

Belisiæ, vernacule Bilsen, quod vetustissimum ducatus Lossensis in Hasbania Inferiori ac Leodiensi territorio ad Demeram fluvium oppidulum est, [S. Amor, Belisiensis monasterii patronus,] mediaque leuca extra ejusdem muros positi monasterii, vulgo Munsterbilsen, Latine Monasterium Belisiense, dicti, ac duabus cum dimidia leucis Trajecto ad Mosam dissiti, notitia jam data est in Opere nostro ad diem VIII Julii in S. Landrada virgine, cui ejusdem monasterii primordia debentur; quædam tamen hic addenda sunt. Eo loci præter ecclesiam parochialem, beatæ Virgini Deiparæ sacram, altera est nobilium canonicarum Secularium (non Regularium, quale olim fuit, & in S. Landrada dictum est) & canonicorum collegio insignis, cui, quæ præest abbatissa ejusdem loci aliorumque temporali dominio gaudet. Hujus monasterii Belisiensis ecclesiæ primarius patronus est S. Amor confessor, de eaque loqui censendi sunt martyrologi, qui ipsum Belisiæ annuntiant, a quorum nonnullis diaconi, ab aliis etiam presbyteri titulo honoratur.

[2] Primum e Martyrologiis, quæ quidem consului, mentionem ejus facit Calendarium monasterii Stabulensis, [martyrologis æliquot,] quod Marteneus & Durandus tom. 6 Amplissimæ collectionis scriptorum veterum vulgarunt, & ab annis circiter septingentis, ac proinde, seculo XI adolescente, scriptum esse censuerunt, quodque ad hunc diem VIII Octobris sine loco sic habet: S. Amoris confessoris. Varia penes nos sunt Martyrologia Mss. sub nomine Bedæ; e quibus Leodiense S. Lamberti ad eumdem diem ita habet: Item S. Amoris, presbyteri & confessoris. Locum adjungunt alia Martyrologia; in his inter Auctaria Usuardina apud Sollerium nostrum codices Antverpiensis-Maximus, Ultrajectinus, Leydensis, Albergensis & Danicus eodem item die sic habent: Belisiæ, depositio S. Amatoris (alii Amoris) confessoris. Consonat Bruxellensis: Belisiæ, depositio S. Amoris confessoris. Breve ejus elogium additur in Usuardina editione Lubeco-Coloniensi hoc modo: Belisiæ, depositio S. Amoris confessoris, qui de Aquitania nobilissimis parentibus ortus foris carnem torquebat, intus angebat jejuniis; vigiliis inhærebat assidue & precibus; ab ocioso sermone abstinebat & risu, multisque clarus miraculis in pace quievit.

[3] Eadem fere adoptavit Grevenus; at brevius Molanus, [maxime recentioribus,] addito tamen presbyteratus ordine: Item Belisiæ, inquit, depositio S. Amoris, presbyteri & confessoris. Paulo plura de eo habet nostrum Ms. Florarium Sanctorum, versus finem seculi XV perfectum, hunc diem sic ordiens: Belisiæ monasterio in territorio Lossensi depositio S. Amoris confessoris Christi, alumpni Trajectensis. Hic pergens quadam vice ad ecclesiam, nubem lucidam præviam habuit in modum columpnæ, quæ filios Israël dudum ad terram Promissionis perduxit, ita & hunc quoque Servum ad ecclesiæ limina properanti * præcurrebat. Quem, dubium non est, perpetuæ salutis attigisse portum, cui Christus erat vivere & mori lucrum. Defunctum vero Deus miraculis dotavit & ditavit amplioribus, quam prius viventem fecerat. Accedunt & recentiora Martyrologia, inter quæ Germanico, Canisii vulgo dicto, elogium S. Amoris supra relatum ex editione Lubeco-Coloniensi ad hunc pariter diem Germanice insertum est; Philippus vero Ferrarius in Catalogo Generali Sanctorum, qui in Romano non sunt, secutus Motanum est.

[4] [notus] Castellanus quoque in suo Martyrologio Universali eumdem inter Galliæ Sanctos ita memorat: Apud monasterium Belisiæ prope Tungros S. Amor diaconus. Addo denique Andream Saussayum, qui in Martyrologio Gallicano ejusdem elogium, a præmissis partim diversum, exhibet verbis, quæ huc transfero: Ipso die (VIII Octobris) sancti Amoris diaconi & confessoris, qui ortu Aquitanus paternam domum, opes, affinesque Christi amore deserens, in Lotharingiam, ut absconditam hominibus, notam autem Domino, vitam ageret, se contulit. Sepulchrum S. Servatii visitavit, hincque aliquando in solitudine degit, gratiarum charismata ex divinis obsequiis & meditationibus hauriens. Sed subinde salutis proximorum cupidus, quietis sede relicta, circumquaque progressus est, sanctis prædicationibus & puræ conversationis exemplis advocans incolas hujus tractus ad frugem meliorem. Quibus suo munere dignis exercitationibus magno cum gratiæ cælestis incremento perfunctus, miraculis clarus in Belisiæ pago Hasbaniæ Christo charam reddidit animam. Ad cujus tumulum canonicarum collegium postea fundatum est, ubi hodie sicut specialis patronus præcipuo honore colitur. Hoc, aliaque data elogia inferius discutiemus.

[5] [jam olim] De cultu huic Sancto, velut patrono a monasterii Belisiensis nobilibus canonicabus deferri solito, diserte consentit Bartholomæus Fisen in Floribus ecclesiæ Leodiensis, addens, Sacrum ejus corpus, in lucem e sepulchro editum, in eadem ecclesia præcipuis coli honoribus. Confirmantur hæc omnia ex litteris, quas a. R. P. Joanne Limpens, Societatis nostræ presbytero, ac quondam Musei nostri erudito scriptore, Trajecto ad Mosam accepi, in quibus ille sic loquitur: Primarius ejus (monasterii Belisiensis canonicarum ecclesiæ) patronus est S. Amor, cujus festum ritu maxime solemni celebratur die VIII Octobris cum Octava; quo tempore ejus caput publicæ exponitur venerationi… Imago anno MDCXXVI depicta, quæ ibidem conspicitur, S. Amorem exhibet habitu diaconi indutum. Cultum vero sacrum S. Amori Besiliæ impendi solitum ab elapsis jam retro pluribus seculis viguisse, non uno ex monumento discimus. Auctor Vitæ S. Evermari, in agro Tungrensi occisi, qui non serius (vide tom. 1 Maii Operis nostri pag. 120) seculo XII scripsit, sacras S. Amoris reliquias in summa siccitate publice & in solenni supplicatione fuisse delatas scribit, quo arenti terræ pluviam Deus daret: Persistebat, inquit, populus in prece, perstabat in supplicatione pro compluenda ariditate terræ. Ut Deus populum suum ab instantis plagæ interitu liberaret, S. Servatius, finium suorum fidelissimus servator, exponitur; Monulphus & Gondulphus efferuntur; S. Amor (certe non alius, quam Belisiensis) vicinorum suorum dulcissimus amator, in publicum deportatur, ut pro compassione & miseratione eorum æstuanti terræ Deus compateretur & misereretur. Mantelius vero inter diplomata Lossensia Regeneræ cujusdam chartam secundo loco recitat, seculi XI anno quadragesimo, Indictione octava, imperante Henrico, Romanorum imperatore tertio, Richardo (seu, ut alias scribitur, Rithardo) Leodiensi episcopo, data, qua illa sese tradidit in ancillam S. Amori in Belisia, sub censu ceræ quatuor denariorum; ea conditione, ut omnis (sua) posteritas eundem solvat in festo S. Amoris &c. Ex quibus cultus S. Amoris apud Belisienses canonicas antiquitatem quidem metiri utcumque possumus, at non ejus initium, quod forte, ut infra dicetur, ejusdem obitu paulo tantum recentius est, assignare.

[6] Præter hæc peculiare nihil de S. Amoris in nobili Belisiensi parthenone cultu sacro accepimus præter inspectionem corporis, [cultu sacro] cujus instrumenti, de ea facti, apographum hic exhibeo. Testimoniales ex cista & feretro corporis S. Amoris. Anno a Nativitate Domini milles. quadringent. 57 ipso die Nativitatis B. Joīs Bap̄tæ ad honorem Dei omnipotentis & S. Amoris, patroni Blisiensis, nos Cecilia de Palude abbatissa, Jan Welina de Lymes decanissa, Gertrudis de Herve, Maria Surlet, Elizabetha de Oerloe, Jutta de Kesselt, Jutta de Tille, Margarita Fynnock, en̄ Elizabeth de Duffel, canonissæ; Gerardus Abroens, Joēs Heeckmans en̄ Joēs Warker, canonici, Gerardus Boele, Walterus de Wilre & Henricus de Nedermoele, capellani dictæ ecclesiæ S. Amoris, licet minus digni, magna tamen devotione & multiplici affectione inclinati, diligenter visitavimus feretrum cum planetulis argenteis & deauratis aliisque gemmis & lapidibus pretiosis adornatum.

[7] Quo aperto, invenimus parvum ligneum elevatum scrineum, [honoratus fuit Belisiæ;] undique ungulis cupreis clausum, ac in medio duobus locis zona alba de coreo cervi circumligatum, finesque ejus reperimus firmiter nodatos, ceraque alba impressos & sigillatos; & ad servandum sigillum illæsum fecimus scissuram in una parte zonæ prætactæ: verum illis omnibus ablatis, aperuimus scrineum illud ligneum, in quo denuo vidimus & invenimus pretiosa ossa sanctissimi corporis ejusdem patroni nostri Amoris, honorifice sindoni rubro * involuta, quibus multum humiliter & devote per nos adoratis & visitatis, recludi fecimus, ut prius; scissuram vero illius zonæ sigillo dominæ abbatissæ & capituli ad tollendum posteris omne dubium ac suspicionem fecimus fideliter communiri ac sigillari. Hactenus schedula nostra nec plura; ex qua proinde nihil aliud habemus, quam medio seculo XV S. Amoris reliquias in monasterio Belisiensi pie servatas honoratasque fuisse.

[8] [quem pariter] Trajecti ad Mosam quoque, ubi vitam aliquamdiu duxit, cultum sacrum S. Amor, & sacellum nomini suo dicatum habuit: ita denuo in suis litteris nos docet R. P. Joannes Limpens. Clerus, inquit, collegiatæ S. Servatii S. Amorem coluit Officio duplici cum Oratione & novem Lectionibus propriis, uti [constat] ex mihi exhibito Breviario, ad usum dictæ ecclesiæ impresso Coloniæ anno MDIII. Oratio propria est hæc: Concede, quæsumus, Domine, alacribus animis beati Amoris confessoris tui solemnia celebrare, cujus diversis virtutibus decorata vita complacuit. Prima Lectio incipit: Igitur beatus Amor ex Aquitania & parentibus nobilissimis progenitus &c. Neque hæc, neque ceteræ Lectiones, quæ admodum breves sunt, quidquam continent, unde de ejus ætate &c aliquid erui possit. Addit porro his Limpenus, Servatianæ ecclesiæ clerum ab annis centum & pluribus usum fuisse Breviario Romano, ab eaque tempore S. Amorem Officio ecclesiastico colere desiisse. Quod Limpeno exhibitum fuit collegiatæ S. Servatii ecclesiæ Breviarium, vel certe huic simile, etiam penes nos est, sed in fine mutilum: in quo eadem est de S. Amore Oratio, quæ supra: Lectiones item perbreves, adeo ut priorem tantum ejus Vitæ partem contineant, &, peregrinatione illius Romana, adventuque Trajectum (quod mireris) prætermissis, in ejusdem gestis in Aquitania, patria sua, velut ibi mortuus esset, desinant.

[9] [in vicinis oppidis,] De sacello vero, S. Amori Trajecti ad Mosam olim dicato, ita Limpenus: Exhibitus & mihi fuit a D. secretario capituli S. Servatii codex Ms., cui titulus: “Registrum altarium seu beneficiorum implis & liberæ ecclesiæ S. Servatii Trajectensis quæ beneficia fol. 1 dicuntur collecta studio & opera Andreæ Bouwens, Mosæ-Trajectini MDCXXVI. Folio 44 recensentur. Redditus altaris S. Amoris in oppido Trajecteñ, cujus rector est D. Ægidius Marquet.” In margine notatur: “Coll. dna de Munsterbilsen.” Quo significatur ad loci hujus abbatissam pertinere jus patronatus istius beneficii. Neque jam exstat, pergit Limpenus, neque umquam exstitisse scitur altare S. Amoris in ecclesia collegiata S. Servatii: sed exstitit olim in foro olerum capella ecclesiæ isti subjecta, S. Amori consecrata, in qua & altare stetit eidem Sancto erectum. Non dubitatur, quin huic altari annexum fuerit beneficium, de quo dictus codex Ms. agit. Illud nunc obtinet R. D. Servatius Loyens. Civitas Trajectensis dividitur in quatuordecim vicos; qui ex hisce forum olerum & vicinas plateas complectitur, vocatur VICUS S. Amoris, quod nomen a memorata Sancti capella retinuit.

[10] [Trajecti nempe ad Mosam] Servatas quoque eo in sacello usque ad annum 1651 S. Amoris reliquias, sed collabente tum sacello ac vetustate ruinam minitante, easdem in S. Servatii ecclesia, dum de illis plenius disponeretur, depositas fuisse, quod ea de re suis ad nos litteris R. P. Limpenus adjecit, docet Extractum e Resolutionibus capitularibus hisce conceptum verbis: Extractum ex Resolutionibus capitularibus liberæ & imperialis ecclesiæ Sti Servatii Trajecti ad Mosam. Lunæ, quæ fuit 18 7bris 1651, adm̄ Rn̄di ac nob: Dn̄i Decanus & Cap̄lum, quia capella Sti Amoris, in hoc oppido sita, propter vetustatem jam ab aliquot annis cœpit ita cadere & paulatim delabi, ut periculi vitandi causa tam turris, quam tectum capellæ ac etiam aliqua murorum altitudo debeat desumi, ordinarunt, quatenus sacræ reliquiæ in vitrea pixide existentes, ac etiam sanctæ reliquiæ pixidi plumbeæ inclusæ una cum adjacente testimonio in pergameneo descripto consecrationis dictæ capellæ & summi altaris de anno 1406 … Augti (quæ pixis plumbea cum suis reliquiis nunc fuit ex eodem altari desumpta) simul reponantur in sacrario ecclesiæ Sti Servatii, saltem usque ad aliam ordinationem.

Per Extractum ut supra
J. P. Membrede secret.

[11] Atque hæc quidem de S. Amoris cultu sacro Trajecti ad Mosam eidem exhibito accepimus: [& Tungris obtinuit,] viguit hic etiam Tungris; nam & in Tungrensi Breviario (distat Tungrensis quondam civitas duobus circiter milliaribus, quot & circiter Trajectum, a monasterio Belisiensi) anno 1547 typis edito, ejus Sancti Officium, ut confessoris, ritu duplici pariter legitur cum novem Lectionibus etiam propriis, & ex eadem S. Amoris Vita depromptis, quæ in ejusdem adventu in urbem Romanam terminantur. Orationem, quæ diversa est, hic adscribo: Sancti Amoris, confessoris tui, Domine, votiva solemnia recensentes, tuam supplices deposcimus majestatem, ut, cujus misteria in laudem & honorem gerimus, ejusdem interveniente patrocinio, Beatis promissa gaudia contingamus. Denique in variis etiam diœcesis Leodiensis, quæ habemus, Breviariis ejusdem Sancti commemorationem hoc eodem die in sacro Officio faciendam reperio.

[12] Eodem pariter die Amorbaci in Franconia olim cultus fuit, [sed non Amorbaci in Franconia.] nunc vero die XVII Augusti, velut primus ejusdem monasterii abbas colitur S. Amor vel Amator, quem aliqui ipsummet S. Amorem Belisiensem esse existimarunt. Sed diversum hunc ab illo fuisse, pluribus docuit eruditus Benedictinus Ignatius Groppius in Historia Amorbacensi, cujus argumenta Cuperus noster recensuit probavitque in Commentario historico-critico, quem ad diem XVII dicti mensis de eodem S. Amore, abbate Amorbacensi, edidit; ad cujus proinde §§ 1 & 2, ne actum agam, lectorem remitto. Solum observo ex Vita S. Amoris Belisiensis, hic edenda, constaturum, quam recte ibidem num. 28 dixerit Cuperus: Consuluimus plura manuscripta Legendæ Belisiensis exemplaria, quæ ad diem VIII Octobris in scriniis nostris reposita habemus. Sed re vera S. ille Amor Belisiensis numquam vocatur abbas, & nusquam dicitur in Franconia fuisse, vel ibidem fonti miram salubritatem precibus suis impetrasse, quæ omnia de S. Amore traduntur.

[13] Tria sunt, de quibus Cuperus, Vitæ S. Amoris apographa; [Gemina apud nos est S. Amoris Vita;] quorum unum, quod Auberti Miræi olim fuit, ex Ms. Belisiensi; alterum, quod etiam in Ms. Belfortii exstitisse notatur, ex Ms. Rubeæ-Vallis, quod Hagiologium Brabantinorum inscribitur; tertium ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris ad diem XXIV Septembris notatur acceptum. Belisiense apographum nostrum, satis vitiose exscriptum atque luxatum, hujusmodi habet exordium: Igitur B. Amor Aquitania ex patriæ suæ nobilissimis progenitus. S. Amoris Vitam exordio simili in Lacensi diœcesis Trevirensis monasterio exstare, Majores nostros monuit P. Alexander Wiltheim anno 1659. Belisiensi paulo accuratius est apographum Rubeæ-vallis; satis cum illo congruit quantum ad cetera; sed Prologum exhibet, qui abest a Belisiensi, & hoc habet exordium: Cupientes aliquid scribere ad gloriam Dei nostri de B. Amore, viro Dei, sic auditorum desiderio satisfacere cupimus, ut juxta digestæ relationis modum veritati per omnia consulamus. Ad Prologi calcem hæc verba occurrunt: Ipsius (S. Amoris) itaque primo Vitam & actus perstringemus, ac dein ceterorum, qui in iisdem partibus (Brabantinis scilicet) claruerunt, Vitas successive ponemus. Quæ non auctoris Vitæ S. Amoris, sed Rubeæ-vallis hagiologi, Joannis Gillemanni, canonicorum Regularium S. Augustini in Rubea-valle supprioris, anno 1487 defuncti, verba videntur. Porro utrumque hoc apographum parergis digressionibusque parum necessariis & subinde ineptis inficiturs quibus tertium, seu quod e Ms. Ultrajectino depromptum est, caret; reliquis proin, licet tamen integram horum medullam atque substantiam complectatur, brevius.

[14] [prolixior altera forte ab Egeberto seculo XI] Ex memoratis mox Vitæ S. Amoris apographis nullum auctoris sui nomen exhibet: at opportune Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii in concinnato a se ad diem VIII Octobris S. Amori elogio ait: Pauca tantum de eo exstant; ut etiam ex Egeberto diacono (cujus de B. Amore lucubrationem Ms. Leodii, Afflighemii ac alibi exstare, notat in margine) constare potest, qui Vitam ejus conatus est colligere: verum quis Egebertus ille, quave vixit ætate? Et quæ S. Amoris est, quam scripsit, Vita? Nisi fallor, idem est ac is, de quo Trithemius, abbas Spanheimensis, de scriptoribus ecclesiasticis pag. 138 & seq. ita scribit: Eckebertus, clericus Leodiensis ecclesiæ, natione Teutonicus, in divinis Scripturis eleganter doctus, & in secularium litterarum disciplinis ad perfectum instructus, scripsit & metro & prosa nonnulla opuscula, quibus nomen ad posteritatis notitiam transmisit. E quibus exstat volumen, metro eleganti compositum, quod prænotavit: “De Enigmatibus rusticanis lib. 1 De eadem re alius major lib. 1.” Claruit temporibus Henrici tertii (obiit hic anno 1055) anno Domini MLX. Habes itaque, quis fuerit verosimillime Egebertus, Vitæ S. Amoris e Molano auctor, &, qua is vixerit ætate. At quam scripsit S. Amoris Vitam? Verbosioremne illam & inutilibus parergis deformem? An carentem his breviorem?

[15] [conscripta,] Fateor equidem verbosiorem S. Amoris Vitam haud eam esse, quæ doctrinæ laudi, quam Trithemius Egeberto tribuit, respondere videatur: nec tamen hanc illi abjudicandam reor. Nec enim profanæ tantum, sed sacræ etiam, ut Trithemius scribit, doctrinæ laude floruit: sacram autem in sua de S. Amore lucubratione qualicumque adhibere verosimiliter, ita exigente scriptionis argumento, maluerit, quam profanam; quippe qui in referendis sacræ Scripturæ verbis, petitisque ex eodem fonte exemplis multus sit, etiam supra, quam par est, uti edendam infra prolixiorem S. Amoris Vitam inspicienti manifestum erit. Contra autem Vita brevior ne unum quidem sacræ Scripturæ textum exhibet. Poëseos etiam laude Egebertus floruit: at ingenium poësi deditum Vitæ verbosioris auctor utcumque prodit, stilo soluto mutilos subinde versus inserens, quales hi sunt num. 5. Tandem Romanas attigit arces, &; Dictis eum compellat amicis, quod facere seculi XI scriptoribus etiam familiare fuit. Confirmor vero hac in opinione, verbosiorem nempe S. Amoris Vitam ab Egeberto scriptam fuisse, si Molani verba cum verbosioris S. Amoris Vitæ apographis conferam. Ex quo (Egeberto, inquit Molanus) superioribus addatur, Virum sanctum (Amorem) elevatum esse per visionem Hildæ, uxoris Odulfi. Expressa igitur mentio facta fuit Hildæ atque Odulfi in Egebertina S. Amores Vita, a Molano laudata, & verbosiori infra edendæ, ut ea, quæ de S. Amore ex Egeberto Molanus refert, cum hac conferenti liquebit, saltem quantum ad rerum substantiam conformi. Hildæ vero ac Odulfi nomina in utroque fusioris S. Amoris Vitæ apographo nostro, licet paulo diversimode, exprimuntur: Hildæ autem nomen non legitur in breviori S. Amoris Vitæ apographo; ut Vita brevior ex prolixiori contracta, & recentioris cujusdam, quod num. 18 confirmabimus, qui Egeberti dicta, resectis parergis inutilibus, compendiose lectori suo exhibere voluerit, fœtus videatur.

[16] Egebertus quidem, seculis aliquot S. Amore posterior, [duce scriptore antiquiore,] in iis, quæ de S. Amore narrat, magnum per se pondus haud habet: at hæc passim non e suo, sed ex alterius, se antiquioris, penu deprompsit; quod plane Egebertus ipse num. 7 verbis hisce declarat: Sunt autem, inquit, nonnulli, qui de eo vanas, ut credimus, agitant quæstiones, cur hic Dei Famulus, cum prior hoc libellus reticeat, in presbyterii honore colatur. In apographo nostro Belisiensi pro vocabulo Prior legitur Priorum: sed res eodem recidit. Vixerit verisimiliter auctor ille Vitæ S. Amoris Egeberto antiquior seculo IX vel X; quod si S. Amor, quod equidem nobis ob infra dicenda haud omni verisimilitudine carere videtur, seculo IX obierit, neque contemnenda erunt, quæ ex illo de S. Amore Egebertus narrat. Nec antiquiori S. Amoris biographo vitio verti debet jejunus admodum de rebus illius gestis scribendi modus: quantum enim ex Actis colligi potest, S. Amor ignotus omnino hospes Trajectum advenit, vitamque duxit Deo magis, quam hominibus notam, nec forte annis multis post suum illuc adventum in vivis superstes egit: ut adeo res ab illo tum illic, tum alibi gestæ latere magnam partem facile potuerint, etiam scriptorem, sancto Amori ætate vel æqualem, vel supparem.

[17] Ceterum nihil, unde verbosioris hujus S. Amoris biographi ætatem colligas, [sed quæ ætatis, qua scripta fuit, nullam exhibet notam:] apographum nostrum Belisiense per se suppeditat: neque magis nos hic juvat apographum aliud, e Rubeæ-vallis codice acceptum, qua quidem hoc S. Amoris Vitam explanat. At in præfixo huic Prologo quædam occurrunt, ex quibus exhibitæ isthic post Prologum S. Amoris Vitæ auctor scripsisse seculo IX, & S. Amori suppar fuisse, nonnemini minus cauto videri posset. Sunt autem hæc in primis Prologi verba: Qui (S. Amor) fines Brabantiæ, quæ nuper Lotharingia vocata cognoscitur, sua sanctissima conversatione & solerti prædicatione fœcundavit: quibus si addatur præfixus Prologo titulus: Incipit Prologus in Vitam S. Amoris nuper Trajecti conversantis, venire alicui in mentem posset, vixisse S. Amorem sub medium seculum nonum, quo Austrasia, mutato nomine, a Lothario seu imperatore, seu rege Lotharii regnum, seu, ut modo loquuntur, Lotharingia dici cœpit; nec diu post scripsisse S. Amoris biographum. At Prologum illum non auctoris Vitæ S. Amoris, sed Joannis Gillemanni, Rubeævallis Hagiologii collectoris, videri, jam dixi num 13; particulæ vero Nuper, quam scriptor idem adhibet, etiam ad longum tempus ex ejus mente extendenda significatio est.

[18] [altera brevior,] Nihil pariter occurrit in Vita S. Amoris breviori seu Ultrajectina, unde tempus, quo hæc scripta fuit, definias: quamquam autem inutilibus illa parergis careat, magisque succincta sit verbosiore seu Egebertina S. Amoris Vita, nec tamen pauciores res ab illo gestas contineat, & proin majorem præ se ferre videri possit antiquitatem; cum tamen & ipsa nævo suo non careat, non solum S. Amoris Vita, quæ Egeberto præluxit, sed Egebertina etiam, quod num. 15 monui, recentiorem ea de causa autumo, quod Belisiensis parthenonis originem attribuat Hildæ, comitis Odulfi uxori, sequentibus verbis: Tunc illa hujus religionis (elevationis seu translationis corporis S. Amoris) magistra seipsam cum monialibus & cum quadam dotis suæ villa sancti Amoris se mancipavit perpetuæ servituti. Cujus exemplum multæ aliæ secutæ, cœnobium, quod usque hodie permanet, dictum “Blisiam” Leodiensis diœcesis fundaverunt. Si monialibus Belisiensibus se Hilda sociam junxerit, prius enimvero, quam se illis jungeret, monasterium illic erat, nec illud ipsa fundavit: quamquam unæ cum marito eidem parthenoni haud exigua præbuerit verosimiliter munificentiæ & benevolentiæ specimina, ut colligi ex iis potest, quæ de utroque conjuge lib. 2 Historiæ Lossensis pag. 23 Mantelius scribit: Illud constat, inquit, dictum fuisse, (Odulfum) comitem de Los (verene id de Odulfo dicatur, inquirere hic necesse non est) cum uxore sua Hilda ex Trajecto (hac de re infra agetur) transtulisse Bilisiam S. Amorem diaconum, collegii Bilisiensis tutelarem, atque ibidem ambos obtinuisse sepulturam, ut quorum annua postridie S. Lamberti fiat memoria.

[19] [& prolixiosi] At neque ex elevatione seu translatione corporis S. Amoris, facta occasione visionis Hildæ oblatæ, neque ex ejus in parthenonem munificentia aut sepultura, quam eodem loci obtinuit, argui potest, ei primam asceterii Belisiensis deberi originem. Imo vero, quotquot de prima collegii Belisiensis scripserunt origine, id a S. Landrada, e regia Francorum regum stirpe oriunda virgine, seculo VII fundatum aiunt, adstipulante illis Theodorico, abbate Trudonopolitano, seculo XI, annis paucis inchoato, vita functo, in Vita ejusdem regiæ virginis tom. 2 Julii Operis nostri ad diem VIII ejusdem mensis edita, in qua num. 6 & 7 ita de Belisiensis ecclesiæ per S. Landradam fundatione loquitur: Stabat (S. Landrada) in medio noctis silentio incomitata & sine arbitris, & ultra omnem hanc luteam infirmitatem elevata libero mentis pede in odorem cœlestium unguentorum currebat, cum subito patefactis cœlis, comitante lumine mirifici operis crux delabitur, & Landradæ, quæ jam mundo crucifixa erat, velut pro munere super contiguum lapidem deponitur. Sicut enim mollis cera impressam sigilli imaginem recipit & repræsentat, ita & durissimus lapis adhuc nobis ejusdem crucis totam impressionem integre demonstrat. Vox interim administratorii spiritus audita est, Accipe, Landrada, hoc ab immortali Sponso charitatis pignus. Ipse tibi crucis mittit sponsalia, qui in cruce moriens restaurat omnia. Amatoris tui (Christi) hæc sunt munera. Tali munimine hoc in loco deinceps non nocebunt spiritus immundi, fames, mortalitas, rerum inæqualitas, morbi & pestilentia.

[20] Virgo Dei, gavisa de munere, roborata de consolatione, [forte recentior.] oblita sexus & ætatis, in quamdam virilitatem accingitur; propriis manibus negotium, quod non potuerat, aggreditur. Vepres & spinas extirpare; humum sarrire; ecclesiam in honore & memoria Dei genitricis & perpetuæ virginis Mariæ conari fundare: propriis manibus lapides effodere & comportare, lineam ducere, fundamenta jacere, & in loco sibi destinatæ crucis, non alius, quam ipsa collocavit ipsum, quod adhuc perdurat, altare. Adfuit indefessæ laboratrici suæ manus Omnipotentis usque ad consummationem perfecti operis. Tunc vero Lambertum episcopum, postea Christi martyrem futurum, evocat, & pia commonitum familiaritate, qua se ab initio sanctæ animæ colligaverant, novæ suæ ecclesiæ consecrationem & reliquiarum impositionem ex voto impetrat. Dein mox Theodoricus sociarum S. Landradæ sub hujus auspiciis ductuque in omni virtute progressum extollit; ut Landrada non modo Belisiensis ecclesiæ, sed ipsius etiam parthenonis auctor illi procul dubio credita fuerit, non Hilda. Error itaque est, quo Belisiensis fundatio Hildæ, quam seculo IX vixisse probabiliter, sequenti § dicemus, tribuitur; in quem, sicut nec Theodoricus abbas Trudonopolitanus, nec Vitæ prolixioris auctor impegit, ita verosimiliter cujusdam recentioris est, qui Egebertinam S. Amoris Vitam parergis suis sic purgarit, ut & ipse in errorem lapsus videatur, Egeberti dictis cupiens nonnihil vel de suo vel e recepta tum vulgo traditione adjicere. Groppius supra laudatus meminit Vitæ S. Amoris, Germano idiomate conscriptæ, anno 1683 primum editæ, in qua S. Amoris Belisiensis & Amorbacensis gesta confunduntur; sed hanc neque habemus, neque est, cur magnopere curemus.

[Annotata]

* properantem

* rubræ

§ II. Ætas Sancti incerta: gesta ejus breviter perstricta.

[S. Amor] Ex memoratis § superiore S. Amoris, Belisiæ culti, Actis, quæ de illo noscuntur, fere accepta sunt. Elogium ipsius ex Saussayo num. 4 jam recitavi: addo hic alterum ex Molano in Natalibus Sanctorum Belgii ad hunc diem, quod sic habet: In Belisia monasterio depositio S. Amoris, diaconi & confessoris, qui natione Aquitanus fines Brabantiæ, quæ nuper Lotharingia vocata cognoscitur, sua sanctissima prædicatione & conversatione fœcundavit. Multo tempore ad sepulcrum S. Servatii Domino servivit, & tandem post laudabilem & miraculis claram vitam quievit Belisiæ, ubi extra muros in canonicarum collegio, quod dicit * Munster-Bilsen, præcipuo colitur honore, potissimum in natalitio die. Pauca tantum &c, quæ supra num. 14 jam recitavi. Accipe etiam elogium, quod Fisenus mox laudatus ex Egeberto, ut notat, Molano ac Mss. in Floribus ecclesiæ Leodiensis pag. 448 S. Amori concinnavit.

[22] [a nonnullis] Ita habet: Gente Aquitanus, diaconus gradu fuit. Hasbaniam multis laboribus excoluit, magnaque ex parte vindicavit ab impietate & vitiorum senticetis. Ad S. Servatii sepulcrum multis annis egit rerum divinarum comtemplationi deditus. Belisiam denique migravit, ubi vitam duxit insigni integritate, editisque multis miraculis spectabilem, ac beato fine clausit; incertum, qua ætate, nisi quod B. Landradam præcessisse videatur, quæ circiter annum sexcentesimum nonagesimum tertium mortalitatem hanc deseruit. Nobilium enim canonicarum collegium, quod hac autore gloriatur, tutelarem veneratur S. Amorem. Sacrum ejus corpus in lucem e sepulcro editum præcipuis colitur honoribus. Eadem fere habet etiam in Historia ecclesiæ Leodiensis lib. 4, cap. 10 inter annos 659 & 662, præterquam quod hic eum Landrada juniorem vel synchronum facere videatur: postquam enim exstructi a Landrada monasterii meminit, S. Amorem Belisiam, loci religione sanctoque secessu captum, concessisse, ait verbis mox dandis num 24.

[23] [sec. VII ante S. Landradam mortuus] Modo elogia ista cum nostris Vitæ illius apographis, superius memoratis, conferamus, & si quid ex illis de eodem Sancto statui possit, dispiciamus. Ab ætate illius incipiamus, cujus nullum, quod quidem certum sit, exstat in supradictis vitæ apographis indicium. Saussayus in elogio supra recensito ipsum S. Landrada tempore priorem esse, aut saltem ante hanc mortuum, minime dubie asseruit, dum ad ejusdem Sancti tumulum canonicarum collegium postea fundatum ait, cujus scilicet collegii fundatricem ipsam S. Landradam cum aliis omnibus, qui de ea egerunt, in eodem Martyrologio suo Gallicano ad diem VIII Julii, quo eadem colitur, agnovit. In eamdem sententiam propendit Bartholomæus Fisen, num. præcedenti relatus, eo nixus argumento, quod fundatum a S. Landrada Belisiense canonicarum collegium S. Amorem tutelarem suum veneretur.

[24] [haud satis fundate] Non dissentit idem scriptor in Historia Leodiensi loco paulo superius laudato, ubi, dubitanter tamen, hæc scripsit: Loci (Belisiensis) religione sanctoque secessu captus est B. Amor, qui gente Aquitanus … cum ad B. Servatii sepulcrum se recepisset, rerum divinarum contemplationi deditus Belisiam migravit sub hoc forsan tempus (inter annos 659 & 662, ut habet in margine) certi enim nihil compertum est. Hæc si ita se habeant, non est S. Amor seculo VII junior, cum S. Landrada anno 680 vel 690 obierit ex dictis in Opere nostro ad diem VIII Julii. Non alia igitur ratione Fisenus, quantum ex ejus verbis apparet, pro S. Amoris ætate utcumque figenda nixus fuisse videtur, quam quod illustris iste parthenon illum ecclesiæ suæ Tutelarem veneretur; nec alia pariter usum Saussayum arbitror, dum ad illius tumulum fundatum postea fuisse canonicarum collegium dixit.

[25] Verum ea ratio admodum debilis est; cum S. Amoris corpus diu post obitum S. Landradæ ad Belisiensem ecclesiam potuerit esse translatum, [asseritur,] vel in ea elevatum, atque propterea ejusdem ecclesiæ Patronus cœpisse haberi, maxime quod eadem ecclesia præter sanctissimam Dei Genitricem nullum peculiarem Patronum a prima fundatione sua habuisse videatur. Certe Theodoricus, abbas Trudonopolitanus, cujus ætate seu seculo XI & XII, ut ex charta Regeneræ, se in ancillam sancto Amori in Bilisia dantis, anno 1040 scripta (vide Mantelium part. 2 Historiæ Lossensis pag. 2 & seqq.) liquet, Belisiensis ecclesiæ a S. Amore jam inde nomen obtinuerat, in Vita ejusdem S. Landradæ de Belisiensis ecclesiæ fundatione agens, nec de alio ejusdem Patrono meminit, nec de S. Amoris tumulo, eo loci prius existente, suspicari permittit. Theodorici verba num. 19 & seq. dedi, quibus Belisiensis ecclesia non super S. Amoris tumulo, de quo nulla ibi mentio, sed in saltu, quem (ut præmiserat) a feritate inhabitantium beluarum Beluam vocabant, neque ex ejusdem Sancti reverentia, sed ex cœlestibus crucis delapsæ vocisque angelicæ indiciis eo in loco erecta, nec denique laudati S. Amoris titulo, sed in honore & memoria Dei Genitricis & perpetuæ virginis Mariæ exstructa dedicataque fuisse perhibetur.

[26] Atque hæc quidem ex Vita S. Landradæ: contra vero Vitæ S. Amoris favent oppositæ opinioni; [quidquid ejus Vitæ sive de gemina] sed aliis difficultatibus implicantur. In Vita breviori legitur Sanctus mox ab obitu suo tumulatus … in loco, qui dicitur Holdier, ubi basilica post in ejus honore constructa est, in qua multo ampliora exhibuit miracula, quam fecerat in hac vita. Sed ibidem statim subditur, matronam quamdam, viciniæ rectoris, nomine Odulfi, conjugem, ter divinitus monitam, ut S. Amorem a loco, in quo jacebat, subvectum apud se condigne reponeret; eamque hisce monitis paruisse, translato corpore ejus in locum, ubi usque hodie venerat, lege: veneratur, seu colitur. Quin etiam verbis num. 18 transcriptis eadem matrona una cum aliis, sui imitatricibus, Belisiense fundasse monasterium dicitur; ut adeo secundum hanc S. Amoris Vitam alteram hic habuisse ecclesiam suo nomini sacram videatur, in qua prius sepulturam habuerit, quam in Belisiensem translatus fuerit.

[27] In prolixioris Vitæ apographo nostro Rubeæ-vallis de prima ejusdem sepultura, [sive de unica ecclesia,] tacito loci nomine, pariter legitur: Tumulatus in loco, ubi postmodum hodieque habetur basilica in ejus honore & laude constructa. At alterum ejusdem longioris Vitæ apographum nostrum Belisiense, cetera consonans, pro Basilica habet Belisia, tumulatus in loco, inquiens, ubi postmodum hodieque habetur Belisia, in ejus etiam honore & laude constructa. Nec proinde tamen sacri corporis translationem, in breviori memoratam, penitus præterit; sed eadem ibi in fine mutila exstat, ut locus, ad quem translatio facta fuerit, non legatur, qui in apographo Rubeævallis dicitur fuisse, ubi usque hodie sancta ejus beneficia ad plenum exuberant, nimirum Belisiæ: in neutro vero quidquam legere est de fundato Odulfi uxoris aliarumque, quæ hujus exemplum secutæ fuerint, munificentia operaque monasterio Belisiensi. Verum hæc omnia intricata sunt, confusionem sonant, ac propterea expendenda.

[28] Locum primæ sepulturæ S. Amoris Ultrajectinum apographum nostrum Holdier fuisse ait, [ejus tumulo superstructa, dicant,] nomen hoc silentibus apographis aliis. Locus, Holdier nominatus, mihi plane ignotus est, nisi forte biographus Belisiam indicare voluerit, quam Theodoricus, supra relatus, a feritate inhabitantium beluarum Beluam vocatam fuisse, asseruit; Beluam vero, seu, Belluam idem biographus. Belgice per Holdier reddere voluerit; Hol enim specum, Dier autem animal significat, ut Holdier animal seu feram in specu commorantem significet. Utut tamen sit, inter apographa convenit, in loco primæ sepulturæ illius ecclesiam postmodum constructam fuisse, quam Belisiense apographum Belisiam, Rubeæ-vallis Basilicam appellat. Convenit etiam inter eadem apographa de S. Amoris corpore eo ex loco ad Belisiensem ecclesiam translato opera uxoris Odulfi.

[29] [quæ unica tantum] At enim cum istius primæ ecclesiæ, ad S. Amoris tumulum erectæ, in qua hic miraculis claruerit, nullam alibi mentionem, nullum vestigium invenerim, credere cogor, hanc commentitiam esse, nec Sanctum in alia ecclesia, quam in Belisiensi, postquam in hanc translatus vel in hac elevatus fuerat, miraculis fulsisse. Minus etiam admittere possum, quæ de fundato post translatum Sancti corpus cœnobio ibidem habet biographus in apographo breviori Ultrajectino, neque ea cohæret narratio, ut num. 18 dictum est; neque Hilda, seu Hulda Odulfi, seu Clodulfi uxor ex num. 19 & seq., uti & num. 25 dictum est pariter, Belisiensem dici potest fundasse ecclesiam. Quia tamen hujusmodi errores non raro ex rerum vere gestarum confusione nascuntur, si hic liceat divinare, fortasse istæ hoc similive modo se habuerint.

[30] [& S. Amore antiquior] S. Amoris corpus post S. Landradæ tempora, aut certe post conditam ab illa Belisiensem ecclesiam, in hac, ejusve communi cœmeterio primo fuerit in vulgari sepulcro tumulatum, ibidemque cœperit miraculis honorari. Tum vero Hilda vel Hulda, Odulfi aut Clodulfi, vicinæ regionis judicis uxor, divinitus monita, a sacris ejusdem loci virginibus impetraverit, ut illud e terra sublevatum honorifico in eadem ecclesia loco reponeretur. Deinde eadem matrona (si vera est apographi Ultrajectini seu brevioris narratio) post mariti obitum religione loci capta monialibus sese addiderit cum ingenti dote sociam, aliasque habuerit sui exempli imitatrices, quarum omnium munificentia Belisiense monasterium plurimum auctum dotatumque sit.

[31] [fuisse videtur,] Si hæc ita se habeant, potuit brevior biographus S. Amoris, ab hujus rebus gestis non parum remotus, ex unica Belisiensi ecclesia duas perperam fecisse, ambas in loco tumuli S. Confessoris exstructas, primam scilicet ante, secundam vero, aut saltem adjectum ei monasterium post sacri corporis translationem. Potuit itaque prædictum primæ fundationis augmentum de ipsa prima fundatione inepte interpretari, ut proinde dixerit: Cujus (uxoris Odulfi) exemplum multæ aliæ secutæ cœnobium, quod usque hodie permanet, dictum Blisiam … fundaverunt. Id denique ex dictis certum est, S. Landradam primam Belisiensis ecclesiæ ac monasterii fundatricem esse; dumque hæc illa exstrueret, nec S. Amoris corpus eo loci quievisse, nec hujus cultum illam ullo modo habuisse præ oculis. Minime quoque verosimile apparet, eumdem S. Amorem tempore translationis corporis sui in dicata sibi ac super tumulo suo postmodum exstructa ecclesia, in qua miraculis coruscabat, jacuisse; tum quod talis ecclesia ceteris omnibus ignota sit, tum quod sacri corporis ex tali loco translatio non facile permittenda fuisset, nec esset, cur fieret. Nunc ad propositum nostrum, cujus gratia hæc disputavimus, redeamus.

[32] Manifestum igitur est, ætatem, qua S. Amor vixerit, [at adeo hinc Sancti ætas certo definiri nequeat:] ex illius sepultura, ecclesia, aut translatione non posse certo assignari: neque certi aliquid de personis, Odulfo nimirum, Hilda & Hucholdo, Hucboldo, seu Hucvoldo comite, in ejus Vita memoratis, dici posse. Id unum ex ejus Vita asserere tuto possumus, S. Amorem non esse seculo VI antiquiorem. Nam quod in tota illa Vita certius videtur, est ejusdem Sancti apud S. Servatii ecclesiam Trajecti ad Mosam pia commoratio, vel frequens ad eam accessus, quam S. Monulphus ejusdem sedis Trajectensis seculo VI episcopus exstruxit, ut videre licet in Opere nostro tom. III Maii, pag. 217 in eodem S. Servatio. Haud æque dici certo potest, an eodem seculo VI, vel quoto post S. Amor vixerit. Priorem tamen seculo XI esse, suadet asserta superius num. 2 a Marteneo ætas Calendarii monasterii Stabulensis, cui ille ad hunc diem inscriptus est; suadet ætas scriptoris Vitæ prolixioris S. Evermari martyris, in qua de ejusdem Sancti confessoris corpore in supplicatione publica delato fit mentio; suadet denique Regeneræ charta, de quibus vide numm. 5 & 25 supra.

[33] At nihilne pariter in S. Amoris Vita occurrit unde, [non plane tamen] quo is saltem seculo vixerit, probabili saltem utcumque modo colligatur? Ut quid in re obscura dubiaque sentiam, brevibus dicam, fateor, non omnino ab eo alienus sum, ut S. Amorem seculo IX vixisse, & post obitum eodem seculo corpus ejus in Belisiensi ecclesia e vulgari sepulcro in honoratiorem locum fuisse translatum. Sane, S. Amorem in ecclesia Belisiensi a S. Landrada ante fundata fuisse sepultum, vel juxta illam, nec alium habuisse sepulturæ locum, ex jam dictis verosimilius est. Addo ex Actis primo quidem, inter S. Amoris obitum & solemnem corporis ejus in Belisiensi ecclesia elevationem non multum temporis intercessisse; dein vero, S. Amori synchronum fuisse Hucboldum comitem; denique Odulfum Hildamque, quorum potissimum opera corporis ejus elevatio facta est, eidem aut synchronos, vel saltem fuisse ætate suppares; ut adeo S. Amoris obitus ac elevatio eodem, quo hi floruerunt, seculo, id est, ex dicendis IX, saltem non absque veri specie videri possint contigisse.

[34] Primum S. Amoris Vita prolixior diserte affirmat: [partim ex Actis,] nam secundum hanc mox ab obitu suo S. Amor clarere prodigiis cœpit: Juxta communem omnis carnis ritum, inquit apographum Belisiense infra num. 19, humi appositus, quibus tunc præcipue claruerit virtutum meritis, totum evolvere nedum nostræ, nec cujusquam est facultatis. Defunctum vero Deus eum miraculis ditavit multo amplioribus, quam prius viventem fecisset. S. Amoris igitur obitum varia ab illo facta prodigia exceperunt proxime: nec diu post secuta est corporis ejus e vulgari sepulcro elevatio: sic enim habent Vitæ prolixioris apographa: Tempore quidem aliquantulum fluxo, nolens piorum auctor Deus, terræ creditum diutius delituisse (delitescere) sacrum pignus, eum potius cum sanctis Confessoribus a terra sublevatum meritis coli tendebat honoribus. Sic vero brevius seu Ultrajectinum apographum: Tempore aliquanto post (obitum S. Amoris, huncque mox secuta prodigia, de quibus proxime ante loquitur) Dominus tertio quamdam matronam nobilis viri, nomine Odulfi, rectoris ipsius viciniæ, per visum monuit, ut S. Amorem a loco, in quo jacebat, subvectum apud se condigne reponeret. Non invito igitur, imo favente omnino S. Amoris biographo, unius seculi spatio ejusdem Sancti tam obitus, quam corporis ejus elevatio includitur: cur autem rem utramque seculo IX probabili utcumque modo affigi posse contendam, quæ de Hucboldo comite atque Odulfo mox dicam, aperient.

[35] [partim ex personis Hucboldi,] Vita S. Amoris prolixior Hucboldi comitis num. 9 hujusmodi mentionem facit: Contigit itaque bonæ memoriæ Viro (S. Amori, Roma Trajectum ad Mosam petenti) post susceptum cœlestis Janitoris consilium per Mediolanense territorium huc veniendo transisse. Ibi Hucboldum quendam comitem, secundis crastinis effluentem, febre tamen correptum exaudivit, quem medicorum manus nullo remedio curare potuit; sed, ut additur, a S. Amore febre dein liberatus fuit. Prolixiori S. Amoris Vitæ consonat hic brevior. Fuit itaque Hucboldus ille comes Sancto nostro synchronus: verum quis ille & quo seculo vixit? Alium Hucboldum, cui hic dicta quadrent, difficulter repertum iri, existimo, quam Hucpaldum, sub Ludovico II augusto, Lotharii filio, palatii per Italiam seculo nono comitem. Hujus mentio fit apud Muratorium tom. 2, parte 2, col. 950 in Ludovici charta, anno 851 aut sequenti Ticini data, his verbis: Tunc prædictus Theodoricus veniens in ipsum palatium, ubi in judicio sedebat Hucpaldus, comes sacri palatii &c. Idem anno 852 Rodingi Florentini episcopi chartæ, qua Berta, ejusdem comitis filia, monasterii S. Andreæ præfecta est, subscripsit hoc modo: Ego Huepoldus (lege: Hucpoldus) comes palatii pro mea largitate subscripsi. Vide Ughellum Italiæ sacræ auctæ tom. 3, col 25 & seq. Anno 860 (vide Mabillonium de re diplomatica charta 93) Placitum in ducatu Spoletino est habitum in gratiam Ludovici II contra Ildebertum, quod item Hucpoldum comitem palatii memorat. Verosimile itaque, Hucpoldum hunc, cum junior adhuc esset, a S. Amore, per territorium Mediolanense Trajectum ad Mosam eunte, sanitatem recepisse, forte annis aliquot ante medium seculum IX. Accedet autem huic conjecturæ plusculum adhuc verisimilitudinis, si Odulfum, qui eodem seculo IX S. Amoris corpus elevandum curarit, inveniamus; cum, ut S. Amoris obitus ab elevatione ejus corporis multum removeatur, ejusdem Vita non patiatur ex dictis.

[36] [& Odulfi,] Hunc vero Odulfum nobis sistit Mantelius in Historia Lossensi lib. 2, pag. 23 & seqq., ubi illum non modo cum conjuge sua Hilda in Belisiensi parthenone sepultum, ac utriusque memoriam annuam servari ait, sed etiam eumdem Odulfum forte Lossensibus præfuisse ab anno DCCCL, si non multo prius. Fueritne Odulfus Lossensis comes, ut Mantelius scribit, nihil curo: at vellem, ut monumentum certum, quo Odulfum illum sub medium seculum IX vixisse constaret, in medium adduxisset: sed undecumque id hauserit Mantelius, pro commento habere non ausim propterea, quod Odulfus in Belisiensi monasterio sepultus probabiliter idem videri possit, de quo Nithardus, seculi IX scriptor, gesta anno 840 aut seq. inter Ludovici Pii defuncti filios explanans, ita scribit: Interea omnes inter Mosam, & Sequanam ad Karolum (Calvum) miserunt, mandantes, ut antequam a Lothario (Caroli fratre) præoccuparentur, veniret: adventum ejus se præstolaturos, promittentes. Quam ob rem cum perpaucis Karolus hoc iter accelerans ab Aquitania Carisiacum venit & a Carbonariis & infra ad se venientes benigne suscepit. Extra vero (seu ultra silvam Carbonariam ad Mosam usque) Herenfridus, Gislebertus, Bovo ac ceteri, ab Odulfo decepti, firmatam fidem negligentes defecerunt.

[37] Carbonariam silvam Wendelinus de Natali solo legum Salicarum Binchio, [in Actis memoratorum,] Nivellam, Lovanium, Arschotum ac denique Diestemium usque extendit; ita ut quidquid terrarum inter Diestemium & Trajectum ad Mosam jacet, extra silvam Carbonariam sit: & vero inter silvam hanc & Trajectum ad Mosam situm fuisse terræ tractum aliquem, ostendit Fulcuinus, anno 990 defunctus, de Gestis abbatum Lobiensium, Hungarorum in Gallias anni 954 irruptionem ita partim describens: In hac acie (Hungarorum) Cono prædictus cum suis sequacibus militavit: sed ubi Trajectum ventum est, quam Mosa alluit, incertum, qua de causa, ab eis descivit. Hungri Hasbaniam ignibus & deprædatione aggressi, Carbonariam petunt. Quatuor igitur a Nithardo nominati magnates videntur fuisse totidem comites, qui inter Carbonariam Mosamque suos habebant comitatus: certe Gislebertus a Nithardo aliquanto post (si tamen utrobique illi de eodem Gisleberto sermo est) vocatur Mansuariorum comes. In pago autem Hasbaniensi & Mansuariensi seu Mansuariorum Robertus, Hasbaniæ comes, in charta sub annum 746 data apud Miræum Donationum Belgicarum cap. 5, collocat Halen, Schaffen, Velpen & Meerhout: e quibus locis Schaffen, Meerhout & Halen Diesthemium inter & Mosam sita sunt; licet Diestemio multo propinquiora. Porro cum eodem tractu, qua ultra Diestemium ad Mosam itur, sita sit Belisia, interque memoratos comites Odulfus recenseatur, vero saltem simile utcumque iterum est, hunc in locis Belisiæ Mosæque vicinis comitis, seu Rectoris ipsius viciniæ, ut brevior de illo S. Amoris Vita loquitur, sub medium seculum IX gessisse munus, nec ab eo diversum, cujus apud se sepulti Belisienses canonicas memoriam annuam servare, Mantelius scribit.

[38] Odulfus, Odulfi seu Audulfi (idem enim nomen est) Bajoariorum Caroli Magni & Ludovici Pii ætate præfecti, [eum seculo IX vixisse, vero absimile est.] filius, memoratur in charta anni 819 a Meichelbeckio parte altera tom. 1 Historiæ Frisingensis pag. 198 & seq. Lupus Ferrariensis item in variis Epistolis de Odulfo comite agit; de filio vero Odulfi comitis Frotharius, episcopus Tullensis, apud Chesnium tom. 2 Scriptorum Galliæ pag. 716, Epist. 6 ad Sichardum: iidemne sint, ac Odulfus a Nithardo memoratus, an diversi ab illo, non inquiro: utut sit, & hi omnes seculo IX floruerunt. Porro Odulfum, cujus mentionem facit Nithardus, eumdem esse ac Odulfum, de quo S. Amoris biographus, ex conjectura tantum asserui, utcumque tamen, ut mihi videtur, probabili: nec enim fore existimo, ut seculum aliud reperiatur, in quo, quæ de S. Amore, Hucboldo comite, & Odulfo S. Amoris biographus refert, aptius combinentur; eaque de causa seculum S. Amori nonum initio hujus Commentarii, sed dubitanter, adscripsi; si quis vero in tantis tenebris meliora & certiora attulerit, a jam dictis facile discedemus. Reliquum est, ut S. Amoris res gestas, ut paucæ sunt, quæ quidem ad posteritatis pervenere notitiam, ita etiam paucis perstringamus.

[39] [Reliqua ejus gesta] Eum patria Aquitanum, e nobilibus parentibus genitum, ac iter illius Romanum nec inficiari possum asserenti biographo, nec aliunde confirmare. Quod ad ejusdem conditionem attinet, vidimus supra e martyrologis Molanum in suo Usuardo aucto, huncque secutum Ferrarium presbyteri titulum ei adjungere, quo etiam titulo ornatur in Martyrologio Leodiensi S. Lamberti: contra eumdem Molanum in Natalibus Sanctorum Belgii, Saussayum ac Castellanum, quibus consentit Fisenus in Floribus ac in Historia ecclesiæ Leodiensis, diaconi dumtaxat gradum ei concedere. Diaconi etiam habitu S. Amorem indutum exhibet, quæ in sua Belisiensi ecclesia conspicitur, imago, anno 1626 depicta. Vidimus item ceteros, eosque antiquiores eumdem tantummodo confessorem, nullo præterea addito sacri Ordinis titulo, appellare. His posterioribus omnino consonant Officia ac Breviaria Trajectensia, Tungrensia & Leodiensia, supra memorata, nostra ipsius Vitæ apographa, e quibus Ultrajectense brevius de utroque titulo altum silet: alia vero sic loquuntur, ut eorum auctor (Egebertus, ut reor) presbyteratum illius asserere non ausit, quamvis indicet, eumdem suo tempore (seculo XI) velut presbyterum cultum fuisse. Verba dedi num. 16. Fidem abs illo in Hasbania prædicatam fuisse, scribit in Prologo Vitæ S. Amoris Hagiologus Rubeævallis, de quo num. 13. Nihil itaque certi, quod hac in re statuamus, nobis ad manum est.

[40] [brevibus perstringuntur.] Frequentem fuisse S. Amorem in adeundo Servatianam Trajecti ad Mosam ecclesiam luculente satis testatur ejus biographus: at, quot illic annos traduxerit, tacet: exacto vitæ cursu secundum Vitæ ejus apographa tumulatus est in loco, in quo postmodum ejus nomini dicata est basilica, quæ nulla alia fuisse scitur, quam parthenonis Belisiensis ecclesia, cujus hodieque patronus est. Hanc ejus honori non dicatam modo, sed & constructam biographus ejus, sive Egebertus, sive alius quiscumque, tradit: at non alia verosimiliter de causa, quam quod, qua scribebat, ætate illa S. Amoris ecclesia passim audiret, quamvis verosimiliter sic fuerit appellata dumtaxat, ex quo ob frequentia miracula, monitumque cæleste effossa ejus ossa nobiliori loco fuere reposita, non vero, ex quo condi illa a S. Landrada cœpta est, ut in superioribus dictum est. Prodigia, quæ vivus mortuusque præstitit, & singulares, quibus potissimum enituit in vita virtutes, ejus Vitam evolventi patescent. Seculo IX obiisse ex dictis videtur, eodemque e vulgari sepulcro, in quo primitus conditus fuerat, in honoratiorem ecclesiæ Belisiensis locum translatus; atque adeo non Trajecto Belisiam, quod nonnulli tradunt; sed vel e vicino, vel ex uno in alterum ejusdem ecclesiæ locum.

[Annotatum]

* l. dicitur

VITA,
Auctore, ut videtur, Egeberto.
Ex Ms. Belisiensi, collato cum Ms. Rubeæ-vallis.

Amor conf., cultus in Monasterio Belisiæ in territorio Leodiensi (S.)

BHL Number: 0392
a b

A. forte Egeberto.

PROLOGUS.

[Auctor vera se de S. Amore scripturum profitetur.] Cupientes aliquid scribere ad gloriam Dei nostri de B. Amore, viro Dei, sic auditorum desiderio satisfacere cupimus, ut juxta digestæ relationis modum veritati per omnia consulamus: contemnendus quippe pincerna est, qui, dum vini copiam jactat, fæcem quoque punienda temeritate propinat. Temerarius enim nihilominus narrator est, qui dum laudum præconiis alios extollere nititur, ipse mergi in falsitatis baratrum non veretur. Postquam itaque Dominus & Redemptor noster vineam suam, quam de Ægypto transtulit, secusque decursus sanguinis & aquam lateris sui transplantavit, veræque vitis propagines usque ad cælum extendit, Apostolis nimirum toto orbe diffusis, non destitit, neque desistit adhuc Ecclesia Christiana florere & quotidie novos fructus referre, non tamen in Israël, ubi passionis suæ torcular Christus calcavit solus, & de gentibus non erat vir secum, verum etiam in Idumæa, ubi extensum est calceamentum incarnationis ejus, & alienigenæ amici ejus facti sunt: hujus igitur vineæ usquequaque propagatæ unum ex palmitibus usque ad nos omnipotens Deus electum extendit, sanctum videlicet Amorem, emeritum confessorem, qui fines Brabantiæ, quæ nuper c Lotharingia vocata cognoscitur, sua sanctissima conversatione & solerti prædicatione fæcundavit. Ipsius itaque primo vitam & actus perstringemus, ac deinde ceterorum, qui in iisdem partibus claruerunt, vitas successive ponemus d.

ANNOTATA.

a Quis verosimiliter hic fuerit, quo floruerit seculo, vide num. 14 Commentarii prævii: num. vero sequenti, uti & 18, cur hanc potius S. Amoris Vitam, quam breviorem, huic infra subnectendam, scripsisse videatur.

b Prologus ille non reperitur in apographis nostris Ultrajectino & Belisiensi.

c Adverbium Nuper hic pro longo temporis spatio accipiendum videtur; quod subinde etiam apud probatos auctores factum reperitur.

d Ex his verbis colligi potest, Prologum hunc esse fœtum hagiologi Rubeæ-vallis, nimirum Joannis Gillemanni, anno 1487 defuncti. Vide Valerium Andream in Bibliotheca Belgica.

CAPUT I.
Sancti patria, peregrinatio Romana, adventus in Belgium, & aliqua prodigia.

[S. Amor a teneris Deo vivere solitus] Igitur B. Amor, Aquitania a & patriæ suæ nobilissimis b progenitus, ut primum fari potuit, & illud Christicolis notum Dei nomen audivit, quantum jam tunc ætatis infirmitas valuit, Deo eidem se attentius commodavit c. Hoc quidem apud se ingenuæ mentis confirmavit propositum; si in robur unquam, Deo provisore, evasisset virile, quod tunc plus minus d explesset, illa altera, mali magis patiens, ætas votis sanctius e concessisset f. Crevit itaque sanctus Puer, non tam membrorum mole, quam etiam sanctitate, uni tantum Deo volens esse cognitus, ut pravis semper hominibus fuisset occultus. Vidit ergo (ut dicit Apostolus) in multis carnem adversari spiritui, quam suo cupiens domare Factori, sese furabatur mundo, ut soli viveret Christo.

[3] [ac latere homines studens] Clam siquidem cavit, ne, aut videns quis bonis suis actibus invidisset,aut, quod totis viribus recusabat, ad populares aures tulisset. Profecto sciebat, quod omnibus liquet, in hoc amplius terrena & g mens malorum confunditur, si quando ante suos actus in ullo hominum hvirtus probitatis aperitur. Enimvero foris carnem torquebat cilicio, intus angebat jejunio, vigiliis assidue inhærebat & precibus. Nam, ne levibus quidem criminibus paululum quiddam aberrasset, quod ultra communem valentiam tendit, mirum in modum ociosi sermonis & risus abstinuit. Sed civitas i in monte posita celari non potuit, nisi tanto manifestius cunctis intuentibus emineret, quanto subjectis late vallibus caput altius extulisset. Litterarum quoque ultro se obtulit studiis, non ut Grammaticorum ferulis parere voluisset, nisi quod unicum ac solum fuit necessarium, Deum in divinis lectionibus didicisset.

[4] [SS. Apostolorum lomina] In morem utique habuit, quod beatam audivit fecisse Mariam, quæ optimam præ sorore eligens partem, Auctoris sui pedes osculando & tergendo æternæ vitæ præmia diva promeruit. Quippe cum beati Viri nec celebris k memoria ad totius regionis l partes, quam lata fuerat, permearet; atque rumorem populi metuens jam manifeste quoquam prodire non posset, anceps luctamen in consilio habuit, quomodo bonum opus, quod cœpit, homines lateret, & locus aptior ad hæc exequenda patuisset. Sane Vir Dei, se obligans voto, nocturnis instruitur monitis, ut, relicta suorum patria, S. Petri, Apostolicorum procerum principis, adeat limina, ibi supplicans, quo postmodum viandum sit, auditurus: sicque expergefactus, & de admonitione lætus angelica, ut primum viæ suæ habilem causam repperit, ubi est doctus, eo iter instituit.

[5] [Romæ invisit, & a S. Petro] Divina quippe præeunte clementia, cui se semper comitem in omnibus ire disposuit, emensis m diversorum locorum salebris, tandem Romanas attigit arces: ubi aliquot dies commoratus, a S. Petri limine non discedebat; sed cum loci tutorem in præsidium rogans preces descendit in omnes, ut ad ejus interventum apud Deum, omnis clementiæ Principem, obtineret, quod in suis meritis nullatenus præsumpsisset: præsertim, quid de se æqui bonique, quod n Deus intendat, quove itum oporteat, scire ab eo diligentius elaborabat. Nocte vero quadam Viro Dei ante obseratas templi fores ad orationem devoluto, forte sopor membris obrepit, cum cæli Janitor, cui quondam Deus januas carceris clausas aperuit, in patentibus, ut Viro Dei videbatur, astitit januis, & dictis eum compellat amicis.

[6] Vir Dei, digne quidem facis, tuis precibus, quod per te scire non poteras,[Trajectum ad Mosam ire jubetur,] a Deo voluisti quærendum esse misterium: sed ne vana o putes, certus tibi causarum en habeor nuncius. Nam noveris de te: emensis Alpium jugis, locum, cui Trajectum p vocabulum est, sospes accedes, ibique S. Servatii q meritis adjutus vitæ tuæ securus exiges ævum. Proinde autem non eminus ab eo loco habebis meritorum tu quoque pium, Domino jubente, sepulchrum r. Hæc summa est: ab istis ne te immutes præceptis, & tibi sic abeunti post Deum in omni loco non defuero in auxilio. Hoc dicto, sanctus Apostolus Domini disparuit subito, & ille, quo tenebatur, solutus est somno. Gratias autem imprimis agens Deo, acceptaque præsentis patroni in prosperum iter licentia, ignotas prius & exteras petiit regiones.

[7] Sunt autem nonnulli, qui de eo vanas, ut credimus, [qui utrum sacerdos fuerit,] agitant quæstiones, cur hic Dei Famulus, cum priorum hoc libellus reticeat, in presbiterii s honore colatur. Quomodo, inquam, cum in cælo nullo Sanctorum privetur consortio eum homines stulti quovis clericorum numero velint eximere? Nam Dominus in Euangelio: “Qui recipit, inquit, prophetam in nomine meo, mercedem prophetæ accipiet.” Quanto enim hic eum quis magnifice in meritis extulerit, tanto ei credimus a Deo largius, pro quibus eum rogaverit, vicem misericordiæ impetrabit. Plerique nimirum (humanum est, quod dico) præcedunt alios gradu, qui postremi sunt merito.

[8] Quod mihi Dominus videtur designasse, ubi dicit, [neene, haud constat.] virum in latronibus incidisse, & in mortem fere sauciato, sacerdos & levita præteriit, & neuter misericordiam ullam impendit; sed illi est reservatus Samaritano videlicet, qui etsi in gradu esset posterior, in beneficiis tamen est inventus præstantior. Sed quicumque illi sunt, post hæc porro admonemus, ut talium desinant, hoc uno contenti, apud Deum plurimum posse, cujus viderint quotidie virtutum merita choruscare. Extremum quippe est, quod delinquit, qui eum, dum vixit, sacerdotis officio functum dicit: etsi non gradu, in quo uno omnes erramus, tamen merito fuit. Hoc ergo in Dei dispositione remisso, jam demum ad ea, quæ cœpimus, redeamus.

[9] Contigit itaque bonæ memoriæ Viro post susceptum cælestis Janitoris consilium per Mediolanense territorium huc veniendo transisse. [Roma profectus in agro Mediolanensi dæmone obsessum liberat;] Ibi Hucboldum t quendam comitem, secundis crastinis effluentem u, febre tamen correptum exaudivit, quem medicorum manus nullo remedio curare potuit. Quodque credendum facile est, eos æquales meriti non fuisse, cum ad sui similitudinem Dominus, qui quondam, discipulis non valentibus, dæmonem ab homine possesso prohibuit, hunc prædictum comitem potiori curandum reliquit. Qui in se agnita Viri Dei virtute, eum bonis quamplurimis remunerare volens, Quanti, inquit, meorum desideras, absque dilatione optata feres. Atqui id te benigne rogito, ne te expertem facias nostris bonis. Cum ille, Prosint, ait, quæ mihi polliceris, consultius egenis; tu vero Deo potius, non homini, gratias refer; meum enim non est, ut pro istis merito me tuorum participem facias. Præterea eum secum posse retinere confidens, quia, quo tenderet, minus cautus didicit a Deo sancitum, ne alium, quam Trajectum quæreret, locum; & quia Deo repugnare non potuit, a Viro Dei huc adire volente, se multo cum gemitu sequestravit.

[10] [Trajectum veniens & Servatii ecclesiam noctu frequentans] Igitur Dei Athleta institutum prosequens iter, transmisso locorum & malorum hospitum diviso x periculo, vicum y, quem miro flagrabat affectu, adiit Trajectum. Ubi quemadmodum sanctissimæ vitæ tempus expleverit reliquum, qui stilo & paginæ possit committere totum, nusquam est gentium, Ecce, quod semper plusculum cavit, nisi quantum, Deo provisore, obnubere non potuit, omnibus ignotus ivit. Sciebat enim, quod quilibet minuit conscientiæ secretum, cum hic ostendendo factum, recipit famæ precium: de quibus etiam Dominus in fine mundi dicturus est: Quia in laude hominum fecistis opera vestra, amen dico vobis, nescio vos, & quia recepistis mercedem vestram. In his ergo viciis, in quibus se hominum genus implicare sæpe male assolet, se tuente graviter *, quidam eum religiosi, ut posteris aliquid memorandum relinquerent, observabant. Inde bonorum operum, quo minus aliquid z, quæ eisdem referentibus prolata sunt, habeatur.

[11] [non semol cælesti luce] Sanctus itaque Domini, ut nocturnus ei fuerat mos, cum ad ecclesiam S. Servatii Davidica laude properaret, subita in cælo lux emicuit ingens, in quo miratus multum hausit cælum aa, scire volens, quid tantus portenderet ignis. Vidit enim manifesto lumine cælo insertum, quod Romæ prius deprehendit per somnium; ut, si rebus prius ostensis minus crederet, Dominus evidentiori indicio huc se eum direxisse, firmaret. Quod signum non invitus aspexit; tacitus tamen secum gaudens acrior in Dei servitio hæsit, quo magis ad locum, quo cœperat, peraccessit bb. Quibus precibus & omnium virtutum gradibus se Deo devinctiorem exhibuerit, solus novit, qui bonorum operum nullum unquam immunem reliquit.

[12] [illustratur;] Aliud quoque pro eo cælitus factum est signum, non minori diligentia cum priore colendum: nam cum simili studio ecclesiam Dei adiret, ecce, eo eunte, de culminis sui umbra nubes lucida in morem igneæ columnæ, quæ plebem Domini olim, Moyse duce, prævia anteierat, ita & hunc Dei Servum ad locum usque ecclesiæ præcurrebat. O pulcherrimi operis indicium pulchrum! merito enim lucem quærens lucem ostendit, ut adhuc in præsenti positus laborum suorum merita resciret in futuro, quem tanto lucis Dominus præveniret exemplo. Mos utique, & is assiduus, illi fuerat, ut, avulsis talarium soleïs, memorabile cunctis celaret factum, pedibus tantum supra opertis, reliquam tamen partem nivi urendam destituebat, & frigori. Unde, quod sincere credimus, foris frigere non potuit, qui tantæ fidei intus ardore flagrabat.

[13] Præterea sancti Viri tempestate divina semper in rebus bene gestis vigilantior gratia toties circa eum sæpius eminebat, [cæco item] quotiens humanæ fragilitati acrius regnans, Deo se attente commendabat. Quid hic cernere est? Cum actuosæ noctis requie ante sacram domini ædem, more sanctissimi Moysi contra Amalech, non armis, sed precibus adversus hominis hostem durius dimicaret; cæcus affuit medius, quem quidem, nescitur, qua causa, egressum diabolus, magister doli, in via subruit, & cæci questibus Virum Dei precum suarum immemorem fecit. Sed ipse nequam in malum hominis erectus plus nesciendo consuluit, quam sibi cc describendo nocuisset. Cæcus quippe humi provolutus, & præ gravi casu multum mœrens, sic orsus est: Si sic dd: Miserum me! o omnium factor Deus, si sic mihi erat futurum, ut quid natus sum? Piget me enim vitæ meæ: nam sum vitæ hujus lucem exosus; quia, quibus me vivens exigam, luminibus careo. Unde quæso, ut id tua pace fiat, Domine; hinc me de medio tollas.

[14] Cumque hujusmodi non sine multis lacrimis Deo suum animum effudisset, [visum] magnum pro viri questibus Amicus Domini dolorem animo percepit, accedensque eum a terra levavit. Quid me, inquit, homo ignave, tuis exanimas querelis, aut cur Deum tanto studio in tuam mortem excitas? Non enim justam causam habes querelæ, quia te solum istæ, quas causaris, non cinxerunt miseriæ. Deo, inquam, potius supplica, &, quæ circa te occulto ejus judicio fiunt, patienter tolera: sicut vero, cui hæc evenerint, solus non es, ita ad eum, cui imperare plus a Deo possis precari, jurgii tui causas abstinens, humilioribus eum precibus levius poteris emollire, quam tuis injuriis exasperare. Ipse enim expectat & revocat, sicut per Salomonem dicitur: Altissimus enim patiens redditor. Hinc ille ad Deum in vota pro eo succedens, O Domine, inquit, Jesu Christe, Redemptor hominum, exaudi me servum tuum, qui hoc olim de credentibus in te benigne referebas: Qui credit in me, quæ ego facio, & ipse faciet, & majora horum faciet. In quo te oro, Domine mi; si quid hujus fuit, non meis assisto ee meritis; imo, quod rectius fit, totum hoc tuæ dedico sanctitati.

[15] Hac oratione digesta, virtutem Domini in se concaluisse, [facto crucis signo reddit.] sentiens, & Crucis facto, quod super omnia horrent phantasmata, signo, continuo lumen rediit oculis, quod insperatum cæco jam multo tempore defuit. Hoc sane percepto munere, egregie cum vita caro, Sanctum Domini, quocumque pedem ferebat, passim in aure omnium prædicabat: non enim, si voluit, reticere potuit; quia res ipsa, quod factum fuerat, indicavit. Ecce, quid hominis est, qui talia audiens Deo debitas pro milite non expediat laudes? Fas fuerit credere, digne rogantium animas posse curare; cum, quod facilius est, invalidorum membra procuret.

ANNOTATA.

a Galliæ pars, quæ primo quidem una & simplex fuit inter Pyrenæum, Garumnam & Oceanum;dein vero ad Ligerim usque prolata & in Aquitaniam I & II divisa: quarum primæ Biturigæ; alterius vero Burdegala metropoles erant. Quo vero Aquitaniæ loco natus fuerit S. Amor, nusquam reperi.

b Sic apographum nostrum Belisiense melius, quam Rubeæ-vallis, quod habet Bonis.

c Rubeæ-vallis apographum: Commendavit.

d Rubeæ-vallis apographum habet: Re minus.

e Rubeæ-vallis apographum habet: Satius.

f Rubeæ-vallis apographum: Consensisset.

g Deest in Rubeæ-vallis apographo.

h Minus recte idem apographum: In ullo homini.

i Minus iterum recte idem: Sanctitas.

k Rubeæ-vallis apographum inepte habet: Nec illecebris: legendum forte Nec incelebris.

l Sic Rubeæ-vallis apographum: Belisiense male habet: Religionis.

m Minus recte idem: Immensis.

n Abundat.

o Apographum Rubeæ-vallis: Vanas, nimirum preces.

p Germaniæ Inferioris oppidum ad Mosamfluvium.

q Tungris sedem episcopalem transtulit Trajectum anno, quo etiam obiit, 384, ut in Opere nostro tom. 3 Maii pag. 213 & seq. videre est, ad diem XIII Maii eidem Sancto sacrum. Illic seculo VI S. Monulphus templum magnum in ejus honorem construxit, ut Gregorius Turonensis lib. de Gloria Confessorum cap. 72 apud Ruinartium testatur, quod frequenter adire S. Amor soluit.

r Non, ut apparet, Trajecti, sed Belisiæ, duabus tantum leucis cum dimidia Trajecto dissitæ: cum in Vita breviori sepultus dicatur in loco Holdier, quo nomine Belisia, olim Belua a ferarum inhabitatione dicta, significari videtur; & secundum Vitam ejus prolixiorem supra ejus tumulum constructa fuerit (seu potius ex infra dicendis ejus titulo insignita, post corporis ejus elevationem in ea factam) ecclesia, nempe Belisiensis, de qua id biographi dictum intelligendum videtur. Vide dicta Comment. præv. num. 29 & infra Annotata ad cap. 2 lit. g.

s Fueritne sacerdos, ut his; an vero diaconus tantum, ut illis placet, plane incertum est.

t Apographum Rubeæ-vallis habet: Hucvoldum. Quis fuerit hic Hucboldus ex verisimili saltem conjectura dixi num. 35 & hinc partim S. Amorem seculo IX vixisse eodem modo deduxi.

u Id est, ut opinor, cui felicia ibant tempora.

x Aptius apographum Rubeæ-vallis: diverso.

y Etiam oppidis quandoque id nominis tributum legitur: sed urbem Trajectensem dicit Gregorius Turonensis cap. 5 lib. 2 Historiæ Francicæ, qui seculo sexto floruit.

z Locus corruptus: an legendum forte: inde bonorum ejus aliquid &c: habetur?

aa Forte Hæsit secum pro Hausit cœlum.

bb Hic sermo est de apparitione S. Petri, qua S. Amorem, cum hic Romæ esset, Trajectum adire jussit; ut hic num. 6 relatum est.

cc Illi nempe cæco, quem prostraverat dæmon.

dd Si sic abundat.

ee Apographum Rubeæ-vallis Asscisco. Legendum verosimiliter: Adscribo.

* an gratia?

CAPUT II.
Alia ejusdem prodigia, obitus & translatio seu elevatio corporis.

[Adiens noctu ecclesiam,] Dum item hic præcipuus Dei Alumnus tempore, quo plurimum consuevit Dominum ad sua rogare præsidia, puero quodam lampadem præferente, ecclesiam peteret, bonorum omnium inimicus ex adverso constitit, & Viro Dei lumen extinxit; in quo uno hostis permissus offuit a: cordis tamen lumini obesse non potuit. Quid tamen ageret? Et via longior, & nox solito densior: consilium tandem incidit bonum, ad Dominum precibus convertit effugium. Adsis, inquit, mi Domine, devitare hoc malum, ne in me servum tuum inimicus habeat ullum jactandi judicium. Nec mora extitit, eo perseverante in prece, lucernam, quam non penitus extinctam ambigeret, ibi cælitus accensam luce clariori videres; sicque denuo perviam b sequens ad ecclesiam peraccessit, ubi ea mox, non manu hominis, sed sponte, defecit. Quidnam videtur hoc? An nihili pendenda sunt hæc? Arbitror enim, lucem, quæ ad certum locum duravit, a misterio aliquo non vacare: nam aliquod opus bonum inchoans non prius absistat, donec cælestem Jerusalem, id est, pacis visionem, quæ per ecclesiam figuratur, inveniat, quam qui semel invenit, deinceps omnem stultitiæ pestem illudit.

[17] O invidiæ fomitem durum! Quam adversarii facies inimica, [lumen extinctum prodigiose recuperat,] quam pestis æmula! Non ergo hic in Sancto Domini maliciæ suæ fraudes abstinuit, qui quondam beati abbatis, Benedicti videlicet, concepta invidia, tintinnabulum fregit c: quid mirum? A mundi primordio non quievit, & usque nunc non cessat, dum is omnino sit, quem illudat d. Sed in hoc omni sanctitate devoto funesti quid non reperiens, suamque operam perdens, confusus sæpe abiit, quoties, ut eum attemptaret, adierit. Cæterum nos ingenio tenues, verborum inopes, ad tanti Viri laudes non sufficimus, sed neque is, si ab inferis emergeret, psaltes Homerus. Multa enim sunt, quæ de eo dici possent, si non negligentia scriptorum plurima præteriret: in illo tantum laudes sufficiant, cujus laus ab ejus ore nunquam discessit, quique semper hoc solum studuit, quod Deo gratum novit.

[18] Erat utique, quod suspectum non est, fide firmus, [moriturque Belisiæ in vita virtutibus,] humilitate præcipuus, castitate compositus, in eleëmosinis largus, in oratione [promptissimus] e. Quid meditamur meritorum dotes expedire? Hoc unum modo sufficiat dicere, quod in ara mentis offerendum unicum amat Deus, quotidie contriti cordis jugiter Domino obtulit munus; nisi enim ad breve aliquid naturæ vel invitus consuleret, somno scilicet aut cibo modico indulsisset, ab oratorio S. Servatii amotum alia causa raro eum quis reperisset. Sciebat ergo, quod, qui orat, cum Domino loquitur, & se cupiens Domino proximum exhibere, hoc pacto fieri maxime credidit, ubi nemo, nisi qui devotus non sit, laborem perdit. Quid dictis provehimur longius? Quem quæsisse summa sapientia fuit, Dominum sibi amicum invenit. Humanis enim rebus feliciter excessit octavo Idus Octobris, & tumulatus in loco, ubi postmodum hodieque habetur Belïsia f, in ejus etiam honore & laude constructa g. Multi itaque de finitimis provinciarum locis fama sanctitatis S. Amoris ducti festivis eo die interfuere excubiis.

[19] [& post mortem miraculis clarus:] Certissime noverunt omnes, spiritum optatum salutis attigisse portum h, cui Christus erat vivere & mori lucrum i. Juxta communem quidem omnis carnis ritum humi appositus, quibus tunc præcipue claruerit virtutum meritis, totum evolvere nedum nostræ nec cujusquam est facultatis: [defunctum vero Deus] k cum miraculis ditavit multo amplioribus, quam prius viventem fecisset; sed enim necessarium valde erat, ut, quod veluti cum peccatoribus conversatus minus egerat, expleret vel defunctus, innumera sane debilium quotidie frequentia ad sepulchrum beati viri Amoris pro quavis necessitate accedens, tum privata visu, tum auditu, atque febribus dolendo exitio æstuans, præeunte gratia Dei, Sancti subsidio domum incolumis rediit; cumque, fama sanctitatis comparata, nomen ac meritum ejus late celebraretur, plebs devota undique conflua locum sæpius solemnibus hostiis iteravit.

[20] [quare dein e loco primæ sepulturæ] Tempore quidem aliquantulum fluxo l, nolens piorum Auctor Deus terræ creditum diutius delituisse sacrum pignus, eum potius cum sanctis confessoribus a terra sublatum meritis coli tendebat honoribus. Ad hanc vero rem peragendam quandam matronam, Huldam nomine, cujusdam viri nobilis Clodolphi conjugem m, a somno excitavit, & ut dextræ par fuit visioni tertio datur * monuisse. Bene, inquit, ac in tuæ salutis spem facis, si pudica mulier Virum Dei, Amorem scilicet, a loco, in quo nunc est, cum reverentia inde subvectum apud te benigne tractaveris. Virum namque suum Clodolphum n vocatum, & hujus viciniæ illis forte diebus rectorem volunt; cui soli fortunata mulier suum audebat committere secretum, ut, sicut divinæ dispensationis nutu unum fuerant inviolabile sortiti connubium, ita quoque hoc inter duos agitaretur consilium. Justa nimirum accidit conditione o, lex enim minus duobus non conseritur testibus & justi visio duobus creditur fidelibus. Qui etenim conjuges fidissimi plerosque religiosos admittunt in consilio, ut tam felicibus cœptis multorum proborum non desit consensio.

[21] [ejus corpus] Ibi cum protinus omnes pari affectione diem tempusque constituunt, fit sane apparatus in præjudicato die ingens, & turba collecta non modica, ut pergat sanctissimam inde accipere glebam p. Profecto inter agendum alii testes quoque fideles accedunt, quique etiam in augmentum lautioris fidei, sese sæpius eadem admonitione pulsatos addebant, ut hoc sacrum corpus humi abditum ne relinquant. Qui aderant, lætiores multum pro testibus instituunt, qui sarculis & ligonibus exhauriant humum, ut thesaurus absconditus multorum utilitati foret, qui defossus minus mortalibus profuisset. Sed eminus amota illa tellure, cum jam manus ad intus q tollendum sarcophagum injecissent, tanto se ad rem mirandam pondere fixit, ut nec moveri quidem de loco potuerit.

[22] [non sine prodigio] [Ibi omnes continuo mirari, quid Sancto Domini competeret, nescire; cum prædicta matrona, divini præsaga consilii, sacrum illud corpus ferebat immune, & forsitan tanto vestium cultu a terra noluisse ascendere; ad cujus dictum quique creduli lineas se spoliant vestes, durioribus rursus accincti, calceamentisque destituti, sese item eisdem conatibus applicuerunt. Nam & legionis r hujus magistra vestes sibi & aurum collo demens, seipsam cum monialibus & quadam dotis suæ villa perpetuæ mancipat servituti. Post hæc ut crederes his placatum muneribus, appositis denuo ad capulum manibus, Sanctus Domini miranda levitate conscendit. Perspicua in eo est amplius Petri illa sententia, ubi ait, Dominum superbis resistere, humilibus autem suam gratiam dare s.

[23] Mirum in modum ab omni populo & clero canitur laus Deo: [honorifico loco donatur in ecclesia monasterii Belisiensis.] inde ingens ejus laus derivatur in Sancto: hincque consensu omnium usque ad locum, ubi usque hodie sancta ejus beneficia ad plenum exuberant, Domino præmonstrante, convertunt. Sufficiant ergo pauca de pluribus, quæ postmodum innumera virtutum suarum insignia consultius duximus referentibus fidem adhibere, quam non scribendo totum potuisse disserere, melius est enim in paucis prodesse, quam in multis fastidium irrogare. De cetero, quicumque hæc, quæ se vera tueantur, infideliter legerit, ipse peccabit. Forsitan autem obtrectator caveat sibi plus a Sancto Domini in ultionem justitiæ ostendet mali, quam nos lædendo inveniet boni t:] fidelis itaque paratum sibi, si non u frustrata sit nos nostra spes, habebit a Deo præmium, non qui legerit, sed quicumque crediderit, illinc vero omnium bonorum merces respiciat nos Deus & Sanctus suus, me, dico, scribentem, te legentem & omnem credentem, Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Ita apographum Rubeæ-vallis: male Belisiense: Præmissus officio.

b Ita rursus apographum Rubeæ-vallis: Belistense habet: Primam.

c Gregorius Magnus in Vita S. Benedicti cap. 1 (vide tom. 3 Martii pag. 277) narrat, Romanum monachum S. Benedicto, in specu Sublacensi degenti, soluisse panem demittere per funem, cui tintinnabulum, quod sonitu suo S. Benedictum, ut panis accipiendi causa specu egrederetur, admoneret, Romanus inseruerat: Sed antiquus hostis, inquit Gregorius, unius caritati invidens, alterius refectioni: cum quadam die submitti panem conspiceret, jactavit lapidem & tintinnabulum fregit.

d Apographum Belisiense habet: Dum omnino non sit, quem illudat.

e Vocem hanc, uncinis inclusam, ex apographo Rubeæ-vallis supplevi.

f Belisiensis tum oppidi, tum canonicarum secularium collegii notitia data est initio Comment. prævii. Ceterum apographum Rubeæ-vallis pro Belisia habet Basilica.

g Belisiensis collegii ecclesia, a S. Landrada seculo VII condita, Deiparæ Virgini, non S. Amori primum sacra fuisse videtur ex num. 19 & seq. Commentarii prævii; & postmodum tantum in ejusdem patronum S. Amor electus: quo verosimiliterfactum est, ut S. Amoris biographus, seculi XI, ut apparet ex num. 14 & seqq., scriptor, eam ab origine huic dicatam fuisse, existimarit.

h In Apographo Rubeæ-vallis deest spiritum: sed ibi legitur semper. Utrobique locus corruptus videtur. An forte legendum: Certissime noverunt omnes, spiritum ejus semper optatum salutis attigisse portum?

i Mihi enim vivere Christus est & mori lucrum. Epist. Pauli ad Philip. cap. 1. ℣ 21.

k Perperam habet apographum Belisiense: Quibus vero defunctum multo eum miraculis, Deus ditavit &c.

l Hinc colligi videtur utcumque posse, si S. Amoris biographo stare lubeat, non longum admodum inter obitum ejus & solemnem sacri corporis elevationem intercessisse temporis intervallum.

m Apographum Rubeæ-vallis vocat Hildam.

n Idem habet Odolphum: quis hic fuerit, quove seculo vixerit, nempe IX, ex verisimili conjectura dixi num. 37 Commentarii prævii.

o Sic legitur in apographo Rubeæ-vallis: Belisiense minus recte habet: Conditorem.

p Puta S. Amoris reliquias.

q Apographum Rubeæ-vallis Justi.

r Lege Religionis seu elevationis corporis S. Amoris.

s Epist. Petri I cap. 2 ℣ 5.

t Uncinis inclusa desiderantur in apographo Belisiense, & propterea mutuata hic sunt ex apographo Rubeæ-vallis.

u Particula non addita hic est ex eodem apographo Rubeæ-vallis.

* an dicitur?

VITA BREVIOR,
Auctore anonymo ignotæ fidei ac ætatis,
Ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris.

Amor conf., cultus in Monasterio Belisiæ in territorio Leodiensi (S.)

BHL Number: 0393
a

A. anonymo.

[Ex Aquitania Romam, indeque Trajectum divinitus missus,] Sanctus Amor ex patria Aquitania b natus, cum ab ineunte ætate literarum studiis deditus, carnem vigiliis, jejuniis, cilicio & orationibus assiduis edomaret, & ab omni risu & otiosis sermonibus abstineret, fama virtutum ejus totam illam regionem replevit. Qui cum rumorem populi fugere deliberaret, monetur in somnis S. Petri Apostoli limina visitare; ubi dum pervenisset, & a. S. Petri limine orans non discederet, nocte quadam ante fores templi obseratas indormivit. Et ecce, S. Petrus ei apparens ipsum confortavit & monuit, qualiter Alpes transiens, in locum, qui Trajectum c dicitur, sepulcrum B. Servatii d peteret, atque ibidem vitæ suæ ævum transigeret; quia non longe ab eodem loco habiturus erat, Deo volente, dignum sepulchrum.

[2] [sanato in via febricitante, as S. Servatii tumulum sancte vivit,] Iter itaque arripiens ad ignotas sibi & exteras regiones, cum per Mediolanense territorium transiret, quemdam comitem nomine Hucboldum e febricitantem, quem medici nullo remedio curare poterant, oratione sanavit; & cum per hoc comes eum retinere secum, pecuniamque multam sibi dare vellet, non acquievit Sanctus; sed hortatus est pecuniam dare pauperibus & egenis. Tandem perveniens ad optatum sibi Trajectum, quemadmodum sanctissimæ vitæ tempus expleverit reliquum, non est, qui paginæ possit aut stilo committere. Mos autem assiduus illi erat, ut avulsis talarium soleis, sanctum celaret factum, pedibus tamen supra opertis, plantis vero nudatis, nive & frigore cruciandis.

[3] Quadam vice, ut nocturnus erat ei usus, cum ad ecclesiam S. Servatii psallens procederet, [nube lucida illustratur; cæcum illuminat,] subito vidit in cælo manifesto lumine insertum, quod Romæ prius per somnium fuerat revelatum. Alio tempore cum simili studio nocte ad ecclesiam properaret, eo, de culminis sui exeunte umbra, nubes lucida in modum igneæ columnæ ipsum usque ad locum ecclesiæ præcucurrit. Nocte alia cum ante Domini ædem Sanctus oraret, cæcus quidam secus viam transiens in terram corruit: quo mortem invocante, & diei nativitatis suæ maledicente, accurrit Homo Dei, qui cæcum de impatientia redarguens, & ad humilitatem exhortans, ipsum, facto signo crucis super ejus oculos, reddidit clare videntem. Qui sic illuminatus, quid sibi fecerit Vir sanctus ubique in auribus omnium prædicabat.

[4] Cum insuper nocte quadam, puero lampadem præferente, [Lucernam suis precibus accendit, Sancteque mortuus, solenniter sepelitur.] ecclesiam peteret, diabolus ignem extinxit. Quid sanctus ageret? Et via longior, & nox solito densior erat. Ad orationem tandem conversus lucernam divinitus accendi conspexit, sicque præviam denuo sequens ad ecclesiam peraccessit, ubi mox eadem lucerna, non manu hominis, nec flatu oris, sed sponte defecit. Ceterum omnia, quæ justa sunt, agens, & ultra quam quilibet orator exprimere possit, sanctissime vivens, VIII Idus Octobris ad perpetuæ vitæ migravit Auctorem, tumulatur copiosa fidelium turba, qui fama sanctitatis ejus adducti convenerunt, in loco, qui dicitur Holdier f, ubi basilica post in ejus honore constructa est g, in qua multo ampliora exhibuit miracula, quam fecerat in hac vita.

[5] Tempore aliquanto post Dominus tertio quandam matronam h nobilis viri, [corpus ejus de terra] nomine Odulphi i, rectoris ipsius viciniæ per visum monuit, ut S. Amorem a loco, in quo jacebat, fubvectum apud se k condigne reponeret. Cumque illa visionem marito narrasset, ambo de consilio religiosorum ad hoc faciendum diem constituunt, in quo non modica turba collecta fuit, inter quos quidam, sese pulsatos eadem admonitione, asserebant; & ut Sanctum de terra levarent, tellurem amoverunt; & cum jam manus ad levandum sarcophagum injecissent, illud movere nullo modo potuerunt.

[6] [non sine prodigio levatur.] Et cum omnes stuperent, ignorantes, quid facerent, prædicta matrona divini præsaga consilii dixit, quod propter nimium pretiosum vestium cultum, quibus ipsa & alii erant induti, nollet Sanctus ab eis efferri. Tunc tam ipsa, quam ceteri, pretiosis se spoliant vestibus, & vilibus induuntur, atque calceamentis depositis, Sanctum Dei levant levitate miranda, quem omnis clerus & populus in locum, ubi usque hodie venerat l, cum laudibus transtulerunt. Tunc & illa hujus religionis magistra seipsam cum monialibus & cum quadam dotis suæ villa S. Amoris se mancipavit perpetuæ servituti: cujus exemplum multæ aliæ secutæ cœnobium, quod usque hodie permanet, dictum Belisiam, Leodiensis diocesis, fundaverunt m.

ANNOTATA.

a Quamvis hæc S. Amoris Vita priori proxime hic excusa sit multo succinctior, & inutilibus careat parergis, illa tamen non antiquior, sedejusdem compendium videtur ex dictis num. 18 & binis seqq. Comment prævii.

b Vide supra annotata in cap. 1 Vitæ prolixioris litt. a.

c Vide litt. p ibidem.

d Vide lit. q ibid.

e Vide num. 35 Comment. prævii.

f Quid significet vox illa Belgica, ejusque cum antiqua Belisiæ nomenclatione affinitatem vido num. 28 Comment. prævii.

g In cujus honorem primum constructa fuerit, vide num. 20 Comment præv. Cœperit forte S. Amoris vocari, ex quo hujus translatio seu elevatio contigit.

h Nempe Hildam, uxorem Odulfi, de quo litt. proxima.

i Vide de hoc dicta numm. 36 & seqq. Comment. præv.

k Id est, non quidem in ædibus suis; sed in vicina his monasterii Belisiensis ecclesia, ut, quæ sequuntur, indicant verba, quibus non in ædes privatas, sed in locum, ubi hodieque colitur, S. Amor translatus dicitur.

l Lege Veneratur seu colitur.

m Hæc secum pugnant; neque Hilda, sed S. Landrada Belisiense fundavit asceterium, ut in Comm. præv. dictum est: ditasse quidem Hilda illud legitur in Vita prolixiori & S. Amori se mancipasse; at non fundasse. Hinc vitæ Brevioris auctor incertæ quidem ætatis, sed vitæ prolixioris auctore, forte Egeberto, de quo vide num. 14 & seqq. Comment. præv., junior apparet.

DE S. BADILONE ABBATE LUTOSÆ IN HANNONIA.

Exeunte Sec. IX, vel ineunte X.

COMMENTARIUS HISTORICO-CRITICUS.

Badilo abbas Lutosæ in Hannonia (S.)

AUCTORE J. G.

§ I. Loci notitia: Lutosani monasterii, cui Sanctus præfuit, primordia: Sancti ætas discussa: ejus ab homonymis distinctio & religiosa vita.

In eo veteris Brachanti tractu, qui hodierni comitatus. Hannoniæ pars est, ac Scaldi, Haina Teneraque fluviis concluditur, visitur æqualifere Tornacum inter & Athum intervallo nudatum modo sua munitione oppidum, [Exstructum Lutosæ, teste Balderico, Cameracensi canonico,] pari ac ceteræ ejusdem Hannoniæ comitatus urbes privilegio & civitatis prærogativa gaudens, cui Lutosa & Lotusa Latine, Belgice vero Leuze & Leuse nomen inditum est. Hunc antiquum admodum locum apostolicis S. Amandi, regionarii primum, deinde Trajectensis episcopi, sudoribus rigatum ac sacris decoratum laboribus fuisse, vetustissima perhibet fama, cui omnino suffragatur Cameracensis atque Atrebatensis Chronici auctor Baldericus; non ille, contra ac Benedictini tom. 9 Galliæ Christ. auctæ col. 998 & seq., ac Lutosani tradunt, qui Noviomensis ac Tornacensis ecclesiæ episcopus anno 1113 obiit, quique ante ecclesiæ Taruanensis canonicus & cantor, ac Noviomensis archidiaconus fuit; sed qui Cameraci a juventute moratus, Cameracensis dein canonicus & Gerardo I, Cameracensi antistiti, ante annum 1052 defuncto, perquam familiaris & a secretis fuit, primumque saltem sui Chronici librum ante ejusdem jam nunc laudati præsulis mortem ex annalibus atque historiis patrum, Gestis regum, & ex chartis quoque in archivo ipsius ecclesiæ repertis summa diligentia concinnavit. De quo qui plura volet, consulat is Boschium nostrum tom. 2 Augusti pag. 670 & tomum 8 Historiæ litterariæ Franciæ pag. 402, eaque, quæ in Commentario de S. Ragenfrede pag. 301 disputata fuerunt.

[2] Quid porro auctor ille eruditus fideque dignissimus ad rem nostram in litteras miserit, [a S. Amando, tum episcopo regionario, monasterium,] ex Chronici ejus libro 2, cap. 43, pag. 263 audiamus. Est, inquit, monasterium quoque canonicorum in honore Apostolorum Petri & Pauli in vico, qui dicitur Lutosa, quod construxit Beatus Amandus: & est dives abbatia, ubi vir Dei venerabilis Baidilo (ita Colvenerius ejus nomen expressit) requiescit, qui corpus sanctæ Mariæ Magdalenæ de Hierusalem in Burgundiam in loco Vercelliaco attulisse fertur. Singula hæc aliaque pauca aliunde hausta, quandoquidem Sancti Vita ex professo, ut aiunt, scripta non fuit, aut certe temporum iniquitate intercidit, sedulo hic discutere visum est. Ac primo quidem quod ad Lutosanum, cui S. Badilo seu Baidilo aliquando præfuit, monasterium attinet, illud Henschenius tom. 1 Febr. pag. 831, a S. Amando, regionario tunc episcopo, anno Christi 632 exstrui cœptum esse, suspicatur, nimirum postquam hio Vir sanctus Tornaci mortuum, patibulo detractum, ad cellam suam curavisset deferri, fusisque ad Deum precibus ad vitam revocasset; cui sane opinioni plurimum favet Baudemundus, S. Amandi discipulus, asserens citato tomo Februarii pag. 851, num. 14, statim atque hoc miraculum longe lateque divulgatum est, incolas regionis illius, ac proin & vicinos Tornaco Lutosanos, cursu celeri ad eum convenisse, & ut eos faceret Christianos, humiliter postulasse, tuncque destructis idolorum fanis, statim monasteria aut templa ab eodem fuisse constructa; ex quorum numero exstitisse Lutosanum, idcirco facile creditu est, quod aptius, quam hoc, assignari tempus & occasio exstructionis nequeat.

[3] [in quo ab eodem, non monachi Elnonenses,] Atque hinc non parum mihi displicet, nescio, quam antiqua Amandopolitanorum seu Elnonensium monachorum traditio, cujus R. A. D. Hubert, Lutosani capituli ad status Hannoniæ, ut vocant, deputatus, in missis ad me de S. Badilone notitiis mentionem fecit, quæque Elnonensium monachorum coloniam a S. Amando ad incolendum primitus Lutosanum monasterium evocatam fuisse, adstruit. Etenim, cum Elnonensis cœnobii primordia non citius, quam anno Christi 638 figi queant, prout Henschenius noster cit. tom. Februarii pag. 831, num. 81, & Cointius in Annalibus eccles. Francorum tom. 3 pag. 89 ostendunt; qui, quæso, fieri potuit, ut vel ab anno 631 ad conditum Lutosæ monasterium Elnonenses monachi, qui illud incolerent, a S. Amando evocati fuerint? At demus tantisper, annis aliquot serius Lutosanum canonicorum, quam Elnonense cœnobitarum monasterium a Viro Apostolico conditum fuisse; ne sic quidem credere licet, Elnonensium monachorum coloniam Lutosam a S. Amando directam fuisse, nisi hi a monastico instituto ad canonicum (quod tamen nemo sibi in animum facile inducet) mox convolasse dicantur, vel nisi Baldericus, monasterium canonicorum a S. Amando constructum asserens, turpiter falsus esse statuatur, quod & sine documentis bonæ notæ, quæ Balderici fidem elevent, admitti nullatenus debet.

[4] [sed canonici, quantumlibet contrarium ex Balderici verbis,] Nec est, quod citata num. 2 laudati chronographi verba sic quisquam exponenda contendat, ac si Balderici dumtaxat ætate Lutosanum monasterium canonicorum fuisset, cum tamen primitus exstitisset monachorum. Nam, cum auctor ille recitatis supra verbis proxime hæc de vicino Rotnacensi canonicorum collegio subdat: In vico Rotnasce EST MONASTERIUM CANONICORUM a sancto QUOQUE Amando in honore EORUMDEM Apostolorum constructum; hoc suo loquendi modo satis aperte indicat, paris conditionis primitus fuisse Lutosanum ac Rotnacense canonicorum monasterium, ac proin non magis Lutosanum a S. Amando episcopo constructum Benedictinis monachis fuisse, quam Rotnacense, quod Benedictini Galliæ Christianæ auctæ scriptores ne quidem inter cœnobia, Benedictinis affinitate conjuncta, annumerarunt. At, inquies, cum S. Amandus monasticam vitam aliquando egerit, non dubitandum videtur, quin monachos, ipse monachus; Benedictinos, Benedictinus, in locis a se erectis quovis tempore instituerit. Imo & Lutosanum monasterium a S. Ludgero, tamquam abbate, administratum fuisse, extra controversiam est; ac proin, cum & ipse aliquando monachus fuerit, haud dubie & illi ipsi, quibus abbas præfuit, Lutosani monachi fuerunt.

[5] Quod attinet ad S. Amandum, respondeo, eum, [ex S. Amandi] tametsi monasticam vitam prius egisset, tunc certe temporis, cum erigendis in Belgio sacris ædibus incumbebat, episcopum fuisse regionarium, atque adeo tam clericis seu canonicis, quam Benedictinis monachis eas incolendas tradere potuisse. Adhæc cum viro Apostolico, uti Cointius in Annal. eccles. Francorum tom. 2 pag. 834 num. 5 advertit, verbum Dei per Belgium disseminanti, clericorum seu canonicorum opera longe utilior, quam monachorum, cellas suas incolentium, futura esset, vel hinc verisimilius fit, canonicos seu clericos ab eo in partem apostolici laboris adscitos, atque ut recens conversos in fide confirmarent, aliosque ethnicos ex finitima regione conquisitos ad fidem adducerent, tunc constitutos Lutosæ fuisse, quam quidem monachos, vitæ solitariæ ex Instituto amantissimos. Denique cum nullus auctor, Balderico antiquior aut ei eruditione & diligentia comparandus, Benedictinos monachos Lutosæ a S. Amando collocatos fuisse, affirmet; judicet lector, an non Balderico adductisque a me rationibus potiori jure, quam quorumdam conjecturis inhærendum sit.

[6] Ceterum lubens quoque adversariis dabo, fuisse S. Ludgerum seu Luidgerum monasticæ vitæ disciplinis egregie imbutum, [& S. Ludgeri gestis] eoque etiam tempore, quo in Casinensi cœnobio moras traxit, monachico vestitu fuisse usum; at hinc minime consequitur, ut cum ei Carolus Magnus, imperator & Francorum rex, monasterium S. Petri Lutosanum cum omnibus adjacentibus ecclesiis & villulis gubernandum dedit, ejusdem monasterii incolæ monachi Benedictini fuerint, nedum & ipse, utpote qui solemnem monasticæ vitæ professionem nunquam edidit, uti ipse fatetur Mabillonius Sæculo 4 Benedictino, parte 1 pag. 16. Sane, qui in Occidentali Saxonum parte constitutus pastor honestum ibi sub Regula canonica monasterium construxisse, legitur, (adi Vitam ejus tom. 3 Martii pag. 647 num. 20) quique, ut vel ipsa Lutosani Officii Lectio sexta perhibet, cucullam non portabat, sed sub habitu canonico monachorum perfecte vitam implebat, nulla satis verisimili ratione aut monachis accensendus est, aut non aliis, quam Benedictinis monachis, Lutosæ præfuisse, adstruipotest. Mitto referre plura, quæ ex Commentario Joannis Bollandi in Vitam S. Ludgeri cit. tom. 3 Martii pag. 641 huc congeri possent, quandoquidem jam nunc a me dicta sufficiunt, ut ne exstructum a S. Amando Lutosæ canonicorum monasterium a primordiis suis Benedictino Ordini adjudicetur.

[7] Quod autem Lutosani jam pridem, ac vel Officio ritus duplicis majoris præsertim ab anno 1765, quo RR. A. Domini Canonici Hubert & Flament os unum digiti S. Amandi a D. Stephano Bargibant, [aut aliunde quidam adstruant, constituti fuerunt, S. Badilo postea rexit,] Elnonensi monacho, impetrarunt, eum quotannis, ut suum fundatorem, celebrent, sacrasque ejus Reliquias Capituli decanus in solemnioribus supplicationibus deferat; hæc enimvero eorum quidem insignem in S. Amandum pietatem gratissimumque animum satis comprobant; at hinc minime fit consectarium, ut, quemadmodum ex Elnonensi S. Amandi monasterio sacras ejus exuvias Lutosa accepit, ita & primos sui monasterii inquilinos colonosve ex eodem accepisse, dici possit, aut debeat. At vero, cum S. Badilo, Vezeliacensis in Burgundia ecclesiæ monachus, isque Benedictinus fuerit, ac Lutosæ abbatis munere functus sit, non abs re, eum monachis quoque, quibus canonici locum fecerint, Lutosæ præfuisse, crediderim. Quandonam autem hæc Lutosani canonicorum monasterii in monachorum abbatiam conversio statui possit, ex iis, quæ de Sancti nostri ætate jam nunc & § III disseram, colliget eruditus lector.

[8] [ac cum Gerardo comite, non seculo VIII, quod varii volunt,] Quotquot de Sancto Abbate nostro, seu veteres seu recentiores, meminerunt, eum unanimi consensu Gerardo, seu Girardo, a Rossilione dicto, Provinciæ Burgundiæque comiti & Vezeliacensis in Burgundia cœnobii fundatori, coœvum notissimumque affirmarunt. Ast vero inter ipsos illos auctores de seculo, quo Gerardus iste comes vixerit, nequaquam convenit. Sigebertus, vel quisquis periochæ, in codice Ms. Vallicellensi exstantis, auctor est, ad annum Christi 745 Gerardum illum memorat, ab coque ad cœnobium Viceliacum, a se constructum, S. Mariæ Magdalenæ corpus ex Aquensi urbe delatum scribit. Joannes Iperius in Chronico S. Bertini tom. 3 Anecdotorum Martenei & Durandi col. 483 & col. 485 Gerardum illum Carolo Tuditi & Zachariæ Romano Pontifici synchronum itidem facit, eosque secuti sunt Guisius, excuntis seculi XIV scriptor, Meyerus in Annalibus Rerum Flandricarum ad annum Christi 765, Molanus seu Natalium Sanctorum Belgii editor Louwius ad diem VIII Octobris, Buzelinus in Annalibus Gallo-flandriæ lib. 3 pag. 94, Ghinius in Sanctorum Canonicorum Natalibus fol. 73, Saussayus in Martyrologio Gallicano pag. 703, Dionysius Sammarthanus tom. 3 Galliæ Christianæ auctæ col. 75, ac denique, ut alios multos prætermittam, Joannes Baptista de Castillion, Brugensis deinde episcopus, in sua sacra Belgii Chronologia pag. 111.

[9] [sed contra seculo IX, floruit,] Contra vero Miræus in Chronico Belgico ad annum 871, Menardus in suo Martyrologio Benedictino Lib. 2 Observationum pag. 716, & tomi quarti Galliæ Christianæ auctæ scriptores col. 466, Gerardum comitem unaque cum eo Badilonem nostrum nono dumtaxat seculo, eoque non parum provecto, floruisse statuunt, Si auctorum, qui a sex ferme seculis de Gerardo illo comite nostroque sancto Abbate meminerunt, sola auctoritate magnoque recentiorum, qui hosce secuti sunt, numero definienda foret hæc controversia, haud dubie ad seculum VIII ambo illi insignes viri retrahendi essent; verum, cum Sigebertus, dato etiam, ipsius Chronicon citato loco interpolatum non fuisse, nec non Iperius, Guisius aliique priore loco citati auctores multo nimis a Gerardi & Badilonis ætate remoti vixerint, ut sola sua assertione rei, quam referunt, fidem faciant; omnino standum est opposita Miræi, Menardi & scriptorum tomi quarti Galliæ Christianæ sententia, non quidem, quod horum major sit quam ceterorum auctoritas, at quod indubiis authenticisque documentis firmari sententia hæc possit, uti jam nunc ostensum eo.

[10] Exstat tom. 3 Spicilegii Lucæ Acherii primæ editionis pag. 446 Historia Vezeliacensis monasterii, [uti ex charta ejusdem Gerardi comitis] auctore Hugone Pictavino, quatuor comprehensa libris, quorum primus monumenta authentica, quæ ad monasterii historiam faciunt, a pag. 446 usque ad pag. 505 longo ordine exhibet. Ac primo quidem loco refertur Instrumentum seu Testamentum Geraldi * comitis, fundatoris monasteriorum … Pultariensis & Vizeliacensis, in quo Gerardus divinæ pietatis munere (verba chartæ illius sunt) apud gloriosam regalem mansuetudinem comitis honore sublimatus, ex communi voto & desiderio dilectissimæ conjugis… Berthæ inter alia hæc ad rem nostram profert: Quoniam largitionibus piis dominorum & seniorum nostrorum, qui nos liberalissime honoribus & dignitatibus ampliaverunt, id est, imperator & senior noster clementissimus Ludovicus & gloriosa domina & regina Judith, filiusque ipsorum æque senior atque Dominus noster rex Karolus plurima nobis possidenda accreverunt, justissime nobis visum est, ut eorum amore incitati locum etiam ipsum fundaremus, ubi pro gratis muneribus ipsorum esset in orationibus solemnis & jugis supplicatio & apud Deum continua pro salute ipsorum exoratio. Non immemores enim sumus eorum circa nos benevolentiæ, ipsorum, id est, domini senioris Ludovici Augusti, Judith dominæ & reginæ, Karoli, filii ipsorum, similiter domini & senioris, qui nunc superest regnans.

[11] Vixit adeo Gerardus comes, Pultariensis ac Vezeliacensis cœnobiorum fundator, [Vezeliacensis cœnobii fundatoris, liquet,] sub Ludovico Pio, anno demum 840 defuncto, ac sub regina Judith, anno 843 e vivis erepta, eoque demum tempore testamentum illud edidit, quo Ludovici Pii & Judithæ filius, nomine Karolus, qui alius a Carolo Calvo esse nequit, in vivis etiam erat regnumque moderabatur, ac proin certissime inter annum 843 & annum 877, eidem Carolo Calvo emortualem. Longe igitur a vero aberrarunt, qui Gerardum comitem, Vezeliacensis cœnobii fundatorem, ante annum Christi 740 floruisse, scripserunt. Ex quibus etiam consectarium plane fit, ut & S. Badilo, quem illi coœvum notissimumque omnes faciunt, non anno circiter 740, sed integro saltem seculo post itidem floruisse, dicendus sit. Modo in ipsum seculi noni annum, quo Sanctus noster, loci Viceliacensis frater passim dictus, vitam illic egerit monasticam, quam fieri potest proxime, inquisivisse juverit.

[12] Id factum non esse ante ejusdem seculi annum 43, [imo non ante annum 878 ad Vezeliacenses] ex recitatis modo Testamenti Gerardi comitis verbis omnino evidens est, nec opus est, citatos jam a me num. 8 & tomo 4 Galliæ Christianæ auctæ col. 466 scriptores, qui contrarium adstruunt, pluribus confutare. Imo vero Badilonem nostrum non ante annum Christi 878 Vezeliacensem monachum fuisse, vix non indubitatum censeo. Rem sic demonstro. Sive anno Christi 862, seu, ut Gerardi, Vezeliacensis cœnobii fundatoris, ad Nicolaum Papam verbis utar, anno XXIII regnante Carolo, nimirum Calvo, monasterium illud jam tum fundatum fuerit; sive id cum Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus tom. 4, col. 466 (minus tamen, uti mihi apparet, probabiliter) circa annum 867 factum statuas, id equidem ex ipsa Gerardi Charta tom. 3 Spicilegii laudati pag. 448 perspicuum est, cœnobium illud primitus fuisse habitaculum ancillarum Dei, seu monialium sub institutione B. Benedicti viventium; eas autem sanctimoniales monachas Vezeliacense cœnobium adhuc tenuisse anno Christi 868, diploma Caroli Calvi, quod tomo 8 Scriptorum Rerum Gallicarum pag. 608 habes, extra controversiam etiam ponit.

[13] [transiisse dici potest;] Quin & non ante annum 878 Vezeliacensibus monialibus suffectos fuisse monachos, Joannes Papa VIII, anno 872 die XIV Decembris ordinatus, in suo, quod anno VI Pontificatus sui edidit, diplomate manifestum reddit, dum cit. tom. Spicilegii pag. 462 ita loquitur: Privilegium quoque a prædecessore nostro piæ memoriæ Papa Nicolao (nempe hujus nominis I) eidem monasterio collatum, nostra auctoritate confirmamus, excepto duntaxat, quod ipse sub nomine ancillarum Dei, quæ ibidem pro crebris infestationibus seculi nunc ordinabiliter manere nequeunt, illud delegavit: nos vero aptioris utilitatis gratia sub habitu monachorum esse congruenter decernimus. Quæ cum ita sint, manifestum omnino faciunt, Badilonis in Vezeliacensi cœnobio monachatum non ante annum Christi 878, quo moniales illic versari desierunt, plausibili aliqua ratione statui posse.

[14] [diversus proin fuit a Saxiacensi & Æduensi abbatibus & a Badilone comite,] Atque hæc paulo uberius disputata sunt, non tantum ut seculum, quo S. Badilo vixerit, indubitatum evadat, sed & ut Sanctus noster ab homonymis ejusdem fere temporis monachis perspicue distinguatur. Ex dictis quippe consequitur, ut Venerabilis vir Dei Badilo, qui sub Eudone, abbate Vezeliacensi, ac certe non citius, quam anno 878, loci Viceliacensis frater fuisse, passim legitur, diversus proin sit a Badilone illo, qui (vide Guichenonem pag. 226 & 227 in Probationibus Historiæ Sebusianæ) Saxiacensi S. Benedicti monasterio abbatis loco anno 859 præfuit; utque etiam alius sit a Badilone, Æduensis cœnobii S. Martini abbate, in diplomate Caroli Calvi tom. 8 Scriptorum Rer. Gallic. pag. 668 & tom. 4 Galliæ Christianæ auctæ col. 450 ad annum 877 memorato, quique fortassis idem ille comes fuerit, a quo Æduense cœnobium instauratum fuit. Ast an ab eo Badilone, qui in Vita S. Hugonis, monachi Æduensis, ab anonymo seculo XI conscripta, Badilonis comitis prædictique cœnobii instauratoris, nepos fuisse scribitur, Sanctus noster diversus quoque dicendus est? Respondeo, nullum mihi suppetere argumentum sat efficax, ut hunc a S. Badilone diversum facere ausim; ut contra non minus mihi, quam Mabillonio seculo V Benedictino parte I, pag. 96, propendeat animus, ut Badilonem, homonymi comitis nepotem, cum Sancto nostro eumdem credam.

[15] [non tamen, uti videtur, alius fuit a comitis nujus nepote,] Congruunt enim & nomen & ætas & susceptus in Burgundia monachatus, & in divino cultu religiosa perfectio; nec quidquam, quo minus Sanctus noster idem cum illo esse, affirmetur, in speciem obest, quam quod Badilo, præfati comitis nepos, in Æduensi S. Martini cœnobio monachum induisse scribatur; noster vero dumtaxat loci Viceliacensis frater vocetur. Nihilominus tamen, cum Badilonis nostri in Æduensi cœnobio monachatus nullo negetur veteri documento; atque aliunde sat verisimile sit, monachos illos, qui in Vezeliacensi monasterio monialibus substituti fuerunt, non aliunde, quam ex sat vicino Æduensi illo cœnobio, uti S. Hugonis biographus insinuat, evocatos fuisse, quid ni unus ex hisce fuerit Badilo, comitis præfati nepos, qui, mutata sede, loci Viceliacensis, ubi maxime inclaruit, frater dein nominari cœperit, idemque adeo cum S. Badilone sit. Quæ, si re ipsa, uti videntur, subsistant, fuerit Sanctus noster origine Aquitanus, natusque ex familia, non minus virtutibus, quam nobilitate rerumque opulentia illustri, si quidem de ea ex Badilonis comitis opibus moribusque judicium ferri debeat. Qualis porro quantusque vir fuerit ille comes, qualisque etiam cognominis ejus nepos, ex laudata S. Hugonis Vita intellexisse juverit.

[16] De priore ita tomo 2 Aprilis pag. 764 num. 7 S. Hugonis biographus loquitur: [qui patrui sui, viri piissimi,] Erat quippe in ipsius regis (Caroli Calvi) palatio tunc temporis (nempe sub annum 870) comes quidam, Badillo nomine (in Ms. codicibus, qui Mabillonio præluxerunt, Badillo passim vocatur) qui veniens ab Aquitaniæ partibus, vir licet in sæculari vita positus, correctis tamen & religiosis moribus atque conversatione sacris viris per omnia similis. Extiterat enim opum gratia opulentissimus & auri & argenti ditissimus. Qui cernens regem (Carolum Calvum) nec non & reginam (Chrodechildem vocat, alias passim Richildem dictam) in restaurandis ecclesiis Dei toto conamine inservire, zelo divino & ipse ductus, cœpit illorum in hac parte devotus ac pius æmulator existere; qui inter ceteras paganorum strages conspiciens apud civitatem Æduam egregii confessoris Christi Martini monasterium, olim a regina Brunichilde nimium excellenter atque honorifice constructum, tum tamen miserrime dirutum, atque omni supellectili nudatum atque dehonestatum, accedensque incunctanter isdem comes ad regem, humiliter petiit, ut sibi ad restaurandum daretur præfatum monasterium. Dicebat enim spondens se in voto habere, ut post monasterii restaurationem se ipsum ibidem, relictis seculi curis honorumque solicitudinibus, Domino manciparet: quod denique postmodum, annuente Christo, rei probavit eventus.

[17] Et post multa ita biographus laudatus de eo pag. 765 num. 9 loqui pergit: [& spretis mundi illecebris incliti, Sanctos mores] Postquam denique vir illustris Badillo, (alias Badilo) prout posse habuit, loci restaurationem exercuit, cœpit anxie perquirere viros sancta religione imbutos, qui in eadem domo Dei dignanter eidem servitutis officia persolverent. Dein, cum monachos decem & octo religiosissimos, ad instauratum ab eo monasterium aliunde evocatos, ejusque consensu electum abbatem vita & moribus probatissimum fuisse, narrasset, subdit num. x: His vero ita gestis, cœpit postmodum vir Dei Badillo (Badilo comes) de propria salute acrius solicitus esse, qualiter hujus seculi ambitiones & illecebras postponeret, semetque in monasterio tonsurare & monachum fore, disposuit… Quod utique dum explesset, quantæ humilitatis, quantæque patientiæ atque obedientiæ extiterit, a nemine potest enarrari. Hactenus S. Hugonis biographus, cujus verba idcirco adduxi, ut ex illis, qualis ejus nepos Badilo, quem ei in divino cultu non imparem testatur, tum ante monachatum, tum in ipsa Religiosa vita exstiterit, manifestius pateat.

[18] At enim & ea quoque, quæ de Badilonis illius nepote, [in seculo & in vita monastica sectatus est.] nostroque, uti videtur, Sancto narrat, ex ipso audire pergamus. Habebat igitur idem Badillo (Badilo comes, de quo jam egerat,) nepotem sibi æquivocum, benignæ satis indolis; quem etiam a secularibus negotiis abstrahens, in eodem monasterio secum divinæ servituti mancipavit. Et non minus quidem & ipse, secundus videlicet Badillo, in cultu divino devotus atque perfectus extitit. Fecerit haud dubie perspecta junioris Badilonis virtus & in divino obsequio jam laudata perfectio, ut, cum tam vicina, quam remota monasteria, teste eodem biographo num. 12, ad regimen sacrum … de personis monachorum ejusdem monasterii Æduensis sibi concedi postularent, Badilo ille anno Christi 878 vel subsequenti una forte cum Eudone ad Vezeliacense cœnobium transmissus fuerit, ut sub hoc abbate cum adscitis aliquot ejusdem Æduensis monasterii piissimis alumnis utilius, quam fieri a monialibus ob seculi infestationes poterat, divino cultui vitæque monasticæ officiis Vezeliaci vacaret.

[19] [Quo sensu de adscripta ei translatione S. M. Magdalenæ infra disputandum?] Atque hæc de S. Badilonis ætate ejusque ab homonymis distinctione disputata sufficiant, ut ad celeberrimum, quod ei a non paucis tum antiquis tum recentioribus adscribitur, factum utcumque discutiendum modo progrediamur. Dixi autem utcumque discutiendum, propterea quod rursus evolvendam definiendamque mihi non sumo intricatam illam agitatissimamque Provinciales inter & Vezeliacenses quæstionem, in eo sitam, num verum integrumque S. Mariæ Magdalenæ corpus ex Provincia Galliæ ad Vezeliacense in Burgundia cœnobium deportatum fuerit; num contra Provinciales ejus possessione hodieque merito glorientur; hanc enim Sollerius noster de ipso S. Mariæ Magdalenæ corpore quæstionem operose juxta ac erudite tom. 5 Julii a pag. 207 usque ad pag. 216 tractavit, nec quidquam urget, ut hic actum agam, præsertim cum ad institutum meum sufficiat ea discutere, quæ ad S. Badilonem tum proprie, tum & proxime spectant, nimirum num sat tuto credi possit, sacrum aliquod pignus, quod Vezeliacensibus multisque summis Pontificibus sanctæ Mariæ Magdalenæ corpus appellare placuit, ex Provincia Galliæ ad prædictum Vezeliacense cœnobium aliquando fuisse ab eo deportatum.

[Annotatum]

* Gerardi

§ II. An S. Badilo creditum S. Mariæ Magdalenæ corpus e Provincia Galliæ ad Vezeliacensem in Burgundia ecclesiam deportasse, & quo circiter anno id fecisse, dici queat.

[Ex Balderico non sat tuto asseri potest S. Badilo Hierosolymis detulisse] Laudatus supra Cameracensis Chronici auctor Baldericus, cum documenta, quæ sparsæ per Belgium de celebri illa translatione famæ indubiam fidem conciliare nata essent, nulla sibi prælucentia haberet, satius duxit, nihil de ea asseveranter edicere; tantumque illa, quæ suo tempore in Belgio passim ferebantur, pro solita sua prudentia in litteras misit, ita nempe de S. Badilone lib. 2, cap. 43 loquens: Qui corpus sanctæ Mariæ Magdalenæ de Hierusalem in Burgundiam in loco Vercelliaco attulisse fertur. Num autem per priora verba Mariam, Lazari sororem, a vicino Hierosolymis castello, nomine Bethania, Hierosolymitanam vocare, atque ab Euangelica muliere peccatrice obiter quoque distinguere ex Græcorum Patrum opinione voluerit; an potius S. Mariæ Magdalenæ, nulla quæstionis illius, Græcos inter & Latinos agitatæ, habita ratione, sacrum corpus ex ipsa Hierosolymitana urbe ad Vezeliacensem ecclesiam a S. Badilone translatum fuisse, ex sparso apud Belgas rumore indicare intenderit, haud ita tutum est pro certo adstruere; imo vero haud satis liquido perspicitur, num anceps timidusque ejus loquendi modus in ipsam facti hujus substantiam, an ex adverso in unum ex adjunctis dumtaxat cadat, puta in locum ipsum, ex quo sacrum illud pignus ad Vezeliacense cœnobium delatum fuisset, aliis forsitan, iisque in Belgio compluribus, illud ex Hierosolymitana urbe; aliis contra, ac vel maxime Burgundionibus, illud e Provincia Galliæ eo deportatum fuisse contendentibus; ut propterea hanc litem defectu documentorum indecisam ipse reliquerit.

[21] At qualiscumque ea de re fuerit Balderici existimatio, [creditum S. M. Magdalenæ corpus, at bene ex Provincia, ut Ms. quoddam antiquissimum,] mihi quidem non videtur tanti momenti esse posse tam vaga ambiguaque ejus locutio, ut credi ob eam sat certo possit Badilo Hierosolymam aliquando profectus esse, indeque devexisse sacrum illud pignus, quo veluti S. Mariæ Magdalenæ corpore Vezeliacenses a multis seculis gloriati sunt. Ast vero an non saltem Badilo e Vezeliacensi cœnobio aliquando in Provinciam Galliæ commigrasse, indeque sacrum illud corpus ad suos transtulisse sat probabiliter dici possit? Respondeo, monumenta, quæ affirmanti sententiæ favent, non adeo esse contemnenda, quam quidem sibi persuadere volunt nonnulli, qui neganti Provincialium sententiæ usque adeo addicti sunt, ut Badilonis in Provinciam iter ejusque ad Vezeliacenses cum sacris Reliquiis reditum ad fabulas amandare velle videantur. Ac primo quidem Ms. antiquissimum ecclesiæ Narbonensis, quod ipsemet Provincialibus favens Natalis Alexander Dissert. 17 in Hist. Eccles. sæculi 1, pag. 184, col. 2 commemorat, diserte, ipso fatente, Baidilonem monachum sanctæ Mariæ Magdalenæ corpus Aquis-sextiis ex tumulo marmoreo clam eduxisse noctuque raptum Vezeliacum transtulisse, refert. Verum, ut quod res est, dicam, cum nec laudatus auctor, nec quisquam alius, quem quidem legi, antiquissimi illius Ms. ætatem aut exeunti seculo IX aut saltem currenti X affigendam esse, probet, hoc uno testimonio, etsi Sigeberto Gemblacensi fors multo, uti insinuat laudatus Alexander, vetustiore, haud satis firmari arbitror oppositam Provincialibus sententiam, quamdiu nempe aut sub finem seculi IX aut saltem sub medium sec. X auctorem ejus floruisse, mihi non constabit.

[22] Ad alia igitur progredior. Exstat in insigni codice nostro, [& Ms. Historia Translationis, certo ante annum 1037 scripta,] olim Valcellensi, signato P. Ms. 157, Translati ad Vezeliancense monasterium corporis S. Magdalenæ Historia, certo ante annum Incarnationis Domini 1037, uti ex subnexis ei miraculis colligitur, imo vel toto aut saltem medio ante hunc annum seculo composita, ut ex auctoris verbis, quibus se Sarracenos in Galliis vidisse scribit, conjici datur. Ita hæc se habent: Interea Aquensem metropolitanam civitatem aggressa ipsamque capiens (gens Sarracenorum) universam suppellectilem illius diripuit, captivorum multitudinem inde educens; reliqua autem gladio & igne consumpta sunt. Virorum namque & mulierum quam plures vivos decoriabant, ut mos est Sarracenorum hominibus nostræ gentis facere, UT IPSIMET POSTMODUM VIDIMUS. Cujus cladis cæde peracta, quam ut * credimus propter peccata illius terræ inhabitantium contigisse, in sua recesserunt. Cum igitur Hugo, rex Italiæ & comes Provinciæ, Fraxinetum Castrum, in Provincia, teste Chronico Novaliciensi tom. 8 Script. Rer. Gall. pag. 130 in Annotatione citato, situm, firmissimumque Sarracenorum, unde & crebro per Provinciam prædabundi excurrebant, receptaculum, anno Christi 942 expugnarit, uti ibid. Sigebertus in Chronico aliique ad eumdem annum notant; ac rursus cum Conradus, Transjuranæ Burgundiæ & Provinciæ rex, uti tom. 9 Script. Rer. Gall. pag. 6 Ekkehardus Junior narrat, tam Sarracenos quam Hungaros anno 950 turmatim circumdederit, fugæque locum non habentes, quos non occidit, captos Arelato vendiderit, itaque Provinciam Sarracenorum tyrannide liberarit; consequens fit, ut Translationis laudatæ auctor, qui suæ gentis homines a Sarracenis decoriari vidisse se, testatur, saltem ante annum Christi 950, ac vel ante seculi IX exitum, si cum Honorato Boucheo tom. 1 Historiæ Provinciæ pag. 736 eum illatæ tunc a Sarracenis Provinciæ cladis oculatum testem fuisse, admittamus, floruisse, dicendus sit.

[23] [& Sermo quidam, medio circiter sec. X pronunciatus, perhibent;] Huic porro scriptori, translatum a Badilone e Provincia sacrum aliquod pignus, uti latius infra narrabitur, asserenti, suffragatur partim, qui etiam in citato codice Ms. exstat, Sermo quidam, in festivitate S. Mariæ Magdalenæ Vezeliaci, uti videtur, pronunciatus eo tempore, quo Provincia Galliæ Sarracenorum violentia permaxime deserta erat. Verba ejus audi: Monstratur adhuc … ecclesia … multis virtutibus … decorata, quamvis Sarracenorum violentia illud, in quo est regnum (Arelatense seu Provinciæ) maneat permaxime desertum. Ex quibus pronum est eruere, Sermonis hujus auctorem medio circiter seculo X floruisse, nec adeo, multum seu tempore, seu loco, remotum ab ea fuisse translatione, quam hortatu Eudonis, Vezeliacensis ab anno Christi 878 usque ad 897 abbatis, inchoatam peractamque feliciter ejusdem precibus fuisse, asserit. At, inquies, tametsi ex recitatis modo verbis probabile fiat, tam Historiæ Translationis, quam laudati Sermonis auctorem satis vicinum exstitisse temporibus, quibus sacrum illud corpus a Badilone ad Vezeliacenses deportatum fuerit, amborum tamen funditus corruere debet auctoritas ex eo, quod facta, quæ narrant, non satis commode suis diviserint temporibus, ille nimirum, dum in Historiæ suæ exordio seu Prologo Ludovici regum piissimi, filiique ejus Caroli regnum anno Passionis vel Resurrectionis Dominicæ plus minusve septingentesimo quadragesimo nono illigavit, hic vero, dum Karlomannum, Francorum regem, prædicto Eudoni abbati & Algario, seu Adalgario, Augustodunensi ab anno 875 usque ad annum 893 antistiti, coævos fecit.

[24] [utpote quorum fides, resectis parergis,] Quod ad priorem objecti hujus argumenti partem pertinet, non dissimulabo, me viam nullam invenisse, qua notas illas chronicas, imo & pleraque, quæ de Vezeliacensis cœnobii primordiis in citato etiam codice Valcellensi memorata exstant, cum veritate historica conciliari queant; ut proin vehementer suspicer, binos saltem illos articulos, qui restaurati a Gerardo comite Vezeliacensis cœnobii, translatique eo corporis sacri Historiæ vice prologi præmissi reperiuntur, ab imperito quodam postea assutos fuisse, aut, si bini illi articuli eo, quo in plerisque manu exaratis codicibus descripti exstant, modo a laudatæ Translationis Historiæ auctore profecti sint, fateri non vereor, eum in rebus gestis, se paululo antiquioribus, fuisse minime versatum. Ut autem articulos illos ab imperito quodam homine postea assutos, quam ab ipso Translationis Historiæ auctore profectos, credere malim, movet me ipsemet Operis titulus scriptorisque scopus, quorum ille hisce verbis exprimitur: Quomodo corpus hujus sanctæ (Mariæ Magdalenæ) translatum sit ad Viceliacum cœnobium; hic vero ita designatur: Nunc ergo, largiente Domino, aggrediemur exponere, qualiter gleba corporis ejusdem sacratissimæ Mariæ Magdalenæ in locum, in quo hodieque veneratur, translata sit; quibus sane verbis aperte satis excluduntur parerga illa, quæ circa Vezeliacensis cœnobii primordia duorumque Franciæ regum epocham lectori obtruduntur & quidem tam imperite atque importune, ut cum auctoris scopo non modo nullam connexionem habeant, at contra narrationem ejus plane interturbent, sic, ut, iis resectis, imo, & tertio ac partim quarto articulo itidem rescissis, multo liberius procliviusque fluat ejus narratio quam si vel unum ex parergis illis ei innectatur, uti ex infra recitandis patescet.

[25] Quod autem ad alteram objecti nobis argumenti partem attinet, [adversus unam] haud video, qua ratione laudati Sermonis auctor carpi, nedum quasi studiose errasse aut turpiter confudisse tempora dici ex hoc capite queat, quod Carolomanni Francorum regis ætate Vezeliacenses monachos cum Adelelmo quodam milite, seu viro nobili, in Provinciam profectos fuisse scribat, quo scilicet inde sacrum illud corpus ad præfatum Eudonem, Vezeliacensem, ut vocat, archimandritam, transferendum curarent. Etenim, etsi medio seculo VIII Carolomannus, Pippini filius, floruerit, isque una cum Carolo fratre suo in regem unctus, vivente adhuc patre suo, Burgundiam, Provinciam aliasque regiones obtinuerit, uti tom. 5 Scriptor. Rer. Gallic. variis locis ostenditur, de hoc tamen Carolomanno sese non loqui, satis indicat Sermonis laudati auctor, sed contra de illo solo Francorum rege Carolomanno, qui Ludovici Balbi filius fuit & ex patris sui regno anno 880 Burgundiam & Aquitaniam cum marchiis suis habuit, uti tom. 8 Script. Rer. Gall. Annales Bertiniani pag. 35 ad eumdem annum testantur, quique adeo Eudoni, Vezeliacensi abbati, & Adalgario Augustodunensi episcopo, uti tom. 4 Galliæ Christ. auctæ col. 367 & seq. liquet, nec non & Badiloni nostro indubie coævus fuit.

[26] Urget magis adversus utriusque scriptoris fidem, [alteramque objectionem] quod prior Badilonem quinquennali lustro, seu quinque annorum spatio Aquis-sextiis, priusquam e Provincia sacrum illud corpus abstulerit, degisse; posterior vero, nulla Badilonis facta mentione, illud a Vezeliacensibus monachis & prædicto Adelelmo celeriter collectum, narret. Verum respondeo, ob diversam adjuncti unius relationem ipsam facti substantiam ad fabulas ablegandam non esse, præsertim si utriusque scriptoris narratio utcumque saltem conciliari queat. Et vero cum Sermonis auctor, etiam Vezeliacensium monachorum opera sacrum illud pignus e Provincia in Burgundiam delatum fuisse, narret, censendus minime est auctori Translationis contradixisse, qui Badiloni, Vezeliacensi monacho, rei exsecutionem nominatim adscripsit. Adhæc cum Sermonis auctor diserte profiteatur, se brevi stilo seu paucis verbis translationem illam complexurum esse, nil mirum esse debet, si Badilonis expresse non meminerit, sed eorum dumtaxat, qui adipiscendi illius sacri pignoris consilium suggesserunt & Vezeliacensium monachorum opera ad id usi sunt. Ceterum, tametsi Sermonis auctor sacrum illud corpus celeriter collectum fuisse, referat, insinuat tamen etiam, missos ab Eudone abbate monachos ceterosque homines aliquandiu, audita Provinciæ devastatione, loco quodam substitisse, tandemque memores sententiæ cujusdam B. Gregorii confisosque Adalgarii & Eudonis precibus demandatum sibi opus exsecutos fuisse.

[27] [quantum ad facti substantiam vindicari potest.] At sive interim S. Badilo quinquennali spatio Aquis-sextiis in Provincia commoratus fuisse; sive ex adverso (quod & mihi præplacet) multo celerius opus, sibi suisque sociis demandatum, ad effectum perduxisse statuatur, (qua de re & infra agetur) equidem ex Historiæ Translationis verbis, quibus auctor locum illum, unde sacrum illud corpus dimovere tantisper nequiit Badilo, veluti in hujus facti memoriam Coryletum Badilonis deinceps vocatum fuisse, confidentissime testatur, abunde discimus, eum in transferendo e Provincia sacro aliquo corpore partes egisse primarias, aut certe translati illius pignoris administrum præcipuum non multis post rem gestam annis saltem in Burgundia passim fuisse creditum. Ipsam modo, at alienis incongruisque parergis, ex dictis num. 24 purgatam, Translationis illius Historiam, quatenus res, a S. Badilone tunc gestas, complectitur, aut cum eis connexionem habet, recitare instituo. Ita proxime post S. Magdalenæ Vitam incipit: Nunc ergo, largiente Domino, aggrediemur exponere, qualiter gleba corporis ejusdem sacratissimæ Mariæ Magdalenæ ad locum, in quo hodieque veneratur, translata sit…

[28] [Ex cit. Historia Translationis refertur,] Contigit, ut egressa gens Sarracenorum ab Hispaniæ partibus depopulans exterminaret pene totam Aquitaniam ac maximam Provinciæ illius * partem. Ecclesias quoque ac monasteria igne cremata cum ceteris rebus humanis ad solum usque deduxit. Interea Aquensem metropolitanam civitatem aggressi, * ipsamque capiens, universam suppellectilem illius diripuit, captivorum multitudinem inde educens; reliqua * autem gladio & igne consumpta * sunt. Virorum namque & mulierum quam plures vivos decoriabant, ut mos est Sarracenorum hominibus nostræ gentis facere, UT IPSIMET POSTMODUM VIDIMUS. Cujus cladis cæde peracta, quam ut * credimus propter peccata illius terræ inhabitantium contigisse, in sua recesserunt. Hactenus laudatæ Translationis scriptor, exitiosam illam, uti videtur, Sarracenorum in Gallias irruptionem, anno 731 factam, indicans, qua Provincia, Burgundia, Aquitania, aliæque late provinciæ igne & ferro devastatæ fuerunt, quamque Bonifacius, Moguntiacensis episcopus, in Epistola 19 ad Ethelbaldum, Merciorum regem, Provinciæ & Burgundionum populis contigisse scribit propter adulteria & stupra sacrarum virginum ac Sodomitica flagitia: quibus iratus Judex omnipotens, talium criminum ultrices pœnas per ignorantiam legis Dei & per Sarracenos venire & sævire permisit, uti latius Mabillonius Sæc. 3 Bened. parte 1, pag. 525 & pag. 526 narrat, quem, si lubet, consule. Nunc auctorem nostrum occasionem modumque translati e Provincia corporis, S. Magdalenæ crediti, narrantem audiamus.

[29] Compertum namque jam olim a multis longe lateque habebatur, [quo pacto Badilo, Vezeliacensis monachus, in Provinciam missus.] quod beata Maria Magdalene, ut superius (nimirum in Vita ejusdem Sanctæ) digestum est, in præfata civitate Aquensi a S. pontifice Maximino sepulturæ tradita fuisset, ibidemque illius sacratissima ossa servarentur. (adi ea de re disputata a Sollerio tom. 5 Julii pag. 205 & seqq.) Hac denique fama instigati tam comes Burgundiæ Gerardus, quam abbas Heudo prædicti monasterii Viceliacensis delegaverunt satis accurate ad civitatem Aquensem fratrem quemdam, cui nomen erat Badilo, ea scilicet devotione, ut, si, annuente Domino, in partibus illis aliquod pignus e corpore sacratissimæ Mariæ Magdalenæ repperire valeret, reverteas ad illos deferret. Qui, arrepto itinere, fultus honesto famulorum comitatu tam prospere quam devote ad Aquensem pervenit civitatem. Quam cum intrasset, nichil ei omnino in ea visum est apparuisse, nisi extremæ pestis & mortis imago. Cernensque prædictus Badilo tam immane Christianæ plebis justicium, cæpit edere gravissimos lacrimarum ex pietate singultus; tandemque memor devotionis sui itineris, curiose deambulabat quorsum investigans, si quempiam repperiret, qui eum ad indaginem desideratæ rei perduceret.

[30] Dum hoc siquidem ageret, occurrit ei videre circa majorem, [ecclesiam invenerit, in qua corpus S. M. Magdalenæ] quæ fuerat in civitate, ecclesiam in andronarum tuguriis victos * senes ætatis decrepitæ, præstolantes alicujus transeuntis adventum victus impendendi gratia. Hos cum vidisset, divertit ad illos, caute inquirens, ubinam locorum fuisset ecclesia, in qua corpus beatæ Mariæ Magdalenæ, a S. Maximino olim sepultum, a fidelibus veneraretur; spondensque se ad hoc illuc devenisse non solum ad præsens transeunter adoraturum, verum etiam, in quantum valeret, sacris reædificandis inserviturum. Illi vero hæc audientes admodum læti, promiserunt, se illi in cunctis fideliter parere, &, quæ vellet, ostendere. Dehinc oratione in brevi completa, invitat illos ad prandium, quoniam diutina videbat illos deficere inedia. Ac sic utrique refocillati, surgentes a prandio perrexerunt, ut locum desideratum præfatus Badilo certius inviseret nutu eorumdem senum, qui pariter egredientes ostenderunt illi, veluti jam concivi domestico, mausoleum intra sacrarium principalis ecclesiæ honorificentissime editum, de quo fore non poterat dubium, quin cæleste servaret præmium.

[31] Scriptura * denique mausolei ejusdem referebat, cujus corporis gleba intus servaretur. [conditum fuisse credebatur,] Erat enim per totam superficiem ipsius instar anaglisi * operis, qualiter illa gratissima Jesu Christi Domini Maria in domo quondam Symonis pedes illius suis lachrymis lavans * & capillis detersit, ac quomodo ejus caput omnium sacerrimum manibus suis perungens dulciter linivit. Similiter quoque iconia ejusdem Mariæ, ubi Dominum interrogans ortolanum * putabat, & qualiter tenens pedes ipsius adorabat eum. In dextro quippe latere veluti cum ad sepulchrum Domini veniens aromata deferebat, angelica collocutione frui meruit, deinde vero ad Apostolos veniens, quæ viderat, nunciavit. Hæc omnia cernens Badilo, talium sedulus perscrutator, ultra quam profiteri poterat, lætabatur; arreptisque ligonibus & scopis, tam ipse, quam sui sequaces fragmenta carbonum & cineres a loco expulerunt, & prout valuerunt, ab omni spurcitia eumdem mundissimum fecerunt. Deinde altaribus restauratis, pannisque ex more circumpositis, interdum Mislas celebraverunt.

[32] [& quo modo inde illud,] Post aliquot vero dierum * aliquanti indigenarum repedantes a captione Sarracenorum (forte eadem, quam laudatus Boucheus tom. 1 pag. 736 anno circiter 870 contigisse, scribit) ad patriam, eumdem Badilonem paterno affectu sibi præpositum & in cunctis advocatum instituerunt. Ipse quoque concorditer agebat ad omnes, tam animarum, quam corporum, quæ profutura cernebat *. In reædificandis quoque utensilibus quibusque assiduus laborator existens universis complacebat; sicque quinquennali lustro * inibi degens, plurimarum facultatum copiam acquisivit. Quo tempore evoluto, cœpit Vir Deo devotus pertimescens intra se cogitare, ne forte more solito invidia grassante patriothicorum se mordente, seu Sarracenorum infestatione urgente, non foret commoda sibi diutius habitatio illius patriæ, revera, quod sibi magis expediebat, ob reversionem ad suos, qui eum miserant, acrius angebatur; rursusque oportunitatem capiendi pignera sacratissima, quæ toto optabat conamine, minime repperiebat. Constitutus vero in hujusmodi mentis luctamine, contulit se obnixius ad orationis confugium, Dei omnipotentis auxilium invocans, ipsamque Jesu Christi dilectricem atque ab eodem misericorditer dilectam Mariam, ut quod illis congruentius sibique salubrius expedire videretur, quantocius fieret *. Dehinc jejuniis & orationibus magis assiduus, quam frequens, cæleste præstolabatur auxilium.

[33] [aperto prius, in quo jacebat, mausoleo,] Tandem divinitus inspiratus, oportunitate reperta, nocte quadam accedens ad sibi optime notum mausoleum, pius violator a parte pedum effregit, & quæ intus habebantur, perspexit; cernensque corpus, cute integerrima superductum, manibus pectori impositis ex more jacens extensum, gaudio repletus est. Odor namque tantæ suavitatis exinde efferbuit, ut nemo mortalium valeret effari. Quod nimirum satis juste contigit. Illius enim corpus, quæ Dominum corporatum aromatibus perungere meruit, odoratissimum omnium esse debuit. Hoc denique & beatus archipræsul Maximinus eam sepeliens intellexit, dum plurimis aromatibus illius corpus infecit. Interea nocte insecuta videbatur sibi aspicere se quandam religiosissimam, candidissimis vestibus indutam, satisque accurate a capite circum amiciebatur; cujus etiam vox eidem Badiloni talia intimabat, Ne Formides, inquiens, quoniam eundum est nobis una tecum ad locum a Deo prædestinatum. Mane vero facto, hujusce oromate * fortificatus, suos secreto convocans indixit eis, ut sequenti nocte forent parati, qualiter repatriandi iter arriperent. Illi quoque hoc audientes opido lætabantur. Ingruentis quippe noctis conticinio facto, ac præparatis utensilibus accessit ad sepulchrum, extrahens inde corpus, ut erat, sicut diximus, ex omni parte integerrimum, pannisque mundissimis involvens cum cetera suppellectili, quam asportare nitebatur, vehiculo imposuere.

[34] Dehinc arripiens iter cum suis avidissime remeare temptabat ad propria; [clam de nocte Nemausum primo, deinde sat prope Vezeliacum detulerit,] sicque veloci cursu properantes venerunt ad Nemausiam civitatem. Erat enim illis timoris causa permaxima, quoniam proceritas extensi corporis, quod, ut diximus, confectione aromatum, ut mos est, perdurabat solidum; idcirco non quibat parvo, seu angusto, abscondi locello. Communi autem consilio decernentes noctu in quandam ecclesiam diverterunt, orandi gratia commanentes; ibidemque longiora corporis ossa separantes reliquo corpori applicuerunt; ac sic, minori locello composito, iter, quod ceperant, expeditius peregerunt. Venientes universi sani & integro numero, usque infra miliarium Viceliacensis monasterii, unde profecti fuerant, ad locum, qui nunc usque Coriletus Badilonis nuncupatur, perveniunt. Quo in loco cœpit sanctissimum corpus tanto pondere deprimi, ut quamlibet plurimi accessissent, nullatenus inde ferre valerent. Stupebant namque brachia eorum, gressusque deficientes, quid agerent, ignorabant. Pro qua re ammiratione concepta, mittebant ad monasterium, qui nunciaret abbati fratribusque ceteris adventum ipsorum, nec non impedimentum itineris, quod repente acciderat illis.

[35] Qui statim gaudentes cum thuribulis thimiamate vaporantibus, [ac tandem in ipsam ecclesiam Vezeliacensem, deportarit.] cereisque accensis, præeuntibus crucibus, niveis vestibus induti occurrerunt illis, in prædicto loco invitis adhuc degentibus. Quo venientes cuncti sese humi prostraverunt, orantes omnipotentiam divinæ Majestatis, ipsamque amicissimam Jesu Christi Domini Mariam Magdalenam attentius obsecrantes, ut a loco illo deferri ad monasterium glebam sui corporis permitteret. Qui ilico ab oratione surgentes, ut egredi temptaverunt, tanta agilitate perrexerunt nullum pene pondus sentientes, ut magis ipsi portari quam ut quidpiam ferrent, existimarent, ac cum summa exultatione tinnulis signorum perstrepentibus, melodiisque monachorum resonantibus, pluribus luminaribus accensis, intromittentes illud in ecclesiam, Genitricis Dei Mariæ sanctorumque Apostolorum Petri & Pauli honori a principio consecratam, atque ibidem, uti decebat, honorifice XIV Kalend. Aprilis reposuerunt. Hactenus laudatus Historiæ Translationis auctor, & apposite quidem ad institutum suum præfixumque sui Operis initio titulum, de quo vide dicta num. 24. Quapropter prolixam illam, quæ in prædicto codice Ms. Translationem illam excipit, parergorum miraculorumque farraginem, utpote a præstituto auctoris scopo alienam, atque ab alio quodam, multo uti videtur, ipso juniore profectam, hic prorsus missam facio, nonnulla in recitatam auctoris narrationem observaturus.

[36] Ac præ ceteris vero, etsi, ut supra ostendi, Translationis auctor non serius, [In recitatam auctoris Translationis narrationem] quam medio seculo X, scripsisse videatur, atque adeo translationi, quam enarrandam suscepit, satis vicinus vixerit, ut rei a S. Badilone gestæ substantiam satis credibilem reddat; non tanti tamen habenda videtur ejus auctoritas, ut ob hanc solam verum S. Mariæ Magdalenæ corpus reclamantibus non immerito Provincialibus certo eripiendum esse statuatur. Ad hoc enim necesse foret, ut in sepulcro illo, unde S. Badilo sacrum aliquod integrumque corpus extraxit, re ipsa tunc temporis B. Mariæ Magdalenæ corpus jacuisse, nec antea inde, uti tamen Provinciales contendunt, alio translatum fuisse, certioribus argumentis demonstrasset. Quod cum non præstiterit, id unum num. 21 contendi, sat probabiliter diciposse, S. Badilonem creditum S. Mariæ Magdalenæ corpus e Provincia Vezeliacum detulisse, sive interim sacrum illud pignus, quo Vezeliacenses gloriantur, re ipsa verum sincerumque ejusdem Sanctæ corpus sit, sive illud apud Sammaximinienses PP. Dominicanos in Provincia etiamnum requiescat; qua de re contentiosum funem trahere nolo, ac vel idcirco maxime, quod quæstio hæc aliæque ejusmodi ad institutum meum proxime non pertineant.

[37] [nonnulla observantur,] Utut sit, equidem ex Testimonio Caroli regis, non alteri, ut ex Francorum regum serie & ex jam dictis patet, quam Carolo Crasso vel Carolo Simplici adscribendo, illo nempe, quod anno Domini MCCLXV cum creditis S. Mariæ Magdalenæ Reliquiis subtus ecclesiæ Vezeliacensis magnum altare a duobus episcopis inventum fuit, indubitatum fit, senescente seculo IX fuisse reconditum Vezeliaci sacrum aliquod corpus, quod beatæ Mariæ Magdalenæ credebatur; idque apprime congruit recitatæ Translationis verbis, quibus sacrum illud pignus a Badilone, binis illis regibus coævo, e Provincia eo delatum atque honorifice XIV Kalend. Aprilis repositum fuisse, asseritur. Testimonium illud litterasque Guidonis de Melloto, Autissiodorensis, & Petri Paneadensis episcoporum, eodem spectantes, habes tom. 5 Julii pag. 209 col. 2, numm. 124, 125, & 126, quos, si lubet, consule. Ceterum, si prædictæ Translationis auctor in relatis præsertim numm. 32 & 33 facti hujus adjunctis vulgi rumorem secutus non fuerit, aut si ipsemet rem veram mirabilibus pro suo genio non insperserit, oportet, ut etiam Badiloni nostro & Vezeliacensibus monachis ea insederit opinio, qua tum temporis passim licitum piumque credebatur, Sanctorum pignora, quæ quovis loco condita, at non satis magna in veneratione essent, quavis industria clanculum inde auferre, ad easque deportare ecclesias, in quibus celebriori cultu afficienda esse, spes foret. Qua in re Virum sanctum excusare, quam temere culpare malim.

[38] [& annus, quo translatio illa contigit, sat prope definitur.] Modo in annum ipsum, quo S. Badilo sacrum illud pignus Vezeliacum detulit, inquisivisse juverit. Cum ex dictis num. 12 S. Badilo non ante annum 878 Vezeliaci monachus degerit, consequens fit, ut, si eum quinquennali lustro, seu annis quinque in Provincia commoratum esse, Translationis auctor recte scripserit, saltem non citius, quam anno 883 Vezeliacum cum sacris illis Reliquiis redux esse potuerit; contra vero, si verba libri 4 Historiæ Vezeliacensis tom. 3 Spicilegii Acherii primæ editionis pag. 640 audiamus, quibus nempe Annus Verbi Domini incarnati millesimus, centesimus sexagesimus sextus, exceptionis sacri corporis B. Dilectricis Dei Mariæ Magdalenæ ducentesimus octogesimus sextus esse asseritur, consectarium fit, ut saltem non serius, quam anno 881 S. Badilo sacrum illud pignus ad Vezeliacenses suos detulerit, utque adeo triennio ad summum in Provincia commorari potuerit. Ast utri potius sententiæ adhærendum? Respondeo, mihi tutius videri, si Vezeliacensis Historiæ auctori, accurate religioseque epochas eo loci referenti, in hoc fidem habeamus, quam quidem Translationis scriptori, qui annum, quo translatio contigit, exprimere neglexit, quique singula ejusdem adjuncta non adeo perspecta habuisse videtur, ut par ei in omnibus adjungenda fides sit. Huc adde, quod Sermonis num. 23 laudati auctor, monachorum Vezeliacensium in Provinciam iter eorumque inde ad suos reditum non multis mensibus peractum fuisse, scribat; ut adeo & ex hoc capite fiat verisimilius, non usque ad annum 883, translationem illam, cujus præcipuus administer fuit S. Badilo, esse differendam. An vero S. Badilo primo anno, quo Vezeliaci degere cœpit, num contra sub secundi dumtaxat finem aut tertii initium in Provinciam, quo inde sacras illas Reliquias deferret iisque Vezeliacensem jam monachis concessam ecclesiam ditaret, ab Eudone abbate missus fuerit, remque sibi demandatam prospere exsecutus fuerit, in medio relinquo, sat prope tempus, quo hæc S. Badilonis gesta statui possint, definiisse contentus.

[Annotata]

* ut abundat

* abundat illus

* l. aggressa

* al. reliqui

* al. consumpti

* ut abundat

* an binos?

* al. Sculptura

* al. anagliphi

* l. lavit

* l. hortulanum

* supple decursum

* supple bona subministrans vel simile quid.

* i e. quinquennali spatio

* al. faceret

* i. e. visu

§ III. Sancti gesta in Belgio tempusque emortuale discutiuntur: ejus in sacris Fastis memoria: Reliquiarum translationes: ecclesiasticus Lutosæ cultus.

[S. Abbas, de cujus gestis monumenta vetera non exstant,] Quo anno S. Badilo, ex Vezeliacensi monacho abbas creatus, Lutosano monasterio indubie præesse cœperit, quid certo apud Belgas præclare gesserit, ac denique quandonam piissimam animam ad Superos transmiserit, frustra apud vulgatos auctores synchronos supparesque indagavi. Altissimo horum de hisce rebus silentio aliud anno 1741 die 2 Julii accessit malum, nimirum funestissimum ecclesiæ Lutosanæ incendium, quo duo illa volumina, quibus sub annum 1300 Joannes Dulebiecq, Lutosani capituli decanus, ecclesiæ suæ monumenta chartasque veteres collegerat, & unde saltem lux aliqua S. Badilonis gestis temporique emortuali affundi potuisset, voraci flamma absumpta fuere. Hanc quidem luctuosam admodum jacturam utcumque saltem, quantum ad S. Badilonem spectat, resarcire conatus est R. A. D. Hubert, Lutosani Canonicorum collegii ad status Hannoniæ jam pridem deputatus, cum eruditi Reverendique admodum Domini Dionysii Cambier, abbatiæ S. Martini Tornacensis præpositi, rogatu, quascumque ad illustrandam ecclesiæ suæ Patroni memoriam mihi utiles fore censuit, repertas notitias factasque a se observationes collegit mihique humanissime transmisit; at vero tametsi optimam viri voluntatem summamque diligentiam non possim non grato animo extollere, tamen, quod vehementer doleo, præter pauca quædam, ad Sancti ecclesiasticam venerationem spectantia documenta, suo inferius loco recensensenda, nullum prorsus ab eo mihi suppeditari potuit sat bonæ notæ instrumentum, ex quo S. Badilonis emortuale tempus exacte definiretur, aut ejus in Belgio gesta mihi innotescerent.

[40] Ne tamen postrema vitæ ejus pars tempusque emortuale intacta prorsus prætermittantur, [recte traditur Lutosam venisse cum sociis anno circiter 884,] visum est, ea saltem, quæ ex antiqua fama Hymnoque S. Badilonis infra edendo, passim perhibentur, ad examen vocare, quidque de singulis probabilius existimandum mihi videatur, candide edicere, relicta ceteroqui erudito lectori aliter de iis sentiendi libertate. Si Communi Lutosanorum opinione verbisque laudati Hymni standum sit, sanctus Abbas cum sociis aliquot, haud dubie Benedictinis, qualis & ipse erat, e Vezeliacensi cœnobio in Burgundia, quo memoratum supra sacrum corpus antea detulerat, Lutosam venit eodemque ejusdem corporis partem insignem attulit, quæ multis seculis honorifice illic asservata fuit. Quod ad asserti hujus substantiam attinet, non video, qua ratione admitti hæc non possit, cum nihil contineat, quod alienum a vero sit, quodque ex adverso jam ante dictis ac porro de S. Badilone dicendis non apprime consonet. Quod autem ad facti epocham spectat, sane ex iis, quæ de Sancti nostri ætate factaque memorati sacri corporis translatione jam supra disputata sunt, dubitandum non est, quin saltem non citius, quam anno Christi 881 Lutosam missus fuerit abbas; imo vero, eum non multo prius in Belgium venisse ac Lutosanum monasterium gubernasse, arbitror, quam paulo pacatiore tempore, anno videlicet 884, quo & monasterium B. Mariæ Tronchiniense juxta Gandavum Balduini Calvi, Flandrorum comitis, cura reædificari inque illud regulares monachi cum Joanne antistite reduci cœperunt, uti Meyerus ad eumdem annum 884 in Annalibus Flandriæ fol. 14 verso scribit.

[41] [minus tamen accurate asseritur, inde reversus esse ad propria,] Profecto turbatum concussumque nimis abs Normannorum incursionibus ab anno 880 usque ad 883 nostrum Belgium fuit, quam ut sine coœvo supparive teste S. Badilo eo intervallo e Burgundia illuc advenisse sacrisque Reliquiis, de quibus actum supra est, Lutosanum monasterium ditasse, affirmari debeat. Atque idcirco haud satis intelligo, qua ratione in laudato Hymno Sanctus noster tunc temporis, cum Lutosam de Reliquiis partem tulit cum sociis, mox reversus ad propria esse, asseratur. Etenim, cum ex dictis natione Aquitanus probabilius fuerit, atque etiam anno 881 in Vezeliacensi cœnobio degerit, qui, quæso, dici potest tunc reversus ad propria esse, qui ante ne pedem quidem in Belgium intulisse, apud antiquos legitur? Apud antiquos, inquam, quod minime Saussayum moror, qui sine ullo teste S. Badilonem Lutosani loci regularem præfecturam gessisse narrat, priusquam a Gerardo Rossilonio, Burgundiæ comite, (quem Carolo Martello perperam quoque coævum facit) rogatus fuerit, ut ex Aquensi tractu S. Mariæ Magdalenæ Reliquias in Burgundiam afferret, uti pag. 703 Martyrologii ejus Gallicani legere est.

[42] [quocumque modo hæc verba exponantur,] Nec video quoque, qua ratione verba hæc: Reversus ad propria, diverso prorsus sensu exponantur, quasi vero Sanctus, delatis jam Lutosam memoratis Reliquiis, in Burgundiam aut in Aquitaniam, veluti ad propria, reversus fuerit. Quippe cum Lutosanæ ecclesiæ abbas tunc esset, ipsoque item Hymno testante, vitam duxerit justitiæ, quis sibi in animum inducat, eum commissi sibi monasterii curam mox alteri demandasse, nullaque sat verisimili cogente ratione, illuc, unde paulo ante venerat, rediisse, hincque iterum remeasse Lutosam, ubi tandem animam Creatori, corpus terræ redderet. Si in re admodum obscura divinare liceat, crediderim, S. Badilonem, Lutosano monasterio præfectum, mox, ut licuit, omnes veri abbatis partes coram explevisse, atque adeo, sin minus nativam & primigeniam, sinceram certe veroque consonam hanc hymni illius esse lectionem: Lutosam de Reliquiis partem tulit cum sociis, CONVERSUS ad propria; ut sensus sit, sanctum Abbatem, cum e Vezeliacensi in Burgundia cœnobio ad proprium, seu curæ demandatum monasterium se convertit, eo etiam adduxisse socios quosdam Benedictinos, qui illud secum incolerent, unaque sacras detulisse Reliquias, quibus Lutosanam ecclesiam, damna fortassis non pauca a Normannis passam, ad pristinum splendorem revocaret.

[43] Ex eadem jam fixa a me S. Badilonis in Belgium adventus epocha simulque ex recensito num. [nec dici potest, in ejus, velut ante defuncti, honorem,] X Gerardi comitis Testamento consectarium quoque fit, ut saltem verosimilius emendandus quoque eo loco sit ecclesiæ Lutosanæ Hymnus, quo loco inter ecclesias, a laudato comite fundatas, Lutosanam ecclesiam in honore Badilonis ope & rerum copia dotatam ab eo, canit. Etenim, uti ex citato num. X manifestum est, jam tum comes ille, cum Ludovicus Pius in vivis etiam erat, liberalissime honoribus & dignitatibus ornatus fuerat; ac proin, si anno 840, qui Ludovico Pio emortualis fuit, vel triginta dumtaxat anni Gerardo comiti tribuantur, necesse fit, ut in honore Badilonis, qui, uti infra num. 46 dicetur, probabiliter non multo ante seculi IX exitum ac fors tantum ineunte X defunctus est, dotari ab illo comite non potuerit Lutosana ecclesia, quin hic nonagenarius eove major statuatur; quod postremum an sine antiquo vade fidem inventurum sit, vehementissime dubito. Quin imo tametsi revera Gerardus comes anno dumtaxat 890 vita functus esset, uti epitaphium aliquod, in Pulteriensi ecclesia haud ita pridem ei positum, perhibet; ne sic quidem in honore S. Badilonis Lutosana ecclesia a Gerardo comite dotata esse dici poterit, nisi abbatem nostrum jam ante annum 890 defunctum, Cœlitumque honoribus mox a suo obitu affectum fuisse, indubio aliquo testimonio probatum, aut certe plausibili aliqua ratione ostensum fuerit.

[44] At forsan, non in honore Badilonis, jam ante, [sed contra in ejus adhuc viventis gratiam] ut ex se verba sonant, sanctissime defuncti, sed, uti medio ævo haud raro loquebantur, In amore Badilonis, seu ex Gerardi comitis benevolo in eum etiam viventem affectu Lutosanam ecclesiam dotatam fuisse, Hymni auctor asserere voluerit? Si ita sit, ei minime refragor, cum fieri facile potuerit, ut Gerardus comes jam septuagenarius, seu anno octavo, ex quo Vienna Allobrogum, uti ad annum 871 Annales Bertiniani narrant, secesserat, Lutosanum monasterium, fiduciario verisimiliter modo ex seculi illius consuetudine a se possessum, S. Badiloni ob perspectas virtutes, nobilissimos natales sibive addictam acquirendo S. Mariæ Magdalenæ corpori indefessam operam, cum legitimi abbatis titulo, quantum in se erat, gubernandum destinarit, eoque intuitu illud bonorum suorum, in hodierno Hannoniæ comitatu sitorum, non exigua parte locupletarit.

[45] Ita certe auctor antiquæ cujusdam Gerardi comitis Vitæ, [a Gerardo comite dotata fuisse Lutosana ecclesia.] cujus fragmentum dumtaxat habeo, aliquando censuit, qui, si alicunde satis vicinus Gerardi temporibus vixisse, probari posset, opinionem hanc meam vix non indubiam redderet. Ejus verba audi: Hic comes, dictus Gerardus, in suo dicto comitatu Nerviensi (a Nerviis, qui Julii Cæsaris ætate ad dextram Scaldis ripam atque adeo & in hodierno Hannoniæ comitatu sedes habebant, sic dicto) plures ecclesias construxit, ut puta abbatiam de Luthosa, in qua instituit abbatem S. Badilonem confessorem &c. Verum enimvero, utut sit de scriptoris hujus ætate ac vel de ipso anno, quo Gerardus comes Lutosanæ ecclesiæ sese munificum præbuerit, equidem antiqua satis traditio constansque ab omni retro tempore Lutosanorum in Sanctum nostrum atque in Gerardum comitem gratus animus ac denique communis auctorum, qui S. Badilonis ac Lutosanæ ecclesiæ meminerunt, consensus non leve indicium præbent, reipsa aliquando in S. Badilonis gratiam ab eodem comite dotatam largissime fuisse ecclesiam illam, in qua, teste Balderico cit. lib. 2, cap. 43, vir Dei venerabilis Baidilo seculo etiam XI quiescebat, & in qua hodieque sacræ ejus Reliquiæ insigni veneratione ecclesiastica, hocce præsertim die, quotannis afficiuntur.

[46] [Sanctus, cujus obitus circa annum 900 statui posse videtur,] Ceterum, tametsi, ut jam supra monui, emortualem Sancti annum diemque monumenta antiqua non exprimant, nec porro quidquam, unde alteruter saltem erui certo posset, nobis suppeditent; nihilominus tamen haud multum a vero eum abfore existimo, qui eo ipso die, quo præcipua Sancti solennitas Lutosæ agitur, hunc quoque ad Superos migrasse, dixerit; quandoquidem, licet Sancti quidam die alio, quam quo præcipue in ecclesia coluntur, vita functi fuerint, multo tamen frequentius ac vix non quotidianum est, ut dies, ecclesiasticæ Sanctorum venerationi dicatus, idem prorsus cum illo sit, quo & felicem animam cælo inseruerunt; quod, cum nihil in contrarium militet, de S. Badilonis festo die non temere credi posse videtur. Ad annum autem ejus emortualem quod spectat; cum sine veteri documento sancti Abbatis regimen aut nimis breve, aut nimis diuturnum adstrui nequeat, illum vel exeunti seculo IX vel ineunti X interim innectendum censui, donec (quod Superi dent!) monumenta quædam prodeant, quæ nos certiora de emortuali ejus tempore edoceant. De virtutibus rebusque gestis, quibus Abbas noster in Belgio enituit, tacentibus, qui hactenus præ manibus versantur, antiquis scriptoribus, plura, quam quæ recitandus infra Hymnus refert, asserere nequeo; quamquam nullus dubito, quin eæ & multæ & insignes admodum fuerint, talesque, ut non immerito abhinc compluribus seculis pro vere Sancto ac venerabili Viro Dei habitus legitimoque cultu affectus fuerit, quo de ut pluribus agam, locus postulat.

[47] [a variis martyrologis recentioribus paucis verbis,] A Fastis ecclesiasticis, in quibus Sancti memoria celebratur, initium duco. S. Badilonem hoc die VIII Octobris memorat in Natalibus Sanctorum Belgii Molanus, seu ex Molani schedis Petrus Louwius, editionis Lovaniensis anni 1595 fol. 218 verso ita scribens: Eodem die (VIII Octobris) festum sancti Badilonis, de quo canitur Lutosæ: “Abbas hujus ecclesiæ vitam ducens justitiæ quondam fuit Badilo.” Eum quoque Gazetus in suo Sanctorum, qui in Cameracensi diœcesi coluntur, Catalogo (adisis ejus Historiam ecclesiasticam Belgii pag. 60) ut vere Sanctum celebravit, imitatoresque habuit Constantinum Ghinium in SS. Canonicorum Natalibus fol. 73 & Saussayum in Martyrologio Gallicano pag. 703, qui ambo sat longum insuper S. Badiloni elogium texuerunt. Miræus item in suis Fastis Belgicis & Burgundicis, Willotus in Martyrologio seu Hagiologio Belgico pag. 99, Simon de Peyronnet in Catalogo Sanctorum pag. 29, ac Menardus in suo Martyrologio Benedictino sanctum Abbatem nostrum ad hunc diem memorarunt, quorum postremus huic suæ annuntiationi: Luthosæ in Belgio S. Badilonis abbatis, ampliorem Sancti notitiam, veluti elogii loco, Observationum suarum lib. 2, pag. 716 subdidit, quam ego, utpote multo magis, quam bina superius indicata elogia, veritati consonam, præ hisce huc totam, ac veluti Sancti vitæ compendium, transfero.

[48] Sic habet: S. Badilo fuit monachus Vizeliacensis in Burgundia; [a Menardo in Observationibus fusius,] deinde abbas Luthosæ in territorio (id est, diœcesi) Cameracensi, in qua abbatia, quæ modo est canonicorum, vir Dei venerabilis Badilo requiescit, inquit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii (imo rectius partim ex Balderici Chronico, partim ex Molani schedis, Petrus Louwius) ubi subjungit (nempe Natalium Sanctorum editor) ipsum Badilonem missum fuisse ab Eudone abbate & Gerardo comite de Roussillon ad Aquensem civitatem, ut tolleret corpus sanctæ Mariæ Magdalenæ (de quo vide dicta § 2) & Vizeliacum transferret. S. Badilo floruisse videtur circa annum Domini octingentesimum septuagesimum nonum, quo in Franciam venit Joannes VIII, Pontifex maximus, qui ob incursiones Saracenorum Vizeliacense monasterium dedit monachis sancti Benedicti, alio translatis monialibus, in quarum gratiam hoc monasterium ædificatum erat sub Regula S. Benedicti a Gerardo de Rousillon, comite Nivernensi & Burgundiæ; ut habetur in Fragmento veteri de fundatione cœnobii Vizeliacensis, quod refertur a doctissimo viro Andrea du Chesne in Notis ad Librum secundum Collationum S. Odonis, abbatis Cluniacensis. Hactenus Menardus, a Molano, quem laudat, seu Petro Louwio, aliisque multis, S. Badilonem ad Caroli Martelli tempora, seu ad annum circiter 739 retrahentibus, rectissime discedens, uti ex iis, quæ de Gerardi comitis ætate exstructique ab eo Vezeliacensis cœnobii epocha superiori § disputata sunt, manifeste patet.

[49] Hagiologis hisce adjungi merentur bini alii, [singulari autem modo a Castellano,] Castellanus nempe & Philippus Brasseur; ille, quod singularem prorsus Sancti nostri annuntiationem proferat, in quam nonnulla observanda sunt; hic vero, quod paucis versibus & Sanctum celebret, & cœnobii ejus cultusque ecclesiastici historiam simul perstringat. Castellanum verbis hisce, sed Gallicis, in suo ad hunc diem Martyrologio loquentem sisto. Lutosæ prope Athum in Hannonia, inquit, S. Badilonis, ejusdem loci abbatis, qui corpus S. Mariæ Bethanitidis Hierosolymis Vezeliacum in territorio Nivernensi attulit, seculo nempe, uti ad marginem notatur, XI. Hæc modo obiter expendamus. Assignata jam mox memorati facti, seu potius Sancti obitus epocha, haud dubie solo typothetæ errore perperam expressa fuit positumque seculum XI, ubi auctor seculum IX expressum voluit. Id sane ex iis, quæ Castellanus tom. 1 Martyrologii Romani, Notis illustrati, pag. 343 de Maria Bethanitide scribit, pronum est eruere. Quod autem non Mariæ Magdalenæ, sed Mariæ Bethanitidis corpus Vezeliacum a Badilone allatum illic scribatur, id non item typothetæ incuriæ adscribendum est, sed ipsimet Castellano, qui consulto & cogitato hoc scripsit, ex ea nimirum, quam complectebatur, sententia, quæ Mariam Magdalenam a Maria Bethanitide plane diversam, hancque in Judæa, illam vero Ephesi defunctam, adstruit; qua de opinione vide disputata a Sollerio nostro cit. tom. 5 Julii a pag. 188 usque ad 203. At, sive una eademque fuerit mulier, quæ Maria Magdalena, quæque Maria Bethanitis vocatur; sive ex adverso diversæ fuerint; tanti equidem ponderis mihi hic non est Castellani, aut qualiscumque sparsi in Belgio seculo XI rumoris auctoritas, ut S. Badilonem, prout & supra monui, Hierosolymam profectum esse, indeque Mariæ Bethanitidis, quod Castellanus contendit, sacrum corpus ad Vezeliacense cœnobium attulisse, affirmari queat.

[50] [& a Philippo Brasseur, cultum ejus simul illustrante, fusius quoque memoratur.] Nunc ad Philippum Brasseur, apposite magis ad institutum nostrum de Sancti gestis ac cultu loquentem, pergamus. Sic igitur ille in suo Panegyrico Sanctorum Hannoniæ pagg. 58 & 59:

Tornaco subeat veneranda Lutosa, beati
Numine clara Petri, sanctæ quoque Magdalenæ
Splendida Relliquiis, divo Badilone repertis:
Namque Saracenis in Aquense ruentibus arvum,
Aggestos inter lapides, lapidumque ruinas,
Magdalis ignotum studuit reperire sepulchrum:
Neve per insidias corpus raperetur, idipsum
Mirificante Deo, Burgundis intulit oris;
Immo Lutosanam cubitum transmisit in ædem:
Is modo cum sancti Badilonis corpore, eodem
Conditur in feretro, primate quod extat in ara.
Forsitan at quæras hujus primordia fani;
Ut paucis dicam, fundamina jecit Amandus;
Induxit monachos Badilo, quibus ipsemet abbas
Præfuit, atque inibi, resoluta carne, quievit.
Temporis at lapsu monachis per bella fugatis,
Splendida cannonici successit concio cleri,
Quæ modo prætacti recolit stata festa Patroni,
Et corpus de more sacro per compita defert,
Lætaque commemorat prætacti encœnia fani,
Magdalis a festo dum feria prima recurrit.

[51] [Ejus Reliquiæ, quarum pars Vezeliacum] Hactenus laudatus Brasseur, haud dubie secutus Molanum, seu Petrum Louwium, Natalium Sanctorum Belgii ex Molani schedis, ut & supra monui, editorem, similia de Sancto nostro cit. fol. 218 & 219 referentem, hoc tamen excepto, quod S. Mariæ Magdalenæ Reliquias eodem feretro, quo S. Badilonis, repositas fuisse, Molanus non dicat, ipse tamen Brasseur id confidentius asserat, cum tamen sacræ illæ Reliquiæ anno 1644, quo opus ejus typis editum est, jam tum Bruxellas translatæ fuissent. Sed hæc obiter attigisse sufficiat. Ad sancti Badilonis cultum revertamur. Cum seculo XIII constans etiam fama vigeret, sanctum Abbatem, e Vezeliacensi cœnobio Lutosam missum, eo S. Mariæ Magdalenæ brachium detulisse; visum est Vezeliacensibus, vice versa a Lutosanis canonicis (hi enim jam tum anno 1071, uti ex Gestis Pontif. Leodiensium tom. 2 pag 12 colligitur, monachis suffecti fuerant) partem quoque Reliquiarum S. Badilonis exposcere, utque hæc sibi gratia non denegaretur, deprecatorem adhibere Godefridum, Cameracensem, in qua diœcesi Lutosa sita est, episcopum. Placuit Lutosanis æqua Vezeliacensium postulatio, ac proin Sancti nostri os unum, quod Miræus, Molanus aliique Brachium S. Badilonis vocarunt, Vezeliacensibus transmiserunt, uti ex litteris Ingonis, Lutosanæ ecclesiæ decani, e Vezeliacensi tabulario depromptis, abunde constat.

[52] En illas: Universis Christi fidelibus, quibus præsentes litteras videre contigerit, [anno 1221 delata fuit, quæque illic in veneratione est,] Ingo decanus, totumque Lutosensis ecclesiæ capitulum & universus ejusdem loci conventus perpetuam in Domino salutem. Præsentium testimonio notum facimus universis, quod os illud, quod per venerabilem patrem, dominum nostrum, Godefridum, Dei gratia Cameracensem episcopum, abbati & conventui Vizeliacensis ecclesiæ, ad instantiam ipsius & preces transmisimus, extat sine dubio de Reliquiis beati Baidilonis, quondam ecclesiæ nostræ abbatis, qui etiam venerandum corpus beatæ Mariæ Magdalenæ in ecclesia Vizeliacensi quondam dicitur attulisse. Nos ad majorem rei certitudinem fecimus os præfatum memorati confessoris in loco quodam mundo sub sigillo nostro firmiter intercludi, & præsentes litteras ejusdem sigilli impressione muniri. Actum in ecclesia Lutosensi anno Dominicæ Incarnationis MCCXXI Calend. Junii. Hisce Lutosani capituli litteris unum addi ex laudatis Natalibus Sanctorum Belgii non abs re potest, nimirum: ad easdem S. Badilonis Reliquias eos potissimum, qui dæmone correpti erant, confluere olim solitos fuisse, indeque, patrocinante Sancto, rediisse suo malo divinitus curatos.

[53] Ceterum dum jam recitatas Lutosani capituli litteras cum documento visitationis feretri S. Badilonis, [anno 1602 visitatæ fuerunt] anno 1602 factæ, attentius confero, mirari satis nequeo, qui factum sit, ut authentica testimonia, ex quibus Ingo decanus transmissas ad Vezeliacenses monachos Reliquias de corpore S. Badilonis esse, asseveravit, nuspiam Lutosæ anno 1602 inventa fuerint, ac ne ullæ quidem litteræ attestatoriæ (verba instrumenti illius sunt) in ipso feretro fuerint repertæ, sic ut sola Lutosanæ ecclesiæ traditione asseri posse videatur, reipsa S. Badilonis caput & ossa esse, quæ anno 1602 Cameracensis archiepiscopus Guilielmus de Berghes visitavit, quæque anno 1704 e veteri feretro in magnificentius collocata fuerunt. At vero, cum nullo ex capite traditio hæc falsi argui possit, ut contra dubitandum non sit, quin Cameracensis archiepiscopus ac Lutosanæ ecclesiæ canonici in sacri corporis visitatione sufficientia veritatis indicia omnesque legitimæ traditionis notas perspexerint, quibus adeo ex prudentiæ regulis tuto fidere liceret; profecto non parum injurius eruditissimo illi atque a vigilantia, pietate & vitæ sanctimonia commendatissimo Præsuli, nec non toti canonicorum Lutosensium capitulo fuerit, qui, num hodieque S. Badilonis lipsana Lutosæ quiescant, in dubium vocare ausit. Ipsas modo memoratæ visitationis litteras, ut mihi a laudato R. A. D. Hubert communicatæ fuerunt, integras accipe.

[54] Sic ferunt: Copia litterarum visitationis feretri Sti Badilonis per R. D. & illustrissimum archiepiscopum Cameracensem factæ anno MDCII, [ab archiepiscopo Cameracensi] mensis Julii die x.

Decima mensis Julii anni MDCII illustri & Rēdissimus dñus Guilelmus de Berghes, archiepiscopus & dux Cameracensis, in visitatione, quam fecit, in hac ecclesia collegiata Stōrum Petri & Pauli Apostolorum de Luthosa, suæ diœcesis Cameracensis, aperiri jussit hoc feretrum, in quo invenit saccum coriaceum, continentem, ut per traditionem pie creditur, ossa Cp̄ris Sti Badilonis, abbatis quondam hujus ecclesiæ, quæ erat olim Ordinis Sti Benedicti, (adi dicta § I, quæque Philippus Brasseur num. 50 de inductis Lutosam sub S. Badilone monachis Benedictinis tradit) cum capite & plurimis ossibus in albo linteo involutis, absque tamen ullis litteris attestatoriis, in præsentia venerabilium virorum vicarii generalis Valeriani du Flos, archidiaconi Brabantiæ Petri Manar, Cameracensium canonicorum, Petri Denys, ejusdem ecclesiæ decani, & aliorum multorum presbiterorum assistentium, quæ quidem ossa in eodem sacco reverenter reposuit iisdem die, mense & anno, quibus supra actum in dicta ecclesia sub ejusdem archiepiscopi signatura & contrasigillo.

[55] [& anno 1704 translatæ in magnificentiorem capsam,] Hanc reliquiarum S. Badilonis post seculum unum binosque elapsos annos secuta est earum ex veteri feretro, in quo jam pridem quieverant, in magnificentiorem decentioremque capsam translatio, de qua Acta, ut vocant, capitularia ecclesiæ Lutosanæ in hunc modum loquuntur: Martis VII Octobris MDCCIV. Sancti Badilonis primi abbatis (intellige Benedictini) hujus ecclesiæ sancti Petri Leuthosæ sacrum cp̄us de feretro veteri levatum in hoc magnificentiori & decentiori collocatum est a Dño Jōe Valentino Plumling, seniore canonico, hac die præsentibus RR. Dñis canonicis subscriptis. Erat signatum J. V. Plumling, P. Delniste, Michel François Del'estrée, Anselmus Quanone Dominicanus Valencenensis fa. Ita transmissum ad me hujus documenti apographum, cui si, uti enixe postularam, ipsius capsæ iconismus adjunctus fuisset, eum lubentissime are exprimendum nostro dedissem calcographo, utpote minime indignum, qui hic ad Sancti gloriam lectorum oculis exhibeatur. Qualis porro hæc S. Badilonis lipsanotheca sit, ex sequentibus, paucis licet, utcumque intelliges.

[56] [quæ anno 1741 mirabiliter incendio ecclesiæ subducta fuit.] Inauratis laminis æreis, in capsæ modum dispositis, quibus sacræ Reliquiæ concluduntur, varia adhærent ornamenta, ex argento affabre elaborata; ad quatuor inferiores lipsanothecæ angulos totidem visuntur angelorum, Sancti decora repræsentantium, icones argenteæ, uno circiter pede altæ; superiorem vero lipsanothecæ tabulam argenteæ tegunt areolæ, quibus superstructum non vulgari industria est quadratum ex eodem metallo opus, & huic demum insternitur S. Badilonis, mitra ceterisque abbatis insignibus decorati, herma, seu Sancti statua, dimidia sui parte inferne trunca, non argentea magis materie pretiosisque lapidibus, quam forma & arte commendabilis. Atque hæc eadem est lipsanotheca, quæ anno 1741 voracibus flammis, quibus absumpta fuit Lutosana ecclesia, non sine singulari, uti apparet, Dei beneficio insignique S. Badilonis patrocinio, subtracta fuit unius D. canonici Hubert ancillulæ opera, cui tanta animi viriumque firmitas concessa est, ut ipsa sola lipsanothecam illam e sublimi loculamento, ubi reposita erat, supra sacrum divinæ hostiæ tabernaculum suis manibus demiserit, atque hinc alterius ope ex ardenti templo in tutiorem detulerit locum, ad hortum videlicet ecclesiæ decani, R. A. D. d'Aubrenne, uti in suis ad me missis notitiis laudatus supra R. A. D. Hubert disertis verbis affirmat.

[57] Reliqua modo, quæ S. Badilonis in ecclesia Lutosana ecclesiasticam venerationem illustrare nata sunt, [Quo modo Lutosæ Sancti solemnitas] ex laudatis Notitiis recitare pergo. Die VIII Octobris Sancti solemnitas quotannis celebratur Officio duplici primæ classis cum octava, quæ & aliquoties ad dies quindecim prorogatur, quo sic adversus calamitates publicas, pestilentiam, grassantes contagione febres & animantium strages S. Badilonis patrocinium impetretur. Post primas diei festi Vesperas, graviori modulo decantari solitas, demissa e superiori loco ejus lipsanotheca, solemni supplicantium ordine ab ecclesiæ canonicis ad mediam templi partem defertur, fideliumque, undique confluentium, venerationi exponitur, phonascis decantantibus has precum formulas, seu Responsorium, ut vocant: Surge Badilo & nostras Christo preces aperi, vitam mundam qui duxisti; hic in terris seminasti, quod in cœlis meruisti *; transfer nos ad amœna paradisi. ℣. Tu requiem meruisti fine carentem adipisci. Transfer nos &c. Gloria Patri &c. Collocatis jam in pegmate Sancti Reliquiis hanc phonasci Antiphonam concinunt: O Badilo, abbas alme, speculum nostrum, lumen ecclesiæ, preces attende supplicum, ad te devote clamantium, ut nos tuos famulos tuis assiduis precibus jungas Cœlitibus; ac dein decantatis hisce: Ora pro nobis sancte Badilo, ut digni efficiamur promissionibus Christi, Orationem hanc capituli decanus concinit: Propitiare, quæsumus, Domine, famulis tuis per sancti Badilonis abbatis, qui in præsenti requiescit ecclesia, merita gloriosa, ut ejus pia intercessione ab omnibus semper protegamur adversis. Per Christum &c.

[58] Olim, ut jam plus semel laudatus canonicus testatur, [quibusve ædhibitis precibus] die S. Badiloni sacro solemne supplicantium canonicorum aliorumque clericorum agmen per totum oppidum incedebat, magno populorum concursu, insigni lætitia ac pietate, Sanctique feretrum bini canonici suis humeris deportabant; verum ob exortam Lutosæ dynastam inter & ecclesiæ capitulum controversiam, quam hujus loci non est attingere, solemnis illa supplicatio nunc temporis circa ipsum dumtaxat templum instituitur, & S. Badilonis lipsanotheca a quatuor defertur canonicis, ac tandem octava festivitatis dies solemni intra veteris canonicorum monasterii claustra supplicatione instituta, hymnoque Te Deum laudamus concluditur. Nunc, quem supra num. 40 memoravi, Hymnum de S. Badilone accipe, ex quo, quæ jam a seculis aliquot Lutosæ viguerit de Sancti gestis traditio, non obscure intelliges. Ita sonat.

      Precor, sancte Spiritus,
Immitte donum cælitus
In me tuæ gratiæ,
      Ut extollam Sanctum digne,
Cujus opus tam insigne
Fulget hic quotidie.
      Non valet mens meditari,
Nec est digna lingua fari
Ipsius præconia.

[59]

      [quotannis celebrari soleat, exponitur,] In hoc festo clerus gaude,
Lauda virum, dignum laude,
Laudandum per omnia.
      Abbas hujus ecclesiæ
Vitam ducens justitiæ
Quondam fuit Badilo.
      De Maria Magdalena,
Quæ cœpit lacrymis plena
Christi pedes tergere,
      Urbem Aquensem adiit,
Et reperit, quod petiit;
Remeans Vezeliacum,
      Sanctum corpus secum vexit,
Ibi corpori detexit
Sacro Deus meritum.
      Lutosam de Reliquiis
Partem tulit cum sociis
Reversus ad propria.
      Ecclesias dux fundavit,
Inter quas & hanc dotavit
Ope & rerum copia

[60]

      [ceteraque, ad cultum ejus spectantia, referuntur.] In honore Badilonis,
Qui fretus est mortis donis
Jacens in hac ecclesia.
      Et nos Christo supplicemus,
Ut eidem congregemur
In cælesti curia. Amen.

Plura, quæ de S. Badilonis cultu asseram, nuspiam inveni, nec supra jam dicta mihi aliud quidquam in laudatis Notitiis indicatum fuit, quam quod hodieque in Lutosana ecclesia pone chorum sacellum exstet, sub S. Badilonis nomine Deo sacrum, cui & annexum est ecclesiasticum beneficium, in ejusdem Sancti honorem a canonicorum capitulo olim fundatum. Plura si præter spem ad notitiam meam pervenerint, more nostro ad tomi hujus calcem inter Addenda locum suum invenient.

[Annotatum]

* l. messuisti

DE S. HUGONE CONFESSORE, EQUITE HIEROSOLYMITANO, GENUÆ IN LIGURIA

Sub annum MCCXXX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Sancti cultu & Actis.

Hugo conf. eques Hierosolymitanus Genuæ in Liguria (S.)

AUCTORE J. B.

Sanctum Hugonem e Martyrologis Catalogo suo Generali Sanctorum inscripsit Ferrarius ad diem VIII Octobris his verbis: [Sancti cultus] Genuæ S. Ugonis, equitis Hierosolymitani: tum in Annotatis addit: Ejus corpus in ecclesia S. Joannis militiæ Hierosolymitanæ asservatur. Vixit ante annum MCCXXXIII, prout ex ejus Vita Ms. habetur, in qua tamen tempus, quo vixit, non exprimitur. Castellanus vero eadem fere, quæ Ferrarius, de Hugone annuntiat, sed sacerdotem fuisse addit. De cultu sacro, Genuæ ei exhiberi solito, nobis liquet ex Kalendario Officiis propriis Genuensis ecclesiæ, D. Stephani Cardinalis Muratii jussu recognitis, ac iterum anno 1640 editis, præfixo, in quo festum S. Hugonis confessoris ritu duplici celebrandum ad hunc diem notatur. Subduntur Officiis propriis Lectiones Martyrologii de Sanctis Genuensibus, quæ ad diem laudatum ita de S. Hugone habent: Genuæ depositio S. Ugonis confessoris ex Ordine equitum Hierosolymitanorum, qui apud ecclesiam S. Joannis pium hospitalitatis officium erga pauperes exercuit: de quo illud celebre traditur, quod velut alter Moyses ex petra aquam signo Crucis eduxerit: quæ, hodie etiam S. Ugonis nomine perenniter fluens, languores pellendi virtutem retinet. Similia de S. Hugone scribit Bosius part. 1 lib. 9 pag. 187 Historiæ Ordinis S. Joannis Hierosolymitani, anno 1594 Romæ typis editæ, ubi etiam addit, Vitam S. Hugonis ab Othone, archiepiscopo Genuensi, jussu Gregorii IX, ac dein etiam a Laurentio Feo, Ordinis S. Dominici alumno, fuisse conscriptam.

[2] De Laurentio Feo scribit Echardus tom. 1 Scriptorum Ordinis Prædicatorum pag. 866: [& Acta.] Dicitur scripsisse (nempe Italice) Vitam S. Hugonis Ordinis S. Joannis Hierosolymitani, commendatoris commendæ Genuensis, sanctitate per Italiam admodum clari. Othonem vero Genuensem cathedram tenuisse ab anno 1203 usque ad annum 1239, scribit Ughellus tom. IV Italiæ sacræ auctæ coll. 882 & 885. Patriam habuisse Alexandriam Statelliorum tum in serie archiepiscoporum Genuensium, tum episcoporum Bobiensium col. 934, qua in margine Otho e Ghilina familia fuisse additur ex Ghilino in Annalibus Alexandrinis pag. 14: Bosius vero cognomento fuisse Fiesco, infra in Synopsi Historica num. 6 scribit. Neque Fei, neque Othonis, archiepiscopi Genuensis, de S. Hugone scripta penes nos sunt. Libellum tamen habemus Italicum, cui titulus: Icones beatorum & sanctorum sacræ Religionis S. Joannis Hierosolymitani, a Bosio scriptum, Romæ prius excusum, & alteris typis, curante Francisco Truglio, Palermi anno 1633 recusum. Titulum in eo habet S. Hugo sibi proprium, continetque compendium eorum, quæ Otho Genuensis archiepiscopus, paulo post Hugonis mortem & diligentem inquisitionem de S. Hugonis sanctitate & prodigiis jussu Gregorii IX, summi Pontificis, in litteras misit. Præmittitur titulo S. Hugonis imago, qua habitu antiquo capellanorum, ut vocant, Ordinis S. Joannis Hierosolymitani indutus, & crucem octogonam, qualem equitibus Hierosolymitanis seculo XII Raymundus de Podio, primus Ordinis magister, præscripsisse dicitur a Bosio in Historia ejusdem Ordinis Romæ anno 1594 part. 1, lib. 1 pag. 13, in pallio gestans exhibetur. Caput ejus radiis cingitur. Bina insuper S. Hugonis prodigia icon exhibet; alterum, quo e saxo fontem elicuit; alterum, quo navem naufragii periculo liberavit. Quæ unde accepta, quamque antiqua secundum Bosium fuerit, vide infra ad calcem Synopsis Historicæ, quam ex Italico sermone Latinam fecimus. Eam porro sic chalcographus noster imitatus est.

SYNOPSIS HISTORICA
Ex Italico Bosii apud Truglium.

Hugo conf. eques Hierosolymitanus Genuæ in Liguria (S.)

Ex Ital. Bosii.

[S. Hugonis, commendatoris Genuensis,] Quo tempore multi ex equitibus & religiosis sacræ Religionis & illustrissimæ militiæ S. Joannis Hierosolymitani a, fortiter in Oriente dimicantes adversus infideles, in testimonium ac præmium sanguinis, quem pro Christi gloria, sanctæque fidei defensione intrepide ac copiose fundebant, purpureis coronis æternum coronabantur in cœlis, non deerant ex illis etiam in Occidente, qui, armis spiritualibus cum hostibus nostris invisibilibus & antiquis certantes, peracto feliciter peregrinationis & vitæ humanæ laborioso cursu, ad cœlestem patriam victores redeuntes, candidis, in castitatis & sanctimoniæ suæ præmium, coronis ornabantur in cælo. Inter quos cum sancta & digna imitatione vita, tum prodigiorum multitudine summopere per Italiam increbuit ejusdem Ordinis eques b, dictus Hugo, qui a Religione sua admotus Genuensi commendæ c, ita fidelem, diligentem, bonumque egit administratorem, ut, quæ acceperat, talenta non humo infoderit; sed iis tum in animæ, tum in corporis bonum accurate usus, adeo cumulatam Religioni suæ, proximo, & potissimum Deo reddiderit rationem, ut non satis habuerit infinita bonitas & misericordia illum æterno remunerari præmio, & sanctissime defunctum Sanctorum suorum numero adscribere; sed voluerit etiam, cum adhuc in terris ageret, multorum insignium stupendorumque prodigiorum prærogativa illustrare; maxime vero reddendo illum orbi æque fere admirabilem, atque Prophetam Moysen, Majestati divinæ adeo familiarem & acceptum.

[2] Quandoquidem, sicut, percutiente illo virga rupem, [Otho, archiepiscopus Genuensis, scripsit Vitam] egressæ sunt aquæ, quibus populi Israëlitici restincta sitis fuit; ita gloriosus hic Sanctus crucis signo ex arido duroque saxo aquas, quales hodieque scaturiunt, eduxit maxime vivas limpidasque, non solum gustatu jucundas & delectabiles, sed multis etiam morbis salutares. Ita testatur Otho Fiesco d, archiepiscopus Genuensis, in Vita ejusdem Sancti, quam Gregorii Papæ IX e, tum moderantis Ecclesiam, jussu conscripsit, facta tum hujus prodigii, tum aliorum non paucorum ab eodem S. Hugone, seu vivo, seu mortuo, factorum mentione. Compendium Vitæ, e Latina in linguam nostram (Italicam) versæ, hujusmodi est: Erat S. Hugo corpore exiguo & macilento. Vestes tulit pelliceas, nudam carnem cilicio texit, & asseri incubuit in ima xenodochii parte versus mare. Hujusmodi exercitationibus occupabatur, egenis maxima charitate inserviens, necessaria subministrans, & summa demissione animi subinde etiam pedes lavans. Mortuos sepelivit. Xenodochii S. Joannis Hierosolymitani frater f erat, & Genuense moderatus est, gestans crucem foris in pectore, quam intus cordi insculpserat: cingulo ferreo carnem vinciebat. Utebatur per totius anni cursum cibis quadragesimalibus; &, ut durius corpus haberet, in Quadragesima nihil cocti sumebat. Quando recitabat Officium; fervorem magnum ostendebat, &, quando intererat sacro, visus sæpe est a terra sublevatus: ita ut, cum adhuc in vivis erat, omnibus in honore esset, & universe pro Sancto haberetur. Inter cetera sanctimoniæ ejus probæque vitæ argumenta atque indicia scribunt nonnulli potissimum sequentia.

[3] [& miracula,] Cum aliquando quædam mulierculæ ægrorum xenodochii pannos lavarent, & multum ob aquæ penuriam magnumque, qui tunc erat, æstum defatigarentur, & versaretur tum forte eo loci Vir sanctus, ipsum sunt deprecatæ, ut aquam suis a Deo precibus impetraret, ne illam tam procul, tantoque incommodo ac labore petere cogerentur. Et ecce, o meritum sanctissimi Viri incredibile & stupendum! Perinde ac Moyses oratione & virga aquam e rupe, ita oratione & crucis signo fontem e saxo elicuit Hugo adeo largum, ut non modo potui lotionique suffecerit, sed etiam hodieque perduret, dictus S. Hugonis. Aliud hoc loci addendum mihi apparet, quo mirabilis insignisque Dei Servi sanctimonia luculentius innotescat. Tanta tempestatis vi navis quædam in mari non procul ab ostio portus agitabatur, ut certo omnes existimarent fore, ut in terram impelleretur, & allideretur in scopulos, quod eo loco versaretur, in quo irrita essent nauclerorum ars solitumque subsidium. At, ecce, mare e turri xenodochii forte prospiciens Hugo, vidensque navem naufragio proximam, commiseratione maxima motus, ocius e turri descendit, & multas inter lacrymas singultusque in mare genuum tenus procurrit, sublatisque in cœlum oculis, signum crucis navem versus formavit. Et subito cohibitus est ventorum, undarumque impetus, sedatoque mari, navis in portum salva & absque offensa appulsa est. Quod cum nautæ vidissent, qui se jam perditos autumabant, navi mox egressi, ad S. Joannis, infinitas acturi Deo gratias, quod e tam grandi sanctissimi illius Viri oratione & meritis periculo emersissent, perrexerunt.

[4] [e qua breviter] Nec silentio premendum est, quod de Viro illo vere sancto Nicolaus Pigliacaro scribit, qui quater ejus sanctitatem sese testatur expertum, aiens, se, ad convivium aliquando a B. Hugone invitatum, cum ad ejus ædes, magna erga illum devotione impulsus, accessisset, & parata jam mensa esset, abiisse, ut aquam e fonte hauriret; sanctum vero Hugonem, cum uterque jam mensæ accumberet, ipseque bibere vellet, signum crucis aquæ impertiisse, seque vice, ut putabat, aquæ vinum bibisse exquisitissimum. Unde ultra modum Nicolaus obstupuit, intelligens, aquam, suis manibus e fonte allatam, in vinum esse conversam. De quo tamen nimia non debet esse admiratio, cum dixerit Dominus: Qui credit in me, opera, quæ ego facio, & ipse faciet. Retulit alias & conceptis verbis juravit idem Nicolaus, dominam quamdam, a dæmone obsessam, cum post S. Hugonis obitum ad sepulcrum ejus venisset, ibique fuisset usque ad horam Completorii commorata, sub occasum solis bufonem evomuisse aterrimum, qui fœtorem spargebat ultra modum molestum & pestilentem, quem, qui coram aderant, odorati, illusionem diaboli fuisse, autumabant. Sed dein experientia docuit, id meritis & precibus Sancti contigisse: exinde enim domina, evanescente sensim horrendo illo putidoque bufone ejusque fœtore, permansit libera.

[5] Alius crurum pedumque nervos ita contractos habebat, [nonnulla] ut progredi nullo modo posset, qui, ad sepulcrum S. Hugonis peregrinatus, nocte quinta liberum se sanumque deprehendit: quare reliquum vitæ suæ cursum xenodochii obsequio ex voto consecravit. Altera domina, cui Ortæ nomen erat, cum adhuc in vivis esset S. Hugo, apoplexia correpta & tantopere affecta fuit, ut, facta immobilis, lecto se proripere non valeret. Hæc ad S. Hugonis defuncti sepulcrum deportari se jussit & sanitatem mox est consecuta, etsi per continuum sexennium, tamquam immobilis, lecto fuisset affixa. Unde in grati animi, devotionisque suæ testificationem dein S. Joannis habitum induit, & in numerum sanctimonialium, in xenodochio commorantium, recipi voluit, ibidemque vitæ reliquum in ægrorum obsequio transegit amore & charitate maxima. Testis illa, uti & altera domina, nomine Maria, oculata tum hujus, tum aliorum multorum S. Hugonis prodigiorum fuit. Eadem etiam asserunt cathedralis ecclesiæ Genuensis canonici duo, inter quos Reverendus dominus Guillielmus della Bama, aliique una cum illo in numerum fratrum istius xenodochii referri voluerunt. Adhæc Hugo di Sabezana, unus e fratribus, & Joanna, ejusdem xenodochii tonsoris uxor, testantur, vidisse se & observasse volucres S. Hugonis caput, cum preces Deo funderet, velut in supradicti Viri sanctitatis testimonium, circumvolantes.

[6] Quæ de S. Hugone diximus hactenus, Othonis Fiesco, [narrantur. S. Hugonis cultus,] archiepiscopi Genuensis, sedula inquisitione & indagatione verissima inventa sunt & approbata. Quippe inter plures alios canonici etiam duo, qui Sancti ædes frequentare consueverant, & vix non omnibus ejus prodigiis interfuerant, jurejurando coram supradicto archiepiscopo omnia supradicta esse verissima affirmarunt. Et præterea singulatim asseruerunt, quemdam energumenum liberatum fuisse sola S. Hugonis præsentia. Simul ac enim ad eum accessit, elata voce exclamare cœpit: Noli me, Hugo, cruciare ulterius, hinc enim procul abire paratus sum; statimque energumenus liberatus fuit. Collecta sunt hæc breviter de S. Hugonis sanctitate & prodigiis archiepiscopi supradicti opera & jussu summi Pontificis anno Salutis nostræ MCCXXXIII. Obiit Hugo VIII Octobris g, ejusque corpus admodum reverenter in ecclesia S. Joannis Genuensis sepultum fuit, ibique magna veneratione conservatur. Celebratur festum ejus quotannis ingenti solemnitate die memorato, quo migravit ad Dominum. Caput ejus circumfertur in supplicatione per parœciam S. Joannis magno comitantium numero, maxime vero sodalium, qui ex pietate divino sese obsequio sub Sancti patrocinio manciparunt, & solemne sacrum ad ejus aram celebrari curant die supradicto, quo per totam diœcesim Genuensem recitatur ejusdem Sancti Officium, ut in Communi confessoris non Pontificis, diciturque oratio sequens. “Deus, qui dedisti servo tuo Ugoni in nomine tuo signo crucis de durissimo saxo scatere fontem aquæ vivæ, dæmones effugare, & infirmos curare; concede, quæsumus, ut cujus exequimur cultum, sentiamus effectum. Per Dominum nostrum Jesum Christum, filium tuum &c.”

[7] [& icon.] Veram ejusdem Sancti iconem e Melita ad me dono misit abhinc annis multis eminentissimus & reverendissimus Cardinalis frater Hugo de Loubenx Verdala, sacræ illius Religionis & illustrissimæ militiæ S. Joannis Hierosolymitani magnus magister, quamquam sibi carissima esset, & suo in cubiculo magna abs illo devotione servaretur; quippe quæ & antiqua erat, & ducta, ut indubie creditur, e naturali vivaque specie Sancti, sibi cognominis, suæque Religionis alumni: maluit tamen deliciis his spiritualibus devotoque carere solatio, ut eam ad me mitteret, æri incidendam, edendamque in suæ Religionis Historia, ut reipsa feci prima ejus parte, a me recens aucta & illustrata. Similis est iconi, vel potius eadem, quæ illa, quam supra videre est. Preces itaque pro nobis omnibusque fidelibus fundat, ut videre ipsum in cœlo mereamur, ibique cum illo & Sanctis omnibus æternum laudemus Dominum & Redemptorem nostrum Jesum Christum, qui cum Patre & Spiritu Sancto vivit & regnat per infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Cœpit hic Ordo equestris seculo XII annis aliquot inchoato Hierosolymis, auctore quodam Gerardo: dein in insula Rhodo sedem præcipuam habuit, nunc autem Melitæ, a Carolo V imperatore sibi concessæ; unde & equites Rhodii dicti fuerunt & Melitenses hodieque nominantur.

b Id nominis non tantum nobilibus laïcis, sed etiam omnibus, qui istius Ordinis sunt, modo tribuitur. Vide dicenda ad lit. f.

c Ita vocantur Ordinis beneficia seu præfecturæ.

d Genuensem cathedram ab anno 1203 usquead annum 1239 tenuit.

e Pontificatum gessit ab anno 1227 usque ad annum 1241.

f Raymundus de Podio, Magnus Ordinis S. Joannis Hierosolymitani magister, hunc in tres classes divisit: prima erat nobilium laïcorum, quorum erat armis fidem & peregrinos defendere: altera erat sacerdotum seu capellanorum (e quorum numero S. Hugo fuit) quibus præcipue sacra in domestico templo obeunda erant ministeria. Tertia laïcorum non nobilium, quibus idem, quod nobilibus, incumbebat officium. Vide Historiæ Ordinum religiosorum tom. 3 pag. 75.

g Annum emortualem Hugonis nusquam determinatum inveni: quia tamen non diu post ejus obitum in ejus sanctitatem & prodigia facta est anno 1233 per archiepiscopum Genuensem inquisitio, obitum ejus anno circiter 1230 illigavi secutus Castellanum in Martyrologio Universali.

DE B. COMPAGNO CONF. ORDINIS CAMALDULENSIS PATAVII IN ITALIA

Anno MCCLXIV.

SYLLOGE.
B. Compagni gesta, corporis incorrupti translationes.

Compagnus conf. Ordinis Camaldulensis Patavii in Italia (B.)

AUCTORE J. B.

Galeatius Gatarus, legum apud Patavinos seculo XIV doctor, in Chronico Patavino, [B. Compagnus, nobilis Patavinus,] Italico sermone conscripto, & a Muratorio suæ Scriptorum rerum Italicarum collectioni inserto, mox ab initio tom. XVII inter nobiles civitatis Patavinæ familias recenset Ongarellos, e quibus de quo agimus, B. Compagnus, ut Portanerus infra laudandus scribit, duxit originem. Floruit is seculo XIII, quo ex Ongarellorum familia prætoris Bellunensis munus (la Podestà Itali vocant) gessit Ongarellus de Ongarellis annis 1227 & 1250; item anno 1279 Gerardus de Ongarellis, quod lib. 6 de Felicitate Patavina cap. 5 Portenarus, & Georgius Pilonus in Catalogo Bellunensium prætorum Historiæ suæ Bellunensi præmisso scribunt: sed hi qua cognationis propinquitate B. Compagnum, anno 1264 e vivis ereptum, attigerint, nusquam declaratum inveni; ne quidem in Annalibus Ordinis Camaldulensis, e quo fuit, nuper typis Venetis editis, qui nusquam de ejus genere mentionem faciunt. Quis, qualisve fuerit, quid rerum gesserit, sive in seculo degens, sive Camaldulensium Ordini jam adscriptus, prius tamen, quam Porciliensi juxta Patavium monasterio præfectus fuit, æque nos latet. Satis igitur habebo, si gesta ejus, ex quo Porciliensis abbas fuit, ducibus Johanne-Benedicto abbate & D. Anselmo Costadino presbyteris & monachis e Congregatione Camaldulensi, Ordinis ejusdem Annalium auctoribus, paucis perstringam, ac dein pauca pariter, quæ ad B. Compagni cultum sacrum pertinent, tum ex iisdem Annalistis, tum aliunde proponam.

[2] Conditum fuit Porciliense monasterium sub Jordano, [Porciliense monasterium Ordinis Camaldulensis,] episcopo Patavino, in confinio Paduæ extra portam Porciliensem ad fluvium Medoacum in campo, quem condendo monasterio cessit Petrus de Bonicis, civis Patavinus, ea lege, ut ejus ecclesia episcopo Paduano subesset, & canonicorum & ecclesiæ S. Thomæ de Arena in eum locum jura salva essent. Ecclesiæ porro Porciliensis, quæ S. Mariæ sacra est, anno 1214 fundamenta jacta fuisse leguntur in Appendice, Chronico monachi Patavini adjecta apud Muratorium tom. VIII Scriptorum rerum Italicarum col. 736 his verbis: Ecclesia S. Mariæ de Porcia cœpta fuit anno Domini MCCXIV: at cum Appendicis illius auctor annorum ordinem constanter observet, verbisque mox transcriptis proxime præmiserit ista: Palatium magnum communis Paduæ cœptum fuit anno Domini MCCXVIII & completum fuit MCCXIX; & iisdem proxime quoque subjecerit ista: Castrum citadellæ cœptum fuit anno Domini MCCXX, anno 1214, illic forte vitiose expresso, substituendus videtur annus MCCXIX, quo in Chronico Patavino alterius scriptoris anonymi, a Muratorio tom. IV Antiquitatum Italiæ edito, primum condi cœpta esse dicitur col. 1129 his verbis: MCCXIX … Et incepta fuit ecclesia sanctæ Mariæ in Porcilia die XIII intrante Novembri tempore episcopi Jordani; & Petrus de Bonicis dedit primum lapidem.

[3] [anno 1219 conditum,] His confectum ea de re instrumentum, si pro die XIII Novembris legas XIV, consonat, quod in Appendice tom. IV Annalium Camaldulensium col. 395 ex authentico exemplari monasterii S. Michaëlis de Muriano Genuæ in hunc modum exhibetur. In nomine Domini Dei eterni. Anno ejusdem Nativitatis MCCXIX, Indictione septima, die XIV intrante Novembri Padue in episcopali capella coram Domino Floriano archipresbytero, Danisio, Henrico & Lafrancho canonicis Paduanis, Domno Jordano Priore S. Benedicti, domino Joachimo … capellano domini Jordani Dei gratia episcopi Paduani, domino Jacobino, & Cavello & Leopardo judicibus de Padua & aliis. Dominus Jordanus Dei gratia Paduanus episcopus Petro de Bonicis dedit lapidem primarium ad ecclesiam Religionis ædificandam ad honorem sanctæ Mariæ Virginis in campo uno de terra jacente in confinio Padue in Porcilia prope flumen, quem ipse Petrus de Bonicis dedit præfato domino episcopo, ut constat in quodam publico instrumento per me Guarnerium notarium confecto, salvo quod subsit eadem episcopo Paduano tantummodo nullo medio, & salvo jure canonicorum Paduan. in decimis & ecclesie sancti Thome de Arena & aliarum ecclesiarum circumstantium in quartisiis, in parochiis & parochianis.

[4] [primus rexit, ac multis bonis,] Et si forte aliquando imposterum quæstio aliqua oriretur inter rectores ipsius ecclesie sancte Marie & canonice Paduane, vel rectores dicte ecclesie sancti Thome, vel rectores aliarum ecclesiarum circumstantium de decimis sive quartisiis, seu parochiis & parochianis, idem dominus episcopus & successores ejus sine questione aliqua causam vel causas seu quæstiones illas libere valeat ad voluntatem suam & debeat deffinire. Et hæc omnia sic facta sunt & ordinata de voluntate & consensu ipsius Petri de Bonicis.

✠ Ego Guarnerius de Campo cruce sacri imperatoris F. notarius &c. scripsi.

Primus monasterii Porciliensis Prior electus fuit B. Compagnus, unde virum non modo rerum agendarum peritia, sed vitæ etiam integritate insignem fuisse conjicias: huic muneri admotus, duplex monasterium virorum & mulierum condidit, quo scilicet utrique separatim habitabant: Et insuper, inquiunt ad annum 1219 Annalium Camaldulensium laudati supra scriptores, ædificatis domibus & cultis vineis in eodem campo alteram congregationem instituit virorum simul & feminarum, cui nomen dabant tam conjugio adstricti, quam soluti; viduati quoque & adolescentuli, quem cœtum tertiariorum, ut vocant, appellare etiam nos possumus. Tertiariis seu conversis Porciliensis monasterii Compagnus specialia quædam statuta condidit, quæ ex charta possessionis traditæ domorum & hortorum anno 1222 in Annales suos laudati scriptores hoc modo intulerunt: Quod tenerentur religiose & caste omnimode in vita & habitu vivere, & in eisdem domibus habitare; quod non deberent facere aliquod juramentum vel querimoniam coram judice de aliquo homine, nec deberent operari aliquam artem vel facere forum, vel mutuum, vel pignorationem terræ, seu blavæ, vel vini vel olei per se, nec in societate cum aliis sine licentia Prioris vel ejus successoris; quod deberent claudere supradictum campum ante & retro, & quod ipsi tenerentur unusquisque coram se defendere ripam fluminis ad voluntatem Prioris cum consilio majoris partis habitatorum ejusdem campi sanctæ Mariæ.

[5] Item si de propria voluntate vellent recedere, non petita licentia Prioris, [tum spiritualibus,] & admoniti, post octo dies reversi non fuerint, caderent ab omni jure & ususfructus ipsorum libere reverteretur ad Priorem sanctæ Mariæ. Item si, quod absit, aliquis vel aliqua habitantium super campum in fornicationem vel adulterium vel percussionem alterius, sive in aliquod famosum vel mortale peccatum ceciderit, & correctus vel correcta a Priore & ad voluntatem ipsius non steterit, & non se emendaverit, post primam & secundam correctionem ab omni jure suo decideret, & tunc ipse Prior posset & deberet ipsum vel ipsam expellere de supradicto campo sub pœna librarum decem denariorum Venetorum. Dicta fuit hujusmodi congregatio conventus Campese; qui vero in eam admittebantur, diverso a seculari habitu induebantur, profitebanturque, se velle vivere & mori in habitu Religionis ad ecclesiam S. Mariæ de Porcilia. Hinc porro pronum est intelligere, quantopere Dei cultum & obsequium non modo in monachis & virginibus sacris, sed & in cujusvis status laïcis promovere B. Compagnus pro viribus studuerit.

[6] Monasterii sui, quod annis quadraginta quinque moderatus est, [tum temporalibus] curam adeo sedulam egit, ut (Camaldulensium Annalistarum verba sunt) brevi intervallo a sui fundatione monasterium Porciliense illustre evaserit, & prima monachorum alborum domus post illam S. Benedicti in urbe Patavina. Anno 1222, ut iidem scribunt, a Widone de Landriano, Patavino prætore, Bethleëm judice & Alberto de Magnano, procuratoribus Patavinis, consentiente civitatis concilio, obtinuit rivum aquæ ad moletrinas construendas; de quibus cum lis orta fuisset anno 1224 inter Compagnum & Priorem sancti Gregorii, Jordani, episcopi Patavini, arbitrio commissa est. Anno 1228 lis illi fuit cum capitulo Paduano, ut liquet ex Gregorii IX litteris, in Appendice tom. IV Annalium Camaldulensium pag. 475 relatis, quibus Compagni causam Priori S. Benedicti & Corrariensi abbati delegavit. Anno 1229 Compagnus & Joannes, rector ecclesiæ sancti Thomæ de Arena, litium quas habebant, arbitrum elegerunt magistrum Albertum de Monte-silicis ex consensu Jacobi, episcopi Patavini, qui in locum Jordani, anno 1228 e vivis erepti, electus fuerat.

[7] [auxit.] Generale capitulum in monasterio sanctæ Mariæ de Porcilia a Prioribus Ordinis S. Benedicti habitus albi diœcesis Paduanæ die X Januarii anni 1239 celebratum fuit, cujus pars magna fuit B. Compagnus. Constitutum in eo fuit, ut capitulum quotannis die Dominica post Ascensionem Domini celebraretur; ut Professionis & divini Officii, victus & vestitus, jejunii & laboris uniformitas servaretur; ut præses generalis congregationis, ne acephala esset, cum consensu episcopi Patavini peteretur, aliaque, quæ e re Ordinis tum temporis maxime esse existimata sunt; prout in hujus capituli constitutionibus, Appendici tom. IV Annalium Camaldulensium col. 547 & quatuor sequentibus insertis, videre est. Lites alteras, quas cum Virginibus sacris sancti Marci de Porcilia habebat, Jacobi Prioris sanctæ Mariæ de Monte sanctæ Crucis, Galzignani, Prioris omnium Sanctorum, & Martini, Prioris S. Joannis de Verdaria, definitioni subjecit anno 1245. Beneficum monasterio suo expertus est anno 1248 Jacobum, Rolandini filium, & dein etiam Ymiciam, domini Azochi de sancto Zenone conjugem, qui in Porciliensi monasterio sepeliri voluerunt: ille quidem, ut confectæ ea de re litteræ loquuntur, de suis bonis pro anima sua reliquid * libras ducentas denariorum Venetorum, & hoc in dispositione Prioris sancte Marie de Porcilia, & Prioris S. Augustini, qui nunc sunt vel per tempora fuerint; & sororis sue domine Palme, de quibus reliquid libras viginti quinque den. Venet. super sepulturam; hæc vero libras centum, totidemque alias a Compagno in varias ecclesias distribuendas; qua de re instrumentum exstat in tabulario monasterii S. Michaëlis de Muriano, anno 1251 confectum.

[8] [mortui anno 1264 corpus incorruptum,] Hæc eorum fere capita sunt, quæ ex Annalibus Camaldulensibus ad annos supradictos de B. Compagni rebus gestis colligi queunt. De ejus obitu vero ad annum 1219, quo Porciliense monasterium moderari cœpit, hæc leguntur: Sanctitate clarus ad Deum transiit anno MCCLXIV Beatique titulum & cultum obtinuit prius in ecclesia Porciliensi, deinde solo æquatis ecclesia & monasterio Porciliæ, in ecclesia S. Benedicti seu beati Antonii Peregrini, ad quam translatum fuit ejus corpus post initia seculi decimi sexti. Et rursus tom. V pag. 68 ad annum 1264: Cœlum petiit præsenti anno Compagnus, primus Prior monasterii sanctæ Mariæ de Porcilia extra Patavinam urbem, post quadraginta quatuor regiminis annos, quibus locum mirifice auxit. Sanctissime vixit & præfuit, ejusdemque laudem brevi oratione complexus est Scardeonius. Ostenditur (quotannis nimirum, ut sub annum 1559 scripsit Scardeonius lib. 2 classe 6, quo moniales Porcilienses in monasterio S. Benedicti adhuc morabantur) ipsius sacrum corpus penitus incorruptum in templo sanctimonialium, quæ olim habitantes una cum monachis in Porcilia, nunc a nomine beati Antonii Peregrini Porciliensis oblati (Vide dicta de illo tom 1 Februarii pag. 264 num. 6) in urbem translatæ appellantur moniales beati Antonii Peregrini. Post Porciliensis monasterii destructionem initiis seculi XVI utriusque sacra lipsana delata primum fuere ad ecclesiam urbanam S. Petri. Inde ad novum sacrarum virginum asceterium, legiturque ad urnam de beato Compagno hæc inscriptio: “Hic in hac capsa jacent ossa domni Compagni sanctæ Mariæ de Porcilia, qui obiit MCCLXIV.” celebratur ejus natalitia dies Octavo Idus Octobris. De ipso agunt Fortunius, Ractius, Minius, Botta, Grandius, Buccellinus & veteres Sanctorum Catalogi præpositi Officiis Camaldulensibus. Funus sancti Viri curarunt tum monachi, tum moniales idem Porciliense monasterium incolentes, & originem suam ab ipso ducentes.

[9] Gemina itaque corporis beati Compagni, uti & B. Antonii Peregrini facta translatio est: [destructo Porciliensi monasterio,] altera anno 1509, quo, Maximiliano cæsare Patavii obsidionem moliente, Porciliense monasterium destructum fuit, & monachi quidem Venetias ad Ordinis sui monasterium S. Michaëlis de Muriano se receperunt; Virgines vero sacræ aliquanto diutius in Porcilia remansere: quo temporis intervallo, ut Portenarus scribit, milites Porciliensem ecclesiam jam desertam ingressi BB. Antonii Peregrini & Compagni ablata inde corpora ad vicinas virginum ædes detulerunt; illæ autem, acceptis hisce corporibus, ad monasterium S. Benedicti sese contulere, ibique sacras illas exuvias deposuere. Altera vero anno 1575, de qua paulo post. Priori fidem faciunt confectæ ea de re litteræ publicæ anno 1510, quæ in Appendice tom. septimi Annalium Camaldulensium coll. 285 & 286 ita se habent: In Christi nomine Amen. Anno ejusdem Nativitatis millesimo quingentesimo decimo, Indictione tertia decima, die vigesimo septimo Februarii, Padue in Parlatorio monasterii dominarum monialium sancti Petri (alias S. Benedicti) Padue, ubi de presenti habitant infrascripte domine moniales sancti Antonii-Pelegrini, seu sancte Marie de Porcilia ob demolitionem sui monasterii propter adventum inimicorum circa civitatem Padue.

[10] Presentibus ven. domino presb. Hieronymo, rectore parochialis ecclesiæ S. Cantiani Padue & ibidem in &c & domino presb. Marco-Antonio capellano dominarum monialium sancti Petri Padue, [ad S. Benedicti Patavii] & ibidem his testibus ad hec habitis, adhibitis & specialiter ad infrascripta rogatis, ubi convocati, & ut moris est, campanelle sonitu congregato capitulo ven. & religiosarum dominarum monialium beati Antonii-Pelegrini Padue, seu sancte Marie de Porcilia, in quo interfuerunt ven. & religiosa domina soror Christina de Padua, honorabilis abbatissa, domina soror Elisabeth de Padua Priorissa, soror Magdalena de Padua, soror Cecilia de Padua, soror Placita de Padua, soror Lucia de Padua, soror Laura de Padua, soror Candida de Venetiis, soror Seraffina de Venetiis, soror Agnesina de Padua, soror Justina de Feltro, soror Maria de Padua, soror Hieronyma de Padua, soror Thadea de Padua, soror Philippa de Padua, soror Benedicta de la Marcha, soror Polonia de Este, soror Petronilla de Padua, soror Eufrasia de Padua, & soror Bricita de Padua, omnes professe & vocem habentes in dicto capitulo & conventu, ac representantes totum & integrum capitulum, cum sint ultra duas partes, habito respectu ad tres partes prefatarum dictarum monialium vocem habentium in dicto capitulo, prout ipse dixerunt.

[11] [anno 1509;] Quo quidem capitulo præfata domina abbatissa & moniales capitulariter, ut supra, congregate dixerunt & declaraverunt reverendo domino Ambrosio de Mediolano, abbati bene merito monasterii & conventus dominorum fratrum sancti Michaëlis de Muriano Venetiis, cui unitum & incorporatum fuit & est monasterium dominorum fratrum beati Antonii-pelegrini seu sancte Marie de Porcilia extra & prope muros Padue, presenti & acceptanti nomine dicti sui monasterii, corpus beati Antonii-Pelegrini, quod erat in archa conditum penes dicta duo monasteria extra & prope muros Porcilie Padue & communi inter dicta duo monasteria, fuit & est collocatum ad requisitionem prefatorum monasteriorum in ecclesia dominarum monialium sancti Petri Padue, ubi de presenti prefate domine moniales beati Antonii-Pelegrini resident & habitant ob ruinam & demolitionem dictorum duorum monasteriorum ob adventum exercitus inimicorum circum circa civitatem Padue, & quod semper apud dicta duo monasteria fuerunt due claves arce corporis prefati beati Antonii-Pelegrini, videlicet una apud prefatos dominos fratres & altera apud ipsas dominas moniales, & inter dicta duo monasteria equaliter oblationes semper fuerunt divise in duas partes & dividentur, prout in preteritum factum fuit, donec aliter provisum fuerit. Preterea prefate domine moniales capitulariter, ut supra, congregate declaraverunt ipsi domino abbati, dicto nomine corpus don Compagni, quod erat in ecclesia dictorum dominorum fratrum beati Antonii-Pelegrini ante ruinam predictam, de presenti esse collocatum in ecclesia predicta sancti Petri Padue, super quibus omnibus & singulis ego Antonius de Conchellis rogatus fui publicum conficere documentum ad futurorum memoriam.

Ego Antonius de Conchellis, quondam egregii viri domini Francisci civis & habitatoris Padue &c publicus imperiali auctoritate notarius præmissis omnibus interfui, & rogatus ea bona fide scripsi, & in hanc presentem formam redegi, signo & nomine meis solitis in fidem appositis.

[12] [& inde anno 1575] Altera corporum BB. Antonii & Compagni translatio contigit anno 1575, quo moniales olim Porcilienses, in novum, quod eis opera curisque Dauli Docti, Bernardini filii, conditum fuit, B. Antonii Peregrini monasterium migrarunt die, ut scribit Portenarus, XXVII Aprilis; quo eodem anno die XXV Martii translata ait supradicta corpora, instituta solenni supplicatione, comitantibus clero populoque universo, & antiquis suis e marmore sepulcris, supra columellas elevatis, imposita. Addita est, eodem Portenaro teste, hujusmodi tabula: Hic sepultus est beatus Compagnus ex familia Ungarellium, qui fuit primus Prior sanctæ Mariæ de Purcilia olim extra muros urbis Paduæ. Obiit anno Salvatoris MCCLXIII Octava die Octobris. Erronee, ut opinor, anno 1263 hic obiisse dicitur B. Compagnus; cum in inscriptione altera vetustiori, ipsi ejus urnæ insculpta, & num. 8 transcripta, & alibi passim anno 1264 obiisse legatur. Imo, si recte inscriptionem istam Portenarus expressit, inscriptio altera, quam Thomas de Minis recitat ex Augustino Fortunio, nec anno, ut ait, 1509 junior, e qua proinde desumpta videtur inscriptio a Portenaro relata, sic habet: Hic in capsa jacent ossa vel corpus domini Compagni, primi Prioris sanctæ Mariæ de Porcilia: qui obiit anno MCCLXIV.

[13] Ceterum annua incorrupti corporis ostensio, solennis ejusdem anno 1575 translatio, [ad monasterium B. Antonii Peregrini translatum fuit.] inscriptio, in qua Beatus dicitur, mox memorata, constans denique ipsorum Camaldulensium, qua eum ut Sanctum vel saltem ut Beatum coli aiunt, assertio, quamquam haud satis, in quo hic cultus situs sit, explicent, fecerunt, ut B. Compagno locum hic dandum in Actis nostris existimarim; esto solenni ritu in Sanctorum Beatorumve numerum non sit relatus, neque particulari gaudeat Officio ecclesiastico, quo sensu intelligendus videtur Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Generali ad diem VIII Octobris hæc annotans: Ex Martyrologio monastico, in quo Sanctus nominatur, cum neque in Sanctos relatus sit, neque Officio ecclesiastico colatur, neque antiquus admodum sit: satis tamen antiquus est, ut decreto Urbani VIII de non colendis Sanctis & Beatis, quos tamquam tales non declaravit Sedes Apostolica, possit non comprehendi. Martyrologio Benedictino his verbis ad diem VIII Octobris inscripsit Menardus: Patavii, depositio S. Compagni Prioris, cujus corpus, quod penitus incorruptum cernitur, quanti apud Deum sit meriti, ostendit. Iisdem verbis utitur Wion lib. 3 Ligni vitæ ad hunc diem, uti & Philippus Dorgain in Kalendario Sanctorum & Sanctarum, qui Benedictinam Regulam sunt secuti: Bucelinus illi in Menologio Benedictino hoc adscribit elogium: Patavii, depositio S. Compagni Prioris. Hic Camaldulense sanctissimum & perfectissimum sub Regula nostra institutum sectatus, ac Prior deinceps sanctæ Mariæ de Porcilia constitutus, tantis in virtutum stadio progressibus profecit, ut rarioris sanctitatis fama inclaruerit. Cujus vel a morte maxime meritum innotuit, cum ad hæc usque tempora sacrum ejus corpus penitus incorruptum cum stupore omnium intuentium ostenditur. Obiit Vir perfectissimus anno Christi MCCLXIV.

[Annotatum]

* reliquit

DE S. BIRGITTA VIDUA
ROMÆ

ANNO MCCCLXXIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Birgitta vidua Romæ (S.)

BHL Number: 1337, 1346, 1347, 1348

AUCTORE J. B.

§ I. Recensentur aliquot de S. Birgitta lucubrationes, sed quæ vel dubiæ sunt, vel nos latent.

Quod cap. 3, ℣. 8 Joannes Euangelista ait: Spiritus, ubi vult, spirat, [S. Birgittæ gesta] videre Pontifices summi, videre reges & principes orbis Catholicus vidit universus labente æræ Christianæ seculo XIV, quo ex horrido rigentique Aquilone excitare S. Birgittam divinæ pietati placuit, quæ, Spiritu Dei afflata, salutarem supremi Judicis timorem incuteret populis, & in generis humani Creatorem ac Redemptorem amoris ignem ubique accenderet. Sancta hæc Mulier, ut splendore natalium, virtutum excellentia, prodigiorum multitudine, ac singulari divini Numinis favore per omnem vitam celebris in primis fuit; ita ad sui laudem multorum ingenia calamosque, ex quo e vivis abiit, haud immerito provocavit. Sed utinam & superessent hodieque, & in promptu essent quæcumque olim de sancta hac Vidua, cujus modo Acta illustrare aggredimur, litterarum monumentis consignata fuerunt, neque majorum diligentia argueret socordiam posterorum!

[2] Vix dum ex hac mortali vita excesserat S. Birgitta, [paulo post ejus obitum] cum colligi undique ejus gesta, virtutes, &, quæ, seu viva, seu mortua, annis paucis plurima ediderat, prodigia summa cura studioque cœpere. Jam inde ab anno 1379 (mortua autem est S. Birgitta, ut suo loco ostendetur, anno 1373) S. Catharina, ejus filia, quæ anno 1375 Matris suæ canonizationem curatura Romam venerat, temporis perturbatione inde recedens, codicem ibidem reliquit, qui S. Birgittæ Vitam & miracula continebat, uti scribit in Vita S. Catharinæ Ulpho, auctor supparis ævi & monachus Vastenensis, apud nos tom. 3 Martii pag. 516 his verbis: Igitur venerabilis domina Catharina, quinquennio pro prædicto negotio (canonizationis matris suæ Birgittæ) sic Romæ peracto in magnis & gravibus expensis, cum ei ob periculosum schisma, quod imminebat, non esset spes, hujusmodi negotii tam ardui posse consequi finem debitum, ut decuit; saniori usa consilio prælatorum, Vitam & miracula sanctæ matris suæ Birgittæ conscripta, cum suis attestationibus sub pluribus publicis instrumentis authenticis & sigillis Cardinalium, Prælatorum, Dominorum & Dominarum in diversis Urbis & orbis partibus, omnibus veram fidem præstantibus, Romæ deposuit: dispositioni divinæ & providentiæ committens illud sanctum negotium in futurum.

[3] [collecta fuere] Atque hinc, uti & ex miraculis, quæ ab anno 1375, quo Romam e Suecia abiit S. Catharina, usque ad annum 1389 contigerunt, ut reor, coaluit volumen, liber Attestationum dictum, anno 1390 a Magno Petri, Israëlis, S. Birgittæ fratris, ex filio Petro nepote, Bonifacio IX, ad S. Petri Cathedram recens evecto, oblatum; de quo Laurentius Romanus, testis oculatus, in Descriptione ceremoniarum canonizationis S. Birgittæ, quam Belgice seu scriptam, seu traductam habemus, in hunc fere sensum scripsit: cum anno 1389 statuisset Urbanus VI, ut anno proximo jubileum celebraretur, eodem pariter ad Vastenense in Suecia cœnobium, quod S. Birgitta fundarat, litteras dedit, quibus Magnum Petri Romam quantocius evocavit, pollicitus, suam in canonizatione S. Birgittæ operam non defuturam, nescius nimirum, quam prope sibi vitæ finis immineret. His moti Vastenenses, Nicolaus Lincopiensis episcopus, Margareta Sueciæ regina, regnique senatores Magno Petri auctores fuere, ut quantocius Romanum iter arriperet.

[4] Profectus Vastena anno 1390 sub festum S. Michaëlis una cum Joanne Suenonis, [in libro Attestationum] qui in itinere obiit, & Andrea Olavi, ut scribit Thorirus in Diario Vastenensi ad annum 1390, Romam venit sub festum Domini natalitium, cum defuncto Urbano VI Bonifacius IX jam successisset. Huic itaque Magnus Petri supplices Margaretæ reginæ Sueciæ, regni senatorum & monasterii Vastenensis litteras obtulit, quibus benevole acceptis, S. Birgittæ causam cardinalibus aliquot, nempe Philippo Galliæ, Adamo Angliæ, uti & Barensi Pontifex examinandam dedit. Hi, re mature examinata, anno 1391 circa S. Laurentii festum Pontificem rogarunt, ut S. Birgittam Sanctorum albo adscriberet: respondit Pontifex, facturum sese, quod e re fore videretur. Eo deducta S. Birgittæ causa, Magnus Petri volumen geminum Pontifici obtulit, quorum alterum illius revelationes; alterum vero, Liber Attestationum nuncupatum, Vitam, genus, mores & miracula continebat. Jussit præterea Magnus, adhibita triginta amanuensium opera, postremi voluminis exemplaria sedecim pretio viginti nummorum aureorum (ducatos vocant) in singula quam celerrime conscribi, quæ cardinalibus totidem dono dedit. Ita fere Laurentius Romanus, rei gestæ, ut dixi, testis oculatus.

[5] Laurentio Romano consonat fere Lælius, scriptor Suecicus seculi XVI in Speculo virginum, [Bonifacio IX oblato anno 1390:] cui apud Joannem Gustavi in Genealogia Brahæa pag. 37 hæc verba tribuuntur: Anno MCCCXC Urbanus VI (obiit anno 1389) Pontifex litteris mandavit Domino Magno Petri (qui erat D. Birgittæ nepos ac filius Domini Petri Israëlis) ut Romam veniret ad annum Jubilæum, ubi profectus, instructus magno thesauro & multis litteris commendatitiis, interim moritur Urbanus, cui Bonifacius IX succedit, qui tribus Cardinalibus Acta & Scripta, seu, ut vulgo dicitur, Legendas Birgittinas evolvere ac bene examinare mandavit, in cujus gratiam Dominus Magnus tria exemplaria conscribi curavit. Consonat, inquam, Laurentio fere Lælius: quamquam enim trium dumtaxat Vitæ S. Birgittæ exempla cardinalibus a Magno Petri oblatorum Lælius, ille sedecim meminerit; nulla tamen inter scriptorem utrumque est pugna; propterea quod Lælio de tribus exemplaribus, totidem cardinalibus num. superiore nominatis, ante institutum ab illis causæ Birgittinæ examen primum oblatis, sermo sit; Laurentio autem de ejusdem Vitæ exemplaribus, post absolutum trium cardinalium examen a Magno Petri oblatis cardinalibus ceteris, coram quibus Bonifacio IX Vitæ & miraculorum S. Birgittæ volumen obtulerat. Ceterum ejus Libri Attestationum in Diario Vastenensi ad annum 1373 mentionem facit Thorirus Andreæ. De Thoriro autem ipso in eodem Diario ad annum 1406 hæc leguntur: Eodem anno infra Octavas Nativitatis B. Virginis secundario missus fuit de monasterio Vazstenensi versus Florentiam pro dilatatione Ordinis frater Thorirus Andreæ, qui huc usque prædicta conscripserat. Juvat auctoris hujus, S. Birgittæ saltem supparis & Vastenensis monachi, ætatem annotasse, quod ejus auctoritate deinceps subinde utemur.

[6] [sed hunc reperire nusquam licuit,] Verosimillimum quoque apparet, eumdem Attestationum Librum indicasse sub nomine Legendæ S. Birgittæ Petrum Alvastræ (Cisterciensium in Gothia Orientali cœnobium est) Priorem variis locis in suis Additionibus seu Declarationibus in Revelationes S. Birgittæ; ut & Alphonsum, Giennensem episcopum, in Prologo ad Librum cœlestis imperatoris, utrumque, ut infra dicemus; S. Birgittæ non modo æqualem, sed & intima familiaritate conjunctum. Optandum sane quam quod maxime, ut monumentum pretiosum adeo, si forte non plane perierit, lucem aliquando aspiciat: id ut alicunde erueret, varia Ordinis Birgittini monasteria nostris in regionibus sita sub seculi XVII finem perlustravit P. Joannes Michaël van der Ketten, Calcariensis Prior, ut ex Notitiis ejus ad Majores nostros missis, disco: at frustra hac in re fuit viri diligentia. Joannes Schefferus tom. 3 Bibliothecæ Septemtrionalis varios scriptores Suecos, qui sub Magno Erici, Alberto, Margareta, Erico Pomerano, Christophoro, Carolo Canuto floruerunt, enumerat, hosque inter aliquot, qui de S. Birgitta scripserunt: at de Libro Attestationum ne verbum quidem facit.

[7] [ne Romæ quidem, ubi exstitisse adhuc sec. XVI dicitur:] Num fortassis hic Romæ alicubi delitescit? Romæ quidem in domo seu xenodochio S. Birgittæ liber a libro Attestationum haud plane diversus seculo XVI adhuc exstitisse legitur in Historia archiepiscoporum Upsalensium Joannis Magni, a fratre ejus Olao Magni Romæ edita, quorum uterque in prædicta domo aliquamdiu versatus est; ubi lib. 4 de Birgero hæc annotata invenio: Hic Birgerus cum coepiscopis suis & omnibus abbatibus regnorum Sueciæ & Gothiæ scripsit Urbano V, Gregorio XI & Urbano VI pro Canonizatione S. Birgittæ, prout in examine ejus inter Acta producta sub eorum sigillis Romæ in hospitali ejusdem S. Birgittæ poterit demonstrari. Quo de examine hic sermo sit (iteratis enim vicibus causa S. Birgittæ examinata fuit) non liquet: si vero de examine ejusdem sub Bonifacio IX instituto hic agatur, verosimile admodum fit, librum hunc, Romæ in xenodochio S. Birgittæ Olai & Joannis Magni, archiepiscopi Upsalensis, ætate servatum, similem fuisse exemplari, quod tribus cardinalibus examinatoribus Magnum Petri obtulisse, vidimus supra. Ut ut sit, vehementer suspicor, desiderari modo prædictum librum in Romano xenodochio: tum quod Burlamachium, qui S. Birgittæ Vitam anno 1692 Neapoli edidit, in hujusmodi librum inquirere neglexisse, haud sit verosimile, cujus nusquam meminit; tum quod Durantus, Feretranus in Italia episcopus, & Revelationum commentator Vitam abbreviatam, de qua infra, S. Birgittæ ediderit; & miracula S. Birgittæ ex codice monialium S. Laurentii de Panisperna Romæ lectori propinarit, codicem xenodochii S. Birgittæ, si ibi repertus fuisset, verosimiliter non neglecturus. Nos denique, scriptis ea de re Romam litteris, nihilo magis profecimus. Verum de libro Attestationum hæc satis.

[8] [scripserint ne S. Birgittæ Vitam] Inter S. Birgittæ biographos a Scheffero supra laudato, Vastovio in Vite Aquilonari, aliisque recensetur Nicolaus Hermannii, Lincopiensis in Suecia episcopus, cujus lucubratione, si quidem exstiterit umquam, aut supersit adhuc, eo careremus molestius, quo ab ætate, qua vixit, imo & familiaritate cum S. Birgitta de rebus ejus instructior fuit; uti colligi ex iis facile potest, quæ de illo Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1391 scribit: Item in Profesto Inventionis sanctæ Crucis obiit venerabilis Pater Dn. Dn. Nicolaus Hermanni, episcopus Lincopensis, qui primus introduxit & benedixit (anno 1384) conventuales Vazstenenses ad observantiam vitæ regularis. Super quo faciendo, cum adhuc frequentabat scholas, existens pædagogus filiorum S. Birgittæ, fuit eidem S. Birgittæ divinitus revelatum. Hic fuit vir magnæ sanctitatis. Hic composuit historiam S. Birgittæ, quæ incipit: “Rosa rorans bonitatem &c:” & plures alias Sanctorum historias.

[9] Verum verba, quibus initium historiæ S. Birgittæ, [Nicolaus Lincopiensis] a Nicolao conscriptæ, hic dicitur concipi, hymnum potius seu canticum sonare videntur, quam enucleatam ac diffusam vitæ S. Birgittæ explanationem: unde hoc fortassis loco non improbanda est Erici Benzelii in suis ad Vastovium Annotatis opinio, nullam a Nicolao S. Birgittæ Vitam umquam prodiisse; sed hymnum dumtaxat, qui hodieque plus vice simplici in Bibliothecis Suecicis inter Mss. reperiatur: nec alia de causa Nicolaum inter S. Birgittæ historiographos seu biographos a nonnullis fuisse relatum, quam quod non satis adverterint, scriptoribus Suecicis idem interdum valere Historiam, quod Hymnus seu Cantus: id vero & apud Germanos ea circiter ætate locum habuisse, ex Gobelino Persona Cosmodromii ætate VI intelligo, ubi ille cap. 90 sic de seipso: Ipse (Joannes XXIII, anno 1410 in Pontificem electus) confirmavit, seu confirmari mandavit historiam seu cantum, quam vel quem ego anno præcedente de festo Visitationis Beatæ Mariæ Virginis feceram, qui cantus incipit: “Tecum principium &c.” Imo vero Diarii Vastenensis auctorem Andream Thorirum non reor facturum fuisse, ut compositum a Nicolao in laudem S. Birgittæ hymnum memoraret, fusiorem autem S. Birgittæ Vitam, si quam Nicolaus scripsisset, silentio præteriret.

[10] Fortassis etiam Alphonsus, Giennensis, vulgo Jaen, [& Alphonsus Giennensis, haud liquet:] sub regno Castellæ primum episcopus, ac dein eremita, qui S. Birgittæ in Italia degenti a sacris confessionibus fuit, & Hierosolymam peregrinanti comes, ejusdem sanctæ Mulieris Vitam scripserit: nam in Vita B. Claræ Pisanæ, a sanctimoniali coæva conscripta, apud nos tom. 2 Aprilis pag. 510, numero 16 hæc legere est: Advenerat circa idem tempus Pisas Alphonsus episcopus, olim S. Brigittæ confessarius, qui Petro, Claræ patri, olim Hierosolymis familiariter notus, cum esset ab eodem humanissime exceptus, significavit ei Petrus, quid sibi circa filiam suam dilectissimam accidisset, oravitque, ut suadere eidem vellet, paternæ voluntati morem gerere. Suscepit in se libenter Alphonsus, quod rogabatur: sed puellam allocutus & constantem ejus fervorem expertus, ac summum uni Deo famulandi desiderium; non modo abducere eam a sancto proposito conatus non est, sed etiam ad ejus prosecutionem hortatus, proposito S. Brigittæ exemplo; quod ut ipsa cognosceret melius & imitaretur ardentius, vitæ ejus descriptam historiam eidem reliquit. Acceptavit gratanter donum & consilium Clara, exindeque erga Sanctam pientissime affecta, eam cœpit habere & colere specialem suam advocatam, multisque ab ea gratiis cumulata, prima instituit, ut de sanctæ Brigittæ vita atque virtutibus sermo Pisis publice haberetur; & in ejus monasterio usque hodie celebratur quotannis ipsius festum. Quorsum Alphonsina hæc S. Birgittæ Vita evaserit, aut quibus latebris delitescat, si quando exstiterit, divinando non sum: at illius jacturam utcumque fortasse resarciunt, quæ de S. Birgitta alibi idem Alphonsus scripta reliquit, quorum suo tempore & loco habebitur mentio; ac fortassis S. Birgittæ Vitam quidem, sed ab alio scriptam, S. Claræ dederit evolvendam.

[11] [Alterius item S. Birgittæ Vitæ,] Alterius præterea Vitæ S. Birgittæ qualemcumque notitiam suppeditat supellex nostra litteraria, in qua Vitæ ejusdem Sanctæ fragmentum reperi hoc exordio: Quemadmodum plurimorum sanctorum parentum merita sanctitatis in filiis elucescentis fuere semina, ita piorum progenitorum gratia magna conciliavit nostræ Sanctæ auxilia: unde hæc conscripta fuerit, auctor ipse in calce Prologi satis prolixi in hunc modum edisserit: Atque ut de fide earum rerum, quas commemorabo, securum præstem lectorem, noverit, me, quidquid attulero, ex processu canonizationis ejus accepisse, in quo non solum Vita, sed & ducenta fere miracula, testibus & jure jurando confirmata coram legatis Sedis Apostolicæ, tum a Gregorio XI, Pontifice maximo, ad Vitam & miracula inspicienda in Sueciam missis, tum aliis quatuor cardinalibus ad eadem Romæ discutienda ab Urbano V * nominatis. Id si vere fideliterque abs illo est dictum, est sane, cur Vita illa non parvi fiat: utinam modo integram haberemus: tria dumtaxat, eaque non admodum prolixa, prima capita fragmentum nostrum continet, præter Prologum, initio mutilum: neque unde Majoribus nostris illius copia facta fuerit, usquam, quod præter ipsorum morem est, annotatum inveni. Vidit id P. van der Ketten Calcariensis Prior, uti & Birgittæ Vitam quamdam Germanicam seu potius Flandricam, hancque illius compendium existimavit: neque, ut apparet, immerito: ita enim inter fragmentum nostrum & Vitæ illius Flandricæ exordium, ad nos a laudato Priore transmissum, convenit, ut verba verbis passim pene respondeant.

[12] [non tamen primigeniæ, qualiscumque notitia.] Nec hic stetit P. van der Ketten labor: evoluta vita illa Germanica seu Belgica, si quid in ea singulare, quod passim alibi vel non haberetur omnino, vel non ad eumdem modum, occurrebat, diligenter id annotavit, ad nosque transmisit. Libellum illum Flandricum fide dignum censuit, vel propterea maxime, quod ex Vita Latina, de qua proxime egi, haustus sit: hæc autem, ut in Notitiis suis ad nos missis scribit, vel ea sit, quæ habebatur in libro Attestationum, vel certe maxime authentica. Nec ego velim suam illi auctoritatem detrahere: non putem tamen illam in Libro Attestationum fuisse exaratam, aut primariam esse S. Birgittæ Vitam, unde profluxerunt ceteræ. Non primum; quod ex ipsomet Libro Attestationum, teste illius auctore in Prologo, velut fundamento surrexerit. Nec alterum, ob ea, quæ Alphonsus, Giennensis episcopus, de primaria S. Birgittæ Legenda, ut vix ambigo, loquens, scribit in Prologo Libri cælestis Imperatoris ad reges cap. 3. Sunt autem hæc: Immo quodam tempore, cum rex Suetiæ gravare vellet subditos in toto regno magnis exactionibus, ut solveret quamdam pecuniæ quantitatem, in qua tenebatur creditoribus, tunc beata Birgitta dixit regi: Domine noli hoc facere, sed recipe duos filios meos, & pone eos obsides, donec solvere poteris, & non offendas Deum & subditos tuos. Memorabili huic S. Birgittæ facto & amoris in patriam pleno, mox subdit Alphonsus: Et hoc clarius habetur in Legenda Vitæ ejus. Atqui hæc nec in Excerptis a P. van der Ketten e Vita illa Germanica, atque adeo, ut suspicari fas est, nec in Latina, unde illa profluxit; addo, nec alibi uspiam, quod sciam, legere est: quod non solum pro hac, sed etiam pro aliis, quas quidem habemus, S. Birgittæ Vitis, infra recensendis, observatum cupio.

[Annotatum]

* l. VI

§ II. Præcipuæ S. Birgittæ Vitæ hactenus exstantes: quænam ex his a nobis edendæ: auctorum Sanctæ familiarium notitia.

[Birgero, Upsalensi archiepiscopo,] Ea § superiore monumenta attigimus, quorum quidem commendanda antiquitas est; sed quæ vel non existunt amplius, vel ita latent, ut ea nobis comparandi viam modumque ignoremus: accedo ad alia, quæ meliori, ut ita dicam, fato usa, vel typis edita sunt, vel manuscripta nostris versantur in manibus. Ac in primis quidem, ut de Museo nostro bene meritus est P. van der Ketten, variis, quas nobis olim misit, de S. Birgitta notitiis, ita illi grates debemus sane amplissimas eo potissimum nomine, quod antiquam admodum S. Birgittæ Vitam, etiam, ut scribit, Ordini suo ignoratam, e tenebris feliciter erutam, cum majoribus nostris communicare voluerit. Scripta ea est paucis a S. Birgittæ obitu annis ab archiepiscopo Upsalensi Birgero Gregorii, dignissimaque, quæ lucem, qua hactenus caruit, tandem aspiciat. Hujus, quanta erat in sacris litteris divinisque & humanis legibus scientia, satis ostendunt ecclesiasticæ historiæ, quæ ab ejus fœcundissimo ingenio prodierunt, inquit Joannes Magnus Gothus lib. 4 de Pontificibus Upsalensibus, decessoribus suis. Upsalenses infulas gessit ab anno circiter 1366, usque ad annum 1383, quo obiit quinto Idus Martii, ex eodem Magno. Floruit itaque eadem, qua S. Birgitta, ætate, quæ, ut infra dicetur, haud procul Upsalia mundo data fuit. Porro fuisse Birgerum ex eorum præsulum Suecicorum numero, quibus, ut S. Birgitta in Sanctorum album referretur, maxime cordi fuit, ex jam dictis supra abunde liquet: nec proin ambigendum, quin pro dignitate muneris sui, pro doctrinæ excellentia, proque ea, qua ferebatur in Birgittam, veneratione, omni, quo par erat, studio incubuerit, ut res illius gestas penitius introspiceret, eaque dumtaxat litteris de ea mandaret, quæ probe cognita atque explorata habebat. Hinc Gudmarus Frederici, Joannes Giurderi, & Batismundus, monachi Vastenenses, qui anno 1374 & binis seqq. Birgittæ miracula Nicolai, Lincopiensis episcopi, jussu collegerunt, hæc omnia, quæ ipsi congesserant de S. Birgittæ miraculis, Birgeri, aliorumque Sueciæ præsulum, veluti probatissimorum testium, auctoritate munierunt, ut in Miraculis, a S. Birgitta in Suecia patratis, infra edendis, num. 5 videre est.

[14] [scripta] Conscriptam a tali viro S. Birgittæ Vitam & typis hactenus nondum, ut putamus, editam, facere non possumus, quin Operi nostro inseramus. At, inquiet non nemo, satisne certum est, Vitam illam, quam e tenebris in lucem protraxit P. van der Ketten, Birgerum Gregorii, archiepiscopum Upsalensem, S. Birgittæ æqualem, habuisse auctorem? Monebit porro una cum Erico Benzelio in Annotatis ad Vastovii Vitem Aquilonarem pag. 70, de Birgero in Chronico archiepiscoporum Upsalensium hæc tantummodo legi: Dictavit Historiam S. Birgittæ, quæ incipit: “Birgittæ matris inclytæ:” his vero verbis non enucleatam fusamque ejusdem Sanctæ Vitam, sed hymnum dumtaxat, more scriptoribus Suecis non inusitato, indicari. Audio, & hac quidem partim de causa superiore §, Nicolaum, Lincopiensem episcopum, hymnum dumtaxat de S. Birgitta probabiliter scripsisse, admisi. Aliud omnino est de S. Birgittæ Vita, a Birgero conscripta. Joannes Magnus Gothus, aut ejus frater Olaus, non tantum S. Birgittæ Vitam a Birgero scriptam, ait, sed etiam verba, quibus illam exorsus est, nos docet, ita scribens: Hic Birgerus archiepiscopus composuit Legendam sanctæ Birgittæ, in qua continentur hæc verba: “Beata Birgitta, in regno Sueciæ oriunda, non solum juxta revelationem divinitus sibi factam ex sanctorum ibidem regum progenie, qui suis Sanctis promeruerunt meritis, ut magnificaret Dominus misericordiam suam cum illa, illustrem duxit progeniem, verum etiam de nobilibus devotisque progenitoribus & parentibus nata fuit:” quibus etiam Vita S. Birgittæ, a nobis Birgeri nomine edenda, incipit. Burei in Descriptione Sueciæ pag. 306 verba, quæ a jam transcriptis non differunt, non lubet repetere. Addo tamen Joannis Molleri verba in Hypomnematis, Joannis Schefferi Sueciæ litteratæ subnexis, verba pag. 352. Scripta de Vita ipsius (S. Birgittæ) Birgero Gregorii, modo laudato, Nicolao Scheningensi, episcopo Lincopiensi, concinnata, atque a Scheffero nostro (pag. 10) & Joh. Messenio (in Chronico episcoporum Sueciæ c. 5 p. 44, c. 7 pag. 84) memorata haud dubie perierunt. Si haud dubie perierint Birgeri de S. Birgitta scripta; haud dubie etiam exstiterunt.

[15] [& hic edenda] Et vero minime mirum est, Birgittæ Vitam a Birgero scriptam post abjectam jam pridem a Suecis religionem avitam & dissipata monasteria nusquam Benzelio in Suecia visam: vidit certe illam Joannes Magnus Gothus, aut frater illius Olaus, si hujus sint Additiones, Pontificum Upsalensium historiis subjectæ. Quid si ea fuerit ex eorum ecclesiæ Upsalensis, regnique Suecici antiquorum monumentorum numero, quæ Joannem Magnum Gothum, pessumeunte in Suecia fide Catholica, alio abstulisse aiunt? Sic enim de illo Mollerus in Hypomnematis pag. 364. Quadriennio muneri huic præfuit unico (archiepiscopali) multaque interea temporis negotia magni momenti expedivit publica, donec anno MDXXVII, cum non solum reformationem ecclesiasticam (ita loqui Acatholicis placet) in comitiis regni decretam negligeret, sed & eidem reluctaretur, Gustavi regis, frustra in ipsum invecti, incurreret indignationem, ab eoque ne Lutheranismi patronis ulteriori esset impedimento, in Poloniam ad nuptias Hedwigis, Sigismundi regis filiæ, sibi conciliandas, mitteretur legatus. Cum enim illuc, convasatis prius occulte rebus suis omnibus, chartisque simul ac monumentis historicis regni, & ecclesiæ Upsalensis vetustis, eodem anno MDXXVII … se contulisset, in patriam numquam rediit, sed Romam ab initio profectus &c: Unde, ut aliquanto post Mollerus addit, Ad monumenta terum Suedicarum, quæ e patria secum abstulerat, vetusta denuo conquirenda, & Suecis postliminio vindicanda, integro post obitum ejus seculo, anno MDCXLIX Jobus quidem Ludolphus, vir illustris, Christinæ augustæ jussu Romam commigravit, sed nihil horum offendere aut recuperare potuit.

[16] Verum, ut ut hæc sese habeant, non bibliothecæ tantummodo Suecicæ, [e veteri monasterii S. Mariæ ad Arborem apographo,] sed Birgittinorum etiam monasteria per varias Europæ regiones sparsa, prius erant consulenda, quam Birgerus S. Birgittæ Vitam exarasse negaretur, aut hæc certo periisse diceretur: veri quippe speciem habere non poterat, antiquiores Ordinis Birgittini alumnos rerum, ad sanctam Matrem suam pertinentium, adeo fuisse negligentes, ut antiqua illius monumenta nusquam alibi, quam in Suecia curarint transcribi, seduloque conservarint. Contrarium docet S. Birgittæ Vita in monasterio Mariæ ad Arborem, vulgo Marien-boom dicto & in Clivia sito, a P. van der Ketten inventa, quam Birgeri fuisse, hæc Vitæ subjecta verba demonstrant: Explicit beatæ Birgittæ Legenda matris nostræ nacione Swecie per reverendum dominum patrem Birgerum, archiepiscopum Upsalensem compilata; quæ quidem liquet, Birgeri non esse; sed monachi Birgittini, qui ex vetustiori illam exemplari descripsit: magni tamen propterea ponderis esse non desinunt; utpote auctoris, qui ista scripserit post mortem Birgeri annis circiter 58, quique adeo, quod de Birgero scripsit, vel ex vetustiori, quod præ manibus habuit, exemplari hauserit, vel ex primis ordinis sui patribus, supparis saltem cum Birgero ætatis, acceperit: scribit enim P. van der Ketten, se in supradicto monasterio Revelationum S. Birgittæ volumen geminum invenisse, in quorum altero Birgeriana S. Birgittæ Vita ad calcem habebatur, omisso tamen anno, quo exaratum fuit; at alterum anno 1441 exaratum notabatur: cum vero, teste eodem patre, utrumque volumen eadem manu scriptum fuerit, parem fere utrique esse antiquitatem, verosimillimum est.

[17] Porro ne quemquam plus, quam par est, Benzelii auctoritas moveat, [S. Birgittæ Vita vindicatur;] illud indictum præterire non lubet, eumdem in suis Annotatis in Vastovii Vitem Aquilonarem pag. 58 pari de causa, ob quam Birgero prolixiorem S. Birgittæ Vitam abrogat, S. Brynolpho quoque, Scarensi episcopo, Vitam S. Helenæ, Scodevæ in Suecia cultæ, abrogare, quam tamen ex codice Ms. cœnobii Bodecensis dedit tom. 7 Julii a pag. 332, & S. Brynolpho abunde vindicavit Petrus Boschius in Commentario prævio num. 7 & 8, ut utrobique parem Benzelius errorem admisisse videatur. Nec in Belgio tantum, sed & in Italia etiam seculo, XV S. Antonino, anno 59 ejusdem seculi defuncto, visa fuit, ut scriptam ab illo contractamque nonnihil part. 3 Chronicæ, Lugduni in Officina Junctarum & Pauli Guittii anno 1586 impressæ, a pag. 793 S. Birgittæ Vitam cum Birgeriana comparanti minime, ut opinor, dubium erit; adeo Antonini de S. Birgitta lucubratio Birgerianæ nostræ, quam Surianæ, quæ isthic laudatur in titulo, similior est. Maneat itaque asserta Birgero S. Birgittæ Vita, quamquam nec primariam illam S. Birgittæ Vitam esse, unde profluxerunt ceteræ, & a veteribus scriptoribus memoratam, ausim dicere, quod careat illo indicio, cujus num. 12 mentionem feci.

[18] [bulla Canonizationis ejus Commentario inseretur.] Præterea Vitæ S. Birgittæ compendium, quod præsens, ubi de ejus Canonizatione agetur, Commentarius exhibebit, a Bonifacio IX datum est in Bulla Canonizationis S. Birgittæ, anno Pontificatus sui secundo, Christi 1391, Romæ apud S. Petrum Nonis Octobris edita, quam tom. 1 Bullarii Pontificii pag. 233, apud Fontaninum in codice Canonizationum a pag. 151, & ante Revelationes S. Birgittæ, opera Simonis Hörmann Birgittini Monachii in Bavaria anno 1680 una cum Consalvi Duranti in illas notis impressas, videre est. Compendium vero istud procul dubio ex lib. Attestationum, de quo supra, seu ex ejusdem Sanctæ canonizationis processu excerptum est: ut adeo seu Pontificis auctoritatem, seu fontem, e quo prodiit, spectes, frustranea videri possit ejus qualiscumque commendatio, iis præsertim, quibus, quanta in hisce rebus accuratione uti Pontifices summi soleant, non ignotum est. Altera apud Hörmannum, mox laudatum, S. Birgittæ Vita occurrit a pag. 797, quam abbreviatam dicunt. Hanc quidem, ut res feret, adhibebimus, non tamen edemus, eo quod partim ex libris Revelationum S. Birgittæ, partim ex ejusdem Vita, per Birgerum scripta, videatur esse composita: Quando, quove auctore, mihi non liquet. Tantumdem dico de S. Birgittæ Vita, quam ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris habemus. Prologi initium est: Gloriosus Deus, qui dat virtutem & fortitudinem plebi suæ, rationabilem creaturam suam in Spiritu Sancto sibi feliciter unitam & effectam suæ divinitatis participem gratanter erigit in sublime &c. Vitæ initium: Beata Brigitta, nobilis progenie, sed nobilior moribus, potentes, & secundum seculi dignitatem progenitores excelsos habens &c; finis vero: Et quia tamquam sydus excellens omnium virtutum ornamento, dum viveret, radiabat in terris, jam de mundo translatam non solum in monasterio prædicto Wastenensi, ubi corpus ejus requiescit, sed etiam in Roma & in aliis mundi partibus diversis miraculorum prodigiis & signis ipsam inter Sanctos suos mirificavit, & inter homines fama celebrem efficit & ostendit meritis gloriosam mirabilis in Sanctis suis Dominus noster Jesus Christus, cui est honor in secula seculorum. Amen. Quibus quidem a Birgeriana Vita hæc satis differre videtur: sed reliqua ita cum Birgeriana Vita congruunt, ut hujus compendium aliquod merito haberi possit, licet immutato subinde nonnihil rerum ordine: quapropter & hac excudenda abstinere est visum.

[19] [Vita vero, quam Surius] Vitam quoque S. Birgittæ edidit Surius ad diem XXIII Julii, quo illa Romæ obiit, sed pro more stilo adaptatam suo, eamque sinceram Baronius in suis ad Martyrologium Romanum Annotatis agnovit. At quænam Vita ea est, quam stilo suo edidit Surius? Papebrochius noster tom. 3 Martii pag. 514 in Annotatis in Vitam S. Catharinæ, Birgittæ filiæ, ab Ulphone monacho, auctore suppari, scriptam, lit. f in hæc Ulphonis verba: Tempore igitur suprascripto post mortem ejus (S. Birgittæ) & eodem anno (1373) translatio inchoata, sed non absque prodigiis insignibus circa resolutionem carnis ab ossibus mirabiliter factam, nec non sine miraculis in via factis, est consummata, & ad monasterium Watzstenense translata, sicut alibi plenius est conscriptum, sic annotat: Videtur ea Vita indicari, quam Surius edidit stylo mutato & magis contracto. Verum hic vel librum Attestationum, ut P. van der Ketten in suis Notitiis Mss. obiter indicat, vel aliud quodpiam de S. Birgitta scriptum designari propterea reor, quod illic Ulpho non de miraculis S. Birgittæ universim agat; sed de iis, quæ translationem reliquiarum S. Birgittæ sunt comitata: hæc autem Vita Suriana non nisi breviter ac generatim hunc perstringit in modum: Anno autem proximo (1374) post multorum miraculorum coruscationem, & ossium ejus subitam, & ultra modum mirabilem purgationem & exsiccationem, ab Urbe Romana, multis in itinere editis miraculis, ad monasterium Vuasthenæ duodecimo Julii die cum ingenti populorum frequentia & gaudio per sanctam filiam ejus Catharinam translata est. Quid ni potius igitur, miracula S. Birgittæ, de quibus infra num. 25, ubi de quinta miraculorum S. Birgittæ hic edendorum parte agetur, Ulphonis verba designent?

[20] Mihi quidem S. Birgittæ Vita, quam Laurentius Surius, [interpolasse videtur,] Carthusiensis Coloniæ Agrippinæ seculo XVI monachus, interpolavit, ea videtur esse, quam in Historia Sanctorum, ut vocant, Lovanii in Belgio nostro jam inde ab anno 1485 in domo Joannis de Westfalia a fol. 142 impressa, habemus, quamque proin seculo XVI verosimillime viderit Surius. Id ut patescat clarius, lubet utriusque exordium huc transcribere: sic incipit, S. Birgittæ Vita in dicta Historia: Sancta Birgitta in regno Suetie oriunda, non tantum ex patre & matre nobilibus & coram Deo & mundo potentibus, verum etiam ex parentum progenitoribus excelsis, in justificationes Dei ferventer requirentibus, & peregrinationes ceterosque pios actus avidissime complentibus, illustrem duxit originem. Omnis siquidem ejus cognatio & generatio, sicut Thobye, in bona vita & conversatione permansit: ita ut accepti essent tam Deo, quam hominibus & omnibus habitantibus terram. Nam avus, proavus & atavus &c.

[21] Vide sis modo, quam parum ab his discrepet Suriana: [quod typis vulgata sit, hic non edetur:] Sancta Birgitta in regno Suediæ orta, non tantum parentes habuit nobiles, & tum coram Deo, tum coram mundo potentes, verum avos, proavos & abavos excellentes, legem Dei ferventer inquirentes, & peregrinationes suscipientes, cæteraque pia opera avidissime exequentes. Omnis enim cognatio ejus & stirps, uti etiam beati Tobiæ, bonam vitam & sanctam conversationem sectata est: adeo ut tam Deo, quam hominibus, & cunctis habitantibus terram accepti & chari essent. Avus enim & proavus atque abavus &c. Pari fere passu procedit Vitæ utriusque reliqua series ad finem usque: ut adeo Vitam S. Birgittæ, quam prædicta Historia exhibet, a Surio interpolatam, non immerito dixeris. Satis quidem illa videtur antiqua & accurata, sed a quo auctore conscripta sit, mihi non liquet. Si fusiorem S. Birgittæ Vitam a Nicolao, Lincopiensi episcopo, conscriptam fuisse constaret, tribui hæc illi fortassis posset. Sed, ut ut res sese habeat, eam, utpote jam typis editam, necesse non est visum hic recudere.

[22] Vitam quoque S. Birgittæ ex Attestationum Libro seu Actis & Processu Canonizationis S Birgittæ concinnavit Bertholdus Romanus, [contra dabitur alia,] Birgittini juxta Florentiam monasterii, cui Paradisi nomen est inditum, confessor generalis. Audi de illa P. van der Ketten in Notitiis Birgittinis ad nos missis: Inveni, inquit, sed locum, ubi invenit, non exprimit, in antiquo libro, qui fuit aliquando monasterii Mariæ ad Aquas prope Sylvam ducis Ordinis nostri, Vitam S. Matris nostræ fuse scriptam, & in tres partes divisam, in quarum I auctor de acquisitis virtutibus sanctæ Matris nostræ agit. II de acquisitis gratiis: III de patratis post mortem miraculis. Fontem vero, e quo Vitam S. Birgittæ concinnavit, auctor ipse detegit, ita Prologum exorsus: Dum in Actis seu processu canonizationis S. Matris nostræ Birgittæ curiose hinc inde perlegerem &c: e quibus præterea patet, auctorem, qui nomen suum tacet, fuisse professione Birgittinum. Sed, ut nomen suum siluerit auctor, prodidit illud una cum anno & loco, quibus Vita illa descripta fuit, sequens monitum, codici a Patre van der Ketten invento, ad calcem Vitæ S. Birgittæ subjectum. Ita habet eodem teste: Sciat lector in Christo devotus, nec non sanctitatis virginis Mariæ & Dominæ Birgittæ zelator, quod primævus præscripti compilator Opusculi fuit Fr. Bertholdus de Roma, confessor generalis monasterii ejusdem Matris nostræ Brigittæ de Paradyso apud Florentiam, excopiataque fuit in monasterio (subscripto, ut opinor) ejusdem Ordinis anno Domini MCCCCLII, mense Decembri. Oremus pro invicem, ut salvemur. Actum ad Aquas Mariæ prope Buscum Ducis Leodiensis (tunc quidem) diœcesis.

[23] [in Belgio olim descripta,] Vitæ hujus tandem nobis copia facta est ex monumentis monasterii S. Altonis in Bavaria, Patrum Birgittanorum id incolentium humanitate & beneficio, qui eam P. Crammere Societate nostra sacerdoti dederunt, ut eam nobis (quod & fideliter & accurate hic præstitit) describendam curaret. Habet hæc ad calcem eadem, quæ modo ex Patris van der Ketten notitiis produximus, subjecta verba; ut adeo vel ipsum sit S. Birgittæ Vitæ Buscoducense apographum, vel dein hoc descripserit is, cujus ibi nomen hoc modo exprimitur: Ora pro scriptore R. P. Bartholomæo Laucieo Ord. S. Birgittæ in monasterio Sion Coloniæ professo sacerdote. Verum in anno, quo exscripta fuerit hæc a Bertholdo adornata S. Birgittæ Vita, discrimen ingens occurrit: annum 1452 notavit P. vander Ketten in Notitiis: at annum MCCCCII habet apographum nostrum Bavaricum; uti & quidem ipsum Patrum Altomontensium, e quo illud desumptum est, apographum; cum eumdem annum 1402 conceptis verbis etiam signarit P. Jacobus Scheckh in suo de monasterio S. Altonis libello, anno 1730 typis Frisingensibus edito pag. 57. Error latet in apographo S. Altonis, in quo nota numeralis L omissa est: cum enim monasterium Mariæ ad Aquas frigidas prope Sylvam-ducis, ut tom. 5 col. 411 Galliæ Christianæ auctæ scriptores tradunt, concinente Joanne Francisco Foppens in Supplemento ad Opera diplomatica Miræi (tom. 3 pag. 497) fundatum dumtaxat fuerit anno 1434, manifestum fit, anno 1402 S. Birgittæ Vitam ibi exscribi non potuisse.

[24] Neque ausim asserere, Bertholdum seculi XV principio in Florentino Paradisi monasterio confessoris generalis officio functum: nullam hujus rei Vastenense Chronicum mentionem facit. [& a Bertoldo Romano exarata;] Anno 1394 de condendo prope Florentiam Paradisi monasterio serio agi est cœptum Magni Petri auspiciis, ita in laudato Chronico ad annum supradictum scribente Thoriro: In die Apostolorum Philippi & Jacobi arripuit iter frater Magnus Petri versus Romam pro inchoando claustro Religionis S. Salvatoris prope Florentiam, in cujus comitiva fuerunt Ericus Gudhmundi presbyter, & Lucas, qui tunc laïcus erat, sed in Roma ordinatus est presbyter. Obiit Magnus Petri Florentiæ in monasterio Paradisi anno 1396, eodem teste Thoriro. Quis defuncto successerit in Confessoris generalis officium, non edicit: verum ad annum 1429 scribit, Lucam, Magni Petri socium, monasterii Paradisi confessorem generalem eo anno excessisse e vita, cum a celebratis Vastenæ Ordinis comitiis rediret in Italiam: ita ut fortasse, nonnisi defuncto Luca, monasterii Paradisi confessor generalis factus sit Bertholdus, Vitamque S. Birgittæ ex Actis canonizationis ejus confecerit inter annum 1429 & 1452; quæ quidem conjectura firmatur ex eo, quod ab anno 1403, quo primum Paradisi monasterium rite consummatum fuit, illi Lucas præfuisse videatur. Sic enim scribit Thorirus ad annum 1403: Item priori anno (1402) circa festum Michaëlis duo fratres, frater Ericus & frater Thorirus, transierunt versus Romam pro aliquibus negotiis monasterium nostrum summe tangentibus. Quibus expeditis, dn. Ericus rediit & alter, videlicet frater Thorirus cum fratre Luca transivit Florentiam, ubi incœptum fuit monasterium prope civitatem in castro, quod dicitur Paradisus, pro informatione fratrum & sororum ibi instituendorum secundum Regulam sancti Salvatoris.

[25] Post has S. Birgittæ Vitas addemus ex Hörmanno supra laudato Miracula S. Birgittæ, [quam sequentur S. Birgittæ Miracula.] quæ viva mortuaque patravit, in varias partes divisa: earum prima octo miracula continet, quæ patrata fuerunt in Suecia: altera miracula aliquot, Bernardi archiepiscopi Neapolitani jussu anno 1376 collecta, ex antiquissimo codice, ut ait Hörmann, descripta: tertia miracula aliquot Nolæ & Romæ ante & post mortem S. Birgittæ facta ex eodem codice: quarta miracula aliquot, quæ comes de Nola, S. Birgittæ, dum viveret, familiaris, testimonio suo firmata ad Alphonsum, Giennensem episcopum, misit: quinta miracula quædam, quæ sive in translatione corporis S. Birgittæ Roma in Sueciam anno 1374, sive in Suecia postmodum contigerunt, conscripta, ut apparet, ab aliquo, qui Sanctæ reliquias comitatus est: ita conjicio ex ejus verbis miraculo 1. Cum de Bruma civitate pergentes hospitaremur in oppidulo quodam &c: item miraculo 2: Cum diverteremus ad monasterium, quod vocatur Claravallis regni Poloniæ &c: & miraculo 3: Cum adhuc essemus in mari inter Alamanniam & Sueciam &c: sexta miracula aliquot alia in Polonia & Suecia facta, Nicolai Lincopiensis episcopi jussu a tribus monachis Vastenensibus scripta, quibus præmittitur brevis Sermo de B. Birgitta, descriptus ex eodem codice antiquissimo, monialium nimirum S. Laurentii in Panisperna Romæ, apud quas S. Birgitta sepulturæ tradita fuit. His denique postremis miraculis, ne tempus ignores, quo conscripta sunt, ad calcem subduntur sequentia: Expliciunt miracula beatæ Birgittæ de Suetia, finita & scripta anno Domini MCCCLXXVIII in Octava S. Martini per manus Nicolai Misner, alias dicti Vyogeler, clerici Brandenburgensis diœcesis, tunc temporis in Roma existentis &c: ex quibus intelligas, ea Romæ in chartas fuisse conjecta, cum de ejus canonizatione agebatur. Plura quidem miracula S. Birgitta patravit, quorum aliqua suo loco referemus: omnia enim referri vix posse putamus. Interim ex his, quæ dabuntur, quanti apud Deum meriti S. Birgitta sit, pronum erit unicuique perspicere.

[26] [Quis fuerit Mathias,] Reliquum est, ut de tribus maxime auctoribus, quorum testimonio non raro utemur, nonnulla disseram, eorumque notitiam lectori suggeram: sunt autem Mathias, canonicus Lincopiensis, qui Prologum in aliquot S. Birgittæ revelationes edidit; Petrus, Alvastrensis in Suecia monasterii Prior ex Ordine Cisterciensi, qui plerasque S. Birgittæ revelationes calamo exaravit, declarationibus illustravit, ac iis, quas Extravagantes dicunt, locupletavit, auxitque; & Alfonsus, Giennensis primum episcopus, solitariam dein vitam amplexus, qui, præter Vitam S. Birgittæ, in gratiam S. Catharinæ Pisanæ forte scriptam, de qua supra, Prologum scripsit in librum, cui titulus, Liber cælestis Imperatoris ad reges &c: cui Prologo aliquod Vitæ S. Birgittæ veluti compendium sparsim inseruit. Ex his Mathias in Suecia natus loco honesto, & litterarum pietatisque a teneris amans, adultior ad varias exterorum adiit academias, unde in patriam redux ob doctrinæ probitatisque laudem non modo Lincopiensibus canonicis adscribi meruit, sed conscius etiam fieri arcanorum, quæ Deus S. Birgittæ revelabat, dum illi a confessionibus fuit: multa de illo leguntur in libris Revelationum, quæ vide lib. 1, cap. 3 & 52; lib. 5 interrogatione ultima; lib. 6, cap. 75 & 89, & alibi. Obiit Stockholmiæ anno 1350, sepultusque fuit in templo Dominicanorum.

[27] [Lincopiensis canonicus,] Ita fere Vastovius in Vite Aquilonia, nihil contradicente Benzelio in suis ad Vastovium Annotatis. Varia ingenii sui reliquit monumenta, quorum uni, teste Benzelio, in codice Ms. Bibliothecæ publicæ (Upsaliensis, ut reor) membranaceo, signato num. 54, manu veteri hæc præmittuntur: Hic liber subscriptus, qui incipit “Absolutio multum beneficium confert” dicitur Copia exemplorum, quem fecit Magister Matthias, canonicus Lineopensis, & collegit. Hic venerabilis vir Matthias fuit primus confessor matris nostræ gloriosæ S. Birgittæ, quia vita & religione valde erat præclarus, & tempore suo Magistrorum omnium summus, qui plures libros fecit, scilicet Concordantias super totam Bibliam, quas habemus in Watzstena in tribus voluminibus magnæ quantitatis. Item unum librum, qui dicitur “Homo conditus”. Item super Apocalypsin. Item tractatum de modis loquendi, & quamplures alios. De ejus in Apocalypsin lucubratione item Diarium Vastenense ad annum 1438 his verbis: Crastino S. Erici regis & martyris obiit Fr. Petrus Olavi… Hic scripsit … expositionem super Apocalypsi magistri Matthiæ Lincopensis: ex quibus liquet, quantopere hallucinetur Oudinus tom. 3 Scriptorum ecclesiasticorum col. 1110 & seq., Mathiam Lincopiensem cum Matthæo Cracoviensi, episcopo, ut scribit, Wormaciensi, anno 1414 defuncto, confundens, Operaque Mathiæ attribuens, si expositionem in Apocalypsin demas, toto cælo diversa. Beatum sua ætate vocatum, ejusque ædem insignem Deo dicatam & ossa se conspexisse Vastenis, ait Possevinus in Apparatu sacro. Ex quibus efficitur, non exigui momenti esse debere hujus viri in S. Birgittæ rebus auctoritatem, sive illius ætatem, rerumque a S. Birgitta gestarum notitiam, sive eruditionem, sive denique vitæ sanctimoniam, atque adeo veri amorem spectes. Quod qua de causa dictum sit, paulo post patebit. Venio nunc ad Petrum, Alvastræ Priorem.

[28] Et hic S. Birgittæ familiaris fuit, teste Thoriro Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1390, [quis Petrus,] ubi sic loquitur: Item nono die mensis Aprilis in curia episcopali ad Vazsten moriebatur frater Petrus, Prior Alvastri, (fallitur itaque Vastovius, cui sub annum 1378 mortuus est) translator & conscriptor maximæ partis Revelationum divinitus ostensarum beatæ Birgittæ, & comes peregrinationis ejus ad sanctam Jerusalem: cujus corpus per episcopum Nicolaum Lyncopensem & Tydhemannum abbatem cum magno honore ad monasterium suum est translatum. S. Birgittæ quoque a confessionibus fuisse (annis 30, teste Alphonso apud Raynaldum ad annum 1379, num. 8) ac libros octo Revelationum ejusdem e sermone Suecico in Latinum transtulisse, præterea cantum Birgittino Ordini propium cum Hymnis & Antiphonis composuisse, Vastovius scribit in Vite Aquilonari; sed uti annum emortualem Petri Vastenensis monachi, & primi confessoris generalis cum anno emortuali Petri Olavi, Alvastrensis Prioris ex Ordine Cisterciensi, confudit perperam, ita falso cantus Birgittini auctorem, qui Petrus Vastenensis fuit, Petrum Alvastrensem ac Cisterciensem fecit: nam de Petro Vastenensi, non Alvastrensi, ita Thorirus in Diario Vastenensi ad annum 1378: In crastino Octavæ Nativitatis beatæ Mariæ Virginis obiit magister Petrus, primus confessor generalis in Vazstenom. Hic magister & confessor fuit S. Birgittæ permanens in virginitate per omne tempus vitæ suæ. Hic dictavit cantum sororum. Illius (Petri nempe Alvastrensis) sunt Declarationes, Revelationum S. Birgittæ libris, ut supra dixi, hinc inde insertæ, uti & revelationes aliæ, quas, in unum volumen redactas, Extravagantes appellarunt: quod, qua ratione sit factum, ex Extravagantium Prologo accipe: Postquam dominus Alphonsus quondam episcopus Giennensis (non Senensis, ut Mollerus, ubi de Birgitta, scribit) & postea eremita probatissimus ex præcepto Christi revelationes cœlestes, factas S. Birgittæ de regno Sueciæ, in libros distinxisset, dominus Petrus, Prior Alvastri, ipsarum Revelationum primus conscriptor (quoad maximam partem) aliquas alias revelationes extra libros originales prætermissas redegit seorsum in cædulas & sexternos. Quos in præsentia reverendi patris beatæ memoriæ domini Nicolai, tunc temporis episcopi Lincopensis, aliorumque plurimorum dominorum sæcularium & ecclesiasticorum tradidit fratribus primitivis in Vuazsten, affirmans in verbo veritatis, revelationes illas & plures alias, quas in suo monasterio Alvastri repositas habebat, B. Birgittæ divinitus revelatas, & per se ab ejus ore translatas fideliter & conscriptas. Quarum revelationum aliquæ propter convenientiam, quam habent ad revelationes, in lilibris originalibus contentas, tamquam declarationes earumdem & additiones, diligenti præhabita discussione, ipsis originalibus libris hinc inde pio conamine sunt insertæ.

[29] [Alvastrensis Prior,] Illius etiam mentio fit apud Joannem Cardinalem de Turrecremata in Prologo ad Revelationes S. Birgittæ capitulo 1, lib. Revelationum Extravagantium capp. 46, 48, 109. Oudino, ubi de S. Birgitta illi sermo est, tam Petrus Alvastrensis Prior, quam Alphonsus episcopus modo simplices & creduli, fideque indigni sunt, ut qui revelationes S. Birgittæ facile nimis a Deo immissas crediderint; modo homines fraudulenti, ut qui revelationibus a se confictis, quo iis fidem auctoritatemque conciliarent, S. Birgittæ nomen affinxerint. Simplicem corde fuisse Petrum Alvastrensem, sed simul religiosissimum, etiam Mathias Lincopiensis canonicus ait in Prologo: at quid obsit ejus simplicitas, ut S. Birgittæ revelationes sincere fideliterque tradiderit, non video: hujusmodi notam etiam S. Catharinæ, filiæ S. Birgittæ, inurere poterat, quæ idem, quod Petrus, in Actis Canonizationis S. Birgittæ attestata legitur in Prologo Revelationum extravagantium. Verum de Revelationibus S. Birgittæ suo loco dicetur: illud interim hic observo, mirum non esse Petrum Alvastrensem, Cisterciensem monachum, parum benigne, imo contemptim ab Oudino, Præmonstratensis Ordinis aliquando alumno, & dein transfuga, excipi, qui religiosum habitum & una cum hoc, quod multo pejus, etiam fidem exuit. Contra Petrus Henriquez in Menologio Cisterciensi ad diem VI Maii, Chalemotus, & Bucelinus Beatum vocant; ad quem diem in Opere nostro tom. 2 Maii hæc leguntur in Prætermissis: Petrus Prior monasterii de Alvastra in Ostrogothia, qui Revelationes S. Birgittæ scripsit, refertur cum titulo Beati a Chrysostomo Henriquez, eumque secutis Chalemoto & Bucelino. De eo agi poterit ad Vitam S. Birgittæ VIII Octobris: at cum, quæ de illo auctores laudati habent, ex Vastovio hausta sint, nec hic illive ullum cultus sacri, Petro Alvastrensi exhibiti, indicium argumentumve suppeditent, necesse non est hac de re disserere pluribus. Ad Alphonsum sermonem converto.

[30] [& Alphonsus,] Alphonsum in primis Joannes Cardinalis de Turrecremata in Defensorii Revelationum S. Birgittæ Prologo cap. 1 numerat inter viros eximios, qui S. Birgittæ Revelationes tum ea viva, tum post mortem ejus examinarunt; & Alphonsum quidem bis ad S. Birgittæ Revelationes examinandas a summis Pontificibus deputatum ait; primum a Gregorio XI anno 1377: dein ab Urbano VI anno 1379. Familiarem fuisse S. Birgittæ, eidemque in itineribus socium fuisse, colligitur ex lib. 7 Revelationum capp. 16 & 31, ex Revelatione inter Extravagantes 48 & seq.; ex litteris ad illum datis a comite de Nola, quas habes apud Hörmannum pag. 813. Fragmentum itineris Hierosolymitani, ab Alphonso descripti, ex codice Ms. Bibliothecæ publicæ Upsaliensis edidit Benzelius post Chronicon Margaretæ Vastenensis abbatissæ, de quo postea. Revelationes S. Birgittæ abs illo in libros fuisse distinctos, jam diximus supra; uti & Libro ad reges &c compositum marte suo Prologum præfixisse, editum ab Hörmanno a pag. 625. Patrem habuit Ferdinandum Rodriguez patria Senensem, matrem vero, Martinez dictam, patria Segoviensem; Giennensis episcopus renunciatus fuit post Andream sub annum 1368, ut scribit Martinus de Ximena de Episcopis Giennensibus pag. 340: sed episcopatui brevi post renunciavit, ac Romam abiit, ubi cum S. Birgitta familiaritatem contraxit.

[31] Inter varia, quæ Romæ gessit, memorat Odoricus Raynaldus, [Giennensis episcopus, sæpe citandi.] scripto illum Commentario Urbani VI in summum Pontificent electionem defendisse, quem exhibet ad annum 1379 a num. 8, e quo intelligitur, quanto flagrarit studio, ut imminens ecclesiæ schisma, quantum penes se erat, averteret, & quam intimam cum S. Birgitta habuerit necessitudinem; ut suo loco annotabimus. Id hic animadverto ita Alfonsum in prædicto Commentario de seipso loqui, ut non natione Italus, sed Hispanus fuisse videatur: nam apud Raynaldum cit. num. 16 de fratre Alfonso tertii Ordinis S. Francisci hæc habet: Qui nunc est in regno nostro in Gallecia prope civitatem S. Jacobi de Compostella; quo modo post abdicatum Giennensem episcopatum locuturus fuisse non videtur, si Italus fuisset. Mortuus & sepultus est, referente eodem Ximena, secundum alios in monasterio S. Bartholomæi de Lupiano, secundum alios in sacello S. Jacobi de Guadalaxara: sed vel ipsa, quæ hic occurrit, contradictio facit, ut neutris sit assentiendum; sed potius Lanceloto lib. 2 Historiæ Olivetanæ, ubi de monasterio Quartano Genuensi, cujus fundator Alphonsus plerisque creditur, eum illic sepultum asserenti, ubi etiam ejus tumulum & epitaphium exstare ait marmori inscriptum, his verbis: Hic jacet reverendus pater dominus Alphonsus de Vadatera (de Pecha, scribit Ximena) natione Hispanus, qui, disperso patrimonio proprio propter Deum, relictoque episcopatu Geennense, ut pauper Christum pauperem sequeretur, eremiticam vitam duxit. Tandem Januam veniens eleëmosynis fidelium sub vocabulo B. Hieronymi hanc fundavit ecclesiam, quam regi obtinuit per venerabiles monachos M. Oliveti. Demumque migravit ad Dominum. Anno MCCCLXXXVIII, die 19 Augusti. Atque hæc quidem hactenus de Mathia Lincopiensi, Petro Alvastrensi, ac Alphonso Giennensi primum episcopo, dein eremita, paulo fusius congerere libuit, ut liqueat, non perinde simplices, credulos, fideque indignos fuisse, ac Oudino asserere placuit, meque eorum testimonia deinceps, in iis maxime, quæ ad facta S. Birgittæ pure historica, & vitæ quotidianæ institutum attinent, quæque aliunde, quam ex ejusdem Revelationibus explorata habere potuerunt, justis sane de causis adhibiturum.

§ III. S. Birgittæ natale solum: qui fuerint ipsi parentes, fratres & sorores; item quæ generis nobilitas.

[S. Birgitta nata est non procul Upsalia.] Suecia, antiquum orbis Arctoi regnum, dividitur, teste Andrea Bureo in ejusdem Descriptione, typis Elzeverianis anno 1631 Lugduni Batavorum edita, pag. 28 in Sueciam, Gothiam, Finlandiam, Ingriam atque Esthoniam: Suecia rursum in Sueoniam proprie dictam & Norlandias distinguitur; Sueoniæ provinciæ sunt Uplandia, Vestmannia, Dalecarlia, Nericia & Sudermannia. Saeciæ regno ortam esse S. Birgittam, adeo non modo ab ejus biographis, & Bonifacio IX in Bulla canonizationis ejus, sed & in aliis monumentis Suecicis testatum est, ut plane nesciam, qua veri specie apud Wolfgangum Lazium de gentium aliquot Peregrinationibus &c lib. 7, de Boiis inscripto, pag. 269 Adolphi Palatini filia a nonnullis dicta sit. Nata porro est in ea Sueciæ, seu, ut pressius loquar, Sueoniæ parte, quæ Uplandiæ nomen invenit, in prædio paterno Finstada, haud procul Upsalia, civitate tunc archiepiscopali, & antiqua regum Suecicorum sede, quæ modo Stokholmiam translata est. Ita præ ceteris enucleate docet Margareta abbatissa Vastenensis in Chronico, quod quidem sermone patrio scripsit, sed Latine Benzelius reddidit, ita Margaretæ in hanc rem verba interpretatus: Neque ignorari debet eam (S. Birgittæ matrem) cum nobilissimo marito suo in Uplandia domicilium habuisse, & quidem in prædio Finztada, non procul Upsalia, ibique eis natam esse S. Birgittam, liberosque ceteros. Plura deinceps ex hoc Margaretæ, ut appellant, Chronico proferemus: quapropter Margaretæ hujus notitiam hic obiter e Benzelio juverit exhibere.

[33] [teste Margareta abbatissa Vastenesi,] Monialis Vastenensis consecrata fuit anno 1440, obiitque anno 1486, postquam annis quatuordecim abbatissæ munere perfuncta fuerat, ut ad annos citatos in Diario Vastenensi videre est: nec dubium, quin, licet illa ab ætate S. Birgittæ sit paulo remotior, probæ tamen notæ monumentis, in monasterio Vastenensi servatis, usa fuerit: &, ut his caruisset, non deerant in Vastenensi cœnobio post ejus professionem utriusque sexus religiosi homines, qui illic sub finem seculi decimi quarti vel sequentis initium Birgittino instituto jam forte nomen dederant, a quibus proin dubiis in rebus instrui probe poterat: ut alios præteream, anno 1446 obiit Joannes Joannis natus sub annum 1363, officio diaconatus functus annis 41: mortuus Ericus Joannis confessor generalis anno 1447, professionis suæ 50: anno 1450 Christina Pædhersdotter, monialem illic professa ab anno 1386 circiter, cujusmodi exempla plura in Vastenensi Diario hinc inde occurrunt; usam autem Margaretam fuisse antiquis cœnobii Vastenensis monumentis, nemo non suspicabitur, qui, quæ de S. Birgittæ genere illa scripsit, cum iis, quæ eadem de re Joannes Gustavi in Genealogia Brahæa pag. 13 edidit ex codice olim Vastenensi, nunc in Wising sburgensi bibliotheca servato, contulerit: quæ enim illic de S. Birgittæ genere conscripta leguntur, verbatim etiam, licet non continua serie, in Margaretæ lucubratione reperiuntur: miscuit tamen his, quæ in prædicto codice reperiuntur aliunde multa, nimirum, ut paulo ante dixi, verosimillime a monasterii Vastenensis seu monachis, seu sanctimonialibus senioribus accepta; quod ipsamet, dum ait, sese S. Matris suæ, & illius posterorum genus describere, quantum ex hominibus veri amantibus constare sibi potuit, lectorem monere videtur: ut partim ex libro illo Vastenensi, partim ex antiquiorum primorumque cœnobii Vastenensis incolarum relatu Margaretæ scriptum verosimiliter coaluerit; & non immerito dignum id esse, quod typorum ope publicam lucem aspiceret, Benzelius sit arbitratus. Nunc ad S. Birgittam redeo.

[34] Illustri admodum in Suecia loco natam esse S. Birgittam, [illustri] una omnium vox est: Birgerus, Upsalensis præsul, a generis claritudine S. Birgittæ Vitam ita exorsus: Beata Birgitta in regno Sueciæ oriunda, non solum juxta revelationem sibi divinitus factam ex sanctorum ibidem regum progenie, qui suis sanctis promeruerunt meritis, ut magnificaret Dominus misericordiam suam cum illa, illustrem duxit originem, verum etiam de nobilibus devotisque progenitoribus & parentibus; adstipulantes sibi hic habet Vitam S. Birgittæ jam inde ab anno 1485 Lovanii typis editam, & a Surio interpolatam; Vitam item ejus abbreviatam apud Hörmannum pag. 797; Bullam Canonizationis Bonifacii IX; Alphonsum in Prologo ad Librum Cælestis imperatoris ad reges cap. 3, aliosque, quos taceo. Pater illi ex Bulla canonizationis Birgerus fuit, cujus, suppresso tamen nomine, haustam a majoribus pietatem ac virtutem Birgerus Upsalensis episcopus num. 2 egregie prædicat. A Birgero porro, ut vitam & sanguinem, ita & Birgittæ nomen traxisse videtur: licet enim Brigitta vel Brigida sæpius dicta sit, Birgittam tamen monumenta Suecica & Bonifacius IX in Bulla canonizationis constanter nuncupant: Brigidæ vero appellationem Bonifacius vulgi tantum, in hujusmodi rebus minus plerumque accurati, consuetudini adscribit: quam, inquit, vulgares Brigidam appellant. Et Martinus V in Bulla confirmatæ canonizationis S. Birgittæ; quam vulgares Brigidam appellabant, prout appellant.

[35] Margareta, Vastenensis abbatissa, in laudes Birgeri non minus, [pioque patre Birgero,] quam Upsalensis præsul, sese effundit, cujus etiam, quod peculiaria quædam de S. Birgittæ patre complectantur, verba accipe ex versione Benzelii: Quæ (de S. Birgittæ matre illi sermo est) honoratissimo juncta marito Birgero, Petri filio, legifero Uplandiæ, viro optimo & religiosissimo, multorum templorum & monasteriorum fundatori & exstructori; nominatim vero monasterii Skoo (quod virginum Cisterciensium ad lacum Meler fuit) Romam, Hierosolymas multaque alia loca sacra more patris & majorum visitavit. De tanto religionis ardore Deus ipse testatus est. Hæc apud Benzelium Margareta. Refertur præterea Birgerus, S. Birgittæ pater, a Scheffero inter illos, qui sub Birgero, Magni filio, Suecorum rege, Uplandicarum legum codicem emendarunt; exstatque in archivo regio autographa Birgeri regis ad Birgerum epistola, qua prædictarum legum emendationem ipsi præscribit, data Stockholmiæ anno 1296: vocatur in ea Legifer seu supremus judex Tiundriæ, quæ una est ex tribus Uplandiæ, ut Sueci loquuntur, Folklandiis; ut adeo non genere modo & pietate, sed etiam civili eruditione insignem fuisse oporteat. Sed hæc de Birgero S. Birgittæ patre dixisse, sufficiat hactenus.

[36] [matre vero, Birgero pietate non impari,] Uxorem Birgerus habuit pietatis laude sibi non imparem: optima hæc probissimaque mulier, uti eam Margareta abbatissa appellat, palam quidem ceterarum illustrium matronarum more ornata incedebat, sed pietatem clam pectore occultabat: unde contigit, ut, cum aliquando in monasterio Skoo, ut habet Vita S. Birgittæ abbreviata, versaretur, monacha, splendidum matronæ corporis cultum intuita, illum in superbientis animi verterit argumentum. Sed nocte sequenti apparuit monachæ persona venerabilis, irato vultu in hunc modum eamdem increpans: Cur detraxisti ancillæ meæ, dicendo ipsam superbam esse, quod non est verum? Ipsius namque de genere filiam unam faciam procedere, cum qua facta mea magna faciam in mundo, tantamque sibi gratiam infundam, quod gentes mirabuntur universæ. Ita Vita S. Birgittæ abbreviata apud Hörmann pag. 797 & seq., cui consonat Birgerus infra num. 3: sed paulo aliter Margareta; quoad vim & sententiam eadem referens; quippe quæ viro venerabili, qui monachæ apparuerat, hæc verba tribuat: superbam esse famulam judicasti, falso prorsus, quippe filiam pariet, quacum concors mea voluntas erit. Mortem, quam præscivit ac prædixit, ad Dei nutum paratissima subiit, ut num. 5 Birgerus scribit, & pariter legitur in Vita per Surium interpolata: quibus Margareta Vastenensis consentanea scribit: Id datum fuit, inquit illa, integritati morum dominæ hujus, quod ex mundo hoc evocaretur, & correpta morbo mortem suam aliquot diebus, antequam moreretur, & præsciret & prædiceret: jamque maritus ejus & reliqui mœsti atque flentes adstabant, cum illa animo hilari; “Cur fletis? Quod satis est, vixi; gaudendum potius, jam enim me honoratior Dominus avocat.” Hoc effata, marito liberisque fausta quæque adprecabatur & beate obdormivit.

[37] [cui nomen Ingeborgis,] Sed antequam hinc alio progrediamur, nodus hic occurrit geminus: quorum alter in eo situs est, tuleritne monacha, de qua supra, judicium istud temerarium de S. Birgittæ avia, an de matre? Alter, dictane fuerit ejus mater proprio nomine Sigris, seu Sigridis, an Ingeborgis? Quod ad primum attinet, fatendum quidem, id de S. Birgittæ avia, quam diserte exprimit, Vitæ abbreviatæ S. Birgittæ auctorem retulisse: at cum idem de S. Birgittæ matre retulerint Birgerus Upsalensis præsul, & Margareta Vastenensis abbatissa, his utique præ illo adhærendum existimo. Major difficultas apparet in altero: quippe S. Birgittæ matrem Sigridem manifesto appellat Bonifacius IX in Bulla canonizationis, cujus verba exhibeo: Hæc nempe mulier gloriosa ex patre Birgero & matre Sigride, conjugibus, de nobilissima regia stirpe Catholicorum Suetiæ regum procedentibus, nec minus fide orthodoxa & animi constantia ac virtutibus, quam nobilitate claris, duxit originem. Contra codex olim Vastenensis, dein vero Wisingsburgensis, & Margareta, Vastenensis abbatissa, aviam S. Birgittæ maternam Sigridem, matrem vero Ingeborgem diserte appellant, & exstat hodieque Upsaliæ in choro S. Catharinæ templi cathedralis Birgeri Petri de Ulfasa, S. Birgittæ patris, epitaphium his verbis, teste Joanne Gustavi pag. 27, conceptum: Hic jacet nobilis dominus Birgerus, Petri filius, Legifer Uplandiæ, orate pro nobis Christum, cujus uxor, domina Ingeburgis, cum filiis eorum, quorum animæ quiescant in pace. Birgerum & Ingeburgem conjuges eodem loci sepultos fuisse, affirmat etiam codex Wisingburgensis: stili vero barbaries a seculi XIV ruditate non abhorret.

[38] Benzelius item Vastovium, quod S. Birgittæ matrem Sigridem dixit, [non Sigris aut Sigridis fuit:] ita excipit col. 66: Plurimis communem errorem errat, cum Sigridem matrem fuisse beatæ Birgittæ scribit, cui tamen Ingeburgis nomen erat. Sigridis avia erat materna. Rem nunc notissimam fusius explicare nolo. Ipsum monumentum sepulchrale Birgeri patris in templo cathedrali hujus nostræ urbis, illi ætati suppar, & artificiosissime cœlatum, rei veritatem abunde docet. Qua igitur via Bulla canonizationis cum Margareta & sepulcrali Birgeri inscriptione conciliabitur? Diceturne, S. Birgittæ matri utrumque, & Sigridis & Ingeburgis nomen fuisse? Aut duas Birgero fuisse uxores, quarum altera Sigridis, altera Ingeburgis fuerit nuncupata, & ex his duabus Sigris S. Birgittæ mater? Primum Birgittæ ætate rarissimum fuisse videtur, ut ex Diario Vastenensi liquet, ubi nullam forte reperies feminam, quæ præter prænomen unicum, addito patris nomine, aliud habeat: alterum, reclamante una cum codice Wisingsburgensi Margareta abbatissa, dixeris: utrumque vero sine idoneo teste. Ut, quod sentio, aperte loquar, reor in Bullam canonizationis per errorem Sigridis nomen irrepsisse, illius nimirum potissimum vitio, qui illam Pontificis nomine adornavit, eo forte deceptus ex capite, quod, cum in Processu Canonizationis nusquam Ingeburgis nomen haberetur, sicut nec apud Birgerum, nec in Vita a Surio interpolata, nec alibi, quod sciam, quam in citatis monumentis occurrit, occurreret tamen alicubi Sigridis nomen, hanc sive ex oscitantia, sive ex scripti, quod præ manibus habebat, dubio sensu, sive alia denique quacumque ex causa S. Birgittæ matrem existimarit, per errorem quidem, sed ad rei substantiam, seu S. Birgittæ canonizationem, quam Pontifex intendebat, nihil omnino facientem. Interim tamen corrigendi erunt recentiores plerique, qui, ex monumentorum citatorum ignoratione Bullam canonizationis tuto sequi se posse hac in re rati, Sigridem S. Birgittæ matrem fuisse dixerunt, numero plurimi.

[39] Septem ex illo Birgeri & Ingeburgis conjugio procreati sunt liberi; [Qui fuerint S. Birgittæ fratres & sorores,] mares tres, feminæ quatuor; a Margareta abbatissa recensiti hoc ordine, Petrus, Benedictus, Israël, Ingridis, Margareta, Catharina & S. Birgitta. Totidem numerat codex Wisingsburgensis, & Israëlem legiferum Uplandiæ nominat: de filiabus vero Birgeri & Ingeburgis hæc habet præterea: Num vero duæ priores filiæ elocatæ fuerint, non patet, tertia enim filia Domina Catharina, uxor * Domini Magni Gudmari, legiferi Westrogothiæ (seu Occidentalis Gothiæ, quæ supra memoratæ pars est) cujus de stemmate hac in regione adhuc non minima pars superstes. At Joannes Peringskiöld in Genealogia S. Birgittæ, quam Ms. habemus, ait, Margaretam, S. Birgittæ sororem, nupsisse Nicolao Ingivaldi, Hammerstadensium seu Griphorum propagatori. De Petro, Benedicto, & Ingride plura non reperi. Notior multo est Israël Birgeri, S. Birgittæ frater. Laudat illum Birgerus archiepiscopus num. 2 velut pietatis paternæ æmulum: cum enim de patre dixit: Ipse etiam omni die Veneris peccata sua consuevit humiliter confiteri, sæpissime proferens verba ista. Sic me die Veneris præparare volo ad Deum, ut quidquid ceteris diebus mihi dederit, ferre æquanimiter sim paratus. Illud memorans Sapientis: Ne glorieris in crastinum differendo pœnitenciam, ignorans, quid superventura tibi pariet dies: de filio subdit: Quod simili modo filius suus omnibus diebus vitæ suæ fideliter servavit, corpus suum post confessionem secrete flagellis acerrimis verberando, ut in flagello paratus Christum flagellatum in suo glorificaret corpore, & cum viciis & concupiscentiis jugiter crucifigeret carnem suam. Plura de illo Vastovius in Vite Aquilonia pag. 83 & binis seqq., ubi ejus elogium texit, cujus summa dumtaxat capita brevibus delibabo. Majorum suorum æmulus pietati virtutique ab ineunte ætate se dedit, adeo ut, cum per ætatem obeundis summis honoribus par esset & Nericiæ legifer seu præses proclamatus, vix tandem, ut ne id muneris abnueret, acquieverit. Cujus rei specimen illustrius edidit, cum oblatum sibi, profugo in Daniam rege Sueciæ Magno Smeek, regni sceptrum constantissime renuit. Tandem Rigæ in Livonia piissime obiit anno 1348; cujus corpus e Livonia in Sueciam delatum uxor ejus Ramfridis paterno sepulcro inferri jussit Upsaliæ. Verum sunt nonnulla in Vastovio hoc loci corrigenda, quod vera falsis permixta traderit.

[40] [de quibus aliquæ] Verum quidem videtur, Israëlem præclarum aliquod munus, a Rege Sueciæ sibi oblatum, non nisi ægre admodum admisisse: qua de re hæc habentur cap. 95 libri 6 Revelationum S. Birgittæ: Cum quidam nobilis magnus regni Suetiæ, qui Dominus Israë (frater S. Birgittæ, ut additur in Declaratione capitis) vocabatur, multis precibus ad dignitatem majorem regiminis regni vocaretur multoties a rege, & ille habens desiderium eundi contra paganos, & ibi in servitio Dei pro fide sancta moriendi, nullo modo ad suscipiendam dignitatem moveretur, revelatum S. Birgittæ fuit, ut ibidem sequitur, fore, ut desiderio ejus fieret aliquando satis, & a Deo mandatum, ut id muneris divini honoris causa interim susciperet Israël. Consensit itaque Israël, ut legifer fieret, non Nericiæ, ut Vastovius, sed Uplandiæ, ut codex Wisingsburgensis habet & charta antiqua paulo post citanda. Dein eo capite de Israëlis obitu Vastovianæ relationi non absimilia sequuntur, nimirum hæc: Sic vere postea omnia hæc evenerunt. Nam, transactis aliquibus annis, iste dominus exivit contra infideles, & venit in Alemaniam in civitatem Rigensem, ubi infirmatus est. Et sentiens mortem vicinam ascendit cum aliquibus in ecclesiam cathedralem, & ibi digito imaginis Beatissimæ Mariæ Virginis, quæ ibi in maxima reverentia colitur, impressit annulum prætiosum, & reliquit ibi, aperte dicens: Tu mihi Domina es, & semper fuisti dulcissima, super quo te testem invoco, ideo me & animam meam tuæ providentiæ & misericordiæ relinquo. Deinde, sumptis Sacramentis, devotissime mortuus est. Sed Israëlis obitus, quem anno 1363 affigit Peringskiöld supra laudatus, anno equidem 1340, ut Vastovius scribit, accidisse non potuit: nam anno 1349 subscripsit chartæ Andreæ Eschilli, equitis aurati, in qua diserte dicitur Uplandiæ legifer, uti apud Joannem Gustavi in Genealogia Brahæa videre est. Monet etiam Benzelius in hunc Vastovii locum col. 65 ex Messenio (cujus opera hactenus non vidi) in Scondiæ Chronologia, & Analectis pag. 200, constare, anno 1363 vixisle Israëlem, quo ad effugiendas molestias imperii, quod ei inscio & renitenti obtulerunt cives, Rigam Livoniæ secessit.

[41] Præclarum & vetustate venerandum hodieque superest Upsaliæ in cathedrali templo marmori incisum Birgerianæ ex Ingeburgi familiæ sepulcrale monumentum, [hic observantur,] quod ad calcem Genealogiæ Brahææ figuris expressum exhibet Joannes Gustavi, nosque supra obiter attigimus. Depictam id habet hinc Birgeri, inde Ingeburgis imaginem: Birgeri dextero lateri appositæ sunt effigies contractiores trium filiorum hoc ordine, Petri, Benedicti, Israëlis, expressis singulorum nominibus: Ingeburgi similiter ex parte opposita adjunctæ sunt quatuor filiarum imagines minores, earumque nomina hoc item ordine: Ingridis, Margareta, Catharina, & Birgitta, quamvis haud satis accurate expressa: totum monumentum ambit inscriptio, de qua num. 37; sed paulo aliter concepta. Latus infimum, qua quidem Birgeri pedibus subjicitur, hæc verba præfert: Hic jacet nobilis, latus secundum: dominus Birgerus, Petri filius, legifer Uplandiarum, latus superius: Orate pro nobis, ac ejus uxor, quartum: Domina Ingiburgis cum filiis eorum, quorum animæ; latus denique infimum, qua parte Ingeburgis substernitur pedibus: requiescant in pace. Id vero antiquum admodum esse, & saltem ante annum 1391 fuisse confectum, vel ex eo colligi fas est, quod S. Birgittæ, eo anno in album sanctorum relatæ, imagini signum nullum, quo sanctitas ejus & cœlestis gloria indicetur, additum sit, certe post annum illum ab ipsius Birgittæ posteris aut gloriæ ejus studiosis alias non omittendum. Atque hæc quidem de S. Birgittæ parentibus, sororibus & fratre dicta sufficiant: nunc de ejus majoribus instituendus est sermo; ut non modo pateat, eam, quod jam vidimus, nobilissimo in Suecia loco natam, sed etiam e regio Suecicorum regum sanguine, quod pariter ejus biographitestantur, fuisse prognatam.

[42] Ex quo Suercherus II seu Senior sub annum 1139 Sueciæ regnum adeptus est, [uti & qui fuerit] eique successit S. Ericus, alternis vicibus modo penes Suercherianam, modo penes Ericianam, ita sanciente Carolo VII, Suercheri Senioris filio, Sueciæ imperium usque ad Waldemarum & Magnum Ladulas familiam fuit; in quibus tam Suercheriana, quam Ericiana nobilitas viguit: illa quidem ex eorum patre Birgero Iërl, regni Suecici administratore; hæc vero ex eorum matre Ingeburgi, Erici Balbi, S. Erici abnepotis, sine liberis defuncti, sorore, ut scribit Loccenius rerum Suecicarum lib. 2: quo factum est, ut post Suercherum Seniorem & Carolum VII ejus filium interim, priusquam ad Waldemarum regnum Sueciæ devolutum fuit, Sueciæ reges fuerint Suercherus, Caroli VII filius, & Suercheri hujus denique filius, Joannes I cognomento Mitis; ut apüd Suecicos scriptores passim videre est. Jam vero S. Birgitta e Suercheri Senioris sanguine, & linea quidem paterna originem duxisse, sic ostenditur: pater illi fuit, ut diximus, Birgerus Petri; Birgero Petrus Andreæ, cognomento a Mohammer: Andreas denique a Mohammer, cognatione mascula attigit Suercherum Seniorem, Sueciæ regem; ita codex Wisingsburgensis his verbis: Tertia filia (Sigridis, aviæ S. Birgittæ) Domina Ingeburgis, adsociata perillustri Domino Birgero Petri de Finstad, legifero Uplandiæ, cujus parens fuit Dominus Petrus Andreæ a Mohammer, agnatione mascula attingens regem Suercherum. At linea materna pariter S. Birgittam a Suerchero sanguinem traxisse, ita deducitur: Suercherus (ex uxore 2 Sophia, Boleslai, Poloniæ regis, filia, ut vult Peringskiöld) præter Carolum VII, quem ex Ulvida Norvegaforte genuit, filium procreavit Sunonem, cognomento Syk. Huic filia nata est ex uxore, nescio qua, Ingridis, dicta Ylfwa, Magno Minniskiold nupta; quo ex conjugio natus Birgerus Iërl, Sueciæ dein gubernator, & Waldemari & Magni Sueciæ regum pater; uti & Benedictus Magni: hujus porro uxor Sigridis, cognomento Venusta, fuit; ex eaque suscepit Ingeborgem, quæ, Birgero Petri matrimonio collocata, S. Birgittam denique felici edidit partu.

[43] [ex regia Suecorum] Leguntur, quæ modo dicta sunt, in Genealogia S. Birgittæ a Joanne Peringskiöld exarata, & Holmia ad nos missa anno 1714 ab illustri Domino Sparwenfeldt; uti & in Arbore Genealogica D. Israelis Birgeri, S. Birgittæ fratris, a D. Barone Guldenstiern concinnata, & in monasterio Birgittino, Sion dicto, Coloniæ depicta; consonantibus Joanne Gustavi in Genealogia Brahæa pag. 23, & Benzelio, in Notis ad Margaretam abbatissam col. 39 hæc annotante de Benedicto, legifero Gothiæ Orientalis; filius erat Magni Minniskiöld, & Ingridis Ylfwe, Suercheri Senioris, Sueciæ regis, ex filio Sunone neptis. Quibus quidem viris, rerum patriarum peritis, contraire nolim; vellem tamen, ut monumenta antiqua indicassent, & ad manum nobis essent, quibus, quæ de Sunone, Suercheri filio, Ylfwaque, Magno Minniskiöld nupta, hic dixere, confirmare possem: cetera porro ex codice Wisingsburgensi & Margareta abbatissa, sat certa apparent. Sic ille ex versione e Suecico idiomate Joannis Gustavi: Faciamus hic quoque mentionem familiæ Divæ Birgittæ, cujus eventus nobis certo constat: primo avus maternus S. Birgittæ fuit Dominus Benedictus legifer, frater gubernatoris regni Sueciæ Birgeri Iërl, qui ob venustatem in matrimonio duxit uxorem se genere inferiorem, ideo indignantes tam frater, quam ceteri agnati, misit Birgerus Iërl, germano suo in contemptum mulieris tunicam bipartitam, cujus una pars erat holoserica, & altera ex vili panno, quam maritus Dominus Benedictus margaritis, ac auro exornari curavit, ut pretiosior videretur priore parte; cum vero frater aliique cognati Sigridis præsentem pulchritudinem & modestiam animi cognoverunt, tandem ad tale conjugium, tamquam fato peractum, consenserunt, in quo etiam singulari suavitate pie per aliquot annos vixerunt, & sic quatuor liberis susceptis (videlicet unico filio & tribus filiabus) Domina Sigridis, quam piissime vitam (hoc satis integre e Suecico redditum non videtur) cum morte mutavit, Holmiam funus transportatur, & honorifice in ecclesiam S. Claræ sepulchro traditur.

[44] [familia] Filia autem præfati Benedicti Ramburgis, uxor nobilis Erngislonis Plate, qui est sepultus in ecclesia Ostrogothiana, vulgo Swanshals dicta, ubi olim fuit curia sive sedes illorum, in cœnobio Risaburgensi sepeliebatur. Altera filia Domina Catharina, multas S. Birgittæ pias actiones magistro ac episcopo Petro Sca, quas tempore educationis suæ ab illa didicerat, revelavit. Tertia filia Domina Ingeburgis adsociata perillustri Domino Birgero Petri, quibus subdit filios tres ac filias quatuor; e filiabus autem S. Birgittam quarto loco recenset. His verbatim sæpe consonat Margareta abbatissa, quamquam plura subinde interserat. Sic de Erngislone Plate agens, ac de Ramburgi ejus conjuge ait: Morti vicinus vir hic nobilissimus professus est honestissimam uxorem suam adhuc æque illibatam esse virginem, atque fuerat quum primum in domum ejus deduceretur, quod publice constare, illa, quamdiu vixit, ægerrimo tulit animo. Est etiam, in quo codici Wisingsburgensi Margareta adversetur. Nam secunda Benedicti legiferi filia, quæ illic Catharina est, a Margareta Ingridis dicitur. Filia, inquit, dominæ Sigridis secunda erat Ingridis, quæ habitavit in Aspanaes, probitate & pietate insignis domina, cujus etiam custodiæ, matre mortua, commissa est dilecta mater nostra Birgitta. Atque hujus, adhuc puellæ, plurima & morum innocentiæ, & benignitatis divinæ documenta vidit memorata domina, præcipue, quomodo Beata Virgo Maria ei assideret, & vel acu pingentem, vel alia curantem negotia adjuvaret. Hæc etiam de S. Birgittæ matertera quadam Birgerus narrat, sed nomen tacet: ut nesciam sane, utri adhærendum sit, codicine Wisingsburgensi, an Margaretæ.

[45] Lubet etiam regium S. Birgittæ genus aliunde confirmare: [ariunda] Magnus Ladulas, Sueciæ rex, de quo supra num. 42, tres filios habuit, Birgerum, successorem suum, Ericum, & Waldemarum: Birgero, e regni solio patriaque pulso, successor datus est dicti mox Erici filius Magnus, cognomento Smeek, id est, ut interpretatur Loccenius, blandis verbis promissisque lactatus. Huic S. Birgitta, cum adhuc versaretur in Suecia, ut suo loco videbimus, multa prædixit: sed hic sanctæ Mulieris & cognatæ suæ monita nihil pensi habuit: cognatæ, inquam, suæ sic enim habet Margareta, de Birgero, S. Birgittæ filio, præter alia hæc scribens: Cumque scrinium S. Birgittæ prima vice portaretur, ei Birgerus ipse cum aliis viris nobilibus humeros subdidit, quo item die pia perfusus lætitia in hæc verba prorupit: Nunc gaudens erectum caput efferam, qui quondam sæpius defixis in terram oculis stabam coram domino meo Magno rege, quum identidem a me quæreret; Quid, quæso, de nobis cognata nostra, tua Mater, hac nocte somniavit?

[46] Quod si Benedicti Legiferi majores ex scriptorum Suecicorum mente persequamur, [uti & Danorum, explicatur.] S. Birgittam ex Ingride, S. Canuti Daniæ regis & martyris, & Adelæ, filiæ Roberti Frisii, Flandriæ comitis, filia sanguinem etiam duxisse deprehendemus: Ingridis enim Folchoni, Sueonum nobilissimo maritoque suo, filios duos peperit (vide Loccenium rerum Suecicarum lib. 1 pag. 34) Benedictum, Sinvils dictum, & Canutum: ex Canuto (alibi tamen Benedicto id tribuitur) progenitus est Magnus Minniskiöld, & ex hoc Benedictus legifer, avus S. Birgittæ maternus. Sed de regio S. Birgittæ stemmate atque ejus majoribus jam satis superque dictum existimo, etsi plura præsertim ex Peringskiöldi S. Birgittæ Genealogia his addi possent; & ne justo longius evagari cogar, ad S. Birgittæ natales progredior. Si quis tamen propria illustrissimæ illius familiæ insignia nosse desideret, sigillum patris ejus Birgeri exhibet Joannes Gustavi in Genealogia Brahæa ante Epistolam nuncupatoriam: ubi adverte duabus aquilinis alis, qua parte sibi earum apices imminent, rosam insertam, quæ in duabus sequentibus non habetur. 2 Sigillum fratris ejus Israëlis Petri in archivo regio repertum, & instrumento anni 1349 appensum pag. 19. 3 Birgeri Petri insignia, prout incisa sunt monumento ejus sepulcrali Upsaliæ, sub calcem libelli jam sæpius nominati.

[Annotatum]

* supple: fuit

§ IV. Prodigiis variis illustratur ortus S. Birgittæ, sub initium seculi XIV natæ, multisque prærogativis ab ineunte ætate divinitus decoratæ.

[Sanctæ nativitas moniali,] Tam singulari atque inusitata pietatis religionisque laude conspicuis orta parentibus & majoribus S. Birgitta, quam ab illis hausit, pietatem, vitæque sanctimoniam a teneris unguiculis ad extremam usque ætatem non modo integram illibatamque servavit, sed etiam auxit, adeo ut futura ejus sanctitas, etiam prius, quam vitæ hujus lucem aspiceret, portentis non dubiis divinitus fuerit subinde declarata. Ac primo quidem in hanc rem ita loquitur Birgerus num. 3 & seq. Mater similiter hujus gloriosæ Dominæ nobilis extitit & devota, cujus pater, cum de semine regio esset natus, decorem domus Dei diligens, pluribus fundatis ecclesiis & monasteriis, ipsis juxta magnificentiam suam amplissimos redditus dotis nomine constituit & donavit. Cum autem quadam die uxor ejus, devocionem mentis occultans, ac secundum nobilitatem suam & consuetudinem nobilium incedens, ut omnis gloria ejus ab intus in fymbriis aureis soli Deo placeret, a quadam moniali quasi superba despiceretur; statim sequenti nocte, cum dicta monialis obdormivisset, apparuit ei persona mirabilis vultu, dicens: Cur detraxisti ancillæ meæ, dicendo eam superbam esse, quod tamen non est verum; de ipsa enim unam Filiam faciam procedere, cum qua statuam pactum meum, tantam ei tribuendo gratiam, ut universæ naciones non sufficiant admirari. Libuit hic Birgeri verba integre transcribere, quod res illa, quam supra num. 37 obiter attigi, discutienda hic veniat paulo accuratius. Satis quidem ex Birgeri, Margaretæ abbatissæ, supra num. 36 laudatæ, & auctoris Vitæ abbreviatæ S. Birgittæ unanimi assertione compertum est, divinitus, cum nondum nata esset, fuisse prædictum, fore, ut insignibus gratiæ cœlestis donis ornaretur: verum contigeritne id aviæ ipsius Sigridis, an matris Ingeburgis, superbiæ ob ornatum corporis a moniali Skoënsi seu Skoghensi immerito damnatæ, occasione, haud ita ob Margaretæ & auctoris Vitæ S. Birgittæ abbreviatæ hac in re discrepantiam liquet.

[48] [de matre ejus,] Verum Margaretæ Vitæ abbreviatæ auctor videtur hic posthabendus; tum quod illa de rebus, quas scribit, accuratius & cumulatius videatur fuisse instructa; tum quod consentientem sibi habeat Birgerum, quem ille forte, aut alium quemvis auctorem, qui eodem, quo Birgerus, modo, id est, subobscuro, de S. Birgittæ matre hic scripserit, perperam intellexerit: ut res patescat clarius, verba Birgeri, num. proxime superiori recitata, quantum necesse est, repetamus. Mater similiter (S. Birgittæ, inquit) nobilis extitit & devota, cujus pater &c: Postrema hæc Birgeri verba, cujus pater, tam ad Patrem matris S. Birgittæ, seu avum hujus maternum, quam ad S. Birgittæ patrem, prima quidem fronte & per se considerata, referri valent: quo fit, ut cum paulo post ait, cujus uxor &c; videri Birgerus possit tam de ejus avia, quam de matre sermonem hic instituere: cujus, aut alterius, eodem modo hic loquentis, auctoris verba, qui Vitam abbreviatam concinnavit, fuerit verosimiliter priori modo interpretatus.

[49] At Birgerum de Birgero S. Birgittæ patre, atque adeo de Ingeburgi S. Birgittæ matre mentionem facere, [non avia, temere judicanti, prædicta fuit.] ex adjunctis personarum colligi potest: ait enim virum, de quo loquitur, ecclesiarum monasteriorumque fundatorem fuisse, quod quidem de Birgero, S. Birgittæ patre, non de avo ejus materno dictum fuisse, num. 35 vidimus supra. Præterea hæc a Birgero relata verba: De ipsa enim faciam procedere unam filiam, cum qua statuam pactum meum, quas proprie indicant, nisi S. Birgittam & matrem ejus Ingeburgem? Ut Birgeri biographi mentem minus accurate explices, si pro de ipsa scribas de ejus genere, quod Vitæ abbreviatæ auctor facit. Ceterum quæret fortasse hic aliquis, quæ fuerit persona illa mirabilis vultu, seu, ut in Vita abbreviata legitur, miræ pulchritudinis, quæ monialis Skoghensis temeritatem verbis supra relatis increpuisse dicitur? Hörmann in Indice verbali ad vocem Birgitta censet, fuisse Beatissimam Virginem Mariam: at quisquis apparentis personæ verba perpenderit, mecum, ut opinor, sentiet, ea potius Christi esse, qui S. Birgittam deinceps in sponsam assumere dignatus est, & gratiæ, hominibus infusæ, dici debet fons & auctor, proprie dictus. Consonat utcumque Margareta abbatissa sic scribens: Sed huic noctu postmodum apparuit vir venerabilis exprobrans judicii temeritatem dicendo: Superbam esse famulam meam judicasti, falso prorsus: Filiam pariet, quacum concors mea voluntas erit.

[50] En alterum futuræ S. Birgittæ sanctitatis portentum, [Mater gravida Filiæ causæ] ante ejus nativitatem editum: Nam cum adhuc in matris gestaretur utero, inquit Birgerus, contigit matrem in sinu maris pati naufragium, & cum multi promiscui sexus essent submersi, dux regni, videns ipsam in periculo constitutam, omnibus modis, quibus potuit, eam vivam ad litus perduxit: sed miro modo ipsa nocte astitit matri persona vestitu fulgenti, dicens. Salvata es propter bonum, quod habes in utero (ex Dei scilicet arbitrio, S. Birgittam una cum matre ab interitu vindicare volentis, non ex Birgittæ meritis, quæ tum adhuc nulla erant: unde tamen nonnemini ea suspicio, S. Birgittam in utero matris gratiam, quam sanctificantem Theologi dicunt, accepisse, injecta est; verum enimvero levi nimium de causa) nutri illud cum caritate Dei, quia tibi a Deo specialiter est donatum. Verbis pene iisdem eadem habes in Bulla Canonizationis infra edenda, in Vita S. Birgittæ, a Surio interpolata, quemadmodum & in Vita ejusdem abbreviata apud Hörmann pag. 798, apud S. Antoninum, & alibi; ut id portenti merito vocari in dubium nequeat. Margareta abbatissa paucis eadem refert, additque rei gestæ adjuncta unum atque alterum, alibi præterita: quare & illius verba huc transfero: Contigit etiam, inquit, dominam hanc (Ingeburgem) cum sancta matre nostra Birgitta gravida esset, ad littora Oelandiæ naufragium facere, sed ope ducis illius, qui Nycopiæ fame enectus est, non sine maximo labore & præsentissimo vitæ periculo, multis aqua demersis, liberari. Nocte subsecuta obversabatur species hominis fulgenti induti veste, sibique dicentis: “Propter bonum illud, quod in utero geris, a mortis faucibus ereptam te scias, fac Dei amore imbuas, quod Deo acceptum referre debes.”

[51] [liberatur naufragio,] Ex his Margaretæ, abbatissæ Vastenensis, verbis discimus primo quidem, quo maris tractu Ingeburgis, S. Birgittæ mater, propter filiam, quam gestabat utero, fuerit erepta naufragio; tum cujus potissimum ope salva evaserit, quæ alibi nonnisi generatim indicata reperias. Est enim Oelandia Baltici maris insula amœna & fertilis, Gothiæ Orientalis pars, Calmaria; Smallandiæ oppido maritimo, milliari tantum dimidio distans. Cum vero ducem, qui Ingeburgem naufragii periculo surripuit, deinceps Nicopiæ (Sudermanniæ, Sueonum provinciæ, emporium est) fame enectum, Margareta asserat, abunde indicat, hunc fuisse Ericum, quem Birgeri regis fraude & impietate, nulla habita fraternæ necessitudinis ratione, unæ cum altero fratre Waldemaro arci Nicopiensi inclusum post tridui famem exstinctum, scriptores Suecici passim perhibent. Vide Loccenium rerum Suecicarum lib. 2 ad annum 1317, ubi & meritas parricidii pœnas luisse Birgerum, regno propterea pulsum scribit.

[52] [quæ, cur mari se commiserit, incertum.] Quæ fuerit maritimi hujus itineris ab Ingeburge suscepti ratio, quis terminus, mihi quidem divinare non lubet: at Burlamachius lib. 1 Vitæ Italicæ S. Birgittæ cap. 1 ait, Ingeburgem, S. Birgittæ matrem, maritum Birgerum, qui Compostellanam peregrinationem susceperat, imitatam, ad S. Brigidam, celebrem miraculis in Scotia virginem, una cum Henrico seu potius Erico, regni Sueciæ duce, iter devotionis causa instituisse; inde vero reducem prope patriam in naufragii inde vero reducem prope patriam in naufragii periculum incurrisse. Laudat in margine Surium, & Bullam Canonizationis: verum, quod ad dicti itineris causam quidem ac terminum attinet, nihil illic, nec apud antiquiores, qui de S. Birgitta scripserunt, Burlamachii assertioni simile repertum iri existimo; ut adeo id pro mera scriptoris illius conjectura accipiendum videatur, haud magis fundata, quam altera ejusdem generis conjectura, quæ apud eumdem scriptorem ibidem occurrit, nimirum ex eadem Ingeburgis in S. Brigidam Scoticam pietate profectum esse, ut S. Birgittæ Brigidæ nomen impositum fuerit: verum Sanctam nostram a patre Birgero potius Birgittæ nomen sortitam esse, nec Brigidam, nisi a vulgo, parum passim in hujusmodi rebus accurato, dictam fuisse, jam ante ostensum est. Et hæc quidem S. Birgittæ ortum portenta præcessere.

[53] [Hemmingo nativitas Birgittæ divinitus manifestatur,] Mox vero alterum Birgerus subdit num. 4, quod ea nata contigit; & in Bulla pariter Canonizationis refertur his verbis: Cumque puella Birgitta de genitricis alvo in mundum recenter fuisset educta; sacerdos parochialis in ecclesia propinqua approbatæ vitæ & ætatis perfectæ, dum nocte orationi vacaret, nubem lucidam, & in medio nubis virginem sedentem vidit, librum habentem in manu, sibique dicentem: “Nata est Birgero quædam filia, cujus vox per totum mundum admirabilis audietur.”. Eadem habet Vita S. Birgittæ abbreviata apud Hörmann pag. 798, addens curionem illum, deinde factum esse Aboënsem in Suecia episcopum. Petrus Alvastrensis nomen illius prodit (si Vastovio credimus) in Declaratione ad cap. 125 lib. 4 Revelationum S. Birgittæ, sic scribens: De isto episcopo sunt plures revelationes in Vita dominæ Birgittæ (in nostra aliisque non nisi hæc unica; si tamen hic illius mentio fit; atque adeo primaria S. Birgittæ Vita, alia ab iis, quæ hactenus notæ sunt, hic indicari videtur) qui fuit dominus Hemingus episcopus Aboënsis, & amicus beatæ Virginis Mariæ.

[54] Haud obscure quidem hic Petrus Alvastrensis Hemmingum, [qui non fuit episcopus Aboënsis, de quo Vastovius.] episcopum Aboënsem, nominat: at fieri non potest, ut Hemmingo huic cœlestis illa de S. Birgitta vox, quod Vastovius ait pag. 89, audita fuerit: istud porro ita conficio: secundum Vastovium pag. citata, ut & in syllabo Chronico Hemmingus non ante annum 1367 obiit, ætatis 70. Paulus vero Iwsten in Chronico episcoporum Aboënsium Ms., notante Benzelio col. 66, obiisse ait Hemmingum anno Domini 1367 episcopatus sui anno 27 vitæ vero suæ 77; itaque natus fuerit sub annum nonagesimum seculi decimi tertii; sub initium vero seculi sequentis, quo ad annum quintum nondum provecto procul dubio nata jam fuerat S. Birgitta, ut mox ostendetur, annum numerare dumtaxat potuit ætatis suæ circiter 15. Atqui is, qui cœlestem illam vocem excepit, vir erat ætatis provectæ, teste Birgero & Vita per Surium interpolata; perfectæ ætatis, teste Bulla canonizationis, curatus seu pagi alicujus curio, teste Vita abbreviata. Alium itaque fuisse oportet, qui vocem illam audierit, nisi & Paulus Iwsten, & Vastovius ipse in assignanda Hemmingi ætate non parum fuerint hallucinati; quod miror a Benzelio non fuisse observatum. Res interim ipsa testibus satis idoneis firmata est, ut ex dictis liquet, ut credi prudenter possit, & absque nimiæ credulitatis nota: nec enim aliunde inusitatum scimus, aliorum quoque Sanctorum natalitiis portenti aliquid divinitus intercessisse.

[55] Quo loco nata sit S. Birgitta, diximus supra ex Margareta abbatissa Vastenensi, [Obiit anno,] nempe in prædio paterno, nomine Finstad haud procul Upsalia, in Uplandia, Sueciæ provincia; verum quo anno? Pendet ea quæstio ab anno, quo e vivis excessit, & ætatis, qua in terris vixit, diuturnitate: de utroque non omnes eadem scribunt. Birgerus num. 33 mortuam scribit anno 1372 decimo Kal. mensis Augusti, seu die Julii XXIII. Birgerum secutus est S. Antoninus: at Vitæ abbreviatæ auctor, uti & Vitæ, per Surium interpolatæ, anno 1373. Chronologus, ut scribit Benzelius in Annotatis ad Vastovium col. 69, qui circa annum 1415 scripsit, in Collectione Monumentorum ecclesiasticorum Benzelii pag. 81 sic habet: MCCCLXXIV mortua est beata Birgitta Romæ X Kalend. Augusti. Rursus, eodem teste, auctor quidam anonymus in cod. Ms. bibliothecæ publicæ num. 15, anno 1372 S. Birgittæ obitum affixit rudibus his versibus:

Post ortum Domini Christi regnantis ubique
Milleque trecentis & septuaginta duobus
Annis transactis, mundo discessit ab isto
Brigida de Swecia, magna virtute refulgens,
In festo Sancti quod contigit Apollinaris.

Send paucis foliis interjectis, inquit Benzelius, iidem versus repetuntur, & antiqua item manu, sed legum carminis nihil solliciti emendatum est: Septuaginta tribus. Verum his omnibus luculentius annum S. Birgittæ emortualem describit Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1373, adducto etiam in testimonium Processu canonizationis S. Birgittæ, seu Attestationum Libro, ut aperte liqueat, quosdam ejus ætate lapsos hac in re fuisse in errorem, quos ipse studiose refellit, ita scribens: MCCCLXXIII in die beati Apollinaris martyris Romæ obiit sanctæ memoriæ venerabilis mater nostra beata Birgitta anno cycli solaris XXI (lege X) & erat B littera Dominicalis, & ut habetur in Attestationibus; obiit in Sabbatho, cui contradicunt, qui putant eam transiisse anno MCCCLXXII. Et obiit anno ætatis suæ LXX.

[56] [non 1372 aut 1374,] Annum etiam 1373 supremum fuisse S. Birgittæ, ait auctor Vitæ Germanicæ, seu, si malis, Belgicæ, de qua num. XI, teste P. van der Ketten in Notitiis: sed minime omnium audiendus Olaus Rosencrantzius, quem S. Birgittæ obitum ad annum usque 1383 differre in Epistola ad Thomam Bartholinum, affirmat Benzelius in illustrato Annotatis a se Margaretæ Chronico pag. 43. Sane ad Olaum refellendum, ut alia deessent, satis essent unæ Bernardi, archiepiscopi Neapolitani, litteræ, datæ anno 1376 die XXV Augusti (vide illas apud Hörmannum pag. 804 & seq.) quibus ille inquisitionem haberi jubet in miracula, quæ S. Birgitta Neapoli tam in vita, quam post mortem patravit. Ceterum, quod ad antiquos attinet, qui mortem S. Birgittæ anno 1372, vel 1374, vel anno denique 1373 illigarunt, non facile dixero, unde hæc illorum varietas inconstantiaque profluxerit: sed undecumque ea tandem sit orta, standum est anno 1373, a Thoriro Andreæ assignato, cui præter librum Attestationum, quem laudat, favet etiam dies Sabbati, quo cœlesti Sponso in cœlis sociata fuit S. Birgitta, quod anno quidem 1373, at non 1372, aut 1374 in diem XXIII Julii incidit. Favet etiam Alphonsus episcopus Giennensis in Fragmento itineris Hierosolymitani, quod ipse una cum S. Birgitta instituit; ex quo manifestum fit, S. Birgittam anno 1372 ultra diem XXIII Julii, quo obiisse illam consentiunt omnes, in vivis fuisse superstitem.

[57] [sed 1373,] Annus enim 1372 jam ad Martium prius productus erat, quam S. Birgitta Neapoli Hierosolymam navigatura in navem descenderit, ut apud Benzelium post Margaretæ Chronicum pag. 28 legere est: ita enim illic Alphonsus Giennensis episcopus, vel certe nonnemo ex S. Birgittæ eo in itinere comitibus scribit: Anno Domini MCCCLXXII fecit S. Birgitta de regno Sweciæ hoc viagium ad sanctum Sepulchrum de Neapoli, prout infra sequitur: Die Jovis, XI Martii posuimus (N. B.) nos in navi, in portu in civitate Neapoli. Dominica in Passione, XIV die Martii exivit navis de portu prædicto, & incœpit viagium. Potuitne S. Birgitta, quæ anno 1372 ad medium mensem Martium provecto primum mari se dedit, anno eodem, ultra XXIII Julii nondum provecto, Hierosolymis post actas ibidem aliquamdiu moras in Urbem redire, in eaque post infirmitatem annuam, qua partim mari, partim terra & Romæ affecta fuit, e vivis excedere? Sic enim Birgerus de supremo S. Birgittæ morbo scribit num. 30 Postquam autem Romam rediit, gravi infirmitate per annum integrum detenta, quam tamen tam in mari, quam in terra inter labores & dolores pacientissime sustinuit, cœpit de die in diem gravioribus ægritudinibus aggravari: quod quidem etiam legitur apud S. Antoninum, & in Vita S. Birgittæ a Surio interpolata. Præterea lib. 7 Revelationum cap. 6 anno 1371 mense Majo, die S. Urbani, id est, XXV ejusdem mensis Romæ existens adhuc S. Birgitta divinitus monita fuisse legitur, ut se ad iter Hierosolymitanum præpararet; non potuit igitur eodem anno mense Martio Neapoli sese mari committere. Dubium itaque non videtur, quin anno 1373 die XXIII Julii obierit S. Birgitta, quod quidem etiam recte scribit Hilarion a S. Antonio in Vita Italica S. Catharinæ, Birgittæ filiæ, anno 1641 Neapoli edita pag. 225; verum sibimet contrarius est, dum S. Birgittam die Veneris obiisse affirmat.

[58] Quod autem ad annum ætatis S. Birgittæ supremum spectat, [ætatis, ut apparet, 71; nata adeo anno 1302 aut seq.,] passim quidem hic fuisse dicitur annus vitæ ejus 70. Ita Thorirus Andreæ num. 55 laudatus & Vita abbreviata apud Horman pag. 801. Petrus Alvastrensis Revelatione inter Extravagantes 8 scribit S. Birgittam, relicta Suecia, Romam venisse anno ætatis suæ 42: postquam autem patria excessit, vixisse annis 28, qui, additi annis 42, conficiunt summam annorum 70. Hoc modo S. Birgittæ annos numerasse videtur Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi, anno 70 ætatis suæ mortuam scribens; sed forte de anno 70 ætatis S. Birgittæ integre exacto, ac proin de anno ætatis ejus 71 currente est intelligendus: ut ut sit, manifesta sunt, iisque proinde adhærere hic malim, dum aliud aliunde æque clare ostendatur, Bullæ canonizationis verba, quibus, labente anno ætatis suæ 71, ad Superos evocata dicitur. En illa: Et cum fuisset annum septuagesimum supergressa, adveniente jam termino (vitæ) prænunciato, vocata familia, quæ fieri oporteret, edixit &c: Hisce ita constitutis, nata fuerit S. Birgitta anno Christi 1302 vel 1303; priore quidem, si, cum moreretur, annum suum 71 ultra menses sex & dies 23 jam protraxerat; sin vero minus mensibus sex & diebus 23, posteriore; ut falli Benzelium rear, dum in Annotatis ad Vastovii Vitem Aquilonarem col. 67, S. Birgittam natam scribit anno 1304; quod tamen verum esse potest, si anno ætatis suæ 70 currente illa obierit; at ultra annum 70 Vitam S. Birgittæ fuisse protractam, ex Bulla canonizationis jam dictum est.

[59] Ceterum S. Birgitta, cujus ortum non uno cœlesti prodigio illustratum vidimus, [multis ab incunte ætate] conceptam inde sanctitatis suæ spem, ut primum per ætatem licuit, egregie confirmavit: Birgerus primam ejus ætatem ad annum usque duodecimum brevibus a num. 4 usque ad num. 10 perstringit: mirum vero quantis jam tam supra ætatem virtutibus fulserit; laudat illam præcipue a corporis animique munditie, a sobrietate & modestia, a simplicitate & verecundia, ab humilitate & obedientia, a patientia & caritate, a studio orationis, & concupiscentiæ fuga, maxime vero ab ardentissimo in Christum patientem amore, cujus sine lacrymis meminisse vix poterat. Nec multo aliter, licet strictius ac generalius, Bonifacius Pontifex loquitur in Bulla canonizationis, ejus pueritiam in hunc modum laudans: Procedens vero in annis, pueritiam mira devotione transegit, orationibus videlicet ac jejuniis, & alias numquam a bonis operibus otiosa. Quæ quamquam in tenella adeo virgine admiratione dignissima sint, ita tamen ut fieret de Birgitta, in proclivi erat admodum ob multiplices favores, quibus divinitus fruebatur, & ad sanctimoniæ studium suavi quadam vi atque virtute impellebatur identidem. Toto pene primo vitæ suæ triennio elinguis obmutuit, sed qui linguas infantium facit disertas, inquit Birgerus, suffragante Bonifacio IX in Bulla canonizationis, ita linguæ, quæ divinæ voluntatis coram regibus, Pontificibus, & quocumque hominum genere aliquando esset interpres, impedimentum solvit, ut non balbutiendo ceterorum infantium more, sed velut ætate adulta expedito facilique sermone deinceps uteretur.

[60] [donis gratiisque,] Crescente vero S. Birgittæ ætate, creverunt pariter in illa divini favores. Nondum septennium expleverat ætatis, cum matre orbata est Ingeburge, cujus num. XI mentionem feci, ac Upsaliæ in choro S. Catharinæ in templo cathedrali monumentum sepülcrale exstitisse, marmori incisum, pariter in superioribus dixi. Mortuam scribit Joannes Peringskiöld in Genealogia S. Birgittæ Ms. anno, ut videtur, 1310, quod Birgeri calculo congruit. Erat autem Birgittæ matertera, teste Birgero biographo, purdentiæ laude insignis, cui Birgittam filiam Birgerus pater nutriendam commisit; nominabatur hæcIngridis, & in Aspanaes domicilium habuit, si Margaretæ Vastenensi credimus; contra vero Catharina dicta fuit, si codici Wisinsgburgensi: ut ut sit, huic S. Birgittæ materteræ, seu Catharinæ seu Ingridi, accepta retulerunt Margareta & codicis mox citati auctor, quæ de S. Birgitta ex Birgero, ejus biographo, sequuntur. Vidit ex opposito lecti sui altare, & dominam super illud vestibus fulgidis sedentem & habentem in manu sua coronam, quæ dixit “Birgitta veni” illa autem hæc audiens surrexit de lecto currens ad altare. Cui dixit Domina: “Visne habere istam coronam?” Illi vero annuenti imposuit coronam capiti suo, ita quod sensit, quasi circulum corone tegere caput suum. Rediens autem ad lectum visio illa disparuit, quam tamen numquam poterat oblivisci. Dubium non videtur, quin sub illa dominæ, fulgidis indutæ vestibus, specie Beatissima Virgo Deipara, cui toto vitæ suæ cursu S. Birgitta tenerrime fuit addicta, adumbrata fuerit. Contigit ea res, quam etiam iisdem fere verbis conceptam in Vita abbreviata legere licet, anno ætatis S. Birgittæ septimo. Non diu post, anno ætatis suæ decimo secundum Vitam ejus abbreviatam, simili modo Christus illi apparuit, ande ingens S. Birgittæ in Christum patientem amor, quo, quamdiu vixit, maxime exarsit, videtur sumpsisse principium.

[61] [divinitus acceptis;] Rem ita Birgerus refert: Verum, quia necesse erat, ut aquila grandis ad alta provolans in arduis poneret nidum suum; ideo Virgo, Christo devota, cum quadam die in ecclesia de passione Christi audiret prædicari, ipsam devote scribens in tabulis cordis sui, statim nocte sequenti vidit Christum, quasi eadem hora crucifixum & dicentem: “Taliter sum plagatus:” illa vero putans hoc recenter factum esse, respondit in Spiritu Domino: “O Domine, quis fecit tibi istud?” Respondit Christus: “Qui me contemnunt & negligunt caritatem meam.” Tunc illa rediens ad seipsam tantum affecta fuit ab illa die ad passionem Christi, ut raro sine lacrymis ad memoriam reduceret mysteria passionis. Quæ non modo in apographo nostro Vitæ S. Birgittæ, a Birgero scriptæ, & in Vita abbreviata, sed & apud S. Antoninum, ac in Vita per Surium interpolata, ac anno 1485 Lovanii, ut ante monui, impressa legere est.

[62] Biennio post cum puellari operi incumberet, nec id forte satis ipsi succederet, [decorata.] visam fuisse Beatissimam Virginem auxiliarem operam illi præstantem, jam diximus num. 44 adductis Margaretæ abbatissæ verbis, quibus tum Vita abbreviata, tum Birgerus apprime consonant. Ita hic: Superveniente insuper anno ætatis suæ duodecimo, cum una dierum vas admirabile & opus Excelsi beata Birgitta cum puellis coevis operi plumario intenderet, & multum anxiaretur animo, quod opus suum ad votum facere nequiret, mentis oculos ad eum, qui sanctus est in omnibus operibus suis, attencius erigebat, & ecce matertera sua domum, in qua sedebat, ingressa, illo ordinante, cujus opera magna sunt & exquisita in omnes voluntates ejus, vidit virginem quamdam ignotam, contra sedentem sibi & facientem opus cum ea. Cumque ad introitum suum Virgo illa disparuisset, quæsivit, quæ illa esset puella, quæ sibi in faciendo opere consedisset; respondet Sponsa gratissima, neminem se vidisse. Sed quia matertera ita subtiliter opus factum invenit, ut cernentibus daretur intelligi, non opus tam teneræ ætatis esse, sed in oculis omnium mirabiliter a Domino factum fore; idcirco matertera sua opus prædictum inter reliquias suas fideliter reservavit. Plura hujusmodi, quæ divinitus illi acciderunt, apud Birgerum & in Vita abbreviata occurrunt, quæ infra apud Birgerum, si v les, consultum ibis: sufficiunt enim ista, ut, qualis quantaque vel a primo ætatis suæ limite Birgitta fuerit, & quam Deo & cælitibus grata, intelligas.

§ V. S. Birgitta matrimonium init: liberos octo parit: marium notitia.

[Nupsit annorum circiter 14] Fieri vix poterat, quin S. Birgitta, quæ præclare adeo vitam erat exorsa, non minus virtute & meritis coram Deo ac hominibus, quam ætate adolesceret. Annos pubertatis ingressa, cum nobili juvene, ut Birgerus scribit, nuptias iniit, non voluptatis, sed paternæ voluntatis causa. Erat is, ut Vitæ abbreviatæ auctor antiquus habet, annorum decem & octo; nomine vero Ulpho de Ulfahsa, ut Sueci scribunt. Tandem, inquit Bonifacius IX in Bulla canonizationis, licet in statu virginali servire Domino totis desideriis affectaret (Birgitta) tamen per parentes (intellige patrem & consanguineos: mater enim ex dictis jam obierat) compulsa, quondam Ulphoni de Ulphasum, principi Nericiæ, nobilissimo quippe & Christianissimo juveni, in matrimonio desponsatur; anno nimirum, ut habet Bulla canonizationis, tertio decimo, seu, ut codex Wisingsburgensis, XIV ætatis anno. Birgerus annum non expressit, sed annum duodecimum dumtaxat innuit superasse S. Birgittam, cum matrimonio Ulphoni juncta est; Margareta vero abbatissa sic scribit: Nubiles annos cum S. Birgitta attigerat (quod æque de anno 14 ac 13 accipi potest) pater eam matrimonio junxit domino Ulfoni Gudmari filio, viro nobilissimo, optimo, piissimo, æqui justique observantissimo legifero Uplandiæ.

[64] [Ulfoni Gudmari,] Error quidem hic Margaretæ subrepsit, cum Ulfonem Gudmari Uplandiæ legiferum dixit: erat enim Uplandiæ legifer, ut paulo ante Margareta dixerat, Birgerus, S. Birgittæ pater: Ulfo vero non Uplandiæ, sed Nericiæ, quæ, ut Uplandia, Sueciæ propriæ dictæ provincia est, legifer: ex ea tamen intelligitur, qui sæpe Nericiæ princeps Birgitta audiat; nempe quod Ulfonis, Nericiæ non domini, nedum, ut aliqui tradiderunt, regis, sed supremi judicis uxor fuerit. Audi Bureum Suecum in Sueciæ Descriptione legiferorum munus universim explicantem: Legiferi, inquit lib. 7, pag. 282, summæ quoque & authoritatis & potestatis apud Sueones Gothosque extiterunt: neque hodie quicquam eorumdem authoritati decessit, præterquam quod, regno jam hæreditario facto, non amplius, ut olim, regem designent. Novem autem sunt in regno Sueciæ legiferatus, seu legiferorum districtus, singulique suum peculiarem nomophylacem habent assignatum, quem super jure & justitia in quibuslibet controversiis consulunt, quæ ab inferiori foro ad illos per appellationem devolvuntur, & honorificum illis quotannis salarium contribuunt.

[65] [Nericiæ legifero,] Solebant autem, ut idem Bureus scribit, provinciarum legiferi esse viri præcipuæ nobilitatis & dignitatis; unde, uti & ex conjugis ejus S. Birgittæ claris natalibus pronum est perspicere, Ulphonem a Birgero, Bonifacio IX, Margareta & Vitæ abbreviatæ auctore non immerito a generis nobilitate laudari: quod si quis & ejus progenitores utcumque nosse desideret, en illos ex fide Joannis Gustavi in Genealogia Brahea pag. 24. Ex Philippo, Ostrogothiæ duce, genitus est Canutus, regni Sueciæ senator; ex hoc Jonas Canuti, eques auratus: Jonæ porro filius fuit Gudmarus, ex quo procreatus est Ulpho, more Suecico a patre Gudmari dictus, eques auratus, S. Birgittæ maritus. Sed neque inanem ipsi a pietate laudem tribui, tum quæ de illo deinceps dicenda erunt, satis aperient, tum ipsemet statim ab inito cum S. Birgitta matrimonio luculente demonstratum dedit. Pii quippe conjuges, inito matrimonio, ex timore Domini, priusquam procreandis liberis operam darent, biennio circiter integro perpetuam continentiam consensu mutuo servaverunt, quo placituram Deo prolem postmodum gignerent, ut legere est in Vita S. Birgittæ abbreviata apud Hörmann jam sæpe laudatum pag. 798, col. 2. Quod nec Bonifacius IX in Bulla canonizationis siluit, verbis supra adductis subdens: Et cum insimul convenire deberent, quamquam idonei essent ad viriles amplexus, maritus videlicet in decimo octavo, & Sponsa in tertio decimo anno constituti, communi tamen voluntate Tobiam Juniorem & Saram Raguëlis imitati annum continuum & ultra a concubitu abstinuerunt, Deum humiliter deprecantes, ut, si conjungi foret expediens, in commixtione non peccarent, & Deus illis talem prolem concederet, quæ ad servitium ejus esset.

[66] [ex quo liberos octo,] Non inaudita fuerunt Ulphonis & S. Birgittæ vota: nam seu prolium numerum, seu earumdem vitam, perquam Christiane peractam, spectes, nihil reliqui piis conjugum desideriis factum esse fateberis: Postea vero, inquit auctor Vitæ abbreviatæ, præmissa semper ad Deum oratione, quatenus ipsos in actu matrimonii servaret innoxios, prolemque sibi Deum non offensuram dare dignaretur, cum Dei timore & mentis puritate infantes promiscui sexus octo numero, futuros cæligenas, fructifere genuerunt. Omnes futuros cœligenas dixit, quod omnes ob vitam pie probeque actam & peractam justis omnibus promissam a Deo mercedem consecutos, non dubitarit; non autem quod omnes, uti nonnulli affirmare videntur, in Sanctorum album, id quod uni S. Catharinæ, Ulphonis & Birgittæ filiæ, contigit, sint relati: quapropter etiam universim verbis mox relatis tantummodo addit: Quorum cohabitatio ex sequentibus Deo accepta fuisse dignoscitur & devota. Quoniam Dominus in generatione justa est. Ceterum ex S. Birgittæ liberis quatuor mares, & totidem feminas idem auctor enumerat; e sexu nimirum masculo Carolum, Birgerum, Benedictum & Gudmarum: e femineo Meritam, Catharinam, Ingeburgim, & Cæciliam natu minimam.

[67] Neque ab illo auctore dissentit, quantum ad numerum & nomina filiorum & filiarum, [seu mares, seu fæminas, peperit] licet has alio recenseat ordine, codex Wisingsburgensis, cujus verba sunt: S. Birgitta autem XIV ætatis anno Dominum Ulphonem * Gudmari patris consensu pie maritata, eum quo quatuor filios & tot filias progenuit. Nimirum Carolum, Birgerum, Benedictum, qui minorennis obiit in Alvaster, Gudmarum, qui itidem infans mortuus. Masculas (lege FEMINEAS) vero Meretam (idem apud Suecos valet id nomen, quod Martha) dominam Ceciliam, divamque dominam Catharinam, & virginem Ingeburgem. Codicem Wisingsburgensem, ut passim solet, sequitur Margareta abbatissa Vastenensis: Octo, ait, his liberi nati sunt, filii quatuor Carolus, Birgerus, Benedictus, & Gudmarus; totidemque filiæ Mæretta, Cæcilia, sancta mater nostra Catharina, & Ingeborgis. Eodem quoque ordine Ulphonis & Birgittæ liberos, quo codex Wisingsburgensis & Margareta, recensuit Joannes Peringskiöldius in Genealogia S. Birgittæ: sed turbato ætatis ordine, cum Vitæ abbreviatæ auctor Cæciliam filiarum natu minimam statuat.

[68] Juverit modo, his de S. Birgittæ liberis universim præmissis, [Caroli laudes, gestaque,] ea, quæ ad singulos attinent, in medium adducere, cum filiorum laudem ac virtutem cum matris gloria conjunctam esse, atque in eamdem redundare necesse sit. Caroli laudes Vitæ abbreviatæ auctor ex libris Revelationum hinc inde excerpsit, & in pauca contraxit hoc modo: Primus igitur filius eorum fuit dominus Carolus egregius miles. Qui primus & solus eatenus suam Deo dedicavit militiam, prout docetur in secundo lib. Revel. cap. 13. Propterea meruit salubrem illam militiæ spiritualis investituram, de qua habetur in 4 lib. Revel. cap. 74 per totum. Ipse denique cum sancta Matre sua peregrinando in via & proposito versus civitatem Jerusalem vitam suam pro recuperatione terræ Sanctæ paratus exponere, in civitate Neapoli XII die mensis Martii infirmatus obiit. Et in die Ascensionis domini proxime sequenti anima ejus cœlicas petiit mansiones. Sicut pulchre deducitur in 7 lib. Revel. cap. 13 & 14 per totum. Ita ille de Carolo: at plura de illo Margareta abbatissa, & magis singularia tradit, quæ, quia alibi reperiri non existimo, ipsis ejus verbis lubet huc transcribere; sic igitur habet: Ulterius monendum nobis est, Dn. Carolum Ulfonis & S. Birgittæ filium, Mærettæ fratrem natu proximum (omnium igitur S. Birgittæ liberorum illa natu maxima fuit) tres ordine habuisse uxores. Harum prima erat Catharina Gislonis filia, altera Goedha, natione Norvega; tertia rursus Catharina, Dn. Catilli Glysingii filia.

[69] [correcto obiter Papebrochio,] Sed hic Margaretæ narrationem tantisper interrumpere me jubet Goedha, secunda Caroli uxor, cujus cum in Vita S. Catharinæ Papebrochius noster mentionem reperisset sub nomine proprio Gydha, & appellativo Dominæ Noricæ; nec Margaretæ Chronicon vidisset, illam Noricam dictam a marito suo (Carolo) Noriciæ seu Nericiæ principe, scripsit tom. 3 Martii pag. 507 in Annotatis ad caput 1. Vitæ S. Catharinæ, a se illustratæ lit. b; sed, ut ex Margareta hic liquet, vox Norica idem valet, quod Norvega, seu e Norvegia, confini Sueciæ regno, oriunda. Qui Goedha illa per S. Catharinam modestiæ sectatrix effecta fuerit, vide apud Papebrochium mox citatum. Ex hac vita decessit, existente Romæ S. Birgitta, quo monile aliquod pretiosum ad S. Birgittam mittendum testamento suo cavisse legitur in ejusdem Revelationibus. Sed, his obiter dictis, Margaretam suam de Carolo narrationem prosequentem audiamus.

[70] [e Margaretæ abbatissæ] Sic pergit: Erat Carolus hilaris valde atque festivi vir ingenii, Mariam tamen virginem (Matris ea in re æmulus) singulari coluit amore, & tanto quidem, ut sæpe profiteretur, malle se æternum cruciari, quam Virginem Deiparam vel tantillum a Deo amoveri, seu, ut hæc interpretanda opinor, quam vel minimum gloriæ suæ, qua præ ceteris cœlitibus propius ad Deum accedit, detrimentum pati. Aliquot annos cum S. Birgitta Romæ egisset, jussit Deus (ita quidem censuit Margareta) ut filios equestri habitu suo ornatos Pontifici sisteret, in splendoris ac magnificentiæ (quæ non jactare, sed tegere consueverat S. Birgitta) documentum, utque in posterum negotia a Deo sibi commissa (id quidem paulo plus verisimilitudinis habet) successus experirentur feliciores. Romam itaque veniunt Carolus & Birgerus. Aliquo post tempore ambobus comitata filiis Pontificem convenit S. Birgitta; & Birgerus quidem prolixa atque talari veste, solito cinctus baltheo, totusque adeo in decentissimum morem compositus incessit; Carolus vero equestri habitu ornatus, sicut assolent, qui mundana hæc depereunt, baltheo argenteo, pugione … & torque pro more illorum temporum, tunicam etiam gestans hermelinis consutam pellibus a summis ad ima, adeo ut, cum incederet, conspicerentur animalia illa vivis simillima quædam sursum, quædam deorsum cursitare, unicuique auratum tintinnabulum de collo pendebat, & annulus aureus de ore prominebat. Summus Pontifex ut ambos conspexerat, Birgero dixit: “Tu Matris es filius;” Carolo autem: “Tu vero seculi.” Mox S. Birgitta, in genua ad pedes Pontificis provoluta, filiis suis peccatorum veniam precari cœpit. Tum Pontifex, baltheo Caroli tacto, ceteroque, quem gerebat, vestitu, “Sufficiant, inquit, ponderosa hæc ornamenta ad pœnitendum pro peccatis.” Cui iterum Birgitta: “Absolvat eum tua Sanctitas a peccatis, baltheo equidem ipsa privabo.”

[71] [Chronico Vastenensi] Jam notum sit oportet, secutos fuisse S. Birgittam ad sacrum sepulchrum abeuntem tres suos liberos Dn. Carolum, Dn. Birgerum, & beatam matrem nostram Catharinam: item vernas duos, & beatum magistrum Petrum (S. Birgittæ œconomum & Vastenensis postea cœnobii confessorem, cujus Vitam & miracula frater Mathias Laurentii scripsit, teste Vastovio in Vite Aquilonari pag. 140, ubi & addit tentatam fuisse ejus canonizationem apud Leonem Papam X, sed non perfectam) atque Petrum, Priorem monasterii Alvastra, ut octo (ut hic numerus perficiatur, ceteris addendus est Alfonsus episcopus Giennensis, non Mathias, Lincopiensis canonicus, jam inde ab anno 1350 defunctus, ut perperam laudatus modo Vastovius facit) admodum fuerint comites, atque revelavit Deus S. Birgittæ, omnes, excepto uno, reversuros. Neapolim, quæ Siculi regni pars est, cum venissent, & Johanna regina, S. Birgittæ amicissima, tum vidua, imperium administraret, filios suos S. Birgitta docuit, quo cultu reginam præsentes venerarentur more illius terræ, flexis nimirum genibus & pedum osculo.

[72] Carolus cum ad reginam accedens propius debitam exhibuisset reverentiam, [potissimum referuntur,] labia quoque illius exosculabatur. Hac audacia ita commota est regina, ut tota in amorem ejus raperetur, &, abitu denegato, ei se nupturam confirmaret. S. Birgitta id fieri posse pernegabat, quandoquidem uxor filii domi adhuc in vivis esset; regina autem propositi tenax, se illud non curare, & voluntati suæ morem geri debere institit. Tum S. Birgitta devotissimis precibus suis divinam gratiam imploravit, quibus factum, ut Carolus letali corriperetur morbo & paucis post diebus moreretur. Illius obitum multis regina lachrymis prosecuta est, & justa persolvit nihilo minore apparatu, quam si maritus suus fuisset, ceu hæc omnia oculatus testis magister Petrus retulit. Die, qui Matthiæ Apostolo sacer est, in morbum incidit in urbe Neapoli, & quinto decimo die proxime sequenti obiit, ibique sepultus est, hinc die festo Ascensionis Domini ad cœlestem gloriam anima ejus evolavit, prout idem sanctus magister Petrus asseruit, S. Birgittæ divinitus fuisse revelatum. Vide lib. 7 Revel. cap. 13. Hæc de Carolo Margareta; sed pauca hic annotanda.

[73] Birgitta, ut ex Margareta liquet, Carolum filium amisit Neapoli, [in quæ pauca] cum jam Hierosolymitanum iter inceperat: idem legitur in Diario Vastenensi ad annum 1413, ubi de morte Catharinæ, Catilli Glysingi filiæ, & tertiæ Caroli uxoris obitu scribens, continuator Diarii Vastenensis de Carolo primo ejus marito hæc habet: Primus maritus suus fuit Dn. Carolus Ulfson, filius S. Birgittæ, qui in Neapoli regni Siciliæ mortuus est in via, dum transiret cum matre sua S. Birgitta ad terram Sanctam. Unde efficitur primo quidem, Carolum Neapoli mortuum esse anno 1372, die XII Martii, cum eo anno die XIV, post sepultum verisimiliter Carolum, Neapoli S. Birgittam solvisse, ex Alfonsi Itinerario jam viderimus supra num. 57. Dein vero falli Vastovium in vite Aquilonari scribentem recte quidem pag. 133, Carolum Neapoli obiisse anno 1372; sed perperam pag. 132, post matris suæ in Italiam ab itinere Hierosolymitano reditum: verba, quibus id facit Vastovius, hæc sunt: Carolus interea jam domi virtute & judicio (fuit Nericiæ legifer seu judex) multum animo versabat, qua ratione solidæ ætatis suæ reliquum collocaret, & quippiam Deo suoque genere dignum præstaret. Audierat a puero frequenter Ecclesiæ sanctæ in Oriente a Turcis & Sarracenis oppressionem, legerat etiam multorum præclaras contra nefariam gentem expeditiones & heroïca facta, paucis insuper ante annis sanctissima Mater ejus religionis ergo loca illa multo cum labore inviserat, & de Christianorum inibi ærumnis nonnulla retulerat. Quamobrem &c.

[74] [observantur.] Sed hic error Vastovii sit: verum an suus etiam Margaretæ, Joannam tunc viduam fuisse, scribenti, error non est? Quidquid sit de Joannæ reginæ (quæ a conjugali incontinentia & philandria male subinde apud scriptores audit) in Carolum amore præpostero; hæc de Jacobo III Baleari in Historia regum Majoricensium, tom. 3 Junii præfixa, pag. XC lego: Anno millesimo trecentesimo sexagesimo secundo Kalendis Maii hoc improviso supplicio (neci destinabatur a Petro Aragonio) se exemit: corrumpit claves, refringit claustra, custodes cædit & resumit libertatem. Sed quis rerum humanarum inconstantiam, variumque & mutabile ingenium satis mirari possit? Quis in tranquillitate naufragium non metuat? Qui sanguine luiturus erat claritudinem generis, si biduo proximo in carcere fuisset, anno nondum circumacto, nuptias Joannæ reginæ paciscitur, quartus post Brunsuicensem, Hungarum & Tarentinum. Et aliquanto post de eodem: Inde paulatim vires absumi, & Jacobus ipse tædio affici, donec anno millesimo trecentesimo septuagesimo quinto Soriæ fato concederet. Sed Margaretæ consonant Summontius lib. 3, & Giannettasius lib. 25 Historiæ Neapolitanæ, Jacobum anno 1368 defunctum; Joannam vero multis annis post (anno nimirum 1376 secundum Summontium) Ottoni Brunsvicensi nupsisse, scribentes. Pergo ad Birgerum, alterum S. Birgittæ & Ulphonis filium.

[75] [Quid de ceteris ejus filiis masculis,] Birgerus, inquit Margareta, S. Birgittæ filius, duas in matrimonio uxores habuit; prior erat Benedicta Glysingi filia, quæ duos edidit filios Wlfonem Gudmarumque. Illa mortua, cum sancta Matre sua ad sacrum sepulchrum proficiscebatur, ubi equestres honores obtinuit. Postquam vero revertisset cum sorore S. Catharina, sanctæque Matris suæ ossa domum retulisset, atque altera vice Romam abiisset soror, secundam uxorem duxit Mærittam, quæ an liberis maritum beaverit, non constat. Reversa domum soror, fratri id exprobavit, increpansque his verbis minata est: ideo quod, Deo invito, secundam duxisti uxorem, ambos filios amittes, quod etiam factum est. Etenim Ulfo, Ordini monachorum Vadstenensium associatus est, mortuus vero antequam conventus consecraretur. Gudmarus, filiorum alter, cum patre extra monasterium vixit, & non multo post heic Vadstenis mortuus. Monasterii Vastenensis consecratio in Diario Vastenensi contigisse dicitur anno 1430 his verbis: In crastino Sigfridi, scilicet quinta feria post Dominicam Septuagesimæ in præsentia regis & procerum regni, ac etiam episcopi Lincopensis dedicavit frater Johannes Haguini, archiëpiscopus Upsalensis, monasterium Vazstenense in honorem B. Mariæ Virginis & S. Birgittæ, sine consecratione altaris. Verum Margaretæ hic sermo esse videtur, vel de prima introductione conventus anno 1384 facta, vel de introductione & benedictione conventualium Vastenensium ad observantiam regularem, ut Thorirus loquitur in Diario Vastenensi, anno 1391 a Nicolao episcopo facta; eodem enim anno Birgerus, Ulphonis monachi Vastenensis pater, & S. Birgittæ filius, mortuus & Vastenæ sepultus est, teste Thoriro Andreæ, cujus hæc verba: Item (anno 1391 moriebatur) Dn. Byrgerus Ulfson (seu Ulphonis filius) filius S. Birgittæ, qui cum matre & sorore & aliis peregrinabatur ad terram Sanctam. Hic infirmabatur die sancti Bartholomæi, & tertia die sequenti moriebatur in castro Ringstadhaholm & in Vazsten est sepultus. Mendose itaque in codice Wisingsburgensi legitur: Hic Dominus Birgerus ut fidelis curator hujus monasterii moriendo sine prole in curia Ringstadholm, testamento omnia sua bona hæreditaria huic monasterio legavit, ubi quoque die Bartolomæi (imo tertia die post tantum mortuus est) anno MCCCXXXIX (lege: MCCCXCI) magna solennitate tumulatur.

[76] Diario Vastenensi, seu Thoriro Andreæ consonat Margareta, [maxime de Birgero.] reliqua de Byrgero sic pertexens. Nec reticendum nobis est, Birgerum ipsum omnibus monasterii curis præfuisse, ejusque œconomum egisse, quod muneris ei, sanctæque Catharinæ divinitus injunctum, summa integritate administrabatur. Ille vero ut diutius vixit, ita quidquid in monasterii usus & commoda commutare & negotiari potuit, diligenter providebat, prout singula hæc in ditionum monasterii libro (en Margaretam abbatissam primævos monasterii sui codices consulentem) litteris consignata extant. Cumque scrinium S. Birgittæ prima vice portaretur, ei Birgerus ipse cum aliis viris nobilibus humeros subdidit, quo item die pia perfusus lætitia in hæc verba prorupit: Nunc gaudens &c: ut num. 45 supra. Eum postea ex hac terrena statione Deus evocavit anno MCCCXCI. Die S. Bartholomæi morbus eum occupavit in prædio Ringstadaholm, & triduo post mors secuta est. Corpus huc translatum honorifice, ut par erat, depositum. Scrinium reliquiarum S. Birgittæ solemniter circumlatum fuit ex Diario Vastenensi anno 1393 per episcopos quatuor; sed cum tunc in vivis non esset Birgerus, intelligenda est Margareta de receptione prima reliquiarum S. Birgittæ in Suecia, quæ contigit anno 1374. Reliquos duos S. Birgittæ filios Margareta paucis expedit in hunc modum: Tertius S. Birgittæ filius Benedictus puer obiit, & Alvastræ sepultus. Quartus Gudmarus, puer item præmaturo fato abreptus, scholam frequentabat Stockholmensem.

[77] Optime sane Margareta Vastenensis abbatissa, & post illam Benzelius, [ad quom specialia quædam monita] qui illius scripta typis publicis edidit, de posteritate meriti sunt: facere tamen non possum, quin unum alterumque hic aliunde adjungam, quorum alterum ad Birgerum, alterum ad Benedictum, utrumque autem ad S. Birgittam attinet. Primum Joanni Gustavi debemus, id est, institutiones quasdam & admonitiones, a S. Birgitta filio suo Birgero, Nericiæ legifero, Roma perscriptas, quas ob antiquitatem Joannes Gustavi Genealogiæ- Braheæ inseruit; nos vero, quia luculentum maternæ in S. Birgitta de filiorum salute sollicitudinis testimonium continent, hic ad posterorum quoque memoriam lubentes ex illo transcribimus: Itaque ita habent illæ. Salutem. Gloria, laus & honor sit nostro Jesu Christo, præsertim propter acerbam passionem in cruce pro peccatis nostris. Pia hac inscriptione præmissa, en salutaria monita, quæ filio suo Birgero S. Birgitta impertit. Primum. Mi amantissime fili, si desideras sinceram charitatem erga Creatorem & Redemptorem tuum, memor esto omni tempore suæ passionis, & quam sæpissime secundum monitum pastoris sacra Eucharistia pie utere. Secundum. Quonam sis in loco, memor esto pauperum, &, quod poteris, eos adjuva, quod Deus largissime recompensabit. Tertium. Operario libenter mercedem solve.

[78] [S. Birgitta perscripsit,] Quartum. In castigatione subditorum miserabilis esto. Quintum. Erga Deum, magistratum, proximumque sis fidelis. Sextum. Cum surrexeris, corpus & animam Deo commenda, implorando, ut omnes actiones tuas ac facta regat, & te facie pectoreque signo crucis nota, dicendo, Domine Jesu Christe Nazarene, Judæorum rex, miserere mei. Septimum. Sub concionibus memor esto potentiæ Dei & considera passionem Redemptoris, nec non peccata tua. Octavum. Accumbens mentem junge Deo, & fuge colloquia vitiosa. Nonum. Mensa discedens cave, ne sis sus, more impiorum &c. Decimum. Noli diabolum nominare. Undecimum. Loquendo & respondendo signo crucis te nota, adorando Dominum Jesum Christum, qui te sapiente loquela ornabit. Duodecimum. Antequam sententiam pronuncias, bene considerato actionum circumstantias & verba tua. Tertium decimum. Juste judica proximum tuum, & memento, fore propediem reddendam rationem omnium rerum. Quartum decimum. A proximo si injuria læsus, erga eum utere legibus communibus. Quintum decimum. In ira ne effervesceris * ad vindictam. Tandem ne sis impatiens, si non administretur tibi justitia & commenda animam tuam Domino Jesu Christo. Amen.

[79] [traditum fuerit.] Alterum de Benedicto refert Birgerus num. 23 & Vitæ abbreviatæ auctor, Birgero consonans. Tertium, inquit hic, genuerunt (Ulpho & S. Birgitta) filium, re & nomine Benedictum. Qui cum diu infirmaretur in monasterio Alvastra, devota Mater sua plorans de tam longa infirmitate ejus reputabat, hoc esse propter peccata parentum. Tunc apparens diabolus dixit ei: Quid tibi, Mulier, quod tantis aquis debilitas visum tuum & in vanum laboras? Numquid aquæ tuæ possunt ascendere in cœlum? Moxque affuit Christus dicens: Hujus pueri infirmitas non est ex stellis, nec propter peccata ejus, aut parentum, sed propter naturæ conditionem majoremque ejus coronam. Ideo si huc usque vocatus est Benedictus, ammodo filius aquarum et orationum vocabitur, & finem faciam necessitati ejus. Die igitur quinta post hæc auditus fuit cantus suavissimus, quasi avium, inter parietem & lectum pueri, tunc quoque anima ejus a corpore est egressa. Nunc quid de S. Birgittæ filiabus Margareta narret, videamus; ac primum quidem de Mæretta omnium natu maxima.

[Annotata]

* l. domino Ulphoni

* l. effervescas

§ VI. Filiarum ejus, nepotumque notitia.

[Quæ fuerint] Mæretta, inquit Margareta, cum nubilis esset, a patre data est viro eximiæ auctoritatis Dn. Sivido Ribbingo. Erat is severi & impotentis animi, quin & ipse est latro ille, cujus mentio in Revelationibus. Doluit S. Birgitta, filiam in impotentis viri potestatem venisse, & cœnaculum nuptiale ne ingredi quidem voluit; sed sola seorsum animo angebatur, eratque eodem tempore gravida Cæcilia sua, quæ in utero jacens sic matrem alloquebatur. Cave, me eneces, Mater dilectissima. Cui illa: Fœtus suavissime, vitam a Deo datam, neutiquam tibi adimam. Mox vestibus Birgitta ornatissimis induta introibat, omnesque hilariores reddebat convivas. Subdit, Mærettam, mortuo Sivido Ribbingo, alteras cum Canuto Algothi iniisse nuptias, ac diu dein habitasse in Norvegia, ubi Margaretæ, Haquini Norvegiæ regis uxori, ac Waldemari, Danorum regis filiæ, aulæ magistra fuit. Quæ vero de Mærettæ liberis abbatissa Vastenensis scribit, infra referam, ubi de S. Birgittæ nepotibus & neptibus agam.

[81] Interim de reliquis S. Birgittæ filiabus disserentem audiamus. [S Birgittæ] Filiarum S. Birgittæ secunda Cecilia in monasterium virginum Skeningensium (Ordinis S. Dominici in Ostrogothia ab Ingride vidua, quam falso Vastovius pag. 76 a Martino V anno 1418 Sanctis adscriptam ait, fundatum, qua de re scribit Ericus Olavi pag. 74: Anno Domini MCCLXXXII mortua est Ingridis Scheningensis, quæ fundavit illic monasterium) non sua sponte detrusa est, cujus rei etiam meminit ipse Deus Revelationum lib. IV cap. LXXXI. Laurentio hæc (a fratre Carolo e monasterio educta, ut habet codex Wisingsburgensis, sed Vastenæ primum scriptus) Johannis filio, in matrimonium data est (extincto nimirum primo ejus marito, equite quodam aurato, ut iterum codex Wisingsburgensis habet) medico experientissimo & in aula regis (Magni, ejus opera veneno liberati) tum imperantis, qui etiam eam (prædicto medico) elocavit, frustra renitentibus consanguineis atque amicis sponsæ … Cecilia ad secundas (imo tertias secundum codicem Wisingsburgensem) nuptias transiens, juncta est nobilissimo viro Domino Benedicto, Philippi filio, quod matrimonium liberorum sterile erat. Post suprema autem mariti fata Vadstenis nostris domicilium fixit, monasterium ornans quamplurimis prædiis, ut abunde constat ex libro ditionum. Exacta innoxia integraque vita, mortalitatem exuere jussa est anno MCCCXCIX die S. Gregorii in Quadragesima.

[82] Hæc sepulta est juxta fratrem suum Dn. [filia:] Birgerum ex parte Aquilonari, addit ad citatum annum Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi; ubi & illam filiarum S. Birgittæ ultimo genitam vocat, ut adeo ætatis ordinem inter illas, quod num. 67 observavi, servare non videatur abbatissa Vastenensis. Addit præterea Thorirus, S. Birgittam in hujus Cæciliæ partu Deiparæ virginis auxilium prodigiose expertam fuisse; quod fusius a Birgero num. 13 & in Vita abbreviata apud Hörmann pag. 800 relatum vide. Tertia (Margaretæ abbatissæ iterum verba sunt) sanctæ Birgittæ filia erat beata mater & Domina nostra S. Catharina, cujus vitæ ratio & statuta omnibus sunt notissima. Plura de illa hic dici possent; sed adisis ejus Acta, tom. 3 Martii a Papebrochio illustrata. Quarta (ait denique Margareta abbatissa) filiarum Ingeborgis, Risabergensi monasterio (Ordinis Cisterciensis in Nericia, a Suerchero rege fundato) indita, illic pie vixit, nunc in cœlesti gaudio exultat, crediturque sancta, ideo quod multa miracula ad ejus monumentum illis conspiciantur, qui illuc venientes auxilium implorant. Mortua est, S. Birgitta Romæ existente, ut legitur lib. Revelationum Extravagantium cap. 98.

[83] [qui eidem ex filiis Carolo] S. Birgittæ liberos hactenus ex Margareta potissimum ea de causa recensuimus, quod nonnulla S. Birgittæ gesta, alibi sæpe non descripta, narrationi suæ subinde immisceat: qua pariter de causa nunc de nepotibus & neptibus S. Birgittæ, ex eadem Margaretæ potissimum lucubratione in medium nonnulla adducam, quæ consulto hactenus prætermisi, S. Birgittæ posteris hic finem impositurus; ne, si longius progrediar, infinitus fiam, salvo tamen plurium illustrium familiarum in Suecia alibive adhuc florentium, & ex S. Birgittæ sanguine ortum suum deducentium, jure. Carolum, S. Birgittæ filium, triplex iniisse conjugium, num. 68 vidimus; primum cum Catharina, Gislonis filia; alterum cum Goedha Norvega; tertium cum Catharina Catilli Glysingi filia. Sustuleritne ex prioribus conjugibus liberos, necne, non edicit Margareta: sed e tertia Ulfonem & Carolum genuit. Ulfo juvenis & celebs fatis cessit, inquit Margareta; Carolus in schola atque academia litteris operam dedit, sacro ecclesiæ ministerio, ut divina quidem destinaverat voluntas, olim adhibendus: sed cum ægre tulisset, matrem, defuncto Carolo Ulphonis, ad alias nuptias festinasse, & ipse ad conjugium animum appulit, uxorem ducens Catharinam, filiam Algothi, Magni filii, ex qua filiam suscepit unicam, quam in memoriam Aviæ Birgittam vocavit. Mortuus est anno 1398, ad quem annum de eo ita Diarium Vastenense: Item in die S. Lamberti, episcopi & martyris, obiit Karolus Karlsson, filius filii S. Birgittæ. Hic magnæ litteraturæ fuit & magnæ reputationis in studio, qui reversus a studio post aliquos annos accepit sibi uxorem, & per aliquod tempus in matrimonio laudabiliter vixit, & tandem mortuus & appositus est ad patruum suum Dn. Birgerum in monasterio Vazstenensi.

[84] [& Birgero] De eodem quoque Wisingsburgensis codex: Adjunxit sibi consortio Catharinam, filiam domini Algothi Magni, ex qua unicam progenuit Birgittam, quæ septimo ætatis anno cœnobio Wretensi consecrata est, in cujus ut & in patris morte multa mirabilia facta sunt; ambo hic Wadstenis tumulati. Quæ vero fuerint ista mirabilia, explicat Margareta in hunc modum. Accedit, Carolum hunc aliquando Vadzstenas nostras petere, ceu frequenter solebat, & orationi vacare in sacello ligneo, quod heic erat, antequam templum exstrueretur. Tum apparuit ei S. Birgitta, clepsydram manu tenens, jamjam ad ultimum horæ momentum properantem, illique dicens: Videsne, Carole, hanc clepsydram? Cui ille, Video. Scin, quid sibi velit, quod ad defluxum jam vergat? Minime vero scio, inquit Carolus. Tum illa: Tantillum vitæ tuæ, nec quidquam amplius, quam quod cernis, superest, quod si divinæ paruisses voluntati & sacris ordinibus initiari te passus fuisses, his enim destinabaris divino decreto, longissimam omnium nostræ familiæ vitam vixisles, & Lincopensis episcopus, columen & fulcrum sanctæ Ecclesiæ, constituendus fuisses. Tum ille, Domina mea, inquit, intercede pro me, emendabo vitam. Birgitta iterum: Sero nimis, effluxit hora, lata est sententia. Ille postmodum ad famulos conversus, an quidquam viderint audierintque, rogat. Negant, sibi quemquam vel visum vel auditum præter eum solum loquentem. Verum eodem temporis articulo multis sororum intra parietes monasterii & aliis foras sacellum totum flagrare visum est, & mox febri correptus, prædium suum Ulfasa repetiit, lectoque defixus, Sacramentis Ecclesiæ sumptis, obiit delatus huc postea & sepultus.

[85] Filia ejus Birgitta tum octo vel novem annos nata erat. [posteri:] Aliquo post tempore a matre ad Vretense monasterium mittitur ad discendum litteras, ibi lethali morbo laboranti sacerdos accitur, cui peccata confiteretur. Jamque abierat sacerdos, cum S. Birgitta præsens: Birgitta mea, inquit, confitere peccata, statim moriere. Regessit virgo, dilectissima Domina, modo confessa sum. Rursus S. Birgitta: Confitere etiam hoc, quod, cum mantellum & coronam gestatura eras, nocte proxime præcedente præ gaudio vix somnum capere potueris. Confestim illa revocari jubet sacerdotem, & quemadmodum S. Birgitta monuerat, confitetur. Posthæc capiebatur desiderio fragorum, quæ ministrantes ancillæ hac anni tempestate, id est, inter festum Natalitiorum Christi & Purificationis Beatæ Virginis, reperiri posse negabant. Tunc puella, Exeatis, inquit, in collem monasterio vicinum & discussa nive, quod satis est, invenietis, id mihi modo confirmavit sancta mater Birgitta. Illæ itaque protinus egressæ, opere ipso expertæ sunt, verum esse, quod puella dixerat, nec unquam antea constabat fraga illic crescere. Deinde fatis functa Vadstenas perlata, atque ad ceteram S. Birgittæ prolem tumulo suo est condita. De Birgeri filiis Ulfone & Gudmaro dictum est supra num. 75: Benedictus vero & Gudmarus, præmaturo fato rapti, nullos reliquerunt liberos.

[86] De filiarum vero S. Birgittæ, Mærettæ & Cæciliæ liberis ita scribit Margareta: [item qui ex filiabus ejus,] Habuit Mæretta nostra ex Sivido Ribbingo filium unicum Petrum Ribbingum, qui (Petrus) postmodum uxorem duxit (Christinam) sororem Dn. Caroli de Tosta, filiam Dn. Ulfonis, Abiörni filii, Dn. Erengislonis Jarli ex sorore filiam, (id est, filiam alterius Christinæ, quæ soror erat Erengislonis) cui (Erengisloni) matrimonio juncta erat S. Birgittæ ex sorore (Catharina) filia (Ingeburgis) Petrus hic Ribbingus nullam ex hac conjuge sua Christina prolem suscepit. Ad sanctum sepulchrum profectus est, nec unquam reversus; in ipso enim itinere obiit. Subobscuris Margaretæ verbis lucem addet uxoris Petri Ribbingi seu Christinæ schema genealogicum, quod Benzelius hujusmodi exhibet.

SUNO, legifer Tiudahærade.

ERENGISLO, comes Orchadensis, cujus uxor INGEBURGIS, Magni Gudmari & Catharinæ, sororis S. Birgittæ, filia. CHRISTINA, uxor ULPHONIS, ABIORNI filii.
CAROLUS de Tofta, cujus uxor HELENA filia Israëlis, fratris S. Birgittæ. CHRISTINA, uxor PETRI RIBBINGI, filii Sividi Ribbingi & Mærettæ, filiæ S. Birgittæ.

[87] [Mærettæ] Ex altero vero conjugio, quod cum Canuto Algothi filio iniit, Mærettæ natæ sunt filiæ duæ Ingegerdis & Catharina: hanc in Norvegia nuptam (Jonæ, Hagtorni filio, secundum Benzelium & Messenium) scribit Margareta abbatissa: illam vero primam Vastenensis monasterii abbatissam fuisse consecratam; quo absque titulo hactenus id monasterium fuerat administratum. Concinit Thorirus in Diario Vastenensi ad annum 1388 ita scribens: Item in ipso die S. Erici immediate sequente consecrata est prima abbatissa post introductionem conventus in Vazsten, & hæc fuit Ingegærdis Knutsdotter, id est, Canuti filia. Gravis illi mota est lis de male administratis monasterii rebus, ut videre est in Protestatione fratrum & sororum ea de re Pontifici facta, & a Benzelio edita, & litteris Bonifacii IX, quibus Petro Strengnensi episcopo causæ cognitionem commisit anno 1402, & Ingegerdem, si rea foret, ab officio removeri jussit. Editæ hæ sunt ad calcem Diarii Vastenensis. Cessit autem officio suo Ingegerdis anno 1403, ac nono post anno pie defuncta est, ut, quod ante peccarat, emendasse deinceps videatur. Ita de ea Diarium Vastenense ad annum 1412, quo obiit. Eodem anno in nocte, quæ est inter festum Exaltationis S. Crucis & Octavas beatæ Mariæ Virginis obiit venerabilis soror Ingegiærdh Knutsdottir, neptis S. Birgittæ, quæ ad monasterium Vastenense venit eodem anno (1374) quo reliquiæ S. Birgittæ ibi venerunt, & ad mortem ibi remansit; vix tunc adhuc erat decem & octo annorum. Hæc fuit prima consecrata abbatissa in ordine Vazstenensi, in quo officio stetit per XVIII annos, & tandem ante mortem suam novem annis huic officio resignavit. Stans postea in bona humilitate servivit Deo ex toto corde. Steterat tunc in religione per XXXIX annos, cum defuncta est. Finem vitæ suæ secundum humanum judicium optimum habuit; nam per longum tempus antea semper infirma fuit, quamvis non semper decumbebat in lecto; vehementissimum enim passa est capitis dolorem, & eo tempore attentissime confessa est omnia peccata sua; sed tandem decidens in lectum, omnibus devotissime sumptis Sacramentis, & ad extremum veniens tenuit crucifixum in brachiis, ultimam vocem dedit, exspirando: O Dulcissima Maria Mater Dei, adjuva nunc, & sic anima a corpore resoluta est, & sepulta est retro summum altare in gradibus. Addit Margareta abbatissa, alteram Mærettæ filiam, Catharinam, Philippæ reginæ Sueciæ magistram aulæ fuisse, licet nec hoc munere, nec vita dein diu functam, & Vastenæ sepultam.

[88] [& Cæcilia.] Denique de Cæciliæ, S. Birgittæ filiæ, liberis hæc habet Margareta: Tres (sed duos tantum nominat) iis (Cæciliæ & Laurentio Joannis) liberi erant, Birgitta, quæ sororibus monasterii nostri associata, virgo piissima, mortua ante consecrationem conventus. Catharina, uxor Stenonis, Stenonis filii, viri nobilissimi, duorum filiorum mater, Stenonis, Ulfonisque. Ceterum ambo hi, quin & ipsa mater, obierunt, Cæcilia adhuc vivente, & heic sepulti sant. Schema Genealogicum denique Benzelius exhibet ex mente Margaretæ, in quo tamen nonnulla mutanda censuit & nonnulla addenda; ut Sivido Ribbingo, præter filium, quem unicum illi fuisse ait Margareta, præterea Arvidum, quem memorat codex Wisingsburgensis. Schema porro Genealogicum Benzelii Chronico Margaretæ adaptatum, quod non facile hic excudi possit, vide apud ipsum post laudatum mox Chronicum pag. 26 & seq.

§ VII. Juncta matrimonio varias virtutes exercet, maritumque ad continentiam allicit.

[Matrimonio juncta, famæ suæ sollicita,] Qualis quantaque vel in ipso pueritiæ suæ exordio, statuque virgineo Birgitta fuerit, jam vidimus. Parentis jussu Ulfoni Nericiæ legifero, seu supremo judici matrimonio juncta non minor fuit: solet quidem matrimonii status Deum toto corde quærentibus impedimento esse multiplici, ut prima ad Cor. cap. 7 Paulus docet: Et mulier innupta & virgo cogitat, quæ Domini sunt, ut sit sancta corpore & spiritu. Quæ autem nupta est, cogitat, quæsunt mundi. Sed altiores S. Birgitta egerat in virtute radices, quam ut ad Christianæ perfectionis culmen festinantis gressus hujusmodi impedimenta retardarent. Quippe, ut Ecclesiasticus ait cap. 26: Fundamenta æterna supra petram solidam, & mandata Dei in corde mulieris sanctæ. Ita omne vitæ suæ institutum actionesque in primis componebat, ut nulli de se sinistræ suspicioni, aut detractioni locum faceret; qua de causa etiam nec familiares adhibebat, nec utebatur ancillis, nisi quorum esset explorata probitas, ne quid ex illis, quibuscum agebat, sinistræ forte opinionis in se derivaretur: Illa vero Deum habens præ oculis, inquit Birgerus num. 10, ita voluit bonam eligere vitam, ut etiam non negligeret bonam famam. Summe cavebat, ne quis de ea sinistra loqueretur, aut ne daret occasionem aliis sibi in vita vel moribus detrahendi. Levitates, loca & personas, quibus notari posset, fugit ut venenum; considerans, quod facilius vicia uniuscujusque, quam virtutes intenduntur: nec quid boni quisque gesserit, agnoscitur, sed, si quid mali egerit, perscrutatur. Ancillas honestas & comites morigerosos secum habuit, qui sibi de conversacione bona possent testimonium perhibere, attendens, quod nulla res magis animos induit honestos, & in pravum inclinabiles revocat ad rationem, quam bonorum virorum conversacio. Eadem fere S. Antoninus scribit part. 3 tit. 24, § I & auctor Vitæ per Surium interpolatæ.

[90] Probe gnara otium esse pulvinar diaboli, summa id semper cura vitavit: [otiique fugiens,] Operi, inquit Birgerus, pro cultu divino & utilitati proximorum cum famulabus suis intenta fuit, ne ociosa comederet panem suum. Paulo fusius atque distinctius Vita per Surium interpolata: Et ne dyabolo temptandi occasionem preberet, ocium abhorruit & exercitiis bonis & beatis jugiter insistens, nunc operi manuum cum famulabus suis pro cultu divino & proximorum utilitate vacabat; nunc Sanctorum Vitas & Bibliam, quam sibi in lingua Gothica scribi fecerat, relegebat; nunc ecclesiarum limina frequentans divinis officiis interesse gaudebat. Otii fugam aliaque pia S. Birgittæ in matrimonio constituta opera & consuetudines paucis perstringit Bonifacius IX in Bulla canonizationis, inquiens: cum interim devota Mulier nec jejunia, nec orationes, nec alia pia & solita opera præteriret. S. Birgittæ rogatu Scripturam sacram sermone vernaculo seu Suecico verosimiliter reddidit Matthias, canonicus Lincopiensis, de quo vide num. 26 & seq.; is ipse nimirum, qui lib. 1 Revelationum in Declaratione cap. 3 dicitur glossasse totam bibliam excellenter.

[91] [animæque munditiæ studiosa,] Conscientiæ quoque teneritudo in ea summa fuit: quamquam enim e divinis præceptis vitam accuratissime exigeret, frequens tamen, si quas forte animo contraxerat peccati labeculas, sacra exomologesi expiabat: Confessiones quoque, quæ obstruunt os inferni, & portas aperiunt paradisi, continue frequentabat, inquit Birgerus num. XI, addens paulo post, quanto id animi sensu & accuratione facere consueverit: Unde & ipse confessor solebat dicere familiariter amicis suis: Hoc in domina Birgitta signum alicujus futuræ gratiæ est, quod ipsa ita levia peccata plangit, sicut alii gravissima, & nihil in verbis suis dimittit aut moribus indiscussum. Ulphoni, S. Birgittæ marito, singulis feriis sextis de peccatis confiteri in more positum fuisse, vidimus supra, conjugis nimirum suæ verosimillime tum hortatu, tum exemplo:nam & de illa in Bulla canonizationis scribit Bonifacius IX. Et superstite marito, cum singulis sextis feriis confessa fuisset, post ejus transitum veram confessionem semel saltem in die cum magna contritione studuit iterare, tam amare levia, sicut alii gravissima, deplorans, & nihil de suis verbis, moribus, cogitationibus & actibus præteriens indiscussum.

[92] [summam confessariis reverentiam & obedientiam] Insigni adhæc fuit in illos, qui sibi a confessionibus erant, veneratione &, quod caput est, obedientia. Eligens sibi, inquit Birgerus, in confessorem magistrum quendam, pro salute animarum peritissimum & devotum, cui in omnibus avidius obedivit: & Bonifacius IX in Bulla Canonizationis paucis multa complectens: Tenacem obedientiam prælatis, & suis superioribus & confessoribus observabat adeo, quod absque saltem confessoris licentia pene oculos attolerre non præsumeret. In eamdem sententiam scribit Alphonsus, episcopus Giennensis, in Prologo ad Lib. cœlestis imp. &c: cap. 3 apud Hörmann pag. 628: Alter vero pater spiritualis istius Dominæ erat quidam presbyter de Suetia, virgo etiam venerabilis & sanctissimæ vitæ, qui totam domum prædictæ Dominæ regebat & eam cum filia sua Grammaticam & cantum ex præcepto Christi docuit, & in via virtutum paternalibus correctionibus virtuose corrigendo direxit. Quibus patribus ipsa in tota vita sua in omnibus virtutibus ita humiliter obedivit, sicut verus monachus humilis obedire solet prælato suo. Propter quod ipsa in tantam humilitatem & obedientiam & perfectam mortificationem suæ propriæ voluntatis devenit, quod, quando ibat per indulgentias & sanctuaria, sociata semper cum prædicto presbytero, suo patre spirituali, non audebat elevare aspectum oculorum suorum de terra, nisi prius requisisset & obtinuisset ad hoc specialem licentiam ejusdem sui patris spiritualis. Ita Alphonsus, Vitæ ejus in Italia post mariti mortem spectator. Si insignem Matronæ illustrissimæ humilitatem ac obedientiam exemplis aliquo illustratam cupias, adisis Bertholdum infra lib. 1 cap. 4.

[93] Gesta quidem hæc fuisse apparent a morte Ulphonis, [exhibet.] sed vel inde colligi satis potest, quantopere obedientiam, matrimonii etiam vinculo ligata, coluerit; cum tota vita sua obedientiæ amantissimam fuisse, ex Alphonso supra laudato habeamus. Porro quinam fuerint S. Birgittæ a confessionibus, jam dixi numm. 26 & seqq. quos consule; ubi etiam plura de illis dicta reperies, nempe de Mathia, canonico Lincopiensi, & Petro Alvastrensi Priore. De Petro vero, Birgittino monacho & confessore Vastenensi, hæc addo ex Diario Vastenensi ad annum 1408: Isto anno cœpit Dn. Petrus (mortuus anno 1378) qui fuit magister & confessor S. Birgittæ, ac ipsius individuus sui intineris comes plusquam per XXX annos, coruscare miraculis, ita quod a festo ad vincula Petri usque ad finem illius anni contingebant plusquam XV miracula, quod probant signa & imagines super sepulchrum ejus in signum miraculi suspensa. Plura etiam alia miracula fecit Deus propter ipsum etiam cum pauperibus, qui non sufficiunt propter paupertatem aliquod signum de cera offerre; sed promittunt, se cottidie dicere unum Pater noster vel plura ad ipsius honorem, qui statim suæ petitionis celerem consequuntur effectum. Hæc omnia miracula alibi conscribuntur. Sed ad S. Birgittam redeamus.

[94] Quoties Corpori & Sanguini Dominico communicare consueverit, [Sæpe Eucharistiam sumit,] silet quidem Birgerus; aperit autem in Bulla canonizationis Bonifacius IX: Singulis quoque Dominicis diebus & solemnibus cum devotione & lacrymis sumpsit venerabile Christi corporis Sacramentum. Bonifacio Alphonsus consonat in Prologo ad Lib. Cœlestis Imperatoris apud Hörmann pag. 628, ubi, cum de S. Birgitta, jam vidua & Romæ versante, dixisset: Omni etiam die ipsa confitebatur (non semel modo, sed etiam) bis vel ter, ita pergit: Et omni die Dominica ipsa & prædicta veneranda filia sua (S. Catharina) quæ secum laudabiliter vixit, & usque ad mortem in pœnitentia & castissima viduitate honestissime perseveravit, corpus Christi cum maxima devotione & humilitate sumebant. Loquitur hic quidem Alphonsus de iis, quæ ipse a S. Birgitta fieri in Italia & alibi vidit, cum jam marito esset orbata: sed hinc rursum colligi prudenter potest, S. Birgittam non modo viduam, sed maritatam etiam, quantum licuit, ad sacram Synaxim consuevisse frequenter accedere.

[95] In Vita S. Birgittæ, tabulis æneis Coloniæ excusa, [qua tamen ab ipso Christo fuisse refectam, nobis haud liquet.] tab. 30 exhibetur Christus, dum interim sacerdos Sacrum celebrat, S. Birgittam per fe corpore suo Sacro-sancto reficiens, notaturque ad calcem tabulæ singularis hic favor S. Birgittæ sæpe collatus ex Vita ejusdem S. Birgittæ. Quæ sit laudata eo loci S. Birgittæ Vita, ignoro: at nec apud Bertholdum, nec in Vitis S. Birgittæ Birgeriana, Lovaniensi, Suriana, S. Antonini, nec in Ms. nostro Ultrajectino quidpiam hujusmodi inveni hactenus. Quo igitur fundamento hujusmodi assertio nititur? Iis, ni fallor, quæ lib. 6 Revelationum cap. 42 leguntur. Pars prima tituli hæc est: Mater Dei laudando se de solicitudine, quam habuit placendi Deo, dicit, quod se non laudat, ut propriam laudem quærat, sed ut Deus ex hoc laudetur & honoretur. Altera: Et petit a Filio pro Sponsa (S. Birgitta) vestes cœlestes virtutum & cibum sacrum Corporis sui & spiritum ferventiorem. Quæ Filius concedit, si primo habeat Sponsa humilitatem & timorem & gratiarum actionem. Haud equidem dubito, quin, si reipsa visio ista S. Birgittæ divinitus acciderit, matris suæ postulatis annuerit Christus; sed neque in titulo capitis, nec in ipso capite quidquam occurrit, unde illam, ut Birgittam sacro suo Corpore per se reficere vellet, a Christo postulasse, conficias: solito itaque uberiorem hic tantum Deiparam S. Birgittæ ex Eucharistia solito more ministranda sumendaque fructum petiisse, existimabo, nisi singularis iste favor testimonio antiquiore ac solidiore firmetur. Refert hunc quidem Burlamachius lib. 3, cap. 7 Vitæ Italicæ S. Birgittæ: at dicti sui præter Vitam S. Birgittæ imaginibus Coloniæ Agrippinæ expressam vadem nullum præbet.

[96] [Orationi dedita] Postquam Birgerus S. Matronam nostram ab otii fuga, obedientia, vitæ puritate atque munditia animi, qua peccata vel minima vitabat sollicitudine maxima, vel forte admissa, etsi levia, studiosissime pœnitentiæ Sacramento expiabat, commendavit impense; non minus illam a studio orationis, vitæque rigore laudare aggreditur: Ne autem animum suum, inquit, circa familiaria tantum occuparet negocia, quin etiam in lege Domini posset jugiter meditari, cum Judith secretum cubiculum est ingressa, ubi, fluctuum mitigatis motibus, quasi in portum voluptatis deducta, lacrymis stratum conscientiæ suæ in tantum rigare consuevit, ut, absente marito, fere totis noctibus prudenter in orationibus non sine lacrymosis singultibus vigilaret, nec corpori suo a genuflectionibus & diseiplinis secretis parcere voluit, ut corpus in servitutem redigeret disciplinæ. Birgerum Antoninus verbatim hic fere describit. Nec multo aliter Vita S. Birgittæ Lovaniensis, seu per Surium interpolata: Jejuniis quoque, vigiliis & orationibus frequenter intenta carnem spiritu subigebat, & a delicatioribus cibis occulte abstinebat (quod & aliquanto post Birgerus ait) ne a marito vel aliis notaretur. Semper vero de die ad corpus, & de nocte in lecto, viro absente, veste dura & aspera utebatur.

[97] [specialem orandi modum edocetur a B. Virgine,] Contigit aliquando, ut S. Birgitaam, dum ab hominum oculis remota de more orationi vacaret, desiderium incesserit, ut specialem orandi modum, cui deinceps constanter inhæreret, edoceretur: neque vero votis ejus defuit Deus: Beata enim Virgo, inquit Birgerus, scutum orationis ejus, tamquam advocata fidelis, ante Filium suum benedictum proferens, Ancillæ suæ desiderium celeri effectui mansipavit. * Nam quadam die beata Birgitta, mirum in modum mente in cælestibus elevata, infusa est sibi oratio pulcherrima de Passione Christi, nec non de vita & laude beatissime Marie Virginis, matris ejus, quam ita memorialiter cordi curavit tradere, ut eam legeret omni die. Exstant apud Horman a pag. 738 orationes aliquot, quas S. Birgittæ a Deo revelatas volunt: illas quidem S. Birgittæ in usu fuisse, facile quidem admisero: fuerintne autem, ut fertur, a Deo ipsi speciali modo revelatæ, nec adeo certum est, nec a quovis privato homine, ut post latius dicetur, credi debet. Post has apud Hörmann sequuntur orationes aliæ quindecim ab ipsa S. Birgitta compositæ; sed cum id factum dicatur ab obitu Ulphonis, alio de his loco agemus.

[98] Tum ex orationibus, a S. Birgitta recitari solitis, tum ex variis revelationum locis liquet, maxima eam fuisse in Virginem Deiparam pietate & amore: [cui semper per fuit] unde & hæc illam singulari favore non semel dignata est: Birgerus num. 13 S. Birgittam difficili partu ejusdem Virginis ope aliquando levatam memorat; uti & Bonifacius IX in Bulla canonizationis, cujus ista sunt verba: Et cum semper beatæ Virgini præcipue devota foret, ac, tempore procedente, pene partu periclitaretur & obstetrices ac mulieres astantes de vita illius desperarent, visa est quædam imperiosa, sed incognita, mulier, albis sericeis induta vestibus, intrare cubile, & assistere strato, & singula jacentis membra pertractare: mox cum talis mulier disparuisset, eadem Puerpera sine dolore partu integro exonerata remansit. Quæ fuerit hæc S. Birgittæ filia, dictum est num. 82 ex Diario Vastenensi & Vita S. Birgittæ abbreviata, ubi nominatim exprimitur, nempe Cæcilia.

[99] Luculentum præterea S. Birgittæ in beatissimam Virginem amoris testimonium est lib. 7 Revelationum cap. 1, [perquam devota.] ubi hæc leguntur: Cum esset in Roma B. Birgitta, sponsa Christi, & quadam vice vacaret orationi, cœpit cogitare de partu Virginis, & de illa summa bonitate Dei, qui talem Martem purissimam sibi voluit eligere, tantum enim tunc cor ejus inflammabatur amore Virginis, quod dicat intra se: O Domina mea, regina cœli, in tantum gaudet cor meum ex eo, quod altissimus Deus te præclegit in matrem, & tantam dignitatem tibi conferre dignatus est, quod ego magis mihi eligerem in inferno æternaliter cruciari, quam quod tu uno minimo puncto de tanta excellenti gloria, & tua cœlesti dignitate careres; & sic amoris dulcedine inebriata stabat super se alicnata a sensibus in quadam extasi mentalis contemplationis suspensa. Et iterum Revelationum Extravagantium cap. 63, ubi beatissimam Dei parentem sic allocuta legitur: Benedicta sis tu, o Maria, mater Dei, & benedictus sit idem Deus, tuus filius Jesus Christus, pro omni gaudio, quod mihi dederat ex eo, quod tu mater ejus es. Ipse idemque novit, quod Maria, filia Joachim. est mihi charior, quam liberi Ulphonis & Birgittæ. Et magis vellem, quod Birgitta, filia Birgeri, nunquam fuisset nata, quam quod Maria, filia Joachim, non esset progenita. Et levius eligerem, quod Birgitta esset in inferno, quam quod Maria, filia Joachim, non esset mater Dei in cœlo.

[100] Inde aliam Birgerus arripit laudandæ S. Matronæ materiem, [Liberorum] curam nempe sollicitudinemque perpetuam, quam de liberorum suorum recta institutione, & salute perpetuo gessit. Et hujus quidem præclara specimina, unum alterumque memorata jam habes in superioribus: primum quidem num. 72 ex Margareta Vastenensi abbatissa, ubi hæc refert, maluisse S. Birgittam filii sui Caroli mortem precibus suis a Deo expetere, quam illum forte quidquam contra sacra matrimonii jura admittere: dein num. 77 & seqq., ubi salutaria ejus ad Birgerum filium rite Christianeque vivendi monita ex Joannis Gustavi Genealogia Brahæa transcripsi. Tertium num. seq. ubi S. Birgittam, si quid liberis suis adversi accideret, ne id ob sua peccata accidisset, timere solitam vidimus. Et vero non inanem hanc illi fuisse curam, liberorum ejus probitas, § VI obiter descripta, maxime vero Catharinæ, ejus filiæ sanctitas, ab orbe Catholico universo agnita, declaravit. Birgerum hac de re audiamus: Filios quoque suos ac filias cum magna sollicitudine & summa diligentia educavit, quos, quasi aquila provocans ad volandum pullos suos & super eos volitans, unguibus correctionis & sane doctrine radiis solis justitie objecit, ordinans eis magistros, qui ipsos in fide erudiret *. Unum e liberorum S. Birgittæ magistris nominatim prodit Diarium Vastenense ad annum 1391 his verbis: Item in profesto Inventionis sanctæ crucis obiit venerabilis pater & Dn. D. Nicolaus Hermanni, episcopus Lincopensis, qui primus introduxit & benedixit conventuales Vazstenenses ad observantiam vitæ regularis; super quo faciendo, cum adhuc frequentabat scholas, existens pædagogus filiorum S. Birgittæ, fuit eidem S. Birgittæ divinitus revelatum. Hic fuit vir magnæ sanctitatis. Vitam ejus brevem Vastovius exhibet in Vite Aquilonari pag. 138 & seq., anno 1608 Upsaliæ edita: errat tamen, Hermannum Sanctorum albo in concilio Basileënsi adscriptum, inquiens.

[101] [salutem] Verbis supra citatis mox Birgerus specimen subjicit, unde, quanta S. Birgittæ fuerit cura, ne liberi sui Deum qua re offenderent, colligas: Unde, inquit, beatus Joannes Baptista ei apparens dixit: Quia plorasti, quod filius tuus offendit me, non jejunans vigiliam meam, & malles eum servire mihi, quam regem esse, ideo juvabo eum, armabo armis meis; qua de re vide lib. 4 Revelat. cap. 74. Alterum exhibet Petrus Alvastrensis Prior lib. Revelat. Extravag. cap. 98 his verbis: Audiens Sponsa Christi, filiam suam Dominam Ingeburgem (de qua num. 82) sanctimonialem in monasterio Risaberg esse mortuam, exultans dixit: O Domine Jesu Christe, o amator meus, benedictus sis tu, quia vocasti eam, antequam mundus irretiret eam. Et statim ingrediens oratorium suum tantas lacrymas emisit & suspiria, quod a circumstantibus audiri potuit. Dicentibus illis, qui aderant, Ecce filiam suam plorat. Tunc autem Christus apparens ei dixit: Mulier, quid ploras? Licet enim omnia sciam, tamen, te loquente, cognoscere volo. Respondit illa, O Domine, non ploro, quod filia mea mortua est, immo gaudeo, quia si diutius vixisset, majorem coram te habuisset reddere rationem. Sed ex hoc ploro, quia non instruxi eam secundum mandata tua. Et quia exempla superbiæ ei præbui, & remissius correxi eam delinquentem: quæ S. Birgittæ verba non tam ejus in recte instituendis liberis negligentiam, quam summam sollicitudinem arguunt.

[102] [anxie curat,] Præclarum quoque est, & huc facit, quod de ea Ulpho monachus in Vita S. Catharinæ tom. 3 Martii pag. 511 scribit: Consuevit enim mater sua sanctissima B. Birgitta, juvenem & tenellam secum ad hospitalia ducere, ubi ipsa mater sua plagas & ulcera infirmorumque vulnera sine horrore manibus suis devote pertractavit, beneficia plurima & verba consolatoria eis conferendo: ostendens sibi adhuc juveni exemplum, qualiter similia pauperibus & infirmis facere deberet propter Deum in omni ætate ventura. Et si quando aliqui Matrem piam hujus venerabilis dominæ arguebant, pro eo quod teneras filias secum duceret ad domos pauperum & infirmorum, timentes eas aliqualiter posse infici fœtoribus infirmorum; respondit benigne eis dicens: quod ideo filias suas ad domos infirmorum duceret, ut addiscerent servire Deo in pauperibus & infirmis.

[103] At quoniam pauperum infirmorumque jam facta mentio est, [tanto pauperibus benignior,] qua in illos charitate ac beneficentia fuerit, videamus. Eleëmosynas quoque fecit largissimas, inquit Birgerus num. 12, deputatam habens domum pro pauperibus, quibus lavando eorum pedes, & eos vestiendo sæpissime serviebat. Et ex Birgero S. Antoninus: Eleëmosynas, quia multum sibi erat opulentiæ, faciebat largissimas, ut non averteret manum suam ab ullo paupere. Domum habebat pro egenis deputatam, quibus pedes eorum lavando & vestimenta præbendo sæpissime serviebat. Vita ejus, quæ Surio præluxit: Hæc infirmorum & pauperum felix & inclita mater elemosinas fecit largissimas, habens magnam domum pro pauperibus deputatam, & mulieres ipsorum continuis servitiis insistentes, quibus ipsa frequenter cum humilitate magna lavando & osculando pedes eorum ministrabat. Bertholdus: Nam, marito adhuc suo superstite, XII pauperes consuevit die qualibet propria in domo cibare, illis inserviens & necessaria subministrans. Et quinta feria, memor cœnæ Domini, lavit pedes eorum. De propria quoque facultate plura hospitalia in partibus suæ originis & specialiter unum in villa sua de Ulphason reparavit, pauperesque & infirmos in illis degentes pia, benigna, misericors & sedula ministratrix quasi omni die ministravit, eorumque ulcera absque horrore & fastidio attractando lavit, ligavit, fovitque. Biographorum dicta Bonifacius IX in Bulla canonizationis egregie confirmat, inquiens: Considerans (Birgitta) semitas domus suæ, ne panes comederet otiosa, manus suas apertuit inopibus, & palmas suas extendit ad pauperes, inexhaustæ enim charitatis officia erga egentes, infirmas & abjectas personas ob Dei reverentiam exercuit indefefse. Nam, dum etiam adhuc maritus superesset, die qualibet duodecim pauperes consuevit propria in domo cibare, illis inserviens & necessaria ministrans. Et quintis feriis, memor cœnæ Domini, propriis manibus lavit pedes eorum. De propria quoque facultate reparavit in partibus suæ originis (id est, in Suecia) multa hospitalia desolata, & pauperes & infirmos ibi degentes pia, benigna, misericors, & sedula ministratrix cum summa pietate visitavit. Ulcera eorum absque horrore vel fastidio attrectavit, lavit, circumligavit & fovit.

[104] Quanto erat in proximum benignior, tanto contra in seipsam severior: Et non solum eas, [quanto in se durior.] inquit Bonifacius IX in Bulla canonizationis, quas sancta mater jubet Ecclesia, vigilias, seu jejunia observabat, sed alia multa superaddebat, ut etiam ultra Ecclesiæ mandatum quater in hebdomada jejunaret, & similiter quater in hebdomada, conjuge nondum vita functo, & post obitum ejus continue usque ad paucos annos ante suum felicem transitum, solitis pannis induta, super tapeto, absque paleis, culcitra vel similibus ad terram vel pavimentum posito, corpus ab orationibus, abstinentiis, ac divino labore fessum, tenui & brevi somno recreabat. Singulis sextis feriis ob memoriam sacratissimæ Passionis Domini nostri Jesu Christi, pane dumtaxat & aqua contenta, jejunium non omisit, cum etiam multos alios dies ob diversorum Sanctorum reverentiam simili abstinentia pertransiret. Et sive jejunio abstineret, sive aliter discumberet, cum sobriissima foret, de mensa surgebat non saturata, sed refota: Ulphonem maritum casto, ut par erat, amore complectebatur, salutis ejus non minus, quam liberorum sollicita: audi Birgerum biographum num. 14: Volens autem Sponsa Deo amabilis non solum liberos solerter educando diligere, verum etiam dilectionem ad virum ferventer extendere, ut, sicut erant duo in carne una, sic etiam essent unum in Christo per glutinum caritatis, velut turtur, qui semper idem canit, & semper idem diligit, maritum suum, in bellicis rebus strenuum, & in consilio regum peritissimum, ad Dei timorem & veneracionem solercius invitavit. Unde vir tam nobilis & strenuus tante uxoris saniori ductus consilio, addiscendo legere Horas beatissime Virginis Mariæ & diversis pietatis operibus insistendo Deo & beate Virgini in timore sancto servire studuit. Quidquid erat legis & justitiæ (pro munere scilicet legiferi Nericiæ, quo fungebatur) quidquid morum & honestæ vitæ curans efficaciter adimplere. Sicque de eis verificari videtur id proverbium Sapientis: Mulier fortis oblectat virum suum, & annos vitæ sue pace implebit.

[105] [Maritum ad continentiam,] Eumdem quoque, ut primo circiter matrimonii biennio ad continentiam S. Birgitta induxit; ita ad eamdem deinceps statis diebus servandam, & demum ad continentiam perpetuam allexit pertraxitque. Primum Vita per Surium interpolata his verbis explicat: Postquam vero carne convenerant, semper in Quadragesima (quod & Bertholdus scribit) & in magnis festis & in omni feria sexta a carnali copula abstinebant, & tunc ipsa occulte dormiebat induta extra lectum in pavimento vel tabula in tapeto. Alterum Bonifacius IX in Bulla canonizationis: Et cum etiam dicti jugales adhuc essent juvenes & recentes, maritus, felicis uxoris sanctis monitionibus persuasus, cor enim viri spoliis non indigens, confisum in ea, reddidit ei bonum & non malum omnibus diebus vitæ suæ, ipsaque Mulier indixerunt sibi sponte invicem & perpetuam continentiam servaverunt. Haud equidem dubium est, quin aliquando continentiæ pactum Birgitta Ulphoque inierint; at quo tempore? Bonifacius citatus post verba mox allata, ita pergit: Et nihilominus conjuges devoti in Dei timore & amore proximi semper ferventiores limina beati Jacobi Apostoli in Compostella communi voto peregre visitarunt, & ad propria reversi, cum deliberassent, ut liberius devotioni vacare possent, pro sexus diversitate diversa ingredi monasteria, dictus princeps in tali deliberatione quievit in Domino: e quo narrandi modo apparet quidem, pios conjuges in perpetuam continentiam prius consensisse, quam iter Compostellanum aggressi fuerint: at contra Birgerus non nisi post narratum illorum iter Compostellanum & in patriam reditum perpetuæ ipsorum continentiæ pactum memorat.

[106] [priusquam Compostellam irent, adduxit,] Idem fit in Vita, quæ Surio præluxit interpolata, uti & in Sermone de S. Birgitta, præfixo Miraculis ejusdem in Polonia & Suecia factis & ante annum 1378 collectis, ubi apud Hörmann pag. 821 hæc leguntur: Quæ (S. Birgitta) a primis juventutis suæ annis jugo servitutis suæ (Dei) levissimo (se) subjecit. Ita quod cum marito suo devote visitaret Romam & Compostellam & multa alia loca, in quibus Sanctorum reliquiæ requiescunt, rediensque ad patriam, ad continentiæ perfectionem adduxit eumdem, ut multis annis simul sine exactione & redditione debiti conjugalis viverent, jam adhuc ligato matrimonio, sobrietatem vidualem victu & vestitu perferebat. Verum cum multis annis sine actu conjugali simul vixisse hic dicantur Birgitta & Ulpho; hic vero non diu post suum in patriam reditum monachus effectus sit, ut seq. § dicetur, exindeque a S. Birgitta separatim vixerit, videntur pactum continentiæ ante initum Compostellanum iter inter sese Ulpho & Birgitta pepigisse, ut Bonifacius videtur asserere; post reditum vero suum in Sueciam monasticam vitam jam amplexuri renovasse; quod forte tantum indicare Birgerus aliique voluerunt. Suadent id rerum adjuncta, priscus castimoniæ in S. Birgitta amor, & liberi octo, quos pii conjuges jam procrearant, tum maxime Alphonsus Giennensis episcopus in Prologo ad Lib. cœlestis Imperatoris cap. 3, cujus liquida sunt hanc in rem verba: Quæ adhuc in conjugio vivens maritum suum ad continentiæ perfectionem adduxit. Ut multis annis sine carnis copula viverent, & sic ambo ad S. Jacobum de Galitia peregre profecti sunt in magnis laboribus & expensis & cum devotione maxima. Et postea ad patriam suam regni Suetiæ redierunt. Ubi tunc prædictus maritus migravit ad Dominum. Atque hæ quidem insigniores S. Birgittæ virtutes sunt, quibus statum suum conjugalem potissimum illustravit: superest, ut in gesta ejus reliqua, dum maritus ejus in vivis fuit, modo inquiramus; si vero quis plura desideret de ejus virtutibus speciatim nosse, ad manum habet Vitam S. Birgittæ a Bertholdo, eas latius explicante, scriptam, & infra edendam.

[Annotata]

* mancipavit

* erudirent

§ VIII. Sueciæ regum, regnique salutis curam habet.

[Birgitta, facta magistra aulæ Blancæ reginæ Sueciæ,] Etsi amplum vera virtus sibimet præmium sit, ea tamen illius subinde vis est & efficacia, ut vel invita, maxime si cum generis claritudine conjuncta sit, honoribus dignitatibusque cumuletur. Erat S. Birgittæ genus illustre & cum Magno, Sueciæ & Norvegiæ rege, cognatio; erat & virtus singularis, ut in superioribus dictum est. Quamquam adeo ita animo esset comparata, ut domi suæ & cum pauperibus, quam versari in aulis principum mallet, facere tamen non potuit, quin ad aulam Magni evocaretur. Duxerat is sub annum 1335, ut Loccenius scribit, in matrimonium Blancam, Joannis I, Namurcensis comitis, filiam, voluitque, ut ex omni matronarum Suecicarum numero S. Birgitta ageret ejus aulæ magistram. Colligitur id quidem ex cap. 59 Revelationum Extravagantium, ubi hæc habentur: Tempore, quo B. Birgitta fuit magistra Blancæ, quondam reginæ Suetiæ, obtinuit ab ipsa unam capsam eburneam pulcherrimam, in qua multorum Sanctorum reliquiæ erant inclusæ: verum quo anno, aut quamdiu id muneris gesserit, certo edicere nequeo. Burlamachius lib. 1 Vitæ S. Birgittæ cap. 7 illam Lincopia, quæ Ostrogothiæ civitas est, Stockholmiam, regiam Sueciæ urbem, nescio, unde id edoctus, concessisse ait: mihi sane verosimilius apparet, S. Birgittam, cum ad regis Magni, ut Blancæ magistram ageret, aulam arcessita fuit, in Nericia domicilium habuisse, verosimillime in prædio, Ulfasa nuncupato: nam & Nericiæ Ulpho, maritus ejus, erat legifer, & ab eo loco cognomentum de Ulfasa traxisse videtur; ibique habitasse S. Birgitta diserte legitur cap. 53 Revelationum Extravagantium.

[108] [Regi Magno salutaria] Ex quo vero id muneris gessit (ab anno nimirum, quantum apparet, 1335) regi, reginæ, regnoque Sueciæ qua precibus ad Deum fusis, qua salutaribus monitis prodesse studuit: nec initio quidem sine fructu: Magnus enim, ut scribit Loccenius, dum Mathiæ Ketelmundi consiliis usus est, rempublicam recte administravit: sed, eo exstincto, sub annum trigesimum ætatis suæ, seu, ex Loccenii calculo sub annum 1346 in vitia palam solutus est. Partem vero quoque S. Birgittam in felicibus Magni Blancæque initiis habuisse, effici videtur in primis ex lib. 8 Revelationum cap. 31, ubi regem & reginam, in oratione constituta, velut solem & lunam primum fulgentes, sed dein omni splendore orbatos, vidisse narratur: vidisse ista Stockholmiæ dicitur, eorumque interpretationem accepisse annis undecim post, seu sub annum 1346, sub quem Magnus in vitia ruere ex Loccenio cœpit. Verba citati capitis ita se habent: Transactis autem post hæc undecim annis (totidem sunt ab anno 1335 usque ad annum 1346) audivi vocem Christi dicentem mihi. Recordare, Sponsa, quod ostendi tibi (pro incolumitate regis, reginæ & regni Sueciæ oranti) in civitate Stockholmis de cœlo turbulento. Nunc autem exponam tibi, quid illa significant. Cœlum (inquit) quod ostendi tibi turbulentum, regnum istud Suetiæ est, nam regnum istud, quod quasi cœleste & quietum & justum esse deberet, jam turbine tribulationum agitatur, & iniquitatibus & exactionibus (has forte deprecata est S. Birgitta, ut dictum est num. 12, oblatis etiam filiis) conculcatur. Nec mirum: nam rex & regina, qui tamquam sol & luna fulgebant, jam denigrati sunt sicut carbones, quia moribus & voluntate immutati sunt. Agi porro hic de rege Sueciæ Magno, cognomento Smeek, seu blanditiis delinito (sic dicto, quod regis Daniæ Waldemari blanditiis deceptus, Scaniam a Suecis ad Danos transtulerit) & Blanca non solum ratio temporis, sed & quæ loco citato sequuntur, ostendunt. Sunt autem hæc: Hominem namque de radice viperea elevaverunt, ut prosternant amicos & simplices meos… Sol vero pallescet, donec venerit sub coronam, quia noluit juste stare in corona. Et dicetur de eo, quod secundum splendorem ejus multiplicatæ sunt tenebræ ejus. Quæ in Blancam & regem Magnum apprime cadunt.

[109] [monita suggessit;] Cum enim Magnus ob enormem & flagitiosissimam vitam, ut scribunt passim obvii scriptores Suecici, & rempublicam male administratam in grave suorum odium incidisset, regni proceres Ericum Magni filium in consortium imperii adsciverunt: quod cum ægre admodum Magnus & Blanca ferrent, Benedictus Algothus contra Ericum a Magno dux Sueciæ dictus est: sed hoc ab Erico in Scania interempto, adeo Magni & Blancæ in Ericum exarsit odium, ut ejus mater, conscio, ut aiunt, patre, Erico filio immani feritate veneno vitam eliserit. Atque ille quidem Algothus idem videtur, qui de radice viperea & a rege & regina elevatus dicitur verbis paulo ante citatis. At, inquies, hoc modo revelatio illa Birgittæ facta, de qua num. superiore, sub annum 1346, contra ac diximus, contigisse non potuit; cum anno tantum 1360 Ericus rex Sueciæ dictus sit a proceribus, ac sub idem tempus Benedictus Algothus Sueciæ dux a rege Magno & uxore Blanca. Respondeo, verosimillime in laudata revelatione non agi de Algotho, ad Sueciæ ducis dignitatem evecto, sed de eodem ad præcipui regis Magni ministri munus admoto, jam tum forte, cum e vivis abierat Ketilmundus, de quo supra. Hoc enim munere jam ante functum fuisse Algothum, docet Loccenius citatus his verbis: Pater impatiens socii filii, Benedictum Algothum nobilem, olim ministrum suum, Suediæ ducem constituit. Quod porro de rege illo e solio deturbando ibidem innuitur, locum quoque in Magno habuit; cum anno 1363 publica Suecici senatus sententia regno privatus est, & misere post septem annorum carcerem tandem mari in Norvegia submersus periit. Alterum specimen, unde, qua fuerit in regem Sueciæ cura, occurrit lib. 6 Revelationum cap. 26, ubi, in oratione constituta, varia divinitus monita, regi intimanda nimirum, quod & procul dubio fecit, accepisse memoratur: verba huc facientia hæc sunt: Ideo rex iste, pro quo tu oras, debet congregare viros spirituales, sapientes sapientia mea, & eos, qui spiritum meum habent, interroget, & inquirat diligenter secundum consilium eorum, quomodo murus Ecclesiæ meæ reædificetur in Christianis, & honor Deo exhibeatur. Fides recta refloreat, charitas divina ferveat, & passio mea in corde hominum imprimatur. Inquirat etiam, quomodo vasa domus meæ restituantur in pristinum statum, scilicet, ut clerici & religiosi, relicta superbia, resumant humilitatem. Innocentes diligant castitatem. Cupidi & mundiales abstineant a nimio mundi appetitu, ut lucere possint aliis. Laboret etiam fortiter & sapienter, ut mandata mea attentius diligantur. Congreget justos Christianos, ut cum eis diruta spiritualiter reædificet. En modo etiam specimina aliquot ex iisdem Revelationum libris excerpta, quibus patet, quanta in reginam Blancam, quæ illi præcipue commendata erat, sollicitudine fuerit.

[110] Lib. 4 Revelationum cap. 4 describitur lucta, [nec minus] quam in animo Blancæ reginæ (cur id de Blanca interpreter, paulo post exponam) excitabat hinc spiritus bonus, reginæ vitam Christianam ac humilem suadens; inde autem spiritus malus, eam ad vitam mundanam vanamque pelliciens. Hanc Birgitta divinitus, ut quidem ibi narratur, edocta, audire etiam divinitus meruit salutaria monita, quæ vacillanti reginæ suggereret: sed, sive divinitus ista acceperit, sive non, equidem illa eadem aut illis similia reginæ dedisse Birgittam, negare non ausim. Sunt autem hæc: Ergo quia Domina illa pulsatur (ita loquentem Christum audire sibi visa S. Birgitta) his cogitationibus, ideo admoneo (illam per te, Birgitta) de tribus . Primo, quod reducat ad memoriam ad qualem honorem est electa. Secundo, qualem charitatem Deus ei in conjugio suo ostenderat. Tertio, quam benigne in hac mortalitate est servata. Iterum cautam facio eam de tribus. Primo, quod rationem redditura est Deo de omnibus bonis suis temporalibus, adhuc etiam de quolibet obolo, quomodo scilicet levatus est & erogatus. Secundo, quod tempus suum valde breve est, & nesciet, antequam cadat. Tertio, quod Deus non parcit plus dominæ, quam ancillæ. Ideo consulo ei tria. Primo pœnitere de commissis, emendare fructuose confessa, Deum diligere toto corde. Secundo consulo fugere rationabiliter pœnam purgatorii. Sicut enim, qui non diligit Deum toto corde, dignus est magno supplicio, sic, qui non emendat peccata (id est, qui peccata sua rite detestatus, divinæ porro pro iisdem justitiæ quantum ad pœnas temporales satisfacere negligit) cum potest, dignus est purgatorio. Tertio consulo dimittere amicos carnales ad tempus propter Deum, & venire ad locum, ubi compendium inter cœlum & mortem ad fugiendam pœnam purgatorii, quia ibi sunt indulgentiæ, quæ sunt elevationes & redemptiones animarum, quas sancti Pontifices dederunt, & Sancti Dei sanguine suo promeruerunt.

[111] [de Blancæ Sueciæ reginæ] Hæc de Blanca interpretatus sum, tum quod initio capitis regina illa S. Birgittæ nota (qualis, si quæ alia, Blanca fuit) dicatur; tum quod in illam apprime cadant verba illa: Quod tempus suum valde est breve, & nesciet, antequam cadat. Blanca enim anno 1363, ut scribit Pontanus Rerum Danicarum lib. 8, in Haquini Norvegiæ regis & filii sui cum Magareta, Waldemari Daniæ regis filia, nuptiis exstincta est, & quidem veneno, ut aiunt, ipsi propinato, ex quo præter alios etiam ipse Magnus rex vitæ periculum subiit. Quam tragœdiam tangit etiam codicis Wisingsburgensis auctor his verbis: Altera S. Birgittæ filia Cecilia, cum invite in cœnobium Scheningiæ (in Ostrogothia Ordinis S. Dominici) trudebatur, a fratre Carolo educta, primo cuidam equiti aurato sociata, qui * veneno in nuptiis reginæ Margaretæ in Scania celebratis, extinctus *, postea cuidam Laurentio Joannis, medico excellentissimo, a rege Magno præmii loco desponsatur, quod regem a prædicto veneno, ipsi quoque tum temporis adhibito, singulari cura liberasset. Pontanus Hafniæ in Dania, non in Scania, Ostrogothiæ parte, id contigisse affirmat.

[112] [sollicita fuisse] Blanca, cum variis intus in animo fluctuaret motibus, per S. Birgittam Dei consilia exploraverat: sed, cum illa ex S. Birgitta, ut mox diximus, intellexisset, haud satis illi animi fuisse apparet, ut ea executioni, qua par erat, animi promptitudine atque constantia mandaret; quare illam iterato per S. Birgittam Deus monitam voluit, de vitæ suæ brevitate, de ratione gravissima reddenda extremi judicii die & infelici vitæ suæ catastrophe. Colliguntur hæc omnia ex cap. 14 lib. 8, ubi Christus inducitur S. Birgittam alloquens: Regina illa, de qua prius dixeram tibi, consilium quæsivit a me per te, &, audito consilio, quod dedi ei, videtur sibi gravissimum. Et ideo modo dico ei, quod erat quædam regina tempore Heliæ Prophetæ, quæ dilexit quietem suam plus, quam me, & persequebatur verba veritatis, & credebat stare per prudentiam suam: ideo contigit, quod non solum contempta & despecta fuit ab omnibus, sicut prius honorata, sed etiam in morte sua tribulata fuit, nimirum Jezabel, regis Sidoniorum filia, ut interpretatur Durantus. Et propterea ego Deus, qui clarius video & scio futura, dico nunc isti reginæ, quod tempus suum breve est. Computus, quem redditura est in die judicii, gravis est. Et finis suus non sicut principium erit, nisi obedierit verbis meis.

[113] Eodem porro libro, cap. 10 monita aliquot accepisse S. Birgitta dicitur a Beatissima Virgine, eidem verosimillime Blancæ impertienda; [videtur:] quæ in hunc modum ibidem sonant: Dic reginæ, quod ego Mater misericordiæ recepi eam tamquam nucleum in pomo corrosum, qui non erat pulcher ad videndum, sed amarus ad gustandum, & insipidus ad glutiendum. Verumtamen plantavi eam in terram longinquam (Blanca, ut dixi, comitis Namurcensis filia erat, atque adeo hæc illi apprime conveniunt) ut portaret fructum bonum. Ergo sicut arbores proferunt de se folia, flores & fructus, sic ipsa debet portare folia virtutum, scilicet audiendo libenter verba Dei, quæ utilia sunt animæ, & similia foliis arborum. Loquatur etiam illa, quæ honoris sunt Dei, & utilitatis proximorum, quia tunc ipsa portat pulchros flores. Diligat quoque Deum & proximum & tunc habet optimum fructum. Sed ipsa nunc loquitur libenter scurrilia, & ea, quibus acquirere potest mundi honorem & favorem, & ideo convertat se ad me, scilicet portando Filio meo auditu & locutione & opere charitatis fructum illum, qui ei dulcius sapit, hoc est, animam suam, quam præcordialiter desiderat possidere. Rursus cap. 12 ibidem S. Birgittam eadem Virgo docet, quænam virtutes reginam maxime deceant: Ad reginam, inquit, pertinent humilitas animi, modestia operum, prudentia agendorum, compassio miserorum. Sub finem vero capitis hæc leguntur: Ergo quia regina ista, pro qua tu oras, per te quærit a me consilium, responde ei ex parte mea & dic ei: quod ipsa habet aliquas infusiones & suggestiones a duobus spiritibus, scilicet a bono & malo spiritu, quas ego indicabo tibi alia vice; quæ ex ante dictis de Blanca verosimillime sunt intelligenda. Neque porro dubium est, posita harum revelationum S. Birgittæ factarum veritate, quin illa, quidquid in mandatis divinitus accepit, summa fide ac libertate perfecerit.

[114] Sed ut ad Magnum, Sueciæ regem; revertamur; [sed Magnus,] quamquam surdis plerumque auribus S. Birgittæ monita exciperet is, non destitit illa, ut divinitus jubebatur, regem sui muneris admonere, & proposita criminum enormitate, ad meliorem frugem, quantum id penes se erat, revocare. Luculentum huic rei testimonium perhibet, quod in hanc rem legitur Revelatione 80 inter Extravagantes, ubi Deipara S. Birgittam hunc in modum fertur allocuta. Ego sum, ad quam angelus dixit: Ave gratia plena. Et ideo exhibeo gratiam meam omnibus, eam in necessitate habere volentibus. Ego exhibeo adjutorium meum ad regimen regni, in quo tu nata es, contra inimicos Dei corporales & spirituales. Cujus inhabitatores admoneo laborare unanimiter, ut obtineant regem, qui regere velit incolas regni ad devota opera, & honestam conversationem. Quibus etiam notifico, quod divina justitia proponit separare regem, & totam generationem ejus a regimine regni istius, & alter natus in regno in regem electus est, qui regnaturus est secundum consilium amicorum Dei & utilitatem regni. Vos igitur quatuor faciatis secundum consilium meum, ut possitis vobis plures attrahere, habeatis istud consilium secrete cum amicis Dei, & absconditum ab inimicis ejus, ut honor Dei augeatur, & bona consuetudo renovetur, nec non & alienata a corona regno restituantur.

[115] [S. Birgittæ monita] Vadat igitur unus vestrum vel plures ad regem dicendo sibi: Nos habemus aliqua dicere vobis tangentia salutem animæ vestræ, quæ rogamus vos sub sigillo confessionis tenere. Addatis etiam plura verba, ut expedire videtur, quorum sensus sit talis: Vos habetis pessimam famam in toto regno dicentem, vos habere & exercere naturalem commixtionem & turpitudinem cum masculis contra naturalem dispositionem. Quod verisimile videtur ex eo, quod plus diligitis quosdam viros contra Deum & & animam propriam, quam propriam uxorem. Secundo dubitari potest, an habeatis fidem rectam, quia interdictus ab ecclesia audire Missam, intrastis nihilominus ecclesias, & audistis Missas. Tertio estis prædo coronæ, & bonorum regni. Quarto, quod estis proditor famulorum & subditorum vestrorum, qui fideliter serviebant vobis, & filio vestro, quos tradidistis voluntarie in manus inimici eorum pessimi cum tota terra Schaniæ, pro cujus malitia & fallacia, numquam eo vivente poterunt securari. Si decreveritis peccata ista emendare, & terras alienatas revincere, serviemus vobis. Sin autem, committatis filio vestro sub juramento præstito, quod velit terras alienatas revincere, communitatem diligere, militibus suis fidelis existere, & omnia secundum leges patriæ juste & pie regere & gubernare.

[116] [minasque] Attamen sciatis vos quatuor, quod Deus providerat sibi alium regem in futurum, qui taliter provenire potest in publicum cum minori damno & periculo, quia potens est Dominus tam vitam junioris, quam senioris abbreviare vel aliter de regno expellere, omniaque secundum velle suum disponere, abbreviare, seu etiam protelare. Si vero ille obedire noluerit, tunc consulatis secrete aliquos de principibus & militibus regni, & cum inveneritis aliquos ad idem vobiscum benevolos & fideles; dicatis eis in publico, quod prius dixistis regi in secreto, quod nulli hæretico servire volueritis, vel proditori: sed nec filio ejus, si decreverit esse paterni sceleris imitator. Quo facto, assumatis vobis unum in principem, qui ex parte coronæ regni præliari poterit prælia regni. Qui electus, si perfectus in bono fuerit, amicus meus erit. Sin autem, cito delebitur. Vos opponite pecunias & similia, ego addam cor virile, & audaciam, ut, qui sponte noluerit, invitus obedire compellatur. Sin autem rex voluerit de regno recedere, caveatis, ne quis vestrum ipsius vestigia imitetur.

[117] [negligens,] Quamquam autem regis, de quo hic sermo est, nomen non exprimatur, de rege tamen Sueciæ, cognomento Smeek, intelligi ista debere non dubium est, non modo ob congruentiam temporis, sed quod & cetera adjuncta eidem apprime conveniant, ut ex jam de illo dictis partim colligi potest. Magnus Smeeck, inquit porro Bureus in Serire regum Sueciæ, filius Erici, a Birgero fratre occisi, anno MCCCXIX. Nequicquam patrui (ob crudelitatem nimirum regno ejecti) vestigiis territus, contemtu sacrorum, portentis libidinum & efferata crudelitate, publici prædonis meruit elogium. Inter causas vero, ob quas & ipse regno Sueciæ expulsus fuit, Loccenius ad calcem lib. 2 Historiæ Sueciæ, has refert: Quod in impia, libidinosa & publicis moribus pestifera perseveraret vita, nec ad sanitatem redire vellet. Quod Scaniam Hallandiamque, tanta vi pecuniæ emptam, a corpore Suediæ iterum separasset, & in alienas manus transtulisset. Quod injustis oneribus ac tributis regnum exhausisset. De eodem denique Magno ait Ericus Olai, Upsalensis decanus, lib. 4 Suecorum Gothorumque Historiæ: Fuit excommunicatus a Papa propter pecuniam levatam cameræ Apostolicæ, posito interdicto in regno, quam excommunicationem, ut desperatus, parvipendens, & divinis se damnabiliter ingerens, cum alii servarent interdictum, multis erat occasio scandali & erroris. Scaniam Magnus tradidit Waldemaro anno 1360, anno vero 1363 a regno fuit amotus; ex quo tempus factæ revelationis, quam per suos in Sueciam in Italia tunc agens Birgitta miserit, utcumque colligitur.

[118] Sed & alias sæpe salutaribus monitis Magno præsto fuit, [temeritatis suæ] etsi nullo aut exiguo plerumque fructu: decreverat aliquando Magnus bellum Moscovitis inferre (intulit autem anno 1348) quod cum sanctissimæ viduæ Birgittæ, tunc in Suetia clarescenti, compertum esset, inquit Joannes Magni, archiepiscopus Upsalensis, Historiæ Gothorum Sueonumque lib. 21 cap. 3 & 4, fideliter & ex divina revelatione eum admonere curavit, ut a suo exercitu eos milites amoveret, qui sibi alium belli finem, quam publicam Christianæ plebis pacem proposuisse viderentur, utpote qui magis rapinas, incendia & urbium direptiones, quam verum Dei cultum ad schismaticas gentes extendere curarent: quod maxime de Teutonica & Danica militia præmonuisse dicebat; eligeretque in eorum locum Sueones & Gothos, qui nihil aliud ab hostibus, quam licentiam male faciendi auferrent. Sed imprudens rex non solum hanc, verum etiam omnes alias revelationes a Deo inspiratas contemnens, colluviem ingentis atque inconditæ militiæ secum trahens, primo insultu magnam Moscoviæ partem victrice manu subjugavit, occupata eorum præcipua arce Pechense. Sed non deerat vaferrimis Moscovitis ingenium, quo hostium avaritiæ callidissimis promissis illuderent. Cum enim intelligerent, regem nimia auri fame laborare, tantum auri & argenti se quantocyus allaturos spondebant, quantum ipse & totus exercitus ejus vix optare potuisset.

[119] Sed quid accidit? Credidit infelix rex perfidissimis schismaticis, [graves] qui prius credere noluit Birgittæ mulieri sanctissimæ. Confestim igitur suæ temeritatis pœnas luens, vidit infinitam Moscorum, Tartarorum & Lituanorum multitudinem advolare, non aurum, aut argentum, sed ferrum in aculeos sagittarum conversum afferre & mortem inferre paratam. Itaque cum ad extrema & pene inevitabilia pericula deductus esset, a solis Sueonibus, quos in postremo stipendio collocaverat, servatus evasit. Hi enim magno labore & non minore industria vicini fluminis meatum effodientes, regem (quamvis male meritum) a mille periculis non sine omnium admiratione eduxerunt. Qui vero in præsidio arcis remanserant, a Moscovitis crudelissimo mortis genere affecti trucidatique corruerunt. Eadem fere scribit Ericus Upsalensis lib. 4. Finito bello gravior Sueciam clades afflixit: cum enim in pejus rex Magnus rueret indies, gravissima Sueciam pervagata pestis est, quam pariter S. Birgitta prædixerat, simulque docuerat, qui placari ac mitigari divina justitia posset, nimirum si superbiæ, gulæ & cupiditati, quæ tum potissimum vitia Sueciæ dominabantur, humilitas, honestas in vestibus, in potationibus moderatio, cupiditatumque mundanarum succederet inhibitio. Pestis hujus revelatio ac prædictio innui videtur Revelatione inter Extravagantes 74, ubi Christus ita S. Birgittam alloquens inducitur. Dixi tibi prius, quod ego volo visitare super militiam regni istius in gladio, lancea, & ira… Ecce surgere volo, non parcam juveni, nec seni, diviti & pauperi, justo & injusto, sed vadam cum aratro meo, & evertam stipulas & arbores, ita, ubi erant mille, vix remanebunt centum, & absque habitantibus erunt, domus… Verumtamen propter tria placari potest atque mitigari justitia mea &c.

[120] [pœnas dedit.] Huc etiam spectare videtur Revelatio 76 his verbis concepta: Dic magistro tuo, ut non desistat clamare, & exaltare vocem suam, quia venio cito. Felices erunt, qui confugiunt ad veram humilitatem. Item 77. Arabo terram istam in judicio & tribulatione, donec inhabitantes addiscant petere misericordiam Dei: qua de re Thorirus Andreæ in Diario Vastenesi ad annum 1350 sic etiam scribit: Fuit primus (annus mox dictus) jubileus Romæ, Clemente Papa præsidente. Eo tempore viguit in regno Sweciæ magna mortalitas, qua nemo majorem meminit exstitisse nec ante, nec post, quam diu ante prædixerat futuram beata Birgitta. Christus namque in quadam revelatione eam sic prædixit, dicens: “Vadam per mundum cum aratro meo &c.” Risit hæc aliaque sanctissimæ Mulieris monita Magnus; unde Birgerum illius filium sugillare solitum fuisse refert Margareta, Vastenensis abbatissa, sæpe in superioribus laudata, hac interrogatione: Quid, quæso, de nobis cognata nostra, Mater tua hac nocte somniavit? Sed quanto tum suo, suorum malo hujusmodi, ut ille quidem dictitabat, somniis aures occluserit, eventus docuit, & fusius Sueci prodiderunt historici.

[Annotata]

* l. quo

* l. exstincto

§ IX. Recensentur nonnulla S. Birgittæ itinera, quæ pietatis causa instituit in Norvegiam, Galliam &c.

[Iter ejus] Cum jam aliquamdiu (neque enim compertum mihi est, quot annis apud Blancam id muneris gesserit) aulæ magistram egisset S. Birgitta, sive aulæ tumultuum pertæsa, ac tranquillioris vitæ desiderio, sive a Magno, ipsius monita jam fastidiente, dimissa, ad sua se recepit, sibi ac Deo liberius vacatura deinceps. Exemplum conjugis Ulfo imitatus videtur: nec dubium, quin piissimum conjugum par totum se Deo dederit, remotis jam pietatis suæ repagulis. Certe ex eo tempore, quo aulam Suecicam deseruerunt, varias peregrinationes sacras & laboriosas admodum, instituerunt: referuntur illæ summatim apud Simonem Hörmann post Miracula S. Birgittæ pag. 839 ex Fragmento cujusdam antiquissimi codicis Revelationum S. Birgittæ, Romæ in domibus ejusdem impressi: id vero sic habet: Quantas vero & quam laboriosas sancta Birgitta ad diversa Sanctorum loca, quandoque comitante viro, fecerat peregrinationes, in libris suarum revelationum satis est expressum. Ex verbis illis, quandoque comitante viro, videri potest dicti Fragmenti auctor sacras S. Birgittæ peregrinationes duas in classes distinxisse, quarum prima eas sanctæ Matronæ peregrinationes complectatur, quas, marito comitante, suscepit; prius nimirum, quam hic Alvastræ se abdiderat & cum adhuc in Suecia commune habebant domicilium: alia vero, quas, marito jam vel defuncto, vel monasterium Alvastrense (ut post videbimus) ingresso, vel posteaquam Romam, Sueciam non amplius revisura, profecta est, ipsa instituit. De Prioribus hic nobis tantum sermo erit, de posterioribus suo loco acturis.

[122] Priores itaque Fragmenti auctor ita describit: De Aquilone cum marito ac magna comitiva utriusque sexus clericorum & laïcorum aliquando pedestri, [in Norvegiam] aliquando equestri vicissitudine ad sanctum Jacobum in Compostella & ad plura loca in Hispania, Italia, Francia, Germania, & Norvegia ivit, ubi, XXXVI dietis alias a patria transiens, sanctum Olavum regem & martyrem visitavit; & licet in tanto itinere equitaturam habuerit copiosam, tamen pedester frequentius, etiam in saxosis locis, quibus ea regio plena est, pro fatigando corpore ambulabat. Item ad Coloniam tres Reges & alios infinitos Martyres honorandos visitatura adivit. Item ad sanctam Mariam Magdalenam, sanctam Martham, & ad Taraschonam, rediensque Romam, ubi XXVIII annis manens &c. Duæ hic saltem peregrinationes distinguendæ videntur, quarum una Compostellam, aliaque Hispaniæ, Galliæ, Italiæ & Germaniæ sive in itu sive in reditu loca devotionis ergo adierit; altera vero in Norvegiam S. Olavum regem illic honoratura discesserit; ut innuere quidem videntur ista Fragmenti laudati verba: ubi XXXVI dietis alias a patria transiens: verba porro postrema rediensque Romam secundum S. Birgittæ ad Urbem accessum importare videntur; ut adeo peregrinatione eadem, qua Compostellam adiit, etiam Urbem invisisse videatur. Atque hæc quidem de S. Birgittæ post suum forte & mariti ex aula recessum & ante postremum e patria discessum peregrinationibus universim observata sunto: nunc quid de singulis observarim, expono.

[123] Et primo quidem, quod ad iter S. Birgittæ in Norvegiam spectat, [ad S. Olaum:] licet illius neque Bulla canonizationis, nec Vitæ infra edendæ meminerint, non est tamen, cur, quin revera contigerit, dubitari merito queat: id enim non modo reipsa contigisse, sed & in eo singulari gratia divinitus fuisse affectam, discimus ex proœmio Regulæ S. Salvatoris apud Hörmann pag. 696, cujus hoc initium: In dominio regis Norvegiæ, qui est ad Septentrionem omnium regum ultimus, ita quod ultra terras sui principatus nullus invenitur hominibus habitabilis locus, contigit dominæ Birgittæ, orationi intentius vacanti, quod viribus corporis quasi exinanitis, cœpit ejus anima ad videndum, audiendum, loquendum & sentiendum ea, quæ spiritualia sunt, omnibus suis viribus effici perfectissime vigorosa. Taliter itaque, quod sæpius rapta multa audivit in spiritu &c. Cum autem S. Birgitta ad S. Olaum, Norvegiæ regem & martyrem, accessisse dicatur, nequaquam latet, quam Norvegiæ civitatem tunc adierit; nempe Nidrosiam, regni Norvegiæ urbem primariam, Drontheim seu Trontheim indigenis dictam, ubi uti sepulturam, ita & ecclesiam suo nomini dicatam, & insignem, dum in Norvegia res Catholica stetit, cultum consecutus est, prout latius videre est apud majores nostros in Commentario, ad Vitam S. Regis & martyris prævio, tom. 7 Julii pag. 87 & seqq.

[124] [aliud in Hispanium] Testatissimum est S. Birgittæ iter, quo una cum marito suo Ulphone Compostellam e Suecia S. Jacobum, illuc toto orbe Catholico concurrentium frequentia tunc celebrem, veneratura adivit. Omnium instar sit Bonifacius Papa IX ita de eo loquens in Bulla canonizationis S. Birgittæ: Et nihilominus, inquit, conjuges devoti, in Dei timore & amore proximi semper ferventiores, limina beati Jacobi Apostoli communi voto peregre visitarunt. Et paulo infra de S. Birgittæ ad Urbem e peregrinatione Hierosolymitana reditu agens ita loquitur: Ad Urbem quoque regressa, cum antea sive in sua patria & partibus circumstantibus, sive in Germania, sive in Galliis, sive in Hispania, sive in Italia, sive in aliis Cismarinis aut Ultramarinis partibus Sanctorum ac Sanctarum corpora, seu memorandæ reliquiæ quiescerent, pauca admodum absque personali visitatione dictæ sanctæ Viduæ fuissent prætermissa, in eadem Urbe reliquum vitæ peregit. In itinere Compostellano duo potissimum contigisse reperio: quorum unum Petrus de Alvastra refert in Annotatis ad cap. 36, lib. 6 Revelationum; nimirum, dum eam peregrinationem Birgitta institueret, a monacho quodam, ejus itineris socio, visum fuisse solem (Regem Magnum, de quo supra num. 108 & seqq.) tenebris involutum, contra vero S. Birgittam, cujus Magnus monita spreverat, septem coronis cinctam.

[125] [ad S. Jacobum;] Sic habent Petri verba: Hic frater (cujus mentio fit cap. 36 lib. 6 Revelationum) Dominam Birgittam ad S. Jacobum sequebatur, qui in spiritu vidit dominam Birgittam, quasi septem coronis coronatam, viditque solem totum denigratum, qui miratus audivit vocem clare dicentem: Sol iste obscuratus significat principem terræ vestræ, qui sicut sol fulserat, erit despectissimus per opprobium hominum, Mulierque ista, quam cernis, habebit spicam septiformis gratiæ Dei, quam significant septem coronæ, quas vidisti, & hoc erit tibi signum, quod tu sanaberis ab infirmitate ista, & reverteris ad tuos, & elevaberis ad altiorem gradum. Qui rediens factus est abbas proficiens de virtute in virtutem.

[126] [unde rediens Atrebati maritum fere amittit;] Alterum, quod eo in itinere contigit, refert Birgerus num. 15 his verbis: Ut autem se a vanitatibus mundi liberius expedirent (S. Birgitta & maritus ejus Ulpho) ac divino servicio corda sua strictius manciparent, sicut olim Abraham, de terra & cognatione sua ac domo propria exierunt, limina gloriosi Apostoli Jacobi in Compostella magnis laboribus & sumptibus visitantes. Peragratis igitur multorum Sanctorum locis, cum jam essent in reditu, vir Deo devotus in Atrabato cœpit graviter infirmari: invalescente autem infirmitate, Sponsa Dei in magna anxietate constituta, per sanctum Dionysium sic meruit consolari. Ego, inquit, sum Dionysius, qui a Roma veni ad has partes (lib. 4 Revelationum cap. 21 dicitur a Paulo conversus, atque adeo populari errore, quo Dionysius Parisiensis idem creditur, qui Areopagita, de quo Act. 17, S. Birgitta fuerit imbuta) prædicare verbum Dei. Nunc ergo, quia speciali devotione dilexeras me, ideo prædico tibi, quod Deus vult per te innotescere mundo & tu tradita es custodie mee; propterea juvabo te. Et hoc tibi signum, quod vir tuus ex hac infirmitate non morietur. Unde ipsa merito potuit dicere cum Propheta: Secundum multitudinem dolorum in corde meo consolationes tuæ lætificaverunt animam meam. Nec mirum, nam post aliquos vero dies ibidem, scilicet in Atrabato, vidit mirabilia quædam. Videlicet quomodo transitura esset Romam, & sanctam civitatem Jherusalem, & quomodo migratura esset de hoc seculo. Quæ omnia Deus omnipotens misericorditer adimplevit. Post longam vero ægritudinem convalescente viro, duce Domino, qui omnia disponit suaviter, ambo ad patriam incolumes sunt reversi. Eadem fere leguntur Revelationum Extravag. cap. 92: verum quo tempore ista contigerunt?

[127] Binetus in Vita Gallica S. Birgittæ cap. 6 de illius Atrebati commoratione refert ex Chronico, [non sub annum] nescio quo, nobilem quemdam Suecum, Nericiæ principem, cum conjuge sua liberisque octo Compostella Atrebatum advenisse eo anno, quo Abbas Lætiensis fuit Atrebati constitutus; omnes in platea Lombardorum hospitium habuisse; se; inde nobilem illum Suecum in civitatem ob morbum fuisse translatum, ac in domo cujusdam canonici divæ Virginis, domini Bazentini filii, decubuisse, ac ab Andrea Ghinio, Florentino, Atrebatensi tunc temporis episcopo, extrema unctione fuisse munitum. Andreas Ghini Malpigli ex Galliæ Christianæ auctæ scriptoribus tom. 3, coll. 337 & 226 factus est episcopus primum Atrebatensis anno 1331, inde vero translatus ad sedem Tornacensem anno 1334 die XVII Octobris. Porro ex iisdem scriptoribus tom. mox laudato col. 125 Oto de Senzelles, abbas Lætiensis, obiit anno 1330; cui suffectus Joannes de la Haye, monachus S. Gisleni, remotus ab officio fuit anno 1331; Joannem excepit Mauritus II, dictus Paganus, in mense Novembri, sed die Epiphaniæ sequentis ab officio pariter remotus, ut habet Chronicon Ms. nostrum Lætiense. Hunc denique secutus Sicardus de Cardillac Lætiensem abbatiam rexit usque ad annum 1363. Si itaque Chronicon a Bineto laudatum de S. Birgitta & Ulphone interpretari quis cupiat, necesse ex jam dictis erit, ut S. Birgittam, Compostella cum marito & liberis suis octo in patriam redeuntem, anno 1331 vel sequenti Atrebati mariti sui morbo retentam fuisse, contendat.

[128] Verum hoc pacto Chronici illius fides, quod illi Vita S. Catharinæ, [1330;] S. Birgittæ filiæ, ab Ulphone monacho Vastenensi & suppari conscripta, refragatur, non parum vacillabit: hoc enim teste (videsis tom. 3 Martii pag. 505) fuit S. Catharina ex octo S. Birgittæ liberis ordine nascendi quarta: neque tamen nisi sub annum 1330 nasci potuit: sive enim S. Catharina 18 fuerit annorum, quod num. 9 & 10 Ulpho monachus tradit, quinquennio post Birgittæ e patria anni 1346 discessum, & proin sub annum 1350; sive annorum fuerit circiter 43 moriente (anno 1373) Matre, ut partim ex num. 9 jam laudato, partim ex num. 42, ubi annis 25 Matri suæ, postquam ad eam Romæ commorantem profecta est, adhæsisse dicitur; natam fuisse necesse est non ante annum 1330: atque adeo fieri non potuit, ut S. Birgitta una cum marito & octo liberis anno 1331 vel sequenti fuerit Atrebati versata. Quod si anno circiter 1330 S. Catharinam, quarto inter S. Birgittæ liberos loco natam, mundo editam, prout fieri debere jam ostendimus, statuas, ad annum facile 1335 & ultra postremorum quatuor S. Birgittæ liberorum nativitas nos deducet, ante quem, quod supra dixi, S. Birgitta peregrinationem Compostellanam non instituerit: hanc enim continentiæ & quidem perpetuæ votum ab utroque conjuge emissum, ut mox ostendam, præcessit, atque adeo necesse pariter est, ut Compostellanum ipsorum iter fuerit omnium suorum liberorum nativitate posterius.

[129] [sed post emissum] Jam prius continentiæ voto S. Birgittam & Ulphonem fuisse obstrictos, quam iter Compostellanum susceperint, docet inprimis Bonifacius IX in Bulla Canonizationis S. Birgittæ verbis num. 105 supra relatis. Quid autem post eorum in patriam reditum contigit? Audi denuo Bonifacium: Ft ad propria reversi, inquit, cum deliberassent, ut liberius devotioni vacare possent, pro sexus diversitate diversa ingredi monasteria, dictus princeps in tali deliberatione quievit in Domino. Itaque secundum Bonifacium Papam, S. Birgitta Ulfoque primo perpetuæ continentiæ votum emisere, dein itineri Compostellano sese dedere, e quo demum in patriam reduces monasteria ingredi statuere, quod postremum prioris voti confirmatio fuit. Juverit hoc observasse propter ea, quæ ex S. Birgittæ Vita a Birgero archiepiscopo scripta, ex Vita ejusdem Lovanii anno 1485 impressa, & ex S. Antonino in contrarium, ut paulo post dicam, hic objici possent.

[130] [ab utroque conjuge] Bonifacio Papæ jam laudato apprime item consonat Alphonsus eremita in Prologo, num. 106 laudatus. Idem quoque tradit auctor Vitæ abbreviatæ, Alphonsum modo citatum laudans; qui, enumeratis singulis S. Birgittæ liberis, ita mox pergit: At ubi præordinatam a Domino sibi propagationem prolis implessent, utrique sese continentiæ & castitati perpetuæ dedicarunt, ut patet in Prologo. Perfectisque fatigabilibus peregrinationibus, abstinentiis, vigiliis, disciplinis, cæterisque virtutum operibus, vir Deo beneplacens dominus Ulpho, maritus S. Birgittæ, in monasterio Alvastra exuviarum quietem & cum pietate dormitionem accipiens anno Domini MCCCXLIV, duodecima die mensis Februarii, optimam habet repositam gratiam. E quibus liquere existimo, S. Birgittam itineri se Compostellano non dedisse, nisi posteaquam octo suos liberos peperisset, ac perpetuæ continentiæ vinculo se una cum marito Ulfone vinxisset. Esto igitur, Birgerum, S. Birgittæ biographum in Vita ejusdem infra edenda, Vitam item Lovanii impressam, & S. Antoninum, de quibus num. superiore, votum continentiæ, a S. Birgitta emissum, itineri ejus Compostellano non præmittere, sed subjicere: propterea tamen laudatis modo auctoribus contraire censendi non sunt: cum ita interpretari illorum dicta liceat, ut non de castitatis voto primum emisso, sed per monasterium ingrediendi propositum, ut supra innui, confirmato, loquantur, ut ex ipsis Birgeri verbis abunde liquet.

[131] [perpetuæ continentiæ votum.] Ita loquitur: Considerantes exemplum * quia omnis ponderatio non est digna continentis animæ mutuam inter se voverunt continenciam, statuentes intrare monasteria ad serviendum Deo viventi omnibus diebus vitæ suæ. Vita anno 1485 Lovanii impressa sic habet: Transactis aliquot diebus, convalescente viro, ad patriam suam (Atrebato nimirum) redierunt. Et ipsa Deo dilecta (Birgitta) maritum suum totaliter ad Deum sanctis ammonitionibus convertit & orationibus & exemplis ad caste vivendum eum induxit, qui facto voto intrandi religionem, liberis septem (imo octo) procreatis, servato hoc proposito, diu servata continentia, in monasterio Alvastra Ordinis Cisterciensis feliciter obdormivit. Sic denique S. Antoninus: Tandem viro sanitatem consecuto, reversi sunt ad proprias ædes. Verum quia non est digna ponderatio animæ continentis (ut ait Sapiens) gratiusque Deo, quod voto redditur, quam quod propria voluntate offertur, ideo simul votum continentiæ emiserunt, proponentes, ut id servarent efficacius, diversa monasteria ingredi. Maneat itaque S. Birgittæ in Atrebatensem civitatem adventum a Bineto ad annum 1331 aut sequentem nimis propere fuisse collocatum. At, inquies, quo igitur anno Atrebatum venit? Respondeo, nihil mihi occurrisse uspiam, unde illum accurate liceat determinare: in ea tamen opinione versari me, ut ad annum circiter 1339 differri debeat: id cur existimem nunc aperio.

[132] Ex supra dictis habemus S. Birgittam & Ulfonem ex itinere Compostellano in patriam reduces mox in eo fuisse seu voto seu proposito, [& inter annos 1338] ut monasticam vitam amplecterentur: vero itaque simile non est, S. Birgittam ex itinere Compostellano reducem, ac sancto suo proposito exsequendo intentam, turbis aulicis sese miscuisse, ac Blancæ, Sueciæ reginæ, magistram aulæ egisse: porro id muneris S. Birgitta suscepisse videtur, cum Blanca regi Magno nupsit, id est, sub annum 1335, ut Loccenius lib. 2 Historiæ Sueciæ pag. 69 his verbis: Ejusdem (Mathiæ Ketelmundi, re ni Sueciæ pro Magno gubernatoris) consilio Blancam Gallicam comitis Namurcensis (Joannis I) filiam ex regio Valesiorum stirpe sibi matrimonio junxit, ad annum 1335 videtur innuere, & planius tradit Torfæus Historiæ Norvegiæ parte 4 lib. 9 cap. 3 in hunc modum: Anno, qui superiorem excepit, MCCCXXXV, rex Magnus procerum omnium Norvegiæ, qui summopere profectionem in Sueciam ad coronam & regnum accipiendum dissuadebant, consiliis insuper habitis, a Sueciæ proceribus diademate regio insignitur, jamque (secundum Sueciæ scriptores, circiter septemdecim, nostros vero, octodecim annos natus) Gallicam ex regio Valesiorum stemmate virgunculam, nomine Blancam sibi matrimonio junxit. Haud prius igitur, quam anno 1335 S. Birgitta apud Blancam aulæ magisterio perfuncta est. Jam vero cum nihil obstet, quo minus annis duobus aut tribus hoc munere functa dicatur, & aliunde anno 1340 in Suecia versatam fuisse reperiam, ut infra num. 136 apparebit; reliquum est, ut inter annos 1338 & 1340 S. Birgitta Compostellam migrasse dicatur: nec enim diu post illum annum iter istud differri potest, cui non multis annis superstes Ulpho fuit, anno 1344 defunctus, ut infra videbimus.

[133] Sed iis, quæ de magisterio aulæ S. Birgittæ modo dixi, [& 1340,] est plane contraria memorati sæpius P. van der Ketten, Calcariensis Prioris, Annotatio ex Revelationibus S. Birgittæ, anno 1556 Romæ impressis: ita ille: Ex Revelationibus Romanis anno MDLVI. Hæc B. Birgitta MCCCXXVI fuit magistra reginæ Blanchiæ in Suecia, quæ habuit patrem Ludovicum, regem Franciæ, postmodum sanctum, &c, matrem ejusdem nominis Blancam, filiam regis Hispaniæ, a quibus, scilicet rege Ludovico & Blanca, habuit capsam eburneam, Sanctorum reliquiis plenam, quibus (quasi thesauro Dei) cœlestis splendor honorem exhibebat. De reliquiis, S. Birgittæ a regina Blanca dono datis, agitur Revelationum extravagantium cap. 59; cujus priora verba, de reliquiis ipsis tractantia, transcripsi num. 107. Reliqua, quæ ad earumdem insolitum splendorem spectant, sic habent: Igitur casu accedente, capsa illa in loco minus decenti a servitoribus posita fuit, & oblita. Tunc beata Birgitta vidit in spiritu de illa capsa prodire lumen splendidum. Quæ admirata super hoc audivit vocem sic dicentem: Ecce thesaurus Dei, qui honoratur in cœlis, despicitur in terra, ideo transmigremus ad alia loca. Quod audiens Domina reponi fecit ipsam capsam honorifice in altari. Dubium itaque non est, quin S. Birgitta hujusmodi sacrarum reliquiarum, quas inter nonnullæ erant S. Ludovici, Galliarum regis, a regina Blanca, cum hujus magistram aulæ ageret, thesaurum dono acceperit.

[134] [quantum apparet;] Sed pariter dubium non est, id anno 1326 non accidisse: qui enim contraxisse rex Magnus illo anno in Suecia matrimonium potuit cum Blanca, qui anno 1335 ætatis suæ annum decimum septimum aut decimum octavum dumtaxat agebat? Qui Patrem habere potuit Blanca, regina Sueciæ, S. Ludovicum Galliæ regem anno 1270 defunctum & 1397 a Bonifacio VIII Sanctorum albo adscriptum? Gemina quidem S. Ludovico filia fuit, nomine Blanca; sed quarum altera in infantia defuncta est; altera vero Ferdinando Castellano nupsit; neutra Magno, Sueciæ regi. Uxorem porro habuit Margaritam Provinciæ comitis filiam. Blanca vero Alphonsi X Castellæ regis filia, S. Ludovici mater, non uxor fuit. Si verum quæritur, fuit Blanca, Magni regis Sueciæ uxor, filia Joannis I comitis Namurcensis, cujus uxor prima fuit Margareta Claramontana S. Ludovici neptis; altera Maria Artesiæ, & ipsa e Valesiorum stirpe prognata, e qua Joannes filia Blanca, Magni uxore, auctus fuit. Hæc igitur annotatio, ab Hörmanno, & Revelationum S. Birgittæ Nurembergensibus editoribus annis 1516 & 1521 merito omissa, morari hic nos non debet.

[135] [variisque interim] Ad hoc idem iter forte referri debet, quod supra num. 122 dictum est de itinere ejus Coloniensi ad tres Reges, ibidem præcipuo honore cultos. Neque enim, an eodem, quo Compostellam ivit S. Birgitta itinere, Coloniam quoque in itu redituve inviserit, an vero diverso, ex verbis supra transcriptis colligi liquido potest. Huc etiam forte spectat, quod Crusius Annalium Suevicorum lib. 7 parte 2 cap. 5, Halæ Suevicæ originem explicans, scribit his verbis: Hinc nuncupata fuit Hala civitas septem pyrgorum, seu burgorum vel heptapyrgium, Zun Sieben burgen. Horum præcipue unum cum atrio, propter S. Michaëlis ecclesiam situm, Berlerhofa nominatur: in quo burgo vel arce, S. Birgitta Sueca, Romam petens circa annum 1363 Christi (imo 1346) divertisse perhibetur. Quæ curia, quoniam postea Beginarum, vel conversarum habitaculum fuit, Nunnenhove vocabulo dicta est: licet hæc ad iter S. Birgittæ Romanum (perperam forte, sicut & ad annum 1363, ut postea dicetur) retulerit Crusius. Ceterum, quamquam, quid S. Birgittæ in variis hisce peregrinationibus, pietatis & sacras Sanctorum exuvias honorandi causa susceptis, magnisque corporis laboribus atque molestiis institutis, acciderit, nusquam enucleate explicatum invenerim, ex iis tamen, quæ de ejus itinere Norvegiano & Compostellano jam diximus, colligi satis potest, Sanctam Matronam non modo Nidrosiæ & Atrebati, sed & alibi sæpe insignibus a Sanctis, quorum visitabat reliquias, favoribus, quod & postmodum ipsi in Italia & Hierosolymis suo loco videbimus contigisse, fuisse affectam.

[136] Ita notat P. van der Ketten ex laudata sæpius Vita Ms. Germanica S. Birgittæ, [afficitur gratiis.] hanc aliquando accessisse ad S. Botuidum, qui ipsi apparuerit, dixeritque, se illi gratiam audiendi videndique spiritualia promeruisse. Contigisse id videtur in Sudermannia secundo circiter ab urbe Stokholmia milliari, ubi illius exuviæ fuerunt tumulatæ ac nomini suo dicatum templum habet, Botuid-kiorkia a S. martyre nuncupatum, ut dictum est tom. 6 Julii a pag. 635, ubi de illo actum est. Idem refertur in Revelationibus Extravagantibus cap. 72, quod, quia annum exprimit, quo res contigit, atque inde, S. Birgittæ iter Compostellanum inter annum 1338 & 1340 figendum verosimiliter esse, ut supra num. 132 dixi, confirmatur, totum huc lubet transcribere: sic itaque habet: Quarto anno ante mortem viri (sic lego in utraque editione Norimbergensi annorum 1517, 1521, & in Coloniensi anni 1628; apud Hömann pag. 780 typothetæ vitio legitur Vir) Sanctus quidam terræ Suetiæ, Botuidus nomine, apparuit dominæ Birgittæ quasi in quodam mentis excessu dicens: Ego tibi promerui cum aliis Sanctis istam gratiam Dei, scilicet audire & videre spiritualia & sentire, & spiritus Dei inflammabit animam tuam. Migravit ex hac Vita Ulpho S. Birgittæ maritus anno 1344. Contigit id itaque anno 1340, & quidem ex S. Birgittæ Vita Germanica, existente illa prope Stokholmiam in Suecia, quod num. 132 dicebam.

[137] Inter loca, quæ nominatim supra exprimuntur, quæque verosimiliter sive in itu sive in reditu itineris Compostellani adiit S. Birgitta, [Quos præter Ulphonem hujus itineris] præter Compostellam, Romam, Atrebatum, Coloniam Agrippinam, occurrunt præterea Massilia, ubi S. Magdalena, & Tarascona, Galliæ Narbonensis, ut item Massilia, civitas, ubi S. Martha, Christi Servatoris nostri hospita, præcipuo tunc in honore habebantur. Alia pariter loca quamplurima, celebriorum Sanctorum exuviis ornata, ac propterea fidelium ad illa concursu frequentata, adiisse S. Birgittam, non dubium est: sed, cum de his nihil usquam nominatim dictum reperiamus, vel inviti de illis tacere cogimur. Pauca adjungimus de S. Birgittæ in itinere Compostellano sociis. Ulfonem, S. Birgittæ maritum, hujus itineris socium sese illi adjunxisse, ex superioribus satis liquet. Non defuisse illi copiosum seu clericorum religiosorumve, seu laicorum consortium, pariter ex dictis liquet. Contra vero, S. Birgittam in itinere Compostellano socium habuisse e liberis suis ullum, nusquam reperi, neque, id ut suspicemur, sinit plerorumque sub annum 1338, cui circiter iter istud illigavimus, tum temporis ætas; cum S. Catharina ordine nascendi quarta, ut ante diximus, tum temporis annum ætatis suæ octavum dumtaxat ageret.

[138] Burlamachius lib. 1, cap. 9 Vitæ S. Birgittæ, Petrum Alvastrensem, [habuerit socios, haud certo constat.] Ordinis Cisterciensis alumnum, hoc in itinere S. Birgittæ socium fuisse, ait; neque id vero omnino absimile est; quamquam nec certum. Is in Diario Vastenensi ad annum 1390, quo obiit, S. Birgittam in itinere Hierosolymitano quidem, de quo postea, comitatus dicitur; sed de Compostellano nulla ibidem fit mentio. Scio, ex Revelationibus Extravagantibus capp. 48 & 109 eum triginta saltem annis S. Birgittæ fuisse familiarem, ac scribendis ejus revelationibus occupatum: sed fieri hæc potuerunt, etiamsi itineris Compostellani, inter annum 1338 & 1340 instituti, S. Birgittæ, anno 1373 defunctæ, socius non fuisset; quamquam negare non ausim, eumdem, antequam S. Birgittæ revelationes scribere cœperat, Sanctæ nostræ familiarem fuisse, ac eam forte Compostellam fuisse comitatum. Idem, quod de Petro Alvastrensi Burlamachius ait, pari aut potiore jure dici videtur posse de Petro, primo monasterii Vastenensis generali confessore, anno 1378 defuncto, de quo præter dicta ex Diario Vastenensi num. 28, præterea scribit Vastovius in Vite Aquilonari pag. 140. Ejus Vitam & Miracula conscripsit probata fide frater Matthias Laurentii ordinis ejusdem (hujus nominis monachus Vastenensis, & a pietate multum laudatus, mortuus legitur in Diario Vastenensi anno 1486) vir ætate grandævus ac erga Deum pietate ac religione conspicuus; quam tamen nondum videre potui. Supplicatum fuit pro canonizatione ipsius apud Leonem Papam X; sed, hæresi gliscente, nihil perfectum. Hæc de Petro, confessore Generali Vastenensi, qui partim quoque, ut in Revelationibus Extravagantibus S. Birgittæ cap. 48 diserte habetur, eas conscripsit, huc transcribere volui, ut videant nonnulli, quos viros veluti pessimæ protritæque fidei homines sugillent, dum S. Birgittæ revelationes pro credulorum, simplicium ac fabulatorum monachorum figmentis venditare ac irridere non erubescunt. Sed jam alio progrediamur.

[Annotatum]

* abundat

§ X. Ulphone marito orbata in sponsam eligitur a Christo: mutat vitæ genus, hominumque, quod & alias fecit, contemnit opprobria.

[In patriam reversa] Reduces in patriam ab itinere Compostellano Ulpho & S. Birgitta nihil habuere antiquius, quam ut nuncupato a se religionem ingrediendi voto re ipsa facerent satis. Plusculum temporis S. Birgitta, quæ novæ Religioni condendæ a Deo destinata jam erat, eaque de re jam Atrebati nonnihil fortassis divinitus edocta erat, quod innuere videtur Birgerus S. Birgittæ biographus num. 126 laudatus, sibi sumpsit, quo de genere vitæ posthac instituendæ maturius deliberaret. At Ulpho, ut in patriam rediit, mox operi manum adjecisse videtur: Birgerus enim itineris Compostellani, votique religionem intrandi, ab utroque conjuge nuncupati, narrationi mox de Ulphone ista subjungit: Unde, ordinatis rebus & bonis suis, vir magnæ devocionis & conversationis honeste, ut firmius in sancto perseverare posset proposito, in monasterio Alvastrensi annis aliquibus morabatur. Unde tandem in senectute bona transivit feliciter ex hac vita. Alvastra, quo Ulpho sese abdidit, monasterium est Ordinis Cisterciensis, ut Vastovius in Notitia monasteriorum, quæ olim in Suecia & Gothia floruere, Operi suo, quod Vitem Aquiloniam inscripsit, præfixa, scribit, S. Mariæ sacrum & anno 1150 a Suerchero rege erectum: sed annum illi natalem 1143 assignat Carolus de Visch in Chronologia monasteriorum Ordinis Cisterciensis, Bibliothecæ suæ scriptorum ejusdem Ordinis subnexa pag. 367, ubi illud corrupte Alnastrum vocat. Ceterum addit Benzelius in Annotatis ad Vitem Aquiloniam pag. 65, monasterium istud nomen suum traxisse ab Alvilda, Suercheri Senioris uxore, ac hodieque ejus rudera in Gothia Orientali superesse.

[140] Indueritne re ipsa Cisterciensem habitum ac professionem Ordinis emiserit Ulpho, [privatur marito Ulphone,] dubium facere videntur in primis Bonifacii IX in Bulla Canonizationis S. Birgittæ hæc de Ulphone verba: Dictus princeps in tali deliberatione (ingrediendi monasterium) quievit in Domino: quæ sic videntur intelligi posse, ut Ulpho serium quidem habitus religiosi induendi habuerit propositum, sed id morte præventus exsequi non potuerit. Alphonsus in Prologo lib. 8 Revelationum cap. 3 tantum ait, Ulphonem in Sueciam reducem, ibidem migrasse in Domino, nulla suscepti Cisterciensis habitus, editæve professionis facta mentione. Vitæ vero S. Birgittæ abbreviatæ auctor ait dumtaxat, Ulphonem in monasterio Alvastra exuviarum quietem & cum pietate dormitionem accepisse; quod fieri sane potuit, etsi nec habitum Cisterciensem suscepisset, nec ex ejusdem Ordinis institutis religiosam professionem emisisset. Nec ea de re plura leguntur apud Surium ad diem XXIII Julii, ubi de S. Birgitta. Ab Antonino vero monasterium quoddam ingressus tantum dicitur.

[141] Hinc partim, ut opinor, partim vero ex annis, [quem suis Cistercienses] quo Ulphonem in Sueciam rediisse, ibidemque obiisse (1343 & 1344) statuit, Bailletus Henriquezium carpit ob Ulphonem Menologio Cisterciensi insertum, cum nempe e Bailleti sententia vita prius cesserit Ulpho, quam professionem emittere potuerit: Hippolytus vero Helyot in Historia Ordinum monasticorum tom. 4 pag. 27 ex iisdem causis censuit, Ulphonem quidem tyrocinii sui annum non complesse; emisisse tamen religiosæ professionis votum ob periculum mortis, quod & in Ordinibus ceteris fieri solet. Verum quidem est, Ulphonem post suum in Sueciam reditum non admodum diu in vivis fuisse: at reditum illum, quem sub annum 1340 contigisse statuimus, ad annum 1343 differendum esse, ac Ulphoni, anno 1344 die XII Februarii defuncto, complendi tyrocinii spatium defuisse, a vero plane videtur alienum: cum Birgerus S. Birgittæ biographus, § hujus initio laudatus, ipsum a suo in Sueciam reditu in monasterio Alvastrensi annis aliquibus moratum fuisse, verbis disertis tradat: unde, quæ supra de tempore instituti a S. Birgitta Compostellani itineris, illiusque in patriam reditus dixi, non parum confirmantur, liquetque ab Henriquezio aliisque Ulphonem non tam levi de causa, ac Bailletus innuit, Cisterciensium alumnorum numero fuisse adscriptum.

[142] Quadriennio itaque circiter in monasterio Alvastrensi Ulpho versatus fuit, priusquam vitam exuit: [merito, ut apparet,] annus certe & dies emortualis, nimirum Christi 1344, & dies XII Februarii, non dubius est, tum ex auctore Vitæ abbreviatæ S. Birgittæ, mox laudato, tum e Thoriro Andreæ, ita Chronicon Vastenense inchoante: MCCCXLIV. XII Februarii obiit nobilis miles, Dn. Ulpho Gudmarsson, quondam maritus beatæ Birgittæ: ut audiri minime hic debeat auctor Catalogi illustrium sanctitate virorum sacri Cisterciensis Ordinis, qui Ulphonem (verba illius infra reperies) mortuum scribit anno circiter 1358 die XXVI Julii, Obiit porro Ulpho in senectute bona ex Birgeri verbis, meritis tamen, quam annis graviori: nam ex Bulla Canonizationis S. Birgittæ, quæ sub initium seculi decimi quarti nata est, octavum & decimum ætatis agebat Ulpho, cum decimum tertium ageret S. Birgitta; quare sub finem seculi decimi tertii in mundum prodiisse Ulphonem oportet. De virtutibus ejus, quibus in seculo fulsit, jam delibatum est aliquid num. 104 ex Birgero, ubi illum belli domique insignem regi patriæque operam navasse, satis quidem indicavit, sed uberius solidiusque a pietate in beatissimam Virginem, a timore Dei, a piorum operum frequentia, & ab amore justitiæ, vitæque honestate laudavit. Quantus vero illi vel in ipso adolescentiæ flore fuerit continentiæ conjugalis amor, tum maxime patuit, cum integro fere biennio, uti nolens matrimonii jure, tum suam, tum Conjugis pudicitiam illibatam voluit, neque umquam ad illam, ut in Bulla Canonizationis S. Birgittæ verbis disertis Bonifacius IX testatur, nisi in timore Dei & posteritatis amore accessit. Nisi porro eximia pariter fuisset in Dei Sanctos veneratione, cum magno, ut credere par est, rei familiaris dispendio, gravibusque corporis ærumnis longinquam adeo eorum causa procul a patria amieisque profectionem haud suscepisset. Unde facile constat, in virtute illum piissimæ Conjugis, dum cum illa vixit, hortatu exemploque non parum profecisse.

[143] [non ita tamen Beatis, adscribunt,] Ex vita porro ejus in seculo acta conjicere facile possumus, quam sanctis integrisque moribus fuerit, postquam nuntium seculo remisit, ac Alvastrensis cœnobii latebras aulæ patriæque suæ splendoribus prætulit: adeo ut apud Cistercienses scriptores aliquot etiam Beati titulum invenerit. Series virorum sanctitate illustrium Ordinis Cisterciensis, sed quoad annum diemque mortis ejus jam superius refutata, ita de illo habet: B. Ulfo de Ulfaso, princeps Nericiæ, S. Birgittæ conjux, monachus Alvastræ in Suetia die vigesima sexta mense Julio circa annum MCCCLVIII. Henriquezius in Menologio Cisterciensi ad diem item XXVI Julii: Alvastræ in Suecia B. Ulpho de Ulphaso, princeps Nericiæ: qui in juventute S. Birgittæ nupsit, &, adspirante spiritu Dei, matrimonium honestissime coluit, & tam Deo, quam hominibus charus, felices habuit progressus. Mirabili erga Deiparam ferebatur affectu, & spiritu fervens una eum uxore in Hispaniam profectus, limina S. Jacobi visitavit. In propria reversus habitum Cistertiensem in Alvastra induit, ibidemque, felici agone consummato, evolavit ad cœlos. Beatum pariter vocat Sartorius in Cisterciobis tertio pag. 452. Quin & Ferrarius in Catalogo Sanctorum Generali ad diem XII Februarii illum hoc modo annuntiat: In Suetia B. Ulphonis principis, viri S. Birgittæ. Relatus quoque est a majoribus nostris ad diem XII Februarii inter Prætermissos, quod cultum sacrum publicumque illi numquam fuisse delatum, existimarunt, quod hodieque existimamus.

[144] [licet pie credi possit in cœlo vivere.] Quin tamen Beatorum ordinibus admixtus sit, dubitare nos non sinit insignis viri virtus, quam denique etiam ex cap. 56 Revelationum Extravagantium hic propono, ubi a morte S. Birgittæ apparuisse, interrogantique, quid sibi ad salutem maxime profuisset, respondisse legitur: Sex sunt, quæ profuerunt mihi. Primum scilicet confessio mea, quam omni sexta feria, quando copiam habui, feci, habens firmum propositum imposterum me emendandi. Secundum est, quod sedens in judicio non judicavi amore pecuniæ seu favoris, sed omnia judicia mea examinavi diligenter, paratus errata corrigere & minus bene facta retractare. Tertium est, quod obedivi magistro meo, consulenti mihi, non commisceri, postquam partum intellexi vivificatum. Quartum est, quod cautus fui, quantum potui, ne per me vel meos pauperibus in hospitando essem ingratus, vel onerosus seu sumptuosus, omnem adhibens solicitudinem, ne contraherem debita, nisi præviderem, unde solverentur. Quintum est abstinentia, quam assumpsi mihi in via peregrinationis ad sanctum Jacobum. Nam constitui in via non bibere per intervalla. Ideo per hanc abstinentiam deleta est illa longa sessio, quam habui in mensa & loquacitas & excessus. Et jam certus sum de salute mea, licet incertus sum de hora. Sextum est, quod commisi judicia mea illis, quos credebam justos, ut solverent debita mea. Et quia debitis implicari timebam, reassignavi vivus regi provincias suas, ne anima mea judicium Dei sustineret. Quas sane viri coram Deo & hominibus integerrimi notas esse, & illius, qui jam pridem meritorum suorum præmium receperit, nemo inficias ibit. Sed hæc de Ulphone jam satis. Ad S. Birgittam itaque regredior.

[145] Quid illa post viri mortem? Viduitatem perpetuo coluit, [Exin Birgitta Alvastram abit,] bona sua filiis pauperibusque divisit, habitum mutavit, relictis ædibus, Alvastram concessit, auxit austeritatem vitæ. Mortuo autem viro, inquit Birgerus ejus biographus num. 18, postquam Mulier sancta & pudorata compararet suum simul animum, numquam alteri se corporaliter conjunxit. Erat namque sicut altera Judith virtuti castitatis adjuncta, ita ut non cognosceret virum omnibus diebus vitæ suæ, ex quo defunctus est vir ejus, sed semper solitarie habitans & in gemitibus perseverans in sanctæ viduitatis proposito, sicut sub cristallo clarissimo, ne a pulvere vane glorie macularetur, aut tactu laudis humanæ frangeretur, vite sue reliquias mundissime custodivit. Alphonsus in Prologo ad Lib. cœlestis Imperatoris ad reges idem brevibus tradit: Ipsa vero, tunc (mortuo marito Ulphone) accensa perfecto castitatis amore, totam Christo se totaliter tradidit. Secessisse S. Birgittam a morte viri Alvastram, ut ibi vitam solitariam ageret, haud quidem aperte his verbis Birgerus ait; innuit tamen tacite, ut videtur, istis verbis semper solitarie habitans, sed paulo clarius num. 20, ubi dicitur jussa stare in monasterio: aliunde etiam de S. Birgittæ in Alvastra commoratione constat, cujus diserta mentio fit Revelationum Extravagantium cap. 55 his verbis: Quidam monachus sanctæ vitæ (Gerechinus) ipsius monasterii Alvastra narravit cum lacrymis & juramento ipsi Priori Petro, quod quando domina Birgitta venit ibi ad residendum in eodem monasterio (seu prope illud) monachus admiratus est &c: quod & alibi non raro fit in iisdem S. Birgittæ Revelationibus. Tenuit hæc S. Birgittæ Alvastræ commoratio ab anno 1344, quo Ulpho mortuus est, usque ad annum 1346, quo Romam, in Sueciam non reditura, dum viveret, pervenit. Quid tum temporis gestum fuerit, infra dicetur.

[146] Quod ad divisionem bonorum habitumque mutatum spectat, audi Birgerum num. 20: Cupiens ex hinc Sponsa Christi a cunctis mundi perturbationibus quiescere & in sinu Sponsi, [lona dividit, vitæ] sopitis terrenis cupiditatibus, dormire, statim post mortem viri distribuit omnia bona sua inter filios & pauperes, mutans habitum & vitam. Auctor vero Vitæ abbreviatæ S. Birgittæ sic loquitur: Quo protinus defuncto (Ulphone) ipsa præelecta Dei sancta Birgitta impendia, possessiones, amicos & propinquos pro modico reputans terrestres, cum Magdalena optimam partem elegit, quæ non auferetur ab ea. De austeritate vitæ, quam, defuncto marito, non mediocriter auxit, ita rursum Birgerus: Et quia considerabat, quod perfecta quæque anima, in quo se jam diu exercuit, facile non amittit, idcirco de pœnitentia, quam, vivente marito, occulte fecit, post ipsius mortem non contenta, in triginta (totidem circiter marito, anno 1344 defuncto, superstes fuit, anno 1373 mortua) lineis vestibus non utebatur, nisi in velaminibus capitis, sed, aspero induta cilicio, carnem, quæ concupiscit adversus spiritum, refrenabat. Ante lectum fecit poni unum thorale & cuscinulum sub capite, & sic ibi dormire solebat, habens super se vestem simplicem, vel mantellum. Quæ, dum quærebatur, quomodo illic quiescere posset (quod sane eo admiratione dignius erat, quo in Septemtrionalibus istis regionibus frigus regnat intensius) in frigoribus intentissimis, quæ in partibus illis urgent, respondit dicens, Ego sentio intus in me tantum calorem ex divina gratia, quod frigus illud, quod exterius est, non me multum urget ad lectum molliorem; illo sine dubio spiritualis ignis calore succensa, de quo dicit eximius Prophetarum: Concaluit, inquit, cor meum intra me & in meditatione mea exardescet ignis.

[147] [austeritatem] Huic non absimile est, quod de S. Birgitta, adeo divini amoris igne æstuante, ut frigoris externi expers videretur, legitur lib. 6 Revelationum cap. 84: ita ibi: Cum Sponsa in mediis frigoribus in regno Suetiæ venisset ad quamdam insulam navigando, & jam omnes dormirent, nolens inquietare aliquos, permansit ad diem in navi. Cumque famuli ultra modum paterentur de frigore, ipsa tantum calorem sentiebat, quod tangentes eam & videntes mirarentur. Sed Birgerum de S. Birgittæ, jam viduæ, vitæ austeritate ita porro loquentem audiamus. Tot eciam genuflexiones, inclinationes, & venias die ac nocte facere consuevit, quod mirum erat, tam teneram personam posse tantorum laborum pondera sustinere… Consuevit insuper diebus Veneris de ardente cereo stillas flammigeras super nudam carnem suam fundere, ita quod ex ipsis vulnera remanserunt. Quæ si aliquando per se ante alium diem Veneris aliquantulum sanarentur, tunc statim, immissis unguibus suis, ita in eis aravit, ut corpus suum non esset sine vulnerum passione. Et hoc fecit propter Passionem Jesu Christi; habens eciam nodosa ligamina circa corpus suum, quæ a se neque diebus neque noctibus separavit, attendens, quod numquam affectus noster ad desiderium eternorum perfecte accenditur, nisi cura carnis eciam in licitis & necessariis frequenter & fortiter repellatur. Omni feria sexta solebat propter Passionem Christi & amaritudinem fellei potus, sibi ante mortem propinati, amarissimam quamdam herbam, quæ Genciana vocatur, in ore suo tenere. Hoc idem aliis diebus observans, quando aliquod verbum indiscussum proferebat.

[148] Bonifacius IX in Bulla Canonizationis S. Birgittæ non solum fere singula, [anget,] quæ modo de illius, jam viduæ, aucta vitæ austeritate e Birgero dicta sunt, viderique possunt infra, sed his etiam addit nonnulla, quæ huc transfero: de jejunio, quod a morte mariti servavit, hæc ait: Sed post mariti mortem … non solum eas, quas sancta mater jubet Ecclesia, vigilias seu jejunia observabat, sed alia multa superaddebat, ut etiam ultra Ecclesiæ mandatum quater in hebdomada jejunaret, & similiter quater in hebdomada, conjuge nondum vita functo. Et paulo infra: Singulis sextis feriis ob memoriam sacratissimæ Passionis Domini nostri Jesu Christi pane dumtaxat & aqua contenta jejunium non omisit, cum etiam multos alios dies ob diversorum Sanctorum reverentiam simili abstinentia pertransiret. Et sive jejunio abstineret, sive aliter discumberet; cum sobriissima foret, de mensa surgebat non saturata, sed refota. De frequenti vero ejus confessione hæc habet: Et superstite marito cum singulis sextis feriis confessa fuisset, post ejus transitum veram confessionem semel saltem in die cum magna contritione studuit iterare, tam amare levia, sicut alii gravissima, deplorans, & nihil de suis verbis, moribus, cogitationibus, & actibus præteriens indiscussum. Plura de S. Birgittæ post viri sui mortem virtutum exercitiis tum apud Birgerum, tum apud Bonifacium & Bertholdum reperies. Videamus modo quid sanctæ Viduæ, eo biennio, quo Alvastræ morata est, acciderit.

[149] Non diu distulit divina benignitas S. Birgittæ, [sit Christi specialis sponsa,] tanto jam cœlestis amoris igne exæstuanti, amoris sui vices rependere: sed mox mortali sponso viduatam Deus ipse in singularem sibi sponsam adoptare dignatus est. Refert id Birgerus num. 19 sequentibus verbis: Sed quia plerumque Christus corda perfectorum visitat, eisque benignitatis suæ suavitatem manifestat, ut per eos ad infirmiores postmodum veniat & descendat, transactis aliquibus diebus post mortem viri sui, cum Sponsa Dei, in cujus semper anhelavit desiderio & amore, de statu suo esset sollicita, rapta in spiritu, vidit nubem lucidam, & audivit de nube vocem, sicut quondam filii Israël audiverunt loquentem Dominum in monte Synai de nube, & dicentem sibi: Ego sum Deus tuus, qui tecum loqui volo: & territa illa, putansque illusionem esse, iterum audivit. Noli, inquit, timere, quia ego sum omnium conditor, non deceptor, non loquor propter te solum, sed propter salutem aliorum. Audi, quæ loquor & vade ad magistrum Mathyam, qui expertus est duorum spirituum discretionem, & dic ei ex parte mea, quia dico tibi, quod tu eris sponsa mea & canale meum, & audies & videbis spiritualia, & spiritus meus remanebit tecum usque ad mortem. Ita Birgerus, e cujus verbis intelligitur, S. Birgittam non modo paulo post viri mortem in sponsam a Deo fuisse acceptam, sed singulariter etiam fuisse electam, quæ divinis revelationibus inspirationibusque instructa aliorum non modo salutem promoveret, sed ipsos etiam Pontifices ac principes Dei nomine officii sui admneret.

[150] [non annis aliquos.] Eadem iisdem pene verbis leguntur in Revelationibus Extravagantibus cap. 47 apud Hörmann pag. 769; uti & in earumdem Revelationum editionibus Norembergensi tam anni 1517, quam 1521, Coloniensi & Monachiensi Verum in his dicitur S. Birgitta a Christo in sponsam electa fuisse, non tantum transactis aliquibus diebus post mortem viri sui, ut Birgerus loquitur: sed annis. Quo pacto, cum biennio tantum circiter apud monasterium Alvastrense egerit ex Birgero num. 24, vel ultra id S. Birgittæ in sponsam Christi adoptatio differenda esset, vel hæc saltem, contra ac dictum est supra, paulo post Ulphonis mortem non contigisset. Standum tamen esse Birgeri verbis, reor, ac in citatis Revelationum S. Birgittæ editionibus annis dies substituendos propterea reor, tum quod in iisdem Revelationum editionibus Alphonsus in prologo scribat ad Lib. Cœlestis Imperatoris cap. 3. Ubi (in Suecia) tunc prædictus maritus (S. Birgittæ Ulpho) migravit ad Dominum. Ipsa vero, tunc accensa perfecto castitatis amore, totam Christo se totaliter tradidit, qui eam ILLICO in sponsam suam benigne suis verbis amplectendo suscepit: tum quod Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1344, quo obiit Ulpho, de S. Birgitta scribat: Hoc etiam anno primum factæ sunt revelationes ad beatam Birgittam; non quod ante nullas habuerit revelationes, sed quod, mortuo marito, & singulariter a Christo in sponsam adoptata, revelationes vel frequentius, vel clariorem tunc rerum divinitus ostensarum notitiam habere cœperit. Et tunc, inquit mox laudatus Alphonsus, ipsa incepit habere clarius visiones divinas.

[151] [sed diebus tantum,] Præterea Mathias in Prologo Revelationum ait, S. Birgittam mox ab obitu sui mariti bona sua abjecisse, ac propterea mirandis consolationibus gratiisque a Deo fuisse visitatam: Cumque jam a lege viri soluta esset, inquit, bona sua hæredibus & pauperibus distribuens, & a mundi retinaculis se expediens, & Christum pauperem pauper sequens, nihil sibi nisi simplicissimum victum & vestitum contemptibilem retinebat. Propter quod & eam, quæ omnem mundi consolationem rejecerat, Christus mirandis consolationibus & gratiis visitabat; quibus postremis verbis S. Birgittæ in Christi sponsam electio significari videtur. Statim etiam a divisione bonorum suorum, quæ verosimillime paulo post Ulphonis mortem contigit, S. Birgittam a Deo in sponsam fuisse electam, innui videtur lib. 1 Revelationum cap. 2, ubi ita illam alloquens inducitur Christus: Ego elegi te, & assumpsi te mihi in sponsam, ut ostendam tibi secreta mea, quia mihi sic placet. Tu etiam quodam jure facta es mea, cum in morte mariti tui voluntatem tuam in manus meas resignasti. Cum etiam, eo defuncto, cogitasti & rogasti, quomodo pauper pro me esse posses. Et voluisti omnia pro me relinquere & ideo de jure facta es mea. Quæ cum S. Birgitta in Suecia post viri mortem, & antequam Romam abiret, peregisse dicatur, veneritque Romam anno 1346, verosimilius profecto est, vel solo rerum ordine spectato, contigisse hæc omnia paulo post Ulphonis mortem, seu aliquot post hanc diebus, ut Birgerus loquitur, quam annis aliquot, ut supra laudatæ Revelationem S. Birgittæ editiones habent.

[152] Certe a vero abesse videtur, quod ex Ms. S. Birgittæ Vita Germanica notat P. van der Ketten in Notitiis, [a mariti morte] quas ad majores nostros misit; nempe revelationem illam de nube lucida, S. Birgittæ factam, accidisse anno 1338; quandoquidem hæc ex dictis certo contigerit Ulphonis obitu serius, quem anno dumtaxat 1344 vita functum fuisse, non dubium est. Denique ex Birgero num. 20 habemus, S. Birgittam, postquam a Deo jam in sponsam electa esset, superfuisse annis 28; quibus ex anno 1373, S. Birgittæ emortuali, subduductis, ad annum saltem 1345 revolvemur; atque adeo ratio non est suspicandi, per errorem forte apud Birgerum legi diebus pro annis. Quis vero fuerit Mathias, supra laudatus, ad quem a Deo missam fuisse S. Birgittam, Birgerus refert, num. 26 & seq. hujus Commentarii satis explicui. Quid vero sibi velit discretio spirituum, quam a Birgero Mathias expertus dicitur, docet Petrus Alvastrensis his verbis Capitis 3 lib. 1 Revelationum: Observa fidem rectam (ita ibidem Christus S. Birgittam allocutus dicitur) quam ille (Mathias, de quo hic sermo) te docebit, qui duorum spirituum conflictum, falsitatis scilicet & veritatis in se expertus, auxilio meo devicit, sequentem Declarationem subjiciens: Iste docturus Sponsam Christi fuit quidam sanctus vir, magister in Theologia, qui vocabatur magister Matthias de Suetia, canonicus Lincopen., qui glossavit totam bibliam excellenter. Et iste fuit tentatus a diabolo subtilissime de multis hæresibus contra fidem Catholicam, quas omnes devicit cum Christi adjutorio, nec a dæmone potuit superari.

[153] Mutatum nobilissimæ feminæ vitæ genus habitusque, [variaque specimina] ut Bonifacii in Bulla Canonizatiotionis verbis utar, multum humilis & abjectus multorum in illam dicteria, sannas, probraque concitavit: verum his nihil mota hominum loquacitatem generose contempsit. Audi Birgerum: Cumque a nobilibus, vitam ejus insaniam æstimantibus, propter subitam mutationem & vilitatem habitus contemneretur, respondit: Nec propter vos incipio, nec propter vos dimitto. Statueram enim in corde meo tollerare verba. Orate, ut possim perseverare. Sciens, nimirum inquit Birgerus, quod sicut malam conscientiam non sanat laudantis præconium, sic bonam non vulnerat conviciantis obprobrium. Hæc generatim Birgerus, satis innuens, S. Birgittæ, cum, mutato vitæ genere, Alvastræ moraretur, nec levia, nec pauca fuisse toleranda opprobria. Et vero, cum non ita Alvastræ solitariam ageret vitam, quin identidem Dei jussu & ad aliorum salutem in publicum ipsi atque in ipsam aulam prodeundum esset, sanctissimæ Mulieri obtrectandi convitiandique occasio multiplex deesse non poterat. Singularia quædam facta, quod ad commendandam ejus patientiam atque constantiam non parum faciant, nec a Birgero aliisve S. Birgittæ biographis, saltem obviis, singulatim exponantur, in medium profero; unde & multa, & fortasse quidem his, quæ dicentur, acerbiora sustinuisse, conjici non omnino absurde poterit.

[154] Ita in primis in hanc rem P. van der Ketten in Excerptis e Vita S. Birgittæ Germanica, [insignis patientia] ejus cura adornatis & ad majores nostros transmissis: Sciendum, quod tempore quodam factum sit post mortem sui mariti a domino nostro Jesu Christo ei mandari, ut ad regem Sueciæ (Magnum) pergeret. Tunc erat sollicita, quidnam sibi ibidem faciendum esset, aut quid dicendum, si ad eum veniret. Tunc responsum a Deo accepit: Cum veneris ante regem, tuum os aperias, & ego illud implebo, hoc est, ei infundam, quod loqueris. Tunc obediens, confortata in fide, pergebat ad regem. Ad quem cum accederet, divina ei verba statim inspirantur, quæ & regem & regni principes movebant, quia regem commonebat, eique prædicebat, quod ira Dei super illam terram ventura esset, nisi a defectibus quibusdam & peccatis declinaverint. Ita vas Dei electum Dei verba coram rege & principibus prædicabat. Verum quid ei inde lucri accessit? Quibus gestis, ita Excerpta Vitæ Germanicæ mox laudata prosequuntur, quidam præcipuorum in eam murmurant, & libenter eam confudissent, nisi ejus genus (regi ipsi cognatione junctam fuisse, jam diximus num. 45) & prosapiam magnam suspexissent. Interim multo ludibrio eam habebant, jocantes & deridentes eam conviciabantur, & sagam compellabant, & defraudatricem & seductricem nominabant, ita ut ejus filii indignati, hujusmodi vindicare vellent. Sed ipsa (en sanctæ Mulieris patientiam & mansuetudinem) suis liberis supplex facta rogabat eos, ut in eo nihil facerent, dicens: Deus mihi testis est, quod amore Christi similes contemptus & derisus malim pati, quam in meo capite regis coronam gestare.

[155] [aliarumque virtutum præbet.] Refert id etiam quantum ad substantiam Bertholdus infra num. 42: sequentibus vero, nimirum 43, 44 & 45 facta quædam jam relato non dissimilia narrat, quamquam fortasse non eo tempore, quo Alvastræ ab Ulphonis obitu Birgitta morabatur, eorum contigerint singula. Primum Stokholmiæ contigit, ubi nobilis quidam ob sana, quæ regi Magno dederat, at non ex illius re, consilia in transeuntem Birgittam aquam effudit e fenestra; quod probrum Birgitta non modo non ægre tulit; sed etiam apud Deum deprecari conata est. Alterum Arbogæ (Sueciæ oppidum est in Vestmannia) ubi acerbo scommate petita, hujus auctorem humili placidoque responso & placavit & aliorum vindictæ eripuit. Tertium coram rege Magno accidit, coram quo contumeliose trusa a quodam nobili, eodemque detractore suo, regi supplex facta, probri sibi illati veniam impetravit a rege quidem, sed Ancillæ suæ injuriam paulo post vindicante Deo. Denique Alvastræ commorantem, ut miræ patientiæ, & austeritatis, ita & perfectissimæ obedientiæ, aliarumque virtutum quamplurima dedisse non raro specimina, colligere ex iis pronum est, quæ de illa num. 52 infra Bertholdus refert.

§ XI. S. Birgittæ revelationes, vernacule ab illa scriptæ, & Latine redditæ, non semel examinatæ approbatæque fuerunt.

[Revelationes suas] Quandoquidem sam eam vitæ S. Birgittæ partem attigimus, qua in sponsam a Christo electa frequentioribus a Deo honorari revelationibus cœpit, non abs re videtur hoc loco de his aliqua disserere. Quo pacto, & quando id contigerit, jam in superioribus dictum est num. 149, & seq., ubi de Christo in nube lucida S. Birgittæ apparente ex cap. 47 Revelat. Extravag., a Petro Alvastrensi scriptarum, verba fecimus. Verum id non semel dumtaxat, sed iterum ac tertio contigit, ut docet Joannes Cardinalis de Turrecremata in Prologo, cujus verba hæc sunt: Pro quo notandum, quod Revelationes istæ duplici tempore inveniuntur examinatæ, vivente scilicet ipsa beata Birgitta; secundo post mortem ejus. In vita quidem; nam, cum ipsa levis non esset ad cito credendum revelationibus, cum primo hujusmodi revelationes inciperet habere & vidisset nubem lucidam, audissetque vocem quasi hominis dicentem: “Mulier, audi me” ipsa timens illudi ab angelo sathanæ mox confessorem adiit quemdam devotissimum & approbatissimæ vitæ virum magistrum Matthiam de Suetia, sacræ Theologiæ professorem egregium, qui super totam Bibliam seripsit. Hic in talibus non ignarus ei jejunia & orationes indixit, & alia exercitia spiritualia, &, confessione ejus audita, eam Sacramento corporis Christi communicavit.

[157] Dumque talibus insistens similem iterum visionem haberet, [scribit vernacule,] ipsa denuo de consilio dicti magistri orationes & alia bona adauxit. Et tunc tertio similiter vidit nubem, & in nube similitudinem Christi, filii Dei. Et audivit vocem: “Mulier, audi me, ego sum Deus tuus, qui tecum loqui volo, noli timere. Ego sum omnium conditor, non deceptor. Non loquor tecum propter te solam, sed propter salutem aliorum.” Duæ Christi e nube lucida allocutiones sponsæ suæ Birgittæ citato Revelationum Extravagantium capite indicantur his verbis, Conterrita illa, ne forte hostis esset illusio, audivit iterum: “Noli timere &c.” Tertia forte innuitur lib. 1 Revelationum cap. 2, ubi ad Birgittam Christus: “Ego elegi te & assumpsi te mihi in sponsam, ut ostendam tibi secreta mea, quia mihi sic placet.” Quamquam ibi nulla, saltem expressa, de nube lucida, e qua loquentem Christum audierit S. Birgitta, mentio fiat. Duplicis etiam dumtaxat apparitionis Christi, e nube lucida S. Birgittam alloquentis, mentionem facit Birgerus num. 149 laudatus, qui tamen addit, S. Birgittam in mandatis a Christo habuisse, ut hæc Mathiæ confessori suo exponeret: Audi, quæ loquor & vade ad Mathyam &c. Quoniam autem revelationes divinæ non Birgittæ solius gratia, sed etiam ad aliorum, ut ex ante allatis liquet, salutem fiebant, congruum sane erat, ut etiam litteris, quo uberior esset earum apud plures fructus, mandarentur: scripsit itaque illas ipsamet S. Birgitta, sermone vernaculo seu Gothico, & quidem ita jubente Christo. Ut autem non Gothice doctorum modo, sed aliorum etiam, ad quos attinebant, manibus teri facilius possent, voluit præterea Christus, eas etiam Latinitate donari.

[158] [quas, a Petro Alvastrensi] Id vero muneris Petro Alvastrensi potissimum injunctum fuit. Utrumque Alphonsus docet in Prologo, Libro cœlestis Imperatoris ad reges præfixo, cap. 3 apud Hörmann pag. 628 col. 2 his verbis: Et quia ipsa Domina Revelationes scribebat, ut præfertur, ex præcepto Christi in lingua sua Gothica, ideo ex eodem præcepto Christi Prior (monachus & Prior postmodum Cisterciensis seu Petrus de Alvastra) transtulit de illa lingua sua materna in Latinum omnes libros, & istum præsentem (nempe Octavum, seu Librum Cœlestis Imperatoris ad reges) eidem Dominæ divinitus revelatos. Præceptum Christi, quo Petrus Alvastrensis, tum temporis loci Supprior, ac dein Prior, revelationes S. Birgittæ factas Latinas facere jubebatur, refertur cap. 48 Revelationum Extravagantium, quas ipsemet compilavit; ubi initio quidem indicato sibi a S. Birgitta Christi præcepto haud satis prompte paruisse; eaque de causa alapa divinitus percussus, jacuisse ex ea semimortuus, ac denique sanitati iterum divinitus redditus fuisse legitur, cum se ad scribendas Latino sermone supra dictas revelationes paratum exhibuisset. Ex quo autem earumdem revelationum scriptioni seu versioni se dedit, qui a pueritia vehementissimo capitis dolore affligi consuerat, totis dein triginta, quibus S. Birgittæ adhæsit, annis permansit ab eo malo immunis. Ita de eo legitur Revelationum Extravagantium cap. 109. Obiit anno 1390. Item nono die mensis Aprilis, inquit ad illum annum auctor Chronici Vastenensis, in curia episcopali ad Vazsten moriebatur frater Petrus, Prior Alvastri, translator & conscriptor maximæ partis Revelationum, divinitus ostensarum beatæ Birgittæ, & comes peregrinationis ejus ad sanctam Jerusalem.

[159] [& a Petro Vastenensi Latine redditas,] Dicitur translator & conscriptor maximæ partis Revelationum &c: quia, licet ipse plerasque, prout temporis successione fiebant, illas in litteras miserit, non tamen omnino omnes: suam enim etiam ea in re partem habuit alter Petrus, primus cœnobii Vastenesis confessor generalis, de quo cap. 48 Revelationum Extravagantium sub finem, postquam dictum ibi fuerat, Petrum, Priorem Alvastrensem, jam sanitati, qua divinitus ob non satis promptam eidem præcepto exhibitam obedientiam, privatus fuerat, restitutum factas S. Birgittæ Revelationes ex Christi præcepto scribere & in Latinum sermonem vertere cœpisse, ista mox verba adduntur: Licet aliqua scripserit (seu Latine reddiderit) Petrus, consocius ejus (Petri Alvastrensis) & confessor & scriptor ejus (S. Birgittæ) in dictis Revelationibus triginta annis, usque ad mortem ipsius dominæ Birgittæ. Quas Petrus Alvastrensis, & Petrus confessor Vastenensis Latinitate donarant S. Birgittæ Revelationes, postmodum, superstite etiamnum in vivis S. Birgitta, traditæ sunt in manus, ex præcepto itidem divino, Alphonso Giennensi olim in Hispania episcopo, ut legitur in fine proxime citati capitis Revelationum Extravagantium his verbis: Quas postea Christus ante mortem ipsius (S. Birgittæ) præcepit dari domino Alphonso Eremitæ Hispano, olim episcopo Giennen.

[160] Quem vero in finem traditæ Alphonso fuerint, [distinxit in libros Alphonsus Giennensis episcopus:]explicatur cap. seq. seu 49 Revelationum Extravagantium hoc modo: Nunc ergo (ita Christus S. Birgittam allocutus eo loci perhibetur) ut pluribus linguis conveniat, trade omnes libros Revelationum eorumdem verborum meorum episcopo meo eremitæ, qui conscribat & elucidet & Catholicum sensum spiritus mei teneat. Ceterum Alphonsus traditas sibi Revelationes in libros octo distinxit; Additiones vero & Declarationes, quæ in editis S. Birgittæ Revelationum libris subnexæ earum aliquibus visuntur, auctorem habent Petrum Alvastrensem, de quo supra, qui libris octo nonum, quem Revelationum Extravagantium dixerunt, postmodum adjecit; quæ quidem in Prologo Revelationibus Extravagantibus præfixo his verbis exposita leguntur: Postquam dominus Alphonsus, quondam episcopus Giennensis, & postea eremita probatissimus, ex præcepto Christi Revelationes cœlestes factas sanctæ Birgittæ de regno Suetiæ in libros distinxisset, dominus Petrus, Prior Alvastri, ipsarum revelationum primus conscriptor, aliquas revelationes extra libros originales prætermissas redegit seorsum in cædulas & sexternos. Quas in præsentia reverendi patris beatæ memoriæ domini Nicolai, tunc temporis episcopi Lincopensis (obiit anno 1391) aliorumque plurimorum dominorum sæcularium & ecclesiasticorum tradidit fratribus primitivis monasterii Vuazsten., affirmans in verbo veritatis, revelationes illas & plures alias, quas in suo monasterio Alvastri repositas habebat, B. Birgittæ divinitus revelatas, & per se ab ore ejus translatas fideliter & conscriptas.

[161] Quarum revelationum aliquæ propter convenientiam, [quas autem Extravagantes dicunt; collegit idem Petrus Alvastrensis.] quam habent ad revelationes in libris originalibus contentas, tamquam Declarationes earumdem & Additiones, diligenti præhabita discussione, ipsis originalibus libris hinc inde pio conamine sunt insertæ; nempe a monachis Vastenensibus, qui primam Revelationum S. Birgittæ editionem Lubecensem curarunt, & quem modo laudavi, & mox laudabo ulterius, Revelationum Extravagantium Prologum composuisse videntur. De Lubecensi editione ita Chronicon Vastenense ad annum 1491: In die SS. Cosmæ & Damiani transibant fratres Petrus Ingemari, sacerdos, & Gerardus, laicus versus Lubeck ad faciendum imprimi libros cœlestes Revelationum S. Birgittæ. Et post annum evolutum, impressis & perfectis octingentis voluminibus in papyro, & sedecim dumtaxat in pergameno; redierunt in monasterium suum anno Domini MCDLXXXXII circa festum S. Katharinæ virginis & martyris. Ceterum, cur Revelationes libri ultimi Extravagantes dictæ sunt; ita Vastenenses monachi exponunt: Reliquæ vero studiose in unum recollectæ volumen patebunt numero & ordine infrascriptis. Et quamvis Revelationes istæ ab aliquibus Extravagantes nuncupentur, eo quod ipsis libris Originalibus Revelationum cœlestium a principio non junguntur, pie tamen ab eodem fonte sapientiæ Dei; quo & aliæ, unde accipimus omnes, creduntur veraciter emanasse: quodque ad conciliandam his Extravagantibus fidem facit, addunt paulo infra: Harum autem revelationum veritas, quod divinitus revelatæ sint, in Attestationibus domini Prioris Petri, & B. Catharinæ, S. Birgittæ filiæ, pro canonizatione sæpe dictæ S. Birgittæ factis, pro majori parte evidenter patebit cuilibet ipsas Attestationes fideliter intuenti. Ita monachi Vastenenses (saltem in editionibus Norimbergensibus annorum 1516 & 1521: nam Lubecensem anni 1491 vel 1492 videre mihi non licuit) quos iis derebus ex monumentis monasterii sui probe fuisse instructos, credere par est. Atque hæc quidem de Revelationum libris, in se spectatis, modoque, quo scripti translative fuerunt, dicta sint; nunc qua sorte usi fuerint, & quam rigidum non semel de illis institutum sit examen, videamus.

[162] [Sæpe fuere examinatæ, sive cum viveret,] Jam supra vidimus § hujus principio ex Joanne de Turrecremata, dein cardinali, S. Birgittæ revelationes, ipsa tum viva, tum mortua, ad examen fuisse revocatas; ac primo quidem Mathiæ de Suetia judicio fuisse a S. Birgitta, sibi ipsi non fidente, subjectas: præter hunc autem & alii plures insignes viri, dum ipsa viveret, easdem sedulo discusserunt, discussasque suo calculo approbarunt: Dum autem hujusmodi revelationes, inquit Cardinalis de Turrecremata, multiplicarentur, ipsa non contenta revelationes ipsas multis spiritualibus aliis viris in omni scientia peritissimis, & præcipue juxta mandatum Domini Deuteronom. 17 ℣ 8 præcipientis, ambigua judicia referri ad sacerdotes, prælatis Ecclesiæ majoribus revelare curavit. Unde D. archiepiscopo Upsalensi (fuit hic vel Birgerus, ejus biographus, vel Henricus, Birgeri successor, de quo vide Diarium Vastenense ad annum 1408) & aliis tribus episcopis & abbati cuidam religiosissimo tunc Romæ existentibus, & domino Alphonso, olim episcopo Giennensi, humiliter & reverenter exposuit. Qui, super his matura deliberatione & tractatu habito, eas non a deceptore spiritu, sed a Spiritu sancto procedere concorditer concluserunt. Idem per multos alios viros eximios, harum revelationum examine accurato præhabito, judicatum est, ut ex multis locis colligitur, in quibus actus & vita ejus describuntur, a quibus brevitatis causa supersedere curavi. Actibus, de quibus hic Joannes de Turrecremata, consonat Prologus in Regulam Servatoris, ubi hæc habentur: Multa audivit in spiritu, seu in visione spirituali & intellectuali sibi spiritualiter enarrari, quæ postmodum archiepiscopo Upsalen. una cum aliis tribus episcopis & cuidam magistro devotissimo (Matthiæ) qui magnus theologus habebatur, atque uni abbati Deo devoto & valde religioso eadem persona (S. Birgitta) cum magna reverentia & timore Dei humiliter propalavit, timens illudi sub specie angeli lucis ab illusore angelo tenebrarum, & hi omnes & multi amici Dei hæc audientes & super hoc mature & spiritualiter ad invicem conferentes, divinitus a spiritu bono veritatis & lucis ex speciali Spiritus sancti gratia omnia eidem personæ revelata fuisse comprobarunt. Vide etiam hanc in rem Alphonsum ipsum in Prologo Libri cœlestis Imperatoris ad reges cap. 3.

[163] [sive post ejus obitum anno 1377 sub Gregorio XII] Posteaquam vero e vivis S. Birgitta abiit, ac de ejus in Sanctorum album solenni relatione agi cœptum est, non minus accurate, quam dum viveret, revelationum ejus negotium discussum fuit. Audi iterum Joannem de Turrecremata: Demum secundo post mortem datæ sunt hujusmodi revelationes (quæ nimirum octo earum prioribus libris continentur) examini, & tam sapientum virorum, quam summorum Pontificum judicio approbatæ videntur. Pro quo notandum, quod anno Domini MCCCLXXVII post obitum B. Birgittæ revelationes cœlestes eidem divinitus factæ in pluribus voluminibus conscriptæ, ut sic commodius a pluribus & conspici & examinari possent, præsentatæ fuerunt sanctissimo Patri Domino Gregorio XI per manus venerabilium personarum D. Catharinæ, natæ B. Birgittæ, fratris Petri, prioris Alvastri, & domini Petri Olavi, confessoris præfatæ dominæ Birgittæ. Gregorius autem, ut Joannes de Turrecremata fusius narrat, examinandas dedit Cardinali Montis Majoris, Cardinali de Agrisolio, & Cardinali de Luna. Præterea Martino de Salva, juris utriusque doctori & archiepiscopo Pampelonensi, item magistro sacri palatii ex Ordine S. Dominici, Joanni de Hispania, magistro sacræ Paginæ, & Alphonso, episcopo Giennensi, de quo sæpe superius: qui, facto examine revelationum supra dictarum, honorificentissimum de iisdem ad Gregorium XI testimonium retulerunt. Quibus inspectis (S. Birgittæ revelationibus, inquit Cardinalis de Turrecremata) & cum omni diligentia sæpius transcursis, attenteque intellectis, eum nihil in eis reperiri potuit reprobum, aut suspectum, aut orthodoxæ nostræ fidei dissonum, vel adversum; sed totum, quidquid in eis continebatur, omni extitit veritate conspieuum, & sanctitate præclarum, plenum, perlucidum ac perfectum. Hujusmodi fuit examinatorum de S. Birgittæ revelationibus, quæ octo earum primis libris comprehenduntur, sub Gregorio XI, quarto circiter post S. Birgittæ obitum anno judicium.

[164] Accidit interim, ut Gregorius XI die XXVII Martii anni 1378 Romæ ex hac vita decederet: [& anno seq. sub Urbano VI,] ex quo factum est, ut negotium Canonizationis S. Birgittæ, atque adeo & ea, quæ ad ejusdem Sanctæ revelationes spectabant, ad exitum deduci nequiverint; ita ut anno 1379 sub Urbano VI, Gregorii successore, totum id negotium ab ovo fuerit iterato examinandum & pertractandum. Quod igitur sub Gregorio XI jam rite peractum fuerat, sic exigente rerum gravitate, sub Urbano VI repetitum fuit, id est, eædem, quæ supra personæ, S. Catharina & Petrus, Alvastri prior, ac præterea frater Andreæ (seu potius fortassis Andreas Olavi, de quo Chronicon Vastenense ad annum 1390) & Magnus Petri revelationes S. Birgittæ ejusdem Pontificis rursus examini obtulerunt; qui hanc provinciam Cardinalibus aliquot aliisque viris doctis demandavit, e quibus Cardinalis de Turrecremata recenset Corsiensem, de Anglia, de Ursinis, Januensem, & de Manupelle Cardinales: Urbevetanum episcopum, Joannem de Lignano, juris utriusque doctorem, Joannem de Basilea, magistrum in sacra pagina, Alphonsum, episcopum Giennensem, Augustinum de Roma Ordinis S. Augustini, in Theologia magistrum, Matthæum de Cracovia, dominum Ludovicum, utriusque juris licentiatum. Qua quidem commissione, inquit Joannes de Turrecremata, ut præmittitur, facta, & diligenti examinatione earum per omnem modum, ut est superius expressum, per ipsos commissarios attentissime habita, & demum, ut fieri oportuit, ad aures domini Papæ relatione subsecuta, iterum ab ipso Urbano, sicut a Gregorio prædecessore suo, compertæ sunt esse authenticæ, atque veritate plenæ, & a Dei spiritu veraciter edoctæ; nec non ad utilitatem legentium seu audientium pro saluberrimo fidelium dogmate in sancta Ecclesia Dei in perpetuum cum devotione & reverentia studiosius observandæ.

[165] [ac undique dispersæ,] Hinc non exiguum in variis regionibus excitatum est Revelationum S. Birgittæ desiderium, adeo ut eas principes, respublicæ, civitates, veluti certatim, describi sibi curarint. Quamobrem (Cardinalis de Turrecremata verba iterum recito) plures principes & nobiles Romam venientes, & alii, suos nuncios mittentes, pro libris Revelationum habendis, quos, postquam eos instanter petiverant, in propriis suis sumptibus cum exquisita diligentia scribi fecerunt. Subdit dein Cardinalis supradictus, Episcopum Wormatiensem Revelationum S. Birgittæ descriptum exemplar detulisse ad imperatorem (præerat tum imperio Wenceslaus) fratrem Petrum de Aragonia ad regem Galliæ (Carolum V) nuncium reginæ Castellæ in Hispaniam, nuncium reginæ Cypri in Cyprum, nuncium reginæ Siciliæ Neapolim, nuncium studii Pragensis in Bobemiam; quibus adjungit fratrem Petrum de Burgundia Ordinis Minorum, nuncium Cruciferorum, Romanos, Januenses, Wratislavienses, ac plurimas alias civitates, regnorumque aliorum principes viros: atque hæc omnia in Registris Canonizationis S. Birgittæ scripta esse testatur.

[166] Novum etiam pondus accessit S. Birgittæ Revelationum libris (octo nimirum primis, [ac postea a Bonifacio IX laudatæ, prodigiisque firmatæ,] ut supra monui) anno 1391 a Bonifacio IX, qui in Bulla canonizationis S. Birgittæ, a Martino V dein confirmata, eos diserte his verbis laudavit: Quibus quidem sanctis & absque intermissione continuatis operibus, hæc generosa Vidua per gratiam sancti Spiritus promeruit multis eorum cogitationes & affectiones intimas & gesta secretissima propalare & visiones ac revelationes varias videre & audire: ac spiritu prophetico multa prædicere, quorum nonnulla effectu completa fuerunt, prout hæc & alia in ejus Revelationum volumine plenissime describuntur. Quin & ipse Deus S. Birgittæ revelationum patrocinium contra oblocutores earum, illa tum viva, tum mortua, subinde suscepit: Viva quidem, ut refertur lib. 6 Revelationum cap. 90, ubi religiosus quidam, qui sibi incredibile aiebat, Deum mysteria sua feminis magnificis, qualis nimirum S. Birgitta erat, revelare, in temeritatis suæ pœnam paralysi percussus ex hac vita ereptus dicitur. Alter item, qui coram rege Sueciæ S. Birgittæ Revelationum fidem imminuere conatus fuerat, a Christo, S. Birgittæ apparente, refutatus dicitur eodem libro cap. 92. Postquam vero ex hac vita abiit S. Birgitta, doctor quidam Lipsiensis in Misnia, Saxoniæ provincia, cum dixisset: Nisi de nova hac hæresi librisque illius vetulæ (ita S. Birgittam nominabat) loqui desieris, tradam te ignibus comburendum, sanusque cubitum ivisset, postero die morbo caduco periisse inventus est, ac fœde admodum computruisse. Religiogiosus quidam, cum ad eumdem fere modum de S. Birgitta ejusque revelationibus locutus fuisset, ad lectum se conferens e gradibus præceps datus vitam exuit. Tertius item religiosus in revelationes S. Birgittæ contumeliosus loquacitatem suam horrenda, dum vixit, lepra percussus luit. Referuntur hæc fusius in Miraculis 6, 7 & 8, S. Birgittæ, Vitæ ejus abbreviatæ proxime subnexis apud Horman pag. 802; sed, unde hæc hausta fuerint, non edicit.

[167] [& jam ante in Anglia celebres,] Sed & jam antea sub annum 1373, aut paulo postquam e vivis abierat S. Birgitta, in Angliam non modo delata fuisse, sed & doctorum in scholis Londinensibus & Oxoniensibus scriptis illustrata fuisse Revelationum ejus volumina ex Pitseo & Baleo discimus: prioris verba sunt ad annum 1381, ubi de Richardo Lauinghamo Carmelita, Oxonii S. Theologiæ professore, agit, ac inter illius scripta recenset, Determinationes notabiles Oxonii & Londini publice lectas pro libro Revelationum S. Birgittæ, libros septem. Stupor & mirabilia audita sunt; quibus verbis Mathias Prologum Revelationum incepit. Posterioris, ejusdem Richardi opera recensentis hæc centuria 7: In revelationes Brigittæ (quam alibi sanctam Virginem Scoticam male facit) lib. VII. Stupor & mirabilia audita sunt. Pitseus item ad annum 1373 enumerans opera Thomæ Stubs ex Ordine PP. Prædicatorum recenset In Revelationes S. Brigidæ librum unum, cujus initium, Beata & venerabilis domina. Baleus vero centuria 14, cap. XI, quod de S. Brigida Scotica est, sic more suo petulanter scribit: Hujus Dianæ (Brigidæ Scoticæ, ut falso ait) somnia, seu, ut ipsi vocant, revelationes in scholis Oxoniensibus & in cathedris publicis magistralibus exposuerunt magni sua ætate doctores Thomas Stubbes, Dominicanus, Ricardus Lauynham Carmelita, & adhuc alii ejus generis multi circa annum Domini MCCCLXX.

§ XII. Oppugnatæ eædem in conciliis Constantiensi & Basileënsi ab omni censura immunes evasere.

[Eadem in conciliis Constantiensi,] At quamquam sic satis Revelationum S. Birgittæ fides stabilita videretur, seculo tamen XV lis in illas mota fuit, sic tamen, ut illæsæ abierint. Ac primo quidem oppugnatas, sed frustra, in concilio Constantiensi varii tradunt, e quibus Simon Hörmann Antonium Cordubam lib. X, quæst. XLIV in 4 Prob. sextæ conclusionis de Revelat. S. Birgittæ ita loquentem citat: Revelationes S. Birgittæ jam probatæ ac commendatæ sunt in Constantiensi concilio, & ab Urbano VI & Martino V & tandem ab Ecclesia modo prædicto: Ambrosium item Catharinum lib. 3 de Immaculata B. Virginis Conceptione: Quis ausit B. Birgittæ Revelationes, aut esse phantasticas, aut ab angelo sathanæ inspiratas objicere, quæ tamen in Constantiensi concilio, etiam in judicio contradictionis probatæ ac commendatæ fuerunt. Eamdem quoque in rem Alphonsi Mendozæ, Augustiniani, in Quodlibet. quæst. 5 verba in medium adducit Hörmann. Nihil apud Joannem de Turrecremata de oppugnatis S. Birgittæ revelationibus in concilio Constantiensi occurrit; nihil in Actis ipsiusmet concilii apud Labbeum tom. 12 Conciliorum. In Diario quidem Vastenensi ad annos 1414, & 1416 lego, Thorirum Andreæ pro confirmatione Ordinis sui, Joannem Hillebrandi & Joannem Haquini pro arduis negotiis sui pariter Ordinis Constantiense concilium adiisse: at nulla illic, saltem expressa, litis adversus S. Birgittæ Revelationum libros motæ, mentio est: istud tamen certum est, Martinum V anno 1419, ut infra videbimus, Bonifacii IX Bullam, qua hic Revelationum dictarum libros laudat, ad exitum perducto Constantiensi concilio, edita Bulla confirmasse Florentiæ. Sed clarum est ea de re Gersonis in Tractatu de Probatione Spirituum anno 1415 Constantiæ habito testimonium, ubi sic loquitur: Qua super re nedum unum & ab uno, sed plures a diversis tractatus compositos invenimus, quos nunc habere manualiter fas esset, & diligenter inspicere, dum in hoc sacro concilio queritur tractari de canonizatione Sanctorum & examinatione doctrinarum suarum, præsertim unius, quæ Brigitta nominatur, assueta visionibus, quas nedum ab angelis, sed a Christo & Maria & Agnete & ceteris Sanctis familiaritate jugi, sicut Sponsus ad Sponsam loquitur, se asserit divinitus suscepisse.

[169] [& Basileënsi] Concilium Constantiense non diu post excepit eodem seculo Basileënse, in quo acriter de S. Birgittæ Revelationibus decertatum fuit: cujus rei Diarium Vastenense ita meminit ad annum 1433: Die S. Hyppolyti venit de concilio Basileënsi quædam stricta citatio, qua confessor & abbatissa citabantur ad ipsum concilium cum documentis super revelationibus B. Birgittæ & super indulgentiis festi S. Petri ad vincula. Die SS. Cosmæ & Damiani exivit confessor, & cum eo fr. Acho (Arosiensis postmodum episcopus) ad concilium memoratum: & ad annum 1436. In crastino Joannis & Pauli rediit confessor de consilio Basileënsi, inexpeditis negotiis Ordinis nostri, sicut prius fecerat. Item ad annum 1438: Crastino S. Erici regis & martyris obiit Fr. Petrus Olavi… Hic scripsit… declarationes doctorum super articulis extractis de Revelationibus S. Birgittæ in concilio Basileënsi. Quid hac in materia actum sit in concilio Basileënsi, exponit universim Joannes de Turrecremata in Epistola ad Christi fideles, nempe extractos fuisse ex libris Revelationum S. Birgittæ articulos, quorum aliquos nonnulli tamquam erroneos in Basileënsi concilio improbare nitebantur. Cum autem Joannes de Turrecremata unus esset ex iis, quos ad examinandos prædictos articulos idem Concilium deputarat anno 1435, rogarunt eum Gervinus, confessor Vastenensis, & Acho, ut, re diligenter inspecta, suam de controversia hac sententiam exponeret ac declararet: quorum desiderio parens scripsit elucubrationem, qua S. Birgittæ revelationes pro viribus defendit.

[170] [vehementer oppugnatæ] Exstat ejus Epistola, quam ea de re ad supradictos Gervinum & Achonem scripsit, apud Hörmann in principio Revelationum S. Birgittæ, ejus opera Monachii anno 1680 editarum, ubi sic scribit: Elapsis quidem diebus, quibus quorumdam articulorum Revelationum S. Birgittæ, matris vestræ & institutricis vestri Ordinis, coram judice fidei & deputatis quibusdam magistris & doctoribus examinabatur materia, placuit charitati vestræ me multiplicatis precibus exhortari, ut vigilanti cura & accurato studio intendere vellem inter alios reverendos magistros, qui pari studio eidem operi intenti erant, ad videndum scilicet & examinandum, an præfati articuli, sicut per nonnullos æmulos vestros, ut dicebatis, asserebatur, aliquid contra sacram Scripturam, aut sanctorum Doctorum doctrinam, aut quod bonos mores offenderet, continerent. Ita hactenus Joannes de Turrecremata, tum palatii Apostolici magister, breviter indicans, in quo rei tum cardo verteretur: dein aliqua tum de se, tum de rei magnitudine præfatus, ita prosequitur: Animum placuit accommodare studio & videre juxta crediti mihi desuper ingenii vires, an præfati articuli, nobis præsentati, possent sustineri fidei Catholicæ veritate salva & absque doctrinæ sanctorum Doctorum injuria, quid autem mihi visum sit, in subsequentibus juxta mei sensus tenuem capacitatem, & celeriter, ut vos ipsi scitis, annotavi.

[171] Subjicitur dein apud Hörmann aliosque Joannis de Turrecremata lucubratio, [ab omni censura immunes evaserunt,] qua S. Birgittæ Revelationes fuse tuetur: sub finem vero suam de illis sententiam ita breviter declarat: Plane omnes & singulos (Revelationum S. Birgittæ articulos ab adversariis extractos propositosque concilio) accurato satis studio juxta vires meas examinavi & nullum eorum, pie & modeste intellectum, reperiens sacræ Scripturæ; aut sanctorum Patrum adversum sententiis, sed consonum & conformem satis reputo unumquemque, & omnes eos juxta eorum modestam & piam intelligentiam esse admittendos, & posse legi in Ecclesia sancta Dei eo modo, quo multorum aliorum Doctorum libri, & Sanctorum Historiæ & Legendæ licentiantur legi fidelibus. Ita de S. Birgittæ Revelationibus, seu earum libris statuit Joannes de Turrecremata post accuratum examen; cujus sententia plerisque examinatoribus ceteris atque ipsi Basileënsi concilio placuisse, necesse est, cum legi illæ, ac fidelium manibus teri post concilium Basileënse perinde ac ante illud permissæ sint, & hodieque pro probatis, quas inter nuper illas recensuit Benedictus XIV lib. 3 de Servorum Dei beatificatione & Beatorum canonizatione cap. ult. num. 15, habeantur.

[172] Verum enimvero, si S. Birgittæ revelationes, ut mox dictum est, [iis patrocitantibus] tam in concilio Constantiensi, quam Basileënsi oppugnatæ ab omni tandem censura immunes evaserint, de suis adversariis non nisi post acre laboriosumque certamen triumpharunt, aliis auctoritate & precibus, aliis vero scriptis ac calamo acriter eas propugnantibus. Inter primos recenseri jure merito possunt Ericus, Sueciæ rex, & regni Daniæ episcopi & prælati, qui, ut intactæ illæsæque servarentur, datis ad concilium Basileënse commendatitiis litteris vehementer institerunt: Erici quidem litteræ apud Severinum Binium tom. 4 Conciliorum, anno 1618 Coloniæ Agrippinæ typis edito, part. 1 pag. 231 (ubi lectæ notantur in generali congregatione die Veneris, XXVI mensis Martii anni 1435) ita habent: Reverendissimis in Christo patribus, ac dominis præstantissimis, honore præcipuo venerandis, pro concilio generali celebrando in Spiritu sancto Basileæ legitime congregatis, Ericus Dei gratia Sueciæ, Norvegiæ, Slavorum, Gothorumque rex & dux Pomeraniæ salutem & synceram nostri recommendationem.

[173] Reverendissimi patres & domini, regalis præeminentiæ requirit dignitas & officium, [Erico, Sueciæ rege,] illudque præcipuum in sui pectoris armariolo jugiter versare debet, ut post divinæ cultum Majestatis modis & mediis, quibus poterit, in effectum producat, quod subjectus sibi populus pacis tranquillitate frui & gaudere valeat, & præsertim hi, qui, spretis curis & vanitatibus labentis seculi, Deo inhærere (cum sibi servire, regnare sit) totis desideriis inardescunt. Cujusmodi sunt utriusque sexus homines religiosi, & præsertim Ordo ille devotissimus B. Birgittæ, S. Salvatoris nuncupatus, qui in loco Wadzsten regni nostri Sueciæ, Dei dispensatione (ut pie creditur) laudabile sumpsit initium, & postmodum per diversas mundi partes in salutem multorum a via rectitudinis aberrantium, commendabile susceperat incrementum. Ipsius nempe B. Birgittæ sanctissima vita, virtutum præclara merita, nec non magnifica & stupenda, quæ gloriosus & mirabilis Deus in Sanctis suis per illam fecerat, & sine intermissione in his terræ finibus facit, opera mentes hominum ad credendum attrahunt, hunc Ordinem cum suis vivendi Regula & Constitutionibus a Deo specialiter processisse.

[174] [scriptis ad concilium] Apparet hoc idem de devota & irreprehensibili vita personarum in eo degentium, exemplis sanctimoniæ & doctrina saluberrima, quibus innumerabilis populus divinitus illustratus, latam & lubricam desinens viam, quæ ducit ad mortem, arctam cœlestis patriæ semitam ambulat confidenter. Sed heu! venerandissimi patres & domini, accepimus nuper, quod dolenter referimus, ex illius, non dubitamus, instinctu, cujus invidia mors introivit in orbem terrarum, surrepsisse videlicet in Ordine prædicto, nobis dilecto, periculosas quasdam scissuras & contentiones, ob quas generales confessores & aliæ dicti Ordinis personæ de monasteriis regnorum nostrorum ad reverendarum paternitatum vestrarum præsentiam, sacrosanctam scilicet generalem Basileënsem synodum, sunt citati. Etiam (ut asseritur) ad respondendum nonnullis articulis, contra libros Revelationum sanctæ Dominæ patronæ nostræ conscriptos: qui Revelationum libri in salutem indubie multorum in via fidei & morum titubantium, hic & alibi sparsim per mundum publicati fuerant, & solemniter prædicati.

[175] [litteris,] Quamobrem, reverendissimi patres, vestrarum paternitatum & dominationum congregationem sacratissimam, universalem Ecclesiam repræsentantem, devotioribus & efficacioribus, quibus possumus, precibus aggredimur, instantius exorandam, quatenus ex parte Dei omnipotentis & ejus intuitu, cujus in hac parte vices geritis, nostrarumque ob devotarum precum instantiam, personarum & locorum sæpedicti Ordinis hujusmodi periculosas discordias ad Deo placentem concordiam revocare velitis, nec non obloquentium ora sic obstruere, quod stare & vivere deinceps poterunt in Dei servitio, suaque regulari observantia, sicut hactenus in monasteriis regnorum nostrorum laudabiliter steterant atque vixerant sub dicta S. Salvatoris Regula secundum ipsius constitutionem primitivam. Insuper quod illa doctrina sanctissima Revelationum B. Birgittæ, sicut in præsens in Ecclesia Dei ad ipsius laudem & gloriam, ad purgationem criminum, bonorumque morum introductionem prædicatæ & publicatæ fuerant, sic & amodo publicari & prædicari valeant & teneri. Alioquin exinde sanabuntur * corda simplicium, scandalizabuntur plurimi, & formidandum erit finaliter Christianæ fidei non modicum detrimentum. Spiritus ille veritatis, qui procedens de thalamo divinæ Majestatis, Apostolorum pectora invisibili gratia penetravit, dignetur illustrare corda vestra ad faciendum pacem & tranquillitatem in Ecclesia sua sancta. Datum in castro nostro Wordlingborg anno Domini 1434 tertia die mensis Julii nostro sub secreto &c.

[176] [& variis præsulibus Daniæ,] Iisdem annis ac diebus, quibus Erici regis, aliquot Daniæ episcoporum eadem de re ad concilium Basileënse tum scriptæ, tum prælectæ fuerunt litteræ, quæ apud laudatum Binium pag. sequenti sic se habent: Reverendissimis in Christo patribus ac dominis præstantissimis, pro concilio celebrando in Spiritu sancto Basileæ legitime congregatis, Petrus Lundensis, Aslatus Nidrosiensis, Dei & Apostolicæ Sedis gratia archiepiscopi, Nassuo Othoniensis, Joannes Roskildensis, Joannes Hasloënsis, Siggo Scarensis, Andoënus Stauangrensis, Thomas Strengenensis, Hermannus Wibergensis, Petrus Hamarensis, Gerardus Binglauensis, & Severinus Farensis, eadem gratia ecclesiarum episcopi, cum omni humilitate & debita reverentia obsequia, votisque ac mandatis vestris in omnibus devote ac fideliter obedire. Gratias agimus patri misericordiarum & Deo totius consolationis, qui senescentis mundi miseriis ineffabili sua misericordia, & miseris, ne in barathrum desperationis prolabantur, salutaribus remediis subvenit & succurrit. Hinc est, patres reverendissimi, quod Deus inter alia miserationis suæ opera magnifica & gloriosa, quæ ad laudem & gloriam nominis sui fieri voluit, in his ultimis finibus terræ pro consequenda remissione peccatorum, ad dirigendos pedes oberrantium in viam patriæ cœlestis, B. Birgittam, de regno Sueciæ progenitam, quasi venam fontis vivi, sponsam suam & canale gratiæ suæ, tantis gratiarum aquis abundare fecit, & non solum regno prædicto, verum etiam quasi toti orbi terrarum per eam misericors Dominus, cujus misericordiæ non est numerus, salutis & gratiæ melliflua pocula dignatus est misericorditer propinare.

[177] Ex cujus quidem B. Birgittæ meritis & sanctitate primum in regno Sueciæ, [qui item commendatitias] videlicet Wadtzsteyn, Ordo ille præclarissimus, S. Salvatoris nuncupatus, inolevit ac gloriosum suscepit exordium. Deinde successu brevissimmi temporis, & hoc satis miraculose, in diversis regnis & mundi partibus ex inflammatione utique Sancti Spiritus, regibus & dominis terrarum atque prælatis divinitus facta, plura sunt innovata & multiplicata monasteria, in quibus sororum & fratrum conventualium fervens & affectuosa viget devotio & vitæ regularis observantia secundum ordinem instituta perfectissime observatur, tam per continuas prædicationes, quam per divinæ Majestatis cultum & obsequium, videlicet Missarum solemnia & divinarum horarum jugiter psalmodiam. Unde quasi infiniti peccatores de die in diem divinitus inspirati convertuntur, conversique in brevi proficiunt, magna virtutum accumulantes incrementa & spirituales effecti, calcatis seculi curis, sentientes se corruptibile pondus cum mœrore portare, quibus nihil agere libeat, nisi solius Dei desiderio & amori jugiter inhærere. Unde, reverendissimi patres, nos una cum principibus & prælatis & magnatibus, militibus, & militaribus nobilibus, primis, ac proceribus regnorum pro quieto statu regnorum eorumdem in magno parlamento in castro & oppido Wordlingborg regni Daciæ congregati nunc accepimus, qualiter confessores totius Ordinis prælibati ad sacrosanctam synodum Basileënsem pro statu salubri, reformatione laudabili, ac incremento felici locorum ac personarum utriusque sexus in eodem Ordine sparsim per mundum degentium, sunt citati.

[178] Eapropter, [ad Basileënse concilium] patres & domini reverendissimi, dominationes vestras cum humili & devota subjectione aggredimur implorandas, quatenus si qua in hoc sacro concilio usque in presens literis, processibus, articulis, quæstionibus vel querelis contra dictum Ordinem, cujus privilegia, regulam, constitutiones seu instituta regularia, jam dudum per sacram Sedem Apostolicam approbata & confirmata, ac etiam contra libros Revelationum dictæ sanctæ Birgittæ dominæ divinitus (ut creditur) ostensarum, quomodolibet fuerint attentata, ob nostrarum petitionum humillimam instantiam faciatis revocari. Si qua vero in iisdem Revelationum libris examinanda & discutienda fortasse videantur, tam caute & moderate reformationis sarculo cum lenitatis moderamine emendentur, ne piarum aurium in posterum offensiva fiant ea, quæ de his libris Revelationum coram populo, nedum in partibus istis & regnis, sed & alibi per mundum publice prædicata fuerant in Christianæ fidei fulcimentum. Alioquin si (quod absit) ex hujusmodi controversiis, litibus & contentionibus sic (ut præmittitur) motis & attentatis, insurgeret aliqua Ordinis præfati diffamatio, vel a sui primitivi regularis status vigore discessio, ex tunc (prout verosimiliter formidamus) ubique & præsertim in partibus istis tam in clero, quam in populo fiet maxima confusio, & devotionis fidelium fervor ad Deum & ad illam Sanctam, quæ tot, tantis & tam manifestis claruerat miraculis & virtutum meritis, vertetur in torporem.

[179] [dedere litteras,] Quod utique cedet in fidei Catholicæ turbationem & diminutionem, in scandalum multorum & Ecclesiæ, saltem in his orbis finibus sub hoc periculoso tempore non modicum detrimentum. De modo autem cohabitationis sororum & fratrum in monasteriis Ordinis prædictis, quæ situata sunt in regnis istis, quam alii quidam pacis æmuli & tranquillitatis calumniari conantur, nulla datur hic cuiquam Christi fidelium suspicionis occasio, quod eorum habitacula adeo firmis altisque muris & ædificiis distincta ac divisa sunt, prout fere nos omnes, præcipue autem, qui monasteriorum & locorum eorumdem visitatores sumus * quod secure & absque conscientiarum scrupulo juxta primariam Ordinis institutionem, quam adeo pie credimus factam esse, sorores & fratres, sicut cohabitant, honeste & licite poterunt commorari. Valeat & in Deo proficiat vestræ sanctissimæ devotionis venerabile collegium, a Deo cœlitus inspiratum, ab æterno prævisum & præordinatum, & jam in hoc occidui mundi ærumnoso tempore in Spiritu Sancto legitime congregatum. Datum in oppido Wordlingborg Roskildensis diœcesis anno Domini 1434 die 3 mensis Julii nostris sub secretis &c.

[180] [doctorumque] Venio nunc ad eos, qui scriptis suis S. Birgittæ Revelationes adversus multiplices adversariorum impetus strenue propugnarunt: oblati fuere tum concilio Basileënsi, tum alias curiæ Romanæ ex S. Birgittæ scriptis excerpti, tamquam hæretici nimirum aut calumniosi ex lib. quidem primo Revelationum articuli 41, ex libro secundo 15, ex tertio 9, ex quarto 22, ex quinto 14, ex sexto 35, ex septimo 6, ex octavo 8: ex Regula vero S. Salvatoris articuli 12 anno 1378, ex Orationibus S. Birgittæ 5, ex sermone Angelico 30, & contra hujus denique Prologum objecti fuere articuli 4. Exstat Romæ apud PP. Birgittinos, ut ex litteris Roma ad hos scriptis, accepimas, insigne volumen, anno 1596 in monasterio S. Altonis in Bavaria descriptum, quod non solum articulos singulos, sed horum etiam. defensiones, defensionumque auctores singillatim exhibet. Quod autem ad singulos articulos, horumque accusationes, atque defensiones attinet, de iis singillatim hic agere necesse non est visum tum ob prolixitatem argumenti, tum quia S. Birgittæ Revelationes, quidquid contra eas motum sæpe fuerit, ab omni censura immunes, ut dictum est, evaserunt.

[181] Quod vero ad Revelationum S. Birgittæ patronos attinet, [virorum scriptis.] versati sunt hoc in pulvere in primis Adam Cardinalis Angliæ, Godefridus de Ballaland, Anglus, Joannes de Basilea Ordinis Eremitarum S. Augustini, & Doctor quidam Anglicus, qui quidem ante celebratum Concilium Basileënse scripserunt. Adamus iste dictus fuit de Eston, Herefordiæ in Anglia natus, vir doctrina insignis ex Ordine S. Benedicti, & ex episcopo Londinensi, ut nonnullis placet, factus S. R. E. Cardinalis ab Urbano VI, a quo etiam unus ex examinatoribus Revelationum S. Birgittæ constitutus fuit anno 1379. Joanni de Basilea, viro doctrinæ & sanctitatis opinione celebri, elogium scripsit Philippus Elsius pag. 34 Encomiastici Augustiniani. Qui vero concilii Basileënsis tempore eas lucubrationibus suis tuendas susceperunt, hi fuere: R. P. Ludovicus de Pyracio (de quo vide Waddingum in Annalibus Minorum ad annos 1378, 1379 & alibi) S. Theologiæ doctor, minister provincialis S. Antonii in Italia, Joannes Roberti S. Theologiæ doctor, abbas Bonavallensis, & Joannes de Turrecremata. Tres item doctores Anglici, sed quorum nomina in dicto volumine non exprimuntur. Denique & Heymericus de Campo, Theologiam Lovanii professus annis 15, & S. Petri ibidem canonicus, de quo vide plura apud Joannem Franciscum Foppens in Bibliotheca Belgica.

[Annotata]

* an sauciabuntur?

* supple testamur, aut quid simile

§ XIII. Quæ sit S. Birgittæ Revelationibus habenda fides: Oudini de iisdem dicta refutantur.

[Ecclesia Catholica,] Extra dubium itaque positum est, ut ex dictis præcedenti § liquet, S. Birgittæ Revelationes (eas saltem, quæ octo prioribus libris continentur) ad accuratum examen fuisse revocatas, & doctorum non modo hominum, sed Pontificum etiam & conciliorum approbationem retulisse: sed qualis ea fuerit, videamus. Qui S. Birgittæ Revelationes anno 1377 Gregorii XI jussu examinarunt, eas nihil reprobum (vide num. 163) aut suspectum, nihil orthodoxæ fidei dissonum continere, sed veritate conspicuas, anctitate præclaras, plenas, perlucidas, perfectas; qui vero anno 1379 sub Urbano sexto; authenticas, veritate plenas & a Dei spiritu veraciter edoctas, legentibus utiles, & in Ecclesia cum devotione & reverentia observandas censuerunt: Joannes de Turrecremata in concilio Basileënsi, nihil eas S. Scripturæ aut SS. Patribus contrarium (vide num. 170) continere, legique posse in Ecclesia ad eum modum, quo & aliorum doctorum libri, & Sanctorum Historiæ in eadem legi permittuntur, si pie nimirum & modeste intelligantur. Ab hujus vero sententia Pontifices & concilia, quæ eas approbarunt, non alieni sunt: quandoquidem, ut Benedictus XIV de Servorum Dei Beatif. &c lib. 2 cap. 32 num. XI docet, revelationum privatis personis factarum approbatio mera est, ut ad fidelium institutionem atque utilitatem edantur, instituto accurato earum examine, concessa facultas.

[183] [revelationes privatas] Sed quoniam non desunt ex acatholicis, qui universim privatas hujusmodi revelationes nimium vilipendunt, easque, maxime si a Pontificibus & Ecclesia approbentur, in detrimentum auctoritatis Ecclesiæ cedere, divinis adversari Litteris, ac hæreticorum ad fidem Catholicam conversioni impedimentum afferre aiunt, non abs re erit nonnulla de revelationibus istis, earumque, quo apud Catholicos sunt, loco disserere, quo hujusmodi calumniæ diluantur. Oudinus, a fide apostata, Seculo XIV Commentarii de scriptoribus & scriptis ecclesiasticis tom. 3 col. 1105, ita in hanc rem scribit: Imminuunt hujusmodi merces expositæ authoritatem sanctæ matris Ecclesiæ, nocent solidæ ac sacræ Paginæ, Orthodoxos risui exponunt & cachinnis, atque hæreticos seu errantes, ne ad Orthodoxiæ, quæ tales nænias admittit, caules redeant, impediunt. Ita ille: at cur revelationes istæ, si ab Ecclesia Catholica approbentur, ejusdem auctoritatem imminuant? Num quia hujusmodi revelationes tamquam certo divinas, eas approbando, definit? Num quia sic quandoque fit, ut, quod falsum est, tamquam verum, fidelibus propinet, & veluti fide divina credendum proponat? Atqui nihil horum facit Ecclesia: cum, ut jam diximus, eas legi, præmisso maturo accuratoque earum examine, tantum permittat, veluti ad fovendam pietatem fidelium utiles, & ad rectam eorumdem institutionem idoneas.

[184] [certo modo approbans,] Non ignorat Ecclesia, in quibusdam revelationum privatarum libris, a se approbatis, falsa subinde reperiri, imo etiam quandoque contraria, secumque e diametro pugnantia, quorum proinde alterutrum a vero alienum esse, necesse sit: sed ea non ut vera proponit, sed legi tantum permittit, tamquam quæ probabilia sint, etsi fortasse falsa; vel saltem tamquam in fide aut moribus non periculosa. Neque exigit, ut ea, quæ dictis revelationibus continentur, fide credantur divina, sed humana tantum, ita ut, si idonea ratio suppetat, cum reverentia ab iis recedere fidelibus ceteris, certe quibus illæ factæ non sunt, aut ad quos non diriguntur, absque piaculo fas sit. Audi rursum Benedictum XIV Operis supra citati lib. 3 cap. ult. num. 15: Porro lib. 2 cap. 32 num. XI diximus, inquit Pontifex, prædictis revelationibus, etsi approbatis, non debere, nec posse a nobis adhiberi assensum fidei Catholicæ, sed tantum fidei humanæ juxta regulas prudentiæ, juxta quas prædictæ revelationes sunt probabiles & pie credibiles. Tum, subjectis aliquot doctorum Catholicorum eam in rem testimoniis, ita prosequitur: Ex quibus proinde sequitur, posse aliquem, salva & integra fide Catholica, assensum revelationibus prædictis non præstare, & ab eis recedere, dummodo id fiat cum debita modestia, non sine ratione, & citra contemptum.

[185] [at non ut fide divina credendas,] Hinc Joannes de Turrecremata, licet Revelationum S. Birgittæ acerrimus in concilio Basileënsi patronus, nefas sibi non existimavit, beatam Virginem, scripto ea de re, ut Echardus ait, tractatu, in peccato originali fuisse conceptam asserere, licet contrarium disertis verbis in S. Birgittæ Revelationum libris loco non uno legisset. Hinc Baronius in annalibus ad annum 604 eorum opinionem, qui S. Gregorii precibus animam Trajani imperatoris ex inferis liberatam fuisse contendebant, quamvis lib. 4 Revelationum S. Birgittæ cap. 13 Christus dicatur eidem revelasse, Gregorii oratione infidelem cæsarem elevatum fuisse ad altiorem gradum, proscribere non est veritus. Idem aliis in argumentis citra reprehensionem fecerunt alii, quod in revelationibus, si substantiam spectes, divinis, & in ipso sanctarum mentium raptu contingere possit, ut hæ iis, quæ a Deo reipsa revelantur, quædam adjuncta ex proprio judicio, & ex præconceptis aliunde iisdem de rebus ideis superaddant, nec hæc ab iis, quæ Deus ipsis præcise revelat, sufficienter distinguant. Ita fieri potuit, ut, Christo orationis efficaciam S. Birgittæ ostendente, ipsi aliunde ex prius lectis auditisve naturaliter in mentem interim venerit Trajani animæ ab inferis ob S. Gregorii preces liberatæ historia, quam ipsa ab iis, quæ Christus ipsi præcise revelabat, haud satis distinxerit; atque id quidem exemplis aliquot probatum apud nos habes tom. 6 Maii pag. 246; vel si lubet, consule Bnedictum XIV lib. 3 supra citato cap. ult. num. 17, ubi illum Operis nostri locum citans ita scribit: Bollandiani … probant, raptus posse esse supra naturam, & ipsa substantia divinos, sed in suis circumstantiis conformatos ad species naturaliter præconceptas, quæ a Deo relictæ sunt in eo statu, in quo erant, quandoquidem id nihil intererat ad finem sibi propositum. Ita fieri potuit, ut apparentem sibi Atrebati S. Dionysium S. Birgitta & episcopum Parisiensem & simul Areopagitam fuisse, sibi de suo finxerit, sic nempe vel lectione librorum imbuta vel a magistris suis ex communi id temporis opinione edocta; unde similibus in rebus, modo aliunde solida in contrarium afferri ratio possit, salva Sanctis reverentia, etiam a revelationibus modo supradicto ab Ecclesia approbatis fas est recedere unicuique Catholico.

[186] Cum itaque Ecclesia Sanctorum revelationes non ut certo divinas & de fide credendas approbet, [nil facit reprehensione dignum:] sed tantum ut prudenter credibiles & fide humana, si nil obest, dignas habeat, ac earum discussionem eruditorum judicio industriæque relinquat, & quod majus etiam, ut ab iis recedant, ubi solida ac probabilis ratio est, permittat; quo, quæso, ex capite ipsa sibi, quod Oudinus ait, auctoritatem imminuit suam? Cur nænias (uti ipsi loqui pro sua in Ecclesiam modestia lubet) a Catholicis indiscriminatim admitti ait; quod ad summum locum habere dumtaxat potest in credulis quibusdam nimisque simplicibus, quibus non id acuminis est, ut veri & falsi, rei prudenter credibilis & non credibilis discrimen agnoscant? At quo tandem pacto revelationes Sanctorum, eo, quo dixi, modo approbatæ, divinis Litteris nocent, quod alterum Oudini effatum est scilicet? Nescitne Oudinus, primam ac præcipuam Sedis Apostolicæ in examinandis privatorum revelationibus curam in eo versari, ut quam diligentissime dispiciatur, nihilne in illis divinis Eloquiis contrarium habeatur? Nescitne, nullum omnino esse probe Catholicum, quin continuo paratus sit privatam revelationem qualemcumque repudiare ac abjicere, si quid in ea, divinis Litteris dissonum, latere constiterit? Scit quidem, sed se scire dissimulat. Monet denique (quamvis non monitoribus istis Ecclesia Catholica egeat) hæreticorum ad Ecclesiæ gremium, dum hujusmodi nænias seu fabulas & somnia, ut loquitur, in Ecclesia Catholica admitti probarique vident, reversionem impediri. Dixisset verius, hæreticorum conversioni viam obstruere pseudo-magistros illorum, qui pro fabulis & somniis venditant, quodeumque lubet, eaque a Catholicis promiscue ac sine delectu crisique admitti falso aiunt, atque ita sequacium suorum mentibus nebulas tenebrasque offundunt, ne sincera Catholicorum sensa, genuinam Ecclesiæ doctrinam ac prudentem agendi modum agnoscant, & amplectantur.

[187] [S. vero Birgittæ revelationes] Atqui, inquies, Oudinus, saltem quas vulgo S. Birgittæ Revelationes appellant, huic sanctæ Mulieri fuisse affictas, & mera esse aut Petri Alvastrensis aut Alphonsi eremitæ commenta somniaque ostendit. Ita quidem Oudino loqui placuit; sed an solide vereque, nunc videbimus. Oudinus, qui prius in specimine Operis sui de scriptoribus ecclesiasticis libros Revelationum, de quibus hic loquimur, S. Birgittæ adscripserat, in posteriori suo de iisdem scriptoribus Opere tom. 3 col. 1099, quæ illic dixerat, retractans ita scribit: Successu porro temporis agnovi, revelationes istas non esse opus S. Birgittæ, sed vel Petri monachi Ordinis Cisterciensis Prioris de Alvastro abbatiæ hujus instituti in regno Sueciæ, vel Alphonsi, quondam episcopi Giennensis & postea eremitæ probatissimi, qui verbo has revelationes sub nomine sanctæ hujus Mulieris ad majorem illis procurandam authoritatem conscripserunt. Atque hæc quidem verba satis manifesta apparent: si enim Petrus & Alphonsus Revelationes, quas vulgo Birgittinas vocant, verbo tantum sub nomine S. Birgittæ conscripserunt, nihil illæ ad S. Birgittam, velut earum auctorem, attinent; sed re ipsa non erunt nisi Petri, Alphonsive figmenta.

[188] Verum num hæc verba sic accipi velit Oudinus, [non fuere monachorum somnia,] dubitare tantisper me faciunt, quæ de Petro Alvastrensi mox subjicit verba: Omnes fere Revelationes divinitus (ut putavit) ipsi Birgittæ factas jussu (ut inquit) Christi Domini scriptis mandavit & in linguam Latinam transtulit. Si enim Petrus eas in linguam Latinam tantummodo transtulerit; quid ni re Birgittinæ esse potuerint, Gothiceque scribi vel Petro dictari ab ipsamet S. Birgitta? Sed, nisi fallor, Oudinus, ut supra dixit, Petrum Alvastrensem verbo tantum sub nomine S. Birgittæ ejusdem revelationes conscripsisse, ita etiam hic vult, Petrum Revelationum libros verbo tantum in Latinam linguam transtulisse; dixisse autem Petrum mendaciter, se illos in linguam Latinam transtulisse, ut sic fœtum proprium S. Birgittæ nomini supponere posset: declarant id satis Oudini verba de Petro iterum scribentis: Idoneusne simplex (neque jam simplex tantum, sed & insigniter mendax) atque ad omnia indiscriminatim credenda natus, qualis hic Petrus Alvastrensis fuit, ad obtrudenda sua somnia sub nomine S. Birgittæ?

[189] [sive prieribus libris,] Quod citatis mox verbis Oudinus generatim dixerat, nempe Revelationum, Birgittinarum vulgo dictarum, libros spurios esse & subdititios, re autem ipsa nihil aliud, quam Petri Alvastrensis (de octavo loquentem infra audiemus) somnia, ab Alphonso in libros distincta, nunc speciatim probatum it. Ac in primis quidem sixum hoc ratumque esse vult, Petrum Alvastrensem septem Priorum Revelationum librorum auctorem seu potius somniatorem fuisse. Quid ita? Consule, inquit, cap. 48 Revelationum Extravagantium, unde ex contextu ipso disces, primum scriptorem septem priorum librorum non alium fuisse, quam Petrum Alvastrensem. Atqui illic ego, Petrum Alvastrensem eos quidem transtulisse in sermonem Latinum lego; fuisse autem illorum auctorem ac inventorem non lego. Illic Deus dixisse legitur: Audi igitur, tu frater, Petre, ista, & scribe in lingua Latina (non quæ somniasti, sed) verba, quæ ipsa (S. Birgitta) tibi ex parte mea dicit. Num ab altero dicta seu dictata alium in sermonem vertere, eadem somniare est, propriique cerebri figmenta obtrudere? Et rursus paulo infra de Petro Deus S. Birgittæ mandasse dicitur, ut illi suo nomine diceret: Aggredere & volve & revolve opus scripturarum verborum istorum & scribe. Num denuo sermone vernaculo ab altero scripta Latine reddere idem dices, quod propria somnia sub alieno nomine venditare? At ista Petrus Alvastrensis mendaciter dixit, quo fraudem tegeret. Ita tu quidem, Oudine; sed qui probas? Cæcos enimvero fuisse oportet Sueciæ episcopos, qui S. Birgittæ Revelationes ipsa viva, nec ignorante, imo curante & flagitante, examinarunt, nec tamen simplicis monachi somnia in illis agnoverunt; cæcos omnes, qui revelationes S. Birgittæ sub Pontificibus Gregorio XI & Urbano VI; cæcos, qui in Constantiensi & Basileënsi conciliis Revelationum libros diligentissime discusserunt; cæcum Bonifacium IX, qui S. Birgittam non modo meruisse visiones ac revelationes varias videre & audire, ait in Bulla canonizationis, sed id etiam ex Revelationum libris, id est, ex Petri Alvastrensis somniis, si Oudinum audiamus, confirmat inquiens, Prout hæc & alia in ejus (S. Birgittæ nimirum) Revelationum volumine plenissime describuntur.

[190] Hæc de septem prioribus Revelationum S. Birgittæ libris Oudinus: [sive octavo,] de octavo ita scribit: Itaque ex omni illa Revelationum congerie, quæ sub nomine S. Birgittæ prodiit, restat intactus liber octavus fol. 592 (paulo ante editionem Antverpiensem citaverat) inscriptus: “Octavus liber cælestis Imperatoris ad reges revelatus divinitus S. Brigittæ de regno Sueciæ:” incipiens: “Summus Imperator per Sponsam loquitur ad reges &c.” At ex Prologo pag. 576, Epistola solitarii ad reges Domini Alphonsi quondam episcopi Giennensis & postea eremitæ probatissimi, quæ incipit: O serenissimi reges &c patet spectare illum ad dictum Alphonsum Eremitam, qui sub nomine S. Brigittæ illum conscripsit, unde totum Opus consarcinatum est ex variis aliis Brigittinarum Revelationum libris, ad quos lector remittitur. Sic habet: liber octavus partim ex septem prioribus Revelationum libris, partim ex revelationibus aliis, libris istis septem non comprehensis, consarcinatus fuit a Petro Alvastrensi, ut laudatus num. 158 Alphonsus scribit. At ejus certe substantiam S. Birgittæ esse, declarat idem Alphonsus sub initium dictæ Epistolæ, inquiens de S. Birgitta: Quæ nunc vobis scribit præcepto Cælestis Imperatoris librum infrascriptum &c. Ceterum Alphonsus S. Birgittæ familiaris admodum fuit, ad eumque revelationes suas & arcana referre solita erat, ut ipsemet testatur ejusdem Epist. cap. 4: Scias tamen, quod, prout ego indignus sæpe audivi ab ore ejus, semper in omnibus istis supradictis modis vifronum maximam dulcedinem amoris & ineffabilis consolationis divinæ sentiebat in anima & mente sua: ut adeo spuria a genuinis distinguere facile ipsi fuisset, si quid hujusmodi lib. octavo fuisset immixtum. Ipsum autem sua pro alienis venditasse ac S. Birgittæ supposuisse, suspicari viri probitas prohibet, qui passim probatissimus audit.

[191] [sive nono contineantur.] Venio nunc ad librum Revelationum Extravagantium: hunc Oudinus Petro Alvastrensi rursus adscribit, ab eoque sub specioso nomine S. Birgittæ conscriptum ait; iisdem de causis, ob quas illi septem priores libros adscripsit; quibus cum jam responsum sit, nihil hic jam dictis addere necesse est. Ad illius tamen commendationem juverit hic repetiisse, quæ Prologi Revelationum Extravagantium auctores, seu, ut apparet, monachi Vastenenses, qui S. Birgittæ Revelationum libros anno 1492 primum typis edi curarunt, de illo habent: Harum autem Revelationum veritas, quod divinitus revelatæ sint, in Attestationibus domini Petri Prioris, & beatæ Catharinæ, S. Brigittæ filiæ, pro canonizatione sæpe dictæ S. Brigittæ factis, pro majori parte evidenter patescet cuilibet ipsas Attestationes fideliter intuenti. Quod si Oudinum Petri Prioris Alvastrensis auctoritas non movit, movere certe debuerat S. Catharinæ testimonium, ne librum hunc Revelationum, magna saltem ex mox dictis sui parte S. Catharinæ auctoritate munitum, tam crude velut subdititium fœtum rejiceret ac vilipenderet velut monachi somnia. Ceterum quæ præsenti § disserui hactenus, non eo dicta sunt, quod omnia & singula, quæ dictis Revelationum libris continentur, certo S. Birgittæ divinitus ostensa aut revelata fuisse existimem, sed quod tamquam talia a Petro Alvastrensi & Alphonso Giennensi olim episcopo non imprudenter haberi potuerint, neque hi temere & crude adeo figmenta sua propria sub S. Birgittæ nomine fidelibus venditasse dicendi sint.

[192] [quidquid Oudinus] Videtur id Oudinus quodammodo agnovisse, cum de Revelationum libris universim, sed paulo mitius, in hæc verba concludit: Itaque totum, quidquid huc usque sub nomine S. Brigittæ impressum extat, habet illud omne duos contemporaneos scriptores (addi tertius poterat Petrus confessor) Brigittæ intimos, qui scripta sua sub ejus nomine evulgarunt, homines, ut ita loquar, simplicissimos atque credulos, Petrum Priorem de Alvastro Cisterciensis instituti, & Alphonsum Hispanum eremitam, qui vel proprias, vel devotas potius sanctæ Brigittæ cogitationes ac meditationes stylo suo sub divinarum Revelationum titulo evulgarunt. Fieri quidem potest, ut hinc inde libris Revelationum piæ S. Birgittæ meditationes pro visionibus revelationibusque divinis sint insertæ; at propterea id ad omnes passim & indiseriminatim, ut Oudinus facere videtur, non licet extendere, cum visiones revelationesque divinas non paucas habuisse illam, quæ Revelationum voluminibus insertæ sunt, testetur Bonifacius IX in Bulla canonizationis, & infra in medium allaturi simus prædictiones ejus varias rerum futurarum, quas, nisi divinitus edocta, scire non poterat. Porro Oudinus, dum hic a Petro Alvastrensi & Alphonso pias S. Birgittæ meditationes evulgatas scribit, non ita id accipi vult, ut nihil libris Revelationum sit insertum, quod ad S. Birgittam nullo modo pertineat. Nam post verba proxime citata ita prosequitur: Sane Revelationes istas (dicere saltem debuerant aliquas) non esse S. Brigittæ, luce meridiana clarius est ex illo unico, quod plurima contineant Romanæ Ecclesiæ injuriosa & adversa, licet S. Brigittam addictissimam Romanæ Ecclesiæ constet, in tantum, ut, Suecia relicta, Romam perrexerit ex pietate erga Sedem Apostolicam & Pontificiam, illicque cum omni familia ad mortem usque permanserit. Longe ergo remota erat ab illis injuriis & revelationibus Romanæ Ecclesiæ adversis propalandis, quas sub ejus nomine Petrus de Alvastro post mortem illius conscripsit. Tum allatis quibusdam ex Revelationum Birgittinarum, quibus Episcopi, Prælati, clerici, imo & Romanus Pontifex acriter de vitiis quibusdam perstringuntur, textibus, ita concludit: Credi ergo nullatenus potest, Revelationes istas esse a S. Birgitta conscriptas, sed ab alio sub ejus nomine, qui Romanæ Ecclesiæ infensissimus fuit.

[193] Addictissima certe Ecclesiæ Romanæ, utpote probe Catholica, [argumento uno,] fuit: verum id non impedit, quo minus, Dei spiritu acta, quorumdam Ecclesiæ prælatorum & clericorum vitia, malamque muneris sui administrationem, a quibus neminem vel summa in terris Pontificia dignitas præstat immunem, acriter perstrinxerit absque eorum & Ecclesiæ Romanæ seu Catholicæ universim spectatæ injuria: injuriosum quippe huic non est, imo nec privatis ejus membris, si reproba quædam illius membra, servato charitatis modo, suis de vitiis, præsertim publicis & passim notis, corripiantur, tum ut ipsa se emendent, tum ut ab eorum imitatione deterreantur ceteri, tum denique ut a communi Ecclesia divina ultio avertatur. Multo minus S. Birgittæ in Ecclesiam Romanam amor & reverentia impedire debuit, quo minus impendentia mala prænunciaret. Ferebatur etiam S. Birgitta erga patriam, reges, principesque seculares ea, qua par erat, reverentia: nec tamen horum vitia carpere, atque impendentium malorum calamitates ob oculos ponere prætermisit, ita jubente aut instigante spiritu Dei, apud quem nulla est personarum exceptio. Non oderant Dei populum, non reges suos, non sacerdotes antiqui Testamenti Prophetæ, quos tamen illorum vitia acerrime sæpe fuisse persecutos, atque impendentia illis mala frequenter prædixisse, notius est, quam ut multis hic ostendere necesse sit. Non est igitur, unde luce meridiana clarius sit, quod Oudino dicere placuit, Revelationes istas non fuisse S. Birgittæ factas; sed post mortem ejus primum a Petro Alvastrensi fuisse conscriptas seu confictas: esto, post mortem ejus vel a Petro Alvastrensi vel alio quovis in lucem publicam produci, in vulgusque spargi passim cœperint.

[194] Alterum denique Oudinus argumentum, Revelationes, [alteroque] quas S. Birgittæ dicunt, non esse ipsius, sed Petri Alvastrensis aliorumque, sic saltem, ut, si aliquæ earum S. Birgittæ sint adscribendæ, varias tamen a sese confictas illis miscuerit, ex eo cudit, quod caput 55 Revelationum Extravagantium non S. Birgittæ, sed Petri Alvastrensis manifesto videatur. Illud claritatis causa huc transcribo: titulus sic habet: Narratio de excellenti merito sanctitatis B. Birgittæ, quam vidit & prædixit frater Gerechinus de monasterio Alvastri, vir magnæ sanctitatis. Sequitur cap. 55 mox laudatum: Quidam monachus sanctaæ vitæ ipsius monasterii Alvastra narravit cum lachrymis & juramento ipsi Priori Petro, quod quando domina Birgitta venit ibi ad residendum in eodem monasterio, monachus admiratus est in corde suo, & zelo regulæ & sanctitatis dixit in corde suo: Cur ista Domina residet hic in monasterio monachorum contra regulam nostram inducens novam consuetudinem? Tunc idem frater in oratione raptus in quodam mentis excessu audivit quamdam vocem dicentem sibi: Hæc enim mulier est amica Dei, & ad hoc venit ad monasterium, ut sub monte isto flores colligat, de quibus omnes gentes etiam ultra mare & fines mundi recipient medicinam. Iste enim frater vocabatur Gerrechinus, qui fuit tantæ sanctitatis & vitæ, quod per quadraginta annos extra monasterium numquam exivit, sed diebus & noctibus vacans orationibus hanc gratiam singularem habuit a Deo, quod novem choros angelorum quasi continue videbat in oratione, & in elevatione Corporis Christi videbat Christum in specie poni.

[195] [opponat,] Hunc Revelationum Extravagantium locum sic Oudinus excipit: Idem denique (ostendit, nempe Petrum Alvastrensem, non S. Birgittam, Revelationum Extravagantium esse auctorem) caput LV, ubi narrat somnia quædam suorum monachorum Alvastrensium, unius potissimum, nescio cujusdam Gerrechini, visionarii hominis, de quo etiam loquitur idem Petrus de Alvastro Revelationum antecedentium lib. 4, cap. 121. Recte animadvertit Oudinus, idque libenter illi damus, caput mox transcriptum S. Birgittæ non esse, seu substantiam seu verba consideres. Sed vel hinc deduci potest, Petro Alvastrensi, sui cerebri figmenta specioso S. Birgittæ nomine venditare non fuisse propositum: quamquam enim hoc loci Revelationum Extravagantium libro aliquid inserere de suo licitum putavit, quod a S. Birgitta non acceperat, sed tamen ad illam pertinebat; ita tamen hic locutus est, ut facile appareat, quæ dicto cap. narrat, ad S. Birgittæ visiones vel revelationes non pertinere: nam sicut in aliis Revelationum libris, quæ suo nomine scripsit, Declarationum Additionumque titulo distinxit; ita quæ narrat hoc loci, S. Birgittæ non esse, aperte satis innuit, cum 55 capiti non titulum Visionis, Revelationis, aut Colloquii Christi cum Sponsa, aut aliud quid hujusmodi, ut alias solet, præfixit, sed Narrationis de S. Birgitta; non ab ipsa Birgitta acceptæ, sed aliunde, a Gerechino scilicet, in illius capitis decursu disertissime tradit. Male igitur hinc arguitur mala Petri fides. Quod autem lib. 4, cap. 121 de Birgitta Petrus narrat, cui de Gerechino ibidem visio quædam oblata dicitur (de Additione Petri, isti capiti subnexa, non loquor) unde Oudinus habet, aut reipsa non contigisse, aut Petrum Alvastrensem e S. Birgitta non didicisse?

[196] [falso dictitans, eas non alio] Quamquam quæ de Oudini in libros Revelationum S. Birgittæ censura jam disserui, sufficere possent, facere tamen non possum, quin & alia ejus verba referam, quæ transcripto a se capiti 48 Revelationum Extravagantium proxime subjungit, iisque paucis respondeam. Quæ ego, inquit, nullatenus transcripsi, ut quemquam ad risum moveam, dum tot Revelationum, quas firmissime multi simplices credunt, molem incompositam tam infirmo niti fundamento conspexerim. Nullus, opinor, homo gravis, nullus eruditus, qui non omnem hanc antepositam narrationem monachale somnium reputabit: quod Romani Pontifices in judiciis suis prudentes, in sententiis graves, numquam approbabunt. Idoncusne simplex monachus ad omnia indiscriminatim credenda natus, qualis hic Petrus Alvastrensis fuit, ad obtrudenda sua somnia sub nomine S. Birgittæ? Neutiquam sane, neque hoc unquam veniet in mentem capitis sani & integri. Undenam habet Petrus Alvastrensis, ut ex præcepto Christi triginta per annos secutus sit quocumque S. Birgittam? Quibusnam probat authoritatibus vel argumentis, ea omnia, quæ ipse scripsit sub nomine S. Birgittæ, fuisse vel Birgittæ revelata, vel ab ipsa illi dictata? Non simplices modo, sed eruditi etiam sanique & integri judicii homines S. Birgittæ Revelationes vel vere divinas, vel certe ut tales, nisi quid aliunde obstet, prudenter haberi posse censuerunt, quos inter non pauci veniunt, qui dictarum Revelationum libros sub Gregorio XI & Urbano VI, uti & in conciliis Constantiensi & Basileensi examinarunt.

[197] Falsum porro est, totum ita sentientium fundamentum in Petri Alvastrensis cap. 48 Revelationum, [uiti fundamento, quam somniis.] ubi, quo Revelationum libri scripti sint modo, exponitur, dictis, seu monachali somnio, ut loqui Oudino lubet, situm esse: nam præterea post multiplicem eorum factam ab examinatoribus approbationem, eorumque discussionem in conciliis mox laudatis, salvi semper illæsique manserunt, imo, ut supra diximus, digni visi sunt Bonifacio IX, quos in Bulla Canonizationis S. Birgittæ laudaret. Quærenti autem Oudino (nam cetera nihil ad rem) unde Petrus Alvastrensis, eas revelationes divinitus S. Birgittæ factas fuisse, sciverit, respondeo, id illum, aliosque prudenter existimasse ex sanctitate Birgittæ, ex modo, quo istæ revelationes illi ostendebantur, earumque adjunctis, ex earum fine fructuque, aliisque indiciis, de quibus fuse tum Theologi, tum ascetici, qui similia ex instituto pertractant: illas denique Petrum ab ipsamet S. Birgitta accepisse, ipsi de se loquenti credendum esse, nisi, non dico simplicitatis, sed mendacii & imposturæ, quæ facile per tot revelationum ejus examina, quæ, tum ipsa in vivis adhuc agente, tum paucis ab illius obitu annis instituta fuerunt, detegi potuisset, efficaciter reus probetur, quod non facit Oudinus.

§ XIV. Quod fuerit de eisdem Gregorii XI judicium.

[Gregorius XI, morti proximus,] Majoris utique longe ponderis, quam Oudini, foret Gregorii XI de S. Birgittæ revelationibus, si quidem de illo satis constaret, judicium. Docet Joannes Gerson de Examinatione doctrinarum, consideratione 3, cavendum iis, qui dati sunt in regimen & exemplum aliorum, ne leviter dictis suis factisve muliercularum miracula seu visiones insolitas approbent, ne liberior hinc fortiorque illis præbeatur fingendi occasio. Quod ut confirmet exemplo, ita prosequitur: Experti pluries loquimur, & Gregorius XI testis fuit idoneus; sed tardus nimis: hic positus in extremis, habens in manibus Christi corpus, protestatus est coram omnibus, ut caverent ab hominibus, sive viris sive mulieribus, sub specie religionis loquentibus visiones capitis sui: quia per tales ipse seductus, dimisso suorum rationabili consilio, se traxerat & Ecclesiam ad discrimen schismatis imminentis; nisi misericors provideret Jesus: quod horrendus usque huc nimis heu patefecit eventus: quibus, inquit Spondanus tom. 1 Annalium Ecclesiasticorum ad annum 1378, suasiones Petri Aragonii, & Birgittæ ac Catharinæ Senensis, qui nimirum Gregorio, ut Avenione Romam sedem Pontificiam reduceret, auctores fuere, intelligere voluisse existimatur.

[199] At Natalis Alexander, cæteroquin in summos Pontifices minus æquus, [questus non esi, se] Gersonem refellere & ab impacta Gregorium & S. Catharinam Senensem, Ordinis sui monialem, calumnia vindicare nititur his rationibus: Falsum esse (quod Gerson refert, inquit Natalis) probat 1 Auctoris coævi, qui Gregorii gesta scripsit, silentium, ejusdemque Pontificis de Catharinæ Senensis sanctitate existimatio, quæ etiamnum Florentiæ pro componendo Florentinorum dissidio ejus legatione fungebatur. 2 Quod ejus spiritum probasset, eamque prophetiæ dono a Deo auctam cognovisset, eum “illi votum suum de petenda Urbe in occulto factum, & sibi soli ac Deo notum, sese divinitus cognovisse monstravit:” ut Pius II in Bulla Canonizationis ipsius testatur. 3 Quod nullus tunc schismatis metus subesset, cum Gregorius XI obiit, nec ex reductione sedis Pontificiæ Romam schisma contigerit, sed aliis de causis; &, Avenione manente, æque contingere potuisset. 4 Non visionibus dumtaxat credens sanctarum feminarum, sed gravissimis rationibus adductus, Romam profectus est prudentissimus Pontifex, ut præsentia sua pacem Italiæ redderet, ac Ecclesiæ Romanæ perduelles civitates ad obedientiam perduceret. Nec spe sua erat frustratus. Jam siquidem Bononienses ad ejus obsequium redierant, & Florentinos quantocyus redituros, spes erat.

[200] [hujusmodi revelationibus deceptum,] Gregorio Romæ defuncto, institere Romani, ne rursum Pontificia sedes Avenionem transferretur, ut Romanus, vel certe Italus Gregorio successor fieret. Ex Italis electus fuit archiepiscopus Barensis, dictus Urbanus VI; cujus asperitate offensi Galli Roma recesserunt, & electionem Urbani haud validam causati Robertum; Gebennensis comitis fratrem, in summum Pontificem elegerunt, qui sedem Avenione fixit. De rebus porro, quæ Gregorio, tum extremo morbo laborante, tum recens mortuo, acciderunt, qui illis interfuerant, multi multa & diversa pro diverso partium studio testati sunt; at ex iis, sive ab Urbano sive a Clemente staret, nullus fuit, qui ea, quæ de Gregorio, in mortis articulo constituto, Gerson refert, testatus umquam fuerit; quorum silentium, additum silentio auctoris Vitæ Gregorii, a Natali Alexandro laudati, hujus sententiæ nonnihil ponderis addit. Baluzius tamen in Annotatis ad Vitas Paparum Avenionensium col. 1224 verbis e Gersone supra transcriptis hæc subdit: Consentanea sunt ista iis, quæ eumdem Gregorium morientem dixisse, refert in sua Depositione Hugo (Gallus) Cardinalis de Britannia. Afferam autem ipsa verba: “Primo ipse dixit, quod quando Dominus Gregorius sensit, quod non poterat evadere, vocavit omnes Cardinales, & exposuit eis, quod ipse habebat conscientiam, quare duxerat eos ad illas partes (Romam) & posuerat Ecclesiam Dei in periculo. Nam dicebatur, quod post eum deberet assumi in Papam unus quidam malus homo & diabolicus.” Verum hic nulla Gregorii protestationis aut per feminas deceptionis mentio.

[201] Ratio, ob quam Gregorius Ecclesiam Dei se in periculum adduxisse existimavit, [Ecclesiam adduxisse] & conscientiæ stimulos ob translatos in Italiam Cardinales sese sensisse dixit, teste quidem Hugone de Britannia, Clementis partes secuto, fuit, quod (ut dicebatur) post eum deberet assumi in Papam unus quidam malus homo & diabolicus. Verba hæc Hugonis cum depositione Joannis de Cardalhaco, patriarchæ Alexandrini, comparemus tantisper exemplo Baluzii, quem Hugonis verba cum Joannis Gersonis narratione comparantem mox audivimus. Ita Joannes de Cardalhaco apud ipsum Baluzium paulo ante citatum col. 1223. Item dixit, quod audiverat a quodam religioso Ordinis Minorum, qui est devotus homo & magister in Theologia & notabilior persona in illo Ordine de omnibus, quos ipse novit, quod viderat tempore Gregorii Papæ Romæ quadam die, qualiter ille G. miserat ad quandam devotam dominam, quod funderet preces pro illo & certificaret eum de certis dubiis, & postquam ille capellanus Papæ recessit ab eo, quod accessit ille frater Minor ad loquendum cum illa domina, & ipsa dixerat sibi, quod quidam archiepiscopus, qui erat ibi in conspectu suo, ille deberet turbare mundum & Ecclesiam Dei, sed ad ultimum ipse bene castigaretur, & quod ipsa ostendit illi religioso illum archiepiscopum digito, & erat iste Barensis, seu Urbanus, Gregorii dein proximus successor. Domina hæc forte fuit S. Catharina S. Birgittæ filia, quæ anno 1377 & seq., quo Gregorius obiit, canonizationis Matris suæ promovendæ causa Romæ agebat, multis ejus preces & consilia sibi expetentibus, ut legitur in ejus Vita tom. 3 Martii pag. 514 cap. 6 num. 60. Ut ut sit, si verba Hugonis, narrationi Gersonis utcumque consentanea, hujus dicta, ut Baluzius putavit, confirment, eodem jure contendi posset, Joannis Cardalhaci verba, Hugonis de Britannia verbis utcumque pariter consentanea, hujus pariter dicta confirmare; ita tamen, ut simul ostendant, Gregorium, non diu saltem ante morbum suum supremum, a credendis mulierum, præsertim Sanctarum, prædictionibus non fuisse alienum; qui alias utique tum dubia sua mulieri non fuisset propositurus.

[202] Ceterum, ut ad Natalem Alexandrum redeamus, [in discrimen,] ex vero is ait, schisma, quod post Gregorii mortem Ecclesiam diu concussit, non ex reductione sedis Pontificiæ Avenione Romam; sed aliis ex causis contigisse. Fatetur id ingenue Spondanus citatus, licet Gallus ipse, his verbis: Ut non ex reductione Pontificatus in suam veram sedem schisma, quod secutum est, processisse dici possit; sed magis ex Gallorum ingluvie, sibi solis contra jus fasque eum retinere cupientibus, & ex Romanorum justo quidem, sed intemperantius procurato desiderio, ac denique ex intempestiva Urbani VI asperitate ac ferocitate. At verum pariter esse, nullum Gregorio in extremis constituto schismatis metum fuisse, non ausim asserere: sic enim diserte lego in Vita 3 Gregorii apud Baluzium col. 480. Dominus Gregorius infirmatur & Romæ moritur die XXVII Martii anno Domini MCCCLXXVIII cum omnium multo dolore & mærore & vere dolore præsago futurorum malorum, longi videlicet schismatis, quod ex ipsius morte in Ecclesia Dei secutum est.

[203] Et vero potuit facile fieri, ut aliquid eorum, quæ, ipso vivo, Romæ contigerunt, & schismatis fuere præludia, rescierit; hæc autem auctor Vitæ primæ Gregorii ita describit: Porro ut etiam clareant & videantur, [quod Avenione] quæ, dicto currente tempore, Romæ contigerunt, est hic inserendum, quod Romani seu eorum officiales & rectores, suo vocabulo Bandarenses duodecim capita regionum nuncupati, coadunatis sibi aliis quampluribus tam civibus, quam foraneis natione Italicis, adhuc vivente Gregorio, tamen infirmante; deliberaverant, succedente obitu ipsius omnino sic operari & facere, quod a cetero in Roma vel saltem in partibus Italiæ curia resideret & remaneret. Quod se non posse obtinere æstimantes nisi per electionem in Papam alicujus Romani vel Italici, continuatis & iteratis vicibus sua fecerunt consilia, in quibus firmiter decreverunt cardinales efficaciter requirere & hortari, requisitosque & hortatos forte suis votis non acquiescentes viis & modis omnibus eis possibilibus compellere & arctare, ut eligerent in Papam aliquem, qui esset Romanus vel Italicus natione &c.

[204] [Romam sedem Apostolicam] Sane etiam captu difficile est, qua de causa seipsum de exposita a se periculo Dei Ecclesia per suum ex Avenione discessum culpasset: id enim eo minus vero apparet simile, quo justiores habuit sui discessus causas: has Vitæ ejus auctor æqualis, ne minima quidem, prout necesse non erat, mentione facta revelationum visionumve, ipsi a sanctis seu viris seu feminis indicatarum, ita exponit: Prædicta autem durante tempestate, fuit per litteras & nuntios speciales insinuatum dicto Gregorio Papæ, quod si ipse personaliter veniret ad partes Italiæ, confestim prædicta omnia recuperaret (defecerant ab obedientia Pontificis Florentinorum malitia & spe libertatis pleræque juris Pontificii in Italia civitates, ut ante idem auctor memorarat) & alia quæcumque præmissa ad statum debitum reducerentur, cessarentque machinata & procurata & tractata ultra tam contra statum suum, quam Ecclesiæ memoratæ, quæ secundum relationes & considerationes plurium majora ac pejora prioribus existebant. Ipse vero volens circa ea providere, & ipsis posse tenus obviare, deliberavit se transferre ad partes Italiæ memoratas, suosque gressus dirigere versus Romam, cum etiam Romani, sui optantes præsentiam, causa ipsum ad hoc alliciendi multa & magnalia promitterent, se facturos in sui favorem & honorem, quam primum ad ipsos declinaret. Qui sic disposuit facere & ordinavit, quamvis contra consilium & deliberationem quasi totius collegii & amicorum suorum, nempe Gallorum, sedem Apostolicam in Italiam transferri non cupientium. Nisi igitur urgentes omnino causas discessum suum e Gallia exigere existimasset, cur contra amicorum omnium, quorum amantissimus fuisse scitur, in Italiam abiisset? Hæ autem, ut ex dictis liquet, fuerunt potissimum magnifica Romanorum promissa, & rebellium civitatum recipiendarum spes pluribus litteris & nuntiis facta. Cur ergo non falsis Romanorum promissis, non Italiæ civitatum juri suo subjectarum & Florentinorum pertinacia deceptum se dixisset, sed ab iis tantum seu viris seu femihis, qui, ut id faceret, religionis specie, ut Gerson loquitur, allaborarant? Quippe qui illi non suaserant, nisi quod, ut Spondanus ait, etiam absque ullis cœlestibus visionibus cordati quique suasissent.

[205] At, inquies, Gregorius sub vitæ finem in Gallias redire statuerat eo, quod modicum & quasi nullum fructum fecisset, [transtulerat;] ut testatur apud Baluzium col. 1223 Thomas de Petra, dixisse Urbanum VI, seu quod falsis sese prædictionibus delusum esse conspiceret. Verum id existimare Gregorius videtur non potuisse: etsi enim tum necdum omnes Italiæ civitates, ut Natalis ait, ad officium rediissent, redierant tamen Bononienses, & jam pacis cum Florentinis, præcipuis horum motuum auctoribus, ineunde spes affulgebat, quæ mox ejus mortem secuta est. Neque tempus, quo pacanda erat omnino Italia, adeo accurate prædictum Gregorio fuerat, ut propterea Petrus Aragonius, aut S. Birgitta, aut S. Catharina Senensis visiones capitis sui pro divinis Revelationibus illi venditasse dici potuerint: unde recte Spondanus: Sed si non, quæ promiserant, potuerunt statim effectum suum consequi, quis in secreta dispositionis & providentiæ divinæ penetraverit? Non Gregorius, Pontifex pius æque ac prudens: sed verosimilus omnino cum Papebrochio nostro in Propylæo Maii, ubi de Gregorio, existimo, hujusmodi sermones non a Gregorio, sed a Gallis eorumque sequacibus, qui translatam e Galliis in Italiam sedem pontificiam ægre ferebant, habitos & Gregorio fuisse affictos, iisque Gersonem pro suo in patriam affectu facilem nimis præbuisse assensum. Atque hæc quidem Gersonis narrationem universim suspectam faciunt: nunc singulatim de S. Birgitta dicendum, ac ostendendum, illam ejusmodi verbis generalibus, tametsi a Gregorio, in extremis constituto, prolata fuisse ponantur, verosimillime non fuisse notatam.

[206] Obiit Romæ S. Birgitta anno 1373, quo tempore Gregorius Avenione morabatur: [& ut id fecisset,] biennio circiter post a Gregorio civitates Italiæ defecerunt: Eodem tempore (anno 1375, inquit auctor æqualis Vitæ primæ Gregorii apud Baluzium col. 434) communitas Florentina contra dictum Gregorium Papam & Romanam Ecclesiam insurrexit, doloseque & malitiose operata est, quod fere omnes civitates & loca alia, quæ ad dictam Ecclesiam in Italia pertinebant, ei se confœderaverunt & colligaverunt; ut amodo, excusso a se quocumque alio superiori vel domino, in sua libertate viverent & permanerent; factoque vexillo, in quo solum magnis litteris erat descripta Libertas &c: Sicque factum est, quod quasi uno contextu sive impetu omnes civitates, locaque & castra dictæ Romanæ Ecclesiæ adversus eam spiritum rebellionis assumpserunt &c: tenuit vero hæc rebellio, dum, facta brevi post obitum Gregorii cum Florentinis pace, suis juribus Ecclesia restituta fuit. Hanc porro civitatum defectionem Gregorio S. Birgitta prædixerat jam inde ab initio Pontificatus ejus, imo & fore prædixerat, ut, nisi præfixo tempore, quod non fecit, Romam Gregorius tenderet, frustra dein conaretur illas ad officium reducere.

[207] Ita diserte legitur lib. 4 Revelationum cap. 140, [id equidem de S. Birgitta,] cuititulus: Sequitur secunda visio, quam portavit (Avenionem) Dominus comes de Nola eidem Papæ Gregorio XI. Sub finem vero dicti capitis hæc habentur: Item dic episcopo meo eremitæ, quod claudat istam litteram & sigillet eam, & postea scribat in alia papyro copiam ejus & ostendat eam copiam apertam illi abbati nuntio Papæ & Nolano comiti, ut ipsi legant eam & sciant, quid continetur in illa. Postquam vero illi illam legerint, dimittat eis supradictam litteram clausam sigillatam, quam ipsi statim mittant Papæ Gregorio sine mora, sed copiam illam apertam postquam legerint, non dimittat eis, sed volo, quod dilaceret, & rumpat eam coram oculis eorum in frusta, quia sicut littera, quæ est una, dilacerabitur in multa frusticula, sic nisi Papa tempore & anno venerit præfixo in Italiam (distulit autem usque ad annum 1377) terræ Ecclesiæ, quæ sub una ejus obedientia & subjectione modo eidem obediunt, dividentur in plures partes in manus inimicorum. Et firmissime scias, quod in augmentum tribulationis ipsius Papæ non solum ipse audiet, sed & videbit oculis suis esse vera, quæ dico, nec poterit cum tota manu potentiæ suæ reducere terras prædictas Ecclesiæ ad pristinum statum suæ obedientiæ & pacis. Nec Gregorius hæc ignoravit, [dicere potuisse,] cui dein Birgitta, ut cap. 143 legitur, per Alphonsum, ex episcopo Giennensi eremitam, anno 1373, mense Julio, prædixit, fore, nisi veniret in Italiam, ut perderet non solum temporalia, sed etiam spiritualia, & sentiret tribulationem cordis, quamdiu viveret.

[208] Eadem Gobelinus Persona tradit verbis pene iisdem Cosmodromii ætate VI, cap. 73, qui sub ista tempora in aula Pontificia hæsit, duo his addens; primum, abbatem illum anonymum, fuisse Gerhardum, abbatem Majoris Monasterii Turonensis, postea cardinalem, tum temporis in Italiam missum a Gregorio, ut Ecclesiæ illic thesauros colligeret: alterum vero, Gregorium quidem in Italiam se postmodum transtulisse, sed rebelles Ecclesiæ terras non recuperasse. Prædixerat igitur, ut supra dicebam, ipsi Gregorio non modo civitatum Italicarum amissionem, sed & illas Gregorium non recuperaturum, nisi prompte Dei voluntati, quod facere distulit, obtemperaret: utrumque suo dolore expertus fuit; qua ergo veri specie S. Birgittam, cum in articulo mortis constitutus vera illam prædixisse, suis ipse oculis videret, accusare, ut volunt, potuisset, quasi vanis sese promissis decepisset, & capitis sui visiones sub revelationum divinarum nomine venditasset? Præterea ipsius Gregorii jussu non diu ante suam mortem anno 1377, ut supra diximus, S. Birgittæ revelationes accurate legitimeque discussæ fuerant & approbatæ, atque adeo credibile minus est, ipsum in articulo mortis de S. Birgitta tam abjecte aut sensisse aut locutum fuisse.

[209] [non videtur.] Denique nihil hujusmodi in concilio Constantiensi, cui Gerson interfuit; nihil in Basileënsi adversus S. Birgittæ revelationes in medium fuisse allatum scitur: vel si fuerit, ut frivolum vel ut haud sufficienter probatum, fuerit a Patribus rejectum; qui alioquin verosimiliter, ut S. Birgittæ revelationes post acrem earum oppugnationem salvæ integræque consisterent, non fuissent tam facile permissuri. Absit ergo, ut Gersonis narrationi fidem habeamus, vel certe, ut hujusmodi umquam censura S. Birgittam a Gregorio XI notatam fuisse credamus. Atque hæc quidem de S. Birgittæ revelationibus universim dicta sufficiant, ut eas pro merito & citra imprudentiæ notam valeat quisque æstimare, atque dispicere, quanti apud Catholicos sint ponderis, & quo loco habere illas ipse possit. Illas singulatim proferre atque discutere operosum nimis fore arbitror & lectori haud gratum; cujus proinde industriæ atque examini illas relinquo; nonnullas tamen, ut subinde jam feci, singulatim deinceps attingam, si quando id rerum, quæ tractabuntur, argumenta postulare videbuntur.

§ XV. Regulam Ordinis S. Salvatoris, Christo, ut pie creditur, dictante, S. Birgitta conscribit: an illa omni ex parte talis fuerit, qualis hodieque est.

[S. Birgitta accipit] Eo temporis spatio, quo S. Birgitta Alvastri post Ulphonis mariti obitum consedit, seu ab anno 1344, ut supra vidimus, usque ad annum 1346, ut videbitur infra, non frequentioribus modo ac illustrioribus seu visionibus, seu revelationibus, in specialem a Christo sponsam jam electa, honorari divinitus cœpit, verum etiam, quæ vitam religiosam jam ante meditata fuerat, condendo novo in Ecclesia Ordini instrui & informari. Non unus hic favor fuit, quo tum a Deo affecta fuit: intellexit enim tum etiam e Christo, velle se in Ecclesia sua ipsius Birgittæ ministerio novam vineam seu novæ Religionis Institutum condere, ut latius videre est apud Hörmann pag. 697 & sequenti, capp. 2 & 3 Regulæ Salvatoris præmissis. Quamquam Ordo ille serius, ut suo loco dicetur, fuerit institutus, ipso tamen anno 1344 vel uno e binis sequentibus futuri ordinis Regulas in Suecia, ut quidem habet Prologi titulus apud Hörmann mox laudatum, verbotenus ab ipso Christo, ut volunt, edocta est.

[211] Ceterum Regulam illam S. Salvatoris dictam volunt, [Regulam S. Salvatoris] quod ab ipso Christo tradita fuerit, & peculiari quidem modo aliquo, non eo, quo ceterarum passim Religionum fundatores, post multas preces, jejunia, meditationes aliaque pietatis officia, & studia Spiritus Sancti numine afflati, Regulas suas labore proprio conscripserunt; sed verbotenus, nihil ad illas e proprio suo sensu conferente Birgitta. Ita legitur apud Hörmann cap. 30 Regulæ Salvatoris pag. 710, col. 2, ubi inter alia Christus de hac Regula S. Birgittæ dixisse dicitur: Ita & modo dico, hanc Regulam ex nullius hominis sensu dictatam fuisse, quam in spiritu audisti, per Papam confirmari debere, sicut alias Regulas, quæ ex humano sensu prius compositæ fuerant, eodem Spiritu inspirante. Hic discrimen habes inter Regulam S. Salvatoris, aliarumque religionum Regulas, si modum, quo fuerunt conditæ, spectes. Qui vero S. Birgittæ Regula S. Salvatoris, nihil ad illam e proprio sensu conferente sancta Vidua, etiam verbotenus dictata fuerit, exponitur ibidem col. 1 cap.29 in hunc modum: Deus omnium rerum creator benedicto ore suo omnia istius Regulæ verba tam mirabiliter & in tam brevi tempore mihi (Birgittæ) indignæ personæ retulit, quod alicui homini hoc non sufficio enarrare. Nec quidem possibile est alicui sine similitudine corporali comprehendere, qualiter in brevissima hora tot verba proferri possent, aut capi.

[212] Sic igitur rem gestam S. Birgitta, petito a rebus corporeis exemplo, [a Christo] quatenus potuit, pergit exponere: Unde sicut si in aliquo vase res pretiosæ multæ & diversæ haberentur, quæ, dum de ipso vase insimul effunderentur, tunc ab aliquo hoc vidente in uno momento unaquæque res ab alia discerneretur, tanto etiam tempore res illæ coram eo morarentur, ut unamquamque per se in sinum suum colligere posset: simili modo statim, quando Jesus Christus, qui apparuit mihi, sua benedicta labia aperuit & loqui cœpit, confestim in brevissima hora omnes articuli istius Regulæ, cum omnibus verbis, quæ in eis continentur, coram me erant, non quasi in aliqua charta conscripta, sed quali modo hoc fuit, ille solus novit, a quo tam mirabiliter audiebantur. Ex cujus mirifica virtute comprehendi potuerunt, & unumquodque ab altero a sensu meo discerni. Tanto denique tempore in illa visione morabar, donec omnia collegi in memoriæ meæ sinu, cooperante Christi gratia. Habes modum, quo Christus Regulam Salvatoris, id est, si sic se habuerint omnia, vere suam, S. Brigittæ dictarit: accipe etiam, qui in litteras missa seu conscripta dein fuerit: ita pergit Birgitta; Post hanc autem visionem tanto erat cor meum fervore & jubilo impletum, quod non posset in illud plus intrare, si deberem amplius vivere, sed rumperetur præ gaudio. Sicut vesica vento aliquo nimis plena, sic utique cor meum erat per aliquos dies, donec omnes Regulæ articulos & verba, quæ in eis continentur, cuidam viro religioso, amico Dei, enarravi, qui omnia quam citius conscripsit. Quibus plene conscriptis, cor & corpus meum in naturalem dispositionem senserunt paulatim se redire.

[213] Imo tantum abest, ut Regulæ Salvatoris dictæ sanctæ Viduæ de suo quidquam vel addere vel detrahere fas fuerit, [dictatam, Pontificis tamen censuræ obnoxiam:] ut id etiam illi Christus disertis verbis interdixerit: sic enim in eadem Regula apud Hörmann pag. 768 col 2 cap. 45 Revelationum Extravagantium, Dei Filius illam allocutus legitur: Dic illi (Petro Alvastrensi) quod scribat Regulam, a spiritu meo dictatam, sed eave diligenter, ne de spiritu tuo aut minuas aut addas, nisi ea, quæ tibi a me dicuntur. Quispiam tamen fortasse mirabitur, quod S. Birgittæ non licuit, licuisse Petro, mox memorato, de quo Christus Revelationum Extravagantium cap. 2 dixisse legitur: Cur frater ignorat ponenda & construenda? Nonne ego ostendi sibi per te, quod famulus meus Benedictus habuit corpus suum quasi saccum, & qualis esse debeat habitus Benedicti? Ideo propter infirmorum imbecillitatem ponat ipse utilia & necessaria, sed nulla superflua, & tolerandum erit. Latior addendi aliquid S. Salvatoris Regulæ Petro facultas conceditur, dummodo id, quod addere vellet, ex approbatis aliorum Sanctorum Patrum institutis haustum esset, Revelationum Extravagantium cap. 45 his verbis: Si vero scriptor aliquid de Regulis Patrum addiderit, ubi materiæ congruere viderit, & attractum spiritus mei solitum sibi adesse senserit, non est mihi ingratum, nam Benedictus & Franciscus & alii Patres more apum de Patribus suis multa constituerunt, & gratum est mihi, quia spiritum meum habuerunt. Denique tam quæ Petrus a Christo S. Birgittæ dictatis addere vellet, quam quæ Christus dictavit, sedi Pontificiæ offerri probarique debuerunt, quod ex cap. 30 Regulæ Christus non venerit legem solvere, sed adimplere, atque adeo Birgittam, ipsiusque Ordinem, etsi Regulam ab ipsomet Christo dictatam accepisset, non secus tamen, ac ceterarum Religionum fundatores eorumque Ordines, Pontificiæ potestati subjectos esse voluerit.

[214] Atque ita quidem intelligi potest, quomodo Regula S. Salvatoris, [fueritne eo modo dictata,] aliqua saltem ex parte & certo quodam modo Petri, nempe Alvastrensis prioris, judicio, etiamsi quoad reliqua a semet ipso esset dictata, a Christo relinqui potuerit; maxime vero, qui penes sedem Pontificiam fuerit eam approbare, vel etiam in nonnullis mutationem illi adferre, quod & reipsa factum fuisse videbitur infra. At, sciscitabitur hic aliquis, quid de Regula S. Salvatoris a Christo dictata censendum? Hæccine vel integra, vel maximam saltem sui partem a Christo ipso & verbotenus profecta esse censenda est? Ita quidem legitur non modo locis, ex ipsa Regula Salvatoris & Revelationum Extravagantium capitibus supra citatis, sed etiam lib. 4 Revelationum cap. 137, ubi Christi nomine S. Birgitta Urbanum Papam (V) ita jussa est alloqui: Vade & dic ei ex parte mea … Ego obtuli tibi Regulam Religionis, quæ fundari & incipi debet in loco Vuatzsteno in Suecia, quæ de ore meo processit. Et lib. VII cap. 51 imperatorem Carolum Bohemum ita Christus alloquitur: Scias etiam tu, qui imperium tenes, quod ego omnium Conditor dictavi unam Regulam monialium ad honorem amantissimæ Virginis, Matris meæ, & dedi illam isti Mulieri, quæ scribit tibi. Perlege igitur eam, & conare cum summo Pontifice, ut dicta Regula, ore meo proprio dictata, per eum, qui in mundo vicarius meus est, etiam apud homines approbetur, quam ego Deus coram exercitu meo cœlesti approbavi.

[215] Hæc vero Pontifici Urbano V renunciasse ipsammet S. Birgittam, [plane certum non est, credi] cum confirmari Regulam S. Salvatoris ab eo petiit, ex Urbani VI Bulla infra ostendam; ut proin non dubitaverit ipsa S. Birgitta, quin Salvatoris Regula sibi a Christo, exceptis forte paucis, a Petro Priore additis, dictata fuerit. Idem Alphonsus, Giennensis olim episcopus, censuit, qui in Prologo Cœlestis Imperatoris ad reges cap. 4 ita in hanc remscribit: Et tali modo habuit, quasi in momento totum librum quæstionum, qui est quintus liber in numero inter libros cœlestis voluminis, & Regulam etiam Salvatoris monialium ei revelatam. Sic & Salvatoris Regulam revelatam a Deo appellat canonicus Bonnensis, qui Vitam 2 Urbani V scripsit, apud Pagium tom. 1 Vitarum Pontificum Avenionensium col. 412, ubi de Birgittæ ad Urbanum accessu agit. Verum Bonifacius IX in Bulla Canonizationis consulto, ut apparet, silere ea de re voluit, ita de Vastenensibus religiosis loquens: Qui tam moniales, quam fratres certas Constitutiones, per ipsam beatam Viduam editas, & postea per sedem Apostolicam approbatas, observare tenentur. Monasterii Vastenensis Constitutiones a S. Birgitta editas quidem affirmat, sed a Christone dictatæ sint, non attingit.

[216] Urbanus VI in Bulla: His, quæ pro divini cultus augmento, [tamen pie potest:] anno I Pontificatus sui data, ait, Constitutiones quasdam a S. Birgitta, dum viveret, ex revelatione divina factas & ordinatas; sed addit: ut creditur: quibus verbis, etsi Constitutiones illas a Christo dictatas fuisse, non definiat, satis tamen, ut supra dicebam, tamquam tales a S. Birgitta Urbano V fuisse oblatas, vel sibi certe a S. Catharina, Birgittæ filia, ad cujus preces Bullam istam concessit, videtur innuere. Præterea in Synopsi approbationis & confirmationis &c. Ordinis S. Salvatoris editioni Revelationum Birgittinarum Coloniensi præmissa § 2 hæc Martini V ex Bulla, quam mare Anglicanum Birgittini vocant, verba citantur: Ad Regulam & Constitutiones B. Birgittæ cœlitus, ut pie credendum est, revelatas &c: Anno 1417 archiepiscopi & episcopi Sueciæ communi nomine ad concilium Constantiense litteras dedere (vid. Diarium Vastenense a Benzelio anno 1721 Upsaliæ editum pag. 200 & seq.) quibus Brynulfi, episcopi Scarensis & Ingridis monialis canonizationem commendabant: in his autem regulares Constitutiones S. Birgittæ sub nomine & vocabulo Regulæ S. Salvatoris a Dn. nostro Jesu Christo beatæ Brigidæ divinitus revelatæ dicuntur: sed addunt pariter Sueciæ præsules, ut pie credimus. Quamquam igitur haud omnino indubitatum appareat, Regulas Birgittinarum, seu S. Salvatoris dictas a Christo S. Birgittæ modo singulari, supra exposito, fuisse dictatas, præstat tamen tales; saltem quantum ad potiorem sui partem fuisse, cum dictis Pontificibus, Sueciæque præsulibus pie credere, quam eas tales fuisse præfracte temereque inficiari, forte non absque aliqua SS. Birgittæ & Catharinæ injuria.

[217] [sed illa] Exstat Regula Salvatoris, editis Revelationum S. Birgittæ, quorum non semel meminimus, libris inserta cum hoc titulo: Regula S. Salvatoris, data divinitus ab ore Jesu Christi devotæ sponsæ suæ S. Birgittæ de regno Suetiæ. At talisne revera fuit omni ex parte Regula a Christo S. Birgittæ, ut pie creditur, dictata, & Urbano V ab ipsamet S. Birgitta (ut suo loco videbitur) oblata, qualis in laudatis Revelationum S. Birgittæ librorum editionibus exhibetur? Est, cur oppositum videri possit: nam postquam scriptas a se Regulas S. Birgitta Urbano obtulerat, & approbationem earum qualemcumque obtinuerat, variæ in illis dein factæ videntur immutationes, sive a Petro Priore, sive a Romanis illarum examinatoribus, quas, approbatas tamen a summis Pontificibus, Regulæ S. Salvatoris, servato titulo paulo ante transcripto, modo insertas legimus. Juverit hac in re audire loquentem ipsum Urbanum V de monasterio Vastenensi in Bulla supra cit., qua dicti monasterii erectionem approbat secundum S. Birgittæ vota & postulata. Sic autem loquitur Urbanus V. Sane oblata nobis pro parte dilectæ in Christo filiæ, nobilis mulieris Birgittæ, relictæ quondam Ulphonis de Ulphason, militis, viduæ, Lyncopensis diœces. petitio continebat, quod ipsa, pio & zelanti affectu, terrena in cœlestia, & transitoria in æterna felici commercio commutare * ad honorem & sub vocabulo beatæ Mariæ Virginis gloriosæ, de bonis sibi a Deo collatis in oppido Watzstenoni præfatæ diœces. unum monasterium, divina sibi adspirante gratia, sub spe licentiæ, a Sede Apostolica obtinendæ, sumptuoso utique opere jam inceptum (pro sexaginta monialium seu sororum, illarum abbatissa in hujusmodi sexagenario computato * numero, quæ Majestati divinæ ac Virgini antedictæ sub regulari habitu, perpetuum & devotum sinceris mundisque mentibus, castisque corporibus exhibere habeant famulatum) ad consummationis seu perfectionis finem deducere cupit. En monasterium unum, quod pro sacris virginibus condere inceperat S. Birgitta: sed & in hujus gratiam aliud virorum, & quidem separatum a priori, condere decreverat.

[218] Sic enim prosequitur Urbanus V. Et aliud [non omni ex parte] separatum ab illo, in eodem oppido pro decem septem fratrum (computato in dicto numero ipsorum Priore, qui eis in spiritualibus tantum præsit) per quos abbatissa monialesque prædictæ, quæ pro tempore fuerint, possint divinorum auditionis, salutiferæ prædicationis, & eruditionis pabulo resici, & in spiritualium necessitatum suarum casibus seu articulis adjuvari: ac pro octo Conversorum habentium dictis Fratribus deservire, usibus & separatis habitationibus fundare intendit, atque construere, & pro personarum in iisdem monasteriis pro tempore degentium sustentatione congrua, & aliorum incumbentium eis supportatione onerum sufficientem dotem etiam assignare, ac utrumque ipsorum monasteriorum, regularesque personas in utrolibet ipsorum pro tempore degentes Ordinis S. Augustini esse intendit, & personas ipsas secundum regularia ipsius Ordinis vivere instituta. Itaque ex Urbani verbis colligi videtur, S. Birgittam post revelatam sibi (ut hic ponimus) oblatamque Pontifici Regulam duo diversa monasteria, & quidem separata, alterum monialium, virorum alterum condere voluisse; quorum alterum, nempe monialium, jam inceptum erat; alterum vero, virorum scilicet, nondum etiam inchoatum: & quidem ita separata, ut non modo diversis locis essent collocanda, etsi verisimiliter haud multum distantibus, sed etiam utrique de diversis campanilibus, ecclesiis, cœmeteriis, aliisque ad monasteria plane diversa necessariis ædificiis prospiciendum foret.

[219] Ita rursum ex Urbani V verbis, quibus ea in re archiepiscopum Upsalensem, [fortassis eadem fuit,] & Strengensem ac Vexionensem commissarios constituit, videtur colligi. Sic habent: Nos itaque ipsius (Birgittæ) supplicationibus inclinati fraternitati vestræ, de qua plenam in Domino fiduciam gerimus, per Apostolica scripta committimus & mandamus, quatenus vos, vel duo, vel unus vestrum, si, in quo est, ut præmittitur, dicti monasterii monialium fabrica jam incepta, nec non in quo dictum monasterium fratrum fundari & construi per dictam Birgittam intenditur, loca ad hæc vobis videantur apta & congrua ac honesta, attentis circumstantiis universis, quæ circa hæc attendendæ fuerint (super quibus conscientias vestras oneramus) dictaque loca ad ipsius Birgittæ personam pertineant, vel per eam justo titulo acquirantur, vos, dote sufficiente pro dictis sustentatione personarum & supportatione onerum præfatorum, ad vestrum, vel duorum, vel unius vestrum discretum arbitrium primitus assignata, eidem Birgittæ, monialium, jam, ut præfertur, incœptum perficiendi. Fratrum vero, monasteria prædicta fundandi & construendi cum ecclesiis, campanilibus, campanis, cœmiteriis & aliis necessariis officinis, ita quod utrumque monasterium cum suis ædificiis ab altero sit discretum, plenam & liberam licentiam largiamini, & omnimodam potestatem.

[220] Itaque Urbani V Bulla docet, S. Birgitam anno 1370, [quæ in libris] quo Regulam suam Christo dictante jam diu scripserat, probarique ab eodem Pontifice petierat, ut ex eadem Bulla non obscure eruitur, propositum sibi habuisse, duplex monasterium in eodem oppido Vastenensi feminarum unum, virorum alterum, condere, quæ non loco tantum, sed etiam ecclesia, cœmeterio, ceterisque ædificiis essent diversa. At si Regulam S. Salvatoris, prout modo variis in libris Revelationum S. Birgittæ typis edita exstat, consulamus, Christus ispsi non monasteria duo condere, sed unum tantum, sub duplici tamen claustro, quorum unum moniales, alterum viros contineret, præceperit, atque unam eademque ecclesiam utrisque communem, ita ut pars superior feminarum, inferior virorum, contra ac in Bulla Urbani est expressum, usui cedere debuerit: nam in Regula S. Salvatoris, dictis libris inserta, monasterii Vastenensis mentio frequenter fit quidem, sed unius tantum, non duorum, secus ac fit in Bulla Urbani V. Ubi vero habitationis Fratrum mentio fit, hæc non monasterium, sed curia appellatur, quemadmodum fit cap. 12; e quo etiam perspicuum est, voluisse Christum, ut una eademque ecclesia, modo jam dicto, tam feminarum, quam virorum usui cederet.

[221] [revelationum] Capitis XII titulus est: Christus determinat hic numerum monialium & sacerdotum & diaconorum ac etiam conversorum, servientium dicto conventui (non conventibus) & ordihat habitationem eorum, & chorum, ubi sedere & stare debeant tam mares, quam feminæ. Tum proxime hæc sequuntur: Sorores erunt sexaginta, quæ clericos habebunt, qui quotidie de tempore Missam & Officium, quod habetur in ecclesiis cathedralibus illarum terrarum, in quibus hujusmodi monasteria sunt, decantabunt. Ipsi quidem a monasterio sororum sunt omnino exclusi, unam per se habentes curiam, in qua habitabunt, & de curia introitum in ecclesiam & chorum inferiorem habebunt. Chorus vero sororum erit superius sub tecto. Ita tamen, quod Sacramenta videre & Officium audire valeant. Num binas Regulas, & sibi contrarias Christus Birgittæ dictavit; Birgitta vero Urbano probandas obtulit? Neque alteri præterea Pontifici Regulam aliam sibi a Christo revelatam obtulisse scitur: illud vero nemo, ut opinor, dixerit; reliquum ergo est, ut Regula Salvatoris, quæ modo in impressis Revelationum S. Birgittæ voluminibus visitur, a Regula Salvatoris, quam unicam Urbano V per se S. Birgittæ probandam obtulit, hac in re diversa esse videatur.

[222] [modo legitur,] Neque vero in hac dumtaxat re Constitutiones S. Birgittæ, quas ipsa Urbano V obtulit, sed & in variis aliis mutationem deinceps passæ videntur. Urbanum V oblatas sibi a S. Birgitta Constitutiones Bullæ suæ aut inseruisse, aut subnexuisse, docent hæc inserta Bullæ verba: Salvis Constitutionibus omnibus infrascripti. Has editionis Coloniensis Revelationum S. Birgittæ editor, ubi de Fundatione Ordinis S. Salvatoris agit, & Bullam Urbani V exhibet verosimiliter ob prolixitatem omisit, nec mihi cum Constitutionibus, S. Birgittæ Revelationum voluminibus insertis, conferre licuit. Vidit illas auctor libelli de Fundatione seu institutione solida monasteriorum simplicium S. Salvatoris, S. Birgittæ vulgo dicti &c anno 1677 Duaci apud Mariam Serrurier typis in lucem editi, qui cap. 1, pag. 4 & binis seqq. præter discrimen, cujus paulo ante mentionem feci, alia etiam exhibet, citatis, unde hausta sunt, fontibus, inter Regulam a S. Birgitta Urbano V oblatam, quam primam vocat, & ejusdem Sanctæ Regulam libris Revelationum insertam ab Urbano VI deinde approbatam, quam secundam nominat, discrimina: en illa ipsis auctoris sui verbis expressa.

[223] Primo Regula (ab Urbano V apparobata) seu prima ubique exprimit duo monasteria formalia, unum monialium, [ut allata] alterum virorum sepatatum ab illo, in eodem oppido Wastenensi cum suis particularibus & propriis ecclesiis, campanilibus, cœmeteriis, hortis &c: secunda vero non exprimit nisi unicum monasterium, illudque monialium, & unicam ecclesiam: residentiam vero fratrum facit contiguam omnino ecclesiæ & monasterio monialium, & nominat illam CURIAM Fratrum. Probata hæc paulo ante habes: citat vero auctor ille Bullar. fol. 183 per totam illam Bullam. Item fol. 7. 10. 16. Vers. 18. 21. Secundo, inquit, prima superiorem fratrum vocat Priorem, secunda nominat confessorem generalem. Prima vult, ipsum de triennio in triennium a conventu suo eligi, & ab abbatissa confirmari. Secunda vult, tam abbatissam, quam confessorem ab omnibus monialibus & fratribus simul eligi, & ab episcopo loci confirmari: tam autem illa, quam ille sunt perpetui in suis officiis ex privilegiis Apostolicis a Religione de post obtentis; Regula secunda nihil disponente de duratione prædictorum officiorum. Bull. fol. 188. Vers. 18 & 100. Tertio prima Regula disponit, quod tam frates, quam sorores debeant facere annum probationis ante professionem in habitu regulari & intra monasterium. Secunda vero e contra disponit, quod per annum, & quidem non tantum extra monastrium, sed etiam in habitu sæculari debeat probari eorum & earum constantia, &, quod, anno hujusmodi finito, in die suæ vestitionis debeat emittere professionem, renuntiantibus prius tam conventu, quam profitente anno probationis in aliis religionibus observari solito. Bullar. fol. 11. Vers. 12. 185.

[224] Quarto jejunia tam fratrum, quam monialium in utraque Regula plurimum inter se differunt. [hic exempla] Bullar. fol. 10. Vers. 187. 188 Vers. Quinto prima quoad cæteras observantias Ordinis, quæ non sunt in illa specificatæ, vult, ut utrumque monasterium vivat secundum instituta regularia Ordinis S. Augustini. Secunda vero ordinat, ut alia necessaria ad observantiam regularem, quæ non sunt in dicta secunda Regula contenta, assumantur ex Regulis seu observantiis Ordinis SS. Benedicti, vel Bernardi. Bull. fol. 27. 183 & 183 Vers. Sexto prima statuit, quod moniales, antequam admittantur ad habitum religionis, debeant attigisse annum ætatis decimum octavum. Fratros vero illum antea explevisse. Secunda vero vult, ut moniales ante annum decimum octavum non recipiantur, & fratres ante vigesimum quintum. Bullar. fol. 24 185. Vers. & 188. Septimo prima indicit clausuram monialibus, fratribus vero minime, relinquens illos in observantia Ordinis S. Augustini, qui clausuram non servat: immo disponit, quod temporalia administrentur per religiosos a priore & conventu fratrum eligendos, & ab abbatissa, quæ præsidet in temporalibus utrique conventui, approbandos. Secunda vero indicit clausuram non tantum monialibus, sed etiam fratribus. Bullar. fol. 183 & 183. Vers. 185 & 189. Vers.

[225] Quæ si sic se habeant; ut abs dicti libelli auctore sese habere dicuntur, [videntur suadere;] non uno sane ex capite differre videtur Regula Salvatoris a S. Birgitta Urbano V oblata, & a Christo, ut pie creditur, revelata ab ea, quæ supradictis editisque in lucem Revelationum voluminibus inserta conspicitur, etsi & hæc in præfixo sibi titulo a Christo revelata dicatur, ea forte de causa, quod, cum alia pleraque in ea relicta sint, quæ in Regula a S. Birgitta Urbano V oblata & Christo revelata continebantur, earum editores, pari utramque titulo exornare, fas sibi esse putaverint. Minus tamen sic probandum esset, iis articulis etiam seorsim, qui postmodum quidem legitima auctoritate fuissent immutati, sed propterea a Deo revelati non fuissent, ea præfixa insertave legi verba, quibus & ipsi a Christo revelati indicantur. Exempli causa capite supra citato hæc: Christus determinat hic numerum monialium &c. Capite 22: Christus disponit hic de ætate, quam debeant habere moniales &c. si vera sunt, quæ supra discrimine primo & sexto ea de re dicta sunt, & sic de reliquis.

[226] [mutatio porro, si quam subiit, legitime facta est.] Si porro quæratur, quibus in opinione mutatæ Regulæ auctoribus, & quo tempore in Regula S. Salvatoris S. Birgittæ revelata, ab eaque Urbano V oblata, sit facta mutatio; contigerit illa verosimillime post S. Birgittæ obitum, Petro Alvastrensi auctore, eo nimirum temporis spatio, quod ab obitu S. Birgittæ usque ad approbatam ab Urbano VI anno 1379, ut post dicetur, Regulam effluxit: nam Petro quidem divinitus fuisse concessum, ut, quæ ad rem facere existimaret, Regulæ adderet, jam vidimus supra: atque hinc fortassis arbitratus fuerit, penes se quoque esse, aliquam hinc inde revelatis a Deo S. Birgittæ Constitutionibus, justis tamen de causis & ab Apostolica sede approbandis, immutationem afferre. Sic loco duplicis ecclesiæ &c. unicam tam feminis, quam viris propriam, substituere sibi licitum putarit, ne faciendi sumptus excrescerent nimium. In partem etiam factarum in Regula Salvatoris mutationum fortasse venerint, qui ad illam examinandam ab Urbano VI deputati fuerunt, quique illas saltem suo calculo approbarunt. Nihil hac in re certo pronunciare velim: quamquam enim probabile existimem, non facile passuram fuisse S. Birgittam, ut se viva & vidente Regula a Christo sibi revelata mutaretur, & creditu difficile videatur, aliam ab ea Urbano V fuisse oblatam Regulam, ac illam quam a Christo acceperat; fieri tamen potuit, ut licite a Petro Alvastrensi fieri posse crediderit mutationes aliquas, quas Urbanus V probarit, sed dein sustulerit Urbanus VI. Fieri etiam potuit, ut Christus Birgittæ Regulam ita revelarit, ut aliquot ejus articulos non plane determinarit, sed Pontifici determinandos reliquerit; E. C. ut Vastenæ vel duo monasteria conderet plane diversa, vel unum, sic tamen, ut septis claustrisque a viris feminæ separarentur: quo pacto tam Regula Urbano V, quam Regula Urbano VI oblata a Christo revelata dici potest.

[Annotata]

* supple: volens

* computata

§ XVI. E Suecia Romam migrat.

[Christi jussu] Posteaquam biennio aut eo etiam amplius S. Birgitta, marito privata, sed a Christo in sponsam accepta, tenuem quidem victu & vestitu, cœlestibus tamen meditationibus suavem, favoribusque divinis cumulatam vitam Alvastri duxerat, ac jam instituendi a se Ordinis Regulam, a Christo, ut volunt, dictatam, & in litteras a Petro Alvastrensi missam acceperat, Romam divino mandato properare jussa est. Sic enim Revelationum Extravagantium cap. 8 Christus Birgittam Alvastri morantem alloquens inducitur: Vade Romam & manebis ibi, donec videas Papam & imperatorem, & illis loqueris ex parte mea verba, quæ tibi dicturus sum. Addit mox Petrus Alvastrensis: Venit igitur Sponsa Christi Romam anno ætatis suæ XLII (Christi 1346) uti diserte legitur in Vita ejus abbreviata apud Hörmann pag. 801 col. 1. Et ad præceptum ivit Romam anno Domini MCCCXLVI. Et in Diario Vastenensi ad eumdem annum: Beata Birgitta ibat Romam juxta præceptum Christi. Birgerus quoque, S. Birgittæ biographus, itineris hujus Romani, Christi præcepto ab illa instituti, his verbis meminit: Transactis fere duobus annis, postquam Sponsa Dei venit ad monasterium (Alvastrense) præcepit ei Christus laborem peregrinationis assumere, familiariter ita dicens: Vade Romam, ibi platee strate sunt auro & rubricate sanguine Sanctorum, ubi propter indulgentias, quas promeruerunt sancti Pontifices orationibus suis, compendium est ad cœlum.

[228] Haud minus diserte, divino mandato id itineris a S. Birgitta fuisse susceptum; [Romam] testatur Bonifacius IX in Bulla canonizationis: Sancta autem Vidua, inquit, quæ ab ineuntis ætatis principio Deo dicata fuerat, ut jejuniis & orationibus indefesse vacaret, soluto conjugio & fui juris effecta, quasi navis institoris de longe portans panem suum, a Spiritu sancto præmonita, egrediens de terra & cognatione sua ad almam Urbem … perrexit. Denique Romam abiisse S. Birgittam, posteaquam Regula S. Salvatoris descripta jam erat, legitur cap. 41 Revelationum Extravag. in hunc modum: Christus filius Dei loquitur. Jam Regula descripta est, jam flores ejus appositi, & colores ordinati, vade nunc ad locum, ubi visura es Papam & imperatorem. Nam hæc Regula procedet quasi lumen & lucerna, & coarctabit se, ut proficiat, donec tertius fructus ostendet se, qui conteret aristas & purum granum recondet in horreum suum: e quibus verbis etiam intelligitur, S. Birgittam non modo Romam petere divinitus jussam, conscripta jam Regula, sed jam tum etiam didicisse e Christo, fore ut hæc a Pontifice probaretur; & uberes suo tempore fructus procrearet. Finis autem itineris fuit, ut partim ex jam allatis, partim ex dicendis palam fiet, ut Regulæ suæ, & Ordinis approbationem promoveret, ut indulgentias, quarum ingens copia Romæ esset, lucraretur; ut proximorum saluti, ac totius Ecclesiæ bono pro viribus insudaret, dum Pontifices, reges, principes, & cujusvis generis homines muneris sui, sic Deo mandante, libere simul & fortiter admoneret.

[229] [forte cum aliquot] Romam porro petentem comitati, vel eo postmodum illam secuti videntur in primis Petrus Alvastrensis & Petrus Olavi, primus dein Vastenensis confessor: ita enim videtur innuere Alphonsus in Prologo libri 8 Revelationum cap. 3 sequentibus verbis: Et sic ad Romam peregrinando (Birgitta)devenit ad standum ibi in vita pœnitentiæ & ad visitandum humiliter limina Apostolorum & reliquias aliorum Sanctorum, donec Christus ei aliud præcepit, habens semper secum alios duos seniores antiquos, & maturos, virtuosos ac virgines & expertos patres spirituales, qui usque ad mortem eam fecuti sunt. Petrus Olavi non modo S. Birgittæ a confessionibus fuisse, sed & plus quam triginta annis individuus itinerum ejus comes fuisse legitur in Diario Vastenensi ad annum 1408: idem apud S. Birgittam egit, cum matrem quinquennio ante Romam profectam, S. Catharina invisit, ut tom. 3 Martii pag. 507 Ulpho, S. Catharinæ biographus scribit: idem denique anno 1350, quo Jubileum celebratum fuit, ibidem peregrinorum confessiones excepit ex cap. 71, illique subnexa Additione lib. 6 Revelationum. Tertius forte S. Birgittæ in itinere Romano comes fuit Magnus Petri, alter post Petrum mox dictum Vastenensis confessor generalis & canonizationis S. Birgittæ sedulus promotor, de quo ad annum 1396, quo obiit, Diarium Vastenense: anuum 1396, quo obiit, Diarium Vastenense: Hic primo uxoratus fuit, deinde veniens Romam cum S. Birgitta, adhuc ipsa vivente, ibi per plures annos stetit, quam etiam ad terram Sanctam secutus est. His forte addendus præterea est Gudmarus Frederici, presbyter, qui in Diario Vastenensi ad annum 1389 S. Birgittæ capellanus fuisse dicitur, eamque Roma Hierosolymam secutus; etsi nulla isthic itineris Romani, abs illo una cum S. Birgitta instituti, mentio siat.

[230] [comitibus,] Dominæ cujusdam Suecicæ, quæ S. Birgittam pariter Romam euntem comitata & Mediolani defuncta est, meminit, sed suppresso ejus nomine, Petrus Alvastrensis Revelationum Extravagantium cap. 101, de qua hujusmodi narrat historiam: Domina quædam de Suetia sequens beatam Birgittam ad Romam, timensque inconstantiam mariti sui, rogavit beatam Birgittam, quod Deum pro marito suo oraret. Cui oranti Christus apparens dixit ei: Ite, ne moveamini ab itinere & proposito sancto, ego enim abbreviabo isti mulieri iter. Ego præparabo corpus, ut, cum saccus exhaustus fuerit, anima impleatur dulcedine, maritus vero habebit desiderium suum. Igitur cum venissent Mediolanum, Domina ista infirmata obiit in pace. Qua sepulta, Domina Birgitta orando rapta fuit in spiritu, & audivit diabolum conquerentem super anima illius, quia non adjudicabatur sibi. Cui Christus tunc dixit: Vade. Si tu purgasti eam, affligendo saccum (seu corpus ejus) jam ego animam, quæ intus jacebat, possidebo & honorabo. Gobelinus Persona Cosmodromii ætate 6, cap. 72 S. Catharinam Matrem Birgittam comitatam ait, ac cum illa Romam venisse, sedente Avenione Clemente VI. Hujus temporibus, ait, claruit Romæ fœmina quædam Brigida, a vulgo Brigitta nominata, quæ de regno Sueciæ post mortem viri sui, cujusdam principis regni illius, cum filia sua Romam venerat peregrinationis causa & ibi vitam cœlibem duxit: sed errat Gobelinus, etsi scriptor synchronus; nullos enim matrem suam hoc itinere liberos fuisse comitatos, mox dicenda aperient: Catharina vero tempore Clementis VI Romam venit, sed a matris suæ Birgittæ in Urbem adventu elapsis fere quinque annis, vel saltem tribus, ut in ejus Vita Ulpho monachus & scriptor synchronus testatur loco supra laudato. Birgittæ Burlamachius lib. 2 cap. 1 hoc in itinere socium addit Birgerum filium: at hic Matrem invisit Romæ, cum hæc isthic morata fuisset jam annis aliquot, ut colligitur ex Margaretæ abbatissæ Vastenensis verbis, quæ num. 70 recitavi.

[231] Quam arduum fuerit hujusmodi præceptum, ut nimirum marito suo privata, relicta cognatione sua & patria, [relicta patria cognatisque,] ac amantissimis potissimum liberis, ex eximio, quo in hos ferebatur, amore, metiri licet: hæc tamen Dei voluntati post habuit, paruitque generoso animo Christi ita jubentis præcepto, quamquam vim aliquam, id ut faceret, inferre illam sibi debuisse, satis colligatur ex Revelationum Extravagantium cap. 95, ubi hæc: Contigit semel in monasterio Alvastri, quod animus beatæ Birgittæ, cum itura esset Romam, accendebatur ad amorem filiorum suorum, compatiens relinquere eos, quasi orbatos consolatione materna. Timens etiam, quod post ejus recessum audacius offenderent Deum in aliquo, quia juvenes erant, divites & potentes. Sed hunc erga filios amorem amori Christi posthabere didicit: en quo pacto: Et tunc vidit in visione (ita habent reliqua citati cap. verba) unam ollam positam super ignem, & quemdam puerum sufflantem prunas, ut olla accenderetur, cui dixit beata Birgitta. Cur tantum inflare conaris, ut succendatur olla? Respondit puer: Ut amor filiorum tuorum magis accendatur, & inflammetur in te. Beata Birgitta respondit: Quis (inquit) tu es? Cui ille: Ego, inquit, sum negotiator. Tunc ipsa intelligens, amorem aliquem inordinatum in corde suo existere ad filios, statim correxit se, ut nihil præponeret amori Christi.

[232] Paruit itaque Christi præcepto S. Birgitta, ac relicto, [cui sese postmodum junxit] quidquid sibi in Suecia carum erat, Romanum iter arripuit; & jam effluxerat quinquennium circiter, ex quo Romæ habitans liberorum suorum neminem viderat, quamvis adesse sibi optaret S. Birgitta, qui sibi in arduis familiæ suæ negotiis adjumento esset & solatio: tum tandem, id est, sub annum 1350 Christus illi promisit, adfuturam illi e Suecia personam, quæ esset e votis ejus; venitque in Italiam, Matrem bona mariti sui venia invisura, S. Catharina ejus filia, comitata Domino Gorstago Thunasson, rei bellicæ in Suecia præfecto & duabus dominabus Suecicis: hausta sunt hæc omnia ex Ulphone, monacho Vastenensi & scriptore Vitæ S. Catharinæ tom. 3 Martii pag. 507 numm. 9, 10 & XI Vitæ ejusdem S. Catharinæ: hujus in Urbem adventum idem Ulpho ita describit num. 12 & seq. Transito mari cum difficultate magna, his supradictis comitata, per terras Alemanniæ & Italiæ in mense Augusto Romam pervenit. Eo denique tempore & Deo digna mater ejus B. Birgitta apud Bononiam in monasterio Sarpensi (forte Farfensi) ad correctionem abbatis & conventus ejusdem loci, ex præcepto Christi aliquamdiu moram traxit, cum venerabili patre suo spirituali Domino Petro Olavi & paucis aliis de familia.

[233] Domina vero Catharina cum sua comitiva quærebat Matrem suam in Roma per continuos octo dies, [Catharina filia, migrat;] multum anxia, quia, quo divertisset, scire non poterat. Interea Dominus Petrus, confessor B. Birgittæ, quosdam mirabiles motus & instinctus quarumdum affectionum in anima persensit, in tantum eum agitantes Romam transire, quod pro eorum vehementia dormire seu comedere non posset, donec arriperet iter versus Romam; qui a B. Birgitta, quamvis invite dimissus, celeriter ad Urbem pervenit, & in ecclesia S. Petri dominæ Catharinæ & comitivæ ejus occurrens, excepit eos cum gaudio magno; cognoscens vero, quia Dominus acceleravit iter ejus propter consolationem eorum. Sequenti vero die ad visendum dominam Birgittam una cum domino Petro ad monasterium prædictum repedarunt. Suscepti reverenter ab abbate loci illius propter devotionem dominæ Birgittæ, cujus exhortationibus sanctis ad meliorem vitam jam conversus fuerat, per aliquot dies ibi insimul steterunt. Sed ad consilium B. Birgittæ iterato Romam venientes, multum humiliter per stationes & limina Sanctorum peregrinationes suas compleverunt. Eo acceptior S. Birgittæ Catharinæ filiæ suæ adventus accidere debuit, quo hæc matri erat virtute similior: at paucæ vixdum effluxerant hebdomadæ, ut Ulpho narrare pergit, cum reditum ad maritum in Sueciam Catharina meditabatur: ægre id admodum S. Birgittam habebat: quare ad preces conversa a Christo audivit e voluntate sua esse, ut apud Matrem Catharina remaneret, mansitque deinceps, cum etiam paulo post maritum suum in Suecia diem suum obiisse, intellexisset. Si itaque aliquamdiu durum S. Birgittæ fuit liberorum suorum aspectu consortioque carere, dolorem illum divina pietas, cum sibi placuit, mitigare non prætermisit. Sed ad Birgittam, e patria sua discedentem, redeamus.

[234] [nondum condito Vustenensi monasterio.] Scribit Burlamachius num. 230 citatus S. Birgittam, e Suecia abeuntem, monasterii Vastenensis regimini admovisse Elizabetham comitis Holsatiæ sororem, quam jam tum in suo contubernio habuerit: secutus est Burlamachius ducem infidum, Albertum Krantzium lib. X Saxoniæ cap. 13 ita loquentem: Birgitta quoque insignis sanctitatis fœmina, quæ memoriam suam Romæ fertur in ecclesia S. Pauli reliquisse, reversa in Sueciam, patriam suam, extruxit suis sumptibus monasterium Wasteen (erat enim magno genere militari nata) ibique in sancta conversatione degens, hoc tempore (sub Bonifacio IX, anno tantum 1389 ad pontificatum evecto) subvolavit ad Christum, miraculis clareseens: jam tunc Elisabeth sororem comitum Holsatiæ, sacram virginem, in contubernio habens, quam pro se reliquit loci gubernatricem. Quasi vero S. Birgitta, cum anno 1346 Sueciam reliquisset, eo umquam redierit postea, ac non Romæ, sed Wastenæ obierit, ac monasterium istud jam tum, cum Romam peteret, exstiterit, quæ omnia a vero prorsus aliena esse, ex postmodum dicendis manifestum evadet. Verosimilius est, quod de adito a S. Birgitta, Romam abeunte, anno 1345 seu sequenti Scarensi oppido Burlamachius tradit.

[235] [An eodem itinere] Etenim lib. 6 Revelationum cap. 31 fertur S. Birgitta cujusdam animam in cœlum instar sideris fulgidi avolantem conspexisse, de quo in Declaratione Petrus Alvastrensis hæc subdit: In fine hujus revelationis habetur de fratre Algoto, priore Scarensi (Scara sedes episcopalis fuit in Gothia, Sueciæ provincia) & magistro in Theologia, qui tribus annis cœcus & laborans calculo fine quievit beato, anno nempe 1345, ut scribunt Hueberus in Menologio, Arturus in Martyrologio ad IX Augusti, Waddingus in Annalibus Franciscanis ad eumdem annum numm. 6 & 7. Nam B. Birgitta orante pro eo, ut sanaretur, audivit in spiritu responsum: Ipsa est stella fulgida, non expedit, ut sanitate corporis denigretur anima. Jam enim certavit, & consummavit & nihil restat, nisi ut coronetur. Et hoc erit tibi signum, quod ab ista hora alleviabuntur dolores carnis & anima tota inflammabitur charitate mea. Quamquam autem annus mortis Algoti cum anno inchoati a S. Birgitta Romani itineris satis congruat, eamque Scaræ egisse, moriente Algoto, Petrus Alvastrensis testetur, haud tamen mihi certum est, id anno 1345 seu inchoati itineris Romani contigisse; eo quod suspicio aliqua subsit, non alia de causa annum mortis Algoti signari anno 1345 a scriptoribus Franciscanis, quam quod illam, Birgitta in itinere Romano jam constituta, ex conjectura putarint accidisse; licet hac de re nihil occurrat in Revelatione citata; nec aliunde forte annum emortualem Algoti notum habuerint: quod si diem ejus emortualem nono Augusti Hueberus & Arturus affixerint, fecerint id fortasse tantum pro arbitrio.

[236] Accedit, plus vice simplici S. Birgittam Scaræ fuisse, [scaram,] si anno 1345 mense Augusto ibidem agens Algoti animam in cœlum evectam viderit: nec enim verosimile fit, S. Birgittam, inchoato jam itinere, Scaræ vel a mense Februario ad mensem Augustum usque, vel contra ab Augusto ad Februarium substitisse: jam vero eam mense Februario aliquando Scaræ fuisse, liquet ex Revelationibus Extravagantibus cap. 108, ubi hæc leguntur: Accidit, quod, cum in die Purificationis beata Birgitta esset in Ecclesia Scarensi &c: ut adeo, si sæpius Scaræ fuerit, hinc etiam incertum fiat, qua vice & anno Algoti animam in cœlum rapi viderit. Ceterum hoc loco dicitur Birgitta in ecclesia Scarensi vidisse B. Virginem & virum quemdam vestibus episcopalibus indutum, cujus illic corpus, licet pro viri meritis haud satis decore, sepultum erat: de quo S. Virgo Maria fertur lib. 2 Revelationum cap. 30 Filium sic allocuta: Nunc, autem anima ejus tecum est in gloria, vas autem instrumenti ejus depressum est, & in humiliori loco jacet, quam decet. Ideo, Fili mi, da corpori ejus altiorem elevationem, honora illud, quod te pro modulo suo honoravit. Eleva illud, quod te labore suo, quo potuit, elevavit. Respondisse autem Filius: Benedicta sis tu, quæ nihil relinquis intactum, quod ad amicos tuos pertinet. Non decet, Mater, ut vides, quod lupis detur cibus optimus. Non convenit, ut Saphirus &c. Vir ille, qui vestibus pontificalibus hic apparuisse dicitur, fuit Brynulphus, Scarensis episcopus, sub annum 1316 defunctus, cujus, ut ex verbis lib. 2 Revelationum cap. 30 proxime citatis colligi potest, ossa in honoratiorem locum olim transferenda, divinitus edocta est. Contigit autem id anno a S. Birgittæ obitu centesimo decimo nono, Christi 1492, ad quem ita Diarium Vastenense: In crastino Assumptionis B. Virginis Mariæ facta fuit translatio reliquiarum B. Brynolsi, quondam episcopi Scarensis, ad locum decentiorem in eadem ecclesia Scarensi auctoritate Domini Innocentii Papæ VIII. Pro hujus canonizatione institerunt Sueciæ episcopi per litteras, num. 216 memoratas, anno 1417, die I Martii ad Patres concilii Constantiensis datas, etsi tamen propterea in Catalogum Sanctorum solemni Pontificis decreto hactenus non sit relatus. Hæc vero adducere hoc loco volui, primum quidem in specimen aliquod, S. Birgittæ futura aliquando fuisse revelata, quæ postmodum eventu ipso probata fuerunt; tum quod hæc anno 1345, cum iter Romanum, de quo hic agimus, incepit, fortasse contigerint, atque adeo, cum nec alteri anno affigi certo possint, hoc loco quodammodo commemoranda fuerint.

[237] [Atrebatum, Coloniam,] Quam viam tenuerit S. Birgitta, cum Romam petiit, quas peragrarit regiones, quæ oppida civitatesve inviserit, plane incompertum est. Per Germaniam tamen & Galliam iter instituisse videtur. Sane cum Romam peteret, hospitatam fuisse Halæ Suevicæ, est fama, ut dictum est num. 135: Coloniæ item Agrippinæ aliquando fuisse versatam, ex Fragmento de itineribus seu peregrinationibus S. Birgittæ apud Hörmann pag. 819 habetur, ubi diserte legitur: Item ad Coloniam tres Reges & alios infinitos martyres honorandos visitatura adivit: quod quamvis ad reditum ejus ex Hispania in Sueciam, superstite adhuc Ulphone marito ejus, quo tempore etiam Atrebati eam fuisse, ex superioribus liquet, revocare quis posset, opinari tamen malim, si non bis Coloniam adierit, id illam fecisse, cum, in Sueciam, dum viveret, non reditura, Romam petiit, propterea quod in documentis de S. Birgitta ad majores nostros transmissis reperiatur scriptum quoddam a S. Birgitta, ut ibi notatur, ad Coloniensem quemdam canonicum Roma transmissum Coloniam, quo hæc dicto canonico præcepta quædam, e quibus vitam pie digneque instituat, observanda proponit, & inter cetera sic ait: Deinde, amice dilecte, oportet, quod nocturna tempora ad Dei honorem ordines discrete: ego enim attendi, quod campanæ vestræ satis statute temporibus pulsantur. Cum igitur hoc S. Birgittæ ad canonicum Majoris ecclesiæ Coloniensis missum videatur, cum jam Romæ sedem illa fixerat, in eoque Coloniæ se fuisse testetur, verosimile fit, id non diu ante suum ad Urbem accessum contigisse, eoque scripto sanctam Viduam, jam proximorum saluti operosius, quam cum juncta marito erat, ex Christi præcepto incumbentem, hospiti forte suo in grati animi testimonium salutaria hæc monita suggessisse.

[238] [Genuam] Creditur etiam S. Birgitta Genuæ in Liguria aliquando substitisse, ac ibidem Petri confessoris sui morbo aliquamdiu fuisse detenta: creditur item ad quartum lapidis a monasterio Quartano jactum existere domicilium, quod S. Birgitta incoluerit, uti tradit Lancelottus Historiæ Olivetanæ lib. 2 cap. 15. Similia scribit Augustinus Justinianus Annalium Genuensium lib. 6 ad annum 1518: sed id, cum mortua fuerit anno 1373 S. Birgitta, Romamque pervenerit anno 1346, sero nimis accidisse, ait, non diu ante annum 1377. Hos citans Burlamachius in Vita S. Birgittæ lib. 2 cap. 2, hujus in prædicto domicilio commorationem affigit anno 1345 vel 1346, quo S. Birgitta Romam venit; recte quidem S. Birgittæ ad urbem Januensem accessum non tantopere differens, quanto illum Justinianus distulit; hoc tamen de ipso sanctæ Viduæ ad Januensem urbem accessu, aut de anno, quo contigerit, nihilo certior: cum accessum quidem non hauserit nisi ex populari fama, in annum vero & diem, quo is contigerit, frustra se inquisivisse Justinianus ipse testetur, nec quidquam afferat Burlamachius, quo, quod de anno accessus S. Birgittæ ad Genuenses dixit, confirmet. Neque certius est, quod Burlamachius mox citatus addit, S. Birgittam Genua eodem anno Mediolanum abiisse, S. Ambrosii reliquias veneraturam. Mediolani quidem S. Birgittam aliquando fuisse commoratam, atque ibidem ipsi quoque S. Ambrosii binas apparitiones de quibas lib. 3 Revelationum capp. 5, & 6, factas esse, verosimillimum est; at id anno prædicto contigisse, non nisi ex conjectura, probabili tamen, affirmandum videtur.

[239] Conqueritur cap. 6 mox laudato S. Ambrosius S. Birgittæ de Mediolanensi archiepiscopo, [& Mediolanum adierit.] quod mundi, quam Ecclesiæ amantior esset, ac divinam illi, ni se emendet, ultionem prædicit: dubium non est, quin sibi divinitus ostensa archiepiscopo aperuerit, quo mores suos corrigeret, & animæ saluti tempestive prospiceret: sed nihil apud hominem valuit, ambitione obduratum sensuumque caligine excæcatum. Præfuit ab anno 1342 usque ad annum 1355 Joannes II Vicecomes, quem, licet multa præclara præstitisse, scribat Saxius tom. 2 de archiepiscopis Mediolanensibus pag. 793, fatetur tamen ab omni labe haud fuisse immunem. Hinc, inquit pag. 803, dilucide patet, quam falso, nec sine aliqua imprudentiæ nota, Galesinius in Tabula Mediolanensium Antistitum adnotatum reliquerit, Joannem hunc Vicecomitem “bellica potius laude, quam ecclesiasticæ disciplinæ nomine fuisse illustrem;” cum bella quidem gesserit, utpote in Republica Mediolanensi princeps ac dominus, cujus quieti conservandæ opus illi erat gladium exerere; sed minime pastorali muneri suo defuerit, ut hactenus adnotavimus. Ambitione tamen non modica amplificandi imperii sui inflatum ac contaminatum eum fuisse, fateri candide cogimur, cum plures sparsim per Italiam urbes per vim sibi subjugaverit, & anno MCCCL ipsam etiam Bononiam, quæ summo Pontifici tunc parebat, invaserit; qua de causa urbem Mediolanensem & Vicecomitum terras omnes Clementem VI interdicto subjecisse addit Saxius. Cum itaque ea, quæ de archiepiscopo Mediolanensi ibidem existens Birgitta divinitus didicit, Joanni Vicecomiti non male quadrent, ipsa vero, postquam Romam venit, aut numquam, aut raro, ut paulo post dicetur, inde exierit, sub annum 1346 Mediolani illam fuisse versatam, ac archiepiscopi mores, licet frustra, ut Burlamachius ait, reprehendisse, aliquanto evadit probabilius. Sed quid Romæ a S. Birgitta, cum illuc advenit, factitatum sit, jam videamus.

§ XVII: Reipublicæ Christianæ bono incumbit, variis prædictionibus claret, & pro statuenda retinendaque Romæ summi Pontificis cathedra sedulo laborat.

[Romæ ob revelationes] Quæ cum in Suecia, patria sua, adhuc ageret sancta Birgitta cum morum sanctitate, tum divinarum revelationum frequentia apud plerosque bonos ingens sibi nomen compararat, posteaquam Romam anno 1346 venit, ex iisdem capitibus per Italiam maxime non famæ minus ac celebritatis obtinuit. Hic tamen de revelationibus divinis ipsi factis, non universis, quod prolixiorem, quam par esset, sermonem exigeret, sed de iis dumtaxat agam, quas ad summos Pontifices Clementem VI, Urbanum V, qui Regulam S. Salvatoris anno 1370, ut suo loco dicemus, confirmavit, & Gregorium XI fertur divino direxisse mandato. Cursim tantum de ceteris ex Revelationum Extravag. seu extra ordinem relatarum cap. 8 hæc transcribo, fusius tamen ex parte examinanda inferius. Sic itaque ibidem legitur: Venit igitur Sponsa Christi Romam anno ætatis suæ XLII, & mansit ibi juxta divinum præceptum XV annis, antequam venerit Papa, videlicet Urbanus V & imperator Carolus Boëmus. Quibus obtulit revelationes pro reformatione Ecclesiæ (de quibus hic maxime sermo erit) & Regulam. In illis siquidem XV annis, quibus mansit Romæ, ante adventum summi Pontificis & imperatoris habuit multas revelationes de statu Urbis, in quibus arguebat Dominus noster Jesus Christus excessus & peccata inhabitantium Urbem cum gravi comminatione vindictæ.

[241] [multorum incurrit edia,] Revelationes, de quibus verba postrema mox citata, videri possunt in libris revelationum, quibus passim insertæ sunt: has S. Birgitta, prout a Christo in mandatis habebat, ad quod pertinebant, aperuit, etsi in multorum hinc odia, & frequentia ipsius etiam vitæ discrimina incurreret, quæ tamen singulari Dei, sanctissimæque Matris ejus septa præsidio evasit incolumis, ut cap. mox citato Petrus Alvastrensis pergit exponere. Quæ, inquit ille, revelationes ad notitiam inhabitantium Romanam Urbem deductæ feralis odii contra beatam Birgittam fomentum ministrabant. Unde quidam eorum minabantur eam vivam incendere. Alii eam erroneam & Pythonissam blasphemabant, ipsa vero beata Birgitta patiens sufferebat minas & opprobria eorum. Sed timebat, quod familia sua, & alii de cognatis & amicis ejus (qui vel constanter Romæ apud illam erant, vel eam subinde visitatum veniebant e Suecia) Romæ secum stantes his tribulationibus & opprobriis scandalizati deficerent. Deliberavitque ad tempus cedere furori malignantium, nec præsumebat alicubi divertere sine speciali præcepto Christi. Quia per XXVIII annos, postquam recessit a patria sua, nunquam ad aliquas civitates, seu provincias, aut alia loca Sanctorum divertebat sine imperio Christi. Unde beatæ Birgittæ in orationibus suis responsum divinum super his præstolanti dixit Christus: “Tu desideras scire voluntatem meam, an debeas hic Romæ remanere, ubi plurimi invidentes tibi machinantur in mortem tuam, vel cedere eorum malitiæ ad tempus. Respondeo tibi, quod, quando me habes, nullum timere debes” &c. Subdit dein, S. Birgittæ pariter pollicitam esse sanctissimam Virginem, se illi auxilio futuram, eaque ex causa deinceps institutum in S. Birgittæ familia fuisse, ut Hymnus: Ave maris stella cantaretur indies, eumque morem in Ordinem S. Salvatoris inde migrasse. His de revelationibus S. Birgittæ in Italia degenti factis minusque celebribus observatis, ad eas, quæ ad summos Pontifices spectant, nunc accedo.

[242] [Clementem VI, ut Romam iret,] Misera prorsus sub Clemente VI erat reipublicæ Christianæ facies: crebræ erant & atroces Turcarum in Christianos incursiones: multæ item Italiæ cum ex Pontificum Romanorum Avenione degentium absentia, tum a Ludovico Bavaro calamitates: atrox quoque inter Philippum Galliæ & Eduardum Angliæ reges bellum exarserat: sed, sic constitutis rei Christianæ rebus, S. Birgittæ præcepit Christus, ut suo nomine Pontificem, Clementem scilicet VI, officii sui admoneret; ac primo quidem, ut pacem inter Galliæ & Angliæ reges componendam curaret; dein, ut sedem Pontificiam e Gallia reduceret in Italiam & annum jubileum fidelibus annuntiaret; denique, ut vitam propriam & sua peccata emendaret, nisi vindictam divinam mallet experiri; quæ verbotenus lib. 6 cap. 63 ita exprimuntur. Filius loquitur ad Sponsam: Scribe ex parte mea Papæ Clementi hæc verba: Ego exaltavi te, & ascendere te feci super omnes gradus honoris. Surge igitur ad faciendum pacem inter reges Franciæ & Angliæ, qui sunt periculosæ bestiæ, animarum proditores. Veni deinde in Italiam & prædica ibi verbum & annum salutis & dilectionis divinæ, & vide plateas stratas Sanctorum meorum sanguine, & dabo tibi mercedem illam, quæ non finietur. Attende etiam ad tempora priora, in quibus audacter ad iram provocasti me & silui. In quibus fecisti, quæ voluisti, & non debuisti, & ego quasi non judicans patiens fui, quia tempus meum nunc appropinquat & exquiram a te negligentiam & audaciam temporis tui. Et sicut per omnes gradus ascendere te feci, sic descendes spiritualiter per alios gradus, quos experieris veraciter in anima & corpore, nisi obedieris verbis meis, & silebit lingua tua magniloqua, & nomen tuum, quod vocasti in terris, in oblivione & opprobrio erit in conspectu meo & Sanctorum meorum.

[243] Exquiram etiam a te, quam indigne, permissione tamen mea, [Galliæ & Angliæ reges] ad omnes gradus ascendisti, quod melius ego Deus scio, quam tua negligens conscientia recordatur. Quæram quoque a te, quantum in formatione pacis regum tepuisti, & quantum in aliam partem declinasti. Insuper non erit in oblivione, qualiter cupiditas & ambitio in Ecclesia tempore tuo floruit & aucta est, & quod multa reformare & emendare potuisti. Sed tu amator carnis noluisti: surge igitur, antequam novissima hora tua appropinquans veniat, & negligentias priorum temporum penultimo tempore zelando extingue. Si autem dubitas, cujus spiritus verba ista sint; ecce, regnum & Persona nota sunt, in quibus stupor & mirabilia facta sunt. Justitia enim & misericordia, de quibus loquor, appropinquant ubique terrarum. Conscientia quoque tua rationabile dicit esse illud, quod moneo, & charitativum esse, quod suadeo, & nisi patientia mea servasset te, jam profundius ultra alios prædecessores tuos descendisses. Ergo inquire in libro conscientiæ tuæ, & vide, si veritatem loquor. Ita habent Revelationes S. Birgittæ loco citato, in quem observanda nonnulla hic veniunt.

[244] Quod ad pacem inter Galliæ & Angliæ reges componendam attinet, [ad pacem reduceret,] etsi forte non semper æque studiose ac sedulo, ut supra innuitur, pro viribus tamen alias plerumque incubuit; qua de re Vitæ ejus primæ apud Baluzium auctor ita loquitur: Hic summus Pontifex toto tempore suo valde fuit intentus ad procurandum statum pacificum & tranquillum suorum omnium subditorum, & præsertim regum & principum ac aliorum potentum, ex quorum discordiis inferiores habent commoveri & turbari. Quod satis demonstravit in quasi assidua missione legatorum & nunciorum suorum, de qua supra sæpe fecimus mentionem. Clementem præterea concessisse Romanis, id per nuntios petentibus, ut annus Jubileus, qui ex Bonifacii decreto centesimo quolibet anno recurrebat, deinceps anno quolibet quinquagesimo celebraretur, idem auctor ait. Qua de causa anno 1349, XV Kal. Septembris Jubileum anno sequenti celebrandum dato diplomate, quod apud Raynaldum exstat ad annum prædictum num. XI, promulgavit. Romam vero, vel in Italiam sedem numquam transtulit: unde huic S. Birgittæ revelationi fidem sibi adjiciendam, non videtur umquam existimasse.

[245] [vitiaque nonnulla] Perstringitur hic denique Clemens, quasi carni & sanguini nimium indulsisset: sane ab hoc illum vitio non præstant immunem, qui vel maxime laudant: audi auctorem Vitæ ejus primæ, qui, licet Clementi minime infensus, ita tamen hanc in rem scribit: Quam pie igitur sperandum, ipsum jam misericordiam consecutum, vel consecuturum in futurum, si, humana fragilitate ipsum ad hoc impellente, in eo aliquid culpabile extiterit ratione eorum, quæ sequuntur. Suos enim fratres, nepotes, consanguineos, propinquos, compatriotas & servitores valde dilexit. Plurimos namque ex eis, qui tempore suæ promotionis erant in statu ecclesiastico, aut demum esse voluerunt, in magnis prælaturis & dignitatibus sublimavit, multos vero inferioribus beneficiis fere ubique terrarum existentibus collocavit. Et quamquam inter eos fuerint multi idonei & sufficientes, quia tamen quandoque ipsos prætulit ceteris magis aut æque sufficientibus, alios vero sic passim & indistincte & quasi ubique collocavit, fortassis aliquid ultra debitum caro & sanguis sibi revelasse censentur. De laïcis, & præsertim de domo sua paterna prodeuntibus, quid dicendum? Suo enim tempore suoque favore ac propter eum multas divitias, magnos redditus, plurima dominia, honores & status sublimes sunt multimode consecuti; fueruntque per affinitates confœderati cum multis & magnis.

[246] [corrigeret,] De Clemente VI videtur etiam intelligendum caput 96 libri 6 Revelationum, cui titulus: Dum Romæ comburerentur Campanæ ecclesiæ S. Petri, Christus dicit Sponsæ, quod non miretur, quia aliquando elementa ostendunt signa eventuum futurorum, sic illæ campanæ ostendunt propinquam mortem cujusdam Pontificis, cui grave instat judicium, nisi cito ad Deum convertatur. Scribit enim Matthæus Villani, qui tum in Italia vivebat, Historiarum lib. 3, cap. 42, anno 1352, die 2 Decembris (quatriduo post obiit Clemens) fulmen campanas ecclesiæ S. Petri percussisse & liquefecisse; quod, etsi fabulam sapere videatur, compertum tamen habere se ait ex multorum, qui viderunt, claris certisque testimoniis. Porro laudato supra Revelationum S. Birgittæ loco arguitur Clemens de nimio pompæ & magnificentiæ studio, de quo Petrus de Herenthals, Prior Floreffiensis, in Vita quinta Clementis VI apud Baluzium ait: Ipse sumptuosissimum tenuit statum & multum pomposum ac secularem, ut audivi & pro parte cognovi. Plura in ejusdem Pontificis dedecus & ignominiam congerit Matthæus Villani paulo ante citatus cap. 43. Sed ea sors fuit Pontificum Avenione degentium, ut subinde a Gallicis scriptoribus cumulatius laudati fuerint, contra acerbius perstricti a scriptoribus Italis. Ego hæc non attuli, ut Pontificis Clementis, qui certe multa etiam præclare fecit, nomini notam inuram; sed ne quis facile nimium Revelationes S. Birgittæ falsitatis arguat & condemnet, aliorum judicio relinquens ea, quæ contra Clementem hunc scripta apud citatos modo auctores, & alibi reperiuntur. Ut ut sit, Clemens VI Finaliter infirmitate gravatus (verbis utor scriptoris Vitæ primæ ejusdem Pontificis apud Baluzium col. 266) humilis, pœnitens de commissis, devoteque receptis ecclesiasticis Sacramentis, in veritate & sinceritate fidei ac unitate sanctæ matris Ecclesiæ spiritum Domino commendavit anno Domini MCCCLII, die sexta mensis Decembris.

[247] Porro curasse S. Birgittam, ut descripta num. 242 & seq. revelatio in Clementis VI notitiam perveniret, [monet ex revelatione habita, cum adhuc] testatur Gobelinus Persona Cosmodromii ætate VI cap. 72. Unde primo anno, inquit, hujus Papæ Clementis ipsa scripsit sibi, quod hujusmodi visionem habuit, quod ipse Papa deberet se de Avinione Romam transferre, ut universalem Ecclesiam posset reformare, & etiam, quod deberet denunciare annum Jubilæum; sed Papa Romam venire non curavit, annum tamen Jubilæum, maxime ad instantiam Romanorum de centesimo anno ad quinquagesimum annum reduxit. Recte is quidem ait, S. Birgittam visionem suam ad Clementem VI perscripsisse: sed qui, ut supra vidimus num. 230, falsus fuit in eo, quod S. Catharinam una cum S. Birgitta Romam venisse autumarit; falli quoque facile potuerit, dum ait, S. Birgittam factam sibi revelationem vel visionem Clementi scripsisse seu significari curasse anno ejusdem Pontificis primo, qui fuit 1342; hoc anno autem nondum obierat Ulpho maritus ejus, anno tantum 1344 ex dictis supra defunctus: post hujus vero dumtaxat obitum S. Birgittam frequentiores clarioresque revelationes seu visiones habere cœpisse, supra pariter dictum est. Prius tamen illam habuit, quam e Suecia Romam iverit; atque adeo verisimillime inter annum 1344 & 1346, cum Alvastri etiamnum moraretur.

[248] Testatur enim Alphonsus, Giennensis olim episcopus, [esset in Suecia,] apud Odoricum Raynaldum ad annum 1379 in Commentario, quem pro Urbani VI electione anno 1378 aut seq. exaravit, S. Birgittæ factam esse existenti in eodem regno, nimirum Sueciæ, & ante annos triginta, scilicet ante annum Jubilei (Christi 1350) quæ verba ad annum 1348, seu potius, cum eo anno jam Suecia excessisset S. Birgitta, si paulo latius sumantur, ad annum circiter 1346, quo tempore maxime bellum inter Galliæ & Angliæ reges fervebat, deducunt. Alfonsi verba, tum quod illis jam dicta partim confirmentur, tum quod de iis S. Birgittæ revelationibus, de quibus hic sermo est, singularia quædam, quæ non reperias alibi, complectantur, lubet hic integra ex Raynaldo jam citato describere. Alfonsus itaque, postquam præmisit, scire se, Urbanum VI verum legitimumque esse Pontificem triplici via, nempe via Spiritus Sancti & notitiæ voluntatis Dei, via facti, & via juris canonici, ita viam primam orditur exponere: Et primo per viam notitiæ voluntatis Dei; quod ante XXX annos, scilicet ante annum Jubilei (1350) clare revelatum fuit a Christo beatæ Birgittæ, principissæ de regno Sueciæ, existenti in eodem regno in oratione, de cujus dominæ canonizatione nunc, & a tempore Gregorii XI hic (Romæ) in curia agitur, cui Christus, loquens præcipiendo dixit, quod ipsa scriberet ex parte ipsius Dei Papæ Clementi, qui tunc vivebat & in Avinione degebat, quod ipse faceret pacem inter reges Franciæ & Angliæ, & quod veniret ad Romam & teneret hic curiam & reformaret totam universalem Ecclesiam in pristinum statum & sanctorum Patrum primævorum, & quod tunc prædicaret & annuntiaret gentibus annum Jubilei.

[249] [Innocentii obitum prænoscit:] Alioquin, quod ipse Dominus procederet contra eum cum terribili judicio & divina justitia. Quæ quidem Christi revelatio habetur in VI libro cœlesti, beatæ Brigittæ divinitus revelato, LXIII cap. Copiam autem dictorum librorum habet dominus meus archiepiscopus Hispalensis & habetur in monasterio Anayago, & fratris & domini mei, fratris Petri de Ordine S. Hieronymi. Quam revelationem dicta sancta Domina misit eidem Papæ Clementi dicto tempore, cum domino Henrico episcopo Habuensi, & cum quodam sancto viro Petro, priore Alvastri Ordinis Cisterciensis, qui nunc est hic cum filia dictæ dominæ Brigittæ in curia: qui prior fuit confessor beatæ Brigittæ triginta annis. Qui quidem Papa Clemens propter illam revelationem noluit venire Romam, & sic voluntati Dei inobediens factus est. Et post modicum tempus habuit dicta Domina aliam divinam revelationem (anno, ut diximus, 1352) a Christo contra eumdem Papam, quæ habetur (vide num. 246) in VI libro cœlesti XCVI cap. Sublato e vivis Clemente VI anno 1352 mense Decembri, eodem anno & mense in locum ejus electus est Innocentius VI, tenuitque Pontificatum usque ad annum 1362, quo obiit Avenione mense Decembri, pro quo quidem revelationem habuisse S. Birgittam, Alphonsus ait, verum quid ea continuerit, & an ad Innocentium missa fuerit, nec ne, non edicit. Videtur hæc ea, quæ lib. 4 Revelationum cap. 136 his verbis concipitur: Filius loquitur ad Sponsam dicens: Iste Papa Innocentius est de ære meliori, quam antecessor ejus, & materia apta ad recipiendum colores optimos, sed malitia hominum exigit, ut citius tollatur de medio, cui voluntas sua bona reputabitur in coronam & gloriæ augmentationem. Verumtamen si verba mea librorum tibi data audiret, fieret melior, & qui deferrent ad eum, sublimius coronarentur. Forte ad Innocentium perferendam non curarit, quod id in mandatis a Christo non habuerit, secus ac vidimus habuisse de revelatione, quam ad Clementem VI per episcopum Habuensem misit.

[250] [Urbano V,] Innocentii successor Urbanus V a Petro Aragonio, ut scribit Alphonsus, Dei voluntatem, ut Romam se conferret, ibique ad mortem usque permaneret, edoctus, eo se contulit & pervenit anno 1367 die XVI Octobris, ut scribit auctor Vitæ ejus primæ apud Baluzium col. 380. Verum, inquit Alphonsus, Transactis aliquibus annis statim ille hostis antiquus, qui suggessit protoplastis, quod de ligno vitæ eis divinitus vetito ederent, & contra divinam obedientiam facerent, suggessit etiam callide suis rationibus coloratis eidem Urbano, quod de Italia & Roma recederet, & ad Avinionem omnimode se transferret & sic præcepto Dei omnino inobediens fieret. Quibus coloratis suggestionibus, ut Adam & Eva, ipse Papa credens, statim præparavit se ad recessum de Italia. Quo tempore & quibus de causis, quas coloratas Alphonsus vocat, dilucide exponit auctor primæ ejusdem Pontificis Vitæ apud Baluzium col. 390 & seq. ita scribens: Adveniente insuper tempore æstivo anno prædicto (1370) idem Urbanus recedens de Urbe, vadensque ad Montem Flasconis, declinavit Viterbium; ubi primum palam & publice manifestavit se velle redire de proximo ad civitatem Avenionensem, &, ut omnes curiales ad hoc se disponerent, ferias indixit a principio mensis Junii tunc instantis usque ad principium mensis Octobris postea sequentis. Et ad hoc faciendum dixit se esse motum, inclinatum præcipue & inductum pro eo, quod videbat ab una parte regionem illam pro tunc esse satis in pacifico & tranquillo statu, & si quid fortassis esset dissensionis, illud sperabat breviter & ante discessum suum per tractatum, aut alias debite terminari.

[251] Ab alia vero audiebat mala, quæ continue fiebant & majora fieri sperabantur occasione guerræ noviter suscitatæ & exortæ inter reges Franciæ & Angliæ memoratos; [in Galliam redeunti,] quibus ut obviare posset, multum inerat menti suæ, eratque intentionis suæ, Domino favente, circa hujusmodi guerræ sedationem totis viribus laborare & intendere, etiam in propria (supple: persona) ad dictos reges accedendo hac de causa, ubi alias se non posse proficere reperiret. Subdit dein, Urbanum die XXIV Septembris fuisse Avenione receptum. Audiamus nunc Alphonsum S. Birgittæ hac in re gesta narrantem: sic pergit: Sed tunc Dominus volens, quod supra, quod scilicet ipse Papa non recederet, sed in Roma vel Italia usque ad mortem omnimode permaneret, & ibi statum Ecclesiæ reformaret, tunc statim dignatus per beatam Virginem revelare hoc expresse supradictæ beatæ Brigittæ, tunc viventi & in Roma degenti. Quam quidem revelationem ipsa portavit ad Montem Flasconem, ubi dominus Papa tunc erat, & ibi eamdem coram me detexit domino Cardinali Bellifortis, qui postea fuit Papa Gregorius, ut ipse illam in scriptis secretissime traderet dicto domino Urbano. Sed idem tunc Cardinalis Bellifortis, dominus meus familiarissimus, non fuit ausus hoc facere.

[252] Propter quod ipsa Domina ex divino præcepto eidem Papæ Urbano præsentavit sua propria manu (non itaque per Alphonsum, [mortem prædicit:] aut Nicolaum, comitem Nolanum, ut alibi legitur) dictam revelationem de manu mea scriptam; in qua continebatur, quod voluntas Dei erat, quod ipse de Italia non recederet, sed in Roma vel in Italia usque ad mortem permaneret; alioquin quod si ad Avinionem rediret, statim moreretur & redderet rationem coram Deo &c. Sed ipse Urbanus tunc voluntati Dei non acquievit, nec dictæ revelationi obedivit; sed statim de Monteflascone ad Avinionem recessit: ubi post paucos dies statim juxta divinam revelationem mortaliter ægrotavit. Et tunc recordatus præcepti Dei in dicta revelatione sibi facti, & dolens de inobedientia sua compunctus est, & tunc fecit votum redire in Italiam & Romam, si ab illa infirmitate evaderet; & in eodem proposito mortuus est. Hæc autem omnia publica & notoria sunt in curia, & bene hoc scit dominus meus archiepiscopus Hispalensis. Scribit Pagius junior in Breviario Gestorum Pontificum Romanorum tom. 4, pag. 200 ex Ægidio Viterbiensi apud Victorellum in Notis ad Ciaconium, eo consilio Italia Urbanum excessisse, ut rediret, nisi eum mors præoccupasset: sed quocumque tandem consilio Italia excesserit, videtur equidem secuta brevi ejus mors, & a S. Birgitta, quod nemo negat, seu per alios, seu potius ab ipsamet illi prædicta, sufficienter ostendere, Deo id forte ob periculum, ne Avenione iterum subsistere cogeretur, probatum gratumque non fuisse. Revelatio, quam Urbano Birgitta misit, exstat lib. 4 Revelationum cap. 138: verba, quibus illi mors, si Avenionem rediret, significata fuit, hæc sunt: Si contigerit ipsum redire ad terras, ubi electus fuit Papa, ipse habebit in brevi tempore unam percussionem sive unam alapam, quod dentes sui stringentur seu stridebunt. Visus caligabit &c.

[253] [Gregorium XI,] In Urbani V locum Avenione eodem anno, sive hodierno annum numerandi more, anno 1370 die XXX Decembris electus ibidem fuit Petrus Rogerii, Guilielmi comitis Bellifortis filius, dictus Gregorius XI, ad quem quoque varias revelationes misit S. Birgitta: Mortuo autem Urbano V, inquit Alphonsus, statim mirabili providentia divina Cardinalis Bellifortis prædictus, qui solus in collegio prædictum secretum revelationis sciebat & in scriptis habebat, in Papam assumptus est: & tunc statim præfata Domina sancta orante in Roma habuit aliam revelationem divinam per Matrem Dei sibi loquentem pro eodem Gregorio, in qua continebatur, quod voluntas Dei erat, quod statim ipse veniret Romam cum humilitate & pastorali charitate, & hic reformaret universalem Ecclesiam & perseveraret usque ad mortem &c. Quam revelationem statim ipsa Domina misit (per Latinum de Ursinis, ut habet titulus cap. 139, lib. 4) suo more roboratam eidem Papæ Gregorio, scriptam de manu mea. Non solum autem Gregorio significavit velle Deum, ut Romæ sedem figeret, libro Revelationum & capite proxime citatis, sed etiam, ut illic perpetuo remaneret, alias fore, ut morte præoccuparetur, verbis seqq. ejusdem cap.: Quasi dicat, quod si etiam venerit Romam & prædicta non fecerit, tunc abbreviabitur ejus vita, nec proderunt ei medici, nec revertetur ad Avenionem, ubi possit ei proficere aër natalis patriæ, sed potius morietur; quod quidem Gregorio reditum in patriam meditanti reipsa contigisse diximus § superiore. Unde Gregorium in articulo mortis constitutum dicere potuisse, sese a S. Birgitta fuisse deceptum, ac male se in Italiam sedem Pontificiam transtulisse, minus verosimile esse, putamus.

[254] [ut Avenione Romam rediret, monuit non semel,] Gregorius S. Birgittæ revelationi mox dictæ ad se primum missæ fidem certam non adhibuit: Sed ipse Papa (pergit Alphonsus) postquam illam recepit, non faciliter ei credidit; sed præfatam Dominam per suum nuncium super hoc requisivit. Cui oranti iterum Virgo Maria loquens apparuit, & pro eodem Papa divinum responsum dedit, & ad veniendum Romam dictum (seu certum) terminum illi præfixit, adjiciens, quod si hoc non faceret, damna intolerabilia, tam in se, quam in terris temporaliter sibi subjectis rigorose sentiret. Quam revelationem statim ipsa misit (per comitem Nolanum) eidem Papæ Gregorio scriptam de manu mea & sua propria manu & nomine roboratam. Terminus præfixus, de quo Alphonsus, exprimitur in ipsa revelatione, de qua Alphonsus hic agit, lib. 4, cap. 140, proximus nempe mensis Martius vel Aprilis, anni, ut apparet, 1371. Sed ipse dominus (verba iterum sunt Alphonsi) postquam eam recepit, adhuc iterum in Avenione cum carne & sanguine, id est, cum suis parentibus, & carnalibus pigritando permansit, quia carnalis & animalis homo secundum Apostolum non percipit ea, quæ Dei sunt. Et iterum misit Dominum comitem de Nola (per quem hanc revelationem Pontifici miserat) ad Neapolim ad præfatam dominam beatam Birgittam, ad requirendam eam super eadem materia, & misit per me idem Papa Gregorius, ut statim ad Avenionem accederem, ut super ipsa materia cum eo latius conferrem.

[255] Paruit Pontificis desiderio S. Birgitta, atque iterum orationi se dedit: [idque e voluntate Dei esse,] Orante igitur, inquit Alphonsus, super hoc dicta Domina in Neapoli, quando redibamus de Jerusalem, Christus apparuit & loquebatur eidem verba terribilia pro eodem Papa Gregorio, dicens, in effectu, quod ipse statim ad Romam cum intentione ibi permanendi veniret cum charitate & humilitate, consiliarios malos a se abjiceret, & viros spirituales sibi consiliares assumeret, terras Ecclesiæ temporaliter sibi subjectas pie, non extorquendo pecunias regeret, & de Romana curia certa vitia radicitus extirparet, eamque & omnes status universalis Ecclesiæ reformaret &c. Quæ si non faceret, comminabatur Christus ei terribili judicio & justitia furoris sui. Quam revelationem ego portavi ad Avinionem roboratam nomine proprio prædictæ dominæ S. Brigittæ, inclusam in sua litera clausa, & præsentavi eam ex parte Christi & ipsius dominæ Brigittæ eidem Papæ Gregorio in ponte de Sorga in magno secreto &c. Exstat hæc revelatio lib. 4 Revelationum cap. 142. Capite denique 143 sequitur altera eaque postrema a S. Birgitta ad Pontificem missa anno & mense, quibus ipsa obiit, de qua Alphonsus: Post hæc dum ibi Avinione tunc essem cum domino Papa Gregorio, tunc adhuc ipse per literas iterum misit ad Romam ad requirendum dictam dominam sanctam Brigittam super eadem materia secretissime. Ipsa vero iterum aliud responsum divinum obtinuit a Christo, quod responsum eidem Papæ & mihi ad Avenionem velociter destinavit navi, & statim ipse Gregorius Papa me ad Italiam misit, & de adventu suo ad Romam pigro modo & indebito, non spiritualiter, sed carnaliter ordinavit; quippe qui Romam tandem non venit nisi anno 1377, mense Januario.

[256] Revelationes has, quas summis Pontificibus obtulit, [ut vere erat:] vere fuisse divinas, non capitis ejus visiones, rerum probavit eventus, qui humana industria præsciri non poterat: rerum autem, quæ, licet humano modo præsciri non possent, prædictæ tamen fuerunt, eventu indicium certius vix ullum est propalati a Deo futuri: ex quibus porro fit, ut Gregorii e Gallia in Italiam migratio e divina voluntate facta omnino credenda videatur, nec audiendus auctor Vitæ secundæ Gregorii ex eorum, qui Pontificem in Galliis retinere volebant, sensu de Gregorii in Italiam discessu ita scribens: Anno Nativitatis prædictæ MCCCLXX sexto, die Sabbati intitulata die XIII mensis Septembris, dictus dominus Gregorius Papa undecimus recessit ab Avinione causa eundi Romam. Et dum in palatio vellet ascendere equum, equus vix permisit ipsum ascendere; & quando fuit in villa juxta macellum ex toto recusavit ipsum portare, & ipsum oportuit ibi descendere & ascendere alium equum. Et propter hoc & multa alia pericula, quæ postea evenerunt in mari, cogitatum & dictum fuit a multis, quod contra voluntatem Dei ibat Romam; quod quam levi de causa cogitatum dictumque sit, nemo non videt. Baluzius interim hunc Gregorii locum commentans col. 1222 Urbanum VI, quod Gregorium contra voluntatem Dei Avenionem Roma recedere voluisse ac propterea in propria sede decessisse dixerat, his verbis inurbane & irreverenter convenit: Sed ego heic te interrogo, Urbane. Si propterea Gregorius XI in propria sede decessit, quia Avenionem redire volebat contra velle Dei, cur Urbanus V, quem tu ais, privatum fuisse vita, quia ab Urbe recesserat contra velle Dei, in propria sede non decessit? Sed lectori hic fucum Baluzius facit: non enim credidit ille Urbanum, ut hoc serio ex illo quæreret, Dei consiliarium fuisse, aut vias ejus investigare potuisse. Interrogo enim & ego, ut nugas nugis rependam, auctorem Vitæ secundæ Gregorii, cujus hoc loci patronum agit Baluzius, cur, si, quem primo in Italiam abiens Gregorius conscendit, equus sibi insidentem Gregorium, quod contra Dei voluntatem Avenione discederet, non tulerit, tulerit secundus?

[257] [qua de re etiam ad Galliæ & Angliæ reges scripsit.] Colligi ex hactenus dictis potest, quanto studio S. Birgitta, quantum quidem penes se fuit, Ecclesiæ bono & principum Catholicorum paci allaborarit. Quamobrem honorificam illius mentionem facere voluit Bonifacius IX in litteris suis (quas vide apud Acherium tom. 6 Spicilegii pag. 49) anno 1391 Kalendis Martii ad universos Christi fideles datis contra Clementem VII Antipapam Avenionensem. Quam quidem, inquit, reductionem (Pontificiæ Sedis Romam) ex ipsa dispositione (divina, ut præmiserat) procedere, ille sui temporis Hispaniæ decus Petrus infans Arragoniæ, vir regiæ stirpis, religiosus grandævus & vitæ probabilis per seipsum, & Brigida de Suecia, piæ memoriæ, ut in suo libro testatur, per confessorem suum Priorem ecclesiæ Lincopensis, Johanni Franciæ & Edouardo Angliæ illustribus tunc regibus, tempore Clementis Papæ VI, prædecessoris nostri, accepimus nuntiasse, ammonitione subjuncta ex parte Altissimi, quod quilibet Christianorum regum eidem reductioni assisteret, alioquin contra facienti prosperitas non adesset, prout despicientem Franciæ in bello captum, & obedientem Angliæ reges eosdem felices exitus illico comprobarunt. Non modo operam dedit sedulam, ut sedes Pontificia Romam reduceretur, ac pax inter Angliæ & Galliæ reges iniretur, ut ex citatis revelationum locis, aliisque videre est; sed etiam exorto inter Gregorium XI & Bernabovem Mediolanensem anno 1372 reipublicæ Catholicæ funesto bello, Pontifici suasit, ut pacem potius, quam bellum cum animarum periculo faceret, ut lib. 4 Revelationum cap. 143 legitur. Scripsit etiam ad Carolum, regis Bohemiæ filium, ab anno 1355 sub Innocentio VI in Romanorum imperatorem Romæ coronatum, ut collapsas ea tempestate in imperio, quas enumerat, virtutes restitueret, vitiaque his opposita tum maxime vigentia exstirparet, qua de re adi, si lubet, lib. 4 Revelationum cap. 45. Atque hæc quidem omnia in hunc § congerere visum est, quamvis diversis gesta fuerint annis, ob argumenti affinitatem; ad alia S. Birgittæ gesta, quæ ejus in Italiam adventum seu annum 1346 intervallo temporis non longo secuta sunt, jam regressuri.

§ XVIII. Invisitur Romæ a filia sua S. Catharina, variorumque saluti studet.

[Anno 1350 pene cogitur,] Cum anno 1346 Romam ex dictis S. Birgitta una cum comitibus suis, de quibus vide § XVI supra, venit, domum honestam & sibi alendæque familiæ suæ congruam conduxit: sita ea erat in regione Urbis XII, di Parione vulgo dicta, in proximo ecclesiæ S. Laurentii in Damaso. Ita enim Petrus Alvastrensis Revelationum Extravagantium cap. 107. Cum sancta Birgitta habitaret Romæ in domo Cardinalatus juxta ecclesiam S. Laurentii in Damaso per quatuor annos, vicarius Cardinalis dixit ei, quod infra unum mensem recedens cum familia sua aliam domum sibi inquireret. Anno igitur 1350, quinto habitationis suæ Romanæ jam inchoato, ea domo cedere jussa est, quo S. Catharinam Romam matris visendæ causa advenisse, infra ostendam: sane recens S. Catharinam tum Romam advenisse, videntur utcumque indicare, quæ sequuntur: Ipsa (Birgitta, inquit Petrus Alvastrensis) hoc audiens tristabatur nimis, eo quod habebat secum filiam pulchram, juvenem & nobilem & intuentium oculis desiderabilem. Hoc in metu cum esset S. Birgitta, non habuit, quo confugeret, nisi ad Christum sponsum suum; qui eam jussit Romam mense integro perlustrare, quo alteram domum sibi quæreret: jamque mensis integer, biduo minus, effluxerat, quem magno quidem, sed irrito in conquirenda domo labore transegerat.

[259] Paratis igitur sarcinulis, publica peregrinorum hospitia adire meditabatur; [quas conduxerat, ædes relinquere,] quod tamen priusquam faceret, denuo ad Sponsum intensissimis precibus conversa, audire meruit, bono animo esset, fore quamprimum, ut lætiora perciperet: nec mora: Illico quidam nuncius pulsavit ad ostium domus portans litteras domini domus, in qua consolabatur eam; seribens ei, quod non recederet de domo, sed firmaret se & habitaret in eadem stabilis in omni pace & quiete. S. Laurentii in Damaso titulum gessit ab anno 1342 usque ad annum 1363 Hugo Rogerii, Papæ Clementis VI frater, cognomento Monstrius: hic itaque S. Birgittæ in domo sua Cardinalitia, quam Romæ juxta Ecclesiam tituli sui, seu S. Laurentii in Damaso habebat, secure permanendi, misso, de quo supra, eidem nuncio, facultatem fecit; cum ipse Roma absens vel Avenione in curia fraterna, vel alibi forte in Galliis degeret. Hugoni quidem Felix Contelorius in Elencho S. R. E. Cardinalium ab anno 1294 usque ad annum 1430, pag. 76 sancti Stephani in Damaso titulum tribuit; at S. Laurentii in Damaso titulus legitur apud Baluzium in Vita tertia Clementis VI tomo 1 Vitarum pag. 286 Paparum Avenionensium & tomo 2 titulo 163 in Charta Joannis, Galliæ regis, anni 1351, uti & titulo 172 in charta executorum testamenti ejusdem Hugonis anni 1364.

[260] Hæc contigisse, dixi supra, eodem anno, quo Catharina, [& a S Catharina,] S. Birgittæ filia, Romam venit, seu anno 1350. Sane ex verbis Ulphonis monachi in Vita S. Catharinæ num. 9 tom. 3 Martii pag. 507 ita loquentis: Elapsis itaque fere quinque annis, postquam B. Birgitta a patria sua Romam venerat (venit autem eo ex dictis anno 1346) tanto cœpit domina Catharina fervere desiderio ad Romam peregrinari, quod præ suspiriis &c: id consequi videtur: at negotium facessit idem Ulpho num. 42 & hæc scribens: Cum staret (S. Catharina) Romæ viginti quinque annis cum matre sua, omni reverentia nominanda S. Birgitta &c: Si enim annis 25 Romæ morata est S. Catharina cum matre sua, anno 1373 defuncta, jam inde ab anno 1348 Romæ Catharina versata fuerit; quod cum prioribus Ulphonis verbis haud satis cohæret, ut adeo loco alterutro Ulphonem aut erronee aut saltem minus accurate locutum fuisse, necesse sit. Bailletus in Vita S. Catharinæ ad diem XXIV Martii illam Romam venisse ait anno 1348 mense Augusto, quinquennio tamen postquam eodem venerat S. Birgitta: verum ab anno 1346 usque ad annum 1348, quinquennium numerari qui potest? In vita autem S. Birgittæ ad diem VIII Octobris, S. Catharinam matri suæ Romam eunti comitem fuisse, scribit: atque adeo secum ipse pugnat Bailletus, nisi geminam S. Catharinæ profectionem Romanam affinxerit. Multo minus cum verbis Ulphonis monachi & anno 1346, quo Romam venisse S. Birgittam diserte affirmat Vitæ ejus Abbreviatæ auctor, componi potest Benzelii ex Chronologia Scondiæ Messenii hausta assertio, e qua, ut in Vastovium notat Benzelius pag. 71, Romam iverit S. Catharina anno demum 1355.

[261] [filia sua, eodem invisitur,] Papebrochius tom. Martii citato tum in Commentario ad Vitam S. Catharinæ prævio, tum in suis ad illam Annotatis rem indecisam reliquit: & sane rem plane dubiam Ulpho monachus facit, verbis usus, ut apparet, contrariis invicem: revocari tamen ad concordiam videntur utcumque posse, si dicatur Ulpho, annos XXV, quibus posteriore loco S. Birgittæ comitem adhæsisse Catharinam ait, ab anno 1350 usque ad annum 1374 numerasse, relatis nimirum in illum numerum tam anno 1350, quo Catharina e Suecia Romam abierit, quam anno 1374, quo una cum matris suæ exuviis in Sueciam rediit, qua de re paulo post verba citata sermo Ulphoni est: hoc enim pacto, si S. Catharinam e Suecia discessisse ponas mense E. C. Aprili vel Maio anni 1350, indeque annos numeres usque ad anni 1374 mensem Julium, quo infra Octavam SS. Petri & Pauli Vastenam rediit, ad annum 25 jam inchoatum attinges. Atque hæc quidem verborum Ulphonis interpretatio verisimilior mihi apparet, quam si pro quinquennio triennium altero (vide num. superiorem) loco legendum dixeris. E duobus itaque annis, quorum alterutro Romam venerit S. Catharina, matrem invisura; nimirum 1348 & 1350, magis mihi posterior placet, qui id etiam singulare habet, ut infinitam prope hominum multitudinem Romam evocarit ob celebratum tunc primum anni quinquagesimi Jubileum, quo hujus lucrandi spe Gorstagus Thunasson, rei militaris apud Suecos præfectus (Marschalkum Ulpho nominat) & aliæ binæ e Suecia nobiles dominæ allecti, una cum S. Catharina ptofecti fortassis fuerunt. Hanc autem, quam vero videri mihi similiorem, jam dixi, opinionem ex S. Catharinæ ad matrem accessus, quem ex Ulphone jam jam describam, adjunctis, confirmabo, emendato, prout licebit, altero Ulphonis loco.

[262] [ut scribit Ulpho.] Scribit Ulpho, S. Catharinam, anno, ut dixi, circiter quinto a discessu Matris suæ, superato mari, & peragrata Alemania & Italiæ parte Romam pervenisse mense Augusto: sed ibi Matrem, utpote inde absentem, frustra quæsivisse: incidisse tamem forte fortuna post dies octo in Petrum Olavi, matris suæ confessorem, ac postridie una cum illo Matrem adiisse, quæ tum peregre profecta erat. Eo denique tempore, ait Ulpho monachus in Vita S. Catharinæ num. 12, sancta & Deo digna mater ejus B. Birgitta apud Bononiam in monasterio Sarpensi, ad correctionem abbatis & conventus ejusdem loci, ex præcepto Christi aliquamdiu moram traxit, cum venerabili patre suo spirituali domino Petro Olavi (qui interim Romam redierat) & paucis aliis de familia sua. Et paulo post num. 13. Sequenti vero die (nono post suum in Urbem adventum) ad visendum dominam Birgittam, una cum domino Petro ad monasterium prædictum repedarunt. Suscepti reverenter ab abbate loci illius, propter devotionem dominæ Birgittæ, cujus exhortationibus sanctis ad meliorem vitam jam conversus fuerat, per aliquot dies ibi insimul steterunt, dum Romam inde S. Birgittæ consilio una omnes redierunt. Hujusmodi est Ulphonis, Vastenensis monachi, de S. Catharinæ ad S. Birgittam matrem suam accessu narratio.

[263] Sed mendi hic aliquid cubare jam pridem advertit Papebrochius in Annotatis ad Vitam S. Catharinæ. [apud quem pro Sarpensi monasterio] Ecquod enim tandem illud est Sarpense apud Bononiam vel in Bononiensi territorio monasterium, cujus nominis nullum aut exstare illic modo, aut exstitisse olim scitur? In Vita ejusdem Sanctæ ab Hörmann edita cap. 5 vocatur Parpense, uti & in Vita ejus typis anno 1485 Lovanii edita. Surius ad diem XXIV Martii, forte quod hujusmodi monasterium ignoraret, solummodo ait S. Catharinam Matrem suam invenisse Bononiæ, operam illic dantem, ut abbatem quemdam ejusque fratres ad bonam frugem reduceret, quo fere etiam modo Bailletus loquitur: Papebrochii vero in hunc Vitæ Catharinæ locum hæc Annotatio est: Ignotum nomen (monasterium nempe Sarpense) omnibus Italis & Bononiensibus scriptoribus, quos quidem licuit perscrutari: admodum autem vereor, ne corruptum sit, & quamvis Parma totius Mutinensis comitatus districtu a Bononiensi dirimatur territorio, haud tamen adeo magna est locorum distantia, ut illius ævi (seculi XV) scriptor in Suecia attendere ad eam potuerit (mallem dicere: non attendere ad eam nequierit) ideoque suspicor legi hoc loco debere “Parmensi.”

[264] Quod Papebrochius veritus est, ne scililicet monasterii, [ob varias,] in quo Matrem Catharina invenit, corruptum sit nomen, vereor & ego summopere: potuisse vero Ulphonem, hominem Suecum seculi XV, in assignando istius monasterii situ errare, mihi quoque verosimillimum est: at pro Sarpensi, aut, si velis, Parpensi, legendum esse Parmensi, ut Papebrochius suspicatur, minus arridet, malimque substituere Farfensi, quod monasterium & in Italia situm est, & S. Birgittæ tempore erat non incelebre; ut, si Ulphonis verba transcribentium ipsius de Vita S. Catharinæ lucubrationem vitio non sint corrupta, ipsemet etiam Ulpho in unius aut alterius litterulæ errorem facile potuerit incidere. Sed non ob hoc solum pro Sarpensi aut Parpensi monasterio, aut Parmensi denique legendum reor Farfensi. Abbas enim, ad cujus emendationem Ulpho scribit, S. Birgittam, Christo jubente, Roma egressam, videtur idem ipse, cui S. Birgitta sequentem ex Dei nomine revelationem exhibuisse scribitur a Petro Alvastrensi Revelat. Extravag. cap. 105. Titulus cap. mox citati sic habet: Verba Christi, quæ retulit S. Birgitta abbati de Farfa, ut se corrigeret. Hæc autem sic ibi describuntur: Christus loquitur: Tu, domine abbas, deberes esse speculum religiosorum, sed tu es caput meretricum; hoc patet in filiis, pro quibus es infamatus. Tu deberes esse exemplum pauperum, & distributor indigentium, sed ostendis, te esse de eleëmosyna magnum dominum. Hoc patet, quia magis inhabitabas castra, quam claustrum. Tu deberes esse doctor & mater fratrum tuorum, & factus es vitricus & noverca. Tu ludis in delitiis & in pompa, illi autem afflicti murmurant tota die. Ideo nisi te correxeris, te deponam de castris & cum minimis fratribus non habebis consortium, nec ad patriam tuam, ut credis, redibis, nec patriam meam introibis. Addit Petrus Alvastrensis: Et sic omnia evenerunt.

[265] [hic adductas,] Item abbas idem videtur esse, de quo Revelationum Extravag. cap. 97. Christus præcipit Sponsæ suæ ire a Roma ad Castrum Novum abbatiæ Farfa dicens: Vade, quia camera pro te parata est. Cumque venisset ibi cum domino Petro confessore suo, & familia sua, tunc a fratribus illius monasterii cum maxima difficultate obtinuit ad inhabitandum unum vile tugurium, allegantibus non esse consuetudinem eis cum mulieribus cohabitare. Tunc Christus apparens ei dixit: Hæc est camera salutis, in qua promereri poteris & addiscere sublimia. Ut sicut prius inhabitabas domos altas & pulchras, sic nunc experiri poteris, qualia Sancti mei in speluncis habitantes patiebantur. Quæ adimplevit præcepta Christi ac eis obedivit. Dubium non videtur, quin utroque hoc capite de eodem S. Birgittæ ad Farfense monasterium, Ord. S. Benedicti, in agro Sabinensi & ducatu Spoletino ad fluvium Farfarum situm & quadraginta circiter passuum millibus ab Urbe distans, a quo haud procul abest Castrum Novum ad idem monasterium pertinens, accessu agatur. Si vero utroque capite dicta cum verbis Ulphonis conferre libuerit, non pauca occurrunt adjuncta, quibus utrobique tum a Petro Alvastrensi, tum ab Ulphone agi de eodem Farfensi monasterio, colligatur.

[266] [rationes] Nam primo idem utrobique monasterium memorari suadet, ut dixi, nominum affinitas maxime, & unius aut alterius litterulæ error vel in Ulphonem, hominem Suecicum & rerum Italicarum minus fortasse peritum, vel in eos, qui non satis caute lucubrationem Ulphonis descripserunt, cadere facile potuit. Dein S. Birgitta accedens ad monasterium, de quo Ulpho, comites habuit Petrum Confessorem suum & paucos de familia, quod etiam de S. Birgitta ad Farfense monasterium accedente Petrus Alvastrensis tradit. Tertio eodem Petro teste, S. Birgitta monasterium Farfense, vel Castrum Novum accedens principio minus humane a monachis excepta fuit, ut vix in vili tugurio tum morari ipsi per monachos licuerit: at hoc ipsum innuere videtur Ulpho sequentibus verbis: Suscepti (S. Catharina scilicet ejusque comites) reverenter propter devotionem dominæ Birgittæ, cujus exhortationibus sanctis ad meliorem vitam jam conversus fuerat; ita ut innuere his verbis videatur Ulpho S. Birgittam, principio abbati minus notam, minus etiam humane; sed post, perspecta ejus sanctitate, abs abbate humanius habitam fuisse.

[267] Quarto videtur significare Ulpho, Petrum confessorem postridie, [legendum videtur] quam S. Catharinæ in templo S. Petri Romæ occurrerat, una cum eadem reditum ad monasterium, in quo S. Birgitta versabatur, non inchoasse tantum, sed & perfecisse; ita ut monasterium istud, de quo Ulpho, haud longius, quam unius diei itinere ab Urbe dissitum fuisse videatur: verba Ulphonis hæc sunt: Sequenti vero die ad visendum dominam Birgittam una cum domino Petro ad prædictum monasterium repedarunt, seu redierunt, non redire cœperunt: sequuntur autem proxime verba paulo ante relata: suscepti reverenter &c: Atqui Farfense monasterium ex Baudrando 13 (in alia editione 20) tantum circiter milliaribus Italicis Roma distat; atque adeo ne unius quidem diei itinere: contra vero Bononia 192, atque adeo quot uno die peragrari nequeunt. Vero igitur simile fit, monasterium illud ab Ulphone apud Bononiam per errorem fuisse collocatum; si quidem hic error imperito alicui Ulphonis interpolatori adscribi non debeat. Denique ipse auctor Chronici Farfensis tom. 2 part. 2 Scriptorum rerum Italicarum inserti, & ultra seculum XII non extensi, opus suum inscripsit Chronicon Pharphense, ex qua voce, omissa aspiratione, scriptum fuisse Parpense, ut apud Hörmann legitur, verosimillimum apparet.

[268] Et his quidem de causis universim atque conjunctim consideratis, [Farfensi.] in citato Ulphonis loco reponendum Farfense pro Sarpensi, aut Parmensi monasterio inducor, ut credam. Restat, ut his positis, opinionem, quæ S. Catharinam Romam venisse anno potius 1350, quam 1348 statuit, confirmari hinc, quod supra pollicitus fui, ostendam. Id vero sic brevibus præsto. Cum Matrem in Farfensi ex dictis monasterio S. Catharina invisit, præerat monasterio abbas aliquis, a quo honorifice fuit excepta: id vero locum habere non potuit anno 1348; potuit autem anno 1350. Sic enim lego tom. 2 Scriptorum rerum Italicarum parte 2 pag. 298 in Indice abbatum Farfensium ad annum 1332. Johannes IV abbas LXIV præfuit annos VIII &, eo mortuo, constitutus fuit administrator abbatiæ Arnoldus, monachus Cluniacensis, qui præfuit annos XV. Cujus tempore, anno scilicet MCCCXLVIII, monasterium Farfense miserabiliter collapsum spiritualiter & temporaliter fuit, sicut legitur in quodam instrumento petitionis per monachos Farfenses factæ Johanni abbati Sublacensi. Igitur nullus erat abbas in Farfensi monasterio anno 1348. Erat autem anno 1350, ad quem annum in eodem Indice seu Catalogo sequitur: MCCCL Arnoldus abbas LXV ex administratore factus abbas præfuit annos V. En abbatem, de quo Petrus Alvastrensis cap. 105, & quem exterum Farfensibus fuisse, indicat his verbis: Nec ad patriam tuam, ut credis, redibis.

[269] Eodem anno 1350, quo innumera hominum multitudo Romam venit Jubilei lucrandi causa, [Sueco absolutionem peccatorum procurat, quam negarat] contigit, ut Petrus S. Birgittæ confessor a Vicario Pontificis ad excipiendas Suecorum confessiones, collata omni, quam poterat illi conferre vicarius absolvendi potestate, deputaretur. Accidit autem, ut in ea hominum multitudine Suecus quidam peccata Petro confiteretur, sed adeo gravia atque enormia, ut illorum absolutionem reo impertiri noluerit Petrus: reus vero, ut legitur in Declaratione capitis 71 libri 6 Revelationum, accessit ad dominam Birgittam, conquerendo, quod clericus ille nollet eum per beneficium absolutionis juvare. Miserta hominis Birgitta se prostravit in oratione interpellando pro supradicto clerico & pro illo scelesto peccatore. Et in eodem puncto audivit vocem Patris de cœlis dicentem: Dic clerico ex parte mea, diligenter expediat omnes venientes ad eum ex lingua & natione sua, injungendo eis pœnitentiam secundum gratiam sibi collatam, & secundum dictamen suæ rectæ rationis, & secundum quod ipse pœnitens portare potest, & absolvat secure, donec aliquis talis peccator venerit, de quo eum præmonere facio, dicendo: Istum noli absolvere. Caveat tamen sibi pro censuris Ecclesiæ manifestis & notoriis criminibus, quæ judicari debent publice ab Ecclesiæ prælatis.

[270] [Petrus Olavi, anno 1350 Suecorum Romæ confessarius] Hæc Petrus Alvastrensis, quem Declarationum Additionumque S. Birgittæ Revelationibus subnexarum auctorem diximus, non de seipso, ut vult Vastovius in Vite Aquilonia, scribit, sed de Petro Olavi S. Birgittæ confessore & magistro, & Vastenensi dein confessore generali, ut dictum est num. 229. Vicarius autem Pontificis, Clementis VI, Avenione sedentis, qui Petro Suecorum confessiones anno Jubilei 1350 Romæ excipiendi munus injunxit, idem videtur ac ille, de quo Revelationum Extravag. cap. 102 hæc leguntur: Cum quidam episcopus Urbevetanensis, tunc pro domino Clemente Papa in alma Urbe vicarius existens, aliquas revelationes B. Birgittæ divinitus revelatas haberet, nec multum ad illas attenderet; tunc B. Birgittæ oranti Christus apparuit his verbis dicens: Audi Birgitta, quia voluntas mea est, futura hominum aliqua tibi esse revelata. Ideo scias, quod iste episcopus numquam habebit illud, quod temporaliter totis viribus & affectibus sui cordis desiderat, imo illa, quæ congregavit, derelinquentur ab ipso & morietur in loco non suo.

[271] [a vicario Papæ constitutus; nec minus] Et accidet ei sicut cani, quem cum homo vult decipere, primo ungit ferrum carne pingui, quod canis devorare volens strangulatur a ferro. Sic diabolus ostendit isti episcopo delectabilia mundi esse suavia in corde & omnia, quæ habet, decere statum suum. Ideo nihil relinquere proposuit pro anima sua dejocalibus suis, donec morte arctatus relinquet omnia sine fructu. Expecta igitur & videbis omnia ista, quæ tibi dixi. Post paucos dies episcopus ivit Avinionem, ubi vitam finivit & thesauros reliquit invitus. Ughellus tom. 1 Italiæ sacræ auctæ col. 1474 Pontii Perroti episcopi Urbevetani & Pontificis in Urbe vicarii, qui anno 1349 jubilei portam sanctam aperuerit, meminit, sed ubi gentium, aut quo anno e vita discesserit, non exponit. Matthæus vero Villanius tom. 14 Scriptorum rerum Italicarum lib. 1 Historiæ sui temporis cap. 29 hunc Pontium Perrotum appellat virum honestum & magnæ auctoritatis, cui anno 1349 Clementem VI facultatem fecisse addit contrahendi moram temporis, quo peregrinis in Urbe, ut jubilei gratiam consequerentur, ex præscripto Pontificis permanendum erat. Vero itaque admodum simile est, a Pontio Perroto anno 1350 Suecorum confessionibus audiendis destinatum fuisse Petrum, S. Birgittæ confessorem; cum vero Pontio in episcopatu successerit secundum Ugbellum Joannes anno 1359, verosimile fit, Pontium sub eumdem annum obiisse Avenione, atque adeo sub eumdem annum quoque ejus mortem S. Birgittæ fuisse revelatam. Porro ex iis, quæ de S. Birgitta num. 269 dicta sunt, colligere licet, quanta in proximi salutem, maxime popularium suorum Romam adventantium, cura studioque incubuerit. Haud minus equidem de filiæ suæ Catharinæ in virtute progressu & salute tum verbis, tum exemplo sollicitam fuisse, patet ex Vita Catharinæ, per Ulphonem monachum scripta & apud nos tom. 3 Martii a pag. 505 recusa, e qua hanc in rem, silente passim de rebus, a S. Birgitta hoc tempore Romæ gestis, ejus biographo Birgero, nonnulla hic delibabo. Fusius quidem ea de re Ulpho agit, sed pauca, quæ ex eo proferam, ut de reliquis conjici possit, suffectura existimo: sic itaque Ulpho in Vita S. Catharinæ num. 21 & seq. Ipsa ergo venerabilis domina, cum marito esset viduata, morte intercedente, & staret Romæ cum matre sua S. Birgitta, cœpit vivere tamquam in monasterio sub cura Matris suæ, quam novit spiritu Dei illustratam, & divinarum virtutum charismatis decoratam. Præceptorem vero habuit magistrum Petrum confessorem Matris, cujus monitis, doctrinis & salutaribus consiliis totaliter, tamquam vera obediens se humiliter conformabat. Matris vero suæ vitam & mores, tamquam speculum sine macula semper est intuita, cupiens mores actusque suos dirigere ad exemplum ejus & eam sanctis pœnitentiæ exercitiis imitari.

[272] Ex ea namque certis temporibus silentium observare didicit, [de salute] sciens, quod silentii virtus confert pacem cordis cultumque justitiæ, & inter proximos pacem nutrit atque custodit. Nam nisi homo valde diligenter ori suo custodiam adhibeat, gratuita bona, quæ habet, cito dissipabit, & in multa mala corruet. Rationabilia vero & pauca verba interrogata respondebat, sed ædificatoria de voluntate Dei & præceptis tractantia. Omnibus, maxime pauperibus & peregrinis, familiariter & humiliter loquebatur, observans illud Sapientis: Omnis narratio tua sit de præceptis Altissimi. Unde, cum staret Romæ, pauperes & peregrinos dulciter confovebat, plurimos de patria adventantes, non tantum eleëmosynis, sed dulci & familiari colloquio recreabat: exhortans eos ad patientiam & amorem Christi: sæpius inculcans eis, quod continuam recordationem amarissimæ Passionis Christi & mandatorum Dei observantiam specialiter haberent. De uno mentionem facio, quem tunc peregrinum pauperem pluries vocavit in cameram suam, Euangelium sibi relegens & Vitas Sanctorum & mandata Dei explicans, ad vitanda septem mortalia peccata summopere invitabat. Hic quidem cum ea ad patriam rediens, in monasterio Watzstena frater conversus bonam militiam Christi militans, multa laudabilia de ejus sanctitate fratribus recitare consuevit. Hæc inter annum 1350 & 1352 contigisse videntur: anno enim 1350 annos nata erat octodecim, ut Ulpho scribit num. 10: postquam autem, quæ proxime hic de S. Catharina ex numm. 21 & 22 recitata sunt, scripsit, de eadem mox ita loqui pergit num. seq.: Cum autem hæc laudabilis domina Catharina staret Romæ, vivente matre sua Birgitta, licet juvenis esset, ut puta viginti annorum &c.

[273] Rursum audi Ulphonem numm. 34 & 35. [S. Catharinæ,] Consuevit etiam mater sua sanctissima B. Birgitta juvenem & tenellam secum ad hospitalia ducere, ubi ipsa Mater sua plagas & ulcera infirmorumque vulnera sine horrore manibus suis devote pertractavit, beneficia plurima & verba consolatoria eis conferendo: ostendens sibi adhuc juveni exemplum, qualiter similia pauperibus & infirmis facere deberet propter Deum in omni ætate ventura. Et si quando aliqui Matrem piam hujus venerabilis dominæ arguebant pro eo, quod teneras filias secum duceret ad domos pauperum & infirmorum, timentes, eas aliqualiter posse infici fœtoribus infirmorum, respondit benigne eis dicens, quod ideo filias suas ad domos infirmorum duceret, ut addiscerent servire Deo in pauperibus & infirmis. Unde satis credibile est de hac venerabili domina, S. Birgittæ filia, quod, accrescente ætate, secum crevit infirmorum & personarum pauperum miseratio, eas sedulo visitando, verba consolatoria exhibendo, & eorum inopias piis eleëmosynis relevando, sanctæ Matris suæ vestigia in his, prout potuit, devote imitando.

[274] [liberorumque in Suecia absentium sollicita est.] Verba autem matris S. Birgittæ, quæ audierat, & opera pietatis, quæ in Matre viderat, cor ejus pietate transfixerant ita, quod erat pauperum inopiæ toto corde valde compatiens & dolentibus in sermone condolens & operibus subveniens beneficia largiter impendendo. Nam ipsa quoque Matre sua super durum pavimentum dormiente, ex pia filiali compassione de nocte secreto surrexit, ponens sub costis & renibus caputium suum, duritiam pavimenti temperando… Felix igitur Mater, quæ mundo talem filiam propagavit, imo multo felicior, quia eam suis sanctis exemplis & sanctimonia vitæ Christo omnium Deo spiritualiter generavit, & ejus sancto servitio adaptavit. Plura his addi possent ex Revelationum libris, quibus singularis S. Birgittæ, Romæ exsistentis, erga filiam Catharinam cura studiaque illustrari possent; sed hisce supersedeo, quod de iis ex jam dictis judicium ferre cuilibet sit pronum. Sed neque absentes in Suecia liberos ad virtutis culturam exstimulare pia & sollicita Mater prætermisit: testantur id Institutiones & Admonitiones, quas S. Birgitta ad filium Birgerum Roma perscripsit, quas habes supra num. 77 & seq. Verum quo anno has S. Birgitta scripserit, me equidem latet: earum tamen hic memini propter eam, quam habent cum superioribus affinitatem.

§ XIX. Quem tenuerit Romæ S. Birgitta vivendi modum: iter ejus Assisium.

[Linguam Latinam discit,] Quem vitæ modum & quam austerum S. Birgitta Romæ tenuerit, partim ex jam dictis § superiore intelligi potest, partim Birgerus ejus biographus tradit: hic num. 24 sic habet: Egressa igitur de patria crebris consolationibus meruit relevari: nam præceptum sibi fuit assuesci scolis Grammaticalibus, ubi beata Agnes ad obediendum & informandum data sibi fuit solacium & magistra. Tantum autem profecit in brevi, quod scivit ex parte intelligere & proferre sermonem, nimirum Latinum. S. Agnetem Birgittæ datam fuisse in magistram, cujus in agendis consilia sequeretur, refertur etiam lib. Revelationum Extravag. cap. 63 his verbis: Sta ergo stabilis & obedi Agneti in consiliis, quæ dat tibi in spirituali visione: de studio autem a S. Birgitta linguæ Latinæ addiscendæ adhibendo monet eam B. Virgo lib. 6 cap. 105, ubi hæc illi quidem, ut loca sancta Romæ visitet, permittit; sed ita, ut Grammaticæ studium propterea non deserat. Verumtamen, inquit ibi, Filia, non dimittas propter hæc scholas tuas in Grammatica, nec patris spiritualis tui sanctam obedientiam. Quo denique Linguæ Latinæ præceptore usa fuerit, explicat Alphonsus Giennensis episcopus in Epistola ad reges lib. 8 Revelationum præfixa cap. 3. Alter vero, inquit, pater spiritualis istius Dominæ erat quidam Presbyter de Suetia, virgo etiam venerabilis & sanctissimæ vitæ, qui totam domum prædictæ Dominæ regebat, & eam cum filia sua Grammaticam & cantum ex præcepto Christi docuit, nimirum Petrus, Vastenensis postea confessor: nam de Petro Alvastrensi egerat paulo ante Alphonsus.

[276] Non eo dumtaxat tempore, quo linguæ Latinæ præcepta discebat, Romanas ecclesias, [ac ecclesias visitans,] quod numero superiore innui, pia Vidua sedulo visitare consuevit, sed & omni eo tempore, quo Romæ versata est. Visitabat namque, inquit Birgerus num. 25, eum omni devotione & assiduitate loca Sanctorum cum labore sibi satis magno: hoc semper observans, quod non libenter in via cum aliquo loqueretur, nisi forte interrogata, & tunc paucissimis verbis loquenti sibi respondebat. Illam etiam a sedulitate in frequentandis Romanis ecclesiis laudat Alphonsus, Giennensis episcopus, in Epistola paulo ante laudata inquiens: Et sic ad Romam peregrinando devenit, ad standum ibi in vita pœnitentiæ, & ad visitandum humiliter limina Apostolorum, & reliquias aliorum Sanctorum; uti & Bonifacius IX in Bulla Canonizationis: Romæ insuper degens non rigorem frigoris, non æstivos calores, non impedimenta viæ lutosæ, non pluviarum aut nivium seu grandinum asperitates curans, stationes per Ecclesiam ordinatas, variasque alias sanctas ecclesias, licet eques pro suis facultatibus ire potuisset, tamen supra extenuati corporis vires enitens, peditans visitavit quacumque die. Addit Alphonsus, id illam ea fecisse modestia, ut non modo neminem per viam alloqueretur, ut ex Birgero mox narravi, sed etiam, ut nec oculos attollere, nisi obtenta confessarii, qui ei tunc comes adhærebat, venia, auderet, quod ad commendandam summam ejus obedientiam facit. Propter quod ipsa, inquit, in tantam humilitatem & obedientiam & perfectam mortificationem suæ voluntatis devenit, quod, quando ibat per Indulgentias & sanctuaria, sociata semper cum prædicto presbytero (Petro, Vastenensi postmodum confessore) suo patre spirituali, non audebat elevare aspectum oculorum suorum de terra, nisi prius requisisset & obtinuisset ad hoc specialem licentiam ejusdem sui patris spiritualis.

[277] Verum non sine divinarum consolationum visionumque fructu impensus a S. Birgitta visitandis ecclesiis, [cælestibus favoribus] honorandisque Sanctorum reliquiis labor fuit. Specimina varia hinc inde Revelationum libris inserta sunt: en ex iis aliqua: Lib. 7 Revelationum cap. 2 dicitur, cum esset in templo S. Mariæ Majoris festo Virginis Purificatæ, vidisse in spiritu rapta honores, quos ea die in cœlis spiritus Angelici B. Virgini ob doloris gladium a Simeone prædictum exhibebant: Lib. 6 cap. 104 dicitur, cum monasterium S. Pauli extra muros adiisset, atque ibi e S. Annæ reliquiis dono accepisset, a S. Anna sibi apparente audiisse: Reliquiæ vero meæ, quasque habes, erunt diligentibus in solatium, donec Deo placuerit eas altius honorare in resurrectione novissima. Eodem lib. cap. 108 dicitur illi apud sepulcrum S. Stephani (situm est in Ecclesia S. Laurentii in agro Verano juxta viam Tiburtinam) oranti S. Stephanus apparuisse, ac peregrinationem Hierosolymitanam prædixisse. Hujusmodi & alia nonnulla ex Revelationum libris, quæ in Ecclesiis S. Mariæ Majoris, S. Petri &c contigerint, refert Burlamachius in Vita S. Birgittæ lib. 2 cap. 2. De Crucifixo S. Birgittæ in Ecclesia S. Pauli locuto vide Durantum de Visionibus cap. 10. Divinitus etiam cœcitate percussus fuit comes quidam, qui S. Catharinam, una cum Matre sua ad lucrandas indulgentias in templo S. Laurentii extra muros egressam, vi rapere constituerat; sed visum iterum ad SS. Birgittæ & Catharinæ preces obtinuit, qui id coram Urbano V (sedit ab anno 1362 usque ad annum 1370) fassus fuit. Vide Ulphonem in Vita S. Catharinæ tom. 3 Martii pag. 509 & seq. num. 25 & binis seqq.

[278] [sæpe honoratur,] Præmonita tamen erat S. Birgitta a S. Catharina de instante periculo: sed illa, utpote a Deo edocta, tutum fore iter, quo constituerat, spreto periculo, animose perrexit. Non raro, quod sibi in publicum prodeuntibus a petulantium procaciumque hominum insultibus, ut innuit Ulpho num. 23 & 24 Vitæ mox citatæ, timerent, habebant: propterea tamen ab ecclesiarum visitatione non abstinuere, vel a Deo, ut in casu sub finem num. superioris relato, contigit, vel a Deipara Virgine ad illam aut monitæ aut animatæ: nam & hoc postremum subinde accidisse, discimus e lib. 6 cap. 105, ubi Deipara S. Birgittam sic allocuta dicitur: Cur sic turbaris, Filia? Respondit illa: Quia non visito loca ista sancta, quæ sunt in Roma. Et Mater. Permittitur, inquit, tibi visitare loca ista cum humilitate & devota reverentia, quia in hac Roma majores sunt indulgentiæ, quam homines credere possunt, quas Sancti Dei glorioso sanguine suo & precibus a Filio meo impetrare promeruerunt. Contigisse id sub initium adventus S. Birgittæ Romam, cum linguæ Latinæ præceptis perdiscendis insudabat, ostendunt postrema citati capitis verba: Verumtamen, Filia, non dimittas propter hæc scholas tuas in Grammatica, nec patris spiritualis tui sanctam obedientiam.

[279] [visa interdum etiam] Denique quanta pietate, animique in Deum defixi ardore hujusmodi sacra loca obire S. Birgitta consueverit, colligi facile potest ex schedula Nicolai de Ursinis, comitis Nolani, qui S. Birgittæ familiaritate usus fuit, ad Alphonsum, Giennensem olim episcopum, missa, in qua hac de re ille testatur sequentia apud Hörmann pag. 814. Cum magis notis referre intenderem, quod proferendum fuit ultimo loco describo. Nonne memor es, pater, quod dum existentibus nobis pariter in Perusia & etiam in Tuderto de hac alma Domina miranda narrabas, & præcipue de eo, quod tibi retulerat Joannes de Pornacio, ob Christi amorem pauper, quod quadam die, si bene recolo, a te & a me ipse adjuratus, astrictus causa obedientiæ protulit, quod, aliquibus tunc annis elapsis, dum Lateranensem ecclesiam visitaret, apud Coliseum obviam habuit Dominam prælibatam, quam intuens splendidissimi radii circumquaque caput ejus & corpus per modum, quo a sole procedunt, cum bene intueretur, exibant, efficacius in ipsa respiciens & figens gressus, non quod solum hæc visio perduraret, imo elevata a terra, ipsam vehi, non meare, perspexit, a quo autem videre non potuit. Post eam etiam intuens æque radii a capitis tergo fulgebant, & ne esset de visione dubius, iterum permisit Dominus illud idem ipsum videre. Nam cum Domina ipsa esset in via, qua a S. Maria Majori ad sanctam Crucem in Jerusalem itur, obvius fuit ei ipse Joannes, qui radiantem vidit eam, ut supra.

[280] Contigisse & sæpe alias, ut S. Birgitta in aërem elevata apparuerit, [elevari in aëre.] testatur Bonifacius IX, ad comitis Nolani mox recitatum testimonium etiam verosimiliter respiciens, in Bulla Canonizationis ita de S. Birgitta loquens. Fuit quoque hæc admirabilis vidua, dum orationi & contemplationi vacaret, per plerasque devotas personas elevata a terra per hominis mensuram vel circiter cum splendida & radiante facie sæpe visa. Factum idem, quod supra comes Nolanus primo loco retulit, describere videtur etiam Birgerus num. 28. Est enim substantia illius eadem, congruitque locus, qui comiti Nolano Coliseum est, Birgero vero inter Campum Floræ & S. Joannis (Lateranensis)ecclesiam, quos Coliseum interjacet. Similiter S. Birgittam, cum adhuc in patria esset & in monasterio Alvastrensi, in sublime elevatam conspectam fuisse, habet Additio ad cap. 55 Revelationum Extravagantium. Item frater Gerrechinus vidit semel in dicto monasterio Alvastra dominam Birgittam elevatam in aërem & de ore ejus flumen egrediens. Et tunc, ipso orante, audivit in spiritu dicentem sic: Hæc est mulier, quæ a finibus terræ veniens propinabit innumerabilibus gentibus sapientiam.

[281] Birgerus de S. Birgitta, Romæ commorante, agens, [Peccata sua & aliorum] postquam illam a modestia, a verborum parsimonia & cautela, a frequenti etiam ob leviores culpas confessione & pœnitentia num. 25 commendavit, dein binas, quibus a Deo ornata fuit, prærogativas singulares refert; alteram, qua, si forte verbo peccabat, diffuso mox per os amarore quodam, delicti admoneatur: alteram, qua, si forte alius cum illa colloquens verbis Deum offenderet, etiam id ex ingenti quodam ita loquentis fœtore intelligeret. Quando vero, inquit, aliquid loquebatur, quod esset offensa Dei, statim sentiebat in ore suo amaritudinem maximam quasi sulphuris, sciens, se in hoc Deum offendisse, & reducens ad memoriam illud verbum ad aquas salutaris confessionis cucurrit cicius, sicut cervus &c. Similiter si aliquis loquebatur ei aliqua verba viciosa vel dolosa, quæ Deum offenderent, statim sensit in naribus fetorem horribilem sulphuris, quem vix poterat tolerare, hoc habens pro signo, quod Deus erat offensus in verbis illius personæ, de cujus ore procedebat ignis & sulphur immundæ locutionis ad nares Sponsæ Dei, quibus Spiritus Domini morabatur.

[282] Hujusmodi factum aliquod narrat Petrus Alvastrensis Revelationum Extravagantium cap. 81 sequentibus verbis: [sensu percipit.] Hoc magnum de Spiritus Sancti gratia habuit Sponsa Christi, quod, quoties approximabant ei homines, pleni spiritu immundo & superbo, statim sensit tantum fœtorem, & in ore tam amarum habuit saporem, quod vix ferre posset. Unde quidam plenus peccatis, cum consedisset ei, quæsivit dicens ei: Quid est de spiritu, quem diceris habere, utrum est a te, aut ab aliquo alio, aut forte a dæmone? Sed illa vix ferre valens fœtorem ejus ait: Fœtidum habes habitatorem & fœtida sunt, quæ procedunt de ore tuo. Pœnitentiam igitur age, ne tibi superveniat ultio Dei. Qui nimis iratus recedens; cum autem se sopori dedisset, audivit dæmonum voces innumerabilium dicentium: Trahamus istum ad loca porcorum, quia spernit monita salutis; qui, rediens ad seipsum, correxit ex gratia Dei vitam suam criminosam. Et postea odor bonus, fœtore sublato, reversus est. Lib. item 6 Revelationum cap. 87 hæc leguntur: Quodam die cum Sponsa consedisset cuidam episcopo & aliis nobilioribus, sensit tunc fœtorem abominabilem quasi de putredine squamarum piscium, &, mirantibus dominis, quod sentiret ipsa sola fœtorem & non alii, statim ingressus est in domum unus homo, qui excommunicatus erat, sed propter potentiam suam non curabat de vinculo excommunicationis &c: Verum id forte, in Suecia exsistente Birgitta, contigerit: additur enim ad calcem citati capitis: Ideo rex laboret, ut tales puniantur, ne participatione eorum plures maculentur.

[283] [Quam fuerit perfectæ] Inde Birgerus ad S. Birgittæ obedientiam & spontaneam paupertatem pergit: Tanta ei inerat obedientia, quod in nullo volebat esse sine præceptore, cujus præceptis salutaribus studuit in omnibus obedire. Ex eodem capite illam ita laudat Bonifacius IX in Bulla Canonizationis: Tenacem obedientiam prælatis & suis superioribus & confessoribus observabat, adeo quod absque saltem confessoris licentia pene oculos attollere non præsumeret. Similia his habet Alphonsus in Epistola ad reges cap. 3, cujus verba dedi num. 277. Neque immerito S. Birgitta propter obedientiam extollitur, cujus virtutis laudem ipsi deberi ostendit abunde vel ipsa ejus e patria Romam peregrinatio, jussu Dei suscepta, & tota ejus vitæ pars, quam Romæ transegit, utpote quæ illic degens fidelissime quæcumque sibi a Deo præcipiebantur, nullo habito personarum discrimine, adimpleverit, ut partim ex jam dictis colligi, partim in Revelationum libris passim est videre: nec Roma umquam, nisi a Deo monita, ut legitur lib. Revelat. Extravag. cap. 8, pedem extulerit, imo nec ad visitandas quidem ecclesias Romanas egredi solita fuerit, nisi consulto prius Deo, ut colligi potest ex Ulphone in Vita S. Catharinæ num. 25, ubi de Catharina, Matris suæ sedula imitatrice, ait, eam ad Indulgentias lucrandas extra muros Urbis non exivisse, nisi divino præmunita fuisset oraculo & ab illa per revelationem divinam assecurata. Denique, quæ jam ætate provecta Roma Hierosolymam itinere arduo sane & longo, ut Deo pareret, tendere non dubitarit. Quanta vero erga animæ suæ præceptores obedientia fuerit, specimen unum alterumve peculiare, si lubet, vide lib. Revelationum Extravagantium capp. 60 & 61.

[284] [obedientiæ] Quamquam autem; quæ dictis capp. referuntur, non Romæ, sed in Alvastrensi monasterio contigisse videantur (ita habent Notitiæ Mss. ad decessores nostros a P. van der Ketten e Vita S. Birgittæ Germanica seu Belgica missæ) indicare tamen hic illa licuit, ut conjicere hinc lector possit, qualis quantaque fuerit S. Birgittæ non modo Romæ exsistentis, sed & per omnem vitam obedientia. Insigne est obedientiæ specimen, quod in Notitiis mox laudatis legitur, quodque propterea, ipsis, quibus in Notitiis concipitur, verbis, huc transcribo: ita se habet: Cum jam S. domina Birgitta habitaret ante monasterium Alvastro in secundo anno in morbum incidit. Et doctores ei dicebant, quod absque usu balneorum sanari non posset; quod intelligens valde contristatur: nam proposuerat hujusmodi sibi cavere & omnino ab iis abstinere, adeoque balnea recusabat. Quod audiens magister Matthias ad eam dicebat verba hæc: Præcipio tibi in virtute S. obedientiæ, ut præcepto medicorum pareas: nam cogit necessitas, ut adhuc alii per te salutem consequantur. Tunc ipsa respondens ait: O chare pater, quod si simpliciter uno verbo mihi id mandasses, tuam voluntatem fecissem, & nunc tanto diligentius hoc exequar, cum mihi illud in virtute S. obedientiæ præceperis: nam supra modum gaudeo, quod aliquem habeam, cui obediam; quia propter obedientiam parata sum omnia relinquere, quæ mihi prohibentur, & facere, quæ mihi præcipiuntur, quantumcumque mihi id arduum esset propter eum, qui suo Patri obedivit ad mortem.

[285] De spontanea vero S. Birgittæ paupertate ita universim loquitur Birgerus: [& paupertatis voluntariæ] Paupertas voluntaria in tantum sibi placuit, quod omnia, quæ in possessione sua habebat, ad manus alterius traderet dispensanda. De quibus quotiens aliquid pro se vel aliis habere voluit, humillime petivit sibi dari in nomine Jesu Christi, ac si numquam petita hujusmodi possedisset. Utilitatem personarum secum existentium proprie præponebat, nam propriam celans indigentiam rogabat aliis ministrari necessaria, quibus ipsa plus ceteris indigebat, ut proximum pure diligeret propter Deum. S. Birgittam, quæ ad usum sibi necessaria erant, ab aliis tamquam aliena petere soluisse, deduci etiam potest ex cap. 65 Revelationum Extravagantium, ubi Christus, præscribens illi & familiæ suæ certum quotidianum vivendi modum, inter alia præcepisse legitur: Panes, qui vobis apponuntur, comedatis. Et si plures, quam apponuntur, egueritis, petatis in nomine meo a magistro. Et eadem lex sit in potu, quæ est de pane. Romæ vero pecuniæ indigentia subinde pressam fuisse, colligitur ex cap. 46, lib. 6 Revelat., ubi beata Virgo interroganti Birgittæ, Numquid mutuatam pecuniam accipere debeo in fide mea ad aliquod tempus certum? illa respondisse legitur: certa es, quod præfixo tempore solvere poteris, mutuum recipe, sin autem, dimitte. Melius enim est tibi uno die carere cibo, quam fidem tuam exponere pro incerto. Quam vero tenui fuerit supellectili, liquet ex his verbis S. Birgittæ ibidem paulo ante præmissis. Vestes habemus, quibus utimur nocte & die, vasaque pauca pro mensa nostra, sacerdos vero habet libros suos, & pro Missa habemus calicem & ornamenta.

[286] Meminit etiam Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1405 penuriæ, [studiosa,] qua subinde pressa fuit S. Birgitta, cum Romæ esset; ubi de Petro sartore, uno e primis fratribus laïcis Vastenensis monasterii, eo anno illic defuncto, hæc scribit: Iste semel venit Romam, adhuc vivente S. Birgitta & ibi morante, cum proposito peregrinandi ad Terram Sanctam. Et quia S. Birgitta tunc necessitata fuit de pecunia, rogabat eum, ut pecuniam, quam tum secum habebat, sibi concederet & rediret ad patriam, ut ibi de amicis S. Birgittæ resumeret eamdem pecuniam. Quod ipse protinus fecit, & reversus est in Sueciam, &, ibi resumpta dicta pecunia, perfecit dictam peregrinationem in S. Jerusalem. Videsis etiam, quæ Ulpho monachus in Vita S. Catharinæ de hujus, Matrisque suæ non mediocri paupertate num. 37 & seq. refert; quorum priore ait, S. Catharinam etiam in nobilium Romanarum feminarum consortio e variis laciniis consutas manicas gestare non erubuisse, quæ tamen non absque prodigio ejus comitibus velut admodum pretiosæ purpuraque splendentes apparebant.

[287] [adductis exemplis,] Sequenti vero num. Ulpho contigisse refert, ut S. Catharina ægra Romæ decumberet, ejusque alloquium nobilis quidam Romanus peteret. Hæc audiens, inquit Ulpho, familia earum intra se erubuit, quod tantus dominus deberet videre eam in tam paupere lecto decumbere. Jacebat nempe super stratum stramineum, unum cussinulum habens sub capite, cooperta desuper antiquo & emendato mantello seu palliolo: sed rursum omnia prorsus magnifice instructa apparuisse, ita ut præ admiratione famulis diceret: Dominæ istæ apud omnes pauperes reputantur, unde frequenter mutuo sumunt pecuniam pro necessariis emendis: melius esset, quod tanti pretii purpuram & apparatum illum nobilem, quem in domo earum vidimus, pro necessariis distraherent, quam quod egestate & penuria alimentorum & vestium premerentur. Num. denique 39 ait, S. Catharinam veste vili cinericii coloris, vetusta & resarta, indui consuevisse, quali fere etiam usam esse S. Birgittam, Bonifacius IX in Bulla Canonizationis infra danda affirmat.

[288] [ostenditur.] Ejusdem voluntariæ paupertatis amor cum magna animi demissione conjunctus impulit S. Birgittam, ut, contempto generis sui splendore, ipsis pauperibus ad stipem accipiendam sese promiscue jungeret, in eorumque reficiendis laceris indumentis operam suam collocaret, quod iterum his verbis citatus mox Pontifex testatur: Admirabilis & spectatæ humilitatis extitit, ita ut nonnumquam cum pauperibus peregrinis incognita simul sedens apud monasterium S. Laurentii in Panisperna de Urbe Ordinis S. Claræ eleëmosynam reciperet & oscularetur cum gratiarum actione. Et frequenter propriis manibus & ob Dei reverentiam reparabat pauperum vestimenta. Ut sane merito ob spontaneæ paupertatis studium a Birgero hic S. Birgitta laudetur: pluribus quidem, ut ex ipsius revelationum voluminibus patet, tum Romæ, tum alibi virtutibus effulsit, sed de iis solis, quas Birgerus ejus biographus breviter tradit, hic paulo, quam ille uberius agere visum est, ne, si de omnibus omnino agendum esset, justo amplius prolixi simus. Ad alia, quæ Romæ gessit, modo Birgerum sequens progredior.

[289] [Roma, a S. Francisco invitata,] Deinde, inquit ille, aliquibus evolutis annis (a suo, ut apparet, Romam adventu) præceptum fuit Sponse Dei ire Sicyliam & Neapolim sub hiis verbis: Permittitur tibi, inquit Filius, visitare loca sancta in Sycilia (seu potius regno Neapolitano, quod tunc Joannæ, Siciliæ etiam reginæ, parebat) quia illic sunt multorum corpora, qui dilexerunt me toto corde, inter quos præcipuus est Thomas Apostolus meus, ubi cum perveneris, ostensurus sum tibi aliqua secreta: ita brevibus Birgerus de itineribus sacris a S. Birgitta Romæ morante institutis, antequam peregrinationem Hierosolymitanam suscepit: sed varia diversaque ejusdem itinera confuse indigitans, quæ proinde hic paulo fusius veniunt aliunde illustranda. Ac primo quidem, ne quid hic repetam de itinere ejus, ad Farsensem abbatiam anno 1350 (ut vidimus supra) verosimilius instituto, a S. Francisco invitata Assisium aliquando accessit; post annum quidem 1350, cum, ut mox videbitur, filia sua Catharina comite, eo accesserit; etsi, quo annum illum accurate determinem, in promptu non habeam. Assisiense hoc S. Birgittæ iter refertur lib. 7 Revelationum cap. 3 in hunc modum: In festo S. Francisci in sua ecclesia Romæ in Transtiberim apparuit S. Franciscus eidem Sponsæ Christi, dicens ei: Veni in cameram meam ad comedendum & bibendum mecum.

[290] Quod ipsa audiens statim paravit se ad iter, ut visitaret eum in Assisio, [Assisium tendens] ubi dum per quinque dies moram duxisset, proponens tunc Romam redire, intravit ecclesiam, ut se & suos S. Francisco commendaret. Cui tunc ipse apparuit dicens: Bene veneris, invitavi enim te in cameram meam, ut mecum comederes & biberes. Scito tamen, quod hæc domus non est camera, quam ego dixi tibi, sed camera mea est vera obedientia, quam ego semper retinui, ita quod numquam sustinui esse sine præceptore: reliquis verbis cibum & potum, ad quos S. Birgittam invitarat, S. Franciscus ibidem ita explicat, ut cibum suum fuisse interpretetur proximi a seculi vanitate ad Dei obsequium conversionem, potum vero, quod e proximi ad Deum conversione percipiebat, gaudium, ad quæ similiter pro viribus imitanda S. Birgittam deinde invitat animatque. Præterea, si Petro Alvastrensi Revelat. Extrav. cap. 90 fides habenda est, cum esset S. Birgitta in ecclesia PP. Franciscanorum, dubii aliquid de veritate Indulgentiarum (haud dubie Portiunculanarum) eo quod nullas eas esse, e quibusdam audierat, passa est: sed Christus omnem ei ea de re scrupulum exemit his verbis: Cui petenti (S. Francisco) ex charitate, ego, qui sum ipsa veritas, dedi signum (qui id contigerit, vide tom. 2 Octob. pag. 885 & seqq.) scilicet quod omnes, qui venirent ad locum suum vacui, implerentur benedictione mea, & solverentur a peccatis suis.

[291] Itineris hujus etiam meminit Ulpho in Vita S. Catharinæ tom. 3 Martii pag. 510, [cum filia Catharina] num. 28: Accidit autem, S. Franciscum apparuisse in visione B. Birgittæ, invitantem eam ad visendum cameram suam. Quæ cum statim tamquam devota S. Francisco obediens, se disponeret ad pergendum in Assisium ad ecclesiam ejusdem Sancti, quæ dicitur de Portiuncula, præceptum fuit ei a Christo, quod domina Catharina eam sequeretur, quia desiderio magno illuc peregrinari affectabat: e cujus verbis, S. Catharinam Matri suæ hoc in itinere comitem fuisse, idque post annum 1350 contigisse, quod supra dicebam, efficitur, nisi forte id eodem, quo Romam S. Catharina venit, id est, anno 1350 contigisset. Adjuncta itineris illius quædam Ulpho num. citato & seq. refert, e quibus patet, quam singulari S. Birgitta ejusque filia Catharina, reliquaque familia eo in itinere usæ sint Dei præsidio. Quippe, cum a via aberrassent, & inclinata jam dies esset, vix in vilem tabernam exceptæ sunt, in quam aliquanto post latronum manus ingressa est. Hi, S. Catharinæ pulchritudinem conspicati, pudicitiæ ejus labem inferre parabant; verbis enim parum honestis jam meditata prodebant.

[292] [latronum manus prodigiose evadit.] At cum jam latrones media circiter nocte in eo essent, ut meditata perficerent, præsens affuit ad preces conversis Deus, ingensque subito insonuit armorum fragor, quo perculsi latrones, male sibi conscii, ocius sese dedere in fugam, nec eo ea nocte redire ausi sunt: verum postridie viam, quæ Assisium ducebat, frequentes obsederunt: Birgitta autem ejusque comites per medios latrones, protegente suos Deo, a nemine ipsorum, clara licet luce, visi, Assisium salvi & incolumes pervenerunt, ut fusius Ulpho narrat. Hoc porro iter, plane aliud esse ab iis, de quibus mox dicetur, docent Ulphonis, quibus narrationi suæ finem imponit, verba: sunt autem hæc: Sicque evaserunt manus eorum in nomine Domini, perficientes peregrinationem ad limina S. Francisci, ubi consolationibus divinis plurimum recreatæ, cum gaudio magno Dei laudantes magnalia, Romam redierunt.

§ XX. Iter item Neapolitanum.

[Altero itinere] Aliud fuit S. Birgittæ, cum Romæ moraretur, Dei jussu majoris viæ moræque per regnum Neapolitanum iter, quod instituit ad visitandas præcipuorum in illo Sanctorum basilicas, eorumque sacras exuvias honorandas, cujus Birgerus, verbis num. 290 citatus, meminit. His auditis, territa, ut subdit Birgerus, nonnihil S. Birgitta (utpote cui & ætas jam esset provecta fractaque, & ad instituendum hujusmodi iter parum subsidii) a Christo, nec opes, nec vires necessarias sibi defuturas, intellexit. Et vere, inquit Birgerus, sic erat: nam, quamdiu in Neapoli traxit moram, domina regina Sicyliæ (Joanna) & alii nobiles regni ipsam xeniis & donariis plurimum honoraverunt. Quod vero ad S. Birgittæ illic gesta attinet, ait Birgerus, omnium illam se illic virtutum exemplar præbuisse, civitatis & cujusvis generis hominum peccata libere æque atque intrepide insectatam esse, revelationes divinas de populo Neapolitano factas publice proposuisse, visitatis Sanctorum reliquiis, ac tandem, collecto ex itinere illo divite animarum fructu, Romam denuo rediisse. Hæc universim Birgerus de itinere S. Birgittæ Neapolitano, quæ paulo enucleatius modo explicare aggredior.

[294] [S. Andream Amalphiæ,] Ac primo quidem nonnullis ex iis, quæ e Birgero audivimus, lux aliqua accedit ex cap. 107, lib. 6 Revelationum, ubi Birgeri dicta quædam, si substantiam spectes, etiam referuntur: id autem sic habet: Filius loquitur Sponsæ dicens: Aquila videt ab alto, quis velit nocere pullis suis, & prævenit volatu defendendo eos. Sic ego prævideo vobis salubriora, ideo dico, expectate; & iterum dico, ite, sed quia nunc tempus est, ite ad civitatem Amalphiæ ad Apostolum meum Andream. Cujus corpus fuit templum meum, ornatum omni virtute. Ideo factum est ibi depositorium fidelium & adjutorium peccatorum. Nam qui fideli mente ibi veniunt ad ipsum, non solum exonerantur peccatis, sed abundabunt consolatione æterna. Nec mirum: nam ipse non erubuit crucem meam, sed portavit hilariter; & ideo non erubesco audire & suscipere eos, pro quibus ipse orat, quia voluntas sua est voluntas mea: cum vero fueritis apud eum, redite statim Neapolim ad Natale meum: e quibus verbis colligi posse videtur S. Birgittam primo adiisse Neapolim, deinde Amalphiam ad visitandas S. Andreæ reliquias, ac inde rursus revertisse Neapolim. Reliqua citati capitis verba, quibus Birgeri dicta de S. Birgittæ suscipiendi itineris timore, divinaque tunc illi facta consolatione confirmantur, hæc sunt: Respondit Sponsa: O Domine, tempus nostrum transit, & ætas & infirmitas appropinquant, & subsidium temporale minoratur. Cui Dominus: Ego, inquit, sum naturæ conditor, dominus & reformator. Ego sum etiam in necessitatibus adjutor… Ego … inspirabo cordibus diligentium me, ut benefaciant desiderantibus me &c.

[295] Porro eo itinere S. Birgitta non modo Neapolim & Amalphiam, [S. Bartholomæum Beneventi,] sed Beneventum etiam, etiam, Ortonam, Montem Garganum, Manfredoniam, Barium, Salernum adiit. Beneventum quidem, ubi S. Bartholomæus præcipuo honore colitur, adiisse discimus ex Declaratione subnexa capiti 125 lib. 4, ubi S. Birgittæ consiliis obtemperans episcopus aliquis ex illius comitibus, cum Beneventi una cum S. Birgitta esset, calculi morbo liberatus dicitur. Primum animal, (ita sonant Declarationis verba) id est, primus episcopus ex nobilitate superbiens, conversus est ex verbis Spiritus Sancti, qui veniens Romam & dominam Birgittam secutus usque ad Neapolim, cum essent in Benevento, gravissime passus est de calculo. Cui ægrotanti Spiritus S. dixit per dominam, Regi Israël infirmo præceptum fuit, ut apponeret cathaplasma super vulnus suum. Sic faciat iste, assumat veram charitatem in animo ad Deum, quæ est medicamentum optimum & statim sentiet sanitatem. Quo audito, vovit, & mente & carne convaluit. Additur ibidem: De isto episcopo habetur III lib. (Revelationum) capitul. XII. Hic autem Vexionensis in Suecia episcopus fuisse dicitur, cujus sedis episcopus, nomine Thomas, occurrit in Diario Vastenensi ad annum 1405, ubi monasterii Vastenensis ædificationi adfuisse dicitur, Donec dna Katharina & alii cum reliquiis beatæ Birgittæ tunc defunctæ a Roma ad Vazstenas pervenerunt, anno nimirum 1374, ut adeo verosimillime Thomas hic idem sit, ac episcopus ille Vexionensis, qui, S. Birgittam Roma Neapolim secutus, Beneventi S. Birgittæ consiliis calculi morbo liberatus fuit.

[296] Ortona littoralis Aprutii Citerioris in regno Neapolitano civitas est, [S. Thomam] & templum S. Thomæ Apostolo, cujus reliquiis id gaudet, dicatum habet: Martyrologium Romanum ad diem III Julii de S. Thomæ reliquiis sic habet: Edessæ in Mesopotamia translatio S. Thomæ Apostoli ex India: cujus reliquiæ Ortonam postea translatæ sunt, anno nimirum 1258 die VI Septembris, ut ex Ortonensi monumento, quod recitat, tomo 6 Italiæ sacræ auctæ col. 774 & seq. tradit Ughellus. Has quoque S. Birgittam veneratam fuisse, discimus ex cap. 4 lib. 7 Revelationum, ubi sic illam Christus allocutus dicitur: Propterea scire te volo pro certissimo, quod in isto loco est thesaurus meus electissimus, scilicet reliquiæ sancti Thomæ Apostoli mei, quæ in nullo loco sunt ita multæ, sicut in isto altari (Beatæ Virginis) incorruptæ & indivisæ. Quid vero S. Birgittæ Ortonæ contigerit, accipe ex Additione citato mox capiti subnexa. Cum domina Birgitta ivisset Ortonam, contigit eam cum sociis suis tota nocte stare sub diu * in frigore & pluvia magna. Tunc circa auroram dixit Christus: Propter tria advenit tribulatio hominibus, aut ad majorem humilitatem, sicut rex David tribulabatur, aut ad majorem timorem & cautelam, sicut Sara, uxor Abrahæ, quæ a rege sublata fuit; aut ad consolationem hominis & honorem.

[297] [Ortonæ,] Sic & vobis contigit. Ego enim instigavi animis occurrentium vobis, non procedere amplius illo die, sed noluistis credere, ideo passi estis, quod habuistis. Ideo ingrediemini nunc civitatem & famulus meus Thomas dabit vobis, quod concupiscitis. Item de eodem, sed altera, ut ex dicendis apparebit, vice: Apparuit Christus in Ortona dicens. Dixi tibi prius, quod S. Thomas Apostolus meus erat thesaurus meus. Hoc utique verum est… Tunc etiam apparuit S. Thomas dicens: Jam diu de te desideratum thesaurum dabo tibi. Et in eodem momento, nullo tangente, de ipsa capsa reliquiarum S. Thomæ prodiit unum frusticulum unius ossis beati Thomæ, quod recipiens Domina cum gaudio reverenter reservavit. Quidquid sit de apparitionibus hic relatis, partem equidem reliquiarum S. Thomæ hoc modo S. Birgittæ obtigisse, affirmat etiam Bonifacius IX in Bulla Canonizationis inquiens: Cum autem spectabilis hæc Vidua de longa peregrinatione ad Ortonam Teatinæ diœcesis terram, in qua beatissimi Thomæ Apostoli reliquiarum pars magna servatur, vice secunda supervenisset; fuerat enim antea longe per visionem sibi revelatum, quod secunda vice sui adventus ad ipsam terram, devotum ejus desiderium impleretur, & dum stans reliquias devotione solita visitaret, idem Apostolus devotæ Viduæ apparens dixit: “Dabitur tibi diu desideratum.” Et mox, nemine tangente vel alias impellente, de capsa reliquiarum quoddam frustulum unius ossis dicti Apostoli suapte Viduæ expectantis prosiliit ad manus, quod illa cum gaudio ac devotione recipiens, summa veneratione servavit. Hæc Pontifex: at quæ fuerit longa, cujus meminit, S. Birgittæ peregrinatio, an, qua de nunc agimus, Neapolitana, an Hierosolymitana, de qua postea, mihi non liquet.

[298] [S. Michaëlem in monte Gargano, unde recedens] Situs quoque est in eodem regno Mons Garganus in Apulia, S. Michaëlis aliorumque sanctorum angelorum cultu jam olim celeberrimus, ut fuse videre est tom. 8 Septembris. Fas sibi non existimavit S. Birgitta locum adeo celebrem insalutatum præterire: quo cum accessisset, non sine dolore, locum illum non apud exteros solum, sed & apud indigenas in minori, quam par erat ac olim haberi consueverat, veneratione esse, animadvertit: mota itaque incolarum calamitate & cœcitate pro eorum peccatis & conversione ad Deum preces fudit: sed a Deo id responsi accepisse fertur lib. 4 Revelationum cap. 131. Assueti sunt sordibus & nisi verberibus non erudiuntur, & utinam in disciplina se cognoscant & resipiscant. Hic cum pietati suæ fecisset satis, Manfredoniam, Apuliæ pariter urbem, a monte Gargano haud procul remotam, concessit, Barium inde transitura: verum, cum Manfredoniam e monte Gargano accessit, in episcopo Vexionensi, comite suo, de quo supra, insigne miraculum edidit: id ita describitur lib. 3 Revelationum cap. 12. Cum domina Birgitta descendisset de monte Gargano ad civitatem Mafredoniam in regno Apuliæ, idem episcopus existens in comitiva Dominæ, casu accidente in Monte, cecidit de equo ita graviter, quod duæ costæ fractæ sunt. Qui de mane, cum Domina profectura esset ad S. Nicolaum de Baro, vocavit eam ad se dicens: O Domina, gravissimum est mihi hic sine vestra præsentia manere. Et onerosum est etiam vobis, moram trahere propter me, maxime propter incursantes istos homines.

[299] Rogo, inquit, vos per amorem Jesu Christi, [prodigium patrat,] ut rogetis Deum pro me & tangite latus doloris mei. Spero enim per tactum manus vestræ dolorem meum mitigari; quæ præ compassione resoluta in lachrymas ait: O Domine mi, ego reputor, quod non sum, nam ego sum peccatrix maxima in conspectu Dei. Verumtamen omnes rogemus Deum, & ipse respondebit fidei vestræ. Facta itaque oratione, cum surrexisset, tetigit latus episcopi dicens, Sanet te Dominus Jesus Christus. Et statim dolor discessit, & surgens episcopus secutus est Dominam per totam viam usque dum rediret Romam. Ita se habuit S. Birgittæ iter Neapolitanum hactenus: at priusquam S. Birgittam Manfredonia Barium euntem prosequamur, obiter hic observare juverit pauca, e quibus tempus, sub quod iter Neapolitanum instituit, utcumque saltem eruatur ac determinetur. Ex dictis paulo ante habemus, episcopum Vexionensem, peracto itinere Neapolitano, una cum S. Birgitta Romam rediisse. Porro de eodem episcopo verbis ex Declaratione lib. 3 cap. 12 Revelationum subnexa proxime recitatis hæc præmittuntur: Hic fuit episcopus Vexionensis, qui, cum esset Romæ & multum de suo reditu angustiaretur, auditum est in spiritu: Dic, inquit, episcopo, quod mora sua utilior est, quam acceleratio, hi quoque, qui de comitiva sua præcesserunt, subsequentur eum. Ideo, cum ad patriam redierit, verba mea inveniet vera. Sic itaque omnia evenerunt. Nam rediens invenit regem captum & totum regnum turbatum &c: Itaque episcopus ille, peracto jam una cum S. Birgitta itinere Neapolitano, Roma in Sueciam abiit sub annum 1365, quo rex Magnus, ut scribunt Loccenius & Torfæus, ab Alberto, duce Megapolensi, bello captus fuit, ac proin sub idem fere tempus iter Neapolitanum institutum jam fuisse videtur.

[300] Manfredonia Barium accessit, S. Nicolai, episcopi Myrensis, [S. Nicolaum] illuc translatas olim reliquias veneratura: Barii quoque in Apulia, inquit ea de re Martyrologium Romanum ad diem IX Maii, translatio S. Nicolai, episcopi ex Myra civitate Lyciæ. Addit Baronius ex Sigeberto & Joannis archidiaconi ad Ursionem Barensem episcopum rei gestæ Historia, id contigisse anno 1087: Ughellus vero tom. 7 Italiæ sacræ auctæ a col. 608 Urbani II diploma exhibet, datum Barii anno 1089 die IX Octobris, quod ita incipit: Quia nostris temporibus ecclesiam, quam Deo auctore regis, frater charissime (Heliam, Barensem archiepiscopum, alloquitur Pontifex) Barensem, quæ Canusina dicitur (nimirum ob translatam Canusio sedem episcopalem) omnipotens Deus beati confessoris sui Nicolai corpore visitare dignatus fuit &c: ubi & col. 607 Ughellus brevem hanc translationis historiam refert: Cæterum maxima Ursonis gloria est, quod, eo præsule, sanctissimi episcopi Nicolai Myrensis pars ossium Barii advecta est. Annus vertebatur Incarnati Verbi MLXXXVII, Victore III Pontifice, cum sexaginta viri, quorum maxima pars Barenses erant, mercatores apud Myram Lyciæ urbem applicuissent, a Turcis paulo ante captam & pene funditus dirutam, paucosque tum ex Christi fidelibus, tum ex clericis viros sacrarum rerum in cathedrali custodes reperissent, ipsis invitis, partem ossium Nicolai Magni Myrensis abstulerunt, Bariumque in patriam retulerunt. Illas vero dein in condita S. Nicolai ecclesia collocatas fuisse, subdit Ughellus, & perenni, ægrisque salubri liquore fluere.

[301] [Barii] Porro cum Barium S. Birgitta pervenit, nihil prius habuit, quam ut ad S. Nicolai ædes accederet, eumque solita devotione & pietate veneraretur: quo factum est, ut ipsa eo loci more pariter solito cælesti consolatione recrearetur: nam, ut legitur lib. 6 Revelationum cap. 103. Cum visitaret Sponsa reliquias sancti Nicolai in Baro ad sepulchrum ejus, cœpit cogitare de illo liquore olei, manante de corpore ejus. Et tunc rapta extra se in spiritu vidit quamdam personam, oleo unctam & fragrantissime odorantem, quæ dixit ei: Ego sum Nicolaus episcopus, qui appareo tibi in tali specie, sicut dispositus eram in anima, dum vivebam. Nam omnia membra mea ita habilitata & flexibilia erant ad servitium Dei, sicut res uncta, quæ flexibilis est ad opus possidentis, & ideo laus exultationis semper erat in anima mea & in ore meo prædicatio divina & in opere patientia, propter virtutes humilitatis & castitatis, quas præcipue dilexi. Sed nunc quia in mundo multorum ossa arida sunt ab humore divino, ideo dant sonum vanitatis & stridorem ex collisione mutua, & inhabilia sunt ad fructificandum fructum justitiæ & abominabilia Deo ad intuendum. Tu vero scias, quod sicut rosa profert odorem & uva dulcedinem, sic Deus corpori meo emanandi oleum singularem dedit benedictionem, quia ipse non solum honorat electos suos in cœlis, sed & lætificat & exaltat in terris, ut plures ædificentur & participentur de gratia eis data.

[302] [veneratura non sine incommodis accedit.] Quantas vero molestias iter hoc Neapolitanum S. Birgittæ ejusque comitibus procrearit, colligi ex iis potest, quæ illis apud Barium contigerunt. Perpetuo enim peregrinationis labore, rerum necessariarum penuria, & assidua jejunandi consuetudine ita illis vires fractæ erant, ut non pauci ex illis, cum Barium accederent, cœperint corporis ægritudine corripi: sed misericors Deus eo tempore (Adventus nimirum) S. Birgittæ, quæ ipsum in necessitate constituta, & suorum calamitatibus mota consuluerat, apparens, ut omnibus, quæ sibi offerrentur, etiam carnibus, uterentur, indulsit. Ita Petrus Alvastrensis Revelationum Extravag. cap. 99 his verbis: Cum beata Birgitta iret de Roma ad sepulchrum S. Andreæ Apostoli in regno Ciciliæ propter infirmitates varias transire non poterat nisi in civitate Bari. Cumque esset tempus Adventus Domini, quo ipsa solita erat jejunare, & in societate ejus erant plures infirmi, & in via illa non inveniebantur pisces, rogavit Deum, ut eis compateretur, ne Deum offenderent, aut scandalizarent proximum in comedendo, aut infirmi deficerent jejunando. Tunc Christus apparens dixit: Pisces sunt multum frigidi, & tempus non est multum calidum, via difficilis & petrosa & vos infirmi. Ideo, quæ inveniuntur, comedite, ego enim super omnia vota sum. Et quæ sunt ad honorem Dei & moderatam sustentationem carnis non imputabuntur ad peccatum.

[303] Bario discedentem S. Birgittam Burlamachius mox Salernum, [Salerni S. Matthæum visit,] Picentinorum civitatem, deducit, ibique S. Matthæi apparitione honestatam scribit ex Additione ad cap. 129 lib. 4 Revelationum: at eo loci non Salernum, sed Malpham (Melphim vel Melphiam, exiguam in Lucania civitatem, inter Barium & Salernum fere mediam interpretor) notatam invenio. Sic habet Additio citata: Hæc sequens revelatio facta fuit in Malpha, ubi quiescit S. Matthæus. Verba hæc, ubi quiescit S. Matthæus, non Melphim, sed Salernum, quo jam olim S. Matthæi reliquias fuisse sub annum 954 translatas, ac celebri admodum cultu honoratas, videre licet tom. 6 Septembris pag. 210 & aliquot seqq., plane designant. Quamquam enim S. Matthæi reliquiæ variis fuerint dispersæ locis, ejus tamen corpus, seu, si mavis, potiorem reliquiarum ejus partem Melphiæ S. Birgittæ ætate quievisse, aut fidelium eo concurrentium visitatione increbuisse, nusquam inveni: ut adeo Malphæ seu Melphiæ Salernum recte substituisse Burlamachium, omnino existimem. Porro, quidquid sit de loco, quo S. Matthæi Birgittæ apparitio facta est, fertur in Additione citata S. Euangelista Birgittæ vitæ suæ institutum, scripti a se Euangelii modum, & qua in cœlis gloria frueretur, aperuisse, quæ loco citato, qui volet, consulere potest.

[304] Hinc denique, ut num. 294 dixi, Amalphiam S. Andream Apostolum veneratura concessit ac tandem sub festum Christi Natale Neapolim rediit: [& Amalphia] est autem Amalphia Picentinorum civitas, in veteris Lucaniæ, seu principatus Citerioris, finibus sita juxta Tyrrhenum mare milliaribus triginta Neapoli distans, ut habet Ughellus tom. 7 Italiæ sacræ auctæ col. 183. Princeps civitatis protector, inquit idem Ughellus col. 187, sanctus Andreas Apostolus est, cujus nominis nobilissimæ architecturæ cathedrale templum ab Amalphitanis dedicatum est pulcherrimum a Petro Capuano presbytero card. civeque Amalphitano, corpore ejusdem Apostoli exornatum, quod e Constantinopoli, dum illac Apostolicæ Sedis legatus ageret, ab ecclesia S. Andreæ Amalphitanorum Amalphim delatum & cum summo honore (anno 1208 die VII Maii) conditum fuit. Jacent sacrata illa ossa in inferiori templi crypta & altari decentissime regioque cultu a Catholicis regibus Philippo secundo tertiove exornata, qui devotione excitati per suos regni proreges locum decorarunt. Translationis historiam ex ipso archetypo cathedralis archivii Ughellus exhibet col. 206 & tribus seqq. Ceterum S. Birgittæ, Amalphiæ exsistenti, præter Revelationem, de qua num. citato, accidisse quidquam præterea, nusquam reperi. Videamus itaque, quæ tandem Neapoli, unde Romam rediit, gesserit.

[305] Burlamachius integro cap. 20 lib. 2 Vitæ S. Birgittæ hujus Neapoli gesta describit, [Neapolim rediens,] ac primo quidem illam secum Neapolim duxisse scribit S. Catharinam & Birgerum, liberos suos, Petrum Olavi, confessorem suum, Magnum Capellanum, Alphonsum Giennensem episcopum, alterum item episcopum Suecum, nempe Vexionensem, & pias aliquot matronas. S. Catharina fida semper & perpetua, ex quo Romam venit, Matri comes fuit; unde & una cum illa Neapolitanum iter instituisse ac Neapoli moratam fuisse, verosimillimum fit: idem de Petro Olavi & Magno censendum videtur. Quod autem ad episcopum Vexionensem attinet, ex jam dictis non dubium est, quin S. Birgittam Neapolim sit comitatus, & cum illa Romam redierit. Alphonsum Giennensem episcopum S. Birgittæ Neapoli comitem fuisse, eo nempe itinere, quo de nunc agimus, non perinde mihi certum. Laudat quidem Burlamachius hic ipsum Alphonsum id de se asserentem apud Raynaldum ad annum 1379 num. 10. Verum illic Alphonso de itinere S. Birgittæ Neapolitano, de quo nunc agimus, sermo nequaquam est, sed Hierosolymitano, quod serius contigit, & in cujus reditu Neapoli cum S. Birgitta versatus est: sic enim loquitur num. 10. Orante igitur super hoc dicta Domina (Birgitta) in Neapoli, quando redibamus de Jerusalem &c. Similiter dubium mihi apparet, num Birgerus hujus itineris socius fuerit; qui quidem una cum Carolo fratre Romam venisse dicitur sub annum 1365 in Vita S. Birgittæ Lovaniensi & Matrem Hierosolymam comitatus in Vita illius Abbreviata; sed nusquam, quod sciam, præsens iter Neapolitanum una cum illa instituisse. Birgerum item una cum fratre Carolo & Matre Pontificem Urbanum V Romæ convenisse sub annum 1367, colligitur ex Chronico Margaretæ abbatissæ num. 70 citato: sed nec hinc dicti itineris socium fuisse, effici certo potest, maxime cum Burlamachius, unde id hauserit, non edicat. Sed auctorem hunc S. Birgittæ Neapoli gesta explicantem nunc audiamus.

[306] [S. Annæ reliquiis,] Mox, inquit, ut Neapolim S. Birgitta accessit, urbem suæ sanctitatis fama implevit, oblataque sibi certatim nobilium virorum hospitia præ animi demissione recusavit, maluitque ad publicum xenodochium una cum suis divertere; quod equidem nec a S. Birgittæ moribus, nec a Neapolitanorum, a quibus variis honoratam muneribus Birgerus scribit, de S. Birgitta existimatione alienum est, & Neapolitanorum traditione utcumque confirmatur. Fama quippe apud illos est, S. Birgittam olim hospitatam fuisse apud se in xenodochio S. Mariæ de Advocata, ecclesiæ S. Joannis ad Mare contiguo, ubi Christi Crucifixi imago, prodigiis clara, ante quam preces fundere S. Birgitta soluerit, parieti appicta conspicitur, ut ex tabellis, ibi affixis, affirmant Carolus de Lellis in Supplemento Neapoleos sacræ pag. 444 & Josephus de Magistris in Additionibus ad lib. 1. Status ecclesiæ Neapolitanæ pag. 414. Refert dein Burlamachius S. Birgittam, cum more solito ecclesias visitaret ac monialium Franciscanarum S. Crucis ecclesiam adiisset, unam ex illis a Deo motam intus in animo fuisse, ut e capillis S. Mariæ illi donaret, quod pariter Petrus Alvastrensis narrat Revelat. Extravag. cap. 94 hoc modo: Cum S. Birgitta in civitate Neapoli per aliquod tempus moraretur, misit pro ea soror quædam, Clara nomine, in monasterio monialium ad sanctam Crucem & dixit ad eam: Habeo (inquit) reliquias de capillis Matris Dei, datas mihi per reginam Sanctam (Sanctiam Roberti regis Siciliæ uxorem) quas nunc tibi dabo, quia mihi inspiratum est divinitus, ut tibi eas committam. Et hoc tibi signum erit, quod vera loquor, quia cito moriar; & veniam ad Dominum meum, quem super omnia diligit anima mea. His autem dictis, paucis diebus supervixit, &, perceptis Sacramentis Ecclesiæ, emisit spiritum. Igitur cum beata Birgitta dubitaret, utrum capilli essent de capillis Virginis Mariæ, vel non; tunc in oratione apparuit ei eadem Mater Dei dicens: Sicut verum est & creditur, quod ego de Anna & Joachim nata sum, sic verum est, quod isti capilli creverunt in capite meo. Waddingus in Annales Minorum factum hoc intulit ad annum 1359: verum cum Claræ illius alibi, quam loco mox adducto, vestigium exsistere nullum dicat, nihil hinc certi pro anno, quo id contigerit, haberi potest.

[307] Hinc Burlamachius ad fructus animarum, quos S. Birgitta sive virtutum suarum exemplis, [variisque ditatur] sive salutaribus monitis, sive libera peccatorum increpatione Neapoli collegit, quosque sane non exiguos fuisse, admodum credibile est, progreditur. Occurrunt in ejus Revelationum libris specimina aliquot, e quibus aliquos S. Birgittæ, illic morantis, opera ad meliorem frugem conversos liquet. Occurrunt, inquam, hujus rei specimina aliquot, sed verosimiliter e multis, quæ litterarum monumentis tradita non fuerunt, pauca. Hæc vero post Burlamachium brevibus commemoro. Libro 7 Revelationum cap. 5 mentio Elziarii, filii comitissæ de Ariano, qui, cum tunc juvenis adhuc esset ac S. Birgittæ precibus se commendasset, ab ea salutaria, ibidem fusius descripta, ad quæ vitam rite institueret, non modo instituta atque præcepta accepit, sed etiam cordis sui arcana, & quædam, quæ ipsi progressu temporis acciderent, ex ipsa audivit. Quo factum est, ut ad meliora sese converterit: ita enim legitur in Additione citato capiti subnexa: Cum domina Birgitta staret Neapoli, revelata sunt ei secretissima cordis Elciarii, postea Cardinalis, & quædam ad ipsum mirabilia futura. Quibus auditis, ille stupefactus conversus est ad meliora. Fuit hic Elziarius, seu, uti ipsum tom. 6 Italiæ sacræ auctæ Ughellus vocat, Eleazarus de Sobrano, Guilielmi Ariani comitis & Franciscæ de Celano filius, S. Elziarii, anno 1369 ab Urbano V Sanctorum numero inserti, nepos, ad Teatinam in Aprutio Cathedram promotus anno 1373, anno vero 1378 ab Urbano VI Romana purpura donatus, qua licet dein a Clemente VII privatus fuerit, virum tamen fuisse vitæ innocuæ & moribus integrum omnium illius ævi scriptorum testimonio, monet Oldoinus, ubi de Urbani VI Pontificatu. Huic forte S. Birgitta episcopatum & cardinalitiam dignitatem prædixit; qui, dum vixit, S. Birgittæ memoriam in pretio & veneratione habuisse videtur, reque ipsa id abunde probatum dedit, cum ejusdem mortuæ canonizationi diligenter incubuit.

[308] Elziario Burlamachius jungit Gomecium (Gometium de Hispania ducatus Spoletini vocat Bertholdus num. 29) cui S. Birgitta aulam Joannæ reginæ deserere suaserit, [animarum fructibus:] vitamque in melius ex certis, quæ illi proposuit, præceptis commutare. Qualia vero hæc fuerint, explicat Additio post caput XI libri VII Revelationum, ubi Dei Mater S. Birgittam pro Gomecio preces fundentem sic fertur allocuta: Consule ei facere justitiam, ubicumque poterit. Et si sciret, se habere male acquisita bona, restituere non tardet. Caveat etiam insolita gravamina imponere subditis suis. Sitque contentus de his, quæ habet, quia sufficiunt ei, si moderate & discrete dispenset ea. Fugiat quoque sicut venenum mulieres præter uxorem propriam, & non producat exercitum contra aliquem, neque personaliter intersit, nisi omnino sciverit, se habere justitiam tersit, nisi omnino sciverit, se habere justitiam & bellum sit justum. Studeat insuper frequentare confessiones, & frequentius sumere Corpus Christi, certisque in die temporibus exoccupare se ad recordandum passionem Christi & vulnera ejus. Verum, contra ac Burlamachius scribit, nulla hic aulæ deserendæ fit mentio; quamquam id forte fecerit Gomecius, cum apud Summontium tom. 2 Historiæ Neapolitanæ ad lib. 3 calcem præcipuos Joannæ reginæ ministros nominatim enumeratos inveniam, nec ullus eos inter Gomecius compareat; itemque id suadeat pium modestumque, quod deinceps tenuit, vivendi genus, de quo consule Bertholdum mox laudatum in Vita S. Birgittæ, infra edenda.

[309] [sana consilia reginæ,] His multa subjungit Burlamachius, quæ in gratiam Joannæ Siciliæ reginæ S. Birgitta præstitit; sed iis multa immiscet, quæ non in hoc Neapolitano itinere, sed in eo, quod serius Roma Hierosolymam suscepit, vel in reditu contigerunt, ac propterea in alium locum a nobis differenda sunt. Proxime citato e revelationibus loco S. Birgitta Joannæ suasisse dicitur, ne Antonium quemdam Carletum ad altiora munera proveheret, ac prædixisse, id si faceret, non prospere successurum: verba Christi S. Birgittam alloquentis ibi describuntur hujusmodi: Dic reginæ, quod permittat istum stare in ordine suo. Si ascenderit ad majora, erit in dispendium animæ ejus, nec ipse, nec amici ejus lætabuntur de ascensu suo: verum Birgittæ consilio Joanna paruisse non videtur, cum addatur: Sic omnia evenerunt. Maximo tamen apud Joannam reginam loco fuisse S. Birgittam, tum ex dicendis infra apparebit, tum ex Epistola, quam ad S. Catharinam, S. Birgittæ filiam, post illius mortem perscripsit, quamque Benzelius post Margaretæ Chronicon ex codice Ms. Bibliothecæ publicæ Upsalensis typis commisit, his verbis conceptam. Magnifica & venerabilis domina. Post salutem significamus vobis, quod gratia Dei prospera solita sanitate potimur, de vobis semper desiderantes audire læta nova. Insuper quum possumus aliqua referre super miraculis sanctæ memoriæ dominæ Birgidæ matris vestræ, illud cum maxima complacentia recitamus. Hinc etiam, ægrotante ad mortem spectabili juvene Guilhelmo marchione Montisferrati, consanguineo nostro, & de ejus vita medicis totaliter dubitantibus, illum vovimus dictæ, sanctæ memoriæ, Matri vestræ, cujus intercessionibus Christus evidenter sua pietate reduxit dictum juvenem ad pristinam sanitatem & sospes est, ut prius. Quod nos a verissimo testificamus & testificari parati sunt circa XXX personas.

[310] [& ægro dat sanitatem;] Atque hoc quidem S. Birgittæ, e vivis sublatæ, beneficium fuit: accipe nunc aliud ex ejus vita Lovaniensi, verbis paululum immutatis a Surio quoque ad diem XXIII Julii relatum, quod viva & Neapoli degens præstitit. Quidam puer circiter decem annorum, nomine Esau, nepos magni Senescalli reginæ Siciliæ, commorantis in Neapoli in curia prædictæ reginæ, fuit in Ethyca infirmitate consumptus & exsiccatus in tantum, quod a medicis de ipsius vita desperaretur in toto. Mater vero ipsius, nomine Lapa, duxit eum ad dominam Birgittam, rogans eam suppliciter, ut tangeret prædictum puerum, vel saltem signum crucis ei imprimeret. Quæ tunc illico prædictum puerum tetigit & statim convaluit. Summontius lib. 3 Historiæ Neapolitanæ pag. 470 & binis seqq. inter præcipuos Joannæ I reginæ Siciliæ proceres binos Senescallos seu hospitii regii præfectos memorat, Robertum de Cabani, hujusque in illo munere ab anno 1345 successorem Nicolaum Acciaiolum Florentinum, a Matthæo Villani, illius temporis scriptore, non raro memoratum; cujus S. Birgitta nepotem fertur incolumitate donasse.

[311] Tanto vero magis id credo, quanto id verisimilius facit, [sano autem mortem prædicit.] quod tom. 13 scriptorum rerum Italicarum col. 1228 & seq. Palmerius, qui sub annum 1453, ut Muratorius ait, ex monumentis se antiquioribus & Adoardi Acciajoli relatu Vitam Nicolai Acciajoli scripsit, posteris de S. Birgitta, quæ Nicolao mortem prædixit, tradidit. Sic autem Palmerius habet: Prænarrata fortuna functus (Nicolaus) mortem suam certo nuntio præcognovit. Brigida devotissima Christi mulier & in regno Suetiæ Neritiæ princeps, ac jam tunc vita & miraculis clara, Romam peregre venerat. Inde Neapolim profecta, ab Jacoba, Nicolai Acciajoli sorore, continentia vitæ vel reputata muliere hospitio recipitur: apud quam cum dies aliquot mansisset (haud igitur semper nobiliorum hospitia fugit) dicitur illam evocasse, prædixisseque, Nicolaum fratrem propediem procul dubio moriturum. Percussit illico mulieris animum timor, & Nicolai domum una profectæ illum apud reginam, bona, ut apparebat, valetudine, res magnas tractantem invenerunt. Jacoba soror tunc consolata, tamquam falsum Brigida cecinisset, existimabat: Nicolaus postridie in morbum incidens, apostemate, uti creditur, quarto die superatus interiit. Obiit autem Neapoli anno ætatis sexto & quinquagesimo VI Idus Novembris, Salutis nostræ anno millesimo tercentesimo sexagesimo sexto. Opportune annum Nicolao supremum Palmerius indicat, ex quo iter Neapolitanum sub annum 1365 Birgittam suscepisse colligitur. Præcipuis, quæ ad hoc Neapolitanum iter spectant, jam expeditis, suppletisque aliunde a Birgero, ejus biographo, omissis, rerum series ad eumdem nos jam revocaret, nisi & alia quædam S. Birgittæ gesta, a Birgero pariter silentio pressa, prius memoranda superessent, de quibus propterea prius agere visum est § seq., quam ad illum redeamus.

[Annotatum]

* sub dio

§ XXI. Regulam S. Salvatoris, & monasterii Vastenensis erectionem ab Urbano V approbari curat: an item instituerit Ordinem militarem.

[Romam Neapoli redux,] Romam ex itinere Neapolitano redux S. Birgitta, quantum quidem conjectura assequi licet, ad obtinendam a summo Pontifice Regulæ S. Salvatoris approbationem labores suos curasque intendit: paratam quidem illam habuisse jam tum, cum e Suecia Romam se contulit, eo numquam, dum viveret, reditura, vidimus supra § 15. Verum cum insigni esset in Deiparam Virginem pietate, hujus monumentum aliquod in religioso, quem meditabatur, Ordine perennaturum transmittere ad posteros desiderabat: fecit tandem ejus desiderio Deus satis, cum jam annis aliquot a suo e patria secessu Romæ transegisset, dictando illi angeli ministerio tractatum quemdam de Excellentia Virginis, quem Sermonem vocant Angelicum, & Revelationum libris a pag. 713 Hörmann subjunxit, divisim ad Matutinum per hebdomadæ ferias recitandum: res ita contigisse legitur in Prologo Sermonis Angelici. Cum B. Birgitta, principissa Neritiæ de regno Suetiæ, per plures annos habitaret in Roma in domo Cardinalatus, quæ est contigua Ecclesiæ S. Laurentii in Damaso, tunc, ipsa ignorante, quales lectiones deberent legi in monasterio suo (nondum condito) quod Christus constitui præceperat in Suetia, cujus Regulam ipsemet dictaverat ad honorem Matris suæ, illico, ipsa B. Birgitta orante & super hoc dubitante, apparuit Christus, dicens ei: Ego mittam tibi angelum meum, qui lecturam, in Matutinis legendam per moniales in monasterio tuo ad honorem Virginis Matris meæ, tibi revelabit, & ipse eam tibi dictabit, & tu scribe illam, prout ipse dixerit tibi.

[313] [& post dictatum sibi] Igitur B. Birgitta habens cameram, cujus fenestra ad altare majus respiciebat; unde Corpus Christi quotidie videre poterat, præparabat se quotidie in eadem camera ad scribendum cum pugillari & carta & penna in manibus, postquam Horas & orationes suas legebat, & sic parata angelum Domini expectabat. Qui veniens ponebat se prope eam a latere ejus & stabat erectus honestissime, habens semper faciem cum reverenti gestu respicientem versus altare, ubi corpus Christi reconditum erat. Et sic stans dictam lecturam, id est, infrascriptas lectiones, legendas in Matutinis sororum in dicto monasterio, quæ tractant de excellentissima excellentia ab æterno B. Mariæ Virginis, ipse dictabat distincte & ordinate in lingua materna B. Birgittæ. Et ipsa illas quotidie devotissime scribebat ab ore angeli & patri suo spirituali (Petro Alvastrensi, qui illas, uti & Regulas Latinas fecit) quotidie illa, quæ ipsa die scripserat, humiliter ostendebat. Sed contingebat aliquibus diebus, quod angelus non veniebat ad dictandum. Et illa die interrogata a suo patre spirituali de scriptura illius diei, si quam scripserat, tunc illa respondebat humiliter dicens: Pater, hodie nihil scripsi, quia expectavi diu angelum Domini, qui dictaret, ut ego scriberem, & ipse non venit. Et tali modo ab ore angeli iste infrascriptus Sermo Angelicus (sic dictus, quia ab angelo dictatus) de Excellentia Virginis dictatus & conscriptus fuit. Et etiam divisus fuit ab angelo per Lectiones ad Legendum in Matutinis sororum per hebdomadam per totum anni circulum, ut infra sequitur.

[314] [Sermonem Angelicum,] Ita Petrus Alvastrensis, cujus non modo Prologum, sed etiam ipsum Sermonem Angelicum olim fuisse speciatim oppugnatum, dixi num. 180. Rei vero hujus substantiam Alphonsus Giennensis in Prologo lib. Cœlestis Imperatoris ad reges cap. 4 confirmat his verbis: Aliquando etiam angelum corporis oculis ipsa videbat, qui ex Dei præcepto ei sermonem pulcherrimum & satis prolixum paulatim & seriose dictabat, & ipso dictante, in eodem instanti ipsa scribebat, & sic fuit scriptus per intervalla temporum ille excellentissimus Sermo de Excellentia B. Mariæ Virginis, qui dividitur per Lectiones, quæ debent per hebdomadam legi a monialibus in Matutinis in dicta Religione monialium Regulæ Salvatoris. Ita Alphonsus, S. Birgittæ, dum hæc in vivis ageret, familiarissimus: at, sciscitabitur non nemo, quænam his fides adhibenda est? Certe non major, quam ejusdem Alphonsi aliorumque testimonio, cum Regulam S. Salvatoris S. Birgittæ a Christo dictatam aiunt; quo non obstante, summi Pontifices, & Sueciæ præsules, ut num. 216 vidimus, cum de Regula S. Salvatoris a Christo dictata agunt, dubitandi formulis, ut pie creditur, ut fertur &c, uti solent: atque adeo nec hic relata de Sermone Angelico, seu ab angelo dictato fidem exigunt omnino certam & indubitatam. Idem quoque de variis, quas item Sanctæ revelatas perhibent, orationibus dicendum credimus.

[315] Ordinatis itaque rite omnibus, quæ ad Regulam & Religionis a se instituendæ institutum spectabant, [ex Christi præcepto] in mandatis a Christo accepit, ut, quo illius confirmationem a Pontifice impetraret, omnem, quam posset, operam adhiberet: sic enim legitur in Regula S. Salvatoris apud Hörmann cap. 30: Ite & modo dico (sic Christus ibi Birgittam alloquitur) hanc Regulam ex nullius hominis sensu dictatam fuisse, quam in spiritu audisti per Papam confirmari debere, sicut alias Regulas, quæ ex humano sensu prius compositæ fuerant, eodem spiritu inspirante… Admittat insuper Papa, ut in loco, qui tibi Regulam audienti demonstratus est, monasterium construatur, ibi enim primum hæc Regula inchoanda est. Similiter etiam licentiam det sororibus cantandi quotidie Horas Matris meæ, quæ eodem spiritu, quo & Regula, sunt completæ. Et rursum cap. seq. Labora igitur tu & cooperare, quantum poteris, ego autem perficiam, dum mihi placuerit. In eamdem quoque rem jussa est, ut refertur lib. 8 Revelationum cap. 51, scribere ad imperatorem, nempe Carolum Bohemum, hujus nominis IV, inter cetera his verbis: Scias etiam tu, qui imperium tenes, quod ego omnium conditor dictavi unam Regulam monialium ad honorem amantissimæ Virginis Matris meæ & dedi illam isti Mulieri, quæ scribit tibi. Perlege igitur eam & conare cum summo Pontifice, ut dicta Regula, ore meo proprio dictata, per eum, qui in mundo vicarius meus est, etiam apud homines approbetur, quam ego Deus coram exercitu meo cœlesti approbavi. Alteram quoque ad eumdem imperatorem S. Birgitta dedit epistolam, qua eum ad erigendas virtutes tunc maxime jacentes, & evellenda his contraria vitia adhortatur; de qua vide num. 257.

[316] Neque vero Birgittæ in perficiendis Christi mandatis studium & diligentia defuit: [de approbanda Ordinis sui Regula] cujus rei specimen retulimus supra num. 70 & seqq. ex Margareta abbatissa Vastenensi, ubi Pontificem una cum filiis Carolo & Birgero adiisse legitur, quo illius animum ad conficienda quædam, quæ meditabatur, negotia sibi redderet paratiorem. Quænam hæc fuerint S. Birgittæ a Deo commissa negotia, pro quorum feliciore successu Romam Carolum & Birgerum filios arcessivit, haud quidem expressit Margareta: verum si rei gestæ locum & tempus consideres, non absimile vero fiet, S. Birgittam id eo fecisse consilio, ut ad confirmandam S. Salvatoris Regulam Ordinemque sensim Pontificis animum redderet promptiorem. Quod vero ad locum rei gestæ pertinet, videtur is, si Margaretæ verba eo, quem præ se ferunt, sensu accipienda sint, Roma fuisse; nec enim Roma umquam Avenionem per se adiisse, ut illic Pontificem alloqueretur, uspiam, quod quidem sciam, legitur: porro ex loco rei gestæ, si quidem Roma fuerit, tempus etiam, quo gesta est, non absque verisimilitudine aliqua eruetur: cum enim Urbanus V, ut in ejus Vita apud Baluzium legitur, relicta Avenione, Romam, sedem suam ibi fixurus, venerit anno 1367 ac triennio circiter post, ut mox videbimus, S. Salvatoris Regulam S. Birgittæ rogatu Pontificia auctoritate approbarit, verosimile admodum fit, S. Birgittæ & filiorum ejus Caroli atque Birgeri ad Pontificem accessum haud diu post hujus Romam adventum contigisse. Quæ si ita sese habuerint, Carolum, S. Birgittæ filium, matrem suam bis saltem Romæ invisisse necesse est: ac primo anno 1365 sine Birgero, ut apparet ex S. Birgittæ Vita Lovanii impressa & ex Surio § XXIV. Sic enim in illa, nulla Birgeri mentione facta, legitur: Dum Dominus Karolus miles filius Birgittæ Romam venisset de Suecia circa annos Domini MCCCLXV intravit domum, ubi Mater residebat. Hic dum in solarium ingrederetur, egressa est Mater ejus benigna cameram suam, & cernens prædictum dominum Karolum in corpore male dispositum, tetigit pectus ejus proferens aliqua verba deprecativa. Quibus prolatis, subito ipse evomuit per os ejus maximam copiam sanguinis in tantum, quod nullo modo potuit Matri sue loqui, & convaluit. Iterum vero sub annum 1367 ex Margareta, Vastenensi abbatissa, jam citata.

[317] [agit cum Urbano V,] Haud diu post reductam in Urbem anno 1367 Pontificiam sedem ab Urbano V S. Birgitta, quæ e Suecia anno 1345 aut sequenti proficiscens jam inde a Christo audiverat, ut legitur cap. 8 Revelationum Extravagantium, fore, ut Romæ Pontificem & imperatorem videret, cum utroque Romæ egit tum de iis, quæ ad Ecclesiæ emendationem statumque, tum de iis, quæ ad Regulam S. Salvatoris & instituendum a se Ordinem pertinebant: quoniam vero citato Extravagantium capite S. Birgitta Romæ mansisse dicitur annis quindecim, donec ibi videret Pontificem & imperatorem, totidemque ab anno 1346, quo e Suecia Romam venit, ad annum usque 1361 numerantur, hinc verosimillime, qui libellum Duaci edidit anno 1677 de Institutione monasteriorum simplicium S. Salvatoris, in hanc rem ita scripsit cap. 1. Anno MDCCCLXI Romæ præsentavit (Birgitta) Urbano V & Carolo Bohemo imperatori juxta Christi mandatum quasdam revelationes pro reformatione Ecclesiæ & prædictam Regulam seu Constitutiones, ad confirmationem illarum a Papa obtinendam, mediante etiam favore imperatoris: quæ tamen pro tunc non fuerunt confirmatæ. At mendum vel in verbis cap. 8 Extravag. Revelat. cubat, vel, quod magis arbitror, aliunde, quam ab anno 1346, quo Romam venit, anni isti 15 numerandi sunt.

[318] [sed non ante annum 1367,] Etenim si ab anno 1346, quo Romam venit Birgitta, numerentur, Romam Urbanus venisset anno 1361 quam proxime: at eo Urbanus non venit ante annum 1367, nec ante sequentem ibi una cum Pontifice Carolus fuit. Opinor itaque verba illa: Et mansit (Birgitta Romæ) juxta præceptum divinum annis XV, antequam veniret Papa, videlicet Urbanus V, & imperator Carolus Boëmus, ita esse accipienda, ut significent, Birgittam exspectasse Romæ Urbanum annos 15 ab eo tempore, quo Urbanum fore pontificem præsciverat, usque ad tempus, quo hic S. Salvatoris Ordinem & Regulam approbavit, seu ab anno circiter 1355 usque ad annum 1370 numerandos. Certe sic annos illos 15 ipsamet Birgitta numerasse videtur apud comitem Nolanum in Epistola ad Alfonsum, Giennensem olim episcopum: sic ea de re ille: Cum sancta Domina prælibata ad Montem Flasconem pergeret (anno 1370) ubi sanctæ memoriæ Urbanus V cum sua curia residebat pro obtinenda confirmatione cujusdam suæ Regulæ … dixit (Urbano) se gratiam habituram, cum a XV annis ipsum Antistitem exspectasset in Urbe, quo tempore ipse Papa erat abbas cujusdam parvi monasterii (factus est abbas S. Germani Autissiodorensis anno 1355 secundum Sammarthanos) & de ipsius promotione ad Apostolicam Sedem nullatenus speraretur. Sicut igitur hic annis XV, quibus Birgitta Urbani V in Urbem adventum dicitur expectasse, annumeratur tempus, quo Romæ ab anno 1367 usque ad annum 1370 moratus fuit Urbanus, ita & annis 15 loco Revelationum supra laudato memoratis annumerandum apparet, servato etiam utrobique eodem numerandi principio, ut ut aliud verba, sensu obvio intellecta, indicare videantur.

[319] Rectius itaque ea de re sic loquitur Birgerus num. 24: [& anno 1368] Stabis autem in Roma (quot annis non exprimit) donec summum Pontificem & imperatorem ibi videbis, quod etiam contigit anno Domini MCCCLXVII, & ambobus per eam revelationes super reformatione status Ecclesiæ mittebantur. Rectius item Chronicon Vastenense ad eumdem annum: Beata Birgitta loquebatur Romæ tam Papæ, quam imperatori. Verum tam Birgeri, quam Chronici Vastenensis verba ita intelligenda videntur, ut anno quidem 1367 Pontificem Urbanum V, sequenti vero imperatorem Carolum IV Romæ S. Birgitta convenerit, vel utrobique anno 1367 substituendus sit annus 1368: hoc enim posteriori anno primum Carolus IV cum Urbano V Romæ versatus est: sic enim utriusque congressum & Caroli IV Romæ moram describit auctor Vitæ secundæ Urbani V apud Baluzium col. 408 & seq .

[320] Die nona Octobris (anni 1368) rediturus ad Urbem (Urbanus V) recessit de Monte Flascone & intravit Viterbium, [cum imperatore Carolo Bohemo,] ubi imperator, exiens de civitate Senensi, venit ad Papam die XVII dicti mensis & sequenti die iter arripiens præcessit Papam ad Urbem, cum gaudio & honore receptus per Romanos. Die Sabbati vicesima prima dicti mensis dominus Papa venit Romam, quem idem imperator vice stratoris adextravit a porta Collina, quæ est prope castrum S. Angeli, usque ad basilicam S. Petri, pedestris eundo & tenendo frenum equi. Deinde descendendo dominus Papa, idem imperator ipsum deduxit usque ad altare, mansitque in Urbe infra canonicam habitando, expectans adventum dominæ imperatricis uxoris suæ, quæ venit Romam die XXIX dicti mensis cum decenti comitiva. Et die prima Novembris, domino Papa celebrante in altari S. Petri, dominus Ostiensis cardinalis inunxit eam, & idem dominus Papa imposuit diadema, ac comitantibus eam duobus episcopis cardinalibus, post prandium ad Lateranum coronata perrexit in lætitia gentis, quæ eam sequebatur. Et Dominus imperator eodem die fecit milites. In die S. Clementis (XXIII Novembris) domina imperatrix recessit de Urbe. Abierat autem jam ante Roma Carolus satis cito, inquit auctor Vitæ primæ Urbani, post coronationem uxoris suæ Elizabethæ; ut adeo imperatorem S. Birgitta inter diem XXI Octobris & 1 Novembris anni 1368 Romæ convenisse videatur.

[321] Sed, quidquid tum egerit S. Birgitta, Ordinis quidem sui & Regulæ confirmationem seu approbationem non obtinuit: [licet tunc quidem frustra:] Lib. 4 Revelationum cap. 137 Revelatio legitur, quam inter annum 1368 & 1370 obtulisse Pontifici videtur: agit illa de approbanda S. Salvatoris Regula, concipiturque his verbis: Filius Dei loquitur ad Sponsam. Qui habet glomerationem filorum, in qua est aurum optimum, non desinit filare, donec invenerit aurum. Quo invento, utitur possessor ad honorem & commodum suum. Sic iste Papa Urbanus aurum est ductile ad bona, sed solicitudinibus mundi vallatus est. Ideo vade & dic ei ex parte mea. Tempus tuum breve est, surge & attende, quomodo animæ tibi commissæ salventur. Ego obtuli tibi Regulam Religionis, quæ fundari & incipi debet in loco Vuatzsteno in Suetia, quæ de ore meo processit. Nunc autem volo, ut non solum authoritate tua confirmetur, sed & benedictione tua, qui vicarius meus es in terris, roboretur. Ego dictavi eam & dotavi spirituali dote, scilicet concedendo Indulgentias, quæ sunt in Ecclesia S. Petri ad vincula in Roma. Tu ergo approba coram hominibus, quod coram exercitu meo cœlesti est sancitum. Si autem quæris signum, quod ego hæc loquor, hoc jam ostendi tibi, quia quando primum audisti verba mea, anima tua in adventu nuncii mei spiritualiter fuit consolata. Si autem quæris ulterius signum, dabitur tibi, sed non sicut Jonæ Prophetæ. Tu autem, Sponsa mea, cui dictam gratiam feci, si non poteris habere litteram & gratiam Papæ & sigillum super concessione dictæ Indulgentiæ, nisi præcedente pecunia, sufficit tibi gratia mea. Ego enim approbabo & confirmabo verbum meum & omnes sancti erunt mihi testes. Mater mea erit tibi sigillum. Pater meus confirmator, & Spiritus meus advenientium ad monasterium tuum consolator.

[322] [sed anno 1370] Tandem anno 1370 S. Birgitta Urbanum V in Monte Flascone agentem feliciori successu, quam ante, adiit, ab eodemque Regulæ atque Instituti sui approbationem obtinuit, ut testatur auctor Vitæ secundæ Urbani apud Baluzium col. 412. De mense Julii, inquit, eodem anno (1370) fuit [apud] Sedem Apostolicam domina Brigida de regno Suetiæ, petens confirmari Regulam sibi revelatam a Deo, secundum quam volebat vivere moniales & fratres in monasterio, a se fundato in dicto regno in loco de Ventena (lege Vastena) & obtinuit, quod secundum Regulam S. Augustini viverent. Hæc Domina de pueritia revelationes divinas habuit, & claruit in vita & post mortem. Consonat Thorirus Andreæ, ita ad annum 1370 scribens in Chronico Vastenensi: Beata Birgitta accepit confirmationem Constitutionum regularium ab Urbano quinto, quas sibi præsentavit. Consalvus Durantus, episcopus Feretranus, qui in Notis ad cap. 49 lib. 4 Revelationum Regulam S. Salvatoris ab Urbano V approbatam fuisse scripserat, dein ad calcem Præfationis ad Regulam S. Salvatoris, se aliosque corrigens, ait, Urbanum V quidem approbasse seu confirmasse S. Salvatoris Religionem seu Ordinem, sed Regulam ab Urbano VI fuisse confirmatam, quod ex Urbani VI Bulla, quam subjicit, deducit. Verum ab Urbano V Regulam S. Salvatoris, seu Constitutiones fuisse approbatas certo saltem quodam modo, liquet tum ex Chronico Vastenensi mox laudato, tum ex Bulla Urbani V, mox exhibenda, qua Constitutionum, a S. Birgitta sibi oblatarum, diserte meminit; ut adeo emendatione illa, quæ in editione Coloniensi Revelationum S. Birgittæ anni 1628 non reperitur, omnino opus haud fuerit: esto, Regulas seu Constitutiones illas dein recognitas probatasque fuisse.

[323] Porro Urbani V Bulla mox citatæ revelationum S. Birgittæ editioni initio voluminis inserta sub titulo: [voti compos facta est per Urbanum,] Ordinis S. Birgittæ fundatio, ita habet: Urbanus episcopus, servus servorum Dei. Venerabilibus Fratribus archiepiscopo Upsalensi, & Strengensi ac Vexionensi episcopis, salutem & Apostolicam benedictionem. His, quæ divini cultus augmentum, sacræ religionis studium & spiritualem fidelium profectum conspiciunt animarum, Apostolicum favorem libenter impendimus, easque benevola opis ac operis diligentia promovemus. Sane oblata nobis pro parte dilectæ in Christo filiæ, nobilis mulieris Birgittæ, relictæ quondam Ulphonis de Ulphason, militis, viduæ Lincopensis diœc. petitio continebat, quod ipsa pio & zelanti affectu, terrena in cœlestia, & transitoria in æterna, felici commercio commutare * ad honorem & sub vocabulo beatæ Mariæ Dei Genitricis, Virginis gloriosæ, de bonis sibi a Deo collatis in oppido Watzstenoni præfatæ diœces. unum monasterium, divina sibi aspirante gratia, sub spe licentiæ a Sede Apostolica obtinendæ, sumptuoso utique opere jam inceptum (pro sexaginta monialium seu sororum, illarum abbatissa in hujusmodi sexagenario computato * numero, quæ Majestati divinæ ac Virgini antedictæ sub regulari habitu perpetuum & devotum sinceris mundisque mentibus castisque corporibus exhibere habeant famulatum) ad consummationis seu perfectionis finem deducere cupit.

[324] Et aliud, separatum ab illo, in eodem oppido pro decem septem fratrum (computato in dicto numero ipsorum Priore, [qui bulla hie exhibita] qui eis in spiritualibus tantum præsit) per quos abbatissa monialesque prædictæ, quæ pro tempore fuerint, possint divinorum auditionis, salutiferæ prædicationis & eruditionis pabulo refici, & in spiritualium necessitatum suarum casibus seu articulis adjuvari: ac pro octo conversorum, habentium dictis fratribus deservire, usibus, & separatis habitationibus fundare intendit, atque construere: & pro personarum in iisdem monasteriis pro tempore degentium sustentatione congrua & aliorum ineumbentium eis supportatione onerum sufficientem dotem etiam assignare, ac utrumque ipsorum monasterium, regularesque personas in utrolibet ipsorum pro tempore degentes, Ordinis S. Augustini esse intendit, & personas ipsas secundum regularia ipsius Ordinis vivere instituta. Et ut ipsa mortalis conjugis destituta consortio, immortali ac incorruptibili Sponso, quem Virgo Mater & incorrupta concepit & peperit, se totaliter dedicando, ei libaminis sacrificium offerat gratioris, infra dictarum monialium numerum (quod tamen re ipsa non contigit) proponit vitam ducere regularem. Affectat quoque prædicti Ordinis regularia instituta præfata, per certas Constitutiones utriusque dictorum monasteriorum (nota, hæc pro iis, quæ num. 218 dicta sunt) personis regularibus assignare, per eas (prout secundum sexuum distinctiones earum statibus competet) perpetuis temporibus observandas.

[325] Quare pro parte ipsius Birgittæ fuit nobis humiliter supplicatum, [approbavit tam Regulam.] ut suis in hac parte votis annuere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos itaque ipsius supplicationibus inclinati Fraternitati vestræ, de qua plenam in Domino fiduciam gerimus, per Apostolica scripta committimus & mandamus, quatenus vos vel duo, vel unus vestrum, si, in quo est, ut præmittitur, dicti monasterii monialium fabrica jam incepta, nec non in quo dictum monasterium Fratrum fundari & construi per dictam Birgittam intenditur, loca ad hæc vobis videantur apta & congrua ac honesta, attentis circumstantiis universis, quæ circa hæc attendendæ fuerint (super quibus conscientias vestras oneramus) dictaque loca ad ipsius Birgittæ personam pertineant, vel per eam justo titulo acquirantur, vos, dote sufficiente pro dictis sustentatione personarum, & supportatione onerum præfatorum, ad vestrum vel duorum, aut unius vestrum discretum arbitrium primitus assignata eidem Birgittæ, monialium, jam, ut præfertur, incœptum perficiendi: fratrum vero monasteria prædicta fundandi & construendi cum ecclesiis, campanilibus, campanis, cœmiteriis & aliis necessariis officinis, ita quod utrumque monasteriorum cum fuis ædificiis ab altero sit discretum, plenam & liberam licentiam largiamini, & omnimodam potestatem. Hac autem prima vice, vos, aut duo, vel unus vestrum ad loca & in locis fratrum & sororum prædictorum personas honestas & alias idoneas eligatis, instituatis atque ponatis, & ad instructionem ac informationem hujusmodi primarum monialium seu sororum monasterii antedicti abbatissam idoneam scientia, moribus, & ætate, & exemplaris vitæ, de Ordine alio, paris vel arctioris observantiæ (cum in regno Suetiæ, ut asseritur, nullum monasterium sororum dicti Ordinis sancti Augustini existat) dictum alium suum Ordinem expresse professam, quæ antedicti monasterii monialium seu sororum earumdem ingressum, regularia instituta prædicti Ordinis, & subsequentes (N. B.) Constitutiones hujusmodi, sic prædicto, eligatis, assumatis & præficiatis.

[326] [quam erectionem monasterii Vastenensis] Cui quidem abbatissæ hac prima vice, ut præmittitur, assumendæ, post constructionem & inhabitationem dicti monasterii monialium licere volumus, quod ad monasterium ipsum & ejus regimen, de quocunque alio monasterio paris, vel arctioris observantiæ, ut præfertur, transire valeat, cujuscunque superioris licentia minime requisita. Ipso monasterio post hanc primam vicem in dispositione juris communis, juxta præfata regularia instituta dicti Ordinis (salvis Constitutionibus omnibus infrascriptis) de cætero remansuro. Concedendo fratribus & monialibus dictorum monasteriorum, auctoritate præfata, ut omnibus gratiis, privilegiis, libertatibus & immunitatibus competentibus monasteriis & personis regularibus Ordinis antedicti (salvo jure diœcesani) plene & libere gaudeant, & etiam potiantur; ac institutiones prædictas tanquam Ordini & institutis præfatis consonas, seu eis aut eorum alicui minime repugnantes, prout ex certorum examinatorum, ad hæc per nos deputatorum relatu percepimus, eisdem monasteriis, & utriusque ipsorum regularibus tam præsentibus, quam futuris assignare personis, easque confirmare auctoritate procuretis eadem. Contradictores per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, compescendo. Dictarum autem Constitutionum talis est continentia in effectu, videlicet &c. Datum apud Montem Flasconem Nonis Augusti, Pontificatus nostri anno octavo, seu anno 1370, die V Augusti, cum Avenionem redire Urbanus cœpit, ac mortem imminentem illi S. Birgitta prædixit, quod ea de causa hic observatum velim, ut pateat, S. Birgittam neque ulla personarum dignitate, neque beneficiorum seu percipiendorum spe, seu perceptorum memoria avocari ab implendis, quæ divinitus in mandatis acceperat, potuisse. Porro Regulam S. Salvatoris, ab Urbano V approbatam, Gregorius XI anno 1377 ex Diario Vastenensi, & Urbanus VI anno 1379, cujus Bulla præfigitur Revelationibus S. Birgittæ anno 1628 Coloniæ Agrippinæ editis, confirmarunt. Monasterii vero Vastenensis hanc notitiam habe.

[327] Qua Gothiam Orientalem ab Occidentali dividit lacus, [in Suecia siti,] Vether indigenis dictus, visitur Vastena, oppidum Sueciæ, arce & condito illic a S. Birgitta monasterio fundatoque S. Salvatoris Ordine olim celebre. Olaus Magnus lib. 2 cap. 19, quod de famosis Gothorum lacubus est, de lacu Vether ita scribit: Est præterea lacus alius Vether dictus, adeo claras & perspicuas aquas habens, licet virenti colori conformes, ut obolus in profundo situ videri possit. Super hunc lacum est insigne monasterium divæ Brigittæ, alias Brigidæ & filiæ ejus S. Catharinæ, utriusque opulentia & devotione fundatum & dotatum. Monasterium vero Vastenense, quod Olaus insigne dixit, Urbanus V sumptuosum vocat in Bulla paulo ante recitata; idemque Messenius his versibus, etsi paulo liberalius, celebravit:

Mira quidem pictura tibi; mage mira sed ipse
      Suggeret aspectus, lector amice, domus.
Par decus eximiæ non conspecturus in orbe
      Structuræ: multus convena testis erit.
Sive peragrentur, quæ climata cernit Iberus,
      Ausoniæve domus, tecta vel ampla Vari.
Gloria Watzsteniis tribuetur tanta Colossis,
      Cedat ut hæc nulli celsa decore domus.

[328] Insigne hoc opus jam inde ab anno 1370 aliquatenus S. Birgittæ, [quod non prius.] licet absentis, cura fuisse provectum ex Bulla Urbani V satis intelligitur: nec dubium, quin illius structuram S. Birgitta, cum adhuc in Suecia esset, meditata fuerit partemque bonorum suorum illi addixerit: verum quo primum anno condi cœpit? Bailletus in Vitis Sanctorum ad diem VIII Octobris de S. Birgitta agens in hanc rem ita scribit: Cum suis adhuc bonis (verba ejus Gallica Latine reddo) gauderet, & superstite forte adhuc conjuge, Wastenæ pro monialibus monasterium fundasset: sategit, ut id ingrederentur numero sexaginta, quibus Constitutiones præscripsit, quas sibi Dei spiritu dictatas existimabat. Easdem etiam monachis XXV secundum sancti Augustini Regulam viventibus proposuit. Libenter admissæ fuerunt, atque hæc origo fuit Ordinis monastici, qui dein dictus fuit S. Salvatoris seu S. Birgittæ, & a Sede Apostolica una cum Constitutionibus approbatus. Itaque ex Bailleti opinione S. Birgitta non modo Vastenense cœnobium, cum adhuc in Suecia esset, fundarat: sed in id etiam moniales 60, monachos vero 25 prius introduxerat, quam Ordinis sui Constitutiones Sedis Apostolicæ approbationem tulissent: quod utrumque a vero alienum est. Postremum falsi convincit bulla Urbani V, ex qua liquet, S. Birgittam ab Urbano V petiisse, non ut factam jam 60 monialium, & 25 monachorum in monasterium Vastenense, tunc tantum pro monialibus, nondum vero pro monachis inchoatum, introductionem ratam haberet, sed ut sibi ad illam, opere, incepto tantum hactenus, ad finem, quantum necesse esset, perducto, facultatem concederet.

[329] [quam anno circiter 1369] Alterum vero, nimirum Vastenense monasterium jam inde ab eo tempore, quo S. Birgitta adhuc in patria morabatur, seu ante annum 1346 fuisse fundatum, falsi pariter convincitur ex Diario Vastenensi, ex quo sub annum dumtaxat 1369 dictum monasterium condi cœpisse colligitur, quod ita ostendo: primus monasterium Vastenense ædificare cœpit Joannes Petri, quinquennio circiter, antequam S. Birgittæ reliquiæ Roma in Sueciam per S. Catharinam delatæ fuerunt: ita enim de eo legitur in Chronico Vastenensi ad annum 1405, quo obiit: Iste frater (Jowan Petharson seu Joannes Petri) sicut dixi (ad annum 1401, quo ejus uxor mortua est) primo incœpit ædificare monasterium in castro Vazstena, tunc temporis desolato & sine habitatore existente, secundum præceptum beatæ Birgittæ. Nam, ut audivi ab ore ejus, cum idem Jowan Petharson Romæ esset cum beata Birgitta, adhuc in humanis degente, dixit ad eum Domina Birgitta: Mi chare Johannes, cum redieris ad Sueciam, accede ad castrum Vazstena, & ædificatis domibus necessariis, ibi permaneas, quousque ad te venero (fixum enim S. Birgittæ erat, ut Urbanus in Bulla supra recitata num. 324 ait, vitam illic monasticam agere) Deo duce: nam ibi debet monasterium fieri. Cui ille: Domina mea, ego uxoratus sum & filios habeo, monachus fieri non possum.

[330] [condi cœptum] Et illa: Accipias uxorem tuam tecum ad Vazstena, ego autem volo parvulos tuos ad me recipere & de eis providere. Et accedas ad Dn. Nicolaum, episcopum Lincopensem, qui dabit tibi litteras super illum locum confectas, & ipse adstabit tibi in omnibus ex parte mea. Ipse vero Jowan Petharson rediens ad Sueciam cœpit ædificare viriliter & ferventer Vazsten. annis quinque, cui adstabat Thomas episcopus Vexionensis, qui ibi secum etiam continue residebat, donec Dña Katharina & alii cum reliquiis beatæ Birgittæ, tunc defunctæ, a Roma ad Vazstenas venerunt. Ad annum autem 1401 hic Joannes Petri Vastenæ in loco, quo S. Birgittæ monasterium condendum erat, ante se nihil … nec quidem unam stipulam structuræ præter trium domorum lapidearum dirutos muros dicitur invenisse. Atqui ex eodem Diario S. Birgittæ exuviæ Vastenæ depositæ fuerunt anno 1374, mense Julio: hinc vero ordine retrogrado annos quinque integros numerando ad anni 1369 mensem Julium pervenies; quo adeo verisimiliter anno monasterium Vastenense condi cœptum est: ut adeo procul a vero absit, jam inde ab anno 1345 aut etiam citius id fuisse fundatum aut a religiosis inhabitatum. Quamquam autem, ut dictum est, S. Birgitta in animo habuerit Vastenæ vitam monachicam ducere, numquam tamen, dum vixit, ut reliqua ejus vitæ series ostendet, monasterium Vastenense vidit: totam tamen illius delineationem animo habuit, docente Christo, probe perspectam, ut fuse legitur capp. 28, 29, 31, 34, 38 Revelationum Extravag.

[331] Porro etsi anno dumtaxat 1369 verosimillime condi ex dictis monasterium Vastenense cœperit, [fuisse videtur,] nondum tamen e vivis, quantum quidem apparet, S. Birgitta abierat, cum sub qualicumque saltem religiosæ communitatis specie tum a viris tum a feminis incoli cœpit: quippe evoluto vix anno a morte ejus uno, cum anno 1374 S. Catharina Matris suæ reliquias ad Vastenense monasterium transtulit, id jam tum fratres & sorores aliquot inhabitabant, quæ S. Catharinam ingentis lætitiæ significatione exceperunt, ut ait Ulpho sæpe laudatus in ejus Vita tom. 3 Martii pag. 513 his verbis: Perveniens tandem (S. Catharina) ad monasterium Watzstenense feria quarta infra Octavas Petri & Pauli cum ingenti gaudio a tota congregatione sororum & fratrum suscipitur. Sub qualicumque, inquam, saltem religiosæ communitatis specie: quippe anno tantum 1377, quo ex Diario Vastenensi Gregorius XI Urbani V Bullam confirmavit, idem ille Pontifex Henrico archiepiscopo Upsalensi, Nicolao Lincopiensi, & Tordoni Strengensi episcopis commisit, ut Ordinem S. Salvatoris in monasterio Vastenensi reipsa riteque instituerent, quod hi anno 1380 perfecerunt, ut legitur in Fundatione ejusdem Ordinis, libris Revelationum S. Birgittæ Coloniæ anno 1628 editis, præmissa puncto 2. Anno vero 1384 solemnis fratrum sororumque in idem monasterium coram episcopis supradictis introductio primum contigit, ita ad dictum annum notante Thoriro in Diario Vastenensi. Item die S. Severini episcopi, cujus festum tunc cadebat in Dominica, primo introductus fuit conventus sororum ad tenendum Constitutiones S. Birgittæ in Vazstenon, præsentibus venerabilibus patribus & dominis videlicet Henrico archiepiscopo Upsalensi & Thordone episcopo Strængianensi, cum institutore Dñ. Nicolao episcopo Lincopensi … Et sequenti die, sive feria secunda introducti sunt fratres in curiam suam. Anno denique tantum 1388 abbatissæ Vastenensis munere prima omnium fungi cœpit Ingegerdis, S. Birgittæ ex filia Mæretta seu Martha, hujusque marito Canuto Algothi, neptis, ut partim in Vastenensi Diario ad dictum annum, partim in Margaretæ, Vastenensis abbatissæ, Chronico videre est.

[332] Quamquam vero Birgitta monasterio condendo, e Suecia proficiscens, [adjuvante Alberto,] dotem reliquisset, voluit tamen Albertus, Sueciæ rex, qui Magno, a proceribus regni ejecto, anno 1363 successerat, sive quod illa haud visa sufficiens esset, sive ut monasterio esset prospectum uberius, symbolam quoque suam, indicta regni incolis certa pensione, quotannis solvenda, in id conferre; ut liquet e diplomate, quod ejus nomine Albertus ejus pater, dux Magnopolensis, anno 1367, cum de condendo monasterio Vastenensi agebatur, dedit, Benzelius vero ex Bibliotheca publica Upsalensi descriptum exhibet his verbis: Albertus Dei gratia dux Magnopolensis & comes Siverinensis nobilibus, honorabilibus & discretis viris, universis & singulis clericis & laïcis dyocœsin Lincopensem inhabitantibus salutem & favorem. Cum filius noster dominus rex Albertus & deliberato consilio & consensu & unanimi tam dominorum prælatorum, quam aliorum consiliariorum suorum & potiorum regni sui, duo edicta fecerit, unum quidem generale, videlicet per universas regni dyocœses, & aliud particulare, per solam videlicet diocœsin Lincopensem, ex quorum edictorum voluntaria susceptione possit infallibiliter Deus ad propitiationem hujus tribulati regni converti, & mater ejus benedicta Virgo Maria, hujusmodi oblationis obsequio mitigata, pro salute omnium in hoc regno degentium apud filium suum misericordiam & benignitatem advocare.

[333] [Sueciæ rege.] Primum videlicet, quod propter singulas personas utriusque sexus, sicut in litteris regiis exprimitur, unus denarius valens dimidium Lubec: denarii, pro instauratione unius monasterii in Watzstenum, in honorem beatæ Mariæ Virginis & ampliationem divini cultus, annis singulis perpetuis futuris temporibus solveretur: secundum, quod tertia pars decimarum pauperum pro sustentatione canonicorum residentium apud ecclesiam Lincopensem, plus ceteris ecclesiis regni cathedralibus in bonis suis & personarum in ea degentium prægravatam pariter & afflictam, per totam diocœsin debitis temporibus inferretur, ac canonicis & clericis residentibus apud dictam ecclesiam Lyncopensem fideliter traderetur: licet plerique vestrum, ut dicitur, ad pravorum hominum suggestionem, & quidam ex pravitate propria difficiles, ne dicam rebelles, sed valde voluntarios (lege: involuntarios) se ostendunt. Ea propter universitatem vestram hortamur in Domino & rogamus salubrius consulentes, quatenus ad prædicti denarii & dictarum decimarum exhibitionem, sicut modum & formam in litteris regiis accepistis, consideratis propriis necessitatibus, infra instans festum Paschæ & deinceps cum fidelitate & benevolentia vos reddatis obeditores & filios efficaces, ne forsan ab excelso cœlorum Domino, & ejus ministro domino rege vestro ad id faciendum digna animadversione cogamini, quod alias potius cum gratitudine fecissetis. Datum Stockholm A. Dñi MCCCLX septimo, feria quinta post Dominicam INVOCAVIT. Hæc de Ordine S. Salvatoris, de Regula, & de primo ejus monasterio Vastenensi a S. Birgitta condito.

[334] [Ordinem militarem non videtur instituisse S. Birgitta.] At etiam non pauci perhibent, ut scribunt Hermantius & Helyotus in Historiis Ordinum, ab eadem institutum fuisse in Suecia Ordinem militarem, approbatum ab Urbano V. Sane lib. 4 Revelationum cap. 7, & lib. 8 cap. 32 atque alibi non pauca legere est de quibusdam equitibus, ac inter alia ipsam etiam formulam, qua sese Ecclesiæ & proximo devoverent. Institutum hunc volunt sub annum 1366, & large dotatum; sed brevi post S. Birgittæ obitum desiisse: iisdem autem fere legibus fuisse obstrictum, quibus Ordo equitum Melitensium, ac vexillum prætulisse in bello, cujus altera facies crucem cæruleam octogonam, Melitensi non absimilem, sed e qua pendebat lingua ignea, tamquam symbolum sui in Deum & proximum amoris: altera vero coronas tres in area cærulea (quæ regni nimirum Suecici insignia erant) depictas habebat. Verum Ordo hic non videtur umquam exstitisse, nec in Revelationibus S. Birgittæ mentio fit Ordinis cujusdam militaris, ab ea instituti; sed cujusvis Ordinis militaris universim & ceremoniæ, quæ in illis memorantur, earum fere similes sunt, quæ tum passim in aliis regionibus, cum forte eques aliquis creabatur, observabantur, inquit Helyotus; cujus sane opinio ex perenni & communi S. Birgittæ biographorum, nec non Bonifacii IX, qui tamen institutum ab ea S. Salvatoris Ordinem in Bulla Canonizationis memorare non omisit, silentio non parum confirmatur.

[Annotata]

* supple: volens

* computata

§ XXII. Dei jussu Hierosolymam profecta, in Cyprum appellitur. Quid rerum istic gesserit.

[Sub vitæ finem divino monitu] Venio nunc ad postremum S. Birgittæ iter, sed prioribus ætate jam provectæ, & viribus vitæ austeritate exhaustæ non minus arduum, quod solita tamen Sponsi sui præceptis parendi alacritate animique magnitudine suscepit Hierosolymam versus. Currentibus tandem, inquit Birgerus ejus biographus, multorum annorum spaciis Unigenitus Dei Sponsæ sue dilecte in Jherusalem ire præcipiens, sic alloqui dignabatur: Ego sum quasi aquila &c: Et Bonifacius IX in Bulla Canonizationis: Jerosolymam deinde perrexit, & loca singula, in quibus redemptor noster Jesus Christus annunciatus, natus, educatus, baptizatus, conversatus, mirabilia operatus, illusus, crucifixus & sepultus fuit, & ad cœlos ascendit, insigni devotione & venerabunda conspexit. Haud inexspectata fuit S. Birgittæ ea peregrinatio; quippe quam ei & Beata Virgo prædixerat, & Christus ipse, ut ad illam se pararet, prius edixerat. Primum legitur lib. 7 Revelationum cap. 1, ubi Deipara S. Birgittam sic dicitur allocuta: Ideo annuncio tibi, quod tu ibis in sanctam civitatem Jerusalem peregrinando, quando placuerit Filio meo, & inde ibis ad Bethleëm, ibique ostendam tibi in loco proprio totum modum, qualiter ego peperi. Alterum legitur cap. 6 ejusdem libri, ubi hæc habentur: Cum Sponsa Christi esset in Roma continue residens, & quodam die orando staret in elevatione mentali, tunc Christus apparuit ei sic dicens: Parate vos jam ad peregrinandum in Jerusalem, ad visitandum sepulchrum meum, & alia loca sancta, quæ ibi sunt, & recedetis de Roma, cum ego dixero vobis.

[336] Annum & diem, quo hæc Christi S. Birgittæ apparitio contigit, [Hierosolymam abiens] docet titulus citato Capiti præfixus, nimirum die S. Urbani, Papæ & Martyris, seu XXV Maii anni 1371, cum jam annos aliquot a peregrinatione Neapolitana redux in Urbe exegisset. Idem denique iter & S. Stephanus S. Birgittæ Romæ prædixisse fertur lib. 6 Revelationum cap. 108 his verbis: Venies adhuc in Jerusalem ad locum passionis meæ. Porro S. Birgitta, quæ, nisi jussa, nusquam sese loco movere consueverat, ex quo Christi supradictis anno & die voluntatem audierat, Romæ exspectandum sibi censuit, dum, ut iter aggrederetur, a Christo moneretur, quod anno 1372, ut ex dicendis apparebit, contigit. Sic illam Christus tum allocutus dicitur lib. 7 Revelat. cap. 9: Ite jam & recedite de Roma ad Jerusalem. Perculit ea vox, teste Birgero, aliquantulum Birgittam, quæ se tanto itineri ob senium provectum & infirmum imparem putabat: verum verbis mox citatis subjunxit Christus: Quid causaris de ætate? Ego sum naturæ conditor, ego possum infirmare & roborare naturam, sicut mihi placet, ego ero vobiscum, ego dirigam viam vestram, ego ducam & reducam vos ad Romam, & procurabo vobis necessaria sufficientius, quam umquam habuistis prius. Ita fere etiam Birgerus num. 29 loquitur, si substantiam vimque verborum utrimque consideres.

[337] [cum comitibus aliquot,] His animata S. Birgitta iter Hierosolymitanum arripere minime distulit: quos sibi comites adjunxerit, tacet Birgerus: apud Surium § 19 recensentur S. Catharina, Petrus confessarius, & Magnus, S. Birgittæ capellanus; quibus ex § 24 addi debet & Carolus S. Birgittæ filius, quem Romam venisse, vidimus supra. Margareta, Vastenensis abbatissa, S. Birgittæ, Hierosolymam abeuntis, comites sic enumerat: Jam notum sit oportet, sequutos fuisse S. Birgittam ad sacrum sepulchrum abeuntem tres suos liberos Dn. Carolum, Dn. Birgerum, & beatam matrem nostram Catharinam, item vernas duos, & beatum magistrum Petrum, atque Petrum, Priorem monasterii Alvastra, ut octo admodum fuerint comites, atque revelavit Deus sanctæ Birgittæ omnes, uno excepto, reversuros. Si comitibus octo hic memoratis S. Birgittam non annumeret Margareta, deerit hic ex eorum numero unus, nimirum Alphonsus, Giennensis antea episcopus, quem S. Birgittam comitatum fuisse, saltem in reditu Hierosolymitano de seipso testantem audivimus supra num. 305, atque in itu etiam eidem comitem fuisse videbimus infra. Testatur porro id etiam Nicolaus de Ursinis, comes Nolanus, in Epistola ad ipsum Alphonsum data apud Hörmann pag. 813, ubi inquit: Cum enim eadem Domina proposuisset sepulchrum Domini visitare, ut perrexit Neapolim, cum qua etiam tu, Pater, ivisti, ego illic eodem tempore cum convenirem ipsam &c: Roma abeuntem Latinus de Ursinis, e nobilioribus Urbis familiis oriundus, honoris gratia longe deduxit, ut scribitur in S. Birgittæ Vita Suriana num. 19 & in Vita ejusdem Lovanii typis edita; ex quo, quanto in honore ac veneratione Romæ fuerit, conjicere licet.

[338] [adit Neapolim, ubi filium] Roma Neapolim denuo adiisse, ut inde Hierosolymam navigaret, ex verbis comitis Nolani mox recitatis, manifestum est; quibus & Margareta abbatissa consentit. Huc autem cum pervenit, more suo multa præclare gessit: præsciverat, uti jam supra ex Margareta relatum est, se comitesque suos omnes Romam, uno excepto, redituros. Erat is Carolus ipsius Birgittæ filius, qui, cum Neapolim pervenisset una cum Matre, in morbum incidit, ex eoque brevi post obiit. Rem gestam repeto ex Margaretæ abbatissæ Chronico: Neapolim, quæ Siculi regni pars est, cum venissent, & Johanna regina, sanctæ Birgittæ amicissima, tum vidua imperium administraret, filios suos S. Birgitta docuit, quo cultu reginam præsentes venerarentur more illius terræ, flexis nimirum genibus & pedum osculo. Carolus, cum ad reginam accedens propius debitam exhibuisset reverentiam, labia quoque illius exosculabatur. Hac audacia ita commota est regina, ut tota in amorem ejus raperetur, &, abitu denegato, se ei nupturam, confirmaret. S. Birgitta id fieri posse pernegabat, quandoquidem uxor filii domi adhuc in vivis esset: regina autem propositi tenax se illud non curare, & voluntati suæ morem geri debere institit. Tum sancta Birgitta devotissimis precibus suis divinam gratiam imploravit, quibus factum, ut Carolus letali corriperetur morbo & paucis post diebus moreretur.

[339] Illius obitum multis regina lachrymis prosecuta est & justa persolvit nihilo minore apparatu, [Carolum amittit,] quam si maritus fuisset, ceu hæc omnia oculatus testis magister Petrus retulit. Die, qui Matthiæ Apostolo sacer (XXIV Februarii) in morbum incidit in urbe Neapoli, & quinto decimo die proxime sequenti obiit, ibique sepultus est, hinc die festo Ascensionis Domini ad cœlestem gloriam anima ejus evolavit, prout idem sanctus magister Petrus asseruit, S. Birgittæ divinitus revelatum fuisse. Factum hoc a Joannæ I Siciliæ reginæ moribus forte alienum non est, quæ, quamquam patronis suis, qui eam ab impudicitiæ labe immunem fuisse contendant, non careat, multis tamen istius vitii saltem suspecta est. Non videtur tamen, quod Margareta ait, anno 1372, quo Neapoli Carolus, Birgittæ filius, obiit, vidua fuisse: nam Jacobum Aragonium, Majoricarum titulo tenus regem, tertium maritum suum, quem anno 1363 sibi matrimonio copularat, ad annum 1374 vitam protraxisse testatur auctor Vitæ primæ Gregorii XI apud Baluzium col. 433. Eodem anno, inquit, Jacobus, rex Majoricarum, accersitis sibi plurimis armigeris, intravit regnum Arragonum, causa recuperandi regnum & terras, quæ fuerant patris sui & quas jure hereditario ad se pertinere prætendebat. Sed nequaquam prævalere potuit. Immo ipso ibidem absque prole vita functo, sui commilitones satis inanes & vacui ad propria retrocedere sunt compulsi. Ab hoc vero Gregorii XI Vitæ auctore aut nihil aut parum certe dissonat Joannes Samblancatus, in brevi regum Majoricensium Historia, tom. 3 Junii operis nostri præfixa, Jacobum hunc, rerum adversarum tædio affectum, anno millesimo trecentesimo septuagesimo quinto Soriæ fato concessisse, scribens. Giannetasius tamen tom. 2 Historiæ Neapolitanæ pag. 128 & seq. anno 1368 Jacobi mortem innectit ac dein annis aliquot Joannam viduam fuisse, ait. Ut ut sit, si illam, Caroli nuptias appetiisse, licet hujus uxorem in vivis adhuc esse sciret, vere scribat Margareta abbatissa Vastenensis, quid ni etiam appetierit Caroli nuptias, marito suo Jacobo adhuc in vivis quidem superstite, sed peregre bella gerente. Verum alio sermonem convertamus.

[340] Margaretæ quantum ad Caroli mortem consonat auctor Vitæ abbreviatæ, [cujus dein animam in cœlum ferri vidit,] sic eam describens: Ipse denique cum sancta Matre sua peregrinando in via & proposito versus sanctam civitatem Jerusalem, vitam suam pro recuperatione Terræ Sanctæ paratus exponere, in civitate Neapoli XII die Mensis Martii infirmatus obiit. Quod autem de ejus anima die festo Ascensionis Domini in cœlum sublata Margareta refert, non modo idem auctor etiam his verbis refert: Et in die Ascensionis Domini proxime sequenti cælicas petiit mansiones, sed etiam tota rei gestæ series lib. 7 Revelationum cap. 13 prolixe exponitur. Notatu digna sunt verba Virginis Deiparæ ad S. Birgittam sub initium capitis: Ego steti prope eumdem filium tuum Carolum, paulo antequam emisit spiritum, ut carnalem amorem non sic in memoria haberet, quod propter eum aliquid Deo contrarium cogitaret, vel loqueretur, nec aliqua Deo placentia vellet omittere. Neque illa, quæ possent esse quomodolibet divinæ voluntati contraria, vellet perficere ad suæ animæ nocumentum; quibus innuitur fortassis, B. Virginem eam Carolo gratiam impetrasse, ne quid illiciti opere animove admitteret, ad quod alioquin ex Joannæ reginæ verbis allici potuisset. Ad hæc S. Birgittæ oblatam fuisse visionem, qua animam Caroli in cœlum ferri vidit circa festum Ascensionis, ex titulo capitis mox citati habetur, ubi quidem visio illa initium cepisse statim a Caroli morte, sed perseverasse dicitur, donec S. Sepulcri Hierosolymis ecclesiam S. Birgitta ingressa est. Licet autem in titulo cap. 14, ubi de primo ingressu S. Birgittæ in dictam ecclesiam agitur, dies nullus exprimatur; in titulo tamen cap. sequentis seu 15 mentio fit visionis alterius, die Veneris post Ascensionem Domini ipsi ibidem oblatæ.

[341] [& mortem fortiter tulit:] Quanta autem animi fortitudine S. Birgitta Caroli mortem tulerit, disces ex ejus Vita anno 1485 Lovanii edita, quæ, ut diximus, Surio præluxit, & ea de re hæc habet: Ipsa igitur longe post exeunte de Roma versus Jherusalem, prædixit, se unum perditura * de comitiva sua sibi clarissimum *, quod & factum est. Nam cum venisset Neapolim, filius iste dominus Karolus, miles egregius, infirmari cepit; qua infirmitate obiit. Et licet ipsa Domina ibidem esset præsens, cum ipse spiritum emisit, non tamen movebat se de loco, nec voces querulosas, nec lacrimas effudit. Sed cum maxima patientia & reverentia gratias Deo referebat. Et licet Domina regina & multi principes regni Neapolis & tota civitas tam domini, quam domine sociarent se ei cum planctu magno ad sepulchrum (quod secundum Ughellum tom. 6 col. 133 Italiæ Sacræ auctæ in cathedrali templo obtinuit) deducentes, numquam tamen ipsa plorabat, sed cum gratiarum actione recommendabat Deo animam ejus. De quo tam regina, quam omnes alii admirabantur quam maxime propter hujus venerabilis principissæ maximam constantiam. Porro cum ex dictis S. Birgitta, inchoato jam itinere Hierosolymitano, Neapoli egerit mensibus Februario & Martio & anno 1371 mense Maio (vide num. 336) ut ad hoc iter sese pararet a Christo fuerit monita; necesse est, ut hoc iter, vel ad finem vergente anno 1371, vel 1372 inchoato, aggredi cœperit, Neapolimque pervenerit: reliquum vero itineris, Neapoli nimirum Hierosolymam, hoc postremo perfecerit. Unde, cum anno 1371 S. Birgitta Hierosolymam ivisse juxta præceptum Christi dicitur, id vel de tempore, quo id mandatum accepit, vel quo iter illud inchoavit, accipiendum videtur. Neapoli vero anno 1372 Hierosolymam solvisse probabitur infra ex Alphonso, Giennensi episcopo, postquam aliquot S. Birgittæ, Hierosolymam euntis, Neapoli gesta recensuerimus.

[342] [salutaria monita dat reginæ] Lib. 7 Revelationum, postquam cap. 9 relatum fuit Christi præceptum, quo ire Hierosolymam S. Birgitta jussa est, cap. XI revelationis cujusdam initium ponitur, quæ illi in civitate Neapolitana in titulo capitis ostensa dicitur: postrema autem, quæ ibi leguntur verba, hæc sunt: Audi, quid regina mihi fecerat, ego permisi eam exaltari in regnum &c: reliqua autem revelationis series, plane supprimitur: sed ex adjunctis variis, nimirum qualitate reginæ, ejusdem cum S. Birgitta familiaritate, tempore locoque factæ revelationis admodum apparet probabile, de Joanna Siciliæ regina sermonem illic esse, illiusque animæ statum Birgittam ea revelatione didicisse, atque adeo non defuisse muneri suo Birgittam, quin pro delictorum qualitate reginam reprehenderit, qua par erat charitate ac reverentia, mediaque illi ad eorum fugam emendationemque accommodata suggesserit. Sane Additionum ad S. Birgittæ revelationes auctor verbis mox citatis consilia non pauca subjungit, quæ reginæ, de qua illic sermo est, S. Birgitta Christi, ut ait, mandato exposuit, nimirum, ut vitæ noxas omnes confessione pura elueret, tum in conjugio, tum in regni administratione patrata sedulo revolveret, debita solveret, male parta restitueret, oneribus populum levaret, consiliariis justis ac probis judicia committeret, aliaque hujusmodi multa, quæ tum ad ipsius privatam salutem, tum ad reipublicæ bonum ac incolumitatem pertinebant, & plerumque talia, qualia S. Birgitta reginæ Joannæ dedisse, verosimillimum est. His tamen subinde miscentur nonnnulla, quæ tacite Joannæ nomini labem non levem afflare sunt nata: quorum reane fuerit Joanna, necne, aliorum examini judicioque relinquo. Addit his denique laudatæ Additionis auctor, quæ supra de Gomecio & Carleto num. 308 & seq. post Burlamachium retuli; sed quæ potius ad moram, quam anno 1372 Neapoli traxit, sunt referenda, quam ad prius ejus iter Neapolitanum, cum hoc libro 7 rerum gestarum ordo accuratius, quam alibi servari videatur.

[343] Prosequenti lib. 7 Revelationum seriem cap. proxime seq. seu 12 mentio occurrit Bernardi, [& loci archiepiscopo:] archiepiscopi Neapolitani, qui S. Birgittæ orationibus sese commendarit, eique animi sui dubia aperuerit, rogans, ut consiliis suis esse sibi præsto vellet. Paruit pio præsulis desiderio S. Birgitta, cumque pro eo Dominum oraret, e Christo, quæ præsuli nomine suo monita consiliaque suggereret, audire meruit: monuit autem eum, ut curaret ad sacros ordines tum per se, tum per alios sub se constitutos episcopos promoveri neminem, nisi vita & moribus ad id muneris idoneum: tum ut crebro, statisque temporibus cum iis, quibus animarum cura commissa esset, tam de ipsorum, quam commissi illis gregis salute conferret, & cleri sui vitia pro viribus emendaret; ipse vero familiam suam aleret modeste, clericos, qui actionum suarum testes essent, haberet paucos, qui vero divinis Officiis vacarent, aut aliis docendo instruendoque prodessent, quot vellet; ut in familiarium vitam moresque sedulo inquireret, eorum peccata paterne corrigeret, singulosque ad Dei amorem incitaret: ut a superfluis sibi caveret, ac in omni re sua modestiam ac parcitatem sequeretur: omnium denique peccata vel per suos, vel, si opus esset, per se, quantum quidem penes ipsum esset, corrigeret & emendaret, quæ citato cap. latius deducta videre est. Sciscitatus etiam S. Birgittam fuerat, num igne piaculari quorumdam defunctorum animæ detinerentur, & quo illis pacto succurrendum censeret: Respondit illa: Quod omni die unius anni pro eis duas Missas celebrari faciatis, & duos pauperes omni die pascatis, & omni septimana unum florenum in moneta curate pauperibus erogare.

[344] Fuit hic Bernardus, de Ruthena dictus, alterius Bernardi, [a dæmone turpiter vexatam liberat.] Bosqueti nimirum, in sede Neapolitana successor a die 2 Octobris anni 1368, ut scribit e libro consistoriali Urbani Papæ V Bartholomæus Chioccarellus de archiepiscopis Neapolitanis pag. 235. Ipse vero Bernardus, salutaribus sese S. Birgittæ consiliis fuisse adjutum, in edito instrumento publico anni 1376 die XXV Augusti (quod videsis infra inter Miracula S. Birgittæ Neapoli edita) testatum triennio post ejus mortem his verbis voluit: Quæ vivens in civitate nostra Neapolitana, nonnulla salubria consilia nobis & populo Neapolitano contulit, & pro nobis Deum sæpius interpellavit, & ad ejus preces nonnulla mala cessaverunt: plura de Bernardo, cæterisque hic abs illo memoratis dabuntur infra, ubi de S. Birgittæ in Italiam reditu agetur. Bonifacius IX in Bulla Canonizationis (infra danda) testatur, S. Birgittæ, Neapoli degentis, ope & consilio mulierem quamdam Nolanam, Pictiolellam nomine, a dæmone incubo fuisse liberatam: id vero, cum Neapoli Hierosolymam itura moraretur, contigisse, liquet ex Schedula comitis Nolani (apud Hörmann pag. 813 & seq.) ubi eamdem rem referens ait, illam contigisse Neapoli, Cum … eadem Domina proposuisset sepulchrum Domini visitare. Alterum hoc loco S. Birgittæ factum, quod inter Miracula ab ea Neapoli edita locum quartum occupat, prædictio est, qua Mariæ, uxori Alphonsi Hispani, dum hæc una cum illa Hierosolymam proficiscebatur, prædixit fore, ut numquam filiam suam, quod, contra ac Birgitta suaserat, monacha fieri noluerat, matrimonio junctam visura esset; ut paucis post diebus, mortua Mariæ filia, probavit eventus. Atque hæc quidem sunt, quæ a S. Birgitta Roma Hierosolymam abeunte Neapoli gesta comperi: quamquam vix dubitem, quin tunc ibi plura admiranda & præclara patrarit, quæ vel posteris tradita non fuerint, vel certe me hactenus latent. Birgittam Neapoli in Cyprum navigantem adeo nunc sequor.

[345] [Neapoli in Cyprum] Terrestri igitur itinere in maritimum commutato, Neapoli sociis aliquot aucta, in Cyprum, Asiæ in mari Mediterraneo insulam, a Palæstina non longo admodum aquarum spatio divisam, navigavit: dixi: Sociis aliquot aucta: nam comitem illi Neapoli accessisse Mariam, Alphonsi Hispani uxorem, mox dictum est. Accessit etiam forte illic anonymus ille, de quo infra in Miraculis, quæ Neapoli edidit S. Birgitta, mentio fit. Unde & prudens suspicio nasci potest, plures alias pias honestasque sexus utriusque personas S. Birgittam Neapoli Hierosolymam comitari voluisse. Quod ad ejusdem in Cyprum navigationem attinet, hujus Diarium Benzelius edidit, de quo in suis ad Margaretæ Chronicon Annotatis hæc scribit: Præcipua itineris Hierosolymitani momenta, postquam Neapoli navem conscendisset anno 1372, indicat vetus Annotatio Alphonsi, Giennensis episcopi, comitum unius (quæ non frustra aut gratis a viro erudito dicta arbitror) quam ex codice Ms. bibliothecæ publicæ (Upsalensis in Suecia) n: o 86 Q. to heic pag. 28 editam voluimus. Operæ igitur pretium erit breve hoc & antiquum itineris, a S. Birgitta Hierosolymam instituti, monumentum, ab ejus socio Alphonso conscriptum, prout illud Benzelius edidit, huc transcribere: sic autem habet.

[346] [navigat] Anno Domini CIO CCCLXXII fecit S. Birgitta de regno Sweciæ hoc viagium ad sanctum sepulchrum de Neapoli, prout infra sequitur. Die Jovis XI die Martii posuimus nos (en itineris socium) in navi, in portu in civitate Neapoli. Dominica in Passione XIV die Martii exivit navis de portu prædicto, & incœpit viagium. Feria sexta, XIX die dicti mensis applicuimus ad Mecinam, & stetimus ibi usque ad Parasceven. Die Parasceves, XXVI die ejusdem mensis recessit navis de Mecina versus Cyprum. Die Martis penultima die Martii applicuimus ad insulam Cephaloniæ cum magna tempestate. Die Jovis, prima die Aprilis recessit navis inde, hora quasi Completorii. Die Dominica, quæ erat quarta dies Aprilis, erravimus iter in mari & ambulavimus errantes die ac nocte. Et die Lunæ sequenti invenimus nos errantes in gulfo Turquiæ prope quamdam insulam Græcorum, quæ subest magistro de Rhodis Ordinis militaris S. Joannis, quæ quidem insula vocatur Lango. Die Jovis, VIII die Aprilis hora vespertina exivimus inde, & ambulavimus navigando, & applicuimus die Lunæ ad quandam civitatem Cypri, quæ vocatur Bafa. Eadem die hora mediæ noctis habuimus bonum ventum & ambulavimus sequenti die, videlicet Martis, & applicuimus ad civitatem Famagustam.

[347] Dixi supra ex Alfonso (vel certe, si quis alius hæc scripserit, [anno 1372,] ex aliquo ejusdem itineris socio) confirmandum, S. Birgittam iter Hierosolymitanum instituisse anno 1372, licet in Diario Vastenensi annus notetur 1371. Alphonsus vero annum 1372 non modo diserte expressit, sed illum etiam characteres chronici, ab illo allati, manifeste designant: sic eo anno dies Parasceves incidisse dicitur in XXVI Martii: ex quo fit, ut Pascha tunc inciderit in XXVIII Martii, quod anno 1372 congruit: ceterarum vero notarum chronicarum, illic expressarum, ut examinanti patebit, par ratio est. Reliqua Alfonsi narratio pluribus illustrari non debet; nisi de locis hic memoratis quis forte pauca desideret. Mecina, seu potius Messana, quo S. Birgitta primum appulsa est, Siciliæ portus est Rhegio fere oppositus, unde in Orientem transfretantium frequens trajectio est. Cephalonia, ad quam deinde pervenit, maris Jonici insula est, mare Siculum ab Occasu habens, ab Oriente Clarentiam, Moreæ oppidum. Lango, alias Cos, insula est Minoris Asiæ, ea archipelagi parte sita, qua mare Myrtoum dicitur; in qua urbecula insulæ cognominis visitur: Capta fuit ea insula a militibus Rhodiis anno 1314, ut legitur in eorum Historia, anno 1629 cura Baudoini Lutetiæ Parisiorum edita pag. 61. Bafa Cypri locus est versus Occidentalem insulæ istius partem eo loci, vel non procul inde sitam, ut aiunt, ubi antiqua Paphos fuit. Qua denique Orientem spectat Cyprus, Famagusta ad maris littus occurrit, præcipua totius insulæ post Nicosiam civitas, unde per mare Syriacum in Syriam & Terram Sanctam trajectus patet.

[348] Notior erat S. Birgittæ tum generis claritudo, tum sanctitatis fama, [ubi reginæ] quam ut in Cypro, quo die XIII vel XIV Aprilis anni 1372 appulsa fuerat ex dictis, latere posset: itaque ut Neapoli a regina Joanna, ita & hic a regina Eleonora seu Leonora in consilium sæpe fuit adhibita. Verum ut Birgittæ illic gesta clarius percipiantur, juverit, quo tum loco res Cypriæ essent, paucis exponere. Floruerant hæ sub Petro Luzignano, Cypri rege hujus nominis I, quantum numquam antea. At illo per summum scelus fratrum suorum Joannis & Jacobi (ut quidem Folieta scribit lib. 8 Historiæ Genuensis) machinationibus nefariorumque quorumdam hominum opera nuper e vivis sublato, regnum Cypri ad filium ejus Petrum seu Petrinum, ob ætatem regendo imparem, devolutum est. Itaque regni administratio Eleonoræ, Petri exstincti viduæ, incubuit, quæ Joannis, regis Petri junioris patrui, & Jacobi, alterius item ejusdem regis patrui, arbitrio cuncta gerebat. Erat autem Eleonora, non ducis Mediolanensis, ut Burlamachius lib. 2 Vitæ Italicæ S. Birgittæ cap. 23, sed Petri Aragonii, qui, seculo relicto, inter Ordinis S. Francisci alumnos claruit, filia, ut Waddingus in Annalibus Minorum ad annum 1358 num. 3 scribit ex Oddone Perusino in Speculo cap. 2, cujus hæc verba recitat: Reliquit (Petrus Aragonius Minorita) post se filios Alphonsum Deniæ & Ripacurtiæ comitem, Villenæ Marchionem & comitem stabuli regni Castellæ & primum Gandiæ ducem, qui, mortuo Martino rege absque hæredibus, justo titulo prætendit sibi deberi regni successionem; Joannem Montanorum de Pratis comitem, baronem status Entencii, seneschallum & præfectum domus reglæ inter Catalanos; Jacobum primum Dertusæ, mox Valentiæ episcopum, demum S. R. E. Cardinalem, & Leonoram, filiam unicam, reginam desponsatam Petro de Lusignano, comiti Tripolis Syrie, primogenito Hugonis, regis Cypri, & in regno successori. Gregorius quoque XI Eleonoram filiam Petri Aragonii dicit in Epistola ad hunc data, quam exhibet Waddingus ad annum 1373 num. 7. Barnabæ vicecomitis Mediolanensis filia nupta fuit Petrino seu Petro II, primi filio, quod Burlamachio hic errandi occasionem dedit. Sed id obiter notasse sufficiat.

[349] [in rebus turbidis,] Magna erat ea tempestate in Cypro Venetorum & Januensium mercaturæ causa illic versantium multitudo; Cyprii more solenni Petrinum regio diademate insignire parabant, & tum Venetos, tum Januenses ad id sacrum invitarant: hinc de honoratiore loco funesta primum Genuensibus, dein vero Cypriis, inter utrosque nata est altercatio: cum enim Petrinus patruorum suorum suasu Venetis primas addixisset, Januenses die postero armati ingressi sunt regiam, ut locum, quo exclusi per regem fuerant, armis vindicarent: ratus rex id in sui perniciem fieri, Januenses illos jussit e summo ædium fastigio præcipites dari, ceteros vero per regnum dispersos inquiri & morti tradi. Hinc Januenses sub initium anni 1373 Cyprum hostiliter ingressi Cypriorum agris vastitatem intulerunt, Paphi Nicosiæque suburbia igni tradiderunt, ac tandem sexto Idus Octobris (eo ipso die, inquit Ubertus Folieta lib. 8 Historiæ Genuensium, quo superiore anno cædes Genuensium facta est) Famagustam ceperunt & totam insuper insulam brevi post in suam potestatem redegerunt. Hæc Cypri erat anno 1372 & seq. facies. Videamus modo, quid rerum in suo illuc accessu Birgitta gesserit: quæ enim in reditu suo illic egit, suo loco dicenda reservabimus.

[350] [qua consiliis,] Vix ullum hic hominum genus fuit, cui prodesse non studuerit: ut ab illustrioribus exordiar, tanti Eleonora, Cypri regina, S. Birgittæ sanctitatem fecit, ut non modo ejus consilia de rebus publicis exquisierit, sed etiam intima sui animi ei patefecisse videatur: Eleonora marito suo privata, quo se tandem verteret, rediretne in patriam, an alterum regni thorique socium admitteret, ignara, S. Birgittam, quid sibi faciendum esset, consuluit: illa vero, consulto precibus Deo, reginæ utrumque dissuasit. Ita colligitur ex lib. 7 Revelationum cap. 16, ubi illam Christus sic allocutus dicitur: Consule reginæ, quod non redeat ad patriam suam, quia non expedit, sed stet loco, quo posita est, serviendo Deo toto corde. Secundo, quod non nubat recipiendo secundum maritum, quia acceptius est Deo plorare commissa, & supplere pœnitentia tempus inutiliter expensum. Suasit autem eidem reginæ Birgitta, ut suorum studeret concordiæ; mariti sui necis vindictam Deo relinqueret; iis consiliariis regendum filium committeret, a quibus Deum timere, juste regere, & miseris compati disceret; ut fugeret adulationem, vestes minus honestas abjiceret, aliaque præclara multa, ibi fusius enarrata, quibus sibi suisque prodesset ac Deo placeret.

[351] Consulta ab eadem regina de coronatione Petrini filii in regem Cypri, [qua monitionibus] de qua versante in Cypro Birgitta, ut supra vidimus, agebatur, eam quidem non videtur improbasse, sed tamen, quantum inde ejus humeris onus immineret, & quam raro tunc contingeret, ut suo officio reges probe fungerentur, magna animi libertate exposuit. Magnum onus est, inquiebat, esse regem & magnus honor, sed maximus fructus. Condecet ergo regem esse maturum, prudentem & justum & laboriosum & amatorem utilitatis proximorum plus, quam propriæ voluntatis. Ideo antiquitus bene regebantur regna, quando talis eligebatur in regem, qui & voluit & scivit & potuit regere juste. Nunc regna non sunt regna, sed puerilia & deliramenta & latrocinia, quia sicut latro inquirit modos & tempora, quomodo insidietur, ut obtineat lucra, ne notetur, sic nunc inquirunt reges adinventiones, quomodo generatio eorum elevetur, quomodo pecuniæ imbursentur, quomodo subditi sapienter onerentur, qui & libentius faciunt justitiam, ut obtineant bonum temporale: sed non diligunt justitiam, ut mercedem obtineant sempiternam.

[352] Ideo Sapiens sapienter dixit: Væ regno, cujus rex puer est, [prodesse] qui delicate vivens, & delicatos habens assentatores, de profectu communitatis nihil angustiatur. Verum quia puer hic non portabit iniquitatem patris, ideo, si proficere voluerit & implere dignitatem nominis regalis, obediat verbis meis, quæ de Cypro prædixi, & non imitetur mores prædecessorum suorum, deponatque levitates pueri, & inducat viam regiam, habendo assistentes tales, qui timeant, & qui non plus diligunt munera ejus, quam animam & honorem ejus. Qui odiunt adulationes, & qui veritatem dicere & sequi & arguere non formidant. Alioquin nec puer lætabitur de populo, nec populus in electo. Quo fructu audita fuerit S. Birgitta, nescio; verum haud admodum lætum fuisse Petri II regimen, ex iis, quæ de illo Folieta scribit, percipi satis potest: Occupatam quidem a Genuensibus anno 1373 Cyprum Petrus recepit, sed ea lege, ut 40 aureorum nummorum millia annui tributi nomine Genuensibus penderet in certos annos; ac Genuensium præterea Famagusta esse pergeret, quam dein, frustra quoque illam obsidente aliquando cum Venetis Petro, annis fere centum tenuerunt. Obiit Petrus circa annum 1384 absque liberis, eique mortuo, Jacobus, Petri II patruus, Genuæ tunc obses, successit, sed pariter cum certæ pensionis Genuensi populo quotannis pendendæ onere.

[353] Non minus libere regis patruum monuit de commissis, ac de infelici morte, quæ ipsum maneret, nisi se emendaret; de quo hæc citato supra lib. 7 cap. 16 leguntur: De duce, qui conscius erat mortis fratris sui. [& regis patruum] Christus loquitur. Hic audacter dilatat superbiam suam, gloriatur de incontinentia sua, nec attendit, quid fecerit in proximum suum. Ideo nisi se humiliaverit, faciam juxta commune proverbium: Non levius plorat, qui post flet, quam qui plorat ante. Nam non leviorem mortem habebit, quam frater, imo amariorem, nisi cito se emendet. Non vana fuit S. Birgittæ vaticinatio: nam, ut scribit Henricus Giblet in Opere Italico, quod de re Luzignana inscripsit, lib. 8 ad annum 1375, reginæ Eleonoræ jussu in mariti sui cædis ultionem multis confossus vulneribus misere periit Joannes, de quo hic sermo est: Jacobus enim, alter regis Petri occisi frater, quem fraternæ cædis immunem fuisse laudatus scriptor ait, Cypri rex factus est anno 1384, vitamque & regnum naturali morte amisit anno 1398.

[354] [ad frugem reducere] Quo regis patruum ad vitæ emendationem impelleret efficacius, visum quoque est Birgittæ ea de re illius confessarium convenire; itaque hunc monet tum officii sui, tum status infelicis, in quo ille versaretur; ac proin efficacem tollendi mali viam iniret. In irritum abiit hic S. Birgittæ labor: ille principis viri mores vel indolem partim laudat; delicta vero partim purgat ac extenuat, quod abs illis abstinere difficillimum illi esset. Doluit S. Birgittæ turpis confessarii in obeundo officio ignavia, ac verosimillime etiam pro eo Dominum deprecata, audire a Christo meruit, quænam tantam ignaviam merces maneret, ut, ea audita, timore saltem salutari impulsus, officio suo faceret satis. Audiisse autem citato sæpius cap. a Christo dicitur hæc: Quid tibi dixit frater ille? Nonne quia dux bonus est, & melius vivere non potest, excusans incontinentiam ejus. Tales non sunt confessores, sed deceptores, qui vadunt tamquam oves simplices: sed verius sunt vulpes & adulatores. Tales sunt amici illi, qui vident & proponunt hominibus assumpsiones & dejectiones propter modicum temporale. Ideo si iste frater sedisset in conventu, minus peccasset, & minus obtinuisset supplicium & majorem coronam. Nunc autem non effugiet manum increpantis & tribulantis.

[355] [una cum regni incolis conata est,] Denique, cum grassantia passim Famagustæ delicta, ac depravatos civium mores suis ipsa oculis vidisset, impendentem urbi cladem, de qua supra, divinitus edocta prædixit. Sic enim legitur iterum in citato sæpius cap. 16. Hæc civitas (Famagusta, ut legitur in titulo) est Gomorra ardens igne luxuriæ & superfluitatis & ambitionis. Ideo ruent structuræ ejus & desolabitur & minuetur & habitatores ejus migrabunt & præ dolore & tribulatione ingemiscent & deficient & nominabitur confusio ejus in multis terris, quia iratus sum eis. Quam autem divinitus didicerat in Famagusta cladem, anno 1372 die VIII Octobris in reditu Hierosolymitano publicasse dicitur in titulo cap. 19; quod ea de causa hic annotatum cupio, ut pateat, hanc S. Birgittam & didicisse, & publice prius prædixisse, quam non modo a Januensibus inferretur Famagustanis, sed prius etiam, quam Januensium cædes, quæ belli & cladis semen fuit, contigisset. Cædes enim illa, ut supra ex Folieta vidimus, anno 1372 contigit eodem die, quo anno sequenti capta est a Januensibus Famagusta, nimirum die X Octobris. Utrobique porro tam cap. 16, quam 19 de illata anno 1373 Famagustæ a Januensibus clade sermonem esse, declarat Alphonsus, Giennensis episcopus, præfixo capiti 23, lib. 8 Revelationum, ubi cap. 19, lib. 7 citat, hujusmodi titulo: Revelatio secunda facta in Jerusalem. Et Christus præcipit per Sponsam dicto regi Cypri, quod statim publicarent eam toti regno sine mora, ut se emendarent. Et quia non fecerunt, ideo in proximo destructi sunt per Januenses terribiliter.

[356] Ceterum apud Cyprios plus venerationis, quam fidei aut fructus invenit: [etsi fructu non magno.] fuisse illam in veneratione, tum ex sua cum Eleonora regina familiaritate, tum e summa, qua primarios regni proceres corripuit, libertate, tum etiam ex eo colligitur, quod, ut refertur in titulo cap. 17, Eleonora regina S. Birgittæ, e Cypro Hierosolymam transituræ, precibus regis regnique salutem commendatam voluerit. Fructum vero eamdem percepisse exiguum, ac fidem non admodum magnam comminationibus suis passim invenisse, quæ proxime secutæ sunt regni Cyprii calamitates satis ostenderunt. Atque id fortassis in causa fuit, cur illic moram haud diuturnam traxerit, sed brevi post adventum suum in Terram sanctam trajecerit. Cum enim, ut ante ex Alphonso, Giennensi episcopo, dixi, Famagustam advenerit die XIII vel XIV Aprilis anni 1372, eodemque anno VIII Octobris ex num. 355 eodem Hierosolymis rediisset post exactos in Terra sancta ex Fragmento antiquo Peregrinationum apud Hörmann pag. 839 menses quatuor cum dimidio, vix ac ne vix quidem usque ad diem XXIV Maii illic subsistere potuit: immo ne ad sextum quidem Maii diem, cum ex auctore Vitæ abbreviatæ & cap. 13, lib. 7 Revelationum S. Birgitta Hierosolymis sepulcrum Domini, forte altero adventus sui die, inviserit festo Ascensionis Domini, quod eo anno in diem VI Maii incidebat. Unde Burlamachium refellas, qui S. Birgittam, lib. 2 ejus Vitæ cap. 23 scribit in Terram sanctam exscendisse mense Augusto, & quidem post coronationem Petri II, Cypri regis, ut vult, quæ tamen die VIII Octobris, reduce jam in Cyprum S. Birgitta, nondum erat peracta.

[Annotata]

* perdituram

* charissimum

§ XXIII. E Cypro navigat in Palæstinam, inde in Cyprum ac Neapolim redit.

[E Cypro solvem] Itaque ex proxime dictis S. Birgitta, ne mense quidem integro apud Cyprios exacto, seu ob exiguum, quem ex depravata tunc gente colligebat, fructum, seu ob ingens sacra Palæstinæ loca lustrandi desiderium e Cypro solvit. Abituræ e Cypro consultum fuerat, ut, mutatis vestibus ac denigrata facie, Hierosolymam iret, sic nimirum Saracenorum proterviam injuriasque facilius vitatura: at illa, Sponsi sui promissis freta, satis sibi in eo præsidii esse existimavit, ut, misso hujusmodi consilio, se suosque infidelium oculis sine probri periculo posset objicere. Ita videlicet a Christo in mandatis acceperat, ut rursum lib. 7 Revelationum cap. 16 refertur hunc in modum: Christus loquitur: Quid consuluit tibi, nonne deformare vestes & denigrare facies? Numquid ego Deus, qui præcipio tibi, ne sim sicut ille, qui ignorat futura, aut sicut impotens, qui omnia formidat? Nequaquam. Sed ego sum ipsa sapientia, ipsa potentia, qui & omnia præscio & omnia possum. Ideo tenete modum consuetum in vestibus & facie, & voluntatem meam mihi dimittite. Ego enim, qui servavi Saram a manibus captivantium, servabo & vos in mari & terra, &, sicut expedit vobis, providebo vobis. E Cypro in Syriam & Palæstinam nonnisi 60 milliarium distantia est, teste Baudrando: Hierosolyma vero a littore maris Syriaci non abest nisi circiter 40 passuum millibus, ut adeo brevi huc pervenire S. Birgitta potuerit, nec forte quidquam brevi hoc temporis intervallo, quod ab ejus e Cypro discessu usque ad adventum ejus Hierosolymam fluxit, memoratu dignum acciderit. Sin autem, id equidem nusquam, quod quidem sciam, est proditum litteris.

[358] [Joppen pervenit,] Cypro tamen egressa Joppen versus cursum direxit: est autem Joppe Palæstinæ oppidum portusque in littore maris Mediterranei situs, paulo minus, quam 35 milliaribus, inquit Baudrandus, Hierosolymis distans; recentiori vero nomine Jaffa nunc dicitur; quo priusquam appulsa fuit, naufragii periculum subiit, & tum maris tempestate exciti minas, tum res suas in mare projici animo vultuque immoto conspexit; ut P. vander Ketten sæpe laudatus in suo, quod de Ms. Vita S. Birgittæ Germanica dedit, specimine his verbis scribit: Cum jam mari velificarent Jerosolymam, aliquando turbines & procellæ suboriuntur, ita ut multi metuerent & indolerent. Sed ipsa semper patiens erat & ejusdem boni animi. Venientibus eis in portum Japha sive Joppen, biremis, in qua erat, disrumpitur, omnesque, qui in ea erant, contristantur & lachrymantur. Ipsa vero, quamvis se videret ibi in magno metu vitæ suæ positam & sua bona in mare ejici, patiens erat absque ulla cordis commotione, & orantem Deus consolabatur in revelatione quadam, in qua ei dicebatur, ut non timeret: nam in eo naufragio nemo vitam suam amitteret. Et hæc verba statim insinuabat filiæ suæ Catharinæ, eamque solabatur, ut non formidaret.

[359] [& dein Hierosolymam,] Cum vero Hierosolymam venit, ut agere plerumque, nisi consulto prius Deo, e cujus nutu tota pendebat, nihil solebat, dubiaque hæreret, quo potissimum loco hospitium sibi deligeret, Sponsum ea de re de more consuluit. Adire poterat monasterium Montis Sion, quod PP. Minoritæ administrabant, excipiendis loca sacra visitantibus peregrinis destinatum. Adire item xenodochium publicum, ubi iisdem Christianæ charitatis officiis frui foverique poterat. Hoc postremum apparens ei Deipara, ut adiret, suasit: sic enim legitur lib. 7 Revelat. cap. 17: Mater loquitur. In isto loco Montis Sion sunt duo genera hominum. Alii diligunt Deum toto corde. Alii volunt habere Deum, sed mundus dulcior est eis, quam Deus, & ideo ne scandalizentur boni & ne detur occasio tepidis, & futuris exemplum, ideo melius est residere in loco peregrinis deputato, seu xenodochio publico: Filius enim meus providebit vobis de omnibus, sicut sibi placet. Hoc itaque adiit S. Birgitta, ibique cum comitibus suis mensibus quatuor morari propterea jussa est, ut colligitur ex verbis mox recitatis, quod illic pluribus exemplo & ædificationi esse posset, quam in Monte Sion, ubi pars incolarum, quæ Deum toto corde diligebat, S. Birgittæ exemplis haud perinde indigebat; pars vero in Dei amore tepidior suis forte comitibus exemplo non satis bono fuisset. Libentissimo porro animo Deiparæ paruisse S. Birgittam, non dubium est, quam & Neapoli publicas hujusmodi excipiendis peregrinis & pauperibus ædes nobilium palatiis prætulisse fama est, ut in superioribus vidimus; & Romæ in ejusmodi æde vitam finire voluisse, suo loco ostendemus inferius.

[360] Ex quo Hierosolymam venit S. Birgitta, longas certe moras non traxit, [ubi mox sacra loca visitans,] quin sacra illic loca summa in Christum pietate inviserit. Si autem a teneris unguibus tenerrimo in Christum patientem amore fuerit; si amor ille assidua Passionis ejus recordatione continua pariter ceperit jam tot volventibus annis incrementa; si denique vix non per omnem vitæ cursum affici singularibus a Deo favoribus soluerit, quanto animi sensu loca, quæ dilectissimus sibi Sponsus suis pedibus pressit, prædicationibus suis purgavit, sudoribus rigavit, coram inspexerit, & quibus jam ad vitæ terminum appropinquans a Deo affecta fuerit favoribus, vel cogitatione assequi, vel explicare difficillimum est. Quædam tamen, ne postrema ejus gesta jejune adeo prætereamus, maxime ex Revelationum lib. 7 huc in medium lubet adducere. Postero fortassis adventus sui Hierosolymam die, quo festum Ascensionis Domini celebrabatur, seu die VI Maii, nihil prius habuit, quam ut ecclesiam sepulcri Domini visitaret: quam ejus animo pietatem & venerationem locus hic sacer inspirarit, me non monente, ex dictis collige. Quem vero hic fructum tum sibi, tum aliis collegerit, quo favore a Deo affecta jam tum fuerit, disce ex cap. 14, lib. 7 proxime citati. Id ita habet: Filius loquebatur Sponsæ: Quando intrastis templum meum, dedicatum sanguine meo, sic mundati estis ab omnibus peccatis vestris, sicut si tunc levati essetis de fonte baptismatis. Et propter labores & devotionem vestram aliquæ animæ consanguineorum vestrorum, quæ erant in purgatorio (e quarum numero erat anima filii ejus Caroli, nuper Neapoli defuncti, ex dictis) hodie liberatæ sunt & intraverunt in cœlum in gloria mea. Nam omnes, qui veniunt ad locum istum cum voluntate perfecta se emendandi juxta meliorem conscientiam suam, nec volentes recidivare in priora peccata, his omnia peccata priora totaliter dimittuntur, & augetur eis gratia proficiendi.

[361] Acceptissima enimvero S. Birgittæ hæc auditu fuerunt: [variis a Christo visionibus] ut vel hinc impensos sacro huic itineri labores cumulate compensatos existimare potuerit: verum haud hic stetit Christi in Sponsam favor: sequenti enim feria 6, qua ecclesiam S. Sepulcri iterato adiit, oranti illic in sacello montis Calvariæ totam suæ Passionis seriem spectandam exhibuit. Novi equidem quædam Passionis Christi adjuncta cap. 15 memorari, quæ neque extra dubium sunt posita, neque apud omnes in confesso sunt. Sic, ut nonnullis placet, prius Messias cruci affixus est, quam una cum illa in sublime erectus fuit: Birgitta autem Christum, per gradus aliquot ad crucem, jam erectam, progressum, eidem affixum fuisse, sublatisque dein gradibus, ex ea pependisse existimavit. Rursus sunt, qui opinentur, Christum tribus dumtaxat clavis manibus pedibusque transfixum fuisse; at S. Birgitta quatuor clavos enumerat, duos, quibus manus, tum dextera, tum sinistra; duos item, quibus pedes, quorum sinister dextero erat impositus, transfixi fuerint. Sunt item, qui credant, Christo latus sinistrum lancea apertum fuisse; id autem in dextero peractum fuisse, Birgitta affirmavit. Verum si hæc aliaque hujusmodi a vero fortasse devient, ita de hujusmodi Passionis Christi adjunctis S. Birgitta non ex revelatione divina, sed ex præconceptis ideis, quas impedire, dum visio fieret, Deus non debuit, judicarit. Ceterum cum revelationes hujusmodi fidem certam de rebus aliunde ambiguis ex dictis § 13 non faciant, ut fusius has controversias aliasque ejusdem generis, quæ per revelationum libros sparguntur, hoc loco discutiamus, necesse non est. Qui vero fusius hæc pertractata videre voluerit, legat Durantum in suis ad Revelationum libros Annotatis, & Sacrarum Paginarum interpretes.

[362] [divinisque affecta favoribus,] Porro, quo tempore Christi Passionis seriem S. Birgitta vidit, eodem quoque Christum de principibus, de Ecclesiæ præsulibus, de quolibet hominum genere, quod Passionis suæ nimium immemores viverent, amice sibi conquerentem audivit: sic enim legitur cap. proxime seq. seu 16: Loquebatur post Christus in eadem hora eidem Sponsæ suæ B. Birgittæ dicens: Hæc enim, quæ vidisti nunc & alia, quæ ego sustinui, principes mundi non attendunt, nec etiam loca considerant, in quibus ego natus sum & passus, quia ipsi similes sunt homini, habenti locum designatum pro bestiis & feris indomitis, in quem dimittens canes venaticos delectatur in aspiciendo cursum canum & ferarum. Sic per simile principes terræ & prælati ecclesiarum & omnes status mundi avidius & libentius aspiciunt delectamenta terrena, quam mortem & passionem meam & vulnera mea. Ideo mittam eis adhuc per te verba mea, qui nisi mutaverint corda sua, & ea converterint ad me, condemnabuntur cum illis, qui partiti sunt vestimenta mea & super vestem meam miserunt sortem. Dum vero S. Birgitta hujusmodi favoribus divinis frequenter fruitur, proximi sui, & eorum maxime, qui ejus sese precibus commendarant, non est oblita. Fecerat vero id, ut supra vidimus, Eleonora, Cypri regina, de filii sui Petri regis, adhuc juvenis, ac totius regni Cyprii salute sollicita. Stetit Birgitta promissis, sed etiam his amplius præstitit: non enim preces modo ad Deum pro rege ejusque regno fudit, sed etiam eum exoravit, sibi ut ostendere vellet, quidnam facto opus esset, ut cum regno rex salvus incolumisque consisteret.

[363] [de rebus futuris] Suggessit itaque Deus S. Birgittæ consilia numero sex, quibus Cyprii obtemperarent, si salvi esse vellent, præcepitque, ut ea in Cyprum ad regem & Joannem Antiochiæ principem, regnique administratorem, privato tamen nomine perscriberet. Exstant vero illa, ut a S. Birgitta e Palæstina transmissa fuerunt lib. 7 Revelat. cap. 18. Ego, quæ illic fusius exposita videre est, in pauca contraham. Regi Petro & Joanni principi Antiochiæ suasit in primis, ut per Pœnitentiæ Sacramentum Deo reconciliati, ac, sacratissima Eucharistia rite suscepta, mutuæ charitatis vinculo uniti, in administrando regno honorem divinum ac populi sui utilitatem quærerent; quomodocumque occisi Petri I reos ob reverentiam Passionis & mortis Christi in gratiam reciperent; cum ecclesiasticis tam regularibus, quam secularibus agerent de restituenda antiqua sanctaque vivendi ratione; curarent etiam, ut quicumque ex ordine militari essent, vera & sincera confessione a peccatis expiati sacro corporis Christi epulo reficerentur, ac deinceps non solum ipsi, sed universi etiam regni incolæ vitam ducerent statui suo & disciplinæ Ecclesiasticæ congruam; denique satagerent, ut, quibus animarum cura incumbit, gravibus publicisque delictis obnoxios efficaciter monendo, increpando, docendo studeant emendare: quod si non successerit, in malis pervicaces ad superioris ordinis præsules deferant, ab his denique, ipsorum principum, ubi opus fuerit, auxilio adjutis, ad officium censuris ecclesiasticis compellendos. Profutura sane hæc erant Cypriis consilia, modo quam erant salutaria, tam promptum animum ad ea exsequenda homines miseri vitiisque corrupti attulissent; verum aliter longe sese res habuit.

[364] Alteris vicibus S. Birgitta in Cyprum epistolam misit, [instruitur,] qua non jam consilia tantum proposuit, sed gravissimas etiam minas Cypriis, nisi resipiscerent, intentavit & impendentem divinam ipsis vindictam non obscure prædixit his Christi verbis lib. 7 Revelationum cap. 19: Propterea, popule Cypri, annuncio tibi, quod si tu nolueris te corrigere & emendare, tunc ego generationem tuam & progeniem ita delebo in regno Cypri, quod nec pauperi parcam nec diviti; ita etiam delebo generationem tuam, quod in brevi tempore ita labetur memoria tua a cordibus hominum, ac si numquam fuissetis nati in hoc mundo. Vera prædixisse S. Birgittam, eventus docuit: nam non modo anno proxime sequenti Cyprus Genuensium armis, ut diximus, fuit occupata, sed etiam anno 1426, capto rege, in potestatem Soldani Ægypti venit, ac demum post varias sortis vices sub annum 1571 infelici Turcarum servitute fuit involuta. Non Cypri modo, sed & universi Græcorum seu Orientis imperii, excidium, nisi sese Romano Catholico Pontifici & Ecclesiæ jungerent, non minus manifeste prædixit: verba, quibus id fecit, iterum accipe ex eodem cap. huc transcripta: Sciant etiam Græci, quod eorum imperium & regna sive dominia numquam stabunt secura, neque in pace tranquilla, sed inimicis suis semper subjecti erunt, a quibus semper sustinebunt gravissima damna & miserias diuturnas, donec ipsi cum vera humilitate & charitate Ecclesiæ & fidei Romanæ se devote subjecerint, ejusdem ecclesiæ sacris constitutionibus & ritibus se totaliter conformando. Et sane ita sese res habuit: sensim enim magis magisque invalescentibus Turcarum armis, cœpit Græcorum imperium in exitium ruere, dum illud, capta anno 1453 Constantinopoli, omnino eversum orbis Catholicus vidit & ingemuit. Porro misit hanc revelationem S. Birgitta Hierosolymis in Cyprum ad regem Petrum II & Joannem, Antiochiæ principem, regnique gubernatorem, quo eam universo regno publicarent: verum cum junior adhuc esset rex, nec rebus per se gerendis par; Joannes vero Antiochiæ Princeps non plenam illi fidem adhiberet, factum id minime fuit. Quare S. Birgitta in Cyprum redux die VIII Octobris Famagustæ coram regina, rege, principe Antiochiæ ac toto consilio regio id per seipsam præstitit, ut legitur in titulo Capitis citati.

[365] His a Christo visionibus recreata S. Birgitta, sæpius etiam a Deipara Virgine similibus prærogativis affecta fuisse legitur; [uti & de quibusdam mysteriis a B. Virgine.] quod illi Dei Mater futurum prædixerat jam inde ab anno circiter 1358: sic enim habet cap. 1 lib. 7 Revelat. Ideo annuncio tibi (Maria Birgittæ) quod tu ibis in sanctam civitatem Jerusalem peregrinando, quando placuerit Filio meo, & inde ibis ad Bethleëm, ibique ostendam tibi in loco proprio totum modum, qualiter ego peperi. Venit in Bethlehem S. Birgitta anno 1372, a revelatione mox transcripta anno decimo quinto, ut habet ejusdem lib. cap. 21 titulus; loco autem temporeque jam dictis, quæ sibi Deipara pollicita fuerat, re ipsa impleta vidit: quæ qui sese habuerint, ac insuper alia quædam, spectantia ad redemptionis humanæ mysteria, S. Birgittæ in Bethlehem pariter oblata, lib. 7 capp. 21, 22, 23, 24 & forte etiam 25 fuse habes explicatum. Denique, cum jam de reditu cogitaret, mense Septembri die Nativitatis B. Mariæ Virginis cap. 26 fertur adiisse vallem Josaphat, ibique, cum sepulcrum Deiparæ veneraretur, ex ea, sibi apparente, audisse. Ego, postquam Filius meus ascendit ad cœlos, vixi in mundo per quindecim annos & tanto tempore plus, quantum est de festo Ascensionis ejusdem Filii mei usque ad mortem meam. Et tunc mortua jacui in isto sepulchro per quindecim dies. Deinde sui assumpta in cœlum cum infinito honore & gaudio. Monet hic Durantus in Annotatis, fortasse non quindecim dies, sed aliquantis diebus legendum esse, eo quod ita habeat Sermo de Virginis excellentia (alias angelicus dictus) cap. 21. Sed, ut ut hoc se habeat, mortuane fuerit B. Virgo Hierosolymis, & in valle Josaphat sepulta; quamdiu Filio superstes in terris vixerit; quo demum die fuerit in cœlum corpore assumpta, plane dubium est, meminitque Benedictus XIV de Festis B. Mariæ Virginis cap. 122 alterius visionis, S. Elizabethæ, diœcesis Trebiensis, anno 1165 defunctæ, secundum quam revixerit B. Virgo die post obitum quadragesimo. Plura vide apud Pontificent modo laudatum. Itaque & visio ipsa hic relata apocrypha vel dubia est.

[366] [In Cyprum] Anno 1372 ad mensem Septembrem jam provecto, postquam suæ in Deum ejusque Matrem pietati in locis sacris Terræ Sanctæ fecisset satis, de reditu in Italiam cogitare cœpit, ex num. superiori; eodemque, cum die Octava Octobris ex num. 364 Famagustam redierit, reipsa reditum suum in Italiam inchoasse, verosimile est. Quid porro Famagustæ e terra Sancta redux rerum gesserit, jam dictum ibidem pariter est. Referri huc forsan potest & debet, quod cap. 23 lib. 2 Vitæ S. Birgittæ Burlamachius refert; S. Birgittam Petro Aragonio, qui quædam animi sui dubia de servanda in Ordine S. Francisci paupertate illi proposuerat, oblatam sibi ea de re revelationem aperuisse. Nam dubium non est, quin hic Burlamachius Petro Aragonio applicet, quod de quodam Franciscano anonymo legitur cap. 20 lib. 7 Revelationum, quod Burlamachius ipse in margine citat. Cum igitur, ut in titulo citati capitis habetur, revelationem illam Hierosolymis habuerit, non prius videtur illam cum Petro Aragonio communicasse, quam Hierosolymis in Cyprum rediisset, si re ipsa res illa eo, quo Burlamachius narrat, modo contigerit: id vero pro certo habere non ausim: tum quod Petri Aragonii nomen in Revelationum loco citato non exprimatur, tum quod nesciam, quo teste aut vade, anonymum hunc esse Petrum Aragonium, Burlamachius dixerit. Verum id fortasse ex eo conjecerit, quod anno 1371 a Gregorio XI in Cyprum ad reginam Eleonoram (filiam ejus, ut dixit) missus fuerit, ibique adhuc versatus fuerit anno 1373, ut ex instrumentis a Waddingo in Annalibus ad dictos annos ea de re allatis liquet. Si ita sese res habet, plusculum certe tribuerit S. Birgittæ revelationibus Petrus Aragonius, quam regni Cyprii proceres & ministri. Pro Petro Aragonio Surius habet Antonium de Aragonia, uti & Vita S. Birgittæ Lovaniensis: at Bertholdus Martinum, qui eam e Cypro in Palæstinam comitatus fuerit, occurritque hujus nominis Guardianus in Bethlehem apud Waddingum in Annalibus ad annum 1375. Cetera, si quæ præterea in Cyprum Hierosolymis redux egerit S. Birgitta, in obscuro sunt: quare illam e Cypro Neapolim navigantem sequamur, ac quid ibidem postremo egerit, videamus.

[367] Rediit Neapolim sub finem anni 1372 vel certe sub initium anni 1373; [& dein Neapolim redit,] cum die VIII Octobris anni 1372 in Cyprum rediisse illam viderimus supra & ex mox dicendis Neapoli fuerit die S. Polycarpi seu XXVI Januarii anni proxime sequentis. Huc autem redux geminam illam revelationem habuit de reditu Gregorii XI Romam, alteram die XXVI Januarii, alteram mense Februario, ut legitur in titulis capp. 191 & 192 lib. 4 Revelationum, atque adeo anno 1373: quarum postremam ad Gregorium XI per Alphonsum, Giennensem olim episcopum, Avenionem misit, ut ex ipso Alphonso retulimus § 17 num. 255, ubi hac de re plura disserui. Non minus de populi Neapolitani emendatione & salute sollicita tum quoque fuit: rogaverant illam tum Joanna regina, tum Bernardus archiepiscopus, ut pro Neapolitanorum salute preces ad Deum funderet: precanti vero Christus apparuit, grassantia per civitatem maxime vitia, modumque, quo, si divinam vellent effugere vindictam, emendari deberent, exposuit. Retulit oblatam sibi visionem seu revelationem Bernardo archiepiscopo, qui rite examinatam publice in ecclesia promulgari in populum jussit.

[368] Ita partim legitur in titulo cap. 27 lib. 8 Revelationum, [ubi populi vitia, tum publica,] quod prædictam revelationem integram exhibet; partim vero testatur Alphonsus, Giennensis episcopus, rei gestæ testis oculatus, cap. 6 Prologi, quem scripsit in lib. cœlestis Imperatoris ad reges. Et licet, inquit, etiam iterum in Neapoli in præsentia domini Bernardi archiepiscopi & trium magistrorum in Theologia & aliorum plurium militum & peritorum virorum, me teste, ista gratia (revelationum) immo quædam revelatio, quam tunc ipsa Domina eis præsentavit per unum dictorum magistrorum, ex præcepto dominæ reginæ & archiepiscopi coram toto populo civitatis, ad hoc vocato specialiter, fuerit in ecclesia cathedrali publicata & solemniter prædicata; nihilominus tamen ad majorem abundantiam & ut mordacibus detractoribus & calumniatoribus silentium imponatur &c. Petitarum a S. Birgitta precum causa fuisse videtur lues inguinaria, quæ tum Neapoli grassabatur; ut ex auctore æquali Chiocarellus in Opere, quod de archiepiscopis Neapolitanis inscripsit, his verbis refert pag. 238: Habet Guilielmus Maramaldus, nobilis Neapolitanus, qui Roberti regis ac Joannæ reginæ, ejus neptis, ætate vixit, in ejus brevi Chronico de regno Neapolitano, quod manuscriptum apud nos servatur, Neapolim advenisse Brigittam Suevam, matronam valde piam, e sancto sepulchro reducem & ejusdem reginæ atque aliorum præcipuis (hic lege precibus) Dominum exorasse, ut pestilentia glandulæ mortiferæ, quæ tunc anno 1373 Neapoli grassabatur, atque per annum perduraverat, aliquod remedium Deus revelasset, eidemque Brigittæ fuisse revelatum, quod, si Neapolitani a precibus (hic lege præcipuis) peccatis abstinerent, quibus erant irretiti, superbia nempe, avaritia & luxuria, Deus suam gratiam eis elargiretur, & pestis extingueretur: sin autem; morbus in tantum augeretur, ut pauci superstites remanerent, & sic rei exitus probavit; illis enim non resipiscentibus, crevit. Hæc Maramaldus.

[369] [tum privata] Præter mox memorata, vigebant & alia quædam, exceptis iis, quæ publica non erant, apud Neapolitanos vitia, de quorum pariter emendatione Deus admonitos illos cum comminatione vindictæ, si in peccatis his permanerent, facta tamen spe veniæ, si ad frugem redirent, per S. Birgittam voluit: at non prius denuo id S. Birgitta est exsecuta, quam Bernardo, archiepiscopo Neapolitano, quæ sibi ea de re divinitus ostensa essent, exhibuisset. Invaluerat apud Neapolitanos ingens adeo in mancipiorum utriusque sexus, quæ seu emptione seu alia via sibi comparaverant, procuranda salute socordia, ut periturarum rerum lucro ex illis percipiendo unice intenti, studium interim nullum operamque in eo ponerent, ut vel ad fidem Christi converterentur, vel, si Christo forte per Baptismum nomen dedissent, congrua Christianæ legis notitia imbuerentur, vel denique ad illius normam vitam moresque componerent; unde fiebat, ut gravissimis sæpe peccatis Deus offenderetur. Quin & eo ventum erat inhumanitatis, luxuriæ & avaritiæ, ut sequioris sexus mancipia non hominum, sed pecudum more haberent, iisque vel ad libidinem propriam vel ad alienam turpissime abuterentur, prout lib. 7 cap. 28 fusius videre est. Erant & qui maleficos, divinatores, & incantatrices alerent, qui futura ex illis quærerent, qui eorum opera in morbis depellendis uterentur, ac hujusmodi alia quamplura ab iisdem exposcerent: quos S. Birgitta ad saniora reducere consilia studuit, posita illis ob oculos hinc divina Justitia ad ultionem parata; illinc misericordia, vindictam, si resipiscerent, inhibitura, reosque in gratiam receptura.

[370] [corrigere studet.] Confirmat hæc omnia S. Antoninus § 3 Vitæ S. Birgittæ ita loquens: Ibi (Neapoli) longo tempore persistens, ut speculum sine macula cunctis se virtutum exhibebat exemplum, orationi & contemplationi maxime mancipata. Revelatione quoque sibi facta super populo prædictæ civitatis, præsente archiepiscopo & sapientibus aliis Theologis, nec non & prudentibus laïcis & clericis plurimis, enumerans peccata civitatis, & scelera annuncians absque metu aliquo arguebat ad modum Samaritani vinum & oleum infundens vulneribus sauciati, prout a cœlesti medico fuerat erudita, salutaria exhibens remedia. Verum de tempore, quo hæc gesta sunt, nimirum in reditu Hierosolymitano, ut quidem dixi, videri posset S. Antoninus a me dissentire: cum enim mox addat; Demum ad Urbem est reversa. Et post pauca suam de S. Birgittæ gestis narrationem ita prosequatur: Post aliquot annos edocta est a Spiritu, ut Terræ Sanctæ loca visitaret; videri posset asserere, hæc omnia in priori Neapolitano itinere, priusquam in Terram Sanctam iret Birgitta, contigisse. Sed Viro sancto, quantum mihi apparet, S. Birgittæ Neapoli gesta brevibus tantum & summatim, non observato temporis ordine, delibare propositum fuit, quamvis alia aliis temporibus ab illa ibidem gesta non ignoraret. Reliqua, quæ porro Neapoli ex itinere Hierosolymitano redux egit, expediamus.

[371] Longiusculam & tunc Neapoli moram traxisse S. Birgittam, [Quædam alia S. Birgittæ] ex schedula comitis Nolani intelligo, ubi sic habet: Ex auditu aliud referam, quod etiam credo verum, postquam Domina supradicta de sepulchro Domini rediit, & suus Pater spiritualis pariter cum eadem. Et ut nosti melius [apud] Neapolim diu stetit. Unde, S. Birgittam, otiosos utique dies agere non solitam, multa tum & præclara gessisse, etsi litteris forte ea mandata non fuerint, non temere, ut opinor, fas est colligere. Quædam Burlamachius refert lib. 2 cap. 25 præter jam dicta. Alterum quidem, mercatorem quemdam Florentinum, sed Neapolitanæ civitatis incolam, cum ad Salernitanas nundinas accessisset, ibique ex amici litteris fratrem suum e morbo in extremis versari, intellexisset, Deum rogasse, ut, si ea sanctitate esset S. Birgitta, in vivis tum adhuc agens, qua esse passim ferebatur, frater suus ejus precibus ac meritis convalesceret, atque ita licet absentem voti compotem factum esse. Hausit rem Burlamachius ex Bernardi archiepiscopi Neapolitani Mandato; atque adeo de ægri illius sanatione nullum mihi dubium est: at, cum illic tantum dicatur contigisse res illa, cum adhuc in vivis esset S. Birgitta, unde, eam in reditu S. Birgittæ Hierosolymitano potius, quam in itu, vel in anteriore ejus, quod per regni Neapolitani civitates instituit, itinere contigisse, confecerit Burlamachius, fateor me ignorare.

[372] Alterum, quod præterea hoc loco e comitis Nolani schedula seu ad Alphonsum Giennensem episcopum Epistola hausit, [tunc temporis ibidem gesta] hoc loco Burlamachius refert, nimirum de muliere Nolana Piscolella nomine, per S. Birgittam a dæmone incubo liberata, qua de re supra mentionem feci, cum de discessu S. Birgittæ in terram Sanctam egi. Et vero, miraculum istud eo, quo dixi, tempore, non vero, cum Hierosolymis Neapolim S. Birgitta rediit, contigisse, e comitis Nolani verbis manifestum fit; quippe qui conceptis verbis affirmet, id accidisse, Cum eadem Domina proposuisset sepulchrum Domini visitare. Ceterum idem Nolanus comes aliud narrat, quod a S. Birgitta Neapolim e Terra Sancta reduce gestum est. Ait enim, Robertum filium, cum, S. Birgittam e Terra Sancta eo rediisse, intellexisset, eam salutandi gratia accessisse, & cum forte inter colloquendum de Urbano sexto (sed error est in Pontificis nomine apud Hörmann, ut mox dicam) Avenione absenti, sermo incidisset, eamdem prædixisse Roberto: Roberte, sis certus, quod ipsum Romanum Pontificem videbis in Roma.

[373] Robertum vero ait, cum dein Pontificem in Urbem deduceret, [narrantur.] eidem dixisse: Nunc vere cognosco, quod domina Birgitta protulit mihi verum, & non solum, quod vos in Urbe videam, sed etiam vos conduco: verum, cum illic sermo sit de Pontifice Romano, qui Sedem Pontificiam Romam Avenione reduxit, hæc non de Urbano VI videntur intelligenda, sed de Gregorio XI, de quo id diserte narrat Bertholdus de Roma num. 113. Contigit id anno 1377, cum ab eo tempore, quo id prædixerat S. Birgitta, usque ad prædictionis impletionem circiter annos quinque effluxisse, comes Nolanus affirmet. Denique quam cauta, prudens, & sollicita fuerit, ne quidquam præter Dei voluntatem admitteret, vel in rebus maxime innocuis, insigni, cum Neapolim e Terra Sancta rediisset, specimine docuit: quamquam enim ad faciendos sumptus itineri necessarios haud ample illi prospectum esset, certam tamen pecuniæ summam, ad se Neapoli morantem a regina quadam (verosimillime a Joanna Siciliæ, vel forte ab Eleonora Cypri regina) sponte transmissam, non prius accipere voluit, quam Deo, quem consuluerat, id non displicere intellexisset, ut Petrus Alvastrensis Revelat. Extravag. cap. 110 memorat. Atque hæc quidem de S. Birgittæ, cum e Terra Sancta Romam rediret, Neapoli gestis dicta sufficere arbitror: certe his plura, quæ in medium afferrem, non inveni.

§ XXIV. Romam ægra revertitur, de instanti morte præmonetur, quam ibidem pie obit.

[Romam ægra] Anno tandem 1373, ultra mensem Februarium provecto, Neapoli Romam discessit laboriosæ vitæ finem ibidem inventura. Jam mensibus aliquot tot tantisque terra marique exhaustis laboribus laboribus accesserat stomachi debilitas febrisque maligna: Postquam autem Romam rediit, gravi infirmitate, inquit Birgerus num. 30, per annum integrum detenta, quam tamen tam in mari, quam in terra inter labores & dolores pacientissime sustinuit, cœpit de die in diem gravioribus ægritudinibus aggravari. Verba hæc apud Birgerum, aut similia alibi fortasse inventa, non recte Bailletus aliique nonnulli interpretati sunt, cum S. Birgittam, ab itinere Hierosolymitano reducem, in Urbe anno integro ægritudine affectam fuisse, dixerunt: quo pacto illam e vivis anno 1374 abiisse, quod tamen haud ita esse, infra ostendam, necesse esset. At vel ipse Birgerus, S. Birgittam terra marique stomachi debilitatem & febrim passam, aiens, annum illum, quo utrumque malum perduravit, non ab ejus Romam adventu, sed aliquanto prius, & ab eo saltem tempore, quo e Terra Sancta in Italiam navigabat, inchoandum esse, satis superque declaravit. Id verum est, S. Brigittæ morbum, ex quo Romam venit, sensim invaluisse magis ac magis, dum eam tandem mense Julio ad extrema deduxit.

[375] [redit,] Immo vero conflictari eo malo S. Birgitta cœpit, cum adhuc in Terra Sancta visitandis locis sacris detinebatur: manifesta sunt in hanc rem Vitæ S. Birgittæ anno 1485 Lovanii typis editæ, uti & Surii, cui hæc præluxit, verba: sic habent illa: Antequam autem a Jherosolymis iter arriperet, cepit febris & stomachi infirmitate gravari, quam in mari & in terra inter labores & dolores suos per annum integrum patientissime sustinuit. Cum igitur Romam rediisset, hiis egritudinibus gravius cepit infirmari in tantum, quod in hac infirmitate mortua fuerit. Eadem fere sunt Surii verba: ut adeo non sit, cur nos hic Bailletus moretur diutius. Verum non ea fuit morbi, etsi non mediocriter incommodi, vis, ut invictum ac plane virilem S. Birgittæ animum eo infregerit, ut illa vel solitis pietatis exercitiis, vel ipsis etiam urbanitatis officiis defuerit: non solitis pietatis exercitiis: nam hoc tempore contigisse videtur, quod de ea loca sacra Romæ circumeunte, ac juxta Colizeum in sublime elata retuli num. 279. Non ipsis etiam urbanitatis officiis, ut ex sequenti facto apparebit.

[376] Roma abeuntem honoris & reverentiæ causa Latinus de Ursinis intervallo satis longo, [ubi aliorum,] ut supra vidimus, deduxerat: Romam redux Birgitta Latino urbanitatis vices reddere voluit: itaque adiit ipsa Latini ædes salutandi illius causa: verum, quod nec prodigio caruerit hic S. Birgittæ ad Latinum accessus, juverit hunc ex Vita ejus Lovaniensi, cui iterum Surius consonat, huc transcribere: En verba: Cum Domina Birgitta de Roma versus Jherusalem iret, dominus Latinus de Ursinis duxit eam extra Urbem per longum spacium propter magnam devotionem & affectum, quem ad eam gerebat. Rediens ergo de Jherusalem ad Romam Birgitta ivit cum confessore suo Domino Petro ad domum prædicti domini Latini. Cum ergo ipsa intrasset domum ejus, tenebat manum ad nasum, nil dicens. Requirenti Latino a confessore suo, quid hoc significaret, quod sic manum teneret ad nasum, nichil sibi loquendo, confessor respondit: Te non ita bene dispositum in mente tua invenit, sicut dimisit. Qui miratus dixit: Quid feci ego? Verum tamen est, quia habui contentionem cum quibusdam vasallis meis.

[377] Non absimile factum est, quod ibidem proxime sequitur, [arcana] atque huc refero, ut pateat, tum quanto in honore S. Birgitta apud primarii ordinis viros fuerit, tum quam frequens illi fuerit cordium arcana rimari & inspicere, dum in vivis fuit. Sic ergo id habet: Cum etiam ipsa domina Birgitta cum filia sua domina Katherina, ac domino Magno ejus capellano esset in domo Domini Jordani de Marino in Roma, præsente uxore Domini Jordani, quam Birgitta voluit visitare, ipsa Birgitta tantum fœtorem sentiebat ex actibus suis, quod vix poterat sustinere. De quo dominus Magnus multum mirabatur. Interrogavit a domino Petro confessore ejus, quid hoc significaret. Cui ille: Hoc scias pro certo, quod quandocumque aliqua persona, existens in peccato mortali, stat coram ea, aut loquitur verba dolosa, vel quæ sunt offensiva Dei, ipsa statim sentit fœtorem sulphuris. Eumdem S. Birgittæ spiritum, arcana cordis eorum, qui cum illa versarentur, introspicientem, suo bono expertus est Geometius (seu forte Gometius) de quo ex Vita S. Birgittæ Germanica hæc ad majores nostros misit P. van der Ketten, Calcariensis Prior: Cum jam Jerosolyma Romam reversa [esset,] in dies singulos morbus ejus invalescit. Quod audiens D. de Spoleto, dictus D. Geometus, eidem devotus, cum sua conjuge & liberis suis Romam proficiscitur, ut S. fœminam venerarentur, seque in ejus preces commendarent.

[378] Qui, cum Romæ esset, quadam die eam cum filia domina Catharina & ejus filio Domino Birgero & ejus confessario invitat ad epulum. [cognoscit & boni publici curam gerit:] Et ibi clam loquebatur dominus cum ea de rebus secretis consilii ergo, quas aperire non audebat. Tunc ipsa in spiritu sciebat & revelabat ei cogitationes cordis secretas, quas habebat. Unde admirabatur dominus, & ipsa dabat ei consilia tam in rebus, quas in se secretas servarat, quam in aliis, quas manifestarat. Exinde majorem amorem & fiduciam, quam prius, erga eam habebat. Ut non immerito Bonifacius IX in Bulla Canonizationis ejus dixerit: Quibus quidem sanctis & absque intermissione continuatis operibus hæc generosa Vidua per gratiam sancti Spiritus promeruit multis eorum cogitationes & affectiones intimas & gesta secretissima propalare. Similia plura colligere fas esset, sed hic tantum de postremis gestis ejus sermonem instituo. Quæ vero privatorum commodo & saluti in hunc modum jam proxime moritura studebat, non minus communi totius Ecclesiæ bono consultum voluit: quare anno 1373, ad mensem Julium, quo obiit, provecto, postremam revelationem Gregorio XI scripsit, per Alphonsum Giennensem episcopum, Avenione tunc morantem, illi tradendam; qua Pontificem de ineunda cum Bernabove Mediolanensi vicecomite pace, & reducenda in Italiam pontificia sede serio monuit, uti videre est lib. 4 Rev. cap. 143. Gesta vicecomitum Mediolanensium adversus ecclesiam sub Gregorio XI, & quidem anno 1373, videsis tom. 16 scriptorum rerum Italicarum apud Annalium Mediolanensium ab anno 1230 usque ad annum 1402 deductorum scriptorem anonymum, maxime cap. 135, quod est: De Guerra Dominorum Vicecomitum cum Ecclesia Romana & cum comite Sabaudiæ. Romam vero Sedem Gregorius transtulit anno, ut vidimus supra, 1377, quadriennio a S. Birgittæ obitu.

[379] [brevi morituræ Christus apparet,] Rebus interim, quamvis corpore afflicta, alienis sic intenta, ac vitæ termino appropinquans, consuetis etiam consolationibus divinis, quo magis ejus in amore Sponsi constantia probaretur, tantisper destituta est: at ille Sponsam suam diu isthoc in mærore versari non sivit. Sed quia tempus resolutionis suæ instabat, inquit Birgerus num. 31, aliquibus diebus ante diem obitus sui apparuit ei Dominus noster Jesus Christus ante altare, quod erat in camera sua, & blanda facie se ostendens dixit. Ego feceram tibi, sicut sponsus solet facere, qui abscondit se a sponsa, ut ardencius desideretur. Sic ego non visitavi te consolationibus isto tempore, quia tempus probationis tuæ erat. Ideo nunc probata procede & para te. Quia nunc est tempus, & sicut promiseram, ante altare meum in monacham vestieris, & consecraberis non solum sponsa mea, sed etiam monacha & mater in Watzsteno. E quibus Birgeri verbis colliges, S. Birgittam, ut ut ad monasticam vitam habitumque in Vastenensi monasterio suscipienda, dum viveret vidua, aspiraverit, numquam tamen aut vitam monasticam solemniter professam, aut monastico habitu fuisse indutam. Quæ modo recitavi ex Birgero, leguntur etiam iisdem fere verbis revelatione 31 lib. 7 & in Vita ejus Lovaniensi, in qua præterea conceptis verbis dicitur S. Birgitta pingi solere, Birgittinarum monialium habitu induta, non quod reipsa eum gesserit, sed quod in voto illum habuerit, ac spirituali quodam modo eo moriens a Christo donata fuerit.

[380] [non tamen jam monachæ,] En verba: Ex hiis verbis patet, quod Birgitta non fuit monachaliter vestita in hac vita, nec habitu illius regule induta, quam instituit. Sed in transitu ejus de hoc seculo induebatur tali veste religiosa & insensibili a Christo, Sponso suo, sicut ei promisit in revelationibus, sibi ab eo factis. Hinc est, quod imago Birgittæ communiter tamquam monacha solet depingi. Et licet non fuit monacha in vita sua, petiit tamen tali veste ornari, qua nunc vestiuntur moniales de Ordine suo. Quam post vitæ terminum adepta est in regno cœlorum. Unde, ne quidem in habitu Birgittinarum monialium, contra ac Bailletus ait, fuisse sepultam, efficitur. Sed numquid S. Birgitta tertium S. Francisci Ordinem professa est, illiusque habitu sepeliri voluit? Sic enim Hueberus in Menologio Franciscano ad diem XXIII Julii: Romæ in Latio anno MCCCLXXIII S. Birgitta vidua tertio Ordini S. Francisci debetur… Romam reversa beatæ vitæ suæ cursum explevit, &, ut vera Seraphici P. Francisci filia, voluit, jussitque in ecclesiam S. Laurentii de Panis Perna (quod est nobile monasterium Ordinis S. Claræ) deportari atque humari. Nec aliter Arturus a monasterio in Gynæceo sacro ad eumdem diem: Item Romæ transitus S. Birgittæ viduæ, ex tertio Ordine Minorum: addens in Annotatis eam Ordinem, suo nomine insignitum, fundasse, in quo & ipsa professionem emisit; quod postremum ex jam dictis falsi convincitur. Dandum his scriptoribus est, S. Birgittam in ecclesia monialium Clarissarum S. Laurentii de Panisperna Romæ mortales suas exuvias terræ mandari jussisse, idque reipsa contigisse: at illam tertii Ordinis S. Franciscifuisse, nec ex ejus apud Clarissas sepultura consequitur, nec ullo id antiquo aut idoneo teste tradiderunt.

[381] Noluit etiam Virgo Deipara, ut, quæ omni vitæ suæ cursu nomini suo addictissima fuerat, [uti & B. Virgo,] S. Birgitta absque singulari solatio ac benevolentiæ in illam suæ testimonio ex hac vita discederet. Itaque, narrante Petro Alvastrensi Revelationum Extravagantium cap. 67, Paulo ante mortem beatæ Birgittæ Virgo Maria apparuit ei, dicens: Si fœmina, quando est infirma, parit, omnes filii ejus, quos parit, infirmantur. Sed tu paries filios fortes & sanos & Deo devotos & sanaberis melius, quam umquam prius fueras, & non morieris, sed venies ad locum tibi præparatum. Nam sanctus Franciscus diu fuit infirmus, & tamen tunc fecit fructum & velle Dei. Sed postea sanatus est, & fecit, & facit majora, quam infirmus. Sed quærere potes, quare tantum prolongatur infirmitas tua & consumitur natura & fortitudo tua? Respondeo tibi, quod Filius meus & ego diligimus te. Nonne recordaris, quod Filius meus dixit tibi (vide num. 360) in Jerusalem, quod peccata tua fuerunt dimissa tibi, quando ingressa fuisti templum sanctum sepulchri ejus, quasi tunc a baptismo levata esses. Sed non dixit tibi, quod nihil pati deberes, quamdiu vivis in mundo. Ideo voluntas Dei est, ut charitas hominis respondeat charitati Dei. Et quo negligentiæ præteritæ per patientiam & infirmitatem diluantur. Reminiscere etiam, me dixisse tibi multoties, quod verba Filii mei & mea spiritualiter & corporaliter intelligi possunt, sicut dixi in civitate Stralesundis (Pomeraniæ oppidum est in ora maris Baltici) quod si ante perfectionem divinorum verborum contentorum in libris cœlestibus (seu revelationum) quæ tibi divinitus data sunt, vocata fueris de mundo, quod tunc propter voluntatem tuam bonam reputaberis monacha in Vuatzstena & eris particeps omnium a Deo tibi promissorum.

[382] Dixerat B. Virgo non morituram S. Birgittam: sed simul monuerat, [a quibus de instante obitu monitæ] verba sua dupliciter posse intelligi; spiritualiter & corporaliter. Quæ vero jam dixerat, de morte spirituali intelligenda esse, ac morte corporea brevi obituram, sub idem tempus denuo S. Birgittæ apparens B. Virgo, ut cap. seq. Petrus narrat, die nempe VI ante obitum, seu die XVIII Julii anni 1373, his verbis declaravit. Quid dicunt medici, nonne quod morieris? Vere, Filia, ipsi non attendunt, quid est mori. Nam ille moritur, qui separatur a Deo, qui obduratus in peccato non evomit immunditiam peccatorum per confessionem. Ille etiam mortuus est, qui non credit in Deum, nec diligit creatorem suum. Sed ille vivit & non moritur, qui semper timet Deum, qui frequenti confessione purgat peccata sua, qui desiderat pervenire ad Deum suum. Verum quia Deus naturarum loquitur tecum, qui etiam contra naturam disponit, & tenet vitam tuam, ideo in medicamentis non est salus, nec vita. Sic nec etiam necesse est tibi jam inniti medicamini, quia modicum tempus modico indiget cibo. Brevi morituram etiam Christus prædixerat: nam verbis num. 379 citatis Birgerus mox ista subjungit: Verumptamen scito, quod corpus tuum deponas hic in Roma, donec venerit in locum sibi paratum. Quia placet Deo parcere tibi a laboribus & voluntatem tuam recipere pro effectu. Addidit etiam personas, quas morienti Birgittæ assistere volebat, aliaque multa, quæ, ut legitur ad calcem lib. 7 revelationum, scriptis commissa non fuerunt.

[383] [pie moritur] Post ista vero audita, pergit Birgerus, subjunxit Dominus dicens: In mane diei quintæ (XXIII Julii) sumptis Sacramentis, convoca singillatim omnes, quos superius ordinavi, & dicas eis facienda, & sic inter verba & manus eorum venies ad monasterium tuum, id est, gaudium meum, & corpus tuum locabitur in Watzsteno. Deinde, appropinquante die quinta, in ipsa aurora iterum apparuit ei, consolando eam. Dicta vero Missa & Sacramentis perceptis, inter manus personarum prædictarum emisit spiritum. Ita Birgerus: Bonifacius vero IX in Bulla Canonizationis S. Brigittæ, revelationes superiores, quas paulo ante mortem habuisse illam dixi, tacite quodammodo confirmans, alia quædam mortis S. Birgittæ adjuncta recenset, a Birgero intacta: qua de re & Pontificis laudati verba accipe. Sic habet: Quinta vero præcedente die prænunciavit suæ vitæ finem (quem nimirum Deo revelante didicerat) adesse. Adveniente jam termino prænunciato, vocata familia, quæ fieri oporteret, edixit. At demum, Birgero filio & Catharina filia tunc superstitibus accersitis, & multis commonitis, ut super omnia in Dei timore, & amore proximi, & sanctis perseverarent operibus, ultima Confessione debite facta, sumpto Viatico, & extrema unctione delibuta, cum usque ad flatus emissionem sua memoria integra perdurasset, dum Missa coram se celebraretur, post adoratum corpus Christi, oculis elevatis ad cœlum dicens: “In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum,” vocanti bene meritam animam reddidit Creatori.

[384] [in Panisperna,] De loco, quo S. Birgitta ex hac vita migravit, non convenit inter omnes: Waddingus in Annalibus Minorum ad annum 1318 num. 42, in monasterio S. Laurentii de Panisperna, quod in monte Viminali situm monialium Clarissarum jam tunc erat, obiisse contendit. Ecclesia, inquit, valde celebris est, tum ex indicta statione feria quinta post Dominicam primam Quadragesimæ, tum, uti dixi, ex S. Laurentii nomine & martyrio, tum ex conversatione, morte & sepultura S. Birgittæ Suevæ, cujus sepulchrum pulchre ornavit Stephana Sabella, ejusdem ædis alumna, structo desuper eleganti sacello. Tum vero addit Waddingus: Nescio qua de causa vel fundamento dicant aliqui, diem obiisse in ædibus suis, in quibus nunc extructum templum Divæ ipsi sacrum ad forum Farnesianum, & cubiculum pone ecclesiam ipsum esse denuncient, in quo vitæ terminum posuit. Idem Papebrochio, quod Waddingo, visum est tom. 3 Martii in Annotatis in cap. 5 Vitæ S. Catharinæ Suecæ litt. D addens, adhuc monstrari cubicula, in quibus putatur olim fuisse hospitale, veteri monasterio adjunctum, & ipsa Sancta extremum spiritum exhalasse, odore sanctæ paupertatis allecta, ut eo se moribunda conferret. Ita illi. At in Annotatis sæpe laudati P. van der Ketten, Prioris Calcariensis, ea de re gemina potissimum de causa dubitari video: harum altera est, quod in Vita Germanica S. Birgitta obiisse dicatur in sua domo (dein in ecclesiam & Suecorum hospitale seu xenodochium conversa) quam ei donaverat Matrona quædam Romana, nomine Francisca; altera est, quod in S. Birgittæ Vitis passim S. Birgittæ defunctæ corpus ad monasterium S. Claræ seu potius Clarissarum delatum fuisse legatur, quod argumento esse videtur, eam alibi saltem animam Conditori suo reddidisse.

[385] At neutra ratio S. Birgittam in ædibus suis ad forum Farnesianum sitis, [Clarissarum monasterio,] obiisse evincit: haud enim in primis satis certum mihi apparet, ædes illas a Francisca, nobili matrona Romana, S. Birgittæ in vivis superstiti fuisse dono datas. Instrumentum donationis domus illius edidit Hörmann post revelationes S. Birgittæ pag. 858 & duab. seqq. Verum id annum præfert 1383, neque eo Francisca, Jacobi Papazuri de Papazuris vidua, dictas ædes S. Birgittæ, sed Catharinæ ejus filiæ, seu potius monasterio Vastenensi (Catharina quippe jam inde ab anno 1381 e vivis abierat) dono dedit. Dices fortasse, instrumentum istud annis aliquot post donationem factam dumtaxat fuisse confectum, cum solemniter fuit acceptata, eoque domus donationem, olim factam S. Birgittæ, confirmari: at, præterquam quod nulla donationis alterius mentio ibidem fiat, scrupulum movent verba ista instrumento inserta: unum palatium magnum ipsius dominæ Franciscæ, & in quo ipsa nunc inhabitat & hactenus inhabitavit; quæ quidem, domum illam a Francisca ad annum usque 1383 possessam & aliquamdiu prius inhabitatam fuisse, videntur innuere: unde erroris, statim solidius refutandi, Vitam S. Birgittæ Germanicam suspectam hic habeo. Nec efficacior altera ratio est. Fuerit enim, uti reipsa fuit, S. Birgittæ defunctæ corpus ad Clarissarum monasterium seu ecclesiam deportatum. Quid ni id de translatione ejus e vicino xenodochio ad ipsummet Clarissarum monasterium seu, si mavis, ecclesiam translatione intelligi queat? Ut ut sit, pro monasterio Clarissarum aperte militat in Bulla infra exhibenda Bonifacius IX, in qua S. Birgittæ in monasterio Clarissarum & conversationem, & mortem, & sepulturam explicatissime tradit: verba ejus huc facientia interim accipe. Sic habent: In qua (Ecclesia S. Laurentii in Panisperna) beata Brigida aliquibus diebus, dum vitam ageret in humanis, devote permansit, ac debitum naturæ persolvit, & ejus corpus sepultum exstitit.

[386] [anno ætatis 71 die XXIII,] Annum mortis S. Birgittæ signavit 1372 scriptor noster, qui Birgeri de Vita ejus lucubrationem descripsit; uti & hunc secutus Bertholdus; sed sive id describentis errore, sive diverso forte, quem Birgerus adhibuerit, anni computandi modo, sive alia quacumque ex causa acciderit, esto, eumdem annum etiam S. Antoninus signarit; mortuam tamen esse anno 1373, non modo communis est auctorum opinio, sed id etiam ex serie itineris Hierosolymitani supra exposita conficitur: accedunt auctor Vitæ ejus abbreviatæ, Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi, addens eam mortuam in Sabbatho, currente littera Dominicali B, quod anno 1373 congruit, ac de industria redarguens eos, qui eam anno 1372 e vivis abiisse, jam tum, cum ista scribebat, id est, non serius, quam anno 1406, dicebant. Idem affirmant monachi Vastenenses, qui anno 1492 Lubecæ Vitam S. Birgittæ una cum Revelationibus typis edi curarunt apud Benzelium in Annotatis in Vastovii Vitem Aquiloniam col. 67, uti & Vita anno 1485 typis Lovaniensibus edita. Minus moror etiam illos, qui anno 1374 vita functam scripserunt. Quod vero ad annum ætatis ejus pertinet, quo obiit, alii eam anno 70, alii 71 ex hac vita migrasse aiunt: cum vero Bonifacius IX eam annum septuagesimum supergressam dicat, nec ab eo levi de causa recedere fas sit, anno ætatis suæ septuagesimo completo, septuagesimo vero primo, forte non diu inchoato, vivendi finem fecisse videtur. De die emortuali nulla est controversia, quem in diem S. Apollinari sacrum seu XXIII Julii incidisse, omnibus in confesso est.

[387] [sepulta vero ibidem die XXVI Julii magno populi concursu,] Jusserat moritura honorum fugax Vidua, verita populi concursum, ut clam ac sine pompa, noctu in monasterio Panispernæ sepeliretur, ut legitur in Vita ejus Germanica, quæ tamen ad sermonem Belgicum longe propius accedit. At longe aliter evenit, ac illa optarat. Extemplo enim, inquit Bonifacius in Bulla Canonizationis, de transitu hujus Viduæ venerandæ magna fit fama per Urbem, concurrit frequens populus cum summa devotione ac reverentia sacrum videre corpus, Deum unanimiter glorificans & collaudans ad monasterium S. Laurentii supradictum, ubi se indicarat (lege: judicarat) sepeliri: Sic enim Bonifacii verbis usus Marianus Florentinus lib. 5 cap. 2 Chronicorum Ordinis Minorum habet apud Hörmann post Prologum Magistri Matthiæ. Funus in longe majori populi frequentia defertur & præ nimia multitudine usque ad biduum apte non potuit sepeliri, quod tamen cum eximia Dei laude fuit humatum. Itaque die XXIV & XXV tanta ad ejus funus populi Romani multitudo continuo accurrit, ut biduo isto sepeliri commode non potuerit: die etenim XXVI Julii corpus ejus capsa lignea sigillis munita, & monumento marmoreo inclusum sepultum fuisse legitur ad calcem Vitæ ejus abbreviatæ; curantibus nimirum, ut addit Vita ejus Germanica, Birgero, S. Catharina ejus liberis, & Petro ejus confessario. Capsam vero ligneam sigillis suis obsignasse ibidem dicuntur Birgerus, Latinus de Ursinis, aliique quamplures conspicui e nobilitate Romana viri.

[388] [nec sine prodigiis.] Interea vero Deus frequentibus prodigiis Famulæ suæ sanctitatem identidem declarabat. Eadem, qua obiit, hora, teste Birgero, a personis vestibus albis indutis, seu angelorum ministerio visa est in cœlum ferri. Nondum funus terræ mandatum erat, cum mulier quædam Agnes Contessa in ecclesiam S. Laurentii de Panisperna accurrit, zonam suam manui S. Birgittæ admovit, admotam collo circumdedit, ac tumore gutturis crassissimo, quem a nativitate gesserat, liberata est. Francisca de Sabellis, dicti monasterii alumna, S. Birgittæ, dum viveret, familiaris, soror forte vel consanguinea Stephanæ Sabellæ, quam S. Birgittæ sepulcro elegans sacellum superstruxisse, Waddingus supra memoravit, a biennio stomacho laborans, ac lecto plerumque affixa, aliena ope adjuta ad S. Birgittæ feretrum pervenit, totaque illic nocte morata, id unum sibi S. Birgittæ meritis precibusque concedi postulabat, ut eo convalesceret, ut una cum monialibus reliquis divinis saltem interesse posset officiis. Postridie vero mane non modo, quod postulabat, sed & integram sanitatem est consecuta. Bina hæc miracula, ad S. Birgittæ feretrum facta, adeo fuere testata, ut ea Bullæ Canonizationis inserere non dubitarit Bonifacius IX, ut infra videri potest, e multis nimirum pauca dumtaxat memorans ex iis, quæ sub hæc tempora Romæ contigerunt: nam in Bulla ejus anni 1391, S. Laurentii in Panisperna monialibus concessa, verbis, quibus S. Birgittam apud illas mortuam & sepultam dixit, & num. 385 supra relatis, proxime subjungit: Et in qua postmodum plurimis miraculis claruit: e quibus multa ante initium Septembris anni 1373, cum reliquiarum ejus, ut mox videbimus, translatio cœpta est, contigisse, ex Vita S. Birgittæ Lovaniensi colligitur, ubi hæc leguntur: Et anno immediate sequenti post multorum miraculorum choruscationem & ossium ejus subitam & supra modum mirabilem purgationem & exsiccationem ab Urbe Romana refulgentibus miraculis in via ad prædictum monasterium Watzstena … translata est: quibus verbis miracula multa, Romæ ante cœptam corporis S. Birgittæ in Sueciam translationem facta, ab iis, quæ dein in via acciderunt, manifesto secernuntur. Deserit hic nos Birgerus; quare, quæ de corporis S. Birgittæ translatione § proxime sequenti passim dicentur, aliunde mutuabimus, hoc interim lectorem hic monentes, reliqua ad S. Birgittam pertinentia, a Birgero fuisse omissa, non quod ea ignorarit, suspectave habuerit, sed quod alibi jam tum fuse conscripta essent. Reliqua, inquit, vero Vitæ ejus una cum miraculis & revelationibus, quæ sibi Dominus ostendere dignabatur, quæ hic causa brevitatis omittuntur, alibi sunt conscripta.

§ XXV. Ossa ejus transferuntur in Sueciam: multis illic prodigiis claret: canonizationi Matris suæ incumbit S. Catharina filia, & Regulæ S. Salvatoris confirmationem impetrat ab Urbano VI.

[Roma ossa ejus] Priusquam e vivis abiret S. Birgitta, sepeliri quidem apud moniales S. Laurentii in Panisperna voluit; verum præterea, prout ipsamet a Christo erat monita, S. Catharinæ & Birgero, ut corpus suum ad monasterium Vastenense deportaretur, in mandatis dedit, ut, ubi viva Deo famulari morique expetierat, saltem quiesceret mortua. Effluxerant jam ab obitu ejus hebdomadæ circiter quinque, cum de transferendo ejus in Sueciam corpore S. Catharina, reliquique S. Birgittæ familiares serio agitare consilia cœperunt. Venerat interea, ut legitur in Vita S. Birgittæ Germanica, Avenione Romam Alphonsus, Giennensis episcopus, eumque de modo, quo translatio facienda esset, consultum voluerunt. Cum autem existimarent, tantillo temporis spatio nondum plane computruisse aut in cineres redactam corporis carnem, visum est, carnem ab ossibus dividere, & pretiosis, quibus ab ea fœtorem arcerent, aromatibus conditam, transferre in Sueciam. Mittitur itaque Magnus, S. Birgittæ nuper defunctæ sacellanus, una cum artis anatomicæ peritis, aliisque idoneis testibus ad monasterium Clarissarum: parantur instrumenta, reseratur sepulcrum: at ecce, nihil uspiam in sepulcro carnis apparet: nec reperiunt quidquam præter ossa & linteamina, undique integra, nitida, & suavi odore spirantia non sine stupore spectantium. His peractis, aiunt missa ad majores nostros e Vita Germanica Annotata, sacra ossa assumunt, eaque in capulo cum pretiosis aromatibus recludunt. Deinde se præparat dominus Birgerus, ejus filius, & domina Catharina, ejus filia, cum confessariis totaque sua familia, ac Roma exeunt, ut nobilia ossa transferant in Sueciam.

[390] [a S. Catharina filia] Prodigii hujus meminere etiam, sed brevibus dumtaxat verbis Birgerus S. Birgittæ biographus auctor Vitæ ejus abbreviatæ, Vita Lovaniensibus typis edita, & ex illa Surius. Quæ porro translationem hanc comitata sunt adjuncta dabit Ulpho, S. Catharinæ biographus: sic itaque habet ille tom. 3 Martii cap. 5 Vitæ S. Catharinæ, paucis hinc inde Annotatis hic illustrandus: Mortis igitur debito matris suæ S. Birgittæ Romæ soluto, & corpore sepulturæ tradito secundum ejusdem voluntatis ordinationem in monasterio Panisperna; hæc venerabilis domina Catharina, sicut se exhibuerat Matri viventi fidelissimam cooperatricem in negotiorum, a Christo sibi commissorum, promotione: sic etiam defunctæ secundum voluntatis Christi ordinationem in omnibus exhibet executricem. Christus enim revelaverat Matri, ut corpus Romæ deponeret, & postea ad Sueciam transferretur, quod ipsa sollicite exequitur cum confessoribus S. Birgittæ, quinque hebdomadarum (& dimidiæ secundum Vitam Germanicam) spatio peracto. Tempore igitur suprascripto post mortem ejus & in eodem anno translatio inchoata, sed non absque prodigiis insignibus circa resolutionem carnis ab ossibus mirabiliter factam, nec non sine miraculis, in via factis, & consummata, & ad monasterium Watzstenense translata, sicut alibi plenius est conscriptum.

[391] Opinatus est hoc loco Papebrochius, Ulphonem verbis illis, [in Sueciam] sicut alibi plenius est conscriptum, digitum intendisse in eam Birgittæ Vitam, quæ Surio præluxit: verum de Miraculis in via factis neque Surius, neque, quæ ei præluxit, S. Birgittæ Vita, anno nimirum 1485 Lovanii, & biennio ante, ut in codice nostro annotatum invenio, etiam Coloniæ Agrippinæ typis edita, nominatim meminerunt: ut adeo hic Ulpho vel libros Attestationum, vel miracula hinc forte transcripta & infra edenda, potius intellexisse mihi videatur. Porro si quis Miracula nonnulla desideret, quæ, dum S. Birgittæ reliquiæ in Sueciam transferrentur, per viam hinc inde acciderunt, referentur illa infra in Appendice de Miraculis. Unum hic Ulpho memorat, estque hujusmodi: Deinde exivit civitatem Dantzick (S. Catharina) intrans navem cum sacris reliquiis & familia ad Sueciam navigando. Cumque navigasset ad portum Sueciæ minime præcogitatum, stella duce & sole clarius splendente in meridie, pervenerunt & postea applicuerunt ad portum Ostrogothiæ Sudhercopensem, omnibus suis salvis.

[392] Dantiscum pervenit, Itinere, ut videtur, per Carnioliam, [anno 1374 delata,] Stiriam, Austriam, Moraviam, Poloniam, Prussiam instituto. Inter Prussiam autem & Pomeraniæ confinia ad ostium Vistulæ Dantiscum est, emporium celebre, inquit hoc loco in Annotatis ad S. Catharinæ Vitam Papebrochius, cui loca in Appendice, mox memorata, expressa favent, ut ibidem in Annotatis ostendam. Porro idem S. Catharinæ Dantisco Wastenam iter ibidem hoc modo describit: Per mare Balthicum inter Oetlandiam & Gotlandiam insulas cursum tenentibus nonnulli occurrunt portus, inprimis Westervicum, ab inde sursum per XXX circiter millia passuum sinus sive alveus, in cujus extremitate mediterraneus portus est, Sudercoping dictus ex oppositione ad Nordkoping civitatem supra Mothalam. Ex Sudercopia autem Lincopiam p. millia 40, totidemque Lincopia Wastenam supersunt, recto ab ortu in Occasum itinere, eoque terrestri. His a Papebrochio dictis addo ex eadem Appendice, infra danda, mensem & diem, quo S. Catharina una cum Matris suæ reliquiis, enavigato mari Balthico, Sudercopiam atque adeo in regnum Sueciæ primum fuit appulsa, nempe die SS. Petro & Paulo Apostolis sacro, seu die XXIX Junii anni 1374. Quid porro Sudercopia Vastenam terrestri itinere S. Birgittæ reliquiis acciderit, omissis aliis, quæ narrationi suæ subinde interserit Ulpho, audiamus.

[393] Cognito, inquit, ejus adventu diu desiderato, occurrunt ei (S. Catharinæ) ex omnibus partibus Ostrogothiæ innumera multitudo virorum ac mulierum, [occurrente magno populi numero,] nobilium ac plebeiorum, clericorum ac religiosorum, eam & sacras reliquias beatæ Matris Birgittæ … cum devotione præcipua & gaudio non modico usque ad monasterium Watzstenense perducentes… Nec prætereundum arbitror, quanta reverentia & devotione domina Catharina veniens Lincopiam cum sacris reliquiis sit accepta a venerabili antistite Lincopensi Domino Nicolao sanctæ memoriæ. Exivit enim obviam ei cum clericis & religiosis cum solemni processione, subsequente populo civitatis. Pulsantur signa campanarum, organa resonant, vox jubilationis cum cantico resultat in clero, benedicitur Deus Deorum in Sion, qui Sanctos suos glorificat in terris, & inter cleri hymnos S. Birgittæ reliquiæ, dum inde Vastenam deferrentur, collocantur. Obiit Nicolaus episcopus anno 1391, fueratque olim filiorum S. Birgittæ pædagogus; quo tempore ei hæc prædixit, fore, ut primus introduceret ac benediceret monasterii Vastenensis a se condendi incolas, ut Diarium Vastenense ad annum prædictum refert. Porro non sine sanctitatis opinione obiit, ac de illius canonizatione actum fuit quidem in concilio Basileënsi anno 1417, ut liquet ex Epistola supplici archiepiscoporum & episcoporum Sueciæ apud Benzelium post Chronicon Vastenense pag. 200 & seqq.; verum ea desiderato effectu caruit, ut perperam illum Vastovius pag. 139 a concilio illo Sanctorum Catalogo adscriptum asserat. Addit, inquit Papebrochius citatus, Vastovius, eumdem scripsisse Vitas SS. Ansgarii & Birgittæ, quas necdum vidimus. Sed Vita illa non fuit forte, nisi hymnus quidam in honorem S. Birgittæ compositus, cujus initium in Diario Vastenensi ad annum 1391 assignatur hujusmodi, Rosa rorans bonitatem ex dictis num. 9. Sed ad Ulphonem revertor.

[394] [Vastenæ die IV aut V Julii] Perveniens tandem, inquit, ad monasterium Watzstenense feria quarta infra Octavas Petri & Pauli, cum ingenti gaudio a tota congregatione sororum & fratrum suscipitur; ac deinceps in recensendis S. Catharinæ gestis & laudibus totus est. Itaque, cum anno 1374 littera Dominicalis fuerit A, secundum Ulphonem susceptæ fuerint in monasterio Vastenensi S. Birgittæ exuviæ die V Julii; qui Dies translationis S. Birgittæ vocatur in Bulla Bonifacii IX, qua visitantibus eo die Vastenæ S. Birgittæ sepulcrum septem annorum totidemque quadragenarum indulgentiam anno 1391 concessit, quamque Durantus, a Waddingo sibi e Registro Vaticano subministratam Revelationum libris præfixit: unde assignatus ab Ulphone dies non mediocriter confirmatur. At Vastenam S. Birgittæ reliquias feria tertia infra Octavam Apostolorum Petri & Pauli seu die IV Julii translatas fuisse, scribunt Birgerus, S. Birgittæ biographus, Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi, collectores Miraculorum a S. Birgitta anno 1374 patratorum, eodemque in chartas conjectorum, de quibus infra, & auctor Vitæ S. Birgittæ abbreviatæ. Surius in Vita S. Catharinæ feria quarta intra eamdem Octavam, at in Vita S. Birgittæ diei XII Julii, quod etiam auctor Vitæ Lovaniensis facit, translationem illam innectit.

[395] [deponuntur,] Hilarion a S. Antonio in Vita Italica S. Catharinæ pag. 252 die tertio Julii, quem quartum Octavæ Apostolorum Petri & Pauli interpretatur, S. Catharinam Vastenam cum reliquiis S. Birgittæ advenisse statuit: verum hic, uti recte observat Papebrochius, haud consequenter loquitur; cum enim festum Apostolorum Petri & Pauli in diem XXIX Junii incidat, dies quarta eorumdem Octavæ ex ordine ecclesiastico fuit secunda, non tertia, ut Hilarion ait, Julii. Sed, hoc misso, auctores reliquos, si fieri possit, ad concordiam revocemus, quorum alii, ut vidimus, die quarto Julii, alii quinto, alii denique duodecimo S. Birgittæ reliquiarum translationem Vastenæ factam assignarunt. Sic ego, salvo aliter sentientium judicio, rem sese habuisse existimo: die IV Julii ex itinere Romano una cum reliquiis Matris in monasterium Vastenense S. Catharina advenerit, in eoque S. Birgittæ reliquias deposuerit, quem, adventus nimirum S. Catharinæ in monasterium Vastenense, Birgerus, Thorirus Andreæ, Miraculorum S. Birgittæ collectores, & Vitæ abbreviatæ auctor designare voluerint. Postero die seu quinto Julii, S. Birgittæ reliquiæ e monasterio in ecclesiam congrua pompa delatæ fuerint, ibique per octiduum populo undique ad illas magno numero concurrenti, spectandæ permanserint; ac demum die XII Julii tota illa translatio ritu solemniore conclusa fuerit, depositis tum demum decenti loco S. Birgittæ reliquiis: e quibus diem V, cui translationis festum affixum fuit, memorarint Ulpho & Bonifacius IX; diem vero XII Julii scriptores reliqui, qui in finem ac terminum solemnitatis illius mentem calamumque intenderunt.

[396] Porro non omnes S. Birgittæ reliquiæ in Sueciam avectæ fuerunt, [relicta eorum parte Romæ,] earumque nonnullæ certe, quamquam quænam hæ fuerint, haud satis concorditer apud Ordinis Minorum scriptores mox citandos explicatum inveniam, apud moniales S. Laurentii in Panisperna remanserunt: Bonifacius enim IX in Bulla anno 1391 Nonis Octobris dictis monialibus data, verbis num. 385 transcriptis, proxime subdit de ecclesia S. Laurentii agens, in qua … multæ ex ejus (S. Birgittæ) reliquiis devotissime venerantur. Unde nescio, qui verum esse queat, quod in Martyrologio Franciscano in Annotatis in diem XXIII Julii scribit Arturus, translatio in Sueciam S. Birgittæ corpore, apud moniales S. Laurentii nihil ex eo remansisse, nisi alteram ex illius scapulis. Alterius e S. Birgittæ scapulis, quæ ibidem post deportatas in Sueciam illius reliquias permanserit, meminit etiam Franciscus Gonzaga, Ordinis Minorum minister Generalis in Provincia Romana, Monasterio 2, uti & Hueberus in Menologio Franciscano ad diem XXIII Julii. At in excerptis lib. 5, cap. 2 Chronicorum Ordinis Minorum a Mariano Florentino descriptorum apud Hörmann tantum Medietas ossium S. Birgittæ in Sueciam translata legitur: Waddingus autem, qui servatum penes se Romæ Mariani Florentini Chronicon procul dubio vidit legitque, præter alias S. Birgittæ reliquias brachium ejus sinistrum apud Clarissas S. Laurentii servari, & a fidelibus in veneratione haberi, ait: ita ille in Annalibus Minorum ad annum 1318, num. 43: Translato sanctissimæ Fæminæ corpore ad monasterium sanctissimi Salvatoris de Watzsteno Lincopen. diœcesis, quod ipsa de suis facultatibus construxerat, remansit penes has Clarissas brachium sinistrum cum aliis ejusdem exuviis, quas digno cultu venerantur fideles. Consonat Waddingo Octavius Pancirolius in Eccles. 48, regionis 2 Urbis Romanæ: sed rursum ab utroque dissonat fragmentum codicis, e quo Peregrinationes S. Birgittæ excerptæ sunt apud Hörmann pag. 839, in quo ejus brachium dexterum S. Laurentii Clarissis relictum legitur.

[397] Ceterum frequentibus admodum miraculis non modo per viam, [& mox prodigiis clarent,] dum in Sueciam ad Vastenense monasterium deferebantur, ut supra dictum est, sed maxime in Suecia, ex quo Vastenæ depositæ fuerunt, longe lateque increbuit: hæc Nicolai, Lincopensis episcopi, jussu in chartas diligenter relata fuerunt a Gudmaro Frederici, Joanne Giurderi & Batismundo, monasterii Vastenensis presbyteris, ducto exordio ab iis, quæ eodem anno, quo Vastenæ S. Birgittæ fuerunt ossa deposita, Christi 1374 contigerunt; e quibus sex testimoniis debitis firmata infra in Appendice de Miraculis S. Birgittæ videre est. Sed & præter hæc plura alia, licet minus accurate principio descripta, iidem presbyteri collegerunt, quæ in libellum redacta S. Catharinæ, Romam anno sequenti e Suecia proficiscenti, tradiderunt. Sic enim ipsimet loquuntur: Nos Gudhmarus Frederici, Joannes Giurderi, & Batismundus, licet indigni, presbyteri in monasterio Vuatzsteno Lincopen. diœc. prædicti regni Sueciæ commorantes; diligentiam, quam potuimus, apposuimus ad conscribendum in hoc volumine (duo quippe conscripserunt) cum testibus & personarum & locorum, in quibus habitabant, nominibus aliqua miracula, per quæ virtuosus Deus glorificat Famulam suam. Hæc illi de Miraculis S. Birgittæ recusis universim.

[398] [quorum nonnulla minus accurate] Quod vero ad sex miracula accuratius & alia item multa, minus accurate principio prius descripta & in libellum, quem S. Catharinæ tradiderint, redacta, pertinet, sic loqui de his pergunt: Collegimus etiam prius aliqua in unum alium libellum, quem reverenda domina Catharina, venerabilis & sanctæ memoriæ dominæ Birgittæ filia, tulit secum (anno, ut videbimus 1375) ad Sedem Apostolicam, sigillatum sigillis venerabilium patrum ac dominorum, qui in sine ipsius nominantur, & ex miraculis, quæ scripta sunt in illo libello, scripsimus sex in principio præsentis voluminis cum personarum testium & locorum, in quibus habitant, nominibus. Facta sunt autem illa sex miracula non longe a monasterio Vuatzsteno, & idcirco ad ea testes & nomina faciliter reperire potuimus. Alia vero pleraque facta sunt in remotis partibus, & ideo testes ad hæc inquirere sine difficultate non valuimus. Verumtamen tam illa, quam ista in veritate facta scimus, & vidimus personas, cum quibus facta sunt. Licet primo per negligentiam testes vel nomina illi apponere omisimus. Ingenue igitur laudati mox Vastenenses presbyteri suam in describendis S. Birgittæ Miraculis nonnullis, quæ S. Catharinæ tradiderint, negligentiam confitentur: sed, quænam ea fuerint, non edicunt. Videamus tamen, num assequi id liceat.

[399] [in chartas relata fuerunt] S. Birgittæ miracula, in quæ hic inquirimus, pleraque facta sunt ex dictis, in remotis a monasterio Vastenensi partibus, & in libellum conjecta sine testium & personarum, quibus acciderunt, nominibus: præterea unus ex eorum collectoribus fuit Gudmarus Frederici, quem ex Diario Vastenensi ad annum 1389 S. Birgittæ reliquias Roma in Sueciam comitatum fuisse, scimus. Adde, quamquam part. 6 Miraculorum S. Birgittæ hic titulus præfigatur, De quibusdam miraculis ab ea editis in regno Poloniæ & Suetiæ, nullum tamen ibidem, quod in Polonia contigerit, miraculum recenseri. Denique non modo partis VI, sed etiam V, imo reliquarum omnium (dempta prima) miracula desumpta esse ex eodem codice Ms. monialium S. Laurentii in Panisperna, qui, si autographus sit, jam inde ab anno 1378 fuerit exaratus, ut in calce Miraculorum S. Birgittæ videre est. Jam vero, quæ ex eodem codice S. Birgittæ miracula 51 parte 5 referuntur, pleraque extra diœcesim saltem Lincopiensem, in qua Vastena, contigerunt: pleraque item, imo omnia testibus & personarum nominibus carent; ut ea consulenti patescet. Illorum autem scriptorem fuisse ex iis nonneminem, qui S. Catharinam reliquias Matris in Sueciam deportantem comitatus fuerit (quod proin saltem Gudmaro Frederici apprime quadrat) statim a principio partis 5 liquet, ubi tribus primis miraculis hujusmodi initium est: Cum de Bruma civitate pergentes hospitaremur in oppidulo quodam &c; Cum diverteremus ad monasterium, quod vocatur Claravallis &c; Cum adhuc essemus in mari inter Alemanniam & Sueciam &c. Denique monasterium Claravallis ibidem conceptis verbis dicitur esse regni Poloniæ: ex quibus non immerito suspicari posse mihi videor, miracula, parte 5 relata, esse eadem ac illa, quæ minus accurate conscripta, & una cum sex aliis anni 1374, sed accuratius scriptis, in libellum redacta ac S. Catharinæ tradita fuisse, affirmant laudati Presbyteri Vastenenses.

[400] Quod si ita se habet, oportet omnia dicta miracula ante anni 1375 hebdomadam Paschalem evenisse: [ante Pascha anni 1375,] hac enim S. Catharina, ita volentibus ob Birgittæ miraculorum multitudinem & sanctimoniæ famam Alberto rege, episcopis, clero, proceribusque regni Sueciæ, Romam rediit, quo matrem in Album Sanctorum rite referri curaret. Ita Ulpho cap. 6 Vitæ S. Catharinæ tom. 3 Martii pag. 514. Factum est igitur, inquit, postquam venerabilis domina Catharina sanctas reliquias S. Matris suæ B. Birgittæ de Roma ad Sueciam transtulisset in monasterium Watzstenense, cœperunt ibidem multis coruscare miraculis. Et fama sanctitatis B. Birgittæ ubique in orbem divulgata, multi de diversis partibus Watzstenum venerunt… Quorum miraculorum gloria rex & prælati, proceresque regni & clerus succensi, decreverunt cum unanimi totius congregationis ejusdemque monasterii consensu, ut domina Catharina iterato ad Romam transiret pro negotio canonizationis matris suæ S. Birgittæ. Sequenti igitur anno, postquam repositum est corpus sanctæ matris Birgittæ in monasterio Watzstenensi in hebdomada Paschæ (inciderat id eo anno in diem XXII Aprilis) omnibus sumptibus pro tam arduo negotio paratis, & jam in crastino profectura esset, familiaribus suis dixit, &c: Diarium etiam Vastenense hoc anno (1375) S. Catharinam Exiisse primo pro negotio canonizationis notat, at non dicit Romam. Et sane, ut recte animadvertit Papebrochius, quæri potest, cur, S. Catharinam Romam destinatam fuisse, Ulpho scripserit; cum Avenione tum Pontifex moraretur, nec inde Romam translata fuerit sedes Pontificia ante anni 1377 principium? Respondet Papebrochius, lento eam itinere e Suecia Italiam fortasse petiisse, ut authentica miraculorum, quæ variis in locis, dum matris suæ reliquiæ nuper in Sueciam deducerentur, patrata fuerant, sibi testimonia compararet, ac diuturnam per Italiam, unde præcipua petenda erant maternæ sanctitatis documenta, moram traxisse, tandemque Romam pervenisse anno circiter prius, quam eo Pontifex Urbanus (imo Gregorius XI) adveniret.

[401] Probabiliter hæc a Papebrochio dicta esse suadet negotii, hujusmodi documenta plane exigentis, qualitas, [& a S. Catharina] & Ulpho ipse serius Catharinam in Urbem pervenisse forsan innuere voluit, paulo post in hunc modum scribens: Tandem, Deo duce & salvis rebus, venit iterato Romam. Non absurde tamen etiam dici posset, eam citius, quam Papebrochius opinatur, Romam advenisse, ibidemque instrumenta necessaria Matris suæ canonizationi collegisse, ac inde, ubi res exigebat, in alias Italiæ partes interdum excurrisse, ut eam Roma Neapolim, & hinc rursum Romam, Expeditis negotiis … & miraculorum conscriptionibus S. Matris suæ Birgittæ, aliquando petiisse, postquam Gregorius Romam venerat, scribit Ulpho cap. seq. Addi denique posset, Catharinam e matre sua, venturum Gregorium Romam, præscivisse, ac propterea ejus adventum Romæ exspectare voluisse. Quod enim Roberto Nicolai comitis Nolani filio de Gregorio XI, ut num. 373 dixi, S. Birgitta prædixerat, id quoque filiæ suæ carissimæ prædixisse, admodum credibile est. Ut ut sit, cum Romæ sedere cœpit Gregorius, matris suæ canonizationi sedulo operam dare constituit: Ubi, inquit Ulpho, proposito negotio canonizationis, miraculis S. Birgittæ, regis Suetiæ, dominorum & prælatorum regni humilibus & devotis (quibus e Suecia discedens munita fuerat) petitionibus omnes curiales Papæ tam cardinales, quam ceteri, qui S. Birgittæ in vita existenti semper devoti & fautores eam specialiter foverant, ad promovendum hoc negotium sanctum sunt pariter inclinati.

[402] [primum Gregorio XI anno 1377] His fulta præsidiis, anno 1377 Vitam, Miracula & Revelationes Matris, suæ obtulit Gregorio XI, ut, his rite examinatis, Sanctorum eam Albo adscriberet: qua in re comites adjutoresque habuit Petrum Priorem Alvastri, & Petrum Olavi. Cardinalibus aliquot doctisque hominibus (quos § XI num. 163, ubi de S. Birgittæ revelationum examinibus egi, enumeratos habes ex Joannis de Turrecremata Prologo) rem totam accurate examinandam commisit; ex his Joannes de Hispania, inquit Joannes mox laudatus, Fecit coram ipso Papa Gregorio in consistorio generali, præsente collegio cardinalium & universo clero curiæ Romanæ, primam propositionem super canonizatione B. Birgittæ. Fluxerat quidem hactenus S. Catharinæ e voto negotium: sed secundum rerum ejus cursum stitit Gregorii XI mors, quæ incidit in diem XXVII Martii anni 1378. Gregorio successit eodem anno Bartholomæus, Barensis archiepiscopus, dictus Urbanus VI, cujus animum prius aucupari ac devincire studuit, quam in summum Pontificem eligeretur, monitu nimirum Alphonsi Giennensis episcopi, ad quem forte is præviderat fore, ut pontificia dignitas devolveretur, ut refert Papebrochius fusius in Annotatis ad cap. 7 Vitæ S. Catharinæ lit. b ex ipso Alphonso apud Odoricum Rainaldum ad annum 1379 num. 10.

[403] [& dein Urbano VI anno 1379 oblata:] Postquam autem Pontificiam cathedram Urbanus VI ascenderat, eadem tela ab initio retexi debuit: eadem ergo iterum anno 1379, quæ Gregorio XI oblata, eoque jubente, examinata fuerant, documenta obtulit Urbano VI S. Catharina, una cum Petro Alvastrensi Priore, Fratre Andreæ (seu Andrea Olavi) & Magno Petri, confessore generali monasterii Vastenensis: novis examinatoribus (quos iterum num. 164 ex Joanne de Turrecremata recensui) ab Urbano constitutis, res iterum tota ad trutinam revocata est. Examinatorum judicia S. Birgittæ canonizationi non minus sub Urbano favebant, quam ante sub Gregorio XI faverant, & ex examinatoribus quidem, ut iterum Joannes de Turrecremata, ex quo hæc fere singula excerpta sunt, scribit, episcopus Urbevetanus (Nicolaus de Merciariis) Fecit propositionem secundam super canonizatione dominæ B. Birgittæ, præsente Papa Urbano in consistorio publico. Sed optatum rursus rei finem impediit tetrum schisma Ecclesiæ tunc recens ortum, his Urbano VI, illis Roberto, Gebennensis comitis fratri, a nonnullis cardinalibus Urbani loco in Pontificem summum electo (quem Clementem VII dixere) adhærentibus. Neque spes erat fore, ut pax Ecclesiæ brevi redderetur. Igitur venerabilis domina Catharina, quinquennio pro prædicto negotio sic Romæ (vel in Romanis partibus) peracto in magnis & gravibus expensis, cum ei ob periculosum schisma, quod imminebat, non esset spes, hujusmodi negotii tam ardui posse consequi finem debitum, ut decuit, saniori usa consilio prælatorum, Vitam & Miracula sanctæ matris suæ Birgittæ conscripta, cum suis attestationibus sub plurimis publicis instrumentis authenticis & sigillis cardinalium, prælatorum, dominorum, & dominarum in diversis Urbis & orbis partibus, omnibus veram fidem præstantibus, Romæ deposuit: dispositioni divinæ & providentiæ committens sanctum illud negotium in futurum.

[404] Licet autem Matris canonizationem eo, quo sperarat, [licet autem S. Catharina speratam Matris suæ canonizationem non obtinuerit,] perducere nequierit, amplos tamen eo itinere Ordini Birgittino fructus attulit, obtenta, ut quidem legitur in Diario Vastenensi, Regulæ Birgittinæ, ab Urbano V jam, ut vidimus, approbatæ, gemina confirmatione; altera a Gregorio XI, de qua ad annum 1377 Diarum Vastenense: Domina Katharina excepit a Gregorio XI confirmationem super Bulla Urbani quinti; altera ab Urbano VI, de qua idem Diarium ad annum 1379: Anno eodem, tertio die Decembris excepit ab Urbano VI confirmationem super Regula Salvatoris per modum Constitutionis. Hæc ex editione Coloniensi anni 1628 Revelationum S. Birgittæ ita habet: Urbanus VI episc. servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. His, quæ pro divini cultus augmento & religionis propagatione provide ordinantur & statuuntur, libenter præstamus assensum: & eis, ut illibata consistant, & firmius observentur, cum id a nobis humiliter exposcitur, apostolici muniminis adjicimus firmitatem. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dilectæ in Christo filiæ, nobilis mulieris Catharinæ, natæ quondam Ulphonis, domini loci de Ulphason, Lincopensis diœcesis, petitio continebat, quod olim, quondam Birgitta ipsius Catharinæ mater (quæ, dum vixit, in spiritu humilitatis laudabilem vitam duxit) monasterium S. Mariæ de Watzsteno, Ordinis S. Augustini, dictæ diœcesis, sub vocabulo sancti Salvatoris, de bonis, sibi a Deo collatis, de licentia fœlicis recordationis Urbani Papæ V, prædecessoris nostri, fundavit & construi fecit, ac sufficienter dotavit.

[405] Et quod eadem Birgitta, dum vixit, quasdam constitutiones circa modum vivendi & regularem observantiam tenendi in eodem monasterio ex revelatione divina (ut creditur) fecit & ordinavit, [obtinuit tamen] quodque postmodum, dicta Birgitta functa, pro parte ipsius Catharinæ humiliter supplicato piæ memoriæ Gregorio Papæ XI, prædecessori nostro, ut dictas constitutiones approbare, & fundationem, constructionem & dotationem hujusmodi confirmare de speciali gratia dignaretur,idem prædecessor quibusdam prælatis apud Sedem Apostolicam constitutis commisit, ut prædictas constitutiones examinarent, & de fundatione, constructione & dotatione hujusmodi se plenarie informarent, & ea, quæ per informationem hujusmodi invenirent, eidem prædecessori referrent, & subsequenter, antequam in hujusmodi approbationis vel confirmationis negotio procederetur ulterius, dicto Gregorio prædecessore (sicut Domino placuit) ab hac luce subtracto, nobisque, divina favente clementia, ad apicem summi Apostolatus assumptis, pro parte dictæ Catharinæ extitit humiliter supplicatum, ut fundationem, constructionem ac dotationem præfatas confirmare, & constitutiones hujusmodi approbare auctoritate Apostolica de speciali Dei gratia dignaremur.

[406] [Regulæ S. Salvatoris] Nos igitur dilecto filio nostro Elziario tt. S. Balbinæ presbytero cardinali commisimus oraculo vivæ vocis, ut se de hujusmodi fundatione, constructione & dotatione informaret, ac dictas constitutiones diligenter examinaret, & si inveniret dictum monasterium canonice fundatum, constructum & sufficienter dotatum, ac dictas constitutiones justas ac rationabiles fore, & fundationem, constructionem & dotationem hujusmodi auctoritate nostra ratificaret & approbaret, & prædictas constitutiones declararet esse justas & rationabiles. Idemque cardinalis, super præmissis debita informatione recepta, & habito super hoc concilio cum nonnullis aliis sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalibus & aliis prælatis ac magistris in S. Theologia & decretorum doctoribus, fundationem, constructionem & dotationem hujusmodi ratificavit, & approbavit, ac declaravit præfatas constitutiones fore justas & rationabiles, & nihil in eis contineri, quod obviet canonicis institutis, prout in quibusdam patentibus litteris, inde confectis, ipsius cardinalis sigillo munitis, prædictas constitutiones de verbo ad verbum continentibus (quarum quidem litterarum tenorem præsentibus de verbo ad verbum inseri fecimus) plenius continetur.

[407] [Confirmationem] Quare pro parte dictæ Catharinæ nobis humiliter fuit supplicatum, ut hujusmodi approbationem & ratificationem ac declarationem ejusdem cardinalis Elziarii auctoritate Apostolica & ex certa scientia ac de speciali gratia confirmare de benignitate Apostolica dignaremur. Nos itaque hujusmodi supplicatione inclinati, approbationem, ratificationem ac declarationem prædictas, per eundem cardinalem, ut præfertur, factas: ac omnia & singula in dictis literis contenta, rata habentes & grata, illa auctoritate Apostolica & ex certa scientia confirmamus, & præsentis scripti patrocinio communimus. Tenor vero dictarum literarum talis est: Elziarius miseratione divina tt. sanctæ Balbinæ presbyter cardinalis abbatissæ, pro tempore existenti, ac universis & singulis sororibus & fratribus ac servitoribus aliis monasterii sanctæ Mariæ de Watzsteno, sub Regula S. Augustini & vocabulo S. Salvatoris, Lincopensis diœcesis salutem in Domino sempiternam. Cum obliviosa vetustas &c. Tenor autem dictarum constitutionum talis est: Hæ sunt constitutiones, quas sanctæ memoriæ domina Birgitta de regno Suetiæ statuit & ordinavit &c. Datum Romæ in Transtyberim apud sanctam Ceciliam, sub anno dominicæ Incarnationis millesimo trecentesimo septuagesimo nono, tertia Decembris, pontificatus sanctissimi domini nostri Urbani VI anno primo.

[408] Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. [ab Urbano VI] Si quis autem hoc attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei & beatorum Apostolorum ejus Petri & Pauli se noverit incursurum. Datum Romæ apud sanctam Mariam in Trans-Tyberim 3 Nonas Decembris pontificatus nostri anno primo. Pauca hic observo: primum est, annum 1379, ad Decembrem jam provectum, non congruere cum anno Urbani VI primo: cum enim anni vulgaris 1378 die XVIII Aprilis in Pontificem coronatus Urbanus fuerit, confirmata fuit abs illo S. Salvatoris Regula non anno pontificatus sui I, sed secundo. Alterum est, ex Urbani diplomate num. 405 manifesto evinci, S. Catharinam petiisse quidem constitutionum Birgittinarum a Gregorio XI confirmationem; sed ultra earum examen, vivo Gregorio, non fuisse processum. Unde de vivæ vocis oraculo, quo is eas confirmarit, videtur intelligendus Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi scribens, constitutionum Birgittinarum confirmationem a Gregorio XI per S. Catharinam fuisse reipsa impetratam. Tertium est, fuisse quidem S. Birgittæ constitutiones ab Urbano VI confirmatas, sed forte non absque mutatione aliqua, qua de re vide § 15.

§ XXVI. Bonifacius IX S. Birgittam in Sanctorum numerum refert.

[Interruptum] Redux in Sueciam Catharina non diu vitam protraxit: anno enim 1381 pridie Annuntiationis, seu XXIV Martii, ut Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi scribit, ex hac vita migravit, cum Roma exisset anno superiore; ut Ulpho scribit, & Vastenam redux advenisset in Octava Apostolorum Petri & Pauli. Eodem anno, quo obiit Catharina, die XXVIII Aprilis Urbanus VI ad Nicolaum, Lincopiensem episcopum, litteras dedit, quibus spem faciebat fore, ut, licet variis Ecclesia agitaretur ob schisma motibus, se tamen pontifice, ad optatum perduci exitum S. Birgittæ canonizatio posset. Urbani litteræ, a Benzelio ex autographo transcriptæ ac Diario Vastenensi pag. 191 & seq. subnexæ, ita habent: Venerabili fratri Nicolao, episcopo Lincopensi. Urbanus episcopus, servus servorum Dei, fratri Nicolao, episcopo Lincopensi, salutem & Apostolicam benedictionem. In conspectu divinæ Majestatis, hujusque sacratissimæ Sedis, cui, licet immeriti, sola Dei dispositione præsidemus, crescit per dies singulos fides tua & zelus devotionis, quem ad sacrosanctam Ecclesiam, fidemque Catholicam geris, est sicut ac … us super fundamentum inconcussæ constantiæ stabilitus. Ita fac, venerabilis frater, & in fidei stabilitate persistas, ac a schismaticorum (Clementem non agnoscebat Suecia) & hæreticorum mortiferis suggestionibus & fallacibus blanditiis te custodi, quin imo pro Dei dictæque fidei ac nostra reverentia, ipsos eorumque sequaces persequaris, tamquam Christianitatis publicos & perditissimos inimicos, circa * quoque captionem & detentionem eorundem, tamquam a nobis justo judicio damnatorum. Si qui forsan partes illas audeant pervagari, diligentem sollicitudinem & sollicitam diligentiam studeas adhibere, proinde præter retributionis præmia, & humanæ laudis præconia, nostram & dictæ Sedis benedictionem & gratiam uberius adepturus. Hactenus Pontifex de Clementis fautoribus, & Wicleffo illius temporis hæretico Anglo, ejusque sequacibus, ut videtur: mox autem de S. Birgittæ canonizatione ista subjiciens: Ceterum super facto canonizationis reverendæ memoriæ Brigidæ de Swetia & aliorum, super quibus tua fraternitas nobis scripsit, erimus favorabiles, quantum natura negotii patietur. Datum Romæ apud sanctum Petrum III Kalendis Maii, Pontificatus nostri anno quarto, Christi 1381. Sequitur paulo inferius: Gundisalvus.

[410] [canonizationis negotium] Quid porro ab anno 1381 usque ad annum 1389 in negotio canonizationis S. Birgittæ actum sit, nusquam reperi: parum id interea fuisse promotum, suadent varia ab Urbano identidem suscepta ab anno 1383 usque ad annum 1388 per Italiam itinera. At anno 1389 Urbanum, cum jam Romam rediisset & plus otii nactus esset, exsequendæ S. Birgittæ canonizationi serio animum adjecisse, disco ex quadam S. Birgittæ canonizationis descriptione, auctore Laurentio Romano teste oculato, in linguam Belgicam, nescio a quo, versa, & ad majores nostros missa a sæpius laudato Michaele van der Ketten, Priore Calcariensi, cujus etiam exemplar Latinum Romæ apud PP. Birgittinos servari intelligo ex litteris ea de re Roma datis. Ex ea itaque delibo sequentia. Quo anno Urbanus, datis per orbem encyclicis litteris, annum 1390 Jubileum fore edixit (dedit autem litteras encyclicas, proximi jubilei nuncias, anno 1389, mense Aprili, teste Gobelino in Cosmodromio ætate 6 pag. 268) eodem quoque Vastenense monasterium litteris monuit, ut Magnus Petri, dicti monasterii confessor, ocius Romam accederet, cum S. Birgittæ canonizationem tandem exsequi ac consummare statuisset. Paruit Magnus Pontificis litteris; & Margaretæ reginæ, Sueciæ regnum recens adeptæ, Nicolai, Lincopiensis episcopi, regnique procerum hortationibus & consiliis, iter Romanum iterato suscepit sub diem XXIX Septembris anni 1390, S. Michaëli sacrum. Laurentio Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi consonans ita ad annum mox dictum scribit: Item in profesto S. Michaëlis arripuerunt iter suum fratres Magnus Petri confessor, fratres Dn. Johannes Suenonis (obiit hic in itinere) Dn. Andreas Olavi versus Romam pro canonizatione S. Birgittæ.

[411] [resumitur,] Romam Magnus venit (ut pergit Laurentius Romanus) anno Jubilei jam pene exspirante, circa festum Nativitatis Domini, ubi Bonifacium IX (obierat Urbanus anno 1389 die XV Novembris) Petri cathedram occupantem invenit. Porro benevole a Bonifacio exceptus, Margaretæ reginæ, senatorum Suecicorum, & monasterii Vastenensis litteras, ceteraque, quæ ad Birgittæ canonizationem pertinebant, documenta produxit obtulitque Pontifici. Horum examen commisit Bonifacius cardinalibus Philippo Franciæ, Adamo Angliæ, & Barensi, aliisque viris doctis & eruditis. Anno 1391 sub festum S. Laurentii, cum imperata fecissent cardinales, una omnes, magno nobilium Romanorum, maxime eorum, qui S. Birgittæ olim familiaritate usi fuerant, stipati numero Pontificem supplices adierunt, &, ut S. Birgittæ canonizationem ad finem perduceret, obtestati sunt. Respondit Pontifex, id sibi in animo esse, modo fieri rite posset. Tum Magnus coram cardinalibus geminum volumen obtulit, quorum alterum S. Birgittæ revelationes, alterum, Liber Attestationum dictum, genus, vitam, & tum vivæ, tum mortuæ miracula continebat. Libri Attestationum exemplar habere desiderabant cardinales; quare sedecim illius exemplaria, totidem cardinalibus danda, quam citissime conscribi curavit, donavitque.

[412] Jussit dein Pontifex cardinales Franciæ, Angliæ & Barensem, [& perficit Bonifacius IX anno 1391, edita bulla;] ut litteras suis sigillis munitas exararent, easque celebriorum aliquot in Urbe ecclesiarum valvis per octiduum affixas, publice spectandas legendasque exponerent: indicabant autem decrevisse Pontificem, in Sanctorum album S. Birgittam adscribere; quod, si cui justis de causis id minus probaretur, has post octiduum libere proponeret. Convenere statuto die in ædes cardinales Franciæ plurimi cardinales, episcopi, prælati nobile Romani; verum nullus, qui S. Birgittæ canonizationi sese opponeret, comparuit, exceptis tantum duobus, quorum alter cum dedecore jussus est cardinalis ædibus excedere, alter clam inde sese proripuit. Re ad Pontificem delata, statuit negotio ultimam tandem manum adjicere, admovitque reipsa die VII Octobris anni 1391 edita hujusmodi Bulla.

[413] Bonifacius episcopus, servus servorum Dei. [Ut olim Deus, inquit in ea Bonifacius, pro salute hominum Filium,] Venerabilibus fratribus patriarchis, archiepiscopis, episcopis, ac dilectis filiis electis, & patriarchalium, metropolitanarum, & cathedralium ecclesiarum capitulis ubilibet constitutis salutem & Apostolicam benedictionem. Ab origine mundi post primi parentis lapsum, cum eam ob rem universum genus humanum æternæ morti teneretur obnoxium, cunctipotens, & misericors Deus ex alto prospiciens, ne in totum perderet hominem, quem creaverat, sed suæ divinitatis faceret esse participem, cum primos ex spiratione sancti Spiritus afflatos Prophetas adventus Filii sui in carnem sub typicis ænigmatibus ac divinis revelationibus nuncios præmisisset, eumdem unicum Filium suum ante sæcula genitum, adveniente plenitudine temporis, in uterum præelectæ Virginis matris, quæ imperscrutabili sancti Spiritus obumbratione, Angelo nunciante, concepit, de proprio sinu transmisit, qui ex eadem Virgine natus, & progressus in tempus, cœpit facere & docere, omnibusque monstrare, qualiter sacri baptismatis fonte renatis de æterna morte via pateret ad vitam, & coadunatis discipulis, ne quis fidelis, hujus transitoriæ & fugitivæ vitæ molestias vel tædia, seu temporalis acerbæ necis pœnas pro æternæ adeptione vitæ perhorreret, sese hostiam immaculatam, consummato debito cursu in ara crucis, morte cruenta obtulit Deo Patri, & militantem Ecclesiam fuso pretioso sanguine fundavit, consecravit, & æternaliter stabilivit.

[414] [Apostolos,] Tandem vero de mundo transiturus ad Patrem, principi Apostolorum Petro cœlesti clavigero in suam suorumque successorum summorum Pontificum personam collatis clavibus, ligandi videlicet, & solvendi tradita potestate, supremum pontificium, specialem curam sui gregis, & regimen universale commisit, pollicitus nihilominus, Ecclesiam in æternum se non deserturum eamdem. Ad cujus uberem utilitatem divisiones gratiarum per Spiritum sanctum tribuit suis fidelibus. Nam secundum Apostolum unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Alii quidem per Spiritum datur sermo sapientiæ; alii sermo scientiæ secundum eumdem spiritum; alii fides in eodem spiritu; alii gratia sanitatum in uno spiritu; alii operatio virtutum; alii prophetia; alii discretio spirituum; alii genera linguarum; alii interpretatio sermonum. Hæc autem omnia operatur unus atque idem spiritus dividens singulis, prout vult. Quamque militantem Ecclesiam Pater luminum sustulit in eodem Spiritu sancto, structura admirabili preciosorum lapidum mira varietate decoram, ipso summo angulari lapide Christo Jesu, quos elegit ante mundi constitutionem, conformes fieri imaginis ejusdem Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus, in quo eos gratificavit, donans charismata meliora, qui suo exemplo viam ostenderent excellentiorem.

[415] [martyres, doctores & confessores,] Hinc igitur Apostoli sancti prodiere per universum orbem, genus humanum, quod sub peccati jugo tenebatur, ad vitam & salutem excitantes, & cum firmissima constantia prædicantes verbum Dei, ut “in omnem terram exiret sonus eorum, & in fines orbis terræ verba eorum.” Splendidi quoque martyres fidei loricam induti, & inconcussæ stabilitatis baltheo succincti, laverunt stolas suas in sanguine innocentis Agni, & imitati candidato exercitu Christum Jesum, ad structuram supernæ Hierusalem, hoc est triumphantis Ecclesiæ, cum gloriosa victoria palmas gestantes in manibus, sese vivos lapides addiderunt, exemplum venerabile, & æternam, dignamque memoriam militanti Ecclesiæ relinquentes. Progressi sunt & Doctores lucidissimi, qui pseudo-christianis falsisque prophetis, superstitiosas & varias opiniones in vera fide Catholica adducere, ipsamque fidem subvertere satagentibus, se opponentes, talium confutatis erroribus, miro eloquio & solidis ac rectis sententiis, operante sancto Spiritu, ipsam fidem, & militantem Ecclesiam illustrarunt, quibus eadem Ecclesia communita progreditur, “quasi aurora consurgens, pulchra, ut luna, electa, ut sol, terribilis, ut castrorum acies ordinata.” Sequuntur & lympidi confessores, ornati gemmis, & virtutibus coruscantes, Domino rationem de talentis creditis reposcenti, cum se assidua & vigili sanctarum operationum exercuerunt mercatura, utpote fideles & boni servi, multiplicatum de suis laboribus fructum afferunt, ac donum reponunt in arcam.

[416] [anachoretas & virgines misit in mundum;] Etiam anachoretæ, & solitudinis acerrimi sectatores, blandientis & captiosi, sed venenosi mundi vana spectacula fugientes, ut securi ad patriam pervenirent, latibula petierunt, & antris abditi, parvo & rudi victu scaturientis aquæ, & levi potu carnem propriam macerantes, & satanæ stimulos reprimentes, paliastro vel tegmine hirto amicti, ut plurimum nudis pedibus & squalida humo, aut stramineo cubili fessa membra somno refoventes, in sacra contemplatione & supernæ Majestatis laude vacantes, demum ex hac lacrymarum valle, & miseriarum acervo ad Dei præsentiam evocati, immarcessibilibus deliciis potiuntur. Adsunt & virgines nitidæ, mundo corpore & corde sincero mentem sanctam, spontaneam, & oleum secum suis deferentes in vasis: venienti sponso obviam exeunt, eique desponsantur, qui est præ filiis hominum speciosus. Devotæ autem & convenientes viduæ, & aliæ sexus utriusque personæ, piis sanctisque operibus semper intentæ, se ante Dei tribunal cum plenis manipulis repræsentant, & cum sanctis Angelis canunt gloriam in altissimis Deo, & in terra pacem bonæ voluntatis hominibus deprecantur. Hæc omnia profecto ille idem spiritus, de quo supra, operatur ministerio multiformiter admirando: & secundum sanctam promissionem, Christus Jesus hanc vineam suam, militantem Ecclesiam, post ejus admirabilem ascensionem talibus cultoribus & cultricibus usque in diem hodiernum visitavit, fovit, defensavit, firmavit, juvit & auxit, & per sui gratiam sic in futurum faciet temporibus successivis.

[417] Novissimis vero diebus, ut etiam ab Aquilone aliquid boni esset, [sic demum & S. Birgittam,] ille cœlestis agricola eamdem vineam suo de more visitans, mulierem fortem procul & de ultimis finibus suum secum precium deferentem, ad hujusmodi vineæ culturam adduxit inesse, beatam scilicet viduam Birgittam, quam vulgares Brigidam appellant, tam sacro superius descripto cœtui merito sociandam, seu verius sociatam. Cujus, propter quod præsentem operam nobis damus, ut originem, vitam, mores & merita, nec non miracula, quæ in præmium sanctitatis ejus benedictus Deus mundo monstrare dignatus est, nec de tam celebri muliere ætas præsens maneat ignara, & surda posteritas famam ingratam accusare vel prætendere possit, summotenus percurramus, de multis pauca admodum, eaque non prætereunda silentio excerpsimus, vestræque caritati harum serie volumus intimari.

[418] Hæc nempe mulier gloriosa ex patre Birgero, [cujus genus, statum virgineum,] & matre Sigride conjugibus, de nobilissima regia stirpe catholicorum Sueciæ regum, procedentibus, nec minus fide orthodoxa & animi constantia ac virtutibus, quam nobilitate claris, duxit originem. Quæ quidem mater, dum eam gestaret in utero, maris in quodam sinu passa naufragium, cum multos promiscui sexus in eodem naufragio procella absorbuisset, sana pervenit in litus, & nocte sequenti in visione adstitit sibi persona, admirando vestitu refulgens, & ne viduæ tam venerandæ sine prænuncio foret adventus, dixit: “Salvata es propter bonum, quod habes in utero. Ideo nutri illud cum caritate Dei, quia tibi a Deo donatum est.” Cumque puella Birgitta de genitricis alvo in mundum recenter fuisset educta, sacerdos parochialis in ecclesia propinqua approbatæ vitæ & ætatis perfectæ, dum nocte orationi vacaret, nubem lucidam, & in medio nubis virginem sedentem vidit, librum habentem in manu, sibique dicentem: “Nata est Birgero quædam filia, cujus vox per mundum admirabilis audietur.” Nata ergo puella usque ad finem triennii quasi elinguis visa est; sed mox contra naturalem decursum non balbutiendo, infantium more, fari gestientium, quæ audierint, sed completa & formata verba de auditis per eam loquebatur & visis. Procedens vero in annis, pueritiam mira devotione transegit, orationibus videlicet ac jejuniis, & alias numquam a bonis operibus ociosa.

[419] [& conjugalem] Tandem, licet in statu virginali servire Domino totis desideriis affectaret, tamen per parentes compulsa, quondam Ultoni de Ulphasum, principi Nericiæ nobilissimo, quippe & christianissimo juveni in matrimonium desponsatur. Et cum insimul convenire deberent, quamquam idonei essent ad viriles amplexus, maritus videlicet in decimo octavo, & Sponsa in tertio decimo anno constituti, communi tamen voluntate, Tobiam juniorem, & Saram Raguëlis imitati, annum continuum & ultra a concubitu abstinuerunt, Deum humiliter deprecantes, ut, si conjungi foret expediens, in commixtione non peccarent, & Deus illis talem prolem concederet, quæ ad servitium ejus esset. Simul postea convenerunt in timore ac tremore, non libidini, sed posteritati vacantes, cum interim devota mulier nec jejunia, nec orationes, nec alia pia & solita opera præteriret. Et cum semper beatæ Virgini præcipue devota foret, ac tempore procedente pene partu periclitaretur, & obstetrices ac mulieres adstantes de vita illius desperarent, visa est quædam imperiosa, sed incognita mulier, albis sericeis induta vestibus, intrare cubile & assistere strato, & singula jacentis membra pertractare. Mox cum talis mulier disparuisset, eadem Puerpera sine dolore partu integro exonerata remansit.

[420] [paucis expedit:] Et cum etiam dicti jugales adhuc essent juvenes & recentes, maritus felicis uxoris sanctis monitionibus persuasus (“cor enim viri spoliis non indigens, confisum in ea, reddidit ei bonum & non malum omnibus diebus vitæ suæ”) ipsaque mulier, indixerunt sibi sponte invicem, & perpetuam continentiam servaverunt. Et nihilominus conjuges devoti, in Dei timore & amore proximi semper ferventiores, limina beati Jacobi Apostoli in Compostella communi voto peregre visitarunt. Et ad propria reversi, cum deliberassent, ut liberius devotioni vacare possent, pro sexus diversitate diversa ingredi monasteria, dictus princeps in tali deliberatione quievit in Domino. Sancta autem Vidua, quæ ab ineuntis ætatis principio Deo dicata fuerat, ut jejuniis & orationibus indefesse vacaret, soluto conjugio & sui juris effecta, “quasi navis institoris de longe portans panem suum,” a Spiritu sancto præmonita “egrediens de terra & cognatione sua” ad almam Urbem, ac Hierosolymam deinde perrexit, & loca singula, in quibus Redemptor noster Jesus Christus annunciatus, natus, educatus, baptizatus, conversatus, mirabilia operatus, illusus, crucifixus & sepultus fuit, & ad cœlos ascendit, insigni devotione & venerabunda conspexit. Ad Urbem quoque regressa, cum antea sive in sua patria & partibus circumstantibus, sive in Germania, sive in Galliis, sive in Hispania, sive in Italia, sive in aliis cismarinis, aut ultramarinis partibus Sanctorum ac Sanctarum corpora, seu memorandæ reliquiæ quiescerent, pauca admodum absque personali visitatione dictæ sanctæ Viduæ fuissent prætermissa, in eadem Urbe reliquum vitæ peregit.

[421] Sed post mariti mortem ob reverentiam sanctæ Trinitatis ad nudam carnem quamdam chordam de cannabe cum plerisque nodis detulit stricte ligatam, [sed fusius ejusdem, jam viduæ factæ,] & similiter circa singulas tibias subtus genua singulas chordas similiter connodatas, etiam tempore infirmitatis, nec pannis lineis, præterquam in capite usa, vestes hispidas circa carnem, superius vero non secundum personæ conditionem, sed multum humiles & abjectas. Et non solum eas, quas sancta mater jubet Ecclesia, vigilias seu jejunia observabat, sed alia multa superaddebat, ut etiam ultra Ecclesiæ mandatum quater in hebdomada jejunaret, & similiter quater in hebdomada, conjuge nondum vita functo, & post obitum ejus continue usque ad paucos annos ante suum felicem transitum solitis pannis induta, super tapeto absque paleis, culcitra vel similibus, ad terram vel pavimentum posito, corpus ab orationibus, abstinentiis, ac divino labore fessum, tenui & brevi somno recreabat. Singulis sextis feriis ob memoriam sacratissimæ passionis Domini nostri Jesu Christi pane dumtaxat & aqua contenta, jejunium non omisit, cum etiam multos alios dies ob diversorum Sanctorum reverentiam simili abstinentia pertransiret, & sive jejunio abstineret, sive aliter discumberet, cum sobriissima foret, de mensa surgebat non saturata, sed refota, eisdem quoque sextis feriis de candelis cereis accensis stillas candentes & ignitas eliquabat super nudam carnem, ita ut adustæ cicatrices continue remanerent, & Gentianam, amarissimam herbam, seu radicem ejus retinebat in ore.

[422] Romæ insuper degens non rigorem frigoris, non æstivos calores, [vitæ rigorem, humilitatem, pietatis] non impedimenta viæ lutosæ, non pluviarum, aut nivium seu grandinum asperitates curans, stationes per Ecclesiam ordinatas, variasque alias sanctas Ecclesias, licet eques pro suis facultatibus ire potuisset, tamen supra extenuati corporis vires enitens, peditans visitavit quacumque die. Tot namque longis genuflectionibus usa fuit, ut genua ejus rigerent in duritiem, ut ita dixerimus, camelorum. Admirabilis & spectatæ humilitatis extitit, ita ut nonnumquam cum pauperibus peregrinis incognita simul sedens apud monasterium sancti Laurentii in Panisperna in Urbe, ordinis sanctæ Claræ, eleëmosynam reciperet, & oscularetur cum gratiarum actione, & frequenter propriis manibus, & ob Dei reverentiam reparabat pauperum vestimenta. Tenacem obedientiam prælatis & suis superioribus & confessoribus observabat adeo, quod absque saltem confessoris licentia pene oculos attollere non præsumeret. Et superstite marito, cum singulis sextis feriis confessa fuisset, post ejus transitum veram confessionem semel saltem in die cum magna contritione studuit iterare, tam amare levia, sicut alii gravissima, deplorans, & nihil de suis verbis, moribus, cogitationibus & actibus præteriens indiscussum.

[423] Verbi Dei prædicationibus, quas viri probati facerent, [in Deum hominesque officia] assidua aderat & intenta. Singulis quoque diebus Dominicis & solemnibus cum devotione & lacrymis sumpsit venerabile Christi corporis Sacramentum. Considerans “semitas domus suæ, ne panes comederet otiosa, manus suas aperuit inopibus, & palmas suas extendit ad pauperes” inexhaustæ enim caritatis officia erga egentes, infirmas & abjectas personas ob Dei reverentiam exercuit indefesse. Nam, dum etiam adhuc maritus superesset, die qualibet duodecim pauperes consuevit propria in domo cibare, illis inserviens & necessaria ministrans; & quintis feriis, memor cœnæ Domini, propriis manibus lavit pedes eorum. De propria quoque facultate reparavit in partibus suæ originis multa hospitalia desolata & pauperes & infirmos ibi degentes pia, benigna, misericors & sedula ministratrix cum summa pietate visitavit. Ulcera eorum absque horrore vel fastidio attrectavit, lavit, circumligavit & fovit. In loco etiam de Watzsteno Lincopensis diœcesis de suis facultatibus unum venerabile monasterium canonice construi fecit pro sexaginta monialibus sub clausura viventibus, & viginti quinque fratribus Ordinis sancti Augustini, sancti Salvatoris nuncupati, qui tam moniales, quam fratres certas constitutiones, per ipsam beatam Viduam editas, & postea per Sedem Apostolicam approbatas observare tenentur, sufficienti dote nihilominus assignata.

[424] [aliasque virtutes,] Admirabilis patientia viguit in ea, ut infirmitates proprii corporis, injurias illatas, mariti, & Caroli filii mortem, & adversa reliqua toleraret patientissime, sine murmure, sine querela, semper in cunctis cum humilitate submissa Dominum benedicens. In fide semper constantior; præstantior spe, vera caritate ardentior; justitiam summe dilexit & æquitatem. Stimulos carnis, & varias illecebras, pravitatem & arrogantiam, pompam & inanem gloriam magnanima curiositate contempsit. De singulari continentia & modestia sua satis est superius recitatum. Sed quis inveniretur illa prudentior, cum, optima discretione ab ætate primæva usque ad horam ultimam, quantum sinebat humana fragilitas, cuncta secernens, non “dixit bonum malum, neque malum bonum; nec posuit lucem tenebras, nec tenebras ipsam lucem.”

[425] [quibus ad mortem usque floruit, prædicat.] Quibus quidem sanctis, & absque intermissione continuatis operibus hæc generosa Vidua per gratiam sancti spiritus promeruit multis eorum cogitationes & affectiones intimas, & gesta secretissima propalare & visiones ac revelationes varias videre, & audire, ac spiritu prophetico multa prædicare, quorum nonnulla effectu completa fuere, prout hæc & alia in ejus Revelationum volumine plenissime describuntur. Quinta vero præcedente die pronunciavit suæ vitæ finem adesse. Et cum fuisset annum septuagesimum supergressa, adveniente jam termino prænunciato, vocata familia, quæ fieri oporteret, edixit, ac demum Birgero filio, & Catharina filia, tunc superstitibus, accersitis & de multis commonitis, ut super omnia in Dei timore & amore proximi, ac sanctis perseverarent operibus, ultima confessione debite facta, sumpto viatico, & extrema unctione delibuta, cum usque ad flatus emissionem sua memoria integra perdurasset, dum Missa coram se celebraretur, post adoratum corpus Christi, oculis elevatis ad cœlum, dicens “In manus tuas Domine, commendo spiritum meum” vocanti benemeritam animam reddidit Creatori. Extemplo de transitu hujus Viduæ venerandæ magna fit fama per Urbem, concurrit frequens populus cum summa devotione ac reverentia sacrum videre corpus, Deum unanimiter glorificans & collaudans, ad monasterium sancti Laurentii supradictum, ubi se indicarat [sepeliri] funus in longe majori populi frequentia defertur, & præ nimia multitudine usque ad biduum apte non potuit sepeliri, quod tamen cum eximia Dei laude fuit humatum.

[426] Dum autem celebris hæc Vidua Neapoli degeret, [Dein prodigia aliquot,] Nolanensis quædam mulier Pictiolella nomine, quæ violentum mali spiritus, in humanam se imaginem transformantis, patiebatur accubitum, cui nec fortium vigiliæ aut excubiæ obsistere potuerant, cum ad Viduam sanctam accessisset, eam super tali materia & expedienti remedio consultura, mox Vidua præcellens & secreta mulieris prævidens, quæsivit a muliere, an secum aliquid arte magica compilatum, vel quid tale deferret. Cum illa respondisset, quod non, egregia Vidua subjecit: “Quære in capillis seu tricis tuis, & contrarium invenies.” Confusa & recordata mulier, quod certum breve cum characteribus & incantamine propriis habebat in crinibus, suum fuit errorem sponte fassa. Insignis autem Vidua injunxit & suasit illi, ut devote confiteretur, & veraciter pœniteret & communicaret, ac etiam jejunaret, quod & fecit; ac meritis & precibus memoratæ Viduæ, numquam similem accubitum passa fuit.

[427] Cum autem spectabilis hæc Vidua de longa peregrinatione ad Ortonam Teatinæ diœcesis terram, [quæ ipsa seu viva,] in qua beatissimi Thomæ Apostoli reliquiarum pars magna servatur, vice secunda supervenisset; fuerat enim antea longe per visionem sibi revelatum, quod secunda vice sui adventus ad ipsam terram, devotum ejus desiderium impleretur: & dum stans, reliquias devotione solita visitaret, idem Apostolus devotæ Viduæ apparens, dixit “Dabitur tibi diu desideratum;” & mox, nemine tangente vel alias impellente, de capsa reliquiarum quoddam frustulum unius ossis dicti Apostoli suapte Viduæ expectantis prosiliit ad manus, quod illa cum gaudio ac devotione recipiens, summa veneratione servavit. Fuit quoque hæc admirabilis Vidua, dum orationi & contemplationi vacaret, per plerasque devotas personas elevata a terra per hominis mensuram, vel circiter, cum splendida & radiante facie sæpe visa.

[428] Funus nondum erat traditum sepulturæ, cum mulier quædam, [seu mortua,] Agnes de Contessa nomine, in Urbe commorans, quæ a nativitate guttur habebat grossissimum ac deforme, cum aliis venerandum cucurrit ad funus, & cum propria zona manus sanctæ jacentis Birgittæ cum devotione tangi fecisset, zonam eamdem simili devotione circumduxit ad collum, & paulo post guttur detumuit, & ad conformitatem debitam divino miraculo fuit redactum. Verum Francisca de Sabellis dicti monasterii sancti Laurentii monialis, quæ biennio debilitatem & adversam stomachi valetudinem passa, fere semper lecto decubuerat infirma, & honorandæ Viduæ familiaris fuerat, dum adhuc insepultum corpus intra claustrum servaretur, cum gravi labore de lecto surrexit, tam longam infirmitatem patiens, & adjuta pervenit ad feretrum, & secus illud jacuit tota nocte, nec Deum desiit cum devotione & instantia deprecari, quod meritis & precibus Viduæ, cujus corpus aderat, tam molesta, tamque diutina valetudine in tantum saltem alleviaretur, quod cum reliquis monialibus divinis officiis interesse, & per claustrum, cum expediret, adjuta per neminem ire posset, & mane facto reperit, se circa proprii sanitatem corporis efficacius remedium, quam deprecata fuerat, impetrasse.

[429] [contigerunt, enumerat:] Verum, ut Deus benedictus hujus dilectæ Viduæ mundo magna merita demonstraret, contigit, ut Elsebysnara, mulier dictæ Lincopensis diœcesis, cum infantulum mortuum peperisset, summo dolore plena, ac tandem ad se reversa, Deum prece humili exoraret, quod meritis Viduæ tantopere celebrandæ infantulus vitam susciperet, & emisso voto, quod cum infantulo, si ad vitam veniret, & imagine cerea sepulcrum Viduæ sanctæ visitaret, extemplo infantulus calescere & palpitare cœpit, vitamque plene suscepit. Mulier vero plena devotione atque gaudio votum implevit emissum. Sed quid pluribus immoramur, cum Deus omnipotens hujus almæ Viduæ meritis surdis aures aperuerit, mutis linguæ officium solverit, tremulis paralyticis soliditatem præbuerit, curvis erectionem, contractis & invalidis liberum beneficium gradiendi, cœcis visum, mulieribus partu periclitantibus liberationem, morbis alias incurabilibus sanitatem, naufragos & aquis vehementibus laborantes perduxerit ad salutis portum? Et, si ea, quæ Deus benedictus Viduæ sæpedictæ meritis tam illa superstite, quam post ejus resolutionem felicem, mirabilia præter & super vires naturæ fuit operatus, nec desinit operari, vellemus per singula recensere, nos aliis diversis implicitos, longa valde in tali recitatione prolixitas detineret. Possunt tamen fideles, avidi talia gesta pernoscere, librum, in quo fideliter annotantur, perquirere curiose. Vota autem apud monasterium in Watzsteno supradictum, ad quod venerabile corpus hujus benedictæ Viduæ translatum fuit, persoluta, & appositæ imagines ac statuæ magnum testimonium perhibent veritati.

[430] [quibus de causis eam] Et quoniam per sancti Spiritus operationem hæc Vidua pervigil per excellentia merita in Dei Patris gloria collocata, militantem propemodum illustrat Ecclesiam, nosque gustamus & videmus, quia bona fuit & est negociatio ejus, & propterea in nocte supervenientis temporalis mortis ejus, virtutum & meritorum lucerna non debet extingui, est enim non sub modio, sed super candelabrum posita, & per Domini universam domum inextinguibile lumen affert; quin potius filii sanctæ matris Ecclesiæ surgant, & beatissimam prædicent, eique dent de fructu manuum suarum, laudentque eam in portis matris Ecclesiæ opera ejus; nos, qui pro injuncto ministerii pastoralis officio sumus sapientibus & insipientibus debitores, per ea, quæ tam de felicis recordationis Gregorii XI & Urbani VI Romanorum Pontificum prædecessorum nostrorum, quam mandato nostro super his habita sunt, de veritate præmissorum per testes idoneos, & alias probationes legitimas certius informati, eisque veris compertis, & pro parte carissimæ in Christo filiæ nostræ Margaritæ, Reginæ Sueciæ illustris, ac prælatorum & procerum regni sui, necnon dilectorum filiorum, populi officialium almæ Urbis ac dilectarum in Christo filiarum sancti Laurentii, & de Watzsteno monasteriorum prædictorum abbatissarum, conventuum sæpius & cum instantia requisiti, in nomine Domini, ut jam tandem Viduam ejus celeberrimam benedicentes benedicamus, & super ea effloreat sanctificatio nostra, ad honorem Dei omnipotentis Patris & Filii & Spiritus sancti, & exaltationem orthodoxæ fidei, & Christianæ religionis augmentum, necnon ad sedationem schismatis, ac fidei & Ecclesiæ unionem, auctoritate ipsius Dei omnipotentis, Patris & Filii & Spiritus sancti, ac beatorum Apostolorum Petri supradicti & Pauli, atque nostra, de fratrum nostrorum consilio, & assensu omnium prælatorum in Romana curia consistentium, decernimus, declaramus, definimus, pronunciamus, bonæ memoriæ beatam Birgittam, alias Brigidam supra sæpius nominatam, Sanctam esse, & tamquam Sanctam ab universali Ecclesia venerari, ac Sanctorum catalogo adscribi debere, & ipsam nunc adscribimus de præsenti.

[431] Statuentes, ut ab universali Ecclesia anno quolibet in die, [Sanctorum Catalogo] qua illam post devictum triumphatumque mundum in perpetuas æternitates præsens vita parturiit, videlicet decimo Kalendas Augusti festum ipsius & Officium sicut pro una Sancta non virgine nec martyre devote & solemniter celebretur: Et ut ad venerabile sepulcrum ipsius ardentius & effluentius Christi fidelium confluat multitudo, & ejusdem Sanctæ celebrius colatur festivitas, & ejus nomen crebrius recolatur, auctoritate prædicta omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui sepulcrum ejus hujusmodi apud ipsum monasterium in Watzsteno in ejusdem festo, necnon quinto Kalendas Junii, quo videlicet die hujusmodi corpus venerandum apud ipsum monasterium translatum fuit, & sub ad præsens occurrentibus diebus devote visita, erint, annuatim, singulis videlicet eorumdem dierum diebus, quibus dictum sepulcrum visitaverint, ut præfertur, septem annos & totidem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus.

[432] Quocirca universitatem vestram monemus, requirimus, [solenniter adscribit.] & hortamur attente, vobis nihilominus in virtute sanctæ obedientiæ, & ad æternorum præmiorum augmentum districtius injungentes, quatenus præsentes nostras litteras cleris & populis vestris, auctoritate nostra solemniter publicantes, festum hujusmodi venerabilis Sanctæ cum solemnitate debita celebretis & faciatis etiam celebrari, omnipotentem Deum, a quo sancta desideria, recta consilia, & justa sunt opera, totis cordis affectibus humiliter deprecantes, ut ejusdem Sanctæ precibus & meritis exoratus, det servis suis illam, quam mundus dare non potest, pacem, ut & corda nostra mandatis suis dedita, & hostium sublata formidine, tempora nostra sint sua protectione tranquilla, nobisque concedat, ut post peractum nostræ villicationis ministerium una cum credito nobis grege mereamur ad sempiterna gaudia pervenire. Datum Romæ apud sanctum Petrum nonis Octobris, Pontificatus nostri anno secundo. Ita Bonifacius apud Hörmann, demptis aliquot mendis, quæ ex codice Canonizationum Fontanini emendavi.

[Annotatum]

* an cura?

§ XXVII. Ritus factæ canonizationis ex Amelio, teste oculato: indulgentiæ ejusdem occasione datæ: canonizationis S. Birgittæ & Regulæ S. Salvatoris per Martinum V confirmatio.

[Ex oculato teste.] Ex iis, quæ hactenus in negotio canonizationis S. Birgittæ gesta fuisse diximus, liquet, id sæpius ad incudem fuisse revocatum, nec nisi cum summa cautela in eo processisse Pontifices: cautelæ vero par fuit canonizationis solennitas, quam præter Laurentium Romanum, & Thorirum Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1391, descripsit Petrus Amelius apud Mabillonium tom. 2 Musei Italici pag. 535; unde illam, tum quod ab auctore, qui eam suis oculis hausit, ac partem etiam in ea habuit, scripta sit; tum quod ritus fere iidem hodieque observari in hujusmodi negotiis soleant, huc transcribere visum est. Sic itaque Petrus Amelius: Sequitur canonizatio S. Brigidæ. Anno Domini MCCCLXXXXI & die Sabbati, VII mensis Octobris, pontificatus domini Bonifaci IX anno secundo, facta fuit canonizatio beatæ Brigidæ in magna capella sacri palatii Romæ prope sanctum Petrum, in qua talis modus fuit observatus. Primo die Veneris patriarcha Gradensis, confessor & referendarius dicti domini, ex præcepto Sanctitatis suæ consistorium generale mandavit, item canonizationem S. Brigidæ, ut omnes deberent venire ad ipsam solemnitatem. Item campanæ omnium ecclesiarum deberent pulsari hora Completorii & crastina die hora tertiarum etiam mandavit. Item parata fuit capella circumquaque de pannis & sternata (strata) frondibus de Verta (viridi & odorifera fronde) Magister folrariæ fecit. Item circumquaque per totam capellam fuerunt tortitiæ seu brandones, quilibet de undecim libris ceræ: fuerunt in summa LXXXVI. Modum dictarum candelarum & ordinem brandonum inveni.

[434] [quo ritu Bonifacius IX] Item in die Sabbati de mane dominus Papa audivit magnam Missam de Spiritu sancto in camera sua. Item post magnam Missam venit ad magnam capellam, eum comitantibus omnibus cardinalibus & nobilibus Romanis cum pluviali rubeo consistoriali & mitra de perlis consistoriali; & facta reverentia aliquali ante altare, ascendit ad aliam cathedram longe ab altari paratam: & ibi recepit omnes cardinales & prælatos ad reverentiam cum cappis laneis more solito. Qua reverentia finita, accessit ad aliam cathedram cum scabello paratam ante medium altaris, appodians se ad altare, versa facie ad populum: & duo diaconi antiquiores sedebant ante pedes ejus in scabellis, aliis etiam cardinalibus sedentibus in locis suis cum cappis laneis: & facto silentio & luminaribus accensis, Papa sedendo mitram in capite, fecit collationem & sermonem suum sub isto themate: “Viduam ejus benedicam, & florebit super ipsam sanctificatio mea.” Completo sermone & facta admonitione, ut omnes deberent Deum rogare, quod non permitteret eum errare; protestatione etiam facta, quod ipse non intendebat facere contra sacrosanctam Romanam Ecclesiam, surgens de sede, deposita mitra, incœpit cantando “Veni, creator Spiritus” & flexis genibus stetit sine mitra usque ad versiculum tertium, & semper stetit ibidem pedes, tamdiu donec cantores cantaverunt dictum hymnum. Quo finito, sine versiculo dixit: “Dominus vobiscum” & orationem, “Deus, qui corda fidelium” quam finivit “Per Christum Dominum nostrum.” Sed reassumpta mitra, ibidem sedendo pronunciavit, beatam Brigidam fore sanctam, & adscribendam in Catalogo Sanctorum, ut est in libro Secretorum Papalium domini Clementis Papæ VI, qua pronunciata, ore proprio concessit Indulgentiam ista die & in sequenti visitantibus ecclesiam sancti Petri & sancti Laurentii in Panisperna, & qui interfuerint in divino Officio isto illam Indulgentiam Jubilei, & multas alias in terris.

[435] Post hoc procuratores dictæ Sanctæ petierunt publica instrumenta de hoc: [retulerit] & Papa etiam de potestate sua jam dicta … & tunc omnes cardinales & prælati receperunt paramenta alba, episcopi pluvialia, presbyteri planetas, diaconi tunicellas & dalmaticas, & iterum venerunt ad reverentiam Papæ. Post hoc deposito pluviali rubeo recepit chirotecas preciosas & anulum pontificalem, & pluviale album preciosum cum mitra solemni: & deposita mitra, incœpit cantando “Te Deum laudamus” & tunc data sunt duo magna tortitia de cera alba, quælibet de octo libris ceræ, & cuilibet cardinali ac patriarchæ de VII libris ceræ aliæ non albæ, & omnibus prælatis de duabus libris, & aliis clericis & cantoribus, auditoribus & nobilibus & aliis de una libra ceræ: & tunc incœpta fuit processio, & omnes tenebant faculas suas accensas in manibus, quilibet in ordine suo: & duo patriarchæibant cum cardinalibus, item dominus Papa subtus pallium, sed milites portabant extra pallium tortitia Papæ accensa, & sic ivimus per totam capellam usque ad aliam capellam, & reversi fuimus processionaliter ad magnam capellam, & dominus summus Pontifex ascendit ad cathedram ante medium altaris, ubi fecerat sermonem suum prius: & stando diaconus a dextris dixit cantando “Ora pro nobis beata Brigida Alleluia;” & Papa dixit: “Dominus vobiscum” & aliam Orationem de beata Brigida, &, cantato per cantores “Benedicamus Domino” diaconus a sinistris dixit “Confiteor” & Papa dedit benedictionem more solito. Et prior Episcoporum cardinalium pronunciavit Indulgentias, & sic quilibet repatriavit cum candela sua; & omnes alias candelas de altari & tortitia de capella camerarius fecit recipi pro Papa … per sex cardinales, qui deberent omnes esse sacriftæ. Primus erat dominus de Alenconio Philippus: secundus de Anglia, dominus Adam: alter Reatinus. Ista die Papa non potuit dicere magnam Missam de Sancta, causa infirmitatis, sicut debebat: sed in crastinum celebravit, ubi istum ordinem tenuit.

[436] Dominica ergo die, VIII Octobris, bono mane, [S. Birgittam] post parvam Missam, dominus Papa indutus cum pluviali & mitra cum perlis consistoriali, descendit ad ecclesiam sancti Petri cum omnibus cardinalibus, duobus patriarchis, Constantinopolitano scilicet * & cum prælatis & toto clero: & in porta ecclesiæ venerunt illi obviam omnes canonici sancti Petri cum cruce, pluvialibus, pavilione & campana processionaliter, cantando “Te Deum laudamus” duxerunt eum ad Majus altare, & facta aliquali oratione ante altare, recessit ad cathedram, ubi consueverunt Romani præsules induere se, & sedendo cardinales & omnes prælati venerunt ad reverentiam, & ipse voluit, quod cantaretur Tertia. Missa fuit de sancta Brigida cum commemoratione de Dominica. Tunc primo ego incœpi de mandato sedere inter cardinales episcopos. Processit Missa ordine suo. Item post Evangelium diaconus a sinistris dixit “Confiteor” & dicto “Credo in unum Deum” & post Offertorium Papa sedebat super bassam cathedram cum scabello ante regias ferreas Papæ, ubi lectum fuit Evangelium, versa facie ad sedem, in qua fuit indutus. Tunc Domini commissarii tres cardinales de canonizatione istius Sanctæ exierunt de sacristia sancti Petri cum oblationibus suis. Primo dominus de Francia cum duobus magnis tortitiis accensis, coopertis de auro, obtulit osculando pedem & manum: secundo dominus Anglicanus cum duobus panibus coopertis, cum tobaleis & armis & scudetis sanctæ Brigidæ, & trium Cardinalium commissariorum; & osculatus est pedem & manum Papæ: tertio dominus Barensis cum duobus magnis bacilibus de vino & malvatico, quæ vocantur Romæ scyphi deaurati, & cum armis & scudetis Dominæ & Cardinalium prædictorum; & osculatus est pedem & manum Papæ.

[437] [in numerum Sanctorum,] Ultimo venerunt quinque procuratores istius Sanctæ cum advocato & quilibet obtulit unam magnam candelam de una libra ceræ albæ, modicum laboratam cum rosis & floribus, viridis, alba & rubea. Item unum parvum canistrellum, totum depictum de colore viridi, in quo fuerunt duæ columbæ albæ & duæ turtures. Item nota, quod canonici in processione debuerunt habuisse grossas candelas de cera in manibus ab istis exsecutoribus: & quia non habuerunt, Papa fuit turbatus. Item fuerunt in ista Missa super regias ferreas & super columnas lapideas prope regias prædictas circa LXXX tortitiæ accensæ, & VII in elevatione Corporis Christi. Poterant esse quælibet de quattuor libris ceræ. Nec Papa, nec cardinales, nec aliquis candelam habuit in ista Missa, nec fuit sermo. Item nota, quod, completa Missa, dominus Pontifex, indutus prout fuerat in Missa, & omnes cardinales & prælati induti sacris vestibus, prout fuerunt in Missa, cum mitris iverunt ad fenestras prope campanile in loco deambulatorio, ubi Romani Antistites consueverunt dare populo Indulgentiam: & ibi Papa dedit de vera Indulgentia illa die, sicut in Jubileo ob reverentiam Brigidæ, & in sancto Petro, & in sancto Laurentio in Panisperna, ubi sancta Brigida dicta fuit sepulta: & quicumque visitasset dictas duas ecclesias sancti Petri & sancti Laurentii VII vicibus per totum præsentem mensem, haberet Indulgentiam Jubilei.

[438] [exponitur.] Item nota, quod de cera ecclesiæ S. Petri accensa canonici voluerunt habere: sed camerarius totam recepit, quod Papa, nec ipsi, nec acolythi, nec cantores habuerunt. Item nota, quod quilibet cantor habuit tres ducatos ab exsecutoribus. Item dicti exsecutores miserunt unam pintolam de auro Papæ valoris e ducatorum & unum vitulum, XXIIII capones, XXIIII pullos, XXIIII columbos, duo barilia de vino. Item nota, quod fuerunt Vesperæ præcedentes, nec sequentes. Item nota, quod ista die, licet fuerit Missa de sancta Brigida, tota die fecimus de Dominica, nec fecimus Commemorationem in Vesperis, nec in Matutinis de ipsa Sancta. Item nota, quod omnes Cardinales induti sacris vestibus associaverunt Papam usque ad cameram. Ista die nullus cardinalis comedit eum Papa, nisi solum prælati domus & cantores. Item nota, quod tota capella debet esse intus & extra parata pannis. Item in altari debent esse sex candelæ, quælibet de una libra cum dimidia: item super cancellum capellæ sex tortitia, quælibet de VIII libris ceræ. Item extra regiam seu capellam ponantur ligna perforata in muro circumquaque ad tenendum tortitia, quantum capella est: & in quolibet ligno erunt sex tortitia, quælibet de quattuor libris ceræ. Item in fine capellæ ex opposito altaris illud idem. Item de aliis parvis candelis de uncia vel media, aut pro libra ponantur XX habentia per murum & distribuantur laïcis & clericis.

[439] Hæc Petrus Amelius de canonizatione S. Birgittæ: [Indulgentiæ tunc concessæ] brevius eadem refert Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi: Laurentius Romanus nonnulla etiam de ea memorat, a Petro Amelio omissa, sed momenti non sunt hujusmodi, ut necessario memoranda sint; neque minutias aliquot moror, in quibus a Petro Amelio forte dissentit. Peracta ex dictis est S. Birgittæ canonizatio in capella sacri palatii prope sanctum Petrum. Pleræque Sanctorum canonizationes, morantibus Romæ Pontificibus, in ecclesia Vaticana fieri consueverunt; sed hanc Bonifacius IX illic non celebravit ægritudinis causa, quæ tamen, quo minus de S. Birgitta ad concionem diceret, non impedivit. Fecit eadem Pontificis male affecta valetudo, ne eo die solennem de more Missam celebraret: postridie tamen tum Vaticanam basilicam adire, tum sacris ibi solenni ritu operari voluit, ne quid ad splendorem solennitatis deesse videretur. Concedendarum indulgentiarum iis diebus, quibus canonizationes Sanctorum peragebantur, mos, ab Honorio III seculo XIII inchoatus, sensim amplior evasit, ut Honorii, Gregorii IX, Innocentii IV, Clementis IV, Calixti III, Sixti IV exemplis Papebrochius Dissertatione XX de Solennium Canonizationum initiis atque progressibus in Propylæo Maii pag. 173 & seq. ostendit, ac denique, inquit, Hadrianus VI in Canonizatione S. Bennonis, anno MDXXIII solennitati ejus præsentibus Indulgentiam plenariam dedit. At longe citius id factum saltem aliquando fuisse, liquet ex indulgentia Jubilei, procul dubio plenaria, hic a Bonifacio IX in canonizatione S. Birgittæ concessa. Oblationem vero turturum & columbarum sustulit Benedictus XIII, eamque Fieri noluit, inquit Justus Fontaninus in Notis ad Canonizationem S. Birgittæ, in solemni canonizatione octo Sanctorum, quam habuit in Basilica Vaticana sub finem elapsi anni MDCCXXVI & initio hujus anni MDCCXXVII. Admisit tamen rursus Clemens XII, ut scribit Benedictus XIV de Serv. Dei Beatif. & Beator. Canoniz. lib. 1 cap. 36 num. 35.

[440] Ceterum Bonifacius diem, quo Birgittam Sanctorum albo inscripsit, [pro die XXIII Julii, & VII Octobris;] insignem etiam esse voluit indulgentiis, perpetuo duraturis, septem annorum ac totidem quadragenarum, quas ecclesiam S. Laurentii in Panisperna die XXIII Julii, quo S. Birgitta obiit; item die VII Octobris, quo in Sanctorum numerum relata est, vel uno ex octo, mox dictos Julii & Octobris dies proxime sequentibus, rite visitantibus concessit. Bulla ea de re data & ex Registro Vaticano a Waddingo extracta sic habet: Bonifacius &c: Universis Christi fidelibus præsentes litteras inspecturis salutem &c. Splendor paternæ gloriæ &c. Cupientes igitur, ut ecclesia monasterii monialium S. Laurentii in Panisperna de Urbe Ordinis S. Claræ, in quo B. Birgitta aliquibus diebus, dum vitam ageret in humanis, devote permansit, ac debitum naturæ persolvit, & ejus corpus sepultum extitit, & in quo postmodum plurimis miraculis claruit, & multæ ex ejus reliquiis devotissime venerantur a Christi fidelibus, congruis honoribus frequentetur & ut fideles ipsi eo devotius devotionis causa confluant ad eamdem, quo ex hoc majus animarum commodum & salutem se speraverint adipisci, de Omnipotentis Dei misericordia & beatorum Petri & Pauli Apostolorum auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui dictam ecclesiam in festivitate B. Birgittæ, videlicet X Kalendas Augusti, & in die canonizationis de ea per nos in præsenti die factæ, & per octo dies festivitatem, ac diem canonizationis hujusmodi immediate sequentibus visitaverint, annuatim pro singulis festivitatis & canonizationis, ac octo dierum prædictorum diebus, quibus dictam ecclesiam devote visitaverint, annuatim, ut præfertur, septem annos & septem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus. Dat. Romæ apud S. Petrum Nonas Octobris anno secundo.

[441] [item pro XXVIII Maii ob reliquiarum Roma in Sueciam translationem,] Quin & ad diem XXVIII Maii eamdem gratiam extensam voluit sequentibus litteris ex eodem Registro a Waddingo, ut Durantus refert, transcriptis: Bonifacius &c (fere ut supra) omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui tam dictam ecclesiam in festivitate ipsius S. Birgittæ, videlicet X Kal. Aug. & in die Canonizat. ejusdem de ea per nos in præsenti die factæ devote visitaverint, annuatim illam indulgentiam, videlicet septem annos & totidem quadragenas singulis festivitatibus & canoniz. prædictorum * diebus concedimus, quam sepulchrum ejusdem S. Birgittæ apud monasterium monialium in Vuatzsteno Ordinis S. Augustini, Lincopen. diœcesi, ad quod ipsum corpus a dicta ecclesia ipsius monasterii S. Laurentii translatum extitit, in dicta festivitate & in die ipsius translationis, videlicet V Kal. Junii visitantibus hodie duximus concedendam. Datum Romæ apud sanctum Petrum Nonas Octobris anno secundo. Dixi fere ut supra: nam in hac bulla ne verbo quidem fit mentio habitationis S. Birgittæ apud moniales Clarissas in monasterio S. Laurentii, aut mortis, quam apud easdem subierit, sed unice sepulturæ ejus, quam ibi certo obtinuit. Vide quæ hac de re dicta sunt num. 384 & seq. Ceterum ex posterioris Bullæ serie, septem annorum, totidemque quadragenarum monasterio S. Laurentii in Panisperna ea concessas Indulgentias, ad monasterium quoque Vastenense in Suecia fuisse extensas eadem Bulla pro die festivitatis S. Birgittæ, seu XXIII Julii; item pro die Translationis ejus seu XXVIII Maii, me tacente, apparet; quod Bonifacius IX in Bulla Canonizationis (vide num. 431) supra repetit.

[442] [quæ tamen eo die non videtur contigisse.] At negotium facessunt verba Bonifacii, quibus S. Birgittæ translationem ex Urbe ad Vastenense monasterium (nec enim aliam novi, de qua hic Bonifacio sermo esse possit) peractam ait XXVIII Maii. Nec non V Kal. Junii, inquit in Bulla Canonizationis, quo videlicet die hujusmodi corpus venerandum apud ipsum monasterium translatum fuit. Festum Translationis S. Birgittæ in monasterio Vastenensi eo die celebratum fuisse, ex ejusdem monasterii Diario ad annos 1404, 1413, 1492 colligere quidem fas est, eoque signatur in Martyrologiis seu Kalendariis citatis apud nos ad diem XXVIII Maii in Prætermissis: at illo ipso die peractam fuisse, neque cum Ulphone, S. Catharinæ biographo suppari, neque cum Birgero, S. Birgittæ biographo æquali, neque cum auctore Vitæ Abbreviatæ S. Birgittæ, neque cum Thoriro Andreæ in Diario Vastenensi, nec denique cum iis, quibus miracula S. Birgittæ in Suecia patrata, priusquam Sanctis adscriberetur, colligendi & in libellum redigendi onus fuit impositum, componi potest: quandoquidem hi omnes, die quarta vel quinta Julii id accidisse, testentur, & inter postremo loco citatos fuerit Gudhmarus Frederici, ex eorum numero unus, qui Roma in Sueciam S. Birgittæ corpus seu reliquias transportarunt, qui præter diem quartum Julii, cui S. Birgittæ corporis in Vastenensi monasterio collocationem affigit, etiam diem exprimit, quo primum in Sueciam pervenit, die scilicet XXIX Junii, SS. Apostolis Petro & Paulo sacra. Cogor itaque ob tam multiplicia & luculenta a Bullæ verbis, modo relatis, dissentientium scriptorum testimonia credere, vel erronee factæ translationis diem fuisse suggestum Pontifici, vel, cum huic (fortasse ne Octavæ Apostolorum SS. Petri & Pauli celebritatem minueret) visum fuisset die XXVIII Maii S. Birgittæ translationis agi memoriam, id ita interpretatum esse, cui conficiendæ Canonizationis Bullæ cura demandata fuit, quasi ea die memorata translatio contigisset; vel denique vitiosum hac ex parte Cherubino, Fontanino, & Duranto Bonifacii Bullæ exemplar obtigisse.

[443] Ceterum S. Birgittæ canonizationem a Bonifacio factam Deus approbasse videtur, [Prodigia aliquot tunc etiam facta,] editis ipsomet, quo in Sanctorum relata est numerum, tempore non paucis miraculis, de quibus Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi ad annum 1391: Item tempore canonizationis facta fuerunt multa miracula, de quibus pauca pono ad præsens, quia alibi plura sunt conscripta: verum hæc ad manus nostras non pervenerunt: bina igitur accipe, quæ pro multis illis Thoriri verbis refero. Ipso die Canonizationis fuit quædam mulier illuminata, quæ alium oculum amiserat per XX annos & alium per VII. Item quidam cardinalis existens in medio inimicorum Dei & Sanctæ matris Ecclesiæ tempore noctis, quia de die non audebat transire, perdidit viam & omnes, qui secum erant in comitiva, separati sunt unus ab alio, & propter timorem, quem habebant de metu inimicorum, nullus ausus est vocare alium. Tandem invocabant auxilium S. Birgittæ, facientes ei votum speciale. Mox quædam facula valde magna apparuit inter eos, quæ accedebat eos, donec essent in recta via, & dum omnes insimul convenerunt & se mutuo cognoscerent, atque etiam scirent, quo deberent transire, facula ulterius non comparuit. Et hæc quidem recte S. Birgittæ meritis Thorirus adscripsit: verum quod de comite Armeniacensi mox subdit, quam in eo partem S. Birgitta habuerit, haud satis perspicio.

[444] Sic autem habet: Item tempore, quo Dn. Papa firmiter statuerat canonizare B. Birgittam, devictus est comes Armeniaci & in ipso bello mortuus, [quibus annumerari non debet comitis Armeniaci cædes] qui ex parte antipapæ (Clementis VII, a quo Galli stabant) intravit Italiam cum exercitu magno ita subtiliter in astutia sua, quod nullus potuit scire, antequam jam occupaverat magnam partem terræ. Illi autem, per quos devictus est, non fuerunt nisi quingenti armati. Multa alia contingebant tunc, quæ hic brevitatis causa omitto. Si Poggio, qui Bonifacio IX ab Epistolis fuit, lib. 3 Historiæ Florentinæ habenda fides est, evocatus a Florentinis e Gallia Narbonensi in Italiam comes Armeniacus cum duodecim equitum peditumque millibus, superatis Alpibus, Alexandriam Statelliorum usque progressus est, quam urbem dum, non exspectatis Florentinorum copiis, temere pedestri acie oppugnat, undique a Vermio, Galeatii Mediolanensis Vicecomitis duce, ex ea magno equitum numero in Gallos improviso erumpente, circumfusus, trium horarum certamine superatus captusque fuit anno 1391 die XXV Julii, ut scribit Corius, & in urbem deductus brevi interiit. Ripamontius Historiæ Mediolanensis parte altera, lib. 10 mille Mediolanenses decem Gallorum millia hoc prælio vicisse, ait. Addit ille, comitem Armeniacensem ex nonnullorum opinione a Carolo VI, Galliarum rege, clam in Italiam missum, tum ut Mediolanum, cui jam tum immineret, sibi subjiceret; tum ut Bonifacio IX infesta omnia efficeret: atque huc respexisse videtur Thorirus, verbis mox citatis innuens, Pontificem Bonifacium IX, quod tum temporis S. Birgittam Sanctorum albo inserere (quod jam fecerat) statuisset, eo periculo, veluti per prodigium, liberatum fuisse. Verum, ut ut ista sese habuerint, videtur hic Thorirus conjecturis plusculum, quam par erat, indulsisse.

[445] [Joannes XXIII S. Birgittæ canonizationem confirmavit,] Quamquam, ut ex dictis liquet, cautissime in negotio canonizationis S. Birgittæ processum fuisset, quia tamen Bonifacio IX, qui extremam illi manum admoverat, tamquam vero Pontifici orbis Catholicus universus non adhærebat, voluere Sueciæ maxime, regnorumque vicinorum populi, ut, quo de sanctitate S. Birgittæ omnibus constaret uberius, in Concilio Constantiensi, tum denique a Martino V, vero & indubitato Pontifice, ejusdem rursum canonizatio confirmaretur. Anno itaque 1414 Sueciæ, Daniæ ac Norvegiæ in Concilio Constantiensi oratores institerunt, ut denuo facta a Bonifacio IX S. Birgittæ canonizatio confirmaretur: præstitit vero id Joannes XXIII solenni admodum ritu, etsi non deessent (inter quos Gerson fuit, qui, cum de confirmanda S. Birgittæ canonizatione ageretur, tractatum de Probatione spirituum exaravit) quibus tam frequens Sanctorum canonizatio non probabatur. Anno Domini MCCCCXV in die (at pridie secundum Trithemium in Chronico Sponheimensi) Purificationis B. Mariæ Virginis ad instantiam oratorum regnorum Suediæ, Daciæ & Norvegiæ, Johannes Papa canonizavit S. Brigittam, & benedixit luminaria. Interfuerunt quatuor patriarchæ, cardinales XXIX (in Actis Concilii numquam simul plures viginti memorari, observat Pagius in Breviario gestorum Pontificum Romanorum pag. 387) archiepiscopi XLVII, episcopi CLX, secularium vero principum, comitum, baronum ac nobilium multitudo, inquit Nauclerus Generatione 48 a Christo nato.

[446] Tandem vero etiam anno 1419 Martinus V, cum jam diuturnum Ecclesiæ schisma exstinctum, nec ullum de vero Pontifice dubium esset, [& iterum anno 1419] e Concilio Constantiensi redux S. Birgittæ canonizationem confirmavit edita hac Bulla: Martinus episcopus, servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Excellentum principum, Deo præsertim & Romanæ Ecclesiæ devotorum, desideriis libenter annuimus, illaque, præcipue cum ad orthodoxæ fidei consolidationem, Christi fidelium conscientiarum serenationem, aliasque ad Christianæ religionis augmentum cedere dignoscuntur, favoribus prosequimur opportunis. Dudum siquidem quondam Bonifacius nonus in sua obedientia, de qua partes illæ tunc erant, nuncupatus, de origine, vita & moribus, aliisque multiplicibus piis & sanctis ac virtuosis operibus, nec non miraculis præsertim tunc expressis, quæ Deus benedictus in præmium sanctitatis B. viduæ Birgittæ, quam vulgares Brigidam appellabant, prout appellant, tam illa superstite, quam post ejus resolutionem felicem, præter & supra vires naturæ operari & mundo monstrare dignatus fuerat, nec operari desierat, per ea, quæ tam de felic. record. Gregorii Papæ XI prædecessoris nostri, & quondam Urbani VI in eadem obedientia, in qua ipsi Bonifacio immediate præcesserant, nominati, quam suo mandato super his per testes idoneos & alias probationes legitimas habita fuerunt, certius informatus.

[447] Et pro parte recolendæ memoriæ Margarithæ, [Martinus V,] reginæ Suetiæ, ac prælatorum & procerum regni ejus, nec non dilectorum filiorum populi & officialium almæ Urbis ac aliorum plurimorum Christi fidelium sæpius & cum instantia requisitus ad honorem Dei omnipotentis Patris, Filii, & Spiritus sancti. Et ad exaltationem orthodoxæ fidei & Christianæ religionis augmentum. Nec non hujusmodi ad sedationem detestabilis schismatis tunc vigentis, ac fidei & Ecclesiæ unionem auctoritate ipsius Dei Patris, & Filii, & Spiritus sancti ac beatorum Apostolorum Petri & Pauli, atque sua, de fratrum suorum consilio & assensu, omniumque prælatorum in sua curia consistentium decrevit, declaravit, diffinivit, sive pronunciavit, præfatam Birgittam sanctam esse & tamquam sanctam ab universali Ecclesia venerari, ac Sanctorum Cathalogo ascribi debere, & ascripsit, statuens, ut ab universali Ecclesia anno quolibet in die, qua illam post devictum triumphatumque mundum in perpetuas æternitates præsens vita parturiit, videlicet X Kal. Augusti festum ipsius & Officium sicut pro una Sancta non virgine nec martyre devote & solemniter celebraretur. Et ut ad venerabile sepulchrum ejus ardentius & affluentius Christi fidelium conflueret multitudo, & ejusdem Sanctæ celebrius coleretur festivitas & ejus nomen celebrius recoleretur, auctoritate prædicta omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui hujusmodi ejus sepulchrum apud monasterium in Vuatzsteno Ordinis S. Augustini, S. Salvatorisnuncupati, Lincopen. diœcesis, per dictam Birgittam fundatum, in ejusdem festo, nec non quinto Kal. Junii, quo videlicet die venerandum ipsius Birgittæ corpus apud ipsum monasterium translatum fuit, & sub tunc occurrentibus diebus devote visitaverint, ut præfertur, septem annos & totidem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxavit, prout in litteris dicti Bonifacii desuper confectis, quarum tenorem de verbo ad verbum præsentibus inseri fecimus, plenius continetur.

[448] [rogante Erico,] Quare pro parte charissimi in Christo filii nostri Erici regis Suetiæ illustris, asserentis, se ad hoc singularem gerere devotionis affectum, nobis fuit humiliter supplicatum, ut, cum præfatum detestabile schisma jam per Dei clementiam sedatum existat, dictaque S. Birgitta in præfato, unde originem traxit, & aliis circumvicinis regnis & partibus, & præcipue & communius præ cæteris partibus in divini nominis laudem veneratur & colitur, & devotio habeatur ad eamdem, ad majorem dictæ Christianæ religionis augmentationem, bonarumque mentium & conscientiarum serenationem puriorem, decretum, declarationem, diffinitionem, sive pronunciationem, nec non ascriptionem, & relaxationem prædicta, & alia in dictis litteris contenta auctoritate Apostolica ratificare & approbare, & Apostolico munimine roborare, ac defectus, si qui in eis forsan intervenerint, supplere de benignitate Apostolica dignaremur.

[449] [Suecia rege,] Nos igitur ipsius regis præclaræ ejus devotionis & sinceritatis affectibus, quibus erga Deum & nos, ac Romanam Ecclesiam clarere dignoscitur, diligenter consideratis, in hac parte supplicationibus inclinati, decretum, declarationem, deffinitionem, seu pronunciationem, necnon ascriptionem, & relaxationem, ac alia in dictis litteris contenta hujusmodi rata habentes & grata, ea auctoritate Apostolica tenore præsentium ex certa scientia approbamus & etiam confirmamus, ac præsentis scripti patrocinio communimus, supplentes omnes defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem. Tenor vero dictarum litterarum anteponitur, & est talis: Bonifacius episcopus, servus servorum Dei, &c. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ approbationis, confirmationis, communitionis, & suppletionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Florentiæ Kalend. Julii, Pontificatus nostri anno secundo. Electus & consecratus fuit Martinus V in Concilio Constantiensi anno 1417 mense Novembri: data est igitur Bulla hæc anno 1419. Ericus rex, ad cujus preces Martinus V S. Birgittæ canonizationem confirmavit, Margaretæ Sueciæ, Daniæ & Norvegiæ reginæ consanguineus fuit, anno 1396 in trium regnorum societatem, ea curante, adscitus, quæ, defuncta anno 1412 Margareta, tenuit solus usque ad annum 1439, quo in Pomeraniam secessit, privatusque reliquum vitæ cursum peregit.

[450] [de Vastenensi monasterio] Beneficus in Vastenense monasterium fuit, & jam inde ab anno 1413, se monasterii illius res promoturum pro viribus spoponderat: ad quem annum ita de illo in Diario Vastenensi legitur: In profesto S. Erici venit rex Ericus ad Vazstenas primitus, postquam adeptus est plenariam gubernationem istorum trium regnorum & venit cum magna devotione: nam pedestris venit de Skæningia usque ibi & ostendit tam sororibus, quam fratribus magnam familiaritatem & promisit, se completurum ædificationem ecclesiæ Vazstenensis. Insuper etiam promisit, quod ædificaret unum monasterium de novo in Lalandia de Ordine S. Birgittæ, cujus tamen primam fundationem fecerat Dna. regina Margareta ante obitum suum, & ob hoc petiit a Dn. confessore & fratribus, ut posset intrare monasterium fratrum ad accipiendum exemplum & formam, quomodo illud monasterium in Lalandia esset construendum. Qui difficulter admissus, solus intravit cum Dn. Petro archiepiscopo Lundensi, & sic, aliquibus locis ibi inspectis, exivit cum magna consolatione, promittens, se diligere locum illum, quantum posset, & promovere; ut reipsa ostendit datis ad Pontificem Martinum V litteris, quibus, ut vidimus, canonizationis S. Birgittæ, a Bonifacio IX factæ, confirmationem petiit & obtinuit. Uxor vero ejus Philippa, Henrici IV, Angliæ regis filia, monialis, superstite marito, effecta, in monasterio Vastenensi diem supremum obiit & sepulta est anno 1430, Ordinis Birgittini patrona insignis.

[451] Erici Sueciæ regis cum Philippa, Angliæ regis filia, [etiam alias bene merito:] nuptiæ instituti Birgittini in Angliam propagandi occasionem præbuisse videntur; hinc vero ulterius accidit, ut Ordinis illius constitutiones ab eodem Martino V, indubitato Pontifice, confirmarentur: Istis enim, ut legitur in Diario Vastenensi ad annum 1406, nuptiis celebratis, venit Vazstenas Dn. Henricus Rawinzwart nobilis miles de Anglia, qui, convocato conventu, asserebat, se velle fundare in Anglia unum monasterium de Regula S. Salvatoris, & dedit fratribus litteras suas (exhibet illas Benzelius pag. 194 & binis seqq.) super locum hujusmodi, & dotem, petens, ut duo fratres mitterentur in Angliam pro constructione istiusmodi monasterii, quod & fratres cum exsultatione intima annuerunt. Anno vero 1414 Henricus V, Angliæ rex, Philippæ frater, inquit Thomas Walsinghanus, cœpit fundare tria monasteria religiosorum juxta prædium suum, quod Schene (in agro Surregiensi) vulgariter appellatur, unum de Ordine monachorum Chartusiensium. Aliud monachorum, qui Celestini vocantur… Tertium Brigittinorum, qui S. Augustini Regulam profitentur, quæ cum aliis adjectis cerimoniis vocatur ab eis Regula Salvatoris, videlicet monasterium Sion in agro Midlesexiano prope Brentfordiam ad sinistram Tamisis ripam fundavit, eique primam præfecit abbatissam Matildem Neuton, ut tom. 2 Monastici Anglicani col. 360 & seqq. in charta fundationis ejusdem monasterii videre est.

[452] Approbarat quidem S. Birgittæ constitutiones Urbanus V, [Regula autem Birgittinæ Henricus V, Angliæ rex,] uti & Urbanus VI: quorum prior non dubius Pontifex fuit: at quia, ut apparet, Birgittinæ constitutiones ab Urbano V approbatæ ab indubio, & universim agnito hactenus solenniter confirmatæ non erant Pontifice, petiit a Martino V Henricus, ut Birgittinas Constitutiones, eo, quo eas approbarat Urbanus VI modo, sua quoque auctoritate firmaret. Fecit id Martinus V sequenti diplomate anno 1419. Martinus V Episc. servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Excellentum principum, Deo præsertim & Romanæ Ecclesiæ devotorum, desideriis libenter annuimus, illaque (præcipue cum ad Orthodoxæ fidei augmentum & sacræ religionis propagationem cedere dignoscuntur) dum a nobis petitur, favoribus prosequimur opportunis. Sane cum charissimus in Christo filius noster Henricus, rex Angliæ illustris, sicut asserit, ad Ordinem S. Augustini, sancti Salvatoris nuncupatum, sub Regula & secundum constitutiones seu instituta S. Birgittæ, alias Brigidæ nominatæ, institutum & fundatum, singularis gerat devotionis affectum: & unum jam inchoaverit, & nonnulla alia ejusdem Ordinis monasteria & loca, sub Regula & secundum constitutiones seu instituta prædicta, Deo sibi propitio, intendat & proponat fundare & dotare.

[453] Et cum etiam Regula sive constitutiones sive instituta prædicta: [confirmationem ab eodem Pontifice impetravit.] nec non fundatio, constructio & dotatio monasterii de Watzsteno Lincopensis diœces., quod primum & principale, & per præfatam Birgittam, sive Brigidam, sub Regula & secundum constitutiones seu instituta hujusmodi, fundatum, constructum & dotatum extitit auctoritate quondam Urbani VI in sua obedientia, de qua partes ipsæ tunc fuerant, nominati, approbata & confirmata tunc fuerint, prout in ipsius Urbani litteris, desuper confectis, plenius continetur. Pro parte ejusdem regis nobis fuit humiliter supplicatum, ut prædictam Regulam, constitutiones & instituta, nec non litteras ipsius Urbani, ac omnia & singula in iis contenta, de novo, ad ipsius regis conscientiæ majorem serenationem, auctoritate Apostolica confirmare, & defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem, supplere de benignitate Apostolica dignaremur. Nos igitur hujusmodi ipsius regis pium & laudabile propositum plurimum in Domino commendantes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Regulam, constitutiones, seu instituta, prædicta ac omnia & singula alia in prædictis litteris, quarum tenorem præsentibus de verbo ad verbum inseri fecimus, contenta, auctoritate Apostolica prædicta, tenore præsentium ex certa scientia confirmamus & præsentis scripti patrocinio communimus, supplentes omnes defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem. Urbani litteras vide supra a num. 404; post quas recitatas ita prosequitur Martinus V. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ confirmationis, communicationis *, & suppletionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare præsumpserit &c. Dat. Florentiæ 7 Iduum Aprilis Pontificatus nostri anno secundo.

[Annotata]

* desideratur aliquid

* an prædictis?

* an communitionis?

§ XXVIII. De cultu sacro & reliquiis S. Birgittæ.

[S. Birgittæ cultus a Bonifacio IX, Sueeiæque] Postquam solenni ritu a Bonifacio IX S. Birgitta in Sanctorum numerum anno 1391 relata fuerat, triplici festo quotannis illius memoria in Vastenensi monasterio celebrata fuit: nimirum festum Translationis ejus die XXVIII Maii, festum ejus Natale die XXIII Julii, festum Canonizationis per Octavam die VII Octobris. Primi quidem mentio fit in Diario Vastenensi ad annum 1404, alterius ad 1416, tertii ad annum 1396 & alibi sparsim. Consecratum nomini suo altare, quod indulgentiis Bonifacius IX decoravit, habuit Vastenæ jam inde ab anno 1392, de quo in Fundatione Ordinis S. Birgittæ, præfixa revelationibus ejusdem Coloniæ Agrippinæ anno 1628 impressis, ita lego puncto 5: Bonifacius IX, Pontifex Maximus, visitantibus altare S. Birgittæ in monasterio de Wazsteno sæpe dicto, ipso die dedicationis hujusmodi altaris duos annos totidemque quadragenas de injunctis relaxavit pœnitentiis. Sub dato Romæ apud S. Petrum VIII Calend. Aprilis, Pontificatus sui anno tertio. Anno sequenti insigni prorsus pompa S. Birgittæ reliquiæ in eodem monasterio exaltatæ fuerunt, teste Thoriro Andreæ ad annum 1393, solemnitatem ita describente: Item Dominica Trinitatis, quæ cadebat in crastino Petronillæ virginis & Kalendis Junii ordinatus fuit in Vazsteno venerabilis pater & dn. dn. Kanutus Boëtii episcopus Lincopensis per reverendos patres & dominos Henricum, archiepiscopum Upsalensem, Benonem Arosiensem, & Hemmingum Vænionensem. Et eodem die per eosdem episcopos, præsente etiam dn. Torstano, episcopo Skarensi, facta fuit & celebrata solemnitas exaltationis & ostensionis reliquiarum totius corporis (dempta tamen parte illius non exigua, quæ in Italia permansit) S. Birgittæ, matris nostræ gloriosæ, quæ a vulgo Skrinlegning dicitur.

[455] Affuerunt etiam canonici, præpositi & alii clerici, [præsulibus promotus;] milites, militares, dominæ, nobiles, senes, virgines, & juvenes & tanta multitudo diversorum statuum, clericorum & laïcorum de omnibus partibus, istorum præcipue trium regnorum (Sueciæ, Daniæ & Norvegiæ) quanta insimul in partibus istis unquam visa fuit, nec ab istis incolis major & solemnior processio visa est, quam tunc fuit facta, & tunc quatuor episcopi portaverunt scrinium S. Birgittæ cum reliquiis in ecclesiam & posuerunt super summum altare in choro fratrum, benedicentes & glorificantes Deum in Sancta sua, cui sit laus & honor in secula. Amen. Tertio post anno, Christi 1396, Sueciæ præsules concilium provinciale Arboghæ celebrarunt, & diem VII Octobris, S. Birgittæ sacrum, tota Suecia solennem esse sanxerunt. De dicto concilio ita rursum Thorirus Andreæ ad annum mox dictum: In Dominica, qua cantatur Lætare, in concilio provinciali statutum est per prælatos, scilicet Henricum archiepiscopum Upsalensem, & Kanutum Lincopensem, & Torstanum Skarensem, & Thordonem Strængianensem, & Nicolaum Arosiensem, & Hemmingum Vexionensem episcopum, festum B. Birgittæ solemniter agi septimo die Octobris, & esse festum terræ, seu totius regni. Statuta concilii edidit Benzelius ad calcem Diarii Vastenensis pag. 188 & seqq.; ex quibus præterea liquet, S. Birgittam jam tum in peculiarem regni Sueciæ patronam fuisse adscitam: verba concilii huc spectantia sic habent: Item festum S. Birgittæ, patronæ nostræ, septima die mensis Octobris solemniter celebretur.

[456] Exstat penes nos Missale votivum Suecicum pro presbyteris tam secularibus, [Missa antiqua VII Octobris] quam religiosis cujuscumque diœcesis & Ordinis sub initium typographiæ excusum, sed sine loco & anno impressionis, in quo festum S. Birgittæ tamquam solenne notatur die VII Octobris, & Missa ejus propria hujusmodi legitur: Introitus: Gaudeamus omnes in Domino &c. Oratio: Deus, qui Ecclesiam tuam per beatam Birgittam sacris illuminare dignatus ex consiliis & doctrinis, concede propitius, ut, quæ nostris purgandis excessibus clementer revelasti, devotis mentibus exequamur. P D. Epistola: Optavi & datus est michi sensus &c. Graduale: Propter veritatem & mansuetudinem &c. Sequentia: Surgit mundi vergente vespere, velut stella micans ethere, Birgitta vas gratie, rosaque mundiciæ. Stans fortis in amoris federe, scandit Christum decenter capere cordis in hospicio, dulci desiderio. Nil dulce querens, nil amabile carni, mundo vel vaneglorie. Christi sub gremio cor humile requiescit; hostis caput contrivit fortiter, dum in bono succrescens jugiter, Christo sponso frui feliciter inardescit. Sponsam Sponsus frequenter instruit, novam vite normam instituit, ut sic in sponsa, prout congruit, delectetur. Grato fruens amore properat, jugum Sponsi ferre desiderat, libens & prona, quod statuerat, profitetur. In celis sua conversatio, miro placens virtutum radio, Dei Sanctorum colloquio recreatur. Tandem vite completo stadio, mundi transfertur de naufragio, & in summo celi consortio coronatur. Sis Birgitta nobis propicia; mira de te clarent prodigia, plebsque læta Dei magnalia confitetur. O Maria dulce præsidium, fac Birgittæ per patrocinium, ut optatum in celis bravium nobis detur. Amen.

[457] [in ejus honorem dici solita; dies ejus festi] Euangelium: Nemo accendit lucernam &c. Offertorium: Diffusa est gratia &c. Secreta: Hostias tibi Domine laudis offerimus, suppliciter deprecantes: ut easdem, beate Birgitte interueniente suffragio, & placatus suscipias & ad salutem nostram provenire concedas. P Dñm. Communio: Diffusa est gratia &c. Postcommunio: Quæsumus, omnipotens Deus, ut celestia Sacramenta, que sumpsimus, intercedente beata Birgitta, reatus nostros purificent, & recte vivendi nobis operentur effectum. P Dñm. Hæc Missa forte in Suecia lecta fuit, ex quo S. Birgitta aut in Catalogum Sanctorum relata fuit, aut ex quo festum ejus in concilio Arboghensi per totam Sueciam solenni ritu celebrari jussum est, anno, ut jam diximus, 1396: dignam itaque censui, cujus ob antiquitatem hic facerem mentionem. Redeo ad favores, quibus festos S. Birgittæ dies Pontifices sunt prosecuti. Idem (vilicet Bonifacius IX) permisit omnibus & singulis Ordinis hujus (Birgittini) personis, infra & extra monasterium existentibus, utriusque sexus eligere in festo Canonizationis S. Birgittæ annuatim, semel vero in mortis articulo confessorem de patribus & fratribus ejusdem Ordinis quemcumque, qui eis corde contritis & confessis plenam omnium peccatorum remissionem, in sinceritate fidei, unitate S. Romanæ Ecclesiæ & obedientia ac devotione S. Sedis Apostolicæ pro tunc & in futuro existentis auctoritate Apostolica impertiatur. Ita rursum legitur in Fundatione Ordinis supra citata. Initium litterarum Apostolicarum est: Etsi ex debito &c. Datæ sunt IV Non. Junii Romæ apud S. Petrum anno Bonifacii IX duodecimo, Christi 1401.

[458] [novis affecti favoribus, uti & ipsi dicatum] Innocentius VII litteris Romæ datis apud S. Petrum IV Idus Martii anno Pontificatus sui primo, Christi 1405, quarum initium: Licet is, de cujus munere venit &c, præcipuis Domini & beatæ Mariæ festivitatibus, aliisque, quas inter numeratur dies natalis S. Birgittæ, seu dies XXIII Julii, & per earum Octavas concessit quotannis indulgentiarum annos quinque & totidem quadragenas monasterii Vastenensis ecclesiam visitantibus. Ex Alexandri V litteris, anno Pontificatus sui primo, Christi 1409 datis, intelligitur, S. Birgittam Vastenæ eo anno sacellum suo nomini dicatum, & indulgentiis ab eo Pontifice ditatum habuisse: hæ ita sonant: Alexander V episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus &c: Cupientes igitur, ut capella S. Birgittæ, sita juxta monasterium Watzstena Lincopensis diœcesis congruis honoribus frequentetur & etiam conservetur &c: omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in festo Assumptionis B. M. V. & ejusdem S. Birgittæ eandem capellam devote visitaverint annuatim, & ibidem manus porrexerint adjutrices, singulis videlicet hujusmodi festivitatum diebus tres annos & totidem quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus &c. Datum Pisis XIV Cal. Septembris Pontificatus nostri anno primo. Eodem anno Alexander V in concilio Pisano Nonis Julii Pontificiam coronam acceperat. Sacellum porro, de quo Alexander, videtur etiam S. Birgittæ prodigiis claruisse.

[459] Idem enim reor ac illud, de quo Thorirus ad annum 1406, [Vastenæ sacellum.] ubi episcopum quemdam, Robertum nomine, Roma in Scotiam a Pontifice (Innocentio VII) missum & divertentem in Sueciam, meritis S. Birgittæ naufragio ereptum scribit. Narrabat (Robertus monachis Vastenensibus, inquit Thorirus Andreæ, qui ista audire ex ore narrantis potuit) quoddam miraculum, quod secum Deus fecerat per merita S. Birgittæ. Ipso enim, in die S. Clementis, existente in mari, inter Pruciam & Sueciam suborta est tanta tempestas in mari, quod omnes de vita desperabant & frequenter cogitabant nautæ merces ejicere in mare; sed ipso prohibente dixit: commendemus nos, fratres, auxilio S. Birgittæ & faciamus ei votum, quod ipsius limina visitemus, quantocius venerimus ad portum Sweorum. Omnibus autem hoc voventibus & promittentibus, ipse non vigilans, neque dormiens, sed quasi in spiritu raptus, vidit, se esse in quadam capella, ubi quidam sacerdos in summo altari celebravit Missam, & ad dextram altaris vidit unam personam, viduali habitu indutam cum mantello nigro & tunica grisea & albo peplo in capite & retro eam stabant fratres & sorores orantes. Ipse autem, accepta candela ardenti, venit ad altare ascendendo per aliquot gradus & fixit candelam in cornu altaris, & sic recessit, & continuo in se reversus vidit omnem illam tempestatem cedatam, & glorificabat Deum & gloriosam Sponsam suam, qui per ipsam talia operari dignatus est. Tandem veniens ad Vazstena & intrans capellam, reperit eam in eadem forma, qualem viderat in mari, &, sic magis certificatus de visione, sciebat, se propter merita S. Birgittæ fuisse liberatum. De indulgentiis, quas pro Suecia festis S. Birgittæ diebus concessit Bonifacius IX, consule Bullas ejus § superiore transcriptas. Sufficiunt autem hæc, ut opinor, ut pateat, quanta sollicitudine Pontifices, S. Birgittæ cultum in Suecia promovendum curarint.

[460] At quoniam indulgentiarum Pontificiarum jam facta mentio est, [Fertur etiam Birgitta a Christo accepisse quasdam indulgentias,] admonet me locus hic, ut de indulgentiis S. Petri ad Vincula, quas Christus Birgittæ concesserit, sermonem modo instituam. Ad eum fere modum, quo S. Francisco pro ecclesia Portiunculæ Christus concessisse traditur indulgentias plenarias, ita & S. Birgittæ pro ecclesia Vazstenensi concessisse eum nonnulli volunt easdem indulgentias, quæ ecclesiæ S. Petri ad Vincula, dum S. Birgitta viveret, concessæ erant. Simile quid innuitur Revelationum Extravagantium cap. 24, ubi Christus de Vastena ita loquens inducitur: Et sicut in hoc loco fuerat pœnarum locus, & gravamen terræ, sic nunc colligentur ad locum istum illi, qui postulabunt misericordiam & indulgentiam vivis & defunctis & placabunt me pro statu regni. At luculentius multo res ea explicatur lib. 4 Revelationum cap. 137; cui titulus: Revelatio tangens Papam Urbanum (V) quam habuit Sponsa Christi in Roma super confirmatione Regulæ Salvatoris, & super Indulgentiis sancti Petri ad Vincula, a Christo concessis monasterio beatæ Virginis in Watzsteno. In decursu vero capitis nunc Pontificem, nunc Birgittam Christus alloquitur: Pontificem quidem sic: Ego dictavi eam (Regulam Salvatoris) & dotavi spirituali dote, scilicet concedendo indulgentias, quæ sunt in ecclesia sancti Petri ad Vincula in Roma. Tu ergo approba coram hominibus, quod coram exercitu meo cœlesti est sancitum. Ita vero Birgittam: Tu autem, Sponsa mea, si non poteris habere literam & gratiam Papæ & sigillum super concessione dictæ indulgentiæ, nisi præcedente pecunia, sufficit tibi gratia mea. Ego enim approbabo & confirmabo verbum meum & omnes Sancti erunt mihi testes. Mater mea erit tibi sigillum. Pater meus confirmator, & spiritus meus advenientium ad monasterium tuum consolator.

[461] [sed id non videtur] Inficiari quidem nolim S. Birgittam a Christo in mandatis habuisse, ut Urbano V Constitutiones suas approbandas offerret; at præceptum ei pariter fuisse, ut indulgentiam ecclesiæ S. Petri, quam a Christo impetrarat, a Pontifice præterea approbandam curaret, eo nimirum modo, quo res hic peracta refertur, ut, quod sentio, palam & aperte edicam, res est, quam non possum non habere suspectam. Quis enim facile sibi inducat in animum, dixisse Christum Birgittæ, indulgentias, quas illi concessisset, ratas validasque fore, etiamsi eas Pontifex, quem adire ea de causa jubebatur, auctoritate sua munire noluisset, ut verbis num. superiore recitatis videtur innui? Novi equidem, quod de S. Francisco aiunt, eum nempe, cum necdum Pontificias super indulgentia Portiunculana litteras accepisset, Honorio III Pontifici dixisse: Si opus Dei est (de indulgentia Portiunculana loquebatur) ipse suum opus habeat manifestare. De hujusmodi ego nolo aliud instrumentum, sed tantum sit charta B. Virgo Maria, notarius sit Christus, angeli sint testes: Sed præmiserat: Tantum sufficit mihi verbum tuum; ad quem modum respondere S. Franciscus potuit, postquam ab Honorio, quod petebat, vivæ vocis oraculo impetraverat. Nec Urbanus V istas indulgentias umquam S. Birgittæ aut concessisse aut confirmasse videtur. In litteris equidem, quibus S. Birgittæ Regulas confirmavit (vide num. 326) Birgittinis eas solummodo dedit indulgentias, quæ Ordini S. Augustini, cujus Regulas profitentur, jam ante concessæ fuerant; nec ullam indulgentiarum ecclesiæ S. Petri ad Vincula Romæ, cum ecclesia Vastenensi communicatarum, mentionem fecit. Num aliis id litteris præstitit? Non opinor: alioquin enim Fundatio Ordinis, editioni revelationum S. Birgittæ Coloniensi præmissa, illarum verbo saltem, quod non facit, meminisset.

[462] [satis firmum;] Adhæc cur Gregorius XI, Urbani V successor, in litteris, quibus ecclesiam Vastenensem in festo S. Petri ad Vincula visitantibus indulgentias concessit, non modo divinitus illas S. Birgittæ datas, aut ab Urbano approbatas fuisse, non innuit, sed eas, ut mox videbimus, ad tres annos & totidem quadragenas restrinxit, cum Romæ in Ecclesia S. Petri longe uberiores, & ampliores essent? Cur Urbanus VI in litteris, quibus ecclesiam Vastenensem dicto die visitantibus omnes indulgentias, quas eodem die Romæ in ecclesia S. Petri ad Vincula promereri fideles poterant, sine restrictione concessit, nullam fecit concessionis divinæ, qua eas jam ante S. Birgitta obtinuisset, mentionem; contra vero solitam hominum ad monasterium Vastenense eo die devotionis causa confluentium multitudinem, & miraculorum eo die frequentiam, quibus ad extendendas dictas indulgentias motus fuerit, memoravit? Quibus apud animum pensitatis, suspicari cœpi (merito, an immerito prudens lector judicet) caput 137 libri 4 Revelationum S. Birgittæ sincerum saltem omni ex parte haud esse, & ab aliquo, quiscumque is fuerit, fuisse interpolatum aut auctum, qui Indulgentiæ Portiunculanæ, S. Francisco concessæ, historiam imitari voluerit. Sed ut, quæ jam dixi uberius confirmentur, & ut, quæ de indulgentiis S. Petri ad Vincula, ecclesiæ Vastenensi concessis, merito credi possint, constet; probatiora eam in rem monumenta videamus.

[463] Gregorium XI, Urbani V successorem proximum, [ut ex Gregorii XI,] trium annorum & totidem quadragenarum indulgentias ecclesiam Vastenensem, a S. Birgitta fundatam, die festo S. Petri ad Vincula, seu die 1 Augusti visitantibus concessisse, ut num. superiore dixi, testantur ejus ea de re litteræ, quas ex Fundatione Ordinis S. Birgittæ, jam crebro laudata, huc transcribo: sic habent; Gregorius XI episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus, præsentes literas inspecturis salutem & Apostolicam benedictionem. Dum præcelsa meritorum insignia. Cupientes igitur ut ecclesia monasterii S. Mariæ in Watzst. Ordinis S. Augustini Lincopensis diœcesis, quod quondam Birgitta principissa Nericiæ de novo canonice fundavit & construi fecit, a Christi fidelibus congruis honoribus frequentetur, & ut Christi fideles eo ferventius causa devotionis ad eandem ecclesiam confluant (locus hic sane aptissimus fuisset, indulgentiæ, a Christo concessæ, si ab eo profecta fuisset, mentionem faciendi) quo ex hoc ibidem dono cœlestis gratiæ uberius conspexerint sese refertos, de omnipotentis Dei misericordia & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate consisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in festo beati Petri ad Vincula præfatam ecclesiam devote visitaverint, annuatim tres annos & tres quadragenas de injunctis pœnitentiis relaxamus, &c. Datum Romæ apud S. Petrum Cal. Febr. Pontificatus nostri anno primo; Christi 1371, quo Romæ S. Birgitta adhuc versabatur. Cum igitur ait Pontifex quondam principissa Nericiæ, id non ita accipiendum est, quasi de S. Birgitta jam tum defuncta, dictum sit, sed de fundato jam tum per illam Vastenensi monasterio; vel serius (post annum 1373 ad XXIII Julii, quo illa obiit, provectum) quam anno 1 Pontificatus litteras illas dedisse Gregorius dicendus est. Ceterum litterarum Gregorii exordium haud integre quidem, ut patet, hic expressum est: si autem, quæ in citata Fundatione Ordinis S. Birgittæ litterarum Pontificiarum verba supprimuntur, indulgentiæ pro ecclesia Vastenensi in festo S. Petri ad Vincula S. Birgittæ a Christo concessæ mentionem, quod tamen non reor, forte faciant, qualia illa sint edoceri cupio, & Gregorii pro ea testimonium lubens amplectar.

[464] Progredior ad Urbani VI Bullam, qua hunc Pontificem, omnes, quas festo S. Petri ad Vincula Romæ in ejusdem nominis ecclesia promereri fideles tum temporis poterant, [& Urbani VI bullis] liberalius, quam Gregorius XI, decessor ejus fecerat, ecclesiæ Vastenensis monasterii, nulla tamen indulgentiæ a Christo S. Birgittæ concessæ mentione injecta, sed ad augendam populi dicto die eo concurrentis devotionem, indulgentias concessisse, pariter dixi. Sic habet: Urbanus VI episcopus, servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam &c. Cupientes itaque ut ecclesia monasterii in castro Watzst. Lincopensis diœcesis, quod per dilectam in Christo filiam, nobilem mulierem Catharinam, quondam Ulphonis de Ulphaso militis natam, dictæ diœcesis & quondam Birgittam ejus matrem ad honorem & sub vocabulo ejusdem B. Mariæ de bonis suis de novo fundatum & copiose dotatum dicitur, & in qua quidem etiam corpus dictæ Birgittæ requiescit, & in qua omnipotens Deus, præsertim in festo S. Petri ad Vincula, in quo ad ipsam ecclesiam numerosa multitudo fidelium regni Suetiæ & aliarum nationum causa devotionis peregre annuatim, ut asseritur, confluit, multa signa ostendit & miracula operatur, congruis honoribus frequentetur: & ut Christi fideles devotionis causa eo lubentius ad ipsam ecclesiam confluant, quo &c. De omnipotentis Dei misericordia & beatorum Petri & Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate confisi, omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in dicto festo præfatam ecclesiam devote visitaverint, annuatim omnes & singulas indulgentias & remissiones peccatorum ac relaxationes injunctarum pœnitentiarum, quas quicumque Romani Pontifices, prædecessores nostri, ecclesiam S. Petri ad Vincula de Urbe, in eodem festo annuatim visitantibus indulserunt, sive indulgentiæ, remissiones & relaxationes hujusmodi (quas haberi volumus præsentibus pro expressis) in perpetuum, sive ad certum tempus concessæ fuerint, modo, forma & ad tempus, quibus per eosdem Pontifices concessæ existunt, auctoritate Apostolica misericorditer concedimus per præsentes. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis infringere &c. Dat. Tybur. 3 Cal. Aug. Pontificatus nostri anno 1, Christi 1378.

[465] [eruitur:] Vides, Urbanum VI ob solam tum hominum in festo S. Petri ecclesiam visitantium, tum miraculorum ea die ibi fieri solitorum multitudinem dictas indulgentias concessisse, quas, cum non explicet Pontifex, accipe authenticam anni 1380 earumdem declarationem: In nomine Domini Amen. Ista venerabilis ecclesia (S. Petri ad Vincula Romæ) fuit ædificata a principio per Octavianum imperatorem, & prima die Augusti fuit consecrata per sanctissimum patrem & dominum Pelagium, & in prædicta die quicumque devote ad prædictam ecclesiam accesserint confitentibus & vere pœnitentibus & confessis posuit & concessit remissionem omnium peccatorum & absolutionem (sonant hæc indulgentias plenarias) & quolibet die sunt in dicta ecclesia quingenti anni de indulgentia. In Quadragesima vero & Dominicis & festivitatibus duplicantur & etiam a prima die Augusti & per totam Octavam prædictus Papa Pelagius posuit & concessit, quicumque ad prædictam ecclesiam devote accesserit, remissionem medietatis omnium peccatorum. Quibus siquidem Cartabellis & antiquissima Legenda ipsius venerabilis ecclesiæ hujusmodi indulgentiarum, sic exemplatis, ut præmittitur, asseruerunt & affirmaverunt dicti Capitulum & canonici dictæ ecclesiæ in præsentia mei notarii & testium subscriptorum tanquam veris & veridicis fidem plenariam per populum Christianum fore adhibendam, & adhiberi debere; ipsique canonici & Capitulum eis tanquam veris & veridicis ac antiquissimis in ecclesia dicta uterentur, asserentes, populum Christianum quasi ex omni mundi parte in prædicto festo S. Petri ad Vincula ad dictam concurrere indulgentiam, & in tali devotione persistere. Et hoc etiam publicum & notorium in dicta Urbe & in partibus convicinis.

[466] Super quibus idem Dominus Magnus (verosimiliter Petri, [sed a Pontificibus indulgentiæ S. Petri ad Vincula Romæ] qui S. Birgittæ canonizationi sedulo allaboravit) a me notario publico infrascripto publicum sibi petiit instrumentum fieri, sigillo dicti Capituli sigillatum. Acta fuerunt hæc Romæ in ecclesia prædicta S. Petri ad Vincula sub anno Domini MCCCLXXX, Indictione III, die vicesima secunda mensis Martii, Pontificatus sanctissimi in Christo patris & domini nostri, domini Urbani divina providentia Papæ sexti anno secundo, præsentibus venerabilibus & discretis viris DD. Nicol. de Calientis Bacto, Joanne de Aperinis, Joanne Petri Vitonis &c. prædictæ ecclesiæ canonicis. Et ego Hector Vrowin de Hussen, clericus Traject. diœce. publicus auctorit. Apostolica notarius præmissis sic actis & concessis per dictos dominos Capitulum & canonicos & omnibus aliis & singulis, dum, ut præmittitur, sic agerentur & fierent, una cum nominatis testibus præsens &c. intersui, eaque sic fieri vidi & audivi & in notam recepi &c. Erit fortasse, qui dicat, Pelagii ætate, seu seculo sexto nondum indulgentias plenarias consuevisse concedi: sed esto, indulgentias istas haud adeo reipsa fuisse antiquas: quemcumque earum seu juris seu facti defectum posteriores Pontifices supplere potuerunt, & saltem longe erant uberiores, quam indulgentia Vastenensi ecclesiæ a Gregorio XI concessa. Romæ, ut ex instrumenti verbis efficitur, celebratum fuit per Octavam festum S. Petri ad Vincula, quo pariter modo Vastenæ fuisse celebratum, colligitur ex Diario Vastenensi ad annum 1405, ubi ejus mentio fit. Mota adversus has indulgentias difficultas aliqua fuit in concilio Basileensi, de qua in Diario Vastenensi ad annum 1433 hæc leguntur: Die S. Hyppoliti venit de concilio Basileësi quædam stricta citatio, qua confessor & abbatissa citabantur ad ipsum concilium cum documentis super revelationibus B. Birgittæ & super indulgentiis festi S. Petri ad Vincula.

[467] Quis citationis hujus exitus fuerit, non edicit laudatum Diarium: [ad Vastenense monasterium extensæ fuerunt, uti & Portiunculanæ.] salvas tamen evasisse, perinde ac S. Birgittæ revelationes, dictas indulgentias, propterea autumo, quod Jacobus Upsaliensis archiepiscopus autographas Urbani VI de illis litteras vidisse se dicat in litteris, quibus anno 1490 die XXIX Martii Ordinis Birgittini plerasque indulgentias Innocentii VIII jussu ac nomine confirmavit: has Benzelius exhibet a pag. 205: prædictarum autem indulgentiarum nominatim his verbis Jacobus meminit: Et postmodum (productis coram me) aliis litteris Apostolicarum indulgentiarum ad instar ecclesiæ S. Petri ad Vincula de Urbe, præfato Ordini concessarum, vera bulla divæ memoriæ Urbani VI bullatis &c. Non hic stetit Pontificum in ecclesiam Vastenensem liberalitas: nam præter indulgentias § 27 memoratas, quas illi Bonifacius IX concessit, collatæ quoque in eamdem fuere indulgentiæ plenariæ, quales Honorius ecclesiæ Portiunculanæ concessit a primis vesperis Calendarum mensis Augusti usque ad Vesperas sequentis diei, quas anno 1408 Vastenæ primum promulgatas & numeroso fidelium concursu celebratas lego in Diario Vastenensi: Die Annuntiationis (inquit, qui Thoriro Andreæ in conscribendo Diario Vastenensi successit) B. Virginis, qui cadebat ipsa Dominica mediæ Quadragesimæ, primitus in monasterio nostro Vazstena pronunciatæ & celebratæ fuerunt indulgentiæ, videlicet remissio omnium peccatorum, sicut in Assisio datæ leguntur B. Francisco. Et venit illo tempore congregatio populorum copiosa. Laus & honor & gloria Deo omnipotenti, & sanctissimæ suæ Matri Virgini Mariæ, & B. Birgittæ in secula seculorum. Amen. Concesserat easdem indulgentias pro eodem die ecclesiæ S. Salvatoris monasterii Birgittini, in suburbio Gedanensi seu Dantiscano conditi, Bonifacius IX jam inde ab anno 1398, ut ex ejus litteris, in Fundatione Ordinis S. Birgittæ sæpius citata puncto V relatis, perspicuum est: quando vero, aut a quo Pontifice primum monasterio pariter Vastenensi impertitæ fuerint, nusquam inveni. Ceterum his aliisque gratiis cumulatam Vastenensem ecclesiam, & continua, quæ illius fundatrix Birgitta operata est in ea prodigia, hujus cultum & celebritatem summopere auxisse, non est, quod quempiam moneam.

[468] [S. Birgittæ cultus Vastenæ auctus:] Adhæc augendo S. Birgittæ cultui monasterii Vastenensis ascetæ non segniter incubuerunt. Sub annum enim 1403, ut scribit infra laudandus illustris Baro Sparwenfeldius ad majores nostros, magnificum ex argento inaurato scrinium, quo S. Birgittæ exuviæ conderentur, Stokholmiæ fabricandum curarunt: quo de, ut opinor, sequentia Diarii Vastenensis ad annum 1412 verba intelligenda sunt: In profesto S. Petri ad Vincula, hoc est, in die S. Helenæ, qui tunc cadebat in Dominica, venit scrineum S. Birgittæ ad monasterium Vazstenente, portatum de Stockholmis, ubi fabricatum fuit per dominum Thorirum Benksson, militem, qui præfuerat illi operi. Inchoavit tamen illud opus frater suus dominus Steno Benedicti, miles; sed mox ab incœpto ab hac vita sublatus est. Et quod ipse complere non potuit, prædictus frater suus dominus Thuro usque ad finem perduxit. In quo quidem scrineo fuit quadringenta XXIX marchæ (argenti) puri, una uncia minus. Anno autem 1430 monasterium suum, S. Mariæ hactenus sacrum, S. Birgittæ pariter dicatum voluere. Audi rursus Diarium Vastenense ad prædictum annum: In crastino Sigfridi, scilicet quinta feria post Dominicam Septuagesimæ in præsentia regis & procerum regni, ac etiam episcopi Lincopensis dedicavit frater Johannes Haquini (fuerat monachus Vastenensis) archiepiscopus Upsalensis (consecratus anno 1422) monasterium Vazstenense in honorem B. Mariæ Virginis & S. Birgittæ sine consecratione altaris. Quanto vero in honore ibidem habita fuerit apud summæ etiam conditionis homines, vel ex eo conjicere sas est, quod ejus illic reliquias Sueciæ reges & reginæ veneraturi sæpe venerint, ut anno 1403 Margareta, Sueciæ regina; anno 1415 Philippa, Erici regis uxor, quæ ibidem etiam in choro S. Annæ a se constructo sepeliri voluit: annis 1442 & 1446 Christophorus rex Sueciæ, & anno 1448 Carolus, qui etiam filiam suam Birgittam in monialem Birgittinam consecrandam eo deduxit anno 1455, ut in loci Diario sparsim videre est.

[469] Ex tribus supra memoratis S. Birgittæ festivitatibus alia Martyrologia plures, [festa ejusdem a martyrologis] alia pauciores signant. Usuardi editio Lubeco-Coloniensis anni 1490, Grevenus & Molanus ad solum diem VII Octobris, quo inter Sanctos relata est, S. Birgittæ meminerunt: Florarium nostrum Ms., senescente seculo decimo quinto confectum, Translationem ejus affigit diei XXVIII Maii; diem natalem XXIII Julii; præterit autem diem cononizationis. Contra Galesinius indictum præterit diem translationis: dies autem natalem & canonizationis, hunc ad VII Octobris, illum ad XXIII Julii assignat. Ferrarius Birgittæ ad diem XXVIII Maii, quo translatum ejus corpus credidit, & ad diem VII Octobris, quo Sanctis adscripta est, meminit. At Martyrologium Germanicum anni 1573, & Martyrologium, Canisii vulgo dictum, singula ex tribus memoratis festis ad dies pariter memoratos notant. Variæ, quæ penes nos sunt, Martyrologii Romani editiones, anno 1631 antiquiores, S. Birgittæ dumtaxat ad diem XXIII Julii meminerunt: quod autem eo anno (ab Urbano VIII anno 1630 prius recognitum) typis Plantinianis Antverpiæ prodiit, ad diem VIII Octobris tantum ita habet: Sanctæ Birgittæ, viduæ, quæ post multas Sanctorum locorum peregrinationes, divino afflata spiritu, Romæ quievit decimo Kalendas Augusti: pridie vero hujus diei corpus ejus translatum fuit; prout hodieque Romanum Martyrologium habet.

[470] Sed Martyrologium Romanum, his antiquius, & anno 1584 Gregorii XIII jussu editum, [memorata,] ad diem XXIII Julii S. Birgittam sic annuntiat: Romæ sanctæ Brigittæ viduæ, quæ post multas sanctorum locorum peregrinationes, divino afflata spiritu, ibidem sanctitate clara decessit e vita, cujus corpus postea in Suetiam translatum fuit. Videtur itaque S. Birgittæ festum sub Urbano VIII a die XXIII Julii ad diem VIII Octobris in Martyrologio Romano fuisse transpositum. Quod vero sub eodem Urbano pariter addi cœptum esse videtur, nimirum die VII Octobris S. Birgittæ exuvias in Sueciam deportatas fuisse; cum Roma egressam S. Catharinam matris suæ exuvias Wastenæ sequentis anni mense Julio die IV vel V deposuisse, viderimus supra, a vero alienum apparet: ita ut dies translationis cum die canonizationis, quem VII Octobris fuisse, ex ipsa ea de re Bonifacii bulla § 26 transcripta liquet, perperam hic confundi videatur. Ceterum cum S. Birgittæ in Romanis Martyrologiis, editis a Belino & Munerato annis 1521 & 1536 nulla S. Birgittæ occurrat mentio, est, unde suspicari liceat, hanc sub Gregorio XIII Martyrologio Romano, nisi forte Romana Martyrologia, hoc Pontifice antiquiora, aliud doceant, primum fuisse inscriptam.

[471] Soluit S. Birgittæ festum Romæ celebrari olim ritu semiduplici, [quorum uni modo ritus duplex per Ecclesiam universam decretus est, principum] qui ad diem VIII Octobris præscribitur in Missalibus Romanis annorum 1629, 1634 & 1660; uti & in Directoriis Romanis annorum 1685, 1695 & aliquot sequentium, quæ apud nos sunt: at in hodierno Missali Romano ritu duplici celebrandum notatur, ex quo id ut fieret indulsit Innocentius XIII, cujus ea de re hoc anni 1724 decretum exstat: Porrectis nuper sa: me: Innocentio PP. XIII litteris Cæsar. Majestat. Caroli VI Romanorum electi imperatoris, & Elisabethæ imperatricis, nec non serenissimi Poloniæ regis, nonnullorum Emorum & Rmorum S. R. E. Cardinalium, pluriumque Archiepiscoporum, Episcoporum, ac Principum, quibus non minus pie, quam enixe supplicatum fuit, ut Officium S. Birgittæ, quod in universali Ecclesia sub ritu semiduplici, & in pluribus regnis sub ritu duplici recitatur, in posterum ad Ecclesiam Universalem sub ritu duplici extendere dignaretur, illisque ad Sac: Rituum Congregationem remissis, in eaque novissime per eminentissimum & reverendissimum D. Cardinalem Ptolomæum relatis, Sacra eadem Congregatio, instante P. Jacobo Schechk Priore Generali Ordinis S. Birgittæ in Bavaria, Reverendissimoque Prospero de Lambertinis, Archiepiscopo Theodosiæ, Fidei Promotore, etiam audito, censuit, ut singulis annis die 8 Octobris ab omnibus tam Sæcularibus, quam Regularibus utriusque sexus, qui ad horas Canonicas tenentur, Officium prædictum sub ritu duplici recitari, & Missa respective celebrari possit. Si sanctissimo D. N. visum fuerit. Die 26 Augusti 1724.

Et facta per me secretarium Sanctissimo D. N. de prædictis relatione, Sanctitas sua benigne annuit: Die 2 Septembris ejusdem anni 1724.

F. Card. Paulutius Præf.
Loco ✠ sigilli.
Nicolaus Maria Tedeschi Archiepiscopus Apamenus Sac. Rit. Congreg. Secr.

[472] [præsulumque variorum rogatu: Officium novum] Memoratus in Innocentii diplomate P. Jacobus Scheckh, Ordinis S. Salvatoris seu S. Birgittæ Prior & confessor generalis in suo libello de Templo & monasterio S. Altonis in Bavaria Superiore, anno 1730 edito, pag. 58 quosdam e principibus viris, qui pro elevando ritu Officii S. Birgittæ per universam Ecclesiam litteras scripsere, recenset; Magnum videlicet Hetruriæ ducem; Eystadiensem, Spirensem, Passaviensem, Frisingensem, Monasteriensem & Constantiensem, episcopos; Salisburgensem, Pragensem, Viennensem, & Florentinum, archiepiscopos. Cum porro Innocentius, Officium S. Birgittæ in pluribus etiam regnis fuisse ritu duplici recitatum, ait, id de regnis Septemtrionalibus ac maxime de regno Süeciæ dictum accipe. Anno 1616 sacra rituum Congregatio, ut novum S. Birgittæ Officium cum octavis, ut olim recitari in Suecia consueverat, recitaretur etiam in Polonia tum a Suecis, tum a Polonis, concessit ad regis Sigismundi preces, cujus tunc erant Poloniæ & Sueciæ regna.

[473] [in ejus honorem per Octavam] Prodiit id typis Plantinianis anno 1651 inter cetera Patronorum regni Suecici Officia propria ad diem VIII Octobris. Lectiones secundi Nocturni habet easdem, quas modo ad diem eumdem exhibet Breviarium Romanum. Propria illi sunt in primis Hymnus in Vesperis hujusmodi:

Hora consurgit aurea,
Lux absque nube rutilat;
Regna gaudent ætherea,
Mundus applaudens jubilat.
Nam decor regni Sueciæ,
Birgitta clari germinis,
Clara jam videt facie
Splendorem veri luminis.
Ex fructuosa vinea
Virga processit gracilis,
In ætate virginea
Pulchræ Rebeccæ similis.
Spicas virtutum colligit
Ruth post terga metentium,
Quarum se granis reficit
Intra terram viventium.
Amatrix innocentiæ
Castum ducens jejunium,
Cor dedit sapientiæ,
Vanum postponens gaudium.
Jesu, nostra redemptio
Fac nos in regnis cœlicis
Hujus patronæ merito
Sanctorum frui gaudiis. Amen.

[474] Antiphona ad Magnificat in primis Vesperis sic habet: [a Seuceis Polonisque] Birgitta, Christi famula, fidelis in officio, tu felix Anna vidua, templi vacans servitio, Rachel amore fervida, Jacob placens consortio, salus ægrotis placida, devotis consolatio, splendens justorum semita, mœstorum recreatio, fiat per tua merita grata nostra devotio; quæ reseras abscondita, nos offer lucis radio. Oratio eadem est, quæ in Breviario Romano. Tertii Nocturni Lectio petitur ex Euangelio Matthæi cap. XI: In illo tempore respondens Jesus dixit: Confiteor tibi Pater, Domine cœli & terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus & prudentibus, & revelasti ea parvulis & reliqua: Sequitur pars homiliæ sancti Hilarii episcopi in idem Euangelium. Responsorium Lectionis septimæ tale est: O facies Moysaica, solis coruscans radiis, sanctitate magnifica, magnis clarens prodigiis, in requie pacifica Sponsi fruens encæniis. Versus: O femina mirifica, continuis lætifica servos tuos præsidiis. In requie. Responsorium Lectionis octavæ: O Canalem mundissimum, per quem de cœli cardine fluit, ut ros, eloquium ignitum sancto flumine, mentes inflammans hominum interiori lumine. Versus: Ora, Birgitta, Dominum, ut nos post vitæ terminum cœlorum locet agmine. Mentes. Gloria Patri. Mentes.

[475] Hymnus ad laudes:

Cœli perornat gaudia, [recitandum:]
Causam præstat lætitiæ
Birgitta rosa fulgida,
Pax & decus Ostgothiæ.
Beata pauper spiritu,
Palmas extendens pauperi,
Læto vultus intuitu
Manum porrexit inopi.
Soluto matrimonio,
Postquam vir mundo moritur,
Devoti cordis osculo
Christum sponsum amplectitur.
Sponsus dilectam suscitat,
Veni, vocans, ad Libanum:
Surgit amica, properat,
Regalem petens thalamum.
Montes petit aromatum
Hæc affluens deliciis,
Donis plena charismatum
Vitam servat a vitiis.
Jesu, nostra redemptio,
Fac nos in regnis cœlicis
Hujus patronæ merito
Sanctorum frui gaudiis. Amen.

Antiphona ad Benedictus: Corona Sponsa prædita, præsentata per Virginem, plebem devotam visita, tuam rege progeniem, umbram mortis illumina, noctis aufer caliginem, pedes nostros justifica in pacis pulchritudinem. In secundis Vesperis Antiphona ad Magnificat: Vale suavis musica, demulcens aures principum: tu Gedeonis buccina, castra deterrens hostium: tu dulcis tympanistria, corda movens fidelium: converte mater inclyta luctum in nostrum gaudium.

[476] [Reliquiarum ejus] De cultu sacro, quem Birgittæ sanctitati haud immerito Ecclesia exhibet, jam satis dictum existimo: lubet itaque, priusquam Commentario huic finem imponam, pauca quoque de ejusdem reliquiis, quæ hinc inde memorata inveni, lectori hic exhibere. In monasterio Panispernæ Romæ, ubi primum tumulata fuit, reliquiarum S. Birgittæ partem remansisse; alteram vero Roma anno 1374 in Sueciam transportatam, & in monasterio Vastenensi fuisse depositam in superioribus dictum est. Hic in honore semper habitæ fuerunt, donec in Suecia Catholica avitaque religio floruit: hinc pariter per varias orbis Catholici regiones fuere dispersæ. Peculiaria quædam hisce de rebus anno 1714 illustris Baro de Sparwenfeldt ad majores nostros perscripsit, quorum hæc fere sunt præcipua capitas, hausta, ut scribit, ex archivis Suecicis, & libris Mss. Vastenensibus. S. Birgittæ ossa anno 1374 primum Vastenæ terræ mandata, datis prius ab Alberto rege, episcopis & regni Sueciæ senatoribus e civitate Orebroënsi anno 1379 die XVIII Januarii ad Urbanum Pontificem litteris, e priori loco per Albertum regem eruta fuerunt anno 1381 & scrinio honoris causa inclusa, testibus, inquit, litteris reginæ Margaretæ ad Urbanum Papam, & Vastenensis abbatissæ & conventus ad Bonifacium Papam, quas exhibet Registrum chartaceum pag. 53.

[477] Diarium Vastenense, seu Thorirus Andriæ ad annum 1381 obitum S. Catharinæ, [a monasterio Vastenensi] Birgittæ filiæ, unice memorat, nec alibi reliquiarum S. Birgittæ, regis Alberti opera in scrinium honoris causa illatarum, mentionem facit, nisi ad annum 1393, quo cum jam in vivis esse desiisset Birgerus, S. Birgittæ filius, quem matris suæ reliquiarum in scrinium illationi adstitisse, scripsit Margareta Vastenensis abbatissa: hujus verba num. 76 commentarii hujus de prima reliquiarum S. Birgittæ in monasterium Vastenense receptione, anno 1374 facta, interpretanda putavi, nescius tum eorum, quæ anno 1381 de Sanctæ reliquiis per Albertum facta fuerant: itaque ex Sparwenfeldio commissum errorem corriges, & anno 1374 annum potius 1381 substitues, quo adhuc vixisse Birgerum, liquet ex Diario Vastenensi ad annum 1391, qui Birgero supremus fuit: sed modo Sparwenfeldium porro audiamus. Insigni prorsus pompa S. Birgittæ, in numerum Sanctorum jam ante relatæ, reliquias fuisse anno 1393 die XXVIII Maii Vastenæ circumlatas, ait, qua de re quoque actum est supra num. 454 & seq. Decennio vero post scrinium magnificum ex argento inaurato continendis S. Birgittæ reliquiis fabrefactum fuit, de quo vide dicta num. 468: id porro, ut addit Sparwenfeldius, anno 1575 Joannes, Sueciæ rex, ut ex eo, sic exigente necessitate, moneta cuderetur, auferri, sed sexennio post alterum fieri prorsus simile jussit.

[478] [in varia loca dispersio,] Ex quo autem propagari Ordo Birgittinus cœpit, quaquaversum quoque S. Birgittæ reliquiarum portiones variæ e Vastenensi monasterio demigrarunt, certantibus novorum monasteriorum incolis, ut ne omni fundatricis suæ sacro pignore carerent: ex Birgittæ reliquiis obtinuisse aliquid scribit, monasterium Vallis gratiæ in Finlandia, anno 1441 fundatum, Houfogense (forte Hufwuto prope Aslogam, de quo Diarium Vastenense ad annum 1448) Muncalivense in Norvegia, Marienbodense & Marienstadense in Dania, aliaque in Anglia, Flandria, Bavaria, Magnipoli, Pomerania, Prussia, Russia, Lithuania, Polonia, & Paradisi monasterium in Tuscia. Lincopiæ in Suecia servatum fuit os brachii & articulus digiti in ecclesia cathedrali. Ex iisdem obtinuerunt Rudolphus, Saxoniæ & Luneburgi dux, comes & elector Palatinus, qui sacellum S. Birgittæ sacrum in territorio Brandeburgensi condi jussit, in quo, quas, scriptis anno 1402 litteris, obtinuerat, S. Birgittæ reliquias collocavit; Nurembergenses anno 1407, Brandeburgicus episcopus Henricus, Henricus item Angliæ rex &c: quorum litteras autographas in archivis Suecicis servari Sparwenfeldius affirmat. His idem addit sanctimoniales Gedanenses, Jacobum (Palladinum) archiepiscopum Florentinum, Benedictinos Moguntinos &c.

[479] Regis Sigismundi tempore, sub principe Carolo IX devastato Vastenensi monasterio, [& varia] expulsisque anno 1595 monachis, Magnus Abraham, Upsaliensis dictus archiepiscopus, Vastenenses reliquias omnes sustulit, quæ omnes tumultuarie & clam, ne eas umquam Catholici invenirent, in cœmeterio Vastenensi defossæ fuerunt. Sigismundus ante pugnam, quam anno 1598 cum Carolo IX prope Lincopiam iniit, Vastenam miserat, qui defossas humi reliquias perquirerent, sed frustra. Anno autem 1599 Carolus IX, jam rex Sueciæ factus, inquiri in reliquias SS. Birgittæ, Catharinæ & Ingridis in cœmeterio Vastenensi jussit, inventasque clam omnibus, ne quisquam eas erueret, in castro Vastenensi occultari præcepit. Verum non in eo solum castro, sed & alibi ea, ut apparet, tempestate, S. Birgittæ reliquias defossas fuisse, necesse est: nam, ut in iisdem litteris narrare Sparwenfeldius pergit, agricola solum exercens prope Lincopiam anno 1678 seu aratro seu ligone in quodam consulis Lincopiensis fundo cimelia quædam ex argento fabrefacta detexit: quædam liquefecit faber argentarius; quædam vero integra conservata fuerunt.

[480] In his vero, quæ integre servata sunt, fuere brachia duo argentea, auro oblita, hierotheca (servando Corpori Domini sacrosancto destinata) pulcherrima, [in Sueciæ sors:] calix, patena, & exigua ex argento deaurato S. Catharinæ statua; quæ omnia pretio sibi comparasse Carolum XI anno 168 … servarique ait in castro & ædibus regiis: e binis autem brachiis argenteis alterum os S. Æschili, alterum os brachii S. Birgittæ continebat, prout eorum inscriptiones indicabant: postremum hoc, naturalem magnitudinem eæquans, tibiam minorem & os brachii S. Birgittæ per puram densamque crystallum conspiciendas continebat: inscriptio vero, quantum eam præ characterum difficultate legere Sparwenfeldius potuit, ita sese fere habebat: Mistica Birgittæ tua perfer arista tristes; Birgittæ lacertus nos ducat & iste; pro nobis ora Birgitta patrona de insuper vita: e quibus sane verbis sensum exprimere, qui paulo tolerabilis sit, perquam difficile est. Addit denique, in eodem argenteo brachio inclusum esse articulum digiti præter reliquias jam memoratas. Atque hæc quidem de S. Birgittæ in Suecia reliquiis docere nos non est gravatus, quod non sine grati animi testificatione dictum sit, illustris baro de Sparwenfeldt: serventurne hodieque omnes istæ in Suecia S. Birgittæ reliquiæ, dicendo non sum.

[481] [caput in Gallia,] Nulla porro apud Sparwenfeldium capitis S. Birgittæ mentio est: caput ejus, vel certe aliquot ejusdem ossa servari, ac cultu sacro honorari in ecclesia vici Courson, in Burgundia siti, & sex leucis Autissiodoro distantis, docuit nos P. Gabriël Brotier, edito nuper, notis illustrato, continuatoque Tacito orbi litterario notus, & eorum, quæ ad nos hac de re perscripsit, testis oculatus. Collocatæ sunt, inquit, S. Birgittæ reliquiæ in supradicta ecclesia parœciali ad cornu Euangelii, & in theca, ferreis clathris septa, inclusæ. Subtus vero nigro marmori, sed verbis Gallicis concepta, hujusmodi inscriptio legitur: Conditur hac theca caput S. Birgittæ (Gallice S. Brigitte) viduæ e regum Suecicorum sanguine, in Galliam die duodecimo Augusti anni MDCLIII opera domini de la Thuilerie, equitis & comitis de Courson, regis ad Sueciæ reginam (Christinam) legati extraordinarii deportatum, eidemque a supradicta regina secundum episcopatus Autissiodorensis monumenta dono datum. Inscriptionem hanc, prout verbis Gallicis concepta erat, ipsemet, quem supra nominavi, Gabriël Brotier descripsit, simulque nos monuit castri, vicique Courson dominium penes familiam domini de la Thuilerie haud amplius esse.

[482] [aliæque alibi servatæ reliquiæ,] Lancellotus lib. 2 Historiæ Olivetanæ, in monasterio Quartano prope Genuam servari æreum vasculum scribit, continens membraneum involucrum, cui charactere antiquo hæc verba inscripta sunt: Digitus S. Brigidæ habitus ab episcopo Alfonso, hujus monasterii fundatore, & sanctæ Viduæ familiari. Masinius in sua Bononia perlustrata ad diem VIII Octobris meminit reliquiarum in S. Stephani servatarum, verum quales eæ sint, non exponit. Gelenius de Coloniæ Agrippinensis Magnitudine lib. 3 Syntagmate 75 pag. 587 Thesauro sacro Virginum conventualium tertiæ Regulæ S. Francisci adscribit reliquias aliquas S. Birgittæ. Rayssius scribit pag. 199, S. Birgittæ chlamydem servari Brugis in S. Donatiani cathedrali ecclesia, ac os unum Rutiliæ pag. 456. Ex Miraculis S. Birgittæ, Neapoli factis & infra edendis constat, portionem ejusdem reliquiarum non diu post ejus obitum habuisse Antonium de Carlecto, sanctæ Viduæ olim familiarem: Beyerlinck in Theatro vitæ humanæ ad vocem, Reliquiæ, inter cimelia sacra ecclesiæ S. Mariæ de Sapientia Neapoli S. Birgittæ reliquias numerat.

VITA S. BIRGITTÆ,
Auctore Birgero, archiepiscopo Upsalensi.

Birgitta vidua Romæ (S.)

BHL Number: 1335
a b

A. Birgero.

PROLOGUS.

[Auctor S. Birgittam secundum triplicem statum generatim prædicat.] Ecce descripsi eam tibi tripliciter c. Tripliciter sol exurens montes, & radios igneos exsufflans, alma mater est Ecclesia, quæ sicut aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, illius virtute, cujus oculi multo plus lucidiores sunt super solem, montes in circuitu ejus, piæ videlicet adoptionis suæ filios super altitudinem terræ ad dulcedinem patriæ cœlestis elevatos, tribus ordinibus seu statibus, virginum scilicet, continencium & conjugatorum, quasi triplici funiculo, qui difficile rumpitur, pulchrificat & decorat. Quibus corda & corpora fidelium, igne sancti Spiritus exusta, in camino castitatis, & continentiæ decoquuntur. Hi sunt tres ordines lapidum politorum, quibus Salomon pacificus Christus Jesus sanctificium suum in terra, quam fundavit in secula, pulcherrime decoravit. Isti sunt tres greges, qui in militante Ecclesia juxta puteum aquarum vivencium aquis sapientiæ salutaris velut in abysso multa dulciter adaquantur. Hee sunt tres propagines in una vite, qui est Christus, crescentes paulatim in gemmas geminæ caritatis. Hee sunt gemmæ pretiosissime, quibus veri David dyadema regium perornatur. Hæc sunt tria, quæ secundum Salomonis sententiam bene gradiuntur. Dum sacræ Virgines & Vidue sancte, nec non castum amantes conjugium, spretis concupiscentiis carnis, de virtute in virtutem gradatim incedunt, donec finaliter videant regnum Dei. Non solum enim Virgines, & continentes, verum etiam Conjugati per fidem sanctam, & operationem bonam placentes Deo ad æternam merentur beatitudinem pervenire. Inter alia autem sancte matris Ecclesie membra fuit venerabilis domina beata Birgitta, sponsa electa & filia gratissima Jesu Christi, que etiam altera sacra tria sata simile commiscuit. Per hunc triplicem statum ne illius dominici seminis fructum tricesimum, sexagesimum scilicet & centesimum iis tribus statibus debitum perderet in se nobiliter representans. Propter quod congrue mater Ecclesia ipsam describit tripliciter commendandam. Hæc est namque, que ingressu Virginalis excellentie delectabilis, quæ in progressu conjugalis pudicitie venerabilis, & in progressu vidualis continencie fuit immobiliter perseverans. Hæc in statu incipiencium graciosa, in statu proficientium fructuosa, & in statu perseverancium describitur gloriosa. Ista est mulier a Salvatore in Euangelio descripta, quæ acceptum fermentum abscondit in farinæ satis tribus, donec fermentatum est totum; cum ardentissimo desiderio in Deum totaliter succensa, dilectionem, quæ in mente nostra recondita, tam diu fervere debet, & crescere, donec totam mentem in sui perfectionem commutet, in tribus præceptis dominicis tenuit absconditam, Dominum Deum suum ex toto corde, ex tota anima, & tota mente ferventissime diligendo. Hæc est, quæ post diem tercium præsentis seculi Jordanem transiens, ad possidendam terram cum hiis, qui vocati sunt, ut eterne hereditatis promissionem accipiant, per tres portas, quæ sunt fides, spes & caritas, ad interius atrium celestis Jherusalem congaudens introivit. De ipsius igitur vita, virtutum odoribus plena, secundum præscriptum ordinem, nec non de fide dignis miraculis, quæ Sponsus cœlestis ad Sponsæ suæ sanctitatis evidenciam operari dignatus est, simplici stilo, & utinam legentibus non ingrato, aliqua scribere curavimus ad honorem & gloriam Salvatoris d.

ANNOTATA.

a Erutam e tenebris ad nos misit P. Michaël van der Ketten Ordinis Birgittini, PriorCalcariensis in Clivia, qui eam ex apographo, circa medium seculum decimum sextum exarato, transcribi curavit.

b Sedem Upsalensem tenuit ab anno circiter 1366 usque ad annum 1383: æqualis itaque fuit S. Birgittæ, non procul Upsalia natæ; atque adeo credi debet fuisse de S. Birgittæ rebus probe instructus. Est, qui putet, Birgerum hymnum dumtaxat in ejus laudem, conscripsisse, non fusiorem ejusdem Vitam: sed hunc numm. 15 & 16 Commentarii refutatum habes.

c Textus hic, e lib. Proverb. cap. 22 ℣ 20 transcriptus, & Birgeri Prologo additus est a P. Dominico Valck, olim monasterii Marienboomensis sacerdote, ut habent Notitiæ, quas olim ad Majores nostros misit P. van der Ketten.

d Sequuntur in apographo nostro verba hæc: Explicit Prologus. Incipit Legenda de B. Birgitta per reverendum patrem D. Birgerum archiepiscopum Upsalensem compilata.

CAPUT I.
Status S. Birgittæ virgineus.

[S. Birgitta e majoribus,] Beata Birgitta a, in Regno Swecie oriunda b, non solum juxta revelationem, divinitus sibi factam, ex Sanctorum ibidem Regum progenie c, qui suis sanctis promeruerunt meritis, ut magnificaret Dominus misericordiam suam cum illa, illustrem duxit originem, verum etiam de nobilibus devotisque progenitoribus & parentibus d. Omnis siquidem ejus cognatio, & generatio, sicut Tobiæ, in bona vita, & sancta conversatione permansit, ita ut accepti essent tam Deo, quam hominibus, & omnibus habitantibus terram. Nam avus, proavus, & attavus patris sui, exemplo Abrahæ & aliorum antiquorum patrum, qui peregrinabantur a Deo in hoc mundo, quamvis essent divites in virtute, pulchritudinis studium habentes, pacificantes in Domino domibus suis, Sacramenta tamen Passionis Dominicæ ad memoriam reducentes, peregrinationem suam usque in civitatem sanctam Jerusalem & alia loca, quæ Christus Jesus sua corporali mirificavit præsentia, non sine magnis laboribus feliciter perduxerunt. Quorum Dominus introitum & exitum misericorditer custodivit.

[2] Horum vestigiis pater ejus inhærens, multa loca Sanctorum scilicet beati Jacobi e, [pietate & regio sanguine conspicuis,] & alia citra mare meridianum f devotissime visitavit. Paratus ulterius ire ad terram Sanctam, nisi Apostolicæ Sedis consilium ex rationabilibus causis obstetisset. Ipse etiam omni die Veneris peccata sua consuevit humiliter confiteri. Sæpissime proferens verba ista. Sic me die Veneris præparare volo ad Deum, ut quicquid ceteris diebus mihi dederit, ferre æquanimiter sim paratus. Illud memorans Sapientis: Ne glorieris, in crastinum differendo penitenciam, ignorans, quid superventura pariet tibi dies. Quod simili modo filius suus g omnibus diebus vite sue fideliter servavit, corpus suum post confessionem secrete flagellis acerrimis verberando, ut in flagello paratus Christum flagellatum in suo glorificaret corpore, & cum viciis & concupiscenciis jugiter crucifigeret carnem suam. Mater similiter hujus gloriosæ Dominæ nobilis extitit, & devota. Cujus pater h, cum de semine regio esset natus, decorem domus Dei diligens pluribus fundatis Ecclesiis & monasteriis i, ipsis juxta magnificentiam suam amplissimos redditus dotis nomine constituit & donavit.

[3] Cum autem quadam die uxor k ejus devocionem mentis occultans, [non absque prodigiis] ac secundum nobilitatem suam, & consuetudinem nobilium incedens, ut omnis gloria ejus ab intus in fymbrys aureis: soli Deo placeret, a quadam moniali quasi superba despiceretur. Statim sequenti nocte cum dicta monialis obdormivisset, apparuit ei persona l mirabilis vultu, dicens: Cur detraxisti ancillæ meæ, dicendo eam superbam esse, quod tamen non est verum; de ipsa enim unam filiam faciam procedere, cum qua statuam pactum meum, tantam ei tribuendo gratiam, ut universæ naciones non sufficiant admirari. O inscrutabilis Sapientia Dei, qui humilitatem ancillæ suæ clementer respexit, & tam in ea, quam in Filia implere voluit, quæ olim suis fidelibus promiserat per Prophetam: Feriam, inquiens, vobiscum pactum sempiternum, misericordias David fidelis m. Non miretur ergo quispiam fidelium, si justorum radix ad tantam profecit gloriam, ut tantam Sanctam futuris temporibus produceret. Quæ se quasi malus in montis vertice ad arcem erigeret sanctitatis. Egressus namque Sponsæ Dei fuit quasi diluculum divinitus præparatus.

[4] Nam cum adhuc in matris gestaretur utero, contigit matrem in quodam sinu maris n pati naufragium, [nata,] & cum multi promiscui sexus essent submersi, dux regni o videns ipsam in periculo constitutam, omnibus modis, quibus potuit, eam vivam ad litus perduxit: sed miro modo ipsa nocte astitit matri persona vestitu fulgenti, dicens: Salvata es propter bonum, quod habes in utero, nutri illud cum caritate Dei; quia tibi a Deo specialiter est donatum. Felix mater, quæ dono nobilissime prolis, sicut beatus Paulus, a profundo pelagi liberatur. Nata vero puella, sacerdos quidam parochialis p viciniorum Ecclesiæ, vitæ approbatæ & ætatis provecte q vidit inter orationes suas nocte nubem lucidam, & in nube sedentem virginem, habentem librum in manu sua. Cui admiranti vox quædam ei respondens ait, Nata est Birgero filia, cujus vox audietur per mundum futurum: namque erat, ut per eam, sicuti per Moysen, in nube dominus populo suo loqueretur. Et vox ejus, tanquam vox aquarum multarum & tonitrui magni, terræ finibus audietur. Cum autem ætate & gratia proficeret, fere per triennium quasi elinguis obmutuit, & os suum non aperuit ad loquendum: in fine vero triennium * adeo plene usum obtinuit loquendi, quod jam non more loqueretur infantium, sed contra tantæ ætatis naturam perfectissime resonaret. O miranda divinæ sapientiæ dispensatio! quæ os aperit mutorum, & linguas infancium facit disertas, ut ex ore infancium & lactencium perficiat sibi laudem.

[5] [facta septennis in visione coronatur:] Interea pia mater ejus omnibus operibus virtuosis, & eleëmosynis, sicut altera Tabita, plena, graviter ægrotavit. Quæ aliquibus diebus ante obitum suum præscivit & prædixit. Cum itaque jam egressura esset de corpore, & animo revolveret, quod spes, quæ diu differtur, affligit animam, virum suum & alios de transitu suo dolentes, viriliter sic affatur: Quid doletis. Sufficit huc usque vixisse; gaudendum est autem, quod jam ad potenciorem Dominum sum vocata. Sicque valedicens omnibus in Domino requievit r. Mortua igitur matre, Virgo Dei amabilis matertere suæ s, magne prudentie domine & devote, a patre traditur nutrienda. Cumque septimum jam attigisset annum, ut ex jocundis principiis jocondior rei expectaretur eventus. Vidit ex opposito lecti sui altare, & dominam super illud vestibus fulgidis sedentem, & habentem in manu sua coronam, que dixit: Birgitta veni: illa autem hoc audiens surrexit de lecto, currens ad altare. Cui dixit domina: Vis ne habere istam coronam? Illi vero annuenti imposuit coronam capiti suo, ita quod sensit, quasi circulum corone tegere caput suum; rediens autem ad lectum, visio illa disparuit, quam tamen nunquam poterat oblivisci, nec mirum; signum enim fuit, quod altare fieret holocausti, in quo ignis divine caritatis semper arderet. Et Sponsus suus Christus sibi coronam immarcessibilem, & incontaminatam in cœlestibus conservaret.

[6] [decennis vero erga Christum patientem mire afficitur,] Post hæc circa decimum etatis sue annum, velut lilium mundissimum, tocius honestatis candorem continens, & a mortalitatis radice ad cœlestem pulchritudinem consurgens, mundiciam cordis & corporis quasi thesaurum absconditum custodivit, similis in hoc Sare, Rachaëlis filiæ, que dicebat: Tu scis, Domine, quod nunquam concupivi virum, & mundam servavi animam meam ab omni concupiscentia, nunquam cum ludentibus miscui me, neque cum hiis, qui in levitate ambulant, participem me præbui. Habundavit in ea tocius forma virtutis, sobrietas cum modestia, simplicitas cum verecundia, humilitas cum obedientia, speciositas in conscientia, hylaritas in paciencia & caritas indefessa. Propter hec ergo & hiis similia Sponsa Dei, quasi inauris aurea, & margarita fulgens omnium oculis graciosa ab omnibus amabatur. Verum, quia necesse erat, ut aquila grandis ad alta provolans in arduis poneret nidum suum; ideo virgo Christo devota, cum quadam die in ecclesia de Passione Christi audiret prædicari, ipsam devote scribens in tabulis cordis sui, statim nocte sequenti vidit Christum, quasi eadem hora crucifixum, & dicentem: Taliter sum plagatus. Illa vero putans, hoc recenter factum esse, respondit in spiritu Domino: O Domine, quis fecit tibi istud? Respondit Christus: Qui me contemnunt & negligunt caritatem meam. Tunc illa rediens ad seipsam tantum affecta fuit ab illa die ad Passionem Christi, ut raro sine lacrymis ad memoriam reduceret mysteria Passionis. Dulce etenim sibi erat cogitare de Sponsi vulneribus, ut aliquando in fletibus & mens accensa compungeretur, & inter lacrymas sublevata, Angelorum cibo, vera videlicet sapientia, quanto dulcius, tanto avidius pasceretur.

[7] Superveniente insuper anno ætatis suæ duodecimo, cum una dierum vas admirabile & opus excelsi beata Birgitta, [ac biennio post visitatur a B. Virgine,] cum puellis coevis operi plumario t intenderet & multum anxiaretur animo, quod opus suum ad votum facere nequiret, mentis oculos ad eum, qui sanctus est in omnibus operibus suis, attencius erigebat, & ecce matertera sua domum, in qua sedebat, ingressa, illo ordinante, cujus opera magna sunt, & exquisita in omnes voluntates ejus; vidit virginem quandam ignotam contra sedentem sibi, & facientem opus cum ea. Cumque ad introitum suum virgo illa disparuisset, quesivit, quæ illa esset puella, quæ sibi in faciendo opere consedisset. Respondet Sponsa gratissima, neminem se vidisse. Sed quia matertera ita subtiliter opus factum invenit; ut cernentibus daretur intelligi, non opus tam tenere etatis esse; sed in oculis omnium mirabiliter a Domino factum fore; idcirco matertera sua opus prædictum inter reliquias suas fideliter reservavit.

[8] Considerans post hæc Puella illustris, quod si oratio pura & casta fuerit, [noctu orationi intenta divinitus defenditur a plagis,] celos penetrans vacua non redibit. Nocte quadam, aliis puellis dormientibus, ut in silencio & spe Domino secrecius serviret, ac in frigore & nuditate affligeret corpus suum, nuda de lecto exiliens ante lectum crucifixum eum lacrymis adoravit. Quod matertera, cubiculum virginum latenter ingressa, ultra modum admirans, & levitatem Virginis esse credens, jussit auferri * virgam, cujus metu adolescentulam corrigeret viam suam, quam cum matertera supra dorsum Virginis cepisset extendere, adeo in minuta frusta extitit comminuta, quod ipsa vehementer admirata, dixit: Quid fecisti, Birgitta? Nunquid docuerunt te mulieres aliquas fallaces orationes? Respondit virgo cum lacrymis dicens: Non, Domina mea, sed surrexi de lecto, ut laudarem eum, qui me semper solet adjuvare. Cui matertera: Quis, inquit, est ille? Virgo ait: Crucifixus, quem nuper vidi. Ex illa autem die cepit eam matertera arcius diligere, & fervencius venerari, intelligens, ipsam talia non ab homine neque secundum hominem, sed a Christo, qui docet hominem scientiam, celitus didicisse.

[9] Non longe post cum Virgo nobilis quadam vice luderet cum puellis, [& frustra terretur a dæmone.] dyabolus, qui semper primordia bona & rudimenta virtutum in ipso ortu festinat extinguere, sciens, quod, ea fundata, non possit subvertere, Virgini apparet, quasi habens centum manus & pedes & in omnibus difformissimus, terrens eam, quæ perterrita cucurrit ad lectum suum, crucifixo humiliter se commendans. Ubi iterum dyabolus ei apparens dixit: Nihil possum facere, nisi permiserit crucifixus. O fidelis Dominus in omnibus verbis suis, qui non paciebatur eam tentari supra id, quod potuit; sed fecit cum temptacione etiam proventum, ut posset in ætate tam tenera sustinere. Quod post aliquos annos matertera audiens præcepit ei, ut visa silentio tegeret, & in Domino Deo suo spem suam poneret, Christum super omnia diligendo; sciens, quod vita nostra in hac peregrinatione non potest esse sine temptacione, ut sibi quisque innotescit nisi temptatus, nec potest coronari, nisi vicerit, nec vincere, nisi certaverit, nec certare nisi temptaciones habuerit inimici.

ANNOTATA.

a Sic a Birgero, patre suo, dicta fuit vero nomine; quamquam & Brigitta, & Brigida, minus tamen accurate, haud raro appellata inveniatur.

b Sueciæ universæ pars est Sueonia: in hac rursum sitæ sunt Vestmannia, Dalecarlia, Nericia, Sudermannia, & Uplandia, in qua postremamundo data est S. Birgitta, in prædio paterno Finstada, non procul Upsalia, civitate olim archiepiscopali & regum Suecicorum sede, dissito.

c De regio ejus genere fuse disserui § III Commentarii prævii, quem consule.

d Patrem habuit Birgerum nomine, Petri filium, Uplandiæ legiferum, seu judicem, non tamen dominum & stricti nominis principem: matrem Ingeborgem, seu Ingeburgem; quam Sigridem, aviam S. Birgittæ maternam cum ejus matre, ut apparet, confundentes, perperam multi appellarunt. Videsis hac de re dicta numm. 37 & 38 Comment. præv.

e Nimirum Compostellæ in Gallecia, Hispaniæ regno, jam olim fidelium, eo devotionis causa peregrinari solitorum, frequenti concursu celebris.

f Intellige loca præcipua, in quibus Sancti præ ceteris celebres maxime coluntur, & a fidelibus visitari solent, per Galliam, Italiam, Germaniam sparsa, quæ Sueciam inter & mare Mediterraneum sita sunt.

g Nomine Israël, de quo plura sunt dictanumm. 39 & 40 Commentarii prævii; uti & de ceteris S. Birgittæ fratribus & sororibus, Petro, Benedicto, Ingride, Margareta & Catharina.

h Nempe Birgittæ, seu Birgerus.

i Ex his unum nominatim exprimit in Chronico Margareta, abbatissa Vastenensis, num. 35 Comment. præv. laudata, scilicet monasterium Skoo, quod virginum Cisterciensium fuit ad Sueciæ lacum, Meler dictum.

k Ingeborgis seu Ingeburgis, de qua hic ad lit. d.

l Quæ, non B. Virgo, sed Christus potius fuisse videtur ex Margareta abbatissa, num. 49 Comment. præv. laudata.

m Isaiæ cap. 55, ℣ 3: sed legitur isthic: Misericordias David fideles.

n Ad littora Oelandiæ, maris Baltici insulæ, non procul Calmaria, Smalandiæ oppido.

o Ericus, frater Birgeri, regis Sueciæ, a quo dein Nicopiæ in Sudermannia fame enectus fuit.

p Alibi is fuisse legitur Hemmingus, factus dein episcopus Aboënsis: fuerintne plures hujus nominis Aboënses episcopi, frustra indagavi: sed falli Vastovium reor, dum hunc Hemmingum, Aboënsem episcopum, demortuum sub annum 1367, ætatis 70 scribit. Vide lit. proxime seq.

q Cum nata fuit Birgitta, seu seculi XIV initio, Hemmingus, de quo Vastovius, agere tantum potuit annum ætatis circiter XV, ut num. 54 Comm. præv. dictum est: huic itaque hæc Birgeri verba quadrare non possunt.

r Anno 1310, ut censet Joannes Peringskiöld in Ms. S. Birgittæ Genealogia.

s Margareta abbatissa Vastenensis illam nuncupat Ingridem: alibi legitur: Catharina, altera S. Birgittæ matertera, ut num. 60 Comment. præv. dictum est.

t Plumarium opus dicitur, quod ad modum plumarum texitur & variegatur, inquit Cangius in Glossario, Gallice Ouvrage à ramage; citatque hunc Chronici Farfensis apud Muratorium Scriptt. Rer. Ital. tom. 2, part. 2, col. 469 locum: In Silvaplana, ubi fuit antiquitus congregatio ancillarum, quæ opere plumario ornamenta ecclesiæ laborabant; quod ipsum tunc forte S. Birgitta faciebant.

* triennii

* afferri

CAPUT II.
Status S. Birgittæ conjugalis.

[Marito sociata] Animadvertens exinde pater ejus, quod Virgo tam spectabilis & moribus elegans veluti altera Hester genus suum altius posset extollere, & quasi fons parvus in fluvium maximum crescens in aquas plurimas redundare. Ipsam cuidam viro a, juveni nobili prudenti & diviti b, desponsavit. Qui non sicut illi, qui conjugium ita suscipiunt, ut Deum a se & a sua mente excludant, sed in timore Dei, qui malum consuevit expellere, inter se matrimonium contraxerunt, & contractum honestissime servaverunt. Erat namque in eorum conjugio puritas intencionis, inseparabilitas affectionis, & sanctitas conversacionis, castificantes animas suas in obvia caritate. Illa vero Deum habens præ oculis ita voluit bonam eligere vitam, ut etiam non negligeret bonam famam. Summe cavebat, ne quis de ea sinistra loqueretur, aut ne daret occasionem aliis, sibi in vita vel moribus detrahendi. Levitates, loca & personas, quibus notari posset, fugit, ut venenum. Considerans, quod facilius vicia uniuscujusque, quam virtutes intenduntur. Nec, quid boni quisque gesserit, agnoscitur; sed, si quid mali egerit, perscrutatur. Ancillas honestas, & comites morigerosos secum habuit, qui sibi de conversacione bona possent testimonium perhibere. Attendens, quod nulla res magis animos induit honestos & in pravum inclinabiles revocat ad rationem, quam bonorum virorum conversatio.

[11] Operi pro cultu divino & utilitate proximorum cum famulabus suis intenta fuit, [piis operibus, puritati conscientiæ, solitudini,] ne ociosa comederet panem suum. Confessiones quoque, quæ obstruunt os inferni & portas aperiunt paradisi, continue frequentabat. Eligens sibi in confessorem magistrum quendam c pro salute animarum peritissimum, & devotum, cui in omnibus avidius obedivit; sciens, quod verba sapientum sunt sicut stimuli, & quasi clavi in altum defixi, quæ per magistrorum consilium data sunt. Unde & ipse confessor solebat dicere familiariter amicis suis. Hoc in dna Birgitta signum alicujus futuræ gratiæ est, quod ipsa ita levia peccata plangit, sicut alii gravissima, & nihil in verbis suis dimittit aut moribus indiscussum. Ne autem animum suum circa familiaria tantum occuparet negocia, quin etiam in lege Domini posset jugiter meditari, cum Judith secretum cubiculum est ingressa, ubi fluctuum mitigatis motibus, quasi in portum voluptatis deducta, lacrymis stratum conscientiæ suæ in tantum rigare consuevit, ut, absente marito, fere totis noctibus prudenter in orationibus non sine lacrymosis singultibus vigilaret, nec corpori suo a genuflexionibus & disciplinis secretis parcere voluit, ut corpus in servitutem redigeret disciplinæ.

[12] [orationi, jejuniis pauperum solatio & Scripturæ sacræ se impendit.] Unde cum semel in gemitibus laborans instanter ad Dominum oraret, ut aliquis conveniens modus orandi sibi infunderetur, per quem Deo & beatæ Virgini posset cotidie sedulum officium exhibere. Beata Virgo scutum orationis ejus tanquam advocata fidelis ante Filium suum benedictum proferens Ancillæ suæ desiderium celeri effectui mansipavit. Nam quadam die, beata Birgitta mirum in modum mente in cœlestibus elevata, infusa est sibi oratio pulcherrima de passione Christi, nec non de vita & laude beatissimæ Mariæ Virginis Matris ejus, quam ita memorialiter cordi curavit tradere, ut eam postea legeret omni die: in cujus signum beata Virgo non longe post apparuit sibi dicens: Ego promerui tibi illam orationem; ideo hanc leges & consolatione Filii mei mereberis amplius visitari d. Jejuniis, quæ mentem sublevant, carnem spiritui subjiciunt, concupiscencieque nebulas dissipant & repellunt, instanter quoties potuit, insistebat. A culcioribus cibis & potibus occulte abstinens, ne a marito aut ab aliis notaretur. Elemosynas quoque fecit largissimas, deputatam habens domum pro pauperibus, quibus lavando eorum pedes, & eos vestiendo sæpissime serviebat. Sciens, quod bona est oratio cum jejunio & elemosyna magis, quam thesauros auri cumulare. Sermones virorum approbatorum libenter audiebat, gestaque Sanctorum, & Bibliam, quam sibi in lingua materna scribi fecerat e, continue relegebat; attendens, quod cera impressionem recipit ex sigillo, ita hujus vitæ mortalitas ab exemplo.

[13] [Adest in partu laboranti B. Virgo;] Cum quodam tempore Domina venerabilis periclitaretur in partu f, ita quod de vita ipsius desperaretur, & ipsa in uberibus consolationis beatæ Virginis ex intimo cordis affectu fiducialius figerat anchoram spei suæ, statim in nocte, vigilantibus mulieribus & videntibus, persona quædam serico albo induta, subito visa est ingredi ad eam, quæ stans ante lectum singula corporis jacentis membra manibus pertractabat. Omnibus igitur, qui aderant, admirantibus, & ipsa, quæ apparuerat, disparente persona, absque omni difficultate protulit partum suum. Nec alicui vertatur in dubium, quin persona prædicta Virgo fuit Maria, sicut ipsa eidem beatæ declaravit postea dicens. Quando, inquit, difficultatem habuisti in partu, ego Maria ad te ingressa sum: ideo ingrata es, si non diligis me, labora igitur, ut filii tui sint etiam mei. O miranda Virginis humilitas, quæ neminem despicit, & nullum in necessitatibus derelinquit! Felix mulier, quæ reginam cœlorum habere meruit obstetricem; sed feliciores filii, quos merito matris in filios adoptionis eligere voluit Mater Dei!

[14] Filios quoque suos g & filias h cum magna sollicitudine & summa diligentia educavit, [filiorum & mariti salutem curat;] quos, quasi aquila provocans ad volandum pullos suos, & super eos volitans, unguibus correctionis & sane doctrine radiis solis justitiæ objecit, ordinans eis magistros i, qui ipsos in fide & moribus erudirent. Secuta in hoc consilium sapientis. Filii, inquit, si tibi fuerint, erudi illos & curva eos flectendo ad bonum a puericia eorum, & * filiæ tibi sint, serva corpus illarum & non ostendas hilarem faciem tuam ante illas k. Consurgensque diluculo, sicut Job, holocausta devote orationis non sine ploratu & fletibus pro singulis offerebat. Unde beatus Joannes Baptista ei apparens dixit: Quia plorasti, quod filius tuus l offendit me, non jejunans vigiliam meam, & malles eum servire mihi, quam regem esse, ideo ego juvabo eum, & armabo armis meis. Volens autem Sponsa Deo amabilis non solum liberos solerter educando m diligere, verum etiam dilectionem ad virum ferventer extendere, ut, sicut erant duo in carne una, sic eciam essent unum in Christo per glutinum caritatis; velut turtur, qui semper idem canit, & semper idem diligit, maritum suum, in bellicis rebus strenuum, & in consilio regum peritissimum, ad Dei timorem & veneracionem solercius invitavit. Unde vir tam nobilis & strenuus, tante uxoris saniori ductus consilio, addiscendo legere Horas beatissimæ Virginis Mariæ & diversis pietatis operibus insistendo Deo & beate Virgini in timore sancto servire studuit, quicquid erat legis & justitiæ, quicquid morum & honestæ vitæ curans efficaciter adimplere. Sicque de eis verificari videtur id proverbium Sapientis: Mulier fortis oblectat virum suum, & annos vite sue pace implebit n.

[15] Ut autem se a vanitatibus mundi liberius expedirent, [peregre abit ex pietate;] ac divino servicio corda sua strictius manciparent, sicut olim Abraham, de terra & cognatione sua ac domo propria exierunt o, limina gloriosi Apostoli Jacobi in Compostella p, in magnis laboribus & sumptibus visitantes. Peragratis igitur multorum Sanctorum locis q, cum jam essent in reditu, Vir Deo devotus in Atrabato r cepit graviter infirmari s: invalescente autem infirmitate, Sponsa Dei in magna anxietate constituta per sanctum Dyonisium sic meruit consolari. Ego, inquit, sum Dyonisius t, qui a Roma veni ad has partes prædicare Verbum Dei u. Nunc ergo, quia speciali devocione dilexeras me, ideo prædico tibi, quod Deus vult per te innotescere mundo. Et tu tradita es custodie mee, propterea juvabo te. Et hoc tibi signum, quod vir tuus ex hac infirmitate non morietur. Unde ipsa merito potuit dicere cum Propheta: Secundum multitudinem dolorum in corde meo consolaciones tuæ lætificaverunt animam meam.

[16] Nec mirum: nam post aliquos vero dies ibidem, [vivo adhuc marito, monasterium ingredi statuit,] scilicet in Atrabato, vidit mirabilia quædam, videlicet quomodo transitura esset Romam, & sanctam civitatem Jherusalem, & quomodo migratura esset de hoc sæculo. Quæ omnia Deus omnipotens misericorditer adimplevit. Post longam vero ægritudinem convalescente viro, duce Domino, qui omnia disposuit suaviter, ambo ad patriam incolumes sunt reversi. Unde impletur in eis, quod dicit Sapiens: Gratia mulieris sedulæ delectabit virum suum, & ossa illius impinguabit x. Considerantes exemplum, quia omnis ponderatio non est digna continentis animæ, mutuam inter se voverunt continenciam y statuentes intrare monasteria ad serviendum Deo viventi omnibus diebus vitæ suæ. Unde ordinatis rebus & bonis suis, vir magnæ devocionis, & conversationis honeste, ut firmius in sancto perseverare posset proposito, in monasterio Alvastrensi z annis aliquibus morabatur aa. Unde tandem in senectute bona transivit feliciter ex hoc mundo bb.

[17] [tum etiam cælestibus visionibus subinde recreata.] Ipsa autem Deo & hominibus dilecta diligenter attendens, quod, sicut naturaliter ille, qui est in profundo putei circa meridiem videt stellam, ubi ille, qui stat in superficie terræ in lumine, nullam videt stellam, sic spiritualiter, qui in profundo virtutum ponitur circa Christum, qui est mediator Dei & hominum, clarius intuetur celestia, quam qui mentem figit in ardorem lasciviæ hujus mundi, ad profundissimam humilitatis & innocentiæ foveam se projecit, ut altitudinem celestis dulcedinis posset subtilius contemplari. Unde tertio anno ante mortem viri sui humillima Virgo Maria apparuit cc ei dicens: Ego sum Regina miserorum. Ego tibi ostendere volo, qualis Filius meus erat in humanitate sua, & qualis, quando patiebatur in cruce. Et hoc erit tibi signum, quia venies ad loca, in quibus ego corporaliter conversabar, & ibi videbis spiritualibus oculis tuis Filium meum. O miranda pietas, cum ancilla Filii familiariter loquitur Mater Dei, ut de plenitudine ejus accipiant universi! Anno eciam quarto ante obitum viri dd Sanctus quidam in Regno Zweciæ nomine Botuidus ee apparuit Sponsæ Dei quasi in quodam mentis excessu proferens ista verba: Ego tibi promerui cum aliis Sanctis gratiam Dei scil. audire & videre spiritualia & sentire spiritum Dei, & spiritus Dei inflammabit animam tuam. Nec mirum, quia omne cor, quod Spiritus sancti tangit gratia & mansuetudinis lenitate tranquillum & zelo justitiæ fit accensum.

ANNOTATA.

a Ulsoni, Gudmari filio.

b Annorum decem & octo adolescenti; cum ipsa annorum esset circiter tredecim: genus suumducebat ille e Philippo, Ostrogothiæ in Suecia duce, ut dictum est num. 65 Comment. prævii: legifer idem fuit Nericiæ, quæ Sueciæ proprie dictæ provincia est: cujusmodi vero fuerit legiferi munus in Suecia, ibidem num. 64 dictum est. Porro ab isto mariti sui Ulphonis munere Birgitta Nericiæ princeps non raro legitur appellata.

c Mathiam, canonicum Lincopiensem, virum pium & eruditum, anno 1350 Stokholmiæ defunctum, de quo plura num. 26 Comment. præv.

d Orationes has, quas a B. Virgine S. Birgittæ revelatas volunt, vide apud Hörmann a pag. 738. De earum revelatione, divinitus facta, non aliter censendum videtur, quam de ceteris revelationibus universim, de quibus vide dicta § 13 Comment. præv.

e Verosimiliter a Mathia, de quo hic ad lit. c.

f Cæciliæ, filiæ suæ ultimo genitæ, ut habet Vita S. Birgittæ abbreviata pag. 800; sed secundo eam loco recensent codex Wisingsburgensis, & Margareta abbatissa in Chronico.

g Filii ejus & Birgeri fuere Carolus, Birgerus, Benedictus & Gudmarus.

h Filiæ vero Meretta, Cæcilia, S. Catharina & Ingeburgis. De S. Catharina actum est in Opere nostro tom. 3 Martii ad diem XXIV ejusdem mensis. De reliquis hujus fratribus & sororibus in Commentario prævio egi § § 5 & 6; ex quibus etiam habes, falli Bailletum, cum ait, Carolum & Birgerum mortuos fuisse, cum ad bellum sacrum in Palæstinam irent.

i Ex his fuit Nicolaus Hermanni, episcopus Lincopiensis, ex Diario Vastenensi ad annum 1391, quo obiit.

k Sic fere Ecclesiastici cap. 6 ℣ 25 & 26.

l Carolus. Vide lib. 4 Revelationum S. Birgittæ cap. 74.

m Quantam gesserit liberorum suorum salutis curam, docent specimina numm. 100 & seqq. Comment. prævii memorata.

n Ita Ecclesiastici cap. 26 ℣ 2; sed pro Sue legitur: Illius.

o Cum prius consensu mutuo continentiæ voto se conjux uterque obstrinxisset, ut dictum est in Comment. præv. num. 106. Quod vero adtempus, quo id iter fuit institutum, attinet, ex dictis num. 123 ad annum circiter 1340 referendum apparet.

p Vide dicta in Annotatis in cap. 1, lit. e.

q Hinc collige, pios conjuges sive in itu, sive in reditu aliorum quoque Sanctorum, saltem insigniorum, hinc inde templa adiisse, cœlitumque ibi terrenas reliquias debito fuisse honore prosecutos.

r Belgii civitas est sub metropoli Remensi episcopalis ad Scarpam fluvium in Artesia, cujus etiam caput est.

s Vide num. 127 Comm. præv.

t Primus, ut creditur, Parisiensis episcopus, & martyr, de quo agetur in Opere nostro fusius ad diem sequentem, quem sibi sacrum habet.

u Consonat his Usuardus in Martyrologio ad diem IX Octobris: Apud Parisium, inquit, natalis sanctorum martyrum Dionysii episcopi, Rustici presbiteri, & Eleutherii diaconi; qui beatus episcopus, a Pontifice Romano in Gallias prædicandi gratia directus, præfatam urbem devenit, ubi per aliquot annos commissum sibi opus ardenter prosequens, tandem a præfecto Fescennino una cum sociis gladio animadversus martyrium complevit.

x Ecclesiastici cap. 26 ℣ 16.

y Seu potius initum jam ante pactum continentiæ innovarunt, ac deinceps separatim vivere, & monasterium ingredi decreverunt.

z Ordinis Cisterciensis, a Suerchero rege anno 1150, ut scribit Benzelius in Notitia monasteriorum, quæ olim in Suecia ac Gothia floruerunt, fundato.

aa Satis igitur diu, ut professionem in eo Ordine emittere potuerit post absolutum etiam consuetum alias tirocinium. Vide dicta num. 141 Comment. præv.

bb Anno 1344, die 12 Februarii, sub annum ætatis quinquagesimum; quippe qui S. Birgittæ, anno ætatis suæ 71, Christi 1373 defunctæ, matrimonio conjunctus fuerit anno ætatis suæ 18, conjugis vero suæ 13 aut 14.

cc Sub annum 1340. Simile quid S. Birgittæ revelatum legitur initio lib. 7 Revelationum apud Hörmann pag. 577; sed serius.

dd Adeoque anno 1339 aut sequenti.

ee S. Botuidi martyris in Suecia Acta illustrata sunt in Opere nostro ad diem XXVIII Julii tom. 6 ejusdem mensis a pag. 635.

* supple: si

CAPUT III.
S. Birgittæ viduitas & obitus.

[Conjuge mortuo, soli Deo vivens,] Mortuo autem viro a, postquam Mulier sancta & pudorata compararet suum simul animum, numquam alteri se corporaliter conjunxit. Erat namque, sicut altera Judith, virtuti castitatis adjuncta ita, ut non cognosceret virum omnibus diebus vitæ suæ, ex quo defunctus est vir ejus, sed semper solitarie habitans & in gemitibus perseverans in sanctæ viduitatis proposito, sicut sub cristallo clarissimo, ne a pulvere vane glorie macularetur, aut tactu laudis humanæ frangeretur, vite sue reliquias mundissime custodivit. Fuit enim officiosa ad proximum, affectuosa ad Deum & secundum præceptum Apostoli quasi vere vidua: que desolata erat, speravit in Domino, instans obsecrationibus & orationibus nocte & die.

[19] [Dominum e nube loquentem audit,] Sed quia plerumque Christus corda perfectorum visitat, eisque benignitatis suæ suavitatem manifestat, ut per eos ad infirmiores postmodum veniat & descendat. Transactis aliquibus diebus post mortem viri b, cum Sponsa Dei, in cujus semper anhelavit desiderio & amore, de statu suo esset sollicita, rapta in spiritu vidit nubem lucidam, & audivit de nube vocem, sicut quondam filii Israël audiverunt loquentem Dominum in monte Synai de nube, & dicentem sibi: Ego sum Deus tuus, qui tecum loqui volo; & territa illa putansque illusionem esse, iterum audivit: Noli, inquit, timere, quia ego sum omnium Conditor, non deceptor; non loquor propter te solum, sed propter salutem aliorum. Audi, quæ loquor & vade ad Magistrum Mathyam c. Qui expertus est duorum spirituum discretionem d, & dic ei ex parte mea, quia dico tibi, quod tu eris Sponsa mea & canale meum, & audies & videbis spiritualia; & spiritus meus remanebit tecum usque ad mortem. O miranda Sponsæ felicitas, quæ æquiparari meruit Prophete Isaie, cui dictum est: Spiritus meus, qui est in te, & verba, quæ posui in ore tuo, non recedent de ore tuo e.

[20] [abdicatisque bonis,] Hoc autem speciale habuit Sponsa Dei, quod in viginti octo annis, ex quo cepit habere spiritum Dei f, nunquam profecta aut morata est nisi secundum infusionem spiritus divinitus sibi factam. Unde in principio revelationum sibi factarum statim fuit ei præceptum obedire magistro cuidam in Theologia g, & stare in monasterio h, quod ipsa cum omni subjectione & obedientia studuit adimplere. Quo enim majori caritate in eum ardebat, quem mente concupivit, eo timidius ei se subjecit, & amplius verebatur, ne Sponsus aliquid in ea inveniret, propter quod eam a suis amplexibus removeret. Cupiens ex hinc Sponsa Christi a cunctis mundi perturbationibus quiescere, & in sinu Sponsi, sopitis terrenis cupiditatibus, dormire; statim post mortem viri distribuit omnia bona sua inter filios & pauperes, mutans habitum & vitam, fecissetque majora, nisi obstetisset, quod præceptum fuit sibi peregrinari ad Romam & alia loca sancta.

[21] Cumque a nobilibus, vitam ejus insaniam æstimantibus, [nec hominum mota dicteriis,] propter subitam mutationem & vilitatem habitus contemneretur, respondit: Nec propter vos incipio, nec propter vos dimitto. Statueram enim in corde meo tollerare verba: orate, ut possim perseverare. Sciens, quod sicut malam conscientiam non sanat laudantis præconium, sic bonam non vulnerat conviciantis obprobrium. Et quia considerabat, quod perfecta quæque anima, in quo se jam diu exercuit, facile non amittit; idcirco de pœnitentia, quam, vivente marito, occulte fecit, post ipsius mortem non contenta, in triginta annis i lineis vestibus non utebatur, nisi in velaminibus capitis; sed, aspero induta cilicio, carnem, quæ concupiscit adversus spiritum, refrenabat. Ante lectum fecit poni unum thorale k & cuscinulum l sub capite, & sic ibi dormire solebat habens super se vestem simplicem, vel mantellum. Quæ dum quærebatur, quomodo illic quiescere posset in frigoribus intentissimis, quæ in partibus illis urgent, respondit dicens: Ego sentio intus in me tantum calorem ex divina gratia, quod frigus illud, quod exterius est, non me multum urget ad lectum molliorem, illo sine dubio spiritualis caloris igne succensa, de quo dicit eximius Prophetarum. Concaluit, inquit, cor meum intra me & in meditatione mea exardescet ignis m.

[22] Tot eciam genuflectiones, inclinationes, & venias n die ac nocte facere consuevit, [dure admodum semet habet.] quod mirum erat, tam teneram personam posse tantorum laborum pondera sustinere. Sciebat namque, quod, dum carnalis vita corrigitur & usque ad abstinencie & orationis studium a proficientibus pervenitur, quasi in altari jam caro incenditur, ut jam in conspectu omnipotentis Dei sacrificium redoleat, unde prius culpa displicebat. Consuevit insuper in diebus Veneris de ardente cereo stillas flammigeras super nudam carnem suam fundere, ita quod ex ipsis vulnera remanserunt. Quæ si aliquando per se ante alium diem Veneris aliquantulum sanarentur, tunc statim, immissis unguibus suis, ita in eis aravit, ut corpus suum non esset sine vulnerum passione. Et hoc fecit propter passionem Jesu Christi, habens eciam nodosa ligamina circa corpus suum, quæ a se neque diebus, neque noctibus separavit; attendens, quod nunquam affectus noster ad desiderium eternorum perfecte accenditur, nisi cura carnis eciam in licitis & necessariis frequenter & fortiter repellatur. Omni sexta feria solebat propter passionem Christi, & amaritudinem fellei potus, sibi ante mortem propinati, amarissimam quandam herbam, que Genciana o vocatur, in ore suo tenere. Hoc idem aliis diebus observans, quando aliquod verbum indiscussum proferebat. Et quia, spreta pulchritudine mundialis læticie, cor ejus ardenter inebriatum fuit amaritudine mortis Christi, bene potuit dicere cum illa nobili vidua Noëmii: Non vocetis me, inquit, pulchram; sed amaram, quia valde amaritudine replevit me Omnipotens p.

[23] Cum semel beata Birgitta missa fuisset per præceptum spiritus ad dominum Regem Magnum q de Swecia & reverteretur ad monasterium, [Solatur eam in morte filii Deus,] invenit filium suum, quem infirmum diu reliquerat, jam in extremis agentem, & plorans multum de tam longinqua infirmitate ejus reputabat, hoc accidisse pro peccatis parentum. Tunc dyabolus apparens dixit ei: Quid tibi, Mulier, quod tantis aquis debilitas visum tuum & in vanum laboras? Nunquid aquæ tuæ possunt ascendere in cœlum? Tunc eadem hora Christus in forma humanitatis apparens dixit: Hujus pueri infirmitas non ex stellis, nec propter peccata ejus, sed propter naturæ conditionem, & majorem ejus coronam. Ideo, si huc usque vocatus est BENEDICTUS, jam filius aquarum & orationum vocabitur, & faciam finem necessitati ejus. Post ista die quinto auditus est cantus suavissimus, quasi avium, inter lectum pueri & parietem, & ecce tunc anima pueri egressa est, & dixit spiritus: Ecce, quid faciunt lacrymæ, jam filius aquarum transit ad quietem: ideo dyabolo odiose sunt lacryme bonorum, quæ procedunt ex divina caritate. O lacryma humilis, tua est potentia, tuum est regnum, amicorum tuorum accusatoribus silencium imponis, magis crucias dyabolum, quam pœna infernalis, vincis invincibilem, ligas omnipotentem, inclinas Filium Virginis ad pietatem.

[24] [ex cujus præcepto] Sed quia magnum virtutis principium est, ut discat paulatim exercitatus animus visibilia & hæc transitoria primum commutare, ut postmodum possit derelinquere cum effectu; transactis fere duobus annis, postquam Sponsa Dei venit ad monasterium r, præcepit s ei Christus laborem peregrinationis assumere, familiariter ita dicens: Vade Romam; ibi platee strate sunt auro & rubricate sanguine Sanctorum; ubi propter indulgentias, quas promeruerunt sancti Pontifices orationibus suis, compendium est ad celum. Stabis autem in Roma, donec summum Pontificem & imperatorem ibi videbis t; quod etiam contigit anno dñi MCCCLXVII & ambobus per eam revelationes super reformatione status Ecclesie mittebantur. Quo audito, Sponsa Dei, sicut verus obediens, mandatum non procrastinat, sed statim parat aures auditui, linguam voci, pedes itineri, manus operi & sic se totam intus colligit, ut mandatum peragat imperantis. Egressa igitur de patria crebris consolationibus meruit relevari: nam præceptum sibi fuit, assuesci scolis gramaticalibus, ubi beata Agnes ad obediendum & informandum data sibi fuit solacium & magistra. Tantum autem profecit in brevi, quod scivit ex parte intelligere & proferre sermonem. Docuit namque eam, sicut alteram reginam Saba, pacificus Salomon Christus sapientiam, quæ trahitur de occultis.

[25] [Romam abit,] Veniens tandem Romam u, quasi formica, non habens ducem, neque præceptorem, neque principem, nisi solum Deum, sibi præparavit æstate cibum, & congregavit in messe præsentis vitæ, quod futuris temporibus gustaret in læticia sempiterna. Visitabat namque cum omni devotione & assiduitate loca Sanctorum, cum labore sibi satis magno; hoc semper observans, quod non libenter in via cum aliquo loqueretur, nisi forte interrogata, & tunc paucissimis verbis loquenti sibi respondebat. Si vero aliquando verbum aliquod indiscussum proferebat, tenaci studuit commendare memoriæ, donec de hoc confiteretur, & penitencie se subjiceret salutari: oculos suos, ne mors per fenestras ascenderet, ita continebat, ut facies hominum rarissime inspiceret & si contigit, eam alicujus faciem subito respicere, non recessit a memoria ejus tam levis culpa, donec pro ea foret per pœnitentiam satisfactum. Quando vero aliquid loquebatur, quod esset offensa Dei, statim sentiebat in ore suo amaritudinem maximam, quasi sulphuris, sciens, se in hoc Deum offendisse, & reducens ad memoriam illud verbum ad aquas salutaris confessionis cucurrit cicius, sicut cervus, attendens, quod absque confessione justus judicatur ingratus, & peccator mortuus reputatur. Similiter si aliquis loquebatur ei aliqua verba viciosa vel dolosa, quæ Deum offenderent, statim sensit in naribus fetorem horribilem sulphuris, quem vix poterat tolerare. Hoc habens pro signo, quod Deus erat offensus in verbis illius personæ, de cujus ore procedebat ignis & sulphur immundæ locutionis ad nares Sponsæ Dei, quibus spiritus domini morabatur.

[26] Tanta ei inerat obedientia, quod in nullo loco volebat esse sine præceptore, [ac dein etiam in regnum Neapolitanum,] cujus præceptis salutaribus studuit in omnibus obedire x. Sola etenim obedientia virtus est, quæ menti virtutes ceteras inserit, insertasque fideliter refovet & custodit. Paupertas voluntaria in tantum sibi placuit, quod omnia, quæ in possessione sua habebat ad manus alterius traderet dispensanda. De quibus quotiens aliquid pro se vel aliis habere voluit, humillime petivit sibi dari in nomine Jesu Christi, ac si nunquam petita hujusmodi possedisset. Utilitatem personarum secum existentium proprie præponebat, nam propiam celans indigentiam rogabat aliis ministrari necessaria, quibus ipsa plus ceteris indigebat, ut proximum pure diligeret propter Deum. Deinde aliquibus evolutis annis præceptum fuit Sponse Dei ire Sicyliam y, & Neapolim sub hiis verbis: Permittitur tibi, inquit Filius, visitare loca sancta in Sycilia, quia illic sunt multorum corpora, qui dilexerunt me toto corde, inter quos præcipuus est Thomas apostolus meus z, ubi cum perveneris, ostensurus sum tibi aliqua secreta. Cumque illa perturbaretur, ne forte deficerent corporalia in via, respondit Filius. Qui possidet pratum, non parcit pro equo suo laboranti. Sic ego Dominus omnium amicis meis providebo, ubi illorum deficit providentia, & excito animas aliorum ad benefaciendum eis. Et vere sic erat; nam quam diu in Neapoli traxit moram, domina Regina Syciliæ aa & alii nobiles regni ipsam xeniis & donariis plurimum honoraverunt. Quod totum illius dignabatur operari clementia, qui fideli Abrahæ mirabiliter providit de victima holocausti, & corvis, ac mulieri viduæ præcepit, ut Helyam pascerent carnibus & panibus recreando.

[27] Visitatis igitur in regno Syciliæ bb secundum præceptum Domini Sanctorum locis, [ubi publica peccata emendare conata est,] in Neapoli longo tempore moram faciens, velut speculum sine macula virtutum eximium se omnibus exhibebat, & quasi spina pungens peccata hominum detestata, impios verbis & exemplis ad viam veritatis intrepide ducebat. Unde revelationem sibi factam super populo ejusdem civitatis, præsente archiepiscopo cc & sapientibus Theologis aliisque prudentibus tam clericis, quam laïcis, enarrans peccata civitatis absque metu quolibet arguebat. Et exemplo Samaritani vinum infundentis cum oleo vulneribus sauciati, prout a cœlesti medico in sancta sibi revelatione didicerat, salutaria eis dabat consilia, quibus ipsa peccatorum vulnera curarentur. Hiis gestis insignis Sponsa Dei, ut columba, pro Noë de archa emissa, & ramum olive virentibus foliis in ore suo deferens, ad eum vespere reversa, apisque melliflua, collectis floribus, alvearium suum honeste repetens ad urbem Romanam cum gaudio rediens a Dei laudibus non cessavit.

[28] [Romamque redux, visa est radiante facie in sublime ferri.] Sed caritatem diligens, omnes honore præveniens, fide fervens, spe gaudens, in tribulatione patiens, orationibus instans, peregrinis sua large communicans, comtemplacioni vacans, limina Sanctorum visitans cum paupercula vidua in gazophilacium Sponsi cœlestis plura prioribus offerebat. Et quoniam memor fuit Domini in toto corde suo, tantam ei Dominus contulit gratiam, ut splendorem & pulchritudinem, quam in ea ampliaverat, manifestaret oculis devotorum. Unde vir quidam valde nobilis & fide dignus dd coram Domino abbate de Perusio, domini nostri summi Pontificis in partibus illis summo legato, præsentibus magnificis dominis, videlicet duce de Spoleto, comite de Nola, episcopo de Spoleto, & multis aliis venerabilibus viris tam clericis, quam laïcis, testificatus est, se, dum Romæ causa peregrinationis existeret, beatam Birgittam inter sanctum Johannem, & Campum florum obviam habuisse, seque eam tantum in sublime elevatam vidisse, quod pedes ejus super capita concomitantium cernebantur, faciesque ejus in tantum splendida, quod quasi solares radii de ipsa in cœlum ascendebant. Decuit nimirum Sponsam Dei, tanquam alterum prophetam Ezechiëlem, inter terram & celum a spiritu elevari, & in ea repleri, quod de Jherusalem per Tobyam dictum fuit; Luce, inquit, fulgida splendebis, & omnes fines terræ adorabunt te.

[29] [Tandem Hierosolymam] Currentibus tandem multorum annorum spaciis, Unigenitus Dei Sponsæ sue dilecte in Jherusalem ire ee præcipiens sic alloqui dignabatur. Ego sum quasi aquila, quæ prævidens in aëre volentes nocere pullis, prævenit volatu, ne noceant: sic ego prævideo tempora & vias & viarum difficultates & amicorum dispositiones. Ideo dico vobis quinque, state & expectate; nunc ite & properate. Ergo quia jam tempus est, ite nunc ad loca prius ostensa, ubi vas fuit mundum & non mundum, ubi agnus fuit tonsus & non tonsus, ubi leo rugit & non rugit, ubi serpens videbatur, & non videbatur, ubi volavit aquila in locum, unde nunquam recessit. Cumque illa conquereretur de infirmitate & ætate, responsum est ei: Quis est naturæ conditor? Nunquid non ego? Ite, ego augebo fortitudinem. Ego providebo de via, ego ducam & reducam in locum istum. O quam suavis est, Domine, Spiritus tuus, qui dulcedinem tuam in Sponsa demonstrare voluisti, quique olim patriarchæ Jacob in Mesopotamiam proficiscenti promisisti dicens: Ego ero custos tuus, quocunque perrexeris, & reducam te in terram hanc, nec dimittam, donec complevero universa, quæ dixi. O beata Mulier, quæ implevit desiderium suum ex ipsis, videns, cum esset Jerosolymis, de statu regnorum, de nativitate & passione Christi, nec non vocacione gentium; audiens quoque Sponsum sibi mirabilia revelantem. Verba, inquit Dominus, mea audiri & annunciari debent; postea venient opera & signa; ideo scito, quod multi nondum nati sunt, qui verba mea suaviter recepturi sunt.

[30] [a Christo ire jussa, ubi Romam rediit,] Præterea sicut dictum est in Euangelio meo, Beati, qui audiunt verba Dei, sic dico nunc, Beati, qui nunc audiunt verba mea & perficiunt ea opere. Verumptamen scito, quod post obitum tuum plures recipient verba mea & cum suavitate sequentur ea. Quia non sicut flos casurus, sed sicut fructus permanens in æternum. O fructus super omnia benedictus Christus Jesus, qui Sponse sue familiariter loqui voluit, sicut aliquando discipulis inquiens dixit: Celum & terra transibunt, verba autem mea non transibunt ff. O quam magnam multitudinem dulcedinis tuæ abscondisti, Domine, Sponse tuæ, quæ omnia loca, in quibus pro peccatoribus clementer passus es, devotissime visitans & quasi columba in foraminibus petre nidificans, suavitatem sanctissimorum vulnerum tuorum tanto fervencius, quanto divinis intus illustrabatur visitacionibus, meruit suaviter degustare. Postquam autem Romam rediit gg, gravi infirmitate per annum integrum detenta, quam tamen tam in mari, quam in terra inter labores & dolores pacientissime sustinuit, cepit de die in diem gravioribus ægritudinibus aggravari.

[31] [mortem, quam illi] Sed quia tempus resolutionis suæ instabat, aliquibus diebus ante diem obitus sui apparuit ei Dominus noster Jesus Christus ante altare, [mortem, quam illi] erat in camera sua, & blanda facie se ostendens dixit, Ego feceram tibi, sicut sponsus solet facere, qui abscondit se a Sponsa, ut ardencius desideretur, sic ego non visitavi te consolationibus isto tempore, quia tempus probationis tuæ erat; ideo nunc probata procede & para te, quia nunc est tempus, ut, sicut promiseram, ante altare meum in monacham vestiaris & consecraberis hh, & amodo reputaberis non solum Sponsa mea, sed etiam monacha & mater in Watzsteno ii. Verumptamen scito, quod corpus tuum deponas hic in Roma kk, donec venerit in locum sibi paratum ll, quia placet Deo parcere tibi a laboribus & voluntatem tuam recipere pro effectu. Hiis igitur dictis & multis aliis, mencionem fecit & ordinacionem aliquarum personarum secum existencium, quas ante mortem coram Deo astare vidisse se, dicebat. Post ista vero audita subjunxit Dominus dicens: In mane diei quintæ, sumptis Sacramentis, convoca singillatim omnes, quos superius ordinavi, & dicas eis facienda & sic inter verba & manus eorum venies ad monasterium tuum in gaudium meum, & corpus tuum locabitur in Watzsteno.

[32] Deinde appropinquante die quinta in ipsa aurora iterum apparuit ei consolando eam. [Christus prædixerat,] Dicta vero Missa & Sacramentis perceptis, inter manus personarum prædictarum emisit spiritum. O inenarrabilis increatæ Sapientiæ clementia, quæ præoccupat, qui se concupiscunt, ut illis prior hylariter se ostendat. O Sponsæ singularis gloria! quam Sponsus in misericordia & fide sibi sponsans verbis dulcissimis consolatur. Felix Sponsa, in qua probatio fidei operatur pacienciam & quæ probata vocatur & allicitur ad coronam. Felix, quæ multiplici dotata privilegio non ab humano ore, sed a futurorum bonorum Pontifice consecratur. Felix, cujus non per Prophetam, sicut Ezechye, aut aliam mediam personam, sed per veritatem, quæ Christus est, obitus revelatur. Felix, quæ in senectute bona, sicut altera Sara, infra gloriosissimum peregrinationis suæ locum, velut Debbora ad radicem Bethel, secundum quod sibi prædictum fuerat, honorifice sepelitur. Felix, quæ post labores & varias tribulaciones in pulchritudine pacis & requie residet opulenta. Felix, quæ testamentum electis suis disposuit, & post hujus mundi tristitiam feliciter intravit in gaudium Domini Dei sui. Felix, quæ cibo spirituali recreata in fortitudine cibi illius, sicut Helyas, ad montem Dei Oreb in celeste rosarium ascendere digna fuit; ubi cum Sponso inter celestes cohortes gaudet sine fine. Felix, cujus transitus gloriosis indiciis est ostensus. Nam quidam vite venerabilis vidit lectum parari, & in sublime ferri a personis vestibus albis vestitis. Cui miranti responsum est: Persona, quam in lecto vides, hæc est Sponsa Dei in mundo comtempta, quæ nunc transit a morte in vitam æternam. Et eadem hora carne soluta est.

[33] [obiit anno 1372 die 23 Ju] Dignum plane fuit, ut Sponse, quæ in lectulo consciencie Sponsum, quem diligebat ardenter, quæsivit, illud Ezechiëlis vaticinium impleretur. Sedisti, inquit, in lecto pulcherrimo & mensa ornata est ante te. Et ut Sponso, in sua dulcedine gustato, Sponsa non esuriat, neque sitiat in æternum. Reliqua vero vitæ ejus una cum miraculis & revelationibus, quæ sibi Dñus ostendere dignabatur, quæ hic causa brevitatis omittuntur, alibi sunt conscripta. Obiit autem anno MCCCLXXII, X Kalendas mensis Augusti, videlicet ipso die beati Apollinaris martiris mm. Et anno immediate sequenti post multorum miraculorum coruscationem ac ossium ejus subitam & supra modum mirabilem purgationem ab Urbe Romana non sine magnorum refulgencia miraculorum, quæ in via facta sunt, ad prædictum monasterium Watzstena quarta die mensis Julii, scil. feria tertia infra octavas Apostolorum Petri & Pauli nn cum ingenti populorum multitudine & gaudio, sicut sol, qui oritur & occidit, ad locumque suum revertitur, est translata. Ubi miris signis & variis miraculis eam venerandam declarat & mirificat Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in secula seculorum. Amen oo.

ANNOTATA.

a Ulphone, anno, ut in Annotatis in cap. proxime præcedens dictum est, 1344, die 12 Februarii.

b Revelatione inter Extravagantes 47 apudHörmann pag. 769 legitur: Transactis aliquibus annis post mortem mariti. Retinenda videtur lectio Birgeriana ob dicenda paulo infra ad lit. f.

c Vide Annotata in cap. 2 ad lit. c.

d Seu conflictum falsitatis & veritatis, ut legitur lib. 1 Revelationum cap. 3; cui subjicitur hujusmodi Declaratio: Iste docturus Sponsam Christi fuit quidam sanctus vir, magister in Theologia, qui vocabatur magister Matthias de Suetia, canonicus Lincopen, qui glossavit totam Bibliam excellenter. Et iste fuit tentatus a diabolo subtilissime de multis hæresibus contra fidem Catholicam, quas omnes devicit cum Christi adjutorio, nec a dæmone potuit superari, ut in Legenda Vitæ S. Birgittæ clarius continetur. Postrema hæc verba Vitam S. Birgittæ primigeniam, quæ latet, indicare videntur.

e Isaiæ cap. 59 ℣ 21.

f Seu ex quo Birgitta, a Christo in Sponsam peculiari modo electa, frequentiores ac clariores habere cœpit revelationes. Porro cum Birgitta ultimum iter instituerit, ut post videbitur, anno 1372, postquam in Sponsam a Christo electa est annis 28; his ex 1372 ablatis, relinquetur annus Ulphonis emortualis 1344, quo electio contigit; proinde recte hic ad lit. b dictum esse videtur, recte legi apud Birgerum Aliquibus diebus pro Aliquibus annis, prout habetur in editis S. Birgittæ Revelationibus.

g Mathiæ, Lincopiensi canonico, de quo paulo supra ad lit. c & d.

h Alvastrensi, de quo vide Annotata in cap. 2 ad lit. z.

i Anni 30, vel a die 12 Februarii anni 1344, quo obiit Ulpho, computati, ad annum saltem 1373, quo Birgittam obiisse, dixi num. 57 Commentarii prævii, necessario nos deducunt.

k Seu Toral.

l Seu Pulvinar.

m Psalm. 38 ℣ 4.

n Idem significat hæc vox, quod præcedentes.

o De hac ita Plinius lib. 25, cap. 7 naturalis Historiæ: Gentianam invenit Gentius rex Illyricorum, ubique nascentem, in Illyrico tamen præstantissimam, folio fraxini: sed magnitudine lactucæ, caule tenero pollicis crassitudine, cavo & inani, ex intervallis foliato, trium aliquando cubitorum, radice lenta, subnigra, sine odore, aquosis montibus Subalpinis plurima.

p Sic fere lib. Ruth cap. 1 ℣ 20.

q Cognomento Smeek, id est, blanditiis delinitum. Sueciæ rex factus est anno 1319. Uxorem habuit Blancam, comitis Namurcensis filiam, cujus aulæ magistra fuit aliquando Birgitta, regis consanguinea, cui salutaria monita, etsi fructu haud magno, sæpe suggessit. Vide Comment. præv. § 8 & num. 45. Regno privatus anno 1363 post diuturnum carcerem tandem periit in Norvegia undis submersus anno 1374.

r Alvastrense, de quo supra in Annotatis in cap. 2 ad lit. z.

s Anno, ut apparet, 1345.

t Urbanus V Romam, Sedem illic fixurus, Avenione venit anno 1367 die 16 Octobris: Carolus IV imperator Viterbio profectus Romam venit 1368 die XXI mensis Octobris, una cum Urbano. Vide etiam lit. proxime seq.

u Anno ætatis suæ 42, ut legitur Revelat. 8 Extravag., & in Vita abbreviata, Christi 1346: verum annum ætatis saltem 43 tunc ingressa videtur S. Birgitta: solent enim scriptores veteres annos dumtaxat S. Birgittæ completos passim numerare:unde etiam factum opinor, ut Vitæ abbreviatæ auctor, aliique illam mortuam scripserint anno ætatis 70; quem tamen, teste Bonifacio in Bulla canonizationis, fuit supergressa. Loco Revelationum mox citato legitur: Venit igitur Sponsa Christi Romam anno ætatis XXXXII & mansit ibi juxta divinum præceptum XV annis, antequam veniret Papa, videlicet Urbanus V & imperator Carolus Boëmus; quibus obtulit revelationes pro reformatione Ecclesiæ, & Regulam. At ab anno 1346 usque ad annum 1367 aut 1368 anni sunt 21 aut 22. Latet in iis verbis error, vel anni illi ab anno circiter 1355 usque ad annum 1370, quo Roma ad Pontificem Urbanum V, in Monte-flascone versantem, egressa eidem mortem, si in Galliam rediret, brevi secuturam prædixit, Regulamque suam probandam obtulit, numerandi videntur ob dicta num. 318 Commentarii prævii.

x Ea quoque in confessarios fuisse observantia & veneratione Bonifacius IX testatur in Bulla Canonizationis, ut absque eorum licentia pene oculos attollere non auderet. Illis in omnibus virtutibus ita humiliter obedivit, sicut verus monachus humilis obedire solet prælato suo, inquit Alphonsus in Prologo Lib. Cælestis Imp. &c: cap. 3. Ipsas etiam, quas habuit, Revelationes doctorum piorumque virorum judicio, qua par erat, reverentia subjectas voluit, ut ait Joannes de Turrecremata in Prologo capitulo 1.

y In insulam Siciliam, seu proprie dictam, non videtur ivisse S. Birgitta: sed hic nomine Siciliæ venit regnum Neapolitanum, quod, ut & Sicilia, eidem reginæ, nempe Joannæ, ea tempestate parebat.

z Ortonæ in Neapolitano regno, ubi & ejus reliquiæ servantur, præcipue cultus. Plura alia in regno eodem loca, Sanctorum reliquiis celebria, quæ tum adiit S. Birgitta, hujusque eo in itinere gesta fusius tractata vide § 20 Commentarii prævii, sub cujus etiam calcem iter hoc anno 1365 contigisse, vel tum certe S. Birgittam Neapoli fuisse versatam, ostendimus.

aa Joanna, de qua vide dicta Commentariiprævii num. 71 & 3 seqq.

bb Seu in regno Neapolitano. Vide lit. z paulo supra.

cc Petro archiepiscopo Neapolitano anno 1365 ad sedem Ebredunensem in Delfinatu translato, scribit Chioccarellus de Archiepiscopis Neapolitanis, substitutus fuit Bernardus de Bosqueto, Gallus, canonicus Burdegalensis, tenuitque illam sedem usque ad annum 1368. Bernardi hujus, aut decessoris forte partim tempore S. Birgitta Montem Garganum, Barium, Ortonam, Amalphiam, & Salernum adiit, quod ad ejus successorem, Bernardum alterum, Chioccarellus refert; sed eadem loca S. Birgitta alteris vicibus visitasse legitur apud Hörmann pag. 839.

dd Joannes de Pornacio vocatur is a Nicolao de Ursinis, cujus paulo post Birgerus mentionem facit, in suis ad Alphonsum, Giennensem episcopum, de miraculis quibusdam S. Birgittæ litteris, infra edendis.

ee Primum a Christo, ut ad iter Hierosolymitanum sese pararet, monita fuit anno 1371 die S. Urbani, Papæ & martyris, seu die XXV Maii, ex titulo præfixo cap. 6 lib. 7 Revelationum. Anno sequenti die 14 Martii Neapolitano portu egressa est, ex Fragmento itineris Hierosolymitani ab Alphonso descripti. Hierosolymam pervenit ante diem Veneris post Ascensionem Domini, seu ante diem 22 Maii, ex titulo præfixo cap. 15 lib. 7 Revelationum. Mansit illic mensibus 4 cum dimidio. Vide Hömann pag. 839.

ff Marci cap. 13 ℣ 31.

gg Birgitta in festo Nativitatis B. Mariæ, seu die 8 Septembris (anni 1372) adhuc morabatur Hierosolymæ, sed inde reditum jam tum parabat, ex titulo præfixo cap. 26 lib. 7 Revelationum. Die 8 Octobris Famagustæ in Cypro fuit, ex titulo præfixo cap. 19 libri Revelationum mox citati. Inde profecta Neapolim venit, uti Alphonsus, Giennensis olim episcopus, scribit apud Raynaldum ad annum 1379 num. 10; hinc vero anno 1373 (ut Chioccarellus de archiepiscopis Neapolitanis pag. 238 ex Maramaldi, nobilis Neapolitani, qui tempore Roberti regis, hujusque neptis Joannæ reginæ vixit, Chronico Ms. de regno Neapolitano refert) Romam tandem anno eodem ægra pervenit.

hh In votis quidem habuit Birgitta, ut monacha fieret & monachali veste indueretur: reipsa tamen monacha numquam fuit, & veste, modesta quidem vilique, sed non monachica, usa fuit: hinc tamen factum est, ut monachica veste induta exhiberi in picturis cœperit. Audi, quæ ea de re leguntur in ejus Vita, anno 1485 Lovanii edita: In mane quinti diei (ita illic Christus Birgittam alloquens inducitur) convoca singulatim, quos tibi intimavi, eis facienda imponendo & sic monasterium tuum accedas, id est, gaudium meum, & corpus tuum in Watzstena locabitur. Post quæ ibidem ista sequuntur: Ex hiis verbis patet, quod Birgitta non fuit monachaliter vestita in hac vita, nec habitum illius Regulæ induta, quam instituit: sed in transitu ejus de hoc seculo induebatur tali veste religiosa & insensibili a Christo, Sponso suo, sicut ei promisit in Revelationibus suis. Hinc est, quod ymago Birgittæ communiter tamquam monacha solet depingi. Et licet non fuit monacha in vita, petiit tamen tali veste ornari, qua nunc vestiuntur moniales de Ordine suo, quam post vite sue terminum secundum Dei promissum (spirituali quodam modo) adepta est in regno cœlorum.

ii Vastena, Ostrogothiæ, in Suecia provinciæ, oppidum est ad lacum, Veter dictum, in diœcesi Lincopiensi, in quo primum Birgittini Ordinis monasterium S. Birgittæ, sed absentis, opibus curisque constructum fuit; de quo vide plura in Comment. prævio numm. 327 & seqq.

kk Apud moniales in Panisperna.

ll Anno 1374 translatum ejus corpus fuit in Sueciam per S. Catharinam ejus filiam, & Vastenæ collocatum die quarto Julii secundum Thorirum in Diario Vastenensi: at die sequenti secundum Ulphonem, S! Catharinæ biographum, tom. 3 Martii pag. 53.

mm De die quidem, quo obiit, inter omnes convenit, at non de anno. Obiisse anno 1373, dedita opera scribit Thorirus Andreæ in Diario Vastenensi; cui consonat auctor Vitæ abbreviatæ. Idem ex iis consequens est, quæ de tempore instituti a S. Birgitta Hierosolymitani itineris leguntur sive in libris Revelationum, sive in Fragmento ejusdem itineris ab Alphonso descripti. His adde Maramaldum Neapolitanum, de quo paulo ante ad litt. gg. S. Birgittæ corpus anno 1374 Vastenæ depositum fuisse, omnes (qui de translationeista agunt) scribunt, incepta translatione ejus, ut Ulpho mox laudatus scribit, eodem anno, quo mortua est. Quin & ex ipsis Birgeri verbis, annos vitæ 30 post mariti obitum S. Birgittæ tribuentis (vide num. 21 & Annotata in hunc locum ad lit. i) conficitur, eam anno 1373 adhuc fuisse in vivis: unde eam hoc anno defunctam fuisse omnino arbitror, undecumque sit ortum, ut anno uno Birgeri calculus a reliquorum mox citatorum calculo deficiat non modo hic, sed & num. 24, ubi Birgittam Pontificem & imperatorem Romæ allocutam ait anno 1367; cum tamen non hoc anno, sed 1368 Romam Carolus venerit, uti in eum locum annotavi supra. Consule præterea Comment. præv. numm. 57 & 386.

nn Vide hic dicta ad litt. ll.

oo Sequuntur proxime in apographo nostro verba hæc: Explicit beatæ Birgittæ Legenda, matris nostræ, nacione Swecie per reverendum dominum patrem Birgerum archiepiscopum Upsalensem compilata. Hæc autem, quam edidimus, S. Birgittæ Vita descripta nobis fuit ex codice, circa medium seculi XV exarato. Vide dicta Comment. præv. num. 16.

VITA ALTERA
Ex apographo monasterii S. Altonis in Bavaria,
Auctore Bertholdo, Ordinis S. Salvatoris monacho.

Birgitta vidua Romæ (S.)

BHL Number: 1349
a

A. Bertholdo.

PROLOGUS.

[Operis suscepti causa] Dum in Actis seu Processu Canonizationis sanctæ matris Birgittæ curiose hinc inde perlegerem, multaque memoriæ digna inibi invenirem, ægre tuli, fateor, quod talia & tam multa honorem Dei & Famulæ suæ exaltationem concernentia, nec non animarum salutem cognita non mediocriter promoventia, illic quodam modo tenerentur deperdita. Indignum quoque duxi, quod de sanctissima Domina, nimirum b propter multorum secretorum inspirationem, & singularem virtutum adornationem Sponsam suam Christus vocare decreverat, cum qua nihilominus gratiæ suæ pactum statuit, adeo quod ex hac beatam illam dicant omnes generationes, tam breviter vitæ ejus Legenda sit condita: respectu tamen copiosæ materiæ hanc non dubium est esse brevissimam. Sed & dominus Bonifacius Papa IX in litteris suis c, quas de hujus sanctæ canonizatione descripsit, vitam ejus, licet eleganter, valde tamen, prout scripta illa exigunt, perstrinxit breviter.

[2] [& partitio.] Quamobrem anhelamus quodammodo novam illius retexere Legendam; sed nequaquam audemus, quia sermone atque scientia imperitus, decrevi tandem, accepto a superiore consilio, quæcunque viderentur etiam in prædicta Legenda deficere, studiose perquirere, atque materiis distincta in unum colligere; quod & feci: nam in tribus libris, distinctis nihilominus uniuscujusque libri capitibus, ea divisi d: quorum primus de acquisitis virtutibus; secundus vero de acceptis gratiis, tertius autem de miraculis post mortem ipsius exhibitis & approbatis intitulatur, & quoniam scientia eloquentiaque, ut dixi, non suppetunt, quibus vel scripturas fulcire, vel eloquia decorare, quæ narro, potuissem; aliorum dicta & scripta e, utpote melius digesta; huic Opusculo censui inserenda. Si quis vero plura forte, quam necesse fuit, instituisse culpaverit; & inde meum volumen nimis excreverit, noverit, quod oportuit me plura recidere, dum copiosæ materiæ studui utcunque satisfacere. Perinde quidquid frivolum, quidquid ineptum, si quid minus bene dictum in eo repertum fuerit, meæ hoc parvitati cum venia adscribatur, nec ad præsumptionem, etiamsi placeret hoc opus, hicque labor imputetur, quin potius, si verum est, & fas est dicere, quantalecunque * ad Matrem sanctissimam devotioni deputetur. Sciendum est autem, quod nonnunquam, etsi rara pro materiæ plenitudine, ex his, quæ in prætexata Legenda enarrantur, quædam hic repetuntur. Unde & post illam videtur in hanc esse scribendum.

ANNOTATA.

a Quam hic vides S. Birgittæ Vitam, typis, ut reor, nondum editam hactenus, a Bertholdo, monasterii Paradisi prope Florentiam in Tuscia Ordinis S. Salvatoris cofessore, conscriptam, transcribi nobis curavimus ex exemplari monasterii S. Altonis in Bavaria: hoc porro non serius anno 1452 descriptum verosimiliter fuit ex altero antiquiore exemplari in monasterio ejusdem Ordinis, S. Mariæ ad aquas frigidas nuncupato, & olim in Belgio nostro prope Sylvam ducis sito: unde colligi potest, illius auctorem Bertholdum ab ætate S. Birgittæ, anno 73 seculi XIV defunctæ, non admodum fuisse remotum. Adi Comment. præv. num. 22 & binis seqq.

b Videtur desiderari hic relativum Quam, aut hujusmodi quidpiam.

c Seu in Bulla canonizationis S. Birgittæ, data anno 1391, die 7 Octobris, quam integram a pag. 468 Comment. prævio insertam habes.

d Libros 1 & 3 in capita XI, secundum in 6: nos 1 in 5, secundum in 3, tertium in 4 divisimus.

e Præter Processum canonizationis, in principioPrologi laudatum, Bullam canonizationis, & antiquam S. Birgittæ Legendam consuluit Bertholdus etiam libros Revelationum, & Alphonsum, Giennensem olim episcopum, ut in decursu hujus Vitæ apparebit.

* an qualicunque?

LIBER I.

CAPUT I.
De profunda ipsius humilitate, & immenso amore ad Deum.

[S. Birgitta eo coram hominibus] De humilitate itaque hujus egregiæ cælestis Regis Sponsæ, quasi de vero & stabilito ejus machinæ spiritualis fundamento, primitus dicendum est, quatenus ordinem, quem ipsa perficiendo servavit, dum charitatis apicem, culmenque virtutum recte per humilitatem attigit, virtutes ipsas nos quoque reserando teneamus. Ab illa siquidem bona cuncta procedunt; quemadmodum econtra, mala cuncta a superbia originem habere dicuntur. Scriptum est enim, Omnis peccati initium superbia a. Fuit ergo beata Birgitta humilitatis præcipuæ, illam gestans interius in mente, & insinuans ore, ac exhibens in operatione. Nam licet nobilissima foret principissa b, utpote de regali stirpe progenita c, tam humilis attamen, tamque vilis erat, quod non erubescebat pauperum lavare pedes, visitare hospitalia, infirmos perquirere, languentia membra contrectare; ulcera abluere, fovere & ligare. Vestimenta insuper ancillarum suarum, famulorumque & aliarum personarum sæpius resarciebat, &, quod mirum valde est, dum aliquando visitaret monasterium S. Laurentii Panispernæ d Romæ, tempore, quo panes & eleëmosynæ pauperibus erogabantur, inter cæteras pauperculas peregrinas agapen e postulantes se collocabat, magna cum humilitate incognita sedens, & acceptam agapem cum gratiarum actione deosculans f. Redarguta nihilominus juste vel injuste a confessore suo & spirituali patre g, vel ab alio quoquam domestico confestim flectendo genua veniam postulabat. Quin imo, si quamcumque offensam inferre se quoquo modo alicui contigisset, aut certe intulisse præsumpsisset, genu similiter flexo, cum magna humilitate relaxationem postulabat.

[4] [& Deo magis humilis,] Semel, bis, & tertio nonnunquam in die ob nimiam humilitatem confessionem faciebat: & omnibus diebus Dominicis & magnis Sanctorum festivitatibus velut infirma & medicina indigens sanctissimum Christi Corpus, animarum anthidotum salutiferum, devotissime recipiebat. Item etsi tanto gratiarum munere prædita esset, quod vix humana credulitas hoc queat admittere; peccatricem tamen vilissimam, nec non ad omnia indignissimam se reputabat. Verum cum præceptum illi a Christo fuisset, quod sanctæ religionis Regulam, quam sanctissimo ore suo ipse sibi revelando dictavit h, summo faceret Pontifici præsentari per eum confirmandam i; mandanti respondit: O dignissime mi Domine Jesu Christe, ego indigna persona inter tuos fideles servitores sum sicut minima formica inter fortes camelos, qui magnas sarcinas portant ad Domini sui commodum & honorem; & quomodo poterit Papa credere, quod tu omnium Deus & dominus cum tali formica talia digneris facere? sed & in secundo divinarum Revelationum libro cap. 18, cum hanc gratiam videndi, audiendi, & sentiendi spiritualiter Sponsus sibi commemorasset, ait: O Domine mi, & fili Virginis! quare dignatus es tam vilem Viduam hospitari, quæ sum pauper in omnibus operibus bonis; & modica in conscientiæ intellectu & consumpta in omni peccato longanimitate temporis.

[5] [quanto gratiis cœlestibus clarior,] Item in sexto libro cap. 52. O Rex, inquit, omnis gratiæ, & infusor omnis sapientiæ; omniumque virtutum largitor: cur me, quæ corpus consumpsi in peccatis, recipis ad tale opus tuum? Ego sum quippe quasi asinus insipiens, & defectuosa in virtutibus. Noli etiam, dulcissime Domine Jesu Christe, propter hoc irasci, quia sic te interrogavi; nihil enim mirandum est de te, quoniam facere potes, quidquid volueris. De me autem totaliter; quoniam in multis te offendi, & parum emendavi. Non solum autem de tantis gratiis, quemadmodum Dominus Alphonsus, olim Giennensis episcopus, tunc autem eremita k nec non Sanctarum Revelationum devotus scriba in Epistola ad reges l astruit, non superbiebat: imo gravius de hac sibi superesse judicium metuebat. Ait enim; Latere quidem ipsa, & thesaurum istum abscondere divinarum Revelationum ob humilitatis custodiam maluisset: sed Christus eam imperio verborum suorum pluries astrinxit ad scribendum & loquendum verba sua divina intrepide summis Pontificibus, imperatoribus, & regibus, & aliis gentibus, ut ex istis divinis verbis, scilicet Libri præsentis & cælestis Libri ad Reges, homines peccatores ad Deum se converterent, boni autem & justi in melius proficerent: ut patet clare in septimo libro cap. 27 & in sexto cap. 5 cum multis similibus, & in isto præsenti Libro cælestis Imperatoris ad reges in multis Capitulis. Hæc ille.

[6] [dæmonis laudes spernit, monachi autem opprobria libens audit,] Tentata est aliquando Sponsa Christi a diabolo de inani gloria, suggerebat enim sibi, quod nobilis esset genere & Deo multum dilecta, quæ in oratione sua mentis in excessu suspensa tentanti se sathanæ respondebat: O maledicte diabole, tu propter tuam superbiam cecidisti, ego vero quare superbire debeam; cum non sit melior reginæ caro, quam ancillæ, sed totum vile & terra? Quare non humiliabo me, cum non minimam quidem cogitationem bonam a me habere possem, nisi Dominus miserit mihi illam? Tunc Christus apparens ei dixit: Humilitas est scala, qua ad Deum cor ascendit de terra. Eo tempore, quo Mulier in Alvastro m monasterio morabatur, frater Paulus ejusdem monachus quadam vice illi detrahebat dicens, eam non habere sanum cerebrum, sed esse phantasticam. Cumque humillima Dei Famula hujusmodi verba a referentibus audisset, respondit: Benedictus sit frater ille, qui bene me & mea novit vitia: verum enim dicit, sani me non esse capitis, quia non utique sane usque modo sensi, cum plus, quam Deum meum, mundum dilexi, nunc autem, & deinceps sic nihil ut Deum diligere cupio, nullique nisi Deo placere peropto, spero me bonum & sanum cerebrum habituram, quo Domino placeam, & mundo displiceam; sed rogate fratrem illum, ut oret pro me.

[7] Prædicante quoque magistro Mathia, Lyncopensi canonico n, [nihil ad suam,] qui Famulæ Dei in Swetia confessor extitit, & de virtutibus ejus & gratiis sibi a Deo gratis datis quædam tam imitabilia, quam commendabilia tangente, sermone finito, humilitatis amica ad eundem accessit, ac dixit: Precor vos, Pater, per nomen Jesu Christi, ut nil de me vestris in sermonibus de cetero inseratis: quid enim ego sum? Nonnisi formica in conspectu Dei. Et si aliquis magnus dominus vilem suum cursorem ad amicum mittit, quis laudandus est nisi dominus? Hoc autem ideo dicebat, quod si cælestibus interim pro communi omnium utilitate imbueretur sacramentis, non ipsa ex eo, sed solus Deus prædicandus esset & laudandus. Cui ille, Non mireris, inquit, Filia, quia viri etiam & mulieres exemplares efferendi sunt, ut cæteri ædificentur. Et Sancta, Adhuc, inquit, navis mea in fluctibus est, ideo oratione indigeo. Principium enim rei videmus, sed finis est laudandus.

[8] Inter cetera Nolanus comes o de Birgitta adjuratus hoc refert, [sed omnia ad Dei laudem referre solita,] quod, cum aliquando de revelationibus sibi cælitus factis familiariter cum ea conferret, istiusmodi habens humilitatis exemplum, ut magno cum timore & verecundia quadam referebat; Non reputeris, aiebat, amoris effectus verba divina propter vilitatem meam, quia ego sum uti cursor abjectus, qui, cum præclari principis litteras portat magna continentes negotia, in nullo tamen domini sui litteras inficit vel corrumpit, nec earum continentia ex eo immutatur: novit ille, qui omnia novit; quique etiam dixit, ut dicerem, quod nihil ex me verbis ipsius addo vel minuo. Item frater Angelus de Hispania presbyter & eremita de Monte Corvo p, Quare sic prophetas? eam requisivit: cui dixit: Ego sum quasi cursor Domini sui litteras bajulans, & ideo non meis meritis, sed Dei beneficiis est ascribendum, quod hujuscemodi dico vel revelo, cumque vellet ille sibi, prout decebat, reverentiam exhibere, ut vere humilis reluctando dicebat: Non cursor, sed mittens eum dominus laudandus est. Quocirca suscipe & lauda Deum omnipotentem. Præterea dominus Alphonsus, de quo supra q, refert de ea, quod si quandoque a quocunque pro quacunque necessitate devote quærebatur; in hæc quasi semper verba prorumpebat: Ego quidem peccatrix & indigna sum pro vobis orare, sed rogate vos Deum, ut det mihi gratiam & ego libenter desuper cogitabo, & Deus fortassis, qui in altis habitat; & humilia respicit in cælo & in terra, humilitati vestræ condescens * obaudiet mea demerita non attendens.

[9] [ut plausum populi fugeret, noctu sepeliri voluit.] Demum cum hujus ærumnosæ vitæ finis appropinquasset, ut hominum plausum, populique concursum humiliter devitaret, in sancto Laurentio Panispernæ de nocte corpusculum suum sepeliri mandavit. Verum, quia fugientem se mundi gloria velut umbra insequitur, devotione populi, atque frequentia corpus terræ commendari prohibente, duobus diebus jacuit insepultum. Nec mirum, si inanem gloriam toto annixu fugavit, cum in Prologo Regulæ Sponsum Christum de humilitate & virtutibus se monentem audierit, atque dicentem: Tu, quæ debes palmites portare, debes esse fortis & stabilis ad protandum, parata atque vigilans ad recipiendum, ne diabolus decipiat te; ideo sta firmiter, & dilige me toto corde: fuge omnem superbiam & assume omnem humilitatem. Serva os tuum, & omnia membra tua ad honorem meum: obedi, sicut tibi præceperam: discute omni hora conscientiam tuam, quantum excedis, & quomodo consurges ad me statim, si cadas: non cures mundi honores, nec ejus amicos, quia, cum me habueris, omnia dulcescent tibi, & cum tu me perfecte dilexeris, omnia præter me, quæ mundi sunt, amara fient tibi quasi venenum.

[10] [In Christum summo,] Diligebat revera hæc devotissima Mulier Dominum suum ac Sponsum præclarissimum Jesum Christum ex toto corde suo, & ex tota anima sua, & ex omnibus viribus suis, & ex omni mente sua, plus quam omnia, & plus quam semetipsam; & præ amoris magnitudine divinæ offensionis impatiens, dum vel dicto vel facto eundem Sponsum a quopiam vilipendi percipiebat, quietari vix poterat; & quia divini amoris igne succensa ardebat desiderio, in ejus se totam obsequio perfecte mancipavit, de se sibi ipsi * reservando: nolebatque ad horam ab eodem Sponso suo separari, illum in ore per devotam orationem, in mente per jugem meditationem, & in corde per sinceram habens dilectionem. Si quidem de eo loquebatur dulcius, meditabatur suavius, & mentis in arcano præcordialiter amplexando jucundius fruebatur. Quia enim amoris Dei incendio incunctanter æstuabat, amor quamcunque merebatur visionem; visio fruitionem: ipsa namque velut flamma sursum tendens mentis in excessu sæpenumero acta desideratissimis illum Sponsum vicissim conspiciebat obtutibus; dum in ejus lumine lumen vidit, a quo nimirum divinorum pabulo eloquiorum jugiter ac dulciter pascebatur.

[11] [quod non uno] Unde in capitulo 77 libri quarti dicit: O Domine Deus meus! O quam dulcia sunt oris tui verba! Videtur vere mihi, quoties verba spiritus tui audio, quasi anima mea illa in se glutiat cum quodam sentimento ineffabilis dulcedinis, sicut suavissimum cibum, qui cadit in cor corporis mei cum magno gaudio & ineffabili consolatione. Mirabile tamen hoc esse videtur: quia dum verba tua audio, tunc utrumque efficior, scilicet satiata & famelica: propter hoc autem satiata, quia tunc nihil aliud mihi libet nisi illa. Propter hoc famelica, quia semper augetur appetitus meus ad illa. Mellifluis itaque Sponsi Christi, quin imo super mel & favum dulcioribus, refocillata colloquiis: utpote quæ cum Psalmista dicere poterat; Audiam, quid loquatur in me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam, & sic per Sanctos suos &c. Demum sibi constituta, eructavit cor ejus verbum bonum, verbum salutiferum cunctis in posterum ad æternam pacem & salutem profuturum.

[12] Prædicabat Christi Evangelium omni creaturæ, quod qui crediderit &tenuerit, [specimine ostendit,] salvus erit. Plane quod sentit latius, ipsa indicabit evidentius in ea & per eam ignis divini amoris & flamma æternæ charitatis accensa apparebit. Ipsam ergo interrogemus; ipsa de se loquitur, nempe cum de confirmanda Regula, ut superius dictum est, mandatum accepisset, inter cetera mandanti respondit: Ex gratia tua voluntatem habeo faciendi voluntatem tuam, quamdiu vixero: te testante, tu scis, quod si possibile esset, quod majus gaudium, majorque consolatio ex hoc tibi proveniret, quod ego quoad corpus meum omnes infirmitates, scandala, dolores, paupertatem, & omnes tribulationes, & adhuc in ipsa anima mea æterna supplicia sustinerem: istas adversitates potius amplecterer, quam utramque ad * corpus & animam æternam felicitatem, ad hoc ut consolatio tua major esset. O Domine Deus! qui me creasti & pretioso sanguine redemisti, si in istis tribus fide, spe & charitate defectum aliquem habere me videris; propter magnam misericordiam tuam tu eum supplere digneris. Tu es in intimo cordis mei sanguine: quamvis indigna persona sim visitatione & consolatione benedicti Spiritus tui, tutelæ tamen tuæ magnæ potentiæ me totaliter committo; ut, quomodocunque tibi placuerit, mecum facias.

[13] Item in XIII capitulo libri septimi multiplicem Dei bonitatem attollens inquit: [ferbatur amore,] O æterna veritas & incomprehensibilis, tu ipse Deus & Domine Jesu Christe; tu omnes cogitationes bonas cordibus infundis, orationesque & lacrymas. Tu occultas tua gloriosa dona, conferens pro eis æternaliter præmia gloriosa. Sit ergo tibi honor & servitium & gratiarum actio de omnibus, quæ creasti. O dulcissime Domine Deus meus, tu es mihi charissimus & vere charior, quam corpus, & anima mea. In quinto etiam libro LXIV capitulo apparenti sibi post tentationem Sponso; O, inquit, Domine Jesu Christe, regratior tibi pro omnibus & specialiter pro tribus, primo, quod vestis animam meam, infundendo scilicet pœnitentiam & contritionem, qua omne diluitur peccatum, quantumcunque grave. Secundo cibas animam meam infundendo charitatem tuam & memoriam passionis tuæ, qua anima quasi cibo optimo delectatur. Tertio consolaris omnes invocantes te in tribulatione; ergo Domine miserere mei, & adjuva fidem meam, quamvis enim digna sim tradi illusionibus diabolicis, credo tamen, quod sine permissione tua ipse nihil potest, nec permissio tua est sine consolatione. Sed etiam in sexto libro cap. XVII diabolus, cur eam in sua non reciperet potestate, a Dei requisitus Genitrice, respondit: Non, inquiens, hoc possum, quia duplicem sanguinem in uno vase commixtum ego non possum separare, & dividere, quia sanguis charitatis Dei est mixtus sanguini charitatis cordis ejus. Neque enim mentitus est ille, qui dixit; Qui adhæret Domino unus spiritus est cum eo r. Amor quippe transfert amantem in amatum.

[14] [fatente id vel ipso dæmone,] Ceterum ut alterius ad alterum, Sponsi scilicet ad Sponsam & e converso, zelus innotescat, id, quod cap. XXXIV lib. primo scriptum est, referam: colloquenti etenim Domino cum Sponsa sua, apparenti tunc diabolo dixit Dominus: Tu fuisti creatus a me, & vidisti omnem justitiam in me, responde mihi, si nova ista Sponsa est legitime mea, & cum approbata justitia: permitto enim te videre cor ejus, & intelligere, ut scias, quid respondeas mihi. Nunquid ipsa diligit aliquid sicut me, aut vellet aliquid cambii recipere pro me? Cui dæmon respondit: Nihil diligit sicut te, &, antequam te careret, omne supplicium magis pateretur, si dares ei virtutem patientiæ: ego video quasi quoddam ardens vinculum descendere de te in eam, quod sic alligat cor ejus, ut nihil aliud cogitet vel diligat, sicut te. Et iterum in undecimo capite ejusdem libri ait Christus: Dilige me toto corde, quia ego dilexi te.

[15] [adeo, ut nihil,] Conjunx Sponsæ Christi, dum in extremis ageret, annulum, quem gerebat digito, impressit uxori, rogans, ut eo animæ suæ devotius ac sollicitius memoriam haberet, quo memoriale penes se retineret; sed cum pauci pertransiissent dies ab eo, quem maritus s extremum clauserat t, annulum a se Dei Dilectrix abjecit. Quibusdam viris dicentibus sibi, non magnum judicium dilectionis existere tale tanti conjugis præsagium a se charitatis ejecisse, respondit: Quando virum meum humo tradidi, omnem cum eo carnalem amorem inhumandum decrevi, ut, quamvis illum sicut cor meum dilexerim, nollem tamen cum uno denario contra velle Dei vitam ipsius redimere. Sed quando annulum meum in manu mea habui, erat mihi oneri, quando illum inspiciendo priorum dilectionum recordabar. Quocirca, ut animus meus in solius Dei ascendat amorem, volo carere annulo ac viro meo, & me Deo committo.

[16] [quod humanum esset,] Postquam vero generosa vidua complicis sui testamentum persolvit, cum ingenti spiritus fervore paravit se, ut Romam (juxta quod desuper jussa fuerat) læta pro voto, festina præ gaudio pergeret u; patria quoque, filiis x, parentibusque relictis, totam se ibidem in Dei servitium manciparet. Interim vero animus ejus ex filiorum compassione parumper fluctuare cœpit, quod eos desolatos atque materna consolatione orbatos relinqueret. Verebatur insuper, ne post ipsius recessum ad offendendum Deum audacius fræna laxarent, eo quod juvenes essent, divites, potentes & nobiles. Istiusmodi itaque altercationibus in ejus se animo versantibus, vidit in visione ollam unam igni superpositam, & puerum desuper insufflantem, quatenus olla ferveret, cui dixit: Cur tantum sufflans ollam conaris ignire? Ut amor, inquit, filiorum in te magis ac magis accendatur, & inflammetur. Et ait: Quis es tu? Ego, inquit, negotiator sum: intelligens autem immoderatum adeo in corde suo erga filios vigere amorem, invariabiliter se ad horam correxit, ut nihil jam præter divinum amorem, præponeret; nil sibi de cætero liberet, nisi quod Creatori suo gratum fore cognosceret. O quot fuderit ex tunc quotidie lacrymas, quot fecit eleëmosynas, ne quos genuerat, omnium offenderent Creatorem! Jam enim naturalis in ea amor erat extinctus, & in spiritualem penitus conversus amorem.

[17] Testatur denique Prior de Alvastro y confessor ipsius, [diligere videretur.] quod tantam ad Deum charitatem possideret, prout ex confessionibus sibi constare fatebatur, quod valde mirabile erat: unde meminit, se vice quadam de suo illam charitatis, internæque devotionis ardore curiosius explorasse; audivit vero, quod ipsa tantum in oratione fervorem atque devotionem experiebatur, quod diebus, ac noctibus a cibo & potu abstinuisset, nisi defectum corporalem incurrere & proverbium etiam: Qui facit, quod nullus, mirantur omnes, subire timuisset.

ANNOTATA.

a Ecclesiastici cap. 10 ℣. 15.

b Nempe Nericiæ, quæ Sueciæ provincia est, legiferi uxor, non tamen stricti nominis princeps aut domina. Vide num. 64 & seq. Comment. prævii.

c De regio ejus stemmate, item de ejus natali solo, parentibus, fratribus & sororibus consule § 3 Comment. prævii.

d Virginum Clarissarum, in quo sepeliri etiam voluit.

e seu Eleëmosynam.

f Idem quoque testatur Bonifacius IX in Bulla Canonizationis.

g Forte Petro, Vastenensi confessore, qui illi a confessionibus fuit, vel Petro Alvastrensi, aut Alphonso, episcopo Giennensi.

h Ut creditur, inquit Bonifacius IX in Bulla num. 216 Comment. præv. laudata: Martinus V, ut pie credendum est; nec aliter Sueciæ episcopi in litteris, anno 1417 ad concilium Constantiense datis, loquuntur, ut iterum num. mox laudato dictum est.

i Obtulit Regulam Urbano V, qui eam approbavit anno 1370: confirmarunt Gregorius XI anno 1377, teste Thoriro Andreæ in Diario Vastenensi, & Urbanus VI anno 1379.

k Vide de eo dicta num. 30 & seq. Comment. prævii.

l Edita est apud Horman ante lib. 8 Revelationum S. Birgittæ.

m Ordinis Cisterciensis in Suecia.

n De Mathia vide plura numm. 26 & 27 Comment. præv.

o Verosimiliter Nicolaus de Ursinis, cujus exstat Epistola ad Alphonsum, Giennensem olim episcopum, de quibusdam S. Birgittæ prodigiis apud Hörmann pag. 813 & seq. Nola Campaniæ Felicis civitas est in regno Neapolitano.

p Aliunde mihi notus non est presbyter ille eremita.

q Vide supra lit. k.

r Paulus Epist. 1 ad Cor. cap. 6 ℣. 17.

s Ulpho, Gudmari filius, Nericiæ legifer defunctus anno 1344, de quo plura reperies 6 prioribus numm. § X in Comment. prævio.

t Duodecimo Februarii anni mox dicti.

u Romam venit anno 1346.

x De ejus liberis posterisque pluribus egi § § 5 & 6 Comment. prævii.

y Vide dicta de eo numm. 28 & 29 Comment. præv.

* condescendens

* supple nihil

* quoad

CAPUT II.
De præcordiali ejus devotione ad Virginem Mariam: de zelo honoris divini & studio salutis animarum.

[Deiparæ Virgini quoque] Quanta vero Dei Genitrici Mariæ afficiebatur devotione, quis digne sufficiat enarrare, cum illam in intimis vehens præcordibus humile sibi servitium exhibebat, totamque se in ejus amorem transformabat? In ea siquidem velut in portu tutissimo totius spei suæ anchoram defixerat; nolens ab ea viva vel mortua separari. Illam utique commemorando reviviscebat spiritus ejus, cor exultabat in gaudio, mens in jubilo, anima tota cælestibus jucundabatur desideriis. Divinis ejus affectus epulis pascebatur; illius denique honorem sibi ipsi præponebat, illamque ipsa medulitus diligebat. Et ne videar sub incognito & quasi opinando fari, quæ astruo, ad ipsam, de qua dissero, me converto: ipsius ignitum vehementer eloquium coram profero; quo & nostra vivificabuntur dicta, & illius præcordia in amore Virginis luce clarius videbuntur flammantia.

[19] [mirum in modum] Sane in primo capite libri septimi dicitur, quod, cum esset Romæ beata Birgitta, Sponsa Christi, & quadam vice orationi vacaret &c usque in finem, quam promissionem Virgo benedicta post annos XVI adimplevit; quando scilicet beatæ Birgittæ ad Terram Sanctam proficiscenti a, cum Bethlehem venisset, Christi Nativitatem seriose monstravit. Item alibi inquit Sponsa Christi: Benedicta sis tu, Maria Mater Dei, & benedictus sit idem filius tuus Jesus Christus præ omni gaudio, quod mihi dederat ex eo, quod tu mater ejus es; ipse idemque novit, quod Maria Filia Joachim est mihi charior, quam liberi Ulphonis & Birgittæ. Et magis vellem, quod Birgitta, filia Birgeri, nunquam fuisset nata, quam Maria Filia Joachim non esset progenita; & levius eligerem, quod Birgitta esset in inferno, quam quod Maria Filia Joachim non esset Mater Dei in cælo, cui respondit benedicta Virgo: Filia, scias pro certo, quod illa Maria Filia Joachim erit tibi utilior, quam tu Birgitta filia Birgerii es. Et eadem Filia Joachimi, quæ est Mater Dei, vult esse pro Matre liberis Ulphonis & Birgittæ. Patet ulterius pii amoris affectus ex eo videlicet, quod in monte Calvariæ beata Birgitta personaliter consistens & passionis Christi seriem intuens, ex compassione Matris dignissimæ, doloris acutissimi gladio transfixæ, pariter vulnerabatur, cujus utique passionis ordinem scribens in XV cap. libri septimi post multa sic ait: Cumque ego repleta dolore respicerem crudelitatem eorum, vidi tunc ejus Matrem mæstissimam in terra jacentem, & quasi trementem, & semimortuam b, quam consolabantur Joannes & aliæ sorores ejus; quæ tunc stabant non longe a cruce ad ejus partem dexteram. Dolor ergo novus compassionis illius sanctissimæ Matris in tantum transfixit me, quod cor meum pertransibat quidam gladius acutus importabilis amaritudinis.

[20] Porro si ex abundantia cordis os loquitur; vim intimi amoris verba produnt miræ devotionis: [fuit addicta:] nam in libro tertio capite XXIX illam devote & pulchre salutans, Benedicta sis tu, inquit, o Maria Mater Dei, templum Salomonis. Respondit Mater: Benedictus sit Deus, qui cordi tuo &c. Item in quarto libro cap. XVIII. O dulcis Maria, inquit Sponsa, benedicta sis æterna benedictione &c. Denique in eodem libro capit. XIX sic dicit: O dulcis Maria, pulchritudo nova &c. Quantum etiam intime eam dilexit, luculenter patet in illis duabus pulchris & prolixis orationibus c, quæ in fine scribi consueverunt, in quarum altera Virgo beatissima de sua conceptione & infantia, & de omnibus virtuosis actibus & laboribus, ac magnis doloribus totius vitæ suæ, nec non de sanctissima morte & assumptione sua pulchre atque devote laudatur, in reliqua vero cuncta corporis membra, nec non virtuosi ejus corporales actus congruis laudibus singulariter describuntur, & efferuntur.

[21] Quia enim pudicitiæ Mater cælestem illum Sponsum inexhausta charitate diligebat, [ex zelo salutis proximi] honorem illius, quibus poterat modis, promovere satagebat, & quia pro animarum redemptione eumdem Sponsum sanguinem suum fudisse cognoverat, idcirco animarum salutem ardentissime sitiebat; qua de causa devotissimis orationibus & inenarrabilibus gemitibus pro salute proximorum anxia nimis omnium jugiter interpellabat Redemptorem, & missis epistolis verba, quæ os Domini locutum ad eam fuerat, omnibus juxta ejusdem * intimabat: nam ad summos Pontifices d, imperatores, reges e, reginasque f, episcopos & alios ecclesiæ prælatos, principes quoque & judices terræ, nec non ad religiosas, secularesque personas g cujuscumque dignitatis, status, conditionis, seu ætatis existerent; ad regna quoque vel communitates scribens nunc iram Dei intime comminabatur, nunc præcavebat, nunc arguebat, obsecrabat vel increpabat in omni patientia & doctrina, ut non sit, qui se abscondat a calore ejus, vice in hoc fungens Psalmographi dicentis: Annuntiavi justitiam tuam in Ecclesia magna, ecce labia mea non prohibebo, tu scisti. Justitiam non abscondi in corde meo, veritatem tuam & salutare tuum dixi h. Non parcebat labori, non sumptibus, quia verus amor de difficultate non causatur, contra vero has detractiones, derisiones non verebatur, sed nec ipsam mortem cunctis viventibus odiosam expavescebat, quin Dei beneplacitum perficeret, & a gehennæ cruciatibus proximorum animas pro viribus liberaret.

[22] Audierat enim vocem Sponsi sui dicentis; Cum vos oderint homines, [summæ etiam auctoritatis viros] & persecuti fuerint, & dixerint omne malum adversum vos, mentientes propter me, gaudete in illa die & exultate, ecce enim merces vestra copiosa est in cælis i. Et iterum: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere k, unde in monte Flascone l domino Urbano Papæ V m revelationem quandam sibi a Dei Genitrice factam, in qua sub mortis comminatione futurique judicii districtione prælibato Pontifici inhibetur, ne de Roma vel Italia recedendo Avenionem repedaret, personaliter præsentavit, talia tanto Domino nil verita insinuando. Successori insuper Gregorio XI divinis nonnullis destinatis oraculis mandabatur, quod infra certum tempus in illis expressum Romam vel Italiam cum sua remigrans curia, omni cum humilitate, pastoralique charitate inibi usque ad mortem permaneret, moxque post suum adventum Sponsam Christi, sanctam scilicet Ecclesiam, omnesque ecclesiasticos status excoleret, & reformare inciperet, nec non ad pristinum statum totius decoris perfectæque virtutis atque recolendæ sanctitatis Patrum antiquorum pro posse reduceret; vitia quoque de curia evellendo, mores corrigendo, consiliariosque permutando: alioquin animadversionis divinæ sententiam nondum in anima, sed in corpore & in bonis temporalibus irrefragabiliter sævientem exciperet. Quarum profecto revelationum n Dominus Latinus de Ursinis unam, dominus Nicolaus comes Nolanus alteram, tertiam vero terribilem valde Dominus referebat Alphonsus: prætextu namque Conditoris neminem pertimescebat, nullius faciem cognoscebat, nullum denique viventium Authori vitæ præponebat.

[23] [officii sui] Unde, cum quadam die in ecclesia sanctæ Mariæ de Alvastro o juxta altare se recepisset, & revelationem quandam ad milites corrigendos p mentali theoria subacta Regi Christo percunctanti se intenderet, confessor ipsius accessit, regem, Magnum nomine, qui tunc regnabat, ad eam venisse contestans, sed, cum nullum præberet responsum ei, tetigit eam manu, cumque nec sic suscitanti annueret, deprehendit, eam divinis tunc vacare colloquiis: contemplatione tandem finita, & a confessore & a rege, quam ob rem vocata tacuisset requisita; Bene, inquit, audivi vocem percunctantis, sed sermo tunc colloquentis mihi potens erat, & metuendus. In eodem quoque Suetiæ regno, marito jam suo vita functo, regem, Christo imperante, adiit, quem postquam una cum magnatibus regni ex indultis sibi revelationibus salubri commonitione præcavisset, virgam furoris Domini super eos extendendam, nisi de quibusdam flagitiis in illis condignam in posterum pœnitentiam agerent, minabatur.

[24] [intrepide,] Qua in re plerique illorum mordaci illam dente corrodentes, cum alias in eam surgere metu territi, & revera magnatorum tenti, magnorum ipsius consanguineorum, nullatenus auderent, oblocutionibus atque maledictis impetebant. Sed maledictiones omnes, detractionesve atque derisiones surda patiens aure pro persequentibus, & se calumniantibus Sponsum sic facientem & dicentem imitando exorabat. Nunc autem ex eis plurimi, qui sibi ante detrahebant, qui tribulationes omnes illas, ac terribilia Dei judicia, quæ prænuntiaverat, ad punctum venisse conspiciunt, humilem ipsius patientiam recensentes mira cum devotione ad sepulchrum eam requirunt; & loca, in quibus sciunt, quod steterunt pedes ejus, deosculantur, ac si de ea vaticinium illud verificari debuisset: Venient ad te, qui detrahebant tibi &c. Dicunt autem: Væ, væ, qui sanctæ Mulieris prædicationibus confidere renuimus: væ, qui judicia Dei parvi pendimus: væ nobis iterum, atque iterum, qui piæ Matris monita superbo corde contempsimus, quo mala cuncta, quæ patimur, exinde merito excepimus, & vere credimus, quod virtus illius almi corporis ad partes reducti pacem nobis secum vexerit, cum innumeris dudum pressuris oppressi fuerimus; sed venerunt nobis omnia bona pariter cum illa, & invariabilis honestas per manus illius, & lætati sumus in omnibus, quoniam antecesserunt nos ipsius dignissima merita.

[25] In Regno quoque Cypri coram rege tunc vivente & ejus matre domina Eleonora regina, [divinitusque instructa] Antiochiæ principe, domino scilicet Jacheto, regis patruo, cum multis aliis regni nobilibus, regiisque consiliariis coram stantibus, quandam ex parte visam publicavit revelationem, in qua supradicti omnes cum universo populo de quorundam in ea contentorum emendatione facinorum monebantur: alioquin suum contra eos potentissimus Dominus citissime atque certissime accingeret gladium. Quæ quidem revelatio in septimo libro cap. XVIII continetur q. Præterea in civitate Neapolitana magnæ comminationis & terroris Christi verba ad se facta, nonnulla quædam secreta minas continentia, clam reginæ contribuit; sed & quædam alia Dei verba super populum ejusdem civitatis, assumpto domino Bernardo archiepiscopo Neapolitano, fratre Nicolao Mesquim Ordinis Prædicatorum Sacræ Theologiæ magistro, qui postmodum cardinalis fuit r, fratre Francisco Defulano Ordinis Eremitarum S. Augustini, eoque in Theologia magistro, cum quibusdam nobilioribus civitatis militibus convocatis, per semetipsam magnanimis, intrepida & æmulatrix Dei Famula constanter coram publicavit: & habentur hæ duæ Revelationes lib. VII, cap. XXVIII. Ex quibus omnibus & his similibus etsi capi, ligari, cruciari, trucidari, probabiliter titubare potuisset, velut tamen Christi Apostola Deique Prophetissa cum fiducia & fortitudine mandatum Dei exequebatur, & opportuna verba non præcognita, sed in illa hora juxta Evangelium sibi data, cum staret ante reges & præsides inconcusse loquebatur.

[26] Ad regem namque Suetiæ, eumque cum suis contribulibus monere, [commonuit:] in spiritu ire jussa fuit quadam vice, cumque causaretur, se nescire, quid in sermone proferret, audivit: Cum veneris, inquit, ad eos, aperi os tuum, & ego implebo illud; ad regem proinde perveniens, cum non cogitasset, quomodo, aut quid loqueretur, divina tunc verba fuerunt sibi infusa, non solum, quæ ad regem pertinebant, verum etiam, quæ de futuris plurima concernebant. Ex divino quoque imperio cuidam abbati s magnæ authoritatis quasi supplicando dixit: Tu, domine Abba, deberes esse speculum Religiosorum, sed tu es caput meretricum; patet hoc in filiis, pro quibus infamaris. Tu pauperum exemplum & distributor indigentium esse tenereris, sed ostendis, te esse de eleëmosyna magnum dominum: hoc patet, quia magis inhabitas castrum, quam claustrum. Tu deberes esse doctor & mater fratrum tuorum, sed factus es vitricus & noverca: tu ludis in deliciis & pompa, illi autem afflicti murmurant tota die, ideo nisi correxeris te, deponam te de castris, & cum minimis fratribus non habebis consortium, nec ad patriam tuam, ut credis, redibis.

[27] Cum rex Suetiæ ad quandam pecuniæ quantitatem solvendam arctaretur, [Sueciæ regem ab exigendis vectigalibus, oblatis filiis avocavit,] Non immunis ab ira Dei eris, si hoc feceris, ait illi inclita Mater; sed duos, quos habeo, filios magis accipe, eosque, donec solvere poteris, pone obsides, nec offendas Deum tuum. Tunc ipso die Christus eidem loquebatur dicens: Propter charitatem unius hominis quoque salvatum est regnum, sic propter unius adinventionem & gravamina perdita sunt aliqua regna, sicut exemplum tibi dico de quodam rege: ille enim rex plus confidebat in pecunia, a populo & transeuntibus sub fraude & simulatione justitiæ exacta, quam in me; ideo vitam perdidit, & regnum reliquit in tribulatione, & adinventiones suæ pravæ ductæ sunt ab aliis successoribus in consuetudinem, & quasi in legem; sed si rex confidit in me Deo suo, & communitas regni petitur in auxilium in charitate, tunc ego salvare potens sum, & citius propter charitatem reducere ad pacem. Ideo rex, si prosperare desideret, teneat promissionem suam mecum, & veritatem cum communitate regni, teneatque promissionem suam mecum, & caveat præcipue, ne novas ibi adinventiones & tributa & subtilitates inducat. In difficultatibus vero sequatur consilium timentium Deum, non cupidorum; quia melius est, adversa quædam mundi tolerare, quam scienter contra me & animam suam peccare.

[28] [ad vitam honestam meretrices,] Sciendum autem est, quod in humili Ancilla Christi nonnulli scandalizabantur, nonnulli vero plurimum ædificabantur, &, audita ea, multa faciebant: fuit enim cum Paulo Christi bonus odor; aliis odor mortis in mortem, aliis odor vitæ in vitam, prout dicitur 2 ad Corynth. XI. Nam & plerasque meretrices vel Romæ vel alibi suis sanctis persuasionibus de suo inhonesto lupanaris loco exemit; & castitatis intuitu, ne peccatores reverterentur ad vomitum, in suo proprio hospitio per aliquot tempus habitare secum faciens instruebat, quemadmodum pœnitentiam facerent, & viam spiritus recte incederent. Si quas vero spirituali studio minus idoneas conspiceret, connubio tradens sufficienti dote vallabat, quatenus in statu matrimoniali laudabiliter viverent, & ob victus parcimoniam pro status sui congruentia non ruerent.

[29] [ad pium vitæ genus virum nobilem,] Dominus Gometius de Hispania ducatus Spoletani t, mediante domino Alphonso, quondam Gyennensi episcopo, beatæ Birgittæ humiliter supplicavit, quatenus pro se orare dignaretur: scire quippe ambiebat, quo in statu magis placere potuisset? Sanctæ itaque Famulæ beneplacitum Dei per orationem in hoc exquirenti ab ea, quæ omnium salutem æmulatur, revelatio facta est, qua de statu & forma vivendi juxta ipsius qualitatem ad plenum informabatur. Hanc revelationem cum vir gaudens Perusii u suscepisset, sicut, præfato domino Alphonso præsente, testatus est, repentino cor * ejus timore Dei transfixo, in alium virum exinde commutatus est adeo, quod de ipso vere dici poterat: Hæc mutatio dexteræ Excelsi: nam ex tunc & deinceps diebus Veneris pane * nigro, Sabbatis albo, ceteris vero diebus gryseo induebatur colore. Porro secretas faciebat pœnitentias, vigilias & orationes, abstinentiis quoque non minimis carnem suam macerabat, sed & pauperum pedes qualibet hebdomada bis personaliter lavando, largas nihilominus eleëmosynarum benedictiones eisdem impendebat. Habebat etiam spirituales patres, fratrem scilicet Coribium de Hispania Ordinis Minorum & Andream de Luca eremitam in Monte Spoletano, Magistram vero suam, cujus ope normam vitæ ex alto susceperat, cujusve devotionis auspicio indultam sibi ab ea parvam crucem jugiter deferebat ad collum, nonnisi Matris nomine recensebat.

[30] [ad sanctius viros] Prior Provincialis regnorum Suetiæ, Daciæ, & Norwegiæ de Ordine Prædicatorum, assertor verbi Sponsi Christi famam ubique diffusam attraxit de loco, quo tunc erat, ad regnum usque Suetiæ, ubi sancta degebat Fæmina concitus veniebat: si quidem illius adminiculo, quemadmodum se & sibi subjectos in viam spiritus haberet dirigere, nosse peroptabat. A qua cælesti traditione usque adeo imbutus est, quod pristino ambitioso multumque pretioso rejecto habitu, vilis & abjecti panni tegumentum assumpserit, & hoc ipsum in commisso sibi grege perfecit: nec non quam plura alia ad emendationem cedentia salubriter effecit.

[31] Simile quoddam operatus est Spiritus Dei per fistulam suam, [religiosos adduxit,] sanctam videlicet Birgittam, in fratre Martino de Arragonia x Ordinis Minorum, qui, cum Cypri reginæ secretarius esset, & cum alma Vidua in multo labore & ærumna Jerusalem venisset, pro se Deum orari humiliter supplicavit, quatenus viam & modum, quibus sibi melius placere posset, offenderet, & voluntatem suam bonam, beneplacentem & perfectam ipsa sibi reseraret. Beatæ igitur Birgittæ super hoc oranti Christus apparuit & pulchra nimis revelatione sibi (quæ sub XXI cap., VII libri contexitur) exhibita, qualiter devotissimus Christu servus Franciscus sacco indutus spiritu religionis Regulam cuderit, & qualiter primitivos fratres sanctissimæ suæ conversationis imitatores habuerit, & quomodo diabolus Ordinem interea dejecerit, & qualiter demum supplicium vel gloria ipsius Ordinis professoribus repromittatur, patefecit. Hanc profecto revelationem cum de manu sanctæ Viduæ prænominatus frater suscepisset, & demum Famagustam y (ubi libros & vasa argentea pecuniasque & jocalia cum suis ceteris ornamentis recondita possidebat) advenisset, dispersit omnia, & dedit pauperibus, Franciscum pauperculum pauper ipse imitatus est in observantia sanctæ Regulæ exemplum factus ceteris fratribus.

[32] Frater quidam conversus monasterii de Alvastro sanctæ vitæ tribus annis infirmabatur. [aliisque] Inquire in Additionibus post caput XXX, lib. VI. Venit aliquando Famula Dei ad episcopum quendam probatæ vitæ & devotionis, dominum videlicet Hemyngum Aboënsem episcopum z, &c. Require ibi. Item cum vice quadam consederet in convivio eidem episcopo, & sibi delicatis cibis appositis ipsa uteretur in honorem Dei, judicabatur ab episcopo, cur habens donum tanti spiritus a delicatis cibis non abstineret? Tunc ipsa nihil sciens de talibus cogitationibus, circiter vero audivit in spiritu: Dic episcopo: Ego, qui pastorem implevi spiritu meo, nunquid propter jejunia sua? Ego sum, qui feci conjugatos prophetas, qui hoc non promeruerunt. Ego jussi prophetæ, ut adulteram reciperet in conjugem, nunquid obedivit ipse? Ego loquebar Job ita bene in felicitatibus suis, sicut quando sedit in sterquilinio, ideoque ego sum mirabilis, facio sine præcedentibus meritis omnia, quæ mihi placent.

[33] Episcopus igitur hæc audiens, se ipsum recognoscens, [diversi generis hominibus] turbatus animo rogavit pro se orari. Tunc tertio apparens Mater Dei dixit: Dic episcopo: Quoniam omnes prædicationes suas inchoare solet a laude mea, & quia per judicium suum te judicabat in mensa, etiam quia illud judicium charitatis & non invidiæ erat, ideo charitas meretur consolari; dic ergo ei, quod ego volo ei esse in matrem, & ejus animam præsentare Deo, & ego nunc exponam ei, quod ipse est animal septimum de animalibus prioribus tibi ostensis, & quod ipse verba Dei coram regibus & Pontificibus portabit, quemadmodum etiam cap. XCVII, libri VI scribitur. Quidam magnus dominus, qui diu confessus non fuerat, &c usque in finem. In sexto quoque libro cap. LXXVIII dicitur, quod, hospitante Famula Dei ac pernoctante prope civitatem Lodosiam aa in quadam domo, ubi diabolus aperte loquebatur, & dabat responsa &c, usque in finem.

[34] [plurimum profuit.] Itaque quam plurimi ob sanctitatis & gratiarum sibi a Sponso Christo concessarum dotationem, fama duce, ad eam undique confluentes pro se orari, vel, si quod dubium forsitan mente versabant, celitus enodari per eam postulabant. Quibus humiliter annuens aliquot dies, & si spirituales personæ erant, ipsa interdum die, elevatis primitus ad cælum manibus, & humilibus, quæ cælum penetrant, precibus prius fusis, sciscitantibus se divina præbebat responsa: nam, ut de aliis taceam, dominus Urbanus V per suum eam confessorem adiit, & quatenus de nonnullis conscientiæ suæ dubiis Deum interpellaret, requisivit; & si quod cæleste oraculum ob id perciperet, quantocius innotesceret. Pari modo Gregorius XI bb arcana quædam dubia mente pertractans misit ad eam, cui saltem rogando præcipiebat, quod de & super hujusmodi dubiis secretorum cognitorem Dominum postularet, sibi nihilominus, quod in spiritu audiisset, intimando, quod & fecit. Præterea domina Joanna, regina Siciliæ, & dominus Bernardus, Neapolitanus antistes, sigillatim de quibusdam eam articulis consuluerunt, pro quibus divinas obtinuit revelationes, quæ in septimo libro scribuntur cc. Sed & Cypri regina Eleonora Famulam Dei, cum illuc adventasset, ut pro se & filio suo, ac toto regno apud Regem regum intercederet, supplex requisivit: quod dum faceret, divina præcepta, quæ in septimo Revelationum libro continentur, accepit dd, ac certe de hujusmodi revelationibus ad requisitionem quam plurimorum sibi factis cælestes libri ubertim respersi inveniuntur. Postremo dominus Alphonsus sæpe dictus asserit se, quam pluries, dum perplexa mente in conscientia turbaretur, meruisse per eam cælitus declarari.

ANNOTATA.

a In Terram Sanctam profecta est anno 1372: contigit id adeo sub annum 1356.

b Hoc Virginis deliquium plures negant eruditi.

c Exstant apud Hörmann a pag. 738. Dicuntur autem divinitus S. Birgittæ revelatæ, qua de re haud aliter sentiendum, quam de ipsismet ejus revelationibus.

d Revelationes ejus ad Urbanum V, & Gregorium XI vide lib. 4 Revelationum.

e Liber octavus Revelationum ad imperatores, reges &c universim scriptus est. Ad Carolum IV est revelatio inter Extravagantes. Multa prædixit Magno, Sueciæ regi, ut dictum est § 8 Commentarii prævii.

f Blancam Sueciæ, Joannam regni Neapolitani, Eleonoram Cypri reginas. De Blanca vide § 8 Comment. prævii; de Joanna §§ 5, 20 & 23; de Eleonora vero §§ 22 & 23.

g Liquent hæc ex variis Revelationum libris.

h Psalmo 39, ℣ 10 & XI.

i Ita fere Matt. 5, ℣ XI & 12.

k Matt. 10, ℣ 28.

l Italiæ civitate in ditione ecclesiastica ad lacum Vulsinium.

m Dictus fuit Guilielmus Grimoardi ante Pontificatum, quem Avenione, Galliæ civitate archiepiscopali in Provincia ad Rhodanum fluvium, obtinuerat anno 1362. Sedem Pontificiam reduxit Romam anno 1367. Sed anno 1370 Adveniente, inquit auctor Vitæ ejus primæ apud Baluzium in Vitis Pontificum Avenionensium col. 390 & seq., insuper tempore æstivo idem Urbanus recedens de Urbe, vadensque ad Montemflasconis declinavit Viterbium, ubi primum palam & publice manifestavit, se velle redire ad civitatem Avenionensem. Mense Julio ejusdem anni Monte-flasconis existens approbavit Regulam S. Salvatoris a S. Birgitta sibi oblatam, quo pariter tempore ei prædixit hæc (vide lib. 4 Revelat. cap. 138) fore, ut brevi moreretur, si rediret in Gallias, quod, eodem anno nondum elapso, reipsa contigit.

n Revelationes illas habes libro mox citato, capp. 139 & seq.

o Vide lit. m supra in Annotatis ad cap. 1.

p Ad milites corrigendos, inquit Bertholdus: unde quidem efficitur, S. Birgittam Ordinum militarium, sua ætate exsistentium, emendationis salutisque fuisse sollicitam: neutiquam autem, militarem Ordinem, quod nonnulli aiunt, abs illa aut in Suecia, aut alibi gentium unquam institutum. Vide dicta 334 Comment. prævii.

q Vide § 22 & 23 Comment. prævii.

r Anno 1378 sub Urbano VI.

s Videtur fuisse hic abbas Farfensis, ut dictum est Comment. prævii. num. 264 & 3 seqq.

t Spoletum civitas est ditionis ecclesiasticæ in Umbria ad Tessinum amnem.

u Perusia ditionis item Pontificiæ civitas est in eadem Umbria.

x Guardianus dein Bethleëmitanus ex Waddingo in Annalibus Minorum ad annum 1375, num. 4.

y Insulæ Cypri civitatem in Orientali ora, cujus calamitates S. Birgitta prædixit.

z Aboa Sueciæ olim civitas sub archiepiscopoUpsalensi: de Hemmingo vero, ejus loci episcopo, vide dicta num. 53 & seq. Commentarii prævii.

aa In Vestro-Gothia, Sueciæ provincia, portum.

bb De Revelationibus his Pontificibus a S. Birgitta oblatis vide Comment. prævii § 17.

cc De gestis S. Birgittæ Neapoli vide §§ 20 & 23 Comment. prævii.

dd De iis vero, quæ in Cypro gessit, vide §§ 22 & seq.

* supple: mandatum

* corde

* panno

CAPUT III.
De operibus pietatis & patientia in adversis.

[Pauperum] Fervebat equidem Sponsa Christi charitate divina, qua proximo non solum beate vivere anxie procurabat, verum etiam præsentis hujus ærumnosæ vitæ subdita nunc opera in eam exercendo, studiose impendebat, & viscerosæ charitatis brachiis filios amplexans compassionis eos atque internæ affectionis sinu dulciter confovebat. Considerans semitas domus suæ, ne panem comederet otiosa, manus suas aperuit inopi, & palmas suas extendit ad pauperem. Ut enim verbis Bonifacii a utar, inexhaustæ charitatis officia erga egentes, infirmas, miserabilesque personas propter amorem Creatoris exercuit indefesse. Nam, marito adhuc suo superstite, duodecim pauperes consuevit die qualibet propria in domo cibare, illis inserviens, & necessaria subministrans. Et quinta feria memor cœnæ Domini lavit pedes eorum, de propria quoque facultate plura hospitalia in partibus suæ originis & specialiter unum in villa sua de Ulphason b reparavit, pauperesque & infirmos in illis degentes pia, benigna, misericors & sedula ministratrix, quasi omni die ministravit, eorumque ulcera absque horrore & fastidio attractando lavit, ligavit, fovitque.

[36] [curam maximam] Sed & suas secum filias c deducendo, sicut aquila provocans ad volandum pullos suos & super eos volitans, verbo atque exemplo idipsum facere docebat. Quibusdam vero se redarguentibus, quod tales ac tantas puellas, facie pulchras, prosapia illustres, ætate tenellas illic conveniret, ubi præ languoribus, languidorumque fœtoribus facile commaculari possent, amore fervens charitatis, prudenter, constanterque aiebat: Quid mihi molesti estis, quid pro meis zelatis filiabus, in sua juventute meas a me discere natas, qualiter Deo & pauperibus devote deserviant? Quia non potest, qui Deo famulatur, illorum contaminari languoribus, quibus propter Deum fideliter deservit. Multos insuper pauperes annuatim vestiebat. Plerasque etiam tam religiosas, quam sæculares personas in diversis regni partibus suis eleëmosynis copiosius relevabat. Virgines denique quam plurimas sublevans, alias viris, alias vero Deo suo spirituali connubio copulabat, istas nihilominus & illas sufficienter dotando, &, ut breviter dicam, omnibus afflictis, pauperibus & captivis, orphanis & pupillis exhibuit se quasi matrem.

[37] [habuit,] Romam deinde veniens d, licet peregrina esset, & ob nimiam partium distantiam penuriis quoque exposita, copiosam quippe secum habens familiam, largas pauperibus impendit eleëmosynas, largiores autem dudum impendisset, nisi patris sui spiritualis arbitrio retenta fuisset; & ut Deo liberius vacare, Sponsumque suum pauper ipsa imitari posset, ærarium suum præceptori commisit, viro utique prudenti, maturo, multumque spirituali e, cui totius domus suæ regimine derelicto, velut una ex ancillis, aut quævis alia paupercula sui * pro se sive pro aliis subveniendis & alendis, ac si non ipsius quæque essent, sed illius, cum timore & tremore vitæ necessaria humiliter postulabat. Et si quoque petita negabantur, omni cum mititate repulsam accipiebat. Interdum vero suboleta * ferens calceamenta, nova cæteris procurabat. Romæ siquidem, ut dictum est, commorando puellam quandam facultate inopem, sed venustate decoram & exinde vel animæ vel corporis perditioni propinquam, honorifice nuptui tradidit, dotavitque sufficienter.

[38] Cum adhuc quadam vice esset prope Lodosiam f in regni Suetiæ, [non sine propriæ etiam egestatis periculo;] unus de familia inops & pauper, qui desponsatæ filiæ nuptias facere disponebat, sed multa compressus inopia non valebat, accurrens rogavit sibi inferri: quæ dispensatore domus suæ accersito quantam in promptu haberet pecuniam, inquisivit. Computata vero numismatum quantitate, Da, inquit, pauperi huic partem tertiam, quatenus filia ipsius consolata oret pro nobis. Ingredientes vero civitatem, catervam ad januam invenit hospitii, quibus, ut erat misericors, miserata jussit agapem impertiri: respondens autem villicus ejus dixit: Nullo modo sufficere ad solvendam in hospitio pecuniam, quam habebat, nisi reciperet ab alio mutuatam, adjiciens: Quomodo tam largiter vestras effunditis pecunias? Magnæ quippe perfectionis est sua indigentibus erogare, & pro se ab aliis mutuum recipere vel mendicare. Ad quem illa: Demus, inquit, cum habemus, quia benignus, largus est nobis Dator, cum indigemus; istis enim pauperibus ego servata sum, quia aliud solatium non habent, ego autem in necessitatibus meis relinquo me voluntati Dei.

[39] Audientibus eis Missam in ecclesia, voce desuper lapsa, [sed nec Deo vicissim] audivit: Filia mea est sicut illa, quæ tam ferventer ad Sponsum vocantem properat, quæ patrem, matremque & omnia, quæ habet, obliviscitur, donec, quem quærit, inveniat; quid ergo facturus est Sponsus? mittet utique servos, & omnia, quæ Sponsæ sunt, post eam venire faciet. Sic propter tuam charitatem tibi tuisque providemus; nam sicut charitas me in Virginis uterum ineffabiliter introduxit, sic charitas hominis introduxit Deum in animam ejus. Ideo præparemus vestes, antequam veniat Puer, ordinemus, antequam veniat habitator, seminemus fructum, ut gaudeamus in messem. Hinc est, quod Zelatrix Dei & proximi egestatem sæpius incurrebat, & cum suis pedissequis penuriam patiens aliorum ope relevari indigebat. Verum, cum de illo felici itinere Hierosolymitano Romam repedaret g, regina Joanna certam sibi pecuniæ quantitatem in Neapolitana civitate in subsidium ex compassione transmisit. Dubitanti vero ex scrupulo conscientiæ, utrum tale munus deberet admittere, Christus apparens sibi dixit: O fatua! Nunquid pro amicitia reddenda est inimicitia, aut pro bono reddendum est malum, aut in frigido vase reponenda est nix, ut plus frigescat? Ideo dico, quod quamvis regina ex frigido corde tibi dedit, quod obtulit, tamen cum charitate & reverentia suscipiendum est a te, & orandum pro ea, ut ad divinum calorem valeat pervenire: quia scriptum est, aliorum abundantia suppleat pauperum defectus, & nulla bona opera coram Deo erunt in oblivione.

[40] [defuit ipsius cura.] Item cum semel in peregrinatione, propriis pecuniis expositis, præ inopia anxiaretur pro familia, ille potius amore sua largiendo alienis indigebit, oranti dixit: Quamvis mundus meus sit, & omnibus omnia dare possim, tamen, quod offertur ex cordis charitate, acceptius est mihi, & ego etiam libentius ea exigo, quæ proprie mea sunt. Nunc autem, quod bona vestra expenditis hilariter pro honore meo, ideo tempore necessitatis vestræ debetis accipere de meo. Fac ergo, dic archiepiscopo h istius civitatis sic: Sicut omnes ecclesiæ meæ sunt, ita omnes eleëmosynæ meæ sunt: da mihi ergo in amicis meis de his, quæ mea sunt, quia licet acceptum sit mihi erigere muros ecclesiarum; æque tamen in hac parte acceptum est mihi juvare indigentes amicos meos, qui meo amore bona sua exposuerunt. Recordare ergo, quod Eliam ad pauperem viduam destinavi, quem prius per corvos paveram: non quod eo tempore alii vidua ditiores non erant, vel quia sine vidua prophetam, qui XL diebus impastus sustinuerat, absque alimoniis sustentare non poteram, sed hoc feci, quia de charitate viduæ volui experimentum sumere, quam ego, scrutans corda & renes Deus, bene noveram, sed ut aliis fieret manifesta. Tu ergo, qui Pater es & dominus Viduæ, benefac viduis de meis, quæ quamvis ego sine te possum omnia, & tu sine me nihil, volo tamen iterum charitatem tuam in eis contemplari.

[41] [Mira patientia] Scriptum est in Evangelio, quia semen, quod cecidit in terram bonam, ortum fecit fructum centuplum, & quali modo hoc factum sit, ibidem declaratur, cum dicitur: Et fructum afferunt in patientia. Semen est Verbum Dei (huic Prophetissæ mirabiliter electæ multipliciter factum) quod in hanc terram nostram per gratiam cadens, radices quidem misit per humilitatem, crevit, ac se dilatavit per charitatem, & demum in patientia fructum suum dedit, quia nimirum in patientia possidebit animam suam. Siquidem quieta & pacifica sine querela vivens, ad omnes patiens erat, & quamvis famulantium sibi defectus, ut fieri assolet, inconcussa toleraret, debito tamen modo & tempore cum discretione atque modestia excessus corrigendo, nequaquam Deum suum a quoquam eorum notabiliter offendi sinebat. Quanta nempe fortitudine animi mala cuncta Deum jugiter laudando exceperit, Bonificius Papa prædictus in suis Epistolis innotescit, cum dicit: Admirabilis patientia viguit in ea, ut infirmitates proprii corporis, injurias illatas, mariti & Caroli filii mortem i, & adversa quæque toleraret patientissime sine murmure, sine querela semper in cunctis cum humilitate submississima Deum benedicens. Sed ne leviter vel frustra Pastor Ecclesiæ Sponsam illius, qui est Pastor bonus & verus, quique animam suam posuit pro ovibus suis, de patientiæ præconio extulisse videatur, cuncta, quæ dixit, manifestissimis libet declarare impassibilitatis * exemplis.

[42] [calumnias] Porro ut ab injuriarum toleratione exordiar, dum Magnus rex Suetiæ k, qui a juventute sua devotus extitit, & inter homines laudabiliter vixit, ut opinionis ipsius rumorem hauserit, ad se autem plures vocans in his, quæ Dei erant, suis libenter innitebatur consiliis. Quamobrem plerique regni satrapæ invidebant ei, sortilegam ipsam, seductricemque aulam * acclamando minabantur. His autem liberi auditis contra profanos illos detractores insurgere voluerunt, nisi quod flexo illa genu deprecando dicebat: Nihil, obsecro, mei filii, moliamini in eos; testem etenim invoco Deum, quod patior * quibusvis maledicorum oblocutionibus, derisionibusque attrectari, quam regis vel reginæ diademate, quoad vixero, decorari: sinite illos, cæci sunt, & duces cæcorum.

[43] In civitate Stockholmis l regni Suetiæ miles quidam de nobilibus, [injuriasque] comes nuncupatus, cum vidisset regem Magnum sanctis ipsius monitis ad meliorem vitam fore conversurum, nec ab illo se sicut heri & nudius tertius fuisse susceptum, nimio succensus furore, dum quandam beata Birgitta transiret viam, utique angustam, aquam super eam fudit de fenestra; sed ipsa patientissime ferens injuriam, Magistri illius memor, qui pro persequentibus & calumniantibus dixit esse orandum, in hæc prorumpit verba: Dignum & justum est, ut ego talia perferam; veruntamen parcat illi Deus, & non reddat illi in futuro seculo. Oranti vero ipsa die Christus dixit: Quia miles ille, qui tibi injuriam fecit, super te aquam fundendo sanguinem sitit, terram desiderat, audacter contra me loquitur: ideo caveat sibi, ne in sanguine moriatur. Quod cum germanus beatæ Birgittæ m illi retulisset, Ad somnia, inquit, ego non attendo. Deus est misericors & nullum damnat. Pauco vero elapso tempore, sanguine fluente de naribus, in suo sanguine juxta verbum Domini vitam finivit.

[44] In civitate Arbuga n regni prætaxati alius quidam miles admodum potens & apud regem insigniter pollens, [non raro] cum non auderet generosæ Viduæ personaliter obloqui, alium substituit, qui delictum oris sui sermone labiorum suorum adimpleret: consedente itaque illa quibusdam magnatibus in mensa, profanus ille ingrediens, & se ebrium simulans dixit: O Domina, nimis somnias, nimis vigilas, expedit tibi plus bibere, & plus dormire. Nunquam reliquit Deus religiosas personas, & cum superbis loquitur: scilicet vanum est verbis tuis fidem attribuere. Hujusmodi verbis concitati, qui aderant, de contumelioso viro vindictam capere satagebant. Tunc illa sanctum imitata Davidem, cum a Semei malediceretur, Sinite illum, inquit; Deus enim misit eum; ego quidem, cum in tota vita mea propriam quæsierim laudem, & Deum meum blasphemaverim, cur modo non audiam justitiam o meam? Veritatem enim locutus est. His & hujusmodi verbis non parvipendendis suos pacavit æmulatores, & ab ultricibus manibus suum eripuit contemptorem; compunctus autem in his verbis homo occultam coram omnibus detexit veritatem.

[45] Item in eodem regno alius quidam satis strenuus, [sibi illatas;] regio, quod exequebatur, destitutus officio, quod nimis communitatem opprimebat, cum omnipotentis Dei Famulæ non modicum detraxisset, eo quod tale regi consilium dederat, quatenus sui regni terras, civitatesque peragrando procuraret justitiam, dicens, quod propter justitiæ defectum regnum fuerat afflictum; nec mali in eam aliquid attentare, quam detrahendo diffamare, præsumeret; die quadam cum regi una cum multis aliis nobilioribus & magnatibus quodam in castro illa assisteret, simulans hic a circumstantibus se quasi compressum, tam valide in eam impegit, quod nisi aliorum manibus suffulta fuisset, in terram forsitan corruisset. Hoc autem rex intuens, & malitiam facti in homine cognoscens acriter eum increpare cœpit. Tunc imitanda Mulier bonitatis memor, flexis coram rege poplitibus, veniam injuriatori suo impetravit, &, ut melius potuit, sacrilegum excusavit, qui quidem miles iratus descendens de castro post triginta dies mortuus est, confitens aperte, in dominam Birgittam peccasse.

[46] [filiorum suorum Caroli] Quam vero æquanimiter, imo & hilariter suorum decessum liberorum pertulerit, sequentia demonstrabunt. Nam dum ad sanctum iret Sepulchrum, dominus Carolus major filius, sibique magis dilectus, in Neapolitana civitate quievit in pace p. Quo moriente, cum animæ recommendationem clerici legerent, ipsa propius assistens nec de loco surrexit, nec lacrymas fudit, nec, ut moris est, gestus ullos dolorum fecit. Quin potius, elevatis ad cælum manibus, benedicebat Deum ex corde, regratiando ei, & suæ se voluntati totaliter conformando. Demum etsi regina Joanna cum plerisque nobilissimis, regni quoque proceres cum tota fere civitate dolentes, & flentes, comitarentur eandem, funus ad ecclesiam sanctæ Crucis monialium q sequentes, siccis tunc oculis perseverans, talia secum, omnibus stupentibus, verba mussitabat: Vade, vade, fili mi, peregrine a Deo, & a me matre tua benedicte, vade, inquam, ad eum, qui te vocavit, & pretioso sanguine suo redemit. Et, quemadmodum dominus Elzearius S. Sabinæ presbiter cardinalis r testando asseruit, qui hoc ipsum, quod adjicio, sua illustri domina, domina Francisca comitissa de Anguana s referente, didicerat; cum ipsa ejus genitrix beatam Birgittam in exequiis filii quasi mentis in excessu suspensam conspiceret, interrogavit: Si multum de extincto filio doleret? Cui illa: Si certissime, inquit, scirem, quod filius meus universo orbi dominari deberet, equidem nollem, quod ad istius miserabilis vitæ calamitatem iterato rediret.

[47] [& Ingeburgis mortem,] Ingeburgis sanctimonialis t, filia sanctissimæ Matris, una dierum mortua nuntiabatur; tunc ipsa exhilarata nimis multoque repleta gaudio, O, inquit, mi Domine Jesu Christe! O amor meus! benedictus sis tu, quia vocasti eam, antequam ærumnosi hujus mundi laqueis irretiretur; surgensque protinus, oratorium ingressa *, ubi in lacrymas resoluta, gemitibus atque suspiriis insistebat: ab his quoque, qui foris erant, audiebatur: dicebant autem, Ecce filiam deplorat. Cui Christus apparens dixit: Mulier, quid ploras? Licet enim omnia sciam, tamen, te loquente, cognoscam. Quæ respondit: O Domine, non ploro, quia filia mea mortua est, imo gaudeo; quia si diutius vixisset, majorem coram te rationem reddere habuisset: sed hinc mei luctus causa gignitur, quia juxta mandata tua eam non instruxi & quia exempla superbiæ sibi præbui, & remissius illam delinquentem correxi. Cui Christus, Omnis, inquit, Mater, quæ ex eo plorat, quod filia sua offendit Deum, & juxta meliorem conscientiam suam instruxerit eam, illa est vere mater; veræ, inquam, charitatis & lacrymarum mater; & filia ejus est filia Dei propter matrem. Illa vero mater, quæ gaudet, quod filia ejus secundum mundum se gerere novit, de moribus ejus non curans, dummodo exaltari a mundo & honorari *, illa non est vera mater, sed noverca. Ideo propter charitatem & bonam voluntatem tuam filia tua transiet per compendium ad coronam gloriæ.

[48] Et quid de proprii corporis angustiis eloquar, cum libenter in suis infirmitatibus cum Apostolo gloriaretur, [morbos,] ut virtus Christi in ea habitaret? Nam virtus in infirmitate perficitur. Præter hoc quoque, cum adhuc in sancta civitate Jerusalem u degeret, febrium & stomachi cœpit valetudine grandi infirmari, de qua & Romæ post annum defuncta est x: in qua quidem valetudine sive navigans, sive terræ applicans tam patienter se habebat, quod verbum aliquod querulosum ab ea nunquam auditum est. Quin imo Redemptorem omnium ac suum præclarissimum Sponsum, quia suarum pœnarum eam participem fecerat, cum gratiarum actione semper & ubique collaudabat. Et, si quando in mari adhuc fluctuanti cibaria ac quævis necessaria deesse videbantur, dolentibus cæteris, & sibi referentibus respondebat: Nequaquam contristemini, quia tanta ac tot bona a Deo recepi, quod si omnia corporis mei membra contererentur, etiam non esset condolendum: sed nec sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis. Non enim surda aure acceperat, quod quendam Sanctum referentem audierat, qui in VI lib. Revelationum cap. XVI sic loquebatur Sponsæ dicens: Si pro qualibet hora, qua in mundo vixi, unam mortem pro Deo sustinuissem, si semper iterum revixissem, nunquam per hoc plene possem regratiari Deo pro charitate sua, quia laus ejus nunquam recedit ab ore meo, gaudium nunquam exit ab anima mea, gloria & honor nunquam fraudatur a visu meo, exultatio nunquam abest ab auditu meo.

[49] Denique adversitates ceteras patientissime tulit: [rerum suarum jacturam,] etenim cum in monasterio S. Mariæ de Alvastro adhuc moram traheret y, occurrit ei quadam die, qui diceret: Domina, magnum nuper damnum incurristi; nam ea bona, quæ in villa de Fundia z possidebas, combusta sunt, multumque de blado & utensilibus perdidisti. Tunc illa, non gravatam, sed exoneratam se sentiens, absque ulla respondit tristitia: Benedictus sit Deus, qui me juste remunerat; ego quippe donis Dei abusa sum, nec debitas pro eis gratias hactenus Largitori rependi, neque pro animabus bona illa prius possidentium ferventer oravi; ideo sit ei omnis honor & gloria, qui me de hoc liberavit. Requisita vero a fratre Petro magistro suo aa, quemadmodum se interius in animo haberet, incunctanter respondit: Dolor est modo propter mundialia ista cogitare; nam toto corde cogito & desidero esse pauper, & si Deo placere possem, etiam pro ipsius amore mendicare vellem: nam veniet dies, quo invita quoque cuncta dimittam: ideo magni meriti est illa derelinquere, quæ adhuc delectat habete.

[50] Contigit eam in peregrinatione transmarina in portu quodam Jerosolymis proximo pati naufragium; [& naufragii periculum patienti, gratoque in Deum animo tulit.] nam galea, in qua erat, rumpebatur, & aqua replebatur: quocirca dominus Alphonsus bb eam de sentina galeæ fecit educi, & in parva puppi, ut non periret, festinato illam recipi. Et cum omnes promiscui sexus, qui in eadem galea fuerant, miserabiles fletus, ejulatusque facerent, suavis tota atque pacifica ipsa perseverans, absque ulla rerum suarum in mari submersarum & perditarum mentis turbatione ad littus salva pervenit. Sed nec quisquam eorum, qui secum in galea erant, meritis ipsius & precibus, sancto hoc sibi revelante spiritu, submersus est. Dixerat enim ei: Ne timeas, quia nullus de galea hac in isto morietur naufragio. Quod verbum illico natæ suæ, Dominæ scilicet Catharinæ, solatiando manifestavit: ait enim dominus Alphonsus, quod, ab interitu liberata, exhilarata non modicum, ad cælum manus levans ex intimis medullis Deo gratias referebat; requisita autem ab eo, quare sic faceret, aut qualis in ejus mente se tunc cogitatus versaret? Respondit: Quantum, o fili, regratiari Deo teneor, qui me dignam fecit pro ipsius amore aliquid mali perpeti! Ideo nunc gratias refero sibi, quod tribulationem istam nobis permisit fieri.

ANNOTATA.

a Ita fere Bonifacius in Bulla Canonizationis. Vide num. 423 Comment. prævii.

b Sita forte in Nericia, cujus Ulpho, maritus ejus, legifer erat.

c Vide de his dicta § 6 Comment. prævii.

d Eo venit anno 1346.

e Petro, Vastenensi dein confessori.

f Vide Annotata in cap. 2 litt. aa.

g De itinere Hierosolymitano vide dicta §§ 22 & binis seqq. Commentarii prævii. Roma discessit anno 1372, quo etiam, aut sub principium seq. eodem rediit.

h Bernardo.

i Obiit Ulpho maritus ejus anno 1344 die 12 Februarii in monasterio Alvastrensi factus monachus, verosimiliter Cisterciensis, ex num. 140 & seqq. Carolus, ejus filius, obiit Neapoli anno 1372, cum una cum matre Hierosolymam tenderet, ao proin non in bello sacro, ut aiunt nonnulli. Vide de illo dicta Comment. præv. num. 68 & aliquot seqq.

k S. Birgittæ consanguineus, de quo plura § 8 Comment. præv.

l Uplandiæ, Sueciæque caput, & regum Suecicorum modo sedes est.

m Fratres Birgitta habuit Petrum, Benedictum & Israëlem, de quibus vide num. 39 Comment. prævii.

n Situm id oppidum est in Vestmannia, Sueciæ provincia.

o Seu quod de se digne dici præ humilitate credebat.

p Anno 1372, ut dictum est hic lit. i.

q S. Francisci, quarum quidem monasterium (nam ecclesia jam ante exstabat) anno 1338 a Sancia regina Siciliæ condi cœptum est, sed anno 1443 conversum in usum Minoritarum, qui ex ærario regio alebantur: Nunc vero, inquit Waddingus ad annum 1338 num. 22, illud inhabitat numerosa multitudo fratrum strictioris observantiæ, qui ex ostiaria mendicitate quotidie sibi victum acquirunt.

r Cognomento de Sabrano, Guilielmi, S. Elzearii (de quo in Opere nostro ad diem 27 Septembris actum est) Ariani in Apulia comitis, fratris & heredis filius, a S. Birgitta, ut lib. 7 Revelationum cap. 5 videre est, ad sanctiorem vitam traductus. Cardinalium cœtui adscriptus fuit ab Urbano VI anno 1378: idem Urbani VI jussu S. Birgittæ Constitutiones examinavit & approbavit, ut liquet ex Urbani Bulla: His, quæ pro divini cultus augmento &c, data anno 1379, tertio die Decembris: verum in hac Cardinalis presbyter S. Balbinæ, non Sabinæ, vocatur, uti & ab Ughello tom. 6 Italiæ sacræ, ubi de episcopis Teatinis col. 746, a Contelorio & ab Oldoino.

s Francisca de Celano vocatur ab Ughello mox laudato.

t In Risabergensi monasterio Ordinis Cisterciensis in Nericia: vide § 6 Comment. prævii, ubi etiam de reliquis S. Birgittæ filiabus, Meretta, Cæcilia, & S. Catharina est actum.

u Vide dicta lit. g hic.

x Anno 1373 die 23 Julii. Videsis supra Annotata in cap. 3 Vitæ S. Birgittæ a Birgero, Upsalensi archiepiscopo, scriptæ, litt. mm.

y Inter annum 1344 & 1346.

z Hæc villa aliunde mihi haud nota est.

aa Petro, Vastenensi confessore, de quo supra.

bb Giennensis primum episcopus, dein eremita.

* sive

* obsoleta

* i.e. summæ patientiæ

* aulæ

* supple: magis

* est

* supple: eam videat

CAPUT IV.
De obedientia ejus erga Patres spirituales, modo spiritualiter vivendi, & peregrinationibus sacris.

[E directorum uorum] Spiritualibus suis patribus a tam humiliter detulit, tam officiose servivit, tam prompte obedivit, tamque perfecte propriam a se voluntatem abdicavit, quod vix admittit credulitas; quod non solum domum egredi sine licentia, vel quidquam aliud quamvis minimum facere * præsumebat; imo, quod mirum valde est, sanctuaria Romæ visitans, nec oculos quidem de terra levare, seu quemquam respicere præsumebat. Cum enim ad stationes Romæ cæterasque pergeret devotiones, demisso capite incedebat, ne, si in exterioribus sensus occuparentur corporis, ab interiori mens custodia cohibeatur. Visiones quippe divinas & revelationes, quas habebat, cogitationes, inspirationes, tentationes spiritualibus patribus referebat: illud tenens, illud respuens, illud quoque semper prospiciens, quod ipsi præcipiebant, prohibebant, & consulebant. Habebat duos seniores, maturos, virgines, atque expertos patres spirituales, qui usque ad ipsius obitum eam secuti sunt, quorum unus monachus & Prior Cistertiensis religiosissimus erat; alter vero presbiter quidam sæcularis de Suetia venerabilis & sanctissimæ vitæ, dominus Petrus nuncupatus b, qui omnem beatæ Birgittæ domum regebat, ipsam cum filia Grammaticam & cantum, Christo jubente, docebat & in virtutum via paternalibus correptionibus virtuose educando utrasque edocebat. Silentium insuper, orationes & temporum ordinationes primarias, & vigilias, cunctaque alia de consilio & licentia patrum observabat & faciebat; eorum nihilominus jussionibus quantumcunque arduis, propriæ voluntati contrariis, illico & sponte & semper obtemperando.

[52] Unde, cum adhuc in partibus suæ originis resideret, in monasterio Alvastri gravem incurrit infirmitatem adeo, [jussu nutuque,] quod nullo modo curari eam posse, medici assererent, nisi balneorum uteretur adminiculo; quod, ut audivit, ægre tulit, tum quia abstinere a talibus jam statuerat, tum quia, sublato conjuge, inconveniens sibi dissolvi delitiis judicaret. At vero magister Mathias c, tunc confessor suus & pater, hoc audito, dixit: In virtute tibi sanctæ obedientiæ præcipio, quod, quidquid a medicis consultum tibi fuerit, incunctanter facias, ut & tu corporis sanitate læteris, & per te cæteri animarum salutem consequantur. Cui illa, O mi Pater! inquit, si simpliciter mihi, fac, dixisses; fecissem utique, quanto magis, quia authoritate tanta jubendo mandasti: nam in anima mea summe gaudeo, quod vestri obedientiam sine remorsu conscientiæ habeo pro obedientia; quippe cuncta quantumvis difficilia admittere, insuper & mortem subire parata sum.

[53] [etiam ob hoc a Christo laudata,] Die autem secunda post hoc oranti sibi Christus apparuit, dixitque: Scias, quod illi, qui videbantur spirituales in veteri lege, vocabantur Pharisæi, qui habebant tria: lavabant autem se jugiter, ut viderentur mundi; jejunabant, & orabant in aperto, ut vocarentur sancti; docebant & præcipiebant multa, quæ ipsi minime faciebant: sed modicum profuit eis apud Deum, quia intentio eorum erat corrupta & anima immunda. Ergo sicut non profuit animæ lotio carnis sine munditia conscientiæ, sic nec obest animæ mundæ lotio carnis, dummodo fiat ex compassione & absque delectatione. Ideo plus placuit mihi, quod obedisti magistro tuo contra velle tuum, quam si tuam secuta fuisses voluntatem contra præceptum ejus. Nam multi electorum meorum fuerunt, qui non carnales medicinas habuerunt, & placuerunt mihi: alii vero secundum dispositionem temporum & locorum ac infirmitatum diversarum adhibuerunt sibi medicamenta, nec propterea displicuerunt mihi; ideo obedientia illa, quæ nihil habet de propria voluntate, plus mihi placet, quam sacrificium magnum.

[54] [tota pependit] Item cum sobrietatis amore & pœnitentiæ zelo, nec non illius amarissimi potus patientis Christi contemplatione extra horam bibere recusaret; accidit quadam vice, tantam eam sitim perferre, quod vix posset verba formare: hoc agnito, supradictus magister jussit eam potum sumere; &, quanquam non modicum sibi difficile contra priorem venire consuetudinem videretur, tamen absque mora paternæ parens jussioni audivit in spiritu; Quid times mutare vitam? Nunquid bonorum tuorum egeo, aut meritis tuis cœlum intrabis? Obedias ergo magistro tuo; ipse enim expertus est conflictum duorum spirituum, scilicet veritatis & illusionis. Nam, etiamsi decies comederes & biberes in die propter obedientiam, tibi non imputabitur.

[55] [ex amore obedientiæ.] Refert Prior de Alvastro, quod dum ipse quadam die librum, qui “Speculum virginum” prænotatur, in quo peregrinus monachus cum Theodora virgine de omnibus disputat virtutibus, coram illa legeret, se vidente, beata Birgitta in spiritu rapta, ad se autem conversa, dixit: Audivi nunc in spiritu vocem mihi dicentem; quod virginitas meretur coronam, viduitas appropinquetur Deo, conjugium non excludat a cælo, & obedientia omnes introducit ad gloriam. Præfert etiam Maria virtutem obedientiæ lib. IV Revelationum cap. XXVI sub exemplo duorum hominum, dicens ad Birgittam: Ecce, si videris duos homines, alius est sub obedientia, alius in libera potestate: si ille, qui liber est, jejunet, simplicem habebit mercedem: sed si is, qui sub obedientia est, comedat illa die carnes secundum instituta Regulæ suæ, & propter obedientiam, attamen libentius jejunaret, si non obsisteret obedientia, iste habebit duplicem mercedem, unam propter obedientiam, aliam propter dilationem desiderii sui, & non impletionem suæ voluntatis.

[56] Ut ea, quæ sunt cæsaris cæsari, & quæ sunt Dei Deo, [Tum in Suecia,] juxta verbum Evangelicum Christi Discipula redderet, quod similiter Salomon dicit: Omnia tempus habent sub sole d. Taliter enim ordinarie Creatori suo famulose * cognovi. Etenim postquam suæ originis partibus vale fecisset, conjuge de medio sublato, omnia reliquit temporalia, & omnem pompam seculi a se penitus abdicavit in monasterio S. Mariæ de Alvastro (ubi suum inhumaverat complicem e) humili in veste Deo deserviens die qualibet per veram cordis contritionem & humilem oris confessionem peccata sua diluebat; & si forte aliquod verbum asperum vel inane contra aliquem de familia dixisset, extemplo illud confitendo emendabat, non semel duntaxat, sed pluries; in nocte ad orandum surgebat, & in galli cantu ex toto, & donec Prima esset decantata, in ecclesia consistebat. Cum vero præ frigoris intensitate adibat æstuarium, partem Psalterii recitabat, quam diu inibi morabatur. Dein ad ecclesiam remeans usque ad prandium moram traxit orando, horasque canonicas audiendo. Post prandium vero orationem repetens operi manuum pro cultu divino sedula, devotaque insistebat: nec opus aliud, quam pium quoque, exercebat. In vigiliis ad ecclesiam repedabat, domum sero reversura, ubi, cæna sumpta, si sumenda erat, negotiisque expeditis, legebat Completorium, nemini usque ad mane verbum faciendo.

[57] Postquam autem Romam deveniret f, tali eam modo vixisse, [tum Romæ] perlege. In mane siquidem post vigilias, orationesque nocturnas, antequam domum egrederetur, contrito & humiliato corde (quod Deus non despicit) Confessionem devotissime faciebat; & in aurora domum egressa, visitabat sanctuaria: circa horam nonam, quia similiter corporeæ necessitati annuere oportebat, domum reversura *; reversa ergo consedebat ad mensam, normam illam, quam sibi constituerat, observando: fecerat quippe ordinationem quandam sanctam, sub qua viveret, & in mensa staret; quam semper præ oculis habens coram se poni faciebat, si in cibo, potu, locutioneve quovis modo eam transgredi contigisset. Terque omni vice Redemptoris sui passionem memorabat in mensa: in principio scilicet, antequam cibum sumeret, in medio & in fine. Quod revera etsi confessores ipsius secretius noscerent, quorundam tamen exteriorum editione signorum, uti complosis manibus, respiratione, in cælum sublatis oculis, palmas sursum attollendo, & his similibus liquido perpendebant. Nonnunquam vero interim mens ipsius in tantum cælestium contemplatione levabatur, quod, quamvis ibidem corporaliter degeret, e senfibus tamen corporis rapta, nihil ex his, quæ tunc ibi agebantur, donec ad se rediret, penitus advertebat.

[58] Silentium præterea, dum cibum sumeret, sollicite observabat, magisque intenta erat lectioni animam saginanti, [certum stabilemque vitæ modum tenuit,] quam escæ corpus reficienti. Cæterum de mensa surgens, cameram vel capellam introibat per spatium aliquod oratura: deinde vero usque ad Vesperas in aliquo pio opere corporaliter se exercebat: post vero ibat ad S. Petrum vel aliquam stationem: unde rediens, si jejunii dies non erat, dicebat primo Completorium, cæterasque orationes persolvebat, tunc demum cænatura. Si vero jejunium agebat, collatione facta cum confessoribus & filia g, orationes suas & laudes Deo decantabat: quibus finitis, in camera cum filia se recipiens omni custodia usque in diem alium silentium observabat. In die quoque sequenti ante prandium per quatuor horas silentium continuando vacabat orationibus, post prandium nihilominus, una duntaxat excepta hora, quam ad loquendum consolatoria, & honesta verba familiæ condescendendo deputaverat, diem integrum in silentio transigebat.

[59] [variasque interdum] Tam multas, tamque longinquas devotione calens Christi Sponsa peregrinationes fecerat, quod bene merito in admirationem vertat audientes. Nam cum marito suo adhuc superstite, quem sanctis non parum oblectabat monitis & exemplis; cum aliquibus etiam aliis sibi familiaribus clericis atque laicis devotionis causa ecclesiam S. Jacobi in Galitia h devote visitavit i, Coloniamque sacras trium Magorum visere reliquias k adiit, nec non ad Aquisgranum, ubi B. V. Mariæ reliquiæ l conduntur, visitavit. Præterea corpus S. Mariæ Magdalenæ, quod in S. Maximino m venerabiliter asservatur. Item reliquias S. Marthæ, quæ in Terascona n condita sunt. Item corpora Apostolorum Thomæ & Andreæ, quæ infra limites regni Siciliæ o plebs fidelis digna veneratur honorificentia. Ecclesiam quoque S. Nicolai de Baro p, & S. Angeli de monte Gargano q. Corpora insuper eximiorum Doctorum Ambrosii & Augustini r nullatenus censuit invisa præterire. Sed & B. Francisci limina, cum multos ad equitandum equos habere potuisset, propriis innixa gressibus de Roma transiens usque ad Assisium s, humilem Deo & Sanctis ejus exhibendo famulatum, cum non modico adiit labore. De hoc vide lib. VII cap. III.

[60] [peregrinationes sacras] Ex magna quoque, qua ad sanctum Olavum regem t devotione afficiebatur, cum adhuc in Suetia foret, ad Norwegiæ regnum per dietas XXX, quanquam & pro nunc plures utique haberet equos, quos ascendere potuisset, per pedes deambulavit, ut illius sanctissimum corpus adoraret. Romam vero incolens, quamdiu ibidem moram traxit, quantumlibet intensi vigerent calores & frigora, pluviæque essent, & viæ lutosæ, stationes & sanctuaria peditando indefesse requirebat: ex quo adeo interdum vexabatur, quod pene deficere videbatur; unde si quandoque a locorum devotorum frequentia quomodolibet impedita devotioni suæ satisfacere minime potuisset, non sine ingenti hoc mentis angore ferebat. Hinc est, quod in VI libro Mater Dei sibi loquebatur dicens: Cur sic turbaris, filia? Respondit illa: Quia, Domina, non visito loca ista, quæ sunt in Roma: Et Mater; Permittitur tibi, inquit, visitare loca ista cum humilitate & devotione reverenter: quia in hac Roma majores sunt indulgentiæ, quam homines credere possint, quas sancti Dei glorioso sanguine suo & precibus a Filio meo impetrare meruerunt. Veruntamen, Filia, non dimittas propter hoc scholas tuas in Grammatica, nec patris tui spiritualis sanctam obedientiam.

[61] Tandem, cum senex esset, & prævie multis incommodis, [instituit] excessivisque laboribus corporis viribus destituta, Jerosolymam ex præcepto Christi perrexit; sancta nimirum loca illa, in quibus idem perdulcissimus Sponsus suus Christus nasci, versari & pati voluit, & mori, visere anhelans, duxitque secum natos suos strenuos milites, dominum Carolum, quem *, ut supra dixi, in accessu decessit u & dominum Birgerum x cum Domina Catharina ac confessoribus nec non cum multis aliis se comitantibus. Quam vero gratum sit Deo, hominibusque proficuum loca sancta visitare, sanctorumque reliquias honoribus attollere, satis ex eo patet, quod Jerusalem Sponsæ adventanti Christus loquebatur dicens: Quando intrastis templum meum dedicatum sanguine meo, sic mundati estis ab omnibus peccatis vestris, ac si tunc levati essetis de fonte Baptismatis, & propter labores & devotionem vestram aliquæ animæ consanguineorum vestrorum hodie liberatæ sunt, & intraverunt cælum in gloriam meam. Nam omnes, qui veniunt ad locum istum voluntate perfecta se emendandi juxta meliorem conscientiam suam, non voluntatem habentes recidivare in propria peccata; his omnia peccata præterita dimittuntur, & augetur eis gratia perficiendi.

[62] Item in IV cap. libri VII loquitur dicens; Dicere tibi volo de alio thesauro, [ex singulari, qua in Sanctos,] qui nondum est in cælis, sed est vobiscum in terris: hic thesaurus sunt reliquiæ & corpora amicorum meorum Sanctorum, sive putrida sunt, sive recentia, & si reversa sint in cinerem, ac in pulverem, sive non, ipsa sunt certissime thesaurus meus. Sed quærere poteris: cum loquitur Scriptura: Ubi est thesaurus tuus, ibi est cor tuum; quomodo ergo est cor meum cum thesauro isto & cum reliquiis Sanctorum? Respondeo tibi: Summa mea dilectio est omnibus visitantibus loca Sanctorum meorum, & honorantibus reliquias, eorum scilicet, qui miraculis glorificati sunt, & a summis Pontificibus canonizati, retribuere æterna præmia secundum voluntatem & fidem & labores visitantium ea; ideo cor meum est cum thesauro meo. E contra vero non parum Deo displicet, cum iste thesaurus sibi charissimus minus a nobis attenditur, & honoratur. Quod patet ex hoc: nam, cum die Purificationis Mariæ Virginis devota Mulier in ecclesia Scarensi y existeret, odorem tunc suavissimum insolitum hausit: admirata ergo, & in excessu mentis facta, totius decoris Virginem Matrem Dei cum viro miræ pulchritudinis, pontificalibus ornamentis decorato, domino scilicet Brinolpho quondam Scarensi episcopo conspiciebat. Cui Virgo dixit: Scias, Filia, quod iste episcopus honoravit me in vita sua, & honorem opere confirmavit; cujus vita, quam acceptabilis fuerit Deo, odor, quem sensisti, demonstrat. Nunc autem anima ejus est in conspectu Dei, tamen corpus ejus jacet hic in terra sine honore, & sic ista margarita mihi dilecta locata est inter porcos.

[63] Item cum adhuc esset magistra dominæ Blanchæ z, [corumque reliquias] reginæ Suetiæ, capsulam eburneam pulcherrimam, in qua multæ Sanctorum reliquiæ claudebantur, obtinuit, inter quas pretiosi corporis S. Ludovici aa quidpiam, quod de Francia secum regina portarat, miscebatur: casu ergo accidente, capsula in loco minus decenti a servitoribus posita fuit, & oblita. Tunc beata Birgitta vidit in spiritu de supradicto vase splendidum lumen prodire, & admirata, vocem sic dicentem audivit: Ecce! Thesaurus Dei, qui honoratur in cælis, despicitur in terris; ideo transmigremus ad alia loca: quod ipsa audiens & pœnitens in altari illud decenter collocari fecit. Cum peregrinationis causa esset in Orchone * in regno Neapolitano, apparuit ipsi S. Thomas Apostolus, cujus reliquiæ ibi sunt, dicens: Revertere iterum huc, & ego tuum adimplebo desiderium. Cum ergo secunda vice illuc reverteretur, rursus B. Apostolus adveniens dixit: Diu desideratum tibi dabo; & absque cunctatione, nemine tangente, aut alias impellente, frusticulum ossis Apostoli Christi de capsula reliquiarum ad manus sanctæ prosiliit Mulieris, quod illa gaudenter suscipiens reverenter quoque studuit conservare. Aderant tunc namque dominus Thomas, Vexionensis episcopus bb, cum multis aliis, qui istius sunt testes miraculi.

[64] [ferebatur veneratione & amore.] Fuit in civitate Neapolitana in monasterio monialium, quod S. Crucis dicitur, soror quædam, Clara nomine, sanctæ, ut dicebatur, vitæ quæ de capillis Virginis Mariæ, ut aiebat, a Regina Sancia cc hac impetrarat conditione, ut nulli personæ, nisi per quam certissime sciret honorandas, sanctissimas impertiretur reliquias. Cum ergo B. Maria * ad eandem civitatem veniret, prænominata Christi famula ad se illam vocari fecit, & tradens ei thesaurum pretiosum dixit: Propter Deum rogo te, ut illum recommendatum habeas, &, sicut decet, venereris, quia, ut tibi eundem assignarem, edocta sum. Custodi ergo & conserva diligenter tibi depositum, quod tibi hodie commendo, & hoc erit tibi signum, quod hæc loquar; quia cito moriar, & veniam ad illum Dominum meum, quem super omnia dilexit, & diligit anima. Paucis post hoc supervivens diebus quadam die, cum adhuc esset incolumis, Ecclesiæ Sacramenta sibi petiit ministrari, quibus munita universæ viam carnis est ingressa. Cum vero de veritate rei beata Birgitta anxiaretur, illa, quæ veritatem noverat, apparuit ei, dixitque: Quemadmodum creditur, & verum est, quod de Joachim & Anna ego nata sum, ita verum est, quod meo in capite crines isti creverunt. Hæc Maria, & ita nimirum spiritualis cujusdam affinitatis ratio exigebat, ut Matris pignus Sponsæ Filii committeretur.

ANNOTATA.

a Petro, Vastenensi dein confessori, Alphonso Giennensi olim episcopo, & Petro Alvastrensi, quibus familiaribus potissimum usa est.

b Vide mox dicta ad lit. a.

c De quo numm. 26 & 27 Comment. prævii.

d Ecclesiastæ 3 ℣ 1, qui liber a plerisque Salomoni adscribitur.

e Anno 1344, quo obiit maritus ejus Ulpho, ut dictum non semel fuit.

f Anno, ut item dictum est sæpe, 1346.

g S. Catharina.

h Nimirum Compostellæ.

i De hoc aliisque hic memoratis S. Birgittæ itineribus vide dicta in Commentario prævio: de Compostellano, Norvegiano &c; § 9: de Neapolitano § 20; de Assisiensi § 19.

k Dicuntur illorum corpora ex Oriente Constantinopolim, inde Mediolanum ac tandem Coloniam seculo XII translata Frederici Ænobarbi tempore.

l Inter reliquias septennio quolibet Aquisgrani populo ostendi solitas numeratur indusium B. Mariæ Virginis, quod a Carolo Magno illic depositum ferunt.

m Oppidum est Galliæ in Provincia: de reliquiis vero S. Mariæ Magdalenæ, eo loci servatis, vide tom. V Junii pagg. 215 & 222.

n Tarasco in eadem provincia est, & præcipuo illic in honore est S. Martha, Christi hospita, de qua vide dicta in Opere nostro ad diem 29 Julii, quem sibi sacrum habet.

o S. Andreæ Amalphiæ, S. Thomæ vero Ortonæ: uterque locus in regno Neapolitano situs est. Vide Comment. præv. numm. 294, 296, & 297.

p Vide num. 300 & seq.

q In Apulia. Vide num. 298 Comment. prævii.

r Quiescit S. Ambrosii corpus Mediolani in sui nominis basilica; S. Augustini reliquiæ præcipuæ Ticini in Insubria. Vide dicta in Opere nostro ad diem 28 Augusti.

s De S. Francisco prolixe tractatum est in Opepere nostro ad diem 4 Octobris. De hac S. Birgittæ peregrinatione actum est numm. 289 & tribus seqq. Comment. prævii. Assisium est civitas Umbriæ.

t Nidrosiæ (vulgo Drontheim ) in Norvegia præcipue cultum: dies 29 Julii illi sacer est, ad quem in Opus nostrum illatus est. Vide num. 123 Comment. prævii.

u Anno 1372 Neapoli.

x Alterum suum filium.

y Scara sita est in Vestrogothia, Sueciæ provincia.

z Joannis I, comitis Namurcensis filiæ, Regi Sueciæ Magno nuptæ; cujus magistra aulæ S. Birgitta aliquando fuit. Vide plura § 8 Commentarii prævii.

aa Galliarum regis, cujus gesta fuse illustrata apud nos habes ad diem 25 Augusti.

bb Vexio civitas Smalandiæ est in Suecia.

cc Vide Annotata in cap. 3 lit. q.

* supple: non

* an: famulatam esse cognovi?

* an revertebatur?

* qui

* Ortona

* l., Birgitta

CAPUT V.
De pudicitia & castitate ejus, jejuniis & pœnitentiis.

[Castitatem perpetuo coluit;] Quanquam B. Birgitta conjugio fuerat astricta, semper tamen castissimam, pudicissimamque fuisse, magisque continentiam, quam carnalem copulam dilexisse, probatur. Nam, quemadmodum filiæ suæ Catharinæ referre consueverat, antequam nuberet, in sancta virginitate Deo cunctis * vitæ suæ quam maxime deservire cupiebat, maluissetque, ut aiebat, mortem subire, quam matrimonium: dum vero desponsaretur viro, licet eleganti, non libens, sed renitens, parentibus tamen demum consentiebat. Desponsata ergo magnifico viro domino Ulphoni de Ulphon, Principi a Nericiæ, circiter biennium amplexum differentes orabant jugiter, ut, si convenire deberent, talem prolem gignerent, quæ numquam Deum offenderet, sed sibi indefesse serviret; consummatoque matrimonio, omni vice, qua in id ipsum redire debuissent, orationem præmittentes, postulabant obnixius, ne peccare eos contingeret, sed fructum bonum Deo gratum de se producerent: in Quadragesima autem conjunctionem devitantes, maritus quidem in lecto, ipsa vero super tapetum bancho b superpositum decumbebat. Testimonium sibi perhibet Dominus Alphonsus, quod adeo in gestibus erat morigerata & honesta, quod bene conjici poterat, innatam sibi fore castitatis virtutem: etenim nec aspectum oculorum erigebat a terra, verum cum magna pudicitia & gravitate, uno & unico viro suo vita functo, nemini alii de cetero voluit copulari, sed casto fidelique amore suum amplectens Creatorem, ac diligens, illique se totam penitus impendens, eumdem Deum ac Dominum suum & filium Virginis Jesum Christum sponsum merebatur accipere.

[66] [quare a Christo] Hinc est, quod in primo Revelationum libro, XXXVIII cap. Pater loquitur ad Filium dicens: Ecce fili, hanc novam Sponsam assigno tibi &c. Hinc etiam in secundo capite ejusdem libri dicit Sponsus ad Sponsam: Ego elegi te, & assumpsi te mihi in Sponsam, ut ostendam tibi secreta mea, quia mihi sic placet. Tu etiam quodam jure facta es mea, cum in morte mariti tui voluntatem tuam in manus meas assignasti; cum etiam, eo defuncto, cogitasti & rogasti, quomodo pauper pro me esse posses, & voluisti omnia pro me relinquere: & ideo jure facta es mea, & oportuit me pro tanta charitate tibi providere; propterea assumo te mihi in Sponsam & in meam propriam delectationem, qualem Deum decet habere cum anima casta. Hæc ibi. Hinc insuper velut acceptam Sponsam ornari atque ad nuptias præparari eam decet: cum in loco supra notato immediate loquitur ad eandem dicens: Ad Sponsam igitur pertinet paratam esse, quando Sponsus voluerit nuptias facere, ut sit ornata decenter & munda.

[67] [in Sponsam fuit accepta,] Tunc bene mundaris, si cogitatio tua semper sit circa peccata tua, quomodo te in Baptismo de peccato Adæ mundavi, quoties in peccata lapsam te supportavi & sustinui: debet etiam Sponsa habere signa Sponsi sui in pectore, hoc est, attendere beneficia & opera, quæ pro te feci, scilicet, quod nobiliter te creavi tibi dando corpus & animam, quam nobiliter te ditavi dando sanitatem & temporalia; quam dulciter te ad gratiam reduxi, cum pro te mortuus fui & hæreditatem amissam tibi restitui, si habere volueris. Sponsa debet etiam facere voluntatem Sponsi, quæ est voluntas mea, nisi quod velit diligere me super omnia, & nihil velle aliud, nisi me. Hinc est etiam, quod provido, fidelique servo suo custodiendam, alendamque eamdem Sponsam suam cælestis Sponsus tradit. Loquitur enim angelus ad Christum in cap. XVI, VI libri: Laus sit tibi, Domine mi, ab omni exercitu tuo pro omni dilectione; tu assignasti custodiæ meæ hanc Sponsam hic stantem. Ecce ipsam tibi iterum reassigno &c. Hinc quoque spirituales ex ea filios procreandos repromittit, cum in primo libro cap. XX eidem inquit, inter cætera dicens: Eris enim fructifera semine spirituali multis profutura &c.

[68] Rursum Virgo Mater Dei paulo ante ipsius Sponsæ obitum loquebatur sibi dicens: [& a Deipara] Si fæmina infirma parit, omnes filii ejus, quos parit, infirmantur: sed tu paries filios sanos ac fortes & Deo devotos, & ideo sanaberis melius, quam unquam prius fueras, & non morieris; sed vives, & venies ad locum tibi promissum & paratum. Nam S. Franciscus diu fuit infirmus, attamen tunc fecit fructum, & velle Dei; sed postea sanatus fuit, & facit majora, quam infirmus. Sed quærere potes, quare tantum infirmitas tua prolongatur, naturaque ac fortitudo consumitur? Respondeo tibi, quod Filius meus dixit tibi in Jerusalem, quod peccata tua dimissa fuerant tibi, quando templum sancti ipsius sepulchri ingrediebaris, ac si tunc de Baptismo levareris; sed non dixit tibi, quod nihil pati deberes, quamdiu in hac vita vives. Ideo voluntas Dei est, ut charitas hominis respondeat charitati Dei, & quod neglectum per pœnitentiam diluatur. Reminiscere insuper, me sæpius dixisse tibi, quod Filii mei meaque verba spiritualiter ac corporaliter possint intelligi, quemadmodum in Stralesondis c dixi tibi: quod si ante verborum istorum perfectionem vocata fueris de mundo, propter voluntatem tamen bonam monacha censeberis, nec non cunctorum tibi promissorum particeps eris. Hæc Maria cap. LXVII Revelat. Extravag.

[69] Hoc verbum ex eo forsitan dicitur, quia, prout in fine brevis ipsius Legendæ continetur, [in nurum] a Sponso suo sibi fuerat promissum, quatenus in monacham ante ipsius Sponsi altare vestienda, consecrandaque fuerat. Item sex diebus ante felicem suum transitum loquebatur illa, quæ supra, dicens: Quid dicunt medici? Nonne, quod moricris? Vere filia ipsi non attendunt, quid est mori: nam ille moritur, qui separatur a Deo, qui obduratur in peccato, qui immunditias peccatorum per confessionem non evomit; ille etiam mortuus est, qui non credit Deum, nec diligit Creatorem suum, sed ille vivit, & non moritur, qui semper timet Deum, qui confitendo peccata sua purgat, qui ad Deum suum toto annixu suo pervenire desiderat. Verum quia Deus naturarum loquitur tecum, qui etiam contra naturam disponit, & tenet vitam tuam, ideo in medicamentis non est salus, nec vita; sed nec etiam necesse est inniti medicinis, quia modicum tempus modico indiget cibo. Denique alma Christi Mater Sponsam Filii sui, nurum suam censuit appellandam, ut habes VI libro, cap. LXXXVIII, dicens: Sicut Filius meus imposuit tibi nomen novæ Sponsæ suæ, sic ego voco te nunc Nurum Filii mei; nam sicut pater & mater senescentes & quiescentes imponunt nurui onus, & dicunt ei ea, quæ sunt facienda in domo; sic Deus & ego, in cordibus hominum senes & frigidi a charitate eorum, indicare volumus amicis nostris in mundo per te voluntatem nostram.

[70] Tanti proinde, tamque venusti Sponsi, quamvis castissimi, [& ab utroque familiariter habita.] amore Sponsa languens, floribus fulcita virtutum, malisque stipata virtuosorum actuum suorum, nutu oculorum eundem ad se advolare faciebat, in cujus amplexus ruens, & oris sui osculo osculari se deposcens ineffabilibus cum eo delectationibus jucundata, vere dicere poterat: Delectationes in dextera tua usque in finem. Quali nempe oblectamento pudicitiæ mater castitatisque alumna, cum excellentissimo atque castissimo suo cælesti Sponso, specioso forma præ filiis hominum, frequentissime fruebatur in cap. XXXII, lib. primi poteris invenire; ubi Christus sciscitatur ab ea inquiens: Dic mihi tertio, utrum tibi placet delectatio carnis, quam prius habuisti; an delectatio Spiritus, quam nunc habes? Et illa respondit: Pudor est in corde meo cogitare de illa carnis delectatione priori, & est mihi nunc quasi venenum, & eo nunc amarior, quo prius eam dilexi ferventius. Mallem enim mori, quam unquam in illam redire, & nulla est comparatio hujus spiritualis delectationis ad illam. Tentata est aliquando Sponsa Christi de cogitationibus immundis, cui Virgo Maria apparens dixit: Diabolus est sicut explorator immundus, quærens accusare & impedire bonos; ideo tu conare, & ora, quandocunque tenteris, quia desiderium bonum & conatus imputabitur tibi pro oratione, & si sordida advenientia non poteris rejicere a mente tua, illi conatus reputabuntur tibi ad coronam, dum non consenseris in illis sordidis cogitationibus & sint contra voluntatem tuam.

[71] [Duro admodum] Macerabat jugiter Dei Famula multisque modis carnem suam, & spiritui servire cogebat, castigans cum Apostolo corpus suum & in servitutem redigens, ne, dum aliis prædicasset, sive alios informasset, ipsa reproba efficeretur. Qua in re vigiliis, jejuniis & disciplinis, aliisque pœnitentiis, & carnis afflictionibus insistens Deo exhibebat corpus suum hostiam vivam, sanctam, Deo placentem, rationabile nihilominus obsequium suum; quemadmodum Bonifacius Papa IX in suis epistolis brevibus admodum explicans verbis, Post mariti, inquit, mortem ob reverentiam SS. Trinitatis ad nudam carnem quandam cordam de canape d cum plerisque nodis detulit stricte ligatam. Et similiter circa singulas tybias subtus genua singulas cordas similiter connodatas etiam tempore infirmitatis detulit: nec pannis lineis, præterquam in capite, usa est. Vestes hyspidas circa carnem, superius vero non secundum personæ conditionem; sed multum humiles & abjectas deportavit, & non solum eas, quas S. mater jubet Ecclesia, vigilias seu jejunia observabat; sed alia multa superaddebat, ut etiam ultra Ecclesiæ mandatum quater in hebdomada jejunaret, & similiter, conjuge nondum vita functo, & post obitum ejus continue usque ad paucos annos ante suum felicem transitum solitis pannis induta super tapeto, absque paleis, culcitra vel similibus ad terram vel pavimentum posito, corpus ab orationibus & abstinentiis ac labore divino fessum tenui & brevi somno recreabat.

[72] [iisa est] Singulis quoque sextis feriis beatissima Sponsa Christi ob memoriam sacratissimæ passionis Domini nostri Jesu Christi pane duntaxat & aqua contenta jejunium non omisit. Cum etiam multos alios dies ob diversorum Sanctorum reverentiam simili abstinentia pertransiret, & sive jejunio abstineret, sive aliter discumberet, cum sobriissima erat, de mensa surgebat, non saturata, sed refecta. Eisdem quoque sextis feriis de candelis cereis accensis stillas candentes & ignitas eliquabat super nudam carnem, ita ut adustæ cicatrices continue remanerent, & gentianam e amarissimam herbam seu radicem ejus retinebat in ore. Romæ insuper degens non rigorem frigoris, non æstivos calores, non impedimenta viæ lutosæ, non pluviarum, aut nivium seu grandinum asperitates curans, stationes per singulas ecclesias ordinatas, variasque alias sanctas ecclesias visitans, licet eques pro suis facultatibus ire potuisset, tamen supra extenuati corporis vires enitens, peditans visitavit. Omni die tot tamque longis genuflectionibus usa fuit, ut genua ejus rigerent in duritiem, ut ita dixerim, camelorum. Hucusque Bonifacius f.

[73] Verum ut hoc, quod de jejunio & abstinentia dictum est, [vitæ genere,] plenius disseratur; sciendum est, quod per totum anni circulum (ut etiam præfatum est) in sextis feriis in pane & aqua jejunabat. Item vigilias gloriosæ Virginis Matris Dei, Sanctissimæ Trinitatis, Corporis Christi, SS. Angelorum, Octavam sanctorum omnium Apostolorum, sancti Joannis Baptistæ, Joannis ante Portam Latinam, Laurentii, Vincentii, Clementis, Dionysii, Sebastiani, Olavi regis Norwegiæ, sanctorum confessorum Nicolai, Benedicti, Francisci, Sigfridi, sanctarum Virginum Catharinæ, Agnetis, Margarethæ, Cæciliæ & Agathæ, ac etiam Magdalenæ pari jejunio peragebat. Cum marito quoque discumbens, lautioribus ferculis caute sepositis, utebatur grossioribus g, &, quod adhuc magis est, magnæque virtutis & continentiæ præconium, timens interdum redargui ab eodem suo complice, qui panis & aquæ jejunium aspernabatur, sedens quidem cum ipso ad mensam, argenteum vas desuper cum coopertorio clausum, ubi clam puram aquam detinebat, secum habens, fingebat se eisdem vesci, quibus & ille; sed revera pane duntaxat, & aqua tunc reficiebatur.

[74] Fugiebat namque summopere jactantiam & singularitatem pro posse devitabat, [adeo ut ejus hac in re] singulorum quoque moribus humiliter coæquando; unde si quando cum magnatibus sedere eam contigisset, de singulis ferculis frusticulum ori suo applicuit, simulans se de omnibus comedere, cum ab omnibus fere abstineret. Tam fervens spiritu erat, quod non frigus, non calorem, non quasvis corporis molestias seu incommoda verebatur, quo minus conceptum animi vigorem exequeretur. Quapropter a confessoribus nonnunquam & spiritualibus, imo & cælo etiam correpta monebatur de nimiis pœnitentiis, excessivisque laboribus. Unde in VI libro, cap. XCI scriptum est, quod, cum Sponsa ipsa esset nimis de jejuniis & vigiliis, ac aliis in capite & corpore defectuosa adeo, quod divinorum verborum minus capax fieret, Christus dixit ei: Vade & da corpori moderata necessaria; quia sic placet mihi, ut caro habeat moderata necessaria & anima non impediatur a spiritualibus propter ejus defectum.

[75] In IV vero libro Agnes loquitur ad Birgittam dicens: [fervor non semel fuerit reprimendus.] Filia, sta stabilis & non retrocedas, quia serpens mordens jacet ante talos: nec etiam plus debito procedas, quia cuspis lanceæ acutæ ante te stat, a qua si plus justo processeris, vulneraberis. Quemadmodum etiam in VI lib., cap. XVII in Additione scriptum est, tentata fuit alio tempore Christi Sponsa de gastrimargia graviter in tantum, &c. Item cum similiter, vivente marito, lectum suum per quendam carpentarium solemnius, & curiosius solito in domo sua in villa de Ulphon parari fecisset; tunc quasi ab una manu tam valenter in capite percussa fuit, quod vix movere se poterat præ dolore. Ducta ad aliam partem audivit quasi de pariete vocem dicentem sibi sic: Ego non stabam, sed pendebam in cruce; nec caput meum habuit reclinatorium, & tu tibi tantam curiositatem quæris, & quietem. His ergo auditis, amare commissam deflens culpam illico curata est, & postea, cum potuit, in straminibus potius & pelle ursina dormiebat, quam in lecto &c. Nota diligenter & fac similiter.

ANNOTATA.

a Seu potius legifero, de quo apud Suecos munere vide dicta num. 64 & seq. Commentarii prævii.

b Seu Scamno.

c Pomeraniæ oppido.

d Alias Cannabe.

e Vide Annotata in cap. 3 Vitæ S. Birgittæ, a Birgero scriptæ lit. o.

f Vide num. 421 & seq. Comment. prævii.

g Crassioribus.

* supple: diebus

LIBER II
De acceptis gratiis & divinis charismatibus.

PROOEMIUM:

[Birgittam Deus variis gratiis decoravit, hoc libro describendis.] Deus benedictus, qui vult omnes homines salvos fieri, & ad agnitionem veritatis venire, Sanctos suos, ab æterno electos, multis in hoc mundo decorando miraculis insigniter consuevit demonstrare insignes, ut, quorum merita sibi soli cuncta cernenti videbantur, prodentibus signis, etiam hominibus, quales essent, innotesceret; quatenus, quorum mirabantur signorum excellentiam, sectarentur fidem, imitarentur propositum, virtutemque operum consequerentur: unde Deus in Sanctis suis non solum appareret mirabilis, verum etiam fieret laudabilis. Hinc est, quod * B. Birgittam ob amorem excessivum & singularem virtutum prærogativam Sponsam suam Christus vocare decrevisset, quam plurimis carismatum privilegiis sublimare eam voluit, ut ex manifestis donorum præconiis, latentium quoque virtutum insignia conjecturari debuissent, & antequam * per virtutem mentis soli Deo cognita erat, per gratiam ipsius Dei largientis etiam hominibus fieret manifesta. Ac vero, quia visionum revelationumque cælestium privilegio mirabiliter decorata fuit, quo plerorumque arcana sæpe numero proderentur, divina Providentia egit, ut ipsius quoque excelsa præconia visionibus ac revelationibus panderentur. Nam, ut de aliis taceam, quæ vel ante vel post suum dignissimum ortum apparuerunt, quæque in recensita Legenda commemorantur, ad ea tantum me converto, quæ deinde contigerunt, quæ, quia cunctorum suorum præsagia sunt donorum, in hoc secundo libro, qui de acceptis gratiis prænotatur, primo loco tractantur.

[Annotata]

* supple: cum

* an & quæ ante?

CAPUT I.
De Visionibus & Revelationibus, quas pleræque piæde ea habuerunt, & gratia ejus sanitatum.

*

Fuit itaque conversus quidam, [Variis, quanta futura esset] Gerbinus a nomine, in regno Suetiæ in monasterio Alvastri Cisterciensis Ordinis b, qui in quadraginta annis monasterium suum numquam est egressus: sed diebus ac noctibus orationibus vacans, hanc promeruit gratiam, quod novem choros Angelorum in oratione quasi quotidie vidit, & in elevatione corporis Christi, Christum in specie pueruli crebro conspexit: hic frater, cum beata Birgitta venisset ad monasterium c & resideret ibi, adjurans in corde suo dixit; Cur ista Domina sedet hic in monasterio monachorum, contra Regulam nostram inducens novam consuetudinem? Tunc raptus in quodam excessu mentis audivit vocem clare sibi dicentem: Noli admirari: hæc est amica Dei & ad hoc venit, ut sub monte isto flores colligat, de quibus multi etiam ultra mare & usque ad fines mundi recipiant medicinam. Rursum idem frater vidit eam elevatam de terra, & de ore ejus quasi flumen egrediens, & tunc audivit in spiritu: Hæc est Mulier, quæ a finibus terræ veniens propinabit gentibus sapientiam, & hoc erit tibi signum, quod ipsa de ore Dei dictura est tibi finem vitæ tuæ, & exultabis in verbis & adventu ejus & complebitur citius desiderium tuum, ne videas mala, quæ dicturus est Dominus super domum istam.

[78] Prior præfati monasterii d confessor B. Birgittæ in confessione ab ea se audivisse asseruit, [S. Birgitta,] quod tamen & a domino Thoma, Vexionensi e episcopo, & a domino Sigismundo, Strengenensi f episcopo acceperat, quod scilicet monialis sanctæ vitæ in ipsa Strengensi diœcesi in monasterio Montis sancti, etiam Cisterciensis Ordinis in regno Suetiæ g, Catharina nomine fuerat, quæ hanc a Deo gratiam obtinuerat, quod Virgo Maria, apparens ei, inter multa, quæ sibi loquebatur, hoc quoque dixit: Monstrabo tibi, inquit, me esse Matrem Dei, & præsentabo te Filio meo: hæc itaque domina, cum familiaritate cum B. Birgittæ loqueretur, inquit ad eam: Attende, o domina Birgitta, quia non ad jactantiam tuam, nec ad meam hoc dissero laudem, sed ad Dei tantum honorem respectum habens, audivi enim in oratione mea vocem mihi taliter dicentem: Scito, quod adhuc dicetur: Felix Birgitta, quæ etsi modo contemnitur in terris, honorabitur in cælis, &, qui sunt nascituri, prædicabunt nomen ejus. Ideo esto constans, quia sine dubio, sicut audivi, ita perficietur.

[79] In mense primo, quo B. Birgitta pervenit h ad monasterium S. Mariæ de Alvastra, [revelatum fuit:] apparuit ei in oratione quædam Domina mortua, sibi notissima, dicens: Tibi dabitur intelligentia spiritualium: ideo humilia te in omnibus, & ut certius scias, quod hæc loquar, triplex tibi dabo signum: Primum, quod pro mea pertinacia conscientiæ graviter sum purgata. Secundum, quod vir meus, qui modo non est vir meus, quærit alteri contra Deum conjungi, quod tam sibi, quam posteris cadet in tribulationem. Tertium est, quod tu transibis mare & in loco glorioso, scilicet Romæ, morieris i. Apparuit ei eadem secundo dicens: Ego indicare tibi volo de statu meo, quia sic placet Deo, ut quemadmodum dileximus nos invicem viventes in carne, ita modo diligamus in spiritu. Ego per similitudinem loquendo quasi in spisso vitro sum posita, valens quidem audire, sed nondum ad optata venire. Sic ego intelligere & desiderare & sperare possum illa æterna & desideratissima gaudia, sed nondum perveni ad plenum, donec ad velle Dei vitrum sit gracilius & subtilius, & hoc est, quia duo me in mundo gravabant, videlicet viæ * facilitas, & quod de his, quæ habebam, minus contentabar, semper affectans habere plura. Quare inducas eos, qui amici mei erant, ut calices, quibus pretiosissimus ille Redemptoris nostri sanguis pro omnium redemptione & salute effusus est, sanctificentur, fieri faciant, & pro me Deo offerant. Secundo per annum ab his, qui Dei sunt amici, memoria mei fiat; hujusmodi quippe suffragiis haud dubium ab ista citius eripiar pæna. Rursum prælibatam Dominam in visione videns audivit ab ea; Quod concupivi jam habeo: tradita enim sunt oblivioni priora tormenta, & amor jam perfectus est. Tu vero esto obediens, quia in societatem magnorum ventura es.

[80] [alteri tamquam columnæ insistens,] Item quædam Domina de regno Suetiæ de civitate Scocolynensi k, cum esset in peregrinatione prope S. Jacobum in Gallicia in quadam ecclesia vidit Crucifixum in pariete depictum, quem diligenter cum devotione atque compassione intuens, vocem sibi dicentem audivit; Ubicunque videris istam imaginem, ibi manebis, ibique morieris: igitur ad patriam rediens, domi aliquamdiu permansit; dein versus Romam iter accipiens, cum civitatem Montis Flasconis l introisset, in domo cujusdam dominæ similem ei, quam in Hispania prius viderat, perspexit imaginem, quæ ad eam taliter loquebatur: Hic ingredieris & permanebis: ego vero istius domus dominæ animum inclinabo, ut tradat tibi in ea mansionem. Recepta igitur ibidem in reclusione permansit, multisque lacrymis, jejuniis & orationibus perseverans, vitam duxit exemplarem atque miraculosam; demum, ut ipsamet B. Birgittæ ac domino Petro, ejus confessori, narravit, vidit aliquando in somnis columnam, supra quam mediocris staturæ Domina consistebat, quam multæ turbæ circumstantes aspiciebant & mirabantur: de ore autem ipsius quasi ros exibat, rosæque albæ & rubræ, quarum odore homines lætabantur. Expergefacta vero sequenti nocte vocem sibi dicentem audivit: Quam vidisti, est domina Birgitta, Romæ existens, domina tua, quæ afferet vinum de longinquis partibus cum rosis mixtum & dabit sitientibus peregrinis.

[81] [alteri tamquam coronis 7 ornata,] Ræchmundus, Prior de Ordine Prædicatorum, difficulter hanc gratiam Revelationum divinarum credens, vidit dormiens, ignem de cælo in beatam Birgittam descendentem: admirans itaque, atque de somno evigilans & illusionem putans, iterum obdormivit, viditque tunc, quod ignis ille de ore prædictæ Dominæ egrediens, multum circumstantes inflammabat; sed & vocem, Quis ignem istum, ut non egrediatur, prohibere poterit? resonantem audivit: Ego enim ipsa Potentia divina ad Orientem & Occidentem, ad Aquilonem & Austrum emittam illum. Post hoc autem Prior præfatus, confirmator & defensor indultæ gratiæ Christi Famulæ sanctorumque verborum confirmator * extitit & devotus. Schweningo monachus, qui abbas Warnensis Ordinis Cisterciensis m postea fuit factus, ad S. Jacobum electam a Deo Peregrinam comitando, graviter in via infirmatus est, qui, ex se ad horam raptus, vidit æterni Regis Sponsam quasi septem coronis coronatam, viditque solem totum denigratum: qui miratus a quodam pulcherrimo, sibi assistente, hujuscemodi audivit verba: Ecce mirabile est, quod dico: sol iste magnus, qui est princeps istius regni Suetiæ, qui sicut sol fulserat, obscurabitur, & erit despectissimus, opprobriumque hominum. Sed mulier ista Birgitta habebit spiritum septiformis gratiæ Dei, quam significant septem coronæ, quas vidisti, & hoc erit tibi signum, quod tu sanaberis ab ista infirmitate, & reverteris ad tuos, ad altioremque gradum elevaberis. Qui postea rediens, factus est abbas, proficiens de virtute in virtutem, multa devotione convaluit.

[82] Fuit quidam frater Joannes de Pormaton n, prout multorum testabatur opinio, [interdum ut in aëre] spiritualis utique multumque devotus: hic sub jurejurando testificatus est, quod, dum scilicet in ecclesia S. Joannis Lateranensis in Roma reverteretur, prope Coliseum o vidit ancillam Christi ad dictam ecclesiam, quamplurimis sociatam, commeantem in aëre, quasi cubitis duobus elevatam, & quasi navi super aquam firmo gressu aëra sulcantem: perterritus homo, timens, ne forsitan falleretur in visu, attente per aliquod spatium in eam defixis oculis, volitantem prorsus cum stupore intuebatur. Item secundo, dum Missarum solemnia in majori altari prænominatæ ecclesiæ celebrarentur, decantata Epistola, vidit eam, ut prius, e terra subactam, * in sublimi gradientem. Rursum tertio idem ipse de ecclesia S. Crucis p properantem, & tunc faciem ejus, velut sole radiantem, a longe intuebatur; de quo non modica admiratione permotus, ne oculorum acies in hac fortassis visione oberraret, præstolabatur eam diligentius intuendo, semper tamen micantem faciem adeo, quod præ fulgoris magnitudine in eam intendere nequiret, conspiciebat. Cumque sanctissima Mulier, cunctisque admiranda paululum pertransiisset, conversus frater Joannes, & ad eam intuitum reflectens, velut solares radios post tergum ipsius procedere & versus cælum ascendere vidisse se, fatebatur.

[83] Denique frater Angelus de Hispania, presbyter & eremita de Monte Cervo testatur, [elevata visa fuit, absentique apparuit.] quod, cum esset Romæ in una camera cum fratre Andrea de Luca, beata Birgitta, quæ in eadem domo erat, per quendam suum nepotem vocari eum fecit: tunc ipse cum licentia fratris Andreæ ivit ad illam, & dum per scapham * descenderet; visum sibi fuerat, quod altioris solito staturæ existeret felix Vidua: nesciebat autem utrum in aëra suspensa esset, vel non. Videbatur quoque sibi, quod quasi splendor quidam de ipsius facie refulgeret, quo ipsam minime cognoscere poterat, donec illa secum sermonem finierat: tunc vero fulgor evanuit, & in Consueta corporis statura Sponsa Christi apparuit. Cum adhuc viveret Famula Dei, dominus Abuensis q episcopus in Francia & Anglia divina legatione fungebatur: cumque præfatorum reges regnorum ad Dei verba suscipienda, quæ eorundem regnorum guerram tangunt, quæque in IV libro Revelationum in aliquibus capitulis continentur, minus benevolos intueretur, turbatus in corde, non parvo mentis suæ mœrore interea conficiebatur, cui obdormienti B. Birgitta apparuit, dicens: Cur turbaris? Redibis ad patriam prospere, & faciens fructum animarum. Sed scito, quod nondum finietur plaga eorum, ad quos missus es, quia indurata sunt corda eorum contra Deum, & turbabuntur adhuc, donec humilientur.

[84] [Cum adhuc viveret,] Quemadmodum Christus in mundo corporaliter degens, dum verbis doctrinæ animarum salutem ardentissime procurasset, ad sananda interdum corpora se mystice transferebat, ut per hoc, quod visibiliter operabatur exterius, animarum se medicum comprobaret interius: sic Sponsæ Christi accidit: etenim cum inimica, ut ita dixerim, verba, valetudinibus animarum salubriter medentia, charitate magna occidenti jam mundo per eam Christus edidisset; corpora nihilominus variis languoribus infecta pristinæ saluti voluit restituere per eandem, ut, dum ex facto miraculo & in corpore patrato dextera in ea pateret Excelsi, quia ipse erat, qui per illam loquebatur ad sanandas animas fidelium, ab omnibus posset credi. Itaque domina Catharina, uxor quondam domini Nicolai militis, adjurata fatebatur, quod ipsius filius parvulus, Carolus nomine, in tenera tunc ætate constitutus vehementer atque continue per annos duos morbum patiebatur epilecticum; ex quo ipsa anxia nimis ac tristis B. Birgittæ, tunc Romæ degenti, humiliter scribendo supplicavit, quod pro filio suo Dominum exorare dignaretur. Cui illa scribendo respondit, quod de infirmitate filii turbari vel tristari amplius non deberet, pro certo sciens, quod ulterius illi nocitura non esset, & ita factum est: nam ipsa hora, qua Romæ litera pingebatur, sicut in veritate compertum est, sanabatur puer in patria.

[85] [geminam epilepsim,] Romæ vero sanctuaria peragrans pauperculam nomine Dyoretur, de regno Norwegiæ ante portas Ecclesiæ S. Praxedis r solam seminecem jacentem reperit quadam vice; hanc intuens, miserata calamitatis ipsius, ad hospitale S. Antonii, quod non longe aberat, personaliter deferre tentavit; sed non prævalens sola, a domino Magno, capellano suo, juvari se annuit, sicque ad hospitale illam ambo pariter detulerunt. Postea vero domum suam eam venire faciens, agnito, quod morbo laboraret supradicto, oravit ad Dominum, traditoque sibi de proprio Pater noster pro tuitionis munusculo, confestim ab illa ægritudine liberata fuit; adeo quod nequaquam amplius, quousque vixit, eam invasit.

[86] [febrem hecticam,] In civitate Neapolitana puer, nomine Esau, filius domini Manets de Pedemonte, nepos Domini Nicolai de Acciolis s de Florentia t, quondam reginæ u Siciliæ magni seneschalli, decem circiter habens annos, infirmus valde ex ectica valetudine, consumptus & desiccatus in corpore in tantum, quod a medicis omnimode desperabatur, per dominam Lapam, ipsius pueri matrem, S. Birgittæ præsentabatur: supplicabat enim obnixius mater pro filio Sponsæ Christi, quatenus suis meritis & intercessionibus infirmanti puero subveniret: cujus illa corpus hujusmodi contrectans, signaculum tandem S. Crucis super ipsius signavit ventrem; quo protinus infirmus convalescens perfectæ sanitati restitutus est.

[87] Item Romæ puer septem annorum, Genalus nomine, [ventris fluxum,] filius illustris viri domini Latini de Ursinis, qui cum uxore sua domina Soritia singulari devotione atque familiaritate recolendæ Viduæ jungebatur, fluxum ventris cum acutissimis continuis febribus incurrerat, quem per dies plurimos passus, a medicis derelictus, nequaquam evasurus putabatur. Audiens vero hoc pueri mater, commota sunt viscera ejus super filium suum, & mittens festinanter magna cum devotione Christi Famulam adoravit: dicebat enim intra se: Venerit tantum & tetigerit filium meum, salvus erit. Quid plura? Venit Mulier sancta domum, cameramque ingreditur, omnes ejicit, seque protinus in orationem ponit: demum ad puerum, lectulo decumbentem pergens mantelli sui fimbriam posuit super eum, faciemque suam pueri faciei conglutinans, parva mora super eundem incubuit: surgens vero dixit infantulo: Dormi, fili, dormi; & matre vocata, quam primitus cum omnibus egredi jusserat; non, inquit, moritur puer; sed dormit, & abiit. Puer autem a somno post paululum excitatus, pannis, quibus indui solitus erat, petitis & acceptis, sanus surrexit e lectulo, moxque domum egressus cum suis ludebat coætaneis.

[88] Dominus Robertus, olim canonicus S. Joannis majoris in Neapoli, [mentis] postmodum vero monachus Cistereiensis, ex indiscreta, ut putabatur, abstinentia demens effectus, precibus S. Mulieris fuit tandem perfecte curatus, de quo per Revelationem S. Birgittæ Christus loquebatur dicens: Unus homo ad excolendum agrum vel vineam conductus erat, in qua non paucis diebus exsudare eum oportebat: ipse vero aviditate pecuniæ totum volens lucrari una die propter nimium laborem infirmatus est: quo campus ille vel vinea pro majori parte linquebatur incultus; quare ipse amplius laborate non potuit, sicque perdidit salarium, & opus remansit imperfectum. Talis fuit iste Robertus, pro quo tu oras, qui & ab hac infirmitate liberabitur.

[89] Videtur hic continuandum, quod in Florentina civitate de quodam notario delirante constat esse factum: [deliriæ,] hic quippe in tantam devenerat insaniam, quod ferreis ligabatur catenis, ne furens quemquam invadere contigisset. Cumque lucida interdum intervalla haberet, dolebat amarissime, & de humano desperans auxilio litteras suas Sponsæ Christi, Romæ degenti, quibus apud Deum pro se intercedere precabatur, destinavit. Post hoc vidit in somnis gloriosissimum Joannem, quem præcipuo amore dilexit, cum quadam venerabili sibi assistente atque dicente: Hæc Mulier de longinquis est partibus, quæ pro te Romæ interpellat: gratias ergo age Deo, quia sanaberis cito, qui sursum scribens gestæ rei ordinem Interventrici suæ gratias agendo referebat.

[90] Præterea visitante se loca sancta in regno Siciliæ, [costas fractas,] cum de monte Gariano x ad civitatem Manfridornam y descendisset, magister Thomas, episcopus Vexionensis z, suarum comes peregrinationum, casu accidente, sic graviter de equo cecidit, quod duæ ipsius costæ frangerentur, qui, de mane accita ad se Christi Sponsa, ad S. Nicolaum de Barro aa profectura, O inquit, Domina! est mihi gravissimum sine vestra præsentia, mihi gratissima, hic remanere, & vobis non minus grave arbitror, hic nostri causa subsistere: rogo ergo vos per amatorem vestrum Jesum Christum, quod eidem pro me precibus piis fusis, sanctissima manu vestra meum latus in ipsius nomine attrectetis. Tunc pia Mater, obortis præ compassione lacrymis, inquit: O Domine; ego reputor, quod non sum digna; sum enim peccatrix & indigna coram Deo; veruntamen omnes pariter Deum rogemus, ut ipse vestræ fidei satisfaciat. Orans ergo & surgens latus episcopi tetigit dicens: Sanet te Dominus Jesus Christus. Vix verba finierat, cum tumor evanuit, dolor abscessit, sanusque surrexit, cœptum iter gaudens prosequendo.

[91] [lateris,] In Italia in castro Sermonete bb, quod est comitis Fundorum cc, Catharina de Flandria, Sponsæ Christi ancilla, gravibus febribus, & sinistri punctura lateris in tantum premebatur, quod de ejus vita modicum sperabatur: videns ergo domina Catharina, B. Birgittæ filia, non licere sic, infirmante derelicta, abire, eamque inibi pro multis, & magnis expensis, nonnullisque incommodis sinistrum valde præstolari, Matrem deprecata est, quatenus pro ancillæ sanitate Dominum exoraret; quod cum a domino Petro, confessore ejus, etiam præciperetur, extemplo ad patris jussionem in modum Crucis in terram prostrata, applicato ad terram ore, quantisper horavit: surgens autem ancillam vocavit ex nomine, quæ protinus sana prosiliens, omnibus admirantibus, equitavit cum cæteris.

[92] [capitisque dolores,] Dum dominus Latinus de Ursinis, quem paulo supra commemoravi, magnis quadam vice febribus æstuaret, B. Birgitta ad visitandum eum veniens, susurrando ad aurem ejus amicabiliter dixit: Confortare; quia non vult Deus, quod tu modo moriaris. Dum quodam tempore generosa vidua Resgotiam iret dd, dominus Magnus, capellanus, qui se comitabatur, prope Lodosam ee cum venisset, in capite graviter infirmari cœpit in tantum, quod nullo modo poterat equitare; mane autem facto, cum cœptum iter Mater sancta prosequi decrevisset, eo quod propter defectum victualium, & locum minus tutum anxiaretur de mora; sacerdos hoc audiens, vocari ad se illam fecit, & dixit: Ne, quæso, Domina, hic inter bestias me desolatum derelinquas: rogo ergo manum vestram capiti meo superimponite, & spero, me vestris orationibus fore sanandum. Confessore ejus itaque annuente, caput tetigit confessoris * dicens: O mi benignissime Jesu, sana eum, ad quod verbum surrexit infirmus, & robustior quam unquam prius fuerat, effectus, equum ascendebat.

[93] [etiam in Petro Alvastrensi,] Eo etiam tempore, quo Sponsa Christi adhuc in monasterio Alvastro residebat ff, in ipso primordio Christus apparuit sibi dicens. Dic ex parte mea fratri Petro suppriori, quod ego similis sum Domino, cujus Filii in duro cippo captivi tenebantur, qui misit legatos suos, ut filii sui liberarentur & præcaverent, ne in manus inimicorum suorum inciderent, quos putabant amicos: sic ego Deus multos habeo filios inter Christianos, qui gravissimis diaboli laqueis captivantur, ideo ex charitate mitto eis verba mea, quæ per unam fœminam loquor. Audi ergo tu, frater Petre, illam, & scribe in lingua Latina omnia verba, quæ ipsa tibi ex parte mea dicet, & dabo tibi pro qualibet littera non aurum, vel argentum, sed thesaurum, qui non veterascet. His auditis, frater Petrus inducias ad deliberandum cœpit: onus tandem rejicere ex humilitate disponebat, partim se ad tantum opus indignum æstimans, partim vero de illusione diaboli aliqualiter titubans. Cum ergo hæc secum agerentur, divinitus in ecclesia quodam sero percussus, statim cecidit quasi mortuus: omnium namque spirituum atque corporalium virium actu sublato, intellectum tantum sanum habebat. Monachi itaque sic in terra prostratum reperientes ad cellam deferendo super stratum suum eundem declinaverunt, ubi per magnum noctis spatium semivivus jacebat.

[94] Denique dispensatione divina talis se menti suæ cogitatio intulit: [revelationum suarum scriptore, sanavit.] Fortassis, inquit, hoc patior, quia divinæ jussioni parere formidavi, & ait: O Domine Deus! Si hæc est causa, parce mihi, quia ecce paratus sum obedire tibi. Consensu itaque facto in corde, sine ulla mora curatus est, & vadens ad dominam Birgittam paratum se ad omnia offerebat: qui & sacrarum revelationum scriptor & B. Birgittæ venerandus confessor (sicut in principio hujus libri dictum est) effici merebatur. Item loquitur Christus eidem de eodem: Ego percussi eum; quia nolebat obedire, & postea sanavi eum; quia ego sum medicus ille, qui sanavi Tobiam & regem Israël: Dic ergo illi: Aggredere, & volve & revolve opus scripturarum verborum meorum, & scribe, quia dabo magistrum Mathiam, magistrum in lege mea, quæ tu scribes ab ore istius Mulieris, unde potentes humiliabuntur, & sapientes obmutescent: scias pro certissimo, quod tale opus facere volo per verba mea; nec credas a maligno spiritu hæc verba procedere, quæ Mulier ista tibi locuta est; quia ea, quæ dico, operibus comprobabo. Rursus cum hic idem vehementem capitis dolorem a sua pueritia pateretur, orante pro se Famula Dei, omnimodam recepit sanitatem. Orans enim illa audivit, Vade, dic fratri Petro, quia a dolore capitis liberatus est. Scribat ergo audacter libros verborum meorum tibi revelatorum, quia ipse habebit adjutores.

ANNOTATA.

a Lib. 4 Revelationum cap. 121 vocatur Gerechinus.

b Vide lit. q in Annotatis in cap. 1 lib. 1.

c Sub annum 1345.

d Petrus, de quo sæpe alibi.

e Vide litt. bb in Annotatis in cap. 4 lib. 1.

f Stregnesia episcopalis sedes est in Sudermannia, Sueciæ provincia.

g Hujus monasterii nec in Chronologia, nec in Indice monasteriorum Ordinis Cisterciensis meminit Carolus de Visch, nisi forte sit monasterium Saba, alias Julita, quod in diœcesi Stregnesiensi collocat.

h Anno, ut apparet, 1344 vel seq.

i Obiit anno 1373.

k Corrupte scripta videtur hæc vox: forte indicatur Skeningia, Sueciæ in Ostrogothia oppidum, aut Stockholmia.

l Civitas est in Patrimonio S. Petri.

m Varnhemium in diœcesi Scarensi & Visigothia situm anno 1148 condi cœptum est a Suerchero, Sueciæ rege, secundum Catalogum Genealogicum abbatiarum Ordinis Cisterciensis Ms.

n De Pornacio legitur in Schedula Nicolai comitis Nolani ad Alphonsum, Giennensem olim episcopum, apud Hörmann pag. 814.

o Coliseum situm est inter montes Cœlium, Palatinum & Esquilinum.

p Ecclesia illa collocatur ordine 13 inter ecclesias Regionis secundæ apud Pancirolum in Opere de Thesauris absconditis urbis Romæ, quam hic verosimiliter intelligendam puto.

q Aboënsis civitas in Finlandia sita est. Quis porro fuerit nominatim episcopus, S. Birgittæ ad Franciæ & Angliæ reges legatus, me latet.

r In capite Saburræ ad montem Esquilinum.

s Idem, cujus mortem S. Birgitta prædixit, cum anno 1366 Neapoli versaretur, ut dictum est num. 311 Commentarii prævii.

t In Tuscia.

u Joannæ, quæ ipsum ad hoc munus evexit, ut scribit etiam Summontius lib. 3 Historiæ Neapolitanæ, pag. 471, post obitum Roberti de Cabani, anno 1345 defuncti.

x Lege Gargano: situs est in Apulia.

y Lege: Manfredoniam, Apuliæ oppidum.

z In Suecia.

aa Barium archiepiscopalis in Apulia civitas est.

bb Campaniæ Romanæ.

cc Fundi urbs episcopalis Latii.

dd Legendum suspicor in Vestrogothiam iret, in qua est Ludosia paulo post memorata. Nullum locum, qui Resgotia dicatur, in Suecia reperi.

ee Vide litt. dd hic.

ff Sub annum 1345.

* supple: personæ

* an vitæ?

* abundat

* an sublatam?

* an scalam

* capellani

CAPUT II.
De oppressis a Dæmone per eam liberatis; de sulphuris, quem in offensa Dei sentiebat, odore, & dono revelationum, sibi factarum.

[Mulierem a dæmone incubo] Non modicam adversus superbientes dæmones acceperat humilis Christi Sponsa potestatem: hoc siquidem munere suam Sponsus ditarat Sponsam, ut, tradita sibi calcandi super serpentes & scorpiones, & super omnem virtutem inimici potestate, nihil prorsus noceret eis, pro quibus ipsa orare decrevisset. Unde in civitate Nolana in Campaniæ provincia mulier fuit Pretiolella a nomine, ætate provecta, sed nequaquam formosa, quæ a dæmonio incubo diu vexabatur: nam, cum sopori se traderet, & somnus eam invaderet, vir fortis & magnus omni fere nocte irruebat in eam, ipsamque viribus opprimens actu coibat; ita quod signa omnia, quæ in hac vili materia post factum remanerent, apparebant; eratque semper ille spiritus secundum mulieris judicium tangibilis: ipsum vero minime cognoscere poterat: cum semper ante concubitum lumen extinguere consueverat. Cœpit mulier de aliquibus vicinis suspicari, quibus per veridicas attestationes & multimodas excusationes, etiam juramento vallatas, calumniam referentibus *, cœpit mulier fortius ostia firmare, vicinasque vocare matronas, ut secum de nocte consisterent, prohiberentque violentiam, & cognoscerent illatorem, quibus pariter vigilantibus, cum eas somnus opprimeret, accedebat ut prius, & in actu vocare non poterat dormientes; porro existimans muliebrem sexum ad sui defensam non esse idoneum, generum suum, juvenem magnanimum, vocavit in domum, & cum sua invicem filia decumbebat.

[96] Vir itaque somno fortiter reluctans, mulieres fortiter vigilare cogebat: [miserum in modum] ita quod noctem totam transigebat insomnem; sed spiritus nequam, ut omnibus se fortiorem ostenderet, cum strepitu intrabat domum, extinguebat lumen, omnibusque terrorem & soporem inducebat, ipsisque sic ad terram prostratis, miseram mulierem solito more opprimebat. Cœpit ex hoc mulier advertere immundi spiritus fore negotium, quæ ad Deum se convertens pluries confessa, dominici corporis sumpsit Sacramentum; nec tamen malignus spiritus a vexatione cessavit. Convertit se exinde mulier quorundam suggestione ad magicas artes, ferendo caracteres, & cuncta, quæ sibi fallaces arioli suggerebant, faciendo: sed & breve quoddam cum caracteribus, a presbytero sibi Raymundo exhibitum, capillorum comis involvebat, quibus maleficiis ut infelix mulier adhæreret, & per consequens æternam damnationem incurreret; versutus coluber rarius ex tunc vexare eam cœpit; sed nequaquam tamen ab omnimoda vexatione destitit, quo minus anxia mulier effecta magnificum virum dominum Nicolaum, comitem Nolanum, dominum suum, ac sibi honesta familiaritate benevolum, adiit cum lacrymis & singultu, casum suæ miseriæ seriosius illi retexendo, sperans, forte per ipsum remedium salutis posse sibi conferri.

[97] Miratus ille de obscœnitate tantæ turpitudinis, cum domino Alphonso eremita, [infestatam,] qui forte tunc Nolæ erat, putavit conferendum: de cujus sano consilio Neapolim (ubi tunc B. Birgitta degebat) mulierem destinavit, consilium & auxilium ab illa pariter suscepturam. Audiens vero Famula Dei, quod factum fuerat, petiit a muliere, si quid ad magicam pertinens artem penes se retineret; respondit, se nihil tale habere; tunc illa Spiritu sancto plena, Non est, ait, ut dicis; sed crinibus tenes, quod non licet habere Christianis. Stupefacta mulier veritatem protinus confessa est: fascinium, quo fascinata fuit, abjiciendo. Denique mandavit illi confessiones iterato cum vera cordis contritione facere, Eucharistiam cum ferventi devotione die sequenti sumere, jejunium & orationem, quibus omne dæmoniorum genus ejicitur, interim celebrare. Hæc illa faciente, & Famula Dei pro se orante, diabolus totaliter fugatus est & ab infestatione cessavit.

[98] Item, quemadmodum in VI libro cap. LXXX scribitur, [aliosque vel a dæmone,] quædam mulier a dæmonio vexabatur, cujus venter sic intumuit, ut quasi paritura esset subito, &c: Vide ibidem. In Scarensi diœcesi b prope castrum prius quædam mulier trium annorum filium, sicut in LXXXI cap. supradicti libri continetur, sanctæ Birgittæ præsentavit, qui nullo modo quietari poterat, nisi, quando aqua frigida aspergebatur &c: Vide ibidem. Dæmoniacus quidam in Ostrogotia c, de cujus nomine Prior Alvastri, qui hoc miraculum recitat, non recordabatur, præsentibus domino Thoma, episcopo Vexionensi, & magistro Mathia, S. Theologiæ professore, canonico Lyncopensi, pluribusque aliis, cum hic ipse Prior verba Christi B. Birgittæ revelata, & in XXXIV capite VI libri contenta, super eum recitaret, illico purgatus est. Eodem modo duo arreptitii in regno Suetiæ, cernentibus atque mirantibus prælibatis sacerdotibus, mundati sunt. Invasit aliquando diabolus cursorem B. Birgittæ, qui, fingens se una dierum literas habere, ingrediebatur ad eam, & evaginato mucrone voluit interficere: hic per dies aliquos terribiles faciens gestus, tandem, orante pro se Domina sua, dimissus est. Hospitante semel B. Birgitta in provincia Oplandiæ d, muliercula quædam a dæmonio obsessa præsentabatur; cum jam orationem primum super eam faciens, & vitali signo demum faciem muniens, dæmonium fugit *.

[99] [vel ab ejus] Refert Prior, prout in confessione a fratre Nicolao, monacho suo, acceperat, quod tantam famem idem Nicolaus annis multis, tentante se sathana, fuerat passus, quod in nocte Natalis Domini usque ad primam Missam sustinere non poterat: hic fusis lacrymis Famulam Dei pro se orare precabatur: cumque specialem pro eo orationem fecisset, frater obdormiens in hora, qua tertia celebrabatur Missa, vidit mulierem labia sibi & linguam contingentem, quæ ait ad eum: Ecce sanus es, surge: qui evigilans, nunquam de cetero talem patiebatur molestiam. Sane Prior & ipse notaverunt horam, & illam veraciter invenerunt, qua Matrem pudicitiæ pro eo supplicasse compererunt. Item Prior meminit, accepisse ab ancilla quadam dominæ Birgittæ, quæ affinitatis causa a viro suo per episcopum fuerat publice separata, propter quod cum ipsa mulier nimis amaricaretur, & quietari non posset; contigit, quod B. Birgitta dialogum Evangeliorum coram se legi faceret: Tunc mulier, generosæ Viduæ vestigiis se prosternens, misereri sibi flagitabat, suam illi tentationem detegendo: porro compassione cordis hæc intrinsecus tacta, flexo coram Deo poplite, omnes, qui aderant, pro illa orare precabatur. Surgentibus vero ab oratione, cum interim lector in Dialogo legeret, mulier quasi dormitans vidit, dum B. Birgitta genua flectebat, quasi æthiopem de medio mamillarum suarum cum detestabili prodire fœtore; quem fœtorem evigilans quoque hauriebat.

[100] [tentationibus] Religiosus quidam annis duodecim de sanctissimo Christi corporis Sacramento tentatus, excellentissimum quoque Mariæ nomen absque sordida cogitatione blasphemiæ recensere non poterat; unde ab Angelica salutatione diu abstinuerat: ad Sponsam ergo Christi lacrymans accessit, & pro se Deum orare postulavit, qui sic liberatus est, ut raro postea sine magna lætitia sanctissimæ Mariæ nomen vel audiret vel proferret, tamque suave corpus Christi sibi effectum est, ut quietari non posset illo die, quo Missam non celebraret. Hic idem diu habuit desiderium sancta loca in Jerusalem visitare, sed propter obedientiam & professionem non est permissus, qui, cum esset in extremis, raptus est, & omnia loca illa in spiritu vidit, sicut & hi, qui corporaliter viderunt, & cum illorum locorum dispositionem his, qui prius visitaverant, enarrasset, exultans in Domino sublatus est.

[101] Meretrix quædam per B. Birgittam ad Deum conversa sequebatur magistrum, [liberavit.] quæ in tantum a maligno spiritu quandoque tentabatur, quod vicibus iteratis de lecto illam detrahens, oculos quoque ipsius visibiliter comprimebat. Sane mulier de hoc impatiens, mortem quoque ex hoc contingere sibi pertimescens, ad vomitum peccati revertens cogitabat, dicens: Melius est mihi temporaliter vivere, quam violentam mortem incurrere: B. autem Birgitta per Spiritum sanctum hæc sciens, in præsentia sui confessoris, nonnullorumque aliorum contra diabolum, qui illam puniebat, dixit: Recede, o maledicte diabole, quia satis illam mulierem contrivisti. Tunc mulier quasi obmutescens per aliquod temporis spatium in terram defixit obtutus, & postea se erigens dixit ad Sponsam: Benedicta tu Domina, vere etenim diabolum egredientem in vilissima forma videbam; & ex illa hora a dæmone liberata nec cogitationes sordidas ex tunc patiebatur, nec impatientia frangebatur.

[102] Experimento didicimus, quod fœtore aliquo infectus fœtentem alium de facili non attendit: [Non raro admissam Dei offensam] si quis vero mundus fuerit, malum odorem in altero quam cito deprehendit; sic B. Birgittæ contingebat, quæ, cum ab omni vitiorum labe, in quantum fas est dicere, perfecte munda esset; si quando dolosa verba aliqua vel criminosa audisset, vel si quis in mortali peccato existens, stetisset coram ea, tantum sulphuris fœtorem confestim hauriebat, quod vix poterat tolerare: unde, cum esset in Famagusta e, frater Simon de Ordine Prædicatorum, Antiochiæ principis, patrui regis Cypri confessor & magnus theologus & astrologus, multa sciens, & se ipsum nesciens, ad Famulam Dei venit, & sub ovina specie vulpinam tenens astutiam de gratia istarum revelationum divinarum sagaciter cum ea loquens scrutabatur veritatem: cumque ambo pariter confabularentur, tanto Mater sancta quasi fœtore sulphuris replebatur, quod bene poterant omnes, qui aderant, non modicum ipsam ex gestu fatigatam, advertere. Unde & vale sibi illo faciente, e vestigio ad nares manus applicuit, fœtoris vehementiam declinando.

[103] Simili modo Romæ sibi contingebat, cum ad uxorem domini Jordani de Marino visitationis causa perrexisset; [sive ab aliis, sive a se ex odoratu] nam tantum in gestu illius & moribus fœtorem hausit, quod non modicum in tolerando cruciabatur; quam ob rem dominus Magnus f & domina Catharina admirantes, quid esset in ea, a domino Petro confessore sciscitabantur; a quo de veritate clarificati siluerunt. In LXXXVII cap. libri VI Revelationum legimus, quod quadam die, cum Sponsa Christi cuidam episcopo & aliis nobilibus consedisset, sensit tunc &c: Vide ibidem. Cæterum si interdum verbum ab aliquo, Deo exosum, ipsa retulisset, non parvam in gutture & lingua amaritudinem repente sentiens, offendisse se Deum, certius advertebat, & recolens verbum illud, mora sublata, cum ingenti dolore & lacrymarum effusione confitendo emendabat. Rediens nempe de partibus Orientis per dies aliquot apud reginam Siciliæ g in civitate Aversa h morabatur: ubi Antonius de Carbeto, campsor, civis Neapolitanus, notus reginæ ac multum familiaris ad honores anhelans & divitias, rogavit eam, qualiter reginæ suggereret, quatenus de officio quodam de aduana i, tunc vacante, benigne sibi consentiret.

[104] [gustuvæ cognovit.] Annuit Sponsa Christi improvide, nulla habita deliberatione, nulla oratione præmissa, nullaque patris spiritualis facta requisitione; sed extemplo amarissimum sulphuris saporem in ore & in gutture sentiebat; de quo stupens orare cœpit, ut puta, quæ, ne Deum offendisset, licet in quo, nesciret, contremiscens titubare cœpit. Cui Christus visus oppositum ei, quod Antonio spoponderat, imperavit, quod scilicet reginæ persuaderet, quatenus de illo officio Antonio non provideret: ipsi quoque Antonio diceret, ne illius officii beneficium requireret: alioquin si ad votum in non modicum animæ suæ detrimentum, ac temporalium cederet bonorum. Denique B. Birgitta de loco recessit, & Antonius, quod concupivit, post annos circiter sex consecutus, recepto post modicum per commissarium reginæ computo de officii ministratione in magna, peeuniæ quantitate debitor est inventus, ex quo omnibus, quæ habebat in sua potestate, distractis, veluti mendicus & vagus effectus est.

[105] [Claruit etiam] Inter cetera Spiritus sancti charismata, Sponsæ Christi pro ornatu atque decore a Sponso indulta, excellentissimo videndi, audiendique spirituali dono ditata fuit: nam tot & tanta secreta cœlestia, & occulta mysteria, a mundi sapientibus abscondita, fideli Famulæ suæ Rex cælestis revelare dignatus est, ut humanæ fidei temeritas vix queat admittere, cum nunc in propria Deus Pater persona, nunc per suum Unigenitum, nunc per Unigeniti dignissimam Genitricem, interdum vero per Angelos aut Sanctos eidem apparendo vel loquendo infinitas, ut sic dixerim, revelationes ministrabant sibi, de quibus nimirum revelationibus VII libri cælestes, & octavus, qui dicitur ad Reges, Sermone angelico, cum multis extravagantibus Revelationibus demptis, compilati sunt.

[106] [Revelationum dono,] In quibus etiam Revelationibus sacræ nonnumquam exponuntur Scripturæ, solvuntur quæstiones, dubia enodantur, manifestantur abscondita, & futura multa prænuntiantur & quemadmodum primo libro tactum est, tam summi Pontifices, cum cæteris ecclesiæ prælatis, ac religiosis & clericis, quam etiam reges cum principibus & magnatibus, militibus, virgines & viduæ cum conjugatis singulariter vel specialiter, cum comitatibus, & regnis docentur & informantur, increpantur & obsecrantur, de instantibus quoque periculis & Dei judiciis salubriter terrentur, ita ut pene dignitas, aut gradus, status vel ecclesiasticus, aut sæcularis non sit, qui vel quæ specialem & sibi competentem revelationem, revelationesque non accipiat: cum & hæretici, Judæi quoque, & pagani ab hoc munere non sint immunes. Sed & animæ in purgatorio existentes acerbissimasque inferni pœnas luentes suffragiorum beneficia eisdem revelationibus consequuntur.

[107] [quarum nonnulla] Quis enim non miretur? Quis Dominum in Sanctis suis non veneretur, qui sciat magna mirabilia solus? Quis, inquam, Dei, & hominum Mediatricem hanc & legis divinæ latricem summis non extollat laudibus, & ex præcordiis digna non resonet præconia, debitorem se sibi pro incremento salutis humiliter confitendo, & misericordiam hanc magnam senescenti mundo per eam exhibitam affectuose amplectendo? Nam, ut cum pace omnium (qui alterius non invident; sed congaudent sanctitati, imo Dei bonitati) id dixerim, a sæculo non est auditum, quod cujuspiam alterius oculos atque aures Deus sic aperuerit, sicut humillimæ Ancillæ suæ fuit enim singulariter a Sponso suo hac prærogativa dotata; cui in secundo libro Revelationum cap. XVIII ab eodem sic dicitur: Tria mirabilia feci tecum &c: Vide ibi. Item in sexto libro cap. LII dicitur: Ego, inquit Christus, facio sicut Rex &c: Vide ibidem. Si autem miraris, quod loquor; quare tanta gratia huic mulieri fuit indulta, audi quid miranti sibi in cap. XV, 2 libri Christus responderit. Miraris, inquit Christus ad Sponsam, quare talia loquor & tanta concedo tibi &c: Vide ibi. Si vero muscitas, cur de humiliori, sanctiorive statu personam ad tantum opus non elegerit; respondet tibi Christus in eodem libro 2 cap. XVI ubi dicit: Mirantur multi, cur loquor tecum, & non cum aliis &c: Vide ibidem.

[108] Cæterum si hæsitas, an a bono Spiritu, an a malo sint habita; [laudantur ex revelationum libris.] docet te Christus, qui hæsitantem Sponsam in primo libro cap. IV increpando sic dicit: Quare timuisti de verbis meis &c. Vide ibi. Item in IV lib. cap. XIV inquit Christus Sponsæ Cur times & sollicitaris ex eo, quod diabolus &c. Vide ibidem. Scribens præterea S. Mater vicario domini Papæ Romæ degenti, prout LXXVII * libri IV poteris reperire, taliter est exorsa: Vestræ honorandæ Paternitati &c: Demum eadem verba in quamplurimis etiam aliis revelationibus invenies, si placet, quo Spiritum veritatis a spiritu secernas falsitatis. Denique si illud te movet, quod non ita cito, non ita fideliter divina hæc oracula a cunctis recipiuntur; aut certe, quia plura in eis prophetice dicta diutius differuntur; quamquam plura meo judicio constet jam esse completa; quid ipse, qui omnia moderatur, & novit, hac in re loquitur, ausculta. In libro siquidem primo cap. LII. Virgo virginum Filium suum alloquitur dicens: Benedictus sis tu, Fili mi, & Deus meus &c. Et rursum flos florum Virgo Maria in secundo libro cap. XIX, circa finem loquitur ad Filium dicens: Benedictus sis tu, Fili mi, qui es, & qui eras. Similiter nec illud prætereundum est, quod in VI libro cap. c scribitur: Timebat namque, ut ibidem dicitur, Sponsa, ne forte verba divinitus ei revelata infirmarentur & calumniarentur ab omnibus &c. Vide ibi. Plures etiam alias revelationes invenies ad hanc materiam pertinentes.

ANNOTATA.

a Piscolella legitur apud Hörmann pag. 813 in Epistola Nicolai comitis Nolani ad Alphonsum Giennensem olim episcopum: in Bulla Canonizationis Pictiolella.

b De Scara vide dicta ad lit. y in Annotatis in cap. 4 lib. 1.

c Sueciæ provincia.

d Legendum verosimiliter: Uplandia.

e Episcopali in Cypro urbe.

f Confessor dein Vastenensis, qui canonizationi S. Birgittæ sedulo allaboravit.

g Joannam.

h Campaniæ in regno Neapolitano.

i Ita fere vocantur ædes, quæ recipiendis mercibus, earumque transvectionis vestigalibus & tributis destinantur.

* an Refellentibus?

* fugavit

* alias: 78

CAPUT III.
De spiritu Prophetiæ.

[Multa prædixit;] Si cuncta, quæ prophetico spiritu Prophetissa nostra magna vidit, dixit, scripsit, in hoc complecti vellem capite, & debitum scribendi modum excederem, & lectori fastidium, mihique laborem non modicum haud dubium præpararem, cum tanta de præteritis atque præsentibus occultis, nunc de futuris vaticinando reseravit, antra quoque cordium, quorum Deus scrutator est, nonnunquam detegendo. Quanta si essent in unum glomerata, unum per se non parvum efficerent volumen; etenim ut de cæteris, quæ ad reges, ad regna, civitates & loca, privatasque personas pertinent, taceam; de ipso quoque militantis ecclesiæ statu, utpote de schismate, quod paulo ante ipsius Sanctæ obitum sub Urbano V ortum est a, atque de sanctæ Ecclesiæ omnimoda reformatione multa prædixit; quemadmodum in multis capitulis librorum cælestium legentibus apparebit. Unde Bonifacius Papa, cum pleraque ipsius merita vitæ in suis retulisset Epistolis, adjunxit: Quibus quidem sanctis absque intermissione continuatis operibus hæc generosa vidua per gratiam Sancti Spiritus promeruit, multis eorum cogitationes & affectiones intimas & gesta secretissima propalare, ac visiones & revelationes varias videre & audire, ac spiritu prophetico multa prædicere, quorum nonnulla effectu completa fuere, prout hæc & alia in ejus Revelationum volumine plenissime describuntur.

[110] [de statu Urbis scilicet,] Sed quoniam ab initio istius Operis intentio mihi fuit fragmenta colligere, ne perirent, paucis admodum ex his, quæ in VII libris continentur, præmissis prophetiis, ad eas, quas in Attestationibus reperi, festinando *. In quarto ergo libro cap. V Petrus Apostolus, quædam B. Birgittæ de statu Urbis præterito insinuans ac de futuro nonnulla præsignans adventum quoque summi Pontificis ad eandem Urbem, qui tunc temporis in Avenione, Galliarum urbe, residebat, & per annos plurimos cum sua curia inibi moram traxerat, prædicens, inquit, Insuper dico tibi, quod civitas ista Roma, civitas erat pugilum, ejus plateæ stratæ auro & argento, nunc autem lapides ejus saphyrei versi sunt in lutum. Habitatores ejus paucissimi, quorum dexter oculus erutus est, dextera manus abscissa, bufonesque & viperæ habitant cum eis, præ quorum veneno animalia mitia non audent apparere; nec pisces mei elevare caput, ideo adhuc in eam congregabuntur pisces, & si non ita multi, ut olim, erunt tamen æque dulces & audaces; in tantum quod ex eorum collusione descendent bufones & ranæ & serpentes mutabuntur in agnos & leones erunt ut columbæ ad fenestras suas. Item addit: Dico tibi amplius, quod in diebus audietur: Vivat vicarius Petri, & videbis eum oculis tuis, fodiam enim montem delitiarum &c: descendent sedentes in eo: quia autem benevole noluerunt descendere, venient compulsi contra spem omnium, quia exaltari vult Deus cum misericordia & veritate &c. Hæc ibi. b

[111] Sicque factum est: nam dominus Urbanus Papa V de Avenione cum sua curia Romam veniens c in ea residere cœpit, [de Urbani V,] quo necdum civitatem ingresso in S. Maria majori Sponsæ Christi oratione vacanti revelatio illa facta est, quæ incipit: Uni personæ videbatur, quasi quod esset in magno choro &c: Quære in IV libro cap. XLIX. Denique annis quindecim antequam iste Pontifex Romanus veniret d, de ipsius adventu ipsa certificata fuerat, & prædixerat, quemadmodum Domino Cardinali de S. Petro e, qui ecclesiæ S. Petri Romæ tunc canonicus erat, & quam pluribus aliis personis innotuerat. Præterea commoranti adhuc Famulæ Dei in monasterio Alvastræ in Suetia Christus mandaverat dicens: Vade Romam, ubi plateæ stratæ sunt auro & rubricatæ Sanctorum sanguine, ubi compendium & brevior via est ad cœlum propter indulgentias, quas summi Pontifices & cæteri Sancti Dei glorioso sanguine suo & precibus promeruerunt: stabis autem ibi donec Papam & Imperatorem f ibidem videbis, quibus & mea verba annunciabis.

[112] Quam ob rem deridebatur a multis, nequaquam verisimile esse, [Cæsaris Caroli Bohemi,] Pastorem ecclesiæ imperatoremque tunc temporis insimul tunc Romam venire, asseverantibus: sed & præsentem se fuisse, domina Catharina, sanctissimæ Matris filia, testatur, quæ parens sua illo in tempore, quo Imperator Carolus Romæ erat, summo Pontifici Urbano V in palatio Apostolico reverenter exhibuit, atque supradicta omnia humiliter enarravit: aderat autem tunc præfatus Cardinalis S. Petri episcopus Avenionensis g & dominus Reynaldus de Ursinis h attestantes, quod ante plures annos amborum, scilicet Papæ & imperatoris, una prænuntiavit adventum. Quam ob causam mitiori devotione & reverentia ad eandem afficiebantur; sed, cum, antiquo serpente suadente, Avenionem præfatus Pontifex regredi proposuisset, alia tunc de eo facta est revelatio, quam devota Christi Famula in Monte Flascone eidem præsentavit i, quæ quidem revelatio in ea parte, qua prophetica est, hic recitanda est. In fine quippe illius Revelationis Mater Dei sic inquit: Modo volo aliquid loqui super isto Papa, qui nominatur Urbanus, propter pacem meam &c: Vide ulterius.

[113] Urbano autem V vita functo k, Gregorio ejus successori quatuor revelationibus valde comminatoriis jussum fuit, [& Gregorii XI in illam adventu,] quatenus ad Urbem cum sua curia properaret. Quartam autem, quia de ea mittenda præceptum non acceperat, Sponsa retentavit; quam velut propheticam, quia eundem pontificem ad Urbem omnimode venturum præscivit, censui hic esse scribendam. Oranti quippe B. Birgittæ pro Pontifice supradicto in festo S. Polycarpi in Neapoli civitate, cum de sacro Jesu Christi repedaret Sepulchro, ipse Jesus visus dixit: Attende, Filia, ad verba, quæ loquor: scias enim, quod iste Papa Gregorius similis est paralitico &c. Vide. Hinc est, quod in eadem civitate Neapolitana consistens Roberto, Nolani comitis primogenito, sæpius ad se venienti, semel dixit: Roberte, scias & firmiter teneas, quod dominus Gregorius Papa, qui iterum Avenione degit, Romam venturus est, & oculus tuus conspiciet illum. Transactis vero circiter quinque annis, Papa venit, &, dum de monasterio sancti Pauli l equitaret (verborum S. Birgittæ non immemor) ut ingrederetur Urbem, dominus Robertus ad eum dextrandum deputatus, verborum S. Birgittæ non immemor, ad Præsulem se convertens, inquit: Nunc vere cognosco, quod sancta illa mulier Birgitta verum mihi vaticinium dixerat; etenim non tantum, o Pater beatissime, juxta verbum suum vos in Urbe video, quin imo personaliter sanctitatem vestram reduco m.

[114] [de secuto schismate,] Animadverto vero, quam luculenter schisma, quod successoris istius tempore in Ecclesia ortum est n, præsignaverat, videamus: scribit enim vicario domini Papæ, ut in cap. LXXVIII, libri quarti continetur, in hæc verba: Vestræ venerandæ Paternitati ego Vidua quædam &c. Vide ibidem. Item alibi o Sponsus ait ad Sponsam: Scito, inquit, quod tanta tonitrua & fulgura venient in Ecclesiam meam, multis videntibus, qui nunc vivunt, quod multi optabunt mortem, & mors fugiet ab eis. Item nuntius Papæ quibusdam præmissis adjecit: Est etiam utilissimum, habere & petere patientiam, quia in diebus multorum, qui nunc vivunt, sol dimidiabitur, stellæ confundentur, sapientia infatuabitur, humiles in terra ingemiscent, audaces prævalebunt; & subdit: Hoc sapientum est intelligere & interpretari, qui aspera sciunt deplanare, & futura providere p.

[115] [pace & augmento Ecclesiæ:] De melioratione vero status Ecclesiæ nec non paganorum ad fidem vocatione multæ & satis prolixæ revelationes habentur; sed compendii causa duæ tantum brevissimæ hic describuntur. Ait enim Mulier sancta in VI libro, cap. LXXIV: Vidi in Roma a palatio Papæ prope sanctum Petrum usque ad castrum S. Angeli & a castro usque ad domum S. Spiritus, & usque ad ecclesiam S. Petri, quasi quod esset una planities, & ipsam planitiem circuibat fortissimus murus, diversaque habitacula erant circa ipsum murum; tunc audivi vocem dicentem: Papa ille, qui Sponsam suam ea dilectione diligit, qua ego & amici mei dileximus eam, possidebit hunc locum cum assessoribus suis, ut liberius & quietius advocare possit consiliarios suos. Item in eodem libro cap. LXXXIII, Scias, inquit Christus, quod adhuc tanta erit devotio in paganis, quod Christiani erunt quasi eorum servi, & complebuntur Scripturæ, quod populus non intelligens glorificabit me, & ædificabuntur deserta, & cantabunt omnes: Gloria Patri & Filio & Spiritui sancto, & honor omnibus Sanctis ejus &c.

[116] [Cypriis, ni peccata corrigerent,] Nobilis vir dominus Carolus Marosello, civis Januensis, coram testibus retulit, & juramento firmavit, quod, dum de anno MCCCLXXI q esset Famagustæ in insula Cypri, B. Birgitta cum suis comitibus ad S. Jerusalem loca vadens, inde pertransiit, & in Nicosiam r, se sequente, pervenit, ubi Sponsa Christi & regina cum principe, qui tunc regebat, cum aliis baronibus ibidem existentibus convocatis, exposita adventus sui causa, videlicet quemadmodum ad S. Sepulchrum iens, illuc applicuisset, monuit omnes ex parte Dei, quod de quibusdam abominabilibus & horrendis peccatis, quæ in regno illo diu viguerant, & adhuc vigebant, se abstinerent: adjiciens, quod, ni condignam emendam facerent, divina ultio super ipsos & regnum quantocius desæviret; dixitque, quod, si vellent, humilibus precibus pro eis & pro eorum correctione Deum exoraret. His auditis, quidam assistentes triumphabant, humilem Christi Famulam deridentes: nonnulli vero, quibus sanior sensus erat, reverenter eam pro se orare precabantur.

[117] Eodem vero anno de mense Augusti, ut sibi videbatur, [imminentem] rediens de S. Sepulchro s Ancilla Christi reginam, & omnes principes & barones regni iterato convocari fecit, eisque, ipso teste præsente, narravit, qualiter in monte Calvariæ, dum esset ad Sepulchrum Domini, pro regno Cypri deprecans, Christus dixit: Ut quid, Filia, pro regnicolis illis tantum oras? Scias, te in vanum laborare; nam emendam quidem promittent, sed non facient. Quare dicas eis ex parte mea, quod, nisi vias suas pessimas correxerint, de eorum sceleribus vindictam quantocius sumam; & inter cæteros eorum excessus necem quoque serenissimi principis domini Petri, olim regis Cypri, quem necaverant t, eis improperavit. Adhuc quidam eorum, qui convenerant, debacchantes ridebant, præsertim frater Simon Ordinis Prædicatorum; qui amentem illam acclamando trufabat * asserens, non minimam fatuitatem esse, fidem talibus adhibere. Hic est frater Simon ille principis patrui regis confessor, ad cujus præsentiam Mulier sancta fœtorem tantum sentiebat.

[118] Deinde anno, quo supra, decima die mensis Octobris, [Dei ultionem,] cum adhuc venerabilis Domina illic moram traheret, in coronatione præfati regis gravis dissensio inter Cypros & Januenses orta est adeo, quod non parva Januensium multitudo trucidaretur u. Quidam vero letaliter sunt vulnerati; inter quos dominus Petrus Marosillo, ipsius testis consors, cum una dagha * quatuor percussus ictibus, pene spiritum exhalavit. Huic de sua sanitate, medicis desperantibus, diffidenti in spiritu prophetiæ Mater sancta dominum destinavit Alphonsum dicens: Ne dubites, Petre, quia de his vulneribus nequaquam morieris, sed aderit tibi gratia Christi: qui sanatus gratias sibi referens infinitas; qui paulatim convalescens perfecte incolumitati restitutus est. Misit præterea Sponsa Christi dominum Alphonsum ad reginam, regnique magnates dicens eis ex parte Dei: Jamjam incipiunt divinæ ultiones, & gladius Dei acutissimus contra vos jam incipit exeri, cujus rei causa seditio ista facta est. Nam, quemadmodum testis ipse vidisse se, perhibebat, parvo decurso tempore, Januenses in manu forti & brachio extento Famagustam obsidentes debellaverunt, ceperuntque regem & quamplurimos.

[119] De regno vero alii captivati sunt, alii sauciati, [quam a Christo] nonnulli etiam in occisione gladii mortui: sed &, quod dictu nefas est, proprias uxores plerique eorum pro vitæ alimoniis etiam meretricum stipendiariis tradiderunt. Vidit insuper testis iste aliquos de regno nobiles, & potentes Januæ postmodum eleëmosynam postulando mendicare; quibus ipse quoque manum porrexit adjutricem. Vidit denique dominum principem in regem coronatum carceribus mancipari, & per aliquem de Januensibus in camera, & in loco, ubi prælibati quondam domini Petri regis adhuc sanguis recens apparebat, gladio trucidari x; & multa alia circa eandem materiam vidisse se fatebatur; quibus Prophetissæ nostræ vaticinium procul dubio verificabatur. Prophetiam itaque de regno Cypri cum consiliis & increpationibus ac comminationibus ad eos factis in VI & VII Revelationum libris in pluribus capitulis invenies. De Famagusta Christus loquitur: Hæc civitas est Gomorra ardens igne luxuriæ & superfluitatis, & ambitionis, ideo ruent structuræ ejus & desolabitur & imminuetur, & habitatores ejus migrabunt, & præ dolore & tribulatione ingemiscent, & deficient, & nominabitur confusio ejus in multis terris, quia iratus sum eis.

[120] [didicerat;] De duce vero, qui conscius fuit mortis fratris sui y, loquitur Christus: Hic audacter dilatat superbiam suam, gloriatur & de incontinentia sua, nec attendit, quid fecerit in proximum suum: ideo, nisi se humiliaverit, faciam juxta commune proverbium: Non levius plorat, qui post, quam qui plorat ante: quia non leviorem mortem habebit, quam frater; imo amariorem, nisi cito se emendet. Rursum de confessore ducis Christus inquit ad Sponsam: Quid tibi dixit frater ille? Nonne, quia dux bonus est, & melius vivere non potest, excusans incontinentiam ejus? Tales non sunt confessores, sed deceptores; quia vadunt tanquam simplices, sed verius sunt vulpes & adulatores. Tales sunt amici illi, qui vident & proponunt hominibus assumptiones & detentiones propter modicum temporale. Ideo si stetisset iste frater in conventu, minimum obtinuisset supplicium, & majorem coronam; nunc autem non effugiet manum increpantis & tribulantis.

[121] [uti & privatorum sæpe obitum,] Maria, uxor Alphonsi Hispani, habitans Neapolim, dum ad sancta Hierosolymitana loca cum S. Fœmina properaret, pro quadam sua filia ipsam de consilio requisivit. Cui dixit, quod in monasterio S. Crucis vel S. Claræ Neapoli illam offerret. Rediens itaque domum, quod a S. Vidua rursum acceperat, complici suo ac natæ disseruit: resistentibus autem illis & contradicentibus, tandem B. Birgittæ dissensum eorum eadem mulier reportavit. Tunc sancta Deo plena; Tu, inquit, filiam tuam nunquam videbis nuptam, & sic factum est. Nam post paucos dies ab hujus mundi illecebris erepta est. Item, cum se ad dicta loca sancta visitanda Romæ præparaverat, confessoribus suis, quasi ex ore Dei prædixit, quod uno duntaxat, qui sibi charissimus erat, excepto fratre, atque * redire omnes deberent incolumes, sicut factum est: nam dominus Carolus, filius ejus z, sibique magis dilectus, ut in primo libro hujus cap. VI * dictum est, Neapoli in accessu Romæ aa mortuus est. Exeunti Sponsæ Christi & oranti, quadam vice revelatum fuit, quod magister Matthias de regno Suetiæ, primo confessor ipsius, in patria sua illo tunc die carne solutus migravit ad Christum bb: audierat siquidem vocem sic dicentem: O felix tu magister Mathia pro corona, quam * tibi in cælis est fabricata: veni ergo ad sapientiam, quæ nunquam finietur; & probata est hujus rei veritas ex eo, quod Prior de Alvastro, qui morti illius interfuerat, diem & horam obitus annotavit. Similiter & dominus Petrus cc cum ea Romæ existens revelationis diem scripto mandavit. Veniente itaque Priore dd de Suetia, & decessum illius referente, collatione ad invicem facta, eundem diem ambos designasse, repererunt.

[122] Obitus quoque consodalis ee filiæ suæ dominæ Catharinæ, [uliaque prædixit:] qui regis Suetiæ consanguineus erat, Romæ sibi revelabatur: in sancto enim Parasceves die filiam advocans, secum tunc Romæ degentem, inquit: Noveris, filia, quod maritus tuus in partibus * de hac miserabili vita sublatus est. Elige ergo tibi de duobus alterum, aut per matrimonium iterum mortali homini conjungi, aut per viduitatis sanctæ propositum Christo spiritualiter copulari. Præceptum quidem in spiritu sibi fuerat, quod eam tentare deberet, quia juvenis erat, speciosa nimis, dives, nobilis, & potens in regno suo: optione ergo sibi data, maluit in sancta castitate una cum matre Deo famulari, quam illecebris carnis inquinari. Dum itaque Romæ pariter spiritu ferventes, Domino servientes, ambæ permanerent, ante castrum S. Angeli ad S. Petrum euntes, transitum simul, & sæpe faciebant. Quadam igitur die plerique Romani juvenes de castro descendentes sequebantur eas, miram faciei illius dominæ, scilicet Catharinæ, venustatem contemplantes, verba quoque juvenilia, ut moris est insolentium juvenum, ructuantes: tunc inquit filia: Quid, Mater, faciemus? me enim insequuntur: ego quippe nollem quoquo modo verecundiam aliquam perpeti. Cui illa: Ne dubites, filia, quia nullam molestiam patieris, &, fusis ad Deum precibus, audivit hujusmodi verba: De longinquo venient, qui huic castro dominabuntur, & de existentibus nunc in eo nullus in eodem habitabit, quod & accidit: nam Britones illud postmodum possederunt, & exinde a Romanis vastatum est ff.

[123] Quidam filius Belial, quendam puerulum Judæum furatus, [non raro etiam,] ad sanctuaria Romæ lucri causa infirmum deportavit; hos cum Famula secus Lateranensem ecclesiam reperisset mendicantes, facti illius conscia, utpote a Spiritu Sancto edocta, exhorruit facinus, & hominem illum acriter increpans dixit: Quomodo tu Judæum istum retines? Hic procul dubio Judæus est, furtimque illum sustulisti. Tunc ille stupore, pavoreque confectus, fugam cœpit arripere: sed ab his, qui ad spectaculum concurrerant detentus, veritatem omnibus audientibus fatebatur. Sacerdos quidam, ab incantatrice de carnis incontinentia fascinatus, rogavit dominam Birgittam pro se orare, quæ rapta in spiritu audivit: Miraris, filia, quare diabolus dominatur in homine; hoc facit inconstantia voluntatis hominum. Lib. VI cap. III in Additionibus. Item in eodem VI libro cap. LXXVI ait Christus: Scito, quod inhabitator hujus duplici vitio laboret &c. Ibidem.

[124] Quodam mane dominus Aquinus, Suecorum regis junior frater gg, [quæ occulta prorsus erant.] dux valde mundo deditus, extra castrum Baghoven Sponsæ Christi obviavit, & dixit: Eritne pluvia vel serenum? An filii tui reges erunt, & nos privabimur? Cui illa: Si non melius, inquit, correxeritis vitam vestram, nec mater lætabitur in vobis, nec non * longa erit memoria vestra: ideo humiliamini sub potenti manu Dei, ut propitietur ipse peccatis vestris, quia multa sunt: hic ex verbis dominæ Birgittæ mitior factus, non diu vivens, decessit sine generatione, sicut audierat. Cum ex divina jussione Mulier sancta Abrahæ exemplo, relicta terra propria, Romam venire decrevisset, nobilis quædam domina, Embergis nomine, uxor domini Nicolai de Anes, illam sequi disponebat: cui maritus, etsi assensum præbere videretur, quantum tamen poterat, alterum dissuadebat: cum itaque ad iter venisset, rogavit B. Birgittam, ut oraret Dominum, quatenus mariti sui animum ad meliora mutaret: oranti ergo Sponsus dixit: Ite secure, nec moveamini ab itinere & sancto proposito &c.

[125] [ipsaque] Tempore, quo Sedes Apostolica erat in Francia, dominus Pontius, Urbevetanus episcopus, pro Papa Clemente in alma Urbe vicarius erat; hic quasdam revelationes B. Birgittæ habebat, sed pro cordis sui tepiditate &c. In monasterio Alvastræ loquebatur Christus Sponsæ suæ de quadam virgine, Helena nomine, quæ virginitatem suam Domino vovere disponebat, sic dicens: Attende & scias, quod virgo ista &c: Vide in Additionibus. Et, quamquam abscondita cordium latebrasque tenebrarum desuper ipsam illuminatam perlustrasse, supradictum est, superest, ut, aliquibus in medium collatis exemplis, verum esse, patefiat. Unde sciendum, quod dominus Franciscus, olim Fermepolitanus episcopus hh, nunc vero, cum deponeret, eremita, tactis sacrosanctis Evangeliis, dixit, quod, cum B. Birgitta in civitate Neapolitana infirmaretur, pro nonnullis animæ suæ secretis ad eam accessit, spiritualiterque consulendam, cui miranti, multumque stupenti secretissimas cogitationes suas, quas nemini unquam detexerat prius, ipsa patefecit.

[126] [mentium arcana] Item postquam devota Mulier, de transmarinis partibus reversa, almam Urbem repetierat, dominus Gometius de Hispania, de quo in primo libro hujus fit mentio *, hoc audito, de ducatu Romam adiit, uxorem & filios ad hoc, ut de sancta Muliere notitiam caperent, & illius se orationibus commendarent, secum ducens. Romæ ergo in palatio ad S. Petrum vir magnificus cum sua familia degens, B. Birgittam ac natos ejus cum confessore & tota familia, ut secum & cum suis una cibum in charitate sumeret, quadam die obnixius precabatur. Quibus annuentibus & ad eam properantibus, vir præfatus secretas in mente cogitationes habens atque perplexitates, Christi Sponsam secretius alloquebatur, consilium accepturus: sed, cum plura haberet conscientiæ dubia, quædam reticuit, nonnullis propalatis: at Mulier sancta, secretorum conscia, occulta detexit, & per divinas revelationes responsa ac opportunum consilium ad omnia dedit. Quo viso, vir Deo devotus ferventiori ex tunc ad illam devotione afficiebatur.

[127] [detexit.] Præterea dominus Carolus, filius S. Birgittæ, in partibus suæ originis ad Matrem die quadam accedebat, quem illa amara simulatione redarguens: Vade, inquit, & mortale illud, quod commisisti, peccatum, celeriter confitere; negavit primo juvenis, sed Matre iterum atque iterum sermonem confirmante & dicente: Scio, certa sum, mortale delictum te perpetrasse; tandem aliquando confessus est. Denique in Urbe domina Margaritha Pauli Barthæ de regione Arenula, dum compar ipsius a quibusdam occisus fuisset, & inter consanguineos & affines perempti & peremptores lis magna & execranda suscitata, timens, ne filii, quos ex trucidato viro superstites habebat, ex eadem lite periculum aliquod incurrerent, &, quod marito destituta fuerat, natorum solatio privaretur; cum autem nullam viam concordiæ invenire potuisset, ad Famulam Dei gemebunda accessit, &, antequam cordis sui cogitatum aperiret, ab illa præventa sui causam adventus valde mirans audivit, cum nec per se, nec per alium quempiam de hac re verbum eidem fecisset; dixit autem ei: Vade: quia cras ante horam tertiam solidam cum inimicis pacem habebis, & sic factum est: nam, illucescente crastino, utriusque partis consanguinei convenientes ante oculos Margaretæ mutuam inter se pacem statuerunt.

ANNOTATA.

a Schisma ecclesiæ ortum est post mortem Gregorii XI, qui Urbano V successit; at anno 1370 Urbanus Avenione sedem fixit: an hujus Roma Avenionem discessum, velut schismatis, quod dein secutum est, semen & occasionem consideravit Bertholdus, eaque de causa ab anno 1370 schisma quodammodo inchoatum fuisse existimavit?

b Vide num. 425 Comment prævii.

c Anno 1367, die 16 Octobris.

d Quindecim anni illi ab anno circiter 1355 usque ad annum 1370, quo Urbanus V S. Birgittæ Regulam approbavit, numerandi sunt. Vide Comment. præv. num. 317 & seq.

e Vide paulo inferius lit. g.

f Carolum Bohemum.

g Anglicus Grimoardi, Urbani V frater, anno 1366 ex episcopo Avenionensi factus cardinalis S. Petri ad Vincula & Lateranensis ecclesiæ archipreysbyter.

h Hujus nominis cardinalem creavit Clemens VI anno 1350, defunctum anno 1374: sed nobilis Romani, cui idem nomen fuit, meminit Baluzius in Annotatis in Vitas Pontificum Avenionensium col. 1464. Floruit Rainaldus hic Gregorii XI tempore, idemque hic forte designatur.

i Anno 1370, mense Julio.

k Anno mox dicto.

l Inter Tiberim & viam Ostiensem.

m Rediit Romam Gregorius anno 1377: idemporro legitur in Scedula Nicolai, comitis Nolani, apud Hörmann pag. 814. Sed perperam ibi legitur Urbanus VI pro Gregorio XI.

n Electis anno 1378 binis Pontificibus, Urbano VI Romæ mense Aprili; Clemente vero VII Fundis mense Septembri, qui Avenione resedit.

o Lib. 6 cap. 110.

p Lib. 3 cap. 10 in Additione.

q Imo potius anno 1372.

r Civitas olim fuit archiepiscopalis in insula Cypro, in qua sita etiam est Famagusta, a Bertholdo paulo ante memorata.

s Medio mense Aprili Famagustam venit; Hierosolymis vero versata est mense Maio ex numm. 346 & 356 Comment. prævii: ex Fragmento autem peregrinationum S. Birgittæ apud Hörmann mansit illic mensibus quatuor cum dimidio, atque adeo ad mensem Septembrem usque; nisi mensibus 4 cum dimidio substituendi sint menses tres cum dimidio. At lib. 7 Revelationum in titulo capitis 26 legitur Hierosolymis adhuc fuisse die Nativitatis B. Mariæ Virginis, seu die 8 Septembris.

t Anno 1368.

u Vide dicta num. 349 Comment. prævii.

x Videtur hic indicari Joannes, Petri regisoccisi frater, Eleënoræ reginæ jussu occisus anno 1375: at ille Cyprii regni coronam haud gessit.

y Eodem, de quo proxime.

z Vide lit. i in Annotatis in cap. 3 lib. 1.

aa Imo Hierosolymæ.

bb Anno 1350, ut scribit Vastovius in Vita Aquilonia.

cc Vastenensis dein confessor.

dd Alvastrensi Petro.

ee Egardus dictus Ulphoni, S. Catharinæ biographo: sed, inquit Benzelius in Annotatis in Vastovii Vitem Aquiloniam pag. 71, Messenio dictus Gerhardus a Kern.

ff Contigerunt ista Gregorii XI & Urbani VI temporibus: Dum hæc in Italia geruntur, inquit Leonardus Aretinus lib. 8 Historiarum Florentinarum, Gregorius Pontifex Romanus, audita Bononiæ defectione, quo ruentem Ecclesiæ statum repararet, sex millia equitum & quatuor millia peditum Britonum, ferocissimarum gentium, per Galliam scripta, in Italiam misit, cumque iis legatum a latere, quem Gebennensem appellabant; anno nimirum 1375, ut legitur in Vita prima Gregorii apud Baluzium col. 434 & seq.: Urbani vero VI tempore Silvester Budeus cum duobus millibus Britonum Castrum S. Angeli pro Clemente VII (Gebennensi mox memorato) occupavit, ut scribit Lobineau lib. 12 Historiæ Britanniæ Minoris ad annum 1379 pag. 427; illud vero dein Romanos post obsidionem fere annuam recepisse, &, licet non omnino, diruisse, scribit Theodoricus Niemius lib. 1 de Schismate cap. 20, addens, id a Bonifacio IX fuisse instauratum.

gg Erici, Magni & Blancæ Sueciæ regum, ut apparet, filii: etsi enim Ericus in Sueciæ regum Serie locum haud habeat; eum tamen regni proceres, veriti, ne ejus pater Magnus regnum pessumdaret, in consortium adsciverunt imperii, ut Loccenius narrat ad annum 1360. Sed & Magnus ipse jam inde ab anno 1344 Haconem, seu Haquinum filium natu minimum Norvegiæ, natu autem majorem Ericum, Sueciæ regem post fata sua destinaverat, dato Bagahusiæ diplomate, quod Torfæus exhibet; ac propterea BertholdusHaquinum Suecorum regis (nempe designati) fratrem appellasse, existimo.

hh Num recte hic sit ea sedes episcopalis expressa, multum dubito: nec mihi notus est Franciscus e Fermepolitano episcopo factus eremita.

* festino.

* deridebat

* sica

* abundat

* Hic autem tertio, num. 46

* quæ

* adde: Sueciæ

* abundat

* supra num. 29.

LIBER III.
De miraculis post ipsius obitum exhibitis & probatis.

PROOEMIUM.

[S. Birgittæ miracula quædam, ab ejus morte facta, auctor enarranda suscipit.] Quemadmodum in brevi Legenda Vitæ ipsius recensetur, anno millesimo trecentesimo septuagesimo secundo in crastino sanctæ Mariæ Magdalenæ sanctissima Mater nostra Romæ obiit a; & * cum illa optimam partem possideret in cælis, cujus vestigia per contemplationis quietem secuta fuit in terris: corpus autem ejus propter pressuram populi Romani pro devotione ad illud confluentis per dies duos sepeliri non potuit: circa mortem autem mandavit suis, ut post mortem, levato corpore, ad patriam ossa reportarentur. Post mensem igitur levatum est corpus de terra in arca, &, ne fœteret, monialium pars major nares suas claudendo fugerunt in hortum. Hi vero, qui de familia sua erant, verba ejus nullatenus inania, sed veracia existimantes, arca fiducialiter aperta, præter naturam communem & omnium existimationem corpus ejus mirabiliter purgatum invenerunt ita, quod sola ossa absque omni fœtore remanserunt; &, quod mirabilius est, nigra quædam pars conglobata, sicut thus redolens aut myrrha loco viscerum vel intestinorum apparebat. In ipsa autem translatione b & post tanta in Urbe Roma & in aliis mundi partibus, præsertimque in regno Suetiæ miracula ad ostentationem meritorum suæ prædilectæ Sponsæ operari dignatus est Sponsus, quod vix lingua narrare vel calamus sufficiat exarare. Et de multis pauca in hoc tertio libello sunt collecta. Unde de mortuis suscitatis, quasi de præstantiori miraculo primum innectitur capitulum c.

ANNOTATA.

a Imo anno 1373, die 23 Julii.

b Ossa ejus, anno 1373 mense Septembri ex Urbe in Sueciam deportari cœpta, Vastenæ deposita fuerunt anno 1374, mense Julio, relicto Romæ in monasterio Panispernæ brachio.

c Capitulo 1 junximus hic 2 de cœcis, & 3 de surdis & mutis curatis.

* ut

CAPUT I.
De mortuis suscitatis, cæcis, surdis & mutis curatis.

[A mortis saltem periculo] Apud ecclesiam Horbi a, diœcesis Upsalensis, quidam dezlavus b, mendax tyrannus, Petrum quendam nomine apprehendit, imputans sibi, quod famulus suus quendam vulnerasset rusticum, ob quam causam dicebat ipsum esse bannitum c, & ille, famulum suum pro se respondere, nihilque sibi imputari debere, respondit. Tyrannus autem, apprehenso eo, cum ad sexcentum marcas taliare d, tres demum ferri petivit lescas e: sed duo curati ibidem existentes, ut periculum suum, sicut posset, redimeret, consuluerunt: quam ob causam vas unum ferri tyranno obtulit: tyrannus vero despectum in hoc fuisse se arbitratus, ad torturas illum poni jussit: perterritus autem homo Deo, & B. Birgittæ votum vovit, quod, si ejus meritis liberaretur, locum de Wasteno, ubi ipsius sanctum corpus requiescit, annuatim per decennium visitaret, dimidiumque ceræ talentum f pro munere offerret. Facto itaque voto, cum nulla evasisset tormenta, ad furcas tandem forti chamo g suspensus est: timebat enim profanus ille, quod & accidit, ne, si evaderet, contra eum querelam proponeret.

[130] A meridie igitur usque ad solis occasum in patibulo suspensus pependit, [suspensum liberat,] & tunc unus illorum Deo odibilium videns ocreas, corporis quoque ornamenta satis bona, voluisset sibi tulisse, sed puer XIII annorum adstans clamavit, dicens: Vide, quid facias, mulierem enim in albis usque ad pectus crines habentem, hominemque illum sustentantem ibi video; & homo, Utinam, inquit, sancta illa Mulier, cujus reliquiæ ad terram istam nuper translatæ sunt, cujus etiam per tres annos coquus fui, hominem istum juvare vellet ad salutem: ob reverentiam ergo illius præseindam cordam, vestes & ornamenta corporis dimittam; quod & fecit, eumque ibi jacere permisit. Jacens ergo usque ad noctem penitus exanimis & sine spiritu tandem post longum tempus respiravit, aperuitque oculos, & spiritus omnes parumper recuperavit. Manus tamen ambas adhuc ante pectus ligatas fortiter habebat. Denique viribus utcunque recuperatis, retraxit se infra blada h, verens, ne crudelissimæ bestiæ se forsitan redeuntes occiderent. Cumque funiculum disrumpere dentibus niteretur, mox ut illud ori applicuit, velut filum comminutum est. Surgens ergo inde ad locum, ubi prius captus fuerat, & ad sacerdotes nocte ipsa devenit; propositisque coram rege queremoniis, tyrannus cum suis satellitibus hanc ob rem extra regnum bannitus est i.

[131] [variisque] In parochia Fialanebro Arosiensis k diœcesis infans quidam sex septimanarum per dies XII infirmatus, tandem ab omnibus per unius horæ spacium mortuus judicatus est: cujus parentes B. Birgittæ præsidium cum lacrymis postulantes, revixit illico, & parentes ejus, qui pro illo voverant cum oblationibus Wastenam perrexerunt. Rusticus quidam Dyngestinæ incola a parentibus uxoris, quod eam exosam haberet, pluries fuerat redargutus; afflixerat quippe illam nonnunquam acriter verberibus. Nocte ergo quadam, cum sana cum eo dormitum iret, morte subitanea juxta eundem jacens præventu fuit. Mane autem facto, uxorem vir extinctam penes se reperiens, Deum ac B. Birgittam obortis lacrymarum singultibus in secreto loco suppliciter exorabat, ut ipse, mortis uxoris innocens, immunis illius consanguineos evadere potuisset. Consanguinei vero & vicini ad tantæ tristitiæ spectaculum concurrentes, & auctorem eum existimantes funus ad feretrum posuerunt amarissime condolendo.

[132] [Sueciæ locis] Dum autem vir pro vita uxoris, &, ut expers sinistræ opinionis fieret, orationi procumberet; vitæ restituta mulier viva voce sororem suam his verbis alloquebatur: Soror mea, ad quid huc venisti? Et circumspiciens circumstantes de ipsorum causa adventus interrogabat, qui dicebant, morte se ejus percepta venisse; tunc illa; Laus & gloria sit Omnipotenti Deo & sanctissimæ Birgittæ, cujus precibus merui pristinæ vitæ ad tempus restitui. Vir autem suus redivivam uxorem audiens celeri cursu venit ad eam, flexoque genu, obnixius precabatur, ut, omnibus audientibus, an ipse sui obitus causa extitisset, enarraret; respondit, non, sed secundum voluntatem Dei hoc factum est, ut immensa Christi charitas, qua Sponsam suam Birgittam amplecti dignatus est, in me reveletur, cujus interventionibus de hac etiam * brevi disjungi debeam: & vocato ad se sacerdote, facta confessione, Eucharistia & extrema unctione perceptis, ut vera Christiana spiritum in manus Domini commendavit, conjuge suo ab omni malæ opinionis opprobrio immuni præservato.

[133] [varios] Quidam in parochia Folberæ, Arosiensis diœcesis, uxore mane surgente pro necessario opere agendo, cum duobus filiis parvulis quiescebat in lecto; qui filii ululatum horribilem emittentes, subito mortui sunt: quorum membra ita livida, livoreque tumentia effecta sunt, ac si verberibus fuissent affecta. Quos videns miserabilis genitor cum lacrymarum profluvio tulit in stupam ex eorum casu nimium dolens, & absque modo pavens, ne quasi interfector ipse ab aliquibus putaretur. Mater vero infantum plenam in sanctam Fœminam habens fiduciam, quod miraculorum per eam patratorum crebro famam attraxerat, venit pro altero dicens: O Reverenda Domina, si reddideris mihi istum vivum, portabo eum ad locum tuum in Wastenam cum oblationibus; cujus spiritus cœpit confestim in corpus paulatim introire, quemadmodum ex decedentibus solet paulatim recedere. Tunc mater nimis exhilarata in gratiarum actionem prorumpens dixit: Jam vado ad parochialem ecclesiam, Missamque in honorem Famulæ suæ cantare faciam: deinde tribus vel quatuor elapsis horis, potiorem in animo mulier concipiens fidem, O, inquit, gloriosa Domina! scio, quod potens es apud Altissimum, & hunc exanimem jacentem etiam restitue; qui protinus illo ordine, quo & prior, suscitatus est: igitur in Carnisprivio hæc mulier pluribus comitata vicinis, ista secum testantibus, Watstenam venit, & dictos infantulos coram populosa multitudine demonstravit.

[134] Mulier quædam in Skaningia l peperit infantem, [ab ipsa morte] in ultimo spiritu constitutum, qui & incunctanter extinctus est, unde gravissimis mater attacta doloribus, præsertim, quod sacri unda baptismatis irrenatus discesserit, cum omnibus se circumstantibus cœpit gloriosam Viduam lacrymose expetere, ut proles sua tam diu sibi restitueretur, quamdiu ex fonte Baptismatis levaretur. Quo facto, non absque cunctorum admiratione & congratulatione ad vitam infans restauratus est: aliquibus vero revolutis hebdomadibus, cum infantulo vivo & incolumi Watzstenam mater gradiens infinitas Deo & B. Birgittæ gratiarum actiones referebat, imaginem infantis argenteam pro indulto sibi beneficio offerendo. Per tres horas & ultra puer quidam defunctus, rigidus jacebat & frigidus; cumque jam omnes flerent, votum vovit mater sanctæ Birgittæ, quod, si puer revivisceret, non solum ejus limina visitaret, sed & perpetuum sibi aliter corde deserviret. Quo emisso voto, brevique interjecto spatio, surrexit puer ad vitam, quem mater Watzstenam ducens plurimorum fide dignorum testimonio ita factum ostendit. Consimilis gratia de altero fertur puero, qui longiori temporis spatio ad unius fere cereæ faculæ combustionem exanimis perseverans, invocata cum voto Ancilla Christi, surrexit a mortuis.

[135] Margarita de oppido Eckne Arosiensis diœcesis mortuum peperit infantem, [ad vitam revocat,] totaliterque denigratum, cujus lingua extra labia extendebatur, cunctis, qui aderant, quod quasi niger carbo in ejus ore haberetur, existimantibus: qui & phantasma magis, quam homo putabatur: hæc ut votum vovit ad Watzstenam, & infans revixit, & in omnibus membris colorem & formam decentem recuperavit. Inghenaldi uxor de oppido Nybile, Strengenensis m diœcesis, cum ingenti labore atque dolore exanimem infantulum enixa est, pro cujus vivificatione parentes, cum per integrum & naturalem diem defunctus jacuisset, egregiæ Sponsæ Christi fecerunt votum; in quem protinus a fonte vitæ vitalis spiritus ingressus est. Duorum annorum puella, Margarita nomine, filia Laurentii Massa de oppido Petharphyeto, Strengensis diœcesis n, supra se incaute lectisterniis positis, subito suffocata est, & mortua: rediens vero mater hora tertia filiam extinctam reperit, membris rigidam, & incurvabilem; pro restitutione ergo filiæ venerabilem dominam Birgittam invocabat, non desistens a prece, donec filiam ante solis occasum redivivam acceperit, quam Wazstenam delatam multis inibi ostentabat.

[136] [quod & Romæ facit,] Rursum puella trium annorum, Catharina nomine, filia Nicolai de oppido Gnotoso Strengoniensis Diœcesis casu in stagnum cadens suffocata est, & per integras novem horas a plerisque quæsita minime inveniebatur. Quod ut Mater audivit, surrexit illico & ad stagnum currens, flexis genibus, cum filia se Wazstenam peregre profecturam, devovit, si eandem vivam S. Birgittæ meritis recuperare posset. Quo facto, cadaver in loco, ubi prius sagenis multisque aliis instrumentis fuerat diutius perquisitum, super aquas jacere perspexit: quo ad litus delato, aqua, quæ in submersione influxerat, effluente, matreque obsecrationibus perseveranter instante, puella amissæ vitæ usum recuperavit. In Urbe Roma quædam domina apud S. Mariam de Minerva, cum plures filios retro tempore mortuos peperisset, extinctum infantulum etiam ista vice parturiit; huic mater ejus dixit: Fac votum, filia, B. Birgittæ, cujus meritis Deus illum forsitan suscitabit. Et illa, Quomodo, inquit, mater, fieri potest, quod dicis, cum sit mortuus? Invocata ergo sancta Fœmina, mox puerulus oculos aperuit, & matris ubera suxit. Item in oppido dicto Skaningen o Lyncopensis diœcesis mulier quædam, nomine Elisabetha, filiam mortuam pariens S. Birgittæ pro filiæ restauratione se devovit, & extemplo, quæ decesserat, ad vitam rediit. Mulier autem promissa exsolvens redivivam filiam cum argentea imagine in Watzsteno præsentavit.

[137] [cœcos] Duo cæci, quorum unus a nativitate, alter vero octo annis cæcus fuerat, in Watzsteno S. Petri ad Vincula *, quia scilicet propter Indulgentias populosa illuc multitudo hominum concurrebat, cernentibus, qui aderant, multumque stupentibus, videndi usum acceperunt. Item vir quidam & una mulier, similiter cæci, eodem tempore ibidem illuminati sunt. In oppido Rickhem p regni Norwegiæ puellæ XII annorum, filiæ Ysæ viduæ, pellicula super oculos rubea & multum spissa crescebat, a qua nihilominus per annum integrum est penitus cæcata; sed cum nullis medicorum artibus illi subveniri posset, vovit se mater una cum filia reliquiarum S. Birgittæ locum in Watzsteno visitare. Mirum etenim dictu; nam, pellicula, veluti cera a facie ignis, continuo evanescente, clarus puellæ visus restitutus est. Petrus valde senex & pauper homo de oppido Mos Schrenensis diœcesis q altera manu dolose debilitatus, & cæcus per tres annos pro sanitate recuperanda almæ Viduæ reliquias visitaturus spopondit, prout potuit capiens iter, cumque pervenisset, meritis illius, quam invocaverat, divina sibi assistente gratia, integram utriusque membri recepit sanitatem.

[138] [non paucos,] Margaretha, filia Laurenti, fœmina XX annos ætatis habens, Arosiensis diœcesis, biennio corporali lumine destituta pro ipsius recuperatione Watzstenam iter arripiens misericordia Dei præventa in ipso quoque itinere clarum visum recuperavit. Crispina vidua de oppido Estrarirbi Lyncopensis diœcesis r, in sinistro oculo decem, & in dextero tribus annis percussa, in festo ad Vincula S. Petri utriusque luminaris beneficium in supradicto monasterio, cernentibus multis; accepit. Ex adverso infortunio curatus parochialis Aboënsis diœcesis s, Olaus nomine, excæcatus, annos circiter tres cæcus permansit; qui pro visus sui reparatione, nec non pro venerabilis Sanctæ veneratione ter se suum monasterium aditurum, repromittens, limpidum extemplo visum consecutus, in festo Petri ad Vincula pro prima vice votum exsolvens coram domino Joanne Aboënsi episcopo, quod factum fuit, testificabatur, qui nimirum episcopus clericis suis in synodo miraculum tam grande publicavit.

[139] Eo in tempore, quo reliquiæ Sponsæ Christi de Urbe ad Watzstenam portabantur, [mutos, surdam,] accidit, quod, cum quadam nocte copiosa multitudo, quæ reliquias sequebatur, in quodam magno prato sub tentoriis requiesceret; puer quidam mutus IX ætatis habens annos propter pluviam sub feretro reliquiarum ponebatur, ubi, personis attestantibus fide dignis, loquendi usum, quem non petierat, accipere merebatur. Nicolaus pistor, a nativitate mutus & in XL anno constitutus, istorum miraculorum fama percepta, gratia adipiscendi loquelam Watzstenam profectus est, qui, soluta in itinere lingua, ad votum exauditus cum gaudio ad propria remeavit. Mulier quibusdam annis surda pro Sancta honoranda, & pro sensuum integritate recuperanda votum vovit, ad locum de Watzsteno se debere proficisci, quo facto, surditate detersa, quod poposcerat accepit, & votum suum deinde perfecit.

[140] Crispina vidua de oppido Harnolieuga Lundensis diœcesis t regni Daciæ VII annorum filium habuit, [& claudos sanat.] Olavum nomine, a nativitate claudum & mutum, quem mater cum alia filia Helena per X dietas in humeris Watzstenum deportatum, in vigilia Pentecostes illic applicuerunt. Ubi puer eodem die plena ad ambulabat, & in conspectu omnium exiliebat. Dominus Magnus, qui fuit de familia B. Birgittæ u, vir utique fide dignus, testatus est, quod, cum esset in monasterio Watzsteno personaliter constitutus, vidit adolescentulum quendam de Vesgotia x civitate Echarensi annorum quindecim, qui a nativitate mutus fuerat, ante reliquias beatæ Birgittæ præsentari, qui mox loquelam adeptus domino Katilmundo confessionem suorum fecit peccatorum.

ANNOTATA.

a Notus est hic locus in mappis Geographicis: sed alia deinceps loca occurrent, quæ vel in Mappis Geographicis non signantur, vel forte non existunt amplius, vel nomina mutarunt, vel admodum vitiose expressa sunt: quare illa tacite præteribo, vel ideo, quod de eorum situ utcumque judicium, ex adjectis passim, in quibus sita fuerunt, diœcesibus, ferri queat.

b Vox illa barbara latronem, vel hominem crudelem & sævum significare videtur.

c Mulctæ pecuniariæ obnoxium.

d An Taliaret, seu exigeret?

e Certum ferri pondus seu quantitatem.

f Certam ceræ massam.

g Videtur vox illa deducta a Græca χάμος, Latine, Frenum.

h Vox illa quodvis grani genus significat.

i In exsilium pulsus; nimirum sub Alberto Sueciæ rege anno 1374. Vide infra Appendicem Miraculorum S. Birgittæ part. 6.

k Alias Westeraas in Westmannia.

l Passim scribitur Skeningia, estque civitas Sueciæ episcopalis in Ostrogothia.

m Strengnesia est civitas episcopalis in Sudermannia.

n Eadem est diœcesis, quæ mox memorata, uti & quæ proxime sequitur num. seq.

o Vide lit. 1 hic.

p Id oppidum frustra quæsivi.

q An Skeningiensis, vel Strengnesiensis?

r In Ostrogothia.

s In Finlandia.

t Lundinum, Scaniæ civitas est, quæ regis Sueciæ Magni tempore in Danorum dominium transierat.

u Ex Israële, S. Birgittæ fratre, Petrus; e Petro Magnus, de quo hic sermo, natus fuit. Vide num. 5 Comment. præv.

x Sueciæ provincia.

* supple: vita

* supple: festo

CAPUT II.
De paraliticis curatis, liberatis a morbo caduco, & curatis ab aliis diversis infirmitatibus.

[Idem facit] Dominus Nicolaus, curatus ecclesiæ parochialis Schwanchalensis diœcesis Lyncopensis a paralisi dissolutus, tempore Quadragesimali pro recuperanda sanitate, prout potuit, Watzstenam venit: qui adeo in paucis convaluit diebus, quod sancto die Paschæ, & aliis quamplurimis diebus Missas celebravit, & de cetero ecclesiam suam incolumis gubernavit. Quidam quoque pedibus & manibus contractus, fere omnibus notus, ibidem sanatus est. Nobilis quidam, Raginaldus nomine, paraliticus effectus est, ita quod nullius membri dexteræ partis usum haberet, & loquendi amisisset emolumentum: ex quo uxor ejus, sacerdosque curatus, cum ipse personaliter non posset, pro eo voverunt, quod B. Birgittæ limina visitaret, oblaturus pro quolibet articulo naturalis sui officii usu carente marcam unam ceræ, si ad pristinam salutem reparari contigisset: voto itaque emisso, mirum in modum absque cunctatione sensit, se paulatim sanari & infra paucos dies per pedes Watzstenam adiens, votum suum lætabundus exsolvit.

[142] [paralyticis] In regno Norwegiæ civitate & diœcesi Traudiensi b Margarita quædam erat paralitica & muta, totiusque corporis viribus inconsolabiliter destituta, quasi truncus inutilis jugiter in grabato jacens: huic dormienti domina quædam habitu venerando visa fuit dicens: Ego sum Birgitta de Watzsteno, jamque de tua te incurabili infirmitate curabo; tu vero sanata reddes vices, ad meum locum veniens indultum tibi in secreto beneficium propalabis: &, hoc dicto, morbidos artus quasi quodam unguento linivit: expergefacta mulier omnium membrorum sentiebat incolumitate potiri, loquela, cunctaque corporis fortitudine sibi plenarie restitutis. Hæc Watzstenum veniens coram multis omnia enarravit; cujus quædam membra, præcipue in dextera parte carnositate fere carentia, pestem, quæ eadem depasta fuerat, satis liquido præferebant. Rursum in eodem regno quædam paupercula mulier Osloënsis diœcesis c annis quinque jacuit paralitica adeo, quod nec spiritum habuerit, nec in aliquo corporis membro robur possedit ad plenum: notis ergo suis Famulæ Dei pro illa voventibus eam, perfecte e vestigio convaluit, quæ ad monasterium Watzstenense via aspera multumque prolixa gaudenter accessit.

[143] Quidam de Arosia d IX annis epylepticus fuerat, [& epilepticis.] & quasi omni die trina vice ex illo patiebatur morbo: itaque ad reliquias S. Birgittæ genitore pro eo vovente, incunctanter sanatus est. Item in eadem diœcesi mulier quædam XIV annorum filiam habens, quæ a quinto nativitatis suæ anno morbo epyleptico tam graviter laborabat, quod tredecim vicibus in terram cadens, & spumans die quolibet naturali miserabiliter affligebatur; vovit, quod una cum filia sanctæ Birgittæ reliquias visitaret, si suis meritis a tanta eam miseria liberaret. Quæ &, omni mora penitus sublata, optatæ saluti restitui merebatur. Parvulus puer, Laurentius nomine, filius domini de Columna de Urbe, viri utique illustrissimi, morbo laborabat supradicto: cui dum semel casus contigisset, & terribiles faciens gestus alicujus energumeni ad instar totus torquetur, domina Lætitia, avia pueri, ad quandam suam nurum de tunica Sponsæ Christi aliquid habentem, quam cito perrexit, parvulumque frustum inde præscindens, frontem pueri ægrotantis ex eo tangi fecit; ad cujus tactum puer, confestim quietatus a morbo totaliter sanatus est, & liber ab inde perseverans. Item cum Maria infantula, filia Stephanæ, nutricis Oddi, parvuli filii prætaxati Domini Agapiti, simili modo torqueretur immaniter, domina Catharina, uxor domini Agapiti, cum præfati panni frusticulo infirmantem puellam pari modo, parique devotione tangi fecit, quæ a tali ægritudine protinus ac penitus liberata omnibus admiranda videbatur.

[144] Quemadmodum Papa Bonifacius refert, dum adhuc B. Birgittæ funus, [Plures item] in ecclesia S. Laurentii de Panisperna Romæ superstes, & inhumatum haberetur, mulier quædam Agnes de Concisa e, quæ a nativitate guttur habebat deforme atque grossissimum, cum aliis venerandum cucurrit ad funus, &, cum propria zona manus sanctæ jacentis Birgittæ cum devotione tangi fecisset, zonam eamdem simili devotione circumduxit ad collum, & paulo post guttur detumuit, & ad conformitatem debitam miraculo divino fuit redactum: verum Francisca de Sabellis, dicti monasterii S. Laurentii f monialis, quæ biennio debilitatem & adversam stomachi valetudinem passa, fere semper lecto decumbens, & honorandæ Viduæ familiaris fuerat, dum adhuc insepultum corpus infra claustrum servaretur, cum gravi labore de lecto surrexit, tam longam patiens infirmitatem, & adjuta pervenit ad feretrum, & secus illud jacuit tota nocte: nec, dum jaceret, Deum desiit cum devotione & instantia deprecari, quatenus meritis & precibus Viduæ, cujus corpus aderat, a tam molesta tamque diutina valetudine in tantum saltem alleviaretur, quod cum reliquis monialibus divinis interesse posset. Et mane facto, recepit integram sanitatem, ut optavit.

[145] [diversi generis] In civitate Neapolitana Palmerius trapezyta g infirmatus ad mortem, uxorem habebat ad sanctam Viduam (quam superstitem visitare consueverat) singularem devotionem habentem. Hæc videns complicem suum lethali morbo laborantem B. Birgittæ spopondit, quod, si ejus suffragiis ægrotus evaderet, in S. Maria de Carmelo, ubi imago ipsius depicta venerabatur, Missas dici, cereos offerri, lampades quoque incendi faceret. Voto ergo facto, vir, qui quasi in extremis laborabat, B. Birgittam super se prostratam incumbentem in visione vidit: de qua nimirum visione admodum confortatus dixit: Ego sanus sum, quia beata Birgitta me sanavit; & sanus continuo inventus est. Præsentem se fuisse asserit dominus Magnus presbyter, cum quidam puer quatuor circiter annorum, Jacobus nomine, nepos dominæ Delphinæ, Romæ cum febre continua fluxum ventris potissime patiebatur: & quia plerique tunc parvuli ex istiusmodi influentia deperibant, admodum de illius pueri interitu timebatur. Unde tam prædicta domina Delphina, quam pueri incessanter flebant: denique domina Delphina vovit, quod, si dominæ Birgittæ meritis puer evaderet, signo crucis insignito mantello, quemadmodum fratres laïci in religione illius induuntur, vestire eum faceret, & de reliquiis ipsius quidpiam ad collum pueri ligari faceret. His sic gestis, puer repente convaluit, & sanitatem pristinam perfecte recuperavit.

[146] [morbos,] Puer quidam, nepos dominæ Angelæ, uxoris Lelli Petri, de Urbe, de regione Columnæ pessimum circa lumbos ulcus habens in mortis discrimine positus est, eoque exterriti medici nullum adhibuere remedium: tunc memorata domina vestimentorum S. Birgittæ particulam, quam semper devote servaverat, acceptam super ulcus pueri in serico ligavit, ipsius sancta merita devotius interpellando. Mane facto, ita puer inventus est sanus, quod nec vestigium quidem perpessæ infirmitatis appareret. Similiter nepos * supradictæ Angelæ glandulam quandam cum vehementi febri patiebatur, quam medici incidendam dixerunt; mater autem infirmi *, suprascripti miraculi recordata, mente Christi Famulam adiens seque & filiam toto illi animo recommendans, præfatum panniculum a domina Angela petitum desuper glandulam per noctem posuit & ligavit: in crastino autem medici secturi venientes puellam totaliter liberatam, febremque cum peste penitus fugatam invenerunt.

[147] [S. Birgittæ] Præterea cum alius nepos sæpe dictæ dominæ Angelæ, filius Francisci Barii de Capociis, Romani civis, trium circiter annorum horrendum apostema cum acutis febribus pateretur in spatula, plurimasque medici adhibuissent medicinas & nihil profecissent, sed venturo die incisionis ferro uti decrevissent, domina Angela fide plena particulam illam panni super emplastrum magna cum devotione invexit, postulans tumefactam illam suis suffragiis eatenus mortificari, quatenus sectionis acerbitatem tenellus puer nullatenus degustaret, quod si fieret, memoriam illius faceret depingi, & illud miraculum ad ejus laudem publice prædicari: sequenti ergo die, cum ad incidendum morbum chirurgi * e loco illum evanuisse repererunt, & multa putredine posteriora petiisse; puer autem sospes & lætus de lecto consurgens, ludentes pueros requirebat.

[148] Item Romæ prope S. Eustachium domina Francisci, [meritis] uxor Petri Pauli Vellivi, in dextera manu morbum, qui, Noli me tangere, dicitur, habens, tumoremque unius nucis grossitudinem præ se ferentem ab exteriori parte manus perpessa est; hæc, requisitis medicis, quare pestis incurabilis erat, repulsam accepit: qua in re ad B. Birgittam se conferens ereptionem precabatur, & confessa sacerdoti particulam vestimentorum illius, quam interpellaverat, desuper colligavit, & votum fecit; altera autem die, evanescente ægritudine, sospitem se prorsus ac penitus incolumem invenit. Jacobella de Colanidio de Urbe parochiæ S. Eustacii filium peperit, qui infra septem dies taliter infirmatus est, quod nec una quidem vice matris ubera suxit, quasi mortuus jacens, frigidus ac contractus, ita quod de vita ejus spes omnis deperierat. Avia vero ejus, S. Birgittæ fama comperta, inquit ad filiam: Oremus, & ad ipsius sepulchrum faciamus peregrinationem, cui illa: Quomodo, inquit, possibile est, o mater charissima, quod eum nobis restituet, cum magis mortuus, quam vivus censendus sit. Denique avia sciens, quod omnia possibilia sint credenti, devovit illum cum facula cerea ad ipsius sepulchrum se delaturam, si de ejusdem convalescentia suis meritis faceret se gavisuram. Nec mora: revixit quodammodo puer, &, apertis oculis, parentis mammas exquirens de faucibus mortis liberatus est, & vivit, & vocatur Andreas. Scripta sunt hæc de ore matris.

[149] In castro S. Angeli h Tyburtinensis diœcesis Elpena quædam mulier, [ab ægris] oculis dumtaxat exceptis, membris ceteris destituta, dolores intolerabiles tam in capite, quam in mammillis, quam etiam in omnibus artubus patiebatur incessanter, & erat quasi morti proxima. Audiens vero famam miraculorum istius, quam Deus tantum mirificaverat, intime se illi recommendans ad ipsius sepulchrum votum fecit, paululumque dormitare cœpit. Tunc domina quædam aspectu veneranda, ad cujus fimbrias cerea pendebat imago, apparens sibi dixit: Quid vis mulier? Respondit illa: Quæ es tu Domina? Et ait: Birgitta sum de Suetia; at illa: O Domina, inquit, mea reverenda & sancta, tu vides, qualem infirmitatem & dolores patior: supplico ergo tibi, ut me sanes: quod si feceris, locum sepulturæ tuæ Romæ visitabo, imaginem ceream, luminaria & oblationem portabo; & illa: Certe, filia, bono hoc opere petisti, quia sicut in omnibus aliis membris ita & in oculis patereris: nisi enim * divinum auxilium, me mediante, implorasses, & dixit: Volo ergo te sanare, &, signo crucis facto, digito illius caput tangendo, a tanta ægritudine mulier continuo immunis evigilavit.

[150] Item in eadem diœcesi in castro Cæciliano i Petrucius Neciæ infirmabatur ad mortem, [depulsos,] nec erat spes de vita ipsius. Hoc audiens Lucia Bartholomæi, Joannis Antonii de Castro S. Angeli, infirmum adiit, ut certam tritici quantitatem sibi debitam, antequam moreretur, si posset, recuperaret, & videns illum in extremis agentem, modicum quid de veste S. Birgittæ, quam habebat, accepit, languentia infirmi membra cum illa tangendo: mira res! Corpore, nullo temporis interveniente spatio, æger prosiliit e lecto, & resedit ad ignem, quia frigus erat. Sic dicta Lucia ore suo proprio coram tribus testibus enarravit. Domina Cilena, uxor præclarissimi viri domini Joannis de Columna de Urbe, cum juramento de se ipsa firmavit, quod, cum talem infirmitatem pateretur in gutture, quod a medicis derelicta esset dicentibus, de tali peste nullatenus nec per manus Dei ipsam fore revasuram: non enim poterat os ad comedendum aperire; cum qua potuit instantia atque devotione ad B. Birgittam se convertit, hoc illi stipulando, quod, si de tanto mortis discrimine sua prece raperetur, coronam de perlis, propriis excultam manibus, in loco sepulturæ sibi præsentaret, Missam quoque celebrare faceret, quam flexo & nudo poplite devote audiret. Voto itaque facto, obdormivit quantisper, videbaturque sibi, quod quasi quædam humana manus pellem sui gutturis traheret; quæ cum aliquali dolore expergefacta, sanie multa fluente, apostema fractum reperit, & mortis periculum evasit.

[151] [vidit Italiæ.] Apud S. Mariam rotundam cocculus Joannis Cymini, Romanus civis, tanta ægritudine laborabat, quod de vita ejus medici penitus desperarent, siquidem in extremis agens dies quinque sine loquela transegerat, confessione non facta, nec communione sumpta: videns hoc avuncula sua, domina scilicet Francisca Papazura, modicum de linteamine, quod Sponsæ Christi fuerat, secum bajulans perrexit ad ægrotum, & facto ad sepulcrum voto, cum eodem panniculo seminecem in facie & corpore contrectavit, & vocans illum ex nomine tertio respondentem audivit: angelicam quoque salutationem, omnibus illum audientibus, legere fecit. Inde vero cum necdum plena loquela potiretur, fratrem Angelum de Ordine Humiliatorum precabatur, ut Legendam S. Birgittæ apportaret, & languidum ex ea contingeret. Quod ut factum est, & spiritum mentis perfecte recepit, & loqui expedite potuit, factaque confessione, sacrosanctam Eucharistiam sumpsit, plene omni sanitati postera die restitutus.

ANNOTATA.

a Vide lit. r in Annotatis in cap. præcedens.

b Thrandensem vocat Torfæus, vernacule Dronthem: dicitur etiam Nidrosia. Episcopos ejus & archiepiscopos exhibet Torfæus Historiæ Norvegiæ lib. 2, cap. 19, part. 1.

c Osloa sive Asloa sedes fuit episcopalis Norvegiæ, Nidrosiensi suffraganea, sita non longe a mari ad sinum homonymum.

d Vide lit. k in Annotatis in cap. præcedens.

e Alibi legitur: De Concessa, & Contessa.

f Clarissarum Romæ.

g Id est, Nummularius. Alibi dicitur Mercator pannorum.

h Situm hoc castrum est in Campania Romana ad Anienem fluvium.

i Cæcilianum notatum invenio in Mappa Geographica Tusciæ Suburbicariæ Blaeviana, sed multo propinquius Prænesti, quam Tyburi.

* l. filia

* l. infirmæ

* supple: venissent,

* abundat

CAPUT III.
De vexatis a diabolo, periclitantibus in partu, & naufragantibus.

[Patrocinium ejus] Puer septennis novem vicibus die quolibet a nefando spiritu torquebatur: qui, facto a matre voto, & Watzstenam cum oblationibus ab ea deportatus, non sine omnium admiratione a sævo tortore liberatus est. Christina, uxor Laurentii campanarii ecclesiæ Kiill diœcesis Strengensis a obsessa a dæmone & totius corporis privata valetudine, spiritusque rationalis in parte amisso lumine, per XVI annos continuos videlicet afflicta jacuit in grabato. Audivit etiam ab eodem dæmone verba horribilia, dicendo inter alia verba ad eam: Jam volo cor tuum extrahere de corpore tuo, teque turpissima morte condemnabo. Post apparuit ei quædam pulchra Persona in visione dans ei consilium, quatenus peregrinando visitaret monasterium S. Birgittæ in Watzsteno, ut ab immundo spiritu purgaretur: evigilans autem invenit se saniore intelligentia potiri, quam ante: deinde percipiens, multos peregrinos locum in Watzsteno visitaturos ad festum nativitatis B. M. V., præparavit se & ipsa, ut eundem locum visitaret, &, si ire non posset, sicut utique tunc competenter non valuit, saltem per manus & pedes reptando illuc properaret. Postquam igitur iter arripuerat, statim a dæmonio liberata fuit, & antequam Watzstenam veniret, sanitati pristinæ tam in ratione, quam in corpore plene restituta fuit.

[153] Quidam Olavus agricultor diœcesis Arosiensis b gravissimo languore circa Carnisprivium afflictus per tres continuos dies vidit XII dæmones teterrimos in habitu usque ad nates decurtato, [vexati] calceis rostratis secundum turpissimam consuetudinem aliquorum modernorum juxta se corisantes & dicentes: Si vis consentire nobis, ditabimus divitiis; sin autem nolueris, te turpissima morte condemnabimus, teque nobiscum ad tartara perducemus. Quibus ille respondit: Consentiam Deo meo, & illi reverendæ Famulæ sive dominæ Birgittæ, cui votum peregrinationis emiseram, in quam tota fiducia spero, quod virtute divina me de minarum vestrarum terroribus eripiet. Illam enim omnibus diebus vitæ meæ, in quibus potero, honorabo; finitis autem illis tribus diebus, horribilis illa visio dæmonum disparuit, & ille statim, pristina sanitate percepta, perfecit humiliter votum suum. Mulier quædam, Catharina nomine, de diœcesi Strengensi hora Completorii in Carnisprivio revertens a convivio, in quo cum aliis choreas minus honeste duxerat, in platea, priusquam venit in domum, a diabolo arrepta est, & ita crudeliter percussa, quod a planta pedis usque ad verticem in omnibus membris esset livida: sensu, loquela, visu, auditu, totiusque corporis perdita valetudine, noctem illam in maxima peregit miseria: circa diluculum autem vocati sunt ad eam duo honorabiles presbyteri, qui cum aliis amicis ejus votum peregrinationis ad Watzstenam ob reverentiam S. Birgittæ & ob sanationem miserabiliter afflictæ mulieris emiserunt: cui eadem hora spiritus & robur corporis non sine admiratione adstantium est restitutus.

[154] [vel obsessi] In eadem diœcesi fuit puella adolescens, quam secunda die Paschæ invasit diabolus, & per integrum mensem bis vel ter in quolibet die crudelissime vexavit eandem, ita quod venter ejus videbatur se erigere: ejus dolori dominus suus compatiens fecit votum pro ea gloriosæ dominæ Birgittæ; quo facto, statim discessit diabolus ab ea, sibique ulterius nihil nocuit. Alius etiam, Petrus nomine, Lyncopensis diœcesis invasus est a diabolo, a quo per sex annos est crudelissime vexatus: hic feria tertia antecedenter ad Vincula Petri veniens ad Watzstenam ab inhabitante se dæmone solito gravius arripitur, & amarius vexatur; prostratus enim in terra extra capellam, & jacens in dorso & erectis oculis in cælum nil videbat, manus & pedes in modum crucis extendebat, his terræ firmiter adhærendo: hujus stomachus aliquoties in tantum intumuit, quod supra pectus usque ad mentum se videbatur erigere, ac si magnum quid corporeum curreret in visceribus ejus.

[155] [ad æmone,] Interdum autem in tantum immergebabatur, ac si viscera non haberet: palpitando pectus movebatur, ut velut a vento pulsatum sit, ut ossibus non rigesceret, multoties totum corpus in medio tantum erigebatur, ut plena ulna erat interdum inter terram & dorsum ejus, capite tum & pedibus terræ firmiter adhærens, sicque stetit multoties firmiter quasi latro supra rotam patibuli incurvatus, hujusmodi etenim miseria in conspectu multorum affligebatur feria III, IV, V, VI, & sabbato. Nocte vero media inter Sabbatum & Dominicam apparuit ei alter dæmon in specie magni canis, & tangens cum pede pectus dæmoniaci dixit humana voce: Exi hinc, socie charissime, alioquin in brevi maximum scandalum patieris. Quo dicto, exiit dæmon per os dæmoniaci, quasi serpens magnus & horribilis, & post pauca factus ut hircus cum magno impetu præcipitavit se in profundum stagnum monasterio adjacens. Eo autem tempore in Watzsteno aderat dominus Archiepiscopus Upsalensis prætactus.

[156] [uti & periclitantes in partu experiuntur:] In castro Polimary Balensis diœcesis c mulier quædam gravissimis pressa doloribus, eo quod partu præventa parere non posset, clamoribus & ejulatibus insistebat: cui dominus Franciscus, olim Fermepolitanus episcopus, tunc vero eremita, supra memoratus accurrens tanti doloris causam percontabatur; & agnito, quod periclitaretur in partu, de capillis S. Birgittæ supponi fecit, & illo instanti abortivum, quem gestabat, enixa a mortis discrimine liberata fuit. Cum reliquiæ S. Birgittæ in Sueciam portabantur, portitores, ut Missam audirent ad monasterium, quod Clarevallis regni Poloniæ dicitur d, diverterunt; quædam mulier illis in locis in pariendo diu patiebatur, sed confestim, ut sanctissimum corpus domum illius ingrediebatur, cum multa facilitate protulit partum suum. Item quædam mulier IX diebus periclitabatur in partu; quæ multa vovit, ac multis Sanctis se devovit, sed, cum nihil omnino proficeret, tandem aliquando quibusdam, quæ intererant, mulieribus pro se voventibus, quod ipsa cum omni domo sua domum S. Birgittæ visitaret, mox ad horam tanta facilitate parturiit, quanta nunquam antea potuerat, cum tamen octo jam infantulos parturiisset.

[157] Quidam navigio ad nundinas sancti Batwini e in superiore parte Suetiæ transeuntes, [alii] gravissima tempestate oborta, nimis facti sunt anxii, quoniam ex procellarum impulsibus navis increpuit, & aquis replebatur; qui quasi nihil aliud, quam submersionem exspectantes, B. Birgittæ devote implorabant auxilium, & mox quasi manu quadam navis levata a procella in terram jactata est, qui tandem unum puerum deficere cognoscentes, flexis genibus, rursus pietatis Matrem humiliter acclamabant, & statim procella surgens puerum vivum atque illæsum ad terram propellebat; hi omnes ad Watzstenam venientes & Christi gloriam, qui per suam Famulam tot & tanta mirabilia operari dignabatur, collaudantes, cum gaudio fratribus ista referebant.

[158] Quidam de Lyncopia, Aquisgrani juxta votum peregrinatione peracta, [per undas] in mari constituti, ad propria revertebantur: navi vero, in qua erant, reluctante, ignis fulminis in summitate mali protinus incendebatur: qui periculum mortis evadere diffidentes, positis genibus, Dei & Famulæ suæ auxilium cum lacrymarum profluvio postulabant, omnes viva voce clamantes & dicentes, reliquias ejus in Watzsteno se visitaturos, si petitionum suarum celerem consequerentur effectum. Hoc facto, quasi per unius manum fulminis incendio in mari jactato, de tanto periculo liberati, dum ad portum desideratum applicuissent, Watzstenam velociter perrexerunt Deo & B. Birgittæ laudem & gloriam referentes.

[159] Abbas de monasterio Jullita f in hæc verba litteras ad Watzstenam direxit: [navigantes] Reverendo viro domino Petro Priori Alvastri in Watzsteno existenti in Domino salutem. Abscondere cœpi, quod experior non abscondendum esse, videlicet, quod illa gloriosa domina Birgitta magna, dum invocata fuerit in aquarum periculis, auxiliatrix adest miraculis &c: Nam in stagno Maleer prope passagium Olghsund navim ascendi transiturus Strengenas, extensoque velo sub illo vehementissimo flatu, qui circa festum B. Martini fuit, in scopulo quodam læsa est navis; fracto autem gubernaculo, & rupta navi, velum deponere volebamus, sed non potuimus, ipso flatu instrumenta veli frangente, sicque navis velocissime currens in alium lapidem impegit & fortius rupta est. Tandem velum trahere non valentes in tanto periculo Missam: Salve sancta Parens &c: in honorem gloriosæ Birgittæ vovimus dicendam, & tantum protinus relevamen accepimus, quod nec minima gutta aquæ percipiebatur navim intrare; pueri autem, priusquam navis rumpebatur, ad unam leucam pluries exhauserunt aquam; quia navis propter vetustatem porosa erat.

[160] Rupturæ vero tam amplæ, quod non erat in potestate nostra navi auxilium ferre: [naufragii;] ipsis itaque rupturis ab invasione aquæ miraculose exemptis, etiam pori, qui ante aquam receperunt, tanto deferentes facto, quieverunt: veruntamen aqua rupturis illidens inconsuetum sonum dedit, mira reluctante potentia: in operatione * tantæ reluctantiæ ostendit se talis actio minoris esse potentiæ. A terra utique remote eramus sub isto facto longe ad dimidiam leucam, sed navis postmodum remis ad terram ducta & in portu firmata, aquam mox cœpit sorbere: post ejus reparationem pueri laboraverunt in exhauriendo aquam de navi juxta civitatem Strengensem, & demum prosequebantur viam versus civitatem Stockholmis g, ubi navis eadem penitus est destructa, illæsis tamen famulis & rebus nostris. Hæc autem facta sunt non invocantis merito, sed dignitate invocatæ. Quid ergo tantæ auxiliatrici rependemus? Scimus enim pro certo, quod ipsa gloriosa Birgitta re & nomine veraciter existit bona, eam invocantibus gloriosum juvamen tribuens. Taceant adversarii, valete in Christo: scriptum in crastino Vincentii Martyris.

[161] [aut per glaciem euntes] Decem viri cum puero parvo sedebant ad piscandum super glaciem in stagno magno monasterio Watzstenensi adjacenti, quod talis est consuetudinis, quod, dum appropinquat tempus resolutionis glaciei, vehementissimo strepitu incipit ebullire & commoveri a profundo, & magna violentia rumpere ponendo parvas rimas, quæ sunt in glacie, has in modico temporis spatio faciens valde latas, licet glacies in densitate habuerit plusquam unam ulnam: & tunc, juvante superius impetu ventorum, dividitur tota glacies in grossa frusticula, & tunc multi existentes super illam glaciem multoties submerguntur. Sed licet istud * videatur, hoc tamen omnis circumjacens regio attestatur. Sex ergo ex dictis viris commotionem a profundo audientes, & stagni consuetudinem præscientes, cursu velocissimo ad littus properabant, relictis piscibus, quos prendiderant, cæterisque rebus suis. Alii vero quatuor cum puero suo, volentes sua secum tollere, substiterunt, donec viderent aperturam inter se & socios suos tam amplam effectam, quod possibile * erat eis venire post illos.

[162] [submersionis periculo] Unde ex horribili collisione & glaciei commotione usque ad mortem turbati, cum nihil exspectarent, nisi submersionem subitam, levaverunt oculos suos versus Watzstenam, gloriosam dominam Birgittam sibi humiliter invocantes: quo facto, mirum in modum pars glaciei, in qua illi stabant, periculosissime in ictu oculi contra violentiam ventorum conjunxit se ad partem illam, quæ adjacebat littori, in qua sine periculo stabant eorum socii, permittens eos ad locum securitatis accedere. Jamque illis in securitate stantibus, glacies tanta facilitate disjuncta est, quanta fuerat conjuncta: dictus vero puer properans post eos, sed persaltare non valens cum tanta facilitate, quanta illi, cum disjungeretur glacies, prosiliit in aquam, quod videntes prædicti X viri ipsum in nullo juvare valentes, pro ipsius liberatione B. Birgittam flexis genibus implorabant: quo facto, mox substituta quasi sibi manu cujusdam ex aqua est levatus. Illi ergo omnes, quibus dictum miraculum factum est, circa Annunciationem Domini venientes ad monasterium Watzstenense, & lacrymantes præ gaudio auxilium sibi mirabiliter & misericorditer præstitum pluribus intimabant.

[163] [eripiuntur.] Thorberch mulier de villa & parochia Kyarlunda Osloënsis diœcesis regni Norwegiæ h circa Annunciationem Domini cum marito suo super glaciem valde fragilem & porosam ibat, qua subito deficiente, in profundum ambo ferebantur: sed, cum mergi cœpissent, clamavit mulier, O S. Birgitta, salva me: quæ statim quasi manu levata est super glaciem, quæ ita gracilis erat, quod sub pedibus ejus postmodum sæpius frangebatur; licet ipsa non mergeretur. Ad ipsam vero * se pertingente, ex magno tunc imminente vento glacies tota resoluta est. Hæc tertia die post Pentecosten Watzstenam veniens indultam sibi gratiam constanter atque gratanter fatebatur.

ANNOTATA.

a Vide lit. o in Annotatis in cap. 1, lib. 3.

b Vide lit. m ibidem.

c Nec castrum id novi, nec diœcesim, nisi hæc forte sit Basileënsis in Helvetia.

d Claramvallem in Polonia non inveni; sed Claramtumbam, Ordinis Cisterciensis monasterium prope Cracoviam.

e Seu S. Botuidi: colitur & sepultus fuit secundo milliari Stokholmia Sudermanniam versus. Locum habet in Opere nostro ad diem 28 Julii.

f In diœcesi Strengnesiensi & in villa Saba dicta, Ordinis Cisterciensis.

g Regum Sueciæ sedes est.

h Vide lit. c in Annotatis in cap. præcedens.

* al. comparatione

* supple: mirum

* l. impossibile

* supple: terram

CAPUT IV.
De mirabilibus circa translationem reliquiarum occurrentibus & de blasphemantibus & detrahentibus sibi.

[Sensus subito perditos reddit,] Cum dominus Birgerus & domina Catharina, filii S. Birgittæ, cum confessoribus & tota familia repatriarent, felicissimæ Matris reliquias secum ferentes, & ipsis in marchiam Anchonitanam venientibus, & ibidem in civitate quadam sero quodam habitantibus, una ex ancillis dominæ Catharinæ, nomine Maria, repente in terram cecidit, quasi mortua, perdita loquela cæterisque corporis sensibus alienatis, oculos namque transversos velut cadaver supina jacens retinebat. Hoc viso, domina Catharina ad tam subitum pavendum infortunium non parum stupens, confessores Matris advocari fecit, ut, quid facto opus esset, consulerent. Accersiti vero confessores nullum habebant, quod in medium proferrent, adminiculum. Mane ergo facto, sano illa consilio usa, de capillis & ossibus Matris recepit, & accedens ad infirmam, quæ in eodem statu, ut apparuit, fuit, tetigit eam ex iisdem: primum quidem oculos contingens, & continuo ad debitum nempe statum revertebatur. Deinde vero ore, naribus ac facie attactis, surrexit mulier illico sana, & equitavit, & pertingens Watzstenam monialis ibidem effecta est.

[165] Post hoc venientes in Alimaniam in civitatem, quæ dicitur Bruxia, [reliquias suas in Sueciam transferentes terra,] audierunt, quod in castro Skaclivo a multi latrones erant, viatores deprædantes, qui quidem latrones horum adventum præscientes se præparaverunt ad eos capiendos; cum autem hi castro appropinquarent, viderunt descendentes, ex utraque parte viæ, quam tenere oportebat, collocantes *, balistis ad sagittandum paratis, lacertisque ad vulnerandum vibratis: hoc videntes pacifici & inermes peregrini timuerunt valde & Deo & sanctæ Matri se commendantes a tanto periculo erui suis meritis postulabant. Mirum certe stupendumque miraculum: appropinquantes enim prædonibus, & transeuntes, obcæcatis eis, per medium illorum ibant. In sero vero ad hospitium, quo isti devenerunt, mercatores supervenientes referebant, quomodo in latrunculos illos ipsi impegissent, & illis referentibus didicissent, qualiter peregrinos quosdam divites præstolabantur & quia, pertranseuntibus peregrinis, excæcati fuerunt, strepitum quidem pedum audientes, neminem tamen videntes. Tunc ipsa nocte cuidam de societate illa quasi sol fulgens apparens dixit: Vidistine armatos illos hodie multos requirentes? Qui ait: Vidi, domina. Et illa: Ego, inquit, excæcavi eos, ne vobis nocerent, nec impedirent viam vestram, quemadmodum proponebant.

[166] [marique miro modo tuetur,] Deinde præfatis translatoribus in navi inter Alimaniam & Sueriam cum eisdem reliquiis iter agentibus, & ad quem portum b propter bellorum pericula, partibus illis tunc ingruenda, applicarent dubitantibus, contigit parumper post meridiem, quod candidissima in cælo stella apparuit, quam primo & ante omnes puer octennis innocens atque infirmus aspexit. Sed cum omnes interea clare illam intuerentur, mirabantur, quod, sole splendide radiante, stellam in cælo videre possent, quæ usque ad portum quendam minime præcogitatum eos præcedens disparuit. Tunc sequenti nocte cuidam eorum, qui reliquias ferebant, in visione dictum est: Stella, quam vidistis heri navem præcedentem, & portum vobis ostendentem, Birgittam significat, cujus fama quasi stella paulatim procedet, donec sicut sol illuminet totum mundum.

[167] [ab hostibus captum liberat, infirmam sanat,] Initium vero signorum ejus in terra Suetiæ hoc fuit: contigit anno Domini MCCCLXXIII c Feria tertia Pentecostes, quod nobilis quidam, Haquinus nomine, captus est ab inimicis; strictissime ligatus, ductus est ad mare, ut portaretur ad terram Alimaniam, ubi possent securius ab eo extorquere magnam summam pecuniæ: stans ergo in littore audivit, quod reliquiæ B. Birgittæ, quæ transferebantur, pausandi gratia non longe a loco illo consisterent; illam in sui auxilium invocavit, ut a patria non abduceretur; & statim armati de quodam castro supervenerunt, prohibentes, ne abduceretur a patria, sed imponerent sibi statim certam pecuniam, si justitia dictaret solvendam: quod & factum est. Illi tamen, qui eum juvabant in nullo sibi attinebant, sed hucusque partem hostium foverant; qui, liber dimissus, dum reverteretur ad propria, occurrit translatoribus reliquiarum, & sequebatur eos usque dum ossa illa locata sint in Watzstenis IV Non. Julii, narrans gratiam secum factam. Postea vero per regem & principes libertati restitutus est, ita quod captivatoribus nihil solverit. Domina quædam nobilissima tanto languore opprimebatur, ut in loco * jacens quoties se vertere vellet, per trabem funibus vel alio hujusmodi se adminiculo relevaret; hæc audiens Sponsæ Christi reliquias, dum portarentur, advenisse, tentans ire pedibus, quantumcumque male haberet, surrexit, ut iret, & tanta ivit facilitate, ut nec solitam sentiret infirmitatem, nec requireret adjuvantem. Quæ postea easdem reliquias in Watzsteno alacriter visitans, immensas Deo & Famulæ suæ gratias referebat.

[168] Contigit etiam, quod quædam mulier perverso amore ad aliquem affecta, cum sancto die Paschæ communicasset, [Deo conciliat sacrilegam,] sacrosanctam Eucharistiam de ore suo recipiens, ligavit in vitta, ut in potum commixtam illi, quem male concupierat, tribueret ad bibendum, tali eum modo ad illicitos amplexus existimans alliciendum: sed cum nihil profecisset, communicavit iterum, Christi Corpus, ut prius, panniculo involvendo, & cum ad potum illud iterum applicare vellet, disparuit repente, nullis reliquiis apparentibus. Quam ob rem infelix mulier nec Christi Corpus videre, nec unum Pater noster ex tunc in ecclesia legere potuit X annis, quanquam extra ecclesiam posset aliqualiter orare: cumque in tali scelere nimis diu perstitisset, nemini suum facinus ausa confiteri, tandem Matris nostræ reliquias repatriasse intelligens, facto ad illas peregrinationis voto, confestim, ut pallium, reliquiis suppositum, attigit, in lachrymas resoluta resurgens, omne malum confessa est: facta autem confessione, & dominicum corpus videre, & in ecclesia ad orandum consistere potuit absque tædio laudans & benedicens Deum.

[169] Quidam etiam XL annis nunquam confessus fuit, [veteremque peccatorem,] qui, audita fama beatæ Birgittæ, ivit ad confessionem, & dixit se nihil peccasse: cui frater, Nec ego te absolvo. Secundo rediit, sed, ut prius, confiteri erubuit: tunc volens surgere & recedere, vidit diabolum in forma teterrima, a cujus visu volens fugere cecidit in terram quasi mortuus, nihil loquens, sed tacens quasi per dimidiam horam: postea vidit Dominam pulcherrimam in vestibus deauratis dicentem: O homo male es infirmus: & ille; Vere ita est; Cui illa: Vade ad reliquias sanctæ Birgittæ, ibi medicina est: Ego enim, quæ loquor tibi, sum Mater misericordiæ. Surgens ille, confessus est omnia peccata sua, quæ a juventute fecerat, & gratias egit Deo.

[170] Mulier quædam prope Alvastrum d, pauper in peculio, [brachium male affectum sanat.] sed dives vita pura, continue X annis in sinistro brachio gravissimum dolorem est perpessa; quæ invocavit dominam Birgittam, & quadam nocte vidit eam in habitu, quo pluries viderat eam, dum esset vivens in Alvastro, quæ dixit sibi: Tu rogas me pro sanitate, roga potius Deum, qui omnia potest, & ego rogabo tecum & certa sum, quod exaudiet nos. Quo dicto, statim sensit se ab omni dolore liberam. Paulo post, cum dicta mulier quadam nocte pro pace regni oraret, iterum apparuit ei beata Birgitta in habit supradicto dicens: Propter peccata populi, diu impunita, Deus extenderat super regnum virgam suam; sed ecce nunc misericordia aperta est omnibus se humiliantibus: veruntamen quia pauci sunt adhuc, super induratis gravis immittitur afflictio iræ Dei.

[171] Cum primum ad regnum Suetiæ cum sanctissimo corpore ventum fuerat, [Divinitus non raro] quidam nobilis, aperte blasphemans dominam Birgittam, tanta furia arreptus est, ut videret multitudinem dæmonum, & intrans quandam ecclesiam inclusit se ibi, & corpus suum cum virgis & baculis percutiebat; caput autem proprium cum lapidibus miserabiliter vulnerabat. Quod percipientes amici sui, per fenestras ecclesiæ caute intraverunt, & eum ad hospitium suum traxerunt importune: ille autem digitos eorum dentibus mordens, clamavit: Vos maledicti latrones, ita male locuti estis, sicut & ego de domina Birgitta, & ita digni estis dæmonum societate, sicut ego. Tandem ad sensum rediens vovit, se visitaturum reliquias ejus in Watzsteno. Cumque cogitaret prius ire versus Aquisgranum, quia hoc prius voverat, arripitur, & gravius solito a dæmonibus vexatur: cumque paululum respirasset, proposuit ire in Watzstenam; qui arripiens iter, primo vix ire potuit ad locum destinatum, sed eggressus a civitate Sudercopensi paulatim confortatus est, ita quod nudis pedibus venerit ad locum & tanta facilitate peregit iter, acsi infirmus non fuisset.

[172] [puniti fuere,] Quædam mulier frivola reputans, quæ de Christi Sponsa dicebantur, & quædam inconvenientia ore evomens, perdidit sensum: rediens ergo vir suus domum, & insensatam uxorem intuens, causa tandem cognita, cum uxore beatæ Birgittæ limina in Watzsteno visitare devovit; &, modico interjecto spatio, restituta sensui votum ambo pariter impleverunt. Item vir quidam blasphemans eandem, ita subito a Deo correptus est, quod crus ipsius extemplo frangeretur, quod & uni moniali ipsam blasphemanti dicitur similiter contigisse. Quidam etiam alius verba, quæ Spiritus Dei per fistulam suam loquebatur, ausus est blasphemare, qui tanta illico ægritudine arreptus est, quod nec ad dexteram se movere poterat, nec ad sinistram: tanto insuper pruritu ac tædio afficiebatur, quod proprias manus in semetipsum ad extinguendum se injicere vellet. Cui Persona reverenti habitu in somnis apparens dixit: Extende linguam & curaberis; ego enim sum illa, cui maledixisti, & exhibens homo linguam, unctionem quandam recipiebat, qui evigilans a tentatione quoque liberatus est.

[173] [qui ipsi detrahere] Pyno, nobilis homo de castro, sito juxta civitatem Carabo Strengenensis diœcesis honorandam Fœminam deridens, altero oculo ipso facto privatus est, qui post dimidium annum de blasphemia pœnitens, & votum peregrinationis ad eam emittens, atque perficiens, gaudebat, se amissi oculi lumen recepisse. In civitate Orabo e Jacobus aurifaber Sponsæ Christi maledicens, paralisi dissolutus est, quod * per tres dies & noctes atrociter afflictus, vovit, se illius reliquias in Watzsteno visitare; qui mox usu firmaque stabilitate membrorum percepta, quod voverat, adimplevit. Curatus ecclesiæ Vynghlii Strengoniensis diœcesis, Nicolaus nuncupatus, gratiam Sancti Spiritus super humilem & mansuetam, timoratamque Fœminam requievisse, credere renitens oblocutionibus illius famam denigrare satagebat: quod faciens dolore in dextero brachio adeo est percussus, quod tribus diebus acriter afflictus, nec comedere potuit, nec dormire, ac quietis aliquid remedium invenire. Denique intelligens, ob injuriam venerabili Viduæ irrogatam totaliter se correptum, pœnituit, vovens, se intimo corde nullatenus illi de cetero derogare, sed, in quibus posset, digna reverentia honorare: hoc voto emisso, redditam sibi pristinam cum gratiarum actione sanitatem sentiebat.

[174] [non sunt veriti,] Gertrudis quædam fœmina, eam deridere præsumens, tam vehementi capitis dolore ac tumefactione corporis percussa est, quod per tres dies ac noctes nec videre potuit, nec loqui: hæc postea prædictam pœnitentiam agens & votum peregrinationis emittens sanata est. Sanctimonialis quædam, Margitrita nomine, de claustro Rysaberch Strengenensis diœcesis f blasphemare & deridere sanctam Mulierem præsumebat, quæ e vestigio divino percussa judicio sensum perdidit & loquelam: cumque in tali miseria dies quinque peregisset, aliqui pro ea stipulati sunt, quod illi *, cui convitiando illuserat, reverende visitaret. Sequenti vero die amissam recuperans sanitatem, & quod alii pro ea pacti fuerant, observans, gratiam secum factam humiliter recognovit. Frater Benedictus de Ordine Prædicatorum, venerandam deridens Dominam, amens tribus diebus efficiebatur, hic, facto ad eam, cui detraxerat, pro se peregrinationis voto, pristinam sanitatem recuperabat.

[175] Item frater Joannes de Ordine Minorum, [& quidam ea de causa] verbis minus decentibus gratiam B. Birgittæ a Deo gratis datam expugnans, morbo epilectico statim cecidit, & visu, auditu, loquela, motu, omnique rationali sensu perdito, per tres dies & noctes, quasi truncus inutilis jacuit: cujus miseriæ dominus Arwidus presbyter, cum duabus discretis matronis compatiens, votum peregrinationis pro eo ad Watzstenam fecerunt, qui eadem hora sanus exurgens libenter se velle, quod pro eo polliciti fuerant, adimplere fatebatur. Consimiliter, cum ipsa adhuc in humanis ageret, ob eandem gratiam cælestium revelationum sibi factam pluries molestabatur & eidem detrahebatur, quemadmodum claret ex sexto libro earundem Revelationum cap. XC, ubi dicitur, quod magistro Mathia, de quo supra, loquente cum quodam religioso magnæ auctoritatis & familiaritatis de ista gratia visionum cælestium divinitus data Sponsæ, respondit ille religiosus, non est credibile, nec concordat Scripturæ, quod Deus recessit a continentibus, & abdicantibus mundum & ostendat secreta sua magnificis fœminis. Magistro vero plura allegante super hoc, ille non consensit: cum autem Sponsa audisset ista, & videns magistrum turbatum, posuit se ad orationem, & tunc rapta in spiritu audivit Christum sic dicentem: Multorum est ista periculosa infirmitas *, ideo non eis dandum, ne gravius infirmentur. Ego autem sum medicina infirmorum, & veritas errantium. Sed iste religiosus loquax non desiderat medicinam, quia stercus scientiæ vanitatis est in corde ejus, & ideo ei unam alapam dabo cum manu mea, & audietur ab omnibus, quod ego sum Deus non loquax, sed efficax & metuendus. Hic idem religiosus post hanc tribulationem humiliatus est, & paraliticus factus mortuus est.

[176] Item in XCII cap. libri præscripti dicitur, quod, [a Christo reprehensi.] præsente Sponsa, quidam monachus portavit librum Vitæ spirituum * coram consiliariis, & rege Suetiæ legens in eo, quod multi ex sanctis Patribus fuerint delusi ex abstinentia nimia & indiscretione, & ideo dixit, se timere, ne forte Sponsa similiter illuderetur. Cumque post hoc ipsa staret orando, audivit Christum dicentem sibi: Quid dixit monachus iste? Quia multi sanctorum fuerunt delusi: vere iste saccus verborum dixit, sicut voluit, sed non sicut debuit: nam nulli amici mei delusi sunt, qui me dilexerunt sapienter, sed qui superbientes de abstinentia & justitia sua, præferebant se aliis & nolentes obedire humilibus, hi delusi sunt, & quia iste monachus peroravit librum Sanctorum contra me, quorum ipse imitator non est, ideo ego perorabo librum justitiæ meæ contra eum; & qui in sapientia sua laudatur, veniet coram sapientia mea, & tunc videbit in conscientia sua, quod vera sapientia non est in verbis sublimibus, sed in conscientia pura & humilitate vera.

[177] [Epilogus auctoris,] Cedat ergo temeritas dubitantium; accedat spes desperantium, & obtrectantium lingua recedat; nullius oculus nequam sit, quia Dominus bonus est. An non licet sibi facere, quod vult, qui nemini facit injuriam? Quia enim Deus magnus voluit, ideo spiritu intelligentiæ replevit eam, & ipsa quasi imbres emisit eloquia sapientiæ suæ. Collaudabunt multi sapientiam ejus, & usque in æternum non delebitur memoria ejus. Eia nunc Mater alma, vitæ norma, canalis Spiritus Sancti, Sponsa Christi dilecta, quam Dominus elegit, præelegit, & in tabernaculo suo habitare eam fecit; eia, inquam, Sponsa Christi, veni & accipe coronam, quam Sponsus tuus tibi præparavit in æternum: pro cujus amore cor tuum quasi aquam fudisti, & cum angelis in Paradisum introisti: pro cujus, inquam, amore regnum mundi & omnem ornatum ejus contempsisti: quem vidisti, quem amasti, in quem credidisti, quem toto corde dilexisti: dic & tu cum beatissima Virgine Maria, cujus humilis es pedissequa, Respexit Deus humilitatem Ancillæ: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes, quia fecit mihi magna, qui potens est, & sanctum nomen ejus. De cetero mihi nemo molestus sit, ego enim jam Sponsi mei Jesu Christi regis æterni excelsa præconia, præcelsaque amoris insignia in corde meo, & in capite meo porto. Ut quid ergo, o vos detractores, molesti estis huic Mulieri, inquit, Christus: bonum enim opus operata est in me.

[178] [& quis hic fuerit, declaratur.] Sciat lector in Christo devotus, nec non beatarum Virginis & dominæ Birgittæ zelator, quod primævus præscripti compilator Opusculi fuit frater Bertholdus de Roma confessor generalis monasterii ejusdem Matris nostræ Birgittæ de Paradiso apud Florentiam, excopiatusque fuit in monasterio ejusdem Ordinis anno MCCCCII g mensis Decembris die secunda. Oremus pro scriptore R. P. Bartholomæo Laucieo Ord. S. Birgittæ in monasterio Sion Coloniæ professo sacerdote.

ANNOTATA.

a Infra part. 6 Miraculorum S. Birgittæ pro Bruxia legitur Bruma, & Castro Skaclivo legitur Ekarslahof. Bruxia seu Bruma videtur esse Brina seu Brinnum oppidum Moraviæ, ex dicendis in Annotatis in partem 6 Miraculorum mox memoratam: at castrum Skaclivum aut Ekarslahof in Moraviæ mappis Geographicis non inveni.

b Appulsi fuerunt ad portum Sudhercopensem in Ostrogothia secundum Ulphonem in Vita S. Catharinæ tom. 3 Martii, pag. 513.

c Imo anno 1374.

d Monasterium Ordinis Cisterciensis in Suetia ad lacum Vether.

e Idem oppidum est, quod Carabo paulo ante dicitur, in Nericia situm: Sueci dicunt Orebro.

f Ordinis Cisterciensis, in quo Ingeburgis, S. Birgittæ filia, monialis obiit.

g Imo ex num. 23 Comment. prævii anno, ut apparet, 1452.

* supple: se

* an lecto?

* qua

* illam

* supple: quod de antidoto infirmantur:

* l. Patrum

APPENDIX DE MIRACULIS S. BIRGITTÆ.

Birgitta vidua Romæ (S.)

BHL Number: 1357, 1341, 1342, 1343, 1344, 1345

PARS I.
Auctore Anonymo.
Miracula octo in Suecia patrata.

A. Anonymo.

[Opem suam implorantibus] Duo viri tamquam piratæ injuste in Arosia a captivati, catenis & vinculis per mensem crudeliter tenebantur. Qui, cum vovissent, se reliquias & monasterium sanctæ Birgittæ in Wazstenis visitaturos, si ipsos juvare dignaretur, statim ad nudæ manus tactum sine quocumque instrumento alio extrinseco ab eis totaliter omnium vincula deciderunt. Cumque timore custodum carcerem observantium non auderent egressum per ostium attentare, terram manibus velut cinerem effodientes, sub carcere secum trahentes vincula ferrea, in medio custodum, Deo se protegente, in plateam securius conscenderunt, votum suum emissum, effectui mancipando. Quidam de Gothlandia b circa festum Nativitatis Domini naufragantes, in quemdam maris scopulum navi conquassata delati sunt, ubi per unam septimanam famem, & frigus patientes, sortem miserunt, quis eorum, ut aliis esca fieret, necaretur. Per sortem vero deprehensus cum lacrymis S. Birgittæ subsidium precabatur, ad visitandum suum monasterium in Watzstenis se adstringens; moxque miraculose grande frustum carnis in littore invenerunt, quo devorato, tranquillitateque suborta, cum parva cymba per longa maris devia ad frequentiam hominum pervenerunt. Ille vero, quem sors occidendum monstraverat, in via implendi voti sui captivatus, ferroque & cippo duriter afflictus, iterato sanctæ Birgittæ auxilium invocavit, moxque cunctis ultro ab eo cadentibus vinculis, iter inceptum continuare cœpit: cui, cum in via numerosi lupi terrorem incuterent, vibrata catena, qua ligatus fuerat, singuli diffugerunt.

[2] Decem viri circa festum Omnium Sanctorum nocturno tempore in mari velificantes in quoddam promontorium impegerunt, [variis modis subvenit:] ubi navi onusta ima petente, ipsi quantocius promontorium subreptantes, per novem dies continue absque cibo & potu frigescentes inibi jacuerunt. Tandem voventes se visitare reliquias sanctæ Birgittæ in Watzstenis, nona die per quosdam insulares ad securitatem deducti sunt. Quatuor viri de Hollandia c circa festum Nativitatis Domini versus Alemanniam navigaturi a piratis tenti sunt. Et, intromissis ad eos quatuor nequam de navi piratarum, cœperunt eos tyrannice molestare; villani autem illi vim vi repellere cœperunt, &, gratia Dei prævalentes, omnes illos quatuor piratas a se in mare ejecerunt. Quod cæteri piratæ videntes ad eos venire festinabant: villani itaque, eo quod nisi octo ulnarum spatio, vel quasi, ab eis distabant, humano ingenio destituti, votum peregrinationis ad reliquias sanctæ Birgittæ in Watzstenis, ut evaderent, emiserunt. Mira res! Subito navis piratarum immobilis quasi fixa undis adhæsit, donec illi prospero navigio ab eorum aspectibus avulsi sunt. In regno Suetiæ in diœcesi Stengen. d parochia Malma puer novem annorum cum sorore sua sex annorum cum dimidio imperio parentum boves ad pascua silvestria minabat. Ubi puella præ nemorum densitate aberrante, puer solus reversus est. Parentes igitur primo cum vicinis suis, deinde cum tota parochia, tandem cum populo trium circumjacentium parochiarum perditam filiam per sex dies requirentes in vanum laboraverunt: postea per tres dies quoddam * fluvium, si forte, ex quo in terris non est inventa, submersam reciperent, scrutabantur, sed labore vacuo. Demum reliquias S. Birgittæ in Watzstenis se, pro receptione filiæ perditæ voventes cum offertoriis visitare, nona die perditionis ejus in ortu solis ante fores ipsam incolumem receperunt.

[3] [at male de ea loquentes] In civitate Liptzig e quidam pictor magister, Henricus nomine, inter doctores de sanctitate B. Birgittæ, & ejus libris cælestium revelationum multa loqui solebat præ amore, quo ad ipsam afficiebatur. Tunc semel unus doctorum sibi cum indignatione inquit: Nisi de hac nova hæresi, librisque illius vetulæ loqui desieris, tradam te ignibus comburendum, quod & facere proposuit, citarique eum fecit, ut sequenti die mane coram magistris compareret. Pictor itaque dictus quemdam clericum, beatæ Birgittæ devotum, Waltherum nomine, pro saniori in hac re consilio requisivit: timebat enim vitæ suæ. Qui ipsum confortans suasit, ut erga Deum & sanctam Birgittam devotioni insisteret, nihil de ipsorum suffragio dubitando. Ipseque sacerdos cum alio magistro Joanne Torto ejusdem erga sanctam Birgittam devotionis viro libenter vellet pro ipso Dominum deprecari, quod & factum est. Mane autem facto, coram collegio tremula mente comparuit, examen durum sustinens, ut convictus tamquam hæreticus puniretur. Sed precibus sanctæ Birgittæ, pro qua certabat, spiritu sancto imbutus laïcus ille simplex, & fine litteris, magnalia Dei tam efficaciter proponebat, ut adversarii sui spiritui, qui in ipso loquebatur, resistere non valebant. Unde, nec longe postea, Deus ultionum dominus hujus disturbii excitatori vindictam retribuit principali. Nam lectum suum sanus ingrediens, morbo caduco nocte percussus interiit, tanto quoque fœtore, & horrore cadaver suum illico computruit, ut nemo illi appropinquare audebat, & ad tactum manuum carnes frustatim ab ossibus solvebantur. Tandem cloacarii appretiati miserum corpus ejus in tumulum asportabant; affirmantes, quod, si præscivissent tanti fœtoris in ipso abundantiam, etsi pretium eis duplicassent, ipsum minime attrectassent.

[4] [Dei vindictam sentiunt.] Aliquamdiu post prædicta quidam doctor de Ordine Fratrum Minorum iturus versus Stolpæ f ad amicos suos, prænominatum dominum Waltherum in comitem acquisivit, qui, cum de sancta Birgitta & ejus divinis revelationibus in via magnifica loqueretur, doctor ille sanam doctrinam non sustinens, Desine, inquit, loqui de vetula illa, & suis frivolis superstitionibus, ac nova hæresi. Cumque in Stolpæ intrassent post usum balnei, & cum amicis suis jucundo celebrato convivio, ad lectum pergens, & in alto gradu consistens, divina percussione præcipitatus protinus expiravit. Quidam magnæ litteraturæ de Ordine Prædicatorum contra revelationes sanctæ Birgittæ succensus * ita, ut manifeste diceret ipsos comburendos *, religionis ejus personas lulardos g, & beguttas h appellando: cui alius magister quidam sæcularis obtulit libros sanctæ Birgittæ Revelationum cælestium, ut eos legendo ad meliora mutaretur. Sed salubre consilium aspernanti, subjunxit: Timeo, quod Dominus Jesus se, & suam Sanctam in vos ultione divina vindicabit, eo quod tam pertinaciter hanc Sanctam impugnatis. Et cum hoc separati sunt, statimque manus Domini in ipsum sæviebat, tantaque lepra corpus suum magis ac magis infecit, ut nullus fratrum conventus illius secum comedere, bibere aut conversari audebat, seu aliquod servitium impendere, donec viam carnis transiit universæ, Deus sit ei propitius. Quam periculosum est S. Birgittæ detrahere, aut revelationibus cælitus sibi factis ausu temerario contraire, patet ex supradictis, & XC & XCII cap. sexto lib. Revel. quomodo divina justitia viriliter retribuit facientibus superbiam; a qua nos protegat Deus trinus & unus. Amen.

ANNOTATA.

a Ne sæpius eorumdem locorum situs sit repetendus, septem Sueciæ episcopatuum notitias hic conjungo. Sunt autem hi: Upsaliensis, idemque archiepiscopalis in Uplandia, Lincopiensis in Ostrogothia, Scarensis in Vestrogothia, Strengnesiensis in Sudermannia, Arosiensis in Westmannia, Vexionensis in Smalandia, & Aboensis in Finlandia.

b Sueciæ parte, in Ostrogothiam & Vestrogothiam, seu Gothiam Orientalem & Occidentalem divisa.

c Lege: Hallandia, quæ est Gothiæ Orientalis pars.

d Vide lit. a hic.

e Lipsia, in Misnia, Saxoniæ Superioris provincia.

f Pomeraniæ oppidum est ad fluvium homonymum.

g Hæreticorum genus fuit, seculo XIV in Germania Belgioque exortum.

h Item hæreticorum genus, in synodo Coloniensi anno 1306 & in concilio Viennensi anno 1311 cœpto, & a Joanne XXII rursus damnatum.

* quemdam

* supple: est

* ipsas comburendas

PARS II.
Miracula aliquot Bernardi, archiepiscopi Neapolitani, jussu a Jacobo Orlando collecta.

A. Jacobo de Orlando.

[Bernardus aep. Neapolitanus] In nomine Domini. Amen. Anno a Nativitate Domini MCCCLXXVI, regnante serenissima domina, domina nostra Joanna a, Dei gratia regina Jerusalem, & Siciliæ, ducatus Apuliæ, principatus Capuæ, Provinciæ, & Fortil. ac Pedemontis comitissa. Regnorum vero ipsius anno tertio, quarto b Februarii amen c, die XX mensis Octob., XV Indict. Neap. Nos Jacobus de Orlando de Neapoli per provincias Terræ Laboris, ac comitatus Molii, ac principatus Citra publicus reginali auctoritate notarius, & testes subscripti ad hoc specialiter vocati & rogati, præsenti scripto publico declaramus, notum facimus & testamur, quod veniens ad nostram præsentiam Carolus de Frisono de Neapoli ostendit & præsentavit nobis quasdam litteras reverendiss. in Christo patris domini Dei gratia archiepiscopi Neapolitani in carta de papiro scriptas, ejus magno archiepiscopali sigillo sigillatas, omni vitio & suspicione carentes, quas vidimus, legimus & inspeximus diligenter & erant per omnia continentes subsequentia.

[6] [S Birgittæ miracula varia Neapoli facta] Bernardus, Dei gratia archiepiscop. Neapolitanus, dilecto filio judici Carolo de Neapoli salutem in Domino Jesu Christo. Cum bona, quæ nobis Deus sui gratia elargitur, minime celare, immo propalare debeamus, alias merito de ingratitudine possemus reprehendi. Quapropter Magister noster Jesus Christus dicit de leprosis decem curatis, quod unus alienigena tantum ad regratiandum ad eum reversus fuerat, novem tamen ubi sunt? Et in Psal.: Venite, & audite & narrabo omnes, qui timetis Deum, quanta fecit animæ meæ. Et angelus Raphaël dixit Tobiæ: Opera Dei revelare, & confiteri honorificum est. Et cum in istis temporibus ultimis hujus sæculi mali Dominus nobis licet indignis contulerit lucernam, & eam posuerit super candelabrum, videlicet beatam Birgittam de Suetia de gente regali exortam, quam illustravit innocentia multis virtutibus, & cui multa secreta revelavit; quæ vivens in civitate nostra Neapolitana, nonnulla salubria consilia nobis & populo Neapolitano contulit, & pro nobis Deum sæpius interpellavit, & ad ejus preces nonnulla mala cessaverunt. Et post ejus mortem, sicut in vita ad ejus preces Dominus noster in nostra civitate multa miracula fecit, quæ non debent silentio tradi, sed potius ad laudem Dei divulgari & publicari. Idcirco tibi, qui devotus eras ejusdem Dominæ in vita, tenore præsentium committimus, ut omnia & singula miracula, quæ dicta Domina tam in vita, quam post mortem a Domino nostro Jesu Christo fieri procuravit in nostra civitate, diligenter scribas, sic & taliter, quod mera veritas, quam reperire poteris, describatur, ut omnes & singuli videntes ejus mirifica opera ad laudem se conferant, & in eorum necessitatibus ad beatam Birgittam devotius recurrant. Datum Neapoli in nostro archiepiscopali palatio die XXV Augusti, XIIII Indict. Bernardus, Dei gratia archiepiscopus Neapolitanus, qui propria manu me subscribo & sigillo Pontificali sigillari feci.

[7] [colligi jussit, quibus illa] Quarum quidem litterarum vigore & auctoritate præfatus Carolus nos requisivit, & rogavit attente nostrum super hoc officium implorando, ut una secum per civitatem Neapolitanam ad suprascriptas personas accedere deberemus, ad audiendum ab eis vivæ vocis oraculo miracula, quæ in eis Deus meritis beatæ Birgittæ operatus est. Nos vero requisitioni hujusmodi devote parentes, maxime quod negotium mirabile, & pium erat, & officium nostrum, quod est publicum, non possumus alicui denegare, subscriptis diebus mense Octobris & Novembris, una cum eo personaliter accessimus per dictam civitatem Neapolitanam ad subscriptas personas, quas personaliter invenimus, quæ coram nobis interrogatæ fuerant, si Deus miracula aliqua meritis beatæ Birgittæ eis, seu alicui alteri operari dignatus est, qui responderunt vivæ vocis oraculo, prout infra particulariter continetur, videlicet dicto die XX dicto mense Octobris, domina Catharina, uxor domini Pauli de Morinis de Janua d habitatrix Neapoli interrogata dixit, & suo sacramento firmavit, quod quidam suus nepos, filius cujusdam filiæ suæ, fuit graviter infirmatus, ex qua siquidem infirmitate potius sperabatur de morte, quam de vita. Ipsaque audiens famam beatæ Birgittæ undique diffusam, votum fecit eidem, quod dignaretur suæ sanctitatis merito impetrare gratiam sanitatis ejusdem sui nepotis, quod statim veniret ad ecclesiam S. Mariæ de Carmelo, ubi imago sua depicta erat, & Missam dici faceret, & ibidem candelas offerret. Qui puer mane inventus est sanus sine ullo periculo personali, & dicta domina Catharina votum reddidit, quod promisit.

[8] Deinde quidam alius puer annorum II, filius cujusdam sui cognati, [vario morborum genere laborantibus,] quem ipsa tenuit in domo sua, & diligebat ut filium, similiter graviter infirmatus est, ex qua infirmitate dubitabat dicta Catharina de morte ipsius, & fiduciam habens in Deo & in beata Birgitta, votum vovit eidem pro sanitate ipsius ire ad dictam ecclesiam, & Missam ibi dici facere ut supra. Qui puer subito inventus est sanus, & ipsa votum reddidit, sicut promisit. Thecla, uxor Odi Favi de Pisis e, habitatrix Neapoli interrogata dixit, & suo sacramento firmavit, quod noviter quidam suus filius dicti Odi fuerat graviter infirmatus, ex qua infirmitate potius dubitabat de morte, quam de vita, & ipsa audiens famam dictæ beatæ Birgittæ undique diffusam votum vovit eidem, quod dignaretur sua sanctitate gratiam impetrare sanitatis ejusdem filii sui, qui statim veniret ad dictam ecclesiam sanctæ Mariæ de Carmelo, ubi sua imago depicta erat, & Missam ibidem dici faceret, candelasque ibidem offerret. Qui puer statim inventus est sanus sine ullo periculo personali, & dicta Thecla votum reddidit, quod promisit. Eliana de Cibo, soror domini Villani Cibo de Janua, habitatrix Neapoli, interrogata dixit, & suo sacramento firmavit, quod Luchinus frater ejus veniens cum quodam navigio de Damasco f per mare infirmatus est, & cum applicuisset Neapolim, infirmitas ipsa aggravavit eum: itaque dubitans soror de morte dicti sui fratris, dixit eidem fratri suo, quod deberet se vovere dictæ B. Birgittæ, quia fama sanctitatis suæ undique diffusa est. Qui sperans B. Birgittæ meritis consequi sanitatem, votum vovit eidem, quod depingi faceret suam figuram, ubi melius ei videbitur pro fama dictæ Dominæ. Qui postquam votum vovit, subito dixit eidem suæ sorori: Ego bene sentio, & auxilium recepi meritis B. Birgittæ, qui subito sanus factus detulit imaginem B. Birgittæ ad civitatem Januæ, ut eam ibi depingi faceret.

[9] Maria uxor Alphonsi Hispani habitatrix Neapoli dixit, [ut dolore dentium,] & suo sacramento firmavit, quod, vivente dicta domina Birgitta, dum ipsa iret cum ea ad visitandum sepulchrum Domini nostri Jesu Christi g, petiit ab ea consilia pro quadam filia sua, quid agere deberet de ipsa, quæ dixit eidem pluries, quod deberet eam monachare in ecclesia sanctæ Crucis, vel in monasterio sanctæ Claræ de Neapoli. Quæ rediens Neapolim dixit viro suo prædicto, ut prædictam eorum filiam monachare deberent. Quo renuente, ac etiam dicta filia nolente, retulit dicta Maria dictæ B. Birgittæ verba, & intentionem dictorum mariti & filiæ. Quæ respondit eidem: Tu nunquam dictam tuam filiam nuptam videbis, quod & factum est. Nam post paucos dies ab hujus mundi illecebris fuit erepta. Asseruit insuper, quod post mortem ipsius B. Birgittæ dictus vir ejus Alphonsus fuit graviter infirmus, quæ dolens de sui prædicti viri infirmitate vovit eidem B. Birgittæ pro sanitate dicti sui viri depingi faciendi imaginem ipsius in ecclesia sancti Eligii de Neapoli, qui subito sanus inventus est, dictaque Maria votum promissum adimplevit. Luchina, uxor Adoardi de Mari de Janua, habitatrix dictæ civitatis Neapolis interrogata dixit, & sacramento firmavit, quod noviter ipsa patiens intollerabilem dolorem dentium, ex quo dormire, & comedere bono modo non poterat; ipsaque audiens sanctitatis famam dictæ B. Birgittæ, habens devotionem ad eam, votum vovit eidem, quod dignaretur ob suam sanctitatem impetrare sanitatem, & cessationem doloris dentium dictorum, quod statim iret ad dictam ecclesiam sanctæ Mariæ de Carmelo, ubi Missam dici faceret pro sua reverentia, & honore, quæ dixit, quod statim, facto dicto voto, dolor prædictus cessavit, & sana inventa est, votumque reddidit, quod promisit.

[10] [febri,] Domina Heliana interrogata iterum dixit, & suo sacramento firmavit, quod nuper existens in domo sua Rogerius Samignanus de Janua, graviter febricitando infirmatus est, qui ad petitionem, & suasionem ipsius Helianæ votum vovit eidem B. Birgittæ, & statim a dicta infirmitate liberatus fuit. Palmerius mercator pannorum interrogatus dixit, & suo sacramento firmavit, quod ipse existens infirmus gravi infirmitate, de qua potius sperabatur de morte, quam de vita, uxor ejus dubitans de morte ipsius, habens maximam devotionem ad dictam B. Birgittam, quod tempore, quo ipsa B. Birgitta vivebat in mundo, cum ipsa frequentabat assidue, & post dormitionem ipsius majorem habuit in ea devotionem, votum vovit eidem de Missis dicendis, cereis fiendis, & lampadibus accendendis in sancta Maria de Carmelo, ubi imago dictæ B. Birgittæ depicta erat, quod, si gratiam impetraret de sanitate eidem viro suo, votum redderet eidem: & subito dictus vir ejus, qui quasi laborabat in extremis, vidit per visionem dictam B. Birgittam ponentem se extensam super corpus suum, de qua visione nimium confortatus, excitatus, tamquam si dormivisset, & dixit: Ego sanus sum, quia B. Birgitta me sanavit; & sic fuit pro certo, quod statim sanus inventus fuit, & dicta ejus uxor votum reddidit, quod promisit.

[11] [glandula] Laurentius de Florentia h habitator Neapoli interrogatus dixit, & suo sacramento firmavit, quod, mortua dicta beata Birgitta, magnam habuit devotionem ad eam, quia pro certis negotiis sibi commissis accessit ad nundinas civitatis Salerni i, & moram trahendo ibidem, litteram unam recepit ab Angelo de Lacemniis de Benis mercatore Neapoli commorante inter alia continentem, quod frater suus graviter infirmaretur infirmitate illa, quæ dicitur Glandula, ex qua potius de morte, quam de vita sperabatur, & si desideraret ipsum vivum videre, antequam moriatur, statim veniat Neapolim, quod ita phreneticus ille erat. Qui inter se dixit: Me dolente, quo ibo? Ipse forsitan, antequam vadam, morietur. Nam infirmitas erat ad mortem: tamen confidens in bonitate Dei, & meritis beatæ Birgittæ, quæ vivebat adhuc, supplicavit divinæ bonitati, & rogavit mentaliter dictam beatam Birgittam cum devotione, & lacrymis, quod dignaretur succurrere, & sanitatem impetrare pro fratre suo prædicto; & subito dictus frater, qui a tempore, quo infirmatus fuerat, nondum dormierat, & phreneticus erat, vidit illa nocte visionem hanc, quod ipse existens in quodam loco, ubi aqua decurrebat non modica, vidit beatam Birgittam a dextero latere dictæ aquæ morantem, quæ dixit eidem: Veni huc, & transeas ad me ab alio latere aquæ, ubi tu moraris. Qui respondit, Domina non possum, quia infirmus sum, & glandula, quam habeo in gamba k, me impedit, quæ dixit: Omnino veni huc. Qui videbatur se ire illuc, ab alio latere dictæ aquæ ad ipsam Dominam transivit. Qui evigilans quasi a somno dixit, se esse sanum, quia ipsa Domina eum sanavit. Omnes vero expectantes finem ipsius, credentes ex ira se dixisse, quasi territi, reperientes esse sanum, subsequenter Deo, & B. Birgittæ laudes reddiderunt. Quod Laurentius asseruit hæc acta fuisse de mense Septembris, XIII Ind., XXII ejusd. mens. l.

[12] Marinus de Alexandro de Neapoli aurifex interrogatus dixit, [cœcitate, pedumque dolore,] & suo sacramento firmavit, quod ipse habuit delavum * suum graviter infirmum infirmitate, quæ dicitur Glandula, seu inguinaria, qui fuit a medicis desperatus; & deinde habuit filium suum graviter infirmantem quadam alia infirmitate, de qua potius sperabat mortem, quam vitam. Qui confidens in Domino, & meritis beatæ Birgittæ, quod multum, dum ipsa viveret in mundo, pro ea laboravit in eo, quod potuit, supplicavit eidem, quod dignaretur pro ipsis scilicet filio, & delavo sanitatis gratiam impetrare, quæ exaudiens supplicantis preces, amborum sanitatis gratiam impetravit. Candolus mercator, Neapoli commorans, interrogatus dixit, & suo sacramento firmavit, quod ipse subito habuit dolorem eximium in digito pedis, qui habens devotionem, & fidem ad beatam Birgittam, votum vovit eidem, quod dignaretur gratiam impetrare a Domino, quod dolor ille cesset, quia statim eam depingi faceret in quadam ecclesia Sancti Gregorii Majoris de Neapoli, qui statim sentiit se sanatum. Thomassinus Speciarius de Nitia m, habitator Neapoli, interrogatus dixit, se scire, quod quidam devotus beatæ Birgittæ quadam vice accessit ad visitandum sepulchrum Domini cum B. Birgitta, & cum secunda vice pergeret ad visitandum sacrum locum prædictum, essetque in itinere, subito per tres dies lumen oculorum amisit, qui plenus mœstitia votum vovit subito eidem beatæ Birgittæ dicens; Domina mea, in te est tota mea spes, supplico, ut mihi oculorum lumen restituas, & subito gratiam accepit, & lumen oculorum recuperavit.

[13] Joannes Provincialis, familiaris domini cancellari regni Siciliæ, [& corporis] interrogatus dixit, & suo sacramento firmavit, quod existens ipse in civitate Neapoli aliquibus diebus fuit infirmus, & habens devotionem ad beatam Birgittam, votum vovit eidem pro sanitate recuperanda dicens; quod ibo ad S. Mariam de Carmelo, ubi imago tua depicta est, & ibi Missam dici faciam pro tua reverentia, & honore: qui dixit, quod sanus subito est inventus, & votum reddidit, quod promisit. Domina Ceccha Bochaplanula de Neapoli interrogata dixit, & suo sacramento firmavit, quod quædam soror sua graviter infirmata ad tantam debilitatem corporis devenit, quod dubitabatur de subitanea morte ipsius; quæ una cum matre sua rogavit, & supplicavit beatæ Birgittæ, ut dignaretur impetrare convalescentiam dictæ suæ sororis, ut Corpus Domini valeret recipere, ne sic sine Sacramento Eucharistiæ decederet: quibus precibus cum devotione factis, statim illa convaluit, & sacrum Corpus Dominicum recepit. Marcus Clavicterius de Neapoli de Platea Salariæ civitatis ejusdem interrogatus dixit, & suo sacramento firmavit, quod nuper quædam Lellena de Lando uxor sua fuit longa & gravi infirmitate corporali per spatium duorum annorum, & plus a Domino visitata; existens sic infirma accessit ad domum matris suæ, abstulit furtive eidem viro suo nonnulla bona mobilia, & detulit illa ad domum dictæ suæ matris. De quibus rebus ablatis dictus Marcus vir ejus erat in magno dolore, nesciens modum capere dicta bona recuperandi: subito dicta uxor ejus existens quasi in ultimis loquelam perdidit, qua de causa dolor additu1s fuit dolori dicti sui viri. Ipse autem nesciens, quid ageret, divina gratia eum inspirante, recursum habuit ad refugium singulare: audiens famam dictæ B. Birgittæ, quæ undique effundebatur, statim vovit eidem B. Birgittæ, & dixit: Supplico tibi, Domina, quatenus digneris mihi, & uxori meæ gratiam facere, ut, anteaquam moriatur, habeat loquelam & notitiam bonam, & quod veniat ad domum meam cum rebus, quas mihi abstulit, quod nudus veniam me fustando, sive verberando usque ad ecclesiam Sanctæ Mariæ de Carmelo, ubi imago tua depicta est, & alia promisit, & vovit.

[14] [debilitate, subvenit,] Et existens dicta uxor sua sic cum loquela perdita in domo matris suæ prædictæ; ipse vir ejus accessit ad eam videndam habens magnum dolorem de rebus perditis sibi ablatis. Et dum esset in domo prædicta, cœpit ipse aliqua verba dicere; statim mirabiliter dicta ejus uxor, quæ loquelam amiserat, locuta est, vocans eum, & dicens, Marce vir, & domine mi. Et ipse confortatus est eam, & dixit, quod ipse voverat eam B. Birgittæ. Quæ respondit: Ipsa Domina confortata est me, quod una mulier fuit mecum, & credo, quod ipsa fuit, quæ tenebat manum in stomacho meo, & aliis partibus corporis mei, meque non modicum confortavit. Et statim dixit viro suo. Ego volo venire ad domum tuam, & sic stimulabat matrem suam, volens ire ad domum dicti viri sui, quod & factum est. Dictusque vir ejus fecit eam juvare, & ipsa cepit res, quas abstulerat dicto viro suo domo sua, & portavit in domo sua, sibique illa restituit, quæ deinde confortata convaluit, dictusque vir ejus adimplevit votum promissum solemniter B. Birgittæ. Et demum post aliquos dies mulier ipsa recidivavit, & venerunt sibi assellationes n, ex quibus gravata infirmitate mortua est, & ab hoc mundo recessit.

[15] Die octavo mensis Novembris d. XV Indict. domina Lancilla Moronul o de Neap., [mutua] soror domini Andrilli Moronul de Neap. militis, interrogata dixit, & suo sacramento firmavit, quod dum olim inter ipsum militem cum sua cognatione ex una parte, ac nonnullos alios nobiles civitatis Neap., qui dicuntur de Constantio p ex altera, orta fuisset lis, seu briga mortalis, ex qua nonnulli ex utraque parte interempti fuerunt; præfatusque dominus Andrillus nullum ad Deum habendo respectum, diabolo instigante, determinasset in sua mente vendere omnia bona sua stabilia ad hoc, ut possit de dictis suis æmulis sanguine satiari, curiaque reginalis in futurum non haberet, nec posset de bonis ipsius quocumque casu accipere, vel habere; & ut asseruit & publicata fama fuit, pro pace fienda inter eos interposuerunt se sanctæ memoriæ dominus summus Pontifex Papa Urbanus q, domina nostra regina Joanna, & dominus rex Ungariæ r, nihilque proinde facere potuerunt. Ex quo ipse dominus Andrillus cum suis sequacibus de mandato dominæ D. reginæ incarcerati pro ipsa pace fienda, nihil tamen boni propterea executioni demandatum fuit. Operante tandem divina gratia, volens ipse Deus in suis Sanctis laudari & glorificari specialiter in præfata B. Birgitta, subito miles ipse fuit gravi infirmitate & periculosa gravatus, illa scilicet, quæ Glandula appellatur, non unam, sed plures in suo corpore habens, ex qua, ut dixit, fuit ab omnibus medicis desperatus.

[16] Ipse autem inspiratus a Domino voluit saluti suæ animæ providere; [inter familias nobiles] incepit, & perfecit suum ultimum testamentum, ut dixit. Et subito ecce venit quidam religiosus ad eum dicens ei, quod omnino, si salvari desiderat, pacem faciat cum suis inimicis. Ipse autem promisit id facere: verum quia ipse audierat famam dictæ B. Birgittæ, desiderabat aliquid de suis reliquiis pro sua sanitate habere. Quod sciens quidam nomine Antonius de Carlecto s, qui beatæ Birgittæ, dum vixit in mundo, familiarissimus fuit, ei detulit unam crucem parvulam, quæ fuit dictæ B. Birgittæ, cum certis aliis reliquiis corporis ipsius, qui devote cum desiderio recepit eas, tangens illis se in certis partibus corporis sui, & se eidem Dominæ recommendans, & petens adjutorium ab ea. Et ecce subito cepit eum tempestas & angustia valida corporalis, & ipse vociferavit cunctis audientibus de domo sua dicens, Damnatus sum in inferno, damnatus sum; multoties id replicavit. Ex quo multi territi sunt, & expectabant ipsius exitum, ut sibi visum fuit, qui nec dormiebat, nec vigilabat. Ecce venit quidam ad eum, &, ut credidit, dæmon fuit, dicens, Tu damnatus es, quia tuum testamentum voluntarie non fecisti, sed coactus. Et subito, ut dixit, apparuit quæ dam mulier, quæ fuit, ut dixit & credidit, dicta B. Birgitta dicens ei: Ne dubites, quia ego te juvabo, ex quo ipse confortationem recepit. Ecce iterum ille tentator affuit, qui dixit ei. Tu damnatus es, quia ore dicendo, & non corde pepercisti inimicis tuis. Et ipsa Domina adjutorium præbuit eidem dicens. Ne dubites, & ne desperes, dic, & confitearis ore & corde, Ego eis peperci: quod sic factum fuit, ut apparuit successive de pace secuta.

[17] [exstinxit odia,] Tentator ille se videns ita victum & confusum, amplius ibi non apparuit. Et ipse iterum vociferavit dicens: Non sum damnatus; non sum damnatus; multoties replicans illud, ac dixit, Domina Birgitta sancta est; quod verbum multoties replicavit. Deinde ipse ad se reversus vocavit suos omnes consanguineos & amicos, narrans eis cuncta, quæ viderat & audiverat, & credens mori dixit; Parcam pro peccatorum meorum remissione, volo, quod fiat pax inter nos, & illos de Constantio firma & valida, ore, corde, & opere, & accedatis ad eos vos omnes, & firmam faciatis pacem cum illis. Qui statim accesserunt, & illi de Constantio hoc scientes e converso statim venerunt obviam illis, qui unanimiter pacem, & concordiam firmaverunt. Et venientes unanimiter ad dictum Andrillum cum planctu, & gaudio magno firmantes * pacem illam, operante Domino nostro Jesu Christo, meritis, ut creditur, dictæ beatæ Birgittæ, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit, & regnat in sæcula sæculorum Amen. Deinde miles ipse sanitatem corporalem recipiens depingi fecit imaginem dictæ B. Birgittæ in ecclesia S. Mariæ de Carmelo de Neapoli, cujus meritis, ut creditur, hæc omnia facta fuerunt.

[18] [&lactantem cum filio] Eodem die retulit prænominatus Carolus, & suo sacramento firmavit, se audevisse a magistro Lisolo balistario de Neapoli, procuratore monasterii S. Claræ de Neapoli, quod nuper Philippella Lanzlenga de Neap. uxor ejus, dum suum filium parvulum lactaret, subito in vigilia Ascensionis Domini nostri Jesu Christi cœpit eum * febris gravissima molestare per spatium mensis unius & medii, quem * semper dictum suum filium lactabat, eo quod puer ipse mammillas alterius mulieris nullo modo sugere volebat. Sicque dictus magister Lisolus dubitabat tam de morte ipsius conjugis suæ, quam de filii, quia, deficiente matre, oportebat & filium mori, qui, ut dictum est, alias mammillas nolebat aliqualiter sugere. Divina tamen gratia ei inspirante, audiens famam, & sanctitatem ipsius B. Birgittæ, votum vovit eidem flexis genibus, ut dignaretur gratiam impetrare, ut dicta ejus uxor valeat a dicta, qua tenebatur, infirmitate liberari, & dictus ejus filius ex hujusmodi infirmitate similiter non pereat, promittens, fieri facere statuam unam muliebrem de cera cum filio in brachiis stantem, eamque ponere ante figuram ipsius beatæ Birgittæ, quæ depicta erat in dicta ecclesia S. Mariæ de Carmelo, quod & factum est.

[19] [matrem morti eripuit.] Nam infra dies quatuor post dictum votum dicta uxor sua fuit a dicta infirmitate, qua tenebatur, penitus liberata, febrisque eam dimisit, & bene convaluit, dictusque Lisolus votum factum per eum solemniter adimplevit. Quibus quidem personis prædicta miracula coram nobis narrantibus, & dicentibus, ficut supra particulariter continetur, præfatus Carolus volens, ut in præmissis fides plenaria adhibeatur, nos rogavit, & requisivit, attente nostrum super hoc officium implorando, ut de præmissis publicum instrumentum facere deberemus ad certitudinem omnium, quorum, vel cujus præmissa scire interesset, vel scire voluerint, ut si, & quando opus esset, fieri valeat exinde plena fides. Nos vero requisitioni hujusmodi devote parentes, maxime quod officium nostrum, quod est publicum, non possumus alicui denegare, ad rogatum, & requisitionem dicti Caroli de præmissis factum est præsens publicum instrumentum per manus mei notarii supradicti, signo meo solito signato sub omnibus mei, qui supra judicis, & nostrorum subscriptorum testium sigillis roboratum. Quod scripsi ego præfatus Matthæus, ut supra, publicus notarius, quia præmissis omnibus rogatus interfui, ipsumque meo signo signavi, ac abrasi, & emendavi superius, ubi legitur “Bernardus” ac ubi legitur “miraculo” & ubi legitur “ subscriptis diebus mensis Octobris, &Novembris.” Item ubi legitur “suo sacramento firmavit” ubi legitur “applicuisse” ac ubi legitur “beatam”. Item ubi legitur “dominusque vir ejus” ac ubi legitur “dictæ XV Indict. domina Linnella Moronul.” Item ubi legitur “nec posse” & ubi legitur “sibi visum fuit” nec non ubi legitur “eodem die” non vitio, quod scribendo carnaliter erravi, nec abrasi similiter, & emendavi denuo super, ubi legitur “Suetia” ut soror morante in te est. In quadam ubi legitur “de crinule” & ubi legitur “non abrasi” quod non vitio; sed scribendo erravi, quod pro autentico, & legitimo, & firmissimo habeatur, & valeat.

Ego Jacobus de Orlando de Neap. qui supra judex ad contenta subscripsi.

Ego Reynaldus Crucialma de Neapoli testis subscripsi.

Ego abbas Petrus Curzulus de Neapoli electus testis subscripsi.

Ego Joannellus Macerdonus de Neapoli testis subscripsi.

Ego Joannes Speciarius de Neapoli testis subscripsi.

ANNOTATA.

a Regnum adiit anno 1342.

b Ex anno, quo regnare cœpit Joanna, mox memorato, & anno 1376, collige legendum esse: Regnorum vero ipsius trigesimo quarto.

c Binæ istæ voces, Februarii Amen, nihil significationis hic habent: perperam ergo huc intrusæ sunt.

d Seu Genuæ, in Liguria nata, vel inde oriunda.

e Civitate archiepiscopali in Hetruria.

f In Syria.

g Anno 1372.

h In Hetruria.

i In regno Neapolitano archiepiscopalis.

k Id est, Crure.

l Anno 1375.

m Forte Nicia seu Nicæa, Provinciæ oppido in Gallia.

n Exonerationes ventris.

o Non videtur recte expressum hujus familiæ nomen. Andrillum enim Morinimum (de Mormili Italice habet Ughellus in Opere mox laudando, Italice reddito) qui seculo 14 inter Neapolitanos viros nobiles floruerit, præter alios ejusdem familiæ viros pag. 194 memoratum invenio in Vindiciis Neapolitanæ nobilitatis, quæ Latino sermone a Carolo Borrello exaratæ, typis Neapolitanis editæ prodierunt anno 1653.

p De Constantiis (Italice Costanzi) vide Borrellum proxime citatum pag. 180.

q Hujus nominis V.

r Ludovicus Hungariæ rex regnum Neapolitanum ingressus est anno 1342, ut vindictam sumeret de morte Andreæ, Joannæ marito & fratri suo, illata.

s Hujus mentio fit in Vita S. Birgittæ Bertholdiana num. 103.

* an Avum?

* an firmarunt?

* eam

* quo

PARS III.
Auctore anonymo.
Miracula aliquot Nolæ & Romæ facta.

A. anonymo

[Aliquot S. Birgittæ] Agnes de Concessa habitans in Roma prope montem Jordani a habens a nativitate grossissimum guttur, ivit ad funus B. Birgittæ, antequam sepeliretur, & cum zona sua fecit tangi manus B. Birgittæ, & ligavit ad collum & detumuit, & sanata est. Domina Silena uxor quondam Cancellarii Urbis, qui vocabatur de Monte nigro, habens ulcus in utero *, ita quod non poterat os aperire ad comedendum, nec medici eam curare poterant, facto voto ad B. Birgittam, sanata est, & obtulit coronam de perlis b ad sepulchrum ejus ad ecclesiam S. Laurentii in Panisperna. Domina Joanna, uxor Petrutii Jacovelli de Turrinata, in regione Regulæ prope domum Cardinalis de Ursinis, quæ * cadens de scala privata fuit brachio quasi disjuncto a junctura debita, & in somnis per visionem a B. Birgitta sanata est, quæ unum brachium de cera statim portavit ad appendendum super sepulchrum ejus coram imagine sua. Domina Paula, quondam uxor domini Joannis de S. Eustachio, fuit infirma de capite, & desperata de vita a medicis; vovit se ad B. Birgittam; tertia die sanata est; ivit ad sepulchrum ejus. Item præfata domina Paula gravabatur a quodam nobili in bonis suis, & fecit votum dominæ Birgittæ, quæ in somno apparuit privigno suo Silo, & ab illo gravamine liberata est, & similem gratiam habuit sæpius, quando ab aliis gravabatur. Domina Silena mater præfatæ dominæ Paulæ infirmabatur de febre & punctura, id est, dolore lateris, quæ derelicta a medicis, & judicata pro mortua a magistro Francisco della Fara, & ab aliis medicis, & * preces prædictæ filiæ suæ, quæ voverat B. Birgittæ, per eamdem liberata est a periculo mortis, cum tamen jam esset quasi mortua.

[21] [miracula.] Domina Francisca, uxor Petri Pauli Velleni prope S. Eustachium, patiebatur in manu dextera infirmitatem, quæ dicitur: Noli me tangere, & habebat super manum inflationem magnitudinis unius nucis c: quæ requisivit medicos, qui desperaverunt eam de sanitate, & dixerunt, eam incurabilem esse, nec voluerunt de ea curare: propter quod dicta domina recurrens ad B. Birgittam confessa est, & oravit ad eam, & ligavit super manum frusticulum vestis dominæ Birgittæ, & fecit votum, & alia die sanatam se invenit. Soror Francisca de Sabellis monialis in monasterio S. Laurentii in Panisperna, ubi domina Birgitta sepulta fuit, erat infirma de stomacho tam graviter, quod duobus annis in infirmaria in lecto ægrotando jacebat, nec quasi umquam surgebat de lecto, nisi quando se præparabat ad comedendum, & magnam devotionem habebat, & amicitiam cum præfata domina Birgitta, quando vivebat. Unde contigit, quod tempore mortis ejusdem beatæ Birgittæ, cum propter multitudinem, & concursum populi funus ejus in dicto monasterio intus infra ambitum claustri monialium intromitteretur usque ad diem sequentem, quo sepeliri debebat, tunc dicta soror Francisca per totam noctem illam juxta beatum funus prædictæ suæ Amicæ, ut fidelis amica devotissime pernoctavit, sedendo super pavimentum marmoreum in orationibus, & singultibus devotionis, nolens petere a præfata amica sua B. Birgitta, quod a Deo impetraret totalem sanitatem pro ea; sed quod impetraret pro ea tantam sanitatem, & valetudinem corporis, quod posset ire ad ecclesiam ad divinum officium, & aliquando per monasterium hinc inde. Cujus precibus, & fide devota nec sedendo in marmoribus per unam noctem aliquam sensit læsionem, & accepit gratiam prædictam a B. Birgitta plenissime. Hæc omnia scripta sunt ab ore ipsius sororis.

[22] In regione Columnæ, in parochia sanctæ Mariæ in Carrerio, [quæ Roma] domina Angela Lelli Petri Stephani habebat nepotem suum puerum, filium Cecchi Lelli, cum pessimo vulnere inter lumbos, & erat in maximo periculo mortis, &, requisitis medicis, non adhibebatur remedium. Quæ recepit panniculum de vestibus B. Birgittæ, & ligavit eum super vulnus: mane autem facto, invenit sanum puerum, nec cicatricem invenit. Ceccholus Joannis Cimini in parochia S. Mariæ Rotundæ infirmabatur graviter tali modo, quod de vita a medicis desperatus est, & stetit tribus diebus sine loquela agens in extremis, nec confessionem, nec communionem acceperat. Audiens autem hæc avuncula sua domina Francisca Papazzura accepit de linteamine, quod fuerat dominæ Birgittæ, frusticulum, & ivit ad infirmum & facto voto ad sepulchrum dominæ Birgittæ, tetigit cum panniculo dictum semimortuum in facie & in corpore, & vocans eum, ipse statim respondit tribus vicibus, & fecit eum dicere Ave Maria coram astantibus. Postea vero cum adhuc plenam loquelam, & intellectum dictus ægrotus non haberet, domina prædicta rogavit fratrem Anselmum, qui portasset Legendam vitæ dominæ Birgittæ, ut cum ea tangeret infirmum. Quo tacto, loquelam plenam, & intellectum recuperavit infirmus, & statim confessionem, & communionem accepit, & sanatus est & vivit.

[23] In regione Columnæ quidam puer, nomine Antonius, [patrata fuerunt,] filius Burii Capocii de Capociis de Urbe, superveniente sibi subito dolore in spatula, graviter infirmari cœpit & febricitari, adeo quod jacens in lectulo per seipsum moveri non poterat, sed alterius ministerio movebatur & regebatur, quem dolorem subsecutus est tumor in spatula. Quo sic crescente & rubescente, videbatur medicorum judicio secundum exteriorem apparentiam, quod ibi esset apostema profundissimum generatum, quod eo usque sub medicorum cura perductum est unctionibus & emplastris, ut determinaretur per medicos, in crastino incidi ferro debere. Hoc autem cum intelligeret avia ejus matrona domina Angela, uxor Lelli Petri Stephani de Urbe, commotis omnibus pro compassione visceribus ejus super futuro dolore ac imminenti periculo dicti nepotis, humano remedio desperato, convertit se toto corde ac mentis affectu ad B. Birgittam & ad B. Antonium, & maxime ad B. Birgittam, in cujus morte pro nimia devotione ipsius per ministerium famulæ suæ tum furtim, tum violenter habere procuraverat aliquantulum de vestimentis ejus, quod sibi cum devotione maxima retinebat. Hæc autem domina Angela videns, sibi & dicto nepoti suo imminere tantum periculum, humiliter devovit se ad dictos Sanctos, & maxime ad beatam Birgittam, ut dignaretur suis meritis & oratione impetrare salutem, & liberationem dicti sui nepotis ab apostemate supradicto, ita ut incisionem ferro factam non sentiret; & ipsa facere deberet depingi figuram ejusdem B. Birgittæ, & ad ipsius laudem hoc miraculum facere prædicari. Et, hoc voto emisso, cepit illud modicum de vestimentis B. Birgittæ, quod habebat, & posuit ipsum super tumefactionem illius apostematis, quod ibi stare permisit per totam noctem.

[24] [enarrantur.] In crastino vero advenientibus medicis, ut, sicut prius decreverant, inciderent apostema ipsum, inventum est ibi nihil penitus apparere de apostemate supradicto, sed ipsum apostema cum omni dolore prorsus abiisse, adeo ut puer ipse, admirantibus medicis & cunctis tunc astantibus, surgeret a lecto & peteret a parentibus velle ire ad ludendum cum pueris sibi coætaneis, ut solebat: quod videntes medici, & tunc alii, qui astabant, deputaverunt hoc divino miraculo factum propter merita dictæ B. Birgittæ, in cujus devotione cœperunt omnes tunc in antea ferventius animari, & accendi. Post hæc filia dominæ præfatæ D. Angelæ nepotis * cum pateretur glandulam, & febricitaret fortiter, & eo usque perventum esset, ut a medicis deliberaretur, glandulam ipsam ferro incidi, propterea mater ejus ex compassione filiæ recordata est miraculi supradicti, & mente recurrens ad beatam Birgittam recommendavit eam. Domina Catharina d, uxor quondam domini Caroli militis e, deposuit cum juramento, quod filius suus Carolus nomine f, cum esset in tenera ætate constitutus morbum caducum patiebatur vehementer, & continue per duos annos, super quo ipsa mater plurimum anxia & tristis scripsit dominæ Birgittæ tunc Romæ commoranti, & supplicabat humiliter, quod pro parvulo suo Deum orasset. Tandem eadem domina Birgitta rescripsit ei, quod super infirmitate illa amplius tristari, vel turbari non deberet, quod ulterius sibi nocitura non esset. Et hoc dicta Catharina suo juramento asseruit esse a Deo, quod ipsa hora, qua littera scripta fuerat Romæ, eadem hora puer in Suetia omnino fuit ab illa infirmitate liberatus & sanus factus & adhuc perseverat in sanitate sua. Teste de isto miraculo, &c. Require in illa magna carta sigillata sigillis episcoporum, quæ ad Ananiam g venit de Suetia h.

ANNOTATA.

a In regione vulgo Di Ponte.

b De margaritis seu de unionibus.

c Videtur hic indicari species aliqua ulceris.

d Catilli Glysingii filia, Caroli, S. Birgittæ filii, uxor tertia.

e Filii S. Birgittæ, ut mox dixi.

f De quo vide dicta num. 83 Comment. prævii.

g Civitatem episcopalem in Campania Romana.

h Quamquam nullum ex his miraculis Nolæ contigerit, retinere tamen titulum volui, quem illis præfixit Hörmann; qui Nolani miraculi nomine id intellexit, quod proxime sequitur part. 4, factum quidem in muliere Nolana, sed Neapoli.

* an gutture?

* abundat

* an ad?

* abundat

PARS IV.
Miracula aliquot ex Nicolai Ursini, comitis Nolani, epistola ad Alphonsum Giennensem olim episcopum.

A. Nicolao Ursino.

[Feminam Nolanam,] Reverende Pater, in die, & in ecclesia beati Joannis ante Portam Latinam, cum Deus uterque * nostrum permiserit illuc pergi *, & de sanctæ memoriæ domina Birgitta habere colloquium, a me tua paternitas quæsivit, si ex familiari notitia, quam ipsius Dominæ habueramus, recordabar aliquod percepisse miraculum, cum summus Antistes velit de ipsius Dominæ vita, & gestis, & si per eam Deus aliquod prodigium demonstravit, habere testimonium fide dignum, ut, si reperiret, prout plurimorum fama testatur, Sanctarum adscribat Cathalogo fœminarum; moxque ad reminiscentiam me reducens ad memoriam redierunt tria de eadem Domina valde miranda, &, ut ita dicam verius, prophetica, & stupenda. Quorum unum, si verum fateor, tu, qui interrogator, pater, es testis. Cum enim eadem Domina proposuisset sepulchrum Domini visitare, ut perrexit Neapolim, cum qua etiam tu, pater, ivisti, ego illic eodem tempore cum convenirem ipsam, teque viderem, humilitati tuæ placuit pergere mecum Nolam a, & Sanctorum ecclesias, & tumulos Felicis b episcopi & martyris, & præsulis Paulini confessoris c visitare. Cumque in æde pariter loqueremur de licitis, meæ memoriæ affuit terribile quoddam, quod in eadem mea civitate Nolana tunc immundus spiritus exercebat, quod ad tuæ paternitatis reducam memoriam, & per ordinem enarrabo.

[26] Mulier quædam vidua, Pizcolella nomine, uxor quondam epizobi meæ curiæ servientis, [a damone] bonæ famæ, ætatis provectæ, nequaquam formosa, per hunc modum immundus spiritus quasi omni nocte eam agitabat: cum opprimebatur a somno, repente vir quidam fortis, & magnus irruebat in ipsam, eamque opprimens virili actu coibat. Itaque signa omnia, quæ in hac vili materia post factum remanent, apparebant. Eratque spiritus ille tangibilis secundum judicium mulieris, sed eum minime cognoscere poterat, cum lumen semper ante coitum extingueret. Cœpit mulier de aliquibus vicinis plurimum suspicari, loquebatur ipsa, interponebat amicos, ut cessaret a sua molestia, & actu illicito: de quo ipsa credebat; per attestationes veridicas, & excusationes multas juramento vallatas se quilibet excusabat. Cœpit mulier fortius firmare ostia, vicinas vocare matronas, ut de nocte secum assisterent, & prohiberent violentiam, & cognoscere * illatorem. Quibus pariter vigilantibus, cum somnus eas opprimeret, accidebat ut prius. Ipsa enim credens, muliebrem sexum non esse ad sui defensam idoneum, generum, juvenem aptum, advocavit in domum, & cum filia invicem decumbebat. Vir somno fortius resistebat, & mulieres etiam cogebat vigilare, ita quod noctem quodammodo totam transibant insomnem. Et ut spiritus nequam se ostenderet omnibus fortiorem, cum strepitu intrabat in domum, extinguebat lumen, in omnibus inducebat terrorem, etiam & soporem, quibus lecto humi prostratis, coibat ex solito.

[27] [fœde vexatam,] Cœ mulier cognoscere immundi spiritus esse negotium, se convertit ad Deum, pluries fuit confessa, recepit etiam Corpus Christi; nec ob hoc sathanas destitit eam vexare, & quia mulieres, quod cupiunt, de facili credunt, ad aliquorum suggestionem se convertit ad incantationes, & magis patiebatur, portabat characteres, & faciebat alia, quæ suggerebant ei fallaciter arioli, & inter alios presbyter quidam nomine Raymundus de Castro Lauri Nolan. Diœces., qui in vetita arte illa dicebatur expertus, & tribuit quoddam breve characteribus figuratum, quod inter comas capillorum mulieris stricte ligavit. Et ut efficeretur credula, & per consequens damnaretur, cœpit spiritus rarius eam vexare, sed nequaquam extitit, ut mulier optabat. Et quoniam mulier ipsa diu fuerat mihi honesta familiaritate conjuncta, credens me sapientiorem esse, quam sim, detexit cum lacrymis, & singultu casus suæ miseriæ detestando. Fui territus, & admiratus; quid consilii, quid auxilii exhibere non valens, cum paternitate tua, quæ Nolam tunc aderat, contuli de novitate sceleris, & miseria mulieris.

[28] [liberas,] Super hoc, si memineris, fuit sermo prolixus: tandem ad hospitium meum, ubi eras, accersiri feci illico mulierem: retulit, ut prædixi. Consuluisti, & optime, quod Neapolim pergeret, & prælibatæ dominæ Birgittæ suffragia peteret. Tuncque ad eam cum pater esset reversus, mulier præfata cum lacrymis Dominæ sanctæ detegit factum suum, ut mihi postea retulit. Primo ipsa Domina sancta ab ea petiit, si super se habebat aliquod arte magica compilatum? Negavit ex toto. Respondit Domina, quæ divina gratia multa sciebat, Nequaquam est ita: sed inter capillos habes, quæ non licet Christiano portare. Stupefacta mulier confessa est mendacium protulisse. Abjecit fascinum. Mandavit ei, ut confiteretur, & veraciter pœniteret, ac mane sequenti reciperet Corpus Christi. Domina sancta indixit jejunium, oravit ad Deum. Audita missa, & communione recepta, ulterius minime fuit illa mulier vexata, de quo gratias egit Deo, & fuit Nolæ reversa cum gaudio, quæ Neapolim accesserat cum mœrore. Si in præsentia Dominæ sæpe dictæ aliquod plus gestum extitit, quod mulier nescivit forte referre, tua paternitas scire debet, potestque addere, ut, tua conscientia testante, videbitur.

[29] [Pontificis in Urbem reditum prædicit,] Enarro aliud, cujus ego ipse sum testis; cum sancta Domina prælibata ad Montem-Flasconem d pergeret, ubi sanctæ memoriæ Urbanus Papa V cum sua curia residebat, pro obtinenda confirmatione cujusdam suæ Regulæ e, seu formæ vivendi in quodam monasterio in partibus Suetiæ per ipsam Dominam tunc inchoato f, meque oratorem misisset ad Papam pro audientia obtinenda, qua habita, ad Antistitem perreximus pariter, ipsaque supplicavit humiliter, pro quo dixit subjungens, se gratiam habituram, cum a quindecim annis ipsum Antistitem expectasset in Urbe, quo tempore ipse Papa erat abbas cujusdam monasterii parvi g, & de ipsius promotione ad Apostolicam Sedem nullatenus sperabatur. Hoc quidem propheticum magnum fuit, quod dixisset post factum: nam ab ore ejus nullum procedebat mendacium in conspectu Christi Vicarii, & tantæ jactantiæ non commisisset peccatum. Ex auditu aliud referam, quod etiam credo verum: postquam Domina supradicta de Sepulchro Domini rediit, & suus pater spiritualis pariter cum eadem, &, ut nosti melius, Neapolim diu stetit, Robertus primogenitus meus cœpit ipsam Dominam familiariter visitare, & habens cum ipsa colloquium de domino nostro Urbano VI h Papa præsente, qui in Avenione degebat, ipse * ei dicere habuit: Roberte, sis certus, quod ipsum Romanum Pontificem videbis in Roma, verbis immemor non existens, quia credulus fuit; transierunt anni circiter quinque, &, ut nosti, Papa venit ad Urbem i, & dum ad monasterium sancti Pauli k equitaret, ut ingrederetur Romam l, dictus Robertus primus deputatus, ut Papam visitaret, recordatus verborum Dominæ antedictæ & se vertens ad Præsulem, ait: Nunc vere cognosco, quod domina Birgitta protulit mihi verum, & non solum, quod vos in Urbe videam, sed etiam vos conduco. Sic hoc protulit dictus Robertus summo Antistiti.

[30] Cum magis notis referre intenderem, quod proferendum fuit, [& in sublime elevata apparet.] ultimo loco describo. Nonne memor es, pater, quod, dum existentibus nobis pariter in Perusia m & etiam in Tuderto n, de hac alma Domina miranda narrabas, & præcipue de eo, quod tibi retulerat Joannes de Pornacio ob Christi amorem pauper, quod quadam die, si bene recolo, a te & a me ipse adjuratus, astrictus causa obedientiæ protulit, quod, aliquibus tunc annis elapsis, dum Lateranensem ecclesiam visitaret apud Coliseum o, obviam habuit Dominam prælibatam, quam intuens splendidissimi radii circumquaque caput ejus & corpus per modum, quo a sole procedunt, cum bene intueretur, exibant, efficacius in ipsa respiciens, & figens gressus, non quod solum hæc visio perduraret, immo elevata a terra ipsam vehi, non meare, perspexit, a quo autem videre non potuit. Post eam etiam intuens, æque radii a capitis tergo fulgebant, &, ne esset de visione dubius, iterum permisit Dominus illud idem ipsum videre. Nam, cum Domina ipsa esset in via, qua a sancta Maria Majori ad Sanctam Crucem in Jerusalem itur, obvius fuit ei ipse Joannes, qui radiantem vidit eam ut supra.

Suprascripta, quæ ego Nicolaus de Ursinis ore protuli, ad fidem manu propria hæc subscripsi.

ANNOTATA.

a Civitatem episcopalem in Campania Felici.

b Inscribitur Martyrologio Romano ad diem 15 Novembris.

c Colitur Nolæ 22 Junii.

d In patrimonio S. Petri.

e Anno 1370, mense Julio.

f Vastenensi.

g S. Germani Autissiodorensis in Gallia.

h Imo Gregorio XI.

i Anno 1377, mense Januario.

k Extra muros Romæ inter viam Ostiensem & Tyberim.

l Idem de Gregorio XI legitur in Vita ejus prima apud Baluzium col. 438 his verbis: Demum abinde (Corneto) discedens navigando intravit fauces Tyberis & die XVII mensis Januarii anni Domini MCCCLXXVII ingressus est Romam equitando de S. Paulo, ubi ad terram de navigio descenderat, usque ad S. Petrum.

m Civitate episcopali Italiæ in Umbria.

n Altera civitate episcopali in eadem Umbria.

o In regione Urbis, vulgo dicta Di Campitelli.

* utrique

* pergere

* an cognoscerent?

* ipsa

PARS V.
Auctoribus monachis Vastenensibus.
Alia quædam miracula in Suecia facta.

AA. Monn. Vastenensibus.

[Reliquius suas in Sueciam transferentes adversus latrones] Cum de Bruma a civitate pergentes hospitaremur in oppidulo quodam, aliqui, sub specie peregrinorum explorantes nos, indicaverunt his, qui fuerant in castro Ekarslahof b, quorum quidam more suo latrocinia exercentes, exierunt summo mane cum optimis equis, paratis balistis. Et cum ipsi essent in summitate montis, nos vero in descensu, transierunt prope nos quasi ad jactum lapidis, & pertranseuntes nos ad oppidum vicinissimum, ut melius viderent nos, antequam veniremus ad loca tutiora. Cumque sequenti die homines armati venissent sequentes currus suos, quæsierunt ab eis, ubinam essent peregrini illi divites cum equis multis, & saccis oneratis auro transeuntes? Responderunt illi: Transierunt, inquiunt, & jam sunt in securitate. Qui admirantes & confusi redierunt ad castrum. Tunc ipsa nocte revelatum est cuidam per dictam beatam Birgittam, quæ dixit: Vidistis illos multos armatos equites hodie? Et ipse ait: Vidi, Domina. Cui respondit: Ego, inquit, virtute Dei excæcavi eos, ut non nocerent vobis, nec impedirent viam vestram, sicut proponebant.

[32] [& belli pericula tutatur,] Cum diverteremus ad monasterium, quod vocatur Claravallis c, regni Poloniæ causa audiendi Missas, mulier, quæ diu laborabat in partu, mox ut reliquiæ beatæ Birgittæ domum mulieris ingressæ sunt, peperit & ab omni periculo liberata est. Cum adhuc essemus in mari inter Alemanniam & Suetiam, dubitantes propter bellorum pericula eidem regno Suetiæ undique ingruentium, ad quem portum applicaremus d, tum modicum post meridiem apparuit stella quasi candidissima e cœlo, quam primum vidit quidam puer octo annorum, innocens & infirmus, & postea omnes in navi, cunctis admirantibus & dicentibus, se numquam hora diei, sole claro, splendentem vidisse stellam, quæ usque ad portum non præcognita * navem præcedebat, & sic disparuit. Tunc nocte sequenti cuidam de nostris dictum est: Stella, quam heri vidisti navem præcedentem & portum vobis ostendentem, est dilecta sponsa Christi Birgitta, cujus fama, quasi stella, paulatim præcedet, donec sicut sol illuminet totum mundum. Quidam infirmitate lateris fere XX annis firmissime laborabat, qui etiam beatam Birgittam corporali visu Romæ viderat. Hic, audito, quod jam defuncta esset, rogavit eam, ut suis precibus ipsius angustiæ subveniret. Quo facto, homo subito curatus est, & coram multis recognovit & publicavit gratiam sibi factam.

[33] Quidam in noctibus frequenter vexabatur a diabolo, [sacrilegam,] ita quod multoties extraheretur a lecto; in sui auxilium hic beatam Birgittam invocabat, promittens, omni die ad honorem ipsius legere decies Pater noster, qui a vexatione, qua diu dolorose afflictus est, ipsius meritis est salvatus. Fæmina quædam cum communicasset die Paschæ, recepit de ore suo Corpus Christi, & ligavit in vitta sua, ut daret ad liberandum * hoc cuidam viro, quem male concupivit, ita ut eundem, sic æstimans, ad amplexus illicitos alliceret; &, cum nihil proficeret, accepit secundario Corpus Christi, & sicut prius in vitta sua reposuit, ut applicaret illud ad opus nepharium, quod illico disparuit, ita quod de eodem quidem nullæ reliquiæ remanerent. Post hæc fæmina illa in decem annis numquam vidit Corpus Domini in ecclesia, nec umquam, quando erat in ecclesia, legere poterat unum Pater noster. Sed extra ecclesiam aliqualiter legere potuit. Quæ taliter stetit in peccato suo multo tempore, nulli ausa suum facinus confiteri. Hæc cum audisset, reliquias beatæ Birgittæ venisse in partes Suetiæ, rogavit humiliter, ut sui misereri dignaretur, & voto peregrinationis ad dictas reliquias completo, mox ut tetigit pallium illis reliquiis suppositum, resoluta est in lacrymis, & consurgens confessa est omne malum suum. Facta vero confessione, & videre potuit Corpus Christi, & persistere in ecclesia sine tædio ad orandum.

[34] Quidam in XL annis nunquam confessus est, [& veterem peccatorem ad pœnitentiam adducit, sensibus,] qui, audita fama dominæ Birgittæ, veniens ad confessionem coram religioso dixit, se nihil peccasse. Cui frater: Nec ego te absolvo. Ille igitur secundo venit, & dixit, se nihil egisse mali. Tunc volens surgere vidit diabolum in figura teterrima, a cujus visu volens fugere, cecidit in terram quasi mortuus, nihil loquens, sed tacens quasi per dimidiam horam. Postea vidit Dominam pulcherrimam, vestibus deauratis indutam, dicentem sibi: O homo male infirmus es. Et ille: Vere ita est. Cui Domina: Vade ad reliquias Birgittæ meæ, ibi medicina est. Ego enim, quæ loquor tibi, sum Mater misericordiæ. Surgens igitur homo omnia peccata sua confessus est, quæ a juventute sua operatus est, gratias agens Deo & precibus dominæ Birgittæ se commendans. Mulier quædam reputans vana & frivola, quæ de domina Birgitta dicebantur, & quædam inconvenientia ore evomens perdidit sensum. Rediens igitur vir suus domum, & audiens, eam extra sensum, vovit se & cum uxore sua reliquias dominæ Birgittæ visitare; & modico intervallo interjecto, curata est mulier, & ambo votum suum magna devotione impleverunt. Quadam nocte cum multitudo maxima, quæ reliquias sequebatur, in quodam magno prato requiesceret in tentoriis, puer quidam mutus novem annorum propter pluviam ponebatur sub feretro reliquiarum, ubi usum loquendi recepit, personis testantibus fide dignis.

[35] Quidam multum sæcularis in spiritu vidit beatam Birgittam, [visu, manuum pedumque, linguæ usu destitutos, & graviter] dicentem sibi: Sequere me: ego tibi monstrabo viam: qui evigilans compunctus est. Duo cæci, quorum unus a nativitate, alter per octo annos cum cæcus fuisset, videntibus omnibus, qui aderant, sanati sunt in monasterio Vuatzsteno in festo S. Petri ad Vincula. Quidam contractis manibus & pedibus & a multis notus ibidem eodem die sanatus est. Filius cujusdam de civitate Arosien. e novem diebus sic erat, quod mamillas matris sugere non poterat, qui, cum jam morti proximus esset, exeunte matre præ tristitia, illi, qui intus erant, voverunt votum dominæ Birgittæ. Quo facto, puer statim convaluit, & matris ubera sugens portatus fuit Vuatsten per VII dietas. Quidam de Arosien. civitate novem annis epilepticus fuerat, & quasi omni die ter passus fuerat. Pater ejus pro eo votum vovit ad dictas reliquias & sanatus est. Vir quidam cæcus & una mulier etiam in Vuatzsteno illuminati sunt eo tempore. Mutus etiam quidam eo tempore loquendi officium, quod diu amiserat, recuperavit. Vir quidam sæcularis & nobilis ab inimicis lancea perforatus, ita quod ferrum lanceæ & magna pars ligni per pectus intravit, & per spondile dorsi exiens magnum frusticulum de pulmone secum extraxit; hic jam, cum ab inimicis insequeretur, cogitabat secum: Si verum est, quod audio de beata Birgitta, promitto, me limina ejus visitaturum, vitam meam correcturum, & vestes humiles portaturum, & statim ascendens equum evasit, & infra quatuordecim septimanas contra spem omnium mirabiliter sanatus, & de Vesgocia usque Vuatzstenum pedester ivit, & reliquias suas visitavit.

[36] [vulneratos sanat, naufragium depellit, jactæ] Alius erat nobilis vulneratus, qui nullo modo per medicum longo tempore poterat curari: nam, quando curatus videbatur, iterum vulnera aperiebantur & putruerunt. Hic votum vovit ad dictas reliquias, & infra paucos dies plene & perfecte sanatus est. Quidam navigio transeuntes ad nundinas S. Botvidi f in superiori Suetiæ parte, adveniente gravissima tempestate, jactati sunt, ita ut nimis ex procellarum impulsibus navis crepuit, & aqua implebatur. Qui quasi nihil aliud, quam submersionem expectantes dominæ Birgittæ devote implorabant auxilium, & mox quasi quadam manu navis levata est, & quadam procella in terram jactata, qui tandem cognoscentes se unum puerum periisse *, flexis genibus eamdem dominam Birgittam humiliter exclamabant, & statim una procella puerum jactavit sanum & illæsum. Et hi, qui in navi fuerunt, ad monasterium Vuatzstenum venire properabant, laudantes Christi gloriam, qui per eamdem dominam tot & tanta miracula operari dignatus est, nobis cum gaudio talia referentes. Vir quidam in parochia Uretum g blasphemans dominam Birgittam, ita & adeo subito correptus est, ut crura ipsius continuo frangerentur. Cuidam etiam moniali ipsam blasphemanti eodem modo accidit.

[37] [in eam blasphemiæ puniuntur hydropicum, mutam, a dæmone obsessam, & ægram curat:] Hydropicus quidam de superioribus partibus Suetiæ, cujus pedes & manus in tantum tumuerunt, ut secundus Job videretur, hic votum vovit, ut vigiliam dominæ Birgittæ, si sciret diem obitus sui, jejunaret, & tanta facilitate curatus est, ut omnes mirarentur. Quidam blasphemando verba Dei, quæ spiritus Dei loquebatur ad dominam Birgittam, arreptus est subito tanta infirmitate, quod se nec ad dexteram, nec ad sinistram movere poterat, & tanto tædio affectus est, ut etiam sibi immittere vellet manum propriam ad extinguendam vitam. Cui persona reverendo habitu apparens dixit: Extende linguam & curaberis. Ego enim sum illa, quam blasphemasti; & extendens homo linguam, recepit quamdam unctionem, qui evigilans curatus est, & ab illa infirmitate & a tentatione liberatus. Muta quædam mulier veniens ad dictas reliquias usum loquendi recepit & ad propria remeavit cum gaudio. Mulier arrepta a dæmonio & intolerabiliter vexata, verbaque inepta proferens, populi multitudine præsente, est curata. Domina quædam nobilissima constricta erat tanta infirmitate, ut, quoties se vertere vellet, per trabem funibus se, aut alio adjutorio relevaret, quæ audiens, reliquias advenisse, & tentans ire pedibus, quantumcumque male haberet, surrexit, ut iret, & tanta felicitate ivit, quod nec sensit solitam infirmitatem, nec adjutorium requirebat, quæ postea easdem reliquias in Vuatzsteno alacriter visitabat.

[38] Quidam in parochia Salia Arosien. diœc. bis suspensus votum fecit dominæ Birgittæ & in secundo suspendio ejus meritis est liberatus. [reum suspendio, equum fluxu sanguinis e naribus, pauperem tibia contracta, semimortuam,] De naribus caballi cujusdam familiaris Enakenborth fluxit sanguis continue pluribus diebus ita, quod non fuit spes de vita sua, cujus possessor vovit in honorem beatæ Birgittæ formam capitis equini de cera; quo facto, statim cessavit fluxus sanguinis, & equus perfecte curatus est, & possessor votum complevit. Vir quidam pauper in Vesgocia h, cum inscinderet carpenta, incaute cum securi fidit genu suum, &, licet a medicis vulnus consolidatum esset, tibia tamen miserabiliter contracta remansit: qui audiens famam dominæ Birgittæ vovit, quod visitaret ejus reliquias cum oblatione pecuniæ, quam habebat, & hoc non perfecit. Vovit iterum oblationem ceræ, nec hoc perfecit. Vovit, se in Vuatzsteno per octo dies in honorem ejus laboraturum, si suis meritis sanaretur, & statim sine omni dolore nocte sequenti tibiam extendit, & perfecte se sanatum invenit, & ad Vuatzstenum veniens devote votum suum copmlevit. Uxor Alani Joannis, Benedicta nomine, in tantum infirma, quod, omnibus membris jam mortuis, in solo pectore ad vitales spiritus palpitaretur; vovit, prout potuit, quod dominam Birgittam cum oblatione sua, si Deus sibi suis meritis vitam concederet, visitaret. Quo facto, statim sensit vitales spiritus paulatim ad singula membra redire, sicut eos prius ab ipsius membris paulatim senserat discessisse.

[39] Mulier quædam in Salaa Arosien. diœc. habens filiam quatuordecim annorum, [& epilepticam morbo liberat, puero vitam reddit, & naufragos servat:] quæ a quarto nativitatis suæ anno morbo epileptico tam graviter laborabat, quod tredecim vicibus in terram cadens & spumans miserabiliter affligebatur die quolibet, vovit pro filia, quod una secum dominam Birgittam peregre visitaret, si suis meritis sanaretur, & statim sine mora est filia ejus sanata, & tam mater, quam filia Vuatzsteno venientes devotissime votum suum perfecerunt. In parochia Fialansbro Arosien. diœc. infans quidam septem septimanarum per duodecim dies infirmatus, tandem ab omnibus est mortuus per unius horæ spatium judicatus, cujus parentes cum lachrymis dominæ Birgittæ auxilium pro infante mortuo implorabant; & statim infans revixit, & parentes cum suis oblationibus Vuatzstenum, sicut voverant, pervenerunt. Cum jam in autumno plures naves periclitarentur apud Malotranda, apparuit domina Birgitta cuidam in una illarum navium dicens sibi: Vis evadere periculum mortis? Et ille: O Domina libentissime. Tunc illa: Promitte, quod limina mea in Vuatzsteno visitabis. Et ille: Promitto. Quo facto, omnes de illa navi ad terram salvi venerunt, quamvis navis in partes minutissimas frangeretur, & omnes de aliis navibus mergerentur. Sed quod iste ingratus, quod voverat, perficere distulisset, iterum apparuit sibi Domina dicens: Miser, non consideras gravissimam tentationem, quam pateris. Ille namque in quinque annis præcedentibus nunquam potuit nominare istud nomen Maria. Et dixit ei domina Birgitta: Ab ista tentatione numquam liberaberis, donec in Vuatzsteno mea limina visitabis. Quod ille statim cum magna devotione perficiens & a tentatione liberatus est, & benedictum nomen Mariæ clare & absolute nominans atque laudans.

[40] [diutinum brachii dolorem tollit, navis incendium extinguit,] Mulier quædam prope Alvastrum i monasterium Ordinis Cistercien. pauper in peculio, sed dives vita pura decem annis cum dimidio continue in dextero brachio dolorem gravissimum est perpessa, quæ invocans dominam Birgittam vidit eam in habitu & dispositione, sicut eam prius pluries viderat in dicto monasterio Alvastro, dum ibi moram fecerat adhuc vivens, quæ dixit sibi: Tu rogas me pro recuperanda sanitate. Roges potius Deum, qui hoc & omnia potest. Libenter juvabo te rogando tecum, & certa sum, quod Deus exaudiet nos. Et, hoc dicto, mulier ab omni dolore liberata est. Et modicum post, cum dicta mulier quadam nocte pro pace & reformatione status regni Suetiæ devote Dominum exoraret, iterum apparuit ei domina Birgitta in habitu & dispositione, quibus supra, dicens ei: Propter multa gravia peccata in hoc regno impunita Deus extendet super regnum virgam suam: & ecce misericordia aperta est omnibus se humiliantibus, qui pauci sunt. Adhuc superest induratis gravis afflictio iræ Dei. Quidam de Lincopen. civitate k, ex Aquisgrano l sua peregrinatione secundum votum peracta, in mari constituti ad propria revertendi spem habuerunt. Navim, in qua erant, inter procellas reluctantem ignis fulminis in summitate mali protinus incendebat. Qui periculum mortis evadere diffidentes genibus flexis auxilium Dei & B. Birgittæ cum lacrymarum suspiriis implorabant omnes in navi una voce voventes, reliquias suas in Vuatzsteno visitaturos, si petitionum suarum celerem consequerentur effectum. Hoc facto, quasi per manum alicujus fuit fulminis incendium in mare projectum. Illi de tanto periculo liberati, dum ad portum desideratum applicuissent, ad Vuatzstenum devotionis causa transierunt dominæ Birgittæ, tamquam benemeritæ, laudem & gloriam referendo.

[41] [binos mortuos,] Mulier quædam in partu laborans tantum gravamen perpessa fuit, ut infans in utero matris moriebatur, pro qua votum factum erat, ut, sanitate sibi reddita, statim ad Vuatzstenum vaderet: facto vero voto, mulier ad se rediens peperit, & infans revixit. Restitutus quidam, in parochia Singuntun Arosien. diœc. m commorans, qui a parentibus uxoris suæ sæpius arguebatur (nam dixerunt, eam ab eo exosam haberi & suspectam; verum fuit, quod eam jugiter verberibus afflixit) nocte quadam, cum sana cum eo dormitum ivisset, morte subitanea juxta eum jacens exspiravit. Mane autem facto, ipse uxorem suam defunctam inveniens, Deum & dominam Birgittam cum magnis lacrymarum singultibus in loco secreto suppliciter exorabat, ut ipse suæ mortis innocens ab uxoris suæ parentibus posset evadere sine damno. Parentes vero ejus & vicini ad tantæ tristitiæ spectaculum occurrentes & credentes, eum esse auctorem suæ necis, funus ad feretrum posuerunt, mortem ejus amarissime dolentes. Dum autem vir pro vita ejus, & ut expers sinistræ suspicationis fieri posset, in orationibus suis procubuit. Ipsa vitæ restituta, modicum se erigens, sororem suam viva voce sic affata fuit: Soror mea, ad quid venisti huc? Et se circumspiciens, a plurimis amicis suis circumstantibus causam adventus eorum interrogavit. Illi vero asserebant, morte ejus percepta, se venisse. At illa, oculis in cœlum elevatis, sic dicitur respondisse: Laus & gloria sit omnipotenti Deo & gloriosæ dominæ Birgittæ, cujus precibus pristinæ vitæ ad tempus merui restitui. Vir autem suus, ipsam audiens vivam, celeri gradu accessit ad eam, flexis genibus humiliter deprecans, ut ipsa, parentibus suis audientibus, palam insinuaret, si ipse mortis suæ causa extitisset.

[42] At illa negavit dicens: Non, sed secundum voluntatem Dei hoc factum est, [ad vitam revocat; puer pustulis, mulier incontinentia laborans,] ut ostenderetur immensa Christi charitas, qua sponsam suam Birgittam amplecti dignatus est, cujus interventionibus in brevi de hac valle miseriæ disjungi debeam; & statim sibi sacerdotem vocari petiit propter Deum. Quo veniente & facta confessione, perceptaque Eucharistia & extrema Unctione, ut vera Christiana, suum spiritum in manus Domini commendavit, marito suo a sinistræ suspicationis opprobrio liberato, & pluribus præsens miraculum audientibus, Deum pro sua magna gratia laudaverunt, & dominæ Birgittæ limina se visitaturos, cum magna devotione promiserunt. Puer quidam pustularum patiens infirmitatem, jam extremum spiritum agere videbatur, pro quo mater & parentes voverunt, visitare locum Vuazstenum cum oblationibus, & statim puer convalens sanatus est. Domina quædam, vitio incontinentiæ laborans, quadam nocte rapta in spiritu vidit diabolum in figura horribili dicentem: Numquid tu credis, quod homo in terris peccata dimittit? Mihi utique data es & tecum descendam in infernum. Dominæ utique illi ultra modum turbatæ apparuit persona miræ pulchritudinis dicens: Dic diabolo, Misericordia Dei omnibus aperta est, ideo adjutorio Dei nolo peccare amplius, propterea nil tibi mecum est. Quo dicto, diabolus clamans dixit: Væ mihi, quia utique perdo jus meum, & jam incipit augeri invidia mea & miseria mea. Evigilans itaque domina vidit in visu personam mire fulgentem sicut prius, quæ dixit: Ego sum Birgitta, quæ de Roma veni. Confortare & esto stabilis. Ego enim, quod sic placet Deo, adjuvabo te in tentationibus tuis futuris.

[43] Quidam nobilis fugiens inimicos suos transfixus est in pectore ita, [graviter læsus, puer obsessus, in aquæm lapsus,] ut de vita ejus desperaretur, quod non minimum exibat de sanguine vulneris. Transactis aliquibus diebus, votum vovit ad Vuatzstenum, & statim cœpit sanguis fluere de vulnere & paucis diebus sine medicamento sanatus est. Quidam puer septennis novem vicibus arreptus est die quolibet a dæmonio, quem mater vovit ad Vuatzstenum cum oblationibus, & veniens non sine admiratione omnium est curatus. vir quidam in superioribus partibus Suetiæ, attædiatus de vita, multis vicibus tentabat seipsum strangulare, cujus uxor vovit eum ad Vuatzstenum cum oblatione. Igitur eodem die, quo tentabat ire, ut adimpleret votum suum, percussit se in tibia securi, de qua infirmitate decubuit aliquibus septimanis; cumque jam mulier surrexisset, ut adaquaret gregem suum, in glacie cecidit in aperturam, quæ aperta fuerat pro adaquando grege, & ibi in aqua jacuit quasi per horas quatuor, donec uxor & filius & plures eum extraxerunt ab aqua, qui portatus ad domum nihil omnino recepit de aqua in corpus suum, nec infirmatus est, nisi quod frigus de glacie & hyeme patiebatur: dixit enim, quod Domina quædam posuit super eum mantellum suum dicens: Ego te juvabo, donec venies ad locum meum Vuatzstenum. Igitur vir ille implevit, quod promisit.

[44] [mortui item aliquot] Quidam in parochia Felkare Arosien. diœc., surgente mane uxore sua pro opere necessario agendo, requiescebat in lecto cum duobus filiis parvulis, qui ululatum horribilem subito emittentes mortui sunt, quorum membra ita livida, livoreque tumentia effecta sunt, acsi baculis læsa essent: quod videns pater lacrymis, singultibus in stubam n portavit, & eorum morte nimium anxiatus, ultra modum etiam pavidus, & * quasi interfector eorum ab aliquibus suspicaretur: mater vero puerorum plenam in dominam Birgittam habens fiduciam, eo quod audierat crebro famam miraculorum ejus, vovit pro altero dicens: O Domina reverenda, si reddideris mihi istum vivum, portabo eum ad locum tuum Vuatzstenum cum oblationibus; cujus spiritus statim cœpit in corpus paulatim intrare, sicut solet die mortis appropinquantis paulatim recedere. Unde mater exhilarata dixit: Laus omnipotenti Deo & tibi, o domina Birgitta. Jam vadam ad parochialem ecclesiam, faciamque in honore Dei cantare Missam. Postquam *, transactis fere tribus vel quatuor horis, mulier majorem concipiens fiduciam dixit: O Domina gloriosa, scio, quia potens es apud Altissimum, & istum adhuc jacentem mortuum reddere mihi vivum, sicut reddidisti alium. Qui statim eo modo, quo prior, vivificatus est. Hæc mulier cum multis vicinis suis circumstantibus in Carnisprivio venit Vuatzstenum, ostendens ibi dictos pueros coram multitudine populosa.

[45] [ejus opem experiuntur: crus male affectum, & dolorem capitis sanat:] Mulier quædam ex Ekmgia civitate Lincopen. peperit infantem in ultimo spiritu constitutum, qui & statim mortuus est. Unde mulier antedicta, nimio dolore afflicta, maxime quia infans sine baptismo decessit, cœpit cum omnibus circumstantibus se dominam Birgittam lacrymose rogare, ut proles sua tamdiu vitæ redderetur, quamdiu baptizaretur. Quo facto, non sine admiratione & congratulatione omnium circumstantium revixit infans & baptizatus est. Hæc mulier, aliquibus septimanis transactis, veniens Vuatzstenum & portans secum dictum infantem vivum & incolumem, omnipotentem Deum & B. Birgittam collaudavit pro gratia sibi facta, similitudinem infantis argenteam offerendo. Mulier quædam, fracto crure, dolorem vehementissimum passa est per dimidium annum: hæc in sui auxilium dominam Birgittam invocabat, & statim nocte sequenti, crure integro sanato, ab omni dolore liberata est, &, facto mane, surgens sana de filis lini, quæ secum habebat, paratam telam parvam texendo paravit, & pedibus suis expedite ambulans venit Vuatzstenum, & eamdem telam devote offerens, cum magna gratiarum actione sanationem suam publice recognovit. Civis quidam de civitate Stocholmen., habens vermem in aure, dolorem capitis gravissimum passus est per unum mensem: hic tandem audiens, qualiter multi in suis miseriis per dominam Birgittam fulcirentur, vovit peregrinando videre ossa sua in Vuatzsteno collocata, & statim, excusso verme, aliquantulum sensit remedium, & veniens ad dictum locum Vuatzstenum coram confessore confessus est, se omnino tunc esse curatum, Deum in sua Famula magnifice collaudando.

[46] Quidam equitans super glaciem, cum appropinquaret ex improviso juxta flumen propinquum, [submergendum servat,] decidit, fracta glacie, in aquam cum equo, quem dum unda & cursus fluvii vehementer traheret, nec glaciem apprehendere valeret, venit ei in mentem vovere se ad limina dominæ Birgittæ & vitam suam correcturum, &, mirum dictu, statim equus traxit se ad partem glaciei & ita faciliter ascendit cum equo contra spem omnium, ac si manus hominum ipsum levassent. Illæsus igitur veniens ad terram, cum iter arripuisset ad domum dominæ Birgittæ, ipsa nocte apparuit ei Domina quædam habitu reverendo dicens: Cogitas venire ad domum meam, nihil proderit animæ tuæ, nisi corium, quo circumligata fuit lingua tua, solveris pura confessione. Qui ex verbis istis compunctus venit, & cum lacrymis totam vitam juventutis suæ confessus est. Nam quoddam horribile peccatum perpetraverat, quod statuit in corde suo nulli se aperire, antequam sciret, se moriturum. Attamen frequenter de aliis peccatis confitebatur, concludens isto modo confessionem: Peto, inquit, absolutionem de omnibus, quæ dixi, & etiam de his, quæ non dixi. Cum vero hoc peccatum diu celatum aperuisset, sensit mirabiliter se alleviatum: antea quippe tamquam gravissimo onere constrictus erat.

[47] Quidam in amentiam raptus est ita, ut omnino perdiderat sensum; [amentem sui compotem facit, e partu laboranti adest, & mortuis denuo vitam reddit.] cumque in oppido extra ecclesiam Lincopen. die nocteque gravaretur, & vix a multis teneri posset, dicens, quemdam hominem teterrimum stare ante se montem * ad sequendum eum, & multa inepta loquebatur. Famulus itaque istius vovit, ut, si dominus suus sensum obtineret, non solum visitaret domum dominæ Birgittæ, sed perpetuo ei cum suo domino se serviturum. Insuper quousque posset, inducere velle eum ad ejus amorem & honorem. Et sequenti nocte bene convaluit dicens: Multa loca pertransieram, multas personas teterrimas videram, sed inter alias vidi dominam Birgittam cum duobus comitantibus se loquentem. Facito, inquit, quod servus tuus promisit pro te, & proderit tibi super omnes thesauros. Qui complens votum, non solum in sensibus, sed & in anima est emundatus, abnegans omnes impietates & consuetudines vanas. Mulier de More Lincopen. diœc., cum novem diebus periclitaretur in partu, quæ * vovit multa & multa, sed nihil omnino profecit. Tandem voverunt multæ feminæ circumstantes, quod ipsa cum omni domo sua visitaret domum beatæ Birgittæ, & mox ad horam peperit tanta felicitate, quæ cum octo prius peperisset infantulos, nunquam tanta facilitate & levitate & columitate prius pariebat. Puer quidam mortuus plus, quam ad tres horas rigidus & frigidus jacebat. Cumque jam omnes flerent, mater votum vovit dominæ Birgittæ, quod, si puer revivisceret, non solum visitaret limina ejus, sed & ei perpetuo deserviret. Et statim, modico intervallo facto, puer surrexit vivus. Quo facto, venit mater cum puero Vuatzstenum, & testimonio multorum fide dignorum ita factum esse, ostenderunt. Item consimilis gratia de alio puero narratur, qui longiori spatio temporum quasi ad succensionem unius magnæ candelæ jacens mortuus, facto voto ad dominam Birgittam, surrexit vivus.

ANNOTATA.

a Brinnum seu Bruna Moraviæ oppidum hic indicari videtur, cum mox num. proxime seq. sistantur lectori S. Birgittæ exuviæ, in Sueciam transferendæ, primum in Polonia, dein vero in mari inter Alemanniam & Sueciam.

b Vide Annotata in cap. 3, lib. 3 Vitæ S. Catharinæ, a Bertholdo scriptæ, lit. i.

c Vide Annotata ibidem lit. d.

d Vide ibid. lit. k.

e Vide lit. a in Annotatis in part. 1 Miraculorum S. Birgittæ.

f Colitur secundo ab urbe Stockolmiensi milliari Sudermanniam versus.

g Pro hoc & similibus, quæ deinceps occurrent, locis minus notis vide Annotata in cap. 1 lib. 3 Vitæ S. Birgittæ, a Bertholdo scriptæ, lit. c

h Seu Gothia Occidentali, Sueciæ regione.

i Ad lacum Vether in Suecia.

k Vide lit. a in Annotatis in part. 1.

l Oppidum Germaniæ in circulo Westphaliæ.

m Vide lit. a in Annotatis in part. I.

n Hypocaustum.

* præcognitum

* an libandum?

* perdidisse

* ne

* postea

* monentem

* abundat

PARS VI.
Auctoribus monachis Vastenensibus.

CAPUT I.
Miracula aliquot anno MCCCLXXIV patrata.

[Præmisso] Benedictus ergo Deus, & Pater Domini nostri Jesu Christi, pater misericordiarum & totius consolationis, qui miserabilis in famulis, etiam jam mundo senescente; fide vero bonis operibus approbata, fere ad occasum mundo tendente, in finem diligendo suos charitatem suam ostendere dignatus est, quique per placita sibi merita venerabilis Brigittæ de Suetia hæc supradicta miracula, & multa alia, quæ, ne legentes afficerent tædio, non sunt scripta omnia in libro hoc, operari dignatus est. Et [ob] hoc scripta sunt, ut credatis, quomodo hæc erat vera Dei famula, quam tam hujusmodi signis non immerito admirandis dignificaverat & quotidie dignificat, omni nationi, quæ sub cœlo est, digne colendam exhibet, quæ a primis juventutis suæ annis jugo servitutis suæ levissimo se subjecit: ita quod cum marito suo devote visitaret Romam, & Compostellam a, & multa alia loca, in quibus Sanctorum reliquiæ requiescunt, rediensque ad patriam ad continentiæ perfectionem adduxit eumdem, ut multis annis simul sine exactione, & redditione debiti conjugalis viverent, jam adhuc ligata matrimonio, sobrietatem vidualem victu & vestitu præferebat, devotioque cordis ejus & orationum instantia magna in ea futuræ resignationis & gratiæ perfectionem præmonstrabant.

[49] Cumque jam a lege viri soluta esset, bona sua hæredibus & pauperibus distribuens, [revelationum,] & a mundi delectationibus & patriæ retinaculis parentumque solatiis se expediens, & ex jussu Christi ad Romam iter arripiens b, ipsum pauperem pauper sequens, nihil sibi nisi simplicissimum victum & vestitum a generis sui nobilitate c contemptibilem retinebat. Propter quod & ea, quæ omnem mundi consolationem abjecerat, mirandis consolationibus, gratiis & revelationibus est divinitus illustrata, sicut in libris Revelationum sibi cœlitus ostensarum lucidissime continetur. In quibus omnibus non suam, sed Dei gloriam quærens, latere quidem ob humilitatis custodiam maluisset, nisi quantum ad proximorum salutem prospexisset, & ideo Spiritus vel Christi potius sibi insuper apparitiones confessori suo d adhuc in corpore viventi, & omnibus his, verum testimonium perhibentibus (scimus enim, & vere credimus, quia verum est testimonium ejus) manifestare jussa est, cui in spiritualibus humiliter obediens, omnia sibi divinitus ostensa non sine devotionis lacrymis revelavit. In quibus, inquam, Revelationibus ostenditur incomprehensibilis & inexcogitabilis Christi Dei & hominis pietatis charitativa dignatio.

[50] Atque hinc omnes propter preces & merita Matris misericordiæ Virginis Mariæ, [S. Birgittæ] Sanctorumque suorum ab æstu peccatorum & ad postulandum misericordiam placidissime convocantur. Unde Dominus, cui est proprium misereri semper & parcere, in his Revelationibus suam omnipotentiam suæ divinitatis in sublimitate maximæ miserationis indicat, ut inexcusabiles sint omnes, operante divino judicio, qui misericordiam tam leniter, tamque dulciter exhibitam contempserint: numquid non excusabiliter dignus est justitia divini judicii fieri *, qui tam dulcibus verbis & operibus, quam hujus apparitionis seriem continere * oblatam sibi contemnit admonitionem & respuit miserationem? Quapropter præparent omnes animos, & expandant voluntatum suarum sinus, ut mensura misericordiæ bona, scilicet super meritum confecta, super speratum cogitata, super desiderium & omnem cogitationem superfluens per mediatricem matrem Dei & hominis a Filio suo fonte omnis pietatis infundatur: nec suspicio ulla fallacis spiritus mentibus ista legentium obrepat; non enim credendum est, quod spiritus malignus vere justos decipiat, vel peccatores in melius convertat, vel charitatem, quam non habet, cordibus frigidis infundere queat, vel in aliquo gloriam Dei, cui invidet, promoveat.

[51] Sicut enim impossibile est, quod spiritus veritatis loquatur mendacium, [factarum,] vel a justitia quemquam avertat, vel superbiam, vel invidiam cordibus sibi subditis inspiret, vel omnipotentis Dei contemptum adducat, & spiritui falsitatis oppositum * horum malorum propter inolitam ei malignitatem & nequitiam omnino sunt interdicta, & si forte quis hoc, vel aliquid horum bonorum spiritui maligno possibilia esse ad faciendum contendat; consequens est, quod opposito * horum spiritui maligno, & sanato possibilia esse contendat, & veniat mendabilis e error, ut mala Deo & bona diabolo tribuantur, & justorum princeps & rectorum credatur diabolus; impiorum vero structor & investigator * Deus esse blasphemetur. Si quis autem Revelationibus, quæ a Jesu Christo & amantissima matre sua Maria Virgine sint misericorditer ostensæ, credere nequiverit vel noluerit, operibus ipsis credat. Ipsa enim opera testimonium perhibent, de cujus spiritu locuta sit vivens in corpore, quæ carne soluta tantis miraculis quotidie succurrendo illustratur. Incredibile enim, imo impossibile esset, quod Deus secretorum cognitor, hanc tam mirabiliter dignificaret mortuam, si tanta, quæ in Revelationibus continentur, contra scientem omnia adinventione propria fingere præsumpsisset.

[52] [& miraculo rum ejus encomio,] Hæc autem miracula, quæ in hoc parvo volumine continentur, in quibus non est attendenda Latinitas, ruditas, nuditas, vel simplicitas, sed propter Dilectam sibi mirabiliter operantem amantissima charitas, immensa bonitas & suavissima benignitas; non solum nota sunt venerabilibus patribus & dominis, videlicet domino Brigero archiepiscopo Upsalen. f, domino Thomæ episcopo Vexionen. g, domino Nicolao episcopo Scaren, domino Matthiæ, episcopo Arosiens. h, dominis canonicis Capituli Lincop., inclytis baronibus domino Amiglislom comiti Urknoënsi, Boëtio Joannis capitaneo Silanden., dominis Benedicto & Carolo consiliariis & militibus illustris regis Suetiæ, qui ad firmiorem evidentiam eadem vera & fide digna sigillorum appensione approbarunt; verum etiam toti fere communitati Suecorum regni antedicti, * pro recuperanda tam animæ, quam corporis sanitate ad dictum locum Vuastenum, ubi ossa ejusdem Dominæ quiescunt, catervatim quotidie confluunt, quæ per eam fiunt signorum magnalia cernere cupientes. Ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria cum imperiali potentia per infinita sæcula sæculorum. Amen.

[53] [ad hæc litteris] Benedictus Deus & pater Domini nostri Jesu Christi, pater misericordiarum & totius consolationis, qui ad ædificationem & consolationem suorum in primis temporibus per servos suos Prophetas fecit magna & inscrutabilia & mirabilia absque numero, salutemque magnam in medio terræ, dum in Judæa tantum notus esset. Intrante vero tempore miserationis gentium, dedit hominibus scientiam Altissimus honorari in mirabilibus suis, in his curans, mitigabat dolores per mundi climata circumquaque, cum in omnem terram sonus prædicationis Apostolorum procederet, manus suas extendens tunc in sufficientia ad sanitates & signa & prodigia fieri pro nomine sancti filii sui Jesu, quæ Suetia Borealis regio audita percipiens, suave jugum Domini sponte suscepit, evulsisque spinis perfidiæ & tribulis idololatriæ, ut vinea fructifera fructus justitiæ germinaret. Et hæc vinea, de tenebrosis idololatrantium Ægyptiorum ergastulis prælucente lumine, gratia Dei, translata, ejusque dextera firmis fidei radicibus plantata, nec non sedulis cœlestium dogmatum imbribus per doctores Catholicos i irrigata, licet aliquoties, raro tamen miraculorum in signis ad uberiorem virtutem perfectam fuisse dignoscitur illustrata.

[54] Unde in illa nonnulli devotis cupiebant affectibus hujusmodi calefieri, & ad amorem divinum ferventius accendi, ne Aquilo ille, a quo panditur omne malum super habitatores terræ, [consignanda] aliquos imbecilles ejus palmites gelu perfidiæ posset exurere, seu radices ejus extirpare. Quorum desideriis Dominator virtutum, qui cum tranquillitate judicat, & magna reverentia disponit omnia, benigniter accurrens ineffabili sua sapientia ad nos habitantes in his extremis terræ finibus, regno videlicet Sueciæ prædicto, attingendo invenit magni pretii mulierem, videlicet venerabilem & sanctæ memoriæ dominam Birgittam, virtutum armis contra vitia valde fortem, ut in illo libro de Vita ipsius plenius declaratur, & sibi revelando secreta cœlestia Sponsam suam & filiam suam creberrime nominatur *, ut in Libris Revelationum sibi viventi in corpore cœlitus ostensarum aptius edocetur. Et ne humanæ conditionis infirmitas nimis tarda ad credendum redderetur, quod Christus in cælo residens, loqui fœminæ in hac mortalitate degenti dignaretur, non cessat ejusdem Dei & Domini nostri Jesu Christi magnifica gloria Sponsam suam in omnibus circumquaque regnis magnificis, ut infra dicetur, miraculorum prodigiis illustrare, sic pie satisfaciens oculis suis videre mirabilia fieri affectantium; nec non evidenter ostendens, hanc se intime dilexisle, crebrisque & charitativis locutionibus consolatoriis, nec non admirandis revelationibus lætificasse viventem in corpore, ad cujus nominis invocationem in carne mortua, tam innumera signorum magnalia quotidie dignaretur ostendere.

[55] Quæ si omnia publicarentur, unius scriptoris, licet velocissimi sedulitas ea colligere & conscribere non valeret. [Vastenenses monachi] Igitur ad hoc, ut a pueris devotis magnificentiæ divinæ laudabile nomen eo ferventius exaltetur, & agnoscat omne sæculum, quanta gloria Deus dignificat in Sanctis suis prædictam famulam suam Dominam Birgittam a primo tempore, quo ab Urbe Romana ossa sua translata sunt k, ex præcepto venerabilis in Christo patris domini Nicolai divina miseratione episcopi Lincopen. per patentem litteram ipsius sigillo roboratam, nos Gudmarus Frederici l, Joannes Giurderi, & Batismundus, licet indigni, presbyteri in monasterio Vuatzsteno Lincopen. diœc. prædicti regni Suetiæ commorantes, diligentiam, quam potuimus, apposuimus ad scribendum in hoc volumine, cum testibus & personarum & locorum, in quibus habitabant, nominibus aliqua miracula, per quæ virtuosus Deus glorificat Famulam suam: sed nequaquam omnia, sed multa valde stupenda referuntur nobis. Collegimus etiam prius aliqua miracula in unum alium libellum, quem reverenda domina Catharina, venerabilis & sanctæ memoriæ dominæ Birgittæ filia, tulit secum ad Sedem Apostolicam, sigillatum sigillis venerabilium patrum ac dominorum, qui in fine ipsius nominantur, & ex miraculis, quæ scripta sunt in libello, scripsimus sex in principio voluminis cum personarum, testium & locorum, in quibus habitant, nominibus. Facta autem sunt illa sex miracula non longe a monasterio Vuatzsteno, & idcirco ad ea testes & nomina faciliter reperire potuimus.

[56] [se necingunt.] Alia vero pleraque m facta sunt in remotis partibus & ideo testes ad hæc inquirere sine difficultate non valuimus; nec * in his sex propter appositionem nominum testium & locorum necessario compulsi sumus dictiones aliquas prætermittere: verumtamen tam illa, quam ista in veritate facta scimus, & vidimus personas, cum quibus facta sunt; licet primo per negligentiam testes vel nomina illi * apponere omisimus. Vere etiam credimus, multa per eam facta miracula, quæ nusquam referuntur ad nos, quod patet per multos huc peregrinantium, & ceram in diversis formis suspendentium, qui ita veniunt atque recedunt, qui nobis penitus nihil loquuntur. Sciendum est insuper, quod multi sunt in partibus istis cognomina non habentes: hujusmodi ergo de oppidis, in quibus habitant, nominamus. Item notandum, quod veniunt aliqui non recordantes præcise dicere nobis diem, quo infirmitas eorum inceperit, aut finierit. Diem ergo & annum, quo ad nos veniunt, ponimus, hoc ex plerisque perpendentes, quod statim, sinita passione, iter arripiunt, quorum aliqui hoc valde debiles attentant, & ad locum ipsum Vuatzstenum pervenientes gaudent se per venerabilis dominæ Birgittæ merita perfectæ curationis antidotum in itinere prægustasse. Initium ergo signorum, per eam in partibus istis factorum, hoc est.

[57] [Ejus ope captus ab hostibus liberatur,] Contigit anno MCCCLXXIV feria tertia Pentecostes, quod quidam nobilis, Fadheresse nomine, de oppido Sodhrbii, parochiæ Jeroptompta Lincopen. diœc. n ab hostibus suis capitur, & strictissime ligatus a domo sua plus quam XXX milliaria usque ad litus maris adducitur. Nave itaque parata, qua ad Alemanniam ulterius traduceretur, ut ibi liberius tantam argenti summam, quantam vellent, ab eo per pœnas extorquere possent; stans itaque vir ille in litore, doloribus undequaque circumseptus, audivit, quod illi, qui transtulerunt reliquias dominæ Birgittæ a Roma, pausandi gratia consisterent non longe a loco, quo ille staret. Illam ergo in sui auxilium, ut saltem in patria sua remeare posset, altis suspiriis invocabat. Et statim armati de propinquo castro Brimi plures & fortiores captivatoribus suis venerunt, & prohibuerunt, ne adduceretur in regionem alteram, sed imponeretur sibi ibi certa summa pecuniæ pro captivitate solvenda, si justitia sic dictaret, quod & factum est, & ille liber ad patriam dimissus est. Illi tamen, qui juvabant eum, in nullo sibi attinebant, sed huc usque venerant propter inimicos ejus. Ille vero, dum reverteretur ad propria, venit ad illos, qui transtulerant ossa dominæ Birgittæ, & sequebatur eos, usque dum collocassent ea in monasterio suo Vuatzsteno, quo collocata sunt quarto Nonas Julii o anni prædicti, narrans gratiam factam. Postmodum per reges & proceres liber datus est, ita quod captivatoribus suis obulum postea non solverit. Testes sunt nobiles viri Haquinus Tampe de oppido Ludhigistadl parrochia Sydstad Lincopen. diœc.

[58] [furiis actus] Nobilis quidam Hanus similiter nomine in civitate Sadhr. Lincopen. diœc. aperte blasphemans laude dignam Birgittam, ubi primum venimus ad regnum Suetiæ in festo Apostolorum Petri & Pauli anni prædicti p, tanta furia arreptus est, quod non solum vidit multitudinem dæmonum, sed currens ad quamdam arborem & se exspolians vestibus, flectensque genua coram arbore se vehementissime flagellavit; & qui solebat ante dicere, Quid mihi de illa Vetula & de reliquiis suis, & si haberem unum equum valentem XL marcas, de illa nihil penitus curarem; postquam se flagellasset, invenit unam equam miseram & super eam sedens equitavit ad ecclesiam S. Laurentii Sudhricopen q, ibique dimittens equam intravit ecclesiam, claudensque ostium super se solum cum virgis & baculis totum corpus suum & caput miserabiliter vulneravit. Quod percipientes amici sui veniebant, & pulsabant ad ostium, ut eis aperiret. Ipso vero negante, ipsi tamen per aliquas fenestras ecclesiæ intraverunt. Quod ipse videns, quasi pro sævis hostibus cum baculis, quibus se prius percusserat, se defendit, quem ipsi per astuta consilia capientes ad hospitium suum importune traxerunt.

[59] Ille autem ex dementia sua digitos dentibus mordens, [mentis tranquillitati redditur,] improperans eis & clamans, Vos maledicti latrones & tyranni ita male locuti estis de illa beata domina Birgitta, sicut & ego; ita digni estis maledictione & dæmonum societate, sicut ego. Qui suam & eorum nequitiam detegens, tandem rediit ad sensum suum & votum vovit visere reliquias sanctas. Cumque venisset in mentem prius ire ad limina Aquisgrani r, quia prius hoc voverat, & non impleverat, statim iterum arripitur, & gravius more solito multitudine dæmonum vexatur, & cum aliquantulum respiraret, habito consilio cum quodam viro discreto, promisit, ut monasterium Vuatzstenum visitaret. Qui arripiens iter primo, quasi mole quadam depressus vix ire potuit; sed egressus civitatem in maxima humilitate, pauperrimo habitu, nudis pedibus, per longas duas dietas venit ad locum destinatum, & tanta facilitate iter suum peregit, ac si infirmus non fuisset, Deo gratias referens, oblationem suam humiliter offerebat. Testes sunt honorabiles viri dominus Laurentius, curatus ecclesiæ prædictæ sancti Laurentii, & frater suus dominus Tostus, vicecuratus ecclesiæ S. Trinitatis in civitate prædicta.

[60] Nobilis quidam Regualdus, Inolisson nomine, de oppido Idhmg, [paralysis subita,] Parochiæ Naselta Strangen. diœc. s paraliticus effectus fuit, ita quod nullius membri dexteræ partis usum haberet, & loquendi, videndi, audiendi officium amisisset. Quod videntes uxor ejus & sacerdos curatus ibidem dominus Joannes, & sibi plurimum condolentes, voverunt pro ipso, cum ipsemet non posset, quod ipse visitaret reliquias dominæ Birgittæ in Watzsteno, oblaturus pro quolibet articulo, usu officii sui naturalis carente, unam marcam ceræ. Quo facto, mirum in modum paulatim sensit se sanari; qui circa Nativitatem beatæ Virginis veniebat Watzstenum humiliter implens votum suum. Testes sunt Joannes prædictus, pater Styrbertus abbas monasterii Viletæ ejusdem diœc. & Laurentius de oppido Thiorby ejusdem parrochiæ.

[61] Honorabilis pater Stibernus abbas de monasterio Juleta Strengien. [& naufragium] diœc. t ad Watzstenum direxit litteras in hæc verba: Reverendo viro domino Petro, Priori Alvastri u, in Vuatzsteno existenti in Domino salutem. Abscondere cœpi, quod experior non abscondendum esse, videlicet quod Domina illa gloriosa, domina Birgitta magna, dum invocata fuerit, in aquarum periculis auxiliatrix erit. Nam in Stagno Maleer x prope passagium Ologasund navem ascendi transiturus versus Strengines y, extensoque velo sub illo vehementi flatu, qui erat circa festum B. Martini, scopulo quodam læsa est navis; fracto autem gubernaculo & rupta navi, velum deponere volebamus, sed non potuimus, flatu instrumenta veli stringente; sicque navis velocissime currens fortius rupta est. Tandem velum trahere volentes in tanto periculo Missam, Salve, sancta Parens, in honorem gloriosæ Birgittæ dicendam vovimus, & tantum protinus relevamen accepimus, quod nec minima gutta aquæ percipiebatur navem intrare. Pueri autem & famuli, priusquam navis rumpebatur, ad unam leucam pluries exhauserunt aquam, quia navis propter vetustatem porosa erat, rupturæ vero tam amplæ fuerunt, quod non erat in manu nostra auxilium ferre.

[62] [depellitur,] Ipsis itaque ab invasione aquæ mirabiliter exemptis, etiam pori, qui ante receperunt aquam, tanto deferentes facto quieverunt. Verumtamen aqua, rupturis alludens, inconsuetum sonum dedit, mira reluctante potentia, quippe in comparatione tantæ resistentiæ ostendit, se in tali actione minoris esse potentiæ & virtutis. A terra utique remoti eramus sub isto facto ad longam dimidiam leucam, & navis postmodum remis ad terram ducta & in portu firmata, aqua mox cœpit absorbere. Post hujus reparationem famuli se habuerunt in exhauriendo aquam de navi, sicut ante fractionem: me autem descendente de navi Strengenes, & famuli persequebantur viam versus civitatem Stocholmiensem z, ubi eadem navis penitus est destructa, illæsis tamen famulis & rebus nostris. Hæc itaque facta sunt non invocantis merito, sed invocati nominis dignitate. Et quid igitur tantæ auxiliatrici rependemus? Scimus pro certo, quod ipsa re vera & nomine veraciter extitit bona, invocantibus reis juvamen tribuens. Taceant adversarii. Valete in Christo semper. Scriptum in crastino B. Vincentii meritis gloriosi. Testes sunt dominus Soal monachus, & sacerdos monasterii Rinna in terra Gothlandiæ aa Berocampæ Laurentii Benedicti, Joannes Petri nobiscum in navi periclitantes. Ista quatuor miracula posita sunt in primo libro, & duo de illis, videlicet de domino Nicolao de Suuenthals, & de piscatoribus sequuntur.

[63] [oculus restituitur, & alter paralyticus sanatur.] Item circa festum S. Nicolai episcopi nobilis quidam primo nomine de castro sito juxta civitatem Orobro bb Strengien. diœc. deridens Dei Famulam altero oculo subito privatus est. Qui post dimidium annum de blasphemia pœnitens, & votum peregrinationis ad eam emittens atque perficiens, se gaudebat amissam præteriti oculi claritatem recuperasse. Testes sunt Hermannus Scuira & Villabargh cum ceteris ejusdem castri castrensibus. Eodem tempore Jacobus aurifaber, civis dictæ civitatis Orobro, etiam blasphemans Dei Famulam paralisi dissolutus est, qua per tres dies & tres noctes miserabiliter afflictus est, vovit se peregre visere, quam deriserat, qui mox usu firmaque stabilitate membrorum percepta, quod voverat, adimplevit. Testes sunt concives & amici sui Aquinus & Joannes.

ANNOTATA.

a De itinere ejus Compostellano vide dicta § 9 Comment. prævii.

b Anno 1346.

c De hac consule § 3 Comment. prævii.

d A confessionibus illi fuere Mathias, canonicus Lincopiensis in Suecia, Petrus Alvastrensis, & alter item Petrus, Vastenensis dein confessor generalis.

e An a voce Mendum hoc Adjectivum hic deducitur?

f Qui vitam S. Birgittæ, primo loco supra excusam, conscripsit.

g Hic adstitisse continuo traditur ædificationi monasterii Vastenensis usque ad annum 1374, in hujus loci Diario ad annum 1405.

h Harum in Suecia diœcesium notitiam dedi in Annotatis in part. 1 Miraculum lit. a

i S. Anscharii, archiepiscopi Hamburgensis, Danorum & Suecorum seculo IX Apostoli, Vitam habes in Opere nostro tom. 1 Februarii ad diem IV ejusdem mensis: de Suecorum vero conversione agitur § IX Comment. prævii pag. 401.

k Cœpta est ea translatio anno 1373, mense Septembri; perfecta vero sequenti mense Julio.

l Fuit e comitibus S. Birgittæ Hierosolymam peregrinantis, uti & S. Catharinæ, ejus filiæ, matris suæ reliquias in Sueciam deportantis, ex Diario Vastenensi ad annum 1389, quo obiit.

m Videntur hic indicari miracula part. 5 supra relata. Vide num. 399 Comment. prævii.

n Videsis lit. a in Annotatis in part. 1 Miraculorum supra.

o Die IV Julii.

p Id est, anni 1374.

q Id est, ut opinor Sudhercopensis; de Sudhercopensi autem Sueciæ portu vide Annotata in cap. 3. lib. 3 vitæ S. Birgittæ lit. K.

r Vide Annotata in part. 5 Miraculorum S. Birgittæ lit. k.

s Vide ibid.

t Vide Annotata in cap. 3 lib. 3 vitæ S. Birgittæ, a Bertholdo scriptæ lit. f.

u Monasterii Ordinis Cisterciensis ad lacum Vether.

x In Gothia Orientali.

y Strengnesiam.

z Regum Sueciæ modo sedem.

aa Sueciæ Orientalis pars est.

bb In Nericia sitam.

* abundat

* supple: videt, aut quid simile

* an opposita?

* an opposita?

* an instigator?

* supple: qui

* nominat

* an nec non?

* an illis?

CAPUT II.
Miracula, anno MCCCLXXV facta.

[Amens, mutus, languidus,] Item anno sequenti, videlicet anno Domini MCCCLXXV, Benedictus, monachus Ordinis Prædicatorum de claustro suo in civitate Strengien. a consistens apud ecclesiam Ekiolistadh ejusdem diœc. deridens laudabilem Dominam, amens omnino effectus est per tres dies & noctes circa Epiphaniam Domini; qui, facto ad eam peregrinationis voto, quam deriserat, visitare, vivacitatem sensuum pristinam est adeptus. Testes sunt honorabiles viri & dominus curatus ecclesiæ Ekiolistadh, dominus Honichinus curatus ecclesiæ Ekheby ejusdem diœc. Item circa Epiphaniam Domini Nicolaus pistor quadraginta fere annorum de oppido Uthebgrh parochiæ Hunnita in vallibus Arosien. diœc. b a nativitate mutus, audita fama miraculorum, per quæ omnipotens Deus mirificat Famulam suam, gratia adipiscendi usum loquelæ peregrinando cœpit visere locum Watzstenum, soluto in itinere linguæ ligamine, perfecto loquendi præditus officio, ad propria cum gaudio reversus est, peregrinatione sua fideliter consummata. Testes sunt Nicolaus & Laurentius agricultores in oppido prædicto. Petrus sartor de Kausbethorp. parochiæ Kustha Srengien. diœc. per novem hebdomadas languore gravissimo laborans, novem ultimis diebus perdito sensu atque loquela, nihil omnino comedere potuit. Tandem ad sensum rediens, fecit votum peregrinationis ad monasterium Watzstenum, quod, illico plena sanitate recepta, circa Octavam Epiphaniæ humiliter adimplevit. Testes sunt Holinger de oppido Gutamu, Joannes de oppido Frolimbda ejusdem parochiæ.

[65] [epilepticus, e partu laborans, & paralyticus sanantur,] Item circa Purificationem B. Virginis Joannes monachus de Ordine Minorum claustro sito in civitate Orbuga c Arosien. diœc. verbis minus decentibus blasphemans gratiam reverendæ Dominæ nostræ factam, morbo ephiletico* subito cecidit, & visu, auditu, loquela, motu, omnique sensu rationabili perdito, per tres dies & noctes jacuit quasi truncus inutilis, cujus miseriæ Dominus Arvidus ecclesiæ prædictæ curatus, & discretæ matronæ ejusdem civitatis Catharina & Margarita compatientes, fecerunt votum peregrinationis pro eo Famulæ Dei, qui eadem hora surgens sanus, fatebatur, se libenter velle, quod pro eo voverant, adimplere. Testes prædicti sunt. Ryatilborg, uxor Gymari, de oppido Unidhalbagh parochiæ Hunnita Arosien. diœc. per tres dies & noctes periculosissime laboravit, ita quod mulieres secum existentes de vita ipsius penitus desperarent. Adveniens post curatus ecclesiæ Arnardus pro audienda ab ea confessione, sibi consuluit Famulæ Dei votum peregrinationis emittere. Quo facto, infantem peperit incolumem circa festum Purificationis B. Virginis votum fideliter adimplendo. Testes sunt dominus Arnardus prædictus, Catharina & Ignefridis, convicinæ suæ. Dominus Nicolaus curatus ecclesiæ Suuashal Lincopen. diœc. paralisi dissolutus pro sui sanatione dominam Birgittam devote flagitavit, & tempore Quadragesimæ, prout potuit, venit Watzstenum pro salute recuperanda, ubi in paucis diebus tantum convaluit, quod in sancto die Paschæ, nobis & aliis pluribus videntibus, Missas in monasterio celebravit, &, hoc est, Nono Kal. Augusti anni instantis d suam ecclesiam sanus regit. Testes sunt honorabiles viri Tiko curatus ecclesiæ Vadhrstadha, & dominus Andreas curatus parochialis ecclesiæ Arrestadha, & dominus Tyrgillus de domo S. Spiritus Skamigen.

[66] [submersionis periculo] Decem viri cum puero parvo sedebant ad piscandum super glaciem in stagno magno, monasterio Waszstenensi adjacenti, ubi talis est consuetudo, quod, dum appropinquat tempus resolutionis glaciei, vehementissimo strepitu incipit ebullire & commovere a profundo & magna violentia rumpere primo parvas rimas, quæ sunt in glacie, has in modico spatio faciens valde latas, licet glacies in densitate habuerit plus, quam ulnam. Et tunc, superius adjuvante impetu ventorum, dividitur tota glacies in grossa frusticula, & tunc multi existentes super ipsam multoties submerguntur. Et, licet istud videatur mirabile ad credendum, hoc tamen omnis circumjacens regio attestatur. Sex vero de decem dictis viris commotionem a profundo audientes, & stagni consuetudinem non ignorantes, cursu velocissimo properabant ad littus, relictis piscibus omnibus, quos prendiderant, cæterisque rebus suis. Alii vero quatuor, videlicet Symdomquisebargh parochiæ Watzstenensis Lincopen., diœc. Kar, & Emiregus in Vastesthadu parochiæ Orabargh ejusdem diœc. & Dalpho in oppido, & parrochianus ejusdem diœc. cum puero volentes sua secum tollere sustinuerunt modicum, &, cum jam præparabant se ad discedendum, viderunt inter se & socios suos aperturam tam amplam effectam, quod impossibile erat eis venire post ipsos, unde ex horribili collisione & commotione glaciei usque ad mortem turbati, cum nihil expectarent, nisi submersionem subitam, levaverunt oculos versus Watzstenum, dominam Birgittam sibi in auxilium humiliter invocantes.

[67] Quo facto, mirum in modum pars glaciei, in qua illi stabant periculosissime, [plures eximuntur,] in ictu oculi contra violentiam ventorum conjunxit se ad illam partem, quæ adjacebat littori, in qua sine periculo stabant illorum socii, permittentes eos ad locum securum accedere. Jamque illis in securitate stantibus, glacies tanta facilitate disjuncta est, quanta conjuncta. Dictus vero puer properans post eos, sed saltare non valens tanta velocitate, quanta illi, cum disjungeretur glacies, persiliit in aqua. Quod videntes hi decem viri, & ipsum in nullo juvare valentes, pro ipsius liberatione dominam Birgittam flexis genibus implorabant, qui mox, constituta sibi manu cujusdam, ex aqua levatus est. Illi omnes, cum quibus miraculum factum est, circa Annunciationem Domini venientes ad Watzstenum & lacrymantes præ gaudio, auxilium sibi mirabiliter & misericorditer præstitum pluribus intimabant. Testes sunt Suenon Arnabagh, Aquinus Kuntz de oppido Subii parochiæ Ortaton Lincopen. diœc.

[68] Dominus Nicolaus curatus ecclesiæ Unighby Strangen. [brachii dolor tollitur, amens menti,] diœc. credere nolens oblocutionibus, honorandam dominam Birgittam blasphemabat. Quod faciens dolore gravissimo in dextero brachio percussus est, quod per tres dies ita intolerabiliter affligebatur, quod nec comedere, sive dormire, aut aliquid quietis remedium invenire potuit. Tandem intelligens, se propter ingratitudinem erga Famulam Dei factam correctum, pœnituit vovens se intimo corde sibi non derogare de cætero, sed, in quibus possit, digna reverentia honorare. Quo facto, sanitatem pristinam sibi redditam sentiebat. Testes sunt honorabiles domini Henechinus Ekby ecclesiæ curatus, & Orlandus curatus ecclesiæ Arabarg ejusdem diœc. Eadem diœc. atque parochia Agbordus de oppido Giamsge per novem dies insensatus est, pro quo uxor & amici votum peregrinationis ad Waszstenum firmiter emiserunt. Qui statim, sensu rationabili sibi reddito, circa Annunciationem Domini votum per se factum devota alacritate complevit, adjungens, quod Vigiliæ Famulæ Dei, dum statueretur, jejunaret, & unam Missam ob reverentiam ejus quolibet anno dici faciet. Testes sunt Arnardus suus, Ignemarius, & Karaldus de oppido Ulda ejusdem parochiæ.

[69] Margarita de oppido Olkne parochia Biornas Kogh Arosien. diœc. peperit infantem mortuum & totaliter denigratum, [mortui vitæ redduntur, & carcere detenta liberatur;] cunctis credentibus, quod in lingua ejus niger carbo teneret, qui & magis phantasma, quam homo putabatur. Hæc votum vovit ad Watzstenum, & infans revixit, & colorem & formam decentem in omnibus membris recuperavit. Testes sunt Ingridis & Helena obstetrices & convicinæ suæ. Agnes de oppido Vualsoni ejusdem diœc. & parochiæ infantem vivum sensit in utero suo, quem postea mortuum intellexit per sex septimanas, &, mirum dictu, testificantibus mulieribus, fide dignis, Margarita & Lucia, quæ frequentius ei aderant, uno palmo effecta est gracilior sive tenerior, quam fuerat ante, dum infans sentiebatur vivus. Facto igitur voto ad limina B. Birgittæ, mulier peperit infantem vivum, portans eum ad Watzstenum post partum ejus quatuordecim septimanis. Testes sunt mulieres prædictæ, convicinæ suæ. Pistrix quædam, Ramburgis nomine, de civitate Arosien. furti rea deprehenditur & carcere ligatur, ut postmodum ad mortem judici tradita condemnaretur. Hæc pro sui liberatione dominam Birgittam invocabat, vovens, se Watzsteno laboraturam per annum, & post pusillum soluta, Watzstenum veniens paulo post Pentecosten complet sedulo votum suum. Testes sunt Joannes cum cæteris per eam coctum panem quotidie comedentibus.

[70] [paralytica simul & muta] Mulier quædam, Margarita nomine, de civitate & diœcesi Truodenen. e in regno Norvegiæ paralitica, muta, totius corporis viribus inconsolabiliter destituta, quasi truncus inutilis, quotidie jacebat in grabato. Huic dormienti apparuit Domina quædam reverendo habitu dicens: Ego sum Birgitta de Watzsteno, jamque curabo te de infirmitate tua, & tu sanata venies ad locum meum, tibi gratiam factam publice confessura. Hoc dicto, quasi unguento medicaminis tetigit membra dolentia. Evigilans autem mulier invenit se omnibus membris sanatam, loquela omnique corporis fortitudine plenarie restituta. Hæc Watzstenum veniens coram presbyteris, ibi existentibus & multis aliis hæc enarravit, ejusque membra præcipue in dextera parte carnositate fere carentia satis liquide monstrant pellem, quæ deposita fuerat, ad ambulandum tamen & laborandum robore corporis viguit vigorosa. Testes sunt nobiles viri, dominus Petrus Porse, miles de Notaby, parochiæ Lohmand, Lincopen. diœc., & Joannes Petri de Vestraby, parochiæ Vardahanas ejusdem diæcesis.

[71] [gravi dolore affectus & surda sanantur,] Folquinus de oppido Mordanhuegh, parochiæ Hinnita Arosien. diæc. gravissimo dolore per tres dies afflictus ad Watzstenum contra suarum virium facultatem & amicorum consilium iter, prout potuit, arripuit, ubi se gaudebat recuperasse pristinam sanitatem. Testes sunt dominus Arnolfus curatus ecclesiæ prædictæ, & Petrus de oppido Oppeby ejusdem parochiæ. Ingeborch, uxor Olmgeri de oppido Gotaubi parochiæ Panchaby Strangien. diœc., omnino surda per tres annos, facto voto ad Watzstenum ob reverentiam dominæ Birgittæ, & auditus recuperationem, peregrinationis voto surditate detersa, recepit auditum, in Nativitate B. Virginis perficiens votum suum. Testes sunt Joannes de oppido Menghmniston, & Suuono Surabonen. de oppido Solberghm. ejusdem parochiæ.

[72] [a dæmone obsessa,] Christina, uxor Laurentii campanarii ecclesiæ Kyl Strangien. diœc., obsessa a dæmone & totius corporis privata valetudine, sensusque rationabilis in parte perdito regimine, per XV annos continuos afflicte jacuit in grabato, frequenter ab inhabitante se dæmone audiens horribilia verba & abominabilia, dicente inter alia: Jam extraham cor tuum de corpore tuo, teque morte turpissima condemnabo. Huic in somnis apparuit persona quædam venerando habitu consulens sibi, quod pro mundatione ab immundo spiritu, sensus atque vigoris corporei restitutione monasterium venerabilis dominæ Birgittæ visitaret peregre. Hæc evigilans sensit se ratione vivaciore solito præditam, & cognito, quod multi tunc parati erant ad peregrinandum illic, quod tunc instabat proxime festum Nativitatis beatæ Virginis, quæ reptando manibus & pedibus, cum aliter non posset, cum aliis iter arripuit. Quæ mox a diabolo liberata, antequam ad locum ipsum pervenisset, integræ sanitatis beneficio tam sensus, quam corporis gaudebat intime. Hæc audientes vix credimus, quod mulier tam diu debilitata, & crudeliter vexata, tam cito fortificaretur & mundaretur. Adjuravimus ergo Dominum Gregorium ecclesiæ prædictæ curatum venientem ad Vuatzstenum, ut nobis hujus rei plenam diceret veritatem, qui ita gestam esse eam, asseruit constanter fidei juramento. Hic igitur hujus miraculi testis est cum Petro, & Sturborno parochianis suis de oppido Hamarby.

[73] Christianæ uxori Gingolphi de oppido Staffatra parochiæ Vist. Lincopen. diœc. f natum est ulcus sub inguine, [& fœdo ulcere laborans curantur,] crescebatque vehementissime intumescendo per octo septimanas, quibus finitis, cœpit ulcus in parte media molle fieri atque disrumpi, a qua parte cecidit in terram frusticulum carneum, simile nigro muri admodum magno. Sicque fecit ulcus aperturam per septem hebdomadas, quod quidquid illa comedebat aut bibebat in his septem septimanis per aperturam ulceris effluebat. Comedebat enim cæpam frequenter inter alia, quæ talis exivit de vulnere, qualiter deglutivit eam. Et cum jam non esset possibile remedium artis medicinalis apponere, mulier illa præ dolore viribus deficiens, facta confessione perceptisque Sacramentis Ecclesiæ, in ultimo spiritu constituta pro restauratione sanitatis incurabilium curatricem dominam Birgittam intimo corde invocabat, vovens, se visere locum suum. Vix votum de labiis cordis ejus egressum est, apertura ulceris conglutinari cœpit atque sanari; illa vero grabato gratanter exurgens paravit se ad perficiendum, quod voverat, & in Epiphania Domini g Vuatzstenum veniens ista cum juramento & multis testibus, stans juxta ambonem, & ille, qui illo die faciebat sermonem ad populum, firmiter affirmabant. Hujus tamen verbis contradixerunt aliqui, dicentes, esse impossibile, quod deberet per secessum demitti, per talem partem corporis, nisi disrupta essent viscera: quæ si disrupta essent, probaretur iterum impossibile, quod mulier tamdiu vixisset, his disruptis; salvo, quod quidquid Deus facere voluerit creaturæ, sit possibile creatori. Ut sciremus ergo hujus rei veritatem, audivimus dominum Carolum curatum ecclesiæ prædictæ, Vist, qui vera fide asserebat, rem ita gestam fuisse, seque ministrasse sibi in infirmitate positæ Sacramenta Ecclesiæ, & signis probasse evidentissimis veritatem omnium prædictorum. Hujus rei testis est cum fide dignis viris dominus Ehorinus Chorali in ecclesia cathedrali Lincopen. diœc. parochus; cui mulier hæc eadem confessa est, & maritus suus Gingulpho prædictus Fridhstano, & Tyrgillus de prædicto oppido Staffatra.

ANNOTATA.

a Vide lit. a in Annotatis in part. 1 supra.

b Vide ibid.

c Arbogha oppidum est Sueciæ in Westmannia.

d Nimirum 1376, quo ista scribebat: legendum videtur; & HODIE, hoc est, nono Kal. Augusti, ecclesiam sanus regit.

e Vulgo Dronthem seu Nidrosia.

f Vide lit. a in Annotatis in part. 1 Mirac.

g Anni sequentis, seu 1376.

* epileptico

CAPUT III.
Miracula quædam anno MCCCLXXVI facta.

[Ejusdem item ope infans vitæ redditur, alter mortis periculo eripitur,] Uxor Ingevaldi de oppido Inbile, parochia Kareclinge Strengien. diœc. circa Octavam Epiphaniæ Domini cum labore & dolore maximo infantem mortuum enixa est; pro cujus vivificatione parentes, postquam per integrum diem naturalem exstitisset mortuus, fecerunt votum Famulæ Dei, in quem protinus a fonte vitæ vitalis spiritus ingressus est. Testes sunt Ragualdus, Nicolaus de oppido prædicto. Boëtius duorum annorum filius Petri coloni ex parochia Clastadha prope Watzstenum Lincopen. diœc. quarta die post Conversionem S. Pauli deglutivit magnum frustum cuspidis ferri, quod gutturi ejus ita firmiter est infixum, quod nec sursum, nec deorsum movere potuit; quod tamen mater sua, Margarita nomine, longiori digito tangere potuit, sed extrahere non valuit; cernensque autem, infantem proximo moriturum, portavit eum in capena jam circumvolutis oculis spirare * volentem, & pro ea dominam Birgittam humiliter invocabat: qua orante, ferrum disparuit, & infans cœpit maternas mammillas sugere vultu læto. Testes sunt Olavus & Joannes columni * in prædicto oppido.

[75] [a dæmone obsessa,] Fuit in oppido Bro parochia Husaby Lincopen. diœc. quidam rusticus dives, Copper nomine, habens filiam nomine Christinam, quæ a primis annis infantiæ magnas infestationes in somnis perpessa est a diabolo. & hæc volens dicere parentibus, non potuit os aperire. Hoc tamen ex signis aliquibus perpendentes invocaverunt incantatricem quamdam, quæ fecit artes suas super eam, & pejus habuit, quia postea vidit eum in teterrimis formis diversorum animalium se terrentium, videlicet equorum, luporum, canum, serpentium & hujusmodi. Deinde transacto tempore aliquo, quidam incantator fecit super eam incantationes, & ligavit res aliquas circa collum ejus, & pejus habuit. Quia tunc apparuit, ut puer teterrimus XII annorum, & percutiebat eam sine misericordia, eo quod plenus esset invidia. Et cum vellent super eam plura maleficia facere, cœpit fortiter exclamare, dicens, se eo gravius puniri, quo plura facerent. Præterea cum facta esset annorum nubilium, viro tradita est legitime circa festum S. Martini. Post hæc autem tertia die venit ad eam diabolus vehementer iratus, & percussit eam ita valenter, quod cecidit in terram, & connexuit ambo genua sua, quæ ita inseparabiliter cohærebant, ac si clavo forreo confixa forent, nemine ea ab invicem separare valente, jacensque quasi truncus inutilis, non valens movere nec manum, nec pedem, nec aliud membrorum, sed nec linguam ad expedite loquendum, submisse tamen loquebatur, difficulter aliquo intelligente, quid diceret. Odorem non sensit, nisi pessimum.

[76] Postea circa festum S. Catharinæ visu oculorum privata, [ac misere] ita quod nihil omnino videret nisi diabolum, & circa eum unum oculum, & omne, quod erat cum eo, in illo oculo hæc videbat, hic eam tam acriter vexabat, commovebat, & collidebat ad parietes, ubi jacebat, vel sedebat, trahebat eam per crines, & membratim discerpebat, ut omnes videntes eam mirarentur, quomodo vel una hora tantas pœnas vivens pati posset: O insensata peccatorum obstinata duritia! Ut a malis resipiscas, intellige, quanta malitia puniet animam, in qua servi scelerum enormitate plene prævalent, & * cum tanto furore affligit corpus, in cujus anima dominium non possidet. Deinde anno sequenti, anno Domini MCCCLXXVI post Octavam Epiphaniæ maritus suus cum amicis suis paravit se, ut transferret eam, & cum iter arriperent, cucurrit cum eis diabolus cum habitu ovalium modernorum, & cadens in quadam lubrica glacie flere cœpit: quod videns illa dixit sequentibus se, quod flerent. At illi ridere cœperunt. Ille vero surgens arripuit unum per pedes, & collidebat ad glaciem: alterum vero percussit in dentes cum instrumento, quo minabat jumenta, ita quod sanguis efflueret, & dolentibus illis dixit: Pro tempore vos risistis, jam & ego rideo. Et quocumque portaretur sive in ecclesia, sive alicubi, semper sequebatur eam diabolus affligendo. Portata autem in cathedrali ecclesia Lincopen. reliquit eam extra cœmeterium, invasitque ab ecclesia redeuntem statim nequiter pertractando. Cum jam venisset Vuatzstenum, jacuit in vehiculo, quo illuc translata est, confluentibus multis de habitatoribus loci, & aliis ad videndum, & in conspectu omnium astantium arripuit eam diabolus per pedes elevans in sublime, & fecit horribiliter cadere in vehiculum.

[77] Post hæc marito cum alio forti viro portante eam in aliam parvam capellam, [vexata,] solito ponderosior effecta est. Postquam autem collocassent eam in quodam loco in capella, arripuit eam diabolus per pedes, volens extrahere eam, frendens horribiliter, quod fere rumpebatur cor ejus, videns eum, præ timore. Maritus autem ejus attraxit sibi eam tenens per caput, sed retinere non valuit. Sequenti vero die, quæ erat dies Sabbati, congregatis omnibus in loco illo cantare scientibus, post Nonam & Completorium cantavimus a ad expellendum ab ea malignum spiritum hymnum “Veni Creator Spiritus &c:” ter cantando versum illum: “Hostem repellas longius” Ave maris stella matutina” & Antiphonam pro reliquiis. Et sic cantatum est Dominica, feria II, III, IV & V: interea eam vexabat, & collidebat ad parietem, circa quem stabat, ita horribiliter, quod fere movebatur & tremuit tota capella, ut in fletum excitarentur plurimi hoc videntes, & testificatæ sunt mulieres eam tangentes, sentire, aliquod corporeum ita moveri in visceribus ejus, ac si foret vicina partui. Unde & dixit ad eam diabolus, qui loquebatur secum. Non ego tibi facio multa, sed ille, qui habitat in te, est tibi multo molestior, te gravius affligendo.

[78] Quadam autem die positum est caput dominæ Birgittæ b super caput ejus, & ligata est super pectus ejus crux argentea parvula, quam domina Birgitta posuerat in sepulchro Domini in Jerusalem, [semel] & osculabatur manum ejusdem senis presbyteri. Quo facto, venit ad eam totus furibundus diabolus dicens: Jam multa tecum faciunt, posuerunt clavam, quæ mihi est pessima super caput tuum, vel quare oscularis manum illius senis pessime fœtentem, extendensque manum suam dixit: Osculare manum meam, quod illa negante, cœpit quasi blandis verbis, velut amicam, rogare eam, quod a se abjiceret stipulam illam, quam gerebat in pectore, dicens, se præ vehementia fœtoris pessimi, quod * redderet sibi, non posse commorari. Inter hæc & rogabat eam blandis verbis, ut a capella secum rediret, dicens, se præ anxietate intolerabili non posse audire illum vehementem clamorem, qui resonabat ibi. Quinta autem feria, dum intravimus ad cantandum, cessavit a vexatione ejus, & recedens extra capellam clamabat, Væ, væ, quia jam nihil mali possum tibi facere. Et licet dimisisset eam, jacuit tamen sicut persona, paralisi pessima dissoluta. Sequenti vero die, quæ erat dies Conversionis S. Pauli, dum in Matutinis cantabatur “Te Deum laudamus” restituta est sibi loquela. Laudabat & illa Deum, dum thurificabantur imagines, sensit naturalem thuris odorem, & dum elevabatur Corpus Christi in prima Missa, recepit visum, clare videns hostiam in manu sacerdotis. Quod cum diceret circumstantibus, repleta est capella clamore alta voce laudantium Jesum Christum, & adhuc de loco, quo jacuit, erigere se non valuit. Finita autem Missa, accessit ad eam dominus Petrus, quondam venerabilis dominæ Birgittæ consessor c, & statim surrexit & stetit erecta super pedes suos. Quo facto, convocatis omnibus, cantare scientibus, cantavimus “Te Deum laudamus” & sequentiam “Gaude, Virgo, Mater Christi” & Antiphonam pro reliquiis, cum Collecta “Sancta Maria mater &c.” Et, his finitis, cœpit ire offerens oblationem suam ad altare; ibatque postmodum libere, quo volebat; peractisque ibi posthæc decem diebus, gaudens ad propria remeavit; & tertia die, postquam domum suam ingressa est, ut prius a dæmone iterum arrepta est, totiusque corporis valetudine privata; levius tamen, ut ipsamet fatebatur, quam prius vexata.

[79] [ac iterum ab eodem liberatur,] Deinde in Dominica mediæ Quadragesimæ ad locum prædictum translata profesto Annunciationis B. Virginis visus & omnium membrorum debita & vigorosa recuperabat officia, decedente ab ea dæmone, & expuente in faciem ejus, atque dicente, dum prope esset, ut portaretur in capellam: Jam vilissima facta es, recedamque a te, & eligam pulchriorem. O Domine Jesu, secretorum cognitor, tu scis causam, quare ista secundo percussa est, & nos vidimus pro accepta gratia minus regratiari tibi, quam deberet. Nonne ergo propter ingratitudinem maligno spiritui iterum affligenda tradita est, & typum gerit ad benignitatis tuæ accepta beneficia ignaviter ingratorum? Hujus miraculi testes sunt reverendi patres & domini, videlicet Laurentius, canonicus Lincopen. diœc., dominus Sohaurus Esgeri, ibidem præbendatus, frater Olavus, Prior claustri Fratrum Prædicatorum in civitate Arosien., qui die prædicto, videlicet Annunciatione B. Virginis viderunt eam expedite ambulantem & pristinæ sanitati restitutam integre, & dominus Bero, curatus parochialis dictæ ecclesiæ Hersinæ Lincopen. diœc., qui viderunt eam male habentem & prout *, si velint hodie, hoc est, die S. Laurenti, inspicere bene sanam.

[80] Catharina, uxor Joannis campanarii ecclesiæ Bro Arosien. diœc. vehementissimum oculorum dolorem passa est per longum tempus, [fugantur oculorum dolor dæmonumque præstigiæ,] pro cujus sanatione maritus suus diversis Sanctis votum faciens, & nihil proficiens, fecit tandem votum Famulæ Dei: quæ mox, evanescente dolore, recepit clarum visum; pro qua in Purificatione B. Virginis votum impletum est. Testes sunt dominus Joannes ecclesiæ prædictæ curatus, Nicolaus Thidericus de oppido Biergha d ejusdem parochiæ. Olavus, agricultor de oppido Gritta parochiæ Biornastgoh Arosien. diœec., gravissimo dolore circa Carnisprivium afflictus per tres dies continuos, audivit duodecim dæmones teterrimos in habitu usque ad nates decurtato, calceis rostratis, & capuciis in summitate exacutis secundum turpissimam consuetudinem aultorum * modernorum juxta se corizantes atque dicentes, Si vis consentire nobis, ditabimus te divitiis; sin autem nolueris, morte turpissima condemnabimus te nobiscum & usque ad tartara deducemus. Quibus ille semper respondit: Consentiam Deo meo & illi reverendæ famulæ suæ D. Birgittæ, cui votum peregrinationis emiseram, in quam tota fiducia spero, quod in virtute Dei de minarum vestrarum terroribus eripiet: illam enim in omnibus diebus vitæ meæ, in quibus potero, honorabo. Finitis autem his tribus diebus, horribilis dæmonum visio disparuit, & ille statim, pristina sanitate percepta, perfecit humiliter votum suum. Testes sunt honorabiles viri, dominus Carolus, curatus ecclesiæ prædictæ, & dominus Joannes, frater ejus, secum tunc existens, qui viderunt eum ægrum, & sanatum audierunt ista asserentem.

[81] Burgensis quædam, Catharina nomine, in civitate & parochia Orabro e Strengien. diœc. hora Completorii in Carnisprivio revertens a convivio, [sensus perditi restituuntur,] quo eam ad auleas * choreas non nimis honestas sui duxerant, in platea, priusquam venit ad domum suam, a diabolo arrepta est, & ita crudeliter percussa, quod a planta pedis usque ad verticem in omnibus membris esset quasi livida, sensu, loquela, visu, auditu, totiusque corporis perdita valetudine, noctem illam maxima peregit miseria: circa diluculum autem vocati sunt ad eam duo honorandi presbyteri in dicta civitate Orabro tunc existentes, videlicet dominus Erlandus, curatus parochiæ ecclesiæ Asaborgh, & dominus Gregorius, curatus parochialis ecclesiæ Kyl, qui cum aliis amicis ejus votum peregrinationis ad Vuatzstenum ob reverentiam Famulæ Dei & conservationem afflictæ mulieris miserant: cui eadem hora sensus & robur corporis est * non sine admiratione circumstantium restituta. Testes sunt prædicti presbyteri, & Jacobus pistor Orabroens.

[82] Contigit in cœna Domini in oppido Orabro parochiæ Hardhberga Lincopen. diœc., [infantium submersio impeditur,] filium Catharinæ viduæ, Tyrgillum nomine, & filiam ejus Helenam casu incauto de ponte quodam parvo cadere in torrentem impetuosum, in quo torrente sunt multa molendina, dicto oppido attinentia, & hora erat quasi sexta: cernens vero mulier se liberis orbatam, spem consolativam suæ viduitatis periisse, dolorosis singultibus dominam Birgittam invocabat, ut illa venerabilis Vidua, quæ diu ante mortem mariti, illo consentiente, castitatem servare voverat, laudabiliter vixerat & jam cœlesti Sponso inseparabiliter conjuncta vere creditur, desolatæ & miseræ viduæ succurrere dignaretur, vovens ad Vuatzstenum peregre cum parvulis profecturam, si vivos eos de gurgitibus aquarum recipere posset. Deinde extergens lacrymas ab oculis vidit eos amplius cursu impetuosissimo raptos per loca trium molendinorum, & puerum per pedem in prærupto cujusdam magni lapidis detineri, & puellam alii obstaculo adhæsisse, ita tamen, quod aquæ decurrentis inundatio super eos efflueret, licet videri poterant, & quia pro valida torrentis impetuositate navem non esset possibile ad eos attingere, convocabat multam vicinorum turbam, qui parabant multa instrumenta, quibus succurrere possent, & pertingentes ad eos circa horam vespertinam, invenerunt eos vivos, illæsos & incolumes, ac si in loco florido quievissent, excepto, quod ex omni parte fluvii cursu erant madefacti. Hæc mulier in Dominica “Quasi modo geniti f” votum suum perficiens, ista cum gratiarum actionibus publice confessa est. Testes sunt honorabiles viri, dominus Tydemannus, vice-curatus ecclesiæ S. Laurentii in civitate Lincopen., & Tyrgillus vice-consul & civis ejusdem civitatis.

[83] [e latronis manibus] Duæ mulieres, videlicet Catharina, uxor Godhsens, & Benedicta vidua, parochia & civitate, quæ dicitur Aaos g Lunden. diœc. regni Daciæ, peracto in Vuatzsteno voto suo, in Cœna Domini revertebantur ad propria, quæ, dum irent per magnam sylvam non longe ab ecclesia Ubrichstada Lincopen. diœc., a quodam latrone magnæ crudelitatis & fortitudinis præventæ sunt, qui minabat eas lancea sua a solis ortu usque ad occasum per dumos arctos, asperos, atque densissimos plus quam ad duas leucas ad quemdam profundum puteum, longe satis a conversatione hominum positum, volens eas præcipitare in ipsum, & in aqua subito suffocatas deprivare eas pecuniis & rebus, quas habebant, reputans, ne alia forte posset aufugere, dum alteram lancea percuteret. Cumque appropinquaret ad puteum, dixit eis latro, Intrate cito & submergimini, alioquin perfodiam vos cum lancea. Illæ vero videntes se in januis mortis positas, voverunt, se festine reversuras ad reliquias D. Birgittæ, si merito ipsius crudelitatem latronis vivæ possent evadere. Vix votum de labiis earum egressum est; quod appropinquarunt eis duæ aliæ mulieres de propinquo oppido, errantes in eremo, quas videns latro, ac timens, plures esse in comitiva earum, arripuit de his, quas prius insecutus fuerat, unum sacculum, in quo erant pecuniæ, & aliæ res illarum, illisque dimissis, intravit latibula sylvarum. Indigenæ vero mulieres, cognita causa adventus alienigenarum mulierum, dixerunt, se divina providentia sic errasse, & ad illarum auxilium missas fuisse; quia non putabant, ad illam densissimam eremum solis bestiis inviam * in multis annis aliquem hominem appropinquasse.

[84] [binæ mulieres eripiuntur,] Post hæc alienigenæ, ductæ consilio indigenarum, venerunt ad præfectum provinciæ Ignemundum Sterrlynth, habitantem in Stensiit non longe a sylva, in qua latro morabatur, narrantes ei, quid eis acciderat, & rogabant eum, inquirere latronem illum armata manu, ut, illo capto, possent recipere res suas, quas eis abstulerat. Quibus respondit præfectus: Bene scio, latronem illum latitasse in illa sylva, multosque expoliasse per sex annos, & multoties requisitus per multos armatos capi non potuit, quia diabolus, cui servit, ita procaptat & custodit eum, quod tota provincia congregata ad capiendum ipsum, hunc apprehendere non valebat, & licet jam inquiratur, scio tamen, quod non invenitur, nisi tradiderit illum nobis venerabilis illa Domina, cujus peregrinas ausus est spoliare. In illam enim confidens, mittam famulos meos ad ea loca, in quibus latere dicitur. Qui missi invenerunt eum in primo latibulo, quo cœperunt inquirere, duoque irruentes in eum tenere non valebant, donec tertius adveniens latenter abscidit ei pedem alterum; & sic captus restituit prædictis mulieribus res suas. Postea vero in patibulo, prout male meruit, est suspensus. Et illæ mulieres postea Dominica prima post Pascha reversæ sunt in Vuatzsteno & cum gratiarum actionibus ista narrabant. Testes sunt venerabiles viri dominus & frater Sueno de monasterio Novævallis h tunc existens apud ecclesiam prædictam Bricstadh, qui direxit litteram ad Vuatzstenum ista testificantem, & prædictus Ignemundus, cujus famuli latronem illum in suspendio condemnaverunt.

[85] Caput & collum Margaritæ de oppido Tyngasta parochiæ Athanaas Strengien. diœc. ex vehementissimo dolore in tantum intumescebant, [laborans dololore capitis, sensibus destituta,] quod ejus oculi & nares inspici non valerent; cui, per amicos per * se facto voto Famulæ Dei, restituta est circa festum SS. Philippi & Jacobi sanitas repentina. Testes sunt Thomas Ignemumdus, & Henricus de oppido prædicto, qui sibi præsentes erant, infirmitate durante. Sanctimonialis quædam, Margarita nomine, de claustro Bisabergh i Strengien. diœc., consistens extra castrum apud ecclesiam Viby ejusdem diœc. blasphemando deridere venerabilem D. Birgittam ausa est; quæ statim vindicta Dei percussa sensum perdidit & loquelam. Cumque in hujusmodi miseria quinque dies miserabiliter peregisset, dominus Nicolaus curatus ecclesiæ prædictæ Viby, & Fr. Benedictus Nicolai de Castro Strengien. votum peregrinationis ad Vuatzstenum pro ea fecerunt, & sequenti die, videlicet feria quarta ante Dominicam Palmarum plene convaluit; in Dominica ante Ascensionem Domini devote per se factum votum perficiens, secumque gratiam factam humiliter recognoscens. Testes sunt, qui pro ea votum emiserunt, & dominus Joannes, curatus ecclesiæ Ledhoborgh Straren. k diœc., & Thorinus Joannis de Covolodhun. parochiæ Urmarbyt, qui tunc in Vuatzsteno existentes audiverunt, eam secum gratiam factam, confitentem.

[86] Gertrudis, elavigera Nicolai curati ecclesiæ Romba Strengien. diœc. deridere præsumens venerabilem D. Birgittam subito tam vehementi inflatione & dolore capitis est percussa, [alter item dolore capitis laborans, graviterque cæsus curantur;] quod per tres dies & noctes nec videre, nec loqui potuit. His finitis, pœnituit de facta blasphemia, voto peregrinationis, quod in Ascensione Domini complevit, emisso, integre est sanata. Testes sunt viri fide digni, videlicet dominus Nicolaus prædictus, & frater Benedictus de Ordine Prædicatorum claustri Strengien. Harcaldus, famulus nobilis viri Henechini Molteka de Ulfasa, parochiæ Ekby Lincopen.dœc.ab adversariis suis tam graviter cum fustibus percussus est, quod cecidit in terram & jacuit per tres dies quasi mortuus; non movens manum, nec pedem: deinde ad sensum rediens, & in omnibus membris suis dolorem gravissimum sentiens, pro alleviatione & recuperatione sanitatis divam Birgittam invocabat, vovens, se peregre visere locum suum, & eadem hora surgens sanus circa Ascensionem Domini complevit cum gratiarum actionibus votum suum. Testes sunt dominus Laurentius, vice-curatus in Rabyn Lincopen. diœc. & Folquinus Officialis nobilis viri Gerardi Suakenborgh de Eneby parochiæ Naas ejusdem diœc., qui audiebant eum, ita cum juramento firmiter affirmantem.

[87] [muta loquitur, cæca videt,] Helena, filia Evæ nominis rustici * de oppido Sokmadal parr. Vedherstadb Linccopen. diœc. per decem hebdomadas gravissimo dolore laborabat, & novem ultimis diebus muta penitus effecta est, comedere aut bibere quidquam non valebat; unde pater de vita desperans fecit votum pro ea D. Birgittæ, & statim cœpit convalescere, plenaque sanitate recepta in Ascensione Domini, quod pro filia pater voverat, adimplevit. Testes sunt dominus Ciko, curatus ecclesiæ prædictæ, & Joannes rusticus in oppido prædicto. Contigit in oppido Nikhem, parochia Vorghsla diœc. Dryganes regni Norvegiæ, quod Thorunæ, filiæ, Ysæ viduæ, crescebat pellicula rubea & valde spissa super oculos, a qua omnino cœcata est per annum integrum, quæ nullis medicorum artibus removeri potuit. Quod cernens mater vovit, se cum filia pergere ad Famulam Dei, & mox pellicula illa, quasi cera, a facie ignis evanescente, puellæ restituitur clarus visus. Hæc mulier cum filia ista nobis in Ascensione Domini enarrabat. Testes sunt Thorlalior, & Samundir, rustici in oppido prædicto Sokmadal.

[88] [captivus] Nobilis quidam Gotherinus, Gaste nomine, de civitate, parroch. & diœc. Osloen l regni Norvegiæ circa Dominicam Palmarum, jubente domino suo rege Aquino, capitur, & in Akesborgh in carcere tenebroso cum uno famulo suo includitur, & cippo ligneo catenisque ferreis strictissime vinculatur. Hic, cum tanta miseria multis diebus affligeretur, tandem D. Birgittam pro sui liberatione invocabat. Post hæc evolutis aliquibus diebus, per quemdam amicum suum lima sibi in die S. Joannis Baptistæ latenter allata est. Qui cœpit, quantum potuit, lignum & ferrum disrumpere, & famulus primo solutus murum cum ossibus, de quibus carnes comederant, frangere. Et ecce miraculorum maximum, murus firmissimus, qui non cedebat grandissimis machinarum jactibus & ictibus, coctis fragilibus ossibus frangebatur. Jam die tertia postquam limam acceperat, oriente sole, vincula & tantum spatii in muro rupta sunt, quod liberi de castro recesserunt. Quod videns quidam nunciavit in castro & surgentes cum lanceis & balistis XL viri exibant post eos; quos videns famulus currendo velociter evasit.

[89] [evadit carcerem,] Nobilis vero prædictus, quia strictissime ligatus fuerat, currere non potuit; sed posuit se juxta quemdam lapidem non longius a castro, quantum sit jactus lapidis, fiduciam habens in D. Birgittam, quam prius invocaverat. Inimici vero ejus, dum primo exirent de castro, clare viderunt eum juxta lapidem sedentem, sed appropinquantes ei, videre eum non potuerunt, omnia alia circa se clare videntes, sic discurrentes per gyrum a solis ortu usque ad meridiem, ut ipsemet multis fide dignis viris audientibus cum juramento affirmabat. Ita prope appropinquabant ei, quod plus quam decem vicibus eum tangere manu possent, & stantes juxta eum loquebantur ad invicem: Hic vidimus eum sedentem, sed non hinc recedentem; forsitan ergo terra aperuit os suum & deglutivit eum. Et cum jam hora prandendi præteriisset, casso labore in castrum reversi sunt. Ille vero, prout potuit, fugam arripuit, dolore tunc, quem de vinculis acceperat, aliquantulum mitigato. Hic in Ascensione Domini Vuatzstenum veniens ista confessus est. Testes sunt nobiles viri Ornio & Guthornius, qui cum aliis requirebant eum, & honorabiles domini Laurentius, præbendatus Lincopen. diœc., & Thronus, ibidem in Vuatzsteno hoc tempore existentes.

[90] Laborator quidem nomine Throcto de oppido Sundista, [sanantur pede saucius, flammis ustus,] par. Usby Upsalen. diœc. incaute abscidit sibi pedicam *, ita quod pendebat cum pelle, qui multis diebus gravi dolore afflictus, eo quod pedica pedis congrue combinari arte medicinæ non potuit, nec, quod omnino abscinderetur, sustinere non valuit: fecit tandem votum Famulæ Dei, & statim in Ascensione Domini Vuatzstenum veniens confessus est, & gaudebat se totius pedis sanitatem recepisse. Testes sunt Joannes & Jacobus agricultores in oppido prædicto. Filius parvulus Joannis in Sorby parochiæ Ninkathorp Arosien. diœc. ex casu incauto cecidit in ignem, qui sic horribiliter in facie & pectore, manibus & brachiis adustus est, quod jam non speciem humanam, sed carbonum prætendere videbatur. Unde præsentes * nimium dolore afflicti, eo quod puer septennium non compleverat, illique etiam præter alia, quæ patiebantur incommoda, proxime pro morte filii erant astringendi, qui eadem hora moriturus credebatur; pater intimo corde pro vita & sanatione filii votum emisit, se peregre visere Famulam Dei. Et paucis diebus plenam recuperavit sanitatem, ut pater ejus in Ascensione Domini confessus est. Testes sunt D. Laurentius, vice-curatus ecclesiæ prædictæ, & Aquinus in Sandistam ejusdem parochiæ.

[91] Dominus Gregorius, curatus ecclesiæ Kyl Strengien. [a dæmone obsessa, cæca,] diœc. ad laborandum in sua curia habens puellam adolescentem, Ingrisdim nomine, quam secunda die Paschæ invasit diabolus, & per integrum mensem bis vel ter in quolibet die crudelissime vexavit ita, quod venter ejus supra pectus usque ad faciem ejus videretur se erigere; cujus dolori dominus suus compatiens fecit votum pro ea, & statim discessit ab ea diabolus, sibi ulterius nihil nocens, & idem Dominus Gregorius infra Octavam Ascensionis Domini ista nobis retulit bona fide. Testes sunt Petrus & Stirbernus in Amarybi ejusdem parochiæ. Cæcilia quatuor annorum filia Martini Ockicta in oppido Mam, parochiæ Niobirbyo Lincopen. diœc. longo tempore gravi dolore & languore macerata, & tandem visu oculorum per quinque hebdomadas privata est. Pro sanitate recuperanda versus Vuatzstenum a matre sua, Catharina nomine, ducta est; quæ in itinere, antequam ad locum ipsum perveniret, oculorum totiusque corporis se sanitatem gaudebat integram recepisse. Testes sunt dominus Petrus, curatus ecclesiæ Aa, & D. Andreas, vicarius ecclesiæ Unimarby Lincopen. diœc., qui infra Octavam Ascensionis in Vuatzsteno existentes una nobiscum viderunt puellam, sospitem corpore, oculorumque claro lumine redimitam.

[92] [mutus simul & claudus: servatur] Christina, vidua de oppido & parochia Arnobonga Lundunen. diœc. regni Daciæ, habuit filium septem annorum, Olavum nomine, a nativitate claudum & mutum; quem mater cum alia fœmina, Helena nomine, in humeris suis portabat per longas duas dietas ad Vuatzstenum, venientes illuc in vigilia Pentecostes, ubi puer eodem die plena fortitudine ad ambulandum & loquendum præditus est. Testes sunt nobiles viri Joannes Broderhrsem de civitate Subdhu Capen. diœc., Hannus Volt, Hennechinius Grevensmolla, cives Skarmigen, qui rem gestam a matre pueri audierunt, & eum expedite ambulantem oculis prospexerunt. Holinstanus, decem annorum filius Petri Fut de oppido Bruta, parochiæ Ringarium Lincopen. diœc. in insulis maris cum aliis multis stetit super glaciem fragilem ad piscandum pisces, & subito venit ventus vehemens, circumquaque disrumpens glaciem, quod videntes, qui seniores erant, properabant ad littus, puer vero, sibi præcavere nesciens, remansit quousque glacies in frusta soluta est.

[93] [puer submersioni proximus.] Unde puer territus alta voce incessanter clamare cœpit: O S. Birgitta, adjuva me. Vento autem indesinenter flante, glacies in tam minutas partes dissoluta est, quod puer a patre & aliis novem viris in littore stantibus non visus est super glaciem, sed super solam stare aquam. Et sic stetit per quatuor vel quinque horas, &, urgente semper flatu, longe satis elongabatur a littore, patre & aliis videntibus auxilium dare non valentibus, eo quod naves non habebant. Puer vero non cessabat invocare dominam Birgittam, cujus procul dubio meritis divina providentia, cui cura est de omnibus, providerat, quod Acaneridus de oppido Bro, & Marbum de Vaginar prædictæ parochiæ pro negotiis suis navigantes appropinquabant ei & considerantes particulam glaciei, super quam steterat, fere omnem in aquam resolutam, ceperunt eum in navem suam. Illi igitur hujus rei testes sunt cum Banka de oppido Grevianas ejusdem parochiæ, qui hoc videns stetit in littore, & pater pueri, qui in die Pentecostes ista nobis per ordinem enarravit.

ANNOTATA.

a Monachi Vastenensis, ejusque, qui rei gestæ interfuit, verba sunt.

b Modo ejus saltem pars servatur in vico Courson.

c Vastenensis Confessor generalis.

d Forte hic indicatur Birca, Suecorum regum antiqua sedes, jam destructa, quæ sita fuit inter Telgam & Sigdunam.

e In Nericia.

f Prima post Pascha, seu in Albis.

g Aahus in Scania duobus milliaribus a Christianostadio, in confiniis Scaniæ & Blekingiæ sito.

h Ordinis Cisterciensis in Gotlandia, diœcesis Lincopensis.

i Vide lit. o in Annotatis in cap. 3 lib. 3 Vitæ S. Birgittæ, a Bertholdo scriptæ.

k Legendum verosimillime Scarensis.

l Vide Annotata in Bertholdum lib. 3, cap. 2, lit. c.

* an exspirare?

* an coloni?

* abundat

* an quem?

* supple: omnes possunt vel quid simile.

* an aulonum seu tibicinum?

* an ad tibiæ sonos institutas?

* sunt

* perviam

* pro

* lege: & Joannis, rustici,

* i. e. digitum

* parentes

CAPUT IV.
Alia item miracula anno MCCCLXXVI facta.

[Ipsa denique languidæ, paraliticæ,] Margarita, octo annorum filia Hilchyvasti de oppido Ranstadha parochiæ Eniby Lincopen. diœc. a ex languore gravissimo per novem dies nihil comedens muta jacuit: pater vero pro filia votum Famulæ Dei faciens in paucis diebus plenam recuperavit sanitatem, & nobis in die Pentecostes confessus est. Testes sunt Hithuniastus Rugennius, & Thomas agricultores in oppido prædicto. Petrus valde senex, pauper homo de oppido Moo in parochia Sildanzdh Striparen. diœc. b altera manu dolorose debilitatus & cœcus per tres annos, pro recuperanda sanitate vovit, se peregre visere reliquias dominæ Birgittæ, prout potuit, carpens iter. Qui, cum appropinquaret ad locum Vuatzstenum, ob merita Famulæ Dei divina gratia integram recuperavit sanitatem. Testes sunt Coko Diathakii de civitate Ludhrcopen. Lincopen. diœc. & Joannes de oppido & parochia Mothala, qui secunda die Pentecostes audierunt eum cum multis aliis, secum gratiam factam publicare. Gumildis paupercula de oppido Salbierga, parochia Rimalmida Osloën. diœc. c regni Norvegiæ, jacuit paralitica per quinque annos, ita quod nec sensum, nec in aliquo corporis membro habuit robur plenum. Noti igitur sui fecerunt votum pro ea Famulæ Dei, quæ mox ita perfecte convaluit, quæ ad monasterium Vuatzstenum per viam asperam & valde longam ire potuit, illuc feria tertia Pentecostes perveniens ista nobis cum alia muliere, Thoron nomine, de eodem oppido cum juramento testificata est. Testes sunt honorabiles viri, videlicet dominus Aquinus, coralis ecclesiæ cathedralis Lincopen., dominus Carolus, curatus parochialis ecclesiæ ejusdem diœc, qui tunc in Vuatzsteno existentes hanc mulierem suis oculis perspexerunt.

[95] Chorborgh de villa & parochia Byarlnuda Osboën. d diœc. regni Norvegiæ, [submergendæ,] circa Annunciationem B. Virginis cum marito suo ibat super glaciem valde fragilem & perrosam, qui, subito rupta glacie, ambo pariter ferebantur in profundum. Et cum cœpissent mergi, clamavit mulier; O sancta Birgitta, salva me, statimque quasi quadam manu levata est super glaciem, quæ tam fragilis erat, quod multoties sub pedibus postea frangebatur, illa tamen non demergebatur: veniente vero illa ad ripam, fere tota glacies ex magno etiam imminente vento disrupta & in elementalem speciem resoluta. Hæc tertia die post Pentecosten Vuatzstenum veniens, testes secum de terra sua non habuit, quia nemo mortalium vidit, quomodo secum factum est, & quod sic secum factam gratiam gratanter & constanter confitebatur, testes sunt honorabiles viri, dominus Tyrgillus de domo S. Spiritus Skaingen. Lincopen. diœc., dominus Olavus, curatus ecclesiæ Hedhæ ejusdem diœc., qui cum multis aliis audierunt eam veraciter hæc dicentem.

[96] Sigridis, quatuor annorum filia campanarii ecclesiæ Hersemæ Lincopen. diœc. circa Nativitatem Domini paralisi tam dolorose dissoluta est, [paralyticæ item alteri, cæcæ,] quod manus & pes dexteræ partis ipsius erant ad palpandum quasi tela, sed nec ossa in illis esse cernebantur. Cumque sic jacuisset per sex hebdomadas, factum est votum pro ea Famulæ Dei. Quo facto, pristinam illico recuperavit sanitatem; quam parentes ejus ostenderunt nobis in Dominica Trinitatis secundum suam ætatem in omnibus membris vigorosam. Testes sunt honorabiles viri, dominus Nicolaus, curatus ecclesiæ Suanshalis Lincopen. diœc., qui vidit eam in Vuatzsteno die prædicto sanam, dominus Joannes, vice-curatus ecclesiæ prædictæ Hersemæ, & Petrus Honason ibidem, qui viderunt eam debilem & postea sanatam. Margarita viginti annorum filia Laurentii Frendæ de oppido & parochia Nordibiergh Arosien. diœc. cæca per duos annos, pro recuperatione visus peregre abiit monasterium Vuatzstenum, quæ in itinere visu claro prædita, ut nobis in Dominica infra Octavam Corporis Christi cum testibus subsequentibus confessa est, videlicet Simone Huring & patre suo prædicto, & nobili vidua Hena de prædictis oppido & parochia.

[97] [captis ub hostibus,] Nicolaus Skuame, Petrus Ruth, & Andreas Gale de oppido Langaue, parochiæ S. Olavi in civitate Vitarefa, in qua sita est cathedralis ecclesia, ubi habent dominium Christi milites confines paganis e, pro piscibus capiendis mare, in cujus littore habitant, ingressi sunt. Qui ex contrario vento castro, quod dicitur Cabbris, in terra paganorum appropinquare compulsi sunt. Quos videntes ac comprehendentes duodecim de paganis traxerunt ad littus, & spoliatis omnibus rebus suis, excepta una sola tunica, quam cuilibet reliquerunt, ligabant eis manus ad tergum & ingentem lapidem ad collum cujuslibet, volentes eos præcipitare in mare. Et cum agerentur hæc, illi, quos perterruit imminentis in proximo mortis angustia, non cessabant in adjutorium sibi dominam Birgittam invocare: quam quanto ferventius invocabant, tanto vehementius percutiebantur, & strictius ligabantur a paganis dicentibus: Non est, qui de manibus nostris vos vivos eripiat. His itaque gestis, posuerunt illos tres in propriam navem illorum & extraxerunt secum longe a littore ad spaciositatem maris, ubi putabatur esse profunditas decem ulnarum, & ejecerunt primo Andream Galam, qui mox cum lapide ligato sibi ad collum descendebat ad profundum quasi lapis, quo perveniens, Dei virtute rupta fune, quæ ita fortis erat, quod bene tenuisset decem homines pendentes ad stipitem, remanente lapide, relevatus est in ictu oculi super aquas, & ligatis ad tergum adhuc manibus jacuit super aquam quasi super firmam humum.

[98] [mortisque periculo] Quod videntes pagani & nova crudelitate sævientes, cœperunt illum fustibus velle percutere & interficere & quantumcumque nitebantur percutere eum, solam semper concutiebant aquam; ad illum autem verbera pertingere non valebant. Attendentes iterum, se stulto consumi labore, timere cœperunt ac dicere mutuo: Ecce adjuvat eos illa, quam invocant. Dimittamus ergo eos, ne & nos involvat vindicta, quia potens est illa, quæ privat aquis vim suam & stupere facit manus nostras, dignam nobis reddere talionem. His dictis, solvebant eos duos, quos nondum ejecerant, illumque, qui jacuit super aquam cum blandis verbis traxerunt ad se, & solventes eum, in propria navi positos liberos recedere permiserunt. Hæc autem gesta sunt in Vigilia Paschæ circa horam vespertinam, & licet jam, qui dimissi erant, sine periculo non fuerunt, quia, stante mari circumquaque quieto, effugere non valebant. Unde timebant usque ad mortem, ne ab aliis paganis caperentur.

[99] His dictis miraculum miraculo additur: nam, [expositis,] ut dictum est, mari undique stante quieto, ita quod nec pluvia levissima moveretur, in illo tempore veniens quasi torrens impetuosus sub navi illorum, quo fortiter sine remis & velo navim trahentes, ad tenebras venerunt ad amicos per tantum maris spatium, quantum in terra decem leucarum vocamus. Isti viri in Dominica infra Octavam Corporis Christi venerunt Vuatzstenum, ista cum juramento & verbis constantis fidei firmiter asserentes, & ex verberibus, a paganis acceptis, cicatrices in suis corporibus ostendentes. Hos sequebatur quartus de oppido eorum, qui vocatur Joannes Lafrenzsmo, hæc cum eis vera fide testificans, quod audierunt multi, ex quibus testes ponimus nobiles & fide dignos varios * Simonem Siga de oppido Ovistborgh parochiæ Vuatzsten., & Alvardum Barga de Ulfasom, parochiæ Ekby, & dominum Thyrgillum ex domo S. Spiritus Okmgie Lincopen. diœc., & Thorinum Vassa de Vuatzsteno.

[100] Joannes, agricultor de oppido Veskeruik, parochiæ Heboherand. [graviter percusso,] Upsalen. diœc. f tempore Carnisprivii pugione in interioribus ita periculose percussus est per medium, quod spiculum putabatur omnia viscera ejus penetrare atque disrumpere, qui statim cecidit, quasi mortuus jacens per integram hebdomadam, ita quod nemo videntium eum pro certo scire potuerit, utrum vivus fuerat vel mortuus, nisi quantum perpendi potuit ex hoc, quod non computruit & fœtuit, sicut cadaver exanime, qui per amicos suos Famulæ Dei facto voto, surgens cœpit de die in diem convalescere & per viam longissimam infra Octavam Corporis Christi Vuatzstenum veniens ista cum gratiarum actionibus enarravit, cicatrices punctionis paratus ostendere, eas cernere volentibus, quomodo pugio intravit per unam partem corporis & exivit per aliam. Illum sequebantur duo de prædicta parochia Eboherard, qui videbantur esse fide digni, videlicet Igneraldus de oppido Indk, Riquidus de Rono hæc secum juramento veræ fidei confitentes.

[101] Chindolphus de oppido Nosarith, parochia Quilla Oslon. [læso in inguine, hujusque filiæ cæcæ,] g diœc. regni Norvegiæ de equo cadens incaute offendebat ita graviter genitalia sua, quod in frusta minuta frangerentur, pelle tamen integra permanente: unde dolore circumseptus intolerabili, nullo medicorum remedium sibi ferre valente, per annum integrum continue jacuit in grabato, se de illo nisi alterius adminiculo movere non valens, & cum jam inceperat putrescere & sic horribiliter fœtere, quod nemo sibi cohabitare potuit; vovit, se peregre visere monasterium Vuatzstenum ob reverentiam Famulæ Dei dominæ Birgittæ, si suis meritis sanaretur: illico remedium non aliud accipiens, quam, prout potuit, carpsit iter, & infra Octavam Corporis Christi ad nos veniens, gaudebat se sanitatem integram recepisse, volens se nobis ad oculum ostendere, qualiter dilaceratus fuerat & corruptus. Hunc sequebatur filia sua, Ubergh nomine, quam asserebat per decem hebdomadas fuisse cœcam, &, voto peregrinationis facto, illuminatam. Testes secum de terra sua non habuit, nisi filiam suam, & hujus facti conscios dicebant nobiles viros Gutdhormam, legiferum de oppido Thrual, Nicolaum de oppido Slasdstadhum ejusdem diœc. & parochiæ.

[102] [amenti, viscerum dolore vexatæ, cœco,] Filia Gosthani, Katilburgis nomine, decem annorum de oppido Kalvasatr, parochiæ Varringe Schiaren. h diœc. in Vigilia Paschæ demens penitus facta est, semetipsam, & circa se dolorose discerpens, multa mala & inconvenientia patiebatur. Pro qua parentes quinto die Paschæ votum fecerant; quam mox, facto voto, plenum sensum recuperasse, nobis in festo Apostolorum Petri & Pauli Vuatzstenum venientes, cum illa confessi sunt fidei juramento. Hos sequebantur duo de parochia prædicta, videlicet Algotus de oppido Lathakorp, Laurentius in Hynaas ista cum eis firmiter asserentes. Christina uxor Michaëlis de oppido Lappali parochiæ Pantarsharadh Alioen. i diœc. in ultimis ad illam plagam Christianorum finibus k corrosiones viscerum acerrimas perpessa est per tres annos: itaque frequenter cadens in terram eodem momento putabat se morituram. Hæc diversis Sanctis pro alleviatione doloris sui votum faciens & nihil proficiens, tandem dominam Birgittam humiliter invocabat, vovens, se quolibet anno visere locum Vuatzstenum, si suis meritis sanaretur. Quæ post paucos dies, pleno recepto remedio, infra Octavam Apostolorum Petri & Pauli ad nos veniens, rem ita gestam, cum gratiarum actionibus enarrabat. Hanc sequebatur maritus suus, & alter, Silvester nomine, de prædicto oppido, hæc cum ea constanter testificantes, qui Silvester testificabatur, se fuisse cæcum per tres annos, &, Famulæ Dei facto voto peregrinationis, illuminatum, quod secum constanter testificatur Michaël prædictus, & uxor sua Christina prædicta.

[103] [equi mortui domino,] Equus Petri Sessoni de oppido Apullaby Hagabroga Lincopen. diœc. in itinere constituti in Norvegiæ regno longe a domo sua quasi decem dietas, ita claudicare cœpit, quod quarto pede terram tangere vix potuit. Et cum sic invitus traheretur, cecidit mortuus circa horam vespertinam, ad quem possessor reversus circa solis occasum, & movens membra ejus in eo rigida & frigida, recedensque ab eo dedit cuidam potestatem, ut decoriaret & haberet pellem ejus. Mane autem hora prima rediens invenit eum nondum decoriatum. Hic homo habitans prope Vuatzstenum audierat crebro narrari mirabilia facta per honorabilem dominam Birgittam: totam igitur fiduciam in ea ponens dicebat: O reverenda Domina, redde mihi vivum equum meum, & dum ad propria rediero, offeram similitudinem equi de cera. Et hæc dicens pro dolore, eo quod alium equum secum non haberet, jactavit se ad dormiendum juxta eum. Et ecce adhuc miraculum: nam equus, qui ante pessime claudicaverat, jam minime claudicabat. Hic homo Dominica post Trinitatem rediens ad domum suam cum equo prædicto bene sano, & postea ad Vuatzstenum vera fide confessus est, & solvebat fideliter votum suum. Testes sunt fide digni viri Nicolaus Sauskalasse, Petrossomhanus Fandike, cives civitatis & parochiæ Skamungen. Lincop. diœc. cum aliis plus quam centum, qui secum erant in itinere.

[104] Quidam de nobiliori Sualnorgne, Fulquinus Melisson nomine de Sualnatholm, [laborantibus morbo caduco, & nausragii periculo,] parochia Haergh Lincopen. diœc. circa Inventionem sanctæ Crucis navigio tendens ad Alemanniam quodam die descendens de navi cum aliis multis intravit insulam quandam, ubi post pauca cum aliis cursitare cœpit, quod cum faceret vivaciori modo, quo potuit, cœpit cœlum velut amens inspicere, & quasi morbo caduco in terram subito cadens ut epilepticus, aut a dæmone arreptus, spumam horribilem evomere, quod antea nusquam deprehensus est facere; unde cæteri territi stabant stupefacti. Inter quos erat quidam consanguineus & dilectus socius, Ingebaldus Jorson nomine, qui Famulæ Dei venerabili dominæ Birgittæ pro eo fecit votum in hunc modum, quod ambo nudis pedibus irent ad Vuatzstenum ab illa parte terræ Suecorum, ad quam possent revertentes peracto negotio, pro quo tunc tendebant, primo pertingere, si jam, illa intercedente, sanus surgeret, & in hujusmodi morbo de cætero non caderet. Quo facto, satis graviter afflictus surrexit, navem cum cæteris ascendens. Qua elongata, seu longe a littore, gravissima tempestas oritur, & navis, fracto & amisso gubernaculo, periculose jactabatur. Unde hi duo prædicti votum iterum emiserunt, & sic illæsi, tantum maris spatium, quantum in terra vocamus XXXIV leucas, navigabant, postea revertentes ad propria applicabant ad civitatem Calmanens l regni Suetiæ, quæ distat a Vuatzsteno ad triginta longas leucas, & ab illa civitate per viam montuosam nimis & asperam nudis pedibus ambulantes, ad locum prædictum cum multis famulis suis pervenerunt, &, quod cum eis venerabilis Domina fecerat, confitentes. Testes sunt nobiles viri Petrus Parse, miles de Cesta, parochiæ Banison Lincopen. diœc., Joannes Petarson de oppido Vlabolstadh, parochiæ Skarbind ejusdem diœc., qui viderunt eos in Vuatzsteno nudis pedibus incedentes.

[105] Helena septem annorum filia Laurentii Thorissom de oppido Karlaby m, [puellæ in silvis erranti,] parochia Patranschedh Aboën. diœc., feria secunda post Pentecostes intravit eremum densissimam sui patris oppidum circumjacentem, in qua sine cibo huc, illucque discurrens per decem dies errabat cum ferocissimis bestiis, videlicet ursis, lupis, diversique generis serpentibus, & cum hujusmodi, per maximæ multitudinis abundantiam inibi habitantibus, conversando & noctibus accubando, quam pater cum multa vicinorum turba diu requirens & neminem inveniens, desiit tam casso labore atque supervacuo fatigatus. Posthæc transactis aliquibus diebus, fecit votum peregrinationis cum filia prædicta, si eam vivam invenire posset; & sequenti die, qui erat feria quarta sequentis hebdomadæ, puella tenera invenit nuncium in eremo discurrentem separatum a grege & hunc sequens decima die ab hac, qua recessit, reversa est in domum patris sui; quæsitaque, quomodo tam diu sine cibo vivere potuit, respondit his diebus, antequam appropinquaret ad oppidum, esuriem non sensisse. O reverenda Domina verum periclitantium refugium, jam in veritate comperi, quod sint tibi vera misericordiæ viscera, quia te præsciens invocandam, etiam priusquam invocareris, teneram puellam, ne devoraretur a bestiis, aut fame deficeret, defendisti. Hic homo cum filia & multa vicinorum turba XVIII Kal. Augusti veniens ista confessus est nobis veræ fidei juramento. Quod testificabatur videlicet Veroslukar de oppido Lamarshabr, & Firmieparter de oppido Asinundaby, Veroleon de oppido Lapallax ejusdem diœc. & parochiæ.

[106] [saucio cerebri vulnere,]Item nocte præcedente diem, quo venerabilis dominæ Birgittæ ossa primo in Vuatzsteno collocata sunt, Petrus de oppido Vylothorp. parochiæ Haghabyhegha Lincopen. diœc. ab adversario ita in capite valenter percutitur, quod fere tota testa capitis sui in frusta confracta est. Hic præ vehementia doloris reputans, se illico moriturum, pro servanda vita venerabilem dominam Birgittam invocabat, & mox aliquantulum respiramen accipiens, arte medicinali inniti tentabat, sed quia per ea ossa disrupta conglutinari non possent. Noti sunt * tria ossa tantæ magnitudinis ✠ cum minoribus, & multis aliis ad modum pisarum, quæ non numerata sunt, de capite ejus extraxerunt. Quo facto, cœpit cutis se contrahere & cooperire cerebrum, & homo de die in diem convalescere, qui hodierna die familiam suam pleno vigore sensus & corporis regit, corrigit & dispensat. Testes sunt Magnus de oppido Skestadha, & Nicolaus Liomson de oppido Eslebey ejusdem parochiæ. Hic homo diu secum factam gratiam occultavit, quam tamen nobis in die sanctæ Margaritæ cum præscriptis testibus publicavit.

[107] [mortuæ in aqua, cæcæ] Asta vidua de oppido & parochia Osmala Osloën. diœc. circa festum omnium Sanctorum ivit per pontem, sub quo erat torrens satis impetuosus, portans in humeris suis siliam suam teneram, Extridim nomine, titubanteque matre, incaute lapsa est filia in torrentem, ejusque cursu rapidissimo applicata est sub rota molendini stantis in proximo: quod videns dolorosa mater, flere cœpit ac dicere: O venerabilis domina Birgitta redde mihi vivam filiam meam, & ego cum gratiarum actionibus portabo eam ad monasterium tuum. Deinde huc, illucque circa ripam discurrens, vidit eam tandem inter duos lapides in aqua subter capite detineri, ita quod pedes ejus interdum super aquas elevabantur, & aliquoties submergebantur. Sicque detenta est quasi per tres horas, donec advenit quidam fortis homo, qui commotus lacrymis desolatæ viduæ, puellam, cunctis fere membris ejus corporis confractis, omnino mortuam cum difficultate & periculo maximo de torrentis flumine extrahebat. Misera vero mater non desistebat a prece, donec filia viva surrexit, & membrorum integram recepit sanitatem. Hæc mulier cum filia in festo S. Petri ad Vincula ista in audientia venerabilium & fide dignorum virorum, videlicet domini Laurentii, canonici Lincopen., & domini Petri Persa militis de oppido Vocaby, parochiæ Lemaridh ejusdem diœc., & Thorri Bassa de oppido Venabodh parochiæ Urnaby prædictæ. diœc., & multorum aliorum verbis constantis fidei fatebantur. Christina vidua de oppido Ostrarirby, parochiæ Risby Lincopen. diœc. in sinistro oculo cœca per decem annos & in dextero oculo per tres annos in festo S. Petri ad Vincula visum in Vuatzsteno recepit, videntibus honorabilibus viris, videlicet domino Laurentio canonico Lincopen. & domino Tyrgillo de domo S. Spiritus Erknigiæ ejusdem diœc.

[108] [& capto] Anno Domini MCCCLXXIV hoc subsequens miraculum factum est, & ille, cui contingebat, coram episcopo Lincopen. n & quibusdam suis canonicis cathedralis ecclesiæ propria in persona comparuit, dicens, quod Sactaus Heyndank tyrannus apprehendit constitutum apud ecclesiam Horby Upsalen. diœc. & imputavit sibi, quod famulus suus vulnerasset quemdam rusticum, & ob hoc dicebat, ipsum exbanditum esse. Iste vero respondit, famulum suum respondere debere pro facto suo & nihil sibi imputari. Tyrannus statim apprehendit eum, & voluit eum taliasse o ad sexcentas marchas, deinde petivit tres lescas p ferri. Tandem duo curati, qui præsentes erant, consuluerunt eidem Petro, ut redimeret periculum suum, ut posset. Et ob hoc ille obtulit illi unum vas ferri, propter quam oblationem idem tyrannus reputans, se despectum, statim fecit eum ad torturas poni & ad quæstiones. Propter quod iste, timore ductus, vovit Deo & dominæ Birgittæ, quod, si orationibus suis salvari posset, visitare deberet locum Vuatzstenum in honorem beatæ Birgittæ semel quolibet anno infra decem annos, & offere dimidium talentum, & ad faciendum illud votum induxit eum unus de familiaribus tyranni.

[109] Quo facto, apposuerunt & constrinxerunt tybias ejus truncis fortibus, [suspensoque] qui statim frangebantur, quotquot apposuerunt. Deinde constrinxerunt caput ejus cum chamo, adeo quod sanguis defluxit de naribus & ore, nihil tamen pecuniæ extorquere potuerunt ab eo. Deinde tulerunt eum & suspenderunt eum ad furcas cum corda forti, quia de justitia timuerunt procedere contra illos, si superveniens quis conquereretur, sicut & postea fuit factum per regem Suetiæ. Et ibi pendebat a meridie usque ad occasum solis; & tunc unus illorum videns ocreas ejus bonas & ornamenta corporis voluit sibi tulisse: & puer quidam, qui adstitit, clamabat, dicens: Noli tollere quidquam, quia video ibi mulierem albis vestibus indutam cum crinibus usque ad pectus, quæ hominem sustentat: ad quod idem, qui tollere voluit, dixit: Utinam illa sancta Domina, cujus reliquiæ translatæ sunt ad terram istam noviter, cujus etiam cocus fui per tres annos, velit hominem hunc juvare ad salutem: saltem ob reverentiam illius cordam succidam suspensionis, ac vestes & ornamenta corporis sibi dimittam. Et, hoc dicto, præcidit cordam & dimisit hominem ibi jacere. Qui ibidem jacuit usque ad noctem totaliter exanimis & sine sensu. Tandem post longum tempus respiravit, & oculos aperuit, & sensus suos aliqualiter recuperavit, sic quod intelligere potuit factum, & quid sibi contigerat. Manus tamen ambas fortiter ligatas habebat ante pectus cum corda de corio facta.

[110] Et sic resumptis aliqualiter viribus, traxit se, [beneficam sese præbet.] sicut potuit, infra blada, quæ prope stabant, timens, quod redirent & interficerent eum. Et nitebatur cum dentibus, si posset, cordam rumpere, & statim, quando applicuit ad dentes, rumpebatur corda sicut filum parvum. Et surrexit inde & venit iterum ad locum proprium. Et sacerdotes ipsa nocte, ubi primum captus fuit, factum istud publice postea coram rege & consiliariis regni Suetiæ proposuerunt, & petunt sibi justitiam fieri super eodem tyranno & suis complicibus, ita quod omnes fuerunt exbanditi extra regnum. Et idem Seclaus publice factum istud coram rege & consiliariis regni consitebatur per omnia, sicut superius scriptum est. Et hoc in præsentia nostra examinavimus per examinationem ipsius suspensi & confirmabant proceres regni cum juramento duo, scilicet prædictus Fikko de Bosen, miles, capitaneus castri Kalmarneum, & dominus Carolus de Toptum, miles, legif. Suecorum, ambo consiliarii regni. Et ultra hoc fatebatur idem dominus Fikko sub juramento, quod ipse audivit a quatuor viris & probis militibus, qui jurabant, se vidisse, & examinasse verba prædicti pueri dicentis & jurantis coram ipsis, quod vere vidit mulierem cum albis vestibus astantem & sustentantem hominem suspensum. Et quando hoc vidit, erat puer annorum quatuordecim. Suspensus vocabatur Petrus Nicolai, civis Sthocalinensis. Testes scripti sunt in magna littera sigillata, quæ noviter venit de Suetia. Expliciunt miracula beatæ Birgittæ de Suetia, finita & scripta anno MCCCLXXVIII in Octava S. Martini per manus Nicolai Misner, alias dicti Vyogeler, clerici Brandenburgensis diœc., tunc temporis in Roma existentis &c.

ANNOTATA.

a Vide Annotata in partem I Miraculorum S. Birgittæ lit. a.

b Videtur diœcesis ista hic male expressa.

c Vide Annotata in Bertholdum lib. 3, cap. 2, lit. c.

d Lege: Osloënsis.

e Vel hæc de Viburgo, Careliæ (quæ ea tempestate partim penes Russos, partim penes Suecos erat) civitate episcopali, Rigensis in Livonia archiepiscopatus suffraganea, lingua Finnonica forte Viturefa dicta, vel de Rigensi, Oseliensi, aut Revaliensi episcopatu intelligenda sunt: hæ enim sedes omnes ad mare Balticum sitæ sunt in Livonia, Russorum dominio contermina, & Ordini militari Teutonico tunc magna ex parte subjecta.

f Vide Annotata in part. I Miraculorum S. Birgittæ lit. a.

g Lege: Osloënsis.

h Legendum verosimillime Scarensis, de qua diœcesi vide lit. a in Annotatis in 1 part. Miraculorum S. Birgittæ.

i Legendum forte Aboënsis; vide lit. a mox citatam.

k Erat enim Finlandia Russorum, tunc paganorum, dominio contermina.

l Intellige Calmariam seu Calmariam in Smalandia.

m Hujus nominis locum reperi in Cajania, Finlandiæ provincia, ad sinum Bothnicum.

n Nicolao, de quo supra num. 55.

o Vide dicta in Bertholdum lib. 3 c. 1 lit. d,

p Vide ibi lit. e.

* viros

* legendum forte medici


Oktober IV: 9. Oktober




USB-Stick Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon


Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 8. Oktober

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 8. Oktober

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung



- zuletzt aktualisiert 14.12.2014
korrekt zitieren:
Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.
Sie könnnen mit Klick auf den Button Benachrichtigungen abonnieren und erhalten dann eine Nachricht, wenn es Neuerungen im Heiligenlexikon gibt: